Clevite 77 Issue

Form # CL77-3-402

MOTOR YATAKLARI

Hasar Analizi El Kitab

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Motor Yataklarnda Erken Hasar

Analizi ve Dzeltici Faaliyet El Kitab

Yataklarda Tavsiye
Edilen Tolerans ve Aralklar
Montaj Toleranslar

MOTOR BLOU TOLERANSLAR

KRANK ML U BOLUKLAR

Ana Silindir Bitirme Yzey Kalitesi / Fini:

60-90 mikro in Ra.
Silindir Toleranslar:
10.000 (250mm) silindir apna kadar llerde .001 (.025mm)
Ovallik:

Mil ap
U Boluk Deerleri
2.000-2.750(50mm-70mm).003-.007(.075mm-.175mm)
2.813-3.500 (71mm-88mm).005-.009(.125mm-.225mm)
3.500 ve zeri (89mm ve zeri) .007-.011(.175mm-.275mm)

.001 (.025mm) eer yatay dikeyden fazla ise azami

deer
Hiza:
.002 (.050mm) azami toplam kaklk (Ar i motorlarnda ya
da ar yklenen motorlarda .001- 025mm)
.001 (.025mm) yan yana silindirlerde azami kaklk
(.0005-.013mm Ar i motorlarnda ya da ar yklenen
motorlarda)

KRANK ML TOLERANSLARI
ANA YATAK VE KOL YATAKLARI
Yataklarn Bitirmesi / Finii:
15 mikro in ve zeri Ra (Ar i motorlarnda ya da ar
yklenen motorlarda 10 mikro in ve zeri Ra)
apta Tolerans:
.0005 (.013mm) ila 1.500 (38mm) aras muyluda
.001 (.025mm) 1.500 (38mm) ila 10.000 (250mm) aras
muyluda
Ovallik:
Azami .0005(.013mm): 5.000 (125mm)e kadar muylularda
(.0002-.005mm ar i ya da ar yklenen motorlarda)
Asla azami ovallikte bir yata azami ovallikte bir apta kullanma

BYEL KOLU TOLERANSLAR

Biyeldeki Yuvalarda Bitirme Yzey Kalitesi / Fini:
60-90 mikro in
Kol Toleranslar:
3.250 (81mm) apa kadar .0005 (.013mm)
3.250(81mm)den 10.000 (250mm)ye kadar aplarda
.001 (.025mm)
Ovallik:
.001 (.025mm) eer yatayda dikeydekinden fazla ise azami
deer
Koniklik:
.0002 (.005mm) ile 1.000 (25mm) aras boylarda (Ar i
motorlarnda ya da ar yklenen motorlarda .0001-.003mm)
1.000 (25mm) ile 2.000 (50mm) aras boylarda
0004 (.010mm) (Ar i motorlarnda ya da ar yklenen
motorlarda .0002-.005mm).
.0005 (.013mm): 2.000 (50mm) ya da daha uzun (.0003.008mm ar i motorlarnda ya da ar yklenen motorlarda)
Kum Saati ya da Fenerlik Biimsel Durum: Koniklik ile ayn
Paralellik between rod bore and wrist pin hole .001
(.025mm) in 5.000 (125mm)
Dzlemsellikten sapma 6.000 (150mm)te .001 (.025mm)

BYEL KOLU U AIKLII

Koniklik:
Azami .0002 (.005mm): 1.000 (25mm) uzunluunda muyluya
kadar (.0001-.003mm ar i motorlarnda ya da ar
yklenen motorlarda)
Azami .0004 (.010mm) - 1.000 (25mm) ila 2.000 aras iin
(50mm) uzun muylu (.0002-.005mm ar i ya da ar
yklenen motorlarda)
Azami .0005 (.013mm) - 2.000 (50mm) ya da daha uzun
muylu (.0003-.008mm ar i ya da ar yklenen
motorlarda)
Hiza:
.001 (.025mm) bitiik muylular iin azami hiza kakl
(.0005-.013mm ar i ya da ar yklenen
motorlarda)
Azami toplam hiza kaklk .002 (.050mm) - (.001.025mm ar i ya da ar yklenen motorlarda)
Krank mili muylusu ve ana muylular .001 (.025mm) deeri
erisinde paralele olmaldr (.0005-.013mm ar i ve
ar yklenen motorlarda)
Kum Saati ya da Fenerlik Biimsel Durum: Koniklik ile ayn
Ya Delikleri muylu yzeylerine iyice yedirilmelidir.

Krank muylususnun sonundaki kavisler mil sonularna

alanmamaldr, tavsiye edilen .004 (.10mm) ila .010 (.25mm)
aklktr

YATAK YAYILMASI
Ana Yataklar: Motor blou silindir ap lleri zerine .005
(.13mm) ila .020 (.50mm) arasnda
Connecting rod bearings: .020 (.50mm) in excess of rod
bore

YA AIKLIKLARI YENDEN EBATLANDIRILMI

YATAKLAR N
Bu katalogda verilen ya aklk deerleri fabrika k
Hassasiyetteki ller iindir. Yeniden ebatlandrlm bir yatak
monte ederken ya aklklarn aada gsterilen biimde
ayarlayn:
Babbitt Metal ve TM-77 bakr kurun iin:
Hem st hem de alt limite .0004 (.010mm) ekle
TM-112 bakr kurun iin:
Alt limite .0008 (.020mm), st limite .0004(.010 mm) ekle

PIN BUSHINGS
Yeniden Ebatlandrma:
Hafif Rabyalama: .007/.015
ap: .015/.030
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Giri
Bildiiniz gibi her otomobil motoru paras eninde sonunda anacaktr. Ve eer tm paralar her seferinde
beklenen mrlerinin tamam boyunca alsayd, iiniz olduka kolay olurdu... Anan paralar deitirmek.
Malesef bir motor parasnn sadece normal mrn tamalad iin hasarlanm olduu teorisine bel
balayamayz. Bir tamirci sadece para deitirici olmamal, ayn zamanda bir doktor gibi, neden bir parann
erken hasarlandna dair hastasna ayrc tan koyabilecek yeterlilikte olmaldr. Aadaki tabloda, motor
yataklarnn erken hasarlanmasnn sekiz temel sebebi; her birinin, bir motor yatann tahribinin ana
sorumlusu olduunun tespit edildii durumlarn skln yzde cinsinden belirten rakamlarla beraber verilmitir.
Ancak, pek ok vakada yatan erken hasarlanmasnn bu sebeplerden bir kann bir kombinasyonu sebebiyle
gerekletiini gz nnde bulundurmak nemlidir.

YATAKLARDA ERKEN HASAR OLUMASININ TEMEL SEBEPLER

Kir ........................................... 45.4%
Hatal Montaj.......................... 12.8%
Kaklk............................. 12.6%
Yetersiz Yalama............... 11.4%
Ar Ykleme............................ 8.1%
Korozyon ................................ .3.7%
Yetersiz Yatak Yzey Kalitesi.... 3.2%
Dier Sebepler......................... .2.8%
Dolaysyla, eer bir tamirci, hasar sebebini belirlemeksizin, sadece motordaki hasarl yata deitirirse,
vakalarn %99undan fazla bir orannda deiimi yaplm yata da orijinal hasardan sorumlu olan sebep ile
kar karya brakm olur. Btn bunlardan kacak sonu, nasl ki bir doktor kiiyi hasta edenin ne
olduunu tanmlamadan bir hastay tedavi edemezse, ayn ekilde bir tamirci de yatakta gerekleen bir
erken hasarn nedenini, hasar sebebini tanmlamadan dzeltemez.
Bu el kitabnn sayfalar, size kolaylk olmas asndan, drt ana konu altnda dzenlenmitir:
1.
2.
3.
4.

Grnm Belirli bir sebepten hasarlanm bir yataa ait grnm ve ksa tanm
Hasar Veren Faaliyet mevcut koullar altnda yatan hasarlanmasna aslnda ne sebep oldu.
Muhtemel Sebepler Konu hasar verici faaliyeti yaratabilecek etmenlerin listesi
Dzeltici Faaliyet Hasarn sebebini dzeltmek iin alnabilecek aksiyon

nanyoruz ki bu referans kitapn kolay okunur ve kullanlr bulacaksnz ve kitapk yataklarda grlen
erken hasarlarn sebeplerini uygun ve doru biimde tanmlamanz konusunda ok yardmc olacak.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Hzl Referans - ndeks

NORMAL AINMA............................. SAYFA 1

ELM YA DA BURULMU
BYEL KOLU.............................. SAYFA 9

GMLEKTE YABANCI PARTKL ...... SAYFA 3

KANAL BNMES ..................................... SAYFA 10

YATAK ARKASINDA
YABANCI PARTKL ..............

