Ftohja e marrdhnieve osmano-shqiptare dhe roli i Ali Pash Tepelens

Posted on 06/01/2017By Drita IslameDossier

Mufid Yuksel
Duke filluar nga ereku i fundit i shekullit t XVII, veanrisht ngjarjet e zhvilluara pas Disfats
II vjeneze ndaj ushtris osmane, Pakti i Karlovivarit i vitit 1699, humbja e plot e vilajetit t
Budinit dhe Marrveshja e Pozarevacit, i dhan nj goditje t rnd Shtetit Osman. Ngjitja ruse e
filluar me Car Pjetrin e Madh arriti kulmin me Careshn Katerina II, Lufta e Krimes e filluar n
vitin 1768 dhe marrveshja e imponuar e Kyyk Kajnarxhs, nnshkruar m 1774, u bn
pikkthesa e procesit t rrnimit t Shtetit Osman.

Forcimi dhe ngjitja e Carizmit Rus n veri t gjeografis Osmane, fakti q, s pari portugezt dhe
spanjollt, pastaj francezt, anglezt dhe holandezt ngritn hegjemoni n detra, kryesisht n
detra t largt, pamundsia e Shtetit Osman qysh n shekullin XVII pr tu hapur n detra t
largt dhe pamundsia pr ta kaprcyer Venedikun, i hapn udh dobsimit t konsiderueshm t
hegjemonis s Shtetit Osman n Mesdhe.

Si rezultat i ksaj, n Algjeri dhe Gadishullin e Mores, u shfaqn shqetsime t mdha. Flotat
angleze, franceze dhe ruse e vun Shtetin Osman nn krcnim serioz n Gadishullin e Mores.
Kur arriti viti 1790, Shteti Osman mbeti nn presion t konsiderueshm n at zon. Kto shtete
t cilat, tashm, ishin shndrruar pothuaj n superfuqi me flota t fuqishme, duke treguar si
justifikim popullsin jomyslimane/greke t Gadishullit t Mores, zbatuan nj shtypje mjaft t
madhe mbi Shtetin Osman. Duke u mbajtur prgjegjs popullsia dhe qeveritart shqiptar
mysliman-tosk t Mores pr shkak t disa zbatimeve t pretenduara kundr popullsis greke,
superfuqit e siprprmendura krkuan shprnguljen e shqiptarve tosk nga Gadishulli i
Mores. Administrata Osmane e mbetur pa shpres, m 1792, u detyrua ti shprngul shqiptart
e saj tosk m 1792 nga Gadishulli i Mores.

Kshtu, me presionin e Rusis dhe t shteteve t tjera perndimore, n prfundim t fushats dhe
operacioneve ushtarake t algjerianit Gazi Hasan Pasha, Admiral i Flots dhe Kryeministr, me
nxjerrjen e shqiptarve tosk nga Gadishulli i Mores ku ata prbnin shumicn drrmuese t
popullsis, popullsia greke-ortodokse kaloi n shumic. Tashm, me mbshtetjen e Rusis dhe
shteteve t tjera perndimore, veprimtarit kryengritse, revoltat n More ndjekin njra-tjetrn pa
ndrprerje. Ndrkaq, do her, Valiu i Janins, Ali Pash Tepelena, siguron shtypjen e revoltave.
Kushtet e rnda (1) t Paktit t Kajnarxhs s Vogl t vitit 1774, bhen faktori m me rndsi q
i lehtson kto revolta (2).

