ST201U-STATSTK I
nite 5: Kesikli Rassal Deikenler ve Baz Kesikli Dalmlar
RASSAL DEKEN KAVRAMI
1. Rassal deiken nedir?
Cevap: Rassal bir olayn (yada deneyin) sonularn,
saysal deerlerle ifade eden deikene rassal deiken
(random variable) denir.
RASSAL DEKENLERN ETLER
2. Rassal deikenin eitleri nelerdir?
Cevap: Rassal deikenler, aldklar deerlere gre kesikli
(discrete) ya da srekli (continuous) olarak adlandrlrlar.
Deer kmesi;
Saylabilir (countable) olan rassal deikenler
kesikli,
Saylamayan (uncountable) olan rassal
deikenler ise srekli olarak isimlendirilir.
3. Kesikli rassal deikenin (x) alabilecei deerler
nelerdir?
Cevap: Alaca deerler yle sralanabilir:
x=0,1
x= 0,1,2,
x= k,k+1,k+2,k+3,
gibi tam say deerler alrlar.
4. Kesikli rassal deikenler iin kullanlabilecek rnekler
nelerdir?
Cevap:
Bir kutudaki kusurlu kalem says,
At poligonunda hedefe yaplan isabetli at
says,
Bir kavakta meydana gelen trafik kazalarnn
says,
Para atma deneyinde tura gelinceye kadar yaplan
at says,
Bir bfeye gn iinde gelen mteri says gibi
tam say deer alan rnekler olabilir.
5. Srekli rassal deikenler iin kullanlabilecek
rnekler nelerdir?
Cevap: rnekler yle sralanabilir:
rencilerin boy uzunluklar,
Yarmaclarn 100 metreyi koma sreleri,
Domateslerin arl,
Rzgarn hz,
Havann scakl (dierlerinden farkl olarak
negatif deerler de alr) gibi lme yardmyla
bulunan/hesaplanan deerler alr.
6. Aada tanmlanan rassal deikenlerin hangilerinin
kesikli, hangilerinin srekli olduunu belirleyiniz.
Cevap:
1. Bir ktphaneye gelen renci says: Tek tek
saylabilir. Kesikli deikendir.
2. Bir markette para demek iin bekleyen
mterilerin hizmet alma sresi: Hizmet alma
sresini lerek bulmak zorunda olduu iin
srekli deikendir.
3. Bir apartmandaki ailelerin aylk doal gaz
tketimi: Aylk tketimin lerek bulunmas
gerekir. Srekli deikendir.
4. Antalya Gazipaaya havayoluyla gelen yabanc
turist says: Tek tek saylabilir olduu iin
kesikli deikendir.
5. Negatif deerler alabilen srekli rassal deikene
rnek veriniz: Hava scakl deerleri, hem
negatif deerler alr, hem de lme yardmyla
bulunabilen deerlerdir.
OLASILIK DAILIMI
7. Olaslk dalm ne demektir?
Cevap: Olaslk dalm, P(X=x), X kesikli rassal
deikeninin ald deerler ile bu deerlere karlk gelen
olaslklar ifade eder.
8. Bir kez atlan bir zar deneyinde A rnek uzaynda hangi
noktalar oluur?
Cevap: A = {1,2,3,4,5,6}
9. Ayn anda iki zar atlyor. Bu deney de A olay, ste
gelen saylarn toplamnn 7 olmas olarak tanmlansn. A
olaynn kmesinin elemanlar nelerdir?
Cevap: A = {(1,6), (2,5),(3,4),(4,3),(5,2),(6,1)}
10. 3 kez atlan bir zar deneyinde rnek uzaynda ka
farkl nokta oluur?
Cevap: 63 = 6.6.6 = 216 farkl nokta oluur.
11. 5 kez atlan bir para deneyinde rnek uzaynda ka
farkl nokta oluur?
Cevap: 25 = 2.2.2.2.2 = 32 farkl nokta oluur.
12. Bir zar ve bir para ayn anda atlyor. rnek uzaynda
ka farkl nokta oluur.
Cevap: Zar iin 6 farkl nokta, para iin (Y,T) olmak
zere 2 farkl nokta oluur.
Bu noktalar u ekildedir: {(1,Y),(2,Y),(3,Y),(4,Y),(5,Y),
(6,Y),(1,T),(2,T),(3,T), (4,T),(5,T), (6,T)}
13. alan bir kiinin gar dolabnda 3 farkl renkte
pantolon, 4 farkl renkte gmlek ve 2 farkl renkte kravat
vardr. Bu kiinin evden karken giyebilecei ka farkl
durum vardr?
Cevap: 3.4.2 = 24 farkl ekilde giyinebilir.
BAZI KESKL DAILIMLAR
14. Olaslk ve statistik teorisinde yaygn olarak
kullanlan olaslk dalmlarna rnek veriniz.
Cevap: Literatrde rassal deikenleri modellemek iin
kullanlan bir ok olaslk dalm vardr. Olaslk
dalmlar, kesikli dalm olarak adlandrlr.
Yaygn olarak kullanlan kesikli dalmlar yle
sralanabilir:
Bernoulli Dalm,
Binom Dalm,
Poisson Dalm.
1
 ST201U-STATSTK I
nite 5: Kesikli Rassal Deikenler ve Baz Kesikli Dalmlar

