You are on page 1of 15

ATATRK DNCE SSTEMNN 1950-2000 YILLARI

ARASINDAK DURUMU

AHMET LYAS

ERZURUM
2010

NDEKLER
GR..........................................................................................................................................3
KEMALZMN 1950-1960 YILLARI ARASINDAK GENEL DURUMU.............................6
KEMALZMN 1960- 1980 YILLARI ARASINDAK GENEL DURUMU...........................9
1980-2000 YILLARI ARASINDA KEMALZMN GENEL DURUMU..............................12
SONU.....................................................................................................................................15
KAYNAKA............................................................................................................................16

GR
Kemalizm, Atatrk dnce sistemi veya Atatrk yolu tm bu terimler ayn kapsam
ifade etmekte yani Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundaki modernlemesinin bizatihi
kendisini oluturan sistemler btnn temsil etmektedir. Bu ideoloji dier bir deyile Trk
milletinin akln ve bilimin yol gstericiinde ileri bir toplum olarak en ksa srede ada
uygarlk dzeyine erimesini, milletler ailesinin bamsz, eit ve erefli bir yesi olarak
demokratik ve laik kurallar iinde mutlu bir yaam srmesini amalayan, ilkeleri Trk
toplumunun gereksinim ve isteklerinden domu ada bir dnceyi simgeler.1 Bu nedenle
ilk bakldnda ulusal bir karakter tad sanlr; ancak zerinde dikkatle durulduunda ise
bu ideolojinin ulusal olduu kadar evrensel bir nitelik tad da anlalabilir.
Belki de Kemalizmi dier ideolojilerden ayran temel fark bu olsa gerek. Yani
alternatif ideolojiler ierisinde Sosyalizm, Komnizm, Kapitalizm vb. gibi fikir birliklerinin
bugn esameleri okunurken, Kemalizm dayand temel esaslar sayesinde kendini
gncelleyebilmektedir.
Kemalizm terimini ilk defa Avrupallar kullanmtr. Bu terimin lkemizde resmiyet
kazanmas ise CHPnin Mays 1935 tarihinde toplanan Drdnc Byk Kurultaynda kabul
edilen CHP program ile oldu.2
Bir ulusal modernleme hareketi olarak Kemalizm, sahip olduu dinamik g
sayesinde bugn bile dier ideolojileri geride brakmaktadr. Zira dier ideolojiler birbirlerine
yenik derken Kemalizm ise halen Trk devrimin mihveri olmaya devam etmektedir.
Bu sebeple Trkiye Cumhuriyeti, Atatrk dnce sisteminin salad toplumsal
dzen ve modernize sayesinde yirmi birinci yzyla ulaabilmitir. Bu sistemin 21. yzyla
ularken atlam badireler sistemin gl ve dayankl olmasyla ilgilidir. Ancak bu yeni
dnemle birlikte bilhassa kresellemenin de etkisiyle Kemalizm sorgulanmaya eletirilmeye
balanmtr. Aslnda tm bu sorgulanmalar Gazinin lmnden hemen sonraya tekabl
etmektedir. Mustafa Kemalin lmyle birlikte zellikle muhalefetin bundan cret alarak
harekete gemesi bunun yannda Milli efin de bu ynde admlar atmas (adna para
bastrmas, resminin tm resmi dairelere konulmas gibi uygulamalar) Kemalist sistemi
zayflatt gibi sorgulanmasna sebebiyet vermitir.
etin Yetkin, atlan tm bu admlar Kar Devrim olarak nitelendirmektedir.
Gerekten de 1938 yl Atatrklk adna bir dnm noktas olmutur. Bu yldan sonra
1

Utkun Kocatrk, Atatrkn Fikir ve Dnceleri, AAM, Ankara, 2005, s. 87.


