Epistolae Selectae Petrarchae

Francisci
PETRARCHAE
Epistolae Selectae
1.1
J^rancisci
PETR A R CH AE
Spistolae Selectae
EDIDIT
A.
F.
JOHNSON,
B.A.
<M%\^.
q.
i-^-^T
O X F O R D
AT THE CLARENDON PRESS
1923
Oxford
London
University
Edinburgh
Nezv Tork
Bombay
Toronto
Calcutta
Humphrey Milford
Glasgozv
Melbourne
Madrat
Press
Copenhagen
Cape Town
Shanghai
Publisher to the University
Printed in England
PREFACE
Petrarch has been
is
the
left
first
man
modern man, and he
called the first
since the days of the
us a detailed account of his
own
Roman Empire who
life
and times.
has
His letters
give us a complete picture of his career, and, in spite of the
he wrote for publication, the self-revelation
fact that
ciently complete to
that
we know no
make
other
us feel that
man
we know him
of his age.
is suffi-
in a
way
Yet, perhaps because
of the wealth of detail, very different conclusions have been
drawn
to the kind of
as
literature
critics are
The
man
Petrarch was.
grown up on the
by no means agreed in
has
subject,
their estimate of him.
chief evidence for understanding the
contained in his
letters,
which he was
a spectator.
It
is
is
of his life in his
his
own
selection
is
opinion as
Shorter letters are generally given in
to Petrarch's character.
The
Petrarch
historical events
hoped that the
wide enough to allow the reader to form

their entirety.
man
and the present selection has been
made with the intention of giving an account

own words and of introducing descriptions of
of
An enormous
and even to-day
omissions in longer letters often consist
of illustrations from the Classics and the Latin Fathers, which

to us appear a pedantic display of learning.
it
is
unfair to judge
Petrarch
In this respect
by modern standards
such
and thoroughness of
his scholarship in an age when there were no indexes and few
books of reference. A brief summary of passages omitted has
passages at least serve to reveal the width
been incorporated in the
Down
editions of the letters.

Fracassetti in 1859-62
2548
text.
to the year 1601 there were at least twelve printed
From
that date none, until Giuseppe
pubHshed
at Florence the text of the
PREFACE
vi
Epistolae
De Rebus Familiaribus and Epistolae Variae^ an

many letters not before printed. The text
edition containing
of the present selection for the Epistolae de Rebus Familiaribus
and Variae
of spelling
is
that of Fracassetti, with some slight alterations
and punctuation, to bring
the usual English practice.
on
it
into conformity with
Fracassetti's edition
very wide coUation of manuscripts and
factory.
is
was not based

far
from
national edition of the whole of the letters
satisis
at
present being prepared by an Italian scholar, Professor Vittorio

Rossi,
and we may expect before long to have a definitive text.

Senilibus, which have not been
For the Epistolae De Rebus

edited in
modern
times, the Basle edition of Petrarch's works,
printed by Sebastian Henricpetri in 1581, has been followed,
with considerable alterations of spelling and punctuation.
The
letters
chosen from the Epistolae de Rebus Senilibus have
been coUated with the Venice edition of the works printed by

This edition
Bevilacqua in 1503.
is
in
many
respects better
than the Basle edition, and has frequently supplied a more

It has
correct reading.
not been thought necessary to mention
in the notes every reading
Any
adopted from the Venice edition.
alteration, other than obvious misprints, not derived
Fracassetti or
commented on
in the notes, or enclosed in a square bracket.
The numbering and arrangement
Senilibus except
Fracassetti
from
from either the Basle or Venice edition, has been

of the letters
is
that of
of his Italian translation for the Epistolae de Rebus
that the few Epistolae Variae and the one
Epistola sine Titulo given have been incorporated in a suitable
chronological order.
Fracassetti
commentary
sine Titulo.
also
published an
Italian
translation
with a
of the whole of the letters except the Epistolae
This commentary has been of great use in making
But much work on the biography

Fracassetti's day, and it has
been possible to correct many of his statements and his chronology of the letters. The principal works of which use has been
the notes to this selection.
of Petrarch has been
done since
PREFACE
made
are referred to in the notes,
vii
and an index of such works
has been added.
am greatly indebted to Professor Cesare Foligno, who has

given me invaluable help throughout, in revising the notes,
directing my attention to many books and articles dealing
I
with Petrarch, and in reading the proofs.

Note. For a general account of the Letters and Petrarch as a letterwriter see G. Voigt, Die Briejsammlungen P.'s, in 'Abhandlungen der historischen Classe der Bayrischen Akademie der Wissenschaften ', vol. xvi, Abt. 3,
1883, and F. X. Kraus, F. P. in seinem Briefwechsely in * Essays ', Berlin,
1896, pp. 399-546.
CHRONOLOGICAL SUMMARY
1304. July 20. Petrarch born at Arezzo.
Petrarch with his family moves to Avignon.
1315. Enters the school of Convenevole at Carpentras.
13 16. First visit to Vaucluse.
13 13.
13 19. Enters the University of MontpelUer as a law student.

1323. Continues his law studies at the University of Bologna.
1326. April 26. Returns to Avignon.

1327. April 6. Sees J[âura for the first time.
1328. Louis the Bavarian in Rome.
summer at Lombez with the Bishop, Giacomo Colonna.

There he meets Laelius and Socrates. On his return he enters the
household of Cardinal Giovanni Colonna.
1333. In the summer travels in France and Germany.
May 22. Victory of the Colonna over the Orsini at S. Cesario.
1334. December 4. Death of the Pope, John XXII (d'Euse).
December 20. Benedict XII (Fournier) elected Pope.
1335. January 25. Obtains a canonry at Lombez from the Pope. Defends
1330. Spends the
the Della Scala and Da Correggio against the Rossi before the Pope
over the occupation of Parma.
1336. April 26. Ascends Mount Ventoux.
At the close of the year he embarks at Marseilles for his first visit
to
1337.
Rome.
January and February in Rome.
Returns to Avignon August
16.
Birth of his son Giovanni.

Retires to his farm at Vaucluse.
1338. Beginning of the Hundred Years' War between France and England.
1340. September i. Petrarch invited by the University of Paris and the
Senate of Rome to receive the laurel crown.
1341. February. Leaves for Naples to the Court of King Robert before proceeding to Rome. Meets there Barbato of Sulmo.
April 8. Receives the laurel crown at Rome.
April 20. Reaches Pisa.
May 21. Enters Parma with Da Correggio.
September. Death of Giacomo Colonna.
1342.
Returns to Avignon.
April 25. Death of the Pope, Benedict XII.

May 7. Clement VI (Roger) elected Pope.
Meets Cola di Rienzo.
October 6. Obtains a priory at Pisa from the Pope.
His brother Gherardo enters the monastery at Montrieux.
1343. January. Death of King Robert of Naples. Succession of Joan 1.
Birth of Petrarch's daughter Francesca.
%
October 12. Petrarch arrives at Naples on an embassy from the Pope,
1344.
December. Proceeds to Parma.

in Parma.
Buys a house
ix
from Parma to Verona.

Murder of Andrew of Hungary (King of Naples).
Petrarch returns to Avignon at the end of the year.
1346. July II. Charles of Bohemia elected King of the Romans.
August 26. Battle of Crecy.
October 27. Petrarch obtains from the Pope a canonry at Parma.
1347. May 20. Cola di Rienzo effects a revolution at Rome.
Louis of Hungary invades the Kingdom of Naples to avenge the
murder of Andrew his brother.
1345. February 28. Escapes
September
18.
November
20. Victory of Cola di Rienzo over the Colonna.

Petrarch leaves Vaucluse and proceeds to Parma.
December 15. Fall of Cola di Rienzo.
1348. The Great Plague (the Black Death).
April 6. Death of Laura.
July 3. Death of Giovanni Colonna.
Petrarch travelling in Italy.
1349. January 24. Death of Luchino Visconti ; Giovanni Visconti (Archbishop of Milan) succeeds him.
Murder
of
Mainardo Accursio.
da Carrara.
Petrarch receives a canonry at Padua from Giacomo
1350. Beginning of the war between Genoa and Venice.
August 22. Death of Philip VI of France.
October. Petrarchjctteout-for Rome for the Jubilee, visiting Florence
on the way, where he meets Boccaccio and Francesco Nelli.
December
21.
Murder
of
Giacomo
II
da Carrara.
1351. January. Petrarch returns to Padua.

April 6. Boccaccio brings Petrarch a letter
1352.
1353.
1354.
1355.
1356.
from the Republic of

Florence recalling him from exile.
June 26 or 27. Petrarch arrives back at Vaucluse.
December 6. Death of the Pope, Clement VI.
December 18. Innocent VI (Aubert) elected Pope.
April 19. Petrarch visits his brother at Montrieux.
May I. Leaves Vaucluse for the last time. He settles at Milan.
August 29. Defeat of the Genoese Fleet off Loiera in Sardinia.
September 7. Death of the Doge, Andrea Dandolo.
October 3. Death of Giovanni Visconti ; Matteo II, Bernabo, and
Galeazzo, his nephews, succeed him.
October 10. Charles IV arrives at Mantua on his journey to Rome.
Petrarch visits him there.
November 4. Victory of Genoa at Sapienza.
April 5. Charles IV crowned Emperor at Rome.
Conspiracy of Marin Faliero.
April 17. Execution of Marin Faliero at Venice.
June I. Peace between Genoa and Venice.
May 20. Petrarch sets out for Prague on an embassy to the Emperor.
September 12. Battle of Poitiers. King John of France taken
prisoner,
1359. March. Boccaccio visits Petrarch at Milan.

1360. May 8. Peace of Bretigny.
December. Petrarch goes to Paris on behalf of the Visconti to con-
gratulate
King John on
his delivery.
I
1361.
May. Death
of Socrates.
July. Leaves Milan and goes to Padua.
July 10. Death of his son Giovanni at Milan.
The Republic of Venice offers Petrarch a house in Venice.

September 22. Death of the Pope, Innocent VI.
October 28. Urban V (Grimoard) elected Pope.
1362. September.
1363.
May
August.
Boccaccio
visits
Petrarch at Venice.
and Barbato.
1364. June. Victory of Venice in the war of Crete.
1365. Petrarch spends summer and autumn at Pavia.
1367. August 24. Death of Cardinal Albornoz.
October. Urban V returns to Rome.
Death
1368.
of Laelius, Nelli,
May
29. Petrarch arrives at Pavia for the

the Visconti and their enemies.
Return to Venice.
'
peace conference between
Marriage of Violante, daughter of Galeazzo Visconti, and

of Clarence.
Petrarch returns to Padua.
1369. Petrarch spends the summer at Arqua.
1370. April. Starts on his journey to Rome in response to the Pope's invitation, but falls ill at Ferrara. Settles at Arqua.
September 24. Urban V returns to Avignon.
December 19. Death of Urban V.
December 30. Gregory XI (Roger) elected Pope.
June
15.
Lionel,
1371.
May
8.
Duke
IUness of Petrarch.
1372. August. Death of Philippe de Cabassoles.

Owing to the war between Venice and Francesco da Carrara, Petrarch
retires from Arqu^ to Padua.
1373. September 27. Goes to Venice with Francesco da Carrara's son to
accept the Venetian terms.

Returns to Arqua.
1374. July 18. Death of Petrarch.
FRANCISCI PETRARCHAE
EPISTOLAE SELECTAE
Fam,
lohanni Columnae Cardinali,
AQVIS
i.
4.
aquis Baiano
more tepentibus ablutum,
Agrippina Colonia, quae ad sinistrum Rheni latus

barbarica quanta
tistae
sol
civilitas,
quae urbis
quae munditiae matronarum
vigilia erat,
vergebat
dum
est,
in terra
quae virorum
species,
Forte lohannis Bap-
illuc applicui, et
iam ad occidentem
confestim amicorum monitu (nam et
excepit
sita
Mirum
locus et situ et flumine clarus et populo.
gravitas,
nomen
digressum, sed prius, unde ortum oppidi
^^putant,
amicos
ibi
fama pepererat quam meritum) ab hospitio traducor ad
prius
Nec
Omnis
10
mulierum agmine tegebatur.

Obstupui, dii boni
quis habitus
quae forma
quae facies
Amare potuisset, quisquis eo non praeoccupatum animum
attulisset.
In loco paulo altiore constiteram, unde in ea
quae gerebantur intenderem.
Incredibilis sine offensione
15
fluvium, insigne spectaculum visurus.
enim
fallebar.
ripa praeclaro et ingenti

!
vicissimque
concursus
erat,
incinctae,
reductisque
gurgite
manus
post
pars
alacres,
cubitum
quod Ciceroni
herbis
Vix nunquam
colloquentes.
manicis,
ac brachia lavabant, nescio quid
murmure
grino
odoriferis
candidas
omnes propemodum surdos
in
blandum pereclarius intellexi
placet, et veteri proverbio dici solet
linguas incognitas
ac
inter 20
mutos
esse.
Vnum mihi solatium gratissimorum interpretum non deerat.

Nam et hoc inter cuncta mirabere, coelum illud spiritus
Pierios alere.
Itaque dum miratur luvenalis, quod Gallia
*
causidicos docuit facunda Britannos
quod argutos
laris,
scito ibi
2548
aluit
Germania
',
miretur idem
vates.'
nuUum Maronem
B
esse,
docta
At ne me auctore
fal-
Nasones plurimos, ut
25
lOHANNI COLVMNAE CARDINALI
verum fuisse praesagium, quod in fine libri Metamorphomultum vel posteritatis gratiae vel ingenio suo fidens
ponit. Siquidem qua Romana potentia, seu verius, qua Romanum nomen domito orbe se porrigit, plausibiliter nunc faventis
dicas
seos
30
His ego comitibus, ubi quid audiendum
populi ore perlegitur.

seu
respondendum
sum.
35
Vnum
pro auribus usus
numero admirans
versiculo
Quid
igitur ex eo
percontatus Virgiliano
amnem
pro lingua et
incidit,
illo
rerum
et ignarus
vult concursus ad
responsum accepi, perveQuidve petunt animae ?

tustum gentis ritum esse, vulgo persuasum praesertim femineo,
?
omnem
'
calamitatem
totius anni
imminentem
fluviali
diei ablutione purgari, et deinceps laetiora succedere

40
illius
itaque
lustrationem esse annuam, inexhausto semper studio cultam
colendamque.
Ad
haec ego subridens
*
:
nimium
feHces
'
inquam *Rheni accolae, quorum ille miserias purgat, nostras

quidem nec Padus unquam valuit purgare, nec Tiberis. Vos
vestra mala Britannis Rheno vectore transmittitis, nos nostra
45 libenter Afris,
datur,
telHgi
tandem inde
atque IUyriis mitteremus

pigriora
sunt
flumina.'
sed nobis, ut in-
Commoto
risu
sero
discessimus.
Proximis aliquot diebus a
mane ad vesperam
civitatem iisdem
ducibus circumivi, haud iniucundum exercitium, non tam ob
quod ante oculos erat, quam recordatione nostrorum

maiorum, qui tam procul*a patria monumenta Romanae
In primis autem occurrebat
virtutis tam illustria reliquissent.
50 id
"
Marcus Agrippa, coloniae ilHus auctor, qui Hcet multa domi,

multa foris praeclara construxerit, iUam tamen ex omnibus
SSdignam
beUator
censuit,
cui
egregius,
suum nomen imponeret, aedificator

habitus, quem Augustus
dignusque
generum ex toto orbe deHgeret, quaHscumque

dilectae,
60
sed unicae, sed Augustae.
ac
in
fiHae virum, sed
Vidi tot simul trunca
milHa sacrarum virginum et terram generosis dicatam reHquiis,

ac degenerum, ut aiunt, cadaverum expultricem. Vidi Capito-
Hum,
effigiem nostri, nisi
quod pro senatu
iUic pacis ac beHi
consiHa agitante, hic formosi iuvenes ac pueHae mixtim noctur-

Deo concinunt, aeterna concordia
armorum strepitus ac gemitus captivorum,
nas laudes
et
gaudium,
et
iocantium voces
denique
illuc
rotarum
ibi
hic quies et
bellicus,
huc
65
templum urbe media

pulcherrimum, quamyis inexpletum, quod haud immerito
summum vocant. Magorum ibi regum corpora, ab ortu ad
occasum tribus saltibus transvecta, quos aethereum quondam
pacificus triumphator ingreditur.
regem
ad
cum muneribus
vagientem
praesepia
legimus, venerabundus aspexi.

of his
Vidi
veneratos 70
[He apologises for the length

but says that the Cardinal had himself invited him
letter^
to zvrite freely.]
Procedo.
A.
d.
11.
ac pulvere, ut saepe
Kalendas luhas Colonia
discessi,
Alpinas nives ac frigora Rheni
'
tanto sole
a Virgiho 75
Inde Arduennam sylvam scriptorum testimonio

pridem mihi cognitam sed visu atram atque horrificam transivi
requirerem.
solus (et
quod magis
admireris) belH tempore.
ut aiunt, Deus adiuvat.
At ne longum
iter vix
Sed incautos,
equo peractum
calamo remetiar, multis ego regionibus ambitis, hodierno die
Lugdunum
perveni.
Nobihs
et ipsa
paululumque vetustior Agrippina.

nostrum mare currentes Rhodanus Ararisque conveniunt
Sonnam incolae appellant. Sed de his nihil amphus. luncti
enim ad te properant, alter cogenti, alter coacto simihs, et
Avinionem, ubi
te
nunc
et
genus
80
Romanorum colonia est,

Duo hic noti amnes in
humanum Romanus
85
Pontifex
detinet, permixtis vadis abluunt.
Huc
hic
ego
cum mane
pervenissem, et intranti forte famiharis
tuus occurrisset, mille
eum
peregre redeuntium, aggredior.
quaestiuncuhs, ut mos est
autem
Ille
sed praeclarissimum fratrem tuum, ad
bam, sine
me Romam
nihil
ad reHqua,
quem maxime
90
propera-
.Quo audito quaerendi

veniendique ardor repente deferbuit. Hic igitur exspectare in
animo est, donec et aestas ipsa deferveat, quam hucusque non
senseram, et
me
petiisse narravit.
vegetiorem quies
faciat,
hoc ipso primum loquente perpendi.

maior
quam
animi
est,
quod
si
reUqui
B 2
qui
me
fessum esse
Nulla quidem fatigatio

itineris
taedium
subiejit,
95
Rhodanus mihi pro vehiculo

haec
tibi festinante
Interim ut noris ubi sum,
erit.
nuntio transcurrere
non
[sic]
De
piguit.
item tuo, duce olim, nunc (da dolori veniam) desertore
loo fratre
meo, nusquam
quam
quam apud ipsum

quam primum
alibi
querelam, ut
Et vale
facito.
conqueri visum est

mitti iubeas, oratus
sibi
memor.
nostri
Lugduni,
v.
Idus Augusti
[1333].
Fam,
lacobo Columnae.
[Semisopitum epistolae tuae
.]
ii.
Giacomo^s P. maintains that his affection for
and
genuine,
poets.
5
He
is consistent
me
letter oj
Augustine
is
with his love of the philosophers and
quotes the example of St. Augustine himself.]
ut
quam de
meo lauream
de qua ego loquerer, et propter
esset, et
multi loquerentur, re autem vera in animo
nihil esse nisi illam poeticam,
indefessum studium testatur

cuius forma captus videor,
simulata suspiria
latio esset
to
St.
Sed nihil iocis lentius, nihil flexibihus quocumque traxeris,

sequuntur. Quid ergo ais finxisse me mihi speciosum Laureae
i
nomen
10
9.
[/w reply
magno
insania
aspirare
me longum
et
non furor
summa
est.
et
de hac autem spirante Laurea,
manu
labore diu simulat.
15 videaris,
quam
facta esse omnia, ficta carmina,
In hoc uno vero utinam iocareris
utinam
ad
Sed, crede mihi,
Laborare autem
Simu-
nemo
sine
gratis ut insanus
Adde quod aegritudinem
gestibus
verum pallorem simulare non

possumus. Tibi pallor, tibi labor meus notus est itaque magis
vereor, ne tu illa festivitate Socratica, quam jroniam vocant,
quo in genere ne Socrati quidem cedis, morbo meo insultes.
Sed exspecta ulcus hoc cum tempore maturescet, verumque
imitari benevalentes possumus,
20
fiet in
me
Ciceronianum
illud
*
:
dies vulnerat, dies
Atque adversus hanc simulatam, ut tu
medetur.'
Lauream, simumulta enim

latus ille mihi etiam Augustinus forte profuerit
et gravia legendo multumque meditando, antequam senescam,
vocas,
25
senex ero.
Quis autem
ais,
erit
facetiarum
modus
Vbi desines
Quid
tentatum te quoque fictionibus meis ac prope delusum,
lACOBOCOLVMNAE
immo
vero delusum aliquamdiu exspectasse
me Romae,
simu-
lantem ingens veniendi teque revidendi desiderium, tandem,
quod
spectatores
callidi
circulatorum
in
omnem
ingenii
solent, 30
praestigiis
meas profundius intendenti,
aperienti tibi oculos et in artes
mei scenam patuisse
\He
giving P. the
is
reputation of a magician.^
Sed iam
satis
superque iocum traximus
Cesset quamvis ardor faciem
respondeas.
laboriosissime in
quartum annum iam
serio
tuam
velim mihi
videndi,
dum
protraxi,
quem
cogito
ecce ille cras aderit, ecce tu postridie movebis. Excidat quidem

curarum non mediocris cumulus, quem cum nuUo mortalium
nisi tecum aequo animo partirer; quiescat affectus cernendi
praeclarissimum patrem tuum, magnanimos fratres, honestissi-
mas
sorores, exoptatos
amicorum
Quanti
vultus.
demum
35
40
aesti-
maturum reris moenia Urbis et colles, et, ut ait Virgilius,

Tuscum Tiberim et Romana palatia,' cernere ? Credi non posset quantum urbem illam, desertam quamvis, et veteris effigiem
Romae, spectare cupiam, quam nunquam vidi, ubi segnitiem
meam, si tamen segnities et non necessitas fuit, incuso. Exul*
tare mihi videtur Seneca ad
Scipionis Africani, nec
Lucilium scribens ex ipsa
modicum
locum ubi
ducit vidisse
vir tantus exulaverat, ubi negata patriae ossa reliquerat.

si
contigit
putas
Hispano homini, quid
Non
de
me hominem
civitate,
quae
est,
et reus pari gloria triumphavit
innumerabiles vixerunt
De
civitas
inquam,
viri,
illa,
quos
nomen
'
ille
Quod
Italicum sentire 5
ubi educatus, ubi victor

;
ubi non unus
nunquam fama
cui nulla similis fuit,
regum etiam ab hoste
scriptum legimus
villa
Literni aut de Scipionis sepulchro, sed
villa
de urbe Roma, ubi Scipio natus
idem
dicta est.
ille,
nuUa futura
De
sed
tacitura est.
est
55
cuius populo
Magna est fortuna popuH Romani, magnum
magnitudinem atque
incomparabilem monarchiam futuram praesentemque divini
et terribile
45
'
cuius sine exemplo
cecinerunt vates.
60
Neque ego nunc Romanas prosequor laudes maior res est

quam ut possit a transcurrente tractari. Sed haec cursim
;
lACOBO COLVMNAE
non parvi pendere
ut intelligeres
attigi,
me
reginae
aspectum, ^de qua infinita perlegi et ipse multa iam

.
65
plura forte scripturus,
mortis abrumpat.
primordia mea praecipitata dies
nisi
Finge
me
his
dulce tamen est Christiano animo
martyrum
in terris, sacrosanctis
et
70
urbis
scripsi,
nequaquam tangi
quam
urbem cernere, coeli instar
;
nervis atque ossibus consertam,
testium pretiosa caede respersam, videre verendam
veri
imaginem
populis Salvatoris
gentibus adorando vestigia
et
in
saxo durissimo aeternum
Vbi ad litteram
luce
clarius
impletum cernitur illud Isaiae

Et venient ad te curvi filii
eorum qui humiliaverunt te, et adorabunt vestigia pedum
tuorum omnes qui detrahebant tibi.' Circumire sanctorum
tumulos, vagari per Apostolorum atria, meHoribus iam curis
*
75
comitantibus et inquieta solHcitudine vitae praesentis in Htore
MassiHae destituta.
Quae cum
80
me segnem
cum scias quod

Ego me ipsum tibi
dederam, parvum quidem, sed perpetuum munus. Tu me
alteri parere voluisti, si alter proprie dicitur taHs et tam unanisi culpa est, vel
mis germanus. Nihil hic mihi conscius sum
meum
iter
ita sint,
quid
ex aHeno pendet arbitrio
vocas,
tibi
parce vel
In
85 iocis
fratri.
extrema Htterarum parte veritus forte ne lepidissimis

tuis
quantumHbet blanda
offenderer (solet enim leonis
contrectatio animantia parva perterrere), suaveolentis unguenti
drachmam adhibes, ubi pupugisse videbare, dum me ad te

amandum, immo vero ad tibi reddendas amoris vices, praeQuid dicam
Multa loqui non magis
dulciter cohortaris.
Hoc unum. me tacente,
dolore quam gaudio praepedimur.
usque adeo saxeus non sum ut ad tam debitum
non ignoras
?
90
amorerti
sit
mihi
amando non magis
necessarius
freno
iuventa sequeretur
95 Vale.
Avinione
xii.
quam
hortator
calcaribus
hoc saltem oro, ne
utinam in
atque
egerem
TranquiHior
finxisse
Kalendas lanuarii [1336].
me
fingas.

Fam.
lohanni Columnae Cardinali.
PEROPPORTVNVM
meis locum,
curis
sum in
credo, quod
peraret animus, nactus
mons
dictus est olim,
quam hominibus
capris
cognitus loci situs
si
ii.
12.
non
regione Romana.
alio
pro-
Caprarum
silvestribus virgultis obsessus,
frequentior
Paulatim
haberetur.
spectata fertilitas habitatores
et
aliquot s
tumulo fundata,
angustus patitur, adhuc vetus
sponte contraxit, a quibus arx eminenti
domorum quantum collis

Caprarum vocabulum non amisit.
et
nobihoribus cingitur
clarus
Virgilius.
Locus
fama,
ignobilis
Est hinc Soracte mons, Silvestro
locis.
sed et ante Silvestrum poetarum carminibus
incola,
illustris.
satis
10
Hinc Cimini cum monte lacus, quorum meminit

Hinc Sutrium, quod non nisi duobus passuum
millibus abest, sedes Cereri gratissima et vetus, ut perhibent,
Campus ostenditur non longe a muris ubi

Saturni colonia.
primum in Italia frumenti semen ab advena rege iactum dicunt,
primam messem falce desectam, quo beneficio miraculoque
partem regni vivens, in opinionem
dehnitis animis, in
tatis
favore
vita functus,
falcifer
deus
Aer
est.
hominum
saluberrimus.
Hinc,
accessu
et expedita prospectui
difficili
illinc,
coUes innumeri,
;
inter quos et
submovendis solibus frondosum nemus erigitur, nisi

Aquilonem coUis humilior apricum aperit sinum,
floream
stationem
vallibus obstrepunt
cervi,
fontes
mellificis
Omne
et feri
imis 5
nemorum
volucrum genus vel
immurmurat nam boum et omnis mansueti

armenta et humani laboris fructus, Bacchi dulcedinem
undis vel ramis

pecoris
umbrosa
Vndique
quod ad
aquarum dulcium
damae, capreoli
greges apertis vagantur coUibus.
ostendit,
altitudine nec 20
laterum convexa et opaca circum antra subsidunt.
apibus
^2^
divini-
exceptus, senex rex, et
quantum breve tempus
hic,
15
et Cereris
ubertatem, ad haec et iUa naturae dona, vicinos 30

non longinquum mare^ praetereo.
lacus ac flumina et
Pax una, quonam gentis crimine, quibus coeli legibus, quo

qua siderum vi, ab his terris exulet, ignoro. Quid
fato, seu
35
enim putas ? Pastor armatus silvis

metuens quam raptores
loricatus
pugionis
rustici
Auceps
invertens,
non tam lupos
invigilat,
arator,
recusantis
retia clypeo tegit, et piscator
hastam ad usum
bovis
terga
sollicitat.
hamis fallacibus haeren-
tem escam rigido mucrone suspendit

quodque ridiculum
dixeris, aquam e puteo petiturus, rubiginosam galeam sordido
fune connectit. Denique nihil sine armis hic agitur. Quis ille
pernox ululatus vigilum in moenibus, quae voces ad arma
conclamantium, quae mihi in sonorum locum, quos blandis
;
40
fidibus exprimere consueveram,
harum regionum
45
aut
inter se aut
humanum sentias,
cuncta simiUima.
successere
tutum
videas aut
Nihil incolis
pacatum audias
sed bellum et odia et operibus
His in
nolentem dubius iam sextumdecimum diem ago,

potest in rebus omnibus consuetudo, fragore
50
lituum
ceteris in
vagum
videas, atque
daemonum
pater inclyte, inter volentem ac
locis,
aciem concurrentibus,
me
et
mihtum
quantum
et stridore
saepe per hos coUes
aHquid quod posteritatem mihi concihet
assidue meditantem.
Omnes me cum
otiosum, intrepidum et inermem
admiratione respiciunt
contra ego omnes admiror
pavidos, solHcitos et armatos.
Haec
55
est
humanarum
varietas
actionum.
Quod
si
forsan
maHm, non facile dixerim et ire

manere delectat. Ad primum pronior sum, non quod
hic molesti quidquam patiar, sed Romam visurus domo moveram.
Est autem secundum naturam, ut usque in finem
votorum animus non quiescat
ex quo maxime colorem mihi
videtur habuisse opinio iUa, quae beatifica visione Dei, in qua
consummata feHcitas hominum consistit, defunctorum animas
tam diu carituras astruebat, donec corpora resumpsissent
quod naturaHter non optare non possunt, quamvis iUa seninterroger an hinc migrare
iuvat et
60
tentia
65
multorum
saniore iudicio victa et
veniam, quaeso, qui valde

sepulta iampridem
sit.
eum
Vale.
cum
auctore suo (da
sed non errores eius dilexisti)
[1337.]

Fam.
1N hoc
ecce Caprarum,
immo vero leonum
ii.
13.
ac tigridum monte,
quolibet agno mitior Vrsus iste tuus habitat, Anguillariae
comes, amator pacis, sine bellorum metu, inter bella securus,
non
sine pacis desiderio, hospitalitate secundus nemini, con-
silio
vigens, blande severus, et rigide benignus in suos,
familiarissimus,
ingeniorum
excellentium
et
Pieridum
mirator
gantissimus ac laudator.
Et secum non adversum, ut
conveniens moribus
nomen
suis
sortita,
ele-
iUe, sed
Agnes coniunx
eius,
praeclarissima soror tua, de qua, ut de Carthagine Sallustius

ait, silere
melius puto
quam parum dicere. Sunt enim quaedam,
quae nullo mehus modo quam stupore et
horum ex genere
coniugum, ceu
odiorum
tribulos
temperatur
soror tua
rosas aut
horum
et
concors et mite par
totidem notavi inter spineta ac
suavitate
utcumque rehquorum
15
singularis
vir,
quem cum
me
aditus
ad-
agere
domus
Romam petiturus, rescripsit ille 20
congratulatus adventui, et exspectare iubens

a. d. vii.
quid
litteras,
quoniam obsidentibus omnes
tuae hostibus, non tuto videbar
diebus
de Columna,
lacobus
Lomberiensis Episcopus, germanus tuus, ad

ventus mei nuntium praemisissem per
vellet interrogans,
10
laudantur
asperitas.
divinus
Accessit
Hoc
est.
lilia,
silentio
Kalendas Februarii adfuit
paucisque post
cum Stephano
fratre
magna quidem materia

neque amplius quam centum armatis equitibus
primogenito, cuius etiam virtus eximia,
vatum
est
stipatus uterque,
cum
non
sine
spectantium horrore transiverat,
Sed ea quae saepe bellum
staret.
straverat.
Cum
his
Romam
quam
magnopere requiram.
dicantur adversarii reditum in

[1337-]
conficit,
fama ducum
iter
ego nunc generosis spiritibus habito, tanta
dulcedine ut saepe ahbi
Vale.
25
quingentos et eo amplius sub hostium signis esse con-
in terris esse videar, nec
iam
Ibimus tamen, quamvis denuo
urbem
accuratius obstruxisse.
30
THOMAE MESSANENSI
lo
Thomae Messanensi,
P ERAMBVLANTI
dum
sed amoena
calcandus
parte Thule
sit
quem
sane,
insula
inveniendi spem invenio.

nici
Oceani
quidem
aspera,
tu tibi nuper iniectum scribis,
quaero, sed, ut
rem ducentibus
indice nec ad
confinia, accessu
i.
mundi
premor, quaeroque itidem quanam
ego iampridem
5
iii.
perveneris, creber scrupulus ingenii pede
Hoc
est.
veterum
Fam,
verum
fatear, nec certo
coniecturis aut ipsam aut ullam
Et haec
tibi
quidem ex ipsis Britanfama est, ipsi quam
litoribus, propinquior, ut
vestigamus insulae, scribo

lo in the north-west^
Europe know nothing of it.^

Mihi quidem de hac re
regis cancellario,
nec litterarum
[The ancient writers placed Thule
hut he finds the inhabitants of the north-west of
cum
Richardo,
sermo non otiosus
quondam Anglorum
fuit, viro ardentis ingenii
inscio, et qui, ut in Britannia genitus
atque
educatus, abditarumque rerum ab adolescentia super fidem
15
curiosus,
mus
talibus praesertim quaestiuncuHs enodandis aptissi-
videretur.
Ille
autem, seu quia
sic
speraret, seu quia
Ipuderet ignorantiam fateri (qui mos hodie multorum

'non inteUigunt quanta jnodestiae laus
20
sit
est,
qui
homini nato nec
omnia valenti profite ri ingenue se nescire^quod nesciat),

quod non suspicor, quia huius mihi arcani notitiam
invideret, respondit certe se dubietati meae satisfacturum,
nosse
seu forte,
sed non priusquam ad libros suos,

fuit, in
patriam revertisset.
quorum nemo
Erat enim,
dum
copiosior
in amicitiam eius
apud Sedem Apostolicam

peregrinus, ea scilicet tempestate, qua inter praefatum
dominum suum et Francorum regem prima diuturni belli
semina puUulabant, quae cruentam messem postea protulere.
Necdum repositae falces aut clausa sunt horrea. Sed dum
25 incidi,
30
tractandis domini sui negotiis
promissor
ille
meus
iniuncti pontificalis
saepe
abiisset, sive nihil inveniens, sive noviter

officii
litteris interpellatus,
gravi
munere distractus, quamvis

meae non aliter quam
exspectationi
THOMAE MESSANENSI
obstinato silentio satisfecit.
Ita mihi
ii
Thule amicitia Britannica
nihil notior facta est.
Post annos vero venit in manus meas libellus de mirabiHbus
Hiberniae a Giraldo
quodam
Anglorum,
rerum
licet tenui
arte contextus,
aulico
stilo,
quem ne totum
non rudi tamen verborum
bibliothecae nostrae foribus
excluderem, brevis quaedam ipsius particula promeruit, ubi

de hac eadem insula nostrae simiHs et operosa dubitatio inserta
sit.
35
Henrici secundi regis
40
Itaque simihtudo una ingenii mihi totius operis
commendavit auctorem. Aliquot ibi scriptorum sententias

quod insularum Oceani, quae circa Britanniam,
quaeve inter Arcton et occasum sunt, extrema sit Thule. Vbi
aestivo nuUa nox, brumaH contra solstitio nuUa dies, ultra
quam pigrum atque concretum iaceat mare ... [P. adds his
^^^'_|_ttingit,
recollection
Vale.
ofwhat
[1333
the
Roman geographers have
said of the island.^
?]
Vmherto Deljino Viennensi.
FIDES
silentium
Fani.
interrumpit, caritas
iii.
10.
loqui cogit
Christum, coactus ad scribendum venio, quae
animo
45
si
testor
eodem
quo scribuntur poterunt et mihi apud te

tibi gloriam apud gentes.
Quonam
enim modo dissimulare possum, si non falsum amicitiae nomen
gero, quin te magnis pericuHs circumventum vel dormientem
excitem, vel commonefaciam vigilantem ? Vides quam grave
beUum inter GaUum Britannumque reges oritur; nuUa procul dubio tanta res ab avorum nostrorum temporibus, certe
nec ab atavis proavorum, in Europae finibus apparuit, aut
tam latus gloriae campus fortibus viris oblatus est. Cuncti
reges ac popuH suspensi ad tantae contentionis eventum,
lecta fuerint
benivolentiam augere et
praecipue qui ab Alpibus ItaHae ad
Oceanum
sub
turbine
dormis.
Te quidem
10
incolunt, quos
ingens vicini tumultus excivit fragor, in armis sunt.
tanto
Tu
solus
VirgiHana premit
increpatio et tibi coelo missus nuntius exclamat
Potes hoc
15
VMBERTO DELFINO VIENNENSI
12
sub casu ducere somnos

pericula cernis
Nec quae circumstent te deinde

si nihil aliud quam pudor ob-
Profecto
'
Qua enim fronte, quo

umbone degen-
streperet, debebas celerius expergisci.

20
animo, ceteris ad aestivum solem sub galea et
agmine virorum, femineaque circum-
tu procul ab
tibus,
stipatus acie, conquisitis pastus
25
textus,
umbra
avidus
honoris
torpes
et
homo
putabam,
homo
nobilis,
Munditias amas, refugis labores
verbum
a Sallustio relatum
arenosos et serpentes sub
Leone
minus
fortis viri
bellicosi,
con-
veste
ut
olim,
potens et
mulieribus, laborem viris convenire.'
30
moUi
et
homo
Quid, oro, te impedit

viri
epulis
otio,
gloriae,
iuvenis et robustus
audi fortissimi
et
non minus
Sed
Munditias
'
:
Sitim metuis et calles
terribiles
Sed
alterius, etsi
dictum accipe
Serpens,
At
mortem gladiosque formidas ? Sed et hic verbum occurrat
alterius viri fortis
Mors ultima poena est, Nec metuenda
viris.'
Non plus, inquam, metuenda quam somnus aut requies.
sitis,
ardor arenae Dulcia virtuti, gaudet patientia duris.'
35
Quid enim
inter mortis et originis
largiter, ille nos
humanae
diem
refert
vitae laboribus involvit,
Immo
};ic
vero
Hberat.
Hinc ille mos ex intimis philosophiae penetraHbus eductus in

suorum ortu lugentium, atque in morte gaudentium. Sed
ne ab opinionibus vulgarium recedamus, a quibus tamen,
40
ad salutem pergimus,
timendam
esse
quam
mortem,
longissime recedendum
et
illud
est,
si
detur
vulgatissimum Aristotelis
mortem esse ultimum terribilium

qui et ipse
quoque consulto non maximum dicere voluit, sed extremum.
Sed esto, sit maximum, putasne illam ideo vitare quia bello
audiatur
45 abstines
'
'
aut mari
Notum
et illud alterius poetae
Frustra
cruento Marte carebimus Fractisque rauci fluctibus Hadriae,
autumnos nocentem Corporibus metuemus

QuamHbet exactam curam nostri corporis habentibus moriendum est
sed prolatandae mortis studium solet
Frustra
per
xA.ustrum.'
50 esse
mortaHbus, fateor, et excusationem pubHcae imbeciHitatis
agnosco.
Primum, oro
te,
quantula
ista dilatio est
Deinde
VMBERTO DELFINO VIENNENSI

quot et quam duris casibus exposita, quam multis
nocuit et vitae gloriam imminuit mors dilata
13
vixisse
Quotidianis
abundamus, sed reverentius antiqua commemoro

quoque libentius quam externa
[He cites examples
exemplis
nostra
from ancient
history,
and enlarges on
55
the folly of seeking to avoid
death.']
Quae cum
caput
hortor atque obsecro, ut iam tandem
ita sint,
immensam molem
Videbis
circumspicias.
attollens
regum et populorum apparatibus nutantem ruiturameam fortunae vis impulerit. Non est dissimulationi
locus. Hostes tui vigilant et regem iugi obsequio circumstant.
Cui si victoria cesserit, somnum tuum in tanto nunc eius
tantis
60
que, quo
oHm
discrimine contemplanti, et praeter hoc ab

infesto,
quid illum animi habiturum
reris
tibi, si nescis,
Sin aUter succes-
(omnia enim rotat ad libitum fortuna), an forsan
serit
praesenti
speras
securitatem
otio
Tu
videberis,
non quia
vero,
in
tibi
65
ex
ardore victoriae partam
illo
volueris, sed quia timueris, cessasse
teque communis ruina
cum
universitate
pariter
Crede mihi, pars utraque spectatorem te certaminis

vocabit, paratum ad fortunae nutum atque ad victoris arbitrium circumvolvi. Ita nusquam favor, undique periculum.
involvet.
70
Meminisse profuerit Metii ducis Albanorum, qui quadrigis in

diversum
quod
actis
dum adhuc tempus
oro, velociter et,
Expergiscere, 75
neglectum hactenus
Dionysio suo,
ALTISSIMVM
regionis huius
^Ventosum vocant, hodierno

loci
est,
discerptus est,
mundo enim tremente dormire

quam sopori est. Vale. [1339.]
ad officium redi
morti simiUus
Romanorum rege,
medium praebuisset.
ab HostiHo,
inter armatas acies se
Fam,
iv. i.
montem, quem non immerito

die,
sola
altitudinem cupiditate ductus, ascendi.
annis in
animo fuerat
fato res
hominum
nescio quid
videndi insignem
Multis
ab infantia enim his in
versante, versatus sum.
locis,
iter
hoc
ut nosti,
Mons autem
hic 5
DIONYSIO SVO
14
late
undique conspectus
what
describes
Haemus
semper in
fere
Roman
the
historians
oculis est
[He
have written of Mount
in Thessaly.]
Sed dejocio cogitanti, mirum dictu, vix amicorum quisquam

lo
omni ex parte idoneus videbatur

exactissima
illa
Hic segnior,
rara est.
hic moestior,
ille
15
c[uam vellern
ille
laetior
ille
;
pondus ac pinguedo,
quamquam
eadem
2D
fiunt
in
hic tardior,
denique hic
stultior,
illius
ille
celerior
huius
procacitas,
ardens occupatio dehortabatur.
illius
domi
ppndus recusat
graviora.
itinere
prudentior
ilHus macies atque imbecillitas terrebat
gravia, tolerantur
nullum
et
caritas,
vigilantior
huius silentium,
huius frigida incuriositas,
Quae,
adeo, etiam inter caros,
voluntatum omnium morumque concordia
omnia enim
suffert
Verum haec
amicitia.
Itaque delicatus animus,
honestaeque delectationis appetens, circumspiciensque Hbrabat

singula,
sine
uUa quidem amicitiae laesione. Tacitus quiditineri praevidebat molestum fieri posse dam-
quid proposito
25
Quid putas ? Tandem ad domestica vertor auxiHa,

nabat.
germanoque meo unico minori natu, quem probe nosti,
rem aperio nil poterat laetius audire, gratulatus quod apud
;
me
amici simul ac fratris teneat locum.
Malaucenam venimus ad vespe-
Statuta die, digressi domo,
ram
30
locus est in radicibus montis versus in Boream.
IHic
unum diem morati, hodie tandem cum singuHs famuHs

montem ascendimus, non sine multa difficultate. Est enim
praerupta et paene inaccessibiHs saxosae
bene a poeta dictum
Dies longa, blandus aer,

dexteritas, et
si
teHuris moles
sed
Labor omnia vicit Improbus.'

animorum vigor, corporum robur ac
est
sola
qua sunt eiusmodi, euntibus aderant
Pastorem exactae aetatis inter
;
35 hobis obstabat natura loci.
convexa montis invenimus, qui nos ab ascensu retrahere multis

verbis enixus est, dicens se ante annos quinquaginta eodem
iuveniHs
ardoris
nihilque
inde
40 corpusque et
impetu supremum
retuHsse
praeter
amictum lacerum
in
verticem ascendisse,
poenitentiam
saxis et vepribus
et
;
laborem,
nec unquamj
DIONYSIO SVO
15
aut ante illud tempus aut postea auditum apud eos
quemquam
ausum esse similia. Haec illo vociferante nobis, ut sunt animi

iuvenum monitoribus increduli, crescebat ex prohibitione
cupiditas
itaque senex ubi animadvertit se nequidquam
niti, aliquantulum progressus, inter rupes arduum callem 45
;
multaque iam
digito nobis ostendit, multa monens,
digressis
a tergo ingeminans.
Dim isso
penes illum,
impedimento
esset,
soli
cresque conscendimus.
quid vestium aut
si
Sed, ut fere
Non
velox fatigatio subsequitur.

in rupe subsistimus
lentius, et praesertim
stiore
carpebam
cuiuspiam
rei
dumtaxat ascensui accingimur, alafit,
ingentem conatum
procul inde igitur
50
quadam
inde iterum digressi provehimur, sed
ego
et frater
montanum
iter gressu
iam mode-
compendiaria quidem via per ipsius
iuga montis ad altiora tendebat, ego mollior ad ima vergebam
55
revocantique et iter rectius designanti respondebam sperare
me
facihorem aditum nec horrere longiorem
alterius lateris
viam, per
quam
ignaviae praetendebam,
valles
errabam,
incederem.
planius
cum
aliisque
Hanc excusationem
iam excelsa tenentibus per
nihilo mitior aliunde pateret accessus, sed 60
et via cresceret et inutiHs labor ingravesceret.
iam taedio confectum perplexi pigeret

petere disposui
fectum
erroris,
cumque opperientem fratrem
accubitu
fessus
et
anxius
attigissem,
Interea,
cum
penitus alta
et
longo re-
ahquamdiu
aequis passibus incessimus.
Vixdum
oblitus,
valHbus,
65
collem illum rehqueramus et ecce prioris anfractus
iterum ad inferiora
dum
difficultatem
deiicior,
atque iterum peragratis
viarum facilem longitudinem

incido.
Differebam
sector, in
longam
nempe ascendendi mole-
humano rerum natura non toUitur, nec fieri

corporeum aHquid ad alta descendendo pervenia^.
multa ?
[He encourages himselj to fersevere.]
fstiam, sed ingenio

/
70
potest, ut
Quid
Haec mihi
restabant et
sic
cogitatio, incredibile dictu est,
animum
animo peragam
et corpus erexerit.
iter
quantum ad ea quae
Atque utinam vel
iHud, cui diebus et noctibus suspiro,
75
DIONYSIO SVO
i6
tandem difficultatibus hodiernum iter corporeis

At nescio an non longe facilius esse debeat,
quod per ipsum animum agilem et immortalem, sine uUo
locali motu, in ictu trepidantis oculi fieri potest, quam quod
successu temporis per moribundi et caduci corporis obsequium
ac sub gravi membrorum fasce gerendum est.
sicut superatis
pedibus peregi.
80
.
Collis est
suspicor.
85
tium.
omnium supremus, quem
silvestres Filiolum vocant,
quod per antiphrasim, ut quaedam alia, dici

Videtur enim vere pater omnium vicinorum mon-
cur ignoro,
nisi
lUius in vertice planities parva est
Et
conquievimus.
quoniam
audisti
iUic
demum
fessi
quaenam ascendentis
impetus accenderint curae, audi, pater, et reHqua, et
unam
precor horam tuam relegendis unius diei mei actibus tribue.
Primum omnium
90
spiritu
quodam
aeris
permotus stupenti simiHs
Hberiore
insoHto et spectaculo
steti.
Respicio
nubes
lamque mihi minus incredibiles facti

sunt Athos et Olympus, dum quod de iUis audieram et legeram
Dirigo dehinc oculorum
in minoris famae monte conspicio.
Alpes
radios ad partes ItaHcas, quo magis incHnat animus.
nivosae,
ferus
iUe
quondam
hostis
per quas
ipsae rigentes ac
Romani nominis transivit, aceto, si famae credimus, saxa
perrumpens, iuxta mihi visae sunt, cum tamen magno distent
erant sub pedibus.
95
intervaUo.
Suspiravi, fateor, ad
quam ocuHs apparentem, atque
ItaHcum aerem, animo potius
me
inextimabiHs
ardor invasit
amicum et patriam revidendi, ita tamen ut interim in

utroque nondum viriHs affectus moUitiem increparem, quamvis
excusatio utrobique non deforet, magnorum testium fulta
100 et
praesidio.
Occupavit inde animum jiova cogitatio atque a

105
Dicebam enim ad me ipsum
ad tempora.
locis traduxit
hodie decimus
annus completur, ex quo pueriHbus studiis dimissis Bononia

excessisti
o Deus immortaHs
et
quot et quantas
tempus
vidit
o immutabiHs sapientia
morum tuorum
Infinita praetereo
mutationes hoc
medium
nondum enim
in portu
iiosum ut securus praeteritarum meminerim proceUarum
DIONYSIO SVO
[Though
suhject
still
temptation^
to
his
17
reform
desire for
is
genuine,']
enim tempus abeundi, quod inclinaret iam sol et

umbra montis excresceret admonitus et velut expergefactus
Limes ille
verto me in tergum ad occidentem respiciens.
Instare
115
Galliarum et Hispaniae Pyrenaeus vertex inde nqa cernitur,
quem
nullius
mortalis
sciam
obicis
sed sola
interventu,
fragilitate
Lugdunensis autem provinciae montes ad
visus.
dexteram, ad laevam vero Massiliae fretum et quod Aquas

Mortuas verberat, aliquot dierum spatio distantia, praeclarissime jddebantur. Rhodanus iste sub oculis nostris erat.
120
Quae dum mirarer singula et nunc terrenum aliquid saperem,

nunc exemplo corporis animum ad altiora subveherem, visum
est mihi Confessionum Augustini librum, caritatis tuae munus,
quem
inspicere,
et conditoris et donatoris in
habeoque semper
quid enim
Forte autem decimus
nisi
pium
illius
servo, 125
Aperio, lecturus quidquid
voluminis sed infinitae dulcedinis.

occurreret
memoriam
opusculum, perexigui
in manibus, pugillare
devotum
et
posset occurrere
operis liber oblatus est.
Frater,
auribus stabat.
meum ab Augustino aliquid audire, intentis

Deum testor ipsumque qui aderat, quod ubi
primum
oculos
exspectans per os
defixi
admirari alta
lapsus
montium
fluminum
relinquunt se
et
scriptum
Et eunt homines
'
et ingentes fluctus maris et latissimos
oceani
ipsos.'
erat
130
ambitum
gyros siderum
et
et
Obstupui, fateor, audiendique avidum
fratrem rogans, ne mihi molestus
135
librum clausi iratus
esset,
mihimet quod nunc etiam terrestria mirarer, qui iampridem

ab ipsis gentium philosophis discere debuissem, nihil praeter
animum
Tunc
esse mirabile, cui
vero
montem
magno
satis
nihil est
interiores oculos reflexi, et ex iUa hora
tem
that
audiret, donec ad
it
was
Hos
non
ima pervenimus
him
not mere chance which led
of St. Augustine.^
magnum.
vidisse contentus
to
me ipsum
me loquen-
in
fuit qui
.
[He
is
convinced
open at that sentence
inter nudos pectoris motus, sine sensu
scrupulosi tramitis, ad illud hospitiolum rusticum,

2548
140
unde ante
145
^'^M
DIONYSIO SVO
i8
-4
lucem moveram, profunda nocte remeavi, et luna pernox

gratum obsequium praestabat euntibus. Interim ergo, dum
f^"^^l<^s apparandae coenae studium exercet, solus ego in
partem domus abditam perrexi, haec tibi raptim et ex tempore
ne,
150 scripturus,
forsan
155
distulissem, pro varietate
si
propositum
scribendi
affectibus
quam nihil in me ocuHs

nedum universam vitam meam,
occultum
tuis
velim, qui tibi
sed cogitatus
singulos
tam
tam diu
vagi et instabiles,
Pro quibus oro, quaeso, ut
diligenter aperio.
Vale.
aUquando
subsistant et inutiHter
unum bonum verum,
ad
iactati,
convertant.
ANCIPITI in bivio sum,

AxMira quidem sed brevis
ferme
obnixe
tertia,
Fam.
nec quo potissimum vertar
scio.
hora
die,
cum
unquam, oro
te,
Et
utramque epistolam
ad
quia
tale
et
venit.
rebus meis
lUe
hortatur.
me
ex-
Quis
aHquid hos inter scopulos

paene incredibiHs videtur,
res
illaesis signis
haec ad occidentem vocat.
me
eam Parisium
eventorum
sane,
meo, mihique
Htteris
ut
rationibus
ipso die, circa
re ab illustri viro Roberto, Studii
Parisiensis CanceHario, concive
amicissimo, nuntius
ad percipiendam
Eodem hoc
vocor.
horam decimam, super eadem
.?
Hodierno
historia est.
et multis persuasionibus
Romam
lauream poeticam
divinasset
iv. 4.
Htterae Senatus mihi redditae sunt, in quibus
admodum
quisitissimis
certum, stabile se
Kalendas Maias, Malauceno [1336].
vi.
10
Vide
itaque, pater amantissime,
per multa
locorum mutatis
deferveret.
ad te misi.
Videbis
quam
Haec ad orientem,
validis
hinc atque
iUinc argumentis premor.
Scio
15
inesse.
quidem
Magna,
rum umbris
te
Tamen, ut
eludimur.
gloriae appetentior
2c
humanis fere omnibus nihil soHdi

curarum actuumque nostro-
in rebus
ni faUor, in parte
famiHariter
gloriosum rear,
quam
virtutis,
gloriandi
quam
sibi
praestas
oHm
est
animus iuvenunv
cur non ego, quoniam apud
audaciam,
tam hoc mihi

regum
potentissimus Africae
19
Syphax, quod uno eodemque tempore duarum toto orbe

maximarum urbium, Romae atque Carthaginis, in amicitiam
vocaretur ? Nimirum id regno eius atque opibus tribuebatur,
hoc mihi. Itaque illum inter aurum ac gemmas superbo solio
subnixum
et
armatis stipatum satellitibus sui supplices re-
me soHvagum mane
25
autem in pratis
Mihi honor
Sorgiae ripis obambulantem invenerunt mei.
Sed quoniam laetitia
offertur, ab illo auxiHum poscebatur.
perere
inimica consiHo
sum.
statis,
est, fateor,
in
ut laetus eventu,
Vrget enim hinc novitatis

hinc amicus, hinc patria.
ponderat,
quod rex
Siculus
aequiore
animo
mortaHbus
sero
silvis,
in
dubius animi
sic
gratia, hinc reverentia vetu- 30
Vnum
ab altera lance prae-
ItaHa
est,
ingenii
quem
iudicem
cunctis
possum.
pati
Curarum mearum fluctus vides. Tu, quem ad earum gubernacula manus porrigere non puduit, fluctuantem animum
consiHo tuo reges.
Vale.
Ad fontem
Sorgiae, Kalendis
35
Septem-
bribus ad vesperam [1340].
Fam.
lacobo Columnae.
FORTUNAE
non hodie primum inteUigere inNon invadit nos tantum iHa, sed spargit ac separat,
cipio.
ne
iHa,
quantae
plenum mederi
in
insidias
rebus
sciHcet et adversis in
laetis
Norat
iv. 6.
modum
oHm meum
te praeter
alter alteri solatio
sit.
cor urerent curae, quibus ad
nemo
poterat.
Tunc
conquisitis causis te in iHo pectoris
ergo
mirum
mei aestu
refri-
Itaque
gerium unicum avectum ab Arcto rediens inveni.
tametsi Romam, tuam propriam et communem omnium, mihi
vero ante omnes semper tunc autem et propter se ipsam et
propter te gemino desiderio exoptatam patriam,

difficultas
cum ubique
ut,
sertim anxius atque amore ardens et

te
Romae. Quo
in statu,
tamen
10
moestum atque deiectum animum

exul mihi sine te videar, tum prae-
consequendi
habebat
petiisses,
eadem
Romam
iUa iuvenilem
fortuna, pauci anni, quibus ad invicem
c 2
sic
tibi
inviderem, et
animum frenante
distracti viximus, 15
lACOBO COLVMNAE
20
apud
tandem, ut
audisti,
nempe
durum
20
me
multorum
difficultates fregit
saeculorum
amor, utque
Dumque suum
pietas.'
iectum quaerunt
licet
vicem
Veni
tenuerunt.
hieme, bello pelagoque tonantibus

ait
Maro
'
Vicit iter
perdulce ob-
venerabile ac
oculi, nulla maris fastidia
omnes
stomachus talium
impatientissimus natura, nullam brumae terraeque duri-
tiem corpus, nuUas periculorum minas animus
Sic
sensit.
ad
enim totus totaque mente pergebam, ut te unum cogitans

praesentia non viderem ; te invento, nulla mihi longae viae
te
25
memoria
superesset.
Ecce autem nunc eundem

obvertit, ut
me Romam
illa
laqueum, aliorsum
licet,
petente, te Vasconia et occidui litoris
extrema possideant, et tum maxime distrahamur, dum maxime

praesentem cuperem, omnis meae gloriae summum decus.
te
30
Sed
eunt fere vota mortaUum, ut quod vehementius
sic
Ceterum, ut meHore
cupiunt, aegrius assequantur.

iUic in
dine,
tempore praesens sis,

quae olim clarorum
scito
fuit,
et
nunc
sacrorum
saepe multa tecum egi
quamque cum
duae maximae urbes exposcerent,
mundi caput
et
urbium
vatum
vel spernitur vel
mihi sane noctes plurimas insomnes
35 nescitur,
tui parte
laureae Delphicae cupi-
Caesarum
praecipuum votum
singulare et
me
fecit, et
de qua
^ne tantilliyji certatim
Roma
atque Parisius, altera
regina, nutrix altera nostri temporis
studiorum, post varias deUberationes ad extremum non aUbi

40
quam Romae
super cineribus antiquorum vatum inque iUorum
sede percipere, ingenti ante aUos fratre tuo suasore et consultore, disposui,
temporis exigitur
inde iter
45
denique
erit
res
haec cura?
Notiorem
autem
50
ramis,
An
rex,
lUic aUquot
In quo plusculum
videnda Parthenope,
dierum moram video,
extimatio, PaschaU die
agetur.
forte
iter aggredi.
adeundus enim
Romam.
nisi faUit
CapitoUo
hoc ipso die
a. d. vi.
Idus ApriUs in
Quaeris quo hic labor, hoc studium,
doctiorem an meUorem factura

et
plurium invidiae expositum
et virtutis sedes est animus.
avicularum
more,
nidificant.
sit
;
laurea
scientiae
Ibique non in frondosis
Quorsum
igitur
hic
lACOBO COLVMNAE
frondium
putas
et
Quid
respondeam .ûaeris_ ?
Hebraeorum '.5!initai.vanitatum
Sed sic sunt mores hominum. Tu vkle et fa-
apparatus
Qjiiii,
nisi illud sapientis
omnia vanitas.'
xv. Kalendas Martias. Avinione[i34i].
venti oro adsis animo.
Barbato Sulmonensi,
IDIBVS
Aprilis
21
anno
Romano magna
Fam,
iv. 8.
aetatis huius ultimae 1341 in Capitolio
populi frequentia et ingenti gaudio per-
est,
quod nudiustertius de me rex apud Neapolim
decreverat.
Vrsus Anguillariae comes ac senator, praealti vir
actum
ingenii, regio
Manus
probatum laureis frondibus

non auctoritas nec maiestas.
iudicio
mihi soH sed omnibus praesens

aures,
insignivit. 5
r^gia defuit, sed
animus enim assidue
quem
lohannes,
a rege
fuit.
mecum
Defuerunt oculi
est.
Ananiam excepere Hernicorum
evasisse
gaudeo,
atque
tui
Defuit magnanimus
exspectatus
in
insidiae,
quas
tempore non
quam semper
egressi ego cum his,
recenti experimento cognoscerem,
eum
laetis
At ut
iuncta
qui me terra
moenia urbis
pelago secuti erant, in latronum armatas manus incidimus ;
sint tristia, vix
e quibus ut Hberati et
que
ibi
Romam
15
redire compulsi fuimus, quantus-
ob hanc causam populi motus, et ut die postero
certiori
armatorum
casus
explicare tentavero, longa erat historia.
si
lo
adesset.
Cetera supra spem et supra fidem successisse noveris.
et
non
transmissum et miro studio festinantem
praeter
licet
Illa
fulti praesidio discessimus
ex latore praesentium cognosces.
Vale.
ac ceteros viae
Pisis,
Cuncta
11.
igitur
Kalendas
ao
Maias [1341].
ROMA
Fam,
iv. 9.
meae compos et
quod gavisuro
velut victor laureati cognomen
quod tibi
die,
tibi verecunde nuntiatum velim, hodierno
ad gaudium quoque significo, ductu et auspiciis amicorum
tuorum De Corriggia, Parmam, unde, ut scis, arcebamur,
rediens diutius exoptatae laureae
referens,
22
eodem
ingressus sum, hoc
die sibi ipsi restitutam urbem, pulso
quam
hinc praesidio tjrannorum, in

facie
atque incredibili gaudio* liberatae plebis, [pax,] libertas
Hic ergo precibus eorum
et iustitia rediere.
lo
veniam tuam accessuram
sperant
ipsi
et
victus, quibus
ego non dubito,
animum
induxi. lurant enim se praesentia

quod indulgentiae non necessitatis esse
certum est. Cui enim usui in hoc statu rerum sim ? Non ego
urbanis strepitibus, sed silvestribus silentiis delector, non legum
aut armorum curis, sed solitudini et otio natus sum. Ipsi quidem voti mei conscii miram mihi quietem polHcentur, cum
aestatem agere in
mea admodum
15
repente mutata rerum
egere,
fragor hic et
ardor laetitiae gestientis
Quidquid
mos gerendus
erit,
me
videbis
80 placuerit.
Vale.
initio
Hiemis
Kalendas lunii [1341].
Fam,
VRGET
tepuerit.
vel tibi citius vel fortunae serius
ita dico, nisi

x.
assiduitate
benigne precantibus.
fuit
iv. 12.
ut scribam aHquid
dolor, hortatur caritas
sola
Credo enim recentisvulnus taHbus auxiHis non egere
desperatio profectus dehortatur.
simum adhuc animi
tui
vincet dolor, vincet amor, cedet desperatio.

5 tionis
imperio
calamum.
iste,
qui
affectus
damnatum
saepius
Sic enim, etsi nihil
me
intus
urit
et
Insitae
devo-
abiectum revertor ad
ampHus, tantisper evaporabit
praegravat,
calamitosae
mentis
atque utinam maerori tuo non intempestivus et
importunus consolator accesserim

10 will
et
renew the Cardinars
Nunquam
\P. expects that his letter
grief.^
etenim casum tuum verbis extenuare tentabo
iUud potius fatebor,
nuHum
ex omnibus quos
ego quidem
viderim, de quibus audierim aut legerim, plus unius morte

fratris amisisse
^Sfrom his hrother
was
is
[He reminds Giovanni
only temporary^
often separated from him.]
that his separation
and that even
lam
in life
Giacomo
iUe procul a patria genitus
et sub illo gloriosissimo patris exiHo productus in lucem, primos
23
vagitus edidit in terra longinqua, spectataeque indolis puer

tenerioris vitae annos vel sine te, vel
erat
amborum
quae nec veri
aetas,
amoris fundamenta non recipit.
quisquam
tecum
Ita vel
egit, ea
capax
quodam amore
fuit appetentior,
longe lateque peregrinatus
semper eatenus absens
studiorum
nunc per Italiam, nunc per GaUias

est.
Ita
dum
anhelans ac per di-
admiratione
virtutis
episcopatum
non
dispensante,
quem
omnibus
virilem
ante
annos
ad
ut tantum virum 30
sic gessit
soHo sedentem cernere cunctos bonos puderet,
altiori
eum
praeter
facillime
ipsum, qui ab omni ambitionis aut avaritiae
ardore liberrimus, et sorte sua laetus, episcopalem

insigniter honestabat
modo non
atque altiorem non
gradum
optabat
ascensum, quin potius detestabatur atque oderat, et velut

praecipitii
Post haec, sola
sibi indixit exilium.
est provectus,
ad
usque
immergitur,
fontibus
aetatem spontaneum ipse
attigit,
quarum haud temere
litterarum,
versa terrarum generosam sitim satagens exstinguere,
ferme
tamen
est et solidi 20
Mox ubi adolescentiae fines
fuit, vel absenti simillimus.
incredibili
si
iudicii
sedem
illud
35
supremae fortunae fastigium perhor-
rebat.
Cuius
tioris
rei
cum
textus
totius vitae tenor atque
eloquii,
in
unus semper secre-
quo celsum illum ac tranquillum
animum videbamus, tum praecipue
testis
gravitatis
est
et 4o
modestiae conteniptusque terrenarum rerum plena epistola,
quam manu propria novissimis vitae suae temporibus ad te

quamque dum relego, nunquam sine iucundis,
scripsit
Est enim apud me, quem ilHus et custodia et
lacrimis facio.
;
responso
dignum
credidisti
nunc
etiam
spectare et vivas voces audire mihi videor,

ullas requirere
philosophorum
vitam.
Atque
scholas,
tam plene
quae ad sobrietatem pertinent
verbis absolvit,
inter cetera,
mirum
dictu,
altius assidue ageretur, reHgiosissimo
affirmat se supra
quam
praesentem
et
45
nec magnopere
ibi paucissimis
et
cum de
ad beatam
eo attoUendo
iureiurando interposito 5
credi posset rebus suis esse
contentum
nec ullo pacto altius ascensurum, et in quo tunc erat statu
24
non sperare tantum, sed optare. Ascendisset autem

quo eum et sanguinis claritas et merita trahebant,
nisi olim, quae mentes curialium possidet, obstitisset invidia
et nunc postquam ea iam gloriae ac virtuti cesserat, virentissimae iuventutis cursum medio calle mors obvia praevertisset.
Factus Episcopus, commissi
Sed ad ordinem revertor.
muneris exactissimam curam habens, te quam primum reHcto,
nec eum tanta rerum locoad sedem propriam maturavit
rumque mutatio exterruit. Inter Romanas opes ac delicias
mori
se
vel invitus,
55
60
enutritus, ad Pyrenaeos saltus serenissima fronte et aequissimo
animo
rum
65
transivit, ita ut
omnis in Italiam
me
egi, et
adventu
non tam sua quam loco-
eius
Quod
transisse videretur.
dum
in
quam
animum
atque
integritas
senibus
et
man-
tot naturae
illis
honestatem in ea specie corporis admirandam.
et
Denique
70 iugis
ego secum
iter
dum memini
felicem recordatio sola facit,
suetudinem in ea fortuna et humilitatem in

dotibus
quam Vasconia
mutata, nec tam ipse in Vasconia,
facies
redit
illa
caerimoniarum omnium
iuvenis pontificis
illa
speranda gravitas.
Sicubi
optanda potius
errantem audieris
Toto quidem illo tempore germanum amantissinon vidisti, at inde rediens substitit fortasse usurus aliquando fratris optatissimo convictu sperasse quidem id illum
interrumpe.
mum
75 reor.
Nam
dispensat,
optasse certus sum, sed ea quae actus
domina prohibuit fortuna.
patriae laboribus
petere
quo
ac vocibus
Siquidem
excitatus,
ct
Romam
hominum
domus
et
coactus est
ipsum ut scis
tandem permittente, secutus sum.
agente Deo, ut geminae virtutis mirator ac testis
et ego, qui tunc longe aberam,
dulciter evocantem, te vix

80
Credo
id
pace belloque iUius providentissimi pectoris consiHis interessem.
Septennio in patria exacto ea pietate eaque animi constantia,

ut reHquiarum suarum iUum unicum servatorem
gnoscat, et
quod
85 cineribus se
in cineres
non
debere fateatur, ad conspectum
remeavit.
Neque ampHus
ave simul
et
vale
substitit
diceret.
Roma
tota corruerit, iUius etiam
lUico
quam
enim
ut
et
tuum
sibi
reco-
nunc
novissime
supremum
desertae sedis

viduitatem miseratus et solitudinis avidus,
quam
diuturnis
populorum concursibus compensare decreverat, aliquando
cum
multa
sese contulit, ubi
vitam suam
Anno
hominibus exemplariter commendavit.
et
admodum, ab
tandem vix peracto,
iuvenis
pestatibus ad quietis
portum
ibi
huius vitae tem-
ad feUciora regna translatus
et
honestate degens et
sicut antea ceterorum, sic tunc sui ipsius victor,
Deo
sibi
qui patriae vixerat et amicis, rursus ad episco-
ipsi victurus,
patum suum
25
95
est.
Recognosce
mecum singula,
cum illo, qui
pater optime, nec de germano
coUoqui pigeat
praereptum
luget
et
nutrices solent, post
suum
in fratre tuo decus
quod
tamen,
infantibus
tam gravem casum animo suo moerenti
haec verborum adminicula quaHacunque conquirit.
mecum
igitur fraternae vitae
tempus universum
angustissimam portiunculam tecum

eius
sibi
prolapsis
100
Recense
aetatis illum
teque germanam
exegisse,
dulcedinem semper in transitu et vix summis, ut aiunt,
labiis
degustasse fateberis.
iam tandem lugere
Et
si
the consolations of the
hactenus absentem non luxisti
105
[He teminds Giovanni of

Christian faith.'] Vale. [Parma], Nonis
desinito.
lanuarii [1342].
Barhato Sulmonensi.
QVOD
Fam.
v. i.
verebar accidit, quod timebam patior
metus, vota in gemitum abicre.

praesagirem, deseruit nos
in dolorem
Non multo antequam
inclytus iUe rex noster, cuius etsi
Et heu, me
quoque praesagia confirmet eventus, quae mihi suggerit anxius et malorum
suorum semper nimis certus vates animus meus
ita me
matura
aetas esset,
tamen peracerba mors
miserum, Barbate optime,
quam
est.
vereor, ne
illa
reginae iunioris
alterius aetas ac
novique
ingenia et mores.
adolescentia,
regis
propositum,
ita
Mendax
me tandem
hic
ita
me
territant
reginae
auHcorum
utinam sim propheta
sed
agnos duos multorum custodiae luporum creditos video re-
gnumque
sine rege.
Nam
quid ego eum,qui ab aHo regitur,
10
'
BARBATO SVLMONENSI
26
regem dicam multorumque saevitiae expositum ? Itaque si,

quo die Plato rebus humanis excessit, sol coelo cecidisse visus
15 est,
et
quid
regum
illo
moriente videatur, qui et Plato alter ingenio
nulli aut sapientia
secundus aut gloria, cuius praeterea
mors tam multis hinc inde
periculis
viam
necessariam rebus probet.
At ut
fecit
Secundet
meam piam
haec omnipotens Deus et soUicitudinem
quam
fuit,
aliis
magis
cuncta supra spem
metus iste supervacuus fuerit.

Mihi tamen, amice, quis consulet, aut quis medebitur dolori
meo ? Cui de cetero vigilabo, cui quantulumcunque hoc
ingenium aut studium consecrabo ? Qujs spes collapsas eriget ?
Quis torpentem animum excitabit ? Duos ingenii duces habui,
utrumque mihi annus hic abstulit, et de altero quidem nuper
dum adhuc essem in Itaha, utrobique consortem fletus idoneum
20 eveniant, et
25
cum LaeHo questus sum de hoc hodie

tecum queror querarque dum vixero et qui solari aHos interdum soleo, nunc qua me ipsum ratione vel oratione consoler
non invenio. Hinc ergo consolandi desperatio, hinc flendi
pudor, hinc ad utrumHbet stiH diffidentia, sed supra omnia
iUico te videndi spes silentium iubet.
Parebo, tecum propediem fleturus ex commodo. Haec interea tibi flens ad fontem
Sorgiae dictabam, notum proceHarum animi mei portum, quo
heri ad vesperam solus fugi, cum mane Rhodani ad ripam rumor
maestissimus. me jnvenjsset. Vale. iiii. Kaleadas lumi [1343].
quaerens, nostro
30
35
VT
fidem frangerem, et
fuit.
PoHicitus
aHam ob causam
tibi utile et
v. 3.
mihi prope necessarium
maritimo itinere profecturum, non
quia vulgo iam persuasum est expeditius
quam
terris, navim conscenderam apud

Nicaeam Vari, quae prima ItaHcarum urbium ab occasu est,
et ad Monoeci portum coelo iam steUante perveneram. Irasci
ac citius
nisi
me
Fam.
iri
tacitus coepi.
pelago
Nam
iUic die postero inviti
nequidquam retentato abitu
mansimus, saepe
postridie aiicipiti
tempestate
'
27
funem solvimus, et die toto iactati fluctibus ad Mauritii

portum vix intempesta nocte pervenimus. Itaque castrum
litoreum hospitium, nauticum cubile
ingredi non fuit
sortitus, coenam ut fames condiret, somnum ut lassitudini
deberem, ibi indignari altius et ludos maris agnoscere. Quid
10
multa
noctem
per
Variis
consiliis
statui praeferre terrestrem duritiem
agitatis,
[He continues the account of his journey by

Per Pisas,
magno cum
inde Tudertum, ubi a Claravallensibus tuis
per Narniam ipsis ducibus

Nonas Octobris. Et iam bona pars
ita me hoc tempore nocturnum viatorem festinatio
noctis erat
praeceps fecit. Visum est tamen magnanimum gatrem tuum,
priusquam me quieti traderem, invisere. Deus bone quae
maiestas hominis, quae vox, quae frons, quae facies, quis
habitus, quae in illa aetate vis animi, quod corporis robur
Romam
15
land.~\
ad laevam Florentia, Senas atque inde
relicta
Perusium veni
ad auroram
aequoreae servituti ...
gaudio
exceptus,
ingredior quarto
20
lulium Caesarem aut Africanum spectare mihi visus sum,

quia utroque
multum
iste longaevior, et
aspectu, qui ante septennium erat,

dimisi, vel qui ante annos
duodecim,
nisi
tamen idem prorsus
dum eum Romae iterum

dum eum apud Avinionem
Vir
Mirum et paene incredibile
Rhodani primum vidi.
Pauca ibi (nam semiunus Roma senescente non senescit.
nudum et iam in cubiculum euntem illum repereram) de te
tuisque rebus affectu patrio percontatus est ; cetera in diem
posterum reiecimus. Illum diem a mane ad vesperam secum
Sed de
egi, cuius ne una, quidem hora_iii_sikntip acta est.
Mirum in modum exhilaratus est adventu
rehquis coram.
!
aiebat, amicos vestros per industriam
meo, sperans, ut
finem
carceris
ac
miseriae
25
reperturos
quam
senis
30
35
meam
spem
falsam esse doleo.
Ne enim
veni.
te
traham,
Roma
digressus
NeapoHm
Pro pudor,
Auferat ab ItaUco coelo Deus genus hoc

Putabam Christum apud Memphim et Babylonem
quale monstrum
pestis.
longius
Reginas adii et reginarum consilio interfui.

!
40
28
Meccamque contemni. Compatior

thenope.
Vere tu harum quaelibet
45
nulla veritas,
vidi
deliciis
nulla fides
operto
pedibus,
tibi,
mea
facta
es.
horrendum
homunculum vulsum
de industria retegentem
sed
Romani quoque
Par-
nudis
marcidum
rubicundum, obesis
ac
clunibus, inopi vix pallio contectum, et

50
tripes^ animal,
superbum,
paupertate
capite,
nobilis
Nulla pietas,
bonam
corporis
partem
atque in hoc habitu non solum tuos
Pontificis affatus, velut ex alta sanctitatis
suae specula insolentissime contemnentem.
Nec miratus sum
radicatam in auro superbiam secum
Multum
fert.
enim, ut
omnium fama est, arca eius et toga dissentiunt ac ne sacrum

nomen ignores, Robertus dicitur in illius Roberti serenissimi
nuper- regis locum, quod unum decus aetatis nostrae fuerat,
;
55
aeternum dedecus Robertus

bile
6o
iste surrexit.
lam minus
incredi-
putabo e sepulti hominis medulla nasci posse serpentem,
quoniam a sepulchro regio aspis haec surda prosiluit. O superum pudor quisnam solium tuum invasit, regum optime ?
Sed haec jortunae fides est, res humanas vertit pariter et
!
Non
evertit.
fuit
satis
mundo
solem abstuUsse,
nisi
atras
insuper tenebras attulisset, et erepto rege unico non alter

qualibet virtute inferior succederet, sed haec atrox et immitis
65 bellua.
\The denunciation of Robert
Multi enim sunt
tales, et fere
iustitia partes facit.
70 possit, et ovile
suum
Sed quid
Quid
continued.]
omnes praeter unum
Cavalli-
Philippum, qui solus pro deserta
censis Ecclesiae praesulem,
luporum agmine
is
repetat
agnus unicus in tanto
faciat
faciat nisi
quamprimum
Quod ipsum
fugiat,
si
meditari arbitror,
scd miseratione regni labentis et ultimae obsecrationis regiae
memoria ceu geminis compedibus
detinetur.
[He asks for
Jurther instruction on matters about which he has written in a

*
more secret
75 ceris
'
vidi, nil nisi
qua
letter^
Ter,
nisi fallor,
aut quater ipsum car-
limen ingressus (Capuanae castrum
de te sperantes, quoniam
summum
experti sunt
dicitur),
amicos tuos
iustitiam sibi suam, in
praesidium esse debuerat, damnosam hactenus

et profecto periculosissimum
est
sub iniusto

iudice iustam causam fovere.
29
[^heir wealth increases the
hitterness of their enemies.']

.
80
Vidi eos in compedibus,
praecipitem ^fortunae rotam

deformius,
sic
rem indignam
O instabilem ac
Ceterum ut nihil illa captivitate
!
captivorum animis
nihil
spem optimam rerum suarum habent.

habeo,
aHqua
nisi
vis
maior intervenerit
clementiam exspectant, actum

viduarum, miseretur, ut
dicit,
salvo
enim
si
squalore
regia,
te,
nihil
consilii 85
con-
carceris
nunc miserrima
amplius se posse con-
nihil
cum Ptolomaeo
Cleopatra
firmans.
est
Regina senior, coniunx olim
sumentur.
excelsius
Ego quod sperem
suo misereri possent,
si
Ego haec video, quo animo ne dici quidem opus est. Sed quid agam ? Patiendum est,
et quamvis responsi certus, responsum tamen etiam nunc iussus
Photinus Achillasque permitterent.
Vale.
exspecto.
Neapoli,
iii.
90
Kalendas Decembris [1343].
Fam,

[Insignem tempestatem describens
.]
v. 5.
[Jfter the manner of
might one day write a foem on
the ancient poets, he
this storm
at Naples,']
.
dam
fere
mirum
Praevenerat quidem,
religioso
quodam
dictu, instantis mali fama,
episcopo astrorumque curioso e vicina qua-
insula aliquot ante diebus periculum nuntiante
nunquam
sed terrestrem
coniecturis ad
motum
verum penetrant, non maritimum

NeapoH a. d.
praedixerat, ruiturumque
septimum Kalendas Decembris 1343. Et usque adeo miris

cuncta terroribus impleverat, utâgnajârs populi peccatorum
poenitentiae et sub mortem mutando vitae statui intenta,
omne aliud negotii genus abiiceret, multis contra vanos metus
irridentibus, eoque magis quod per eos dies non parvis quibus-
dam
tempestatibus in die erratum,
absumpta videbatur.
neutrum
Ego nec
et
tota
vaticinii
Nam
et fere
lo
fides
spei plenus nec timoris, ut ad 15
prolapsus, sic ad utrumlibet pronus eram, sed pronior
ad timorem.
sed ut
hoc in rebus
est,
ut segnius sperata
30
quam
formidata
proveniant,
multas
et
minas audieram ac videram, quae
monstri instar, hiemali frigore in
20 solito,
religionem verteram
tempore
eo
coeli
gelidis in regionibus habitare
metum
ac paene in
[sic.].
Quid plura ? Nox aderat, quam lux suspecta sequebatur

feminarum turlâ, periculi potius quam" pudorrs
memor, per vicos plateasque discurrere, atque ad ubera pressis
infantibus supplex et lacrimosa templorum liminibus obversari.
;
trepidula
25
Trepidatione igitur publica permotus, prima vespera

Solito
redii.
mecum
qui
quidem tranquilHus coelum
sunt, maturius in
erat
domum
qua
fiducia,
cubiculum concesserant.
Mihi
exspectare visum est contemplaturo qua luna fronte occumbe30 ret
erat autem, nisi fallor, septima.
Institi igitur
ad occasum
eam obvolutam nimbis et moesta

proximus mons abscondit. Tum
spectantibus fenestris, donec

facie ante
medium
demum
ego lectulum
et
noctis
meum
dilatum soporem excepturus
ingredior.
35
dum
Vix
totus obdormieram,
cum
non tantum fenestrae sed murus
repente horribili fragore
ipse, saxea testudine soHdus,
ab imis fundamentis impulsus tremit
et
sopito mihi vigilare soHtum, exstinguitur.

et in
40
nocturnum lumen,
Excutimur stratis
locum somni vicinae metus mortis ingreditur.
autem,
dum
Ecce
inter tenebras alter alterum quaerit, et beneficio
dirae lucis ostensos trepidis invicem nos vocibus cohortamur,

reHgiosi
viri
quorum
in
aedibus habitamus, et sanctissimus
eorum prior, quem honoris causa nomino, David, qui ex

more ad nocturnas Christi laudes surgebant, repentino malo
crucibusque ac sanctorum reHquiis armati, et alta voce
Dei misericordiam implorantes. thalamum, ubi ego eram,
45 territi,
irrumpunt.
praelatis facibus
pernoctamus,
50
Omnes inde
cum gemitibus
Revixi tantisper.
ad ecclesiam pergimus, ibique
multis
effusi
cum iam iam adfuturum
iinem et ruitura circum
omnia crederemus.
Longius eam,
amplecti
veHm
si
;
omnem
et
iHius infernae noctis
quamvis longe
citra
horrorem verbis
verum
sistat,
veri

tamen fidem transcendet
31
Quis imber, qui venti, quae
oratio.
fulmina, quis coeli fragor, quis terrarum tremor, quis mugitus

quis
pelagi,
hominum
ululatus
Cum
hoc statu quasi
in
55
magicis carminibus geminato noctis spatio ad auroram vix
tandem venissemus,
quam
et diei vicinitas
magis coniectura animi
lucis indicio appareret, amicti sacerdotes sacra altaribus
instaurant, et nos^coelum
nondum
intueri ausi, in
uda
et
nuda
circum tellure prosternimjir..
60
Ceterum cum iam haud dubia,
licet nocti
similHma, dies
esset, et
omnis repente clamor hominum superiore urbis parte
siluisset,
sed de Htorea regione magis magisque crebresceret,
neque percontando quid rei esset appareret, desperatione, ut

fit, in audaciam versa, equos._ascejidimiis. et ad portum visuri
Dii boni, quando unquam tale
moriturique descendimus.
Decrepiti nautae rem sine exemplo
aHquid auditum est
asserunt, In ipso portus medio foedum ac triste naufragium,
65
sparsos aequore miseros, et vicinam terram
moHentes unda
disiecerat
saxis
totum
eHsis
^daveribus Htus erat.
Haec
aedium
evertit,
tantus
inter,
eiulatio,
ruina,
vel
aggesta, quae
\>
adhuc
palpitantibus
Huic cerebrum,
virorum
strepitus
tantaque
quarum multas funditus
naturae
statutos
fines
muHerum
Accedebat
violentior J[uctus
vel
75
humanae manus
Htora
et
consueta
Et tam moles iUa ingens studio hominum

obiectu laterum ', ut ait Maro, portum eflScit,'
*
omnis vicina mari regio undis obruta, et ubi
planum
pedibus iter fuerat, periculosa navigatio facta erat.
autem ferre
mergi, nautarum atque vectorum
anchoris stabant, iUacrimantibus universis, nemine

valente, fluctibus
80
\He describes the appearance of the sea, and the fassage of the
Queen through the crowd.^
Tres MassiHensium longas naves, quas galeas vocant, quae
Cypro reduces, et tot maria emensae mane navigaturae in
auxiHum
70
refertum
praecordia fluebant.
iUi
nuHus die iUo Hmes, nuUa
cui
transcenderat.
quam
et
ut maris coeHque fragorem vincerent.
reverentia
siccis
manibus prendere
impegerat, et ceu totidem tenera ova
85
32
ne uno quidem
quoque maiores
Aliae
salvo, xiîîus.
et
omnis generis naves, quae in portum velut in arcem tutissimam

90
remissum
ut in expeditionem Siculam mitterentur, et
erat,
illos
vim
solis
coeperat.
Horum
inciderent.
et fortissima et taurinis coriis
occasum
multis
onerata latronibusj quibus iustum supplicium*.
huic gladio erepti in
95
Vna de tam
confugerant, pari fine consumptae sunt.

sola superfuit
pelagi
armata
cum usque sub
navis,
tandem
pertulisset,
quaedam
ingens
ipsa
et
vinci
vero undique fatiscenti carinae, supremis urgenti-
Illi
bus periculis, occurrunt.
numero, turba
Erant enim, ut aiunt, quadringenti
nedum
classi,
navigio, sufficiens, et erant viribus
poUentes, et qui a morte liberati nil iam gravius formidarent,

100
eoque pertinacius atque animosius obsisterent.

differunt,
tum
partem naufragium traxere
superiora navis eruperant.
Dum
vultus serenari et
105
Itaque
dum
sensimque merguntur, usque ad proximae noctis
fessi
pereuntibus, pessimi
fortuna nocentes
ut Virgilius
',
maris ira lentescere coepit.
omnium
evasere, sive quia
ut intelligi detur,
'
in
et coeli
Ita cunctis
servat multos
diis aliter
illos
armis,
spem
ecce praeter
ut Lucanus, sive quia
ait, sive
desertis
victi,
visum
est
',
inter mortis pericula
tutiores quibus vilior vita est.
iio
Haec hesternae historiae summa est, quae ne frustra digitos

meos auresque tuas detinuerit, quamvis humanorum discriminum amplam praeferat materiam, de quibus multa quidem
saepe, sed pro rei qualitate pauca,
solent,
115
unum
hoc
me unquam
Hoc enim
patri
meo,
quo neque
tibi
obsecrem, ne
neque Romano Pontifici neque

[He dilates on
ad lucem redeat, parere veHm.
lhe dangers of the sea.]
[1343].
praestiterit, ut te
dici
amplius vitam ventis ac fluctibus credere iubeas.
est in
si
mihi certe
semper a sapientibus
Vale.
Neapoli,
vi.
Kalendas Decembris

Fam,
ABSOLVI
occupationum
gravibus
/xsuccessisset, ut arbitror,
serpens
ille
et
constrictos pietate animos
nisi
Non
tabificus resolvisset.
v. 6.
sperabam,
laqueis
33
ore Psyllus promptius
quam ego aure virus agnovi. Institi occurrere, sed iam vereor
ne letale malum sit retentabo tamen, donec ullae spei reliquiae 5
;
Et forsan heri ad vesperam
supersunt.
meruissem,
vel repulsae gratiam
domum
consilium diremisset festinata nox, et
nisi
maturius coegisset immedicabilis aegritudo huius urbis, quae
unum hoc obscurum
multis in rebus praeclarissima,
Nocturnum
inveteratum malum.
habet et
secus atque inter densissimas silvas anceps ac periculis
non
plenum
obsidentibus vias nobilibus adolescentibus armatis,
quorum
obscoenum
est,
et
licentiam nulla
unquam
vel
patrum
disciplina vel
iter hic,
10
magistratuum
regum maiestas atque imperium frenare quivit.

Quid autem miri est, si quid per umbram noctis nullo teste
petulantius audeant, cum, luce media, inspectantibus regibus
auctoritas vel
ac populo, infamis
bretur plusquam
sanguis
ille
gladiatorius ludus in urbe Itala cele-
barbarica
humanus funditur
feritate
Vbi more pecudum
saepe plaudentibus insanorum
et
miserorum parentum
cuneis, sub oculis
15
infelices
filii
iuguloque gladium cunctantius excepisse infamia
iugulantur, 20
summa
est,
quasi pro republica aut pro aeternae vitae praemiis certetur.

