T.C.

MLL ETM BAKANLII

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

MOTOR YATAKLARINI YENLETRME

Ankara, 2015

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul / kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. YA VE KRANK ML EKSENEL BOLUU................................................................ 3
1.1. Yataklar ......................................................................................................................... 3
1.1.1. Grevi ve Yaps .................................................................................................... 3
1.1.2. Yatak Gerecinde Aranan zellikler....................................................................... 4
1.1.3. Yatak Alamlar .................................................................................................... 5
1.1.4. Yatak eitleri ....................................................................................................... 6
1.1.5. Yataklarn Yapsal zellikleri ............................................................................... 7
1.2. Ya Boluu................................................................................................................ 10
1.2.1. Ya Boluunun nemi ...................................................................................... 10
1.2.2. Ya Boluunun Tespiti ...................................................................................... 10
1.3. Krank Mili Eksenel Boluu ....................................................................................... 12
1.3.1. Amac ve nemi .................................................................................................. 12
1.3.2. Eksenel Boluun llmesi ............................................................................... 13
1.3.3. Krank Mili Gezinti Yataklar ............................................................................... 14
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 19
2. YATAK ARIZALARI VE NEDENLER .......................................................................... 19
2.1. Metal Yorulmas ......................................................................................................... 19
2.2. Kat Maddelerin Oluturduu Arzalar ....................................................................... 20
2.3. Korozyon..................................................................................................................... 21
2.4. Anma ........................................................................................................................ 21
2.5. Metal Erimesi .............................................................................................................. 21
2.6. Darbelerden Kaynaklanan Arzalar ............................................................................. 22
2.7. Krank Milinin Neden Olduu Arzalar ....................................................................... 22
2.8. Montaj Hatalarndan Kaynaklanan Arzalar ............................................................... 22
2.9. Yalamadan Kaynaklanan Arzalar ............................................................................ 22
2.10. Yatak Kenar kntlarnn evresinde Oluan Arzalar .......................................... 22
2.11. Biyelden (Piston Kolu) Kaynaklanan Arzalar ......................................................... 23
2.12. Yeni Yatak lsnn Belirlenmesi......................................................................... 23
2.13. Yataklarn Deitirilmesi .......................................................................................... 24
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 31
3. KAM ML YATAKLARI ................................................................................................. 31
3.1. Kam Mili Yataklarnn Grevi ve zellikleri ............................................................. 31
3.2. Kam Mili Yataklarnn Kontrol................................................................................. 32
3.3. Kam Mili Yataklarnn Yeniletirilmesi...................................................................... 32
3.4. Kam mili yataklarnn deiimi................................................................................... 33
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36
i

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 37

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 39
KAYNAKA ......................................................................................................................... 40

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN

Motorlu Aralar Teknolojisi

DAL/MESLEK

Otomotiv Elektromekanik

MODLN ADI

Motor Yataklarini Yeniletirme

SRE

rencinin, motor yataklarn yeniletirebilme becerisinin

kazandrld bir renme materyalidir
40/16

N KOUL

Bu modln n koulu yoktur.

YETERLK

ten yanmal motorlarn

ilemlerini yapmak.

MODLN TANIMI

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

yataklarn

yeniletirme

Genel Ama
renci, iten yanmal motorlarn yataklarn yeniletirme
ilemlerini yapabilecektir.
Amalar
renci;
1. Ya ve krank mili eksenel boluunu lebilecektir.
2. Ana yatak arzalarn tespit edebilecek ve
deitirebilecektir.
3. Kam mili yataklarn yeniletirebilecektir.

Ortam: Atlye ortam

Donanm: El aletleri, l aletleri, torkmetre, plastik gey /
imler, motor blou ve yataklar, kam mili ve yataklar l
aletleri.
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen, modl sonunda lme arac (oktan semeli,
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

iii

iv

GR
GR
Sevgili renci,
Motor yeniletirme konusunda bilgi ve beceri kazanm kii, motorculuk sanatn
gelitirmi, yeni bir altn bilezik takm kiidir. Motor yataklarn yeniletirme ilemi de
meslein en hassas ilemlerinden biridir. Bu modlde yer alan grev ve ilemleri yerine
getirirken bireysel sorumluluk alabilir ya da bakalar ile ibirlii iinde alabilir. Genel
alma prensipleri dorultusunda ara, gere ve ekipmanlar etkin bir ekilde kullanabilir.
gvenlii ve evre koruma dzenlemelerine ve meslein verimlilik ve kalite gerekliliklerine
uygun olarak grevini yerine getirir.
Sevgili renciler otomotiv sektr gen nfus iin hlen cazip bir istihdam alan
grldnden, hazrlanan bu modller ile otomotiv sektrnde alan firma ve servislerin
istekleri dorultusunda amzn teknolojik yeniliklerine uyumlu eitim donanmlar
kullanlarak sizlerin piyasa artlarna hazr hale getirilmeniz salanacaktr.
Bu modlde motor yataklarnn kontrollerini ve yeniletirme ilemlerinin yapln
reneceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Ya ve krank mili eksenel boluunu lebileceksiniz.

ARATIRMA

Deiik ara reticilerinin aralarna ait krank mili ana yataklarnn zelliklerini
bularak snf ierisinde arkadalarnzla deerlendiriniz.

1. YA VE KRANK ML EKSENEL
BOLUU
1.1. Yataklar
Motor yataklar, mil ve muylular gerekli konumda tutarak dnn salayan ve
zerine gelen ykleri karlayan, muylulardan nce anarak muylularn alma mrlerini
uzatan hassas ilenmi deitirilebilir motor paralardr(Resim 1.1).

Resim 1.1: eitli motor yataklar

1.1.1. Grevi ve Yaps

Motorlarda hareketli ve sabit paralar arasnda yk iletimini salamak ve bu paralar
birbirine gre sabit bir konumda tutmak yataklarn temel ilevleridir. Yataklarda kayan
yzeylerin dorudan temas srtnme ve dolaysyla hzl anma ve metal yorgunluunu
3

dourur. Srtnmeyi azaltan yalama ile yataklarn alma sreleri ve alma verimleri
uygun seviyeye getirilir.

1.1.2. Yatak Gerecinde Aranan zellikler

Yataklar, yanmann oluturduu kuvvetlerin deiik etkilerine dayanabilmeli, uzun
mrl olmal, sk sk arza yapmamal, muylular abuk anma ve bozulmadan korunmal,
ayrca milin serbest ve sessizce dnn salamaldr.
Yataklar, kusinet ve yatak metali olmak zere iki ksmdan oluur. Kusinetler,
genellikle elik ya da bronzdan yaplr. Yaygn olarak kullanlan elik kusinetlerdir. Yatak
metali (gereci), yataklardan beklenen tm zellikleri karlayacak tek bir metal
bulunmadndan, eitli elementlerin bileiminden oluan bir alamdr. Alamn iinde
bulunacak elementlerin cins ve miktar, bunlarn kullanlaca motorlarn zelliklerine ve
alma koullarna gre belirlenir.
Yatak gereci, muylularla temasl olan metaldir. Alam hlindeki bu metalin,
yataklardan beklenen gerekli grevleri karlayabilmesi iin belirli zelliklerde olmas
gerekir. Bu zelliklerin balcalar aada aklanmtr.

