Food Security

abc
คู มื อ ป ร ะ ช า ช น
เ รื่ อ ง
ค ว า ม ( ไ ม ) มั่ น ค ง
ท า ง อ า ห า ร
กั บ ท า ง อ อ ก
ของประเทศไทย
คูมือนี้จัดทำขึ้นสำหรับเกษตรกรและประชาชนทั่วไป
เพื่อประโยชนในการทำความเขาใจ
เกี่ยวกับเรื่องความมั่นคงทางอาหารและประเด็นอื่นที่เกี่ยวของ
ทั้งนี้โดยนำขอมูลความเปนจริงที่เกิดขึ้น
ปญหาตางๆ และการวิเคราะหในบางประเด็นมารอยเรียงเปนลำดับ
เพื่อเปนพื้นฐานสำหรับการแสวงหาทางออกอยางรอบดาน
อยางไรก็ตาม คูมือนี้เปนเพียงเอกสารเบื้องตน
ซึ่งมูลนิธิประสงคจะปรับปรุงเนื้อหาตางๆ ใหทันสมัยเปนลำดับ
หากทานผูอานและผูใชประโยชนจากเอกสารนี้ประสงคจะใหเพิ่มเติมหรือปรับปรุงเนื้อหาในคูมือนี้
กรุณาสงความเห็นและขอมูลไดตามที่อยูดานลาง
หรือผานทางอีเมล biothai@biothai.net
จัดทำโดย
abc
มูลนิธิชีววิถี
125/356 หมู 3 หมูบานนราธิป ถ.รัตนาธิเบศร อ.เมือง จ.นนทบุรี 11000
โทรศัพท 02-9853837-8
www.biothai.net
คู มื อ ป ร ะ ช า ช น
สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม (สปกช.)

หรือ Policy Institute for Farmer Welfare, National Food Security and Community Empowerment (PIFE)
เปนหนวยงานที่จัดตั้งขึ้นตามนโยบายของรัฐบาลเมื่อตนป พ.ศ. 2553
ภายใตการกำกับดูแลของคณะกรรมการเสริมสรางความเขมแข็งของชุมชนแหงชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี
ดวยความรวมมือจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ (สสส.)
สำนักงานฯ เห็นวา หนังสือคูมือประชาชน เรื่อง “ความ (ไม) มั่นคงทางอาหารกับทางออกประเทศไทย”
ซึ่งจัดทำโดยมูลนิธิชีววิถี เปนเอกสารที่มีคุณคาสำหรับประชาชนทุกอาชีพในสังคมไทย
และไดรับความสนใจเปนอยางมากจนตองผลิตซ้ำอีกหลายครั้งเพื่อใหขอมูลที่เปนประโยชนนี้แพรขยายในวงกวางยิ่งขึ้น
ทางสำนักงานฯ จึงสนับสนุนใหจัดพิมพหนังสือเลมนี้เพิ่มเติม
สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม

มีนาคม 2553
จัดพิมพโดย
สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม

2143/1 หอง 509 ตึกเบญจสิริกิติ์ ลาดยาว จตุจักร กรุงเทพมหานคร 10900
โทรศัพท/โทรสาร 0 2561 5460
info@greenreform.org, www.greenreform.org
4 คู มื อ ป ร ะ ช า ช น
สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบ
เพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม (สปกช.) ของประเทศไทย
สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม (สปกช.) มีหนาที่

สงเสริม พัฒนากลไกความรวมมือระหวางภาคสวนตางๆ เพื่อประมวล ศึกษาสถานการณ การ
ผลิต การตลาด ผลกระทบจากปจจัยทัง้ ภายในและภายนอก การกำหนดประเด็นวิจยั เชิงยุทธศาสตร
ตลอดจนสื่อสารสาธารณะแกสังคม เสนอแนะแนวทางปฏิรูประบบตางๆ ใหแกสวนราชการที่
เกี่ยวของ รวมทั้งองคกรปกครองสวนทองถิ่น อันนำไปสูการกำหนดนโยบาย/กฎหมายที่เหมาะสม
แบบองครวม ใหสามารถพัฒนาคุณภาพชีวิตเกษตรกร ผูบริโภคไดอาหารปลอดภัย เกิดความมั่นคง
ทางอาหาร ความเขมแข็งของชุมชนและสังคม ทั้งในระดับทองถิ่นและระดับชาติ
พันธกิจหลักของ สปกช. ไดแก

1) ส ง เสริ ม ให เ กิ ด การวิ จั ย และพั ฒนา ตลอดจน 2) รวมมือในการศึกษา ติดตาม สถานการณและ
จัดการความรู เรื่อง ระบบเกษตรกรรมยั่งยืน ผลกระทบจากวิ ก ฤติ ก ารณ ด า นอาหาร การ
ความมั่ น คงและปลอดภั ย ทางอาหาร การ ใชสารเคมีที่เปนพิษ การเปลี่ยนแปลงสภาวะ
ประยุกตหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในชุมชน, ภูมิอากาศโลก และการทำความตกลงการคา
วิ ถี ชี วิ ต และระบบในชุ ม ชนที่ ส ามารถสร า ง เสรี กั บ ต า งประเทศ ฯลฯ พั ฒนาฐานข อ มู ล
ภูมิคุมกันจากกระแสโลกาภิวัตน และสภาวะ การประมวลและวิเคราะหขอมูล และนำเสนอ
โลกรอน, แนวทางการอนุรักษและพัฒนาพันธุ ข อ มู ล ให แ ก ผู เ กี่ ย วข อ งทราบสถานการณ เ ป น
พืชและสัตวที่เปนอาหารโดยชุมชนทองถิ่น ฯลฯ ระยะๆ
คู มื อ ป ร ะ ช า ช น 5
4) เผยแพร ข อ มู ล ข า วสารและนวั ต กรรม การ

รณรงค การสรางสำนึกและจิตวิญญาณ เพื่อ
สรางสุขภาวะที่ดีของผูผลิตและผูบริโภคอาหาร
ความเขมแข็งของชุมชนและสังคม ความมั่นคง
ทางอาหารของประเทศ ผานอาสาสมัคร เครือขาย
ภาคประชาชน องคกรพัฒนาเอกชน ภาคธุรกิจ
กลไกของรัฐ ภาควิชาการ สื่อสารมวลชนทุก
ประเภท รวมทั้งสารสนเทศรูปแบบตางๆ
3) ส ง เสริ ม นำร อ ง และพั ฒ นาระบบส ง เสริ ม 5) สร า งกลไกกำหนดนโยบายสาธารณะ และ

เกษตรกรรมยั่งยืน อาทิ ระบบการตลาดอาหาร กฎหมายที่เกี่ยวของกับเกษตรกรรมยั่งยืนแบบ
ปลอดภั ย จากผู ผ ลิ ต ตรงถึ ง ผู บ ริ โ ภคในราคา องครวม โดยประสานความรวมมือจากผูมีสวน
ยุติธรรมตอผูผลิต, การพัฒนาโครงการธุร กิจ ไดเสีย และภาคีทเ่ี กีย่ วของในรูปแบบตางๆ อาทิ
รั บ ผิ ด ชอบต อ สั ง คม (Corporate Social การจัดสมัชชาเกษตรกรรมในระดับตางๆ
Responsibility–CSR) ที่เกื้อหนุนการพัฒนา
เกษตรกรรมและชุมชนอยางยั่งยืน, การพัฒนา
ระบบสังคมสวัสดิการของเกษตรกรและชุมชน
ชนบท, และระบบขยายประสบการณการพัฒนา
จากองคกร/ชุมชนที่ประสบความสำเร็จไปยัง
พื้นที่อื่นๆ ฯลฯ
สารบัญ ของประเทศไทย
สภาพปญหา ทางออก/ตนแบบ
• ไทยผลิตอาหารเลี้ยงโลก ........................................ 8 • เปาหมายชีวิต (ลุงฉลวย แกวคง) ...................... 37
• เกษตรกรตองพึ่งพาอาหาร ................................... 9 • ตนแบบระบบเกษตรชาวบาน .............................. 38
• จำนวนเกษตรกร ........................................................ 10 • โรงเรียนฟนวิถีธรรมชาติ ......................................... 40
• หนี้สินลนพนตัว .......................................................... 11
• เครือขายเกษตรกรรมทางเลือก .......................... 42
• 60% ตองเชาที่ดินทำกิน ....................................... 12 • ระบบอาหารประสานใจ ......................................... 44
• ปญหาสุขภาวะ ............................................................ 14
• มหัศจรรยพันธุกรรมพื้นบาน ............................... 45
• โรคจากอาหาร ............................................................. 16
• ศักยภาพไมผลเมืองรอน ........................................ 47
• “น้ำพริก” สูโลกาภิวัตน ........................................... 48
การวิเคราะห • ชุมชนแกปญหาที่ดิน ................................................ 49
• ปุยและสารเคมีเกษตร ............................................. 18 • ปฏิญญาแกนนคร ...................................................... 51
• อนาคตมืดมนของปุยเคมี ....................................... 19
• ขาวลูกผสมไมดีจริง .................................................. 20 เปาหมาย/ยุทธศาสตร
• จีเอ็มโอ ไมใชทางออก ............................................ 22 • สรางชุมชนและสังคมใหม ...................................... 54
• น้ำมันกำลังหมดโลก ................................................. 23 • นโยบายความมั่นคงทางอาหาร .......................... 56
• น้ำมันบนดิน ไมใชทางออก .................................. 24 • ยุทธศาสตรการเปลี่ยนแปลง ................................ 59
• เกษตร อาหาร น้ำมัน .............................................. 25
• พื้นที่พืชพลังงานเพิ่มมากขึ้น ............................... 26
• ผลกระทบจากการเปดเสรี .................................... 27
• บรรษัทกับการผลิตอาหาร .................................... 29
• การผูกขาดระบบการคา .......................................... 30
• การผูกขาดอาหารและเกษตร .............................. 32
• อาณานิคมยุควิกฤติอาหาร ................................... 33
สภาพปญหา
ไทยผลิตอาหารเลี้ยงโลก
1 ใน 10 อันดับแรกทีผ่ ลิตอาหารเลีย้ งประชากรโลก ของประเทศไทย
ภาพจากเอฟเอโอ
2000-02 %
< -50 -25 0 25 50 > No data
ประเทศไทยนับเปนประเทศทีส่ ง ออกอาหารโดยสุทธิ อยางไรก็ตาม ยังมีคนไทยอีกจำนวนหลายแสนคน

ของโลก (net food exporter) ซึ่งหมายถึง ประเทศ ที่ ข าดแคลนอาหาร เกษตรกรไทยนั บ ล า นๆ คน
ที่ ส ง ออกอาหารมากกว า นำเข า โดยเป น ประเทศ ยากจน นั บ สิ บ ล า นคนที่ เ ป น หนี้ สิ น สู ญ เสี ย ที่ ดิ น
ผูสงออกอาหารรายใหญของโลก เปนลำดับที่ 10 ทำกิน คนจำนวนมากประสบกับพิษภัยจากสารเคมี
สามารถสงออกอาหารไดมากกวา 50% ของผลิตผล การเกษตรและที่ปนเปอนในอาหาร คุณภาพชีวิต
ดานอาหารที่ผลิตไดในระดับเดียวกับสหรัฐอเมริกา ของเกษตรกรตกต่ำจนแทบไมมีครอบครัวเกษตรกร
แคนาดา อารเจนตินา ออสเตรเลีย เปนตน ครอบครั ว ใดที่ ป ระสงค ใ ห ลู ก หลานของพวกเขา
ประกอบอาชีพเกษตรกรรมเชนเดียวกับตน
ประเทศไทยสามารถส ง ออก ข า ว มั น สำปะหลั ง
ยางพารา เป น อั น ดั บ หนึ่ ง ของโลก ติ ด ต อ กั น มา เกิดอะไรขึ้นกับระบบเกษตรกรรมและระบบอาหาร
หลายป ผลผลิตทางการเกษตรอื่นๆ เชน กุง ไก ของประเทศ ?
สับปะรด ก็ตดิ อยูใ นอันดับตนๆ ของโลกเชนเดียวกัน
เกษตรกรตองพึ่งพาอาหาร
ของประเทศไทย การพึ่งพาปจจัยการผลิตและอาหารจากภายนอก
แม เ กษตรกรจะเป น ผู ผ ลิ ต อาหาร แต ค รอบครั ว คาใชจายดานอาหารของครอบครัวเกษตรกรที่สุพรรณบุรี
เกษตรกรกลับพึ่งพาตนเองในเรื่องอาหารนอยกวา
ที่ ค วรจะเป น ตั ว อย า งเช น จากการสำรวจของ ผลไม 9% ผักตางๆ 6%
สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตรพบวาเกษตรกรใน เนือ้ หมู เนือ้ วัว 14% ไก และไข 5%
ประเทศไทยพึง่ พาอาหารทีผ่ ลิตไดจากในไรนาตนเอง เครือ่ งปรุง 16% ปลา 2%
เพียง 29.74% ต่ำกวาดัชนีการพึ่งพาตนเองดาน ขาว 23% ขนมขบเคีย้ ว
อาหาร (ระดั บ ประเทศ) ของเกาหลี และญี่ ปุ น และเครือ่ งดืม่
25%
ซึ่งเปนประเทศอุตสาหกรรมชั้นนำของโลก! ยิ่งไป
กวานั้น แนวโนมการพึ่งพาตนเองเรื่องอาหารของ
ครอบครัวเกษตรกรที่เปน ผูผลิตอาหารกำลังลดต่ำ
ลงทุกขณะ เชน เกษตรกรในภาคใตใชผลผลิตจาก
ไรนาเพื่อเปนอาหารต่ำเพียง 6.35% เทานั้น
จากการสำรวจสัดสวนของชาวนาภาคกลางที่เก็บ การใหความสำคัญกับการฟนฟูวิถีการบริโภคอาหาร
ขาวไวกินเอง เชน ชาวนาในจังหวัดสุพรรณบุรีที่เก็บ ที่พึ่งพาตนเองได ทั้งในระดับครอบครัวและระดับ
ขาวไวกินเอง มีเพียง 5–10% เทานั้น คาใชจาย ประเทศ จะเป น ยุ ท ธศาสตร ส ำคั ญ ทางเศรษฐกิ จ
ของชาวนาเปนคาขาวสารสูงถึง 23% ซื้อปลา ผัก และการพัฒนาคุณภาพชีวิตของเกษตรกร
ไก ไข 24% และเปนคาเครื่องดื่มและขนมขบเคี้ยว
สูงประมาณ 25%1
1
นิรมล ยุวนบุณย, จากปฏิวัติเขียวสูพันธุวิศวกรรม ประโยชนและผลกระทบตอ
ประเทศไทย, 2550
จำนวนเกษตรกร
เหลือเพียงครึ่งหนึ่ง อายุเฉลี่ย 45–51 ป ของประเทศไทย
ประเทศไทยมีประชากรรวมทั้งสิ้น 66.8 ลานคน

