MathCAD - Skrócona Instrukcja Obsługi

ZACZNIK 1
MATHCAD 5 PLUS
SKRCONA INSTRUKCJA OBSUGI
36
Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium
EKRAN PODSTAWOWY
1.1
Pasek menu
Bezporednio po uruchomieniu programu automatycznie zostaje wywietlony jego ekran podstawowy (roboczy) zbudowany z dwch zasadniczych czci: obszaru roboczego (zajmujcego zdecydowanie
najwicej miejsca) oraz obszaru menu, w skad ktrego wchodz (rys.Z1.1):
- pasek tytuu ( pierwszy od gry zawierajcy m.in. nazw pliku roboczego),
- pasek menu (umieszczony bezporednio pod paskiem tytuu),
- pasek narzdzi (umieszczony bezporednio pod paskiem menu),
- pasek formatowania tekstu (umieszczony bezporednio pod paskiem narzdzi),
- belka operatorw matematycznych (umieszczona pionowo z lewej strony ekranu),
- pasek przewijania pionowego (umieszczony pionowo z prawej strony ekranu),
- pasek przewijania poziomego (umieszczony w dolnej czci ekranu),
- linia informacyjna (umieszczona bezporednio pod paskiem przewijania poziomego).
Rys.Z1.1. Ekran podstawowy programu MathCad
Pasek menu zawiera nastpujce polecenia gwne:

FILE
New - otwarcie nowego dokumentu,
Open - otwarcie dokumentu zapisanego wczeniej na dysku,
Save - zapisanie dokumentu pod aktualn nazw,
Save As - zapisanie dokumentu pod now nazw,
MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi
37
Insert - doczenie treci innego dokumentu

Close - zamknicie dokumentu,
Save Configuration - zapamitanie w pliku aktualnej konfiguracji programu,
Execute Configuration File - zaadowanie z pliku danej konfiguracji programu,
Associate Filename - przyporzdkowanie zmiennej zbioru danych,
Page Setup - ustalenie formatu strony dokumentu,
Print Preview - podgld dokumentu przed wydrukiem,
Print - drukowanie dokumentu
Exit - zakoczenie pracy z programem.
EDIT
Undo Last Edit - anulowanie ostatnio wydanej komendy,
Cut - wycinanie kolekcji do bufora (pamici podrcznej, schowka),
Copy - kopiowanie kolekcji do bufora,
Clear - usuwanie kolekcji z dokumentu,
Paste - wklejanie do dokumentu zawartoci bufora,
Paste Special - wklejanie do dokumentu zawartoci bufora z moliwoci utworzenia poczenia pomidzy wklejanym obiektem a aplikacj, w ktrej zosta on stworzony,
Select All Regions - zaznaczanie wszystkich regionw,
Separate Regions - separacja regionw,
Ins/Del Blank Lines - wstawianie i usuwanie czystych linii,
View Regions - wywietlanie regionw,
Insert Pagebreak - wstawianie twardego koca strony,
Set Right Margin - wstawianie prawego marginesu,
Clear Right Margin - usunicie prawego marginesu,
Headers/Footers - tworzenie nagwka i stopki,
Align Regions - wyrwnywanie regionw:
Align Horizontal - poziome wyrwnywanie regionw,
Align Vertical - pionowe wyrwnywanie regionw,
Find - wyszukiwanie cigu znakw,
Replace - wyszukiwanie i zamiana cigu znakw,
Go to Page - przemieszczenie si do wybranej strony dokumentu.
TEXT
Create Text Region - tworzenie regionu tekstu,
Create Text Paragraph - tworzenie paska tekstu,
Change Font - zmiana czcionki zaznaczonego fragmentu tekstu,
Change Default Font - zmiana domylnego wygldu czcionki,
Chack Spelling - sprawdzanie pisowni.
MATH
Matrices - wprowadzenie tablicy do dokumentu,
Built-In Variables - ustawienie zmiennych systemowych,
Units - ustalenie ukadu jednostek miar:
Insert Unit - wstawienie jednostek miar,
Change System of Units - zmiana obowizujcego ukadu jednostek miar,
Dimensional Format - zmiana nazw podstawowych wymiarw,
38
Insert Function - wprowadzenie funkcji do dokumentu,

Randomize - ustawienie generatora liczb losowych,
Calculate - przeliczenie wywietlanej na ekranie czci dokumentu,
Calculate Document - przeliczenie caego dokumentu,
Toggle Equation - wyczenie regionu z oblicze,
Automatic Mode - wczenie automatycznego trybu przeprowadzania oblicze,
SmartMath - wywoanie programu umoliwiajcego sprowadzanie wyrae do uproszczonej
postaci,
SmartMath Controls - ustalenie trybu pracy programu sprowadzajcego wyraenia do
uproszczonej postaci,
Show SmartMath - podgld zoptymalizowanej postaci wyraenia algebraicznego,
Numerical Format - ustalenie formatu wynikw oblicze,
Apply Font Tag - ustalenie etykiety wybranej zmiennej lub staej,
Modify Font Tag - zmiana etykiety zmiennych i staych,
Change to Greek Variable - zmiana liter alfabetu aciskiego na litery alfabetu greckiego
GRAPHICS
Create X-Y Plot - utworzenie wykresu dwuwymiarowego,
Create Polar Plot - utworzenie wykresu w biegunowym ukadzie wsprzdnych,
Create Surface Plot - utworzenie wykresu trjwymiarowego,
Create Contour Plot - utworzenie wykresu konturowego,
Create Picture - utworzenie rysunku,
X-Y Plot Format - modyfikacja wykresu dwuwymiarowego
Polar Plot Format - modyfikacja wykresu w biegunowym ukadzie wsprzdnych,
Picture Format - modyfikacja rysunku.
SYMBOLIC
Evaluate - oszacowanie wyrae;
Evaluate Symbolically - oszacowanie wyrae symbolicznych,
Complex Evaluation - oszacowanie wyrae symbolicznych zespolonych,
Simplify - upraszczanie wyrae,
Expand Expression - wymnaanie wyrae,
Factor Expression - rozkadanie wyrae na czynniki,
Collect on Subexpression - wyczanie wybranej zmiennej przed nawias,
Polynomial Coefficients - wspczynniki wielomianu,
Differentiate on Variable - znajdowanie pochodnej wyraenia,
Integrate on Variable - znajdowanie caki nieoznaczonej,
Solve for Variable - rozwizywanie rwna i nierwnoci,
Substitute for Variable - podstawienie wyrae pod zmienn,
Expand to Series - rozwijanie funkcji w szereg Taylora,
Convert to Partial Fraction - przedstawienie wyraenia w postaci sumy uamkw,
Matrix Operations - operacje na macierzy:
Transpose Matrix - transpozycja macierzy,
Invert Matrix - znalezienie macierzy odwrotnej,
Determinant of Matrix - obliczenie wyznacznika macierzy,
Transforms - operacje na transformatach:
Fourier Transform - transformata Fouriera,
Inverse Fourier Transform - odwrotna transformata Fouriera,
39
Laplace Transform - transformata Laplacea,

Inverse Laplace Transform - odwrotna transformata Laplacea,
Z Transform - transformata Z,
Inverse Z Transform - odwrotna transformata Z,
Derivation Format - ustalenie sposobu wywietlania wynikw oblicze symbolicznych,
Derive in Place - wywietlanie wynikw oblicze symbolicznych w miejscu zajmowanym
przez dane wyraenie,
Load Symbolic Procesor - zaadowanie procesora symbolicznego
WINDOW
Cascade - uporzdkowanie okien dokumentw w tzw. kaskad,
Tile - uporzdkowanie dokumentw poprzez uoenie ich obok siebie,
Arrange Icons - uporzdkowanie ikon dokumentw,
Zoom - zmiana rozmiaru fragmentu dokumentu,
Refresh - odwieanie ekranu,
Hide Palette - wyczenie belki operatorw matematycznych,
Hide Tool Bar - wyczenie paska narzdzi,
Hide Font Bar - wyczenie paska formatowania tekstu,
Change Colors - zmiana koloru poszczeglnych elementw dokumentu.
BOOKS
Grupa polece dotyczcych dziaania na podrczniku.
HELP
Grupa polece dotyczcych korzystania z systemu pomocy i podrcznika nauki obsugi programu Mathcad 5+.
1.2
Pasek narzdzi
Pasek narzdzi znajdujcy si pod paskiem menu znacznie usprawnia prac z programem pozwalajc
przy pomocy myszki szybciej wybiera najczciej uywane komendy systemu.
1.3
Pasek formatowania tekstu
Pasek formatowania tekstu ley bezporednio pod paskiem narzdzi. Umieszczone w nim pola z listami rozwijalnymi pozwalaj szybko zmieni etykiet tekstu oraz krj i rozmiar czcionki. Doczone
przyciski umoliwiaj zmian atrybutw czcionki.
1.4
Belka operatorw matematycznych
Lew stron ekranu zajmuje pionowo pooona belka operatorw matematycznych, umoliwiajca
szybki dostp do najczciej powtarzajcych si operacji matematycznych. Skada si ona z piciu czci (widoczna jest zawsze tylko jedna) wywoywanych kolejno. Korzystanie z niej jest moliwe wycznie przy uyciu myszki.
40
1.5
Kursor
W programie MathCad wystpuj dwa zasadnicze rodzaje kursora:

kursor myszki - jest zawsze obecny na ekranie, posiada posta strzaki lub czarnego krzya zalenie
od obszaru, w ktrym si obecnie znajduje; moliwe jest swobodne przemieszczanie
go po caym ekranie,
kursor dokumentu (kursor roboczy) - ma posta maego, czerwonego krzyyka i moe by przemieszczany tylko w obrbie okna aktualnie otwartego dokumentu;
wystpuje on wycznie w pustym obszarze dokumentu i
wskazuje punkt, gdzie znajduje si pocztek wprowadzonego
obiektu (rwnania, wykresu, rysunku, tekstu); w obrbie istniejcych obiektw (w tzw. regionach) kursor ten przeksztaca
si w punkt wstawienia majcy wygld niebieskiej lub czerwonej pionowej kreski.
2
2.1
41
TWORZENIE DOKUMENTU
Podstawowe okrelenia
Regiony
Kady obiekt wprowadzony do dokumentu zajmuje w nim pewien obszar, przy czym granice tego
obszaru wyznaczone s zawsze przez minimalny prostokt, jaki mona opisa na znajdujcym si wewntrz niego obiekcie. W zalenoci od rodzaju obiektu wystpuj:
- obszary rwna, znajduj si w nich wyraenia algebraiczne, rwnania oraz definicje zmiennych;
- obszary wykresw, zawieraj dwu- i trjwymiarowe wykresy;
- obszary rysunkw, znajduj si w nich rysunki wykonane w innych programach aplikacyjnych
(AutoCad, Paintbrush itp.);
- obszary tekstowe.
Wszystkie te obszary nazywane s regionami. Regiony posiadaj zblione cechy, mona je przesuwa
w dowolne miejsce dokumentu, kopiowa albo usuwa. Regiony s oznaczane w postaci prostokta rysowanego lini przerywan. Wyrnienie regionu odbywa si poprzez nacinicie lewego klawisza
myszki w momencie, gdy kursor myszki znajduje si w pobliu wybranego regionu i przesuniciu kursora myszki w jego kierunku do chwili, a pojawi si prostokt zaznaczajcy dany region. Mona w ten
sposb zaznacza wiksz ilo regionw. Nacinicie lewego klawisza myszki w momencie, gdy kursor
myszki znajduje si w obszarze wybranego regionu powoduje przeniesienie do niego kursora roboczego
i przeksztacenie go stosownie do sytuacji w ramk wyboru albo punkt wstawienia. Na rys.Z1.2
przedstawiono przykadowe regiony, jaki mog znale si w dokumencie.
x:=-10,-9.9..10
To jest obszar tekstowy

