Si̇yaset Bi̇li̇mi̇ne Gi̇ri̇ş Aöf

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2671

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1637
SYASET BLM
Yazarlar
Prof.Dr. Davut DURSUN (nite 1, 4)
Do.Dr. Ahmet Kemal BAYRAM (nite 2)
Yrd.Do.Dr. lyas STL (nite 3)
Prof.Dr. Ylmaz BNGL (nite 5)
Prof.Dr. mer AHA (nite 6)
Prof.Dr. Tanel DEMREL (nite 7)
Do.Dr. Hamit Emrah BERfi (nite 8)
Editrler
Prof.Dr. Davut DURSUN
Yrd.Do.Dr. Mustafa ALTUNOLU
ANADOLU NVERSTES
indekiler iii
indekiler
nsz ............................................................................................................ viii
Siyaset ve Siyaset Bilimi ......................................................... 2 1. NTE

SYASET ......................................................................................................... 3
Siyaset ve Politika Kavramlar ...................................................................... 3
Siyasetin Farkl Anlamlar ............................................................................. 4
Devlet Ynetimine liflkin Faaliyetler Anlamnda Siyaset ..................... 4
ktidar Mcadelesi Anlamnda Siyaset ................................................... 4
Deerlerin Otorite Yoluyla Datlmas Anlamnda Siyaset.................. 5
SYASET BLMNN SERVEN .................................................................. 6
Eski Yunan Dflnrlerinde Siyaset............................................................. 7
Modern Dnemde Siyaset............................................................................. 7
19. Yzylda Siyaset ...................................................................................... 8
slam Dnyas ve Siyaset Bilimi ................................................................... 11
Siyasetnameler ve Layihalar.......................................................................... 11
Farab ............................................................................................................. 12
Mverd .......................................................................................................... 13
Nizamlmlk ................................................................................................. 13
bn Teymiye................................................................................................... 13
bn Haldun .................................................................................................... 14
SYASET BLMNN KONUSU, KAPSAMI, YNTEM VE TEKNKLER... 15
Siyaset Biliminin Konusu ............................................................................. 15
Siyaset Biliminin Kapsam............................................................................ 16
Siyaset Biliminde Yntem ............................................................................ 17
Tmevarm Yntemi ............................................................................... 17
Tmdengelim Yntemi ........................................................................... 17
Siyaset Biliminde Kullanlan Teknikler ....................................................... 18
Deney Teknii ........................................................................................ 18
Karfllafltrmal Analiz Teknii ................................................................. 18
Alan Arafltrmas ...................................................................................... 18
rnek Olay Teknii ................................................................................ 19
zet................................................................................................................ 20
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 22
Yaflamn inden............................................................................................ 23
Okuma Paras 1 ........................................................................................... 24
Okuma Paras 2 ........................................................................................... 24
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 25
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 25
Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 26
Yararlanlan nternet Adresleri ..................................................................... 27
Siyasetin Dili: Kavramlar, Kurumlar...................................... 28 2. NTE

KTDAR......................................................................................................... 29
ktidarn Kaynaklar ve Teknikleri .............................................................. 30
Fiziksel Kaynak ...................................................................................... 31
Ekonomik Kaynak................................................................................... 31
Sembolik Kaynak .................................................................................... 32
iv indekiler
ktidarn Grnmleri: Zor Kullanma ve Otorite........................................ 32

Sosyal ktidar: ktidarn Toplumsal Dalm ve Paylaflm
(Sekinci ve oulcu Teori) ......................................................................... 33
Klasik Elit Teorileri........................................................................................ 34
Demokratik Elit Teorileri .............................................................................. 35
Siyasal ktidar ve Ayrt Edici zellikleri ...................................................... 36
EGEMENLK................................................................................................... 38
Egemen ktidarn zellikleri......................................................................... 38
Egemenliin Tarihsel erevesi ve Halk Egemenlii ................................ 38
Klasik-Mutlakyeti ve Demokratik Egemenlik Anlayfl ............................. 39
Egemenliin Boyutlar: Egemenlik ve Dfl Egemenlik ............................ 41
Egemenlik............................................................................................ 41
Dfl Egemenlik ......................................................................................... 42
Kreselleflme ve Egemenlik.......................................................................... 43
MEfiRULUK .................................................................................................... 44
Meflruluk Kavram ve Farkl Tanmlar.......................................................... 44
Geleneksel ve Modern Toplumlarda Meflruluk ......................................... 45
Max Weberin Meflru ktidar (Otorite) Tipolojisi ....................................... 47
Geleneksel Gerekelerden Doan Meflruluk (Geleneksel Otorite) ..... 47
Karizmatik Gerekelerden Doan Meflruluk (Karizmatik Otorite)....... 48
Yasal-Ussal Gerekelerden Doan Meflruluk (Yasal-Ussal Otorite)..... 48
Meflruluun Siyasal Sistem Asndan nemi ve Meflruluk Krizi ............... 49
zet ............................................................................................................... 51
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 52
Yaflamn inden ........................................................................................... 53
Okuma Paras ........................................................................................... .. 55
3. NTE Bir rgtl ktidar Olarak Devlet ve Siyasal Sistemler..........58

DEVLET VE SYASAL SSTEMLER ................................................................ 59
Devlet Kavram.............................................................................................. 59
Devletin Kkeni ve fllevi ............................................................................. 63
MODERN DEVLETN OLUfiUMU ................................................................. 64
DEVLETN KfiL SORUNU ...................................................................... 67
DEVLET TRLER.......................................................................................... 68
Teki Devlet ................................................................................................. 68
Birleflik Devlet ............................................................................................... 68
SYASAL SSTEMLER ..................................................................................... 69
oulcu Sistemler ........................................................................................ 70
Tarihsel Sre inde Demokrasi Fikri .................................................. 70
adafl Demokrasi .................................................................................. 72
Liberal Demokrasi ................................................................................... 74
Sosyal Demokrasi.................................................................................... 75
Tekilci Sistemler ........................................................................................... 76
Marksist Rejimler .................................................................................78
Faflist Rejimler......................................................................................80
zet............................................................................................................83
indekiler v
Yaflamn inden............................................................................................ 85
Okuma Paras .............................................................................................. 86
Siyaset ve Birey: Siyasal Katlma ........................................... 90 4. NTE

SYASET OLGUSU VE SYASAL HAYAT ..................................................... 91
SYASAL DAVRANIfi VE BREY SYASETE YNELTEN
TEMEL FAKTRLER ..................................................................................... 92
Siyasal Davranfl............................................................................................. 92
Bireyi Siyasete Ynelten Temel Faktrler ................................................... 93
Varln Koruma ve Gvenlik inde Yaflama htiyac .............................. 93
Daha yi Yaflama Arzusu .............................................................................. 94
Zt Duygulara Sahip Olma............................................................................ 95
ktidar Arzusu ............................................................................................... 95
Hrriyet inde Yaflama Arzusu .................................................................. 96
BREYN SYASAL AKTR HLNE GELMES SREC:
SYASAL TOPLUMSALLAfiMA ....................................................................... 96
Genel Olarak Toplumsallaflma .................................................................... 96
Siyasal Toplumsallaflma ............................................................................... 96
Siyasal Toplumsallaflma Faktrleri ............................................................... 98
Aile .......................................................................................................... 98
Arkadafl Grubu ........................................................................................ 99
kincil Gruplar ........................................................................................ 99
Siyasal/Toplumsal Dernek ve rgtler.................................................. 101
Haberleflme Aralar................................................................................ 101
BREYN SYASAL HAYATA KATILMASI..................................................... 102
Bir Eylem Olarak Siyasal Katlma ............................................................... 103
SYASAL KATILMA BMLER (MODELLER) ............................................ 104
Eylemin Younluk ve Zorluk Derecesine Gre Siyasal
Katlma Biimleri ........................................................................................... 104
Olaan ve Olaandfl Siyasal Katlma Biimleri ......................................... 105
SYASAL KATILMAYI ETKLEYEN FAKTRLER ......................................... 107
Sosyo-Ekonomik Faktrler .......................................................................... 107
Gelir ......................................................................................................... 108
Eitim ....................................................................................................... 108
Meslek...................................................................................................... 108
Psikolojik ve Bireysel Faktrler.................................................................... 109
Yafl ........................................................................................................... 110
Cinsiyet .................................................................................................... 110
Siyasal ve Hukuksal Faktrler ...................................................................... 111
zet................................................................................................................ 113
Yaflamn inden............................................................................................ 117
Okuma Paras .............................................................................................. 118
Kendizi Snayalm Yant Anahtar................................................................. 118
vi indekiler

5. NTE adafl Ynetim Biimi Olarak Demokrasi ......................... 122

DEMOKRAS KAVRAMI VE TANIMI ............................................................ 123
DEMOKRASNN TEMEL NTELKLER ........................................................ 124
DEMOKRAS KURAMI VE DEMOKRASNN GELfiM .............................. 126
DEMOKRAS EfiTLER ............................................................................... 129
Dorudan Demokrasi.................................................................................... 129
Temsil Demokrasi ........................................................................................ 130
adafl Demokrasi Modelleri........................................................................ 131
ounluku Demokrasi Modeli ............................................................. 131
Uzlaflmac Demokrasi Modeli................................................................. 133
Temsil Liberal Demokrasiye Elefltiriler ve Alternatif ................................. 135
Demokrasi nerileri...................................................................................... 135
Halk Demokrasisi.................................................................................... 136
Sosyal Demokrasi.................................................................................... 137
Radikal Demokrasi .................................................................................. 137
Mzakereci Demokrasi ........................................................................... 138
YRM BRNC YZYILDA DEMOKRASYE GEfiLER ............................. 139
zet................................................................................................................ 142
Yaflamn inden............................................................................................ 145
Okuma Paras .............................................................................................. 146
6. NTE Siys Dflnceler ve deolojiler ............................................. 150

MUTLAKYET (OTORTER) DfiNCE.................................................... 151
Mutlakiyeti Dflncede nsan ve Toplum.................................................. 152
Mutlakiyeti Dflncede Otorite ve Devlet ................................................. 153
LBERALZM ................................................................................................. 154
Liberalizmde Birey ve Toplum ..................................................................... 155
Liberalizmde Siys Yap ve Demokrasi ...................................................... 156
Liberalizmin ktisadi Boyutu ....................................................................... 156
MUHAFAZAKRLIK ...................................................................................... 157
Muhafazakr Dflncede nsan ve Toplum................................................. 158
Muhafazakr Dflncede Dzen ve Deiflim ............................................. 158
Muhafazakr Dflncede Devlet ve Otorite ................................................ 159
SOSYALZM ................................................................................................... 160
Marxta Tarihsel Materyalizm ve Sosyal Snflar .......................................... 160
Marxa Gre Kapitalizmden Sosyalizme Geifl ............................................ 161
Dnyada Sosyalizm ve Sonular ................................................................ 162
Sosyalist Rejimlerin zellikleri ..................................................................... 162
SOSYAL DEMOKRAS ................................................................................... 163
Bernstein ve Sosyal Demokrasi Anlayfl .................................................... 164
Sosyal Demokrasinin Savunduu Deerler ................................................ 165
FAfiZM........................................................................................................... 166
indekiler vii
Faflizmin Dflnsel Temelleri........................................................................ 167

Faflizmin Savunduu Deerler...................................................................... 168
zet................................................................................................................ 171
Yaflamn inden............................................................................................ 175
Okuma Paras .............................................................................................. 175
Siyasal Gler........................................................................... 180 7. NTE

SYASAL PARTLER ....................................................................................... 181
KAMUOYU .................................................................................................... 185
BASKI GRUPLARI.......................................................................................... 188
BROKRAS................................................................................................... 192
BROKRAS VE SYASET ............................................................................. 193
zet ............................................................................................................... 198
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 199
Yaflamn inden ........................................................................................... 200
Okuma Paras ........................................................................................... .. 200
Kresel Siyaset......................................................................... 204 8. NTE

KRESEL SYASET ........................................................................................ 205
Uluslararas liflkiler Kuramlar ..................................................................... 205
dealizm ................................................................................................... 206
Realizm .................................................................................................... 206
Marksizm.................................................................................................. 206
Elefltirel Kuram ........................................................................................ 207
Uluslararas Sistemin Douflu ....................................................................... 207
SOUK SAVAfiIN BTfi VE DNYADA DEfiEN DENGELER ............... 211
Yeni Dnya Dzeni ...................................................................................... 212
KRESELLEfiME SRECNDE SYASET........................................................ 213
ULUSST SYASAL RGTLENMELER: AVRUPA BRL RNE ...... 216
ULUS-DEVLETN GELECE......................................................................... 219
zet................................................................................................................ 222
Yaflamn inden............................................................................................ 224
Okuma Paras .............................................................................................. 225
viii nsz
nsz
Kendisinden nce kurulmufl ve kurumsallaflmfl iliflkiler ana doumla dahil
olan insann hayat, toplumsal evresiyle kurduu sosyal, ekonomik, kltrel, psi-
kolojik, tarihsel ve siyasal boyutlar bulunan iliflkiler alarnda geer. evresinde-
ki iliflkilere belli tr tepkiler ve davranfllarla katlan insann bu abalar hayat bo-
yu devam eder; evresindeki olup bitenlerden etkilenir ve olup bitenleri etkileme-
ye alflr. nsann toplumsal evresinde cereyan eden hayata dair gerekliklerin
baflnda iktidar, otorite, egemenlik ve g kullanmyla ilgili olan siyasal iliflkiler
gelir. Bu iliflkilerin farknda olunsun veya olunmasn her toplumsal yap iin bir
siyaset gerei vardr ve bunun dflnda kalnmas da mmkn deildir. Hem gn-
lk hayatmzda hem de literatrde siyasetin birbirinden farkl anlamlarda kulla-
nlmas bu alann ne kadar genifl bir yelpazeye yaylmfl olduunu gsterir. Hala
siyasetin, yafladmz hayatn bir gereklii olarak deil de kendisinden uzak du-
rulmas gereken tehlikeli bir alan veya kurnazlk, agzllk ve ilkesizlik gibi
olumsuz davranfl formlaryla birlikte anlan bir alan olarak grlmesi bu konuda
yaplmas gereken ok fleyin olduunu ortaya koymaktadr.
Siyaset Bilimi, insanlar arasndaki toplumsal iliflkilerin iktidar, g, otorite,
meflruiyet ve egemenlik ynleriyle ilgilenen ve bu iliflkilerin analizi zerinde uz-
manlaflan adafl bir sosyal bilim disiplinidir.
Yaflanan toplumsal hayatn en nemli gereklik alanlarndan biri olan iktidar
iliflkileri temelinde flekillenen siyaset olgusuna iliflkin kavramlar, kurumlar, r-
gtleri, sreleri, inan ve deerleri, atflmalar ve uzlaflmalar kendisine konu
olarak semifl olan Siyaset Bilimi, sosyal bilim dallarndan biridir. Yirminci yzyl-
da bamsz bir bilim dal olarak ortaya kmadan nce Siyaset Biliminin konula-
r dier bilim dallarnda yer almfltr. Genel olarak sosyal bilimlerin sanayi devri-
minin yol at eflitli toplumsal sorunlarn incelenmesi ihtiyacndan domufl ol-
mas durumu Siyaset Bilimi iin de ksmen geerlidir. Bununla birlikte Siyaset Bi-
liminin bamsz bir bilim dal olarak ortaya kmasnda siyaset konusunda d-
flnceleri bize kadar intikal eden Eski Yunan dflnrleri Platon ve Aristotelesten
bu yana pek ok dflnrn ve bilim adamnn nemli katks olmufltur.
Gnmzde Siyaset Bilimi iktisat ve idari bilim renimi veren fakltelerde te-
mel derslerden biri olarak kabul edilmektedir. Lisans rencilerinin ders kitab ih-
tiyacn karfllamak zere hazrlanmfl olan bu kitap, iinde yafladnz toplumda-
ki yerel, ulusal ve kresel dzeydeki siyaset olgusunu tanmay, iktidar iliflkilerini
anlamay ve aklayabilmekle ilgili bilgileri kazandrmay amalamaktadr.
Editrln Prof.Dr. Davut Dursun ile Yrd.Do.Dr. Mustafa Altunolunun
birlikte yaptklar elinizdeki Siyaset Bilimi kitab sekiz ayr nite olarak tasarland.
Prof.Dr. Davut Dursun tarafndan kaleme alnan I. NTE'de Siyaset ve Siyaset Bi-
limi konular ele alnmaktadr. Bu nitede Siyaset Biliminin tarihsel geliflimine ge-
nifl yer ayrlarak hem Batda hem de slam dnyasnda temayz etmifl nemli d-
flnrlerin temel tezleri zetlenmeye alflld. Do.Dr. Ahmet Kemal Bayram tara-
fndan yazlan II. NTE'de Siyasetin Dili: Kavramlar, Kurumlar ifllendi. ktidar,
nsz ix
egemenlik, meflruluk gibi Siyaset Biliminin temel kavramlar bu nitede genifl bir
yelpazede verilmeye alflld. Yrd.Do.Dr. lyas Stl tarafndan yazlan III.
NTE'de Bir rgtl ktidar Olarak Devlet ve Siyasal Sistemler ele alnd. Modern
devletin oluflumu, devlet trleri ile oulcu sistemler ve tekilci sistemler bu nite-
de ele alnan konulardr. Siyaset ve Birey: Siyasal Katlma konusunun ifllendii IV.
NTE'yi Prof.Dr. Davut Dursun yazd. Bu nitede bireyin toplumsal hayatta siya-
sal rolleri oynayabilecek hale gelmesi ile siyasal srece katlma biimlerine iliflkin
konular anlatlmaktadr. adafl Ynetim Biimi Olarak Demokrasinin ele alnd-
V. NTEyi Prof.Dr. Ylmaz Bingl yazd. Demokrasi kavram, nitelikleri, geli-
flimi ve eflitlerinin yan sra yirmibirinci yzylda demokrasiye geifller konular-
nn incelendii bu blm Prof.Dr. mer aha tarafndan yazlan VI. NTE ta-
kip etmekte ve burada Siyasi Dflnceler ve deolojiler ele alnmaktadr. Mutlaki-
yeti dflne, liberalizm, muhafazakarlk, sosyalizm, faflizm gibi temel konularn
ele alnd bu niteyi Prof.Dr. Tanel Demirel tarafndan yazlan Siyasi Glere
ayrlan VII. NTE takip etmekte olup burada siyasal partiler, kamuoyu, brokra-
si konular incelenmektedir. Kitabn son ve VIII. NTEsini Do.Dr. Hamit Emrah
Berifl kaleme ald. Bu nitede Kresel Siyaset zerinde durulmakta ve kresel si-
yasetin kavramsal analizinden sonra Souk Savafl sonrasndaki durum, uluslars-
t kresel rgtlenmeler ile ulus-devletin gelecei gibi konular ele alnmaktadr.
Sekiz ayr niteden oluflan Siyaset Bilimi kitabnn baz konular dflarda tuttu-
u sylenebilir. Ne var ki girifl niteliindeki bu kitaba btn niteleri dahil etmek
mmkn deildir. Temelde editoryal bir alflma olan bu kitabn yedi ayr yazar
bulunmaktadr. Her bir yazarn yaklaflmlar, konular ele alfl tarzlar ve yazma bi-
imleri arasnda baz farklarn olduunu siz de greceksiniz. Bu tr farkllklar
korumaya alfltk. Mesela kimisi Aristoteles derken kimisi Aristo demeyi tercih et-
mektedir. nitelerin farkl yazarlarca yazlmfl olmas nedeniyle metinde ve grsel
malzemede baz tekrarlar bulunmaktadr. Kitap yayma hazrlanrken mmkn ol-
duu kadar farkllklar azaltlmaya ve bir form iinde btnlefltirmeye alflldysa
da baz farkllklar korumann gerekli olduu kanaati oluflmufltur. Bu bakmdan
bu tr farkllklarn normal grlmesi gerekir.
Bu kitabn okuyucunun eline gemesinde pek ok kiflinin byk katks ol-
mufltur. Baflta sayn yazarlara, Akretim Fakltesinin deerli yneticileri ve
uzaktan retim tasarm birimi yetkililerine, yaym gereklefltiren her dzeydeki
alflanlara ok teflekkr ederiz. Kitabn baflta rencilere ve siyasete ilgi duyan
herkese yararl olmas bizleri mutlu edecektir.
Editrler
Prof.Dr. Davut DURSUN
Yrd.Do.Dr. Mustafa ALTUNOLU
1
SYASET BLM
Amalarmz
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Siyaset ve politika kavramlarnn sre ierisindeki deiflik anlamlarn ak-
N
layabilecek,
Siyaset Biliminin ortaya kmasnda katks bulunan belli bafll dflnrlerin
N
siyasete iliflkin dflncelerini aktarabilecek,
Siyaset Biliminin konusu, kapsam, yntemi ve tekniklerini aklayabilecek,
bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Siyaset bn Haldun
Politika Siyasetname
ktidar, Siyasi ktidar Farabi
Aristotales Siyaset Bilimi
Machiavelli Yntem
Marx Siyasal Gereklik
Weber Alan Arafltrmas
indekiler
SYASET
SYASET BLMNN SERVEN
Siyaset Bilimi Siyaset ve Siyaset
Bilimi SYASET BLMNN KONUSU,
KAPSAMI, YNTEM VE
TEKNKLER
Siyaset ve Siyaset Bilimi
SYASET
niversite renimine yeni bafllamfl rencilerden siyasetin tanmn isteyecek
olursak birbirinden olduka farkl tanmlarla karfllaflacamz kesindir. Gerekten
de gnlk konuflma dilinde olsun toplumsal bilimler alannda olsun siyaset kavra-
mnn ok farkl anlamlarda kullanldn grmekteyiz.
Siyaset ve Politika Kavramlar

Gnlk dilde farkl anlamlarda kullanlan siyaset kelimesi Arapadan Trkeye
geen bir kelime olup bu dilde siyasa fleklinde kullanlmaktadr. SWS veya ssa
kknden gelen siysa kelimesi ynetmek, eitmek, yetifltirmek anlamna gelmek-
te ve etimolojik olarak branice Kitab- Mukaddesteki at anlamna gelen ss keli-
mesine balanmaktadr. Orijinal olarak bu kelime nce Bedevi toplumlarda hay-
vanlarn zellikle de atlarn ve develerin, terbiye edilmesi ve yetifltirilmesi iin kul-
lanlmfl, atlar tmar eden, yetifltiren, eiten ve bakan kifliye de seyis ad verilmifl-
tir. Siyaset kelimesi daha sonra flehirlerin ve insanlarn ynetimi anlamnda kulla-
nlmfl ve insanlar ynetme sanatn ifade etmifltir. Bu durumda siyaset bir ama
veya prensip gereince flehrin ynetilmesine iliflkin sanat anlamnda kullanlmfltr.
Mslman dflnrler flehir ve toplum ynetimi konusunda erdem ve faziletle ilgi-
li dflncelerini siyaset-nme ad altndaki kitaplarda toplamfllardr. Modern d-
nemde Arapa literatrde siysa ve siys kelimeleri, Bat dillerindeki politika, po-
litik ve policy kelimelerinin anlamlarn kazanarak onlarn yerine kullanlmfltr. Os-
manl Devletinde ise siyaset kelimesi genelde devlete karfl ifllenen sularn ceza-
landrlmas anlamna gelmifltir. Mesela hkmdarlarn mutlak otoritelerine daya-
narak siyas sebeplerle devlet hizmetindeki grevliler hakknda, bir soruflturma so-
nunda veya herhangi bir soruflturma yapmakszn verdikleri lm cezasna siya-
seten katl denmifltir. Abbasilerden sonraki Trk-slam ynetimlerinde grlen bu
ceza genellikle siyaset veya siyaset etmek fleklinde ifade edilmifltir.
Siyaset kelimesinin yerine kullanlan politika kelimesi, siyasetin Bat dillerin-
deki karflldr. Politikann kk Eski Yunandaki flehir devletlerini ifade eden
polis; yurttafl iin kullanlan polites; devlet yaps, siyasal rejim ve anayasa
anlamnda kullanlan politeia; vatandafllk hakkna iliflkin fleyler, devlet yaps-
n ve egemenlik hakkn ilgilendiren her fley anlamndaki politica ile politika
sanat anlamndaki politik kelimeleriyle ayn kkten gelmekte olup polis/dev-
letin ynetimine iliflkin ifller, devletle ilgili faaliyetler anlamn taflmaktadr. Eski
4 Siyaset Bilimi
Resim 1.1 Yunan dflnrlerinden Aristoteles (l. M.. 322) fle-

Geriye brakt hir devletleri, anayasalar, rgtlenmeleri ve siyasal
Politika eseriyle rejimleri inceledii Politika adl kitabnda aile, ky ve
Siyaset Bilimine flehir (polis/devlet) birliklerini doal topluluklar ola-
ciddi katklar yapan
ve insan
SIRA SZDE siyasal bir SIRA SZDE rak grmekte ve polis/devletin aile ve bireylere gre
hayvan olarak ncelii bulunduunu nk btnn paralardan
tanmlayan Eski nce geldiini sylemektedir. nsann siyasal bir hay-
Yunan dflnr
D fi N E L M D fi N E L M van (zoon politikon) olduunu syleyen Aristote-
Aristoteles (l. M..
322). lese gre polis/devletin temel amac iyi yaflamadr
O R U www.aristotelesarastirmalari.com
SKaynak: S O R U ve topluluklarn en stn ve hepsini kapsayan olan
her devlet iyi bir amala kurulmufl bir topluluktur.
En yksek iyiyi polis ama edinmekte ve bu topluluk trne de politik denmekte-
DKKAT DKKAT
dir. Bu durumda politika, topluluklarn en stn ve dierlerini kapsayan devletin te-
mel amac olan iyi yaflamay temin etmek iin gsterilen faaliyetler olmaktadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Aristotelesin politikay, en yksek iyiyi ve iyi yaflamay amalayan devlete
iliflkin tm faaliyetler, devlet ynetimi ve yurttaflla iliflkin ifller fleklinde tanmla-
mas kendisinden sonra gelen dflnrler ve devlet adamlar tarafndan da benim-
AMALARIMIZ AMALARIMIZ
senmifl ve gnmze kadar genellikle bu anlamda kullanlmfltr.
K T A P
Aristotelesin siyasetle ilgili dflnce ve analizleri iin Aristoteles (1983) Politika eviren:
K T A P
Mete Tunay, stanbul: Remzi Kitabevi, adl kitabna bakabilirsiniz.
TELEVZYON
Siyasetin Farkl Anlamlar
TELEVZYON
Uzunca bir sre, Aristotelesin siyaset kavramna atfettii anlam kendisinden sonra
gelen dflnrler ve devlet adamlarnca benimsenmifl olsa da, siyaset biliminin ba-
msz bir disiplin hline gelifli ile birlikte kavramn farkl anlamlara gelecek biim-
NTERNET N T E R Nbafllandn
de kullanlmaya ET grrz.
Resim 1.2
Devlet Ynetimine liflkin Faaliyetler
H. Laskinin devlet
ynetimini ele Anlamnda Siyaset
ald Politikaya Politika, XIII. yzyldan itibaren Bat dillerinin sz-
Girifl: Sosyalist lklerine girmifl ve devlet ynetimi anlamnda kul-
Siyaset Anlayfl
(1966). eviren: Ali lanlmfltr. 20. yzylda kaleme alnan baz Siyaset
Seden, stanbul: Bilimi kitaplarnda da politikann Aristoteles gibi
Remzi Kitapevi iyi yaflamay temine ynelik devlet ynetimi ile
Yaynlar Kltr
Serisi:41, adl
ilgili ifller anlamnda kullanld gzlenmektedir.
kitabnn kapa. H. Laskinin Politikaya Girifl ve Marcel Prlotnun
Politika Bilimi (eviren: Nihal nol, stanbul, Var-
lk Yaynlar, 1972) adl kitaplarnda devlet yneti-
mine iliflkin konular ele alnmakta ve bafltan sona
devlet ynetimi incelenmektedir.
Kitapta bafltan sona kadar
devlet konusu ktidar Mcadelesi Anlamnda Siyaset
incelenmektedir. Kitaptaki
drt ayr blmn bafllklar: Siyaset Biliminin henz bamsz bir disiplin olarak geliflmedii ve siyasi konula-
Devletin doas, Devletin
rgtlenmesi, Devletin rn daha ok kamu ve anayasa hukuku arasnda yer ald dnemlerde siyaset ve-
ifllevleri, Devletin dier
devletlerle iliflkileri fleklinde ya politikann devlet ynetimi, devlet ynetimine iliflkin faaliyetlerin tm, devle-
dzenlenmifltir. Politikaya
Girifl adl bir kitabn tin dier devletlerle iliflkileri ve vatandaflla iliflkin ifller anlamnda kullanldn
ieriinde sadece devletin
ele alnmfl olmas bu syleyebiliriz. Byle bir anlayflta en byk rgtl insan topluluu olan devletin
anlayfl ortaya koymas ortak karlar dorultusunda ynetilmesi, bu ynde kararlar alma yetkisinin kulla-
bakmndan nemlidir.
1. nite - Siyaset ve Siyaset Bilimi 5
nlmas siyaset kavram erevesinde dflnlmfltr. Yalnz ortak karlar konu-

sunda bir toplumun btn yelerinin ittifak etmesini, alnacak kararlarn herkes ta-
rafndan benimsenmesini beklemek mmkn deildir. nk bir toplum, ne ka-
dar homojen olursa olsun, beklentileri ve karlar birbirinden farkl kesimlerden
meydana gelmektedir. Toplumsal gereklik alanndaki farkllklarn varl bireyler
ve toplum kesimleri arasnda bir atflmaya ve iktidar iliflkisine yol amaktadr. Bel-
li statleri iflgal edenler dierlerine karfl kazandklar stnlk, g ve kuvvetleri-
ni korumak, dierleri de bu pozisyonlar ele geirmek iin bir mcadeleye girmek-
tedirler. Bu atflma hli siyasetin bir iktidar mcadelesi olarak anlafllmasna imkn
vermifltir. Tannmfl siyaset bilimcilerden V.Van Dyke siyaseti, kamuyu ilgilendiren
sorunlarda kendi tercihlerini kabul ettirmek, bu tercihleri uygulatmak, baflkalarnn
tercihlerinin gerekleflmesini engellemek zere eflitli aktrlerin yrttkleri bir
mcadeledir fleklinde tanmlamaktadr ki bu tanmn znde siyasetin bir iktidar
mcadelesi olduu anlayfl yatmaktadr.
Siyasetin iktidar mcadelesi olarak anlafllmasnn temelinde, toplumsal hayatn
SIRA SZDE
karfllkl ztlklarn atflmas ve siyasetin de bu mcadelede ztlklar belli dengede SIRA SZDE
uzlafltran bir faaliyet olarak ortaya kmas anlayfl vardr. Bu yaklaflma gre siya-
set, toplumda bir aznln ounluk zerindeki ayrcalklarn srdrmesine
D fi N E L M
hizmet D fi N E L M
etmektedir. ktidar mevkilerini ele geirmifl olan grup veya snflar, toplum zerinde-
ki kontrollerini srdrme, deerlerin paylaflmnda kendi menfaatlerini gzetme ve
S O R Uktidardakiler
dierlerinin davranfllarn belirleme yetki ve gc elde etmektedirler. S O R U
mevkilerini korumak ve srdrmek, dierleri ise iktidar ele geirmek iin bir mca-
deleye giriflmektedirler. ktidar erevesinde srdrlen mcadeleyi D K K Asiyaset
T olarak DKKAT
tanmladmzda savaflla zdefllefltirmifl olmaktayz. Bu yaklaflmn en iyi rneini M.
Duverger, Politikaya Girifl adndaki eserinde vermektedir. Bu eserin iindekiler ks-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
mna bakldnda blm bafllklarnn Savafln Etkenleri, Savafln Biimleri ve
atflmadan Birleflmeye fleklinde formle edildiini grrz. Bu eserde aslnda bil-
diimiz trde bir savafl deil siyaset olgusu incelenmektedir. Yazar siyaseti bir savafl
biimi olarak ele almakta ve olguyu savafln argmanlaryla analiz etmektedir.
Siyaseti bir iktidar mcadelesi olarak sunan yaklaflm iin M. Duvergernin

K T A (1984)
P Politi- K T A P
kaya Girifl. eviren: Samih Tiryakiolu, stanbul: Varlk Yaynlar, adl eseri okunabilir.
Siyaseti iktidar mcadelesi veya savafl olarak sunanlara karfllk

T E L E Vonu
Z Y Otoplumlarda
N TELEVZYON
dzeni ve adaleti hakim klmak iin gsterilen faaliyetlerin tm fleklinde takdim
edenler de vardr. Bu anlayflta olanlar toplumsal dzenin, atflan menfaatlerin uyum-
lafltrlmasnn ve adaletin salanmas iin her toplumda bir dizi abann gsterildii-
ni, temelde siyaseti bu abalarn oluflturduunu ve siyasetin amacnn
N T E R N Ebunlar
T olmak NTERNET
gerektiini savunmaktadrlar. Demek ki siyaseti hem Resim 1.3
mcadele hem de barfl ve dzeni tesis etmek iin
Kanadal siyaset
gsterilen abalar fleklinde birbirinden tamamen zt bilimci D. Easton,
kutuplardaki faaliyetler olarak anlamak mmkndr. sistem teorisini
Siyaset Bilimine
uyarlayarak yeni
Deerlerin Otorite Yoluyla Datlmas almlar
Anlamnda Siyaset getirmifltir.
Siyaseti bir sre olarak deerlendiren D. Easton,
siyaseti maddi ve manevi deerlerin otoriteye da-
yal olarak datlmas sreci fleklinde tanmlamfl-
tr. Yukarda verilen Aristogil tanm ile siyaseti nihai
karar verme yetki ve otoritesini elde etmek iin ve- Kaynak: http://en.wikipedia.org
6 Siyaset Bilimi
rilen iktidar mcadelesi fleklindeki tanmlarda toplumun yaratmfl olduu ortak

maddi ve manevi deerlerden kimlerin, nasl ve ne kadar pay alacaklar zmsz
kalmaktadr. Toplumsal hayatta bir dizi ortak maddi ve manevi deer oluflmakta ve
bunlar bir biimde blfllmektedir. Aslnda hayatn her dzeyinde devaml yeni
deerlerin yaratlmas ve bunlarn belli flekillerde blfllmesi sz konusudur. Ai-
lede, flirkette, okulda, flehirde, devlette srekli yeni deerler yaratlyor ve yarat-
lan bu deerler belli flekillerde blfltrlyor. Hem deerlerin nasl yaratlaca
hem de yaratlan deerlerin nasl blfltrlecei nemli bir sorundur.
Resim 1.4 Otoriteye iliflkin blflmden anlatlmak iste-
nen, bir deerin blflmnde srece mdahale
Eastonun nemli ederek ve gerekirse g kullanarak blflmn bel-
eserlerinden biri
olan (1979). A li flekilde yaplmasn salama yetkisine sahip olma
Systems Analysis of ve blflmn belli biimde gereklefltirilmesini sa-
Political Life. lamadr. Demek ki bir blflmn siyasal nitelikte
Chicago Un. Of
olabilmesi iin ynetilenlerin kabullerine (rza) gre
Chicago,kitabnn
kapa. srece mdahale edilmesi ve gerekirse g kullan-
ma yetkisine sahip kiflilerin (ynetenlerin) bir faali-
yeti olmaldr. Bu durumda meflru g kullanma yet-
kisine sahip kiflilerin faaliyetleri siyaset olarak ifade
edilmektedir. Siyasetin bu flekilde tanmlanmas
onun salt devlete iliflkin ifller, kurumlar ve faaliyet-
ler olarak deil her trl deerlerin blflm iin
otorite kullanmn gerektiren faaliyetler olarak an-
lafllmasn salamaktadr. Bu yaklaflm siyaset olgu-
sunun erevesini geniflletmekte olup siyaseti hem
modern ulus-devletlere hem de tm toplumsal/siyasal organizasyonlara iliflkin bir
ortak faaliyet alan olarak deerlendirmektedir.
Yukarda zetlenen farkl tanm ve yaklaflmlar gstermektedir ki siyaset konu-
sunda herkesin ittifak ettii bir tanm bulunmamaktadr. Her bir tanm veya yakla-
flm siyasal gereklik dediimiz toplumsal hayatn bir yanna dayanmaktadr. Bu
durumda siyaseti, toplumun tmn ilgilendiren iliflkileri son aflamada meflru zo-
ra dayanarak dzenleyen eylemler btn olarak tanmlayabiliriz.
SIRA SZDE Siyaset Bilimi

SIRAliteratrnde
SZDE siyasete yklenen farkl anlamlar nelerdir? Ksaca
1 aklaynz.
D fi N E L M SYASET
D fi BLMNN
NELM SERVEN
Siyaset Biliminin yirminci yzylda bamsz bir disiplin olarak ortaya kmasndan
S O R U nce pek ok S Odflnrn
R U nemli katklar olmufltur. Eski Yunan dflnrlerinden
adafl isimlere kadar siyaset zerinde eserler veren ve farkl flekillerde siyaset ol-
gusunu ele alan kiflilerin geriye braktklar zengin bir siyaset literatr bulunmak-
DKKAT DKKAT
tadr. Bunlarn hepsine deinme imknmz olmasa da belli baflllarna ve onlarn
alflmalarna ksaca deinmekte yarar vardr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
Eski Yunan Dflnrlerinde Siyaset SIRA SZDE Resim SIRA

1.5 SZDE
Eski Yunan dflnrlerinden Platon (l. M.. 347), iyi Eski Yunan
ve erdemli bir devletin nasl olaca, kimlerin ynetece- dflnr Platon
D fi N E L M D fi N E L M
(l. M.. 347),
i gibi konularda ideal dflncelerini Devlet adndaki ki-
devletin bilge krallar
tabnda ortaya koymufltur. deal devlet nasl olmaldr? tarafndan
sorusuyla ilgilenen ve olmas gerekenle ilgili dflncele- S O R U ynetilmesiniS O R U
rini dile getiren Platon, devletin bilge krallar tarafndan savunmufltur.
ynetilmesini veya filozoflarn kral olmasn savunmufl- DKKAT DKKAT
tur. Platona gre Devlet; iktidar kullanan idareciler, sa-
vafllar ve retimi gereklefltiren iftiler ve halk snfla-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
rndan oluflmaktadr. Ahenkli bir Devletin olmas iin
bu snflarn kendilerine dflen grevleri yerine getirme- Kaynak: http://en.wikipedia. org/wiki/Plato
leri gerekir, halkn (demos) grevi idarecilerle savaflla- AMALARIMIZ AMALARIMIZ
rn ihtiya duyduu retimi gereklefltirmektir.
Eski Yunan dflnrlerinin siyaset konusundaki dflnceleri iin Platonun

K T A P(2001) Dev- K T A P
let nc Basm, evirenler: Sabahattin Eyubolu-M.Ali Cimcoz, stanbul: Trkiye fl
Bankas Kltr Yaynlar, adl kitab ile Aristotelesin (1983). Politika eviren: Mete
Tunay, stanbul, Remzi Kitabevi, adl eserlerini gzden geirebilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Bir dier Eski Yunan dflnr Aristoteles, devleti ve devlet ynetimiyle ilgili
sreleri bir inceleme ve gzlem konusu olarak ele alarak zamann siyasal sistem-
NTERNET NTERNET
lerini karfllafltrmal bir biimde ortaya koymakla adafl Siyaset Biliminin temel-
lerini atan nemli bir dflnr olarak kabul edilebilir. Ona gre insan aklnn bil-
mek (theorein), yapmak (prattein) ve yaratmak (poiein) olmak zere temel ifl-
lemi bulunmaktadr. Btn bilimler akln bu iflleminden domaktadr. Bilmek
iflleminden teorik bilimler (matematik, fizik), yapmak iflleminden uygulamal bi-
limler (ahlak, ekonomi, politika) ve yaratmak iflleminden de fliirsel (sz syle-
me/belagat, mantk) bilimler doarlar. Yapmak iflleminden doan ahlak (etik) ki-
flisel davranfllar bilimi, ekonomi aile (oikos), ailenin oluflumu ve gelir kaynaklar
ile uraflan bilim, politika da polisin (site/devlet) kuruluflu ve ynetimi ile ilgilenen
bilim olarak ortaya kmaktadr. Aristoteles Politika adl eserinde, Eski Yunan site-
lerinin siyasal rgtlenmelerini gzlemlerle ortaya koymaya ve siyasal rejimleri s-
nflandrmaya alflmfl ve kendisinden sonra gelen dflnrleri etkilemifltir.
Modern Dnemde Siyaset

Ortaa boyunca dinin etkisi altnda kalan siyaset dflncesinde 16. yzyln baflnda
yaflayan Floransal devlet adam ve tarihi N. Machiavelli (l. 1528) talyadaki prens-
likleri ele ald meflhur kitab Prens ile yeni bir r amfltr. Machiavelli yaflad
dnemdeki olaylar ve olgulardan hareketle siyaset konusundaki idealist ve ahlak
izgiyi terk ederek siyaseti gereki zemine oturtmufltur. Kitabnda prenslerin (h-
kmdarlarn) iktidar ele geirmelerini, elde tutmalarn ve dierleriyle iliflkilerini an-
latrken gzlemlere ve tarih tecrbelere yer verip siyasetin insanlara boyun edirme
niteliine dikkat ekmifltir. Prenslerin davranfllarn tartflrken ahlaka deil iktidar
ele geirme ve muhafaza etme amacna hizmet edecek gereklere dikkat ekmifltir.
O, biri yasalara uyarak dieri zora baflvurarak yrtlen mcadele olmak zere iki
tr mcadele olduunu belirtmifl ve birincisi yetmediinde ikincisine baflvurmann
gerekliliini anlatmfltr. Ona gre bir prens devleti elinde tutmak iin sk sk verdi-
i sze karfl, iyilikseverlie karfl, insanla karfl, dine karfl davranmak zorunda ka-
8 Siyaset Bilimi
Resim 1.6 lr. Bu yzden tarihin rzgrna gre, durumlarn deifl-

talyan dflnr N. melerine gre, dnmeye hazr bir zihne sahip olmaldr ve
Machiavelli
SIRA SZDE SIRA SZDE (...) elverirse iyilikten uzaklaflmasn ama gerekiyorsa k-
(l.1528) siyasette tl semesini bilsin. (...) Bir prens ama olarak flunu
olmas gereken
sesin: Devletin ele geirilmesi ve elde tutulmas...
Ddeil
fi N olan
ELM D fi N E L M
gereklie dayal Machiavelli siyasi davranfllar iyi, kt gibi ahlaki
analizleriyle Siyaset kavramlarla deil kendi gereklikleri temelinde ele al-
Biliminde
S O R U yeni bir
r amfltr.
S O R U mfltr. Onun dflncesinde amacn gereklefltirilmesi iin
her trl eylemin meflru olduu anlayfl egemendir. Si-
DKKAT DKKAT
yasetin dier toplumsal faaliyetlerden ayr bir mant ve
Kaynak: www.biyografim.net iflleyifli olduunu fark eden Machiavelli siyaseti ahlaktan
ve dinden bamszlafltrmakla kendisinden sonra gelen-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
leri etkilemifltir. Bu anlayfl Makyavelizm fleklinde ifade edilmifl ve ou kez amaca
varmak iin hibir kural, ilke ve deer tanmama fleklinde anlafllmfltr. Oysaki Mac-
AMALARIMIZ hiavelli siyasetin
AMALARIMIZ kifli ve din ahlaktan ayr bir mant, iflleyifli ve kurallar olduunu
savunmufltur.
K T A P Machiavellinin
K siyasete
T A P iliflkin gereki dflnceleri iin Machiavelli (1984) Prens adl kitab-
n talyancadan eviren: Nazm Gven, stanbul: Anahtar Kitaplar Yaynevi, okuyabilirsiniz.
T E L E VResim
Z Y O N 1.7 TELEVZYON adafl Siyaset Biliminin nclerinden kabul edilen
Fransz dflnr Montesquieu (l. 1755), gler ayrl-
xv. yzyl
Aydnlanma ilkesini savunmufl ve olaylar arasndaki zorunlu iliflki-
ann en ilgi leri incelemifl, olmas gerekenden ok olanlarla ilgilen-
Nekici
TERNET NTERNET mifltir. Meflhur LEsprit des lois (Kanunlarn Ruhu) adl
dflnrlerinden
kitabnda bir lkede uygulanan yasalarn arka plann
Kanunlarn Ruhu
adl meflhur eserin ortaya karmaya ve niin ayn yasalarn farkl toplum-
sahibi Montesquieu larda farkl sonular verdiini aklamaya alflmfltr.
(l. 1755) Ona gre iklimin ve corafi zelliklerin yasalar ve siya-
sal davranfllar zerinde nemli bir etkisi bulunmakta-
dr. Kitabnda hkmet biimlerini, iklim ve arazinin in-
Kaynak: http://www.arqnet.pt/portal/teoria/ sanlarn gelenekleri, kurumlar ile toplumsal nedenlerin
aron_montesquieu.html yasalar zerindeki etkisini incelemeye alflmfltr. Hk-
met biimleriyle ilgili analizinde Aristotelesten oka et-
kilenmifl olmakla birlikte Montesquieu cumhuriyet, monarfli ve istibdat zerinde
durmufltur. Hkmet biimlerinin doasn ve temel ilkesini ortaya koymaya alfl-
mfl ve lkenin bykl ile hkmet biimleri arasndaki iliflkiye dikkat ekmifl-
tir. Ona gre cumhuriyet iin kk, monarfli iin orta ve istibdat iin de byk bir
imparatorluk gereklidir.
19. Yzylda Siyaset

19. yzyl adafl toplum bilimlerin doduu ve bamsz birer disiplin olarak ku-
rumlafltklar, toplumsal iliflkilerde radikal dnflmlerin yafland bir asr olmufl-
tur. retim iliflkilerindeki deifliklikler, tarm toplumundan sanayi toplumuna geifl
ve yeni toplumsal hareketler geleneksel toplum yapsnda ve nispeten statik iliflki-
lerde byk dnflmlere sebep olmufltur. Modern dnyaya ait bir giriflim olarak
ortaya kan toplumsal bilimler, yaflanan gereklik hakknda bir biimde ampirik
olarak dorulanan sistemli, dnyevi bilgi retme abasna dayanmfllardr. Her za-
man her yerde doru olan doann evrensel yasalarn aramak fleklinde tanmlanan
bilim anlayfl toplumsal dnyadaki nesneler iin de sz konusu edilmeye bafllan-

mfltr. Bafllangta aralarnda fazla bir farkllk bulunmayan bilim ve felsefe dnye-
vi gerei arafltryorlard. Ancak deneysel, ampirik alflmalar bilimin vizyonunda
merkezi yer edindike felsefe ile bilim arasndaki ayrm giderek derinleflmifltir. Bu
geliflmede toplumsal bilimlerin deiflik disiplinleri gereklik hakkndaki ampirik
bulgulara dayal nesnel bilgi elde edilmesini salamak iin harcanan genel aba-
larn bir paras olarak dodular. 19. yzylda ngiltere, Fransa, Almanya, talya ve
Amerika Birleflik Devletlerinde toplanmfl olan arafltrmaclarn niversitelerde yo-
unlaflan toplumsal gereklikle ilgili alflmalardan zellikle sosyoloji ve iktisat bi-
limleri ne getiinden Aristotelesten beri Siyaset Biliminin dier toplumsal bilim-
lere stnl kanaati son bulmufltur.
Sosyolojinin kurucusu kabul edilen A. Comte (l. 1853) btn abasn toplum-
sal gereklikle ilgilenmede younlafltrmfltr. Onun dflncesine gre insanlk
temel evreden gemektedir; metafizik dnem, teolojik dnem ve pozitif dnem.
Comteun sosyolojiyi ne geiren ve Siyaset Biliminin gndemden dflmesinde et-
kili olan dflncesi pozitivist felsefeye dayanyor ve metafizik dflnceden tmy-
le arnmfl bulunuyordu. Gzlemlenebilen olaylarn ardnda yatan anlamlar -
zmlemenin dflnda tutuyordu. Sosyoloji iin ancak gzlemlenebilen ve llebi-
len olgular bilimsel faaliyetin nesnesi olabiliyordu. Gzlem dfl veya llebilirlii
olmayan olgular ise bilinemez olarak kabul ediliyordu.
19. yzyln en nemli ismi hi kuflku yok ki K. Marxdr (l. 1883). Marxn li-
beral iktisat anlayflna getirdii elefltiriler, toplumsal gereklii aklamada tercih
ettii diyalektik metot ve deiflimi retim iliflkileri ile SIRA SZDE ResimSIRA1.8 SZDE
aklama abalar toplumbilim ve siyaset dflnce-
Toplumsal geliflme-
sinde uzun yllar etkisi devam edecek bir devrim yi deterministik
meydana getirmifltir. Toplumsal dinamizmi snf a- yaklaflmla ve re-
tflmasnda grmesi, toplumsal iliflkilerin deiflimini tim gleri arasn-
daki atflmayla ele
retim iliflkilerinin deiflimiyle aklamas ve top- S O R U S O R U
alan 19. yzyln
lum yapsn alt-yap ve st-yap olarak snflad byk ismi K. Marx
kurumlar arasndaki iliflkilerle izah etmesi nemli hem yeni bir yakla-
bir yenilik olmufltur. Aslnda K. Marx alflmalarnn
DKKAT flm getirmiflDhem
KKAT
de
an ve sonrasn
ounu retim iliflkileri ve snf mcadelesi temelin- en ok etkileyen
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
de younlafltrmfltr. Fakat retim iliflkilerinin deifl- isim olmufltur.
mesinde bafl vurduu toplumsal alt-yap ve st-ya-
p etkilefliminde st-yap kurumu olarak gsterdii Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx
siyaset konusuna da eilmifltir.
K. Marxn temel tezleri iin Aron, R. (1986). Sosyolojik Dflncenin

K TEvreleri.
A P Ankara: K T A P
Trkiye fl Bankas Kltr Yaynlar, adl esere bakabilirsiniz.
Makyavelist anlayfl siyaseti toplumsal iliflkilerde belirleyicilie

T E L E V Zsahip
Y O N bir olgu TELEVZYON
olarak sunarken Marx, tam tersine siyasetin zerk bir kurum olmadn ve alt-yap
kurumlar tarafndan belirlendiini savunur. Marxa gre siyaset, siyasetilerin ve
yneticilerin aralarndaki mcadele ile aklanamaz. nk bu mcadele, aslnda
toplumsal snflar arasndaki mcadelenin bir parasdr ve temelde N T E R N Ede
T toplumun NTERNET
retim tarzna baldr. Ona gre siyaset bir st-yap kurumudur ve onu belirleyen
temel faktr, retim iliflkilerinin oluflturduu alt-yap kurumlardr. Alt-yap, yani
retim tarz deiflmedike st-yap da deiflmez. Kapitalizmin sosyolou ve iktisat-
s olan Marxa kadar toplumsal deiflmenin dflnce ve kanaatlerden kaynaklan-
10 Siyaset Bilimi
d dflnlmekteydi. O bu geleneksel izgiyi deifltirerek toplumsal deiflmenin

temelinde alt-yap iliflkilerinin, yani bir toplumun retim yeteneini ifade eden re-
tim gleri ile retim iliflkileri arasndaki eliflkinin yattn ileri srmfltr.
SIRA SZDE K. Marxn siyasete iliflkin dflncelerinde ne kan temel noktalar tartflnz.
SIRA SZDE
2
Fransz Dfliflleri Bakanlna kadar ykselmifl bir siyaset adam olan A. de
D fi N E L M Tocqueville D (l.
fi N E1859),
LM Amerika Birleflik Devletleri demokrasisi ile ilgili gzlem-
lerini Amerikada Demokrasi adl meflhur kitabnda anlatmfltr. Kitabnda ekono-
S O R U mik geliflmeS ile O R siyasal
U yaplar arasndaki iliflkileri, Amerikan toplumunun zel-
Resim 1.9 liklerini ve Avrupa toplumlarna kyasla farkllkla-
rn karfllafltrmal olarak ele almfl ve bununla Kar-
A.
D De
KKAT DKKAT
Tacquevillein fllafltrmal Siyaset Biliminin nemli bir rneini
siyasete iliflkin ortaya koymufltur.
N N
SIRA SZDE
grfllerini SIRA SZDE Tocqueville, Comte ve Marxn aksine gemifl ta-
renmek iin rihin kat yasalar tarafndan ynetilmifl olduuna,
Siyaset Biliminde
nemli yeri olan btn insanln ayn izgiden geeceine ve gele-
(1994). Amerikada cek olaylarn nceden belirlenebileceine inanmaz.
Demokrasi. Tarihi ortadan kaldrmaya deil onu anlafllr klma-
Trkesi: hsan
ya alflr.
KSezal-Fatofl
T A P Dilber, K T A P
Ankara: Yetkin adafl Siyaset Biliminin nc isimlerinden M. We-
Yaynlar, adl ber (l. 1920), asl meslei hukukuluun yannda Av-
kitabnn kapa. rupa ve Amerikaya inceleme gezilerinde bulunmufl,
TELEVZYON TELEVZYON niversitede ders vermifl, fiilen siyaset hayatna girmifl
biridir. Farkl urafllar ve deiflik toplumlar zerinde-
ki gzlemleri ona karfllafltrmal incelemeler yapma
NTERNET imkn vermifltir.
N T E R Nzellikle
ET zihniyet ile davranfllar ve toplumsal iliflkiler konusundaki
zmlemeleri byk ilgi grmfl, metodolojik alanda getirdii zmleme erevesi
sadece Siyaset Bilimine deil tm toplum bilimlerine byk bir katk salamfltr.
Weber, meflhur Protestan Ahlak ve Kapitalizmin Ruhu adl eserinde Protestan
ahlak anlayflnn kapitalizmin douflunda oynad rol ortaya koymaya alflmfltr.
ktisadi zihniyetle din inanlar arasnda kurduu iliflki hl ilgiyle takip edilmektedir.
Resim 1.10 Siyaset alannda ise adafl Siyaset Biliminin
temel konularndan olan iktidar, egemenlik, oto-
ktidar, egemenlik, otorite,
meflruiyet gibi temel siyasal rite ve meflruiyet gibi olgularla ilgilenmifl, brok-
olgularla ilgelenen ve rasi ve siyaset arasndaki iliflkilere dikkat ekmifl-
toplumsal eylemeleri
analizinde ekonomik tir. Siyasal iktidarn meflruluunun temellerini bir
determinizme karfl kp model erevesinde aklamaya alflmfltr. Ona
kltrn ve zellikle de gre siyaset kiflinin dier kifliler zerinde ege-
dinin insan davranfllarnn
oluflumundaki rolne menlik kurmasdr. Sz konusu egemenlik farkl
dikkat eken analizlerle M. olabilmekte ve meflrulafltrrken farkl argmanla-
Weber (l. 1920) adafl
Siyaset Biliminin ra dayanabilmektedir. Dolaysyla siyasetin teme-
flekillenmesinde etkili olan linde egemenlik ve itaat iliflkisi bulunmaktadr.
isimlerden biridir. Weberin bu iliflkide cevabn arad bafllca soru
Kaynak: http://www.e-sosyoloji.com/weber.htm insanlarn niin yneticilere itaat ettikleri sorusu-
dur. Siyasal iktidarn temel gelerinden otorite
konusunda yapt geleneksel otorite, karizmatik otorite ve hukuki/rasyonel otorite
ayrm son derece kullanfll bir analiz erevesi sunmufltur. Ona gre iktidar sadece
fliddet ve cebir zerinde kurulamaz, ayn zamanda meflruluunu ynetilenlere kabul
ettirmesi zorunludur.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
1. nite - Siyaset ve Siyaset Bilimi

11
M. Weberin siyasetle ilgili temel dflnceleri ve yaklaflmlar iin (2006).

K T A Meslek
P Olarak K T A P
Siyaset ev. Afflar Timuin-Mehmet Sert, stanbul: Chiviyazlar Yaynlar ile Protestan Ah-
lak ve Kapitalizmin Ruhu (1985). Tresi: Zeynep Aruoba, stanbul: Hil Yaynlar adl ki-
taplarn okuyabilirsiniz. TELEVZYON TELEVZYON
slam Dnyas ve Siyaset Bilimi