(เปนชาย 32.8 ลานคน และหญิง 34.0 ลานคน)2 ภาคกลาง 15% ภาคใต 15%
มีครัวเรือนเกษตรทั้งสิ้น 5.79 ลานครัวเรือน แตละ ภาคเหนือ 23% ภาคอีสาน 47%
ครัวเรือนมีสมาชิกเฉลี่ย 4.05 คน/ครัวเรือน3
จำนวนเกษตรกรลดลงอยางรวดเร็วจาก 67% เมื่อ

ป 2532 ลดเหลือนอยกวา 40% ในป 2552
ในขณะที่คนทำการเกษตรมีอายุมากขึ้นคือ เฉลี่ย
ประมาณ 45 ป (แตจากการศึกษาของ สกว. พบวา
เฉลี่ยอายุของเกษตรกรอยูที่ 51 ป)4
จำนวนเกษตรกรที่ลดลงอยางรวดเร็ว เกษตรกรภาคอีสาน มีจำนวนสัดสวนสูงที่สุดเมื่อ

เทียบกับเกษตรกรภาคอื่นคือ คิดเปน 47% ของ
ประชากรในภาคเกษตรทั้ ง หมด ภาคเหนื อ เป น
อันดับรองลงมา 23% สวนภาคกลางและภาคใต
67% เทากันคือ 15%
50%
< 40%
2
สถิติสำนักงานสถิติแหงชาติ, 2552
3
สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, 2550
4
วิทยา เจียรพันธุ, โครงการวิจัยหนี้สินภาคครัวเรือนของเกษตรกรในชนบทไทย,
2532 2542 2552 สกว.
หนี้สินลนพนตัว
ของประเทศไทย เกษตรกร 80% เปนหนี้ที่ยังไมมีหนทางชดใช
ตัวเลขหนี้สินของเกษตรกรของสำนักงานสถิติแหง ที่มาของเงินกูเกษตรกร
ชาติ ซึ่งสำรวจในเดือนกุมภาพันธ 2551 พบวา เจาของที/่ นายทุน 4% ญาติ/เพือ่ นบาน 3%
เกษตรกรที่มีที่ดินและเชาที่ดินทำกินนั้น มีหนี้สิน กลุม /องคกร 32% อืน่ ๆ 4%
เฉลี่ย 107,230 บาท สวนเกษตรกรรับจางมีหนี้สิน
ธนาคาร 57%
เฉลี่ย 62,995 บาท มีจำนวนเกษตรกรที่มีภาระหนี้
คิดเปนรอยละ 76.70 ของเกษตรกรทั้งหมด5 ใน
ขณะที่เกษตรกรที่กูกับทาง ธกส. นั้น เฉลี่ยแลวมี
หนี้สินสูงถึงรายละ 167,597 บาท6 หากคำนวณ
โดยใชฐานขอมูลดังกลาว หนีส้ นิ โดยรวมของครอบครัว
เกษตรกรทั้งประเทศ จะมีขนาดประมาณ 4.5–7.5 ราย7 มีมลู คาหนีม้ ากกวา 100,000 ลานบาท โดย
แสนลานบาท ในจำนวนนี้มีจำนวน 100,000 ราย ที่ที่ดินและ
ทรั พ ย สิ น กำลั ง จะถู ก ขายทอดตลาด 8 กองทุ น ฯ
นับตัง้ แตป 2546 เปนตนมามีเกษตรกรทีข่ น้ึ ทะเบียน สามารถดำเนินการชำระหนี้สิน (ระหวางป 2549–
กับกองทุนฟนฟูฯ ประมาณ 300,000–400,000 31 มี.ค. 2552) ไดเพียง 6,515 ราย หรือคิดเปน
2% ของเกษตรกรที่ลงทะเบียนไว เทานั้น9
5
ความโนมเอียงในการใชจา ยของครัวเรือนเกษตรกรกับความพอเพียงทางเศรษฐกิจ,
สำนักวิจัยเศรษฐกิจการเกษตร, สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, กระทรวง
เกษตรและสหกรณ, 2550 เมื่อไมสามารถชำระหนี้สินได เกษตรกรจะใชวิธีกูยืม
6
วิทยา เจียรพันธุ, โครงการวิจัยหนี้สินภาคครัวเรือนของเกษตรกรในชนบทไทย, เงินจากกลุม/องคกร แลวนำดอกเบี้ยไปชำระหนี้
สกว. ธนาคาร เมื่อไดรับอนุมัติเงินกูรอบใหมจากธนาคาร
7
ตัวเลขนี้ยังไมแนนอน เนื่องจากอาจมีเกษตรกรประมาณ 100,000 ราย ที่ ก็จะนำเงินดังกลาวสวนหนึ่งชำระหนี้กลุม/องคกร
ทะเบียนไมถูกตองตามระเบียบของคณะกรรมการกองทุนฟนฟูฯ
8
สัมภาษณ สังศิต พิริยะรังสรรค รักษาการเลขาธิการ สำนักงานกองทุนฟนฟู หนี้สินเกษตรกรจึงเพิ่มขึ้นกลายเปน “หนี้อมตะ” ที่
และพัฒนาเกษตรกร/ส.ปชส. ตราด วันที่ 1/10/2551, 20:09:08 ยากจะใชคนื ได ระบบนีจ้ ะพังทลายทันทีเมือ่ ธนาคาร
9
ไทยรัฐ, วันที่ 27 พฤษภาคม 2552 หยุดใหกูและรัฐบาลไมฉีดเงินเขาไปในระบบ
60% ตองเชาที่ดินทำกิน
อีก 300,000 ราย ถูกฟองยึดที่ ของประเทศไทย
จากการสำรวจของสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร
พบวาเกษตรกร 59.73% ตองเชาที่ดินทำกิน โดย เกษตรกรที่ตองเชาที่ดินทำกิน
59.73%
ภาคเหนื อ และภาคกลางถื อ ครองที่ ดิ น ทำกิ น ใน
สัดสวนต่ำมากเพียง 24.7% และ 30% ตามลำดับ
ในขณะที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคใต มี
ตัวเลขการถือครองที่ดินของตนเองใกลเคียงกันคือ
46.97% และ 48.24% ตามลำดับ10
สัดสวนการถือครองที่ดินของเกษตรกร
ภาคเหนือ ภาคกลาง
24.70% 30.00%
ภาคอีสาน ภาคใต
46.97% 48.24%
ขอมูลจากสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ สวนใหญ (70%) ใชที่ดินใหเกิดประสิทธิภาพไมถึง

ประมาณการวามีเกษตรกรไรที่ดินทำกิน 546,942 50%12
ครอบครั ว เป น เกษตรกรที่ มี ที่ ดิ น แต ไ ม เ พี ย งพอ
969,355 ครอบครัว รวมเกษตรกรทั้งสองกลุมผูไร เครือขายหนีส้ นิ ชาวนาแหงประเทศไทย ประมาณการ
ทีด่ นิ ทำกินและมีทด่ี นิ ไมเพียงพอ 1.5 ลานครอบครัว วามีเกษตรกรที่มีปญหาจากการติดประกันจำนองถึง
และมีชาวชุมชนแออัดที่ไมมีความมั่นคงในที่อยูอาศัย 38 ลานไร คิดเปนรอยละ 35 ของพื้นที่การเกษตร
600,000 ครอบครัว11 ทัง้ ประเทศ และเกษตรกรทีไ่ ดรบั ผลกระทบมีจำนวน
ถึง 300,000 ราย โดยพื้นที่ที่ติดประกันจำนอง
เกษตรกร 90% มีพื้นที่ทำกินเฉลี่ย 1 ไร/คน แต ดังกลาวมีภาวะเสี่ยงตอการหลุดจำนองกวา 8 ลาน
10% ของผูถือครองที่ดินครอบครองพื้นที่มากกวา ไร 13 (เฉพาะเกษตรกรที่ เ ป น ลู ก หนี้ ธกส. และ
200 ไร / คน โดยผู ที่ ถื อ ครองที่ ดิ น มากดั ง กล า ว ผิ ด นั ด ชำระหลายป แ ละพร อ มถู ก ดำเนิ น คดี ไ ด
เฉพาะของ ธกส. ก็มีจำนวนประมาณ 60,000–
70,000 ราย)14
10
การสำรวจขอมูลภาวะเศรษฐกิจสังคมครัวเรือนและแรงงานเกษตร ปเพาะปลูก
2547/2548 ของสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร จำนวน 13,200 ครัวเรือน
แทนประชากรภาคเกษตรทั่วประเทศ ขอมูลที่ไดจากการสำรวจไดถูกนำมา ปญหาเรือ่ งทีด่ นิ ทำกินของเกษตรกรจึงอยูใ นขัน้ วิกฤติ
ประมวลผลตามวิธีการทางสถิติ โดยแท แมบางฝายจะประเมินวา ผลกระทบจะ
11
ความเห็นและขอเสนอของสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติเกี่ยวกับ ไมรุนแรงนักจากการลดลงของจำนวนประชากรใน
การจัดการที่ดินเพื่อการเกษตรของรัฐในภาคใต, 2546 ภาคเกษตรไปสูภาคการผลิตอื่นๆ วิกฤติการณนี้จะ
12
สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ (อางแลว) ปรากฏชัดขึ้นเมื่อเกิดวิกฤติอาหารและพลังงาน ซึ่ง
13
ผูจัดการรายวัน, วันที่ 4 เมษายน 2552 สัญญาณแรกไดปรากฏขึ้นแลวตั้งแตปลายป 2550
14
ประชา ธรรมดา, รากเหงาปญหาหนี้สินเกษตรกรและการแกไขปญหาของรัฐ
ในยุคอำมาตยาธิปไตย, ประชาไท, 23 มีนาคม 2552 จนถึ ง กลางป 2551 ที่ ผ า นมา ดั ง จะเห็ น ได จ าก
15
ข อ เสนอเพื่ อ รั บ มื อ วิ ก ฤติ อ าหารและพลั ง งาน โดย มู ล นิ ธิ ชี ว วิ ถี , มู ล นิ ธิ คาเชาที่ดินเพื่อการทำนาในหลายพื้นที่ เพิ่มสูงขึ้น
เกษตรกรรมยั่งยืน และมูลนิธิขาวขวัญ, 2551 ตั้งแต 2–4 เทาตัว15
ปญหาสุขภาวะ
สารเคมีตกคางในเกษตรกรและผูบริโภค ของประเทศไทย
การใชสารเคมีทางการเกษตร ทำใหเกษตรกรไดรับ ไมปลอดภัยและเสีย่ ง

ตอการเกิดพิษ 21%
พิษภัยสะสมในรางกาย เมื่อป 2541 กรมอาชีว
อนามัย กระทรวงสาธารณสุข พบวามีเกษตรกรที่
ผลการตรวจเลือดอยูในเกณฑไมปลอดภัยและเสี่ยง
ตอการเกิดพิษ16 เปนจำนวนถึง 77,789 คน จาก
จำนวนเกษตรกรที่ตรวจเลือด 369,573 คน หรือ
คิดเปนรอยละ 21 ของเกษตรกรทั้งหมด
ปจจุบนั ผลการตรวจระดับของสารเคมีทางการเกษตร เกษตรกร

ในเลือดของเกษตรกรเพิ่มสูงขึ้นอยางมาก โดยผล ป 2541
การตรวจเกษตรกรที่จังหวัดเชียงใหม จำนวน 924
คน พบเกษตรกรและแมบานที่มีสารเคมีตกคางใน
ระดับไมปลอดภัยและเสี่ยงรวมกันถึง 75%17
กลุ ม ผู บ ริ โ ภคซึ่ ง รั บ ประทานผั ก และผลิ ต ภั ณ ฑ ที่ มี สารเคมีเหลานี้นี่เองที่เปนสาเหตุสำคัญของการกอ

สารเคมีปนเปอนมีแนวโนมที่จะไดรับสารพิษพอๆ โรคมะเร็ง และอื่นๆ ซึ่งคราชีวิตชาวไทยเปนจำนวน
กัน หรือมากกวาเกษตรกรผูผลิตเสียอีก ดังผลการ มากทุกๆ ป
สุมตรวจกลุม ผูบริโภคในจังหวัดเชียงใหม จำนวน
1,412 คน ครอบคลุ ม นั ก ศึ ก ษา อาจารย และ 16 ตรวจเอนไซมโคลินเอสเตอเรส ซึ่งทำหนาที่รับสงคำสั่งในการทำงานของระบบ
ประชาชนทั่วไป พบวามีผูไดรับสารพิษในระดับที่ ประสาทของมนุษย เมื่อไดรับสารเคมีทางการเกษตรจะทำใหเอนไซมนี้ทำงาน
ได ลดลงจากปกติ และสงผลใหเกิดอาการตางๆ ตามมามากมาย
ไมปลอดภัยและมีความเสี่ยงรวมกันถึง 89%18 17
แผนงานพืชอาหารเชียงใหมปลอดภัย, สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม,
2551
18
แผนงานพืชอาหารเชียงใหมปลอดภัย (อางแลว)
ปลอดภัย 19% ปกติ 6% เสีย่ ง 28% ปลอดภัย 8%
เสีย่ ง 36% ไมปลอดภัย 39% ไมปลอดภัย 61% ปกติ 3%
เกษตรกร ผูบ ริโภค

