Arapski pronalasci kojima se i danas koristimo

Od kafe do ekova i trodijelnog obroka, Arapi su svijetu donijeli mnotvo inovacija. Istraiva Paul Vallely je
zabiljeio neke od najvanijih pronalazaka i pronalazaa koje vam donosimo u nastavku.
Kafa
Pria kae da je Arapin koji se zvao Khalid tjerajui svoje koze u Kaffa regiji u Etiopiji primjetio kako njegove
ivotinje postanu ivahnije nakon to pojedu odreene bobice. Pokiselio je te bobe u vodu i tako napravio prvu
kafu. Rekord u uvozu kafe ima Jemen gdje sufisti piju ovaj napitak po cijelu no kako bi ostali budni i molili se u
posebnim prilikama. Krajem 15. stoljea kafa je stigla u Meku i Tursku, a odatle u Veneciju 1645. U Englesku je
dovezena 1650. gdje je Turin Pasqua Rosee otvorio prvu prodavnicu kafe u Lombard ulici u Londonu. Naziv
potie od arapske rijei qahwa, koju su Turci nazvali kahve, Talijani caff, a Englezi coffee.
Kamera sa staklenim soivima
Antiki Grci su imali teoriju po kojoj nae oi emituju zrake kao laser i na taj nain nam omoguavaju da
vidimo. Prva osoba koja je shvatila da svjetlost ulazi u oko bio je arapski matematiar, astronom i fiziar Ibn alHaitam u 10. stoljeu. On je izumio prvu kameru sa soivima od stakla nakon to je primjetio nain na koji
svjetlo ulazi kroz rupu u prozoru. to je manja rupa, to je bolja slika, zakljuio je on i izumio Cameru Obscuru
(na arapskom "qamara" oznaava tamnu privatnu sobu).
ah
Jedna vrsta aha prvo se igrala u Indiji, ali igra kakvom je danas znamo razvijena je u Perziji. Odatle je i
rairena na zapad, u Evropu (prvo u paniji u 10. stoljeu), a onda i na istok, u Japan.
Padobran
Hiljade godina prije brae Wright arapski poeta, astronom, muziar i ininjer Abbas ibn Firnas napravio je
nekoliko pokuaja u konstruisanju letee maine. 852. godine je skoio sa minareta Velike damije u Kordobi
koristei labavo uvren ogrta pojaan drvenim dodacima. Nadao se da e poletjeti kao ptica, ali nije. Ipak,
ogrta je usporio njegov pad i tako je nastao pretea dananjeg padobrana. Probni leta zaradio je tek nekoliko
manjih povreda.
875. godine bilo mu je 70 godina kada je usavrio spravu i skoio sa planine. Odletio je na znaajnu visinu i
ostao tako oko deset minuta, ali je potom ipak pao jer je izostavio jedan "mali" detalj - naime, njegov izum nije
imao nikakav mehanizam za prizemljivanje.
Bagdadski meunarodni aerodrom kao i jedan mjeseev krater nose ime ovog velikog ovjeka.
ampon
Pranje i kupanje su presudni religijski zahtjevi kod muslimana te su zato jo davno izumili odlian recept za
sapun, a takvi se koriste i danas. Antiki Egipani imali su izvrstan sapun, a takoe i Rimljani koji su ga vie
koristili kao pomadu. Ali Arapi su bili ti koji su iskombinovali ulja, sodium hidroksid i razne arome, naprimjer
majinu duicu. Ono to su Arapi posebno zamjerali kriarima je to se nisu prali. ampon je u Englesku donio
biznismen koji je 1759. otvorio banju u Brightonu i zakazao "amponiranje" kralju Dordu IV i Wiliamu IV.
Rafiniranje
Destilacija, odnosno razdvajanje tenosti uslijed razlika u takama na kojima kljuaju izumljena je oko 800.
godine. Otkrio ju je Jabir ibn Hayyan, kao i mnoge druge procese i aparate koji se i danas koriste - fluks,
kristalizacija, destilacija, purifikacija, oksidacija, isparivanje i filtracija. Svijetu je donio i parfeme i alkoholni
pirit (iako je muslimanima zabranjeno piti alkohol).
Ibn Hayyan se smatra zaetnikom moderne hemije.
iljati svodovi
Visoki iljati svodovi su karakteristini za evropske katedrale u duhu Gotike, ali potiu iz islamske arhitekture.
Graevine ovakvog oblika bile su vre od onih okruglog oblika koje su preferirali Rimljani i Normani, a takoe
su dozvoljavali i visoije, kompleksnije i grandioznije zahvate u gradnji. Rebrasti svodovi, prozori u obliku rue i
tehnike izrade kupola takoe potiu od Arapa. Mnogi evropski dvorci graeni su u stilu arapskih, a arhitekt koji
je projektovao zamak Henrija V bio je Arapin.