Siyaset Biliminin gelifliminde slam medeniyetinin Resim 1.11
nemli temsilcileri olan pek ok Mslman dfln- NTERNET NTERNET
Farabi tasvirli
rn, filozofun ve bilginin katksnn olduu belirtilme- rana ait bir pul.
lidir. slam dflnrlerinin siyaset olgusuna yaklaflm-
larnda temelde dinin evren ve toplum anlayfl belir-
leyici olmufl ve siyasetin de ahlaki eylemler alan ola- SIRA SZDE SIRA SZDE
rak deerlendirilmesi abas ne kmfltr. Bundan
dolaydr ki bilimlerin snflandrlmasnda Siyaset Bili-
mi, bireylerin iradeleriyle yaptklar eylemleri, ahlaki
ve siyasi davranfllar inceleyen hukuk ve kelam ilim-
leriyle birlikte ayn kategoride yer almfltr. Meflhur d- S O R U S O R U
flnr Farab (l. 950) hsal-Ulm (limlerin Saym) Kaynak: http://tr,wikipedia.org/wiki/Farabi
adl eserinde doal ihtiyalarn zorlamasyla bir flehir DKKAT DKKAT
(medine, devlet) kuran insanlarn irade ile yaptklar iflleri (efal) ve hareketleri (s-
nen) ele alan bilime Medeni ilim demekte ve siyasete iliflkin davranfllarn incelen-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
mesini ele alacak Siyaset Bilimini bu kategoride dflnmektedir. Dier bir slam d-
flnr olan Gazali (. 1111) de siyaset bilimini metafizik, ahlak ve psikoloji ile bir-
likte din ile ilgili olan ilimler kategorisine yerlefltirmifltir. slamAMALARIMIZ
dnyasnda yetiflmifl AMALARIMIZ
dflnrlerden baz nemli isimlere ve temel tezlerine deinmek yerinde olacaktr.
Farabinin ilimleri tasnifi iin limlerin Saym (hsal-Ulm (limlerin

K T Saym),
A P eviren: K T A P
Ahmet Atefl, stanbul, MEB Yaynlar, 1990) adl kitab okuyabilirsiniz.
Siyasetnameler ve Layihalar TELEVZYON TELEVZYON

slam dflnrleri anayasa, idare, maliye ve ceza hukuku, yneten-ynetilen iliflki-
leri ile siyasal iktidara iliflkin dflncelerini genellikle fkh kitaplarnn muhtelif b-
lmlerinde dile getirmifllerse de bunlar bir arada ele aldklar eserler de yazmfllar-
N T E R N E Tve nasihat-
dr. 9. yzyldan itibaren yaygnlk kazanan bu tr eserler siyaset-nme NTERNET
nme adyla anlmfllardr. Siyasetnameler, hkmdarlar iin kaleme alnmfl eser-

ler olup hkmdarlara ynetimde izleyecekleri politikalar ve ahlaki ilkeler konu-
sunda tavsiyelerde bulunulur. Ahlak ilkelerine uymayan kt ynetimin zararl so-
nularna dikkat ekilmeye alfllr. Bu niteliklerle siyasetnameler hem bir siyaset
hem de bir ahlak kitab olarak kabul edilebilir.
Siyasetname trndeki eserlere pek ok rnek vermek mmkndr. Bu trdeki
eserlerin en nemlileri Maverdnin El-Ahkmus-Sultniyesi (eviren: Ali fiafak, s-
tanbul, Bedir Yaynevi, 1976) ile Nashatl-Mlku (Siyaset Sanat, eviri: Mustafa
Sarbyk, stanbul, Krkambar Kitapl, 2000), Nizamlmlkn Siyasetnamesi (evi-
ri: Nurettin Bayburtlugil, stanbul, Dergah Yaynlar, 1981), Gazalinin Nasihatl-M-
lku; (eviri: Osman fiekerci, stanbul, Sinan Yaynevi, 1995), bn Teymiyenin Es-Si-
yasetfl-fieriyyesi ( Tresi: Vecdi Akyz, stanbul, Dergah Yaynlar, 1985), Muham-
med b. Turtflnin Sircul-Mlku (Sircul-Mlk/Siyaset Ahlak ve lkelerine Dair,
Yayna Hazrlayan: Said Aykut, stanbul, nsan Yaynlar, 1995), Eb Mansur es-Seli-
12 Siyaset Bilimi
bnin Adbul-Mulku (Adbul-Mulk, eviren: Sait Aykut, stanbul, nsan Yaynla-

r, 1997) gsterilebilir. Bu eserlerde genel olarak siyasal konular ele alnmakta ve d-
flnrler konuyla ilgili teorik grflleriyle gzlemlerine yer vermektedirler.
slam dnyasnda devlet yneticilerine sunulan ve dnemin devlet yapsn, kamu
ynetimine iliflkin sorunlar ve bu sorunlarn zmne iliflkin zmleri neren la-
yiha trndeki eserler de bu cmleden deerlendirilebilir. Layihalar yazldklar d-
nemin siyasal durumunu, sorunlar ve iktidar iliflkilerinin iflleyiflini ortaya koymalar
bakmndan nemlidirler. Sorunlara nerilen zmlerle nemli almlar ve tezler
iermektedirler. Bu nitelikteki eserlerin baflnda III. Murat zamannda kaleme alnmfl
olan ve yazar belirsiz Kitb- Mstetb (Yaflar Ycel (Yaynlayan), Kitb- Mstetb,
Ankara, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, 1974) ile 1631
tarihinde hazrlanarak 1623-1640 yllar arasnda padiflahlk yapan IV. Murada sunul-
mufl olan Koi Bey Risalesi (Zuhuri Danflman, Koi Bey Risalesi, stanbul, MEB Ya-
ynlar, 1997) gelmektedir. Bu tr eserlerde yazld dnemdeki devlet yaps ve so-
runlar ele alndndan o dnemdeki siyasal ve idari sorunlarn ve iflleyiflin tespiti
noktasnda yararlanlabilir. Bu eserlerin sadece sorunlar ve mevcut durumu tespitle
yetinmeyip sultana eflitli zgn neriler getirmesi dikkat ekicidir.
Farab
Farabnin El-Medinetl-Fzla (eviren: Nafiz Danflman, stanbul, MEB Yaynlar,
1990) adl klasik eseri, temelde bir siyaset kitabdr. Farab, belli bir ama ile bir fle-
hirde toplanmfl kimselerin meydana getirdii topluluk anlamnda kulland medi-
nenin faziletli bir flehir olarak kurulabilmesi iin gerekli flartlara deinmekte ve
kendisinden etkilendii Platon gibi ideal devletin yaratlabilmesi iin gerekli olan
hususlara dikkat ekmektedir. Farab muhtelif insanlarn bir araya gelmelerinden
topluluk olufltuunu, bunlarn kmil veya eksik topluluklar olduklarn, kmil
olanlarn byk, orta ve kk olmak zere ksma ayrldklarn belirtmektedir.
Resim 1.12 nsan topluluklarn bu flekilde deerlendiren Fa-
rab temel tezini hayr, nasl arzu ve iradeyle elde
Farabnin meflhur
eseri El-Medinetl- edilirse ktlk de arzu ve iradeyle elde edilir n
Fazla adl kabulne dayandrmakta ve flehirde yaflayanlarn ara-
kitabnn kapa. larndaki dayanflmay ve iliflkileri kt amalara do-
ru yneltmeleri mmkn olduu gibi iyiye de ynel-
meleri mmkndr. Buna gre flehir sakinlerinin sa-
adete eriflmek amacyla yardmlafltklar bir flehir, f-
zl bir flehir olur. Zaten saadete eriflmek maksadyla
kurulan her topluluk da fzl bir topluluk saylr.
Farab fzl flehri, salkl bir vcuda benzetir.
Nasl vcuttaki eflitli organlar yardmlaflarak alflr-
larsa flehrin de byle alflmas gerekmektedir. Ona
gre nasl vcudun hakim bir organ varsa ve bu or-
gann nitelii btnn yapsn etkilemekteyse fzl
flehrin de hakim organ devlet baflkandr.
Farab kitabnda toplumunun en stn kiflisi olan fzl flehir reisinin meziyetle-
rini, en ince detaylarna kadar ortaya koymaya alflr. Gerekten ortaya koyduu
niteliklere sahip bir kiflinin bulunup bulunamayaca merak konusudur. Onun d-
flncesinde siyasal iktidar kullanan kifli toplumun en kmil kiflisi olduundan ide-
al bir kiflilikle karfl karflya olduumuz unutulmamaldr. Bunun yannda fzl fleh-
re aykr olan fleyleri de ortaya koyan dflnre gre chil flehirler, fask flehirler,
deiflmifl flehirler ve flaflkn flehirler fzl flehirlere aykr olanlardr. Bir kez daha ha-
trlatmalyz ki buradaki flehir kelimesini devlet olarak anlamamz gerekmektedir.
slam dflnrlerine gre siyaset ahlaktan bamsz bir davranfl olmayp ahlaki
ilkelere ve llere gre iflleyen bir alandr. N. Machiavelli siyaseti genel ahlaktan ay-
r iflleyen bir alan olarak ortaya koyana kadar Batda da siyaset ahlak baml bir ger-
eklik olarak dflnlmekteydi. slam yazarlar ise siyasi iktidar yetkisini kullanan
hkmdarlarn siyasa belirleme, uygulama ve denetleme eylemlerini din tarafndan
flekillenen genel ahlak ilkeleri temelinde dflnmfl ve ele almfllardr. Ahlak ilkele-
rinin ynetim ve yneticilerin davranfllar zerinde olumlu etki meydana getirecei-
ni, erdemli bir toplum ve ynetim iin ahlakn temel esas olduunu savunmufllardr.
Mverd
Tannmfl hukukulardan Mverd (l. 1057), fkh kitaplarnn muhtelif blmle-
rinde yer alan anayasa, kamu hukuku ve siyasete iliflkin hkmleri bir araya top-
layarak nemli bir alflmaya imza atmfltr. El-Ahkmus-Sultaniyye adl kitabnda
devlet ynetimine iliflkin teorik grfllere yer veren Mverd Nasihtl-Mulkun-
da hem devlet rgtnn genel yapsn kurumlarn ve bunlarn iflleyiflini ele alr
hem de bu yapnn salkl iflleyebilmesi iin hkmdara eflitli tler, nasihatler
ve tavsiyelerde bulunur.
Kendi trnn en iyi rneklerinden biri olan Nasihtl-Mulkunda pek ok ko-
nu ele alnmaktadr. Bunlardan halkn ynetimi ve genel siyaset, vergi politikas, ge-
lirlerin paylaflm, uluslararas iliflkiler ve dfl politika ile ilgili tartflmalar ilgi ekicidir.
Nizamlmlk
Genellikle hkmdarlarn istei zerine yazlan ve kendilerine sunulan siyasetna-
melerin en tannmfl olanlarndan biri Nizamlmlkn (l. 1092) SIRAeseridir.
SZDE Nizaml- SIRA SZDE
mlkn Siyasetnamesi Seluklu Sultan Melikflahn tavsiyesi zerine kaleme aln-
mfltr. Eserde nasihatlerin yannda devrin olaylarna, Seluklu Devletinin iflleyifli-
ne, aksaklklar ve alnmas gereken tedbirlere, kurumlara ifllerlik kazandrmak iin
yaplmas gereken dzenlemelere de yer verilmifltir. Nizamlmlkn din deerler
konusunda fazla titiz davranmad sylenebilir. Zira kitabn Otuzuncu
S O R U Fasl fiarap S O R U
Meclisinin Kurulmas ve fiartlarna ayrlmfltr.
Eser meliklerin, emirlerin, vezirlerin, kadlarn, hatip ve benzeri idarecilerin si-
DKKAT DKKAT
yaset, ahlak ve davranfllarn tanzim etmek iin yazlmfl olup devrin sapkn siya-
sal hareketleri hakknda da bilgi vermektedir. Toplam elli bir fasldan ibaret olan
N N
Siyasetnamede devlet ynetimiyle ilgili konular ele alnmaktaSIRA SZDE
ve yneticinin yap- SIRA SZDE
mas gerekenler belirlendikten sonra bununla ilgili tarih ve din argmanlar sunul-
maktadr. Hikye bafll ile zetlenen tarih olaylardan yneticilerin ders kar-
malar, yaflanmfl tecrbelerden faydalanmalar umulmaktadr.
Siyasetname tr eserlerin en meflhuru olan Nizamlmlkn (1981). K Siyasetname

T A P (Siye- K T A P
rul-mlk), adl eserini, Trkesi: Nurettin Bayburtlugil, stanbul: Dergh Yaynlar oku-
yabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
bn Teymiye
slam siyaset teorisinin en zgn isimlerinden olan bn Teymiye (l. 1328), siyaset
ve devlet ynetimiyle ilgili el-Hisbe ile es-Siyasetufl-fieriyye adl eserleriyle ne k-
mfltr. El-Hisbede bireyin ekonomik faaliyetleri ve devletin buna N T Emdahalesini
RNET ele NTERNET
almfltr. Es-Siyasetufl-fieriyye ise genel olarak anayasa ve kamu hukukunun bir
14 Siyaset Bilimi
SIRA SZDE SIRA SZDE
zeti niteliindedir. Bu eserde anayasa, idare, maliye hukuku gibi siyasal iktidar
D fi N E L M
ilgilendiren konulara yer verilmifltir. Ayrca kitap hukuk hkmleri ortaya koyma-
D fi N E L M
nn yannda hkmdarlara ve devlet grevlilerine nasihat vermekte olduundan
yol gsterici, t verici bir ahlak ve nasihat kitab olarak da deerlendirilebilir.
S O R U S O R U
bn Haldun
DKKAT Cemil MeriinD K KOrta
AT an karanlk gecesinde muhteflem ve mnzevi bir yldz;
ne ncs var, ne devamcs olarak takdim ettii bn Haldun (l. 1408) XIV. yz-
ylda Kuzey Afrikada yaflamfl ve eflitli devletlerde grev almfl bir devlet adam,
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
tarihi, tarih felsefecisi, hukuku, ilahiyat, dflnr, sosyal bilimci, kltr tarihi-
si, siyaset teorisyeni, eitimci gibi ok genifl bir yelpazede deerlendirilen nemli
AMALARIMIZ
bir isimdir.AMALARIMIZ
Dnya tarihi niteliindeki Kitabul-ber adl yedi ciltlik kitabna yazd
girifl mahiyetindeki Mukaddimesi ile tannmfltr.
K T A P Bu konuda (1982).
K T A bn
P Haldunun Mukaddime. Hazrlayan: Sleyman Uluda, Cilt: I, II, s-
tanbul: Dergh Yaynlar, adl eserini okuyabilirsiniz.
TELEVZYON bn Haldun
T E L E V Mukaddimede
ZYON ortaya koyduu grfl ve konular ele alfl biimiy-
le byk bir yenilik yapmfl, o gne kadar pek bilinmeyen kavram ve tezler ileri
srerek yeni bir bakfl getirmifltir. Genelde siyasete iliflkin kitaplarda Kitap ve Sn-
netin siyasetle ilgili hkmlerin ortaya konulmas, tarih tecrbelerin nakledilmesi
NTERNET N T E R N E Ten iyi ahlaki davranfln tlenmesi fleklindeki nasihatnme
ve hkmdarlara
yntemini deifltirerek bakfln topluma, toplumsal olaylarn arka planna ve olay-
larn gerisindeki temel yasalar keflfe evirerek ampirizmi ve analitik dflnceyi b-
tnlefltirmeye alflmfltr. O, tarihe ne sadece olaylarn bir katalou ne de yalnz
gemifl zamanlarda vukua gelmifl olanlarn bir hikyesi gibi deil, devletlerin yk-
selmelerinin ve sukutlarnn sebeplerini anlamak iin renilecek bir ilim gz ile
bakar. bn Haldun, tarihi nasl farkl bir temele oturttuunu Btn ve iyz itiba-
riyle tarih; dflnmek, arafltrmak ve olan fleylerin (vekyin) sebeplerini bulup or-
taya koymaktr. Olan fleylerin ilkeleri incedir, hadiselerin keyfiyeti ve sebepleri
hakkndaki bilgi derindir cmleleriyle ortaya koymaktadr.
bn Haldunun zgnl ve siyaset teorisine olan katks ncelikle ortaya koy-
duu yeni kavramlarda ve medeniyetin geliflim izgisini yakalama abasnda orta-
ya kmfltr. O tarihin gdc gcnn belirlenmesine zel nem vermifltir. Bu
erevede ortaya koyduu asabiyet teorisi ile ilgiyi bedevilik ve hadarilik hlleri
arasndaki dinamizme kaydrmfltr. Ayn soydan gelenler veya aralarnda yaknlk
bulunanlar arasndaki dayanflma duygusu olarak tanmlanacak asabiyet, bir
topluluun muhaliflere karfl birlikte hareket etmelerini, belli organizasyonlar ger-
eklefltirmelerini, g ve iktidar kazanmalarn salayan bir olgu olarak sunul-
mufltur. bn Haldun asabiyet kavramn dayanflma ruhu, cemaat ruhu, grup duy-
gusu, kabilecilik, kan ba, toplumsal dayanflma anlamlarnda kullanmfltr. bn
Haldun ilkel hayattan medeni hayata (hadarilie); aile, afliret ve kabile birliklerin-
den devlet yapsna; hukuksuzluun ve kaba kuvvetin egemen olduu dnemler-
den hukuk devleti dzenine geiflin her aflamasnda asabiyetin temel rol oynad-
n savunmufltur. Devletlerin ve siyasal topluluklarn kuruluflunda ve kurulmalarn-
dan sonra da asabiyetin etkili olduunu, hkmdarn iktidarn srdrebilmesi iin
asabiyeti canl tutmak zorunda olduunu, asabiyetin azalmas durumunda asabiye-
ti daha yksek topluluklar tarafndan iktidarn yklacan ve stnln asabiye-
ti yksek gruplara geeceini ileri srmfltr.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
1. nite - Siyaset ve Siyaset Bilimi

AMALARIMIZ 15
AMALARIMIZ
bn Haldunun asabiyet teorisi hakknda daha detayl bilgi edinmek

K iin
T AMustafa
P ar- K T A P
cnn konu hakkndaki makalesi (Asabiyet, TDV slam Ansiklopedisi, Cilt:III) ile mit
Hassann (1988) monografik alflmasn bn Haldunun Metodu ve Siyaset Teorisi. stan-
bul: Toplumsal Dnflm Yaynlar, okuyabilirsiniz. TELEVZYON TELEVZYON
SYASET BLMNN KONUSU, KAPSAMI, YNTEM

VE TEKNKLER
N T E RBilimi
20. yzyln ikinci yarsnda davranfl ekoln de katksyla Siyaset N E T bamsz NTERNET
bir disiplin olarak geliflmifltir. 1945lere gelene kadar siyasal faaliyet, olay ve olgu-
lar zellikle hukuk bilimleri, tarih ve sosyoloji gibi farkl bilim dallarnn konular
arasnda yer almaktayd. Bu bakmdan siyasete iliflkin konular hukuk, sosyoloji ve
tarih bilimlerinin kapsamlar arasnda dalmfl hlde bulunuyordu. kinci Dnya
Savaflndan sonra Amerika Birleflik Devletlerinin ekonomik ve stratejik alanda bir
numaral dnya gc olarak etkili olmas, nc Dnyann uluslararas sahneye
kmas ve niversitelerin nitel ve nicel olarak yaygnlaflmalar toplumsal bilimle-
rin geliflmesine nemli katk salamfltr. Bat dfl dnya ile ilgili tezler yeniden sor-
gulanrken toplumsal gerekliin arafltrlmasna eflitli fonlar ayrlmfltr. Bu yeni
ynelifl Siyaset Biliminin gelifliminde de etkili olmufltur.
Siyaset Biliminin Konusu

Klasik Siyaset Bilimi inceleme alan olarak devleti kendisine konu alyor ve devletle
kendini snrlandryordu. Bu yaklaflmda devletin kuruluflu, temel ifllevleri, amalar,
kurumlar, vatandaflla iliflkileri gibi konular inceleniyordu. Bu bakmdan Siyaset Bili-
mi bir bakma bir devlet bilimi olarak anlafllyordu. Bu anlayfln kkleri Aristotelese
kadar geriye gitmektedir. Siyaset Biliminin temel inceleme konusunun devlet oldu-
unda srarl olanlar hl bulunmakla birlikte genel eilim bu deildir. Devlet Siya-
set Biliminin konular arasnda yer almakta ancak onunla snrl bulunmamaktadr.
Siyasetin iktidar mcadelesi olarak tanmlanmas ve toplumsal glerin de bu er-
eveye dhil edilmesiyle Siyaset Biliminin alan da birden genifllemifl oldu. Siyaset
Biliminin bir iktidar bilimi olarak geliflmesi onu devletin yan sra toplumsal iktidar
alanlarna da yneltmifltir. Siyasal nitelikteki g, etki ve otoritenin sz konusu oldu-
u devlet dflndaki iktidar alanlar da Siyaset Biliminin kapsamna dhil edilmifltir.
Toplumsal hayatta mevcut her trl iktidar trleriyle bir bilimin ilgilenmesi sz
konusu olamayacandan Siyaset Biliminin incele- Resim 1.13
me konusunun sadece siyasal iktidarla snrl olma-
adafl Siyaset
s bir mecburiyet olmufltur. Bu anlayflta Siyaset Bi- Bilimcilerinden H.
limi, bir siyasal iktidar bilimi olarak ortaya kmak- Lasswel
ta ve toplum yapsnda meflru zor (cebir) kullanma
tekeli erevesinde iflleyen otorite, g ve iktidar
iliflkilerinin oluflturduu btn incelemektedir. Bu-
radaki meflru zor (cebir) kullanma nitelii, iktidar
trleri ierisinde siyasal olann hangisi olduunu
belirleyen ve dierlerinden ayrfltran, dolaysyla Si-
yaset Biliminin inceleme konusunun ne olduunu
belirleyen temel ayra olmaktadr.
Bu durumda gnmzde Siyaset Biliminin temel Kaynak: http://communucationtheory.org/lasswells-
konusu iktidar, g ve otoriteye iliflkin davra- model/
nfllar, oluflumlar, faaliyetler, kurumlar ve iliflkilerdir
16 Siyaset Bilimi
diyebiliriz. Bu yeni anlayfl sosyolojik zellik gstermekte ve siyasal olayn sosyal

temelde aklanmas abasnn bir rn olmaktadr. adafl siyaset bilimcileri Siya-
SIRA SZDE SIRA
set Bilimi ile SZDE
ilgili tanmlarn genellikle iktidar kavramyla iliflkilendirerek yapmfl-
lardr. Mesela D. Easton, yukarda belirtildii gibi siyaseti bir toplumda deerlerin
otoriteye dayal olarak blfltrlmesi srecidir fleklinde tanmlarken H. Lasswel
Siyaset Bilimini iktidara biim verilmesinin ve iktidarn paylafllmasnn incelenme-
sidir diye yazmfltr. Bu durumda Siyaset Bilimi, konusu siyasal iktidar olan bir bi-
S O R U S O R U
lim olarak anlafllmaldr.
DKKAT Gnmzde Siyaset

D K K A TBilimi iktidar, g ve otoriteye iliflkin davranfllar, oluflumlar, fa-
aliyetler, kurumlar ve iliflkiler gibi konularla ilgilenmektedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Siyaset Biliminin Kapsam
Siyaset Biliminin kapsam, UNESCOnun 1948 ylnda Pariste dzenledii bir top-
AMALARIMIZ lantda drt temel konu ile snrlandrlmfltr:
AMALARIMIZ
I. Siyaset Teorisi
A. Siyaset teorisi
K T A P B. Siyasal
K T Adflnceler
P tarihi
II. Siyasal Kurumlar
A. Anayasa
TELEVZYON B. Merkezi
T E L E V Z Yhkmet
ON
C. Blgesel ve yerel ynetimler
D. Kamu ynetimi/idare
E. Devletin ekonomik ve toplumsal grevleri
NTERNET NTERNET
F. Karfllafltrmal siyasal kurumlar
III. Siyasal Gler. Toplumsal Katmanlar
A. Siyasal partiler
B. Siyasal birlikler ve dernekler
C. Vatandafllarn devlet ve hkmet ynetimine katlmas (Seimler ve seim
sistemleri)
D. Kamuoyu
IV. Uluslararas liflkiler
A. Uluslararas siyaset
B. Uluslararas rgtlenme ve kurumlar
C. Uluslararas hukuk
UNESCOnun bu dzenlemesiyle kapsam belirlenmifl olan Siyaset Bilimi hem
bamsz bir disiplin olarak geliflmifl hem de uluslararas kabul gren bir ierie ka-
vuflmufltur. Daha ok ampirik bir snflandrma grnts veren bu tablo, lkemiz-
de ve dnyada genel kabul grmfltr. Bu tabloda ne kan ana konular siyaset
teorisi, siyasal kurumlar, siyasal gler ve uluslararas iliflkilerdir.
Bu tablodaki konularn bir ksm zamanla farkl bilim dallar fleklinde geliflirken
bir ksm alt disiplinler fleklinde geliflmifltir. Mesela drdnc ana konu olarak be-
lirtilen Uluslararas liflkiler, bamsz bir bilim dal olarak geliflirken, Siyasal D-
flnceler Tarihi, Siyaset Teorisi, Kamu Ynetimi, Karfllafltrmal Kamu Ynetimi,
Anayasa, Yerel Ynetimler, Devlet Sistemleri, Siyaset Sosyolojisi, Siyaset Psikoloji-
si, Siyasal Partiler, Kamuoyu gibi farkl bilim dallar olarak geliflmifltir. Btn bun-
lar siyaset olgusunu farkl ynleriyle ele alan disiplinler fleklinde grlebilir.
Amerikan Siyaset Bilimi Dernei (APSA; American Political Science Assosiation)
1973 ylnda yeni bir bakflla Siyaset Biliminin kapsamn ve alt disiplinlerini yeni-
den belirlemifltir. Bu dernek tarafndan belirlenen tablo ile UNESCOnunki arasn-

da benzer yanlar bulunduu gibi farkl yanlar da vardr. Bu alflma ulusal bir a-
bann rn olduundan belirlenen ierikte ulusal ve yerel nitelikler ne kmak-
tadr. Ayrca Amerikan toplumsal bilim anlayfl ve davranfl eilimin etkileri be-
lirgin olarak ne kmaktadr. Sz konusu tablonun temel konular flu flekildedir:
Siyasal kurumlar ve davranfllar
Metodoloji
Uluslararas hukuk, rgtler ve siyaset
Siyasal istikrar ve siyasal deiflme
Siyasal teori
Kamusal siyasann tayini ve ierii
Kamu ynetimi
ABDnin siyasal kurumlar, siyasal sreler, gler ve davranfl
Yabanc dilde yazlmfl bir Siyaset Bilimi kitab ile Trkede yazlmfl bir SZDE
SIRA Siyaset Bilimi ki- SIRA SZDE
tabnn iindekilerini karfllafltrnz; farkl ve benzer yanlarn belirleyiniz. 3
Siyaset Biliminde Yntem
Temelde bilimin iki ana yntemi vardr ve bunlar tmdengelim
S O(dedksiyon)
R U ile S O R U
tmevarm (endksiyon) yntemleridir.
DKKAT DKKAT
Tmevarm Yntemi
Tmevarm yntemi, tikel yani tek tek olgulardan genel sonularn karld bir
N N
sreci ifade etmektedir. Bu srete nce gzlemlemek suretiyle SIRA olgular
SZDE toplanr, SIRA SZDE
ardndan toplanan ampirik bulgular zmlenir, snflandrlr, bunu takiben de ge-
nellemelere gidilir. Son aflamada ise genellemeler snanmak iin yeniden gzlem
dnyasna dnlr. Bu tr bilimsel faaliyette tek tek olgularnSIRA
gzlenmesiyle
SZDE var- SIRA SZDE
lan sonulardan genellemelere gidilmektedir. Tmevarmclara gre bilim gzlem-
le bafllar; gzlem bilimsel bilginin zerinde infla edilecei salam bir temel teflkil
KD fi T NAE L P M K T A P
etmektedir ve bilimsel bilgi tmevarmla gzlem nermelerinden oluflmaktadr. D fi N E L M
Tmdengelim Yntemi S O R U
TELEVZYON
S O R U
TELEVZYON
Buna karfllk tmdengelim ynteminde ise bilimsel faaliyet, verili bir iddia yahut
aklayc genelleme erevesinde olgularn rtlmesi, dorulanmas yahut teyit
DKKAT DKKAT
edilmesi sreci fleklinde ifllemektedir. Burada yntemde genellemelerden olgulara
ve bunlarn teyit edilmesi veya rtlmesine gidilmektedir. NKsaca
T E R N E Tbilim adam NTERNET
N N
SIRA SZDE
nce genel nermeler ileri srer ve bu nermeleri adm adm teste tabi tutarak - SIRA SZDE
rtr veya teyit eder. Genel nermeden karlan tikel nermeler ve olgular snan-
maya tabi tutulur, tikel nerme veya olgu dorulanrsa genelleme pekiflmifl, yan-
lfllanrsa genelleme rtlmfl olur.
Siyaset Biliminde yntem konusunda Erkan Akn (1997). Bilim ve Siyasal

K T ASistem.
P Ankara: K T A P
Birey ve Toplum Yaynlar adl alflmay okuyabilirsiniz.
Siyasal olgularn karmaflkl, insanlarn bamsz iradeleriT Eile

L E hareket
V Z Y O N etmeleri, TELEVZYON
toplumsal iliflkiler alannda genellemeler yapmamz zorlafltrmaktadr. Pozitivist
bilim anlayfln savunanlarla buna karfl elefltiri getirenler arasnda ciddi tartflmalar
bulunmaktadr. zellikle pozitivist bilim anlayfl doal bilimlerle toplumsal bilim-
NTERNET NTERNET
18 Siyaset Bilimi
ler arasnda bir fark grmezken buna karfl olanlar bu iki alandaki nesneler arasn-
da fark olduunu, yani doa bilimlerin nesneleri ile toplumsal bilimlerin nesnele-
rinin farkl olduunu ileri srmektedirler. Doa bilimlerinin nesneleri deer bam-
sz olabilirken toplumsal bilimlerin nesneleri olan insanlar deer baml ve ahlaki
varlklardr. Bu bakmdan sadece Siyaset Bilimi deil tm toplumsal bilimler insa-
nn ahlaki bir varlk olduu gereini grmezlikten gelemezler. Neticede siyasal
eylem ve davranfllar belli deerlere gre gerekleflmekte olup siyasal tutum ve
davranfllarn bir deerler btn olarak ortaya kan kltr, ideoloji ve inanlar-
dan bamsz olmas dflnlmemektedir.
Siyaset Biliminde Kullanlan Teknikler

Siyasal olgular, olaylar ve fleylerle ilgili bilimsel bilgilerin retilmesinde metot ola-
rak ister tmevarm ister tmdengelim tercih edilsin her durumda incelenen nesne
veya nesneler hakknda gzlemde bulunmak, verileri toplamak, bunlar zmle-
mek, genellemelere gitmek, yeniden ampirik alanda test edilmesine ynelmek s-
recinde eflitli inceleme ve arafltrma tekniklerinden yararlanlr. Bu tekniklerin bel-
li baflllarna ksaca gz atmakta yarar var.
Deney Teknii
Doa bilimlerinin sklkla kulland teknik laboratuarda deney yapmadr. Deney,
inceleme nesnemizle ilgili deiflkenlerin laboratuar ortamnda yeniden retilmesi-
ne, bu srete iliflkilerin kontroll ve sistematik flekilde gzlenmesine, deiflken-
ler arasndaki iliflkilerle ilgili bulgularn kayt altna alnmasna, iliflkilerin istedii-
miz kadar tekrarlanmasna ve hipotezlerin snanmasna imkn vermektedir. Siya-
sal olaylar laboratuarda yeniden retmemiz, tekrarlamamz ve toplumsal dnya-
daki olaylar olduu gibi burada da canlandrmamz mmkn deildir. Bu bakm-
dan olaylar veya deiflkenler arasndaki sebep-sonu iliflkileri deneylerle dorula-
namayacandan kesin nedensellik balarn, siyasal iliflkilerde egemen olan ya-
salar ortaya karmak mmkn deildir. Bu durumda Siyaset Biliminde deney-
sel aklama imkn ok snrl olup siyasal olaylarn deneyle test edilmeleri im-
knsz gibidir.
Karfllafltrmal Analiz Teknii

Bir siyasal olgunun deiflik toplumlardaki grnmnn bir btn iinde ele aln-
masna imkn veren karfllafltrmal analiz, Siyaset Biliminde oka kullanlan tek-
niklerden biridir. Belli bir siyasal olgu, nesne veya olay, btn toplumlarda ayn
yap ve nitelikler gstermedii gibi ayn ifllevler de grmemektedir. Bu bakmdan
bir siyasal olgunun anlafllabilmesi ve aklanabilmesi, benzer olgu ile karfllafltrl-
mas ile mmkndr. Bu bakmdan karfllafltrma teknii hem bir olgunun farkl
toplumlardaki grnmne hem de ayn toplumda iki ayr zamandaki durumunun
tespitine imkn vermektedir.
Alan Arafltrmas
Siyasal olgularn belli bir toplumsal ortamda nasl bir grnm sergiledii alan
arafltrmas tekniiyle belirlenebilir. Bu teknik, olgunun gerek hayat iinde ince-
lenmesinde kullanlmaktadr. Bunun iin arafltrmac bizzat alana girmekte ve ol-
guyu dorudan gzlemeye alflmaktadr. Olgunun ne tr deiflkenlerden etkilen-
dii, bu deiflkenlerin nasl bir etki meydana getirdikleri gibi sorularn cevaplan-
masna alflmaktadr. Bu erevede ilgililere sorulacak sorularn hazrlanmas,
bunlarn uygulanmas, cevaplarn deerlendirilmesi ve bunlardan baz sonularn rneklem Grubu:

Arafltrlmas dflnlen
karlmas gibi hususlar belli teknikleri gerektirmektedir. Alan arafltrmasnda olgu anaktlenin tamam yerine
ile ilgili herkesin gzlenmesi ve incelenmesi imknsz olduundan ktleyi temsil onu temsil eden bir parann
alnarak anaktlenin
edecek bir rneklem grubunun oluflturulmas ve arafltrmann bu grup zerin- zelliklerinin belirlenmeye
den srdrlmesi gerekmektedir. alfllmasna rnekleme
denir. Anaktlenin tmnn
arafltrlmas hem imknsz
rnek Olay Teknii hem de pratik anlam
rnek olay teknii de siyasal bilimlerde kullanlan tekniklerden biridir. zellikle olmadndan rnekleme
sonucu anaktleyi temsil
inceleme nesnesinin bykl ve homojenlii dikkate alndnda olguyu temsil eden bir rneklem grubu
ettiine inanlan herhangi bir rnek olay derinlemesine incelenerek ana ktle hak- oluflturulmas gerekir.
rneklem grubunun
knda baz sonulara varlabilir. Mesela azgeliflmifl lke siyasal sistemi incelenecek- anaktleyi temsil
se tm azgeliflmifl lkelerin siyasal sistemlerini tek tek incelemek yerine azgeliflmifl kabiliyetine sahip olmas ve
anaktlenin zelliklerini tam
lke siyasal sistemini en iyi temsil ettiine kanaat getirilen bir rnein incelenme- olarak yanstmas temel
siyle sz konusu ana ktle hakknda bir hkme varabilmek mmkndr. flarttr.
20 Siyaset Bilimi
zet
N
A M A
Siyaset ve politika kavramlarnn sre ierisin- Devlet yneticilerinin kimler olmas gerektiine
1 deki deiflik anlamlarn aklamak. iliflkin dflncelerini aklayan Platonun ide-
Siyaset ve politika kelimeleri birbirinin yerine alizmine karfllk Aristoteles gereklii benimse-
kullanlmakla birlikte etimolojileri ve geliflimleri mifl ve devletin temel amacnn en yksek iyi-
farkl olmufltur. Arapa kkenli siyaset, eitmek, yi ve iyi yaflamay temin olduuna ynelik
yetifltirmek ve ynetmek anlamnda olup at ye- analizler yapmfltr. Ortaa boyunca dinin etki-
tifltiricisi ve eiticisine verilen seyis ile ayn kk- sinde kalan siyaset dflncesinde, 16. yzyln
ten gelmektedir. Daha sonra insan ve flehir y- bafllarnda, N. Machiavelli meflhur Prens kita-
netimi anlamn kazanan siyaset kelimesinin Ba- byla byk bir yenilik yapmfl ve siyaseti ger-
t dillerindeki karfll politikadr. Eski Yunanda- ekilie ynlendirmifltir. Siyaseti iyi ve kt gi-
ki flehir devletlerini anlatan polisin ynetimine bi ahlaki kavramlarla deil rasyonelikle deer-
iliflkin ifller ve faaliyetler anlamnda kullanlan lendiren Machiavelliyi takip eden Montesquie-
politika zamanla farkl anlamlar kazanmfltr. u, gler ayrl ilkesiyle nemli bir katk yap-
Gnmzde siyaset, hem gnlk dilde hem de mfltr. Sosyal bilimlerin kurulduu 19. yzylda
bilim alannda farkl anlamlarda kullanlmaktadr. pozitivist yaklaflmla A. Comte, diyalektik yn-
Devlet ynetimine iliflkin her trl faaliyetler an- temle K. Marx, demokrasinin geliflimine iliflkin
lamnda kullanlmaya devam edildii gibi iktidar analizlerle A. de Tocqueville gibi isimlerin kat-
mcadelesi anlamnda da kullanlmaktadr. Bafl- ks siyaset dflncesinde yeni almlar getir-
kalarn etkileme anlamndaki iktidarn ele gei- mifltir. 20. yzyln bafllarnda M. Weberin top-
rilmesi iin verilen mcadele de siyaset olarak ta- lumsal eylemi merkeze alan yaklaflm yeni bir
nmlanmaktadr. Bunun yannda toplumda mad- bakfl sunmufltur.
di ve manevi deerlerin son aflamada zora dayal Siyaset Biliminin gelifliminde slam dnyasnda
olarak datlmas sreci, toplumun genelini ilgi- yetiflmifl dflnrlerin de katklar nemlidir. Ge-
lendiren konularn son tahlilde meflru zora bafl- nellikle slam dflnrleri siyasete iliflkin dfln-
vurularak dzenlemelerin yaplmas da siyaset ce ve tavsiyelerini siyasetname/nasihatname tr
kavramyla ifade edilmektedir. Grld gibi si- eserlerde dile getirmifllerdir. Bilimlerin tasnifinde
yasetin genifl bir kullanm alan mevcuttur ve tek Siyaset Bilimine de yer veren dflnrler deiflik
bir tanmla snrlandrlmas mmkn deildir. konularda katklar yapmfllardr. Farabi, Gazali,
Maverdi, bn Haldun, Nizaml-mlk, Koi Bey,
N
A M A
Siyaset Biliminin ortaya kmasnda katks bu- bn Teymiye gibi pek ok dflnr eserlerinde
2 lunan belli bafll dflnrlerin siyasete iliflkin d- siyasete iliflkin konularn tartflmalarn yapmfl ve
flncelerini aktarmak. geriye nemli katklar brakmfllardr.
Siyaset olgusunu konu alan Siyaset Biliminin
uzun bir tarihsel gemifli bulunmaktadr. Eski Yu-
nan dflnrleri Platon ve Aristotelesten adafl
siyaset bilimcilerine kadar pek ok kifli bu bilim
dalnn geliflmesinde nemli katklar olmufltur.
N
AM A
adafl Siyaset Biliminin konusu, kapsam, yn- Bir toplumsal bilim olan Siyaset Bilimi de dier
3 temi ve tekniklerini aklamak. bilim dallar gibi tmevarm veya tmdengelim
adafl Siyaset Biliminin konusu, siyasetin tan- yntemlerini kullanmaktadr. nceleme konusu
mna gre deifliklik gstermektedir. Klasik Siya- olan olgunun nitelii ve flartlar dikkate alnd-
set Biliminin konusu, devlet ve devlete iliflkin nda tercih edilen yntemin de fark olaca
faaliyetlerken gnmzde bu anlayfl deiflmifl aktr. Siyasal olgularn incelenmesinde deiflik
olup genel olarak kabul gren siyasetin iktidar teknikler kullanlabilmektedir. Herhangi bir siya-
mcadelesi fleklindeki tanmndan hareketle bu sal olgunun farkl yaplarnn ortaya konulmasn-
bilimin konusu iktidar, g ve otorite olarak ka- da karfllafltrmal analiz, belli bir toplumdaki
bul grmfltr. Ne var ki toplumsal hayatn her mevcut durumu tespit etmek iin alan arafltrma-
dzeyinde varolan iktidarn konu olarak benim- s, benzer olay ve olgular ortaya koymak iin r-
senmesi bu bilimin alann ok geniflletecein- nek olay gibi farkl teknikler kullanlmaktadr.
den siyasal iktidarla snrlandrlmfltr. adafl Si- Toplumsal hayatn ve gerekliin en nemli bo-
yaset Biliminin temel konusunun siyasal ikti- yutunu temsil eden siyaset olgusu, adafl top-
dara iliflkin faaliyetler, kurumlar ve iliflkiler ol- lumsal bilim dnyasnda bilimsel alflmalarn
duu belirtilebilir. nemli bir konusunu oluflturmaktadr. Siyaset Bi-
Siyaset Biliminin kapsam konusunda, genellik- limi, bamsz bir bilim dal olarak kendine zg
le UNESCOnun 1948 ylndaki Paris toplantsn- konu, yntem ve tekniklere sahip olup bu alan-
da benimsenen ve siyaset teorisi, siyasal kurum- da yaplan inceleme ve arafltrmalarla yetkinlii
lar, siyasal gler ile uluslararas iliflkilerin yer al- herkes tarafndan kabul edilmifl bir bilim daldr.
d tablo benimsenmekte ise de ulusal farkllk- Dier lkelerde olduu gibi Trkiyedeki niver-
lar ve ihtiyalar dikkate alan farkl yaklaflmlarn sitelerin lisans ve lisans st programlarnda Si-
da tercih edildiini grmekteyiz. yaset Bilimi bamsz bir bilim dal olarak re-
tilmekte ve arafltrmalar yaplmaktadr.
22 Siyaset Bilimi
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Eski Yunan dflnr Pla- 5. Afladaki ifadelerden hangisi K. Marxa gre yan-
tonun siyasete iliflkin kitabnn addr? lfltr?
a. Devlet a. Siyaset, siyasetilerin ve yneticilerin aralarnda-
b. Prens ki mcadele ile aklanr.
c. Politika b. Siyaset bir st-yap kurumudur ve onu belirle-
d. Kanunlarn Ruhu yen temel faktr retim glerininin oluflturdu-
e. Siyasetname u alt-yap kurumudur.
c. Toplumsal deiflmenin ve dinamizmin temelin-
2. Siyaset kelimesi ile ilgili olarak afladaki ifadeler- de retim iliflkilerindeki deiflim ile snflar ara-
den hangisi yanlfltr? sndaki menfaat atflmas yatmaktadr.
a. Siyaset kelimesi Arapadan Trkeye gemifltir. d. Toplumsal gereklii diyalektik metotla ve top-
b. Siyaset ile at bakcs ve terbiyecisi anlamndaki lumsal deiflimi de retim gleri ve retim ilifl-
seyis kelimesi ayn kkten gelmektedir. kileri ile aklamak gerekir.
c. Siyaset kelimesi flehirlerin ve insanlarn yneti- e. Siyaset zerk bir kurum deildir, alt-yap ku-
minde kullanlmfl ve insanlar ynetme sanatn rumlar tarafndan belirlenir.
ifade etmifltir.
d. Osmanl Devletinde siyaset kavram iktidar m- 6. Siyasi iktidarn temel elerinden olan otoriteyi gele-
cadelesi anlamnda kullanlmfltr. neksel otorite, karizmatik otorite ve hukuki/rasyonel oto-
e. Siyaset kelimesinin Bat dillerindeki karfll po- rite fleklinde e ayrarak analiz eden dflnr kimdir?
litikadr. a. K. Marx
b. Montesquieu
3. D. Easton siyaseti hangi anlamda kullanmfltr? c. M. Weber
a. Herhangi bir konuda izlenen yol anlamnda. d. A. Comte
b. Farkl toplum kesimlerinin iktidar mcadelesi e. Aristoteles
anlamnda.
c. Devlet ynetimine iliflkin her trl faaliyetler 7. Eski Yunan dflnr Aristotelese gre devletin te-
anlamnda. mel amac nedir?
d. Maddi ve manevi deerlerin otoriteye dayal a. Vatandafllarn gven iinde yaflamasn temin et-
olarak datlmas sreci anlamnda. mek.
e. Herhangi bir kalabal ya da bir grup insan b. En yksek iyiyi ve iyi yaflamay salamak.
gruh deil de toplum yapan husus anlamnda. c. Savafllarda baflarl olmak.
d. Demokrasiyi iflletmek.
4. Afladakilerden hangisi N. Machiavellinin dflnce- e. Vatandafllarn refah seviyesini ykseltmek.
lerini yanstmaz?
a. Siyaset din ve ahlak kurallarna uygun olarak 8. Afladakilerden hangisi siyasetname trndeki eser-
yaplmaldr. ler iin doru deildir?
b. Hkmdarlar siyasi hedeflere varabilmek iin a. Siyasetnameler hem bir siyaset hem de bir ahlak
her fleyi gze almaldrlar. kitabdr.
c. Siyasetin kurallar ile din ve ahlak kurallar ayn b. Siyasetnameler hkmdarlar iin kaleme aln-
deildir. mfllardr.
d. Siyasi amaca ulaflmak iin gerekirse g ve kuv- c. Siyasetnameler temelde fkh kitaplar olup h-
vet kullanmaktan kanmamak gerekir. kmdarlarn izleyecekleri siyaseti gsterirler.
e. Siyasetin amac devletin ele geirilmesi ve elde d. Siyasetnamelerin dier bir ad da nasihat-n-
tutulmasdr. medir.
e. Siyasetnameler ahlak ilkelerine uymayan kt
ynetimlerin zararl sonularna dikkat ekmeye
alflrlar.
Yaflamn inden
9. Afladakilerden hangisi Siyaset Biliminin temel dal-

larndan biri deildir?
a. Siyasal kurumlar
Siyaset uval Deldirmemektir!
Siyaset, un uvaln patlatmama sanatdr. Rivayet olu-
nur ki, Muhyiddin ibn Arab bir gn skenderiye lima-
b. Sosyal siyaset nnda gemiden un boflaltmakta olan hamallar seyret-
c. Uluslararas iliflkiler mektedir. Bafl hamal ykseke bir yere kmfl srekli
d. Siyaset felsefesi talimat vermektedir: Enes, evladm, uval siyasetle tut.
e. Uluslararas hukuk Malik, olum, uval siyasetle tafl. Ahmet, yavrum, u-
val siyasetle indir! bn Arab hamalbaflna yaklaflr ve
10. Afladakilerden hangisi islam dflnr bn Hal- uval siyasetle indirmenin ne manaya geldiini sorar.
dunun bir topluluun ilkel hayattan medeni hayata, ai- Cevap: Siyasetle indirmek, uval patlatmamaktr. Pat-
le, afliret ve kabile birliklerinden devlet yapsna geiflte ladktan sonra, dnmenin faydas yoktur! (...).

etkili olduunu savunduu, topluluun dayanflma ru-
hu, cemaat ruhu, grup duygusu, kabilecilik, kan ba, Kaynak: zel, M. (07 Kasm 2002). Siyaset, uval del-
toplumsal dayanflma gibi anlamlarda kulland kav- dirmemektir!, Yeni fiafak.
ramdr?
a. Cemaat dayanflmas
b. Din ba
c. Birlik ruhu
d. Asabiye
e. Organik dayanflma
24 Siyaset Bilimi
Okuma Paras 1 Okuma Paras 2