Illuc ego
pridem ignarus omnium ductus sum ad locum urbi
contiguum,
quem Carbonariam
vocant,
non indigno vocabulo,
ubi sciHcet ad mortis incudem cruentos fabros denigrat tan-
torum scelerum
puer
alti
animi,
officina.
si
unquam dilatum diadema
omnis NeapoHtana
militia,
hominum
2548
Aderat
Ego itaque tanto concursu,
intentione suspensus, ut grande 30
aliquid visurus, oculos intenderam
quiddam
susceperit.
qua nuUa comptior, nulla decentior.
Vulgus certatim omne confluxerat.

tantaque clarorum
25
Aderat Regina et Andreas Regulus,
dum
accidisset, plausus inenarrabilis
repente, quasi laetum
ad coelum toUitur.
34
Circumspicio et ecce formosissimus adolescens rigido mucrone

transfossus ante pedes
35
meos
Obstupui, et toto corpore
corruit.
cohorrescens, equo calcaribus adacto, tetrum atque tartareum
spectaculum
et
effugi,
comitum fraudem, spectatorum saevitiam

Haec gemina pestis,
per manus tradita a maioribus ad posteros
lusorum infamiam identidem accusans.
pater optime, quasi
semper crescendo pervenit, eoque progressa

40 ac libertatis
Sed de
nomen habeat
his hactenus.
est
ut iam dignitatis
licentia delinquendi.
Nam
et tragicum opus est, et
multa
Minime vero
super his inter obstinatos cives iam perdidi.
mirabere amicos tuos, tanto avaritiae praemio proposito, in ea
urbe vinctos
45
esse, in
quam licet unam

tamen, ut nunc
qua hominem innoxium occidere ludus
est,
Bistonia notasset infamia.
dictum
Heu
fuge
illud accipiam, et nisi aliud audieris, ante
triduum
me
'
primum
omne tempus,
credito in Cisalpinam
Galliam, inde in Transalpinam, et ad
omne mihi
Ego quidem
de hac,
vel infectis rebus effugisse

50
avarum
et
crudeles terras, fuge litus

pater,
est
ex omnibus Virgilius dulcem vocat, non inique
te,
qui
praeter aequoreum delectabile iter
facis.
Vale.
Neapoli, Kalendis Decembribus [1343].
Barbato Sulmonensi,
VT,
est
more
Fam.
nostro, fortunas laboresque
animus.
Ad Parmam
bellum
v. 10.
meos tecum partiar

constitit,
ut
nosti.
Circumsistimur et magnis non Liguriae tantum sed prope

totius Italiae
motibus intra unius urbis ambitum coarctamur
non quod animus nostris [ad pugnam] desit, quod saepius animosa eruptione testati sunt, sed ea hostis astutia est, ut nec pacis
nec proeUi viam pandat. Durando vincere et debihtare animos
Itaque iam saepe variante
lentae obsidionis taedio confidit.
fortuna idem ipse qui obsidebat obsessus est
10 est exitus.
nisi fallor
Ceterum summis utrinque

augurio,
summus fatorum
necdum
certus
viribus res agitur, et,
dies acceleratur.
animus ac neutram in partem totus inclinat
Nutat
ex quo declinare
BARBATO SVLMONENSI
35
spem et supervacuam pavorem. In hoc statu

non iam paucorum nos dierum, sed multorum mensium premit
obsidio, inter calamitates bellicas haud ultima.
studet et inanem
His
15
habentibus, subiit nuper desiderium jihertatis,
se
ita
quam omnibus votis exposcere, omni studio amplecti, postremo,

quam terra marique fugientem sequi soleo. Subierat iam ante
cupiditas Transalpini Heliconis,
ardebat
agerem
Quae
facta erat.
quoniam
Vertor ad orientem;
Etruriam
circuitus
hostium stationes
abeunte
sole
bellis
Sed quid
20
ducit ad occasum via, prorsus inaccessibilis

etsi
enim omnia hostium
quam
plena essent, tutior tamen brevis transitus,
per
HeHcon
Italus
ergo hinc odio, hinc desiderio agebar.
ita
carpo
cum
iter.
visus
est.
Quid
ille
multa
ingens
Inter
paucis egressus septimo Kal. Martias 25
Cum
prope Rhegium, inimicam urbem,
sub nocte media pervenissem, repente latronum manus ex
erat
magno mortem clamore
erumpit,
insidiis
consiHi
facultas
Non
denuntians.
tempus, locus et circumfusus hostis
suspectissima omnia faciebant
pauci inermes, improvidi quid 30
adversus plures armatos ad scelus instructos facerent
fuga atque in tenebris spes erat.
'
Vna
in
Diffugiunt comites, et nocte
teguntur opaca.'
Ego
eripui
etiam, fateor,
;
me ipsum
dumque iam omne
morti et circumsonantibus
telis
discrimen evasisse crederem (quid,
35
usquam tutum homini est ?) seu fossae seu trunci forte

seu saxi obice, nihil enim prorsus cernere sinebat iUius nubilosae
oro
te,
caecaeque noctis obscuritas,
ûus
ipse fidissimus, vector
meus,
cernuus ad terram ruit tanto impetu ut confractus ac paene
ColHgo tamen
inanimatus sim.
surgo
referre
in extremis
animum
et as- 40
quique, multis iam diebus interiectis, ad os^mamini.
nqndum
valeOj tunc sublevante
metu
in
equum
resilui.
domum rediit, pars vago errore circumacta inceptum non deseruit. Duo viarum duces, coeH ac terrarum indiciis
sociis pars
amissis, fessi ac trepidi inter avia subsistere coegerunt.
Vnde,
ne quid terrificum deesset, inimicorum vigilum voces
vicinis
nescio quibus ex
moenibus audiebantur,
D 2
A4
haec et saeva
45
BARBATO SVLMONENSI
36
grandine mixtus imber accesserat, et inter crebra tonitrua

famosioris assiduus timor mortis.
50
Longa
erit historia,
si
eam per
singula.
IUam ergo vere
Tartaream noctem sub dio humique iacentes egimus, cum

interea magis magisque laesi brachii^ tumor ac dolor ingrave-
Non
sceret.
herbosus caespes ad
somnum, non frondosae ramus
arboris aut cavae rupis fornix, sed
hominum
55 iratus lupiter,
nuda
tellus, aer
turbidus, et
simul ac ferarum metus, atque inter
Vnum, quod
tot aspera corpus invalidum.
miraberis forsan
et misereberis, solatii genus in tantis difficultatibus fuit
medio
calle transversis
equis
pro tentorio usi sumus, et illorum terga
procelHs obiecimus, qui paulo ante frementes ac rapidi,

60 taciti et
immobiles, non sine
geminum nocte
illa
quodam
mox
quasi miseriae suae sensu^
nobis obsequium praebuerunt.
auroram laborando ac trepidando pervenimus.
semitam inter vepres vicinae
lucis
Sic ad
Vbi primum
dubius fulgor ostendit,
praepropere suspecta loca reliquimus, et amici oppidi, Scandia65
num
vocant, moenibus excepti, didicimus nocte tota
magnam
equitum ac peditum catervam circa muros, ut nos exciperent

in insidiis, latuisse, pauloque ante nostrum adventum pulsam
tempestatibus abiisse. I nunc et negare aude, magnum aliquid
70
esse
fortunam, quae et consilia in perniciem et errores in
salutem vertere potens
De
est.
fortuna enim iudicium
Vtcumque
Ludo tecum, Barbate
meum
tenes
formidabile
carissime.
nomen est.
se res habeat, profuit error viae, profuit procella,
maHs evasimus.
cum iam illuxisset, celatum casum meum, non sine
multis comitum lacrimis, aperio, et quoniam ne ibi quidem tuta
videbatur mora, alligatus pro tempore, montano calle Mutinam,
inde luce proxima Bononiam veni. Hic tibi praeter soHtum
aHenis digitis ista perscribo, ne aut meo aut rerum statui fides
peiora
IUic ergo
75
Circa curam corporis
desit.
80 potest
spes
medici, ego
est
fit,
potius certa
quantum humano ingenio
quam
Aestatis
fieri
opem
Interim
Dei omnipotentis auxiHum exspecto.
animus fit promptior in
torpens mihi dextra non obsequitur

adversis.
velox.
Vale.
v.
Kalendas Martias, Bononiae [1345].
CLEMENTI
VI,
MAXIMO
PONTIFICI
Fam.
Clementi VI, Pontifici Maximo,
37
v. 19.
tuae nuntius, beatissime pater, tiemorem membris
FEBRIS
meis et horrorem
similis dicar
illi,
Nec
attulit.
de quo Satyricus
spexit amici,' et iterum
'
:
idcirco blandiloquens aut
ait
Flet
lacrimas con-
si
Si dixerit aestuo, sudat,' sed
potius qui, ut ait Cicero, de salute populi
Romani
illi
extimescebat,
qua etiam suam inclusam videbat. Mea quidem ac multorum salus in tua salute fundata est. Non igitur simulatus est
in
tremor, neque enim alieno periculo permoveor, sed proprio.
Omnes
qui de te pendemus et in te speramus, te aegrotante
sani forte videmur, sed
tum
Verum
non sumus.
quia
tum semper,
10
praecipue in hoc statu brevem decet esse sermonem, qui
in divinas aures
humano
animo
venerabundus loquar.
affusus et
ore transfunditur, pauca tibi
Lectum tuum obsessum medicis

timendi causa
scio
hinc prima mihi
Discordant enim de industria,
est.
novi nihil afferentem alterius haesisse
vestigiis.
dubium,' ut eleganter
istos
ait Plinius,
omnes
nunc
dum pudet
*
famam
Nec
15
est
novitate
aliqua aucupantes, animas statim nostras negotiari, et in hac
artium evenire, ut cuicunque
sola
credatur,
tamen
cum
illud
dulcedo.
se
medicum
profitenti statim
Non
periculum in nullo mendacio maius.
sit
intuemur, adeo blanda
est sperandi
pro
se
20
cuique
Nulla praeterea lex quae puniat inscitiam capitalem,
nuUum exemplum
vindictae
discunt
periculis
nostris
et
experimenta per mortes agunt, medicoque tantum hominem
summa est.' Horum turbam velut inimicorum aciem, clementissime pater, intuere. Instruat te illius
infausti epigrammatis memoria inscribi iubentis in sepulchro
hoc solum
Turba medicorum perii.'
occidisse impunitas
In
M.
aetatem
nostram
potissime
videtur
incidisse
Catonis senis vaticinium, quandoque Graeci ad nos
teras suas ac praesertim
rupturos.
25
illud
lit- 30
medicos transmisissent, omnia cor-
Sed quia iam sine medicis vivere non audemus, sine
quibus tamen innumerabiles nationes forte melius atque salu-
CLEMENTI
38
Romanus
brius vivunt, et populus

35 teste Plinio, ultra
PONTIFICI
VI,
MAXIMO
aetate florentissima,
sexcentesimum annum
vixit,
vnum
eodem
tibi
de
multis elige, non eloquentia, sed scientia et fide conspicuum.
lam enim
immemores
et
dumetis propriis exire
rhetorum campum petunt, et quasi

miserorum grabatulos magno
boatu disputant, atque illis morientibus Hippocraticos nodos
non
40
professionis suae
poetarum nemus
ausi,
et
curaturi, sed persuasuri circa
Tulliano stamine permiscentes, sinistro quamvis eventu super-
nec rerum
biunt,
gloriantur.
quem
me
omnibus
inani
quod
is
Palam,' inquit,
'
et
quam quisquam
fere huius epistolae partibus
ergo audiant.
verborum elegantia
hodie fictum medici tui putent,
saepe nomino Plinium,
de medicis plura
45 et
sed
effectibus
Ac ne quid
loquendo poUeat, imperatorem
ducem
est ut
illico
de medicinis multa
et veriora
diceret, in
Ipsum
habui.
quisque inter
vitae nostrae
istos
necisque
fieri.'
50
Sed ego longius quam destinaveram, metu calamum urgente,
S5
Vt vero iam desinam, medicum non consilio

poUentem velut insidiatorem vitae, sicarium aut
veneficum vitare debes. Huic quidem iure optimo dici potest,
quod loquaci coquo Plautinus ille senex in Aulularia
Abi,
opera huc conducta est vestra, non oratio.' Ad haec et exactam
provectus sum.
sed eloquio
tui
custodiam
et,
'
quae ad salutem corporis miris modis adiuvant,
spem bonam ac Jaetum animum habeto, si te, si nos omnes, si

tecum aegrotantem Ecclesiam salvam cupis. Vale. iii. Idus
Martii [1352].
lohanni Columnae a San Fito.
DEAMBVLABAMVS
bulandi
moribusque meis
dum
vi. 2.
Romae soli meum quidem obammorem nosti. Placet_;._naturae

Ex opinionibus quaedam
aptissimus est..
;
peripateticum
placent, aliae
verum.
Fam,
autem minime
non etenim
sectas
amo, sed
Itaque nunc Peripateticus, nunc Stoicus sum, inter-
Academicus, saepe autem
nihil
horum, quotiens quidquam
lOHANNI COLVMNAE A SAN VITO
39
quod ygrae ac beatificae fidei adversum

enim philosophorum sectas amare et
approbare permittitur, si a veritate non abhorrent, si nos a
nostro principali proposito non avertunt.
Quod ubi forte
apud
occurrit
suspectumve
eos,
Ita
sit.
tentaverint, seu
sit
ille
10
Plato, seu Aristoteles, seu Varro, seu
Cicero, libera contumacia contemnantur
omnes atque
calcentur.
NuUa disputationum argutia, nuUa verborum lenitas, nulla

nominum nos tangat auctoritas. Homines fuerunt quantum
;
humana
inquisitione
fieri
eloquio clari et naturali ingenio

bilis
felices,
obiecti privatione miserabiles
fiderent
rerum docti
potuit, et notitia
et
et
qui viribus suis
ut,
veramque lucem non requirerent, caecorum
saepe lapsi, saepe ad lapidem offendentes.
Itaque
in
sic
morem
illorum
miremur ingenia, ut ingenii veneremur auctorem sic illorum

compatiamur erroribus, ut nostrae gratiae gratulemur et
;
cognoscamus nos gratuito sine

tosque maioribus ab
illo,
ullis
15
sed supremi et ineffa-
20
meritis honoratos praela-
qui arcanum suum, quod sapientibus
abscondit, parvulis revelare dignatus

Christians before everything.
est.
\JVe are
to
he
Without Christ learning can never
25
hring happiness."]
Haec
dixerim.
incidenter,
Procedo.
quae cum
immensum
quantum
Vagabamur
locus
iste
pariter in
capere
illa
visus
propter spatium vacua videatur, populum habet
nec in urbe tantum sed circa urbem vagabamur, 30
aderatque per singulos passus quod linguam atque

excitaret.
ments of the
\He
recalls the historical associations
animum
and monu-
city.^
Sed quo pergo

designare
est,
urbe tam magna,
Possumne
Profecto
non quia Romanus
si
tibi in
hac parva papyro
possim, non oportet.
civis,
Romam
Nosti omnia,
35
sed quia talium in primis rerum
Qui enim hodie magis

rerum Romanarum sunt quam Romani cives ? Invitus
nusquam minus Roma cognoscitur quam Romae^; qua in
curiosissimus ab adolescentia fuisti.

ignari
dico,
non ignorantiam solam fleo (quamquam quid ignorantia

peius est ?) sed virtutum fugam exiliumque multarum. Quis
re
40
1
40
enim dubilare
Roma
Sed haec
saepius ad
quam
quod
cendere,
omnino,
Solebamus ergo post
immensa urbs ambita pepererat,^
nobis
Thermas Diocletianas
testudinem
ac votiva
illius
subsistere,
magnificentissimae
nonnunquam vero
olim domus as-
et aer salutaris et prospectus liber et silentium
nusquam magis.
solitudo
nihil
Ibi
de negotiis nihil
de re familiari nihilque de republica,
flevisse satis est
moenia fractae
et euntibus per
in novis
55
sermo
historiis
tu,
in
erat,
quas
ita partiti
quam semel
urbis, et
illic
Quid ergo
sedentibus ruinarum fragmenta sub oculis erant.
Multus de
coeperit se
sit, si
alterius temporis est querela.
45 fatigationem,
supra
potest, quin ilico surrectura
cognoscere
videbamur, ut
antiquis ego viderer expertior, et dicantur
Romae et veneratum
Romanis principibus Christi nomen, novae autem ex illo usque
ad hanc aetatem. Multus quoque de illa parte ^hilosophiae
quae mores instruit
hinc nacta cognomen. Interdum vero
antiquae quaecumque ante celebratum
de artibus et de earum auctoribus atque principiis.

6o
Itaque die quodam,

flagitasti
dum
in
eam mentionem
mechanicas initium habuisse, quod carptim ex

Feci quod iubebas haud duriter,
quod hora
me
audieras.
diei et vacuitas
sermonem
rem tibi admodum
placere indicio erat.
Testatus sum tamen me nihil novum,
nihil fere meum dicere, immo vero nihil alienum. Omnia enim
imdecunque didicimus nostra sunt, nisiforsan abstulerit â^
inutilium
65
incidissemus,
ut dicerem explicite, unde putarem liberales et unde
curarum
et
longiusculum ordirer,
ipse
et
hortabatur, ut
locus
tua
attentio
nobis oblivio.
70 litteris
mandem.
verbis, dicere
illud
ingenii
Quaeris nunc, ut quod
Multa, fateor,
dixi,
cupiam, non possim.
otium, illam
mei venam
diem, illam
potero quod
illo
repetam ac
non mutatis
die dixi
quae
si,
Redde mihi illum locum,

attentionem
unquam
potui.
tuam, illam
Sed mutata
sunt omnia, locus abest, dies abiit, otium periit, pro facie tua
75
mutas
litteras aspicio.
fragor
officit,
Ingenio
meo
relictarum a tergo rerum
qui adhuc in auribus meis tonat, quamvis ob hoc

ipsum
in primis inde diffugerim, ut tibi liherius responderem.
Parebo tamen ut potero.
quod
mittere, a quibus
dum
providisti,
quod, ut
cendas
animum
me
sed ne ita
liberem
Accipe igitur quod tunc
dicis.
Verum quid agimus
gratius,
tum
clarius
sive ita se res habet, sive ita ut ac-
eadem profecto
sed
ad antiquos et ad modernos
omnia ex ore meo cum
ais, tibi
aliis
te
rogas ut dicam meis verbis, quidquid id est, 80
haec abunde crevit et
mum
Possem
poscis accipies
Gratiam habeo,
sonent.
forte
41
Nam
dixi, verbis
sententia.
non parva
et
nondum
res est, et epistola 85
coepimus, et diei huius extre-
Vis parumper digitis meis atque oculis tuis parcam
est.
Differamus quod restat in proximum diem, et laborem
et|)H;sA^)
epistolam partiamur, nec eadem papyro res diversissimas invol-
Sed quid rursum cogito
vamus.
proximum epistolamque alteram
Quidve
polliceor tibi
diem
Nec diei unius opus est nec

epistolare negotium
librum exigit, quem non prius aggrediar,
si tamen curis maioribus non retrahor atque distrahor, quam
?
meam me
in solitudinem
alibi,
meus sum
ille
ibi
meus
qui ex otio
otium quaerit,
meo
in
attigero,
suum
ipse
seorsum singulari
et in ipso
trahit.
quid aliorum
maxime viarum
Decembres
ex itinere.
et
fines
meos
de eo quod quaeris
100
quid meis con-
scriptis,
discursu tumultuque
solitaria quiete
interrupto silentio opus

;
sibi
Sane ut familiares epistolas ludens
ad scribendum librps
magno nec
Vbi vero primum
iugum subeat cogam,
libro,
95
fretus.
impius servus ac contumax, domini
iecturis assequor, scribam.
soleo, ic
qui nunc passim rebellat
iuge negotium habet, ex negotio
et quasi
requiem suam
laborem
non
Ibi enim,
fortuna revexerit.
est calamus,
imperium, molestissimis occupationibus meis
et recusat
Ita
[1338?]
est.
rerum
scribere
dulcique ptio et
Vale.
11.
Kalendas
105
BARBATO SVLMONENSI
42
Fam.
Barbato Sulmonensi.
1NTER
multifidas quibus obsideor curas
quam ex rerum tuarum

mihi Barbato meo clarius
vii. i.
non ultima est,

Quid enim
illa
exspectatione concipio.
Quid dulcius ? Anxia res jmor,

?
omnia circumspiciens et vana etiam
Ecce quod semper timui, ecce quod
ac secura formidans.
semper scripsi, ecce quod quotidie dicebam, non poterat tam
foedum facinus impunitum esse
et est ultio haec aliquanto
credula, timida, sollicita,
serior
quam
Verte autem, Deus^ iram tuam in auctores
putavi.
scelerum et noxia capita digno supplicio
Quid
lo fidelibus.
Ausonia
Ecce iam pulvis
et victores
parce
piis,
parce
tellus
Italicus gressu quatitur barbarico,
olim gentium, nunc heu
sive id peccata
feri
meruit plebecula, quid sacra
insons
vincentium, praeda sumus,
nostra meruere, sive iniquum et triste sidus
numine nos exercet, sive, in quod magis

nunc scelestis additi, criminibus plectimur
Sed absit ut Italiae metuam, a qua rebelles potiusalienis.
quod metuant habebunt, dum nuper urbi reddita potestas
tribunicia vigebit, et caput nostrum Roma non aegrotabit.
aliquod adverso
15
integri,
inclinor,
Pars Italiae sollicitum habet,

20
Graecia
dicebatur
Brutius,
illa
videlicet
quae olim Magna
nunc
Calaber atque Apulus,
Laboris Regio atque olim praepotens Capua, nunc regina urbium
Parthenope.
ripis
In has terras amoenissimas ab asperrimis Danubii
praeceps ruit exercitus, et coeli nostri serenitatem foedis
nubibus involvit ab Aquilone oriens procella, quae vereor

2s
ne,
dum
tuum
resporisum
operior,
cum
ingenti fragore de-
tonuerit.
Sic
omnia iam
Sulmonem primo
pervenisse
fama
3oNasonis patriam,
in
belli
est.
referuntur.
impetu calcatum
ditionem hostium
in
lam
Heu generosum oppidum, tuam
quibus
possessam, inter quos
autem adeo
extremum adducta
ille
miserabiliter
prosequar lamentis
et
ab his hodie
morte gravius ^putavit exihum
Qui
non tam de exiHo quam de loco
!
BARBATO SVLMONENSI
questus
exilii
quid dicturus
est,
43
ut librum non exiguum texeret querelarum,
fuisset, si Istri
populos et^d genus
hominum
qui,
qua vagus Sarmata et arcitenens Getes nivosis oberrant coUibus,
35
ad occupandam armis patriam suam venturos ullo tempore praevidisset,
ad quos
se Caesaris
animo, ut nihil aliud

loqui posset
Te
imperio proficisci tam iniquo
tulit
nihil aliud deprecari, nihil aliud
flere,
vero, frater, quid
nunc dicere
arbitrer ista
cernentem, quae nec ^go praesentia sine lacrimis audio, nec

jlle
futura sine gemitu
cogitasset
Nasonis ossa externa tellure obruta,
quam
si
patriae pyramidis
honore condita huius temporis hidibrio servarentur.

dixerim
tranquiUiora
quam
Lirim
inter
ego,
Vulturnum.
inter
dum
IlHnc barbari
nisi
nuntius revocasset.
me
magno agmine
est,
Igitur
nihil auxiHi
quam
unde discesseram
et
revertor.
me quod
ipse
Magno
noverim
si
quid in
me
opis agnoveris,
Gratiam, fateor, non mediocrem apud Tri-
bunum, stirpe humili sed excelso virum animo propositoque,

et apud populum Romanum habeo, jiullis profecto meis meritis
sed Deus mihi malorum odia bonorum benevolentia compensavit ; non quod vel illis nocuerim, vel his profuerim, vel malus
;
desierim vel sim bonus
amare disposui,
et
50
quia tamen plus interdum aliqui
se posse confidunt,
iure tuo utere.
esse
45
exspectans et crebro interpellans hic
super te pavore torqueor, sed nihil in
possunt
lam
Hypanem
dolorem animi sequor, propositum excessi
evehebar longius,
consilii
Istrum et
huc irrumpunt.
diffugiunt,
At
et
sepulchra
40
iam saltem
feliciora
^.
55
sed quia malos odisse, bonos
ab illorum turba ad horum paucitatem
saepe transfugere volui,
si
datum
esset, et volo,
-si
dabitur.
Si 60
quid igituiîn praesenti discrimine apud praefatos Tribunum

ac
et
his
populum prodesse
tibi intercessio
calamus praesto sunt.
motibus securo
iiduobus
Italiae tractu
unum animum
mea
potest, ecce
animus
Est mihi praeterea in longinquo et ab
domus, parva quidem., sed
habentibus nulla domus angusta es^r^s^'^
Nullae illam damnosae divitiae, sed [nec] paupertas nec cupiditas, libelli
autem innumerabiles inhabitant.
Haec modo nos
BARBATO SVLMONENSI
44
me
exspectant,
70
Quid
venturum.
quem iam
ab occidente reversurum,
abfuisse conqueritur, te ab oriente,

tibi
fata cogerint, et
si
praeter haec offeram
autem, ad quam invito
te,
ubi
sit nosti,
75
timuerim
utinam
falsa
auxerit amantis.
et
Tu
accepero te salvum ex his
litteras
Vale.
iii.
Epist. sine
Idus Septembris [1347]-
tit.,
14.
,IV distuli exspectans et materiam et nuntium
D!simul
quamvis,
affuit,
ut
actuum praelargus, ego, etsi

non avarus, horum alterum
5
nuntius, ultra
quam
mihi familiarius
rumor longe
mum
esses
10
magnae
15
utrumque
honestorum
semper
tu
ingenii inops, scripturae utique
deesse
non
Adest ecce
possit.
optafi idoneus, nihil tibi devotius, nil
adest scribendi materia, peregrinationis tuae
difficihs,
inamoenae, qui mihi iam pridem cala-
ubinam terrarum
neque enim aut ipse mihi persuadebam

moras apud inferos exacturum sponte tua, aut omnino
poteram te illuc ahter quam coactum cuiuspiam
inveniendus
suspicari
(.pxw,
es
suggerebat, nisi quia incertus eram
longas te
quidquid
Ego interim
absentia, quod naturaliter solet,

Animus quidem meus non quiescet
donec vel te videro vel per

tempestatibus enatasse.
Domus
non habeo.
ad felicem exitum Deus applicet.
metum
biennio
libuerit,
in loco salubri et terrori-
bus vacuo et pleno gaudiis et studiis opportuno.

consilii ceperis,
si
necessitatis
excusabam
iter,
imperio perrexisse.
quod
iussisset
illa
Itaque
tuum
tacitus
quae adamantinum saepe
regum quoque pontificumque cervicibus iugum imponit.

Nunc quia incolumem te reversum gaudeo, familiaritate
quam mihi
illa,
peperit tua dignatio, fides mea, libet ex te quaerere,
cum pessimis locis, quid tibi cum Babylone.

Romanorum legimus vitare solitos Campaniae Baias,
quid viro optimo

Fortissimos
apricum
20 sic
licet et
salubrem locum, ubi ut exiguum honestatis,
saltem voluptatis et laetitiae
multum erat; adeo
bus neglectis uni studio virtutis intenti erant.

quis
non Rhodanum
vitet
Quis, oro,
non
rebus omni-
Si
fugiat
hoc
ita est,
Babylonem
'
EPIST.
et
S.
T. 14
45
omnium et laboris ac totius miseriae moestam

De quo quidem aliquid nosse debes. Visa loquor,
vitiorum simul
domum
non audita, fato meo pessimo in eas terras puer evectus, cui
ad hanc aetatem indignanti equidem sed fortunae
compedibus nescio quibus vincto magnae illic partes aetatis
25
usque
Novi expertus, ut nuUa ibi pietas,

Dei reverentia, nullus timor,
in gemitibus
abierunt.
nuUa
nulla fides, nulla
caritas,
denique
nihil sancti, nihil iusti, nihil aequi, nihil pensi, nihil
vel
Amor, pudor,
humani.
\The
city is the
mundo
Vnum
home of
lies
decor, candor inde exulant.
and
Res
insincerity.]
30
est insuper
neque probationis omnino neque sermonis egens.
nota,
et breve et
ad reliqua perdiscenda
cui ego ipse qui loquor interfuh
satis efficax
Duo
inseram,
simul e conscriptis
35
domus Dei velut in

Maximi densa stipati
patribus, in quibus orbis terrae et ostium
cardine volvitur,
famulorum
palatio
Pontificis
acie descendebant
quibus ante omnes
illa infelix
turba ingens exspectantium,
et
Deo
odiosa civitas plena est,
de more surdum illud et praedurum limen obsiderant, qui

ducibus suis
coeperunt;
et
pro se quisque anxie percontari, quae fortuna,
quisve suarum rerum apud Pontificem status esset.
patrum,
nihil
motus
nihil
assuevisset,
40
spem habebant, circumstrepere
in quibus
visis,
in re subita, ut qui
aut
verecundia
Tunc unus
iam pridem
tactus
aut
talibus
misericordia 45
miserorum inter spes vanissimas animam, vitam, fortunasque

tempus omne perdentium, insignis mendaciorum opifex,
suas et
multa mentiri orsus

ad huius aut
illius
et fingere
constanti impudentia
et
Quibus
omnes
auditis creduli
subtristis in
quid cuique spei reliquum, quid
postulata Pontifex
in
diversum abeunt.
nullo
respondisset,
singula
prosecutus
haesitans
est. 50
quidem ut fit laetior, ille

Alter autem patrum et naturae
et hic
nobilioris et verecundioris animi, et qui nisi ex illo esset ordine,

vir
bonus
inquit
'
esse potuisset, in
pudet
his
collegam ipcans
Nihilne te
simplicibus viris illudere et pro arbitrio
quem
non modo hodie, sed

multis iam diebus proximis videre nequimus ?
Ad hoc iUe
fingere responsa Pontificis,
ut
scis
'
55
EPIST.
46
T. 14
S.
reyerendus pater et egregius veterator, ut erat fronte meretricia

et attrita subridens
60 ingenio
tardum
pore nequeas.'
'
Immo
vero te
inquit
'
pudeat tam
iam tem-
fore ut Curiae artes addiscere tanto

.
him
[P. zvas amazedy but the rest applauded
foT his cunning.']
Ad
te vero, pater optime, stilum vertens, oro, obsecro, ob-
testor, adiuro te
65
animae curam
ire,
per temetipsum,
geris,
ne quando
tibi
tibi carus es, si
si
unde nemo unquam exemplo melior
innumerabiles rediere.
\We must
factus, pessimi
70
placitum
mentum
scio,
viris
unum
illuc
autem
choose a place healthy for
the moral character as well as for the body.]
quod
honesti motus appetens, quoniam,
solitam
posthac in cor veniat
hoc nobis
animus
quibusdam
Sin, ut est
eruditissimis
originis argu-
cpelestis
motu perpetuo delectemur,
movere
volueris, ad nos veni, vide Romam, vide Mediolanum,
vide Venetias, vide Florentiam, vide Patavium tuum, vide
est,
ut
Bononiam, ubi honestis

75
gritatem patriam
vide, Indos
in
infernum vivens.
adornasti
postremo quidHbet
modo iie videas Bajbylonem neque

[1347
[Heu miserande senex
.]
Tam,
...
viii. i.
\Tou were regarded
as the most
But we must
fortunate of men^ blessed with a noble family.
man happy
descendas
?]
Stephano Columnae Seniori,
no
si
in studiis egisti adolescentiam et inte-
Italicis artibus
quoque,
loco te
call
until he is dead.]
Sed ad fortunae tuae varietatem redeo. Quinque germanos

iampridem sepeHeras. Quem non tantarum columna-
5 fratres
rum
?
Mansisti tamen inconcussus, et,
quod proprium magni invictique animi fuit, in te unum
universam domus sarcinam transtulisti.
Et illud quidem
ruina
damnum
10
prosterneret
irreparabile immortali
praegrandium memoria
nepotum longus ordo
compensabas fama, rerumque
solabaris
successerat.
amantJssima uxor eripitur,
felix
inque tot fratrum locum

Dilecta
morte
tibi
sua,
interim et
nec in hunc
STEPHANO COLVMNAE SENIORI

servata dolorem
Multo quidem sua morte
'.
uxor Evandria, de qua id dictum
ne
huic
multa perpesso.
luce
f ulgentibus
lam sensim
et,
praestitit,
15
est.
Mansisti tamen iam ruentibus fundamentis.
defunctorum superstitum
20
solatio leniebas.
primorum vulnerum dolor
obliteratus
cum
peperceras, et miscens amara
f ortunae
erat, felix
Longa vita
quam Metello. Metellum
ut dixi, Metello feHcior mori poteras.
ut
fieres
quippe sepeHerunt
conditio.
quam
usque ad invidiosam magnitudinem auctis et mira
dulcibus, desiderium
adhuc
felicior
enim ne unius,
acerbum interitum videret,

Eripitur et natorum maxiincumbebas, geminum grave vulnus tam
mus, cui singulariter
aliis
Illi
plurimorum filiorum
tempestiva morte consultum
Inde
est.
47
Trux
Priamo
sui,
similior
suos Priamus sepeHvit
fortuna, paucane
menta praebueras,
nisi
multum
inconstantiae
tuae
diversa 25
argu-
veteribus etiam nunc exempHs Ste-
phanus noster accederet, quem brevissimo tempore, vario genere

moriendi,
fiHorum ac nepotum multitudine spoHatum,
de
feHcissimo patre miserandum orbitatis spectaculum posuisti

.
30
[Stefano must seek comfort within himself, in the recollection
of his past glorious
life.
To
the zvise
man
no calamity can he
altogether unexpected.^
Memento
enim imago iUius temporis ante oculos

est, dum ante annos decem Romae tecum agerem, et forte
soH hora diei iam sera essemus, deambulantes in Via Lata,
quae a domiûs" tuis ad CapitoHi arcem ducit. Constitimus
tandem iHic, ubi transversa iUam secat via, quae a montibus
ad CamiUi arcum atque inde ad Tiberim descendit
dumque
in iUo quadrivio, nuUo interpeUante, multa coUoqueremur de
statu domus ac famiUae tuae, quae tunc ut saepe aHis externis
clarior pericuHs, civiH beUo gravissimo agitabatur, incidit, ut
fit, unius ex fiUis tuis mentio, quocum, suggestu malevolorum
reor, eo tempore plus quam paterna iracundia dissidebas
sed
tribuit mihi benignitas tua, quod multis ante negaveras, ut me
auctore iUe tunc rediret in gratiam.
Ceterum cum de eo
multa mecum famiHariter questus esses, mutata fronte tandem
ergo, mihi
35
40
45
48
adiecisti
>J^"t7^ suppetit
" 50 cogis ut
memona)
paterne sim
Filius
!'
60
sed verborum mihi
meus, amicus tuus, de quo
affectus,
honestius continuisset evomuit
55
modo
haec fere (non enim rerum
senectutem
me
meam
quae
sed quoniam negare tibi hoc
in
non possum, praeteritorum omnium oblivio et, ut aiunt,

abolitio sit.
Post hanc diem nullum mihi vel in verbo irae
vestigium videbis. Vnum non silebo, cuius tejtempus in omne\
testem facio. Mihi quidem obiicitur in primis, quod contra
aetatis meae decus pluribus me beUis implicem quam oportet,
hanc fiHis odiorum atque discriminum hereditatem reHcturus.
Ego vero Deum testor, nullam me aham ob causam nisi
amore pacis bella suscipere. Quietis avidum me vel senectus
ultima, et in hoc iam ferreo pectore frigescens animus, vel
longa humanorum casuum reddidit observatio. Verum ita
fixum atque firmatum habeo, labori terga non vertere. Mallem tranquilliora sed si ita sors tulerit, ad sepulchrum potius
pugnando perveniam quam discam servire senex. Ad id sane,
quod de hereditate dicitur, hoc unum respondisse veHm,
Vtinam hereditatem
et hic fige in me oculos animumque.
Sed aHud voto meo debitum,
aHquam fiHis dimitterem
aHud fato visum, quod moestus dico, siquidem confuso naturae
Haec dicens
ordine fiHorum meorum omnium heres ero.'
;
65
70
undantes lacrimis oculos

praesagio, seu
nari
Dei monitu
quamvis
solere,
vatici-
testis
est
qui alterius natorum mortis genus am-
borumque praenuntiavit imperium.

Ego quidem die iUo, tanquam vel casu tibi elapsum, vel ab
indignatione profectum, verbum contempsi, fateor, neque
Post longum vero
tantarum fore virium suspicatus sum.
tempus,
80
Id quonam seu animi
incertum
aHqua de natorum eventibus principes
divus Vespasianus,
75
avertisti.
dixeris,
dum
crebris fiHorum mortibus quaeri fidem vaticinio
viderem, rem inter amicos retuH.
Inde in vulgus
itaque sacrae memoriae lohannes,
Romani decus
effusa est
cardinis, et
famiHae tuae princeps, tribus iam fratribus defunctis, evicit

precibus extorsitque, ut sibi
rem totam ordine narrarem. Quod

cum
invitus
fecissem,
non tam
noster
ille
suspirans
ait
primogeniti tui
nepotum
ac
tuum
*
:
Vtinam genitor
Eodem
veridicus vates esset.'
49
anno,
ferali illo
magis ac magis horrere
casu
85
donec ipse dolore confectus, ut

arbitror, novissime moriendo, dictum patris tristi quidem sed
praesagium
coepit,
plena fide complevit.

mirabilis,
Quae
res
eam audivere
cunctis qui
mihi vero magis in dies horribilis ac stupenda
[Stefand^s experience of life will have taught
power of fate.^
Vale.
him
to
est
despise the 90
Sexto Idus Septembris [1349].
Olympio
Fam.
suo.
viii. 3.
EXSPECTAVI anxie, necdum aut patiens nuntius aut otiosus

Itaque simul concepta carptim explico, non
dies adfuit.
quidem ex animi mei sententia

quanta
vis.
novi enim orationis perpetuae
orientalium fluviorum maximus, multis dis-
Ille
tinctus alveis, vides
contemptibilis factus
quam non modo

est.
permeabilis, sed etiam
Sed pareamus tempori,
sit
quando quod est libitum non licet. Et quoniam

haud sat explorata fides erat, unam dumtaxat
epistolae tuae partem exequar, ubi reditum ad fontem Sorgiae
Videris enim
dissuades, ut illam tibi solHcitudinem eripiam.
mihi de hac re non mediocriter curare, nec immerito, quod eo
saepius vocantem Socratem nostrum non audire non potui.
Itaque victus tandem precibus, spoponderam, si tractata
succederent, quibus et honestus illic manendi color et vitae
necessaria quaererentur (vitae, inquam, sodalium et multorum
ad me illic de more convenientium, mea enim vita non modo
quod
libitum
licet,
nuntii huius
necessariis instructa, sed vereor
quo
omnes
magnum
esse cogitans,
vestri velut uncis
Nunc mutata
3548
15
sit),
secuturum, non ignarus quidem rerum harum
sibi libuisset
et illarum, sed
ne supervacuis impedita
10
ibi
hactenus
ducem nostrum
quos mihi reliquos mors
quibusdam
fecisset,
et nos
amoris 20
validissimis retrahebar.
sunt omnia, et amicorum turba
abiit, et
dux
OLYMPIO SVO
50
noster obiit, et Socrates meus, qui solus ibi
me
in
quamvis unus
meque ante alios secum esse

omni spe abscissa, in eas
25ipse ibi esse et omnes suos

sideret,
est,
omnia, quamvis inveteratae consuetudinis vi et
possit
nunquam tamen
audebit,
de-
nos
omnes prorsus alienigenae atque hospites

Neque enim ludus est hominibus mortalia et
futuri simus.
caduca corpuscula trahentibus dicere, quod animae f elices corNulli certa domus,
pore solutae apud Virgilium loquuntur
terras accersere, ubi
30
habitamus opacis, Riparumque toros et prata recentia
Incolimus
35
t"
lucis
'
'.
enim ista
Si
rivis
sufficerent, posset utique Clausa Vallis,
unde Sorgiae fons erumpit, nobis omnibus abunde rivulos nitenSed plus
tes et frondosas domos et herbosa cubilia ministrare.
philosophos quidem et poetas duros ac
aHquid exigit natura
;
extimat
sed in hoc
saxeos
vulgus
carnei
enim sunt, humanitatem
faUitur, ut
in
multis
retinent, abiiciunt voluptates.
Est autem certa vel philosophicae vel poeticae meta necessitatis,
quam
praeterire suspectum
40 ait Aristoteles,
\
cibum
esse et
naturam
et
sit.
Non
est
per se sufficiens, ut
sanum
Neque enim
speculari, sed oportet et corpus
reHquum famulatum
existere.
cantare sub antro Pierio, thyrsumve potest contingere saeva
quo nocte dieque Corpus eget,'

ut Satyricus ait, magno ac perpetuo apud doctos philosophici
poeticique dogmatis consensu rerum sed verborum varietate
multipHci. Igitur Clausa VaUis, ut coeptum sequar, ad aHquod
breve tempus urbanarum voluptatum taedio affectis, ut oHm,
diverticula non inamoena sufficeret, in longum certe nec
Paupertas atque
45
aeris inops,
promitteret necessaria nec praestaret.

50 life as
\JFe must consider
a whole?\
Scio Clausae VaUis optabilem aestivo praesertim tempore
stationem, et
fuisse
te,
55
si
uUi
unquam
secessus iUe gratus
gratissimum decennis indicio
immo
est
mora.
fuit,
Quod
si
mihi
apud
vero apud alterum me, sine iactantia gloriari Hcet,
pace montium ac fontium silvarumve, aHquid usque nunc

loco
iUi,
accedit
meo
ausim apud multos non minus iUum meo
non dicam
opinari
clarius,
sed certe notius incolatu
OLYMPIO SVO
nomine quam suo miro
licet
me
dixerim, ne quis dubitet,
51
Quod
fonte cognosci.
idcirco
nunc spernere, quod
illud rus
mihi meisque rebus aptissimum semper inveni, ubi saepe curas

urbanas rustica requie permutavi
60
electione
sed agrestibus muris, et (ut spero) solidiore cemento,
ipsa,
atque carminibus illustrare pro viribus studui.
verbis
iuvat enim
meminisse, Africam
tantoque nisu animi,

ipse
vestigia,
meam
quodammodo
stili
quod non tantum
nunc limam per eadem
ut
perhorrescam.
quam
Illic
et
brevi dierum spatio,
saecuHs illustres viros in
solitudo dedit
singula
animum.
et epistolarum utriusque
unum
contrahendi
illa
70
mihi
vitam religiosumque otium
Solitariain
me
Denique iuvenilem aestum, qui
suscepi.
NuUus
Ex omnibus
noris, stupeas.
si
voluminibus perstringenda et laudanda
singulis
ibi
referens 65
paene totum Bucolicum carmen
locus aut plus otii praebuit aut stimulos acriores.

terris ac
Illic,
tanto impetu
coepi
audaciam, et magna operis fundamenta
partcm non exiguam,
absolvi,
meam
torruit, ut nosti, sperans
illis
multos annos
umbraculis lenire, eo iam inde
75
ab adolescentia saepe confugere, velut in arcem munitissimam,

solebam.
Sed heu mihi incauto
Nam
exitium vertebantur.
curis incendentibus,
quas
dulci
âria
cordis
erumpens
murmure
valles
quae
itaque per os
miserabili, sed, ut
meorum
iuvenilium laborum
Quid multa
Si,
ibi scripsi, conferantur, loca
hactenus superet.
ad
meum
80
quidam dixerunt,
Hinc illa yui^
coelumque complebat.
cantica^
pudet ac paenitet, sed eodem morbo

acceptissima.
in
mecum adduxeram,
et in tanta solitudine nullo prorsus
incendium accurrente, desperatius urebar
flamma
nempe remedia
Ipsa
et his,
quorum hodie
affectis,
ut videmus,
quaecumque alibi, cum his

omnia locus ille, me iudice,
Est igitur, eritque
dum
vixero, sedes
85
illa
mihi gratissima, commemoratione iuveniHum curarum, quarum
usque ad hanc aetatem in reHquiis elaboro.
Verumtamen,
viro
tractanda
videram.
nisi
nosmet
quam puero
ipsos faUimus, aHa

;
et
quaedam sunt
ego aHud iUa aetate non
Obstabat tamen recto iudicio caecus amor

2
obstabat
90
OLYMPIO SVO
52
aetatis imbecillitas
tia
95
ducis
nostri,
immo sine
Nunc et illum
quo nec
amisimus
et
paupertasque
consilii
obstabat reveren,
quam
sub quo esse pluris erat
libertas
libertas nec vitae iucunditas plena erat.
quidquid dulce supererat uno paene naufragio
quodque
sine suspirio dici nequit, virentissima olim
(Uuu^) laurus mea vi repentinae tempestatis exaruit ; quae una mihi

non Sorgiam modo, sed Duentiam Ticino fecerat cariorem ;
xoo
velumque, quo oculi mei tegebantur, ablatum
est,
quid inter Vallem Clausam Venusini, et apertas
ut videam
Italiae valles
collesque pulcherrimos et urbes amoenissimas ac florentissimas

intersit,
interque unicum Sorgiae fluvium ac fontem, et tot
lucidos fontes, tot vaga flumina, tot piscosos lacus,

105 clarissima maria,
inde vallantia
ItaHam curvis
ut
naturae praestantissimas
reliquas
sileam, atque in primis ingenia
non hic dicendi locus
duo longe
et speciosis anfractibus hinc
dotes
moresque hominum, de quibus
Et tamen vide quantum primae
est.
quantumve consuetudo longior

Vt enim, iuxta perfectae legem
impressiones animis haereant,

in rebus
iio possit
amicitiae,
omnes
omnibus.
tibi pectoris
mei
fluctus aperiam, _sensum hac
in parte r;ationi rebellantem sentio, et, fateor, vallem illam
maxime repudians suspiro; meque vel invitum nescio

amor vellicat. Ibam vero nunc longius
sed
Vale.
ii5.exspectantis murmure nuntii admoneor ut dicam
nunc
vel
quis locorum
XV. Kalendas lunias [1349].
Socrati suo.
[Mi
frater,
grief, hut
mi
frater
.]
Fam.
[The
viii. 7.
zvise
man
shonld control his
P. admits that he Jinds relief in writing
to
Socrates
without controL^
Qua
si ad examen
quoque non leve aHquid, sed millesimum trecentesimum quadragesimum octavum, sextae aetatis, annum esse,
quem lugeo, qui non solum nos amicis, sed mundum omnem
.
in re benigno sub iudice forsan excuser,
5 venerit, illud
;; '
SOCRATI SVO
quid def uit, sequens ecce annus
gentibus spoliavit.
Cui
reliquias demetit,et
quidquid
si
illi
Quando hoc
falce prosequitur.
quo non haec pars aut

^
illa
illius
procellae superf uerat, mortifera

posl;eritas credet fuisse
tempus
clade
visibili,
aut
sine coeli aut telluris incendio, sine bellis
53
alia
lo
terrarum, sed universus fere orbis
Quando unquam tale aliquid visum

aut fando auditum, quibus hoc unquam annahbus lectum est,
sine habitatore remanserit
vacuas domos, derelictas urbes, squaHda rura, arva cadaveribus

angusta, horrendam vastamque toto orbe solitudinem
sule
historicos,
silent
physicos,
interroga
15
Con-
obstupescunt
rquaere a philosophis, humeros contrahunt, frontem rugant et

.
ritas,
nisi
cum
'
ipsi
20
experrecti apertis haec oculis cerneremus, et lustrata urbe
funeribus
^redet ista postequi vidimus vix credamus, somnia credituri,
digitulo labris impresso silentium iubent.
suis
plena,
domum
reversi
pignoribus
exoptatis
vacuam illam reperientes, sciremus utique vera esse quae

gemimus ? O felicem populum pronepotum, qui has miserias
non agnovit, et fortassis testimonium nostrum inter fabulas
25
numerabit
Meremur haec quidem

maiores nostri meriti sunt,
Quid
rentur.
Quid
est
exempla supplicii
soli.
Soh, inquam;
saeculorum
graviora,
iudicum
iustissime,
nostrum tempus
insigniter adeo in
cubuit
ergo,
est
non
atque utinam non
et
quod,
Cum
ultionis
et posteri mere-
quid
est
quod
tuae fervor in- 30
cum culpae non desint, desunt

omnibus peccavimus, flagellamur
si
omnium
arcam illam famosissimam,
reliquias
audeo enim affirmare, quod
flagella post
sed et
infitior;
mortalium informi pelago circumferentem, cum praesentibus

neque enim
aestimentur, deliciae fuerint et ludus et requies
35
cum
his malis conferri decet bella
quantahbet, in quibus et
remediorum multa sunt genera, et, quod ultimum est, viris

saltemjortiter mori licet. Est autem solamen mortis eximium,
bene mori. Hic remedii nihil prorsus, nihilque solatii est,
cumuloque cladis additum mali causas principiumque nescire
nam nec ignorantia nec ipsa quidem pestis odiosior nugis ac
40
SOCRATI SVO
54
quorum,dam hominum, qui
omnia sciunt nihil,

tandem silent,
quae impudentia primum ex more laxaverat, ad ultimum
f abulis
,,^J^^
quorum tamen
45 et
clausit stupor.
own
its
He
sins
professi
ora, licet assuefacta mendaciis,
and
[l^he present generation is being punished for
its fathers'* sins.
reminds Socrates of
God
zuorks in mysterious ways.
friends they have
all the
lost in the last
year.l
Supererat hic mihi paululum dejragmentis anni praeteriti
50
ante
alios vir clarissimus, et, siquid
mihi
credis,
consiliique, Paganinus Mediolanensis, qui
experimenta virtutis acceptissimus, nec

dignissimus visus erat.
55
magni animi
mihi post plurima
me modo
sed nobis
Itaque iam hic mihi Socrates alter esse
coeperat, fides famiHaritasque prope eadem,
quodque
dulcissi-
mum habet amicitia, participatio utriusque fortunae, apertisque

animi
latebris, fida
communicatio secretorum.
Socrates from P.^s report of him.~\
multis lacrimis non dico, et

6c
cum
[He loved
Et hic quidem (quod sine
.
pluribus dicerem, nisi prae-
cedentibus mahs exhaustos hosce oculos atque omnes,
si
quae
sunt, lacrimarum rehquias instantibus reservarem), hic, inquam,
^^^
'^*^'
pestilenti
morbo, qui nunc orbem populatur,"repente correptus
cum amicis et quod occidui

tantum sermone et amicitiae
rerumque nostrarum commemoratione consumpserat, noctem
illam inter dolores ultimos imperterrito animo transegit
mane autem rapida morte subtractus est, ac ne quid de funesta
consuetudine laxaretur, triduo inexpleto illum fiUi omnisque
familia consecuti sunt.
[Fate was still not satisfed with
ad vesperam, postquam coenam
temporis
65
restabat,
in
nostro
70 this calamity.']
Duos nobis amicos fortuna reliquerat, et licet alios reHquisset,

tamen erant quibuscum tempus vitae nostrae quod restat,
ea non prohibente, posse traducere videbamur. Quid enim ex
ii
omnibus obstabat
75
Non
paupertas, non divitiae, non disparitas
voluntatum. Animus in quattuor unus
erat.
Itaque gloriabar,
antiquitatem perraris et in diversis saecuHs uno vel altero,
aetatem vero nostram
esse et
domum unam
brevi fore duobus
SOCRATI SVO
Minus proprie
simul amicorum paribus adornatam.
nominavi,
unum
mens, ut
dixi.
erat,
immo
vero
nuUum
Quid, heu mihi
Quid Maynardo
suavius
55
paria
una omnium
par, sed
Luca nostro benignius
80
In quorum iudicio nos errare
diuturnior experientia non sinebat.
Primus quidem
sic
animo
compositus, ut praeter dulcissimum iucundissimumque con-
victum etiam nostrorum studiorum particeps et comes esset.

Alter autem, etsi huiuscemodi rerum expers, abunde tamen
ornatus
iis
85
per quae studiis talibus pervenitur, humanitate
sciHcet, fide, HberaHtate, constantia.
Quid multa
discipHnarum nescius, sed vir bonusêt amicus
quam
LiberaHum
esse didicerat,
omnes studio
et in coetu nostro taHs
unus aptior erat
deditos ceterarum rerum
omnium incuriositas habuisset. Itaque

commode admodum et paene divinitus
a^ opportunitates
varias
iUe nobis quartus accesserat.
Nimis feHces
crudeHssima fortuna, et indignata
tantorum comitum perditione
est,
visi
si
sumus
90
invidit
quod nos nondum
totos
prostrasset.
Moverant ambo simul, et te, frater, apud Avinionem, ut

certus sum, non sine suspiriis dimisso me alteram animi sui
partem cupidissime petebant. Moestam nimis et miseram
historiam aggressus sum. Sed est quaedam lugendi dulcedo,
qua saepe nimium pascor infeHx. Veniebant pariter optimo
95
animo, fato pessimo, miserabiH eventu, iUe Romam petiturus, ^^

[P. had just left Parma when they arrived,
Florentiam.
ille
his first absence
from
reperissent, poterat
the town for a year.']
Quod
si
me Parmae
mora longior fortunae duritiem
inflectere, mutassent forte consiHum, et per nuntios
fortassis
actis
mecum
acturi erant in patria, ipsi amoris dulcedine compediti
inseparabiHter resedissent.
quae
Et nunc quid prohiberet quominus
simul omnes essemus in quiete iUa animi diutius exoptata

.
Itaque
re comperta,
cum Parmam
tristes
ad
vultibus descenderunt.
105
venissent, percontando per obvios
domum
Quid
nostram deiectis animis ac
singula prosequar
[They "o
horam diei
quibus mihi et eorum
stayed the night in P.^s house.l
Postero autem circa
sextam abierunt Htteris domi
reHctis,
SOCRATI SVO
56
tristitia ct
redeundi propositum, multaque praeter haec
Quas ego
nota sunt.
115
dum vivam
litteras
alia
inter delicias habebo,
dolorum stimulos ac lacrimarum materiam immortalem. Mensis

abhinc integer lapsus erat,
domum
reperi,
litteras
redii,
cum
omnium
cum earum
ego ignarus horum
famulosque meos
Sed quid agerem
tenore concordes audivi admirans.
Illi
tanto ante discesserant ut iam demens exspectarem reditum

ac
120
negligentiam
longior visa est,

litteris excitans
ex famulis Florentiam misi,
Romae moras
Maynardum
ad observationem promissorum, atque
eumdem nuntium Lucae
adiiciens ut
125 scripsi
Quae postquam mihi debito
accusarem.
unum
ageret, seu Teani, cui
loci
electionem, quicumque rebus nostris appareret
morem
opportunior, nec non ad
studiosae solitariaeque vitae
quae quoniam omnes aequaliter tangebat, ut per

etiam mitteretur inserui.
Has
ille
ingentem quoque epistolam
exhortatoriam ad votorum modestiam et ad huius vel
alterius
130
illud
nostro mitteret, seu
\P.
was preparingfor
eum ad
te
their arrival.^
quae infausti rumoris amaritudinem gemi-
inter curas,
narunt, nuntius meus die octavo, postquam hinc discesserat,
imbrem non
per intensissimum
et lacrimis
madens
Dirigui et excusso
135
pererat)
'
:
manu calamo
Quid novi
affers,
gemitu verba frangente
Amici
tui super
rnciderunt.'
singultiens
140 substiterat,
exspectatus adfuit, et pluvia
et fronte vulnus
'
:
(scribentem enim forte com-
Infelix
'
inquit
At
ille
nuntius advenio.
Apennini verticem in saevas latronum manus
Heu
mihi
quid mali
Maynardum, qui
in insidias
calcaribus
decem aut amplius
lapsum
casu
est
Prosequitur
quodam
et repente
nil
tale
ille
metuens
compressum
inter
Lucam clamore permotum
equo advolasse
sicarios stricto
tisque vulneribus datis et acceptis,

145
visibiliter praeferente.
dic ocius,' exclamo.
carneficum gladios procubuisse;

adacto
animi
virilitej, solumque inter

mucrone constitisse, mulvix tandem vivum evasisse
praedones sublata occisi praeda impio gressu
abiisse, ita
tamen
ut labore simul et conscientia defessi, facile capi potuerint,

excitatis agrestibus
ad tumultum,
nisi
quidam
falso et
indigno
SOCRATI SVO
57
nomine superbi, quos nominare non
nobilitatis
est
necesse,
accurrentes a montibus, et cohibuissent iustum impetum in-
sequentium, et cruentam praedonum catervam sub moenibus

excepissent
Lucam adhuc gladium
procul inde visum inter rupes ac nemora

aliud auditum.
[He
150
manibus habentem,
in
;
nil
de eo deinceps
describes his anxiety as to the fate of
Luca.']
Transibat hac, sextus hodie, ut reor, aut septimus dies

nobilis
quidam
Florentinus
vir,
civis, e
Curia veniens, cui
est, 155
cum
forte in via publica equos suos currenti [jzV] occurrisset unus ex
pueris meis, secretorum mihi conscius dolorum, et
hominis, ut
fit,
exjermone
eum
etiam patriam cognovisset, ultro verbis
amicorum nostrorum
casu noscat aliquid. Et cum nosse omnia videretur, hortatus
est ut mecum loqui et infestum dubietatis meae nodum vellet
absolvere.
At ille, audito nomine meo, alioquin licet mihi
aggressus
inquirere coepit, an de hoc
benigne admodum multis comitantibus ad me

de omnibus diligentissime percontatus in summa
quem
venit
didici Lucam nostrum vivere, sic et apud nos litteras Florentia
Ita ego, quod mirari
transmissas, sic publicam famam loqui.
160
incognitus,
;
et
'
indignari soleo, in media positus Italia rumores Italicos
ignoro, donec ex Gallia nuntientur.
Illius
ergo digressu
sic
remansi quasi inter densas animi mei nubes quidam insperati

gaudii radius
reached hitn as
tinued.
He
penetrasset.
[But confli^ting rumours
to
non adesset
discurro,
non tam
170
still
Vale iterum et
various friends.']
et rescribe quaeso
cum multa
sed aderit forte
absente, qui perferat
amore
si
vivis et si vales.
Haec,
ut facile perpendi potest, scripsi inter molestias et
tumultus animi varios et

aliquis
Luca^s fate, and PJs anxiety zvas long con-
to
sends greetings
semper mei memor,

frater,
me
165
si
dum non
sperabitur, vel
ego enim quotidie per rura nostra
rei familiaris cura,
solitudinis, ut,
175
festinantia, licet nuntius
quae mihi nulla
quodammodo
obliviscar et languores meos.
Vale.
x.
fieri
possit,
Kalendas
est,
quam
meipsumjSd
lulii [1349].
SOCRATI SVO
58
Fam.
Socrati suo,
TEanimi
ix. 2.
compressis aliquando gemitibus sedatisque suspiriis atque
me
Sic
turbinibus, infracta voce siccisque oculis alloquor.
hominem
audies quasi
naufragio elapsum fessumque
moestum quidem
querimoniis, sedentem in litore,
sed iam
abstinentem et parvas magnae fortunae reliquias recen-
5 fletu
Mitto
sentem.
illas
amoenissimas atque amplissimas amicitiae
opes, quibus abundantissimus regibus ipsis ac terrarum dominis
mihi ditior videbar, quarum repente pauperrimus factus sum
non
delicias suas luget.
Ad
neces-
vitae praesidia, quae nostra videbantur, sed
non
erant,
est ferendus qui
10 saria
Duos mihi
transeo.
pepererat.
fantem
immo
15
imminutas
fratres
genetrix mea,
Primum quidem fratrum naturalium mors inSecundum mihi Cartusia iam virum abstulit,
non mihi, sed mundo ablatum Deo reddidit,
tulit.
vero
Gerardum nostrum, nulla in re

dum, aut mihi quam tibi ullis
reliquis,
ut sileam
duos,
aut germano tibi unico secun-
vagus, ita ut
Thomam
scilicet ac
sit
quattuorque
Barbatum, et Laelium
;
Guidonem nostrum, quorum primum Messana
et
in
habet, alterum terror
certa mors, huius incerta
illius
non omittam,
At
affectibus vinctiorem.
recentium mihi fletuum materia,
quorum alterum Apenninus extinctum

20 alios
plures amicitia
Siciliae,
secundum Sulmo Brutiorum, tertium Roma, quartum lanuensis

sed primum mihi mors tenerum, secundum
ora donaverat
[coniugii] tenax nodus, tertium cura reipublicae, quartum vero
;
25 curialis
hos
alii
occupatio habendique' studium eripuit.
Duo
Franciscus et j[oannes, conterranei mei ambo, par
ad unguem
30
doctrina et
morum
eripit.
compediti
sunt,
dulcedine
hominum
elegantia perpolitum.
mihi patria, quae dedit, ipsa

zonae
praeter
contigerant, nulli vel ingenio vel amicitiae gloria cessuri,
Ita
ut,
Hos
enim
affixi et
nativae
cum
amoris
illorum
pignora multa quidem et magna possideam, convictus nulla

prorsus extra muros patrios spes
sit.
Ita;^quoniam de amicis paribus sermo
est,
quorum
facilior
SOCRATI SVO
suaviorque usus, vides,
59
ut ad te
nisi fallor,
Te autem, mi
res redit.
Socrates, te
unum
unum
mihi,
vere tota
quod miren-
35
tur posteri, non tellus Ausonia ut reliquos dedit, sed Cereris

et
Bacchi et Minervae
Campiniae
sterilis,
virorum
at
Annea
fertilis
neve forsitan rudis legtQT Campaniam
dici putet,
Campiniam dico, inferioris Alemanniae, ut nunc vulgo fertur,

vel aliter extremam Galliae Belgicae particulam, quae- inter
laevum Rheni
latus et
Hollandiam
Brabantiam
et
inops patria divite gloriaretur ingenio, et natura
quocumque sub
teneret e limo quolibet et
procreandi.
Haec
lucem misit
illo
orbe nascebar
mei,
tempore quo ego procul
ipso
quem
quamvis,
magna Italum
magnos
ut
ius
spiritus
te
ex parte
alio
45
manatque in primis amor

Mirum in tam longe
fecerit.
sit
coniunctio volun-
tatum, viginti iam nunc annorum testimonio probata.
morum
terrarum
origo fecit alienigenam,
quanta vicinitas animarum, quanta
tibi a gravitate
40
mihi igitur talem virum genuit atque in
te
suetudo animi et conversatio longior,
natis
aere
iacet,
suum
rv.'j
ac iucunditate indictum,
musica in qua regnas Aristoxenum
Nomen
cumque
dici vellet, vicit
50
ars
iudicium
amicorum ut noster Socrates dicereris. Haec non tibi sed ^

mihimet atque .alik memorasse gratum fuit.
Nunc te mihi unicum ferme iam laboriosae vitae solamen 55
ac levamen invida sors, interiectis Alpibus, tendit eripere
quod
si
peragit, solus sum.
coelicolas obtestor,
expendas, quaeso.
Id ne pati
velis,
mihique hoc totum animi
per omnes te
tui
acumen ut
Nimis equidem seu locorum seu temporum
abstrahimur, unumque prosperitatis eximium fructum atque adversitatum remedium amittimus, simul vivere.
De hoc multa Olympio pridem nostro, sed ut vereor frustra,
multa etiam tibi saepe et dixi et scripsi, quae quoniam memoriae
affixa confido, iUa nunc paucis excitasse ac refricuisse suifecerit.
60
Te
65
intervallis
ergo,
quem cum
aliis
in consilium mittere solebam,
iam
solum hortor ut consulas tu orator confutatorque, tu iudex

electorque sententiae
ego libens obsequor.
et
nobis in Italia sedem esse
si
Scis
geminam
neutra placet, tu delibera,
modo
SOCRATI SVO
6o
nc iudicium affectus impediat, ubinam commodius futuri simus.

7o_Nusquam adeo radicatus sum, quin blando poUice fidi amoris
avelli possim
quo tibi, ni fallor, scrupulosius trutinanda res
est.
Vide si qua est via quae sparsos recolligat amicos quod
si nulla est, me, oro, iam tandem teque ipsum hoc expedias
labore
et quod nuUo sidere prohibemur, tuis in litteris ut te
videam
praestes
nam tu in meis me tam crebro vides, ut
75
j
IV.
iam
superet
caritas
nisi
possim
tibi
esse
Vale.
fastidio.
Idus Martias, Veronae [1350].
Amicis
RELIQVIAE
fides
nos
ix. 3.
malorum veterum exercent
volumus
profiteri
Fam,
suis,
ijiec
valemus.
honestatem
Nulla nobis de praesenti
Importune
praeteriti temporis opinione laborantibus.
fores obsidet amica, et saepius pulsa revertitur atque insidiis

5
pernox
sibi
lures coelibem te agere vitam velle, praelatam
latet.
alteram credet, ut cui et incognitus coelibatus, et per-
suasum
feminae consortio cariturum.
simul et
vita
te
sit
Comites antiqui limen assuetum agmine facto circumstant,
conventum nobilium
evocant, interpellant, diem festum et

10
matronarum
non amare ?
alacri
clamore denuntiant.
Primum
attoniti
Respondes
mirantur,
mox
te talia
irrident
et
manu protrahunt quo nolis, ut qui mutatos affectus et

proximam senectutem, quam in se iuvenilibus adhuc animis
iniecta
non advertunt, nec

15 rei
in coaetaneis suspicantur.
Procuratores et
domesticae ministri damnis hinc instantibus accurrendum,
hinc praeteritis succurrendum
consulunt.
Ingererem
illud
non essem ego salvus, nisi ista periissent,' aut

simulatorem aut insanum putant. Amici partim residem solAnaxagorae
licitant
et
mille vias
2outendum tempore,
et
ambitionis atque avaritiae ostendunt,
occasionem fortunae impigre rapiendam.
Testantem superos bonis propriis contentum
cordcm
nihilique
occultare, ne
quis
hominem
sibi
fastidit,
pectus
pars
esse
frontc
pars ve-
consilium
monstranti quaestus partem
AMICIS
SVIS
6i
cum minimorum
meo persuadere non
possum ullis artibus me laxiorem vestem et calceum velle quam
soleo.
Putant me fingere modestiae causam, et cum multa
Quid maioribus
eripiat, arbitrantur.
non
indignatio
desit
insisto,
Sartori sutorique
25
promiserunt, non petition-êae sed opinioni suae obsequuntur.
^w.
''^'^^ ^^^ senes adolescentum malis premimur

versantique
animo quid hic remedii esse possit, una tantum ad salutem
;
mentem
3^
Aliquo terrarum fugiamus, ubi nos sanam
ostenditur via.
non sit incredibile, ubi possimus tandem esse

quod sumus, nec cogamur esse quod fuimus. Saepe fessis
motum
attulisse
latus et
mutatus aer
aegris profuit.
Mansuescunt
attinet, amici, id
mihi nunc in animo
contra multorum sententiam
quam
senectutem agi
VII.
sit,
sentio saepe alibi tranquillius
animum,
finem ponere
arbitraris
falleris.
Timui hactenus
?].
x. 3.
quod
Non
si
forsan
tirocinii tui
obliviosi
animi indicium
quam me ipsum
prius te
quietem interrumpere
me
vero,
si
obliviscar.
;
fugere te
semel
inci- 5
amor tui est, ea rerum tuarum

non quidem mihi gratius
Nunc, ut verum fatear, non
tranquillius eligebam.
quam mihi consulturus ad scribendum venio. Quid
perem, haud
admiratio.
facile
desiturum
E duobus
is
igitur extremis
tam tibi
enim tu sermunculis meis
eges,
qui coeleste iter ingressus,
^gelicis assidue colloquiis recrearis

be a danger
seven yearsJ]
to his
10
[P.'i letters can hardly
brother^s monastic vozvs^ after
a frobation of
Meministi, frater, qualis olim rerum nostrarum
status erat, et animos nostros
amaritudinibus
nunc
Fam,
luce mihi carior germane, longaevo silentio
strepitum, amare silentium sciebam,
sed tibi
Avinione,
est.
Gerardo fratri suo Monacho Carthusiano,
SVBIT
35
Quamvis enim
est.
ubi adolescentia acta
Kalendas Octobris [1351
ar-
Quod ad me
bores insitae et translata holera convalescunt.
conspersa
et libertati tuae
quam
laboriosa dulcedo et quantis
torquebat
meministi, puto,
ut
congaudeas et fraternae condoleas servi-
15
GERARDO FRATRI SVO
62
20
solitis compedibus arctatum tenens, iam

iam laqueum collo parat, peregissetque iam
pridem, ni liberatoris dextera, quae te servitio exemit, me ab
interitu defendisset. Orabis, frater, ut me quoque iam tandem
libertati restituat, et uno ventre progressos pari fine felicitet et
si praeire debueram, non pudebit sequi.
Meministi, inquam,
cultrum
lateri,
quis
et
me
25
me adhuc
quae
tuti,
ille
quam
supervacuus exquisitissimae vestis nitor, qui
hactenus, fateor, sed in dies solito minus, attonitum habet
quod
induendi exuendique fastidium, et mane ac vespere
illud
metus,
ne dato ordine capillus
repetitus
labor
efflueret,
ne complicitos comarum globos
deret
quae
illa
quis
ille
levis
aura confun-
contra retroque venientium fuga quadrupe-
dum, ne quid adventiciae
redolens
sordis
ac
fulgida
neu impressas rugas coUisa remitteret.
30 susciperet,
religious life has freed
Gherardo from these
follies,
P.
is
toga
\^he
being
liberated by advancing age^
Quid de
quam
calceis
gravi et
loquar
reddidissent,
35 inutiles
Pedes, quos protegere videbantur,
quam continuo
premebant
bello
quam
offendere paululum aliorum lumina
meos conterere maluissem. Quid de

dixerim
ille
Quotiens somnum,
abrupit
40 propriis
fateor,
nervos et articulos
calamistris et
quem
labor
ille
comae studio
distulerat, labor
Quis piraticus tortor crudelius arctasset
manibus arctabamur
ipsi
Meos,
extremis necessitatibus admonitus
nisi
quam
Quos mane nocturnos
sulcos in speculo vidimus rubenti fronte transversos, ut qui
capillum
ostentare
volebamus,
faciem
tegere
cogeremur
Dulcia sunt haec patientibus, passis vel memoratu horrida,

incredibilia inexpertis.
45
recollection
\flhe
must increase Gherardd^s satisfaction

Et,
ut
haec
leviora
of these follies
zvith his life to-day.'\
praeteream,
recordare
etiam,
quo
promptius e tanta Charybdi liberatus dignas Deo gratias agas,

quanta nobis fuerat cura, quantaeque
late notus et nos essemus
50
contorsimus
populorum
vigiliae,
fabula.
Denique quid
extinguere non erat, at
Quotiens verba transtulimus
non fecimus ut amor
ille,
quem
si
ut furor noster
Quotiens syllabas
!
GERARDO FRATRI SVO

saltem
verecundia
tegi
Laudabamur in
iubebat,
studiis nostris, et
oleum impinguabat
'.
Sed
'
hrother most fortunate to
VII.
the
trials
caneretur
plausibiliter
capita delirantium peccatoris
Dei
ineffabilis
interea pedetentim revocabat ad rectum
life,
63
pietas gressus tuos
iter.
[He
holds his 55
have escaped the annoyances of secular
of servants,
^f.]
of guardians,
avarice
the
Kalendas Octobris, ex oppido Carpensi [1348].
Gerardo fratri
Fam.
suo.
[Geminum otium tuum munus.

discord
and contradictions
in
human
.]
x. 5
[He
writes of the
life^
Postremo de me, cuius vicem valde germanitas tua pertimescit, nec immerito, tot in circuitu frementibus procellis,
me
non dico securitatem sed spem bonam habeas.
Scito
siliorum quae mihi supremo digressu dederas
non oblitum.
con-
feci
Asserere non ausim adhuc me in portum confugisse
autem quod nautae solent quos in alto tempestas invasit
;
insulae, ut ita dixerim, cuiuspiaih
obieci
illic,
unum
donec tutior portus appareat,
modum ? Si quidem,
utcumque me implesse noveris
delitesco.
Et quem,
10
lesu Christo auspice, tria
inquies, in
illa
latus ventis ac fluctibus
quae mandasti, et ut con-
summatius impleam summis in dies viribus eniti, quod non

ad gloriam meam, qui adhuc multis in malis ac miseriis versor,
cui multus et de praeterito dolor et de praesenti labor, et de
futuro metus
ut,
sed ad gaudii tui primitias narro
est,
quo melius de me sperare
15
simul
coeperis eo ferventius pro
me
incipias orare.
Sunt autem
tria
haec in quibus
primis abditas scelerum
longoque
meorum
silentio putruerant, in
tibi
parui.
Nam
et in
sordes, quae funesta segnitie

apertum manibus salutiferae
20
confessionis elicui
idque saepius facere, atque ita omnipotenti
medico caecum animi mei vulnus ostendere, in consuetudinem
adduxi. Deinde non diurnas modo sed nocturnas ad laudes
;
Christo dicendas adeo impiger,
eodem
sollicitante, factus
sum,
25
GERARDO FRATRI SVO
64
ut his etiam brevissimis noctibus, quantalibet serotina fatigatum

vigilia,
nunquam me
Ita mihi
sopitum vel tacitum aurora reperiat.
ut ex quo semel hunc
tibi,'
3w
vel
placuit illud Psalmistae
'
Septies in die
morem sum
semel ab incepto occupatio diurna distraxerit
dem
quotidie
laudem
amplexus, nulla
;
tibi,'
quem ad excitandum me
hora nescio
vel
et illud eius-
Media nocte surgebam ad confitendum

illa
dixi
me
ut
venire
somno pressum dormire prohibeat.

quod consortium feminae, sine quo interdum.
aestimaveram non posse vivere, morte nunc gravius perti-
sentiam, qui gravi licet
Tertium
35
mesco
tamen,
est
et
dum
quamquam saepe tentationibus turber acerrimis,

in animum redit îd est femina, omnis tentatio
confestim avolat, et ego ad libertatem et ad pacem

redeo.
Quibus
adiutum
40 esse credo, et
couTse.l
III.
in rebus, amantissime, tuis

iri.
SPERABAM
fortunam,
me
[^He hopes to continue in this
Fam,
sequitur.
fallebar,
Seu
me
mutatione
animi
atque
loci
sed
ut
xi. i.
video
mutari
quocumque
posse
fugio,
curru volubili, seu frementi corni-
pede, seu volanti navigio, seu denique Daedalicis

5
meam
precibus adiutum
Idus lunias, in solitudine [1352].
lohanni de Certaldo,
illa
me
alis
abstulero,
vellicare
profugum torva praeveniet. Nequidquam tamen
Deo
gressus
meos
prosternere, iam
enim potest et impellere
sustentante, non potest. lam cum Demetrio didici et mandare
laqueum minaci et medium unguem indignanter ostendere.
Retentat illa me tamen artibus suis, et a quo saepe sub annis
tenerioribus victa est, eum vincere meditatur aetate iam solida
;
10
et tranquilla, quasi facilius sit
cum
seniore certamen, atque, ut
corporis vigor, sic animi vires vivendo decreverint

crevissent, frustra
illa
15
me
vixisse
quidem
arbitrarer.
quae
nisi
Perinde quos
mihi nuper laqueos tetenderit, ne mea te in admirationem
mora longior
Romam
trahat, dicam.
ego, ut
scis,
salutato
quidem
te,
petebam, quo annus
lOHANNI DE CERTALDO
65
quem votis optavimus peccatores, fere Christianum genus

omne contraxit. At ne taedio solus peregrinus afficerer, aliquot
mihi me comites elegeram, quorum natu grandior religiosae
hic,
senectutis obtentu, alter scientia facundiaeque vehiculo, ceteri 20
experientia agibilium et fideli obsequio lenituri

Sic mihi
asperrimum, videbantur.
quam
ut eventus docuit,
positurus iam
Flaccus
'
tandem
lusisse
omne
iter, licet
provideram maturo magis,
Et ibam ferventi animo
felici consilio.
Nec enim, ut ait

ludum ', quod profecto
piaculis meis finem.
pudet, sed non incidere
25
propositum, ut spero, nihil potuit aut poterit immutare fortuna.
quamquam
Allidat scopulis
laceret
hoc
et
cruento cerebro saxa respergens
corpusculum,
infesta
contemptorem eruet
spiritum
animum
languere artus saepicule,
Non modicum
nunquam
aegrotare
illi
licuit.
Siquidem Vulsino egressus, quod nunc parvum

oppidum, olim inter Etruriae capita numeratum
urbem
quinto
identidem
ecce
visurus
festinabam.
alacriter
cum animo meo
sensim labitur
coget. 3
sane nuper, ne amplius exspectatione fatigeris,
meum
in corpus
quidem ac suarum rerum

non opprimet
et
sui
fortasse,
tractans
est
quod
sacram
Vnum
hoc
35
ecce ut aetas nostra
ecce ut res et consilia
quam verum
et ignobile
est,
hominum mutantur
in Bucolicis meis scripsi
'
Studium
iuvenile senectae Displicet, et variant curae variante capillo.'
Quartus decimus annus
Romam;
ex quo
est
dumtaxat videndi desiderio primum
Secundo
veni.
miracula rerum 40
me
huc,
aliquot annis interiectis, nescio an immatura, sed dulcis laureae
cupiditas attraxit.
amicorum
Tertii ac quarti itineris causa fuit illustrium
quorum tunc
miseratio,
fortunis, impares licet,
mihi nunc quinta,
Romana
est
deiectis
miserabilibusque
humeros admovere non timui.
quis
an
scit
tanto ceteris
et
quanto generosior
felicior,
animae cura quam corporis, quantoque optabilior aeterna
quam mortalis gloria.

Deo gratias agentem,
feci et
2548
Haec
Talia cogitantem
et,
quamvis in
est
salus
silentio,
mentionem
grandaevi abbatis equus, qui mihi loco quidem sinister
religiosi
illius
45
novissima, peregrinatio
cuius supra
50
lOHANNI DE CERTALDO
(
ibat, sed
volens,
multo
sinistrior eventu,
me, qua
equum meum,
ut aiunt, ferire
tibiae poples iungitur, tanta vi percussit, ut
ingens velut fractorum sonus ossium multos etiam qui aberant

55
ad spectaculum evocaret. Dolore tactus incredibili subsistere

primo meditatus sum
ipse me locus exterruit
necessitate
;
Viterbium atque inde vix die
igitur in virtutem versa, sero

tertio
Romam
horrifice
IUic, medicis accitis, os
attigi.
dubium an
albicans
molestus,
ut
me ipsum
violenter averteret
nobis innata familiaritas
vestigia
quoque
tam
neglecti vulneris
supra fidem impatientia sui saepe
sit,
quam multa
per
in suo corpore
quisque suaviter quod in altero fastidiret, ego tamen raro
fert
65
detectum atque
quamvis cum corpore nostro quaedam
et
fractum
Odor
extabant.
60 clarissima ferrati calcis
et
unquam in alieno cadavere ut nunc in carne propria cognovi

quam nihil, immo vero quam miserum et vile animal est homo,
ignobilitatem corporis animi nobilitate redemerit.
nisi
Quid multa ? Inter manus medicorum intraque metum et

spem salutis dubius iam quartum decimum diem Romae iaceo,
70
qui dierum numerus,
me
si
cum
longior atque molestior
annis totidem conferatur, iudice
sit.
Hic enim
mihi gravis et importunus futurus
naturam plurimorum quantulacumque

quiete corporis torpet,
75
motu
quamquam Stoicorum
status
esset,
cum ubique
eo quod praeter
mei situ et
non immerito,
vis ingenii
sobrio vegetatur (ut
sententias
anteponens, Peripateticum
tamen ambulandi morem semper
et verbis et rebus ipsis ap-
probare soleam),
tum
hic praesertim importunissimus atque
gravissimus est propter
animum
inexplebilem reginae urbis
quam quo magis intueor, magis magisque ad credendum cogor quidquid de hac scriptum legimus.
Casum tamen ipse meum doloremque consolor, quasi hoc coe-
aspectibus,
80
litus
actum
sit,
ut quoniahi in
videbatur* quod ab
et
illo
me
confessor
interdum, fateor, putavi iudicium Dei
85 cuius
animum
meus
praetermissum fuerat
diutissime
claudicantem
erexerat, eius corpus de cetero claudicaret.
fuisse levior
alter impleret
esse, volentis
ipse
manibus
Quae
ut,
suis
rite libranti
lOHANNI DE CERTALDO
minime
6-]
aut misera censenda erat alternatio.
tristis
Gratias
ei
qui mihi spem restituit te in proximo recto simul animo ac
Ceterum haec
corpore revidendi.
amice, adhuc quod
tibi,
isa litterarum facies indicat, in grabatulo
meo
iacens scribo, 90
me
et haec
esse, si
ingrue-
doleas haec nobis accidisse, sed ut gaudeas
non ut
aequo
tulisse
rint.
Tu
animo
et
multo gravioia laturum
vive feliciter, et vale nostri
Nonas Novembris,
silentio noctis
lacobi
immo
de
Romae,
iiii.
intempestae [1350].
Fam,
lohanni Aretino,
ROGAS,
memor.
xi. 3.
vero debiti mei admones, ut huius iunioris
Carraria
viri
optimi
optimeque de
dominus dictus
nobis
re autem ipsa
minus quam dominus nec magis quam verissimus patriae
pater fuit, laudes atque fortunam stilo amplexus, hinc aliquid
meriti, qui nuper Patavii
est,
nihil
ad te scribam amoris
scilicet
moerorisque participem.
\ûch a panegyric would zvin the universal approval of Italy hecause

of the
many
insolitae
virtues of this prince.']
genus mortis, et in qua
proverbio quaereretur
alienae
propriae contemptorem.
Tam
Accedit indignae atque
fides apertissima
dominum
fieri
vulgato
repente enim, mediis
domus
nobilium, amicorum custodumque
penetralibus augustissimae
illi
quemlibet vitae
suae, ingenti
procerum ac
sui corporis circumvallatus
agmine, luce media, die festo securus et incautus in obsceni ac

desperati canis et, ne quid immanitatis abforet, eius canis quem
ad mensam suam
illo
lo
licet in
15
die paverat assidueque pascebat, rabiem
unquam indigniori spectahominum poUutos rear. Cum enim ipsi qui scelus
audivimus sic affecti sumus, quam miseri sunt quibus videre
cruentosque nisus incidit, ut nullo
culo oculos
contigit mitissimum atque alio fine dignissimum illum
virum
belluamque infamem ac pestiferam uno momento temporis
Tam praeceps enim inunoque velut turbine corruentes

opinumque malum fuit, tamque incredibilis adstantium stupor,
|
ut fidissima pectora pro dilecti capitis salute

F 2
mortem aequo
20
.
lOHANNI ARETINO
68
25
animo subitura,
nihil
illi
pereunti tempestivae opis afferre
potuerint, nisi ut pars exspirantem attolleret, pars infandum
Heu
carnificem excarnificatum mille vulneribus conficeret.
impar
sceleri
spirituum et in
2,0
heu nimium par exitus imparium

diversa pergentium
[He has so far re-
vindicta,
frained from writing on the
of Giacomo, because he
life
still
feels
his loss too keenly.^l
Nondum
itaque de oblata mihi materia texere continuum
aliquid ausus sum, et causam audisti.
homini, etiam nunc morbis obnoxio,

35
Ceterum omnis
novum
dies
aliquod de ipsius
morte suspirium
parit, ut, si cuncta litteris mandare veHm,

aHud acturus sim, ideoque ventis mandare consultius
interdum tamen et Htteris, quale est iUud quod cum
nil fere
sit
nudius tertius digressurus Patavio ad
40
ut,
iam frequentes afforent qui

promissa
45
memoriam revocassem
quod sine precibus debeo, iUi caro et amato

cineri aHquod epigramma subscriberem, sed
diem de die
trahentem neglexisse, dolui mecum et erubui, quidquam
omnino tam pio et tam debito obsequio praelatum. Cumque
rogatum me,
reposcerent,
me
tempus impleri, quid facerem

possem addere calcar ingenio
tisque
tempH
Coepi impetu
sepulcri locum, quasi Hcentiam,
ab exanimi percepturus.
prosequerentur, et in primis
quae nec negari pudor sineret

profectusque
quam
si
cum
a vivente
nec
quo modo
paucis ad
consueveram,
Intempestiva hora diei erat, obsera-
foribus et meridiantibus aedituis, vix admissus,
50 iussis exspectare comitibus, accessi solus
ad tuniulum sedique
non responsuris ossibus yerba dedi. IlHc ergo pro

tempore brevissimam moram trahens, non sine lacrimis sex-
iuxta, et
decim elegos dictavi ardore magis animi quam studio aut ratione
artis adiutus,
55
tradidique exspectantibus amicis vix ad exitum
perductos, atque abii, hortatus ut
interim meHus occurrisset, ex his
nihil aut iUis aut
si
si
arbitratu suo, incidendum marmori, ad

signis
nunc artificum desudat
mihi
quid placeret eHgerent,
industria.
quod poHendum
Vale.
iv.
in-
Idus Maias
lOHANNI DE CERTALDO
De
lohanni
AM
I amatam Phoebo virginem

pedibus
xi. 6.
quae leguntur in
dixerim
proximiora
vero
Fam.
Certaldo.
69
terram putat, subitis radicibus
tangere
fabulis,
dum
obriguisse cursu medio, et
inhaesisse.
Certe et ego, quod nesciebam, pro mobilium obsequio pedum,
interdum radices habeo.
tenacissimas
Promiseram
tibi
me 5
Nonas inde
digressus, loquor improprie, immo vero divulsus sum. Veronae
biduum aut triduum agere decreveram hic quoque iam procrastinando prope circumactus est mensis, et quamvis hac
praesertim parte anni peramoena civitas sit, non sine taedio.
Patavio digressurum ad xiv. Kalendas Maias
vix v.
Non
haec mihi requies fuit ad
alia festinanti;
10
sed indulgentis-
precum compedibus expKcari hactenus non

Etsi enim
affectu et pietate dulcius habeam aut sperem,
simi amici blandis
potui
qui mihi paene quotidianus est carcer.
amicorum nihil
saepe tamen arctius me
dihgi quam otio meo expediat, questus

sum querarque, si vixero. Hinc discedens hoc ipso die Mantuam peto, famosam Virgilii nostri matrem. Ibi me simiHs
laqueus
Parmae
manet,
alter
sed,
ni
superioris amici frena
mutatio
fallor,
dissolvendus.
faciHus
non habebo
tanta brevis rerum
In ceteris inde totius viae urbibus atque
incessit.
15
20
oppidis negotii nihil.
Itaque confestim,
si
vita
comes
fuerit, e
Transalpino rure
nostro ad te iterum scribam, neque deinceps ahas prius ex

litteras exspectes
quamdiu
*'^'J^''
ipsa,
quam quae
quae
res et
fortuna, ego quidem,
pervenisse
me
nuntient.
consiHa nostra rotat,
quod non
tibi
tantum
lUic sane
modum
statuet 25
amico, sed
tali
vulgo etiam notum reor, excussis libratisque omnibus,

alto
datum
eget urbsque
soHtudo.
si
ex
optarem in eo rure quidquid est vitae quod

Etsi enim loco illi multa desint quibus voluptas
esset,
restat exigere.
busque
me
ego
affluit, illa
maxime
Duo
tamen adsunt quibus urbs
delector,
ibi sunt, fateor,
ItaHa locus abest, ad
quam me
Hbertas,
caret qui- 30
otium,
adversa animo
silentium,
et
quod ab
naturaHs motus attrahit, et
lOHANNI DE CERTALDO
70
35
quod vicina est nimis Babylon haec occidentalis, rerum pessima

Ereboque simillima, unde me natura itidem dehortatur ac
retrahit mea ; ferrem tamen utrumque amara dulcibus leniens.
Sed alia quaedam sunt quae refugiunt stilum, ex quibus mihi
moram
illic
40 nihil
brevissimam auguror,
profecto
quid novi
nisi
quod ipsum quale suspicer ignoro. Id scio,

omnino non posse homini contingere, animali caduco
forsan inciderit
prorsus ac mortali, licet inter miserias insolenti.
Latet ergo rerum exitus
praesens propositum animi non

quod et tibi et nostris non ignotum veHm. Romanum
nempe Pontificem, quem ad ripam Tiberis quaerere consueverant patres nostri, nos ad ripam Rhodani quaerimus
quaerent nepotes forsitan ad ripam Tagi, ut pateat nihil esse quod
non confundat ac transferat longa dies, et ad occasum omnia
properare.
De hoc tamen sanctus ille rigidusque piscator ivjui>
;
latet,
45
viderit,
50
qui
Sequanam
in gurgite
cum Rhodanum
sciret,
ignoraret, naviculam
;
ille,
nec
tamen ac
Tagum
retia
certe
nec
Tiberino
fixit
inquam, viderit cuius cymba nunc proceUis
viderint qui ad gubernaculum

Nos vectores sumus, aestu rapimur, fortunae partinon culpae. IUum ergo nunc, quia ubi vellem nequeo,
agitur, cuius navalia deseruntur
sedent.
cipes,
55
ubi possum quaerere est animus, simul ac sparsas dulcium
amicorum cumque omnibus supremum vale dixero,

avarum vere Htus effugere, atque in praefato
rure nostro, quod procul inde quindecim passuum miUibus ad
praeclarum ac sonorum Sorgiae fontem latet, inter silvas ac
reHquias
crudeles terras et
60
flumina interque libeUos varios, qui ibidem sub rustico custode

vincti et
taciti
superfuerit
vestigia
iam
aestatis
me quadriennium
soHtaria
exspectarunt,
quiete transigere
ne,
si
quod
mox
nota relegero, corpusculum hoc, continuis Hcet ab
infantia laboribus exercitum, nimio forsan ardore conficiam

65 cui
parco non ob aHud
Autumnus me
nisi
quo
diutius
torqueam ac fatigem.
revehet, ut spero, simul et HbeUos iUos, bibUo-
thecae Italae quos inferre disposui.
Habes
et
de praeterito tarditatis meae causas, et de futuro
lOHANNI DE CERTALDO
propositi
71
mei summam, ne quid vel admirationis vel ambiguiReliquum est ut Senatui nostro, cui quid
obrepat.
tatis
nomen meum
70
commendes
ad haec et tres compatriotas nostros, optimos illos quidem ac
probatissimos amicos, quorum, quocumque ierim, vultus ac
debeam
nosti,
sedula devotione
verba circumfero, quosque consentientes in peregrinationes

longissimas
mecum
duco, salvere iubeas ore tuo, meis vocibus.
And,reae Dandulo, Duci
VTT
humanitas
temporum
tua
totius
humani
Fam.
xi. 8.
mea
fides,
rerum praesentium
Haec quidem praestat ut loqui
suggerit,
status cogit.
veHm, haec ut audeam,

\His feelings are
Venetorum.
scribam, inclyte Dux, hinc
aliquid ad te
hinc
ac
75
Kalendis lunii, Veronae [1351].
Vale.
ille
iUinc
autem ut tacere nequeam.

he cannot keep silence.] Sed ut
.
so intense that
generis lamenta praeteream, Italicus
homo ad
nunc ad arma duo potendicam breviter,

Itahae lumina, quae, ut mihi quidem videtur, peropportune
ItaHcam querelam venio.
Surgitis
tissimi populi, duae florentissimae urbes, duo, ut
adeo hinc
ilHnc,
circum
Ausonii
orbis
claustra
distribuit 10
natura parens, ut vobis ad Arcton et ad ortum soHs,
iUis
ad
Meridiem et ad Occasum versis, vobis superum, iUis inferum

mare frenantibus, post debiHtatum incHnatumque iam, ne
dicam prostratum, prorsus et exstinctum Romanum Imperium,
adhuc reginamjItaHam quadripartitus orbis agnosceret. De
qua re, etsi quarumdam forte gentium superbia in terris Htem
factura
videatur,
in
alto
controversiam movebit.
nedum
spectare,
sed
unquam impudentia
certe nuUius
Ceterum
ominari
vosmetipsos,
in
si
horreo,
victricia
quod
nunc arma
haud dubie vestris propriis manibus saucii perimus

manibus spoHati et nomen et multis quaesitum
laboribus imperium maris amittimus.
[He is alarmed hy
the ignorance and imprudence of the younger generation.]
convertitis,
vestris propriis
SoUicitum fateor atque attonitum
15
me
habet patriae tuae
ao
ANDREAE DANDVLO
72
De
25 status.
te
quid dicam
Cuius enim gloriae gratulor,
si
compatior labori parum ipse mihi consentiam, ingenio tuo non

compati non possum.
Sentio namque quid intersit inter
armorum strepitum
Pieriam quietem, quan^que tenuiter
et
Quia vero
inter Martis tubas plectrum sonet Apollinis.