5
y(x)
-5
-2
x
Rys.Z1.2. Regiony wystpujce w dokumencie.
Pusty obszar
Wszystkie miejsca w dokumencie, ktre nie s regionami nazywamy pustymi obszarami. Nacinicie
lewego klawisza myszki w momencie, gdy kursor myszki znajduje si w takim obszarze powoduje pojawienie si w nim kursora roboczego w postaci maego, czerwonego krzyyka. W pustym obszarze mona
tworzy nowe, kolejne obiekty, przy czym naley pamita, e pooenie kursora roboczego okrela
miejsce, w ktrym znajdzie si pocztek wprowadzanego obiektu.
Wolne przestrzenie w obrbie danego regionu nie s pustymi obszarami.
42
Znak braku
Znak braku jest maym, czarnym prostoktem pojawiajcym si w kadym regionie, ktry nie zosta
jeszcze dokoczony. Oznacza to, e tworzony obiekt jest niekompletny, tzn. brakuje w nim wyraenia,
operatora albo innej niezbdnej czci i wskazuje miejsce, gdzie powinien si znale brakujcy element. Zlikwidowanie znaku braku nastpuje poprzez nacinicie lewego klawisza myszki w momencie ,
gdy kursor myszki znajduje si w obszarze znaku braku (zostanie on otoczony ramk wyboru) i wpisanie
w jego miejsce brakujcego elementu. Zlekcewaenie sygnau o niekompletnoci obiektu i opuszczenie
regionu powoduje pojawienie si odnonika z odpowiednim do zaistniaej sytuacji komunikatem o bdzie. Na rys.Z1.3 przedstawiono proste wyraenie, w ktrym znak braku znajduje si w miejscu, gdzie
powinien zosta wprowadzony skadnik dodawania.
3+
Rys.Z1.3. Znak braku
Punkt wstawienia
Punkt wstawienia ma posta pionowej niebieskiej lub czerwonej kreski. Pojawia si on w momencie
nacinicia lewego klawisza myszki, gdy kursor myszki znajduje si na tle jakiejkolwiek litery lub cyfry
wchodzcej w skad danego wyraenia i dokadnie okrela miejsce, gdzie znajdzie si wprowadzony z
klawiatury znak (znak ten pojawi si z prawej strony punktu wstawienia). Punkt wstawienia moe by
przesuwany wewntrz danego regionu za pomoc klawiszy kierunkowych lub myszki.
2.2
Stae
Podstawowymi elementami, w oparciu o ktre przeprowadzane s obliczenia w programie MathCad,

s wszelkiego rodzaju liczby, zwane te staymi. System rozrnia dwa rodzaje liczb:
- rzeczywiste,
- zespolone.
Liczby rzeczywiste mog si skada z nieskoczenie dugiego acucha cyfr uzupenionego o znak
kropki (oddzielenie czci cakowitej od uamkowej). Mog by wywietlane w dowolnym systemie
liczbowym (dziesitnym, szesnastkowym lub semkowym), z dan dokadnoci (do pitnastu miejsc
po przecinku) i w okrelony sposb (np. zapis ekspotencjalny).
Liczby zespolone w programie MathCad przedstawiane s w postaci kanonicznej (algebraicznej) i
skadaj si z czci rzeczywistej oraz urojonej. Jednostka urojona jest oznaczona liter i lub j w zalenoci od dokonanego wyboru w poleceniu Math | Numerical Format. Standardowo ustawiona jest litera i. Sposb wprowadzenia liczby zespolonej do dokumentu przedstawiono na rys.Z1.4.
wprowadzony cig znakw
3 + 1i * 5
otrzymane rwnanie
3+ i 5
Rys.Z1.4. Sposb zapisu liczby zespolonej
2.3
Zmienne
Najwiksze zastosowanie w programie MathCad maj tzw. zmienne. Mianem zmiennej okrelana jest
kada wielko, ktrej uytkownik moe nada dowoln warto. Korzystanie ze zmiennych wymaga ich
zdefiniowania, tzn. przyporzdkowania im okrelonych wartoci liczbowych lub innych, wczeniej zdefiniowanych wyrae (mog to by wyraenia algebraiczne lub funkcje). Kada definicja moe mie
charakter globalny lub lokalny.
W celu zdefiniowania zmiennej lokalnej naley kolejno wykona:
- w wybranym miejscu dokumentu wpisa nazw zmiennej,
43
nacisn klawisz < : > (dwukropek) w celu wprowadzenia znaku definicji lokalnej (lub przycisk
:=
),
z belki operatorw matematycznych
- wpisa warto lub wyraenie przyporzdkowywane definiowanej zmiennej.
Zmienna zdefiniowana lokalnie obowizuje w dokumencie od miejsca, w ktrym zostaa wprowadzona (dotyczy obszarw na prawo i w d dokumentu od miejsca jej zdefiniowania). Na rys.Z1.5 okrelenia "wyraenie_1", "wyraenie_2", itd. oznaczaj kolejne wyraenia. Zmienna G:=4 bdzie obowizywa w wyraeniach 3, 4 i 5.
wyraenie_1
wyraenie_2
G:=4
wyraenie_3
wyraenie_4
G:=8
wyraene_5
wyraenie_6
wyraenie_7
wyraenie_8
Rys.Z1.5. Zakres oddziaywania zmiennej zdefiniowanej lokalnie
Jeeli w dokumencie dana zmienna zostanie ponownie zdefiniowana, to automatycznie przysoni poprzedni definicj lokaln i od tego miejsca w dalszej czci dokumentu obowizywa bdzie jej nowa
warto (kada kolejna definicja lokalna przysania poprzedni). Na rys.Z1.5 w wyraeniach 3, 4 i 5
obowizuje zmienna G:=4, natomiast w wyraeniach 6, 7 i 8 zmienna G:=8.
Definicja globalna rni si od lokalnej jedynie tym, e zmienna globalna obowizuje w caym dokumencie niezalenie od miejsca, w ktrym zostaa zdefiniowana. Wprowadzenie do dokumentu zmiennej globalnej wymaga:
- wpisania w dowolnym miejscu dokumentu nazwy zmiennej,
-
nacinicia klawisza < ~ > w celu wprowadzenia znaku definicji globalnej (lub przycisku z belki
),
operatorw matematycznych
- wpisania wartoci (wyraenia), ktre ma zosta przyporzdkowane definiowanej zmiennej.
UWAGA:
Definicja lokalna zawsze przysania definicj globaln i zaczyna obowizywa od miejsca, w ktrym
si pojawia.
Przy definiowaniu zmiennych globalnych i lokalnych nie mona uywa klawisza < = >. Znak ten
jest zarezerwowany w programie MathCad do oszacowania wartoci wyrae. W kadej chwili uytkownik moe sprawdzi ile wynosi warto liczbowa dowolnej, zdefiniowanej wczeniej zmiennej. Proces taki nazywany jest oszacowaniem zmiennej. W celu oszacowania zmiennej naley w dowolnym
miejscu dokumentu (po wystpieniu tej zmiennej) wpisa jej nazw i nacisn klawisz < = >. W dokumencie za znakiem rwnoci pojawia si warto zmiennej. Jeli zmienna nie zostaa wczeniej zdefiniowana, to prba jej oszacowania koczy si niepowodzeniem - jej symbol zostaje podwietlony, a w
linii informacyjnej pojawia si komunikat:
Undefined variables shown in reverse (Niezdefiniowane zmienne wywietlane s w inwersji).
W wielu przypadkach istnieje konieczno zdefiniowania zmiennej po przez przyporzdkowanie jej
tzw. zakresu zmiennoci (zmienna zakresowa). Jeli konieczne jest, eby zmienna przyjmowaa kolejne
wartoci okrelonego przedziau, to mona okreli koce tego przedziau oraz sprecyzowa dokadno
jego dyskretyzacji. Potrzeba taka zachodzi np. w momencie tworzenia wykresu zadanej funkcji, ktrej
44
argumenty musz przyjmowa kolejne wartoci z okrelonego przedziau zmiennoci. Chcc zdefiniowa tego typu zmienn naley kolejno:
- w wybranym miejscu dokumentu wpisa nazw zmiennej,
- wprowadzi znak definicji lokalnej lub globalnej,
- wprowadzi doln granic przedziau (bdzie to pierwsza warto, ktra zostanie podstawiona
pod zmienn) i nacisn klawisz < , > (przecinek),
- wprowadzi drug warto, jaka ma by podstawiona pod zmienn (w ten sposb okrela si krok
zmiennej) i nacisn klawisz < ; > (rednik) lub odpowiedni przycisk z belki operatorw matem .. n
,
matycznych
- wprowadzi grn granic przedziau (ostatni warto, ktra zostanie podstawiona pod zmienn).
Rys.Z1.6 przedstawia przykadow zmienn o nazwie "x" zdefiniowan jako zmienn lokaln zakresow, w ktrej krok zmiennej wynosi 0.2. Nie wprowadzanie drugiej wartoci przy deklaracji zmiennej
zakresowej powoduje, e MathCad automatycznie przyjmuje krok zmiennej rwny jeden.
wprowadzony cig znakw:
wygld zmiennej w dokumencie:
x:1,1.2;2
x := 1,1.2 .. 2
oszacowanie wartoci zmiennej zakresowej:

x=
x
1
1.2
1.4
1.6
1.8
2
x:1;10
- pierwsza warto zmiennej

- druga warto zmiennej
- trzecia warto zmiennej
- czwarta warto zmiennej
- pita warto zmiennej
- ostatnia warto zmiennej
x := 1 .. 10
Rys.Z1.6. Definiowanie zmiennej zakresowej
Program MathCad posiada szerokie moliwoci tworzenia nazw zmiennych. Nazw moe stanowi
jeden znak (litera) lub cig znakw, w skad ktrego mog wchodzi:
- litery (wszystkie litery aciskie i greckie),
- cyfry,
- znak podkrelenia.
System rozrnia due i mae litery, rozmiar czcionki oraz jej krj, przy czym w nazwie zmiennej
wszystkie znaki musz by jednakowego rozmiaru oraz tego samego kroju (dopuszczalne jest jedynie czenie liter alfabetu greckiego z pozostaymi krojami dostpnymi w systemie).
Przykad
Uytkownik zdefiniowa dwie zmienne: AbC := 5 oraz abC := 9. Chcc wykorzysta zmienn AbC
w dalszej czci dokumentu naley konsekwentnie zastosowa jej zapis (pamitajc o duych i maych
literach) Wpisanie nazwy abC spowoduje, e system podstawi do oblicze warto 9, a nie 5. Podobnie
program reaguje na zmian rozmiaru oraz kroju czcionki uytej w nazwie zmiennej.
45
Nazwa zmiennej moe posiada tzw. wskanik dolny (nie myli z indeksem), ktry suy wycznie
do identyfikacji dwch zmiennych o podobnych nazwach. W celu wprowadzenia zmiennej ze wskanikiem dolnym naley:
- wpisa gwn nazw zmiennej,
- nacisn klawisz < . > (kropka), punkt wstawienia wydua si do dou sygnalizujc w ten sposb
gotowo wpisania wskanika,
- wpisa symbol, ktry ma by wskanikiem.
Program MathCad udostpnia kilka standardowych, zdefiniowanych w systemie zmiennych. Nale
do nich:
- symbol nieskoczonoci, wprowadzany jest do dokumentu poprzez wcinicie kombinacji klawiszy < Ctrl + Z >; posiada warto rwn 10e+307,
- liczba (Pi), wprowadzana jest do dokumentu poprzez wcinicie kombinacji klawiszy < Ctrl
]; posia+ P > lub nacinicie odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych [
da warto rwn 3.141592653589793,
- liczba e (suma szeregu liczb Nepera), wprowadzana do dokumentu poprzez wpisanie maej litery
"e"; posiada warto rwn 2.718281828459045
- symbol %, wprowadzany do dokumentu poprzez wcinicie klawisza < % >; jego warto wynosi 0.01.
2.4
Funkcje
Program MathCad pozwala definiowa funkcje. Kada funkcja zbudowana jest podobnie i posiada:
- nazw (zasady tworzenia nazwy funkcji s identyczne jak w przypadku zmiennych),
- argumenty; elementy, ktrych zbir stanowi dziedzin funkcji, argumenty oddzielane s przecinkami i musz by umieszczone w nawiasach okrgych znajdujcych si bezporednio za nazw
funkcji.
Funkcje podobnie jak zmienne mog by definiowane lokalnie lub globalnie. W celu zdefiniowania
funkcji naley kolejno:
- ustawi kursor w wybranym miejscu dokumentu,
- wprowadzi nazw zmiennej,
- otworzy nawias, nacisn klawisz < ( >,
- wpisa argumenty funkcji oddzielajc je przecinkami,
- zamkn nawias, nacisn klawisz < ) >,
- wprowadzi znak definicji lokalnej lub globalnej,
- za znakiem definicji wprowadzi wyraenie okrelajce funkcj.
Rys.Z1.7 przedstawia sposb definiowania przykadowych funkcji lokalnych oraz oszacowanie ich
wartoci.
wprowadzony cig znakw
wygld funkcji w dokumencie

f ( x ) := 3 x
f (x ) : 3 * x
g( x , y, z) := 2 x +
g( x , y, z) : 2 * x + 4 * y / z
4 y
z
oszacowanie wartoci funkcji

g( 2,3,6) = 6
Rys.Z1.7. Sposb definicji i oszacowania funkcji
Oprcz moliwoci definiowania wasnych funkcji MathCad dostarcza grup funkcji wbudowanych
w system, standardowo w nim zdefiniowanych. Do funkcji tych midzy innymi nale:
46
2.5
funkcje trygonometryczne,
funkcje logarytmiczne,
funkcja wykadnicza,
funkcje umoliwiajce rozwizywanie rwna (nierwnoci) i ukadw rwna (nierwnoci),
funkcje statystyczne,
funkcje tablicowe.
Operatory i wyraenia algebraiczne
Mianem operatorw okrelane s wszystkie operatory matematyczne umoliwiajce przeprowadzenie

niezbdnych oblicze (np.: dodawanie, odejmowanie, mnoenie itp.). Operatory wprowadzane s do dokumentu gwnie podczas tworzenia kolejnych wyrae algebraicznych. Mog by wprowadzane bezporednio z klawiatury lub poprzez wybieranie odpowiednich przyciskw z pierwszej i drugiej czci belki
operatorw matematycznych. Przy tworzeniu rwna, wprowadzajc operatory naley pamita, e system zachowuje powszechnie obowizujc kolejno dziaa matematycznych.
Wyraeniami nazywane bd wszystkie obiekty (liczby, zmienne, funkcje), ktre s poczone dowolnym operatorem. Kade wyraenie skada si z dwch czci wyraenia i czcego ich operatora
np.: a:=1 jest wyraeniem, w ktrym a, 1 s czciami wyraenia oraz := jest operatorem; 4 + a jest wyraeniem, w ktrym 4, a s czciami wyraenia oraz + jest operatorem.
2.6
Ramka wyboru
Ramka wyboru jest wanym narzdziem edycyjnym w programie MathCad. Zazwyczaj ma ona posta niebieskiej ramki z ucitym prawym grnym naronikiem i moe otacza kade wyraenie znajdujce si w rwnaniu albo wystpujcy w nim znak braku. Narzdzie to umoliwia wszelkiego rodzaju
modyfikacj istniejcych w dokumencie wyrae, polegajc na:
- wprowadzaniu do rwna dodatkowych staych, zmiennych, operatorw oraz innych wyrae,
- kopiowanie, usuwanie i przenoszenie wybranych czci wyraenia (polecenia Cut, Copy i Paste
z menu EDIT).
Otoczenie ramk wyboru dowolnego wyraenia znajdujcego si w dokumencie wymaga nacinicia
lewego klawisza myszki w momencie, gdy kursor myszki znajduje si na tle operatora czcego cz
tego wyraenia. Rys.Z1.8a przedstawia rwnanie z ramk wyboru otaczajc jedno z wystpujcych w
nim wyrae (mianownik). Wprowadzenie pokazanej ramki wymaga nacinicia lewego klawisza myszki w momencie, gdy kursor myszki znajduje si na tle znaku dodawania. Wybr kreski uamkowej powoduje otoczenie ramk wyboru caego ilorazu (rys.Z1.8b). Otoczenie ramk wyboru znajdujcego si
w wyraeniu znak braku wymaga nacinicia lewego klawisza myszki w momencie, gdy kursor myszki
znajduje si na tle tego znaku braku (rys.Z1.8c).
c)
a)
b)
a:=5
28
a+2
a:=5
=4
28
a+2
=4
a:=5
28
+2
Rys.Z1.8. Ramka wyboru
Jeli ramka wyboru wprowadzona jest do danego rwnania, to istnieje moliwo zmiany jej rozmiaru. Powikszenie ramki wyboru uzyskuje si naciskajc klawisz kierunkowy < strzaka w gr >, natomiast zmniejszenie jej wymiarw wymaga naciskania klawisza < strzaka w d >. Naley pamita, e
47
przy powikszaniu ramka wyboru otoczy zawsze to wyraenie, ktrego cz stanowia bezporednio
przed powikszeniem.
2.7
Wprowadzanie rwna do dokumentu
Podstaw pracy z programem jest umiejtno prawidowego wprowadzania do dokumentu danych

rwna. Tworzenie rwnania polega na wpisywaniu poszczeglnych jego elementw (liczb, zmiennych,
funkcji, wyrae) i czeniu ich odpowiednimi operatorami. Naley zauway, e czynno ta w systemie MathCad przypomina klasyczny proces zapisywania rwnania na kartce papieru (co jest bardzo du zalet tego systemu). Jednoczenie program cay czas wywietla na ekranie posta wprowadzonego
rwnania, co pozwala uytkownikowi na bieco ledzi poprawno zapisywania rwnania oraz - w razie potrzeby - natychmiastowe korygowanie go, czy te poprawianie zaistniaych w nim bdw. Uytkownik musi pamita tylko o dwch podstawowych zasadach:
- kady kolejny element rwnania zostaje zawsze wprowadzony wewntrz ramki wyboru otaczajcej w danym momencie znak braku, ktry powsta w wyniku wczeniejszego wprowadzenia dowolnego operatora,
- kady kolejny operator standardowo zostaje wprowadzony zawsze z prawej strony punktu wstawienia (ewentualnie ramki wyboru) i odnosi si do wyraenia, ktre w danej chwili znajduje si
bezporednio przed tym punktem wstawienia (ewentualnie do wyraenia, ktre jest otoczone
ramk wyboru).
2.8
Modyfikacja rwna i wyrae
Zmiana staej lub nazwy zmiennej wystpujcej w rwnaniu

Czsto pojawia si konieczno zmiany wartoci liczbowej wystpujcej w rwnaniu. Czynno taka
jest moliwa, a jej procedura wyglda w nastpujcy sposb:
- nacisn lewy klawisz myszki w momencie, gdy kursor myszki znajduje si na tle liczby, ktra
ma zosta zmieniona; z lewej lub z prawej strony liczby powinien pojawi si punkt wstawienia
(jeli pojawi si ramka wyboru to naley ponownie - dokadniej powtrzy t operacj lub za
pomoc klawiszy kursowych maksymalnie zmniejszy ramk wyboru do postaci punktu wstawienia),
- usun istniejc liczb (stosujc klawisz < Backspace >, gdy punkt wstawienia wystpuje z
prawej strony liczby lub klawisz < Del >, gdy punkt wstawienia wystpuje z lewej strony liczby),
- wprowadzi now, dan warto liczbow (po usuniciu wybranej staej pojawi si znak braku
w miejsce ktrego naley wpisa now liczb),
- opuci obszar rwnania (wyraenia) poprzez nacinicie lewego klawisza myszki w momencie,
gdy kursor myszki znajduje si w innym dowolnym regionie dokumentu, albo nacinicie klawisza < ENTER >.
Wstawianie dodatkowego operatora
Procedura doczania operatora do istniejcego wyraenia jest nastpujca:
- otoczy ramk wyboru wyraenie, do ktrego ma si odnosi wstawiany operator,
- zmodyfikowa ramk wyboru w celu ustalenia, z ktrej strony wyraenia ma zosta doczony
operator; modyfikacja ta polega na ustawieniu citego grnego naronika ramki z prawej lub lewej jej strony (wcinicie klawisza < Ins > ),
- wstawi operator,
- wprowadzi sta lub zmienn w celu uzupenienia nowego wyraenia.
48
Nacinicie klawisza < Ins > sprawia, e ramka wyboru zmienia swj kolor (z niebieskiego na czerwony) i ksztat (ucity zostaje jej grny lewy naronik). Taka posta ramki oznacza, e operator zostanie
wstawiony z lewej strony wyraenia.
Zmiana operatora
Procedura zmiany operatora na inny wyglda nastpujco:
- nacisn lewy klawisz myszki w momencie, gdy kursor myszki znajduje si na tle modyfikowanego operatora tak, eby oparte na nim wyraenie zostao otoczone ramk wyboru,
- zlikwidowa istniejcy operator poprzez wcinicie klawisza < Backspace >,
- wprowadzi nowy operator.
Negacja wybranego wyraenia
W celu zanegowania wybranego wyraenia naley:
- otoczy je ramk wyboru,
- nacisn klawisz < Ins >, aby zmieni posta ramki wyboru,
- wcisn klawisz < - >.
3
3.1
49
REALIZACJA OBLICZE
Tryb przeprowadzania oblicze
Program MathCad moe realizowa biece obliczenia w jednym z dwch trybw:

- automatycznym (po kadej najmniejszej zmianie w dokumencie system przelicza wszystkie znajdujce si na ekranie rwnania),
- manualnym (przeprowadzenie oblicze na wyrane polecenie operatora).
Po uruchomieniu, program MathCad standardowo ustawia si w automatycznym trybie przeprowadzania oblicze. Przeczenie na tryb manualny nastpuje poprzez wybranie polecenia Math|Automatic
Mode. Zniknicie znacznika przed nazw tego polecenia w menu oznacza, e tryb automatyczny jest
wyczony, co jest potwierdzone brakiem napisu auto w linii informacyjnej. Polecenie Math|Calculate
powoduje przeliczenie tylko tej czci dokumentu, ktra jest widoczna na ekranie (plus niezbdne wczeniejsze wyraenia). Powrt do trybu automatycznego nastpuje poprzez ponowne wywoanie polecenia
Math|Automatic Mode.
3.2
Wyczanie regionw z oblicze
Program MathCad pozwala na wyczenie wybranych regionw tak, aby nie byy one za kadym razem przeliczane. W tym celu naley:
- otoczy ramk wyboru cz danego regionu,
- wywoa polecenie Math|Toggle Eguation (z prawej strony wyraenia pojawi si znacznik w
ksztacie maego niezamalowanego kwadratu),
- powtrzy dwie pierwsze czynnoci dla innych regionw wyznaczonych do wyczenia z oblicze.
Przywrcenie danego regionu do oblicze nastpuje przez:
- otoczenie jego ramk wyboru,
- wywoanie polecenia Math|Toggle Eguation.
Jeli kursor roboczy znajduje si w pustym obszarze dokumentu opcja Math|Toggle Eguation jest
niedostpna.
3.3
Zastosowanie wybranych operatorw matematycznych
Dodawanie z przeniesieniem do nastpnego wiersza

Jeli wprowadzane wyraenie jest bardzo dugie (dusze ni szeroko strony dokumentu) uytkownik moe przenie jego cz do nastpnego wiersza. Operacja taka nastpuje po wciniciu kombinacji
X ..
klawiszy < Ctrl + Enter > lub wybraniu przycisku z belki operatorw matematycznych + Y .
Silnia
Operator ten wprowadzany jest poprzez wcinicie klawisza < ! >. System oblicza silni wycznie z
liczb cakowitych nalecych do przedziau < 0, 170 >.
Szacowanie wartoci pochodnej
Operator rniczkowania wprowadzany jest do dokumentu poprzez wcinicie klawisza < ? > lub nacinicie odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych. Przykad oszacowania wartoci pochodnej przedstawiono na rys.Z1.9. W miejsce znakw braku uytkownik powinien wprowadzi
50
wyraenie, z ktrego obliczana bdzie pochodna oraz zmienn wzgldem ktrej rniczkowane bdzie to
wyraenie. Nastpnie nacisn klawisz < = > (zwizany z szacowaniem). Wszystkie zmienne wystpujce w rniczkowanym wyraeniu powinny by zdefiniowane we wczeniejszej czci dokumentu. MathCad umoliwia take oszacowanie wartoci pochodnej wyszego rzdu. Wprowadzenie symbolu takiej
pochodnej nastpuje po wciniciu kombinacji klawiszy < Ctrl + Shift + ? > lub nacinicie odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych. Rzd pochodnej maksymalnie moe by rwny 5.
x := 4
x := 2
d 3
x = 48
dx
d3 4
x = 48
dx 3
Rys.Z1.9. Szacowanie wartoci pochodnej
Obliczanie caek oznaczonych

Operator cakowania wprowadzany jest do dokumentu poprzez wcinicie klawisza < & > lub nacinicie odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych. W miejsce znakw braku uytkownik powinien wprowadzi:
- wyraenie podcakowe,
- granice cakowania,
- zmienn wzgldem ktrej cakowane bdzie wyraenie.
Szacowanie caki nastpi po wciniciu klawisza < = >. Zmienne wystpujce w wyraeniu podcakowym nie musz by zdefiniowane we wczeniejszej czci dokumentu. Rys.Z1.10 przedstawia sposb
obliczenia wartoci caki.
6
x dx = 320
3
Rys.Z1.10. Obliczanie caki
Suma lub iloczyn wyrae

Symbol sumy wyrae wprowadzany jest do dokumentu po wciniciu klawisza < $ > lub odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych. Symbol iloczynu wyrae wprowadzany jest do
dokumentu po wciniciu klawisz < # > lub odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych. W obu przypadkach indeks powinien by zmienn zakresow przyjmujc wartoci cakowite.
Wymagane jest, aby indeks by zdefiniowany we wczeniejszej czci dokumentu.
3.4
Wektory i macierze
Wprowadzanie tablic do dokumentu

Wprowadzanie do dokumentu dowolnej tablicy jednowymiarowej (wektora) lub tablicy dwuwymiarowej (macierzy) o danej iloci wierszy i kolumn wymaga:
- ustawienia kursora roboczego w okrelonym miejscu dokumentu,
- wybranie polecenia Math|Matrices lub wcinicia kombinacji klawiszy < Ctrl + V >, lub wybranie odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych;
- na ekranie pojawi si okno dialogowe Matrices (rys.Z1.11), w ktrym naley wpisa odpowiedni ilo wierszy tablicy (Rows) oraz odpowiedni ilo kolumn (Columns); maksymalnie w tablicy moe znajdowa si 100 elementw, a minimalnie 2 (1 x 2 lub 2 x 1),
- nacisn przycisk [Create]; w miejscu, w ktrym znajdowa si kursor roboczy pojawi si tablica.
51
Rys.Z1.11. Okno dialogowe Matrices
Na rys.Z1.12 przedstawiono macierz o wymiarach 4 x 3 (cztery wiersze i trzy kolumny) oraz wektor
o wymiarach 5 x 1.
Po wprowadzeniu tablicy naley zdefiniowa poszczeglne jej elementy poprzez wpisanie okrelonych wartoci lub wyrae w miejsca wyznaczone przez znak braku otoczony ramk wyboru. Przemieszczenie ramki wyboru w tablicy nastpuje poprzez wcinicie klawisza < Tab >. Wszystkim niezdefiniowanym przez uytkownika elementom tablicy system nadaje wartoci zero. Innym sposobem wprowadzenia do dokumentu tablicy jest zdefiniowanie funkcji, wedug ktrej ustalane bd wartoci
wszystkich elementw tej tablicy lub kolejne definiowanie wszystkich jej elementw.
Rys.Z1.12. Przykady tablic wprowadzonych do dokumentu
Zmiana rozmiaru tablicy

Zmiana rozmiaru wprowadzonej do dokumentu tablicy (dodawanie lub odejmowanie wierszy i kolumn) polega na:
- ustawieniu kursora roboczego w okrelonym miejscu tablicy,
- wywoaniu polecenia Math|Matrices,
- okreleniu iloci dodawanych (odejmowanych) wierszy i kolumn w polach Rows i Columns,
- naciniciu przycisku [Insert] w celu doczenia lub przycisku [Delete] w celu usunicia wierszy
i kolumn.
Doczenie do tablicy pierwszego wiersza lub pierwszej kolumny wymaga przed wywoaniem polecenia Math|Matrices otoczenia caej tablicy ramk wyboru.
Podstawowe operacje na tablicach
Operacje matematyczne:
- dodawanie wektorw (realizowane za pomoc operatora dodawania, klawisz < + >); oba wektory
powinny mie t sam ilo wierszy,
w+v
- dodawanie macierzy (realizowane za pomoc operatora dodawania, klawisz < + >); obie macierze powinny mie t sam ilo wierszy i kolumn,
M+N
- mnoenie (dzielenie) wektora (macierzy) przez liczb (realizowane za pomoc operatora mnoenia, klawisz < * > lub operatora dzielenia, klawisz < / >),
2*w
w/3
5*M
M/2
- iloczyn skalarny wektorw (realizowane za pomoc operatora mnoenia, klawisz < * >); oba
wektory musz mie tak sam ilo elementw,
w*v
52
iloczyn wektorowy (realizowany poprzez wcinicie kombinacji klawiszy < Ctrl + 8 > lub nacinicie odpowiedniego przycisku z belki operatorw matematycznych), oba wektory musz mie
trzy elementy,
mnoenie macierzy (realizowane za pomoc operatora mnoenia, klawisz < * >),
warto bezwzgldna wektora (macierzy) (realizowana poprzez wcinicie klawisza < | > lub nacinicie odpowiedniego przycisku z belki operatorw matematycznych), macierz musi by macierz kwadratow,
suma elementw wektora (realizowana poprzez nacinicie kombinacji klawiszy <Ctrl + 4> lub
nacinicie odpowiedniego przycisku z belki operatorw matematycznych),
podnoszenie macierzy do potgi (realizowana poprzez wcinicie klawisza < ^ >), wykadnik
musi by liczb cakowit, a macierz musi by kwadratowa,
podawanie wybranej kolumny macierzy (realizowane poprzez nacinicie kombinacji klawiszy
<Ctrl + 6> lub nacinicie odpowiedniego przycisku z belki operatorw matematycznych; liczba
wpisana wewntrz ostrych nawiasw oznacza nr podawanej kolumny),
transpozycja macierzy (realizowana poprzez nacinicie kombinacji klawiszy <Ctrl + 1> lub nacinicie odpowiedniego przycisku z belki operatorw matematycznych).
Zmienna systemowa ORIGIN