El-Medinetl-Fzladan! Mukaddimeden
Byk topluluk, yeryzndeki btn insanlardan ibaret- bn Haldun, bedevi cemiyetlerin, iptida afliret ve kabi-
tir. Ortancas, yeryzndeki [ayr ayr] milletlerden teflek- lelerin sevk ve idaresine riyaset (baflkanlk), hadarlerin-
kl eder. K ise bir milletin topraklarnda oturan fle- kine mlk (hkmdarlk, saltanat) adn vermektedir.
Hadar bir cemiyetin baflnda melik (hkmdar, sultan,
hir halkndan ibarettir. Eksik topluluk ise, ky, mahalle,
padiflah) vardr ve hkmdarn bir mlk (devleti) ve
sokak veya ev halkndan teflekkl eder. Evden kk olan
devletin teflkilt bulunmaktadr. Bedev cemiyetlerin
kulbe de bu cmledendir. Mahallenin ve kyn her iki- baflnda ise bir reis (baflkan) vardr ama reisin bir devle-
si de flehre tbidir; flu farkla ki ky, flehre hdm olmas iti- ti ve devlet teflkilt bulunmamaktadr. Fakat gerektiin-
bariyle; flehre bir cz olmasyla tbidir. Bu kabilden ev, de baflnda reisin bulunduu kabilenin genci, yaflls, er-
sokan bir cz, flehir millet topraklarnn bir cz, mil- kei, kadn onun etrafnda birleflerek fedakr ve cesur
let de dnya nfusunun bir cz saylr. Mamafih hayrn birer asker oluverir. Tehlike ve ihtiya, btn kabileyi
efdal ve kemlin ls -flehirden ufak olan topluluk mer- yekvcut bir asker birlik hline getirebilir. (...) (B)ede-
kezlerinde deil- flehirlerin snrlar iinde elde edilir.(...) v bir cemiyette dil ve msavat reislik tarznda bir ida-
re vardr. Toplum; reisi, bir byk ve baba olarak kabul
(fi)ehri teflkil eden unsurlar, yaradlflta eflitli ve birbirle-
etmifltir, reisin siyaseti, asker ve emniyet teflkilt olma-
rinden stn yapdadrlar. Bunlarn arasnda riyaset vazi-
d iin, verdii hkm mutlaka istiflareye ve ikna et-
fesini gren bir insanla, mertebece ona yakn baflka kim- meye dayanr. Kendine has meziyet ve fazileti, flahs
seler bulunur. Bunlarn her biri, kendi kabiliyet ve mele- haslet ve kabiliyetleri sebebiyle cemiyetin btn fertleri
kelerini reisin gayelerine uygun bir surette kullanr. Bu severek ve gnll olarak ona itaat eder, tavsiye ve ikaz-
yksek rtbe sahiplerinin emrinde baflka kimseler bu- larna nem ve deer verirler. Onun en byk istinatg-
lunduu gibi, bunlarn da emrinde baflkalar bulunur. h ve mhim meyyidesi, toplumdaki gelenek ve gre-
Mertib silsilesiyle bylece alala alala nihayet en afla neklerin bu flekilde teflekkl etmesidir. Cemiyette ka-
tabakalara varlr ki bu sonuncular, artk baflkalarna em- nun ve kaide, treden ibarettir. Reis asalet ve kudret sa-
hibidir, belli bir soydan gelmifl, asabiyete sahip olmufl,
retmeyip yalnz aldklar emirleri yerlerine getirirler.(...)
mcadelelerde ehliyet ve liyakatn kabul ettirmifltir. K-
Fzl flehrin reisi de gelifli gzel herhangi bir adam ola-
saca, reisin, bedevi bir cemiyeti sevk etmesi tamamiyle
maz. Riyaset iki fleyle olur. Birisi reisin riyasete tabiat ve rehberlik tarzndadr.(...) Hadarilerde ve flehirlerde g-
yaradlfl ile mstaid bulunmasiyle; dieri reisin heyetce rlen mlk ve devlet teflkilat ile ona dayanan sevk ve
ve irdi melekesi ile riyasete mastaid bulunmasiyle. (...) idare, tegallbe, galibiyete, kahra ve istilya dayanr.
Chil flehir yle bir flehirdir ki, halk, saadeti ne tanrlar ne Bedevilikte reisin hkmne itaat mecburiyeti yoktur ve-
dflnrler. Kendilerine retilse bile ne onu kabul eder- ya onun hkmne itaat etmek trenin icabdr. Toplum-
ler ne de ona inanrlar. Onlar ancak shhat, servet, flehvet, da kabul grd lde reisin emirleri geirlilik kaza-
serazad olmak, sayg ve itibar kazanmak gibi zevahire, ha- nr, ona muhalefet etmenin meyyidesi yoktur. Halbuki
melikin ve hkmdarn ferman kesindir, ona muhalefet
yatn gayesi nazariyle bakarlar. flte bu fleylerin her biri ca-
lmle neticelenebilir. Ksaca riyasetle mlk, reisle me-
hil flehir halknca birer saadet saylr. Onlarn en byk
lik birbirinden farkl fleylerdir. Riyaset ve reis iptida top-
saadetleri de btn bu fleylerin bir arada toplanmasdr... lumlardaki vasat ve flartlarn, mlk ve melik hadari top-
lumlardaki itima vasat ve flartlarn mahsuldr.
Kaynak: Farab (1990). El-Medinetl-Fzla, ev. Na- (...) Mlk tarznda olan siyaset, idare ve icraat galebe ve
fiz Danflman, stanbul: MEB Yaynlar, s. 79-91. kahra dayanr. ktidar ve hakimiyet, galip ve kahir ola-
nndr. Her trl murakabe ve meyyideden uzak olan
bu idare tarz sorumsuz olduundan keyfilie ve zulme
aktr; istismara ve suistimale elverifllidir. Hkmdarlk
-ehil olsun veya olmasn- padiflahn ocuuna intikal
eder; mlk melikin oluna miras kalr. Mlk tarzndaki
siyaset ve idare, hukuk statsn esasta kendisi tayin
eder. Mlkn menfaati ve maslahat icap ettirdii zaman,
dini hkmlere bakmadan olumlu veya olumsuz tavr-
n ortaya koyar. Bunun byle olmas gayet tabiidir.
Kaynak: Uluda, S. Mukaddime. I. s.135-8.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanlfl ise Eski Yunan Dflnrlerinde Sra Sizde 2
Siyaset konusunu yeniden gzden geiriniz. K. Marxn diyalektik metodunda siyaset baml bir ol-
2. d Yantnz yanlfl ise Siyaset ve Politika Kavram- gu olarak ele alnr. Tpk kltr, din, sanat, vb. st ya-
lar konusunu yeniden gzden geiriniz. p unsurlar gibi siyaset de ekonomik alt yapya yani
3. d Yantnz yanlfl ise Deerlerin Otorite Yoluyla retim iliflkilerine bamldr. Marxa gre siyaseti, siya-
Datlmas Anlamnda Siyaset konusunu yeni- setiler ve yneticiler arasndaki mcadele ile aklaya-
den gzden geiriniz. mayz. nk bu mcadele, aslnda snflar arasndaki
4. a Yantnz yanlfl ise Modern Dnemde Siyaset mcadelenin bir parasdr ve bu zellii ile retim tar-
konusunu yeniden gzden geiriniz. zna baldr. Kapitalist retim tarzn dikkate alarak
5. a Yantnz yanlfl ise 19. Yzylda Siyaset konu- sylemek gerekirse, burjuvazi ile ifli snf arasndaki
sunu yeniden gzden geiriniz. giderilmesi mmkn olmayan uyuflmazlk, yani ifli s-
6. c Yantnz yanlfl ise 19. Yzylda Siyaset konu- nfnn burjuvazi tarafndan smrlmesi ile ortaya -
sunu yeniden gzden geiriniz. kan mcadelede siyaset aslnda burjivazinin karlarna
7. b Yantnz yanlfl ise Eski Yunan Dflnrlerinde hizmet etmek zere vardr. Bu anlamda ekonominin si-
Siyaset konusunu yeniden gzden geiriniz. yaset zerindeki mutlak belirleyicilii Marx iin vazge-
8. c Yantnz yanlfl ise Siyasetnameler ve Layiha- ilmez bir dflncedir.
lar konusunu yeniden gzden geiriniz.
9. b Yantnz yanlfl ise Siyaset Biliminin Kapsam Sra Sizde 3
konusunu yeniden gzden geiriniz. Siyaset Biliminin kapsam konusunda farkl uygulama-
10. d Yantnz yanlfl ise slam Dnyas ve Siyaset lar dikkat ekmektedir. Bu konuda yazlmfl kitaplarn
Bilimi ile bn Haldun konusunu yeniden gz- ieriklerinde ortak noktalar ve konular ne ksa da ulu-
den geiriniz. sal ve yerel farkllklardan kaynaklanan deiflik ierikler
de gzden kamamaktadr. Mesela Michael G. Roskin,
Robert L. Cord, James A. Medeiros ve Walter S. Jones ta-
rafndan yazlmfl Political Science: An Introduction, (Pe-
Sra Sizde Yant Anahtar arson, 2011), adl eserin iindekilerine bakldnda flu
Sra Sizde 1 konularn ele alndn gryoruz: Siyasetin temelleri
Siyaset Bilimi literatrnde siyaset esas itibariyle (teoriler, ideolojiler, devletler, anayasalar, rejimler), si-
farkl anlamda kullanlabilmektedir: i) devlet ynetimi- yasal davranfllar (siyasal kltr ve kamuoyu), siyasal
ne iliflkin faaliyetler; ii) iktidar mcadelesi; iii) deerle- etkileflimler (siyasal iletiflim, bask gruplar, partiler, se-
rin otorite yoluyla datlmas. Siyaset, Aristotelesin imler), siyasal kurumlar (yasama, yrtme ve brokra-
kavrama ykledii anlama benzer bir biimde, baz Si- si, yarg), siyasal sistem ne yapar? (siyasal ekonomi, si-
yaset Bilimi kitaplarnda, iyi yaflamay temin etmeye yasal g kullanm, uluslararas iliflkiler).
ynelik devlet ynetimi ile ilgili ifller anlamnda kulla- Andrew Heywoodun Politics, (Third Edition, New
nlmaktadr. York, Palgrave Macmillan, 2007) adl kitabn iindekile-
Siyaset bilimi bamsz bir disiplin olarak gelifltike, si- rinde flu konular gryoruz: Siyaset teorileri (siyaset
yaset sadece devletle ilgili ifller anlamnda deil, kap- nedir?, hkmetler, sistemler ve rejimler, siyasal ideolo-
sama alan devleti aflacak biimde iktidar mcadelesi jiler, demokrasi, devlet), milletler ve kreselleflme (mil-
anlamnda kullanlmaya bafllanmfltr. Farkl bireylerin letler ve milliyetilik, kresel siyaset, milletalt siyaset),
ya da gruplarn dierleri zerindeki ayrcalklarn sr- siyasal etkileflim (ekonomi ve toplum, siyasal kltr,
drmesine hizmet etmesi asndan siyaset aslnda bir kimlik ve meflruluk, kitle iletiflimi ve siyasal iletiflim,
iktidar mcadelesini temsil etmektedir. Son olarak, D. temsil, seimler ve oyverme, siyasal partiler ve parti sis-
Easton toplumun yaratmfl olduu ortak maddi ve ma- temleri, gruplar ve menfaatler ve hareketler), hkmet
nevi deerlerden kimlerin, nasl ve ne kadar pay ala- sistemleri (anayasalar, hukuk ve yarg, parlamentolar,
caklarna iflaret eder bir biimde, siyaseti, deerlerin yrtme gc, brokrasi, askeri g ve siyasal gler),
otorite yoluyla datlmas anlamnda kullanmaktadr. siyasa ve performans (siyasa sreleri ve performans
sistemi).
26 Siyaset Bilimi
Yararlanlan Kaynaklar
Bunlara karfllk Blent Daverin Siyaset Bilimine Girifl Akn, E. (1997). Bilim ve Siyasal Sistem. Ankara: Birey
(Ankara, Siyasal Kitabevi, 1993) adl eserinin iindekile- ve Toplum Yaynlar.
rine bakldnda flunlar gryoruz: Temel kavramlar Aristoteles. (1983). Politika. ev. Mete Tunay, stan-
(siyaset ve politika terimleri, siyaset sanat, siyaset bili- bul: Remzi Kitabevi.
mi), siyasetin temelleri (psikolojik temeller, siyasetin Aron, R. (1986). Sosyolojik Dflncenin Evreleri. An-
sosyolojik temelleri, ekonomik temeller), siyasal ku- kara: Trkiye fl Bankas Kltr Yaynlar.
rumlar (hukuk ve devlet, devlet teflkilat), siyasal hayat Bosworth, C. E. (1997). Siysa, The Encyclopedia of
ve davranfllar (siyasal katlma, siyasal etki, siyasal par- Islam. New Edition, Vol. IX, Leiden.
tiler, bask ve menfaat gruplar, kamuoyu, siyasal ide- am, E. (1987). Siyaset Bilimine Girifl. stanbul: Der
olojiler, propaganda). Ahmet Taner Kfllalnn Siyaset Yaynlar.
Bilimi (Ankara, mge kitabevi, 1997)nin iindekilerinde arc, M. (1991). Asabiyet, TDV slam Ansiklopedi-
flunlar yer alyor: Siyaset bilimi nedir, siyasal yaflamn si. Cilt:III, stanbul: TDV Yaynlar.
etkenleri (alt yapsal etkenler, st yapsal etkenler), si- Dahl, R. A. (1991). Modern Political Analysis. Fifth
yasal yaflamn boyutlar, (birey, kk gruplar, toplum- Edition, New Jersey: Prentice-Hall International Edi-
sal snflar, toplum), siyasal gler (siyasal partiler, bas- tions.
k gruplar, sekinler). Grld gibi farkl Siyaset Bi- Danflman, Z. (1997). Koi Bey Risalesi. stanbul: MEB
limi kitaplarnda genellikle ortak konular varsa da ta- Yaynlar.
mamen farkl konular da yer almaktadr. Siyaset, siyaset Daver, B (1993). Siyaset Bilimine Girifl. Ankara: Siya-
teorisi, siyasal kurumlar, siyasal gler, seimler gibi sal Kitabevi Yaynlar.
konular ortakken kreselleflme, federalizm, demokra- De Tocqueville, A. (1994). Amerikada Demokrasi.
tikleflme, ulus alt sistemler gibi farkl konular da dikkat ev. hsan Sezal-Fatofl Dilber, Ankara: Yetkin Ya-
ekmektedir. ynlar.
Duverger, M. (1984). Politikaya Girifl. ev. Samih Tir-
yakiolu, stanbul: Varlk Yaynlar.
El-Maverdi, E. (1976). el Ahkmus-Sultniyye. ev.
Ali fiafak, stanbul: Bedir Yaynevi.
El-Mverdi, E. (2000). Siyaset Sanat. ev. Mustafa Sa-
rbyk, stanbul: Krkambar Kitapl.
Erkal, M. (1988). el-Ahkmus-Sultaniyye, Trkiye
Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi. Cilt: I, stan-
bul: TDV Yaynlar.
Erylmaz, B. (2002). Brokrasi ve Siyaset: Brokratik
Devletten Etkin Ynetime. stanbul: Alfa Yaynlar.
Es-Selib, E. (1997). Hkmdarlk Sanat (Adbul-Mu-
lk). ev. Sait Aykut, stanbul: nsan Yaynlar.
Farab. (1990). El-Medinetl-Fzla. ev. Nafiz Danfl-
man, stanbul: MEB Yaynlar.
Farab. (1990). hsal-Ulm (limlerin Saym). ev.
Ahmet Atefl, stanbul: MEB Yaynlar.
Fedayi, C. (2011). Siyaset Bilimi. Ankara: Kadim Ya-
ynlar.
Fndkolu, Z. F. (1965). ktisat Sosyolojisi Asndan
Sosyalizm. stanbul: stanbul niversitesi ktisat
Fakltesi Yaynlar.
Girdner, E. J. (1996). People and Power/An Intro-
duction to Politics. stanbul: Literatr Yaynlar.
Gulbenkiyan Komisyonu. (1996). Sosyal Bilimleri Turan, . (ty.). Siyasal Sistem ve Siyasal Davranfl. s-
An. ev. fiirin Tekeli, stanbul: Metis Yaynlar. tanbul: Der Yaynlar.
Hassan, . (1988). bn Haldunun Metodu ve Siyaset Turtfli, M. (1995). Sircul-Mlk/Siyaset Ahlak ve
Teorisi. stanbul:Toplumsal Dnflm Yaynlar. lkelerine Dair. Said Aykut, stanbul: nsan Yayn-
bn Haldun. (1980). Mukaddime. Cilt: I, II, III, Terc- lar.
me: Zakir Kadiri Ugan, stanbul: MEB Yaynlar. Vergin, N. (2010). Siyasetin Sosyolojisi/Kavramlar,
bn Haldun. (1982). Mukakdime. Haz. Sleyman Ulu- Tanmlar, Yaklaflmlar. 7.Bask, stanbul: Doan
da, Cilt: I, II, stanbul: Dergh Yaynlar. Kitap.
bn Teymiye. (1985). Siyaset/es-Siyesetfl-fieriyye. Weber, M. (1985). Protestan Ahlak ve Kapitalizmin
ev. Vecdi Akyz, stanbul: Dergah Yaynlar. Ruhu. ev. Zeynep Aruoba, stanbul: Hil Yaynlar.
Kalaycolu, E. (1984). adafl Siyasal Bilim/Teori Weber, M. (1998). Sosyoloji Yazlar. ev. Taha Parla,
Olgu ve Sreler. stanbul: Beta Basm Yaym Da- 2. Bask, stanbul: letiflim Yaynlar.
tm. Weber, M. (2006). Meslek Olarak Siyaset. ev. Afflar
Kapani, M. (2000). Politika Bilimine Girifl. 12. Basm, Timuin-Mehmet Sert, stanbul: Chiviyazlar Yayn-
stanbul: Bilgi Yaynevi. lar.
Laski, H. (1966). Politikaya Girifl: Sosyalist Siyaset Ycel, Y. (Yaynlayan) (1974). Kitb- Mstetb. An-
Anlayfl. ev. Ali Seden, stanbul: Remzi Kitapevi kara: Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fa-
Yaynlar Kltr Serisi: 41. kltesi Yaynlar.
Levend, A. S. Siyaset-Nameler, Trk Dili Arafltrma-
lar Yll Belleten. Ankara: Trk Tarih Kurumu
Yaynlar. Yararlanlan nternet Adresleri
Lewis, B. (1984). Siysa, In Quest of An Islamic Hu- www.aristotelesarastirmalari.com
manizm iinde, Ed. A. H. Green, Cairo: American http://en.wikipedia.org
University in Cairo Press. http://en.wikipedia. org/wiki/Plato
Machiavelli. (1984). Prens. talyancadan ev. Nazm www.biyografim.net
Gven, stanbul: Anahtar Kitaplar Yaynevi. http://www.arqnet.pt/portal/teoria/ aron_montesquieu.
Mverdi, el-Ahkmus-Sultaniyye. html
Morris G. C. (1997). Montesquieu ve Siyasi Tecrbenin http://tr.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx
eflitleri, Siyasi Dflnce Tarihi. Ed.: David Thom- http://www.e-sosyoloji.com/weber.htm
son, ev. Ali Yaflar Aydoan ve dierleri, stanbul: http://tr,wikipedia.org/wiki/Farabi
fiule Yaynlar. http://communucationtheory.org/lasswells-model/
Mumcu, A. (1985). Osmanl Hukukunda Zulm Kav-
ram. Ankara: Birey ve Toplum Yaynlar.
Najjar, F. M. (1984). Siyasa in Islamic Political Philo-
sophy, Islamic Theology and Philosphy. Ed. By
Michael E. Marmara, Albany: Studies in Honor of
George E. Havran.
Nizamlmlk. (1981). Siyasetname (Siyerul-mlk).
ev. Nurettin Bayburtlugil, stanbul: Dergh Yayn-
lar.
zel, M. (2002). Siyaset, uval deldirmemektir!, Yeni
fiafak, 17 Kasm.
Platon (Eflatun). (2001). Devlet. nc Basm, ev.
Sabahattin Eyubolu-M.Ali Cimcoz, stanbul: Trki-
ye fl Bankas Kltr Yaynlar.
Prlot, M. (1972). Politika Bilimi. ev. Nihal nol, s-
tanbul: Varlk Yaynlar.
fiirvani, H. H. (1965). slamda Siyasi Dflnce ve da-
re. ev. Kemal Kuflu, stanbul: rfan Yaynevi.
2
SYASET BLM
Amalarmz
N
N
ktidar ve siyasal iktidar kavramlarn tanmlayabilecek,
Egemenlik kavramn tanmlayp, kreselleflme ve egemenlik iliflkisini
N
yorumlayabilecek,
Meflruluk, otorite tiplerini ve meflruluun siyasal sistemler iin nemini ak-
layabilecek
Anahtar Kavramlar
ktidar Meflruluk
Siyasal ktidar Otorite
Egemenlik
indekiler
KTDAR
Siyasetin Dili:
Siyaset Bilimi Kavramlar, EGEMENLK
Kurumlar MEfiRULUK
Siyasetin Dili:
Kavramlar, Kurumlar
KTDAR
ktidar, Siyaset Bilimi literatrnn ana kavramlarndan birisidir. Siyasal olgularn bi-
limsel olarak zmlenmesi srecinde iktidarn ne olduu, nasl ortaya kt, nasl
iflledii ve nasl paylaflld meselesi zerine yaplan tartflmalar ok nemli yer tu-
tar. Siyaset literatrnn dier temel kavramlarndan egemenlik ve meflruluk iktida-
rn sfatlarndandr.
Etimolojik olarak kudret kelimesinden treyen ve mlk, erk, saltanat, kontrol ede-
bilme gc gibi anlamlara gelen iktidar; genel anlamda bir bireyin yahut bireyler top-
luluunun kendi istekleri dorultusunda, rzalar olup olmadna bakmakszn dier
insanlarn davranfllarn etkileyebilme, ynlendirebilme veya denetleyebilmesi; toplu-
mu ynetme, ynlendirme gc, bu gc elinde bulunduran otorite, iliflki veya organ
anlamna gelmektedir. Ayrca iktidarn, baflkalarnn davranfllarn kontrol edebilme
kapasitesi anlam da vardr. Sosyal bilimlerde iktidarn tanmlanmasnda ska gnder-
me yaplan Max Webere gre ise iktidar, bir toplumsal iliflkide, bir kifli ya da grubun
kendi iradesini, direnleri aflp yerine getirme olanadr. Yani iktidar bir toplumsal ilifl-
ki, sosyal yaflam dzleminde var olur.
nsanlar arasndaki farkllklar, toplumsal Resim 2.1
yaflama eflitsizlik olarak yansr. Baz insanlar
Antonio Gramsci:
daha gl, bazlar zayf, daha zengin veya 1891-1937 yllar
daha fakir olabilir. Bu farkllklar bir kifli ya arasnda yaflamfl
da grubun itaat retme becerisini elde etme- talyan yazar,
lerine yani muktedir olmalarna yol aar. Yi- politikac, siyaset
felsefecisi ve
ne bu farkllklar, toplumlarn hiyerarflik ola- dilbilimci.
rak rgtlenmelerine neden olmaktadr. kti-
dar en genel anlamyla bir kifli ya da grubun
dier kifli ya da gruplar kendi arzusu ve d-
flncesi dorultusunda etkileyip ynlendire-
bilmesi olarak tanmlandnda iktidarn her
trden toplumsal iliflkide var olduu sonucu-
na varlr.
Bir etkileme, belirleme becerisi olarak ik-
tidarn farkl yzleri, boyutlar ortaya kar. k-
tidar bazen karar verme, gndem belirleme, Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Antonio_Gramsci
gndemi saptrma becerisi olabilecei gibi ba-
zen de hegemonik (ikna ederek, bilin infla
ederek -A. Gramsci) tarzda baflkalarnn dflncelerini, isteklerini veya ihtiyalarn be-
30 Siyaset Bilimi
lirleme (S. Lukes) fleklinde ortaya kabilir. Bir anlamda iktidar iliflkisinin bir taraf (A),
karyla atflsa da dier taraf (B) etkiler; Bye gerek karnn ne olduu retilir,
Bnin durumu belirlenir, onun iin eriflilebilir olan bilgiler ynlendirilebilir. Bu adan
propaganda, ideoloji afllama, psikolojik kontrol gibi uygulamalar da iktidarla ilgilidir.
SIRA SZDE SIRA SZDE
Bu yolla insanlarn tercihleri bile belirlenebilir. Bylece baz meseleler kamusal tartfl-
mann dflnda tutulabilir. Bu adan iktidarn bir grnen ak iflleyifli bir de dorudan
D fi N E L M gzlemlenemeyen
D fi N E L iflleyifli
M vardr. rnein bir iktidar gndemi belirleyerek, tartflmala-
r snrlandrarak, hakikatin ne olduunu belirleyerek, slah ederek, normallefltirerek,
bilgiyle birleflerek (M. Foucault) istenilen kararlarn kmasn salayarak iflleyebilir.
S O R U
Hatta bu tr Siflleyifl
O R U daha da etkili olabilir.
DKKAT Propaganda Dfikir

K K Aafllama,
T psikolojik kontrol gibi uygulamalar kiflilerin tercihlerini,
dflncelerini biimlendirir ve bu adan iktidar iliflkilerinde nemli rol oynarlar.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Resim 2.2 Baskn bir iradenin, bireyler ve gruplar
zerine dayatlmasdr iktidar. Bu hakimiyeti
M. Foucault, 1926-
AMALARIMIZ
1984 yllar AMALARIMIZ dayatmann ok eflitli yollar olabilir. Michel
arasnda yaflayan Foucaultnun ifadesiyle iktidar, flebeke, a
Fransz dflnr. benzeri bir rgt araclyla ifller. ktidar
K T A P K T A P tm toplumsal dzlemlerde birtakm strateji-
ler gelifltirir (bu stratejiler sadece yneticile-
rin iktidarndan ibaret deildir) ve iktidar tm
TELEVZYON TELEVZYON topluma yaylmfltr. ktidar tek merkezli de-
ildir. Bu flebekenin, an bir tarafnda bilgi,
dier tarafnda bilim, cinsellik, ekonomi, din
vs. olabilir. Yani sosyal iliflkiler anda tek
NTERNET NTERNET
bir iktidar deil, bu flebekenin farkl kolla-
rnda iflleyen iktidarlar vardr. Hatta F. Ni-
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Michel_Foucault
etzsche, hayatta kalma-yaflama ile iktidar ira-
desi, istenci arasnda zorunlu bir iliflki oldu-
unu iddia ederek tm yaflamn aslnda ikti-
darn artrlmasna ynelik bir aba olduunu belirtir.
Siyasal sistem, bir
toplumda siyasi iktidar ktidar toplumsal hayatn ayrlmaz bir paras, ayn zamanda toplumsal dzenin
yetkisi kullanan kurumlarn ana dayanadr. Siyaset en genel anlamyla bir kollektivite (toplum, topluluk) ad-
belli bir dzenlilik ve
karfllkl etkileflim iinde na balayc kararlar alma ve yrtme sreci olarak tanmlandnda, her toplum-
oluflturduklar btnlk. sal oluflum kendine zg bir siyasal sistem (rejim) gelifltirir. Bu siyasal sistem ay-
n zamanda toplumsal dzeni tesis edecek ve iflletecek iktidar elde etme mekaniz-
malarnn neler olduu ve iktidarn nasl iflletileceini belirleyen iktidar yaplar
oluflturur. flte bu yaplarla beraber iktidar sahipleri herkesin uyaca kurallar ko-
yarlar. Bu adan iktidar, toplumsal iliflkilerin bir dzen iinde ifllemesini salar.
ktidarn Kaynaklar ve Teknikleri

Baflkalarnn davranfllarn etkileyebilme gcne sahip olmak, baz aralara ve
farkllklara sahip olmay gerektirir. Dierleri zerinde bir etki kurabilmek, bir fark-
llk ya da dierlerinin sahip olmad aralar kullanabilmeyi gerektirir. Bu farkl-
lklar veya aralar maddi olduu kadar maddi olmayabilir de. Ekonomik zenginlik,
fiziki g, silah gc gibi maddi farkllklarn yannda bilgi, yetenek, stat, kiflilik
zellikleri gibi maddi olmayan farkllklar iktidar iliflkisinde birer kaynaa dnflr.
ktidarn farkl kaynaklar ve farkl biimleri vardr.
SIRA SZDE SIRA SZDE
2. nite - Siyasetin Dili: Kavramlar, Kurumlar 31

S O R U S O R U
ktidarn fiziksel, ekonomik ve sembolik olmak zere kayna vardr.

DKKAT DKKAT
Bir iktidar iliflkisi servete, konuma, bilgiye, karizmaya dayanabilir ya da sadece
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
otoriteden kaynaklanabilir. Ayn flekilde iktidarn farkl grnmleri de olabilir. k-
tidar bazen etkileme, zorlama, ynlendirme, zor kullanma bazen de denetim bii-
minde karflmza kabilir. ktidarn amalar da farkl olabilir. AMALARIMIZ
ktidarn amac birey- AMALARIMIZ
sel, toplumsal olabilir; siyasal veya iktisadi olabilir ya da istikrarl bir siyasal dzen
olabilir. Ksaca iktidar bu ynyle toplumsal yaflamn birok alannda yer alr ve
farkl kaynaklara bal olarak ortaya kar. K T A P K T A P
Toplumsal dzlemde iflleyen iktidarn kayna fiziksel (zor kullanma gc,
kuvvet kullanm), ekonomik (maafl, dllendirme) veya sembolik (sayg, prestij,
propaganda, meflruluk) olabilir. Bu kaynaklara bal olarak iktidar,
T E L E V Z kaba
Y O N kuvvete, TELEVZYON
parasal gce, itibara veya otoriteye dayal olarak elde edilip uygulanabilir.
Fiziksel Kaynak
Fiziksel kaynak kapsamnda, denetim kurmann en nemli arac N T kuvvet
E R N E T kullanm- NTERNET
dr. Kuvvet kullanm, fiziksel kaynaa dayal olarak polis ve askeri g rnein-
deki gibi maddi olabilir. Ama her kuvvet kullanm maddi olmak durumunda de-
ildir; zor kullanma tehdidi, yldrma, sindirme, korkutma, sembolik fliddet bask
ve denetim iin fiziksel kaynaa dayal kuvvet kullanm rnekleridir. Bir iktidar
iliflkisinde fiziksel kaynaa dayal olarak kuvvet kullanm yasal ya da meflru olabi-
lecei gibi yasa dfl ya da gayrimeflru olabilir. rnein, genel arama tarama kap-
samnda polisin kimlik sormas yasal bir kuvvet kullanmdr ama ayn polisin ken-
di ocuunu dverek cezalandrmas, yasa dfl kuvvet kullanmn rnekler. Her
iki iliflki de fiziksel kaynaa dayal kuvveti ara olarak kullanan bir denetim, ikti-
dar iliflkisidir ve bu kaynaa dayal iktidar iliflkilerinde ska baflvurulan teknik, zor
kullanmadr. Zor kullanma iktidar iliflkilerinin en grnr zelliklerinden biridir.
Hatta modern toplumlarda devletin kulland en stn iktidar olan siyasal iktida-
rn en nemli ayrt edici zellii, meflru zor kullanma tekelini elinde tutmasdr. En
kibar iflleyen modern demokratik toplumlarda bile nihai ikna arac fliddettir. Zira,
fliddet aralar zerindeki denetim ve bu denetimi iflletecek polis, asker teflkilatla-
r oluflturmak siyasal iktidarn temel niteliklerindendir ve bu nitelik var olmadan
hi bir devlet ayakta kalamaz.
Ekonomik Kaynak
Ekonomik kaynak, iktidar tesis etmenin dier kaynadr. Ekonomik kaynaklara sa-
hip olanlar, bu kaynaa dayanarak iktidar elde edip bu konumlarn devam ettirir-
ler. ktidar elde etmek iin sahip olduklar ekonomik kaynaklar datma ve belli
kifli ya da gruplar yararlandrma yoluna gidebilirler. Geleneksel toplumlarda kay-
nak datm ve paylaflmnda ncelikli olarak hanedan yeleri, avane ve brokrat-
lar gzetilirken modern toplumlarda bu paylaflm belli yasal kurallara ve ilkelere
balanmfltr. Ekonomik kaynaa dayal olarak iktidar iliflkilerinde baflvurulan dier
bir yntem de rtbe, makam, dl gibi avantajlarn datlmasdr. rnein, iflveren-
ifli arasndaki iktidar iliflkisinin kayna nemli lde ekonomiktir. Bu iktidar ilifl-
kisinde zor kullanma yoktur ama ekonomik yaptrmlar vardr. dllendirme ya da
cezalandrma (para cezas, rtbe ykseltme ya da iflten kovma gibi), bu kaynaa da-
yal iktidar iliflkilerinde ska baflvurulan bir tekniktir. Bu kaynak ve teknik, hem
sosyal hem de siyasal iktidar iliflkilerinde yaygn olarak kullanlr.
32 Siyaset Bilimi
Sembolik Kaynak
ktidar tesis etmenin bir dier kayna da sembolik kaynaktr. Bu kaynak, itibar ka-
zandran bir kaynaktr ve iktidar iliflkisini meflrulukla bezeyerek otoriteye dnfl-
mesini salar. Sembolik kaynaklar kapsamndaki teknikler arasnda propaganda,
endoktrinasyon (fikir afllama) ve ynlendirme (maniplasyon) yer alr. Ynlendir-
me, zellikle kitle iletiflim aralarnn yaygnlaflmasyla ska karfllafllan bir teknik
olmufltur. Kaynaklar ve bilginin dolaflm zerinde denetim salandnda siyasal
kltr zelliklerine gre baz geleneksel deerler (bayrak sevgisi gibi) n plana -
karlarak denetim kolaylafltrlr. ktidar elde etme ya da iktidar srdrme aflama-
snda iktidar sahipleri, denetimlerindeki iletiflim aralarn (yazl-grsel basn), ei-
tim kurumlarn propaganda ya da maniplasyon amal kullanarak gerekleri sap-
trabilir ya da iktidar sahiplerinin stn varlklar olarak alglanmasn salayabilir-
ler. Kitleler bu yolla flartlandrlr ve iktidar sahiplerine itibar kazandrlr. Kitle ile-
tiflim aralarnda imaj yaratma (image-making) yntemleriyle iktidar sahiplerinin
abartl bir tarzda sunulmas; bayrak, vatan gibi baz ulusal sembollere, geleneksel
deerlere srekli vurgu yaplmas, mevcut iktidar iliflkisini meflrulafltrma ve iktidar
sahiplerine itibar kazandrma abalardr.
Meflruluk niteliini kazanan iktidar iliflkisi (yani iktidarn kabul edilebilir oldu-
una dair kanaat) uzun sre ayakta kalabilir. Bir anlamda meflruluk kurumsallafl-
mfl, etkin ve srekli iktidarn temelidir. Bu yzden tm iktidarlar meflru olduklar-
na dair bir kanaat oluflturma abasna girerler ve sembolik kaynaklar kullanrlar.
Sembolik kaynak, iktidar tesis etmenin en ekonomik ve en verimli kaynadr. Fi-
ziksel ve ekonomik kaynaklar hem pahal hem de sreklilik asndan skntl ol-
duundan iktidar sembolik kaynaa dayandnda meflrulaflr, otoriteye dnflr
ve byle bir iktidar iliflkisinde itaat, gnlllk ve sempatinin sonucunda deta
kendiliinden ortaya kar.
SIRA SZDE ktidarn verimli

SIRA iflleyifli
SZDE asndan fiziksel, ekonomik ve sembolik kaynaklar karfllafltrnz.
1
ktidarn Grnmleri: Zor Kullanma ve Otorite
ktidarn kaynaklarndaki farkllk, iktidarn farkl grnmlerle ortaya kmasna
da yol aar. ktidarn zor kullanma ve otorite biiminde iki u grnmnden bah-
S O R U setmek mmkndr.
S O R U ktidar iliflkileri ekonomik ve fiziksel kaynaa dayal oldu-
unda iliflki cebir yani zor kullanma grnmnde ortaya kar. Zor kullanma bi-
imindeki iktidar en grnr, en sonu alc ama ayn zamanda en riskli ve en pa-
DKKAT DKKAT
hal iktidar iliflkisidir. rnein; gstericileri datmak isterken cop kullanan polisin
uygulad iktidar, zor kullanmaya rnektir. Bu iliflkide polisin maafl, niformas,
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE hepsi mali bir klfettir. Ayrca risklidir nk baz durumlar-
kulland ara-gere
da polisin gc gstericileri datmaya yetmeyebilir. Byle bir durumda devlet
otoritesi ciddi sarslma riskiyle yz yze gelecektir.
ktidarn dier utaki grnm ise sembolik kaynaktan beslenen otorite gr-
nmdr. En genel anlamyla otorite bir iktidar biimidir ve bazen de meflru iktidar,
K T A P ynetme-hkmetme
K T A P olarak grlr. ktidar en genel anlamyla dierlerinin davran-
fln etkileme becerisi fleklinde nitelendirildiinde otorite de bunu yapma hakk ola-
rak tanmlanacaktr. Otorite, bir zorlama veya maniplasyondan ziyade kabul gr-
TELEVZYON mfl itaat ykmllne
TELEVZYON dayanr. Zor kullanma grnmnde itaat, kaba kuvvete
dayal olarak tesis edilirken otorite iliflkisi kaba kuvvete dayanmaz. taat adeta ken-
diliindendir. Bir iktidar iliflkisinde emir verenlerin emir vermesini bir hak, dierleri-
NTERNET NTERNET
nin de bu emre itaati bir dev olarak grmesi otorite iliflkisidir. Otoritede zor kullan-
ma yoktur, itaat kendiliinden ortaya kar ve bu yzden otorite grnmndeki ik-
tidar iliflkisi, en ucuz ve en kesin sonu alc iktidar iliflkisidir. rnein, tek bir trafik
polisinin bir iflareti veya ddyle ok sayda arac durdurmas veya hareket ettir-
mesi otorite iliflkisidir. Bu yzden her ynetim sistemi, zor kullanmann pahall ve
srdrlemezliinden dolay belli bir derecede otorite iflletmek zorundadr.
Ksaca belirtmek gerekirse iktidarn ekonomik, sembolik, fiziksel kaynaklar ile
zor kullanma ve otorite fleklinde grnmleri vardr. rnein iktidar bazen fiziksel
SIRA SZDE bazen de
kaynaklar kullanlarak plak g ya da zor kullanma klna brnrken, SIRA SZDE
sembolik kaynaa dayal olan otorite biiminde karflmza kabilir. Ancak bir irade
olmakszn bu kaynaklarn, tekniklerin devreye sokulmas mmkn deildir. Yani
iktidarn kullanmndaki temel bileflen iradedir. Kayna, grnm deiflse de de-
iflmeyen gerek, iktidar iliflkilerinin evrenselliidir. ktidar iliflkileri her tr toplum-
S O R U
da, tm toplumsal dzlemlerde ortaya kan eflitsiz, asimetrik iliflkilerdir. S O R U
ktidar, fiziksel ve ekonomik kaynaklara dayal olarak plak g, zorD kullanma;

KKAT sembolik DKKAT
kayna kullanarak da otorite biiminde grnebilir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Sosyal ktidar: ktidarn Toplumsal Dalm ve Paylaflm
(Sekinci ve oulcu Teori)
Emir ve itaat iliflkisiyle birlikte, bir etki veya kapasiteyi de arfltran
AMALARIMIZ iktidar, top- Ekonomik iktidar, ideolojik
AMALARIMIZ
lumsal yaflamn tm dzeylerinde grlr. Bir fleyleri yapma iktidarndan ok, bir iktidar ve siyasal iktidar,
toplumsal iktidarn
fleyler zerindeki iktidara odaklanldnda, belli birey veya gruplarn kendi irade- biimidir.
lerini dierlerine dayatmasnn bir sonucu olarak sosyal iktidarK ortaya
T A kar.
P Bu a- K T A P
dan toplumsal iliflkiler iinde iflleyen toplumsal iktidar kavram, daha kapsam-
l bir ereve iinde farkl iktidar biimlerini de kapsar. Toplumsal iktidarn bi-
imi vardr. Bunlar: (i) Ekonomik iktidar: Nadir olan mal ve Tkaynaklar
E L E V Z Y O N elde tutup TELEVZYON
dierlerinin emek gcne sahip olmak, (ii) deolojik iktidar: Bir otorite tarafndan
desteklenen belirlenmifl bir yapya ait fikirleri ve inanlar elde tutmak, (iii) Siyasal
iktidar: Fiziksel zor kullanmay mmkn klan bir takm donanmlara sahip olma
NTERNET NTERNET
ile temellenmifl yetki.
Siyasal iktidar da dhil olmak zere tm iktidar uygulamalar sosyal olarak in-
fla edilir. Soysal infla srecinde iktidar bir flebeke olarak toplumsal yaflamn her bo-
yutuna (bilim, din, siyaset, eitim...) nfuz eder ve kanlmaz olarak toplumun
tm bireyleri bu flebekenin bir paras olur. Bu alardan dflnldnde iktida-
rn iflledii iki ana dzlemden bahsedilebilir: Siyasal iktidarn da yer ald kurum-
sal olarak iflleyen yapsal iktidar (rnein, devlet-yurttafl iliflkisi) ve kifliler aras
iliflkiler zerinden iflleyen mikro-iktidar (rnein, retmen-renci iliflkisi). Sos-
yal iktidarn kapsaycl erevesinde her iktidarn kanlmaz olarak ayn zaman-
da bir mikro iktidar iliflkisi olduu belirtilmelidir.
Sosyal iktidar olgusunun kapsaycl erevesinde ele alnan daha sosyolojik
bir mesele de iktidarn kimler tarafndan nasl kullanld meselesidir. Siyaset sos-
yolojisi kapsamnda, iktidarn sosyal hayatta iflleyifli, paylaflm ve dalm konu-
sunda, drt ana yaklaflm vardr. Bunlar: korporatizm, Marksizm, elitizm ve de-
mokratik oulculuktur. Korporatizm iktidar, zel sektr (meslek rgtleri) ile
devletin iflbirlii erevesinde ele alr ve toplumun iktisadi, kltrel, siyasal tm fa-
aliyetlerinin bu iflbirlii erevesinde dzenlenmesi gerektiini savunur. Marksizm
ise ekonomi merkezli aklamasnda, toplumda iktidarn eflitsiz daldn belirte-
rek iktidarn, retim aralarna sahip olan ynetici snfn elinde younlafltn ne
34 Siyaset Bilimi
Resim 2.3 srer. ktidar farkl kurumlara dalmfl gibi g-

rnse de egemen snf bu iktidar, kendi karlar
Robert Michelsin dorultusunda alt snf yelerinin toplumu d-
demokrasilerde
oligarflik eilimleri nfltrme abalarn engellemek iin kullanr. Sos-
analiz ettii Parti yolojik nitelii ar basan bu analizlerin yannda
Politikalar adl Siyaset Bilimi literatrnde n plana kan yakla-
kitabn Franszca
basksnn kapa. flmlar, elitizm (sekinci) ve elitist geleri de ba-
rndran demokratik oulculuk (poliarfli) yakla-
flmlardr.
Elitist teorinin (sekinci kuram) kkleri Platon
veya bni Halduna kadar gtrlebilse de mo-
dern dnemdeki en nemli temsilcileri G. Mosca,
V. Pareto, R. Michels ve C. W. Millsdir. ktidarn
toplumda eflitsiz paylaflldn iddia eden elitist-
lere gre bu durum, evrensel bir gerekliktir. Her
Kaynak: trden toplumda her zaman iyi rgtlenmifl ve
http://openlibrary.org/works/OL1914758W/Les_partis iktidarn avantajlarn paylaflmak konusunda az
_politiques
ok uzlaflmfl aznlklar, her zaman rgtsz y-
nlara hkmeder ve onlar tahakkm altnda tu-
tar. Bu sekin (elit) grubu, iyi rgtlenmenin yannda dfla kapal ve sreklilik arz
eden, ortak karlar olan bir gruptur. ktidar sahibi sekin gruplar her zaman ayn
sektrden oluflmayabilir. Bu grup militarist rejimlerde olduu gibi sadece askerler-
den oluflabilirken baz rneklerde ifl dnyas, basn, ordu, siyaset gibi farkl kesim-
lerden kiflilerin bir araya gelmesiyle oluflabilir.
Sosyal iktidar erevesinde yapt arafltrmalarda Mills, her toplumun zorunlu
olarak baz gruplarn tahakkm altnda olduunu iddia etmifltir. Yani tm yne-
timler kanlmaz olarak oligarflik (aznln iktidar) niteliktedir. Bu durum elitistler
tarafndan oligarflinin tun kanunu (Michels) biiminde ifade edilir. Elit grup ister
tek bir sektrden oluflsun isterse farkl sektrlerden kifliler barndrsn, deiflmeyen
gerek her zaman iyi rgtlenmifl aznlklarn, rgtsz ynlara hkmettiidir.
Toplumlarn kk bir aznlk tarafndan ynetildii ya da ynetilmesi gerekti-
i grfln iddia eden elitist teoriler, Klasik Elit Teorileri ve Demokratik Elit Te-
orileri diye iki bafllkta ele alnabilir.
Resim 2.4
Klasik Elit Teorileri
V. Pareto, 1848- Toplumun kk bir aznlk tarafndan ynetildi-
1923 yllar
arasnda yaflayan i veya ynetilmesi gerektii grflnn aslnda
talyan iktisat ve siyasal dflnce tarihinde olduka eski bir gemi-
sosyolog. fli vardr. Antik Yunan dflnrlerinden, M.. 4.
yzylda Platon ve Aristoteles rnein, toplumun
bilge bir kral ya da mlk sahibi, soylu aznlklar
(aristokratlar) tarafndan ynetilmesi gerektiini
savunmufllardr. Modern sanayi toplumlarn -
zmlemeye alflan elitist teorinin ncleri ise 20.
yzyl dflnrlerinden Mosca, Mills, Pareto ve
Michelstir.
Eliti, ynetici snf olarak adlandran Mos-
caya gre tm toplumlar, yneten ve ynetilen
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Vilfredo_Pareto olarak iki snfa ayrlr. Gelmifl gemifl btn top-
lumlarda iyi rgtlenmifl sekin aznlklar, rgtsz ynlara hkmederler. Mos-

caya gre bu durum tm toplumlar iin geerlidir. Aznlk sekin grubu, siyasal ik-
tidarn nimetlerinden faydalanr ve bu grup, ynetici snf olarak belirledii ama-
lar, kurallar ve ilkeler dorultusunda ounluu ynlendirir ve onlara hkmeder.
Mosca, kk bir aznln ounlua hkmetmesini, bu aznln iyi rgtlenme-
sine balar. Bu grup iyi rgtlenmenin yannda, dayanflma iindedir ve iyi iletiflim
kanallar gelifltirmifltir. Ynetilen ounluk ise rgtsz, dank ve kendi iinde
eliflkilerle dolu bir gruptur. Tek bir ama etrafnda gdlenmifl sekin aznlk, bu
dank kitleyi kolayca hakimiyeti altna almaktadr. Ayrca sekinlerin zek, ser-
vet, itibar, soyluluk gibi stnlkleri olduu varsaylr. Bu stnlkleri olmasa bi-
le, sanki yleymifl gibi toplumu inandrrlar. Mosca, ynetici snfn denetimi tesis
edebilmek iin inandrma, korku, hukuk gibi deiflik yntemlere baflvurduunu
belirtir. Ancak ynetici sekin snf, deiflmez ya da mutlak bir snf deildir; ev-
rimsel ya da devrimsel deiflime urar ama aznlk grubu deiflse de, baflka bir se-
kin aznlk ynetime gelir ve bu yeni sekin aznlk ynlara hkmetmeye devam
eder. Moscaya gre deiflmeyen gerek, ynetimlerin bu oligarflik niteliidir.
Modern elitizmin ilk temsilcisi Mosca olsa da elitizm kavramn siyaset literat-
rne kazandran dflnr Paretodur. Paretoya gre zellikle zeka, alflkanlk ve
beceri gibi zellikler asndan toplum elit ve elit olmayan diye iki snftan oluflur.
Pareto, toplumdaki tm kesimlerin bu flekilde ayrlabileceini belirtir. Her meslek-
te daha baflarl, yetenekli olanlar elittir. Yani sadece ynetici elitlerden bahsedile-
mez; ynetici olmayan elitler de vardr. Bu elitler siyasal iktidar ellerinde tutmasa-
lar bile, iktidar zerinde etkili olurlar. Zaten iktidarlar da desteklerine ihtiya duy-
duklar bu elitleri her zaman dikkate almak durumundadrlar. Ayrca Pareto, elit
gruplarnn kapal olmadn, ak olduunu hatta olmas gerektiini belirtmifltir;
Elit dolaflm, eski sekinler
eski elitin yerini yeniler alr yani elit dolaflm- devri daimi vardr. Bu dolaflm, grubunun yerini yeni bir
toplumsal patlamalar engelleme iflleviyle adeta dzenin sigortasdr. Gnll ol- sekinler grubunun
mayan deiflim, zorla ya da devrimle deiflime yol aar. Paretoya gre de deiflim almasdr ve Paretoya gre
bu dolaflm, dzenin
nasl olursa olsun deiflmeyen tek fley, sekin yneten aznlklarn sekin olmayan sigortasdr.
ounluklara hkmettii gereidir.
Ayn flekilde elit teorilerinin nclerinden Roberto Michels de sekin aznlk
ynetiminin kanlmazln vurgular. Michelse gre ynlar genellikle siyasetle
ilgilenmezler ve yukardan bir dayatma olmadka kendi baflna harekete gemez-
ler. Ona gre kitleler ynetilme ihtiyac duyarlar ve kendi kendilerini ynetme be-
cerisinden uzaktrlar. nk gndelik ifllerinden genel siyasal meselelere ayracak
fazla zaman bulamazlar. Bu nedenle bir anlamda sekin ynetimi, rgtsz yn-
larn da karn gzeten bir iflleyifltir ve bu yzden sekinlere rza gsterilir.
Elit teorilerine gre neden her zaman sekin bir aznlk ounlua SIRA
hkmeder?
SZDE SIRA SZDE
2
Demokratik Elit Teorileri
ktidarn toplumda eflitsiz paylaflldn ve ynetimin kk birD aznln
fi N E L M
elinde ol- D fi N E L M
duunu iddia eden elitizm genel kabul grmekle beraber, byle bir durumda de-
mokrasinin nasl tesis edilecei nemli bir sorun olarak gndeme S O Rgelmektedir.
U H. S O R U
Laswell ve R. Aron gibi dflnrler demokrasi asndan klasik elit yaklaflmn
elefltirmifllerdir. Laswell, siyasal iktidarn en st makamlarnn sekin bir aznlk ta-
DKKAT DKKAT
rafndan elde tutulduunu kabul etmekle beraber, bu srecin demokratik olabile-
ceini iddia etmifltir. Laswelle gre, demokrasilerde, sekin bir aznlk da olsa si-
N N
SIRA SZDE
yasal iktidar ellerinde tutanlar seimle iflbaflna gelirler ve ynetilen halk ynlar SIRA SZDE
K T A P K T A P
36 Siyaset Bilimi
ynetenleri denetlerler. Klasik elit yaklaflmnn belirttii gibi siyasal iktidar aznl-
n elindedir ama demokratik mekanizmalarla (seim, bask gruplar, kamuoyu
vb.) ounluun aznl denetleyebildii lde demokrasiden bahsedilebilir.
Hibir zaman ounluun aznl ynettiinin grlmediini belirten Aron da bu
geree ramen demokrasilerde elit grubun farkl fikir, ideoloji, snf ve meslek r-
SIRA SZDE gtleri tarafndan
SIRA SZDE dengelendiini belirtir. Marksizmin ekonomik gce sahip snfn
iktidara da sahip olduu iddiasnn aksine Aron, bu snfn kendileriyle ilgili karar-
lar etkileyebileceini ama tm siyasal srece hkmedemeyeceklerini iddia eder.
Ona gre ok partili demokratik sistemler, rekabeti doalaryla ynetici eliti s-
rekli yenileyip deifltirebilir.
S O R poliarfli
R. Dahlin U DemokratikS O Relit U teorilerine benzer bir yaklaflm benimseyen ve R. Dahlin ba-
yaklaflmna gre iktidar, fln ektii oulcular ise iktidarn eflitsiz paylaflldn kabul etmekle beraber tm
birbirleriyle rekabet
hlindeki
D K K oul
A T sekin
iktidarn sadece
D K K tek
A T bir aznlk grubunun elinde younlaflmadn, birbirine rakip
gruplar tarafndan oul sekin gruplarndan bahsedilebileceini belirtirler. Poliarfli olarak adlandr-
paylafllr ve bu oulluk,
oligarflinin demokrasiyle labilecek bu sistemde iktidar, rakip gruplar arasnda zerinde pazarlk yaplan bir
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
uyumlu olmasn salar. kapasitedir ve sonuta iktidar, karlar ittifakn temsil eden bu rakip ve gnll
gruplar tarafndan kullanlr. Kk kar gruplar vardr ve bu gruplar rekabet h-
AMALARIMIZ linde iktidar zerinde mcadele ederler. ktidarn iflleyiflinin ana belirleyicisi, sos-
AMALARIMIZ
yal gruplar arasndaki bu rekabettir.
K T A P R. A. DahlinK (2010).
T A P iktidarn paylaflmna dair oulcu yaklaflmna iliflkin daha ayrntl
bilgi iin Demokrasi stne ev. Betl Kadolu, Ankara: Phoenix Yaynevi adl kitabna
bakabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Ksaca belirtmek gerekirse demokratik elit teorilerine gre demokrasi ak ve
yarflmac nitelik tafldndan, ynetici elit konumu ve iktidar pozisyonlar en azn-
dan ilkesel olarak herkese aktr. Ayrca elit gruplar arasndaki rekabet ak ve
NTERNET eflit olduu Nsrece
T E R N E Ther zaman alternatif elit gruplar olacaktr. Yani tek bir elit grup-
tan deil, oul elit gruplardan bahsedilebilir. Bu elit gruplardan biri genifl halk kit-
lelerinin seimiyle siyasal iktidar elde ettiinde bu kitlelere karfl sorumlu olur ve
halka hesap vermek durumunda kalr.
Siyasal ktidar ve Ayrt Edici zellikleri

Siyasal iliflkiler nemli lde iktidar boyutu taflsa da ve siyaseti iktidar mcade-
lesi olarak tanmlamak mmkn olsa da tm iktidar iliflkileri zorunlu olarak siya-
sal bir nitelie sahip deildir. Bir etkileme olarak iktidar, toplumsal etkileflimden
doan bir iliflkidir. Siyasal iktidar ise bu etkinin, tm topluluu ilgilendiren karar
alma srelerinde kullanmdr. ktidarn iliflkisel nitelii erevesinde toplumsal
iliflkilerin tmn kapsayan iktidar iliflkilerinden (baba/oul, doktor/hasta) bahse-
debilmek mmkndr. Ancak her iktidar iliflkisinin siyasal bir nitelik taflyp tafl-
mad nemli bir meseledir. Siyasal iktidar en genel anlamda toplum adna ba-
layc karar alma ve bunlar uygulama gc fleklinde tanmladmzda flphesiz ki
toplumsal yapdaki iktidar iliflkilerinin nemli bir blm dflarda kalacaktr.
Siyasal iktidar, iktidarn boyutlarndan biridir ve kamusal alanda iflleyen iktidar-
dr. En genel anlamyla siyasal iktidar, belli bir lke zerinde yaflayan toplumun
btn zerinde iflleyen iktidardr. Sosyal yaflamda bir babann aile iindeki ikti-
dar aile leiyle retmenin renciler zerindeki iktidar snfla snrlyken siya-
sal iktidar toplumdaki tm birey, grup ve kurumlar zerinde ifller. Bu adan siya-
sal iktidar dier sosyal iktidar biimlerinden ayrlr. Siyasal iktidarn kapsayclk,
stnlk ve zor kullanma tekeli gibi birtakm ayrt edici zellikleri vardr. Gn-
mzde devlet eliyle kullanlan siyasal iktidar, bu zellikler erevesinde tm lke
leinde iflletilir. Siyasal iktidar, bir lke ve zerindeki halkn denetimini, yneti-
mini gereklefltirmek zere, toplumdan ayrflmfl bir rgt olan devlet elinde yo-
unlaflan, merkez ve btnsel iktidardr.
(i) Siyasal ktidarn Kapsaycl: Siyasal iktidar, toplumsal yaflamda iflletilen
sosyal iktidar pratiklerinden ayran en nemli zellik, siyasal iktidarn kapsamdr.
retmen-renci iliflkisinde retmenin iktidar snf ile snrlyken tm lke ve l-
ke iindeki nfusun hareketleri siyasal iktidarn denetimi altndadr. Yasama, yrt-
me ve yarg ifllevleriyle bir merkezde younlaflan siyasal iktidar, lke iindeki tm
kifli, grup ve mlkiyet zerinde ifller ve kapsam tm lkedir. Siyasal iktidar lke s-
nrlar iindeki tm birey, grup ve kurumlar zerinde bir gce, yaptrma sahiptir.
(ii) Siyasal ktidarn stnl: lke apndaki kapsaycl erevesinde siya-
sal iktidarn koyduu kurallar dier tm iktidar biimleri (sosyal, ekonomik, ide-
olojik) arasnda en stn konumdadr. Bu zellik, siyasal iktidarn egemenliinin
de iflaretidir. Siyasal iktidar, iktidar hiyerarflisinde en stn konumdadr. Siyasal ik-
tidar iin balayc karar alabilecek daha stn bir iktidar mertebesi yoktur. Huku-
kun stnln benimsemifl oulcu demokratik dzenlerde siyasal iktidarn ifl-
leyifline iliflkin birtakm dzenlemeler ve snrlamalar tabii ki vardr ama bu, siya-
sal iktidarn hiyerarflik stnlk zelliini yok eden bir durum deildir. Bu stn-
lk yeteneiyle siyasal iktidar, baflka hibir merciden emir almaz, baflka hibir ik-
tidarn altnda yer almaz. stnlk zellii ile siyasal iktidar, lke apnda brok-
ratik olarak rgtlenir ve toplad vergilerle finanse ettii ifllevleri gereklefltirir ve
bunu yaparken tm kifli ve gruplar balayc kararlar verir.
Siyasal iktidarn stnlk zellii, egemenliin gstergesidir ve bu zellik, ege-
menlik bafll altnda daha ayrntl ele alnacaktr.
(iii) Siyasal ktidarn Zor Kullanma Tekeli: Siyasal iktidar, kamusal olarak r-
gtlenmifl etkili bir fiziksel g, zor kullanma tekeline sahiptir. Asker ve polis g-
c oluflturularak iflletilen fiziksel zor kullanma tekeli erevesinde ieride gvenlik
ifllevi yerine getirilir, dfl iliflkiler asndan ise savafl ama kapasitesi muhafaza edi-
lir. Bu tekel erevesinde modern devletler, toplumdaki tm birey ve gruplar si-
lahszlandrmfl ve nce srekli ordular, ardndan da srekli polis gc oluflturmufl-
lardr. Tm bu dzenlemeler ve rgtlenmeler erevesinde, toplumsal yaflamda
sadece siyasal iktidar, gerektiinde, meflru fiziksel zor kullanmaya baflvurabilir. r-
SIRA SZDE SIRA SZDE
nein; su ifllemifl birinin cezaya arptrlmas, siyasal iktidarn tekelindedir. Siyasal
iktidar kullanan devlet dflndaki hi kimse ceza veremez. Weber, siyasal iktidarn
bu zelliini, modern devleti oluflturan ana elerden biri olarak D fi grmektedir.
NELM An- D fi N E L M
cak yine Weber, devleti meflru zor kullanma tekeline sahip varlk olarak tanmla-
masna ramen, zor kullanmay devletin normal ya da tek arac olarak grmez ve
S O R U S O R U
fliddeti her tr siyasetin en son kozu olarak belirler.
Belli bir lke zerinde yaflayan toplumun btn zerinde iflleyen iktidar
D K K Aolarak
T tanmla- DKKAT
nan siyasal iktidar; kapsayclk, stnlk ve zor kullanma tekeli gibi ayrt edici zellikle-
re sahiptir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Daha nce de belirtildii gibi zor kullanma tekeli siyasal iktidara zg olsa da
AMALARIMIZ Zaten si-
bu iktidar kullanan devletler iflleyiflte sadece plak gce baflvurmazlar. AMALARIMIZ
yasal iktidar zor kullanmaya ne kadar az baflvurursa meflruluk ve saygnl o ka-
dar gldr. Bu tekel, genellikle en son are olarak grlr. Sosyal iktidar pratik-
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
38 Siyaset Bilimi
lerinde zor kullanmadan ok inandrma, ynlendirme, ikna, teflvik, dl gibi yn-

temlere baflvurulur. Bu yntemler toplumun, siyasal iktidara rza gsterme eilim-
lerini artrr ve rza ounlukla zorun alternatifi olarak gndeme gelir ve bu siyasal
iktidar, ayn zamanda ynetilenlerin rzasn barndran meflruluk niteliine de sa-
hip olur.
EGEMENLK
Egemenlik znde yasa yapma, kural koyma ve etkin biimde hkm srme bece-
risidir. Egemen, istedii her alanda zorlayc yasalar koyabilendir. Egemen konu-
mundaki iktidar yasa yapmakla beraber, yrtme ve bu yasalarn adli takibini de
yapar. Modern siyaset anlayflnda egemenlik kavram, modern ulus devletlerin ayrt
edici bir zellii olarak siyasal iktidar ve bu iktidarn iflledii lkeyi ifade etmekte-
dir. Egemenlik, egemenin lke iinde kendi iktidarna rakip olabilecek bir iktidar,
lke dflnda da stn bir kuvvet tannmadna iliflkin hukuki bir formldr.
Egemen ktidarn zellikleri

Egemen iktidar, hiyerarflideki en stn iktidardr; siyasal sistem iindeki kararlarn
hepsini yalnz baflna egemen vermez ama karar verme merci asndan egemen-
den daha stn bir otorite yoktur. Tek bir gerek kiflinin yani hkmdarn ege-
menlii, egemenlik iliflkilerinin en sade hlidir. Fransz kral XIV. Louisnin devlet,
benim LEtat, C'est moi ifadesi, egemenliin bu hlinin en yaln ifadesidir. Modern
dnemlerde ise devletin egemenlii bu yalnlk zelliini yitirmifltir. zellikle mo-
dern demokratik devletlerdeki hukuki anlamda egemenlik, yukardan aflaya iflle-
tilen tek ynl bir sre deil dngsel bir srece dnflmfl ve yaylmfltr. rne-
in; devlet baflkan, en st dzey yetkili olarak grlebilir ama semenler de karar
verme srecinde yer alr. Bu adan egemenlik dngseldir. Yine modern demok-
rasilerde hibir kurum ya da kifli egemenlii yalnz baflna kullanmaz karar almada
yasama, yrtme, yarg organlar, sivil toplum rgtleri vb. srece mdahil olur.
Bu da iktidar odaklarndaki oullaflmaya paralel olarak egemenliin yayldnn
gstergesidir.
Bununla birlikte egemen devlet, keyfi ynetim demek deildir. Demokratik d-
zenlerde, devlet mutlak egemenlik iddiasnda olsa da alnan kararlarda, anayasal
erevede hukuki balayclkla beraber toplumsal katmanlar dorudan ya da do-
layl bu karar srelerine katlrlar. oulcu demokratik dzenlerde toplum kesim-
leri sivil toplum rgtleri araclyla alnan kararlar etkilerler. Bu adan egemen-
lik, hukuki -de jure- olarak sz konusudur; fiiliyatta -de facto- ise mutlak egemen-
likten sz edilemez. Egemenlik, fiilen her zaman snrlandrlr.
Egemenliin Tarihsel erevesi ve Halk Egemenlii

Tarihsel olarak modern egemenlik anlayflnn kkleri Orta aa kadar uzanr. k-
tidar gibi egemenliin kaynann Tanrsal irade olduu bu alarda egemen yasa-
ma merci Tanr idi. Geleneksel toplumlarda iflleyen rejimde kraliyet, her fleyi stn
bir merkez erevesinde rgtler ve meflruluunu uyruklar olan nfustan deil,
kutsallktan alrd. Orta adaki hakim anlayfla gre Tanrnn evrensel lekteki
egemenlii gibi, dnyevi iktidarn bafl olan kral da kendi lkesinin yasa koyucu-
su olarak egemendir. Modern dnemde bu anlayfl deiflmeye bafllamfltr. En
nemli deiflim egemenliin kaynayla ilgilidir. Modern dnemde egemenliin
kayna dnyevileflmifl (seklerleflmifl) ve bunun bir sonucu olarak modern ulus
devletlerde egemenliin kayna halk olmufltur.
Klasik-Mutlakyeti ve Demokratik Egemenlik Anlayfl

Tarihsel olarak deiflen egemenlik kavram, modern ulus devletin 16. ve 17. yz-
SIRA SZDE SIRA SZDE
yllarda Avrupada ortaya kmasyla gndeme gelen bir kavramdr. 15. yzyldan
itibaren Avrupada, evrensel Katolik Kilisesi ve Kutsal Roma-Cermen mparatorlu-
unun zayflamasna paralel olarak ncelikle ngiltere, FransaD ve
fi spanyada
NELM siya- D fi N E L M
sal iktidar tekellerinde younlafltran gl merkeziyeti monarfliler domufltur.
Bu monarklar, stn iktidar iddialarn yrtebilme kapasitesine sahip olmufllar ve
S O R U S O R U
egemenlik anlayfl gelifltirmifllerdir.
Klasik-mutlakyeti egemenlik anlayflna gre egemen iktidar, blnemez,

