lgin Ynleriyle Eski a

MLATTAN NCE
Adem Ik
 lgin Ynleriyle Eski a
MLATTAN NCE
Copyright Yitik Hazine Yaynlar, 2013
Bu eserin tm yayn haklar Ik Yaynclk Tic. A..ye aittir.
Eserde yer alan metin ve resimlerin Ik Yaynclk Tic. A.nin nceden
yazl izni olmakszn, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt
sistemi ile oaltlmas, yaymlanmas ve depolanmas yasaktr.
Editr
Salih GLEN
Grsel Ynetmen
Engin FT
Kapak
hsan DEMRHAN
Epub
Ahmet KAHRAMANOLU
Dijital ISBN
978-9944-766-61-6
Yayn Numaras
75
Basm Yl
ubat 2013
Yitik Hazine Yaynlar
Bulgurlu Mahallesi Baclar Caddesi No: 1
34696 skdar/STANBUL
Tel: (0216) 522 11 44 Faks: (0216) 522 11 78
www.hazineyayinlari.com www.yitikhazine.com
hazine@hazineyayinlari.com
facebook.com/kitapkaynagi
ehnaz Ika...
 BRNC BLM
TARH YAZI LE BALAR
 TARH YAZI LE BALAR

T arih, yaz ile balar.1 Bu yzden yaznn icad, ayn zamanda Eski a tarihinin de balang
noktasdr. nsanln gemiinde yaznn kkeni M 4. binyl sonlarna kadar uzanr. Eski a
tarihinin balang noktasnn belirlenmesi hakknda herhangi bir sknt yoktur, ancak biti dnemi ile
ilgili olarak farkl grler ortaya konmutur.
MS 325 ylnda gerekletirilen znik Konsili, MS 375 ylndan itibaren muhtemelen Asyadan
gelen kavimlerin itmesi sonucunda, Orta ve Dou Avrupadan hareketle gelien Kavimler G,
MS 395de Romann ikiye ayrlmas ve son olarak da MS 476 ylnda Bat Romann
yklmas gibi dnya tarihi iin ok mhim olaylarn her biri Eski an bitii iin belirlenen farkl
grlerdir.2 Zaman olarak aralarnda pek byk farklar olmamasna ramen, bu olaylarn gerekten
bir a kapatabilecek nitelikte olup olmad ise ayr bir tartma konusudur.

Eski a Hicret ile Bitti

Bugnden geriye doru bakldnda; Hazreti Muhammed (s.a.s.)in peygamberliini aklamasyla
ortaya koyduu ilkelerin MS 622 ylndaki Hicretten sonra tm dnyaya hitap eden karakteri, Eski
an putperest/pagan yapsnn deimesi ve insanlk tarihinde yepyeni bir srecin balamas
itibariyle Eski a sona erdirerek, Orta a balatacak en mhim olaydr.
Hazreti Peygamberin hicreti ile insanla bildirmi olduu deerler evrensel bir karakter kazanarak
Mekkenin dna tam ve sonrasnda ise btn dnyaya yaylmtr.
Bilimi, bakalarnn doru veya yanl yazdklarn ezberlemek ve tekrarlamaktan ibaret sayanlar,
nyarglardan kurtulup tarihi daha rasyonel bir bak asyla deerlendirirlerse bu izahn
gerekliini daha net olarak grebilirler.
Tekrar ve ak bir ekilde ifade etmek isterim ki tm retilenlere, ezberlere ve dayatmalara
ramen Eski an bitii Hazreti Muhammedin (s.a.s.) hicreti ile balamaldr. nk bir devri
kapatabilecek kadar mhim olaylar hicret ile birlikte gelimeye balamtr.
Hicret neticesinde btn dnyada allagelen hayat izgisi slam dininin getirdii prensipler
dorultusunda deimitir. Bu sayede insanlk binlerce yllk alkanlklarndan syrlarak yeni bir
ufuk kazanm, eski inanlarn oluturduu hayat tarz demode olarak yeni ve farkl bir dzenin
egemenlii iin ilk admlar atlmtr. Bu tarih, Eski an sona ermesi ve Orta an balangc
iin verilebilecek en uygun zamandr.
 Dolaysyla Eskian bitii MS 7. yzyla yani Hz. Muhammed (s.a.s.)in Mekkeden Medineye
g ettii tarih olan MS 622 ylna kadar uzanmaktadr. Daha nce verilmi olan drt tarihe ilave
olarak bu tarihi de bilim aleminin dikkatine sunuyoruz. Sadece biraz z gven hepsi bu... Bilim
kimsenin tekelinde deildir!

Nereler Aratrlr
Eski a tarihi aratrmalar, mekan olarak Akdeniz ve onu evreleyen kylar ile
hinterlandlarn kapsamaktadr.3 Yaznn icadndan MS 7. yzyllara kadar uzanan bu alan,
aratrma konusunda ok byk bir birikim ve sabr istemektedir. Birok dili renmeyi ve kimyadan
felsefeye kadar eitli alanlarda bilgi sahibi olmay gerektirir. Tabii btn bunlar tek bir insann
baaryla yapmas mmkn deildir. Bu sebeple baz yardmc bilimler Eski a aratrmalarnda
etkin bir grev alr.
Eski a tarihi gnmzde arlkl olarak Yunan ve Roma tarihi olmak zere Anadolu, Kuzey
Afrika, Orta Dou ve Avrupa gibi Akdeniz hinterland ierisinde bulunan blgelerde yaam halklara
ve kltrlerine ynelik aratrmalar kapsama alanna alr.
Uzak Dou, Sibirya, Avustralya, Kuzey ve Gney Amerika allagelen eski a aratrma
alanlarnn dndadr ancak kreselleen dnya ierisinde bu blgelerin eski alarna ait
aratrmalarda artk Eskia tarihi uzmanlar ya da konuya yaknl olan bilim dallarnda
uzmanlam kiilerce yrtlmektedir.

Dnya Ka Yanda
nsann yeryznde ne kadar sreden beri var olduu sorusu, eski devirlerden beri en ok merak
edilen konular arasnda yer alr. Bat dnyasnda 18. yzyla gelinceye kadar, Bapiskopos James
Usherin, Kitab- Mukaddesi yani Tevrat ve ncili esas alarak yeryznde ilk insann M 4004
ylnda yaratld ve Hz. demin de ilk insan olduuna dair gr hkimdi.4
Bu ilk bilgiler Hz. Ademin 90 metre boyunda olduu veya 2.000 yanda ld gibi bugn iin
kabullenilmesi ok zor ifadeleri de iermekteydi.
Hz. Ademin boyuna ve yana ait din kaynaklardan gelen baz bilgilerin yorumunda ise farkl
grler mevcuttur. Bu bilgilerin bir ksm sembolik olabilecei gibi onun manasn ve deerini ifade
etmek iin de kullanlm olabilir.
Bapiskopos Usher grn Eski Ahitin soy aalarn kullanarak ortaya koymu ve 1664 ylna
gelindiinde yeryznn yan 5668 olarak hesaplamtr. Ushere gre Cennet ve yeryz, merkez
ve madde zamann ayn annda oluturuldu ve su dolu bulutlar ve insan, M 4004 ylnn 26 Ekim
sabah saat 9:00 da Teslis tarafndan yaratld.5 Bunlar Avrupal Yahudi ve Hristiyanlarca ok
rabet edilen grler olmakla beraber, slam dnyasnda da dine alenen mugayir olan blmler
tashih edilerek kullanlmtr.
 nderliini Charles Darwinin yapt ilk evrimciler ise dnyann ve dnya ierisinde yer alan
insann yan farkl bir bak as ile deerlendirerek Allahn yaratmasn gzard ederek, evrenin
milyonlarca yllk zaman ierisinde tesadfen ve kendi kendine deierek ve gelierek bugnlere
ulatn iddia ediyorlard. Bunlar insann, yaayan drt iri maymun trnden evrimleerek ayrlan
bir koldan meydana geldii grn de ileri sryorlard.6 Bu iki gr de kendi iinde tutarsz ve
yanltr.
Kainatn ve dnyann yann milyonlarca yl olmas bugnk astrofizik ve jeoloji bilgileriyle
uygundur, ancak asl mesele bu srenin uzunluu deil yeryznn en mkemmel artlarla ve
donanmla hayata hazrlanmasdr. te bu sre kendi kendine veya aklsz, uursuz tabiatn tesadfi
deiiklikleriyle ortaya kamaz ve ancak Yaratl ile izah edilebilir.

nsan Ne Zaman Yaratld

Evrenin yaratlmasndan sonra, bu evren iinde yer alan dnyada, insann yaratlmasna kadar geen
zaman drde ayrlr. nsan, bu drt zamann sonuncusu olan Antropozoik/nsan zaman denilen 4.
aamada yaratlmtr. Daha nceki evrelerde ise dnya, henz insan hayat iin hazr deildir.
nsann yeryznde grld dnem bu zamana denk geldii iin bu dnem Antropozoik olarak
adlandrlmakta ve son 2 milyon yllk dnemi kapsamaktadr. Aslnda insann geride brakm olduu
kalntlara bakarak insann bu zamann son evresi olan Holosen/ Buzul sonras ada dnyaya
geldii grlr. Bu da tarih olarak takriben M 11.000 yllarndan bugne kadar uzanan sreci
kapsamaktadr. Homo Sapiens yani gerek insan bu devirde, Wrm Buzul Devrinin sonunda
ortaya kmtr.7 Bunun ncesinde yine Antropozoik dnem ierisinde deerlendirilen Holosen
ncesi Pleistosen/Buzul Devri dediimiz dnem vardr.
Buzul devrinde yeryznn yaklak 1/3 buzullarla kapldr ve bu dnem insan hayat iin henz
uygun iklim artlarnn yeterince olumad zamanlardr. Dolaysyla insan bu zamanda yeryznde
grlmez. Yeryznde grld iddia edilen canllar ise insan deil maymunsu canllardr.
Balangc tam olarak bilinmemekle beraber, ilk insann yeryznde grlmesi M 11000 ile 7000
yllar arasnda bir yere tarihlenmelidir. Bugn eldeki ciddi insan kalntlar veya insann brakt
kalntlar bu tarihlerden teye gitmez.
Milyonlarla belirtilen tarihler, gerei ifade etmekten yoksundur.8 Holosenden nce yaadklar
belirtilen, insana yakn canllar veya insann mjdecileri olarak vurgulanan ilkel insanlara ait bilgiler
ise henz ispatlanamamtr ve bununla ilgili olarak ortaya konanlar sadece bir teoriden ibarettir.9 Bu
tespitimiz kesin bir yargdr ve Antropoloji biliminin nemli isimlerinden olan Leakeyde bunun
byle olduunu 7000 yl ncesinin kylleri de bizim gibiydiler. diyerek teyid eder.10

Tarih ncesi / ntarih / Tarih

 Tarih yaz ile balad iin yazdan nceki dnem, Tarih ncesi ya da Prehistorya olarak
adlandrlr. Bu da kendi arasnda insanln geliimine gre eitli dnemlere ayrlmtr. Eski Ta
a, Orta Ta a, Yeni Ta a, Bakr Ta a ve Maden devrinin dnyann farkl kesimlerine
gre deien zaman birimleri tarih ncesine ait olarak ortaya konan ilk evrelerdir.
Tun ann M 2000-1500 yllar arasn kapsayan evresi Orta Tun olarak adlandrlr. Orta
Tun ann balang dnemlerine yani takribi olarak M 1850 yllarndan ncesine kadar uzanan
safhalar Anadolu iin Tarih ncesi zamanlardr.11 Anadoluya yaz M 1850 yllarnda
Mezopotamyada ki Asurlu Tccar kolonistler araclyla gelmitir. Bu kolonistler Kayseri-Kltepe
merkez olmak zere Anadolunun eitli yerlerinde 40a yakn koloni kurmu ve bu koloniler
araclyla getirmi olduklar yaz sayesinde de Anadoluda tarih srecini balatmlardr.12 Daha
nce yaz, Anadoluda bilinmemekteydi. Dnyann farkl blgeleri iin bu tarihler deikenlik
gsterebilir.
Yaz Mezopotamyadan 1.000 yl sonra Anadoluya ve oradan da Yunanistana gemitir.
Mezopotamya tarih devirlerine, M 3300- 3200l yllarda girmi olmasna ramen Yunanistan iin
tarih devirler bundan ok sonraki tarihlere tekabl eder.
Asyann, Avrupann ve Amerikann tarih devirlerinin balangc ise belirtilen bu ktalarda yaznn
kullanld tarihlere gre belirlenmektedir. Msr da ise yine takriben M 4. binyln sonlarnda
yazya geilmitir. Bir blgede henz yazya geilmemi ise ancak bu blge ile ilgili olarak yazya
geilen blgelere ait kaynaklardan bilgi sahibi olunabiliyorsa bu zaman dilimine Protohistorya
adn vermekteyiz. Bu dnemle alakal olarak arkeoloji bilim dal ierisinde bir alan olumu olup
niversitelerimizde bununla ilgili olarak eitim ve retim verilmekte ve bilimsel almalar
yaplmaktadr. Protohistorya insanlk tarihi iin mhim bir gei safhas olup ksaca tarih ncesi
zamanlardan tarih zamanlarna gei dnemi olarak da tanmlanr.
_______________
1 Mehmet zsait, Eski Anadolu Tarihi 1, Ders Notlar.
2 plikiolu 1990, 17.
3 M. Taner Tarhan, Eskia Tarihinin Kaynaklar Ders Notlar.
4 Freeman-Herron 2002, 21.
5 Freeman-Herron 2002, 21.
6 zbek 2010, 58 vd.
7 Kansu 1991, 33.
8 Leakey 1988, 7.
9 Kansu 1991, 25.
10 Leakey 1988, 91.
11 Mehmet zsait, Eski Anadolu Tarihi 1, Ders notlar.
12 Memi 1989, 32 vd.
 KNC BLM
TARH VE EVRM
 TARH VE EVRM

Maymun skeletlerini nsan Gibi Sundular

G emi insan tiplerine ait olarak ortaya konan ifadeler gerei yanstmaktan uzaktr. 17.
yzyldan beri bu konuda yaplan aratrma ve incelemeler reel sonular ortaya koyamamtr.
Bulunduu sylenen insan rnekleri insan deil, aslnda nesli tkenmi maymun ve benzeri hayvan
cinslerine ait kalntlardr. Bu konuda yazlan kitap veya makalelere dikkat edilirse bu durum zaten
ifadeler arasndan aka seilmektedir.
Halen gnmzde de maymun ve benzeri hayvan cinslerinin deiik yzlerce cinsi var olup gemi
dnemlerde bunlarn yzlerce cinsi de yok olmutur. Dinozorlar ve dier yzlerce tr de nesli
tkenen canllardandr. Pandalar, kelaynaklar, Meksika yunuslar, kutup aylar vs. nesilleri tkenme
tehlikesi ile kar karya olan hayvanlar arasnda bulunmaktadr. Halen yaayan onlarca tr canl
nesli de yok olma tehlikesi altndadr.
Tip olarak insana benzer grnme sahip olan maymunlara ait nesli tkenmi, hatta tkenmemi
cinsler, insan evriminde bir aama olarak gsterilmekte ve insan sanki bunlardan tremi gibi takdim
edilmektedir. Bunu milyonlarca yl ncesine dayandrmak olaya gerek ss vermek iindir.
Bu canl kalntlar zaten insan olarak deil de insans olarak nitelenmekte ve gerek insan
olan Homo Sapiensin Holosen ada yaad ifade edilerek gerek insanlk tarihinin de bununla
balad savunulmaktadr. Daha ncekiler ise insana giden evrim (!) yolunda bir aama olarak
gsterilmi, ancak gerek insan sadece Homo Sapiens olarak deerlendirilmitir.13
nsans denen bu yaratk kalntlar nesli tkenmi maymun, goril ve orangutan cinsi hayvanlara
ait olup yaadklar dnem dahilinde bunlarn insan olduklarn kantlayacak bir belge yoktur.
Homo Sapiensin yani gerek insann yeryznde grld tarihi M 11000 ile 7000 yllar
arasnda bir dnemde tahmin etmekteyiz. Dolaysyla ilk insan (dem) bu tarihler arasnda dnyaya
gelmitir.

Evrim Yalanlar
Eski alardan beri bilinen ancak gerek hviyetini 19. yzylda kazanan evrim konusu maalesef bir
aldatmaca olarak gen dimalar zehirlemeye devam ediyor. Yalan yanl ortaya konan ve
bilimsellikle maskelenen safsatalar, insanlar Allaha kar kmaya ynlendirmekte ve sonuta
bunlara uyan milyonlarca insan, ebedi felakete gtren yollara girmektedir.
 zellikle Avrupada dine kar gelien cephe, bunu sistemli bir propaganda ile yaygnlatrmaya
devam etmektedir. Bu propaganda iin ok eitli yntemler ele alnarak gazete ve kitap yazlar
ierisine yerletirilen akl bulandrc ifadeler veya alan mzelerde oluturulan blmler hep bu
kara propagandann bir paras olarak fonksiyonlarn icra etmeye devam etmektedir.
2005 ylnda bir grup bilim adam ile Frankfurta yapm olduumuz bir seyahatte burada bulunan
Doa Tarihi Mzesi ni de gezdik. Bu mzeye gidecek olmamz beni balangta olduka
heyecanlandrmt. Zira burada kitaplarda bahsi geen, insann atalarna dair rnekleri de
grebileceimizi mit ediyordum. nk Almanya bu alanda mhim bir merkezdi. Kitaplarda bahsi
geen Homo Heidelbergensis / Heidelberg adam, ve Homo Neanderthalensis / Neanderthal
adam gibi varl iddia edilen nemli trlerin de buluntu yeriydi.
Mze ziyaretimizde Paleontolojik eserleri, gemi bitki ve hayvanlara ait dier fosil kalntlarn
hayretle izledik. ok gzel ve aydnlatcyd. Ancak bundan sonra sra insan kalntlarna ait olan
blm gezmeye gelince byk bir hayal krklna uradk. Burada eskiden kalma kalntlar grmeyi
umut ederken karmza sadece plastikten yaplma birka hayali resim ve kabartma kt. Belki
mzenin baka ksmlarnda aradmz buluruz dncesiyle btn gnmz geti. Ancak hibir ey
bulamadk. En sonunda byk bir yorgunluk ve hayal krkl iinde mzeden ayrldk. Nasl byle
bir mzede, zellikle de Almanya gibi insanlk tarihinin aratrlmasna nclk etmi bir lkenin
mzesinde veri bulunamazd. Ardndan ertesi yl gerekletirdiimiz svire seyahatinde Zrich
niversitesi bnyesinde oluturulan benzer bir mzede de byle bir durumla karlanca bu konuyu
aratrmak zere kendime bir sz verdim.
Alanmza yaknl olmas itibariyle de daha bir ilgi ile aratrmaya baladm. Sonuta geldiim
nokta beni daha da hayretler iinde brakt. Bir defa evrim ve insan evrimi ile ilgili olarak ortaya
konanlar sadece bir tezden ibaretti. Yani henz ispatlanamamt. Sadece ve sadece hayal mahsul
idi.
Dine kar tavr alm bir grup insan, bilimsellik ad altnda teorilerini bu yolla ortaya koyuyor ve
hayallerinde canlanan grntleri yanstarak bunlar bir gerek gibi dnyada yayyorlard. nsann
etki altnda braklarak bir takm fikirler etrafnda ynlendirilmesinde grsel argmanlarn
kullanlmas ok kullanlan yntemlerdendir. Evrim teorisi de bu yntemin kullanld en bariz
rneklerdendir.
Evrim canllarn genetik yaplarnn kuaktan kuaa deimesi14 olarak adlandrlr. Henz
ispatlanamam olan bu teori ortaya konulduu 19. yzyldan beri eitli hayal mahsul resim, grafik
ve dier plastik eserler yolu ile sanki bir gerek bulgu gibi dnyaya tantlmakta ve henz
olgunlamam gen dimalar bu yolla aldatlmaya allmaktadr. Btn bunlar yaparken bazen bir
domuz diinden bir insann etli btn dokusuyla beraber grntsn karyorlar bazen de insan
kafatasna orangutan enesini yerletirerek ve adna da Piltdown adam diyerek sahtekrlklarn
mzelerde sergiliyorlar.15
 nsanlar Allahtan uzaklatrarak kendileri gibi eytanla dostluk kurdurmaya alan bu insanlar
gerekte grlerini destekleyecek bir belge bulamaynca kendileri sahte fosil ve kalntlar reterek
veya baka canllar insan diye yutturmaya alarak yollarna devam etmekteler. Yz elli yllk
zaman srecinde hala gerek verilerin bulunamamas evrimcileri kara kara dndrmeye devam
ediyor.

Zavall Ota Bengann Hikayesi

Evrimciler sahte grlerini desteklemeye yarayacak unsurlar bulamaynca bu defa kendileri bulgu
retmeye baladlar. Bunun iin de Afrika ormanlarnda yaayan Ota Benga denilen zavall bir
pigmeyi canl ara gei formu olarak hayvanat bahelerinde sergileyerek ie baladlar. Bu
evrimcilerin hakl kabilmek uruna neler yapabileceklerini anlamaya yarayan manidar bir misaldir.
1900l yllarn banda Darwinin evrim teorisi ile birlikte insann maymuna benzeyen canllardan
tredii iddias iyice yaygnlam ve bu harika buluu(!) destekleyecek delil araylar iine
girilmiti. Bunu destekleyecek fosilleri bulmak amacyla almalara balanm sadece fosil olarak
deil ayn zamanda canl rneklerinin de olabilecei zerinde durularak bunun iin de aratrmalara
balanm nihayet Samuel Verner adl bir evrim aratrmacs bu alma iin Afrikaya gelmiti.
Gayesi burada canl ara gei formu bulmakt. Bu byk bilim adam (!) aradn burada buldu.
Verner, Afrikada Kongoda yaayan evli ve iki ocuk babas olan Ota Benga ile karlat. Bu zenci
insan Afrika ormanlarnda ara gei formunun canl kant olarak yakalayarak zincirli ve kafese
konmu bir ekilde Saint Loius de yaplan fuarda tehir etti. Bu ekilde Amerikaya gtrlen Ota
Benga ardndan Newyorkda bulunan Bronx hayvanat bahesinde dier hayvanlarla birlikte kafese
konarak burada birka empanze, goril ve orangutan ile birlikte insann eski atalar olarak
sergilendi. 1904 ylnda yakalanarak, ailesinden alnp hi tanmad diyarlara getirilen ve bir
hayvan muamelesi gren Ota Benga bu aclara dayanamayarak en sonunda kendini ldrmtr.16

Sahte Fosil Aranyor

Henry Fairfield Osborn adl bir paleontolog Tennesseede organize edilen evrim gsterisi
esnasnda ortaya bir iddia att. Bir di bulunmutu. Bu iddiaya gre di bir milyon yl nce yaad
dnlen Nebraska Adam ad verilen Hesperopithecus haroldcookii ye aitti.
William Bryann elde bulunan bir az diinden yola klarak byle bir karmn doru olmayaca
yolundaki grleri ise onun geri kafal olmakla sulanmasna yol at. Sir Grafton Eliot Smith, bu
konuda bir makale hazrlam ve bir az diinden yola karak hazrlad makaleyi Nebraska
adam ve karsnn resimleriyle (!) sslemiti.
Yllar geti ve bu fosil detayl bir aratrma ve incelemeye tabi tutuldu ve diin aslnda bir domuza
ait olduu ortaya kt.
Nebraska adam gibi varl iddia edilen Java adam ise farkl yerlerde bulunmu uyluk kemii,
iki byk ve bir kk az dii ile yarm kafatasndan ibaretti. Hollandal Fiziki Dr. Duboisin
bulduu bu fosilleri inceleyen Boule, bunlarn empanze ve gibbonlara ait olabileceini syledi.
Pekin adam olarak adlandrlan Sinanthropus pekinensis ise iki az dii olarak Choukotiende
bir ukurda bulunmutu. Daha sonra bulunan kafatas paralar ile iki alt ene kemiinin de yine bu
fosile ait olduu iddia edilmi ardndan iki di hari dierlerinin 1941-1945 yllar arasnda
kaybolduu iddia edilmiti.
Piltdown adam ise 500.000 yl nce yaad ileri srlen bir adama ait bir ene ile bir
kafatasndan ibaretti. Sonradan insan kafatasna orangutan enesinin ee ile trplenerek
yerletirilmi olduu ve potasyum dikromatla da suni olarak lekelendirildii anlald. Bu bir
sahtekrlkt.
Baka bir fosil rnei olarak gsterilen Hong Kong adam ise yine benzer bir hikyeye sahiptir.
Von Koenigswald, inde bir dkkndan bir miktar fosil di satn alp tanesini dierlerinden
ayrarak bir tarafa koymutu. te bu di sonradan Hong Kong adam olacaktr.17 te yllardr
zerlerine yalan teoriler retilen fosillerin gerek hikayeleri.

Aalk Maymunlar Olun

nsanlarn kkenini maymunlara balamak isteyenlere bir sz de Maya kutsal kitab Popol Vuh
Kie18 syler. Popol-Vuh Kienin elde mevcut olan metinleri incelendiinde aralarnda kutsal
kitaplarda bahsi geen metinlerle rten ifadelere de rastlanmaktadr. Hatta Kuran- Kerimde
geen 3 ayette anlatlanlarla Popol-Vuh Kiede bulunan baz ifadeler arasndaki benzerlik de dikkat
eker.
Birazdan belirteceimiz Popol-Vuh Kie metninde insandan maymuna dnen bir insan neslinden
bahsedilmekte ve ayn ekilde Kuran- Kerimde de cumartesi av yasana uymayanlarn uradklar
akibetle nasl maymuna evrildiklerinden bahsedilmektedir. Buna gre Allahn gazabna mstahak
olan bir topluluk maymuna dntrlmt. te Popol- Vuh Kie metni, Gneten 10.000 defa
daha kuvvetli olan korkun ate ehirleri mahvetti. Bu ate insanlarn salarn ve trnaklarn
dkt. Duvarlarda yalnz glgeleri kald. Kularn tyleri beyazlat. Bu ateten kurtulmak iin
askerler kendilerini nehirlere attlar. Sa kalanlar yaayabilmek iin eyalarn nehirde ykadlar.
Bunlar birdenbire deitiler maymunlap ormanlara ekildiler. nc zaman insanlarndan
maymunlardan baka yaratk kalmad. Derler ki maymunlar insanlardan trediler o yzden
insanlara ok benzerler.19
Ayetlerde ise yle deniyordu:
1- Cumartesi yasan ineyenleri hatrlayn. Onlara Aalk maymunlar olun! demitik.
Bylece bunu hem ncekiler hem sonrakiler iin bir ibret ve saknanlar iin t yaptk. (Bakara;
2/65-66)
 2- Allah katnda bunlardan daha iddetli bir cezay hak edenleri size haber vereyim mi? Onlar
Allahn lanet ettii, ok kzd, kendilerini maymunlara ve domuzlara dntrd kimselerle
tauta tapanlardr. te bu doru yoldan sapp gitmi olanlar ok berbat bir yer bekliyor. (Maide;
5/60)
3- Kibirlenip de yasak edilen eylerden vazgemeyince onlara Aalk maymunlar olun! dedik.
(Araf; 7/166)
te ayette belirtilen ve azap olarak insanlktan karlarak maymuna dntrlen ve insanln ok
eski devirlerinde yaam olan bir halkn azgnlklar sebebiyle uram olduklar cezay anlatmak
suretiyle gemie az da olsa k tutan metinler. Burada Popol-Vuh metninde sanki bir nkleer sava,
gemite yaanm gibi bir mana da sz konusudur. Gneten on bin kat daha parlak bir n
kmas, insanlarn ellerinin ve yzlerinin yanarak sa ve trnaklarnn dklmesi biraz Hiroima
benzeri bir durumu hatrlatmyor mu ne dersiniz?
_______________
13 Leakey 1988, 144 vd.
14 Arsebk 1990, 1.
15 Yahya 1999, 50-59.
16 Yahya1999, 58
17 MEB 1985, 31 vd.
18 Popol-Vuh ngilizce metni iin baknz. http://www.sacred-texts.com/nam/pvuheng.htm
19 http://insanveevren.wordpress.com/2011/05/10/popol-vuh-kise-maya-kutsal-kitabi/
 NC BLM
OK OK ESKDEN
 OK OK ESKDEN

lk Silahlar

imdiki gibi modern silahlarn olmad dnemlerde insanolu dnemin artlarna uygun olarak
savunma ve saldr iin eitli silahlar gelitirmilerdi. Bugn de hl silah olarak kullanlan
sopalar ve talar, insann ilk silahlar arasnda yer alr.
Sopann u ksmna aa lifleri ile balanan bir ta, zamann baltalarn oluturur. Bu
akmaktalarnn u ksmlarndan yonga karmak suretiyle keskinletirilmesi ile ezici gcnn
yannda kesici bir zellik de kazanr.
akmak talar daha sert baka bir ta ile yontulur ve ucu keskinletirilir.20 Bu paralar tan
zelliine gre o kadar keskin olur ki gnmzde kullanlan kesici aletlerle bile rekabet edebilir.
Sileks ve Obsidien olarak da adlandrlan bu talar sayesinde ok keskin aletler elde edilmitir.
yle ki bu aletler ile tra olmak, hayvan yzmek, ok ve mzrak ucu yapmak dahi mmkndr.
lk insanlar uzun ve dz ubuklarn ucuna tatan yaplm ular eklemek suretiyle ilk karglar da
yapmlardr.21
Ok ve yay kefedilmi, kullanld dnem itibariyle en gelimi silahlar arasna girmitir.
Zehirli hayvanlardan elde edilen zehrin, krdan eklinde yontulan aa paralarna bulatrlarak
sazdan yaplma ii bo borularla flenerek atlmas da zamann ilgin silahlar arasnda yer alr.
Belki ilk biyolojik silahlar arasnda deerlendirilebilir.
Bugn Amazon ormanlar gibi vahi tabiat ortamnda bu yntemler hala uygulanmaktadr. Ayrca
dmana atlan byk kayalar, sivriltilmi kemik paralar da sayabileceimiz dier ilk silah trleri
arasnda yer alr.22

Hz. Adem ifti miydi

Sanld gibi Hz. Adem bir ifti deildir, o bir avcdr. O gnk ekolojik artlar tahmin
ettiimizde iftilikten ziyade avc olmas daha mantkldr. Havva Anamz da bir toplaycdr.
O dnemlerde tabiatta tm bitkiler hda-i nabit olarak bulunur ve insanlar bunlar ihtiyalar iin
kullanrd. Bu usl halen pek ok bitki iin de geerlidir. rnein biz Sivasta mays ve haziran
aylarnda madmak toplarz, kimsenin aklna da madmak retmek gelmez.
Dalardan al, yaban armudu, evelik, yemlik, kangal dikeni, mantar, ilek, brtlen ve daha
yzlerce bitkiyi toplayarak tketiriz. Btn bu bitkiler gibi ilk dnemlerde buday, arpa ve dier
tahllar tabiatta bulunuyor ve vahi hayvanlar tarafndan bunlar yeniyor kalan tohumlarndan ise ertesi
yl yenileri kyordu. O dnemlerde birka yz kiilik klanlar halinde yaayan insanlar iin bunlar
yetmekte hatta artmaktayd.

lk retilen Bitkiler
Zamanla nfusun artmasyla bunlarn retilerek saklanmas zarureti hasl olmu ve Neolitik dneme
denk gelen bu srete ise ziraat balamtr. lk dnemlerde yetitirilen rnler kaplca-siyez
einkorn buday denen triticum mococcum, kzlca buday emmer, iki sral kabuklu arpa,
kabuksuz arpa, burak, mercimek, bezelye ve budaydr.23 Ekmein ilk zamanlarda ne kadar mhim
bir yiyecek olduu ilk retilen bitkilerin buday gibi tahl rnlerinden olmasndan da
anlalmaktadr.

lk Hkmdarn Mezar Nerede

Hazreti Adem, yeryznn ilk peygamberi ayn zamanda da ilk hkmdardr. Onun mezarnn yeri
ok merak edilen bir konudur. Cevab ise henz net olarak bilinmemektedir. Ancak yeri ile ilgili baz
tahminler yaplmaktadr. Hz. Adem yaad blge itibariyle Eski nasya dediimiz corafyadandr.
mrnn bir ksm Mekkede gemi ve burada Arafatta Cennetten karldktan sonra Hz. Havva
ile bulumulardr. mr ve boyu ile ilgili olarak verilen bilgilerin sarahati yoktur. Kitaplarda bahsi
geen 2000 yllk mr ve 60 ile 90 metre olarak belirtilen boy meselesi tartmaldr. Tevrat
kaynakl bu bilgiler hakknda Kuran- Kerimde bir bahis gememektedir.
Kendisi neslinden gelenlere peygamber olarak gnderilmi ve lmnden sonra da byk bir sayg
grmtr. Yeryznn ilk hkmdar olmak hviyetiyle yeryznde uygarl oluturacak her trl
ilk admn da ncsdr.
Mezarnn yeri hakknda tm sylenenler sadece bir tahminden ibaret olup bu tahminlere gre
kabrin yeri ile ilgili olarak, Mekkede bulunan Ebu Kubeys danda ki Kenz maaras, yine
Mekkedeki Hayf Mescidinin yan veya Arafat gsterilmektedir. Mezarn Hindistandaki Nevz
maarasnda veya Kudste olduu hakknda da ifadeler bulunmaktadr.24 Dorusunu ancak Allah
bilir!

lk Evcil Hayvanlar
Hayvanclk da iftilikle benzer bir geliim gstermitir. lk dnemlerde hayvan yetitirilmemi
sadece doada var olan hayvanlarn avlanmas ile yetinilmitir. Ancak zamanla saylarnda azalmalar
ve lzum hsl olduunda bunlar rahatlkla bulamama gibi skntlar ortaya knca hayvan retmeye
ynelik ilk faaliyetlere insanlar ister istemez ynelmek zorunda kalmtr. Bunun iin Amerika iyi bir
rnek olabilir. Burada yaayan yerlileri hepimiz biliriz.
 Milyonlarca ba bizonun yaad topraklarda, bu bizonlara gre gebe bir hayat oluturan
yerliler, bol miktarda bulunan bu hayvanlar avlayarak yaamlardr. Sonralar beyaz adamn derisi
iin bu bizonlar avlamasyla saylar iyice azalm ve yerliler bu aamadan sonra kendileri iin
zaruri olarak sr retme alternatifleri gelitirmek zorunda kalmlardr.
lk dnemde g eden bu hayvanlarn bir ksm vadilerin gei noktalarnda bir itle hapsedilerek
avlanacak srete uzaa gitmeleri engellenmi zamanla gelien nsiyet bu hayvanlarn bir ksmnn
evcillemesine sebep olmutur.
Koyun, kei ve dier baz sr trleri bu ekilde evcillemitir. Zaten ftraten insana yakn olan
kedi ve kpek gibi hayvanlar sevimli halleriyle ya yeni doduklar srete ormandan maaraya
tanarak ya da insann yediklerinden onlara vermesi ile kurulan ba dolaysyla evcillemilerdir.
lk evcilleen hayvan Orta Douda yabanl kei veya koyundur. Bunlarn ardndan bykba
hayvanlar olarak sr, Sahra Msrnda, yabanl eek Msrda, at Dinyeper blgesinde ve deve de
Arabistanda evciletirilmitir. rdek ve tavuk gibi iri kular inde, Lama, Alpaga gibi yeni dnya
devegillerine gelince ise onlarda Andlarda ve Peruda evcilletirilmitir.25

Koca Kafal Heykeller

Yenidnyann uygarla geen ilk halk, Orta Amerikada Mayalardan nce yaam olan
Olmeklerdir. M 1200 yllarndan itibaren Yucatann bat blgelerinde grlmektedirler.
Olmeklerden kalan heykeller incelendiinde bunlarn geni kanatl ve bask burunlu olduklar grlr.
Dudaklar etli, gzleri ise patlaktr. Melezlemi bir halk olduklar ortadadr, ancak kimlerle
melezletikleri hakknda bir fikir sahibi henz olunamamtr.
Olmekler, uzaklardan getirerek diktikleri yaklak 10 ton arlndaki bazalt kayalar yontarak ok
enteresan heykeller yapmlardr. Bu koca kafal ilgin heykeller Olmekler hakknda fikir vericidir.26

Aborjinler ve Son Avclar

Dnyann 7 ktas vardr. Bunlardan biri Okyanusya ktasdr ve bu ktann da en byk kara paras
Avustralyadr. Buras da gizemlerle dolu bir corafyadr.
Avrupallar Avustralyaya geldiklerinde burada binlerce yldr yaamakta olan yerli insanlarla
karlamlar ve bu yerlilere Aborijin adn takmlardr. Bu ad Latince Ab ve Origines
kelimelerinden tretilmi olarak kkenden-balangtan gelen anlamna gelmektedir. Ancak yerliler
kendilerini kendi dillerinden kabile adlar ile tanmlamaktaydlar.
Avrupallar geldiklerinde burada takribi olarak 500 civarnda kabile vard ve bunlarn saylar ise
yaklak olarak 300.000 ila 1.000.000 civarndayd. Burada yaayan halklar incelendiinde kken
olarak gneydou Asya halklar ile benzetikleri ve muhtemelen de buraya oralardan geldikleri
dnlmektedir.
Beyaz adamlar geldiinde hala ta devrini yaayan bu insanlar avc ve toplaycydlar. Tarma ise
henz gememilerdi.
Aborjinlerin Avustralyaya ne zaman geldikleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak bu tarihin M 2.
Bin yldan daha erken bir zamanda olduu dnlmyor.
Gneydou Asyadan dman saldrs, olumsuz iklim artlar vb. sebeplerle yerlerinden kalkan ve
g etmek zorunda kalan insanlar eitli tevafuklarla denizlere alm ve yolculuklarnn sonu
Avustralya ktasnda bitmitir.
Gelien zaman burada yine dilleri ve dier kltrel etkileimleri oluturmutur. Burada Neolitik
dnemde ortaya kan ta alet kltr ile bu zaman aamayan bir kltr meydana gelmi ve 16.
yzylda Avrupallarn blgeye gelilerine kadar da bu byle devam etmitir. Avc ve toplayc bu
kavimler, kanguru gibi baz hayvanlarla, balk ve kular avlayarak, ayrca bal, yumurta, eitli
meyveler, tohum ve kkleri toplayarak yaamlard.
Ziraat yapmyorlard ancak tabiatn korunmasna ynelik olarak son derece duyarl ve
dikkatliydiler. Dingo denilen yabani bir kpek cinsini ise evcilletirmeyi baarmlard. Dnyann
son paleolitik topluluu Tasmanya da 1876 ylnda son avcnn da lm ile son bulmutur.27

