You are on page 1of 3

ST201U - STATSTK I

nite 2: Merkezi Eilim ve Deikenlik lleri

Yine k tane grup iin gruplandrlm serilerde rneklem


Giri !
! !!! !! !!
Veri setini betimlemek iin kullanlan zet llerine aritmetik ortalamas = !!! ! olmak zere =
!
merkezi eilim lleri ya da ortalama, verilerin dalm forml ile hesaplanr. (Bk. rn.4 Syf.37)
merkezi etrafnda nasl deitiini gsteren llere ise
deikenlik lleri denir. Tartl (arlkl) aritmetik ortalama: Gzlem deerlerinin
tmnn ayn neme sahip olmad durumlarda
Anaktle iin hesaplanan saysal betimleyici lmler kullanlr. Gzlemlere arlk verilir ve gzlem deerleri
parametre, rneklem iin hesaplanan betimleyici lmler bu arlklarla arplarak ortalama hesaplanr.
ise istatistik olarak adlandrlr.
Basit serilerde tartl aritmetik ortalama hesab:
Merkezi Eilim lleri (Ortalamalar) Gzlemlerin arlklar ! ile gsterilir.
Ortalamalar her zaman serinin en kk gzlem deeri ile
Bu durumda anaktle iin tartl aritmetik ortalama
en byk gzlem deeri arasnda yer alr. Aritmetik ve !
!!! !! !!
kareli ortalama duyarl ortalamalar iken, mod, medyan ve ! = ! ! forml ile hesaplanr.
!!! !
kartiller ise duyarl olmayan ortalamalardr.
Benzer ekilde rneklem tartl aritmetik ortalamas
Aritmetik ortalama: Seriyi oluturan tm gzlem !
!!! !! !!
deerlerinin gzlem saysna blnmesiyle hesaplanr. ! = ! ! ile hesaplanr.
!!! !
Basit serilerde aritmetik ortalama hesab: Bir anaktle
Frekans serilerinde tartl aritmetik ortalama hesab:
zerinde tanmlanm deikeninin ald deerler
Tartl aritmetik ortalama hesab iin gzlem deerleri
! , , ! ile gsterilsin. Bu durumda anaktle aritmetik
! hem frekans hem de tartlarla arplrlar ve tartlarla
!!! !!
ortalamas = forml ile hesaplanr. frekanslarnn arpmlarnn toplamna oranlanrlar.
!
Frekanslarn toplam birim saysna eittir.
Bir anaktleden ekilen n birimlik rneklem iin X
!
deikeninin ald deerler ! , , ! ile gsterildiinde !!! !! !! !!
!
Anaktle iin ! = ! ! ! forml, rneklem iinse
!!! !! !!! ! !
rneklem aritmetik ortalamas = forml ile !
! !!! !! !! !!
! = forml geerlidir. (Bk. rn.5 Syf.40)
hesaplanr. ! ! !
!!! ! !