Qysh n fillimet e shek. XIX, fatkeqsit ndjekin si zinxhir njra-tjetrn. Afro 30 vjet pas
revoltave vehabiste, nxirret ferman pr Valiun e Egjiptit, Mehmet Ali Pashn. (I lindur si origjin
n fshatin Voskop t Kors, kur u b tet vje, Mehmet Ali Pasha, pr shkak t nj shtjeje
gjaku, emigroi s bashku me familjen n Kavalla, (prandaj edhe njihet si nga Kavalla). bashk
me t bijt Ibrahim e Tosun Pasha dhe me ushtart e zgjedhur shqiptar t transferuar dikur n
Egjipt nga skela e Selanikut, Mehmet Ali Pasha drgohet n Hixhaz (Arabia e sotme shn. i
redaksis). Pas betejave t ashpra, Hixhaz/Haremejn merret nn kontroll. Pastaj, si prfundim i
luftrave q vazhduan tre vjet, pasi pushtohet edhe kasabaja Dirijje, qendr e sauditve n
Nexhd, n at koh, kryengritsit e zn rob drgohen n Stamboll (1228/1813) (3). Ve ksaj, n
shenj kujtimi pr kto ngjarje, Sulltan Mahmudi II bn nj ezm n lagjen Ejup, Stamboll.
ezmja e cila sot e ksaj dite qndron si monument, ka kt epitaf t dats1228/1813:

M i virtytshmi i akteve (t bamirsis M. Hoxha) sht shprndarja e ujit (t pijshm) ka

urdhruar i Drguari. Uji i shprndar qoft i pranuar pr shpirt t t dy Hysenve!

Viti 1228

Abdylhamid Hanzade Mahmud Hani u b Gazi. Si prfundim, myzhdeja e Medins edhe e

Meks u bashkuan bashk.

Viti 1228

Ali Pash Tepelena

Ali Pasha (lindur m 1156/1743), biri i Veli Efendiut nga paria e Tepelens, me nj personalitet
lakmitar dhe, n t njjtn koh shum i zgjuar dhe inteligjent, brenda nj kohe t shkurtr u b i
fuqishm n mjedisin e vet. U shprblye pr dobit, q solli n krye t vullnetarve shqiptar n
luftn Rusi-Austro-Hungari m 1787, me detyrn e valiut t Thesalis dhe t kujdestarit t
rrugve. Vendosmria dhe inteligjenca q tregoi n shtypjen e kryengritjeve t Mores gjat
kohs kur qe vali, e ngriti lart n sy t Stambollit (4). M n fund, n vitin 1789, Ali Pash
Tepelena ngjitet n postin e valiut t Janins. Pas ksaj, Ali Pasha e qeveris zonn e tij n mnyr
personale. Qysh nga viti 1810, e gjith zona e Toskris hyn nn qeverisjen e tij.

Veanrisht n fundet e shek. XVIII dhe n fillimet e shek. XIX, Ali Pasha n Janin dhe
Mehmet Ali Pasha n Kret dhe Egjipt, u bn n Ballkan dhe n Mesdheun Lindor, simboli i
fuqis shqiptare t ngjitur lart brenda Shtetit Osman. T dy pashallart dhe valinjt, n periudhat
kur zhvilluan veprimtari n bashkveprim me Pallatin Perandorak, jo vetm formuan nj fuqi t
madhe, por u bn edhe fuqia sunduese dhe goditse e osmanve nga Hixhazi n Serbi.

Me koh, me fuqizimin e vendeve t Evrops Perndimore e t Rusis, si pasoj, kur osmant

filluan ti humbasin tokat e Ballkanit Verior, mundn ta mbajn n dor Ballkanin Jugor n saje
t popullsis dhe fuqis s shqiptarve. Mirpo, kur Ali Pash Tepelena dhe Mehmet Ali
Pasha i ndan rrugt me Administratn e Pallatit Osman, fati i osmanve n Ballkanin Jugor u
ndryshua (5).

Eliminimi i Ali Pash Tepelens me planet dhe nxitjet e Mehmed Said Halet Efendiut,
kryekshilltar i zgjedhur i sulltan Mahmudit II dhe t kryeministrit Hurshit Pasha, e ndrroi
ecurin e ngjarjeve. Pas shtypjes s opozits dhe mosbindjes s Ali Pash Tepelens, megjithse
Ali Pash Tepelena dhe t bijt krkuan falje dhe pranuan ti dorzohen Hurshid Pashs me
ndrmjetsimin e Mustafa Pash Bushatliut nga Shkodra me kusht q tu falej jeta, Hurshid
Pasha, pa u kshilluar me Stambollin (Pallatin), i ekzekutoi krejtsisht pa asnj t drejt Ali
Pashn me t bijt, duke sajuar nj ferman (dekret) dhe shpallje t falsifikuar dhe i drgoi n
Stamboll kokat e tyre. Shpallja e falsifikuar nga Hurshid Pasha kishte kt prmbajtje:

