You are on page 1of 19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

BiomedResInt.20152015:563.403.

PMCID:PMC4436443

Publicadoonline2015maio5.doi:10,1155/2015/563403

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:
preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?
IdrisGuessus 1,2,3,*
1
UnidadedePopulaoEpidemiologia,DepartamentodeMedicinaComunitriaeCuidadosPrimriosemedicinadeemergncia,GenebraHospitaisda
Universidade,1214Genebra,Sua
2
InstitutodeMedicinaPreventivaeSocial(IUMSP),HospitalUniversitriodeLausanne,1010Lausanne,Sua
3
DepartamentodeEpidemiologiadaEscoladeSadePblicadaUniversidadedeEmory,Atlanta,GA1518,EUA
*IdrisGuessus:Email:idris.guessous@hcuge.ch
EditordoAcademic:DomenicoSantoro
Recebeu201430deoutubroAceito201509dejaneiro.
Copyright2015IdrisGuessus.
EsteumartigodeacessoabertodistribudosobaLicenaCreativeCommonsAttribution,quepermiteusoirrestrito,distribuioereproduoem
qualquermeio,desdequeaobraoriginal,devidamentecitada.

EsteartigofoicitadoporoutrosartigosemPMC.

Abstrato

Vamospara:

ArelaodevitaminaDcomcomplicaesextraesquelticas,taiscomodoenascardiovasculares,cnceredoena
autoimune,degrandeinteresse,considerandoseuspapisemprocessosbiolgicosfundamentaiseaelevada
prevalnciamundialdedeficinciadevitaminaD.Noentanto,asrelaescausaisentrevitaminaDecomplicaes
maisextraesquelticassofracos.Atualmente,umdebateacaloradosobreavitaminaDestsendoconduzidade
acordocomduashipteses.Nestareviso,nsapresentamososdiferentesargumentosquesugeremumpapel
importantedevitaminaDdeumaformamuitoamplatipodecomplicaesextraesquelticas(hiptese#1).Em
seguida,apresentamresultadosderecentesmetaanlisesdeensaiosclnicosrandomizadosqueindicamumafalta
deassociaodevitaminaDcomgrandescomplicaesextraesquelticas(hiptesen2).Discutimosquestes
diferentes(porexemplo,acausalidade,confundindo,invertacausalidade,errodeclassificao,erandomizao
mendeliana)quecontribuemparaofavorecimentodeumahiptesesobreooutro.Emboraemltimaanlise,
apenasumahipteseestivercorreta,prevemosqueosresultadosdosensaiosclnicosrandomizadosemcursoser
poucoprovvelqueconciliarosespecialistasdivididas.

1.Introduo

Vamospara:

Nossereshumanos,avitaminaDmaiscirculantesintetizadaapartirdocolesterolapsaexposioluz
ultravioletaB(UVB)naluzsolar,enquantoqueumaquantidademenorderivadodedietaesuplementos
dietticos.Dietacontribuiapenasentre10%e20%a25nveis(OH)D,mastornasemaisimportantequandoa
exposioaluzdosolbaixo[1].OpeixeaprincipalfontealimentardevitaminaDemsereshumanos.
UmresumodaasnteseeometabolismodavitaminaD,queforamdescritosemdetalheemvrioslivrosdetextoe
avaliaes[16],soapresentadasabaixo.Calcitriol,ou1,25dihidroxivitaminaD[1,25(OH)2D],aforma
hormonalmenteactivadavitaminaDquederivadoapartirdosseguintestrsfontes:aluzsolar,dietae
suplementosdietticos(Figura1).
figura1
FontesdevitaminaDeosprimeirospassosdasntesedevitaminaD.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

1/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

ExistemdoisprecursoresdehormonasactivasdevitaminaD,vitaminasD3(colecalciferol)eD2(ergocalciferol).
AvitaminaD3sintetizadanapeleapsaexposioluzUVB.AradiaoUVBsolar(comprimentodeondade
315nma290)penetranapeleeconverte7dihidrocolesterolemprvitaminaD3porfotlise,querapidamente
convertidoemvitaminaD3[4].AvitaminaD3podetambmserobtidoapartirdealgumasfontesalimentarese
suplementosdietticos.AvitaminaD2(ergocalciferol)derivadasomenteapartirdadieta(enodeUVB).Tanto
avitaminaD3eD2,entramnacirculaosanguneaesoatradosparaaprotenadeligaovitaminaD
(VDBP).
AvitaminaDnacirculaotransportadoparaofgado,queondeconvertidopelavitaminaD25hidroxilase
em25hidroxivitaminaD[25(OH)D].EstaprimeirahidroxilaocatalisadapelaenzimaCYP27A1.Estaforma
devitaminaDpensadoparaserbiologicamenteinactivaedeveserconvertidosnosrinspor25(OH)Dum
hidroxilaseparaasuaformabiologicamenteactiva,a1,25(OH)2D[2].Estasegundahidroxilaocatalisada
porCYP27B1,queestlocalizadonamembranamitocondrialinternadasclulasdotbuloproximaldosrins.O
24hidroxilaodeambos25(OH)Dea1,25(OH)Dparaformar24,25(OH)De1,24,25(OH)Do
mecanismoprimrioeoprimeiropassoparaainactivaodemetabolitosdevitaminaD.
FunesgenmicosenogenmicodevitaminaD.AsacesdavitaminaDsoemgrandepartemediadapelas
funesgenmicas.AvitaminaDinteragecomoreceptordevitaminaDnuclear(VDR).VDRumreceptor
nuclearinduzidaporligandoqueregulaaexpressodemaisde900genesaolongodogenoma[7,8].Isto
influenciaatranscriodegenesquerespondemaocomplexoVDRvitaminaD.1,25(OH)2DVDBPdissociase
dosoroeentranaclula.Dentrodaclula,queseligaeactivaVDR,eocomplexoVDRvitaminaDtransloca
desdeocitosolparaoncleo,ondeseunepeloparceiroreceptorderetinideX(RXR)[6].Ocomplexode1,25
(OH)2DVDRRXRligaseasequnciasespecficasnasregiespromotorasdosgenesalvoquesodenominados
elementosderespostavitaminaD(VDREs),queconduzpromooemodulaodaexpressodosgenesalvo.25
(OH)Dmenosactivodoquea1,25(OH)D2,devidosuamenorafinidadeparaoVDR.
AvitaminaDtambmtemalgumasfunesderespostarpidanogenmicas.Emtermosdassuasfunesno
genmicas,funcionacomoumahormonaesteride,activandoviasdetransduodesinalqueestligadoa
receptoresdevitaminaDnasmembranascelulares.

2.Hiptese1:associaocausalvitaminaDcomComplicaes
extraesquelticas

Vamospara:

2.1.DeficinciadevitaminaDeAssociatedSazonalePadresGeogrficos
2.1.1.AaltaprevalnciadedeficinciadevitaminaD Aelevadaprevalnciamundialdedeficinciade

vitaminaDfrequentementeapresentadocomosendoclaramenteassociadacomaaltacargadecomplicaes
extraesquelticas.NaEuropa,amdianosoro25(OH)Dnveis(fatordeconversopara25(OH)D:1ng/mL=
2.496nmol/L)relatadoemestudosdebasepopulacionaltmvariadode18ng/mL(29nmol/L)emItliaa30
ng/mL(75nmol/L)naNoruega,massogeralmentemuitobaixas[9].Umarevisorecentededeficinciade
vitaminaDnaEuropacentralconcluiuque25nveis(OH)Dso,emmdiaabaixode30ng/mL[10].Emtodo
omundo,estimasequeumbilhodepessoastmdeficinciadevitaminaD[11],eafetamaisde40%dosEUAe
homenseuropeusemulheres[12].Estaaltaprevalnciatambmfoirelatadoemumestudosuo,quecalculou
umaestimativapopulacionaldedeficinciadevitaminaDdeacordocoma25(OH)nveissricosD,relatandoque
39,5%dapopulaotem25nveis(OH)Dde<20ng/ml(<50nmol/L)(deficinciadevitaminaD)[13].
claro,aprevalnciadadeficinciadevitaminaDeinsuficinciadependedadefinioutilizada.Vriasdefinies
dedeficinciadevitaminaDexistem,algunsdosquaissoapresentadosnaTabela1.Asrazesparaasdiferenas
entreestasdefiniessoparcialmentedevidoaosresultados,paraosquaisosnveisdecortedefinidasforam
diferentes(porexemplo,fraturassea,hormniodaparatireide(PTH)nvel,cardiovasculares(CV)eventose
cncer).Obviamente,muitopoucoprovvelqueosriscosdestesresultados,todasaumentamaomesmonvelD
25(OH).DadaagrandevariaonasdefiniesdedeficinciadevitaminaD,Pilzetal.sugeriramquea25(OH)
Dconcentraoidealparaosresultadosglobaisrelacionadoscomasadevariade40nmol/La120nmol/L[14
].Naverdade,umagamamaisprecisapareceserentre40e80nmol/L,deacordocomumestudorecenteque
sugereapresenadeumacurvaemJentreonveldevitaminaDeamortalidadetotal[15].Debatessobrea
concentraoidealdevitaminaDaumentaramapsapublicaodorelatriode2011doInstitutodeMedicina
(IOM)[16].AOIMsugeriuqueumde25(OH)nvelinferiorDdeveserutilizadoparadefiniradeficinciade
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

2/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

vitaminaDequeumnvelde25(OH)Ddeorigem,de20ng/mL(50nmol/L)desejvelparaoossoesade
geral[16].EmboraadeficinciadevitaminaDdefinidocomoumsorode25(OH)Dde<20ng/mL(50nmol/
L)evitaminaDinsuficinciadefinidocomoum(OH)Ddonvelde25entre20e29ng/mL(5075nmol/L)
tmsidoamplamenteutilizadosemestudosepidemiolgicos,adefiniodeinsuficinciadevitaminaDmais
controverso.Denota,a(OH)level25Ddepelomenos20ng/mL(50nmol/L)foiescolhidopelaOIM,com
subsdiosalimentaresrecomendadasde600UI/diadevitaminaDparaosindivduoscomidadeentre170anose
800UI/diaparaaquelescomidadeentre71anosemaisvelhosparaatenderaosrequisitosdepelomenos97,5%
dapopulao.Noentanto,outrasdefiniesdedeficinciadevitaminaDeinsuficinciasopropostosnadoena
renalMelhorarosResultadosglobais(KDIGO)orientaes[17]OsnveissricosdevitaminaDso
consideradascomoadequadoquandoaconcentraode25(OH)Dsuperiora30ng/ml,osnveisentre1530
ng/mLsoconsideradasinsuficientes,evaloresquesomenoresdoque15ng/mLdefinirodiagnsticode
deficinciadevitaminaD(Tabela1).
tabela1
ExemplosdediferentesdefiniesdestatusdevitaminaD.

