ATATRKN SOFRASI

BAK SARISAKAL

ATATRKN SOFRASI
Atatrke ait an ve izlenimlerin, efsanelerin ou onun sofrasnda toplanr. stiklal
Savandan beri, ucunda Mustafa Kemalin altn ba ve zmrt baklar paralayan bu
sofrann etrafn, on be yl hemen her akam, bazen gece yarlarna, bazen da sabahlara
kadar, Trkiyenin dnen balar, idarecileri, sanatkrlar ve hr meslek sahipleri evirmi,
Atatrkle Yurt ve Dnya sorunlarn konumak frsatn elde etmitir. Bu grnte bir iki
ve yemek sofrasyd. Gerekte, kadehlerden ziyade Atatrkn byk hatralarla ve ondan
daha byk ryalarla dolu billr sesinin nlad, kabna smayan frtnal ruhunun boald
bir zek ve heyecan ziyafetiydi. Orada Trk ulusu kendi dehas ile temasa gelir, karlkl
ilhamlarla Atatrkn sonsuz enerjisini ve ryalarnn gerekleme olanan hazrlayan
etkileri birletirirdi.
Yzlerce, binlerce Trk aydn bu sofrada bulunmu, Onun dncelerini ve
kaynayan ruhunu, ok defa Trk sanatkrlarnn yaratt bir iir ve musiki havas iinde, kuru
bir akl itiraaresi deil, canl bir vecd ve heyecan kpr halinde yaamtr. Bu sofraya
ait ve her biri Atatrkn bir sz, bir jesti, bir uzmanl ile deerlenmi bir hatra ve
izlenimler sayszdr. Hala sylenti ve efsane halinde azdan aza dolaan bu izlenimleri
derlemeye ve sizlere sunmaya alacam.
Atatrk yakndan tanyan ve onun sofrasnda bulunan smail Hakk Kavalal
anlarnda unlar anlatr:
Tevfik Fikretin air Fuzuli-i Badadi iin syledii gibi Atatrk; kurak bir lde
akp gitmitir. Yani bu esiz deha, tamamyla anlalamadan lmtr. Merhum bunu bilir ve
ok zlrd.
Ben Mustafa Kemali, henz Harbiye sralarnda beraber okuduumuz gnlerden
tanrm. Ayn snfta okuduk ve ayn snftan subay ktk. Bu memlekette onun icraat olarak
grdmz hemen her eyi biz, daha o sralarda iken biliyorduk. Her frsatta: Bir gn iktidar
ele alrsam, harfleri deitireceim, kyafeti dzeltip kadnlar serbest brakacam, derdi.
Bunun gibi dier btn yaptklarn da henz talebe iken dnm. Birok defalar biz
arkadalaryla mnakaa etmiti. Onu i banda grdmz zaman, bu itibarla hi
yadrgamadk. Baarsndan phelenmedik. nk neticesi muhakkak olmayan bir ie
girmezdi.
Harbiyeden sonra onu Sofyada, yarbay rtbesiyle ateemiliter olarak grdm. Ben
o zaman, Bulgar Sobranyasnda (Meclisinde) mebustum. Drt arkadamla birlikte
Bulgaristanda ki Trkleri temsil ediyorduk. Kendisiyle hemen her zaman konuur,
dertleirdik. O sralarda Fethi Okyar merhum Sofyada Osmanl Elisi olarak bulunuyordu.
Bir gn, yine Mustafa Kemal ile beraberdik. Bulgarlarn tertip ettii bir kostml baloya,
yabanc devlet temsilcilerini de milli kyafetleriyle davet eder. Bir mektup geldi. Hi
unutmam, birdenbire gzleri parlad. Bana dnd ve:
smail sen, Bulgar trenlerinde parasz seyahat ediyorsun. stanbula git. Bana bir
yenieri aas kostm getir. Dedi. Birde Enver Paaya hitap eder bir mektup yazd.
stanbula geldim, diledii kostm aldm ve dndm. Baloya beraber gittik. O bu kyafetiyle
btn nazarlar kendine ekiyordu. ri vcuduna ayr bir heybet veren bu elbise ve yzndeki
maske, onun gzlerindeki sonsuz parltlara efsanevi bir kudret de katmt. Btn misafirler
bunun kim olduunu birbirlerine soruyorlard.
Bir mddet sonra, byk mkfatl bir dans msabakasna girdi. Bulgar
Bavekilinin kzna kavalyelik ediyordu. Zaten bu kz daha nce de onun flrt idi. Mustafa
kemal ok gzel dans ederdi. Nitekim btn valslar fevkalade bir baar ile bitirerek
msabaka birinciliini kazand. Bu ara Bulgar Meclis Reisi bana, bu gencin kim olduunu
sormutu. Evvela tanmadm syledim, sonra ateemiliter Mustafa Kemal olduunu
renince hayranln yle ifade etti: Mthi, mthi bir adam.

