You are on page 1of 19

Embarazo

Fechadelaltimarevisin:09/09/2013

ndicedecontenidos
1.Introduccin
2.Atencinpreconcepcional
3.Diagnsticodelagestacin
4.Contenidosgeneralesdelseguimientodel
embarazo
5.Pruebasdecribadofetaldiagnstico
prenatal
6.Actividadespreventivasenlagestacin
7.Situacionespatolgicasfrecuentes
8.Patologasmdicasfrecuentesdurantela
gestacin
9.Manejodelasintomatologams
frecuente
10.Tablaresumendelseguimientodel
embarazodebajoriesgo
11.Bibliografa
12.Msenlared
13.Autores

Introduccin
Lagestacinesunprocesofisiolgico,queconciertafrecuenciapuedesufriralteracionesporlo
queseaceptanunaseriedecuidadosyobservaciones,encargadosdeprevenirlaso
diagnosticarlasprecozmente.
Lamayoradelosembarazosnopresentanpatologasperoesunaetapadegranvulnerabilidad
tantoparalamadrecomoparaelhijo.
Elobjetivodelaatencinprenatales:
Estimacintempranayprecisadelaedadgestacional.
Identificacindelapacienteenriesgodecomplicaciones.
Laevaluacincontinuadelestadodesaluddelamadreyelfeto.
Laanticipacindeproblemasylaintervencin,siesposible,paraprevenirominimizarla
morbilidad.
Educacindelpaciente.
El90%delamorbimortalidadperinatalesdebidaa:
Alteracionesgenticasymalformacionesdelfeto.
Partopretrmino.
Preeclampsiaeinsuficienciaplacentaria.
Otras.
Paraprepararalamujerenlaadquisicindehbitossaludablesenloscuidadosmaternoinfantiles

Elsevier2016

ydetectarlasanomalasquepuedanacontecerenelcursodelagestacin,realizaremoslas
siguientesactividadesquerecomiendanlamayorpartedelassociedadescientficas(NICE,2008
WHO,2013SEGO,2010):
1.Consultapreconcepcional,quedeberaabarcartantoelconsejogentico,comola
educacinsanitariapromoviendoestilosdevidasaludables.
2.Captacinprecoz(antesdelasemana10).
3.Consultassucesivasentornoalassemanas15,20,25,30,35,38,40(Consellerade
Sanidade,2008).
4.Educacinmaternal.
5.Visitapuerperalentreel3y5dadespusdelparto.
6.Orientacinparainformacinyrecomendacin/prescripcindemtodosanticonceptivos.

Atencinpreconcepcional
Laatencinpreconcepcionaltienecomofinalidadidentificaryactuarsobrelosriesgosdela
gestacinantesdequestaocurra.Esunaconsultapreviaalembarazoenlaquerealizaremos
unaevaluacindelriesgomedianteunaanamnesis,unaexploracinfsicayunestudioanaltico
generalydelestadoinmunitario.Ascomounavaloracindelestadodesalud,hbitostxicosy
riesgoslaborales,nutricin,etc.
Enfuncindelasdistintassituaciones,seintentarpromocionarlasaludsifueseprecisomediante
deshabituacinatxicos(alcohol,tabacouotrasdrogas),adecuacinnutricional,ajustede
medicacionesoesperarafasesdeestabilizacinenprocesoscrnicoseinmunizacionesprecisas
(rubola,ttanosetc.).
Tambinsedebeprestarespecialatencinalassituacionesenquepuedaexistirviolenciade
gnero(MSC,2006).
Quimioprevencinpreconcepcional(cidoflicoyyodo)

Unaprcticadeeficaciareconocida,eslaprofilaxisdelosdefectosdeltuboneural(DTN)con
cidoflico(MSC,2006NICE,2008).LaCanadianTaskForceonthePeriodicHealth
Examinationrecomiendalasiguientedosificacin(CMAJ,1994):
Mujeresdealtoriesgo(antecedentesdegestacinconDTN)quedeseenquedar
embarazadas:4mg/dadecidoflico,1a3mesesantesdelaconcepcinyenlos
primeros3mesesdelembarazo.
Mujeresdebajoriesgo(sinantecedentesdegestacinconDTN)quedeseenquedar
embarazadas:0,4a0,8mgdiariosdecidoflico,1a3mesesantesdelaconcepciny
enlosprimeros3mesesdelembarazo.
Serecomiendalaadministracindecidoflico.Suplementarconcidofolnicoyfolinatoclcico
noofreceningunaventajafrenteelcidoflico.
ActualmenteenalgunasreasdeEspaayenEuropaseobjetivaunciertogradodeyodo
deficiencia:enlagestacinaumentanlasnecesidadesdeyodo,porloqueclnicamentepuede
cursarconuncuadrodehipotiroxinemiasecundaria.Lamejorestrategiaparapreveniresta
deficienciaesadministraryodoadosisde200mcgalda,quesedebedeiniciarsiesposible
antesdelagestacin,ymantenerlodurantetodoelembarazohastaelfinaldelalactancia(WHO,
2007MSC,2006).
Noexisteevidenciasobreelbeneficiodelasuplementacinenreassinyododeficiencia,porlo
quelaadministracinsistemticaenestasreasnoesnecesaria(NICE,2008).
Estratificacindelriesgogestacionalymanejo
Clasificaremosalasgestantesen:

Gestantesdealtoriesgo,subsidiariasdeatencinespecializada(nivel2).
Gestantesdebajoriesgo,poblacindianadelcontrolenatencinprimaria(AP)(nivel1).
Dichaestratificacindeberemosrealizarlaenlaconsultapregestacional,aligualqueenlaprimera
consultadecontroldeembarazo,consiguiendodeestaformadisminuirlamorbimortalidad
maternofetal.Deberemosreevaluaralagestanteencadaunodeloscontrolesposteriores,conel
findeidentificarfactoresderiesgonopresenteshastaesemomento.
Unmtodosencilloparaestratificarelriesgoserecogeenlatabla1,modificadadelaGua
TcnicadelProcesodeAtencinalEmbarazoNormaldelaConselleradeSanidaddeGalicia,
quereproducimosacontinuacin.

Tabla1.Estratificacindelriesgopregestacional.Modificadade:ConselleriadeSanidade,2008.

Problema
Enfermedadeshereditarias
Antecedentedemalformaciones
Antecedentes
Portadordealteraciones
familiares
cromosmica
Exposicinaquimio/radioterapia
Edadmaterna<16aos>39aos

Nivel1 Compartido Nivel2


Individualizar
Individualizar

Derivarensegunda
Tallamenorde1,45

mitad
Factores
IMC>34<19

sociales
Tabaquismo>10
X

demogrficos
Alcoholismo,drogadiccin
Individualizar
Riesgosocial
X

Riesgolaboral/Exposicin
Individualizar
Enfermedadinflamatoriaintestinal

Trastornospsiquitricos
Individualizar
Anemia<10g/dldeHb

Hipertensinarterial

X
DiabetestipoI

X
Conectivopatias
Individualizar
Enfermedades
Endocrinopatas
Individualizar
maternas
Antecedentedetromboembolismo

X
crnicas
Cardiopatas(segnseveridad)

X
Nefropatas*

X
Epilepsia
X
X

VIHSIDA

X
si
sicrnica
HepatitisB/C

portadora
activa
2y
Antecedentedeembarazoectpico

1trimestre
3trimestre
Antecedentedemacrosomaprevio
X

AntecedentedeRCIU

X
Antecedentedepreeclampsiagrave

X
Abortoderepeticin(msdedos)

X
1trimestre
Esterilidad
Eleccindelausuaria
Desdelas
Antecedentesdepartopretrmino*

15
Antecedentes
semanas
obsttricos
Muertefetalperinatal,malformadoo
Eleccindelausuaria
hijocondeficienciasodefecto
Individualizar
congnito*
Incompetenciacervical

X
Malformacionesuterinas

Antecedentedecirugauterinascon
accesoacavidad(salvo
cesrea/legrado)*
Multiparidad(msde4gestaciones)
Gestacinbicorialbiamnitica
Riesgos
Gestacionesdoblesmonocoriales
evolutivos
Gestacionestriplesomas
engestacin
Alteracionesdelcrecimientofetal
actual
(RCIU/macrosmia)

Eleccinde Siempre
lausuaria entercer
trimestre

X
3trimestre

Diagnsticodelagestacin
Lossignosysntomasquemanifiestanlasgestantes,presentanunagranvariabilidad:
Lasnauseasylosvmitos,acompaadosdeunmayorcansanciojuntocontensinmamaria
eslasintomatologamshabitual.
Debemossospecharunagestacinencualquiermujerenedadfrtilconamenorrea
acompaadaonodelossntomasantesdescritos.Anteestodeberemosrealizarla
deteccindelagonadotropinacorinicahumana(HCG)enorina(testdeembarazo).La
pruebasepositivizaapartirdelaquintasemanadeamenorrea.Seaconsejalarealizacin
deltestconlaorinadelaprimerahoradelamaanaporsumayorconcentracin,evitando
asunmayornmerodefalsosnegativos.
Laconfirmacindelagestacinslosepuedehacermediantelaauscultacindellatidofetalopor
lavisualizacinmedianteecografa.