VriosfatorestmsidopropostosparaexplicaraaltaprevalnciadedeficinciadevitaminaD,umdosquaisa
ingestodevitaminaDinsuficiente[18].Usandodadosdeumestudode10anostendncia(19992009,N=
9320),realizadoemGenebra,Sua,deAbreuetal.descobriramquepoucomaisde10%dosparticipantes
conformescomasrecomendaesdietticasparaaingestodevitaminaD[19].Estaconclusoestavaem
conformidadecomosdadosquesugeremqueavitaminaDumadasvitaminasessenciaisequeasuaingesto
abaixodonvelrecomendado[18,20].Estaingestoinsuficientedemicronutrientescrnicaemumapopulao
semoaparecimentodesinaisclnicosimediatostpicode"fomeoculta"[20,21].
2.1.2.Latitudeetempere AvitaminaDfrequentementeapresentadocomoolinkqueexplicaamaioriadas

correlaesobservadasentrelatitudeetemperecomcomplicaesextraesquelticas.AmaiorpartedavitaminaD
produzidanapeleapartirde7desidrocolesterolporexposioluzsolarUVB,quevariadeacordocomalatitude
eestaodoano[3].UVBdiminuiapartirdoequadorparaasregiespolares[22].Aaproximadamente0de
latitude(ouseja,doEquador,porexemplo,aRepblicadasSeicheles),umaltonvelderadiaoUVDbenefcio
vitaminaestpresente,quevariaapenasligeiramenteaolongodoano.Poroutrolado,emcercade40grausde
latitude(porexemplo,Suia,comumalatitudede47),onvelderadiaoUVDvitaminaeficazvariamuito
duranteoanoediminuisubstancialmenteduranteoinverno[23].
Estudosecolgicostmrelatadoumacorrelaoinversadedoenaisqumicadocoraocomaluzsolareum
padrosazonaldamortalidadepordoenacardacacoronria[24].Nscontribuiuparaomaior(N=230.000de
15pases)emaisabrangente(ndicedemassacorporal,circunfernciadacintura,pressoarterial,dealtatotal
(HDL)elipoprotenasdebaixadensidade(LDL),triglicridesenveisdeglicose)estudojrealizadoparaavaliara
sazonalidadedosfatoresderiscocardiovascular[25].Osresultadossugeriramqueafactoresderisco
cardiovascularesapresentamumpadrosazonal,comnveismaisbaixosocorrendoduranteoveroeosnveis
maiselevadosduranteoinverno,oquesugerequepelomenospartedamodelaopodeserdevidoaalteraesno
ar/temperaturaexterior,apoluiodoar,eexposioluzsolare,portanto,asdiferenasnosnveisdevitaminaD
[25].
Padresgeogrficosesazonaisdeincidnciaemortalidadeporcncertambmforamrelatadosemestudos
ecolgicos[26,27],sugerindoumacorrelaoentreaexposioluzsolar(e,portanto,avitaminaD)ecncer.
2.2.VDRReceptor,VDRGene,eextrarenais1alfahidroxilase
AampladistribuiodeVDRemsereshumanos,ainflunciadavitaminaDemmaisdoque3%dogenoma
humano,eapresenaextrarenalde1alfahidroxilasesofrequentementeapresentadoscomofactoresexplicandoa
muitolargainflunciadavitaminaDnasadeenadoena[20].
VriossistemasbiolgicostmVDResosensveisvitaminaD.Umavezqueumadasprincipaisfunes
biolgicasdestavitaminaodemanterahomeostasedoclcio,respostastpicasocorremnosintestinoserins,que
ondea1,25(OH)2DRVDregulagenes,conduzindoaumaumentodaabsorodeclcioefosfato.Outraaco
tpicadevitaminaDasupressodasntesedePTH,1,25(OH)2DVDRnasglndulasparatirides.Noentanto,
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

3/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

umestudorecenterelatouqueocomplexode1,25(OH)2DVDRcontrolaaexpressodegenesesntesede
mRNAsquenoestorelacionadoscomahomeostasedoclcio.Defato,umadasrazesparaorecenteinteresse
crescentenopapeldavitaminaDemcomplicaesextraesquelticasevidnciadequeVDRsoamplamente
distribudosportodotecidoshumanosemergente.AlistadetecidosnosquaisVDRsodistribudosincluio
sistemahepatogastrointestinal(porexemplo,oclon),osistemarespiratrio(porexemplo,ospulmes),osistema
nervosocentral(porexemplo,neurnios),dosistemacardiovascular(porexemplo,oscardiomicitos),eosrins[
28].Assim,otecidoedistribuioVDRcelularampla.Amaioriadostecidoshumanosetiposdeclulasso
sensveisa1,25(OH)2D[29,30].Porexemplo,avitaminaDVDRcomplexocontrolaaexpressodegenes
envolvidosnainibiodosistemareninaangiotensina(RAS),oqueinfluenciaapressosangunea,assimcomo
genesquepromovemasecreodeinsulinaeaproliferaoediferenciaocelular[3134].
VDRabundnciaeatividadeparecemdesempenharpapisimportantesnasrespostasindividuaisa1,25(OH)2D.
AlgunsabundnciaeatividadeVDRsodeterminadospelaVDRpolimorfismos(ouseja,variaesgenticasque
ocorremcomumafrequnciade>1%[35])[5].OVDRgeneencontrasenocromossoma12[36].Asequncia
decodificaodaprotenaVDRcompostoporoitoexes,ediversos(>60)polimorfismosgenticos,foram
identificados[5,37].Estespolimorfismospodemalteraraactividadedetranscrioe,assim,VDRabundnciae
podemmodulararespostacelularpara1,25(OH)2D.Emparticular,existeumstiopolimrficonaextremidade5
'doVDRgeneFokIC/T.Estepolimorfismo,emcontrastecomosoutrosVDRvariantes,resultaemuma
sequnciadeaminocidosalterada[5,37].AFokIaleloCgeraumaprotenaVDRmaiscurtodoqueoaleloT,e
estaprotenamaiscurtapensadoparasermaisactivodoqueomaislongo[5].Outropolimorfismoimportante
oCdx2VDRpolimorfismo,queestlocalizadonaregiopromotoradoVDRgenedoexo1.OCdx2VDR
polimorfismotemsidoassociadocomaactividadedetranscriodeVDRnotractointestinal.OaleloT
demonstrouat70%maioractividadedetranscrioemcomparaocomoaleloC[38].
Estimouseemprimeirolugarqueonmerode1,25(OH)2Dgenesalvoprimrionaordemde100500por
tecido,masparecehavermuitosmaisVDRgenmicostiosportipodeclula(entre1000e10000)deligao[29
].Noentanto,comosalientouCarlberg,algunsdessessitespodemnoterfunesespecficasespoderepresentar
orudo[29].
Asobservaesdequeextrarenal1,25(OH)2D,tambmpodeserproduzido(extrarenal1alfahidroxilase)eque
a1,25(OH)2Dpodeactuarlocalmentenostecidosondeproduzido(actividadesautcrino/parcrino)tambm
suportamopotencialpapeldavitaminaDnacomplicaesextraesquelticas[39].
2.3.Evidnciasdeestudosmoleculareseanimais
OsestudosmoleculareseanimaisestabeleceramassociaesdevitaminaDcomcomplicaesextraesquelticas.
Dadaaabundnciadeliteraturadisponvelsobreestetpico,vamosapresentarbrevementealgunsdosprincipais
mecanismosenvolvidosemcomplicaesextraesquelticascrnicasespecficas,masfrequentes,ouseja,doena
cardiovascular(DCV)(pressoarterialalta,doenacardacacoronriaeacidentevascularcerebral),diabetestipo
II,cnceredoenarenalcrnica(DRC).
2.3.1.Doenacardiovascular:pressoarterialelevadaedoenaarterialcoronariana Evidnciamolecular

revelouefeitosde1,25(OH)2Dsobreosmecanismosrelacionadoscomapressodosangue[34].Estes
mecanismosincluemainibiodirectade1,25(OH)2DdoRAS.VDRexpressanoaparelhojustaglomerulare
modulaasntesederenina.RatosfaltaVDRsohyperreninemicepresentecompressoarterialelevadae
hipertrofiacardaca[40].Emcontraste,asobreexpressodeVDRnoaparelhojustaglomerulardoratolevaa
hyporeninemia[41].Almdisso,avitaminaDpodemregularapressosanguneaatravsdaprevenodo
hiperparatiroidismosecundrio[42],equepareceterumefeitodirectosobreasclulasvasculareseafuno
endotelial[43].
DiferentesmecanismostmsidopropostosparaexplicaraassociaodevitaminaDcomadoenacoronriado
corao[44],algunsdosquaissoindirectos.AvitaminaDpodeestarrelacionadadoenacardacacoronria
pelapressoqueafetaosangue,controleglicmico,ouPTH.Outrosmecanismospropostosestomaisdiretamente
relacionadosaterosclerose,tecidoscardacosevasculatura.Estudosemanimaistmrealadoasfunesde
vitaminaDnaremodelaodoscardiomicitosemrespostalesoeaaterosclerose,bemcomonorelaxamento
cardacoecontractilidade[45].OsnveissricosdevitaminaDparecemestarinversamenterelacionadocomo
graudecalcificaovascularemindivduosemriscodedoenaisqumicadocorao[44,46].AvitaminaD
podeconferirprotecocontraaateroscleroseecalcificaovascular,afetandodiretamenteasclulasdomsculo
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

4/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

lisovascular(VSMC).EstavitaminaprovocauminfluxodeclcioagudaemVSMCquepossaminibirasua
proliferao[47].AvitaminaDpodetambmserassociadocomadoenacardacacoronriaporregulao
negativacitocinasprinflamatrias(porexemplo,TNFeIL6)earegulaopositivadecitocinasanti
inflamatriasdeIL10[44].
2.3.2.TipoIIdiabetesecncer HumgrandeinteressenospapisdevitaminaDnasuscetibilidadedediabetes

tipoIIesndromemetablica[47].OsefeitosdavitaminaDnadiabetestipoIIpoderiasermediadaporseupapel
nopncreasfunocell,resistnciainsulina,ouinflamao[33,4850].Comrelaoaocncer,estudos
utilizandomodelosanimaistmmostradoquebaterparaforaVDRinduzmuitostiposdecancros,incluindomama,
prstataeclon[26,51].Recentemente,umbaixonveldevitaminaDfoimesmopropostocomoummodulador
daligaoentrediabetesecncer[52].
2.3.3.DoenaRenalCrnica DRCdefinidacomoapersistnciade3oumaismesesdeanormalidades