Hakk Uyar, Atatrk Dnemi Politikas, Yakn Dnem Trk Politik Tarihi, edi: Sleyman nan- Ercan
Haytolu, An Yaynclk, Ankara, 2007, s. 50. (ss43-71)
2

iktidarlara gelenler Atatrk dnce sisteminin oluturduunu dnm ortadan kaldrmak


ve iktidarlarn gvenceye almak iin admlar atmlardr.
Hatta ylesine ileri gitmilerdir ki kim szde kim zde Kemalist tartmalar bile
balamtr. Bu tartmalar gnmze kadar sirayet etmitir.
Bu kltrel yarlma Kemalizmin dayand temel ilkelerin sulandrmasna neden
olmutur. rnein Laikliin tanm rndan km yerini afyon gibi tabirlere, milliyetilik
kafatasla,

halklk

cumhuriyeti

elit

snfna,

adalama

din

dmanlna

dntrlmtr. Btn bunlarn yannda ordunun ara dnem olarak tabir edilen askeri
darbeleri Kemalizmi zayflatmtr. nk her darbeyle birlikte yeni akmlarn glenmesine
neden olduu gibi bu akmlar da iktidara tamlardr.
Yine bunlarn yannda zellikle 1960l yllarda aydn ve toplumumuzun Kemalizme
Kemalizm dnda ayr ve ok defa ithal marka bir ideoloji aramalar ve onu MarksizmLenizm, Nasyonel Sosyalizm, Faizm ve Liberal Kapitalizm gibi kat, dogmatik ve totaliter
ideolojilere oturmak giriimi ve zentisi Kemalizmi zayflatmtr.3
Tm bu gerekeler ve 1950 ile 2000 yllar arasnda gerekleen tartmalar
Kemalizmi halk nezdinde bir sistem bunalm havasna brndrmtr. Kukusuz Trk
milletinin adalamasnn dnce temeli olan Atatrk dnce sisteminin bu hale
gelmesinde etkili olan amiller iyice irdelenmesi gerekir. Bugn Kemalizm tam olarak idrak
edilmemesinden dolay birtakm uygun olmayan tabirlerle itham edilmesine sebebiyet verdii
gibi yeni yetien nesillerin Atatrk dnce sistemini anlayamamasna sebebiyet vermitir.
Emre Kongar, Atatrkle ilk darbenin 1950de iktidara gelen Demokrat Parti
iktidar tarafndan, Halka mal olmu Atatrk Devrimleri, Halka Mal olmam Atatrk
Devrimleri tartmas alarak balatlmtr.
Bilhassa Hfz Veldet Velidedeolunun kaleme ald Gerek Atatrkler adl yazs
gnmzdeki Atatrk dnce sisteminin genel durumunu ifade etmesi asndan nemlidir.
Velidedeolu Atatrklk, byk Atann lmnden beri bir ksm duraksayc ve tutucu,
bir ksm korkak, kimisi cahil ve sapk, kimi dpedz karc ve alak politikaclarn ve
kalemlerin elinde ylesine bir taviz konusu, hatta hi utanmadan ylesine Atatrk
geiniyorlar ki bugn gerekten Atatrk olanlar bu ortam iinde yadrganmakta yalnz
temiz, fakat cahil halkn deil bu sahte Atatrklerin de dmanl ile kar karya

smet Giritli, Kemalizm deolojisi, Atatrklk, edi: Hamza Erolu ve dierleri, Genelkurmay Basmevi,
1983, s. 62. ( ss59-72)

kalmaktadrlar. airin kanun diye, kanun diye, tepelendi dedii gibi bizler de Atatrkn
lmnden beri Atatrkyz diye Atatrkl kemirmekle urayoruz.4

Hfz Veldet Velidedeolu, Gerek Atatrklk, Atatrklk Nedir?, Hazrlayan: Yaar Nabi, Varlk
Yaynlar, stanbul, 1980, s. 38-39. (ss.38-50)

KEMALZMN 1950-1960 YILLARI ARASINDAK GENEL DURUMU


kinci Dnya Savann ardndan bir dizi i ve d nedenle Tek Parti Dnemine son
vermek gerektiine inanan Cumhurbakan smet nn, 1 Kasm 1945te yapt konumada
politik sistemin balca eksikliinin, hkmeti eletirecek bir muhalefet partisinin
bulanmamas olduunu syledikten yaklak bir ay sonra, 7 Ocak 1946da, CHPnin has
kadrolarndan Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuad Kprl nderliinde
Demokrat Parti (DP) kurulmutu.
nn, partiyi

kurmak

iin onayn almaya

gelen Celal Bayara,

eitim

seferberliinden, laiklikten ve mevcut d politikadan saplmamas artyla icazet vermiti.