30 patriae negare potes,
nec
quae de
te sic in
pace merita
est,
nihil
ut
eam
taedio nec mortis terrore desereres, sed relicto tan-
belli
tisper Helicone ac feriantibus libellis, secutus es publici fati
viam, et grati
civis et
boni
tamen, ut armatus
ita
es,
persuasum habeas
35 ita
viri et egregii ducis officio
âcem
cogites,
âcem
nuUos te triumphos
opimiora patriae spolia referre posse
functus
ames, atque
nulla
clariores,
quam pacem.
[Even
Quid autem pace iucunQuid felicius ? Quid dulcius ? Quid vero sine pace
vita hominum, nisi periculum pavorque perpetuus ac tristis
curarum immortaHum officina ? Quaenam ista voluptas, oro,
Hannibal spoke in praise of peace.^
dius
40
est
sub dio pernoctare, classico
somnum
frangere, corpus lorica
atque, ut ait Maro, canitiem galea premere, ferreis semper
vincHs arctatum, mori subito, et quae ultima virorum fortium
cura
inhumatum abiici ? luvat mordaci

metu et odio miserum cor atterere, et his
est,
45 iuvat
tum huius
vitae
tempus impeiideie
Siccine
cum pelago simul et cum hoste certare, hoc est

pariter cum morte luctari
Nemo enim, quaeso, vos faUat, cum asperrima atque invictissima, et quod tristius dico, cum ItaHca gente beUum
tutum
gemina
fo
brevissimae
soUicitudine,
studiis' incer-
est
Vtinam inimicae urbes vobis
geritis.
essent
Damascus aut
utinam Memphis potius aut Smyrna, quam lanua

Vtinam adversus Persas aut Arabes, utinam adversus Thracas
Susa,
aut lUyricos pugnaretis

55
Latini nominis reverentia
sunt
per
et
heu
ItaHam
spectaculum.
ritis,
seu
Nunc
est,
vero quid
agitis
non tantum apud Thebas f raternae

instruuntur,
amicis
Quis autem beHi
victi (anceps
est
Si
qua
quos delere moHmini, fratres
enim
flebile,
iinis,
alea
ubi,
laetum
acies,
sed
hostibus
seu victores fue-
fortunae), necesse est
ANDREAE DANDVLO
7^
ut alterum e duobus Italiae luminibus exstinguatur, obscu- 60

retur alterum
De
tanto enim
hoste incruentam sperare
non tam generosae fiduciae, quam incuriosae

dementiae signum sit.
\He appeals to the Genoese as well,
victoriam, vide ne
though his letter
addressed
is
De
a Fenetian.^
to
vulneribus
quae parantur, non Numantinus aut Poenus, sed

sanguis fluet, et eorum, qui,
si
qua
si
qua repentina
Italicus 65
vis ingruat,
aut
quod interdum sed nunquam gratis ausa sit,

irrumpat, primi vobiscum arma pro communium
barbaries,
fines nostros
fortunarum defensione suscipient, qui simul pectora sua morti

atque hostilibus telis obiicient, qui et vestris tegentur et
vos
clipeis
corporibus
et
prosequentur,
classibus
vivent,
pariter
morientur,
pariter
pariter pugnabunt, pariter triumphabunt.
Tales igitur hos
viros propter levis
forsitan iracundiae stimulos invadere,
quamquam impune
possis evertere,
non
intelligo.
counsels
like
Dandolo
to
[Revenge
and
consult the old
Dandolo himself, are wise beyond
et
quid delectationis habeat
hejits heasts
70
qui profugos hostes
tegent,
suis
rather than men.
zvise ;
75
He
though some men,
their years.
As
Doge, the
chief responsihility falls upon him.']
Quanto autem cum

audivisse
initum
me
Ergone ab
dolore, ne quid
putas recens vobis

Italis
ad
omnino
tibi
subtraham,
cum A^ragonum
rege foedus
Italos evertendos
barbarorum
80
regum poscuntur auxilia ? Vnde infelix opem speret Itaha,

si parum est, quod certatim a fiHis mater colenda discerpitur,
Dicet
85
idem mali genus prius ab hoste tentatum. lam dixi,

etsi unum alloquor, utrumque redarguo.
Quanto dignius
fuerat irarum detersa rubigine, a qua non ullius amicitiae
sinceritas, non fraternus amor, non suprema demum parentis
ac natorum pietas prorsus immunis est, Venetos cum lanuensibus unum fieri, quam formosum corpus Italiae lacerari, vobis
occidentaHum, iHis ut audio dextras orientaHum tyrannorum
in partem furoris implorantibus.
O ferales et supervacuas
cautelas
O malevolentiae genus ultimum, quod manu
90
nisi
ad publicum parricidium alienigenae concitentur
aliquis,
ANDREAE DANDVLO
74
95
quod
propria non possis, ad id circumspicere
mentum
odii
irrites, et
argu-
praebente vicinia vicinos scelerum subrogare
Atqui multarum hinc iniuriarum fluxere pfimordia, dum,

indigno et nescio unde prodeunte fastidio nostrarum rerum,
admirationem rapimur externarum,
in
loo
;
tudine
pestifera
habemus.
Jquam
Italicam
fidem
et
iampridem consue-
barbaricae
perfidiae
post-
Insani qui in venalibus animis fidem quaerimus,
Quo
in propriis fratribus desperamus.
effectum est ut
optimo in has calamitates inciderimus, quas sero iam et

inefficaciter lamentamur.
Postquam Alpes et maria, quibus
iure
105
nos moenibus natura vallaverat, et interiectas obseratasque

divino
munere claustrorum
valvas,
livoris,
super-
avaritiae
biaeque clavibus aperiendas duximus Cymbris, Hunnis, Pannoniis^ Gallis, Teutonis, Hispanis.
[He reminds Dandolo

and
eyes of Greece
that Sparta refused to put out one of the

iio to allow
;
Athens
Hoc unum
dexteras,
coniungite.
coram duorum populorum
ducibus
manibus arma
proiicite,
miscete
Infesta
oscula,
Sic navigantibus
animos
Oceanus
animis,
Sic
signis
signa
et Euxini maris ostia
patebunt, nuUusque regum aut populorum

occurret.
'
he destroyed.^
in finem
affusus et lacrimosus obsecro.
date
115
to
nisi
venerabundus
Sic vos Indus, sic Britannus Aethiopsque permetuet.
Taprobanem,
sic
cognitam Thulen et
Fortunatas Insulas famosamque sed in-
omnem
Australem atque Hyperboream
plagam securus vester nauta transsiliet

modo invicem tuti
sitis, nil aUunde trepidandum est.^
Vale, ducum ac virorum
;
120
optinte.
Patavi, xv. Kalendas ApriHs, 1351.
Carolo IF, Augusto Imperatori Romanorum,
OLIM
tibi,
princeps inclyte,
quod famae tuae
xii. i.
salutique
quadam,
non tam de ingenio meo quam de moribus tuis sumpta fiducia.
Deinde autem mecum ipse reputans difllicultates multas et
varias communibus votis oppositas, imperio fortunae, quae,
publicae convenire visum
Fam.
est, scripsi familiaritate
CAROLO
IV
75
ut aiunt, omnibus imperat imperiis, nec dubitans ex adverso
per te
fieri
omnia quae humano consilio

plusquam annuas
quamquam non sine maerore animi tempus labi
tranquillitatem multorum interim populorum
tuumque consilium
fieri
possent, et oculis tuis et huic calamo
indutias dedi,
cernerem, et
prolatando aut procrastinando
lo
Sed difficultatum obice
differri.
impossibilitati proximo, ut dixi, tarditatem excusabam.
Nunc tandem
fidelis
praeparante divina providentia vias tuas et
populi salutem misericorditer ordinante, ita dispositus
est Italiae tuae status,
tionem ipsam,
quae
adeoque fervens exspectatio, ut

primordiis
gloriosis
intercessit,
dila- 15
eidem
quam
fortunae, quo scilicet

mora brevis ardorem publicum excitaret. lam vero bonorum animos ardere amplius
non posse tibi persuadeas velim verendumque ne, quod natura rerum fert, incendio sensim tepor obrepat, nisi generosis
providentiae adscribam potius
immensum
exoptatissimi principis
flammis, quas
tuum nomen
Cum
praebueris.
itaque,
accendit, praesentiae tuae alimenta
quod neminem omnino
Caesareum
illaesa
fide,
iterum ad
dominum
te melius
sit
ut neque maiestas tua, salva
differre possit
adventum, neque mea devotio,
nosse reor, eo res perducta

gloria,
coeptum
20
diutius tenere silentium
dominum meum,
et,
nisi
piget,
loquor ecce
ad cunctorum
loquor, simplicitate quantalibet, sed fide purissima.
Et loquor non novi ahquid, sed quod notissimum tibi et ab

omnibus amicis Imperii Romani vel consultum iri scio. Non
enim id ago ut doceam, sed ut mea fides suo fungatur officio
ideoque rem non nitor adornare coloribus, sciens ut coloratis
fictisque
mendacium, sic veritatem apertis ac simphcibus
delectari.
SimpHciter igitur et aperte pro honore Imperii,
pro salute Italiae, pro consolatione urbis Romae, desolatissimae
sponsae tuae, pro amicorum studio, pro subiectorum commodis,
pro quiete laborantium Christianorum, pro maturando negotio
Terrae Sanctae, pro adipiscendo in
terris
30
35
praeclarissimae ac
immortalis famae praeconio, pro aeterna beatudine post huius

fugacissimae vitae miserias promerenda, oro, precor, obsecro, 40
CAROLO
76
IV
toto nunc animo genubus tuis affusus, quatenus occasionem

res
maximas atque optimas gerendi
coelitus
oblatam incunc-
'
tanter arripias, reiectisque curis omnibus, quae gressus tuos

a
45
tam pio
itinere retrahunt,
moram
semper exordiis
tollas, claris
quam primum
nocituram, ac tuo egentem auxilio
invisere velis
Ausoniam.
Optato succedunt omnia

si
facias,
ingens posteritatis
unus deesse fortunae
noli
odium nec minorem
quod
tibi conflaveris
Vix equidem optare, vix verbo exprimere potuisses

tam facilem fati viam. Putasne perpetuum hunc favorem ?
Vt vehemens, sic volubile fatum est
non humano quidem
infamiam.
50
ingenio sed suopte volvitur arbitrio
rerum durat.
semper
55
tu
idem semper
IntelHgis,
neque haec
eris,
providentissime
tibi
non
princeps,
tantum quid loquar, sed quid cogitem. Praesentem Tusciae

ubi plurimum rebellionis avo tuo aliisque retro
principibus fuit, ilHc tibi plurimum erit obsequii.
Vtere
rerum mutatione feUcissima, sortemque tuam ne neglexeris.
Brevitatem ac fugam vitae mortaHs ante oculos habeto, et
statum vides
60
Non
occasio.
nullus status, nulla facies
instabiHtatem rerum, et fortunae vim, cuius natura est ut
audentibus atque soUicitis faveat, timidos pigrosque

ut sapientibus placet, retro calva esse
cum
reiiciat, et,
soleat,
frontem
habeat capiUatum.
Pluraque
65 sapientiae
scripsi
oHm,
et plura
nunc scriberem,
quia
nisi
tuae etiam pauciora sufficiunt, et devotioni meae
utcumque hoc breviloquio satisfactum

Caesar, et propera.
est.
Vale,
magnanime
[Avignon, 1352.]
Barbato Sulmonensi,
optima
DVM ad me, viam mei
quaerunt,
pars
anfractibus
Fam.
xii. 7.
Barbate, Htterae tuae longis

et in
GaUis latitantem per
ItaHam sequuntur, an nus prope integer circumactus est

ita
non solum nostro vivae vocis, sed mutuae etiam scripturae
;
5 solatio
prohibemur.
Hoc
iuris in nobis
habuit fortuna, ex quo
BARBATO SVLMONENSI
^'j
die nos intactos praeteriens glutinum nobis suavissimum atque
dulcissimum inimica mors rapuit, regem Siculum, quo nihil

maius, nihil ornatius tulerat aestas nostra.
Ille
qui nos vivens
animo copulaverat, corpore disiunxit moriens, totumque propositum vitae nostrae moesta rerum mutatione praevertit.
\^he laws of nature cannot be changed, and we must control our
.
lo
grief.]
Id quidem quod non in ultimis adversitatum numeras, ut
me Romae non
licuisset,
non
inveneris, divinitus
ambitum lustraremus
agentes, sed
Dei
templa
factum
devotione
curiositate poetica,
intellectus, nisi
si
congredi
sed
urbis
15
non animae curam
quod licet sit iucundistamen ad unum verum finem
negotium litterarium
simum pabulum
reor, ne,
catholica,
inlinitum quidem et inane est.

Poteras sane, si
meae meminisses, mentis augurio praevidere, quod
me Romam non lubilaei principium, sed finis adduceret.
redigatur,
tarditatis
Quod ipsum petitioni tuae responsum sit, ut scias, me de

quam iure tuo postulas, non mutasse consilium
si enim unquam in lucem veniet, noli de fide promissi dubitare
tuum ante omnia limen petet.
Verum illa et morositate
Africa nostra,
20
Quae
si
domi manere
et
hospitis et innumeris fortunae repaguHs detinetur.
tum satius visum est,

cum aetate concoqui ac maturescere, ne,
pomorum more quae immatura ramis
cuncta cessarent,
evaderet,
esset
nec ferret aetatem
illam
si
25
ante tempus exisset,
decerpuntur, asperior
praesertim
cum
nec reditus 30
semel in publicum egressae, et ingenii mei incredibilis
mutatio in dies
Dehinc forte aliud consiHi capiam,
fieret.
incumbamque Hma ultima nam et multa quae remorabantur

ablata sunt, et ego, ni faUory^m sum quidquid ut essem ex
;
alto
^3Iein
pigro
permissum
erat
quamvis usque ad novissimum vitae
progredi non desinam,
etiam
magisterio
quantum
senectutis
sinar,
doctior
quotidieque aHquid addiscens senescere.
Si
35
nec desperem
ac meHor fieri,
quo forsan studio
coaptare mihi valeam quod de se ipso senex iUe sapientissimus

1
gloriatur, nitar certe.
Idque Hberius
me
facturum, feHciusque 40
BARBATO SVLMONENSI
78
cum passiones ex animd radicitus avulsae

omnes
exaruerint, quibus iam, Deo gratias,
fuerint, penitusque
Reliquum est ut quod in terrena urbe
interpellor ârcius.
nequivimus, nos in coelesti lerusalem, si aliter non sinimur, videamus. Vale. x. Kalendas Martias, super flumina
successurum spero,
45
Babylonis [1352].
Fam,
Matthaeo Longo Archidiacono.
CANIS
tuus pice
digresso
Virgilius
suspicor.
5 nulla
nigrior,
*
substitit
vento
erravitque
cane
levior,
via
',
xii. 17.
fidelior,
quod
de
te
Creusa
nam quod sequitur, lassum resedisse ', non

Nullus eum cursus, nuUa difficultas, viarum asperitas
ait
qui
lassaret,
volucrem soleat ac pendentem in aere
leporem incredibili
celeritate praevertere.
animalia labor
immodica quies
alit,
Generosa quidem
necat.
Sic igitur errore
procul dubio, non labore retractus ex itinere, et amissis indiciis,
qua
te sequeretur ignorans,
victum
10 in silvas
sibi
quidem nuUoque poterat

quae
some
stories of the fidelity of dogs.']
Te
[He
quo
dominique memor hinc
Quod unum
restabat misero,
notam
domum
repetiit,
palmam
saepe
retulerat, saepe cruentos capreolos leporesque remiserat.
Nec
ubi sub te laete vixerat, et quo laudati cursus
ullo
20
igitur amisso,
solitudinem horreret, hinc alienigenae cuiuslibet dedignaretur
imperia
*f
Iret
Facile id
labore, nisi natura parens obstitisset,
sese verteret canis tuus, qui naturae

15
ut hoc animal procul ab homine non vivat.
est
relates
quid moestissimus ageret
proprio studio quaesiturus
tuorum
ilHc reperto, clauso ostio miserabiliter insultans,
omnium adstantium misericordiam tuique desiderium exTum primum damna nostra sentire coepimus, teque,
quem praesentem putabamus, abesse perpendimus. Vt me
autem ille conspexit, infremuit, mox tremula blanditiis cauda
vocantem sponte consequitur. Nunc mecum vadit in silvas,
citavit.
25
sub
me
militat
meis auspiciis ruit in belluas, et mihi saepe
gratissimas praedas agit, paratus
ille,
si
iubeas, ad te venire.
MATTHAEO LONGO ARCHIDIACONO
tamen quod fortuna illum ad amicum limen appulerit.

Ad fontem Sorgiae viii. Kalendas Septembris [1347 ?].
laetus
Vale.
Raynaldo Veronensi.
ADOLESCENS quem
*>
79
sanguine puto
tibi
Fam.
xiii. 2.
quam mihi
ad te misi,
non ignotum,
subitum
nisi forte
incrementum, quod in aetate sua saepe
iunctus
sit
eius
accidit, tibi discipuli
Hunc si nosti, ne illud quidem, quam

quam bonum fieri cupiam, ignoras. Is 5
fato suo tener admodum abstractus, apud
tui notitiam abstulerit.
mihi
carus,
sit
aut
quidem a scholis tuis

Gibertum Parmensem, non ignobilem grammaticum, aliquantulum temporis exegit. Ingenio, ut suspicor, non malo (iudicare
enim nequeo), ita sive vultus mei praesentia, sive ignorantiae
suae conscientia turbatur, ut sub oculis meis semper obstinatum
Vnum
teneat silentium.
Hominem nullum
incepisti.
heroicum carmen
quo
vidi magis a litteris
odit aut metuit praeter
Male, inquies,
est in
in
Hbrum
me non
10
patitur errare.
abhorrentem
neminem
unicum hostem habet.

Male, inquam, sed vere neque enim
;
illum
manibus
est.
Non egregium
adolescentem
15
Parmae ac Veronae et
interdum Patavii altus est. Saepe ego secum mordaciter iocari
soleo
vide ne famam suam Virgilio eripias vicino tuo.' Ille
autem oculos in terram deiiciens subito rubore perfunditur
hoc saltem simulare non potest. Vna igitur spes est vere- 20
cundissimus videtur et adhuc ereus est et aptus ad omnem
habitum pro arbitrio praeceptoris inflecti.
Hoc sibi super cetera incommodum accedit, quod in ipso
confinio Hbertatis Ime, quod miraberis, auctore -Parmensi etiam
describere est animus, sed jriostrum.
gymnasio ereptus, ad Curiam, quae Romana dicitur,

IrreparabiHs,
venit, ubi prope iam annum perdidit.
mecum
fateor,
;
non
Quaerenda pecunia primum
Virtus post nummos, sed verebar ne, si quid mihi humanitus
iactura
sed,
quod mihi
si
culpa
est,
ego culpandus qui id volui
placeret iUud Horatii
25
RAYNALDO VERONENSI
8o
meo praesidio destitutum saeva paupertas opprimeret,
30 accidisset,
studiosorum
atque emergere volentibus obstaculum non
hostis,
minus quam immensae
divitiae
viri
35 in
etiam eo maius quod
sive
divitiarum pondus abiicere possumus,
si
volumus (quod multi
famosissimi fecerunt), egestatis sarcinam excuterejion est
Hunc
nostra potestate.
meque
praesens horis,
igitur
mecum
conditionis suae
meam
interpellans, conspectu suo tarditatem
humano
Adfuit
satis est dives
esse iussi, ut
admonens
omnibus
ac tacitus
excitaret.
Itaque iam quantum
pietas divina consilio.
canonicus Veronensis ad te redit, cui prima debet
Excipe illum, quaeso, humanitate
ô pueritiae rudimenta.
notissima, et insiste,
qua
si
via est, ut tarde
illa
tua
surgentium viato-
rum more matutini temporis iacturam meridiana festinatione

restauret. Quid ulterius dicam
Dono hunc hominem tibi,
quod Socrates
quem meHorem mihi restitues, ut spero
?
Aeschini
45 promisit
qui per te aUquid
esse,
nec dissimulo me,

spicio, nil
50
libentius
magis
dum
quam
possem, Veronense
praestes,
Gaudeo equidem
Philippus Aristoteli.
natum
ut
id
illi
sibi
fiat, si
et
per
dicam quod
ego hunc tua aetate
hominem
fieri
potest
anxius invigilo cunctaque circum-
cum alia
Ad fontem
te tuasque virtutes intuentem,
habitaculum
elegisse.
Vale.
Sorgiae, v. Idus lunii [1352].
Nicotao LaureMli Trib. Pop. Rom.
NON
tuorum
facile dici potest,
me Deus
quam
optime
de eventibus coeptorum
Sic
quamque suspensus sim.
quodammodo particeps mihi videor et
sollicitus
diHgat, ut
pericuH et laboris et gloriae.

5
vir,
Var. 40.
Et
re vera nec volo dissimulare
nec possum, ut contumaciter verbis disceptantium de rebus

tuis
quotiens
partes.
fortuna
Nota loquor,
me
et
praesentem
mihi populus
fecit
testis,
tuas susceperim
quanto semper
favore animi quantoque studio adversus oblatrantes de tribunatus tui iustitia et de intentione et sinceritate animi tui
NICOLAO LAVRENTII
disserui,
8i
nec retro nec ante respiciens, nec attendens quos
lo
Multos mihi quos con-
sermone pungerem, quos mulcerem.
ciliaveram convictu, verbis alienavi, nec miratus sum. Sciebam

enim verissimum Terentianum esse illud, ôbsequiumamicoSa.
yeritas odium parit,'_ nec multi f acere quis me accuset, si
'
absolvit conscientia.
Haec praefare
15
ne forte frequentiam litterarum et
libuit,
me supervacuam
sedulitatem in
mirareris
neque enim ut
absens et de longinquo finem spectans, sed in acie media

praesens
sum, vel victurus
ingenti
proelio
vincendus,
vel
ideoque et dies curis et quies turbatur in somnis, et dormiens

et vigilans laboro, et
In hoc statu
in
unum
quietem nulla pars mihi temporis
largitur,
mihi
ut illum
solatii
genus
calamus
est
20
manibus habeo, tecum sum, loqui incipio non quod dictu
quod
pulchrius, sed
monum
mei
studio,
curas, et
prius occurrit,
quam
neque tam coloribus
Quae cum
praegravatum pectus exonerem.
sint, epistolas
meas
sic
familiare colloquium,
ser-
ut stilo quolibet in auribus tuis animi
ab
excipies, ut
quam dictamen
25
ita
exspectes potius
eis
elegans
rerum tuarum.
Curis anxius hoc per diem, hoc per noctem cogito, et quoniam
memoria fugax
eam
domum
si
ne confestim evanescat,
et volubilis est,
tenacibus illaqueo,
et
repetens, nocturnos
diurnos
quidem
mane consurgens
scribo
fero
neque
impetum sequerer, dies ulla sine litteris praeteriret.

Quid autem de te proxima nocte, nescio an pervigil an
semisopitus, cogitaverim an viderim, dicam.

in
litteris 30
cogitatus
te videre 35
tam supremo praerupti montis

ut prope coelum tangeres. Quidquid de nostris monti-
medio
vertice,
mundi
Videbar
et altissimo
loco
bus videram, quidquid de peregrinis audieram seu legeram,

planities deiecta videbatur
vatibus
Olympus humillimus
ipse cantatus utriusque linguae

collis
erat.
Nubes longe sub
pedibus sed non multo super verticem ferebatur.

te
Caterva
virorum fortium stipabat, tu medius et cunctis subHmior
sedebas radianti solio, tanto mortali specie augustior atque

fulgentior,
2548
ut
ipsi
et
Phoebo movisse
G
videreris
invidiam.
40
'
NICOLAO LAVRENTII
82
45
Volvebar in circuitu et ecce tantus populus sub oculis meis
eum
erat ut
nec metiri animo possem, et quasi prae stupore
unum
Percunctabar attonitus
deficerem.
quidnam miri quidve
constiterant,
enim reor unquam potuisse vigesimam
Nec
ex
praestigii
qui proximi
iis
viderem
neque
populi partem
illius
non enim
populum convenisse noveris, illius imperio in cuius manu omnis mundi
pars, omne genus hominum, omnis temporum cursus est.'
Nunquam homines tam intenti fuerunt.'
Et quid hic ?
50 terras incolere.
'
fallebaris
',
respondit
tantum sed omnis venturi
hic praesentis
ille
aeyi
'
55
Eventum,' inquit,
*
erexit,
de quo, ut
viri
vides,
cella
60
inquam,
Deus,' inquit,
'
Et quid
erit, latere
non
praevidere
modo
ventos non
Vnum
cui fixum
vereor, ne
obHque nimis aHena cernentium, eorum
soHum
sibi caverit,
-^
coniecturis
viri gloria,
Quid enim metuat
nec timebit.
ad praeeminentiam non
iUo se
Mars,' inquit,
sit,
si
quorumdam
qui secum in eiusdem cacumine montis sunt, fides
eis,
titubet,
70
Sed quisquis
vivax et perennis erit huius
timeat
omnis hic popukis semper meminerit et
oporteat, pro virtute mori
ex
Audisne murmur
exspectationis exitus
Quantum tamen humanis
loquetur.
te oculos
coelum ipsum
tranquillus.'
est
tantae
huius
quis
solus novit.
'
poterit nec sileri
65 licet,
'
:
tonitruum raucum de nube longinqua.
fulmen minatur, sed luppiter
putas,'
*
his addidit
ad
et
'
terra splum, sed
Intendi aurem, et ecce velut adventante pro-
'
non
Et
atque astra dissentiunt.'
aethereum
exspectant
ilHus
eius invasuros putant.
tutus
sciHcet qui
rectis tramitibus aspirant, et destructo
erit.'
Heu
'
!
înde
Sed faUuntur.
inquam,
ulHne
hominum
tam ferox inhumanitas sit, ut quo duce ad tantum gloriae

culmen ascenderit, de iUius cogitet ruina ? Quid, Deus bone,
amentiae, quid furoris sospitatorem suum non ut se ipsum
saivum cupere ? Quid autem iUi, si TLinus hic, quod Omnipotens avertat, rueret, quid agent
Vno
verbo,
ruent.'
quo usque
miseri
Sic enim,' inquit,
nos,
Hvor,
Ouo duce
praecipites
quo
in
consistent
post
ipsum
orbem terrarum
NICOLAO LAVRENTII
mors
sua
necdum
introlit, caecus est,
damna
83
dolore impulsus alteri nocet, 80
Melius tamen spero evasurum omnes
circumspicit.
cum illo Deus est.' Post hoc audiendi

Ego autem manu prehendens, quo,'
fortunae laqueos, quia
avidum linquebat.
inquam,
Et ego
tam
ille
properas
'
'
Nocte,'
inquit,
hoc saltem mihi ne subtrahas
fugiente
quis
festino.'
hominem hunc
? *
At
Virgiliano versiculo elegantissimo fretus in tempore,
paucis,' inquit,
'
ex
quos aequus amavit luppiter aut ardens
est
evexit ad aethera virtus
Hoc
'.
me
Et ego vel ad
disparuit.
85
quod studium, quae fortuna
alte labor extulit,
Vale, vindex libertatis unice.
dicens, aurora
iam
rutilante,
reversus vel experrectus sum. 90
[1347.]
Francisco Priori Sanctorum Apostolorum,
Fam,
[Quid exspectas
.]
\P. says he is engaged on no serious
work at the moment, hut

annoyances due
to
xiii. 6.
is
distracted
hy a
thousand small
his continual changes of residence.]
divinum munus
paucorum hominum, iam vulgari,

Nihil est quod indignantius feram. Tu, amice, si stomachum tuum novi, ferre
indignitatem hanc nullo posses modo. Nunquam Athenis aut
Romae, nunquam Homeri Virgiliique temporibus tantus sermo
de vatibus fuit, quantus est ad ripam Rhodani aetate hac;
cum tamen [n]ullo unquam loco aut tempore tam nullam rei
Poesis,
et
ne profanari dicam ac prostitui, coepit.
huius
notitiam fuisse arbitrer.
Volo bilem
risu
lenias,
10
et
discas inter tristia iocari.
Venit ad Curiam nuper,

ductus
est,
immo
vero non venit sed capdvus
Nicolaus Laurentii, olim late formidatus tribunus
Romae, nunc omnium hominum miserrimus, et quod

extremum mali genus est, nescio an, ut valde miser, sic minime
urbis
miserabilis, qui
Bohemicum
et
cum in Capitolio tanta cum gloria mori posset,

mox Lemonicensem carcerem subire, tanto suo
G 2
15
FRANCISCO PRIORI
84
et
20
Romani nominis
forte
quam
Amabam
vellem.
In quo
ac reipublicae ludibrio, sustinuit.
laudando monendoque quantus hic calamus

mirabarque animum
viri
virtutem, laudabam propositum,

gratulabar
fuerit, notius est
almae urbis
Italiae,
mundi totius requiem praevidebam.

Tot ex
oriens gaudium dissimulare non poteram, videbarque
imperium,
radicibus
25
mihi totius gloriae particeps,
si
currenti sibi stimulos addidissem,
quos, ut nuntii eius testabantur et litterae, in verbis meis

acutissimos sentiebat.
animum,
Tanto ego magis ardebam acuebamque
quid excogitare possem quod fervens
si
illud
inflammaret; et qui probe nossem nuUa re magis

30 et
ingenium
quam
gloria
laudibus generosum pectus inardescere, inserebam laudes
magmficas
et
multorum
forte iudicio nimias, sed
mea opinione
commendans, hortabar ad reliqua.

Exstant aHquot meae ad illum epistolae, quarum me hodie
non penitus pudet. Divinare enim non soleo
atque utinam
nec ipse etiam divinasset. Profecto autem quod, dum scriberem, agebat acturusque videbatur, non mea tantum sed
totius humani generis laude et admiratione dignissimum erat.
An tamen ob hoc unum eradendae sint, nescio^ quod turpiter
vivere maluit quam honeste mori. Sed de impossibihbus non
est consultatio.
Etsi enim delere illa valde veHm, non potero
in publicum egressae mei iuris esse desierunt.
Intravit Curiam humihs atque
Itaque coeptum sequor.
verissimas, praeteritumque
35
40
contemptus
is
qui malos orbe toto tremefecit ac terruit, bonos
spe laetissima
45
atque exspectatione
complevit
et universo
quondam populo Romano ItaHcarumque urbium
primatibus
comitatus, nunc duobus hinc ilHnc stipatus sateUitibus ibat
modo
infeHx plebe obvia videndique avida faciem eius, cuius
tam clarum nomen
Romanum
audierat.
pontificem missus.
50 [Cola^s fall zvas
due
to his
enemies, as P. htmself
autem non vinctus
Erat autem a jlomano rege ad
mirum commercium
had warned him at
hoc
lack of sternness in dealing with his
unum
defuit
the
time.]
pubHco pudori
eo habitu ut spei nihil esset in fuga.
Venit
ceterum
Inque ipso
civitatis
SANCTORVM APOSTOLORVM
me
ingressu de
me
est,
quod ego quidem
55
seu sola veteris eisque ipsis in locis con-
sperans, jquae in me,
Nunc
tractae oliqj amicitiae memoria.
manu
tot
populorum
manibus pendet
sunt
non
opem
quaesivit infelix, an in Curia essem, seu
forte aliquam ex
noveiim, î^â
85
salus
ergo viri salus, de cuius
incolumitasque
pendebant,
suum decus
de
vel
desidia
tuendum
tioribus
Nil
sibi
in corpore ab hac sententia
esset.
suis
notis examinant, et eventus
non fortunae
virtutis
nisi
criminis
iudicio metiuntur.
aeterna
ausus
sit
Romano
qualitate
decoratus
gloria
perpenditur.
videbitur
65
virorum illustrium
Quod
esse
ita
ex
enim ex eis
quae bonis omnibus in illo viro displicent arguitur, neque
omnino finis sed principii reus est. Non sibi obiicitur quod
malis adhaeserit, quod hbertatem destituerit, quod e Capitolio
fugerit, cum nusquam honestius vivere, nusquam gloriosius
mori posset. Quid ergo ? Illud unum sibi crimen opponitur
unde, si condemnatus fuerit, non mihi quidem infamis sed
obiecti
60
mutatione propositi
vel
meQuamvis ne nunc quidem ullum inde sibi

famae discrimen impendeat apud eos, qui veram gloriam
falsumque dedecus non opinione vulgari sed quibusdam cerdeformasset.
'
Vita simul et fama eius in ambiguo
alienis.
[Butvirtue oughtnot tojear death or ill-repute.^ Vtinam
ipse
/,,
Nihil
quod
scilicet
^gitare
70
75
ut salvam ac Hberam vellet esse rempublicam^ et de
imperio
deque Romanis potestatibus Romae
agi.
dignum scelus
Civem Romanum %^^
doluisse quod patriam suam iure omnium dominam, servam
vihssimorum hominum videret
Haec certe criminis summa 80
est, hinc supphcium poscitur.
In hoc statu, ut iam tandem audias cur incepi habeasque
quod rideas post dolorem, unam sibi rehctam spem salutis
amicorum htteris edidici, quod vulgo fama percrebuerit
poetam illum esse clarissimum itaque nefas videri talem et 85
tam sacro studio deditum hominem violare, iUa quidem
cruce vulturibusque
{^
praeclara sententia iam in vulgus effusa, qua pro Aulo Licinio
Archia praeceptore suo apud iudices usus
est
Cicero
quam
FRANCISCO PRIORI
86
90
95
non apposui, quoniam orationem illam ab extrema olim

Germania advectam, dum loca illa visendi ardore iuveniliter
peragrarem, et anno altero in patriam vobis optantibus transmissam, habetis studioseque legitis, quod in litteris inde
Quid vero nunc dicam ? Gaudeo
venientibus recognosco.
equidem et plusquam dici possit gratulor, tantum etiam nunc
honorem Musis esse, quodque magis mireris, apud Musarum
inscios, ut
possint solo
hominem
nomine
alioquin ipsis iudicibus invisum, salvare

.
[What more
could have heen hoped for
even in the days of the Emperor Augustus P]
me tamen
Si
100
dissimus
est,
et
interrogas^
Nicolaus
ad persuadendum
Laurentii
efficax
et
facun-
vir
ad oratoriam
pronus, dictator quoque dulcis et lepidus, non multae quidem

Poetas, puto, qui comnon tamen ide^_niagis__st
poeta quam textor, ideo quod manibus alienis texta chlamyde
105 induitur
et licet ad poetae nomen promerendum non sufficiat
solum carmen, sitque verissimum illud Horatii
neque enim
concludere versum Dixeris esse satis, nec si quis scribat uti
nos Sermoni propiora, putes hunc esse poetam '. Iste tamen
nunquam vel un^^^
carmen, quod ad aures meas venerit,
110 cgntexuit
neque enim ad id animum applicuitj^ sine quo
nihil, quantumHbet facile, bene fit.
sed suavis colorataeque sententiae.
muniter habentur, omnes
legit
'
Hoc
tibi
notum
facere placuit ut de assertoris olim publici
fortuna doleas, de insperata gaudeas salute, de salutis autem

causa
115
mecum
pariter indigneris et rideas cogitesque,
si,
quod
utinam accidat, sub clipeo poetico Nicolaus e tantis periculis

evaserit, unde non evasurus esset Maro ?
Sed ille sub his
causam
iudicibus aliam ob
periret,
quia scilicet non poeta
haberetur.
Dicam quod magis rideas.
nemo usquam divinationi inimicior fuit aut
magiae, nonnunquam inter hos pptimos rerum iudices propter
Maronis amicitiam necromanticus dictus sum. En quo studia
sed
necromanticus
Ipse ego, quo

120
nostra dilapsa sunt
nugas odibiles ridendasque
descrihes the simplicity of a Cardinal^
who thought every
[He
scrihhler
87
worthy of the name of poet.~\ Tu vive feliciter et vale. Et nisi

tibi aliter videtur, epistolam hodiernam hesternamque, post-
quam
legeris,
Barbatusque meus,
forsan e portu Sulmonensi Parthenopaeas
si
repetiit procellas, risum
nostrum indignationemque participent.
Ad
Idus Augusti [1352].
fontem Sorgiae,
iv.
Fam.
AD
125
mitte Neapolim ad Zenobium nostrum, ut ipse
fontem
me
expediam.
Corpori
sed
intelligis,
licet,
ago
aestatem
Sorgiae
**>tacito
meo bellum
si
indixi.
xiii. 8.
iam quod sequitur,

loqui iubes,
me
Ita
ille
brevibus
adiuvet,
succumberem, ut gula, ut venter, ut lingua,

ut aures oculique mei saepe mihi non artus proprii, sed hostes
impii videntur.
Multa quidem hinc mihi mala provenisse
sine cuius opere
memini, praesertim ab
fuerunt duces.
Hos
oculis, qui
ita conclusi,
fontes, fere nihil videant
non purpuram, non equos,
cum
unico puero his
me
ad
si
te videre
praecipitium mei
ut praeter coelum, montes ac
non aurum, non gemmas, non ebur,

duos, eosque ipsos exiguos, qui 10
nisi
vallibus circumvectant.
Postremo nuUius usquam mulieris,
quam
omne
nisi villicae
meae faciem,
solitudinemnLibycam aut Aethiopicam putes

aridam penitus et vere solis ab ardoribus adustam
videas,
;
faciem, cui nihil viroris, nihil succi inest, faciem qualem
Tyndaris habuisset, Troia nunc etiam staret
si
[Virginia, nec regno Tarquinius pulsus esset, nec
Verum ne
lin carcere iinivisset.
dignas
morum
laudes
candidus est animus
sibi
substraham,
magnum
feminae deformitatis exemplum
si 15
Lucretia et
Appius vitam
post oris descriptionem
quam
fusca
et ipsa nihil
facies
tam
animo nocentis
20
de quo forte aliquid dicerem,
suum abunde hunc articulum in

Hoc singularius habet vilHca
mea, quod cum forma corporis femineum potius quam virile
nisi
quia circa Claranum
epistolis prosecutus est Seneca.
^^
'
bonum
sit,
haec adeo
f ormae
illam putes esse deformem.
iacturam non sentit, ut decere
Nihil fidelius, nihil humiHus, nihil
25
FRANCISCO PRIORI
88
operosius.
Sub ardentissimo
sole,
vix cicadis
durata cute contemnit.

30
Sero
aestum
Cancrum
rantibus, totos dies agit in campis, et
domum
et
rediens
tole-
Leonem
anicula
sic
indefessum rebus domesticis adhibet invictumque corpusculum,

ut e thalamo venientem iuvenem dicas
nuUum
mur-
interea
mur, nullae querimoniae, nullum turbatae mentis indicium,
meae venientiumque ad me
sed viri et natorum et familiae
hospitum
35
dumtaxat
incredibilis
cura,
contemptus
sui
Huijc_saxeae mulierculae instrata sarmentis
ipsius.
terra cubiculum, huic
prope terreus panis cibus, vinumque
aceto simiHus lymphisque

lius
incredibihsque
perdomitum potus
est.
Si
quid mol-
durum putat omne
apponas, iam desuetudine longissima
quod mulcet.
Sed satis'multa de
40
villica,
repertura non fuerat.

dejiuribus dicam
extra
me ipsum
Cantus
50
igitur joculos castigo.
Hic
locum
Quid
et tibiae et fidium dulcedo, quibus
nihil
totam suavitatem
omnino, praeter raros
boum
pecudum, praeter volucrum cantus

continuumque murmur aquarum audio.
Quid Hngua, qua
saepe me ipsum, interdum forte aHos erexi ? Nunc iacet ipsa
et a mane saepe ad vesperam silet. Cui enim loquatur praeter
me non habet. lam vero gulam ventremque sic institui, ut
saepe bubulci mei panis et mihi suiHciat et saepe etiam delectet,
et niveum aHunde mihi aUatum famuH, qui tulere, manducent.
mugitus,
Tam
aut
balatus
consuetudo mihi pro voluptate
indulgentissimus
mecum
55 dicit,
et
Htigat, nisi
ipseque
est.
Itaque viUicus meus,
_vir
saxeus
quod durior mihi sit

queat.
Ego contra
victus,
famiHaris,
diutius ferri
victum
tolerari posse
de nuUa re
quam
fluvius
qui, ut
sentio diutius talem
quam moUem, quem magni
taedii esse
quinque diebus continuari non posse, Satyricus
ficus,
60
nisi in agresti scriptura
rapi soleo, nulH sunt mihi
illam aura dispersit.

45
quae
Hoc modo
nuces et amygdalae deHciae meae sunt.
ait.
abundat piscicuHs delector, nunquam magis quam
capiuntur,
quod studiose etiam
ac retia tractare.
inspicio, iuvatque
Vva,
Quibus hic
dum
iam hamos
Quid de
vestibus, quid de calceis loquar
Non ille meus
omnia.
inter pares
storem
dixeris,
Mutata sunt
eximiam
habitus, meus, inquam, propter
vanitatem, qua, salva, ni
oUm
89
fallor,
honestate et decore servato,
Agricolam
conspici dulce fuit.
cum tamen adhuc
desit, et
mutati habitus nulla
placuit,
primum
sordet.
sit
et vestis
seu pa-
65
non
quod primum
causa, nisi quia
Soluta sunt quibus ligabar vincula,
clausique quibus placere cupiebam oculi

essent, hodie solitum in
me
exquisitior
et puto,
me imperium non
si
aperti
haberent.
Meis
autem ocuHs nullo modo magis placeo quam solutus ac liber.

Quid de habitaculo dixerim ? Catonis aut Fabricii domum
putes, ubi cum cane unico et duobus tamen servis habito
ceteros in Italia dimisi omnes. Vtinam in via dimisissem, ad
me nunquam redituros, meae quietis unicam procellam.
Villicus autem contiguam habet domum, mihi semper praesto,
dum usui est, et ne unquam obsequium vergat in taedium,
parvo mox ostio secludendus. Hic mihi duos hortulos quaesivi
70
tam ingenio propositoque meo consentaneos, ut

quos
si
describere aggrediar, longus fiam.
aHquid reor habeat orbis terrarum

fateri
oportet,
tale
quidquam
et, si
esse
enim
alte
ApolHni.
nisi
umbrosus
Hic nascenti Sorgiae impendet,
rupes et avia, prorsus,
nisi feris
nihil
summa
magis
vix simile 80
femineam levitatem
extra
Hunc Helicona nostrum Transalpinum

solique. studio
In
75
Italiam indignor.
vocitare soleo
aptus,
et
ultra
nostro
quem
est
sacer
nihil est 85
aut volucribus, inaccessa.
domui proximus et aspectui cultior et dilectus est

Bromio
hic, mirum dictu, rapidissimi ac pulcherrimi amnis
luxta quem brevi tantum ponte disiuncta
in medio est.
ultima domus in parte, testudo vivis ex lapidibus curvata
suspenditur, quae nunc coelo ardente sentiri vetat aestatem.
augurorque, non abLocus est qui ad studium accendat
Cicero, nisi quod
declamare
soHtus
erat
simiHs atriolo iUo ubi
Sub hoc ergo
illud praeterlabentem Sorgiam non habebat.
mane in coUibus, vesper in pratis vel aspemeridies exigitur
Alter
90
riore in hortulo
ad fontem naturam vincentem
artificio,
ubi
95
FRANCISCO PRIORI
90
locus est alta sub rupe ac mediis in undis, angustus quidem, sed
plenus stimulis ardentibus, quibus piger licet animus in
altis-
simas curas possit assurgere.

loo
Quid
Possem forsan hic vivere nisi vel tam procul

?
tam prope esset Avinio. Quid enim dissimulem
geminam animi moUitiem ? Illius me amor mulcet ac vellicat,
huius me odium pungit et asperat, odorque gravissimus toti
vis
vel
Italia,
mundo
quid mirum
pestifer,
si
in vicinitate nimia unius parvi
innocuam poUuit puritatem ? Ille me hinc pellet sentio

enim statum interim meum. Vide, nihil est quod metuam,
105 ruris
M*^
nisi
reditum ad urbes.
Vale.
[1352.!
Fam.
Zenobio Grammatico Florentino.
SCIO
mirari
te
tecum
et
militat oris,' nisi forte
propemodum
miserit
quod
si
nidum
nequidquam
pationes suas metuo, et desiderium
duxi horam
quam
unam
quibus hic terrarum
meas
Parthenopem
fovet, litteras ad se
sententiae tibi e Florentia
fecit,
perdere
xv. 3.
noster alter ego re et nomine, qui
ille
nobis late vagantibus patriae
huius
dicere,
si
tibi
haec
tuum
sed quia occu-
novi, in dubio satius
supervacuum
est
quod
scribo,
necessariam subtrahere per temporis avaritiam status mei
notitiam amico.
10
Vbi sim, quid cogitem, quid agam audieras,

procellas Curiae fugientem
quietas ostendere videbantur.
lanuam
unicum
15
versus,
virtute
fama
fuit
me
Dum
ergo iam iter caperem
nuUam aham ob causam nisi ut germanum

mihi quam sanguine cariorem, qui praeter
viarum illarum locum solitarium atque silvestrem, cui Montani

rivi
nomen
est,
ad famulandum Christo tunsa penitus carne
delegit, vel in transitu
occiduum
ruptum
20
et
Italiam repetere, sedes ubi fata
viderem lustro integro non visum, circa
Italiae limitem,
Varum amnem,
bello iter inter-
quibusdam gentibus armatis ad litus

lis ego rumoribus simul et amicorum precibus pereifusis.
iamque Gebenmotus, mutato consilio flectere iter institui
reperii Alpinis
ZENOBIO GRAMMATICO FLORÊNTINO

nam
petiturus,
me vertebam
miber omnia complevit

terraeque
fuerit,
siccitas
caro oneri timere
'
dum
ecce repentinus
quamvis ante et post tanta
quantam
unquam
Substiti anxius raroque

'
ad laevam,
vidimus,
clarius vidi,
91
coeli
legimus.
vix
quid
illud, 25
sit
Erat mihi praedulcis
a Virgilio relatum.
iibrorum sarcinula, et veterum libris immixtum pauxillum

nugarum mearum, quibus ipse quoque Memphiticos papyros
impleo, non quia illud agere
agere
difficile,
pessimum,
optimum, sed quia
sit
et
illud nihil
praeterea impossibile mihi et 3^
In eo statu non tergo timebam ad omnia durato,

iampridem docto non tantum pluvias, verum glacies,
et grandines, nulliusque iam laboris aut periculi inex-
insolitum.
et ferre
aestus
non timebam lateri et oneri ut Aeneas, sed oneri

fateor enim carae mihi sarcinulae
dumtaxat ut Metabus
metuebam. Quid agerem ? Omnia mecum, ut ait ille, versanti visum est manifestam quodammodo prohibentis Dei
perto
'
'
ne tunc irem
paene
improbitas
voluntatem
esse,
est visa,
divinae prohibitioni quasi mei iuris incumberem.
si
Memorans
ergo Cleantaeum illud
nolentem trahunt,'
cessi volens,
in Italiam aliquot famulis
'
irreligiosa
ducunt volentem
fata, 40
ne invitus cederem, praemissis
non magis ut praesentia
familiaris necessaria curarent,
quam
ibi
sua rei
ut hic digressu suo solitu-
dinem mihi facerent laxiorem otiumque tranquillius. Vix

bene discesserant tantumque aberant ut iam nec revocandi
nec assequendi copia
esset,
35
45
et ecce subito reversa serenitas,
quae multis iam mensibus durat, multis ante duraverat
et dura-
tura videtur, ni rector siderum consiHum mutet, sive, quia
consiHum Domini in aeternum manet, novis aHud ostendat

eifectibus.
venit,
Itaque quo magis cogito, eo magis in
Deo humanis
coelestibus impedimentis frenatum forte
quod
in
ItaHam
grata tantum,
me
trahebat.
Deo etiam nota
opiner talem uti
anno unicum in
mentem
pericuHs occurrente, terrestribus atque
desiderium
meum,
Nobis nempe quae cupimus
autem ideo
patrum memoria nunquam fuit imbrem/hoc
iUum diem et in ipsam abitus mei horam
sunt.
Quid
ni
55
92
ZENOBIO GRAMMATICO FLORENTINO
ad fontem Sorgiae diebus paucis

[One of his servants
postquam inde discesseram revertor
incidisse
Sic ergo cohibitus
who had returned
Vaucluse reported that if P. returned to

60 Italy, the claims of his many friends would leave him little time
to himself.
Therefore he has decided to remain at Vaucluse.^
Haec
domo
mea
Media nocte consurgo primo mane

non aliter in campis quam domi studeo,
^ribo somnum quantum fieri potest ab oculis
a corpore mollitiem, ab animo voluptates, ab
vita
est.
egredior, sed
cogito, lego,
65
to
meis arceo,
operatione torporem.
Totis diebus aridos montes, roscidas
atque antra circumeo.
valles
Vtramque Sorgiae ripam saepe
remetior, nullo qui obstrepat obvio, nullo comite, nullo duce,

nisi curis
meis piinus in dies acribus ac molestis
70 be contented in
75
to
equidem hic mihi Romam, hic Athenas, hic patriam ipsam

mente constituo. Hic omnes quos habeo amicos vel quos
habui, nec tantum familiari convictu probatos et qui mecum
vixerunt, sed qui multis ante
me
cognitos beneficio litterarum,
quorum
sive
mores vitamque,
miror, ex omnibus locis
saeculis obierunt solo
sive
iis
qui
sive res
gestas
mihi
atque
linguam ingeniumque
atque omni aevo in hanc exiguam
vallem saepe contraho, cupidiusque
cum
illis
versor
quam cum
vivere videntur, quotiens rancidum nescio quid
sibi
spirantes gelido in aere sui haUtus vident vestigium.
ac securus vagor
85
\He could
condemned
Ad
Avignon^
animum,
80
unless he were
fontem Sorgiae sum, ut dixi, et quando

ita visum e^ fortunae, locum alium non requiro, nec faciam
donec illa, quod crebro solet, varium mutet edictum. Interea
live in
'
any surroundings,
et
talibus
Sic liber
comitibus solus sum, quotiens
mecum sum saepe etiam tecum et illo viro optimo

maximo, quem cum nunquam viderim, dictu mirum, omnibus
horis yideo
apud quem, quaeso, nomen meum, dum tu
secum loqui poteris, non senescat. Vale. Ad fontem Sorgiae,
possum,
VIII.
Kalendas Martias [1353].
TALARANDO
93
Talarando Ep. Albano et Guidoni Ep, Portuensi

Cardinalibus,
Fam.
xvi. i.
primus terror, Marcus Atilius

SIRegulus,Carthaginiensium
magnum et anceps in Africa reipublicae negotium
ille
gerens,
causam
a senatu
litteris inserere,
quod
petendae missionis illam non erubuit
villicus suus,
qui pauca
suburbani
sibi
agri iugera coluerat, decessisset, quid erubescam ego privati 5
modicum,
Ecclesiae,
publici negotii nihil agens, a vobis,
missionem
flagitare
geminum
eandem ob causam, quod
decus
villicus
quoque meus vobis non ignotus, qui mihi pauca itidem sicci
Neque enim vereor,
ruris iugera colebat, hesterno die obiit ?
ne quis vestrum nunc mihi respondeat, quod tunc senatus
Atilio, iubeatque coeptis insistere, et in se curam deserti ruris
meus ad fontem
IlHus enim ager Romae erat
excipiat.
Sorgiae non nisi tenui vobis cognitus fama locus. Accedit quod
neque enim, ut
maior quaedam mihi sollicitudinis causa est
telluri
alter Africae
incultae
tantum
prospicio,
sed
sicut
ille,
malleus, Gnaeus Scipio, ex Hispaniis, ubi felicissime rem
gerebat, missionem poposcit, quod deesse diceret filiae suae
to
dotem,
sic
me unum
ducum
quam mihi
ego ut duorum illustrissimorum

causae, ^bliothecae
meae,
15
coeant in
in
filiam
adoptavi, sentio deesse custodem.
20
Fuit enim villicus meus agrestis homo, sed plus

providentia et urbanitate conditus
puto nullum
quam
civili
illo fidelius
Quid multa ? Omnium iniquitatem

perfidiamque servorum, de qua non solum quotidie verbo
queror, sed scripto quandoque etiam questus sum, ille unus
fide aequabat ac temperabat eximia.
Itaque totum me illi et
animal terra protulit.
res
meas Jibrosque omnes, quos
cumque omnis
ibi
generis
commiseram,
varietas, et
quaedam
minutissima maximis intermixta essent, atque ego diu
absens quandoque post
modo amotum,
sine
in GaUiis habeo,
voluminum multa
25
litteris
terminum
rediissem, nihil
sed ne loco quidem
motum
amantissimus litterarum,
et
unquam non
reperi.
libros,
Erat
ille
quos mihi
30
'
TALARANDO
94
noverat cariores, exactiori custodia conservabat
iamque longo
usu eo pervenerat ut et nomine nosset opera veterum et

35
mea
Totus hilarescebat quotiens sibi,

librum aliquem in manibus posuissem, stringensque ad
simul internosset opuscula.

ut
fit,
Nonnunquam
et, mirum
pectus suspirabat.
submissa voce ipsius
compellabat auctorem,
libri;
dictu, solo librorum tactu
vel aspectu fieri sibi doctior atque felicior videbatur.

40
Hic
rerum mearum
igitur talis
Cereris sacerdote, nec aliter
eram,
etquem
leviter
domo
eius
pridie imperantibus
quidem vobis inde
viridi senectute, heri
melioris
domini translatus obsequia.
labores
unam
ad vesperam
Ille sibi
animi requiem largiatur
servanfs belief in the Christian
faith.']
meis qui forte obeuntem illum viderat,

50 pertulit
rumorem,
et
illum exspirasse saepe
cum
digressusj
aegrotantem dimisisse rebar, iam senior, sed, ut Maro
cruda et
45 ait,
quocum tribus iam

quam ut dici solet
quam templo fidei usus
custos,
curas partiri solitus, nec secus eo
lustris
dimisit ad
[He refers to his

Vnus quidem e pueris
cursu concito moestum
.
ad me sera iam nocte

me nomine vocantem,
lacrimis invocantem.
me
post tot corporeos
pervenit nuntians
Christique
nomen
Indolui, gravius doliturus, nisi quia
per aetatem hominis hunc mihi casum instare multo ante
praevideram.
Ire
55 gloriosissimi patres,
supervacuum,
sollicitum
vitam.
oportet
igitur
necessarium
quam
date
veniam,
suppHcemque vestrumimissum
agelH.
ibique
ruri,
Opto
magis
quaeso,
facite, urbi
bibliothecae
vobis tranquiUam ac feHcem
Avinione, Nonis lanuarii [1353].
Gherardo fratri,
Fam,
xvi. 2.
CENABAM forte apud sanctissimum atque optimum virum

Ildebrandinum, Patavinae praesulem Ecclesiae, qui tunc
civitatem illam multipHcibus virtutum radiis iUustrabat, nunc
novum
5
coelo sidus accessit,
dum
ecce duos tui ordinis priores
casus attuHt, alterum ItaHcum, Transalpinum alterum
Casularum domus moderator
erat,
hic
quae Albingaunis Htoribus
GHERARDO FRATRI
impendet,
proxima
ille
Bonae,
Vallis
Cum
est.
quae
dextrae
95
Rhodani ripae
ergo eos episcopus suo more talium hospi-
tum laetatus adventu comiter excepisset, tractoque ad vesperum

sermone multa percunctaretur, atque in primis quae illos
causa Patavium adduxisset, responderunt se missos ab ordine ut
coenobium Carthusiense construerent,

primis episcopo atque aliis quibusdam civibus, loci
in territorio Tarvisino
favente in
illius
bonis ac devotis
Quod
viris.
opus qualiter hactenus
successerit successurumve sit nescio.
Ceterum cum
vir
ille,
et oratio sancta fuit,
quoque mentionem
verbum
faciens,
tentus ageres quaesivisset,
e verbo eliciens, et inter aHa tui
quam
illi
sorte ac vocatione tua con-
certatim materiam aggressi de te
magnificos rumores retulerunt, nominatim

haec, quae
omnes
^5
cuius ut vita exemplaris, sic et doctrina
terras
unum
cum
pestis 20
ac maria pervagata est, ad vos ex
ordine venisset, et castra in quibus Christo militas invasisset,
priorque tuus, vir alioquin, ut ipse novi, sancti ardentisque

propositi,
illi
tamen inopino malo
territus hortaretur
fugam, te
christiane simul ac philosophice respondisse, placere con- 25
ilsilium^
cum
modo
ille
inaccessibiHs morti locus aliquis
nihilominus
abeundum
diceret,
usquam
esset.
Et
respondisse acrius,
quo se dignum crederet

te in custodia tibi a Christo
credita permansurum. Cumque iterum et iterum instaret, et
inter terrores alios sepulchrum quoque tibi defuturum minaretur, dixisse te illam tibi ex omnibus ultimam curam esse
neque enim tua interesse sed superstitum quali iaceas sepultura.
iret
lUum postremo cessisse ad penates patrios nec ita multo post

morte illuc eum insequente subtractum, te vero incolumem,
eo apud quem est fons vitae protegente, mansisse
et cum 35
;
diebus paucis mors quattuor et triginta qui ilHc erant abstu-
solum in monasterio resedisse.

niud addebant te nullo morbi contagio deterritum adstitisse
fratribus tuis exspirantibus, et suprema verba atque ^scula
excipientem et geHda corpora lavantem, saepe uno die tres
pluresve tuis manibus indefesso pietatis obsequio sepeHsse et
Hsset,
40
GHERARDO FRATRI
96
morientibus exhiberet
cum iam qui foderet aut qui iuxta

nemo esset. Solum te ad ultimum cum
cane unico remansisse
totis
exportasse tuis humeris,
noctibus vigilantem, modica lucis
quieti data ;
45 parte necessariae
turni, quorum feracissima est
cum
interim praedones nocsaepe per intempestae
regio,
locum invadentes a te, immo a Christo qui^

nunc pacificis nunc acrioribus verbis exclusi, nihil
noctis silentia
tecum
damni
erat,
Cum
aedibus inferre potuerint.
sacris
50 aestas illa
terribilis,
misisse te
loca ut aHquis tibi loci tui custos mitteretur
Carthusiam, et ab
illo
vero transisset
ad proxima servorum Christi

;
quo
facto ivisse
reHgionis nunc cultore unico in terris,
non
priore loci, inter tres et octoginta priores aHenigenas, te
priorem singulari et insoHto honore susceptum obtinuisse, ut
monachi darentur, quos e diversis conventibus

elegisses, quibus desertum morte tuorum monasterium reformares, teque hoc velut eximio triumpho laetissimum rediisse.
Ita tua cura, tua sapientia, tua fide Montis Rivi venerandum
55 tibi
prior ac
oHm,
desertum,
postea
istas
60 diflftcultates
soHdum
et
coenobium
instauratum,
atque aHas multas
tibi
et
interque
robur corporis
valetudinem optimam constare, et quale reHgiosum
decet formae decus.
Quae
me
res
in
stuporem ageret
nisi
scirem, ut ait quidam,
viros sanctos virtutes etiam aedificasse [sic] corporeas

65
membrorum
sicco corde
seu
non essem,
iUi subito in
gemitu ac gaudio complexi.
75
bona
an
me
in vultu
*
iUis et
episcopus laetis lacrimis

siccis
ocuHs sed certe
versi seu divino
me
monitu,
te cernentes pio
feUx,' inquiunt,
me
fratris pie-
Multa deinceps aHa dixerunt quae tacendo meHus

Tu vale et propter quod haec omnia scripta
fac obsecro, mi frater, ut qualem coepisti talem te
expresserim.
sunt,
cum
aspiceret, et ego nescio
quodam mentis augurio
tate.'
Ceterum haec
ac vultus speciem tuetur.
aHa de te multa narrantibus
madens me
70
equidem valetudo animi saepe valetudinem corporis viresque
praestes in finem.
[1352.]
FRANCISCO PRIORI
97
Francisco Priori Sanctorum Jpostolorum.
Fam,
xvi.
II, 12.
[Non
solebat mihi
tempus
.]
[With advancing age he has
learnt to appreciate the value of time.
anxious
to
He
knozvs that Nelli is
hear news of him.^
cum
Itaque biennio iam in Galliis exacto revertebar, et
Mediolanum pervenissem, maximus iste Italus iniecit manum

tam suaviter tantoque cum honore quantum nec merui nec
speravi, verumque ut fatear, nec optavi.
Excusassem occupationes turbaeque odium et quietis avidam naturam, nisi
parantem loqui velut cuncta praesagiens praevenisset,
et in
maxima frequentissimaque urbe solitudinem ille mihi in primis

et otium promisisset, atque hactenus, quantum in eo est,
promissa praestaret.
habitaculo aliquid
fieri
10
Cessi igitur hac lege, ut de vita nihil, de
immutatum
sit,
idque non amplius
quam
quod quam
diu futurum sit ignoro. Augurio breve erit, si eum, si me, si
utriusque curas longeque diversis occupationibus circumdatam
quantum
potest illaesa libertate, salvo otio,
15
vitam novi.
Habito interim in extremo urbis ad occiduam plagam secus

Ambrosii
Basilicam.
Saluberrima
quae ante
domus
est,
laevum
ad
plumbeum
templi pinnaculum
geminasque turres in ingressu, retro autem moenia urbis et
ecclesiae latus,
se
20
frondentes late agros atque Alpes prospicit nivosas aestate iam
lucundissimum tamen ex omnibus spectaculum

quod aram, quam non, ut de Africano loquens Seneca,
sepulchrum tanti viri fuisse suspicor, sed scio, imaginemque
eius summis parietibus exstantem, quam illi viro simillimam
fama fert, saepe venerabundus in saxo paene vivam spirantemque suspicio. Id mihi non leve pretium adventus
dici enim
non potest quanta frontis auctoritas, quanta maiestas supercilii,
quanta tranquillitas oculorum
vox sola defuerit vivum ut
cernas Ambrosium.
Haec hactenus. Huius autem morae
spatium, cum primum mihi esse notum coepeiit, tibi incogni2548
H
exacta.
dixerim,
55
30
FRANCISCO PRIORI
98
tum non
sinam.
Mediolani,
Vale.
Kalendas Septembris,
x.
ante lucem.
[In order
35
Mihi quidem, amice, luculentissimus
tuae tenor sole clarius
animum
Anxius
scribentis ostendit.
his
epistolae
es,
rerum mearum torqueris eventibus

\Whether his remaining in Milan is good or bad^ he has hut obeyed the law of
necessity.']
Quid enim agerem, quibus uterer verbis, quas quaeet
40
down
anszver his friend^s letter he is cutting
to
hours ojsleep.']
rerem fugas, quibus
viis
evaderem, quibus artibus tanti preca-
pondus excuterem, cui lentius obedire rebellare est ?

*
Scitum est illud Laberii in lulium Caesarem
Etenim ipsi
toris
denegare cui
45 posset pati
hominem me denegare quis

Hoc mihi ad primam illius occurrit vocem, simul
nil
'
potuerunt
dei,
non ignobile dictum, licet ab ignobili poeta

Est orare
Et quasi nudato supplicat ense
Illud equidem inter multa vehementius urgebat, et
potens '.
reverentiae meae stimulus et maiestati suae pondus accesserat,
quod ipse quoque vir esset ecclesiasticus, et quantum in tam
et illud
ducem
50
species violenta iubendi,
excelso fortunae gradu
fieri
potest, devotissimus
cuius conver-
sationem fugere vir honestus sine nota superbiae vix posset.
Proinde quod mihi luctandi
nunc etiam negandique vim

premeretur, tibi tamen
55*tacitum nolim.
Dum enim scrupulosius quaererem quid ex
me vellet, cum ad nihil eorum quibus egere videtur aptus
abstulerit, etsi
verecundius
silentio
essem aut dispositus, nihil ex

sentiam
meam
honestari.
60 et
solam, qua se
velle respondit, nisi prae-
suumque dominium
tacendo consensi seu consensisse visus sum.
Tam
crederet
Hic fateor humanitate tanta victus erubui,
contra haec dicerem non
ago
me
facile
fuit, vel certe
non
tacui,
Quid enim
adfuit.
Sed quid
utinam vulgo persuadeam vera haec
esse
quam tibi. Quamquam, dii boni, quid est quod optare incipio ?
An oblitus propositi mei sum, vulgus ut libet, nos ut licet ?
65 Vale.
Mediolani,
noctis intempestae.
vi.
Kalendas Septembris, propere
[1353.]
silentio
Francisco Priori SS. Apostolorum,
[Solebant
*
Legati
99
Var, 56.
Romani consules
\He gives an account oj ihe
.]
Roman Repuhlic. The name is to-day con.
under the
'
fined to the amhassadors of the Popes.]
His ante propositum decursis ad rem venio.

de
latere, qui
XVIII.
iam
mundo
solus
patiente
Legatus
nomen hoc
iste
habet,
Kalendas Octobris Mediolanum obvio domino et magna
celebritate populi faventis ingressus est.
me urbanum
recti confusione iudicii, ut
sum, nec
esse
velim, neque
Cui ego nescio qua
ostenderem, quod non
velim natura permittet mea,
si
praegressus alios Ticinensi porta ad
secundum
forte lapidem >o
quam
sit rerum
enim ingentes
pulveris globi, rotarum atque qu^drupedum agitatione commoti, fusca nube coelum solemque texissent, conspectu mutuo
occurrens,
didici,
naturalium
contra
erepto,
non antea
si
fragilis
didicissem,
ac lubricus status.
morem meum,
ut
me
Cum
malus abstuHt error,
15
mediam cohortem. At vix data et reddita salute sic

omnium fauces et ora compleverat, aridumque prae-
inferor in
pulvis
cluserat
cerem
vocis
et mihi,
iter,
dum me
recolligerem, ut
et
aliis
par-
equus quo vehebar et ipse oculis captus, post-
remisque pedibus in praealtam iuxta viam foveam dilapsus,
20
omnes qui aderant metu et horrore complevit, praeter me

unum, qui quid mecum ageretur nesciebam tanta caligo
pulvereae noctis incesserat, eo mihi molestior quod a luce
;
venientis oculi sunt in tenebris pigriores.
At vero
ille
magnanimus
adolescens,
quem,
nisi
coeptam
25
successionum telam fata praeciderint, Mediolani Liguriaeque

dives exspectat haereditas, et quo, nisi iudicium
inter iuvenes fortunatos
ante alios
me nomine
nuUus
est
amor
faUit,
meHor, nuUus humanior,
inclamans, ut caverem admonebat.
Ego
omnium quam periculo meo

quid rei esset, quam solas equi
ignarus et plus fateor clamore
motus, non prius intellexi

auriculas
exstaiites_mec[ue_de^sis vepribus
H 2
oppressum. vidi^
FRANCISCO PRIORI
100
Profuit ad salutem proprium non nosse discrimen
35
iuvit ignorantia, et
dum
multos aegros morbi
fecit opinio, ut
esse crediderant
facit
cum multa
Certe cum
Ita
tollit.
melius nesciuntur.
40
dumque
timendum
sic
illud
scire
est
imaginatio
obiecerim, imaginatio
optimum, quaedam'
sit
discrimen ipse
mecum
sum
nunc ut
ait
Maro,
nescio,
neque
cum iam
post periculum agnovi, magisque
nihil esset, timui, et
contra
horresco
'.
Tunc
45
nisi
quosdam
aliquando essent quod diu
mali suspicor, nil incommodi passus
nil
enim periculum
referens
nil nocuit
neque enim de nihilo dictum
Cui pari ratione
casum.
casum
metuunt
nil
ut eram in pedes subito desilui,
marginem
illaesus,
plusquam meo
supremumque
ripae
saltu, tenui et invisibili sub-
equidem adolescens ille mitissimus,

iussisque famulis descendere ipse non modo vocis obsequium
Dum interim equus meus
mihi praebuerat sed dexterae.
magno nisu sibi consulens primisque, dictu mirum, ungulis dequi si, ut
50 pendens, attritus genua, vix tandem emergebat
natura rei poscebat, repente postquam labi coeperat, in tergum
cecidisset, actum erat, et absolutus eram omnibus curis. Adfuit
nixus auxilio.
Substiterat
hominum
55
succursus, adfuit equi vigor.
Dicet
aliquis,
ingratum
mendacium, mendax ingratitudo, vana manus hominis, fallax

ut alias, supposuit manum praeequus, ad salutem ipse suam
;
sentique
notum
apud
me
solus exitio Christus eripuit.
volui, ut sicut
me
instabilis
moneat, inanem
6ofati
caecitatem
providentiam humanam, ineluctabilem
[He found
mortalium
casus,
inextimabilem
the Cardinal most generouSy though P.
asked nothing for himself but only for his friend

[1353-]
idcirco tibi
arboris ruina, sic
equi lapsus propriae nos conditionis ad-
esse
innumerabiles
vim,
Quod
apud Flaccum caducae
Nelli.~\
Vale.
GVIDONI SEPTIMO
Fam,
Guidoni Septimo.
QVAE
te
est stilum
verbo continue, re
tionum urbanarum
aliquando
multa dicam,
si
diu vivere
has hardened into a
de qua
datum
est
trahit,
est,
latius 5
[His desire for solitude
ista
praeteream et
me nunc
ad scriben-
nisi
10
incolam fuisse et curarum tuarum aestus
optimi refrigerio temperasse.
hoc laudo
quiete
audio te nescio quot diebus ruris mei, quod ad
fontem Sorgiae
loci
sed de occupa-
multa saepe dixerim,
Sed ut omnia
habit.']
Laudo
sectari.
solitaria
etsi
ad id veniam quod inter multa retrahentia
dum
Audivi quidem
licet,
deque
suppliciis
disserui, et res est,
rura
dum
audisti
calamitatis
ad laetiora vertendi.
urbe profugum
urgentibus
curis
morem hunc
xvii. 5.
quod solamen publicae
spes,
tempus
loi
enim
Placet, consiliumque
me rerum mearum
fallit
tuum
amor, et con-
suetudinis vis antiquae, vere rus illud locus est pacis et otii
domus, requies laborum,

officina
...
tranquillitatis hospitium, solitudinis 15
[It is particularly suited
Longe inde exulant urbana negotia
Non
santium strepitus.
inanis laetitia
ibi sentitur
rari
literary production.]
armorum
triumphorum, non inconsultus
Ludunt
maeror quo nunc angimur.

vitreo^
to
et litium fervor et
comes-
fragor,
non
e contrario natus
argentei pisces in gurgite 20
procul in pratis mugiunt boves, sibilant aurae
salubres leviter percussis arboribus, volucres canunt variae in
ramis
[In short
it is
a veritable earthly paradise.]
Illuc ergo quotiens vacat,
si
Curiae velut in portum fuge
quid mihi credis, a tempestatibus

;
illic
enim non
aliter
quam
in 25
portu Brundusii fluctuantenx-aiiimi .naviculam tremulo fune

compesces.
Vtere
libellis nostriSj^_qui
dominum
lugent
absentia.
Signabo autem diem
crebro nimis absentem
mutatumque custodem. Vtere hortulo, qui

similem, quem quidem ego viderim, toto orbe non habet,
tuamque et Socratis nostri fidem implorat ne mea sibi obsit 30
non eum quem
observant.
fortasse alibi
Audivi senes
tibi serendis
arboribus idoneum,
pro diversitate terrarum agricolae
dicti ruris, ante alios
viUicum meum.
GVIDONI SEPTIMO
102
qui vir optimus et rerum rusticarum peritissimus

35 dicere
quod
satum
ibi
fuerit
aliquid,
lunae ratio constabit, serite
si
quo
forte senectutem
illic
oro,
ibi,
placidam simul acturis,
jata permiserint, vestra cura gratior aspectus atque

40 densior.
Vtere arbustis e quibus antiqua
suis
Minerva plantarunt, nova vero meis
et
tantum nepotibus umbram
domo
agresti
et
lectulo,
ita
felici
Tunc ergo,
novum
successu coalescere nec adverso sidere interire.
praesertim
fuit,
ad octavum Idus Februarii
umbra
si
sit
manibus Bacchus
ipse
manibus, non
Vtere parva
factura, sed ^nobis.
qui ubi te gremio exceperit, mei
praesentiam non requiret.

45
Vnde equidem nunc tam multa
miraberis
desines autem
locum noveris ubi ista dictavi. CoUis est uberrimus atque
pulcherrimus medio ferme Cisalpinae Galliae, cuius in ea parte
quam Boreas Eurusque percutiunt, castrum sedet Sancti
Columbani nomine, late notum situ moenibusque praevalidum.
Ima collis Lamber lambit, flumen exiguum sed nitidum, et iam
iusti patiens navigii, quod per Modoetiam descendens non
;
si
50
procul hinc Pado illabitur.
sima
est et dulce silentium
Ad occiduum
latus solitudo gratis-
liberrimusque prospectus.
Nusquam
tam modice tumenti tantum et tam nobile

Parvo luminum flexu Ticinum, 1
55 terrarum spectaculum vidisse.
Placentia et Cremona cernuntur famosaeque urbes aliae
multae.
Sic enim incolae affirmant
quam vere autem/
sed in his
hodiernus nubilosus dies experimentum negat
tribus ipse meis oculis credo.
Alpes quae nos a Germanis
60 dirimunt nivosis a tergo iugis sunt nubes coelumque tangentes
memini
e loco
ISuch prospects always remind him of Vaucluse.^
Scripsi igitur haec
ad vesperam in thalamo non philosophico
poeticove, sed regio, quae meditatus eram
occasum, solus
65 castaneae.
Columbani
ibi
non multo ante
solis
herboso caespiti insistens, sub ingentis umbra
Vale.
[1353].
xii.
Kalendas Novembris, in arce Sancti
NICOLAO SYGERO
103
Fam.
Nicolao Sygero Constantinopolitano.
CLARI
xviii. 2.
operationes
animi clarum munus, ut decuit, fuit
enim hominum animum imitantur, et qualis quisque sit
ex actuum qualitate conspicitur. Singulare aliquid te decebat,
nempe
singularis es vir, et
motissimus.
Si esses
ab acie vulgari tota intentione re-
unus e populo,
fecisses
autem implesti magnifice quod tuum
amicitiam et ingenium aptissime declarasti.
me
de Europae ultimis
donum quo nullum
ut reliqui, nunc
vel te dignius vel
mihi gratius vel re ipsa nobihus mittere potuisses

Donasti
[Some
But Sygerus
give gold and jezuels and arouse feelings of avarice.

sends a gift worthy of himself.']
unoque actu et
Misisti enim ad
erat,
10
Homerum, quem bene
divinae omnis inventionis fontem et originem vocat Ambrosius

si omnes tacerent, res
Ego autem ex omnibus
Macrobius, et
ipsa testatur, sed fatentur
omnes.
sciens
protuli,
quem
perpendi.
unum
testem
tibi
ex omnibus Latinis tibi famiharissimum esse
IlHs
enim
facile
Hunc
Sed redeo ad Homerum.
tu mihi, vir amicissime,
donasti, promissi tui simul ac desiderii mei memor, quodque

non modicum. dono adiicit, donasti eum non in alienuna
sermonem violento aIvco derivatum, sed ex ipsis Graeci eloquii
scatebris
divino
rei
illi
purum
15
credimus quos amamus.
et
incorruptum,
Summum
profluxit ingenio.
et
qualis
utique, et
20
primum
si
verum
pretium exquiritur, inextimabile munus habeo, cuique
nil possit
largireris,
laetus
et
accedere,
si
cum Homero
tui
quoque praesentiam
qua duce peregrinae linguae introgressus angustias,
25
voti compos dono tuo fruerer, attonitusque con-
spicerem lucem illam et speciosa miracula, de quibus in Arte

poetica Flaccus ait: *Antiphaten, Scyllamque et
Charybdim.'
Sed nunc heu
quid agam
Tu
cum Cyclope
mihi nimium
procul abes, felix utriusque linguae notitia singulari
nostrum mihi mors

prius abstuleram
lerem, non aspexi.
Barlaam
verum fatear, illum ego mihi

iacturam meam, dum honori eius consu-
abstulit, et ut
Itaque
dum
sublevo, magistrum perdidi, sub
ad episcopatum scandentem
quo
militare
coeperam magna
30
NICOLAO SYGERO
104
35
cum
Longe impar,
spe.
multa, ego
tibi
cum multa
Tu
fateor, tui et illius ratio.
quid conferre possim non
intelligo.
Ille
mihi
autem,
mihi quotidiano magisterio coepisset impendere,
non pauciora quidem, saepe etiam lucrum ingens ex convictu

nostro sese percipere fatebatur, urbane, nescio an vere
40 erat
ille
vir ut locupletissimus Graecae, sic
pauperrimus, et qui ingenio
subibam, et
ille
eloquii
post
me
enuntiandis tamen affectibus
vestigio.
Nam et hic quoque ratio
enim plus multo Latini quam mihi Graeci erat
ego
tum primum inchoabam, aliquantulum
provectior,
50
duce trepide
fines suos illo
saepe nostris in finibus oberrabat,
stabiliore
cesserat, ut qui Italica natus esset in
tus,
sed
Illi
quamquam
45 diversa.
agilis,
Itaque vicissim et ego
laboraret.
Romanae facundiae
Graecia et qui,
Latinorum conversationem magisteriumque
ad naturam propriam
pro-
ille
licet aetate
sorti-
facilius remearet.
Illum mors, ut paulo ante questus sum, te mihi morti non

absimiHs rapit absentia
etsi
enim, ubicumque
sis,
de tanto
gaudeam amico, viva tamen illa tua vox, quae discendi sitim,
qua me teneri non dissimulo, posset vel accendere vel lenire,
minime aures meas f erit, sine qua Homerus tuus apud me mutus,
Gaudeo tamen vel
55 immo vero ego apud illum ûrdus sum.
aspectu solo et saepe illum amplexus ac suspirans dico
magne
aliam
vir,
quam cupide
te
audirem
mors obstruxit, aliam
longinquitas
domi, dictu mirum ab occasu veniens,
rum
65
princeps, ut nosti (neque
Sed aurium mearum

invisa
Tibi quidem pro eximia liberalitate gratias ago.

60
oHm
terrarum.'
Erat mihi
Plato philosopho-
enim vereor ne tu tantus
vir,
quod scholastici quidam solent, huic praeconio obstrepas, cui

non Cicero ipse, non Seneca, non Apuleius, non Plotinus magnus
ille Platonicus, postremo non Ambrosius, non Augustinus noster
obstreperet), nunc tandem tuo munere, vir insignis, philosophorum principi poetarum Graius princeps accessit. Quis tantis
non gaudeat et glorietur hospitibus ? Habeo quidem ex utroque quantum Latinitas habet in sermone patrio, sed Graecos
proprio in habitu spectare, etsi forte non prosit, certe iuvat.
NICOLAO SYGERO
Neque
praeterea mihi spes eripitur, aetate hac profectus in 70
litteris vestris, in quibijs
Tu
Catonem.
si
aetate ultima profecisse adeo cernimus
quid forsan ex
tantae vicem et in
meo
105
me
me
cupis, redde
mihi fiduciae
Ego enim ut
iure tuo utere.
vides iure
quoniam petitionis successus petendi parit

audaciam, mitte, si vacat, Hesiodum, mitte precor Euripidem. 75
Vale, vir egregie, nomenque meum quod sine ullis meritjsêscio^
qua indulgenj:ia vel hominum vel ^fprtunae satis in occidente
utor in
te, et
cognoscitur, in orientali aula
notum
facito,
ut quod
stantinopolitanus
videtur, et inter vestros heroas
si
Romanus Caesar
non fastidiat Imperator.
Con-
amplectitur,
Mediolani,
iv.
Idus
80
lanuarii [1354].
lacoho Florentino,
CICERO
autem
tuus quadriennio et
dilationis
causa
consecuta
intelligibilia desierunt esse,
omnibus, periere.
fructibus
et
fuit.
Tantae
intelligentium
iactura studiorum in-
novissimeque neglecta prorsus ab
caruerunt,
saecula
atque laboribus
vigiHis
quibus
dilfinierim.
an excellentius
IUud fidentissime
dixerim maiorem hanc nostri temporis iacturam aliquantoque
deflendam
iustius
Ita litterarum uberrimis atque dulcissimis
haud temere
aliquid in terris
haec
quae natura obscura erant,
ingeniorum illustrium
paulatim
nostra
ampHus mecum
quam
dum
est,
xviii. 12.
scriptorum
ingens raritas atque penuria

credibilis
Fam.
quam Delphica
sedes
10
quod siluit, quo deorum
quodam dono, et quo nullum, se iudice, maius esset,

Lucanus saeculum suum caruisse conqueritur. Quae sedes
melius omni tempore siluisset, et cum incola sua penitus
singulari
obmutuisset Apolline, qui non prophetae tantum testimonio,
quoniam omnes
ore
dii
convincitur.
faceret
(quanta veri
Profecto damnosius
quam
Sed
perfidi ac
15
gentium daemonia sunt, sed proprio etiam

Siquidem interroganti cuidam quem se
vis
!),
nemo
daemonem
se
esse
confessus est.
negaverit dulci solatio litterarum
mendacis daemonis caruisse colloquio.
relicta pereuntis scientiae querela,
ad Ciceronem
20
tuum
lACOBO FLORENTINO
io6
redeo, quo cum carere nollem

viam non liceret, deficientibus
30
calamum ad opus expedio. Et hunc quidem in scribendo

morem tenui, quem, si quid tale forsan aggrediare, tibi quoque
notum velim. Nihil legi nisi dum scriberem. Quid ergo,
Mihi
dicat aliquis, scribebas, et quid scriberes ignorabas ?
autem ab initio satis fuit nosse quod TulHi opus esset, idque
rarissimum
procedenti vero per singulos passus tantum
;
dulcedinis
ut optabam, calamus
si
trahebar impetu, ut legens
occursabat, tantoque
unum
non ibat, quem
simul ac scribens laborem
35
senserim,
legissem scribendi ardor
quam
lectio,
Fatebor tamen
verebar oculis anteire, ne

Sic igitur
inter
tardior est
eo altior imprimitur haerietque tenacius.
non dicam
ut,
taedio animi (quid enim Ciceroni minus convenit
manuum
calamo
scribendum multa
Quo enim
iam eo scribendo perveneram
velociter,
calamum urgente provehebar, ut
frenante oculum atque oculo
scriptura
quod tam
tepesceret.
ille
non tantum opere delectatus sim, sed

didicerim memoriaeque mandaverim.
40
ad domestica vertor
externi,
hos digitos et hunc exesum atque attritum
auxilia, fatigatosque
25
et potiri per scriptorum igna-
?),
sed labore
susceptum consiHum non probarem, meque
victus,
iam non mei negotii poeniteret
dum
subito
ille
mihi locus
allatus est, ubi Cicero ipse orationes alterius nescio cuius (sed
profecto non TuUii

45 illud
*
ingenium)
commemoras
eas
ego
scripsi
unus
est
scripsisse se
enim
ille vir,
memorat.
'
una
Nam
Cassii legere te solere orationes

'
cum adversario
ne omnino unquam essem
et,
inquit et ferus
ut solet,
illa
quas
cum
vox,
unum
tu,' inquit,
otiosus
sis,
suo iocans rudis

otiosus
'.
Quo
lecto sic exarsi quasi verecundus jniles cari voce ducis incre50 pitus, et
mecum
'
:
ergo alienas Cicero scripsit, tu Ciceronis
orationes scribere negligis

hic divini honos ingenii
propositi certus, et
illius
55
si
Hic animi
est
'
fervor,
hoc studium,
His actus stimulis processi iam
quid ex tenebris meis potest splendoribus
facundiae coelestis accedere, erit hoc forte non ultimum,
quod dulcedine captus inenarrabiH rem suapte natura taediotam alacriter feci, ut vix me fecisse scntirem.
sissimani, scribere,
lACOBO FLORENTINO
Nunc
107
meo nomine tibi

Idem apud me non invitus manet,
imputem, nuUi fere omnium qui unquam
ergo iam tandem Cicero tuus volens et
gratias acturus ad te redit.
cui hoc familiariter
me tantum
scripserunt
humanarum
fuisse
daturum, ut inter tot aculeos
60
difficultatum quos prorsus excutere nequeo, inter
tot studiorum curas, ad quas longa etiam brevis est vita, alienis
1
tempus impenderem.
transcribendis
aliquid,
dum
omnium
incertissimae
forte
olim
fugacissimaeque divitiae sunt
aperte res in angustum desinit

necessariae
Feci
tale
clam labentis temporis ditior videbar, quae tamen
non
est
nunc
vagandi locus.
65
lam
utinamque non serae parsimoniae tempus est. Sed

de minimo partem darem.
tanti visus est Cicero, cui etiam
.Vale.
[1355.]
Zenobio Florentino,
TEMPVS
breve
magnum
Fam.
xix. 2.
scribendi desiderium angustat, et
ardorem animi praegelidus aer frenat.

Sine exemplo
annus est, et bruma horrida vulgo iam paene in miraculum
atque, ut
dici
solet,
in
religionem vertitur.
tranquilla
Parthenope et magnis ingeniis laudata Campania, vestrum
quod ait Maro

At profecto non
Ver assiduum atque
talis ipsa
alienis
mensibus
loquentis mater, glacialis
est 5
aestas.'
Mantua,
et
importunis frigoribus oppressa, nivosisque Alpium et Apennini

iugis obsessa Liguria.
sui attonitos
tioris
Quamquam
praesens annus, qui novitate
etiam senes habet, nescio an aliquid causae secre-
ostenderit,
quod
scilicet
Germaniae
10
finibus veniens
novus Caesar coelo nostro suum forte frigus invexerit, cuius
is
quoque Germanos in stuporem cogat. Certe

ego nudius tertius Mantuae, quo ad ipsum Caesarem multum
rogatus accesseram, in familiari colloquio quo princeps ille
mitissimus, lingua et moribus non minus Italicus quam Gerrigor est, ut ipsos
manus,
me nunquam antehac praeterquam in litteris visum,

sic eum dicentem audivi, vix se unquam tale
saepe dignatus f
aliquid in
Germania
sensisse.
Cui ego respondi, forte
coelitus
15
ZENOBIO FLORENTINO
io8
20
actum
esse
ne miles Teutonicus subitam coeli mutationem et
Italicam temperiem exhorreret.
Mitto autem haec
hiems zephyris cedet, aestas aquilonibus,
dies, quae diebus omnibus metam

temporum varietatem stabilis concludet aeterNatura suum opus, nostrum interim nos agamus.
nitast
Equidem non me gelu, quodcumque Ripheis montibus Maeoti-
omn ia
Veniet
senectuti.
ponat, et hanc
'125
Multa scribere cupiebam,
cisque paludibus adiacet, retardasset.

si
et
litteras tuas in
tempore recepissem
sed
dum
iste vir clarus
Huc
nobis carus attigit Mediolanum, aberam ut dixi.
30 reversus/jetj tuas ornatissimas
quattuor epistolas, quibus totidem
tamen satisfacturh fateor|et latorem

abitum meditantemlreperi.jj Supervacuum visum est inchoare
meis, sero licet, abunde
quod
perficere
turbido
erat
reliqua igitur ad
dabitur atque tranquillior.
longior forte
35
non
nil aliud
suum diem,
qui
In hoc brevi et
me
dixerim, nisi nil penitus tuarum ad
lit-
terarum hoc biennio pervenisse, quae mirari te non miror,

atque
etiam
indignari
Quid autem scimus

40
quod
sed ferendum
mutari non
Litterae nostrae medio viarum suos raptores inveniunt.
potest.
Multos
f orsitan,
amice, studiis nostris
accendimus, multis gloriae stimulos incussimus
pergant
sive
qua ceperunt,
sive nobis duplicent laborem, et epistolas nostras
detineant
avertant,
et
mirentur.
ante lucem.
modo
nos
ament
et
quod rapiunt
Scripta torpentibus digitjs, sexto Kalendas lanuarii,

Vale.
[1354.]
Guidoni Septimo.
Fam,
xix. 9.
RVMORES Italicos quotidie, nisi fallor, ad satietatem audis;

Nunc
qui vel utinam rariores essent vel minus immites.

crebri
vehementesque sunt
in GaUiis, vicina regione, sed

5
et sonori
adeo, ut
non tantum
apud Indos atque Arabes
audiri
Magni sunt rerum motus, magni bellorum strepitus,

magna imperiorum iugisque coUisio, magna denique famae vox,
queant.
quaeque non modo Alpes
patrias, sed
maria transiht
\He
GVIDONI SEPTIMO
109
of puhlic calamities only, and assures his friend that all is

with him personally^ Nunc ne te amplius exspectatione
zorites
zvell
torqueam, quod destinaveram expedio

nullis annalibus
et omissis
rumoribus,
comprehendi posse crediderim, *qui
Pisis et
qui
Senis populorum motus, quot in latus revoluta Bononia,

quisnam patriae meae statu> utinam ut florentis semper, sic
aliquando fructiferae, quid fleat Roma, quid Parthenope
metuat, ut rebus
verit,
10
fama vociferante circumsonant, quos
qui assidue aures tuas
15
cognomen suum Terra Laboris aequaodiorum ferveat sulphurulenta Trinacria,
ipsis
quibus aestibus
quid agat lanua, quid paret Liguria, quid Aemilia cogitet aut
Picenum, quam insomnis et laboriosa Mantua, quam meticulosa Ferraria,
suis
ipsa
quam Verona
miserabilis Acteonis in
morem
20
ut barbaricis semper incursibus
canibus laceretur,
pateant Aquileia et Tridentum, postremo,
pudorum maximus,
qui graedonum coetus per Italiam pervagentur, utque de
provinciarum domina servorum
facta provincia, ad
sit
torum, ut Livii verbo utar, angulum et ad
Qui
potes audisse, festino.
ne dicam an detecto
puto),
intra
breve
(latens
tempus
bello
cum
Vene-
quae vixdum
defuisse
nunquam
mox
victores,
victi,
quidem ut
victi sunt, in quo
rursum
hominibus atque Italis compatior, mihi autem gratulor, quod
haeceisjnalajDiniiia ventura praevidi praedixique, non astrorum
iudicio aut uUo vaticinii genere, quod totum despicio reicioque,
maiore proelio
25
lanuensibus suscepto
enim bellum
primum
ea,
illis
30
quodam mentis et urgentibus coniecturis, quibus

eam sententiam trahebar, ut videre mihi tunc viderer, quod
nunc video. Atque utinam dux Andreas, qui rerum summae 35
sed praesagio
in
tunc praeerat, hodie viveret
exagitarem
aculeos incuterem ac tota uterer libertate.
eum litteris et omnes

Bonum enim virum
atque integrum suaeque reipublicae amantissimum sciebam,
doctum praeterea et facundum et circumspectum et affabilem

et mitem. Vno tamen off endebar, quod êlli studio ardentior
lerat
quam
naturae
ac
equidem non peperci,
suis
et
moribus conveniret.
praesens
verbo et absens
Viventi
litteris
40
GVIDONI SEPTIMO
iio
tantum virum
lacessere ausus
patienter
45
ferebat
respuebat.
sed
JConsuluit
quae
recenti
ille
de animo meo certus
victoria
consilium
elatus
mors, ut et acerbissimum patriae
illi
suae luctum et mordaciores meas litteras non videret
[Dandolo zuas fortunate in dying before the battle of Portolongo.]