Contenidosgeneralesdelseguimientodelembarazo
Losdatosdisponiblesmuestranquenohaydiferenciassignificativasenlosresultadosperinatales
demujeresdebajoriesgosegnelnmerodevisitasprenatalesrecibidasalolargodela
gestacin,perolasmujeresquenovenreducidaselnmerodevisitashabituales,unacada4a6
semanassemuestranmssatisfechas(DowswellT,2010KhanNeelofurD,1998).Laevidencia
disponibleindicaqueatodaslasmujeresselesdebeofrecermodelosconcomadronascomo
partedelaatencinydequeestaopcinmejoralosresultadosensalud(HatemM,2008).En
mujeresdealtoriesgonoparecequelasclnicasespecializadasofrezcanmejoresresultadosen
saludquelaatencinhabitual,noobstantelaatencinenestasclnicasesunaprcticahabitualen
pasesdesarrollados(WhitworthM,2011).
Primeravisita
Laprimeravisitadeberealizarseantesdela10semanadegestacin(ACOG,2012NICE,2008),
porqueunaatencinprenatalprecozevitamortalidad(DowswellT,2010).
Seharunahistoriaclnicacompleta,enfuncindelacualsedecidirhacerunaexploracinfsica
generaly/oexploracinginecolgicasinolatienerecienteylaaperturadecartilladeembarazo(el
usoderegistrosestructurados,informatizadosono,mejoralacalidaddelaatencin)(LilfordRJ,
1992).
Datosclnicos(NICE,2008ConselleradeSanidade,2008)
Encasodequeexistandudasacercadelaedadgestacional(testrepetidamentedudososociclos
muyirregulares),solicitaremoslarealizacindeunaecografa.
Historiaclnica:
Antecedentespersonalesyfamiliares.
Hbitos(tabaco,alcohol,drogas,frmacos,dieta,etc.).
Genograma.
Menarquia,frmulamenstrualyfrmulaobsttrica.

Antecedentesgnecoobsttricos.
Valorarlaaceptacindelembarazo:deseado,aceptado,deseosdeinterrupcinetc.
Anamnesissintomatologasecundariadelembarazo:nauseas,vmitos,etc.
Exploraciones:
Pesoytalla:ndicedemasacorporal(IMC).
Presinarterial.
Determinacionesanalticas(primertrimestre)(NICE,2008ConselleradeSanidade,2008
SEGO,2010)
Bioqumica:glucemiabasalsinolatienerecienteotestdeO'Sullivansiexistenfactoresde
riesgo:obesidadimportante(IMC>30),glucosuria,antecedentespersonalesdediabetes
gestacional,fetoprevioconmacrosoma,malosantecedentesobsttricos,antecedentes
familiaresdediabetestipo2enprimergrado,edad35aosoglucemiabasalpreviaentre
100e125.Paralasmujeresconmayorriesgodediabetes,eldiagnsticodediabetes
manifiestasepuedehacerenlaprimeravisitaprenatal(GuadeDiabetesGestacional,
2011).
Hemogramaparaelcribadodelaanemia:niveldehematocrito,hemoglobinayvolumen
corpuscularmedio.Enelcursodelembarazohaymayorexpansindevolumenplasmtico
queeselresponsabledeladiscretacadaenlosnivelesdehemoglobina(denominada
anemiafisiolgicaopordilucindelembarazo)observadaenmujeresembarazadassanas.
Lamayordesproporcinseproduceduranteelsegundotrimestre.Elhemogramasedebe
volverarepetiralas28y36semanas.Alfinaldelembarazolaconcentracinde
hemoglobinaseincrementadebidoalcesedelaexpansinplasmticayalcontinuo
aumentodelamasadehemoglobina.Laanemiasedefinecomonivelesdehemoglobina
inferioresa11g/dl(hematocritoinferioral33porciento)enelprimerytercertrimestrey
menosde10,5g/dl(hematocritoinferioral32porciento)enelsegundotrimestre.
DeterminacindelgruposanguneoyRhsisedesconocen,yCoombsindirectoatodas
lasgestantesconelfindedetectaranticuerposquepuedencausarlaenfermedad
hemolticadelrecinnacido.Estosedeberealizarenlaprimeravisitaprenataldecada
embarazo,yserepitenuevamenteantesdelas28semanasdegestacinenlaspacientes
Rh(),paradetectarlaposibleisoinmunizacinenelintervalodesdelaprimeraconsulta,sin
embargo,elcostobeneficiodeestaltimaintervencinescontrovertido(FungKeeFungK,
2003).AlasmujeresRhnegativashayqueadministrarlesinmunoglobulinaAntiD.Unadosis
nicade300microgramos(1microgramo=5UI)enla28semanadegestacin,tambin
traslarealizacindeunprocedimientoinvasivo,hemorragiafetomaternayantesdelas72
horaspostparto(sielrecinnacidoesRhpositivo).
Funcintiroidea:eldesarrolloneurolgicopuedeverseafectadonegativamenteenlos
niosnacidosdemadresconhipotiroidismoohipertiroidismo,porcomplicacionesfetalesy
maternas.Variassociedadescientficasrecomiendanpruebasdefuncintiroideaamujeres
embarazadasconalgunodelossiguientesfactores(AbalovichM,2007StagnaroGreenA,
2011):
Sntomasdeenfermedadtiroidea.
Antecedentespersonalesofamiliaresdeenfermedadtiroidea.
Personasenaltoriesgodehipotiroidismomanifiesto(porejemplo,ladiabetestipo1,
losantecedentesderadiacinenlacabezaocuello,elbocio,latomadeamiodarona
olitioyenladeficienciadeyodo).
Mujeresobesas(IMC>30).
Estadodeinmunidadpara:
Toxoplasmasisedesconoceelestadodeinmunizacinosiexisteausenciade
inmunidad(ConselleradeSanidade,2008).
Rubolasisedesconoceelestadodeinmunizacinoexisteausenciadeinmunidad.
Sinoesinmune,lapacientedebeseraconsejadaparaevitarlaexposicinapersonas
conrubolayrecibirlainmunizacinpostparto.
Varicelasinolapasoladesconoce.Silamujernoesinmune,seledebeaconsejar
evitarlaexposicinapersonasconvaricelayrecibirinmunizacinpostparto(MarinM,
2007).
Les,yaquelosbeneficiosdesudeteccintempranasonevidentes(WorkowskiKA,
2010).