Cumhuriyet tarihinde ilk defa gerekletirilen tek dereceli seim sistemiyle birlikte DPliler
69 milletvekili karabilmilerdi. Ancak 1950 seimleriyle birlikte CHP der, DP ise tek
bana iktidar olur.5
Ancak yirmi yedi yllk CHP iktidarnn biimlendirdii btn devlet gleri, bata
brokrasi ve ordu olmak zere yeni iktidara tamamen yabancydlar.6 DPnin ataca admlar
dikkatle izlediler. DP ise tm bunlarn farkndayd. Bu amala Adnan Menderes kendi
iktidarn salama almak iin hem brokraside hem de ordu da baz tasfiyeler gerekletirdi.
Bunun yannda Atatrk dnce sisteminin getirmi olduu yenilikleri tehlikeye drecek
admlar da att gibi 29 Eyll 1950de TBMMde yapt bir konumada, Atatrk
devrimleri, halk tarafndan kabul edilenler ve kabul edilmeyenler diye iki ayrmas ve buna
binaen ierisinde Ezann Arapa okunmas yasann kaldrlmas, Ky enstitlerin
kaldrlmas, mam hatip okullarnn almas, Halkevlerinin kapatlmas, Atatrkn portre,
bst ve naana saldrlarn artmas ve DPnin buna gz yummas gibi Atatrk dnce
sistemini yaralayan faaliyetlerde bulunmas bilhassa halkn gznde Menderes ve ekibi
Atatrk devrimlerini ykmak istiyorlar fikri canland.
Atatrk dnce sistemine ve Trk nklbna yaplan bu saldrlasn artmas ve
olaylarn Trk kamuoyu ve zellikle de genlik tarafndan tepkiyle karlanmas iktidarn
Atatrk ile ilgili bir yasay gndeme getirmiti.7 Tabi bunda DP ile CHP arasnda balam
olan kim daha ok Atatrk ve Kemalist tartmalarnn da etkisi vardr. Hkmet bu
gelimeler zerine nklp ve Atatrk aleyhine ilenmekte olan sularn artma eilimi
gsterdii kanaatine vararak Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanun tasars
hazrlad.8
5

Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi 1838den 1995e, C. IV, Tekin Kitabevi, stanbul, 2000, s. 1609.
Cem Eroul, Demokrat Parti Tarihi ve deolojisi, mge Kitabevi, Ankara, 2003, s. 97.
7
Mustafa Albayrak, Trk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yaynlar, stanbul, 2004, s.
227.
8
M. Serhan Ycel, Demokrat Parti, lke Kitaplar, stanbul, 2001, s. 90.
6

Burada unu belirtmek gerekir ki Demokrat Parti bir yandan Atatrk devrimlerinin
sulandrlmasna gz yumarken, te yandan da Atatrk grnmeye son derece zen
gstermitir. Ama Demokratlarn Atatrkl tamamen biimsel bir Atatrklktr. Tm
bu tartmalardan sonra Atatrklk ve onun devrimlerin korunmasyla ilgili kanun
kartld. Bunlardan birincisi Atatrk Kanunu, ikincisi Antkabir nc de Atatrkn
resminin yeniden paralara baslmas.
31 Temmuz 1951 tarihinde 5816 sayl Atatrk Koruma Kanununa gre Atatrkn
ansna aka hakaret eden veya sven bir kimsenin, bir yldan yla kadar hapis cezas ile
arptrlmasn, heykel, bst ve antlarna veya mezarna zarar veren kiiler hakknda bir
yldan be yla kadar cezalandrlmasn ngryordu.9
Bu kanunla birlikte o dnemde nemli bir boluu doldurmu ve Atatrkn kiiliine
ve gerekletirdii Trk devrimine yaplan saldrlar cezalandrma olana salanm ve bu
durum yaplan saldrlarn azalmasnda nemli lde etkili olduu savunulabilir. Ancak
bunun kanunla salanmas Kemalizmin veya Atatrk dnce sisteminin halk nezdinde
yeterince anlalmad ve benimsenmediini gstermektedir. DP iktidar dneminde bunun
yannda Atatrkn naann 10 Kasn 1953 ylnda yapm tamamlanan Antkabire
nakledilmesi olmutur.10
Fakat atlan tm bu admlara karlk aydn kesiminde, brokraside, ordu ynetiminde
ve bilhassa halk nezdinde Demokrat Partinin asl amacnn Atatrk dnce sistemini
korumak ve onu yaatmak olduuna inandramyordu. nk DP ynetimi srf poplist
uygulamalar nedeniyle baz dinsel gruplara tavizler vermi ve tavizler neticesinde bu
gruplarn yapm olduu faaliyetler Atatrkln eletirilmesine, yeniden yorumlanmasna
sebebiyet vermiti. Yine 1954 ve 1957 seimleri srasnda Adnan Menderes seim blgelerini
gezerken kendisinin Kemalist olduunu ifade eden demelerde bulunduunu ifade etmek
gerekir. Bu ifadeler de artk Demokrat Parti yneticilerinin Kemalizmi bir seim malzemesi
olarak kulland belirtmeliyiz.
Sonu olarak denilebilir ki DP dneminde her ne kadar Atatrk ve onun dnce
sistemi adna nemli admlar atsa da Atatrk dnce sistemi epeyce yara almtr. Bunda
Atatrk dnce sisteminin devrimlerinin, halk ramen halk iin yaplmasnn halkn
idnyasnda oluturmu olduu gizli tepkinin DP dnemiyle birlikte aa kmas ve
DPlilerin de buna destek verircesine getirmi olduklarn uygulamalarnn byk nemi
vardr.11
9