D K K A Tdevredilemez, DKKAT
en stn, snrsz ve mutlak iktidardr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
J. Bodin (1530-1596) ve T. Hobbes (1588-1679) gibi dnemin siyaset dflnrle-
ri, mutlakyeti monarflileri onaylamfllar ve egemen monarkn, feodal dzenin ana
karakteri olan adem-i merkezi ve paral iktidar yaplarnn aksine snrsz, blne-
mez ve devredilemez yani egemen bir iktidar kullanabileceini belirtmifllerdir. n-
k Bodin ve Hobbes gibi mutlakyeti dflnrlere gre bir devlet ierisinde dzen
ve istikrarn teminat, stn hukuk kaynann ve sadakat odann K T tekliidir.
A P stik- K T A P
rar ve dzen ancak tm yasalar tek bir merkezden dzenlendiinde ve lke iinde-
ki tm kifli, grup ve kurumlar yine ayn merkeze biat ettiinde; yasama, yrtme ve
yarg erklerinin tek bir elde toplanmasyla mmkndr. Bodin, T E LHobbes,
E V Z Y O N J. J. Rous- TELEVZYON
seau gibi klasik egemenlik doktrini savunucularna gre egemenlik, tek bir merkez-
de odaklanan iktidardr ve mutlak, blnemez, snrlandrlamaz zellikleriyle her
fleyi kapsayan iktidar anlamndaki egemen, mutlak olarak bamszdr. nk dev-
NTERNET NTERNET
let ancak blnmez ve devredilemez bir egemenlikle kamu dzenini srdrebilir.
Egemen, tm uyruklarnn iradelerinin temsilcisi olarak grlr.
egemenlikle ilgili bu mutlakyeti anlayfln yannda egemenlikle demokrasi
ve anayasalclk iliflkisini kuran dflnrler de vardr. Bu dflnrler arasnda Ro-
usseau (1712-1778) genel irade fikrinde ifadesini bulan halk egemenlii ve John
Austin (1790-1859) parlamenter egemenlik grflleri erevesinde, egemenlikle
halk iradesini btnlefltirmifllerdir. Meflruti monarfli ve meclis sistemi gibi sistemler,
bu anlayfllarn rndr. Geleneksel olarak adlandrlabilecek tm bu egemenlik
doktrinlerinin birlefltii ortak nokta, egemenliin mutlakl, snrszl, blne-
mezlii ve tek bir organn (monark, meclis...) elinde olmas gerektiini savunma-
lardr. Mill egemenlik teorisi, monarflik meflrulua karfl demokratik meflruluun
temeli olarak (egemenlik anlayflnda herhangi bir deiflim olmadan), monarka ait
mutlak, tek, snrsz iktidar millete devretmifltir. Aslnda 15. yzylda flekillenmeye
bafllayan mutlak monarflilerin kulland iktidar ve klasik egemenlik anlayfln sa-
vunanlarn tanmladklar egemenlikle, Orta ada Tanrsal irade erevesinde ifl-
letilen egemenlik arasnda mutlaklk ve snrlandrlamazlk asndan benzerlikler
vardr. rnein, Rousseauya gre genel irade ile ortaya kan mill iradeyi snrlan-
dracak hibir merci yoktur. Klasik mutlakyeti egemenlik doktrinini savunan d-
flnrler, mutlak, blnmez iktidar olarak egemenliin tek bir kifli ya da organn
elinde toplanmas gerektiini belirtmifl ve tm egemenliin bir elde topland, te-
kellefltii siyasal mutlakyetilii savunmufllardr.
Klasik egemenlik anlayfl iki adan sorunludur. ncelikle, tm grup ve birey-
lerin etkileflim iinde olduklar gereinden yola kldnda, devlet de dhil hi-
bir siyasal ve sosyal varln mutlak anlamda bamsz olamayaca grlr. Yani
40 Siyaset Bilimi
bu anlayfl gereki deildir. kincisi, klasik egemenlik grfl, demokratik devle-

tin iflleyifliyle uyuflmamaktadr. nk liberal demokrasi, snrl bir iktidar anlayfl-
na dayanr ve hukukun stnl ilkeleri gereince devletin de tabi olduu ba-
layc kurallar vardr. Bu adan egemen zerk bir devlet iindeki en stn, nihai
ve en genel iktidardr ama bu iktidar her fleyi kapsayan, ebed, snrlandrlamaz
veya blnemez bir iktidar deildir.
Aslnda kurumsal anlamda kamuya karfl hibir sorumluluu olmayan kk
bir sekin grubunun elindeki iktidar, siyasal rejim olarak otoriter bir sistemdir. Bu
anlamda klasik egemenlik anlayfl aslnda otoriter bir sistemi ngrmektedir. Za-
ten bu geleneksel egemenlik doktrinleri, kuvvetler ayrl ilkesine dayal denge-
fren mekanizmalar ile iflleyen oulcu demokratik ynetim sistemleri asndan
ciddi elefltirilere tabi tutulmufltur. Hatta, iktidarn farkl kurumlar arasnda paylaflt-
rlmas gerektiini ngren liberal demokratik ilkelerin, tam anlamyla geleneksel
egemenlik grflnn zdd olduu belirtilmifltir.
Liberal demokrasinin temel bileflenleri bireysel zgrlkle beraber halk ege-
menliidir. Demokrasi, kim ynetecek? sorusuna cevap olarak halk egemenlii
fikrine dayal ynetim biimidir. Demokrasilerde egemen olan semen ounluu-
dur. Fransz Devrimi ile beraber, J. Locke, Voltaire ve Rousseau gibi dflnrlerin
grflleri dorultusunda egemenliin ulusta olduu ve hi kimsenin ulusal irade-
den domamfl bir iktidar kullanamayaca anlayfl hakim olmufltur. Bir anlamda
hanedan otoritesi ulusal egemenlie boyun emek zorunda kalmfltr.
Modernlik ile birlikte egemenliin kayna artk toplumun dflnda bir yerlerde
deil, toplumun iinde aranmaya bafllamflt. Bir
Resim 2.5
baflka ifade ile siyasal iktidarn meflruluunun
C. Schmitt, 1888- kayna artk halkt. Bu halkn egemen olduu;
1985 yllar onun iradesinin ve bu halk oluflturan zgr,
arasnda yaflamfl
Alman hukuku, eflit, yetkin bireylerin rzasnn onaylad iktidar
filozof, siyaset meflru olabilirdi. Lockeun bafln ektii liberal-
felsefecisi ve hukuk ler, klasik egemenlik anlayflnn aksine, lke
profesr.
iinde mutlak egemenliin bireysel zgrlkler
iin risk oluflturacan ve bu yzden egemenli-
in snrlanmas gerektiini savunurlar. Egemen-
liin kiflilere deil, parlamentoya ait olmas ge-
rektiini belirten liberaller, egemenliin, seil-
mifllerden oluflan parlamentoya ait olmasnn da
tek baflna yeterli olmadn belirtirler. Bunun
yannda yasamann karmaflk bir srele gerek-
lefltirilmesi, temel hak ve zgrlklerin anayasal
Kaynak: http://www.phillwebb.net/topics/society teminat altna alnmas gerekir. Yani, demokra-
/Schmitt/Schmitt.htm tik egemenlik anlayflna gre temel hak ve z-
grlkler, sadece snrl egemenlikle teminat al-
SIRA SZDE SIRA Ancak
tna alnabilir. SZDE Carl Schmitt egemeni, istisnai duruma (olaanst hl) ka-
rar veren merci olarak tanmlar. Schmitt savafl, afet gibi istisnai durumlarda devle-
D fi N E L M
tin, anayasal bir sistemle iflletiliyor olsa da egemen olarak hukuk sisteminin snr-
D fi N E L M
larn zorlayp normlar dahi ineyebildiini belirtmifltir. Yani liberallerin aksine
Schmitt, anayasa temelli snrl egemenlik iddiasna karfl siyasal adan egemen
S O R U olann her zamanS O R U daha stn olduunu savunur.
DKKAT Demokratik Degemenlik

KKAT anlayflna gre klasik egemenlik fikri, temel hak ve zgrlkler
iin risk oluflturur.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Klasik mutlakyeti de olsa demokratik de olsa modern dnemde egemenliin

dayana halk ya da millet iradesidir. Ancak, halk egemenlii kavram birtakm be-
lirsizlikler taflmaktadr. Bunun ana nedeni, Rousseaunun toplum szleflmesi teori-
sinde yer verdii genel iradeye karfllk gelen mill iradenin soyut bir btne iflaret
etmesidir. Demokratik dzenler, mill egemenlik veya halk egemenlii doktrinleri
etrafnda flekillenir. Ancak mill egemenlik gibi halk egemenlii retisi de belir-
sizlikler taflr. Millet, lmflleri ve doacaklar da kapsayan soyut bir btn iken
halk yaflayanlara karfllk gelmektedir. Ancak tarihsel pratikler ve gnmz uygu-
lamalarnda tm nfusun halk olmad da aktr. Egemenlik bir anlamda, siyasal
irade sahibi olduu varsaylan yetiflkin vatandafllara blfltrlmfltr. Daha somu-
ta hitap eden halk egemenlii doktrini, mill egemenliin aksine, temsil demokra-
sinin yannda katlm ve denge-fren mekanizmalar asndan oulculuu ksmen
n plana karr. adafl devlet anayasalar her iki doktrinden de beslenmifltir.
Temel hak ve zgrlkler asndan egemenliin kaynann halk iradesi veya Tanrsal ira-
SIRA SZDE SIRA SZDE
de olmas bir fark yaratr m? Tartflnz. 3
Egemenliin Boyutlar: Egemenlik ve Dfl DEgemenlik

fi N E L M D fi N E L M
Kavram olarak mutlak ve snrsz iktidar anlamndaki egemenlik, hem en stn hu-
kuki otorite hem de karfl konulamaz siyasal iktidar demektir.S Yani
O R U egemenliin S O R U
hem hukuk hem de siyasal bileflenleri olduu gibi siyasal otoritenin varabilecei
en stn dzey olarak lke ii ve lke dflnda daha stn bir iktidarn olmad
DKKAT DKKAT
anlamna gelir. Sonuta egemenliin isel ve dflsal diye iki ana boyutu vardr. Bu
boyutlara bal olarak egemenlik kavram, iki farkl anlamda kullanlr: egemen-
N N
lik ve dfl egemenlik. SIRA SZDE SIRA SZDE
Egemenlik AMALARIMIZ AMALARIMIZ

Devlet, belli bir lke zerinde iflleyen egemen iktidardr ve bu iktidar zor kullan-
ma tekelini elinde tutar. egemenlie sahip olan bir devlet kendi halknn zerin-
de mutlak otoriteye sahiptir. Yani lke iinde devletin egemenliine
K T A Palternatif bir K T A P
otoritenin olmamas demektir. Egemen organ olarak devlet, kendi snrlar iinde-
ki tm yurttafl, grup ve kurumlar zerinde balayc kararlar alr ve bu kararlar
kendi dflnda bir snr tanmadan yrtr. Halk egemenlii, T E L parlamenter
EVZYON ege- TELEVZYON
menlik gibi terimler, i egemenlikle ilgilidir. egemenliin iki ana bilefleni var-
dr: Hukuk egemenlik ve siyasal egemenlik.
Hukuki Egemenlik: Hukuki egemenlik, devletin lkesi zerindeki hiyerarflinin
en stnde yasa yapma otoritesine sahip olmas ve bu otoriteyi N T Ekullanmas
RNET anla- NTERNET
mn barndrr. Her devlet resm olarak egemendir ve her trl nihai karar alma
yetkinliine sahip bir organdr; kimin ya da hangi kurumun yetkisinin ne olaca-
n yine egemen belirler. Egemen, mutlak siyasal ve hukuki otoritedir yani egemen
olan devlet yneticilerden ayr gayriflahsi bir kurumdur. Devletin egemenlii tm
lkede yekparedir; devletin koyduu ve yaptrm olan yasann ifllemedii hibir
blge sz konusu olamaz. Ksaca hukuki egemenlik, stn yasal otorite demektir.
Buradaki stnlk, yasa tarafndan tanmlanmfl bir stnlktr ve itaat talep etme
hakk asndan rakipsizlik demektir. rnein, devletin koyduu yasalar herkes
iin balaycdr ve bu balaycl ortadan kaldrabilecek herhangi bir kifli ya da
grup yoktur. Vergiyi sadece yasal egemen olma iddiasndaki devlet koyar ve ver-
gilendirme ile ilgili tm dzenlemeleri yine devlet yapar.
42 Siyaset Bilimi
Siyasal Egemenlik: Egemen otorite, herhangi bir siyasal hiyerarfli iinde tartfl-
malar sona erdirecek flekilde nihai kararlar veren en stn otoritedir. Bylesi ka-
rarlar verebilen egemen otorite dfl glerden bamszdr ve ierideki gruplar
zerinde mutlak otoriteye ve hakimiyete sahiptir. Egemen, yalnzca bir kifli ya da
temsilciler meclisi gibi bir gruptan oluflabilir. Egemen iktidarn ilk zellii konum-
la ilgilidir; egemenlik siyasal ve hukuki bir hiyerarfli demektir. Bu hiyerarfli iinde-
ki nihai karar mercidir. Bu iktidar ayrca zerktir; iliflkilerinde mutlak bamszla
sahiptir ve yurt ii ya da yurt dfl herhangi bir kifli ya da kuruma tabi deildir. Si-
yasal egemenlik, fiilen olmasa da hukuki olarak snrsz bir siyasal iktidar ifade
eder. Egemen, zor kullanma tekeli erevesinde snrsz itaat ettirme yeteneine
sahiptir. Egemenin uyruklarndan talep ettii itaati engelleyecek herhangi bir or-
gan yoktur. Siyasal egemenlik, zor kullanma tekeli ile teminat altna alnmfl itaat
retebilme becerisidir. Siyasal olarak egemen olann buyruu, gerektiinde zor
kullanlarak itaat gren bir buyruktur.
Liberal demokrasi anlayflnn hakim olduu 20. yzyl sonlarnda, i egemen-
likle ilgili tartflmalar nemli lde azalmfltr. nk hem hukuki hem de siyasal
egemenlik anayasal erevede snrlandrlmfl ve temel haklarn teminat altna
alnmas, Schmittin itirazlarna ramen, neredeyse tartfllmaz ideallere dnflmfl-
tr. rnein, zor kullanmaya hangi durumlarda ne dereceye kadar baflvurulaca,
yasama faaliyetinin snrlar tanmlanmfltr. 20. yzyln sonlarnda zellikle kre-
selleflme ile beraber dfl egemenlikle ilgili tartflmalar ise younlaflmfltr.
Dfl Egemenlik
Dfl egemenlik, bir devletin uluslararas dzendeki yeri ve bamsz, zerk bir
varlk olarak faaliyette bulunma kapasitesiyle ilgilidir. Ulusal egemenlik ve
egemen devlet terimleri dfl egemenlik kapsamndadr. Tarihsel olarak dfl ege-
menlik dflncesi, modern ulusal egemenlik fikri ile balantldr. Dfl egemen-
lik, ulusal bamszlk ve halkn kendi kendini ynetmesi ilkeleriyle hayat bul-
mufltur. Dfl egemenlik asndan dflnldnde bir ulus, ancak kendine has
ihtiyalar ve karlara gre kendi kaderini tayin edebilme becerisine sahip oldu-
unda egemendir. Bu adan egemenlik, halkn zgrl demektir ve uluslar
bu konuda olduka hassastr.
Dflsal boyut asndan ise egemenlik, devletin kendi toplumu zerinde daha
stn bir organn olmamas demektir. Egemenliin dflsal boyutu, devletler arasn-
daki iliflkilerin temel kuraldr. Bir devletin uluslararas dzen iindeki konumu,
zerk ve bamsz bir varlk olarak bu arenadaki hareket edebilme yetenei, bece-
risi ve tannma dfl egemenlikle iliflkilidir. Modern dnemde devletlerin dflsal ege-
menlikleri, Westphalia Antlaflmasyla (1648) uluslararas hukuki bir nitelik kazan-
mfltr. Bu anlamda egemenlik, uluslararas politikann temel belirleyici ilkesi ol-
mufltur. Dflsal egemenlik erevesinde devletler, uluslararas iliflkilerin ana aktr-
leri konumuna gelmifltir. 20. yzyln bafllarnda imparatorluklarn ortadan kalkma-
sna paralel olarak, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme ilkesi erevesinde ok
sayda devlet ortaya kmfl ve bu devletler uluslararas iliflkilerinde egemen bir ak-
tr olarak rol almfllardr.
egemenlikte olduu gibi dfl egemenlik asndan da mutlaklktan bahsedile-
mez. Devletler arasndaki iliflkiler karfllkl egemenlik tanmasyla ifllemekle bera-
ber, bu egemenlik de fiilen mutlak deildir. letiflim ve ulaflm teknolojilerindeki ge-
liflmelere paralel olarak ortaya kan kreselleflme sreciyle Avrupa Birlii, NAFTA
gibi ulus-st rgtler oluflturulmufltur. Devletler yasama faaliyetlerinde kendi ana-
yasalar dflnda bu rgtlere verdikleri taahhtleri de dikkate almak zorundadr.

rnein egemen bir devlet olarak Trkiye Cumhuriyeti, ticaret hukuku, ceza huku-
ku alannda dzenlemeler ya da yasama faaliyeti gereklefltirirken yapt uluslara-
ras anlaflmalar gerei AB kriterlerine uymak zorundadr. Kreselleflen dnyada l-
keler arasnda karfllkl bamlln artmasyla mutlak egemenlik iddiasnn geer-
liliini yitirdii, yasal egemenliin diplomatik nezaket dzeyine indii bir ortamda
da mutlak siyasal egemenlikten bahsedilemeyecei dile getirilmektedir.
Kreselleflme ve Egemenlik
Kreselleflme kavram, zellikle 20. yzyln ikinci yarsnda ortaya kan karma- Kreselleflme toplumlarn
flk ve ok boyutlu deiflimleri aklamak iin kullanlmaktadr. Kreselleflme sre- ekonomik, siyasal, kltrel,
sosyal, teknolojik ve ekolojik
cini tetikleyen farkl nedenler ve boyutlar vardr. Bunlardan ilki, II. Dnya Savafl alanlarda btnleflmesi ve
sonrasnda ortaya kan ve ABD ile SSCBnin ana aktrler olduu Souk Savafl d- dayanflmann artmas
srecini ifade etmektedir.
nemindeki kutuplaflmalardr. Bu kutuplaflmalara bal olarak ittifak kuran lkeler Dnyann tek dze hale
arasndaki karfllkl bamlln artmas kreselleflmeyi tetikleyen ilk nedenlerden- gelmesi deilse de
farkllklarn azalmas,
dir. kinci nemli neden, uluslararas ticaretin ve ifl rgtlerinin faaliyetleri sonucu, gcn ve etkinin yerelden
kresel bir kapitalist sistemin ortaya kmas ve dolaysyla kresel lekli bir eko- kresel alana taflnmasdr.
nominin gndeme gelmesidir. Kreselleflme srecini hzlandran bir dier nemli
etken de teknolojik geliflmelerdir. Biliflim ve iletiflim alanndaki geliflmeler, bilginin
hzla kresel lekte dolaflmna yol aarken yine teknolojinin geliflmesine bal
olarak nkleer tehdit, evre kirlilii gibi sorunlar, ulusal snrlar aflmfl (trans-natio-
nal) ve kresel bir mesele hline gelmifltir.
Bu nedenlerin bir sonucu olarak ortaya kan kreselleflmenin hem siyasal hem
ekonomik hem de kltrel sonular vardr. Liberal deerlerin yaylmas, sermaye-
nin kreselleflmesi bu sonulardandr. Ulusal ekonomilerin kreselleflmesi, bilgi ve
kltrel deerlerin dolaflmnn ulus-st nitelik kazanmas, AB, NAFTA gibi ulus-
st rgtlenmeler, geleneksel egemen, uluslararas iliflkilerin tek aktr olan ulus
devleti de etkilemifltir. Kreselleflmeyle birlikte artk yaflamlarmz bizden ok uzak
bir yerlerde alnan kararlar erevesinde flekillendirilmektedir. Kreselleflme, bu
flekillendirmeyi yapan karmaflk bir iliflkiler adr. Bu srecin en nemli zellii,
corafi uzaklklarn nemini yitirmesi ve D. Harveyin ifadesiyle zaman ve mekn
skflmasna bal olarak devletler arasndaki lkesel snrlarn neminin azalmaya
bafllamasdr. Bu durum kresel olann, yerel ve ulusal olan tamamen nemsiz kl-
d anlamna gelmez. Ama yerel, ulusal ve kresel olaylarn birbirlerini ok youn
biimde etkileyiflleri siyasal srecin hem genifllemesi hem de derinleflmesine yol
amfltr.
letiflim ve ulaflm teknolojilerindeki geliflmelere paralel olarak kreselleflen
dnyada egemen devletler hl dnya siyasetinde en nemli aktrler olsalar da
modern dnemde yerleflik olan egemenlik anlayfl da deiflmeye bafllamfltr. Mo-
dern dnemde asl olan belli bir toprak paras yani lke zerindeki egemenlik
iken kreselleflen dnyada snr tanmayan para, bilgi, insan akfl zerindeki ege-
menlik daha nemlidir. Tm geliflmeler, egemenliin ksmen lke ii boyutunu il-
gilendirmekle beraber asl tartflma egemenliin dfl boyutuyla ilgilidir. nk k-
reselleflen dnyada ulus devletleri aflan, klasik egemenlik anlayfln tehdit eden bir
takm otorite odaklar ortaya kmfltr. Bu odaklar arasnda dnya ekonomik siste-
mi, uluslararas hukuk, uluslararas rgtler (BM gibi), ulus-st blgesel ve kre-
sel kurumlar (AB gibi) vardr; bu kurumlar devletler zerinde otorite kullanrlar ve
devletlerin egemenliini snrlarlar.
44 Siyaset Bilimi
Kreselleflmenin, mevcut kurumlarn ynetim kapasiteleri zerinde de nemli

etkisi olmufltur. Bu etki daha ok egemenlik alannda ortaya kmaktadr. nsan,
mal ve bilginin, ulaflm ve biliflim teknolojilerindeki yeniliklere paralel olarak hzl
dolaflma girmesi ulusal snrlarn daha geirgen olmasna yol amfltr. Kresel s-
reteki etkileflimler, devletleri dfl etkilere karfl daha hassaslafltrmfl ve bu devlet-
lerin siyasal karar alma zerklikleri zayflamfltr. Uluslararas siyaset sahnesinde rol
stlenen aktrler, sadece devletler deildir artk; uluslararas aktrler oullaflmfl-
tr. Bazen uluslararas bir flirket hatta yalnzca bir birey bile devletin muhatab ola-
bilir. Sonuta gnmz devletleri hukuki adan egemenliklerini nemli lde
muhafaza ederken, fiilen her geen gn artan lde bamszlk kayb yaflamak-
tadrlar. rnein, snrlar ierisinde geerli olacak yasal dzenlemeler zerindeki
denetimleri bile mutlak deildir artk.
Egemenlik asndan modern ulus devletler hem yukardan hem de afladan bir
basn altndadr. Heterojen nitelikteki toplumsal talepler ieriden basn uygular-
ken para, mal, insan, bilginin uluslararas dolaflm dflardan basn yapmaktadr.
Modern devletleri tanmlayc zelliklerden biri olan stn ve eflsiz ynetim yetkisi
anlamndaki egemenlik, kreselleflmeyle beraber ciddi aflnmaya uramfltr. Kre-
selleflmenin siyasal boyutunun devlet zerindeki ilk etkisi, karfllkl bamlln art-
masna paralel olarak devlet snrlarnn daha geirgen hle gelmesidir. Bamlln
sonucu olarak egemenliin paylafllmas bile sz konusu olmaya bafllamfltr. Bir an-
lamda egemenlik, artk mutlak bamszlkla ayn anlama gelmemektedir.
Yerel, blgesel ve kresel lekte ulus devletin egemenliini paylaflan yneti-
flim birimleri ortaya kmfltr. Bu birimlerin iliflkilerinin sklaflmas paylafllan ege-
menlik anlayfln dourmufltur. Bu anlayfl artk neredeyse bir norma dnflmfl-
tr. Ksaca kreselleflme, liberal demokrasinin bnyesinde yeflerdii ulus devletin
modernlik iindeki ayrcalkl konumunu bunalma sokmufl, egemenliin bir veri
olarak alnmasn engellemifl; bu egemenlii paralayp snrlandrmfltr. Modern
toplum ve onun kurucu esi olan ulus devlet artk btnlefltirici bir sistem olma
ifllevini yitirmifltir.
MEfiRULUK
Siyaset Bilimi literatrnde meflruluk kavram, tpk iletiler, egemenlik, otorite ve
yasallk kavramlar gibi, teden beri ciddi bir tartflmaya kaynaklk etmektedir.
Kavrama pek ok farkl anlamn ykleniyor olmas, beraberinde kavram kargafla-
lar ve yanlfl anlamlar getirebilmektedir.
Meflruluk Kavram ve Farkl Tanmlar

Meflruluk kavram olduka karmaflk ve ok boyutludur. Meflruluk iki belirleyici ni-
telik barndrr: (i) ynetme hakk veren usullerin var olduu fikri ve (ii) ynetim
biimini hakl klacak flekilde yneten ve ynetilenlerin beraberce paylaflt baz
dayanaklarn (ideoloji, rza, inan) varl. Bu niteliklere dayal olarak meflruluun
iki trnden bahsedilebilir: Usllere dayal meflruluk ve esaslara dayal meflruluk.
Usullerden doan meflruluk anlayflna gre, bir dzeni meflrulafltran geler ara-
snda kurallar ve karar alma srelerinde takip edilen usller nceliklidir. rnein,
bir yasa karlrken hangi usllerin takip edilecei gibi. Esaslardan doan meflru-
luk anlayflna gre ise meflruluun deerlendirilmesinde usuller deil, iktidarn
hakllafltrlmas ve sorumluluu n plandadr. ktidar sahibinin eylemleri kabul g-
ryor mu gibi.
Meflruluk, otorite ve iktidar kavramlar ile birlikte, yneten/ynetilen farkllafl-

mas ve emir/itaat, egemenlik iliflkisinin yer ald btn toplumsal dzeylerde sz
konusudur. Bu adan iliflkisel nitelii olan iktidarn yer ald btn alanlarda
meflruluktan da bahsedilebilir. Yani meflruluk iktisadi, toplumsal ve de siyasal
alanlar iin sz konusudur. Meflruluk bu erevede genel olarak ynetenlerin sa-
hip olduu ara ve kaynaklarn kullanlmasnn onlara ait bir hak olduuna iliflkin
emir alan veya ynetilenlerin inancdr. Meflruluk, ynetilmenin ve itaat nedenleri-
nin anlaml ve makul olarak kabul edilmesi inancdr. Bu inancn nedenleri saysz
olabilir. Bu nedenler arasnda gelenekler, emir veren konumundaki kiflinin kiflisel
nitelikleri, alflkanlklar, sosyo-psikolojik arka plan, maddi kar, gayriflahsi kural-
lar, sistemin etkinlii saylabilir.
Siyasal teorinin merkezi konularndan biri olan meflruluk, dier iktidar alanla-
ryla beraber siyasal iktidara iliflkin bir olgudur. Toplumun btnn ilgilendiren
kararlar alp bu kararlarn uygulanmasnda zor kullanma tekeli gibi nemli bir
ayrt edici zellie sahip olan siyasal iktidarn, bu hak ve yetkiyi nereden ald
nemli bir sorudur. Bu nemli soru, meflruluk ile ilgili tartflmalarn temelini olufl-
turmaktadr. Yani ynetenlerin sahip olduklar iktidarn kaynann ve dayanann
ne olduu ve ynetenlerin emir verme haklarn nereden aldklar meflruluk mese-
lesinin ana sorunudur.
Meflruluk, meflru olma hlidir. Meflru ise benimsenmifl, genel kabul grmfl il-
kelere, kurallara ve llerle uyumlu; hukuka ya da yerleflik yasal usl ve gerek-
sinimlere uygun olma biiminde tanmlanabilir. Ayrca meflru kelimesi, bir dfln-
ce, duygu ya da iddiann, makul ve hakl gerekelere dayandn da ifade etmek-
tedir. Bu tanmlamalara gre meflru olan ayn zamanda onaylanmfl bir konumu
ifade eder. Ayrca meflruluk, hukuk tarafndan hak, yetki ve imtiyaz verilmifl, yasal,
uygun anlamlarn da taflr.
Yasallk kavram ile meflruluk kavramnn anlamlarnn ortak arflmlar vardr.
Hatta bu iki kavram zaman zaman birbirlerinin yerine kullanlmaktadrlar. Bu a-
rflmlarn en nemli nedeni meflruluk kavramnn tanmnda yer alan hukuk tara-
fndan hak, yetki ve imtiyaz verilmifl, yasal ve hukukilik eleridir. Oysa meflru-
luk, yasall aflan bir kavramdr. nk meflruluk, hukukilik ile beraber makul,
hakl ve uygun olma anlamlar da taflr. Ayrca meflruluun tek kayna hukuk ol-
mayabilir. Gelenek, karizma, akl, bilgi, inantan doan otorite, yasallk kavramn-
dan farkl olarak meflruluk kavramnn tanm ierisinde yer alr. Herhangi bir ey-
lem yasal olabilir ama meflru olmayabilir ya da meflru grlen her fley yasalafltrl-
mayabilir. rnein, yerleflik usller takip edilerek ok yksek oranda vergi koy-
mak yasaldr ama meflru grlmeyebilir.
Meflruluk tanm erevesinde yasallk-meflruluk iliflkisini tartflnz.SIRA SZDE SIRA SZDE

4
Geleneksel ve Modern Toplumlarda Meflruluk
Kavramn ieriinin tarihsel srete hukuk ve bu hukukun kayna ile i ie oldu-
u aktr. Din kaynakl hukuk, meflruluk kavramna dine uygunluk anlam katt
gibi hukukun kaynandaki seklerleflmeye paralel olarak meflruluk S O R U kavramna S O R U
ynetilenlerin rzas da eklenmifltir. Nitekim meflruluk kavramnn gnmzdeki
kullanmlarnda da bu eye yer verilmektedir. Aslnda siyasal iktidarn kaynan
DKKAT DKKAT
iflaret eden meflruluk, tarihsel sre ierisinde iflaret ettii kaynaa gre farkl an-
lamlar kazanmfltr. rnein; iktidarn ilahi iradenin bir ltfu olarak deerlendiril-
N N
dii dnemlerde meflruluk, ynetenlerin eylemlerinin ilahi iradeye SIRA SZDE
uygunluu flek- SIRA SZDE
K T A P K T A P
46 Siyaset Bilimi
linde anlam kazanmaktadr. Oysa iktidarn kayna olarak halk iradesinin iflaret
edildii dnemlerde ise meflruluk, ynetilenlerin rzasna uygun olarak elde edilen
ve kullanlan iktidara itaati salayan bir niteliktir.
Meflruluk, otorite olma, hukukilik, balayclk ve doruluk nitelikleriyle i ie-
dir. Bir devlet ynetme hakkna sahip ise meflru olduu dflnlebilir. Bu hak ta-
SIRA SZDE SIRA SZDE inancndan doabilecei gibi aflkn, metafizik ya da dinsel
mamen ynetilenlerin
birtakm adreslere referans verilerek de gerekelendirilebilir. rnein, modern n-
cesi dnemlerde siyasal meflrulua iliflkin yaklaflmlar, doal hukuk gelenei er-
evesinde usulc deil esas idi. Teolojik yorumlarn hakim olduu bu yaklaflm-
larda uyruklarn haklar deil, egemenin emirleri n plandayd. Egemenin emirle-
S O R U S O R Ugeici yansmas olarak grlyordu.
ri, ilahi emirlerin
DKKAT Meflruluk, kapsamnda

DKKAT gelenek, akl, bilgi, inan kaynakl otoriteyi de barndrdndan
yasall aflan bir kavramdr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Geleneksel toplumlarda meflruluk meselesi daha ok ilahi iradenin ifllettii ev-
rensel dzen ve hukukilik asndan ele alnmfltr. Monarflik ynetimlerin hakim ol-
AMALARIMIZ duu geleneksel
AMALARIMIZdnemlerde devletler, kraln otoritesinden dolay meflru grlr-
d. nk krallarn otoriteyi dorudan Tanrdan aldklar dflnlrd. ktidarn
ilahi kaynakl olduu geleneksel dnemde, rf, det, treler ilahi bir ama taflyor
K T A P ve siyasal meflru
K T Aiktidar
P da btn evreni kuflatan ilahi iradenin bir paras olarak ifl-
liyordu. Hem fizik hem de sosyal evrendeki btn iflleyifl ilahi iradenin bir yansma-
s biiminde alglanyordu. Bylesi bir dnya grfl erevesinde yerleflik iktidar
TELEVZYON iliflkileri veT Ebu
L E Viktidarn
ZYON meflruluu neredeyse kendiliinden tesis edilmiflti. Bir an-
lamda yerleflik dzen, evrensel dzenin bir yansmasyd. Bireysel irade, halkn ira-
desi, rza, bireysel zgrlk gibi eler geleneksel siyasal sistemlerde yer almayan
elerdi. Ancak monarflik ynetimlerin ortadan kalkmasyla meflruluk nemli bir
NTERNET NTERNET
sorun olarak ortaya kmfltr. Modern dflncede devletin meflruluu gelenekler ya
da ilahi iradeye deil, halkn iradesine dayandrlmfltr.
Meflrulukla ilgili net kavramlafltrmalar ise toplum szleflmesi teorileriyle gnde-
me gelmifltir. Siyasal otoritenin nasl meflru klnabilecei ya da hangi ynetimin
meflru olabilecei sorusu modern dnemlerin ana siyasal sorularndandr. Hobbes,
Locke, Rousseau gibi modern dnem siyaset dflnrleri meflruluu, gelenek ya da
Tanrsal iradeye deil, bireysel rzaya dayal olarak aklamaya alflmfllardr. Bu
dflnrler meflruluu, halkn yneticilere gnll olarak itaat etmeleri biiminde
anlamfllar ve uyruklarn bir szleflme araclyla bildirdikleri rzann, devletin kul-
lanaca iktidar meflru klacan belirtmifllerdir. Bir otoritenin ancak ynetilenlerin
rzasyla meflru olabileceini belirten bu dflnrler, halk iradesi erevesinde me-
seleyi tartflmfllardr. Yani geleneksel dnemde metafizik ve din temelindeki ak-
lamalar, gnlllk ve rzaya kaymfltr.
Modern dnemde meflruluk sorunu, ulusal dayanflma erevesinde, yani otori-
tenin, meflru iktidarn kaynann ulusal irade olduu anlayflyla afllmaya alfllmfl-
tr. Demokratik katlm, her bir yurttafl iin aidiyet hissi uyandrmfl ve katlm, ulu-
sal lekte milletin bir paras olma duygusu yaratmfl ve bu duygu, meflruluun
kklerini oluflturmufltur. Bu adan liberal demokrasilerde otorite, nderlerin kiflisel
zelliklerinden ok yasalara, usllere ve kurumlara dayaldr. Liberal demokratik
devletlerde meflruluk, bireysel zgrle ve kamuoyuna karfl srekli ak ve duyar-
l olmakla tesis edilir. Bu adan liberal demokratik sistemler otoritenin, ynetilen-
lerin rzasndan kaynakl olarak afladan yukarya doru ifllediini varsayarlar.
Max Weberin Meflru ktidar (Otorite) Tipolojisi

Meflruluk; barndrd hakllk ile bir buyrua
Resim 2.6
otorite, yani balayclk nitelii kazandrr.
Meflrulukla beraber iktidar iliflkisi, otorite ilifl- M. Weber, 1864-
1920 yllar
kisine dnflr. Otorite; zorlama, etki ve yn- arasnda yaflamfl,
lendirme gibi iktidarn alt kmesidir ve baflka- Alman dflnr,
larnn aksi halde yapmayacaklar bir fleyi bir sosyolog ve ekonomi
politik uzman.
dev olarak yerine getirmeleri demektir. Otori-
te kendine has bir buyruu ve bununla ba-
lantl itaati kapsar. Otorite iliflkisinde emirler
makul ve hakl grlr. Buyruk, boyun eme-
ye yol aacak flekilde emir verme hakk tand-
nda otorite barndrr. Zor kullanan iradeye
boyun emenin nedeni tehdit ya da denebi-
lecek bedellerden kanmaktr. Oysa otorite
iliflkisinde byle bir kayg yoktur. Sosyal bir
dzen ister zorla isterse uzlaflyla kurulmufl ol- Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Max_weber
sun, bu dzen meflrulafltrma teknikleri, ide-
oloji, hegemonya, ynlendirme gibi uygulama-
larla kendisini otoriteye dnfltrr ve inanlar ynlendirilen yurttafllarn istekli,
gnll itaatini teminat altna alr.
Max Weber, farkl toplumlardaki siyasal sistemleri incelemifl ve iktidarn meflru-
lafltrlarak otoriteye, meflru tahakkme dnfltrld tip otorite iliflkisi ta-
nmlamfltr. Her otorite iliflkisi iin hayati nokta olarak ynetenlere itaatin hakl ol-
duuna dair asgari bir inanc iflaret eden Weber, bu snflandrmada itaatin daya-
nan, gerekesini lt almfltr. Daha nce belirtildii gibi meflruluk, yurttafllarn
belli bir sisteme neden itaat ettiklerinin cevabdr. Otoritenin biimi bir anlam-
da bu soruya cevap teflebbsdr.
Geleneksel Gerekelerden Doan Meflruluk (Geleneksel Otorite)

Eskiden kalma kural ve iktidar pratiklerinin kutsalln ne srerek meflruluk id-
diasnda bulunan ve kendisine inanlan otorite trne geleneksel otorite denir. Bu
otorite erevesinde oluflan hiyerarflide resm grevliler arasnda ast-st iliflkisi de-
il efendi-hizmeti iliflkisi vardr. Ynetilenler topluluun yeleri deil, iktidar sa-
hibinin arkadafllar veya uyruklardr. taat geleneksel iktidarda, iktidar sahibine
karfl bir devdir. Bu tipte otoritenin gerekesi, inanc zorunlu klan bir gerekedir.
Geleneklere ya da kutsalla dayal statler n plandadr ve bundan dolay gele-
neksel otorite, herhangi bir kural veya usln deil, gelenein rndr.
Geleneksel gerekelerden doan otorite, geleneklerin flemsiyesi altnda, eski
geleneklerin nemine iliflkin yerleflik inan erevesinde iflleyen ya da bir gelenek
iindeki rf ve uygulamalara uygun olarak seilmifl kiflilerin kabul grmesi ve ay-
rcalna olan yerleflik inanca dayal otoritedir. Krallar, kralieler ve dini erkn oto-
ritesi gibi. Bu otorite meflruluunu, kutsal, yerleflik geleneklerden alr. Kkleri ge-
mifle dayal bu otorite, ataerkil ve patrimonyal tarzn iflledii geleneksel toplumda
bir prens tarafndan kullanlr.
Geleneksel gerekelerden doan otorite, en ilkel ve en evrensel meflru iktidar
biimi olmasna ramen, modern siyasal sistemler bile, geleneklerden nemli l-
de meflruluk devflirirler. Hemen hemen btn istikrarl siyasal sistemler, gelene-
48 Siyaset Bilimi
i iflleyerek bir miktar meflruluk kazanrlar. Ksaca, meflruluun ana kaynaklarn-

dan biri de geifl dnemlerinde geleneksel btnlefltirici kurumlarn sreklilik ha-
lidir. Bu adan eski devletler, ulusal siyasal gelenekleri ile meflruluk tretebilirler.
Kkl geleneklere sahip devletler, gemifle gndermeler yaparak meflruluklarn
takviye edebileceklerinden dolay daha avantajldrlar.
Geleneksel otorite, Ksaca geleneksel otorite meflrulafltrma srecinde kutsallk, rf, adet, alflkan-
kutsallk, rf, adet,
alflkanlklar ve geleneksel
lklar ve geleneksel elerin yer ald otorite iliflkisidir. Bu otorite iliflkisi daha ok
deerlerin yer ald otorite geleneksel toplumlarda grlr. rflere dayanan bu hkmranlk tipinde, hatrla-
iliflkisidir. namayacak kadar eskiye giden kkenlerin, kendi baflna sreklilik arz eden bir
meflrulua sahip olduuna inanlr. Hanedanln hkm srd bir siyasal sis-
temde kral lnce, bir baflka hanedan yesinin kral olmas geleneksel otorite ilifl-
kilerini rnekler.
Karizmatik Gerekelerden Doan Meflruluk (Karizmatik Otorite)

Karizmatik otorite, olaanst kiflilik (peygamberlik, kahramanlk gibi) zellikleri
olan karizmatik bireyin koyduu kurallara adanmaya dayal otoritedir. Karizmatik
otorite, bu kiflinin olaanst niteliklerinden doan meflruluktur ve halkn bu ni-
teliklerin olduuna inanmas nemlidir. Weberin ifadesiyle bu otorite, Tanr ver-
gisi olan kiflisel, sra dfl zelliklerin (karizma) otoritesidir. Bu, karizmatik bir ha-
kimiyettir ve peygamber, seilmifl bir savafl kahraman, byk demagog veya par-
ti liderince kullanlr. Bu yapda meflruluk, bir kiflinin kahramanlk, kutsallk, rnek
teflkil edecek karakter veya o kiflinin iflaret ettii, destekledii siyasal veya ahlaki
dzene dayanr. Esin kayna olabilen bu tr nderler, yce hedefleri gerekleflti-
receine dair gl ikna yeteneine sahiptirler.
Webere gre karizmatik otorite, ksa mrl ve istikrarsz olsa da siyasal mefl-
rulukta dinamik ve devrimsel bir edir. ktidarn trensel aralarla (ta giyme gi-
bi) bir kifliden baflka birine verilmesi, geleneklerin bafllangcn temsil eder ve ka-
rizmatik bir anlayfla dayanr. Ancak bu devir teslimden sonra veya olaanst
zellikleri olan nderin lm veya ayrlmasyla karizma sradanlaflmaya bafllar ve
her karizmatik otorite, geleneksel veya yasal-ussal otoriteye dnflr.
Karizmatik otorite, bir Karizmatik otorite de geleneksel otorite gibi demokratik ve modern bir nite-
nderin olaanst kiflisel
zelliklerinden doan en
lik taflmamasna ramen, tm modern devletlerde rastlanan bir olgudur. Modern
ksa mrl otoritedir. devletin ortaya kflyla geleneksel nderlik modernize edilmifltir. Modern siyasal
sistemlerde nderlerin nemi (karizmatik otorite), yasal-ussal otorite karflsnda
azmsanmayacak bir konumdadr. Kurucu Babalar, Ulusal nder, Milli fief gi-
bi sfatlar, karizmatik nderlerin modern dnemlerdeki sfatlarndandr.
Ksaca, karizmatik otorite tipinde iktidarn meflruluu ve itaat, yneticinin, h-
kmrann eylemlerinden ok kifliliine ya da kiflisel zelliklerine dayanr. rnein,
gzel konuflma yeteneiyle kitleleri etkileyebilen bir nderin otoritesi, karizmatik
otoritedir. Webere gre bu tr otorite iliflkileri srekli deildir; karizma sahibi n-
derin mryle snrldr ve bu yzden geifl aflamasndaki otorite tipidir. Rutinlefle-
rek ya geleneksel otoriteye ya da yasal-ussal otoriteye dnflr. Gandi, Atatrk,
Napolyon gibi nderler bu otorite tipinin temsilcileridir.
Yasal-ussal otorite, Yasal-Ussal Gerekelerden Doan Meflruluk (Yasal-Ussal Otorite)

geleneksel veya dinsel
kurallar deil de akl temel Weber tipolojisindeki bir dier otorite ise dini kurallar ya da geleneklere deil de
alnarak yaplan kurallarla akl temel alnarak yaplmfl yasalara ve kurallara dayal olan yasal-ussal otorite-
iflleyen otoritedir. Bu
otoritenin en gzel rnei dir. Bu otorite tipinde meflru hkmranlk, yasal konum ve ifllevsel yeterliliin ge-
modern brokrasilerdir. erliliine olan inanca dayanr. Bu otorite, Weberin ifadesiyle devletin modern
hizmetileri yani brokratlar tarafndan kullanlr. Yasal-ussal otorite kapsamnda

ussal ifllemler, usller vardr. Meflruluk, hukuk tarafndan tanmlanmfl gayriflahsi
usllerden doar. Modern siyasal ve brokratik sistemler, bu otoriteyi rnekler.
Burada otorite konumu, gelenek ya da kutsalla deil, zerlerinde uzlafllmfl usul-
lere dayanr.
ktidarn yasal bir yolla kullanld inanc, bu tr meflruluun dayanadr. Ana-
yasal kurallar, yasalar ve yetkililerin gcnn balaycl kabul grr. nk on-
lar yasaldr. Yasallk, hukuk usllere uygunluk, modern dnemde meflruluun te-
mel dayanadr. Yasal-ussal otoritenin kapsamnda gayriflahsi, evrensel ve tm il-
gililere uygulanan genellefltirilmifl kurallar btn vardr. Bu, adafl devletlerin
zelliklerinden olan rgtl idari kadro ve brokratik yapda grlr. Ayrca hu-
kuk, tm yasalarn kayna olarak yer alr. Webere gre yasal-ussal meflrulua da-
yal egemenliin en saf rnei, modern brokrasilerdir.
Ksaca, bu tr otorite iliflkisinde itaatin kayna yasalardr. En gzel rneklerini
modern anayasal ynetimler ve brokrasilerin oluflturduu bu tr otorite iliflkile-
rinde iktidar, kabul grmfl usller, tzkler, ynetmelikler ve yasalar meflrulaflt-
rr. Bu trden otorite iliflkilerinde yasallk ile meflruluk birbirine yaklaflr.
Meflruluk sadece iktidarn kayna bakmndan deil, bu iktidarn kullanlfl ba-
kmndan da nemli bir mesele olduundan, bafllangta yasal-ussal meflrulua sa-
hip bir ynetim bunu kaybetmekle beraber tam tersi de olabilir. Siyasal iktidar hu-
kukilie uymadka meflruluktan uzaklaflabilir veya hukuk kurallarna uymakla be-
raber, toplumdaki meflruluk anlayfl deiflebilir. Yasalarn, kurallarn toplumsal da-
yanaklar ve etkinlikleri zayflamfl olabilir. Bu durumda iktidar, yasal temele sahip-
tir ama meflruluk bunalm ile yz yzedir. Yani yasallk, zorunlu olarak meflrulu-
u beslemeyebilir. rnein; hukuki usuller takip edilerek vergi oranlar artrlabi-
lir ama yksek vergi, yasal olsa da genellikle meflru grlmez. Yasallk, meflrulu-
un temelini salamaktadr ama onun tamam deil, esidir. Zaten Weber de hi-
bir otorite tipinin saf olarak bulunamayacan ve sistemlerin meflruluk temelleri-
nin, her otorite tipinin karflmndan olufltuunu belirtir.
Weber tipolojisinde ihmal edilmifl nemli bir nokta da bazen otoritenin dayat-
ma yoluyla tesis edilebilecei gereidir. Bazen otorite, hem Weberin belirttii ge-
rekeler hem de iktidar araclyla dayatlabilir. Hegemonya, meflrulafltrma, ide-
oloji, n yargnn harekete geirilmesi, sahte uzlafl gibi kavramlar bu tr otoriteyi
iflaret eden srelerdir. Elefltirel ve radikal yaklaflmlara gre adafl toplumlarda
otorite, ya dolaysz denetimler kurarak (zor kullanma) ya da dolayl bamllk ilifl-
kileri (hegemonya, maniplasyon) yoluyla iktidarca dayatlr.
Geleneksel, karizmatik ve yasal-ussal gerekelere dayal otoritelerin ayrt

SIRA edici zellikle-
SZDE SIRA SZDE
ri nelerdir? 5
Meflruluun Siyasal Sistem Asndan nemi ve Meflruluk
Krizi
Bir lkedeki rejimin nitelii ne olursa olsun, her ynetim ksmen S OdeR Uolsa ynettik- S O R U
leriyle ifl birlii yapar. Her ynetim, zor kullanma veya iktisadi kaynaklara baflvur-
makszn itaat grmek ve emirlerini meflru gstermenin yollarn bulmak ister. Her-
hangi bir buyruk, emir verilenlerin karlaryla atflsa bile emreD tabi
K K A olanlarn
T g- DKKAT
nll itaatini salad lde meflrudur.
N N
Meflruluk, yneten kesimin ve ynetilenlerin ynetme hakkn SIRA tand,
SZDE ayn za- SIRA SZDE
manda zerinde uzlafltklar ynetsel iktidarn temelidir. Meflruluk, bir anlamda
K T A P K T A P
50 Siyaset Bilimi
hem siyasal sisteme ballk hem de siyasal sistemin otorite niteliine brnmesi-
nin aracdr. lke iine ve dflna iliflkin kararlar alp uygulayan devletin, bu faali-
yetlerinde ynetilenlerin onayn alma ihtiyac vardr. Bu durum siyasal rejimlerin
hepsinde ortaktr. nk her rejim kendisine itaat ettirmek durumundadr. Yani re-
jim kendini hakllafltrmak, meflru gstermek ve yurttafllarn balln elde etmek
zorundadr.
Siyasal sistemler iin meflruluk, iki aflamada ok hassas bir mesele olarak orta-
ya kar. Birinci aflama, siyasal sistem iinde iktidarn ele geirilmesiyle ilgiliyken
bir dier aflama iktidarn iflleyifliyle ilgili meflruluk
Resim 2.7 meselesidir. rnein, demokratik mekanizmala-
rn iflletildii bir lkede eer iktidar, serbest se-
Jurgen Habermas, imler sonucu el deifltiriyorsa bu iktidarn elde
12 Haziran 1929 edilmesi srecinde meflruluktan bahsedilebilir.
tarihinde doan
Ancak iktidarn meflru tarzda bir kere elde edil-
Alman felsefeci,
siyaset bilimci ve mesiyle siyasal sistem iinde pratikteki iktidarn
sosyolog. srekli meflru kalaca anlamna gelmez. He-
men hemen btn iktidarlar meflruluktan ziya-
de zor kullanlarak ele geirildiinden, asl olan
uygulama aflamasndaki meflruluktur. Zor kulla-
nan iktidarlarn iktidara, fiziksel atflmadaki s-
tn gleri ile geldii ve ynetimlerinin meflru-
luunu kabul ettirmeyi ksmen de olsa zor kul-
Kaynak: http://de.wikipedia.org/wiki/J%C3%BCrgen_Habermas lanarak baflardklar sylenebilir. Zaten bir ok
devlet ve merkez siyasal kurumlar zor kullan-
ma sonucu yani asker fetihler ile domufltur.
Bu adan iktidarn bafllangta plak g ile kaza-
nld iddia edilebilir ama bu, iktidarn her yerde her zaman zor kullanma veya
tehdidinden doan korku ile devam ettirildii anlamna gelmez. Bu zor kullanma
uygulamalar her zaman meflruluk ilkeleri ile snrlanr. nk meflruluk, gvenli,
verimli, etkili ve daha az maliyetlidir. Meflruluk, istikrara katknn yannda, emir
verme yetkisi ile bu emre uymay zorlayan zemini oluflturur.
Meflruluk, istikrarl ve etkin Srekli zor kullanmaya baflvuran dzenler, hem ekonomik kaynaklar savur-
siyasal sistemlerin ganca kullanr hem de bir krize srklenirler. Ayrca, bazen devletler, ekonomik
dayanadr; bu yzden bir
sistem iin meflruluk krizi
veya idari birtakm sorunlardan dolay da meflruluk kaybna urayabilir ya da Jur-
byk risk demektir. Bu riski gen Habermasn ifadesiyle meflrulafltrma kriziyle karfl karflya gelebilirler.
gidermek zere iktidarlar, Ynetilenlerin dzene inanlar kalmadnda ya da ynetim koordinasyonu ba-
kendilerini srekli meflru
gsterme abasndadrlar.
flarsz grldnde, meflrulafltrma krizi doar. Habermasa gre devletler, sos-
yal harcamalar gibi bir takm grevler stlendike yurttafllarnn gndelik yaflam-
larna daha fazla mdahil olmakta, devlet mdahale ettike halkn talepleri art-
makta ve devlet bu talepleri karfllamakta glk ekmeye bafllaynca da meflru-
luk kayb ortaya kmaktadr. Yani devletlerin performanslar ile meflruluklar ilifl-
kilidir. Toplumsal yapdaki meflruluk alglamasndaki deiflim, dorudan sisteme
yansr. Bir ynetimin gayrimeflru grlmeye bafllamas ve bu grfln yaygnl,
devrimsel nitelikteki dnflmler demektir. Siyasal sistem meflru grldnde
hem ynetilenlerin siyasal olarak seferber edilmesi kolaylaflr hem de asgari kay-
nak ile hacimli icraat yapma imkn doar. Meflruluk, siyasal sistemin teminat ni-
teliindedir. Bu yzden iktidar kendini srekli meflrulafltrmak ya da meflru gs-
termek zorundadr. Sosyal dzen nasl kurulmufl olursa olsun, bu dzenin deva-
m ve istikrar iin birtakm meflrulafltrma tekniklerine baflvurulur. Byle durum-
larda dzenler bu inancn muhafaza edilmesi adna kitle iletiflim aralarn, mf-
redat hatta sosyal harcamalar ideolojik bir tarzda ynlendirme (maniplasyon)
ve propaganda iin kullanrlar. Yani tm iktidarlar kendilerini meflrulafltrmaya ya
da meflru gstermeye alflrlar.
zet
N
A M A
ktidar ve siyasal iktidar kavramlarn tanm- N
A M A
Meflruluk, otorite tiplerini aklayabilmek ve meflru-
1 lamak. 3 luun siyasal sistemler iin nemini aklamak.
ktidar, egemenlik ve meflruluk, siyaset literat- Meflruluk bir iktidar iliflkisinde emir alanlarn bu
rnn en temel kavramlarndandr. Birbiriyle konumlarn kabullenmesi ve emri verenlerin
balantl olan bu kavramlar ve aralarndaki ilifl- hakllna olan inantr. Ynetenlerin ynetme
ki, literatrde olduka hacimli yer tutar. Siyaset, hakkna ynelik onay ve inan klnda afla-
en genel anlamyla bir toplum adna balayc dan yukarya doru bir onay ifade eden meflru-
kararlar alma ve yrtme sreci olarak tanmlan- luk, geleneksel ve modern toplumlarda farkl ie-
dnda hem karar alma hem de yrtmenin bir rikler edinmifltir. Meflru iktidar anlamndaki oto-
kapasite ya da iktidar meselesi olduu aktr. riteyle ilgili Weber snflandrmalar yapmfl ve
Yani siyaset sreci btn olarak iktidar iliflkile- meflru bir iktidarn dayana olarak gelenek, ka-
riyle i iedir. ktidar, itaat retme becerisi olarak rizma ve yasalar iflaret etmifltir. Bir iktidar iliflki-
tanmlandnda bu becerinin sosyal yaflamn bir- si meflru olduunda istikrar kolayca tesis edilebi-
ok farkl alanlarnda farkl kaynaklara dayal ola- lir ve bu yzden sistemler iin meflruluk hayati
rak farkl biimlerde ortaya kt grlr. kti- neme sahiptir; siyasal iktidarn ele geirilme ve-
darn kayna fiziksel, ekonomik veya sembolik ya iflletilme aflamasnda iktidar, ynetilenlerin
olabilir ve iktidar iliflkisi, bu kaynaklara dayal onayn alamyorsa bu siyasal sistem iin bir risk
olarak bazen zor kullanma (plak g, fliddet) oluflturmaktadr.
bazen de otorite klnda ortaya kabilir. Sosyal
yaflamda iflleyen iktidarlardan biri de siyasal ikti-
dardr ve sahip olduu kapsayclk, stnlk ve
zor kullanma tekeliyle dier sosyal iktidar tiple-
rinden ayrlr.
N
A M A
Egemenlik kavramn tanmlayp, kreselleflme
2 ve egemenlik iliflkisini yorumlamak.
Egemenlik bir siyasal sistem iinde kural koy-
ma, etkin hkm srme becerisine sahip youn-
laflmfl iktidardr. Modern egemenlik anlayflnn
tarihsel kkleri Orta aa kadar gtrlse de
17. yzylda modern ulus devletlerin ortaya k-
masyla iyice belirginleflmifltir. ktidarn tek bir
merkezde younlaflmas, modern devleti feodal
dnemden ayran en nemli zelliktir. Modern
dnemde iki ana egemenlik anlayfl geliflmifl ve
bunlardan ilki egemenlii, snrsz, blnemez
ve devredilemez iktidar olarak tanmlayan kla-
sik anlayfltr. kincisi ise mutlak egemenlik anla-
yfln elefltiren ve egemenliin anayasal birtakm
snrlamalara tabi tutulmasn savunan demokra-
tik egemenlik anlayfldr. ve dfl egemenlik di-
ye iki ana boyut barndran egemenlik, kresel-
leflme sreciyle beraber bir takm dnflmler
geirmektedir.
52 Siyaset Bilimi
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi iktidar iliflkisi asndan do- 6. Afladakilerden hangisi elitist teorinin (sekinci ku-
ru deildir? ram) iddialarndan deildir?
a. ktidar sahibi, dier kiflilerin davranfllarn yn- a. ktidar, toplumdaki gruplar arasnda dengeli
lendirebilir. paylafllr.
b. ktidar, her trden toplumsal iliflkide ortaya ka- b. Her zaman iyi rgtlenmifl aznlklar rgtsz y-
bilir. nlara hkmeder.
c. ktidar iliflkisi eflitsiz, hiyerarflik bir iliflkidir. c. Demokrasilerde de sekin aznlk ynetimi
d. Her iktidar iliflkisinde ana bileflenlerden biri rza- grlr.
dr. d. Sekin gruplar her zaman ayn toplumsal kesim-
e. ktidar iliflkisi, bir etkileme iliflkisidir. den oluflmayabilir.
e. Tm ynetimler oligarflik niteliklidir.
2. Afladaki ifadelerden hangisi iktidar yaplar asn-
dan yanlfltr? 7. Afladakilerden hangisi Egemenlik asndan, feodal
a. Her siyasal sistemin kendine zg iktidar yapla- siyasal sistemden modern siyasal sisteme geiflin temel
r vardr. gstergesidir?
b. ktidar yaplar, iktidar elde etme mekanizmalar- a. Egemenliin farkl organlara dalmas
n ve iktidarn nasl iflletileceini belirler. b. Egemenliin tek bir merkezde younlaflmas
c. ktidar yaplar toplumsal dzeni tesis eder. c. mparatorluklarn kmesi
d. ktidar yaplar tm siyasal sistemlerde ayndr. d. Feodal nderlerin g kazanmas
e. ktidar yaplar, siyasal sistemin parasdr. e. Katolik Kilisesinin g kaybetmesi
3. Webere gre, zor kullanma asndan devletin ayrt 8. Klasik egemenlik anlayfln savunan hangi dflnr
edici zellii nedir? egemenlii, mutlak, blnemez ve snrlandrlamaz ik-
a. Zor kullanmaya sadece devletin baflvurmas. tidar olarak millet iradesine dayandrr?
b. Asker ve polis gibi zor kullanan rgtlerinin a. Jean Bodin
olmas. b. Thomas Hobbes
c. Belli bir lke zerinde zor kullanabilmesi. c. Jean Jacques Rousseau
d. Nfusu zor kullanarak ynetmesi. d. John Locke
e. Meflru zor kullanma tekelini elinde tutmas. e. John Austin
4. Milli marfln alnmas, bayrak treni gibi uygulamalar 9. Afladakilerden hangisi kreselleflmenin egemenlik-
hangi iktidar kaynann kullanmyla ilgilidir? le ilgili sonularndan deildir?
a. Fiziksel kaynak a. Egemenlik, lke zerinden para, mal ve bilgi ak-
b. Ekonomik kaynak fl zerindeki egemenlie kaymfltr.
c. Sembolik kaynak b. Devletler bamszlk kayb yaflamaktadrlar.
d. Otoriter kaynak c. BM, AB gibi rgtler, devletlerin egemenliini s-
e. Askeri kaynak nrlamaya bafllamfllardr.
d. Devletlerin snrlar daha geirgen olmufltur.
5. Afladaki ifadelerden hangisi otoriteyi tanmlar? e. Uluslararas siyaset sahnesinde rol stlenen ak-
a. Otorite, devletin kulland iktidardr. trler olarak devletler, alternatifsiz kalmfltr.
b. Otorite, emre itaatin bir dev olarak algland
iktidar iliflkisidir. 10. Afladakilerden hangisi Weberin otorite tipolojisine
c. Otorite, siyasal sistemlerin kulland iktidardr. gre, yasal-ussal otoritenin zelliklerinden deildir?
d. Otorite, fiziksel kaynaa dayal iktidar iliflkileridir. a. Yasal-ussal otorite, akl temel alnarak yaplmfl
e. Otorite, ekonomik kaynaa dayal iktidar yasa ve kurallara dayanr.
iliflkileridir. b. Yasal-ussal otorite, brokratlarn kulland
otoritedir.
c. Yasal-ussal otorite, hanedanlarn kulland otoritedir.
d. Yasal-ussal otorite daha ok modern toplumlarda
yaygn olan otoritedir.
e. Yasal-ussal otorite, hukuk tarafndan tanmlanmfl
gayriflahsi usullerden doar.
Yaflamn inden
Egemenin ve Politikann Hukukileflmesi