.............SAYFA 4

YATAK KEPNDE KAYIKLIK.................... SAYFA 6

MOTOR BLOUNDA ARPILMA .............. SAYFA 11

AIRI BASMA.. .......................... SAYFA 7

YETERSZ BASMA....................... SAYFA 8

iii

KRANK MLNDE ARPILMA........ SAYFA 12

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

SLNDR APINDA OVALLEME.......... SAYFA 13 SICAK YIRTIK............................. SAYFA 16

YZEY YORULMASI.......................... SAYFA 17

MUYLUDA EKLSEL BOZULMA .............. SAYFA 14

KOROZYON ..................................... SAYFA 18

YETERSZ YA BESLEMES.............. SAYFA 15 HIZLANDIRILMI AINMA................ SAYFA 19

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

iv

Normal Grnm

Yatak yzeyinin yaklak 2/3nde edalml anma deseni. Yatan ucundaki ayrma izgilerine doru anma
ortadan kaybolmal ve anma deseni yatak boyunca eksen ynnde dzgn dalmla genilemelidir.

KRANK ML VE MOTOR YATAI MONTAJ YNERGES

1. Tm biyel kolu balant yuvalarn; az ii

mastar ya da i ap mikrometresi kullanarak;
koniklik, dairesellik ve ebatlar asndan kontrol
edin. Biyelin kk ve byk ular arasndaki
paralellii kontrol edin. Cvata ve dilerin
durumunu kontrol edin.

3. Ya geiyollarn gizli kir ve kalntlar

asndan kontrol ederek motor blou ve krank
milinin temiz olduundan emin olun. Temizlik iin
en iyi alan malzeme scak su ve deterjandr.
1

2. Ana yatak yuvalarn; hiza, koniklik, dairesellik

ve ebat asndan kontrol edin. Cvata ve
dilerin durumunu kontrol edin.

4. Hem biyel kolunun hem de ama yataklarn

montajn yaparken, Clevite 77 Plastigage*
kullanarak uygun ya akl olup olmadn
kontrol edin.
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

5. Motor blou ters dnm durumdayken, yatak

arkalar ve yuvalarnn temiz ve kuru olduundan
emin olduktan sonra, st ana yataklarn st yarlarn
monte edin.

6. Uygun ya ak elde edileceinden emin olmak iin

ya delii yerleimini kontrol edin

7. Clevite 77 Bearing Guard** kullanarak tm yatak

ve kee yanak yzeylerini yalayn. Bearing Guard
her trl motor i bileeninde montaj
kayganlatrcs olarak kullanlabilir.

8. Krank milini ana yataklarn iine dmdz

yerletirin ve alt yataklarn ve keplerin montajn
yapn. Doru pozisyonun teyidi iin kontrol edin.

9. Krank milini ana yataklara dorusal ekilde

yerletirip alt ana yataklar ve kepleri monte edin.
Doru pozisyonun teyidi iin kontrol edin.

10. Krank mili yuvalarn ve silindir duvarlarn

korumak iin Clevite 77 Cvata Pabular kullanarak
biyel kolunu ve piston grubunu krank miline monte
edin. Keplerin doru kollarla eletiine emin olun ve
cvatalar uygun retici artnamelerindeki tork
deerlerine gre skn.

11. Krank mili blok ierisinde sonuna kadar

ilerletilmi haldeyken krank mili dayama yzeyi ve
yatak flan arasndaki aralnn retici
artnamesine uygunluunu, uygun kalnlkta bir
sentil kullanarak kontrol edin.

12. Motoru altrmadan nce motor yalama

sistemine yol vererek ya pompas ve yalama
sisteminin altrma annda derhal devreye
gireceinden emin olun.

* Part #MPG-1,.001-.003; #MPR-1, .002-.006; #MPB-1, .004-.009; #MPY-1,.009-.020 ** Part #2800B2 - 8 oz. bottle; #2800B4 - 1 gal. jug; #2800B5 - 1 1/3 oz. pkg. Part # 2800B1

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Gmlekte Yabanc
Parack

GRNM
Yatan astarna yabanc cisimler gmlmtr. Yatak yzyinde de grnr kazma izleri olabilir.

HASAR VEREN FAALYET

Ya ierisinde bulunan; toz, kir, andrclar ve/veya
metalik paracklar yatan yumuak babit katmanna
gmlp, metali kaldrarak ykseltiler oluturmas.
Ykselti yuva ile temas ederek srtnme hareketi
yaratarak en sonunda yatak astarnn bozulmasna ve
yrtlmasna yol aacak kadar byk olabilir. Yabanc
paracklar ksmi olarak gmlebilir ve da doru knt
yapan ksm yuva (muylu) ile temasa geerek zmpara ta
etkisi yaratabilir.

Yatak
Srt

Yatak
Astar

Ya
Boluu

Yuva
(muylu)

Toz
Parac

Yerinden
kalkm metal

MUHTEMEL SEBEPLER
1.
2.
3.
4.

Montaj ncesi motor ve paralarnn yetersiz ve uygun olmayan biimde temizlenmesi

Hava emi manifoldu ya da hatal hafa filtresinden motora giren kum ya da yoldaki pislikler.
Dier motor paralarnn; motor yana bu paralarn ufak krklarnn girmesi ile sonulanan anmas.
Hava ve/veya ya filtresi deiiminin ihmal edilmesi.

DZELTC FAALYET
1. Uygun temizleme srelerini takip etmeye zen gstererek yeni yataklar monte edin.
2. Gerekli ise yuve (muylu) yzeylerini talayn.
3. Operatrn, reticinin tavsiye ettii biimde; ya, hava filtresi, ya filtresi ve motor blou
havalandrma filtresini deitirmesini tavsiye edin.
3

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Yatak Arkasnda
Yabanc Parack

GRNM
Yatak yzeyinde blgesel bir anma grlebilir. Ayrca,
yabanc parack(larn) varlna dair emareler, yatan
arkasnda ya da yatak gvdesinde, tam yzey anmasnn
arkasna denk gelen alanda grnr olabilir.

Gvde
Yabanc
Parack

HASAR VEREN FAALYET

Yatak ve gvde arasndaki yabanc paracklar yatan arka
yznn tm alannn gvde ile temas ierisinde olmasn
engeller. Bunu bir sonucu olarak, yataktan dar s transferi
muntazam olmaz ve yatak yzeyinde, yatak mrn azaltan
blgesel snmalara yol aar.

Ayrca, ykn dzgn olmayan dalm yatak yzeyinde, bu

malzemede blgesel anmay arttran, anormal derecede
yksek bir basn alanna yol aar.

MUHTEMEL SEBEPLER

Yatak
Sondan
Grnm

Yandan
Grnm

Montaj srasnda mevcut ya da apak alma ilemi srasnda olumu pislik, zmpara tozu ve/veya metal
paralar, motorun almas srasnda yatak arkas ile gvde arasnda skabilir.

DZELTC FAALYET
1. Tm yzeylerde uygun temizlik ve apak alma ilemleri tamamlandktan sonra yeni yataklarn montajn
yapn.
2. Muylu yzeylerini kontrol edin ve eer ar anma mevcutsa rektifiye edin.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Hatal Montaj
Eer yanl monte edildilerse motor yataklar ilevlerini doru biimde yerine getiremez. ou
vakada hatal montaj yatan erken hasarna yol aacaktr.
Aada motor yataklar monte edilirken en sk yaplan montaj hatalar verilmitir.