Zmienna systemowa ORIGIN pozwala okreli, ktry element wprowadzonej tablicy ma by jej pocztkiem (umiejscowiony w pierwszym wierszu i pierwszej kolumnie). Jeli zmienna ta ma warto 1, to
element A[1,1] bdzie umiejscowiony w pierwszym wierszu i pierwszej kolumnie. Jeli ORIGIN=0, to
element A[1,1] bdzie umiejscowiony w drugim wierszu i drugiej kolumnie (pocztek tablicy bdzie
wyznacza element A[0,0]).
Zmian wartoci zmiennej systemowej ORIGIN umoliwia polecenie Math|Built-In Variables.
Standardowo zmienna ORIGIN przyjmuje warto 0.
3.5
Rozwizywanie rwna i ukadw rwna
Rozwizywanie rwna liniowych

W celu rozwizania rwnania liniowego naley kolejno:
- sprowadzi rwnanie do takiej postaci, eby po jednej stronie znajdowaa si warto zero tzn.
f(x) = 0 (znak rwnoci powinien by wprowadzony poprzez nacinicie kombinacji klawiszy
< Ctrl + = >),
- okreli przyblion warto niewiadomej,
- wprowadzi komend systemow root(f(x),x) i nacisn klawisz < = >, po ktrym zostanie wywietlone rozwizanie.
Na rys.Z1.13 przedstawiono sposb rozwizania prostego rwnania liniowego 5x-25=0.
5 . x - 25
x:=6
root( 5 . x - 25 ,x) = 5
Rys.Z1.13. Rozwizywanie rwna liniowych
Rozwizywanie ukadw rwna liniowych

Procedura rozwizywania ukadw rwna liniowych jest nastpujca:
- zdefiniowa wyznacznik ukadu rwna,
53
zdefiniowa wektor, w ktrym poszczeglnymi elementami bd kolejne wartoci znajdujce si

po prawej stronie rwna,
- zdefiniowa rwnanie umoliwiajce znalezienie wektora bdcego rozwizaniem ukadu rwna,
- oszacowa warto wektora rozwiza ukadu rwna; kolejne elementy wektora rozwiza odpowiadaj poszczeglnym niewiadomym rwnania.
Rys.Z1.14 przedstawia sposb rozwizania prostego ukadu rwna liniowych:
2a 3b + 5c = 11
a + 4b 7c = 12
3a + 2b + 8c = 31
2 -3 5
11
W:= 1 4 -7
R:= -12
3 2 8
31
-1
x:=W . R
- niewiadoma "a"
x= 2
- niewiadoma "b"
- niewiadoma "c"
Rys.Z1.14. Rozwizywanie ukadu rwna liniowych
Rozwizywanie rwna i ukadw rwna nieliniowych

Rozwizywanie rwna i ukadw rwna nieliniowych umoliwiaj komendy systemowe Given
oraz Find. Procedura rozwizywania rwnania lub ukadu rwna nieliniowych jest nastpujca:
- okreli przyblione wartoci wszystkich niewiadomych wystpujcych w ukadzie,
- wpisa komend Given,
- wprowadzi kolejne rwnania ukadu rwna (znak rwnoci powinien by wprowadzony poprzez nacinicie kombinacji klawiszy < Ctrl + = >),
- wpisa komend Find; bezporednio za komend, w nawiasie okrgym naley umieci symbole
poszukiwanych niewiadomych oddzielone pomidzy sob przecinkami.
Rozwizanie przedstawione jest w postaci tablicy jednowymiarowej, ktrej kolejne elementy odpowiadaj kolejnym niewiadomym podanym w komendzie Find. Rys.Z1.15 przedstawia sposb rozwizania przykadowego rwnania i ukadu rwna nieliniowych.
a)
x:=1
Given
x 2 + 3.x=10
b)
x:=1
Given
y:=1
x2 + x . y=10
y2 + x . y=15
Find(x)=2
Find(x,y)=
2
3
- niewiadoma "x"
- niewiadoma "y"
Rys.Z1.15. Rozwizywanie rwnania (a) i ukadu rwna (b) nieliniowych
Rwnanie nieliniowe mona rozwiza stosujc komend systemow root. Tok postpowania podobny jak dla rozwizywania rwnania liniowego.
54
3.6
Transformaty dyskretne
Z szeregu funkcji wewntrznych program MathCad zawiera specjalne funkcje do przeprowadzania

oblicze szybkich transformat Fouriera i ich odwrotnoci. Funkcje te wymagaj argumentw wektorowych. W programie wyrniane s nastpujce pary funkcji:
- fft i ifft,
- cfft i icfft,
- FFT i IFFT,
- CFFT i ICFFT.
Funkcja fft(v) oblicza transformat Fouriera 2m-elementowego wektora v o skadowych rzeczywistych, odpowiadajcych pomiarom dokonywanym w rwnych przedziaach dziedziny czasu. Wektor ten
musi mie 2m skadowych. W rezultacie otrzymuje si inny wektor (c), skadajcy si z 1+2m-1 wspczynnikw zespolonych oznaczajcych wartoci w dziedzinie czstotliwoci. Elementy wektora wynikowego z funkcji fft speniaj nastpujce rwnanie:
cj =
n 1
v
n
ke
2 i ( j / n ) k
k =0
gdzie: n liczba elementw wektora v,

i jednostka urojona.
Natomiast funkcja ifft(v) jest odwrotn transformat Fouriera 1+2m-elementowego wektora o skadowych, odpowiadajcych wartociom z dziedziny czstotliwoci. Wektor v musi posiada 1+2m skadowych (m liczba cakowita). Rezultat jest wektorem d o 2m+1 skadowych oznaczajcych wartoci w
dziedzinie czasu. Elementy wektora d obliczane s wg rwnania:
dj =
n 1
w
n
ke
2 i ( j / n ) k
k =0
gdzie: w nowy wektor, utworzony przez program MathCad.

Jeeli dane nale do zbioru liczb zespolonych lub wektor danych nie moe mie 2m skadowych, to
naley zastosowa funkcje:
- cfft(A) obliczajc szybk transformat Fouriera wektora lub macierzy zespolonych danych,
odpowiadajcych rwno oddalonym pomiarom z dziedziny czasu; wynik jest tablic o wymiarach
takich samych jak argument,
- icfft(A) obliczajc odwrotn transformat Fouriera dla wektora lub macierzy danych odpowiadajcych wartociom z dziedziny czstotliwoci; wynik jest tablic o wartociach z dziedziny
czasu.
Dla zmiennych rzeczywistych druga cz transformaty jest sprzeniem pierwszej. Std MathCad
dla funkcji fft i ifft opuszcza drug poow wektora wynikowego, co prowadzi do oszczdnoci czasu i
pamici. Funkcje cfft i icfft nie korzystaj z zaoenia o symetrii transformaty.
W zastosowaniach inynierskich spotykane s bardzo czsto nastpujce definicje dyskretnej transformaty Fouriera i jej odwrotnoci:
F( v) =
1
n
f ( ) =
f ()e
2 i ( v / n )
=0
F(v)e
v =0
2 i ( / n ) v
55
Skorzystanie z powyszych definicji do oblicze transformat w programie MathCad wymaga zastosowania nastpujcych funkcji: FFT, IFFT, CFFT oraz ICFFT. Funkcje te stosuje si w dokadnie taki
sam sposb jak opisane powyej funkcje fft, ifft, cfft oraz icfft.
Na rys.Z1.16 przedstawiono przykad zastosowania transformat Fouriera w programie MathCad.
i
0 .. 63
i
sin .
10
xi
fft( x)
rnd ( 1 )
last ( c )
transformata sygnau x
c
j
0 .. N
sygna prbkowany x
0.5
20
40
i
60
80
10
20
j
transformata odwrotna
z
ifft( c )
N2
last ( z)
0 .. N2
z
k
20
40
k
60
80
Rys.Z1.16. Przykad obliczania transformat Fouriera
3.7
Wybrane funkcje programu MathCad
Funkcje trygonometryczne
- sin(x) - sinus,
- cos(x) - cosinus,
- tan(x) - tangens,
- cot(x) - cotangens,
- sec(x) - secans,
- csc(x) - cosecans.
Funkcje hiperboliczne
- sinh(x) - sinus hiperboliczny,
- cosh(x) - cosinus hiperboliczny,
- tanh(x) - tangens hiperboliczny,
30
40
56
coth(x) - cotangens hiperboliczny,

sech(x) - secans hiperboliczny,
csch(x) - cosecans hiperboliczny.
Funkcje cyklometryczne
- asin(x) - arcus sinus,
- acos(x) - arcus cosinus,
- atan(x) - arcus tangens,
- asinh(x) - arcus sinus hiperboliczny,
- acosh(x) - arcus cosinus hiperboliczny,
- atanh(x) - arcus tangens hiperboliczny.
Funkcje logarytmiczne
- ln(a) - logarytm naturalny liczby "a",
- log(a) - logarytm dziesitny liczby "a".
Funkcja wykadnicza
- exp(a) - podaje warto liczby "e" podniesionej do potgi "a".
Funkcje zmiennej zespolonej
- Re(z) - cz rzeczywista liczby zespolonej "z",
- Im(z) - cz urojona liczby zespolonej "z",
- arg(z) - argument gwny liczby zespolonej "z".
Funkcje dziaajce na wektorach i macierzach
- max(w) - podaje liczb odpowiadajc wartoci najwikszego elementu wektora "w",
- min(w) - podaje liczb odpowiadajc wartoci najmniejszego elementu wektora "w",
- last(w) - podaje indeks ostatniego elementu wektora "w",
- tr(M) - podaje sum wartoci elementw znajdujcych si na gwnej przektnej kwadratowej
macierzy "M",
- rows(M) - podaje ilo wierszy macierzy "M",
- cols(M) - podaje ilo kolumn macierzy "M",
- augment(M,N) - dodaje kolumny macierzy "N" do macierzy "M" pod warunkiem, e obie macierze posiadaj tak sam ilo wierszy.
4
4.1
57
WYKRESY
Wykresy dwuwymiarowe
Tworzenie wykresw dwuwymiarowych