estruturaise/oufuncionaisdorim[53].DRCestassociadacomumriscoaumentadodedoenacardaca
isqumica,acidentevascularcerebral,doenavascularperifrica,anemia,doenassea,doenarenalemfase
terminal,eamortalidade.Mecanismos(paraalmdasrelacionadascomparatormnioouclcio),peloquala
vitaminaDpodeestarassociadaaDRCestoresumidosnaFigura2.AinsuficinciadevitaminaDse
correlacionacomoriscodemortalidadeentreospacientescomDRCeprovasfoirevistoemoutrolugar[54,55].
Porexemplo,umarecentemetaanlisede20estudosobservacionaismostraramtratamentocomvitaminaDpara
serassociadocomdiminuiodoriscodetodasascausasemortalidadecardiovascularempacientescomDRCno
necessitandodediliseepacientescomdoenarenalterminal(DRT)dialtica[55].Estametaanlisetambm
destacouanecessidadedeensaiosclnicosrandomizadosbemdesenhadosparaavaliarformalmenteosbenefcios
desobrevivnciadevitaminaD.
Figura2
MecanismoshipotticosprincipaisdeaodavitaminaDnadoenarenal
crnica.Mecanismosrelacionadoscomparatormnioeclcionoso
exibidos.VSMC=clulasdemsculolisovascularRAAS=renina
angiotensinaaldosteronasistemaNFB=nuclear...
UmdosmecanismosqueassociamavitaminaDcomDRCenvolveanuclearfactorB(NFB)via.NFB
umafamliadefactoresdetranscrioquefuncionacomoumreguladordemestredarespostaimune[56].Ela
regulaumagrandevariedadedegenesenvolvidosnainflamao,proliferaoefibrogneseeconhecidaporter
umpapelimportantenadoenadorim[57].Ainibiodirectade1,25(OH)2Ddo(NFB)viatemsido
relatada.AmbosRASeNFBpromoveraproduodefatoresprinflamatrioseprfibricos,aumentaro
estresseoxidativoepodocytesdanos.
2.4.Evidnciasdeestudosobservacionais
Guessusetai.Anteriormente,revisamosaevidnciadospapisdevitaminaDemhipertenso,doenacardaca
coronarianaeacidentevascularcerebral[34].Foradequatroestudosprospectivosobservacionaisidentificados,
doistmrelatadoumaassociaoinversaentre25(OH)Dehipertensorisco,umnoencontraramtalassociao,
eumencontrouumaassociaonemcomhipertensonemcomalteraesnapressoarterial.Nveismaisbaixos
devitaminaDforamencontradosparaserassociadaaumaumentodoriscodeenfartedomiocrdionumestudo
prospectivodehomenscomidadesentre4075anos[58].Nveismaisaltosde1,25(OH)Dforamassociados
comumadiminuiodoriscodeacidentevascularcerebralentreosparticipantesemumestudodecoorterealizado
naFinlndia[59].
2.5.ImpactoEconmicodecorrigirdeficinciadevitaminaD
Finalmente,umpotencialenormebenefcioeconmicoresultantedacorreo(anveldapopulao)dedeficincia
devitaminaDmuitasvezesapresentada.PartindodoprincpiodequeadeficinciadevitaminaDest
causalmenteassociadaacomplicaesextraesquelticas,temsidosugeridoqueumaumentonosnveisdosorode
25(OH)Ddetodososeuropeusa40nmol/L(alcanadaporumadosediriade20003000IUdevitaminaD)
reduziriaoscustosdecuidadosdesadeporat17%,oquerepresentaumareduode187.000milhesdeeuros/
ano[20,60].Assim,umanicainterveno,simplespoderiaterumgrandeimpactosobreaeconomiados
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

5/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

cuidadosdesade.Noentanto,essacrenadependentedeumarelaocausaldevitaminaDcomcomplicaes
extraesquelticasqueestlongedeseraceitocomodescritoabaixo.

3.Hiptese2:AvitaminaDnocausalmenteassociadaa
complicaesextraesquelticas

Vamospara:

AcrenadequeavitaminaDnocausalmenteassociadaacomplicaesextraesquelticasbaseiase
principalmentenaausnciadeevidnciasrobustasdestaassociaodeensaiosclnicosrandomizados(ECR),sobre
osefeitospotencialmentedesfavorveisdesuplementaodevitaminaDesobreosprecedentesdeoutrasvitaminas
eantioxidanteensaios.
3.1.Ensaiosclnicosrandomizados
Atdata,amaioriadasassociaesdevitaminaDcomcomplicaesextraesquelticasrelatadosporestudosno
experimentaisnoforamreplicadosemensaiosclnicosrandomizados.Porexemplo,osresultadosdeestudos
transversaiseprospectivosobservacionaissobreaassociaoinversadaingestodevitaminaDou25(OH)Dcom
pressoarterialnoforamconfirmadosemensaiosclnicosrandomizados[34].Apenasumemcadatrsensaios
clnicosrandomizadosidentificadosencontraramumadiminuiodapressoarterialnobraointerveno,masa
suplementaodiriaincluatantoavitaminaD3eclcio(novitaminaDnica)[61].Doisensaiosclnicos
randomizados,destinadaessencialmenteadeterminaroefeitodasuplementaodevitaminaDsobreoriscode
fraturarelataramefeitosconflitantesdestavitaminanadoenacardacacoronria[62,63],enenhumRCTavaliou
oefeitodasuplementaodevitaminaDnadoenacoronriacomoumresultadoprimrio.Trivedietal.no
encontraramnenhumefeitodasuplementaodevitaminaDemcurso[62].
ParaavaliarapresenadeviesesnasassociaesdevitaminaDcomdiversosresultadosesquelticase
extraesquelticas,Theodoratouetal.Efetuamosumarevisodeprovasobtidasapartirderevisessistemticase
metaanlisesobservacionaiseensaiosclnicosrandomizados(ouseja,umarevisoguardachuva)[64].Maisde
260revisessistemticasoumetaanlisesqueinclurammaisde130resultadosforamexaminados.Estegrupotem
relatadofaltadeprovasaltamenteconvincentedeumaligaoclaradevitaminaDcomqualquerresultado.Mesmo
paraascomplicaessseas,osautoresconcluramqueRCTsqueexaminaramavitaminaDsomente(sem
suplementaodeclcio)noconseguiramdemonstrarefeitosprotectoresdasuplementaodevitaminaDem
fraturasoudesce.Almdisso,umsequencialmetaanlisede2014julgamento(ouseja,aanlisequemodeloua
precisomudananasestimativasdeefeitoscomoensaiossorelatadoseosefeitosprovveisderesultadosde
ensaiosfuturossobreocorpoexistentededados)mostrouqueosefeitosdasuplementaodevitaminaDsobreas
complicaesextraesquelticasestoabaixodolimitedefutilidadede15%[65,66].Assim,estudosfuturosno
sosusceptveisdealteraraconclusodenenhumaassociaocausal.
Umareviso2009narrativaestimouqueoaumentodosoromnimodurantetodooanode25(OH)Dpara100
150nmol/L(40a60ng/mL)impediriacercade58.000novoscasosdecncerdemamae49.000novoscasosde
coloretalcnceracadaanoemosEUAeCanad[67].Noentanto,omaisrecente(2011)metaanliseconcluiu
que,devidoaospotenciaisdadosdeconfusoinerentesaestudosobservacionaiseosdadoslimitadosobtidosa
partirdeensaiosclnicosrandomizados,aevidnciaactualmenteinsuficienteparatirarconclusessobreaeficcia
dasuplementaodevitaminaDparaaprevenodocancro[68].Arevisode2014onveldevitaminaDe
CVDpeloReinoUnidoNutritionSocietyconcluiuqueosdadosquesustentamumarelaocausalentreosnveis
devitaminaDeDCVsomisturadoseambgua[69].Conclusessemelhantesforampublicadosdeforma
independenteem2011pelacomissonorteamericanaDRI[16],pelaTaskForceEndocrine[70]e,mais
recentemente,poroutros[65,7174].Emtermosdesadeendcrinoedoenas,asevidnciasdisponveisno
mostramqueasuplementaodevitaminaDdiminuiconsistentementeoriscodediabetestipoII,doenade
Addison,oudoenaautoimunedatiride[75].
Emumametaanlisedeestudosobservacionais(2014N=73)eensaiosclnicosrandomizados(N=22)de
vitaminaDemortalidadecausadasporcomplicaesextraesquelticas,Chowdhuryetal.encontraramevidncias
deque25(OH)Dinversamenteassociadocomoriscodemortedevidoacomplicaesextraesquelticas,mas
nofoiencontradanenhumaevidnciadetalrelaoemECR[76].Aanliseestratificadatemsugeridoquea
suplementaocomvitaminaD3enoD2reduztodasascausasdemortalidade[76],masamaioriadosestudos
includosnaanliseestratificadarelatouumaaltapontuaoparaoriscodevis.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

6/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

Nogeral,asconclusesdasmetaanliseserelatriosestoemcontrastecomoutroscomentriosrecentes,que
concluramqueasuplementaoadequadadevitaminaDumfatorprofilticoimportanteparaaimunidade,auto
imunidade,doenascardiovasculares,cancro,fertilidade,gravidez,demnciaemortalidade[77].Porconseguinte,
amaioriadoscientistastmreconhecidoqueaprevalnciadadeficinciadevitaminaDelevada(embora,como
discutidoacima,adefiniodevitaminaDnouniversalnormalidade)Noentanto,combasenafaltadeprovas
robustas,algunstmquestionadoseumproblemadesade[78].
3.2.EfeitosdesfavorveisdevitaminaD
AvitaminaDpodeterefeitosdesfavorveis.Porexemplo,podepotencialmentecontribuirparaarigidezarteriale
hipertenso.Richartetai.[79]propuserammecanismosdarenalversusaactivaoextrarenaldevitaminaDem
relaoaterosclerose,endurecimentoarterialehipertenso.Osmacrfagosemlesesaterosclerticaspode
localmenteactivar25(OH)Dparaformarocalcitriol,quepoderiaactuarcomoumasubstnciavasoactivae
prooxidativeemVSMC.Outrapreocupaoestrelacionadacomcasosgravesdehipercalcemiaobservadosem
crianascomCYP24A1mutaes[80].Preocupaesultrapassamacomplicaesextraesquelticasporquea
evidnciarecentetambmsugeriuquealtasdosesdevitaminaDpodeaumentarosriscosdefraturasequedas[81,
82].
3.3.Vitaminas,antioxidanteseTerapiadeReposioHormonalPrecedentes
Ceticismosobreocurativoe/oupotenciaispreditivosdevitaminaDparacomplicaesextraesquelticastambm
foiampliadapelainvestigaorelacionadacomavitaminaanterior,emqueaevidnciarelatadaemestudosde
observaonofoireplicadoemensaiosclnicosrandomizados[83].EACsdebetacaroteno,vitaminaAe
vitaminaEnoforamreplicadosresultadosdeestudosobservacionais[84].Piorainda,ensaiosclnicos
randomizadostmrelatadoquealgunsantioxidantesevitaminascomsupostosefeitosfavorveis(combaseem
estudosobservacionais)nofatodeterefeitosdesfavorveis(combaseemensaiosclnicosrandomizados).Em
2008,oestudoSELECTdevitaminaEeselnionaprevenodocncerfoiinterrompidoprematuramenteporque
ogrupodeintervenofoimais(emboranoestatisticamentesignificativa)propensosadesenvolvercncerde
prstata[85].Isto,naturalmente,ecoaaexperinciaeasliesaprendidascomaIniciativadeSadeestudoda
Mulher(WHI)naterapiadereposiohormonal(TRH)[86].Estejulgamentofoiinterrompidoprematuramente
quandoumaumentonocncerdemamainvasivoalcanadosignificnciaestatstica.Esteensaiotambm
encontraramaumentosemataquescardacosederramesnogrupodeinterveno.Estasconclusescontrastam
drasticamentecomasconclusesdeestudosepidemiolgicosanteriores,queindicaramafaltadeumaligao
convincenteentrecncerdemamaeHRTerelataramqueHRTreduzeventoscardiovasculares[87].