!
15. Bernoulli dalm hangi durumlarda kullanlr? Cevap: Y ~ Binom n = 3, p = olur. Bu durumda, Y rassal
!
Cevap: ki sonucu olan bir deneyi modellemek iin deikeninin olaslk dalm,
kullanlan kesikli bir dalmdr.
! ! ! ! !!!
16. Bernoulli dalmnn olaslk dalm nasldr? P(Y=y) = ! ! !
, y = 1,2,3
Cevap: ki sonucu olan bir deneyi modellemek iin olarak ifade edilir.
kullanlan kesikli bir olaslk dalm genellikle bu iki
sonucu baar ve baarszlk olarak isimlendirilir. 1. Hi tura gelmemesi olasl, Y rassal
deikeninin 0 deerini almas ile edeerdir.
X rassal deikeni baar durumunda 1, baarszlk Dolaysyla,
durumunda ise 0 deerini alr.
! ! ! ! !!! !
Bernoulli denemesinin baar ile sonulanmas olasl P(Y=0) = ! ! !
= olur.
!
p, baarszlkla sonulanma olasl 1-p dir.
Ayn anda atlan hilesiz 3 parann 3 nn de T
!
X, baar olasl p=(X=1) olan Bernoulli dalmna gelmemesi olasl dir.
!
sahip rassal deiken ise, ksaca x ~ Bernoulli (p) olarak 2. En az 1 tura gelmesi olasl, iki farkl
ifade edilir. yaklamla hesaplanabilir:
Bernoulli (p) dalmna sahip x rassal deikeninin Birinci yaklam,
olaslk dalm, P(3 paradan en az birinin T gelmesi) = P(Y 1)
P(Y=1) + P(Y=2) + P(Y=3)
! ! ! !
+ + =
! ! ! !

kici yaklam ise,

veya daha genel bir ifade ile
P(Y=y) bir olaslk dalm olduundan,
P(Y=0) + P(Y=1) + P(Y=2) + P(Y=3)
olduu grlr. Dolaysyla,
eklinde tanmlanr.
! !
17. Binom dalm hangi durumlarda kullanlr? 1 - P(Y=0) = 1 - =
! !
Cevap: Binom dalm, n tane bamsz ve ayn ! ! ! ! !!! !
dalml Bernoulli rassal deikeninden elde edilen P(Y=0) = ! ! !
= olur.
!
baar saysn modellemek iin kullanlan kesikli bir
Ayn anda atlan hilesiz 3 parann 3nn de T
dalmdr. !
gelmemesi olasl dir.
!
Burada ayn dalml kelimesi, her bir Bernoulli denemesi
iin baar (ya da baarszlk) olaslnn ayn kald 20. Yeni gelitirilen bir fze, hedefin 50 m yaknna
anlamndadr. dtnde hedefi imha etmektedir. Fzenin hedefi imha
etme olasl 0.40tr. Prototip olarak retilen 5 tane fze
18. Binom dalmnn olaslk dalm nasldr? yapay bir hedefe atlyor. Buna gre hedefe atlan;
Cevap: 1. 5 fzeden 1 tanesinin hedefi imha etme olasln
bulunuz.
2. 5 fzeden en az 4 tanesinin hedefi imha etme
olasln bulunuz.

olarak tanmlanr. Burada yeniden hatrlatmak gerekirse; Cevap: Bu rnekte Y: Hedefin imha edilme says olarak
tanmlanrsa
n : Bernoulli denemelerinin says,
y : n Bernoulli denemesinden elde edilen baar Y ~ Binom(n=5, p=0.40) olduu grlr.
says,
1. Fze atma deneyinde,
p : Her bir Bernoulli denemesindeki baar P(Hedefin 1 kez imha edilmesi) = P(Y=1)
olasldr.
! ! !!!
= 0,40 0,60
19. Ayn anda hilesiz 3 bir para atlyor. Y rassal !
deikeni tura (T) says olarak tanmlansn. Buna gre; = 0,2592 olarak bulunur.
1. Hi tura gelmemesi olasln bulunuz.
2. En az 1 tura gelme olasln bulunuz. Yorum: 5 fzeden 1 tanesinin hedefi imha etme
olasl 0,2592 dir.