Yorulma dayanm: Yorulma dayanm, yatak metalinin zerine gelen deiik

yn ve kaynakl kuvvetlerin oluturduu mekanik zorlamalara belirli bir sre
yorulmadan dayanabilme zelliidir. Yorulmann nlenmesi iin metalin ezilme
snr (dayanm), kuvvetlerin oluturabilecei ekil deiimi snrndan fazla
olmaldr. Buna karn, yorulma dayanm yksek olan metallerin dier
zellikleri belirli oranda der. Pratikte dayanm artrmak iin kusinet iindeki
metal kalnl olduka kk alnr. Bu yolla sistemin ayn eilme yarap iin
metal kalnlnda oluacak gerilmeler kltlm ve metalin dayanm
zellikleri yatan alma koullarna daha fazla uydurulmu olur.

Korozyon dayanm: Korozyon, yakt ya da yalama ya iinde bulunan

kkrt bileiklerinin su ile birleerek oluturduklar slfrik asidin yatak metali
zerinde meydana getirdii kimyasal anmadr (karncalanma). Seilecek yatak
metali korozyona kar dayankl olmaldr. Korozyona kar kalay-gm iyi,
bakr orta, kadmiyum orta-zayf, kurun zayf zellik tar.

Yumuaklk: Yatak metali yala birlikte gelen sert ve kat maddeleri bnyesine
alp arza olumayacak (muylulara zarar vermeyecek) ekilde yastklayabilecek
yumuaklkta olmaldr. Sertlik arttka metalin bu zellii o oranda azalr.
Kalay, kurun, kadmiyum ve gm esasl alamlarn yumuaklk zellii
olduka yksektir.

Ortama uyma: st karterin ekil bozukluuna uramas, krank milinin

eilmesi, titreim yapmas, motorun toplanmas srasnda yaplabilecek hatalar,
krank mili ile yataklar arasnda ayarszla ve eitli yatak arzalarna neden
olur. yi bir yatak metali bu gibi biim deiikliklerine, dengesiz yk
4

dalmnn sonularna kolayca uyabilecek zellikte olmaldr. Elastik modl

ile akma snr dk olan metallerin bu gibi ortamlara uyma zellii daha
fazladr.

Is iletme: Srtnme sonucu yataklarda oluan snn bir ksm motor ya, bir
ksm da yatak metali tarafndan emilerek tanr. Bu nedenle, metalin sy iyi
ve abuk iletecek zellikte olmas gerekir. Ayrca yataklarda, ya boluunun
fazla verilmemesi ve kusinetle yatak metali arasndaki i gerilmelerin
artmamas iin yatak metalinin sl genleme katsays kk olmaldr.

Yapma: Yatak metali kusinete abuk ve kuvvetli bir ekilde yapacak,

alma srasnda yerinden ayrlmayacak zellikte olmaldr. Kalay kusinete
kolayca yapt hlde; kurun, iine kalay katlmazsa kolay yapmaz.

Sertlememe: Yatak metali normal alma scakl altnda kendi kendine

sertlemeyecek zellikte olmaldr. Sertleen metallerde yatan dier zellikleri
de deiir. Ergime noktas dk alamlarn bu zellii daha iyidir.

Ya tutma: Yatak metali, ya molekllerini tutarak bir film oluturabilecek

zellikte olmaldr. Sert metaller bu zellii az gsterir. rnein % 85 bakr - %
5 kalay - % 5 inko - % 5 kurun ve % 80 bakr - %10 kurun - % 10 kalay
alamlar bu zellii gsterdikleri halde yalnz kalay ieren fosfor bronzlarnda
bu grlmez. Bu fark kurundan ileri gelir. Kalay esasl yataklar ise kolayca
film olutururlar. Bundan sonra srayla kurun - gm ve kurun bronzu gelir.

Metal temas: Yatak metali, herhangi bir nedenle ya filmi yrtldnda, bir
sre metal - metale (direkt) temasl (kuru srtnme ile) alabilecek zellikte
olmaldr. Bu zellik, kk srtnme katsayl metal seilerek salanr.
Kurunun bu tr zellii kalaya gre daha iyidir.

Kolay ilenebilirlik ve bulunabilme: Yatak metali dkme, ilenip

ekillendirmeye uygun olmal ve kolayca bulunabilmelidir.

1.1.3. Yatak Alamlar

Kalay(Sn) esasl metal: Kalayn svanabilecek dzeydeki yumuakl, yksek

korozyon direnci, dk ergime scakl, kolay dklebilirlii gibi zellikleri
onu yatak alamlar iin en uygun metallerden biri yapar. Kalay esasl yatak
alamlar genel adlar olan babit metalleri ya da ksaca babitler diye bilinirler.
Kalay-antimuan-bakr (Sn-Sb-Cu) alamlar olan babitlerin adlarn, onlar ilk
bulan Isaac Babbittten almlardr(1839 ).Babitler ilk retildikleri yllardan beri
zellikle iten yanmal motorlar iin o denli baarl sonular verdiler ki hl en
ok kullanlan yatak alamlar arasndadrlar.

Kurun esasl metal alaml yatak: Ana maddesi kurundur. Kurun esasl
yatak alamlarnn yaygn olarak kullanlanlar Pb-Sb-Sn l alamlardr.
5

erisinde %15 antimuan , %10 kalay ve %1 arsenik vardr. Yksek kurunlu

yatak bronzlar uak motorlarnn, otomobil motorlarnn ve dizel kranklarnn
yatak alam olarak kullanlr. Bunlarn anma direnleri yksektir. Isl
iletkenlikleri de yksek olduundan alma srasnda soumalar daha kolay
olur.

Bakr alaml yatak: Karm miktar %50 kurun ve %50 si bakrdan , %25
kurun ve gerisi bakr olana kadar deiik oranlarda alamlar mevcuttur. Bu
yataklarn tek dezavantaj birbiri iinde zlmezler ve mekanik bir alamdan
ibarettirler.

1.1.4. Yatak eitleri

Hassas ilenmi standart yatak

Bu yataklar standart olarak ilenmi ve motorun ilk montajnda taklm yataklardr.

Altrmaya gerek kalmadan kullanlabilirler.

Hassas lenmi standarttan kk yatak

Belirli bir alma zamanndan sonra krank ve kol muylularyla birlikte yataklar anr.
Kol ve ana muylular geliigzel herhangi bir apa deil piyasada bulunan, metrik sisteme
gre 0,25 mm aralklarla klen yatak apna gre talanr ve bylece yatak boluu
standart hle getirilmi olur.

Yar ilenmi hassas yatak

Uzun zaman ar ve ok deiik koullarda alan motorlarn kol ve ana yatak

muylularnda ekil bozukluklar, krank milinde eilme, muylularda ok dzensiz anmalar
oluur. Bu gibi motorlar iin standarttan kk apta yar ilenmi hassas yataklar
yaplmtr. Bu yataklar yuvalarna takldktan sonra talanan muylu aplarna gre ilenerek
yuvalardaki ekil bozukluklarnn etkisiz hle getirilmesini salar.