4.Questesfavorecerumahiptesesobreooutro

Vamospara:

4.1.Causalidade
UmpontoimportantenodebatesobreoimpactorealdadeficinciadevitaminaDemcomplicaes
extraesquelticasse25(OH)Dpertenceaocaminhocausal.Emoutraspalavras,fazum25(OH)Ddoenabaixo
causaousimplesmenteumefeitosecundrioquerdaexposio(porexemplo,ocomportamentosedentrioou
obesidade)oudoenas(porexemplo,cancrooudoenaautoimune)?EnquantoumRCT(ouseja,oparadigma
supremoparaainvestigaoepidemiolgica[88])omelhordesenhodeestudoparadeterminaracausalidade,
fatoresderisco,taiscomo25nveisbaixos(OH)D,nopodeseravaliadocomestetipodejulgamentoporrazes
ticasbvias.Estudosobservacionais,quesopropensasaresultadosesprios,soentoconduzidos.Estaedio
dodesenhodoestudotocentralquealgunsepidemiologistasclassificaramocampoemdescritivosproblemas
(ouseja,umparmetrodeocorrnciaestrelacionadacomumdeterminantesemumainterpretaocausalda
relao)ecausaisproblemas[88].Ainterpretaocausaldarelaodeumparmetrodedesfecho(diabetestipo
II)aumdeterminante(25(OH)D)podeserdada,desdequearelaocondicionadatodooconjuntode
potenciaisfatoresdeconfuso(conhecidosedesconhecidos).Estacondicionalidadeexigidamelhorperseguido
porrandomizao[88]e,portanto,ousodeensaiosclnicosrandomizados.
4.2.Causationconfusoereverso
Confundimentoacontecequandooefeitode,pelomenos,umfatorestranho(porexemplo,ndicedemassa
corporal,IMC)misturadacomoefeitodeumaexposiodeinteresse(25(OH)D),distorcendoassima
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

7/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

estimativadoltimo[89].ComrelaovitaminaD,alistadepossveisfatoresdeconfusoconhecidosmuito
grandeeincluiosseguintesprincipais.(1)Idade:aproduodevitaminaDatravsdapelediminuicomaidade[2
].(2)IMC:asrazesparaarelaoinversaentreoIMCenvelD25(OH)nosocompletamentecompreendidos,
masagorduranapeleparecediminuiraeficciadasntesedavitaminaD,quepodesersequestrodevidoa7
desidrocolesterol.Denota,estarelaoinversatambmpodeserconfundidaporumadiminuionaexposioao
sol(porexemplo,umadiminuiodaactividadefsicaaoarlivreoucomorbidades).(3)Latitudeeasestaes:
teoricamente,pessoasquevivememregiesmaisprximasdoequadordeveapresentarsecomnveismais
elevadosdesntesedevitaminaDdoqueaquelesqueresidememregiesdistantesdoequador.Naprtica,no
entanto,porquemaisde90%devitaminaDresultadaluzsolar(naausnciadesuplementao),osnveisde
vitaminapresentetambmdependerdecomportamentosculturais(roupaaoarlivre,otempogasto,eoshbitosde
banhodesol).Nogeral,osrelatriossobreoefeitodalatitudeemnveissricosde25(OH)Dtmsido
inconsistentes[9092].Umacorrelaopositivaentre25(OH)DelatitudefoiencontradoemA(25pases
europeus)anliseconjunta,enquantoqueamaiortaxadedeficinciadevitaminaD25(OH)temsidoobservada
emparticipantes(Scottishmaiorlatitude)numacruzadaBritnicaestudodecorte[91].Noentanto,aanlise
metaregressionrecentenoencontrouumainflunciadalatitudeem25denvel(OH)D[92].(4)Apigmentao
dapele:asembalagensetamanhosdemelanossomasnosqueratincitosinfluenciaraescuridodapele.Pigmentos
escurosnapelereduzirasuacapacidadedesintetizaravitaminaDdaluzsolaremat95%[22].Estefato
provavelmenteexplicaporqueosafroamericanostmmenorde25(OH)Ddoqueosbrancosnohispnicosem
osEUA[22].Apigmentaodapelemaisescuraemindivduosqueresidemnosuldacomparaocomospases
donortedaEuropapodeestarsubjacenteamaiorprevalnciade25dedeficinciadevitaminaD(OH)naEuropa
doSul[93].(5)Dieta:dietascontmtipicamenteapenaspequenasquantidadesdevitaminaD(vitaminaD3e
vitaminaD2).OpeixeaprincipalfontealimentardevitaminaDemsereshumanos.Trsonasdesalmocozido
e3,5onasdecavalacozidafornecem90%e86%,respectivamente,daingestodiriarecomendadadevitaminaD
(400600unidadesinternacionais/dia),enquantoque3,5onasdecarnecozidaforneceapenas4%do
recomendadoingesto.(6)protectorsolarOccasional:usodefiltrosolarporcrianaseadultosjovensno
provvelqueadeficinciadevitaminaD,masousocrnicodefiltrosolarporidosostemsidomostradopara
diminuira25(OH)DecausardeficinciadevitaminaD.(7)Altitude,poluiodoar,oznio,horadodia,e
coberturadenuvens:emaltitudesmaiselevadas,aradiaoUVBmaisforteporqueasconcentraesdeaerossis
epartculassomenores.ApoluiodoardiminuiaradiaodavitaminaDbenefcio.Ozono,horadodia,eda
nuvemcapatambminfluenciarradiaodavitaminaDbenefcioe,portanto,afotossntesedevitaminaD.Outros
fatorespotenciaisincluem(ouseja,alteraes,hereditriasemodificveisnaexpressodegenesquenoafectam
assequnciasdeADN)genticoseambientaisvariaesquetmsidoimplicadosemassociaocomavitaminaD
quepodemcontribuirparaavariabilidadeinterindividualdosimpactosdasuadeficinciae/ousuplementao[29
,94].Desconsiderandoseosfatoresdeconfusopotenciaisdesconhecidos,totalmenteresponsvelportodosesses
potenciaisfatoresdeconfusoconhecidospraticamenteimpossvel(confusoresidual)amenosquea
randomizaousada.
TEMPORALIDADEemcritrioscausaisreferesenecessidadedequeacausaprecedeoefeitonotempo
(sequnciacausal)[89].Assim,causalidadereversarefereseaumasituaoemqueumresultadoprecedeefaz
comqueumaexposioemvezdeocontrrio[95].Autieretai.Efetuamosumarevisosistemticadestatusda
vitaminaDeproblemasdesadeeconcluramqueasdiscrepnciasentreosestudosobservacionaisede
intervenoindicamqueabaixade25(OH)Dummarcador,noumacausa,deproblemasdesade[96].Estes
autorespropuseramquenomeadamenteavastagamadedesordensassociadascombaixosnveisde25(OH)D
explicadopelofactodequeosprocessosinflamatriosenvolvidosnaocorrnciadadoenaecursoclnicoreduzir
de25(OH)D.Outrosgrupostmenfatizadoque25(OH)DumbiomarcadorconfiveldoestadodevitaminaD
apsuminsultoinflamatriaaguda[97].
Emboraaanlisedesubgrupodeumarecentemetaanlisedeestudosobservacionaistmsugeridoquea
associaoinversade25(OH)Dcomamortalidademaisforteempopulaescombaixaprevalnciade
suplementaodevitaminaDou25(OH)Dnveisbaixos[76],esteachadopodeaindaseratribudaainverter
causalidade,comdoenassubjacentesmaisgravesaserassociadacomnveismaisbaixosde25(OH)D.
4.3.Arandomizaomendeliana
Arandomizaoemestudosdeobservaonopossvel,masexisteumaalternativa,quedenominado
randomizaomendeliana(MR).MRestsendocadavezmaisutilizadosparasuperaraconfusoecausalidade
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

8/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

reversaparaexplorarosefeitoscausaisdeumaexposiosobreumadoenaemestudosnoexperimentais.O
conceitodeMRreferesedistribuioaleatriadosalelosnomomentodaformaodosgametas.Poranalogia
comofatodequeaatribuioaleatriadeumtratamentoemumRCTtornaconfusoimprovvel,umavariante
genticadeinteressenodeveserassociadaafatoresdeconfusoconhecidosedesconhecidos[98,99].Exames
deRMforamrealizadosparainferircausalidadeparaavitaminaDeascomplicaesextraesquelticas,taiscomo
pressoarterialelevadaediabetestipoII.Variantesgenticasquealteramespecificamente25(OH)Dnveis,que
geralmentesoidentificadasemestudosdeassociaodogenoma(GWAS),sogeralmenteutilizados.Por
exemplo,Kunutsoretai.terusado4variantes(noDHCR7,CYP2R1,CG,eCYP24A1genes)comovariveis
instrumentaisemumapequenaamostra(desconhecidoN),nodemonstrarumpapelcausalda25(OH)Dna
etiologiadahipertensoarterial[100].Vimaleswaranetai.usaramosmesmos4variantes,masconsideraram
pontuaesallicaseutilizadoumagrandeamostra(N=146581),relatandoquecadaaumentode10%em
geneticamenteinstrumentado25(OH)concentraodeDestassociadocomum8%dediminuioprobabilidades
dehipertenso[101].Usandoasmesmasvariantescomomencionadoacima,masnoconsiderandopontuaes
allicas,Yeetai.tmtambmestimouasassociaescausaisunconfoundedde25(OH)concentraoDcomos
riscosdediabetestipoIIeoutrostraosdeglicemiautilizandoumaabordagemMR[102],relatandoestimativas
MRderivadosinsignificantesparaadiabetestipoIIetraosdeglicemiaesugerindoqueoassociaoentre25
(OH)Deadiabetestipo2nocausal.
Denota,nosocomumentereconhecidocondiesnecessriasparaMRparafornecerumainfernciacausalem
epidemiologiaobservacional[98,99].Umacondioqueosinstrumentosgenticos(porexemplo,DHCR7
variantes)afectaroresultado(porexemplo,complicaoextraesqueltico)porquaisqueroutrosmeiosqueno
atravsdaexposio(25(OH)D),quenoocasonoquedizrespeitosdoenashumanascomplexascomuns.
Almdisso,nosepodeexcluirqueumaverdadeiravariantedecausalidadepodemestaremdesequilbriode
ligaocomosinstrumentosgenticos(variantesgenticas)utilizados.Osresultadosobtidosusandoaabordagem
MRdeve,portanto,serinterpretadoscomcautela.
4.4.Errodemedioeclassificaoincorreta
4.4.1.de25(OH)DumbombiomarcadordavitaminaAingestoe/oufunoD? 1,25(OH)2D,a

formaactivadavitaminaD,masporcausade25(OH)Dpossuiumameiavidamuitomaislongacirculao,
circulaemconcentraesmaiselevadas,emenosinfluenciadaporoutrashormonas,taiscomoaPTH,usado
paradeterminarostatusdavitaminaD.Devidosualongasemividaemcirculao,25(OH)Dreflecte
fornecimentovitaminaDeutilizaoduranteumperododetempo.Circulantes25(OH)Dtambmummelhor
marcadordeexposioavitaminaDdoqueasestimativasindiretasdeexposiodevitaminaDcombase
unicamentenadieta,quenolevamemconsideraofontesdeluzsolar[103].
Noentanto,talcomodiscutidonoutrolocal[104],desorode25(OH)concentraodeDinfluenciadapor
vriosfactores,taiscomoaquantidadedevitaminaDemitidoparaofgado,aquantidadede25(OH)Dproduzida
pelofgado,eametadevidade25(OH)Dnosoro.Estesfactoresestoseinfluenciadoporvriosdeterminantes
(exposioluzsolar,absorointestinal,gorduracorporal,actividadede25hidroxilase,produoVDBPno
fgado,etc.)[104].Prenticeetal.salientaramqueporquenveissricosde25(OH)Dtempoucainteraocom
VDR,podeserumbombiomarcadordaingesto,masnodafuno[104].Portanto,outrosbiomarcadoresda
funodavitaminaDtmsidopropostos(porexemplo,a1,25(OH)2D/25(OH)Digual,1,25(OH)/24,25
(OH)2Drcio2D,e>3525(OH)Dmetabolitosadicionaisformadaspelocorpo).Noentanto,avaliaresses
biomarcadoresemgrandesestudosepidemiolgicosdifcil.Almdisso,medidasseriadasnosmesmosindivduos
soideais,masraramentevivel.Portanto,nodeexcluirque25(OH)D,quandoutilizadocomoum
biomarcadordecomplicaesextraesquelticas,forneceassociaesenviesadossemelhantesamuitosoutros
biomarcadores,talcomodemonstradonumaavaliaosistemticarecentede56metaanlisesdebiomarcadores
cardiovascularesemergentes(porexemplo,AprotenaCreactivaehomocistena)[105].
Mesmosensconcordamosque25(OH)Dsuficientementeligadasa1,25(OH)Dativaeomelhormarcador
destatusdavitaminaDsemelhanteaodaconclusodeumametaanliserealizadaporTzoulakietal.[105],
importantenotarqueosresultadosvariammuitodependendodoensaioutilizado[106,107].Cromatografia
lquidaacopladaespectrometriademassastandem(LCMS/MS)continuaaseratcnicapadroparamedira25
(OH)D[106,108].
4.5.AdeficinciaemrelaosuplementaoeVidaCursoPerspectiva
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