HepatitisB:slosepedirenelprimertrimestreantelapresenciadefactoresde
riesgo(encasocontrariosesolicitareneltercertrimestredegestacin).Se
recomiendaparaimpedirlatransmisinperinatal,estoincluyealasmujeres
vacunadaspreviamente(WorkowskiKA,2010U.S.PreventiveServicesTaskForce,
2009LinK,2009).
VIHprevioconsentimientoinformadooral(WorkowskiKA,2010AmericanCollegeof
ObstetricsandGynecology,2008SOGC,2013RoyalCollegeofObstetricainsand
Gynaecologists,2013).
Eltestfrentealasclamideasnodebederealizarsederutinaennuestromedio,slo
enmujeresconsntomasvaginalesoenaquellasconprcticasderiesgo,comoson
tenervariasparejassexualessinutilizarmedidaspreventivasopadecerotras
enfermedadesdetransmisinsexual(CDC,2010).
Elemental(proteinuria)ysedimentodeorina:elvalordeestapruebaescuestionableen
mujeresconpresinarterialnormal(GribbleRK,1985CarroliG,2007).
Urocultivo:sedeberealizarentrelas1216semanas.Paralasmujeresasintomticas,la
bacteriuriasedefinecomodosmuestrasconsecutivasdeorinaconelaislamientodela
mismacepabacterianaenlosrecuentoscuantitativosde105ufc/ml(NicolleLE,2005).En
laprcticaclnica,sinembargo,eldiagnsticosehacesloconunamuestradeorinayel
tratamientosesueleiniciarenmujerescon105ufc/mlsinobtenerunsegundocultivode
confirmacin.
DeterminacindelaPAPPAybetaHCGlibre:paraelcribadoserolgicodelprimer
trimestre(verapartadodepruebasdediagnsticoprenatal).
Visitassucesivas(NICE,2008ConselleradeSanidade,2008SEGO,2010)
Realizaremoslassiguientesactuaciones:
1.Calcularedadgestacional(discoobsttrico,programasinformatizados:
http://www.fisterra.com/herramientas/calcumed/).
2.Actualizacindelahistoriaclnicaentodaslasconsultas.
3.Preguntarsobrelatoleranciaalagestacin:valoracindemolestiasysntomasasociadosa
lagestacin.
4.Percepcindemovimientosfetales(apartirdelas20semanasenprimparasyantesen
multparas).
5.Registroy/opeticindepruebas(analticas,ecografasetc.).
6.Exploracin:
Peso(sevaloranlosincrementos,teniendoencuentaelIMCprevioalagestacin).
AuscultacindelatidocardacofetalconDoppler(desdelas20semanas,optativo
antes).
Controldetensinarterial(desdelas20semanas,idealmentesetendrnlascifrasde
laprimeravisita).Laembarazadaestarsentada,oendecbitolateralizquierdo,con
manguitoadecuadoalacircunferenciadesubrazoytrasreposode1520minutos.
Sevalorarelaumentosobrecifrasaliniciodelagestacinde30milmetrosde
mercuriolasistlicao15mmHgladiastlica.Sidesconocemoslatensinarterial
inicialdeberemosconsiderarlaanormalcuandolapresinarterialsea140mmHgla
sistlicao90mmHgladiastlica.
Medicindelaalturadefondo(desdelas20semanas).Serealizarlamedicindela
alturauterina,porqueesunaprcticatilparaevaluarelretrasodecrecimiento
intratero.
Presenciadeedemas(desdelas2025semanas).
ManiobrasdeLeopold(apartirdelas35semanasdegestacin).
Tactovaginalapartirdelas3738semanasoantessirefieredinmica.
7.Determinacindeproteinuriamediantetirasreactivas(apartirdelas20semanas).
8.Actualizacindelacartilladeembarazo.
9.Reevaluacindelriesgoobsttrico.
10.Revisarmedicacin:suspenderelcidoflicodesdelas12semanas,valorarlanecesidad
dehierro,etc.
11.Sedebehacersiempreenlasvisitasdeltercertrimestre,unrecordatorioalagestantedela

sintomatologaprodrmicadelparto,ysobresignosdealerta:comodinmicauterina,
sangrados,etc.
Determinacionesanalticas
Segundotrimestre(ConselleradeSanidade,2008SEGO,2010)
Hemograma.
TestdeOSullivanentrelas24e28semanasatodaslasmujeresquenoseandiabticas
conocidasmayoresde25aosyalasmenoressipresentanfactoresderiesgodediabetes
gestacional(nodiabticasconocidas).Sielresultadoesmayoroiguala140mg/dl,se
solicitarcurvadeglucemiapreviadietadepreparacin(veranexodetabladepruebas)
(NICE,2008ConselleradeSanidade,2008).
Toxoplasma:sinotieneinmunidad.
Lues,VIH:siexistenfactoresderiesgo.
Coombsindirecto,enmujeresRhnegativas.
Elementalysedimentodeorina.
Cribadoserolgicodelsegundotrimestre(AFPybetaHCG).Verapartadodepruebasde
cribadodediagnosticoprenatal.
Tercertrimestre(ConselleradeSanidade,2008)
Hemograma.
Estudiodecoagulacin.
CoombsindirectoenmujeresRhnegativas(elresultadopuedeserpositivotrasla
vacunacinattulosbajosquepermanecenestablesdebindoserepetiren4semanas).
Estadodeinmunidadpara:
Toxoplasmasiexisteausenciadeinmunidad.
LesyVIHsiexistenfactoresderiesgo.
HepatitisBentodaslasmujeresconestadoinmunitariodesconocidoonegativoantes
delembarazo.
Elementalysedimentodeorina.
TomadecultivodeflujovaginorectalparaestreptococoBhemoltico(SGB)entre35e37
semanas(exceptosituvieraunabacteriuriapreviaporSGBorecinnacidopreviocon
sepsisporSGBquetendrquehacerseprofilaxis).Latcnicaconsisteen:Introduccinde
hisopoeneltercioexternodelavaginasinespculoyenelrecto(CDC,2010SchragS,
2002).

Pruebasdecribadofetaldiagnsticoprenatal
Suobjetivoeseldespistajedealteracionescromosmicasomalformacionesfetales.Serealizan
antesdelas22semanasdegestacin(lmitelegalparaabortoeugensicoenEspaa).
1.Pruebasdecribado:
Cribadoserolgicodelprimertrimestre(PAPPAybetaHCGlibreentrelas813
semanas)odelsegundotrimestre(AFPybetaHCGdesdelas14semanas).
Estudioecogrficodelprimerysegundotrimestre(bsquedademarcadores
malformacionesfetales).
2.Pruebasdiagnsticas:
Biopsiadevellosidadescoriales.
Amniocentesisgentica.
Pruebasdecribado(NICE,2008ConselleradeSanidade,2008)
Estaranrecomendadasentodaslasmujeresquenopresentanfactoresderiesgoqueindiquen
unapruebainvasivayenaquellasquepresentandofactoresderiesgo,prefieranunaestimacin
previadelmismo.
Todaslaspruebaspartendeunriesgobasalinicial,determinadoporlaedadmaternaylaedad
gestacional.Esteriesgoinicialvaasermodificadosecuencialmenteconcadaunadelaspruebas

decribadoalasquesesometalamujer.
Esprecisodisponerdelprogramainformticoenellaboratoriodereferenciaquecumplalas
directivasdelaComunidadEuropea.
Enlaactualidadseconsideradeeleccinelcribadocombinado/secuencial:

Cribadodelprimertrimestre(PAPPAyHCG)ylaecografaenuntiempo(todoenelmismoda)o
endospasos(analticasyecografaendasdistintos).Laventajaesquesepuedeutilizaren
gestacionesgemelares(dedosfetos)conunndicededeteccinentornoal75%paraunatasade
falsospositivosdel5%.
Elcribadobioqumicodelsegundotrimestreseofertaraaquellasmujeresquenosehayanhecho
elcribadodelprimertrimestre(sloocombinadoconlaecografa).
Seconsideraqueelcribadoespositivocuandopresentaunndicederiesgomayoroiguala1/270
(puntodecortearbitrario).
Estudioecogrficofetal(EwigmanBG,1993NeilsonJP,2000)
Serecomiendantresecografas:
1.Ecografadecribadodealteracionescromosmicas.Serealizaentrelas11y13+6semanas
degestacin(entre45y84mmdelongitudcrneocaudal(CRL))ysuobjetivoes:
a.Determinarnmeroembrionesycorionicidad.
b.Viabilidadembrionaria.
c.Clculodelaedadgestacionalecogrfica(biometra:CRL).
d.Marcadoresecogrficosdealteracionescromosmicas:traslucencianucal,hueso
nasal,etc.
e.Despistajedemalformacionesmayores.
f.Valoracindeteroyanejos.
2.Ecografadeestudiomorfolgicofetal.Loidealesrealizarlaentrelas1921semanas(y
siempreantesdellmitelegalestablecidoparaelabortoeugensico).Susobjetivos
fundamentalesson:
a.Eldespistajedeanomalasestructuralesfetales(malformaciones)ydeteccinde
marcadoresdealteracincromosmica.
b.Datacinecogrficadeedadgestacionalsinohayecografaprevia.
c.Valoracindecrecimientofetal.
d.Valoracindeanejosfetales(cordn,placentayvolumendelquidoamnitico).
3.Exploracinecogrficatercertrimestre.Serealizaentrelas32y34semanasdegestacin,
aunquenohayevidenciacientficadesuutilidadengestacionesdebajoriesgosinotros
datosclnicos.Susobjetivosson:
a.Eldespistajedemalformacionesfetalesdeexpresintarda.
b.Valoracindelcrecimientofetal.
c.Ubicacindelaplacentaygradodemadurez.
d.ndicedeliquidoamnitico.
Pruebasdiagnsticas(U.S.PreventiveServicesTask,1996)
Noestnexentasderiesgo(soninvasivas),porloqueesprecisoqueexistaindicacinparasu
realizacin.Estaraindicadoelestudiodelcariotipofetalenlassiguientessituaciones:
Edadmaterna38aosenelmomentodelparto.Estonodebeconsiderarsecomoun
criterionicoparadecidirunapruebadetipoinvasivo.
Algunodelosprogenitoresportadordealteracincromosmica(aumentaelriesgoun0,75
1%).
Antecedentedefeto/hijoconalteracincromosmica.
Cribadoen12trimestreconriesgo1/270.
Marcadoresecogrficosdealteracionescromosmicas.

