25.

5.111 Ders zeti #25

Ykseltgenme/ndirgenme Ders 2
Konular: Elektrokimyasal Piller, Faraday Yasalar, Gibbs Serbest Enerjisi ile Pil-Potansiyelleri
Arasndaki likiler
Blm 12
YKSELTGENME/NDRGENME TEPKMELER
Ykseltgenme basamaklarn (veya saylarn) belirleme kurallar
1) Serbest elementlerde, her atomun ykseltgenme says sfrdr. rnein H2
2) Tek atomlu iyonlarn ykseltgenme says iyonun ykne eittir. Buna gre Li+1 in
ykseltgenme says +1 dir. Grup 1 ve Grup 2 metallerinin ykseltgenme says srasyla +1 ve
+2 dir. Alminyumun ykseltgenme says btn bileiklerinde +3 dr.
3) Oksijenin pek ok bileiindeki ykseltgenme says -2 dir. Ancak, H2O2 ve O2-2 gibi
peroksit bileiklerinde oksijenin ykseltgenme says -1 dir.
4) Hidrojenin ykseltgenme says +1 dir. LiH, NaH, CaH2 gibi metalle yapt ikili
bileikler istisnadr. Bu durumda, ykseltgenme says -1 dir.
5) F btn bileiklerinde -1 ykseltgenme saysna sahiptir. Dier halojenler (Cl, Br ve I)
bileiklerinde halojenr iyonu eklinde bulunuyorsa (rn. NaCl) ykseltgenme says negatiftir.
-

Ancak, oksijen ile birletiklerinde (oksoasitler), ykseltgenme says pozitiftir (rn. ClO ).
6) Ntral molekllerde, btn atomlarn ykseltgenme says toplam sfr olmaldr. Poliatomik
iyonda, iyondaki btn elementlerin ykseltgenme says toplam iyonun net ykne eit
+

olmaldr. rnein NH4 .

Hnin y.b.

Nun y.b.

Toplam y.b.

7) Ykseltgenme says tamsay olmak zorunda deildir. rnein, speroksitlerde, O 2 -1 oksijenin

ykseltgenme says - dir.
rnekler
Li2O

PCl5

HNO3

N2O

Tanmlar
Ykseltgenme
ndirgenme
Ykseltgen
ndirgen

25.2

Disproporsiyon (Disproporsinasyon) Tepkimeleri

Tek ykseltgenme basamandaki reaktif bir elementin, hem indirgenmesi hem de
ykseltgenmesidir.
NaClO NaClO3 + NaCl bazik zeltide
Yar tepkimeyi yazn ve ykseltgenme saysndaki deiimi belirleyin. Na+ gzlemci iyondur:
ClO-

ClO3-

ClO-

Cl-

Redoks Tepkimelerini Denkletirme (Blm12.2)

A. ASDK ZELTLERDE DENKLETRME
Fe2+ + Cr2O72- Cr3+ + Fe3+
(1) indirgenmi ve ykseltgenmi trler iin iki denkletirilmemi yar tepkimeyi yazn.
Cr2O72-

Cr3+

Fe2+

Fe3+

(2) oksijen ve hidrojen hari btn elementlerin atom saylarn eitlemek iin her bir
eitliin iki tarafna uygun katsaylar koyun.
Cr2O72

Cr3+

Fe2+

Fe3+

(3) oksijeni denkletirmek iin H2O ilave edin.

Cr2O72-

2Cr3+

Fe2+

Fe3+

(4) Hidrojeni H+ ile denkletirin.

Cr2O72-

2Cr3+ + 7H2O

Fe2+

Fe3+

25.3

(5) Elektron ilave ederek ykleri denkletirin.

14H+ + Cr2O72- 2Cr3+ + 7H2O

Fe2+ Fe3+
(6) Ykseltgenme ile verilen elektron saylar ile indirgenme ile alnan elektron saylarn
eitlemek iin yar tepkimeleri uygun katsaylar ile arpn.
6e - + 14H + + Cr 2 O 7 2 Fe2+

2Cr 3 + + 7H 2 O
Fe3+ + e-

(7) Uygun sadeletirmeler yapmak iin yar tepkimeleri toplayn.