Albayrak, Trk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), s. 231.


Eroul, Demokrat Parti Tarihi ve deolojisi, s. 131.
11
Mehter ahinler, Atatrkln Kkeni, Etkisi ve Gncellii, ada Yaynlar, stanbul, 1996, s. 127.
10

Bu dnemde Atatrk dnce sistemine sadece DPlilerin zarar verdiini savunmak


hata olabilir. Zira CHPnin bunda byk katks olmutur. zellikle Arapa ezan yasann
kaldrlmas srasnda DPye destek vermeleri ve nn ile Menderes arasndaki polemiklerin
szde ve zde kim Kemalist tartmalarnn balamasnda CHPnin de etkisi olmutur.

KEMALZMN 1960- 1980 YILLARI ARASINDAK GENEL DURUMU


27 Mays askeri mdahalesi sonucu DP iktidarna son veren gen subaylar, Milli Birlik
Komitesi adnda bir grup kurarak lke ynetimini ele geirmilerdir. Oluturulan Milli Birlik
Komitesi bakanlna, o dnemde emekli olmak zere izne ayrlm olan Kara Kuvvetleri

Komutan Cemal Grsel getirildi. 38 subaydan oluan Milli Birlik Komitesi direktifleri
dorultusunda hkmet yeleri ve Demokrat Partili ok sayda milletvekili tutuklanm ve
Yassadada yarglama sreci balam oldu.
Hamza Erolu, 27 Mays askeri darbesini, bir taraftan iinden yklm olan hukuk
nizamn kurmaya bir taraftan da demogojik gayelerle ihmal ve hatta inkr edilen Trk
Devrimini gayesine ulatrmaya matuf bir hareket olarak nitelendirmektedir.12 smet nn ise
27 Mays devrimi ile meydana kan gerek, yeni nesillerin ruhlarnda Atatrk slahatnn,
demogojilerin stnde derin bir kk olduunu, Atatrk devrimlerinin ve onun eserlerinin
batl manada hukuk nizam ve demokratik idare ile devam etmesi fikri, btn kar gayretleri
yenerek, bu 27 Mays devriminin zafere ulam felsefesi ve ideali olmutur 13 grn ortaya
koymaktadr.
Darbeden hemen sonra oulcu bir anayasal sistem meydana getirildi. Meydana
getirilen 1961 Anayasas tmyle Atatrkle bal laik bir dzeni ama edinmitir.14 Bu
anayasa ile birlikte halka geni zgrlkler verdii gibi deiik fikir akmlarnn lke
ierisinde dolamasna da izin verildi. rnein Batl lkelerde ii snfnn haklarn elde
etmesi uzun sren kanl mcadelelere sahne olurken, ilerici Kemalizm anlay sayesinde
Trkiyede 27 Mays sonras yaplan 1961 anayasas ile bu haklar kolaylkla salanmtr.
ada bir anayasa olan 1961 anayasas uygulamalaryla Atatrk dnce sistemine
yeni bir soluk getirdiini belirtmek gerekir. Bu soluk Atatrk dnce sisteminin
retilmesi iin youn bir biimde kitaplarn baslmas ve milli eitim mfredatnn gzden
geirilerek yeniden dzenlenmesi ve sistemin Kemalizm nda aydnlatlmas salanmt.
Dier taraftan Atatrk dnce sisteminin bekisi olduunu iddia eden ordu da kendi
subaylarnn bu sistem ierisinde iyice yetimesi iin Atatrk lkeleri ve nklplar Tarihinin
retilmesinde radikal deiiklie gitti. nceleri Kemalizmin ana ilkeleri olan tam bamsz
ve milli egemenlik ilkeleri zerinde daha fazla durulurken; yeni dzenlemeyle Kemalizm her
ynyle anlatlmaya ve retilmeye alld.15
Ancak bu olumlu gelimelerinin yan sra Atatrk dnce sisteminin baka
sistemlerle harmanlanmas baz tuhaf kavramlarn tremesini de beraberinde getirmitir.
zellikle 1960l yllar da dnyada revata olan Sosyalizmin Trkiye snrlar ierisinde
taraftar toplamas ve bu ideolojinin aydn ve bilhassa Yn dergisinin Atatrk dnce
12