GAZNN MUSA SREYYA BEY LE MSK MNAKAASI

1925te Gazi Mustafa Kemali stanbul Namna Selamlayanlar Arasnda Bulunan
ehremini Operatr Emin Erkul Onun Musikideki Kuvvetli Bilgisine Dair Hatralarn
Anlatyor
Operatr Emin Erkul anlatyor:
- 1925 yl Eyllnn 23mc gnyd. Bize verilen bir haberde Gazi Mustafa
Kemal Paann Ankaradan trenle zmite gelecei, Derinceden yatla Mudanyaya, oradan
da Bursaya geecei bildiriliyordu. stanbul adna onu karlamak zere hazrlklara baladk.
Vilayet Erkn- ve Vali, Seyrisefain daresinin Reit Paa Vapuru ile, o sralar ehremini
bulunmam hasebile ben ve belediye erkan Glnihal Vapuru ile zmite doru yola ktk.
Glnihalde ehrin gzide aileleri ve simalar davetli bulunuyorlard. Ayrca Darlelhandan
(imdiki adyla konservatuar) sekin bir ince saz ve ses takm da getirilmiti.
Gaziyi Derincede karladk. Hep birlikte reit Paa Vapuruna getik. Burada,
evvela vilayet erkan ve beraberindeki heyetler, sonra Glnihalden gelen belediye erkn ve
beraberindeki heyetler, kendilerine takdim edildiler. Gemide o zamanki ktisat Vekili Ali
Cenan, Kolordu Komutan Emin Paa, olak brahim Bey, Fuat Bulca, Kl Ali, Salih
Bozok, Bayaver Rusuh ile sair zevat da hazr bulunuyorlard. Muazzam bir sofra kuruldu.
Bu sofrann biricik kadn misafiri Bayan Rasim Ferit Talayd.
Yemek hayli ilerlemi, vakit gece yarsn amt. Baz arkadalar sazn itiraki ile
zeybek oyununa kalktlar. Bilenler gayet gzel oynuyor ve toplantya ayr bir nee
veriyorlard. Bir ara muzip bir arkada, Gazinin kulana, Emredin de ehremini de bir
zeybek oynasn
dedi. Hlbuki ben, hayatmda zeybek oynam bir insan deildim.
Emrettiler. Fakat ben bilmediimi, arzu ederlerse dans edebileceimi, fakat dam
bulunmadn syleyerek zr diledim. Bu, pek holarna gitti. Beraber dans edelim.
Kalktlar, Gemide caz olmad iin, bir Darlelhan talebesinin, vapurun piyanosunda ald
fokstrot ile dansa baladk. ok gzel dans ediyorlard. Bir iki dndkten sonra arzu ettikleri
takdirde dans bilen bir bayan dier vapurlardan getirtmemizi teklif ettim. Kabul ettiler ve
bylece Glnihal vapurundaki davetliler arasnda bulunan Tramvay irketi Mdr Bay ve
Bayan Hansensi sofraya arttk. Bayan Hansens ile evvela Ata, sonra ben ve dier baz
arkadalar dans ettiler. Bu toplant sabahn beine kadar srmt. O gn leye doru
Atatrk, Yunus torpidobotu ile Glnihale geerek oradaki ehir halkna iadei ziyarette
bulundu. Bilhare hep birlikte Erturul yatna dndk ve Mudanyaya kadar kendilerine
refakat ettik. Gazi buradan Bursaya hareket etti. Biz de stanbula dndk.
Marmarann sakin sular zerinde Atatrkn yaknnda geirdiim bu gecenin,
bende silinmez bir hatras da Onun, musiki bahsindeki derin vukufuna ahit olmamdr.
Yine ayn vapurda saat henz 24 sralarndayd. Darlhelhan talebelerinden Zehra
adyla anlan bir ses sanatkr, gayet gzel arklar sylyordu. Nefis bir sesi vard. Gazi gen
talebeyi takdir ediyor, fakat baz arklarn nasl okunmas lazm geldiine dair nasihatler de
veriyordu. Bu tlerini sesi pek msait olmamakla beraber kzn okuduu arklar ayn
makamdan kendi arzusuna gre bizzat tekrarlamak suretiyle yapyordu. Bu ara Darlelhan
Mdr Musa Sreyya merhumla uzun bir mnakaaya daldlar. Atatrk, Trk musikisinin
kadn ve erkek seslerine gre icra eklinde farklar olduunu ileri sryor, bu ayrl
belirtmek iinde bir arky evvela Zehraya okutuyor, sonra kendisi erkek sesine gre
sylyordu. Mnakaa bu zemin zerinde ve daha ok krdlihicazkr faslnda bir iki saat
kadar srmt. Bu mddet zarfnda, benimle beraber, sofrada hazr bulunanlarn hepsi, asker
ve siyas dehasnda hi phe olmayan, bu byk adamn, musiki bahsinde de derin bir bilgi
sahibi bulunduunu grerek hayran kalmtk. O, garp musikisine de ayn ekilde vkft.1
1