Yar ilenmi merkez yatak

Krank ana yataklarndan biri klavuz yataktr. Bu yataklarda yanlarda yanak yzeyleri
vardr. Krank eksenel gezintisi bu yanaklar sayesinde kstlanr. Krank yeniletirmesinde, ta
krank kollarna dedirmek (tnlamak) suretiyle talama ilemine son verilir. Her tnlamada
alnan bir miktar tala muylu boyunun uzamasna neden olur. Krank eksenel gezintisindeki
art snrlar iine getirebilmek iin yanaklara ileme pay olarak braklan 0,15 mmlik pay
ana torna tezghnda ilenmek suretiyle alnr.

Yar hassas yatak

Snrl miktardaki baz motorlarda, yatak yuvalarndaki baz zel farkllklar

karlamak iin yar hassas yataklar kullanlr. Dier boyutlar hassas olarak ilenmi olan bu
6

yataklarn br yataklardan tek fark, kenar kntlarnn bir miktar fazla olmasdr. Bu
ksmlar montaj srasnda yatan yuvasna skca oturmas iin kep ya da yuva yzeyinden
0,025 - 0,050 mm (0,001-0,002 in) yukarda kalacak ekilde ilenerek alnmaldr.

1.1.5. Yataklarn Yapsal zellikleri

Yapsal (teknik) zellikler, yataklarn biim ve kullanlarna gre deiik zellikleri
kapsar. Bu zelliklerin balcalar unlardr (ekil 1.1):

ekil 1.1: Yatan Ksmlar

Yatan yuvasna tespit ekilleri

Yataklar yuvalarnda sabit olmal, evresel ya da eksenel gezinti yapmamaldr. Bunun

iin yatan yuvasna tespit edilmesi gerekir. Motorlarn imalat srasnda belirlenen bu tespit
biiminin en yaygn olarak kullanlan ekli trnakl ve pimli tespit eklidir.
Trnakl tespit seklinde yatan kenarndaki da doru taan trnak yuvadaki kanalna
oturarak yatan yuva iinde sabitletirilmesini salar bylece yatak yuvas iinde dnmez,
kaymaz ve hareketsiz kalr.
Yatak ap ve dndrme momenti byk olan motorlarda pimli tespit ekli kullanlr.
Bu yntemde tespit pimi yatakla birleik ya da ayr olarak yaplabilir.

Yatak Yaygnl

ki paral deitirilebilir kusinetli yataklar yuva apndan bir miktar daha byk apta
yaygn (ak) yaplrlar. Yatak eneleri ile yatak yuvas ap arasndaki bu fark yatan
kalnlna ve gerecin sertliine gre 0,177 - 0,508 mm arasnda deiir (Resim1.2).

Resim1.2: Yatak yaygnl

Bu yntemle yatak, yuvasna esneyerek sk bir ekilde oturduundan yuva yzeyi ile
yatak srt arasnda boluk kalmaz, daha iyi bir temas salanr, s iletimi kolaylar, yan
araya girip esnetici (hidrolik) etki yapmas nlenir.

Yatak kenar knts

Yatak kenar knts (ene pay), yatak yuvasna oturduunda, kenarlarn yuva
seviyesinden bir miktar yukarda kalmasdr(Resim1.3). Bunun yarar, yataklar yuvalarna
taklp kepler skldnda yatak srt ile yatak yuvas yzeylerinin birbirine iyice oturup
dzgn ve sk bir temas salamalardr. Yatak ene pay; yatan ap, uzunluu ve eper
kalnlna gre 0,005 - 0,050 mm (0,0005 - 0,002 in) arasnda deiir. Et kalnl az olan
yataklarda bu pay fazla braklmamaldr.

Resim1.3: Yatak kenar knts

Yatak metali kalnl

Yatak metalinin kusinet iindeki kalnl, yatan zerine gelen yke, alamn
zelliklerine ve yatak apna bal olarak deiir. Genellikle, metal kalnl az olan yataklar,
kaln metalli yataklara gre daha ge yorulur. Yaplan deneyler, metal kalnl arttka
yatan daha ksa mrl olduunu gstermitir. Bu kalnlk beyaz metal yataklarda, yatan
zelliklerine gre 0,05 -0,18 mm (0,002-0,007 in) arasnda deiir.

Yatak ene ucu incelii

8

Kusinetli yataklarn ene ularndaki metal ksm, yatan dier ksmlarndaki metal
kalnlna gre bir miktar ince yaplr. Bu ksma bazen de olduka geni pah krlr.
nceltme ya da pah krma, fazla yklenmeyen bu ksmda ya depolayp dier ksmlarn
yalanmasn kolaylatrmak ve ayn zamanda ene paynn fazlal nedeniyle ie doru bel
vermeleri zararsz hale getirmek iin yaplr.

Yatak lleri

Yukarda akland gibi, motor yataklar standart ve standarttan kk llerde

yaplrlar. Standart yatak; d ap yatak yuvas apna uygun, i ap taklaca muylunun
standart apndan ya boluu kadar byk olan yataktr. Standarttan kk yataklar;
standart yataa gre belirli llerde, daha kk apl yaplan yataklardr. Bu yataklar
genellikle 0,25 mm (0,010 in), 0,50 mm (0,020 in), 0,75 mm (0,030 in) ve 1 mm (0,040
in) llerinde yaplr. Ayrca talanmadan kullanlacak muylular iin standarttan 0,025 0,05 mm (0,001 - 0,002 in) kk yataklar da yaplmaktadr. Bu tr yataklar
kullanldnda, farkl yatan salad ya boluu standart ya boluundan 0,025 cm
(0,001 in) den fazla olmamaldr. Yatak apnn kltlmesi kusinetin kalnln
arttrmakla salanr.

Ya delikleri ve kanallar

Tam basnl yalama sistemi ile yalanan yataklarda ana yatak ve biyel kolu
yataklarnn en az birinde ya delii bulunur (ekil1.2). Ana ya kanalndan gelen ya bu
deliklerden geerek yataklarn yalanmasn salar. Deliklerin yeri ve ap motorun yapm
srasnda belirlenir. Motorda yatak deitirilirken eski yataklarla yeni yataklar l ve
zellikleri bakmndan karlatrlmaldr. Ayrca, yataklar yerlerine taklarak ya
deliklerinin tam karlap karlamad, trnaklarn ya da pimlerin yuvalarna iyi oturup
oturmadklar da kontrol edilmeli, ya delikli yataklar keplere deil yuvadaki delik tarafna
taklmaldr.

ekil 1.2: Yatak ksmlar

1.2. Ya Boluu
1.2.1. Ya Boluunun nemi
Muylularn yatak iinde normal bir ekilde dnebilmesi ve dorudan yatak metali ile
srtnmemesi iin dnmeyi kolaylatracak, ya filmi oluturacak, souma ve ya akn
salayacak kadar bir boluk bulunmaldr (ekil 1.3). Ya (yatak) boluu denilen bu
toleransn deeri motorun yapm srasnda belirlenir.
Yataklar deitirildiinde ya da torna edildiinde, muylular talandnda normal ya
boluu korunmaldr.