Hamza Erolu, Atatrklk, Olga Matbaas, Ankara, 1981, s. 224.


smet nn, Aziz Atatrk, MEB, Ankara, 1963, s. 10.
14
alar Krak, Trkiyede Gericilik (1950-1990), mge Kitabevi, Ankara1993, s. 109.
15
Doan Akyaz, Ordu ve Resmi Atatrklk, Kemalizm, C. II, edi: Ahmet nsel, iletiim Yaynlar, stanbul,
2001, s. 212, ss. 211-234)
13

sistemiyle yorulmak istenmesi sonucu Sol Kemalizmi veya Sosyalist Kemalizm ad verilen
yeni bir terim ortaya kt.16
Sol Kemalizmin dayanak noktas da Laiklik oldu. Zira Sosyalistlere gre Atatrk
dnce sisteminde yer alan laiklik, din ile devlet ilerinin ayrlmasyd. Sosyalizmde ise din
afyondur ve ondan uzaklamak gerekirdi. Bu yeni tanmn olumasnda CHPnin kendisini
ortann solu diye nitelendirmesi de etkili olmutur. Ancak Mustafa Kemal, milli mcadele
henz yeni balamken syledii Biz ne Bolevik ne komnist, ne de dieri olamayz.
nk biz milliyetperver ve dinimize hrmetkrz. Bizim prensiplerimiz herkes tarafndan
bilinmelidir ki, Bolevik prensipleri deildir ve Bolevik prensiplerini milletimize kabul
ettirmek iinde imdiye kadar hi dnmedik ve giriimde bulunmadk17 sz onun dnce
sisteminin zeti gibiydi.
Fakat bu dnemdeki Kemalistler Atatrk dnce sistemi ne sa ne sol ne de bir baka
ideolojinin tarafnda olmadn anlayamadlar. Bilakis Mustafa Kemalin sylev ve
demelerden kendi ideolojilerine temel dayanak aradlar. Atatrk dnce sisteminin taraf
olduu ey akl, bilim ve adalamann taraftardr. Sosyalizmin etkisiyle ortaya kan bu
fikirlerin akabinde Kemalizmi kendi karlar ynnde kullanan sa akm tredi. Bu akm da
kendilerine Kemalist milliyeti yaftasn giydiler.
Grubun dayand ana temel Gazinin dnce sisteminin temel talarndan olan
milliyetilik dncesini kendi alarndan harmanlayarak oluturmu olduklar felsefeydi.
Nitekim oluturulan bu iki grup arasnda atmada kanlmaz oldu. nce kim daha
Atatrk tartmas daha sonra sa sol denilen kavgann fitilini atelediler.
1960-1980 yllar arasnda i gelimeler byle cereyan ederken, d politikada
Kemalizmin temel ilkelerinden olan ulusal bamszlk karakterine ters den baz olumsuz
admlar atlmtr. zelikle ABDye verilen tavizler, Kbrs konusundaki beceriksizlikler
bamszlk unsurunun sorgulanmasna zemin hazrlad. Dnemin fikir dergisi olan Yn
dergisi saylarnda Atatrk dnce sistemine kar yaplan d politikadaki tavizler
hakknda yazlara yer vermi ve yine devrin partilerinden olan Trkiye i Partisi yaplan
yanllar ve teslimiyeti d politika uygulamalarn eletirmitir.
Tm gelimeler nda Trkiye Cumhuriyetinin temeli, Trk milletinin engin tarih
geleneklerinden haz ve ilham alan Atatrk dnce sistemi iinden klmaz bir sistem
haline gelmiti. Bu evre 12 Eyll darbesinin gereklemesine kadar devam etti. Tabi
Kemalizmin oluturduu dnce sistemini ortadan kaldrmak isteyen baz irticac gruplar da
16
17

Krak, Trkiyede Gericilik (1950-1990), s. 78.