AntesderealizarunapruebainvasivaesprecisoconocerelgrupoyelRh.Sedebeofertar
inmunoglobulinahumanaantiDtraslarealizacindelapruebaalasgestantesRhnegativas.Es
precisoinformardelosriesgosycumplimentarunconsentimientoinformado.
Tiposdepruebas
1.Biopsiadevellosidadescoriales:seutilizaparaestudiodecariotipofetalyparael
diagnsticodealgunasenfermedadeshereditarias(diagnsticomolecular:ADNy
enzimticos).Suventajaessurealizacinmasprecoz(entrelas1114semanas)yla
rapidezdelosresultados(entorno4872horas).Sepuederealizartransabdominalo
transcervical.Suinconvenienteeslamenordisponibilidad(riesgodeprdidafetalde12%)
(SmidtJensenS,1992MRCE,1991).
2.Amniocentesisgentica:seutilizaparaelestudiodelcariotipofetalydeterminados
estudiosenzimticosydeADNportcnicasdebiologamolecular(AmericanCollegeof
ObstetricsandGynecology2007GosdenCM,1983).Comoinconveniente,serealizaauna
edadgestacionalmstarda(entornolas16semanas).Losresultadosparaelcariotipo
convencionalpuedendemorarseentre1520das,aunquecontcnicasdePCRseobtienen
resultadossatisfactoriosenmenosde4dasparalasaneuploidiasmsfrecuentes.Presenta
unriesgodeprdidafetaldel1%.

Actividadespreventivasenlagestacin
1.Prevencindelaseroconversinparatoxoplasmosis(mujeresnoinmunizadaso
mientrassedesconoceelestadodeinmunidad)(ConselleradeSanidade,2008):
a.Evitarelcontactoconhecesdegato(tierras,areneros).
b.Pelarylavarbienlasverdurasyfrutasqueseingierancrudasyevitarcomerlasfuera
decasa.
c.Evitarcomercarnescrudasopocococinadasocongelarlaspreviamentea18.
d.Lavarsebienlasmanosdespusdelamanipulacindecarnes,verdurasyantesde
ingeriralimentos.
2.Recomendardietaricaenyodo,consumodesalyodadaensustitucindelasalcomny
suplementode200mcgtodalagestacin(sinosecontraindicaporotrosmotivosysegn
yododeficienciaenelrea)(NICE,2008ConselleradeSanidade,2008).
3.Administracindecidoflicohastalas12semanas(NICE,2008Consellerade
Sanidade,2008):
a.Mujeresdebajoriesgo:0,4a0,8mgdiarios.
b.Mujeresdealtoriesgo:4mg/da.
c.Serecomiendalaadministracinenformademonofrmaco.
4.Inmunizacionesenlagestacin(NICE,2008CrowtherCA,2008CDC,2007Consellera
deSanidade,2008)
a.Gripe:convirusinactivadosysiguiendolasmismasindicacionesquefueradel
embarazo.
b.Ttanos:puedeemplearsesiempreeinclusorecomendarsecomopartedelprotocolo
deatencinalembarazo.Lainmunizacinentreelterceryelsextomesprotegeala
madreyalfeto.Silamadreyaestainmunizadayprecisaunadosisderecuerdodebe
administrarseenel7mesdelembarazo.
c.HepatitisB:siexistealtoriesgodeestaenfermedadnohaycontraindicacinpara
administrarlaenelcursodelagestacin.
d.InmunoglobulinahumanaantiD:debeadministrarseatodaslasgestantesRh
negativasnosensibilizadasentornolas28semanasdegestacin(1.500UI),as
comoenlas72horasposparto(sielrecinnacidoesRhpositivo)ydespusdeun
abortoodelarealizacindepruebasinvasivas.EsteprocedimientogeneraCoombs
positivoattulosbajosduranteunosmesestrassuadministracin.
5.Esrecomendableasesorarsobreelcuidadodelasaludbucodental.
6.Tambinsedebeinformarsobrelosriesgosdelalcohol,fumarysobrelautilizacinde
drogasilcitasyaquepuedeserperjudicialparaelfeto.

Situacionespatolgicasfrecuentes

Amenazadeaborto(ReganL,2000).Eslapresenciademetrorragiasocontraccionesuterinas
enunamujerembarazadaantesdela22semana.Enestasituacinesprecisorealizaruna
exploracinconespculoparavisualizarelcuellouterino,verposiblesangradoatravsdelorificio
cervical,siexistematerialovularasomandoasutravsydescartandopatologasuterinascomo
plipos.Conuntactocombinadosevalorartambinsiexistedilatacincervical.Alamujersele
recomendarreposoencamayabstencindeesfuerzosfsicos.Sedebesolicitarunaecografa
obsttricaparadescartarotraspatologas(embarazoectpico,mola,etc,etc.).Tambinnos
permiteevaluarlaviabilidadovular.Encualquiercasoelembarazopasaaserdealtoriesgo
obsttrico.Silametrorragiafueramuyimportante,siexistieranrestosplacentariosoelcuello
estuvieradilatado,estaramosenpresenciadeunabortoencursoyladerivacinalhospitalse
deberealizardemaneraurgente.
Desprendimientoprematurodelaplacenta(TikkanenM,2013).Seledenominatambin
abruptioplacentaeyseentiendeportalaquellaplacentaquedespusdelas22semanasde
gestacinyantesdelpartosedesprendedesuimplantacinnormal.
Lossntomashabitualessonelsangradovaginalylascontraccionesuterinasdolorosas.
Antelapresenciadesangradogenitalporencimadelas22semanasseremitirala
pacienteaunhospitalconelfindeconfirmareldiagnstico.
Esprecisohacerdiagnsticodiferencialconlaplacentaprevia.
Placentaprevia(FaizAS,2003).Sesospechaestapatologaantelapresenciadeuna
hemorragiaeneltercertrimestredegestacin.Consisteenlaimplantacindelaplacentaenel
segmentoinferiorpudiendosermarginal,parcialototal.Sudiagnsticosuelesospecharseo
quedaryaestablecidoconlaecografadeestudiomorfolgico.
Embarazoprolongado(ZeitlinJ,2007).Seconsideraprolongadoaquelqueduramsde42
semanas.Supresenciarealocurreenel12%detodoslosembarazos,lamayoradelosposibles
embarazosprolongadossondebidosaerroresenlafechadelaltimaregla.Enlaactualidadno
sedejaevolucionarunembarazomsalldela42semana.
Partoprematuro.Sedenominaaslapresenciadecontraccionesuterinasalmenoscada10
minutosantesdela37semanadegestacin,acompaadasdemodificacionescervicalesLas
gestantesenriesgodepartopretrmino(BhattacharyaS,2010)debendeserincluidasenun
programaespecficoyderivadasaunnivelespecializado.
Polihidramnios.Eslapresenciadeliquidoamniticoencantidadsuperiora2.000ml.
Habitualmenteesindicativodepatologafetaloembarazogemelar.Sepuedesospecharanteun
tamaouterinosuperioraloesperado,dificultadparapalparelfetootonoscardiacosalejados.La
confirmacinlaobtenemosporlaecografaysiempreseremitirauncentroespecializadoparasu
estudio(PriPazS,2012).

Patologasmdicasfrecuentesdurantelagestacin
Anemia(ReveizL,2008ConselleradeSanidade,2008).Laanemiaesunproblemafrecuenteen
elembarazo,enausenciadeotrosdatosquenoshagansospecharotraspatologasdiferentes,
sueleserdebidaadficitdehierroycursacomounaanemialeveconunahemoglobinaentre10y
10,5g/dl.
Eltratamientoaconsejadoeslaadministracindesulfatoferroso,500mg/da,endosis
equivalentea100deFeelemental,dosotresvecesaldasegnelgradodeanemia.La
administracindesuplementosdehierro(NICE,2008)nodebeserofrecidaderutinaatodaslas
mujeresembarazadasporque,noproducebeneficiosysiefectossecundariosindeseables,
fundamentalmentegastrointestinales.