Wstawienie wykresu dwuwymiarowego do dokumentu wymaga:
- ustawienia kursora roboczego w tym miejscu dokumentu, w ktrym ma si znale pocztek wykresu tj. jego grny, lewy rg (kursor musi si znajdowa w pustym obszarze dokumentu),
- wybrania polecenia Graphics|Create X-Y Plot lub wcinicia klawisza < @ >, lub wcinicia
odpowiedniego przycisku na belce operatorw matematycznych.
Po wykonaniu wyej wymienionych czynnoci w dokumencie pojawi si charakterystyczny ukad
wsprzdnych z szecioma znakami braku rozoonymi wzdu dolnej i lewej jego krawdzi
(rys.Z1.17). Dolna krawd ukadu wsprzdnych symbolizuje o odcitych (o X), lewa za - o rzdnych (o Y). Znaki braku znajdujce si przy osiach ukadu s cile im przyporzdkowane i oznaczaj
miejsca, w ktre uytkownik powinien wpisa wszystkie dane niezbdne do sporzdzenia wykresu danej funkcji.
Rys.Z1.17. Ukad wsprzdnych dwuwymiarowego wykresu
Wpisanie okrelonego wyraenia w miejsce wybranego znaku braku jest moliwe po uprzednim otoczeniu tego znaku ramk wyboru. Przemieszczanie ramki wyboru realizowane jest poprzez:
- naciskanie klawisza < Tab > lub
- wybranie przy pomocy myszki danego znaku braku.
W miejsce rodkowego znaku braku znajdujcego si pod osi X naley wpisa wyraenie okrelajce dziedzin (zbir argumentw) wykrelanej funkcji. Wyraenia te musz by zdefiniowane we wczeniejszej czci dokumentu, przy czym zmienna bdca argumentem funkcji musi by zmienn zakresow.
W miejsce rodkowego znaku braku znajdujcego si z lewej osi Y naley wpisa wyraenie bdce
przeciwdziedzin (zbir wartoci) funkcji.
W miejsce dwch skrajnych znakw braku pooonych przy pocztku i kocu osi X uytkownik moe wpisa doln i grn granic dziedziny rysowanej funkcji, przy czym wprowadzone wyraenia musz
by liczbami lub takimi wyraeniami, po obliczeniu ktrych otrzymuje si konkretny wynik. Jeli uytkownik nie okreli granic dziedziny, to zostanie ona przyjta automatycznie (MathCad odpowiednio wyskaluje wykres).
W miejsce dwch skrajnych znakw braku pooonych przy pocztku i kocu osi Y uytkownik moe wpisa doln i grn granic zbioru wartoci rysowanej funkcji, przy czym - podobnie jak w poprzednim przypadku musz by to liczby lub wyraenia wyliczalne. Jeli uytkownik nie okreli granic
zbioru wartoci, to zostanie ona przyjta automatycznie (MathCad odpowiednio wyskaluje wykres).
O dokadnoci wykrelanego wykresu decyduje krok, jaki przyjmie uytkownik podczas definiowania
zmiennej zakresowej stanowicej argument funkcji.
58
Program MathCad umoliwia przedstawianie kilku wykresw na jednym ukadzie wsprzdnych.

W tym celu okrelajc osie ukadu naley wpisa kolejne wyraenia oddzielajc je przecinkami. Wykrelane funkcje mog mie rne argumenty (rys.Z1.18).
Kad kolejn funkcj MathCad rysuje innym rodzajem linii, dziki czemu zachowana zostaje czytelno wykresu.
x := 5,4.9..5
3
k := 4,3.8..4
2
g (k ) := 2 k 4 2 k 2
y( x ) := 2 x 3 x 12 x + 18
500
y(x)
g(k)
-500
-5
0
x,k
Rys.Z1.18. Rysowanie kilku wykresw na jednym ukadzie wsprzdnych
Modyfikacja wykresu funkcji

Kady wprowadzony do dokumentu wykres funkcji moe by swobodnie modyfikowany, przy czym
zmieniane mog by praktycznie wszystkie jego parametry. Jedn z najczciej wykonywanych operacji
jest zmiana wielkoci obszaru zajmowanego przez wykres. Wykonanie tej operacji wymaga:
- zaznaczenia wykresu jako regionu,
- zmiany wielkoci regionu zgodnie z zasadami zmiany wielkoci okna w MS Windows; wykres
jest automatycznie dostosowywany do nowych rozmiarw.
MathCad umoliwia zmian poszczeglnych parametrw wykresu, przy czym zmiana ta moe mie
charakter globalny (dotyczy wszystkich wykresw znajdujcych si w dokumencie) lub lokalny (dotyczy
jednego, wskazanego wczeniej wykresu). Globalna zmiana parametrw nastpuje po wybraniu polecenia Graphics|X - Y Plot Format, przy czym w momencie wywoywania polecenia kursor roboczy nie
moe znajdowa si w obszarze adnego wykresu. Zmiana parametrw jednego wybranego wykresu nastpi, gdy:
- obszar wybranego wykresu, w ktrym maj by zmienione parametry, zostanie otoczony ramk
wyboru, a nastpnie wywoa polecenie Graphics|X - Y Plot Format,
- lub dwukrotnie zostanie nacinity lewy klawisz myszki w momencie, gdy kursor myszki znajdzie si w obszarze wykresu, ktrego parametry maj by zmieniane.
Na ekranie pojawi si okno dialogowe (rys.Z1.19) z polami umoliwiajcymi dokonanie zmian osobno dla osi X i osi Y oraz dla rysowanych krzywych.
Pole Log Scale pozwala okreli, jaka skala ma by przyjta na danej osi ukadu wsprzdnych
(pole niezakrelone oznacza skal liniow, zakrelone skal logarytmiczn). Skala logarytmiczna moe
by przyjta tylko wtedy, gdy wyraenie okrelajce dan o przyjmuje wartoci wiksze od zera.
Pole Grid Lines umoliwia wczenie i wyczenie siatki naoonej na wykres (naoenie na wykres
rwnolegych linii przechodzcych przez znajdujce si na osiach wskazy).
Pole Numbered sprawia, e podziaka na danej osi ukadu wsprzdnych jest numerowana (zaznaczone s wartoci liczbowe odpowiadajce poszczeglnym wskazom podziaki).
59
Rys.Z1.19. Okno dialogowe do formatowania wykresu dwuwymiarowego
Pole Clip to Markers pozwala okreli przedzia na danej osi liczbowej, w jakim ma by rysowana
funkcja (skalowanie wykresu funkcji).
Pole Auto Grid okrela sposb nakadania na uzyskany wykres siatki. Jeli pole to nie jest zakrelone to uytkownik moe sam okreli gsto siatki (linii) wpisujc liczb z przedziau (1, 99) w znajdujcym si poniej polu tekstowym No. of Grids.
rodkow cz okna dialogowego zajmuje pole dialogowe umoliwiajce okrelenie sposobu wywietlania poszczeglnych krzywych. Poszczeglne opcje maj nastpujce znaczenie:
- Label - pozwala nada krzywej now, wybran przez uytkownika nazw,
- Symbol - pozwala okreli jakimi symbolami maj by zaznaczone na wykresie kolejne punkty
wyznaczajce przebieg funkcji; punkty mog by zaznaczone krzyykami przypominajcymi liter "x" (opcja x's), znakami plus (opcja +'s), maymi kwadratami (opcja box), znakami karo (opcja
dmnd) lub bez zaznaczania (opcja none),
- Line - pozwala ustali rodzaj linii, jakim narysowana ma by funkcja; system oferuje lini cig
(solid), przerywan (dot), kreskow (dash) i punktow (dadot), wybranie opcji none powoduje
zaznaczenie na wykresie samych punktw wyznaczajcych przebieg funkcji (wyjtek stanowi
sytuacja, gdy w opcjach Symbol i Line ustawione s jednoczenie pozycje none - w takiej sytuacji funkcja rysowana jest linia cig),
- Color - okrela kolor jakim rysowana ma by dana krzywa,
- Trace type - pozwala ustali typ wykresu; wykres liniowy - opcja lines, wykres punktowy opcja points, wykres supkowy - opcja bar, wykres schodkowy - opcja step, opcja error zaznacza odlegoci pomidzy dwoma wybranymi krzywymi.
Pozostae elementy okna dialogowego maj nastpujce znaczenie:
- Hide Arguments - zakrelenie tego pola powoduje ukrycie oznacze przyporzdkowanych obu
osiom ukadu wsprzdnych,
- Hide Legend - zakrelenie tego pola powoduje ukrycie legendy wykresu,
60
4.2
Use for Defaults - zakrelenie tego pola spowoduje, e parametry aktualnie ustawione w oknie
stan si parametrami domylnymi wykresu,
Revert - nacinicie tego przycisku sprawi, e parametry w oknie zostan ustawione zgodnie z
przyjtymi ostatnio parametrami domylnymi.
Wykresy trjwymiarowe
Wprowadzanie wykresw trjwymiarowych do dokumentu

Wykres trjwymiarowy, bdcy graficzn reprezentacj wybranej tablicy, jest tworzony w przestrzennym prostoktnym ukadzie wsprzdnych. Rysowana powierzchnia skada si z szeregu punktw, z ktrych kady posiada trzy wsprzdne (x, y, z). Wsprzdne x i y okrelane s w oparciu o pooenie elementu w tablicy (x - nr wiersza, y - nr kolumny), rzdna z natomiast - w oparciu o warto
elementu. Wprowadzenie wykresu do dokumentu wymaga zdefiniowania w pierwszej kolejnoci tablicy,
a nastpnie ustawienia kursora roboczego w tym miejscu dokumentu, w ktrym ma si znale pocztek
wykresu. Po wybraniu polecenia Graphics|Create Surface Plot lub naciniciu kombinacji klawiszy
< Ctrl + 2>, lub naciniciu odpowiedniego przycisku z belki operatorw matematycznych na ekranie
pojawi si ramka wykresu ze znajdujcym si pod nim znakiem braku. W miejsce znaku braku naley
wpisa nazw zdefiniowanej wczeniej tablicy. Po przeprowadzeniu niezbdnych oblicze MathCad
wywietla wykres, ktry automatycznie dostosowywany jest do wielkoci ramki. Na rys.Z1.20 przedstawione s dwa wykresy trjwymiarowe. Pierwszy z nich zosta utworzony w oparciu o tablic "G" zdefiniowan kolejnymi wartociami elementw.Tablica "L" jest zdefiniowana poprzez podanie funkcji wedug ktrej ustalane s wartoci wszystkich jej elementw.
3 4 1 1
G
4 3 1 1
x
1 1 1 1
1 1 1 1
0 .. 10
Lx , y
0 .. 10
sin( x ) . cos ( 6 . y )
0.989
0.959
L
Rys.Z1.20. Przykadowe wykresy trjwymiarowe
Modyfikacja wykresw trjwymiarowych