6e-+ 14H+ + Cr2O72-+ 6Fe2+ 2Cr3+ + 7H2O + 6Fe3+ + 6e
B. BAZK ZELTLERDE DENKLETRME
(Kitapta fark bir yaklam vardr. Her ikisini de kullanabilirsiniz.)
Fe2+ + Cr2O72- Cr3+ +

Fe3+

Asidik zeltiler iin yaptnz (1-7) admlarn takip edin:

14H+ + Cr2O72- + 6Fe2+ 2Cr3+ + 7H2O + 6Fe3+
(8) Sonra H+ ntralletirmek iin her iki tarafa OH- ilave ederek "pH y ayarlayn"
14OH-+ 14H+ + Cr2O72-+ 6Fe2+ 2Cr3+ + 7H2O + 6Fe3+ + 14OHVEYA
14H2O + Cr2O72-+ 6Fe2+ 2Cr3+ + 7H2O + 6Fe3+ + 14OHSADELETRN
7
14H2O + Cr2O72-+ 6Fe2+ 2Cr3+ + 7H2O + 6Fe3+ + 14OH-

Bylece: 7H2O + Cr2O72-+ 6Fe2+ 2Cr3+ + 6Fe3+ + 14OH-

25.4

Bugnn materyalleri
Elektrokimyasal Pil, istemli bir kimyasal tepkime yoluyla elektrik akm (devre zerinden geen
elektron ak) reten veya istemsiz bir tepkime oluturmak iin kullanlan bir cihazdr. Ak
teknik olarak, seri olarak balanm pil topluluudur, pilin toplam voltaj her bir pilin rettii
voltajlarn toplamna eittir.
ELEKTROKMYASAL PL

Voltmetre
Cu (k)
katot

Zn (k)
anot
tuz kprs

Zn, Zn2+ ye ykseltgenir.

anotta

Cu2+, Cu ya indirgenir.
katotta

Anot (Ykseltgenme) ykseltgenme yoluyla retilen elektronlar bir tel yardm ile yar hcreden
(veya yar pilden) darya tanr. Zn0 nun Zn2+ ye ykseltgenmesi esnasnda yar hcrede pozitif
yk artar. Tuz kprsnden gelen Cl- iyonlar vastasyla hcrenin ntralitesi muhafaza edilir.
Katot (ndirgenme) Yar hcreye gelen elektronlar Cu2+ nin Cu0 a indirgenmesini salar.
Hcredeki pozitif yk azalr, ntrallii salamak iin tuz kprsndeki K+ iyonlar katodik
blmeye gelir.

25.5

Toplam olarak, elektrokimyasal pil yle gsterilir:

2+

2+

Zn (k) | Zn (suda) || Cu (suda) |Cu (k)

Faz snrlar "|" ile gsterilir.
Tuz kprs "||" ile gsterilir.
Yukardaki elektrokimyasal pilde, anotta Zn tketilir, katota ise geen ykn miktar ile orantl
olarak Cu birikir (Faraday Yasas).
rnek: Bir pilden 1.0 saatte 1.0 A akm geerse ne kadar Zn tketilir ve ne kadar Cu birikir?
Adm1. Devreden geen yk miktarn bulun.

Ykn
Bykl
Coulomb (C)

akm
amper (A)
(amper = coulomb/saniye)

zaman (saniye)

Q = 1.0 A 3600 saniye = 3600 C

Adm 2. Bu ykn ka mol elektrona eit olduunu bulun.
Faraday sabitini kullann 96,485 C/mol = 1 Faraday ()
3600 C x

1 mol

0. 373 mol elektron

96,485 C
Adm 3. Tketilen Zn nun ve biriken Cu nun mol saysn hesaplayn ve grama evirin.

0.0373 geen e- mol says

tketilen 1 mol Zn

65.39 g/mol = 1.2 g

63.55 g/mol = 1.2 g

geen 2 mol elektron

0.0373 geen e- mol says

biriken 1 mol Cu
geen 2 mol elektron

25.6

Elektrokimyasal deneylerde, elektrotlar (anot, katot) her zaman tketilmez veya birikmez.
nert olan Pt elektrotlar da kullanlabilir.

(k)

(k)

Tuz kprs

(suda)

(suda)

Cr2+(suda)

Bu tip piller iin gsterim yledir:

Pt (k) | Cr2+ (suda) , Cr3+ (suda) || Cu2+ (suda) | Cu (k)
anot

Cr2+ (suda) Cr3+ (suda) + e-

katot

Cu2+ (suda) + 2e- Cu (k)

Hidrojen Elektrot: yaygn olarak Pt ile hazrlanan hidrojen elektrot kullanlr. ok sayda
indirgenme potansiyeli Standart Hidrojen Elektrota (S.H.E) kar llr. Hidrojen elektrot yle
gsterilir:
+

H (suda) | H2 (g) | Pt (k)

+

Pt (k) | H2 (g) | H (suda)

katot olarak davrand zaman (H indirgenir) ve

anot olarak kullanld zaman (H2 ykseltgenir).