Hactenus audieras
quod sequitur novum audis. Huic
;
equidem
50
duci
tali
gubernaculum, sero
esset, accesserat, vir
quo
fallebat
non
ab olim mihi familiariter notus, sed in

;
Explere
sacrosanctum omnibus saeculis magistra-
urbe semper ut
illa
ad patriae
quam consilii maioris

Marinus
animum in summa dignitate
pede palatium ingressus. Namque hunc
nomen.
Ducem suum,
tum, quem in
coluit,
et
vel sibi vel patriae
opinio, animi
potuit, sinistro
Veneti
quam
ante tamen
licet,
opus
Phalierius viro
55
iuveni senior successerat,
numen
aliquod antiquitas
nudiustertius in ipsius palatii vestibulo decollarunt.
Causas rerum, ut poetae solent in primordiis suorum operum

explicare,
6c
tam
comperta loqui velim, nequeo
si
eum
voluisse
quid mutare
Flaccus
Nam
65
Nemo
varie referuntur.
illum
tam ambigue et
omnes aiunt
excusat
in statu reipublicae a maioribus tradito nescio
atque ita cuncta conveniunt, ut quod ait

Primo ne medium, medio ne discrepet imum.'
;
dum ad ripam
me primum et mox per eum
frustra tentato, apud Romanum Pontificem legationis officio
fungitur, ducatus honor non petenti immo quidem ignaro
quod
vix ulli
unquam
Rhodani pro negotio
sibi
obtigit.
nemo unquam
70 loco
arbitror evenisse,
pacis per
Reversus in patriam cogitavit quod, ut puto,

cogitarat
celeberrimo
passus est,
omniumque
quod nemo unquam.

atque
clarissimo
eorum, quae ego viderim, ubi maiores
In
pulcherrimo
sui saepe laetissimos
honores pompis triumphaHbus deduxerunt, iUic ipse servilem

in
modum,
concursu populi tractus et ducaha exutus insignia,
capite truncus occubuit,

75
tempHque
fores
et
aditum
palatii
scalasque marmoreas saepe vel festis solemnibus, vel hostiHbus
spoHis honestatas, sanguine foedavit proprio.
tempus
signo.
Annus
est
Locum
signavi
ab ortu Christi mccclv, dies
fuit,
ut
GVIDONI SEPTIMO
Rumor
ferunt^ xiv Kalendas Maii.

urbis
illius
iii
rum mutationem
ut
tantus,
est
disciplinam moresque prospexerit,
unius hominis mors minetur,
quis
si
quantamve
re-
quamquam
alii 80
complicum ex numero idem supplicium
plures, ut perhibent,
maior in
vel pertulerint vel exspectent, vix
Italia
temporibus
nostris emerserit.
Hic forte
meum
iudicium exspectes.
quamvis
creditur, absolvo,
mitius vindicare potuerint
Populum, si famae
dolorem suum
et lenius saevire et
magno praesertim
ingens ira comprimitur,
85
sed non facile iusta simul atque
in
populo, ubi
iracundiae stimulos rapidis inconsultisque clamoribus praeceps
atque multivolum vulgus exacuit.
Infelici
homini
et
compatior
sibi sub extremum 90

quoque calamitatem
praegravat, quod praescripto publico more iudicii non modo
miser fuisse, sed insanus amensque videbitur, et tot iam per annosl
sapientiae falsam famamjvanis artibus usurpasse. Ducibus qui
pro tempore fuerint edico, positum sibi prae oculis êculuni 95'TVoj*^
sciant, ubi se yideant duces esse non dominos, immo vero nec
honore auctus
et ind ignor^ qui
vitae
duces,
tempus
vellet ignoro,
sed honoratos
quoniam publicae
res
quam
insolito,
quid
cuius illud
reipublicae servos
fluctuant,
esse.
demus operam ut
modestissime gubernemus.
Tu
vale
et
privatas nostras
Mediolani,
viii.
Kalendas
Maias~[i355].
100
Fam.
Opraedura
filios
mortalium,
sors
Adam, ut
ille ait,
o vere iugum
a die exitus
usque in diem sepulturae in matrem
maxime solitudinem
et
familiae strepitu contra
grave super
de ventre matris eorum
omnium
Ecce ego
dum
requiem meditarer, magno rerum et
meum
moreiri ac
ad Arctoum mittor Oceanum.
votum prope nunc
Quis crederet ut deinceps
eumdem iuvenem ipse iam

Siquidem olim annis meis adhuc crescentibus
Rhenum quem
juvenis senem vidi,
senior viderem
circa divortia
xix. 13,
amnis
illius
ubi decrescere et bicornis esse incipit.
FRANCISCO PRIORI
112
10 fui
nunc ad radicem montium ubi
ille crescit
et nascitur
iam
decrescenti iter est mihi et inde longius ad extrema terrarum
magnus labor praesertim in tanto contrarii appetitu.

Sed
Pro publico enim bono nullus privatus
nisi irritus, non gravis.
labor non facilis videri debet. Proinde hanc ob causam non
aliam ab hoc Ligurum regnatore missus ad Caesarem profi-
ciscor,
quamque
docebit
negotio
efficax
|res
cum quo
voce praesens feriam.
Litigabo
absens litteris
profeci,
nil
arguamque eum
statuam contra faciem
et
moribus indignam fugam, ut
20 et Caesareis
meum
susceptoque
mittenti
mihi vero eatenus morigerer ut illum,
si
certe legatus ipse mihi fuero.
sit,
hanc degenerem
eius
hoc
Primo enim quae
nulli usui iter
commissa, post seorsum quae concepta mihi sunt peragam.
Vtar libertate mea et Caesaris utar patientia.

sic Italiam et
25 reditu,
post quem, ut spero,
ut nuUus
me
desertum imperium _ulciscar.
ibi
me
sic in
Sic
me
saltem,
Orabis pro felice
solitudinem totus immergar,
labor (o quid ante sepultum spero
nobilium scrutator latebrarum livor inveniat.
nullus
!)
Vale nostri
memor.
Mediolani, praepropere et inter tumultum sarcinulas strin30
gentium, xiv. Kalendas lunii [1356],
Guidoni Archiepiscopo Genuensi,
NOVI
te
scio
vis
audire
\He
is
hear the fullest details of his daily

5
pressos
adolescentiae
maturioris
xix. 16.
anxius fueris
quamque
Et profecto non amat qui non metuit.
sollicitus.
tum meum
quam de me semper
Fam.
aetatis
turbines
extinctam
et
(o
aware that Guido

life.]
Sta-
destres to
Siquidem post com-
flammam
illam
quid loquor
beneficio
Cum
tot
videam turpe iuvenibus vel

exemplum), immo igitur post illud incendium
libidinosos passim ac deliros senes
spectaculum vel
caelesti
rore
Christique refrigerio consopitum,
josemper vitae meae tenor

ille
mansit immobilis.
prope unus
cum saepe loca mutaverim,

Hunc nemo te melius nosse debet.
fuit, et
GVIDONI ARCHIEPISCOPO GENVENSI

Paulo minus blennio hospes tuus
agentem
cogita,
Quod tunc
fui.
vidisti
113
nunc
quia ^ô_magis^_progredior, eo magis
nisi
adhuc longae vijae
accelero^ et ceu fessus viator ad vesperam
"^^"^TlSf
cogitatione suspiro et calcar incutio, lassitudinem excutio et 15
gressum
ingemino
et
multiplex
taedium
vitae
obliviscor.
Itaque diebus ac noctibus vicissim lego et scribo, alterum opus

alterno
relevans
levamen
dulcedo
alia
solatio,
unus labor
ut
requies
alterius
ac
Nulla mihi delectatio aliunde, nulla vivendi
sit.
sed haec ipsa
me
praegravat atque exercet usque
20
dempta vix intelligam unde mihi labor aut requies.

Res mihi equidem inter manus creicunt, et subinde aliae atque
aliae adveniunt abeunte vita, verumque si fateri oportet, terret
me tanta coeptorum moles in tam parva vitae area
adeo, ut hac
[His health
is
good
tions of theflesh'.']
et
he
still
In rebus
has
quas fortunas vocant, optimus
aliis
ab extremis distantissimus
procul inopia, procul

dulcis
ac faciHs
fallor forte.
idque
quitur,
si
modus.
est
divitiae, procul
mediocritas praesto
Vnum
est in
struggle against the tempta- 25
to
Procul miseria,
Tuta
invidia.
quo mediocritas me
me
invidiosum forte
fecerit,
Honoratior sum, meHus dixissem oneratior,
optaverim vel semper optatae
quam
non senon mirer.
ista
vel
expediens quieti.
sit
vero,
Ita mihi videor
est.
30
unquam
Neque
maximo suisque proceribus, sed, quod

pubHcam sim dicturus ad glpriam, toti populo conspectior
cariorque quam merui. Quadriennio iam ut vides integro in
huic solum Italorum
hac Mediolanensium urbe
Hmen
ingredior.
moram
traxi,
et
35
iam quinti anni
Res hercle nec mihi unquam nec
tibi
nec
cuiquam amicorum vel levi praesagio ante visa sed humanarum rerum consuetudo est vetus ac perpetua ut sicut nihil
certum omnium quae speramus, sic nihil omnino quod praeter
spem evenire homini non possit
[He is in general favour at
;
Milan.']
Accedit habitatio ab omni tumultu civium,
vetusta devotio semper octavo
40
mane
revehit,
nisi
quem
semota ad occi-
duum magnae urbis angulum. Ambrosii hospes sum, quo 45

cum multi saepe veljiad vel noscendi ayidi se venturos dicunt,
2548
114
uncis inde negotiorum, hinc loci distantia retrahuntur.

est
sanctissimus hospes meus, ut consolationis
poraH sua praesentia atque, ut reor,
multum
50 auxilio, sic taedii ac fastidii

tari, celebrari,
premi,
Ab
aspici.
spirituali
eripit
cor-
etiam praestat
salutari,
Sic
plurimum
his stimulis tanto
frequen-
sub hospite
conquiesco, et velut alto maris e litore procellas video frago-
remque
non contingor. Ac
audio, sed fluctibus
limen vel eundi votum, vel visendi domini

55
!
me
quam
quo
nihil
tum
dextra laevaque
aliud
flexis
Ne
trans
trahit,
clausis,
nutu
frontis
nil in transitu patiens
fatiger.
lam de
60
quando
voluntas rara adigit, vel honestas,
ocuHs et labelHs
eminus salutans salutatusque praetereo,
quo
si
me debitum
dine
oHm
reHquis et brevior et notior tibi
quid tamen variante fortuna, ut
immutatum
suspiceris, qui
fit,
historia est.
de vivendi consuetu-
Victum
fueram, sum.
meum
somnum quoque. His ut addam nuHa mihi unquam

fortuna suaserit
demo potius aHquid in dies, iamque eo pernosti,
'
ventum
65
est
ut
modicum demi
possit.
Denique non
si
regiae
opes advenerint, aut e mensa frugaHtatem peHere poterunt,
aut in cubiculum longos somnos
sanum
ac vigilem lectus habet,
miens
stratis
desero
Simul
versor.
[His aim
et
Nunquam me
arcessere.
nunquam
nisi
me somnus
aeger aut doret
ego lectum
is to waste as little time as possible on the
70 care of the body.^
Id enimvero quia pro

variari oportet, et quale
potes, dicam.
nisi inter
75
Amo
soHtudinem, ut
amicos inter quos
sit, nisi
autem desiderium
silentium _diurna
nemo me
accendit.
loquacitate
ac
locorum
audias, nosse
non
soleo, sectorque silentium,
loquacior, hanc reor
ob causam quod amicorum praesentia soHto

Raritas
rarior
nunc
est.
Saepe igitur jinnuum
compenso,
rursumque amicis
Importunum negotium cum vulgo

loqui, aut omnino cum homine quem non amor tibi seu
doctrina conciHet. Ceterum more illorum, qui, ut ait Annaeus,
abeuntibus mutus
80
temporum
varietate
mihi nunc
fio.
de vitae partibus deHberant non de totaj ingruentem cogitans
115
aestatem, diversorium amoenissimum saluberrimumque adii.

Garignanum vocant, tribus, ut numerant, passuum millibus
ab ipsa urbe semotum. Rus autem in planitie elevatum et
cinctum undique fontibus, non illis quidem Sorgiae nostro 85
Transalpino paribus, sed modestis ac lucidis, tamque suaviter
invicem perplexis ac vagis, ut unde veniant seu quo pergant^
,:Vix_possit intellegi^.
and enjoys greater
\Here he continues his usual occupations
liberty in the country.']
Est hic Carthusia domus nova sed nobilis. Hinc mihi quidquid sancti gaudii sumi potest horis omnibus praesto est.
Decreveram intra
ipsius coenobii saepta concludi,
sanctissimis viris an mihi gratius incertum.
nec verebar ne qua in re praesentia

reputans
esse
non
me
mea
ne
servilis
illos
adhuc
sine equis ac famuHs, ut
posse, timui
Ita re
quod
factum
offenderet
est vitae
iUis
esset,
;
sed
modus,
officio
rari
nisi
facit hospitio
Vale.
oldfriend.]
Sic vicinam
taedio
praesens,
advenae,
admodum, quos
ne maiores
res
[7he only thing lacking
is
the presence of his
[1357.]
Fam,
fateor, legere visus epistolam
iocans Caesar
HbeHi tui
vereri
quam
sint
'
ipse
quaenam tantae
Sed quid loquor
Providisti
xx. 7.
sum, sed Flacci,
inquit,
mihi videris
Sane quae
es.'
defuit, tibi adest mediocris et elegans statura>
ludicra, tibi
100
vitae quaHtas taH dignos

tuam,
NON
cum quo
95
temulentia ac strepitus reHgioso
iUorum domum malui unde

autem absens piae famiHae devotis
actibus, quasi eorum unus, quandoHbet intersum.
Sacrum
mihi continuo Hmen patet, a quo famuH mei exulant atque
silentio obstarent.
90
iUi
Sibi ergo vel
brevitatis excusatio iusta est
enim
et
omnem
hanc calumniam
Credo, aedepol, nam et ego

cum multa scribere cupiam, pauca
quid quaeris ? An ad me Htterae pervenerint
in angustias temporis reiecisti.
persaepe idem patior

sinar.
Proinde
ut
tuaejproximis ad te Htteris meis absolutum legeris, et viva iUius 10

I
FRANCISCO PRIORI
ii6
nostri voce cognoveris,
quem
salvere iubeo, cuiusque nunc

longam ad laboris historiam nil aliud dico, nisi quod paenitet
et pudet et miseret talem virum a me et meis, immo suis
laribus, tam adverso tempore dimisisse.
Sed urgebat voluntas
15 eius,
cui prorsus obniti nefas credidi, et [ut] minaces auras, gra-
vidum coelum, turbida

strarem
sibi.
aut in fabulis
20
nubila, herbisque et floribus gaudere
imbribus uvidum viderem, et vicissim
monQuid vis ? Non aut Lycomedes Neoptolemum,

Phaetontem Phoebus maestior dimisit. Sed quid
soliti vellus arietis
agerem cum amico, cum nec horum

nec alter
cum
alter
cum nepote
aliquid,
mei
non exiguam
Cessi igitur, et dimissa animi
fiHo potuisset.
parte, anxius substiti, donec litteris suis illum
ancipitis viae partem emensum, Padumque et comites supra

sohtum tumido tunc ore ferventes evasisse didici
non ante
tamen animo quieturus quam cum suis aut tuis litteris in
;
25
Transmisso enim rege fluminum
patriam pervenisse didicero.

superest pater
oro
IUum
montes
30
et
montium Apenninus,
qui solus
fumigant
respicit
cuius sibi iuga substraverit
terram et
facit
eam tremere,
tangit
'.
Restat ut fatear te pro his novissimis diebus iure silentium
meum
queri,
arbitror,
quamvis ad hanc ipsam querimoniam
epistola
amicitiae nostrae
superiore responsum
tempus ad calculum
sit.
Quod
trahis, aut
ego
satis,
si
ut
totum
fallor,
aut
numero litterarum adhuc debitor manes. Siquidem

inter nugellas meas, quas epistolas quidam yocant, quasque
nunc maxime cuiusdam ingeniosi hominis et amici digitis
coacervo, nullius ferme quam tuum crebrius nomen erit, licet
vel tua vel mea vel amborum sors simul intemperans et inepta,
tu mihi
35
nec
sui
potus
appetens
40 multaSj ut audio, tuas
Vive
huc
quorumdam
et
meas
illuc
scholasticorum
et vale.
Mediolani,
iii.
sitis,
properantes averterit.
Idus ApriHs [1359], propere.
SOCRATI
Fam,
Socrati suo,
IAMDVDVM,
litterarum,
mi
117
xx. 15.
Socrates, cessat inter nos vicissitudo illa
magnum
absentiae remedium, cuius
cessationis
occupatio utriusque nostrum et multae forte aliae sunt
et
IUa, ni fallor,
causae.
omnium maxima, quod
Neque mirum
incipit scribendi.
materia deesse/.i
quod Tullio
id nobis accidere
Quidquid
detrahendo decrescere et in nihilum verti queat.
Quod
sciebamus, credo iam iugibus scripturis exhausimus.
unum
hodie se
Nullus tantus est acervus, qui non assidue
accidit et Attico.
offert, inter te et
formatam amicitiam
multorum
litteris
tione hac
quam de
et in
Laehum, me hortante,
gratiam reditum
re-
esse, tuis et suis et lo
audio et gaudeo mehercle, deque reconcilia-
gratias
Deo,
spiritui
aditum non
meum,
qui
gratias
ulla re
vobis.
Ille
accidit
hos animos, vos
inspiravit
Laudatis
negastis.
cum semper
Bene
aha laetior sum.
ambo
certatim stilum
incultus, tunc improvisus ac tumul-
15
tuarius ut esset et anni tempus, et diei hora, et nuntii festinatio
coegerunt.
ac
Tantis tamen plenus affectibus pietatisque facibus
stimulis
fuit,
ut
ipse,
iam memini,
scribendum lacrimas non tenerem.

erant amici
omnes vestro
Deum
testor, inter
Eratis ante oculos vos duo,
dissidio deiecti, erant
triumphantes
aemuli, erant anni praeteriti tanta concordia exacti.
Hinc
impetus incompti sermonis, hinc lacrimae scribentis.
Non
ingenium, non
valuit.
unde
est
stilus,
sed propositum et adiuta divinitus pietas
Itaque vos ut libet ego nihil laudo,
quidquid
est boni, et
consiUorum non capacem
sed rapacem.
mei amantissimos agnosco animos.
iv.
divinitatem
25
Generosos et
Benedicti vos a
fecistis et
ahunde praeberi non poterat,

nostri memor.
nisi
vestram humanitatem bonorum
modo
qui et vobis dignissimam rem
Mediolani,
20
Domino
mihi gaudium, quantum
praebuistis.
Mi
Socrates, vale
Idus Februarii, ante lucem [1359.]
30
NERIO MORANDO
ii8
Fam,
Nerio Morando,
IAM
satis
apud
rerum mearum minutias legisti, satis Ciceroniani

historia.
Ne autem solum Ciceronem
processit
vulneris
ab ignotis credas,
diligi
te
unum
illis
adiiciam, quod, licet vetus,
nova animum admiratione perfundat.
S in oculis
Pergamum
Italiae,
huius nominis in Asia

haereditas.
est,
Est hic semper
Nam, ut nosti, alia

regia, Romanorum post
Alpina urbs.
olim Attali
In hac nostra vir
est unus, litterarum tenui notitia,
datum esset; artificio

quodque optimum
habet hominis natura, mirator amatorque rerum excellentium,
auri vero quod quotidie tractat, opumque fallacium, nisi pro
necessitate, contemptor. Et hic quidem iam aetate provectior,
sed ingenio acri,
autem
lo
xxi. ii.
cum
tempestive
litteris
aurifaber, inque eo longe eminens,
forte
amicitiae
15 si
si
quibus
meum nomen
famae lenocinio confestim in
audisset,
meae studium vehementer

ille
exarserat.
Longius eam
tramitibus ad huius modestissimi voti successus
ambierit, exsequar
quid
me meosque omnes
fidei
honestarumque blanditiarum in
ut
exercuerit,
ad
me
longe
positum
famiHariter atque ardenter accesserit, ignotus facie, sed iam
proposito notus et nomine, quidve animo gereret in fronte

20
Num
me
atque oculis scriptum habens.
Quid putas
negaturum, quod nuUa barbaries,
nuUum ferox animal negasset
sibi
Delinimentis et fido ac perpetuo flexus obsequio tota virum
mente complector.
Neque enim
sat
me hominem
honeste amanti sim durior ad reddendam vicem.
si
gaudium animi vultu, voce, gestu prodere,

compos augustissimi altiora respicere et totus in
virum alterum repente converti
iam primum patrimonii sui
partem non exiguam in meum decus expendere, signum, nomen,
imaginem novi amici in omnibus domus suae angulis, sed in
pectore altius insculptam habere
partem alteram scribendis
quaecumque mihi stilo quoHbet effluxerunt. Et ego negata
maioribus sibi haud duriter scripta largiri ardore hominis ac
25 exultare, gloriari,
et quasi voti
30
rear,
IUe autem
novitate propositi delectatus.
MORANDO
NERIO
Quid
vis
moresque
sui
Paulatim
dedidicit, et
omnes mirentur
ille
119
priorem vitam, actus et studia
paene omne quod fuerat,
ac stupeant.
sic exuit,
Ad extremum, me
dehortante
admonente, ne sero litterarum studio curam
et saepius
familiaris abiiciat,
unum
ad hoc
fabrilem deseruit officinam,
rei
mihi surclus et incredulus,
gymnasium
et
artium liberalium
magistros colit, delectatione eximia, mira spe,
studiorum nescio, sed votivo,
ut 35
nisi fallor,
quam
fortunatus 40
dignus eventu, qui
rem tantoque reliquorum omnium

Et sibi quidem ingenium fervorque
tanto impetu tam honestam
contemptu appetat.
animi, civitati autem
magistrorum copia semper fuit.

quamvis et Platonem"et
Obstare sola videtur aetas hominis
Catonem tales viros, illum provecta aetate philosophiae, hunc
illi
45
haud frustra operam dedisse commeus ob hoc ipsum non indignus

Est
parte mei operis inveniat locum.
in senectute n.tteris Graiis
autem
pertum
sit
fuerit,
qui aliqua in
igitur
viro
fortasse
nomen
hic
Henricus,
cognomentum Capra, animal
50
expeditum, impigrum, frondis amans, et natura semper in
Inde autem dictum Varro extimat quod
altum nitens.
gultum
Quod
si
carpat, ut
si
mane
uterum
Haec
sit
vir-
capra, transportata littera, quasi carpa.
cuiquam, haud dubie huic nostro debitum
scias,
qui
silvam attigisset, crede mihi, distentum uber atque
55
retulisset.
olim cuncta notissima, sed noscenda ahis dicta
tibi
Quod sequitur adhuc nescis. Hic ergo talis in se et erga

me talis iamdudum orare institit, ut seque suumque larem
sunt.
adventu dignarer meo, et unius saltem

aiebat,
omnibus
luci*s
mora, sicut ipse
saeculis gloriosum ac felicem facerem.
60
Hoc
non absque difficultate aliquot iam per annos

Nunc tandem et vicinitate loci et non precibus
eius desiderium
traxeram.
solum sed obsecrationibus
et lacrimis evicit ut flecterer, ela-
tioribus licet amicis obstantibus, quibus
tur humilitas.
vesperam eodem
trepidulo ne
me
Veni ergo Pergamum

illo
honore indigna videreiii. Idus Octobris ad
viae duce qui hortator fuerat, et subinde
interim consilii paeniteret, atque ideo modis
65
NERIO MORANDO
I2Q
omnibus satagente per

70
se
ut a sensu itineris
alios,
Itaque planum iter et breve non
confabulando diverterer.
sentientes egimus.
perque
Quidam vero me
nobiles prosecuti erant ob
maxime ut tam fervidi hominis secreta cognoscerent. Cum

ad urbem igitur ventum esset, et ab amicis obviam progressis
id
75
multo cum gaudio excipior, et a praeside provinciae et a belli

duce et a primoribus populi certatim pro se quoque instante
publicum
in palatium
mire anxio
credidi
illo
domum cum
ad humilioris amici
Ibi vero ingens apparatus, coena
sociis descendi.
non philosophica, sed
regia,
non
fabrilis,
thalamus auratus, cubile purpureum,
ubi nec iacuisse nec iaciturum esse
ahum
persancte iurat,
librorum copia rion mechanici sed studiosi hominis et litterarum

nec unquam puto
noctem illam egimus
Tanta enim laetitia gestieest.
bat, ut timerent sui, ne forte in morbum aut amentiam
verteretur, sive quod multis olim accidit, etiam in mortem.
amantissimi.
Ibi
laetiore hospite
85
uUa nox acta
Inde vero die proximo honoribus

abii,
praeside ipso atque
vellem comitantibus, et
et
concursu
hominum
pulsus
multo pluribus longiusque quam

amicissimo hospite vix serum lateri
aliis
sub noctem ipse rus redii. Habes, mi Neri, quod tibi

non incognitum volebam. Hic nocturnarum epistolarum limes
sit.
lam enim haec iugiter ad auroram scribendo tuHt impetus,
fessumque matutinae quietis admonet soporifera noctis pars.
Tu vale feHciter, nostri memor. Scripta ruraH calamo, Idibus
90 avulso
95
Octobris, ante luciem.
[1359.]
5;;^ JL w"'**iy yi
**^ "
VX.TA
sunt in Htteris
tuis
F.am. xxi. 15.
haudquaquam
responsionis
iVlegentia, ut quae singula nuper viva voce transegimus.
Duo
quae
S
non
ex omnibus non praet^fereunda seposui.

se obtulerint
otiose,
quod
dicam.
Primum
Ad
haec breviter
ergo te mihi excusas, idque
in conterranei nostri, popularis
interimj
Feci autem
pavente ne vincerer.
et tantis precibus
quod me dignum
80
nobilium domos vocor
et
quidem quod
lOHANNI DE CERTALDO
ad stilum attinet, quod ad rem haud dubie
121
nobilis,
jx)etae
Atque ita te purgas, quasi ego

vel illius vel cuiusquam laudes meae laudis detrimentum putem.
Itaque quidquid de illo praedicas, totum si pressius inspiciam,
in meam gloriam verti ais. Inseris nominatim hanc huius ofRcii
tui excusationem, quod ille tibi adolescentulo primus studiorum
dux et prima fax fuerit. luste quidem, grate, memoriter, et,
laudibus multus fuisse videare.
iit
proprie dicam,_pie
[We
ought
to
who have trained our minds than
those
Nam
for our bodies.^
huic
officio
obnoxius
to those
illic
vatem
ipse
In excusatoria autem epistola nihil
est
tu, ut ais, 15
quoque coUaudo.
quo movear, nisi quod
me
nunc etiam notus sim, cui
tibi
who have cared
ideoque carmen illud tuum laudatorium
amplector, et laudatum
parum
he even more grateful to
hoc praeconio, et
et ille dignus
plane notissimum
Ergo ego clarorum hominum laudibus non delecter,

glorier ?
Crede mihi, nihil a me longius, nulla mihi
ârbitrabar.
immo
et
10
pestis ignotior invidia es^
quam
quin potius (vide
20
procul
mentium Deum testor, vix me aliud

in vita gravius pati quam quod benemeritos et gloriae et
praemii omnis expertes video
non quod aut hinc damnum
ipse propnum querar, aut contrario lucrum sperem, sed publicam sortem fleo, ad obscoenas artes honestarum praemia trans-
inde absim) scrutatorem
[This report has heen maliciously spread,^
lata conspiciens ...
me
Dicunt enim qui

temnere, ut vel
acceptissimus
sic
ille est.
oderunt,
odii causa nulla est erga
semel, idque prima pueritiae
meo
patreque
maior,
cum quo
vixit
avo
parte,
minor,
quo tempore
magnae saepe contrahuntur
rum
meae
In primis
monstratum.
autem
patre
civili
nisi
Cum
natu
35
turbine patriis
inter participes
amicitiae
30
mirabiHs ars
hominem nunquam mihi
simul una die atque uno
finibus pulsus fuit,
illos accidit,
illum odisse atque con-
Novum nequitiae genus et

me veritas ipsa respondeat.
nocendi
His pro
me
mihi odia vulgarium conflent, quibus
quidem
avo
25
aerumnarum
idque vel maxime inter
ut quibus esset praeter similem fortunam studio-
et ingenii
multa simiHtudo
nisi
quod exiHo
cui pater, in 40
lOHANNI DE CERTALDO
122
alias
curas versus et familiae sollicitus, cessit,
vehementius
coepto
incubuit,
In quo illum
famae cupidus.
omnium
satis
ille
obstitit et
negligens
mirari et laudare vix valeam,
quem non civium iniuria, non paupertas, non simultatum

45
tum
soliusque
aculei,
non natorum pietas ab arrepto semel calle

distraxerit, cum multi quam magni tam delicati ingenii sint,
quod his
ut ab intentione animi leve illos murmur avertat
non amor
coniugis,
familiarius evenit, qui numeris stilum stringunt, quibus praeter

sententias, praeter verba, iuncturae olim intentis, et quiete
50
Odiosum ergo simulque ridicst.

culum intelligis odlum meum erga illum nescio quos finxisse,
cum, ut vides, odii materia nulla sit, amoris autem plurima, et
ante alios et silentio opus
patria scilicet et paterna amicitia, et ingenium, et stilus, in suo
genere optimus, qui illum a contemptu late praestat

55
Ea vero mihi obiectae calumniae pars

argumentum trahitur, quod a prima
immunem.
altera fuerat, cuius in
aetate,
quae talium
cupidissima esse solet, ego librorum varia inquisitione delectatus
60
nunquam librum illius habuerim, et ardentissimus semper in

reliquis, quorum paene nulla spes supererat, in hoc uno sine
difficultate parabili novo quodam nec meo more tepuerim.
Factum fateor, sed eo quo isti volunt animo factum nego.
Eidem tunc stilo deditus vulgari eloquio ingenium exercebam.
Nihil rebar elegantius, necdum altius aspirare didiceram^ sed
verebar ne,
65 illa
si
flexibilis
huius aut alterius dictis imbuerer, ut est aetas

et
miratrix
omnium,
vel
invitus
ac
nesciens
Quod, ut erat animus annis audentior,

indignabar, tantumque fiduciae seu elationis indueram ut sine
cuiusquam mortalis auxilio, in eo genere ad meum et proprium
quemdam modum suffecturum mihi ingenium arbitrarer. Quod
quam vere crediderim alii iudicent. Hoc unum non dissimulo,
quod si quid in eo sermone a me dictum illius aut alterius
Jinitator evaderem.
70
cuiusquam dicto
non
maxime
75
simile, sive
idem
cum
forte
id furtim aut imitandi proposito,
factum
aliquo
sit
inventum,
quae duo semper in
his
vulgaribus ut scopulos declinavi, sed vel ^casu fortuito

esse,
vel similitudine ingeniorum, ut Tullio videtur,
lOHANNI DE CERTALDO
Hoc autem
iisdem vestigiis ab ignorante concursum.

si
unquam mihi
quid
Quod
si
crediturus
ita esse,
Nihil est verius.
crede.
es,
123
mihi nec pudor, ut credi debeat, nec modestia prae-
Hodie enim ab
animi tumor praestabat.
stitisset, iuvenilis
his
Et postquam totus inde abii sublatusque quo

tenebar metus est, et alios omnes et hunc ante alios tota mente
suspicio. lam qui me aHis iudicandum dabam, nunc de aliis in
curis longe
sum.
silentio iudicans varie
quidem
facile sibi vulgaris eloquentiae
are utterly uncriticaL]
Quod
non contemno.
diligo,
hanc aetatem pervenire

qurbu?~esset amicior
ingenio,
me
ad
attinet,
ita iudico,
ut
[His detractors
miror ego illum et
85
Et id forte meo iure dixerim, si ad

illi datum esset, paucos habiturum
quam
mihi.
Ita dico
tantum moribus delectaret
quibus esset infestior,
hoc
in reliquis, in
palmam dem
80
quam
quantum
si
delectat
sicut ex diverso nullos_
hos ineptissimos laudatores, qui 90
omnino quid laudent quidve improbent ex aequo nesciunt, et

qua nulla poetae praesertim gravior iniuria, scripta eius proquae ego forsitan, nisi
nuntiando lacerant atque corrumpunt
;
me meorum
cura vocaret aho pro viriH parte ab hoc ludibrio,
vindicarem.
Nunc quod unum
egregiam
illius
unum quod
Vbi
foedarique.
incubueram
scens
own poemSy
Nam
quod
alio stili uti,
eius opinio est
[Hefeared that
me
silebo,
the
same fate would
fuisse
hefall
100
potuisse
enim omnia quibus
hominis ingenio et
magnifice loqui soHtum.
voluisset
si
Magna enim mihi de
credo aedepol.
;
95
eius deserendi, cui adole-
inter laudes dixisti, potuisse illum
popular applause he has won.]
nisi
stili
as infact happened.~\
ex quibus intenderit palam est
lectari
non
locus exigit
mihi non ultimam causam hanc
his
queror et stomachor
restat,
frontem inertibus horum linguis conspui
stili
ingenio
intendisset,
[P. does not envy
nunc
Dante
the
lurato mihi fidem dabis, destilo,
neque de hoc unquam
Vnum
est
quod
^^5
me
scrupulosius
inquirentibus aHquando respondi, fuisse illum sibi imparem,
quod
in vulgari eloquio
atque altior assurgit.
quam in carminibus aut prosa clarior

Quod neque tu neges, nec rite cen- "^
lOHANNI DE CERTALDO
124
sentibus aliud
quam laudem
et gloriam viri sonat
has ever reached the highest rank in
all
Vno
in genere excelluisse satis est
[He admits
usfriends.]
[No one
hranches oj literature.^
his indebtedness to Boccaccio in their relations as
Nempe
me tuis obsequiis atque

unum illud oblivisci nunquam
ut sileam multa, ubi
amicitiae muneribus victum scio,
quod tu olim me Italiae medio iter festinantius agentem,

iam saeviente bruma, non affectibus solis, qui quasi quidam animi
possim,
passus sunt, sed corporeo etiam

I20
Atque
ita prius ingenii et
amare decreveras
iam lux
mox
ostendisti.
dum me
erat,
muros tandem
125
motu
visi
corporis tui
vultum mihi quem

illius et ambigua
Sera tamen diei
longo postliminio redeuntem, et intra
meritum
reverenti salutatione complexus, renovasti illum poeticum

regis Arcadii
amore Compellare virum

.
cui
'
is
cum
iuvenili ardebat
dextram
'.
not surpassed by any one.]
[1359-]
lohanni de Certaldo.
1VCVNDVM
lae
mens
et dextrae coniungere
[/ gratitude at any rate P.
Vale.
sed
egestas
Var. 25.
negotium tuae mihi semper aiferunt epistosolatii egens sum, quae mihi
tum maxime dum
inter vitae
praetervehi
primum
taedia frequens
illud
ambiguum
est.
ubi
Non possum
ais,
sane
videre te satis e
rerum mearum Mediolanensem me perpetuum fore.

De quo quod sentias siles, silentii causa expressa, quae ipsa
certe non silet, quod videlicet in sententiam meam nil audeas
dicere. Ita dum nihil dicis, plura dicis quam si multa dixisses.
successu
magna pars est.

tam paucis multipHcem et ingentem
solHcitudinem ac praevidentiam tuam, nec tuam modo sed
multorum. Amici enim ferme omnes, his exceptis qui hic
Saepe hercle silentium
10
miro nondum
patrios deprehensum, officiosa et supra
Anchise congressum
celer,
hominis desiderio, praevenisti, praemisso haud ignobiH carmine.
Video ergo in
artificiosae eloquentiae
his verbis
lOHANNI DE CERTALDO
sunt,
125
qulque mei abitus mentionem ceu infaustum aliquid
inquam alibi me terrarum mallent. In hoc

enim absque ulla prorsus haesitatione conveniunt.
Sed ubinam ? Hic discordia multa est. Pars Patavium,
exhorrent, omnes
Hae
pars trans Alpes, pars in patriam vocat.

essent, ni difficultatem impossibilitati
15
iustissimae voces
proximam
res haberet.
pro desiderio suo quisque mihi praestabit

AHi autem alio
hunc vel illum habitandi locum. In quo ego non tam iudiciorum
disonantiam, quam amoris et piorum affectuum harmoniam
;
miror
dumque
fateor varietas
acrius causas tantae varietatis
me
delectat, et glorior ita
aHoquin praeclara
ut
hebetet amor mei.
et
me
20
examino, ipsa
meis carum
esse,
peracuta iudicia perstringat atque
Ego quidem
inter
amicorum
opiniones,
si 25
quid ipse de rebus meis sentiam interroger, ubi solitudo, ubi

otium, ubi quies ac silentium
sint, etsi
potentia, voluptates absint, eo
ubi ea sint fateor
me
me
magnae
opes, honores,
Sed
enim mea, ubi
mori optabam, non his modo
suspirare respondeam.
Solitudo
nescire.
illa
interdum non solum vivere sed et

quibus abundare soHta est, sed securitate etiam
caret.
30
Testan-
ampHus Hbrorum volumina, quae oHm ibi

usquam tutius credens, quaeque non multo
tur triginta vel eo
reHqueram
post
nihil
praedonum manibus vix elapsa mihique ex insperato

nunc etiam et tremere videntur, et turbidum
statum unde evaserant fronte portendere ita mihi diver-
reddita, paUere
loci
35
sorium illud amabile et
[He Jinds
it difficult to
impossihle
to
ruris
optatissimi spes
make any
aufertur
choice as to his residence,
and
foresee the resvlt of a change.^
Transeo autem,
memor me de his tecum anno
altero,
dum
nos 40
haec eadem urbs et domus haberet, multa diseruisse nosque
omnibus, quantum nostro consiHo

genter excussis in
hoc
demum
fieri
potest,
resedisse,
ut
haud negHItaHae
atque
Europae rebus hoc in statu manentibus, non modo non

alter Mediolano tutior rebusque meis aptior, sed nullus
omnino usquam praeter Mediolanum plene mihi conveniens

Ipcus esset.
Vnam excipiebamus urbem Patavii ad quam
;
45
lOHANNI DE CERTALDO
126
postmodum
profectus,
ac
de proximo profecturus sum, ut
utriusque loci accolis desiderium

50
minuam, quod nolim, sed
meum, non
dico tollam aut
Quamobrem
alternatione leniam.
an tu sententiam mutaris nescio
ego enim in proposito sum,
ut huius magnae urbis strepitum,
haec taedia aHis taediis
urbanis in totum permutare boni nihil, mali forte aliquid, et
haud dubie plurimum habeat
laboris
55
Quod proximum
[If he could jind

to
it.'\
in tuis litteris erat elegantissime cavillaris,
non merear, propter coniunctio... [// is those who are nearest

Vt omissis iocis rem ipsam
to us who can injure us most deeply.']
plane noveris, vulnus illud Ciceronianum de quo ludere sole-
quod
Cicerone
scilicet etsi
nem tamen nimiam

60
a home where there was true solitude, he wouldfly
bam, ludum mihi
dum
et
laesus sim
vertit in luctum.
Parum
deerat anni circulo
in dies peius habens, inter taedia et angores, inter
fomenta senescerem.
medicos
Ad extremum, dum non modo
sed vitae quoque pertaesum esset, statui sine medicis

65
quem-
exitum opperiri, meque Deo ac naturae potius

committere quam his unguentariis in meo malo suae artis
experimenta captantibus. Atque ita factum est. IUis exclusis,
cumque
rei
caelestis
ope medici ac unius adolescentis qui mihi servit et in

meaque, ut dicitur, impensa medicus evasit,
meo
70
fastidii,
ulcere
fomentorum memor, quae mihi ex omnibus

veram, usus opera, et adiuta per
salubriora nota-
abstinentiam
naturajj
ad
salutem ipsam, unde magnis passibus discesseram, pedetentim

[He mentions an incident of some Italian frinces
redeo
.
finding a refuge for the night hy using
his, P.^s,
name.]
Homeri librum qui

75
tibi accommodem,
reris,
emerim,
si,
ut
Patavii
erat
venaHs
mihi
est,
quem
Leo noster^tibi
oHm
ab
p^^quando, ut ais, alter
j,
j..3A;^,). atque aHis studiosis conterraneis nostris e Graeco in Latinum
lUum ego Hbrum vidi sed neglexi, quod meo impar
vertat.
Sovisus esset. Haberi autem facile poterit, iHo agente qui mihi
Leonis ipsius amicitiam procuravit, cuius apud iUum efficaces
Quod
petis
extremum,
est
videlicet
-.
erunt Htterae, et ego meas adiiciam.
Si
is
forte nos frustratur
lOHANNI DE CERTALDO
liber,
quod non
127
meus praesto erit. Nam et ego

Graecarum omnium cupidissimus
suspicor, tunc
eius translationis in primis et
litterarum semper
fui, et nisi meis-principiis
invidissetôrtuna, 85
haudquaquam opportuna mors, hodie

quam elementarius Graius^sem.
et praeceptoris eximii
forte plus aliquid
Et nunc coeptis
vestris
pro
virili
parte libens faveo, ut qui
translationem illam veterem, Ciceronis opus,

ligere
Latinitati perditam, ut multa
alia, et
quantum
Flaccus
cuius principium Arti Poeticae
est,
intel-
inseruit, 90
doleo et indignor, et in
hac tanta sollicitudine rerum pessimarum, hanc tantam opti-
marum
negligentiam aegre fero.
oportet
quod
si
Musis
potest,
succurri
Nam
si
\0n
word
dicis, soluta
Ferre
merx
quem
transtulit.
Verba enim
'
ApoUine.
litoris
95
merx
in the nominative.^
oratione res agenda
hoc ipso loquentem Hieronymum audite,

Temporibus
fiat
Arabum Rubrique
the use of the
ad verbum, ut
nostroque
faventibus
Nulla mihi vel Serum, vel

gratior
Sed quid agam
externa industria nostrae forsan ignaviae
in
proemio
est,
libri
de
De
ab Eusebio Caesariensi editum in Latinum
100
ipsa posui viri ipsius utriusque linguae
aliarumque multarum peritissimi, et in ea praesertim facultate
non videtur linguae gratiam

ad verbum exprimat in
eumdern in sua lingua p^rosae 105
plus aliquid dicam
Latinum
videbit ordinem ridiculum et poetam
verbis interpretetur
eloquentissimum vix loquentem.' Haec dixi, ut, dum tempus
Ego rem utcumquefieri
est, videas ne tantus labor irritus sit.
tanta enim mihi litterarum nobiUum fames est, ut
cupio
valde esurientis in morem, qui coci artificium non requirit, uo
fiendum ex his qualemcumque cibum animae magno cum
desiderio exspectem. Et profecto quoddam breve, ubi Homeri
principium Leo idem sjolutis Latinis_.yi:bis, olim mihi quasi
totius operis gustum obtulit, etsi Hieronymi sententiae faveat,
habet enim et suam delectationem abditam 115
placet tamen
epulae,
quaedam
quas gelari oportuit, nec successit, in
ceu
quibus etsi forma non haereat, sapor tamen odorque non
f amosissimi.
interpretatione
Si
cui
'
mutari,
inquit
Homerum
;
lOHANNI DE CERTALDO
128
I20
pereunt.
Pergat ergo bene iuvantibus deis, et
perditum
restituat.
Nam
prosequetur.
Homerum
nobis
Quoad alios, pium propositum divinitus

quod Platonicum volumen, quod ex illo
Transalpini ruris incendio ereptum domi habeo, simul poscitis,
vestrum mihi commendat ardorem
et id
ipsum paratum
erit
Nec omnino aliquid tantis coeptis per me deerit.

Sed videndum vobis est, ne hos duos tantos principes Graiorum
tempore.
125
uno
fasce convolvere iniuriosius
divinorum
gravet
pondus
duobus alterum,
auspice, e
Vale.
prius scripsit.
et mortales
sit,
ingeniorum.
me noveris
Deo
Fam,
xxiii. 8.
multo quam pro utriusque nostrum fortuna
litteras tuas, Caesar, aliquot
ad
Aggrediatur,
primo qui multis saeculis

Mediolani, xv. Kalendas Sept. [1360].
et illum
Carolo IV, Imp, Aug,
SVAVIORES
humeros prae-
mensibus postquam datae erant
pervenisse; simulque cratera pretiosissimum
quem
mihi
utar,
non meae quidem sed tuae sortis munus eximium destiO non hominum modo sed rerum omnium sors
nasti.
auro solidum atque asperum signis
',
ut Vergilii verbis
stupenda
Vasculum insigne materia, insigne
artificis
ingenio,
sed super omnia ore Caesareo consecratum, a tuis in meos
quamvis ego illo quidem non tam utar hoc communi usu, quam libabo, dicerem, ad aras, si nobis qui veterbius
mos esSet nunc vero mensis lautioribus rarum ad spectaculum
translatus usus,
10
adhibito dies festos exornabo, habebo illum in deHciis, ostendam
mirantibus amicis et gaudentibus

epistolam
15
immeritae gloriae certam fidem,

vabo, quotiensque
nec minus aeque ûream
quam
dum
meaeque
licet
vita comitabitur, asser-
tu bonus ego felix sim probare voluero,
denique gemino semper tali

quo grates agere tentarem, si aut mihi
sat virium ad exprohiendum tam vehementes animi conceptus,
aut tibi ad tuorum affectus intuendum verbis opus esset.
Quid vero nunc ad litteras ipsas dicam ? Tu qui regibus
ad iudicium
munere
20
tuam, quam ad tuae humanitatis
illa
vocabitur
gloriabor, pro
CAROLO
me
iubes, qui gentibus imperas, tu
quam imperium.
129
rogas, Caesar
quam
tanto magis precibus moveor

tua est virtus
IV
Sed quid
promptitudo, hic rerum perplexitas multa
mearum
quaeso tot
clamor
epistolarum
Ego autem
praeceptis, quanto maior

fiet
est.
Hinc animi
Huccine enim
25
pervenit, ut
irritus
vocatus totiens, tam diu tamque anxie tamque a multis ex-
extremum
spectatus, ad
litteris profiteri
Quid
inquam,
hic,
te voco.
Italiam
Tu me
vocantem ad
te
tua dignata clementia
Caesar
fiet
Tu
Tu me
auctoritate
te voces,
quodque
est, desideres,
me
ad delectationem honestam, non
in
in
exspectes
Germaniam, ego
in 30
superas, ego te causa.

infiteor,
iucundamque,
ego te ad virtutem atque oflRcium necessarium ac debitum
unum
usque adeo, ut ob hoc

executio
te
lucem editus videare
in
felicem caelo, clarum posteris
cuius
transmissura
sit.
35
Parere tamen est animus, et causa victor, tuo imperio vinci

velim.
Sed multa obstant.
Primum
non
aestas sic naturae
vivere sed languere
meae
hostis, ut
quodammodo
hac temporis parte
videar ac torqueri, quae
molesta mihi semper fuit, quid nunc putas quando minus

aestum forte metuam sed laborem magis ? Nunquam tam
si
iuvenis
quidem
nec sentieham
fui ut nescirem
me
senescere
40
sciebam vero
quin hactenus, ceu qui navi vectus dormiens

]
secundo alveo descendit,
procedebam.
nil sentiens
Ecce iam
sensim^ Caesarj incipio aetatem sentke, fragiHorque et in dies 45

Accedit quod, etsi tu omnium maior, etsi tuus
tardior fieri.
ille
penes
quem iamdudum ago, non modo licentiam daturus

animum eius novi, ipse quoque venturus si tu
videatur, sed ut
iubeas, mihi tamen,
dum
Verum hoc non magni

negaturus domino suo
sub umbra eius sum, Hcentia opus
sit.
Quid de HbeUis autem meis faciemus, quorum mihi

nimium,
at
pro ingenii ac doctrinae inopia
forte onerer potius

affectus
sum ut
vides, Caesar.
2548
est.
facio, quia, ut dixi, nihil iUe, ni fallor, 50
quam
orner, longa
sine ilHs esse nesciam
non AJpium
satis est,
etsi
non
quibus
etsi
tamen consuetudine
sic
His transvehendis, ut
sola obstat asperitas et longissimi
55
CAROLO
130
IV
praedonum metus et viarum mille pericula,

quorum extimatio saepe quidem ad illud sapientis Hebraeorum flectere animum me cogit, ubi cunctas res difficiles
labor itlneris, sed
praegnanti brevitate pronuntiat.
60
modo
dubitat, vivat
senuit,
si
intellexit
Sic est enim, et sic esse qui
senium
et ante
intelliget
marcuit atque oculis clausis
inter difficilia ac perplexa quid cogitem.
mei
65 et superioris
i
fidelis tui
yenire quantamque
et
tibi
Si cedente aestate,
consensus et viae comes adfuerint,
moram
placitum
praesentia
memor.
Caesar, nostri
trahere, et librorum
aNNO
exacto
post
/xadolescens mihi
ille
Vive
consolari.
vale,
et
feliciter
Patavii, xv. Kalendas Augusti [1361].
Fam.
tuum
discessum
contigit,
xxiii. 19.
quem
tibi
generosae
indolis
ignotum doleo,
etsi
quem saepe Venetiis in domo tuo, quam

apud Donatum nostrum vidit, utque est mos
probe te noverit,
inhabito,
et
5 aetatis illius,
et tu illum noris
et in litteris illum meis videas, ortus est
Adriae in litore ea ferme aetate,
cum
Vt vero
observavit attentius.
qua datur eminus,
nisi fallor,
qua tu
ibi
agebas
antiquo plagae ilHus domino, eius avo, qui nunc praesidet.
Verum
Adolescenti origo ac fortuna humilis.

10 gravitas vel in
meum
carmen, duodecim ut
diebus ad vesperam
inventionis
Est
scis
distinctum eglogis, undecim
tenax.
vis
pectus, iamque, ut ait

vixerit
atque ut spero
ita,
Bucolicum
ut singulis
eglogam, novissimeque duas
haesitans recitaverit, quasi sub ocuHs
sibi praeterea,
magna
rapax
optimum
unam mihi
tam constanter nilque
facile,
est
continuis diebus îdicit, memoriterque servavit
liber esset.
abstinentia et
sene laudabiHs, acre ingenium ac
jaemoria et capax, quodque
profecto
sodalium et patriae absentiam sola Caesarei vultus optata
multum mihi
15
nam
non senuit, mihi crede, sed

iter longum egit.
Dicam tamen
alioquin,
quod
raro nostra habet aetas,
ac nobilis impetus, et
Maro,
et ipse facit
cum tempore
vaticinatus est pater, aliquid
magni
creverit,
erit.
amicum Musis
nova carmina,
et si
quod de Ambrosio
lOHANNI DE CERTALDO
131
pauca de multis.
Multa de illo iam nunc dici possunt
unum. Nunc etiam audi et virtutis et scientiae
fundamentum optimum. Non vulgus tam pecunias amat et
;
Audivisti
expetit
labor
quam
ieiunioque et
vigiliis
multa
me
Nummos
hic odit ac respuit.
Victui necessaria vix admittit.
est.
lis
quam
filius
filius,
ut
mecum
moribus
est
ingerere irritus
Solitudinis studio 25
Quid
certat, saepe ille superior.
sic
quem genuissem
mos
illi
promeruit ut non minus mihi
carus
sit,
et fortassis eo carior
quod
adolescentium nostrorum, imperare vellet, hic
parere studet, nec suis voluptatibus sed meis vacat obsequiis, 30

et
hoc quidem nulla cupidine seu spe praemii, sed solo amore
lam
tractus, et fortasse sperans nostro fieri melior convictu.
ante biennium ad
me
venit, venissetque
utinam maturius
per aetatem non multo ante potuisset.

ôaâs _
sed
Familiares epistolas
multi :utinam pretii essent, inter confusionem exemplarium et
(-1)
occupationes meas paene iam desperatas, et quattuor ab amicis
opem mihi
pollicitis
desertas, iste
tentatas,
si
quaginta
hanc
illis
inseruero,
complebunt,
quas
praestante Deo, aspicies,
nimium volumine
non vaga quidem
autem
oculos mulcens, rope
quam ad legendum
princeps
ait,
ab omnibus calle medio
sit
capi possent
numerum trecentarum
tu olim illius manu
qualis est scriptorum seu verius
aliud
et
unus ad exitum perduxit, non quidem omnes,
sed eas quae uno non enormi

quae,
soluto aejjnaone_ editas^ quae ut multae numero, sic et 35
scriptas,
pictorum nostri temporis Jpnge

afliciens
ac fatigans, quasi ad 45
inventa, et non, ut
grammaticorum
castigata et clara seque ultro oculis ingerente, in

nihil
omnino grammaticae
artis
quadam
qua nihil
omissum
dicas.
50
ultimum sit litteris quod

primum in animo meo fuit, est hic quidem in primis ad
poeticam pronus, in qua si pergit usque adeo ut cum tempore
animum firmet, ad certum aliquid et mirari te coget et gaudere.
Adhuc tamen per imbecilHtatem aetatis vagus est, necdum
satis quod dicere velit instituit, sed quidquid dicere vult, alte
K 2
Et de
40
ac luxurianti littera,
littera quasi legitera dicta sit, sed alia
orthographicum,
et quin-
his hactenus.
Vt vero
in his
55
lOHANNI DE CERTALDO
132
admodum
6c
dicit
atque ornate.
non sonorum modo

poetae senis putes,
nisi
animum
ac stilum,
illi carmen excidit

lepidum maturumque, et quod
Itaque saepe
sed grave et
noscas auctorem.
et ex
non dicam
conflabit, et imi tationem
Firmabit, ut spero,
unum suum
multis
proprium
ac
fugiet, sed celabit, sic ut
intulisse videatur.
novum quoddam Latio

Nunc usque autem imitationibus gaudet,
quod suum habet
aetas
nulli similis adpareat, sed ex veteribus
illa,
interdum
et
65 raptus ingenii, contra poeticam disciplinam
ut operis lege vetitus, referre pedem,
non
ille
In primis sane Virgilium miratur.
possit.
cum enim
nisi
dulcedine
alieni
altum
sic in
desilit,
visus et cognitus,
Mire
id
quidem
multi vatum e numero nostrorum laudabiles, unus
Huius hic amore
mirabilis est.
et illecebris captus, saepe
Ego autem qui illum mihi
70
carminum
75
eum talem fieri qualem me

ipsum ac gaterne moneo videat quid
Curandum imitatori, ut _q uod scribit .i.mile..iLQn idem
agit.
sit, eamque similitudinem talem esse oportere, non quaHs est
imaginis ad eum cuius imago est, quae quo similior eo maior
particulas suis inserit.
succrescentem laetus video, quique

esse cupio, familiariter
laus artificis
sed qualis
saepe diversitas
sit
cum magna
et quem
ad patrem, in quibus
fiUi
membrorum, umbra quaedam
pictores nostrijierem vocant, <jui in vultu inque oculis

cernitur,
80 in
simihtudinem illam
memoriam
nos reducat,
facit,
sed
omnia sint diversa
quod hanc habeat vim. Sic et
redeat,
simile aliquid
sit,
multa
nec deprehendi possit,

85 simile
queat potius
utendumque
coloribus,
denique Senecae
nisi tacita
dici.
res
in
mentis indagine, ut
Vtendum
aliud et melius.
cum
lateat,
intelligi
igitur ingenio alieno,
verbis.
Illa,_oetas facit,
favos versis, ut ex
occultum
idipsum simile
Illa
enim
simili-
haec^mias. Standum
quod ante Senecam Flacci

non servatis
scribamus scilicet sicut apes mellificant,

90 sed
patris
filio
ad mensuram
nobis providendum, ut
abstinendum
consilio,
si
est ibi jiescip^jquid
sint dissimilia, et
quam
tudo latet, haec eminet.
quae statim viso
cum tamen
maxime
multis et variis
unum
erat, ut
floribus,
fiat,
idque
lOHANNI DE CERTALDO
Haec dum saepe secum agerem
et ille
tale
responsum daret
Sed
fateor ita esse ut dicis.

raro,
multorum atque ante
Hic ego admirans
Si
enim mille passim
alienis uti,
quid
iudicii
'
'
95
permiserim ab exemplo.'
inquam
'
enim inquit et
paucis quidem et id
Intelligo
'
:
alios vestri
minibus invenis, scito id non
semper intentus ceu
nuper ex more illum ad-
patrios monitus audiret, incidit ut
monenti
133
mei
'
tale
fili,
esse,
meis in car-
sed erroris.
Etsi
talia in poetis sint, ubi scilicet alter alterius
verbis usus est, mihi
tamen
nihil operosius in scribendo nihilque 100
difRcilius se offert, quam et mei ipsius et multo maxime praecedentium vitare vestigia.
Sed ubinam, quaeso, est unde
'
hanc tibi licentiam ex me sumis ? '
Sexta
inquit ' tui
'
haud procul a fine versus unus

ita desinit
sensi enim, illo
atque intonat ore.' Opstupui
loquente, quod me scribente non senseram, finem esse Virgiliani
versus sexto divini operis
idque tibi nuntiare disposui, non
quod uUus correctioni amplius locus sit, carmine illo late iam
Bucolici carminis egloga est, ubi
105
cognito ac vulgato, sed ut te ipsum arguas, qui mihi errorem
meum hunc indicari prius ab alio passus sis, vel si id forsan uo

ignotum tibi hactenus fuit, notum esse incipiat, simulque illud
occurrat, non solum mei studiosi licet hominis, multa tamen
litterarum et ingenii penuria laborantis, sed nec ullius cuiuslibet
docti viri studium sic par rebus, quin
humanis
a
quo
est
modicum hoc quod scimus
aut possumus.
mecum ipse Virgilium ores det veniam, nec

cum ipse Homero, Ennio, Lucretio, multisque
et
rapuerit, ego sibi
Vale.
non
suburbano
Novembres
Vicentino
scribendi materiam inveni.
diem Patavio
modicum
rapui, sed
Ticini, v. Kalendas
Pulici Vicentino,
IN
multum semper
desit inventionibus, perfectionem sibi reservante illo, 115
per
Ita
Postremo
moleste ferat
aliis
si,
multa saepe
inadvertens
tuli.
[1366].
Fam,
xxiv. 2.
noctem hospitatus novam

enim accidit ut sub meri-
digressus, patriae tuae
limen attingerem, vergente
120
PVLICI VICENTINO
134
iam ad occasum sole. Ibine igitur pernoctandum an ulterius

procedendum (quod et festinabam et longissimae lucis pars
bona supererat) deliberaturus haerebam
dum ecce (quis se
;
amantibus
celet
abunde parva
omne
lo et
magnorum
tuus, et
?)
illa civitas tulit,
dimovit.
Ita
aliquot virorum, quos
gratissimus interventus
enim fluctuantem animum
dubium
alligastis varii
iucundi fune sermonis, ut ire cogitans staret, et non prius
diem quam noctem adesse perpenderet. Et illo die et

saepe alias expertus sum, nulla re alia magis tempus non
labi
quam
Magni fur^s
colloquiis amicorum.
nullum tempus minus ereptum, minus
perditum videri debeat, quam quod post Deum amicis imsentientibus eripi
temporis sunt amici,
15
penditur.
Illic
ergo, ne infinita recenseam, meministi ut forte
mentio nobis oborta
Ciceronis
20
doctis
hominibus
fecit
in
etsi
esse solet.
unum versi omnes
tractatum
est.
panegyricum
Symbolum
est,
Ille
;
admodum
quae crebra
tandem
vario colloquio finem
nihil inde aliud
quam de Cicerone
confecimus, et palinodiam
sibi,
seu
dici placet, alternando cecinimus.
Sed quoniam in rebus mortalium
nuUusque hominum
nihil constat esse
perfectum,
quod merito
carpi
queat, modestus etiam reprehensor inveniat, contigit, ut
dum
25 in
est in
quo non
aliquid,
Cicerone, velut in homine mihi super omnes amicissimo et
colendissimo, prope
omnia placerent, dumque auream illam
eloquentiam et caeleste ingenium admirarer,
morum
levitatem,
multisque mihi deprehensam indiciis inconstantiam non lauda-
Vbi cum omnes qui aderant, sed ante alios senem illum,
mihi nomen excidit, non imago, conterraneum tuum,
annis verendum litterisque, attonitos viderem novitate sententiae, res poscere visa est ut codex epistolarum mearum ex
rem.
30 cuius
arcula
promeretur.
in
medium
addidit
aHmenta
enim ad coaetaneos meos scriptas,

et amoeno quodam laborum
diverticulo, antiquis illustrioribus inscribuntur, quae lectorem
non praemonitum in stuporem ducant, dum tam clara et tam
sermonibus
35
Prolatus
paucae
ibi,
inter multas
varietatis
studio
vetusta nomina novis permixta compererit.
Harum duae
ad
PVLICI VICENTINO
ipsum Ciceronem sunt
mores notat, altera laudat
altera
135
Has tu intentis omnibus cum legisses, mox amica 40

lis verbis incaluit, quibusdam scripta nostra laudantibus et iure
reprehensum fatentibus Ciceronem, uno autem illo sene
obstinatius obluctante, qui et claritate nominis et amore
ingenium.
captus auctoris, erranti quoque plaudere et amici vitia
quam
virtutibus amplecti mallet
damnare videretur hominis tam

Itaque nihil aliud vel mihi vel
nisi
ut adversus
omne quod
obiectaret, et rationis
identidem protenta
Dumque
meo.'
re
aliis
quod responderet habebat,
diceretur, splendorem nominis

auctoritas.
unquam
ulla in
posset, claudebat oculos, et quasi verbo
mihi ergo
heu
non de homine, sed de deo
percussus avertebat frontem ingeminans
Cicero meus arguitur
Succlamabat
parcius, oro, parcius de Cicerone 50
ab eo quaereretur an errasse
Ciceronem opinari
45
laudati.
locum teneret
manu
cum
omnino
discernere, nequid
? '
quasi
deum fuisse TulHum 55

opinaretur an hominem. Incunctanter deum ille respondit,
deum inquit eloquii'. Recte'
et quid dixisset intelligens,
inquam, nam si deus est, errasse non potuit. Illum tamen
deum dici nondum audieram. Sed si Platonem Cicero suum
deum vocat, cur non ut deum tuum Ciceronem voces, nisi quia 60
Ludo
deos pro arbitrio sibi fingere non est nostrae religionis.'
hominem, sed divino ingenio, fuisse TuUium scTo.'
inquit ille
Hoc inquam utique rectius. Nam caelestem Quintilianus
Sed si homo fuit, et errasse profecto
dicendo, verum dixit.
quodam
ageretur.
Quaesivi igitur an
'
'
'
'
'
'
'
'
'
potuit et erravit.'
in
Haec dum dicerem, cohorrebat,
et quasi
non
65
famam alterius, sed in suum caput diceretur, aversabatur.

Ego vero quid dicerem Ciceroniani nominis et ipse mirator
maximus ? SeniH ardori et tanto studio gratulabar, quiddam

tantam unius ingenii revescilicet Pythagoreum redolenti
rentiam esse, tantam religionem, ut humanae imbecilHtatis in
eo aliquid suspicari sacrilegio proximum haberetur, gaudebam,
mirabarque invenisse hominem, qui plus me illum diligeret,
quem ego semper prae omnibus dilexissem, quique, quam mihi
;
70
PVLICI VICENTINO
136
puero
fuisse
homo
si
memineram, eam de
radicatam
75 altissime
fuit Cicero,
senex opinionem gereret
illo
nec cogitare quidem posset ea aetate,
consequens esse ut in quibusdam, ne dicam
Quod ego
multis, erraverit.
scio, etsi
certe
iam partim
adhuc nulHus aeque delector eloquio
cogito, partim
nec ipse, de quo
loquimur, Tullius ignorat, saepe de propriis graviter questus
quem
80 erroribus,
de se sensisse fateamur, laudandi
nisi sic
magnam
dine et notitiam sui ipsius et
Ceterum nos
laudis eripimus, modestiam.
demum
sermonem, hora
libi-
partem philosophicae
illi
die illo post
longum
interpellante, surreximus, atque inde
integra lite discessum est
85 of the two letters to Cicero.~\
[He
Vale.
is nozo
11 1.
sending Pulice a copy
Ex itinere.
Idus Maias.
[1351-]
Fam,
Socrati suo.
Ate principium, in te
optasti,
xxiv. 13.
Habes
finis.
ergo,
mi
Socrates,
quod
librum e meis magis multa rerum ac verborum
imparitate contextum, haud immerito delicatas aures offen-
surum opus
5 varius,
et velle
quamvis, ut
est
suum cuique
animus mortalium vagus et
est,
quibusdam
quaHtas rerum non placebit, ipsa haec

Ignoscent vero aHi
si
sit
fortasse,
me non mea
meminerint huc
quibus
placitura varietas.
sponte sed
amicis tractum precibus descendisse, parendique cupidine nec
aHena iudicia nec occupationes meas atque irreparabilem huius

10
exigui et incerti temporis pertimuisse iacturam.
quid offenderit, non mihi, sed

*
hoc volui
negHgentior
negare iUe
sui.'
nil
tibi
veniam
tu,
si
:
potuit tanto mei amantior quanto
Sed quidem nuHus
cui famae propriae constat impendio.

15
Nam
dabis, et dices
pluris est amjcus,
quam
Multis, et praesertim
fama est, quam qui pro amico

haud dubie viHora contemnet, si res exigat. Et hoc
bonis, vita atque operibus carior

spreverit,
quidem opus adolescens coepi, senex perago

immo vero
coeptum prosequor. Vnum est enim hoc ex omnibus, cui
supremam sola mors imponet manum. Quomodo ego aHum
Aut quaenam dies
20 amici coUoquii quam vitae finem sperem ?
;
SOCRATI
me
spirantem inter eos tacitum
sepultusque loqui cogito
efficiet,
137
cum
quibus ore gelido
non rerum sed temporum rationem habui.

Praeter has enim ultimas yeteribus inscriptas illustribus viris,
Hinc
sane
unum
quas propter similitudinem novitatis sciens
locum
primam quae
contuli, ac praeter
simul in
25
dictata serius praevenit
comites et locum praefationis obtinuit, cetera paene omnia

quo inciderant scripta sunt ordine. Ita enim et progressus mei
seriem (si ea forte cura fuerit), ^vitaeque cursum lector intel-
In quibus fateor, ne semel dicta repeterem, bisque vel
liget.
saepius
idem ponerem, quod incipiens promiseram ad plenum

non potui. Volui quidem, sed multitudo rerum
praestare
obstitit varietasque ipsa, et occupati interim intentique aliis
Nunc quoniam
animi violenta distractio.
calamum
et hinc
multa circumsonant atque in diversum vocant, et quantum
35
vitae restet incertum habeo, et hic liber satis crevit, nec nisi
iusti
voluminis meta transcenditur, plurium capax est
quae
huius quidem generis scripta iam supererant, his avulsa extra
ordinem
autem,
alio^
si
quid
quodam
tale
habitura,
quando
et vos eo estis
ponenda meis
to
rursus
alio
claudenda
venient
meum
animo, sodales, ut
et ego ita
arbitrer
he one of those
Quae scribenda ^ i4^
sum
ut vota vestra semper ante-
\He hopes
who enjoy only
volumine,
aliquid vobis
that he
zvill
their ozon works.']
not be thought
Vale.
[i 361.] 45
In Epistolas Rerum Senilium ad Simonidem suum

Praefatio.
OLIM
huius
vitae
Socrati
annus
j-
nunc etiam sum scripturus, ab aetateiam ô^ê^
nomen
subtrahi nolitis
volumine.
digessi
meo
ille
scribens
Sen,
i.
i.
questus eram,
mcccxlviii omnibus
amicorum mortibus
spoliasset
quo
me
dolore,
quod
aetatis
prope
solatiis
nam memini,
Quid nunc primo

et sexagesimo faciam anno, qui cum cetera,ornamenta f erme
omnia, tum id quod carissimum unicumque habui ipsum mihi
questibus et lacrimis cuncta compleveram.
AD SIMONIDEM PRAEFATIO
138
eripuit.
Nolo per aliorum casus stilum ducere, ne
mihi fletum renovet memoria, et annus hic pestilens qui
Socratem
tristis
maxime Cisalpinam Galliam
illum in multis locis perque hanc

10
non aequavit modo, sed
vicit
quique inter ceteras Medio-
lanum, florentissimam frequentissimamque urbem

malis intactam,
iterum in querelas, neque hac aetate neque
omnino me
15
potero
gemitus
Ad
20
dignas, cogat.
Spero non
nego.
si
si
quam
his
hactenus
paene funditus exhausit, me, quod nolim,
me
iis
studiis
neque
Multa mihi tunc permisi quae nunc
flentem cernet amplius fortuna
minus, siccum sternet ac tacitum.
stabo
Turpior
est
ruina.
quod dicturus sum progredior. Est ad Socratem Liber

Familiarum Rerum noster, corpore quidem ingens et si sinereproinde quod illic praesagiebam video,
tur ingentior futurus
id
nuUus mihi alius epistolaris stili quam vitae finis ostenditur.

Itaque si quid tale mihi deinceps vel amicorum instantia vel
25
rerum necessitas extorserit (ego enim rerum conscius mearum

non quid iam sarcinis adiiciam quaeso, sed quid detraham),
totum tibi inscribere est animus^, cui prosam familiariorem scio
Quantum sane vel rerum vel vitae superet inquantulumcumque tamen id fuerit, boni consules
modicum, totum sit. Neque vero secundi loci
quam carmen.
certum
quod,
est
etsi
sortem indignabere, aut Socratem

30
tibi
praelatum credes, sed
nondum cognitum qua opus

quo tum multa sunt ad te, cui necdum
quin hoc ipsum quidquid erit,
Simonidis nomen indideram
Eo gratius accipies quo
quasi enim iactum retis tibi dono.
serius et libratiora enim et rariora esse solent senurri dona quam
memineris ea te mihi tempestate

illud
incoeptum
est,
in
35
iuvenum.
[1361.]
Talarando, Alhanensi Episcopo et Cardinali,
Sen.
i.
4.
IITTERAS pridem tuas, amantissime pater, inque eis apoI stolicum praeceptum, reverenti gaudio stupens legi, ad quas
iustum respondendiispatium non

Respondi tamen, ut potui, idque perbreviter, sed pure
familiaris tui illius festinatio
dedit.
TALARANDO, ALBANENSI EPISCOPO

et
quod
notae
litteris defuit
Ecce nunc iterum
fui.
aliis
iidei nuntii
atque
pulsor et nuntiis, quibus et stupor
Nam
sit
meus
litteris
gaudium.
crescit et
non gaudeat, si
qui me magicum non tantum
quaeso, non stupeat, simulque
quis,
amicus
commisisse contentus
de eadem re et
aliis
139
vicario lesu Christi,
opinionem hanc, de me falso

conceptam semperque hactenus contra tuum eloquium ac
suspicari sed affirmare soleat,
10
multorum illam exstirpare volentium pertinaciter defensam,

nunc repente non modo deposuisse, sed opinione alia permutasse tam diversa, ut, cuius horrere videretur alloquium atque
aspectum, eius nunc secretam conversationem ac fidele obse-
quium
donis poscat et precibus
potest prosternique mendacio,
cum
aliquamdiu iacuerit,
Parcat autem
Magnus
ille
praeterea
illi
vir,
non
vis veri.est
Ter
extingui.
iurisconsultissimus,
nisi forte
non
impelli
se
ipsum,
15
falsae ilHus opinionis auctor fuit.
nempe
tui ordinis
quodque
non ultimus,
mirabiliorem
error
quamvis error nuHus maior
ille
aHquis, sed
possit esse
odium solum
quam
et 20
facit
admodum
errorem, et experientiae multiplicis et provectae

aetatis
altius assurget et clarius.
Deus, qui
quidem
Magna
fuit,
crimen, neque
vero tam turpiter quisquam errat, quamHbet ridiculum aHquid
25
ineptum sibi ignorans finxerit, quam qui sciens Deum odit

aut proximum. Quaecumque demum fuerit causa, magicu-m
iUe
me
dixit nec erubuit afferre rationem,
legerem, seu legissem
En
ingenia, quibus
rerum summa commissa
quotiens riserimus tu nosti, eo ipso

cui delator
meus
cuperem
desiit,
sit
De
nonnunquam
persuaserat, donec iHo
evecto res ludicra esse

coepit ac dolorem
quod VirgiHi Hbros
et invenit fidem.
his vero 30
praesente,
tandem ad Papatum
atque ad iram tuam vergere
meum. Non quod aHquid ab
eo magnopere
ambitiones meae notae tibi omnes sunt
sed
cum 35
ênedictus adolescentiam et iuventam Clemens meam, non

dico innocentem sed a turpibus studiis ac maleficis
abhorrentem agnovisset, senectutem
meam
artibus
Jnnocentio su-
esse, non dolere non poteram.

Proinde per id tempus,
quo iUe conscenderat, nescio an unquam reversurus, inde abiens,
spectam
40
140
dum
me
tu
valedicturum ipso etiam volente ducere voluisses,
abnui, ne aut
ne insalutato
45
En
in
me non
oderat
ratio erat
me
propter
me
non semel
fuisse
Sed sine causa
odiorum
illi,
indixerat.
quem
55 sufficit, nisi
iis fiet
ipsum
sive
bellum cineribus
pudor mutandi quod
suggestionem hanc aluit

Gratias Deo,
dum
vixit,
quam
et
quod mendacium
.?
dixerat,
veritas,
vicit.
credit profecto
nec
commemoro),
quibus inimicos etiam extinctos odisse non
scelestis
magum
operam dare
quem secretarium
carminibus, quem interioris
Pontifex,
thalami arcano dignum et sacris aptum censet

sibi
et te
amicos illorum omnes immortali odio insequantur
mors mendacem
vult,
nuUa
oderat
inimicos diligere dominico iubemur im-
si
plantaverat irrigavit.
Non
cui
fit
caeca rabies animi, propagatrix pestilens
autem vivax odium,

esset,
tibi
ipsius nec lenitus morte, ipsis
tristis et
Certe
perio, quid
causa
viri,
nihil
quidem, sed propter Jllum, cui fami-
meminerat, propter
simulator callidus amicitiam fingebat (nota
Sive
nixum,
frustra
sed ^dii sibi conscius iniusti erga utrumque nostrum,
sicut sepulto
60
loqui, teque
illo proficiscerer.
me ^dii
liarissimum
50
magica aut mihi molesta credulitas sua
quid mihi venenosa vox contulit unius
quidem
ille
î mea
me verum
Scis
esset.
pro tantis honoribus nec minores pro
epistolis.
Magnas
errore deposito
tali
enim opinionibus vagis ac falsis quati nequeant

quodam tamen angore non fuerat apud
animum meum falsa licet opinio tanti viri neque uUo pacto
velim diuturnam adeo fuisse, ut de me talia sentientem vel
mea illum vel sua dies ultima inventura fuerit. Scio autem
exspectari responsum meum, et quamvis humilitatem meam
70 illinc et Pontificis pietas et tua humanitas et amicorum preces
et lacrimae vehementer trahant, hinc meorum consilia impellant, fixus tamen in proposito primo sum
[The Bishop is
grates ago
etsi
65 constantes animi, sine
acquainted with P^s
ne quod modestiae
75
me
honestavit,
desires.']
est
Excusabis
insolentiae
me
iterum Pontifici,
tribuatur.
Quod
tuum modo me defendat eloquium.
saepe
Nomi-

navi duos compatriotas meos, et
si
tanto officio par creditus,
dignus censeor, est uterque
extimator aliorum
dignissimus.
Ego tamen, qui effectum rei celerem ac felicem

utrumque litteris meis experiri volui, et quod
Alter onerosum respuit honorem, alter
reperi.
praesto
est,
si
Vbinam vero
est.
sit
tuus hic nuntius novit.
hunc habet,
me quidem
Vna
aHquid invenerit.
unum
ingenium, unus
et
quaerendus
MAGNIS
dum
me
requiritur 80
si
dicito
unum nomen,
unus animus,
sacerdotio in- 85
[1361 or 1362.]
Sen.
i.
5.
monstris implevit, frater, epistola tua,
legerem, stupor ingens
cum
quaerebat plusque
stilus, vita illa clarior et
nam
vaticinabar
quidquid in rem
et
me
Vale, Ecclesiae decus ac nostrum.
signis.
cupio,
Hoc extremum Papae
quidquid ex
est patria,
141
quam
ingenti moerore certa-
Vterque abiit, dum legissem. Quibus enim oculis nisi

bat.
humentibus tuarum lacrimarum tuique tam vicini obitus
mentionem legere potui, rerum nescius omnino solisque inhians verbis
a short
visit to the
[Js
prevented even that.^
P.^s leaving Italy for
Scribis nescio
patria, religione insigni et
quem Petrum Senensem
miracuHs insuper clarum virum, nuper
obeuntem, multa de multis, inter quos de utroque nostrum

aliqua praedixisse, idque tibi per quemdam^ cui hoc ille commiserat nuntiatum
...
the value of the prophecy,
[P. mll be
when he has
fideli
ille vir
Nos
sanctus
ad quos quaedam secretiora committeret huic suae huius
modi ultimae
;
15
voluntatis executori, industrio ut tu extimas ac
haec, ni fallor, historiae
Ceterum quid ex hoc
summa
est.
audierint in dubio est
tu quod
duo haec (nam cetera supprimis)
Vitae tuae terminum instare, paucorumque tibi iam
ad statum tuum
audisti.
10
better able to appreciate
seen the messenger^
duos aliosque nonnullos ex hac vita descendens

vidit,
Germany^ only
Emperor had been intended, and the wars had
to
alii
attinet,
tempus annorum superesse.
Hoc primum
tibi.
Praeterea
20
lOHANNI DE CERTALDO
142
poeticae studium interdicl.

illa
consternatio moerorque
meditandoque deposui,
25 rationi
et tu,
animum
insitae
Hoc secundum ultimumque. Hinc

ille tuus quem legendo meum feci
si
mihi aurem,
immo
tibi, si
si
praestas, abiicies, et videbis inde te
unde potius sit gaudendum. Non extenuo vaticinii

pondus. Quidquid a Christo dicitur verum est. Fieri nequit
doluisse,
^t
ut veritas mentiatur.
auctor
sit,
an
alter
vidimus, Christi
30
nomen
Joretelling of death
An
non
tu, quaeso,
35
assumpserit
among
...
[A
vitae esse
.
quod
superest,
si
iste tibi
[The brevity of human
life
Nihil denique nisi luctus et laboris area vita
is
est,
ad aliam vitam
quod unum bonum habet
odiosa prorsus
modo,
sed
contemptibilis
via est, ahoquin non
ac misera, et de qua consideratissime dictum sit longe optimum
[He quotes
non nasci, proximum quamprimum mori
^mbrose, Cicero, and Lactantius on the vanity of human life.^
quae hic
agitur,
40
digression on the
the Greeks.~\
modicum
diceret, ignorabas
froverbial.^
id quaeritur, Christusne rei huius_
quispiam ad commenti fidem, quod saepe
Non mors
itaque
corrigenda vita
praestabit.
est,
quae
metuenda,
quae
Habenda
res
frustra
una ne mors
nobis interim
ipsa
metuitur,
sit
sed
formidolosa
cum morte
f ami-
liaritas
quaedam, nec tantum nomen
ipsius extimatio
'
45
quam
atque imago in commercium arcessenda, ut
saepe meditati erimus, venientem excipiamus intrepidi,
nec ut incognitam horreamus
illud horribile, sed rei
Plato and St. Paul.
He
[This was the opinion of
quotes St. Ambrose, on the death of his
brother^
Illud potius mirare contigisse tibi,
quod
nescio an
cuiquam
[j
Ezechiam regem omnibus
I50
alteri praeter
scilicet tui vatis elogio certus sis, aliquot
ii
55
saeculis acciderit, ut
annos vitae
tibi
nunc
Neque enim tam pauci esse possunt, quin

saltem duo sint. Sic, ubi nemo mortalium diei unius, nemo vel
horae intelligere \sic\, tu annorum teneas sponsionem, nisi forte
proximam nuntianti mortem creditur, non sic vitae spatium
etiam r^taie.
exprimenti.
Et
est
hoc sane in
his vânitatibus
importunum.
lOHANNI DE CERTALDO
143
ut ex malis nuntiis timor dolorque certus oriantur, ex bonis
inane gaudium, spes incerta, utcumque res casura

Virgiliani carminis meminisse oportuit
'
est.
An non
Stat sua cuique dies,
breve et irreparabile tempus Omnibus est vitae, sed
famam
ex- 60
tendere factis^ Hoc virtutis opus ? Jactis, inquam, non tenuem

famae sonum aucupantibus, sed virtutem ipsam, quae necessario e se verae gloriae umbram iacit; dicerem salutare;
'
diceremque
ni,
unicum
poeticum
sciens,
hac rerum perplexitate consilium,
in
auribus
stupor incidit
aequo
retur,
nam
animo
si
ab hac omni
parcerem,
tuis
Quo multum mihi maior
consideratione prohibitis.
id seni, ut aiunt, elementario
pati
possem.
Senuisti,
'
iam
dicevicina
mors.
Age res animae
intempestivum senibus amarumque negotium litterarum, si novum atque insolitum
est
proponatur.
nil
dulcius.
curam linque, sine

multa puerum decuerant quae dedeceant senem.
Frustra niteris.
Torpet ingenium, memoria labascit, oculi
caligant, omnesque corporei sensus hebent, novoque iam
;
fragiles
deris,
sunt labori.
ne
semper
irritis
Memento
quodque,
Fac potius quod
cum omni aetati sit honestum^

Haec horumque similia jjichoanti
quid ni graviter ac magnifice dicerentur
Poctgjaat^mJSo
* Ecce
iam
summumcûe iam
habenti, cur dicantur nescio.
morti proximus
linque saeculares curas, pelle reliquias volu-
ptatum, malas consuetudines, reforma animum ac mores.
Deo
placeas,
novitatem et renascentia
scindebas, radicitus
quod
senibus, cur
nunc
75
virium et metire quod adgre-
conatibus mors irrumpat.
benefit,
necessarium est extremae.'

seni
70
Seram hanc
Musas Heliconias fontemque Casta-
Sin una senuerint,
igitur
lium
65
priore
vitia,
Vt
quae hactenus ab-
exstirpa, in primis avaritiae studium, 85
annexum
peculiare
sit,
admiror.
Hoc unum
stude et hoc cogita, ut paratus, ut securus ad extremum venias.'
Optime, inquam, prudenterque. Linquere ^tteras seu poeticas

seu quascumque alias, in quibus non iam tyro sis, sed emeritus
veteranus, in quibus, quid tenendum, quid
sit,
noveris, in quibus denique
respuendum tibi
non iam labor sed oblectatio
90
lOHANNI DE CERTALDO
144
vitae
iucunditasque reposita, hoc certe quid
sit
video, nisi
[What would have

95
sit
non
aliud
praesidium senectuti.
solatium ac
auferre
heen the result if Lactantius, Augustine, and
^he
Jerome had followed such advice ?
heretics zvould have been
left unrefuted."]
Non
quid
non
discurro per singulos, sed ad
his studiis,
et
non dico senem imbui
tempore suo
sit),
summam non
(nihil
intelligo^
enim benefit quod
sed a puero haustis uti sobrie vel in
loosenectute prohibeatur, scientem dico quid ex his ad rerum

notitiam, quid ad mores, quid ad eloquentiam, quid postremo
ad
religionis nostrae
we shun
heretical writers
105
Non sumus
obtentu a
patrocinium trahi possit
[Why
should
who never mention Christ rather than
the foets
who
aut
deterrendi, quae
litteris
the
caluminate him ?\
exhortatione virtutis aut vicinae mortis
only speak of Christ
si
to
in
bonam animaro
sint
amorem, et aut tollunt metum

mortis aut minuunt
Neque enim impediunt litterae sed
adiuvant bene moratum possessorem vitaeque viam promovent,
\Examples from antiquity of men who have
non retardant
receptae, \et virtutis excitant
.
iio
preserved their love of literature in old age.\
Scio multos ad ânctitatem eximiam sine
nullum
litteris
quaesitam
115
hinc exclusum
litteris
mundo notum.
sentio,
planum
virtutem
unus
120 altius.
ille
litteris pervenisse,
audiam Paulo Apostolo
exprobrari,
potius,
quam
iuste
de ^roprio loqui
si
autem
licet,
ita
ignavum iter per ignorantiam ad

omnium bonorum, multiplices autem
forsitan sed
est finis
eodemque tendentium.multa
vTae,
ocius
insaniam
Quin
scio, etsi
obscurius, hic clarius
Quorum quidem omnium
varietas.
ille
Ille
tardius, hic
depressius incedit, hic
peregrinatio est beata, sed
ea certe gloriosior, quae clarior, quae altior,
unde
fit
utjitte_ratae
non sit, quamvis devota, rusdcitas.

Nec tu mihi tam sanctum aliquem ex illo grege Htterarum
inopem dabis, cui non ex hoc altero sanctiorem numero obiidevotioni comparabilis
125
ciam.
De
his
autem cogente materia, quoniam saepe mihi necesse
lOHANNI DE CERTALDO
fuit ut loquerer, te
haeres,
amplius hodie non morabor
145
qui
si
coepto
ut studia haec quae pridem post tergum liquimus,
litterasque
omnes quantum
in imis, ac distractis Hhris
ipsa
etiam velis instrumenta litterarum proiicere, atque ita undi-
130
que persuasum tibi est, gratum, hercle, habeo me, librorum

avidum ut tu ais (ego non infitior, ne si negem scriptis ipse
meis arguar), in hac emptione omnibus tuo iudicio praelatum.
Et quamvis ipse rem meam videar empturus, nolim tamen
"
tanti viri libros
contrectari.
jc
^-
huc
aut profanis ut
illuc effundi,
fit
manibus
Sicut igitur nos, seiuncti licet corporibus,
animo fuimus,
sil
studiorum haec suppellex nostra post nos,
si
votum meum Deus adiuverit, ad aliquem nostri perpetuo

memorem, pium ac devotum locum, simul indecerpta perSic enim statui, ex quo ille obiit, quem studiorum
veniat.
meorum speraveram
successorem
[^j
to
liberty
dependent position, but rebukes him for despising the

friends.l^
Vale.
est.
Eo enim
ardentioribus agi solet.
De
deinceps
amicitiae progressi sumus, ut
quod mihi facis tibi facias. Egisse

tuae, quod in propriis ageres scio,
generosa mens ad amicitiae nomen
(cC-)
a
of
Var. 43.
ut arbitror, inter nos gratiarum actio
supervacua
to
offers
Patavi, v. Kalendas lunias [1362].
Benintendio,
OMNIS,
140
Boccaccio^s com-
him for preferring
flaints of poverty^ P. praises
135
unum
te meis in rebus,
quae sunt
et fortassis eo amplius quQ,

altius expergisci et stimulis 5
eventu viderit non fortuna, sed
Jortunae Dominus qui mihi hunc tibique illum dedit animum,

ut et hoc ego velle inciperem, et tu pium hoc propositum
adiuvares
quod
si
optato successerit,
erit,
ni fallor, tibi ac
non audeo dicere gloriosum, sed 10

secure dixerim ad gloriam via. Multae enim, magnae et praeclarae res ex non maioribus initiis prodiere.
Mihi equidem
bonae voluntatis candida et ilHmis conscientia satis est, quae
se utinam tempestivius obtuUsset, dum sciHcet anima iUa
sanctissima summae rerum praeerat, quae quantum hinc gavisura 15
posteris tuaeque reipublicae,
2548
BENINTENDIO
146
eam plane
fuerit ipse qui
de caelo gaudere super
his
exspectare (quid loquor
20
Certe ego illam nunc
noras extima.
quae inter nos aguntur,
?),
immo
exitum
et rei
vero iam praesentem sj)ectare
non sum dubius non tam aequo sed laeto animo ferentem, quod
cum sibi omnes virtutis et gloriae titulos in caelum auferre
contigerit, quantum nescio an ulli unquam Venetorum Ducum,
bibliothecae decus publicae successori suo quarto, et viro et
duci optimo atque fortissimo
reservatum
25
sit
communisque
status amantissimo
quamvis, ut mihi apparet, admiratione non
careat quod res talis altius quam illius tempore non inciderit
[He does not zvish Benintendo to take too much trouhle in the matter.^
Vale virum optime. Patavii, v. Kalendas Septembris [1362].
Modio Parmensi.
Var,
4.
A MICE, quibus oculis, quo animo litteras tuas dominaeque

/^nostrae ac iuvenum dominorum legerim, ut sileam, nosti
quamvis infelicissimum rumorem diu antejfama narranteicognoscerem, quo audito inter singultus et lacrimas
5
cum
nil
degustent, omnia mortificant, et quae non capiunt,
cupiunt ac rapiunt
bellatores
Ligurum
loquor, qui importuna

aliis,
calamum
scribere
quae quo
cupidine litterarum saepe mihi, crebro itidem

Piget enim, nec immerito,
excusserunt.
10
scripsi nescio
quid longiusculum, quod non misi veritus eorum taedia, qui
illa
velim non perveniant, et eo perveniant quo nolim.
Illud
equidem nunc usque mecum substitit hanc ob causam atque

hoc ipsum, quod nunc scribo, quando sjm missurus nescio.
Exspectabo idoneum latorem malo differatur quam perdatur.
;
nam in aliis
nunc ad communem dominam atque
Nil amplius de hac

15
re,
multa, et forsitan nimis multa
lacrimarum,
que mihi
oculorum
aorapiar
sic affectus
sit
melius
largifluus
ultra
quam
meo paene
quam dum
fleo,
lenit.
destinavi,
XV. Kalendas Decembris [1362].
ad te
litteris, et
Delector enim materia
scripsi.
ut malo
imber
et olim
adolescentes nostros satis
mulcear,
nunquam-
aestuantemque animum
Sed ne rursus hoc impetu
omissis
aliis,
vale.
Venetiis,
Franciscus.
MODIO PARMENSI
Reliquum
est ut
sime, curae esse,
rogem
reculas
illas
meas
vobis, frater caris-
Saltem Vitam Solitariam, quae
vacat.
si
147
si
transcripta erit, ut spero, minietur ligeturque solemniter per
Magistrum Benedictum,
me exemplum^
mittatur ad
et
exemplar diligenter panno cereo obvoluta inter
Como
nolo de
meus
Danisolus, et Franciscolus
dictos amicos
meos bene
diriget vos in his, qui prae-
Vale, iterum, et pensate, oro,
novit.
non importunitatem sed fiduciam meam.