Bacteriuriaasintomtica(ConselleradeSanidade,2008).Eslapresenciademsde105ufc/ml
enlaorina,sindatosclnicosdeinfeccinurinaria.Esunproblemafrecuentequeafectaacasiel

5%deltotaldeembarazos.Sinosetrata,el30%desarrollarunapielonefritis.Sedebentratar
todosloscasossegnantibiograma,nuncacontrimetropinsulfametoxazol.Losembarazoscon
bacteriuriaasintomticaoinfeccinurinariadebenserseguidosalolargodelembarazo,con
cultivosurinariosfrecuentesentre4y6semanasyalas6semanaspostpartoyaquecomporta
riesgodepartoprematuro.

Infeccinurinaria(ConselleradeSanidade,2008).Eslapresenciadedisuriaypolaquiuria,en
ausenciadedatosqueindiqueninfeccinurinariadevasaltas.Sedebeprocederigualqueenla
bacteriuriaasintomtica.Silasmolestiasurinariassonmuyimportantes,mientrasserecibeel
resultadodelcultivodeorinayelantibiogramasepuedeiniciareltratamientocon:
Pautaentre3y5dasconlossiguientesantibiticos:
Cefuroximaaxetilo250mgcada12horas.
Amoxicilina+cidoclavulnico500/125mgcada8horas.
nitrofurantona50mgcada6horas,tomadoconlosalimentosrecordandoque
puedeproducirglucosuriasfalsamentepositivasdebiendousarseconprudenciaantes
delpartoporelriesgodehemlisisneonatal.
Fosfomicina500mgcada8horas.
Conpautadedosisnicasepuedeutilizar:
FosfomicinaTrometramol3gendosisnicanocturna.
TodosestosantibiticostienenunastasasderesistenciaaE.Colimuybajasysteeselprincipal
patgenoqueseaslaenorina.Sontodosantibiticossegurosenlaembarazada,laFDAlos
clasificaenfuncindelriesgocomoB,esdecirsinevidenciaderiesgofetalenhumanosylos
estudiosenanimalesnohandemostradoriesgoteratgenofetal.

Manejodelasintomatologamsfrecuente
Nauseasyvmitos(OatesWhiteheadR,2004ConselleradeSanidade,2008).Esla
sintomatologamsfrecuente.Sesuelepresentareneliniciodelagestacinytiendeadisminuir
conformeavanza.Suelenserdepredominiomatutinoyautolimitados.Enun50%deloscasosse
acompaandevmitos.Un0,35%evolucionanhaciauncuadrodehipermesisgravdica,
caracterizadaporvmitosincoerciblesyafectacindelestadogeneral.
Parasutratamientoserecomiendaningestasfrecuentesdepequeascantidadesdealimento
evitandograndesingestasaprimerashorasdelda.Sedebenrecomendarpequeascantidades
decarbohidratosascomotenerbizcochoogalletasenlamesilladenocheparatomarlasenla
camaaldespertarporlamaana,hastaqueseautolimitenlassensacionesnauseosasmatutinas.
Parecebeneficiosoelincrementodeaportedehidratosdecarbonoyladisminucindelasgrasas,
ascomoevitarlosalimentosdeolorfuerteopenetrante.
Losantiemticosparecenreducirlafrecuenciadelasnauseasenlafaseinicialdelembarazo.
Existeescasainformacinsobrelosefectossecundariosenelfeto.Algunaspautasdetratamiento
quehandemostradoeficaciason:
Jengibre:losensayosaleatoriosyestudioscontroladossugierenqueeljengibreenpolvo(1
a1,5gendosisdivididasdurante24horas)esmseficazqueelplaceboyequivalenteala
vitaminaB6(piridoxina)paraeltratamientodelasnuseasylosvmitosdelembarazo.Se
sugiereelusodelosalimentosquecontienenjengibre(porejemplo,galletasotde
jengibre)osuplementosdejengibre(cpsulasde250mgporvaoralcuatrovecesalda)
(hayproductoscomercializadosenEspaa)yaquesoneficacesparalasnuseasylos
vmitosleves(SmithC,2004).
Piridoxina(vitaminaB6):comoagentenico,ladosisinicialdepiridoxinaesde25mg
porvaoralcadaseisaochohoras(dosisnocomercializadaenEspaa),hastadosis
mximasde200mg/da,aunquedosisacumulativasdehasta500mg/daparecenser
seguras.Lapiridoxinatieneunbuenperfildeseguridadconefectossecundariosmnimosy
estcomercializadaenEspaacondoxilamina.
Losantihistamnicos(antagonistasH1):slounospocosantihistamnicossehan
estudiadoparaeltratamientodelasnuseasylosvmitosdelembarazo.Elantihistamnico

mscomnmenteutilizadoesdoxilamina10mgencombinacinconpiridoxina.El
mecanismoprincipaldelosantihistamnicoseneltratamientodelasnuseasylosvmitos
delembarazoesporinhibicindirectadelahistaminaenelreceptor,yenconcretosobreel
sistemavestibulardisminuyendolaestimulacindelcentrodelvmito.Adems,estos
agentesinhibenelreceptormuscarnico,quepuedemediarenlarespuestaemtica.
Piridoxinaydoxilamina:ladedoxilaminaypiridoxina,eselniconombre
comercializadoenEspaa.Comosediscutianteriormente,lapiridoxinaproduceuna
mejoraentreleveymoderadadelasnuseas,peronoreducesignificativamentelos
vmitos.Lacombinacincondoxilaminaparecemejorarlaeficacia.Unarevisinbasadaen
laevidenciadeestudioscontroladosconcluydoxilamina/piridoxina(formulacomercializada
enEspaa)(Cariban)esefectivaparaeltratamientodelasnuseasylosvmitosenel
embarazo(SetoA,1997).

Estreimientoyhemorroides(ConselleradeSanidade,2008).Msfrecuentealfinaldela
gestacin.Seproducenporladisminucindelamotilidadintestinalyporelaumentodelapresin
venosasecundariaalcrecimientouterino.
Debemosrecomendarmedidashiginicodietticas.Sifracasanpodemosutilizarlaxantes
formadoresdebolo(plntagoovata,ispaghula,salvado,metilcelulosa)evitandoelusodelaxantes
decontacto.Noexisteevidenciadeseguridadenelusodelalactulosa.
Encuantoaltratamientodehemorroides,lasformulacionestpicassonlasquehandemostrado
unamayorseguridad.Debeevitarseelusodesupositoriosporlamayorabsorcinporlamucosa
anal.

Pirosis(ConselleradeSanidade,2008).Estpresenteenel70%delasgestantes.Esdebidoa
ladisminucindeltonodelesfnteresofgicoinferioryalaumentodelapresinintrabdominal.
Debemosrecomendarladisminucindelaingestadechocolate,caf,t,grasas,etc.,ascomola
realizacindeingestasdealimentosfrecuentesyconpocacantidad.Noutilizarprendasajustadas
enelabdomen,elevarlacabeceradelacamayevitaringeriralimentosenlas24horaspreviasal
descansonocturno.
Anticidosoralesnoabsorbibles(categoraBdelaFDA)sonfrmacosdebajoriesgoparaelfeto
porloquesepuedeutilizarcualquieradeellossiestindicado,esdecirsiladispepsiapermanece
apesardeloscambiosenladietayenelestilodevida.
Lacimetidina,famotidinayranitidina(categoraBdelaFDA)sonaceptablesslosihayriesgo
materno,sinoespreferibleutilizaranticidosoralesnoabsorbibles.
Conelomeprazolhaypocaexperienciaporloqueespreferiblenoutilizarlo.
Elmisoprostolesunfrmacoteratgenoyestcontraindicado(categoraXdelaFDA).

Tablaresumendelseguimientodelembarazodebajoriesgo

Tabla2.Estratificacindelriesgoobsttrico.Modificadade:ConselleradeSanidade,2008.