Asyada Tarm Balyor

M 9.- 8 bin yllarda tarm ilk defa Yakndouda ortaya kt. nceleri insanlar ilk kyleri da
sralarna yakn kuruyorlard. Buralar da genellikle yllk olarak 300 mm. ya miktarna sahip olan
yerlerdi. Baz yerlerde de rmaklardan yararlanlabilecek konuma yerleilmiti. Bunun iin Erihada
bulunan Tell el Sultan ile Anadoluda Konyada umra Ovasnda bulunan atalhyk nemli
emsallerdir. Buralar ada rneklerinden byk olmakla beraber birer kent ebadnda da deildir.
Etkin sulama tekniklerinin gelitirilmeye balanmas ile yamura olan ilgi azalm ve insanlar kuru
tarm blgelerinden karak yar l alanlardan akan byk rmaklarla tanmtr.
Irmak evresinde bulunan tarlalar sulamak amal alan hendekler ve gedikler araclyla
yaplacak sulama faaliyetleri, yamur alan ksmlarda bir gvence olarak bulunuyordu.
M 5.- 4. bin yllara gelindiinde bu bulu sayesinde o gnlere kadar oturulamam olan yerler
yerleime alm oldu. Bundan sonra daha baka yerleim alanlar dodu. Bunlar ayn zamanda
rettiklerini obanlarla deitiriyor bylece de ticaretin ilk aamalar ortaya kyordu.
lk kyller tesis ettikleri blgesel din merkezleri ile tapnaa dayal ynetim merkezleri
oluturdular. Bu ilk yerleim yerleri Yakndounun da nemli uygarlk alanlarn oluturacaklard.
Dalardan akarsularn at verimli ovalara doru tarm balayp yaygnlam ardndan sulamann
balad ilk kyler ile buradan alvyon ovalarna doru yerlemeler bylece dalmaya
balamtr.28

19 Temmuz Ylba Olur mu

Msrllar iin bu tarih ok nemliydi. Zira Herodotosun Msr Nilin armaandr szn ortaya
karan gereklerin balangcyd bu tarih. 19 Temmuz Msrllar iin bir ylba idi. Ay, gne ve
hkmdar yl olmak zere takvim kullanrlard.
Buna gre ay yl, Msrda din kronoloji iin esas oluturur ve bir yl, 354 gn olarak tespit
edilmitir. Gne ylnda ise Sirius yldznn gnele beraber ufukta ayn seviyede grld gn
olan 19 Temmuz senenin ilk gn olarak kabul edilmi, bugn ayn zamanda Nilin de tama
balangcn ortaya karmtr. Bu tama Msrdaki bereketin de dou andr. Bu byk olay
Msrda byk tesir yapm ve yln ilk gn olarak kabul edilmitir.
Msr iftisi bu tama mevsimine gre ziraat yapmakta ve tama, ekme ve hasat olmak zere
aamada gerekleen bu dnem iinde hayati nem ihtiva eden btn ziraat ilerini organize
etmekteydi.29

Bu Maya Tutar m
Kyamet senaryolaryla gnmzde ok nlenen Mayalarn gerek ad bilinmiyor. Maya ad sadece
Avrupallarn bir yaktrmasdr. Sadece bu deil, bugn onlarn sahip olduklar birok isim de ayn
ekilde sadece bir yaktrmadr. Amerika uygarlklar iinde beyazlar geldiinde yazy bilen tek
halk onlardr. Ancak yazlar ne tam olarak okunabilmi ne de korunabilmitir.
Mayalar, Astronomi ve Matematik ile alakal birok kitap da yazmlard. Mayalara ait
bilgilerimizin ounu blgeye gelen spanyol rahiplerden almaktayz. Bunlar Maya kltrn hem
tahrip etmi hem de bilgi sahibi olmamz salamlardr.
spanyollar bir yeri ele geirdikten sonra Hristiyan rahipler devreye giriyor ve bunlar hemen
misyonerlik faaliyetlerini balatyorlard. 1562 ylnda blgeye spanyollar ile beraber gelen Diego
de Landa adl bir rahip tarafndan Mayalardan kalan tm kitaplar Merida Meydannda toplanarak
yaktrlmtr. Bu felaketten maalesef sadece bir ka ancak kurtulabilmitir. Bu yzden Mayalarn
bilimde yakaladklar seviye maalesef bilinememektedir.
Diego de Landa daha sonra Yucatan hakknda adl bir eser yazmtr. Bu eser Mayalarla ilgili
yazlm birka kaynaktan biridir. Rahip Landa, bulunan kitaplarn batl inan ve yalanlar
iermelerinden dolay yakldn ifade etmektedir. Bu tahribatna ramen Rahip Landa yine
Mayalarla ilgili yazm olduu eserde birok ilgin bilgiyi de aktarmtr. Bugn Mayalar hakknda
bildiklerimizi ilgintir ki Maya medeniyetini ortadan kaldranlardan renmekteyiz.30

Ci Uthan / Sizi Anlamyoruz

Yucatan, Mayalar ve daha ncesinde de Olmekler iin ok nemli bir ehirdi.
Burann ad ilgin bir olayla ortaya kmt. Mayalar, Avrupallarla ilk defa 1502 ylnda nl
denizci Kristof Kolomp, Honduras kylarnda bulunan Guanaja adasna ktnda karlamtr.
Blgeye ait bilgileri de denizciler buralarda karlatklar bu yerli Kzlderililerden almlardr.
Denizciler kydan ilerlerken sahilde ok iyi yaplm yaplar grr ve kyya yanaarak yerlilere
burann neresi olduunu sorarlar.
Yerliler onlara Ci uthan yani sizi anlamyoruz derler. spanyollar burann adn Ci-uthan
sanr zamanla da burann ad Yucatan ekline dnmtr. 31

Popol Vuh Kie

Mayalarn kutsal kitab olan Popol-Vuh Kie konu olarak evreni, tanry, yaratl, dnya
alarn ve insan hayatn ilgilendiren daha pek ok konuyu ele almaktadr. ZamanlarnOlaylarn
Kitab manasna gelmektedir.
Popol-Vuh Kie, Maya tarihinin balangcndan beri gelen szl gelenein yazya geirilmesi ile
olumutur. Yaklak 1550-60 yllar arasnda eski geleneklere bal bir el yazmac tarafndan Latince
olarak ancak Maya dilinde yazlmtr.
Bilindii gibi spanyollar 1500l yllarda blgeye geldiklerinde Mayalara ait btn hiyeroglif ile
yazlm eserleri yakmlard. Ancak baz metinler ezberde tutuluyor ve yerliler, bunlarn korunmas
iin ok byk bir aba gsteriyorlard. Ancak geleneklerini yaatmaya alan Mayalar,
Avrupallardan Latinceyi renince bu defa eskiden bildiklerini Latince olarak yazdlar. Misyonerler
byle bir durumu dnemediklerinden ilk etapta bunu fark edemediler ve bu durum uzun yllar gizli
tutuldu.
Yerliler Popol Vuh Kieyi korumak iin ok gizli hareket etmi yabanclarn yannda azlarna
bile almamlardr. Bu metinleri de ezberleyerek muhafaza etmilerdir. Ximenez, ancak 1702 ylna
gelindiinde Popol Vuh Kie metnini bulur ancak yaktrmayarak kopya eder ve spanyolca evirisini
kaleme alr.
zgn metin gnmzde hl kayptr ama rahibin kard kopya ve hazrlad eviri Amerikada
Newberry Ktphanesinde saklanmaktadr. Maya hiyeroglifleri incir aalarnn i kabuklarna
yazldr. Bu kabuklar ilemden geirilerek uzun eritler halinde kesilir zerlerine yaz yazldktan
sonra akordeon eklinde kvrlr.32

Maya Takvimindeki Sr
Nasl ve nereden kaynaklandn anlamadmz biimde herkes 21 Aralk 2012 tarihinde kyamet
kopacan konutu.
Dnya zerinde sadece birka yerleme yeri bu korkun felaketten kurtulabilecekti (!). Dnyaya
hibir ey olmad. Bu kyamet masalnn asl neydi. nsanlar bylesine korkun bir felaketi
beklemeye ynelten sebep nereden kaynaklanmt. Bunu anlatabilmek iin nce Maya takvimini iyi
anlamamz gerekiyor.
Mayalarda astronomi ok gelimiti. yle ki g takip ederek yapm olduklar hesaplarla
gelitirdikleri takvimleri bizim u an kullanm olduumuz Gregoryan takviminden bile daha ileri idi.
Onlar g 13 kat ve yeri ise 9 kat olarak dnyorlard. Dnya ise bunlarn arasnda
bulunuyordu. Aslnda Mayalarn bir deil takvimi vard. Haab yl ad verilen 365 gnlk takvim,
Tzolkin denilen 260 gnlk takvim ve Maya balangcnn M 3113 yllarndan itibaren balatld
Uzun Takvimdir.
Maya takvimin de aylar 20 gnlk dilimler halinde 18e blnmt. Bu 18 aydan uursuz olduu
dnlen 5 gn artyordu. Her bir gnn ayr bir numaras ve ad bulunuyordu. Aylarn ad tarmla
alakal olarak verilmiti. Gn Kin, ay Uinal yl ise Tun olarak adlandrlyordu.
Maya takvimi ekil olarak i ie gemi halde 2 daireden oluuyordu. Bu dairelerin kenarlar gen
eklinde idi. Merkezde 13 saysnn tanrs oturmaktayd. Bunun etrafnda da saylar bulunuyordu.
Kk daire 260 gn ve byk dairede 365 gnlk takvimi ifade ediyordu. Haab ylnda belli bir
gnn Tzolkinde ayn gne denk gelmesi iin 52 yl gerekiyordu. Bu da 18.980 Haab gnne denk
geliyordu.
Maya takviminde bir de galaksi gn vard. Bu gn 25.625 yldan olumaktayd ve her biri 5125
gnden oluan be evrime ayrlyordu. 21 Aralk 2012 tarihi ise bee ayrlan bu galaksi gnnn
binlerce yl devam eden bir periyodunun sonu idi ve Maya Uzun Saym takviminin Byk evrimi
MS 21 Aralk 2012 ylnda sona erecekti. Bu evrimler bir son olmakla beraber ayn zamanda yeni
bir balangc da oluturmaktaydlar. Mayalar bu olay yeni bir dnya ann balangc olarak kabul
ediyorlard.
Mayalarn sylediine gre bu 5125 ylda bir gerekleiyor ve bu durum dnyann yrngesinde
deiiklie de yol ayordu. Mayalara gre onlarn uygarlklarnn balangcndan yani M 3113
tarihinden itibaren oluacak olan bir evrim, 21 Aralk 20012de tamamlanacakt.33

Sr Tabletler
21 Aralk 2012de dnyann bitecek ve yeniden balayacak olan eski ve yeni yl belirtilen
ifadelerle belirli konular aydnlatyor, ancak bu kehanet ve kyamet masallar nasl ortaya kmt.
Marice M. Cotterelli, Mayalarla ilgili pek ok aratrma yapt bilinen nl bir astrofizikidir.
Onun bu konularda yapm olduu aratrmalardan da faydalanarak Adrian Gilbert adl bir gazeteci
Maya Kehanetleri adl bir kitap yazmtr. Hatta bu kitap dilimize de evrilerek yaynlanmtr. Bu
kitap sayesinde btn dnya konudan haberdar olmutur. Adrian Gilbertin BBCde grevli olmas da
sanrm bunda etkili olsa gerektir.
Aratrmaclar Maya kenti Palanguede bulunan tapnakta bir aratrma esnasnda mezar tann
kapanda ifreli bir yaz bulmulardr.
Kapan zerisinde bulunan bu ifreli yazlar yan yana getirildiklerinde Maya mitolojisinde
amz sembolize eden Jaguar ile lm sembolize eden bir Yarasa sembol ortaya kyordu. Bu
durum iyiye yorumlanmad ve dnyann sonunun geldii yolunda sylentileri de beraberinde ortaya
kard.
Olaya bir de Smerler karnca i iyice sarpa sard. Yine bir Smer mitolojisine gre de Niburu
(Marduk) adl bir gezegen dnyaya arpacak ve bu arpma ile de dnyann sonu gelecekti. Bu
arpma iin nce 2003 yl ardndan da Aralk 2012 tarihi belirleniyordu. Bazlarna gre Maya
takviminin sonu olan 21 Aralk 2012 yl Gregoryan takvimdeki eksik yl hesaplamalarna gre 2003
ylna denk geliyordu. Babiller bu gezegeni tanr Mardukun adyla anyorlard.34

Maraton Sava
Bugn atletizm yarmalarnn nemli bir dal olan maraton kousunun menei 6. yzyla Eski
a Yunanistanna kadar uzanmaktadr. Persler, Lidya kralln M 547 ylnda yktktan sonra
Anadoluyu egemenlii altna alm, ardndan Bat Anadoluda bulunan Yunan kentlerini de bir bir ele
geirmilerdir.
M 506 ylnda Miletos kentinin isyanna destek veren Atina ve dier Yunan kentlerini
cezalandrmak zere anakkale zerinden Thrakia ve oradan da Yunanistana geen Persler, burada
byk bir direnile karlam bu arada Persler ve birleik Yunan kent devletleri arasnda savalar
cereyan etmitir. Bunlardan biri de M 490 ylnda yaplan Maraton Savadr.
Bu sava esnasnda Philippidas adnda bir asker Attikadan Atinaya kadar haber ulatrmak iin
komu ve haberi bildirdikten sonra Atina pazaryerinde can vermitir. 35 Maraton koularnn kkeni
bu olaya dayanr. Bu kounun Olimpiyat yarlarna girii ise 1896 ylnda olmu ve bylece olayn
ans da bu ekilde yaatlmtr.

Mancnk Kolay Tanmaz

Mancnk Romallar tarafndan balista veya katapult olarak adlandrlrd. Bunlar Eski a
savalarnda kullanlan en korkun silahlardan birisiydi.
Mancnn alma sistemi, burulmu ipten salanan gerilme kuvvetine dayanyordu. Ban
bykl atn uzaklk mesafesini de tespit ediyordu.
Hayvan kaslarnn tendonlarnn ve liflerin ilenmesiyle elde edilen kiri sayesinde oluan burulma
byk bir enerji ortaya karyordu. Kiriin bklmesiyle mancnk kolu geriye doru esnetiliyor ve
serbest braklnca da ileri doru frlayan mancnk kolu, ta da frlatarak atldklar yerlerde
ldrc bir tesir yapyordu.
Talarn isabet ettii kalelerin kap ve duvarlarnn yklmas ile askerlerin kaleden ieri girmesi
iin uygun bir zemin oluturuluyordu.
Dmana ok ve karg atan mancnklarda alan yivler oklarn dnerek daha dzgn gitmesini de
temin ediyordu. Bu mancnklarn att, katranlanarak tututurulmu ve top haline getirilmi bez
paralar, ierisine atld kalelerde yangna sebep oluyordu.
Mancnklarn byk ve ar silahlar olmalar onlarn nakledilmelerinde byk glklere sebep
oluyordu. Bu nedenle uzak mesafelere bunlar tanmaz ve muhasara yaplacak yerlerde bulunan
ormanlk alanlardan salanan kereste ve dier paralarn bir araya getirilmesi ile imal edilirdi.
 Baka malzemelerin de Eski a artlarnda tanmas ok byk bir zahmet gerektirdiinden atlan
talarn muhtemelen yakn yerlerden temin edilmesi gerekmekteydi.36

ki Katr Bir Kuatmay Bitirdi

Harp hiledir. derler. Eski ada yaplan savalarda hayvanlar mhim bir yer tutard. Bu
savalardan birinde, Lidyallar, Priene kentini almak iin kuatmlard. Maksatlar kuatmay
uzatarak kaledekilerin yiyeceklerinin tkenmesini salamakt. Etraf sarm ve ierdekilerin teslim
olmasn bekliyorlard.
Prienelilere gelince, maalesef onlarn tm yiyecekleri tkenmek zereydi. Kentte yaayan Bias adl
bir filozof, Prienelilere bir taktik verdi. Buna gre Prieneliler ellerinde kalan yiyeceklerle kentte
bulunan iki katr iyice beslediler ve semirttiler. Ardndan bir bahane ile katrlar kaleden dar
saldlar.
Lidyallar kuatmay Prienelilerin yiyeceklerinin tkenmesini salamak amacyla yapyordu.
Lidyallar kaleden kan bu semirmi katrlar grnce direnleri krld. Katrlar bu kadar iyi
beslenmi bir kentin insanlarnn ellerinde hala bol yiyecek olacan dnerek kuatmay kaldrp
bar yaptlar.37

Karadeniz Ad Nereden Kaynaklanr

Araplarn Bahr-i Esved veya Bahr-i Bundus, Ruslarn Kzarne More, ngilizlerin Black
Sea, Almanlarn Schwarzesmeer, Osmanllarn da Bahr-i Siyah olarak adlandrdklar ve bizim
de ayn manada Karadeniz olarak tanmladmz bu deniz tm dillerde Kara sfatyla
betimlenmitir.38
Karadeniz M 7. yzyla kadar Yunanllar tarafndan Pontos Aexinus/ dost olmayan, misafirsever
olmayan deniz olarak adlandrlmtr. Bu ismin Karadenize sis ve frtnalarn okluu, adalarn
olmay ve ayrca snlacak yerlerin azl sebebiyle verildii de dnlmekle beraber Perse
karanlk, muzlim gibi manalar ieren ahaena dan geldii sanlmaktadr.
Karadenizin Pontos Aexinos olan ad zamanla gemicilik teknolojisinin ilerlemesiyle sahillerde
kurulan koloni ehirler sayesinde bu denizin tm zenginliklerinin antik dnyaya tanmasna ve
Pontos Euxeinos /dost deniz, misafirperver deniz adnn verilmesine sebep olmutur. Ayrca
btn dillerde kara olarak adlandrlmasnda baz kylarnn siyah kumlu olmasnn da etkin olduu
sylenir.39
Polybios, bu deniz ile ilgili olarak ok nemli bir tespit yapmtr. Bu da denizin akan rmaklardan
gelen alvyonlarla dolma tehlikesidir.40
Zaman ierisinde nehirlerin srekli olarak tad alvyonlarla dolan Karadenizin, Azak
Denizinin dt duruma dmesinin de yakn olduu vurgulanmaktadr. Azak Denizi rmaklarn
tad alviyonlarla tehlike tekil edecek ekilde byk oranda dolmu bulunmaktadr. Suyu
dnyann en tatl denizlerinden biri olan Karadeniz bu zelliiyle yumurtlama zamannda balklar iin
emin bir yer zellii tamaktadr.41
_______________
20 Leakey 1988, 23 vd.
21 Woods 2011, 10.
22 Leakey 1988, 23-74.
23 nal 2007, 95.
24 Kksal 2001, 60.
25 enel 2009, 259.
26 enel 2009:921-924; Carter 1981, 122-123.
27 Barraclough 1978, 48 vd. ; enel 2009. ; Saran 1993, 1-239.
28 Barraclough 1978, 40 vd. ; Gnaltay 1987, 1-130.
29 nan 1992, 2-60 ; zer 1987, 1-67.
30 Saran 1993, 249 vdd. ; Ylmaz 2006, 162 vd.; Barraclough 1978, 46-48.
31 Saran 1993, 249; Luaghi 2000, 27-90.
32 Girard 1993, 1-264.
33 Saran 1993, 249-255.
34 Gilbert-Coterell 2001; 1-389 ; http://www.bluepoint.gen.tr/nibiru2.html;
http://www.kiyamet2012.com/marduk-gezegeni-nedir.html
35 Tekin 2002, 77.
36 Develi 2009, 233-236.
37 Develi 2009, 218.
38 Bijiskyan 1969, 1.
39 Ik 2001, 2.
40 Polybios, Historiae, IV, 41.
41 Ammianus Marcellinus, Rerum Gestarum Libri, XXII, 8, 46-48.
DRDNC BLM
TARH VE SYASET
 TARH VE SYASET

Bizans Adnda Bir Devlet Hi Var Olmad

ocukluumuzdan beri Bizans ad hayatmzda mhim bir yer tutar. Ders kitaplarmzda Trk
milleti iin byk bir dman ve o dnem dnyas iin ise sper bir g olarak tantlan bu
devlet aslnda hi yaamamtr.
Bizans adnda bir devlet hi var olmam ve Trkler ad Bizans olan bir devleti hi
yenmemilerdir. Peki yleyse adna yzlerce film ekilen, ders kitaplarnda ve entelektel
mecmualarda adndan ska bahsedilen bu terim neyi ifade etmektedir?
Olayn asl udur: Bizim Bizans olarak bildiimiz devlet aslnda Roma mparatorluudur. Daha
dorusu MS 395 ylnda Romann ikiye ayrlmasndan sonra, MS 476 ylnda Bat Roma, Germen
istilaclarnca yklm ve sonra geride Romay temsil eden ve onun da gerek bir uzants hatta ta
kendisi olan sadece Dou Roma kalmtr. Bu arada Bat Roma mparatorluu ykldnda ise
Romann tek varisi olarak Dou Roma ve onun Ortodoks Hristiyanlar kalmtr.
Latinlerin 12. yzylda Konstantinopolisi igallerinden sonra kiliseler arasndaki atma
sonucunda Latinler bu iddiay daha gl dile getirmilerdir.
16. yzyla gelindiinde ise Kutsal Roma-Germen mparatorluu, kendisini Romann tek varisi
olarak takdim ederek Trkler tarafndan yklan Roma mparatorluunu ise Bizans eklinde
tanmlayarak, Dou Romann gerek Roma olduu gereini rtbas etmeye almtr.42 stanbulu
Romann deil de Bizansn bakenti olarak takdim etmi bylece Vatikan, Kutsal Romann bakenti
olmutur. Dolaysyla Bizans terimi ilk defa olarak 16. yzylda ortaya kmtr. Bizans ad ise
stanbul ehrinin ilk ad olan Byzantiondan tretilmi43 bir ad olup sadece bir yaktrmadr.
Gerekleri yanstmamaktadr.

Hititler Diye Bir Devlet Yoktur

Tarih tahsil ederken yanl rendiimiz bilgilerden biri de Hititlerle ilgilidir. Bizans meselesinde
belirttiimiz gibi Hitit meselesinde de benzer bir durum sz konusudur. Hitit adnda da bir devlet
yoktur. Bu kelime Tevratta sz edilen ve het oullar olarak geen bir kavmin adndan yola
klarak Avrupal filologlar tarafndan yaktrlmtr. Trkeye de Eti veya Hitit olarak
girmitir. Bu durum tabletlerin ilk bulunduklar dneme ait olarak yaplan bir yanl okumadan
kaynaklanmaktadr.
 Hitit kelimesi Franszca telaffuzuyla Eti olarak yanl telaffuz edilmi bu yanllk yerleerek
zaman iinde gnmze kadar gelmitir.44
Hititler olarak kabul edilen halk aslnda Hattilerdir. Hititlere gelince onlar kendilerini Nesili ve
lkelerini de Nea olarak adlandrmtr. Nea kentinin Kayserideki Kane karumunun da
zerinde bulunduu Kltepe olduu kuvvetle muhtemeldir.45

Galata
Avrupada Kelt olarak bilinen Galatlar, yaklak 20.000 kiilik bir kuvvetle M 280de Brennios
komutasnda kadnl erkekli halde Macaristan, ardndan Yunanistan yamalayarak stanbul
nlerine kadar gelirler.
stanbulun karsnda karargh kurarak Dou Romay tehdit etmiler ve bunlarla baa kamayan
Roma, hara vererek Anadolu yakasna gemelerine msaade etmitir. Burada bir k geirmek zere
bekledikleri mahal, sonralar onlarn isimlerinden dolay Galata olarak adlandrlmtr.
Galatlar, ankrdan Kangala kadar uzanan topraklarda Tolistobogiler, Tektosaglar ve Trokmiler
olarak 3 kol halinde yaylmlardr.46

lk Biyolojik Silahlar
Uluslararas anlamalarla yasaklanan biyolojik silahlar gemi devirlerde ska kullanlan sava
aletleri arasnda saylmaktadr.
zellikle kale muhasaralarnda dmann direncini krmak iin l hayvan lelerinin, canl veya l
farelerin mancnklarla kalelerden ieri atlmas dman en ok ypratan yntemlerdi. Bu saldrlar o
dnemlerde ok korkulan veba hastaln artrma maksatl olduundan bu hayvanlarn atld
kaleler, risk almak istemeyen sakinlerince hemen terk edilirdi. Bundan baka zellikle orman
kavimleri ylan ve kurbaa gibi baz zehirli hayvanlardan alnan zehirleri silahlarnda kullanrd.
Bu silahlar isabet ettii kimselerde lmcl sonular ortaya koyard. Oklarn ve kllarn sava
esnasnda zehirlenmesi, sonuta basit bir yaralanmayla dahi sonulansa da vcuduna zehir alan kii
byk ihtimal lrd. Ayrca elde edilmek istenen kale veya blgenin kulland su kaynaklarnn,
kuyu ve sarnlarn zehirlenmesi de ska bavurulan yntemlerdendir. Bunlar belki de biyolojik
savan ilk rneklerini oluturmaktadr.47

znik Konsili Gerekte Niin Topland

MS 325 ylnda znikte bir konsil topland. Bu konsilde yaplacak mzakerelerin konusu tek
tanrc olmas dolaysyla baba ile oulun aynln kabul edemeyeceini syleyerek Khristosun
(sann) tanrln reddeden, skenderiyeli Kei Ariusun doktrini idi. Bu mzakerelerde Arius
doktrini mahkm edilerek, oulun baba ile mahiyet bakmndan ayn olduu akidesi kabul edildi.
 Ardndan stanbulda MS 381 ylnda toplanan ikinci kmenik konsilin tamamlamalar ile
Hristiyan kilisesinin aments olan inan forml de ortaya kt. Bylece gnmz Hristiyanlkna
ait temel dsturlarda belirlenmi oldu. Ancak genel olarak bakldnda znikte yaplm olan bu
konsil ile birlikte bize retilen srekli ncilin saysnn drde indirilmesi olmutur.
Halbuki gerekte Hristiyan azizleri bir pagan olan mparator Konstantinos bakanlndaki bir heyet
ile toplanarak, bu konsilde sadece incili drde indirmekle kalmayp Hristiyanlk da paganlatran
baba-oul-kutsal ruh lemesinin yani Teslisin de kabul edildii grlmektedir.
MS 325 ylnda yaplan konsilin en nemli sebebi budur ve bu toplant ile Kei Arius mahkm
edilerek dnnde Kappadokiada ldrlmtr.
Hristiyanlkla ilgili yaplan yaynlarda kei Ariusun tektanrc /monoteist inancndan hi
bahsedilmez ve sanki teslis kadim Hristiyanlkn bir retisi gibi hep vurgulanmakla beraber Arian
Hristiyanlar srekli gz ard edilmekte ve insanlar bunlarn varlklarndan habersiz klnmaya
allmaktadr. Hatta baz kilise kaynakl kitaplarda bu durum yuvarlanmakta Kei Athanasius ile
Kei Arius arasndaki ihtilaf sanki sadece Tanr kelam zerinde ortaya km gibi gsterilmekte
ardndan 220 ila 250 Hristiyan din adamnn katld bu konsilden sonra Athanasiusun formlnn
onayland belirtilmektedir. Ayn kaynaklarda Ariusun formlnn reddedildiini ve ardndan
Ariusun ve Ariusu Hristiyanlarn da bu gre uyduklar ve zaman ierisinde de varlklarnn
snd vurgulanmaktadr. Oysa Teslis olarak adlandrlan baba-oul-kutsal ruh lemesi
Hristiyanlkn tevhidden ayrldr.
Teslis aslnda kken olarak ta eski alara uzanan pagan bir anlayn rndr. Deiik zaman ve
sistemlerde bunun rnekleri de mevcuttur.
Teslis inancnn oluumunda en mhim sebep Yunan felsefesidir. Eski Msrda Isis-Osiris-
Horus lemesi eski Yunana Selene-Hekate-Artemis olarak girmi ve bu durum Anadolu,
Mezopotamya ve Romada da benzer rneklere sahip olmutur.48

Hristiyanlarn Kurtulu Berat: Milano Emirnamesi

Babas Konstantiusun lmnden sonra olu Konstantinus ve komutan Licinianus Licinius, kan ve
lm dolu mcadelelerin ardndan imparatorluu paylaarak ynetimi ele aldlar.
Konstantinus, akllca bir siyaset uygulayarak Hristiyanlara iyi davranm, nceki imparatorlar gibi
iddet uygulamamtr. Bu durum Konstantinusun arkasnda bir Hristiyan desteinin olumasn
salamtr.
Dnem Hristiyanlarn artk bir g olarak belirmeye ve arlklarn hissettirmeye baladklar bir
dnemdir. Bu gerei ge de olsa fark eden Galerius, MS 311 ylnda bir emirname yaynlayarak
Hristiyanlarn serbeste tapnabileceklerini ve mahkm olanlarn da affedildiini aklamtr. Bu
emirname de: Hristiyanlar, var olan dzeni bozmamak kouluyla toplantlarn yapsnlar. Onlara
baladmz bu hakka karlk, devletimizin ve bizzat kendilerinin mutluluu ve iyilii iin
tanrlarna dua etmelidirler. denilmitir. Galeriusun bu tolerans ieren emirnamesinin knda
onun yakaland amansz hastaln pay byktr. Zira Galerius hastalnda Hristiyanlarn
tanrsnn pay olduunu dnmektedir ve dolaysyla da lmeden nce Hristiyanlara serbest ibadet
hakk tanyan bu emirnameyi yaynlamtr. Bu olayn gereklemesinden iki yl kadar sonra MS 313
ylnda Konstantinus ve Licinius Milanoda bir araya gelerek Romann sorunlarn grm ve
ardndan tarihlere Milano Emirnamesi olarak geen bir ferman yaynlamlardr.
Milano emirnamesinde Hristiyanlarn bundan byle rahatsz edilmeden serbeste
tapnabilecekleri, ayrca daha nce zorla alnm ev ve kiliselerini hibir tazminat demeden geri
alabilecekleri belirtilmitir. Bu haklar sadece Hristiyanlara deil, bar ve huzurun salanmas
iin dier dinlerin inananlarna da, kendi gelenek ve inanlarna gre istedikleri tanrlara tapma
bamszl verilmitir. eklinde belirtilerek tm Roma yurttalar iin saland da
vurgulanmtr.49
Bu emirname insanlar arasnda barn ve emniyetin salanmasnda ada dnya iin ok byk bir
emsal tekil eder. nsanlarn inanlaryla uraarak, onlar dncelerinden dolay yok saymaya,
sindirmeye alanlarn ve kendilerinden baka kimseye hayat hakk tanmayanlarn her dnemde
uradklar akbetin de rneini tekil etmektedir.
Son dnemlerde putperest Romallar kendilerine rnek alarak lkemizde insanlara eziyet etmeyi
kendine misyon edinen, inanlarndan dolay eitli yaktrmalarla onlar baz kurumlardan atan,
okullara sokmayan, grevlerinde ykseltmeyen ve bu yolla insanlarn onurlaryla oynayanlarn imdi
dtkleri vahim durumu gsterme asndan byk nem tamaktadr. Tarih tekerrrden ibarettir!

Son rpnlar
slamiyet, Arap Yarmadasnda domu olup bu topraklar gnmzde de slam dnyas asndan
ayn nemini devam ettirmektedir. Ancak Hristiyanlk, doduu topraklarn dnda ok uzaklarda kk
salmtr. Bu durumun olumasnda Hristiyanlkn doduu Kuds ehrinin Roma topraklar
ierisinde kalmasnn rol byk olmutur.
Havariler o dnemlerde, Roma topraklar iinde rahat seyahat etme olanaklar olmas sebebiyle
Hristiyanlk yaymak iin gereken msait ortama sahip olmulardr. MS 311 ylnda Hristiyanlk
Romada Milano emirnamesi ile serbest braklm ve MS 313 ylnda ise Romann resmi dini haline
gelmiti.
lk dnemlerde Hristiyanlar ile Paganlar arasnda mcadeleler yer yer devam etmi olsa da kesin
zafer Hristiyanlar tarafndan salanacak ve bu defa paganlar savunma pozisyonu alacaklardr. Hatta o
dnemlerde Hristiyanlarn paganlara ait putlara saldrlarna mani olmak iin tanr heykellerini
saklamak ve topraa gmmek gibi eitli alternatifler ortaya koyduklar da bilinmektedir.
Son olarak ulianus adl bir Roma imparatoru, MS 361 ylnda hkmdar olmu ve bu kii Romada
putperest gelenekleri yeniden canlandrmaya almtr. Tapnaklar yeniden am ve yine eskiden
olduu gibi Hristiyanlar devlet kademelerinden ve ordudan atlmaya balanm ve onlarn yerine
putperestler getirilmitir.
Bilimsel olarak da bu dnemde tekrar eski geleneklerin ortaya kt grlmekte idi. Bu imparator,
ran ile yaplan savata yaralanp da lnce MS 363 ylnda Hristiyanlk bu defa kesin olarak zafere
ulam oldu.50 Bu tarihten sonra Romada putperestler ile Hristiyanlar arasnda eski younlukta bir
mcadele ortam bir daha grlmedi.

Tuzlu Nehir Halys

Kzlrmak, 1.355 kilometre uzunluuyla Anadolunun en byk rmadr. Eski ad Halys olup
bu da Yunanca tuz anlamna gelir.51 Antik devirde Anadoluyu ikiye ayran nemli bir snr olarak
dnlrd. Lidya krall ve Pers mparatorluu arasnda da nemli bir snrd. Delphoi rahipleri
Lidyann son kral Kroissosa bir kehanette bulunmular ve ona Halysi gemekle bir kralln sona
ereceini bildirmilerdir. Ancak bunu yanl anlayan kral Persler zerine yrm ve kendi kralln
kaybetmitir.52
Strabon, Halysin adn blgedeki tuz kaynaklarndan aldn yazar53 bunun yanl olduu54
yolundaki bilgilerin asl yoktur. Gerekten Kzlrmakn akt mecra zerinde tuz havzalar
bulunmakta olup buralarda topra yalayarak akan nehir suyu tuzlanarak yoluna devam eder. Suyun
ierisinde bulunan bu yksek tuz miktar ile Kzlrmakn suyu zirai sulamalarda pek fazla tercih
edilmemektedir.

Egenin Hikyesi
lkemizin bat ksmlarn eviren ve tm doal gzellikleriyle en irin yerleme yerlerimizin
etrafnda bir kolye gibi dizildii Ege Denizi ilk alardan gnmze pek ok tarihsel olayn da
yaand nemli bir corafi mekndr. Buralarda yaananlar sonraki nesillerin sylencelerine kaynak
olmu insanlk tarihi bu zenginlikler zerine kkl medeniyetler kurmulardr. Bunlardan biri de
Atina kral Aigaios un hikyesidir. Aigaios ayn zamanda kahraman Theseusun da babasdr.
Rivayete gre Theseus o dnemlerde byk tehlike saan Minotauros canavarn ldrmek zere
evinden ayrlr. Babasna canavar ldrp de eve dnerse geldii gemiye beyaz bir yelken ekerek
dneceini syler.
Theseus, ejderi ldrr ancak babasna sylemi olduu szleri unutarak dnte beyaz yelken
ekmez. Bu arada hasretle olunun yolunu gzleyen Theseusun babas Aigaios gemide beyaz yelken
olmadn grnce olu Theseusun ldn dnr ve kederinden kendini denize atarak intihar
eder.55 te bu deniz Aigaios Pontos olarak adlandrlr. Biz bugn ona Ege diyoruz.