Frekans serilerinde aritmetik ortalama hesab: Frekans Gruplandrlm serilerde tartl aritmetik ortalama
serilerinde aritmetik ortalama hesaplanrken, gzlem hesab: Snf orta noktalar dikkate alnarak hesap yaplr.
deerleri ile bu gzlem deerlerine karlk gelen k sayda grup varken, anaktle tartl aritmetik ortalamas,
!
frekanslar arplp toplanr ve elde edilen bu deer toplam !!! !! !! !!
! = forml ile hesaplanr.
frekansa blnr. ! ! !
!!! ! !
!
Bir anaktle zerinde tanmlanm X deikeninin ald !!! !! !! !!
rneklem tartl aritmetik ortalamas ise ! = ! ! !
deerler frekans serisi olarak verildiinde, anaktle !!! ! !
!
!!! !! !! ile hesaplanr.
aritmetik ortalamas, = ile hesaplanr. Burada
!
= ! Aritmetik ortalamann zellikleri: Aritmetik ortalamann
!!! ! ile hesaplanr.
nemli matematiksel zellikleri u ekildedir.
Benzer ekilde rneklem aritmetik ortalamas ise
! i) Gzlem saysnn (n) aritmetik ortalama ile arpm,
!!! !! !! !
= forml ile hesaplanr. = !!! ! dir. (Bk. gzlem deerlerinin toplamna eittir. Yani ! = .
!
rn.3 Syf.36) dir. (Bk. rn.6, Syf.41)
Gruplandrlm serilerde aritmetik ortalama hesab: ii) Gzlem deerlerinin aritmetik ortalamadan
Gruplandrlm serilerde, gzlem deerleri ayr ayr sapmalarnn (farklarnn) cebirsel toplam sfra eittir.
bilinmediinden, bu seriler iin elde edilen ortalama Yani !!!! ! = 0 dr. (Bk. rn.7, Syf.41)
gerek anaktle ya da rneklem ortalamasna bir yaklam
iii) Gzlem deerlerinin aritmetik ortalamadan
olacaktr. Formllerde ! i. snf aralnn orta noktasn,
sapmalarnn karelerinin toplam minimumdur. Yani,
! i snf aralnn frekansn ve k grup saysn ! !
gstermektedir. !!! ! minimum bir deerdir. (Bk. rn.8 Syf.42)
iv) Aritmetik ortalama duyarl bir ortalama olduundan
k sayda grup varken, anaktle aritmetik ortalamas
! seride yer alan ar deerlerden etkilenir. (Bk. rn.9
!!! !! !!
= !!!! ! olmak zere; = forml ile Syf.42)
!
hesaplanr. Kareli ortalama: K ile gsterilen kareli ortalama, seriyi
oluturan gzlem deerlerinin karelerinin toplamnn
gzlem saysna orannn karekkdr.