Prueba
Semanasde
gestacin
Visitasdecontrol
Hemograma[1]y[2]
(GRB)
Bioqumica[3]
Coagulacin(TPPy
TTPP)
GrupoABOyRh

1erTrimestre
4

12
1visita

S(GRB)

2oTimestre
16

20

2428323640

4 5 6 7 89 1011

S(GRA)

S(GRB)

3erTrimestre
42

S
S(3537SG)

Coombsindirecto
S(GRA)
Sinecesario[4]
Sinecesario[4]
Sedimentodeorina[5]S
S
S
Urocultivo[6]
Sentre1216semanas(GRA)

TestdeOSullivan[7]
S(2428SG)

(embarazosinFR)
(GRC)[8]
TestdeOSullivan[9]
S
S(2428SG)

(embarazoconFR)
TSOG(100g.)[10]
Sinecesario
Sinecesario
Sinecesario
Rubola(IgG)(GRB) Sinecesario[11]


Les(VDRLRPR)
S
Sinecesario[12]
Sinecesario
(GRA)
Siausenciade
Siausenciade
Toxoplasmosis
Si[13]

inmunidad
inmunidad
HepatitisB(GRA)
[14]
S
HepatitisC
Nonecesario(GRC)[15]
HIV(GRA)[16]
S,todas
SiFR
SiFR
CitologaCV
Sinecesario[17]
CultivoSGB[18]

S(3537SG)
TSH(funcintiroidea)
SiFR

[19]
Admndea.flico
Hasta12semana

[20]
(GRA)
Testnoestresante

Opcional(>40SG)
GR:gradoderecomendacinFR:factoresderiesgoCI:consentimiento
informadoTN:traslucencianucal.
1SolicitarHb,Hto,VCM,HCM,CHCM,leucocitosyfrmulayplaquetas.
2TratamientoconhierrosiHb <11g/dlyHto<33%en1ery3ertrimestre.(GRA) si
i
i
o
Hb<10,5g/dlyHto<32%en2 trimestre.
3Solicitarglucemia,uricemia,creatinina,transaminasas.Durantelagestacinbajanlas

cifrasdeglucemiarespectoalanogestacin.
Noexisteindicacinparahaceranalticadeembarazoenayunassalvoquesenecesite
glucemiabasal,yaqueelrestodeparmetrosnosealteranporlaingesta.Laglucemia
basalnoesunbuenindicadordediabetesgestacional,portantoslosertilsinoes
posiblerealizarOSullivanoparadiagnosticarladiabetesgestacionalmsgrave.La
diabetesgestacionalalteralascifrasdeglucemiasobretodopostprandial,concifras
preingestageneralmentenormales.
4SloenpacientesRhyCoombsprevionegativo(GRB).GammaglobulinaantiDa
las28semanasenestoscasos(GRA).
5Encadavisitatirareactivaparadeteccindeproteinuriaenorina.Ladeterminacinde
glucosuriaycetonuriaaisladasenembarazonormalnotieneutilidad.Sestilen
pacientescondiabetesgestacional.
6Urocultivopreferentementeensemana16paradespistajedebacteriuriaasintomtica
(47%deprevalencia).Muyimportanteinstruccionesderecogida.Siesnegativo,en
generalnoesprecisorepetirlo,aunquealgunosautoresrecomiendanhacerlodenuevo
ala2428semanas.Siespositivo,realizarantibiogramaytratamiento,urocultivo
controlalos714dasdespusdeacabadoeltratamientoyurocultivomensualhasta
parto.
7Noesnecesarioayunoprevio,esms,elayunopuedeproducirconmsfrecuenciael
vmito.Tampocoesnecesariorealizarloaprimerahoradelamaana.Se
administrarn50g.deglucosayalos60minutosserealizarlaextraccindesangre,
quetambinpuedeservirparacualquierotradeterminacinsolicitada.Sisevaa
realizarOSullivannosenecesitaglucemiabasal:sonpruebasmutuamente
excluyentes.
Seconsiderarnpatolgicosvaloressuperioresa140mg/dl.
8Algunosautoresconsideranqueenmujeresmenoresde25aos,conpesonormaly

sinotrosfactoresderiesgo(antecedentesfamiliares,diabetesgestacionalprevia,
patologaobsttricaprevia)noseranecesariorealizarOSullivan(GRC).
9Seconsideranfactoresderiesgoedadmayorde35aos,antecedentesfamiliaresde
diabetes,obesidadconIMC>30,glucemiabasalentre100125,diabetesgestacional
previa,macrosomafetalpreviaomalosantecedentesobsttricos.
10Trasayunode12horasy3dasdedietanormocalricaconaportemnimode150
200g.decarbohidratos.Lapacientedebeestarenreposoysinfumarlastreshoras
queduralaprueba.Serealizandeterminacionesdeglucemia(enplasmavenoso)
basal,alahora,alasdoshorasyalastreshoras.Serealizareldiagnsticode
diabetesgestacionalsidosomsvaloressonigualesosuperioresa:
Basal105mg/dl.
1hora190mg/dl.
2hora165mg/dl.
3hora145mg/dl.

SilapruebaesnormalserealizarnuevoOSullivanenlafechaprevista.
Sislounvalordelacurvaigualaosuperaelnormal,seetiquetarde
intoleranciaalaglucosayserepetirlapruebaen3semanas.Algunosautores
recomiendan,quesilacurvaesintoleranteenel3ertrimestre,sepuedeprescribir
dietayejercicio.
Sisediagnosticaunadiabetesgestacionalseremitiralapacienteaatencin
especializada.
11Realizaratodaslaspacientessiinmunidaddesconocidaonegativa.Sinoinmunes

descartarseroconversin(siriesgo)en2oy3ertrimestre.Tambin,ennoinmunes,se
recomendarvacunacinpostparto.
12Sinegativoyfactoresderiesgo(prostitutas,sndromesdeinmunosupresin,
toxicomanas,presenciadeotrasETS,contactoconpersonasconsfilisactiva).
13Puntodegrancontroversia.LoidealestenerunaIgGpreviaalagestacin.NECAy
C,segnbibliografaconsultada,parasolicitarloatodaslaspacientesen1ertrimestresi
inmunidaddesconocidaonoinmunes.Sinegativoalgunosrecomiendanrepetiren2oy
3ertrimestre.EnCatalualarecomendacinesrealizarlodeformaopcionalmientrasno
terminenestudiosdeprevalenciaensumedio.EnReinoUnidonolorealizanderutina
(GRB)ysolorecomiendanmedidaspreventivas(GRC).
14Sepracticaraatodaslaspacientes,sinantecedentedevacunacin,en3ertrimestre
conelobjetivodeprevenirlatransmisinverticalalrecinnacido,queprincipalmentees
intraparto(mediantelaadministracindegammaglobulinayvacunaalrecinnacidode
madreportadora).
Serecomiendaen1ertrimestresiexistenfactoresderiesgo(exposicinlaboral,
conviviente/parejaportador,ADVP,pacientesytrabajadoresdeinstitucionesde
enfermosmentales,reclusasypersonaldeinstitucionespenitenciarias,receptoresde
transfusionesohemoderivadosdeformarepetida,viajeazonaendmica),para
conocerestadodeinmunidadaunquenoexistenmedidasteraputicas.
En2otrimestresolosiporcuestionesorganizativasseprevqueelresultadonoestar
disponibleantesdelparto.
15Noserecomiendadeformasistemticayaque,alnoexistirmedidaspreventivas
paraevitarlatransmisinvertical,desurealizacinnosederivanactuacionesmdicas
concretas.Elriesgodetransmisinverticalesmuybajo,seestimaquedelordendel5
%.
16LaofertasistemticadeladeteccinvoluntariadeanticuerposantiHIVydeconsejo
asistidoalasmujeresembarazadasdurantelaprimeravisitadecontroldeembarazo,
sejustificaporlaextensindelaepidemiadeHIVentrelasmujeresysushijos.Se
pretendeeldiagnsticoprecozdelainfeccinparapodertrataralamadreyprevenirla