Commodusun lm ve Gladyatr Filmi

 Roma mparatoru Commodus, gladyatr dvlerine ok meraklyd. Bulabildii ucubeleri,
zrlleri, topallar ve cceleri, toplayarak ellerine satr verip Coloseumda birbirlerine kar
dvtrrd. Ayrca kendisi de bir Gladyatr olmak heveslisiydi.
Kendisinin bu oyunlara itirak ettii ve bizzat arenada dvt de bilinmektedir. Ancak onun
arenada karlat bir gladyatr tarafndan ldrld doru deildir.
Commodus kendisine kar giriilen bir suikastle nce zehirlenmi ancak oka itii eyler ve
yapt banyonun zehirin gcn krmasyla lmemi ardndan suikastilerin ynlendirdii atlet
Narcissus tarafndan boularak ldrlmtr.56
Commodusun arenada lm mehur Gladyatr filminden doan bir yanl anlamadr. Film,
baz gerekleri ierdii gibi genel manada bakldnda ise tarih hakikatlerden ok uzaktr.
rnein o dnemde Maximus adl bir generalin varl bilinmemektedir. Sonra Commodusun
babasn ldrdne dair de bir kayt yoktur. Filmdeki Gladyatrlerin dvleri, ayrca
Commodusun grnm de tarih gereklerle tam rtmemektedir. Btn bu eksikliklerine ramen
heyecanla izlenen bir film olmas itibariyle gzel, ancak gereklerin yanstlma biimlerindeki hatalar
dolaysyla da bir tarihi gzyle pek ok yanllarn ortaya konduu bir film olmutur.57

Spartaks
Romann ban artan mhim olaylardan biri de kle isyanlar olup bunlarn en nemlisi de M
73 ylnda meydana gelen Spartaks isyandr.
Capuada bir Trakyal kle olan Spartaks ayn zamanda bir gladyatr olarak dvmekteydi.
Kendisi gibi iyi savamay bilen birok gladyatr ile beraber zgrle kavumak iin isyan etti.
Onlara yaklak 90.000 kle daha katld ve bunlar 3 yl sren byk bir mcadele balatt.
Spartaks, talyann gneyinde bulunan Roma ordularn defalarca yenilgiye uratarak Sicilyay
istila dncesiyle gneye doru hareket etti. En sonunda Crassus tarafndan Lucaniada yenilerek
M 71 ylnda ldrlmtr.58
Spartaksn armha gerilerek ldrldne dair bir kayt bulunmamaktadr. Spartaksn bu
isyan onun nn zamanmza kadar tam ve hayat defalarca filme alnmtr. syan esnasnda
adamlarna syledii u sz unutulmamtr.zgr bir adam lnce hayatn zevklerini arkada
brakr. lm bir klenin bildii tek zgrlktr. te bu yzden biz kazanacaz59

amurdan kan Nimet

Irmaklar yeryznn hayat damarlardr. Btn byk medeniyetler bu rmaklarn kenarlarnda
kurulmutur. Bu zellikleriyle kutsal kitaplarda bu rmaklar cennetten kma olarak
nitelendirilmilerdir.60 Dicle, Frat ve Nil bereket tayan bu rmaklarn banda gelmektedir. Belki
de insanln kk sald ilk blgelere yakn olmalar bu rmaklarn ehemmiyetini arttrm ve
insanlarn nazar dikkatini ekmitir. zellikle Nil, Msr iin byk bir nem arz etmektedir.
Tarihi Herodotos, Msr, Nilin armaandr61 derken bu bereketli nehrin Msr uygarlna
yapt katkya da iaret eder. Gerekten de Habeistan dalarndan koparak gelen Nilin asl nimeti
mevsimlere gre tamasyla ortaya kar. Beraberinde getirdii amurlu tabakay nehrin her iki yanna
yayarak topran rutubetini salayacaktr. Msrllar Nile Hapi adn vermi ve ona tanr (!) olarak
tapnmlard.62

En Kymetli Boya
Dnyann ilk denizci milleti olarak bilinen Fenikeliler bugnk Lbnan, srail ve Suriyenin ky
blgelerinde yaarlard. Buralara Kenan lkesi veya daha baka bir ifade ile Levant de
denilirdi. Fenikeliler, kendilerini Kenanl olarak bilirlerdi.
Fenike ad Yunanca Phoinikesten tretilmitir.63 Kelime krmz veya erguvan rengi
anlamna gelir ve bu ad krmz kelimesinden tretilmitir.64 Gelelim bu kelimenin verilme sebebine.
Fenikeliler, Purpura adl bir deniz hayvanndan rettikleri bu ok kymetli boyann ticaretini de
yapmaktaydlar. Yaklak 10.000 purpura hayvanndan 1.2 gram purpura boyas retilmesi boyann ne
kadar kymetli ve pahal olduunu anlamamz salar. Bu boyay sadece nemli ahslar satn
alabilmekteydi.65
Fenikelilerin bu boyay retip sonra da ticaretini yapmalar kendilerinin de zamanla bu adla
anlmalarna sebep olmutur. Yurdumuzun gney ksmnda bulunan Finike ilemizin ad da
Fenikelilerden miras kalmtr.

lk Rvet
Smerler tarihte ilk olarak yazy kullanan halktr. Gelitirmi olduklar ivi yazs sayesinde
gnmzden binlerce yl ncesine ait olaylara dair bilgi sahibi olmaktayz. Bu bilgilerin en dikkat
ekici olanlarndan biri de tarihteki ilk rvet olaydr. Olayn kahraman bir renci ve onun
retmenidir.
Hadise yle geliir: Tablet evinde bir renci, retmeni ile baz sorunlar yaamakta ve srekli
ceza almaktadr. Bu cezalardan bunalan renci, durumu babasna iletir ve babasna baz tavsiyelerde
bulunur. Bu tavsiyeler arasnda retmenin eve davet edilerek ona ikramlarda bulunulmas ve dier
babalarn yapt gibi ona bir yzk hediye edilmesi de vardr.
Baba, olunun tavsiyeleri dorultusunda, retmeni eve davet edip, evin en gzel yerine oturtur.
Ona ikramlarda bulunur, gzel elbiseler verir ve rencinin babas, retmene bir de yzk hediye
eder.
renci retmenin ve babasnn yannda tablet evinde yani okulda rendiklerini gsterir. Ald
hediyeler ve gsterilen ilgiden memnun kalan retmen renciye hitaben: Ey delikanl benim
szlerimi tuttuun, onlara kar gelmediin iin, yaz sanatnn en yksek noktasna ulaasn,
arkadalarnn arasnda lider olasn diyerek gzel temenni ve dileklerini iletir. Bu davet ve
hediye edilen yzk, tarihin ilk rvet olay olarak kaytlara gemitir. Bu durum okul idaresi
tarafndan renilince soruturma alr.66 te tarihin kaytlara gemi olarak bilinen ilk rvet
hadisesi budur.

Kroisosun Nasihati
M 547 ylnda Persler ile Lidyallar savam ve bu sava sonucunda Lidyallar yenilmi ve
krallar Kroisos esir dmtr. Anadoluda Pers egemenlii bu dnemde balar.67
Lidya Kral Kroisos, Pers kral Kyrosa esir olduktan sonra dmanyla grm ve Kroisos,
Sardeste oturan halknn srlmesinden korkarak Kyrosa baz tavsiyelerde bulunmu ve bu tlerle
halkn korumaya almtr.
Kroisosun dman olan Kyrosa halk ile ilgili nasihat udur: Birisini gnder, sava
silahlar tamalarn yasak et; mantolarnn altna uzun gmlekler, ayaklarna kotornos
giysinler; ocuklarna kitara almay mzikle ve ticaretle uramay retsinler. Ksa zaman
sonra bunlarn erkek deil kadn olarak yetitiklerini grecek ve artk sana kar kmalarndan
ekinmeyeceksin.68

En lgin Kral Seimi

Phryg Kral lnce yerine geecek kimse yoktu. Halk bu durumdan dolay ok zgnd. Ancak onun
yerine birini kral semeleri gerekmekteydi. Devletin ileri gelenleri bu durumu khinlere danarak
akl aldlar. Khinler ise onlara kente ilk gelen kiiyi kral yapmalarn syledi. Bu arada Midas,
annesi ve babas Gordios demir tekerlekli bir araba ile Kral Yolunda ilerleyerek Telmessos ve
Patara zerinden Bey dalarnn ardndan Phryg lkesine doru ilerlemekte ve Gordiona doru yol
almaktayd. Kentin kapsndan ilk giren onlar oldu ve Gordios, bylece Phryglerin ilk kral oldu.69

Midasn Kulaklar
Muhtemelen anne karnnda iken asimetrik kulak hastalna yakalanan Phryg kral Midasn
kulaklar normal grnmemekteydi. Kulaklarnn grnmnden utanan Midas, bana geirdii bir
balk ile srekli kulaklarn gizleyerek dolamtr. Onun bu durumu halknn da dikkatini ekmi ve
hakknda mehur Eek Kulakl Midas efsanesi bu yzden domutur.70

ocuk Katilleri
Syracusa Kral Agathoklesin, M 310 ylnda Kartacaya yapt seferde zor durumda kalan
Kartacallar, tanrlarn fkelerini dindirmek amacyla kentin ileri gelen ailelerinden 200 kadar ocuu
kurban etmek karar aldklarn, dier ailelerin de 100 ocuk vererek toplamda 300 ocuun kurban
edildiini Sicilyal Diodorosta anlatmaktadr.
Romann eski dman olan Kartacallara kar biraz taraf tutularak yanl bir ekilde kaleme
alnd dnlen bu durum, 1921 ylnda Kartaca mezarlnda yaplan kazlarda yanarak kl olmu
ocuk iskeletlerinin bulunmas ile gereklii hakkndaki intibalarmz kuvvetlendirmektedir.
Kalntlar 3 metre ykseklie ulamaktadr. Bu mezarla branice tofet ad verilmitir ki
kurban yakma yeri manasna gelmektedir. Burada yer alan dikilitalardan birinin zerinde,
kucanda ocuk tayan rahip figr bulunmaktadr. ocuk kurban etme inanc, eskiyen kentlerin ve
yalanan tanrlarn bu ocuklarn kanlaryla genleeceklerine inanma71 gibi batl dncelerden
kaynaklanmaktayd.

lk Dorudan Demokrasi Uygulamalar

Tarihin bilinen ilk dorudan demokrasi uygulamas, Atinada tatbik edilmitir. Bu durum, Atinada
yaayan btn insanlarn devlet idaresine dorudan katlma hakk olduu eklinde dnlmemelidir.
Ancak karar alc olanlar arasnda da bir ayrm da sz konusu deildi. Atinada yurttalarn
temsilcileri yoktu. Her birey, oylamalara katlarak kacak yasalara dorudan karar vermekteydi.
Yunanistanda Kleisthenes, yapt reformlar ile demokrasinin temellerini atmtr. Ardndan
Peisistratosun ynetimi ele geirmesiyle demokrasiye ara verilmi ve tiranlk rejimi ba
gstermitir.
Solonun reformlar bile tiranl nleyememitir. Efialtis, dierlerine nazaran daha barl ekilde
reformlar yenilemeye almtr.
Demokratik liderlerin en by olarak gsterilen Periklesin lmnden sonra, Atina demokrasisi
iki defa daha kesintiye uram ve oligarik bir grnme sahip olmutur. Atina demokrasisi, M 322
ylna gelindiinde ise tamamen yok edilmi72 ve bundan sonra yeryznde ayn artlarda demokratik
bir ortam bir daha olumamtr.

anak mlek Mahkemesi

Ostrakon, zerine yaz yazlan anak mlek krdr. Kdn bugnk gibi bol ve ucuz olmad
dnemlerde insanlar zerine yaz yazmak iin bunlar kullanrlard.
Atinada ostrakonlar oy pusulas gibi kullanlmtr. Eskiden, Atinada dorudan demokrasinin
olduu yllarda, tek bana kral olmak isteyen veya tiranlk hevesinde olanlara kar bir mahkeme
kurulur ve burada yarglananlar hakknda Atina yurttalar, kararlarn bu mlek krklar zerine
yazarak oylama yaparlard.
Ostrakismos veya anak mlek mahkemesi olarak adlandrlan bu kurum, demokrasinin en
mhim teminatyd.
Atina demokrasisinde zengin- fakir tm yurttalar, kadnlar ve kleler hari olmak zere, bir oya
sahipti. Bu kanun, sevilen ve sivrilen kiileri bertaraf etmek iindi. Oylamalarda en ok ad geen
kii, on yllna srgne gnderiliyordu. Srgne gnderilen kiilerin mallarna ve statlerine
dokunulmuyordu. Bu toplantlarda ne mahkeme vard, ne sulu, ne de savunma. Sadece ceza vard.
Srlen kiinin herhangi bir su ilememi olmas veya o ynde bir harekette bulunmam olmas,
srgn cezas yemesine engel deildi.
On yllk srgn cezasna arptrlan kii, sresi dolmadan geri dnd takdirde ise cezas
lmd.73 Bu mahkemelerin ileyii ile ilgili olarak yle bir anekdot anlatlr: Aristeides ile ilgili
bir ostrakismos toplantsnda okuma yazma bilmeyen bir vatanda, yanndaki adamdan, elindeki
mlek krna Aristeides adn yazmasn rica etmitir. Yardm istedii bu kii ise Aristeidesin
ta kendisidir.
Sicilyada bulunan Yunan kenti Syrakusaide de buna benzer bir kurum olduu bilinir. Yalnz burada
isimler zeytin aacnn yapraklarna yazld iin bu uygulamaya orada petalismos denilir.74

Gzn Paraya Doysun

Antik devirde insanlar ldklerinde, yaklrken veya gmlrken lnn azna veya gzne 1 obol
gm para75 konurdu. Bunun sebebi uydu: Paganlar kendi batl inanlarna gre cehennemi yer
altnda blgeye ayrlm bir dehliz olarak dnrlerdi.
Burada birinci blge, geni kaplardan girilen ve artk geri klamayan Erebos idi. Buray, adna
Kerberos denilen bal bir kpek beklerdi.
Ruhlar buraya kadar Mercurius ya da lm cini Thanatos tarafndan getirilirdi76. Buradan sonra
ruhlar, drt cehennem rman gemek iin Kharona para vermek zorundaydlar.
Kharon diken diken krl sakall, sert, kaba ve irkin bir ihtiyard. Partal bir pelerini ve yuvarlak
bir apkas vard. Sandalc Kharon yeryznde gmlmemi llerin ruhlar ile para vermeyenleri
sandala bindirmez ve orada brakrd.77 te lleri yakmadan veya gmmeden nce azlarna para
koyma gelenei bu inantan ortaya kmtr. Bu inan sonraki devirlerde de devam etmi baz
Hristiyan ve putperest mezarlarnda da llerin gzlerine para konulmak suretiyle defnedilmesine
devam edilmitir.

Romadan Hukuk Yunandan Demokrasi

Roma hukuku dier eski hukuklar arasnda belki en eskisi deildir, ancak bunlar arasnda kendine
has zellikleri ile mhim bir yer tutmaktadr.
Roma, kuruluundan itibaren ortaya koyduu kaideler ile insanlk tarihinde hukukun kklemesinde
belli bir vazife ifa etmitir. Bu sayede, oluturduu sistem ile kk bir ehir devletinden, cihangir
bir imparatorlua dnnde ve dnyann yarsna yakn bir kesimine hkmeden byk ve gl bir
imparatorluk haline gelmesinde bunun etkisi byktr.
 Bu bykln salanmasn da tabi ki en nemli unsur, taviz vermeden uygulanan, tam bir
sadakatle bal kalnan ve her badirede snarak g aldklar bu hukuk sistemi olmutur.
Romann kuruluundan itibaren mparator Jstinianus zamannn sonuna kadar yaklak 12 asrlk
bir zaman dilimini kapsayan bu hukuk halen modern dnyada hukuku anlamada ve uygulamada nemli
bir referans kayna olarak kullanlmaktadr. Bu bakmdan, nasl eski Yunan insanla eitlik iinde
demokrasiyi armaan ettiyse, Roma da ykselip gelimesinin en byk kayna olan hukuk sistemini
armaan etmitir.78
Sonra da bu sistemin yozlamas sebebiyle, her imparatorluk gibi, o da tarihe karmtr.

stanbul Ka Yanda
Devam eden arkeoloji almalar gemite olduu gibi gnmzde de bizden nceki insanlarn
yaamlarna dair verileri ortaya koymaya ve tarihe k tutmaya devam etmektedir. stanbul metro
inaat iin yaplan tnel kazlarnn bir blmn oluturan Yenikapdaki eski liman kaz
almalar esnasnda yaklak olarak 8.000 yl ncesine kadar uzanan 700 kiilik bir toplulua ait
olduu dnlen ayak izleri tespit edilmitir.
zler, aratrmay yapan uzmanlarca M 6300 ile 5500 yllar arasna tarihlenmektedir ve deniz
seviyesinin 8,2 metre altnda bir katmanda tespit edildii grlmtr. Kil bir balk tabaka zerinde
hareket eden bu topluluun brakm olduu izler kuruyarak sertlemi ardndan taknlar izlerin
zerini bir mil tabakas ile rterek gnmze kadar getirmitir. Bu alma sonucunda basnda
stanbul tarihinin kkenini daha eskilere dayandrmaya ynelik bir takm haberler ortaya kmtr.79
Bundan kast Byzantion kenti ise kentin kuruluunu bilinenden daha teye dayandrmaya almann
gereki olmad kanaatindeyiz. Bu izler muhtemelen Neolitik dneme ait izlerdir, kentin kuruluu
ise ok daha yakn bir zamana M 7. yzyla tarihlenmektedir. Eer nfusu 15 milyona ulaan
stanbul ehri bir btn olarak dnlyorsa bugn stanbulun oturduu corafyada zaten bu izlerin
bulunduu dnemlere tarihlenecek yerlemeler bulunmaktadr. ok aydnlatc ve heyecan verici bir
alma olmakla beraber, ortada dolaan bu sylemler sadece medyatik yorumlar olarak kalmaktadr.
Zira buluntularn kt yer olan Yenikap mevki ile kentin kurulmu olduu Sarayburnu arasndaki
mesafe, dnemin artlarna gre olduka uzak saylr. Kentin kurulum yerinin bu kadar geni bir alana
yaylm olmas dnemin artlarnda imkansz hatta lzumsuzdur. Zaten Yenikap civar ehrin
zamanla bymesiyle birlikte Byzantion kent snrlarna dahil olmutur.

Kirazn Anavatan
Yaz mevsiminin en sevilen meyvelerinden olan kiraz Gney Karadenizin nemli Yunan koloni
ehirlerinden olan Kerasus kentinden dnyaya yaylmtr.
Kerasus kenti kurulmadan nce bu topraklarda Xenephonda anlatld gibi yerli halklar meskun
idi. Sonralar Yunanl kolonistler buralara gelerek Kerasus (bugn Giresun) kentini kurmulardr.
 Esasen Kerasus adnn da kirazdan esinlenerek konulduu sanlmaktadr. Romal komutan Lucius
Lucullus blgeye geldiinde kiraz fidann alarak Pontusdan talyaya gtrmtr. Bu meyve ayn
dnemlerde Msra da gtrlm ancak orada yetitirilememitir. Bundan sonra zaman iinde btn
Akdeniz dnyasnda yaylmtr.80

Geldim Grdm Yendim

Kral Pharnakes, Romal bir general ve ayn zamanda da Sezarn kaynpederi ve siyasi rakibi olan
Pompeius tarafndan Krm kral olarak atanm ancak Romada ortaya kan i sava frsat bilerek
Krmda bulunan Phanagoreiay ele geirdikten sonra, Karadenizin dou ucundaki Kolkhis
Blgesine gelmi; oradan da Ermenistan igal ettikten sonra Kappadokya topraklarna girmitir.
Ardndan Roma birliklerini yenilgiye uratmtr. Pharnakes, yapt baarl savalar ile ilerlemeye
devam ederken halka iyi davranmam ve onlarn da dmanln kazanmtr.
Kk Asyada Pharnakesin baarlarn haber alan Caesar (Sezar), skenderiyeden hareket
ederek Tarsosa (Tarsus) gelmi, ordusuyla Glek Boazndan geerek Kappadokyada bulunan
Mazaka (bugn Kayseri) kentine varmtr. Burada kuvvetlerini toparlayan Sezar, Pharnakesi M 47
ylnda, Zelada ar bir yenilgiye uratmtr.
Yenilen Pharnakes, Sinopee gitmi ve oradan da salad gemilerle krallk merkezi olan Krma
ekilmitir. Sezar ksa srede kazanm olduu bu zaferi yceltmek iin Romaya zaferini kelime
ile zetledii yle bir mektup yazmtr. Veni, Vidi, Vici / Geldim, Grdm, Yendim81

Anadolunun Tccar Kentleri

M 2. binyln balarnda, Anadolu Orta Tun ann henz balarnda iken, Asurlu, Tccar
kolonistler tarafndan bir ticaret alan hline geldi. Bu dnemde Anadoluda krk kadar merkezde bu
kolonistler ticaret yapmaktayd. Bunlar arasnda en nls bugn Kayseriye 20 kilometre mesafede
bulunan Kane/Kltepe karumudur.
Buras ayn zamanda Anadoludaki dier ticaret merkezleri iinde bir ana merkez durumundayd.
Bundan baka orumda yer alan Karum Hattu/Boazky, Yozgatta yer alan ve eski ad hl
renilemeyen Karum Aliar da iinden tablet kan nemli ticaret merkezleri arasnda yer
almaktayd. Ayrca Darende taraflarnda yer alan baka bir Karum da nemli idi.82
Gnmzden tam 4.000 yl kadar nce kurulmu olan bu ticaret anlay ve kabiliyeti blge
halklarnn genlerine sirayet etmitir. Bu nedenle olsa gerek Anadolu ticaret yaps ierisinde ki
tacirleri ile Kayseri, orum, Yozgat ve Darende tacirleri, 4.000 yllk bir gelenei hlen devam
ettirmektedirler. Demek ki blge insannn ticarete yatkn zeks aslnda binlerce yllk bir birikimin
tezahrdr.

Tahta At
 Odysseusun Troiann surlarn amak ve ehre gizlice girmek iin yaptrd at maketidir. On
yldr devam eden sava, Troiay kuatm olan Akal askerleri yorgun drmtr. Odyseusun
aklna bir fikir gelir. Bu plana gre Akalar geri ekilecekmi gibi yapacak ve geride ierisinde
Odysseus ve adamlarnn bulunaca tahtadan bir at brakacaklardr. Odysseus ve beraberindekiler
atn ierisine gizlenirler ve dierleri de gidiyormu gibi yaparak denize alrlar. Gidenler, bugnk
Bozcaada yaknlarnda saklanr.
Bu arada Troiallar ne olduunu anlamak iin bu tahta atn yanna giderler. Akalar giderken Sinon
adl bir askeri de burada brakmlardr. Aslnda bu da kurulan tuzan bir parasdr.
Sinon alayarak Yunanllara kar byk bir kin duyduunu, onlarn kendisini kurban olarak
setiklerini ancak kendisinin kaarak kurtulduu yalann syler.
Atn neden yapldn anlatrken de Yunanllarn bunu Tanra Athena iin yaptklarn ve byk
yaplmasnn sebebini ise Troiallarn at kale kaplarndan ieri sokmalarn engellemek iin
olduunu anlatr.
Gya Troiallar bu at zafer sarholuuyla yakacaklar ve bylece tanra Athenann da gazabna
urayacaklardr.
Sinon, Troiallarn bu at koruduklar ve sakladklar takdirde Athenann ltfuna (!) mazhar
olacaklarn syler. Buna inanan Troiallar at ehre sokarak barn salandn ve dmanlardan
kurtulduklarn sanarak lgnca elenmeye balarlar.
Gecenin ilerleyen vakitlerinde Troiallar alkoln tesiriyle szmaya baladklarnda gider gibi
gzken Akalar, gizlendikleri yerden karak tekrar surlarn nne gelirler.
Bu arada Odyseus ve arkadalar ise tahta atn ierisinden karak iki ve elencenin tesiriyle
gaflette olan Troiallarn bu durumundan yararlanarak kalenin kaplarn aar ve ieri giren Akalar,
Troiallar bylece gafil avlarlar.83 Troiann d hikayesi budur ve nesiller boyu anlatlan hikaye
Homerosun dilinden kaleme aktarlmtr.

Firavunun Byk Hatas

Msr ve Hitit arasndaki baz meseleler iki devleti arasn bozar. ki ordu, Halep ile amn
ortasnda bir yerde olan Kadete, M 1296 ylnda kar karya geldiler. Msr Firavunu Ramses,
Kadee gelirken ordusunu drt blme ayrm ve bunlara Msr tanrlarndan Amon, Ra, Ptah ve
Sethin adlarn vermiti.
Firavun kendine ok gveniyordu ve bu gveni, byk hatalar yapmasna sebep olmutu. Hititler iki
kiiyi, asker kaa rolnde, firavunu yanl ynlendirmeleri iin grevlendirdiler.
Firavunun mthi enaniyeti, kendisinin mutlaka galip geleceini hissettiriyor ve hi yaplmayacak
hatalar yapmasna sebep oluyordu.
Firavun iki kaan szlerine inanarak ordusunu ikiye bld. Kendisi de Amon askerlerinin banda
en nde gidiyordu. Bir tehlike annda karlaacaklarndan haberi bile yoktu.
 nc birlik karmad gibi arkadakilerle de aras iyice almt. Amon ordusunu, Re ordusu
izliyordu. Dierleri ise iyice geride kalmlard.
Hititler serinkanl bir ekilde kraln ilerleyiini takip ediyorlard. Hititler nce yorgun halde
bulunan Ra ordusuna saldrdlar ve onlar darmadan ettiler. Buradan kaanlar Amon ordusuna
snrken burada da byk kargaalklar kt ve Amonda perian oldu.
Yaplan ilk sava Hititler, Ramsesin ordularn darmadan ederek kazanmt. Bu ilk
karlamada Firavun Ramses cann glkle kurtarabilmiti. Burada hl yry kolunda bulunan
Ra tmenine ani bir saldr yapan Hititler henz sava iin hazr olmayan bu tmeni tam anlamyla bir
bozguna uratmlard.
Daha nde giden ve ierisinde Firavunun da bulunduu Amon tmeni ise ordunun kalan ksmndan
ayrlmt. Amon tmeni Hititlerce sarlm ve Ramses de burada tam ortada kalmt.
Eer bu birlikler ortadan kaldrlrsa Ramsesin ele gemesiyle basz kalacak Msrllar bertaraf
etmek o kadar zor olmayacakt. Ancak bu arada tam yenilmek zere olan Msrllarn yardmna yine
Hititler (!) yetiti.84

Bu Sava Kim Kazand

Hitit ordusu deiik halklardan meydana gelen derleme bir ordu olduundan salam bir disipline
sahip deildi. Zaferin tam kazanlmak zere olduu anda Msr ordughna giren Hitit askerleri
zenginlii grnce hemen yama ve talana baladlar. Bu zayflktan faydalanan Ramses, askerlerini
toparlayarak Hititleri datt ve sava bu defa Msrllarn lehine dnd.
Yamaya girien askerlere kar dzenli bir Msr birlii saldrya geerek Hititleri datm ve
savan seyri bylece deimiti. Sava bir sre daha devam etmi ardndan her iki ordu da geri
ekildii iin biri dierine stnlk salayamamt. O dnem artlarnda dnyann en gl iki
ordusu kar karya gelmiti.
Msr belgelerinde savan kendilerince kazanld yolunda yaz ve resimler mevcut olsa da iin
gerei tam olarak byle deildir. Belki Firavunun zamannda bir propaganda amac ile etrafa byle
duyurduu da dnlebilir.
Savan kma sebeplerinden olan Amurru Prensi Benteinann yeniden Hititlere balanm olmas,
savatan tam dokuz yl sonra Firavun Ramsesin Hitit kralnn kz ile evlenerek onu ba kralie
yapmas savan Hititlerce kazanldna da bir delil olarak gsterebilir.
Savan galibi bugn tam olarak bir netlik kazanmamtr. Ama kesin olan, her iki tarafn birbirine
lkelerini istila edecek veya haraca balayacak bir ekilde ezici bir stnle sahip
olamadklardr.85

Sultanahmette Dikilitan Ne i Var

 Bugn Sultanahmet Meydannda yer alan ve obelisk olarak adlandrlan tatan dnyada 3 tane
vardr. ok ilgin bir hikayesi olan bu ta mparator Konstantinus zamannda gemiyle Msrdan
buraya getirilmitir. Byk glklerle yerletirilmi olan bu tan zerindeki kabartmalar, tan
yerletirili hikayesini anlatmaktadr. Ta yerletirilirken ok byk bir kalabalk burada seyirci
olmu ve bu esnada lmcl bir kaza da vuku bulmutur.
MS 330 ylnda Byzantion, Konstantinopolis olarak bakent yaplnca kentin hazrlanmas iin MS
325-330 yllar arasnda devam eden ve kentte grsellii artrma maksatl olarak yaplan faaliyetler
erevesinde Msrdaki yerinden buraya tanmtr.86 Osmanlnn medeniyetlere duyduu sayg
gerei korunmu ve gnmze kadar ulamtr.

Anadolulu Filozoflar
Anadolu, antik dnyada, bilim ve kltrnn oluumunda ok etkin olmutur. Bugn dnyada felsefe
biliminin oluumu bu topraklarda yetien filozoflar sayesinde gereklemitir. Yunanl filozoflarn
nde gelenleri, Bat Anadolu topraklar zerinde yaam ve retileri buradan Yunanistana
gemitir.
Bunlar ksaca yle zetleyebiliriz: yonya felsefesini Yunanistanda Kolophonlu Ksenofones
yaym ve bir felsefe ekol kurmutur.
Miletoslu matematiki, astronomi bilgini ve dnr Thales Anadolu kylarndan grlen M
585 ylndaki gne tutulmasn nceden hesaplayabilmitir.
Fizik ve tabiat bilimcisi Miletoslu Anaksimandros Ephessoslu Heraklitos bir baka Miletoslu
filozof Anaksimenos Klazomenaili sofist dnrlerden Anaksagoras Anadoluda yetien
felsefecilerdendir.
Daha ge bir dnemden nemli bir filozof ise Sinoplu Diogenestir (M 413-327).87 Bunlara
ilave olarak tarihi Herodotos, Hekataios, Strabon, Dionysos gibi antik yazarlar da Anadolu
doumludur ve ortaya koyduklar eserleri ile dnya bilimini, bugn dahi aydnlatarak yaktklar bu
mealelerle, gemiten gelecee k tutmulardr. Yaasn Anadolu Medeniyeti!

Spartann Hrsz ocuklar

Spartallarn en renkli simalarndan biri de kanun koyucular Lykurgostur. Spartallar kk yatan
itibaren sk bir eitim ve disipline tabi tutulmaktadr. Bu eitimle ilgili olarak Lykurgosun
gelitirdii bir yasa vard.
Spartal ocuklarn yiyecek almalarna msamaha gsterilecekti. Hatta yiyecek almak, ocuk iin
onurlandrc bir sabkayd.
Lykurgosa gre hrszlk yapma becerisini kazanan bir ocuk, yiyecek bulma konusunda kendini
gelitirdii gibi, bu yolda yapt hileleri sava meydanlarnda da tatbik edebilecekti.88
 Kplerle Gmlmek
Antik devire ait en ilgin uygulamalardan biri de insanlarn kplerle gmlmesidir. len insanlar
balar gnee dndrlmek suretiyle, boylar yaklak olarak 40-50 cm den 1.80 cm ye kadar
deiebilen ebatlarda ve lnn durumuna gre yaplan kpler ierisine tek veya ift olarak hoker
pozisyonunda gmlmlerdir.
Bu kplerin ierisine lnn mezar hediyeleri (anak mlek, arak, testi, yzk, bilezik vs.)
konulduu gibi bu hediyelerin mezarn dna da konulduu grlmektedir. Anadoluda
Isparta/Harmanren,89 Yanarlar90, Afyon/Dedemezar91 gibi eitli dnemlere ait Anadolu
sakinlerine ait mezar yerleri bu tarz l gmme geleneklerinin yanstld en gzel rneklerdir.

Aton Dini
IV. Amenofisin hkmdarl zamannda Msrda yeni bir din ortaya kt. Bu din evvelkilerin
aksine tek tanrc idi ve tek ilaha tapnmay emrediyordu. ok sade bir din olup ne bir heykeli ve ne
de bir tapna vard.
Amenofis bu dini Amon rahiplerinin tesirinden kurtarmak iin Orta Msrda, Tell el Amarnaya
tad ve buray bakent yapt. Bu arada kendisi de Akhnaton lakabn kullanmaya balad.
Akhnaton, bu yeni kurulmu kentte yeni dini oluturmak ve peygamberliini yapmakla meguld. Bu
devirde by ve sihir ortadan kaldrlmtr.
Yeni dinin sylemleri arasnda yle ibareler bulunmaktadr: Yaanlan dnyada olduu gibi,
ldkten sonra da br dnya da hakim olan yine Atondur. Yeni dini kabul eden ve tek oluuna
iman eden kimse, br dnya da da mesut bir hayat srecektir. Ey sen ki, tek ilahsn ve hibir
benzerin yoktur. Sen arz kalbinin istedii gibi yarattn. Ey biricik Allah senden baka ilah
yoktur92 Bunlar bizim hi de yabanc olmadmz ifadelerdir.
Kendini yeni dinin peygamberi ilan eden IV. Amenhotep tanrsn Aton uludur. Atondan
bakasna taplmaz diyerek dier tanrlar inkr etmitir.93
Bu ifadeler tek tanr inancnn Tutankamon zamannda belirginletiini ancak onun lmyle
beraber bu dinin ortadan kalkarak insanlarn yine eski yaamlarna dndklerini gstermektedir.94
Atonun gne tanrs olduu95 yolundaki ifadelere katlmamaktayz. Gne putu Msrda zaten
bilinmekte olup Aton olarak yeniden bildirilmesini gerektirecek bir durum sz konusu deildir. Bunun
eski Msrda tek Allah inancnn vesikalarla belgelenmesine engel olmak zere bu ekilde
yorumlandn dnmekteyiz.
Aton dininin Msrda maliye bakan olarak grev yapan Hz. Yusuftan 300 sene sonra ortaya
km ve bu dini kuran IV. Ameneofisten yaklak 100 yl kadar sonra Hz. Musa Msrda tek ilah
inancn ortaya koymutur.
 Genel manada Pagan bir anlayn egemen olduu Msrda Aton dininin tek ilah inancn orya
koyan karakteri Msr medeniyetinin bilinmeyen bir yzn belgelemesi asndan mhimdir.
Atona ithafen Amarnada Ay adl birinin mezarna yazlm bir ilahi, Aton kltnn kendine zg
havasn bize soluklandrr.
. Ne ok iin vardr,
Gzle grnmese de ,
Ey ulu Tanr, senden bakas yok!
Yeryzn yarattn dileince, tek bana,
Btn insanlar, hayvanlar, kular;
Yeryznde yryen ne varsa,
Kanat ap uan her eyi,
Khor(Suriye) ve kui illerini,
Msr lkesini.
Her insan yerine koyar
Gereksinimlerini verirsin;
Herkes yemeini alr;
Zaman sayldr.
Dilleri farkl konuur,
Karakterleri de yle;
Tenleri ayrdr,
nk sen ayr tutarsn onlar 96

Ta Kesildiler
Antik Pompei ehri, 24 Austos 79 tarihinde Vezv Yanardann patlamas sonucunda tamamen
yok olmutur.
200.000i akn insan burada hayatn kaybetmitir. Bu byk patlamada kan kl ve lav karm,
insanlarn ve eyalarnn zerini bir rt gibi kaplam ve oksijenle ilikisini kesmitir. Bu yzden
kalntlar gnmze kadar yok olmam ve bu kentler hakknda yeni bilgilere ulalmasn salamtr.
Kimi insanlar alverilerini yaparlarken lavlara yakalanm, kimileri ise evindeyken bir anda kl
ve tozdan oluan bir kitlenin iinde kmrlemilerdir.97 Pompei bugn Napoli yaknlarndadr ve
alan bir mze olarak dzenlenmitir.

stanbul Gerekten Yedi Tepeli mi

Roma, yedi tepe zerinde kurulmu bir kent hviyetindedir. Bu tepeler Tiber Nehrinin dousunda
ve kentin merkezinde yer almaktadr.
ehir, Palatinus Tepesi zerinde Romulus ve Romus tarafndan kurulmutur. Geri kalan alt tepe ise
merkeze en yakn evredeki dier tepeler olarak Roma kentinin yayld dier tepelerdir.
Geri kalan alt tanesinin adlar ise yledir: Aventinus tepesi, Capitolium tepesi, Quirinalis Tepesi,
Viminalis Tepesi, Esguilinus Tepesi ve Caelian Tepesi.
lk yerleim yeri yava yava genileyerek yedi tepe zerine yaylarak yedi tepeli ehir olarak
anlmaya balamtr.98 Tepeler arasnda bulunan bataklk alanlar kurutularak burada pazar yerleri
oluturulmutur.
Dnyann yedi tepeli ehri Romadr. stanbul Romann bakentlerinden olmas itibariyle zaman
iinde Roma olarak da anlm bu sebeple kaynaklarda Roma iin kullanlan bu tabir stanbula da
yanllkla yaktrlmtr. stanbul 7 tepeli deildir.