1
ST201U - STATSTK I
nite 2: Merkezi Eilim ve Deikenlik lleri

Basit serilerde kareli ortalama hesab: Anaktle iin Mod: Ar deerlerden etkilenmeyen mod, en sk ortaya
! !!
!!! !
! !
!!! !!
kan lm olarak tanmlanr. Mod yaygn olarak bir
= forml, rneklem iinse = merkezi eilim ls olarak kullanlr.
! !
forml geerlidir. (Bk. rn.10, Syf.43) Gruplandrlm serilerde mod: En yksek frekansa sahip
Frekans serilerinde kareli ortalama hesab: Anaktle iin snf aral belirlendikten sonra izleyen forml ile mod
! !!! hesaplanr.
!!! ! !
kareli ortalama = ile rneklem iinse
! !
! !!! = + .
= !!! ! !
ile hesaplanr. (Bk. rn.11, Syf.44) ! + !
!
Burada; L mod snfnn alt snrn, ! mod snfnn
Gruplandrlm serilerde kareli ortalama hesab: Snf frekans ile ondan bir nceki snfn frekanslar arasndaki
orta noktalar dikkate alnr. Kareli ortalama anaktle iin fark, ! mod snfnn frekans ile ondan bir sonraki
! !! !
!!! ! ! snfn frekanslar arasndaki fark ve h snf araln
= forml ile hesaplanrken rneklem iinse
! gstermektedir. (Bk. rn.20 Syf.50)
! !! !
!!! ! !
= forml ile hesaplanr. (Bk. rn.12, Deikenlik lleri
!
Syf.45) Merkezi eilim lleri, Syf.51 ekil 2.2de grlecei
gibi bir veri setinin frekans dalmnn tam bir resmini
Medyan (Ortanca): Gzlem deerleri kkten bye izemez. Bu nedenle verilerin yaylmlarnn bir ls de
sralandnda ortada kalan gzlem deeri medyandr.
gelitirilmitir.
Seride yer alan tm gzlemlerin hesaba katlmad
duyarl olmayan ortalamalardandr. Yani medyan, Deiim aral: Bir gzlemler setinin deiim aral, bu
lmlerin %50sinin zerinde, %50sinin aasnda yer serinin en byk gzlemi ile en kk gzlemi arasndaki
ald merkez deeridir. farktr. . . = !"# !"# Deiim aral, en u
deerlere bal olduundan aykr deerlere kar
Eer basit seriler tek sayda gzlemden oluuyorsa serinin
hassastr.
gzlem deerleri kkten bye sralandnda tam
ortada kalan gzlem deeri, eer seri ift sayda Gruplandrlm seriler iin, son snf aralnn st limiti
gzlemden oluuyorsa ortada kalan iki gzlem deerinin ile ilk snf aralnn alt limiti arasndaki fark olarak
aritmetik ortalamas medyan deeridir. (Bk. rn.13-14 hesaplanr.
Syf.45-46)
Standart sapma ve varyans: Gzlemlerin aritmetik
Frekans serilerinde medyan hesaplanrken, sralanm ortalamadan olan sapmalarnn karelerinin toplamnn
verilerin birikimli frekanslar dikkate alnr ve ortada yer gzlem saysna oranna varyans, varyansn karekkne
alan gzlem deeri belirlenir. (Bk. rn.15 Syf.46) standart sapma ad verilir.
Gruplandrlm serilerde, gzlemlerin aralk iinde Basit serilerde varyans ve standart sapma: Anaktle iin
dzgn dald varsaylarak medyan izleyen forml ile varyans ( ! ) ve standart sapma () u formllerle
hesaplanr. L, medyan ieren snf aralnn alt snrn, n hesaplanr. (Bk. rn.24, Syf.52-53)
toplam frekans, ! medyan snfndan nceki tm
! ! ! ! !! !
snflarn frekanslar toplamn, ! medyan ieren snf !!! !! !! !!! !
! = =
! !
frekansn, ! medyan snfnn bykln
gstermektedir. rneklem varyans ! ve standart sapmas izleyen
!! formllerle hesaplanr.
= + 0.5 !
!!
! ! ! !
!!! !! !! !!! !! !!
Kartiller (Drdeblenler): Kartiller, serideki gzlemlerin ! = =
!!! !!!
%25inin hangi deerden nce geldiini, yine %75inin
hangi deerden hangi deerden nce geldiini belirtir. lk Frekans serilerinde varyans ve standart sapma: Anaktle
kartil ! ile nc kartil ! ile gsterilir. Medyan ikinci iin formller:
kartil olarak kabul edilir. ! medyana kadar olan verilerin ! ! ! !
!!! !! !! !! !!! !! !! !!
medyan, ! ile medyandan sonraki verilerin medyandr. ! = =
! !

Gruplandrlm seriler iin 1. ve 3. kartil u formllerle rneklem iinse formller: (Bk. rn.25, Syf.54)
hesaplanr. (Bk. rn.18 Syf.48)
! ! ! !
!!! !! !! !! !!! !! !! !!
! = +
!!
0.25 ! ! = +
!!
0.75 ! ! = =
!! !! !!! !!!

Gruplandrlm serilerde varyans ve standart sapma:


Formllerde ! yerine snf orta noktalar yazlr.

2
ST201U - STATSTK I
nite 2: Merkezi Eilim ve Deikenlik lleri

Anaktle iin varyans ve standart sapma formlleri u


ekildedir.
! ! ! !
!!! !! !! !! !!! !! !! !!
! = =
! !

rneklem iin varyans ve standart sapma formlleri ise u


ekildedir. (Bk. rn.26, Syf.55-56)
! ! ! !
!!! !! !! !! !!! !! !! !!
! = =
!!! !!!

Deiim katsays: Farkl serilerin deikenliklerinin


karlatrlmasnda, standart sapma kullanl deildir.
Bunun yerine ilgili setlerin standart sapmalar serilerin
ortalama deerinin yzdesi olarak ifade edilir ve gzlem
deerlerinin byklklerinden kaynaklanan farkllk
ortadan kalkm olur. (Bk. rn.28, Syf.57)
Anaktle iin deiim katsays;

. . = . 100

rneklem iin deiim katsays;

. . = . 100

You might also like