ekil 1.3: Ya boluu

1.2.2. Ya Boluunun Tespiti

Ya (yatak) boluu, yatak i ap ile muylu ap arasndaki farktr. Bu fark yeni ya da
yeniletirilmi motorlarda, muylu ve yatak yzeylerinin dzgn olmas nedeniyle
komparatr ve mikrometre ile llerek belirlenir. Anm muylu ve yataklarla krank mili
sklmemi motorlarda boluun mikrometre ile llmesi mmkn olmaz. Bu gibi
durumlarda yatak boluunu lmek iin aada belirtilen yntemlerden yararlanlr.
Yataklardaki ya boluu llrken nce yatak;

ap mikrometresi
Teleskopik gey d ap mikrometresi
Silindir komparatr - d ap mikrometresi
Sonra muylu;
D ap mikrometresi

ile llerek yatak lsnden muylu ls karlarak muylu ile yatak arasndaki
ya boluu bulunur. Bulunan bu deerden standart ya boluk deeri karlr. Muylu ve
yataktaki ant miktarna gre kullanlacak farkl yatak bulunur.
10

A
B
A
B
Ovallik

Krank mili ana yatak muylusu antsnn llmesi

A1
B1
A2
B2

Ovallik

Koniklik Ant

Krank mili kol yatak muylusu antsnn llmesi

A1
B1
A2
B2
Ovallik

Koniklik Ant

Ana yatak kusinetli ls

Krank mili ana muylu ls

Kol yatak kusinetli ls

Krank mili kol muylu ls

Tablo 1: Muylu ve yataklarn lm tablosu

1.2.2.1. Plastik Gey le Boluk lme

Plastik gey (plastik l teli), plastikten tel biiminde yaplm basn etkisi ile
yasslaan ambalaj zerinde renklerle belirtilmi eitli l geniliince eritler bulunan bir
boluk lme aracdr (Resim 1.4).
Plastik l teli

Resim 1.4: Plastik gey (plastik l teli)

Yatak boluunu lmek iin nce muylu ve kep temiz bir bezle silinir. Sonra plastik
telden kk bir para kep yatann ortasna uzunlamasna konulur, kep yerine yerletirilir
ve dndrlmeden torkunda sklr. Kep sklr, plastik l telinin yasslama miktar telin
l kd zerindeki blntlerle karlatrlarak yatak boluu belirlenir (Resim 1.5).
llen boluk, normal ya boluun 0,04 mm (0,0015 in) den fazla ise yataklar ya
deitirilir ya da muylular bir alt apa tornalanarak yeni yatak taklr. Bunun iin muylular da
gzden geirilmelidir.

11

Ya boluu deeri

llen ya
boluu miktar
Resim 1.5: Plastik gey (plastik l teli)ile ya boluu kontrol

1.2.2.2. imle Boluk lme

Pirin im (layner) ile yatak boluunu lmek iin kenarlar dzgn belirli
kalnlktaki bir para olan pirin im, ince motor ya ile yalanarak yatak yzeyi ortasna
uzunlamasna yerletirilir. Sonra kep yerine taklarak torkunda sklr. Skl anlamak iin
dier kepler hafife gevetilir. Krank mili elle dndrlmeye allr. ayet im kalnl
tam yatak boluu kadarsa, mil hafif zorlukla dner. im boluktan kaln ise, krank yatak
iinde kilitlenir, dnmez. im boluktan ince ise krank serbeste dner. Duruma gre
simlerin kalnlklar deitirilerek yatan boluu belirlenir. Kontrolde mil yaklak 90
derece dndrlp tekrar eski durumuna getirilirse lme daha gvenli olur. lem bittikten
sonra yataklar zerinde im kalmamasna dikkat edilmelidir.
Bu kontrolde pirin imler yerine belirli kalnlkta rntgen filmleri de kullanmak
mmkndr. Byk hacimli motorlarn ya boluklarn lmede yumuak kurun tel de
kullanlr.

1.3. Krank Mili Eksenel Boluu

1.3.1. Amac ve nemi
Ana ve kol yataklarnda kasntnn nlenebilmesi iin eksenel boluk braklr. Bunun
iin yataklardan biri eksenel boluu kontrol edebilecek ekilde yaplmtr.
Krank milinin eksenel gezinti boluu, ana yatan her iki tarafnda bulunan gezinti
yataklar ile ayarlanr (ekil 1.4).

12

ekil 1.4: Gezinti Yataklar

1.3.2. Eksenel Boluun llmesi

Komparatr ile lme

Krank levye ya da tornavida ile bir tarafa itilir ve bir komparatr balanp sfrlanr.
Krank mili geri getirildiinde komparatrden okunan deer eksenel gezinti miktardr.
Eksenel gezinti miktar muylu apna gre deiir. llen boluk miktar katalog deerleri
ile kyaslanmaldr (ekil 1,5).
Ana yatak ap
50-70 mm
70-90
90-. mm

Eksenel gezinti
0,101-0,152mm
0,152-0,203mm
0,152-0,254 mm
Tablo 2: Eksenel gezinti boluklar

ekil 1.5: Komparatr ile lme

Sentil ile lme

13

Krank levye ile bir tarafa itilir ve bir sentil ile aradaki boluk llr. lm sonucu
boluk fazla bulunursa bir byk boy ldeki gezinti yataklar ana yatan bir tarafnda ya
da her iki tarafnda kullanlr. Katalogda belirtilen krank mili gezinti boluu deeri
salanmaldr (ekil 1.6).

ekil 1.6: Sentil ile lme

1.3.3. Krank Mili Gezinti Yataklar

1.3.3.1. Kullanlma Nedenleri
Gezinti yataklar eksenel boluu kontrol eder ve krank mili boyuna hareket ettiinde
yk ve darbeleri zerine alarak krank milinin anmasn azaltr (Resim 1.6).

Resim 1.6: Gezinti Yata

1.3.3.2. Yapsal zellikleri

Genellikle merkez yataklarla beraber yaplrlar. Bazen de yarm ay ekilde ayr ayr
yaplabilirler (Resim 1.7).

14

Resim 1.7: Krank mili gezinti yataklar

Bu yataklar yan yzeyleri ilenmi klavuz muylularda kullanlr. Resim1.7deki

klavuz yatak veya flanl yatak da denilen bu yataklar ile krank mili eksenel gezintisi
kontrol edilir. Flan olarak adlandrlan ksmn yzeyindeki ya kanallar vastas ile yan
yzeye yaylmas salanmaktadr.
1.3.3.3. Arzalar ve Belirtileri
Gezinti yataklarnn yetersiz yalanmas veya yalanamamas durumunda anormal
ekilde anaca iin arzalara sebep olacaktr. Bu durumda krank muylu yanal yzeyinde de
anma, izik, yzeylerde yank ve benzeri arzalar meydana gelebilir. Anma sonucu
gezinti boluunun normal snrlardan fazla olmas sebebi ile bu mekanizmaya bal olan
paralarda istenmeyen hasarlar meydana gelebilir.

15

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Ya ve krank mili eksenel boluunu lnz.
lem Basamaklar

Ana yataklar motor gvdesine

taknz.

Krank milini gvdeye oturtunuz.

neriler
Gvenlik tedbirlerini alnz.
Motor yataklarnn, krankn ve yedek
paralarnn temizliini yapnz.
Yataklar trnaklarna gre yuvalarna ve
keplere oturtunuz.
Gezinti yataklarn taknz.
Krank ve yataklar yalaynz.
Krank yavaa yerine oturtunuz.
Muylu ve yataklar temiz bir bezle siliniz.
Plastik teli enine yerletiriniz.