Doru

Ters

Kak Biyel Kolunun

Pozisyonunu Ters Olmas

Uygunsuz Monte
Edilmi imler

Yanl ya da Ters
Yerletirilmi Yatak Kepleri

Tespit Trnaklarnn
Yuvalanmam Olmas
Motor Bloundaki Ya Kanal Delii

Yataktaki
Ya
Delii

Yataktaki Ya
Kanal Delii

Yatak Ya Deliinin Ya Kanal

Delii ile Hizalanmam Olmas
Yatak Yarmlarnn Ters
Yerletirilmesi
5

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Yatak Kepinde
Kayklk

GRNM
Alt ve st yatak yarmlarnn birbirine zt yerlerinde, ayrm
izgilerinin civarnda ar anma alanlar grlebilir.

HASAR VEREN FAALYET

Yatak kepi, her yatak yarmnn bir yannn ayrm izgisinde
muyluya doru itilmesine sebep olacak ekilde kaymtr.
Sonuta oluan metal metale temas ve ar basn yatak
yzeyinde bozulmaya ve normalden fazla anm blgeler
olumasna sebep olur.

Kayk
Kep
Basn

MUHTEMEL SEBEPLER
1. Yatak kepini skmak iin ok byk bir soket kullanlmas.
Bu durumda, soket yata kepe doru sktrarak kepin
Soket Arayz
kaymasna yol aar.
2. Yatak kepinin pozisyonunu ters evirmek.
3. Yatak kepi ve gvde arasnda, kepin ayrlmasna ve
kaymasna yol aan, uygun olmayan saplama (eer
kullanldysa) kullanlm olmas.
4. Kep cvatalarnn uygun torkla sklmamas sanucu, motorun almas srasnda pozisyon kaymas
yaabilecek gevek kep.
5. Cvatann bolt delikleri ierisinde normalden fazla oynamasna izin veren, genilemi cvata yuvalar ya da
snm kep cvatalar.

DZELTC FAALYET
1. Muylu yzeylerindear anma olup olmadn kontrol edin ve gerekli ise rektifiye edin.
2. Doru ebatta soket ve saplama (gerekli ise) kullanmaya dikkat ederek yeni yatak monte edin.
3. Kepin doru oturmasn garanti altna almak iin biraz bir taraf biraz br taraf skarak ilerleyin.
4. Yatak kepini kontrol edin ve kendi doru pozisyonunda olduundan emin olun.
5. Cvata delikleri ierisinde cvatann ar oynamsnn nne geildiini garanti etmek iin yeni cvatalar
kullann.
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Ar Basma

GRNM
Ayrm izgilerinin biri ya da her ikisine komu yatak yzeyleri boyunca
grnr anm alanlar.

HASAR VEREN FAALYET

Yatak kepinin montajndan nce, yatan ufak bir ksm yatak
kovannn biraz dna uzanr. Dolaysyla yatak kepi yerine
skldnda yatak yatak kovanna doru baslr ve zorlanr. Yatan,
kovann dna taan bu parasna basma denir.
Ancak eer ok fazla basma varsa; fazladan basma tarafndan yaratlan
ek basma kuvvetleri yatak tamamen oturduunda bile devam ederek
yatan ayrm yzlerinden ie doru knt yapmasna (prtlemesine)
yol aar. Bu yatak arplmasna yandan ksma (side pinch) denir.

Ar Basma

MUHTEMEL SEBEPLER
1. Bir ya akln azaltma giriimi olarak yatak kepleri trplenmitir.
2. Ar tork kaynakl yatak kepleri ok sk montajlanmtr.
3. Yeterli miktarda im kullanlmamtr (Eer im kullanm nerildiyse)

DZELTC FAALYET
Eer eelendiyse / izildiyse motor bloundaki yatak yuvasn yenideni ileyin.
Eer yatak kepi eelendiyse / izildiyse biyel kolunu deitirin.
Muylu yzeylerini kontrol edin ve eer gerekli ise rektifiye edin.
Asla yatak keplerini eelemeyerek ve tavsiye edilen tork anahtar ayarlarn kullanarak yeni yata monte
edin.
5. im kalnln dzeltin (eer im kullanlyor ise).
6. Montajlanan yatan i apn; dairesellik mastar, kumpas mikrometre, kaliperler ya da Prusya mavisi ile
dairesellik asndan kontrol ederek gvenli dairesellikten sapma toleranslar ierisinde olduundan emin
olun. Azami montajl yatak para numaras daima ayrm izgisinin karsnda olmaldr.
1.
2.
3.
4.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Yetersiz Basma

GRNM
Yatan arka tarafnda ve/veya ayrm hattnn kenarlarnda ciddi derecede
parlak alanlar grnr ekildedir. Bunlar; kabarck izli alanlar ya da yatak
ile kovan arasndaki metal al verii kaynakl birikintilerdir. Bu duruma
yaygn olarak yenme (fretting) ad verilir.

Radyal Basn
Yok

HASAR VEREN FAALYET

Yetersiz basmaya sahip bir yatak motora monte edildiinde, gevek
kalr ve dolaysyla kovan ierisinde ne arkaya alma serbestsi
olur.

Basma Yok
Yatak kovan ierisinde serbest hareket
edebiliyor.

Bu radyal basn kayb yznden, yatak kovan ile; yataktan s atmn

engelleyecek ekilde; yetersiz temas oluur. Sonu olarak, yatak yzeyinin
bozulmasna sebep olacak bir ar snma gerekleir.

MUHTEMEL SEBEPLER
1. Daha iyi oturma salanaca yanlgsyla yaplan bire giriim olarak yatak ayrm yzeyleri, basmay ortadan
kaldracak ekilde, eelendiyse.
2. Yatak kepleri temas yzeylerindeki kir ya da apaklar sebebiyle ayrk kalmsa
3. Basmay en aza indirecek ekilde, kovan ap olmas gerekneden geni ya da yatak kepi esnemise.
4. Haddinden fazla im kullanldysa (eer im kullanm iin ynerge var ise).

DZELTC FAALYET
Yatak keplerinin bititii noktalar temizleyin ve entik ve apak mevcudiyeti asdan inceleyin.
Muylu yzeylerinde ar anma olup olmadn kontrol edin ve gerekli ise rektifiye edin.
Kovan apnn ebadn ve durumunu kontrol edin; gerekli ise tamir tadil yoluna bavurun.
im kalnln dzeltin (eer uygulandysa).
5. Doru montaj prosedrlerine uygun biimde yeni yataklar monte edin.
1.
2.
3.
4.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Erilmi ya da Burulmu
Biyel Kolu

GRNM
st ve alt yatak kovanlarnn birbirine zt ularnda ar anma alanlar grlebilir. Anma yatan bir
ksmnda blgesel olarak youndur ve kalan ksmlarda ya hi grlmez ya da ok azdr.

HASAR VEREN FAALYET

Biyel kolunun eilmesi ya da burulmas, i apn hizsnn bozulmas ile
sonulanr; yatan gerilmesine ve dolaysyla yatak kenarnn muylu
ile metal metale temasna yol aar. Bu metal metale temas lanlar,
yatak yzeyinde ar anmayas yol aar.

Srtnme

MUHTEMEL SEBEPLER
Biyel kolunun arplmasna etmen katkda bulunabilir:
1. Scak ileme (hot rodding) ya da ekme (lugging ) gibi
ar uta alma koullar.
2. Dzgn yaplmamm elden geirme. Bkz: n i kapak.
3. Montaj ncesinde biyel kolunun drlmesi ya da suistimal
edilmesi

Basn
oluan
alanlar

DZELTC FAALYET
1. Biyel kolunu inceleyin ve elden geirin ya da eilmi veya
burulmusa kolu deitirin.
2. Muylu yzeylerini ar anma asndan kontrol ve gerekli ise
rektifiye edin.
3. Yata monte edin.
4. Montajdan nce biyel kolunu drmekten ya da suistimal etmekten kann.
5. Uygun montaj tekniklerini kullann.
6. lgili st silindir paralarn kontrol edin ve gerekli ise deitirin.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Kavis
Binmesi

GRNM
Bir yatak kanala binmesi sebebiyle
hasarlandnda, yatak yzeyinin ulardaki
kenarlarnda ar anma blgeleri
grlebilirdir.

HASAR VEREN FAALYET

Eer muylunun kranka baland yerdeki kavisin yar ap gerekenden byk ise ana yatan kenarnn bu
bykl fazla kavis ile metal metale temasa girmesi ve binme yapmas mmkndr.
Yatak ve kavis arasndaki metal metale temas ar anmaya yol aar ve erken yatak yorulmasna sebep olur.