Yeni Gazete 12 Eyll 1947

SELANKTE ATATRKN TEKLATILII

Ali Canip Yntem, Kolaas Mustafa Kemalin Selanikte Ordu Erkn Harbiyesinde
Vazifeli ken baard leri Anlatyor.
Atatrkle tam 40 yl nce Selanikte tantk. Hemen mrnn son gnlerine
kadar, onun yaknnda bulunmak erefini kaybetmedim. Yzlerce, belki binlerce hatrasna
sahibim. Ancak, Onu ebediyete teslim edeli henz ok az bir zaman geti. Bu hatralarla
uzaktan veya yakndan ilgili birok ahsiyetler bugn hayattadr. Daha mhimi bu hatralar
henz tarih hkmn almamtr. Az da olsa, o byk dehann zerimizdeki tesiri
muhakkaktr. u halde size nakledeceim ey, bu gibi tesirlerden uzak ve Atann ahiyetini
belirtmeye yarar ekilde olmal. Ayn zamanda kimseyi de rencide etmemeli. Bakn size,
Atatrkn en karakteristik bir vasfn belirten kk bir hatram nakledeyim. Sanrm ki
Atay bu cepheden tetkik eden olmamtr.
Merutiyet ilanndan biraz sonra idi. 1908 sonu veya 1909 balar. Ben Selanikte,
bir hukuk talebesi olarak bulunuyordum Edebiyata byk bir merak sarm, Gen
Kalemlerde ilk yazlarm yazmaya balamtm. O sralar Atatrk sadece bir Mustafa Kemal
olarak ve kurmay kolaas rtbesindeydi. (Kolaas imdiki Yzba karlndadr.)
Selanikte ordu kurmaynda vazifeliydi. Ali Rza Paada, o zaman erkn- harp reisi
bulunuyordu. Yanlmyorsam Nuri Conker merhum ile Kazm zalpda oradaydlar. Gen
Kolaas, yllardan beri kendisinden daha tecrbeli, daha byk rtbeli subaylarn bulunduu
bir yerde onlarn yapamadklar, yapmay bile dnemedikleri bir ii, tekilat yaradl ile
bir hamlede ortaya koymu ve byk bir baar kazanmt.
O srala, Selanikte bulunan hemen btn subaylar, bo vakitlerini ya kahvelerde,
gazinolarda veya evlerinde geirirlerdi. Bilhassa bekrlar iin toplanacak msait bir yer yoktu.
Mustafa kemal daha ilk gnlerde bu noksan grm, ordu mensuplarn bir araya getirmek
iin areler aramaya balamt. Ksa bir zaman sonra onu, Selanikin Beyaz Kulesi nndeki
bahede, mtevazi ve temiz bir askeri kulp kurmu olarak grdk.