transmisin,ytratarsiprocede,alhijo(GRA).Loscriteriosdeactuacinexigiblesala
horaderealizarlaspruebasserolgicasdeHIVsonlasdenominadas4C:
Consentimiento,Confidencialidad,ConsejoasistidoyCautela.Esimprescindiblequela
embarazadaseainformadaydesuconsentimiento,comoelbeneficiopotencialdela
pruebaslotienesentidoconlacooperacindelagestante,nohayraznporhacerla
sinquelosepa,ytampocoestico.Seconsiderasuficienteunconsentimientooral.El
consejoasistidodebeincluirinformacinsobreelriesgodeinfeccinporHIVasociado
conlaactividadsexualyelusodedrogas,sobreelriesgodetransmisinverticalyla
posibilidaddetratamientoprenatal,ascomolaposibilidaddeinterrupcinvoluntariadel
embarazo.
Seconsideranfactoresderiesgopararepetirlaserologaalolargodelembarazo:
presenciadeotrasETS,ADVP,antecedentesdetransfusin,relacionessexualescon
portador,bisexualoADVPyprostitucin.Enpacientessinestosfactoresderiesgoy
anteunresultadoserolgicodenegatividad,enprincipionosernecesariorepetirlaalo
largodelembarazo.
LainfeccindeHIV(presenciadeanticuerposcontraelHIV)seidentificamedianteuna
pruebadedeteccinrepetidamentepositiva(testElisa)seguidadeunaprueba
confirmatoriapositiva,p.ej.WesternBlot.Lasdudassobreelestadoserolgico
(seroconversionesrecientesporperiodoventana,resultadosindeterminados)se
tratarnderesolvermediantelaanamnesis,elseguimientoclnicoyotraspruebasde
laboratorioadicionalesantesdequelamujertomecualquierdecisin.
17Segnprotocolosdediagnsticoprecozdelcncerdecrvix.
18Serealizartomadecultivovaginalyrectalatodaslasgestantesentrelas3537
semanasdegestacin.Latomaserealizasinespculo,antesdelaexploracinconel
mismohisopoqueseintroduceentercioexternodevaginayposteriormenterectalyse
guardaentuboconmediodecultivo.
19Seconsideranfactoresderiesgodeenfermedadtiroideaenlagestacin:
Sntomasdelaenfermedadtiroidea.
Antecedentespersonalesofamiliaresdeenfermedadtiroidea.
Personasenaltoriesgodehipotiroidismomanifiesto(porejemplo,ladiabetestipo
1,losantecedentesderadiacinenlacabeza/cuello,bocio,tomade
amiodaronaolitioyenladeficienciadeyodo).
Mujeresobesas(IMC>30).

20Administracindecidoflicohastalas12semanas:

Mujeresdebajoriesgo(sinantecedentesdegestacinconDTN):0,4a0,8mg
diarios.
Mujeresdealtoriesgo(antecedentesdegestacinconDTN,hiponutricin,
tratamientoconcidovalprico):4mg/da

Bibliografa
AbalovichM,AminoN,BarbourLA,CobinRH,DeGrootLJ,GlinoerD,etal.Managementof
thyroiddysfunctionduringpregnancyandpostpartum:anEndocrineSocietyClinicalPractice
Guideline.JClinEndocrinolMetab.200792(8Suppl):S147.PubMedPMID:17948378.
Textocompleto
AmericanCollegeofObstetriciansandGynecologists,AmericanAcademyofPediatrics.
GuidelinesforPerinatalCare.7thed.2012.
AmericanCollegeofObstetriciansandGynecologists.ACOGPracticeBulletinNo.88,
December2007.Invasiveprenataltestingforaneuploidy.ObstetGynecol.2007110(6):1459
67.PubMedPMID:18055749
AmericanCollegeofObstetricsandGynecologyCommitteeonObstetricPractice.ACOG
CommitteeOpinionNo.418:Prenatalandperinatalhumanimmunodeficiencyvirustesting:
expandedrecommendations.ObstetGynecol.2008112(3):73942.PubMedPMID:
18757690

BhattacharyaS,RajaEA,MirazoER,CampbellDM,LeeAJ,NormanJE,etal.Inherited
predispositiontospontaneouspretermdelivery.ObstetGynecol.2010115(6):112533.
PubMedPMID:20502281
CarroliG,RooneyC,VillarJ.Howeffectiveisantenatalcareinpreventingmaternalmortality
andseriousmorbidity?Anoverviewoftheevidence.PaediatrPerinatEpidemiol.200115
Suppl1:142.PubMedPMID:11243499.Textocompleto
CentersforDiseaseControlandPrevention(CDC).U.S.DepartmentofHealthandHuman
Services[Internet].GuidelinesforVaccinatingPregnantWomen(actualizadaabril2013)
[acceso9/8/2013].Disponibleen:http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pregguide.htm
CrowtherCA.AdministracindeinmunoglobulinaantiDenelembarazoparalaprevencin
delaaloinmunizacinRh(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,
2008Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.update
software.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:John
Wiley&Sons,Ltd.).CD000020.Textocompleto
DowswellT,CarroliG,DuleyL,GatesS,GlmezogluAM,KhanNeelofurD,PiaggioGG.
Alternativeversusstandardpackagesofantenatalcareforlowriskpregnancy.Cochrane
DatabaseSystRev.2010(10):CD000934.PubMedPMID:20927721.Textocompleto
EwigmanBG,CraneJP,FrigolettoFD,LeFevreML,BainRP,McNellisD.Effectofprenatal
ultrasoundscreeningonperinataloutcome.RADIUSStudyGroup.NEnglJMed.
1993329(12):8217.PubMedPMID:8355740.Textocompleto
FaizAS,AnanthCV.Etiologyandriskfactorsforplacentaprevia:anoverviewandmeta
analysisofobservationalstudies.JMaternFetalNeonatalMed.200313(3):17590.PubMed
PMID:12820840
FungKeeFungK,EasonE,CraneJ,ArmsonA,DeLaRondeS,FarineD,etal.Maternal
FetalMedicineCommittee,GeneticsCommittee.PreventionofRhalloimmunization.JObstet
GynaecolCan.200325(9):76573.PubMedPMID:12970812
GarcaSoldnFJ,PlanaPintosR,VzquezTroitioF,PrezVencesJA,MaloGarcaF,
ModrooFreireMJ,etal.Diabetesgestacional[Internet](actualizadaabril2011).Guas
clnicasFisterra.com[acceso9/8/2013].Disponibleen:http://www.fisterra.com/guias
clinicas/diabetesgestacional/
GosdenCM.Amnioticfluidcelltypesandculture.BrMedBull.198339(4):34854.PubMed
PMID:6357346
GribbleRK,MeierPR,BergRL.Thevalueofurinescreeningforglucoseateachprenatal
visit.ObstetGynecol.199586(3):40510.PubMedPMID:7651652
GrupodeTrabajodelMinisteriodeSanidadyConsumoSubdireccinGeneraldeCarterade
ServiciosyNuevasTecnologasDireccinGeneraldeCohesindelS.N.S.yAltaInspeccin
SecretaraGeneraldeSanidad.Guaparalaprevencindedefectoscongnitos.Madrid:
MinisteriodeSanidadyConsumo2006.Textocompleto
HatemM,SandallJ,DevaneD,SoltaniH,GatesS.Atencinporcomadronasversusotros
modelosdeatencinparalasmujeresduranteelparto(RevisionCochranetraducida).En:
BibliotecaCochranePlus2009Nmero3.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:
http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue4Artno.
CD004667.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).Textocompleto
KhanNeelofurD,GlmezogluM,VillarJ.Whoshouldprovideroutineantenatalcareforlow
riskwomen,andhowoften?Asystematicreviewofrandomisedcontrolledtrials.WHO
AntenatalCareTrialResearchGroup.PaediatrPerinatEpidemiol.199812Suppl2:726.
PubMedPMID:9805721
LilfordRJ,KellyM,BainesA,CameronS,CaveM,GuthrieK,etal.Effectofusingprotocols
onmedicalcare:randomisedtrialofthreemethodsoftakinganantenatalhistory.BMJ.
1992305(6863):11814.PubMedPMID:1467719.Textocompleto
LinK,VickeryJ.ScreeningforhepatitisBvirusinfectioninpregnantwomen:evidencefor
theU.S.PreventiveServicesTaskForcereaffirmationrecommendationstatement.Ann
InternMed.2009150(12):8746.PubMedPMID:19528566.Textocompleto
MarinM,GrisD,ChavesSS,SchmidS,SewardJFAdvisoryCommitteeonImmunization
Practices,CentersforDiseaseControlandPrevention(CDC).Preventionofvaricella:
recommendationsoftheAdvisoryCommitteeonImmunizationPractices(ACIP).MMWR
RecommRep.200756(RR4):140.PubMedPMID:17585291.Textocompleto
MedicalResearchCouncilEuropeantrialofchorionvillussampling.MRCworkingpartyon
theevaluationpfchorionvillussampling.Lancet.1991337(8756):14919.PubMedPMID:

1675367
MinisteriodeSanidadyConsumo.GrupodeTrabajoProtocolosyGuasdeActuacin
SanitariaAntelaViolenciadeGnero.Protocolocomnparalaactuacinsanitariaantela
violenciadegnero.ComisinContralaViolenciadeGnerodelConsejoInterterritorialdel
SistemaNacionaldeSalud.Madrid:MinisteriodeSanidadyConsumo2006.Texto
completo
NeilsonJP.Ecografaparaevaluacinfetaleneliniciodelembarazo(RevisinCochrane
traducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.
Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008
Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).CD000182.Textocompleto
NHS.NationalInstituteforHealthandClinicalExcellence(NICE).Routineantenatalcarefor
healthypregnantwomen.NICEClinicalGuideline62.NICE2008.Textocompleto
NicolleLE,BradleyS,ColganR,RiceJC,SchaefferA,HootonTMInfectiousDiseases
SocietyofAmericaAmericanSocietyofNephrologyAmericanGeriatricSociety.Infectious
DiseasesSocietyofAmericaguidelinesforthediagnosisandtreatmentofasymptomatic
bacteriuriainadults.ClinInfectDis.200540(5):64354.PubMedPMID:15714408.Texto
completo
OatesWhiteheadR.Nauseaandvomitinginearlypregnancy.ClinEvid.2004(11):184052.
PubMedPMID:15652084
Periodichealthexamination,1994update:3.Primaryandsecondarypreventionofneural
tubedefects.CanadianTaskForceonthePeriodicHealthExamination.CMAJ.
1994151(2):15966.PubMedPMID:7518734.Textocompleto
PriPazS,KhalekN,FuchsKM,SimpsonLL.Maximalamnioticfluidindexasaprognostic
factorinpregnanciescomplicatedbypolyhydramnios.UltrasoundObstetGynecol.
201239(6):64853.PubMedPMID:21898637.Textocompleto
ReganL,RaiR.Epidemiologyandthemedicalcausesofmiscarriage.BaillieresBestPract
ResClinObstetGynaecol.200014(5):83954.PubMedPMID:11023804
ReveizL,GyteGML,CuervoLG.Tratamientosparalaanemiaferropnicaenelembarazo
(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.Oxford:
UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeThe
CochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).CD003094.Texto
completo
RhodeMA,ShapiroH,JonesOW3rd.Indicatedvs.routineprenatalurinechemicalreagent
striptesting.JReprodMed.200752(3):2149.PubMedPMID:17465289
RoyalCollegeofObstetriciansandGynaecologists.HIVinPregnancy,Management(Green
top39)[Internet].2010[acceso9/8/2013].Disponibleen:
http://www.rcog.org.uk/womenshealth/clinicalguidance/managementhiv
pregnancygreentop39
SchragS,GorwitzR,FultzButtsK,SchuchatA.PreventionofperinatalgroupB
streptococcaldisease.RevisedguidelinesfromCDC.MMWRRecommRep.200251(RR
11):122.PubMedPMID:12211284.Textocompleto
SetoA,EinarsonT,KorenG.Pregnancyoutcomefollowingfirsttrimesterexposureto
antihistamines:metaanalysis.AmJPerinatol.199714(3):11924.PubMedPMID:9259911
SmidtJensenS,PerminM,PhilipJ,LundsteenC,ZacharyJM,FowlerSE,etal.
Randomisedcomparisonofamniocentesisandtransabdominalandtranscervicalchorionic
villussampling.Lancet.1992340(8830):123744.PubMedPMID:1359317
SmithC,CrowtherC,WillsonK,HothamN,McMillianV.Arandomizedcontrolledtrialof
gingertotreatnauseaandvomitinginpregnancy.ObstetGynecol.2004103(4):63945.
PubMedPMID:15051552
SociedadEspaoladeGinecologayObstetricia(SEGO).ProtocolosAsistencialesen
Obstetricia.Controlprenataldelembarazonormal.SEGO2010.Textocompleto
StagnaroGreenA,AbalovichM,AlexanderE,AziziF,MestmanJ,NegroR,etal.American
ThyroidAssociationTaskforceonThyroidDiseaseDuringPregnancyandPostpartum.
GuidelinesoftheAmericanThyroidAssociationforthediagnosisandmanagementofthyroid
diseaseduringpregnancyandpostpartum.Thyroid.201121(10):1081125.PubMedPMID:
21787128.Textocompleto
TheSocietyofObstetriciansandGynaecologistsofCanada(SOGC).ClinicalPractice
Guidelines[Internet].HIVScreeninginPregnancy(Replaces#62(June1997))[acceso
9/8/2013].Disponibleen:http://sogc.org/guidelines/hivscreeninginpregnancy

replaces62june1997/
TikkanenM,LuukkaalaT,GisslerM,RitvanenA,YlikorkalaO,PaavonenJ,etal.Decreasing
perinatalmortalityinplacentalabruption.ActaObstetGynecolScand.201392(3):298305.
PubMedPMID:23072758
U.S.DepartmentofHealthandHumanServices.AgencyforHealthcareResearchand
Quality[Internet].ScreeningforDownSyndrome.In:GuidetoClinicalPreventiveServices,
SecondEdition,1996[acceso9/8/2013].Disponibleen:
http://eglobalmed.com/hospital/http___www.vnh.org_/www.ahrq.gov/clinic/cpsix.htm.
Textocompleto
U.S.PreventiveServicesTaskForce.ScreeningforhepatitisBvirusinfectioninpregnancy:
U.S.PreventiveServicesTaskForcereaffirmationrecommendationstatement.AnnIntern
Med.2009150(12):86973,W154.PubMedPMID:19528565.Textocompleto
VeraniJR,McGeeL,SchragSJDivisionofBacterialDiseases,NationalCenterfor
ImmunizationandRespiratoryDiseases,CentersforDiseaseControlandPrevention(CDC).
PreventionofperinatalgroupBstreptococcaldiseaserevisedguidelinesfromCDC,2010.
MMWRRecommRep.201059(RR10):136.PubMedPMID:21088663.Textocompleto
WhitworthM,QuenbyS,CockerillRO,DowswellT.Specialisedantenatalclinicsforwomen
withapregnancyathighriskofpretermbirth(excludingmultiplepregnancy)toimprove
maternalandinfantoutcomes.CochraneDatabaseSystRev.2011(9):CD006760.PubMed
PMID:21901705
WHORecommendedInterventionsforImprovingMaternalandNewbornHealth.Integrated
ManagementofPregnancyandChildbirth.DepartamentofMakingPregnancySafer.
Geneva:WHO2007.Textocompleto
WorkowskiKA,BermanSCentersforDiseaseControlandPrevention(CDC).Sexually
transmitteddiseasestreatmentguidelines,2010.MMWRRecommRep.201059(RR12):1
110.Erratumin:MMWRRecommRep.201160(1):18.PubMedPMID:21160459.Texto
completo
XuntadeGalicia.ConselleradeSanidade.ServizoGalegodeSade.GuasTcnicasdo
PlandeAtencinIntegralSadedaMuller.GuaTcnicadoProcesodeAtencinao
EmbarazoNormal.Versin1.Xuo2008.Textocompleto
ZeitlinJ,BlondelB,AlexanderS,BrartGPERISTATGroup.Variationinratesofpostterm
birthinEurope:realityorartefact?BJOG.2007114(9):1097103.PubMedPMID:17617197.
Textocompleto

Msenlared
AkkermanD,ClelandL,CroftG,EskuchenK,HeimC,LevineA,SetterlundL,StarkC,
VickersJ,WestbyE.Routineprenatalcare.Bloomington(MN):InstituteforClinicalSystems
Improvement(ICSI)2012Jul.115p.Disponibleen:
http://www.guideline.gov/content.aspx?id=38256
MichiganQualityImprovementConsortium.Routineprenatalandpostnatalcare.Southfield
(MI):MichiganQualityImprovementConsortium2012.Disponible
en:http://www.guideline.gov/content.aspx?id=37958
MillerKJ,CouchieC,EhmanW,GravesL,GrzybowskiS,MedvesJ.Ruralmaternitycare.J
ObstetGynaecolCan.2012Oct34(10):98491.PubMedPMID:23067955
NationalCollaboratingCentreforWomen'sandChildren'sHealth.Antenatalcare:routine
careforthehealthypregnantwoman.London(UK):NationalInstituteforHealthandClinical
Excellence(NICE)2008Mar.56p.(Clinicalguidelineno.62).Disponible
en:http://www.guideline.gov/content.aspx?id=14306

Autores

XosLusLpezlvarez
Muio

MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria(1)

XosLusDovalConde

MdicoEspecialistaenGinecologayObstetricia(2)

SusanaBlancoPrez

MdicoEspecialistaenGinecologayObstetricia(2)

XosLuslvarezPrieto

Enfermero(2)

(1)CentrodeSadedeMariamansa,Ourense.
(2)ComplexoHospitalarioUniversitariodeOurense.
AgradecimientoaPatriciaPousaFernndezeAnxoMartnezVidalqueparticiparonenla
elaboracindelaedicinanteriordeestagua.

You might also like