Muylu zerine plastik gey (imle

kontrolde deiik kalnlklardaki
imleri muylu zerine) yerletiriniz.
Yataklar takl olan ana yatak
Krank dndrmeden kepleri torkunda sknz.
keplerini yerlerine taknz ve
torkunda sknz.
Krank dndrmeden kepleri
(Plastik geyle kontrolde) Kepleri skp
skmek ve plastik gey kalnln
plastik l telinin yasslama miktarn
lnz (imle kontrolde her deiik
lnz.
imle krank evirerek kontrol
(imle kontrolde) Her kep skldktan sonra
ediniz.)
krank skln evirerek kontrol ediniz.
Plastik l telinin yasslama miktarn telin
l kd zerindeki blntlerle
karlatrnz.
Ya boluunu tespit ediniz.
Yatak boluu belirleyiniz.
Yaplan lmleri katalog deerleri ile
karlatrnz.
Cvatalarn torklarn katalogdan belirleyiniz.
Eksenel boluu lmek iin krank
Krank kep cvatalarnn boluunu alnz.
yerine oturtarak ve kepleri torkunda
Krank kep cvatalarn klavuz yataktan
sknz.
balayarak sras ile torkunda sknz.
Krank milini bir levye veya tornavida yardm
Krank saa veya sola itekleyiniz.
ile saa veya sola itekleyiniz.
Komparatr krank gvdesinde
Komparatr motor blouna balayarak
sfrlaynz.
sfrlaynz.
Krank milini bir levye veya tornavida yardm
Komparatrden sapma miktarn
ile aksi yne itekleyiniz.
tespit ediniz.
Komparatrden sapma miktarn tespit ediniz.
Deeri katalog deeri ile kyaslaynz.
Tespit ettiiniz deerlere gre yeniletirme
Yeniletirme yapnz.
yapnz.
16

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

1. Ana yataklar motor gvdesine taktnz m?

2. Krank milini gvdeye oturttunuz mu?
3. Muylu zerine plastik gey (imle kontrolde deiik
kalnlklardaki imleri muylu zerine) yerletirdiniz mi?
4. Yataklar takl olan ana yatak keplerini yerlerine takp
torkunda sktnz m?
5. Krank dndrmeden kepleri skp ve plastik gey
kalnln ltnz m? (imle kontrolde her deiik
imde krank evirerek kontrol ettiniz mi?)
6. Ya boluunu tespit ettiniz mi?
7. Yaplan lmleri katalog deerleri ile karlatrdnz
m?
8. Eksenel boluu lmek iin krank oturtmak ve kepleri
torkunda sktnz m?
9. Krank saa veya sola iteklediniz mi?
10. Komparatr krank gvdesinde sfrladnz m?
11. Krank aksi ynde iteklediniz mi?
12. Komparatrden sapma miktarn tespit ettiniz mi?
13. Deeri katalog deeri ile kyasladnz m?
14. Deerlere gre yeniletirme yaptnz m?

17

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerin hangisi motor skldnde yataklarda yaplan kontrollerden deildir?

A) Ant kontrol
B) Eiklik kontrol
C) Ovallik kontrol
D) Koniklik kontrol
E) Gzle kontrol

2.

Kusinetli yatak eitleri nerelerde kullanlr?

A) Prizdirek milinde
B) Kardan milinde
C) Aks milinde
D) Krank milinde
E) Hibiri

3.

Aadakilerden hangisi yataklarda bulunmas gereken ksmlardan deildir?

A) Gezinti yata
B) Ya kanal
C) Montaj trna
D) Ya delii
E) Flan

4.

Keplere taklan yataklarn, yuvalarnda dnmelerini engellemek iin kullanlan ksma

ne ad verilir?
A) Ya delii
B) elik kabuk
C) Muylu
D) Kilitleme trna
E) Gezinti yata

5.

Ya boluunun katalog snrlarndan az olmasnn sakncas aadakilerden

hangisidir?
A) Motor yataklarna fazla ya gelir.
B) Motor dzgn alr.
C) Yataklar yeterince yalanamaz.
D) Ya pompas arzalanr.
E) Triger kay kopar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
18

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Motor yatak arzalarn tespit ederek deitirebileceksiniz.

ARATIRMA

Servislerde aratrma yaparak deiik arzalar neticesinde sklm yataklar

bularak snf ierisinde arkadalarnzla bu yataklarn deime sebeplerini
deerlendiriniz.

2. YATAK ARIZALARI VE NEDENLER

Motor yataklarnda eitli nedenlerle deiik arzalar meydana gelir. Bu gibi
durumlarda, arzann tekrarlanmamas iin nce arzann nedenleri belirlenmeli sonra da
gerekli onarm yaplmaldr.
Yatak arzalar genellikle yatak alamnn fiziksel ve kimyasal zelliklerinin
yetersizliinden yatan teknik zelliklerinden, kir ve pisliklerden, montaj hatalar ve
ayarszlktan, fazla ykten, yetersiz yalama ve soutmadan, bakm ve kullanm
koullarndan ileri gelir (ekil 2.1).

ekil 2.1: Yatak arza ekilleri

2.1. Metal Yorulmas

Yataklarda grlen metal yorulmas, yatak zerine gelen deiik ynl deerdeki
yklerin metali, dayanm snrn aacak ekilde zorlamalar sonucu metal moleklleri
19

arasndaki ban zlmesidir.Yorulan metalde krlma ve ufalanma (dalma) grlr(

Resim 2.1).

Resim 2.1: Metal yorulmas

2.2. Kat Maddelerin Oluturduu Arzalar

Yatakla muylu, yatak srt ile yuvas arasna giren kat (yabanc) maddeler yataklarda
Resim 2.2de grld gibi deiik ekil bozukluklarna neden olmaktadr.

Resim 2.2: Kat maddelerin oluturduu arzalar

20

2.3. Korozyon
Korozyon, genel anlamda kimyasal bir anmadr. Yaktlarn iinde belirli oranda
slfr (kkrt) vardr. Yanma sonucu oluan su buhar younlaarak slfr ve oksijenle
birleir, slfrik asit oluur. Bu oluum, yanm gazlarn kartere gemesi sonucu ya iinde
de meydana gelir. Karter scaklnn artmas, ya asitleri, kompresyon kaa, dzensiz
yanma, yan bozulmas gibi nedenlerle arza meydana gelir.

2.4. Anma
Srtnme sonucu aamal olarak montajdan itibaren yatak ve muylular anmaya
balarlar. Bu sebeple montaj kurallarna hassasiyet gstermek gerekir(Resim 2.3).

Resim 2.3: Anm Yataklar

2.5. Metal Erimesi

Motor yataklar yasz kalma neticesinde yanar. Ana yataklarndaki yanmaya motorun
yasz kalmas, kol yataklarndaki yanmaya ise ya kanallarndaki tkanmalar ve farkl yatak
boluklar sebep olabilir( Resim 2.4).

Resim 2.4: Yaszlk Neticesinde Sarm Ana Yatak

21

2.6. Darbelerden Kaynaklanan Arzalar

Yanma sonucunda olan vuruntu piston biyel mekanizmas zerinden yataklara geer
ve yataklarn ksa zamanda arzalanmasna yol aar.

2.7. Krank Milinin Neden Olduu Arzalar

Krank mili yataklar beraber altndan krank milindeki eiklik, arpklk gibi her
trl olumsuzluk yataklarn arzalanmasna neden olur.