Selanik Beyaz Kule

Kulbn mdrlne temiz bir arkada olan mlazm Sadrettini getirmiti.Her
akam bu kulpte, merak uyandrc harp oyunlar tercih edilir veya taarruzlar pskrtlrd.
Kulbn kurucusu olduu gibi, bu oyunlarndan mucidi Mustafa Kemaldi. Ona bu sahada
Nuri Conkerle, Kazm zalp da yardm ederlerdi.

Bu kulbn faaliyeti ve tertip ettii bu kabil elenceler, msabakalar, Selanikin

mnevver evrelerinde, o kadar byk bir ilgi uyandrd ki, az bir zaman sonra benim gibi
sivilleri de kendisine ekmeye balad. Bylece hem ordunun gen ve faal uzuvlar, hem de
ehrin sivil ve taze dimalarnn vakitleri kahve ve gazino kelerinde heba olup gitmekten
kurtarlmt. Ayrca her zek iin kendini gsterecek, sivrilecek frsatlar da muhtelif
oyunlarla hazrlanm oluyordu. Btn bu faaliyetlerin mihveri hi phe yok ki, gen
kolaas Mustafa Kemaldi. Onun yaradlndaki eflik kudreti etrafnda derhal mspet bir
atmosfer meydana getirmi ve bu atmosfer her geen gn biraz daha genileyerek btn ehir
ve orduyu tesiri altna almt. O, insanlar, ktleleri idare etmek, onlar peinden srklemek
sanatna hakkyla vakft. Diyebilirim ki, onun bulunmad bir yerde en kk ferdinden, en
byk siviline veya paasna kadar herkes glgede kalrd. Bir mnakaa olsa, hkimiyeti
derhal ona geer, hi kimse hesapsz ve endiesiz bir sz syleyemezdi, endielenirdi. nk
Mustafa Kemal sahibinin rtbesi, kendisinden stn de olsa, yanl bir fikre, hatal bir gre
katiyen gz yummaz, hemen itiraz eder, taahihe kalkard. Byle olunca da, kendine ve
bilgisine tam bir gven beslemeyen hi kimse, onun huzurunda endiesiz konuamazd.

Kolaas Mustafa Kemal (Solda kinci Srann Banda) 1910

Mustafa Kemalin mnakaa ve tashih arzular o kadar kuvvetliydi ki, nerede bir
yanl grse, pervaszca dzeltilmesini teklif ederdi. Zek ve dimai faaliyeti kadar, bedenen
de yerinde durmaz bir insand.
Bo kaldka bulunduu mahalli, askeri veya corafi bakmdan tetkik eder. Kendi
grne gre raporlar hazrlard. Bu da yetmezse, civara alr, dere tepe dolar, tetkik eder,
yeni yeni eyler bulurdu.

Bu incelemeleri sonunda, sonra, gerek ordudaki, gerekse kulp ktphane veya

duvarlarndaki topografya haritalarn tashihe kalktn hemen iki gnde bir grrdk.
Byle zamanlarda, salonda bulunanlar harita etrafna toplar, mesel bir tepenin rakamndaki
yanl bizzat tespit ettii llere gre ispat ederdi.
Onda mthi bir riyaz kudret vard. Verdii bir rakamn yanl kmasna deta
imkn yoktu.
Mustafa Kemal, 1910da talyan Harbinin kmasyla Trablusa gnderildi. Biz
Balkan Harbine kadar onun kurduu bu messeseden faydalandk. Sonra Selanik igal olundu.
Biz de herkes gibi stanbula hareket ettik2