E. Ziya Karal, Atatrkten Dnceler, MEB Yaynlar, Ankara, 1986, s. 16.

kendilerini rtbas etmek iin M. Kemali kendilere bayrak yaparak gizleme yoluna gittiini
belirtmekte de fayda vardr.

1980-2000 YILLARI ARASINDA KEMALZMN GENEL DURUMU


Trkiye, 12 Mart mdahalesine ramen, 1970leri youn bir snf atmas ve
siyasallama biiminde yaad. Bu dnem 12 Eyll darbesiyle sona erdi. 12 Eyllden itibaren

dnyada acmaszca uygulanan neo-muhafazakr politikalarn Trkiyenin gndemine


gelmesiyle yeni bir dneme girdi. 12 Eyll rejiminin sola kar panzehiri olarak grd
Atatrklk dnsel hayatta egemen klnmaya alld.18
12 Eyll Atatrkl, adalama znesi olarak devleti kabul eden bir projenin,
devlet denetiminde deiime diren gsteren yeni toplumsal znelere kar, modernletirici
mirasn terk ederek muhafazakr bir ierikle yeniden tanmlanmas devletliletirilmesi
araynn addr. Bu aray, 1982 Anayasasnn Genel Esaslar blmnde Atatrk
milliyetilii ibaresiyle resmi ideolojinin istikametini gsterir biimde yerini bulmutur.19
Kenan Evren ve arkadalar, Atatrk Dnce Sistemini uyguluyoruz iddias ile
Matematik kitaplarnda bile rneklerin Atatrkten verilmesi ilkesi gibi abartl biimsel
nlemler alrken ve bylece rencileri Atatrkten uzaklatrrken, devletin zorunlu din
dersleri okutmasn Anayasa hkm haline getirmesi ve bylece Atatrkln znden
ciddi bir sapma gstermesi beraberinde getirdi.
12 Eyllcler, sadece rencileri Atatrkten soutacak nlemlerle yetinmediler:
Hapishanelerdeki uygulamalarda Atatrkn Nutkunun okunmasn ve stiklal Mar
sylenmesini, ceza olarak kullanma yoluyla btn sank ve mahkmlarn bunlardan nefret
etmesine yol atlar.
Dneme damgasn vuran ikence ve hukuk d iddet uygulamalar iddialar da,
yneticiler bunlar Atatrklk adna yaptklarn ne srdklerinden, toplumsal faturann
Atatrkle kesilmesine yol at. 12 Eyll ynetimi, ayrca, mam-Hatip mezunlarnn
dorudan niversiteye girmelerine yol vererek bugn bile altndan kalklamayan sorunlar
retti. Bylece ok Atatrk olduklarn iddia eden 12 Eyll yneticileri, bir yandan dini
siyasette kullanarak, te yandan baskc yntemlerini Atatrk adna uygulayarak, slamclarla
12 Eyll muhalifi guruplar arasnda oluturulan, tarihte grlmemi bir Atatrk kart ittifak
yarattlar. Ayrca bu dnemde ordu liderleri gerek Atatrk dnce sistemini savunanlarla
hem mesafeli oldular hem de yaananlardan onlar sorumlu tuttular.
Darbeyle beraber lkemize yerleen muhafazakrlk kendisini sadece siyasette
gstermedi. Atatrk devrimlerinden olan Trk Dil Kurumu ve Trk Tarih Kurumu da bundan
18

Faruk Alpkaya, Bir 20. Yzyl Akm Sol Kemalizm, Kemalizm, C. II, edi: Ahmet nsel, iletiim Yaynlar,
stanbul, 2001, s. S. 498. ( ss 476-500)
19
Yksel Takn, 12 Eyll Atatrkl ya da Bir Kemalist Restorasyon Teebbs Olarak 12 Eyll,
Kemalizm, C. II, edi: Ahmet nsel, iletiim Yaynlar, stanbul, 2001, s. 570. (ss. 570-583.)