Hirurgija
Mnogi moderni hirurki instrumenti imaju potpuno isti dizajn kao oni koje je u 10. stoljeu koristio al-Zahrawi.
Njegovi skalpeli, pile, pincete, makaze i oko 200 drugih instrumenata primjenjuju su u modernoj hirurgiji. U 13.
stoljeu jedan drugi arapski naunik, Ibn Nafis opisao je nain na koji cirkulie krv i to 300 godina prije nego je
William Harvey to otkrio. Arapski doktori otkrili su anestetike kao to je opijum, ali i alkoholne mjeavine, te
razvili postupke regulisanja one mrene koji se koriste i danas.
Vjetrenjaa
Vjetrenjae su izumljene 634. godine u Perziji gdje su koritene za mljevenje ita i navodnjavanje. U pjeanoj
Saudijskoj Arabiji, kad presue sezonski potoci, jedini izvor energije bio je vjetar koji je odmjereno puhao u
jednom smjeru mjesecima. Vjetrenjae su, dakle, otkrivene 500 godina prije nego se prva takva sprava pojavila
u Evropi.
Vakcinacija
Ovu tehniku nisu izumili Jenner i Pasteur nego Arapi koji su je preko Turske donijeli u Evropu. Tanije, donijela
ju je supruga engleskog ambasadora koja je 1724. posjetila Istanbul. Djeca u Turskoj bila su vakcinisana protiv
boginja bar 50 godina prije nego je zapad to izumio.
Nalivpero
Izumljeno je 953. za egipatskog sultana koji je zahtjevao pero koje nee prskati po njegovom odijelu i rukama.
Imalo je rezervoar sa tintom, a na vrhu je tinta ravnomjerno isticala kad bi se okrenulo prema dole, ba kao
kod modernih nalivpera.
Numeriko brojanje
Ovaj sistem koji je u upotrebi svuda na svijetu ima vjerovatno indijsko porijeklo, ali su stil brojeva izumili
arapski matematiari al-Khwarizmi i al-Kindi oko 825. godine. Algebra je dobila ime po knjizi al-Khwarizmija
koja se zvala Al-Jabr wa-al-Muqabilah, a mnogi od njenih dijelova se jo uvijek koriste. Rad arapskih
matematiara predstavljen je Evropi 300 godina poslije, a to je uinio italijanski matematiar Fibonacci.
Algoritmi i veliki dio teorije trigonometrije potiu iz arapskog svijeta.
Supa
Ali ibn Nafi, poznatiji kao Ziryab (Kos), doao je iz Iraka u Kordobu u 9. stoljeu i sa sobom donio koncept
pravljenja trodijelnog obroka koji je sadravao supu nakon koje se jela riba ili meso, a na kraju voe i orasi.
Donio je i kristalne ae koje je prethodno otkrio Abbas ibn Firnas.
ilimi
Zahvaljujui arapskim tehnikama tkanja, razvoju hemije, kao i osjeaju za mustru i ukrase, tkanje ilima bi se
moglo nazvati osnovom arapske umjetnosti. Dok ovaj izum nije stigao u Evropu, evropski podovi su bili manjevie ogoljeli. Zato su Evropljani arapske ilime vrlo brzo prihvatili.
Plaanje ekovima
Moderni ekovi potiu od arapskih saqq-ova, pismenih zavjeta za plaanje robe kad ona bude dostavljena. Tako
su se izbjegavali problemi noenja novca preko opasnih teritorija. U 9. stoljeu arapski biznismeni su u Kini
unovavali ekove ispisane u banci u Bagdadu.
Okrugli oblik planete Zemlje
Od 9. stoljea naovamo arapski naunici su prihvatili uenje astronoma Ibn Hazma koji je utvrdio da je zemlja
okrugla. To je bilo 500 godina prije nego je sam Galileo doao do istog zakljuka. Prorauni arapskih naunika
bili su do te mjere precizni da su ve u 9. stoljeu izmjerili obim Zemlje tvrdei da iznosi 40.253,4 km, ime su
pogrijeili tek nekih 200 km.
Raketa i torpedo
Kinezi su pronali barut koji su koristili u svojim vatrometima, ali Arapi su shvatili da se od tog prvotnog praha
moe stvoriti tvar koja e se koristiti u vojne svrhe. Do 15. stoljea izumili su rakete koje su zvali

"samopokreue jaje", a torpedo "samohodna krukolika bomba".

Vrtovi
Srednjovjekovna Evropa imala je kuhinje i vrtove sa biljkama, ali su Arapi bili ti koji su razvili ideju vrtova kao
mjesta ljepote i meditacije. Prvi vrtovi za kraljevska uivanja u Evropi su otvoreni u 11. stoljeu u paniji koja
je tad bila pod arapskom vlau. U tim vrtovima uzgajani su karanfili i tulipani.