2
 ST201U-STATSTK I
nite 5: Kesikli Rassal Deikenler ve Baz Kesikli Dalmlar

2. Fze atma deneyinde,
P (Hedefin en az 4 kez imha edilmesi) = P(Y 4)
P(Y=4) + P(Y=5)
olarak tanmlanr. Burada;
! ! ! ! ! !
!
0,40 0,60 + !
0,40 0,60 : Birim zaman ya da birim uzayda gerekleen
ortalama olay says,
= 0,0768 + 0,0102 x : Birim zaman ya da birim uzayda gerekleen
= 0,0870 olarak bulunur. olay says,
e : Euler says (yaklak deeri 2.718...) dir.
Yorum: 5 fzeden en az 4 tanesinin hedefi imha
etmesi olasl 0,0870 dir. ( Yunan alfabesinde bir harftir ve lamda eklinde
okunur.)
21. Poisson dalm hangi durumlarda kullanlr?
Cevap: Poisson dalm, olaslk ve istatistik teorisinde KESKL RASSAL DEKENLERN ORTALAMA,
yaygn olarak kullanlan kesikli bir dalmdr. VARYANS VE STANDART SAPMASI
Bir olayn, belirlenen bir zaman ya da uzay (uzunluk, alan, 24. Verinin konumunun ve deikenliinin ls olarak
hacim gibi) aralnda gerekleme saysn modellemek kullanlan deerler nelerdir?
iin kullanlr. Cevap: Ortalama ve varyans, srasyla verinin konumunun
(location) ve deilkenliinin (variation) birer ls
lgilenilen aralk uzunluu, bir birim olarak ifade olarak kullanlrlar. Ortalama yerine beklenen deer
edilirse zamanla ilgili aralklar birim zaman, uzayla ifadesi de kullanlr.
ilgili aralklar ise birim uzay olarak ifade edilir.
25. Verideki homojenliin (ya da heterojenliin) ifadesi
Birim zamana rnek olarak;
olarak adlandrlan deere ne denir?
Bir hafta,
Cevap: Verideki homojenliin (ya da heterojenliin) bir
Alt ay,
ifadesi olan deiken varyans olarak adlandrlr. V(X)
Bir yl rnek verilebilir.
sembol ile gsterilir.
Birim uzaya rnek olarak ise;
Bir metre (uzunluk), 26. Verideki homojenlik veya heterojenlik neyi gsterir?
Bir dnm (alan), Cevap: Varyans deeri byk ise verideki deerlerin
1/2 metre kp (hacim) vb. rnek verilebilir. birbirinden olduka farkl (heterojen); varyans kk ise
verideki deerlerin birbirine benzer (homojen) olduu
22. Poisson dalm kullanlarak modelleme yaplabilecek sylenir.
olaylara ne gibi rnekler verebiliriz?
Cevap:
Dnyaya, bir haftada (birim zaman) den
gkta says,
Bir kavakta, alt ayda (birim zaman) meydana
gelen trafik kazas says,
Bir maden ocanda, bir ylda (birim zaman)
meydana gelen ve yaralanmayla sonulanan kaza
says,
Bir metre (birim uzunluk) uzunluunda, bir elik
halattaki retimden kaynaklanan hata says,
ki dnm (birim alan) byklnde bir domates
serasndaki hastalkl fide says,
1/2 metrekp (birim hacim) byklnde bir
akvaryumdaki hasta Japon bal says.
rneklerden de anlalabilecei zere, Poisson dalm
nadir (seyrek) gerekleen olaylarn modellenmesinde
kullanlan bir dalmdr.
23. Poisson dalmnn olaslk dalm nasldr?
Cevap: X, Poisson dalmna sahip bir rassal deiken
ise, ksaca X ~ Poisson () olarak gsterilir.
Poisson () dalmna sahip X rassal deikeninin olaslk
dalm,