Yollarn Romaya ktna Emin misiniz

Yanl rendiimiz kalplam bilgiler arasnda bu balk da yer alr. Hep dnrdm; Roma,
talyann orta kesimlerinde bir kent iken nasl oluyor da btn yollar buraya kabiliyor diye. Ancak
sonra fark ettim ki btn yollarn kt Roma bu Roma deil. Kastedilen Nova Roma yani
stanbuldur.
stanbul MS 330da bakent ilan edildikten sonra buras Deutera Roma=ikinci Roma veya Nova
Roma-Nea Rome=Yeni Roma olarak anlmaya balanmtr.99 Bu durum talyadaki Roma ile
Boazdaki Romann kartrlmasna sebep olmutur. Zaman iki Romay birbirine kartrmtr.
Yeni Roma asl Roma gibi dnlm ve adna yedi tepeli ehir unvan yaktrlarak olmadk
yere adna birok trk sylenerek iirler yazlmtr. Corafyas btn yollarn kmas iin hi de
uygun olmayan bir yere de maalesef btn yollar karlmtr.

stanbul Adnn Kkeni

Byzantion stanbulun kurulduu ilk yerin addr. Bugn surii blgesinde Sarayburnu mevkiinde
kurulan Byzantion, Topkap Saraynn da bulunduu blgede, Dor kkenli Megarallar tarafndan M
659 ylnda kurulmutur.
Byzas adl kurucusunun adndan dolay bu ad almtr. mparator Septimius Severus tarafndan bu
kent onarlm ve buraya Augusta Antonina ad verilmitir.
MS 330da bakent olduktan sonra da Nova Roma olarak da adlandrlan kente
Konstantinopolis ad verilmitir.100 Osmanl devleti zamannda buras Konstantiniyye veya
Dersaadet olarak adlandrlmtr.
Yunancada () (eis ten polis) yani ehir e anlamnda olarak kullanlan isim,
Osmanlda da stanbul olarak ska kullanlmtr.101 stanbul, Konstantinopolis adnn galat olarak
da dnlmelidir. 1930 ylndan beri resmi olarak stanbul olarak adlandrlmaktadr. Kentin adnn
slam-boldan geldii hakkndaki rivayetler ise gerei yanstmaktan uzaktr.

stanbulu Nasl Bakent Yaptlar

MS 325 ylna gelindiinde snrlar gittike genileyen Roma imparatorluu artk ok bymt.
Bakent olan Roma kenti elde edilen topraklarn geneli dikkate alndnda corafi konumu
bakmndan merkezi bir noktada bulunmuyordu. Bu durum drt bir yandan gelen saldrlara ve gelien
i olaylara kar acil tedbirler alnmasn da engelliyordu. Bundan dolay bir an evvel bakentin
yerinin deitirilmesi ve yeni yerin ise merkezi bir noktada ve tm yollarn da kavak noktasnda
bulunmas gerekiyordu. Roma halknn siyasetin tam iinde politize olmas da bakentin yerinin
deitirilmesi yolunda imparatorun kanaatlerini pekitiriyordu. Constantinus btn bu sebepleri
nazar- dikkate alarak bugn Sarayburnu olarak adlandrlan mevkide Megaral gmenler tarafndan
kurulmu olan Byzantion kentini bakent yapmak zere imar almalarn balatt.
M 325 ylnda balayan bayndrlk almalar tam 5 yl srd. Kentin imar iin dnyann birok
yerinden ii ve malzeme getirildi. Kentin gelimesi iin stanbul blgesi eyalet vergisinden muaf
tutuldu. Dnyann o dnemde en mhim kentlerinden olan skenderiye, Efes, Antakya, Roma ve
Atinada bulunan tapnak ve bu kentlere ait zgn pek ok sanat deeri tayan eserler stanbula
getirilerek ehir bunlarla donatld. Msr tahl stanbul halkna bedava datld.
Salanan imtiyazlar ve cretsiz arsa tahsisat ile birok brokratn ve nemli ailelerin buraya
yerlemeleri saland. Ayrca belirli bir tarihe kadar buraya yerleip ev yapacak olanlara cretsiz
ekmek datlmas yasal bir hale getirildi. 11 Mays 330 tarihinde ise 40 gn srecek bir al treni
ile stanbul 11 Mays 330 tarihinde Romann bakenti oldu.102

Krler lkesinin Kars

stanbul kentini kuran Megaral Byzas, efsaneye gre; Delphoi de bir mneccime danarak, yeni
ehrini nereye kurmas gerektiini sormu ve mneccimden krlerin karsna cevabn almtr. O
zaman bunun ne anlama geldiini anlayamayan Byzas, stanbul Boazna geldiinde mneccimin
anlam veremedii szlerin ne manaya geldiini o zaman kavrayabilmitir.
Boazn Asya kysnda bugn Kadky olarak bilinen Kalkhedon adnda bir kent vardr.
Kalkhedonlular muhteem konumdaki sekin topraklar fark edemeyerek burann karsnda bulunan
yerlerine yerlemilerdir. Bundan dolay kent kurmaya daha layk bir yer olan ve bugn Topkap
Saraynn da bulunduu Sarayburnu gibi bir yer dururken onun kadar kent kurmaya elverili olmayan
bir blgeyi iskn etmelerinden dolay evre sakinleri tarafndan krler olarak adlandrlmtr.
Byzas ehrini bu topraklara kurar ve ondan sonra ehrin ad onun erefine Byzantion olarak
adlandrlr. 103 te bu yukarda da belirttiimiz Dou Romaya sonradan Bizans lakabnn
taklmasna sebep olan kenttir.
 Hz. sa, sann Doumundan 6 Sene nce Dodu
zellikle Orta ada takvimler zerinde o kadar oynanmtr ki yaplan bilimsel hesaplamalara
gre, Hz. sa bugn kabul edilen milattan, yani sann doumundan yaklak 6 yl nce domutur. 4-7
sene nce diyenler veya MS 4 ylnda doduunu rivayet edenler de vardr. Buna gre, Hz. sa,
sann doumundan nce dnyaya gelmi olmaktadr. Hristiyanlar onun 30 ylnda armha
gerilerek ldrldn ileri srer 104 ve armh kendi inanlarna sembol yapmlardr. Bu
grn Mslmanlarca kabul grmesi mmkn deildir.
armh kelimesi zerinde de duralm. Kelime Farsa kkenlidir. Cihar yani drt kelimesi ile
mh yani ivi szcklerinden tretilmitir. armha gerilenler drt ivi ile ellerinden ve
ayaklarndan ivilenerek ldrlr. Bu ekilde vcudun orta yerinde biriken kan armha gerilen
kiinin iddetli aclar ekmesine ve yava yava lmne sebep olmaktadr. Bu ceza Roma
vatandalarna verilmez, sadece klelere ve Roma egemenliinde bulunan yabanclara uygulanr.105

Yenilmez Gne
25 Aralk Hristiyanlarca Hz. sann doum gn olmas itibariyle kutsal olarak bilinir ve bugnler
de balayan ayinler ve dier kutlamalar gnlerce devam ederdi. lkemizde de yeni yl enlikleri
olarak bilinen ylba elenceleri tm dnyada olduu gibi yaygnlk kazanmtr. Oysa bu durum bir
Hristiyan deti olduu gerekesiyle pek ho grlmez, Mslmanlar bu detlerden uzak durmas iin
uyarlr. Hristiyanlarn Noel adn verdikleri bu gnlerin temeli ise aslnda Romallarn Sol Invictus
adn verdikleri yenilmez gne kltyle ilgilidir.
mparator Aurelius, Quirinalis tepesi zerinde bir tapnak kurarak burada bir kutsal kurul ortaya
koymu ve bylece Mithra kltn, Sol nvictus/Yenilmez gne tapnmyla birletirmitir.
Zamanla bu inan giderek yaylm ve imparatorluun her yerinde 25 Aralk Mithra gn yani
gnein doum gn olarak kutlanmaya balanmtr.
Bylece paganlar Gne-Mithra ve Kybele etrafnda toplanm oldular. nk gnee tapan
paganlar, gnein kendilerini her gn biraz daha erken terk etmesine zlrler ve gnlerin uzama
balangc olan 25 aralk tarihini de bu sebeple cokuyla karlarlard. Bu esnada dans eder alkol alr
ve lgnca elenirlerdi.106 Zamanla sann doum gn haline dnen bu det giderek yaygnlat
ve btn dnyada yaplan elence ve kutlamalarla yeni yl enliklerine dnt.

Trklerin Asyadan Gtne Emin misiniz

Trkler tarihin kadim uluslarndandr. Dnyaya Orta Asyadan yayldklar Trklerin tarih kkeni
hakknda ilk akla gelen konulardandr. Trkler gerekten Asyadan m dnyaya yaylmlardr. Yoksa
baka bir corafyada kk salp buradan Asyaya gidip orada kk saldklar yerleri unutturacak kadar
uzun kaldktan sonra, tekrar eski topraklara ve dnyann dier yerlerine mi dalmlardr. Bu aslnda
ok tartlmas ve zerinde fazla kafa yorulmas gereken bir konudur.
Tarihin, Mezopotamyada zellikle de Yukar Mezopotamyada balad bilinir. Bugn ortaya
kan eski yerlemeler bunu ispatlamakta ve Anadolunun gneydousunda yani Kuzey
Mezopotamyada tespit edilen yerlemeler uygarln buradan neet ettiini de gstermektedir.
Diyarbakr /ayn, Urfa/Gbekli Tepe, Harran Ovasnda bulunan dier yerlemeler ile daha
gneye indiimizde Ericho, Tell el-Amarna, Tell Halaf yerlemeleri uygarln beii olarak bu
corafyaya iaret etmektedir.
nsanln ikinci atas olarak adlandrlan Hz. Nuh, Mezopotamyada yaam ve tufandan sonra
inananlaryla birlikte burada yeniden bir hayat kurmutur. Kutsal kitaplarda bildirildii ekliyle
Nuhun gemisi, tufandan sonra muhtemelen Cudi Da veya Ar Da (Ararat) zerinde karaya
oturmutur. Gemi sakinlerinin hayat muhtemelen bu topraklar zerinde devam edecektir. Her iki
ekliyle de olsa tufann son noktas bugn zerinde yaadmz topraklardr.
Nuhun olundan Yafes, Trklerin atas olarak gsterilmekte ve Asyal dier kavimlerle birlikte
bizim de Yafesin neslinden olduumuz hakknda gemiten gelen ak ifadeler bulunmaktadr.
Dier taraftan baktmzda Anadolu ve Mezopotamyada tarih M 7.000li yllara uzanrken ve
bunun maddi delilleri de yaplan aratrmalarla gn na karlrken belirtilen devirlerle alakal
olarak Asyada herhangi bir yerlemeye tevafuk edilmemektedir.
Asya, bu tarihlerde henz botur ve iskn edilmesi iin daha yzlerce hatta binlerce yla ihtiya
vardr. Peki bu durumda neden srekli Asyadan geliimiz sz konusu edilmektedir? Bu da yine
yukardaki belirttiimiz endielerden kaynaklanmaktadr.
Tarihimizi yazan Batllar, bizi hep Asyal olarak grmek ve gstermek istemiler, bizleri
yaadmz topraklarn aslnda yabancs olduumuza inandrmaya almlardr. Bunu yapmaktaki
amalar da geldiimiz yerlere bizi geri gndermek hayalleri olsa gerektir.
Asyann iskn ile ilgili ortaya konan Kelteminar, Anav, Tagar, Karasuk, Afanesyeva gibi kltrler
Anadoludaki benzerleriyle kyaslandnda ok ge kltrlerdir ve bunlar Asyann tamamna ait
olmayp belirli blgelerde kalmlardr. Bunlar bize Asyadaki Trk varlnn eskiliini kantlamaya
yetecek gte olmayp bir atlama ta gibi batdan douya doru uzanan duraklardr.
Dolaysyla Mezopotamyadan kaynaklanmak itibariyle, batya doru gidenler Nil deltasnda
Msr ve douya gidenlerde ndus ve Ganj Deltalarnda Hint medeniyetini olutururken daha da ileri
gidenler Yang-e de in medeniyetini oluturmulardr. Ancak burada tarih 4. ve 5. bin yllardan
teye gidememektedir. Dolaysyla g daha nce iskan edilen yerlerden bo mecralara dorudur.
Trkler Asyal bir kavim deil Asyaya g etmi ancak sonradan tekrar g edilen topraklara
yeniden dnmlerdir. Bunlarla ilgili olarak ve hatta Trklerin prototrk olarak adlandrlabilecek ilk
rneklerinin Anadoluda misalleri oktur.
Batl bilim adamlarnca yazlan kitaplarda Trkler, Turanid halklar olarak zikredilmekte ve M 4.
yzyllarda Xenophonun Anabasisinde Karadenizin gneyinde yaayan Halybler, skitler,
Makronlar, Tibarenler, vurgulanmaktadr. Hatta bunlardan Halybler demiri dven Halybler olarak
zikredilmekte ve Trklerin ata meslei olan demircilik ne kmaktadr.
Gemite byk rabet gren bu grler zamanla ortadan kaldrlarak adeta zeri rtlmeye
allmtr. Bu konular gndeme geldiinde muhataplar Kzlderililer de Trkm eklinde alayl
glmelerle tartmay sulandrmakta ve bilen bilmeyen konu hakknda gr serdetmektedir.
Orta Asyann Trklerin anavatan olduu kadar Anadolu, Orta ve Dou Avrupa, Msr ve randa
gemite Trk vatan olmutur. zgvenden yoksun tarihiler ezilmiliklerinin verdii kompleksle
kendi tarihleri hakknda bakalarnn verdii bilgileri byk bir itahla alp onlarla hem fikir
olabilmek iin doru ifadelere maalesef srt dnmektedirler.
Zaman, sonsuz ve bilim ayn hzyla renilmeye devam edildike uzaktan grnen k daha
belirgin olarak ortaya kacak ve yaplan almalar, yadsnan tm hakikatler, insanlk nazarnda bir
bir grnecektir.

in Seddi
in Seddi dnyann 7 harikasndan biri olarak bilinir. Hakikat byle olmasa da in Seddi dnyann
en ilgin yaplarndandr. Bu set 1.845 km. uzunlukta 15 metre ykseklikte ve 9 metre genilikte ve
her 100 metrede 1 kule olmak suretiyle ina edilmi; zerinde gei yollar ve dier eklentileri ile
uzaydan bile grlebilen tek dnya yaps olarak karmza kmaktadr.
Bu set mparator Shih-huang-ti tarafndan M 247-210 yllar arasnda kuzey saldrlarndan
korunmak amacyla yapld.107
En mhim grevi bu seddin zerinde srekli gezen nbetileriyle dmann ok rahat bir ekilde
fark edilebilmesi ve ate yaklarak ve dier haberleme usulleriyle lkenin dier taraflarna ok
abuk bir ekilde bilgileri ulatrma imkanna sahip olunmasyd.108

Nilometre
Eski Msrda yaayan kyller Sirius yldznn doup gkyznde parlayaca gn olan 20
Temmuz tarihini heyecanla beklerlerdi.
Yldzn grnmesiyle birlikte Nil taar ve kabaran nehir sular rmak yatann her iki tarafnda 25
km.lik bir alan ierisinde amur bulunan rsuplu bir tabaka ile doldururdu. Btn tarm buna bal
olup Nilometreler Nil Nehrinin su seviyesini kontrol ederek halkn deyecei vergiler de buradan
tespit edilirdi.109

Peygamberler Hangi Tarihlerde Yaad

nsanln her safhasnda bizlere nc olan, yol gsteren peygamberler getirdikleri ilahi hkmlerle
mmetleri iin mhim bir grev ifa etmilerdir.
 Peygamberimiz Hazreti Muhammed (s.a.s.) gibi insanln en son peygamberinin hangi tarihler
arasnda yaad bilinir. Ancak Kuran- Kerim de bahsi geen ve yaadklar dnem itibariyle Eski
aa denk gelen peygamberlerin hangi dnemlerde yaam olduklar da ayr bir merak konusudur.
Bunu aratrdk ve elde ettiimiz bilgilere gre peygamberlerden bazlarnn yaadklar dnemleri
takribi olarak yle tespit ettik. Baz peygamberlerimizin yaadklar dnemlere ait bilgiler net olarak
bilinmedii iin doum veya lm tarihlerinden tespit edebildiimizi veya sadece yaad yzyl
veya binyl verebildik.
Buna gre Hz. Muhammed (s.a.s.) MS 571-632 yllar arasnda, Hz. sa M 6 - MS 30, Hz.
Yahyann lm MS 29-30, Hz. Daniel M 500, Hz. Davut M 970, Hz. Sleyman M 930, Hz.
Harun, Hz. Musa ve kaynpederi uayb aleyhisselam M 13. yzylda, Hz. brahim ve yeeni Hz. Lut,
M 1700 l yllarda; Hz. smail ve Hz. shak, M 1700-1600; Hz. Yakup, M 1700l yllarda
yaam ve Hz. Yusufun vefat ise M 1635 ylnda olmutur. Hz. Nuh, M 5.-4. bin; Hz. Adem, M
7-11000 yllar arasnda yaamtr.
Bu tarihlerin renilmesi yaanlan devirlere ait olarak medeniyet terakkiyatnn ortaya knda ve
gzlemlenmesinde byk nem tamaktadr. Selam zerlerine olsun.

Yedi Uyurlar
Kehf Suresinde maara arkadalar olarak bildirilen bu makbul insanlar kent tanrlarna tapnmay
reddettikleri iin Roma imparatorunca takip edilerek cezalandrlmak istenmi en sonunda bir
maaraya snan 6 insan ve 1 kpek 309 yl burada uyuyakalmtr.
Onlar uyandklarnda artk hak gelmi ve batl zail olmutur. Bu olay M 259 ylnda tahta geen
imparator Decius dneminde yaanmtr. Biz onu Dakyans olarak biliriz.
Takribi olarak M 259-269 yllar arasnda maaraya saklanan bu insanlarn MS 568-578 yllar
arasnda uyanmas gerekir. Bu da Peygamber Efendimize byk hrmet gsteren mparator Heraklius
dneminde olmas daha uygun gelmektedir.
Olayn getii yer Efes olmaldr. Buras o dnemde bir liman kenti olmas itibariyle Egenin tercih
edilen bir mahallidir.
Tarsus da Roma imparatorlarnn dinlendikleri yazlk konumunda olmas itibariyle olayn
geebilmesi iin uygun mahallerdendir.
Decius, ar bir Hristiyan dmandr ve dneminde ok Hristiyan katledilmitir. Bunlar
muhtemelen Romal deildir. Roma yurtta olan -bizdeki tabiriyle- aznlklardan olmalar
muhtemeldir, nk isimleri Romal ad deildir. Ancak bu isimlerin Latince sylemleri de
bilinmektedir.110

Uursuz Kedi
Kediler, gemite farelerle mcadele konusunda ok mhim grevler ifa etmiler ve bu sayede
neredeyse her evin bir kedisi olmutur. Ancak uygarln geliimi ile apartmanlamann gelitirdii
yeni hayat tarz, kedileri vazgeilmezler arasndan karmtr. Oysa gemite durum ok daha
farklyd.
Kedi eski Msr toplumu iin ok ey ifade etmekteydi. Kazlar sonucunda ortaya kan duvar
kabartmalarnda bu durum ok net bir ekilde grlmektedir. Kutsal bir canl olarak grlen kediler
arasnda siyah dii kedilere eski Msrda tanra (!) olarak tapnlrd. Bu kedileri, hastalk ve
lmden korumak iin kanunlar bile yaplmt. Eer bir evde, kedi lm ise bu durum o aile iin
byk bir felaket olarak kabul edilirdi. len kedi mumyalanarak en gzel kumalar iinde
gmlrken yanna deerli ta ve madenlerden yaplma eserler de braklrd. Bunu zengin veya
yoksul tm Msrllar yapard.
imdikinin aksine eski devirlerde birinin nnden kedi gemesi o kii iin bir ans olarak
deerlendirilirdi. Bu kadar ok sevilen ve tanr mertebesine (!) bile karlan kedilerin gzden
dmesi ise Orta a Avrupasna kadar dayanmaktadr.
Kedilerin zellikle de kara kedilerin dman olarak alglanmas Hristiyanlkn nceki kltrleri ve
bu kltrlere ait sembolleri yok etme gds ile ortaya km ve zamanla bu sevimli kediler
kimilerine gre nefret bile edilen canllar haline gelmitir.
Orta ada yalnz yaayan yal kadnlarn kedi beslemeleri onlara yneltilen byclk ithamyla
kedilerin de sulanmalarna ve hatta bu kadnlarla birlikte zamanla kedilerin de yaklmalarna kadar
doan sonular bylece ortaya kmtr.111

Boa lrse
Boa antik dinlerin nemli bir klt esi idi. Boa yeryznde insana faydal hayvanlardan biridir.
Bu zellii yznden paganlar arasnda ona tanrsal vasflar atfedilmitir. Eski Msrllar onu tanr
Isisin yeryznde ekillenmi hali olarak tasavvur etmiledir. Bir inanan Apis kznn nnde diz
ker ve tapnma alameti olarak ellerini ona doru aard.
Byk bayramlar esnasnda siyah renkli benekli ve boynunda hilal benekli boalar seilerek
yaayan Apis tapna Sekosa gtrlrd. Burada len boa mumyalanarak cenazesine resmigeit
dzenlenirdi. Mumyas saflama adrna gtrlr ve burada ona kurbanlar adanrd. Bu klt M
3000 yllarnda Msrda kral Menesin balatt sylenmektedir.112

Cinler
Bizim Cin denilen ve ateten yaratldn bildiimiz grnmez manevi varlklar eski inanlarca
da bilinmekte idi. Bunlar eski dnemlerde bugnk adlarna yakn bir sylemde Genii eklinde
ifade edilirlerdi. Eski ada cinler ilk insan Adamu ve ei Adamann grnmez ocuklar olarak
dnlrd.113
 Molon Labe
Persler Lidya savandan sonra Anadoludaki tm Yunan kentlerini kalelerin nne toprak
ydrarak tek tek ele geirmitir. Ancak M 499 ylnda Miletos kenti tiran Aristagoras
nderliinde isyan eden kentlere dier Yunanllar da destek olmutur.
Pers kral bunlar cezalandrmak iin Yunanistana bir sefer dzenlemitir. Bu sefer esnasnda
Xerxes, Termopylai olarak bilinen ate geitlerine geldiinde burada Sparta Kral Leonidas ve
adamlar onlar karlamtr.
Leonidas yannda 300 kraliyet korumas ve 700 de mttefik asker gtrmtr. Bu kadar az bir
gle yola kmasnn sebebi ise Delphoi khinlerinin Spartann kurtuluunun ancak krallardan
birinin lmesiyle mmkn olaca kehanetidir.
Ate geitleri dar bir geit olup buras korumaya ve dman geiini engellemeye mahsus mhim
bir yerdir. Sava iin karlatklarnda Pers kral Xerxes, Yunanllara silahlarn brakmalarn
sylediinde, Leonidas ona u cevab vermitir. Molon Labe / Gel de al 114 Leonidas sava
meydannda lr.
Kserkses, Leonidasn kafasn kesip gvdesini kaza vurmalar iin emir verir. Herodotos bu
olay kraln kzgnlna yorumlamaktadr: Baka birok belirtiler arasnda zellikle bu davran,
Leonidasn salnda, Kserksesin en ok fkesini eken kimse olduuna beni inandryor; yoksa
lsne kar bu kadar ar bir gnaha girmezdi, zira bir savaya kar sayg gstermekte,
benim bildiim, kimse Persler kadar titiz deildir.115

Elif Nedir
Elif gnmzde kzlarmza ok severek verdiimiz bir isimdir. Ama ne anlama gelir maalesef pek
bilinmez. Herkes Arap alfabesinin ilk harfi demekle yetinmektedir. Gerek manas ise udur:
Hiyeroglifte resim yazsnn ilk harfi kz badr. Bu harf Fenike dilinde Alef harfine, Yunan
alfabesinde Alfaya ve ardndan da Arap alfabesinde ise Elif harfine dnmtr. Elifler yanl
anlamasn, ama isimlerinin asl olan Elif, kz manasna gelir.116
lk bakta kz kelimesinin toplumumuzda artrd anlam bu durumu yadrgatabilir. Ancak
Peygamberimizin Dnya, kz ve Balkn srtnda durmaktadr hadisi bu durumu daha net
alglamamz salayacaktr.
Karada hayatn temelini oluturan kz ziraatn en vazgeilmez unsurudur. Bu zellii ile de eski
toplumlar iin son derece mhim ve kutsal saylmtr. Bu sebeple gemi toplumlar iin tad
anlam bugn yunus, ceylan, arslan, ahin, kartal, gibi isimlerin armlaryla kyaslanmaldr.

Tapna Yak Mehur Ol

Tanra (!) Artemise ithafen yaplan ve dnyann yedi harikasndan biri olan bu tapnan temelleri,
takriben M 7. yzyla kadar uzanr. Yap tamamyla mermerden ina edilmitir.
Eser, Lidyann Mermnad hanedannn son kral olan, mehur Kroissos tarafndan yaptrlmtr.
Tapnak olarak ina edilen mekan ayn zamanda pazar yeri olarak da kullanlmtr. Dnemin en mahir
heykeltralar buray yapm olduklar tun eserler ile sslemilerdir. Artemis tapna M 356
ylnda Herostratus adl bir lgn Yunanl tarafndan yaklmtr. Onun amac adn
lmszletirmektir. Bu giriimi ile biraz garip bir ekilde olsa da byk bir ne kavumutur. Byk
skender bu tapnan yakld gece domutur. Hatta Asya seferi esnasnda blgeye geldiinde
tapnan yeniden inas iin teklifte bulunmu olsa da bu teklifi rabet grmemitir.117

Eureka / Buldum
Archimedes bir filozof idi. Ayn zamanda fizik ve matematik de biliyordu. Genliinde bir sre
skenderiye de bulunmu ve Eratosthenes ile tanp arkada olmu, onunla mektuplamtr.
Archimedesin pek ok buluu vard. Bunlar arasnda mekanik alannda yapm olduu bulular
mhim yer tutmakta idi. Bunlara ilikin eserler vermemi, ancak matematiin geometri, fiziin statik
ve hidrostatik alanlarnda nemli katklar yapan pek ok eser brakmtr.
En mhim kefi ise hamamda ykanrken suyun kaldrma kuvvetini kefetmesidir. Eureka/Buldum
diyerek hamamdan frlamas halen espri konusudur.
Syrakusai kentinde yaayan Archimedes Romal General Marcellusun buray kuatmas esnasnda
gelitirdii mhendislik harikalaryla kentin zabtn zorlatrmt.
Rivayete gre Archimedes, Romallar kenti ele geirdii esnada kum zerine izdii ember ile
hesaplamalar yaparken elinde boynuna vurulmak zere kaldrlan bir klla yaklaan Romal askere
hi aldrmadan hesaplarna devam etmi ve askere emberime dokunma demitir.118

Yal Pliniusun Keifleri

Antik dnyann en nemli bilginlerinden biridir Plinius. Kendisiyle ayn ad paylaan torunlarndan
biri olan ve kendisi gibi yazl bir eser brakan Plinius ile kartrlmamak iin Yal Plinius olarak
da adlandrlmtr. Bu antik mellif, MS 23 ile 79 yllar arasnda yaam ve 79da Vezv
Volkann aratrrken kan gazlarn etkisiyle zehirlenerek lmtr. Plinius Naturalis Historiae/
Tabiat Tarihi adl 37 kitaplk bir eser yazm ve bu eser dnemin artlarnda corafya, astronomi ve
tarih konularnda ok mhim bilgiler ortaya koymutur.119
Eserlerinden zellikle onun yaad dnem hakknda dnyann genel ahvaline dair nemli bilgiler
elde etmekteyiz. Eserinde Plinius dnyann deiik blgelerinde var olan pek ok hayretengiz olay
da anlatacak keifler yapmtr. Bunlardan biri de tatl su ile tuzlu suyun birbirine karmamasdr.
Bununla ilgili olarak eserinde u ifadelere yer vermektedir. ...Denize bir borudan akar gibi karan
tatl suyun zellikleri daha da ilgin ve harikadr. nk suda hayret edilecek zellikler vardr.
Kendisi daha ar olan deniz suyu, kendisinden daha hafif olan tatl suyu zerinde tar.
Dolaysyla tatl su, deniz suyundan hafif olduu iin deniz suyuna karmaz ve denizin zerinde
yzer.120
Kurn- Kerimde de bahsedilen ve nl biyolog Jaegue Cousteau tarafndan da kefedilen bu
tabiat olay, Plinius tarafndan da tespit edilmitir. Pliniusun Yunanl ve Romal mellifler tarafndan
kaleme alnan ancak pek ou zamanmza kadar ulaamayan 500e yakn eseri incelediini ve yazm
olduu eserde buralardan alntlar yaptn bilmekteyiz.121

Kimler Geldi Kimler Geti

Bundan 5.000 yl nce M 3.bin ylda Anadoluda yaayan halkn ad kaynaklarda
belirtilmektedir. Bunlarn ilki Orta Anadoluda yaam olan Hattilerdir. Luvi ad verilen halk
Anadolunun gney ve bat ksmlarnda yaylmtr. Dou blgelerine gelince buralarda da Hurriler
yerlemitir. Hurri dili yakn dounun mhim siyasi ve kltrel esi olarak kabul edilmitir.122
Hitit ivi yazl metinlerinde bu halklara ait nemli bilgilere ulalmaktadr. M 2.bin yl balarndan
itibaren M 1950-1800 yllar arasnda Anadoluda Asur Ticaret kolonileri ve ardndan bin yln
sonlarna doru takribi olarak M 1200 yllarna kadar ise Hititler bu topraklarda hakim olmulardr.
M 1. bin ylda ise Orta-Bat Anadoluda Phrgleri, ardndan merkezi Sardes olmak zere Bat
Anadoluda Lidyallar ve Dou Anadolu blgesinde ise M 9. ve 6. yzyllar arasnda Urartular
grmekteyiz.
Lidyallarn yklmasyla Anadoluda Pers dnemi balar. skenderin Persleri ortadan
kaldrmasyla da Anadolu, Makedon egemenliine girer ve skenderin lmyle bu topraklar
Batllarn tabiriyle Hellenistik krallklarn kontrolne geer.
Son olarak da Anadoluda Romallarn gelmesiyle beraber Roma egemenlii dnemi balar ve bu
durum MS 1453 ylnda Fatihin Konstantinopolisi fethine kadar devam eder. Trkler 1071
Malazgirt savandan itibaren Anadoluyu ele geirmiler ve bu topraklar Seluklu hakimiyetinde
iken onlarn yklmasyla beraber Osmanl Devletinin denetimi altna gemitir. Yaklak 60 yl
kadar sonra Trkler Anadoluda 1000. Yllarn kutlayacaktr. Anadoluda daha nice binyllara
inallah!

Rahat Uyu Gebzede

Tm zamanlarn en byk dehalarndan biri olan ve stratejinin babas olarak kabul edilen Hamilcar
Barcann olu Hannibal, babasnn isteiyle Romaya kar dmanlk iin yemin eder. kinci Pn
Savanda fillerden oluan bir orduyla ber Yarmadasn ve Pireneleri geerek Alplerden Kuzey
talyaya girmi ve defalarca Romallar yenmeyi baarmtr. Romay ortadan kaldracak iken
Kartacal yneticilerin geveklii yznden toparlanan Roma, Hannibali yenerek ardndan
Kartacay malup etmeyi baarmtr. Kartaca ordusu Romallar tarafndan datlarak kent batan
sona yklmtr.
Gnll olarak srgne giden Hannibal, nce Selevkos krallna oradan da Armenia krallna en
son olarak da Bithynia krallna snarak askeri danmanlklar yapmtr.
Hannibal, Bithyniallarn kendisini Romallara teslim edeceini anlaynca yznde tam
olduu zehri ierek Gebzede hayatna son vermitir. Hannibalin mezar yeri hakknda net bir bilgi
yoktur. Ancak Gebzede su getirme almalar esnasnda bulunan bir mezarn ona ait olduu
sanlmaktadr. Apeninlerde dalar arasnda skan Hannibalin mehur sz gnmze kadar
ulamtr: Ya bir yol bulacaz ya da bir yol aacaz123

Antik Tedaviler
Eski Mezopotamya ve Msr, pek ok alanda olduu gibi salk alannda da nclk yapmtr. Eski
Msrdan gnmze tp ile alakal birok papirs kalm ve muhtelif kaynaklardan seilmi eserler
yoluyla da bu bilgiler bize intikal etmitir. Eski medeniyetlerde sihrin tpta mhim bir yeri vardr.
Efsun, by ve frklkte formllere sadk kalmak ve verilen kelimeleri tam telaffuz etmek
nemliydi.
Ba ardnda bunun nedeni olarak bir tanrnn etkisi, cin arpmas ve by olabilecei zerinde
durulur ve nce o tanrya kurban adayarak tedaviye balanrd. Hastaln sebebini kii kendisi
bilmeliydi. Bilemiyorsa bu durum ruhlar dnyasna sorulabilirdi. Hasta bir kayaya balanr ve by
yoluyla hastann sknts giderilmeye allrd.
Bugn de halen yaplan vcuttan bir miktar kan aldrarak tedavi yaplmas Eski alardan beri
bilinen bir yntemdir. Hacamat olarak adlandrlan bu yntem hastalklar nleyici ve tedavi amal
olarak yaplmaktadr.
Ar inesinin romatizmal hastalklara iyi geldii dnlerek hastalkl blgeler arya
sokturulmutur. Anadoluda bu usuln hl uyguland blgeler mevcuttur. Slklere gelince, onlar
ise kirli kan vcuttan ekmek iin kullanlrd ki gnmzde de uygulanan bir yntemdir. Ak
yaralara mikropsuz kurtuk sinek larvas yerletirilerek yara evresinde ortaya kan ryen
dokunun bunlar tarafndan temizlenmesi de Eski an ilgin tedavi yntemlerindendir.
ksirler, eski zamanlarda kullanlan bir tr narkoz yntemidir. Btn ar ve szlardan kurtulmak
iin scak bir banyo yapmak o dnemlerde yeterli grlmektedir. Eski zamanlarda, yalarla ve
ieklerle zenginletirilmi scak suda veya bahar yamurunda ykanmann da btn hastalklar
geirebileceine inanlmaktadr. Biraz naho bir misal olacak, ama Antik Romada di bakm
amacyla azda idrar alkalanmas da deiik bir yntemdir. Burada idrar iindeki amonyan dileri
parlatc etkisinden faydalanmak esas alnmtr.124

Kpeksiler
Sinopeli Diogenesi bilmeyen yoktur, ya da onun mehur Gneimden ka szn. O bir kniktir.
Knizm ise bir felsefi ekol. Kyon kelimesinden tretilen bu kelime kpek veya kpeksi anlamna gelir.
Bu ekoln kurucusu Sokratesin rencisi olan Antisthenesdir. Anthisthenes mutlulua sadece erdemle
ulalacan ve bu erdemin de dnyevi hazlar terk etmekle mmkn olabileceini savunmutur.
Knizme n kazandran, dolaysyla knizmin yaylmasn salayan kii Diogenestir.
Diogenes bu retiyi eyleme dntrmtr ve gerek erdeme ancak bu ekilde ulalacan
savunmutur. Anlatlanlara gre; Diogenes yaamn bir fnn iinde devam ettirerek toplumsal
gereksinmelerden kendisini tamamen soyutlamtr. Ona gre insan, her tr gereksinmeye olan
bamllktan kurtulmaldr. Kinik filozoflar, btn bu yaklamlarna uygun bir kiilik rnei olarak
Sokratese iaret ederler. Knizme gre, insan kendi kendisine dayanmaldr, ki erdemli, yani
kendine yetebilen bir kii olabilsin. Sinopeli Diogenes kendisinden bir istei olup olmadn soran
skendere mehur u cevabn vermitir. Gneimden ka.125 Yani insanlara ve verecekleri
imknlara kar o kadar ilgisizdir.

Romann Popler At: ncitats

Roma mparatoru Caligulann ncitatus adnda bir at vard. ncitats abuk veya hzl
anlamlarna geliyordu. mparator bu at ok seviyordu ve tam 18 seyisi bu atn ihtiyalaryla
ilgilenmeleri iin grevlendirmiti. At o kadar hzlyd ki tm yarlarda hep o birinci geliyordu. Atn
yemlii fildiinden ve ahr da mermerdendi. En deerli kumalardan yaplm battaniyeleri ve
deerli talardan yaplm bir de gerdanl vard.
Caligula, yapt davetlerin bazlarna onu da getirtir ve akam yemeinde ncitatusta hazr
bulunurdu. Hizmetiler sanki bir insan varm gibi bu ata hizmet ederlerdi.
Tarihiler Caligulann Romann en mhim ynetim organlarndan olan ve bugnn
parlamentolarna benzetilebilecek olan bu kuruma ncitatsu atamaya niyetlendiini yazmlardr.
Bazlar atadn da yazar ancak Suetoniusa gre Caligula bunu sadece planlamtr. Bu olay
zamanmzda dahi bu ata olan ilgiyi devam ettirmi olup pek ok oyun ve piyesin de konusu yaparak
onu tm zamanlarn en popler at haline getirmitir.126

Helios Ant
Eski insanlarn byk ounluu putlara tapar ve kendilerine hi bir menfaat salayamayacak olan
bu putlar iin byk fedakrlklarda bulunurlard. Put yapmak ve ardndan kendi elleriyle yapm
olduklar bu putlardan medet ummak sanrm bizim hibir zaman anlayamayacamz bir olgu olsa
gerek. Hele bunlarn bir mddet sonra krlmas, yklmas ve enkaz halinde yzlerce yl kalmas daha
bir ibret vericidir.
Hristiyanlkn ykseldii dnemlerde, bu putlarn krlmamas iin toprak altnda saklanmalar ise
trajikomik ibretlerdir. Bunlardan birisi de Rodos kolossosu olarak da adlandrlan Helios putudur.
Ayn zamanda dnyann 7 harikasndan biri olarak kabul edilmitir. Rodosun ilk sakinleri olan
Dorlar, Argostan gelen denizci bir kavimdi ve bunlar gne ilah olarak kabul ettikleri Heliosa
taparlard.
Dorlar Rodosta en parlak dnemlerini M 3. asrda yaayan bir medeniyet kurdular. Msr ve
Fenikenin rnlerini alp satarak zengin oldular. Aday kltr-sanat merkezi, gzel konuma ve
felsefe okulu hline getirdiler. Dorlar, Makedonya Kral Demetriosla yaptklar bir sava
kazandktan sonra, zafer ant olarak ve ilahlar Heliosa kran borlarn demek iin, Rodos
Limannn giriine byk bir Helios heykeli yaptlar.
M 281-280 ylnda yaplan 32 metre yksekliindeki bu heykel, demir ve tala desteklenerek
tuntan yaplmt ve elinde bir meale tutuyordu. Bu haliyle New York limanndaki Hrriyet
Heykelini andryordu. Rodoslular bu heykelin kendilerini ve aday koruduuna inanrlard. Bu
sebeple her yl Helicia denilen lenler dzenler, bu heykelin dibinde drt atl bir arabay denize
atarlard.
nanlarna gre, Helios byle bir arabayla dnyay dolaarak insanlar gzetlerdi. Heykel o kadar
bykt ki ayaklar limann giri ksmna iki tarafa yerletirilmiti ve arasndan limana geen veya
limandan kan gemiler geiyordu.
Heykel ancak 56 yl ayakta kalabilmi ve M 223 ylnda bir depremde dizinden krlarak
yklmtr. Yklan heykelin paralar ortaaa kadar kalm ardndan ortaada dnyada yaanan
tun sknts dneminde buradan alnarak gtrlmtr. Rodos Heykelinin yaplmas tam 12 yl
srm ve heykel M 282 ylnda bitirilmitir. Rodoslular, Firavun Ptolemaios III tarafndan
restorasyon iin yardm teklifi aldlarsa da bir khine bavurularak bu yardm reddedilmitir. Heykel
neredeyse 900 yl boyunca harabe halinde kalm 654 ylnda Araplar tarafndan Rodos adasnn
fethedilmesiyle birlikte heykelden arta kalanlar Suriyeli bir Yahudiye satlmtr.127

Kral Midas ld m ldrld m

Kaynaklar Midasn randan gelen ve adeta bir ekirge srs gibi kalabalk olan Kimmer
saldrlar sonucunda lkesinin ykntlarnda dolarken kederinden boa kan ierek intihar ettiini
yazmaktadr.128 Gordionda tespit edilen 90 kadar tmlsn arasnda en by Kral Midasn
mezar olarak tespit edilmi 300 metre genilik ve 53 metre ykseklii bulunan tmls alarak
mezar odasna girilmitir.
Bir byk masa zerine yatrlm olarak bulunan Kral Midasn etrafnda ise l hediyeleri
bulunduu tespit edilmitir. Midasn yaklak 60 yalarnda ld ve boyunun da 1 metre 59 cm
olarak ok ksa olduu grlmtr.129
Bulunan mezarndan alnan kafatasnda yaplan aratrmada intihar etmedii ve gz ukurunun sa
kesinden yukar doru giden bir krk bulunduunu gzlemlenmitir. Bu da Midasn kafasndan
ald bir darbe sonucunda ld gereini ortaya koymaktadr.
 Kafatasndan alnan parada yer yer grlen kahverengi lekelerin demir ieren ve kan elemanlarnn
kalntsndan ortaya kan pigmentler olduu patologlar tarafndan ortaya karlmtr. Neticede Kral
Midas intihar ederek deil, kafasnn sa tarafna ald bir darbe sonucunda lm olduu
anlalmtr.