ป 2551 ป 2551
โรคจากอาหาร
คนไทยเกือบ 1 ลานคน ปวยเพราะบริโภคเกิน ของประเทศไทย
สถิ ติ ล า สุ ด ในป 2549 มี ผู ป ว ยความดั น โลหิ ต สู ง

ขณะนีม้ ผี ปู ว ยกลุม โรคหัวใจและหลอดเลือดประมาณ
17 ลานคนทั่วโลก โดยองคการอนามัยโลกระบุวา 357,600 ราย เบาหวาน 334,168 ราย หัวใจ
กลุมโรคดังกลาวจะกลายเปนสาเหตุการตายอันดับ ขาดเลือด 132,500 ราย โรคหลอดเลือดสมอง
1 ของประชากรโลก 107,249 ราย ข อ มู ล ดั ง กล า วแสดงว า ขณะนี้ มี
คนไทยปวยดวยกลุมโรคที่อันตรายแลวเฉียด 9.5
สวนในประเทศไทยในชวง 18 ปที่ผานมา ประเทศ แสนราย20
ไทยมีคนอวนเพิ่มขึ้นถึง 7.5 เทา เฉพาะในปจจุบัน
พบวามีคนไทยที่ทวมจนถึงอวนถึง 10 ลานคน สง ในขณะทีค่ นไทยจำนวนหนึง่ ยังไมไดรบั อาหารเพียงพอ
ผลใหประเทศตองสูญเสียคาใชจายปละหลายแสน แตก็ยังมีคนไทยอีกเปนจำนวนมากที่บริโภคเกิน
ลานบาท ในการรักษาโรคที่เปน ผลมาจากโรคอวน
เชน โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน โรคหลอด
เลือดหัวใจและหลอดเลือดสมอง และโรคมะเร็ง19 19
คำแถลงของ นพ.ณรงคศกั ดิ์ อังคะสุวพลา อธิบดีกรมอนามัย, วันที่ 27 ธันวาคม
2551
สถิติตั้งแตป 2540–2549 มีผูปวยกลุมโรคหัวใจ 20
คำแถลงของ นพ.โสภณ เมฆทน รองอธิบดีกรมอนามัย, วันที่ 26 ธันวาคม
หลอดเลือด และเบาหวาน เพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง ณ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ (สสส.)
การวิเคราะห
ปุยและสารเคมีเกษตร
สาเหตุสำคัญของปญหาหนี้สินและอื่นๆ ของประเทศไทย
มูลคาการนำเขาปุยเคมีและสารเคมีกำจัดศัตรูพืช21 ปุยปละ 3.4 ลานตัน คิดเปนมูลคา 45,136 ลาน

บาท มีการนำเขาสารกำจัดศัตรูพืชปละ 116,322
ตัน มูลคา 15,025 ลานบาท เกือบทั้งหมดนำเขา
จากตางประเทศ
ตนทุนการใชปยุ เคมีและสารกำจัดศัตรูพชื กลายเปน

ตนทุนสำคัญของการผลิตในภาคการเกษตรของไทย
จากผลการสำรวจพบวาตนทุนดังกลาว มีมูลคาสูง
สารเคมีกำจัดศัตรูพชื มากกวา 1/3 ของตนทุนการปลูกพืชทั้งหมดของ
ปุย เคมี เกษตรกร22
ประเทศไทยมีการใชปุยเคมีเพื่อการเกษตรมาตั้งแต สารเคมีกำจัดศัตรูพืช 6%
ป 2504 โดยปริมาณการใชปุยเคมีและสารเคมีเพิ่ม ปุยเคมี 28% อื่นๆ 66%
ขึ้นอยางมากนับตั้งแตเริ่มตนยุคปฏิวัติเขียวเปนตน
มา เนือ่ งจากเมล็ดพันธุท ถ่ี กู ปรับปรุงขึน้ นัน้ สวนใหญ
เปนเมล็ดพันธุที่คัดเลือกเพื่อใหตอบสนองตอปุยเคมี
เปนสำคัญ
ในป 2514 ประเทศไทยใชปุย 128,139 ตัน และ

เพิ่มขึ้นเปน 321,700 ตัน ในป 2525 หลังจากนัน้
เปนตนมาการเพิม่ การใชปยุ ในประเทศไทยไดเพิม่ ขึ้น
อยางกาวกระโดด โดยเพิ่มขึ้นสูงถึง 1,763,028 21
กองควบคุมพืชและวัสดุการเกษตร, กรมวิชาการเกษตร
ตัน ในป 2542 ตัวเลขป 2550 พบวามีการนำเขา 22
สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, 2550
อนาคตมืดมนของปุยเคมี
ของประเทศไทย ใชมากเทาไหร ผลผลิตก็ไมเพิ่ม
ปริมาณการใชปุยเคมีในนาขาวเปรียบเทียบกับผลผลิตขาวที่ไดรับ23
การเพิ่มขึ้นของปริมาณการใชปุยในนาขาว
การเพิ่มขึ้นของผลผลิตขาวตอไร
ประสิทธิภาพของปุยเคมีในการเพิ่ม ผลผลิตขาวนั้น ปจจัยสำคัญอีกปจจัยหนึ่งซึ่งทำใหแนวโนมการใชปุย

นับวันยิ่งลดลงเปนลำดับ โดยในชวงเริ่มตนของยุค เคมีประสบปญหามากขึน้ ในอนาคต เกิดขึน้ เนือ่ งจาก
ปฏิวัติเขียวนั้น การเพิ่มปริมาณการใชปุยเคมีเพียง ปญหาของราคาปุยเคมีที่มีแนวโนมเพิ่มสูงขึ้นอยาง
เล็กนอยก็ทำใหผลผลิตขาวเฉลี่ยตอไรเพิ่มขึ้นอยาง รวดเร็ว เนื่องจากผลิตภัณฑปุยเคมีสวนใหญไดมา
มาก แตในปจจุบันแมวาจะมีการใชปริมาณปุยเคมี จากเชือ้ เพลิงฟอสซิล ซึง่ เปนทรัพยากรทีไ่ มอาจสราง
เปนปริมาณมหาศาล แตการเพิ่ม ผลผลิตขาวเฉลี่ย ใหมขึ้นทดแทนได ราคาปุยเคมีจึงเพิ่มขึ้นตามราคา
ตอไรกลับเพิ่มขึ้นเพียงเล็กนอยเทานั้น ดังแผนภาพ น้ำมัน ดังนั้น เมื่อพิจารณาจากสถานการณทั้งระยะ
เปรียบเทียบระหวางปริมาณการใชปยุ เคมีกบั ผลผลิต สั้นและระยะยาวแลว เกษตรกรรมแบบปฏิวัติเขียว
ขาวจากฐานขอมูลมากกวา 40 ป ขององคการอาหาร ที่ยืนอยูบนรากฐานของการใชเชื้อเพลิงจากฟอสซิล
และเกษตรแหงสหประชาชาติ จึงไมอาจเปนการพัฒนาเกษตรกรรมที่ยั่งยืนได
23
วิฑูรย เลี่ยนจำรูญ, จากปฏิวัติเขียวสูพันธุวิศวกรรม ประโยชนและผลกระทบตอภาคเกษตรกรรมไทย, 2549
ขาวลูกผสมไมดีจริง
คุณภาพต่ำ ผลผลิตปานกลาง ตนทุนสูง ผูกขาดสูง ของประเทศไทย
การศึกษาในระดับสนามของมูลนิธชิ วี วิถี เมือ่ ป 2551 • ผลผลิตต่ำกวาคำโฆษณามาก กลาวคือ บริษัท

โดยเก็บขอมูลจากชาวนาทีป่ ลูกขาวลูกผสมในจังหวัด อางวาใหผลผลิตสูงถึง 1,500 กิโลกรัม/ไร แต
กำแพงเพชร พิษณุโลก และอุตรดิตถ พบวาขาว กลับใหผลผลิตเฉลี่ยเพียง 958 กิโลกรัม/ไร
ลูกผสมซีพี 304 ไมดีจริงตามคำโฆษณา กลาวคือ มากกวาการปลูกขาวในพื้นที่ภาคกลางเล็กนอย
แตนอยกวาการปลูกขาวแบบชีววิถีของชาวนา
ผลผลิตทีโ่ ฆษณา ผลผลิตทีไ่ ดจริง ทาม ที่ จ.อุ บ ลราชธานี 24 และของนั ก เรี ย น
โรงเรียนชาวนาที่สุพรรณบุร25ี มาก
24
ดูรายละเอียดเพิ่มเติมในหนา 38
ขาวลูกผสม ขาวลูกผสม 25
ดูรายละเอียดเพิ่มเติมในหนา 40
ตนทุนการผลิต • ขาวลูกผสมตองใชทรัพยากรมากกวาขาวทั่วไป
เชน ตองใชน้ำมากกวา 2 เทา ตองใชพื้นที่ใน
การผลิตเมล็ดพันธุมากกวาขาวทั่วไป มากกวา
3 เทาตัว26
• ที่สำคัญที่สุดคือ การหันไปใชเมล็ดพันธุลูกผสม
จะนำไปสูการผูกขาดของบริษัท เพราะมันไม
สามารถนำไปปลูกตอไดเหมือนพันธุขาวทั่วไป
ชาวนาตองซื้อจากบริษัททุกปๆ เชนเดียวกับ
ขาวลูกผสม ขาวทัว่ ไป เมล็ดพันธุขาวโพดหรือพันธุผักลูกผสมทั้งหลาย
• ตนทุนการผลิตสูงกวาการปลูกขาวทั่วไปมาก • ในระยะยาวจะกระทบกับความมั่นคงทางอาหาร
เนื่องจากมีการจำหนายเมล็ดพันธุขาวกิโลกรัม ของประเทศ เพราะเมล็ดพันธุข า วและระบบการ
ละ 150 บาท (ในขณะที่พันธุขาวทั่วไปกิโลกรัม ผลิตจะอยูในกำมือของบรรษัทขนาดใหญ
ละ 15–18 บาท) และที่สำคัญมีการแนะนำ
ใหใสปุยเคมีและสารเคมีกำจัดศัตรูพืชสูงกวา
ตั้งแต 50% จนถึง 100%
• คุณภาพของขาวลูกผสมยังต่ำกวาขาวทั่วไปมาก
เชน เนื้อไมแกรงและเมื่อหุงจะแข็งกวาขาวปกติ
พอคาตองนำไปสีเปนขาวนึง่ ขายในตลาดแอฟริกา
เปนตน
26
ในพื้นที่ 1 ไร สามารถผลิตเมล็ดพันธุลูกผสมไดเพียง 30 กิโลกรัมเทานั้น
จีเอ็มโอ ไมใชทางออก
ผลผลิตไมเพิ่ม ใชสารเคมีเพิ่มเปนสิบเทาตัว ของประเทศไทย
การใชสารเคมีปราบศัตรูพืชของสหรัฐอเมริกา เปรียบเทียบ กอน (1995) และหลัง (2006) การปลูกพืชจีเอ็มโอเพื่อการคา
2006
1995 +10.4 เทา
+9 เทา
+7.9 เทา
ถั่วเหลือง ฝาย ขาวโพด
จากการศึกษาประสบการณมากกวาสิบปของการ การเกษตรเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่ง สถิติการใช

ปลูกพืชจีเอ็มโอในสหรัฐอเมริกา พบวา “การปลูก สารเคมีปราบศัตรูพชื นัน้ เพิม่ ขึน้ ประมาณ 10 เทาตัว
พืชจีเอ็มโอในอเมริกานั้นไมไดมีผลผลิตมากไปกวา เมื่อเปรียบเทียบกับปกอนหนาที่มีการนำพืชจีเอ็มโอ
พืชทั่วไป อยางดีก็เพียงผลผลิตพอๆ กับพืชทั่วไป มาปลูกเปนการคาในสหรัฐอเมริกา28
เทานั้น”27
ที่สำคัญก็คือแทนที่จะลดการใชสารเคมีการเกษตร 27
Fernandez-Cornejo & Caswell, April 2006, ERS/USDA
แตพืชจีเอ็มโอกลับทำใหเกิดการเพิ่มการใชสารเคมี 28
อานเพิ่มเติมไดจาก ความจริงเรื่องจีเอ็มโอ, 2550, มูลนิธิชีววิถี (BioThai)
น้ำมันกำลังหมดโลก
ของประเทศไทย 30 ปขางหนา อารยธรรมน้ำมันจะสิ้นสุด
กราฟแสดงแนวโนมแหลงและปริมาณการผลิตน้ำมัน ป 1930-204029
(หนวย : พันลานบารเรล)
60
ความตองการใชน้ำมัน
50
40
30
20
แหลงน้ำมันที่คนพบแลว คาดการณการคนพบแหลงน้ำมัน
10 ในอนาคต
0
1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040
จากการคาดการณของผูเ ชีย่ วชาญเรือ่ งพลังงานหลาย ในอี ก 20–30 ป ข า งหน า สหรั ฐ อเมริ ก าจะต อ ง
สำนัก ตางยืนยันวาน้ำมันและผลิตภัณฑจากเชือ้ เพลิง เสาะแสวงหาและเริ่มตนหาทางเลือกดานพลังงาน
ฟอสซิลกำลังจะเหือดหายไปจากโลกในอีกไมกี่สิบป อยางจริงจังโดยทันที
ขางหนา
ประเทศไทยเปนประเทศที่พึ่งพาการนำเขาน้ำมัน
องคกรที่ปรึกษาดานความมั่นคงของสหรัฐอเมริกา มากที่สุดในเอเชีย ตัวเลขเมื่อป 2548 เรานำเขา
ได ส ง คำเตื อ นไปยั ง รั ฐ บาลของพวกเขาว า ระบบ น้ำมันสูงเปนอันดับ 10 ของโลก หรือประมาณ 1.8%
เศรษฐกิจที่ตั้งอยูบนฐานของน้ำมันนั้นจะสิ้นสุดลง ของโลก ทั้งๆ ที่มีรายไดประชาชาติอยูในอันดับที่
32 ของโลก30 เมื่อราคาน้ำมันเพิ่มขึ้น ประเทศไทย
29
http://www.nationmaster.com/graph/eco_gdp-economy-gdp-nominal จะเปนประเทศที่ไดรับผลกระทบมากที่สุดประเทศ
30
Country Watch Energy Forecast, April 2007 หนึ่งของโลก
น้ำมันบนดิน ไมใชทางออก
ตองใชพลังงานมากกวาเพื่อผลิตพืชพลังงาน ของประเทศไทย
กราฟแสดงเชื้อเพลิงที่ไดจากพืชชนิดตางๆ ตอพื้นที่ 1 เฮกตาร31