MUHTEMEL SEBEPLER
Krank milinin ilenmesi srasnda muylu kenarlarnda ar kavis
brakldysa bu durum kavis binesi ile sonulanr.

DZELTC FAALYET
1. zellikle, izin verilen kavis yarapna dikkat ederek krank milini
rektifiye edin. NOT: Bu krank milini en kritik noktasndan
zayflataca iin kavis yarcapn ok azaltmamaya dikkat edin.

2. Uygun kavis aklna izin verecek ekilde bytlmi

pahlar olan yeni yataklar monte edin.
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

10

Motor Blounda
arplma

GRNM
Tm ana yatak setinde, ana yatan her iki yarsnda da grlebilir anma desenleri vardr. arplmann
doasna bal olarak anma derecesi yataktan yataa deiir. Genelde en fazla anma orta yataktadr.

HASAR VEREN FAALYET

arplm bir motor blou, arplmann en fazla olduu yerde en byk yk olacak ekilde, yatak zerinde
ar ykler olumasna yol aar. Yataa etki eden bu ar ykler ar yatak anmasna yol aar. Ayrca,
arplmamnn en fazla olduu noktada ya akl azalmtr ve metal metale temas ihtimal dahilindedir.

MUHTEMEL SEBEPLER
alma srasnda birbirini takip eden snma ve souma sreleri yaanmas motor blounda arplmann
ana sebebidir. Motor sndka blok genleir ve souduka eker. Baz durumlarda bu tekrar eden genleme
ve ekme zaman ierisinde motor blounun arplmasna yol aar.
arplma ayrca aadaki sebeplerden de kaynaklanabilir:

Ar alma koullarnda (rnein ar snma ya da ektirme gibi)

Silindir kafasndaki cvatalarn, zellikle kafadan vanal V8 motorlarda, uygun olmayan ekilde sklmas
(torku)

DZELTC FAALYET
1. Prusya mavisi ya da dier gzle muayene metodlarn kullanarak arplma olup olmadn tespit edin.
2. Blou hizaya rektifiye edin (Align bore) (mevcut ise).
3. Yeni yataklar monte edin.

11

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Krank Milinde
arplma

GRNM
Ana yatak setinin tamamnda st ve alt yarmlarda anma deseni grlebilirdir. Anmann derecesi
arplmann yapsna gre yataktan yataa deikenlik gsterir. Genellikle en ok anma gsteren
ortadaki yatak setidir.

HASAR VEREN FAALYET

arplm bir krank mili, arplmann en fazla olduu yerde
en byk yk olacak ekilde, ana yataklar zerinde ar
ykler olumasna yol aar. Sonu ar yatak anmasdr.
Ayrca, muylular ve yataklar arasndaki ya akl
azalmtr ve en fazla arplmann olduu noktada metal
metale temas ihtimal dhilindedir.

MUHTEMEL SEBEPLER
Bir krank mili genelde ar hzlanma ya da
ektirme(lugging) gibi ar alma koullar sebebiyle
arplr. arplma ayrca, montaj ncesi uygun olmayan
ekilde yaplan ellelemeye de bal olabilir.

MUHTEMEL SEBEPLER
1. Prusya mavisi ya da dier gzle muayene metodlarn kullanarak arplma olup olmadn tespit edin.
2. Yeni ya da dzeltilmi krank mili monte edin.
3. Yeni yataklar monte edin.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

12

Silindir apnda Ovalleme

GRNM
Hem st hem de alt yatak yarmnda, ayrm izgisinde gzle
grlebilir blgesel ar anmalar bulunur.

HASAR VEREN FAALYET

Ya akl yle azalmtr ki, yatak ve muylu arasnda metal metale
temas oluur, bu da normalin zerinde anma blgeleri ile
sonulanr.
Ayrca, yatak arkas muyluya uygun ekilde oturmuyor olabilir,
bu dzgn s transferini engeller ve yatak yzeyinde blgesel
snmalara yol aar dolaysyla da yorulma dayanmn drr.

Anma
Blgeleri

MUHTEMEL SEBEPLER
Biyel kolunda ardk yaanan yk binmesi ve esnemeler yatak
kovannn uzamasna yol aar. Ve deien yataklar, monte
edildiklerinde, kovann ekline uyum salama eyiliminde
olduklarndan, bu durum ovallemi yatak yzeylerine yol aabilir.

DZELTC FAALYET
1. Yeni yatak monte etmeden nce yatak kovanlarnn daireselliini kontrol edin. Eer ovalleme var ise,
kovanlar rektifiye edin (ya da biyel kolunu deitirin).
2. Muylu yzeylerini ar anma ynnden kontrol edin ve gerekli ise rektifiye edin.
3. Yeni yataklar monte edin.

13

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Muyluda ekilsel Bozulma

A

GRNM
Genel olarak, eer yatak muyluda ekilsel bozulma sebebiyle hasarland ise yatak yzeyinde eit dalmam bir
anma deseni gzlemlenir. Daha ak olmak gerekirse; bu anma blgeleri eit desen sergileyebilir; Resim
A koniklemi muylu kaynakl anma desenini; Resim B kum saati eklinde muylu kaynakl; Resim C ise varil
biimi alm muylu kaynakl anma desenini temsil eder.

HASAR VEREN FAALYET

ekilsel bozulmas olan muylu ykn tatak yzeyinde eit dalmamasna yol aar, aa kan s artar ve
dolaysyla da yatak anmas hzlanr. ekilsel bozulmas olan muylu yatan ya akln da etkiler, baz
blgelerde yetersiz baz blgelerde de ar yalamaya yol aar, dolaysyla da yalama sisteminin alma
dzeni bozulur.

MUHTEMEL SEBEPLER
Muylunun koniklemesinin iki muhtemel sebebi vardr.
1. Muylunun alma srasnda eit mikrtarda anmamas
(iyi hizalanmam rot).
2. Daha nceki bir zamanda muylunun bozuk ilenmi olmas.
Eer yatak kum saati ya da f eklini alm ise bu genelde
bozuk ileme ya da poli sonucudur.

Muyluda Konkleme

Kum Saati eklinde Muylu

DZELTC FAALYET
Muyluda ekilsel bozulma probleminin en iyi aresi rektifiyedir.
Ardndan yeni yataklar uygun montaj prosedrlerine gre
yerletirin.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Varil eklinde Muylu

14

Yetersiz Ya
Beslemesi

Yatak

Dzgn Ya Filmi

Muylu
Yetersiz Ya Beslimesi

GRNM
Bir yatak yetersiz ya beslemesi sebebiyle hasarlandnda yzeyi genellikle ok parlak olur. Buna ek olarak,
muylunun sprme hareketi sebebiyle yatak yzeyinde ar anma olabilir. En iddetli vakalarda yatak yzeyi
svanm, izilmi ya da yrtlm olacaktr. Yatak koyu mavidan siyaha bir skalada renk deiimine urayacaktr.

HASAR VEREN FAALYET

Yatak ve muylu arasnda yeterli ya filmi olmamas metal metale temasa izin verir. Bunun sonucunda
oluan sprme hareketi erken yatak yorulmasna yol aar.

MUHTEMEL SEBEPLER
1. Yetersiz ya akl genellikle sisteme yeni tantlm yatan ok fazla et kalnl olmasndan
kaynaklanr. Baz vakalarda muylu da gereinden byk ebatl olabilir.
2. Dzgn ya akn engellyen krlm ya da tkanm ya kanallar.
3. Bloke olmu ya emi zgaras ya da ya filtresi.
4. Hatal alan bir ya pompas ya da basn emniyet ventili.
5. Bir ya kanal ile lsel uyumsuz ana yataklarn hatal montaj
6. Motoru altrmadan nce ya sisteminin n yalamasnn yaplmamas.