Bergaminus
et loquutus est
remittam.
Scriptum
meumque
hoc
mecum
vulnus, fratris eius, qui et
attingere.
Heu
absque
satis
ipsei
haec venit
Post
quem
multa,
e vestigio
dominae
dominus meus erat
Decembris.
ix.
Aliud
non fui ausus in litteris eius

nunc accessione gemituum
benignissimus, miserabilem casum

!
et 25
lohan-
quidquid opus f uerit ad haec solvet dominus
et
ballas
illa
35
erat.
DVM
iii.
6.
serium quod scriberem adesset, et omnino aliquid
nil
mens
scribere
Leo
Sen.
esset,
quod memoriae proximum
fuit arripui.
noster, vere Calaber, sed ut ipse vult Thessalus, quasi
nobiHus
sit
Graecum
nos Graecus
sit,
esse
apud
illos
quam
puto
peregrina nobilitetur origine
magna
bellua,
me
Italum, idem tamen ut apud

Italus,
Nosti
haud
hominem
facile iudices.
tassis inficerer (est
scilicet
nolente, frustraque diu ac
dente,_surdior scopulis, ad quos ibat,

abiit.
quo
et
me
utrobique
undecumque
multum dissua-
hinc Leo, inquam,
nosti
an
tuum
is
post abitum hinc
tristior,
an ego
laetior,
Itaque, veritus ne convictu assiduo for-
ic
en im animi aegritudo non minus contagiosa
quem tenendum aHo quam

precum vinculo opus esset, dato illi viae comite comico Terentio,
quo incredibiHter delectari eum animadverteram, saepe stupens
Suam
quid
corporis) abire passus sum, ad
commune
habere posset Graius iUe moestissimus
Afro iucundissimo.
non aHquid
Sic e contra
dissimulet.
L 2
cum hoc
nuHa tanta simiHtudo quae
15
lOHANNI DE CERTALDO
148
Abiit ergo sub aestatis exitum multa
Latinumque nomen acerrime
Italiam
20 pervenisse
me coram
dum ex insperato barba,

me rediit epistola^.ubi
diceres,
horridior maiorque ad
saepe in
Vix illum
invectus.
et crinibus suis_
inter
multa ceu
terram caelestem, damnatam modo, laudat atque amat Italiam
Graeciam
dilectamque
Et ut
cratur.
,2$
se
odit,
iubeam ad
laudatumque Byzantium exe-
me
venire, tanta rogat instantia,
quanta vix Petrus naufragans imperantem fluctibus Christum
Ego rideo mirorque hanc iudiciorum tantam vertiginem

tam brevi temporis spatio, immo ne id quidem miror, scio
enim animo, qui radices in sapientia et virtute non egerit, nihil
esse mobihus
[Seneca quoted on this suhject. Further letters
orat.
30 are worse than useless to
Non
l.eo
Marmaricus
crebriorque
quam
an inconstant mind.^
dum
febrit caveis lustrandis ardentior
hic noster provinciis
peragrandis, et,
ut
auguror, nisi rationis officium pauperies occupasset, non leo

ille, sed volucris.
Gaudeo hercle verbis incredulum, rebus
admonitum et sâxeum illud caput experientia emolitum.
Ceterum neque constantiae suae fido neque vel naturam vel
aetatem, etsi ipse aliud spondeat, mutandis moribus aptam
reor. Vnum praeterea, quod ridebis, precibus inserit, ut pro eo
scilicet apud Constantinopolitanum imperatorem litteris intercedam, cuius mihi nec visa facies nec auditum nomen
Leo
tamen me sic illi ut Romano imperatori ijotum ac familiarem,
esset
35
40
quia cupit, etiam opinatur, quasi qui in imperii titulo conveniunt,
unum
sint,
prope suo iure id quidem
Constantinopolim alteram
45
modo
Romam
vocant
Graeci enim
quam non parem
maiorem corporibus ac divitiis effectam,

Quod si in utroque verum esset, sicut in
antiquae, sed
dicere ausi sunt.
utroque, Sozomeni hoc scribentis pace dixerim, falsum

certe
viris,
armis, at virtutibus et gloria
parem
dicere,
est,
quamvis
impudens, Graeculus non audebit.

50
Postremo autem ne amici

sit,
redit hic in
animum
Odysseae, qua Vlysses
it
volatilis
tam verbosa mentio frustra

Homericae partem illam
te precari, ut
ad Inferos, et locorum quae in vestibulo
lOHANNI DE CERTALDO
Erebi sunt descriptionem ab
Homero
149
factam, ab hoc autem,
de quo agimus, tuo hortatu in Latinum versam, mihi quam-
primum
potes
tam, mittas.
admodum egenti, utcumque tuis digitis

In tuturum autem,
Hoc in praesens
amas, vide, obsecro, an tuo studio
mea
exara- 55
si
me
impensa_fieri possit, ut
Homerus
integer bibliothecae huic, ubi pridem Graecus

tandem Latinus accedat
nec sum nescius, quanta
tuarum mole rerum praegravatis humeris quid imponam, sui
habitat,
appetens, fidens
Petro Bononiensi Rhetori,
ETSI
praesens
animo,
Sen, iv. 3.
proximus, paene auribus
corpore
strepitum plausumque, paene oculis

haurias ludorum, et
commeantium
litteris
hanc
Nam
si
fumum pulveremque
quid notitiae defuerit, nocte dieque
tamen
viva vox suppleat, credo
te
percepturum, quae cupidius spectaturus
tibi
cupide meis
fueris,
pulcherrimam voluptatem morbus corporis
quod, oro
fingi potest,
pulchrius, sive
te,
quam
60
Venetiis, Kalendis Martiis [1364].
Vale.
tui.
quod
iustius
nisi 5
invidisset.
spectaculum
iustissimam civitatem, non de vicinorum
non de simultatibus civium aut rapinis, ut reliquas,

sed de sola justitia gaudentem cernere ? Augustissima Venetorum urbs quae una hodie libertatis ac pacis et iustitiae domus
iniuriis,
est,
unum bonorum
refugium, unus portus,
cupientium tyrannicis undique ac
bellicis
quem bene
10
vivere
tempestatibus quassae
rates petant, urbs auri*dives sed ditior famae, potens opibus
sed virtute potentior, solidis fundata marmoribus, sed solidiore
etiam fundamento
civilis
concordiae stabilita,
fluctibus, sed salsioribus tuta consiliis.
Non
est,
et parva
licet,
tamen
praeter virtutem
omnia quamvis maxima videantur, sed de eventu, qualem esse

decuit, hoc est, non de sua sed de iustitiae victoria glorietur
ac gaudeat.
et
Nam
hoc duce atque
quid
iis
magnum
terra
15
cincta
credas de recepta
Cretae insula, quae vetustate nominis ingens

ingentibus animis parva res
salsis
viris fortibus
ac potentibus,
marique militiae magistris,
vicisse
30
PETRO BONONIENSI
150
inermes Graeculos et nequitiam fugitivam

25
,
Magnum
est,
quod nostra etiam nunc aetate tam cito |ortitudini f raus cedit
et virtutibus yitia succumbunt quodque nunc etiam Deus
curat atque aspicit res humanas
[On Providence in human
.
affairs.^
Longum neque
30
seriem
Cum
a. d.
II.
una
ad fenestram starem, maria
frater
meus, nunc
olim
accipe.
domo
in
sua,
alta prospectans,
pater amantissimus,
propriam transiturus, propter immotam

caritatem, hic
totam^^crae
autumni principio ad sedem
Patracensis Archiepiscopus, qui

35
stili est
Rerum summam
amplecti.
Non. lunii anni huius mccclxiiii hora ferme
diei sexta forte
essetque
occupati atque humilis

verbis
laetitiae
f ortunae
quae mea
dicitur,
f avoribus
hanc agit
aestatem, subito longarum una navium, quas galeas vocant,
circumfulta
ramis
40
frondentibus,
remis
subit,
inopino prospectu nostrum coUoquium interrumpens.
Ilicet
augurium coepimus
tonsis
laeti
portus
ostia
aHquid rumoris illam vehere
vada frangebant veUs nautae
sic
alacres et frondibus coronati
iuvenes, laeto vultu, vexillisque super verticem agitatis e prora

ipsa vktricem, sed
adhuc ignaram
rei,
peregrinae navis adventum, signo dato,

45 bitor nuntiarat,
lam
patriam salutabant.
summae
excu-
turris
itaque nulHus imperio, sed noscendi desiderio,
ad Htus e tota urbe concursum
erat.
Cum
vero iam propior
facta et subiecta ocuHs res esset, advertimus signa Jiostium de
puppe pendentia, nihilque iam dubii supererat quin YJctoriae

Necdum tamen beHi, sed proeHi cuiuspiam
esset.
aut captae urbis aHcuius victoriam sperabamus, neque quod
erat capiebant animi. At ubi in terram egressi nuntii verba in
ConsiHo fecere, supra spem supraque fidem laeta omnia ^yicti
nuntia navis
50
enim,
caeî, capti et fugati hostes, cives
vincuHs eruti, urbes ad
obsequiumêversae, reimpositum Cretae iugum, posita arma

pactum denique sine^ caede" bellum et pax parta
55 victricia,
cum
gloria.
me
Quibus cognitis
Dux
Laurentius vere Celsus,
yir,
amor faUit, et magnitudine animi et suavitate

morum, superque omnia singulari pietate atque amore patriae
nisi
forsitan
PETRO BONONIENSI
memorandus,
sciens nil rite nilque feliciter
151
fieri, nisi
sumptum
Dei et gratiarum
actiones toto cum populo se convertit, perque urbem omnem,
sed conspectius in basilica beati Marci Evangelistae, qua nuUa
ut reor usquam pulchrior factum est, quantum fieri per homif uerit
nem Deo
et circa
omnis
principium, in laudes
religione
potest, sacris celeberrimis et processione insigni ante
templum
habita, ubi
non solum populus clerusque
65
sed praelati etiam externi, quos hic vel casus
affuit,
videndi amor, vel vulgata devotio detinebat.
aliquis, vel
rem divinam pertinebant, in ludos

Operosum fuerit enumerare, quot
Peractis eximie quae ad

ac spectacula versi omnes.
ludorum
60
species,
quae formae, qui sumptus, quae solemnitas,
quod
70
rarum valde et mirabile, nullus

usquam tumultus, nuUa confusio, nuUus rancor, sed omnia
quis ordo, ut
in re tali
plena laetitiae, plena gratiae, plena concordiae atque amoris

et, si
regnum suum
magnificentia
tenuit, ne inde modestia ac
sobrietas exularent, sed in sua illam urbe, et in sua festivitate 75
Multos quidem
regnantem regerent frenarentque.
vario apparatu celebritas haec deduxit, duobus

res ludis clauditur
Square.^
Dux
ipse
[He
festos dies
tandem
tota
describes the jousts held in St. Mark^^s
Nullus sexus, nuila aetas, nuUus status defuit.
cum immenso procerum
lam
comitatu frontem temph*
80
unde marmoreo e suggestu

Locus est ubi quattuor illi aenei et
supra vestibulum occupaverat,

essent cuncta sub pedibus.
aurati equi stant, antiqui operis et praeclari, quisquis

artifex:,
Neve
ex altopaene vivis adimentes
[sic]
ille fuit
ac pedibus obstrepentes.
aestivus sol, pronus ad vesperam, aut calore offenderet 85
aut fulgore, diversicoloris auleis usquequaque pendentibus pro-
visum
erat.
ad dexteram
IlHc ego rogatus, quae crebra dignatio Ducis est,
nihil
'
/t*^-?!
vacui,
verum bidui spectaculo contentus, de
eius sedi,
rehquo occupationem
nulli
incognitam excusavi.
Infra vero
non, ut aiunt, milii granum in terram cadere 90
templum ipsum, turres, tecta, porticus,

non tantum plena sed conferta omnia et condensa.
Inextimabilis atque incredibiHs popuH multitudo terrae faciem
potuisset, platea ingens,
fenestrae,
PETRO BONONIENSI
152
tegebat, et subiecta oculis urbis florentissimae numerosa simul

9S
ac culta fecunditas festi laetitiam geminabat, ut nihil penitus
tanta iucunditate sui ipsius aspectu et contem-
plebi esset
Erat ad dexteram ingentis in morem

contextum trabibus solarium, ob idipsum tumultuario
iucundius.
platione
pulpiti
opere erectum, ubi ex omni flore nobilitatis honestissimae
quadringentae matronae insignes, specie atque ornatu
loo electae
meridianum et quotidianis quoque conviviis matutinum ac serotinum ornamentum consessu sidereo praebuere.
spectabiles
Intervenere praeterea, quod deberi silentio tegi negat, in has
nuper advecti e Britanniae partibus nobiHssimi
terras casu
105
quidam
viri,
comitesque et consanguinei Regis
yictoria exultantes peregrinatio
quique
sese interim labori
torum dierum
mium
solus
equestris
honos
fuit
aequoreo vegetabant.
quos recenti
Hunc mul-
decursio finem habuit cuius prae-
illa
.
sui,
huc transmarina contraxerat,
\He
describes the prizes
and
the
iio victors.']
Hic
ludis, sed
epistolae finis
tuis
non
qua
gaudiis prosperisque
id nitor, ut
successibus, hic et
quod morbus
eripuit,
ocuHs
auribusque restituam, et ut noris ex ordine, quid apud nos
geritur,
115
sit,
miHtiam
utque inteUigas inter maritimos etiam

et magnificentiam et excelsos
auri gloriae appetitum. Vale. Venetiis,
Petro Bononiensi,
VENIT
viros constare
animos contemptumque
iiii.
Idus Augusti[i364].
Sen. iv. 4.
me videndum socrus "tua, venerabiHs matrona,

aHud suffragaretur, quam quod fiHam te dignam
genuit, abunde erat, ut non solum admittenda sed amplectenda
animo et colenda esset, ac dignis honoribus prosequenda. Quid
cui
si
te longius
nosti,
ad
nil
traham
Famulos
quamquam quid meos
meos seu domesticos hostes
infamaverim, qui optimi
omnium
famulorum optimi, sed profecto pessimi

ut cum quidam mihi iHos invideant, ego
dici volunt, et fortasse
hominum
sunt
ita
eos quasi intestinum
malum
et visceribus
infusum virus ex-
PETRO BONONIENSI
153
omnes nuUis descriptionibus

imperium exercent, immo tyrannidem importunam atque indignam mitto alia, non epistolae
sed annalium' materiam. Centies, non dicam iussi, sed oravi,
horream.
Famulos
opus
professi servitium
est
igitur nosti
10
ut
me veniat, dum divino deditus officio sum, nisi

admodum insignis, vel aliquid magnae rei sit,
sed dum ûdio intentus, neque passim
iubeant
quis ad
si
persona
vel
exspectare
15
omnes accipiant neque excludant, sed discretione si qua esset

uti velint hominum et causarum. At dum mensae aut lectulo
partem dedi, confestim introeat quisquis sit, nam et utriusque
breviandi causas afferri cupio, et utrumque repetere post
coUoquium licet. In iis sane ut in reliquis omnibus eius, quod
me
velle norunt,
seu
mea
20
contrarium faciunt, seu haec illorum perfidia,
sors est, seu iisdem forte,
quibus se sciunt,
me quoque
victum passionibus iisdem subditumque rebus putant, somno

scilicet ac ventxi,
quamvis hanc suspicionem nec sermo meus
25
nec, ut reor, vita recipiat.
Sed ad hodiernae seriem revertor

sexta, et ego aestivo de
more
in
historiae.
nocte defuerat, a meridie exacturus.

4^û*.
nostriêneris, non tam f amiliae suae
nobis superant fames,
sitis,
Erat hora diei
cubiculum concesseram, quod

utili,
Haec ab
illo
primo
quam famoso arente,
30
lassitudo et somnus, sive hic brevis,
illa
Vixdum ergo, ut perhibent,

somnum ocuHs carpere
tuam quam inhabito domum adiit
quem
nec vidit hactenus, et non visum
sive ille perpetuus sopor mors.
hanc quotidianam mortis imaginem

orsus sum,
me
videndi
amat.
dum
hanc
avida,
Responderunt
ii
custodes mei gregii consopitum
35
me
mendacissimum genus, hoc mentiti sunt, sed nec

nec irreparabilis somnus erat. Quid faceret fessa
mulier ac grandaeva, utrumque enim auguror, et quod difficilius festinantibus pulsa comitibus, et magna in urbe semper
neque,
letheus
ille
plena populo, nunc advenarum turbis penitus exundanti, quas

hic dies atque utinam
.
non spectacuU videndaeque pulcher-
rimae urbis desiderium, sed indulgentiae annuae pia spes et
cum
Christo ad caelum mentibus ascendendi cura compulerit
40
PETRO BONONIENSI
154
^^&*^.4S
Abiif ergo fortunam suam accusans, quod
^^*^
visset.
Ego autem
coeperim, quid putas,
non
aiunt, assueta
cius
immo quidem
durum
Adriae in aestu pisciculum
nempe, ut
cruciant, sed par-
certe,
Dolui et quaeri illam facere mens
50 dolori.
cernere nequi-
ut tacitus indignarer
nisi
cruciant,
callum habet cpnsuetudo,
me
experrectus, quid egerim, quid remedii
non impervium
fuit,
sed facilius
quam hominem unum
Adriatica in
urbe reperias hac praesertim
die.
Haec
illi,
precor, meis verbis
ne apud eam forte vel comites, quod servilis nequitiae

mihi superbiae tribuatur ; et vale.
Venetiis, in die
dicito,
fuit,
55
Ascensionis ad vesperam.
[1364 or 1365.]
Sen. v.
i.
optime, qui quando oculis vel nolebas vel non
FECISTI
me
poteras, saltem
litteris visitasti.
Audito nempe quod
Alpes transcenderas Babylonem visurus occiduam, eo peiorem
communis quo
5
usque
dum
te
vicinior est, suspensus ad
reducem audirem,
eventum
rei
manseram
et difficultatum viae crebris
olim gnarus ex cursibus, et corporis atque animi gravitatem
amicam
tui cogitans, otio

\
studioso, talibus
autem
curis
et
nuUa
Quanto
negotiis sic adversam, ut ex illo secura mihi nulla dies,
nox fluxerit. Gratias Deo qui te sospitem revexit.

enim graviore pelagi periculo rediisti, tanto dulcior est reditus
gratiorque.
Sane nisi admodum properares, haud difficile
non nisi
fuerat, cum lanuam pervenisses, huc deflectere
vidisses me, quem vides emper ubicumque
ti^(^\, ^dui iter erat
I
10
terrarum
15
sis.
Vidisses et,
quam
ut arbitror iion
impositam Ticini urbem
vidisti,
Papiam
Ticini ripae amnis
iuniores
vocant,
quasi
admirabilem, ut Grammaticis placet, et famosam diu Longo-
bardorum regiam
20
\He
describes some of the historical asso-
urbem saluberrimi aeris. Ecce iam

tres hic aestates egi, ita nusquam quod meminerim tam crebris
et tam largis imbribus, tam parvis rarisque tonitruis, tam nuUis
ciations of Pavia.^
Vidisses
lOHANNI DE CERTALDO
paene aestibus, tam perpetuis tamque suavibus auns,
alibi
unquam tempus hoc
egerim.
situs
Cisalpinae Galliae.
Magnam partem
medio
est, et
Ligures tenent, gens et
horum haec
in 25
*modice extanti, imperioso quodam sedens loco,
ripaeque leniter pendentls

in nubila, prospectu
margine, densis turribus assurgit
undique expedito
et libero, sic ut
an uUi urbium in plano sedentium apertior

Nullo ferme flexu
Apennini
urbem
Vidisses pulcherrimi
olim potens et nostra aetate potentissima

/
155
nesciam
atque iucundior.
iuga Alpium, hic frondentes 30
oris hic vinosa
Ticinus ipse
in ocuHs sunt.
colles,
sit,
flexibus
laetis
descendens, et misceri Pado properans ima moenia lambendo

praelabitur,
suoque
impetu,
sicut
scriptum
laetificat
est,
civitatem, ripis saxeo praeclari operis ponte coniunctis, amnis
omnium
lucidissimus, ut et
quoque
celer in
fama loquitur
modum, quamvis huc
et res probat,
mirum
ss
quasi iam cursu fessus
perveniat, et famosioris aquae vicinitate cunctantior, et adventitiis
aHquid
nativi
rivis
nitoris
iUe
autem
Ad summam
amiserit.
Sorgiae nostro Transalpino simiUimus, nisi
quod
et aestate vicinitate fontis algentior et
hic maior,
hieme tepen-
40
tior fluit.
unam, in quibus tu multus et ego

aeneam sciHcet atque inauratam statuam
Vidisses praeterea ex his

vel
nimius sum,
equestrem
pentem,
eius
fori
tuis
artis
medio, quasi cursu concito, cHvi
oHm
summa
ut fama est ereptam Ravennatibus.
picturaeque
Quodque ultimum
doctissimi
nuHi
car-
Quam
45
secundam.
asserunt
non rerum ordo, sed temporum,
facit
palatium ingens urbis in vertice
yidisses, structurae
mirabiHs
atque impensae, quod magnanimus Qaleaz Vicecomes, hic

minor, Mediolani atque huius et multarum in circuitu regnator
urbium,
sese vincens.
rerum
es,
Credo,
nisi
me amor
fallit auctoris,
quo
iudicio
cuncta inter modernorum opera hoc augustissimum
iudicasses, et praeter amici
quidem
50
erexit, vir in multis aHos, in aedificandi magnificentia
conspectum,
esse gratissimum, sed scio,
profecto levium, ut
ait
multa
quem
te,
tibi
non spero
ut arbitror, non
Maro, sed utique gravium ac grandium
55
lOHANNI DE CERTALDO
156
Me enim fateor delectant

quod alio suae animum trahunt curae. Itaque
iam hinc abeo, haud invitus tamen, iterum hic menses aestivos,
admiranda spectacula delectassent.
detinentque,
60 siqui
nisi
mihi fato
menses supererunt, acturus.
aestivi
Quando autem ita res tulit, ut te ab amplexu meo vel labor

viriumque, quod ipse testaris, diffidentia, vel tempus angustura
reditumque tuum exspectantis patriae iussus arceret, vellem
Guidonem saltem meum, lanuensem Archiepiscopum, et in illo
65 pariter
me jîsses,
omnium
qui
summa
ab infantia secum
concordia voluntatum rerumque
vixi.
corpore licet invalidum, animo

vidisse te diceres,
inque
spitem habitare posse

70
quem
fragili
fatereris.
Vidisses,
sic
et
mihi crede, hominem,
valentem ut vivacius
caduca
domo magnum
Quid multis agam
quaerimus, virum bonum, 1'nulla ni
nil
ho-
Vidisses
crebrum,lsed
fallor
nuUa aetate bonum rarius quam nostraj quem tibi non visum
doleo
neque tam tuae quam amici communis negligentiae
vel obhvioni imputo, qui te pati non debuit generosas illas
;
caulas gregis egregii, insalutato pastore, praeterire.

75
Vt querelam vero gratulatione concludam, gaudeo hercle

quod apud ipsam Babylonem, quos mihi reliquos mors fecit,
yideris illum ante alios vere patrem, ut dicis, meum Phihppum,
eum circumRomano imparem,
Hierosolimitanum Patriarcham, virum ut brevi

locutione describam, et titulo parem suo nec
80 si
quando
forte dignus meritis
honor
accesserit.
Hic, ut scribis,
post longos amplexus, quibus te hactenus sibi ignotum ceu
alterum
me
in
summi
conspectu
Pontificis
ac
mirantium
Cardinalium veri amoris ulnis astrinxerat, post pia oscula, post

grata colloquia et de statu
85 oravit
ut librum
meo
soUicitas quaestiones
Vitae Solitariae,
oHm dum
ultimum
CavaUicensis
ecclesiae praesul esset, in rure suo scriptum et ei inscriptum,
aUquando sibi mitterem. lusta quidem petitio sua est, ex quo

opusculum iUud absolvi, sed videntem omnia Deum testor,
decies vel eo amplius retentavi ita scriptum mittere, ut, etsi
90 stilus
neque
oblectaret.
aures
Verum
neque
studio
animum, Httera saltem
meo votoque
obstitit iUa,
oculos
de qua
lOHANNI DE CERTALDO
157
totiens queror, nota tibi scriptorum fides, industria, nobilibus
non ultima
Vix
pestis ingeniis.
credibilia loqui dicar, paucis-
tam multis annis non potuisse

rescribi, ut scias quae maiorum poena operum, desperatio
quanta est. Nunc tandem post tot cassa primordia scribendum
simis mensibus scriptum opus
illum
domo
95
abiens dimisi inter cuiusdam sacerdotis manus,
quae an ad scribendum sacrae fuerint, ut sacerdotis, an ad
Nuntiatum tamen est

quod iusseram
de
qualitate, donec videam, mos horum certissimus me dubium
Solent enim, auditu mirum, non quod scribendum
facit.
acceperint, sed nescio quid aliud scriptitare^ tantum vel ignorantiae est, vel inertiae, vel contemptus. Hoc igitur quod
in horas exspecto, qualecumque erit, illic vestigio transmittam.
fallendum
faciles
mihi amicorum
ut scriptoris, nescio.
quam me
Scriptorem
iam factum
litteris
quam
100
105
potius incuset.
cum
Tibi autem epistolam

dictatam,
esse,
hac mitto ad te anno altero
in tuis his novissimis litteris ceu desperans
dulci^criter querimonia flagitasti, simulque alteram anni huius,
quam non
poscis, adiicio, in
qua siquid
illi
litigio
antiquo,
mihi olim quattuor invectivas adversus haec monstra

extorsit,
se curare
videbitur
nunquam
iio
iactantium vereque mactantium, defuisse
ad impletum
sententiae
quod
hominum
paeniteat.
dices,
ut
quam me non
intelligas
Et has quidem ambas
ante tempus tecum feceram, scriptas
cogitabis vel lassitudo vel occupatio quanta
more me tecum, immo mecum ut
sic
aliena,
manu
sit,
quod
accipiens, 115
quae
insolito
dixerim, per interpretem
loqui cogit.
Et haec hactenus. Quod mihi de Homero manu tua scriptum

antequam Venetiis proficiscerer, suscepi, ut fide atque
miseras,
indulgentia tua laetus,

tibi
sic
supervacuo maestior labore,
impositurus non fueram,
enim
nosse
120
quem
Non
si scivissem quod nunc scio.

optabam quid apud Graios Inferos ageretur
apud Latinos nosse quid agitur satis est, idque vel lectione vel
auditu solo, utinam nec visu unquam contigerit. Sed volebam
scire qualiter Homerus, ipse Graius homo vel Asiaticus, et quod
125
lOHANNI DE CERTALDO
158
miraculum auget, caecus quoque, solitudines Italas descripsisset,

vel Aeoliam scilicet vel Avernum lacum montemque Circeum ;
sed quoniam tibi placuit ut mihi postea totum opus illud
130
eximium destinares, ibi forsan inveniam quod quaero. Spem

tamen hanc minuit quod scribis, misisse te lliadem totam,
Odysseae autem partem. In eo quidem libro est quod scire
velim. Miror sane quid ita illam totam, huius partem miseris,
quidquid erit, videro dum
sed fortasse integram non habebas
;
135
me domum mea sors

quem
tibi,
revexerit, transcribique faciam et
cum
ago Donatoque nostro subirascor, qui

scriberet,
Iterum
tanta re privasse pati nolim.
tam hoc factum male
saepe de minoribus
quod animo meo
siluit,
et missi et mittentis consideratione gratissimum.

J40 XIX.
remittam
tibi gratias
Vale.
sciret
Ticini,
Kalendas lanuarii [1365].
TRES
ingentes
venturas, etsi
licet,
epist6las,
non simul
quas
Sen, vi.
anno
editas,
i.
altero
simul
ad te
Ticino abiens dimisi, diu
unde non decuit impeditas, tandem pervenisse
Quibus quidem exhausisse tunc animum
confido.
visus eram, novi itaque
nisi quod cum profunda nocte Venetias attigissem,

primo mane Donatus noster ad me solus. lUic multa, ut inter
5 nihil est,
amicos, desiderio colloquendi per absentiam irritato, sed pars
maior ut merito de te
te scripseras,
,0
de quo
venisse illum scito,
fuit,
simulque de
istic
quid
unde
me
sic
Homero quem
in ahis
ad
te
misisse
huc enim non

litteris de Donato
actum quaere
immerito questum queror.
Sed Homeri mentio me illius admonet, quo hic medioîn

Latinum venit. O male igitur, o pessime actum de Leone
dicam nostro
Cogit enim pietas atque ingens miseratio sine
stomacho iam de illo loqui, de quo pridem multa cum stomacho.
Mutatus est animus semper meus, cum.iUius hominis fortuna,
quae cum misera fuerit, nunc horrenda est.
Infelix homo
qualiscumque quidem nos amabat, et si talis esset, qui nec alios,
!
15
lOHANNI DE CERTALDO
nec se ipsum amare didicisset,
sinistris alitibus in
Quem memoria
tam
tristem
hunc
mundum
nullum puto serenum diem
ingressus, sinisterioribus abiit, ubi
vîdit.
159
repetens saepe admiror,
fuscamque animam
Pierii
spiritus
musicae vel tenuis descendisset olfactus.
quomodo
ac
animos placat.
mam,
et
duriorem
Ego vero
et instabilitatem
mihi
maxime
notissi- 25
aetatem intractabilem, mutandisque iam moribus

veritus, et consilio insuper
in re qualibet uti velim, ut
fax illustrat,
ingenium
n ullum dedi.
jitteris
coelestis
Orabat miser multis
precibus ut pro se mitterem, fassus errorem, quae res

iratos
20
in
quod
moribusque
fisus
consulentium utraque
precibus responsum
Coepitillum tandem famiharitatis nostrae
et
fides,
desiderium ardentius, et male

nostris,
vocari esset indignus,
tuo fretus, quo fidenter
rite
si
spretis
sibi
cogitansque quod verum erat^
tamen
30
cognitae pudor Italiae
ultro venisset,
etsi
minime quidem
nostris arcendum liminibus, proxima aestate Aeolo ac

Neptuno totoque Phorci exercitu adversante^Byzantio funem
se
35
solvit.
O quid dicam Miserabilem terrificamque rem audies.

lamque Bosphorum atque Propontidem, iamque Hellespontum,
Aegaeumque et lonium, maria Graeca, transiverat, iam Italicae
!
telluris,
ut auguror,_aspectu laetus, dicerem^ ni natura respueret,.4o
equidem minus maestus, Adriacum sulcabat aequor, dum

repente mutata coeh facie pelagique saeva tempestas exoritur,
ceterisque ad sua munera effusis, Leo miser malo affixus inhaeserat, malo, inquam, vere, malorumque ultimo, quod per
omne aevum multa perpesso dura in finem fortuna servaverat.
Horret calamus infehcis amici casum promere. Ad summam
at
45
inter multas et horrisonas coeh minas iratus luppiter telum
quo
torsit,
disiectae antennae, incensaque carbasa in favillas
abiere et lambentibus malis flammis aetheriis, cunctis stratis et
j^s i)k,rioster periit. Hic_Leoms_finis.

O res hominum improvisae, o mors clarior sonantiorque quam
territis,
vellem
Non putabam
Capaneo, Argivo duci, nec Tullo
Hostilio aut Caro, regi ilH, huic principi, Leonis ascribendum
lOHANNI DE CERTALDO
i6o
nomen,
viri
humilis nec indocti, sed nec fortunati
Semper
unquam
nunc intelligo, ut multa

post factum intelligemus, semper inquam, nubes illa maestique
oris obscuritas nuntiabat hoc fulmen.
Supellex horridula et
prospere, nec iucundi.
55
squalentes
60 et ahi,
libelli,
hinc nautarum
Inquiri faciam an
evasere.
certe
sit
fide,
hinc propria tuti inopia,
in eis Euripides Sophoclesque
quos mihi quaesiturum se spoponderat. Truncus informis
mare
ac semiustus in
escam
Graecis
piscibus.
Tu
iactatus est.
vermibus
Quem
alia
destinaram, heu,
vive felix et vale nostri
ad
ItaHs
memor.
te epistola
cibus
est
Venetiis, viii.
Kalendas Februarii [1367].
Vrhano
Pontifici
ALIQVAMDIV,
Maximo.
Sen.
vii.
i.
pater beatissime, an aliquid tibi seu quid
*\scriberem dubius fui

hinc vulgari fama, hinc litteris
amicorum de te multa et praeclara narrantium excitabar ilHus
ante aHos, qui de tam multis mihi paene unicum solatium
;
remansit, diu ocuHs ereptum, animo praesens semper, PhiHppi,
Patriarchae Hierosolymitani, qui, ne veterum studiosum nova

sineret ignorare,
atque uberem
tuis
simulque ut scribendi materiam gloriosam
stilo offerret,
10 positi
scripsit epistolas.
sciHcet
et
deque ApostoHci prominus ferventissimas
Quibus, fateor, iam defessum tepentemque
animum vehementer
15
saepe per hoc tempus de rebus
modum laudibus tuorum

sanctitate gravissimas ad me nec
mirisque in
Aderat hortatrix aHa, vetus
accenderat.
praescripta
iam consuetudo mea
scribendi
non
tantum pari fiducia

quo maioribus sim
parvis ac magnis, sed eo semper alacrius
ampHorem gratiam
et
scripturus,
quibus
et
benejdictorum
errorum promptiorem veniam sperem
[Error committed in goodfaith can never deserve pinishment.\
Haec me opinio et haec spes impuHt, ut praedecessoribus tuis

duobus ante proximum RR.PP., quin et Romano Imperatori
20 ac
principibus et regibus terrae saepe etiam ignotis scriberem
nec
sum
veritus
ne parvitatem
meam iUorum
opprimeret
VRBANO V
i6i
magnitudo
non enim me maioribus conferebam neque
aequabam verbis, quos natura, parens aut fortuna tanto se
creverat intervallo
sed ad obsequium veritatis uti spiritu
libertatis non licitum modo sed debitum arbitrabar
\If he 25
wrote to Popes when a young man^ still less should hefear to write
;
He
in his old age,
has heen silent sofar fartly
to
avoid the charge
ofheing aflatterer.]
magnus illustrium, quorum ex

rem publicam existimo
te
observabam, et qui a minimis tam laudabiliter incoequis esses in maximis exspectabam. Audiebam te prae-
Observator sum,
fateor,
actibus atque exemplis pendere

igitur
pisses,
ecclesiarum,
latos
qui
Romanam
30
curiam frequentabant, ad
Optime, inquam, ac magnifice

[^He congratulates the Pope for checking the multiplication ofss
Audiebam circa habituum honestatem multam te
henefices.']
sedes proprias remisisse.
curam multumque studium impendere.
Laudabam.
Nam
quis oculus pati potest haec ludibria, quae nostra aetas infelix
sibi
suis,
finxit,
dum
formosa vult videri, manibus se deformans
ac turpissime dehonestans
Quem stomachum
haec conspecta non quatiant, cornuti
calcei,
monstra
40
pennati vertices,
caudata caesaries et in tricam torta, frontes virorum muliebriter

discriminali
eburneo sulcatae,
lasciviosa
inimica, ventres astricti fidiculis et
aflBicti,
bus miseris quod beati olim pro veritate passi sunt
new fashions had heen
that these
circa
aholished in Italy too.l
\Would
Bononiense Studium, quanta
nulli
pontificum fuisset aut principum, quibus quantisque
sollici-
unquam
privilegiis,
qua magnificentia, qua pietate illud longis ac iugibus bellorum

turbinibus quassatum stratumque erigis, et antiquam illi non
modo
tatem
Italy.]
restituis
.
sed
si
quae
fors faverit, amplificas
[l^his has given us hope that
Audiebam denique
50
etiam digni-
you have not forgotten
te licentiam pestilentem salubri
falce rigoris aequissimi praecidisse, illam dico
quae scelestes
homines gravissimis facinoribus '^-êrpetratis ad Cardinalium
2548
45
Audiebam
tuam curam paternamque
praeterea singularem illam
tudinem
verecundiae
vestis
pro vanitate patienti-
55
VRBANO V
i62
domos fugere
.
solitos,
legum nodis ac digno supplicio eximebat
l^He still kept silent, lest he should be
a hasty
Sunt quos natura aut fortuna,
60
ipse,
judged
to
have formed
conclusion.']
seu,
quod
est verius,
Deus
summa rerum creando

omnium supremi, Romanus
naturae fortiinaeque dominus, ad

Inter quos duo sunt
disposuit.
Romanus Imperator. Et illi quidem ego, ab initio

postmodum vero familiarissimus effectus,
saepe et scripsi, quod eum pro virili parte contingere
Pontifex et
prorsus incognitus,
65 dixi
visum
Ipse mihi est
fuit.
sit excitus,
The Emperor
moved men^s minds.
ojten
me
quibus a
testis,
erectus, impulsus, increpitus ...
stimulis, quotiens
[A
single voice has
alzvays received his
advice zvith the greatest kindness.'j
Et haec quidem ego hactenus cum

orbis altero lumine
tecum
70
Romanique
ut
dixi,
f ateor,
In quibus,
reliquias
illaudatam pati,
est,
dedicare
cum
si
urbis
metuens,
quem mox
in
tunc
te rite ageres,
magna celebrare decreveram, totumque
et parva simul et
hoc, quantulumcunque
vitae
Romanae
laudare in parvis, quamvis laude dignis,
maximis non laudarem.
75
illo,
nihil adhuc,
ingenium, et hunc stilum et has
tuis
laudibus,
nec virtutem
tuam
tot laudatores prisca virtus invenerit, etsi
enim tantae rei imparem esse me nescius non essem. Saepe

tamen parvis excursionibus ingentia proelia, saepe magnas
80 parvis principiis res effectas
dam
ingenia diffidebam
ultimum, primum numero

exspectavi
85 raised, the
Nec me
magna quae-
audieram legeramque.
duce in tuum quoque praeconium
excitari posse
et iuvabat in hac acie, licet meritis

esse.
Haec
cogitans toto te triennio
[The fact that, in spite of hopes that have heen

Pope is still at Avignon^ has at length induced him to
.
write.l
Cuncta quidem apud Avinionem prospere, magno cuncta

Dixi iam, laudo, sic te decet, ut ubicunque
consiHo geruntur.
fueris,
90
tuam
bene ac
feliciter
universa succedant, et praesentiam
virtus ac prosperitas comitentur.
interim sponsa tua
Quo
Sed
consule regitur
dic, oro,
?
quid agit
Quo duce
de~
VRBANO V
163
Quibus comifibus consolatur ? Respondebis immo

?
non tu quidem, qui interrogationem meam, non dubito,
sed aliquis unus minor et
placatus atque aequanimus accipis
Tu Romano Pontifici legem ponis,
impatientior respondebit:
aut unam illi sponsam tribuis, cui sponsa est non ea sola quam
Vbicunque ille sibi moram
intelligis, sed universalis Ecclesia ?
fenditur
sponsa,
eligit, illic
sedes propria sua
illic
Non infitior,
quam libenter
est.'
pater beatissime, neque angusto tibi sedem tuam,
extenderem,
me
oceanique litoribus undique ter-
esset,
100
Vtinamque tam late hodie coleretur Christi nomen

olim cultum fuisse, multis quidem, sed in primis
minarem.
quam
in
si
95
late
hinc Ambrosio, hinc Augustino teste, cognovimus, qui iisdem
paene verbis
Imperii
quam Romani
quam
mutationem rerum maximam ac
Christianae
latiores
fines locant
quod
dictum credimus,
historice
flebilem quis
non videt
\Wherever Christ
religionis
ut sonat nec devote magis
si
is
105
zvorshipped
non negetur, quod inter omnes

ahas singulare tecum aliquid, immo quamplurimum, habeat
urbs Roma.
Ceterae enim omnes suos habent sponsos, tibi 0
quidem uni subditos sed suis ecclesiis praesidentes
illa vero
nullum habet nisi te. Itaque summus in rehquis, in Romana
there is your seat.^
Illud mihi
urbe solus
agit
De
es Pontifex, solus sponsus.
nexu coniugii
alterius sponsa
Quo
in statu est
respondebo.
Aegra,
Quave
inops,
in spe
vidua,
illud
canit
Facta
est quasi
Quomodo
miserabilis,
flebile illud
voce singultibus
Totumque
moved hy
civitas
mihi
est,
115
et
propheticum
populo
plena
per ordinem a principio in
carmen ingeminat,
fessa subsistit, ubi
eam ex omnibus
verunt eam et facti sunt ei
consoletur
sola
flens,
sola
vidua domina gentium, princeps provinciarum
facta est sub tributo.^
finem
sedet
quid nunc
Si tu taces, ipse
vestem viduitatis induta, diebus ac noctibus

*
tua igitur nec
illa
spiritaHs te interrogo,
illic
scriptum
est
Non
caris eius,
omnes amici
inimici
'
his
est
qui
eius spre-
\If the Pope
the glory he zvould zuin hy returning to
remember that Christ estahlished
lao
vero maestius fracta
Rome,
is
let
not
him
Church at Rome and not
125
'
VRBANO
i64
Ihe Pope has heen
on the Rhone,
V
God for
elected by
this
very
purpose, or does he think that the amhitious Cardinals would of

their
130
own accord have
opposed the return
Rome have
to
Those who have
elected a lowly ahbot F
been influenced by unjust hatred
and ignorance of Italy.\
Hoc
memoriam redeunt, parva quidem

probandum quod loquor non inefficacia. Cum
loco aliqua mihi ad
in se, sed ad
enim Benedicto XII.

J35 dinis
Vulsinii lacus anguillae mirae magnitu-
et saporis insolitae missae essent, et ipse admirans eas
non
inter Cardinales dividi iussisset, exigua sibi parte servata,
multis post diebus,
dem mentio
inquit
'.
ad
eum
ex more convenissent, earum-
orta ut erat, iocosus in sermone
nunquam
sed
Quo
si
praegustassem
non fuissem tam largus
scivissemque quales erant,
140 distributor
Italia
dum
credidi tale aliquid nasci posse in
dicto loannes de Columna, Cardinalis semper
mihi reverenti suspirio memorandus, sub quo

adolescentiam totam
egi,
colore nobilis et qui nihil vel visu faetidum vel auditu

145
in
ilHs
locis
vultu motus atque animo (erat enim
absonum
pati posset) subito sic exarsit, ut diceret, mirari se quid ita vir
doctus, qui
tam multa
Italiam ignoraret
excellentem cunctis in rebus
legisset,
[Such men would be ashamed of their
ignorance if they had heen in Italy for a single day.]
Nihil omninojsub astrisjltaliae
comparandum pace omnium

j
150
gentiumldixerimjac terrarum, ut protestationem illam tecum

repetam, qua
quidem
est patriae
pudor
nostro hoc Caesare usus sum.
quin maior
Dabo tamen,
155
cum
in hac narrationis parte suspectum
si
me
sit amor veri.

magnos quibus non credere
Sed quid apud te opus est testibus
esse
debeat maiorque
testem ego negantibus sim daturus
tamen alium testem vivum quoque

clarum,
Sentio
sed non tantus
expediat, testes
ipse prohibeat.
quem unum
Guidonem Portuensem
Addam
et alienigenam et prae-
quem memini,
et ipse etiam
sua gloriosa legatione

puto meminerit, anno lubileo ab
redeuntem,dum iter suum innata mihi ad illum devotione proseilla
160
querer, et ad
Benacum, Venetiae lacum nobilissimum,
venisse-
VRBANO V
modo
mus, atque ipse non suorum
165
sed Italicorum procerum
quemdam
atque equitum turba ingenti circumseptus, supra

herbosae
eloquio
media
tumulum
telluris
constitisset, ut est ingenio agilis et
ac iucundus, Alpes ad dexteram nivosas aestate 165
facilis
et profundissimi lacus
aestum aequoreo parem, ante
retroque colles exiguos, ad laevam vero uberem laetamque

planitiem, diu oculis metientem, ad
postremum me nomina-
tim evocasse ac dixisse cunctis audientibus

pulchriorem multoque meliorem
Dumque me
confessione
tam
quam
clara
plane, fateor, vos
*
:
nos patriam habere
'.
170
laetum cerneret, eamque
non nutu solum sed verbis et plausibus approbantem, addidisse

At nos tranquilliorem vobis statum habemus regimurque
:
Dumque
quietius.'
hoc dicto quasi victor abscederet, vinci
nolens ac illum voce detinui,
enim
habere quis prohibet

natura
Tacuit
'.
Nam
ille
ego, sed veritas.
velle
rejutes those
and reproves
who
175
vos talem terram habere prohibet
subridens, ut qui
helieve that the
those
Dixi
coeperimus, statum
me
vera locutum in-
nec mihi credere nec obniti vero vellet
telligeret,
He
immo non
vestrum nos confestim, ut
[He
Pope would not he safe in Rome,
who are hound
to
Avignon hy
ties
180
oj the Jlesh.
reminds the Pope oj the insult he has suffered at the hands
oj the mercenary companies, which he himselj has admitted
to
he
the result oj the desertion oj Peter^s seat.]
Age ergo ut
coactus,
quo
excusabilior
vere autem volens laetusque sedem
semel attigeris et
omnia erunt
fortis
in ace,
sis
tuam
contra nitentibus,
repete,
185
quam cum
armatus atrium tuum custodieris,
quae nunc ideo sunt in
bello, quia
tuum
non custodis. Et quid multa ? Perproprie

tibi conveniet, quod de tuo atque omnium domino dictum est,
âx enim erit in terra dum veneris, dum loqueris ^cem
principale atrium
Nec te terreat
quod Roma quoque per hoc tempus suas praedonum molestias
rabies nempe barbarica, quae nunc sacram urbem
est passa
tentat acephalam, mox, ut suum caput illa receperit, non
dicam Romam, sed Italiae claustra prospicere non audebit.
190
gentibus, et potestas tua a mari usque ad mare.
195
VRBANO
i66
'
Sic,
quam
Non instabo amplius,

aoo
tua pascua sine
tuis in pascuis ubiq.ue debilior,| sic
suo pastore fragiliora sunt semper et
iniuriis aptiora.
spero enim te facturum cuncta
atque istud in primis quod tantopere posceris,

adverteris,
ne qua
tibi divini
feliciter,
sL vigilanter
muneris subrepat oblivio,
assumptum
tinuo, te singulariter ad hoc opus
esse
con-
si,
memineris.
Meministi vero, non dubito, expeditissimumque ad omne pium
animum habes. Vide autem et vigilantibus oculis cave,

quem proprium non premit, alienum pondus opprimat, et
opus
205
ne
a
tam
gloriosi operis executione perpediat.
Persuade Cardinalibus
tuis,
illos
enim hac
in re
maxime
vereor,Italiam nonesse qualemipsiputant,sedesse,nulloscripto-
rum illustrium
210
discordante, optimam atque clarissimam et famo-
sissimam mundi partem,
esse,
unam ex omnibus
modo ^x una non
veritas,
boni,
Doce
poterit.
illos esse
ut
ipsi
testantur et attestatur
cui paene nihil mali adsit, nihil absit

desit
quae deesse
te praesente
rimas, quibus visis fetida vilescat Avinio pudeatque

215 viluisse
esse
aerem saluberrimum atque inter
eximie temperatum
Rome^s pre-eminence in
non
hic urbes nobilissimas atque pulcher-
its
frigus
non antea
aestumque
[Some writers have found the reason for

climate,^
Esse hic lacus piscosissimos
quot qualesve nulla regio tam parvo habet in spatio,

flumina et opportunissimis flexibus naturae consilio
magna
22olocis errantia, ut Italiae
esse et
sic diversis
pars, Liguria et Venetia
et
Aemilia atque Flaminia vix insignem locum habeant, qui non

a quiescente aquis obsequentibus
geminum mare
in
225
Esse in circuitu
urbium corona
utrumque decurrentium fluviorum faucibus
undis hinc
salsis,
permeabilis atque
aerias
amoena
sit.
Esse, ubi desunt maria, Alpes
barbarico oppositas furori.
Italiam
quam longa
Apenninum,
et
insigne, ita ut
hinc dulcibus Italia ferme omnis sine labore
virentissimos et apricas valles et
230
adeatur.
crebris portubus et nobilium
nitidis
Esse per
est silvosis iugis intersecat,
hinc
illinc
medium
campos uberrimos,
colles
et
qui
patrem montium
amnibus gravidum
et laticum
varietate salubri, fontes gelidos tepentesque, sanis delectabiles.
VRBANO V
167
aegris utiles, sitientibus opportunos, simul et
omnium
et bellantium
armentorum
metallorum venas
navigiorum species
acies et
iam cunctis aequoribus imperantes, ita ut hoc totum

vocant mare, si Italici nolint, nisi occulto
Mediterraneum
quod
his nostris
Esse hic frumenti, vini et
latrocinio nulla gens naviget.

esse
arborum
et
235
olei,
fructuum et pomorum, quae vester orbis ignorat,

quadrupedum et ferarum et piscium ac volu-
esse silvarum et
crum et ciborum omnis generis infinitam copiam, ne fortassis

fame mori metuant, non tu quidem, qui et haec nosti et, ab
annis teneris in religione optima enutritus, ârnis inedia
jmpinguare spiritum
didicisti,
sacroque ieiunio assuefactus,
esuriem amas, crapulam execraris.

assuevere, nihil praeter
deliciis
nec
Sed qui Avinionensibus
Rhodanum
cogitare queunt
queant, nolunt, tam dulcis est enim error consuetudine
si
240
245
saporatus et conditus annis, ut palato animi veri gustus amarior
quo profecto spirituali aegritudine laborantibus nihil est

Qui si dicant, ut soliti sunt, deesse aliquid Italiae,
non contendam nam si nil penitus deesset, non terrestris
poeticumque illud hoc dicentibus
esset sed caelestis regio
Nec vero terrae ferre omnes omnia possunt.' Siingeram
mulque illud adiiciam, terram nullam esse, cui non aliquid,
immo non multum desit. Sed fidenter nulli minus deesse quam
Italiae, eamque ante omnes rerum bonarum abundantissimam
fiat,
funestius.
250
affirmabo, raro aliquid aflSrmare solitus
sed hoc usque adeo 255
certum puto, ut ne Indis quidem aut Aethiopibus sit ignotum.

Invitus de materia humili et aHena meis usibus diu loquor, sed
{
res cogit
Audivi saepe,
novi mores.
vinum Italiam non habere.
En
reHnquendae
[He
Italiae
Cardinals.
their
He
dum
dicerent Benuense
gravis infamia iustaque causa

satirizes the gluttony of the 260
reminds the Pope that the Turks are increasing
fower in the East. The danger has reached the threshold

and there the Pope ought to he. He and the Emperor
of Italy,
have a stern task hejore them.^

.
Vnum, quia
ioco
proximum
erat, praeterire
mens
fuerat, 265
sed coegit pius animi calor nihil occulere nihilque subtrahere
VRBANO V
i68
omnium quae
sacris auribus tuis
vel
tuum nomen
vel conscien-
meam premunt. Fama est esse palatii tui partem, quae

Roma dicitur, quam ingressus sponsae te reddidisse totumque
prorsus implesse Romani Pontificis officium videare. Noli cum
tiam
270
Domino tuo
summus est,
bilis
ludere
profundus
ac
frustra fallaciunculis tentatur, dialecticus
nuUum
cui sophisma
intelligit
insolubile, scrutator infalli-
cogitationes
nostras,
de longe
semitas nostras et funiculum nostrum investigat, et omnes

275 vias nostras
praevidet
[God
is
not mocked.']
Nec vero
tibi
fortuna blandiatur, tua nec te longae vitae spes decipiat
mortalium maximeque Pontificum, seu quod
brevis est vita
ad hunc statum veniunt, seu quia curarum pondus
senes
laborque perpetuus et negotiorum aestus necesse est vitam

280
ipsam
efficiant
near.]
Cum
breviorem
[Death must be regarded as always
ad tribunal Christi igitur ventum
tu dominus et nos servi, sed unus
ille
ubi non
Ego te a terra
omnes erimus, nonne putas tibi dicturus sit
inopem suscitans et de humilitate tua erigens, non solum cum
principibus sed super principes collocavi, eosque tibi ad genua
pedesque procumbere volui. Tu Ecclesiam meam tibi creditam ubinam gentium reliquisti ? Tu multis a me singularibus
:
285
erit,
Dominus, nos conservi

'
insignitum donis, quid singulare mihi praeter ceteros reddidisti,
quod
sedisti
An me
credis,
dum rerum
caput eligerem, non
An
electionem
meam
nisi
290 oblitus
potuisse
eligere
temnis
Tuque
declinasti, ingressu
295 egressu
'
rupe Avinionensi, Tarpeiae rupis
in primis, qui
me
mirabiliter per
in
ahum
iudiciumque con-
priorum corrigendis erroribus
assumptus, nihil penitus ab illorum tramite

dissimilis,
[He
ceteris
believes that the
progressu simiUimus et
Pope will prefer truth
to
Jiattery.']
Tu
vero nunc reiectis consultoribus vanis, tecum cogita,
tecumque
delibera,
an quod superest temporis in caeno Avi-
nionensi agere malis an

300
an
martyrum
nunc colis, an
;
Romae, quae
in saxo illo et in
in
illa
Vaticano potius
tota caro et sanguis est
ventorum
sepeliri
patria,
eligas,
quam
locorum
VRBANO V
j
omnium
169
nostri orbis sine ulla comparatione sanctissimo.
Ad
extremum in die ultimi iudicii an resûrgere ames inter Avinunc omnium qui sub caelo
Petrum et Paulum, Stephanum et Laurentium,
Sylvestrum et Gregorium et Hieronymum et Agnetem et
nionicos peccatores famosissimos

sunt, an inter
305
Caeciliam, et tot millia sanctorum vel in Christi confessione
quiescentium, vel pro Christi fide felicius perempto-
feliciter
rum
[He
returning
begs the
Rome
to
Pope at
least not to prevent the
proroget in longum
Christus omnipotens dies tuos
aperiatque cor
tuum
sed sanis
_bilibus,
Venetiis,
consiliis
ac
non
utque arbitror, Deo
fidelibus,
viii. 5.
hominum, quam fortunam vocant,

blanditiis fallax,| sed interdum minax, quodque est
praenuntians
Hoc nunc more ultimo usa est mecum,
!
Vulnus hoc,
est.
pendentia evadere
manu
Sen,
saepius sors
sive ulla, sive altior potestas,
actum
gratis.
Kalendas lulias [1366].
iii.
Oinsidiosa
et
aevum,
blandis nec fortasse delecta-
lacoho de Verme.
factura
Emperor^s
as the Pope^s predecessor is said to have donel] 310
de qua queri nefas
nihil insidiis
fateor, diu ante provideram, sed
im-
praesertim quae ita in alterius
diflicile est,
sunt, ut nullae nobis in his partes vel ingenii vel indu-
striae sint relictae.
Horrebat animus maestus.auguriisj et toto
corpore contremescens cogitabam semper odiosam mihi magna-
nimi tui patris absentiam, semperque praesagiens metuens-
que quod
accidit,
ne
scilicet
rarum
10
illud nostrae aetatis et
patriae nostrae decus, cuius pars aetheria caelo debita erat, et
nunc reddita
est, terrestris Italiae
parte ultima
Thrax Hebrus atque Euxinus
atque Athesi, nobis pro hac

eriperent.
Super
quo non tacui, quin et illum et funestam moram litteris atque

nuntiorum linguis increpui.
Sed fortasse nec ipse aliud poterat, et invictos humeros
imperiosa necessitas atque instantis ruinae pondus urgebat.
'
Sic erat in
fatis,'
inquit Naso,
immo
vero haec voluntas Dei
15
lACOBO DE VERME
I70
qui a prima adolescentia iusta arma semper induerat,
20 erat, ut,
expeditione novissima contra hostes

suscepta, honestissima
morum
deret
fidei
pro pietate ac religione
sanctissimaque militia et ar-
usu optimo defuncti animus ad illum, cui tot claras
victorias
25
omnium
debebat, virtute armatus ac triumphaturus
quoque illum pervenisse confido
invento,
quorum
mortalium mortes
sibi nullas ferias virtus

flere,
felici
dabat.
ascen-
laborum
fine
Et quoniam
ut olim, iam nec aetatis nec propositi^
damnum meum
jnei estj felicitati ego suae gratulor,
tacitus
maestusque praetereo.
Litteram quidem tuam,
30
dulcedine,
similem
talis
fieri
opto et spero, inque hoc
hortor ac deprecor.
magno gaudio
35
difficilis
quadam
acri
Sic amicos
complebis, atque
summo
eflficies
ad gloriam via
est
amara
et
cui te
ut studio niti
enim omnes, meque
velis,
in primis,
ut, tali fiho superstite,
tantus pater plane nobis redditus videatur.
multis
40
legi
fili,
amici multa mihi suspiria renovantem
Neque vero
tibi
habes domi ducem,
ut
quem
sequaris, cuius ad imaginem te conformes.

ihireris, quem
Habes ante oculos speculum, memoriam viri illius incomparabiHs, ac virtutum omnium exempla domestica, pronum opus ad
exemplar incorruptum. Scribere ultimum est,jie ossa illius, ex
quo amicis manibus transvecta Byzantion atque honorifice

recondita didicisti,
caelis
scant.
45 et
meo
quiescente anima
Tu,
fili
ibi
consiHo amplius moveantur, sed, in
illa,
in terris inque urbe regia conquie-
carissime, teque
tuamque domum viduam
per vestigia tanti patris age
viriliter
et
feliciter.
solare
Vale.
Ticini, v. Idus lunias [1367].
ANNVS
viii. 8.
est hodie et ambito zodiaco sol repetiit Leonem,

quo tibi, frater, epistolam illam scripsi, qua securus
ipse mei sollicitum te fortassis fecerim, etsi, ut verum fatear,
magis me securum iugis meditatio, et, quem illa mihi ingenuit,
contemptus mortis inevitabilis effecisset, quam quod ea, de
^*ex
Sen,
lOHANNI DE CERTALDO
171
qua tunc scribebam, astrologorum comminatio prorsus conNeque ideo rursus hoc dixerim, quod
temptibilis videretur.
illorum nugis plus fidei habeam
quam
memoria
soleo, sed quia
praeteriti temporis, verane an falsa nescio, an ni fallor vera,
et
observatio,
quanta in tam parvo numero annorum
potuit, prope mihi persuaserant ex parte
septimum
diceretur
scilicet ac
verum
nonum annum
esse,
esse 10
quod
hominum
vitae
molestos, alterius insultibus [sic] et novae ahquid calamitatis
advehere
sed an tertius et sexagesimus ex his constans gemi-
nato discrimine duplo
mihi persuasum
terribilior,
erat,
ut hi volunt,
multpque minus
trarium ope gratiae caelestis experto.

astrologicae parte altera
illius
non
est
Tunc
in
esset,
non aeque
hodie in
me
vero superstitionis
totum
liber et in rei
exitum intentus, exspectandum anni finem censui, utque tibi

sollicitudinem breviorem facerem, epistolam illam, diu post-
quam scripta et signata erat,

de me tardius inciperes.
Exspectatus
finis
fuerit futurusve aUis

fuit
raro
memini.
unquam
ecce
ad te mittere
annus
adest;
sit, ipsi
15
con-
distuli,
ille
20
quo timere
terribiHs,
qualis
iudicent, mihi salubris ac iucundus
corpore saniorem aetate qualibet
Privatim adversi nihil incidit
prosperrima per hos dies evenere.
me
fuisse.25
publice vero duo
Ita dico,
si
stabile
atquc
perpetuum alterum fuisset alterumque futurum est. IUud

Si quidem Petrus, Cypri rex,
enim transiit, hoc pendet.
Alexandriam cepit in Aegypto,
nostraeque religionis in
magnum
immensum
opus et memorabile,
30
amplificandae fundamen-
quantum ad capiendam, tantum ad servandam

urbem animi fuisset qui sibi certe non defuit, ut fama est,
nisi quod comitatus eius ex Transalpinis maxime gentibus
tum
ingens,
si,
collectus,
melioribus
exitus, illum in
medio
pium regem non
semper ad principia rerum quam ad
35
praeclarissimi operis deserentes, ut qui
pietate sed cupiditate sequerentur, collectis
spoHis abiere, piique voti impotem, avari voti compotes se fecere.
Ad
haec Romanus Pontifex, vere inquam Pontifex Romanus
honorifice nominandus, Vrbanus V,
quem, ut audire
potuisti, 40
lOHANNI DE CERTALDO
172
anno
^.7,v
altero
libera
quidem sed
epistola'
fideli
cunctantem
increpueram, hoc praesenti anno Ecclesiam Christi, qtiae ab
meo usque ad hoc tempus
ortu
vaga, interque
45
inter Burdegales et Pictavos
Avinionesque novissime con-
Carpentoraces
senuerat atque torpuerat, illam de faece eruit, et ad sedem
propriam reduxit, magni ac multiplicis principium boni,

illud,
quod
Ecclesiae sanctae sponsus avertat,
bonorum
nisi
hostis
Hactenus tamen eo*gratius fideHbus
inconstantia labefactet.
animis quo insperatius, vidi certe, quod videre jiunquam fateor

50
Dignum
speraveram, semper optaveram.
est ut et
boni huius
agam
auctori totius Ecclesiae consensu meis vocibus grates
annum hunc immerita
idque iam meditor ut felicem
liberem
quodque in alterius epistolae fine promiseram, tecum

non ut immortalis quidem, sed ut anna-httk55.terrifico superstes'
ipse enim irrediturus abiit me relicto, qui
ut me mortalem novi, sic et illud scio, quod tertio et sexagesimo
anno aetatis iam non moriar, cui hodie quartus et sexagesimus
infamia,
gratuler, amice,
*^'
*^
natalis est dies.
communem
60
ut vides, Augusti Caesaris utor verbis,
omnium
seniorum
Non
evasimus.
Nam,
deos autem ut
tertium sexagesimum annum'

ille,
sed
Deum
oro, ut
mihi
quantumcumque
superest temporis id salvis nobis superstites
amicos traducere
liceat, in reipublicae,
maxime animarum nostrarum

XIII.
Kalendas Augusti, 1367.
quod
ille ait,
felicissimo statu.
Ad
et
multo
Ticini,
aurpram.
Guidoni Septimo, Archiepiscopo lanuensi,
SCIO iam
Vale.
Sen. x. 2.
mihi hinc obstare illam Flacci sententiam, ubi de
moribus senis agens difficilem illum dixit et querulum,

seque puero acti temporis laudatorem.
Non
nego id quidem
ita esse, sed licet id mihi saepe aHbi fortassis, huic nunc tamen
5 epistolae
non adversum
laudator veterum
dico,
quamvis enim ego querulus et
haec tamen, seu veterum laus, seu querula
praesentium, vera erit
[H^
thinks Guido will he obliged to
admit the truth of his assertion that
the world has degenerated.^
GVIDONI SEPTIMO
Nec iniucundum puto, nec
inutile fuerit aliquantulum
etiam praeteriti temporis meminisse
mecum
quam tu domi
verte oculos.
potes, retro
vitae partem,
vero magna hinc

sit
animique.
rationis
confinio
elicias
in
forte
173
quam
nunc
longissime igitur
10
Et primam quidem illam
tuae, ego in exilio
meo
egi
neque
argumenta, ubi tam exiguum lumen
In ipso sane infantiae pueritiaeque
Galliam Transalpinam eam
quae
scilicet,
15
provincia Provinciae nunc dicitur, olim Arelatensis provincia

dicebatur,
qualem
uno prope tempore
aetas
illa
unum
duratura,
vitae iter arripuimus
Genoa, Guido^s native
Meta
puerilis
ambo, confestimque,
transvecti
amicitia iuncti, usque ad exitum
patitur,
[He
refers briejly to
illa
fuit,
city.']
nostrae
20
peregrinationis
quae ab
Inde quoniam
antiquis Avennio, a modernis Avinio dicta est.
Romano
Pontifici et Ecclesiae
grinanti,
neque in suam sedem usque post annum sexagesimum
reversurae, locus angustus erat,
secum
ibi
domorum
tunc noviter pereea tempestate inops 25
incolarumque colluvie exundans, consilium nostrorum giium

fuit ut mulieres
cum
pueris ad
locum proximum
se transferrent.
In qua transmigratione et nos duo iam pueri, necdum puberes,

cum reliquis simul, sed ad aliud, hoc est ad scholas grammaticae
missi fuimus, Carpentoras loco
provinciae parvae caput.

riennii.
[He
nomen, urbs parva quidem sed
Tenes memoria tempus
illud
30
quad-
recalls their peaceful life at Carpentras,
and
contrasts its present insecurity because of the hands of mercenaries.]
Inde igitur simul quoque (nam quid divisim magna
aetatis
iam pubertate ad Montem Pessulanum, florentissimum tunc oppidum, iurisque ad studium

cuius tunc potestas
delati aliud ibi quadriennium exegimus
penes maioris Balearicae regem erat, exiguum praeter loci
parte gessimus
?),
vicina
35
angulum Francorum regi subditum,

tentium importuna vicinia est, brevi
qui, ut
dominium
quoque tranquillitas,
quae pax, quae divitiae mercatorum, quae scholarium turba,
quae copia magistrorum, quanta ibi nunc horum omnium
ad se
traxit.
Quaenam
vero tunc
totius oppidi
ibi
<
semper praepo40
GVIDONI SEPTIMO
174
penuria, publicarumque et privatarum rerum quanta muta-
utrumque viderunt tempus,
nos scimus et cives, qui
45 tio, et
sentiunt.
Inde Bononiam perreximus, qua nil puto iucundius nilque

Meministi plane qui studio-
liberius toto esset orbe terrarum.
50
sorum conventus, quis ordo, quae.vigilantia, quae maiestas praeceptorum iuiisconsultos veteres redivivos crederes. Quorum
sed pro tam multis et tam magnis
hodie prope nullus est ibi
ingeniis una urbem illam invasit ignorantia, hostis utinam et
non hospes, vel si hospes, ac non civis, seu, quod multum
vereor, regina. Sic mihi omnes videntur abiectis armis manum
tollere.
Quaenam ibi praeterea tunc ubertas rerum omnium,
quaeve fertiHtas, ut iam praescripto cognomine per omnes
[He refers to his visit to
terras pinguis Bononia diceretur
;
55
Bologna in 1364.]
dine inter haec mala et bonarum
memoriae meae, credo
60 haeret
vestigium
illius
quadam cum amaritumemoriam rerum versor
Sentis puto ut^dulci
temporis,
dum
et
indeHbile fixumque
tuae,
studiosorum unus
ibi
agebam.
Venerat iam aetas ardentior, iam adolescentiam ingressus

debito et solito
vagabamur
festos
65 desereret, et
portae
vallum
pidam.
pace
70 sibi
si
longius,
sic
aequaevis meis
ut saepe nos
profunda nocte revertebamur
in
et
dies
campis lux
et patentes erant
quo casu clausae essent, nullus erat urbi murus

iam disiectum senio, urbem cingebat intre-
fragile,
Nam
Sic pro
Ibam cum
plus audebam.
quid muro, seu quid vallo tanta opus erat in
uno multi erant
carpebat ingressum
aditus
quisque commodiorem
nil difficile, nil
suspectum
erat.
Vt
muro, ut turribus, ut propugnaculis, ut armatis custodibus, ut

nocturnis excubiis opus esset, internae primum venena t^rannidis,
post externorum fecere hostium insidiae atque insultus.
Quid, notissima ruminans, circa Bononiam demorari stilum

75 cogo, nisi quia
est, ut,
neque
tam recens
iUius mihi veteris
Bononiae memoria
quotiens hanc videre contingit, somniare crediderim,
oculis ipse meis fiderem
sic
multos iam per annos paci
bellum, libertati servitus, copiae inopia, ludis maeror, cantibus
GVIDONI SEPTIMO
querelae,
175
virginum praedonum cunei successere, ut
choreis
praeter turres atque ecclesias adhuc stantes miseramque
quidvis potius
quam Bononia
urbem
80
Bononia dicebatur diu
verticibus despectantes haec quae
altis
videretur.
Sed ut iam Bononia discedamus, acto ibi triennio domum redii,

illam dico quam pro Arni domo perdita mea mihi sors, bona
utinam, reddiderat, Rhodani turbidam ad ripam
uno semper tenore
principio in finem, etsi
pter
se,
quam
iudicii,
qui locus a 85
non tam pro-
propter concursantes et coactas ibi concretasque
totius orbis sordes ac nequitias, multis atque ante alios mihi pes-
simus
omnium visus sit
[Hozvever bad the state of Avignon was
then, it is still worse now.']
Vnum
quod me premit, dicam, nitarque
hic,
hodie,
antequam longius eam,

quod verum nolim, te-
90
cum loquendo iuvenescere. Nosti ut inJHo surgentis vitae flore,

quem grammaticorum in stramine velut in
deliciis egimus, cum semel parens meus patruusque simul tuus,
cuius ante memini,
qui ea ferme tunc aetate erant, qua nunc sumus, ad Carpentora- 95
censem quam modo dicebam civitatulam de more venissent,
patruum ipsum quasi advenam voluntas

credo et novitate
rei orta,
videndi, qui per se olim notus,
sat tuto
dati sunt,
regerent.
parva de re gloriari jcum
licet,
puerilis et nos cupiditas excivit,
non
si
meo longo postmodum incolatu

Re audita
aliquanto notior factus est.
amico, id est secunij
meisque carminibus
cepit, ex vicinitate
praeclarissimum illum fontem Sorgiae
100
ut duceremur, et quoniam
committi equis videbamur, singuli nobis famuli
qui equos ipsos nosque ut
Atque
ita
matre
illa
omnium
fit
tergo complexi
optima, quas quidem
105
communis mihi tecum

tandem exorata sed multa pavente ac monente prof ecti
viderim, quae, carne mea, amore autem

f uit,
vix
sumus cum
nomen
illo vir^,'
cuius vel sola recordatio laeta est, cuiusque
cognomen
retinens, doctrinae autem et famae

plurimum addidisti. Cum ad fontem Sorgiae ventum esset, na
recolo enim non aliter quam si hodie fuisset, insueta tactus
specie locorum pueriles inter illos cogitatus meos dixi, ut potui
*
En naturae meae locus aptissimus, quemque si dabitur ali-
tu
et
GVIDONI SEPTIMO
1/6
quando magnis urbibus praelaturus sim.' Haec tunc ego mecum

quae mox postea ut virilem aetatem attigi, quantum
non otio meo mundus invidit, Jate claris indiciis nota feci.
Multos illic enim annos, sed avocantibus me saepius negotiis
rerumque difficultatibus interruptos egi
tanta tamen in
115 tacitus,
requie tantaque dulcedine, ut, ex quo, quid vita

120 esset,
quum omne
supplicium
Vauclusey
at
hominum
agnovi, illud ferme solum tempus vita mihi fuerit,

.
whenever
[He
he
could
reli-
him
recalls Guido^s visits to
escape
from
his
duties
at
Avignon.']
Quotiens autem
me nox
reris,
atra
solum procul in campis
quotiens per aestatem media nocte surrexerim
125 invenerit,
et,
ne somno
nocturnis Christo laudibus persolutis, unus ego,

pressos famulos inquietarem,
nunc in agros, praesertim subnunc in montes exierim ? Quotiens hora illa, nullo
comite, non sine voluptate horrida, immane illud fontis specus
intraverim quo vel comitatum luce ingredi horror est ?
\There was no enemy tofear in those days.] Quid deinde mirari
lustri luna,
130
me
ibi agente, lupi
advenae
usque in oppiduli domos catervatim ruere coeperant,
et facta
posses, in
gregum
135
rem
nec
nosses [sic],
adhuc
caede, attonitos trepidosque ipsos loci incolas habere,
damnum modo,
sed augurium esse et luporum credo, qui
Siquidem non multo

postquam inde discesseram, parva quaedam foedaque et infamis
manus furum, sed ignaviae accolarum fidens, omnibus circum
pererratis ac direptis, ad extremum prorsus, ut sacri fures
venturi erant, praesagium armatorum.
140 essent ac
de furto
suoj
ipso dominico natali

auferri
poterant,
Lavernae f urum deae
die,
reHqua
incautum
flammis
'
rite sacrificarent,
rus aggressi, ablatis
inque
exusserunt,
quae
illud
hospitiolum, ex quo Croesi regna spernebam, ignis immissus
Testudo vetus incendio

145
hbellos ahquot, quot
restitit,
illic
abiens dimiseram,
villici
id ante praesagiens futurum, in arcem contulerat
dones inexpugnabilem, ut
vacuam ignorantes
abiere.
est.
properabant enim fures impii
est, rati,
mei
;
filius,
quam
iam
prae-
sed ut erat indefensam ac
Sic diris e faucibus praeter
spem
GVIDONI SEPTIMO
servati libri, providente
tam
nobilis perveniret
and Gascony
177
Deo, ne tam turpes ad manus praeda

.
[He
journey
recalls his
Toulouse 150
to
in JJ50.]
Parisiorum urbem
petii, in
quo quidem
itinere ac reditu, sic
iuventae calcar urgebat, extremos regni angulos Flandriamque
Brabantiam atque Hannoniam et inferiorem Germaniam

Quo cum nuper ex negotio rediissem, vix aliquid
circumivi.
et
omnium
i^^
regnum
urbium aut
recognovi, opulentissimum in cineres versum
domum
videns, et nullam paene
arcium moenibus cincta
esset
stantem,
nisi
de quo tunc ad venerabilem
senem Petrum Pictavensem scripsi latius ac dixi, qui post obiit,

ante non multum tempus felicius obiturus. Vbi est enim illa
âriseos, quae licet semper fama inferior, et multa suorum
mendaciis debens, magna tamen haud dubie res fuit ? Vbi
160
'
scholasticorum agmina, ubi studii fervor, ubi civium divitiae,
Non disputantium ibi nunc auditur,

non
librorum, sed armorum cumuli
sed bellantium fragor,
non syllogismi, non sermones, sed excubiae atque
cernuntur
ubi cunctorum gaudia
jg^
Cessat clamor ac sedulitas
muris impacti resonant.
arietes
viatorum
strepunt moenia, silent silvae
vixque
ipsis
in
enim penitusque abiit, quae illic

templum nacta tranquillitas videbatur
nusquam tam nulla
securitas, nusquam tam multa pericula.
Quis hoc unquam,
quaeso, divinasset, quod Francorum rex, quamvis, quod ad se
urbibus tuti sunt
cessit
unum
attinet, invictissimus
hominum, vinceretur
cerem duceretur et ingenti pretio redimeretur

hoc
(:s:t)tamen
est
efficit
[He
et in car-
Tolerabilius
auctor mali rex a rege licet impari victus
recalls his visits to
j^q
Rome, Naples, and
ly^
the cities
of Northern Italy, all of ivhich have suffered calamities.~\
Certe enim haec
ultimum
incola
ipsa,
factus
unde
tibi
nunc
scribo, et cuius
sum, non tam oblectationem
ad
quam
securitatem et quietem quaerens, Venetorum urbs, quamvis et

consilio
civium
et
locorum
prospero ac tranquillo
speriore, tunc sciHcet
2548
sit
eam
omnes alias nostri orbis

fuit tamen aliquando pro-
situ inter
in statu,
visendi gratia
cum
praeceptore
meo
jg^
GVIDONI SEPTIMO
178
huc primum e Bononia adolescens veni et hoc quoque sic esse

non negantes cives audias, etsi, quod nec ipse negaverim, aliquid,
[In so far as he
immo quam plurimum, aedificiis accesserit
;
185
acquainted with affairs in the East, he sees the same deteriora-
is
The whole world
tion.
isfull of wars.']
Rara bella inter regna vel populos de finibus aut de

190
gerebantur
usquam nostro aevo

ipsi
contra
societas
vidimus, quibus ante omnes patria diu floruit
mea
reges ac principes universi
magno agmine devota

furium diurnae
200
et
loca,
Hierosolymam Romamque, peten-
Fures ibant singulatim noctu pavidi, nullae
acies
tatum duces famam

quaesierant.
horum ope
Alterius generis societates, peregrinorum,
consilio fulti erant.
tium cernebantur.
per
difficile
Per has enim totus fere noster
est dictu, difficilius creditu.
regebatur
nulla
Erant societates mercatorum, quas
fuerat.
quas, quantae commoditates afferrentur, hominibus
195 orbis
iniuriis
omne genus humanum
campis explicabantur, nulH armati sociesibi
gentium cladibus propria
Quintus et vigesimus annus
est
feritate
ex quo auribus
primum nostris horrisonum hoc nomen intonuit quod malum

ac
brevi quantum creverit, quorsumve processerit, videmus
;
immo et
summum maximumque omnium
miseri cives et agricolae,
205
attigi,
reges et pontifices usque ad
experti sunt, qui, ut supra
ad Rhodanum, unde nuper
atque ad indignam redemptionem
abiit,
semiobsessus ab ilHs
exstitit coactus
[He
reminds Guido of the plague from which Italy has never heen
free for twenty years.']
aio
Terraemotum verum
nostrae aetatis nullus senserat
vige-
simus annus est nunc (unum enim mali utriusque princifuit) ex quo Alpes nostrae, quarum motus insoHtos
Maro, viii. Kalendas Februarias tremuere, incHnata iam
parumper ad occasum die, ItaHaeque simul ac Germaniae
pars magna contremuit tam vehementer, ut adesse mundi
pium
ait
215
finem inexperti quidam crederent, quibus insueta prorsus et

nunquam cogitata res erat. Veronae tunc in bibHotheca mea.
jolus sedens,
quamquam non
in
totum
rei nescius,
repentina
GVIDONI SEPTIMO
179
tamen et nova re percussus, solo tremente sub pedibus, et undique concursantibus ac ruentibus libellisj^ obstupui, et egressus
thalamo familiam moxque populum trepidissime fluctuantem
vidi
omnium in ore funereus pallor erat. Qui hunc proxime
secutus est anno Roma tremuit usque ad ruinam turrium ac
templorum, simul et partes Etruriae tremuerunt, de quo tunc
sollicitus ad Socratem nostrum scripsi.
Anno idem septimo
tremuit inferior Germania totaque Rheni valHs
quo tremore
Basilea concidit, non tam magna urbs quam pulchra et ut
videbatur stabiHs, sed^ntra naturae impetum nihil est stabile.
220
225
Inde ego paucis ante diebus abieram, Caesare ibi, hoc nostro
bono quidem mitique principe, sed ad omniajento, per mensem
exspectato
fuit
230
qui mihi tandem in extrema barbariae quaerendus
[Such calamities certainly are not caused by men^ but
permitted by Go^.]
uno annos nostros omnes tibi ante

quidem longe impares, numero autem
pares, quem" ego nuper ad amicum scribens bona fide sum
professus. Tu an idem facias, an adhuc, quod nonnuUi senum
solent, iuventam respiciens aHquid etiam nunc occultes, nescio.
Vive feHx, et vale nostri memor. [Venice, 1367.]
En,
ut
pater,
die
oculos congessi, merito
Francisco Bruno,
FORSAN,
235
Sen. xi. 2.
amice, de responsi mei tarditate miraberis, sed
cognita causa desines mirari.
Scito igitur
me
hinc sub
adventum tuarum Htterarum abiisse

magnis enim precibus
et repetitis Htteris Ticinum iterum atque iterum evocabar, et
quamvis naturae meae infesta aestas adventaret, meque hinc
quietis amor stringeret, iUinc status praesens et suspectum
;
latruncuHs deterreret
iter,
honestique inde specie
vigente tamen hinc ingrati
animum
tractatum tantae pacis evocatum
attrahente,
me
quod
sentirem,
metu
sciHcet ad
si fortassis
uUa
ex parte bono pubHco utiHs esse possem, parui, digressusque

Patavio ad
viii.
Kalendas lunias,
vi.
N 2
iUuc die hora tertia perveni.
10
FRANCISCO BRVNO
i8o
Neve
quae
fui, et
qua in parte corporis
nisi
me tum
saepe olim
quod
tum
a pueritia
parum
felix
per hos dies complusculos
medicorum manus usque nunc
invisasque inter
15 afflixit,
fueram non obstante
singulis morer, illico rediturus
tibiae collisione,
detinet,
aestuante in horas bello, iam terrestre iter ad reditum
prorsus obstrusum erat, nec navis ulla prece vel pretio reperiri
poterat, quae se periculo exponere auderet.
ipse etiam bello arderet,
20
praedonibus tutiorem, quibus cessantibus
meum
parti
Et
propositum atque amorem pacis et
notum
enim Padus
me
timebam, ratus
nil
belli
odium utrique
siquidem mense
ibi
integro et amplius inter
inquisitionem et difficultates rerum varias absumpto,
tandem nauclerus unus non tam pavidus

videns
cunctis,
et
ipse
desiit
timere.
quibusdam vero
et
undis armatas, ubique in
aifuit,
ripis
me
qui securum
Cuius in navem mirantibus.
reprehendentibus, introiyij
cessitque feUciter duce Deo.
30
Etsi
calle a fortuitis
esse.
sic accidit,
navis
25
sperabam tamen eo
Cum
enim ubique
suc-
classes
in
armatas acies invenerim, nautis
famulisque trementibus atque pallentibus, jego unus, seu hanc
amentiam seu fiduciam
quis dixerit, ubique intrepidus atque
inermis occurri, non solum incolumis sed etiam honoratus, uno

Qjjj^"^
enim animalia
voce similiter respondebant, neque magnum neque
omnes
una
parvum inveniri posse, qui non alterutris vel invisus esset vel
Denique narro, non sum nescius, plura quam
suspectus.
necesse est, quia certum habeo te libenter haec legere; ubi
omnes capti vel occisi et certe spoHati omnes essent, ego vino
et altilibus et pomis et speciebus sic onustam puppim habui,
ut non ferocitas quidem uUa, sed liberalitas bellatorum meum
35 (solere
40
esse ahum praeter me qui iter

cumque ego id meae tribuerem parvitati
parva, quae magna non possent, transilire),
omnibus ore fatentibus non

illud ageret securus
illud iter pacificum retardaret.
Quorum
nihil penitus meritis
meis, sed divinae cuncta clementiae ascribo,

45
quae mihi
amicum pacis animum dedit, et hunc ipsum omnibus

notum inque meo [clare] legibilem vultu fecit.
et
late
FRANCISCO BRVNO
i8i
Sed progredior. Cum tandem Patavium nudiustertius ad

vesperam pervenissem, imbre perpetuo atque ingenti, is qui
huic urbi praesidet, amicus tuus, vir potentia magnus sed
virtute maior, ante exspectatum reditu
portam
mihi obviam venit
civitatis
meo
usque ad
laetus,
congesserit,
Et
non
demum
ipse
pluvia dimisit e suis qui apertos mihi aditus servarent.
quantum
tantum famulis rerum
missis
cum
honoris atque amoris sero
paucis ad
me
50
sed nocte repulsus ac
illo
in
me
onustis variarum, sed
cenam
veniens ac cenanti assidens, et post
55
noctem usque concubium comitatus confabulationibus colloquiisque gratissimis, neque si narrare velim
potero, neque si possim fides dabit[ur]. At post dies paucos, cum
iam reditus meus Venetiis notus esset, Donatus noster gramiUic inter libros in
maticus, qui ibidem litteras mihi tuas simulque apostolicas 60
Et tuas quidem laetus ut

non reverens modo, sed stupidus ac submissus
reservabat, utrasque mihi attulit.

.
soleo,
illas
accepi
meas
nondum
utrobique sane
illuc pervenisse
datas die secundas epistolas
cognovi, neque miratus
sum
praeter
enim absentiae meae moram, litteras ipsas apostolicas iam 65

bullatas apud te diutius substitisse ipsis in litteris tuis legi
[He asks Bruni to read his reply to the Pope, and expresses his
.
gratijication at the Pope^s
letter.']
Colutium cuius
salutasti, ut salvere iubeas, precor, et
talem
tibi
me
verbis
operum par-
ticipem obtigisse gaudeo, utrique requiem obtigisse gavisurus
70
quamvis gloriosum laborem magnis delectationibus

abundare non dubitem, sed id amicis optare soleo, quod mihi.
magis,
Vale.
Patavi, xii. Kalendas Augusti [1368].
Hugoni de Sancto
1WENIS
fuit,
iste,
Sen, xi. 9.
conspicis, aliquot annos
nec esse desinit,
eum animo non

aetati
quem
Severino.
abire, et
mihi pro fiho
enim corpore abeat.

hunc ipsum motum non tam
etsi
Confido
sibi
quam
imputo, firmitatis indigenti et discursibus gaudenti
qui mos, ne meipsum, quod saepe soleo, nunc accusem, multos
HVGONI DE SANCTO SEVERINO
f82
ia senium comitatur;
et hic
quidem
adolescens, boni ingenii
raraeque indolis, adolescens tamen, multis de more
ad extremum praetulit, et quoniam
agitatis, nobilius
consiliis
ire
fixum
non alia quam discendi cupiditate, peregrinari elegit. In

lo primis autem litteras Qraecas sitit, et senile Catonis desiderium
vixdum pubes anticipat. Hunc ego impetum iam per anni
spatium non sine ingenio et labore continuo, saepe precibus,
interdum iurgiis, ostendens ingerensque oculis, quantum sibi
Latinarum nunc etiam litterarum desit, difficultates quoque
15 rerum varias ac pericula coacervans, quibus iuvenilem temperari
posse rebar ardorem, praesertim, ex quo semel digressus brevi,
ut sibi praedixeram, cogente necessitate redierat. Et plane,
dum peregrinationis infaustae memoria recens fuit, substitit
parumper et spem dedit posse animum regi.
Nunc tandem, ut fit, non longa requie laborum omnium
20
subrepsit oblivio. En iterum frenos mordet, nec iam ulla vel
erat,
vi vel arte
compesci potest, sed ardenti nescio an prudenti et
sobrio discendi desiderio, dimissa patria amicisque et cognatis

et annoso patre et me_,
25 saltem
conversatione
cognitum
quem
ut patrem
ad
praetulerat,
Neu forsitan mireris,

velum, cum enim primum
recto calle Constantinopolim proficisci
ut olim ditissimam,
30
solo
festinat.
cipitatio rationis
sic
habet
illi
iter
patri
nomine
sibi
ista
animus
praefuisset
edoctus a me, Graeciam
nunc omnis longe inopem
hoc uno mihi credito, non omisit
cumque ex me
quem
diligit, et
te
disciplinae,
propositum, sed inflexit
saepe audisset aliquot Graiae Hnguae doctis-
simos homines nostra aetate Calabriam habuisse, nominatim

duos, Barlaam
monachum,
ac
Leonem
seu Leontium,
quorum
uterque mihi perfamiHaris, primus etiam et magister fuerat,

aliquid
j5 profecissetque
Calabrum
fortasse,
ni
litus invisere et Italiae
olim Graecia dicta est;
vit,
quas apud
te,
tibi
invidisset,
illam,
statuit
quae Magna
cum ubique autem
potentissimum non ignorans, meis

4egravatim, et
mors
plagam
litteris
nec falHtur, efficaces
te potentem illic
commendari optasperat, annui haud
solatium ut opinor ex ilHus ingenio, et iHi
HVGONI DE SANCTO SEVERINO

praesidium ex tua potentia quaesiturus.
et
Amo
183
en im hominem^
quam excusem,
immo me iudice
quamvis levitatem animi non tam approbem
discendi
votum improbare non audeo
dignus est assequi, quod tam anxie tamque ardenter expetit,
dum
ut
solum
illud
cogitat,
non difficultatum modo vel

quod
sit oblitus
affectuum, sed sui ipsius et suarum virium
non
desperat apud Graecos,
ope
Commendo
diffidit
igitur
eum
tibi,
et consilio adiuveris,
rem
te
posse.
gratam
abeuntem
Vrbano
video.
Pont.
inveniri
atque
late videris
si
Deo
dignam, et ut arbitror
mihi vero gratissimam, qui
feceris,
ac sollicitus
apud Calabros
quem
Vale.
Max.
45
subtristris^
illum 50
[1368.]
Sen. xi. 17.
MVLTOS eorum, qui magnum aHquid aut armis aut ingenio

molirentur, mortis interventu coepta destituisse, beatissime
At ne aequo
pater, accepimus.
longior evadam, paucis con-
tentus, multa praetermittam ; neque enim res incerta

\He gives examples from ancient
egens testium
.
est aut
history
Latin poets of achievements cut short dy death.

But hewill not compare himself with such men.'] Sed sunt et aliae
and
the lives of the
unum erat, idque per se magnum, mihi vero

permaximum, ut ad te venirem. Quid enim felicius ? Quid
maius meae sortis homunculo vel contingere poterat vel sperari,
quam totiens, totque tam honorificis litteris, tam benigne, tam
leviter evocatum ad Romanum Pontificem, non quemhbet,
ad gloriam viae
sed
quem
Christus Ecclesiae suae dedit
omnium
nostrae aetatis corrigendis erroribus, proficisci
pontificum
Quidve
nisi
amplum ac magnificum haec mihi peregrinatio allatura videretur, cum tantum gloriae sola vocatio attulisset, ut et ipse magis
me amare quodammodo, et alii magis ac magis inciperent me
mirari plurisque me facere, quem tantus non contemneret
extimator
15
Veniebam ergo tanta
me
10
vidisse, nescio
alacritate,
quantam
an in ullo usquam
legisse
in nuUo hominum
memineram. Sed,
20
VRBANO V
i84
verum
ut
fatear, alacritas illa solius erat animi, corpus
adhuc imbecille erat
et
invalidum
neque
ulla prorsus
virium fiducia, omnis in caelesti spes erat auxilio.