Ali Pash Tepelena: Ndrsa qysh prej tridhjet vjet e ktej, n saje t Ports s Lart, pati par
lloj-lloj mirsish dhe favoresh dhe pati marr sa e sa merita perandorake, si pr vete, ashtu dhe
pr t bijt dhe pasuesit, duke iu ngarkuar nn qeverisje shum kaza dhe krahina, se pati njohur
vlern e ktyre dhuntive, nuk pati mbetur pabesi dhe e keqe q spati br gjer tani ndaj ktij
robi t Allahut (sht fjala pr Hurshid Pashn), ndaj prfaqsimit t plqyer t Ports s Lart,
ndaj mirbrsit t tij, kur intriga dhe akte te mallkuara si kto sqen par dhe as dgjuar
ndonjher.

Kshtu, pr shkak se i prmenduri, i cili nuk rrinte dot n nj vend, kudo q t shfaqej ndonj
trazir ose intrig n fuqin financiare ose po n at intrig por n aspekte t tjera, do t kishte
dor dhe pjesmarrje t fsheht ose t hapur edhe ai. Prvese n krahinat nn qeverisjen e vet,
hidhte dor edhe n ejaletet dhe sanxhaqet e tjera, pr pasoj, duke organizuar revolta t
prditshme, duke i rn m qaf mallit, pasuris dhe jets s dikujt nga fukarenjt dhe
nnshtetasit q jan amanet nga Zoti dhe banorve t vendit, nderit t dikujt dhe pjestarve t
familjes s dikujt tjetr, duke shuajtur sa e sa dyer me emr n Shqipri, Jenishehir, Manastir dhe
Sarigol e n kazat e zonave t tyre dhe duke u sjell mizorisht dhe me despotizm, i bri njerzit
q tu mrzitet vatani.

Megjithse qe kshilluar kaq shpesh m par e m pas nga Porta e Lart, duke u paralajmruar
pr fundin e hidhur, vazhdoi t mos ia vinte veshin askujt, por t vepronte si dinte vet, vazhdoi
ta shtonte gjithnj e m shum intrign dhe mallkimin e tij dhe, m n fund, duke guxuar, pr m
tepr, t ngarkoj vrass me porosi pr t vn inatin n vend ndaj disa kundrshtarve t
strehuar n Stamboll, q ishte porta e strehimit dhe kryeqytet i kalifatit, bhej e domosdoshme t
ndshkohej ligjrisht dhe pronsisht, pasi q sanxhaqet nn prgjegjsin e tij t ngritur me an
t pushtetit t tij si vezir-guvernator, u jan caktuar t tjerve, ka deklaruar haptazi
kundrshtimin e tij dhe pr ta zbatuar intrign dhe tradhtin e vet t thurur prej shum kohsh
m par, me mbylljen n kalan e Janins q sht Kala Sulltanore, ka rn n supozim t
gabuar pr t mund t rezistuar prball shtetit t lart, q sht kujdestar i pasuris dhe duke e
nxjerr n shesh aleancn e shprehur fshehtas n intrign e kombit grek-ortodoks, duke u
drguar kaurrve t Mores dhe Sulit par me sasi t madhe, pr pasoj, duke i lshuar kaurrt
mbi Bashksin e Muhamedit, edhe nj her tjetr e vrtetoi se ska as fe e as medhheb, meq,
pr pasoj, ekzekutimi ligjor dhe pronor i t prmendurit qe br i detyrueshm.

I arrestuar dhe i lidhur personi nga i virtytshmi Ahmed Hurshid Pasha, serasker-udhrrfyes
fitoreje, aktualisht vali i Rumelis, i ngarkuar me ekzekutimin dhe eliminimin, kjo sht koka e
prer e tradhtarit t fes, q ia thon Ali Pash Tepelena, nga intriga dhe mizoria e t cilit ka
shptuar Ummeti Muhammed pas organizimit t dnimit t prshtatshm si e krkonte dekreti
perandorak sipas dekretit t lart dhe flets s shfaqur t dhn mbi personin.(6)

Epitafi n Regjistrin e Dokumentimit aktual n Varrez i Ali Pash Tepelens

Kokat e prera t Ali Pashs dhe t bijve jan t varrosura n Silivrikap, Stamboll, kurse trupi, n
xhamin Fethije t Janins.