2.8. Montaj Hatalarndan Kaynaklanan Arzalar

Yataklarn yerlerine montajnda yaplan hatalar yataklarn arzalanmas ya da mrnn
ksalmasna yol aabilmektedir. Bu nedenle montajda dikkatli olunmaldr. Yataklar
yuvalarna tam oturmaldr. Aksi hlde yatak sarmalar ya da krlmalar grlebilir.

2.9. Yalamadan Kaynaklanan Arzalar

Yataklarda kullanlan ya, yalama ve soutma grevi yapar. Yan, herhangi bir
nedenle azalmas ya da tamamen kesilmesi yataklardaki srtnmeyi artrr. Neticede, s
yatak metallerini ergime noktasna kadar ykseltir. Anma ve atlama ile balayan yatak
arzas ksa zamanda yanma ve erimeye dnr, yatak sarmas ve vuruntusu ortaya kar
(Resim 2.5).

Resim 2.5: Yetersiz Yalama Sonucu Anm Yatak

2.10. Yatak Kenar kntlarnn evresinde Oluan Arzalar

nce ve zayf kusinetler muylunun dnme etkisiyle zamanla ie doru kvrlarak yatak
sarmasna neden olur (Resim 2.6).
22

Resim 2.6: Kenar knts anm yatak

2.11. Biyelden (Piston Kolu) Kaynaklanan Arzalar

Biyelin erilmesi ya da muylu ile piston piminin ekseninin bozulmas sonucu yataklar
zerinde zorlamalar sonucu yatak arzalar grlr.

2.12. Yeni Yatak lsnn Belirlenmesi

Muylular krank konusunda akland gibi drt noktadan llerek muylularda ant,
ovallik ve koniklik tespit edilir. l sonucu muylulardaki ant, ovallik ve koniklik katalog
deerlerini ayorsa veya muylu zerinde derin izgi ve apaklar varsa muylular
kurtarlabildii standarttan daha kk lye talanr.
Yataklardaki ya boluu llrken nce yatak;

Teleskopik gey d ap mikrometresi

Silindir komparatr - d ap mikrometresi

Sonra muylu;

D ap mikrometresi

ile llerek yatak lsnden muylu ls karlarak muylu ile yatak arasndaki
ya boluu bulunur. Bulunan bu deerden standart ya boluk deeri karlr. Muylu ve
yataktaki ant miktarna gre kullanlacak farkl yatak bulunur.

23

Ana ve biyel yataklarndaki boluu plastik l teli (plastik gey) ile de lmek
mmkndr. Ya boluu llecek muylunun kepi yatakla birlikte yerinden sklr.
Yzeyler iyice temizlendikten sonra bir para plastik l teli muylu boyuna uygun olarak
yatak eksenine paralel ekilde muylu yzeyine konur. Yatak kepi yerine oturtulup cvatalar
torkunda sklr. Krank dndrlmeden yatak kepi yerinden sklerek telin ezilme miktar
zel mastar ile karlatrlarak ya boluu belirlenir.
Pirin im (layner) ile yatak boluunu lmek iin kenarlar dzgn belirli
kalnlktaki bir para pirin im ince motor ya ile yalanarak yatak yzeyi ortasna
uzunlamasna yerletirilir. Sonra kep yerine taklarak torkunda sklr. Skl anlamak iin
dier kepler hafife gevetilir. Krank mili elle dndrlmeye allr. ayet im kalnl
tam yatak boluu kadarsa, mil hafif zorlukla dner. im boluktan kaln ise, krank yatak
iinde kilitlenir, dnmez. im boluktan ince ise krank serbeste dner. Duruma gre
simlerin kalnlklar deitirilerek yatan boluu belirlenir (Bkz. 1.2.2. ya boluunun
tespiti).
Ya boluu yukarda anlatlan yntemlere gre bulunduktan sonra muylu apna ya
boluu ilave edilerek yeni taklacak yatak ls belirlenir.

2.13. Yataklarn Deitirilmesi

Ana ve biyel yataklar motor zerinde deitirilebilecei gibi motor aratan alnarak
da deitirilebilir. Yataklar deitirilmeden nce yatak arzas nedeninin tespit edilmesi
gerekir. Aksi hlde yeni taklan yatak da arzalanacaktr.
Yataklar deitirilmeden nce muylular elle ve gzle kontrol edilmelidir. Varsa
apaklar ve derin izikler giderilmelidir.

Yataklar taklrken temizlie azami zen gsterilmeli,

Yatak zerindeki ya kanallarnn tam oturmasna dikkat edilmeli (ekil 2.2).

24

ekil 2.2: Ya Kanallar

Ana yatak kepindeki boluuna gezinti yatann alt yars ynne dikkat ederek
yerletirilmeli (ekil 2.3),

ekil 2.3: Gezinti yatann krank miline oturan yivli ksm

Gezinti yatann yivli ksm krank mili tarafna bakmal (ekil 2.3),
Silindir blou veya yatak kepi zerinde merkezleme yksnn (2) taklm
olduuna dikkat edilmeli (ekil 2.4),

25

ekil 2.4: Merkezleme yks

Trnak yuvasna dikkatlice oturtulmal (Resim 2.7),

Resim 2.7: Yatak Trna

Yatak hafife bastrlarak yerine oturtulmal (Resim 2.8),

26

Resim 2.8: Yatak kenar knts

Ana yatan yatak kepine dzgn taklp taklmad kontrol edilmeli,

Yatak ve krank mili muylusu silinerek yatak temiz motor ya ile yalanmal,
Kep hizalama kntlarna (1) dikkat ederek ana yatak taklm olan kep
yerletirilmeli (ekil 2.4),
Ana yatak kep cvatalar katalogda belirtilen torkla sklmal,
Krank milinin rahat dnp dnmedii kontrol edilmeli,
Gezinti yataklar sklp takldktan sonra krank mili gezinti boluu kontrol
edilmelidir.

27

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Motor yatak arzalarn tespit ederek deitiriniz.
lem Basamaklar

neriler

Yataklarn gzle kontrollerini

yapnz.
Yatak zerindeki izleri ve ekil
deiikliklerini belirleyiniz.

Yataklar temizleyiniz.
Gzle kontrol ediniz.
Yatak zerinde ne tr izler meydana gelmi,
bunlar belirleyiniz.
Krank mili muylu yzeylerindeki arzalar
Krank yzeyinin kontrollerini
kontrol ediniz.
yapnz.
Krank mili muylu ant kontrollerini yapnz.
Krank ve motor gvde ya
Ya kanallarnn tkal olup olmadn
kanallarnn kontrollerini yapnz.
kontrol ediniz.
Yataklar yuvalarna dikkatlice takarak kepleri
Yataklar yuvalarna takarak kepleri
torkunda sknz.
torkunda sknz.
Yatak trnaklarna ve ya deliine dikkat
ediniz.
Komparatr ve mikrometre kullanarak yatak
Komparatrle yatak aplar
apn lnz.
llerek ant miktar tespiti
Standart aptan farkn bularak ant
yapnz.
miktarn belirleyiniz.
Yataklar ve lm sonularn inceleyerek
Arza tespiti yapnz.
yatak arzalarn belirleyiniz.
Yataklarn arka yzlerindeki deer veya
iaretlere gre yatak deerlerini tespit ediniz.
Yataklarn arka yzlerindeki deer
lmn yaptnz yatan daha nce
veya iaretlere gre yatak deerlerini
deitirilmi standart st bir yatak olup
tespit ediniz.
olmadn kontrol ediniz.
Eer byle bir durum varsa ant miktarnn
belirlenmesinde bu durumu dikkate alnz.
Bulduunuz deerleri katalog deerleri ile
Katalog deerleri ile karlatrnz.
karlatrarak tolerans dhilinde olup
olmadn belirleyiniz.
Onarm / deiim iin yaplacak
ltnz deer katalog deerlerinden
ilemlere karar veriniz.
bykse yataklar deitiriniz.