Politikann ok eskiden yaplmfl, birbirini tamamlayan
ve son tahlilde bir nizam amalayan iki klasik tanm
hak ve/ya fayda elde etmesini nlemek; 3. Bazlarna
bir hak ve/ya fayda salarken, dierlerini bundan dflla-
mak. Byle bir mekanizmann iflleyiflinin, ancak, ihlali
vardr. Bunlardan biri, zamannn en nemli politika bi- halinde genelin dflnda braklmay dayatan balayc
limcisi David Easton'a aittir. Easton'un tanmn -biraz normlar ve nihayetinde bir res judicata (kesin hkm)
deifltirerek- flyle aktarabiliriz: sayesinde mmkn olaca aktr.
Politika, toplumdaki (maddi) ve (maddi olmayan) de- Hal byle olunca, hukukun (yasann) toplumsal kon-
erlerin otorite yoluyla datmdr. Bu tanmda eklen- trol mekanizmas olarak zerine oturduu zeminin bir
mifl olan "maddi deerler", parann sembolize ettii ayrm yapmaktan, istisna getirmekten olufltuu da sy-
kaynaklar; tabiri caizse, bir toplumun mal varln ifa- lenebilir. Hukuku iktidar olgusuyla ilintilendiren, dola-
de eder. "Maddi olmayan deerler"den kast ise o top- ysyla onun politik olandan ayr dflnlmeyecei nok-
lumdaki mevkiler, statler, payeler, unvanlar, vs. gibi ta da tam burasdr. nk, toplumsal kontrol ifa eder-
liyakat sembollerinin oluflturduu kaynaklar ve imkan- ken ayrm yapma, istisna oluflturma ve bunu kesin bir
lar btndr. Easton'un adafl bir dier politika bi- hkme balama egemenlii, yani nihai balayc karar
limcisi, Robert Dahl'n politikadan anlad ise fludur: alma iktidar, politik olan vcuda getiren olmazsa ol-
Kim, neyi, ne kadar ve nasl almaktadr? ki tanm bir- maz bir kofluldur. Hukuku bu balam dflnda dfln-
birini tamamlayan flekle getirdiimizde, politika olgu- mek, aslnda "toplumu iktidarsz olarak dflnme"ye
suna flu flekilde bakmak mmkndr: Politika, toplum- zdefltir. Oysa, gene antropolojinin gsterdii gibi, yer-
daki maddi ve maddi olmayan deerleri kim(ler)in, ne- yznde adna "toplum" dediimiz hibir varlk iktidar-
leri, ne kadar ve nasl elde edeceklerine otorite yoluy- sz vcut bulmamfltr.
la karar verilmesidir. Bununla beraber, toplumsal kontroln iktidarla ilintili
Otoritenin bizim kltrmzde ilk semantik arflm bir olgu olarak belirmesi ve bir ayrm yapma nihai g-
devlet olduundan; politikann tanmnda da devlet, cne sahip durumu zorunlu klmas, neticede egemen
politik olan nceleyen bir olguya muadil klnr. Bu olan mnhasran hukuk bir varlk saymamz zorunlu
ise, politikay kurulufl ve iflleyifl esaslar -aflada akla- klmaz. Eer, herhangi bir mevcut durum res judicata
nacak- egemenin "hukuk" dedii arala tesis edilmifl, olarak istisna yaplabiliyorsa, bu, egemeni, hukuk yo-
cansiperane korunmas gereken kurallar btnnden luyla hukuku askya alma gibi hem hukukun iinde,
mteflekkil bir devlet nizamna indirgeyen bir anlayfla hem dflnda tutan paradoksal bir konuma itecek; onu,
tekabl eder. Trkiye'de hukuk-politika iliflkisini odaa Giorgio Agamben'in ifadesiyle "hukuk dzeninin ayn
alan gncel olaylar baz evrelerin "devlet krizi" olarak anda hem dflnda hem de iinde" tutacaktr.
nitelemeleri, bu adan manidardr. "Devlet krizi" neyin Egemenin bu paradoksal konumu, konumuz bakmn-
krizidir gibi bir soru sorulmadan, neredeyse olup biten dan da son derece nemlidir. nk, gene Agamben'in
her fleyi "kriz" olarak gren zihin haritas da anlaflla- ifadeleriyle; "Egemen, hukukun geerliliini askya al-
maz. Bu haritaya biraz yakn plandan baktmzda yayma konusunda yasal yetkiye sahip olmakla, kendisini
gn olan kannn tersi bir durumun sz konusu olduu- yasal olarak hukukun dflnda tutuyor. Yani... '[h]ukuk
nu grebiliriz: Trkiye'de hukuk politikleflmemekte, kendisinin dflndadr' ya da '[h]ukukun dflndaki ege-
politika hukukileflmektedir. men olarak ben, hibir fleyin hukukun dflnda olmad-
Ne demek istediimizi biraz aalm. n... ilan ediyorum [demektedir]".
Antropolojinin bize gsterdii gibi, eer hukuk, toplu- Bu anlayfl, Carl Schmitt'in meflhur "istisna hal" dedii
mu kontrol etme mekanizmas ise hukukun hibir za- bir yapya vcut veren anlayfltr. Schmitt, istisnay esa-
man politik olann dflnda dflnlemeyeceini de sy- sen kararn mutlakl fleklinde hukukun resmi bir un-
leyebiliriz. nk, toplumsal kontrol, her fleyden nce, suru olarak grr ve bir snfa dahil edilemeyen fley
flu durumu kapsayan bir etki gcne sahip olarak olarak niteler. Schmitt'e gre, " ...[H]ukuk dzeninin an-
belirir: Bir toplumsal kesimin, dier(ler)i zerinde; 1. laml olabilmesi iin dzenin tesis edilmesi gerekir. D-
Halihazrda sahip olduu bir (ekonomik, sosyal, poli- zenli bir durum yaratlmaldr; ve iflte egemen, byle bir
tik) hak ve/ya faydadan yoksun klnmas; 2. Yeni bir durumun gerekte etkin olup olmadna tek baflna
54 Siyaset Bilimi
karar veren kiflidir. Btn yasalar 'durumsal yasa'lardr. ciere, bu balamda, politikay, polis'in karflt olarak "o
Egemen, sz konusu durumu bir btn olarak ve her duyulur flekillenmeden kopan her ne varsa o" konumu-
fleyiyle yaratan ve garanti eden kiflidir. Nihai karar ze- na yerlefltirmek gerektiini; polis ve eflitlik gibi iki hete-
rinde tekel sahibidir. rojen srecin "karfllaflp buluflacak bir yeri ve yolu var
Egemeni kurulmufl (constitued) g /iktidar olarak ta- olduunda" politikann ortaya ktn vurgular.
nmladmzda, bir kurucu potansiyel g/iktidar kar- O halde, bir durumun "politik" olmas, her fleyden n-
flsnda o konumu kazanmasnn mmkn olduunu da ce, kurulu bir dzen (nizam) iinde eflitlik talebinin, o
sylemifl oluruz. Bir baflka deyiflle, egemeni egemen k- dzenin mantna karflt konuma gelecek dzeyde
lan, "kurucu dflar" olan potansiyel bir kurucu (consti- (mevcut iliflkileri yeniden flekillendirmeye bafllad
tuting) g karflsnda "karar alma" (hkm verme) ka- eflikte) karflt bir mantk olarak kendini duyurmasyla
biliyetidir. Mutlak karar alma (hkm verme) son tah- mmkndr.
lilde yasaya ihtiya duymaz. Egemen zaten budur: "Ya- Gstermeye alfltmz, politik olann devleti ncele-
sa koymak iin yasalara ihtiya duymadn ispat eden" dii noktasndan hareketle, "bir halkn politik stat-
g. s"nn yerine "politik olann stats"n koyarak; huku-
Bir kez daha vurgularsak; bir hukuk dzeninin tesisi, kun/yasann devletin deil, politik olann nizamnamesi
ilk ve her fleyden nce, bir dzenin tesis edilmesiyle fleklinde tanmlanmasnn daha uygun olacadr. Bu da
mmkndr. Bir dzenin tesisi ise egemen bir gcn ancak halkn tek ve en nemli toplumsal meflruiyet kay-
vcut verdii bir olgu olduundan; Hukukun/yasann na saylmasyla ve politik olarak cisimleflmesiyle mm-
zerine infla edildii zemin g /iktidar iliflkilerinin mey- kn olacak bir husustur.

dana getirdii bir zemindir.
Trkiye'de gncel olaylar bu perspektife oturttuu- Kaynak: Sarbay, A. Y. (22.02.2010). Egemenin ve Po-
muzda; meselenin, son tahlilde, politik olan "devlet ni- litikann Hukukileflmesi. Zaman.
zam"na indirgemifl bir zihniyet ile bunu aflmann asl
politik olan ortaya karacan, dolaysyla bunun da
toplumdaki maddi ve maddi olmayan deerleri dat-
may zapturapt altna almfl byle bir "nizam"n dflna
kmakla mmkn olacan grenler arasndaki bir
egemenlik mcadelesi olduu sylenebilir.
Politika, insanlarn en azndan potansiyel atflma ekse-
ninde bir arada yaflama koflullarnn bir dzene sokul-
masn, dolaysyla atflma ve farkllk eksenlerinde bir
birliin salanmasn zorunlu klar: Toplumda kolektivi-
telere iliflkin yerlerin ve rollerin datlmas, bunu sa-
layan rzaya dayanan toplumsal meflrulafltrc pratikle-
rin, kurumlarn, rgtlenmelerin, sylemlerin hayata
geirilmesini amalar. Politika felsefecisi Jacques Ran-
ciere, genelde "politika" olarak adlandrlan bu olguya
"polis" (police) demeyi tercih eder ve bylece politika-
y dzen (nizam) tesis eden faaliyetler btnne eflde-
er klar: "...Polis, z itibaryla, bir tarafn payn ya da
paydan yoksunluunu tanmlayan, genellikle rtk ya-
sadr... Polis, bu yzden ilkin, yapp etme, var olma ve
syleme tarzlarnn paylafltrmn tanmlayan bir be-
denler dzenidir ve bu bedenlerin belli bir yere ve g-
reve ad yoluyla [veya ismen] atanmalarn gzetir; polis,
belli bir etkinliin grlr olmasn, bir dierinin gr-
lr olmamasn gzeten, bu konuflmann sylem, flu ko-
nuflmann uultu olarak anlafllmasna nezaret eden,
grlr-olann ve sylenir-olann bir dzenidir." Ran-
Okuma Paras KendimiziSnayalm Yant Anahtar

Mana 1. d Yantnz yanlfl ise, ktidarn Kaynaklar ve
Mana, Pasifikte insandan insana geebilen, her tr do- Teknikleri ile ktidarn Grnmleri: Zor Kul-
ast ve gayri flahsi iktidara verilen addr. ok arzula- lanma ve Otorite konusunu yeniden gzden
nan bir fleydir ve bir birey mana kapasitesini artrabilir. geiriniz.
Cesur bir savafl yksek derecede mana elde edebilir, 2. d Yantnz yanlfl ise ktidar konusunu yeniden
ama bu iktidar savaflma becerisine ya da bedensel kuv- gzden geiriniz.
vetine borlu deildir; bu iktidar ona katledilen dflma- 3. e Yantnz yanlfl ise ktidarn Kaynaklar ve Tek-
nnn manas olarak geer. nikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Marquesalarda bir kabile yesi, kiflisel yiitlik yoluyla 4. c Yantnz yanlfl ise ktidarn Kaynaklar ve Tek-
savafl flefi olurdu. Savaflnn, ldrd herkesin ma- nikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
nasn kendisine katt dflnlrd, kendi manas yi- 5. b Yantnz yanlfl ise ktidarn Grnmleri: Zor
itliiyle orantl olarak artard. Yerlinin zihninde, yiit- Kullanma ve Otorite ve Max Weberin Meflru
lik manann nedeni deil sonucuydu. Savaflnn sebep ktidar (Otorite) Tipolojisi konusunu yeniden
olduu her lmle mzrann manas da ayn flekilde gzden geiriniz.
artyordu. Gs gse bir arpflmann galibi, yenilen 6. a Yantnz yanlfl ise Sosyal ktidar: ktidarn
dflmannn iktidarna iliflkin varsaymnn niflan ola- Toplumsal Dalm ve Paylaflm (Sekinci ve
rak, katledilen dflmann adn alrd; onun manasn oulcu Teori) konusunu yeniden gzden
dorudan kendine katabilecei inancyla, onun etinin geiriniz.
birazn yerdi; ve savaflta bu iktidar kazandran etkinin 7. b Yantnz yanlfl ise Egemen ktidarn zellikleri
varln garantilemek iin ele geirilen manayla zel, ile Egemenliin Tarihsel erevesi ve Halk Ege-
dosta iliflkisini temin etmek iin alt edilen dflmann fi- menlii konusunu yeniden gzden geiriniz.
ziksel bir yadigarn savafl giysisinin bir paras olarak 8. c Yantnz yanlfl ise Klasik-Mutlakyeti ve De-
taflrd: bir kemiini, kurumufl bir elini, bazen btn bir mokratik Egemenlik Anlayfl konusunu
kafatasn... yeniden gzden geiriniz.
9. e Yantnz yanlfl ise Kreselleflme ve Egemen-
Kaynak: Canetti, E. (1998) Kitle ve ktidar. ev. Gl- lik konusunu yeniden gzden geiriniz.
flah Aygen, stanbul: Ayrnt Yaynlar. 10. c Yantnz yanlfl ise Meflruluk ve Max We-
berin Meflru ktidar (Otorite) Tipolojisi ko-
nusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
ktidar asimetrik, eflitsiz bir iliflki olarak baflkalarnn
davranfllarn denetleme kapasitesi olarak tanmlanabi-
lir. Bu kapasitenin dayand temel kaynaklar fiziksel,
ekonomik ve sembolik kaynaklardr ve bu kaynaklar,
insanlar arasndaki farkllklara dayal olarak toplumsal
yaflamda da eflitsiz dalmfl kaynaklardr. Bu erevede
sembolik kaynak, iktidar tesis etmenin en ekonomik ve
en verimli kaynadr. Fiziksel ve ekonomik kaynaklar
hem pahal hem de srekli kullanlabilecek kaynaklar
deillerdir. Oysa iktidar, sembolik kaynaa dayandn-
da meflrulaflr, otoriteye dnflr ve byle bir iktidar
iliflkisinde itaat, gnlllk ve sempatinin sonucunda
adeta kendiliinden ortaya kar.
56 Siyaset Bilimi
Sra Sizde 2 sini salayan inantr. Yasallk ise belli bir kural ya da
Toplumun kk bir aznlk tarafndan ynetildii veya uygulamann yerleflik usullere gre yaplmas veya iflle-
ynetilmesi gerektii grfl olduka eski olmasna ra- tilmesi anlamna gelir. Yasallk nitelii sadece usller
men, bu iddiann modern dnemdeki savunucusu elit erevesinde ortaya kabilir ancak meflruluk sadece
teorileridir. Elit teorilerine gre tm toplumlarda ka- usullere uygunluk anlam taflmaz. Oysa meflruluk, usul-
nlmaz olarak yneten ve ynetilen diye iki snf vardr leri, dolaysyla yasall aflan bir kavramdr. nk mefl-
ve ynetimler oligarflik niteliktedir. Bu, evrensel bir ger- ruluk, hukuklik ile beraber makul, hakl ve uygun ol-
ektir ve bunun birtakm nedenleri vardr. Ynetici azn- ma anlamlar da taflr. Ayrca meflruluun tek kayna
lklarn iyi rgtlenmesi, dayanflmas ve iyi iletiflim iin- hukuk olmayabilir. Gelenek, karizma, akl, bilgi, inan-
de olmalar bu nedenlerden birincisidir. Baz insanlar tan doan otorite, yasallk kavramndan farkl olarak
zek, alflkanlk ve beceri gibi zellikler asndan s- meflruluk kavramnn tanm ierisinde yer alr. Herhan-
tn olup bu stnlkler farkl toplumsal kesimlerde or- gi bir eylem yasal olabilir ama meflru olmayabilir ya da
taya kar. Ynetici elit snfnn iflte bu stn yetenekli meflru grlen her fley yasalafltrlmayabilir. rnein,
ve baflarl insanlardan oluflmas, ikinci nedendir. n- yerleflik usller takip edilerek ok yksek oranda vergi
c neden olarak da ynlarn genel olarak siyasetle il- koymak yasaldr ama meflru grlmeyebilir ya da belli
gilenmemesi ve ynetilmeye olan ihtiyalar saylabilir. kltrlerde on sekiz yaflndan kk genlerin evlen-
Kitleler gndelik ifllerinden dolay siyasetle ilgilenecek mesi meflru grlebilir ama yasal deildir.
fazla zaman bulamazlar ve bu yzden sekinlerin yne-
timine ihtiya duyarlar. Sra Sizde 5
Weber, farkl siyasal sistemleri inceleyerek, itaatin ge-
Sra Sizde 3 rekesini lt almfl ve iktidarn meflrulafltrlarak otori-
Egemenlikle ilgili asl dikkate alnmas gereken nokta teye ya da meflru tahakkme dnfltrld tip
egemenliin kaynandan ok, egemenliin nasl iflletil- otorite iliflkisi tespit etmifltir. Weberin tespitine gre en
diidir. Toplumsal yaflamda tm grup ve bireylerin et- ilkel ve evrensel otorite, geleneksel gerekelere dayal
kileflim iinde olduklar gereinden yola kldnda, olandr. Eski geleneklerin nemine ynelik inan er-
devlet de dhil hibir siyasal ve sosyal varln mutlak evesinde iflleyen bu otorite tipinde itaat, iktidar sahibi-
anlamda egemenlii sz konusu deildir. Ancak devlet- ne karfl bir devdir. Daha ok geleneksel toplumlarda
ler ya da hkmetler, kendilerini halk iradesinin temsil- geerli olan bu otorite gerekesi meflruluu yasalardan
cisi olarak grp snrsz iktidar kullanma eilimi gs- deil, yerleflik rf, det ve alflkanlklardan tretir. Ka-
terdiinde temel hak ve zgrlkler riske girebilir. Bu rizmatik otorite ise olaanst zellikleri olan bir nde-
adan, kayna ister Tanrya isterse halka dayansn, rin koyduu kurallara adanmaya dayal otoritedir. Bu
klasik egemenlik grfl, demokratik devletin iflleyifliy- otorite iliflkisinde meflruluk, hkmrann eylemlerin-
le uyuflmamaktadr. nk liberal demokrasi, snrl bir den ok kiflisel zelliklerinden kaynaklanr ve bu zel-
iktidar anlayflna dayanr ve hukukun stnl ilkele- liklere sahip nder ldnde karizmatik otorite de or-
ri gereince, egemen devletin de tabi olduu balayc tadan kalkar. Bir nderin olaanst zelliklerinden
kurallar vardr. Bu adan egemen, zerk bir devlet iin- kaynaklanan bu otorite, hem geleneksel hem de mo-
deki en stn, nihai ve en genel iktidardr ama bu ikti- dern toplumlarda grlmekle beraber, en ksa mrl
dar her fleyi kapsayan, ebed, snrlandrlamaz veya b- otoritedir ve kanlmaz olarak ya geleneksel ya da ya-
lnemez bir iktidar deildir. Aslnda kurumsal anlamda sal-ussal otoriteye dnflr. Yasal-ussal otorite ise gele-
kamuya karfl hibir sorumluluu olmayan kk bir nek ya da dini kurallarla deil de akl temel alnarak ya-
sekin grubunun elindeki iktidar, siyasal rejim olarak plmfl kurallar, ifllemler ve usullerden doan otoritedir.
ister ilahi iradeye isterse halk iradesine dayansn, otori- Modern toplumlarn siyasal ve brokratik rgtlerinde
ter bir sistemdir ve insan haklar asndan risklidir. rastlanan bu otorite, devletin modern hizmetileri yani
brokratlar tarafndan kullanlan otoritedir. Yasal-ussal
Sra Sizde 4 otoritenin kapsamnda gayriflahsi, evrensel ve tm ilgi-
Yasallk kavram ile meflruluk kavramnn anlamlarnn lilere uygulanan genellefltirilmifl kurallar btn vardr
ortak arflmlar vardr. Hatta bu iki kavram zaman za- ve bu yzden hiyerarfli, ast-st iliflkisi biiminde oluflur.
man birbirlerinin yerine kullanlmaktadrlar. Meflruluk,
ynetilmenin, itaat etmenin anlaml ve makul grlme-
Akal, C. B. (1998). ktidarn Yz. Ankara: Dost Weber, M. (1995). Toplumsal ve Ekonomik rgt-
Kitabevi. lenme Kuram. ev. . Ozankaya, Ankara: mge
Bealey, F., Johnson, A.G. (1999). The Blackwell Dic- Kitabevi:
tionary of Political Science: A Users Guide to Weber, M. (1996). Sosyoloji Yazlar, ev. T. Parla, s-
Its Terms. Oxford. Blackwell Pub. tanbul: letiflim Yaynlar.
Bellamy, R., Mason, A. (2003). Political Concepts,
Manchester: Manchester University Press. Yararlanlan nternet Adresleri
Canetti, Elias. (1998). Kitle ve ktidar. ev. Glflah Ay- http://en.wikipedia.org/wiki/Antonio_Gramsci
gen, stanbul: Ayrnt Yaynlar. http://en.wikipedia.org/wiki/Michel_Foucault
Colin, F. (ed.) (2004). Contemporary Political The- http://openlibrary.org/works/OL1914758W/Les_partis_
ory. London: Sage Publications. politiques
Dahl, R.A. (2010). Demokrasi stne. ev. Betl http://tr.wikipedia.org/wiki/Vilfredo_Pareto
Kadolu, Ankara: Phonix Yaynevi. http://www.phillwebb.net/topics/society/Schmitt/Sch
Demir, ., Acar, M. (1992). Sosyal Bilimler Szl, mitt.htm
stanbul: Aa Yaynlar. http://tr.wikipedia.org/wiki/Max_weber
Dursun, D. (2002). Siyaset Bilimi, stanbul: Beta Basm. http://de.wikipedia.org/wiki/J%C3%BCrgen_Habermas
Duverger, M. (1998). Siyaset Sosyolojisi, ev. fi. Te-
keli, stanbul: Varlk Yaynlar.
Foucault, M. (1992). Hapishanenin Douflu, ev. M.
Ali Klbay, Ankara: mge Yaynevi.
Habermas, J. (1975). Legitimation Crisis, ev. T.
McCarthy, Boston: Beacon Press.
Held, D. (1991). Democracy and the Global System, D.
Held (ed.) Political Theory Today. Cambridge.
Polity Press:
Heywood, A. (2000). Key Concepts in Politics. Lon-
don: MacMillan Press Ltd.:
Kapani, M. (2000). Politika Bilimine Girifl. Ankara:
Bilgi Yaynevi:
Keyman, E. F. (der.). (2002). Liberalizm, Devlet, He-
gemonya. stanbul: Everest Yaynlar.
McClelland, J.S., (2005). A History of Western Politi-
cal Thought. London: Routledge Pub.:
Miller, D. (ed.). (2000). The Blackwell Encyclopaedi-
a of Political Thought. Oxford: Blakwell Publis-
hers Ltd.:
ztekin, A., (2000). Siyaset Bilimine Girifl. Ankara: Si-
yasal Kitabevi.
Poggi, G. (1990). The State, Its Nature, Developments
and Prospects. Cambridge: Polity Press.
Riley, M. (1988). An Introduction to the Sociology of
Politics. New York: Harvester.
Rousseau, J.J. (1997). Toplum Anlaflmas. ev. V. Gn-
yol, stanbul: Milli Eitim Basmevi.
Sarbay, A.Y. (2010), Egemenin ve Politikann
Hukukileflmesi, Zaman, 22.02.2010.
3
SYASET BLM
Amalarmz
N
N
Devlet hakkndaki farkl grfl ve deerlendirmeleri sralayabilecek,
N
Modern ulus devletin oluflum srecini aktarabilecek,
N
Modern devlet hakkndaki ideolojik tartflmalar ve nerileri zetleyebilecek,
N
Devlet trlerini aklayabilecek,
adafl siyasal sistemler ve aralarndaki farklar aklayabilecek
Anahtar Kavramlar
Devlet Totalitarizm
Siyasal Sistem Otoriterizm
Hkmet Sistemi Modern Devlet
Demokrasi
indekiler
DEVLET VE SYASAL SSTEMLER

MODERN DEVLETN OLUfiUMU
Bir rgtl ktidar
Siyaset Bilimi Olarak Devlet ve DEVLETN KfiL SORUNU
Siyasal Sistemler DEVLET TRLER
SYASAL SSTEMLER
Bir rgtl ktidar Olarak
Devlet ve Siyasal Sistemler
DEVLET VE SYASAL SSTEMLER

Siyaset teorisinde, zerinde en ok tartflma yaplan kavramlardan biri devlettir.
Devlete iliflkin tartflmalar daha ok, devletin tanm, ifllevi, snrlar ve devlet-top-
lum iliflkileri zerinedir. Devlet, doas gerei soyut bir varlktr. Ancak, onun ad-
na, egemenlii fiilen kullanan, aralarnda ifl blm yapmfl belirli grev, yetki ve
sorumluluklar olan organlar vardr. Bunlar yasalar yapacak bir yasama organ, bu
yasalar uygulayacak ve lkeyi ynetecek bir icra organ ile icra organnn yasala-
ra uyup uymadn denetleyecek bir yarg organdr. Bir devletin siyasi kurumla-
rn teflkil eden bu organlar arasndaki iliflkilerin yaps ve nitelii bizi hkmet
sistemi kavramna gtrr. Baflkanlk sistemi, yar baflkanlk sistemi, parlamenter
sistem gibi kavramlar, egemenliin hangi organlar tarafndan nasl kullanldn ve
sistem iinde bu organlara dflen roln ne olduunu ve organlar arasndaki iliflki-
leri gsterir. Siyasal sistem kavram ise hem devlet hem de hkmet sistemi kavra-
mndan daha fazlasn kapsamaktadr. Siyasal sistem kavram, bir lkede mevcut
olan yneten ve ynetilenler arasndaki iliflkinin tr, nitelii, kayna ve dayana-
n anlatmaktadr. Hkmet sisteminde, egemenlii kullanan organlar ve bunlar
arasndaki g ve yetki dalm sz konusu iken, siyasal sistem ile bir btn ola-
rak bu organlarla halk arasndaki iliflkinin nitelii anlatlmaktadr. Devlet toplum
iliflkilerinin nitelii, yani bir toplumdaki cari siyasal sistem, o toplumdaki egemen
siyasal kltr kalplar, tarihi gemifl, lkedeki ekonomik ve sosyal durum ve daha
birok parametre ile yakndan iliflkilidir.
Devlet Kavram
Soyut bir olgu olarak devletin tanmn yapmak bir hayli gtr. Ancak gndelik
yaflamda pek ok kez devlet iktidarnn varln zerimizde hisseder, onun gcn-
den olumlu ya da olumsuz ynden etkileniriz. Devlet her fleyden nce bizim iin
zorlayc bir otoritedir. Biz istemesek bile kazancmzn bir ksmn vergi olarak alr,
belirli bir yafla geldiimizde bizden askerlik yapmamz ister, bir trafik polisi kural-
lar ihlal ettiimizde, aracmz durdurup bize ceza kesebilir. Bunun dflnda devlet
bizi dfl dflmanlardan ve ierdeki zorbalardan korur. Tahsil edemediimiz bir ala-
camz iin bir yarg organ olan mahkemeye baflvurabiliriz. Btn bunlar bize
devletin toplumdaki dier iktidar biimlerinden farkl bir g ve iktidar oda ol-
duunu gsterir. Devlet iktidar, toplumdaki dier iktidar biimlerinden daha ge-
nifltir ve tm lkeyi kapsar. Devlet iktidar ile sosyal iktidar trleri arasnda bir eflit-
60 Siyaset Bilimi
lik iliflkisi deil, hiyerarflik iliflki vardr. Devlet, dier iktidar biimlerinden daha s-
tndr. En nemlisi kurallarn ve emirlerini yrtmek zere gerektiinde zor ve
fliddet kullanma yetkisine sahip olan tek gtr. Sulular cezalandrmak zere
hapse koyabilecei gibi, denmemifl bir borcu tahsil etmek zere haciz yntemi-
ne baflvurabilir. Dahas, devletin byle bir hakka sahip olduu ynnde toplumda
bir genel kabul vardr. Bu nedenle oumuz onun kararlarna ve emirlerine hibir
zorlama olmakszn itaat ederiz.
Peki, hepimizin hayatnda bu denli yeri olan devlet ne zaman ve niin ortaya
kmfltr? nsanlk tarihinde yneten ynetilen farkllaflmasnn ortaya kt ilkel
siyasal topluluklardan bafllayarak devlet benzeri siyasi otoritelerin varlndan sz
edilebilir. Ancak ynetenlerin flahsndan bamsz, bir tzel kiflilik olarak devlet,
modern bir olgudur. Gerek teoride kavramsal olarak gerekse pratikte kurumsallafl-
mfl bir iktidar tipi olarak devlet XVI. yzylda domaya bafllamfltr. XV. yzyln
baflnda Machiavelli, belli bir toprak paras ve topluluk zerinde etkili otoriteyi
anlatmak zere stato szcn kullanmfltr. Daha sonra Jean Bodin, rettii
egemenlik kavram ile devletin kavramsal olarak biraz daha ete kemie brn-
mesine katk salamfltr. Modern devlet bugnk flekline ise ancak XIX. yzylda
ulaflmfltr.
Bugne kadar, modern devletle ilgili felsefeciler, siyaset bilimciler, sosyologlar,
hukukular tarafndan pek ok tanm yaplmfltr. Her bilimsel disiplin kendi pen-
ceresinden farkl bir devlet tanm yapmfltr. Ancak bu tanmlardan hibiri onun
btn zelliklerini ve bir toplumdan dierine, bir dnemden tekine farkllaflan
yapsn tasvire yeterli deildir. Klasik Fransz kamu hukuku doktrininde devlet
milletin hukuki kiflilik kazanmfl flekli olarak tanmlanmfltr. Avusturyal hukuk-
u Hans Kelsene gre devlet, etkili olarak yrrlkte bulunan bir hukuki norm-
lar sistemidir. Alman sosyologu Max Weber (1864-1920) ise devleti, belirli bir
toprak paras zerinde meflru fliddet kullanma tekelini elinde baflaryla bulundu-
ran insan topluluu olarak tanmlamaktadr.
SIRA SZDE Max Weber yapt bu tanmla modern devletin hangi zelliklerine dikkat ekmektedir?
SIRA SZDE
1
Bir rgtl iktidar oda olarak devleti tasvir etmenin tesinde, onu, felsefi,
D fi N E L M ideolojik veD fiahlaki
N E L M adan deerlendirme ynnde abalar da vardr. rnein;
Marksizm, liberalizm gibi byk anlatlar, kendi bakfl alarna gre farkl bir dev-
S O R U let tanm veS ngrs
O R U ortaya koymufllardr. Marksist teoride devlet, bir snf yap-
s olarak telakki edilir. Buna gre devlet, retim aralarn elinde tutan kapitalist
burjuva snfnn, ifli snf zerinde tahakkm kurmak ve onun yaratt artk r-
DKKAT DKKAT
ne el koymak iin kulland bir aratr. Marksistlere gre ifli snfnn bilinlenip
kapitalist dzeni ortadan kaldrmasna paralel olarak onun mttefiki, bekisi, mu-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE devlet de kendiliinden yok olup gidecektir.
hafz konumundaki
Liberal teoride devlet, insanolu tarafndan, blnemez, piyasadan alnp sat-
lamaz nitelikte olan belirli hizmetleri yerine getirmek zere kurulmufltur. Liberal-
ler, devleti, kurulufl amacyla snrl, bu snrlar aflmamas gereken ve bu nedenle
de ynetilenler tarafndan srekli denetim altnda tutulmas gereken bir ara ola-
K T A P rak grrler.K Liberaller,
T A P snrl devlet dflncesini, insan doas hakkndaki tasav-
vurlarna dayandrrlar. Liberallere gre insan, doas itibariyle iyidir. Dolaysyla
insanlarn oluflturduu toplumda duygudafllk, birbirinin hakkn gzetme, adalet
TELEVZYON
gibi nosyonlar hakimdir. Ne var ki genel eilim bu olmakla birlikte, istisnai olarak
TELEVZYON
insanlar arasnda baflkalarnn can, mal, rz ve namusuna tecavz etmek isteyenler
NTERNET NTERNET
3. nite - Bir rgtl ktidar Olarak Devlet ve Siyasal Sistemler 61
bulunabilir. Yine hakszla urayan bir kimse, hakkn hakszdan alma srecinde
lsz davranabilir. flte devlet, bu trden istisnai durumlar dikkate alnarak top-
lumu dflardan ve ierden gelecek saldrlara karfl korumak, hakly hakszdan ayrt
etmek, haklya hakkn ve haksza da hak ettii cezay vermek (adalet) iin kurul-
mufltur. Liberallerin tanmn yapt devlet deta bir gece bekisidir. Ancak devle-
tin kurulufl amalarnn dflna kmas ve toplumsal iliflkilere mdahale etmesi li-
berallerce tasvip edilmez.
Siyasi dflnce tarihi iinde farkl ve birbirine zt devlet anlayfl ortaya koyan
ok sayda dflnr vardr. Burada bunlardan Hegel, Hobbes ve Locke olmak
zere bafllca tanesine yer vereceiz. G.W.F. Hegel (1770-1831), devlet teorisi-
ni, insan ve toplumun doas konusundaki fikirlerinden hareketle infla etmifltir.
Hegel, liberallerin aksine, insan doas hakknda ktmserdir. O, bu hususta libe-
raller tarafndan dile getirilen grflleri fazlasyla naif bulur. Hegele gre insan bi-
reyci, bencil, karc, doyumsuz ve saldrgandr. Dolaysyla insanlarn karlar
yle gerektirdii iin az ok bir uzlafl ile oluflturduklar sivil toplum, barfl, istik-
rar ve uzlafl asndan krlgan bir yapdadr. Zira sivil toplum, her zaman insann
bu doal tutkularnn tehdidi altndadr. Hegele gre insann bu tutkularn gem-
leyecek, barfl ve istikrar salayacak olan devlettir. Dolaysyla bu kadar nemli
bir grevi stlenecek olan devlet, liberallerin ngrdkleri gibi snrl ve zayf bir
devlet olmayacaktr.
Hegelin devlet teorisini, sivil toplum-devlet iliflkilerine dair yapt deerlendir-
melerden karmak mmkndr. Hegelin sivil toplumu kapitalist topluma teka-
bl eder. Sivil toplum, kiflisel hazzn ve dolaysyla bencilliin, devlet ise dierkm-
ln alandr. Hegelin devletin kkeni olarak aileyi gstermesi tam da bu yzden-
dir. Bilindii zere insani etkileflim bafllca iki ilke zerinden yrr: kar ilkesi, ar-
maan ilkesi. Birincisinde eyleme iten ilke rasyonellik (aklclk, hesabilik), ikinci-
sinde ise dierkmlktr (hasbilik). Birincisinde alnanla verilen arasndaki orantya
baklr. Krllk ve fayda temel motiftir, kifli, kendisi iin mmkn olan en fazla fay-
day salamaya alflr. Ancak ikincisinde aile fertlerinin ihtiyalar, haklar ve mut-
luluu, insan eyleme iten tek gddr. Bu eylemde dorudan bir fayda umulmaz,
sonradan gelseler bile dller eylemin istenilirliini hesaplamakta bir unsur deil-
dir. Dolaysyla bu nedenle ailede dayanflma ve birlik, toplumda ise rekabet, a-
tflma esastr. Hegele gre kstlanmamfl sivil toplumdaki rekabet, zenginlerle yok-
sullar arasndaki uurumun bymesi sonucunu verir. Hegel sivil toplumu, zel -
karlarn arpflt bir savafl meydanna benzetir. Dolaysyla devletsiz bir sivil top-
lum, kendi oulluunu felce uratma ve yok etme eilimindedir. kar ilkesine
gre iflleyen sivil toplumun ksa srede alt katmanlara ve snflara blnmesi ka-
nlmazdr. Bu da sivil toplumu, isel huzursuzluun ve atflmann alan klmaya
yetecektir. Toplumsal barfl ve huzur iin, bireylerin ve snflarn bencilliklerinin
frenlenmesi ve bunlarn daha yksek, bireysel ve snfsal karlarn stnde yce
bir amata birlefltirilmesi gerekmektedir. Sivil toplum, kendi i atflmalarn ze-
bilecek mekanizmalardan yoksundur. Bireyleri ve snflar bu yksek ahlaki birlik
hline dnfltrecek ve onlara kamu ruhu afllayacak olan devlettir. John Keanein
ifadesiyle; Sivil toplum siyasal olarak dzenlenmedii, devletin daha yksek g-
zetimine tabi klnmad srece sivil olarak kalamaz.
Grld zere Hegelin tanmn yapt devlette, devletle toplum arasndaki
snr kaybolmakta ve devletin kamu ruhunu afllama amacyla mdahale edeme-
yecei bir toplumsal alan neredeyse kalmamaktadr. Hegelin dizgesinde yurttaflla-
rn devlet iktidarn nasl ve hangi koflullar altnda sorgulayacaklar -siyasal demok-
62 Siyaset Bilimi
rasi ve aktif yurttafl olma sorunu- muallakta braklmfltr. Basite belirtmek gerekir-
se, kamusal iyinin gerekleri, sivil toplumun zerkliini ve sivil toplumu oluflturan
bireylerin zgrlklerini snrlandryorsa o zaman devletin mdahaleleri nasl gay-
rimeflru grlebilecek ve nlenebilecektir?
Devlet konusunda Hegel ile ayn izgide yer alan bir dier dflnr Thomas
Hobbes (1588-1679)tur. Hobbesa gre devlet sivil toplumun tanrsdr. Hobbes,
insan doas hakknda Hegelden daha ktmserdir. Hobbes, devlet ncesi doa
durumunu, bir savafl hli olarak tasvir eder. Ona gre doa durumunda insan in-
sann kurdudur. Hobbes, devleti ve devletin ifllevi konusundaki grfllerini, dev-
letin yokluu varsaym zerine bina eder. nsanlar bu savafl hline son vermek
zere aralarnda yaptklar szleflme ile can ve mal gvenliini salama, ynetme,
hakly hakszdan ayrt etme hakkn szleflmeye taraf olmayan bir egemene yani
devlete devretmifllerdir. nsanda bulunan lm korkusu, rahat yaflama istei, al-
flarak elde ettiklerine sahip olma ve onlardan yararlanma umudu, onu bu savafl du-
rumuna bir son vermeye ynelten nedenlerden bazlardr. Zira akln ve saduyu-
nun gerei budur.
Hobbesun devlet teorisinde toplumun varl ve devam, devletin var oluflu ile
mmkndr. Devletin kurulmas ile doa durumu son bulur ve uygar dnem bafl-
lar. Hobbesa gre toplumsal barfl ve istikrar iin, devlet, toplumsal yaflamn b-
tn alanlarna nfuz etmeli, her yerde hazr ve nazr olmaldr. Devletin bu sk
denetimi olmazsa insann doal eilimi olan bencillik, doyumsuzluk ve saldrgan-
lk tekrar aa kacak ve yeniden anarfli ve savafl bafllayacaktr. Grld ze-
Totalitarizm: Siyasi iktidarn re Hobbesun hayalini kurduu devlette siyasal rejim bir totalitarizmdir. Zira
toplumun btn alanlarn
sk denetim altnda tuttuu,
egemen, yasama, yrtme, yarg haklarn, savafl ve barfl yapma ve cezalandrma
bireysel zgrlklere ve sivil yetkisini elinde toplamfltr. Hobbesa gre bu egemen bir mutlak monark da ola-
inisiyatife hayat hakk bilir bir kurul da yeter ki insann potansiyel saldrganln kontrol altnda tutacak
tanmad ynetim biimi.
Toplumu belirli bir ideoloji kadar gl olsun.
dorultusunda Liberal filozof John Locke (1632-1704), bu iki dflnrn aksi ynde bir devlet
biimlendirme amacndaki
baskc diktatrlk. tasavvuruna sahiptir. Locke, insan doas hakknda Hegel ve Hobbes gibi ktm-
ser deildir. Hobbesun syledii gibi devlet ncesi doa durumu, insann insann
kurdu olduu bir savafl durumu deildir. nsanlarn birbirlerinin canna, malna,
zgrlne saygl olduklar ve saduyuyla hareket ettikleri bir durumdur. Genel
eilim bu olmakla birlikte, yine de istisnai olarak bunun dflna kanlar bulunabi-
lir. Bu durumda saldrgana karfl kendini korumak doal bir eilim ve haktr. An-
cak saldrya urayann hem davac hem de yarg olmas, saldrana karfl alma
duygusuyla lsz davranmas sz konusu olabilir, bu da toplumda yeni karga-
flalklara yol aabilir. flte Lockea gre devlet, insanlarn, canlarna ve mallarna
saldranlar cezalandrma yetkisini bir koruyucuya devretmesiyle domufltur. Loc-
kea gre insann kendisine yapflk, vazgeilmez, devredilmez doal haklar var-
dr, devlet, bu haklara riayet etmekle ykmldr. Locke devleti, sadece bu zel
iliflkiler alannn koruyucusu snrl bir otorite olarak dflnr. Ona gre devlet biz-
zat barfl ve huzuru tesis etmeye alflmaz, yani toplumun doal iflleyifline mdaha-
le etmez var olan dzeni korumaya alflr. Lockeda doa durumu aflamasnda
baskn olan atflma ve huzursuzluk deil, barfl ve erdemdir. atflma arzidir. Dev-
let atflmay engellemeli, bunun dflnda toplumu kendi hline brakmaldr. Ksa-
ca Lockeun istedii snrl ve zayf bir devlettir.
SIRA SZDE Bir dflnrn

SIRAinsan
SZDEdoas hakkndaki varsaymlar ile tasavvur ettii devletin nitelii
2 arasnda ne tr bir iliflki vardr?
S O R U S O R U
Devletin Kkeni ve fllevi

Devletin douflu konusundaki grfller bafllca iki grupta toplanabilir. Birincisi ta-
mamen varsayma dayanan Hegel, Hobbes ve Locke rneinde incelediimiz hi-
potetik teoriler; ikincisi ise siyasal topluluklarn geliflimi ve modern ulus devlete
dnflmesi srecini tarihsel ve sosyolojik adan inceleyen teorilerdir. Her iki grup-
ta yer alan dflnrler ve zellikle birinci gruptakiler devleti aklamak iin flu so-
rulardan hareket etmifllerdir: nsanolu devlete niin ihtiya duymufltur? Baflka bir
ifadeyle devletin kkeni, hakikati, z ve ifllevi nedir? Devletin yetkileri ve snrla-
r ne olmaldr? Modern zamanlarda bu sorulara cevap oluflturmak zere birbirin-
den farkl pek ok teori ileri srlmfltr. Hipotetik teoriler iinde en bilineni sz-
leflme kuramlardr. Bu teorilere gre, insanlk tarihinde devletin kurulmasndan
nceki aflama bir doa durumu evresidir. Bu evrede insanlar belirli nedenlerle
aralarnda bir szleflme yaparak devleti var etmifllerdir. Doa durumu ve szleflme
tezi tamamen bir kurgudur. Gerekte ne bir doa durumu ne de orada yaplmfl bir
szleflme vardr. Bu teorilerde ama, devletin nasl, hangi koflullarda ve niin do-
duunun izah deildir; devletin amacnn, yetkilerinin, snrnn ne olmas gerek-
tiine dair belirli grflleri temellendirmektir. Yaplan inflalar sosyolojik deil, fel-
sefidir. Nitekim her dflnr kendi amacna gre farkl bir doa durumu kurgu-
lamfltr. nsanlk tarihinde devletin ortaya kt belirli bir an saptayamayz. Ancak
szleflme kuramclar bu tarihsel bilgi eksiklii ile ilgilenmezler. Onlara gre sorun,
tarihsel olmayp analitik bir sorundur, bu yzden kken terimini kronolojik de-
il, mantksal bir anlamda anlarlar. Aradklar fley, bir bafllang an deil, devletin
varlk nedenidir (raison dtre). Szleflme teorilerinin bir dier katks, devleti, z-
gr bir szleflme ile var edilmifl, insan yaps bir ara olarak tanmlayarak onun
zerindeki gizi ortadan kaldrmfl ve onu apak ve aflikr bir olgu hline getirmifl
olmalardr. Yine szleflme fikri, devlet kurumunun, belli koflullara, yasal ve ahla-
ki snrlamalara bal olduunu, bu szleflmeyi yapanlarn iradesi dflnda baflka bir
gereklii olmadn gstermektedir.
Bir szleflme teorisinde devletin nitelii ve toplumla iliflkilerini belirleyen en
temel unsur, o teorinin insan doas hakkndaki varsaymlardr. nsan doas
hakkndaki ktmser grfller Hegel ve Hobbes rneinde olduu gibi otoriter
ve totaliter, iyimser yaklaflm iinde olan teoriler de liberal ve demokratik bir
devlet tanmna ulaflmfllardr. Bunda dflnrlerin yafladklar ve teorilerini infla
ettikleri dnemdeki zgl siyasal ve toplumsal koflullarn da pay vardr. rne-
in Thomas Hobbes, ngiliz i savafl dneminde yaflamfltr, onun iin temel kay-
g savafln sona ermesi ve istikrarn yeniden tesisidir. O yzden Hobbes, otorite
konusunda srarcdr ve ona temel oluflturacak bir insan doas ve doa durumu
tasarm yapmfltr.
Devletin kkeni konusunda hipotetik ve tarihsel sosyolojik teoriler ne derse
desin insanolunun devleti var etme nedeni, devletin salayaca hizmetlere ihti-
ya duymasdr. nsan, ihtiyalarnn stesinden yalnz baflna gelemeyecei iin
nce toplumu kurmufl, toplumsal dzen ve istikrar salamak ve srdrmek zere
de devleti var etmifltir. Devlet, bir baflka kurum ve kifli tarafndan yerine getirilme-
si imknsz olan, piyasa mekanizmas iinde edinilemeyecek baz hayati hizmetle-
ri yerine getirmektedir.
64 Siyaset Bilimi
MODERN DEVLETN OLUfiUMU