9/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

DiferentesfatoresquepoderiamexplicarafaltadereplicaonospoucosRCTsdosresultadosrelatadosporvrios
estudosobservacionaistmsidodiscutidas.Porexemplo,temsidosugeridoqueoimpactodadeficinciade
vitaminaD(talcomodeterminadoemestudosdeobservao)noomesmoqueoefeitodasuplementaode
vitaminaD(talcomodeterminadoemensaiosclnicosrandomizados),particularmenteemparticipantescomos
nveisdevitaminaDsuficientes[109].Outrosgrupostmsugeridoquearelaode25(OH)Dcomoriscode
complicaesextraesquelticaspoderiaserobservvelapenasembaixosnveisde25(OH)D[26,109].Davis
tambmsugeriuqueoriscoassociadoaobaixostatusdavitaminaDpodeserconferidamaiscedonavidaeque
estudoscirculantesde25(OH)Demadultosnoabordamoperododetempomaisrelevantesdeexposio[26].
AvitaminaDpodedesempenharumpapelcentraldurantetodaavida,nosnahomeostasedoclcioeo
metabolismoesqueltico,mastambmnodesenvolvimentodeinfecoedoenaautoimuneeprogresso[104].
ComentriosforampublicadossobrevitaminaDeosresultadosfuncionais,especificamenteemlactentesecrianas
jovens[110],adolescentes[111],eidosos[112].

5.PorqueOsresultadosdeensaiosclnicosrandomizadosemcurso
seroNodeveconciliarasduasescolasdepensamento

Vamospara:

Cincoensaiosclnicosrandomizados(osCAPS,vital,NoSade,encontrareensaiosVidaveja[20]paramais
detalhes)estoemandamentoem9pases(Figura3)paradeterminarosimpactosdasuplementaodevitamina
Dsobreascomplicaesextraesquelticas.Amaioriasobemfinanciadosesuficientementepoderparadetectar
umimpactosignificativo,seexistiralgum.Maisde42.000participantesseroincludascomumpotencialde
208,116pessoasano,eUS$22milhesforaminvestidosapenasparaojulgamentoVITAL[113].Noentanto,
vriosespecialistasjapontaramlimitaesfataisquepossaminvalidarosresultados(negativosounulos)destes
estudos[69,114117].Estaslimitaesincluemoseguinte:(i)asdosesdesuplementaodevitaminaDso
demasiadobaixos,easdosesmaiselevadasdevemsertestados(ii)ocontrasteem25(OH)Ddeadmissoentreos
doisbraosdadainsuficientequecontrolamgruposestoaproduzir25(OH)D,mesmonaausnciade
interveno(iii)ade5anosdeacompanhamento(quealgunsespecialistastmatribudoabasearsemaisnociclo
definanciamentodaconcessodoquenociclodavitaminaD)muitocurta(iv)aconcentraoptimade
vitaminaDpodenoseramesmaparatodasascomplicaesextraesquelticasconsideradas(v)osparticipantes
estoincludosindependentementedasua(OH)Dnvel25nalinhadebase,eamaioriadosparticipantesjtm
umnvelptimoD25(OH)antesdoiniciodainterveno.OsefeitosdavitaminaDprovavelmentedependerda
situaodalinhadebasedevitaminaDe(vi)osensaiosfuturosnososusceptveisdealteraragrupada(null)
estimajrelatadopormetaanlises.
Figura3
Pasesondegrandesensaiosclnicoscontroladosestoactualmenteemcurso
paradeterminaroimpactodasuplementaodevitaminaDsobreas
complicaesextraesquelticas.CAPS,EUAVITAL,EUADoSade,
ustria,Alemanha,Finlndia,Frana,Portugal,SuaENCONTRAR,...
Nsgostaramosdeacrescentaraestaslimitaesoriscopotencialde"reversomdica",queumfenmeno
descritoporPrasadetal.envolvendoaidentificaodefalhascomprovasefaltadevontadedeconsiderarqueuma
intervenopodeserineficaz[118].Acreditamosqueareversomdicaaindamaisprovveldeacontecerseos
julgamentosemcursorelatamefeitosnulos(emvezdeefeitosnegativos,comonoensaioWHI).

6.ResumoeComentriosfinais

Vamospara:

Estedebateemgrandepartealimentadapeladivergnciaclssicaentreosresultadosobservacionaise
experimentais[119].Estudosobservacionaissopropensosareverternexodecausalidadeedeconfuso.As
associaesentreosnveisdevitaminaDeascomplicaesextraesquelticasemestudosobservacionaispoderia
simplesmenteindicamqueavitaminaDumindicador"simples"doestadodesadeequeemcomparaocom
indivduossaudveisassuntosmaisdoentespodemterumnveldevitaminaDinferioroustatus.Adiversidadedos
sistemasbiolgicoscomosquaisadeficinciadevitaminaDtemsidoassociada(cardiovasculares,diabetes,
depresso,doenasneurodegenerativas,cncer,etc.)poderiaaindasugeremqueestavitaminaummarcadordo
estadodesade,emvezdeumpreditorderesultadosdesade.Noentanto,aampladistribuiodeVDRemseres
humanoseainflunciadavitaminaDemmaisdoque3%dogenomahumanopoderiaexplicarassuasgrandes
efeitossobreasade.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

10/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

RCTsavaliandoaeficciadasuplementaodevitaminaDnareduodecomplicaesextraesquelticasestoem
andamento.Ensaiosaindaestorecrutandoparticipantes,eosprimeirosresultadosnoestarodisponveisantesdo
ano2017.Osimpactosdosensaiosclnicosrandomizadosemcursosobreaprticaclnicaso,naturalmente,difcil
deprever,masexistempelomenostrscenriosdaseguinteforma:resultadosfavorveisesignificativasso
relatadospelasECAs(cenrioa)nohresultadosfavorveisousignificativassorelatados(cenrioB)ou
resultadosdesfavorveissorelatados(cenrioC).Todasestassituaespodemounopodemserseguidaspor
alteraesapropriadasnaprticaclnica.Dependendodasituao,aprticacomumdalinhadebase,ea
capacidadedealteraonaprticacomum,autilizaodevitaminaDcomoumbiomarcadorpodeserumsucesso
oufalha,comopropostoporIoannidis[120].Senoforumsucesso,avitaminaDpodeeventualmentesetornar
umbiomarcadordoseguinte:(i)"falhadetipoB"ocorre"quandoumbiomarcadormostraumagrandepromessa
emumoumaisestudosiniciais,masasreivindicaessoencontradosmaistardeparaestarerradoouexageradas,
eobiomarcadoreventualmentenuncafoiimplementadonaprticaclnica"(ocenrioa,naprtica,emquea
vitaminaDdosagemnojcomum)(ii)"falhadetipoD"ocorre"quandoumbiomarcadormostrapoucaou
nenhumapromessa,mas,noentanto,comentusiasmopromovidoparausoclnicooupopulaogeneralizada"
(cenrioC,naprtica,emqueavitaminaDdosagemjcomum)e(iii)"dotipoAfalha"ocorre"quandoum
biomarcadormuitousadoquejfoiimplementadanaprticaclnicamostraseemgrandeparteintil,oumesmo
prejudiciale,portanto,precisaserabandonada"(cenrioC,naprtica,emqualavitaminaDdosagemjcomum,
masaprticacomumpodeseralterado).
Determinando25doses(OH)D,naausnciadeevidnciarobustaparecejserumaprticacomumemosEUA,
ondeasvendasdesuplementosdevitaminaDaumentaramdeUS$50milhesem2005paraUS$600milhes
em2011[121]eondecomentaristasjadvogammdicosparapararmediesonerosasde25(OH)Dem
pacientesassintomticosforadascondiesesquelticasrelacionadascomo[83,122,123].
Finalmente,emboraanossaanliseincidiusobrecomplicaesextraesquelticasediscutiramosdesafios
relacionados,estedebatepodenoserlimitadascomplicaesextraesquelticaspormuitotempo,maspodeem
breveincluemcomplicaessseas.Defato,evidnciasrecentessugeremqueavitaminaDpodenoserto
essencialcomosepensavaanteriormenteparamanterasadesseaeprevenodequedas[6466,124].
VitaminaD(vitaminasolar)provvelquesemantenhaumtpicoqueimandonosprximosanos.

Reconhecimento

Vamospara:

EstetrabalhofoiapoiadopelaSwissNationalScienceFoundation(FN33CM30124087eFN33CM30140331).

Conflitodeinteresses

Vamospara:

Oautordeclaraquenohconflitodeinteressesreferenteapublicaodesteartigo.