28

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
Yataklarn gzle kontrollerini yaptnz m?
Yatak zerindeki izleri ve ekil deiikliklerini belirlediniz mi?
Krank yzeyinin kontrollerini yaptnz m?
Krank ve motor gvde ya kanallarnn kontrollerini yaptnz m?
Yataklar yuvalarna takarak kepleri torkunda sktnz m?
Komparatrle yatak aplar llerek ant miktarlarn tespit
ettiniz mi?
7. Arzay tespit ettiniz mi?
8. Yataklarn arka yzlerindeki deer veya iaretlere gre yatak
deerlerini tespit ettiniz mi?
9. Katalog deerleri ile karlatrdnz m?
10. Onarm / deiim iin yaplacak ilemlere karar verdiniz mi?
1.
2.
3.
4.
5.
6.

29

Evet

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi yatak arzalarnn nedenlerinden deildir?

A) Yatak alamnn fiziksel ve kimyasal zellikleri
B) Yatan teknik zellikleri
C) Montaj hatalar
D) Yetersiz yalama
E) Kompresyon kaa

2.

Aadakilerden hangisi yatak arzalarndan deildir?

A) Darbelerden kaynaklanan arzalar
B) Krank milinin neden olduu arzalar
C) Aks milinin neden olduu arzalar
D) Montaj hatalarndan kaynaklanan arzalar
E) Yalamadan kaynaklanan arzalar

3.

Aadakilerden hangisi yatak sarmasnn nedenlerinden birisidir?

A) Gezinti yata boluu
B) Ya kanal tkanmas
C) Korozyon
D) Segman krlmas
E) Biyel kolu erilii

4.

Aadakilerden hangisi yataklarda korozyona neden olan etmenlerden deildir?

A) Ya pompas
B) Kompresyon kaa
C) Ya asitleri
D) Dzensiz yanma
E) Yan bozulmas

5.

Ana yatak kepi zerinde bulunan merkezleme yks ne ie yarar?

A) Yataklarn yalanmasna yardmc olur.
B) Yatan yerinde sabitlenmesini salar.
C) Krank eksenel gezintisini snrlar.
D) Kepin merkezli olarak taklmasn salar.
E) Ya geiine imkn salar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
30

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET3

Kam mili yataklarn yeniletirme ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Servislerde aratrma yaparak deiik arzalar neticesinde sklm kam mili

yataklar bularak snf ierisinde arkadalarnzla deerlendiriniz.

3. KAM ML YATAKLARI
3.1. Kam Mili Yataklarnn Grevi ve zellikleri
Kam mili yataklar; kam milini gerekli konumda tutarak dnn salayan, zerine
gelen ykleri karlayan, muylulardan nce ve daha abuk anarak kam milinin kullanm
sresini uzatan, kusinet iine yumuak metal yaptrlarak oluturulan hassas ilenmi
yataklardr.

Resim 3.1: Kam mili yataklar

Kam mili yataklar srt ksm elik, yatak yz yumuak ince metalden yaplm
genellikle boru tipi yataklardr (Resim 3.1). Yataklarn yuvasna hafif sk geerek dnmesini
nlemek iin bir tarafndan kesilerek ular ok hafif ayrlmtr. Yerine zel malafalarla
taklan yatakta, bu kesik u yaylanp kapanarak yatan yuvasna sk oturmasn salar.
stten eksantrikli motorlarda kam mili silindir kapa zerinde bulunur ve silindir
kapana kepler yardmyla balanr. Gnmzn birok motorunda kam mili yata olarak
kusinet tip yataklar kullanlmaktadr. Kam mili blok ierisinde bulunan motorlarda boru tip
yataklar kullanlmaktadr.
31

3.2. Kam Mili Yataklarnn Kontrol

Kam mili ya boluunun belirlenebilmesi iin muylularn alt yuvalarn veya
yataklarn i aplar llmelidir. Muylu yuvalarnn i aplar llmeden nce kepler
torkunda sklmaldr. Muylu yuvalarnn lmnde i ap mikrometresi kullanlabilir. Kam
mili ya boluu yatak apndan en kk muylu apnn kartlmas ile bulunur.
Kam mili ya boluu = Yatak ap en kk muylu ap
Kam mili ya boluu genellikle 0,050,10 mm arasnda olmaldr. 0,10 mm den
fazla olmas durumunda stten eksantrikli motorlarda kam mili deitirilmeli, yeni yatak
taklmaldr. Kam mili blokta bulunan motorlarda ise kam mili talanmal yataklar
deitirilmelidir. Kam mili ya boluu snr deerleri de gnmzde her motorda farkllk
gstermektedir (ekil 3.1).
ap mikrometresi

ekil 3.1: Kam mili yataklarnn llmesi

3.3. Kam Mili Yataklarnn Yeniletirilmesi

Standart yataklarla hassas ilenmi standarttan kk yataklar herhangi bir ilem
grmeden kullanlrlar. Bu tr yataklar bulunmadnda ya da muylu veya yatak yuvasnn
arzalanmas gibi nedenlerle yar ilenmi yahut doldurulmu yatak kullanlmas gerektiinde
bu yataklarn belirli aplara gre tornalanmas, kenar pahlarnn krlmas ve klavuz yatan
aln yzeylerinin dzeltilmesi gerekir.

Resim 3.2: Sabit ana yatak tornas (Ana yatak baras)

32

Belirtilen ana yataklar ile kam mili yataklar ana yatak torna tezghlarnda (Ana yatak
baras), kol yataklar ise biyel kolu torna tezghlarnda (Kol yatak baras) ilenir.
Seyyar veya sabit ana yatak torna tezghlar ile ana yatak tornalama dzenini
bozmadan yar ilenmi kam mili yataklarn da ilemek mmkndr.
Bunun iin nce eski kam mili yataklar yuvalarndan kartlr. Sonra n ve arka
yataklar hari dier yataklar yerlerine taklr. n ve arka yatak yuvalar merkezleme
kovanlarna yerletirilir. Delme mili ana yataklardan kartlr ve dikey yatak tutucular
gevetilerek yataklar ile birlikte kam mili yuva ekseni dorultusuna indirilir. Delme milinin
merkezlemesi yaplr.
Kalem ayar yaplr. Uygun devir ve ilerleme hz seilir. Temiz ve dzgn bir yatak
yzeyi elde etmek iin yksek devir ve dk ilerleme hz seilmelidir. Son tala ne kadar
az olursa o kadar temiz yatak yzeyi elde edilir. Tezgh altrlarak yatak tornalanr.
lemden sonra yata komparatr-mikrometre ile lerek kalem ayarnn doru
yaplp yaplmad ve alnmas gereken tala miktar belirlenir. Dier yataklar da ayn
ekilde tornalanr.
Tornalanan yataklarn kenar pahlar, bu i iin yaplm 450lik kalem ve katerle
krlr. Bunun iin delme mili apna uygun pah krma kateri seilerek kalem katere, kater
delme mili zerine taklr. Tezgh en kk devire gre ayarlanarak altrlr ve ilerleme
elle yaplarak pah gerekli genilikte oluturulur.