Modern devlet, baflka bir ifadeyle ulus devlet, Batda yaklaflk on asrlk bir ge-
mifli olan, iktisadi, toplumsal ve siyasi bir rgtlenme tarz olan feodalitenin yeri-
ni kapitalist retim biiminin almaya bafllamasna paralel olarak olufltu. Ksaca
ulus devlet, feodalitenin tam karflt olarak biimlendi. Bu nedenle ulus devleti
kavramak bakmndan bir gsteren ifllevi grebilecek olan feodaliteden kaln iz-
gilerle de olsa bahsetmek gerekir. Romann V. yzylda Cermen kabileleri tarafn-
dan datlmasna paralel olarak Avrupa topraklar yaklaflk befl yz paraya b-
lnd. Bu topraklar zerinde yaflayan insanlar, yeni efendilerinin, topraa bal,
toprakla birlikte alnp satlabilen serfleri hline geldiler. Serfler; iktisadi, hukuki,
idari, her adan senyre balydlar. Serflerin senyrlere sadakatine karfllk, sen-
yrler de onlara koruma salyordu. Ayn zamanda her senyr de kendisinin bir
st konumundaki baflka bir feodal beyin vassal durumundayd. Artk rne
mlk sahibi olarak feodal bey el koymaktayd. Feodal dnemde, ticaret son dere-
ce clz, yollar bozuk ve gvensiz, retim ise geimlik dzeydeydi. e kapal,
kendine yeterli ve birbirinden byk lde kopuk birimlerden oluflan feodal
toplum, gl bir merkezi siyasi organizasyona imkn vermiyordu. Krallarla, mer-
kezden uzak, soylularca ynetilen bu feodal birimler arasndaki siyasi iliflki gev-
flek ve nispeten nemsizdi.
Kkleri daha gerilere uzanmakla birlikte XIII. yzylda feodaliteye meydan
okuyan yeni bir snf tredi. Bunlar, Hal Seferleri sonrasnda Dou ile geliflen ti-
cari mnasebetler sonucu nemli miktarda servet biriktirmifl, kr tutkusu ve iler-
leme heyecan ile dolu, feodal hiyerarfli ve denetim mekanizmalar dflnda kalma-
y baflarmfl olan burjuva snfyd. Bu snf, Hansa Kentleri veya zgr kentler ola-
rak adlandrlan flehirlerde yaflamaktaydlar. .S. XI. yzyln bafllarnda ortaya k-
maya bafllayan bu kentler, kentsel alanlara zg retim ve ticaretle uraflan, yo-
un nfusa sahip, en nemlisi siyasal adan zerk birimlerdi. zerkliklerini o-
u kez ya blgesel hkmdar ve onun temsilcilerinin ya da feodal beylerin, ve
her ikisinin birlikte ak direnifl ve muhalefetine ramen kazanmfllard. Ticaret,
yzyllardr sregelen knt ve terkedilmifllikten sonra kentleri yeniden g-
lendirdi. Tek tek gsz olan bireylerin ortak hareket edebildikleri merkezler
olan bu kentler krallara ve feodal soylulara karfl birtakm haklar iddia ediyorlar-
d. Her birey, bu haklara, kendi iinde birlii olan bu topluluun yesi olduun-
dan dolay sahipti. Kentlerdeki bu zgrlk, iflbirlii ve zenginlik yeni bir ekim
alan oluflturdu. Feodalitenin zlflnde ve feodalizmden kapitalizme geiflte
bu kentler nemli bir rol oynad. Kapitalizmdeki iktisadi rasyonalite zaman iin-
de bu kentlerin birbiriyle btnleflmesine yol at. Zira bir maln retiminde mak-
simum verime ve dolaysyla kra ulaflmak iin, o maln retilmesi iin gerekli
retim faktrlerinin en verimlilerinin kullanlmas gerekiyordu. Ancak ou kez,
bu faktrlerin hepsinin bir flehrin snrlar iinde var olmas imknszd ve mini-
mum maliyet maksimum haslat ilkesi uyarnca farkl blgelerdeki en verimli re-
tim faktrlerinin bir araya getirilmesi bir zorunluluktu. te yandan retilen malla-
rn dier flehirlere pazarlanmas yine krllk prensibinin bir gereiydi. flte bu ol-
gusal durum birbirinden yaltk olan bu flehirlerin iktisadi, fiziki (yollar), hukuki
ve son kertede siyasi bakmdan birbirine eklemlenmesini zorunlu kld. Zira her
biri farkl hukuk dzenine sahip olan bu feodal cepler, kapitalist pazarn oluflma-
s asndan bir engel oluflturuyordu.
Bu iktisadi zorunluluk, ok gemeden siyasi alanda pratik ve teorik sonular

dourdu. O gne kadar feodal beyler hiyerarflisinin tepesinde yer almakla birlikte
pek de gl bir konumda olamayan kraln feodal soylular karflsnda glenmesi-
ne yol at. Kraln bu srete destekisi, feodalizmin adem-i merkeziyeti, ok par-
al ve karmaflk yapsnn merkez iktidarla yer deifltirmesine yardmc olan bu
ykselen yeni kentsel snf, yani burjuvaziydi. Kapitalist retim biiminin kendi ya-
salarna gre geliflip serpilebilmesi iin gl bir merkez devlet tarafndan koflul-
larn oluflturulmas gerekmekteydi. Yollarn yapm, gvenliinin salanmas, tica-
retin ngrlebilir normlara gre cereyan edebilmesi iin ortak ticari kurallarn
(hukukun) oluflturulmas gibi daha pek ok ifl bu kentleri birbiriyle ifl birliine y-
neltti. nk kapitalist retim biimi, lke apnda yasalar etkili biimde geerli,
retimin ve pazarlamann gvenlik iinde yaplabilmesine araclk edecek gl
bir devlet aygtn gerekli klmaktayd. Dahas, kapitalist retimin gerektirdii ok
sayda farkl uzmanlk alannda ifl gcnn eitimi, bu kiflilerin, retim srecinde
rahat iletiflim kurmas iin ortak bir kavram seti ve semboller sistemine sahip kln-
mas iin gerekli temel eitimin verilmesi, iletiflim alarnn dflenmesi gibi hizmet-
ler yine modern devlet tarafndan yerine getirilmektedir. Ulus devletin varlna
vcut veren, iflte pek ou kapitalist retim biimi ile yakndan balantl olan bu
ifllevlerdir. SIRA SZDE SIRA SZDE
Bu ifller, ksa srede birbirinden bamsz bu kent yaplarnn siyasi bakmdan
btnleflmesini zorunlu kld. Zira kapitalist retim biiminin gerektirdii bu hiz-
metlerin nasl, kimler tarafndan ve hangi kaynaklarla yerine getirilecei gibi konu-
lar, farkl kentlerden gelen temsilcilerin katld bir platformda kararlafltrlmaya
baflland. Batda demokratik katlm ve temsil olgusunun temelleri S O R byk
U lde S O R U
bu dnemde atld. Bu meclisler, Batda siyasetin toplumsallaflmasnn kurumsal
yansmas olan parlamentolarn temelini oluflturdu. Kentler naslDsakinlerinin
KKAT ortak DKKAT
iradesi ve ifl birliine dayal olarak kurulduysa bu kentlerin birleflip merkez bir
devlet hline gelmeleri de yine ayn motiflerle gerekleflti. Devletin oluflumunda
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
bu isel nedenler yannda dflsal faktrlerin de nemli bir yeri vard. rnein bir
lkenin denizaflr ticarette stnl ancak gl bir ordu sayesinde mmkn
olabiliyordu. Gl bir ordu ise ancak mali adan gl birAMALARIMIZ
merkez devlet tara- AMALARIMIZ
fndan oluflturulabilirdi.
Modern devletin oluflum sreci ile ilgili daha ayrntl bilgi iin Gianfranco
K T A P Pogginin K T A P
(1991). adafl Devletin Geliflimi stanbul: Hrriyet Vakf Yaynlar, adl kitabna baka-
bilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Bu geliflmeler, ok gemeden, siyasi dflnce alannda da yansma buldu. Zira
nesnel koflullar, gl bir merkezi iktidarn, merkezka yerel birimler zerinde ha-
kimiyetini ve stnln pekifltirecek dflnsel dizgelerin retilmesini gerektiri-
yordu. Mutlak monarflinin dflnr talyada Machiavelli N(1469-1527),
TERNET Fran- NTERNET
sada Jean Bodin (1530-1596), ngilterede Thomas Hobbes (1588-1679), merkez

devletin teorik temelini attlar. Her dflnr de bafllangta kendi lkelerinin so-
runlarna are aramak zere yola ktlar. Machiavelli, talyan siyasal birliinin ku-
rulmas, Bodin, Fransadaki din savafllarnn nlenmesi, Hobbes, ngiliz i savafl-
nn bir daha yaflanmamas iin dflnsel bir arayfl iindeydiler. Farkl kayglarla da
yola kmfl olsalar, sonuta her de mutlak monarfliyi are olarak grdler. Zi-
ra bu zgl siyasal sorunlarla birlikte asl belirleyici faktr, yeni retim biiminin
bu trden bir siyasi organizasyonu gerekli klmasyd.
66 Siyaset Bilimi
Machiavelliye gre talyan birliinin salanmas iin bu birlie engel oluflturan

blk prk feodal birimlere ve papala boyun edirecek kadar gl bir merkez
otoriteye, yani mutlak monarka ihtiya vard. O, bu noktada devletin varl iin
g unsurunun nemini vurgulad. Zira Machiavelliye gre g, devletin varlk
koflulu, belirleyici zellii, hatta kurucu unsurudur. Kendi ifadesiyle Buyurma yet-
kisine (imperio) sahip olan, gce (forze) sahip deilse, kmeye mahkmdu. El-
bette bu g, sadece fiziki fliddet potansiyeli, yani madd g olarak deerlendiri-
lemez. Toplumun, iktidarn hakllna, gerekliliine inanmfl olmas da gerekir. Bu
noktada, siyasi istikrar ve iktidarn sreklilii asndan meflruiyet kriterinin ne-
mi karflmza kar.
Jean Bodin, rettii egemenlik kavram ile merkez iktidarn pekiflmesine gl
bir teorik destek salad. Onun abalar, egemenliin kralla zdeflleflmesine neden
oldu. XVII. ve XVIII. yzyl boyunca Fransa, spanya, Prusya ve Avusturya gibi l-
kelerde mutlak ynetimler siyasi hakimiyetlerini pekifltirmifl durumdaydlar. Bu d-
nemde Avrupada monarfli, doruk noktasna kt. Bu durum, genellikle blgesel
ynetimin glenmesi ve kk ve zayf blgelerin daha gllerin egemenliine
girmesi ile gerekleflti. Artk yzlerce birbirinden nispeten kopuk yerel birimin ye-
rini, sayca az, bamsz devletler almflt. Monarflinin ele geirdii ve kontrol ettii
g o kadar bykt ki egemenlik mutlak n adn oktan hak etmiflti.
Resim 3.1 Bu mutlaklk, Gnefl Kral olarak yaf-
talanan Fransa Kral XIV. Louisnin flu sz-
XIV. Louis, 1715- lerinde somutlaflt: LEtat, cest moi (Dev-
1774 tarihleri
arasnda let Benim).
Fransada krallk stlendii bu yeni ifllevler dolaysyla
yapan, Gnefl Kral modern devletin kurumlar, adl, asker,
lakapl devlet
adam. idari mekanizmalar o kadar geniflledi ki so-
nuta devlet, kraln flahsndan daha fazlas-
Kaynak: n ifade etmeye bafllad. Saylar giderek ar-
http://en.wikipedia.
org/wiki/File:Louis_
tan bu kurumlarda ok deiflik alanlarda
XIV_of_France.jpg uzmanlk gerektiren iflleri stlenen binler-
ce grevli vard. Bunlar, dorudan kraln
flahsi emirlerinin uygulaycs olmaktan
ok, devletin gcn belli ifllevlere datan
bu kurallar btnnn ynlendirmesi ve
denetimi altnda alflyorlard. Her bir ku-
rumun, snrlar belirli grevleri yerine ge-
tirecek kadar yasal ve madd gc bulunu-
yordu. Kraln flahsndan bamsz bir devlet tzel kiflilii, bu geliflmelere paralel
olarak tarih sahnesinde yerini ald. Artk bu noktada kral, devletin sahibi deil bafl
hizmetkryd.
SIRA SZDE Belli bir dnemde retilen teorilerle tarihi toplumsal gereklilikler arasnda bir paralellik
SIRA SZDE
3 var mdr?
D fi N E L M D fi N Ekral,
Bu dnemde L M teorik olarak btn gleri elinde toplamfl gibi grnse de
gerek bundan biraz farkl geliflmifltir. Bir kere merkez ulus devlet yaps doru-
S O R U dan burjuvazinin
S O R Ukontrolnde biimlendi. nk burjuvazi ticar giriflimlerini ve
karlarn siyasi adan ancak kraln mali, askeri ve idari mekanizmalar iinde yer
alarak daha kolay koruyabilirdi. Burjuvazi yararna, adli, idari, asker, eitim ala-
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
nnda stlendii ifllevler devletin kurumsal adan ve istihdam ettii kadrolar a-

sndan bir dnem ncesine kyasla bir dev hline gelmesine yol at. Byyen dev-
let organizasyonun mali yk, burjuvazinin srtndayd. Bu yzden burjuva gler,
kendi iflletmelerindeki rasyonellik ilkesinin devlet yaplanmasnda da geerli olma-
s iin urafl verdiler. Bu balamda ulus devletin btn kurumlar, kralla burjuvazi
arasnda cereyan eden pazarlk sreci iinde olufltu. Kral istedii mali destei ve
itaati salamak iin burjuvazi ile ifl birliine mecburdu. Bunun en somut sonucu,
devlet brokrasisinin burjuva glerin temsilcilerince oluflturulmasyd. Ancak
kralla burjuvazi arasnda her zaman tam bir ifl birlii ve uyumdan sz edilemezdi.
Politikann saptanmasnda, kralla burjuvazi ve soylularn teflkil ettii parlamento
arasnda srekli bir iktidar mcadelesi vard. Bu mcadelenin dorua kt b-
yk devrimin; ngiliz Devrimi (1640-1688), Amerikan Devrimi (1776), Fransz Dev-
rimi (1789)nin ardndan modern demokratik devlet dodu. Bu devrimlerle bir za-
manlar hkmdara ait olan egemenlik parlamentoya devredildi ve parlamento
mutlak yasa yapc hline geldi. Artk gl merkez devletin korumac politikala-
r, kapitalizmin bu aflamasndaki rasyonalitesi ile atflyordu. En canl rneini n-
giltere tarihinde greceimiz kral ile parlamento arasnda iktidar mcadelesi ya-
fland. atflma, parlamentonun zaferi ile sonuland. Kral, saltanat sren ancak h-
kmet etmeyen biri hline geldi.
DEVLETN KfiL SORUNU

Modern zamanlarda devlete iliflkin tartflmalardan biri de devletin kiflilii sorunu-
dur. Bugn iin devletin bir gerek kifli olmad ortadadr. Ne var ki insanlk ta-
rihinde uzun bir sre siyasi otoritenin, kral, imparator, sultan, hkmdar gibi un-
vanlarla anlan kiflilerle zdefllefltirildii de bir gerektir. rnein; Feodal d-
nemde ve Osmanl gibi patrimonyal sistemlerde, kifliler aras iliflkiler yneti- Patrimonyalizm: Babann
aile iindeki otoritesinin
min temel taflyd. Ynetim hiyerarflisi, modern devletteki gibi gayriflahsi, soyut siyasal dzlemdeki karfll
kurallar erevesinde oluflmuyordu. Bu hiyerarfli iindeki her kifli, konumunu, olan ynetim biimi.
Sultanizm olarak da
bir sttekine olan ballktan ve sadakatten alyordu. rnein, feodalitede siyasi adlandrlan
yap kiflilerden oluflan bir topluluk gibiydi. Her feodal birim, baflnda bulunan patrimonyalizmde sultan
senyrn kiflisel iktidar alanyd. Mahkeme, senyrn mahkemesiydi, tpk top- lkeyi kiflisel takdirine ve
gelenee dayal olarak
rak ve onu iflleyen serfler gibi. Yine Osmanlda btn topraklar hanedann ml- ynetir. Patrimonyalizmde,
k kabul ediliyordu, hazine sultann flahsi hazinesiydi. Brokratlar, sultann flah- lke topraklar sultann zel
mlk, ynetim aygtn
si hizmetkrlar ve mlknde istihdam ettii zel grevlilerdi. Seilmeleri, yk- oluflturan brokrasi ise
selmeleri, azledilmeleri baz kurallara tabi olmakla birlikte son tahlilde sultann sultann kiflisel hizmetileri
kabul edilir.
takdirine balyd. Osmanlda ynetenin flahsndan bamsz bir devlet tzel ki-
flilii XIX. yzylda oluflmaya bafllad. Sultann flahsi btesi ile devlet hazinesi bu
dnemde farkllaflt.
Devletin, ynetenlerin flahsndan bamsz bir tzel kiflilik olduu, bugn
iin genel kabul grmfl, zerinde tartflma olmayan bir konudur. Peki devlete
hukuki bir kiflilik tanmak bize pratikte ne yarar salar? Mnci Kapaninin belirt-
tii gibi devletin tzel kifllie sahip olmasnn hukuk teknii bakmdan pek ok
yarar vardr. Her fleyden nce bu kiflilik sayesinde devletin hak ve bor sahibi
olmas, borlanmas, sorumluluu, davada taraf olmas sz konusu olabilmekte-
dir. Devlete hukuki kiflilik tanmann bir dier faydas devletin devamllnn
salanmas asndandr. Kiflilik, devletin, onun adna hareket eden kadrolarn
mr ile snrl olmayan, onlardan bamsz bir varlk olduunun anlafllmasna
katk salamaktadr.
68 Siyaset Bilimi
DEVLET TRLER
Gnmzde siyasi iktidarn rgtlenmesi ve kullanlmas bakmndan bafllca iki
devlet trnden sz edilebilir. Bunlardan birincisi teki baflka bir ifadeyle niter
devlet, dieri ise birleflik devlettir. Bu farkll ortaya karan en temel faktr; yer,
zaman ve her toplumun kendine zg koflullardr.
Teki Devlet
Teki devlet, tek devlet veya niter devlet gibi adlarla da anlmaktadr. Bu dev-
let trnde siyasi iktidar tek merkezde toplanmfltr. Ksaca btn vatandafllar tek
bir siyasal merkezin otoritesine tabidirler. Teki devlette bir tek yasama, yrt-
me ve yarg gc ve tek bir anayasa vardr. Tm lke zerinde ayn hukuk ku-
rallar geerlidir. Btn yetkiler merkezde toplanmfltr. Taflradaki devlet kurulufl-
lar ancak merkez ynetimin bir flubesi konumundadrlar. Merkez tarafndan ve-
rilen grevleri merkez adna yerine getirirler ve merkezin ynetimi ve denetimi
altndadrlar.
Birleflik Devlet
Birleflik devletler, siyasi iktidarn tek merkezde toplanmad, birden ok siyasi
otorite merkezinin ve dolaysyla birden ok yasama, yrtme ve yarg organnn
bulunduu devletlerdir. ki ya da daha fazla sayda devlet bir araya gelerek birle-
flik (federal) devleti oluflturmufllardr. Her federe (kurucu) devletin kendi anaya-
sas, yasama, yrtme ve yarg organ bulunmaktadr. Ancak federe meclislerce
yaplan yasalarn federal anayasa ve
Resim 3.2
temel yasalara aykr olmamas ge-
Rusya Federasyonu rekir. Kurucu (federe) devletler
17.075.400 km'lik iifllerinde bamsz, dflifllerinde
yzlm ile
dnyann en genifl
birleflik devlete tabidirler. Yani fe-
lkesidir. dere devletlerin uluslararas alan-
da ayr bir devlet olarak tannma-
lar sz konusu deildir. Federal
devletin egemenlii, federe devlet-
lerin egemenliini de iine alan s-
tn bir egemenliktir. Federalizmde
byk ve kk devletin salad
ayr ayr avantajl durumlar birlefl-
tirilmifltir. Sistemin temel esprisi fe-
deral sistemin birliine dhil olan
kk devletlerle federal devlet
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya arasnda bir dengenin salanmfl
olmasdr. rnein Amerika Birle-
flik Devletlerinde bu denge temsilciler meclisi iin her federe devletin nfusuyla
orantl temsilci says, senato iin ise nfus byklne baklmakszn eflit tem-
silci says biiminde karflmza kmaktadr. Federalizmde federal ve federe dev-
let arasndaki iktidar blflm anayasa ile tayin edilmifltir. Bunda yaplacak bir
deifliklik de yine ayn yolla olur. ABD, Almanya, Belika, Pakistan ve Rusya Fe-
derasyonu birleflik devletin gnmzdeki rnekleridir.
SYASAL SSTEMLER
Yukarda deinildii zere siyasal sistem, bir lkede iktidarla toplum arasndaki
iliflkilerin niteliini ifade eden, dolaysyla siyasi yapnn btnn kapsayan ol-
duka genifl bir kavramdr. Bir lkedeki siyasi sistemin niteliini belirleyebilmek
iin, toplumu kim ynetecek, siyasi iktidar meflruiyetini yani ynetme hakkn ne-
reden ve kimden alacak sorularyla iktidar kullananlarla ynetilenler arasndaki
karfllkl haklar ve devlerin neler olduu, iktidarn snrnn nerede bafllayp ne-
rede bitecei gibi sorularn cevaplanmas gerekir. rnein, bir lkede siyasi iktidar
tek elde toplanmfl ve ynetilenlerin iktidar etkileme kanal yok ise siyasal sistem
bir monokrasidir. Siyasi iktidar, serbest bir seim sonucunda ve genifl bir katlmla
tayin ediliyorsa bu durumda demokratik bir siyasal sistemden bahsedebiliriz. Ta-
rih boyunca insanolu, ok sayda farkl siyasal sistem var etmifltir. Biz burada
bunlardan sadece modern zamanlarda geerli olmufl olanlar, oulcu; yani de-
mokratik, tekilci yani totaliter ve otoriter olan sistemleri ele alacaz.
Siyasal sistemle, lkelerin zgl koflullar arasnda yakn bir iliflki vardr. Siyasal
sistem, toplumsal sistemden etkilendii gibi kendisi de toplumsal sistemi etkiler.
Ksacas bir lkedeki siyasi sistemin nitelii yani demokratik, otoriter ve totaliter
oluflu, o lkenin ekonomik ve sosyal geliflmifllik dzeyi, tarih gemifli, gelir ve ei-
tim dzeyi, siyasal kltr kalplar gibi ok sayda faktre baldr. Bu parametre-
lerin btnn ifade eden toplumsal sistemle siyasal sistem arasnda isel bir ba
vardr. Talcott Parsonsun sosyal bilimler alanna tafld sistem analizi kavramnn
bize anlatt gibi; toplumsal gereklik bafll baflna bir sistem oluflturur. Toplumda
demokratik bir siyasal kltr egemen iken siyasal sistemin otoriter olmas dfln-
lemez, olsa bile sistemin bu niteliini uzun sre devam ettirmesine imkn yoktur.
Zira toplumsal sistemi oluflturan alt sistemlerden birinde veya bir kanda meyda-
na gelen bir deiflim, dier elerin ve iliflkilerin ve sonuta da toplumsal sistemin
btnnde bir deiflime neden olur. Siyasal sistem, toplumsal sistemin bir alt sis-
temi olarak onun eleriyle balantl olduu gibi, kendini teflkil eden elerle
(parlamento, siyasi partiler, sivil toplum kurulufllar, siyasal sekinler vb.) de bir
sistem zellii gstermektedir. Ancak, siyasal sistem, bu elerin aritmetik topla-
mna indirgenemez.
Siyasal sistemi teflkil eden eler birok toplumda ayn olabilir ancak bunlarn
kendi aralarndaki iliflkiler ve etkileflim farkl olduu iin her siyasal sistem dier-
lerinden farkl bir nitelik gsterir. rnein, tek bir kiflinin yasaya dayal ynetimi
olarak tanmlanan monarflinin farkl zaman ve corafyalarda farkl biimleri ile kar-
fllafllmfltr. rnein, ngiliz monarflisi ile Osmanl monarflisi ikisi de monarfli ol-
makla birlikte pek ok ynden birbirlerinden ayrlmaktadrlar. Yine bir tek adam
ynetimi olmakla birlikte diktatrlk ve tiranlk, iktidarn ele geirilifl biimi ve
meflruiyet dayana asndan monarfliden farkldr. Monarflide iktidar veraset yo-
luyla intikal eder ve tarihsel bir dayanaa sahiptir. Egemen ailenin veya hanedann
ynetmeyi hak ettii dflnlr. Oysa diktatr veya tiran, iktidar, ou kez zor ve
fliddet yoluyla bazen de Hitler rneinde olduu gibi demokrasiyi ara olarak kul-
lanarak ele geirir. ktidarnn meflruiyet dayana ise toplumun onay, bir ideolo-
ji, din, karizma, vs. olabilir.
Siyasi dflnce tarihi iinde siyasal sistem ve rejimleri nitelemek zere eflitli s-
nflamalar yaplmfltr. Bu tasnifler byk lde Eski Yunan filozoflar tarafndan ya-
planlarla benzerlik gsterir. Bu yzden burada Platonun snflandrmasn zetle-
mekle yetineceiz. Platona gre ilk ynetim biimi patriarflidir. Patriarfli, iktidarn
70 Siyaset Bilimi
SIRA SZDE SIRA SZDE
babann ya da klan ve kabile flefinin elinde olmasdr. Bu ynetim biiminde ne bir
meclis ne de yasalar vardr. Baba ya da kabile flefi aileyi gelenee ve kiflisel takdire
gre ynetir. Nfusun artfl, kabile ve klanlarn birleflmesi ile bu ynetim biimi son
bulmufltur. Ailelerin ve kabilelerin birleflmesine paralel olarak tm toplum iin ge-
S O R U erli kurallarS retilir.
O R U Bu aflamada ynetim, bu kabile fleflerinden birine verilirse or-
taya kan ynetim biimi monarflidir. Ksaca monarfli, tek bir kiflinin yasaya ve ge-
DKKAT
lenee balDolarak
KKAT
toplum ynetimini stlenmesidir. Aile fleflerinin birlikte ynetimi
sz konusu olursa bu sistemin ad aristokrasidir. Aristokrasi, sekin bir aznln ya-
saya dayal ynetimi anlamna da gelmektedir. Platona gre bu sekin aznlk do-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
ufltan stn zelliklere sahip ve uzun bir eitim sreci sonunda kendini daha da
yetkinlefltirmifl olan kimseler, yani filozoflardr. Krallar filozof filozoflar kral olmal-
AMALARIMIZ
dr sz Platona
AMALARIMIZ
aittir. Toplumdaki zengin bir aznln yasaya dayal olmayan y-
netimi oligarflidir, tek kiflinin zora dayal ynetimi tiranlk olarak adlandrlr.
K T A P Siyasal sistem
K veT rejimlerle
A P ilgili Eski Yunanda yaplmfl ve bugn de geerliliini koruyan
tanmlar hakknda ayrntl bilgi edinmek iin Mehmet Ali Aaoullarnn (1994). Kent
Devletinden mparatorlua. Ankara: mge Yaynlar, adl kitabna bakabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
oulcu Sistemler
Bu ksmda modern zamanlarda egemen olmufl siyasi sistemler ele alnacaktr. Bu
sistemler, en genel anlamda oulcu sistemler ve tekilci sistemler olarak snfland-
NTERNET N T E R N sistemler
rlabilir. oulcu ET sz konusu olduunda aslna baklrsa bu ler eki bile
fazladr. Tarih boyunca insanolunun keflfettii gerek anlamda tek bir oulcu
sistem vardr, o da demokrasidir. Tekilci sistemler ise totaliter ve otoriter sistemler
olarak ayrlr.
Tarihsel Sre inde Demokrasi Fikri

Tarihte ilk demokrasi, Eski Yunanda kent devleti (polis) erevesi iinde var ol-
du. Ancak burada ynetime katlm sadece yurttafl statsnde olanlar iin geerliy-
di. Kleler, kadnlar ve yabanclarn oy hakk bulunmuyordu. Nfusun youn ol-
mad, oy hakknn snrl tutulduu polis iinde dorudan demokrasiyi uygula-
mak mmkn olabiliyordu. Atinada M.. V. yzyln ortasndan IV. yzyln orta-
larna kadar kamusal meselelerin zmnn yurttafllarn ok ynl aktif katlm
ile gereklefltii demokratik bir sistem bulunmaktayd. Eflitlik, seim, temsil, poli-
tik kararlarn zgr bir tartflma sonunda belirlenmesi, ynetenlerin siyasi ve huku-
ki sorumluluu gibi adafl demokrasinin temel ilkelerinin pek ou, bu srete
billurlaflt. Ancak Eski Yunanda demokrasinin mr uzun olmad, onun yerini aris-
tokrasi, oligarfli, tiranlk gibi insann eflitsizlii tezine dayal rejimler ald. Hi flp-
hesiz aristokrasi, oligarfli, vb. rejimler felsefi olarak ngrldkleri iin ortaya k-
mfl deillerdir. ou kez dflnceler fiili (de facto) durumun sonradan meflrulafl-
trlmas biimindedir. rnein, Platonun insann ontolojik eflitsizlii ve bununla
balantl olarak aristokratik ynetimin insan doasna en uygun ynetim biimi
olduunu savunmas ile Atinann siyasal hayatnda nemli rol oynayan aristokrat
bir aileden geliyor olmas arasnda bir iliflki vardr. Zira kendisi de genliinde Ati-
na devletinin nderlerinden biri olmay dfllemifltir.
Demokrasi karflt rejimler, varlklarn, insanlarn eflit olmad sav zerine te-
mellendirmifllerdir. Aristokrasi, doufltan stn zelliklere sahip olanlarn ynetimi
olarak tanmlanr. Bu grfln en gl savunucusu Platondur. Platona gre top-
lum kiflisel yetersizliklerinden dolay ifl blm yapmak durumunda olan insanlar-
dan kurulu bir yapdr. nsanlarn mutlu, mreffeh bir yaflam srmeleri ancak her-
kesin kendi yeteneine uygun olan ifli yapmas ile mmkn olur. Toplumsal ve si-
yasi dzen ve istikrarn n flart budur. Toplumu ynetme gibi zor ve karmaflk bir
grevi, ancak doufltan stn zelliklere sahip, Tanrnn mayasna altn katt ki-
fliler stlenmelidir. Bu tipler belirlenmifl ve deiflmeyen tiplerdir. Onlar deifltir-
mek, yneticiler, koruyucular ve sradan insanlar arasndaki ayrmlar gizlemek ya
da yok etmek iin yaplan her giriflim felaket getirecektir. Zira byle bir giriflim
herkesin kendi doasnn deiflmez yasalarna uygun iflleri yapmas ilkesinin ihla-
li anlamna gelecektir. Bir baflka Eski Yunan dflnr Aristoya gre de insanlar
doal yaplar ve z becerileri bakmndan eflitsizdirler. Dolaysyla klelik yalnz-
ca bir uzlaflm olmayp doadan kaynaklanmaktadr. Platona gre herkesin doufl-
tan getirdii meslei icra etmesi, adaletli bir toplumun inflas demekti. O, teorisini
salamlafltrmak iin organizmac analojilere baflvurur: Nasl ki insanda bulunan
farkl organlarn ve elerin birbirine karflmas insan iin bir felaket getirirse fark-
l mesleklere yazgl olarak doanlarn kendi potansiyel yetenekleri dflndaki mes-
lekleri icraya kalkflmalar da ayn dzeyde felaket getirir.
nsann doal eflitsizlii ve bunun zerine bina edilen aristokratik ynetim fik-
rine ilk itiraz, Eski Yunanda Stoaclar olarak adlandrlan akmdan gelmifltir. Ksa-
cas, Bat siyasi dflnce tarihinde insann eflitlii fikri, karflt kadar eskidir. Sto-
aclara gre tm insanlar doufltan eflittir. nsanlar soy, zenginlik, stat, ulus fark
gzetilmeksizin hepsi ayn evrensel tanrsal akldan pay almfllardr. Ne var ki ta-
rihsel ve toplumsal nedenlerle bu fikir, uzun bir sre siyasal dzlemde yansma
bulamamfltr. Modern zamanlarda insann eflitlii ve iktidarn halka dayanmas
gerektii fikrinin en gl savunucularndan biri John Locke (1632-1704) olmufl-
tur. Thomas Jefferson, hazrlad 1776 tarihli Amerikan Bamszlk Bildirisinde,
tm insanlarn eflit yaratlmfl olduundan ve kendilerine baz dokunulmaz haklar
bafllandndan sz etmifltir. Bunlarn baflnda, yaflama, zgrlk ve mutluluu
izleme haklar gelir. nsanlar, hkmetleri iflte bu haklar gvence altna almak
iin kurmufllardr.
Tarihsel sre iinde iktidar halkla paylaflmayp ayrcalkl bir snfa mnhasr
klmann pek ok farkl gerekesi retilmifltir. Doufltan gelen yetenek farkll,
Tanr buyruu vb. retilen gerekelerden bazlardr. Bu ve daha birok neden y-
znden XX. yzyln ortalarna kadar tam demokratik bir rejim kurulamamfltr. An-
cak, bu srete, demokrasiye temel oluflturan eflitlik fikri flu ya da bu balamda
pek ok kez dile getirildi. Eski Romada imparatorluun geniflleme srecinde uy-
ruklara vatandafllk stats verildi ve tm yurttafllarn hukuken eflitlii ilkesi kabul
edildi. Yine sa retisi de her ne kadar sonradan krlmalara uratlsa da bafllan-
gta tm insanlar eflit kabul eden bir ar niteliindeydi. Bat tarihinde eflitlik y-
Magna Carta: 1215 ylnda
nnde hatr saylr ilerlemeler, XVII. yzyl ortalarnda bafllad ve XX. yzylda zir- ngilterede feodal
ve noktasna ulaflt. ngiliz, Amerikan ve Fransz Devrimleri, her biri ayr ayr eflit- aristokrasi, kraln mutlak
iktidarn snrlamak ve
lik ve zgrlk fikrinin zaferine katk saladlar. Her nde de devrimcilerin ama- isteklerini kabul ettirmek
c, ynetilenler tarafndan kontrol edilemeyen rejimleri ortadan kaldrmakt. fip- zere ayaklanmfl, sonuta
hesiz bu devrimler, uzun ve zorlu bir mcadelenin sonucu olarak ortaya ktlar. kral onlarn isteklerine
boyun eerek, aristokrasi
ngilterede kraln otoritesini snrlamaya ynelik ilk giriflim 1215te Magna Carta lehine, kendi iktidarn
(Byk Szleflme) ile gerekleflmifltir. nceleri ayrcalkl snflarla kral arasnda snrlayan hkmler ieren
bir belgeyi imzalamfltr.
mcadele biiminde cereyan etmifl, sonradan buna yeni snf olan burjuvazi de ka- ngilterede anayasal
tlmfl ve kraliyet yanllaryla cumhuriyetiler arasndaki mcadele bir i savaflla so- monarflinin bafllangc kabul
edilen bu belge o gnden bu
nulanmfltr. zgrln yeniden douflunu salayan bu ilk modern devrimle, n- gne Byk fiart (Magna
gilizler, ynetilenlerin rzasna dayanan, ynetilenleri temsil eden bir ynetime ka- Carta ) olarak anlmaktadr.
72 Siyaset Bilimi
vuflmufltur. Atlan bu nemli adm Amerikan ve Fransz devrimleri izlemifltir. De-

mokrasi, esas olarak insann eflitlii ve kendi kararlarn verebilecek yetkinlikte ol-
duu sav zerine temellenmifltir.
adafl Demokrasi
Demokrasi, Yunanca demos ve kratos szcklerinin birleflmesinden oluflmufltur.
Demos halk; kratos ise g, iktidar anlamna gelir. Ksaca demokrasi szc hal-
kn ynetimi demektir. Bu anlamda demokrasi, kim ynetmelidir sorusuna bir ce-
vap oluflturur. Demokrasi, siyasi iktidarn halk tarafndan tayin edilmesi, halkn
kendi adna siyasi ve hukuki kararlar alacak kadrolar seimle iflbaflna getirmesi
olarak tanmlanabilir. Demokraside egemenliin yegne kayna halktr. Demok-
rasi, toplumun siyasi zne olarak kabul edildii bir rejimdir. Demokrasilerde, siya-
si iktidar halk adna kullanacak olanlar halk tarafndan seimle iflbaflna getirilirler,
iktidarlar yine ancak halk tarafndan deifltirilir.
lkemizde ilkretim dzeyinde, demokrasi, halkn kendi kendini ynetmesi
olarak retilir. Bu, sorunlu bir tanmdr. Zira burada, ynetimin her dzeyde ald-
kararlara halkn katld ve onay verdii gibi bir izlenim domaktadr. Halkn
kendi kendini ynetebilmesi iin btn vatandafllarn devlet tarafndan alnan her
karar, yaplan her harcama, uygulanan her yaptrm konusunda bilgi sahibi olma-
s ve bunlar hakkndaki grfllerini sisteme iletebilmesi lazmdr. Bu da insann s-
nrsz bir kavrama kapasitesine sahip olmasn gerekli klar. Hlbuki insan akl s-
nrldr. Dolaysyla insan toplumsal ve siyasal dnyann ancak ok snrl bir alan
konusunda bilgi ve uzmanlk sahibi olabilir. Milyonlarca insann on binlerce fark-
l konuda her gn alnan kararlara katlmn salayacak bir iletiflim sistemi henz
icat edilmifl deildir. Bu durumda politik kararlara halk dorudan katlmaz ve ka-
tlamaz. Demokrasilerde halk ancak kendisi adna bu kararlar alacak temsilcileri
seer ve ksaca katlm dolayldr.
Halk kim temsil edecektir? Halkn tmnn bir siyasi program zerinde tam
bir mutabakat salamas mmkn deildir. Zira toplum, ok farkl ve birbiriyle e-
liflen kar, grfl ve beenileri bnyesinde barndran bir yapdr. Bu durumda
pratik bir yol izlenmifl ve halkn ounluunun oyunu alan ynetmelidir biimin-
de bir zm bulunmufltur. Bu durumda aznlkta kalanlar ne olacaktr? Bir kere
ounluun oyunu almfl olsa bile siyasi iktidarlar belirli snrlar iinde grev ya-
parlar, anayasa ve yasalarla snrlanmfllardr. Her siyasi iktidar, ounluka onay-
lanmfl program gereklefltirirken aznln haklarna da sayg gsterir, yine yerine
getirdii hizmetlerden sadece kendisine oy verenler deil btn yurttafllar yararla-
nr. Ksaca demokrasi bu balamda aznln haklarn korumak flartyla ounluk
ynetimidir.
Demokrasiyi diktatrlklerden ayran temel kstaslardan biri, birden ok parti-
nin varldr. nk seme olaslnn olduu yerde zgrlk, seimin olmad
yerde ise bask vardr. Demokrasilerde btn yurttafllar eflit oy hakkna sahiptir.
Hibir etkin siyasi makam yarflma dflnda braklamaz. Seimler dzenli aralklar-
la gizli oy ak seim ilkesine gre yaplr. Siyasi partiler arasnda ak bir yarflma
vardr. Btn bireylerin tercihlerini serbeste aklama ve zgrce tercihte bulun-
ma hakk vardr. Her parti kendi programn serbeste aklar. Vatandafllar alterna-
tif programlar dinleyip onlarn olumlu ve olumsuz ynlerini dikkate aldktan son-
ra karar verirler.
Demokrasi, baflarsz olan h- Resim 3.3

kmetlerin kolayca iktidardan Seimlerde oy
uzaklafltrlmalarna olanak sa- kullanan
lar. Karl R. Popper, demokrasiyi, vatandafllar.
iktidarn fliddete baflvurmakszn
el deifltirmesine imkn veren ku-
rumlarn korunmas olarak tanm-
lamaktadr. Demokrasilerde, h-
kmet deifliklii iin devrime l-
zum yoktur. Halkn onay ile ifl-
baflna gelmemifl olan rejimlerde
rnein bir diktatrlkte iktidar
sahiplerini bulunduklar mevki- Kaynak: http://haber.mynet.com/yenileme-secimleri-sonuclari-408853-
den barfl bir yoldan uzaklafltr- politika/
mak kolay deildir. Demokrasi d-
fl rejimlerde iktidar baflarsz oldu-
unda sonu felaket olabilir, oysa demokrasilerde bir iktidar baflarsz olduunda,
bu, sistemin sonu demek deildir. Seim yoluyla baflarsz olann yerine, baflarl
olaca dflnlen bir baflkas getirilir.
Demokrasilerde siyasal sisteme dnk halk destei, yani gl bir moral des-
tek vardr. Hkmetlerin programlarn rahata gereklefltirebilmeleri ve brokra-
tik mekanizmalara karfl stnlk salamalar bakmndan bu destek SIRA SZDE nemlidir. Si- SIRA SZDE
yasi sistemin devam ve istikrar bu destee baldr. Destein srp srmedii, be-
lirli aralklarla yaplan seimlerle snanr. Demokrasi, toplumun btnl asn-
dan da elveriflli bir rejimdir. Her ne kadar demokrasi farkllklarn ifadesine ve si-
yasallaflmasna frsat tanmas yznden ilk bakflta ayrc, paralayc bir sistem gi-
bi grnse de btn grfllerin ifadesine ve temsiline imkn verdii S O R U iin son tah- S O R U
lilde btnlefltirici bir sistemdir.
Demokrasinin olmazsa olmazlarndan birisi rgtl bir muhalefetin varldr.
DKKAT DKKAT
Zira ancak bu nitelikte bir muhalefet, iktidar dizginleyebilir. Alternatifin varl, ik-
tidar iin kstlama getirir. Eer bir grup, iktidar uzun sre elinde tutarsa yozlaflma
N N
yaflanabilir. Toplumu demoralize eden bir durumdur bu. Bu SIRA nedenle SZDE
demokrasi- SIRA SZDE
lerde belirli aralklarla seime gidilir. Bir nceki seimde aznlkta kalmfl partiler
halka kendi programn anlatarak iktidara gelebilir. Demokrasi, bu yolla, aznla
ounluk hline gelme imknn veren bir rejimdir.
Demokasi Teorisi konusunda ayrntl bir bilgi ve birikim sahibi olmak

K Tiin
A Giovanni
P Sar- K T A P
torinin (1999). Demokrasi Teorisine Geri Dnfl. Ankara: Yetkin Yaynlar, adl eserini
okuyabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Demokrasilerde devlet veya hkmetler tarafndan topluma ve bireylere belir-
li bir yaflam tarz benimsettirilmeye alfllamaz. Demokratik bir lkede, devletin,
resm ve dolaysyla herkes iin balayc bir iyi anlayfl ve ideolojisi olamaz. Aksi
NTERNET NTERNET
hlde dflnce zgrl kstlanmfl olur. Demokrasi, herkesin kendi dorusunu
serbeste belirleyebilmesine ve istedii zaman deifltirebilmesine imkn veren bir
rejimdir.
Demokrasilerde hkmet ile halk arasnda bafllangta bir mtekabiliyet vardr.
Ancak bu statik bir durum deildir, zaman iinde bu zdeflleflme aflnabilir. Halkn
74 Siyaset Bilimi
onay, destei ksaca rza unsuru ilelebet ayn kalmaz. Zaman iinde iktidar mefl-
ruiyetini yitirebilir. Demokrasilerde bunun aresi seimdir. Yeni bir seimle iktidar
yeniden belirlenir. Demokrasiyi dier rejimlerden ayran en temel zelliklerinden
biri budur. Demokrasi dfl rejimlerde iktidar baflarsz olursa bunun aresi yoktur.
Oysa demokrasilerde bafllangta halkla salanan mutabakat bozulursa dnyann
sonu gelmifl demek deildir. Seim yoluyla hkmet deifltirilir. Ksaca demokrasi
bu destein test edilmesine imkn veren bir rejimdir.
SIRA SZDE Demokrasi de birSZDE

SIRA aznlk ynetimidir. Ancak buna ramen demokrasi pek ok bakmdan
4 dier aznlk ynetimlerinden farkldr. Sizce bunlar hangileridir?
D fi N E L M D fi Ndemokratik
Demokrasi, ELM siyasal kltr gerekli klar. Demokrasilerde yarflma,
rekabet, tabiat itibaryla bir atflma yaratr. Ancak bu atflmann fliddete dnfl-
S O R U memesi iinS uzlafl,
O R U lmllk, empati, kendi grfl ve karlarndan taviz vermeye
yatknlk, kendi dflncesini bir mutlaklk olarak alglamama, dier dflncelerin
de arkasnda belirli anlamlarn olabileceine inan gibi unsurlarn toplumsal kl-
DKKAT DKKAT
tr iinde baskn bir durumda olmas gerekir.
Demokrasinin ilkelerinden bir dieri gler ayrl ilkesidir. Gler ayrl, ya-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
sama, yrtme ve yarg yetkisinin birbirinden bamsz ayr organlarda toplanma-
sdr. Devlet iktidarnn farkl erkler arasnda blfltrlmesindeki ama, iktidar sa-
AMALARIMIZ hiplerinin AMALARIMIZ
giriflecekleri hukuksuz uygulamalar engellemek iin gc gle snrla-
maktr. Bu erkler birbirlerini denetler ve snrlarlar. Bu ilke Montesquieu ve John
Lockeun fikrine dayanr. Bu glerin ikisi veya nn ayn elde toplanmasna
K T A P yetki toplulaflmas
K T A ad P verilir.
Liberal Demokrasi
TELEVZYON Yukarda demokrasi
T E L E V Z Y O Nbafll altnda sylenenler liberal demokrasi iin de aynen ge-
erlidir. Demokrasi en genel anlamda kim ynetmelidir sorusuna cevap oluflturur.
Liberalizm ise ynetimin hangi snrlar iinde kalarak ynetme grevini yerine ge-
tirecei ile ilgilidir. Liberalizm iin temel kfl noktas birey ve onun zgrldr.
NTERNET NTERNET
Zira liberallere gre tek gerek varlk bireydir. Toplum, lke, devlet vb. bunlarn
hepsi yapntdr ve bireyden sonra gelirler. Liberallere gre bireyin zgrlne
ynelik en byk tehdit kaynaklarndan biri devlettir. Bu nedenle devletin snr-
lanmas, hatta devletin bafllangta snrl bir devlet olarak kurulmas esastr. Dev-
letin snrlanmas iin en temel aralardan biri anayasadr. Anayasa ile bireye ait ve
devletin mdahale edemeyecei hak ve zgrlkler alan gvence altna alnr.
Devlet organlarnn yetki ve grevleri belirlenir.
Liberal teoride devletin faaliyet alanna iliflkin temel neri fludur: Devlet olma-
sa bu alanda ne eksik kalr? Liberallere gre devlet yasalar nnde eflitlii sala-
mal, bireylerin zgrlklerini dfltan ve iten gelecek tehlikelere karfl korumal,
bunun dflnda bireye engel olmamaldr. Ynetim, iktidar aracl ile hayat bulur,
bu adan bakldnda devletin temel sorunu, iktidarn nasl artrlabileceidir.
Demokratik sistemlerde de iktidarlar yetkilerini artrmak isterler. ster demokratik
isterse demokratik olmayan rejimlerde olsun devlet iktidarnn genifllemesi, art-
mas, bireye ve sivil topluma ait alann daralmasna ve zgrlklerin kslmasna
neden olacaktr. flte liberalizmin temel kaygs devlet iktidarnn genifllemesine
engel olmaktr.
Demokrasinin iki idealinden biri eflitlik, dieri zgrlktr. Demokrasi, mm-

kn olan en fazla zgrl ve eflitlii hedefleyen ynetim biimidir. Liberal de-
mokraside zgrlk n plandadr, sosyal demokraside ise eflitlik. SIRA SZDE
Liberal demok- SIRA SZDE
raside eflitlik, frsat eflitlii yani yarflma koflullarnn herkes iin ayn olmas olarak
anlafllr. zgrlk ise negatif anlamda, bireyin engellenmemesi durumunu ifade
eder. Baflkalarna zarar vermemek kofluluyla birey tamamen zgr olmaldr.
Liberaller, devletin toplumsal iliflkilere mdahalesine karfldrlar. Bu hususta li-
berallerin slogan braknz yapsnlar, braknz gesinlerdir. Szgrlk, O R U negatif S OBireyin
Negatif zgrlk: R U
engellenmemesi,
zgrlk (freedom from) olarak dflnlmektedir. Piyasa gleri arasnda tam bir baflkalarna zarar vermemek
serbest rekabet olmal, her mal ve hizmet gibi emein karfll yani D K cret
K A T de bu ko- kofluluyla hareketlerinde
DKKAT
flullarda belirlenmelidir. Devlet, bireyleri engellememeli, ifli ve iflveren arasndaki serbest olmasdr.
pazarlk srecine mdahale etmemelidir. Liberal filozof Adam Smithe gre, her in-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
san, kendi karn herkesten iyi bilir ve karlarnn gereini yerine getirebilmesi
iin de zgr olmas gerekir. Her birey, kendi kar iin alflrken dolayl olarak
toplumun karna da katk salamfl olur. Zira toplumsal karAMALARIMIZ
tek tek bireylerin - AMALARIMIZ
karlarnn toplamndan oluflur.
Liberalizm konusunda Atilla Yaylann (2004). Liberalizm. stanbul:K Plato

T A Film
P Yaynlar, K T A P
adl kitabndan yararlanabilirsiniz.
Sosyal Demokrasi TELEVZYON TELEVZYON

Sosyal demokrasi, kapitalizmin geliflimine koflut olarak ortaya kan ifli snfnn
sorunlarna ynelik entelektel ilgiden domufltur. Bilindii zere kapitalizmin bir
retim biimi olarak tarih sahnesine kfl ve ona paralel olarak geliflen Sanayi
NTERNET NTERNET
Devrimi, insanlk tarihinde kkl deiflim yaratmfl en nemli geliflmelerden biri-
dir. Bu devrimle krdan kente g hzlanmfl, kk kasabalar nfusu yzbinleri
bulan devasa kentlere dnflmfltr. Kapitalizm, kr mant zerine temellenmifl
bir sistemdir. retim srecinde aktrleri davranfla iten, gdleyen en temel faktr
kr yani fayda maksimizasyonudur. Kapitalist sistemin esas, yarflma ve rekabettir.
Bu sistem doas itibariyle iflilerin aleyhine iflleyen, onlar dflk crete, uzun a-
lflma saatlerine ve kt yaflam koflullarna mahkm eden bir sistemdir. Zira bu re-
kabet ortamnda retim faktrleri iinde karfll kolaylkla kslabilecek olan tek
faktr emektir. Zira bilimsel ve teknik geliflmeler sayesinde her geen gn insann
yerini makine almaktadr. Tptaki ve hijyen koflullarndaki ilerlemeler sayesinde in-
san mr uzamfl, bebek lm oranlar azalmfl, ksacas emek arz artmfl buna
mukabil emee olan talep azalmfltr. Bu da emein karfll olan cretin dflk
dzeyde gerekleflmesine neden olmufltur. Zira insanlarn dflk crete raz olma-
yp daha yksek bir cret karfllnda sunmak zere emeklerini biriktirme flansla-
r yoktur. Oysa kapitalist snf, sermayesini yatrma dnfltrmeyip biriktirebilir
veya bor verip nemalandrabilir. Dolaysyla bu nesnel durum, iflileri dflk c-
retle alflmaya mahkm etmektedir. SIRA SZDE SIRA SZDE
fli snf, konumunu glendirmek ve burjuvazinin fiilen sahip olduu hak ve z-
grlkleri elde etmek iin XIX. yzyl bafllarnda youn bir mcadele bafllatt. Bu s-
rete ilk hedef, genel oy ve seilme hakknn elde edilmesiydi. 1789 Fransz Devri-
minde elde edilen bu temel hak, ifli snfn ancak 1848 ihtilallerinden sonra kapsam-
S O R U S O R U
na almfltr. Bu aflamayla birlikte sosyal demokrasiye giden yol almaya bafllanmfltr.
Sosyal Demokrasinin dflnsel kkenlerine dair daha ayrntl bilgilere

D Siyasi
K K A T Dflnceler DKKAT
ve deolojiler bafllkl 6. niteden ulaflabilirsiniz.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
76 Siyaset Bilimi
Sosyal demokrasi, liberal demokrasinin temel ilkelerinden olan devlet mdaha-

lesi olmakszn piyasann kendi yasalaryla bir denge yaratabilecei, retimin, istih-
damn, refahn artaca ve dolaysyla buna paralel olarak da insanlarn daha fazla
zgrleflecei tezine karfl geliflen sosyalist itirazn bir trevidir. Liberalizm, ekono-
mik bakmdan gl olan snflarn karlarna hizmet eden bir ideoloji olarak ge-
liflmiflti. Sosyalizm ise tam aksine ifli snfnn sorunlarna bir cevap olarak dodu.
Her iki ideolojide de zgrlk ortak hedefti. Ancak zgrle ulaflmak iin ner-
dikleri yollar farklyd. Sosyalizme gre liberalizmin altn izdii hak ve zgrlk-
ler, ancak bu zgrlklerin gerekleflmesine temel oluflturacak maddi koflullarn
salanmas hlinde var olabilirdi. Ksaca zgrlkler ancak eflitlik durumunda sz
konusu olabilirdi. Yasal olarak tannan zgrlkler, gelir dalm bakmndan bir
eflitsizlik olmas durumunda kt zerinde kalmaktan teye geemeyecekti.
Liberalizm eflitlii, yanlzca yarflma koflullarnn eflit olmas olarak anlyordu.
Oysa sosyal demokrasiye gre bafllangta koflullar eflit olsa bile zaman iinde be-
ceri, kurnazlk, flans gibi nedenlerle bu eflitlik bozulacaktr. Hele kapitalist bir eko-
nomik dzende bafllangta bile yarflma koflullar eflit deildir. Sosyal demokrasi-
de Marksizmden farkl olarak kapitalist retim biimi reddedilmemektedir. retim
srecinde kapitalizm geerli olmal fakat paylaflm aflamasnda eflitlik ve zgrlk
esas alnmalyd. Bu da devletin ifli snfn ve ekonomik bakmdan gsz toplum
Pozitif zgrlk: Negatif kesimlerini korumak zere gelirin yeniden datlmas iin iktisadi hayata mdaha-
zgrlk durumunda bireyin le etmesi ile mmkn olabilirdi. nk gl olanla gsz arasndaki pazarln
teorik olarak sahip olduu
zgrlkleri fiilen kimin aleyhine sonulanaca bafltan bellidir. Bu nedenle, smry, yoksulluu
kullanmasna temel ve zgrlkszl ortadan kaldrmak iin devlet mdahalesi flartt. Sosyal de-
oluflturacak mali imknlara
devlet tarafndan sahip mokraside zgrlk, geliri daha adil datmak zere devletin mdahalesiyle var
klnmasdr. olabilecek pozitif zgrlkt (freedom to).
fli snf, hak ve karlarn savunmak zere, uzun ve zorlu mcadeleler sonu-
cunda genel oy hakknn dflnda sendikal rgtlenme, toplu szleflme ve grev
hakkn da elde etti. Bu srete sosyal devlet, sosyal adalet kavramlar gndeme
geldi. Buna gre devlet, zgrlk alann geniflletmek zere, artan oranl vergiler-
le fonlar oluflturup bunlar, alt gelir gruplarnn ekonomik ve sosyal durumlarn
iyilefltirici politikalarn finansmannda kullanmalyd. Toplumsal adaletin gerek-
leflmesi iin devletin devreye soktuu bafllca sosyal transfer enstrmanlar, salk
ve emeklilik sigortalar, iflsizlik denei, konut yardmlar, eitim imknlarnn ar-
trlmas, renim burslardr. Bu transferlerle alt gelir gruplar daha insanca bir ya-
flama kavuflacak ve yarflma srecine daha gl bir biimde katlacaktr.
SIRA SZDE Liberal demokrasi ile sosyal demokrasinin ortak paydas zgrlktr. En ok sayda in-
SIRA SZDE
5 sann en fazla zgrl hedefinin gerekleflmesi konusunda bu iki ideolojinin nerileri
arasndaki farklar nelerdir?
Tekilci Sistemler
S O R U Tekilci sistemler,
S O R Uoulcu sistemlerin tersidir. oulcu sistemlerle tekilci sistemleri
ayrmak iin kullanlabilecek temel ltlerden biri, kendisine iktidar yolu ak tu-
tulan bir yasal muhalefetin bulunup bulunmamasdr. oulcu sistemlerde iktidar
DKKAT DKKAT
ak bir yarflma ortamnda halkn oylar ile deiflir. Oysa tekilci sistemlerde iktidar
belirlenmesinde halkn etkin rol almasna izin verilmez. Tekilci sistemler, ksaca,
N N
SIRA SZDE totaliter ve SIRA SZDE
otoriter sistemler olarak iki bafllk altnda incelenebilir. Totaliter sistem-
lerin tipik rnei komnist sistemlerdir. Totaliter rejimlerde toptanc bir ideoloji,
bu ideolojiye bal ve genellikle tek bir kiflinin, yani diktatrn liderliindeki bir
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
tek parti, geliflmifl bir gizli polis teflkilat, kitle haberleflme aralar, eitim kurum-
lar ve bilgilenme kanallar zerinde devlet tekeli, silahlar ve ekonomik rgtler
zerinde tekel vardr. Bu tekelin mutlaka bir parti tarafndan ynetiliyor olmas ge-
rekmez. nemli olan bu tekelci kontroln, toplumu ynetmekte olan ve bylece
onun rejimini teflkil eden elitlerin elinde olmasdr.
Totaliter rejimlerde toplumsal btnleflme devlet tarafndan salanr. Hakikatin
btnn ierdii ve tm toplumu ebed saadete erifltirecei dflnlen ideoloji
bu btnleflmenin gerekesini oluflturur. Devlet aygtn elinde tutan kadrolar (b-
rokrasi, ideologlar ve militanlar) toplumu bu ideolojinin hedefleri dorultusunda
teflvik ve gerektiinde bask yoluyla seferber ederler. Buna direnenler en ar bi-
imde cezalandrlrlar. alflma kamplar, hem bir cezalandrma hem de bir slah
ve arndrma meknlar olarak dflnlmfltr. Totaliter sistemlerde yasal bir mu-
halefete yer yoktur. Farkl grfllerin ifadesine ve dolays ile kamuoyunun serbest-
e teflekkl etmesine izin verilmez.
Liberal demokrasilerin zelliklerinden biri ve belki de en nemlisi, siyasi ikti-
darn snrl olmas ve iktidarn ve devletin mdahale edemeyecei bir sivil toplum-
sal alann bulunmasdr. Totaliter ve otoriter sistemlerde ise devletle toplum arasn-
daki bu snr belirsizdir. Devlet iktidarnn nerede bafllayp nerede biteceini kes-
tirmek gtr. te yandan bu rejimlerde hukuk devleti anlayfl geliflmediinden
siyasi iktidar eylem ve ifllemlerinden sorumlu tutulamaz. Dolaysyla bireylerin hak
ve zgrlkleri tehdit altndadr. Siyasi iktidarn bu sorumsuzluu insan haklar ih-
lalleri ve yolsuzluklarn nn aar. Demokrasilerde de bu trden sorunlar yafla-
nabilir. Ancak bu trden davranfl sergileyen kamu grevlileri bamsz yarg tara-
fndan cezalandrlrlar. Yine seimlerde, bu tr yollara tevessl eden hkmetleri,
halk, oylaryla iktidardan uzaklafltrabilir. Oysa totaliter ve otoriter rejimlerde by-
le bir seenek yoktur. Ksaca ynetimden hesap sorma yollar kapaldr.
Demokrasi ve totaliter kategorisine girmeyen rejimleri belirli bir tipin iine
sokmak olduka gtr. Bu rejimleri kabaca otoriter sistemler olarak grupland-
rabiliriz. Bu rejimler, deiflik ynlerden gelen birbiriyle eliflik, ak ve gizli ei-
limin rn olduklarndan, daima karma biimlere brnrler. Demokrasi ve to-
talitarizmi tanmlamak nispeten kolaydr. Ancak bunun dflnda kalanlar, yani
otoriter rejimleri ve otoritarizmi tanmlamak o kadar kolay deildir. Zira bu re-
jimler ou kez kendilerinin otoriter deil demokratik bir rejim olduklarn ileri
srerler. rnein; Saddam dneminde Irak, Kaddafi ynetimindeki Libya kendi-
lerini halk egemenliine dayanan bir cumhuriyet olarak takdim etmifllerdir. Oto-
titer rejimler, herhangi bir kifli ya da grubun iktidar ele geirerek ynetilenler
zerinde zora dayal bir hakimiyet kurduu rejimlerdir. Totaliter sistemler bir
ideolojik perspektife sahiptirler. Bu ideoloji dorultusunda toplumu biimlendir-
me ve seferber etmeye alflrlar. Yani asl ama, iktidar elinde tutan grubun
mevcut konumunu srdrmesi deildir. Otoriter sistemlerde ise kapsayc, tota-
list bir ideoloji yoktur. Bu sistemler iktidardaki aznln karna hizmet ederler.
Totaliter sistemlerde halka karfl bask, resmi ideoloji tarafndan belirlenen hede-
fi gereklefltirmek iin yaplr, otoriter sistemlerde ise bask iktidar muhaliflere
karfl koruma ve muhafaza etmenin bir aracdr. Totaliter sistemlerle aralarndaki
temel fark budur. Ancak otoriter sistemlerde de iktidar meflrulafltrmak iin baz
ideolojik gerekeler retilmifltir. Bu rejimler, demokrasinin baz kurumlarna bi-
imsel dzeyde de olsa kendi sistemleri iinde yer verebilirler. rnein belli ara-
lklarla seimler yaplabilir, halk temsil iddiasnda bir parlamento var olabilir.
Ancak btn bunlar bir dekor malzemesi olmaktan teye gemez. Seimler gs-
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
78 Siyaset Bilimi
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
termeliktir. Parlamento, liderin kararlarn tartflmakszn onaylayan bir meflrulafl-
trma aracdr. Muhalif grfllere kendisini ifade imkn verilmez. Seimlerde li-
AMALARIMIZ derin gstermelik partisi yzde doksann zerinde oy alr. Tek baflna bu olgu bi-
AMALARIMIZ
le rejimin demokrasiden ne denli uzak olduunun kantdr.
K T A P Totaliter ve Kotoriter
T A Prejimler konusunda J. J. Linzin (2008). Otoriter ve Totaliter Rejim-
ler. Ankara: Liberte Yaynlar, adl eserinde teorik ve tarihi sosyolojik deerlendirmeleri
bulabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Marksist Rejimler
En tipik rneini SSCB deneyiminde grdmz Marksist rejimler ad zerinde
Karl Marksn dflncelerinden esinlenilerek infla edilmifllerdir. Karl Marks (1818-
NTERNET N T E R Nbiimi
1883) bir retim ET olan kapitalizmin Bat dnyasnda egemen konuma geldi-
i bir dnemde yaflad. Kapitalizm ve onun ortaya kard yeni toplumsal iliflki-
ler ve sorunlar, onun bafllca entelektel ilgi alann oluflturdu. Marksa gre, insan-
lk tarihinde ifl blmnn ortaya kmas ile iki snf domufltur: Mlk sahipleri ve
mlkszler. Mlk sahipleri, smren ve mlkszler ise smrlen snf oluflturur.
Ancak smr olgusu kapitalizm ile birlikte ok daha keskin ve dayanlmaz bir hl
Yabanclaflma: Marksn almfltr. Kapitalizmde smrnn asl nedeni, retim aralarnn, yani sermayenin
infla ettii bir kavramdr. bir aznln zel mlk olmasdr. Sermayeyi kontrol eden burjuva snf, retim
Kapitalist retim biiminde
iflilerin aslen kendi
sreci sonunda ortaya kan haslann ok byk bir ksmna, srf retim aralar-
emeklerinin rn olan nn sahibi olmasn gereke gstererek el koymakta ve ok az bir ksmn ifli sn-
haslann byk ksmna fna vermektedir. Bylece burjuvazi gittike daha da zenginleflmekte ve daha faz-
sermayedar snfn el
koymas sonucu kendi la smrecek sermayeye sahip olmaktadr. Buna karfllk ifli snf gn getike
rnlerinden ve retim yoksullaflmakta ve zgrln yitirmektedir. Hlbuki artk rnn asl yaratcs
srecinden psikolojik olarak
kopmalarn ve emektir. Ne var ki ifli snf, bir baflkasnn el koymas nedeniyle kendi yaratt
uzaklaflmalarn ifade eder. rne ve retim srecine yabanclaflmaktadr.
Ancak Marksa gre bu durum ilanihaye devam etmeyecek, kapitalist retim bi-
imi, tafld i eliflkiler yznden yklacak ve onun yerini proleterya diktatrl-
, sosyalist ve nihayet komnist toplum alacaktr. Marksn topyasna gre ger-
ek zgrlk ve demokrasi, kapitalist toplumun yklmas ve insann insan smr-
mesinin ortadan kalkmas ile gerekleflecektir. Zira zaman iinde ifliler arasnda
ortak sorunlara ve kadere sahip olmalarndan dolay bir duygudafllk geliflecek ve
ifli snf yaflad dramn asl nedeninin retim aralarnn bir aznln zel ml-
k olmasndan kaynaklandnn bilincine ulaflacaktr. fli snf iin bu noktadan
itibaren yaplacak olan, smrlmesine araclk eden retim aralarn smren s-
nf olan burjuvazinin elinden alp onu toplumsallafltrmaktr. Elbette bylesine
kkl bir devrim, barfl ve uzlafl yoluyla deil; kalkflma, isyan ve fliddet yoluyla
olacaktr. Proletarya diktatrl kurulduunda komnist parti, tm alflanlar
retimin her aflamasnda sz sahibi yapacaktr. Herkes yeteneine gre alflacak
ve ortaya kan rnden herkes ihtiyac kadar alacaktr. Kapitalist tretim biimin-
de burjuvazi tarafndan el konulan miktar tm topluma datlacandan toplumun
genel refah seviyesi artacak, insanlar daha mutlu ve zgr olacaklardr. Bylece in-
sanlar, rettikleri zerinde sz ve karar sahibi olmakla smrlmekten ve iinde
bulunduklar topluma ve kendi emeklerinin sonucu olan rne yabanclaflmaktan
kurtulacaklardr.
Marksizmdeki zgrlk anlayfl liberal anlayfltan farkldr. Liberalizmde zgr-
lk, insann ayrlmaz bir paras, doal bir zellii olarak kabul edilmifltir. Mark-
sistlere gre liberalizmdeki zgrlk kavram soyuttur ve nesnel dzlemde an-
cak toplumda aznl oluflturan burjuva snf iin geerlidir. Marksizmde ise z-
grlk tarihsel geliflim iinde, sosyo-ekonomik koflullar balamnda ele alnmfltr.
Buna gre burjuva toplumunda eflitlik, sadece yasalar karflsndadr. Hlbuki eflit-
lik olmadan zgrlk, toplumun ounluu iin yalnzca bir hayaldir. Oysa sosya-
list toplumda zel mlkiyet kalkt iin, insann insan smrmesi son bulacak ve
btn insanlar eflit derecede maddi olanaklardan ve bunlar vastasyla elde edile-
cek zgrlklerden yararlanacaklardr.
SSCB dneminde Marksist liderler Lenin ve Stalin, toplumu komnist aflamaya
hazrlamak iin tam bir totaliter sistem kurmufllardr. Lenin ve Stalinin ngrle-
rinde devlet halk iindir. Ancak uygulamada, halkn devlet zerinde denetim kur-
masn salayacak mekanizmalara pek fazla yer verilmemifltir. Kitlelerin siyasete
katlmasnda tek kanal Komnist Partisidir. Parti, demokrasilerde olduu gibi hal-
kn talep ve beklentilerine gre politikalar saptayan ve bunlar gereklefltirmek
zere iktidara talip olan ve kendisini kitlelerin tercihine sunan bir rgt deildir.
Aksine, belirli bir ideoloji dorultusunda kitleleri kat bir disiplinle denetim altnda
tutan, ynlendiren, eiten bir tek partidir. Devletin tek meflruluk temeli, Marksist-
Leninist ideolojidir. Bu ideoloji, mutlak, tartfllmaz ve herkes iin balaycdr. Sos-
yalist sistemde halkn katlmn biimsel dzeye indirgeyen en nemli etken res-
m ideolojinin sorunlarn tek zm yolu olarak grlmesidir. Mutlak hakikat sav,
bunu gereklefltirmek zere muhaliflere karfl fliddet ve terre baflvurulmasn da
ahlk olarak hakl hle getirir. Zira mutlak hakikatilik, oy birlii tutkusunu orta-
ya karr, muhalif unsurlar bu trdefllie ulaflmann nndeki engeller olarak g-
rlr ve tasfiye edilir. Bu mantk yrtme uyarnca Sovyetler Birliinde muhalifle-
re karfl terr ve fliddet sradan uygulamalar arasnda olmufltur.
Sovyetler Birliinde rejimin totaliter ve baskc olmasnda Marksistlerin kitlele-
re bakfl etkili olmufltur. Lenin ve onun sadk rencisi Stalin iin devrimci snf
(proletarya), sayca fazla, ancak az eitimli ve yeteri kadar bilinli olmadndan,
devrim ancak bilimsel Marksizmi kavrayp uygulayabilecek sekin, kat disiplin-
li ve demir iradeli ufak bir aznln nderliinde gerekleflecektir. Lenine gre bu
sekinlerden oluflan parti, ifli snfnn bafl ve nderidir. Parti, herkese ak bir kit-
le partisi deildir. Marx ve Leninin belirttii gibi partinin misyonu, toplumu kom-
nist aflamaya hazrlamada nclk etmektir. Ksaca parti bir temsil organ deil,
kitleleri eitmek iin bir okuldur. Bu sistemde parti ii demokrasinin iflledii de
sylenemez. Parti yeleri, parti st ynetiminin kararlarn fazla tartflmaya gerek
duymakszn kabul ederler.
Sovyet deneyiminde, devletin topluma stn olduu totaliter bir yap sz ko-
nusu olmufltur. Devletle toplum arasndaki snrlar yklmfl ve toplum Komnist
Partisi ve onun yan rgtleri tarafndan topyekn siyasallafltrlmfltr. Medya, ei-
tim baflta olmak zere tm bilgilenme kanallar devlet tekelindedir. Ruslar, Kom-
nist dnya dflndaki kifliler, fikirler ve toplumlarla mmkn olduunca temas etti-
rilmemifllerdir. Karflt grfllerin engellenmesi ve cezalandrlmas iin ok gl ve
gizli polis teflkilat mevcuttur. Parti iinde ve dflnda tm muhaliflere ynelik -
zellikle Lenin ve Stalin dnemlerinde- en acmasz yntemlere baflvurulmufltur.
Sovyet sistemi, yrtmenin yasamaya stn olduu bir sistemdi. Yrtme iflle-
vini yerine getiren Presidiumun grev ve yetkileri bunu belirgin bir biimde orta-
ya koyar. Aslnda tek dereceli seimle drt yl iin seilen Yksek Sovyet (Meclis),
devlet iktidarnn en yksek organdr. Yksek Sovyet, hkmet yelerini seer.
Ancak meclis ylda yalnzca iki kez toplanr ve bu toplantlarda da bakanlar kuru-
lu tarafndan hazrlanan kanun teklifleri ve alnan kararlar, zerinde ciddi bir tar-
80 Siyaset Bilimi
tflma yaplmakszn sratle onaylanr. Hkmete getirilen herhangi bir tasarya