DZELTC FAALYET
1. Her trl hesaplama hatasnn tespiti amal; yatak seim srecinde gerekletirilen tm lmleri iki kere
kontrol edin. (Montaj srasnda ya aklklarn Plastigage ile kontrol edin.)
2. Monte etmek zere olduunuz yatan sz konusu uygulama iin doru yatak olduundan emin olmak iin
kontrol edin.
3. Muylular hasar asndan kontrol edin ve eer gerekli ise rektifiye edin.
4. Ya kanallarn, ya emi zgarasn ya da ya filtresini muhtemel bir blokaj olup olmadna dair kontrol
edin.
5. Ya pompas ve basn emniyet ventilinin alma durumunu kontrol edin.
6. Yeni taklacak yataklar monte ederken ya deliklerinin uygun ekilde iaretlendiinden emin olun.
7. Motor ekmesinin (engine lugging) sonularna dair operatr bilgilendirin.
8. Motorun ilk altrmas yaplmadan nce ya sisteminin n yalamasn gerekletirin.
15

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Scak Yrtk

GRNM
Yatak yzeyi sprlm ve yrtlm, sdan siyahlam astar malzemesinin bir ksm elik takviyeden
paralar halinde temiz bir biimde yrtlmtr.

MUHTEMEL SEBEPLER
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Yalamadaki tutukluklar ve bunun sonucunda oluan yksek srtnme alma scakln ykseltir.
Yatak malzemesindeki kurun eriyerek aftn yatak astarndan paralar yrtmasna izin verir.
Yalama olmamas.
Sprme.
Pislik bulamas (kontaminasyon).
Konsantre ykleme (yanl merkezleme ya da hizaszlk, vb.).

DZELTC FAALYET
Scak yrtk hlihazrda yukarda detayl biimde ilenmi durumlardan birinden kaynaklanan ykc bir
hasardr. Durumu uygun biimde dzeltmek iin ncelikle scak yrta zellikle hangi durumun sebep
olduunun belirlenmesi gerekir. Daha fazla bilgi iin ltfen aadaki sayfalara bavurun:
1. Gmlekte Yabanc Partikl (Sayfa 3)
2. Yatak Arkasnda Yabanc Partikl (Sayfa 4)
3. Silindir apnda Ovalleme (Sayfa 13)
4. Ar Basma (Sayfa 7)
5. Erilmi ya da Burulmu Biyel Kolu (Sayfa 9)
6. Yatak Kepinde Kayklk (Sayfa 6)
7. Motor Blounda arplma (Sayfa 11)
8. Krank Milinde arplma (Sayfa 12)
9. Yetersiz Ya Beslemesi (Sayfa 15)
10. Hatal Montaj (Sayfa 5)

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

16

Yzey
Yorulmas

GRNM
Yatak yzeyi kontrol edildiinde, yatak astarnda yzey
malzemesinin kk, dzensiz blgeler halinde kaybolmu
olduu grlr.

HASAR VEREN FAALYET

Motor ierisindeki pistonlu hareket tarafndan yatan maruz
brakld ar atml ykler; yatak yzeyinin metal yorgunluu
sebebiyle atlamasna yol aar.
Yorulma atlaklar birleim hattna dik olarak geniler ve derinleir.
Birleim hattna yakn blgede ise yorulma atlaklar yn deitirerek
hatta paralel hale gelir ve eninde sonunda yzeyden paralarn pul pul
dklmesine sebep olur.

MUHTEMEL SEBEPLER
1.
2.
3.
4.

Ar ykleme (ekme (lugging), vuruntu, ya da ar yakt).

Dengesiz ykleme (yanl merkezleme ya da hizaszlk konulu blmlere bavurun).
lgili uygulama iin yeterli yorulma dayanmna sahip olmayan yatak malzemesi
Yzey yorulmasna bal yatak yorulmas, yatan normal mrnn alm olmasnn da bir sonucu
olabilir.

DZELTC FAALYET
1. Eer eski yatan servis mr uygun idiyse, benzer servis mr elde etmek iin ayn tr yatak ile deiim
gerekletirin.
2. Eer eski yatan servis mr ok ksa idiyse, daha uzun mr iin daha ar alma koullarna uygun bir
yatak ile deitirin.
3. Kalan servis mrleri ksa olabileceinden dier tm yataklar (biyel kolu ana yatak ve kam mili yata) da
deitirin.
4. Bu durumlar yatak mrn ksaltma eiliminde olduundan Operatre scak ileme (hot rodding) ya da
ekmeden (lugging) kanmasn nerin.
5. Hatal montaj ynnden kontrol edin. Uygun ve doru montaj teknikleri kullann.
17

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Korozyon

GRNM
Yatak yzeyi kararm, sngerimsi ve kimyasal madde etkisiyle dalanmtr.

HASAR VEREN FAALYET

Bu genellikle yan ya yakt sistemi ya da moto ii szntlar sebebiyle kontamine olmasnn sonucudur. Bu
durum rutin bakmlarn yetersiz olmas halinde daha da belirginleir.

MUHTEMEL SEBEPLER
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Yada asit.
Ar operasyon scakl.
Ar szma (egzoz gazlarnn segmanlar zerinden kartele kamas / blow-by)
Yan soutucu sv ile kontaminasyonu.
Yksek kkrtl yakt kullanm.
Ar ya deiim aralklar.

DZELTC FAALYET
1.
2.
3.
4.

Kirlilik (Kontaminasyon) kaynan tanmlayn ve dzeltin.

Uygun ve doru montaj teknikleri kullanarak yeni yataklar monte edin.
Eer mmknse daha iyi kalite bir yakt kullann.
Ya, uygun tr ve derece rn kullanlarak, tavsiye edilen sklkta deitirilmelidir. Baz uygulamalarda en
uygun deiim skln belirlemek iin ya analizi gerekebilir.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

18

Hzlandrlm
Anma

GRNM
Et kalnl orijinal lye gre azalmtr. Yatak yzeyi ypranm ve parlaktr ancak ezilme, yrtlma ya da
kaznma yoktur. Is oluumu ile ilgili kant, gml yabanc parack yoktur.

HASAR VEREN FAALYET

Krank mili muylularnn zmparalanmas ve polii grp hissedemeyeceimiz kadar ufak apaklar oluturur.
Sadece yzey bitirme kalitesinin tavsiye edilen Ra deeri ya da zerinde olmas deil; daima dn ynne
ters ynde zmpara ve dn ynnde poli yaplmas da nemlidir. Aksi takdirde, bu mikroskobik apaklarn
ya filminin srekliliini bozarak yatak yzeyini andrmas mmkndr.

MUHTEMEL SEBEPLER
1. Kt muylu yzey bitirme kalitesi.
2. Is birikimi ve sprme olumasn engelleyecek yeterlilikte yalama mevcut iken oluan anma ya
filmini delerek yatak yzeyini andran muylu yzey bitirme profilindeki tepeciklerden kaynaklanr.

DZELTC FAALYET
1. Muylu yzey bitirme kalitesini uygun ortalama Ra deeri ile karlatrn ve gerekli ise rektifiye edin.
2. Eer yzey bitirme kalitesi kabul edilebilir ise dn ynnde hafife yeniden parlatn (polish).
3. Yeni yataklar monte edin.

19

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

CRANKSHAFT GRINDING
AND POLISHING
Krank mili muylu yzeylerinin 15 mikro in (0.381 )
yzey przll ortalama Ra ya da daha iyi bir
yzey kaliyesine tesfiye ve poli edilmesi gerekir.
Yksek yk altnda alan Dizel ya da yksek
performansl yar motorlar gibi motorlardaki muylular
iin 10 mikro in (0.254 ) ya da zeri yzey bitirme
gereklidir.
Yukardaki, zel ekipmalarla lm mmkn basit ve
dorudan bir artnamedir. Ancak, tasfiye ve ppoli
edilmi bir yzey yaratmak sadece yzey przll
artnamesine uyumdan te bir itir. Krank mili
yataklarnn hzli erken anmasn nlemek ve ya
filmi oluumunu desteklemek iin muylu yzeyleri
motor dn ynne ters tesfiye ve dn ynnde
poli edilmelidir. Bu tavsiye fiili uygulamada ciddi
miktarda kafa karklna yol aabilir. Tavsiye
arkasnda yatan sebepleri anlamak ve metnin
devamndaki izimleri incelemek, bu tavsiyenin daha
ak hale gelmesine yardmc olacaktr.
Metal kaldrma apak karma eyilimindedir. Bu,
neredeyse tm metal kaldrma ilemleri iin geerlidir.
Farkl prosesler farkl trde apaklar yaratr. Tesfiye ve
poli grp hissedemeyeceimiz kadar kk apaklar
yaratr, ancak bu apaklar sistemdedir ve eer aft
yzeyi uygun biimde oluturulmad ise yataa hasar
verebilirler. Haydi, tesfiye ve poli kaynakl bu
apaklara mikroskopik ty ad verelim. Bu, ilgili
proseslerin arkalarnda ne braktn daha iyi aklar.
Bu mikroskobik tyn ayn bir kpein srtndaki ty
gibi bir dokusu ya da yn vardr. ekil 1 tyn
muyludaki ynn anlatan bir izimdir. (Not: Tm
ekiller krank milinin burnu olan utan baktr)