7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
หากเราประสงคจะนำพลังงานที่ไดจากพืชตางๆ มา การปลูกพืชพลังงาน เปนความหวังของการทดแทน

ใชแทนน้ำมัน โดยใชระบบการเกษตรแบบที่พึ่งพา เชื้อเพลิงฟอสซิลไดจริงระดับหนึ่ง แตวิถีการผลิต
เครือ่ งจักรกลการเกษตร ปุย และสารเคมีการเกษตร พืชพลังงานนั้นตองใชแนวทางเกษตรกรรมยั่งยืนที่
เชนเดิม เราจะพบวาตองใชพลังงานจำนวนมากกวา ไมตองใชสารเคมีการเกษตร
เพื่อผลิตพลังงานที่จะไดรับจากพืชเหลานั้นเสียอีก
ตัวอยางเชน
• ขาวโพด ตองการพลังงานจากน้ำมันสูงมากกวา
29% ของผลผลิตขาวโพดเมือ่ แปลงเปนพลังงาน
• ถั่วเหลือง ตองใชพลังงานมากกวา 27% ใน 31
Global Biofuel Trends 2007, World Resources Institute
การผลิต ถาเทียบกับพลังงานที่ไดรับ 32
Pimentel and Tad W Patzek, Natural Resources Research (Vol. 14:1,
• ทานตะวัน ตองการน้ำมันสูงมากกวา 118%32 65-67)
เกษตร อาหาร น้ำมัน

ของประเทศไทย ใชน้ำมัน 400 แกลลอน ผลิตอาหารใหคนเดียวกิน
ระบบเกษตรกรรมและระบบอาหารของเรา พึ่งพา
น้ำมันยิ่งกวาที่เราคาดคิด เชน ใชในการผลิตปุย33
สารเคมีกำจัดศัตรูพืช ชลประทาน เครื่องจักรกลการ
เกษตร การขนสง บรรจุภัณฑ และการเก็บรักษา
การเกษตรของประเทศตางๆ เริ่ม ผูกพันกับน้ำมัน

มากขึ้น นับตั้งแตยุคปฏิวัติเขียวเปนตนมา จากการ
ศึกษาพบวาการเกษตรแบบปฏิวัติเขียวนั้น เพิ่มการ
ใชพลังงานโดยเฉลีย่ ประมาณ 50 เทาของการเกษตร
แบบดั้ ง เดิ ม ในบางกรณี นั้ น (เช น การเกษตรใน
ประเทศสหรัฐอเมริกา) มีการใชพลังงานสูงกวาถึง
100 เทา หรือมากกวา34
จากการศึกษาในสหรัฐอเมริกาพบวาการผลิตอาหาร การเกษตร 16% สำหรับการขนสง 13% สำหรับ

สำหรับคนอเมริกัน 1 คนนั้น ตองใชน้ำมันประมาณ ชลประทาน 8% สำหรับการเลี้ยงสัตว และ 5%
400 แกลลอนตอป โดย 31% เปนการใชพลังงาน สำหรับการทำใหผลผลิตแหง (crop drying)
สำหรับการผลิตปุยเคมี 19% สำหรับเครื่องจักรกล
33
ตัวอยางเชน ปุยไนโตรเจน 1 กิโลกรัม ใชน้ำมันดีเซล 1.4–1.8 ลิตร ในการ หากใชตัวเลขเฉลี่ยการใชพลังงานในการผลิตอาหาร
ผลิต (ไมนับแกสธรรมชาติซึ่งใชในกระบวนการผลิต) source: Washington สำหรับคนไทย 1 คน รับประทานไดเพียงพอใน
Post http:/www.theviewfromthepeak.net/index2.html
ระบบการผลิตแบบปฏิวัติเขียว (ใชปุยเคมีและสาร
34
Constraints on the Expansion of Global Food Supply, Kindell, Henry
H. and Pimentel, David. Ambio Vol. 23 No. 3, May 1994. The Royal เคมีกำจัดศัตรูพืช) จะตองใชน้ำมันประมาณ 200
Swedish Academy of Sciences. http://www.dieoff.com/page36htm แกลลอน
พื้นที่พืชพลังงานเพิ่มมากขึ้น
ราคาน้ำมันเพิม่ พืน้ ทีป่ ลูกพืชพลังงานขยายทัว่ โลก ของประเทศไทย
การผลิตเอทานอลและไบโอดีเซลจากพืช
40
30
20
Bioethanol
Biodiesel
10
0
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
นับตั้งแตน้ำมันมีราคาเพิ่มขึ้นอยางกาวกระโดดเมื่อ
ป 2004 เปนตนมา ประเทศตางๆ ไดนำเอาพืช
อาหารปรับเปลี่ยนมาเปนพืชพลังงานเพิ่มขึ้น เชน
ในสหรัฐอเมริกาและยุโรป และหลายประเทศไดเพิ่ม
พื้นที่ปลูกพืชพลังงาน เชน อินโดนีเซีย เปนตน
การผลิตเอทานอลและไบโอดีเซลในอนาคต
40
30
20
Bioethanol
10 Biodiesel
0
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020
ผลกระทบจากการเปดเสรี
ของประเทศไทย เมื่อเกษตรกรไทยถูกตีกระหนาบทุกดาน
การเป ด เสรี ก ารเกษตรภายใต ข อ ตกลงการค า กั บ การเปดเสรีกบั ประเทศสหรัฐอเมริกา ยุโรป และญีป่ นุ

ตางประเทศ โดยที่ไมมีนโยบายดานความมั่นคง จะทำใหประเทศไทยตองยอมรับกฎหมายทรัพยสิน
ทางอาหาร การวางหลักเกณฑสุขอนามัย และการ ทางปญญาที่ทำใหเกิดการผูกขาดเรื่องพันธุพืช การ
คุมครองเกษตรกรอยางเพียงพอ สงผลใหเกษตรกร จดสิ ท ธิ บั ต รสิ่ ง มี ชี วิ ต การเข า มาใช ป ระโยชน จ าก
จำนวนไม ม ากนั ก ที่ ไ ด รั บ ประโยชน แต เ กษตรกร ทรัพยากรชีวภาพของไทย และอาจรวมถึงการเขามา
สวนใหญของประเทศไดรับผลกระทบ ลงทุนในภาคการเกษตรของคนตางชาติ
ตารางแสดงราคาผลผลิตการเกษตรของไทยเปรียบเทียบกับการนำเขา35
ผลผลิต ราคาของไทย ราคาประเทศอื่น

ขาว 8,000–12,000 บาท/ตัน 6,000–7,000 บาท/ตัน
ปาลม 3–6 บาท/กก. 2–4 บาท/กก.
นม 18 บาท/กก. 10 บาท/กก.
ถั่วเหลือง 18 บาท/กก. 9–10 บาท/กก.
ขาวโพด 5–6 บาท/กก. 3 บาท/กก.
บร็อคโคลี 40 บาท/กก. 11 บาท/กก.
การเป ด เสรี ภ ายใต ข อ ตกลงในระดั บ ภู มิ ภ าค เช น กระทบจากสินคาเกษตรราคาถูกจากจีน มาเลเซีย

“อาฟตา” (AFTA–ขอตกลงเขตการคาเสรีอาเซียน) ออสเตรเลีย และนิวซีแลนด
“แอคเมค” (ACMECS–ยุทธศาสตรความรวมมือ
ทางเศรษฐกิ จ อิ ร ะวดี – เจ า พระยา–แม โ ขง หรื อ ตัวอยางผลผลิตที่เคยคาดวาเมื่อเปดเสรี จะทำให
Ayeyawady–Chao Phraya–Mekong Economic เกษตรกรไทยขายผลผลิ ต มี ร าคาดี ขึ้ น เช น ราคา
Cooperation Strategy) ทำใหสินคาเกษตรราคา ไมผลของไทย เชน ทุเรียน มังคุด เงาะ ลำไย ลิ้นจี่
ถูก เชน ขาว ขาวโพด ถั่วเหลือง ฯลฯ จากประเทศ ลวนแลวแตมีราคาต่ำสม่ำเสมอ ทั้งๆ ที่ประเทศไทย
เขมร ลาว และพมา หลั่งไหลขามพรมแดนมายัง ลงนามความตกลงเขตการคาเสรีกับจีน ออสเตรเลีย
ประเทศไทย นิวซีแลนด และญี่ปุน มานาน 2–6 ปแลวก็ตาม
35
ราคาผลผลิตโดยเฉลี่ยป 2551–2552 เปรียบเทียบกับราคาขาว, ขาวโพด,
นอกเหนือจากนี้ เกษตรกรที่ปลูกปาลมน้ำมัน พืช- ถั่วเหลือง จากประเทศกัมพูชาและลาว เปรียบเทียบราคาปาลมกับมาเลเซีย
ผักเมืองหนาว เลี้ยงวัว องุน มัน ฝรั่ง จะไดรับผล นมกับออสเตรเลีย และบร็อคโคลีกับประเทศจีน
บรรษัทกับการผลิตอาหาร
ของประเทศไทย การเลี้ยงไกของไทยใชเกษตรกรเพียง 7,500 ราย
ปลูกขาว เลีย้ งกุง เลีย้ งไก

3.72 ลานครอบครัว 31,000 ครอบครัว 7,484 ครอบครัว
การผลิตแบบบรรษัท เขามามีบทบาทในการผลิต ของเกษตรกรรายยอยยิ่งนอยลงเมื่อเปรียบเทียบกับ

สิ น ค า เกษตรมากยิ่ ง ขึ้ น เป น ลำดั บ การผลิ ต โดย การใชแรงงานทั้งหมด
เกษตรกรรายย อ ยจะถู ก แทนที่ ด ว ยการผลิ ต แบบ
บรรษัทซึ่งไมตองการใชแรงงานเกษตรกรเปนจำนวน คลื่นแหงการเปลี่ยนแปลงจะรุนแรงยิ่งขึ้นในทศวรรษ
มาก ตัวอยางเชนการเลี้ยงไกของประเทศไทยนั้นใช ขางหนา เพราะบรรษัทกำลังรุกคืบเขาไปควบคุม
เกษตรกรเพียง 7,500 ครอบครัวเทานั้น ในขณะที่ การทำนาซึ่งเปนหัวใจของระบบการผลิตอาหาร เชน
การเลี้ ย งกุ ง แบบสมั ย ใหม ใช ค นเพี ย ง 30,000 เดียวกับทีป่ ระสบผลสำเร็จในสาขาพืชผัก พืชไร และ
ครอบครั ว 36 เกษตรกรถู ก ผลั ก ให อ อกไปจากภาค เลี้ยงสัตว โดยผลักดันใหรัฐบาลเปลี่ยนแปลงระบบ
เกษตรกรรม หรืออาจจะยังอาศัยอยูในทองถิ่นก็ตอง การปลูกขาว หันมาใชพันธุขาวลูกผสมที่ไมสามารถ
อยูรอดดวยการประกอบอาชีพอื่น จำนวนเกษตรกร เก็บรักษาพันธุขาวไวไดอีกตอไป เกษตรกรจำนวน
ที่เคยมีมากกวาครึ่งหนึ่งลดเหลือเพียงไมถึงครึ่งหนึ่ง มากที่เหลืออยูจะกลายสภาพเปนเกษตรกรรับจาง
ของจำนวนประชากร และเวลาในการทำการเกษตร ในระบบพันธสัญญา หรือตกอยูภายใตพันธนาการ
เพราะตองพึ่งพาเมล็ดพันธุ ปจจัย การผลิต และ
36
ขอมูลจากสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร ระบบตลาดของบรรษัท
การผูกขาดระบบการคา
“โมเดิรนเทรด” ยึดครองระบบการกระจายอาหาร ของประเทศไทย
2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548

ไฮเปอรมารเก็ต โมเดิรน รีเทล เทรด
- บิ๊กซี • ไฮเปอรมารเก็ต
- เทสโก โลตัส • ซุปเปอรมารเก็ต
- คารฟู - ท็อปส
- แมคโคร - ฟูดแลนด
• คอนวีเนี่ยนสโตร
- เซเวน อีเลฟเวน
ที่มา: กรมพัฒนาธุรกิจการคา กระทรวงพาณิชย 2550 - แฟมิลี่ มารท
นอกเหนือจากระบบการผลิตแลว ระบบการตลาด สวนใหญได ภายในระยะเวลาไมถึง 10 ปขางหนา

โดยเฉพาะอยางยิ่งระบบคาปลีกไดถูกครอบครอง ร า นค า ปลี ก รายย อ ย ตลาดสด ตลาดนั ด แผง
โดยบรรษัท ดิสเคาทสโตร และคอนวีเนี่ยนสโตร ขางถนน ถูกเบียดขับออกไปอยางรวดเร็ว ขณะนี้
กระจายยึดครองถนนและสี่แยกสำคัญในกรุงเทพฯ บรรษั ท เหล า นี้ ก ำลั ง ผลิ ต สิ น ค า ยี่ ห อ ของตั ว เองใน
ขยายเข า ไปในท อ งถิ่ น และรุ ก คื บ เข า ไปถึ ง ระดั บ สัดสวนมากขึน้ ๆ เชนเดียวกับเริม่ ตนจางใหเกษตรกร
หมูบาน ประมาณการวาตลาดมากกวาครึ่งหนึ่งของ ทำการเกษตรในระบบพันธสัญญาเพื่อปอนตลาด
สินคาโภคภัณฑทั้งหลายอยูในมือของ“โมเดิรนเทรด” ของตน
เหล า นี้ แ ล ว และกำลั ง ขยายออกไปควบคุ ม ตลาด
ผูบริหารรานสะดวกซื้อประกาศวา เครือขายรานคา นอกจากนี้ การควบคุมระบบการตลาดดังกลาวจะ