Referncias

Vamospara:

1.HolickM.VitaminaD:BiologiaMolecular,FisiologiaeAplicaesClnicas:NutrioeSade.HumanaPress
1999.Evoluo,funesbiolgicas,esubsdiosalimentaresrecomendadadevitaminaDpp.116.(Nutrioe
Sade).
2.HolickMFAwardMcCollumLecture,1994:.VitaminahorizontesDnovaparaosculo21doAmerican
JournalofClinicalNutrition.199460(4):619630.[PubMed]
3.WackerM.,HolickMFluzsolarevitaminaD:.UmaperspectivaglobalparaasadeDermatoEndocrinologia.
20135(1):51108.doi:.10,4161/derm.24476[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
4.GilchrestBASunexposioevitaminaDsuficincia.OAmericanJournalofClinicalNutrition.200888(2):.
570S577S[PubMed]
5.UitterlindenAG,FangY.,vanMeursJBJ,PolsHAP,vanLeeuwenJPTMgenticaebiologiados
polimorfismosdoreceptordevitaminaD.Gene.2004338(2):143156.doi:.10.1016/j.gene.2004.05.014
[PubMed][CruzRef]
6.FeldmanD.,PikeJW,AdamsJSvitaminaD.AcademicPress2011.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

11/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

7.WangT.T.,TaveraMendozaLE,LaperriereD.,etai.Emlargaescalainsilicoeidentificaobaseadosem
microarraydegenesdiretosalvoD31,25dihidroxivitamina.MolecularEndocrinology.200519(11):26852695.
doi:.10,1210/me.20050106[PubMed][CruzRef]
8.SchusterI.OscitocromosP450sojogadoresessenciaisnosistemadesinalizaodevitaminaD.Biochimicae
BiophysicaActaprotenaseprotemica.20111814(1):186199.doi:.10.1016/j.bbapap.2010.06.022
[PubMed][CruzRef]
9..VanSchoorNM,LbioP.WorldwidestatusdavitaminaDBestPractice&Research:ClinicalEndocrinology
&Metabolism.201125(4):671680.doi:.10.1016/j.beem.2011.06.007[PubMed][CruzRef]
10.PludowskiP.,GrantWB,BhattoaHP,etal.OstatusdavitaminaDnaEuropacentral.InternationalJournalof
Endocrinology.20142014:12.doi:10,1155/2014/589587.589.587[PMCartigolivre][PubMed]
[CruzRef]
11.HolickMF,adeficinciadeChenTCVitaminaD:.Umproblemamundialcomconsequnciasparaasade
TheAmericanJournalofClinicalNutrition.200887(4):1080s1086S.[PubMed]
12.HolickMFAdeficinciadevitaminaD.TheNewEnglandJournalofMedicine.2007357(3):266281.doi:.
10,1056/nejmra070553[PubMed][CruzRef]
13.GuessusI.,DudlerV.,GlatzN.,etai.OsnveisdevitaminaDefatoresassociados:umestudodebase
populacionalnaSua.SwissMedicalWeekly.2012142doi:.10,4414/smw.2012.13719w13719[PubMed]
[CruzRef]
14.PilzS.,A.Tomaschitz,MrzW.,etai.AvitaminaD,doenacardiovascularemortalidade.Clinicai
Endocrinology.201175(5):575584.doi:.10,1111/j.13652265.2011.04147.x[PubMed][CruzRef]
15.DurupD.,JrgensenHL,ChristensenJ.,SchwarzP.,HeegaardAM,LindB.AreverterassociaoJshaped
detodasascausasdemortalidadecomnveissricosde25hidroxivitaminaDnaprticageral:.EstudoDPOC
JournalofClinicalEndocrinologyandMetabolism.201297(8):26442652.doi:.10,1210/jc.20121176
[PubMed][CruzRef]
16.RossAC,MansonJE,AbramsSA,etal.Orelatriode2011sobrerecomendaodeingestodietticade
clcioevitaminaDdoInstitutodeMedicina:.OqueosclnicosprecisamdesaberJournalofClinical
EndocrinologyandMetabolism.201196(1):5358.doi:.10,1210/jc.20102704[PMCartigolivre][PubMed]
[CruzRef]
17.KDIGOclnicaorientaoprticaparaodiagnstico,avaliao,prevenoetratamentodaDoenaRenal
CrnicaMineraledoenassea(DMODRC)RenaisSuplementosinternacionais.2009(113):.S1S130
[PubMed]
18..TroeschB.,HoeftB.,McBurneyM.,EggersdorferM.,inquritosWeberP.dietticosindicamconsumode
vitaminasabaixodasrecomendaessocomunsnospasesocidentaisrepresentativosBritishJournalofNutrition.
2012108(4):692698.doi:.10,1017/S0007114512001808[PubMed][CruzRef]
19.deAbreuD.,GuessusI.,GaspozJ.M.,MarquesVidalP.CompliancecomaSociedadeSuade
recomendaesdietticasdanutrionapopulaodeGenebra,Sua:umestudodetendnciade10anos(1999
2009)JornaldaAcademiadeNutrioeDiettica.2014114(5):774780.doi:.10.1016/j.jand.2013.07.032
[PubMed][CruzRef]
20..BendikI.,FriedelA.,RoosFF,WeberP.,EggersdorferM.VitaminaD:ummicronutrienteimportantee
essencialparaasadehumanaFronteirasemFisiologia.20145,artigo248doi:10,3389/fphys.2014.00248.
[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
21.BiesalskiHKCongressoInternacional'fomeoculta',59demarode2013,StuttgartHohenheim,na
Alemanha.AnnalsofNutritionandMetabolism.201362(4):298302.doi:.10,1159/000351078[PubMed]
[CruzRef]
22..HolickMFVitaminaD:umaperspectivamilleniumJournalofCellularBiochemistry.200388(2):.296307
[PubMed]

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

12/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

23.KimlinMGlocalizaogeogrficaevitaminaDdesntese.AspectosmolecularesdeMedicina.200829(6):
453461.doi:.10.1016/j.mam.2008.08.005[PubMed][CruzRef]
24.WangTJ,PencinaMJ,BoothSL,etal.AdeficinciadevitaminaDeriscodedoenacardiovascular.
Circulation.2008117(4):503511.doi:.10,1161/CIRCULATIONAHA.107.706127[PMCartigolivre]
[PubMed][CruzRef]
25.MartiH.Soler,C.Gubelmann,AeschbacherS.,etai.Sazonalidadedefatoresderiscocardiovasculares:uma
anliseincluindomaisde230,000participantesde15pases.Corao.2014100(9):15171523.doi:.10.1136/
heartjnl2014305623[PubMed][CruzRef]
26.DavisCDvitaminaDecncer:dilemasatuaisefuturaspesquisasprecisa.AAmericanJournalofClinical
Nutrition.200888(2):.565S569S[PubMed]
27.HanchetteCL,padresSchwartzGGgeogrficasdemortalidadeporcncerdeprstata.Aevidnciaparaum
efeitoprotectordaradiaoultravioleta.Cncer.199270(12):28612869.doi:10,1002/10970142(19921215)
70:.12602861::ajudacncr2820701224623.0.co2g[PubMed][CruzRef]
28.HausslerMRreceptoresdevitaminaD:naturezaefuno.AnnualReviewofNutrition.19866:527562.
doi:.10,1146/annurev.nu.06.070186.002523[PubMed][CruzRef]
29.wideGenomeCarlbergC.vista(sobre)sobreasaesdavitaminaD.FronteirasemFisiologia.20145,o
artigo167doi:.10,3389/fphys.2014.00167[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
30.WangY.,ZhuJ.,DeLucaHFOndeestoreceptordevitaminaD?Arquivosdebioqumicaebiofsica.2012
523(1):123133.doi:.10.1016/j.abb.2012.04.001[PubMed][CruzRef]
31.GuessusI.,BochudM.impactosopostosdedietticacontrasuplementodeclciosobreasadecardiovascular.
MedicinaBaseadaemEvidncias.201318(3):113114.doi:10.1136/eb2012100.911.[PubMed]
[CruzRef]
32.GuessusI.,BochudM.EfeitosdeclcioevitaminaDsuplementaosobreasdoenascardiovasculares:artigo
dereviso.RevueMdicaleSuisse.20128(348):.14581463[PubMed]
33.WasseH.,CardarelliF.,deStaerckeC.,HooperC.,VeledarE.,GuessusI.concentraode25hidroxivitamina
DinversamenteassociadocomMMP9soroemumestudotransversaldepacientescominsuficinciarenal
terminalamericanaAfricano.BMCNefrologia.201112(1,artigo24)doi:.10,1186/147123691224
[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
34.GuessusI.,BochudM.,BonnyO.,BurnierM.clcio,vitaminaDedoenacardiovascular.RimePresso
ArterialResearch.201134(6):404417.doi:.10,1159/000328332[PubMed][CruzRef]
35.PearsonTA,ManolioTAComointerpretarumestudodeassociaodogenoma.OJournaloftheAmerican
MedicalAssociation.2008299(11):13351344.doi:.10,1001/jama.299.11.1335[PubMed][CruzRef]
36.McDonnellDP,MangelsdorfDJ,PikeJW,HausslerMR,clonagemO'MalleyBWmoleculardoDNA
complementarquecodificaoreceptoraviriaparaavitaminaD.Cincia.1987235(4793):12141217.doi:.
10.1126/science.3029866[PubMed][CruzRef]
37.UitterlindenAG,FangY.,vanMeursJBJ,vanLeeuwenH.,PolsHAPvitaminaDpolimorfismosdogene
receptoremrelaovitaminaDestadosdedoenarelacionados.JournalofSteroidBiochemistryandMolecular
Biology.20048990(15):187193.doi:.10.1016/j.jsbmb.2004.03.083[PubMed][CruzRef]
38.AraiH.,MiyamotoK.I.,YoshidaM.,etai.Opolimorfismonaprotenadehomeodomniorelacionadoscom
caudalCDX2elementodeligaonogenedoreceptordevitaminaDhumana.JournalofBoneandMineral
Research.200116(7):12561264.doi:.10,1359/jbmr.2001.16.7.1256[PubMed][CruzRef]
39.MorrisHA,AndersonPHautcrinaeaesparcrinosdevitaminaD.OsclnicosdobioqumicoAvaliaes.
201031(4):129138.[PMCartigolivre][PubMed]
40.XiangW.,J.Kong,ChenS.,etai.AhipertrofiacardacaemvitaminaDmurganhoscomoreceptor:opapel
dossistemasreninaangiotensinaecardacos.OAmericanJournalofPhysiologyEndocrinologiaeMetabolismo.
2005288(1):E125E132.doi:.10,1152/ajpendo.00224.2004[PubMed][CruzRef]
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