Dner bile ta ya da poli kaynn muylu yzeyinden getii

yn, mikro tyn ynn belirleyecektir.
Bu ty ortadan kaldrmak iin gerekletirilecek her operasyon,
ty ynnn tersine uygulanmaldr ki; ty ters tarafa dnerek
ortadan kaldrlabilisin. Tesfiye ile ayn ynde poli bu ty etkin
biimde ortadan kaldrmayacaktr nk; ty basite bulunduu
ynde yzeye doru yatacak ve ilem bitiminde geri
dikelecektir. Dolaysyla, poli tesfiyeye ters ynde
uygulanmaldr ki yzey kalitesi arttrlabilsin.
Bir aftn nasl tesfiye ve poli edilmesi gerektiine ulamak iin
ncelikle arzu edilen sonucu tanmlamal ve ona nasl
ulaacamz bu sonutan geriye doru ilerleyerek
belirlemeliyiz. ekil 2 saat ynnde dnen normal bir motorun
n tarafndan bakldnda yatak ierisinde dnen bir aft
anlatan bir izimdir. Arzu edilen poli operasyonundan kaynakl
muylu yzeyinde kalm her tyn aft yatak zerinde dnerken
ekildeki gibi ynlenmesidir.

aftn yatak zerinden geii, bir kpei bandan kuyruuna

doru sevmek gibi olmaldr. Aksi ynde poli edilmi bir aft ayn
bir kpei kuyruundan bana doru okamak gibi anma
yaratr. ekil 2deki gibi ynlenen br yzey yaratmak iin poli
kay aft yzeyi zerinden ekil 3de gsterildii gibi gemelidir.
Eer motoriz bant tipi bir poli makinesi kullanlyor ise aftn
dn yn poli srasnda kritik deildir nk bant afftan ok
daha hzl alr.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

21

sonucnda yzey dorultusu poli ilemi ile tersine

evrilmi olur. Demirin yaps sebebiyle kresel dkme
demir aftlar tesfiyer ve poli etmek zellikle zordur.

Eer fndkkran tipi bir polier kullanlyor ise doru

aft dn yn mutlaka gzlemlenmelidir. (ekil 4)
Poli srasnda kaldrlacak malzeme apta 0,0002
(0,00508 mm) deerini amamaldr.
Poli sonucunda elde edilmesi arzulanan yzey
ynelimi belirlendikten sonra poli sonucunda elde
Kresel dkme demir adn, bu malzemenini
ierisindeki kresel grafitlerden alr. Talama muylu
yzeyindeki grafit krelerini (nodl) aar ve yataa
hasar verecek dzensiz keler brakr.

edilecek yne ters, uygun bir tefsiye ynne

ulamamz gerekir. ekil 5 krank miline n ya da
burun sonu ynlerinden bakldnda grlecek
dner bile ta ve aft dn ynlerini ve tefsiye iin
yzey ynelimini gstermektedir. Bu yn volan
flann talamann (kafasnda) sol tarafndan aynaya
balayarak elde edilebilir. Talama srasnda elde
edilmesi mmkn olan en iyi yzey bitirme kalitesini
yakalmak poli srasnda kaldrlmas gereken
malzeme miktarn azaltacaktr.

Yukardakilerin tamam; normal, saat ynbnde

dn yapan bir motorun, motorun n yznden
grntlendii varsaymna dayanmaktadr. Daz
denizel (marin9 motorlardaki gibi, krank mili saat
ynnn tersine dnen motorlarda; tefsiye ve poli
srasnda krank mili dier tarafndan aynaya
taklmaldr. Bu, verilen ekillerde kranka burun ucu
taraf yerine flan tarafndan bakmak ile ayn eydir.

Eer poli yaplmaz ise; talama ile elde edilen yzey

dorultusu yataklarda anmaya yol aar. ekil 3 ya da
4 ile gsterilen ynde poli yaparak, talamadan kalan
tylerin ortadan kaldrlmas ve geriye yatan
anmasna yol amayacak bir yzey ynelimi kalmas
21
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Ana Yatalarda
Erken Hasar
GEM
Her ne kadar bask yataklar ayn muylu (ana ve biyel kolu) yataklar gibi ince bir ya filmi zerinde alyorsa da
ayn derecede yke yakn bir yk bile destekleyemezler. Her ne kadar radyal yataklar projekte alanlar bana in
karesi bana binlerce paund yk tayabiliyorsa da bask yataklar yalnzca birka yz psi deerinde ykleri
tayabilir. Radyal yataklarn yk kapasitesinin daha yksek olmas, muylu ve yatan karlat kavisli yzeylerin
bir takoz ekli oluturmasndandr. Milin dn ak boluunun bu takoz ekilli blgesine bir ya filmi oluturmak
iin ya eker ki gerekte mili destekleyen de bu yadr. Bask yataklar, tipik olarak, aklk boluunda yk
destekleyecek ya filminin olumasna yardmc olacak doal bir takoz ekli oluturmayan iki dz yzeyden oluur.

Konvensiyonel bask yataklar radyal muylu yataklarnn kenarlarna flanlar ekleyerek yaplr. Bu montajda
kolaylk salar ve yllardr baarl bir biimde kullanlmaktadr. Flan yzeylerindeki damla ya da boydan
kanallar ve her bir birleim hattndaki takoz biimli rampalar, yan mil ve yatak yzeyleri arasna girmesine izin
verir. Ancak, hem yatak yzeylerinin ok byk ounluunun hem de tm ml yzeyinin dz olmas, ya
filmini oluturmay ve srdrmeyi ok daha zor hale getirir. Eer herhangi bir zaman iki takoz mastarn alp,
yzeylerini mkemmel derecede temiz hale getirdikten sonra bir durma hareketiyle bunlar birbirine
bastrdysanz birbirlerine yaptklarn da bilirsiniz. Bu, bir krank milinin ucuna bask yk uygulandnda, bu
ykn ya mil ve yatak yzeylerinin arasndan dar sktrmasnda olana ok benzer bir durumdur. Eer yk
ok fazla ise, ya filmi paralanr ve yzeyler birbirlerine yapmak ister; bu da sprme hasarna yol aar.
Baz ar hizmet tipi dizel motorlarda; daha fazla basma ykn tamalarn salamak amacyla; girintili
kntl yzeyleri olan, ayr basma contalar/pullar kullanlmtr. Bu basma contalarnn/pullarnn ya birden
fazla konik rampalar ve nispeten daha kk dz yastklar ya da evresi boyunca bir sins dalgas konturun
takip eden kavisli yzeyleri vardr.

HASAR SEBEPLER
Toprak / Pislik ile kontaminasyon ya da hatal montaj gibi aikr sebepler bir yana genellikle basma
yataklarnn hasarlanmasna sebep olan sadece 3 yaygn etmen vardr. Bunlar:
Kt krank mili yzey bitirme kalitesi

Hiza bozukluklar
D kaynakl ar ykleme

YZEY KALTES / FN
Krank mili basma yanaklarnn talanmas zordur nk buralar dner tan kenar ile talanrlar. Krank mili
yzeyinde braklan talama izleri, silindir yuvas duvarlarndaki apraz tarama honlama izlerine benzer
birbirine apraz geen izikler grsel bir girdap ya da gne patlamas deseni oluturur. Eer bu ta izleri poli
yaplarak tamamen ortadan kaldrlmaz ise, ayn oklu cam sileceklerinin etkisi gibi, basma yatann
yzeyinden ya filmini yokedeceklerdir.
Yzey bitirmesi uygun yaplm bir krank mili basma yananda sadece basma yzeyinin etrafndan ap deseni
halinde geen ok ince poli izleri olmas gerekir. 15 Ra ya da daha iyi bir yzey bitirme kalitesi tavsiye edilir.
(Ar alma koullarna uygun ya da ar yk altnda alan motorlarda 10 Ra).