ของพวกเขานัน้ มิใชแคเพียงเปนรานคอนวีเนีย่ นสโตร ส ง ผลต อ ระบบอาหารและวั ฒนธรรมอาหารของ
แตเปน “คอนวีเนี่ยนฟูดสโตร”37 นั่นหมายความวา ทองถิ่นทั้งระบบ เชน ไมมีพื้นที่สำหรับผักพื้นบาน
บทบาทของบรรษัทจะมิใชแคเพียงควบคุมระบบการ ตางๆ การลดลงของความหลากหลายของอาหาร
ผลิตอาหารเทานั้น แตควบคุมการกระจายอาหาร ทองถิ่น รวมถึงพฤติกรรมการบริโภคที่จะถูกปรับ
รวมถึงกำหนดวัฒนธรรมอาหารในทายที่สุดดวย เปลี่ยนไปตามการกำหนดของบรรษัท สถานะของ
37
คำอภิปรายของ นายกอศักดิ์ ไชยรัศมีศักดิ์ ในการอภิปรายครบรอบ 60 ป ระบบอาหารและวัฒนธรรมอาหารทองถิ่นจะเปน
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 21 มกราคม 2552 อยางไร ทามกลางการเปลี่ยนแปลงนี้
การผูกขาดอาหารและเกษตร
คาปลีก เมล็ดพันธุ และสารเคมี อยูในมือบรรษัท ของประเทศไทย
Company 2007 Food Sales 2007 Total Sales Grocery as % of

US$ millions US$ millions Total Sales
1. Walt-Mart (US) 180,621 391,135 46
2. Carrefour (France) 104,151 141,087 74
3. Tesco (UK) 72,970 100,200 73
4. Schwarz Group (Germany) 58,753 70,943 83
5. Aldi (Germany) 55,966 65,251 86
6. Kroger (US) 52,082 73,053 71
7. Ahold (UK) 50,556 62,614 81
8. Rewe Group (Germany) 49,651 56,324 88
9. Metro Group (Germany) 49,483 73,538 71
10. Edeka (Germany) 45,397 51,272 89
Total Top 10 719,630 1,085,417
ระบบอาหารอยูในมือของบรรษัทขนาดใหญ บริษัท การค า เมล็ ด พั น ธุ แ ละสารเคมี ก ารเกษตรของโลก

เหล า นี้ มี อิ ท ธิ พ ลทางการเมื อ งและการกำหนด อยูภายใตบริษัทไมกี่บริษัทเทานั้น เชน มอนซานโต
นโยบายมาก เชน บริษัทวอลมารท มียอดขายปละ ดูปองท และซินเจนตา ทั้ง 3 บริษัทคุมการคา
391,135 ลานเหรียญสหรัฐ มีขนาดเศรษฐกิจใหญ เมล็ดพันธุของโลกไวเกือบครึ่งหนึ่ง โดยเฉพาะตลาด
กว า แอฟริ ก าใต อิ ห ร า น อาร เ จนติ น า ฟ น แลนด พืชจีเอ็มโอนั้น 80% อยูในมือของบริษัทมอนซานโต
ไทย มาเลเซีย ฟลิปปนส เปนตน บริษัทเดียว38
Top 10 Share of Global Preprietary Seed Market Global Agrochemical Market 2007 Sales
Other Bayer
Other 19%
33% Arysta Lifescience 3% 11%
Sumitomo Chemical 3% Syngenta
takii <2% 19%
DLF-Triflum <2% Monsanto Nufarn 4%
Sakata <2% 23%
Bayer Crop Science 2% BASF
KWS 3% Group 11%
Land ùO Lakes 4% DuPont
Limagrain Syngenta 15% Makhteshion
9% 9% Agan 5%
DuPont
6%
Monsanto Dow
9% AgroSciences
11%
38
ETC (2008) Who Owns Nature? Corporate Power and the Final
Frontier in the Commodification of Life
อาณานิคมยุควิกฤติอาหาร
ของประเทศไทย ประเทศร่ำรวยยึดครองที่ดินเพื่อทำเกษตรกรรม
วิกฤติอาหารและพลังงานที่เกิดขึ้นเมื่อป 2550– ซาอุดีอาระเบียกำลังหาลูทางสรางรวมมือกับบริษัท

2551 ทำใหเกิดความไมมน่ั คงทางอาหารขึน้ ในหลาย ยักษใหญดานพลังงานของประเทศอินโดนีเซีย คือ
ประเทศ ประเทศผูผลิตน้ำมัน ประเทศอุตสาหกรรม Medco Group ในการที่จะใชที่ดินบริเวณ Papua
และประเทศที่ ไ ม ส ามารถผลิ ต อาหารได เ พี ย งพอ ประมาณไมต่ำกวา 6.25 ลานไร เพื่อปลูกขาว39
เริ่มกระบวนการเขามาเชาที่ดิน และลงทุนทำการ บริษัท แดวู โลจิสติกส ของเกาหลี วางแผนจะเชา
เกษตรในตางประเทศอยางขนานใหญ ประเทศไทย ที่ดินขนาด 6.25 ลานไร นาน 99 ป ในประเทศ
ก็เปนเปาหนึ่งของการเขามาลงทุนของตางชาติเชน มาดากัสการเพื่อปลูกขาวโพด และปาลมน้ำมัน40
เดียวกัน จีนก็กำลังพยายามซื้อหรือเชาที่ดินในแอฟริกา และ
เอเชียตะวันออกเฉียงใตเพื่อปลูกถั่วเหลืองและพืช
39
วรากรณ สามโกเศศ, มติชน, 24 กรกฎาคม 2551 น้ำมัน โดยขณะนี้ไดตกลงกับรัฐบาลลาว ในการใช
40
Julian Borger, diplomatic editor, The Guardian, Sat 22 Nov 2008 พื้นที่กวา 1 ลานไรแลว
กลุมทุนตะวันออกกลางไดเขามาหาลูทางและแสดง ไทยแสดงความสนใจในการเขาทำฟารมเลี้ยงสัตว
เจตจำนงหลายครั้งในการใชพื้นที่ของประเทศไทย และทำนาปลูกขาวในประเทศไทย กลุมทุนบาหเรน
ในการผลิตอาหารเพื่อสรางหลักประกันความมั่นคง ตกลงร ว มกั บ บริ ษั ท เจริ ญ โภคภั ณ ฑ ใ นการจั ด ทำ
ทางอาหารของตน เชน เดินทางเขามาพรอมกับอดีต โครงการเลี้ยงสัตวในพื้นที่ภาคใตของประเทศไทย
นายกฯ ทักษิณ เพื่อขอเชานาและรับจัดการผลผลิต เปนตน41
ขาวของไทย กลุมประเทศคณะมนตรีความมั่นคง
อาวอาหรับ(จีจีซี) 6 ประเทศ ทำหนังสือถึงทางการ 41
www.biothai.net
ทางออก/ตนแบบ
เปาหมายชีวิต
ของประเทศไทย ระบบเกษตรและอาหารของลุงฉลวย แกวคง 42
ในขณะทีม่ หาวิทยาลัย สถาบันวิจยั การเกษตรระหวาง ระบบเกษตรกรรมและอาหารนั้น เปนฐานรากของ

ประเทศ พัฒนางานวิจัยเพื่อเพิ่มผลผลิตตอไร และ ระบบชีวิตของคน ชุมชน และสังคม ระบบเหลานี้
สรางรายไดใหกับเกษตรกรเปนเปาหมายสูงสุด แต ควรเปนไปเพื่อเกื้อกูลใหมนุษยทั้งหมดพัฒนาตนเอง
คุณลุงฉลวย แกวคง ซึ่งทำการเกษตรที่ทานตั้งชื่อวา ไปสูเปาหมายสูงสุด ตามความเชื่อของแตละคนนั้น
“พุ ท ธเกษตรกรรม” หรื อ “ประมง-นา-สวน” นั้ น เอง
ทานกลับเห็นวาระบบเกษตรกรรมและระบบอาหาร
ของทานนั้นเปนไปเพื่อ
1) มนุษยสมบัติ
เพราะวิถีเกษตรกรรมของทาน สามารถตอบ
สนองตอขาวปลาอาหารตอตัวทานและครอบครัว
ไดอยางเพียงพอตามพื้นฐานของมนุษย
2) สวรรคสมบัติ
เมื่อถึงพรอมดวยมนุษยสมบัติ ที่นาเปนเหมือน
สรวงสวรรค กระตอบเปนเหมือนวิมาน ภรรยา
เปนนางฟาอยูขางกาย
3) นิพพานสมบัติ
เมื่อจิตใจสงบทามกลางธรรมชาติยอมเกื้อกูล
ต อ การเจริ ญ สติ เมื่ อ นั้ น นิ พ พานสมบั ติ ก็ เ ป น
ที่หมาย
42
คุณลุงฉลวย แกวคง เกษตรกร อ.ไพศาลี จ.นครสวรรค ทานเสียชีวิตแลวเมื่อ
ป 2549 อานชีวิตของทานไดจาก “พุทธเกษตรกรรม” จัดพิมพโดย เครือขาย
เกษตรกรรมทางเลือก, 2539
ตนแบบระบบเกษตรชาวบาน
ผลผลิตขาวสูงมากกวา 2 ตัน/ไร โดยไมใสปุยฉีดยา ของประเทศไทย
พอแดง หาทวี อายุ 56 ป เกษตรกรบานสุขสมบูรณ เอง ไดผลผลิตขาวสูงถึง 2,200 กก./ไร สูงกวา

ต.บุงมะแลง อ.สวางวีระวงศ จ.อุบลราชธานี ปลูก ผลผลิตเฉลี่ยขาวลูกผสมของบริษัท 2.3 เทา สูงกวา
ขาวในนาทาม โดยใช “พันธุอีเตี้ย” ที่คัดพันธุเอง ใช ผลผลิตขาวเฉลี่ยของสหรัฐอเมริกา 1.7 เทา โดย
น้ำหมักชีวภาพและสมุนไพรควบคุมแมลงที่ทำขึ้น ไมตองพึ่งพาปุยเคมีและสารเคมีการเกษตรเลย43
ระบบการปลูก ผลผลิตขาว (กก./ไร)44

พอแดง หาทวี - อุบลราชธานี 2,200
สหรัฐอเมริกา 1,245
ญี่ปุน 1,026
จีน 1,009
ซีพี - ขาวลูกผสม 958
เวียดนาม 771
ขาวนาปรัง - ประเทศไทย 750
เฉลี่ยผลผลิตขาว - ประเทศไทย 415
43
เปนการเริ่มตนทดลองในปแรกและทำการทดลองในพื้นที่นอยกวา 1 ไร ขอมูล
จากโครงการขาวปลาอาหารอีสานมั่นยืน จ.อุบลราชธานี, ภายใตแผนงานฐาน
ทรัพยากรอาหาร, สสส.
44
ตัวเลขผลผลิตขาวเฉลี่ย ไดจาก FAO, ผลผลิตขาวในประเทศไทย ไดจาก
สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, ผลผลิตขาวลูกผสมของซีพี ไดจากการสำรวจ
สนามโดย มูลนิธิชีววิถี (BioThai)
ผลผลิตขาวที่ไดของพอแดงและสมาชิกจำนวนหนึ่ง พื้ น ที่ ป ลู ก ข า วจำนวนมากในอดี ต ของประเทศมี

เกิดขึ้นเพราะความรวมมือในการอนุรักษ “ระบบ ลักษณะของระบบนิเวศเชนเดียวกับพื้นที่ทาม แต
นิเวศทาม” ผสมผสานกับการใชเทคโนโลยีแบบชีว ป จ จุ บั น ถู ก เปลี่ ย นแปลงไปจนหมดสิ้ น โดยระบบ
วิถี โดยไมจำเปนตองพึ่งพาเทคโนโลยีของบรรษัท ชลประทานแบบใหมและการปลูกพืชเชิงเดี่ยว
ชาวนาอุบลราชธานี กำลังเก็บเกี่ยวขาวจากนาทาม
โรงเรียนฟนวิถีธรรมชาติ
คัดพันธุขาว ใชปุยธรรมชาติ บูชาแมโพสพ ของประเทศไทย
ผลผลิต ตนทุน และกำไรจากการปลูกขาวนักเรียนโรงเรียนชาวนา45
เกษตรกร ตนทุนรวม ผลผลิต ราคาขาว รายได/ไร กำไร/ไร

(กก.) บาท/ตัน
นุกูล สระโจมทอง 1,360 1,200 6,000 7,200 5,840

สุทิน ขุนไมงาม 1,360 1,250 6,000 7,500 6,140
สมาน ไตรภาพ 1,360 1,350 6,000 8,100 6,740
เสริม นักฟอน 1,362 1,400 6,000 8,400 7,038
สนั่น เวียงขำ 1,360 1,500 6,000 9,000 7,640
สินชัย บุญอาจ 1,275 1,600 6,000 9,600 8,325
เฉลี่ย 1,346 1,383 6,000 8,300 6,954
มูลนิธขิ า วขวัญ จ.สุพรรณบุรี ไดจดั ตัง้ โรงเรียนชาวนา เรียนรู พัฒนาเทคนิคการทำนาโดยการคัดเมล็ดขาว