3.4. Kam mili yataklarnn deiimi

Kam mili yataklarnn anma kontrol yaplr. Eer yataklar deitirmek gerekiyorsa
eski yataklar ektirme kullanlarak dikkatli bir ekilde karlmal ve yenileri silindir blouna
uygun malafa yardm ile aklmaldr. Yeni yatakta bulunan ya delii (1) motorun n
tarafna gelecek ekilde aklmaldr (ekil 3.2). Yeni yatak zerindeki ya delii ile blok
zerindeki ya deliinin karlamasna zen gstererek ve yatak ile blok yzeyindeki
girintinin ayn hizada taklmasna dikkat ediniz.

ekil 3.2: Kam mili yata ya delii

33

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Kam mili yataklarn yeniletirme ilemlerini yapnz.
lem Basamaklar

neriler

Kam milini temizleyerek gzle kontrol ediniz.

Yatak zerinde ne tr izler meydana gelmi,
bunlar belirleyiniz.
Kam mili yataklarnn ant kontrollerini
yapnz.
Ant miktarlarn katalog deerleri ile
karlatrnz.
Arza tespiti yapnz.
Kam mili yataklarndaki anty ve arzay
tespit ediniz.
Para kataloundan yeni yatak numarasna
Yeni yataklar temin ediniz.
bakarak temin ediniz.
ektirme ile eski yataklar karnz. ektirme ile eski yataklar hassas bir ekilde
karnz.
Yeni yataklarn ya deliklerine dikkat ediniz.
Yeni yataklar ya kanallarna dikkat Blok yzeyindeki girintinin ayn hizaya
ederek yerlerine taknz.
gelmesine dikkat ediniz.
Uygun malafa ile aknz.

Kam mili yzeyini kontrol ediniz.

Kam yatak yzeylerini kontrol
ediniz.
Komparatrle yatak aplarn
lnz.
Katalog deerleri ile karlatrnz.

34

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

1. Kam mili yzeyini kontrol ettiniz mi?

2. Kam mili yataklarnn yzeyini kontrol ettiniz mi?
3. Kam mili ve motor gvde ya kanallarnn kontrollerini yaptnz
m?
4. Komparatr ile yatak aplarn ltnz m?
5. Katalog deerleri ile karlatrdnz m?
6. Arzay tespit ettiniz mi?
7. Eski yataklar kardnz m?
8. Yeni yatak temin ettiniz mi?
9. Yeni yataklar yerine ya kanallarna dikkat ederek aktnz m?

35

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi kam mili yataklarnn zelliklerinden biri deildir?

A) Yatak ounlukla pirinten yaplmtr.
B) Yatan srt ksm eliktir.
C) Boru tip yataklardr.
D) Ular ok hafif ayrlmtr.
E) Yatak yz yumuak ince metalden yaplmtr.

2.

Aadakilerden hangisi kam mili silindir kapa stnde bulunan motorlarda

kullanlr?
A) Gezinti yataklar
B) Boru tip yataklar
C) Bur tip yataklar
D) Kusinet tip yataklar
E) Yass yataklar

3.

Kam mili ya boluu genellikle ne kadar olmaldr?

A) 0,010,05 mm
B) 0,050,10 mm
C) 0,150,20 mm
D) 0,250,35 mm
E) 0,500,90 mm

4.

Tornalanan kam mili yataklarnn kenar pahlar ka derece olmaldr?

A) 15 0
B) 30 0
C) 45 0
D) 60 0
E) 75 0

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirme ye geiniz.

36

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Mil ve muylular gerekli konumda tutarak dnn salayan ve zerine gelen ykleri
karlayan para aadakilerden hangisidir?
A) Kusinet
B) Trnak
C) Muylu
D) Kep
E) Yatak

2.

Kalay esasl yatak alamlarnn genel olarak adlar hangisidir?

A) Alamlar
B) Babitler
C) Burlar
D) Kusinetler
E) Antimuan

3.

Standart olarak ilenmi ve motorun ilk montajnda taklm olan altrmaya gerek
kalmadan kullanlabilen yataklara ne ad verilir?
A) Hassas ilenmi standarttan kk yatak
B) Yar ilenmi hassas yatak
C) Yar ilenmi merkez yatak
D) Hassas ilenmi standart yatak
E) Yar hassas yatak

4.

Aadakilerden hangisi yatak zerinde bulunan ksmlardan deildir?

A) Montaj vidas
B) Montaj trna
C) Ya delii
D) Destekleyici kaplama
E) Ya kanal

5.

Yatak ap ve dndrme momenti byk olan motorlarda yata yuvasna tespit iin
hangi yntem kullanlr?
A) Vidal
B) Pimli
C) Trnakl
D) Yaptrmal
E) Sk gemeli

37

6.

Krank mili eksenel gezintisi aadakilerden hangisi ile llr?

A) Mikrometre
B) Teleskopik gey
C) Layner (im)
D) Sentil veya komparatr
E) Plastik gey

7.

Yaktlarn ierisinde bulunan slfrn yanma sonucu asite dnmesi yznden

yataklara verdii hasara ne denir?
A) Metal yorgunluu
B) Korozyon
C) Metal erimesi
D) Anma
E) Yatak sarmas

8.

Kam mili motor gvdesinde olan motorlarda ne tr kam yata kullanlr?

A) Kusinetli
B) Masural
C) Trnakl
D) ki paral
E) Boru tipi

9.

Kam Mili Ya Boluu aadaki formllerden hangisi ile hesaplanr?

A) Kam Mili Ya Boluu = Yatak ap En Byk Muylu ap
B) Kam Mili Ya Boluu = Yatak ap Ortalama Muylu ap
C) Kam Mili Ya Boluu = En Byk Yatak ap En Kk Muylu ap
D) Kam Mili Ya Boluu = Yatak ap En Kk Muylu ap
E) Kam Mili Ya Boluu = Yatak ap + En Kk Muylu ap

10.

Kam mili yataklarn deitirmek gerektii zaman skmede ve takmada kullanlan

yntem srayla hangileridir?
A) Vidalama - ektirme
B) Malafa - ektirme
C) ektirme - malafa
D) ektirme - vidalama
E) ektirme scak geme

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
38

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5

B
D
A
D
C

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

E
C
B
A
D

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4

A
D
B
C

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

E
B
D
A
B
D
B
E
D
C

39

KAYNAKA
KAYNAKA

IIKSOLUU M. Ali, Motor Yeniletirme, Milli Eitim Basmevi, Ankara.

ZDAMAR brahim, Bilal YELKEN, Benzin Motorlar.

www.obitet.gazi.edu.tr

www.ms-motor-service.com.tr (12.07.2013/10.00)

http://otofen.com/motor-yenileme(12.07.2013/14.00)

40