Zmiana rozmiarw wykresu trjwymiarowego wykonywana jest podobnie jak dla wykresw dwuwymiarowych. Podobnie te jak dla wykresw dwuwymiarowych mona zmieni parametry wprowadzonych do dokumentu wykresw trjwymiarowych. W tym celu naley:
obszar wykresu, ktrego parametry maj by zmienione otoczy ramk wyboru, a nastpnie wywoa komend Graphics|Surface Plot Format,
- lub dwukrotnie zostanie nacinity lewy klawisz myszki w momencie, gdy kursor myszki znajdzie si w obszarze wykresu, ktrego parametry maj by zmieniane.
Na ekranie pojawi si okno dialogowe Surface Plot Format (rys.Z1.21), w ktrym pojawi si nastpujce pola umoliwiajce zmiany wybranych parametrw:
- Pole tekstowe Rotation pozwala okreli kt obrotu wykresu w paszczynie x-y,
61
Rys.Z1.21. Okno dialogowe do formatowania wykresu trjwymiarowego
Pole tekstowe Tilt pozwala okreli kt nachylenia wykresu wzgldem paszczyzny x-y,
Pole tekstowe Vertical Scale pozwala okreli skal, z jak wywietlany jest wykres w kierunku
osi "z",
- Pole wyboru Hide Lines powoduje usunicie z rysunku wszystkich niewidocznych linii,
- Pole wyboru Patch Plot powoduje, e wykres zostanie przedstawiony jako zbir rwnolegych
do paszczyzny x-y patw powierzchni,
- Pole wyboru Show Axes powoduje, e z prawej strony wykresu umieszczane s dwie ikony symbolizujce ukad wsprzdnych i podziak na osi "z",
- Pole wyboru Show Border powoduje, e wykres zostanie otoczony prostoktn ramk.
Uytkownik moe w kadej chwili zacieniowa otrzymany wykres, co umoliwiaj trzy przyciski sekwencyjne znajdujce si w polu Shading. Znaczenie tych przyciskw jest nastpujce:
- White - powierzchnia przedstawiana jest w postaci siatki rozpitej pomidzy poszczeglnymi
punktami wykresu,
- Color Spectrum - powierzchnia jest cieniowana w ten sposb, e punkty o tej samej wartoci
wsprzdnej "z" zaznaczane s takim samym kolorem (zalecane dla monitorw kolorowych),
- Grayscale - powierzchnia jest cieniowana w ten sposb, e punkty o tej samej wartoci wsprzdnej "z" zaznaczane s takim samym odcieniem koloru szarego (zalecane dla monitorw monochromatycznych).
Program MathCad umoliwia rwnie tworzenie wykresw konturowych i wykresw w biegunowym
ukadzie wsprzdnych.
62
ZBIORY DANYCH
Mathcad posiada moliwo wykorzystywania informacji zawartych w tzw. zbiorach danych. Kady
zbir danych jest osobnym plikiem tekstowym zapisywanym na dysku, w ktrym uytkownik moe
przechowywa dowolne dane. W zalenoci od sposobu zapisania danych, pliki maj rozszerzenia:
- DAT - w pliku o takim rozszerzeniu liczby s zapisywane jedna za drug i oddzielane spacjami;
pliki ta znajduj szczeglne zastosowanie do przechowywania wartoci zmiennych zakresowych
oraz kolejnych elementw tablic jednowymiarowych tj. wektorw (zapis wierszowy),
- PRN - w pliku o takim rozszerzeniu liczby s zapisywane w postaci prostoktnych tablic; pliki te
znajduj szczeglne zastosowanie do przechowywania wartoci liczbowych zapisanych w tablicach dwuwymiarowych tj. macierzach (kady wiersz w pliku odpowiada wierszowi zapisanej
macierzy).
Pliki danych o rozszerzeniu PRN (ze wzgldu na kolumnowy sposb zapisu) maj m.in. zastosowanie do przekazywania danych do programu GRAPHER.
W celu utworzenia na dysku zbioru danych typu PRN naley wprowadzi do dokumentu funkcj
WRITEPRN (rys.Z1.22), okreli nazw jak ma mie tworzony plik dyskowy, a nastpnie przyporzdkowa mu dowoln tablic, ktrej kolejne elementy okrela bd zbir danych. Utworzony plik zostanie zapisany do katalogu, w ktrym jest zapisany aktualny dokument programu MathCad.
Funkcja WRITEPRN musi by koniecznie napisana duymi literami.
x := -5,-4.5 . . 5
WRITEPRN(osx) := x
y(x) := 2x - 3
WRITEPRN(osy) := y(x)
Rys.Z1.22. Wprowadzanie danych do zbiorw typu PRN
Na rys.Z1.22 przedstawiono przykadowe zastosowanie funkcji WRITEPRN do zapisu danych na

pliku o nazwie osx.prn, zwizanych z zmienn zakresow x oraz na pliku osy.prn zwizanych z wartociami funkcji liniowej y(x).
Dane zapisane w plikach z rozszerzeniem PRN mona w dowolnym momencie wprowadzi do dokumentu i przedstawi w postaci macierzy, ktrej poszczeglne elementy bd kolejnymi liczbami odczytanymi z pliku. W celu wczytania do dokumentu zbioru danych typu PRN naley zdefiniowa dowoln zmienn (bdc macierz) poprzez wprowadzenie funkcji READPRN, a nastpnie okreli nazw pliku PRN, z ktrego maj by wczytane dane. Nazwa funkcji READPRN musi by koniecznie napisana duymi literami. Na rys.Z1.23 przedstawiono przykadowy zapis w dokumencie umoliwiajcy
zmiennej T (macierzy) przypisanie danych zapisanych na pliku o nazwie test.prn.
T := READPRN(test)
Rys.Z1.23. Wprowadzenie danych z pliku do dokumentu
W MathCadzie istnieje rwnie moliwo doczenia nowych danych do istniejcego ju pliku poprzez zastosowanie funkcji APPENDPRN. Forma zapisu tej funkcji jest taka sama jak dla funkcji
WRITEPRN. Nowe dane zostaj doczone na kocu zadeklarowanego pliku.
Dla zbiorw typu DAT naley zastosowa odpowiednio funkcje WRITE, READ i APPEND.
6
6.1
63
OBLICZENIA SYMBOLICZNE
Procesor symboliczny
MathCad pozwala wykonywa operacje matematyczne na tzw. wyraeniach symbolicznych. W celu

przeprowadzenia oblicze symbolicznych naley w pierwszej kolejnoci wgra procesor symboliczny
poprzez wybranie polecenia Symbolic|Load Symbolic Processor. Po zaadowaniu procesora symbolicznego, polecenie Load Symbolic Processor jest automatycznie usuwane z menu.
6.2
Rozkadanie wyrae na czynniki
Dziaanie to umoliwia rozoenie wikszoci wyrae na czynniki, tzn. przedstawienia w postaci

iloczynu prostszych wyrae. Na czynniki mog by rozkadane:
- liczby cakowite - przedstawiane s w postaci iloczynu innych liczb,
- wyraenia algebraiczne,
- suma wyrae.
Procedura rozkadania wyrae na czynniki jest nastpujca:
- otoczy ramk wyboru cae wyraenie,
- wybra polecenie Symbolic|Factor Expression.
Przy standardowym ustawieniu systemu pod wyraeniem wywietlany jest wynik oblicze (wyraenie rozoone na czynniki). Rys.Z1.24 przedstawia wynik rozoenia na czynniki podanych przykadw.
a)
b)
x2 + 2 x - 15
(x + 5) (x - 3)
c)
x2 + 2 x - 15
630
2
x (x + 2) - 15
(2) (3) (5) (7)
Rys.Z1.24. Rozkadanie wyrae na czynniki
6.3
Mnoenie wyrae
Mnoenie wyrae polega na sprowadzeniu ich do postaci sumy prostszych wyrae. MathCad
umoliwia mnoenie:
- wyrae algebraicznych,
- wzorw trygonometrycznych (np. cos(4x)).
W celu wymnoenia danego wyraenia naley:
- otoczy je w caoci ramk wyboru,
- wybra polecenie Symbolic|Expand Expression.
Rys.Z1.25 przedstawia efekt mnoenia przykadowych wyrae.
a)
b)
(x 2 -
3) (x + 5)
x3+5x2-3x-15
cos(4 x)
8cos(x)4-8cos(x)2+1
Rys.Z1.25.Mnoenie wyrae
64
6.4
Upraszczanie wyrae
MathCad pozwala upraszcza, zgodnie z zasadami matematyki klasycznej, wyraenia matematyczne

oraz wzory trygonometryczne. Umoliwia to polecenie Symbolic|Simplify wydane po wczeniejszym
otoczeniu ramk wyboru upraszczanego wyraenia. Rys.Z1.26 przedstawia efekt uproszczenia przykadowego wyraenia.
x2 - 4 x + 1
x+1 x-2
x +2
Rys.Z1.26. Upraszczanie wyrae
6.5
Obliczanie pochodnej
Istniej dwa sposoby obliczania pochodnej danego wyraenia. Pierwszy z nich polega na wpisaniu
wyraenia do dokumentu, otoczeniu ramk wyboru dowolnej zmiennej w rniczkowanym wyraeniu
wzgldem ktrej bdzie rniczkowane to wyraenie i wywoaniu polecenia Symbolic|Differential on
Variable. Drugi sposb znajdowania pochodnej polega na:
- wprowadzeniu do dokumentu symbolu pochodnej (nacinicie klawisza < ? >),
- wpisaniu danego wyraenia oraz zmiennej wzgldem ktrej bdzie rniczkowane to wyraenie,
- otoczeniu ramk wyboru caego wyraenia,
- wywoaniu polecenia Symbolic|Evaluate Symbolically.
Drugi sposb zalecany jest szczeglnie w przypadku obliczania pochodnych wyszego rzdu.
Na rys.Z1.27 przedstawiono przykady pierwszego i drugiego sposobu znajdowania pochodnej wyraenia.
a)
b)
x (2 x y + 1)
4x+1
d d x (2 x y + 1)
dx dx
4
Rys.Z1.27. Znajdowanie pochodnej z wyraenia wg pierwszego sposobu (a) i drugiego sposobu (b)
6.6
Cakowanie
Wyznaczanie caki nieoznaczonej

W celu wyznaczenia caki nieoznaczonej wybranego wyraenia, naley kolejno:
- wprowadzi wyraenie do dokumentu,
- otoczy ramk wyboru dowoln zmienn wzgldem ktrej znajdowana bdzie caka,
- wybra polecenie Symbolic|Integrate on Variable.
Rys.Z1.28a przedstawia przykad wyznaczania caki nieoznaczonej.
Wyznaczanie caki oznaczonej
W celu wyznaczenia caki oznaczonej wybranego wyraenia, naley kolejno:
- nacisn klawisz < &> w celu wprowadzenia do dokumentu symbolu caki,
- okreli wyraenie oraz granice cakowania,
65
- otoczy ramk wyboru cae wprowadzone wyraenie,