25
supraque
vires et supra
Non
mihi
euntem,
Sic
aetatem tui trahente desiderio pro-
perantem mors inopina coercuit.
verum loqui timeam
enim
Quid enim
aegritudo
licet incredibile
sed vera mors fuit.
illa
Fictionem poeticam quis dixerit aut hyperbolem importunam,
30
morbo aut exstasi mortis nomen imponere. Ego vero de

incognitis non disputo.
Triginta vel eo amplius horas quid
fuerim non magis memini, quam quid fuerim antequam
nascerer.
NuUus intellectus in anima, nuUus sensus in corpore, in
quo cum multa
omnium quae
35
erga
me
marmorea Polycleti
nisi defunctum
me
et acria
me
et in
remedia tentarentur,
Nemo
aut Phidiae.
sensisset
dixit et credidit.
sic
creditum.
Sic devotis tuis, huius rectori urbis, et
domo
Ferrariae,
sic
iacebam, physicisque
40 graviter
tulere
ii
ubi
tunc eram, vulgo
persuasum
suis
denique
apud nos ubique
Sic
vulgatum,
Patavii,
nihil
quam imago
fierent aHter sensi
illi
nobiles magnificique viri,
ut,
cuius in
Quod tam
fuit.
quibus olim
multum
debui, infinitum debeam, neque ipsis modo, sed utrique
populo
tantus
mei
obitus
utrobique
publicus
dolor
fuit.
Neque minus eadem fama Venetias atque Mediolanum
et
Ticinum, urbesque ahas ubi amicos habere videor, pervagata

45 est,
ita
ut quidam ex
eis
ad
me visendum
vel
sepeliendum
accurrerint.
Quin
50
et sacratissimas aures tuas
famam hanc
pulsasse auguror.
Quod
ut credam, non mei nominis claritas, quae nulla
eorum
cogit ambitio inexpletaque rabies, qui alto
sed
est,
opum
in
pelago sitientes, diebus ac noctibus te circumstant, tuamque
non desinunt
annos,
cum
infestare clementiam,
mihi casus multo
quique,
quam nunc
si
recoHs,
ante
levior accidisset,
adierunt te certatim beneficia mea, pauca quidem et parva,

poscentes, plura Hcet et maiora
55
plane
quam
mereor, et quae
multa et opima videantur, solam hanc ob
quod mea sunt
uni adeo
sum magnus
invidiae.
iHis
causam,
Petierunt
VRBANO V
185
autem non haec duo tantum, quae tunc temporis habebam

quaeve nunc habeo, sed illa quoque quae ante longum tempus
Et, quod mirer, nisi tam
amicis egentibus sponte concesseram.
praeceps et tam caeca cupiditas
habui, unde effectum ut
illis
sit, illa
etiam quae
dies tota curia buUis inefficacibus ebuUiret

the
same thing
is
happening
nunquam
nozv^
[He imagines
for avarice increases with old
Redivivo sane idem mihi, qui ante casum fuerat, veniendi
ad pedes tuos erat animus, nec
me
Quamvis
me
in loco
invasisset,
pervenire,
felix
aliquo
actum
illic
in hoc
cum
deserto casus
iis
me Romam
esse
plane sentirem, quod
ille
ac
violentus
si
terribilis
erat de me.
Sperabam tamen posse vivus
autem omne, quodcumque mihi evenisset,
tum
quia, quid-
quid cardinales tui dicant, ut libet irrideant, quodque
est
odium simulent contemptum, Roma procul dubio sacrosanctissimus mundi locus est, ubi Christianus verus et vivere
optet et mori. Quid me ergo detinet ? Non timor, hercle,
sed debiHtas, quae tanta est ut non magis Patavium redire
quam Romam adire potuissem, nisi quod in navi iacens_ redii,
ubi et domino et omni populo stupori et gaudio multo fui,
me
sum,
spectantibus ut
pater
beatissime,
hominem
non
a mortuis
infirmus
quoque, quia honestissimum desiderium
redeuntem.
modo,
meum
me
fuit,
accidisse
et saepe
doleo.
Non eram îgnus
mecum
80
Hic
sed maestus
licuit.
testor,
Nihil
quod
85
in silentio recogitans, ita mihi
Miror autem minime, causam enim

te videre.
75
sperato caruit
quodque optimum moliebar impleri non

tamen mihi conscius hac in re feci, Christum
effectu,
in
70
faustumque censebam, tum quia benedictio tua mihi e
corpore hoc migranti non defuisset, ut spero,
ita
65
medicorum
terrebant
minae una voce firmantium nullo modo vivum

venturum.
60
cuncta miscentibus complusculos
scio.
Tibi vero, Christianorum pater,
corpore atque animo nunc affusus, supplico, ut impotentiae
meae
parcas,
meque
inter ultimos servos
quamvis inutilem et ignotum.
Is
numerare digneris,
qui te Ipsi vicarium legit in
90
VRBANO V
i86
terris,
diu sospitem tanto servet
dientem
teque hinc sero digre-
officio,
caelesti sede recipiat.
Patavi, VIII. Idus Maii [1370].
Matthaeo Longo Archidiacono Laodicensi.
ERAT forte dies festus

rem
dies,
vestigia Salvatoris
Nunc ad me
perduxit.
mitissimas
quem mihi
ac soUemnis,
xiii. 7.
sollemnio-
laetiorem tuarum adventus subitus litterarum,
inquam, qui ad
oriente
5
fecit ac
Sen.
adoranda reges olim ab
praedulciter
salutandum
amici litteras ab extremo attulit occidente
talis
videntem omnia Christum testor, vix tale aliquid laetius

poteram audire. Multos enim iam per annos de te certi
nihil
cum facies tua semper his affixa praecordiis

quam inde divellere nec locis nec temporibus nec
unquam licuit aut licebit. Dubitabam tamen et
audieram,
inhaereret,
10
fortunae
humani more animi metuebam, praecipue postquam Mediolano

abii et amicus meus quidam fidissimus Pergamensis rebus abiit
humanis, qui voti mei conscius saepe
me
de tua vita ac salute
certiorem nunc verbo nunc Htteris faciebat.

15
nos
mortales
sperare neque
recogitans,
natura
protulerit,
ut
Quamvis autem
neque immortalitatem
mortem metuere debeamus, mecum tamen
ipse
reverendissimum Philippum, olim
praeter te et
dum
20
in curia quae Romana dicitur versaremur, Cavallicensem,

nunc Sabinensem episcopum cardinalem, nullum mihi iam
eorum, quos a iuventute dilexerim, superesse, non poteram,
fateor, non timere, de utroque solHcitus, de te autem eo soUiet damna mea metiens atque dinumerans
citior quo incertior
;
O quid agit nunc ille

O si vivit et vestitur aura aetherea
O utinam vivat et valeat nec me
crebroque suspirans in silentio dicebam

carus pater et amicus tuus
25
si
bene secum agitur
solum in hac misetiarum valle destituat

Nunc gratias Deo,
de quo timui, iam gaudeo et exulto non vivum modo illum sed
incolumem audiens. Fecisti optime, ut soles, omnla, qui brevi
!
epistola longa
me
solHcitudine Hberasti.
'
MATTHAEO LONGO
187
De meo
vicissim statu, si s tatus dicitur assidue labi, de quo 30

tuarum litterarum ut scriberem postulasti, brevibus
accipe.
Sum animo per Christi gratiam quieto satis ac tranquillo et iuvenilibus, nisi fallor, pridem passionibus expedito,
contemptor magnus omnium, quae miratur humanum genus,
familiariter tecum, sed in domino glorior, quia licitum mihi 35
in parte
Corpore diu sanus fueram, hoc biennio infirmus et
spero.
saepe pro mortuo habitus, vivo tamen adhuc, quantuluscunque
sim tuus ut soleo
in rebus
ut erat quando ultimum
paene omnibus
aliis
me
ex quo
vidisti,
tempus
hic quartus et vigesimus ag.nus est,
dicam absentiae, longum

sed nolui
satis.
si
numero,
vitae prope, ne 40
Potui equidem
omnis mihi altitudo suspecta
mihi
sic est
rite
altius ascendere,
Mansi ergo
est.
in
humilitate
summam
mea, id
credens atque
mallem
iucundius,
sum quam
nulla re ferme auctior
et aliquot libellis,
tior,
utilius
annis
fui, nisi tot
scientia ac virtute,
nuUa
ad
et
imminuquam-
re
45
valetudine prospera et amicis, quos mihi
nisi
meam
plurimos paucis annis dura mors rapuit patientiamque
^vehementer exercuit.
Aliquamdiu Venetiis moras
traxi,
Deus
inscio
Fecit
ecclesia residens.
modum
nunc
sum
in
50
inde discederem, instante inter has urbes hoc gra-
quod nunc saevit bello. Futurus ibi

sum carus. Magnas tamen partes temporum
suspectus, hic
vissimo
etiam
Patavii
me, ut tempestive ad-
ut
semper
solitudinis
appetens
scribo, cogito, haec vita, haec delectatio
hominum
Lego,
quietis.
est,
quae mihi
invideo, nullum
nuUum
tempus
scripsi,
despicio,
primum me.
fuit.
odi,
et,
despicio
iquod ante longissimum

nisi
me,
nunc
multos
Fuit igitur prima aetas mihi tumore 60
atque errore iuvenili contemptrix
omnium
autem
contemptrix, haec
gravitate
55
Mirum tam iugi studio tam

tempore didicisse. De rehquo autem nuUi
semper ab adolescentia mea

pauca tanto in
et
mea
nunc
ruri ago,
virili
sui
soHus
praeter
libertate seniH, et sui ipsius ante alios, et paene
se,
media
ultima
omnium,
quos virtus clara contemptui eximit, rarum genus.
Ad
nisi
haec
MATTHAEO LONGO
i88
nullum valde metuo, nisi valde amem, nihil valde cupio, nisi
bonum finem
turbam famulorum velut hostium fugio,
fugiturus omnes si liceret
id ne liceat, aetas atque fragilitas
6s
'
70
nullo
Visitatores
efficiunt.
usquam
secessu,
nuUis
latebris
fugere valeo, honorificum vitae meae taedium ac laborem.
Exstruxi mihi in coUibus Euganeis parvam quidem sed decoram
domum
atque honestam
ibi reliquias vitae,
quae datur, in
pace exigo, et defunctos et absentes amicos tenaci memoria
animique
memor,
75
ulnis
arctius
tui cupidus,
mearum rerum,
si
semper amplectens, singulariter tui

qua fors sineret. Neve quid te lateat
saepe per hos annos a
Romano
Pontifice atque
Imperatore, quin etiam a Francorum rege aliisque principibus
80
cum
quidem cur
quodve ob meritum, sed quod magis reor, fato quodam
evocatus, aeque omnibus hactenus surdus sum.
Contra
multorum enim sententiam sic expediens arbitror libertati.
Sed nimis te detineo, parce, oro, et vale. Patavi ad vesperam
multa
instantia
ac
saepe
magna, nescio
Epiphaniae [6 lan. 1372].
Pandulpho Malatestae.
EPISTOLAM
quae,
Sen,
xiii. 8.
tuam, vir clarissime, plenam tuae ilHus anti-
mundo quoque iam notissimae, caritatis,

dumque et aUis ex causis,
multos dies acceperam
ante non
et ut tibi
opportunius responderem, dimisso rure, ubi libentius multo

5
quam in urbibus habito, Patavium rediissem, tibique quod placiturum certus eram, de mea salute anxio, scribere meditarer, ex
me
(credo ut
scilicet aegritudine prope iam sanitati redditum

maestam potius veritatem quam laetum mendacium
audires)
caelitus
longa
10 familiaris
meus
effectum
ut
me
subito
viii.
violentissima febris arriperet.
Idus Maias
Convenerunt
medici, et quos domini iussus urgebat, et quos nostra trahebat

amicitia,
et
multis
altercationibus
hinc inde habitis
morem) difHnierunt me nocte media moriturum.
(nosti
Et erat iam
PANDVLPHO MALATESTAE
noctis
illius
restabat,
si
prima
vigilia
vides
opinione confirmant.
remedium
vitae spatium
vera essent quae hi nostri fabulantur Hippocrates. ;$
Sed quotidie magis ac magis

habui
quantulum mihi
189
vitae esse,
abrumperetur
sic
si
me
me
in
illa
quam de
his
semper
Dixerunt unicum longiusculae
fidiculis nescio
quibus astricto sbmnus
ad auroram forsitan perventurum, exigui
Cum tamen somnum mihi in eo statu 20

haud dubie mortem dare.
Nam sic amicos oravi, sic
Itaque nihil obtemperatum.
famulis mandavi, ne quid quod a medicis dictum s.it meo_
spatii taediosa merces.
eripere, esset
unquam
trarium
fiat
fiat.
in
corpore.
Siquid penitus
fieri
debet con-
Proinde noctem illam dulci ac profundo placi-
25
daeque morti, ut a^t Maro, simillimo sopore transegi. Quid te

verbis morer ? Nocte media periturum mane redeuntes, forte
ut exsequiis interessent, scribentem invenerunt, et attoniti nil
aliud
quod dicerent habuere
Totiens in
me
nisi
hominem me
esse mirabilem.
decepti et elusi nec iterum et iterum impudenter 30
quod ignorant, nec clypeum alium inveniunt,

quo ignorantiam suam tegant. Et ut sim fortasse mirabiHs,
quanto ipsi mirabiliores, nam qui iUis credunt non iam mirabiles
sed stupendi sunt. Hic ergo sum, vir inclyte, sic mea me sors
versat et reversat, et quamquam sanus videor nonnunquam,
semper tamen ut arbitror aeger sum. AHoquin unde tot tam
asserere desinunt,
35
rapidae febres erumperent vicissimque repuUularent, sed ecce,
ut aut nocte iUa media obiissem, aut instanti obeam, quid ad
me
Ad
hoc ibam.
Et quid nocet mox casurum cadere, seu
quid prodest surgere ilHco ruiturum
40
Quando tamen generosum animum tuum haec tam humiHs

cura contingit, ut scire cupias quaHter mihi
statu mei corporis prorsus incertum, neque
sit,
scito
me solum
sed
me
de
omnes
quicumque hic vivimus mortales, eo me tamen incertiorem,

quo visibiHus quotidie ipsa cum morte confligo, quae sive me^s
confestim oppresserit, ut iam quater inter unius anni spatium
minata est, sive diuticule distulerit, diu_nempe non diflFeret.
Christo Deo meo aeque de omnibus gratias ago, Ipse enim novit.
I90
50
et Ipse faciet
an vivere Deus
hominem quidem
scit,
ut moriens apud Ciceronem

diffinio.
55
utFum sane
quid mihi expediat,
Nec
tibi, vir
ait
sit
melius mori
scire arbitror
neminem,
me tandem
In
Socrates.
sic
sum
optime, nec eorum quibus carus
cuiquam amplius est cogitandum aliquid vel optandum nisi

bonum finem. Et certe iam tempus est, non expedit ad
fastidium vivere, ad satietatem sufficit. Tu yive feliciter mei
memor,
et vale.
Inter coUes Euganeos,
Pandulpho Malatestae.
EC
mecum
cessat tua
altero,
ut
me
Idus lunias.
Sen.
[1371.]
xiii. 10.
nec lentescit humanitas
N:habeo, quantam quisquam grati

Anno
vi.
gratiam
hominis speret e pectore.
faucibus saevientis late pestis eriperes,
blandis scriptis ac nuntiis ad loca salubria evocabas

5 belli
minis erepturus ad loca pacifica
discrimine inque
pia
me
omni
te,
geris, urges litteris,
saxa convellere.
sive
aetate filium,
desiderii infinitum
ac solHci-
quae possint duris e rupibus
equorum
et
nihil
comitum
omnium
satis
sit
virium et vigoris corporei parum
at
nunc
omni
hominum motu
amore
Addis comites, addis equos,
lo praetermittis, quamvis et
Sic in
invitas.
elementorum
sive
amplexus memoria,
tudine patrem
me
et
est,
occupationum vero longe nimium. Haec ad te properantem

animum meum frenant adde asperum tempus, iter intractabile et super omnia pudorem hoc in statu rerum abeundi.
;
15
Nolim, quod nunquam
fui,
timidus nunc yideri.
istae mitescerent, fieri posset ut circa veris
te inviserem, tuisque nec
minus meis
gererem tecumque quiescerem.

amoenitate soUiciter
20
oculis aliquando
Neque
si
est
res
morem
opus ut locorum
scio loca esse qualia et tu scribis et ipse
olim aliqua puer vidi, et praeterea locus omnis ubi tu
sis
amoenus ac iucundus videri animo meo potest.

nunquam
Nugellas meas vulgares, quae utinam tuis manibus, tuis
oculis tuoque iudicio dignae essent, per hunc nuntium ad te
famiUariter venientes videbisj non patienter modo, sed laete.
nisi
[tcv^rJi^,
Quod
adventum praesens
non dubito, cupideque; atque aliqua
tuae parte dignabere.
Multa ibi
vel
191
extrema bibliothecae
comperies
25
excusationis
veniam non
Ante omnia opusculi varietatem vagus furor
amantium, de quo statim in principio agitur, ruditatem stili
aetas excuset, nam quae leges magna ex parte adolescens 30
Si excusatio ista non sufficit, excuset tuae petitionis
scripsi.
egentia, sed benigni censoris iudicium subiturae
desperant.
auctoritas, cui negare nil valeo.
Invitus, fateor, hac aetate
quoque
enim stilo quolibet ingenium
illius aetatis emineat, ipsa tamen res senilem dedecet gravi- 35
tatem. Sed quid possum ? Omnia iam in vulgus effusa sunt
legunturque libentius quam quae serio postmodum validioribus
animis scripsi. Quomodo igitur negarem tibi sic de me merito,
tali viro tamque anxie flagitanti, quae me invito vulgus habet et
lacerat ? Qualiacumque sint, igitur non habes quod queraris, 40
Tu modo te iussisse, pater
habes etenim quod petisti.
Romane, memento Inque meis culpis tu tibi da veniam,' ut ait
Ausonius Magnus ad Theodosium Augustum.
Ad haec et
vulgares iuveniles ineptias cerno, quas omnibus, mihi
si
liceat,
ignotas velim.
Etsi
'
plebeios atque incomptos apices scriptorum raritas absolvat,
^'
qui huic famoso
quondam Studio mirum
dictu fere nulli sunt, 45
tarditatem vero scribentis inertia et bellorum fragor.
ante missurus haec fueram,
nisi
Diu
Mars circumtonans vetuisset.
qua occurret, mea excuset occupatio,

qua obsessus feci haec per alios revideri. Denique exterioris
profecto enim si
habitus paupertatem mea excuset absentia
Incorrectionem operis,
si
fuissem praesens,
dum
in libri
formam
50
ligaretur, et sericum
tegmen et fibulas saltem argenteas habuisset.

Multa nunc de tua gravi aegritudine, quae mc vehementer
exterruit et afflixit, multa quoque de tuorum casibus mihi
pro virili parte flebilibus stilo sese offerunt, quae iam fessus
calamus recusat. Nolo quidem putes illam me epistolae tuae
partem sine suspirio, ne dicam lacrimis, legisse, quae mihi
aeternam venerabilis .ac praeclarae coniugis simulque magnanimi fratris tui dulcem acerbamque memoriam renovavit.
55
192
60
suis nunquam sed tuis oculis tantum vidit, non

quam parentem me dilexit honestique vicem meruit
IUa enim quae

aliter
IUe autem familiarissime cognitum
aTiioris.
et
non verbo tantum, ut huius temporis mos

multis et magnis obsequiis, et ad
summam
amavit et coluit
est,
sed realibus
alter,
immo idem
Itaque coram Christo loquor,

duo mori poterant, qui cor meum pari cuspide vulnerarent. Sed quid agimus ? Non est praeter patientiam remedii
genus ullum. Id tibi suadere superfluum, non solum quia res
mihi Pandulphus evaserat.
65 ipse
vix
alii
haec a maximis
70
me
viris et a
quidquid etiam hac in parte
pusillo saepe tractata est, sed quia

dici solet aut dici potest, tibi notis-
simum sit oportet, prudentissimo atque observantissimo casuum

humanorum. Illa omnium consolatio summa est, quod ambo
rectum iter ad superos tenuisse credendi sunt, et amborum
matronae
vita fuit, ea insignis

75 illustris
Cessat igitur altera
excellentia.
quid enim mali
accidit, nobis accidit,
animi superandum
est,
Si
idque ipsum magnitudine

Patavi, pridie
Vale.
lanuarii, algentibus digitis et fervente bello.
Francisco Bruno.
OMISSIS
ea viri
dolendi causa.
ne nimis nos amare, nimis moUiter ferre
incommoda videamur.
nostra
pietas, castitas,
fides,
Sen.
Nonas
[1373.]
xiii. 12.
familiarium rerum curis, quibus ingentem episto-
lam compegisti, quas nec stilo dignas censeo et de quibus

agendi locus alter dabitur, ad id venio quod
que
5
tuis in litteris ridens legi.
optimus et Ecclesiae mundoque

in
pater,
me
premit, quod-
Philippus Sabinensis, virorum

utiHs,
mihi vero superindulgens
legationem Italicam profecturus et in crastinum
Papam adiit, et accepta licentia post omnia, ut

nomen meum memoriae eius imprimeret, me sibi recommendavit instantissime rem serena fronte et verbis lenibus
moturus, sero
latius
10
approbanti ; urgente
deret,
demum
habeto,' inquit,
hunc hominem,
et
hora, ut paucis multa comprehen-
oro, pater sanctissime,
propter me, qui ad
eum
commendatum
quam dici
supra
FRANCISCO BRVNO
possit afRcior, et propter se
vere phoenix unicus est in
cum
193
Crede enim mihi,
ipsum magis.
Hoc iterum atque iterum
terris.'
dixisset, abiit.
15
Vnus autem e patribus reverendis, qui digito caelum volvunt,

illo iam digresso sermonem de me habitum reassumpsit, et
laudatorem et laudatum mordaciter irridendo, phoenicis appellationem in diversa distorsit. Et quamvis tu insita modestia
utrumque suppresseris, ego tamen et quis fuit et quid dixit,
quasi rebus ipsis interfuerim, nosse mihi videor.
'.
'
et natura
tumidus
venerit de
me
et fortuna,
quidquid
sibi in
loqui, olim sibi dilectissimo,
20
Potest plane,
nunc
os
amplum
inviso, ipse
quoque interdum carus mihi, nunc ex merito pdiosus. Vtriusque si causam mutationis ex me quaeris, dicam breviter. Ipse
me propter inimicam suam veritatem odit et propter liberego illum odi
tatem, quae superbiae semper adversa est
propter multa, sed in primis propter amicum sibi mendacium, cuius, ut uno verbo expediam, ipse quoque cum diabolo
25
pater
30
est.
Et de iUo quidem satis, immo nimis est dictum, quamquam

et multo plura si libeat possim, et nullum timeam, nisi quem
diligo.
Ipsum vero non diligam, ut audisti. Et o utinam
ipse et ego simul aequo in statu rerum temporalium, non ego
magnus ut ipse, hoc enim novit Christus nollem, sed ipse
parvus ut ego, alicubi
enim,
nisi fallor
iustis
augurio,
sub iudicibus viveremus
35
Cito
non ego quidem phoenix, quod amore

meus asseruit,
lynceos alioquin oculos praestringente laudator
bubo esset aut noctua haec stomacho indignante

Credunt enim propter male partas et maleô
sed est, ut ubi copia, sic
perdendas opes sibi omnia licere
inopia dat animos ad loquendum, multisque silentium indixere
divitiae ... \He discusses the question whether he may expect any
verum
ipse
profuderim.
advancement from the Pope.]
2548
Vale.
[1372.]
LVDOVICO MARSILIO SVO
194
Ludovico Marsilio suo,
Sen, xv. 7.
MERITA de te mea, amice, quae multa commemoras, pace

nisi quod ab
iam tunc praesagiens,
diligo, cito iam qualem in
tua dixerim, nuUa sunt penitus,

pueritia te dilexi, nescio quid
magis ac magis in dies

5
virum sperans.
remque
Libellum
libentius,
si
egregius
litterarum
10
et
quem
qualis
esset
mihi donavit Dionysius

simus pater meus
tibi
tui
ille
eum
et
nunc
te cupio
poscis libens dono, dona-
dum eum
erat,
ordinis,
undique
sed ego
tua
ipsa
vir
adolescenti
sacrarum professor
insignis,
indulgentis-
et natura forsitan et aetate
tunc vagus, quod mihi periucundus et materia et auctore et

parvitate sua pugillaris esset atque ad ferendum habilis, saepe
per
omnem
ita
ut iam prope manus
ferme Italiam ac Gallias Germaniamque circumtuli,
mea
et liber
unum
inseparabiles visu perpetuo facti erant.

15
20
esse viderentur, sic
Dicam rem mirabilem,
ut sileam lapsus fluminum ac terrarum, semel mecum ad

Nicaeam Vari sub fluctibus maris fuit, actumque erat haud
dubie, nisi utrumque praesenti periculo Christus eripuisset.
Sic eundo et redeundo mecum senuit, ita ut iam senex a sene
sine ingenti difficultate legi nequeat, et nunc tandem ab
Augustini domo digressus ad eamdem redit, nunc quoque
tecum peregrinaturus, ut reor. Accipe eum qualis est et boni
consule, atque incipe meis in rebus iure tuo uti ac praefationibus
supervacuis abstinere, et quidquid tibi placuerit, non postulare
sed sumere. Vale f elix et pro me, quotiens ad

25 seris,
Christum
ora.
Arquade,
vii.
Lucae de Penna,
DABIS
veniam, insignis
vir,
videbitur, irreverenti, sed

stilo
sis
enim
alio
uti
nescio
Sen. xvi.
modernorum
i.
ut quibusdam fortasse
stilo,
Deum
testor
singulariter
unus, et in hoc naturam sequor ac
5 blanditias
mensam eius acces-
Idus lanuarias [1374 H'
minime
te
insolenti
alloquor,
cum
maiorum morem, non
mirorque quid tu
talis vir
me
aliter
LVCAE DE PENNA
alloqueris,
cum
ego unus sum, utinamque integer nec in
et
Denique
multa vitiorum frustra discerptus.
imperatorem regesque
alloqui soleo
autem,
si
alios,
aliter
sic
sic
Romanos quoque
cum lesum Christum ipsum regem regum
alloquamur
novo
Romanum
pontifices
aliter facerem, viderer mihi mentiri.
dominantium, ut minores
feci,
195
cum
dominum
quod olim cum antiquo

huius per Italiam, non
jjiihi videor, quo cum uti
hic,
amico,
stili
auctor quidem, sed instaurator ipse
inciperem adolescens, a coaetaneis irridebar, qui in hoc ipso

certatim
Nunc
me
10
longe licet maximos sileam, non
alios
Vtque iam
glorier
et
Quidni
15
postea sunt secuti.
Multos
dies in itinere posuit epistola tua
haec novissima, siquidem
Nonas Februarias ad laevam

admodum prima
Euganeos, ubi nunc secus intimum
ao
sinum maris Adriatici senex et infirmus a iuventute dilectam solitariam vitam dego, amator ruris, osor urbium. Petieras ex me
ut de libris Ciceronis, si quos inusitatos et extraneos haberem,
tibi quoque cuidam nuper coepto operi subvenirem, tua
scilicet impensa, quo iustior petitio tua esset, sperans, credo,
25
incipio.
Rhodani ripam
face pervenit in hos colles
nec immerito,
haud
iii.
data, x. Kalendas Aprilis sero
me
facie
licet
incognitum honestis precibus
difiicilem fore, seu propter
respectum famae tuae, longe
etiam redolentis, seu vel maxime propter

cuius
iussu
opus
illud
me dignatione
quamquam omnes
pontificis, qui
suum
fecit,
assumpseras,
eximia et
illius
reverentiam,
domini nostri summi

piis verbis
ac litteris 30
qui Christi sunt universali debito
Petitioni tamen tuae respondi tunc, non quod

quod potui
Ciceronis libros non me alios habere,
quam qui communiter habentur, et quos idem dominus noster
habet, vel ut puto etiam pauciores. Vnum addidi, quod et
verum fuit, habuisse me alios et amisisse. Cuius rei longa
esset historia, quam tamen pro tempore brevem feci.
Eas
litteras ad te non pervenisse ais, et petis ut replicem quod
scripsi, simul ut rem noris, simul ut litteris meis delecteris, quod
sui
sint.
volui sed
ut speres tua caritas et nobilis te cogit opinio
o 2
35
parebitur, et 40
LVCAE DE PENNA
196
quamquam
tamen
Certe
dicis,
sed supplicium
de delectatione tu
motum
si
non
senectuti occupatae praesertim et invalidae
labor tantum, ut tu
videris,
scribere, scribam
sit
de fatigatione pronuntio.
animi mei sequar, ego te hodie fatigabo
ita
45 igitur se res habet.
Siquidem ab ipsa
pueritia,
quando
ceteri
omnes aut Prospero
inhiant aut Aesopo, ego libris Ciceronis incubui, seu naturae

instinctu, seu parentis hortatu, qui auctoris illius venerator
ingens fuit, facile in altum evasurus,
que familia
curis
aliis
quaedam
55
illa
quidem
dulcedo
Et
quidquid aliud vel legerem
et sonoritas detinebat, ut
audirem raucum mihi longeque dissonum videretur.
hac fateor in re pueri non puerile iudicium,

debet,
quod nuUa ratione
subsisteret, illud
si
intelligens sentio.
modicum
meum, et
aliquamdiu immaturo favit studio.
Et ego hac una non segnis in re, cum vix testa effracta aliquam
nuclei dulcedinem degustarem, nihil unquam de contingentibus
meum genium
undecumque conquirerem.
intermisi, paratus sponte

libros
Sic coepto in studio, nullis

65
nihil intel-
licet
Crescebat in dies desiderium
patris admiratio ac pietas
Erat
iudicium dici
mirum
ligentem id sentire, quod tanto post aliquid
60
rei familiaris
me verborum
intendere coegisset.
aetate nihil intelligere poteram, sola
vel
occupatio
nisi
ingenium, et virum patria pulsum onustum-
50 nobile distraxisset
fraudare,
externis
egens stimulisj pro-
cedebam, donec victrix industriae cupiditas
me
studium
detrusit, ut
si
diis
et urbanis, et obliviscerer
saluberrimas describentem.
70 gêrdidi,
dicam verius quam
iuris civilis
ad
placet addiscerem, quid iuris
de commodato et mutuo, de testamentis et

diis rusticis
quo Ciceronis
codicillis,
de prae-
Ciceronem vitae
leges
In eo studio septennium totum

exegi.
Vtque rem paene ridiculam
flebilemque audias, factum est aliquando ut, nescio quo sed
minime generoso
Ciceronis
et
consilio,
omnes
studio adversi, latibulis ubi ego,

75 illos
quos
simul aliquot poetarum
abdideram,
me
habere
libri,
quod mox
potueram
lucrativo
accidit,
velut
metuens
spectante eruti, quasi haeresium
libri.
LVCAE DE PENNA
flammis exurerentur
si
quo spectaculo non
contemplatus subito duos
incendio adustos eripuit,
flenti
paene iam
ipseSo
mihi subridens
Et habe tibi hunc,' inquit, pro solatio quodam

hunc pro adminiculo civilis studii.' His tam paucis
*
raro animi,
sed tam magnis comitibus
Dehinc
nam memini,
libros,
et Virgilium dextra tenens, laeva
Rhetoricam Ciceronis, utrumque

porrexit.
ingemui quam
aliter
Proinde âter,
ipse iisdem flammis iniicerer.
me tam maestum
197
circa
animum
solatus,
lacrimas pressi.
primos annos adolescentiae, mei
libris legalibus abdicatis,
ad
solita remeavi,
iuris
effectus,
eo ferventior quo 85
interrupta delectatio acrior redit.
Post non multum tempus, circa vigesimum secundum aetatis

annum, dominorum Columnensium nobilissimae sed heu
nimium caducae familiae, quae mihi venerabilis semper et
flenda erit, familiaritatem domesticam nactus eram, sub qua
paene totum adolescentiae meae tempus et virides annos egi,
cuius mihi auctor fuit vir incomparabilis, lacobus de Columna,
tunc Lomberiensis
pariter et
amara
episcopus,
Non
est.
cuius
mihi recordatio dulcis
mundus eo
fuit
dignus, Christus
Et
illum sibi voluit, et cito terris ablatum caelo reddidit.
quoniam senex senem

refatigabit ut legat.
fatigavit,
Ille igitur
90
95
ut scriberet, senex senem
me
diu ante metas pueritiae
meo
vix egressum Bononiae viderat, et, ut ipse post dicebat,
unde essem,
quod scholarem scholaris ex habitu cognoverat. In eo
enim studio quod ego deserui, ut audisti, ipse perseveravit,
donec honorificum ad terminum, mox ad episcopium non
Quam ob causam,
annis debitum sed meritis est provectus.
delectatus erat aspectu, ignarus adhuc quis aut
nisi
cum ad
infausto
eam, quae
illi
Romana
dicitur,
curiam profectus,
carceri ab origine destinatum revidisset,
ibi
100
me
iam mala
105
prima lanugine vestientem, conditionibus meis exactius ex\He praises

ploratis, ad suam tandem praesentiam evocavit
.
Giacomo^s character.]
in
Vasconiam
haberet,
Et erat tunc forte ad episcopatum suum
iturus, ac nescius reor adhuc,
quo iubere
quod
in
me
poterat, oravit, ut sibi in eo itinere
iuris
comes no
LVCAE DE PENNA
198
quam tamen
esse vellem, seu fide,
eam
in fronte
nosse
nondum
poterat, sed
lynceus vir legebat, seu ingenio seu vulgari
quo tunc iuveniliter multus eram

tempus rabidum, fugax vita, quartus et
delectatus stilo meo, in
parui atque
115
ivi.
quadragesimus annus
Reversus inde,
me
fratris sui lohannis,
est
Nunquam puto
laetior aestas fuit.
in familiaritatem perduxit reverendissimi
supra
morem Cardinalium viri
optimi atque
omnium, ad extremum magnanimi

senis patris Stephani, de quo ut de Carthagine ait Crispus
\He laments
Silere melius puto quam parum dicere
innocentissimi, fratrumque
120
'
'
Giacomo^s early
norum,
125 in
death.']
Nunc ad.Ciceronem
falsa licet,
Itaque iam aliquali fama ingenii,
redeo.
maxime
sed multo
favore cognitus talium domi-
quod essem
varias amicitias per diversa contraxeram,
loco ad
demum
quem
fieret
ex omni
et ut
amicis,
fit
Abeuntibus
regione concursus.
petentibus,
numquid
e patria sua
vellem, respondebam nihil praeter libros Ciceronis ante alios
130
Et quotiens
putas preces, quotiens pecuniam misi, non per ItaHam modo,
ubi eram notior, sed per Gallias atque Germaniam et usque
dabam memorialia,
scriptoque et verbis instabam.
dicam quod
ad Hispanias atque Britanniam;
Graeciam
misi,
et
Ciceronem
unde
Homerum, quique Graecus ad me
mireris, et in
habui
exspectabam,
venit,
mea ope
impensa
et
nunc inter Latinos volens mecum habitat.

Labor omnia vincit improbus inquit Maro.
Multo studio multaque cura, multa undique parva volumina
eorum vero, quae maxime
recoUegi, sed saepe multiplicata
optabam raro ahquid, ita ut quod humanis in rebus crebro
factus est Latinus, et

135
Et quid
tibi vis
'
'
accidit,
140
multa mihi deforent multa superfluerent.
sane sanctorum libros
tumidus
aetatis.
attigeram
Nil mihi fere
et
nisi
errore
Nondum
caecus
praecipue ex quo QuintiHani Institutiones Oratorias legi,
quodam
loco haec plane
abest et verba
145 cui
non
teneo.
valde Cicero placebit.'
sententia
*
Bene de
et
typo
unus Cicero sapiebat,

sua
est
nam
quarum
et
Hber
se speret, quisquis erit,
Et hoc in eo Hbro
dicit, in
quo de
LVCAE DE PENNA
199
eloquentla deque oratoribus agens libero iudicio summi viri

Annaei Senecae, tunc placentem omnibus, stilum damnat.
Quo
dicto magis
firmatus,
in
si
ac magis in sententia tanto a stipulatore
quando visendi
longinqua
desiderio,
proficiscerer,
veteribus, divertebam
illico.
'
quod tunc saepe faciebam,
eminus monasteriis
Et quid scimus, inquam, an hic
Circa quintum et vlgesimum
visis
forte
150
eorum sit quae cupio ?

annum, inter Belgas Helvetiosque festinans, cum Leodium
pervenlssem, audito quod esset ibi bona copia librorum,
aliquid
'
vitae
substiti,
manu
comitesque detinui, donec
amici, alteram
Italiam effudi
âmenti
et,
aliquid
mea manu
unam
Ciceronis orationem 155
scripsi,
quam
postea per
ut rldeas, in tam bona civitate barbarica

et
id
croco simillimum reperire magnus
labor fuit.
Et de
librls
quidem Reipublicae iam desperans, librum de
Consolatione quaeslvi anxie, nec inveni
Laude Philosophiae, quod et ipse libri titulus excitabat, et in

librls Augustini, quos iam legere coeperam, librum illum ad
vitae mutationem et ad studium veri multum sibi profuisse
compereram sic undlque dignus videbatur, qui diligentlssime
quaereretur. Enimvero hic negotii nihil esse credldi, statim
enim adfuit non liber, sed falsa libri ipsius inscriptio^ quod
sclens narro, ne quando tlbi, quod Imposslbile arbltror, idem
qui mihi illusit error obreperet. Legebam, neque aliquld
de eo quod titulus polllcebatur invenlebam, stupebamque, et
tardltati meae allenum errorem imputabam.
Demum cum
Jegen^b^cuius insatiabilem me natura facit, In libros Augustini
de Trinitate, divinum opus, Incldlssem, inveni allegatum Ibl
llbrum, non quldem quem habebam, sed quem habere credebam et aliquld ibi de eo libro positum, quo nihil est dulcius,
^ dirigul, et oblationem ratus experlentiae, die quodam, fervidus
librum legi totum Intentlsslme. Eius certe quod apud Augustinum erat penitus nlhll Inveni. Pudult errasse tam diu, et
remansi certus librum illum non esse de Laude Philosophiae,
sed quisnam esset incertus, esse autem Ciceronls stllus indicio
;
160
quaesivi et librum de
165
170
175
180
LVCAE DE PENNA
200
Fuit enim caelestis
erat.
cum
Post haec vero
eloquentia imitabilis nulli.
viri illius
ultimo Neapoli venissem, Barbatus meus
tibi forsan saltem nomine

mei
conscius,
parvum
Ciceronis librum mihi
cognitus, voti
fine
principium solum erat libri Academidonavit
cuius in
Sulmonensis, amicus optimus et
185
Quod
corum.
duos
tot
enim sunt, tertium
J cademicorum,
tertium
190
et
nomen, ut
reor,
qui inscriillos esse
quartum, vel secundum et
subtile opus magis
quam
necessarium
sum.
Obtulerat casus mihi iam antea venerabilem

cuius
illis
deprehendi
clarius
Sic longaevo errore liberatus
aut utile.
cum
ego perlegens, conferensque
buntur de Laude Philosophiae, luce
adhuc in curia notum
quemdam senem,
est, Raymundum
quem ante hos quadraginta annos scripta

mea quaedam nunc etiam exstat epistola. Ille copio-
Superantium, ad
iuvenilis
195
poUebat,
alia
quidem cuncta
Livium, quo mirum
magnum
suetum,
sibi utilem,
200
qua facultate
sissimus librorum fuit, et .ut iurisconsultus, in
in
licet,
despiciens, praeter
modum
unum Titum
delectabatur, sed historiae in-
ingenium haerebat.
me
In eo studio
ut dicebat, expertus tanto amore complexus
est,
ut
patrem potius crederes quam amicum. IUe mihi et commodando libros et donando supra communem modum f acilis fuit. Ab
hoc habui et Varronis
et Ciceronis aliqua.
de communibus
sed inter ipsa
fuit,
Cuius
communia
unum volumen
libri
de Oratore
BC de Legibus imperfecti, ut fere semper inveniuntur, et praeduo, de Gloria. Quibus visis me ditissiLongum est exsequi, quos et qualiter et unde
praeter unum volumen elegantissimum, cui par
205 terea singulares libri
mum
extimavi.
quaesierim,
aliud invenire
deliciis
210
difficile,
paternas inter res inventum,
quod
in
pater habuerat, quodque non ideo evasit, quia illud
mihi executores testamentarii salvum vellent, sed quia, circa
praedam
pretiosioris ut
neglexerant.
In
his
putabant patrimonii occupati, ceu
omnibus novi
vile
nihil ut dixi praeter illos
de Gloria libros duos et aHquot orationes aut epistolas.
Sed
ego, ne fortunae frustra obniterer, ut viator sitiens inopi rivulo,

215
quibus poteram communibus
me
solabar.
At nonne ego
sat
LVCAE DE PENNA
tibi do, qui rogatus
historiam
Postulas ut qualiter libros
^miserim
mirus sum, mirandique materiam
unam
narro alteram
201
dicam, ego qualiter quaesierim dico, ut cognito quantus fuerit
quaerendi labor, quantus fuit perdendi dolor
Nunc quod
magister,
petis
me
qui
grammaticam
primas
intelligas.
Fuit mihi paene ab infantia 220
expediam.
litteras
doceret
sub hoc
postea
rhetoricam audivi, utriusque enim professor
et
parem ego non novi, quod ad theoricam

quod ad practicam attinet, non ita prorsus Horatianae
Hic
cotis in morem, quae ferrum novit acuere. non secare.
sexaginta totos, ut fama erat, annos scholas rexit, et quot
ac praeceptor fuit, cui
loquor,
tempore
scholares tanto in
quam
statu,
legum
famosus habuerit cogitari faciHus
In quibus magni
dici potest.
et
vir
scihcet
viri
professores,
et
multi et scientia et
sacrarum
magistri
ultimum carfui, non vir statu
litterarum et praeterea episcopi et abbates, ad
ego puer patris intuitu carus
dinalis unus, cui
maior ac fortuna,
et litteris
Hunc
talem
cum esset
\_P.
says he
homunculum
Ostiensis episcopus,
pater meus,
dum
adiuvit
230
quam prudentia
was Convenevole' s favourite
pupil.']
vixit, liberaHter
enim eum pauperies ac senectus,

Post obitum patris omnem
in me spem posuerat. Ego autem impar licet, me illi tamen et
fide et obsequio obHgatum sentiens, aderam omni ope, qua
poteram, ut deficiente pecunia, quod crebrum erat, egestatem
suam apud amicos, nunc fideiussione, nunc precibus apud
faeneratorem vero pignoribus [sublevaveram]. MiUies in hunc
usum Hbros et res aHas asportavit et retuHt, donec fidem expuHt
paupertas. Graviore siquidem pressus inopia, duo iUa Ciceronis
satis
225
invaserat
235
comites importunae et difhciles.
volumina,
unum
patris,
alterum amici, Hbrosque aHos
me
tradente abstulit, praetendens necessarios sibi in opere suo
quodam
240
245
ûotidie enim Hbros inchoabat mirabiHum inscriptionum, et prooemio consummato, quod in Hbro primum,
in inventione ultimum, esse solet, ad opus aUud phantasiam
;
instabilem transferebat.
Cum
Quid
te
ad vesperam verbis traho
inciperet suspecta esse dilatio,
quod non
egestati,
sed 250
LVCAE DE PENNA
202
studio concessi libri erant, coepi altius exquirere quid de
actum
quem
ut pigneratos comperi, penes
et
esset,
indicari mihi petii, ut facultas fieret luendi eos.
eis
essent
IUe, et pudoris
quod turpe
quod ipse deberet alter faceret, exspectarem
paululum, quod suum erat cito se facturum. Obtuli in hanc
rem pecuniae quantum vellet, et hoc respuit, orans ne sibi
plenus et lacrimarum, negavit se id esse facturum,
255
nimis esset
sibi, si
hanc infamiam inurerem.
260
Ego,
etsi nihil
dicto fiderem, nolens
tamen quem amabam contristare, subticui.

Ipse interim
me
paupertate pulsus in Tusciam ivit, unde sibi erat qrigo
tunc ad fontem Sorgiae mea Transalpina in solitudine latitante,
;
ut solebam, nec prius
eum
abiisse
quam
obiisse cognovi, oratus
quidem laureatum
tulerant, ut memoriae eius honorificum aliquod epigramma
componerem. Nec deinceps uUa unquam diligentia vel minimum amissi Ciceronis indicium, nam de aliis non curassem,
a civibus suis, qui ad sepulturam illum sero
265
invenire quivi.
Ita simul et libros perdidi et magistrum.
Habes, en, historiam
quam
petisti,
longiusculam fateor, sed
dulce mihi fuit et veterum recordari et novo

270 colloqui,
quem ignotum
testimonium
viri illius, cui
quam honestum
esset
et
quaecumque
meae tua parcat
oculos laedunt, ceu totidem
Vale.
Arquade,
v.
Kalendas Maias'[i374].
quod
eam quam
it
to
[The rarity of virtue in
be all the more valued.
instances from his
own
life
He
of the honour paid
igitur audivisti, ut ego ipse, qui
si,
tam
praetendis ob causam,
virtus sciUcet honestaeque artes nostra aetate esse
honore videantur
5 causes
Sen. xvi. 7.
amice, noli, obsecro, in arrepto hoc praecipue
specioso calle lentescere,
sine
urbanitas,
signa familiaritatis
lanino [Donino] Grammatico Placentino.
NOLI,
diu
propter additiones et lituras hanc rescri-
bere, sed occupationi ac fatigationi
275 aspiciat.
cum amico
commendant, et
omnia crederem. Sentio autem nunc
et sui ipsius epistolae
quidem
these
days
will venture to give

to learni?ig.]
non dicam cum
Nonne
antiquis, sed
lANINO
203
cum coaetaneis meis conferar, nihil sim, dum in Galliis agerem

admodum adolescens, nobiles quosdam et ingeniosos viros tam
de ulteriore Gallia quam de Italia venientes ad me vidi admirans, nullo alio negotio tractos quam ut me viderent mecumque coUoquerentur Quorum unus fuit honorifice nominandus,
10
Petrus Pictaviensis, religione et

admirationis
augmentum, fuere
muneribus sequerentur, quasi
Non
ianuas aperirent.
Romae
atque ad
liberalitate
sternerent et
iter
civitatis insignia illic
Romanus Pontifex
et
et
suntque hodie,
erant,
nuper per Vrbanum V. parumper avecta
locum toto facerent orbe famosum
erant quae
tamen non
se aliud 20
quam me unum
quaerere et verbo et rebus
usque adeo, ut
abessem, forte confestim ad fontem Sorgiae,
si
maxime aestatem
ubi
15
Avinio Rhodani, ubi tunc eram,
comparabilis ulla in re, sed et
multa Romanae
frustra
est
litteris vir insignis
aliqui qui praemissis magnificis
fatebantur,
ipsi
agere solebam, omnibus neglectis accede-
rent.
Si
horum
tu vel inscius esses vel incredulus, tui certe ipsius
25
non potes, qui me diu postea in Italiam iam reverquidem

tanto, magno tamen viae tractu, nunquam
non
sum,
antea mihi visus aut cognitus adiisti, unde haec amicitia orta
oblitus esse
est
quae
quam tam
nisi durasset,
immo
familiariter tibi ista
me
usque huc ad
ex
illa
et crevisset in
tatem
regis vidisse
tibi esse
Sicut nec
Quot deinde
me
ibi
temporibus
non poterant, propter nostram
familiari-
nequit occultum.
ille
Perusini vatis adventus, ita dico,
si
litterarum 35
amor ingens et ardentissimus spiritus vatem facit, qui senex

caecus ad Pontremulum oppidum scholas grammaticae regebat.
Audito autem, quod ad ipsum de quo loquor regem Neapolim
perrexissem, ut qui, iuvenili fastu tumidus, cuiuscumque examen
alterius eo tempore dedignarer, qui nunc nullum recusarem,
unici filii adolescentis humero innixus et ipse mox Neapolim
magno mei
30
praesertim studiorum amicissima
venerunt Parthenope iuvenes maxime, qui
summi
tempore, nequa-
nunc scriberem.
desiderio tractus venit.
Cognitaque viae causa,
40
lANINO
204
quam
45
ipse publice praedicabat, rex
enim monstri
Contemplatus
eum
aliquamdiu
vultum
hominis
simillimum, audiensque quid peteret,

quaeris in Italia reperire, festina
in Gallia
'
50
Ego vero
si
sic
'
oporteat,
erat
si
vis
aereae
'
statuae
inquit
quem
alioquin quaerendus tibi erit
ab eo nuper hinc digrediente cognovimus
'.
nisi me vita destituat, ipsum,

inquit homuncio
apud Indos quaeram.' Miratus rex et miseratus
*
viaticum dari
sibi
videre voluit
instar viri facies fervorque illa gelida in aetate.
iussit
inde
summo cum
labore sua relegens
nequidquam Romae prius me quaesito, Pontremulum

rediit. Ibi audiens quod adhuc Parmae essem, hieme etiam nunc
adversa, nivosum transit Apenninum, et praemissis ad me haud
ineptis aHquot versiculis, ipse mox aif uit
[P. comfares him with
Hannibal.'\ Et quotiens putas (sed quidloquor? Praesens rebus
intereras), quotiens liHi et discipuli alterius, quo pro fiHo et quibus ambobus pro yehiculo utebatur, manibus sublatis meum
caput osculatus est, quo iHa cogitassem, quotiens hanc dexteram,
qua iUa scripsissem, quibus se diceret vehementissime delectatum ? Et quam pauca tunc scripseram, cum vel hodie pauca sint,
transeo.
Longa est historia. Semper ad hunc modum triduo
vestigia,
55
60
. .
mecum
fuit et
totam civitatem miraculo
sui implevit, cognito
IHud non silebo, quod cum die

quodam in excessu mentis multa diceret, inter cetera
vide
ait
ne taedio tibi sim, si cupidius te fruor, ad quem videndum
tanto cum labore peregrinus advenio.' Ad quod verbum cum
risum astantibus excitasset, et risum et ridendi causam intellexit, excitatiorque subiunxit in me versus
Te non aHum
quis esset et quid ageret.
65
'
70
'
testem volo, quod ego exoculatus meHus certiusque te video
quam quisquam horum

in silentium ac
iHius
oculos habentium.'
stuporem
vertit.
Plus
Quo
non dico
dicto cunctos
nisi
quod
urbis
dominus, mei amantissimus, quo nescio an sua aetate ullus
sermone atque animo delectatus,

abeuntem multo honore ac magnificentia prosecutus est
[He relates this story merely to encourage Donnino.] Vale.
in terris HberaHor vixerit, caeci
75
.
Patavij
IV.
Idus Maias [1373].
lOHANNI BOCCATIO
lohanni Boccatio,
1IBRVM .tuum, quem

-îuvenis
delatum
magnus
Nam
Sen. xvii. 3.
nostro materno eloquio ut opinor olim
quidem unde
edidisti, nescio
vidi.
205
si
dicam,
vel qualiter ad
Siquidem ipse
mentiar.
legi,
me
valde, ut ad vulgus, et soluta scriptus oratione, et
occupatio
mea maior
et
tempus angustum
idque ipsum,
erat,
ut nosti, bellicis undique motibus inquietum
a quibus, etsi
animo procul absim, nequeo tamen fluctuante republica non

Quid ergo ? Excucurri eum et festini viatoris in
morem, hinc atque hinc circumspiciens nec subsistens. Animadverti alicubi librum ipsum canum dentibus lacessitum, tuo
moveri.
tamen baculo egregie tuaque voce defensum.
Nam
sum.
et vires ingenii tui novi, et scio expertus
hominum genus
et insolens et
nolunt, vel nesciunt, vel
hoc
unum
sum
ignavum, qui, quidquid
non possunt,
in
aliis
quid lasciviae
si
excusabat aetas tunc tua,
dum
esse
ipsi vel
reprehendunt, ad
docti et arguti, sed elingues ad reliqua.
in ipso transitu, et
10
Nec miratus
Delectatus
15
liberioris occurreret,
id scriberes, stilus, idioma, ipsa
quoque rerum levitas et eorum qui lecturi talia videbantur.

Refert enim largiter quibus scribas, morumque varietate stili
varietas excusatur.
20
Inter multa sane iocosa et levia,
quaedam
pia et gravia de-
prehendi, de quibus tamen diffinitive, quid iudicem, non habeo,
nusquam
ut qui
more
totus inhaeserim.
At quod vere
currentibus, ûriosius aliquanto
cipium finemque perspexi
statum
illius
omnibus nostra
scilicet
quorum
quam
in altero patriae nostrae 25
quod
temporis,
pestilentissimi
aetas lugubre ac
accidit eo
cetera libri prin-
miserum mundo
vidit,
prae
meo
quidem iudicio et narrasti proprie et magnifice deplorasti. In

altero autem historiam ultimam et multis praecedentium longe
dissimilem posuisti, quae ita mihi placuit
inter tot curas, quae paene
illam
mei
ipsius
meque
detinuit, ut 30
immemorem me
memoriae mandare voluerim, ut
et
ipse
fecere,
eam animo.
lOHANNI BOCCATIO
2o6
quotiens vellem, non sine voluptate repeterem, et amicis ut
confabulantibus renarrarem,
Quod cum
35
brevi
si
postmodum
cognovissem, subito
talis
quando
fecissem gratamque audientibus
interloquendum
[sicj cogitatio
super-
tam
dulcis
venit, fieri posse ut nostri etiam sermonis ignaros^

historia delectaret,
cum
et
fit
tale aliquid incidisset.
mihi semper ante multos annos
audita placuisset, et tibi usque adeo placuisse perpenderem, ut

40 vulgari
eam
rhetorum
die
stilo
tuo censueris non indignam et fine operis, ubi
disciplina validiora quaelibet collocari iubet.
quodam
cerpentes, et
inter varios
illis
cogitatus
animum more
Itaque
soHto dis-
et mihi, ut sic dixerim, iratus, vale
omnibus
ad tempus dicto, calamum arripiens historiam ipsam tuam
sum aggressus, te haud dubie gavisurum sperans ultro

rerum interpretem me tuarum fore. Quod non facile alteri
cuicumque praestiterim, egit me tui amor et historiae.
Ita tamen, ne Horatianum illud poeticae artis obliviscerer
45 scribere
Nec verbum verbo curabis reddere fidus Interpres historiam

tuam meis verbis explicui, immo alicubi aut paucis in ipsa
narratione mutatis verbis aut additis, quod te non ferente
modo sed favente fieri credidi quae licet a multis et laudata
et expetita fuerit, ego rem tuam tibi, non alteri, dedicandam
',
50
Quam quidem
censui.
55 fortassis
an mutata veste deformaverim an
ornaverim, tu iudica.
Illinc
enim
unum
orta, illuc redit,
notus iudex, nota domus,
notum iter,
quisquis haec leget, tibi
non mihi tuarum rationem rerum
reddendam.
est
Quisquis ex
me
ut
[sic]
et tu noris et
esse
quaeret, an haec vera sint, hoc
an historiam scripserim an fabulam, respondebo illud
60 Crispi
'
fides
Haec praefatus
penes auctorem,
incipio.
[1373.]
meum
scilicet
loannem,
fit.'
NOTES
Fam.
Page
i.
[9
August 1333]
Glovannl Colonna was the second son of Stefano, the head of the
1.
house of Colonna at
this time.
friendship wlth several
members
Petrarch was on a footing of intimate
There are sixteen
of this family.
letters
addressed to Glovanni, as well as several metrical epistles and the sonnet,
Rime
In Sen. xvl.
cclxvl.
Petrarch glves an account of his frlendship
with the younger brother Giacomo
whlle both were students at the
University of Bologna they had been attracted to one another, but
Avlgnon
to show
until after Petrarch's return to

(F.
friends.
*
Giom.
Lo Parco has
in Errori
stor. d. lett. ital.', xlvlii, 1906, pp.
Avignon at the end
number
is
tried
of 1325,
and
of the earlier letters.
wasnot
became
nella biogr. del P.,
37-69, that Petrarch returnedto
as a result puts
But the
It
In Aprll 1326 that they
back by a year the date
of a
case agalnst the tradltlonal date, 1326,
See also P. de Nolhac, P. d Bologne au temps (TAzzo Viscontij
not proved.
Glacomo, now Bishop of

Lombez, took Petrarch with him to hls see in Gascony (on thls journey see
F. Lo Parco, // P. e Giacomo Colonna a Tolosa, in Mem. d. R. Accad. di
In Napoli', 191 1, pt. 2, p. 229 seq.), and on thelr return
archeoL .
From
to Avlgnon in 1330 introduced hlm to hls brother the Cardinal.
in
P. e la Lombardla', Milan, 1904, pp. 87-93.)
1330-7 Petrarch was llving in the Cardinars house at Avlgnon, and was
probably to some extent dependent on him. It was not until 1335 that he
received hls first Church preferment, a canonry at Lombez. The Cardinal
probably pald the expenses of the journey which
we
this letter describes,
shall hear of Petrarch's securlng his consent for his vlslt to
Giovannl was created a Cardinal by Pope John
1337.
he had reached the age of thirty.

with the famlly see Fam.
Line
2.
i.
like the
Cf. Cic.
waters In the bay of Baiae.
Juvenal, Sat. xv. iii.
27.
Nasones plurimos
28.
many
details of Petrarch's relations
vlli. i.
Tusc. V. 40.
24.
there
and
in
1327 before
Aquae, or Aquisgrana, Aix-la-Chapelle.
Baiano
20-21.
For other
iv. 6, v. 3,
XXII in
and
Rome
taken to refer to the manuscripts Petrarch found
copies of Ovid, but
none of VirglL
See Ovld, Met. xv. 871-9.
35-6.
Vlrg. ^^M. vi. 318.
53-8.
The name Agrlpplna was given
honour
and not by Agrippa.
Agrippa married was Julia.
to the colony (Cologne) in
of Agrippina, the younger, daughter of Germanlcus,
Also the daughter of Augustus
whom
NOTES
2o8
sacrarum virginum
59.
referring to the
66.
The present cathedral
69.
tribus saltibus
martyrdom
Their skulls are
the iijooo virgins at Cologne.

of
still
of St. Ursula
Cologne was begun in 1248.
the bones of the magi are said to have been brought
by Helena, the mother of Constantine the Great from

moved to Milan, and finally sent to Cologne by Frederick
to Constantinople
there they were
and
exhibited there.
Barbarossa.
Virg. Ecl. X. 47.
75.
The Ardennes.
jS.
Count
is
In this year 1333 the Count of Flanders and the
Brabant were at war over the town
of
the war Petrarch
is
Jratrem tuum
of Malines.
Presumably
this
referring to.
his brother Giacomo had agreed to take Petrarch with

Rome. On the 22nd May of this year (1333) Stefanuccio, the son of
Sciarra Colonna, had defeated the Orsini near S. Cesario. The feud between
the two houses was embittered by this victory, and for this reason Giacomo
had hastened to Rome to the assistance of his family.
The sonnet Vinse Annibal ', Rime ciii, was written on the occasion of this
91.
him
to
victory.
Fam.
ii.
9 [21
December 1336]
To Giacomo Colonna, Bishop of Lombez, one of the seven sons of

The Pope, John XXII, had excommunicated the Emperor
Louis, the Bavarian, and while the latter was in Rome in 1328, Giacomo
Colonna read the bull of excommunication aloud and posted it up in the
city.
As a reward for this act he was elected Bishop of Lombez in the
Page
4.
Stefano Colonna.
foUowing year.
Fam.
brother,
\.
Cf. also
iv. 12.
the letter to Giovanni Colonna on the death of his
Avignon suddenly in 1333 (cf. note,

was away on his journey to
therefore Petrarch says he had not seen him for four
Giacomo had
left
91, in the previous letter), while Petrarch
Paris
and Germany
years.
This
(Petrarch uses the

is
one of the few
from the prefatory

his letters
Roman
inclusive
letters containing
letter to the Epist.,
when preparing them
method
of reckoning.)
a reference to Laura.
We know
Fam., that Petrarch burnt
many
of
for pub.lication in 1349 (Fracassetti dates
the prefatory letter 1359, ^^^ Mascetta-Caracci in his edition of the CanLanciano, 1895, p. 70 seq.,has shown that the date was 1349), and
zoniere^
he
may have intentionally
destroyed those in which Laura's
name
occurred.
At any rate, we have very few letters written from Avignon between 1326
and 1337. Modern criticism seems to agree that she was an historical
person. For an account of an entry in Petrarch's handwriting in his copy
Pkrarque et Vbumanismey
by Monsignor A. Ratti (Pope
of Virgil relating to her death see P. de Nolhac,
Paris, 1907, tom.
i,
p. 140, &c.,
and an
article
Pius XI) in Petrarca e la Lombardia^ Milan, 1904, pp. 219-42.
NOTES
Line 22-3. simulatus .
. .
Augustinus
209
Giacomo had apparently questioned

and the reality of his
the sincerity of Petrarch's devotion to St. Augustine^
love for Laura. Cf. C. Segre, StudiPetrarcheschi^ Florence, 1903, pp. 103, 104.
Virg. Geo. i. 499.
43.
had an
Scipio Africanus
51.
The
Hispano homini
Rime
Petrarch's sonnet,
72-4.
of
Dante, Par.
Cf.
the face of Christ was supposed to be
and Vita Nuova,
xxxi. 104,
7.
Cf.
xl.
also
xvi.
Isaiah Ix. 14.
Fam, ii. 12 [February
Page
See Seneca, Epist. 86.
refers to the veil of St. Veronica, preserved in
Rome, on which the image

impressed.
estate at Liternum.
of course, Seneca.
is,
imaginem
Salvatoris
70.
'
1337]
This and the following letter were written from Capranica, in the
neighbourhood of the old town of Sutrium.
Rome in January
Petrarch arrived there on his
at the expense of
February 1337. He travelled probably

Cardinal Giovanni, to whom we have four letters written
during this visit
but none of them contains a
journey to
first
impressions of
first
Rome.
or
Giovanni Colonna da San Vito, Fam.

thought to have been written at
A. Monti in Propugnatore,
full
account of Petrarch's
For a longer description see the

vi. 2.
The
On
this time.
ix, 1876, pt.
2%
sonnets,
this
p. 128 seq.,
Rime
letter to
Ixvii-lxix, are
journey to
Rome
and A. Linaker,
see
II
P.
Roma, Florence, 1904.

Line 9. Pope Sylvester, said to have cured the Emperor Constantine of
leprosy and converted him to Christianity. Cf. Dante, Inf. xxvii. 94, 95.
a
II.
Virg. Aen. vii. 697,
where also Soracte
is
Cf.
Hor. Od.i.
vii.
18
mentioned.
9- 2-
15.
advena rege: a recoUection of Augustine,
De
where Augustine treats of the human origin of the
civ.
Deiy
Roman gods.
Petrarch adopts the orthodox view that they were evil
Fam.
See
60-6.
xviii. 12,
note
2,
In the time of John
at Avignon there had been a controversy

dead attained the beatific vision before they
were reunited with their bodies.
by
to that which
a bull of Benedict
The Pope
9.
Count Orso
dell'
law of Stefano Colonna.

Petrarch with the laurel at
2548
XII
{auctore suo) held the opinion,
ii.
view opgosite
held.
13 [February
Anguillara was a
It
Later the controversy
in 1336 establishing the
John XXII had personally
Fam.
Page
daemones.
XXII
shared by Petrarch for a time, that they did not.

settled
19,
16.
as to whether the souls of the
was
spirits,
and
Elsewhere
1337]
Roman nobleman and
son-in-
was he who, as Roraan senator, crowned
Rome in
1341.
Two
of the sonnets are addressed
NOTES
210
Rime
to Orso,
Stephano
22.
and
xxxvili
Capranica in 1337.
Line 9, 10. Sallust,
The
xcvlii.
Bell. lug., ch. 19
latter
quoted also in Sen. xvi.
the eldest son of the family.
was possibly written at

i, 1.
120.
See Petrarch's letter to the
Fam. viii. i.
The disturbed state of the country here described was due to the
absence of the Pope and the resulting anarchy In Rome and the papal
terrltory.
A number of small local tyrants had sprung up, who were
generally at war with one another and who did not consider open brigandage
beneath their dignity. The feud between the two principal families of the
Roman aristocracy, the Colonna and the Orsini, was not the least cause of
elder Stefano,
24-7.
Hallam, in
the anarchy.
AgeSj 1869, p. 189, says

so fatal to
famllies
',
the
Middle
and P.
Rome
in the
and Colonna
Middle Ages^ London,
Orsl, Signorie e principati, In the
'
Storla pol.
Milan, [1904], pp. yj, 78.
Fam.
Page
Europe during
nor was the downfall of the Western Empire
Gregorovius, History of
Cf.
1900, &c., vol. vi, ch. 4,

d' Italla
hls Viezv of the State oj
capltal as the contemptlble feuds of the Orsinl
its
'.
Tommaso
10.
Ili. i
[1333
Caloria da Messina
?]
was a poet who had been at the
Many of the early letters are addressed

many wrongly so addressed (see the note to
Universlty of Bologna with Petrarth.

to him,
Fam.
and
In the old edltlons
He
10).
lii.
ghese, II P. e
He
is
mentloned in the Trionfo dÂmore,
T.da Messina,
in
iii.
59.
Archlv. Storico Messinese
',
See G. Borvol. vl, 1905.
dled In 1341.
Rlchard of Bury was In Avlgnon In 133 1 and agaln In 1333 on dlplomatic

affalrs.
He had been tutor to Edward IH of England, and when that
prlnce succeeded to the throne he held various offices of trust under the
He was
Crown.
well
known
as a lover of learnlng,
and
letter is uncertain.
littorlbus
hls return
'.
Petrarch says he
Is
writlng
Fracassetti assumes that he
from
Rome
in 1337,
made
and assigns the
ex
is
the author of
The date
of this
Ipsls Brltannlcl
Oceani
Philohiblon (see C. Segre, Studi Petrarcheschi, p. 225 seq.).
a journey to the north after

letter to that year.
F.
Lo
Parco in Studi dedicati a F. Torraca, Naples, 1912, p. 87, seq., also inslsts on
this journey ; he thlnks the present letter was written, not to Tommaso
da Messlna, but to Agapito, grandson of Sciarra Colonna, who came to
Avignon
The other letters to Agaplto were

August 1337. This argument is very
plausible apart from the question of the date. Petrarch nowhere expllcitly
in 1330, with the elder Stefano.
written from Vaucluse,
refers to
i.
e.
after
such a journey in 1337, and his silence on the subject In his letter to
Is the strongest evidence against It ; it seems safer to conclude that
Posterity
the only occasion on which he can have been on the shores of the Brltlsh
ocean was durlng
hls
journey in 1333.
G. Koerting, In Petrarca's Leben
NOTES
211
undWerke, Lelpzig, 1878, p. 124 seq., therefore gives 1333 as the date of this
But Petrarch refers in the letter to Richard as a bishop, and he was
not made Bishop of Durham until December 1333. Koerting cuts the knot
by assuming a later interpolatlon. In view of the fact that Petrarch carefully
letter.
edited his letters, such interpolations are quite possible.
Petrarch had
a great interest in geography, and was well acquainted with the writings of
Pliny,
Pomponius Mela, and other Roman
his writings is a geographical
caWed Itinerarium.
pp. 44, 45.)
tuizione
Line 36.
On
(See F. Novati, // P. e
his interest in
di F. P. in
Visconti, in
'
P. e la
Lombardia ',
Thule see Lo Parco, Uultima Thule nelV
Rivista geogr.
'
Among
writers on geography.
work, a description of the road to Palestine,
ital.',
191
1,
in-
p. 459, &c.
Giraldus Cambrensis published his Topograpbia Hibernica in
There was a translation into French by Jean de Meimg.
1188.
Fam.in. 10 [1339]
Page
In the early editions
11.
From internal
1492 letters to unknown
da Messina.
of
T. M.
{titulo
da Messina.
is
clearly
Hence a number
of letters were
Tommaso
the last Dauphin of Vienne, was in an unfortunate
II,
and the King
Joorderj in the
Caloria
In the edition
wrongly addressed to that
war between Edward
France, as he was a vassal both of the Emperor,

III,
wrong.
correspondents were marked with the initials
position on the outbreak of the
Edward
Tommaso
addressed to
minutae), and later editors concluded that T. M. was
Humbert
friend.
this letter is
evidence this
of France.
King
and
Philip of
with
allied
Petrarch probably wrote this letter
French party.
interests of the
III
who was
In 1349 Humbert bequeathed
became a Dominican,
was made Patriarch of Alexandria by Clement VI, and died in 1355.
his possessions to the
Llnes 16-18.
Sallust, Jug. 85.
30-1.
Lucan
Lucan
Ix.
45-8.
Hor. Odes,
73-5.
Llvyi. 23-5.
11.
Petrarch generally quotes Arlstotle second-
6.
lii.
P. de Nolhac, Petrarque
et
But he had a manuscript of the Etbics

Vbumanisme^ Paris, 1907, tom. ii,.p. 150 seq.
;
nae
',
see
14. 13-16.
Fam.
13.
in 135 1 he
395.
hand, often from Cicero.
Page
402.
viil.
Arist, Etbics,
42.
France
Virg. Aen. iv. 560.
27-8.
33-4.
of
iv.
[26 April 1336]
In the early editions thls letter
but Fracassettl assigns
It
Is addressed
lohannl Columon internal evldence to Dionlgi de' Robertl
'
da Borgo San Sepolcro. Dionigi was an Augustlnlan, and was lecturlng

on dlvlnlty and phllosophy at the Universlty of Parls from 13 17. He
wrote a commentary on Valerius Maxlmus.
Dec. 1922,^.262, seq.
See Bertalot, in
In 1333, whileln ParIs,Petrarchappears
P 2
La bibliofilia,
tohavemade
NOTES
212
hlm
his confessor, as
we gather from the present
scrlpt of St. Augustlne's Confessions
letter,
and recelved a manu-
Thls same manuscrlpt he
from hlm.
afterwards presented to Lulgl Marslll (see Sen. xv.
In 1338 Dlonlgl
7).
returned to Florence, passlng through Avlgnon on hls way.

invlted to Naples by Klng Robert.
in astrology, a study whlch Petrarch detested.
an account
In 1339 he "^^^
Both he and King Robert were Interested

In G. Vlllanl, x. 86, there
of DlonIgI's foretelllng the death of Castrucclo Castracanl.
Is
The
older authorltles state definltely that Dlonlgl dled on the i^th January 1342,
but
as seems llkely, he
If,
the same Dlonlgl mentloned by Boccacclo In a
Is
letter of the 29th August I34i,he
Torre,
La
must have dled somewhat earller(cf. A. della
Giovinezza del Boccaccio, Cltta dl Castello, 1905, pp. 145-7.)
Dlonigl see R. Sabbadlnl, Le scoperte dei cod.
lat. e
Nuove
grec, &c.
^^
ricerche.
Florence, 1914, pp. 36-44.
Llne 2. Mount Ventoux Is an Isolated mountaln, 6,270 feet In helght,

commandlng a fine vlew. To-day there Is an observatory and hotelon the
summit.
24.
germanoque meo
32.
Vlrg. Geo.
88.
impetus accenderint.
I.
hls brother
Gherardo.
See
Fam.
x. 3, note.
145.
H. Cochln, Le
texte
desEpist. de rebus fam.^ &c.,
pp. 133-75, ^^^ glven a number of varlant readlngs

from the so-called Colbert MS. of the letters at Parls (Cod. Lat. 8568)
In
'
P. e la
Lombardla
',
that manuscrlpt here reads

thls
'
In pectus ascenderlnt
'.
For a dlscusslon of
manuscrlpt and the whole questlon of the text of the Epist. Fam. see
also V. Rossl,
II
Rome,
Lincel,
96-8.
For
Codlce Latlno 8568,* &c., In
1920, vol. xvl, fasc.
Memorle
'
of the
Accad. del
5.
Hannlbal see Llvy
thls story of
xxl. 37.
Glacomo Colonna. We see that Petrarch was already

thlnklng of hls journey to Rome, whlch he made in the followlng year.
Petrarch Is thought to have returned to Avlgnon
106-7. decimus annus
from the Unlverslty of Bologna on the 26th Aprll 1336. But see the note
to Fam. i. 4.
119-20. Aigues Mortes, a small town on the coast near the mouth of the
Rhone. St. Louls of France salled from there on hls crusades.
the Colbert MS. reads undosl '.
144. nudos
101.
amicum
'
Fam.
Page
iv.
[i
September 1340]
One of the letters wrongly addressed

Messlna (see Fam. III. 10, note).
18.
to
Tommaso
Petrarch's deslre to recelve the laurel crown was no secret
about Laura and

bella assal che
'1
means the ^lory
By
'
laurea
sole
'
'
In
Fam.
though
arlslng
II.
It Is
9,
and the Canzone
posslble that In that
(cf.
Caloria da
the passage
Una donna plu

poem Petrarch
from moral perfectlon rather than from lcarnlng).
the aid of hls influentlal frlends he attalned hls object In 1341.
We have
NOTES
213
seen that his friend Dionigi da Borgo San Sepolcro was at the Court of
King Robert
and he may have influenced the King in Petrarch's
of Naples,
Petrarch went
favour.
first to Naples before pcoceeding to Rome, and

submitted to a kind of examination before the King of his fitness to receive
the laurel crown.
and A,
Hortis,
own account
(See Petrarch's
La
laurea del P., in
in the Letter to Posterity,
Scritti inediti di F. P.', Trieste, 1874,
pp. 1-55.)
Roberto de' Bardi, the Chancellor of the University of Paris from 1336,
was a Florentine, and a friend whose opinion Petrarch highly valued.
him
(Cf. the reference to
in the Metrical Epistle,
According to F. Villani {Vite degli
ii.
He
18.)
died in 1349.
a number of
works in manuscript, none of which appear to have been printed.
This letter was written from Vaucluse (see note to Fam. viii. 3), fifteen
miles from Avignon. Cardinal Giovanni Colonna was noted for his out-
spoken attachment to
what
uorfi' illus. fiorentini)
Italy, so that Petrarch
would be.
Sypbax see Livy
he
left
was probably well aware
his advice
Line 21.
Fam.
Page
19.
xxviii. 18.
iv. 6 [15
Written on the day of
February 1341]
his leaving
Vaucluse for
Rome
to receive
Petrarch had last seen Giacomo during his visit to
the laurel wreath.
Rome
Lombez in Gascony
(Vasconia), staying at Avignon only a short time. The occasion on which
Petrarch says he grudged Giacomo's being in Rome without him was in 1333,
when on his return from Germany he found his friend had just left for Rome.
Line 7. Cf. Fam. i. 4, note.
See Fam. ii. 12.
17. Refers to his journey in 1337.
^^ 1337-
18-19.
Iii
1340 the bishop returned to his see at
Virg. Aen. vi. 688.
Parthenope
43.
Petrarch considered King Robert's approval
Naples.
an
essential part of his triumph.
as
Count of Provence.
Fam.
Page
Robert also retained
For Robert see note to Fam.

iv. 8 [30
his hereditary rights
v. i.
April 1341]
Barbato of Sulmo was Chancellor of the Kingdom of Naples.

Petrarch had just met him at the Court of King Robert. He was a man of
21.
literary tastes
and an enthusiastic admirer
of Petrarch's Latin works.
Petrarch dedicated his Epistolae metricae to him.

letters
have been edited by M. Vatasso in Studi
Although he and Petrarch seldom met,

until Barbato's death in 1363.
vii.
I,
xii. 7.
italiano
Line
',
i.
Cf.
ser. 5,
For other
e Testi,
iii,
1904, no. 14.
their correspondence continued

letters to
him
N. Faraglia, B. di Sulmona^ &c., in
tom.
few of Barbato'8
Rome,
see
*
Fam.
v. i, 10,
Archivio storico
1889, p. 313 seq.
The actual date
of the coronation appears to
have been the
NOTES
214
8th April
day
possibly the reading should be
Fam.
of Orso's ofRce as senator (cf.
whom
Giovanni Barrili^
9.
He had
Robert.
There are two prose
metrical epistles,
ii. i, iii.
Caracci, B. di
Sulmona ed
zese di storia
',
Idus
vi.
That was the
'.
last
Petrarch also met at the Court of King
ii.
and
13
i
the note to
(cf.
Fam.
letters,
xii.
13
21, addressed to
Fam. ii. 13) arrived too

and Var. 57, and three
See also L. Mascetta
him.
suoi amici, Barrili e P.^xn the
Rassegna Abruz-
1898.
Fam.
Page
'
13).
been deputed to represent the King at the coronation, but
owing to the mishap here related

late.
ii.
iv.
9 [23
May
1341]
In 1335 t^^ Della Scala family of Verona had seized Parma

from the Rossi, and entrusted the town to Guido da Correggio. His brother,
21.
Azzo, and Guglielmo da Pastrengo were sent to Avignon to get the Pope's
sanction for this act.
From
that visit dated Petrarch's friendship with
Azzo and Guglielmo. Petrarch successfully pleaded their cause before the
Pope against the claims of the Rossi. Azzo was an early example of the
typical Renaissance prince, a vigorous
learning,
and utterly unscrupulous
man
of great ability, a lover of
in politics.
He
appears to have been
date of the present letter he and his brothers seized
Parma
for themselves
They made an agreement
with the help of Luchino Visconti.
At the
King Robert.
in Naples with Petrarch at the examination before
hand
to
over the town to the Visconti in four years, an agreement which was broken
when
in 1344 they surrendered it to Obizzo d' Este
di Parma^ 1795, tom. iv, bk. 6, and F. Berlan,
Mastino
della Scala, &c.,
curiosita lett.')).
aware
From
Affo, Storia
(cf. I.
Parma
Bologna, 1870 (Dispensa cix of the
of their plans for the occupation of the town.
a canonry at Parma, and in 1348 was
in
poem
epic
his
*
30.)
'
Scelta di
On
the present occasion
made Archdeacon
(see
Fam.
etc.^
vii. i).
Turin,
He bought
a house there, and there too he completed
Africa.
A. Ronchini, La dimora del P. in Parma^

le province moden.
Cf.
Atti della R. Deputazione di storla patria per
For Petrarch's second
e parm.', 1874, vol. vii, p. 343 seq,
see
In 1346 Petrarch received
(See C. Cipolla, F. P. e le sue relazioni colla Corte Avignonese,

p.
appears that Cardinal Colonna was
this letter it
Petrarch stayed with them for nearly a year.
1909,
liberata dal giogo di
Fam.
visit to
Parma
v. 10.
Guglielmo da Pastrengo had studied law at the University of Bologna,

and was afterwards Procurator of Verona. Petrarch's friendship with him
continued until hls death in 1363. He was a man of learnlng, and has left
a biographical dictionary entitled
Le scopertedei
Line
8.
De
originibus rerum.
See R. Sabbadini,
codicilatini e greci ne' secoli xiv e xv^ Florence, 1905, pp. 4-22.
Pax has dropped out
Venice edition of 1501.
of
Fracassetti^s text,
but
is
in
the
NOTES
Fam.
Page
Fam.
215
12 [5 January 1342]
iv.
Giacomo Colonna died at Lombez in September 1341. In

Petrarch describes a dream he had abqut his death a few days
22.
V. 7,
before the actual event.
With
in ciel
account of Giacomo we
this
may compare
the Canzone
proposed by the King of France in 1333 (but see Lisoni,
aspettata
chi e indirizzata
canzone *0 aspettata in ciel\ Parma, 1895), the sonnet,
la
'
addressed possibly to the Bishop on the occasion of the crusade
.*,
Rime
pro-
xl,
bably sent to Giacomo, and the sonnet, Rime cccxxii, written after
his death.
Stefano Colonna the elder had been exiled from
Rome by
Line
17.
Pope Boniface VIII, on the occasion of the Pope's crusade against the
Colonna family referred to by Dante, InJ. xxvii. 85-1 11. Stefano lived in
exile at the Court of the King of France.
Quod
65-6.
secum
iter ego
egi
Fam.
Page
V.
i.
e.
[29
May
Fam.
i.
4.
1343]
For Barbato see the note to Fam.
25.
See the note to
in 1330.
iv. 8.
Robert, king of Naples from 1309 to 1343, was greatly admired by

Petrarch was anxious to have his approval before going to
Petrarch.
Rome
to receive the laurel.
There are
Petrarch's works, and the loss to Naples
the subject of
most
many
letters.
many
and
passages in his praise in
Italy caused
by
his
death
is
His high opinion of Robert was shared by
of his contemporaries, although they accuse
him
of avarice (e. g.
and Boccaccio). As leader of the Guelf party, he was the chief

opponent of Henry VII during his visit to Italy. This and the fact that he
had ousted his nephew, Charles MarteFs son, from the throne of Naples,
Villani
accounts for
much
of Dante's adverse criticism of
Gregorovius {Htstory of
viii).
Rome
him
(see
Dante, Par.
in the Middle Ages^ vol. vi, p. 226)
forms a very low estimate of the virtues and
abilities of this prince.
see R. Caggese, Roberto dÂngio e isuoitempi.
Vol.
Florence, 1922.
But
Cf.
on
the letters relating to Robert and his family G. de Blasiis, Racconti di
all
Storia Napoletana, Naples, 1908, p. 193 seq.

il
I,
sapere
See also Siragusa, Vlngegno^
di Roherto, Palermo, 1891.
Petrarch wrote two metrical epistles on the occasion of Robert's death

(ii.
8,9).
Line
8.
reginae
iunioris novique regis
8-9.
reginae alterius
Sancha
of
Joan, the granddaughter of
Hungary (see Fam. v. 3).

Aragon, King Robert's second
King Robert, and her husband, Andrew
of
She retired to a convent, where she died in 1345.

24. duces. Fracassetti suggests the second one
Prato, Petrarch's schoolmaster
dead
for several years.
Probably he
is
(cf.
Sen. xvi.
i,
may be
pp. 201-2).
wife.
Convenevole da
But he had been
See G. Giani, Ser Convenevole da Prato, Prato, 1913.
referring either to
Giacomo Colonna, who diedin September
NOTES
2i6
Borgo San Sepolcro, whom he might certainly describe

There
too died sometime in 1341 (see Fam. iv. i).
1341, or to Dionigi da
as
dux
is stiil
'
ingenii
'.
He
the difficulty that both Giacomo and Dionigi died more than a year
before Robert.
Lello di Piero Stefano was a Roman nobleman, who had
27. Laelius.
accompanied Giacomo Colonna to Lombez in 1330. There Petrarch met
him and he became an intimate friend. Petrarch called him Laelius aftcr
Scipio's friend. Laelius was at Avignon in Cardinal Giovanni's household
together with Petrarch.
After the CardinaFs death he returned to
Rome.
In Fam. xix. 4 Petrarch writes a letter of recommendation for him to the

Emperbr. Later we shall find Laelius again at Avignon {Fam. xx. 15).
He
died in 1363 {Sen.
iii.
(Cf. P. Mabille,
i).
P.
et
Vempereur Charles /F,
Angers, 1890, pp. 55-7.)
Fam.
Page
At the death
seventeen, and according
26,
V. 3 [29
of
November
King Robert,
1343]
his successor
Joaa was barely
to the King's will a regency was to be established
during the minority of her and Andrew of Hungary, her husband,
who was
had not been carried out, and the Pope

sent Petrarch to Naples in the autumn of 1343 on a mission in connexion
with the regeacy. What Petrarch's instructions were and what he effected
still
is
younger.
The terms
of the will
not known. At the same time he was commissioned by Cardinal Giovanni
his two brothers.

had been thrown into prison at Castel Capuano by King Robert
for acts of violence committed in the course of their feud with the Del
Marra family. From this and the foUowing letters it appears that
Petrarch did not seem sanguine of any success, but the three brothers were
^v eventually released in the following year, and Giovanni Pipino took a leading
part in the pverthrow of Cola di Rienzo in Rome in December 1347. (See
Colonna to intercede on behalf of Giovanni Pipino and
The
latter
Gregorovius, vol. vi, p. 312.)
For the war between Milan and Pisa, which interfered with Petrarch'8
di Milano^
journey by land, see G. Giulini, Memorie spettanti alla storia
The
1854, &c., bk. Ixvii, p. 325.
aristocratic party
had
revolution in Pisa, and had been defeated, together with
tried to effect a
some adherents
Thereupon Luchino Visconti, the head of the family

and Lord of Milan at this time, sent an army to ayenge the insult.
Line 18. i. e. by.the Benedictine monastery at Todi.
22. For Stefano Colonna the elder see Fam. viii. i. Petrarch had last
of the Visconti family.
seen
him
in
Rome
in 1337.
He was
at
Avignon at the time
of Petrarch'8
coronation in 1341.
44-5.
Parthenope
Naples.
was said to have been buried
Cf. Virg. Geo. iv. 564.
there.
siren of that
name
NOTES
animal
217
Robert, a Franciscan, tutor to
46.
tripes
6j.
Philippe de Cabassoles, Bishop of
Andrew
of
Hungary.
Cavaillon near Vaucluse since
His family were supporters of the Angevin Counts of Provence, and
1333.
Robert had appointed him one of the regents during Joan's minority. He
was almost an exact contemporary of Petrarch's. Their friendship began
during Petrarch's residence at Vaucluse and continued until Philippe's death
He was created Patriarch of Jerusalem in
in 1372.
Regina senior
87.
1361 and Cardinal in 1368.
Robert's second wife, Sancha of Aragon.
89-90. Cleopatra is Joan, Ptolemy Andrew. Photinus, here f or the Franciscan Robert, was an eunuch of Ptolemy, and Achiiles an Egyptian general in
By the last may be meant Roberto de' Cabannis, the

He was Seneschal of the Kingdom and reputed
the service of Ptolemy.
son of Filippa
la Catanese.
to be Joan's lover.
For
passage
this
(See G. de Blasiis, Racconti di storia nap.j p. 222.)

Caes. Bell. Civ.
cf.
Fam.
Page
29.
Line 42.
This storm
is
V. 5 [26
108 and 112.
November
described in G. Villani,
1343]
xii. 27.
Petrarch was staying in the Franciscan convent of San Lorenzo.
magis magisque
63.
iii.
Catullus, Ixiv. 274
crebresceret
perhaps a recollection of a line in
Post, vento crescente, magis magis increbrescunt
'
Petrarch's knowledge of Catullus see de Nolhac, P.
tom.
et
On
'.
Vbumanisme^ 190?
p. 169.
i,
79.
Virg. Aen.
92.
Since the Sicilian Vespers (1282) Sicily had been under an Aragonese
160.
i.
King Robert had frequently tried to reunite Naples and
dynasty.
Sicily,
and
at the time of his death was fitting out another expedition with that object.
Lucan
105-6.
iii.
Virg. Aen.
107.
448.
ii.
428.
Fam.
Page
The
33.
first
v. 6 [i
December 1343]
part of the letter relates to the
his brothers, friends of the
the Franciscan Robert.
Colonna (see Fam.
aflfair
v. 3).
of Giov. Pipino
The serpens
Since the death of King Robert the
Naples had fallen into a state of disorder.
and
tabificus is
Kingdom
of
Petrarch refers to the unsafety
games had long been a scandal at Naples, and

and John XXH, had both issued buUs threatening
any one who took part in them with excommunication ; but the bulls had
of the streets.
Gladiatorial
the Popes, Clement
been withdrawn.
Line
see
3.
Lucan
46.
Psyllus
Bistonia
46-7.
for the Psylli, a people celebrated as snake-charmers,
ix. 893.
:
Thracian.
Virg. Aen.
iii.
44.
The Bistones were a Thracian people.
NOTES
2x8
Fam.
Page
V. lo [25
February 1345]
For Barbato see note to Fam.
34.
iv. 8.
After hls journey to Naples in 1343, Petrarch proceeded to
Parma
to his
Azzo da Correggio, and left there in the manner here described in

February 1345. We have seen that Azzo had sold Parma to Obizzo d'E8te
{Fam. iv. 9, note). The Visconti, who wished to punish Azzo's treachery,
the Gonzagas, who were jealous of Obizzo d'Este, and Mastino della Scala,
who had supported Obizzo and was now angered at his bad faith, had formed
friend
an
alliance
and besieged Parma in 1344.
motibus
Italiae
Cf. Petrarch's
words,
prope totius
coarctamur'.
According to the majority of
critics it
was during
this visit to
Parma
that
Petrarch wrote the Canzone Italia mia ', (But C. Steiner, Lafede nelV impero
'
nel P., in the
'
Giorn. Dantesco,' xiv, 1906, pp. 8-55, upholds the date
1354 atMilan, whilst F. Torraca,in * Atti of the R. Accad. di archeologia

di Napoli ', vi, 191 8, pp. 349-64, maintains that it was written in 1341.)
'
'
Line
5.
Line 26.
32-3.
83.
but
ad pugnam is restored from the Venice and Basle

Rhegium Reggio in Emilia.
edition.
Virg. Aen. iv. 123.
In the letter Petrarch speaks of multis iam diebus interlectis

'
this date allows only
two days f rom the day
Fam.
V. 19 [13
March
of leavlng
'
(1.
41),
Parma.
1352]
The Pope, Clement VI, had shown conslderable favour to

Petrarch. He bestowed several Church preferments upon hlm, and offered
him the post of papal secretary. But it was during hls tenure of the papacy
that the abuses of the Court at Avlgnon were at their worst. Many of the
Page
37.
Epistolae sine Titulo, outspoken denunclations of the
'
Western Babylon
',
were written in Clement's time.
The present
letter
was written during the Pope's
last IUness,
and involved
Petrarch in a dispute with one of the court physlclans, culmlnating in a tract

entitled Invectivae contra
medicum quemdam.
We
shall see other
in the letters of hls animoslty agalnst the medical profession.
examples
He
accused
the doctors of being unscientlfic, of paying no regard to the constltutlon of
the individual patient.
He believed that he
understood his own constitution
any doctor could. In two long letters to the distinguished

physician Giovannl Dondl of Padua {Sen. xli. i and 2), the tone of whlch is
better than
most
about
frlendly, he rejects Dondi's advice
far as he
had already found
It
hls
own
health, except in so
sultable to hls constitutlon.
optimistic view of nature as a guide
(cf.
He had an
Benettl-BrunelU, Le origini italiane
96 and p. 230 seq.). The letter

had made some stay at Padua, where there had
della scuola umanistica, Milan, 191 9, p.
was written
after Petrarch
long been a medlcal and scientlfic school, which accepted a materialistic
NOTES
219
interpretation of Aristotelism.
Many
Averrhoists at heart, though
might not be
it
of the scholars of this University
proclaim
politic to
it
were
openly.
This was Petrarch's second main objection to the doctors, that they accepted
a materialistic philosophy fundamentally opposed to his own.
passage on philosophers at the opening of Fam.
vi. 2.)
(Cf.
the
In the third place
Petrarch objected to the formal methods of this school, to their appeal to

authority and uncritical acceptance of Aristotle or their interpretation of
Aristotle.
For a summary of Petrarch's philosophy see G. Gentile, La

*
filosofia^ in
Storia dei generi letterarii itaUani', Milan [1914], p. 166 seq.
There
one metrical epistle
is
(ii.
5) also
addressed to Clement VI, in which
Petrarch urges the Pope to return to Rome.
Line 3-4. Juvenaliii. loi and 103.
much
Pliny, Nat. Hist. xxix. 5-8, where
16-25.
Plautus, Aul.
54-5.
of this letter will
be found.
iii. 3. 7.
Fam.
vi.
2 [30
November 1338
?]
He had been
by Boniface VIII (cf. Fam. iv. 12,
Petrarch had met him at Avignon,
1. 17, note) and had travelledin the East.
and during his visit to Rome in 1337 Giovanni had been his guide. There
are seven other letters to this friend, Fam. ii. 5-8, iii. 13, and vi. 3, 4,
from them we gather that
according to Fracassetti's identification
Giovanni had suffered much from ill-health, and that he had become
a Franciscan. It was for his amusement that Petrarch wrote a comedy,
Page
This Colonna was a brother of Stefano the elder.
38.
exiled with other inembers of the family
Pbilologia^
'
logia
del
which he afterwards destroyed.
P.
Terenzio^ in
BoUett. di
filol.
(See R. Sabbadini,
classica
',
La
Philo-
xxii, 191 5, fasc. 2, 3.
It seems most
and it is clear that the
friends had not been long separated. The year 1338 would fall in with the
chronological arrangement of the letters, which Petrarch aimed at, but
which is not always preserved. There seems to be no reference to the
poetical laurels and the journey of 1341. Giovanni is known to have died
The year
in
which the
letter
was written
likely that it refers to the visit to
Rome
doubtful.
is
in 1337,
at Tivoli soon after October 1343.
Lines 42-3.
tion,
this is
1347.
It
si
coeperit
se
Roma
was
their
its
universe.
on
classical
Cola
common enthusiasm
basis of the friendship between Cola
with
cognoscere
a remarkable forecast bf
and
ecclesiastical
Cf. especially
Fam.
ii.
9,
for
to return to
Rome.
Rienzo's
revolution
Rome which formed
and Petrarch.
in
the
For Petrarch Rome,
was the centre of the

where he writes to Giacomo Colonna
traditions,
his longing to visit the city, and, Sen. vii. i, to
him
not a later interpola-
if
di
Pope Urban V, urging
NOTES
220
Page
42.
notes to
Fam, vil. i {ii September 1347]

Andrew of Hungary, the husband of Joan I of Naples (see the
Fam. v. 3), had been murdered in 1345, and Joan had married
Louis of Taranto, another prince of the Angevin family.
In 1347 Louis,
Hungary, entered Italy with an army with the avowed intention

He was allowed to pass
of avenging the murder of his brother Andrew.
through the different states of Italy and soon established himself as King of
Naples.
He based his claim on his descent from King Robert's elder
King
of
brother, Charles MarteL
For Barbato see the note to Fam.
iv.
Sulmo was captured after

At the time the letter was
8.
a prolonged siege on the 2oth October 1347.
written Louis had not yet invaded the
December. The
letter
Kingdom
He entered it in
of Naples.
appears to have been written at Avignon or Vaucluse,
while Cola di Rienzo was
still
Tribune at Rome, and we see that Petrarch
was already contemplating his journey to Rome. The house to which he

He refers to this house in the Letter to
inyites Barbato was at Parma.
Posterity
he had bought
it
probably in 1344 (see Fam. iv. 9, note). The

and apparently the two friends never met
invitation could not be accepted,
afterwards.
66.
Nec
is
restored from the Basle edltion.