Ksanthippinin Feryad
Ksanthippi, Sokratesin karsdr. Bir heykeltran olu olan Filozof Sokrates ile evlenmi ve 3
ocuklar olmutur. Kocas Sokrates ok alak gnlldr ve hikmetten baka bir ey
dnmemektedir. Karizmatik bir kiilie sahiptir. evresinde ve rencileri arasnda byk bir tesir
yapmtr. Genler onu taklit etmektedir. Yalnayak yrmek, a gezmek ve uzun sal olmak tipik
tavrlardr.
Sokrates, srekli genlerle uramakta ve onlar anlattklaryla doruya ynlendirmeye
almaktadr. Ne anlatt ise malumdur. Sokratesin hep felsefe yapt sylenerek anlattklar
sansrlenir nedense. nk o ok tanrl bir inanca sahip Yunanllara tek Allah anlatmaktadr.
Bunun iinde kirlenmemi zihinlerle bu ii yapmay dnm ve genler zerinde durmutur. Tabi
onun bu hizmetleri dikkat ekmi ve ehrin tanrlarna inanmamak ve onlarn yerine baka
tanrlar koymak ve bylece genlii zehirlemekle sulanarak lme mahkm edilmitir.
Hapishanede kars Ksanthippi, Sokratesi ziyarete gelmi ve ac iinde kendisinin haksz bir
cezayla mahkm edildiini syleyen karsna Hakl olsalard daha m iyi olurdu? demitir. Yazl
bir eser brakmayan Sokrates hakknda ada olan Aristophanes, rencileri olan Platon ve
Xenephon ile lmnden 15 yl sonra doan Aristoteles tarafndan bilgi sahibi olmaktayz.130

Eski Msrda Mezar Yamaclar

Gnmzde define avclar gemiten intikal eden tarihsel miras tahrip etmeleri sebebiyle pek ok
zararlar vermektedir. Hayal dnyas olduka geni bu insanlar akla hayale gelmez yntemlerle bugn
olduu gibi gemite de mezarlara yama amal olarak girmi ve pek ok mezarla birlikte kral
mezarlar da yama edilmitir. Buna ait bir rnek M 12. yzylda yaayan 20. hanedann
krallarndan olan 5. Ramsesin mezarnn yamalanmasdr. Yaplan kazlarda mezar soyguncularna
kar alan davalar anlatan papirsler bulunmutur.
Bu kaytlara gre yakalanan sekiz sulu dvlerek sularn itirafa zorlanm, bu ikence karsnda
sulular 18. Hanedandan bir kral ve kralienin mezarlarna duvar delerek girdiklerini itiraf
etmilerdir.
Hrszlar kraln mumyasn bulmular, kraln boynundaki altn ssleri ve tlsmlar, altn maskesini,
altn ve gm ile ilenmi elbiselerini almlar ardndan kralieye ait deerli eyalar da bu ekilde
soyduktan sonra tabutlar yakarak mezardaki altn, gm ve tuntan btn eyalar almlardr.
Yaplan olay yeri incelemesinde, soruturmay yrten grevliler hrszlarla birlikte olay yerine
gelmi ve baka mezarlarn da yamalandn grmlerdir.
Yamaclar mumyann iini de merak etmi olacak ki tm sarglar aarak bezleri ylece
brakmlardr. Bu davann yllarca srd belirtilmesine ramen, sululara verilen ceza hakknda
maalesef herhangi bir kayt ve bilgi mevcut deildir. 131
Kendilerinin ilah olduunu iddia eden bu hkmdarlarn kendi mezarlarn dahi korumaktan aciz
olmas o zaman insanlar iin bir ey ifade etmi midir bilinmez.

Mitoslar
Mitoslar eski Yunanllarn kendi dinleri hakknda efsaneleridir. Bilindii gibi yeryznn ilk dini
dem Peygamberin insanlara anlatt dindir. Bu din, slam peygamberi Hz. Muhammede (s.a.s.)
bildirilen dinin ilk versiyonunu tekil eder. Yani ilk peygamberle balayan din, son peygamberle
tamamlanmtr. Arada binlerce peygamber gelmi ve insanlara Allah anlatmlardr. Hz. sa ve Hz.
Musa gibi Peygamberler geni topluluklara ularken baz peygamberlerin ok az mmeti olmutur.
Hatta bu yolda bazlar katledilmi bazlarnn da getirdii vahiyler zaman iinde deiiklie
uratlmtr.
Mitoslar ve tanrlar hak dinin elerinin arptlmas sonucu ortaya km olup bunlarda tek Allah
inancna ait ritelleri ve vahiylerin izlerini grmemiz mmkndr. Bununla ilgili olarak arpc
rneklerden birka tanesini zikredeceiz: Avernus, Tartaros ve Herebus, Cehennemin tabakalarndan
ikisidir.
Hermes, Cebraildir. Parkalar olarak adlandrlan gen kz Klotho, Laknesis ve Airopos kaderi
temsil eder. Zeus, Teos kelimesinden tretilmi olarak tek Tanry; Satyr ve Pan suret olarak tarif
edilen eytan; rmak perileri, Cennetteki hurileri; Kharon, Azraili; Styks veya Akheron, Srat
Kprsn; Kybele, dourganlyla Havva Anay, Ellysii Camps, Cenneti; Plutonun iri otuyla
kapl mahkemesi, maher meydann; Lethe Irma, Kevser Suyunu; Furialar ve Nemesis, Cehennem
zebanilerini ilk bakta bizlere hatrlatan baz rneklerdir.
ran mitolojisinde Srat Kprs Cinvat kprs olarak geerken, tanr, Ahuramazda ve eytan ise
Angra Mainyu olarak belirtilmitir. Szn z bizlere mitos olarak anlatlanlar aslnda
peygamberlerin anlattklarnn yzyllar iinde tahrif edilerek insanlarn hayal dnyasnda ekillenmi
hallerinden bakas deildir. Yukarda da deindiimiz gibi insanlar peygamberlerinin getirdikleri
dini, kendi yaantlarna uygulamak yerine; kendi uygulamalarn din gibi yaparak batl yollara
sapmlardr.

Dnyann 7 Harikas
Dnyann yedi harikas bugn insanlarn en ok dikkatini eken konular arasnda yer alr. Bu
kavram ilk olarak M 5. yzylda Herodotos tarafndan ortaya atlm ve M 4. yzylda ise Sidonlu
Antipatros tarafndan Dnyann yedi harikas zerine ( ) adl eserle
ortaya konmutur.
Meselenin srrna vkf olmayanlar bugn halen mevcut olan in Seddi, Pamukkale travertenleri ve
Tac Mahal gibi mhim baz turistik yaplar da bunlar arasnda yanllkla zikrederler.
Bunlar da elbette harika eserlerdir ancak bu kavram iinde yer almak iin bir defa antik devirde
ina edilmek ve Sidonlu Antipatrosun eserinde zikredilmek gerekir. Ayrca bu yaplarn tamamnn
insanolu tarafndan ortaya konmu olmas da lazmdr.
Harikalar hem heykeltralk ve hem de mimari alanda insanoluna ait zirve eserlerdir. Bu
eserlerden gnmze sadece ilk yaplm olan Keops Piramidi ayakta kalmtr. Dierleri ise
depremler, yangnlar ve dier felaketler neticesinde yklm ve zaman iinde de yok olmulardr.
Dnyann yedi harikas unlardr. Keops Piramidi, Zeus Heykeli, Babilin Asma Baheleri,
Halikarnas Mozoleumu, Artemis Tapna, Rodos Heykeli ve skenderiye Feneri.132

skenderiye Feneri
Bu fener tehlikeli ky eridi boyunca gemicileri ynlendirmek amac ile Msrn skenderiye kenti
kysnda yer alan Pharos adasnda yaplmtr. naatna Byk skenderin komutanlarndan olan ve
ardndan Msr blgesi valiliine atanan, onun lmyle de burada Ptolemaioslar hanedann kurarak
bir devlet oluturan 1. Ptolemaios Soterios zamannda M 290 yllar sonunda balanm ve onun
lmnden sonra da olunun hkmdarl zamannda ancak tamamlanmtr.
Kentin bat limannda bulunan fener yaklak 166 metre ykseklii ile bugne kadar yaplanlarn en
ykseidir. Yunanl tccar Sostratus tarafndan finanse edilmitir. Fenerin en mhim zellii
gndzleri bile gne n denize yanstmak amac ile tasarlanm cilal bronz aynalardr. Geceleri
ise aynalarn nnde ateler yaklyor, bylece aynann yanstt k, gece yaklak 50 km mesafeden
grlebiliyordu. Yap uzun yllar ayakta kald, ancak depremler ve doal artlar sonunda kt. st
ksm 955 ylnda bir depremde ykld. Gvde ksm ise 1302de meydana gelen baka bir depremde
kmtr. Fenerin kalntlar bir kalede inaatnda kullanlmtr.133

Piramitler
Dnyann yedi harikas arasnda Msrda bulunan piramitlerden Keops Piramiti de bulunmaktadr.
Giza Piramitlerinin hepsi dnyann yedi harikas arasnda saylmaz. Belirtildii gibi sadece Keops
Piramidi bu listeye dhil edilir ki Eski Msrda 4. Hanedanlk zamannda Firavun Keops tarafndan
M 2560 ylnda yaptrlmtr. nas 20 yl akn bir srede tamamlanm ve ykseklii ise 145.75
metre olarak llmtr.
Bu eser yapld tarihten itibaren yaklak 4300 yl boyunca dnyann en yksek yaps olarak
kaytlarda gemitir. Yedi harikalar arasnda ilk ina edilen Keops Piramidi olmasna ramen
gnmzde bunlar arasnda ayakta kalm olan tek yapdr.134 Ziyaretine her yl milyonlarca insan
gitmektedir.
 Bir Sevgi Abidesi ; Halikarnas Mozoleumu
Dnyann Yedi Harikasnn tamam eski Osmanl topraklar iinde yer almakla beraber gnmzde
de sadece iki tanesinin yeri lkemiz snrlar ierisinde bulunmaktadr. Bunlardan biri de Halikarnas
Mozoleumudur. Buras Kral Mausallos iin kars ve kz kardei tarafndan yaptrlm 45 metre
ykseklikte bir ant mezardr.
Mozolenin drt bir tarafnda yer alan heykeller birbirinden farkl heykeltralar tarafndan
yontulmutu. Yapnn tavan bir sava arabas heykeli ile donatlmt. Heykellerle sslenmi olan at
sra stunlarla desteklenmiti. 15. yzyla kadar bir ekilde korunan bu yap St. John valyelerinin
blgeye gelmesiyle birlikte tahrip edilmitir.
valyeler o dnemde burada bugn Bodrum Kalesi olarak bildiimiz kaleyi yaptlar. Ancak
maalesef bu kalenin yapm esnasnda ise Halikarnas Mozolesinin talarn kullandlar.135 Bu yap
tm grkemiyle zamannn en mhim eserleri arasnda grlmt ve bugn dahi bu eserin ihtiam
hakknda sylenenler insanlarn nazar dikkatini ekmektedir.

Ylanl Stunun Tlsm

Ylanl Stun, tarih Sultanahmet Meydannda Dou Roma mparatorluu dneminde bulunan ve At
meydan olarak da adlandrlan Hipodromdan kalan en eski eserlerden biridir. nana gre
azlarn am ve birbirine dolanm ylann kafalar altn bir kazann ayan oluturmaktadr.
Bu kazan, M 479 ylnda Platea Savanda Persleri yenen birlemi otuz bir Yunan kentinin elde
ettikleri tun ganimetlerin eritilmesiyle tam 8 metre boyunda yaplmtr.
Ylanl Stun aslnda Delfoideki Apollon mabedine konulmak zere yaplmtr.136 Ancak,
mparator Konstantin tarafndan stanbulun bakent olarak hazrlanmas almalar esnasnda MS
324 ylnda bulunduu yerden getirtilerek, bugn Sultan Ahmet meydannda bulunan eski
Hipodromun ortasna diktirilmitir. 17. yzyla kadar ise bu ylanlarn kafalar yerlerinde
durmaktayd. Sonradan kayp olan kafalarn bir paras bulunmu ve stanbul Arkeoloji Mzesine
konulmutur. Ylanlarn bann bu stundan nasl koptuuna dair Evliya elebide yle bir bilgi
bulunmaktadr: Ylanl Stun, stanbuldaki 17. tlsml burma direktir. Bu stunun tlsm ile
ehre ylan gibi hayvanlar girmemektedir. Bu direk bal ejderha suretini gsterip bann
birisini bir yenieri kl ile bir vuruta krmtr. O tarihte ksmen tlsm bozulmu olup, stanbul
iine ylan, yan ve akrep gibi hayvanlar yaylmlardr. Ayrca yine bir rivayete gre stunun yar
ykseklii, Sultanahmet Camii yaplrken toprak altnda kalmtr.137 Bugn bu stun Sultanahmet
Meydannda brahim Paa Saraynn nnde obeliskin birka metre uzandadr.

Ave Caesar! Morituri Salutamus

Eski Roma arenasna kan Gladyatrler sralar halinde hayat kapsndan geerek Arenaya gelir ve
Sezara yle seslenirlerdi. Ave Caesar! Morituri Salutamus yani Selam Ceasar(Sezar)! lmek
zere olanlar seni selamlarlar. Gladyatrler genellikle sava esirleri ve klelerden meydana
gelirdi. Gladyatr dvleri, Roma halknn en byk elencesi olup ayn zamanda imparatorlarn da
halkla btnlemelerinin en byk gstergesiydi. Bu gsterilerin Romaya Etrsklerden miras kald
belirtilmektedir.
Gladyatrler farkl silahlar kullanrlard. Bunlarn ellerinde kl veya karg balarnda ise
miferleri bulunurdu. Elbise olarak bir kemerin tuttuu kask rt kullanlrd. Arena zemini kumlu
olduundan burada ayakkab veya sandalet giyilmezdi. Kullanm olduu tehizat gladyatrn hangi
milletten olduklarn ortaya koyard.
Deiik snflar mevcut olup baz snflar sadece kendi snfndan rakiplerle dvrd. Bir
gladyatr ancak resmi bir devlet grevlisi tarafndan tahta klla kutsanarak zgrlne
kavuabilirdi. Esas olarak, yl iinde Nisan, Temmuz, Eyll ve Kasm aylarndaki drt hafta iinde
gerekletirilen oyunlar, zamanla Byk Sirk (Circus Maximus) ve Colosseumun neredeyse
srekli olarak ak kald bir boyuta ulamtr. Karlamada kaybedenlerin cesetleri, et
engelleriyle srklenerek lm Kapsndan dar atlrd. Bir gladyatr yaralanrsa, imparator
veya oyunlara bakanlk eden bir bakas, baparmak yukar veya baparmak aa iaretiyle,
cezann tecil edilmesine veya ldrlmesine karar verirdi.
Arenada sadece gladyatr dvleri olmaz baz idam infazlar da burada gerekletirilirdi.
Hristiyanlar burada aslanlarn nne atlm hatta aslanlara bindirilerek arenaya karlmtr. Roma
Colosseumu bu gsterilerin yapld en byk meknd.
Gsteriler belirli bir sraya gre uygulanrd. Sabahlar vahi hayvanlarn birbirleriyle ve
insanlarla dvtrld, le vakitleri kaak klelerin ve sulularn acmaszca seyirciler nnde
infaz edildii ve leden sonra da asl oyunlarn balad gladyatr dvlerinin zamanyd. Bu
gsteriler Hristiyan mparator Honorius, Senatoyu lavedip 404 ylnda oyunlara son verinceye kadar
devam etmitir.138

Neden Ata Soldan Binilir

Hayatmz sebebini hi bilmediimiz alkanlklarla doludur. lk yapldnda bir hikmete binaen
yaplan baz uygulamalar sonradan yerlemi ve maslahat ortadan kalksa bile uygulama sregelmitir.
Bunlardan biri de ata sol taraftan binilmesidir.
Bu durum yle aklanmtr; insanlarn byk ksm sa elini kullanr. Dolaysyla kolay kl
ekebilmek iin kllarn sol tarafta tamaktadrlar. Kl ekerken bir avantaj olan bu durum, ata
binerken bu defa ileri zorlatrmaktadr.
Dizin altna kadar uzanan kllarla ata sadan binmek ileri zorlatrdndan, atn sol tarafna
gemek suretiyle sol aya zengiye koyarak sa ayak at zerine atlrsa sorun kalmyordu. Bu durum
askerlik uygulamalar esnasnda bir disiplin gerei olarak ayn ekilde yaplmas gerektiinden dolay
asker sa veya sol hangi elini kullanrsa kullansn ata ayn ynden binilmesi icap etmekteydi.
te eski alardan itibaren var olan bu alkanlk zamanla det haline alm ve gnmzde de ata
hep sol taraftan binilmeye devam edilmitir.139

Cesedi Niye Nehre Attlar

Romallar gmlmeyen llerin ruhlarnn huzur bulmayaca ve yeryznde ylece dolaacana
inanrlard. Bir lnn gmlmemesi aalayc bir durumdu, nehre atlmak ise daha da beterdi. Bu
ceza kendi akrabalarn ldrenler iin de uygulanrd. Colesiumda le molasnda idamlar yaplr,
cesetler Tibere gtrlerek bir kprden aa atlrd. Bunu Romallar ayn zamanda cezaya
arptrlanlarn gnahlarndan arnmas olarak grrlerdi ki ok kzgn olduklar imparatorlar da bu
ekilde bir et engeline asarak cezalandrrlard.
Hristiyanlarda yeniden dirilmede vcudun btnl mhim idi ve bunu bilen Romallar
ldrdkleri Hristiyanlarn bedenlerinin bir ksmn paralayarak kpeklere, kalan ksmlar ise
paralayarak nehre, baz ksmlarn ssz yerlere atarlarken, baz ksmlar ise yakarlard.140
Hristiyanlarn bedenlerinin ldkten sonra bile huzur bulmamas iin bunu yaparlard. bretlik kin ve
nefret

Babilin Asma Baheleri

Babilin Asma Baheleri, M 7.yzylda Babil Kral Nebukadnezar tarafndan yeil ve gzel bir
memleketten gelen kars Amytisi neelendirmek, orak topraklarda memleket zlemini dindirmek
iin ina ettirir.
Kral, karsnn hasretini gidermek iin onun memleketinin bir benzerini kendi topraklarnda
yapmaya karar vererek yapay dalar ve sularn akaca byk teraslar yaptrmtr. Kral bylece
memleketine gtremedii karsnn memleketinin benzerini kendi lkesinde ina ettirmitir. Bu
baheler, Babilin orak topraklarnn ortasnda, aalar, akan sular ve egzotik bitkilerin bulunduu
ok katl bir bahedir.
Corafyac Strabonun tanmna gre: Baheler birbiri zerinde ykselen byk direklerden
oluuyordu. Bunlarn ileri ukurdu. Byk bitkilerin ve aalarn yetiebilmesi iin toprakla
doldurulmutu. Kubbeler, stunlar ve taraalar pimi tula ve asfalttan yaplmt. Yksekteki
baheleri sulamak iin Frat Nehrinden zincir pompalarla su yukarlara karlyordu. Bu ekilde
st seviyelere tanan su, baheleri sulayarak teraslardan aaya iniyordu Babilin asma
bahelerinin gnmze gelen izleri yoktur. Fakat, blgede aratrma yapan arkeologlar, Babildeki
sarayn kuzeydousunda grn garip olan temel ve tonozlar buldular. Bunlarn Babilin Asma
Bahelerine ait olup olmad tartma konusudur.
Babilin Asma Baheleri, klasik yazarlar tarafndan ayrntl bir ekilde tanmlanmtr. Gnmzde
bu tanmlara gre izilen resimler bulunmaktadr. Sanlann aksine efsanevi baheler bir yerlere asl
deil, sadece stunlarla desteklenen taraalar zerinde kurulmutur.141 Bazlar da baheleri sadece
zm asmalarndan mteekkil sanmaktadr ki bu da yanltr.

Yedi Gnde 2699 Km.

Kral Yolu M 5. yzylda Pers Kral I. Darius zamannda dzenlenen tarih bir yoldur. Bu yol
Ephessostan Persepolise kadar uzanan uzun mesafeyi hzla alabilmek amacyla yaplmtr.
Zamannda Pers kuryelerinin ok hzl hareket ettii ve dnyada bunlardan daha hzlsnn
bulunmad belirtilmitir. Bu kuryelerin yedi gnde 2.699 km. yol aldklar bilinmektedir. Kral Yolu,
batda Sardes ve Efesten balayarak douya doru u anki Trkiyenin orta kuzey ksmndan Asurun
bakenti Ninova ya kadar ular. Buradan da Babilin gneyine geen yol Ecbatanaya ve
Persepolise doru gider. Bu yolun Anadoludaki blmlerini ilk olarak ticaret amal olarak
Lidyallar yapmtr. Kral Yolu sayesinde ticari ve kltrel alanlarda ok nemli ilerlemeler olmu
ve dou-bat arasnda etkileim artmtr. Bu yol Roma dneminde bile kullanlm olup halen eski
dnemlerde Diyarbakrda kullanlan bir kpr mevcudiyetini devam ettirmektedir.142

Kk izmeden Byk Zalim karsa

Caligula Romann drdnc imparatoru Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus un
takma addr. Annesi Agrippina tarafndan babasnn yannda katld seferde minyatr bir askeri
niforma giydirilip silah kuatlm ve bu durum askerlerin ok houna gitmitir. Bu irin
grnmnden dolay kendisineKk izme demek olan Caligula lakab taklmtr. irin
Caligula, bydnde savurgan ve acmasz bir despot olmu drt yl sren iktidar boyunca
yapmad zulm brakmamtr.
Balangta gayet iyi ve anlayl bir hkmdar portresi izen Caligula bir gn aniden hastalanm
ve gnlerce ar ate altnda yatmtr. Sonunda iyileen Caligulann huyu deimi ve ortaya
bambaka bir adam kvermitir.
yiletikten sonra hastal esnasnda lmn istedikleri gerekesi ile birok kimseyi cezalandrr.
Kayn pederini ve Tiberius Gemellus Macro ve kars Enniay kendi kendilerini ldrmeleri iin
zorlar. Evli kadnlar kocalarndan ayrarak bunlarla evlenir ve sonra da boayarak ortada brakr.
Tiberiusdan kalan 27.000.000.000 sesterslik hazineyi msriflikle harcayarak para skntsna
dnce pek ok zenginin mallarna el koydurarak onlar srgne yollad. Halka ar vergiler
koydurunca isyan eden halk ok iddetli cezalara uratt. Sat altnlarn zerinde yrmeye ve
onlar kucaklamaya balad. Yahudi tapnaklarna tanr heykelleri koydurtarak onlar kendisine
tapnmaya zorlad. En sonunda MS 41 yl 24 Ocak tarihinde Ludi Palatini enlikleri esnasnda
tiyatrodan dnerken saldrya urad. lk darbeden sonra lmedii anlalnca suikasti otuz darbe
daha vurdu. Kars Caesaonia da bir yzba tarafndan bakland. Kz Drucillann ise kafas
duvara vurularak paraland. Caligulann cesedi ise gizlice yaklarak Lamia bahelerine gmld.
ldrldnde henz 29 yandayd.143

Mezarda Merdivenin i Ne
Merdiveni eski Msrllar iyi ansn bir sembol olarak grrd. Ayn zamanda tanrlarn katna
trmanmak iin de bir sembol idi. Eski Msrda gerekletirilen arkeolojik mezar kazlar esnasnda
alan antik mezarlarda merdivenler grlmtr. Bunlarn, lnn cennete trmanmas maksadyla
buralara konulduu dnlmektedir.144

Amazonlar Aslnda Kimdir

Amazonlar hakknda pek ok ey sylenmitir. Bunlar, Gney Karadeniz kylarnda Thermodon
Irma dolaylarnda yaamtr. Ordu ve Fatsa arasnda bulunan Themiskyra en nemli
yerlemeleridir. Herodotos, Amazonlar erkekleri ldrenler anlamna gelen androktones olarak
tanmlamaktadr. skit dilinde de bunlara oiorpata yani erkek ldren denmektedir.
Haklarnda yerli yersiz onlarca efsane uydurulmutur. Azerbaycan da dahil olmak zere Amazonlar
dnyann pek ok yerinde betimlenmitir. Karadenizden Kuzey Afrikaya kadar geni bir alan
zerinde hareket etmeleri sebebiyle buralarda Amazonlara dair efsaneler yaylarak gelimitir.
Aslna baklrsa Amazonlar muhtemelen blgede bamsz hareket eden sava skitlerin
kadnlardr. Beraber girdikleri savalardan birinde eleri savata yenilince dmana kar
kendilerini savunma igdsyle son derece kahramanca hareket etmiler saladklar baarlar
efsaneler halinde dilden dile aktarlm bugne kadar ulam ve gerek d pek ok sslemelerle
mitoslara karmtr.145

Sende mi Brutus
Cumhuriyetiler Sezarn gittike artan gc karsnda Roma mparatorluunun diktatrle
kaymasndan endieleniyorlard. Sezar ldrerek bu tehlikeden kurtulmak istiyorlard ve bunun iin
de bir rgt kurdular ve suikast iin de M 44 ylnn 15 Mart gnn setiler. Sezar Martn
15inden saknmas konusunda Spurinna adl bir falc uyarm ve ona Martn 15inde evinden
kmamasn tembih etmiti. Kars da bir gece nce ok kt bir rya grmt.
Aslnda Sezar o gn senatoya gitmeyecekti. Ancak Sezarn eski sevgililerinden birinin olu olan
Brutusn ada olan baka bir Brutus, bu tr bo inanlara balln Sezara yakmayacan
syleyerek onu senatoya gitmeye ikna etti.
Yolda Sezar kahinle karlat. Kahin, Sezara Martn 15 inden saknmasn tekrar hatrlatnca
Sezar adam kalabaln iinde bularak Martn 15 i geldi ve bak hl sapasalamm demi kahin ise
ona Geldi, ama bitmedi! cevabn vermiti.
Sezar, Senatoya geldiinde suikastlar bir bahane ile etrafn sardlar. Biri Sezara bir soru
yneltti. Sezar onunla megulken dierleri sakladklar hanerleri vurmaya baladlar. Evlatl
Brutusun de suikastlarn yannda olduunu gren Sezar hayretler iinde ona Et tu, Brute? Sende
mi Brutus? diyerek son szlerini syledi.
Sezar vcuduna ald yirmi darbe ile cansz yerde yatyordu. Katiller yaptklarnn halk
memnun edeceini dnerek kan iinde kalan hanerleri halka gsteriyor ve Zalimin vcudu
ortadan kalkt. diye haykryorlard.
Beklenen olmad halk Katillere lm! diyerek ayakland. Senato katillerin balandn
aklaynca bu defa tepkiler senatoya yneldi ve halk senatoyu atee verdi. Bunun zerine Sezarn
katilleri Romadan kamak zorunda kaldlar. Bunlarn hibiri yldan fazla yaamad. Brutusa
gelince, Makedonyada yakalanacan anlaynca intihar etti.146

Eski Kalemler
Modern anlamda kalem 1795 ylnda kefedilmitir. lk kalemler Stilus veya Graphium olarak
adlandrlrd. Bunlar bronz, demir, fildii veya dier salam metallerden yaplyor balmumuna
yazmak iin kullanlyordu. Bu kalemlerin arkas kk bir topuz eklinde yaplmaktayd ki bundan
maksat yazarken meydana gelen hatalar dzeltmekti.
Papirsa yazmak iin Calamus ad verilen bir kalem tr kullanlmaktayd. Kam olduu iin
abuk krlenen Calamus sngerta veya ak- bak tr aletler ile sivriltilebiliyordu.
ivi yazs yazmak iin kil tabletlere en ok ucu geni ve ince olan kam kalem kullanlrd. Bu
kamlara da Stilus denmekteydi. Hitit kazlarnda olduka kaliteli iilie sahip bronz stiluslar
bulunmutur. Bu tr kalemlerin sekin kiiler tarafndan kullanld tahmin edilmektedir. Bronz ve
kam kalemlerin yannda kemik ve tahta kalemler de kullanlmtr.
Ku ty kalemlerin parmenin ortaya kndan sonra kullanlmaya baland tahmin
edilmektedir. Bu kalemlerin yapmnda karga, kartal ve kaz ty kullanlrd. En ok tercih edilen ise
kaz tydr.147

Mrekkep Yapm
Yazmak iin kullanlan tyler, mrekkebe batrlr ve parmen zerine yaz yazlrd. Mrekkep
ok eski zamanlardan beri biliniyordu. Kayseride Ge Hitit dneminden kalma bir vazo zerine
mrekkeple yaz yazld tespit edilmitir. Eski ada Mrekkep iki ekilde elde edilmekteydi: lk
yntem mrekkep balnn svsndan, dier yntem ise kurum ve is gibi atein arkasnda brakt
lekelerin ilenmesinden.
Daha sonra katk maddesi olarak mrekkebe safra suyu veya eritimi metal katld da
bilinmektedir. Mrekkebin uzun sre nce bilinmesine karlk yazda uzunca bir sre
kullanlmamasnn sebebi parmen ve kat gibi gerelerin mrekkebe gre olduka ge dnemlerde
icat edilmesinden kaynaklanr.
Bu dnemde kullanlan mrekkepler sadece siyah renkli deildi. Eski Msr papirslerinde krmz
mrekkebe de rastlanmtr. Siyah mrekkebe farkl maddeler katlarak farkl renklerin elde edilmesi
mmkn olabiliyordu. IV. yzyldan itibaren siyah ve krmz mrekkep imal edilebilmitir. Krmz
mrekkep ise zellikle balklarn yazmnda kullanlmtr. Mrekkebin dayanklln artrmak iin
iine sirke de katlmtr.148

Etrskler Bizden mi Yoksa

Etrskler, talyann Tiber ile Arno nehirleri arasnda yer alan Etruria blgesinde yaam ve M 6.
yzyla dek varln srdrm bir halkn ad olup Antik Romallar tarafndan Etrusci veya
Tusci adlaryla tanmlanmlardr. Etrsk halk ve kltr zamanla Roma iinde erimitir.
Etrskler, talyadaki dier kavimlerden ok daha ileri bir uygarlk dzeyine sahiptiler. Roma
uygarlnn mitolojiden hukuka kadar kkenini hemen hemen tmyle Etrsk uygarlndan alm
olduu gnmzde bilinen bir durumdur. Yunan tarihi Herodotos Etrsklerin Kk Asya dan
(Lidya) talyaya g ettiklerini yazar. Pek ok tarihi de Etrskler ile zellikle Troia bata olmak
zere birok Anadolu uygarl arasnda ba kurmakta olup bu yzden Etrsklerin kkeninin Dou
uygarlklarna dayandn savunurlar.
Etrsklerin kkeni hakknda 2004 ylnda eitli talyan niversitelerinden gelen bir grup genetik
bilimci tarafndan bir aratrma yaplmtr. Buna gre M 7-3 yzyllar arasnda yaam Etrsklere
ait 80 iskeletten alnan DNA rnekleri gnmzde yaayan eitli milletlere ait DNAlar ile
karlatrlm ve sonuta Etrsklerin genetiinin en ok bugnk Trkiye Trkleri ile yakn olduu
% 98,2 orannda ortaya kmtr. Bu durum antik ada Anadoludan, talyaya yaplan glerle
aklanmaktadr.
Etrsklerin talyaya gyle ilgili deiik varsaymlar ortaya konmutur. Bazlar gn kaynan
Ege, Anadolu veya Kafkasya olarak gsterirken bazlar da Orta Asyadan kaynaklandn syler.
Dnya tarihileri Etrsk gnn genellikle Bat Anadolu Blgesinden yapldn kabul
ederler.149Onlara gre ise bu gn sebebi Yunanllarn, Troiallara ve Lidyallara yapt
saldrlardr. Troiada yenilenler Aeneas ve beraberindekilerle bu blgeye gelmi olmalar tesadf
olmasa gerektir. Belirtilen ifadeler gemite yaam bu halkn prototrk veya Trk olarak
belirtilmesine gereke olacak pek ok ngr bulundurmaktadr. Zamanla yaplacak yeni aratrmalar
meselenin aa kavumasna katk salayacaktr.

Kyrillikos Kardeler
MS 9. yzyln ortalarnda Ruslar, Dou Avrupada bir tehlike olarak belirmeye balam ve Dou
Roma mparatorluuna byk sknt vermitir. Dou Roma bu tehlikeyi Ruslar Hristiyanlatrarak
bertaraf etmeyi dener. Bunun iin de son derece akll ve kltrl bir papaz olan Selanikli
Konstantinos Kyrillikosu kardei Metodios ile birlikte grevlendirerek sistemli bir Hristiyanlk
propaganda faaliyetlerine giriir.
 Kyrillikos Kardeler, Hristiyanlk slav halkna kendi dillerinde anlatr. nce yeni bir alfabe
dzenlerler. Glagolitik alfabe denen bu alfabeye Kyrillikosa nispet edilerek bugn Kyril alfabesi
de denmektedir.150 Ruslarn Hristiyanlamasnn ardndan blgede Dou Roma ile iyi ilikiler
kurmak isteyen Bulgar Han Boris de Hristiyanlk bu dnemde kabul etmitir.

Alkibiades Uaklara Ne Dedi

Atinal devlet adam Alkibiades, Periklesi ziyarete gittiinde uaklar kendisine Periklesin halka
nasl hesap vereceini dndnden dolay ok megul olduunu ve ziyaretiye ayracak vakti
olmadn sylerler. Bunun zerine Alkibiades uaklara Perikles iin bir tavsiyede bulunur, halka
yaptklarnn hesabn vermektense Halka hesap vermekten nasl kanacan dnse daha iyi
eder. der ve oradan uzaklar.151

Kapdan Kov Bacadan Girsin

Anadolunun en eski yerlemelerinden biri atalhyktr. umra Ovasndan akan aramba
aynn kysnda bulunur. Bu yerlemenin mhim bir zellii evlerin kaplarnn damda olmasdr.
Kaplar damda olunca dolaysyla sokaklar da evlerin damnda yer almaktadr. Evlerde pencere ve
kap bulunmaz.
eriden merdivenler araclyla dama klr. Gnlk iler de bu damlarda yaplr. Ortak plk
olarak kullanlmakta olan geni aklklar mevcuttur. Evin tek k vardr ve buras kap, pencere ve
baca olarak ilevi birden grr. Merdivenin altnda ocak vardr.
Dikdrtgen eklinde kerpiten yaplan evler genellikle bir ana oda ve bir veya iki de yan odadan
olumaktayd; odalar arasndaki geitlerde kap yoktu. Evlerin iinde banyo da yoktu. Evler iki
blmden oluur ve hep temiz tutulan derli toplu blmde tabann ve sekinin altna gml atalar
bulunur. te binlerce yl ncesine ait bir Anadolu evi.152

Eski Zamanlarda Kl Ty Mevzuu

Tra zellikle erkeklerin gnlk hayatnda mhim bir yer tutar. Gnmz artlarnda bile ne kadar
zorluk ektiimiz grlmekte ve gemi insanlarn jilet vs. gibi aletler olmadan bu tra iini nasl
yaptklar bir hayli merak konusu olmaktadr. Geri baz eski toplumlar iin sakal brakmak bir
aksesuar olmaktan ziyade bir gerekliliktir. Ancak Romallar gibi baz toplumlarda ise insanlarn
genellikle tral gezdikleri ve gnlk olmasa da tralarn olduklar anlalmaktadr.
Alplerde 5.200 yl ncesine ait bulunan donmu insan bedeni incelendiinde cesette sakal ve
byn olmad grlmtr. Tarih ncesi devirlere ait incelemelerde maara duvarlarndaki
resimlerin incelenmesiyle sakal tra iin keskinletirilmi akmak talarnn, deniz kabuklarnn ve
kpekbal dilerinin kullanld fark edilmitir.
Obsidyen de tra olmakta kullanlabilecek mhim bir malzemedir. Msrda alan baz mezarlarda
eski Msrllarn M 4. yzylda sakal kesmek iin kullandklar altn ve bakr aletler
bulunmutur.153
Vcutta beliren kl ve tylerin alnmas eski toplumlarda zrnk ad verilen kt kokulu bir bitki
ile yaplp bitki macun hale getirildikten sonra vcudun temizlenecek blgesine srlr ardndan
ykanarak temizlenir ve bu esnada temizlenen blgedeki kllar dklrd.