ขึ้นเพื่อฝก ฝนชาวนาใหกลายเปนนักปรับปรุงพันธุ จากขาวกลอง หมักฟาง ใชปุยอินทรีย และน้ำหมัก
เสาะหาจุลินทรียธรรมชาติเพื่อผลิตน้ำหมักชีวภาพ ชีวภาพจากจุลนิ ทรียท พ่ี ฒ
ั นาขึน้ เอง พบวาใหผลผลิต
เรียนรูร ะบบนิเวศในนาขาว ฟน จิตวิญญาณแมโพสพ สูงกวาการปลูกขาวโดยใชพันธุขาวลูกผสม 40%
แมธรณี และแมคงคา ผลิตนักเรียนชาวนาออกไป และตนทุนการผลิตต่ำกวา 3.3 เทา
รุนแลวรุนเลา เพื่อฟนแผนดิน และเกษตรกรรมที่
อาบดวยสารเคมีใหกลับมาอุดมสมบูรณดังเชนอดีต
และพรอมที่จะเผชิญหนากับโลกปจจุบันและอนาคต
จากการสงเสริมการปลูกขาวแบบชีววิถี ของมูลนิธิ 45
ขอมูลผลผลิตและตนทุนไดจาก มูลนิธิขาวขวัญ และสถาบันการจัดการความรู
ขาวขวัญ ที่สุพรรณบุรี-พิจิตร โดยจัดกระบวนการ เพื่อสังคม สกว., ราคาขาวและตนทุน เปนขอมูลป 2549
โรงเรียนชาวนาแหงนี้ สรางนักเรียนชาวนารุนใหม
ออกไปรุนแลวรุนเลากลายเปนมหาวิทยาลัยที่สราง
ใหนักศึกษาทุกคนกลับไปทำการเกษตรและภาคภูมิ
ใจกับการเลือกวิถีชีวิตชาวนา
เครือขายเกษตรกรรมทางเลือก
ขบวนการเพื่อสังคมใหม ของประเทศไทย
ความลมเหลวของเกษตรกรรมแบบปฏิวตั เิ ขียว ความ เครือขายนี้เริ่มตนจากการแลกเปลี่ยนประสบการณ

ไมเปนธรรมของนโยบายการพัฒนาทีเ่ นนการสงออก ในการทำการเกษตรที่พึ่งพาตนเองในระดับหมูบาน
อุม ชูธรุ กิจการเกษตรขนาดใหญ และปลอยใหบรรษัท และตอมาขยายออกมาเปนระดับภูมินิเวศ ระดับ
ข า มชาติ เ ข า อิ ท ธิ พ ลเหนื อ ระบบเกษตรกรรมและ ภาค และระดั บ ประเทศ จนป จ จุ บั น มี เ ครื อ ข า ย
อาหาร ทำใหผูนำเกษตรกร องคกรพัฒนาเอกชน เกษตรกรทีเ่ กีย่ วของหลายหมืน่ ครอบครัว ครอบคลุม
และกลุ ม นั ก วิ ช าการกลุ ม หนึ่ ง ก อ ตั้ ง “เครื อ ข า ย ทุกภาคของประเทศ สมาชิกของเครือขายไดพัฒนา
เกษตรกรรมทางเลือก” ขึ้นเมื่อป 2532 ศูนยเรียนรูเกษตรกรรมยั่งยืนขึ้นในพื้นที่ตางๆ สราง
เครือขายการผลิตและขยายแนวความคิดเกษตรกรรม เครือขายเกษตรกรรมทางเลือกนอกจากเปนเครือขาย
อินทรีย พัฒนาระบบมาตรฐานเกษตรกรรมอินทรีย แรกที่บุกเบิกเกษตรกรรมยั่งยืนในประเทศไทยแลว
(มกท.) สรางตลาดผลผลิตปลอดสารเคมีในพื้นที่ ยังเปนขบวนการทางสังคมที่ผสมผสานการพัฒนา
ต า งๆ บุ ก เบิ ก การส ง ออกไปยั ง ตลาดที่ ยุ ติ ธ รรม เทคโนโลยีทางเลือก สรางตนแบบของเกษตรกรและ
(แฟรเทรด) ในตางประเทศ จัดงานสมัชชาทางวิชาการ ชุมชน พัฒนาการตลาดทางเลือก และขับเคลื่อน
ขับเคลื่อนแผนพัฒนาระดับประเทศ เชน ผลักดันให นโยบายไปพรอมๆ กัน
เกษตรกรรมยัง่ ยืนมีเปาหมายในเชิงพืน้ ทีอ่ ยางชัดเจน
ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 8 เครือขายเหลานี้จะเปนรากแกวของการสรางความ
ตลอดจนการคัดคานกฎหมายสิทธิบัตร และการเปด มั่นคงทางอาหาร ตั้งแตระดับครอบครัว ชุมชน และ
เสรีการคาและการลงทุนภาคการเกษตร เปนตน เปนสวนหนึง่ ของขบวนการสรางสังคมใหมทเ่ี ปนธรรม
และมีความสุข
ระบบอาหารประสานใจ
ความเชื่อมโยงระหวางผูผลิต ถึงผูบริโภค ของประเทศไทย
พยงค ศรี ท อง บั ณ ฑิ ต รั ฐ ศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย

ธรรมศาสตร เริ่มตนบุกเบิก “โครงการสมาชิกผัก
ประสานใจผูผลิตเพื่อผูบริโภคและสิ่งแวดลอม” โดย
รวบรวมเกษตรกร 8 ราย อ.ดานชาง จ.สุพรรณบุรี
ปลูกผักอินทรียสงใหกับผูบริโภคจำนวน 49 ราย46
ในเขตกรุงเทพมหานคร ผูบริโภคจะรับผักทุกชนิด
ที่ เ กษตรกรปลู ก ได ผู ผ ลิ ต จะได รั บ ค า ตอบแทนที่
เหมาะสมและรายไดประจำจากการสงผักใหสัปดาห
ละ 1–2 ครั้ง พวกเขารับรูขาวสารและสถานการณ
ในอดีตเกษตรกรเปน ผูผลิตและผูบริโภคอาหารจาก ระหวางกัน ผานจดหมายขาวเล็กๆ ที่โครงการเปน
ไรนาของตนเอง เมื่อชุมชนขยายตัวมากขึ้นเริ่มมีการ ผูจัดทำ
แลกเปลี่ยนสินคา-อาหารระหวางชุมชน แตความ
รับผิดชอบทางจริยธรรมระหวางกันยังคงดำรงอยู เราตองการชวยกันสนับสนุนใหเกิดโครงการดีๆ เชน
ผานวิถีวัฒนธรรมของทองถิ่น นี้ ใหเกิดขึ้นมากๆ สังคมไทยตองการระบบตลาด
รูปแบบอื่นบางที่ไมใชระบบอาหารที่ผานศูนยการคา
เมื่อระบบตลาดที่มีการแสวงหาเงินตราและผลกำไร ขนาดใหญ หรือรานคาปลีกในเครือขายของบรรษัท
เขาครอบงำ ความรับผิดชอบทางจริยธรรมระหวางผู ยักษใหญทางการเกษตร ที่มีเปาหมายพัฒนาเรื่อง
ผลิตและผูบริโภคหายไป ผูบริโภคสวนใหญไมรับรู ผลกำไรมากกว า ฟ น ฟู คุ ณ ภาพชี วิ ต ของเกษตรกร
ขอมูล ไมเดือดรอนกับความทุกขยากของเกษตรกร รายยอย
ป ญ หาของเกษตรกรไม ใ ช ธุ ร ะของพวกเขา นี่ จึ ง
มิ ใ ช เ รื่ อ งแปลกที่ เ กษตรกรจำนวนมากก็ ไ ม รั บ รู
ไมรับผิดชอบใดๆ กับสารพิษที่สะสมในอาหาร ซึ่ง
สงออกไปขายตาม “ตลาด” ตางๆ 46
ตัวเลขเมื่อป 2551
มหัศจรรยพันธุกรรมพื้นบาน
ของประเทศไทย ขาวพื้นบาน มีคุณคาทางโภชนาการสูงกวาขาวทั่วไปหลายเทา
แผนงานฐานทรัพยากรอาหาร ภายใตการสนับสนุน ขาวพื้นบานสวนใหญมีคุณคาทางโภชนาการสูงกวา
ของ สสส. ไดนำพันธุขาวพื้นบานที่ชาวนาไดรวมกัน ขาวทั่วไปหลายเทาตัว บางสายพันธุนั้นมีศักยภาพ
อนุรักษเพื่อตรวจวิเคราะหทางโภชนาการ พบวา ในการปองกันและรักษาโรคไดดวย
คุณคาทางโภชนาการของขาวกลองพื้นบานเปรียบเทียบกับขาวกลองทั่วไป47
ชื่อพันธุ คุณคาทางโภชนาการ (หนวย : มิลลิกรัม/100 กรัม)

เหล็ก ทองแดง เบตาแคโรทีน ลูทีน วิตามินอี
คาเฉลี่ยขาวทั่วไป 0.42 0.1 ไมพบ ไมพบ 0.03

หนวยเขือ 1.22 0.5 0.0052 0.0144 0.7873
หอมมะลิ 1.02 ไมพบ 0.0031 0.0095 0.3766
หอมทุง* 0.26 0.38 ไมพบ ไมพบ 0.0118
ปองแอว* 0.24 ไมพบ ไมพบ ไมพบ 0.0089
ชอขิง 0.8 ไมพบ 0.0041 0.0103 0.1788
เลาแตก 0.91 0.06 0.0049 0.0085 0.3092
ก่ำเปลือกดำ 0.95 0.08 0.0118 0.2401 0.1946
มันเปด* 0.2 ไมพบ ไมพบ 0.0045 0.026
ปกาอำปล* 0.46 ไมพบ ไมพบ 0.0036 0.0226
หอมมะลิแดง 1.2 0.43 0.0033 0.0091 0.3366
* ตัวอยางที่นำไปวิเคราะหเปนขาวขัดขาว ดังนั้นจึงตองมีการสงไปวิเคราะหใหมอีกครั้ง
47
สงขาวพื้นเมืองไปตรวจที่สถาบันวิจัยโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล ป 2551
• ขาวหนวยเขือ หอมมะลิแดง หอมมะลิทั่วไป • ข า วหน ว ยเขื อ หอมมะลิ แ ดง เหนี ย วหอมทุ ง

เหนียวก่ำเปลือกดำ เหนียวเลาแตก และชอขิง มีสารทองแดงสูงถึง 5–3.8 เทา
มีธาตุเหล็กสูง 2.9–1.9 เทาของขาวเจากลอง
ทั่วไป โดยภาพรวม ขาวพื้นเมืองมีสารแอนตี้ออกซิแดนท
มากกวาขาวทั่วไปหลายเทา นอกเหนือจากนี้ขาว
• ขาวเหนียวก่ำเปลือกดำ มีเบตาแคโรทีนซึ่งเปน บางสายพันธุ เชน หอมมะลิแดง เมื่อนำไปทดสอบ
สารตั้งตนของวิตามินเอสูงถึง 3.81 เทา ขาว ในระดับหลอดทดลอง พบวาขาวที่หุงสุกแลวมีการ
หนวยเขือ 1.68 เทา และขาวเลาแตก 1.58 เพิ่มขึ้นของระดับของน้ำตาลกลูโคสในชวงเวลา 20
เทา นาที แ รกค อ นข า งช า และปริ ม าณน้ ำ ตาลกลู โ คส
หลังจากยอยผานไป 2 ชั่วโมงมีคานอยมาก จึงเปน
• ขาวเจาหนวยเขือ มีวิตามินอีสูงถึง 26.2 เทา ขาวที่เหมาะกับการสงเสริมใหผูบริโภคที่อยูในภาวะ
ขาวหอมมะลิแดงและมะลิดั้งเดิม 11–12 เทา ปกติ หรือผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 รับประทาน
ข า วเหนี ย วเล า แตก 10.3 เท า ข า วเหนี ย ว
ก่ำเปลือกแดง 6.5 เทา และชอขิง 6 เทา
ศักยภาพไมผลเมืองรอน
ของประเทศไทย ตลาด “น้ำมังคุด” มีมูลคา 80,000 ลานบาท
ประเทศที่ปลูกมังคุด สวนใหญเปนประเทศในเอเชีย
ตะวั น ออกเฉี ย งใต โดยประเทศไทยเป น ประเทศ
ที่ปลูกมังคุดมากที่สุดในโลก ผลผลิตจากมังคุดไทย
ถูกสงไปแปรรูปทำเปนน้ำมังคุดขาย โดยบริษัทใน
สหรัฐอเมริกา มียอดขายประมาณ 80,000 ลาน
บาท/ป
ดร.เจมส ดุค (James Duke) นักพฤกษศาสตร