- wybra polecenie Symbolic|Evaluate Symbolically.
Rys.Z1.28b przedstawia przykad wyznaczania caki oznaczonej.
a)
b)
z2
z1
1 x4
4
1 4
z
4 2
x 3 dx
1 4
z
4 1
Rys.Z1.28. Wyznaczanie caki nieoznaczonej (a) i oznaczonej (b)
6.7
Rozwizywanie rwna i nierwnoci
MathCad pozwala w sposb symboliczny rozwiza podstawowe rwnania matematyczne. Procedura

postpowania jest nastpujca:
- wprowadzenie do dokumentu lewej strony rwnania (wyraenia zawierajcego zmienn),
- wcinicie kombinacji klawiszy < Ctrl + = > (do wyraenia doczony zostaje znak rwnoci),
- wpisanie prawej strony rwnania,
- otoczenie ramk wyboru symbolu niewiadomej (pozostae zmienne potraktowane zostan jako
parametry),
- wybranie polecenia Symbolic|Solve for Variable.
Po przeprowadzeniu niezbdnych oblicze program wywietla poszukiwane rozwizanie. Jeli rozwiza jest wicej ni jedno, to s one przedstawione w postaci jednowymiarowej tablicy. Rys.Z1.29
przedstawia sposb rozwizania prostego rwnania kwadratowego.
x2 - 2 x - 35 = 0
7
-5
Rys.Z1.29. Rozwizywanie rwna
Rozwizywanie nierwnoci przebiega w bardzo podobny sposb z t rnic, e zamiast znaku rwnoci uytkownik wprowadza:
- znak mniejsze od (wcinicie klawisza < < >),
- znak wiksze od (wcinicie klawisza < > >),
- znak mniejsze lub rwne od (wcinicie kombinacji klawiszy < Ctrl + ( >),
- znak wiksze lub rwne od (wcinicie kombinacji klawiszy < Ctrl + ) >).
6.8
Rozwizywanie ukadu rwna i nierwnoci
W rozdziale 3.5 przedstawiono numeryczne rozwizywanie ukadu rwna liniowych i nieliniowych

z zastosowaniem funkcji Given (Dane) i Find (Znajd). Funkcje te mog by rwnie zastosowane do
oblicze symbolicznych zwizanych z okreleniem wzorw stanowicych opis pierwiastkw ukadu
rwna lub nierwnoci. Procedura postpowania jest wwczas nastpujca:
- wpisa funkcj Given; wszystkie wyraenia wystpujce po tej funkcji bd interpretowane
przez program MathCad jako kolejne rwnania lub nierwnoci ukadu,
- poniej funkcji Given wpisa w dowolnym porzdku rwnania i/lub nierwnoci (do wprowadzania znaku rwnoci naley wcisn kombinacj klawiszy < Ctrl + = >),
66
uy modu SmartMath zaznaczy opcj SmartMath w menu Math,

wpisa funkcj Find wraz z jej argumentami (niewiadomymi rozwizywanego ukadu rwna
lub nierwnoci),
- wcisn kombinacj klawiszy < Ctrl + . > ( klawisz Ctrl w poczeniu z kropk); MathCad wywietli rozwizanie ukadu rwna po prawej stronie strzaki.
UWAGI:
1. W przypadku nadokrelonych ukadw rwna nieliniowych naley zamiast funkcji Find zastosowa
funkcj Minerr.
2. W obliczeniach symbolicznych nie podaje si wartoci startowych dla szukanych zmiennych.
Na rys.Z1.30 przedstawiono przykad rozwizywania ukadu rwna nieliniowych.
Given
x + 2x y = a
4x + y = b
2 x b + a
Find( x , y) 1 + 8 x
4a b
1 + 8 x
Rys.Z1.30. Symboliczne rozwizywanie ukadu rwna nieliniowych
W przypadku symbolicznego rozwizywania ukadu rwna liniowych mona zastosowa rwnie

nastpujc procedur obliczeniow:
- zdefiniowa macierz odwrcon, ktrej elementami s elementy wyznacznika ukadu rwna,
- wprowadzi za macierz odwrcon operator mnoenia, a nastpnie w miejsce znaku braku zdefiniowa wektor skadajcy si z elementw stanowicych kolejne wyraenia (nie zawierajce
niewiadomych) znajdujce si po prawej stronie rwna,
- cao obj ramk wyboru,
- wywoa polecenie Symbolic|Evaluate|Evaluate Symbolically; MathCad wywietli rozwizanie
w postaci wektora, ktrego elementami s wzory stanowice opis pierwiastkw rozwizywanego
ukadu rwna liniowych.
Na rys.Z1.31 przedstawiono przykad rozwizywania nastpujcego ukadu rwna liniowych z niewiadomymi a, b, c.
2a 3b + 5c = d
a + 4b 7c = e
3a + 2b + 8c = f
utworzone wyraenie do oblicze symbolicznych

1
2 3 5 d
1 4 7 e

3 2
8 f
otrzymany wynik oblicze symbolicznych
34
1
46
129 d + 129 e + 129 f

29
1
19
d +
e +
f
129
129
129
10 13 + 11
129 d 129 e 129 f
Rys.Z1.31. Symboliczne rozwizywanie ukadu rwna liniowych
6.9
67
Podstawianie wyrae pod dowoln zmienn
W celu podstawienia wybranego wyraenia pod dowoln zmienn w innym rwnaniu naley:
- skopiowa wyraenie do bufora,
- otoczy ramk wyboru t zmienn znajdujc si w rwnaniu, ktra ma by zastpiona skopiowanym wyraeniem,
- wybra polecenie Symbolic|Substitute for Variable.
Naley zwrci uwag, e wyraenie znajdujce si w buforze zostaje podstawione pod wszystkie
zmienne tego samego typu znajdujce si w rwnaniu.
6.10 Przedstawianie wyraenia w postaci sumy uamkw

Wybranie polecenia Symbolic|Conver to Partical Fraction spowoduje przedstawienie wybranego
wyraenia w postaci sumy uamkw, ktrych mianowniki bd wielomianami co najwyej drugiego
stopnia. Przed wywoaniem tego polecenia naley otoczy ramk wyboru zmienn wystpujc w wyraeniu.
6.11 Operacje symboliczne na macierzach

Trzy polecenia umieszczone w grupie Symbolic|Matrix Operations menu systemu umoliwiaj
przeprowadzenie podstawowych operacji na macierzach. Przed wywoaniem polecenia macierz powinna
zosta w caoci otoczona ramk wyboru. Dziaanie poszczeglnych polece jest nastpujce:
- Transpose Matrix - powoduje przeprowadzenie transpozycji macierzy,
- Invert Matrix - powoduje znalezienie macierzy odwrotnej do zadanej macierzy kwadratowej,
- Determinant of Matrix - powoduje obliczenie wyznacznika zadanej macierzy kwadratowej.
6.12 Obliczenia symboliczne transformaty Laplacea

Sze polece umieszczonych w grupie Symbolic|Transforms menu systemu umoliwia przeprowadzenie symbolicznych transformacji Fouriera, Laplacea i transformaty z (oraz transformat do nich odwrotnych).
W celu przeprowadzenia oblicze symbolicznych transformaty Laplacea z danej funkcji naley:
- wprowadzi transformowane wyraenie,
- zaznaczy ramk wyboru zmienn transformaty t,
- wybra polecenie Symbolic|Transforms|Laplace Transform.
W odpowiedzi MathCad obliczy symboliczn warto wyraenia zmiennej s.
Podobnie postpujemy przy okrelaniu odwrotnej transformaty Laplacea:
- wprowadzi transformowane wyraenie,
- zaznaczy ramk wyboru zmienn transformaty s,
- wybra polecenie Symbolic|Transforms|Inverse Laplace Transform.
W odpowiedzi MathCad obliczy symboliczn warto wyraenia zmiennej t.
Na rys.Z1.32 przedstawiono przykadowe obliczenie odwrotnej transformaty Laplacea dla odpowiedzi y(t) przetwornika I rzdu przy wymuszeniu x(t) typu skok jednostkowy.
UWAGA:
Transformata Y(s) odpowiedzi przetwornika o transmitancji K(s) na skok jednostkowy x(t)=1(t) wyraa si oglnym wzorem
68
1
Y(s) = K (s)
s
transformowane wyraenie
1
k
s 1+ s T
wynik oblicze
1
k exp
t + k
T
Rys.Z1.32. Przykad obliczania odwrotnej transformaty Laplacea

MathCAD - Skrócona Instrukcja Obsługi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MathCAD - Skrócona Instrukcja Obsługi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZACZNIK 1

SKRCONA INSTRUKCJA OBSUGI

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

Rys.Z1.1. Ekran podstawowy programu MathCad

Pasek menu zawiera nastpujce polecenia gwne:

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

Insert - doczenie treci innego dokumentu

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

Insert Function - wprowadzenie funkcji do dokumentu,

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

Laplace Transform - transformata Laplacea,

Pasek formatowania tekstu

Belka operatorw matematycznych

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

W programie MathCad wystpuj dwa zasadnicze rodzaje kursora:

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

To jest obszar tekstowy

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

Podstawowymi elementami, w oparciu o ktre przeprowadzane s obliczenia w programie MathCad,

Rys.Z1.4. Sposb zapisu liczby zespolonej

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

Rys.Z1.5. Zakres oddziaywania zmiennej zdefiniowanej lokalnie

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

wygld zmiennej w dokumencie:

oszacowanie wartoci zmiennej zakresowej:

- pierwsza warto zmiennej

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

wygld funkcji w dokumencie

oszacowanie wartoci funkcji

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

Operatory i wyraenia algebraiczne

Mianem operatorw okrelane s wszystkie operatory matematyczne umoliwiajce przeprowadzenie

Rys.Z1.8. Ramka wyboru

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

Wprowadzanie rwna do dokumentu

Podstaw pracy z programem jest umiejtno prawidowego wprowadzania do dokumentu danych

Modyfikacja rwna i wyrae

Zmiana staej lub nazwy zmiennej wystpujcej w rwnaniu

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

Program MathCad moe realizowa biece obliczenia w jednym z dwch trybw:

Wyczanie regionw z oblicze

Zastosowanie wybranych operatorw matematycznych

Dodawanie z przeniesieniem do nastpnego wiersza

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

Rys.Z1.9. Szacowanie wartoci pochodnej

Obliczanie caek oznaczonych

Rys.Z1.10. Obliczanie caki

Suma lub iloczyn wyrae

Wprowadzanie tablic do dokumentu

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

Rys.Z1.11. Okno dialogowe Matrices

Rys.Z1.12. Przykady tablic wprowadzonych do dokumentu

Zmiana rozmiaru tablicy

Komputerowe wspomaganie projektowania materiay pomocnicze do laboratorium

Zmienna systemowa ORIGIN

Rozwizywanie rwna i ukadw rwna

Rozwizywanie rwna liniowych

Rozwizywanie ukadw rwna liniowych

MathCad 5 plus- skrcona instrukcja obsugi

zdefiniowa wektor, w ktrym poszczeglnymi elementami bd kolejne wartoci znajdujce si

Rys.Z1.14. Rozwizywanie ukadu rwna liniowych

Rozwizywanie rwna i ukadw rwna nieliniowych

Rys.Z1.15. Rozwizywanie rwnania (a) i ukadu rwna (b) nieliniowych