HZA
Talama diskinin yan yz temiz ve keskin bir kesici yzey elde etmek iin periyodik olarak bilenmelidir. Temiz
kesim yapmayan bir talama diski i paras zerinde kzgn noktalar yaratarak; dalgal, dzlemsel olmayan
yzeler olumasna yol aabilir. Ana yatak muylusunun eksenine kare bir bask yzeyi oluturmak iin, diskin
kenar d apna tam 90 olacak biimde bilenmelidir.
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

22

Basma Yataklarn monte ederken:

1. Yataklar oturtmak iin ana kep cvatalarn 10 15 ft. lb (13,56 20,34 Newton - metre (N mt)) ile
skp daha sonra gevetin.
2. Yumuak ulu eki ile ana kepe motorun arkasna doru olan ynde vurun.
3. Ana kep cvatalarn el ile skn.
4. Arka yatak basma yanaklarn hizalmak iin, bir ubuk yardm ile krank milini blok ierisinde
olabildiince ileriye zorlayn.
5. Mili ne doru pozisyonda tutarken ana kep cvatalarn 10 15 ft. lb (13,56 20,34 N - mt) ile skn.
6. Ana kep cvatalarn 2 ya da 3 e admda atname deerlerine skmay bitirin.
Yukarda tariflenen sre yk tamak iin krank mili ile temas halinde olan bask yata alann olabilecei en
yksek alana karmak iin yatak basma yanaklarn hizalamaldr.

YKLEME
Bir bask yatann anma ve ar yklenmesine ok sayda etken katkda bulunuabilir. Bunlardan bazlar
(listelenirken zel bir sralama gzetilmemitir):
Ar pompa basnc

Tork dntrcsnn (konvertr) genlemesi

Tork dntrcsnn (konvertr) iinin anmas

Pompa tahrik dilisinin ters monte edilmi olmas

Yanl tork dntrcs (konvertr)
Yanl esnek plaka
Yanl volan cvatalar

Motor ve ana transmisyon (aktarm organ) bileenlerinin hizasnn bozuk olmas

Uygun olmayan ayrma yata tashihi
Motoru vites pedal boa altrmak

PROBLEMLER N AYIRICI TANI

Bask yatandaki hasar aikr hale geldiinde; paralar genellikle ylesine ar hasarlanmtr ki; sebebe dair
kant ya yoktur, varsa da ok azdr. Genelde yatak elik desteine kadar anm bu da krank mili dayama
yzeyinde ar bir anma yaratm olacaktr. Dolaysyla tam olarak ne olduunu nasl tespit edeceksiniz?
En aikar i sebepleri grmeye alarak ve deerlendirerek balayn:

23

Motorun baka herhangi bir yerinde; bir yalama problemine ya da yabanc partikl ile kontaminasyona
iaret edecek zorlanmaya dair kant mevcut mudur?
Uygun yatak kovanlar doru biimde monte edilmi miydi?
Eer bask yata son konumunda ise komu ya contas doru monte edilmimiydi? Hatal monte
edilmi bir balama contas yatak yalamasn bozmak iin yeterli snmaya sebep olabilir.
Krank milinde hasara uramam bask yata yanan yzey bitirme kalitesi ve geometri ynnden
inceleyin. Bu hasarl yatan orijinal kalitesi hakknda bir fikir verebilir.
Elde ettiiniz cevaplar sizi tatmin ettiinde ve hasara sebep olabilecek tm potansiyel dhili sebepler
elendiinde; ar ykleme ya da hiza bozukluu yaratabilecek potansiyel harici kaynaklar sorgulayn.
Daha nce de aracn bask yataklarnda hasar olmu mu?
Hangi harici paralar deitirilmiti?
Doru transmisyon monte edilmi miydi?
Doru tork dntrc monte edilmi miydi?
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Doru esnek plaka kullanlm myd? Dntrcnn genlemesine izin vermek amacyla; montajda,
esnek plaka ile dntrc arasnda en az 1/16 (1,588 mm) (tercihen 1/8 (3,175 mm)) aklk
olmaldr.
Doru esnek plaka montaj cvatalar kullanlm myd?
Dntrcnn esnek plaka montaj cvatalarna vurduuna dair kant var m?
Transmisyon motor ile uygun ekilde hizalanm myd?
Tm merkezleme pimleri yerinde midir?
Pivot yatan durumunu kontrol edin.
Eer kullanlm bir tork dntrc tekrar kullanld ise, bu tork dntrcde i anma var mdr?
Eer tamir grm/revizyona uram bir transmisyon monte edildi ise tork dntrc (konvertr)
pompa tahrik mil yuvas ile doru ekilde birbirine geti mi? Uygun olmayan biimde monte edilmi bir
pompa tahrik dilisi dntrcnn tam olarak geme yapmasn nleyebilir.
Pompa basnc llerek artname snr deerleri ierisinde bulundu mu?
Pompa basncn arttracak kstlamalarn varlna dair harici transmisyon soutma izgilerini ve s
eanjrn kontrol edin.
Eer manuel transmisyon monte edildi ise, bask yata (balatas) uygun ekilde ayarlanm myd?
Bask yata (balatas) hangi durumda idi? Doru ayarlanm bir bask yatann (balatas) anmas ya
da ar snmas operatrn hareket halinde ayan debriyaj zerinde tutmasna iaret edebilir.

ANA YATAA DESTEK

Problemli bir uygulama ile karlaldnda; ayn hasarn tekrarn nlemek amacyla, tamir tadil ilemleri
tamamlanmadan nce, zorlanmann sebebini tespit etmek ve dzeltmek iin her trl aba harcanmaldr.
Problemli uygulamalarda st bask yatanda yaplacak basit bir modifikasyonun yardm olabilir. Hangi
dayama yzeyinin motorun arka tarafna doru olduunu belirlemek iin st bask yatan monte edin.
nce dili, kk, dz bir ee kullanarak; sadece ya kanalndan arka basma yzeyine doru olan blmde
yatak ayrm izgisinin i aptaki kenarnn pahn arttrn. (ekilde grld zere) Bu geniletilmi i ap
pah sayesinde yatan ya kanalndan geen basnl ya, nce yatan ya aralndan gemeden yk
altndaki bask yzeyine ulaacaktr. Arka bask yana zerinde yk olduundan, bu yk ya akn
kstlamal ve ya basncnda fark edilenbilir bir d yaanmamaldr. Her ne kadar bu modifikasyon garantili
olarak her derde deva deilse de eer yzey bitirme, hiza, temizlikve ykleme gibi tm dier koullar kabul
edilebilir limitlker dhilinde ise yardm olmas beklenir.

SON GELMELER
Gemi birka ylda, baz yeni otomotiv motor tasarmlarnda daha yeni
otomatik transmisyonlardan kaynaklanan daha yksek basma yklerini
tayabilmelerini salamak amacyla eitli yntemler kullanlmaya
Blok Arka
Taraf
baland. Eksenel gezinti pullarnn sadece bu ie zel kullanm,
eksenel geziti pullar ve flan yataklarnn kombinasyonlar, radyal
kanallar (flan yzeyinde seri halinde 3- 5 dz kanal), profilli flan
yzeyleri olan flan yataklar (rampa ve yastk tasarm) ya da montajlanm flanlar (yataa mekanik olarak balanm
ayr eksenel gezinti pullar). Unutulmamaldr ki; bu gelitirilmi zmlerin ou uygulamaya zeldir ve daha eski
uygulamalarda mmkn ya da hatta elverili olmayabilir.