Epist. sine Tit. 14 [1347
Page
?]
The book of Epistolae sine Titulo consists of some twenty letters,

Three of them are written to Cola di
all undated and mostly unaddressed.
Rienzo, and one to the Roman people dealing with Cola's revolution.
Among the rest one is addressed to Boccaccio, two to Nelli, and one to
Lapo da Castiglionchio. The majority are concerned with the iniquities
of the Papal Court at Avignon. The condemnation of the new Babylon
is most frank, and for that reason Petrarch thought it prudent not to
circulate the letters. Their tone may be compared with the four sonnets
about Avignon, Rime cxxxvi-cxxxix. On these Letters, see G. Brizzolara,
Le sine titulo del P., in Studi storici ', vol. iv, 1895, pp. 1-40, 447-71.
It has been suggested that the present letter was written to Ildebrando de*
Conti, Bishop of Padua. We know that Petrarch was intimate with him (see
Fam. xvi. 2). Petrarch addresses him as pater optime ', his usual mode of
Also we
addressing a bishop or cardinal, and speaks of Patavium tuum '.
44.
'
'
'
'
know that Ildebrando made several long journeys on affairs of the Church.
He died in November 1352. The letter would be written in 1347 or 1348,
possibly from Parma, when the Bishop first settled in Padua after his
In G. B. Baldelli, Del P. e delle sue opere^ Florence, 1797, p. 217,
stated that in a manuscript of the fourteenth century Ep. sine Tit. 8
journeys.
it is
is
addressed to Ildebrando.
Fracassetti did not include the Epist.
letter is that of the Basle edition,
s.
T. in his edition
the text of this
coUated with the Venice edition of 1501.
NOTES
Lines
Mascetta
35-6.
221
Dante
Caraccl,
il
Dedalo
Guy
Lanclano, 1910, p. 124, says the two cardlnals were
Talleyrand
(cf.
Fam.
xvi,
Whatever
46.
petrarcbesco,
'
Boulogne and
i).
Fam.
Page
of
vlli.
September 1349]
[8
coolness there
may have
arisen
between Petrarch and
the Colonna famlly owlng to his support of Cola di Rienzo, his indebtedness
members
to varlous
of the family
made
only natural that he should write
it
Petrarch had certainly made

some cutting remarks about the Roman nobles, including the Colonna, but
in any case a man of action like Stefano probably gave llttle heed to
to the elder Stefano on thls sad occasion.
For the prlvllege which Petrarch claimed of
Petrarch's politlcal views.
advlslng the rulers of Italy see the note to
Petrarch
first
Rime x was
met the
Fam.
elder Stefano at
posslbly wrltten then.
We
xll. i.
Avlgnon
in 1331.
The sonnet
have had an account in Fam.
of Petrarch's vlslt to Stefano on his journey to Naples in 1343.
v. 3
Of Stefano's
seven legltlmate sons, Glacomo had dled In 1341, the eldest son Stefano,
wlth his son Glovanni and several other members of the famlly, was killed
Rome in the fightlng against
in
Cola on the 2oth
elder has often been confused wlth hls son
and now
his
November 1347 (Stefano the
and sald to have fallen in
second son, the Cardlnal Giovannl, was dead.
died soon af ter the date of thls letter, whlch

Lines 22-3.
is
this fray),
Stefano himself
the only one addressed to him.
Vlrg. Aen. xl. 159.
23.
For Q. Metellus see
43.
unius exfiliis
Amsterdam, 1764-7,
Clc. Tusc.
i.
35. 85.
accordlng to de Sade, Memoires pour la vie de F. P.,
I.
331, Giacomo,
who thought
his father too
fond of
fighting,
73-4.
See Suet. Vespas. 25.
Fam.
Page 49.
Socrates
to
vill. 3
[18
May
1349]
Thls letter introduces two of Petrarch's most intimate friends,
and Olympius.
whom
For Socrates see the next
Petrarch gave the
name
of
letter.
Luca
Crlstiano,
Olymplus, was probably a natlve of
Rome or Teano
He had studied law with Petrarch at Bologna, and was
afterwards a member of Cardinal Glovanni Colonna's household at Avlgnon.
Petrarch was now at Parma, and was anxlous to persuade Socrates, Luca,
Piacenza, though he seems to have had famlly affalrs at

(see
Fam.
vili. 7).
and hls thlrd intlmate, Malnardo Accurslo of Florence, to joln hlm in Italy.
But when he wrote this letter Malnardo was already âd. In the next
letter Petrarch relates the story of hls traglc end, and descrlbes the characters
of Malnardo and Luca. From that letter we see that Petrarch was for many
months In doubt as to the fate of Luca. He had in fact returned to Avignon.
In 1352 Petrarch reslgned In hls favour a canonry he had received at Modena.
NOTES
222
There has been much confusion as to the identlty
of
Olympius. Fracassetti
supposes he was Mainardo, although he has to assume that the Olympius of
Fam.
written in July 135 1, was another
xi. 12,
Petrarch had given the same nickname.
Fam.
at Paris, the text of
viii.
Petrarca e la Lombardia, op.
and there
Fracassetti's text,
friend to
whom
7 (given by H. Cochin in the article in F.

pp. 133-75) varies considerably from
cit.,
that Luca was Olympius and that
it is clear
Mainardo's nickname was Simplicianus.
Museum
unknown
In the Colbert MS. of the letters
manuscript in the British
(Add. MS. 22814) has the same reading.
From
the characters
two friends in Fam. viii. 7 it is much more likely

that the letters addressed to Olympius, fuU of erudition as they are, should
have been meant for Luca, rather than for the simple gentleman Mainardo.
which Petrarch draws
It
was
of his
in 1337 that Petrarch retired to his lonely
farm at Vaucluse at the
who
rising of the Sorgues, to the great surprise of his friends,
failed to
In a letter to Guldo Sette {Sen. x. 2)
understand hls love for the country.
how he had felt an attraction for the place in his boyhood.

may be sald to form the background of many of the poems in
the present letter we are told how many of his Latin works were written or
begun during his solltary life there. He was yet to spend several years there,
he relates
Vaucluse
leaving
*
it finally
N. Antologia
*,
XV.
3, xvl. I,
and
at Vaucluse in 1346.
p.
casa del P. a Valchiusa^ in
100, 1902, pp. 637-50.
For other accounts of

xlil. 8,
La
See E. Miintz,
In 1353.
voL
his
cf.
farm and manner
the
De
of life at
Vaucluse see Fam.
Vita Solitaria (especially
Le
Benetti-Brunelll,
origini
ital. d.
il.
10. 2),
begun
scuola umanistica,
34 seq., discusses Petrarch's conception of the solitary life.

Line 22-3. dux noster Cardinal Giovanni Colonna, who had dled of the
:
plaguein 1348.
Vlrg. Aen. vl. 673-5.
30-1.
40. Arlst. Eth. X.
41-3. Juvenal
6.
59-62.
vll.
For the Latin poem Africa, begun in 1339, ^^^ Fam. xll. 7, note, 1. 23.
most of the
prose and verse
i. e.
67-8. epistolarum utriusque stili
64.
latter
were wrltten at Vaucluse.
See D. Rossettl, F. Petrarchae Poemata
minora, Milan, {829-34, and D. Magrini, Le epistole metriche di F. P.,
Rocca
68.
S.
Casciano,T907.
Bucolicum carmen
cartnen, &c.,
cf.
71, Refers to his hlstorlcal

earliest
73.
x. 3, note,
and A. Avena,
//
Bucolicum
work De
viris illustribus, of
which
thls Is the
mentlon.
The De Vita
Solitaria (see Sen. v. i)
respectlvely In 1346
Petrarch had
82-3.
Fam.
Padua, 1906.
illa
left
and 1347, but not
and De
otio
Religiosorum, begun
finished untll
some years
after
Vaucluse.
vulgaria
his Italian
poems
cf.
the note to Sen.
xlli. 10.
Already
NOTES
he
In 1349
aâmed of his poems in the vernacular. On this

may mention that Petrarch's son Giovanni {Fam. xiii. 2) was
affects to be
passage we
bom in
1337,
and
hls
daughter Francesca in 1343.
Petrarch planted laurels in
98.
of their association with Laura,
He had
a laurel.
223
Padua, and
Cf. also
Fam.
ix. 3.
gardens, partly no doubt because
all his
Cf. Petrarch's
Eclogue
10,
on the
fall of
gardens at several successive houses, at Parma, Milan,
Arqua in the Euganean hills. For Petrarch as a gardener

et Vhumanisme^ 1907, tom. ii, excursus 2.
99, The Durance, which flows into the Rhone a few miles south of the
Sorgues. The Colbert MS. reads Ruenciam '.
finally
see P. de Nolhac, P.
'
Fam.
Page
52.
viii.
7 [23
May
1349]
Petrarch became acquainted with Louis Sanctus of Beeringen
(Socrates)
when he was
Colonna.
Of
to Socrates.
He
in persuading
him
Lombez
at
in 1330 with the bishop,
friends Petrarch seems to
all his
Giacomo
have been most attached
Fam. to him. He never succeeded

him in Italy. After the death of Giovanni
Colonna Socrates remained in Avignon untilhis deathin May 1361. What
exactly his position there was is not known, but some details about
his Church preferments have been coUected by Berliere in IJn ami de P.,
Louis Sanctus de B.^ Rome, 1905. In the Trionjo dÂmore, iii. 67-8 1, there is
a passage in his honour, where his name is united with that of Laelius. The
following letter gives all the information we have as to Socrates' orlgin.
The present letter reveals the deep impression made upon Petrarch by the
dlsaster of the great plague in 1348, the same plague which provided the
dedicated the Epist.
to live with
setting for Boccaccio's Decameron.

friends he lost in that
died of the plague
Line 52.
is
In various letters he mentions the
and the foUowing
year, but the fact that
not referred to in the
many
Laura also
letters.
Petrarch met Paganino Besozzi of Milan in December 1347 at
Parma, where he was Podesta, and where he died on the 23rd May 1349.
The date is given in an autograph entry by Petrarch on his manuscript
of Virgil (see articles by Monsignor A. Ratti (Pope Pius XI) in P. e la Lom-
and by F. Novati, pp. 14-19).

The Ubaldini. See M. Villani, i. 22.
bardia, p. 228,
148.
Fam.
Page
This letter
58.
tells
ix.
us
2 [12
who
March 1350]
The
Socrates was.
reference to the
death of Mainardo and Petrarch's anxiety about the fate of Luca Cristiano
fix
the date at 1350.
Line
15.
For
his brother
1342 after the death of the

17.
Gherardo,
woman
who entered
Mainardo Accursio and Luca Cristiano.
20-1.
Tommaso
the Carthusian order in
he loved, see Fam.

See
x. 3.
Fam.
Caloria da Messina dled in 1341 (see
viii. 3,
Fam.
note.
iii.
i).
For
NOTES
224
Barbato see Fam.
Sette,
Fam.
8 ; for Laelius, Fam. v. i, note, 1. 27 ; for Gmdo

he was Archdeacon, afterwards Archbishop of Genoa
iv.
xvii. 5
(lanuensis).
24. coniugii
is
from the Colbert MS.
27. Francesco Nelli (Simonides)

first
met them
{Fam.
at Florence in the
and Boccaccio. Petrarch

same year 1350. The
xiii. 3)
autumn
of this
present passage reads very like a later interpolation.
quem
46.
origo fecit alienigenam
Italy at this time

in
Fam.
Cf. his
remarks about Richard of Bury
iii. i.
Cic. De Or. iii. 33. 132.

we have already seen that Petrarch had a house
Luca Cristiano (May 1349) he speaks of his house
For the musician Aristoxenus see
52.
67-8.
at
Petrarch's pride in the superiority of
quite justifiable.
is
geminam
Parma
sedem
in a letter to
Apparently he shared a house there in
at Padua.
See A. Zardo, 11 P.
canons.
Fam.
e i Carraresi,
ix. 3 [25
common with
the other
Milan, 1887, p. 72.
September 135 1
?]
The date of this letter offers some difficulty. Its order among
the letters would suggest Petrarch's last years at Avignon, 135 1 or 1352, as
But the reference to the amica seems unlikely at so late a date.
its date.
Page
60.
We know
life
from
from the Letter to Posterity that Petrarch dated a change in

his fortieth year
the society of womenC-
his
he there says that from that time he gave up
From another
letter to
Boccaccio {Sen.
viii. i),
we
gather that Petrarch considered his conversion complete in 1350.
(On the
question of Petrarch's conversion see the note to Fam.
No
conclusion can be drawn from
whether forty-five or
affected senectus as the period
Fam.
Page
Le
Cf. Benetti-Brunelli,
flesh.
61.
use
we do not know what year he
senectus, as
senectus,
Petrarch's
fifty
held to
or another.
when man was

origini
X. 3 [25
ital.
of the
mark
xi.
i.)
safe
words senes and

the beginning of
In any case he rather
freed from the trials of the
della scuola umanistic<ij p. 75.
September 1348]
The brothers
and afterwards had lived
have seen that Gherardo was Petrarch's com-
Gherardo was three years younger than Petrarch.
had been together
at the University of Bologna,
together at Avignon.
We
panion in the ascent of Mount Ventoux.

his youth, as
we gather from
this letter,
After leading a
life
of pleasure in
Gherardo became a converted man,
and in 1342 entered the Carthusian monastery of Montrieux near Marseilles,

where he remained for the rest of his life. In 1347 Petrarch paid a visit to
his brother at Montrieux, and as a result wrote his De Otio Religiosorum.
He visited him again in April 1353, just before his final departure for Italy.
The
first
Eclogue of Petrarch's Bucolics
is
addressed to Gherardo.
In
NOTES
225
that dialogue Silvlus (the poet himself) explains to Monicus (Gherardo)
why
Muses rather than become a monk after his

brother's example (cf. Fam. x. 4). See also Fam. xvi. 2 and the sonnet
Rime xcix, if it is addressed to Gherardo, and not Giovanni Colonna da
he has devoted his
life
San Vito or another
to the
(see
H. Cochin, La chronologie du Canzoniere^ 1898,
pp. 76-9).
This letter was written from Carpi, of which town Manfredi Pio was lord.
Petrarch vlsited Manfredi shortly before his death, which took place on
the I2th September 1348.
Psalm
Lines 53-4.
Page
If the
63.
see
(Vulgate
Fam.
X. 5 [11
in solitudine
Vaucluse, the date
cxl. 5
is
'
Psalm
Psalm
31.
64f.
note to
this letter is
taken to
letters to
mean
Gherardo
Parls, 1903, passim.
cxix. 164.
cxix. 62.
This
Fam.
end of
For the dates of the
therefore 1352.
Fam.
Page
the Auth. Vers.).
June 1352]
of the
H. Cochln, Le Frere de Petrarque,
Line 28.
cxli. 5 in
is
xi.
[2
November
the^rliest of the
1350]
letters written to Boccaccio.
See the
xi. 6.
Petrarch went to Rome in the autumn of 1350 for the Jubilee declared
by Clement VI (see C. Segre, // P. e il Giubileo del 1330, In Studi Petrarcheschl ', pp. 137-98). By December he was already back at Florence, on
hls way to Padua. It has been thought that in thls letter there Is the germ
of the Trionfo della Castita. In that poem the triumph culminates at Rome,
and It was this pllgrlmage to Rome which Petrarch regarded as the completion of his converslon. By conversion he meant the attalnment of Internal peace, splritual liberty (cf. Benettl-Brunelll, op. cit., pp. 65-73), and
not any change in hls bellefs. His faith had never wavered, but he had
ceased to be the slave of the ideal of glory and of love. Certainly the selfreproaches which we find, for Instance in the letter descrlbing the ascent
of Mont Ventoux, are not found In the later letters.
But how far he was
actually a changed man, and whether hls conversion was much more than
*
advanclng age, have been doubted.

Lines 7-8.
Juvenal
x. 53, sald of the
philosopher Democrltus.
Petrarch had also In mind another passage from Hor. Sat.
Demetrius occurs together wlth the word

25.
Hor. Ep.
38-9.
43.
Probably
10. 79,
where
vellicare.
14. 36.
Eclg. vlii. jj, 78.
The occaslon
may have
2548
I.
I,
of Petrarch's fourth visit to
Rome
been on his way back from Naples In 1343.
is
not known.
It
In 1347 he had set
NOTES
226
out for
Rome
pay a
to
Genoa and went
visit to
Lombardy
to
Fam.
Page
instead.
May
xi. 3 [10
1351]
Giovanni Aghinolfi of Arezzo was Chancellor of the Gonzagas of
67.
Through
Mantua.
his
connexion with Guido Gonzaga, Petrarch had made
acquaintance with Giovanni

Later in
Cola da Rienzo, but he changed his plans at
number
of letters are addressed to
him.
Petrarch had another friend of the same name.
life
Giacomo II of Carrara had repeatedly invited Petrarch to Padua, and in

March 1349 Petrarch responded to the invitation during the next two
years he was frequently there. (See A. Zardo, 11 P. e i Carraresi, p. 145.)
In 1349 Giacomo bestowed on him a canonry in that town. The contemporary historians speak highly of Giacomo for the justice of his rule
and patronage of men of letters, but he was no exception among the unscrupulous and cruel princes of his age in Italy. In 1345 he had seized the
lordship of Padua by murdering his cousin with his own hand.
On the
2istDecember i^ôheinhis turn was murdered by another cousin. Petrarch
arrived at Padua shortly after this tragedy on his return from Rome. His
relations with Francesco, Giacomo's son, were equally friendly, as we shall
;
see in later letters.
account of
(Cf. Petrarch's
his relations
with the family
in the Letter to Posterity.)
The Latin
elegiacs Petrarch wrote
on
this occasion are still to
be read on
Giacomo's tomb in the church of the Eremitani at Padua, the tomb having
been transferred thither when the church of
St.
Agostino was destroyed in
1819.
Fam.
xi.
[i
June 1351]
Page 69. Boccaccio and Petrarch probably met for the first time in 1350,
when Petrarch passed through Florence on his way to Rome for the Jubilee
Petrarch's
(see Fam. xi. i, the first extant letter addressed to Boccaccio).
words in Fam. xxi. 1 5 seem to leave no doubt that this was the first occasion
on which they actually met.
Petrarch's death he wrote
that Boccaccio
clear fact
is
in 1338.
(Cf.
Boccaccio's account
is
not so definite
quadraginta annis vel amplius suus
knew
fui
after
'.
One
Dionigi da Borgo San Sepolcro at Naples
H. Hauvette, Boccace, Paris, 1914, pp. 195-8.)
In December
1350 Petrarch again visited Florence on his return from Rome, and in
the spring of 135 1 Boccaccio was the bearer of a letter to Petrarch, then at
Padua with
the
Da
Carrara, from the city of Florence, in which the decree
of exile against Petrarch's family
to him,
'
and
of Florence.
terms, and
was withdrawn,
his
patrimony restored
which he was invited to take a chair at the new University
in
Petrarch repUed to this letter on the 6th June in very vague
we
shall see that he never did return to Florence.
For
his
reasons for declining this invitation, see Benetti-Brunelli, Le origini italiane
NOTES
227
The present letter is the third of some

The other letters given in this se-
della scuola umanistica, p. 179 seq.
thirty letters addressed to Boccaccio.

lection will
death.
show the course of their unbroken friendship down
to Petrarch's
Boccaccio's letters have been edited by F. Corazzini, Florence, 1877.
now on
Petrarch was
four years in Italy.
way back
his
Among
to Vaucluse after spending the last
the friends
who detained him
at Verona were
Mastino II della Scala, lord of that town, Azzo da Correggio, who had
returned into the favour of the Della Scala family and was
Parma
Fam. iv. 9).
Court, having sold
Pastrengo (see
Line
6.
16.
now
at their
and Guglielmo da
551.
i.
Padua was under Da
Carrara.
Cf.
Fam.
xi. 3.
Petrarch expected to be delayed at Mantua also by the Gonzaga and
his friend
34.
Ovid, Met.
2.
to the Este family in 1344,
Giovanni Aghinolfi (Aretino).
Babylon
(See
Fam.
xi. 3.)
Avignon.
50,
Sequanam
57.
Virg. Aen.
61.
quadriennium
the Seine.
iii.
44.
:
he had been in Italy since the autumn of 1347.

visit to Vaucluse, he did not actually
Although he was planning a short

return to Italy until 1353.
The three compatriotas are Francesco Nelli, called Simonides

Fam. xiii^ 8), Zanobi da Strada (see Fam. xv. 3), and Lapo di Castiglionchio (see Fam. xviii. 12), all friends Petrarch had met on his visit to
Florence in 1350. Fracassetti suggests that Bruno Casini may be one of
*
72.
'
'
(see
the four, but he died in 1348 of the plague.
See A. Foresti, Per la storia del carteggio di F. P. con gli amici fiorentini,
in
Giorn. stor. d.
Ixxiv, 1919, pp. 243-61.
lett. ital.',
Fam.
Page
xi. 8
[18
March 1351]
For Andrea Dandolo and the war between Venice and Genoa
see F. C. Hodgson, Venice in tbe Thirteentb and Fourteentb Centuries, London,
71.
1910, ch. XV,
and
P. Orsi, Signorie e principati, p. 89 seq.
the state of war between Venice and Genoa was one which
The question of
moved Petrarch
He writes to the Doge of Genoa and again to Dandolo

He nowhere discusses the real causes of the quarrel between
deeply as an Italian.
on
this subject.
the two republics, but appeals to
immediate
see Benetti-Brunelli,
A. Hortis, P.
133.)
e le
them on higher ground than that
of their
(For his diagnosis of the troubles of Italy in his day
interests.
Le
origini
ital. d.
scuola uman., p. 124 seq.
Cf. also
guerre tra Genova e Venezia, in Scritti inediti di F. P., pp. 85-
In August 1353,
when
the Genoese, after their defeat off Alghero,
had
placed their city under the protection of the Visconti, Petrarch was sent to
Venice to negotiate peace.
His mission was unsuccessful
Q 2
as a practical
NOTES
228
were not high.
politician his achievements

is
Dandolo was a Doctor
Line 32.
Professor of
Rerum
Law
there
Italic. Scriptores^
tom.
42.
Virg. Aen. ix. 612.
81.
cum Aragonum
rege
117.
Taprobanem
118.
incognitam Thulen:
xii,
74f.
princes
large
first
man
surprising freedom.
IV
Aragon, who was on bad terms
of
difficulties in Sardinia.
Ceylon.
number
and popes on
held as the
1723, &c.
Peter
ci.
Fam.
Fam.
Page
xii.
i.
iii.
[1352]
of Petrarch's letters are addressed to reigning'
political subjects.
of letters of his
The exceptional
(cf.
position which he
day allowed him to address them with
In his ideal state the
counsellors of princes
Padua, and had been
of the University of
he wrote a history of Venice included in Muratori,
with the Genoese, because of
C*^f'
Dandolo's reply to this letter
given in the old editions of Petrarch's works.
Benetti-Brunelli,
men
Le
of letters were to be the
origini
ital. d.
scuola umani-
But he was scarcely taken seriously as a politician.

He was not successful as a diplomatist, and we shall find that the Visconti
employed him on missions of a ceremonial nature rather than on diplomatic questions. (But see F. Novati, P. e i Visconti, in P. e la Lombardia ',
pp. 107, 108).
stica^
'
pp. 21-30.)
His letters can^have ha^^Httleêffect in practical
he adopted an idealistic standpoint and disregarded the
politics, a^^
difficulties
which
confronted the politician.
His reverence for

of
Rome
Roman
him to adopt an idealistic view

The continuity of the Roman
and therefore the Emperor's seat
civilization led
as the centre of the universe.
Empire resided in the Roman people,

must be at Rome. Petrarch was an Italian rather than an Imperialist.
Hence he could without inconsistency dream of Robert of Naples as the
saviour of Italy, champion Cola di Rienzo, serve the yiscqnti^.and invite
the Emperor into Italy. As a critic he was able to expose the forgeries
supporting the Austrian claim to a right of succession from the
Emperors {Sen.
view
of the
seq.
and
dantesco
His
',
xvi. 5).
Empire.
Roman
Cf. Benetti-Brunelli, op. cit., pp. 140-53, for his
Also B. Zumbini, Studi sul P., Florence, 1895, p. 161
especially C. Steiner,
La
fede nelV impero,
nel P., in
'
Giorn.
xiv, 1906, pp. 8-34.
first letter
to Charles
IV was
written in February 1351.
{Fam.
x.
i.
Fracassetti gives the date as 1350, but see K. Palm, Italienische Ereignisse
The growing power

and aggressiveness of the Archbishop Giovanni Visconti at Milan had led
to an intrigue on the part of Fiorence and other Tuscan cities to bring the
Emperor to Italy. Charles himself was not an enthusiast for the Empire,
was mainly interested in his own kingdom of Bohemia, and his journey to
in den ersten JahrenKarls IV^ Gottingen, 1873, p. 58.)
'
NOTES
229
Italy in 1354 had the result of bringing the Empire into further contempt
and providing Charles with funds at the expense of various Italian cities.
(See P. Orsi, Signorie

Italy with the
For another
Rime
sonnet,
Line 56.
in
Rome was no
Mabille, P.
et
Vempereur Charles IV, op.
Fam.
V.
xii.
cit.
was the Emperor Henry VII.
his grandfather
killcd at Crecy, at
His father
which battle Charles
7 [20 February 1352]
For Barbato see Fam.
76.
perhaps also the
Cf.
xxiii. 8.
Petrarch's letters to Charles have been translated
was that John of Bohemia who was

himself was also present.
Page
nearer fulfilment.
Fam.
letter to Charles see
avo
Petrarch's ideal of a peaceful
principati, pp. 96-100.)
ccxxxviii.
by P.
into French
Emperor
iv. 8,
and
for
Robert
of
Naples see Fam.
I.
Line
Cf.
14.
Fam.
When
From
23.
Rome
Petrarch was in
for the Jubilee at the
end
of 1350.
xi. i.
we gather that
the Letter to Posterity
the Latin epic AJrica
was begun on Easter Saturday 1339, at Vaucluse. Part of it Petrarch read

to King Robert during his examination at Naples in 1341. He was again
working on it in Parma in the same year. In later years he became dissatisfied
with the poem.
some lines of
them known
it
to
In Sen.
poem by
Rome,
e.
i.
Fam.
Page
78.
he
tells
how he had
Boccaccio
given
1891, &c., vol.
i,
See also F. Novati,
There
p. 229.
is
an edition
F. Corradini, Padua, 1874.
sapientissimus
39.
to his friends against Petrarch's wish.
Epistolario di C. Salutati,
of the
ii.
Barbato at Naples in 1343, and how Barbato had made
Matteo Longo
friend of Petrarch's
from
Solon
xii.
of
see Cic. de Sen.
17 [25 August 1347
?]
Bergamo, Archdeacon
his University
26.
viii.
of Liege,
days at Bologna.
had been a
In Sen.
xiii. 7,
written in 1372, Petrarch says he had not seen Matteo for twenty-three
years
therefore, unless Petrarch
is
making a mistake,
this present letter,
written at Vaucluse, cannot have been written later than 1347, though
from its position among the other letters, we should expect it to have been
written in 1352, during Petrarch's last year at Vaucluse.
Line
2.
Virg. Aen.
ii.
739.
Fam.
Page
79.
The boy here
born in 1337.
xiii.
2 [9 June 1352]
referred to
is
Petrarch's son Giovanni.
In 1345 Petrarch had sent
him
Villafranca (see G. Biadego, R. Cavalchini^ in

Iviii,
'
Atti
pp. 261-80) at Verona, and in 1348 removed
under Gilberto.
He was
to Rinaldo Cavalchini
'
of the
him
'
Istituto
Parma
VI a canonry
to a school at
In 1352 Petrarch obtained from Pope Clement
da
Veneto
NOTES
230
at
Verona
for
him, and
now sending him back
is
look after his son whilst he
son were most unhappy

cially
Fam.
regret {Sen.
46.
i.
3)
i.
Seneca, de BeneJ.
i.
such a recollection.
47.
The
in Verona,
when Giovanni had died

Hor. Ep.
very frequent in Petrarch.
stino
is
relations
between father and
there are several letters from Petrarch
xix. i6) complaining of the son's conduct,
Lines 28-9.
is
In Fatn.
to Rinaldo.
Petrarch writes to his friend Guglielmo da Pastrengo, asking him to
xiii. 3
Cf.
of the plague
and
finally
(cf.
espe-
one of deep
on the loth July 1361.
53-4.
i.
Quotations and recollections of Seneca are

The remark about the belated traveller above
an article by A. Hortis in Archeographo Trie8.
1879, ^"^- "^^ PP- 267-99.
',
Aulus Gellius,
ix. 3.
Var. 40 [1347]
Page 80.
Cola di Rienzo was in Avignon in 1343 in connexion with a deputa-
tion to the
Pope froin the City
tion, see C. Cipolla, F.
P.
of
Rome
(he was not a
member
of the deputa-
sue relazioni colla Corte Avignonese, etc, p. 14),

and during that visit Petrarch made his acquaintance. Petrarch's first letter
e le
to Cola was written shortly afterwards, and relates to conversations they

had had about Rome. The two men were alike in their reverence for Rome
and antiquity, and when in May 1347 Cola effected his revolution in Rome,
He addressed a letter of encourageRoman people. In the present letter he
Petrarch was enthusiastic in his support.
ment
to
him and another
to the
claims that his championship of Rlenzo had brought

his letters to the
him unpopularity.
Tribune he used most bitter language about the
and
it is
with Cardinal Giovanni began to wane.
In
nobles, in particular the Colonna,
In
Roman
not surprising that his intimacy
November Petrarch left for
partly with the intention of being nearer to Cola.
(C.
Italy,
CipoUa, Sui motivi del
ritorno di F. P. in Italia nel 1347, in Giorn. stor. d. lett. Ital.', xlvli, pp.
253-65, has shown that Petrarch was also cntrusted with a mlssion by the
'
Pope to dissuade Mastino della Scala of Verona from helplng King Louis of
Hungary in his invasion of Naples.) On hls way he heard that Cola's power
was declining he addressed a warning letter to hlm, but before Petrarch
carrlcd out hls purpose of proceeding to Rome, Cola had fall^n_on the
i^th December.'' Petrarch had reached Genoa by the 25th November.
;
*
^l^
3^
See P. Orsi, Signorie

di RienzOj Paris, 1888
storici', Pisa, viii,
e principati,
bk.
ii,
ch. 3
E. Rodocanachi, Cola
G. Brizzolara, // P. e Cola di Rienzo^ in
xiv, 1905, pp. 69-101, 243-77
Studi
xH, 1903, pp. 353-411;
239-51, 423-62;
1899, pp.
^^^ M" E. Cosenza, F. P. and tbe Revolution
oj Cola di RienzOf Chlcago, 1913, whlch includes a translatlon of the letters

to Cola.
The theory that
the Canzone
generally abandoned to-day.
The
Splrto gentll
line
'
un che non
Is
addressed to Cola
te vide
is
ancor da presso*
NOTES
seems fatal to
F. Torraca in 'Archivio d. R. Soc.
it.
V. Cian in
seq. supports Cola.
and
later, after a
Rom.' 1885,
viii, p.
maintains that Petrarch
revision of the
ppem,
of a
thought of
first
redeemer of Italy
A. Bartoli in the Storia della
lett. ital.,
suggests that the Canzone
addressed to Bosone da Gubbio,
Rome in
Senator of
is
141,
Atti della R. Accad. delle scienze di Torino,*
vol. xxviii, 1893, pp. 882-928,
Cola,
231
vol. vii (1884), ch. 4, pp,
113-24,
who was
Others have suggested Stefano Colonna the Elder,
1337.
Stefano the Younger, and Paolo Annibaldi.
may have
Petrarch's knowledge of Cola's character
would be more Hkely
to impress
him by a story
of a
taught him that he

dream than by more
direct methods.
See
Fam. xiii. 6 for an account of Cola's imprisonment and
Line 13-14.
at Avignon.
Virg. Aen, vi. 129.
88-9.
Fam.
Page
trial
Terence, Andrea,i. 1.41.
xiii.
6 [10 August 1352]
For Francesco Nelli see
83.
Fam. îi.
8^w,xâ,-')-
Cola di Rienzo's seven months' reign ended on the i^th December 1347.
After various wanderings he went to Prague and gave himself up to the
In 1352 Charles sent him to the Pope at Avignon.
Emperor, Charles IV:
He was finally liberated

by the Pope, Innocent VI, who intended to make use of him in
restoring the papal power in Rome. (Cf. M. Faucon, Note sur la detention
What
followed
described in the present letter.
is
in 1353
de Rienzi d Avignon, in
de
is
Rome
vii,
',
Melanges d'archeol. et d'histoire
The reason Petrarch
1887, pp. 53-8.)
Ecole franâise
alleges for his release
The story illustrates the change brought about by

was becoming fashionable and politic for princes
an admiration for poetry and literature. In a passage
not found elsewhere.
the revival of learning.

to admire or affect
It
omitted later in the letter Petrarch describes the uncritical respect of
name
a Cardinal for the
Line
Limoges.
of Limoges.
Clement VI was a native of
Cola had suflered imprisonment under the Emperor, a Bohemian,
and a Pope
33.
of poet.
Lemonicensem
18.
of Limoges.
Exstant aliquot meae
i.e.
Fam.
vii.
7;
-S".
T.
2,
and 4;
Var.
38, 40, 42, 48.

39.
honeste mori
Petrarch would have admired Cola more
if
he had
fought to the death in December 1347, rather than sought safety in flight.
88. Cic. Pro Archia, viii. On Petrarch*s manuscript of this speech see
Sen. xvi.
106-8.
i,
note,
1.
Hor. Sat.
153.
i.
4.
40-2.
126.
4 on Petrarch as a magician.
For Zenobius see Fam. xv. 3,
127.
For Barbatus
121.
See Sen.
i.
see
Fam.
iv. 8.
NOTES
232
Fatn.
Page
8 [1352]
xiii.
Francesco Nellij Prior of the Church of the Apostles at Florence,
87.
of the friends Petrarch made at Florence on his first visit there in

He became intimate with Petrarch, and the Epist. Sen. are dedicated
to him. He is called Simonides in the later letters. His letters to Petrarch
have been edited by H. Cochin in Un anti de Petrarque, Paris, 1892. See
was one
1350.
also
Fam.
Line
22.
xvi. 11, 12
Tyndaris
6.
Claranum
xix. 13 ; xx. 7
and Sen. i. i.
daughter of Tyndarus, i. e. Helen.
;
see Seneca, Epist. 66.
Leonem i. e. in the middle of summer, the sun being

those constellations from about the 2ist June to the 22nd August.
52. villicus: his name was Raymond Monet. See Fam. xvi. i.
28.
Cancrum
57.
Juvenal
73.
cane unico
xi.
206.
cf.
Metrical Epist.
ad Quint. Fr.
Cic.
iii.
5, for
an account
of a
dog glven
i. i.
iii.
Fam.
Page
in
by Giovanni Colonna.
to Petrarch
93.
et
XV. 3 [22 February 1353]
Zanobi da Strada was another of the friends Petrarch made at
90.
Florence in 1350.
He was a schoolmaster,
men of letters should
Petrarch held that

of knowledge,
and further that
be disinterested in their pursuit
knowledge was
to extend the sphere of
a higher duty than that of instruction

d. scuola umanistica, pp. 48, 49,
scholar, an-d poet.
and
(cf.
175).
Benetti-Brunelli,
Le
origini
ital.
Therefore in 1352 he advised
Zanobi to abandon the profession of schoolmaster and go to Naples under

There is a difficulty, at present un-
the patronage of Niccolo Acciaiuoli.

solved, as to this date 1352
in an article in
and the date
of the present letter.
F. Forcellini,
Archiv. stor. Nap.' 191 2, p. 242, seq. produces a document,
dated November 1349, showing that Zanobi was already in Naples at that
date.
Forcellini therefore assigns the present letter
1349.
But the
letters
and several others
to
were written from Avignon and the internal evidence
shows that that address
is
not a later addition.
Forcellini's
argument that
the internal evidence proves that these letters were written in Gallia
Cisalpina
is
founded on a mistranslation by Fracassetti.
In 1355 by the
influence of Acciaiuoli Zanobi received the poet's laurel wreath from the
Emperor Charles IV, during
his visit to Italy.
Petrarch was by no means
pleased at this rivalry, but remained on friendly terms with Zanobi, and
in 1359 helped
him
to obtain the post of papal secretary.
pleasure was shared by his friends
R. Renier, Liriche
they
knew
Petrarch's dis-
Zanobi's limitations.
Cf.
di Fazio degli Uberti, Florence, 1883, p. ccv, note.
Zanobi died in 1361.

In
Fam.
xv. 2 Petrarch relates
on the i6thNovember (1352).
how he had set out on his journey to Italy

He intended to visit his brother at Mon-
NOTES
233
(* Montani rivi ') and then proceed via Genoa.

He arrived at Cavailand stayed the night with his friend Philippe de Cabassoles, the Bishop,
who persuaded him to abandon the journey.
trieux
lon
Line
Hor. Ep.
i.
3. i.
i.
whom Fam.
Francesco Nelli (Simonides), to
2.
15.
viarum illarum
16.
tunsa
invisa
'
the Colbert MS. reads

in the Colbert
21.
He had last visited his brother

Gebennam: Genevois.
26.
Virg. Aen.
34.
Virg. Aen. xi. 550.
17.
ii.
xv. 2
addressed.
'.
MS.
in 1347.
729.
Seneca, JE^pis^ 107. II.
40-41.
Niccolo Acciaiuoli, Grand Seneschal of the
85-6.
is
viam illam
Kingdom
of Naples.
Petrarch corresponded with him, and Niccolo was trying to persuade
Petrarch to come to Naples
met
was
until Niccolo
when he
left
Avignon, but they never actually
in Milan in 1360.
See L. Tanfani, N. Acciaiuoli,
Florence, 1863.
Fam.
Page
93.
xvi.
[5
January 1353]
Cardinal Talleyrand, of the family of the Counts of Perigord,
XXH
in 1331.
was a distinguished churchman, created Cardinal by John
He used his great influence on the side of the French popes against the
and played a
Italian interest,
large part in the election of
Clement
VL He
was the uncle of Charles of Durazzo, who was suspected of being concerned
in the murder of Andrew, the husband of Queen Joan of Naples, and some
Guy
suspicion was cast on the Cardinal himself.
Count
of
de Montfort, son of the
He was
Auvergne, was another great church dignitary.
connected
with the royal family of France and with the Emperor, and was employed
on many important diplomatic missions. In various letters Petrarch praises

these two Cardinals for their activity on behalf of pea ce. On Petrarch's
return to Avignon, in 1351, he was
by
his friend Philip, the
recommended
to these
In Fam.
Bishop of Cavaillon.
two Cardinals
xiii.
i,
he writes
a consolatory letter to Cardinal Guido on the death of his mother, Mary of

Flanders.
Guido appears to have been
less
well disposed towards Petrarch
Cf. Sen. xiii. 12.
in later years.
The two Cardinals had summoned Petrarch

new Pope, Innocent VI.
to
Avignon on the occasion
of the election of the
On
Petrarch's
Line
2.
For
villicus
',
this story of
Raymond Monet,
cf.
Fam.
xiii. 8.
Regulus see Valerius Maximus,
Gnaeus Scipio below, I. 16.

the Colbert MS. reads triennium
iv. 4, as also
for the story about

30.
terminum
Petrarch's absence in Italy from 1347 to 135 1.

45.
Virg. Aen. vi. 304.
'.
This would refer to
NGTES
234
Fam.
Page
whom
May
Ildebrando de' Conti, the Bishop of Padua, a friend
1351.
(iii. 25) and possibly two of the Epist. sine

and 14, cf. p. 220) are addressed, died on the 2nd November
(In Fam. xv. 14 Petrarch writes to the clergy of Padua on their
one metrical
epistle
Tit. (nos. 8
1352.
We may
loss.)
suppose that an earher letter to Gherardo has not been
preserved, and that the present letter
^.^.iljTof the death
^^^^
xvi. 2 [1352]
Petrarch heard the story here related of his brother before he
Italyin
left
to
94.
xvlii. 7, XX. 2,
For
and Sen.
xiii.
a literary effort (^ the occasion^
is
For other similar literary
of Ildebrandot
epistles see
Fam.
12 (see note).
about the monastery at Montrieux and the various members
details
of Gherardo's order
mentioned in
this letter, see
H. Cochin, Le Frere de
Petrarque, p. y6.
Line
6.
morie
the Colbert
'
Fam.
97.
When
was undecided where to
many
cities
xvi. 11
Petrarch
'
suggests that the correct reading
Page
'
the Colbert
of the
'
MS. reads liguribus '.

MS. reads busta '. But V. Rossi, in the MeAccad. dei Lincei ', Rome, 1920, vol. xvi, fasc. 5, p. 191,
litoribus
iuxta
42.
left
'
is
iusta
'.
and 12 [October 1353]
Vaucluse for the
where he would have been welcomed.
had
friends heard that he
whom
Petrarch
his letter to Petrarch in Cochin,
in 135 1
had severely
again in Fam. xx.
i,
is
letter,
now
Un ami
criticized the
gather from Boccaccio's
1353, he
him and
time in
When
his Florentine
settled at Milan, several of them, including
Boccaccio, wrote to remonstrate with him.
Francesco Nelli, to
May
choices before
last
many
There were
settle.
(It
should be noted that
writing, did not
de P., p. 192.)
blame him.
See
Petrarch himself
Archbishop Giovanni Visconti, as we
Ut huic
epistolae (Corazzini, pp. 47-52),
on the relations of the Visconti with Pisa.
biographers have generally regarded his
life
and
Petrarch's
at Milan as ajblotjon his career.
and cruel, tut it may be

doubted whether they were worse than their contemporaries. They were
more hated because they were more successful, especially by the Florentlnes,
The Visconti were
certainly tyrants, unscrupulous
whose opinion of them can hardly be regarded as unprejudiced. It must

be remembered that Petrarch had no theoretical objections to despotism 5
he regarded the courts of princes as the proper home of humanism. (Cf.
Benetti-Brunelli, Le origini ital. d. scuola umanistica, pp. 181, 182.) Both
the Archbishop Giovanni Viscontl and his
nephew Galeazzo were patrons

work of
that he could carry on the
of learning,
and Petrarch probably
his life in all
honour under their protection. See A. Hortis, // P. e i Visconti,

and especially F. Novati, P. e i
in
felt
Scritti inediti di F. P.', pp. 62-74,
Viscontif in
P. e la Lombardia
',
pp. 21-30.
NOTES
Seneca, Ep. 86.
Line 24.
Seneca,
43-5.
46.
De
Ira^
cannot find who
235
ii,
11.
this
ignobilis poeta
'
w fe^jfrTt*
was.(^ c
iu<f*^
Var. 56
The Legatus a latere^ whom Petrarch here meets on lys entry into
Milan, was Cardinal Aegidius d' Albornoz, distinguished as a diplomatist
and soldier. It was he who brought back the Papal States under the
authority of the Church, and finally faciUtated Urban V's return to Rome
in 1367. He was the most vigorous opponent of the schemes of the Visconti
throughout the period during which Petrarch was at their Court. See Orsi,
Signorie e principati^ p. 109 seq. The dominus of the beginning of the
magnanimus adoletter is the Archbishop Giovanni Visconti, and the
Page
99.
'
'
lescens
Galeazzo
'
During the reign of Luchino
Giovanni's nephew.
II,
Visconti (died 1349), his nephews, Matteo II, Galeazzo II, and Bernabo,
Stefano's son,
had been
Soon
in exile.
after the
Archbishop Giovanni had
succeeded his brother Luchino, he recalled his nephews, recognized them

as his heirs,
and forecasted a division
of the state
Galeazzo were assigned the territories west of Milan.
say that he expected to inherit Milan and

spettanti alla storia
Liguria
'.
amongst them. To
Thus Petrarch could
See Giulini, Memorie
di Milano, Ixvii, p. 353 seq.
As to Petrarch's gratitude to and aflFection for Galeazzo cf. Sen. viii. 3

(November 1366), where, in writing to Tommaso del Garbo, a distinguished
doctor of Florence, he describes Galeazzo's sufferings from the gout and
praises him for his many virtues.
Line 42.
57.
Virg. Aen.
Hor. Odes,
ii.
ii.
204.
17. 27.
Fam.
Page
xvii. 5 [21
October 1353]
Guido Sette (as his name should

Petrarch's from boyhood. The two
had been a
had gone to Avignon
in 13 12, and afterwards Guido, Petrarch, and his brother had been together
at school at Carpentras, and at the Universities of Montpellier and Bologna.
Cf. Sen. X. 2. Guido was now Archdeacon of Genoa, and in 1358 Archbishop.
Most of his life was spent at Avignon, until he became Archbishop of Genoa.
His family came from Genoa. Several of Petrarch's letters to him are
concerned with the relations of Genqa and Venice, He refers to these
101.
friend of
letters at the
beginning of the present
letter.
be, not Settimo)
families
See also
Fam.
xix. 9.
Shortly after this letter was written^Petrarch'8 villa at Vaucluse was
robbed and burnt, but

Sen. xvi
.1.)
his _bpoks
were saved.
(Cf. Sen. x. 2
San Colombano, from which place Petrarch
east of Milan, not far from Pavia.
is
Var. 25, and
writing,
Here he was the guest
is
south-
of the Visconti.
NOTES
236
(See E. Galli,
Le VilledelP.
ser. 4, vol.
1905, pp. 359-69.)
iii,
Cf. Lucan ii. 621.

Fam. xvi. i for Petrarch's
Line 26.
See
33.
5
Modoetiam
Monia, north
Fam.
Page
nel MilanesCy in
villicus
',
'.
on the river Lambro.
of Milan,
2 [10 January 1354]
xviii.
made
Petrarch
103.
Archivio storico lombardo
several attempts in the course of his
to
life
learn Greek, but f^rtune^^vas always against him,
and he never succeeded.

The Calabrian Barlaam, to whom he refers in this letter, was a Basilian monk
who came to Avignon in 1339 on a mission from the Eastern Emperor to
the Pope. Petrarch met him then and again in 1342, but his attempt to
learn Greek from him was frustrated by his own efforts, as it was through
his influence that Barlaam was made Bishop of Gerace, and left Avignon
in October 1342 for his see in Calabria.
Reggio
Cf. F.
Lo Parco, P.
Barlaam,
In 1353 Petrarch met Nicholas Sigerus, a Greek

came to Avignon on a similar mission from the Eastern Em-
di Calabria, 1905.
g^neral,
who
and the result of that meeting was a present of a manuscript of

Homer. For the story of Leontius Pilatus, another Calabrian, and the
peror,
Latin translation of
Line
et
Macrobius
Petrarch
is
The Basle
Homer which he made,
Macrobius, Somn. Scip.
13.
'.
This
is
10. 11.
ii.
see Sen.
iii.
6.
Fracassetti reads
Ambrosius
words following show that

Macrobius was also called Ambrosius.
clearly a mistake, as the
referring to one author.
edition of 1581
is
correct here.
Hor. Ars Poet. 145.

Plato philosophorum princeps: Petrarch, in his reaction against
27-9.
60-1.
mediaeval scholasticism, extolled Plato's philosophy, but
his
knowledge
of
Platonism came to him for the most part indirectly through the Latins.
(Cf. G. Gentile,
La
Filosofia, in
Storia dei generi letterarii
The manuscript of Plato

France some years before. He
188-92.)
in
Timaeus.
Cf. P.
to
which he here
also
refers
',
pp. 178-81,
he had acquired
had a Latin translation
de Nolhac, P. etPhumanisme, 1907, tom.
ii,
the
of
pp. 127-88, for
Petrarch's study of Greek authors.

68.
in sermone patrio
there were summaries of
the Periochae attributed to Ausonius,

*
Pindarus Thebanus
72.
xxi.
Page
105.
1 1
in Latin,
e. g.
as
'.
Cato, the Censor
Fam.
Homer
and an abridgement known
and Sen.
see Cic. Acad. iv. 25 a story quoted also in
ix. 9.
Fam.
Lapo (Jacopo) da
University of Florence.
xviii. 12 [1355]
Castiglionchio was Professor of
Law
at the
In 1378 he was banished and went to Padua.
He
NOTES
died in 1381.
246
Coluccio Salutati, Epistolario^ ed. F. Novati,
(Cf.
The four
p. 217.)
ii,
237
letters to
him
are
all
aboUt Cicero.
i,
pp. 100,
Petrarch
and borrowed from him three of Cicero's

and Pro Lege Manilia. These appear
to have been sent on to him afterwards together with a fourth, the Pro
Milone, and in Fam. vii. 15 (April 1351), he thanks Lapo for the receipt of
the manuscripts. He also received a Quintilian from Lapo, and later sent
met him
in Florence in
1350,
speeches, the Pro Sulla, Pro Plancio,
Pro Archia, which he had found at Liege in 1333 (cf. Sen.

had the Cicero for four years, the date of the present
letter must be 1355. Fracassetti wrongly dates Fam. vii. 15, 1349, and the
present letter 1353. See A. Foresti, Per la storia del carteggio di F. P. con
him a copy
xvi.
gli
of the
Since he has
i).
amici fiorentini,
in
'
Giorn. stor. d.
lett. ital.', Ixxiv,
1919, pp. 254-61,
and P. de Nolhac, P. et Vhumanisme, 1907, tom. i, pp. 223-5.

Line 13. Lucan v. 71 seq.
foUowing Lactantius {Div. Inst. i. 7.
16.
quoniam omnes dii gentium
8 and 9; iv. 27. 14 and 15) Petrarch here holds that the gods of Greek
and Roman mythology were daemones '. Cf. Fam. ii. 12, note, \. 15, and
de Nolhac, P. et Vhumanisme, 1907, tom. ii, pp. 178-81.
45-7. Pro Plancio, 27.
:
Fam.
xix. 2 [1354]
He was now at Naples

3.
Grand Seneschal, Niccolo Acciaiuoli. The Emperor
In Fam. xix. i Petrarch writes to congratuCharles IV was now in Italy.
he then visited him at Mantua at the express
late him on his arrival
invitation of the Emperor. In a letter to his friend Laelius, Fam. xix. 3,
Petrarch relates the conversation they had together, and the great interest
Page
For Zanobi da Strada see Fam. xv.
107.
in the service of the
Charles showed in his book, the
the note to
Line
Fam.
Virg. Geo.
6.
De
ii.
For Charles IV see
149.
vir clarus et nobis carus
28-9.
Viris Illustribus.
xii. i.
was Niccolo
Fracassetti suggests this
Acciaiuoli.
Fam.
xix. 9 [24 April 1355]
Page 108. Petrarch here describes the death of the Doge Marin Faliero.
The sentence passed on that conspirator and its speedy execution seem to
have been
jjjg^tified.
Faliero
had been angered by the slight penalty inflicted

his wife, and together with a sea
on a young nobleman who had insulted

captain,
who had
his
own
reasons for hating the government, plotted to
overthrow the aristocratic constitution.

captain's,
1
894.)
was
The
sculptor, a relative of the sea
also in the plot. (See V. Lazzarini, Filippo Calendario, Venice,
plot
^headed on the
was revealed by a gobleman on the 1 5th Aprih

i^th April.
See F. C. Hodgson, Venice in the
Faliero
.
was
Fourteenth
NOTES
238
Century^ ch. i6, and V. Lazzarini,

in
'
Nuovo
Line
(Cf.
',
Marin
tom.
Faliero
La
congiura^ Venice, 1897,
xiii.
Alludes to the feud between the Gambacorti and the Raspanti.
12.
M.
13.
Archiv. Veneto
Villani, v. 30-3, 37, 38
vi. 15.)
Siena had been handed over to Charles
followed in
May
1355.
(Cf.
M.
IVs
brother.
rebeUion
Villani, v. 20, 29, 35, 36, 41, 55.)
Bologna had been entrusted by the Archbishop Giovanni Visconti to

his illegitimate son
Giovanni
The attempt
d' Oleggio.
Matteo
of
II Visconti
to assert his authority caused Giovanni's rebellion on the i8th April 1355.
(Cf.
G. Giulini,
Memorie
di Milano, bk. Ixviii,
pp. 405-9.)
14.
V.
For the continual disturbances
15.
in Florence in this year see
M.
Villani,
vi. 4.
74;
The Pope was
still
at Avignon.
Louis of Durazzo and other noblemen of the

hired the
Company
Kingdom
of Naples
had
Conrad Landau against Queen Joan and her husband,
of
Louis of Taranto.
17. Continuous wars arose from the rival claims of the Aragonese family
and the Angevins to Sicily. Cf. P. Orsi, Signorie e principati, pp. 98, 99.
18.
Genoa had placed herself under the suzerainty of the Archbishop
Giovanni Visconti in order to be able to continue her struggle against

Venice, and had defeated the Venetian
fleet in
November
(See
1354.
below, lines 28-9.)
Lombardy, and the Visconti
State.
Aemilia and Piceno included Bologna and other
cities
Liguria
for Petrarch,
which the
Cardinal d'Albornoz was gradually recovering for the Pope.
Mantua and Ferrara were
19. 20.
the Marquis of Este.

21.
ruled respectively
by the Gonzaga and
Such names as Mastino and Cangrande among the Della Scala are
the basis of Petrarch's pun.

22.
Trento and Aquileia were included in the Imperial States.
234.
praedonum
coetus
German
times in the previous thirty years
troops had entered Italy at various
(e. g.
with Louis of Bavaria and John of
and lived by brigandage when not

They gradually formed themselves into
increasingly large
compagnie di ventura '. The Great Company was
formed about 1342 by Duke Walter von Urslingen
another
Great
Company was organized by Fra Moriale, and afterwards taken over by
Conrad Landau (Conte Lando). This is the company to which Petrarch
here alludes. The close of the war between England and France in 1360 led
to the formation of further companies, some of which found their way to
White Company ', under Sir John Hawkwood. See
Italy, notably the
They had remained
Bohemia).
in Italy,
engaged by an Italian State.

*
'
'
'
NOTES
P. Orsi, Signorie
On
principatt, pp.
129-34.
the quotation from Lamentations
Livy
25.
i.
i cf.
239
Cf. also Sen. vii.
Sen.
vii. i,
note,
1.
and
x. 2.
118-20.
V. 33.
defeat of Galata in the Bosphorus in 1352 ; the victory of

Alghero (29 August 1353) off the coast of Sardinia ; the final defeat was at
Portolongo in the island of Sapienza (4 November 1354). (Cf. V. Lazzarini,
The
28-9.
La
battaglia di Portolongo, Venice, 1894.)
The Doge Andrea Dandolo
35.
(see
Fam.
xi. 8)
died on the yth Septem-
ber 1354, before the battle of Portolongo.

49.
The date of Marin Faliero's birth is not known, but he was between
and seventy-four years old when elected Doge. (Cf. V. Laz-
sixty-nine
M.
il Dogado, in
Nuovo Archiv. Veneto ', tom. v,
Dandolo was only thirty-six when he became Doge in 1343.
54. Faliero, on entering the Doge's palace, passed over the place where
malefactors' heads, on which a price had been set, were deposited.
63. Hor. Ars Poet. 152.
68. Faliero was absent from Venice on an embassy to the Pope when he
was elected Doge on the jih September. He returned to Venice on the
zarini,
Faliero avanti
1893, p. 105.)
5th October.
scalasque marmoreas
75.
same side, but at

They were demolished
V. Lazzarini, M. Faliero : La congiura, p. 37.)
these stairs were on the
the opposite end, as the extant

in the sixteenth century.
(Cf.
xir Kalendas Maii
78.
'
Scala dei giganti
'.
Petrarch appears to be a day out here.
There
seems to be no doubt that Faliero was beheaded on the same day as the
sentence was passed upon him,
Faliero
La
Fam.
Page
111.
i.e.
the i^th April.
(See Lazzarini,
M.
congiura, p. 107.)
xix. 13 [19
May
1356]
Petrarch had been very well received by the Emperor
when he
and 1355, and partly no doubt for that reason the

Visconti in 1356 sent him on the mission here referred to. They were
surrounded by enemies, and were anxious to improve their relations with the
Emperor, lest he should join the league against them. The league had been
formed by the Marquis of Este, the Marquis of Montferrat, and the Gonzaga,
who had approached the Emperor. The Emperor pretended to have been
offended by the Visconti, and cited them before his representative, Marquard, Bishop of Augsburg, for the iith October. (Cf. Giulini, Memorie
was
in Italy in 1354
di Milano, bk. Ixviii, pp. 417-20.)
Petrarch ex-
pected to find Charles at Basle, but after waiting a month in vain, he had
to continue his journey to Prague.
and created Count

A. Hortis,
Palatine.
Scritti inediti di
There he was received with honour
He was back
in
F. P., pp. 157-62.)
Milan in September.
(See
NOTES
240
Line
3.
Ecclesiasticus xl.
7.
iuvenis
9.
bicornis
vidi
cf.
i.
referring to his journey in 1333
Virg. Aen.
viii.
{Fam.
i.
4).
727.
Charles had returned from Rome and crossed

June 1355 with only 1,200 horsemen, and had not been
allowed to enter the cities, which wished to escape his exactions. The name
of the Emperor had become discredited ; hence Petrarch's
indigna '.
indignam fugam
20.
Lombardy
in
See the note to
Fam.
xii. i.
Fam.
Page
present letter 1358
and
now
is
xix. 16 [1357]
For Guido Sette see Fam.
112,
xvii.
Fracassetti dated this
5.
but Petrarch says he has been at Milan four years,
As he settled at Milan in May 1353,

Guido did not become Archbishop of
entering on his fifth year.
the letter must belong to 1357.
Genoa until 1358, and probably the heading should be Archidiacono *.

It was thought that Petrarch gave the name of Linterno
to this villa
at Garignano, after the name of Scipio's country house. The statement
occurs in the life of Petrarch by Squarciafico, included in the 1581 edition
of his works, and has been repeated in all subsequent biographies. A. Annoni
in II P. in villa in
P. e la Lombardia ', pp. <)j-\zj^ has shown how the
mistake arose, and that in the only passage in the letters in which the villa
The confusion with the village
is so called {Var. 46) the reading is at fault.
of Interno, which is not far from Garignano, had been already pointed out
'
'
by
Romussi, P. a Milano, Milan, 1874, pp. 67-72.

12. hospes tuusfui
at Avignon from 135 1-3
C.
Line
but for much of that
time Petrarch was at Vaucluse.

34.
huic solum Italorum
45.
Ambrosiw-ospes
this house.
lombardo
76.
',
Cf.
Fam.
xvi.
E. Galli, Le
ser. 4, vol.
Raritas autem
Visconti, in
Galeazzo
in
II, Visconti.
1 1
Petrarch has already mentioned
Afterwards he lived in the convent of San Simpliciano, outside
the old city walls.

stor.
P. e la
ville del
P. nel Milanese, in
for Petrarch's friends at
Lombardia
80.
Sen. Ep. 94.
Carthusia domus nova
Archiv.
1905, pp. 359-69.
iii,
90.
',
Milan see F. Novati, P.
e i
pp. 40-7.
I.
:
founded by Galeazzo
II.
Fam. XX. 7 [11 April 1359]

whose return Petrarch here expresses his
anxiety is JBoccaccio, who had just paid him a short visit at Milan. Cf. P. de
Nolhac, P. et Vbumanisme, 1907, ii. 267, where it is shown that Boccaccio
was at Milan on the i6th March. He left on the iith April and was back
in Florence on the i^th May, according toNelli (Cochin, Un amide P., xxiii,
Pagk
115.
p. 265).
The
friend about
NOTES
Hauvette {Boccace,
on Petrarch's
There
is
p. 357)
thinks this visit exercised a deciding influence
life.
frequent mention in the correspondence of lost or delayed letters
Fam. xx.
(e. g.
later
due to the thefts of uncouth admirers of the new learning, or
6)
the companies of mercenaries

of his letters,
and here we
who infested
find
From Suetonius'
De Amic. 20.
De Off. iii. 25.
Lines 2-4.
18.
Cic.
19.
Cic.
28-9.
Psalm
ciii.
There are two
117.
Italy.
him engaged
But Petrarch kept copies

work of editing them.
in the
Life of Horace.
32 (Vulgate
Fam. XX.
Page
241
civ. 32,
Auth. Vers.).
15 [10 February 1359]
letters to Laelius
quarrel with Socrates, one exhorting
him
{Fam. xx.
end
to
second congratulating him on their renewed friendship.
were at Avignon at
about
this
and the
Both these
friends
this time.
Fam.
Page
13, 14)
their dispute,
xxi. 11 [15
October 1359]
Neri Morando, of Forli, was Secretary of the Republic of
118.
Venice in the time of Andrea Dandolo
afterwards he was in the service
Emperor Charles, and accompanied him on

1354 and 1355. There are seven letters addressed
of the
Die Briefsammlungen
his
journey to Italy
to him.
(Cf.
in
G. Voigt,
P's.^ p. 35.)
In a later letter {Fam. xxii. 11) to Guglielmo da Pastrengo Petrarch
recommends the Enrico Capra of this letter, who had gone to study at Verona.
This letter was written from a house placed at Petrarch's disposal by the
Visconti at Pagazzano, eighteen kilometres from Bergamo, on the Adda.
This has been recently demonstrated by documentary evidence

in
see G. Riva,
Archiv. stor. lomb.', December 1922, pp. 404-6.
Lines 1-2.
how he
In the previous letter to Morando Petrarch has described
received an injury from the falling
Cicero's Letters.
Acad.
46.
Cic.
52.
Varro, Res Rust.
iv.
quoted also in Fam.
ii.
of his
manuscript of
xviii.
2 and Sen. ix.
9.
3. i.
Fam.
Page
down
See also Var. 25.
xxi. 15 [1359]
Boccaccio, possibly in 1352 or 1353 (if one can accept the title
in a Florence MS., Cod. Palat. 323), sent to Petrarch at Avignon a manu120.
script of the
iam
P.,
Commedia, together with a short Latin poem beginning
certus honos
*
'.
(See G. Traversari, // Bocc. e Vinvio della
Giomale Dantesco
',
xiii,
pp. 25 seq.)
Italiae
Commedia
al
Petrarch's reply has not been
In 1359 Boccaccio wrote to Petrarch apologizing for his admiration for Dante. This letter also has been lost. The present letter is
preserved.
2548
Petrarch's reply to the letter of 1359,

of Dante.
and not
to the gift of the manuscript
(See Hauvette, Boccace, pp. 353-5.)
Petrarch's defence against the charge of being jealous of Dante
Just because Dante was so well
from convincing.
known
is
far
in Petrarch's
youth, his claim that he had refrained deliberately from reading him
in the Rime.
(There
is
viii
xxxi, 1898, p. 100 seq.)
petrarchescoy Lanciano, 1910
di Dante, in
'
Giorn. stor. d.
'
Dante ed
F. Mascetta Caracci,
Dante
e il
P.,in
vidia del P., in
Dante
P.^xn
'
il
'
lett.
Dedalo
'
C. Cipolla, Quale opinione P. avesse del valore
Archivio Veneto
',
vii,
1874, p.
407
seq.
Della ispirazione dantesca nelle rime di F. P., Urbino, 1894
mention
G. Melodia, Dtfesa di F. P.,
Venice, 1897 (and a review of Melodia by Scarano in
lett.
We may
quite a literature on this subject.
G. Carducci, Opere, Bologna, 1893, vol.
ital.',
is
Moreover, reminiscences and imitations of Dante can be traced
incredible.
^^^Ch^
/'-^
NOTES
242
Giorn. dantesco
Giorn. stor. d.
',
quad. 11 and 12
i,
lett. ital.',
Atti Ist. Veueto
',
A. Moschetti,
G. A. Cesareo,
N. Scarano, Vin-
xxix, 1897, pp. 1-45
F. Cipolla,
272 seq.)
ser. vii, vol. viii, p.
seems probable that Pet-rarch had in his youth studied Dante's Rime
It
and the Commedia, and formed
his poetic style
on them.
Just as he prided
himself on reproducing the beauties of the Classics without repeating their
words, so his imitations of Dante are delicate but
became more and more steeped
As he
pervading.
all
them on
in the Classics, he placed
a higher
than anything in the vernacular, and adopted a scornful attitude to
level
the popular Dante
From
and
own
to his
nugellae vulgares
'
(cf.
Sen.
xiii.
10).
had no great opinion of Dante's

His attitude was that he was not competing with Dante on
we
the present letter
Latin style.
see that he
the low level of the vernacular, but aiming at something higher, the restoration of the Classics.
The humanists
of the first half of the fifteenth
century continued this pose and scorned everything written in Italian.

(Cf.
V. Rossi,
// Quattrocento, in
'
Storia lett. d'Italia
',
Milan, 1898, pp. 70-4.)
Petrarch's father, Ser Petracco di Parenzo
dell' Incisa, was

amongst those exiled from Florence in 1302. According to the evidence of
another letter {Sen. x. 2) he was several years older than Dante. But see
an ingenious article by A. Foresti in Marzocco ', 18 December 1921, in
which he argues that the passage in Sen. x. 2 is an interpolation, and main-
Line 35-6.
'
tains that he
117.
first
was born
in 1266 or 1267.
Refers to Petrarch's
first visit
to Florence in 1350.
meeting of Boccaccio and Petrarch

Virg. Aen.
126-7.
viii.
is
The date
of the
inferred from this passage.
163.
Var. 25 [18 August 1360]
Page 124.
are
still
After Petrarch has been at Milan for seven years, his friends
trying to induce
Line 34.
him
to leave the Visconti.
Petrarch's villa at Vaucluse was robbed
and burnt at Christmas,
NOTES
243
probably 1353 (F. WulflF, Preoccupations de P., in the Acta Universitatis

Lundensis ', Afd. i, Bd. 2, nr. 4, 1906, argues that this happened at Christmas
*
But
1356.
argument seems
his
to be unsound.
Dedalo^ p. 363, note), soon after he had
Among
Mascetta Caracci,
Cf.
left for
Cf.
Italy.
Sen. x.
2.
the books rescued was the manuscript of Plato in Greek, to which
he refers later in the
(Cf.
letter.
Fam.
xviii. 2, note,
60-1.)
1.
Fam. xx.
40.
Boccaccio visited Petrarch at Milan in March 1359.
47.
Petrarch held a ganonry at Padua and generally spent Easter there,
while his
home was
at Milan.
still
Fam.
(See
Cf.
7.
xi. 3.)
In a letter to Nero Morandi {Fam. xxi. 10) Petrarch gives an account
60.
of this accident.
76. This manuscript of Homer for sale at Padua was bought by Boccaccio
and used by Pilatus for his translation. At any rate Petrarch's manuscript
was not sent. For Pilatus and this translation see the note to Sen. iii. 6.
Hor. Ars Poet. 141, 142. The modern editions make no mention
90.
of the tradition that this is part of a translation by Cicero.
Pilatus
113.
when they
Sen.
iii.
first
made a translation of a fragment of the Iliad for Petrarch

met in Padua in the winter of 1358-9. See the note to
6.
Fa7n. xxiii. 8 [18 July 1361]
Page
Petrarch
128.
left
Milan at the beginning of July, just before the
death of his son Giovanni, which happened at Milan on the loth July 1361.
But from
this letter
of the Visconti.
we
see that he
Petrarch's good opinion.

flattery of the great,
policy was.
little
Udine, 1904.
{Fam.
Zanutto,
The
xxiii. 15).
worth while to retain
it
but he must have realized by
The Emperor's
L.
considered himself in the service
Petrarch was certainly not unsusceptible to the
impression on him.
occasion see
still
IV evidently thought
Charles
visit to
On
Germanyin
now what
Charles'
1368 seems to havc
left
Petrarch's meeting with Charles on that
Carlo
IV
F. P.
latest letter addressed to Charles
Udine nel 1368,
was written
in 1363
In the spring of 1362, after a further invitation from the
Emperor, Petrarch actually s^t out on
his
journey to Germany.
He had
already in the sarne year started on a journey to Avignon, but on both

occasions he
had had
to turn
back owing to the unsettled state
of the
The Visconti were at war

with Bologna, and with Cardinal d'Albornoz commanding the forces of the
Church and her allies, Nicolas II d'Este, Cansignorio della Scala, Francesco
da Carrara, and the Gonzaga. They were also at war in Piedmont against
country, and finally went to Venice in October.
the Marquis of Montferrat and his ally the Marquis of Saluzzo.
A combination of two Virgilian phrases.
Line
4.
47.
Galeazzo II Visconti.
R 2
Cf Aen.
.
ii.
765 and
v. 267.
NOTES
244
58-60.
Ecclesiastes
i.
8.
Fam.
Page
xxiii. 19 [28
man
For the young
130.
October 1366]
here referred to, whether Giovanni Malpa-
ghini or another, see the note to Sen. xi. 9.
The
letter
appears to belong to 1366.
Petrarch refers to the
first visit
of
Boccaccio paid to him in Venice, which was in 1363, and says that the
young man came to him a year afterwards. Further on he says he had
been with him for two years.
The
letter is written
know Petrarch was in November 1366.

include among the Epist. Fani. a letter
than any other
Line
For Donato
4.
Ravenna.
Virg. Ec.
18.
In the
19-20.
written more than three years later
degli
Albanzani see Sen.
life
1.
59, note.
1346, in the
In 1365 Guido da Polenta, his grandson, was
Hauvette, Boccace,
(Cf.
iii.
xi. 2,
Ravenna about
believed to have been in
is
time of Ostasio da Polenta.

lord of
from Pavia, where we
strange that Petrarch should
is
letter in that coUection.
Boccaccio
8.
It
p. 181.)
86.
of St.
Ambrose by Paulinus, included
in the editions of
his works.
46-47. grammaticorum princeps
Priscian
Seneca, Ep. 84. 2, and Hor. Odes,
88-9.
i.
2, 3.
iv. 2. 27.
Virg. Aen. vi. 607.
106.
This information about Lucretius and Ennius comes from Macro-
118.
Lucretius was not directly known to Petrarch. See de Nolhac,

Vhumanisme, 1907, tom. i, p. 159, and for P.'8 imitation of Virgil see
bius vi. 2.
P.
et
V. Zabughin, Vergilio nel Rinascimento, Bologna, 1921.
Fam.
Page
133.
The name
xxiv. 2 [13
May
of this correspondent
1351]
was Arrigo da Custoza,
called
known about
him. The letter was written in 135 1 when Petrarch was on his way back
from Padua to Vaucluse. He tells us in Fam. xxiv. 13, to Socrates, that all
Pulice
except that he wrote Latin poems nothing more
is
the letters addressed to Greek and Roman authors are placed together,
and not in chronological sequence with the others. The letter to Pulice
m^4iyj>^ is presumably placed with them because of its connexion with the two
addressed to Cicero, which follow it in Book xxiv.
Line 63. Quint. Inst. x. 2. 18. Petrarch had received a manuscript of
Quintilian from Lapo da Castiglionchio in 1350.
69. The reference is to the ipse dixit of the Pythagoreans as related in
See de Nolhac, P. et Vhumanisme, 1907, tom. ii, p. 147.
Cic. Nat. Deor. i. 5.
>^,
'
Fam.
Page
136.
xxiv. 13 [1361]
Gives Petrarch's account of the distribution of his
letters,
Why
NOTES
245
he should have included in the Epist. Fam. a number of

date than this epilogue
alio
39.
see Voigt,
alio
41.
volumine
P.^s, op.
i.
book
[1361]
This pref atory letter was written in
137.
this
cit.
volumine: the Epist. Sen.

Sen.
Page
On
the book of letters called Variae.
Die Briefsammlungen
.
letters of later
not known.
is
361,
but was not sent, f or in
(June 1362) Petrarch announced to Nelli that he was dedicating

the collection of Epist. Sen. to him. (* Tu es enim meus ille Simonides
Sen.
i.
quem prima
huius operis compellat epistola, quae
quidem
venit, nec veniet

of
most
It is well
sola.')
known
of the letters he wrote, for letter writing
nondum tamen ad
te
that Petrarch kept a copy
was a
literary
work with
him, and the example of Cicero inspired him to prepare collections of his
letters.
dedication of such a collection to a friend was natural, though
the dedicatory epistle need not have been sent.
The
Epist. Sen. contain the letters written
between 1361 and Petrarch's
death, though, as has already been mentioned {Fam. xxiii. 19), several of
the Epist. Fam. are of a later date than 1361.
On
the loth July 1361 Petrarch's son died at Milan, a few days after
Petrarch had
left
Milan for Padua, and on the 8th August Petrarch heard
of the death Qf.Socrates at Avignon.
Francesco Nelli in 1361 accepted the invitation of Niccolo Acciaiuoli and
became an
house.
official in his
Sen.
Page
138.
i.
4 [1361 or 1362]
C. Segre in Studi Petrarcheschi, pp. 199-224, has given reasons
for supposing that the Cardinal
who accused
Petrarch of being a magician
was Pierre Desprez, Bishop of Palestrina (born 1280, died September 1361).
The Cardinal held Virgil to have been a magician (cf. D. Comparetti, Virgilio
nel Medio Evo, Florence, 1896, vol. ii), an opinion which even Boccaccio
shared. Petrarch, being a student of Virgil, was also credited with necromantic practices.
When
Stephen Aubert, who believed the charge against
Petrarch, became Pope Innocent Vlêtrarch left Avignon in disgust.
Innocent died on the I2th September 1362, and
this letter
must have
been written before that date and after September 1361, when Cardinal
Desprez and Zanobi da Strada died.
Line 47.
75-8 1
Cardinal Giovanni Colonna.
The office of Papal Secretary became vacant by the death
of
Zanobi
da Strada in September 1361. Petrarch again refused the offer of that

post. Of his two fellow-townsmen whom he recommends, the one who was
ready to accept was Francesco
sari,
Nelli, the other Boccaccio.
Per V autenticitd delV epistola
(See G. Traver-
del Boccaccio a F. Nelli^ in
Giorn. stor.
NOTES
246
Another correspondent
was appointed.
on Petrarch's affection for his own name,
d. lett. ital.', xlvi, 1905, p.
iio seq.)
Francesco Bruni (see Sen,

84.
unum nomen
of Petrarch'8,
xi. 2),
Francesco
'
',
seeaninteresting note in Mascetta Caracci's Dedalo, p. 356.

Sen.
Page
May
5 [28
i.
1362]
monk
men in
Pietro Petroni, a Carthusian
141.
received a message for several eminent
dehvered the message to Boccaccio
first
he had
of Siena, believed
Europe.
in the spring of 1362,
fellow
monk
and seems
to
have made a deep, if not a lasting impression upon him. Petrarch apparently
did not receive his message.
See Benetti-Brunelli, Le origini
ital. d.
umanistica^ pp. 38-42, for Petrarch's views on profane studies.
It
is
scuola
there
shown that Petrarch held that there was no real contradiction between the
ideals of such men as Cicero and Plato and the ideals of Christianity. Thus
St. Augustine was not ashamed to admit that Cicero had been his guide
In the autumn of this year Boccaccio went off to
in the search for truth.
Naples on a
visit to
Niccolo Acciaiuoli.
2 Kings xx.
Line 50.
(See Hauvette, Boccace, p. 371.)
i.
Virg. Aen. x. 467-9.
59-61.
See the following letter for a note on the fate of Petrarch's library.
140.
Var. 43 [28 August 1362]
Page
{b. about 13 17) was Chancellor of

and was frequently engaged on diplomatic business
on behalf of the Republic. He was a friend of the Doge Dandolo, and
appears to have assisted him in the composition of his Chronicon Venetum.
Petrarch probably met him for the first time when he was in Venice in 1353
as the agent of the Visconti. A number of Benintendi's letters and speeches
have been preserved. He was a coUector of Petrarch's letters, and it is to
14r5.
Benintendi da Ravagnani
the Republic of Venice,
him, among other friends, that we owe the collection of Epist. Var., as it
appears in the old editions of Petrarch's works. Petrarch did not himself
edit that collection.
Benintendidiedin 1365. {See G.Voigt, Die Briefsamm-
lungen P.'s, pp. 49-66, and Bellemo in N. Archiv. Veneto', 1912, tom.
xxiii, pt. 2, p. 237 seq., and tom. xxiv, pt. i, p. 54 seq.)
'
In the
summer
of 1365 Petrarch
wrote to the Republic of Venice offering
to bequeath his library to the city on condition that a house

for
him and
his books.
was now found
This letter and the reply accepting the offer are both
home was
from October 1362 until 1367 or

and in later letters {Sen. iv. 3
and X. 2), Petrarch writes enthusiastically of Venice. He admired her
commercial prosperity and nautical enterprise, and above all praised her
extant.
Petrarch'8
in Venice
1368.
In the letter to Dandolo {Fam.
as the
home
of justice
and peace.
della scuola umanistica^ pp. 165-8.)
xi. 8),
(Cf. Benetti-Brunelli,
Le
origini
ital.
NOTES
247
died he was under the jjrotection of Francesco da Carrara,

Padua, and owing to the jealousy between him and Venice, Petrarch's
iatentions with regard to his library were not carried out. The books were
When Petrarch
of
stilJ
P.
Padua
in
in 1379,
and were afterwards
r hufnanisme, 1907, tom.
o.t
Line 14.
(See P. de Nolhac,
The Doge, Andrea Dandolo.
successori
22.
scattered.
ch. 2, p. 88 seq.)
i,
quarto
Marin Faliero succeeded
Lorenzo Celso.
Dandolo, then came Giovanni Grandenigo, and then Celso.
November
Var. 4 [17
Page
Moggio da Parma
146.
1362]
and
At Verona he became
1325) was a schoolmaster at Verona,
{b.
associated with Rinaldo Cavalchini da Villafranca.
From 1355 he was attached to the

family of Azzo da Correggio as secretary and tutor to Azzo's sons. He has
friendlv with Petrarch's son Giovanni.
left
a few Latin
suoi
aiJiici,
Verona,
fell
poems and
M. Vatasso, Del P. e di alcuni

iv. 9), when governor of
(See
letters.
In 1354 Azzo {Fam.
pp. 67-105.)
into disgrace with the Della Scala, because of his supposed
share in a conspiracy against Cangrande II della Scala.
His wife was a Gonzaga,
in 1362.
mentioned at the end

two brothers.
De
Petrarch dedicated his book,

it
25-8.
Cf. Sen. v.
Nothing
died in Milan
latter
was asâssinated by
i,
his
remediis utriusque Jortunae, to Azzo,
until
known about
is
He
Ugolino Gonzaga, whose death
some years after his death.

on this work and the delay in getting
was not finished
Line 23.
The
of the letter.
is
though
sister of
it
copied.
Benedictus, Johannolus of Como, or
Danisolus.
28.
cesca.
Francesco da Brossano, the husband of Petrarch's daughter Fran(Cf.
A. Serena, Lafiglia del P.,

Sen.
Page
147.
iii.
[i
Rome,
1904.)
March 1364]
For an account of Leontiu s Pilatus, the Calabrian, and the
Latin translation of Homer, see O. Zenatti, Dante e Firenze, Florence, 1902,
Petrarch first met Pilatus in the winter of 1358-9 at

Padua. De Nolhac thinks that Pilatus then translated Iliad i-v for Petrarch,
pp. 282-325, note.
but Zenatti has shown that he can only have translated a fragment at that
time.
From 1360-2
Leontius was at Florence, living in Boccaccio's house
during that period he

lectures in Greek.
made
his translation of
(See Boccaccio,
De
Homer, and was
also giving
geneal. deor. gent., bk. xv, ch.
7.)
In 1363 he was back in Venice, and in the autumn of that year he returned
to Constantinople.
An
account of his death will be found in Sen.
With Petrarch's account
of his character
geneal. deor. gent., bk. xv, ch. 6
barba prolixa, et
Aspectu horridus homo
capillitio nigro, et
vi.
i.
we may compare Boccaccio, De

est, turpi facie,
meditatione occupatus assidua, moribus
NOTES
248
incultus, nec satis urbanus
simus
homo, verum
litterarum Graecarum doctis-
'.
Fracassetti
and de Nolhac seem
to be in error in dating this letter 1365.
See F. Wulff, Preoccupations de P., where there
from 1359-69.
Marmaricus African.
is
a chronological
summary
of Petrarch's life
Line 31.
See Lucan
Sozomenos.
47.
Petrarch
knew
his
iii.
293.
History of the Church through
Cassiodorus, Historia Tripartita, ch. xviii.
partem illam Odysseae
51-2.
I,
for this part of the translation see Sin. v.
note on line 119.
mea impensa
57.
e.
i.
Petrarch wished to pay the expense of
of the translation for himself.
took the expense of the whole

respectively to Boccaccio
and
copy
has been supposed that Petrarch under-
It
affair.
discussion of the credit due
full
to Petrarch for this first translation of
Homer
found in Zenatti, op. cit. Zenatti gives the entire credit to Bo:caccio,
who procured the manuscript which Leontius used, kept him in his house for
will be
more than two
years,
and himself
also Hauvette, Boccace, p. 367,
work
of the translation. Cf
in Sen. xvi.
(note,
133).
Sen. iv. 3 [12 August 1364]
Page
assisted in the
and the passage
Pietro da Muglio, of Bologna, was a schoolmaster,
149.
Var. 11 and 27 and Sen.
Padua, and afterwards at Bologna.
at
first
iv.
4 are
also addressed to him.

j
This letter refers to the repicing at Venice at the victory over their
colonists in Crete,
Hodgson, Venice
who had been
in the
who won this victory was Luchino

had made at Milan. Luchino had
through Petrarch's mediation.
Rome,
Line
dal
The general
Verme, whose acquaintance Petrarch
entered the service of the Visconti partly
(See
Dal Verme, F. P.
Luchino dal Verme^
1892.)
Sen. iv.
viii. 4,
(See F. C.
in rebellion for the last year.
Fourteenth Century^ p. 470 seq.)
i,
a treatise on the qualities of a good captain, Sen.
are also addressed to him.
For Petrarch's admiration for Venice
10.
iv.
and
Cf. also Sen. viii. 5.

cf.
Var. 43 and Sen.
X. 2.
34.
Bartolomeo Papazurri, Bishop
Fam.
Patras.
xii.
11
was written
to
of Chieti, afterwards
him on
Archbishop of
the occasion of his becoming
Bishop of Chieti.
36.
Petrarch's house in Venice was on the Riva degli Schiavoni, facing
the lagoon.
56.
Lorenzo Celso was Doge from
104-5.
Who
361-5.
these Englishmen were
is
not known.
Bretigny between England and France was signed in 1360.
The treaty
of
NOTES
Sen. iv. 4 [3
Page
This letter
152.
May
249
1364
There are frequent complaints of them in the
Sen. V.
Page154.
?]
typical of Petrarch's relations with his^servants.
is
[14
letters.
C^'^^
{^
J^^HSî^k&^)
December 1365]
In 1365 Boccaccio was sent by the city of Florence on a diplo-
matic mission to the Pope, Urban V, at Avignon.

It is to this
pp. 435-8.)
proaches him for not paying him a
visit at
Hauvette, 5occ<zc^,
(Cf.
journey that Petrarch here
refers,
when he
re-
Pavia.
In 1359 Galeazzo II Visconti had rgacquired Pavia after the overthrow

of the gatriot Bussolari.
had written a
(Cf. P. Orsi, Signorie e Principati^ p. 118.
See F. Novati, P.
Visconti.
e i
Visconti, in
'
Bernabo
Lombardia ', pp. 36-9,

Lombard days, and in 1361,
P. e la
There had been a school at Pavia in
59-61.)
Petrarch
letter to Bussolari {Fant. xix. 19) at the request of
In 1365 he
at Petrarch's suggestion, Galeazzo founded the University.
established his Court there partly owing to his suspicions of his brother
Bernabo, and from 1363 Petrarch usually paid him a prolonged
autumn.
Line
3.
33.
Psalm
e.
of
many
56.
Virg. Geo. iv. 3.
64.
Guido
72.
amici communis
note,
Auth. Vers.).
Marcus AureUus.
1.
he
Sette,
is
Archbishop of Genoa.
:
there.
were written there.
Donato
See Fatn. xvii.
degli Albanzani, called
mentioned by name
5.
by Petrarch Apen-
later in the letter.
See Sen. xi. 2,
59.
now
Philippe de Cabassoles was
78.
Ravenna and was frequently
friends in
of his letters to Petrarch
ninigena
the
worse than the town commonly called Babylon.
xlv. 5 (xlvi. 4,
Boccaccio had
45.
Some
i.
A statue
43-4.
visit in
(See V. Rossi, F. P. a Pavia, Pavia, 1904.)
Patriarch of Jerusalem.
The De
Vita Solitaria was begun at Vaucluse in 1346.

107.
book
to
note to
119.
which he
Fam.
is
letter
which he says he
is
an attack on the medical profession, and the
refers the Invectivae contra
Inedicum quejndam.
(Cf. the
v. 19.)
Refers to that portion of the translation which he had requested
Boccaccio to send in Sen.

or
The other
Sen. V. 2, written in 1364.
also sending, Sen. v. 3,
August 1366,
6.
iii.
after Petrarch
de Cabassoles in June 1366.
This extract was not received until July
had sent
From
off
the
De
Vita Solitaria to Philippe
Sen. v. 4, to Donato,
present letter was not sent off until September 1366.
about Homer must be an
a_ddition
made
V. Rossi, // codice latino^S^6S^ pp. 209-11.)
in July or
we know
So that
this
that the
passage
August 1366.
(Cf.
NOTES
250
Sen. vi.
Page
[24 January 1367J
For Leontius see the note to Sen.
158.
seen that he set
off for
must have taken place
in 1365 or 1366,
2.
For Pavia (Ticinum) see Sen.
6.
For Donatus see Sen.
of Sen. v.
xi. 2, note,
Emperor
De Nolhac,
{Hisi. August.),
op.
cit.,
quosdam Graecos
tom.
may
160.
given.
his
(See P. de Nolhac, P.
et
\.
59.
in
Only a small
It is
Roman
all
He
king (Livy
i.
31),
and
struck dead by lightning.
p. 165, suggests that if
Etruriam revocavi
vii.
[29
Leontius brought
Roman Church and
'
{De
geneal. deor. gent. xv. 7).
June 1366]
portiori of this
Urban V is here
and the one in which
Italy are most eloquently
enormous
one of the finest of Petrarch's
view of the
expressed.
ii,
were
from Homer.
be the Greek works to which Boccaccio refers,
Sen.
Page
Petrarch
of Petrarch's
i, 2, 3.
in connexion with the extract
i,
these manuscripts they

alios
have been
2,
v. i.
Capaneus, Tullus Hostilius, the
Carus, the
His death
This possibly refers to the complaint abbut Donatus at the end
lo-ii.
59.
letter
The manuscript
in existence at Paris.
is still
r humanisme, 1907, tom. ii, p. 165 seq.)

Line i. The three letters are Sen. v.
52-3.
of 1363.
and the present
acknowledges the arrival of the translation.
we have
In that letter
6.
autumn
In another letter to Boccaccio, Sen.iv.
written in January 1367.
copy of the translation
iii.
Constantinople in the
letter to
letters,
his love for
regarded the return of the Pope to
Rome
as vital to its
and on several occasions had written to Urban's predecessors

on the subject (see tnfra, note, 1. 18). The Pope styled himself Pontifex
Romanae Ecclesiae ', and must therefore in accordance with classical and
ecclesiastical tradition be at Rome. Just as in his letters to the Emperor
and in those about the relations of the Republics of Venice and Genoa he
constitution,
'
overlooked practical considerations, so here too he approaches the subject
from an idealistic standpoint. He barely touches on the real difficulties

which the Pope had to face, and rather suggests that the main obstacle
was the private
Whatever
interests of the Cardinals established at
set out for Italy in the
1367.
Avignon.
may have had upon Urban, he did

following year, reaching Rome on the i6th
effect this letter
October
While there he repeatedly urged Petrarch to join him in Rome
(see Sen. xi. 17).
After three diflicult years in Italy he was persuaded by
the French Cardinals to return to Avignon in September 1370.

Signorie
cf.
actually
principati, pp.
135-41.
Benetti-BruneUi, Le origini
156-65.
ital.
See P. Orsi,
For Petrarch's view of the Papacy

della scuola
umanistica^ pp. 140-2,
NOTES
Line
note,
Philippe de Cabassolles, formerly Bishop of Cavaillon {Fam. v. 3
5.
67).
1.
praedecessoribus tuis duobus
18.
251
BenedictXlI
in his metrical epistles to
and Clement VI (ii. 3). With the Pope's immediate predecessor,

Innocent VI, he had not been on such intimate terms. Innocent had for
(i.
2)
long believed Petrarch to be a magician (see Sen.
Roniano Imperatori
19.
Bononiense Studium
48.
IV
i.
4).
Fam. xxi. i).

the Pope had made arrangements
Charles
(see
for the
protection and support of students at the University.
lumine
altero
71.
106, 107
Dante^ Monarchia^
ci.
Roma,
Soleva
'
che
buon mondo
il
common in the Middle

W. and J. A. Carlyle, A
1903, &c., vol.
118-20.
iii,
Roma
must have had

the last words
'
fu, e
Sen.
same text
Non donna
xxi.
112,
113
'.
Vieni a
Petrarch
ma
',
which are the
bordello
Cf. also
'.
{Opere, Florence, 1919), which
of Lamentations.
:
cf.
Again
this
Dante, Purg. xxiv. 23, 24

Bolsena e
di
seems
like
la
vernaccia
',
Dal Torso
of another
a recollection.
Cf what was said of Cardinal Giovanni Colonna's Italian sympathies

.
Fam.
Cardinal
xiii.
193.
di provincie,
Epistole xi.
Vulsinii lacus anguillae
in the note to
158.
vi.
passage in mind as he copied out from Lamentations
this
Pope, Martin IV.