Hidrojen elektrot kullanan pil rnei:

1 atm de
(k)

H2 gaz

Tuz kprs

(k)

inko elektrot

Hidrojen elektrot

25.7

Pil Potansiyeli (E pil) / Pil Voltaj / Elektromotor Kuvvet (emk) ve Gibbs Serbest Enerji
Devredeki elektron ak elektrotlar arasndaki potansiyel farkndan, E, kaynaklanr. Pildeki
toplam serbest enerji pil potansiyeli ile ilikilidir.
nEpil

Gpil =

n = elektron says
= Faraday sabiti

Standart Haller ve Pil Potansiyelleri

Gpil = nEpil
Epil =

rnler ve reaktiflerin standart hallerinde olduu hcre potansiyeli (pil voltaj).

E nin birimi volttur.

rnek - Epil deerini hesaplaynz.

2+

2+

Zn (k) | Zn (suda) || Cu (suda) |Cu (k)

anot
katot
E(pil) =

Katottaki ift iin

standart indirgenme potansiyeli

E(pil) =

E(katot) E (anot)

Anottaki ift iin

standart indirgenme potansiyeli

Kitabn arkasndaki Standart NDRGENME Potansiyellerine (E) baknz (S.H.E a kar

llmtr).
Zn2+ (suda)
Cu2+ (suda)
E(pil)

+ 2e+ 2e-

Zn (k)
Cu (k)

E = 0.7628 volt
E = +0.3402 volt

E(katot) E (anot)
E (Cu2+/Cu(k)) E(Zn2+/Zn(k))

0.3402 (-0.7628 ) = 1.103 volt

Elektron ak istemli midir?

Gpil =

nEpil

Bu nedenle, Epil pozitif ise, Gpil negatif olacaktr.

G negatif olduunda tepkime istemli midir?

25.8

Galvanik Pil elektrik akm retmek iin istemli bir kimyasal tepkime kullanan elektrokimyasal
pildir.
Elektrolitik Pil, d devre yoluyla elektrik enerjisi kullanarak istemsiz tepkimeleri gerekletiren
elektrokimyasal pildir.
zet
Pilin kendiliinden alp almad, Epil ((+) = istemli) ile tayin edilebilir.
Epil yar-pil tepkimelerinin Standart ndirgenme Potansiyellerinden (E) hesaplanabilir.

Standart indirgenme potansiyelinin (E) anlam

Byk pozitif E, element veya bileiin kolayca indirgenecei anlamna gelir
rn. F2 (g) + 2e- 2F-

E=+2.87 volt (F2 ye elektron vermek kolaydr).

pozitif E, negatif G, indirgenmeye uygun

F2 iyi bir ykseltgen midir?

Byk pozitif E, bir iftteki ykseltgenmi trn iyi bir ykseltgen olduu anlamna gelir.
Byk negatif E the element veya bileiin zor indirgenecei anlamna gelir
rn. Li+1 + e- Li (k)

E= -3.045 volt (Li+1e elektron vermek zordur)

negatif E, pozitif G, indirgenmeye uygun deil

Li+1 iyi bir ykseltgen midir?

Byk negatif E, bir iftteki indirgenmi trn iyi bir indirgen olduu anlamna gelir.

25.9

rnek: 2Fe3+ (suda) + 2I-(suda) 2Fe2+ (suda) + I2 (k) pil tepkimesi iin E nedir?
denkletirilmi katot tepkimesi:
denkletirilmi anot tepkimesi:

Standart ndirgenme Potansiyelleri:

E(Fe3+/Fe2+) = +0.770 V
E (I2/I-)
= +0.535 V
E(pil) = E(katot) -E (anot)
=
Tepkime istemli midir?
Hangisi daha iyi ykseltgendir: Fe3+, I2?
Hangisi daha iyi indirgendir: I-, Fe2+?

Soru: B12 vitamini byk bir negatif indirgenme potansiyeline sahiptir. O halde vcutta nasl
indirgenir? B12vitamininin aktif olmas iin indirgenmesi gerekir. Kalp hastal ve doum
kusurlarnn nlenmesinde gerekli olduu dnlen bir enzimin dzgn almas iin B12
vitamini ve folik asit gerekir.
Gnlk beslenmenizde B12vitamini ve folik asiti hangi besinlerden alrsnz? B12 vitamini nasl
indirgenir?