Hellenin Denizi
Romallarn Dardanellos adn verdikleri anakkale Boazna Yunanllar da Hellespontos
derler. Bu adn nereden geldii konusunda konuulan ilgin rivayet yledir: Yunanistann Thebai
kentinin Kral Anthamas ile gzel kars Nephelenin, Phriksos adnda bir erkek ve Helle adnda
bir kz ocuu vardr. Ancak kral bir sre sonra karsndan bkarak ikinci bir kadnla evlenir.
Anthamasn ilk karsn ve ocuklarn kskanan kadn, khinleri etkileyerek, o srada srmekte
olan ktln giderilmesi iin iki ocuun kurban edilmesi gerektiini syletir. Kurban treni
srasnda Nephele ocuklarn ikisini de karr. ocuklar kanatl ve altn bir posta bindirerek
Karadenize yollar. Ancak anakkale Boazn geerlerken byk bir frtna kopar ve Helle
denize derek boulur. Ondan sonra da buraya Hellenin denizi anlamna gelen Hellespontos
ad verilmitir.154

Hakkri Maaralarnda Bulunan ncil

Barnabas aslen Kbrsl olup Yahudi bir ailedendir. Asl ad Josephdir. Barnabas ise teselli
olu anlamnda ona sonradan verilmi bir lkaptr. Barnabas ncili, sann bir akirdi tarafndan
yazlm ve bugne kadar gelmi, bilinen tek ncildir.
Kabul edilmi drt ncil yazarlarnn aksine, o Hz. sa ile dorudan temas iinde olmu ve retisini
dorudan ondan almtr. Dier ncil yazarlarnn hibiri Hz. sann talebeleri olmayp yazdklar
ncillerin hepsi Hz. sadan ok sonra MS 1. yzyl iinde kaleme alnmtr. Sadece Yuhanna MS
110-115 yllar arasna tarihlenir.
Barnabas ncili, MS 325e kadar skenderiye Kiliselerinde Kanonik bir ncil olarak kabul
ediliyordu. Tevhid lehinde yazan Iraneusun (MS130200) yazlarndan, bu ncilin sann
doumundan sonraki birinci ve ikinci yzyllarda elden ele dolat anlalmaktadr. Barnabas ncili
MS 325teki konsilden sonra yasakland. Matta, Markus, Luka ve Yuhanna haricindeki tm ncil
nshalarnn yaklmas talimat zerine Barnabas ncilini de bulunduranlarn ldrlme emrinin
verildii sylenir. Hatta MS 366 da papa olan Damasusun (304384), Barnabas ncilinin
okunmamas hakknda buyrultu yaynland kaydedilir. Bu buyrultu MS 395te len Sezarya
piskoposu Gelasus tarafndan da desteklenmitir.
Bu ncil apokrif yani halktan gizlenen bir ncil olmutur.155 1983 ylnda Hakkari de bulunan
bir maarada aram dilinde yazlm bir ncil bulunmu yaplan incelemelerde bunun da Barnabas
ncili olduu anlalmtr.

Pavlus
Resm Roma Hristiyanlknn kurucusu Pavlustur. Tarsuslu Saul olarak da bilinir. MS 1067
yllar arasnda yaayan Pavlus, Roma yurttaln kazanm Yahudi bir aileden geliyordu. Bu
sebeple hem Yahudi ad Saulu hem de Romal Ad Pavlusu kullanyordu.
Kudsde hahamlk renimi grd. lk dnemlerinde ferisi mezhebinden banaz bir Yahudi din
adam idi. Hristiyanlk, Yahudilik karsnda byk bir tehdit sayd iin kilise yelerine ynelik
kymlarda, yzlerce inanann ldrlmesinde etkin roller oynad.
Sonralar, inananlarn peine derek ama giderken yolda sann grntsyle
karlatn, bylece tevbe ettiini iddia etti. ddiasn doru kabul eden Hristiyanlarn arasnda
yaad. Ksa bir sre sonra bu topluluun lideri haline gelerek inananlar arasnda nemli ayrmalara
sebep oldu. Hristiyanlk dinini, Yahudi olmayanlar arasnda yaymas farkl ynlerinden birisidir.
Pavlus Hristiyanlkn bir Yahudi mezhebi olmaktan kp bir Roma dinine dnmesinde
belirleyici katkda bulunan kiidir.
Yeni Ahidin yaklak 1/3 n oluturan mektuplar gnmze ulam en eski Hristiyan metinleridir
ki bugnk Hristiyan ilahiyatnn temellerini oluturur. Yeni Ahiddeki Resullerin leri kitabnn
yardan ou Pavlusun etkinliklerini aktarr.
Romann resm dini haline gelen Hristiyanlk Pavlusun takipilerinin dini anlayn yanstr.
Roma kilisesi/ Pavlus kilisesi, tevhide (Allahn birlii inanc) inanan ya da buna yakn dier
Hristiyan mezhep ve topluluklarn ortadan kaldrmak iin mcadele etmi, bu uurda afaroz (dinden
atma) ve lm cezalar uygulam ve bunlarla korkutmutur.
Pavlus, Hristiyanlkta olmayan pek ok inanc bu dine sokmutur. Her doann gnahkr doduu
iddiasn ileri srerek lk Gnah Kavram ve Keffaret yani sa Peygamberin armha ekilerek
kendini, insanlarn gnahtan kurtulmalar iin feda ettii, bylece sadece Hz. saya inanmann
sonsuz kurtulu iin yeterli olaca inann sokmutur. Tevratta yasaklanan domuzun
Hristiyanlka sokulmas da onun vesilesi ile olmutur. 156
Hristiyanlkn g kullanlarak ortadan kaldrlamayacan anlayan Pavlusun muhtemelen bu yeni
dini Yahudilerden uzak tutmak ve zn paganlatrarak bu sayede tevhidden uzak bir din oluturma
gayretiyle bunlar yaptn dnmekteyiz. Zaten bunda da ok baarl olmu ve bugn yaayan
Hristiyanlar tevhidden ayr bir din ile teslise hizmet eder mahiyet almlardr.

28 ubat Kavgas
M 758 yllarnda Romulusun Eski Roma takviminde 10 ay ve 304 gn vard. Birinci ay Mart ve
sonuncu ay ise Aralk idi. Numa Pompilius zamannda takvimin nne ocak ve sonuna ise ubat ay
ilave edilerek gn says 355 oldu. Cumhuriyet dnemine gelindiinde ise ubat, ocaktan sonraya
getirildi. Ancak 10 gnlk eksiklik halen devam ediyordu. Bunu Sezar dzelterek, bir yl 12 aya ve
365 gne bld. Bu takvime gre ayn bir gn 30 ve dier gn de 31 gn oluyordu. Yln son ay
olan ubata 29 gn verdi, her drt senede bir ubata bir gn ilavesini kabul etti. Ancak sonra
Janairusu (Ocak) yln ilk ay olarak ilan etti. Byle olunca da, her 4 ylda bir eklenecek bir gnn,
yeni durumda yln ikinci ay konumuna gelmesine ramen Februariusa (ubat) eklenilmesine devam
edildi.
Sezara ithafen asrlar sonra Romallar bu ok sevdikleri imparatorlarnn ansna quintilis
(temmuz) aynn ismini july olarak deitirdiler. Ondan sonra tahta kanlardan, Augustus kendi
erefine, sextilis (austos) aynn adn kendi ismi ile deitirerek, bu aya august adn verdi. Ama
ortaya baka bir sknt kmt. Sezarn ay 31 gn, Augustusun ay ise 30 gn ekiyordu. Sorunu
yine imparatorun kendisi zd ve zaten 29 gn olan ubattan bir gn daha alarak autosa
ekleyiverdi. Bylece iki ay da eitlenmi oldu. ubat ay da bylece 28 oldu.157

Erosun Oku
Peygamberimiz (s.a.s.) bir hadisi erifte yle diyor. Harama bakmak, eytann oklarndan
zehirli bir oktur. Bu sebeple, Allahtan korktuu iin harama bakmay terk eden kimseye, mkfat
olarak Allah yle bir iman verir ki, onun tadn kalbinde hisseder.158
Bu hadisin yllar sonra Eski a tarihi konusunda ihtisasa baladmda, eski Yunan mitoslarnda
geen bir bahsi erh eden bir zellik tadn grdm.
Elindeki ok ve yay ile kk bir ocuk betimlemesi ile grdmz Eros, meer Yunanllarn ak
tanrs (!) imi. Bu Eros, genlerin bir arada bulunduu ortamlara giderek, att oklarla genlerin
kalplerinde derin yaralar aarm. Haram nazarlarn birbirlerine evrildii ortamlarda bu oklarla
yaralanan insanlar derin aclara gark olurmu. te Eros bir eytan ayinesi olarak tasavvur ediliyor ve
oklar eytann genleri yoldan karmak iin uygulad taktiklerden biri olarak gsterilerek hadisi
erifin verdii bilgilerin eski Yunanda da bilindii bylece ortaya kyor. Bu kitabmzn baka
blmlerinde mitoslarda anlatlanlar ile slam dini arasnda ki ba ortaya koymu ve mitoslarn
aslnda Hz. Ademin anlatt dinin tahrif edilmi hali olduunu sylemitik. Bu Hadis-i erifin ise
durumu aklayan bir baka gzel bir rnek olduu grlyor.

Bir Leopar Yakalasam

Romallarn en byk elencesi olan dvler sanki bir aksiyon sinemas gibi idi. Bu sinemada
hayvanlar da rol alrd; arslanlar bata olmak zere, leopar, pars, fil, timsah gibi yrtc hayvanlar
yannda hipopotam, devekuu, ceylan, zrafa gibi otul hayvanlar da bulunurdu. Arenalara dvler
iin getirilen hayvanlar arasnda Anadolu pars ad verilen hayvanlar da vard. Bu hayvanlar
Kaplan Kapan ad verilen tatan yaplm dehlizler kullanlarak yakalanrd ve bu dehlizlerin
kalntlar Toroslarda hl grlmektedir.
 Kapanlarn haricinde hayvanlarn yakalanmas iin a da kullanlrd. Yakalanan bir leopara
500.000 denarii, aslana 125.000-150.000 denarii, ayya 20.000-25.000 denarii cret denmesi
mparator Diokletianusun emriyle M 301 ylnda bir kararname ile dzenlenmiti. Otul hayvanlar
daha ucuzdu. Devekuu 5.000, Yaban eei 5.000, yaban domuzu 4.000-6.000, geyik 2.000-3.000
denarii ile fiyatlanrd. Daha nceki enliklerde fiyatlar ylesine ykselmiti ki imparator hayvan
fiyatlarn dzenlemek gereklii duymutu.159

Altn Neden Isrlr

Eskiden paralar sikke eklindeydi. imdiki gibi kt paralar henz tedavle kmamt. Bu
sikkeler altn, gm ve bakr gibi madenlerden yaplmaktayd. ok sonralar bakr ve demir
paralarn basld da grlmektedir. Eski sahtekarlar bu paralarn kenarlarndan kazyarak
kopardklar paralar ayrca deerlendirirken ellerinde bulunan paray tahrip etmi olsalar da yine
kullanyorlard. Bunu fark eden baz uyank tccarlar, arl eksik olan bu paralar kabul
etmiyorlard. O parann sahibi de elinde kalan bu paralar dolaysyla madur olmaktayd.
Yontulan paralar dolaysyla eski paralarn byk bir ksmnn tam yuvarlak olmad bazlarnn
oval olduu grlr. Bu olumsuz durumu ortadan kaldrmak ve halk bu dzenbazlara kar korumak
iin sikkelerin kenarlar trtll olarak yaplmtr. Bu trtllar sayesinde parann kenarnn kaznd
hemen belli oluyor ve kenar kaznm paray da kimse almyordu. Gnmze kadar devam eden bu
detle paralarn kenarlar bu ekilde yaplmaya devam etmitir.160 Ayrca eskiden altn para
bulanlar, bu paralar dileriyle srrlard. Bu ekilde yumuak bir maden olan altnn srldnda
zerinde di izi kmas gerekiyordu. Bylelikle parann ierisinde bulunan altn ayar da takribi
olarak anlalm oluyordu.

Para Nasl Baslrd

Para hayatmzda ok nemli bir yere sahiptir. lk insanlarn kafasnda para dncesi yoktu.
Trampa adn verdiimiz mal takas yapyorlard.
Yerleik hayata geildikten sonra ortaya kmt sonradan tm yeryzne dald. Hatta gebeler
bile ticarette bu sistemi benimsemilerdi. Bir maln deerinin belirlenmesi ayn ekilde deer ve
edeer dncesini de dourmu ve zamanla bir deiim arac olan sikkeler ortaya kmtr.
Kt paralar, metal paralar ardndan da kredi kartlar gnmzde ayn misyonu yerine getirmeye
devam etmektedir. M 7. yzylda ortaya kan ve ilk rneklerine sikke denilen bu deiim aralarn
hayatmza Lydiallar soktu ve ilk sikkeler son Lydia kral Kroissos dneminde askerlerin cretlerinin
denmesi iin basld.
lk sikkelerin basld atlyelere argyrokopeion denirdi. Bu atlyeler gnmz darphanelerine gre
olduka mtevazyd. inde pulun stld bir ocak, kalp yapmada kullanlan aletler, rs, eki,
tart ve stampa bulunuyordu.
 nceleri sikke pullar ubuk ekline getirilerek kesiliyor ve metali ortaya kyordu. Sonralar ise
maden eritilerek yuvarlak s kalplara dklmeye baland. Sikke pulu artk bu ekilde daha dzgn
olarak ortaya karlyordu. Madeni para arl ayarlanarak dklp ardndan deerini gstermek
amacyla damgalandnda ise sikke oluyordu.
lk sikkeler tccar, banker ve aristokrat aileler tarafndan basld iin bu kimselerin armalar da
zerinde bulunurdu. Ardndan bamsz kentler de sikke basmaya balaynca bu defa kentler ayn
ekilde zerine kendilerini tantc bir ekil koydular. Bakla eklinde kesilerek darp edilen bu ilk
sikkeler bakent Sardesten geen Paktolos Irmanda bulunan ve adna elektron denilen altn ve
gm alam bir madenden baslmaktaydlar.161

Anadolu Mutfandan
Annelerimizin bayramlarda sard zm yapra sarmasna dolmakis ad verilirdi. Bu
yemeklerin yapldklar ve Ermenilerin tandur /tandr olarak adlandrdklar atete piirme yerlerine
talyancadan dilimize giri ekliyle forno kelimesinden bozulmu olarak biz frn deriz. Latinler
bunu fornax olarak kullanrd. Bugn talyan mutfann en mhim yemei olan pizza Romallarca
peda olarak adlandrlyordu. Bu arada Hititlerin en sevdii yemeklerden birinin ad Hurri usl
narl koyun budu idi.
Eskiden gda maddelerinin bozulmadan saklanabilmesi iin buzdolab yerine evlerin altnda souk
hava akm salayan zgara evler bulunurdu. i oyuk nar aalarnn da souk hava deposu olarak
kullanldn grmekteyiz. Tuz ile besinleri konserve yapmak Mezopotamyada olduu gibi
Anadoluda da bilinmekteydi. Tuz reten iilere Tuz adamlar ad veriliyordu. zmler taze iken
yendii gibi kurutularak da yenmekteydi.162
_______________
42 Ostrogorsky 1981, 25 vd.
43 Umar 1993, 180.
44 Alp 2000, 5.
45 Akurgal 1997, 1-65.
46 Lequenne 1991, 1-183.
47 Develi 2009, 239.
48 Michel 1992, 100; Dvornik 1990, 3-26; Uar 1990, 42-50.
49 zsait 1982, 402.
50 Akit, 1985, 540; zsait 1982, 404 vdd ; Uar 1990, 42-50.
51 Umar 1993, 303.
52 Herodotos, Historiai, 1, 53, 75, 84.
53 Strabon, Geographika, XII, III, 9.
54 Er 2004, 131.
55 Tekin 2002, 35.
56 Akit 1985, 245.
57 Meijer 2008, 181 vdd.
58 Tekin 2002, 212.
59 Meijer 2008, 179.
60 Kitab- Mukaddes, Tekvin, 2,10 /15.
61 Herodotos, Historiai, II, 17-22.
62 Ergin 2007, 5.
63 Guy 1980, 58.
64 Moscati 2004, 27.
65 Bahar 2011, 111.
66 Kramer 2002, 216.
67 Yldrm 2004, 138 vd.
68 Herodotos, Historiai, 1, 93-130.
69 Uanku 2002, 22-30.
70 Sevin 1982, 248-273.
71 Guy 1980, 62 vd.
72 Tekin 2002. 60 vd.
73 Mansel 1988, 204-309.
74 Tekin 2002, 62.
75 Bir drahminin altda biri bak. Tekin 1992, 13.
76 Sinanolu 1999, 81.
77 Erhat 1989, 188; Grimall 1997, 380.
78 zsait 1992, 410; Ventura 1934, 17-27; Umur 1982, XVIII.
79 02.04.2012 tarihli muhtelif gazeteler
80 Plinius, Naturalis Historiae, IV, XII, XVI.
81 Plutarkhos, Caesar, LVI ; zsait 1982, 368 vd.
82 Akurgal 1997, 40 vd. ; Lloyd 1998, 1-20.
83 Erhat-Kadir 1988, 5-71.
84 Ceram 1994a, 115-118;Lloyd 1998, 37-48; Akit 1981, 84-94.
85 Akit 1981, 84-94; Ceram 1994a, 125-142.
86 Eyice 1982, 574.
87 Birand 1987, 1-134; Tekin 2002, 64-65
88 Mansel 1988, 113-119.
89 zsait 1998,607-627.
90 Emre 1978, 145.
91 Koak-Ik 2008, 1-2. vd.
92 nan 1992, 233.
93 Ergin 2007,114.
94 nan 1992, 232 vd.
95 zer 1987, 210-212.
96 Kuhrt 1995, 266.
97 Mclntosh 1999, 28-29.
98 enbark 1992, 1-126 ; Wissowa 1864-48- 1- A1, 1011-1104.
99 Wissowa 1864-III- 1, 1116-1160.
100 Wissowa 1864-III 1, 1116-1160; Demirkent 2001, 205 vd.
101 Larousse 1992, 10, 75vd.
102 Yldz 1982, 489.
103 Wissowa 1864-X 2, 1559-1560.
104 Harman 2000, 466.
105 Meijer 2004, 124.
106 Leguenne 1991, 168 vd.
107 Kafesolu 1999, 59.
108 Carter 1981, 56.
109 Quoniam-Sergey 1976, 15.
110 Duru 1998, 94 vd.
111 Korugan 2001, 17.
112 Comte 2000, 45.
113 Comte 2000, 88.
114 Wissowa 1864-XII 2, 2015-2020.
115 Herodotos, Historiai, VII,53 vd.
116 Moscati 2004, 134.
117 Wissowa 1864 VIII.1, 1145 vd.
118 Wissowa 1864-II 1, 507 vdd.
119 M. Taner Tarhan, Eskia Tarihinin Kaynaklar Ders Notlar.
120 http://islampencereleri.athost.net/tuzlu_su.htm / Eriim 21.01.1969.
121 Plinius, Naturalis Historiae II, CVI, 224.
122 Kuhrt 2007, 370.
123 Ylmaz 2011, 141-177; Leckie 2007, 1-228.
124 Sayl 1991,24.
125 Keklik 1987:72 ; Erdem 1998, 141-143.
126 Barret 1990.
127 Wissowa 1864-VIII 1, 58-90.
128 Sevin 1982, 257.
129 Akit 1981,148-150.
130 entuna 1994, 1-112; Tekin 2002, 115.
131 Rachet 1980, 37.
132 Tekin 2002, 161.
133 Larousse 1992, 17 vd.
134 Carter 1981, 17.
135 Er 2004, 226.
136 Mansel 1988, 291-293.
137 Eyice 1982, 572-573.
138 Meijer 2008, 13-185.
139 Korugan 2001, 12.
140 Meijer 153-154.
141 Erdem 1991, 393 vd. ; Oates 2004, 135-172 Vdd.
142 Ramsay 1960, 26 vd.
143 Akit 1985, 79-86.
144 Korugan 2001,18.
145 Ik 2001, 1-220.
146 Akit 1985; Tekin 2008.
147 Yldz 1985, 34; Hrn 2000, 25; Martin 1964, 1.
148 Yldz 1985, 34; Demiri 2002,1-24.
149 Demirciolu 1993, 16-31.
150 Yldz 1982, 509.
151 Blunt 1984, 31.
152 atalhyk 2006, 1-208.
153 Korugan 2001, 11-12.
154 Umar 1982, 74-77.
155 Barnabas ncili, 1-48.
156 Michel 1992, 44-48; Lloyd 1998, 251- 270.
157 Korugan 2001, 22; Tekin 2002, 216.
158 Hakim, Mstedrek, 4/314; Mnzir, et-Tergib vet-Terhb, III, 63.
159 Meijer 2008, 103-113.
160 Korugan 2001,23.
161 Tekin 1992, 1-42.
162 nal 2007, 1-190.
 BENC BLM
TARH VE DEVLET
 TARH VE DEVLET

Colosseum

M 1. ve 2. yzyllarda Romallar dvler iin Forum Romanum denen yeri kullanyordu.

Burada bir ak alan vard. Bu alann etrafna seyirciler iin tahta platformlar kurulur i
bitince de bunlar tekrar kaldrlrd. Buras zaman iinde bir yangnla tahrip oldu. Sezar tekrardan
dzenleyerek, buraya bir alt geit ile beraber merdiven ve rampalar koydurdu. Bu sayede arenada
dvecek olan gladyatrler birden bire ortada belirebilecekti.
eitli ilavelerle arenalar daha gsterili bir hle getirildilerse de hi biri M 70 ylnda
imparator Vespasianus tarafndan yaptrlan Roma Colosseumunun yerini tutmad. Bu yap mparator
Neronun saraynn yerine yaplmt. Alan drenaj kanallaryla sarayn iinde bulunan gl
kurutulmutu. Kleler ve cretli alan halk ile beraber Romann getirdii 10.000 esir de bu
inaatlarda alm ve yap on ylda tamamlanabilmitir. Colosseum almadan binann hreti
imparatorluun her tarafnda yaylm ve Colosseumu grmek iin Romaya turlar
dzenlenmitir.163

Romada dama Mahkm Olmak

Roma, kanunlarn en kat ekilde uyguland bir yerdi. Bugn de kanunlara temel oluturan Roma
Hukuku niversitelerde ders olarak okutulmaktadr. Kanunlarn uygulanmasnda adaletin ne lde
saland tartlabilir ancak Romada idama mahkm edilenler, cezalar infaz edilinceye kadar ok
ar muamelelere maruz kalrlard. Bu cezalar acmaszln tavan yapt yerlerdi. dama mahkm
edilmi birisi, yk arabalarna balandktan sonra btn kentte dolatrlr ardndan geceyi geirmek
zere Arenaya getirilirdi. Burada karanlk bir hcrede sabah beklerlerdi. Bu durum mahkmlarn
maneviyatn bozard hatta bir mahkum kendisini gtren arabann tekerleine, boynunu koyarak
intihar etmitir.164
Roma vatandalar ile kleler ayrlrd. nce vatandalar idam edilirdi. Kleler onlar
beklemeliydi. Vatandalar tek bir kl darbesiyle ldrlrd. Vatanda olmayanlar ve klelerin ise
cezas ok kt olurdu. Bunlar ya vahi hayvanlara atlr ya da armha gerilerek ldrlrd. Bu
ekilde uygulanan cezalar itaatsizlik edenler iin gzda vermeyi de amalyordu. Mahkmlarn
cezalar son olarak onlar izleyen yzlerce insann aalamalar altnda lmleriyle son bulurdu.165
 Ate Almaya m Geldin
Eskiden henz kibritin olmad zamanlarda ate imdiki kadar kolay yaklamazd. Ate tapnanda
snmeyen ate vard. Burada atei srekli yakmakla vazifeli rahipler bulunurdu ki tapnan
hizmetlerini ifa ettikleri gibi ayn zamanda evlerdeki oca ilk tututurmak iin gereken kor atein
olumasn da salarlard. Atee ihtiyac olanlar buraya gelerek kzlerden alr ve evlerindeki atei
tututurmak zere acele hareket ederek atein snmeden eve varmaya alrlard. Ate almaya m
geldin ? sz muhtemelen kkeni buralara kadar uzanan bir deyim olarak gnmze kadar gelmitir.

Annesinin Karnnda Tahta Geen Kral

Sasani Hkmdar Nerseh, Romallarla yapt sava kaybettikten sonra Sasaniler bugnk Dicle
Irmann batsnda bulunan tm topraklar Romaya terk etti. Bu olaydan sonra Nerseh MS 301
ylnda ld ve yerine olu II. Hrmz geti. MS 302 ve 309 yllar arasnda tahtta kalan bu zayf
karakterli kral ise bir av esnasnda ldrld. Hrmzn lmyle beraber harekete geen Araplar,
Sasanilerin gney blgelerinden itibaren yama ve snr tecavzlerine baladlar.
II. Hrmzn byk olu bu kark dnemde randa bulunan asiler tarafndan ldrld. Bir olu
hapsedildi ve dier olu ise kr edildi. Rivayete gre btn bu olanlarn ardndan tahta geebilecek
ancak tek bir kii kalmt. Ancak o da henz domamt. II. Hrmzn elerinden biri gebeydi.
Henz domam olan son oluna taht kalyordu. Krallk onun kaderiydi. lkenin ileri gelenleri
krallk tacn annesinin karnnn zerine koyarak bu domam ocuu kral ilan ettiler. Devlet bu
kk kraln annesi ve asillerin idaresi ile uzun zaman ynetildi. Kral byd ve devleti ynetecek
kararlar alma konumuna geldiinde ise ynetimi eline ald. Dirayetli bir hkmdar oldu ve devleti
aktif ve etkili bir ekilde ynetti. Bu hkmdar Sasani mparatoru II. apurdur.166

Lidyallarn Uygarla Katklar

Anadolunun bat kesimlerinde bugnk Manisa merkez olmak zere kurulan Atyadlar, Heraklidler
ve Mermnadlar olmak zere 3 hanedan dneminde egemenlik sren Lidyallar, Anadoluda pek ok
ilki gerekletirmilerdir. Bunlarn en byk icad paradr.
Paray bulduktan sonra nemli mali sistemlerin douunu salamlardr. lk bankaclk
uygulamalar, karayolu ile gerekletirilen uzun mesafeli ticari satlar, ilk parfmler, ilk kozmetik
rnleri ve ilk tekstil merkezi bunlar arasnda yer alr. Lidyallar ilk piirilmi tula ve kiremitleri
yaparak, mimariye yeni bir bak as getirdiler. Civay, bakr levhalarla svayarak aynay yaptlar.
Madencilik alannda da mhim iler yaptlar. Altn, gm, bakr, arsenik ve antimuan gibi madenleri
kimya bilgileriyle ilemeyi baardlar. Lidyallar yzklerine taktklar Lidya guarz tan uzun sre
mhr olarak kullandlar. Tarihteki ilk kuyumculuk da burada ortaya kt.
Oyunun her trlsne dkn olan Lidyallar bir ta etrafna kuma sararak elde ettikleri top ile
eitli top oyunlarn, ak kemiiyle balayan oyunlar ve zamanla bu kemiin ilenerek zar ekline
dnmesiyle, zarla oynanan kumar oyunlarn kefettiler. Lidyallar, gnmze kadar gelen ve halen
oynanan beta, dokuzta gibi oyunlarn da mucidi oldular. Tavlann da Lidya icad olduu
belirtilmektedir. Ancak Persler bu oyunu beenip lkelerine gtrmlerdir. Tarihi Herodotos, bu
oyunlarn k sebebini 18 yl sren ktlk dneminde gnar yemek yiyebilen halkn aln
unutmak gayesiyle gelitirilmi olduunu syler.167

emsiye Deyip Gemeyin

Yamurlu havalarn vazgeilmezidir emsiyeler, bir ayrcalk sembol olarak ilk defa
Mezopotamyada kullanlr. Ancak ilk emsiyeler bugnknden ok farkl bir maksatla yamurdan
deil de gneten korunmak iin kullanlmtr. M1200 yllarna gelindiinde emsiyeler Msrda
din bir karakter kazanmtr. Msrllar gkyzn tanrnn vcudundan yaplm ve dnyay koruyan
bir emsiye olarak dndklerinden balarnn yukarsnda tanan emsiyeler onlar tarafndan
yksek ahlak sembol olarak kabul grrd.
Romallar kadns olarak grdkleri iin emsiye kullanmamtr. Burada sadece kadnlar tarafndan
kullanlan emsiyelerin gnei geirmedii gibi suyu da geirmedii grlm ve kadnlar tarafndan
ok rabet grmtr. zellikle Arenada gneten korunmak iin kullanlrken ilevi fark edilince
yamurdan korunmak amal olarak da kullanlmaya balanmtr.168

13 Nasl Uursuz Yaptlar

Dnyaya yaylm batl inanlar arasnda 13 saysnn uursuz olarak grlmesi de vardr. Bu inan
hayatta ciddi olarak yer bulur. Ev kaplarna, otel odalarna, uak koltuklarna, asansr dmelerine
vb. 13 numara verilmedii grlr. Ayn 13nde ie gelmeme, o gn yaplan uak ve tren
rezervasyonlarnn iptali, o gn alverite toplam harcamann dmesi gibi davranlar bata ABD
olmak zere bu lkelere milyonlarca dolara mal olmaktadr.
Bu bir eit korku hastaldr ve kkeninin Hz. sann mehur son yemeinde gelien olaylardan
kaynakland sanlsa da kk ok daha eskilere mitolojik tanrlarn yaadna inanlan alara kadar
uzanr. Rivayete gre Ik ve gzellik tanrs (!) Balder bir ziyafet verir. Balder, Viking ba tanrs
(!) Odin ile Friggann oullar ve ayn zamanda ay kraliesi (!) Nannann da eidir. Bu ziyafete Loki
denilen yalan ve hile tanrs (!) davet edilmez. Buraya sadece 12 tanr (!) davetlidir. Ancak Loki,
davetli olmad halde, 13. olarak zorla katlmak isteyince kan tartmada ok sevilen Balderi
ldrr. Bu mitolojik hikaye skandinavyadan Avrupann gneyine kadar her yere yaylr.
Hristiyanlar bu halk masaln Hz. sann son yemeine uyarlar. Burada Balderin yerini Hz. sa,
Lokinin yerini de hain Yahuda alr. Bu yemekten sonra Hristiyanlar Hz. sann armha gerilerek
ldrldne inanr ve bu yzden de akam yemeinde 13 kii bir araya gelirse bunlardan birinin
bana bir felaket geleceine inanrlar. Bunun daha da ilerisi 13 says uursuz grlr ancak ayn
cumaya rastlayan 13. gn tamamen uursuz kabul edilir. Sadece bugn doanlar iin tam tersi bir
durum sz konusudur. 13 onlar iin uurlu bir gndr. Cuma gnnn uursuz saylmasnda Hz. dem
ile Havvann cuma gn cennetten kovulmas, Hz. Nuh zamannda meydana gelen byk selin cuma
gn olmas, Hz. sann cuma gn armha gerildiinin dnlmesi sebep olmu olabilir. Bizim
inancmzda ise tam tersidir cuma gn kutsaldr ve bu gne dier gnlerden daha ok deer verilir.
Ayn bir yl iinde 13 kez dolunay olarak gzkmesi, 13 saysnn uursuzluuna sebep olarak
gsterilen baka bir grtr.169

Ne Tr Bir Mumya stersiniz

Her toplum l gmme detlerini inanlarna gre dzenlemitir. Medeniyetler lmden sonra
cesedinin ne olaca konusunda farkl yntemler uygulamtr. Kimi toplumlar, cesedi yakarken;
kimileri gmmeyi, kimileri ise lnn gk tanrya ulamas (!) iin cesedin etlerini kulara yedirmeyi
det edinmilerdir. Eski Msrda bir kii ldkten sonra uygulanan mumyalama yntemi hepsinden
farkl ve enteresan bir mahiyettedir. Burada kendi inanlarna yeniden dirilite tekrar kullanlmas
iin bedenin muhafaza altnda olmas gayesiyle ller mumyalanmtr.
Herodotos mumya konusunu yle anlatmaktadr: Eski Msrda birisi ld zaman yle bir
l merasim deti vardr. Bir evde hatr saylr biri ld m, evin btn kadnlar balarna,
yzlerine amur srerler; sonra ly evde brakp sokaklara dklrler, eteklerini bellerine
kadar kaldrrlar, memelerini aarlar ve dvne dvne sokak sokak gezerler; btn akrabalar da
onlarla beraber giderler; dier yandan erkekler, unlara svanm olarak dvnrler. Bu trenden
sonra ki cenaze, lcye gtrlr.
Mumya yapmann gizlisini bilen, bu ile grevli uzmanlar vardr. Kendisine bir l getirildii
zaman, mteriye boyal tahtadan, gayet gzel taklit edilmi modeller gsterilir. Bunlarn en iyisi,
diye anlatr mteriye, adnn anlmasn byk gnah saydm kiiye (Osiris) benzeyenidir;
arkasndan ikinci bir model gsterir, birinci kadar iyi deildir ve daha ucuzdur, sonra bir nc
ve en ucuzu.
Bu aklamalardan sonra sorar, lnn yaknlarna, hangisinden istiyorsunuz diye mteri
fiyatta anlatktan sonra gider, mumyac evden dar kmadan l oyulur. En iyi mumyalama
dediimiz udur: nce demir kanca ile burun deliklerinden beyni eker; ama hepsini alamaz
kalann ilala eritir. Arkasndan keskin bir etiopia ta ile lnn brn uzunlamasna keser ve
iindeki her eyi boaltr; iini byle temizledikten sonra hurma arabndan geirir ve kokular
pskrtr; karnna dvlm saf mr ve eitli kokular doldurur ve diker. Sonra tabi sodyum
karbonat iine daldrp yetmi gn onun iinde brakma suretiyle tuzlar. Yetmi gnden sonra
karr ykar ve batan aa Msrllarn genellikle yaptrc olarak kullandklar zamka
batrlm gayet ince tl eritlerle sarar. Ve lnn yaknlarna teslim eder, onlar da tam bir insan
gvdesine gre yaplm olan bir tabut hazrlatrlar ve mumyay iine kapatrlar; kapandktan
sonra l odasna gtrlr, ayakst bir duvara yaslanr. te en pahal mumya budur.
 ok masraftan kaan ve orta karar bir mumya isteyenler ise yle yaptrrlar: Mumyac, lnn
karnn yarp i organlarn karmadan, iine sedr aacndan karlan bir ya rnga eder;
gereken gn says kadar tuz iinde braklr; son gn ierdeki sedr likr ekilir. yle kuvvetli bir
eydir ki bu likr, kendisiyle beraber lnn iinde ne varsa hepsi sv halde dar kar; tuz eti
yer, lde bir deri bir kemik kalr. Bundan sonra, fazlasna bakmada ly teslim ederler. imdide
fakir fukara iin nc snf mumyalama. lnn ii i srdrc bir tuzla temizlenir, yetmi gn
tuza batrlr ve ailesine teslim edilir...170

Kapal Kaplar Ardnda: Ianus

Roma bar / Pax Romana bir deyim olarak yerlemitir. 2206 yllk tarihi boyunca Roma ok
az bir dnem hari hep sava halinde olmutur. Bu bar dnemine Pax Romana denir ve bu
dnemde anus tapnann kaplar kapal tutulurdu. Romulus, kenti kurup ardndan Sabin kadnlarn
kardktan sonra Kral Tatius bir gece vakti anszn Romaya bir saldr dzenler. Bu arada
Capitolium tepesinde beki olarak bulunan Tarpeiann kenti teslim ettii esnada Ianus burada bir
scak su kaynan ortaya karr ve bu durumdan endielenen dman kamak zorunda kalr.
Bu olay tanr Ianusun korumas olarak deerlendiren Romallar sava esnasnda kapy aarak
dmana her zaman byle galip gelme isteklerini yanstmlar ve bu durumun hatras olarak Forumda
ina edilmi olan Ianus tapnann kapsn sava zamanlarnda aarak bu ekilde tanrnn tanrnn
kenti korumas arzulanmtr. Bu kap sadece bar/pax zamannda kapatlrd. Bunun haricinde
tapnak kaplar tamamen ak kalmtr. Tapnan kaplarnn kapal kald dnemler unlardr. lk
olarak kral Numa Pompilius zamannda, ardndan M 235de Titus Manlius zamannda, M 29
ylnda Romann ilk imparatoru Octavianus zamannda ve son olarak da mparator Vespasianus
zamannda MS 70 ylnda tapnan kaplar kapatlmtr.171

Neden Zeus
Eski a tarihini renmeye balamadan nce Zeus adnn ne manaya geldiini ve Yunanllarn bu
szde ba tanrlarna neden bu ad verdiklerini ok merak ederdim. Sonunda ona neden Zeus
dendiini rendim. M 5. yzylda Grekede bir kayp T harfi varm. Bu harf bizim dilimizdeki
peltek Z ye yani Tz harfine denk geliyormu. Burada Tz harfinin T si zamanla dil kullanm
esnasnda kaybolmu ve Z olarak sylenmeye balam. Bu nedenle Theos yani Tanr anlamna
gelen szck zamanla Zeus olarak telaffuz edilmeye balanm, bu baka baz dillere de dios
olarak gemitir.172

Neden Latince
Roma edebiyat ile Yunan edebiyat karlatrldnda Roma edebiyatnn byk isimlerden
yoksun olduu grlyor. Ancak Roma, felsefe ve bilim alannda mhim bir ilev stlenmitir.
Latince, Yunan dncelerine tercmanlk ederek bunu btn dnyaya yaymtr. Latincenin en mhim
zellii bir anlam tam olarak belirtme konusunda baka bir dil ile kyaslanamayacak kadar zengin
olmasdr.
Cicero, Latincenin bu zelliini ortaya kararak onu orta Avrupadaki okumu insanlarn ortak dili
haline getirdi. Zamanla ilmi konularda hi kimse Latinceden baka bir dil kullanamaz oldu.
Batda Hristiyanlarn kilise ibadet dili Latinceydi. Eliler ve dier yksek memurlar hep Latince
kullanrlard. Latince bugn kullanlan Franszca, talyanca ve spanyolcann temelini tekil ederken
ngilizce ve Almancann da byk bir ksmn oluturmaktadr. Yunanllar insanla doru ve derin
dnme konusunda katkda bulunurken, Romallar ise ak ve tam olarak belirtilen anlam ifade
etmeyi retti.173

Rumlar Yunan m
Herkes artk Bizans denilen devletin aslnda dou Roma imparatorluunu biliyor. Ama Latince,
Romann resm dili olmasna ramen bugn geriye doru baktmzda ise Grek egemen bir kltrn
varln grmekteyiz. Bunun sebebi gayet basittir. MS 5. yzyla gelindiinde Dou Romann bana
Kartaca eksarhnn olu Heraklios geti. mparator Heraklios, Phokas tahttan indirip idam
ettirdikten sonra lkede baz reformlara giriti. Bu reformlar arasnda o zamana kadar kullanlm
olan devlet dili Latince terk edilerek Greke kullanlm ve bu ekilde imparatorluk batdan koparak
doulu bir karakter arz etmeye balamtr.
Roma imparatorlarna verilen Caesar, Augustus ve mparator gibi unvanlar deierek yerine Greke
Basileos alm ve MS 629 ylndan itibaren de kullanlmaya balanmtr.174 te Dou Romann
kltr olarak Greklemesi bylece balamtr.
Zaman ierisinde eski Roma vatandalar ve dilleri tamamen tahrip olmu ve Grek kltr
ierisinde bunlar grlmeye balanmtr. Bugn biz stanbulda ve Kbrsta yaayan Rumlar, Yunan
sanrz. Oysa bunlar Yunanl deil, eski Romallardan kalan halklardr. Yunanistan kendilerine yakn
olarak bulmalarnn sebebi artk Romann olmay dolaysyla Yunanistann onlara kar yakn
tutumundan kaynaklanr. Rumlar, Yunanl deildir. Bunlara Romal kelimesinin bozulmuu olarak Rum
ad verilmitir.