olumsuz oy vermifl bir meclis yesine pek rastlanmamfltr. Pratikte, sosyalist dev-
lete hi de ifli snf egemen olmamfl, alnan kararlar oluflturulan politikalarn her
ne kadar halkn kar iin alnd sylenmiflse de, gerekte bu kararlar sekin
bir aznln iradesinden baflka bir fley olmamfltr. Her fleyden nce tek-partililik
dolays ile iflilerin alnan kararlar kabul etmeme gibi bir hakk yoktur. Dolaysy-
la sosyalist demokrasi biimsel olmaktan te gidememifltir.
Faflist Rejimler
Faflizm ilk kez 1922 ylnda talyada ortaya kt. 1933te onu Alman Nazizmi izle-
di. 1927de Portekizde, 1930da Japonyada ve 1938de spanyada kurulan rejim-
ler faflizme benzer nitelikler taflmaktaydlar.
Faflizm, liberalizme ve sosyalizme bir tepki olarak domufl eklektik bir ideolo-
jidir. Dolaysyla faflizmin ilkelerini, olmazsa olmazlarn tespit etmek zordur. Fa-
flizm redlerden domufltur. Faflizmde, liberalizmin iktisadi ve siyasi alan iin n-
grd bireyci, yarflmac dzen ile sosyalizmdeki snf atflmas tezi ulusun bir-
liini, btnln tehlikeye atan bir unsur olarak grlr ve reddedilir. Faflist
diktatrlkler, kapitalistleflme konusunda nispeten ge kalmfl lkelerde ortaya
kmfltr. talya ve Almanya, ngiltere ve Fransaya yetiflebilmek, siyasi ve asker
SIRA SZDE bakmdan onlarla
SIRA SZDE boy lflebilecek dzeye gelebilmek iin ekonomilerini daha
fazla glendirmek zorundaydlar. Oysa her iki lkede ekonomi tam olarak kapi-
talistleflmemifl, sanayi yeterince geliflmemiflti. Toplum kendi hline brakldnda,
aradaki mesafenin kapatlmas zordu ve bu durumda devletin burjuva snfn des-
teklemek zere iktisadi hayatn doal iflleyifline mdahale etmesi gerekiyordu.
S O R U Sosyalizmin SortayaO R U kfl ile ifli snfnn daha da ykselen taleplerini bastrmak ve
potansiyel iktisadi kaynaklar harekete geirmek iin gl ve baskc bir idareye
ihtiya vard.D Zira
KKAT
sosyalizmin ifli snfna ynelik ars, bu lkelerin burjuva s-
DKKAT
nf ve onlarn elindeki sermaye iin byk tehdit oluflturuyordu. fli ve burjuva s-
nf arasndaki atflma, Almanya ve talyann dnya ticaretinde ngiltere ve Fran-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
sa karflsndaki dezavantajl konumunu daha da derinlefltirmekteydi. flte faflizm,
bu nesnel durumlara cevap ve are olarak formle edildi. Faflizm, liberalizmin ve
AMALARIMIZ
sosyalizmin baz argmanlarn reddederken bazlarn kendi tezini desteklemek
AMALARIMIZ
zere dn ald.
K T A P Faflizm konusunda
K T A ksaP fakat z bir bilgi edinmek zere Henri Michelin (1993). Faflizm-
ler. stanbul: letiflim Yaynlar, adl kitabna bakabilirsiniz.
TELEVZYON Faflizm,T Ekapitalist

L E V Z Y O N ekonomiden yanayd. Ancak liberalizmin bireyciliini redde-
diyordu. Faflizme gre gerek yarflma ve savafl, snflar arasnda deil uluslar ara-
sndayd. Bu savaflta baflaryla kabilmek iin ulusun snflara blnmesi deil
ulusal kar ortak paydasnda birlefltirilmesi gerekiyordu. Bu, kendiliinden ola-
NTERNET mayaca iin N T Ebu
R N aflamada
ET devreye devlet girecekti. Faflizmin milliyeti ve hatta da-
ha da ileri giderek rk bir boyut kazanmas bu aflamada gndeme geldi. Zira s-
nfa sadakatin yerini ulusa sadakatin alabilmesi iin insanlar, ulusun tek gerek
varlk ve deer olduuna inandrmak gerekiyordu. Bunun iin faflizm akldan ok
duygulara hitap etmifl ve manevi deerleri maddi deerlerin nne geirmifltir.
Faflistler, tezlerini dorulamak zere organik toplum teorisini kfl noktas yap-
tlar. Bu teoriye gre toplum, birbiriyle atflan snflardan deil, uyum iindeki
meslek teflekkllerinden oluflan bir birlik, bir organizmadr. Nasl ki insan vcu-
dundaki farkl organlar arasnda uyum ve ifl birlii, organizmann btnlnn ve

devamnn n koflulu ise toplumun devam da meslek teflekklleri arasnda sala-
nacak dayanflmaya baldr. Faflist sylemde toplum, bireyden daha gerek bir
varlktr ve toplumun, toplum iindeki insanlarn ve sosyal birliklerin hayatndan
bamsz, kendine zg bir hayat vardr. Bireye varlk ve deer kazandran, onun
vicdan ve dflncelerine yn veren, yaflamn srdrmesini salayan toplumdur.
Bireyin karlar, ancak toplumun genel karlarnn dolayl bir sonucudur.
Faflizm, sosyalizm ve liberalizmdeki insann eflitlii ilkesini reddeder. nsanlar
doufltan eflit yaratlmamfllardr. Dolaysyla insanlar arasnda mevcut eflitsizlik ka-
pitalizmden deil, yetenek farkllndan kaynaklanmaktadr. Bu sylemle faflistler,
insanlar snf mcadelesinden alkoymak istemektedirler. Eflitsizlii, insanlara, do-
al, ontolojik, istense bile deifltiremeyecekleri bir durum gibi gstermek ana
amatr. Ksacas herkesin kaderine raz olmas, mevcut durumu yani dflk cret
ve kt yaflam koflullarn kabullenmesi gerekir. Zira bu sermaye birikimi iin, ser-
maye birikimi de ulusun dier uluslar karflsnda varoluflu iin bir zorunluluktur.
Eflitsizlik tezinin siyasal dzlemdeki yansmas ise toplumu doufltan stn zellik-
lere sahip olanlarn ynetmesi biimindedir. Bu yzden faflizm bir diktatrlk ya-
ratmfltr. Faflizmde egemenlik halka deil, en stn olana yani bir flefe aittir. Bu
flef, talyada Due (Mussolini), Almanyada Fhrer (Hitler)dir, spanyada Cadillo
(Franco)dur. fief, ulusun ve devletin somutlaflmfl fleklidir. O, halk tarafndan seil-
dii iin deil, flef olduu iin iktidara sahiptir. fief asla yanlmaz ve her zaman
hakldr. O nedenle her sz emirdir.
Faflizm insan doas hakknda k- Resim 3.4
tmser bir tablo izer. nsanlarn byk
Franco, 1892-1975
ounluu kt ve yetersizdir. Kendisi tarihleri arasnda
iin iyi olann nerede olduunu bilmez. yaflayan ve otuz
Bu nedenle onu ynlendirmek ve do- alt yl boyunca
spanyay
ru yolu gstermek gerekir. Onun ben- diktatrlkte
cil ve igdsel davranfllarna engel ol- yneten spanyol
mak iin bask zorunludur. Yetersiz, ya- general ve devlet
adam.
ni iyiyi ktden ayrma becerisinden
yoksun olan insan zgr braklamaz.
Devletin sk ynlendirmesi ve deneti-
mi altnda tutulmaldr. Faflizmin otori-
ter ve totaliter zellii bu noktada kar-
flmza kmaktadr.
Faflizmde ulus, onu oluflturan toplu-
luklardan bamsz, onlarn zerinde
bir gereklik olarak grlmektedir.
Ulus, mevcut topluluktan daha yksek
amalar olan, rkn maddi ve manevi
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Francisco_Franco
deerlerinin en stn bireflimi, birey-
sel ve toplumsal karlarn kendisine s-
k skya bal olduu aflkn bir varlktr.
O, bireyler, gruplar, snflar gibi btn birlefltirenlerden stndr ve onlarn hi-
biriyle zdefllefltirilemez ve onlara indirgenemez. Ulus, ortak bir yazgya sahiptir.
Bireyler, gruplar, snflar ancak onun bir fonksiyonudurlar.
Faflizme gre ulus devlette somutlaflmfltr. Devlet, ulusun hukuki kiflilie b-
rnmfl hlidir. Ulusun yaflamn gvence altna almas ve zenginleflmesi iin,
82 Siyaset Bilimi
devletin gl ve otoriter olmas gerekir. Devlet, bireylerin, meslek gruplarnn ya

da toplumsal snflarn tesinde kolektif yarar stn tutar. Faflizme gre toplum
ancak devlet sayesinde varlk kazanr. Dier bir ifadeyle ulus, devletin ierii,
devlet ise ulusun dfl grnfl, hukuki-siyasi kalbdr. Bu durumda toplumu dev-
letten, devleti toplumdan ayrma olana yoktur. Devlet, kendiliinden oluflan,
sosyolojik, tarihsel bir gerektir, organik, biyolojik bir btndr. Liberalizmde ol-
duu gibi devlet, bireylerin haklarn ve zgrlklerini koruyan bir ara deildir,
o toplumun kendine zg stn amacnn hizmetindedir. Dolaysyla toplum ta-
rafndan denetim ve murakabeye tabi tutulamaz, hibir hukuk kaidesiyle snrla-
namaz. Aksine devlet toplum adna insanlarn grevlerini tayin eder, onlar eitir,
ynlendirir, cezalandrr.
Faflizmde, bireyin, devletin bir arac olmasnn bir olumsuzluk olmad sylenir.
Birey devletin aracdr ancak devlet de stn bir amacn hizmetindedir, bu stn
ama bireylerin de arzu ettikleri, vicdanlarnda benimsedikleri amala zdefltir. Bu
durumda bireyin devletin amalarna hizmet etmesi, aslnda kendine hizmet etme-
sidir. Faflizmde bireycilik ve zgrlk toplumsal atflmaya ve dzensizlie neden
olduu iin reddedilmektedir. Faflizm, demokrasiyi de reddeder. Zira demokrasi
zel karlarn siyasallaflmasna imkn tanmakla ulusal karn heba edilmesine
neden olmufltur. Bu nedenle demokrasi ve parlamentarizm yozlafltrcdr.
Faflizmde devlet ve siyaset, sadece topluma deil, ekonomiye gre de ncelik-
lidir ve devletin ifllevi, salt teflvik ve yol gstermeyle snrl deildir. Devlet, ekono-
mik ve kltrel yaflamn btnn ynetir. karlarn ifade ve temsil, liberalizm-
de olduu gibi sivil toplum rgtleri ve siyasi partiler aracl ile deil, meslek r-
gtleri vastasyla mmkndr.
Faflizmde ulusun birlii ve btnl iin iktisadi adan dayanflmann gerek-
leflmesi yetmez, fertler arasnda dflnce birliinin de salanmas gerekir. Bu ne-
denle basn-yayn, film, mzik, spor tm faaliyetler devletin kontrolne alnmfltr.
rnein Nazilere gre edebiyat ulusal enerjinin kaynadr. Bu yzden Nazi Al-
manyasnda btn yazlar ilgili komisyonlarca titizlikle incelenmifl, ktphaneler
temizlenmifl (!) ve zararl (!) kitaplar isterik trenlerle yaklmfltr, okullarda okutu-
lacak kitaplar devlet tarafndan belirlenmifl ve farkl her dflnce ve elefltiri lanet-
lenmifltir. Tek ulus, tek devlet, tek fikir, faflizmin temel slogandr.
Faflist parti gstermelik bir aygt ve seimler de sadece biimsel dzeydedir.
Her fleyden nce parti siyasal tartflmalarn yapld ve politikalarn saptand bir
zemin deildir. Kararlar dar bir kadro tarafndan alnr, yeler, partinin politikala-
rnn saptanmasna hibir biimde katlmazlar. Parti, hiyerarflik ve otoriter iliflkile-
rin egemen olduu brokratik bir aygttr. Seimler ise parti st ynetiminin belir-
ledii listenin onaylanmasndan ibarettir.
zet
N
A M A
Devlet hakkndaki farkl grfl ve deerlendirme- N
A M A
Devlet trlerini aklamak.
1 leri sralamak. 4 Bir devletin siyasi kurumlarn teflkil eden yasa-
Bugne kadar, felsefeciler, siyaset bilimciler, sos- ma, yrtme ve yarg organlar arasndaki iliflki-
yologlar, hukukular tarafndan devletin pek ok lerin yaps ve nitelii bizi hkmet sistemi kav-
tanm yaplmfltr. Klasik Fransz kamu hukuku ramna gtrr. Baflkanlk sistemi, yar baflkanlk
doktrininde devlet milletin hukuki kiflilik kazan- sistemi, parlamenter sistem gibi kavramlar, ege-
mfl flekli olarak tanmlanmfltr. Avusturyal hu- menliin hangi organlar tarafndan nasl kullanl-
kuku Hans Kelsene gre devlet, etkili olarak dn ve sistem iinde bu organlara dflen roln
yrrlkte bulunan bir hukuki normlar sistemine olduunu ve organlar arasndaki iliflkileri gs-
dir. Alman sosyologu Max Weber ise devleti be- terir. Siyasal sistem kavram ise hem devlet hem
lirli bir toprak paras zerinde meflru fliddet kul- de hkmet sistemi kavramndan daha fazlasn
lanma tekelini elinde baflaryla bulunduran insan kapsamaktadr. Siyasal sistem kavram, bir lke-
topluluu olarak tanmlamaktadr. de mevcut olan yneten ve ynetilenler arasn-
daki iliflkinin tr, nitelii, kayna ve dayana-
N
A M A Modern ulus devletin oluflum srecini aktarmak.
n anlatmaktadr. Hkmet sisteminde, egemen-
lii kullanan organlar ve bunlar arasndaki g
2 Modern ulus devletin ortaya kflnda en belirle-
ve yetki dalm sz konusu iken siyasal sis-
yici parametre kapitalizmdir. Kapitalizm nce-
tem ile bir btn olarak bu organlarla halk ara-
sinde Avrupa birbirinden kopuk kentler ve feo-
sndaki iliflkinin nitelii anlatlmaktadr.
dal birimlerden oluflan bir yap arz ediyordu. Ka-
N
pitalist retim biimi, farkl blgelerdeki en ve-
adafl siyasal sistemler ve aralarndaki farklar
rimli retim faktrlerinin retim merkezlerinde A M A
5 aklamak.
toplanmasn gerektiriyordu. Ayrca kapitalist
oulcu sistemlerde iktidarn kayna halktr. k-
retimin geliflebilmesi iin gl bir merkez dev-
tidar halkn oylar ile tayin edilir ve deifltirilir.
let tarafndan koflullarn oluflturulmas gerekmek-
Toplumdaki farkl kar ve grfller serbeste r-
teydi. Yollarn yapm, gvenliinin salanmas,
gtlenir ve iktidara talip olabilirler. Dflnce ve
ticaretin ngrlebilir normlara gre cereyan
rgtlenme zgrl temel ilkelerden biridir.
edebilmesi iin ortak ticari kurallarn oluflturul-
Temel hak ve zgrlkler anayasa ile gvence al-
mas, ifl gcnn eitimi gibi daha pek ok ifl bu
tna alnmfltr. Bireyi devlete karfl korumak iin
kentleri birbiriyle ifl birliine yneltti. Bu iktisadi
sistem iinde devlet iktidarn snrlayacak pek
gereklilikler, siyasi ve idari bakmdan bu kentle-
ok mekanizma vardr. Anayasa, hukuk devleti,
rin entegrasyonunu zorunlu kld ve bu birlefl-
gler ayrl, ak toplum, muhalif grfllerin
melerle de merkezi devletler teflekkl etti.
serbeste ifadesi, kamuoyunun zgr bir ortam-
N
da teflekkl etmesi bunlardan en nemlileridir.
Modern devlet hakkndaki ideolojik tartflmalar
A M A
ktidar, ak bir yarflma ortamnda belirlenir. D-
3 ve nerileri zetlemek.
zenli aralklarla yaplan seimlerle siyasi iktidarn
Liberalizmde devlet, dfl ve i gvenlik, asayifl ve
halka hesap vermesi ve denetlenmesi salanr.
adalet hizmetlerini yerine getirmek zere insa-
Tekilci sistemlerde ise siyasi iktidarn tayininde
nolu tarafndan oluflturulmufl snrl bir ara ola-
halkn etkisi yoktur veya olduka snrldr. Her
rak tanmlanmaktadr. Marksizmde ise devlet bur-
trl muhalefet lanetlenmifltir. Dflncelerin ser-
juvazinin elinde onun karlarna hizmet eden ve
beste ifadesine ve rgtlenmesine izin yoktur.
ifli snfnn devrim yapmasn engelleyen bir
Sistem iinde iktidar sahiplerini dizginleyecek
bask aygt olarak nitelenmektedir.
mekanizmalara yer verilmemifltir. Keyfilie, zor-
bala msait rejimlerdir. Barfl yoldan iktidar-
dan uzaklafltrlmalar olduka zordur.
84 Siyaset Bilimi
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi teki devletle ilgili doru 6. Niccolo Machiavelli, buyurma yetkisine sahip olan,
bir yarg deildir? gce sahip deilse kmeye mahkmdur ifadesi ile bir
a. Siyasi iktidar tek merkezde toplanmfltr. devletin varoluflu iin olmazsa olmaz gelerden hangi-
b. Devletin tek bir yasama organ vardr. sini anlatmaktadr?
c. Devletin tek bir anayasas vardr. a. Toprak
d. Birden ok devletin bir araya gelmesi ile olufl- b. nsan topluluu
mufltur. c. Hukuk
e. Devletin tek elden ynetilen bir yarg kurumu d. ktidar
vardr. e. G
2. Max Weberin belirli bir toprak paras zerinde 7. Yasama, yrtme ve yarg yetkisinin birbirinden ba-
meflru fliddet kullanma tekelini elinde baflaryla bulun- msz ayr organlar elinde olmasn ifade eden kavram
duran en stn otorite ifadesiyle tanmn yapt afladakilerden hangisidir?
kavram afladakilerden hangisidir? a. Gler birlii
a. Siyasi parti b. Yasamann mutlak stnl
b. Devlet c. Gler ayrl
c. Egemenlik d. Yetki toplulaflmas
d. Tiranlk e. Federalizm
e. Siyasi ktidar
8. Afladakilerden hangisi sosyal demokrasinin ana
3. Afladakilerden hangisi devleti yok olup gitmesi ge- hedefidir?
reken bir ktlk olarak grmektedir? a. Bireyin zgrl
a. Liberalizm b. Eflitlik ve zgrlk
b. Faflizm c. Komnist toplum
c. Kapitalizm d. Proleterya diktatrl
d. Muhafazakarlk e. Liberal devlet
e. Marksizm
9. Afladakilerden hangisi adafl demokrasinin ilke-
4. Liberallere gre afladakilerden hangisi devletin yeleri arasnda yer almaz?
rine getirmesi zorunlu olmayan bir fonksiyondur? a. Genel oy
a. Dfl gvenlik b. Snrl devlet
b. Asayifl c. Gizli oy ak saym
c. Gelir dalmn eflitlemek d. ounluun mutlak hakimiyeti
d. Yarg e. Yasal muhalefet
e. Yarflma kurallarn herkes iin eflit klmak
10. Afladakilerden hangisi faflizmin ilkeleri arasnda
5. Devlet ncesi durumu insann insann kurdu olduu yer almaz?
bir savafl durumu olarak tasvir eden dflnr kimdir? a. Bireysel karn esas alnmas
a. Thomas Hobbes b. Liderin yanlmazl
b. Niccolo Machiavelli c. Milliyetilik
c. John Locke d. Snrl devlet
d. G.W.F. Hegel e. Snf atflmasnn reddi
e. Adam Smith
Yaflamn inden
Etrafnzda Hitler var m?

Hitler, hi kuflkusuz geen yzyln en ok tartfllan
isimlerinden biri... Hitlerin iktidara gelifl srecinin, ikti-
lerini ezmek isteyen byk patronlar kadar, hzla yok-
sullaflan ve bu yoksullaflmann faturasn ifli hareketle-
rine karan burjuvazi de faflist hareketten medet umu-
dar yaflamnn ve kinci Dnya Savafl yllarnn neredey- yordu. Gl lider, kendisinden medet uman kitleleri
se an be an kayda geildiini syleyebiliriz. Ne var ki, ulusun kurtuluflu iin ilahi bir grev aldna inandr-
flimdiye dek genliine dair, belli bafll ve herkese tek- malyd... Gen Hitlerde belgeleriyle de ortaya kondu-
rar edilen olgular dflnda, ayrntl alflmalara rastlanm- u zere, Hitler, Birinci Dnya Savafl yllarnda Belika
yordu. Claus Hant tarafndan kaleme alnan ve ngilizce Werwickte gaz byk ihtimalle hardal gaz- zehir-
orijinalinin hazrlanmasna James Trivers ile Alan Roc- lenmesine maruz kalmfl, ardndan byk bir deiflim
heun katkda bulunduu Gen Hitler adl belgesel yaflamaya bafllamfl. 1920ler ve 30larda Hearst Ulusla-
roman Hitlerin genlik yllarna, 16 yaflndan 31 yaflna raras Haber Hizmetleri Orta Avrupa bafl muhabirliini
kadar olan dneme dair nemli bir boflluu dolduruyor. yrten Karl H. Wiegand, flunlar belirtiyordu: Basit bir
Tarihsel olgular roman kurgusuyla aktarmak hayli id- deyiflle o (Hitler) ilahi grevin kendisine nasl verildii-
dal bir ifl kuflkusuz. Daha nce senaryo alflmalar da ne dair birka fley syledi. Tam da savafln bitiminde,
olan yazar Claus Hantn bunu baflardn vurgulamak Kasm 1918de, bir gaz saldrs yznden gzleri gr-
gerekir. Yine de bununla yetinmeyen yazar, olgusal ay- mez halde Pasewalkta yatt srada olmufl. Orada y-
rntlarn gerekliini kantlamak zere, romann ard- lece yatarken, Alman halkn zgrlne kavuflturaca-
na, kaynaklarn yan sra uzun bir Ekler blm de m ve Almanyay ycelteceimi grdm, dedi. Evet,
ilifltirmifl. 133 sayfalk bu blm, roman kurgusunda Hitler ilahi bir grev aldna inanrken, doktoru ona
birlefltirilen ayrntlarn ne denli gl bir tarih alflma- ruhsal denge bozukluu tans koyuyordu!...
syla elde edildiini anlamamza yaryor. evirmen Uur Aslnda mesele sadece gaz deil; kitaptan edindiim iz-
Baycann da iflini son derece iyi yapt sylenmelidir. lenim, Hitlerin genliinden gelen bir tuhaflk altyap-
Bylelikle, 20. Yzyln ortalarna yaklaflrken dnyay s olduu ynnde. Ayn oday paylaflt yakn arka-
kan glne eviren faflizmin lideri hakknda eksik dafl onu bir yl boyunca Sanat Akademisi rencisi sa-
olan paralar tamamlama flansna sahip oluyoruz. nrken, Hitlerin bir anda ortadan kaybolmasyla birlik-
te, onun iki kez baflvurduu Akademiye hibir zaman
Faflist Partiler kabul edilmediini reniyordu mesela!...stelik Aka-
Elbette tarihi birey yapamaz. Ama her tarihsel gelifl- demi mdrne, Sanat katili! diye barmfl olduu-
me, kendine uygun bireyleri bulur. 20. Yzyln bafln- nu... Evden hergn kp Akademiye gidermifl gibi ya-
dan itibaren krizlerle sarslan ve bir dnya savaflna ra- pan, eve devler ve ders notlaryla gelen Hitlerin ger-
men bir trl durulmayan Avrupada, Bolflevik Devri- ei en yakn arkadaflndan bile saklamas, saplantl bir
minin ardndan patlak veren Alman Devriminin yenil- ruh haline iflaret etse gerek...
gisi yeni bir dnemi bafllatmflt. Uluslararas lekte ge- Gen Hitlerde enteresan tartflmalar da var. Mesela,
ricilik dalgas ykseliyordu. Devrimin ifli hareketleri farkl veriler ele alnarak, Hitlerdeki Yahudi dflman-
byk muharebelerle yenildi. talyada Mussolini lider- lnn nasl gelifltii tartfllyor. yle ki, aslnda
liindeki faflistler iktidara yrrken, Almanyada Nazile- 1908de girdii Viyanada Yahudi dflmanl tavan
rin nlenemez ykselifli bafllyor, spanyada Cumhuri- yapmflken, onun kendini Yahudi dflmanlna fazla
yetiler Franco tarafndan kanl bir yenilgiye uratl- kaptrmadn anlyoruz. Daha ziyade 1919 ve sonra-
yordu. Avrupann btn lkelerinde faflist partiler pt- snn Almanyasnda ykselen yeni Yahudi karflt dal-
rak gibi fflkrd. Bu gerici ykseliflin Sovyetler Birliine gaya katld ve bunu siyaseten yapt, yani kitlelerin
yansmas, brokrasinin ifli iktidarn gasp etmesi ve ruh halinden yararlanmay tercih ettii sonucuna var-
btn muhalif seslerin susturulduu bir istibdat rejimi- yoruz. Neticede, faflizm srekli bir dflman yaratma
nin tesis edilmesi oldu... eilimindedir.
Bu cinnet ortamnda, hayatlarnda ciddi hibir baflarlar ...
olmayan ama egolar bir o kadar yksek yar-deli li- Hant, C. (Trivers, J. ve Roche, A.). (2012). Gen Hitler.
derlerin iktidarlara ykselmesi, ayn zamanda siyaset ev. Uur Baycan Abis Yaynlar.

psikolojisinin de inceleme alanna girse gerektir. Krizin
besledii toplumsal histeri iinde, faflizmin gl lider Kaynak: Ylmaz, A. (18.05.2012). Etrafnzda Hitler
ve gl devlet vurgular karfllk buluyor, ifli hareket- Var m? Radikal Kitap.
86 Siyaset Bilimi
Okuma Paras
Magna Charta Libertatum (Byk zgrlk 16. Hi kimse, asilzadelerin creti iin ya da dier her-
Ferman) hangi bir kiralk arazi iin gerekli olandan daha fazla
1. Her fleyden nce, Tanrnn nnde diz ktk ve bi- hizmet vermeye zorlanamaz.
zim ve varislerimiz iin ngiliz Kilisesinin sonsuza dek 20. zgr bir adam suun derecesine gre kk bir su
zgr olduunu, haklarna eksiksiz bir flekilde, zgr- iin yalnzca para cezasna arptrlabilir. Byk apl bir
lklerine de kstlanmadan sahip olmas gerektiini bu su, suun byklne gre para cezasna arptrlabi-
szleflme ile teyit ettik. ngiliz Kilisesi iin ok nemli lir ve bir tccar da mallar korunarak ayn flekilde ceza-
ve gerekli grlen seim zgrln, baronlarla ara- landrlabilir. Ayn flekilde, bir cani, eer bizim merhame-
mzda kan ihtilaftan nce, tamamen kendi irademize timize mazhar olursa, para cezasna arptrlabilir....
dayanarak kabul etmemizden ve efendimiz Papa III. In- 38. Bundan byle hibir hakim her hangi bir kimseyi il-
nocent tarafndan da tasdiklerini aradmz bu szlefl- gili olayda doru ve gvenilir deliller ortaya koymadan
meyi onaylamamzdan doacak her fleyin, aynen ko- dava edemez.
runmasn diliyoruz. Bu szleflmeye biz uyacaz; varis- 39. Kendi zmresinden olanlar ya da lkenin ilgili ya-
lerimizin de sonsuza kadar samimiyetle bu szleflmeye salarna uygun olarak verilen bir karar olmadka hibir
uyacaklardr. Aflada sralanan tm zgrlklere bizim zgr kifli tutuklanamaz, hapse atlamaz, mal ve mlk
ve varislerimizin sahip olmasn ve olmaya devam et- elinden alnamaz, srgne yollanamaz ya da herhangi
mesini krallmzn btn zgr insanlarna kabul ettir- bir biimde kt muameleye maruz braklamaz.
dik. Bu bizim ve varislerimiz tarafndan onlara ve onla- 40. Kimseye hakk ya da adaleti satmayacaz, menet-
rn varislerine de kabul ettirilmifl saylmaldr. meyeceiz ya da geciktirmeyeceiz.
12. Krallmzda, lkemizin Genel Meclisinin izni ol- 41. Btn tccarlar, kadim ve yerleflmifl geleneklere ta-
madka zorla, askerlik hizmeti karfll olarak vergi ya bi olmak kofluluyla btn kt vergilerden muaf olarak
da yardm paras alnamaz. Fiziksel varlmzn diyet alflverifl yapmak amacyla kara veya deniz yoluyla em-
verilerek esaretten kurtarlmas, en yafll olumuzun fl- niyetli bir flekilde ngilterenin dflna kabilirler, ngil-
valyelie kabul treni veya en byk kzmzn ilk evli- tereye girebilirler, ngilterede oyalanabilirler ya da
lii durumlar bunun dflndadr. Bu ama iin makul transit geifl yapabilirler. Bu olanaklar bize karfl sava-
bir yardm talep edilebilir. Londra kentinin yardm pa- flan bir lkenin tccarlar olma durumu hari savafl za-
ralar da benzer bir biimde ayarlanacaktr. mannda da gvence altndadr. Bize karfl savaflan l-
13. Londra kenti, eskiden sahip olduu tm zgrlk- kenin tccarlar savafln bafllangcnda lkemizde bulu-
lerini ve geleneklerini hem karada hem de denizde ko- nurlarsa biz ya da bafl yargcmz, bize karfl savaflan l-
ruyacaktr. Ayrca, tm kentlerin, arazilerin, iftliklerin kedeki tccarlarmzn nasl muamele grdklerini ta-
ve limanlarn da kendi ayrcalklarn korumalarn isti- mamyla renene dein, mallarna ve canlarna zarar
yor ve onlara bu hakk bahflediyoruz. vermeksizin, gzaltna alnacaklar ve eer bizim tccar-
14. Eer yukarda bahsedilen o durumun dflnda larmz orada bir zarar grmemifllerse onlar da lkemiz-
yardm parasnn ya da askerlik yapmama karfllnda de emniyet iinde olacaklardr.
alnacak verginin miktarn belirlemek szkonusu olur- 45. Kralln yasalarn bilmeyen ve bu yasalara tmy-
sa, Krallmzn Genel Meclisinin toplanmas amacyla, le uyacana kanaat getirmediimiz kiflileri hakim, vali,
en az 40 gn nceden olmas kofluluyla, belirli bir gn flerif ya da snrl yetkili hakim olarak atamayacaz.
ve yerde toplanabilmeleri iin, tm baflpiskoposlar, 51. Atl ve silahl olarak lkemize zarar vermek iin gel-
piskoposlar, manastr baflrahiplerini, kontlar ve byk mifl olan tm yabanc kkenli flvalyeleri, okular, ki-
baronlar mhrl mektuplarla aracaz. Ayrca, en ralk askerleri ve vasalleri barfl salanr salanmaz s-
yksek mevkideki tm kiflileri flerifler ve grevli me- nrdfl edeceiz.
murlarmz vastasyla toplant iin aracaz. Tm 61. Krallmzda eskiden beri varolan koflullarn daha
ar mektuplarnda toplantnn gerekesini de akla- iyi bir hale getirmek, baronlarla aramzda mevcut olan
yacaz. Ve bylece baflaryla yerine getirilen bir ar- ihtilafn en hayrl bir biimde sonulandrmak ve Tan-
dan sonra, szkonusu olan ifl, arlanlarn tm gel- rnn rzasn kazanmak iin yukarda saylan maddele-
memifl olsa bile, sadece katlanlardan oluflan meclis ta- ri onayladktan sonra, flimdi de kapsaml ve srekli bir
rafndan kararlafltrlan gnde yerine getirilecektir. istikrardan yararlansnlar diye afladaki gvenceyi veri-

yoruz. Krallmzn snrlar ierisinde bulunan baron- 1. d Yantnz yanlfl ise Devlet Trleri konusunu
lar kendi aralarndan diledikleri 25 kifliyi seecekler ve yeniden gzden geiriniz.
bu 25 kifli tm gleriyle, halihazrdaki bu fermanla 2. b Yantnz yanlfl ise Devlet Kavram konusunu
kendilerine baflladmz ve teyit ettiimiz barfl ve yeniden gzden geiriniz.
zgrlkleri uygulayacaklar, bunlara uyacaklar ve karfl 3. e Yantnz yanlfl ise Devlet Kavram konusunu
tarafn da uymasn salayacaklardr. Bu flu flekilde ola- yeniden gzden geiriniz.
caktr: Eer biz ya da baflyargcmz veya memurlarmz 4. c Yantnz yanlfl ise Devlet Kavram konusunu
ya da emrimizdeki herhangi bir kimse, herhangi bir du- yeniden gzden geiriniz.
rumda, herhangi birine karfl su ifller, gvenlik ve ba- 5. a Yantnz yanlfl ise Devlet Kavram konusunu
rfl kararlarndan herhangi birini ihlal ederse ve eer bu yeniden gzden geiriniz.
hareket ad geen 25 barondan sadece drd tarafn- 6. e Yantnz yanlfl ise Modern Devletin Oluflumu
dan renilirse, bunlar bize gelerek veya yurtdflnda konusunu yeniden gzden geiriniz.
isek baflyargcmza giderek, ifllenen suu bildirecekler 7. c Yantnz yanlfl ise adafl Demokrasi konu-
ve bu hakszl hibir gecikme olmakszn gidermemi- sunu yeniden gzden geiriniz.
zi talep edeceklerdir. Bu hatay, biz ya da yurtdflnda 8. b Yantnz yanlfl ise Sosyal Demokrasi konusu-
isek baflyargcmz dzeltmezse, drt baron olay geri nu yeniden gzden geiriniz.
kalan 21 baronun nne gtrecek ve btn lkeyi de 9. d Yantnz yanlfl ise adafl Demokrasi konu-
arkalarna alarak , kalelerimizin, topraklarmzn ve ml- sunu yeniden gzden geiriniz.
kmzn elimizden alnmas yoluyla, olay kendi istek- 10. a Yantnz yanlfl ise Faflist Rejimler konusunu
lerine uygun bir biimde yeniden yoluna girene dek, yeniden gzden geiriniz.
bize uygun bir biimde bask yapacaklar, haciz uygula-
yacaklar ve ellerinden baflka ne geliyorsa onu yapacak-
lardr. Ama bu arada bizim, kralienin ve ocuklarm-
zn flahslar dokunulmadan korunacaktr. Ve eer bir
deifliklik yaplrsa daha nceden sz konusu olan uy-
gulamaya uygun bir flekilde yaplacaktr...
63. Bundan dolay, ngiliz kilisesinin zgr olacan,
lkemizdeki tebaann belirtilen btn yerlerde ve b-
tn konularda yukarda bahsedilen btn zgrlklere,
haklara ve imtiyazlara hem kendileri iin hem de varis-
leri iin tam olarak ve serbest bir biimde sahip olma-
larna karar verdik. Ayrca hem kendi admza hem de
baronlarn adna, yukarda bahsedilen btn hkmle-
re her hangi bir kt niyet olmakszn iyi niyetle uyula-
ca zerine yemin edildi. Saltanatmzn on yedinci y-
lnda, Hazirann on beflinci gnnde Windsor ve Stanes
arasndaki dzlkte tarafmza tevdi edildi.
(Kaynak: http://www.canaktan.org/hukuk/insan_hak-
lari/magna-carta/magna_charta_libertatum.htm)
88 Siyaset Bilimi

Sra Sizde 1 Sra Sizde 4
Weber bu tanmla ncelikle devletin kurucu unsurlarn- Demokrasilerde de dier rejimlerde olduu gibi siyasi
dan biri olan belirli bir toprak paras, yani lke unsuru iktidar toplumdaki ok kk bir grubun elindedir. An-
zerinde durmufltur. Bu toprak paras zerinde hakim cak demokrasi dier aznlk ynetimlerinden flu alar-
bir iktidar olacak ve stelik bu iktidar fliddet kullanma dan farkldr: Bir kere demokrasilerde ynetim mevkile-
konusunda bir tekele sahip olacaktr. Eer bir lkede ri herkese aktr. Bu mevkilere ulaflmak iin elit grupla-
devlet dflnda fliddet kullanan baflka bir yasal g varsa r arasnda ak bir yarflma vardr. Hangi elit grubunun
orada devletin varlndan sz edilemez. Elbette en yneteceine halk karar verir. stelik iktidara gelen elit-
nemlisi bu fliddet kullanma hakk ve tekeli meflru ola- ler halka karfl sorumlu klnmfllardr. Seim, referan-
cak yani halkn devletin byle bir yetkiye sahip olduu- dum, basn zgrl, rgtl muhalefet, dflnce z-
nu kabul etmesi, desteklemesi gerekecektir. Son olarak grl gibi kanallarla halk siyasi iktidar kontrol eder
Weber, baflaryla bulunduran ibaresiyle devletin salt ve gerektiinde deifltirir. Demokrasilerde iktidarlar,
bu yetkiye sahip olmasn deil bu yetkiyi etkili bir bi- anayasa ve yasalarla snrlanmfllardr. Bireysel hak ve
imde kullanacak bir gce fiilen sahip olmas, muktedir zgrlkler anayasal gvence altndadr. Ksaca devletin
olmas gerektiinin altn izmektedir. Elbette bu baflar- mdahale edemeyecei bir zgrlk alan mevcuttur.
nn ayn zamanda srekli olmas da gerekmektedir. Hlbuki otoriter ve totaliter rejimlerde demokraside var
olan bu imknlarn hi biri bulunmamaktadr. flte de-
Sra Sizde 2 mokrasiyi onlardan ayran ve stn klan da budur.
nsan doas hakknda ktmser bir yaklaflm iinde
olan dflnrler otoriter ve hatta Hobbes rnei dikka- Sra Sizde 5
te alnrsa totaliter bir devlet tasarlamfllardr. yimser Liberaller devlet mdahalesi olmaz ve insanlar zgr b-
olan dflnrler ise snrl ve demokratik bir devleti ha- raklrsa bireylerin yaratc potansiyellerini daha serbest-
yal etmifllerdir. Birinci gruptakilere gre bencil, doyum- e kullanabileceklerini varsayarlar. Zira onlara gre bu
suz ve saldrgan olan insanlar ancak gl bir devlet durumda retim ve dolaysyla istihdam artar, fiyatlar
dizginleyip kontrol altna alabilir. Onlara gre devlet dfler ve buna bal olarak refah dzeyi ykselir ve in-
ncesi doa durumunda atflma, savafl esas, barfl arzi- sanlar daha da zgrleflirler. Liberallere gre devlet bi-
dir. kinci gruptakilere gre ise doa durumunda barfl, reyler aras pazarlk srecini ynlendirmeye kalkar, bafl-
uzlafl esas, atflma istisnaidir. Dolaysyla devlet insan- ka bir ifadeyle alt gelir gruplarn desteklemek zere st
lar tarafndan bu istisnai durumlarda devreye girmek gelir gruplarndan daha fazla vergi alrsa bu, baz insan-
zere kurulmufltur. Bu nedenle devletin snrl ve zayf larn yan gelip yatarak alflkanlarn srtndan geinmesi-
bir devlet olmas gerekir. ne neden olur. Bu da retim flevkini krar, toplam reti-
min ve dolaysyla genel refahn azalmasna neden olur.
Sra Sizde 3 Bu nedenle devlet bireyler arasna girmemeli, yalnzca
Machiavelli, Bodin ve Hobbes, iktisadi, toplumsal gelifl- yarflma kurallarn herkes iin ayn klmaldr.
meler bakmndan gl bir merkezi devleti gerekli k- Sosyal demokratlara gre ise zgrlk ancak bireyler
lan koflullarda yafladlar ve entelektel ilgilerini de o arasnda gelir dzeyi bakmndan greli bir eflitlik olur-
alanda younlafltrdlar. Koflullar byle bir siyasi organi- sa gerekleflebilir. Bunun iin de devletin gelirin adil da-
zasyonu gerekli klmasayd, bu dflncelerin retilme tm iin piyasaya mdahalesi flarttr. Zira piyasa ken-
ve retilse bile bu kadar ilgi grme ihtimali olduka za- di iflleyifl yasalarna braklrsa bu yarfl srecinde birok
yft. Bu durum, bilimsel ve entelektel alflma ve ara- insan geride kalacak ve zgrln kaybedecektir. Zi-
yfllarla toplumsal koflullar arasndaki yakn bir iliflki ol- ra kapitalist bir toplumda zgrlk, parann bir fonksi-
duunu bize gstermektedir. yonudur. Devlet mdahalesi olmazsa, zgrlk, yalnz-
ca kk bir ayrcalkl snfla snrl kalacaktr.
Aaoullar, M. A. (1994). Kent Devletinden mpara- Vergin, N. (2003). Siyasetin Sosyoloji. stanbul: Ba-
torlua. Ankara: mge Yaynlar. lam Yaynlar.
Akal, C. B. (1995). Sivil Toplumun Tanrs. 2. Basm, Weber, M. (1993). Sosyoloji Yazlar. ev. Jale Parla,
stanbul: Engin Yaynclk. stanbul: Hrriyet Vakf Yaynlar.
Bauman, Z. (2009). Sosyolojik Dflnmek. 6. Basm, Yayla, A. (2004). Liberalizm. stanbul: Plato Film
ev. A.Ylmaz, stanbul: Ayrnt Yaynlar. Yaynlar
Callinicos, A. (2007). Toplum Kuram. 4. Basm, ev. Ylmaz, A. (2012). Etrafnzda Hitler Var M?. Radikal
Y.Tezgiden, stanbul: letiflim Yaynlar. Kitap.
Cassirer, E. (1984). Devlet Efsanesi. ev. Necla Arat,
stanbul: Remzi Kitabevi.
Dentrves, A. P. (2000). Devlet Kavram, Devlet Ku- Yararlanlan nternet Adresleri
ram. ev. B. Baysal, Der. Cemal Baali Akal, Anka- http://tr.wikipedia.org/wiki/XV._Louis
ra: Dost Kitabevi. http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya
Dursun, D. (2004). Siyaset Bilimi. 2. Bask, stanbul: http://haber.mynet.com/yenileme-secimleri-sonuclari-
Beta Basm Yaym. 408853-politika/
Gze, A. (1995). Liberal Marxiste Faflist ve Sosyal http://tr.wikipedia.org/wiki/Francisco_Franco
Devlet. 3. Bask, stanbul: Beta Basm Yaym. http://www.canaktan.org/hukuk/insan_haklari/mag-
Kapani, M. (2004). Politika Bilimine Girifl. 16. Basm, na-carta/magna_charta_libertatum.htm)
Ankara: Bilgi Yaynevi.
Keane, J. (1993). Despotizm ve Demokrasi-Sivil Top-
lum ile Devlet Arasndaki Ayrmn Kkenleri ve Ge-
liflimi 1750-1850, ev. Levent Kker, Sivil Top-
lum ve Devlet. Derl. John Keane, stanbul: Ayrnt
Yaynlar.
Kfllal, A. T. (1987). Siyaset Bilimi. Ankara: Ankara
nv. B.Y.Y.O. Yaynlar.
Linz, J. J. (1984). Totaliter ve Otoriter Rejimler. ev.
Ergun zbudun, Ankara: S Yaynlar.
Lipson, L. (2005). Siyasetin Temel Sorunlar. ev.
Fgen Yavuz, stanbul: Trkiye fl Bankas Kltr
Yaynlar.
Mendras, H. (2009). Sosyolojinin lkeleri. 2. Basm,
ev. Buket Ylmaz, stanbul: letiflim Yaynlar.
Michel, H. (1993). Faflizmler. 2. Basm, ev. Fsun s-
tel, stanbul: letiflim Yaynlar.
Sartori, G. (1999). Demokrasi Teorisine Geri Dnfl.
Ankara: Yetkin Yaynlar.
fienel, A. (1986). Siyasal Dflnceler Tarihi. Ankara:
Teori Yaynlar.
Poggi, G. (1991). adafl Devletin Geliflimi. ev. fi.
Kut-B. Toprak, stanbul: Hrriyet Vakf Yaynlar.
Trkne, M. (2006). Siyaset. 5. Basm, Ankara: Lotus
Yaynlar.
4
SYASET BLM
Amalarmz
N
N
Siyaset olgusunu ve siyasal hayat olgusunu aklayabilecek,
Bireylerin siyasal hayata katlmalar ve kendilerinden beklenen rolleri
oynayabilmeleri iin siyasal toplumsallaflma srecinin nemini ve bu srete
N
etkili olan yaplarn neler olduunu anlatabilecek;
Bireyin siyasal aktr hline gelmesi srecini, ilgili kavramlar ve siyasal top-
N
lumsallaflmay aklayabilecek,
Siyasal katlma biimlerini ve onu etkileyen faktrleri sralayabilecek bilgi ve
becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Siyasal Katlma Siyasal Toplumsallaflma
Siyasal Davranfl Siyasal nsan
Toplumsallaflma Siyasal Hayat
indekiler
SYASET OLGUSU VE SYASAL

HAYAT
SYASAL DAVRANIfi VE BREY
SYASETE YNELTEN TEMEL
FAKTRLER
BREYN SYASAL AKTR HLNE
Siyaset ve Birey:
Siyaset Bilimi Siyasal Katlma GELMES SREC: SYASAL
TOPLUMSALLAfiMA
BREYN SYASAL HAYATA
KATILMASI
SYASAL KATILMA BMLER
(MODELLER)
SYASAL KATILMAYI ETKLEYEN
FAKTRLER
Siyaset ve Birey: Siyasal
Katlma
SYASET OLGUSU VE SYASAL HAYAT

Toplumsal gereklik alanndaki iktidar iliflkilerinin vcut verdii siyasal hayat, bir
dizi bireysel ve toplumsal davranfln cereyan ettii bir alandr. G ve cebir kul- ktidar baflkalar zerinde
g ve kuvvet kullanma
lanmaya dayal iktidar iliflkileri toplumsal hayatn her dzeyinde karfllafltmz bir potansiyeli olarak
gereklik olmakla birlikte Siyaset Bilimi, sadece siyasal iktidar erevesindeki tanmladmzda siyasal
iktidar, lkenin geneline
iliflkilerle ilgilenmektedir. Bu nedenle toplumun tmnde etken olan siyasal ikti- yaylmfl ve meflru cebir
dar kapsamndaki iliflkilerin cereyan ettii siyasal hayat alannn en belirgin niteli- kullanma tekeline sahip g
ve kuvvet olarak
i bu iliflkilerin g, cebir kullanma, etki, egemenlik ve otorite kullanma ereve- tanmlanabilir.
sinde iflleyen iliflkilerden oluflmufl olmasdr.
Modern devlet veya geleneksel siyasal formlar olan afliret, feodal prenslik veya
baflka bir yapda olsun, toplumun mukadderatna egemen olan g ve otoritenin
eylemleri ve bu eylemler karflsnda toplum yelerinin tutum ve davranfllarndan
oluflan bir etkileflim alannn mevcudiyeti tartflmaszdr. Bu sebeple her tr top-
lum yapsnda nitelikleri farkl olsa da bir iktidar ve siyaset olgusu ile bu olgu er-
evesinde cereyan eden bir siyasal hayat gerei mevcuttur.
Toplumsal gereklik alannda varolan siyaset, belli bir corafi alanda konum-
lanmfl rgtlenmeyi, fiziki cebir kullanma yetkisine sahip stn bir otoriteyi, oto-
ritenin rgtl yapsn ve bu otoritenin eylemlerine muhatap kesimlerle kurulan
etkileflim rntlerini kapsamna almakta-
Resim 4.1
dr. Bir toplumdaki siyaset olgusu ile bu
erevede yaflanan siyasal hayat, ncelikle Siyasal hayatta
semen
toplumun kendini korumas ve varln sr- kitlesinin her
drmesi iin bir corafi alanda rgtlenme- zaman
siyle ortaya kmaktadr. Toplumun varl- denilebilecek
sklkla
n korumas ve srdrmesi isteinin temi- gereklefltirdii
nat altna alnmasyla ilgili kararlarn aln- en nemli
mas, uygulanmas ve denetlenmesinin kim siyasal katlma
veya kimler tarafndan nasl yerine getirile- etkinlii
seimlerde oy
cei siyasetin rgtlenme ve biimini gn- kullanmaktr.
deme getirmifltir.
Bir toplum iin siyasal hayat sz konusu Kaynak: hhtp://www.sakinkafa.com
edildiinde, en genel ifadesiyle toplumun
varln srdrmesi amacna ynelik olarak cebir kullanma yetkisine sahip gcn
rgtl faaliyetleri balamnda karar almas, alnan kararlar uygulamas, topluma
92 Siyaset Bilimi
benimsetmesi, toplumun kararlar etkilemesi, kararlarn uygulanmasnda ortaya -

kan anlaflmazlklar zmlemesi, kararlar alacak kiflilerin belirlenmesi, siyasal de-
erlerin ve rollerin yeni nesillere benimsetilmesi, bulunduu i ve dfl evresinden
gelen istek ve basklara gre yeniden rgtlenmesi gibi bir dizi eylem ve davran-
fla iflaret edilmektedir. Bu bakmdan siyaset olgusu veya siyasal hayat zerinde a-
lflma yapanlar bunlardan biri veya tm ile ilgilenmek durumundadr. Mesela de-
mokratik toplumlarda toplumun mukadderatn ilgilendiren kararlar alacak kiflile-
rin belirlenmesi srecini ifade eden seimler ve seimlerle ilgili geliflmeler siyaset
olgusunun ve siyasal hayatn nemli bir yann oluflturmaktadr.
Karmaflk ifllevlerden oluflan siyasal hayatta rol oynayan, belli eylemleri ve dav-
ranfllar gereklefltiren iki temel aktrden biri birey dieri de rgtler veya toplum-
sal birliklerdir.
SIRA SZDE Bir toplum iin