13/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

41.KongJ.,QiaoG.,ZhangZ.,LiuSQ,LiYCexpressodoreceptordevitaminaDalvejadonasclulas
justaglomerularessuprimeaexpressodareninaindependentedohormniodaparatireideeclcio.Kidney
International.200874(12):15771581.doi:.10.1038/ki.2008.452[PubMed][CruzRef]
42..PilzS.,A.Tomaschitz,RitzE.,PieberTRvitaminaDestatutoehipertensoarterial:umarevisosistemtica
NatureReviewsCardiologia.20096(10):621630.doi:.10.1038/nrcardio.2009.135[PubMed][CruzRef]
43.WongMSK,DelansorneR.,ManRYK,derivadosVanhouttePMvitaminaDagudamentereduzircontraes
dependentesdoendotlionaaortadoratoespontaneamentehipertenso.OAmericanJournalofPhysiologyHearte
CirculatriaFisiologia.2008295(1):H289H296.doi:.10,1152/ajpheart.00116.2008[PubMed][CruzRef]
44.ZittermannA.,SchleithoffSS,KoerferR.ColocardoenascardiovasculareseinsuficinciadevitaminaDem
perspectiva.BritishJournalofNutrition.200594(4):483492.doi:.10,1079/BJN20051544[PubMed]
[CruzRef]
45.O'ConnellTD,BerryJE,JarvisAK,SomermanMJ,SimpsonRU1,25dihidroxivitaminaD3regulaoda
proliferaodosmicitoscardacosehipertrofia.OAmericanJournalofPhysiologyHearteCirculatria
Fisiologia.1997272(4,parte2):.H1751H1758[PubMed]
46.WatsonKE,AbrolatML,MaloneLL,etal.NveissricosdevitaminaDativossoinversamente
correlacionadacomcalcificaocoronariana.Circulation.199796(6):17551760.doi:.10,1161/
01.CIR.96.6.1755[PubMed][CruzRef]
47.PenckoferS.,KoubaJ.,WallisDE,EmanueleMAvitaminaDediabetes:LettheSunshineIn.Diabetes
Educador.200834(6):939954.doi:.10,1177/0145721708326764[PMCartigolivre][PubMed]
[CruzRef]
48.PittasAG,LauJ.,HuFB,DawsonHughesB.OpapeldavitaminaDeclcioempacientescomdiabetestipo
2..UmarevisosistemticaemetaanliseJournalofClinicalEndocrinologyandMetabolism.200792(6):
20172029.doi:.10,1210/jc.20070298[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
49.YinK.,AgrawalDKVitaminaDedoenasinflamatrias.JournalofInflammationResearch.20147(1):69
87.doi:.10,2147/jir.s63898[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
50..WobkeTK,SorgBL,SteinhilberD.AvitaminaDemdoenasinflamatriasFronteirasemFisiologia.2014
5,artigo244doi:.10,3389/fphys.2014.00244[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
51..MordanMccombsS.,ValranceM.,ZinserG.,TenniswoodM.,WelshJ.clcio,vitaminaDedoreceptorda
vitaminaD:impactonaprstataecncerdemamaemmodelosprclnicosNutritionReviews.200765(8,parte
2):S131S133.doi:.10,1111/j.17534887.2007.tb00341.x[PubMed][CruzRef]
52.AhmadS.,ChowdhuryTA,BoucherBJDiabetesecncer:?PoderiavitaminaDfornecerolinkJournalof
Diabetesesuascomplicaes.201327(2):184190.doi:.10.1016/j.jdiacomp.2012.10.005[PubMed]
[CruzRef]
53.NationalKidneyFoundation.K/DOQIdiretrizesdeprticaclnicaparaadoenarenalcrnica:avaliao,
classificaoeestratificao.OAmericanJournalofKidneyDiseases.200239(2,suplemento1):.S1S266
[PubMed]
54.DurantonF.,RodriguezOrtizME,DunyY.,RodriguezM.,DaursJP,ArgilsA.AvitaminaDtratamentoe
mortalidadenadoenarenalcrnica:.UmarevisosistemticaemetaanlisedeTheAmericanJournalof
Nephrology.201337(3):239248.doi:.10,1159/000346846[PubMed][CruzRef]
55.ZhengZ.,ShiH.,JiaJ.,LiD.,LinS.VitaminaDsuplementaoemortalidaderisconadoenarenalcrnica:
umametaanlisede20estudosobservacionais.BMCNefrologia.201314,artigo199doi:.10,1186/14712369
14199[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
56.BonizziG.,KarinM.AsduasviasdeativaoNFkappaBeseupapelnaimunidadeinataeadaptativa.Trends
inImmunology.200425(6):280288.doi:.10.1016/j.it.2004.03.008[PubMed][CruzRef]
57.GuijarroC.,EgidoJ.TranscriptionfactorB(NFB)edoenarenal.KidneyInternational.200159(2):
415424.doi:.10,1046/j.15231755.2001.059002415.x[PubMed][CruzRef]
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

14/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

58.GiovannucciE.,LiuY.,HollisBW,RimmEB25hidroxivitaminaDeriscodeinfartodomiocrdioem
homens:umestudoprospectivo.ArchivesofInternalMedicine.2008168(11):11741180.doi:.10,1001/
archinte.168.11.1174[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
59.MarniemiJ.,AlanenE.,ImpivaaraO.,etai.Vitaminasemineraisdietticosesorocomopreditoresdeinfarto
domiocrdioeacidentevascularcerebralemindivduosidosos.Nutrio,metabolismoedoenascardiovasculares
.200515(3):188197.doi:.10.1016/j.numecd.2005.01.001[PubMed][CruzRef]
60.GrantWB,CruzHS,GarlandCF,etal.BenefcioestimadodeaumentodestatusdavitaminaDnareduodo
pesoeconmicodadoena,nooestedaEuropa.OprogressoemBiofsicaeBiologiaMolecular.200999(23):
104113.doi:.10.1016/j.pbiomolbio.2009.02.003[PubMed][CruzRef]
61.PfeiferM.,BegerowB.,MinneHW,NachtigallD.,HansenC.EfeitosdeumcurtoprazodevitaminaD3
suplementaoedeclciosobreapressoarterialeosnveisdehormniodaparatireideemmulheresidosas.
JournalofClinicalEndocrinologyandMetabolism.200186(4):16331637.doi:.10,1210/jc.86.4.1633
[PubMed][CruzRef]
62.TrivediDP,BonecaR.,KhawKTefeitodequatroD3suplementaooraldevitaminamensal(colecalciferol)
sobrefraturasemortalidadeemhomensemulheresquevivemnacomunidade:.Randomizado,duplocegoe
controladoOBritishMedicalJournal.2003326(7387):469472.doi:.10.1136/bmj.326.7387.469
[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
63.LaCroixAZ,KotchenJ.,Anderson,G.,etai..SuplementaodeclcioevitaminaDemortalidadeem
mulheresnapsmenopausa:asmulheresiniciativadesadedeclciovitaminaDensaioclnicorandomizado
JournalsofGerontologyA:CinciasBiolgicaseCinciasMdicas.200964(5):559567.doi:.10.1093/
Gerona/glp006[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
64.TheodoratouE.,TzoulakiI.,ZgagaL.,IoannidisAPPvitaminaDevriosresultadosdesade:.Reviso
guardachuvaderevisessistemticasemetaanlisesdeestudosobservacionaiseensaiosclnicosrandomizadosO
BritishMedicalJournal.2014348doi:10.1136/bmj.g2035.g2035[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
65.BollandMJ,cinzaA.,GambleGD,ReidIROefeitodasuplementaodevitaminaDemesqueltico,vascular,
ouosresultadosdocncer:umensaiosequencialmetaanlise.TheLancetDiabetes&Endocrinology.20142
(4):307320.doi:.10.1016/s22138587(13)702122[PubMed][CruzRef]
66.BollandMJ,cinzaA.,GambleGD,asuplementaoReidIRvitaminaDecai:.Umensaiosequencialmeta
anliseTheLancetDiabetes&Endocrinology.20142(7):573580.doi:.10.1016/s22138587(14)700683
[PubMed][CruzRef]
67.GarlandCF,GorhamED,MohrSB,GarlandFCvitaminaDparaaprevenodocncer:.Perspectivaglobal
AnnalsofEpidemiology.200919(7):468483.doi:.10.1016/j.annepidem.2009.03.021[PubMed][CruzRef]
68.ChungM.,LeeJ.,TerasawaT.,LauJ.,TrikalinosTAvitaminaDcomousemsuplementaodeclcioparaa
prevenodocncerefraturas:umametaanliseatualizadaparaforarosEUAPreventiveServicesTask.Annals
ofInternalMedicine.2011155(12):827838.doi:.10,7326/000348191551220111220000005[PubMed]
[CruzRef]
69.CashmanKDUmarevisodestatusdavitaminaDeDCV.AnaisdaSociedadedeNutrio.201473(1):65
72.doi:.10,1017/s0029665113003595[PubMed][CruzRef]
70.ElaminMB,AbuElnourNO,ElaminKB,etai.VitaminaDeosresultadoscardiovasculares:umareviso
sistemticaemetaanlise.JournalofClinicalEndocrinologyandMetabolism.201196(7):19311942.doi:.
10,1210/jc.20110398[PubMed][CruzRef]
71..MuldowneyS.,KielyM.vitaminaDesadecardiometablico:umarevisodasevidnciasNutrition
ResearchReviews.201124(1):120.doi:.10,1017/s0954422410000259[PubMed][CruzRef]
72.FordJA,MacLennanGS,AvenellA.,BollandM.,cinzaA.,doenaWithamM.Cardiovasculare
suplementaodevitaminaD:anlisedejulgamento,revisosistemticaemetaanlise.OAmericanJournalof
ClinicalNutrition.2014100(3):746755.doi:.10,3945/ajcn.113.082602[PubMed][CruzRef]

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

15/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

73.KunadianV.,FordGA,BawamiaB.,QiuW.,MansonJEvitaminaDdeficinciaedoenaarterial
coronariana:.UmarevisodasevidnciasTheJournalAmericanHeart.2014167(3):283291.doi:.10.1016/
j.ahj.2013.11.012[PubMed][CruzRef]
74.MessaP.,CurreriM.,RegaliaA.,AlfieriCMvitaminaDeosistemacardiovascular:.Umapanormicada
literaturarecenteTheAmericanJournalofCardiovascularDrugs.201414(1):114.doi:.10,1007/s40256013
0047y[PubMed][CruzRef]
75.MuscogiuriG.,J.Mitri,MathieuC.,etal.Mecanismosemendocrinologia:.VitaminaDcomoumcontribuinte
potencialnasadedoenaendcrinaeEuropeanJournalofEndocrinology.2014171(3):R101R110.doi:.
10,1530/eje140158[PubMed][CruzRef]
76.Chowdhury,R.,S.Kunutsor,VitezovaA.,etai.AvitaminaDeoriscodemortecausaespecfica:reviso
sistemticaemetaanlisedecoorteobservacionaleestudosdeintervenorandomizados.OBritishMedical
Journal.2014348doi:10.1136/bmj.g1903.G1903[PMClivresartigo][PubMed][CruzRef]
77.PludowskiP.,HolickMF,PilzS.,etal.EfeitosdavitaminaDnasademsculoesqueltica,aimunidade,a
autoimunidade,doenascardiovasculares,cncer,fertilidade,gravidez,demnciaemortalidadeaumarevisode
evidnciasrecentes.AutoimunidadeAvaliaes.201312(10):976989.doi:.10.1016/j.autrev.2013.02.004
[PubMed][CruzRef]
78.HarveyNC,CooperC.VitaminaD:umpoucodeperspectiva,porfavor.OBritishMedicalJournal.2012
345(7869)doi:.10.1136/bmj.e4695e4695[PubMed][CruzRef]
79..RichartT.,LiY.,StaessenJArenalversusaactivaoextrarenaldevitaminaDemrelaoaterosclerose,
enrijecimentoarterialehipertensoTheAmericanJournalofHypertension.200720(9):10071015.doi:.
10.1016/j.amjhyper.2007.03.017[PubMed][CruzRef]
80.SchlingmannKP,KaufmannM.,WeberS.,etal.MutaesnoCYP24A1ehipercalcemiainfantilidioptica.
TheNewEnglandJournalofMedicine.2011365(5):410421.doi:.10,1056/nejmoa1103864[PubMed]
[CruzRef]
81.SandersKM,StuartAL,WilliamsonEJ,etal.AltasdosesdevitaminaDAnualoralequedasefraturasem
mulheresidosas:umestudocontroladorandomizado.OJournaloftheAmericanMedicalAssociation.2010303
(18):18151822.doi:.10,1001/jama.2010.594[PubMed][CruzRef]
82.SandersKM,NicholsonGC,EbelingPRaltasdosesdevitaminaDprejudicial?Tissuecalcificado
Internacional.201392(2):191206.doi:.10,1007/s0022301296791[PubMed][CruzRef]
83.WelshP.,SattarN.vitaminaDeprevenodedoenascrnicas.OBritishMedicalJournal.2014348g2280
[PubMed]
84.YusufS.,DagenaisG.,PogueJ.,BoschJ.,SleightP.vitaminaEsuplementaoeeventoscardiovascularesem
pacientesdealtorisco.Osresultadosdocoraodaprevenoavaliaodoestudoinvestigadores.TheNew
EnglandJournalofMedicine.2000342(3):154160.doi:.10,1056/nejm200001203420302[PubMed]
[CruzRef]
85.DunnBK,RichmondES,MinasianLM,RyanAM,FordLGUmaabordagemdenutrientesparaapreveno
docncerdeprstata:otestedeprevenoselnioevitaminaEcancer(SELECT)NutrioeCncer.201062
(7):896918.doi:.10,1080/01635581.2010.509833[PubMed][CruzRef]
86.RosJE,AndersonGL,PrenticeRL,etai.Riscosebenefciosdoestrogniomaisprogestinaemmulheresps
menopusicassaudveis:principaisresultadosdainiciativadesadedasmulheresensaioclnicorandomizado.O
JournaloftheAmericanMedicalAssociation.2002288(3):321333.doi:.10,1001/jama.288.3.321[PubMed]
[CruzRef]
87.MuseK.DepoisdeSadeiniciativaoquedizeraosnossospacientesdaMulher.SouthernMedicalJournal.
200295(9):957959.doi:.10,1097/0000761120020900000004[PubMed][CruzRef]
88.MiettinenOSOensaioclnicocomoumparadigmaparaainvestigaoepidemiolgica.JournalofClinical
Epidemiology.198942(6):491498.doi:.10,1016/08954356(89)901431[PubMed][CruzRef]