Hammurabinin Adaleti
Kanunlarn baz uygulamalar rahatsz etse de toplum hayatn dzenlemede ve kargaay sona
erdirmede icra ettii fonksiyon tartma gtrmez bir gerektir. Tarihte belirtilen yazl kanunlar
arasnda Hammurabi Kanunlar bir ilk olarak belirlenmitir. Bu kanunlar Akadca olarak kaleme
alnm ve silindir biiminde bir dikili ta zerine yazlmtr.
Dikilitan en stnde Tanr amas betimlenerek Hammurabiye kanunlar dikte ettiren tanr (!)
olarak burada yer almtr. Kanunlar tam 282 maddede toplanmtr. Bunlar bize Mezopotamya
toplumunun sosyal ve siyasal durumu hakknda bilgi vermektedir. Hammurabi kanunlar toplumu hr
ve siyas haklara sahip olanlar, hr ve servet sahibi, ancak siyas hakk olmayanlar ve
kleler olmak zere gruba ayrmtr. Kanunlar uygulamada her snf iin ayr ayr kabul
edilmitir. Birinin herhangi bir organna zarar veren kii hr bir insansa para cezas; suu ileyen
kimse hr olmayan biriyse ona da ksas uygulanrd. Bu kanunlarn yazld dikilita, 1902 ylnda
Sus kentinde bulunmutur. imdi ise Louvre Mzesinde korunmaktadr.175

Kral Rhampsinitosun Hazinesini alan Hrszlar

imdi sizinle 2.500 yllk bir hrszlk olayn en ilgin ynleriyle yazarnn176azndan
aktaracam. Bu hikye Msr kral Rhampsinitosla alakal olup bu kiinin de III. Ramses olduu
tahmin edilmektedir.
Hikye yledir: Rhampsinitosun o kadar ok altn ve gm vardr ki ne kendinden nce ne
de sonra onun zenginliine bir daha kimse yetiemezdi. Kral hazinelerini iyi saklayabilmek iin
bir yz saray dna bakan ta bir oda yaptrmt. Bu duvar yapan mimar yle bir yapmt ki bu
talar bir veya iki kii duvardan kolayca alabilirdi.
Kral inaat bitince hazinelerini buraya ym. Ancak aradan zaman gemi ve buray yapan
mimar sonunun yaklaacan anlaynca iki olunu yanna ararak yapt ii onlara anlatm
ve tan enini, boyunu, onu nasl kaldracaklarnn ayrntlarn anlatarak lmt.
Oullar ok beklemeden kraln sarayna giderek tan yerini buldular ve kolayca yerinden
kararak epeyce mal aldlar. Kral gelip oday at zaman ard, torbalardaki gm
azalmt; kimden kukulanmak gerektiini bilemiyordu, zira oda iyice kapalyd, mhrlere
dokunulmamt. ki sefer daha at kapy her defasnda biraz daha azalyordu, nk hrszlar
almaya devam ediyorlard. O zaman baknz ne yapt: Alar rdrd, gm torbasnn evresini
bunlarla donatt.
Hrszlar gene geldiler; birisi ieriye girdi ve torbann yanna gelir gelmez tuzaa yakaland.
Bana bir bela geldiini anlaynca kardeini ard, bana geleni syledi, onu hemen odaya
girip kafasn kesmesi iin zorlad, nk yzn grecekler, bu falancadr diyecekler, o zaman
kendisinden baka su ortann da kafas kesilecekti. br de kurtuluu bu dnce de buldu,
bir iki demeden istenileni yapt; sonra ta yerine koydu ve evin yolunu tuttu, kardeinin kafasn
da beraberinde gtrd. Gn gelip de kral, hazineye girince arp kald, alara yakalanm
basz bir gvde vard, ama hazineye dokunulmamt, girecek kacak bir yer de grlmyordu.
Bsbtn akl kart ve yle yapt: Hrszn lsn duvara astrd, keye bucaa gzcler
koydu, gzya dken, acyan olursa yakalayp getirmeleri iin emir verdi.
lnn aslm olmasn dnmek anasna dayanlmaz geliyordu; bunu br oluna da syledi
ve kardeinin lsn, ne yapp edip oradan almasn ve kendisine getirmesini emretti; eer bu
dediini yapmaz, yan izerse gidip kral grecek ve hazineden alnanlarn onda olduunu
syleyecekti. Ana elinde kalan olunu byle sktryordu, ocuk bakt ki ne dese meram
anlatamayacak, yle bir hileye ba vurdu. Bir ka eek ald, semer vurdu, ileri arap dolu
tulumlar ykledi; sonra eekleri n sra gtt. Asl lleri gzleyen nbetilerin yanna gelince,
tulumlardan ikisini n boazlarna bal ipleri zp at, araplar ortala sald; bararak
ararak ban dvmeye balad, eeklerden hangi birine bakacan arm gibiydi.
arabn ziyan olduunu gren nbetiler, ellerine birer kap geirip doldurmaya koyuldular;
sanki pek fkelenmi gibi onlara kfr etmeye balad; nbetiler onu yattrmaya altlar, az
sonra yatm gibi yapt, barp armay kesti sonunda eeklerini toplayp yolun kenarna
ekti, yklerini dzeltti.
Her kafadan bir ses kyordu, adamlardan biri akalar yapt, o da pek holand tulumlardan
birini onlara verdi. Az sonra herkes yerlere serilmiti. Kimsenin kprdayacak hali kalmamt ve
imekten baka bir ey dnmyordu. Onu da gelip kendileriyle beraber imeye ardlar o da
onlara uydu, oturup beraber imeye koyuldu. Bir yandan iiyor bir yandan da onu
pohpohluyorlard, o kadar ki sonunda bir tulum daha at; ok iildi; nbetiler grtlaklarna
kadar dolmulard.
Sonunda her biri bir yana szp kald. Gece bastrmt, adam kardeinin lsn zd ve alay
eder gibi, nbetilerin sakallarnn sa yann kazd; sonra ly eeklerinden birine ykleyip
eve gtrd; anasnn isteini yerine getirmiti.... Biraz daha uzunca olan bu hikayenin son
blmnde ise bu hrszla ba edemeyeceini anlayan kral, hrsz kazanmay dener ve olay ylece
sona erer : Kral bu olaylar duyduu zaman adamn zekasna ve korkusuzluuna hayran kald;
her yana adamlar salp ilan etti ki, gelsin kendisini bildirsin, ona bir ey yapmadktan baka,
byk iyiliklerde de bulunacaktr. Hrsz inand ve geldi. Rhampsinitos pek honut kald, onu
insanlarn en beceriklisi sayp kzyla evlendirdi.

Mithridatesin Sonu
Tarih karizmatik ve macerac liderlerle doludur. nili kl hayatlaryla bu kiilerin hayatlar
bizim iin de ayr bir ibret misalidir. Bunlardan biri de Pontus kral 6. Mithridates Eupatordur.
V. Mithridates, M 120 ylnda Sinopede ldrlnce lkesi kars Laodike ile oullar
Mithridates Eupator ile Mithridates Hrestosa kald. Mithridates Eupatorun muhtemelen vey annesi,
lkeyi olu Mithridates Hrestosa brakmak iin, Mithridates Eupatora birok lml tuzak kurdu.
Maksad onu ldrerek kendi olunun tahta gemesini salamakt. Bunu da kaza ss vererek yapmay
planlyordu.
Sonunda burada kalmann kendi canna mal olacan anlayan Mithridates Eupator, Pontos
Dalarna kaarak 9 yl boyunca ormanlarda gizlendi. Burada vahi hayvanlarla mcadele ederek
kendisini gelitirdi. Yeterince g sahibi olunca Sinopeye gelerek vey annesini ve kardeini
ldrp M 111 ylnda tahta kt. Pontosun kral 6. Mithridates Eupatorun ok gl bir hafzaya
sahip olduu tam 22 dil konutuu, hatta her askerin kendi diliyle ona hitap ettii bilinmektedir.
ocukluu ac iinde geen kral son derece kinci ve intikam alc olarak hrslar uruna hibir
cinayetten de vazgememitir. Roma Consl Manilius Aguillius Mithylenelilerce kendisine teslim
edildiinde nce ona bir ey yapmam ve sadece bir eek zerine bindirerek Ben Roma Consl
Manilius Aguilliusum. diye bartarak ehirden ehre dolatrm ve ardndan paraya doyamayan
bu kiinin azndan eritilmi altn aktarak onu ldrtmtr.
Roma ile aras alan ve Romaya kar byk bir dmanlk iinde olan Mithridates, Romaya
kar giritii uzun mcadeleler sonunda Romal komutan Pompeius karsnda yenilerek Kolkhise
ekilmi buradan hareketle bin bir glkle sava Kafkas halklarn geerek Krma ulamtr.
Mithridates hazinelerini lkesinin emin yerlerindeki yksek kalelerde saklyordu. Pompeiusa
yenilince o da Mithridatesin ta Persler zamanndan beri kalan bu hazinelerini alarak Romaya
gtrmtr. Sadece Talauri kentinden elde edilenlerin tanmasnn 30 gn srd belirtilmektedir.
Mithridates, Krma getiinde burada yeniden g kazanm ve kendisine ihanet eden olu
Maharesi ortadan kaldrarak talyay igale hazrland esnada dier olu Pharnakes ve ordusu
tarafndan da terk edilmitir. Zor durumda kalan kral M 63 ylnda intihar ederek yaamna son
vermitir. Cenazesi Pompeius tarafndan bir kadrga ile Sinopeye getirilerek byk bir trenle
defnedilmitir.177

Kim Barbar
Barbar denilince aklmza kt armlar gelir. Avrupallar genellikle bu ifadeyi biz Trkleri
tanmlarken kullanmaya alr. Biz de her nedense hep zerimize alnr ve savunma pozisyonu alr ve
bize barbar diyenlerin aslnda kendilerinin barbar olduklarn kantlamaya alrz. Halbuki iin
gerei, bize barbar diyenler ismen ve cismen barbarn ta kendileridir.
Barbar ifadesi Yunanlarn, Yunan olmayanlar iin kullandklar bir yaktrmadr aslnda. ranllarn
kendilerinden olmayanlara Acem demesi gibi Yunanlarda kendilerinden olmayan kuzey halklarna
barbar demilerdir. Barbar denmesinin sebebi bu halklarn sa ve sakallarnn kzllndan
kaynaklanmaktadr. Bunlar sarya alan kzl uzun sal, mavi gzl, iri yapl bir samotolojik zellie
sahip olmalar dolaysyla bu ekilde adlandrlmlardr.
Avrupallarn nl denizcimiz Hayrettin Paaya Barbaros adn vermelerinin sebebi de budur. O da
kzl sa ve sakalldr. Avrupann kuzeyinden gneyine, dousundan batsna yaylm olan bu halklar
Gotlar (Vizigotlar ve Ostrogotlar), Sevler, Vandallar, Saksonlar, Bavyerallar, Lombardlar,
Langobardlar, Franklar, Alamanlar, Belikler, Flemenkler, Markomaniler, Angllar, Bretonlar, Danlar,
Burgondlar, Galler (Keltler) ilk etapta saylabilecek olanlardr.178 Bunlar Germen kavimleri olarak
da adlandrlmakta olup bugn Avrupa halklarnn kkenini oluturmaktadrlar.
Almanlarn, ngilizlerin ve Franszlarn, Hollandallarn, Danimarkallarn, Belikallarn ve bugn
Avrupa ktasnda yaayan dier baz halklarn byk bir ksmnn kkenini bu barbar halklar tekil
ederler. Ama maalesef kendi zelliklerine ait nitelemeleri baka halklara yaktrarak onlar barbar
olarak nitelemilerdir. Bu gerekten ok komik bir durumdur. Barbarlar bakalarna hakaret ederken
Barbar demektedirler.

En Uzun Sre Yaayan Devlet

Roma, M 21 Nisan 753 tarihinde kuruldu. 510 ylna gelindiinde son Etrsk kraln kovulmasyla
krallk devri sona erdi ve cumhuriyet ilan edildi. M 27 ylna gelindiinde Octavianus zamannda
imparatorluk dnemine geildi. MS 395 ylnda mparator Teodosianusun lmyle Dou ve Bat
Roma olmak zere ikiye ayrld. Bat Roma, MS 476 ylnda Germenler tarafndan ykld. Dou
Roma ise 29 Mays 1453 ylna kadar devam etti. Osmanllar Fatih Sultan Mehmed kumandasnda
stanbulu fethederek Romaya son verdiler. Roma kuruluu ile ykl arasnda tam 2206 yllk bir
zaman dilimini kapsamakta ve bu zelliiyle dnyann en uzun sre yaayan devleti unvann
korumaktadr.

Bu da Buda
M 5. yzyllarda Anadoluda Pers-Yunan ilikileri, tarihi ekillendirirken douda, Asyada ise
bambaka bir gelenek douyordu. Bugn dnyann en fazla taraftar kitlesine sahip dini olan
Budizmin kurucusu Buda M 560 ile 480 yllar arasnda Hindistann kuzeyinde Kapila Vastu
adl ehirde bir kraln olu olarak dnyaya geldi. Asl ad Gotama idi. Sonradan tanrdan esin alm
anlamnda ona Buda denildi.
Bir prens olarak mutlu bir ocukluk evresi geirdi. Babas ona 16 yanda iken saray yaptrm
ve o bu saraylardan dar pek kmamt. Bir gn gizlice ayrld bu sarayn darsnda yaanan
hayat ve lm fark etti. Buna kar insann kendisini feda etmesiyle sknete ulaacan dnen
Buda, karsn yeni domu olunu babasnn tahtn ve yaknlarn terk ederek seyahat etmeye
balad.
Salarn da kestirdi. 29 yanda iken bir incir aacnn altnda esin ald. Bundan sonra insanlara
kurtulu iin vaazlar vermeye balad. ok etkili bir vaiz idi. Kendisine inananlar 60 kii olunca
onlar deiik yerlere gndererek rendiklerini anlatmalarn istedi. 80 yana geldiinde yaklak
500 kiilik bir gruba vaaz ettii esnada ld. O tm dnyadan elini ekmi herkesin uruna lmeyi
dahi gze alabildii taht terk etmi halk iinde cmert ve yumuak huylu biri olarak yaamt.
Doumundan sonra baz insanst olaylarn yaand rivayet edilen Buda, Eski a Asyasnda
mhim bir isim olarak var olmu, lmnden sonra getirdii prensiplerle alakasz bir ekilde insanlar
tanrlatrarak ona tapnmaya balamtr.
Budann o dnemde insanlara retmeye alt olgular bugn de pek ok tasavvuf
uygulamalarna rnek olarak karmza kar. Budann retilerinin temelinde yatan olgular Btn
varlklar acya sebep olur, Btn aclar doymak bilmez arzulara boyun emek yznden olur,
Aclarn dinmesi arzularn dizginlenmesine baldr ve nsan ll bir ekilde
yaamaldr179 eklinde ifade edilebilir.

Anne Katili Bir mparator

MS 1. yzylda 54-68 yllar arasnda imparator olan ve deli olduu sylenen Roma mparatoru
Neronun delilik derecesi nedir bilinmez ama, bilinen onun ayn zamanda bir ana katili olduudur.
Annesi Agrippina MS 54 ylnda Afranius Burrus ile hassa alayn satn alarak henz 17 yanda iken
sarayn merdivenlerinde onu imparator ilan ettirmiti. Yann kkl sebebi ile devlet, annesi
Agrippina ile Filozof Seneca ve Burrus tarafndan idare ediliyordu.
Nero devlet idaresinde nfuz ortaya koymaya altnda bunlar tarafndan engellendi. Annesinin
iktidar hrs ile giritii entrikalar Nero iin tehlike oluturmaya balad. Bu arada Octavia ile
evlenen Nero, Poppaea Sabina adl evli bir kadnla da ak yaamaya balad. Kadnn kocasn
Lusitianaya tayin ederek bylece daha rahat hareket edebilme imkn buldular. Bu kadn da ok
entrikacyd ve Neronun annesi Agrippina ortadan kalkmadka amalarna ulaamayacan
biliyordu. Agrippina ok zeki bir kadnd. Zehirleyerek ldrme yntemlerini gayet iyi bildiinden
onu bu ekilde ldrmek olduka zordu.
Neroyu da ikna ederek bir plan yaptlar ve bu plana gre Agripinaya Baiaede Nero ile buluma
teklifi yaptlar. Bu bulumadan sonra Agrippina evine kendi erefine yaplm olan bir gemi ile
dnecekti. Bu gemi dnte paralanarak batacak ekilde ina edilmiti. Ancak istenilen olmad.
Agrippina yzerek karaya kmay baard. Evine dnen kadn oluna kurtulu haberini gnderdi.
Bundan sonra Nero, Anicetus ve adamlarn annesinin yaad villaya gndererek onu ldrtt.
Ancak onun bu tavr Romallarn hakkndaki intibann daha da ktlemesine yol at. Bu olaydan
sonra alt ay Romaya gelemedi.180

Roma Yangn
Romada MS 64 ylnda Circus Maximusta kan ve Romann blgesinin tamamen yedi
blgesinin ksmen yand sadece drt blgesinin kurtulduu bu yangn ok byk bir zayiata sebep
olmutu.
Yangn esnasnda baka bir yerde bulunan Nero tm yapt olumlu almalara ramen bu thmetten
kurtulamad. Nero yangn duyar duymaz Romaya gelerek Maecenasn evinin zerinde Troiann
yamas adl arky syledii rivayet edilmektedir.
Bu yangn Neronun kard yolundaki ithamlar aslnda net deildir. Neronun byle bir ie
girimesi iin pek fazla bir sebebi de yoktur. Hatta yangndan sonra zararn tazmini ve kentin tatan
yeniden inas iin de byk paralar harcamtr. Nero bu ithamlardan yangn Hristiyanlarn
kard ayiasn yayarak kurtulmaya almtr. Bundan sonra hazr frsat da ortaya km iken
Hristiyanlar yaplan gece elencelerinde canl meale olarak kullanlm ve vahi hayvanlara
atlmlardr.
Yahudiler de boy hedefi haline gelmi ancak Poppaea tarafndan korunduklar iin fazla zarar
grmemilerdir. Bu yangn Neroya olan nefreti daha da arttrm ardndan kenti yeniden imar etmek
amacyla giriilen almalarda Yunanistan ve Kk Asyadan getirilen birok eser ehri sslemek
iin kullanlmtr.181

Eden Bulur
Yapt zalimlikler sebebiyle Romada huzuru kalmayan Nero, buradan Napoliye geti. Kente
geldiinde Galya Lugdunensis Valisi Vindexin isyan haberini ald, ancak bunu gcne gvendiinden
dolay pek fazla nemsemedi. Bu arada Hispania Tarraconensis valisi Subliciusunda isyan
ederek Vindex ile beraber hareket ettii haberini alnca durumun vahametini anlad. Bu arada Neroya
kar dier gler de bu ittifaka katlmaya baladlar. En yaknndakiler birer ikier kendisinden
ayrld.
Nero, Msra kamaya altysa da muvaffak olamad. Sonunda azatls olan Phaonun evine
saklanarak etrafta Msra kat yolunda sylenti kard. Senato ise Neroyu vatan haini ilan etti.
MS 9 Haziran 68 ylnda, otuz alt yanda iken grtlana saplad bir kl ile hayatna son verdi.
lrken son sz gualis artifex pereo / nasl bir artist lyor. oldu. Cesedini Campus Martiusda
bulunan kabrine gmdler.182

Roma Mhendislii Hakknda

Yunan bina tasarmndan etkilenmi olan, Roma medeniyetinin slup olarak da Yunan mimarisi ile
byk benzerlikleri bulunmaktadr. Roma mimariye fazla katk salayamam ve Yunan mimarisini
tekrarlamaktan te bir ey yapamamtr. Romann gsterili yaplar ise sanatndaki safla iaret
eder. Etrsk mimarisinden giren kubbe, Romann medeniyete salad en mhim katkdr.
Romallar ilk yaplarnda mermer, M 1. yzyla gelindiinde ise beton kullanmaya balamlardr.
Uyguladklar tekniklerle bugn bile baz blmleri ayakta olan yollar ina etmiler, su salamak iin
byk bir blm yer altnda bulunan pek ok su yollar da ina etmilerdir. Bu yollarn baz
blmleri ise su kemerleri ile desteklenerek yzeyde ina edilmitir.
Roma evlerinde tuvalet, boru tesisat, kanalizasyon sistemi mevcuttu. Bunlar yaplrken malzeme
olarak kurun kaplama kullanlmtr. Bunun zamanla kurun zehirlenmesine yol aarak Romann
kn hazrlayan sebeplerden birini tekil ettii ifade edilmektedir. nk bu kurun doumlarda
azalmaya, toplumun gten dmesine ve geni apl bir zehirlenmeye sebep olmutur. Binalarn i
mekn dzenlemelerinde yararlanlan mozaik ise Sulla tarafndan, Yunanistandan getirilmi ve
Romada yaygnlamtr. M 50li yllardan balayarak cam fleme sanat da Romada gelime
gstermitir.183
 lk Beyin Ameliyatlar
Eski an en gizemli konularndan biri de gemite beyin ameliyat yapldna dair ortaya kan
verilerdir. Samsunda 1974 ylndan beri devam eden kiztepe hynde yaplan kazlarda bulunan
kafataslarnda yer alan ameliyat izleri, yaklak 4500 yl nce yaam insanlara beyin ameliyat
uygulandn gsterir.184
Bu almalar esnasnda karlan iskeletler zerinde yaplan aratrmalarda kafataslar zerinde
meydana gelen boluklarn doal etkenlerden dolay deil de bilinli olarak oluturulduu
belirlenmitir.
Kafataslarnn bir tanesi Bafra Mzesine dier 3 tanesi ise sergilenmek zere Samsun Arkeoloji ve
Etnografya Mzesine kaldrlm olup mzenin bugn en fazla ilgi toplayan eserleri arasnda yer
almaktadr. Bunlardan baka aynnde de delgi operasyonunun yapld grlmektedir.
ayn akeramik aa ait iskelet grubu ierisinde erikin bir erkee ait kafatas zerinde Parietal
kemik paras zerinde 8 mm. apnda dzgn kesilmi delik tespit edilmitir. Buna trepanasyon (ba
delgi ameliyat) denir. Bu delik ya insan lmeden operasyon halinde iken alm veya sonradan
maksatl olarak alm olabilir.185

Deli Bal
Xenophon Onbinlerin Dn adl eserde blge halklar ile aralarnda geen olaylar anlatrken
deli bal denilen bir bal eidinden bahseder. Blgeye gelen Yunanllar tuzak olarak yollara konan
bu ballardan bilmeyerek bol miktarda tketince derin bir sarholuk iine dm, ishal, mide
bulants ve kusma eklinde beliren hastalk hali ertesi gn baln yendii saate kadar devam
etmitir.186
Bal yendii andan itibaren 3 veya drt gn sreyle yiyen kiiyi etki altnda bulundurmaktadr. Bu
baln ortaya koyduu bu hastalk hali maenomenon olarak adlandrlr.187 Strabonun anlattna
gre ise Pompeiusn ordusuna ait Roma bln blgeden geerken Heptakometler kselerle
yola koyduklar deli ballar sayesinde imha etmeyi baarmlardr.188 Bu deli baldan yiyenler baln
retildii bitkilerin ierisindeki maddeler bal vcuda alndktan sonra tansiyonu ve kalp ritmini
dryor ve bu durum lmlere bile sebep olabiliyordu.

Kolomptan nce Amerika

Dnyann dier yerleri gz nne alndnda Amerika ktasnn tarih olarak ok daha yakn
dnemleri kapsadn grrz. Kolomp ncesi deyimi ile Avrupallar Amerikaya ktklarnda
burada yaayan bata Mayalar, nkalar ve Aztekler olmak zere kendilerine ait kkl bir medeniyet
oluturmu olan Olmekler, Toltekler, Teotihuacanlar, Zapotekler, Mixtecler, Mocheler, Chibchalar ve
adn burada sayamayacamz daha onlarca halk anlalr. Biz bu halklar arasnda genellikle Maya,
nka ve Aztekleri tanrz. Ad geen bu uygarlklarn bir ou daha Avrupallar gelmeden ok nce
ortadan kalkmtr. Ancak braktklar eserler sayesinde onlar hakknda bilgi sahibi olmaktayz.
Braktklar baz metinler Hristiyanlar tarafndan dine kar olduklar gerekesi ile tahrip edilmitir.
Amerika ktasnn eski sahipleri olan bu insanlar burada byk bir uygarlk oluturmular ve iinde
binlerce insann yaayabilecei kentler kurmulardr. Bugn Mexico City olarak adlandrlan
Tenochtitlan bunlardan sadece biridir.
lk Amerikallarn buraya ne zaman g ettikleri tam olarak bilinemese de ilk dnemlerde avclk ve
toplayclkla geinen bu halklarn ktaya gelileri hakknda M 5000 yllarna kadar uzandna dair
rivayetler bulunmaktadr. G yollarnda ise en mhim blge Bering Boazdr. Asyadan hareket
eden kii veya gruplar muhtemelen k mevsiminde boaz geerek Alaska zerinden Amerikaya
giri yapmtr. Tarih boyunca da buradan aaya yani Gney Amerikaya doru btn kta zerinde
yaylmlardr.
Amerikada yaam olan yerli halklardan alnan DNA rneklerinin Asyada yaayanlarla byk
benzerlikler ierdii ortaya kmtr. Zaten corafi olarak da bu durum tetkik edildiinde
Amerikann eski sakinleri iin buradan baka bir yolla g ok zor grlmektedir. Aslnda bizim bu
kadar basit bir izah idrak edemeyiimiz yllarca okullarda tarih ve corafya derslerinde dnyay
alm ve dz bir noktada grmemizden kaynaklanan bir durumdur.
Kre eklindeki dnyada Amerika ve Asya birbirine yakn bir noktada birlemektedir. Amerikaya
g eden insanlar oluturduklar hayat ekliyle burada zgn bir medeniyet kurmular ve bu durum
beyazlarn gelmesinden sonra da 18. yzyla kadar varln devam ettirmitir. Bugn dnyada ok
bilinen meyve ve sebzelerin byk blm Amerika kaynakldr.
Amerikann ilk sakinleri avclk ve toplayclktan sonra tarm retiminde de ilerlemi ve msr
hasadnda ustalamlard. Burada retilen dier rnler arasnda patates, domates, kabak, biber,
bezelye, ananas, tatl patates, ikolata, vanilya, soan, yer fst, ilek, brtlen, papaya, avakado
saylabilir.
Patates nkalara zg bir sebze olmu ve ikolata ise Aztekler tarafndan retilmitir. Aztek kral
gnde bardak bardak erimi ikolata imitir.
Amerikal halklar bykba hayvan da yetitirmitir. Orta Amerika ve Meksikada geyik
evcilletirilerek et ve st ihtiyac iin kullanlmtr. And Dalarndaki uygarlklar ayn ilev iin,
lama, alpaka ve domuz yetitirmitir. Orta ve Gney Amerikada et kayna olarak iguana da
tketilmitir. Binlerce yl boyunca Amerika yerel halklar ok sayda bitki trn de evcilletirip,
yetitirmilerdir.189

skenderin ntikam
Adn duymayan yoktur skenderin. Tarihin Cengizden sonra en geni topraklarna sahip olmu
cihangir hkmdardr. Makedonyaldr. Babasna Philip derler. Nam dier Kr Philip. Girdii
savalardan birinde gznn tekini kaybetmitir. Babasnn lmnden sonra Kuzeydeki barbarlara
kar lkeyi gven iine aldktan sonra Asyann en byk kral Dareiosa doru bir alma seferine
km ve Pers mparatorluunu yok etmitir.

skender anakkalede
skender, Yunanistan ve Makedonyada kontrol saladktan sonra yerine komutanlarndan birini
brakarak 35.000 yaya ve 5.000 svari asker ile Trakya zerinden anakkale Boazna inerek
kuzeybatdan Anadoluya girmitir. Burada Troia Savanda lenlere ynelik lionda sayg
duruunda bulunduktan sonra tm sahil boyunca Anadolu kentlerini Perslerin elinden almtr.
skender sahil boyunu ele geirerek buradan Pers garnizonlarnn merkeze yardm yapmalarn
engellemitir. Msra girerek tm bu blgeleri de ele geirmi ve burada skenderiye kentini
kurmutur.

skender ve skenderun
skender bu sefer boyunca onlarca kent kurmutur. Bu kentlerden biri de adn da skenderden alan
bizim skenderun ilemizdir. Damascusu (am) ele geirince Pers kral hazinelerinin bir blm onun
eline gemi ve bundan sonra bir daha para sknts ekmemitir. ssos, psos ve Gaugamela
Savalarn yaparak Pers kralnn kamasn salam ve kraln komutanlarnn ihaneti ile
ldrlmesiyle de Asyann en byk kral olmutur.
skender, Babili ele geirince burada 10.000 doulu ile 10.000 batl arasnda toplu bir nikh
kydrm ve kendisi de Roksana adl bir doulu ile evlenmitir. Bu dnyann bilinen ilk toplu nikh
treni olup skender burada dounun ve batnn kral olarak cihann tek hkmdar olduu vurgusunu
yapmtr. skenderin bu evlilikten bir olu olmu ancak bu ocuk, generaller arasndaki mcadeleler
esnasnda ldrlmtr.

Gordion Dm
Gordios, Phryg kral ilan edildikten sonra kz arabasn Phryg tanrs Sabazios (!) iin tapnaa
adam ve arabann oku ile boyunduruu kzlck dallarndan bir dmle ustaca tapnaa
balanmtr ve kehanete gre bu dm zecek kii Asyann hkimi olacakt. Byk skender
Asya seferi esnasnda bu blgeye geldiinde sylemini duyduu Gordiondaki bu tapnaa gelerek
M 334 ylnda bu dm zmeye alt. Ancak dm aamayan skender fkeyle klcn
ekerek dm kesti.
Derler ki, Asyann hakimi olmak yolunda yola kan skender bu sabrsz davranyla tapnakta
klcn ekerek dm kesmesi tanrlara kar bir saygszlk olarak nitelenmi ve 33 gibi gen bir
yata lm olmas da onun bu saygszlnn cezas olarak zamann bilgelerince yorumlanmtr.
190 Kurn- Kerimde Kehf Suresinde geen Zlkarneyn, eski tefsirlerde daha ok cihan
fatihlerinden Makedonya Kral Byk skender olarak anlatlsa da son devir slam alimleri, onun baz
vasflarnn Kurnda bildirilen Zlkarneyne uymadn belirtmektedir.191

Kleitos Olay
Kleitos, skenderin yakn arkadadr. Granikos Savanda skenderin hayatn da o kurtarmtr.
Ancak aralarnda geen bir olay, skenderin Kleitosu ldrmesi ile sonulanr. Hadisenin asl
sebebi, komutanlar ile skender arasnda seferin bandan beri meydana gelen maluplarn durumu
hakkndaki gr ayrlklardr.
Komutanlar yendikleri toplumlar kleleri olarak gryor ve bunlar zerinde stnlklerinin de
hissettirilmesini istiyorlard. skender ise bu konuda onlardan ok farkl dnyor ve ayr bir siyaset
takip ediyordu. Maluplar da skenderin yannda yer alabiliyor ve aktif grevlerde kullanlyorlard.
Tabi bu durum skenderin komutanlaryla ve hatta dier Makedon askerleriyle aralarnda
honutsuzluklara sebep olmaktayd. Ayrca Kleitosa, Hetair birliklerinin komutanl ile Baktria
satrapl verilmiti. Ancak Kleitos bu grevi skender ile beraber devam edecei seferleri
engelledii iin bir uzaklatrma olarak yorumlam ve bu durum arna gitmiti. Bu srtme nihayet
M 328 yl yaz aylarnda kavgaya dnt.

skender Kleitosu Nasl ldrd

skender, Marakandada komutanlarla bir gece elence sofrasndayd, ikinin tesirindeydi. Olay
gecesinde Grekler, Spitamenes adl bir komutann askerlerinin yendii Makedonyal komutanlar
hiciv eden arklar sylyordu. Komutanlar bu durumdan ok rahatsz oldu. Birden olayn boyutu
deiti ve farkl bir yne srklenerek satamalar skendere yneldi. Kleitos, Granikos Savanda
skenderin hayatn kurtarmt. Bu durumu skenderin bana kakarak sa elini ona gururla uzatt ve
skender seni o zaman kurtarm olan bu eldir. diyerek onu aalad. Ardndan tm bu
yaptklaryla skenderin artk bir Makedonyal olmadn, babasnn da Zeus deil Zeus-Amon
olduunu syleyerek onunla alay etti.
skender, Kleitosu uyararak terbiyeli davranmasn istedi. Kleitos ise bu defa daha ar hakaretlere
balayarak skendere, Asyallara kendisinin seviyesindekiler gibi davrandn, bu bakmdan
kendisinin hr erkeklerle deil, klelerle ayn sofraya oturmas gerektiini syledi. kinin
tesiriyle Kleitos gibi sarho olan skender, bu szler zerine kendini kaybederek, eline geirdii bir
mzrakla Kleitosu ldrd.

skender ntihara Giriti

Aniden gelien Kleitos olay skenderin cann ok skmt. Hatta intihar etmeye bile kalkt,
ancak yanndakiler tarafndan engellendi. Bir arkadann zellikle de can borcu olduu birinin bu
ekilde kendisi tarafndan ldrlm olmas onu derinden yaralad. skender bu olaydan sonra
kederinden dolay yemeden imeden kesildi ve hatta birka gn adrndan bile kmad. Daha sonra
skenderin isteiyle onu yarglayan Makedonya Sava Meclisi skenderin beratna ve bu olayda
Kleitosun sulu olduuna hkmetti.192

Opis syan
skender dneminde Perslerin ordu ve ynetim kademesinde kendileriyle eit konuma gemesi
Makedonya soylularn derinden yaralyordu. Ayrca bu soylularn en deer verdii eylerden birisi
ordu iindeki en nemli birim olan ve kraln arkadalar demek olan Asilzade Svari Birlii
Hetairoi idi.
Birliin ierisine Makedonyallardan baka Baktria, Sogdiana ve Arakhosia gibi Dou lkelerinden
gelen svariler de katlmt. nk skender bu halklardan 30.000 kiiyi daha orduya almt.
skender ele geirdii yerlerde bulunan halklar ezmek yerine onlar kazanarak hedefleri
dorultusunda kullanmay esas alan bir ynetim sergilemi ve bu durum da Makedonyallarn
itirazlarna sebep olmutur.
Makedonyal askerler skenderden devaml olarak Makedonyallarn hkim, maluplarn da
kle olmalarn arzulamaktadr. Ama bu arzular askerin dar baknn fevkinde hedeflerle hareket
eden skenderin siyasetine uygun dmyordu. Tabi bu bak asn kavrayamayan askerler arasnda
bu durum ho karlanmad gibi alnganlklara da sebep olmaktayd.
Sonuta skender M 324 ylnda Opis ehrinde toplanan askerlere bir duyuru yapt ve yola kt
askerlerden yalar askerlik iin ilerlemi olanlardan 10.000 kadarn hediyelerle terhis edeceini
duyurdu. Ancak bu duyurudan askerin honut kalacan beklerken skendere kar byk itirazlar
ykseldi. Askerler skendere artk memleketlerine dneceklerini bundan sonra da babas Amon ve
yeni dostlar olan Perslerle beraber yola devam etmesini sylediler.
tirazlar zerine skender askerler arasndan en azgn on kiiyi seerek astrd. Ardndan
dierlerine de tekliflerinin uygun olduunu syleyerek terhis edildiklerini ve memlekete
dnebileceklerini syledi. Bu olaydan sonra birka gn grnmeyen skender, ardndan Pers ileri
gelenlerini saraya davet ederek onlara mhim grevler verdi. skenderin bu konuda ne kadar ciddi
ve kararl olduunu gren askerler en sonunda skenderin yanna gelerek ondan zr dilediler.
skender taahht ettii gibi gitmesini istedii 10.000 askeri trl hediyelerle memleketlerine
gnderdi.193

Helenizm Dnemi Demek Doru mu

skenderin at rla Makedonyallar, Grekler, Anadolulular, Persler, Msrllar, Hintliler ve
dier eski n Asya halklar ve kltrleri bir araya gelip kaynam yeni bir dnem ortaya kmtr.
Bu dnem Alman tarihisi J.G.Droysen tarafndan Hellenizm (Hellenistik) devri olarak
adlandrlmtr.194 Hellenizm tarihi skenderin lmnden sonra komutanlarnn kurmu olduklar
krallklar arasnda geen mcadelelerle dolu olarak 300 yl kadar devam etmi ve son Hellenistik
Krallk olarak adlandrlan Ptolemaioslarn M 30 ylnda Roma mparatoru Octavianus tarafndan
ortadan kaldrlmasyla son bulmutur.
Devrin Hellenistik Devir olarak adlandrlmas Avrupal tarihiler iin yadrganacak bir durum
oluturmasa da bizim amzdan bu adlandrmann pek uygun olmad grndeyiz. Zira skender
bir Grek deil Makedondur. Onun Grek kltrne yaknl yaptklarnn Greklere mal edilmesini
gerektirmez. Bu yanl yaktrma birileri tarafndan yaplsa da bizim bunu tatbik etmemiz gerekmez.