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

24

Krank Mili Dayama

Yzleri
AIR KULLANIM N TAVSYELER
Krank mili yzey bitirme kalitesi ve form, tm yataklarn performansn etkileyen kilit etmenlerdir. Her yatakta
olduu gibi, artan yk mil ile yatak yzeyi arasndaki ya filmi kalnln azaltr. Bu ya filmi oluumunu ar
derecede zor hale getiren dzlemsel yzeylerinden dolay bask yataklarnda ok daha kritik bir kouldur.
Radyal yataklar (rot yataklar ve ana yataklar gibi radyal dorultuda yk tayan yataklar), mil ve yatak
yzeyinin aklkta bir araya geldii noktada doal bir gen oluturur. Milin dn yk altndaki blgeye bir
miktar ya eker ve yk destekleyen bir ya filmi oluturur.
te yandan bask yzeyleri bulutuklar yerde doal bir gen oluturmayan iki dzlemsel yzeyden oluur.
Ya filminin oluumuns yardmc olmak iin, yatak yzey bitimlerinde ve bazen de kanallara bitiik yapay
gen ekilli alanlar ilenir. Tm yaygn tasarm abalarna karn, bask yataklar yine de ok daha ince bir
ya filmi zerinde alr ki bu da bu yataklarn baarl performans iin krank milinin yzey bitirme kalitesini
kritik hale getirir.
Benzinli Hemi motorlarn (yarm kre yanma odal) krank millerinin zerinde bulunan basma yataklarnn yzey
bitirme kalitesine ait gncel rneklerle de dorulanmtr ki; daha kaliteli yzey bitirme daha dk oranda bir yatak
ypranmas olumasyla sonulanmaktadr. Bu alma ayrca gstermitir ki; hi hasar olumamas durumunda
krank mili yzey kalitesi motor altktan sonra iyilemitir. 12 adet krank milinin yzey bitirme kaliteleri
llmtr. (7 yeni ve 5 kullanlm). Yeni millerde bu deer 30 Ra ykseklii ile 5 Ra alaklna kadar bir aralkta
deikenlik gstermitir. Kullanlm miller ise ok benzer bir aralk olan 31 Ra ykseklii ile 4 Ra alaklnda bir
deikenlik gstermitir. Her ne kadar bu ok kk bir rneklemi temsil etse de, bu durum, eleen yatak
yzeylerinin durumlar deerlendirildiinde yzey bitirme kalitesi ve performans arasnda bir korelasyon olduunu
gstermektedir. Bu lmlerden nce; yar tecrbeleri Ra 6 deerli basl yata olna bir krank milinde hi problem
grlmez iken Ra 20nin zerinde olduunda krank millerinde problemler olutuunu gstermitir!
lem dner ta yan yzeyi kullanlarak yapldndan krank milinin basma yzeyinde iyi bir yzey bitirme kalitesi
elde etmek zordur. Yan yzey ile talama basma yzeyinin d apna doru spiral olarak ilerleyen izler olumasna
yol aar ve ayrca honlama desenlerine benzeyen apraz tarama izleri de yol aabilir. Mil dndke silecek grevi
grdklerinden her iki desen de ya filmi oluumu sreci iin lmcldr. Talama izleri parlatma yoluyla mutlaka
yok edilmelidir. Sadece dairesel bir desen kalmaldr. Yzey bitirme kalitesi tanjant ynnde kontrol edilmeli
ve azami 10 Ra deerinde tutulmaldr. Bask yzeyi azami 0,0002 (0,00508 mm) deeri ierisinde kalacak
ekilde dzlemsel olmaldr.

KAININ GRDAP DESEN

25

KAININ APRAZ ZG DESEN

Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

Kam Yatalarnda
Erken Hasarn nlenmesi
Yllar boyunca, neredeyse tm kam mili yataklar bir katman babit metal ierecek ekilde retildi. Babit
metal ana bileenleri kurun ve kalay olan yumuak kaygan bir malzemedir ve lehim ile olduka
benzerdir. Bir yzey katman olarak babit metal, yabanc parack kontaminasyonu, kaklk ve marta
marjinal yalama gibi olumsuz koullar altnda hayatta kalabilmek iin gerekli zellikleri barndrr.
Modern motorlarda eilim daha yksek alma scaklklar ve subap mekanizmas ykleri ynnde olmutur.
Babit metalin bu koullar altnda hayatta kalbimle kabiliyeti, grece dk dayanm sebebiyle snrldr. Bu
talepkar koullarda, babit metal kam mili yataklar monte edildiinde, babit metal katman uzayabilir ya da
yorulabilir. Yorulma yatak yzeyindeki metal katmanda malzemenin pul pul dklmesi ile oluan kraterlerin
varl ile tanmlanabilir.
Hem daha modern motorlardaki byk ykler ve alma scaklklarnn hem de yksek performans kaynakl
gerekliliklerin karlanabilmesi iin babit metalin yerini bir alminyum alam almtr. Bu alminyum alam
babit metalden ok daha gldr ve birka kat yke dayanacaktr. Ancak bu ek dayanm babit metalin baz
affedici zelliklerinin de gzden karlmas anlamna gelir. Alminyum alam daha serttir, dolaysyla kirli
ortamda, kaklk ve marta marjinal yalama altnda alma asndan daha az uyumludur. Bunlar, bu
rnekteki daha byk ykler gibi zellikli bir uygulamann gerekliliklerini karlayabilecek bir yatak malzemesi
seerken sklkla gerekli olan tipik tavizler ya da dei tokulardr.
Genellikle, ne zaman daha byk bir yk ile karlalsa, gvenilirlii salayabilmek iin daha fazla hassaslk
(presizyon) gereklidir. Temizlik, hiza, aklklar, muylu yzey bitirme kaliteleri ve yalama gibi koullarn tamam
daha yakndan kontrol edilmelidir. Aada alminyum alamndan yaplma kam mili yataklar kullanlrken
performans en uygun ekle getirmeye yardm olacak baz tavsiyeler verilmitir.
lk montajda yeterli aklk gereklidir. Bu daha gl yataklar kendi aklklarn yaratmak iin daha yumuak
olan babit metal yataklar kadar hz ekilde anmayacaktr. Asgari aklk raf motorlar iin 0.002 yksek
performans motorlar iin ise 0.003 olmaldr. Yksek performans uygulamalar iin optimum aklk
0.003 ila 0.004 arasndadr. Blok, mil ve yatak toleranslarnn tolerans lar yldndan bu aklk aralna
sadece yatan retiminde ulamak mmkn deildir. Aklklar mutlaka montaj srasnda llmelidir.
Kam yataklarnn i aplarn akl arttrmak amacyla honlamak tavsiye edilmez nk honlama sonras
yzey dzeltme amal kullanlan andrc yatak yzeylerine gmlerek milin anmasna sebep olabilir. Yatak
i aplar rabyalanabilir fakat kam mili muylu aplarn ayarlamann en pratik yntemi muylu yzeylerini
talamaktr. Ek aklk salamak amacyla tefsiye edilmeseler bile, kam mili yatak muyluluarnn uygun yzey
birtirme przllne getirilebilmesi iin; kam mili motor ierisinde alrken dnecei ynde dnyorken
yzey parlatma ilemi grmesi gereklidir.
zellikle yksek performans uygulamalarnda aklk gibi hiza da ar derecede nemlidir. Ana yatak ap hizasnn
arplma sebebiyle dzeltilmesi ihtiyac doan her blokta kam mili yatanda da arplma grlme ihtimali ok
yksektir. Uyugn aklk deeri 0,001 in.den az olan minr kaklklar kompanse etmede yardmc olabilir.

Yataklarn arkasndan metal kaznmasndan kanmak iin yataklarn bloa montaj zenle yaplmaldr. Bu
geveme hadisesi yatak d ap ve silindir ap arasnda metal birikmesine yol aarak akln azalmasna yol
aabilir. Gevemeyi engellemek iin kam yataklar monte edilmeden nce yuvalarnn uygun olan 25 30
derecelik az pah olup olmadn kontrol etmek gerekir. Kam yataklarnn arkasnda kanal olmayan bloklarda
ya deliklerinin blok ve yataklar arasnda hizal olmasn garanti almak iin zen gsterilmelidir. Yatan
arkasnda kanal olan bloklarda yatak, normal saat ynnde kam mili dnne gre nden bakldnda ya
deliiyle saat 2 konumunda olacak ekilde monte edilmelidir. Bu yk altnda kalan alann dndaki akla ya
vermek ve aftn dnne izin vermek suretiyle ykn ilerisinde bir ya filmi oluturur.
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab

26

Ask your Clevite Sales Representative about our many other quality Clevite engine parts.

1350 Eisenhower Place

Ann Arbor, MI 48108 U.S.A.
www.engineparts.com

2002 Dana Corporation

A.B.D Basm
Motor Yataklar Hasar ve Analizi El Kitab