ชาติพันธุจากมหาวิทยาลัยแมรี่แลนด และทำงาน
ใหกับกระทรวงเกษตรของสหรัฐอเมริกา รวบรวม
คุณสมบัตดิ า นตางๆ ของมังคุดจากภูมปิ ญ
 ญาทองถิน่
48
เชน Nexium, Prevacid Aciphex and other proton pump inhibitors/ และงานวิจัยที่เกี่ยวของ พบวา มีคุณสมบัติตางๆ
Zantac, Pepcid and other H2 blockers/Singulair, Prednisone,
Lotrisone, Topicort, Cutivate/Allegra, Zyrtec, Claritin, Clarinex and มากถึง 138 รายการ48
other antihistamines,/Iprolene and other topical corticosteroids used
for skin conditions (eczema, psoriasis, seborrhea)/Valium, Xanax,
and other minor tranquilizers/Tegretol, Neurontin and other antiepileptic ในป 2552 ราคามังคุดแมไมตกต่ำมากนัก แต
drugs when used for chronic pain relief/Anusol and other hemorrhoid ชาวสวนภาคใตและตะวันออกขายไดในราคากิโลกรัม
preparations/Prozac, Zoloft, Paxil, Lexapro and other antidepressants ละ 4 บาท ชาวสวนจำนวนมากไดโคนสวนมังคุด
when used for dysthymia and anxiety states/Vicodin, Percocet,
Duragesic patches, Methadone and other narcotics used for pain และทุเรียน หันไปปลูกปาลมตั้งแตปลายป 2550
control/Celebrex, Vioxx, Bextra, Naproxen, Arthrotec, Ibuprofen
and other anti-inflammatories used for musculo-skeletal pain and
inflammation control or menstrual pain./Ultram, Talwin, and non-opiod ประเทศไทยยังมีความหลากหลายทางชีวภาพอีก
pain preparations/Midrin, Fioricet, Imitrex, Amerge, Maxalt, Zomig เปนจำนวนมาก แตนาเสียดายที่เราไมไดนำมาใช
and other seretonergic migraine headache preparations. Lipitor,
Zocor, Pravacol and other lipid-lowering agents./Valtrex for herpes ประโยชนทั้งในแงอาหาร ยา และอื่นๆ อยางเทาที่
infections/Aricept, Cognex and other Alzheimer´s preparations เปนตน ควรจะเปน
“น้ำพริก” สูโลกาภิวัตน
กินน้ำพริก รักษาความหลากหลายทางชีวภาพ ของประเทศไทย
มูลนิธิชีววิถีรวมกับเครือขายไดสำรวจสูตรน้ำพริกใน
การปรั บ ตั ว ของน้ ำ พริ ก ภายใต ก ระแสโลกาภิ วั ตน
ประเทศไทย พบวามีนับพันนับหมื่นสูตร แตละสูตร หรือการนำเอา “น้ำพริกสูโลกาภิวัตน” นั้น อยูที่การ
น้ำพริกลวนแลวแตมีคุณสมบัติจำเพาะ และที่สำคัญกลับมาหา “คุณคาที่แทจริง” ของน้ำพริก เชน การ
คือ น้ำพริกนั้นตองกินกับขาว และผัก ซึ่งมีความตระหนักถึงคุณ คาทางสุขภาพทั้งในแงโภชนาการ
หลากหลายเปนอยางมาก และสรรพคุณทางสมุนไพร รวมไปถึงความสำคัญ
ของวัฒนธรรมการบริโภคน้ำพริกที่เกื้อกูลตอการ
การรับประทานขาว-น้ำพริก-ผัก และปลา หมายถึง รักษาความหลากหลายทางชีวภาพ เปนตน
การรักษาวิถีชีวิตและชุมชนของคนที่ปลูกขาวหาปลา
และชวยกันรักษาคุณคาและความสำคัญของความ การสรางความรูความเขาใจและตอยอดพัฒนาองค
หลากหลายของพันธุผักพื้นบานตางๆ ใหคงอยูตอ ความรูที่เกี่ยวกับน้ำพริก จะทำใหน้ำพริกกลับมามี
ไปนั่นเอง บทบาทและความสำคัญตอคนรุนใหมและครอบครัว
ไทยยุคปจจุบัน
ชุมชนแกปญหาที่ดิน
ของประเทศไทย นวัตกรรมการแกปญหาที่ดินโดยชุมชนเกษตรกร
กลุมออมทรัพยบานบอกุล-บานหัวเปลว อ.สทิงพระ เมื่อป 2538 ชาวบานเขวาโคก-เขวาทุง ต.สระบัว
จ.สงขลา ก อ ตั้ ง เมื่ อ ป 2533 สมาชิ ก ส ว นใหญ อ.ปทุมรัตน จ.รอยเอ็ด ไดรวมตัวกันตอสูกับกลุมทุน
เปนแรงงาน และเกษตรกรที่มีที่ดินนอยกวา 5 ไร ที่เขามาแยงชิงพื้นที่ปาชุมชนประมาณ 300 ไร ซึ่ง
พวกเขาปองกันไมใหที่ดินหลุดมือจากคนในชุมชนไป ใชสำหรับเก็บของปา เก็บเห็ด เก็บฟน
สูคนนอก โดยจัดตั้งกองทุนเพื่อซื้อที่ดินจากสมาชิก
ที่คิดจะขายที่ดินเพราะปญหาหนี้สิน สมาชิกและลูก ป 2542 นักเรียน ครู และชาวบาน เขาไปขัดขวาง
หลานในครอบครัวสามารถทำกินในที่ดินของตนได รถแทรกเตอรของนายทุนที่ตองการไถปรับที่ดินใน
ตอไป และไดรับสิทธิที่จะซื้อที่ดินเหลานี้คืน พื้นที่ดังกลาว จนถูกฟองคดีขอหาบุกรุก เหตุการณ
ดังกลาวทำใหชุมชนทั้งหมดรวมตัวกันเพื่อสนับสนุน
ชุ ม ชนเหล า นี้ คื อ คนกลุ ม แรกที่ ร วมตั ว กั น ไปช ว ย กันและกัน
คนนอกชุมชนที่ประสบภัย เชน เมื่อเกิดน้ำทวมใหญ
ที่หาดใหญ และเกิดสึนามิที่จังหวัดพังงา49 โดยเมื่อป 2551 ที่ผานมา ชาวบานที่มีที่นาจำนวน
นอยไดรวมตัวกัน 35 ครอบครัว (จากทั้งหมด 195
ครอบครัว) ไดรวมแรงรวมใจกันทำนารวมในพื้นที่
ได 90 ไร โดยจายคาเชาแกเจาของนาไรละ 500
บาทบาง จายเปนคาขาวเปลือกบาง
โดยความรวมมือของชาวบานเหลานี้นี่เองที่ทำให
พวกเขาสามารถหยุดยั้งกลุมทุนที่จะเขามาแยงชิง
ทรัพยากรรวมของพวกเขาได50
49
สามารถ สะกวี, โครงการผักพื้นบานและอาหารทองถิ่น คาบสมุทรสทิงพระ,
2552
50
สมจิต คงทน, กลุมปฏิบัติงานทองถิ่นไรพรมแดน, 2552
การเก็บเกี่ยวขาวในนารวม บานเขวาโคก-เขวาทุง
ปฏิญญาแกนนคร
ค ว า ม ( ไ ม ) มั่ น ค ง 51
พวกเรา ขบวนการเกษตรกรจากทั่วประเทศ ซึ่งมา ปจจัยการผลิตภายในชุมชน เคารพตอระบบนิเวศน

รวมตัวกัน ณ ลานวัฒนธรรม บึงแกนนคร จังหวัด และสภาพแวดลอม มีสวนรวมในระบบตลาดที่เปน
ขอนแกน บัดนี้พวกเราไดผนึกกำลังกาย กำลังใจ ธรรม ซึ่ ง จะเป น หนทางรอดอย า งมี ศั ก ดิ์ ศ รี ข อง
สติปญญา ดวยเอกภาพแหงการรับรูตอปญหาความ เกษตรกร ดังนั้น พวกเราขอประกาศวา
ไมเปนธรรมในระบบเศรษฐกิจที่มีตอเกษตรกรราย
ยอย พวกเรามีความชัดเจนวาการพัฒนาเกษตรกรรม ๑. เกษตรกรต อ งปรั บ เปลี่ ย นแนวคิ ด มาสู ก ารพึ่ ง
ในประเทศไทยที่ผานมาโดยเนนเทคโนโลยีสมัยใหม ตนเอง สรางระบบการผลิตที่หลากหลาย สอด
ทั้งเครื่องจักรกลและสารเคมีทางการเกษตร เพื่อ คลองกับวิถีชีวิตวัฒนธรรม และระบบนิเวศน
เขาสูระบบตลาดทุนนิยมไดสรางความบอบช้ำใหกับ โดยเกษตรกรตองมีอำนาจในการครอบครอง
เกษตรกรรายยอยอยางมาก กลไกการตลาด และ และจัดการปจจัยการผลิตเพื่อสรางความมั่นคง
การคาที่ไมเปนธรรมเปนปญหาที่อยูคูชาวนามาทุก ทางดานอาหารทัง้ ในระดับครัวเรือน ชุมชน และ
ยุคสมัย การเปลี่ยนปจจัยการผลิตจากพันธุพื้นบาน ประเทศ
มาเปน พันธุสมัยใหม ทำใหเกษตรกรตกอยูภายใต
การครอบงำของบริษทั การเกษตรขามชาติ เมล็ดพันธุ ๒. ตองพัฒนายกระดับองคกรเกษตรกร ใหมีความ
อันเปนสัญลักษณของความมั่นคงทางอาหารและ สามารถจั ด การป จ จั ย การผลิ ต และการตลาด
ศักดิศ์ รีของเกษตรกร ไดสญ
ู หายไปจากชุมชนทองถิน่ บนพื้นฐานการคาที่เปนธรรมแกเกษตรกรและ
วันนี้พวกเรามีขอสรุปรวมกันแลววา ทางเลือกของ ผูบริโภค
เกษตรกรที่จะหลุดพนไปจากชะตากรรมอันเลวราย
คือการปรับเปลี่ยนสูวิถีทางการพึ่งตนเองดวยระบบ ๓. เกษตรกรต อ งเร ง เสริ ม สร า งความเข ม แข็ ง ให
การผลิตที่สมดุล ยั่งยืน ใชพันธุกรรมทองถิ่น และ กับตนเอง ใหเกิดกระบวนการเรียนรู เพื่อใหมี
อำนาจตอรองในระบบตลาดที่ไมเปนธรรม และ
51
อานรายละเอียดที่เกี่ยวของเพิ่มเติมไดที่ http://sathai.org/knowledge/01_ เพื่อปกปองสิทธิประโยชนของตนเอง โดยการ
policy/A12_EsanRice Declaration1.htm เชื่อมโยงกับภาคีพันธมิตรตางๆ ทั้งขบวนการ
แรงงาน คนจนเมือง และกลุมผูบริโภค ตลอด

จนเพื่อนมนุษยชาติ
๔. รัฐตองคุมครองสิทธิเกษตรกรและชุมชน ในการ
รักษาพันธุกรรมทองถิ่น และความหลากหลาย
ทางชีวภาพ ภูมปิ ญ  ญา วิถชี วี ติ วัฒนธรรมชุมชน
บนพืน้ ฐานแนวคิดทีน่ อ มรับวา ทรัพยากรชีวภาพ
เป น สมบั ติ ส าธารณะ ตั้ ง อยู บ นฐานการแลก-
เปลี่ยน แบงปน เพื่อประโยชนของมนุษยชาติ
ไม เ ป ด โอกาสให บ ริ ษั ท การเกษตร ตลอดจน
อำนาจทางการเมืองที่แอบแฝงเขามาแสวงหา
ผลประโยชนผกู ขาดดวยการใชกฎหมายสิทธิบตั ร
เปนเครื่องมือ
วันนี้ เราจะหลอหลอมรวมจิตใจ ผนึกกำลังความ

รวมมือ ผลักดันใหเกิดการปฏิบัติอยางเปนรูปธรรม
เพื่อสรางสรรควิถีชีวิตของเกษตรกรที่สมดุล ยั่งยืน
ดำรงอยูอยางมีศักดิ์ศรี สรางสังคมแหงความสุขและ
สมานฉันทตอไป
ประกาศ ณ บึงแกนนคร นครขอนแกน

๑๕ มีนาคม ๒๕๕๒
เปาหมาย/ยุทธศาสตร
สรางชุมชนและสังคมใหม
พนจากวิถกี ารผลิตและการตลาดทีท่ ำลายคุณคามนุษยและธรรมชาติ ของประเทศไทย
การสรางความมั่นคงและยั่งยืนทางอาหาร ตองเปน ที่ไมเหมาะสมภายใตการครอบงำของบรรษัท สราง

ไปเพื่อพัฒนาสุขภาพทางรางกาย จิตใจ และปญญา ระบบการตลาดที่เปนความสัมพันธที่เกื้อกูลระหวาง
ของมนุษย สรางความเปนธรรมทางสังคม และเปน ผูผลิตและผูบริโภค สงเสริมวัฒนธรรมการบริโภค
มิตรตอธรรมชาติ การสรางชุมชนและสังคมใหมตอง ในทิศทางที่ไมลางผลาญธรรมชาติ ไมทำรายตนเอง
ไปใหพน จากระบบเกษตรกรรมแบบเคมีและเทคโนโลยี และผูอื่น
แนวปฏิบัติเพื่อสรางความมั่นคงและอธิปไตยทาง 5) สรางและริเริ่มพื้นที่การตลาดแบบใหม ที่ไมพึ่ง