nasibini ald. Bu kurumlarda bilhassa Trk Tarih Kurumunda eskiye zlemi andran kitaplarn
bastrlmas Kemalizm adna infial yaratt. Resmi Kemalist sylemin savunmac tepkisel ve
otoriter bir tarzda yeniden ne srlmesine dayal pasif devrim srecinin mevcut toplumsal
siyasal g ilikileri ve hegemonya mcadeleleri karsndaki snrlarn aabilmesi ancak
poplist konsensel kaynaklarn harekete gemesiyle mmknd. 1980lerin sonlarndan
itibaren kurulmaya ve yaylmaya balayan Atatrk Dnce Dernei ve ada Yaam
Destekleme Dernei gibi Kemalist sivil toplum kurulular Kemalist restorasyonuna sivil bir
destek salad.20
Bu dnemde kurulan sol arl partilerde kurulu felsefelerinin merkezine Atatrk
dnce sistemini yerletirmekte ve sistemin tehlikede olduunu aka vurgulamaktadrlar.
12 Eylln getirmi olduu neo-muhafazakrlk toplumda kendine taraftar bulduu gibi
Refah Partisi gibi ar muhafazakr partilerin sistematik olarak Trkiyeye yerlemesine
katkda bulundu. Bu parti ve bunun gibileri iktidara geldikten sonra Atatrk dnce
sistemine ynelik tehdit ieren faaliyetlere giritiler. Bu faaliyetleri yle sralayabiliriz.
1-Toplumun hem dini hassasiyetlerini smrmesi
2- Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn yurttalk duygularn zedeleyebilecek giriimlerde
bulunmas gibi
Bu iki nedenden dolay Kemalist evre byk tepki gstermiti. Zira yukardaki
sebepler Atatrk dnce siteminin dayanaklar olan blnmez btnlk ve laiklii
gndeme getirdi. Atatrk ilke ve inklplarnn savunucu olan Trk Silahl Kuvvetleri 28
ubatta Kemalizmin tehlikede olduunu ileri srerek ynetimi ele geirdi. 28 ubat
srecinde zirveye ulaan resmi Kemalist restorasyon projesi Trk toplumsal hayatnn
irdelenmesini ortaya kard gibi sivil Atatrk dnce sistemini oluturmas asndan da
nemlidir. Ancak belirtilen koullarda oluan greceli durum halk kamplara blmekten
alkoyamamtr. Bilhassa 2000l yllarda Atatrk dnce sistemini benimseyen kiiler
darbeci gibi ithamlarla karlatlar. Tabi bu durumun olumasnda ordu, aydn ve
brokrasinin rol yadsnamaz. 21. yzyl akl ve bilim a olmasna ramen Atatrk
dnce sistemi birtakm yanl uygulamalardan dolay bugn farkl yorumlara tabii tutuluyor.
Halbuki bu a Atatrkln, Kemalizmin a olmas gerekiyordu.
20

Nemci Erdoan, Neo-Kemalizm, Organik Bunalm ve Hegemonya, Kemalizm, C. II, edi: Ahmet nsel,
iletiim Yaynlar, stanbul, 2001, s. 585. (584-591)

SONU
Atatrkln Trk toplumundaki yeri ve etkisi ile birlikte Atatrk hareketi ve dncesinin
uluslararas etkilerini ve bugnk uluslararas yap zerindeki yerini aratrmak, gnmz
anlamak bakmndan nemlidir.
Gnmzn nemli bir ksm sorunlar farkl kltrler arasndaki uyumsuzluklardan
kaynaklanmaktadr. Muhtemelen bu durum gelecekte de birok soruna sebep olacaktr.
Uluslararas dzeyde ortak kltr deerlerine sahip olma ynnde, ortamn zorlamalarna

kar toplumlarn direnme eilimleri, birok anlamazln hatta atmann kaynan


oluturmaktr.
Kemalist Devrim, smrge ya da yar smrge olarak, byk devletlerin egemenlii altnda
bulunan dnya uslularna emperyalizmin yenilebileceini gstermi ve onlara rnek olmutur.
Bat, Atatrk dnce sisteminin

KAYNAKA

You might also like