Mustafa Kemal Trablusta

Yeni Gazete 15 Eyll 1947

ATATRKN SUALLER
Atatrk, Yemek Esnasnda Yanndakilere Muhtelif Mevzularda Sualler Sorarak
Mnakaa Aar, Muhataplar Bazen Cevap Veremeyerek Mkl Durumda Kalrlard.
Eski Malatya Milletvekili Vasf Cinay Bu Hatralardan Birini Anlatyor
Ben Atatrkn snf arkadaydm. Harbiyeyi beraber okumutuk. Onun sofrasna
oturmak erefine pek az erdim. Bunlar arasnda bir tanesi bende olduka fazla heyecan
uyandrmas bakmndan, hafzamda yer etmitir. Bir gn sofraya yemee arldm.
Akamzeri, mutat saatte gittiimde, Afet Hanm, Salih Bozok gibi birok yaknlarnn da
orada olduunu grdm. Biraz sonra hepimiz sofradaki yerlerimizi almtk. Yemek esnasnda
her zaman olduu gibi muhtelif mevzularda konuuluyor, bilhassa memleket meseleleri
zerinde duruluyordu. Bir ara Atatrk, Medeniyet nedir? Hars nedir? Diye ortaya bir sual att.
imdi hatrlayamyorum kimdi; bu sualini sofrada bulunanlardan birine tevdi tevcih etmiti. O
arkada bariz bir heyecan iinde, harsn ne olduunu, tarife alt.
Ancak, Atatrk bu tarifi beenmemiti. Sualini, Salih Bozoka tekrarlad. Merhum, evvelce
nnnn buna yakn bir mevzuda Ataya verdii cevab hatrlayarak:
Huzuru linizde, diye sze balad. Atatrk bu cevabn sonunu derhal anlam ve
glmseyerek bana dnmt: Sen syle bakalm dedi? Ayn hikyeyi bende Salih Bozok
merhumdan dinlemitim. Hi tereddt etmeden ayn ekilde sze baladm. Huzuru linizde
der demez, anlald anlald diye szn kesip ayn soruyu bakalarna, bu ara Afet Hanma
da sordu. Neticede, harsn milli medeniyet olduunda karar klnd sanrm.

Mustafa Kemal Paa Latife Hanm smet Paa

Atatrk bir gn, yine bir sofra banda, smet nnye bir sual sormu. nn, Onun
tabiatn ve huzurunda byle iddial bir mevzuda konumann gln, yksek zeksyla
kavram olduundan yle bir cevap vermi:
Huzuru linizde, bu konuda sz sylemek harcm deilse de kanaatimce budur.
Demi ve kanaatini serbeste sylemitir.
nnnn bu buluunu ben Salih Bozoktan dinlemitim.
te o sofrada Hars nedir? Diye sorulunca, her ikimizde ayn yolu tuttuumuzdan
kendimizi hayli terlemekten kurtarmtk. Zaten Atatrkn sofrasnda oturanlarn daim bir
imtihan heyecan duymamasna imkn yoktur. 3

Yeni Gazete 17 Eyll 1947, Say: 1075310

KADIN YLE UMACI GB KALIR MI ?

Adanada Bir Grup Hanm, Refikas Latife Hanm, kendilerine Misafir Olmak zere
Davet Ettikleri Zaman Onlara
Benim Bulunamayacam Yerde Karm da Bulunamaz Demiti.
Trkiyede Harem ve Selamlk Ayrlnn Gml Bu Cmle le Balar.
smail Habib anlatyor:
4 Ocak 1923 Cuma gecesi: Azerbaycan Sefaretindeki ziyafete davetliyiz. Vardktan
sonra anladm. 2025 kiilik seme mebuslarla ahslardan mrekkep ve Gazinin de
bulunaca yle bir ziyafete benim gibi toy bir muharririn arlmas, hi phe yok
gazetesinde (Her gn bir dnce) stununu yazarak altm Yunus Nadinin delletiyle
olacak Gaziyi bir sofra leminde greceim. Yeni yla yeni bir mazhariyetle giriyorum diye
iim sevin iinde.. Azerbaycan Sefareti Cebecide iri gvdeli imdi yanm eski Ankara
konaklarndan birindeydi.
Baslrken esneyen merdivenlerinden karak olduka geni bir salona girdik. Milli
Mcadele Ankarasnn unutulmaz ahslar arasna giren sevimli sefir brahim Abilof
davetlilerini Azer ivesinin tad verdii etrefil Trkesiyle karlayor. Ortaya iyi sslenmi
bir masa, masa da tabak tabak siyah havyar ve salonun dibinde ykseke bir sofa stnde bize
Azer havalar alacak olan bir alg takm
Eyvah. Fena bir haber! ankayada mhim iler grld iin Gazi
gelemeyecekmi. Beklenmemesi iin haber gndermi, Herkesin cani skld; fakat gene
herkeste bir mit var: i bittikten sonra gete olsa gelir deniliyor. Ve karada verildi. Sabaha
kadar gecikse yine kimse gitmeyecek.
Sofraya oturuldu. Nutuklardan sonra sohbet ve elence balyor. O zamanlar iki
yasakt. Fakat sefarethaneler kendi devletlerinin topraklar sayld iin burada yle bir
yasaa mahal olamazd. yi ama sofrada grlt ok oluyor. Bir ses ykseldi.
- Tamata seelim, tamata!
Bu Rusa kelime sofra reisi manasna geliyormu. Tamata seilen zat Rus adetince
sofrann yalnz reisi deil, mutlak amiri ve nazm oluyor. Kaide haricine kana cezalar verir.
Tamatala mttefiken Aaolu Ahmet Bey seildi. Masann eref mevkiine oturan sevgili
Tamatamz: Ben yle akaya gelmem ha! Diyor, kim olursa ceza veririm.
Bu tamatalk ve cezalarda ayr bir elence oldu. Glyoruz, glyoruz, birden bire
gece yarsna doru ferahl bir haber:
Gazi geliyor, Gazi geliyor.
Krkl paltosunu kard. Gzleri k, yz nee, ii iltifat dolu!
Herkesin ayr ayr ellerini skyor. Sofraya oturmadan cemaate sordu:
Tamatanz yok mu?
Aaolu cevap veriyor:
Gya benim; fakat siz geldikten sonra Tamata kalr m?
Niye, ben Tamata dinlemez miyim? Vazifenize devam edin.
Aaolu glyor:
Ama ceza veririm, Paam!
Yoo Veremezsin!
Grdnz m? Ben siz geldikten sonra Tamatalk kalmaz demedim mi?
Ondan deil! Tamata kabahat yapana ceza verir; ben kabahat yapmam ki ceza
veresin.
Daha ilk hamlede meclise geni bir inirah (gnl huzuru) gelmiti. Gya Aaolu
yine Tamatalk yerine oturdu; fakat Gazi mhim bir srprizle sze baladktan sonra ne