Epitafi sht n kt form:

Ai (Allahu, Zoti) sht Krijuesi i Prjetshm.

Ktu sht koka e prer

E Ali Tepelenasit t famshm,

Shtyps qysh prej tridhjet vjetsh

I vetm n Shqipri,

Mytesarifi i Sanxhakut t Janins.

Fakti q, megjithse Tepelenasi dhe t bijt krkuan falje dhe pranuan t dorzoheshin, Hurshid
Pasha prgatiti nj ferman t falsifikuar dhe i ekzekutoi me vdekje, shkaktoi neverin e Pallatit.
Mirpo, m pas, kryengritjet e erkezit Davud Pasha, vali i Bagdadit, dhe Mustafa Pash
Bushatliut prfunduan me marrveshje; kta pashallar u faln dhe vazhduan ti shrbejn shtetit
me besnikri n detyrn, si vali n vilajete t tjera. Ndrkaq, pasi Tepelenasi u ekzekutua s
bashku me bijt e tij, kryengritjet e Mores u prflakn akoma m shum. Kur erdhi viti 1830,
Gadishulli i Mores u b nj shtet grek q i ishte njohur pavarsia. Me gjith qndrimin e gabuar
t mparshm, pavarsisht se valiu i Janins, tepelenasi Ali Pasha dhe t bijt u dorzuan me
marrveshje me ndrmjetsin e shkodranit Mustafa Pasha dhe u prfshin n Shtetin Osman,
nxitjet e Halet Efendiut dhe ekzekutimi i padrejt i tyre nga Hurshid Pasha pa pyetur Stambollin,
me nj ferman t falsifikuar, ka formuar nj plag t thell n historin ton(turko-osmane) me
shqiptart.

Prktheu: Mithat Hoxha

(1) Pr nenet e Paktit t Kajnarxhs s Vogl, shih. Ahmet Xhevdet Pasha, Tarih-i Cevdet, vll.1,
faqet 357-370.

(2) Shih. Ahmet Xhavit, Zeyl-i Hadkatul-Vzer, Shtypshkronja Cerde-i Havdis, Stamboll,
1271; faqet41-43; Syleyman Kyle, Osmanl Tarihinde Arnavutluk (Shqipria n historin
osmane), zmir, 1944: 123-128; Ahmed Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, vll.2, faqe 87-113;
Historiku i Revolucionit t Mores ose Revista Penah Efendi, Biblioteka Popullore Ali Emiri,
Dat. 677-1737; Prgatiti: Aziz Berker, Tarih Vesikalar Dergisi (Revista e Dokumentave
Historike), No: 7-12, 1942-43; William Miller, The Turkish Restoration In Greece, 1718-1797,
New York, 1921.

(3)Shih: BOA. HAT156/6517- J. 17/Ra/1215; BOA.HAT163/6797- A-B. 26/Z/1215; C. AS.

776/32863; Ejub Sabri Pasha, Histori e Vehabinjve, Shtypshkronja Dyzet Hanbart, Stamboll,
1296. Transliterim: Sylejman elik, Shtpia Botuese Bedr, stanbul, 1992.

(4) Shih: Ahmed Xhvid, Hadka-i Veky, Prg.: Adnan Bajxhar, Botimet TTK 1998. faqe. 89-
90, 118.

(5) Dr. Shinasi Alltundag, Kryengritja e Kavallall Mehmet Ali Pasha, shtja Egjiptiane,
Botimet TTK, Botimi 2. 1988.

(6) Lidhur me tekstin e falsifikuar t ekzekutimit me vdekje t prgatitur nga Hurshid Pasha, shih
edhe: Ahmed Cevdet Paa, Trih-i Cevdet, Cilt 12. Shf. 220-221.