Helenizm ve Kltr Mcadeleleri

Scak ve souk savalarn yaand bir dnyada kltr savalarnn da varln unutmamal ve
tarih bir rekabet ierisinde olduumuz Yunanllar ile ilikilerimizde bu durumu gz ard etmemeliyiz.
Bu satrlar okuyan baz kimselerin aman ne olacak bundan der gibi dndklerini buradan
hissedebiliyorum. Onlar iin ise u hatrlatmay yapmay uygun gryorum.
Eski Yugoslavyann dalmasndan sonra kurulan Makedonyann bayra hakkndaki ihtilafn
Yunan-Makedon ilikilerinde yapt tahribatn byklne ve dnya arenasnda Makedonyann,
Yunan giriimleri sonucunda drld durumlar hatrlatmak isterim.
Bunlar bizim d siyaset alannda uygulamamz gereken siyasetin ynn tayin iin mhim
argmanlar olup Yunanllarn kltr rekabeti dolaysyla Makedonyaya yaptklarnn ne kadar
nemsenmesi gerektii konusunda bize iyi bir referans vermektedir. Dolaysyla bu devrin
Hellenizm Devri olarak ortaya konmas milli karlarmz adna ok sakncaldr. Bu dnem iin
Makedon Krallar Devri eklinde bir adlandrma sanrm daha uygun olacaktr. Zaten skender bu
karma kltr olutururken sadece Grek unsurlar deil, dier milletlerin de deerlerini ortaya
kararak karma bir deer oluturmaya gayret etmitir. Bunlar dikkate almak gerek.

mparatorlar da lr
skenderin mparatorluu ta Hindistana kadar uzanmakta idi. ndus Nehrine kadar gelen kral
burada yerli kral Poros ile Hydaspes Irma kenarnda savam ve onu da yenmitir. Buradan
Himalayalar zerinden Orta Asyaya da gemeye niyetlenen skender, Babile dnm ve 13 Haziran
323 tarihinde Babilde lmtr. skenderin yakaland stma hastalndan veya zehirlenerek
ld sylenmektedir.
Babasnn kklnde onun iin satn ald at Bucephalus savalarnda hep kendisine yol
arkadal etmitir. skenderin lmnden sonra generalleri arasnda kan i mcadelelerde
devleti birka paraya ayrm en son olarak M 30 ylnda Ptolemaioslar hanedan ile son Makedon
devleti de ortadan kalkmtr.195

Zehir ve Nergis
 Eski Yunan mitoslarnda Narcissos adnda bir avcnn hikyesi anlatlr. Rivayete gre Narcissos
bir yaz gn avlanrken dinlenmek ve susuzluunu gidermek iin bir su kaynann yannda durur.
imenlerin zerinde yatarak su imek zere kaynaa doru uzanr. Yznn aksi suya vurur. Grd
gzellik karsnda dona kalan Narcissos suya vuran aksine k olur. Bu ak onu yakar kavurur ve en
sonunda orada lerek ylece kalr. Gelenler onun cesedi ile karlarlar.
Salarn keser ve onu yakmak iin hazrlklara giriirler. Tekrar geldiklerinde delikanlnn bedeni
yerinde bugn onun ad ile anlan nergis ieini bulurlar.196 Psikolojide Narsizm olarak
adlandrlan ve kabaca kuvvetli benlik duygusu veya insann kendine k olma hali olarak
adlandrlan bu ruh hali buradan esinlenerek ekillenmitir. Nergis zehirlidir bu yzden hibir hayvan
yemez.

Hali Altn Boynuz mu

Altn Boynuz olarak tarihe geen Halii hepimiz biliriz, ancak ona neden bu adn verildiini pek
bilmeyiz. Keras olarak da adlandrlr buras. stanbul ehrinin en nadide mekanlarndan birisidir.
Hali, takriben 7.000 yl kadar nce, blgede bulunan iki nemli dereden Kydaros olarak bilinen
Alibey Deresi ile Barbyzes olarak bilinen Kathane Deresinin stanbul Boazndan gelen deniz
sularyla birlemesi neticesinde olumutur. Buraya neden Altn Boynuzdendiine gelince. Antik
yazar Pliniusun ifadelerine gre:
Halie (Keras) Altn Boynuz denmesinin nedeni, bu krfezde kaynayan balklardan dolaydr.
Keza, Strabon da akntnn palamutlar sr halinde Halie girmeye zorladn ve dar bir
alanda elle bile yakalandn syler. Antikan ii meyve dolu bereket boynuzu (cornucopiae)
Byzantionda ii palamut dolu bereket boynuzuna dnmt. Altn ile anlmak istenen, palamut
balklarndan baka bir ey deildi...197 diyerek durumu ifade eder. Boazn gneyinden batsna
doru uzanan boynuz eklindeki yapsndan dolay lk ada Khrysokeras yani Altn Boynuz
olarak anlan Hali, tarihi Byzantion kenti ile bugn Beyolu denen Pera tarafn birbirinden
ayrmaktadr.

Nuh Tufan
Tufan olay sadece slami literatre has bir kavram olmayp Hristiyanlar, Yahudiler ve hatta
paganlar tarafndan da bilinmektedir.
ivi yazl metinlerde Tufan gerekliini ifade eden bulgulara rastlanmaktadr. Tufan olay hakknda
gemite yaam olan insanlar kendi kltr ve inanlarna gre benzer sylenceler oluturmulardr.
198 Tufan hadisesi ivi yazl metinlerde de anlatlmaktadr.
Tufan ile ilgili olarak tek bir tablet karlmtr. Bu tabletin sadece te biri korunabilmitir ve
bunda Hz. Nuh olduu dnlen Ziusudra nn dev gibi bir gemi yapmas ve bylece kendini yok
olmaktan kurtarmasn ieren metinler bulunmaktadr.199 Tufan olay Babil metinlerinde geen
Glgam destannda yer alan Utanapitim adl birinin yapt byk kaykla kurtuluu eklinde
anlatlmaktadr.
ncilde ve dier kutsal kitaplarda geen bu olayn gemi kavimler tarafndan birbirlerinden
etkilenerek aktarldklar ifade edilirken Sir Leonard Wooley, eski Ur kentinde yapt kazlarda
byk bir keif yaparak o gne kadar sadece bir efsane olarak bilinen tufann maddi kantlarn
bulmutur.
Mezarl derinlemesine kazan Wooley M 4. bin yllara kadar uzanan tarih ncesi seviyeleri
geerek verimsiz bir balk tabakasna ulamtr. almalarna devam eden arkeolog bu tabakann
altnda yeni bir arkeolojik yzeyin varln da fark etti. Tufandan sonra sularn ekilmesiyle beraber
bu tabakann zerinde yeni bir yerleme yeri tekil edilmitir.

Darius ve skitler
Pers kral Darius, M 513 ylnda Karadenizin kuzey sahillerinde gebe olarak yaayan skitler
zerine bir sefere kar. Kral, Yunanl bir mhendisin yapm olduu bir kprden, stanbul Boazn
geerek Trakya ilerine doru yrr. Donanmasn ise karadan ilerleyen ordusunu Tuna Nehrinin
aznda karlamas iin Karadenize gnderir.
Tuna Nehrine geldiinde, sallardan kurulmu bir kpr zerinden nehrin kar tarafna geti.
Burada yaplan kpry korumalar iin de yonyallardan oluan bir mfreze asker grevlendirdi.
Hesabna gre 60 gn ierisinde geri dnecekti. Askerlerine dman karsnda kpry
koruyamazlarsa ykma talimat vererek, Karadenizin kuzeyindeki bu topraklarda skitleri aramaya
balad.
skitler, gl Pers kralna kar mttefik edinmeye gayret ettiler, ancak birka kabile dnda kimse
onlarla beraber hareket etmeyince Pers kralna tabi olmay savamaya tercih ettiler. skitler ordularn
gruba ayrarak her ordunun bana bir komutan atadlar. Bu ordular, Byk Kral karsnda toprak
brakarak srekli geri ekilmek suretiyle bir sava taktii uyguladlar.
Stratejiye gre gruptan hangisi Darius tarafndan takip edilirse o grup, kuyular ve emeleri
kapatarak, ekili araziyi ve otlak yerlerini yakarak ierilere doru geri ekilecekti.
Don Nehrini geen Darius, Volgaya doru saldrya geti. Ancak karlarnda bir trl savaacak
bir dman bulamyorlard. skitler, taktik gerei olarak devaml geri ekiliyorlard.
Dariusun Tuna Nehri zerindeki kpry savunmalar iin onyallara verdii altm gnlk sre
hzla doluyordu ve askerleri de kovalamacadan sklmaya balamlard. Persler hayvanlarna yem
bulmakta glk ekiyorlard. skitler ise douya doru ekilmeye devam ediyorlard.
Sabr tkenen Darius, takip ettii skit Kral danthyrsosa bir mektup gndererek ona yle
seslenmiti. Ey garip adam, yapabilecein baka iki ey varken, niin devaml kayorsun? Eer
kendini bana kar koyabilecek kadar gl sayyorsan ona gre davran, kamay brak, savaa
gir; yok eer kendini daha aa gryorsan gene boyuna yrmekten vazge; efendine hara
olarak toprak ve su getir, huzuruna k. Bu mektup karsnda ise skit kralnn verdii cevap
olduka ilgintir:
ranl, ite benim kanaatim: Ben hi kimseden ne korkar ne de nnden kaarm. Senden de
katm yok. imdiye kadar yapm olduum ey, bar zamannda her zaman yaptm eydir.
Neden hemen savaa girmiyorum, onu da sana aklayaym: bizim ne kentimiz var ne de bir tek
dikili aacmz, ki elden gitmesin ya da yaklp yklmasn diye korkup savaa girelim; ama siz
eer ille de savamak istiyorsanz, bizim atalarmzn mezarlar var: onlar bulun onlara el
kaldrn, o zaman grrsnz mezarlarmz iin dvyor muyuz, dvmyor muyuz. Ama daha
nce -ve keyfimiz istemedii srece- sizinle savamayacaz.
Kral Darius, bu cevap karsnda daha da ilerlemenin bir faydas olmadn dnerek takibi
brakt ve geri ekilmeye karar verdi. skitler ise yorulan Pers ordusuna defalarca saldrarak onlara
ar zayiatlar verdirdiler.
Pers kral bin bir glkle askerlerini daha nce ina edilen kprye kadar getirmeye ve Tunay
geirerek emniyetlerini salamay baard. Dariusun skitya seferi bylece son bulmu ve dorusunu
sylemek gerekirse, Pers kral da byk bir felaketten kurtulmutu. Pers kral, bir daha bu topraklara
gelmeye cesaret edemedi.200

Toprak ve Su
M 5 yzylda yaanan Pers-Grek savalar, M 1240-1230 yllarnda cereyan eden Troia
Savalarndan sonra yeryznde dou-bat atmasnn ikinci mhim aamasn tekil eder.
Troia Sava, Eski a tarihinin Birinci Dnya Sava olarak tanmlanr ve Akalar tarafndan
kazanlmtr. Bundan sonra, Dou ile Bat bir defa daha M 5. yzylda kar karya gelmi ve bu
savalar esnasnda dou dnyasn, bu defa da Persler temsil etmitir.
Savan sebebi, Perslerin, Lidya kralln yktktan sonra blgedeki Yunan kentlerini hakimiyetleri
altna almalaryla birlikte, Perslere kar Bat Anadoluda Miletos kentinin nderliinde ortaya kan
isyann Atina ve dier Yunan kentleri tarafndan desteklenmesi karsnda Perslerin Yunanistana
kar cezalandrma giriimidir.
Antik yazar Herodotosun anlattklarna gre; M 491 ylna gelindiinde bu isyan bastran Pers
kral, elilerini gndererek btn Yunan kentlerinden Pers egemenliini kabul ettiklerinin kant
olarak toprak ve su istemitir. Teslim olma anlamna gelen bu istek, birok ehirde ret cevabyla
karlanmtr. Btn bunlar bir yana, Perslere kar bir Hellen birlii kurulmu ve Perslere kar
bir direni oluturulmaya gayret edilmitir.
Pers kral, olanlardan sonra ii silah gcyle halletmeye karar vermi M 480 ylnn ilkbaharnda
Sardesten hareket ederek anakkale Boazna gelmitir. Gemileri yan yana dizdirerek kurdurduu
kprden Boazn karsna gemeyi baarm ve Pers ordusu, Trakya ve Makedonya zerinden
Termaya gelerek buradan Teselyaya girmek zere hazrlklara balamtr.
Birleik Yunan kuvvetleri, ilk nce Olimpos Dann gneyindeki Tempe Geidini tutmak zere,
oraya bir miktar kuvvet gndermilerdi. Ancak Teselyallara fazla gvenemediklerinden dolay
mttefikler, yurtlarndan pek uzaklarda savamak istemeyen Spartallarn srar zerine, burasn terk
ederek Orta Yunanistann kaps durumundaki Termopilai Geidini tutarak burada dman
durdurmaya almlardr.
Termopilai Geidinin kahramanca savunulmas bir yandan Yunanllarn maneviyatn ykseltirken
dier taraftan da Perslere kar daha fazla kin duymalarna sebep olmutur.201

Oturduun Koltua Bak

Pers kral II. Kambyses (M 530-522) zamannda Sisamnes adnda bir yarg rvet alm ve
aka haksz bir karar vermi olduu gerekesiyle lme mahkum edilmiti. Kambyses, yargc idam
ettirdikten sonra derisini yzdrm ve bu deriden kaylar kestirerek onun mahkemedeki koltuunu
ve krssn bunlarla kaplatmt. in ilgin olan ksm ise uydu: Kambyses, ldrtt yargcn z
olu Otanesi, babasnn yerine tayin ederek, babasnn derisiyle kaplanm olan koltuunda oturmaa
onu mecbur etmi ve ona hangi krs zerinde yarglk ettiini aklndan karmamasn tembih
etmiti.202

Ku Fare Kurbaa ve Be Ok
Skythia seferine kan Dareios, hi bilmedii bu topraklarda zor durumda kalmt. Skyth kralna bir
eli gndererek onlardan teslim olmalar anlamna gelen toprak ve su istemiti.
skitler, Byk Kral ciddiye almyorlar kendi taktikleriyle onlar ypratyorlard. Bu arada
skitlerde Byk Krala armaanlar yollamlard. Bunlar bir ku, bir fare, bir kurbaa ve be tane ok
idi. Eli bunun ne anlama geldiini sylemeden kraln huzurundan ayrld. ranllar bunun anlamn
aralarnda tartmaya baladlar. Byk Kral, bunun skitlerin teslim olduklar anlamna geldiinde
direniyordu. Ona gre fare, toprak iinde yaard ve insan gibi toprak rnleriyle beslenirdi. Kurbaa
su da yaar, ku da at gibidir. Oklar ise dmann silahlarn teslim etmeleri anlamn tard. O byle
dnyordu. Ancak farkl grler de ileri srlyordu. Gobryas adl birisi bunu yle yorumlad:
ranllar, eer ku olup umazsanz, fare olup yerin altna girmezseniz ve kurbaa olup batakla
dalmazsanz, yurdunuza dnemeyeceksiniz ve oklarla vurulup leceksiniz.203
_______________
163 Meijer 2008, 89 vd.
164 Seneca Letter, 70, 23; Meijer 2008, 124.
165 Meijer 2008, 124.
166 ztuna 1990, 81.
167 Uar 2010.
168 Korugan 2001, 9.
169 Korugan 2001,15.
170 Herodotos, Historiai, II, 85-87.
171 Drken 2000, 195.
172 Taslklolu 1968; entuna 1981
173 Blunt 1984, 114.
174 Yldz 1982, 497.
175 Tosun-Yalva 1975, 86-217.
176 Herodotos, Historiai, II, 121.
177 Plinius, Naturalis Historiae, VII, XXVI, 97; zsait 1982, 366.
178 Ylmaz, 2004, 31 vdd.
179 Yurtaydn-Da 1978, 133 vd.
180 Ziegler -Sontheimer 1964, 71 vd.; Akit, 1985, 107 vd.
181 Ziegler-Sontheimer 1964, 71 vd ; Akit 1985, 108-119.
182 Ziegler-Sontheimer 1964, 71 vd ; Akit 1985, 108-119.
183 nsal 1973, 309.
184 Bilgi 1986, 173.
185 zbek 1998, zbek 2000,500-510.
186 Xenophon, Anabasis, IV, VIII, 9-21.
187 Plinius, Naturalis Historiae, XXI, XLV, 77.
188 Strabon, Geographika, XII, III, 18.
189 enel 2009, 915-1038.
190 Lauffer 2004, 74.
191 Yldrm 2008, 301
192 Arrianos, IV, VIII; Lauffer 2004, 132 vd ; zsait 1982, 334-378.
193 zsait 1982, 343 vd.
194 zsait 1982, 341 vd.
195 zsait 1982, 334-372.
196 Can TY, 83.
197 Ziegler-Sontheimer 1964 III, 196.
198 Can TY. , 16 vd.
199 Kramer 2002, 216.
200 Memi 2005,48; Vernadsky-Karpovic,1 943, 69; Rice 1958, 48-50; Herodotos IV, 126, 12vd.
201 Memi 2005,108.
202 Herodotos, Historiae, V,25.
203 Herodotos, V,25, 126 vdd.
 KAYNAKA

ANTK KAYNAKLAR
Ammianus Marcellinus, Rerum Gestarum Libri, ed. J.C. Rolfe, London 1963-1964 (Loeb)
Arrianos, skenderin Anabasisi, ev. H.rs stanbul, 1949.
Xenephon, Anabasis /Onbinlerin Dn, ev.H.rs, Ankara,
St1rabon, Geographika / Corafya, ev. Adnan Pekman, stanbul,1987.
Plinius, Naturalis Historia, ed. T.E. Page, London.
Plutarkhos, Bioi Paralleoi, ed. B. Perrin, Londan, 1959 (Loeb)
Polybios, Historiae, ed. W.R Paton, London, 1960, (Loeb)
Herodotos, Herodotos Tarihi, ev, Mntekim kmen, stanbul,1991.
ANSKLOPEDLER
Britannica 1992, Temel Britannica Ansiklopedisi, stanbul,1992.
Eyice 1982, Semavi EYCE, Trkiyede Bizans Sanat, Grsel Anadolu Uygarlklar
Ansiklopedisi, C. 3. stanbul, 1983.
Erdem 1991, Sargon ERDEM, Babil, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, 4, stanbul,
1991.
Larousse 1992, Meydan Larousse, Byk Lgat ve Ansiklopedi, 1 ve 24. Ciltler, Sabah Gazetesi,
stanbul, 1992.
zsait 1982, Mehmet ZSAT, Anadoluda Hellenistik Dnem, Grsel Anadolu Uygarlklar
Ansiklopedisi, stanbul, 1982.
Korugan 2001, Taner KORUGAN, Lzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi I, stanbul, 2001.
Korugan 2001b, Taner KORUGAN, Lzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi 2, stanbul, 2001.
Demirkent 2001, In DEMRKENT, stanbul, Diyanet slam Ansiklopedisi, C. 23, stanbul, 2001.
Sevin 1982, Veli SEVN, Frygler, Grsel Anadolu Uygarlklar Ansiklopedisi, stanbul,1982.
Wissowa 1864, Georg WSSOWA, Paulys Real- Encyklopedie der Classischen
Altertumswissenschaft, Stuttgart 1896.
Yldz 1982, Hakk Dursun YILDIZ, Bizans Tarihi, Grsel Anadolu Uygarlklar Ansiklopedisi,
stanbul, 1982.
Ziegler-Sontheimer 1964, Konrat ZEGLER, Walter SONTHEMER, Der Kleine Pauly
Stutgart,1964.
MODERN ESERLER
Akin 1991, lhan AKN, Hititler, 1991.
Akurgal 1995, Ekrem AKURGAL, Hatti ve Hitit Uygarlklar,1995.
Akit 1985: Oktay AKT, Roma mparatorluk Tarihi, stanbul,1985.
Akurgal 1997, Ekrem AKURGAL, Anadolu Kltr Tarihi, Ankara,1997.
Alp 2000, Sedat ALP, Hitit anda Anadolu, Ankara, 2000.
Armutak TY, Altan ARMUTAK, Eski a Uygarlklarnda Kurban Edilen Hayvanlar zerine Bir
nceleme, stanbul niversitesi, Veteriner Fakltesi Dergisi, stanbul.
Arsebk 1990, Gven ARSEBK, nsan ve Emrim, Ankara 1990.
Bahar 2010, Hasan BAHAR, Roma ve Bizans Tarihi, Konya, 2010.
Bahar 2011, Hasan BAHAR, Eskia Uygarlklar, Konya, 2011.
Barraclough 1980, Geoffrey BARRACLOUGH, Dnya Tarihi Atlas, stanbul, 1980.
Barret 1990, Anthony BARRETT, Calicula: The Corruption of Power, New Haven, Yale 1990.
Barrow 2002, R.H. BARROW, Romallar, ev. Ender Grol, stanbul, 2002.
Barnabas ncili
Bayatl 1996, Osman BAYATLI, Bergama Tarihinde Krallk Devri, zmir, 1996.
Berve 1958: Helmut BERVE. Eskia Tarihine Dair Alt Konferans, stanbul, 1958.
Bijiskyan 1969, P.M.BJSKYAN, Karadeniz Kylarnn Tarih ve Corafyas, stanbul, 1969.
Bilgi 1987, nder BLG, kiztepe Kazlarnn 1986 Dnemi Sonular, IX. Kaz Sonular
Toplants, Ankara, 1987.
Bilgin 2000, Mehmet BLGN, Dou Karadeniz Tarih Kltr nsan, Trabzon, 2000.
Birand 1987, Kamran BRAND, lka Felsefesi Tarihi, Ankara 1987.
Blunt 1984, A.W.F. BLUNT, Bat Uygarlnn Temelleri, ev. Mzehher Erim, stanbul
niversitesi, Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1984.
Brier 1999, Bob BRER, Tutanhamon Olay, 1999.
Can TY.: efik CAN, Klasik Yunan Mitolojisi, stanbul.
Ceram 1994a, C. W. CERAM, Tanrlarn Vatan Anadolu, 1994.
Ceram 1994b, C.W.CERAM, Tanrlar, Mezarlar ve Bilginler, 1994.
Carter 1981, Ron CARTER, Uygarlk Tarihi, stanbul, 1981.
Child 1971, Gordon CHLD, Dounun Prehistoryas, Ankara, 1971.
Coe 1996, Michael D. COE-Sophie D. C0E, The True History of Chokolate, London, 1996.
Comte 2000, Fernand COMTE, Mitoloji Szl, stanbul 2000
atalhyk 2006, Topraktan Sonsuzlua atalhyk From Earth To Eternity atalhyk, stanbul,
2006.
2000, Muazzez lmiye I, Hititler ve Hattua, 2000.
Dvornik 1990, Francis DVORNK, Konsiller Tarihi znikten Vatikana, Ankara, 1990.
Demirciolu 1993, Halil DEMRCOLU, Roma Tarihi, Ankara, 1993.
Demiri 1995, Bedia DEMR, Eskiada Yaz Ara ve Gereleri, stanbul,1995.
Develi 2009, zgr DEVEL, Antik ada Kuatmalar, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul,
2009.
Duru 1998, Orhan DURU, Ksas- Enbiya, stanbul, 1998.
Drken 2000, idem DRKEN, Romann Gizem Dinleri, stanbul 2000.
Emre1978, Kutlu EMRE, Yanarlar, Ankara, 1978.
Er 2004, Yasemin ER,. Klasik Arkeoloji Szl, Ankara, 2004.
Erdem 1998, Hsamettin ERDEM, lka Felsefesi Tarihi, Konya, 1988.
Erdem 1991, Sargon ERDEM, Babil DA, 4, stanbul 1991.
Ergin 2007, Hasan ERGN, Msrllarn Dini nan ve Adetleri (Milattan nceki Devirler)
(Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi) Ankara, 2007.
Erhat-Kadir 1984, Azra ERHAT-A.KADR, Homeros / Odysseia, stanbul,1984.
Erhat 1989: Erhat 1989, Azra ERHAT, Mitoloji Szl, stanbul, 1989.
Estin-Laporte 2003, Colette ESTN-Helene LAPORTE, Yunan ve Roma Mitolojisi, ev. Musa Eran,
stanbul, 2003.
Freeman-Herron 2002, Scott FREEMAN Jon C. HERRON, Evrimsel Analiz, ev.: Battal plak,
Hasan H. Babyk, Sphan Karaytu slam Gndz, Palme Yaynclk, Ankara, 2002.
Graves Patai 2009, Robert GRAVES-Raphael PATA, brani Mitleri, ev. Uur Akpur, stanbul,
2009.
Gabriel 2002, Richard A. GABREL, The Great Armies of Antiguity, Greenwood Publishing
Group, Westport, 2002.
Gamlin 1999, Linda GAMLN, Evrim, ev. Aksu Bora, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara,
1999.
Gilbert-Coterell 2001; Adran Gilbert, Maurice M. Cotterell, Maya Kehanetleri, ev. zge
AKBULUT, Snr tesi Yaynlar, stanbul, 2001.
Girard 1993, Raphail Girard, Popol Vuh/Maya Kielerin Kutsal Kitab, eviren: Suat Tahsu, Ruh
ve Madde Yaynlar, stanbul, 1993.
Grimal 1997, Pierre GRMAL, Mitoloji Szl, stanbul, 1997.
Guy 1980, Guy Rachet, Kaybolmu Dnyalar, stanbul, 1980
Gnaltay 1987, emsettin GNALTAY, Yakn ark Elam ve Mezopotamya, Ankara, 1987.
Hall-Litt 2008, H.R. HALL, D. LTT, The Ancient History of the Near East From the Earliest
Times to the Battle of Salamis, Londra, 2008.
Harman 2000, .F. Harman,sa DA, 465-472, stanbul 2000.
Hrn 2000, Selen HIRIN, ivi Yazs, stanbul, 2000.
Ik 2001, Adem IIK, Antik Kaynaklarda Karadeniz Blgesi, Ankara, 2001.
nan 1992, Afet NAN, Msr Tarihi, Ankara,1992.
plikiolu 1990, Blent PLKOLU, Eskia Tarihinin Anahatlar, stanbul,1990.
Jacg 1998, Christian JACG, Ramses: Kade Sava, 1998.
Kafesolu1999, brahim KAFESOLU, Trk Milli Kltr, stanbul, 1999.
Kansu 1991, evket Aziz KANSU, nsanln Kaynaklar ve lk Medeniyetleri 1. Cilt, Ankara, 1991.
Keklik 1987, Nihat KEKLK, Felsefenin lkeleri, stanbul, 1987.
Kramer 2002, Samuel Noah KRAMER, Smerler, ev. , zcan Buze, stanbul, 2002.
Koak-Ik 2008, zdemir KOAK, Adem IIK, 2005 Yl Afyon Karahisar li ve leleri
Arkeolojik Yzey Aratrmas, XV. Aratrma Sonular Toplants , 26-30 Mays, Ankara, 2008.
Kuhrt 1995, Amelia KUHRT, Eskiada Yakn Dou, Cilt 1, stanbul,1995.
Knal 1991, Fruzan KINAL, Eski Anadolu Tarihi, Ankara, 1991.
Kksal 2001, Mustafa Asm KKSAL, Peygamberler Tarihi, Ankara, 2001.
Lauffer 2004, Segfried LAAUFFER, Byk skender, ev. Nilgn Sorgu, zmir, 2004.
Larsen-Wilson 2006, Clarc Spencer LARSEN, Simon Wilson, nsan Kalntlar: atalhykte Hayat
Tarz ve Salk, Topraktan Sonsuzlua atalhyk, stanbul, 2006.
Leakey 1988, L.S.B. LEAKEY, nsann Atalar, ev. Gven Arsebk, Ankara,1988.
Leckie 2007, Alplerin Fatihi Hamibal, stanbul, 2007.
Lequenne 1991, Fernand LEAGUENNE, Galatlar, Ankara,1991.
Lewin 1997, Roger LEVN, Modern nsann Kkeni, ev. Nazm zaydn, Ankara,1997.
Lloyd 1998, Seton LLOYD, Trkiyenin Tarihi, Ankara,1998.
Luaghi 2000, Raimondo Luraghi, Smrgecilik Tarihi, stanbul, 2000.
Mclntosh 1999, Jane MCLNTOSH, Arkeoloji, Tbitak Yaynlar, Ankara 1999.
Mansel 1988, Arif Mfit MANSEL, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara,1988.
Martin 1964, Henri-Jean MARTN, Histoire du Livre, Paris 1964.
MEB 1985; Milli Eitim Genlik ve Spor Bakanl, Evrim Teorisi Hakknda Rapor zeti, Ankara,
1985.
Meijer2008, Fik MEJER, Gladyatrler, ev. Doa Gnen, stanbul, 2008.
Memi 2010, Ekrem MEM, Eskia Trkiye Tarihi, Bursa 2010.
Memi 2012, Ekrem MEM, Eskiada Mezopotamya, Bursa 2012.
Memi 2005, Ekrem Memi, Troya ve Troyallar, izgi Kitabevi Yayn, Konya,2005.
Michel 1992, Thomas MCHEL. Hristiyan Tanr Bilimine Giri, stanbul, 1992.
Moscati 2004, Sabatino MOSCAT. Fenikeliler, Ankara, 2004.
Naumann 1991, Rudolf NAUMANN, Eski Anadolu Mimarl, Ankara, 1991.
Nemeth 1982, Gyula NEMETH, Attila ve Hunlar, Ankara, 1982.
Oates 2004, Joan OATES, Babil, ev. Fatma izmeli, Ankara, 2004.
Orhun 2009, Murat ORHUN, Hititlerde Karacier Fal, Ku Uuu Fal ve Bunlarn Etrsklerdeki
Uzants, Akademik Bak, Cilt 3, Say 5, Ankara, 2009.
Ostrogorsky1981, Georg OSTROGORSKY, Bizans Devleti Tarihi, ev. Fikret Iltan, Ankara, 1981.
zer 1987, Yusuf Ziya ZER, Msr Tarihi, Ankara,1987.
zbek 2010, Metin ZBEK, nsann Tarih ncesi Evrimi, stanbul, 2010.
zbek 1998, Metin ZBEK, aynnde Kafatas Delgi Operasyonu, H.. Edebiyat Fakltesi
Dergisi, Ankara, 1998.
zbek 2000, Metin ZBEK, Dnden Bugne nsan Ankara, 2000.
zsait 1998, Mehmet ZSAT, 1996 Yl Harmanren Mezarlk Kazs, XIX. Kaz Sonular
Toplants I, Ankara, 1998.
ztrk 2005, zhan ZTRK, Heyamola, stanbul, 2005.
ztuna 1990, Ylmaz ZTUNA, Devletler ve Hanedanlar, III, Ankara, 1990.
Owusu 2004, Heike OWUSU, nka Maya ve Azteklerde Semboller, zmir, 2004.
Rachet 1980, Guy RACHET, Kaybolmu Dnyalar, ev. Orhan Tercan, Baskan Yaynlar, stanbul,
1980.
Ramsay 1960, W.M.RAMSAY, Anadolunun Tarihi Corafyas, stanbul, 1960.
Rice 1958, Tamara Talbot Rice, The Scythians, London,1 958.
Saran 1993, Nephan Saran, Antropoloji, stanbul, 1993.
Sayl 1991, Aydn SAYILI, Eski Msrllarda ve Mezopotamyallarda Matematik, Astronomi ve Tp,
Ankara, 1991.
Sevin 1999, Veli SEVN, Arkeolojik Kaz Sistemi El Kitab, stanbul, 1999.
Sinanolu 1999, Nzhet Haim SNANOLU; Grek ve Romen Mitoloisi, stanbul, 1999.
Sungur 2007, Nevin SUNGUR, Zaman Tnelinde Hali National Geographic, stanbul 2007
ahin 2001, N. AHN, Zeusun Anadolu Kltleri, stanbul, 2001.
entuna 1981, Candan ENTUNA, Yunanca Gramer, Ankara, 1981.
entuna 1994, Candan ENTUNA, Sokratesten Anlar, Ankara, 1994.
enel 2009, Alaaddin ENEL, nsanlk Tarihi, Ankara, 2009.
Seeher 1999, Jrgen SEEHER, Hattua Rehberi (Hitit Bakentinde Bir Gn), 1999.
enbark 1992, Sabahat ENBARK, Titus Livius, Roma Tarihi, stanbul, 1992.
Quoniam-Sergey 1976, Nasl Yaarlard, Baskan Yaynlar, stanbul, 1976.
Talklolu 1968, Ziya TALIKLIOLU, Greke Gramer ve Syntoks, stanbul 1968.
Tekin 1992, Ouz TEKN, Antik Nmismatik ve Anadolu, stanbul,1992.
Tekin 2002, Ouz TEKN, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giri, stanbul, 2002.
Tosun-Yalva 1975, Mebrure TOSUN-Kadriye YALVA, Smer, Babil, Asur Kanunlar ve Ammi-
aduga Ferman, Ankara,1975.
Uanku 2002, Hasan Tahsin UANKU, Ana Tanra Kybele ve Kral Midasn lkesi Phrygia,
Ankara, 2002.
Umar 1993, Bilge UMAR, Trkiyedeki Tarihsel Adlar, stanbul 1993.
Umur 1982, Ziya UMUR, Roma Hukuku, stanbul, 1982.
Uar 2010, Mustafa UAR, Parann Doduu Kent: Sardes, Bursa, 2010.
Uar 1990, ahin UAR, Anadoluda slam Bizans Mcadelesi, stanbul, 1990.
nal 2007, Ahmet NAL, Anadolunun En Eski Yemekleri, stanbul 2007.
nsal 1973, Behet NSAL, Mimari Tarihi, stanbul,1973.
Vernadsky-Karpovi 1943, George VERNADSKY-Micheal KARPOV , Ancient Russia, New
Haven, 1943.
Ventura 1934, Mion VENTURA, Roma Hukuku, stanbul, 1934.
Woods 2011, Michael WOODS and Mary B. WOODS, Ancient Warfare Technology From Javelins
to Chariots, Twenty-First Century Books, Minneapolis, 2011.
Yahya 1999, Harun Yahya, Evrim Aldatmacas, stanbul 1999.
Yazg 2008, Aynur YAZGI, Troas Blgesi Arkaik Dnem Yunan Kolonizasyon Hareketleri,
anakkale niversitesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, anakkale, 2008.
Yein 1983, Abdulah YEN, Osmanlca Trke Yeni Lgat, stanbul,1983.
Yegl 2006 , F. YEGL, Antik ada Hamamlar ve Ykanma, stanbul, 2006.
Yldz 1985,Nuray YILDIZ, Eskia Ktphaneleri, stanbul,1985.
Yldrm 2004, Recep YILDIRIM, Uygarlk Tarihine Giri, Ankara, 2004.
Yldrm 2008, Suat YILDIRIM, Kuran- Kerim Meali, 2008.
Ylmaz 2004, Mehmet YILMAZ, Avrupa Tarihi, Konya 2004.
Yurtaydn-Da 1978, Hseyin G. YURTAYDIN, Mehmet DA, Dinler Tarihi, Ankara, 1978.
Yonarsoy 1991, Y. Kenan YONARSOY, Grek Edebiyat Tarihi, stanbul, 1991.
WEB
www.zaman.com.tr/haber.do?habcrno= 1275790 / Eriim 16.05.201
islampencereleri.athost.net/tuzlu_su.htm / Eriim 21.01.1969
www.sevdaseli.net/forums/showthread.php?s=aa41b913af2f56fdbd2fl81ed277c895
&t=49575&goto=nextnewest/Eriim: 5/5/ 2012
http://tr.wikipedia.org/wiki/Etr%C3%BCskler / Eriim 15.06.2012