อาหารนั้น มีดังตอไปนี้ ร า นสะดวกซื้ อ ห า งค า ปลี ก ขนาดใหญ เช น
สรางสหกรณระหวางผูผลิตผูบริโภค ตลาดนัด
1) ทำการเกษตรแบบยั่ ง ยื น โดยใช ปุ ย หมั ก ปุ ย เกษตรอินทรีย หรือระบบ CSA (community
ชีวภาพ ปุยอินทรีย กำจัดแมลงโดยชีววิถี หรือ supported agriculture) เปนตน
ใชสมุนไพรเพื่อควบคุมศัตรูพืช หลีกเลี่ยงการ
ใชปุยเคมี สารเคมีกำจัดศัตรูพืช และพันธุพืช 6) สงเสริมการบริโภคเพื่อสุขภาพและสิ่งแวดลอม
ลูกผสม-จีเอ็มโอของบรรษัท เชน ฟนวัฒนธรรมบริโภคที่มีคุณคา ซึ่งรวมถึง
อาหารทองถิ่นที่เหมาะกับยุคสมัย เขาใจ และ
2) พึ่งพาตนเองดานพลังงาน โดยใชพลังงานที่ได รูเทาทันในการเลือกรับวัฒนธรรมอาหารตางถิ่น
จากพืช แรงงานสัตวหรือแรงงานที่หมุนเวียนมา ที่มากับโลกาภิวัตนและการโฆษณาชวนเชื่อ
ใชไดใหมประเภทตางๆ ลดการใชพลังงานจาก
เชือ้ เพลิงดึกดำบรรพใหไดมากทีส่ ดุ เทาทีจ่ ะทำได 7) สนั บ สนุ น ให เ กิ ด นโยบายการเกษตร อาหาร
และการคาที่เปนไปเพื่อความมั่นคงยั่งยืนและ
3) วางแผนการผลิ ต เพื่ อ ให มี อ าหารบริ โ ภคได ใ น เปนธรรมในทางอาหาร เชน การปฏิรูปที่ดิน
ระดับครัวเรือนกอน โดยมีการผลิตทีห่ ลากหลาย สิ ท ธิ ชุ ม ชน ตลอดจนปฏิ เ สธระบบการค า ที่
เพื่อตอบสนองทั้งในเรื่องอาหาร รักษาความ ทำลายคุณคาดังกลาว
หลากหลายทางชีวภาพ และสามารถลดความ
เสี่ยงจากเรื่องราคาตกต่ำไปไดพรอมๆ กัน 8) เอื้ อ อำนวยให เ กิ ด การพั ฒ นาร า งกาย จิ ต ใจ
และสติปญญา ตลอดจนการสงเสริมการเรียนรู
4) สรางตลาดระดับชุมชนขึ้น ลดการขนสง ไดของ ระหวางชุมชน ระหวางประเทศ และระหวาง
ดีๆ สดๆ รับประทาน สรางความรูจักระหวาง วัฒนธรรม เพื่อสรางชุมชน สังคม และโลกที่
ผูซื้อ ผูขาย ทำใหชุมชนเขมแข็ง พึงปรารถนารวมกัน
นโยบายความมั่นคงทางอาหาร
ที่ดิน หนี้สิน ทรัพยสินทางปญญา การคา ฯลฯ ของประเทศไทย
นโยบายเกี่ยวกับความมั่นคงทางอาหารนั้นเกี่ยวของ 3) นโยบายและกฎหมายที่ควบคุมการเปดเสรีทาง
เชื่ อ มโยงกั บ นโยบายและกฎหมายหลายๆ เรื่ อ ง การคา ไมใหสง ผลตอการลมสลายของเกษตรกร-
ประกอบกัน เกี่ยวของกับหนวยงานและองคกรใน ผูประกอบการรายยอย
ระดับตางๆ ตัวอยางเชน ผลักดันใหมีกฎหมายการแขงขันทางการคาที่มี
ประสิทธิภาพ เพื่อปองกันมิใหหางคาปลีกขนาด
1) วาระแหงชาติวาดวยความมั่นคงทางอาหาร ใหญ และรูปแบบการคาสมัยใหมของบรรษัท
รั ฐ บาล องค ก รอิ ส ระต า งๆ และองค ก รภาค ผูกขาดระบบอาหาร ปองกันการเขามาลงทุน
ประชาชน ตองรวมกันขับเคลื่อนใหเกิดวาระ ของตางชาติและบรรษัทขนาดใหญในทรัพยากร
แหงชาติวาดวยความมั่นคงทางอาหาร การมี ธรรมชาติและทรัพยากรชีวภาพของชุมชน
วาระแหงชาติทำใหนโยบายเกี่ยวกับความมั่นคง
ทางอาหารจะไดรับการจับตามองจากหลายฝาย 4) สรางนโยบายและกฎเกณฑของทองถิ่นที่เกี่ยว
กับความมั่นคงและอธิปไตยทางอาหาร
2) ไตรปฏิรูป เชน ประกาศเขตปลอดพืชจีเอ็มโอหรือสารเคมี
ขับเคลื่อนใหเกิดนโยบายและมาตรการที่จะนำ การเกษตรชนิดรายแรง กำหนดใหเขตองคการ
ไปสูการปฏิรูปที่ดิน/การจัดการทรัพยากร การ บริหารสวนตำบลหรือชุมชนปลอดหางขนาดใหญ
ปฏิรูประบบเกษตรกรรม และการขจัดปญหา สรางโรงเรียนปลอดฟาสตฟูด หรือผลิตภัณฑ
หนี้ สิ น เกษตรกร การขั บ เคลื่ อ นนี้ ต อ งดำเนิ น อาหารที่สงผลรายตอสุขภาพของเด็ก เปนตน
ไปดวยกันเพราะปญหาเหลานั้นเกิดขึ้นเชื่อมโยง
กัน แกอันใดอันหนึ่งก็ไมมีทางสำเร็จ เพราะ การขับเคลื่อนนโยบายจะเปนไปไดก็ตอเมื่อสังคมรู
ไมไดแกไขมูลเหตุทั้งหมดของความไมมั่นคงทาง และตระหนักในปญหาตางๆ การลุกขึ้นมาสรางการ
อาหาร เปลี่ยนแปลงในระดับทองถิ่นและองคกร และคอยๆ
สรางใหแตละประเด็นกลายเปนประเด็นสาธารณะ
และเปนประเด็นทางการเมืองในที่สุด
ยุทธศาสตรการเปลี่ยนแปลง
ของประเทศไทย ปฏิบัติการของชุมชน ขยายความรู สรางแนวรวม ผลักดันนโยบาย
การสรางความมั่นคงทางอาหาร ซึ่งมีเปาหมายเพื่อ การสร า งความมั่ น คงและการพึ่ ง พาตนเองได ใ น
สุขภาพ สิ่งแวดลอม และความเทาเทียมทางสังคม เรื่องอาหาร โดยไมตองพึ่งพาบรรษัทขนาดใหญ
นั้น เปนภารกิจสำคัญในยุคสมัยที่สังคมไทยและโลก เป น ส ว นหนึ่ ง ของขบวนการประชาธิ ป ไตยยุ ค ใหม
กำลังเผชิญหนากับวิกฤติการณหลายดาน ไมวาจะ โดยเราสามารถสรางสิ่งนี้ขึ้นไดโดยตัวเราเอง โดย
เปนวิกฤติทางเศรษฐกิจ วิกฤติทางอาหาร-พลังงาน การเปลี่ยนแปลงวิถีการผลิตและการบริโภค สราง
รวมถึงวิกฤติทางการเมือง การเปลี่ยนแปลงขึ้นในระดับชุมชน สรางเครือขาย
ด า นความมั่ น คงทางอาหาร ขยายความรู และ
ประสบการณไปสูสาธารณชนวงกวางและผลักดัน
ขับเคลื่อนใหเกิดการเปลี่ยนแปลงทางนโยบายใน
ที่สุด
“... ความมั่นคงดานอาหาร ถือเปนจุดแข็งของเรา ประเทศ
ไทยสามารถผลิตอาหารเหลือกิน ไมวาโลกจะวิกฤตอยางไร
ก็แลวแต ประเทศไทยก็อยูได ในทางกลับกัน มีเงินแตไมมี
อาหารใหซื้อ จะเอาอะไรกิน ...”
ศาสตราจารย น.พ. ประเวศ วะสี
การประชุมเชิงปฏิบัติการ “ประเทศตองปฏิรูปอยางไรเพื่อเกษตรกรไทยพนวิกฤต”
4 กุมภาพันธ 2553
abc
Q b:QbAA qTiiQc

Food Security

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Food Security

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

abc

สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม (สปกช.)

สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม

สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม

สำนักงานสงเสริมการปฏิรูประบบเพื่อคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม (สปกช.) มีหนาที่

พันธกิจหลักของ สปกช. ไดแก

4) เผยแพร ข อ มู ล ข า วสารและนวั ต กรรม การ

3) ส ง เสริ ม นำร อ ง และพั ฒ นาระบบส ง เสริ ม 5) สร า งกลไกกำหนดนโยบายสาธารณะ และ

ประเทศไทยนับเปนประเทศทีส่ ง ออกอาหารโดยสุทธิ อยางไรก็ตาม ยังมีคนไทยอีกจำนวนหลายแสนคน

ประเทศไทยมีประชากรรวมทั้งสิ้น 66.8 ลานคน

จำนวนเกษตรกรลดลงอยางรวดเร็วจาก 67% เมื่อ

จำนวนเกษตรกรที่ลดลงอยางรวดเร็ว เกษตรกรภาคอีสาน มีจำนวนสัดสวนสูงที่สุดเมื่อ

ขอมูลจากสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ สวนใหญ (70%) ใชที่ดินใหเกิดประสิทธิภาพไมถึง

การใชสารเคมีทางการเกษตร ทำใหเกษตรกรไดรับ ไมปลอดภัยและเสีย่ ง

ปจจุบนั ผลการตรวจระดับของสารเคมีทางการเกษตร เกษตรกร

ปลอดภัย 19% ปกติ 6% เสีย่ ง 28% ปลอดภัย 8%

เสีย่ ง 36% ไมปลอดภัย 39% ไมปลอดภัย 61% ปกติ 3%

เกษตรกร ผูบ ริโภค

สถิ ติ ล า สุ ด ในป 2549 มี ผู ป ว ยความดั น โลหิ ต สู ง

มูลคาการนำเขาปุยเคมีและสารเคมีกำจัดศัตรูพืช21 ปุยปละ 3.4 ลานตัน คิดเปนมูลคา 45,136 ลาน

ตนทุนการใชปยุ เคมีและสารกำจัดศัตรูพชื กลายเปน

ในป 2514 ประเทศไทยใชปุย 128,139 ตัน และ

ประสิทธิภาพของปุยเคมีในการเพิ่ม ผลผลิตขาวนั้น ปจจัยสำคัญอีกปจจัยหนึ่งซึ่งทำใหแนวโนมการใชปุย

การศึกษาในระดับสนามของมูลนิธชิ วี วิถี เมือ่ ป 2551 • ผลผลิตต่ำกวาคำโฆษณามาก กลาวคือ บริษัท

การใชสารเคมีปราบศัตรูพืชของสหรัฐอเมริกา เปรียบเทียบ กอน (1995) และหลัง (2006) การปลูกพืชจีเอ็มโอเพื่อการคา

ถั่วเหลือง ฝาย ขาวโพด

จากการศึกษาประสบการณมากกวาสิบปของการ การเกษตรเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่ง สถิติการใช

กราฟแสดงเชื้อเพลิงที่ไดจากพืชชนิดตางๆ ตอพื้นที่ 1 เฮกตาร31

หากเราประสงคจะนำพลังงานที่ไดจากพืชตางๆ มา การปลูกพืชพลังงาน เปนความหวังของการทดแทน

เกษตร อาหาร น้ำมัน

การเกษตรของประเทศตางๆ เริ่ม ผูกพันกับน้ำมัน

จากการศึกษาในสหรัฐอเมริกาพบวาการผลิตอาหาร การเกษตร 16% สำหรับการขนสง 13% สำหรับ

การเป ด เสรี ก ารเกษตรภายใต ข อ ตกลงการค า กั บ การเปดเสรีกบั ประเทศสหรัฐอเมริกา ยุโรป และญีป่ นุ

ผลผลิต ราคาของไทย ราคาประเทศอื่น

การเป ด เสรี ภ ายใต ข อ ตกลงในระดั บ ภู มิ ภ าค เช น กระทบจากสินคาเกษตรราคาถูกจากจีน มาเลเซีย

ปลูกขาว เลีย้ งกุง เลีย้ งไก

การผลิตแบบบรรษัท เขามามีบทบาทในการผลิต ของเกษตรกรรายยอยยิ่งนอยลงเมื่อเปรียบเทียบกับ

2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548

นอกเหนือจากระบบการผลิตแลว ระบบการตลาด สวนใหญได ภายในระยะเวลาไมถึง 10 ปขางหนา

ผูบริหารรานสะดวกซื้อประกาศวา เครือขายรานคา นอกจากนี้ การควบคุมระบบการตลาดดังกลาวจะ

Company 2007 Food Sales 2007 Total Sales Grocery as % of

ระบบอาหารอยูในมือของบรรษัทขนาดใหญ บริษัท การค า เมล็ ด พั น ธุ แ ละสารเคมี ก ารเกษตรของโลก

วิกฤติอาหารและพลังงานที่เกิดขึ้นเมื่อป 2550– ซาอุดีอาระเบียกำลังหาลูทางสรางรวมมือกับบริษัท

ในขณะทีม่ หาวิทยาลัย สถาบันวิจยั การเกษตรระหวาง ระบบเกษตรกรรมและอาหารนั้น เปนฐานรากของ

พอแดง หาทวี อายุ 56 ป เกษตรกรบานสุขสมบูรณ เอง ไดผลผลิตขาวสูงถึง 2,200 กก./ไร สูงกวา

ระบบการปลูก ผลผลิตขาว (กก./ไร)44

ผลผลิตขาวที่ไดของพอแดงและสมาชิกจำนวนหนึ่ง พื้ น ที่ ป ลู ก ข า วจำนวนมากในอดี ต ของประเทศมี

ผลผลิต ตนทุน และกำไรจากการปลูกขาวนักเรียนโรงเรียนชาวนา45

เกษตรกร ตนทุนรวม ผลผลิต ราคาขาว รายได/ไร กำไร/ไร

นุกูล สระโจมทอง 1,360 1,200 6,000 7,200 5,840

เฉลี่ย 1,346 1,383 6,000 8,300 6,954

มูลนิธขิ า วขวัญ จ.สุพรรณบุรี ไดจดั ตัง้ โรงเรียนชาวนา เรียนรู พัฒนาเทคนิคการทำนาโดยการคัดเมล็ดขาว

ความลมเหลวของเกษตรกรรมแบบปฏิวตั เิ ขียว ความ เครือขายนี้เริ่มตนจากการแลกเปลี่ยนประสบการณ

พยงค ศรี ท อง บั ณ ฑิ ต รั ฐ ศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย

ชื่อพันธุ คุณคาทางโภชนาการ (หนวย : มิลลิกรัม/100 กรัม)

คาเฉลี่ยขาวทั่วไป 0.42 0.1 ไมพบ ไมพบ 0.03

• ขาวหนวยเขือ หอมมะลิแดง หอมมะลิทั่วไป • ข า วหน ว ยเขื อ หอมมะลิ แ ดง เหนี ย วหอมทุ ง

ดร.เจมส ดุค (James Duke) นักพฤกษศาสตร

พวกเรา ขบวนการเกษตรกรจากทั่วประเทศ ซึ่งมา ปจจัยการผลิตภายในชุมชน เคารพตอระบบนิเวศน

แรงงาน คนจนเมือง และกลุมผูบริโภค ตลอด

วันนี้ เราจะหลอหลอมรวมจิตใจ ผนึกกำลังความ

ประกาศ ณ บึงแกนนคร นครขอนแกน

การสรางความมั่นคงและยั่งยืนทางอาหาร ตองเปน ที่ไมเหมาะสมภายใตการครอบงำของบรรษัท สราง

แนวปฏิบัติเพื่อสรางความมั่นคงและอธิปไตยทาง 5) สรางและริเริ่มพื้นที่การตลาดแบบใหม ที่ไมพึ่ง