.
Dante, Purg.
Cf.
i.
i.
purga per digiuno L'anguille
141
xvi.
This com-
'.
History oJMed. Political Theory^ Edinburgh,
princeps provinciarum facta est sub tributa
Vita Nuov. xxviii.
134.
aver
che piagne, Vedova e sola, e di e notte chiama
source of Purg. vi. 78
refer to the
and Purg.
16,
soli
pp. 94, 95.
Lamentations
veder la tua
Due
Ages, appears to originate with Gregory VII.
parison,
See R.
4 and
iii.
feo,
iv. 4.
Guy
de Montfort, Bishop of Porto.
See
Fam.
xvi.
and
12.
praedonum
molestias
among
the reasons which induced
Urban
to
leave Avignon were the indignities which the Papal Court had suflFered at the
hands
of the compagnie di ventura (see Fam. xix. 9, note to 1. 24), notably

from the company of Bertrand Du Guesclin, when on his way to the war in
'
'
Du Guesclin had held the Court up
Castile in 1365.
to ransom.
Petrarch has
referred to this incident in the passage omitted above.

226.
EssCj ubi desunt maria^ Alpes
cf.
Rime
Ben provvide natura al nostro

Quando dell' Alpi schermo
'
251.
Pose fra noi e
Virg. Geo.
ii.
169.
stato
tedesca rabbia.
109.
Sen.
pAGE
la
cxxviii. 33-5
viii. 5 [9
June 1367]
See the note to Sen. iv. 3 for
some account
of
Luchino dal
NOTES
252
The Count Amedeus VI,
Verme.
of
Savoy, and the Viscontl organized an
expedition against the Turks on behalf of the Eastern Emperor, John V.
Venice gave some help and sent out Luchino dal Verme
rie e principati,
Luchino died.
128)
p.
In Sen.
viii. 4,
warn him against this undertaking.

The author of F, P. e Luchino dal Verme
death
but there can be
(cf.
P. Orsi, Signo-
away on that expedition in

dated December 1366, Petrarch
while
writes to
gives 1372 as the year of his
doubt that the date
little
the East
of the present letter is
and that it was in that year that Luchino died. Moreover, Amedeus
was back in Venice on the îst July 1367. Dal Verme's son, Giacomo, to
whom the letter is addressed, also had a distinguis.hed military career. He
took part in the games described in Sen. iv. 3.
Line 13. Athesi: the Adige. Verona, the native town of the Dal Verme
1367,
family,
on the Adige.
is
Ovid, Fastiy
19.
481.
i.
Sen.
Page
In Sen.
170.
viii.
i,
viii. 8
[20 July 1367]
written on his birthday, the 2oth of July 1366,
Petrarch writes to Boccaccio about the superstition of the sixty-third

year
he gives an account of the history of the superstition and a Hst of
including
Aulus
The present
letter
authorities,
Maternus.
Gellius,
Censorinus,
and
was written just a year
the
astrologer
later at the
opening
of his sixty-fourth year.
Line
The sun
i.
enters the constellation
Leo about the 22nd July.
29-30. For this exploit of Peter of Lusignan, King of Cyprus, see Hodgson,
Venice in the
Fourteenth Century, ch. xvii.
occurred in October 1365, that
Among
43-4.
But the events
referred to
before Petrarch's sixty-third year.
and
Burgundians and Poitevins, at Carpentras
the
For Urban V's return to
Avignon.
Aulus GeUius, Noct.
58.
is
Rome
see Sen. vii.
i.
Attic. xv. 7.
Sen. X. 2 [1367]
Page
The subject
172.
of this letter is the
decay of Italy and the world in
general, but the extracts given are chosen rather for their bearing on
Petrarch's
The
e. g.
life
and the history
references are not
Fracassetti dates the letter 1368.
but some at any rate seem to point to 1367
he says he was in Bologna three years ago, referring to a
(see note to lines 70-3).
in
of his time.
all clear,
Guido
Sette, to
whom
the letter
is
visit in
1364
addressed, died
June 1368.
Line
i.
Hor. Ars Poet. 173.
12. exilio
meo
Casentino, in
'
on
this period of Petrarch's life see F.
Rivista d'Italia
',
Lo Parco,
II
P. nel
April 1906, and Mascetta Caracci, Dcdaloy
pp. 271-84.
NOTES
23-4. Clement
30.
v.
note,
i,
M.
1.
24,
and Sen.
xvi.
Villani,
i.
in 1309.
220).
i, 1.
This town was
Montpellier, where they studied law from 1319-23.
sold to France in 1349

Cf.
Avignon
established the Papal Court at
where Petrarch's schoolmaster was Convenevole da
Carpentras,
Prato (see Favt.

35.
253
by the King
of Majorca, a scion of the
house of Aragon.
28.
The Pepoli are the tyrants referred to. In 1350 they ceded the
the Visconti, and for many years the latter and the Papacy contended
70-3.
city to
at Bologna
cf.
C. Segre,
La
16 July 1904, pp. 177-94
BoJogna, in
For Petrarch's
(See Orsi, Signorie e principati, p. 96.)
for its possession.
patria poetica di F. P., in
and G.
Livi, Piero di
Rivista delle Biblioteche
',
Dante
life
Nuova Antologia
e il
P.
',
allo studio di
xviii. i, 1907.
Petrarch's last visit to Bologna was in 1364, on the occasion of the conclu-
Pope and Bernabo

The traditional date of the return
But cf. note to Fatn. i. 4.
Visconti.
sion of peace between the
83-4.
1326.
105.
His mother's
La madre
141.
in 1353.
del P., in
name was probably
Archiv. stor.
dominico natali die

Cf.
to
Avignon
Eletta.
ital.', ser.5,
tom.
is
G. O. Corazzini,
Cf.
ix, p.
the 26th April
297 seq.
the robbery took place at Christmas, probably
Var. 25, note.
For
journey in 1333 see Fam.
154.
Brabant and Hainault.
155.
mtper: Petrarch went to Parisin 1360 to congratulate King John on
this
i.
4.
behalf of the Visconti on his release from imprisonment in England at the
Peace of Bretigny.
In a letter to the Emperor Charles {Fam.
gives an account of his reception,
and says the King
xxiii. 2)
tried to induce
he
him
to remain at his Court.

159.
The
183.
praeceptore meo.
letter to Peter of Poitiers \s_Fam. xxii. 14.
diritto del P., in
Cf.
F.
Lo Parco,
Giorn. stor. d.
Pietro de Cerniti, maestro di
lett. ital.', lii,
1908, pp. 56-69, for an
account of one of Petrarch'9 masters.

207.
to
\.
For a note on the companies of mercenaries see Fam. xix.
9,
note
24.
212. Virg. Geo.
This
i.
475.
earthquake was
in
January
1348.
Cf.
G.
Villani,
xii.
123.
The second earthquake mentioned below was ,on the loth September
Petrarch describes it in a letter to Socrates,
Cf. M. Villani, i. 45.
1349.
Fam. ix. 7.
226. Petrarch was in Basle in 1356, and afterwards went on to Prague
on a mission to the Emperor from the Visconti. Cf. Fam. xix. 13.
235.
In the letter to Boccaccio, Sen.
viii.
8 (July 1367).
NOTES
254
Sen. xi. 2 [21 July 1368]
Francesco Bruni, a Florentine, was appointed Papal Secretary
Page 179,
by Urban
him since
{Sen.
i.
4, note,
1361, though he
1.
Petrarch had been corresponding with
75).
found in Coluccio Salutati, Epistolario,

Petrarch had been
An
had never met him.
summoned
to
account of Bruni will be
ed. F. Novati,
i.
pp. 42, 43.
Pavia by Galeazzo Visconti to
assist in
He was
and the Church.
the negotiations for peace between his family
present at the marriage of Violante, daughter of Galeazzo, to Lionel,
were at
Edward
Duke
on the ^th June, at Milan. The Visconti

with a league of most of the other princes of North Italy,
of Clarence, son of
^syar
III,
backed up by the Pope and the King of Hungary. The employment of

the Great Company and other bands of foreign mercenaries made the
whole country unsafe for
travellers.
completed in a recently discovered
by
The
description of this journey
loannolo de Mandello
letter,
',
is
edited
F. Novati in P. e la Lombardia, p- 51.
Francesco da Carrara.
Line 49.
59.
Donato
The Pope's
degli Albanzani.
letter,
which
contained an invitation to Petrarch to come to Rome.
which the Pope had not then received,
of Petrarch's,
congratulate the Pope on his return to

ii,
estense, in
On Albanzani
Rome.
Archiv. stor.
1890, ser.
ital.',
5,
tom.
born at Pratovecchio about 1330, and was for

in Venice,
68.
The second
Sen. ix.
i,
letter
written to
see Salutati,
pp. 68, 302, 303, and F. Novati, D. degli Albanzani alla corte
Epistolario,
*
is
his friend brought,
vi,
many
pp. 365-85.
He was
years a schoolmaster
and afterwards at Ravenna.
Coluccio Salutati, the humanist.
He had
Papal Secretary in conjunction with Bruni.

edited by F. Novati, op.
cit.,
and
F, Novati,
recently been appointed
See the edition of his letters
La
giovinezza di Coluccio S.,
Turin, 1888.
Sen. xi. 9 [1368]
Page 181. Ugo

He was attached
xxiii. 17 is also
di
San Severino was one
to the Court of
of Petrarch's
Queen Joan and captain
Neapolitan friends.
of her forces.
The young man on whose behalf Petrarch
is
writing was probably the
distinguished scholar Giovanni Malpaghini of Ravenna.
mentions
main
his
Eam.
addressed to him.
name, but impHes that he was
difficulties
against this identification.
of
Ravenna.
Petrarch never
There are two
Malpaghini was possibly not
till about 1359 (according to Fam. xxiii. 19, Petrarch's young man was
born about 1346), and according to Coluccio Salutati he was with Petrarch
(See Salutati, Epistolario, iii, p. 537, where Novati confor fifteen years.
born
cludes that the present young scholar was npt Malpaghini.) But if there
was another distinguished scholar with Petrarch for fifteen years, it is very
strange that there is no reference to him in the letters. For a further
NOTES
account of the work he did for Petrarch
cf.
255
Fam.
xxlii. 19.
Johannes de Conversano und Johannes Malpagbtni, in

u. Litt.
der
Gelehrtenrenaissance
ital.
There are two
Donato
letters to
'
Greifswald, 1888,
',
degli
(See Th. Klette,
Beitrage zur Gesch.

i,
pp. 1-46.)
Albanzani on the occasion of his
6), and another letter of recommendation

same time as the present letter {Sen. xi. 8).
Also referred to in Fain. xviii. 2 and xxi. 11.
leaving Petrarch {Sen, v. 5 and
first
to Francesco Bruni written at the
Line
Acad.
Cic.
10.
iv. 2.
For Barlaam see Fam.
33.
Sen.
Page
183.
xviii. 2
xi.
After his arrival at
for Leontius Pilatus Sen.
17 [8
Rome
May
iii.
6.
1370]
Urban
in 1367
repeatedly tried to
persuade Petrarch, through his friend Philippe de Cabassoles and by his
him
letters, to join
in
Rome.
After
many
excuses*(<S'^. xi.
own
and
12),
Petrarch had promised to attempt the journey in the spring of 1370 {Sen.
In the present letter he relates
xi. 16).
had
to return to
Line 38.
brother
He and
Niccolo II d'Este was lord of Ferrara at this time.
Ugo
did
to Niccolo in this
all
they could for Petrarch, as he
same year on the occasion
On many
52.
how he was overtaken by illness and
Padua.
occasions during his
was spread abroad,
life
of the
tells
his
us in a letter written
death of Ugo {Sen.
xiii. i).
the report of Petrarch's death
as he relates in several letters.
The
first
occasion was
journey to Naples in 1343, and Antonio

de' Beccari wrote a canzone on his death, to which Petrarch replied with
during (according to Sen.
iii.
7) his
Rime cxx (perhaps
the date should be 1341, as Petrarch was ill

and no illness of his is recorded in 1343). The
particular instance to which the present passage refers was in 1365, when
the Pope, who intended to give Petrarch a canonry at Carpentras, was
prevented by news of his death. For an account of Petrarch's health see
the chapter in Mascetta Caracci, Dedalo, p. 463 seq., where the question of
Petrarch's being an epileptic is discussed, and cf. Lo Parco, La leggenda della
the sonnet,
in that year
{Fam.
morte del P., in

amicis
59.
Modena
'
iv. 2),
Rivista bibUogr. d.
.
concesseram
in favour of
Luca
186.
War
lett. ital.', xvi, p.
71 seq.
in 1352 Petrarch resigned a canonry at
Cristiano.
Sen.
Page
xiii.
7 [6 January 1372]
For Matteo Longo see Fam.
broke out in December
1-271
xii. 17.
between Venice and
Petrarch's patron. (See Hodgson, Venice in the.
Da
Carrara,
seq.)
Owing
Fourteenth Century, p. 497

to the war Petrarch had to leave his villa at Arqua (see Sen.
xiii. 8)
in the
Euganean
hills
and
live in
Padua.
At
its
conclusion in Sep-
tember 1373, he accompanied Francesco Novello, Da Carrara's son, to

Venice to accept the Venetian terms of peace. (See V. Lazzarini, La seconda
ambasceria di F. P. a Venezia^ in 'Miscellanea Mazzoni', Florence, 1907,
vol.
i,
pp. 1-73.)
NOTES
256
Sen.
xiii.
June 1371]
8 [8
Page 188, Pandolfo Malatesta, of Pesaro, was yet another Italian prince
who delighted to honour Petrarch. Years before he had sent an artist to
paint his portrait.
Possibly
was at that time, about 1348, that Petrarch

Again when he was a captain in
civ.
it
wrote the sonnet to Pandolfo, Rime
the service of the Visconti, he visited Petrarch at Milan, and had another
portrait painted.
In 1362 he married a second wife, Paola Orsini.
Petrarch wrote Fam. xxii.
i,
a treatise on marriage.
On that occasion
He and his brother
Ungaro succeeded to their father's possessions of Rimini and Pesaro in

1364. In an article in the Zeitschrift fiir romanische Philologie ', vol. xxxi
(1907), Mascetta Caracci gives an account of the relations of Petrarch and
*
Pandolfo Malatesta
he puts the sonnet to Pandolfo as early as 1341.
See
also F. Novati in P. e la Lombardia, pp. 45-7.
This letter was written from Arqua in the Euganean

reference to
Arqua
raresi, pp. 96-8.
is
in Var. 46, dated 1360.
The
hills.
earliest
See A. Zardo, // P. e
Car-
summer of 1369 there,

Except when he was driven
Petrarch had spent part of the
and in June 1370 he acquired a house there.

back to Padua by the state of war between Venice and Padua, his last
years were spent in this villa, and there he died of fever on the i8th July
See A. Zardo,
1374.
*
Archiv. stor.
Line 26.
46.
ital.',
Di un
Virg. Aen. vi. 522.
unius anni: the
had started on
first
his visit to
Cic. Tusc.
51.
i.
190.
salubria
'
to
attack was in April 1370 at Ferrara,
Urban
V at
Rome.
xiii.
10 [4 January 1373]
For Pandolfo Malatesta see the previous
which he invites Petrarch
life
Petrarch
aflfected to
letter.
The
'
loca
Petrarch says in the letter
Pesaro.
is
that he had been there in his youth, but
In his later
when he
Cf. Sen. xi. 17.
41.
Sen.
Page
errore tradizionale intorno alla morte di F. P. in
1909, p. 327, seq.
we know nothing
of the visit
be ashamed of his poems in Italian.
(As to the word nugellae, he applies that word to
all,his
works, Latin and
Mascetta Caracci, Dedalo, pp. 80-2.) But although he seemed

classical ', he was too much of an
to despise everything which was not
Italian.
Cf.
artist
his
poems and
there
(Cf.
not to realize the merits of the Canzoniere, and never ceased to revise
is
to arrange
them
in a suitable order.
In the Vatican Library
an autograph manuscript of the Canzoniere showing its
V. Cian, Nugellae vulgares, Perugia, 1904.)
matter of the Canzoniere, Petrarch's pose

ventional mediaeval attitude towards
nelM. E.
ii.
112.
may
women.
last revision.
Considering the subject-
in part be
Cf.
due to the con-
Comparetti, Virgiho
NOTES
257
His second
Pandolfo's brother, Ungaro, died at Rimini in July 1372.
Paola Orsini, had died in February 1371, and he himself lived only
a few months after the date of this letter.
wife,
There
another version of
is
this letter {Var. 9),
unrevised version as actually sent.
Cf. the
Var. 9 in speaking of Ungaro he
him
calls
domini mei
obsequiis
'
do not occur in Var.
is
'.
probably the
In
'
dominus
and
coluit
The
Also the words
has dropped out in this revised version.

'
which
note to Var. 43, p. 246.

'
'
'
We may infer that Petrarch's familiarity
9.
with princes was not quite so close as appears from the ^dited
letters.
Line 33. vidgares iuveniles

perhaps one of these adjectives
which has crept into the text."
:
is
a gloss
cf.
Sen. v.
I,
43.
In the introductory letter to Theodosius.
44.
scriptorum raritas
for Petrarch's troubles with copyists
1.91, seq.
Sen.
Page
The
192.
of invective
12 [1372]
xiii.
scholars of the Renaissance are notorious for their powers
in this respect also Petrarch
was
This
their forerunner.
characteristic of his controversial writings rather than of his letters.
who
Cardinal
to
Favi. xvi.
to
irritated Petrarch to the outburst in this letter
have been Guy de Montfort, Bishop
Urban
caused the loss of the CardinaFs favour.
whom
note that Jean de Hesdin, against
thought
is
of Porto, formerly his friend (see
Possibly Petrarch's part in persuading
i).
Rome had
is
The
to return
worthy
It is
of
Petrarch wrote (about 1367) his
Apologia contra cuiusdam anonymi Galli calumnias, was attached to the

See P. de Nolhac, P.
Cardinars household.
The Pope
exc. 9.
of
whom
et
Vhumanismey 1907, tom. ii,

is related was Gre-
the incident of this letter
gory XI, who succeeded Urban
at the
end of 1370.
Petrarch seems to
The next
Bruni shows how disappointed he was that nothing had come
have had hopes

There
hopes.
is
of obtaining
some
benefice from him.
letter to
of these
practically no evidence as to the values of the benefices
he was already holding.

Line
3.
locus alter dabitur.
clear that Petrarch
was
One
of the
many
in Italian, together with
fuU dress
'
Fam.
epistles (cf.
Sen. XV. 7 [7 January 1374
Page
Luigi Marsili
194.
had studied
outspoken
fluenced
some
critic of
of his Italian
2548
make
it
xvi. 2).
?]
was a Florentine and an Augustinian
at the University of Paris.
the Church.
by Petrarch.
passages which
in the habit of writing letters of business, possibly
He was
friar.
a classical scholar
His philosophical opinions were
He
and an
much
in-
After Petrarch's death he wrote a commentary on
poems.
Petrarch here presents him with a manuscript

S
NOTES
258
which he had received when in Paris
of St. Augustine's Confessionsy
in 1333
from Dionigi da Borgo San Sepolcro, also an Augustinian. This manuscript

is referred to on the occasion of the ascent of Mount Ventoux {Fam. iv. i).
In Sen. xv. 6 Petrarch urges him to write against the Averrhoists. For
an account
tile,
La
of Luigi see Salutati, Epistolario, vol.
Filosofia, in
Line
Storia dei generi
when he
This happened
16.
Fam.
to Naples.
Cf.
Page
This
is
pp. 243, 244, and G. Gen-
from Nice in 1343 on
his
journey
v. 3.
Sen. xvi.
194.
sailed
i,
pp. 197-200.
lett.',
[27 April or 28
March 1374]
who
the only letter to Luca da Penna (in the Abruzzi),
was not personally known
He was
to Petrarch.
a lecturer in law at the
University of Naples in the time of King Robert.
He had
written to
Petrarch on behalf of the Pope, Gregory XI, asking for information about
This letter gives a good account of Petrarch*8
manuscripts of Cicero.
enthusiasm for Cicero, and contains several details about his
life
not
otherwise known.
Line
In
13.
Fam.
xxiii. 14, to
John, Bishop of Olmiitz, also Petrarch
discusses the use of the singular tu in addressing one person.
generally believed in the Middle Ages that the

plural
first
che prima
eager to
in addressing Julius Caesar.
Roma
make
sofferie
Cf.
It
Romans had introduced
Dante, Par. xvi. 10
Dal
**
was
the
voi
"
made Petrarch all the more

But Petrarch was not consistent and someVar. 10 and 18, and cf. Voigt, Die Briefsamm-
This fact probably
'.
the correction.
times uses the plural.
(See
lungen P.^s, p. 44.)

33.
We know
that Petrarch had a manuscript of Cicero's Letters to
Atticus, which he discovered at Verona in 1345.
Pope a copy
(Cf.
O. Zenatti, Dante
46-7.
knew
of this manuscript, or
e Firenze, p.
69.
known
septennium
Romulus
as
at the
His
The Aesop
widely used in schools in the Middle Ages.
paraphrase
sent the
299 note.)
Prosperus, a pupil of St. Augustine.
St.
He may have
that a copy had been sent.
Chronicon
referred to
'
was
is
the
'.
Universities
of Montpellier
and
Bologna,
1319-26.
80.
Now known
rhetoric
87.
may
as the
De Inventione. But
be included in
secundum
others of Cicero's works on
this description.
Fracassetti
thinks
Petrarch was in his twenty-sixth year
this is
(in 1330)
a mistake for sextum,
as
when he was introduced by
Giacomo to his family. But Petrarch may be thinking of his first introduction
to Giacomo soon after his return from Bologna in his twenty-second year.
the journey to Lombez in 1330. (See Fam. i. 4.)
109. in Vasconiam
this expression fixes the date of the present
115. quadragesimus annus
letter as 1 374. That date is supported by a reference to the death of Giacomo,
:
NOTES
259
here omltted, which occurred in September 1341
Petrarch says
it is
now
the thirty-third year since that event.
Quoted also in Fam. ii. 13.

Homer, which he received from Sigerus in
Petrarch does not seem to be quite accurate
120.
Sallust, Bell. lug., ch. 19.
133.
i.
Fam.
{See
1354.
here
the manuscript of
e.
xvni.
at least, there
2.)
no reason to suppose he asked Sigerus to send the
is
manuscript of Cicero rather than Greek manuscripts.
mea ope
et
impensa
see Sen.
not seem to be quite truthful.
own
at his
He is
expense.
iii.
note to
6,
1.
Again Petrarch does
57.
was
All Petrarch did
have a copy made
to
evidently trying to impress his correspondent.
135.
Virg. Geo.i. 145.
136.
Petrarch bought a manuscript of
De
Augustine's
St.
Civitate
as early as 1325, according to a marginal note on that manuscript.
P. de Nolhac, P. d Bologne
F.
pp. 87-93.
au temps d'Azzo
LoParcoin the
thinks the date should be 1335.
Fam.
December
u. 9, dated
Nondum
much more,
139-40.
Fathers
Nolhac, P.
144-7.
et
Petrarch
sane sanctorum
in later
V humanisme, 1907, tom.

i.
153.
it
ii,
Lombardia ',
1906, pp. 35-42,
De
Civitate in
life
Petrarch studled the
(Cf.
Fam.
xxii. 10
and de
p. 190.)
112; and 125 for the account of Seneca.
Fam.
On
xviii. 12, note.
This visit to Liege must have been in 1333, though Petrarch here
his twenty-fifth year.
It Is generally agreed that he made
was in
only one journey to Belgium, and that in 1333.
On
P. e la
quotes the
first
especially while at Milan.
Quint. Inst. x.
'
lett. ital.',
1336.)
Petrarch's manuscript of Quintilian see
says
Visconti, in
Giorn. stor. d.
Dei
(See
Cf. the
note to
Fam. m/n.
that occasion he found a copy of Cicero's Pro Archia, to which he here
refers.
163.
He sent
a copy of this to Lapo da Castiglionchio {Var. 45).
iii. 4 and viii. 7.

Aug. De Trinitaie, xlv. 9. The DeLaude Phil.
Aug. ConfessionSj
173-4.
Both
Hortensius.
this treatise
is
now known
and the De Consolatione are
still
as
amongst
the lost works.

182.
Neapoli
193.
The
i.
e.
the visit of 1343.
letter referred to is
one of the
earliest,
2, to
Raimondo
work De
Gloria has
Fam.
i.
Soranzo.
202-5.
This statement that Petrarch
knew
been generally accepted, but P. de Nolhac (P.

tom.
i,
p.
the lost
et
F humanisme, Parls, 1907,
260 seq.) throws conslderable doubt on
Petrarch had an
unnamed work on
finding that Cicero
had written a book
that he had once possessed

of a part of
It.
the Academics.
de Nolhac bears on this
it.
He
suggests that
the subject of Glory, and in later years,

called
Cf. the story
The whole
letter.
S
De
Gloria, persuaded himself
Petrarch has himself related
of the
chapter on Clcero in
NOTES
26o
As to Varro, de Nolhac
portion of his works
In
212.
his omnibtis
i.
to us.
magister
The De
came from Raimondo Soranzo.
in all the works of Cicero he had.
e.
Gloria did not belong to his father, but

221.
Convenevole da Prato, schoolmaster at Carpentras, where
Petrarch was at school
Fam.
See
13 19.
till
v.
Horace, Ars Poet. 304, 305.

Niccolo da Prato, Bishop of Ostia.
224.
230.
knew only that
of the opinion that Petrarch
is
known
i,
note,
He was
1.
24.
sent
by the Pope
to
negotiate between the Blacks and the Whites at Florence in 1304 (Villani,
One
viii. 69).
241.
tom.
i,
is
He
addressed to him.
was suggested by Nolhac, P.
et
died in 1321.
Vhumanisme, 1907
p. 261.
Maias
275.
On
of Dante's letters
[sublevaveraTri]
the Colbert MS. at Paris reads Aprilis.
Petrarch's library, in addition to P. de Nolhac quoted above, see
R. Sabbadini, // primo nucleo della
bibl.
R. Istituto Lombardo, vol. xxxix, 1906,
del P., in
fasc. 6, pp.
Rendiconti
of the
369-88.
Sen. xvi. 7 [28 April 1373]
Page 202. Nothing is known of this granmiarian of Piacenza, except that

his name was probably Donnino, and not Janino.
He can hardly be the
same man
as
Donnino
of
Parma, a friend
There
Boccace^ pp. 417-20.)
is
of Boccaccio.
(See Hauvette,
one other letter to him on a simiiar theme,
Sen. xvi. 6, in which Petrarch gives an account of the encouragement he
had himself received
in his studies as a
youth from one Giovanni da
Firenze.
The story here related of the old man of Perugia refers to Petrarch's
Naples and Rome for his coronation in 1341. One of the early lives
of Petrarch(by Lelio de' Leli)says this old man was Stramazzo da Perugia,
who wrote a sonnet to Petrarch. But Petrarch's reply, Rime xxiv, was
written some years before 1341, so that this identification seems impossible.
visit to
Line
13.
Peter of Poitiers
is
Pierre
le
Bercheur, the
him, Fam.
first
French translator
King
and drawing a contrast between military science in ancient
Rome and in modern times.
Azzo da Correggio. Cf. Fam. iv. 9.
72. urbis illius dominus
of Livy.
John
There are two
letters to
xxii. 13, 14, relating to
of France,
Sen. xvii. 3 [i373]
Page 205. After a frlendship

we find that Petrarch (if he
of the Decameron.
We
of
more than twenty years with Boccaccio,
is
truthful here) has only just read parts
can only compare his slighting references to his
own
vernacular poems and his somewhat patronizing attitude towards Dante.
NOTES
261
This letter forms a preface to Petrarch's translation of the story of

Griselda.
From
Sen. xvii.
it
appears that the translation and presumably
the preface were written before the 28th April 1373, the date of Sen. xvii. 2.
(Cf.
Zardo, // P. e
Carraresi, p. 206 seq., for thc dates of the last letters
to Boccaccio.)
It is well
He
knownthat Chaucer attributes the story of Griselda to Petrarch.

met Petrarch at Padua in 1373, and heard this story directly
possibly
from him.
In the prologue to the Clerk's Tale the Clerk says

I
wol
yow
telle
a tale which that
Lerned at Padowe of Ji^prthy clerk ...
Franceys Petrark.
The autobiographical value of this has been doubted, because it was believed
that Petrarch was at Arqua at the time of Chaucer's visit to Italy. But
from the letters it is clear that Petrarch was in Padua from November 1372
to September 1373. Cf. the chapter on Chaucer and Petrarch in C. Segre,
Studi petrarcbescbi, pp. 257-79.
Lines 49-50. Hor. Ars Poet. 133-4.
61.
Sallust, Bell. lug., ch. 17.
S3
WORKS REFERRED TO
PREFACE AND NOTES
LIST OF
Storia
AfF6, J.
Annoni, A.
Parma, 1795
di
P. in
//
villa, in
p. 214.
Lombardia
P. e la
'
THE
IN
',
Milan, 1904
p. 240.
Bucolicum Carmen, &c., Padua, 1906; p. 222.

Baldelli, G. B. Del P. e delle sue opere, Florence, 1797 ; p. 220.
Avena, A.
//
Bartoli, A.
Storia della letteratura italiana, 1884;
La
Bellemo, V.
Veneto
vita
191 2, tom. xxiii, pt.
',
Le
Benetti-Brunelli, V.
Parma
origini italiane della scuola umanistica, Milan, 1919
liberata dal giogo di
(Dispensa cix of the

Berliere,
Mastino
della Scala,
Scelta di curiosita letterarie
// codice B. del
Dec, 1922
De Vulgari
')
Bologna, 1870
p. 214.
Eloquentia
',
in
1905
La
'
p. 223.
Bibliofilia
',
p. 211.
Rinaldo Cavalchini^ in
Biadego, G.
232, 234, 246 {bis), 250.
{bis)j
Un Ami de P., Louis Sanctus de Beeringen, Rome,
U.
Bertalot, L.
Nuov. Arch.
p. 246.
2.;
pp. 218, 222, 224, 225, 226, 227, 228
Berlan, F.
p. 231.
di Benintendi de' Ravagnani, in
Atti
of the
'
Istituto
Veneto
',
Iviii
p. 229.
Blasiis,
Racconti di storia napoletana, Naples, 1908
G. de.
De
Boccaccio.
genealogiis
Decameron
P.
//
voL
1905
vi,
Brizzolara, G.
Tommaso da Messina,
Le sine
titulo del P., in
1903, 1905 ; p. 230.

Caggese, R. Roberto d' Angib
Carlyle, R.
'
Archivio storico Messinese
Studi storici
W. and
J.
A.
dello
'
',
isuoitempi, vol.
Opere, Bologna, 1893, vol.
Ancora
in
Studi storici
',
viii
',
vol. iv, 1895
vols. viii, xii,
i,
and
p. 220.
xiv, 1899,
Florence, 1922, &c.
p. 215.
p. 242.
History oj Mediaeval Political Ibeory, Edin-
burgh, 1903, &c. ; p. 251.

Cesareo, G. A. Dante e il P. in the
Cian, V.
pp. 215, 217.
p. 210.
// P. e Cola di Rienzo, in
Carducci, G.
pp. 247, 250.
pp. 223, 260.
Borghesi, G.
deorum gentilium
'
Giornale Dantesco
Spirto gentil
Accad. delle scienze di Torino
',
'
', i,
1894, p. 242.
di Messer F. P., in
vol. xxviii, 1893
'
Atti della R^
p. 231.
Nugellae vulgares, Perugia, 1904; p. 256.

F, P, e le sue relazioni colla corte avignonese al tempo di Clemt
CipoUa, C.
VI, Turin, 1909
pp. 214, 218, 230.
LIST OF WORKS
'
Archivio Veneto
1874 ; p. 242.
Sui motivi del ritorno di F. P. in Italia nel 1347, in
CipoUa, F. Dante
vii,
',
1906
lett. ital.', xlvii,
Dante, in
letterario di
Quale opinione P. avesse del valore
Cipolla, C.
263
e P., in
Giorn. stor. d.
p. 230.
Atti
of the
'
Istituto Veneto', ser. vii, vol. viiif
'
p. 242.
Un ami de
Cochin, H.
La
P., Paris, 1892
pp. 232, 234.
Chronologie du Canzoniere, 1898
p. 225.
Le Frere de P., Paris, 1903 pp. 225, 234.

Le Texte des Epist. derebusfam., in P. e la Lombardia
;
',
Milan, 1904
pp. 212, 222.
Comparetti, D.
Virgilio nel
Le
Corazzini, F.
lettere
P., in
'
Medio Evo^ Florence, 1896; pp. 245,
256.
di Messer Giovanni Boccaccio, Florence, 1877
pp. 227, 234.
La madre del
Archivio storico italiano
Africa^ Padua, 1874;
Corradini, F.
ser. 5,
',
tom. ix
p. 253.
p. 229.
F. P. and the Revolution of Cola di RienzOy Chicago, 191 3
Cosenza, M. E.
p. 230.
Barbato di Sulmona^ in
Faraglia, N.
1889; p. 213.
Faucon, M. Note sur
cheologie et
la detention
d'histoire
'
Arch. stor.
ital.',
de Rienzi d Avignon, in
iii,
Melanges d'ar-
Rome
:6cole franâise de
tom.
ser.. 5,
',
vii,
1887;
p. 231.
Zanobi da Strada
Forcellini, F.
Archiv. stor. Nap.', 1912
'
Foresti,
A.^^r-4a
Giorn. stor. d.
e la
sua venuta nella Corte di Napolij in
p. 232.
lett. ital.',
Ixxiv, 1919
L' etd di Dante e di Ser Petracco,\n

Fracassetti, G.
F. P.con gli atnici fiorentini/m
storia del carteggio di
'
p. 227.
Marzocco
Lettere di F. P., Florence, 1863, &c.
',
Dec. 18, 1912
p. 242.
pp. iv, 210, 215, 219,
222, 227, 228, 236, 237, 248, 258.

Galli,
Le
E.
vol.
iii,
Gentile, G.
P. nel Milanese, in
ville del
1905
La
Archiv. stor. lombardo
pp. 236, 240.

filosqfta, in * Storia dei generi letterari
',
ser. 4,
*,
Milan, [1914]
pp. 219, 236, 258.

Giani, G. Ser Convenevole da Prato^ Prato, 1913 ; p. 215.
Giulini, G. Memorie spettanti alla storia . . . di Milano^ 1854, &c.
pp. 216,
235 238, 239.
Gregorovius, F.
History of
Rome
in the Middle AgeSy
London, 1900, &c.
pp. 210, 215, 216.
Hallam, H.
1869
Fiew of
p. 210.
tbe State of
Europe during
the
Middle Ages, London,
.;
LIST OF WORKS
264
Hauvette, H.
Boccacey Paris, 1914; pp. 226, 241, 242, 244, 246, 248, 249,
260.
Venice in the Thirteentb and Fourteenth Centuries, London,
Hodgson, F. C.
1910; pp. 227, 237, 248, 252, 255.

Hortis, A. Le * additiones del De remediis fortuitorum
*
'
'
Archeografo Triestino
Scritti inediti di
1879, tom. vi
',
F. P., Trieste, 1874
di Seneca, &c., in
'
p. 230.
pp, 213, 227, 234, 239.
Jobannes de Conversano und Johannes Malpaghini, Greifswald,
Klette, Th.
1888;
p. 255.
und
Petrarca's Leben
Koerting, G.
Kraus, F. X.
JVerke, Leipzig, 1878
F. P. in seinem Briejwechsel, in
p. 210.
Essays
',
Berlin,
1896;
p. V.
La battaglia di Portolongo, Venice, 1894 ; p. 239.

Filippo Calendario, Venice, 1894; p. 237.
Marin Faliero avanti il Dogado, in Nuovo Arch. Veneto
Lazzarini, V.
1893
MarinFaliero:
pp. 238, 239
La
',
tom.
v,
p. 239.
la congiura, in
Nuovo Arch. Veneto
seconda ambasceria di F. P. a Venezia, in
Florence, 1907
Linaker, A.
//
xiii,
1897;
Miscellanea Mazzoni
',
pp. 255, 256.
P. a Roma, Florence, 1904
A chi e indirizzata la canzone
Lisoni, A.
tom.
',
{bis).
p. 209.
aspettata in ciH
'
Parma, 1895
p. 215.
Piero di Dante e
Livi, G.
Biblioteche
Lo Parco,
xviii,
',
Errori
F.
P..allo studio di Bologna^ in
il
1907
'
Rivista delle
p. 253.
nella biografia del P., in
Giorn. stor. d.
lett. ital.',
xlviii,
La
1906; pp. 207, 259.

leggenda della morte del P., in
Rivista bibliogr. d.
lett. ital.',
xvi
P. 255-
P.
//
P.
Barlaam, Reggio di Calabria, 1905 ; p. 236.

e Giac. Colonna a Tolosa, in * Mem. d. Accad. di archeologia
in Napoli
',
1911
P. nel CasentinOy in
Rivista d' Italia
'
',
April 1906
Pietro di CernitOy maestro di diritto del P., in

lii,
1908
p. 207.
'
p. 252.
Giorn. stor. d.
lett. ital.'t
p. 253.
V ultima Thule nelV
intuizione
di F. P., in
Rivista geogr.
ital.',
1911; p. 2lf.
// viaggio di
Torraca
Mabille, P.
Magrini, D.
',
P.
F. P.
ad extrema terrarum
Naples, 1912
et
',
in
Studi dedicati a F.
'
p. 210.
Vempereur Charles /F, Angers, 1890
Le epiuole metricbe
di F. P.,
Rocca
S.
pp. 216, 229.
Casciano, 1907
p. 222.
WORKS
LIST OF
Barbato di Sulmona ed
Mascetta Caracci, L.
the
Rassegna Abruzzese
'
di storia
',
suoi amici^ Barrili e P., in
1898
ii,
265
p. 214.
Lanciano, 1895 ; p. 208.

Dedalo' petrarchesco, Lanciano, 1910
// Canzoniere di F. P.,
Dante
e il
pp. 221, 242, 243,
246, 252, 255, 256.

Sulle pretese rime prepostere del P., in
Zeitschrift fur romanische
Philologie', xxxi, 1907; p. 256.
Difesa di F. P., Venice, 1897
Melodia, G.
Monti, A.
//
Roma
p. 242.
nelV anno I^yj, in
Propugnatore
1876
Della ispirazione Dantesca nelle rime di F. P., Urbino, 1894
P. visita
',
ix,
p. 209.
Moschetti, A.
p. 242.
La
Miintz, E.
1902
casa del P. a Valchiusa, in
Nuova Antologia
'
Rerum
Muratori, L. A.
Italicarum Scriptores, 1723 &c.
Nolhac, P. de. P. d Bologne au temps dÂzzo Visconti, in

Milan, 1904
P.
et
',
vol.
100,
p. 222.
p. 228.
Lombardia
P. e la
',
pp. 207, 259.
1'humanisme, Paris, 1907
{bis),
pp. 208, 211, 217, 223, 236, 237
240, 244 (bis), 247 [bis), 248, 250, 256, 259 (bis).
Donato
Novati, F.
1890, ser. 5,
Albanzani
degli
tom. vi
alla corte Estense, in
La
//
(4),
ital.',
Rome,
1891, &c.
pp. 229, 237,
258.
giovinezza di Coluccio Salutati, Turin, 1888
P.
Arch. stor.
p. 254.
Epistolario di Coluccio Salutati,
254
e i Visconti, in
P. e la
Lombardia
',
p. 254.
Milan, 1904
pp. 21
1,
223,
228, 234, 240, 249, 254, 256.

Orsi, P.
Signorie e principati, in
pp. 210, 227, 229, 230, 238
Palm, K.
1873
Storia politica d'Italia
Milan [1904]
Jahren Karls IV., Gottingen,
p. 228.
gid di F. P., in
Renier, R.
',
249, 250, 252, 253.
Italienische Ereignisse in den ersten
Pius XI, Pope [A. Ratti].
Riva, G.
{bis),
Liriche
Una villa
Dec. 1922
Ancora
P. e la
'
del celebre cod. ms. delle opere di Virgilio
Lombardia
*,
Milan, 1904
pp. 208, 223.
di Fazio degli Uberti, Florence, 1883
sconosciuta del P. a Pagazzano, in
p. 232.
Arch. stor. lombardo
',
p. 241.
Rodocanachi, E.
Cola di Rienzo, Paris, 1888
p. 230.
P. a Milano, Milan, 1874; p. 240.

Ronchini, A. La dimora del P. in Parma, in * Atti della Deputazione di
Romussi, C.
Storia
Patria
per
le
Province Moden.
Parm.',
vol.
vii,
1874;
p. 214.
Rossetti, D.
F. Petrarchae Poemata minora, Milan, 1829-34
p. 222.
WORKS
LIST OF
266
// Codice
Rossi, V.
Lincei
Latino 8568, &c., in
1920, vol. xvi, fasc. 5
',
F. P. a Pavia^ Pavia, 1904

// Quattrocento, in
La
Sabbadini, R.
Classica
//
xxii, 1915, fasc. 2, 3
',
',
Accademia
dei
p. 242.
Bollettino di Filologia
'
p. 219.
della biblioteca del P., in
Lombardo
Milan, 1898
',
del P. e Terenzio, in
'
of the
'
p. 249.
Storia Lett. d' Italia
Philologia
'
primo nucleo
Istituto
Le
'
Memorie
'
pp. 212, 234, 249.
voL xxxix, 1906,
Rendiconti
fasc. 6
of the
'
'
R.
p. 260.
scoperte dei codici latini e greci ne' secoli xiv e
ocv,
Florence, 1905
p. 214.
Le
Nuove
scoperte, &c.
ricerche, Florence, 19 14;
Memoires pour
Sade, J. F. A. de.
p. 212.
de F. P., Amsterdam, 1764-7
la vie
P-22I.
Scarano, N.
invidia del P., in
Giorn. stor. d.
xxix, 1897
lett. ital.',
p. 242.
La
Segre, C.
patria poetica di F. P., in
Nuova Antologia
',
vol.
112,
1904; p. 253.
Studi petrarcheschiy Florence, 1903
La figlia
Serena, A.
sapere
il
pp. 209, 210, 225, 245, 261.
Rome, 1904
Uingegno,
Siragusa, G. B.
1891
del P.,
p. 247.
Palermo,
di Roberto d'Angidy
p. 215.
Vita F. Petrarchae, in Basle edition of theWorks, 1581
Squarciafico, G.
p. 240.
La fede
Steiner, C.
nelV impero
del
P. in the
1906; pp. 218, 228.

Tanfani, L. N. Acciaiuoli, Florence, 1863
Su
Torraca, F.
di archeol. di
Torre, A.
canzone
la
Napoli
La
della.
'
',
Italia
vi,
mia
1918
'
Giornale Dantesco
',
xiv,
p. 233.
di F. P., in
Atti
'
of the
Accad;
p. 218.
giovinezza del Boccaccioy
Citta
di
Castello,
1905
p. 212.
// Boccaccio e Vinvio della
Traversari, G.
Dantesco
Per V
',
xiii,
1905
Commedia
al P., in the
Vatasso, M.
Del P.
Giornale
p. 241.
autenticitd delV epistola del Boccaccio a F. Nellif in
d. lett. ital.', xlvi, 1905
Giorn. stor.
p. 245.
e di alcuni suoi amici, in
Studi e testi
',
Rome, 1904
pp. 213, 247.
Verme,
dal.
F. P.
Luchino dal Verme, Rome, 1892
Villani, F.
Vite degli
Villani, G.
Croniche
M.
Croniche
-,
Villani,
Voigt, G.
uomini
illustri fiorentini
pp. 248, 252.
p. 213.
pp. 212, 217, 253, 260.
pp. 223, 238 {ter), 253.

Die Briefsammlungen P.'s, in Abhandlungen der
;
'
hist.
Ciasse
LIST OF
WORKS
der Bayr. Akad. der Wissenschaften
voi. xvi,
',
267
Abt.
3,
1883
pp. v,
241, 245, 246, 258.
Preoccupations de P., in the
Wulff, F.
Afd.
Bd.
I,
Zardo, A.
P.
',
IV
p. 244.
F. P. a Udine nel 1368, Udine, 1904 ; p. 243.

Di un errore tradizionale intorno alla morte di F. P., in Arch.
Carlo
stor. ital.',
//
Acta Universitatis Lundensis
1906; pp. 243, 248.

Vergilio nel Rinascitnento, Bologna, 1921
Zabughin, V.
Zanutto, L.
'
2, nr. 4,
1909
p. 256.
e i Carraresi, Milan,
Zenatti, O.
Zumbini, B.
Dante
e Firenze,
1887
pp. 224, 226, 256, 260.
Florence, 1902
Studi sul P., Florence, 1895
pp. 247, 248, 258.
p. 228.
INDEX
Acciaiuoli, Niccolo, notes, p. 232, 233
1.85-6,p. 237, 237 1. 28-9, p. 245, 246.
Accursio,
Mainardo (Simplicianus),
p. vii,
55-7
notes, p. 221, 222, 223
Aquileia, p. 109 ; notes, p. 238

Araris, see Saone.
1.17.
Aegean Sea,
1.
p. 159.
1..5378-
Agrippina Colonia, see Cologne.

Aigues Mortes, p. 17 ; notes, 212
1.
119-20.
i.
Albanzani, Donato degli, p. 130, 158,

181 ; notes, p. 249 1. 72, p. 250 1. 6,
254
10, p.
1-
59, 255.
Albenga, p. 94.
Albornoz, Egidio, Cardinal, p. viii
notes, p. 235, 238 1. 18, 243.
Alexandria, p. 171.
Alghero ; notes, p. 227, 239 1. 28-9.
Arno, p. 175.
Arqua, p. viii, 188, 190, 194, 195, 202
notes, p. 223 1. 98, p. 255, 256, 261.
;
Arrigo da Custoza, p.
Savoy, notes,
Hungary,
notes, p. 215
l.
8,
p.
vii,
216, p. 217
p. 80, 172.
44, 46, 55, 61, 70, 76,

154, 156, 162, 165-9,
176, 203 ; notes, p.
1. 60-6, p. 210, 212,
Orso
dell',
p.
9,
21
notes, p. 209-10, 214.
Annea,
78, 90, 92, 94,

172, 173, 175,
207, 208, 209

212 1. 106-7,
27, p. 218, 219,
214, 216 1.
221 {his), 223, 224 {his),
1. 34, p. 230, 231 {his), 232, 233
1. 85-6, p. 233, 235, 236, 238 1. 15,
240 \. 12, p. 241, 243, 245, 249, 250,
213
220
227
46,
89, p. 220, 233.
Anguillara,
p. 59.
Annibaldi, Paolo, notes, p. 231.

Antonio de' Beccari, notes, p. 255 1. 52.
251
{his),
{bis),
1.
193, p. 252
1.
43-4, p. 253
84.
Apennines, p. 56, 58, 107, 116, 155,

166, 204.
Apuleius, p. 104.
Aquae, see Aix-la-Chapeile.
notes,
AureUus, Marcus, notes, p. 249 1. 43-4.

Ausonia, see Italy.
notes,
Ausonius, quoted, p. 191 ;
p. 236 1. 68.
Avignon, p. vi, vii, viii, 3, 6, 21, 27,
33
1.
p. 244.
Anagni, p. 21.
Anaxagoras, p. 60.
of
133
Athens, p. 74, 83, 92.

Athesis, see Adige.
Athos, Mount, p. 16.
Aubert, Stephen, see Innocent VI,
Pope.
Augusta, daughter of the Emperor
Augustus, p. 2 ; notes, p. 207 1. 53-8.
Augustine, Saint, p. 4, 17, 104, 199 ;
notes, p. 209 1. 22-3, 1. 15, p. 246,
257, 259 1. 136 ; quoted, p. 17, 163,
p. 251-2.
Andrew,
42,
172.
163.
of
1.
Augustus, the Emperor, p. 2 ; notes,

p. 207 1. 53-8.
Aulus Gellius, notes, p. 252 ; quoted,
Alps, p. 16, 59, 74, 97, 102, 107, 108,

129, 154, 155, 165, 166, 178.
Ambrose, Saint, p. 97, 104, 113, 130;
notes, p. 244 1. 19 ; quoted, p. 142,
Amedeus VI, Count
p. 211
39; notes,
p. 219 ; quoted, p. 12, 50.

Arles, p. 173.
Aemilia, see Romagna.

Aesop, p. 196 ; notes, p. 258 1. 46.
Aghinolfi, Giovanni, p. 67 ; notes, p.
226, 227 1. 16.
Agnes, Saint, p. 169.
Agrippa, Marcus, p. 2 ; notes, p. 207
Aix-la-Chapelle, p.
vi.
Aristotle, p.
13.
22.
Ardennes, p. 3 ; notes, p. 208 1. 76.

Aretius, Johannes, see Aghinolfi.
Arezzo, p.
Adige, p. 169 ; notes, p. 252

Adriatic Sea, p. 130, 159.
1.
Babylon, p. 27.
'
Babylon
',
see
Baiae, p. 1^44.
Avignon.
1.
23,
INDEX
Balearic Islands, p. 173.
Barbato
di
Sulmona,
p. vi, viii, 21, 25,
34, 42, 58, 76, 87,

p. 213, 215, 220, 229
Roberto
Bardi,
de',
200;
notes,
18
notes,
Barlaam, Bishop of Gerace,

182
1.9.
Basle, p.
1. 226.
179;
notes,
103,
p.
239,
253
153-
Benedictus, p. 147.
Benintendi de' Ravagnani, p.
145
notes, p. 246.
Bergamo, p. 118, 119 ; notes, p. 241.
notes,
Besozzi, Paganino, p. 54 ;
p. 223 1. 52.
Bibie, quoted
{bis),
116, 155.
Ecclesiastes, p. 130.
Isaiah, p. 36.
LamentaUons, p. 163.
Ecclesiasticus, p. 1 1 1
Black Sea, p. 169.

Boccaccio, Giovanni, p.
vii, viii, 58,

64, 69, 120, 124, 130, 141, 147, 154,
170, 205, 206; notes, p. 212, 215,
220, 223, 224 1. 27, p. 224, 225, 226,
23, p. 234, 240-1, 241-2,

243 1. 40, 76, p. 244, 244 1. 8, p. 245,
245 1. 75, p. 246, 247, 248 1. 57,
227, 229
p. 249,
1.
249
1.
45,
"9,
P- 250, 252,
253 1- 235, p. 260 (ftw).

Bog, River, see Hypanes.
Bohemia, notes, p. 228.
Bologna, p. vi, 16, 36, 109, 161, 174,
175, 178, 197 ; notes, p. 207, 210,
212 1. 106-7, p. 221, 224, 229, 235,
238 1. 13, 18, p. 243, 248, 251 1. 48,
p. 253 1. 70-3, p. 258 1. 69.
Bolsena, p. 65, 164.
Boniface VIII, Pope, notes,' p. 215
1.
notes,
Francesco
1.
da,
147
p.
28.
Burgundians, p. 172.
Bussolari, Jacopo, notes, p. 249.
see Constantinople.
notes, p. 259
Benaco, p. 164.
Benedict XII, Pope, p. vi, 139, 164
notes, p. 209 l. 60-6, p. 251 1. 18.
Kings, p. 142.
Psalms, p. 63, 64
Bruni, Francesco, p. 179, 181, 192

notes, p. 245 1. 75, p. 254, 255, 257.
Bruno Casini, notes, p. 227 1. 72.
Byzantium,
Belgium, p. 59, 199;

1-
p.
notes, p. 236, 255 1. 33.

Giovanni, p. 21 ; notes, p. 214
10
p. 89.
Brossano,
notes, p. 247
p. 213.
Barrili,
Britannia, see England.

Britannicus Oceanus, p.
p. 210.
Bromio,
23.
1.
p.
269
17, p. 219.
Bosone da Gubbio, notes,
p. 231.
Bosphorus, p. 159.
Brabant, p. 59, 177.
Bretigny, Peace of, p. vii ; notes
p. 248 1. 104-5, P- 2 "^3 1- ^^5'
Cabannis, Roberto de', notes, p. 217

1. 89-90.
Cabassoles, Philippe de, Bishop of
"
Cavaillon, p. viii, 28, 156, 160, 186,

192 ; notes, p. 217 1. 67, p. 233 {bis),
249 1. 78, 119, p. 251 1. 5, p. 255.

Caesar, JuUus, quoted, p. 29.
Calabria, p. 182.
Caloria, Tommaso, da Messina, p. 10,
58 ; notes, p. 210, 21 1, 212, 223
1. 20-1.
Campania, p. 59, 107.

Campinia (Campigne),
p. 59.
Capra, Enrico,p. 119 ; notes, p. 241.

Capranica, p. 7, 9 ; notes, p. 209.
Capua, p. 28, 42.
Carbonaria, p. 33.
Carpentras, p. vi, 172, 173, 175 ; notes,
p. 235, 252 1. 43-4, 253 1. 30, 255
1.
52.
Carpi, p. 63 ; notes, p. 225.

Carrara, Francesco da, p. viii
notes,
p. 226, 243, 246-7,
254 1. 49, 255.

Carrara, Francesco Novello da, notes,
P- 255Carrara, Giacomo II, da, p. vii, 67, 68 ;
notes, p. 226.
Carthage, p. 9, 19.
Cassiodorus, notes, p. 248 1. 47.
CastigUonchio, Lapo da, p. 105 ; notes,
p. 220, 227 1. 72, p. 236-7, 244 1. 63,
p. 259 1. 153.
Castile, notes, p. 251
1.
193.
Castruccio Castracani, notes, p. 212.

Casulae (Casotte), p. 94.
Catullus, notes, p. 217 1. 63 ; ? quoted,
p. 31 1. 63.
Cavaillon, Bishop of, see Cabassoles.
Cavalchini, see Rinaldo.
Cecilia, Saint, p. 169.
Celso, Lorenzo, Doge of Venice, p. 150
notes, p 247 1. 22, p. 248 1. 56.
INDEX
270
Censorinus, notes, p. 252.

Ceylon, p. 74.
Charles IV, the Emperor, p. vii, 74,
107, 112, 128, 129, 130, 179 ; notes,
p. 228-9, 231, 232, 237, 239, 240
1. 20, p. 241, 243, 251 1. 19, p. 253
1-
155-
Charles, of Durazzo, notes, p. 233.

Charles Martel, notes, p. 215, 220.
Chaucer, notes, p. 260-1.
Cicero, p. 39, 89, 104, 105-7, "8, 126,
127, 134-6, 195-202; notes, p. 2X1
42, p. 237, 243 1. 90, p. 244, 245,
246, 258, 258 l. S3, 133, p. 259 1. 153,
173-4, 202-5 ; quoted, p. i, 4, 37,
59, 77 85, 106, 117, 122, 142, 182,
190.
1.
Cimine, p. 7.
Cisalpine Gaul, see Lombardy.
Clausa Vallis, see Vaucluse.
Clement V, Pope, notes, p. 217, 253
1. 23-4.
Clement VI, Pope, p. vi, vii, 37, 139 ;
notes, p. 211, 218, 219, 225, 230, 231
1. 18, 233, 251 1. 18.
Cologne, p. I, 3 ; notes, p. 207 1. 53,
p. 208 1. 59, 66, 69.
Colonna, Family of, p. vi, vii ; notes,
p. 210 1. 24-7, p. 221, 230.
Colonna, Agapito, notes, p. 210.
Colonna, Agnese, p. 9.
Colonna, Giacomo, Bishop of Lombez,
p. vi, 4, 9, 19, 22, 197, 198 ; notes,
p. 207, 208 1. 91, 208, 209 1. 22-3,
p. 212 1. loi, p. 213,215, 215 1. 24, p.
216 1. 27, p. 221, 221 1. 43, p. 223,
258 1. 87, 115.
Colonna, Giovanni, Cardinal, p. vi,
,
vii, I, 7, 9, 18, 21, 22, 26, 29, 33,
48,
164, 198 ; notes, p. 207, 208, 209,
210, 211, 213, 214, 216, 221 {bis),
222 1. 23, p. 223, 232 1. 73, p. 245
1. 47, p. 251 1. 141.
Colonna, Giovanni, da San Vito, p. 38
Colonna, Stefanuccio, notes, p.
208 1. 69, p. 209 1. 9.

Constantinople, p, 148, 159, 170, 182
Colonna,
Giovanni,
the
Younger,
notes, p. 221.
Colonna, Sciarra, notes, p. 208 1. 91,
p. 210.
Colonna, Stefano, the Elder, p. 46,
198; notes, p. 207, 208, 209, 210,
215
1.
17,
p.
216
1.
22,
p.
221,
231.
Colonna, Stefano, the Younger, p. 9

notes, p. 2IO 1. 22, p. 221, 231.
notes, p. 208 1. 69, p. 247, 250.

Conti, Ildebrando de', see Ildebrando.
Convenevole da Prato, p.
notes, p. 215
p. 260 1. 221.
1.
24, p.
vi,
253
201
1.
30,
Correggio, Azzo da, p. 21 ;

notes,
p. 214, 218, 227, 247, 260 1. 73.
Correggio, Guido da, notes, p. 214.
Crecy, p. vii ; notes, p. 229 1. 56.
Cremona, p. 102.
Crete, p. viii, 149, 150 ; notes, p. 248.
Cristiano, Luca, p. 49, 55-7, 59
notes, p. 221, 222, 223 1. 17, p. 224
1.
67-8, p. 255
1.
59.
Damascus, p. 72.
Dandolo, Andrea,
p. vii, 71, 109
32, p. 239 1.
247 1. 22.
Danisolus, p. 147.
1.
Dante
251
Doge of Venice,
notes, p. 227, 228
35, 49, p. 241, 246,
Alighieri,
1.
p.
70, p. 215
1.
230.
120-4
notes,
241-2,
71, 118-20, 134, p. 258 1. 13,
p. 209
1.
p. 260
Danube,
1.
17, p.
p. 42, 43.
David, Prior, p. 30.

Desprez, Pierre, Bishop of Palestrina,
notes, p. 245.
Dionigi de' Roberti, da Borgo San

Sepolcro, p. 13, 194 ; notes, p. 211,
212, 216, 226, 257.
Donato degii Albanzani, see Albanzani.
Dondi, Giovanni, notes, p. 218.
Donnino da Piacenza, p. 202 ; notes,
p. 260.
Du
1.
notes, p. 219.
208
1.91.
Coluccio Salutati, see Salutati.
Constantine, the Emperor, notes, p.
Guesclin, Bertrand, notes, p. 251

193.
Durance, p. 52
Edward
III,
notes, p. 223
King
1.
99.
of England, notes,
p. 210, 211, 254.
Egypt,
p. 171.
mother, notes,
Petrarch's
253 1. 105.
England, p. vi, 10, 11, 152, 198;
notes, p. 248 1. 104-5, P- 253 155Ennius, p. 133 ; notes, p. 244 I. 118.
Eletta,
p.
INDEX
Este, Family
of, notes, p.
238
1.
19-20,
271
Gilberto da Parma,
p.
79
notes
p. 230.
p. 239.
Este, Niccolo II d', notes, p. 243, 255

1. 38.
Este, Obizzo d', notes, p. 214, 218.
Este, Ugo d', notes, p. 255 1. 38.
Etniria, see Tuscany.
Giovanni da Firenze, notes, p. 260.

Giovanni d'01eggio, notes, p. 238 1. 13.
Giovanni, Petrarch's son, p. vi, viii
notes, p. 222 1. 82-3, p. 229-30, 243,
Euganean
Giovanni Malpaghini, see Malpaghini.

Giraldus Cambrensis, p. 11 ; notes,
Arqua.
Hills, see
Euripides, p. 105, 160.

Eusebius, Bishop of Caesarea, p. 127.
Euxinus, see Black Sea.
Faliero, Marin,
iio, III
Doge
of Venice, p. vii,
notes, p. 237, 239 1. 49,

54, 68, 78, p. 247 1. 22.
Ferrara, p. viii, 109, 184 ; notes, p.
238
19-20, p. 255 1. 38, p. 256 1. 46.

la Catanese, notes, p. 217
1. 89-90.
Flaminia, p. 166.
Flanders, p. 177.
Florence, p. vii, 27, 55, 56, 57, 90, 109,
1.
Filippa,
125, 175, 205 ; notes, p. 212, 225,

226, 227 1. 72, p. 228, 232 ijtns), 236,
237, 238 1. 14, p. 242 1. 35, 117,
p. 247, 249, 260 1. 230.
France, p.
vi, 17, 23, 57, 76, 93, 97,
108, 198, 203, 204
notes, p. 248
104-5, P- 253 1- 35Francesca, Petrarch's daughter, p. vi

notes, p. 223, 247 1. 28.
Franciscolus, see Brossano, Francesco
da.
Frederick Barbarossa, the Emperor,
notes, p. 208 1. 69.
1.
.^47-
p. 211
36.
1.
Gonzaga, Family
226, 227
243-
1.
28-9.
notes, p. 247 1. 22.

Greece, p. 74, 104, 182, 198.
Gregory I, Pope, Saint, p. 169.
Gregory VII, Pope, notes, p. 251
XI,
Gregory
Garignano, p. 115 ; notes, p. 240.

Gascony, p. 20, 24, 177, 197.
Gebenna (Genevois), p. 90-1 ; notes,
p. 233 1. 21.
Genoa, p. vii, 58, 72,.73, 9, 109, 154,
173 ; notes, p. 226, 227, 228 1. 81,
p. 230, 233, 235, 238 1. 18.
p. vi, 59, 86, 107, 129, 141,
194,
198;
notes,
Gherardo, Petrarch's brother, p.

14, 58, 61, 63,
1.
24, p.
223
1.
94; notes,
Pope,
1.
71.
192
viii,
p.
notes, p. 257, 258.
da Pastrengo,
Guglielmo
Pas-
see
trengo.
Guido da Polenta,
Guido Portuensis,
see Polenta.
see
Guy de Mont-
fort.
Guido
Sette, see Sette.
Guy de
Boulogne,
de
Montfort,
Cardinal, p. 93, 164 ; notes, p. 221

1- 35-6,
P- 233, 251 1. 158, p. 257.
Haemus, Mount,
p. 14.
Hainault, p. 177.
Hannibal, p. 204.
Sir John, notes,
p.
238
23-4.
Hebrus, River, p. 169.
Lombardy.
GalUa Transalpina, see Provence.
GambacorU, notes, p. 238 1. 12.
Garbo, Tommaso del, notes, p. 235.
177 178, 179,

p. 208, 243.
19-20, 239,
1.
Gallia Cisalpina, see
Germany,
1.
Gonzaga, Guido, notes, p. 226.

Gonzaga, Ugolino, notes, p. 247.
Gradenigo, Giovanni, Doge of Venice,
Hawkwood,
Galata, notes, p. 239
Gallia, see France.
notes, p. 218,
of,
16, 238,
1.
vi,
p. 212
15, p. 224, 225, 234.
Helena, mother of the Emperor

Constantine, notes, p. 208 1. 69.
Hellespont, p. 159.
VII, the
Henry
p. 215, 229
Henry
II,
Hemici,
1.
King
Emperor,
notes,
56.
of England, p. 11.
p. 21.
Hesiod, p. 105.
Hieronymus,
see Jerome.
Hierosolyma, see Jerusalem.
HoUand, p. 59.
Holy Land, p. 75.
Homer, p. 83, 103,
104, 126, 127, 128,

133, 148, 149, 157, 158, 198 ; notes,
p. 236, 236 1. 68, p. 243 1. 76, p. 247,
248
1.
1.
133.
51, S7, P- 249
1-
"9,
P-
258
INDEX
272
Horace, p. 127
quoted, p. 12, 37, 50,

;
64, 65, 79, 86, 90, 100, 103, iio, 127,
132, 172, 201, 206.
Hugo di San Severino, see Ugo.
Humbert
p. II
Hypanes,
Dauphin
II,
of
Vienne,
notes, p. 211.
p. 43.
Ildebrando de' Conti, Bishop of

Padua, p. 94 notes, p. 220, 234.
Innocent VI, Pope, p. vii, viii, 139;
41 ; notes, p. 231, 233, 245, 251

Interno, notes, p. 240.
lonian Sea, p. 159.
Ister, see
1.
18.
Danube.
Italy, p. vii, 23, 26, 34, 42, 52, 57 59,

71-4, 75 76, 84, 89, 90, 91, 109, 112,
129, 148, 164-7, 169, 178, 194, 203,
204 ; notes, p. 224 1. 46, p. 227
1.
61, p. 228,
238
1.
23-4, p. 241
Landau, Count, notes,
Lapo da
Jacobus, Florentinus, see Castiglion-
Lapo
da.
Janino da Piacenza, see Donnino.

Jean de Hesdin, notes, p. 257.
Jerome, Saint, p. 127, 144, 169.
Jerusalem, p. 178.
Joan I, Queen of Naples, p. vi, 25, 29,
31, z^ ; notes, p. 215 1. 8, p. 216,
217 1. 67, 89, p. 220, 233, 238 1. 15,
p. 254.
Johannes, Aretinus, see Aghinolfi,

Giovanni.
Johannolus de Como, p. 147.
John, Bishop of Olmiitz, notes, p. 258
1.
13.
John V, Emperor
of the East, notes,
p. 252.
John, King of Bohemia, notes, p. 229

1. 56, p. 238 1. 23-4.
John II, King of France, p. vii, 177,
188 ; notes, p. 253 1. 155, p. 260 1. 13.
John XXII, Pope, p. vi ; notes, p.
207, 208, 209 1. 60-6, p. 217.
Juvenal, quoted, p. i, 37, 50, 64, 88.
Kempenland,
see
Campinia.
see
Casti-
15,
1.
Laurence, Saint, p. 169.

Lello di Piero Stefano (Laelius), p. vi,
viii, 26, 58, 117 ; notes, p. 216 1. 27,
p. 241.
Leodium, see Liege.
Leontius Pilatus, see Pilatus.
Liege, p. 199 ; notes, p. 259 1. 153.
Liguria, see Lombardy.
Limoges, notes, p. 231 1. 18.
Lionel, Duke of Clarence, p.
notes, p. 254.
Liris, River, p. 43.
Liternum, p. 5 ; notes, p. 209
p. 240.
;
viii
1.
51,
quoted, p, 13, 19, 109.
vii.
Lombardy,
p. 34, 99, 102, 107, 109,

138, 155, 166; notes, p. 226, 238
I. 18, p. 240 1. 20.
Lombez, p. vi ; notes, p. 207, 215, 223,
258
1.
109.
Longo, Matteo, p. 78, 186
notes,
p. 229, 255.
Louis, the Bavarian, p. vi ;

p. 208, 238 1. 23-4.
Louis, King of Hungary, p. vii
notes,
notes,
p. 220.
Louis of
Durazzo, notes, p. 238 1. 15.

Louis of Taranto, notes, p. 220, 238
1.
15.
IX, Saint, King of France,

notes, p. 212 1. 119-20.
Sanctus, of Beeringen (So-
Louis
Louis
crates), p. vi, viii, 49, 52, 58, loi,

notes,
117, 136, 137, 138, 179;
p. 221, 223, 241, 244, 245, 253
see Crisdano.
Luca Cristiano,
Luca da Penna,
1.
212.
notes, p. 258.
p. 194
Lucan, quoted, p. 12 \bis), 32, 2,3, loi,
;
105, 148.
Lucretius, p. 133
Lyons, p.
notes, p. 244
Mainardo Accursio,
Majorca, notes,
Macrobius, quoted, p. 103

p. 236 1. 13, p. 244 1. 118.
Magna
I.
118.
3, 4.
Lambro,
p. 102.
1.
vii, 4 ; notes, p. 208, 209

22-3, p. 212, 223 1. 98, p. 223.
Laboris, Terra, p. 42, 109.

Lactantius, 144
notes, p. 237 1. 16
quoted, p. 142.
Laelius, see Lello di Piero Stefano.
;
238
gHonchio.
Laura, p. vi,
Loiera, p.
chio,
Castiglionchio,
Livy, p. 200
243, 250.
p.
notes,
Graecia, p. 182.
p'.
see Accursio.
253
1.
35.
INDEX
Malatesta,
Pandolfo,
190
i88,
p.
notes, p. 256.
Malatesta, Ungaro, notes, p. 256, 257.
Malaucene,
p. 14, 18.
Malines, notes, p. 208 1. 76.

Malpaghini, Giovanni, notes, p. 244,
254Manfredi, Pio, notes, p. 225.
Mantua, p. vii, 69, 107, 109 ; notes,
p. 227 1. 16, p. 237, 238 1. 19-20.
Maritza, River, see Hebrus.
Marquard, Bishop of Augsburg, notes,
p. 239.
Marra, del, notes, p. 216.

Marseilles, p. vi, 6, 17.
Marsili, Luigi, p. 194 ; notes, p. 212,
257^.
Martin IV, Pope, notes, p. 251
of Flanders, notes, p. 233.

Maternus, notes,,p. 252,
Mauritium, see Porto Maurizio.

Mecca, p. 28.
Mediterranean Sea, p. 167.
p. 27, 72.
Messina, p. 58.
Meung, Jean
de, notes, p. 211
1. 36.
97, 98, 99, 105, 108,
III, 112, 113, 116, 117, 125, 128,
138, 155, 184 ; notes, p. 208 I. 69,
p. 216, 223 1. 98, p. 233 1. 85-6, p.
Milan, p.
vii, viii,
234, 235 {his), 239, 240 {his)y 242,

243 1. 40, 47 P- 243. 245, 248, 256,
259
1-
139-40.
Modena,
1.
p.
36
notes, p.
221,
255
59.
Modius Parmensis, see Moggio da

Parma.
Modoetia, see Monza.
Moggio da Parma, p. 146 ; notes,
p. 247.
Monaco, p. 26.
Monet, Raymond, notes,
p. ^32
1.
52,
P- 233-
Mons
Pessulanus, see Montpellier.

Montferrat, Marquis of, notes, p. 239.
Montfort, Guy de, see Guy.
Montpellier, p. vi, 173 ; notes, p. 235,
253 1- 35. P- 258 1. 69.
Montrieux, p. vi, vii, 90, 96 ; notes,
p. 224, 233, 234.
Monza, p. 102 notes, p. 236 1.

Morando, Neri, of ForU, p.
;
notes, p. 241, 243 1. 60.

Moriale, Fra, notes, p. 238
Mutina, see Modena.
1.
Naples, p.
vi, 20, 21, 27, 28, 29, 32, 34,

42, 87, 90, 107, 109, 177, 200, 203 ;
notes, p. 212, 213, 213 1. 43, p. 214,
215, 216, 217 1. 92, p. 217, 218, 220,

221, 225 1. 43, p. 229 1. 23, p. 232,
233 1- 85-6, p. 237, 255 1. 52, p. 258
1.
i6.
Nami,
p. 27.
Nelli,
Francesco (Simonides), p.
vii,
58, 83, 87, 97, 99, III, 115, 137 ;

notes, p. 220, 224 1. 27, p. 227 1. 72,
p. 232, 233 1. 2, p. 234, 240, 245, 245
1..75-8Iviii,
Neri Morando, see Morando.

Niccolo da Prato, Bishop of Ostia,
p. 201 ; notes, p. 260 1. 230.
Nice, p. 26, 194 ; notes, p. 258 1. 16.
134.
1.
Mary
Memphis,
273
51.
118;
23-4.
Oleggio, Giovanni d', see Giovanni.

Ohniitz, Bishop of, see John.
Olympius, see Cristiano, Luca.
Olympus, Mount, p. 16, 82.
Orsini, Family of, p. vi ; notes, p. 210
1. 24-7.
Orsini, Paola, notes, p. 256, 257.
Orso deir Anguillara, see Anguillara.
Ostasio da Polenta, see Polenta.
Ostiensis, Bishop, see
Niccol6 da
Prato.
Ovid, p. 42, 43
Padua,
quoted, p.
2, 169.
p. vii, viii, 67,
68, 69, 74, 79,

94, 95, 125, 126, 130, 133, 145, 146,
179, 180, 181, 184, 185, 186, 187,
188, 192, 204 ; notes, p. 219, 220,
223 1. 98, p. 224 1. 67-8, p. 225, 226
{his), 228 1. 32, p. 234, 236, 243 1. 47,
76, p. 244, 247 {his), 248, 255, 256,
261.
Padus, see Po.

Paganino Besozzi, see Besozzi.
Pagazzano, notes, p. 241.
Papazurri, Bartolommeo, Archbishop
of Patras, p. 150 notes, p. 248 1. 34.
;
Paris, p. 18, 20, 177 ; notes, p. 208,

211, 253 1. 155, p. 257.
Parma, p. vi, vn, 21, 25, 34, 55, 69, 79,
204 ; notes, p. 214, 218, 220 {bis),
223 I. 98, 52, p. 224 1. 67-8, p. 229.

Parthenope, see Naples.
Pastrengo, GugUelmo da, notes, p. 214,
227, 230, 241.
Patras, Archbishop of, see Papazurri.
Paul, Saint, p. 144, 169.
Paulinus, notes, p. 244 I. 19-20.
INDEX
Pavia, p.
viii, 102, 133, 154, 158, 170,

172, 179, 184 ; notes, p. 244, 249,
250 1. 2, p. 254.
Penna, Luca da, see Luca.
Pepoli, Lords of Bologna, notes, p.
253
see
notes,
p. 228 1. 81.
Peter of Lusignan, King of Cyprus,
p. 171 ; notes, p. 252 1. 29-30.
Peter, Saint, p. 148, 169.

di
Parenzo
p. 196, 197, 200, 201
dell'
;
Incisa,
notes, p. 242
1. 35-6.
Petrarch, his friendship with the
Colonna, p. 207, 208 ; P. and Laura,
his interest in geography,

receiving the laurel crown,
p. 212, 213 ; P. and the medical
P. and
profession, p. 218, 219 ;
Rome, p. 219 ; P. and Avignon,
p. 220 ; P. at Vaucluse, p. 222 ;
P. as a gardener, p. 223 ; P. and the
great plague, p. 223 ; P.'s ' conversion ', p. 224, 225 ; P. and Florence,
p. 226 ; P. and Italy, p. 227 ; P.
p. 208
p. 211
otio religiosorum, p. 51
p.
De
222
1.
notes
73, p. 224.
remdiis
utriusque
fortunae,
notes, p. 247.
viris illuslribus, p. 51 ; notes,
p. 222 1. 71, p. 237.
De vita solitaria, p. 51, 147, 156 ;
Bergamo.
Perugia, p. 27, 203.

Pesaro, notes, p. 256 {bis).
Peter IV, King o Aragon,
Petracco
De
De
70-3-
J-
Pergamum,
Petrarch's works
notes, p. 222 1. 73, p. 249 1. 78.

Epist. Fam., p. 131, 138.
Epist. Sen., notes, p. 245 1. 41.
Epist. sine tit., notes, p. 220.
Epist. var., notes, p. 245 1. 39, p.
246.
Itinerarium, notes, p. 211.
Inveclivae contra medicum quemdam,
notes, p. 218, 249 1. 107.
Meirical Epistles, p. 51
213
{bis),
232
notes, p.
73.
Philologia, notes, p. 219.
Petroni,
Pietro,
1.
141
p.
notes,
p.
246.
Petrus Bononiensis, see Pietro da

Muglio.
Petrus
Pictavensis,
Pierre le
see
Bercheur.
Petrus Senensis, see Petroni, Pietro.
PhiUp VI, King of France, p. vii
P.'s Hbrary,
notes, p. 211.
CavaUicensis, see Cabassoles, PhiUppe de.
Piacenza, p. 102 ; notes, p. 221.
Piceno, p. 109 ; notes, p. 238 1. 18.
Pictavi, see Poitevins.
Piedmont, notes, p. 243.
Pierre le Bercheur, p. 177,
208;
notes, p. 253 1. 159, p. 260 1. 13.
Pietro da MugUo, p. 149, 152 ; notes,
p. 246, 247 ; P. and the translation

of Homer, p. 248, 249, 250 ; P. and
the Roman Church, p. 250 ; his
p. 248.
Pilatus, Leontius, p. 126, 127, 147-9,
158-60, 182 ; notes, p. 243 \. 76, 113,
and
p.
the
228
Holy Roman Empire,

P. and Cola di Rienzo,
; his views on education,

P. and Milan, p. 234 ; his
Greek studies, p. 236 ; P. and
Dante, p. 241, 242 ; P. as a magician,
p. 245 ; P. and the papal secretaryship, p. 245 ;
P. and the name
p. 230, 231
p. 232
'Francesco', p. 246;
health, p. 255 ;
poems, p. 256.
Petrarch's works
P. and his ItaUan
Bucolicum carmen, p. 51, 65, 130,

133 ; notes, p. 222 1. 68, p. 223 l.
notes, p.
212,
1.
247-8,
p.
59, P- 255
248
1-
1.
57, p. 250, 250
3,3'
Pio Manfredi, see Manfredj.

Pipino, Giovanni, p. 28, 34
p. 216, 217.
Pisa, p. vi, 21, 27, 109
notes
notes, p. 216,
234Plato, p. 26, 39, 104, 119, 128, 135,

142 ; notes, p. 236 1. 60-1, p. 242
1.
91, p. 209 {bis), 210 {bis),

215, 218, 220, 222 1. 82,
p. 223, 225 {bis), 231, 251 1. 226,
p. 255 1. 52, p. 256.
208
p.
1.
Africa, p. 51, 77 ; notes, p. 214, 222

1. 64, p. 229 1. 23.
Apologia contra cuiusdatn anonymi
Galli calumnias, notes, p. 257.
98, p. 224, 225.

Canzoniere, p. 51, 190
Philippus
34, p. 246.
Plautus, quoted, p. 38.

PUny, the Elder, notes, p.
quoted, p. 37, 38.
Plotinus, p. 104.
Po, p. 52, 102, 116, 155, 180.
211
INDEX
Poitevins, p. 172.
Polenta, Guido da, notes, p. 244 1. 8.

Polenta, Ostasio da, notes, p. 244 1. 8.
Pomponius Mela, notes, p. 211.
Pontremoli, p. 203, 204.
Portolongo, p. iio; notes, p. 239
1. 28-9, 35.
Porto Maurizio, p. 27.
1,
vii
notes,
p.
239,
253
226.
Pratovecchio, notes, p. 254 1. 59.

Propontis, p. 159.
Prosper,Saint,p. 196; notes,p.258l.46.
Provence, p. 34, 173.
Pulice da Vicenza, see Arrigo da
Custoza.
Pyrenees, p. 17, 24.
Pythagoras, p. 135.
Quintilian, notes, p. 237, 244
p. 259 1. 144-7.
quoted, p. 135, 198.
Raimondo Soranzo,
see
1.
63,
Soranzo.
Raspanti, notes, p, 238 1. 12.

Ravenna, p. 155 ; notes, p. 244
p. 249 1. 45, p. 254 1. 59, p. 254.
Reggio
1.
8,
m Emiha, p. 35.
Rhine, p. 59, iii, 179.
Rhone,
p. 3, 4, 17, 26, 70, 83, 95, 167,

175 195Richard of Bury, Bishop of Durham,
p. 10 ; notes, p. 210, 211.
di, p. vi, vii, 43, 80-6
notes, p. 216, 219 1. 42-3, p. 220, 221,
226, 228, 230, 231, 231 1. 39.
Rimini, notes, p. 256, 257.
Rinaldo Cavalchini da Villafranca,
p. 79 ; notes, p. 229, 247.
Robert II, King of Naples, p. vi, 19,
21, 25, 28, 77 ; notes, p. 212, 213,
Rienzo, Cola
213
1. 43, p. 213, 214 1. 9, p. 214, 215,

216, 217 1. 67, p. 217, 228, 229 1. 23,
p. 258.
Robert, Tutor of Andrew of Hungary, p. 28, 29 ; notes, p. 217 1. 46,
89-90, p. 217.
de' Bardi, see Bardi.
Romagna, p. 109, 166 ; notes, p. 238
Roberto
1.
18.
Rome,
notes, p. 208 1. 91, p. 208,

204
209 1. 70, p. 209, 210 1. 24-7, p. 210,
212 1. loi, p. 213 {his), 215, 216 1. 27,
p. 219, 220 [his), 221 [his), 225, 225
1. 43.
P- 226, 228, 229, 230, 231, 235,
240 1. 20, p. 250, 252 1. 43-4, p. 255.
;
Poitiers, p. vii.
Prague, p.
275
p. vi, vii, viii, 5, 9, 19, 21, 24,

27, 38-40, 42, 47. 55. 56, 58, 64-7,
75 77. 84, 85, 109, 163, 165, 166,
168, 169, 177, 178, 179, 185, 203,
Rossi, Family of, notes, p. 214.

Sallust, quoted, p. 9, 12, 198, 206.
Salutati, Coluccio, p. 181 ;
notes,
p. 254, 1- 68, p. 254.
Saluzzo, Marquis
of,
notes, p. 243.
San Cesario, p. vi notes, p. 208 1. 91.

San Colombano, p. 102 notes, p. 235.
San Lorenzo, notes, p. 217 1. 42.
San SimpHciano, notes, p, 240 1. 45.
Sancha of Aragon, notes, p, 215 1. 8-9,
;
p. 217 1. 87.
Saone, p. 3.
Sapienza, p. vii
;
notes, p, 239 1, 28-9.
Sardinia, notes, p. 228 1, 81.
Scala, della, Family, notes, p. 214, 247.
Scala, Cangrande II, della, notes, p.
238 1. 21, p. 247.

Scala, Cansignorio della, notes, p. 243.
Scala, Mastino della, notes, p. 218, 227,
238 1. 21.
Scandiano, p. 36.
Scipio Africanus, p. 5 ; notes, p. 209
1. 51, p. 240.
Seine, p. 70.
Seneca, p. 87, 104, 199 ; notes, p. 230
46; quoted p. 5, 80, 91, 97, 98,

114, 132, 148.
Sequana, see Seine.
Sette, Guido, Archbishop of Genoa,
1.
58, loi, 108, 112, 156, 172;

notes, p. 222, 235, 249 1. 64, p. 252.
Sicily, p. 32, 109 ; notes, p. 217 1. 92,
p.
p. 238
1.
17.
Siena, p. 27, 109 ; notes, p, 238

Sigerus, Nicholas, see Sygerus.
\.
13,
Simonides, see NeUi.

Simplicianus, see Accursio.
Smyma,
p. 72.
Socrates, see Louis Sanctus.

Sophocles, p. 160.
Soracte, p. 7 ; notes, p. 209
1.
11.
Soranzo, Raimondo, p. 200 ; notes,

p. 259 1. 193, 212.
Sorgues, see Vaucluse.
Sozomenus, p. 148 ; notes, p. 248 1. 47.
Spain, p. 17, 198.
Stephen, Saint, p. 169.
Strada, Zanobi da, see Zanobi.
INDEX
276
Stramuzzo da Perugia, notes,
p. 260.
Suetonius, quoted, p. 48, 115.

Sulmo, p. 42, 58, 87 ; notes, p. 220.
Susa, p. 72.
Sutri, p. 7 ; notes, p. 209.
Switzerland, p. 199.
Sygerus, Nicholas, p. 103 ;
notes,
p. 236, 258 1. 133.
Sylvester, Pope, p. 7, 169 ;
notes
p. 209 1. 9.
Tagus, p. 70.
Talleyrand, Cardinal, p. 93,
notes, p. 221 1. 35-6, p. 233.
Taprobanum, see Ceylon.
Tarvisium, see Treviso.
Teano, p. 56 ; notes, p. 221.
Terence, p. 147 ; quoted, p. 81.
Terra Sancta, see Holy Land.
Thebes, p. 72.
Thule, p. 10, II, 74.
138
67-8, 73, p. 225, 227, 227 1. 61,

229 1. 23, p. 229, 234, 235, 240
1. 12, p. 242 1.
34, p. 244, 249 1. 78.
Venice, p. vii, viii, 71-4, 109, 146,
1.
p.
149-52, 154, 157, 158, 160, 166, 169,

177, 179, 181, 184, 187 ; notes, p,
227, 235, 238 1. 18, p. 239 1. 68,

p. 244, 246, 247, 248, 248 1. 10, 34,
p. 252, 254 1. 59, p. 255, 256.
Ventoux, Mount,
212 1. 2.
Verme, Giacomo
p. vi,
13
dal, p.
notes, p.
169
notes,
p. 252.
Verme, Luchino
dal,
notes,
248,
p.
251-2.
Verona, p.
69, 71, 79, 109, 178 ;

notes, p. 227, 229, 230, 241, 247, 252
vii, 60,
1. 13, p. 258 1. 2,2>'

Veronica, Saint, notes, p. 209
Vicenza, p. 133.
Tiber, p. 47, 70.

Ticino, River, p. 155.
1.
70.
Virgil, p. 79, 83, 86, 132, 133, 139, 197

notes, p. 208, 223 1. 52, p. 245
Ticinum, see Pavia.

TivoU, notes, p. 219.
quoted, p.
notes, p. 216 1. 18.

;
Caloria, see Caloria.
Todi, p. 27
Tommaso
175, 176, 202, 203 ; notes, p. 213

217 1. 67, p. 220, 222, 222
{his),
Toulouse, p. 177.
Transalpine Gaul, see Provence.
Trento, p. 109 ; notes, p. 238 1. 22.
;
;
2, 3, 5, 7, 11, 14, 20, 31,
32, 34, 35, 46, 50 70, 72, 78, 83, 91,

94, 100, 107, III, 124, 128, 130, 133,
143, 167, 178, 189, 198.
Visconti, Family of, notes, p. 214, 218,
Treviso, p. 95.
Trinacria, see Sicily.
Tudertum, see Todi.
227, 228, 234, 235, 239, 241, 243,

246, 248, 251, 253 1. 70-3, 155, 226,
p. 254, 256.
Visconti, Bemabd, p. vu ;
notes,
Turks, p. 167.
Tuscany, p. ^s^ 76, 179, 202.
p. 235, 249, 253

Visconti, Galeazzo
Ubaldini, notes, p. 223 1. 148.

Ugo di San Severino, p. 181 ;
notes,
Umbertus, see Humbert.

Urban V, Pope, p. viii,
160, 171,
notes, p. 235,
249, 250, 251 1. 193, p. 252 1. 43-4,
p. 254, 255, 256 1. 46, p. 257.
Ursula, Saint, notes, p. 208 1. 59.
Ursus Anguillara, see Anguillara,
Orso deir.
181, 183, 188, 203
70-3.
H,
p. vii, viii, 99,

notes, p. 234, 235, 240 1. 34,
90, p. 243 1. 47, p. 249, 254.
Visconti, Giovanni, Archbishop of
Milan, p. vii, 97 ; notes, p. 228, 234,
155
p. 254.
1.
235, 238 1. 13, 18.

Visconti, Luchino,
p.
vii
notes,
p. 214, 216, 235.
Visconti, Matteo, p. vii ; notes, p. 235.

Visconti, Stefano, notes, p. 235.
Visconti, Violante, p. viii ; notes, p.
.254.
Viterbo, p. 66.
Valerius Maximus, quoted, p. 93.

Vallis
Bona,
p. 95.
Var, p. 26, 90, 194.

Varro, p. 39, 119, 200; notes, p. 259
1. 202-5.
Vasconia, see Gascony.
Vaucluse, p. vi, vii, 19, 26, 49, 52, 70,
79, 80, 87, 89, 92, loi, 102, 125, 155,
Voltumo,
p. 43.
Vulsinus, see Bolsena.
Walter von Urslingen, notes,

1.
p.
238
23-4.
Zanobi da
Strada, p. 87, 90, 107;

1. 72, p. 232, 237, 245,
75-8.
notes, p. 227
245
1-
University of Toronto
.
*3
tO
Lbrary
a
^ Ha
a
+:?
(Q
ri
<
.
<D
So
S
<D
DO NOT
REMOVE
THE
CARD
FROM
THIS
QOi
POCKET
a
3)!
S
00
-Pi
0)!
(Xii
u
o
J5
Acme
Library Card Pocket
Uder Pat. "Rrf. Indtz FJle"
Made by LIBRARY BUREAU

Epistolae Selectae Petrarchae

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Epistolae Selectae Petrarchae

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Francisci

Publisher to the University

modern man, and he

called the first

since the days of the

us a detailed account of his

Roman Empire who

give us a complete picture of his career, and, in spite of the

he wrote for publication, the self-revelation

Yet, perhaps because

of the wealth of detail, very different conclusions have been

their estimate of him.

chief evidence for understanding the

of his life in his

Shorter letters are generally given in

hoped that the

wide enough to allow the reader to form

and the present selection has been

made with the intention of giving an account

and even to-day

omissions in longer letters often consist

of illustrations from the Classics and the Latin Fathers, which

been incorporated in the

editions of the letters.

to the year 1601 there were at least twelve printed

that date none, until Giuseppe

at Florence the text of the

De Rebus Familiaribus and Epistolae Variae^ an

of the present selection for the Epistolae de Rebus Familiaribus

that of Fracassetti, with some slight alterations

and punctuation, to bring

the usual English practice.

into conformity with

very wide coUation of manuscripts and

was not based

national edition of the whole of the letters

present being prepared by an Italian scholar, Professor Vittorio

and we may expect before long to have a definitive text.

For the Epistolae De Rebus

times, the Basle edition of Petrarch's works,

printed by Sebastian Henricpetri in 1581, has been followed,

with considerable alterations of spelling and punctuation.

chosen from the Epistolae de Rebus Senilibus have

been coUated with the Venice edition of the works printed by

than the Basle edition, and has frequently supplied a more

not been thought necessary to mention

in the notes every reading

adopted from the Venice edition.

alteration, other than obvious misprints, not derived

in the notes, or enclosed in a square bracket.

The numbering and arrangement

from either the Basle or Venice edition, has been

of his Italian translation for the Epistolae de Rebus

that the few Epistolae Variae and the one

Epistola sine Titulo given have been incorporated in a suitable

of the whole of the letters except the Epistolae

This commentary has been of great use in making

But much work on the biography

of Petrarch has been

are referred to in the notes,

and an index of such works

has been added.

am greatly indebted to Professor Cesare Foligno, who has