tamatalk kald, ne bir ey. Gzler ona dikildi, kulaklar ona alm Verdii haber hakikaten
bir srprizdi:
Evleniyorum!
Herkes hayret iinde. Ciddi mi Paam?
Ciddi, kati ve mukarrer. Evleniyorum!
Galiba Aaolu soruyor:
zmir fatihinin kalbini fetheden bu bahtiyar kim?
Gazi sualden memnun kalm bir tavrla cevap verdi.
zmirli bir kz.
Anlatt: ilk defa orada, o gece bu evlenme iini uzun uzun anlatt.
Kzn en byk meziyeti insann kafasndan geen her eyi bile kefedecek kadar
ferasetli oluudur. Mesel biz onlarn kkne yerletikten sonra, bir gn smet Paay
zlyordum. Bulunduu yer bize epeyce uzak. Haber de gndersem epey vakit geecek.
Hlbuki o anda kap vuruluyor: Giriniz, dedim. Oo smet Paa!
Aman, ne iyi ettin de geldin; ben seni zleyip duruyordum.
smet Paa arr:
Fakat ben gelsin diye telefonla emrinizi bildirdiler de geldim.
Kim telefon etmi?
Kz ieri giriyor.
smet Paann gelmesinden memnun kalacanz dndnz iin ben telefon
ettim.

Mustafa Kemal ve Ei Latife Hanm

ki ay sonraki Adana seyahatinde Gaziye refakat eden smail Habib unu yazyor:
Bir, iki dakika sonra refikas da geldi. ki ay bir hafta evvel Azerbaycan
sefaretindeki ziyafette evleneceini kendi azndan dinlediimiz zmirli kz
Gazi o zaman o evlenme hikyesini anlatrken bir aralk yle diyordu:
Ben sadece evlenmek iin evlenmek istemiyorum. Vatanmzda yeni bir aile
hayat yaratmak iin nce kendim rnek olmalym. Kadn yle umac gibi kalr m?

Mustafa Kemal Baloda

lk defa kendi refikasn bu seyahatte peesiz bir yzle milletine gsterecek yalnz
balay seyahati deil, inklp ve ders seyahati. Nitekim Adanada bir grup hanm refikasn
kendilerine misafir olmak zere davet ettikleri zaman onlara:
Benim bulunamayacam yerde karm da bulunamaz, dedi.
Trkiyede harem ve selamlk ayrlnn gml bu cmleyle balar. 4

Yeni Gazete 7 Ekim 1947, Say: 1077230