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

16/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

89.RothmanKJ,GreenlandS.,LashTLModernEpidemiology.Filadlfia,Pa,EUA:LippincottWilliams&
Wilkins2008.
90.LipsP.,DuongT.,OleksikA.,etal.UmestudoglobalsobreostatusdavitaminaDefunodaparatireideem
mulherespsmenopusicascomosteoporose:dadosdebasedosvriosresultadosdeensaiosclnicosdeavaliao
raloxifeno.JournalofClinicalEndocrinologyandMetabolism.200186(3):12121221.doi:.10,1210/
jc.86.3.1212[PubMed][CruzRef]
91.HyppnenE.,PoderC.AhipovitaminoseDemadultosbritnicosemidade45y:estudodecoortenacionalde
preditoresalimentareseestilodevida.OAmericanJournalofClinicalNutrition.200785(3):.860868
[PubMed]
92.HagenauT.,VestR.,GisselTN,etal.NveisdevitaminaDglobaisemrelaoaidade,sexo,pigmentaoda
peleelatitude:umaanlisedemetaregressoecolgica.InternacionaldeOsteoporose.200920(1):133140.
doi:.10,1007/s001980080626y[PubMed][CruzRef]
93.LipsestadoP.vitaminaDenutrionaEuropaenasia.JournalofSteroidBiochemistryandMolecular
Biology.2007103(35):620625.doi:.10.1016/j.jsbmb.2006.12.076[PubMed][CruzRef]
94.FetahuIS,HobausJ.,KallayE.AvitaminaDeoepigenoma.FrontiersinPhysiology.20145,oartigo164
[PMCartigolivre][PubMed]
95.FlegalKM,GraubardBI,WilliamsonDF,CooperRSreversacausalidadeeperdadepesorelacionadascoma
doenaemestudosobservacionaisdepesocorporalemortalidade.AAmericanJournalofEpidemiology.2011
173(1):19.doi:.10.1093/aje/kwq341[PubMed][CruzRef]
96.AutierP.,BoniolM.,PizotC.,MullieP.vitaminaDestatutoeproblemasdesade:.Umarevisosistemtica
TheLancetDiabetes&Endocrinology.20142(1):7689.doi:.10.1016/s22138587(13)701657[PubMed]
[CruzRef]
97.GamaR.,JLWaldron,AshbyHL,etai.HipovitaminoseDedoenas:?Consequncia,emvezdecausarO
BritishMedicalJournal.2012345.(7872)doi:10.1136/bmj.e5706e5706[PubMed][CruzRef]
98.BochudM.Sobreousoderandomizaomendelianaparainferircausalidadeemepidemiologiaobservacional.
EuropeanHeartJournal.200829(20):24562457.doi:.10.1093/eurheartj/ehn428[PubMed][CruzRef]
99.BochudM.,RoussonV.Utilidadedarandomizaomendelianaemepidemiologiaobservacional.Revista
InternacionaldePesquisaAmbientaleSadePblica.20107(3):711728.doi:.10,3390/ijerph7030711
[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
100.KunutsorSK,BurgessS.,MunroePB,KhanH.vitaminaDepressoarterialelevada:associaocausalou
epifenmenoEuropeanJournalofEpidemiology.201429(1):114.doi:.10,1007/s106540139874z
[PubMed][CruzRef]
101.VimaleswaranKS,CavadinoA.,BerryDJ,etal.AssociaodestatusdavitaminaDcomapressoarterialeo
riscodehipertenso:.UmestudorandomizaomendelianaTheLancetDiabetes&Endocrinology.20142(9):
719729.doi:.10.1016/s22138587(14)701135[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
102.YeZ.,SJAfiado,BurgessS.,etal.Associaoentreacircularde25hidroxivitaminaDeincidentesde
diabetestipo2:.UmestudorandomizaomendelianaTheLancetDiabetes&Endocrinology.20153(1):3542.
doi:.10.1016/s22138587(14)701846[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
103.RoseAMtestesdevitaminaD:consideraesclnicaselaboratoriais.MedicalLaboratoryObserver.2013
45(5):814.[PubMed]
104.PrenticeA.,GoldbergGR,SchoenmakersI.AvitaminaDemtodoociclodevida:.Fisiologiae
biomarcadoresTheAmericanJournalofClinicalNutrition.200888(2):500S506S.[PubMed]
105.TzoulakiI.,SiontisKC,EvangelouE.,IoannidisAPPVisemassociaesdebiomarcadoresemergentecom
doenacardiovascular.JAMAInternalMedicine.2013173(8):664671.doi:.10,1001/
jamainternmed.2013.3018[PubMed][CruzRef]

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

17/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

106.FarrellCJL,MartinS.,McWhinneyB.,StraubI.,WilliamsP.,HerrmannM.Stateoftheartensaiosde
vitaminaD:.Umacomparaodosimunoensaiosautomatizadascommtodosdeespectrometriademassaem
tandemcromatografialquidaClinicalChemistry.201258(3):531542.doi:.10,1373/clinchem.2011.172155
[PubMed][CruzRef]
107.HollisBWAvaliaodecirculaode25(OH)De1,25(OH)2D:emergnciacomoferramentasde
diagnsticoclinicamenteimportantes.NutritionReviews.200765(8,parte2):S87S90.doi:.10,1111/j.1753
4887.2007.tb00348.x[PubMed][CruzRef]
108.BruceSJ,B.Rochat,BeguinA.,etai.AnliseequantificaodemetabolitosdavitaminaDnosoropor
cromatografialquidadeultradesempenhoacopladaaespectrometriademassaemtandemedemassadealta
resoluoespectrometriadeummtododecomparaoedevalidao.RapidCommunicationsemEspectrometria
deMassa.201327(1):200206.doi:.10.1002/rcm.6439[PubMed][CruzRef]
109.GiovannucciE.Pontosforteselimitaesdosestudosepidemiolgicosatuais:avitaminaDcomoum
modificadordeclonecncerdeprstatarisco.NutritionReviews.200765(8,parte2):S77S79.doi:.10,1111/
j.17534887.2007.tb00345.x[PubMed][CruzRef]
110.GreerFR25hidroxivitaminaD:resultadosfuncionaisemlactentesecrianasjovens.OAmericanJournalof
ClinicalNutrition.200888(2):.529S533S[PubMed]
111.LambergAllardtCJE,ViljakainenHT25hidroxivitaminaDeosresultadosfuncionaisemadolescentes.O
AmericanJournalofClinicalNutrition.200888(2):.534S536S[PubMed]
112.DawsonHughesB.Osorode25hidroxivitaminaDeosresultadosfuncionaisemidosos.OAmerican
JournalofClinicalNutrition.200888(2):537S540S.[PubMed]
113.MansonJE,BassukSS,LeeI.M.,etal.AvitaminaDemega3Trial(VITAL):lgicaedesigndeum
grandeensaiorandomizadocontroladodevitaminaDesuplementosdecidosgraxosmega3marinhosparaa
prevenoprimriadecnceredoenascardiovasculares.EnsaiosClnicosContemporneos.201233(1):159
171.doi:.10.1016/j.cct.2011.09.009[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
114.PilzS.,K.Kienreich,TomaschitzA.,etai.VitaminaDedoenacardiovascular:atualizaoeperspectivas.
ScandinavianJournalofClinicalandLaboratorySuplementosdeinvestigao.2012243:8391.doi:.10,3109/
00365513.2012.681972[PubMed][CruzRef]
115..PilzS.,RuttersF.,DekkerJMprevenodedoenas:ensaiosdevitaminaDCincia.2012338(6109):p.
883.doi:10.1126./Science.338.6109.883c[PubMed][CruzRef]
116..MichaelssonK.OintrigantemundodainsuficinciadevitaminaDTheLancetDiabetes&Endocrinology.
20142(4):269270.doi:.10.1016/s22138587(14)700087[PubMed][CruzRef]
117.?AvitaminaD:perseguindoummitoODiabetesLancet&Endocrinology.20142(1):p.1.doi:.10.1016/
S22138587(13)701645[PubMed][CruzRef]
118.PrasadV.,CifuA.,IoannidisAPPReversesdeprticasmdicasestabelecidos:.Evidnciaparaabandonaro
navioTheJournaloftheAmericanMedicalAssociation.2012307(1):3738.doi:.10,1001/jama.2011.1960
[PubMed][CruzRef]
119.GuessusI.,BochudM.respostacartaaoeditor"AdeficinciadevitaminaDedoenacardiovascular"por
Ahmedetal.SwissMedicalWeekly.2013143doi:10,4414/smw.2013.13822.W13822[PubMed][CruzRef]
120.falhasIoannidisAPPbiomarcadores.Qumicaclnica.201359(1):202204.doi:.10,1373/
clinchem.2012.185801[PubMed][CruzRef]
121.KupferschmidtK.incertoveredictocomoavitaminaDvaiajulgamento.Cincia.2012337(6101):1476
1478.doi:.10.1126/science.337.6101.1476[PubMed][CruzRef]
122.pedidosSattarN.,WelshP.,PanarelliM.,ForouhiNGcrescentedemediodevitaminaD:caras,confusoe
semcredibilidade.TheLancet.2012379(9811):9596.doi:.10.1016/s01406736(11)618163[PubMed]
[CruzRef]

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

18/19

18/08/2016

PapeldadeficinciadevitaminaDemcomplicaesextraesquelticas:preditorderesultadodesadeouMarcadordeEstadodeSade?

123.FletcherRHreviso:avitaminaD3asuplementaopodereduziramortalidadeemadultosvitaminaD2
no.AnnalsofInternalMedicine.2014161(2,artigoJC5)doi:.10,7326/00034819161220140715002005
[PubMed][CruzRef]
124.ReidIR,BollandMJ,cinzaA.EfeitosdesuplementosdevitaminaDsobreadensidademineralssea:uma
revisosistemticaemetaanlise.TheLancet.2014383(9912):146155.doi:.10.1016/s01406736(13)
616475[PubMed][CruzRef]
ArtigosdeBioMedResearchInternationalsofornecidasaquicortesiadeHindawiPublishingCorporation

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4436443/

19/19

You might also like