SIRAsiyasal
SZDE hayattan bahsedildiinde genel olarak ne anlatlmak istenmektedir?
1
SYASAL DAVRANIfi VE BREY SYASETE YNELTEN
D fi N E L M TEMELDFAKTRLER
fi N E L M
Birey-devlet ya da birey-siyasal iktidar iliflkisi tek ynl bir iliflki deildir. Devletin
S O R U ya da siyasalS iktidarn
O R U birey zerindeki etkilerine karfl birey de baz tepkiler verir.
Dahas zellikle halk egemenliine dayal siyasal sistemlerde siyasal iktidarn aktif
bir katlmcsdr.
DKKAT DKKAT
Siyasal Davranfl
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Canl bir varlk olarak yaflad fiziki ve toplumsal evresinden srekli etkiler alan
birey, ald bu etkilere karfl dflardan fark edilen belli tepkiler vermekte, eflitli
etkinlik ve giriflimlerde bulunmaktadr. Canl organizmalarla evresi arasnda s-
rekli iflleyen bir etki/tepki iliflkisinin varl dikkat ekmektedir. Ksaca davranfl
olarak tanmladmz bu tepki, etkinlik ve giriflimlerin her biri bir eylem olufltur-
K T A P maktadr. Canl
K T organizma
A P olan insan, hem dfl dnyadan hem de kendi i dnya-
sndan etkiler almakta ve bunlara karfl eflitli tepkiler vermektedir. Dfl dnyadan
SIRA SZDE SIRA SZDE
gelen etkilere karfl, bireyler uyma veya uymama fleklinde iki tr davranfl gsterir-
TELEVZYON
ler. Uyma Tgenel
ELEVZYON
olarak itaat, zdeflleflme ve benimseme fleklinde gerekleflmektedir.
D fi N E L M taat fleklindeki
D fi N Euyma
LM davranflnn temelinde cezalandrlmak yahut dllendiril-
mek gds, zdeflleflmenin temelinde beenilen bir baflkas gibi olmak gds,
benimsemenin temelinde de doru bilinen fleyi yapmak isteme gds yatmakta-
S O R U S O R U
NTERNET dr. Uymama N Tdavranflnda
ERNET ise ters tepki yahut bamszlk gds etkili olmaktadr.
DKKAT inde yaflanan

D Ksiyasal
K A T toplumdaki siyasal kurumlar, otorite merkezleri, iktidar iliflkileri
ve srelerden gelen her trl etkilere karfl bireyin verdii tepki ve eylemlere ksaca si-
yasal davranfl diyoruz.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
nsann her gn yapt saysz davranfl ve eylemler ierisinde bazs siyasal

AMALARIMIZ toplumdan, siyasal kurumlardan ve siyasal iktidar srelerinden gelen etkilere kar-
AMALARIMIZ
fl verdii tepkilerdir. Siyasal davranfl veya siyasal eylem dediimiz bu tepkilerin
bir kiflilik zellii mi, yoksa evresel etmenlerin de etkili olduu bir sre mi oldu-
K T A P u tartflmaldr.
K T Eer A P davranfllarn oluflumunu tamamen bir kiflilik zellii olarak g-
rrsek bu durumda belli kiflilik zelliklerine sahip bireylerin benzer etkilere karfl s-
rekli benzer tepkiler verecekleri sylenebilir. Oysaki gerek hayatta byle bir fley sz
TELEVZYON konusu deildir.
T E L E V Znsanlar
YON benzer etkilere karfl farkl tepkiler vermektedirler.
NTERNET NTERNET
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
4. nite - Siyaset ve Birey: Siyasal Katlma 93

Bireyin evresinden ald etkilere karfl gsterdii tepki ve uyma davranfl

K T A hakknda
P daha K T A P
genifl bilgi edinmek iin idem Katbafl (1999). Gnmzde nsan ve nsanlar: Sosyal
Psikolojiye Girifl, stanbul: Evrim Yaynevi adl kitaba bakabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Sosyal psikolojik yaklaflmlar davranfl ve eylemelerin oluflumunda kiflilik zel-
liklerinin yannda evresel faktrlerin de etkili olduunu ortaya koymufllardr. Bu-
na gre insan davranfllar kiflilik zellikleriyle evresel etkenlerin etkileflimi sonu-
cunda oluflmaktadr. Bu durumda bireyin herhangi bir davranfln N T E R N anlayabilmek
ET NTERNET
iin sadece kiflilik zelliklerinin bilinmesi yeterli deil, evresel faktrlerin de bi-
linmesi ve bunlarn davranfl zerindeki etkisinin arafltrlmas gerekmektedir.
Bireyi Siyasete Ynelten Temel Faktrler

Toplumsal hayatn her dzeyinde olduu gibi siyasal hayatn her aflamasnda bi-
reylerin aktif bir aktr olarak belirli roller stlendikleri ve onlarn davranfllaryla
ortaya kan eylemlerin siyasetin iflleyiflini saladklarn syleyebiliriz. Bu bakm-
dan bireyle siyaset arasnda anlaml bir iliflkinin varl kabul edilir. Bireyin siyasal
hayatta aktif bir aktr olarak yer almasnda baz psikolojik zelliklerin etkili oldu-
u kabul edilmektedir. Bu noktada iki temel gereklik ne kmaktadr. Biri in-
sanlarn daha ok iktidar peflinde kofltuklar, dieri ise insanlarn kiflisel menfaat
kaygs ile hareket ettikleri gereidir. Bireyin siyasal davranfllarn ynlendiren
daha ok iktidar ve daha ok kiflisel menfaat saikleri siyasetin dinamizmini akla-
ma hususunda bize bir ereve sunmaktadr.
Bireyin siyasal hayatta etkili bir aktr olarak rol oynayabilmesi iin ncelikle si-
yaset olgusunu nasl alglad ve anlamlandrd hususu nem taflmaktadr. Siya-
set ve buna iliflkin her trl geliflmenin, bireylerin kendi hayatlarndan bamsz,
ilgisiz ve etkisiz bir olgu olarak alglanmas durumunda bireylerin siyasete ynel-
meleri dflnlemez. Mesela siyasetin Tanrsal ve kutsal bir ifl olarak grld bir
toplumda bireylerin siyasal hayata aktif bir aktr olarak katlmalar ve eflitli siya-
sal eylemlerde bulunmalar beklenemez. Dier yandan bireylerin siyasal iktidarn
eylemleriyle kendi mukadderatlar arasnda bir ilginin varlna inanmalar ve ikti-
darn kararlarnn kendilerini etkileyeceini bilmeleri gerekir. Byle bir ilgi kurula-
mazsa bireylerin siyasete ynelmeleri dflnlemez. Yine bireylerin siyasal iktida-
rn alaca kararlar kendi eylem ve faaliyetleriyle etkilemelerinin mmkn oldu-
una inanmalar ve tecrbelerle bunun kantlanmfl olmas gerekir.
Siyaset olgusu temelde insann tabiat zerinde ykselmekte olup insan tabiat-
nn baz temel zellikleri siyaset olgusunun temellendii ve belli bir biim ald
bir alan olarak deerlendirilebilir. Siyasetin temellendii insan tabiatnn genel
zelliklerini birka bafllk altnda toplamak mmkndr.
Varln Koruma ve Gvenlik inde Yaflama htiyac

Aslnda her canl, varln koruma ve gvenlik iinde hayatn srdrme ihtiyac
duyar. Kiflilik yaps, evresel etkenler ve dier faktrler nasl olursa olsun her in-
san, bir canl varlk olarak, ncelikle varln korumak istemekte, hayatn gven-
lik iinde srdrmek ihtiyacn duymaktadr. Bu igdsel bir eilim olup herkes-
te bulunmaktadr. Tarihsel srete insanlarn bireysel ve toplumsal davranfl ve ey-
lemlerine hakim olan ana gdnn varln koruma ve gvenlik iinde yaflama ol-
duu sylenebilir. Muhteflem kale ve surlarn infla edilmesi, dflman etkisinden
uzak yerlere yerleflilmesi, dflman saldrlarn pskrtmek iin akl almaz abala-
94 Siyaset Bilimi
ra giriflilmesi gibi davranfllarn gerisinde yatan ana gd gvenlik iinde yaflama-

dr. amzda nkleer ve konvansiyonel silah yarfl, gvenlik iinde yaflamak
amacna yneliktir. Birey sadece kendisinin varln koruma ve gvenlik iinde
yaflamakla yetinmemekte yaknlarnn, ailesinin ve evresinin de gvenlik iinde
olmasn, varln srdrmesini istemekte ve bu amala bir dizi abann iinde bu-
lunmaktadr.
Resim 4.2
Dnyann en uzun
seddi olan in seddi,
kuzeyden gelecek
saldrlara karfl
savunma amal
olarak infla edilmifltir.
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87in_Seddi
Resim 4.3
5.5 km
uzunluunda ve 7-
8 m.
yksekliindeki
Diyarbakr
surlarnn gvenlik
amacyla infla
edildii ve asrlarca
bu amaca hizmet
ettii biliniyor.
Kaynak: http://www.yapi.com.tr/Haberler/diyarbakir-surlari-ankarada-masaya-yatirilacak_90328.html)
Daha yi Yaflama Arzusu

Varln koruma ve gvenlik iinde yaflama ile balantl bir dier temel gdnn
daha iyi yaflama arzusu olduu sylenebilir. Bu arzu, insan hayatna bir dinamizm,
hareketlilik ve geliflme kazandrmaktadr. Bu amala insanlar daha iyi yaflamann
yollarn aramakta, refahn artmasna alflmakta, farkl sistemler gelifltirmektedir.
Kolektif sorunlar zme yntemi olarak tanmlanabilecek siyasetin daha iyi yafla-
ma arzusunun karfllanmasnda nemli ifllev grd sylenebilir. Mesela demok-
rasi, anayasal devlet, hukuk devleti gibi deerler ve kurumlar peflinde koflulmas
ve bunlar iin siyaset yaplmas, aslnda daha iyi yaflama gdsn tatmine yne-
lik bir faaliyet olarak deerlendirilebilir.
Zt Duygulara Sahip Olma

nsanda gvenlik iinde hayatn srdrme ve daha iyi yaflama eilimi ve arzusu
olduu gibi bunun ztt niteliindeki macera peflinde koflma, akl almaz riskler yk-
lenme, yeni fleyler arama gibi eilimler de vardr. Belirsizliin ve tehlikenin ifade-
si olan macera peflinde koflmak, akl almaz lgnlklar yapmak, birtakm siyasal ey-
lemlerin gerisindeki temel eilim olabilmektedir. Gvenliin aka ihlali olan sa-
vafln arzulanmas ve savafl iin kitlelerin harekete gemesi mmkndr. Avru-
pann merkantilizm ve kolonyalizm dnemlerinde yaflananlarn temelinde kiflile-
rin ve hatta devletlerin macera peflinde koflmalar, lgnlk denebilecek baz dav-
ranfllar gstermeleri bulunmaktadr. nsan tabiatndaki macera ve hrs eilimine
SIRA SZDE
verilecek en iyi rnek kinci Dnya Savaflnn kmasnda birinci derece rol oy- SIRA SZDE
nayan ve tm Avrupay atefle atan Hitler ile Mussolini, daha yakn zamanda lke-
sini atefle veren Milosevi ile Irak lideri Saddam Hseyin gibi siyasal liderlerdir.
Bunlarn macera arzular ve ihtiraslar insanla ok pahalya mal olmufltur. Bu ki-
flilerin eylem ve kararlarnn temelinde kifliliklerindeki macera ve ihtiras eilimi-
nin olduu aktr. S O R U S O R U
Bir lkenin siyasi ve ekonomik gcnn elinde tuttuu altn ve gmfl gibiD K Kdeerli
AT madenle- DKKAT
rin miktaryla belirleneceine inanlan Merkantilizm anda (16. ve 17. yzyl) Gney Ame-
rikadaki zenginliklerin ve deerli madenlerin Avrupa lkelerine taflnmas srecinde, Ame-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
rikadaki yerli medeniyetlerin yok edilmesi, akl almaz bir maceraclk, soygun ve talann ya-
flanmasna tanklk edilmifltir. Benzer flekilde smrgecilik hareketlerinin yaygnlaflt 19.
yzylda da Afrikann i blgelerinin keflfi amacyla buralara giden meflhur misyoner seyyah-
larn hareketleri tam bir maceradr ve bu srete akl almaz uygulamalar yaflanmfltr.
Resim 4.4 Resim 4.5
K T A P K T A P
htiras ve Hitler'in iktidar ve
maceracl egemenlik hrs,
lkesinin insanln en byk
mahvna TELEVZYON trajedilerindenT EII.
LEVZYON
sebep olan Dnya Savafl'nn
S. Hseyin. kmas ve byk bir
ykmn yaflanmasna
sebep olmufltur.
NTERNET NTERNET
Kaynak: http://tr.vikipedia.org Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Adolf_Hitler
ktidar Arzusu
Bireyin siyasal eylem ve davranfllarnn temellendii bir baflka psikolojik zellik
ve gd insann devaml iktidar peflinde koflmas, iktidar elde etmek arzusu duy-
mas, g ve kuvvetini gelifltirme eilimidir. fiayet insanlarn karakterlerinde baflka-
larn etkileyecek g, yani iktidar elde etme eilimi olmasayd belki de siyasal m-
cadelelere girmeyeceklerdi. Oysaki insanlar hangi flartlarda ve ortamda olursa ol-
sun mevcut iktidarlarn gelifltirmek iin aba gstermektedirler. Mesela renci
96 Siyaset Bilimi
dernei yesi olan bir kifli bir st pozisyon olan ynetim kurulu yesi, dernek bafl-
kan, federasyon baflkan olmak iin aba gstermektedir. Bunun geri plannda ik-
tidar ve g elde etme arzusu yatmaktadr.
SIRA SZDE Macera ve ihtiraslar

SIRA SZDEnedeniyle lkelerini olduu kadar blgelerini de atefle veren Saddam
2 Hseyin, S. Milosevi, M. Kaddafi, Hitler, Mussolini gibi siyasal liderlerin kendi toplumla-
rna ve dnyaya dettikleri ar faturay deerlendiriniz.
Hrriyet inde Yaflama Arzusu
S O R U Siyasetin temellendii
S O R U bir baflka ana eilim de insann hrriyet iinde yaflama ar-
zusudur. Btn insanlar hangi sosyal zelliklere sahip olurlarsa olsunlar davranfl-
larnn nne snrlarn konulmasn arzu etmez ve mevcut snrlar mmkn oldu-
DKKAT DKKAT
u kadar ortadan kaldrmak ister. nsanlk tarihi bir bakma hrriyetler iin verilen
mcadeleler tarihidir. Dnyada hr yaflamak, nne konulmufl engelleri kaldr-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
mak, her alanda ideal bir siyasal/toplumsal dzeni tesis etmek iin siyasal faaliyet-
lerde bulunmak ihtiyacn gndeme getirmektedir. Hrriyet amacyla siyaset yapl-
masnda, hrriyetlerin yaflanlabilir klnmasnn insan mutlu edecei, mutluluk
iin hrriyetlerin gerekli olduu kabul yatmaktadr. Gnmzdeki siyasal tartfl-
malara bakldnda hrriyet alanlarnn geniflletilmesi zleminin ve bu erevede
verilen mcadelenin bafl ektii grlr. Baskc otoriter ynetimlere karfl kitlele-
K T A P K T A P
rin ayaklanmalar ve demokratik bir dzen kurma ynnde gsterdikleri aba, te-
melde hr yaflamak iindir.
TELEVZYON TELEVZYON
BREYN SYASAL AKTR HLNE GELMES SREC:
SYASAL TOPLUMSALLAfiMA
Bireyin bir siyasal aktr hline gelifli belli bir srecin rndr. Birey iine dodu-
NTERNET u toplumun N T Ekltrn,
RNET deerlerini, nceliklerini, ksaca yaflam biimini olduu
kadar ekonomik ve siyasal sistemini de doumla birlikte bafllayan toplumsallaflma
sreci iinde renir.
Genel Olarak Toplumsallaflma

nsan doduunda iinde doduu toplumla ilgili hibir fley bilmemektedir. Ne
toplumun siyasal sistemi, ne ekonomisi, ne kltr, ne eitim ve dier kurumlar
ve sreleri hakknda haberdardr. Bunlarla ilgili bilgileri eflitli yollarla, farkl ara-
c kurumlarla ve deiflik yntemlerle bir sre hlinde ve yavafl yavafl renir. Ge-
nel olarak iinde yaflad toplumun deerlerini, kurallarn, inanlarn, eilimleri-
ni ve davranfllarn benimsemesi srecine toplumsallaflma diyoruz. Ksaca toplum-
sallaflma, bireyin uyumlu bir toplum yesi olma, toplumsal bir birey hline gelme,
toplumsal hayatn gereklerine uygun deer, inan ve eilimler kazanarak beklen-
tiler dorultusunda davranfllar gsterecek flekilde yetiflme srecidir.
Toplumsallaflma, bir baflka anlatmla kuflaklar aras bir etkileflim olup bir kuflak-
tan dierine dzenli bilgi akflnn salanmas srecidir. Toplumun devam iin ye-
ni kuflaklara mevcut bilgilerin, deerlerin aktarlmas zorunludur. Bunun yannda
toplumsallaflmay birey dzeyinde dflndmzde bireylerin toplumsal deerle-
ri, inanlar ve kurallar benimsemeleri sreci olarak belirmektedir.
Siyasal Toplumsallaflma
Toplumsallaflmann bir boyutunu ifade eden siyasal toplumsallaflma toplumdaki
siyasal deerlerin, inanlarn, kurallarn, eilimlerin ve davranfl kalplarnn top-
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
lum yelerine aktarlmas ve benimsetilmesi sreci olarak tanmlanabilir. Ksaca
siyasal toplumsallaflma, toplumsal-siyasal evre ile birey arasnda yaflam boyu s-
ren dolayl ve dorudan etkileflim sonucunda, bireyin siyasalAMALARIMIZ
sistemle ilgili grfl, AMALARIMIZ
dflnfl, tutum ve deerlerinin geliflmesi olarak grlebilir.
Siyasal toplumsallaflma konusunda detayl bilgi edinmek iin TrklerK Alkan

T A P(1979). Siya- K T A P
sal Toplumsallaflma (Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.) adl kitab okuyabilirsiniz.
SIRA SZDE SIRA SZDE

Topluma yeni katlan bireylerin siyasal sistemde rol oynayabilecek
TELEVZYON
birer aktr TELEVZYON
hline gelmeleri siyasal insan olarak yetiflmeleriyle mmkndr. Siyasal toplumsal-
laflma ile bireyler, siyasal sistemde rol oynamaya hazr birer siyasal
D fi insan
N E L M hline ge- D fi N E L M
lirler. Bu srele bireyler siyasal sistemin deerlerini, kurallarn, inanlarn, ei-
limlerini ve davranfllarn renir, neler yapmalar gerektiini kavrar
N T E R N Eve T ne tr rol- NTERNET
S O R U S O R U
ler oynayacaklarn bilirler.
Toplum yelerinin siyasal toplumsallaflma srecinde kazandklar siyasal D K K A kltr,

T deer, DKKAT
inan ve kurallar benimsemeleriyle siyasal sistem iinde belli roller oynayabilecek dona-
nma sahip kifliler hline gelirler ki bu niteliklere sahip kiflilere siyasal insan diyoruz.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Temelde siyasal kltr bireylere ve yeni kuflaklara benimsetme, sisteme uyum-

lu kifliler yetifltirme, sistem iinde oynayacaklar rolleri retme sreci olan siyasal
toplumsallaflma, sistemin devam iin hayati bir neme sahiptir. Bundan dolay
hibir toplum ve siyasal sistem siyasal toplumsallaflmaya karfl kaytsz kalamaz ve
ilgisizlik gsteremez. Bunun iin siyasal toplumsallaflmann resm K T bir A P boyutu bu- K T A P
lunmaktadr. Fakat bu sre sadece resm kurumlarn eylem ve davranfllarndan
ibaret olmayp ayn zamanda sivil ve bireysel faaliyetler de toplumsallaflmada
nemli rol oynamaktadr. TELEVZYON TELEVZYON
Az nce belirttiimiz gibi siyasal toplumsallaflmann temel amac, sistemin de-
vamn salayacak nitelikte davranfllar gsterecek eylemci bireyler (aktrler) ye-
tifltirmektir. Doduunda siyasal sistemle ilgili hibir fley bilmeyen bireyler zaman-
N T E R N E T renirler.
la iinde yafladklar toplumun siyasal deerlerini, inan ve kurallarn NTERNET
Belli bir aflamadan sonra birey, sistem iinde nasl rol oynayacandan ve ne tr
eylemlerde bulunacandan haberdar olur. Toplum yapsnda eflitli pozisyonlar
(statler, mevkiler) iflgal eden bireylerin bu pozisyonlara uygun rollerin ne oldu-
unu bilmeleri, kendilerinden beklenen eylemleri yapmalar iin zorunludur. Bu
ancak toplum yelerinin bir siyasal insan olarak yetiflmeleriyle mmkn olabilir.
Siyasal toplumsallaflma, iflte szn ettiimiz siyasal insan olabilmek veya siyasal
benlik kazanabilmek imkn salayan bir sretir.
Siyasal toplumsallaflma ocukluktan bafllayarak hayatn sonuna kadar devam
eden bir sre olmakla birlikte her dnemde eflit flekilde iflleyen bir sre deildir.
Bireyin siyasal deerleri, inan ve tutumlar almas, iinde yaflad siyasal sistemin
farkna varmas, kendisinden beklenen rolleri kavramas ve buna uygun eylemler-
de bulunmas ocukluk, genlik, yetiflkinlik ve yaflllk dnemlerinde farkl sre-
ler hlinde ifllemektedir.
ocukluk dnemi, toplumsallaflmann bafllang dnemidir. Genellikle ocuklarn
siyasetten anlamadklar sanlr ve ocuklarn siyasetle ilgilenmemeleri gerektii belir-
tilir. Oysaki arafltrmalar ocuklarn erken denebilecek yllarda siyasetle ilgi kurdukla-
r ve baz siyasal tutumlar gelifltirdiklerini ortaya karmfltr. ocuk ilk siyasal bilgile-
ri, sembol ve kimlikleri okul ncesindeki yllarda renir. Okul ana gelince ret-
men ve polisin flahsnda devleti, devlet baflkann ve dier siyasal kurumlar alglar.
98 Siyaset Bilimi
ocukta siyasal bilin ve kiflilik oluflurken duygusaldan biliflsele, basitten kar-

mafla ve somuttan soyuta doru bir geliflim yaflanr. ocuk daha okula gitmeden
nce evinde birtakm siyasal liderlerin fotoraflar, maketleri veya sembolleriyle ta-
nflr ve bunlara karfl duygusal bir tutum kazanr.
Toplumsallaflmada ergenlik ve genlik andaki geliflmeler son derece nem-
li rol oynar. Genellikle okullarda geen bu yllarda genler siyasal sistemle ilgili
her trl bilgileri edinir ve genlerin yurttafl olarak yetiflmeleri salanr. Eitim s-
resinin uzunluu ile toplumsallaflma arasnda anlaml bir iliflki bulunmaktadr. Ei-
tim dzeyi ykseldike bireyler, siyasal hayatta daha etkin olacak deer, inan ve
tutumlar kazanr, sisteme iliflkin inanlar pekiflir.
Yaplan arafltrmalar genlerin siyasal hayata katlmalarnn daha snrl, dzen-
siz ve deiflir olduunu gstermifltir. Mesela TSADn Seim Sistemi ve Siyasi Par-
tiler Arafltrmas (Cilt: 1: Temel Bulgular ve Sonular, stanbul 2001) adl alflma-
da semenlerin seimlerde oy verme sklnn yafl ilerledike dzenli flekilde art-
t, genlerin oy verme davranflnda bir dzensizliin olduu ortaya kmfltr.
Siyasal Toplumsallaflma Faktrleri

ocukluk andan bafllayp hayatn sonuna kadar devam eden siyasal toplumsal-
laflma srecinde etkili olan pek ok faktrden sz edilebilir. Genelde toplumsal-
laflmann ajanlar olarak nitelenen bu faktrleri iki grupta toplamak mmkndr.
Biri aile ve arkadafl grubu gibi birincil gruplar; dieri de okul, meslek grubu, der-
nekler ve medya organlar gibi ikincil gruplardr.
Aile
Birey bir aile ierisinde dnyaya gelir, orada byr ve ilk otorite ile burada tanflr.
Emirlere uyulmas gerektiini, uyulmadnda cezalandrlacan, davranfllarn s-
nrlandrmay, baflkasnn emirlerine uymay nce ailede renir. ocuun ailede
tand otorite siyasal olmasa da bu erevedeki iktidar iliflkisini daha sonra siya-
sal alana aktarmas mmkndr. Siyasal sistemle ilgili ilk izlenimleri, ilk bilgileri,
duygular, kavramlar ve olaylar ailede renir. Ailenin toplumsallaflmadaki etkisi
iki alanda ortaya kmaktadr. Bir yandan aile yelerinin ocua baz siyasal deer-
leri, inanlar, kurallar ve tutumlar aktarmalaryla birey, ilk siyasal bilgileri ailede
elde etmektedir. Dier yandan ise ailede hi siyasal bilgiler aktarlmasa bile bura-
da tank olduu otorite iliflkisi, ileride siyasal alana da yansyacandan dolayl bir
Resim 4.6 etkilenme meydana gelecektir.
Bylece ailenin etkisi dorudan
Bireyin retim ile dolayl etkilenme
toplumsallaflmasnda
en nemli fleklinde ortaya kmaktadr. Ai-
kurumlardan biri lede otoriter, sert ve disipline afl-
olan aile.
r nem veren bir babann yann-
da yetiflen bir kiflinin siyasal oto-
riteye karfl boyun eici, itaatkr
ve muhalefetten ekinen bir tu-
tum iinde olaca; kendisinin
otorite konumunda olmas duru-
Kaynak: http:motoku.com/aileyapilari-ve-turleri/ munda alttakilere karfl sert, oto-
riter, disiplinli bir tavr sergileyecei kabul edilebilir. Bir kiflinin anarflist, sosyalist,
tutucu veya suikast; iyimser, kuflkucu veya gvensiz oluflunda ailedeki iliflkilerin
ve yetiflme biiminin nemli rol oynad belirlenmifltir. Mesela bireylerin duyduk-
lar siyasal gvensizliin arkasnda ailede anne ve babann ocuklarn aflr bir ko-
ruma ile yetifltirmeleri, ocuklarn kendilerini gereklefltirecekleri bir alan brakma-
malarnn etkisi olduu savunulmufltur. nsanlarn giriflimci bir eilime sahip olup
olmamalar ile ailede yetiflme biimleri arasnda yakn bir iliflkinin olduu kabul
edilmektedir. Kendi ayaklar zerinde durabilen ve zorluklar aflabilen bireyler
toplumsal hayatta daha aktif olabilmektedirler.
Arkadafl Grubu
Bireyin siyasal toplumsallaflmas srecinde etken olan birincil gruplardan bir die-
ri de yz yze iliflkilerin ve biz duygusunun egemen olduu arkadafl gruplardr.
nsan hayatnn byk blm ailenin yan sra Resim 4.7
bu trdeki gruplar ierisinde gemekte ve bun-
Arkadafl grubu
larn toplumsallaflma zerinde nemli etkisi bu- siyasal
lunmaktadr. Toplumsal kltrn, deerlerin, toplumsallaflma
inanlarn, kurallarn ve tutumlarn topluma ye- srecinde bireyler
ni katlacak bireylere aktarlmasnda arkadafl zerinde etkili
olan aktrlerden
gruplar belli ifllevler grmektedir. Bir aile iin- biridir.
de doan birey ilk deerleri, kurallar ve ei-
limleri burada alrken hayatn erken dnemle-
rinden itibaren ailenin yan sra iinde yer ald-
deiflik arkadafl gruplarndan da bu ynde
etkilenir. Arkadafl gruplarnn ocuun davra-
nfllar zerinde belli bir etkiye sahip olduu
halk arasnda da kabul edilen bir grfltr. Bi-
limsel arafltrmalar da bu grfl dorulamakta-
dr. Herkesin bildii meflhur bir in atasz ar- Kaynak:
kadafl grubunun kiflinin davranfllar ve tutum- http://thistimeimeanit.com/communicating/asking-for-
lar zerindeki etkisine ok ak flekilde iflaret help/monday-motivational-memo-building-support/
etmektedir: Bana arkadafln syle senin kim
olduunu syleyeyim.
kincil Gruplar
Bireyin siyasal deerleri, kurallar, bilgileri ve belli tutumlar edinmesinde sadece
aile ve arkadafl gruplar gibi birincil gruplar deil okul, meslek kurulufllar, dernek-
ler ve benzeri gibi ikincil gruplar da nemli rol oynamaktadr. Her siyasal sistemin
varln korumak ve devam ettirmek iin eflitli faaliyetler iinde bulunmas, ken-
di meflruiyetini glendirmesi, kendisiyle ilgili bilgi ve deerleri bireylere aktarma-
s, doruluuna ve hakllna toplum yelerini inandrmas ve benimsetmesi ge-
reklidir. Bu erevede eitim faaliyeti, toplumun dorudan doruya varln de-
vam ettirmesiyle ilgili bir faaliyet olarak grlebilir.
Toplumsal sistemin varln korumas ve devam ettirmesinin zorunlu flart olan
siyasal toplumsallaflma srecinde etken olan ikincil nitelikteki grup ve kurumlarn
baflnda okul ve eitim kurumlar gelmektedir. Her siyasal sistem ynettii toplum
yelerine belirli tutumlar, deerler, inanlar, davranfl kalplar ve eilimleri aktar-
maa gayret gstermektedir. Bu amala eitim kurumundan yararlanlmakta ve
100 Siyaset Bilimi
eitim srecinde bireylere belli deerler, tutumlar ve davranfl kalplar aktarlmak-

tadr. Eitim sreci bilinli flekilde siyasal kltrn yeni kuflaklara, siyasal sisteme
katlacak yeni bireylere ve kesimlere aktarld bir etkinlik olarak anlafllabilir.
Birey okulda, aile dflnda bir baflka otorite ile tanflmakta ve otorite iliflkisi ie-
risinde yaflamay renmektedir. Bir yandan okulda bireylere siyasal sistemle ilgi-
li eflitli bilgiler verilirken dier yandan toplumsal hayatn otorite iliflkisi ierisinde
srmesiyle ilgili bir ereve sunulmaktadr. Okulda ocuk iin otoriteyi ifade eden
retmen ve okul ynetiminin konumu, verdii emirlere uyulmasnn gerekli olu-
flu, uyulmamas durumunda cezalandrlma, siyasal alanda yansmalar olacak bir
model oluflturmaktadr.
Okuldaki eitim srecinde bireylere hangi siyasal tutum ve deerlerin verilece-
i, ne tr bilgilerin kazandrlaca mfredat programlarnda belirlenmifltir. Okulla-
rn mfredat programlar, siyasal toplumsallaflma asndan deerlendirilebilir. As-
lnda eitim kurumuyla iyi vatandafl yetifltirilmek istenmektedir. yi vatandafl, si-
yasal sistemin bir ideal olarak tanmlad temel tutum ve deerlere sahip, kendi-
sinden beklenen davranfllar gsterebilen bir kiflidir. Bu bakmdan mfredat prog-
ramlar iyi vatandafl imgesi zerinde kuruludur.
Resim 4.8
Okul siyasal
toplumsallaflmann en
nemli kurumudur.
retmen, okul evresi ve
mfredat program bireye
siyasal hedefler verir.
renciler okulda otorite
ile tanflr, otoriteye
uymann gerekliliini
anlar.
Kaynak: www.haksozhaber.net/turk-dogru-ve-caliskan/
Okulun siyasal toplumsallaflma zerindeki etkisi farkl faktr tarafndan y-

rtlr: retmen, okul evresi ve mfredat program. Bireyin aile dflnda karfl-
laflt en nemli otorite olan retmen, renciye siyasal bilgi aktaran en nemli
kaynak konumundadr. retmen renciye her alanda nasl davranmas gerekti-
iyle ilgili kurallar, deerler ve eilimler aktarmaktadr. Bir otorite olarak verdii
emirlerin karfllnda rencinin itaatini istemekte, itaatsizlik durumunda cezalan-
drmakta ve bylece toplumsal hayatta kurallara uyulmasnn nemini kavratmak-
tadr. renci otoritenin emirlerine uyulmas gerektiini ve uyulmamas durumun-
da nelerin olacan okullardaki uygulamalardan renmektedir. Bu iliflkiler mode-
li daha sonra siyasal hayata da teflmil edilmektedir.
retmen ve mfredat programlarnn yan sra okul evresinin, daha dorusu
ders dflndaki okul ortamnn da siyasal toplumsallaflma srecinde nemli etkisi
olduu unutulmamaldr. Okul ve eitim sreci sadece derslerle ilgili faaliyetlerden
ibaret deildir. Sabah ders zili alnca tm rencilerin bahede toplanmalar, bir
tr asker komutla belli bir dzene sokulmalar, bir disiplin iinde marfl ve andn
okunmas, snflara belli bir disiplin dhilinde girilmesi gibi uygulamalar temelde
disiplinli bir toplum yaratma amacna yneliktir. Yine bu erevede okullarda -
rencilerin giymek mecburiyetinde olduklar niformalarn da siyasal toplumsallafl-
ma srecinde belli bir ifllevi olduu ve tek tip bir toplum yaratma amacna hizmet
ettii dflnlebilir.
Siyasal/Toplumsal Dernek ve rgtler

Bireyin siyasal toplumsallaflmas srecinde etkili rol oynayan kurumlardan biri de
farkl amalar bulunan eflitli toplumsal/siyasal dernek ve rgtlerdir. Bireyin ha-
yat birbirinden farkl dernek ve rgtlerde deiflik roller oynayarak geer. zel-
likle hayatn olgunluk, yetiflkinlik ve yaflllk dnemlerinde bu tr rgt ve dernek
yelikleri ne kar. Meslek birlikleri, sendikalar, din rgtler, siyasal rgtler,
hemflehrilik dernekleri, spor ve elence birlikleri gibi eflitli dernek ve rgtler bi-
rey hayatnda nemli yer tutar. Bu tr dernek ve rgtlerin, siyasal toplumsallafl-
ma srecinde belli etkileri olduu kabul edilmektedir. Meslek birlikleri veya grup-
lar, temelde siyasal bir rgt olmamakla birlikte siyasal sistemin kararlarndan
olumlu veya olumsuz flekilde etkileneceinden siyasal hayatla ilgilidirler. Mesela
bir ifli sendikas hkmetin asgari cretle ilgili kararndan etkilenir, yksek re-
nim genlii renci harlarnn artrlmasndan veya yurt cretlerinden etkilenir.
Dolaysyla meslek grubu siyaset dfl bir alanda gzkse de siyasal hayattan ba-
msz ve ilgisiz deildir. Belli siyasal tutum, deer, kural ve davranfln gelifltiril-
mesi, yeleri tarafndan benimsenmesi, ortak hareket edilmesi gibi eylemlerde et-
kili olabilmektedir.
Siyasal amal veya siyasal amal olmayan dernek ve rgtler, birey iin bir tr
siyasal eitim mekn olarak ifllev grmektedir. Elbette her bir dernek veya rg-
tn bireyin bir siyasal insan olarak yetiflmesinde veya siyasal benlik kazanmasnda
eflit derecede etkide bulunduu sylenemez. Amac siyasal olanlarn, mesela siya-
sal partilerin etkisi, amac siyasal olmayanlarnkinden daha fazla ve dorudandr.
Bu dernek veya rgtler, bireylerin daha sonraki hayatlarnda kullanabilecekleri
eflitli siyasal bilgi, kural, duygu ve tutum edinmelerinde kaynak ifllevi grrler. Bu
dernek ve rgtlerdeki eflitli alflma usulleri, kazanlan beceriler ve gelifltirilen
baz kiflisel meziyetler bireyin siyasal hayatta etkin rol oynamasn salayabilir. Me-
sela toplulua hitap etme, etkin propaganda, komisyon hlinde alflma, rakipleri-
nin zaaflarn yakalama, baflkalarn etkileyecek yntemler bulma, deiflik alterna-
tifler arasnda isabetli seim yapabilme gibi beceriler edinmede bu rgt ve der-
nekler kaynaklk edebilir.
Haberleflme Aralar
Kitap, dergi ve gazete gibi yazl; radyo ve mzik aralar gibi szl; sinema, tiyat-
ro, bale, opera, televizyon ve video gibi hem sesli hem de grntl ve nternet
gibi ok ynl kitle haberleflme aralar da siyasal toplumsallaflma srecinde nem-
li rol oynamaktadrlar. Sz konusu kitle ha- Resim 4.9
berleflme aralar, ncelikle okuyucusuna ve-
Televizyon
ya dinleyicisine bilgi aktaran, olaylar ve gelifl- nemli siyasal
meler konusunda haber veren aralardr. Fa- toplumsallaflma
kat bu aralarn temel ifllevi sadece bilgi ver- aralarndan
biridir.
mekle snrl olmayp ayn zamanda okuyucu,
dinleyici veya seyircilerine belli tutum ve de-
erleri de aktarma ve bunlarn benimsenme-
sine yardmc olma gibi ifllevleri de bulun-
maktadr. Bilgi ve haberin yan sra aktard
tutum ve deerlerin benimsenmesini ve bu
yolla bireylerin ynlendirilmesini saladklar Kaynak: www.caglatuba.com/televizyon-diziler-ve-
gelecegimiz-olan-cocuklar/
bilinmektedir.
SIRA SZDE SIRA SZDE
102S O R U Siyaset Bilimi

S O R U
Kitle haberleflme aralarn okumas, dinlemesi veya izlemesi bireyin kendi is-
DKKAT DKKAT
teine ve abasna bal bir davranfltr. Bundan dolay bu tr aralarn bireyler
zerindeki etkisi farkl dzeylerde gerekleflmektedir. Bireyler genellikle gazete,
N N
SIRA SZDE dergi veya SIRA
kitapSZDE okurken; yahut radyo ve mzik dinlerken; televizyon, sinema, ti-
yatro, bale, opera seyrederken belli tercihlerden hareket eder ve seici davranrlar.
AMALARIMIZ Herkes neAMALARIMIZ
her fleyi okumakta ne de her fleyi dinlemekte veya seyretmektedir. Evi-
nin oturma odasnda elinde televizyon kumandasyla koltua oturmufl olan kifli te-
levizyon kanallar arasnda rahatlkla gezinti yapabilmekte ve mevcut program se-
K T A P enekleri arasndan
K T A P ilgisini ekeni tercih etmektedir. Bu tercihinde genellikle ken-
di tutum, deer ve inanlarna uygunluun etkili olduu sylenebilir. Kitle haber-
leflme aralarnn siyasal tutum ve davranfllarn deiflmesinde fazla etkili olmad,
TELEVZYON bireylerin Ttutum
E L E V Z ve
Y O Ndavranfllarn deifltirmekten ok mevcut tutum ve inanlar
glendirme ynnde etkili olduklar belirlenmifltir.
NTERNET lkemizde seimlerin

N T E R N E T ynetimi ve denetiminden sorumlu olan Yksek Seim Kurulunun
resmi web sitesinden (www.ysk.gov.tr) seim dnemlerinde radyo ve televziyonlarn uy-
malar gerekli yayn ilkelerini inceleyebilirsiniz.
Her tr toplumda mevcut olan kitle haberleflme aralarnn haberleflme zgr-

lnn maksimum dzeyde yafland demokratik toplumlarla bu zgrln s-
nrl ve devletin kat kontrol altnda bulunduu anti-demokratik toplumlardaki et-
kisinin ayn olduu sylenemez. Mesela bu tr aralarn devletin kontrolnde bu-
lunduu toplumlarda bir bilgi ve haberin elefltirilmesi, tartfllmas imkn bulun-
madndan bir bakma tek yanl olarak siyasal iktidar tarafndan toplumun endok-
trine edilmesi fleklinde ifllemektedir. Bundan dolay da etki daha fazladr. Fakat her
trl bilgi ve haberin elefltirilebildii, tartflld toplumlarda ise etkinin daha snr-
l ve karfllkl olduu ileri srlebilir.
SIRA SZDE Siyasal toplumsallaflma

SIRA SZDE srecinde etkili olan temel faktrler hangileridir? Ksaca aklaynz.
3
BREYN SYASAL HAYATA KATILMASI
D fi N E L M Yukardan Dberi
fi N anlattklarmz
ELM bir siyasal toplumda bireylerin belli siyasal rolleri
oynayabilmeleri, belli deerler, inanlar ve eilimlerle donanmfl bir siyasal insan
S O R U hline gelmeleri
S O R veyaU siyasal benlik kazanabilmeleri iin yaflanan sreteki gelifl-
meleri ortaya koymaktadr. Daha dorusu siyasal roller oynayabilmek iin bir dizi
hazrlk yapmak gerekmektedir. Bir siyasal toplumda bireylerin birer siyasal insan
DKKAT DKKAT
hline gelmeleri, kiflisel ve evresel unsurlarn da etkisiyle belli sreler ierisinde
siyasal kltr, deerleri, inan ve tutumlar almalar ve siyasal toplumsallaflma s-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE mmkn olmaktadr. Siyasal toplumda siyasal sistemin deva-
recini yaflamalaryla
mn salamak ve varln korumak iin bireylerin kendilerinden beklenen belli si-
yasal rollerin neler olduunun bilincine varmalar ve bu rolleri oynayabilecek do-
nanma eriflmeleri bir zorunluluktur. Gerekli hazrlklar yapmfl ve donanm edin-
mifl olan bireylerin belli siyasal rolleri oynamalar, siyasal srece katlarak belli
K T A P
davranfllarKgstermeleri
T A P
ve eylemlerde bulunmalar ile mmkn olabilmektedir.
Bireylerin siyasal roller oynamalar, davranfl ve eylemlerde bulunmalar siyasal ka-
tlma kavram ile ifade edilen durumu ortaya koymaktadr.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
Bir Eylem Olarak Siyasal Katlma

Siyasal katlma, en zet tanmla, bir siyasal toplumda bireylerin yerel ve ulusal Siyasal katlma, bir
toplumda bireylerin siyasal
dzeyde siyasal yneticileri seme ve yneticilerin kendi istek ve menfaatleri do- iktidarlarn kendi
rultusunda karar almalarn temin etmek amacyla gsterdikleri her trl davranfl menfaatleri dorultusunda
ve eylemleri ifade etmektedir. Siyasal katlmann tanmnda siyaset bilimciler ara- karar almalar ve kural
koymalar iin iktidar
snda bir ittifak bulunmamakla birlikte nitelikleri ve hedefinin ne olduu hususun- etkilemek amacyla
da afla yukar ortak bir eilim vardr. Buna gre siyasal yneticilerin belirlenme- girifltikleri her trl davranfl
ve eylemler olarak
si ile bunlarn aldklar ve alacaklar kararlar, eylem ve davranfllarla etkilemeleri tanmlanabilir. Bunlar
siyasal katlmann temel amac olarak ne kmaktadr. Siyasal katlmann iki temel bireysel olabilecei gibi
toplumsal da olabilir.
alanda ortaya kt sylenebilir; biri siyasal toplumu ynetecek yerel ve ulusal
dzeydeki siyasal yneticilerin seiminde, dieri de bu yneticilerin siyasal karar-
lar almalar srecinde. Byle bir iliflkide taraflardan biri siyasal toplumun yesi
olan bireyler, dieri de siyasal iktidar yetkisini kullanan kadrolardr.
Siyasal katlmada hkmetin karar ve eylemlerini etkilemeye ynelik btn a-
balar, yasal veya yasa dfl, barfl veya fliddete dayal, baflarya ulaflmfl veya ula-
flamamfl her trl eylem ve davranfl yer almaktadr.
Siyasal katlma temelde bir eylem, bir davranfl olmas nedeniyle bireylerin si-
yasal sistem karflsndaki durumlarn belirlemektedir. Baz yazarlar davranfla d-
nflmeyen ve kifliye atfedilen tutumlar da siyasal katlma kavram kapsamna d-
hil etmekte iseler de bunun doru olmad sylenebilir. Siyasi otoritelerin karar-
larn etkilemek amacyla gsterilen her trl eylem ve davranfln bizzat aktrler-
ce veya baflka birileri tarafndan tasarlanmfl olmas mmkndr. Eer eylem ve
davranfllarda bulunan aktrler tarafndan tasarlanmfl ise buna bamsz (otonom)
zerk katlma, baflkalar tarafndan tasarlanmfl olmas durumunda ise uyarlmfl
(baml) mobilize katlma sz konusudur. Aslnda hkmetin kararlarn etkile-
mek iin gsterilen bir eylemin kimin tarafndan tasarlanmfl olduu hkmet a-
sndan deil eylemi gereklefltiren aktr asndan nemli ve anlamldr.
Bireylerin siyasal sistem karflsndaki konumlar, eylemleri ve davranfllarnn
farkl olmas anlafllmaz deildir. Siyasal katlmann farkl flekillerde gerekleflmesi
temelde eylemlerin farkl dzeylere ve aflamalara sahip olmasyla ilgilidir. R. Dahla
gre siyasal katlmann ilgi, nemseme, bilgi ve eylem olmak zere birbirini izle-
yen drt ayr dzeyi bulunmaktadr. Bir davranfln meydana gelmesi iin nce bi-
reyin o konuya ilgi duymas, onu nemsemesi, konu hakknda belli bir bilgiye sa-
hip olmas ve nihayet eyleme gemesi gerekmektedir. Bu bakmdan ilgi, siyasal
sisteme iliflkin olaylar ve geliflmeleri izlemeyi; nemseme, siyasal sisteme iliflkin
olaylara nem vermeyi; bilgi olaylar ve sorunlar hakknda belli bir bilgi sahibi ol-
may; eylem de siyasal srece fiil olarak karflmay ve belli bir davranflta bulunma-
y ifade etmektedir.
Siyasal katlma, btn bireyler iin ayn nem ve derecede deildir. Btn va-
tandafllarn ayn tr eylem ve davranfllarda bulunduklar sylenemez. Baz kiflile-
rin siyasetle olan ilgileri daha youn, bazlarnn ise daha gevflek ve azdr. Siyasal
katlmann en iyi bilinen flekli oy vermektir. Fakat oy vermenin dflnda seim fa-
aliyetleri, lobicilik, rgtsel abalar, zel temaslar, fliddet eylemleri gibi bir dizi
farkl eylemler de bu erevede dflnlebilir. Bunlar hem toplumdan topluma
hem de kifliden kifliye deiflebilmekte, farkl derecelerde gerekleflebilmektedir.
Her bir vatandafln siyasetteki konumu, durumu ve beklentileri farkl olduundan
hkmeti etkilemeye ynelik abalar da farkllk gstermektedir. Bu sebeple va-
tandafllarn siyasal katlmadaki farkllklardan hareketle bir siyasal tabakalaflma
modeli oluflturulabilir. R. Dahl, vatandafllarn siyasal katlmadaki durumlarndan
104 Siyaset Bilimi
hareketle drtl bir tabakalaflma modeli oluflturmufltur. Buna gre siyasi olmayan
tabaka, siyasi tabaka, iktidar peflinde koflanlarn oluflturduu tabaka ile iktidar sa-
hiplerinin oluflturduu tabaka sz konusudur. En dflk katlmdan en youn ka-
tlma doru yaplan bu tabakalaflmada merakllarn, ilgililerin, bilgililerin ve faal
olanlarn oluflturduu siyasi tabakay daha youn katlm sergileyen iktidar peflin-
de koflanlar takip etmekte ve en stte ise iktidar fiilen kullananlar yer almaktadr.
SIRA SZDE R. Dahla gre siyasal

SIRA SZDEkatlma hangi farkl dzeylerden oluflmaktadr? Her bir dzeyi ksa-
4 ca aklaynz.
D fi N E L M SYASAL
D fi KATILMA
NELM BMLER (MODELLER)
Siyasal katlm biimlerini iki ana bafllk altnda ele alabiliriz: Eylemin Younluk ve
S O R U Zorluk Derecesine
S O R U Gre Siyasal Katlma Biimleri ve Olaan ve Olaandfl Siyasal
Katlma Biimleri
DKKAT
Eylemin DYounluk
KKAT
ve Zorluk Derecesine Gre Siyasal
Katlma Biimleri
N N
SIRA SZDE Hkmetleri etkilemek
SIRA SZDE amacyla gsterilen ve birbirinden farkl biimlerde ortaya
kan siyasal eylem ve davranfllar baz kriterlere gre snflandrmak mmkndr.
Bilim adamlar siyasal katlma biimlerini ele alrken farkl kriterlerden hareket et-
mifl ve deiflik biimler zerinde durmufllardr. Bu alanda nemli bir alflmaya im-
Resim 4.10 za atan L. Milbrath Political Participation
(Chicago, III, Rand McNally, 1965) adl ki-
KMiting,
T A siyasal
P K T A P
tabnda eylemin younluk ve zorluk dere-
katlma cesini kriter olarak kabul etmifl ve siyasal
faaliyetlerinden
biridir. katlma eylemlerini kategoride ele al-
TELEVZYON TELEVZYON mfltr. Buna gre en kolay eylemleri izle-
yici faaliyetleri, daha zor olanlar geifl fa-
aliyetleri ve en zor eylemleri de gladyatr
NTERNET NTERNET
faaliyetler fleklinde snflandrmfltr. Bir
parti veya aday rozeti taflmak, bir kimseyi
belirli bir ynde oy kullanmak iin ikna et-
mek, bir konuda konuflma yapmak, oy ver-
Kaynak http://www.batmanpostasigazetesi.com
mek, siyasal uyarlara ak olmak gibi yo-
unluu ok dflk olan eylemler izleyici
faaliyetleri; bir siyasal toplant veya gsteriye katlmak, siyasal bir liderle iliflki kur-
mak, bir partiye yahut adaya para yardm yapmak, brokratlarla temas kurmak gi-
bi eylemler geifl faaliyetleri; daha youn ve zor nitelikteki seim kampanyasnda
alflmak, siyasal partiye ait bir makam iflgal etmek, bir siyasal makam iin aday
olmak, faal siyasal parti yelii yapmak, siyasal fon temini iin alflmak, bir siya-
sal strateji toplantsna katlmak gibi eylemler de gladyatr faaliyetler oluflturmak-
tadr. Bir siyasal eylemin zorluk ve kolaylk kriterine gre snflandrlmas biraz da
evre ve zaman flartlaryla snrl bir durumdur. Herhangi bir toplumda nispeten
kolay olarak nitelendirilecek bir siyasal eylem bir baflka toplumda ok zor olabilir.
Yine bir dnem yaplmas ok zor ve riskli olan bir eylemin bir baflka dnemde
daha kolay bir erevede ortaya kmas mmkndr. Mesela izleyici faaliyetleri
arasnda gsterilen oy verme eyleminin, her yerde kolay denebilecek bir flekilde
yerine getirilmesi imkanszdr.
Olaan ve Olaandfl Siyasal Katlma Biimleri

Bunun yannda siyasal katlma eylemlerini olaan ve olaandfl davranfllar flek-
linde ayrmak da mmkndr. Siyasal rejim tarafndan konulmufl kurallara ve
normlara uygun olanlar olaan siyasal katlma eylemlerini olufltururken mevcut
kurallara ve normlara uygun olmayan ve onlara karfl kmak amacyla gsterilen
eylemler de olaandfl siyasal katlma davranfllarn oluflturmaktadr. Oy kullan-
mak, siyasal konularda tartflmalarda bulunmak, siyasal miting ve toplantlara ka-
tlmak, siyasal flahsiyetlerle ve kamu g-
revlileriyle iliflki kurmak, baflkalarn fiekil 4.11
siyasal bakmdan etkilemek iin faali- Olaandfl siyasal
yetlerde bulunmak gibi eylemler ola- katlma
rneklerinden
an siyasal katlma davranfl olufltu- 6-7 Eyll
rurken toplu dileke vermek, gsteri olaylarndan bir
yapmak, boykot, iflgal ve grev yapmak, SIRA SZDE grnt. SIRA SZDE
trafii engellemek, yollarda barikatlar
kurmak, vergi vermeyi reddetmek, ka-
mu mallarna zarar vermek, silahl sal-
dr ve bombalamalar yapmak, suikast
ve saldrlarda bulunmak gibi eylemler S O R U S O R U
olaandfl protesto davranfllarn olufl-
Kaynak: http://acikradyogunlugu.blogspot.com/2010/09/6-7-
turmaktadr. Yerleflik kurallara ve
eylul-belgeseli-ack-radyo.html
DKKAT DKKAT
normlara uygun olmayan olaandfl
bu tr eylemlerin bir ksm hkmeti ve
N N
kurulu dzeni protestoya ynelikken bir ksm bu tr eylemleri SIRA bastrmak
SZDE ve bir SIRA SZDE
bask uygulamak amacna yneliktir. Neticede bunlar da olaandfl eylemler ol-
makla birlikte amac protesto eylemleri zerinde bir bask oluflturmak ve bu yolla
kurulu dzene destek vermek fleklinde ortaya kmaktadr.
Olaan siyasal katlma biimleri hakknda detay bilgi ve TrkiyedeKinsanlarn

T A P siyasal ka- K T A P
tlma konusundaki eilimleri zerinde yaplan arafltrmay okumak iin Seim Sistemi ve
Siyasi Partiler Arafltrmas, Temel Bulgular ve Sonular, stanbul: TSAD Yaynlar, Cilt: 1
adl alflmaya bakabilirsiniz. TELEVZYON TELEVZYON
Alfllagelmifl veya olaan siyasal katlma eylemlerinin en ok bilineni ve ilk ak-

la geleni oy kullanmaktr. Vatandafllar oy kullanmak suretiyle bir yandan siyasal
kadrolar belirlerken dier yandan bu kadrolardan beklenenlerin N T E Rneler
N E T olduunu NTERNET
ortaya koyarlar. Tek parti sistemlerinde oy kullanmann anlam ile ok partili d-
zenlerdeki anlam elbette ayn deildir. Tek parti sistemlerinde oy kullanmak, de-
iflik alternatifler arasnda bir tercihte bulunmak deil nlerine konulmufl olanlarn
onaylanmas fleklindedir. Siyasal rekabetin ve iktidar yarflna katlmann meflru ol-
duu sistemlerde ise oy kullanmak, alternatifler arasndan bir tercihte bulunmay,
belli bir program, dflnceyi ve ekibi iktidara taflmay ifade etmektedir. Seimle-
rin partiler aras yarfla dnflt sistemlerde vatandafllarn siyasal hayata ve se-
im yarflna katlmalar iin eflitli yollara baflvurulmaktadr. Seim kampanyalarn-
da herkes ayn davranfl gstermemektedir. Kimisi daha faal rol oynarken kimisi
sadece sanda gidip oy vermekle yetinmektedir. Seime giren adaylarn konuflma-
larn dinlemek, partilerin dzenledikleri toplantlara katlmak, adaylara veya par-
tilere maddi destek salamak, eflitli yardmlarda bulunmak, partinin propaganda-
106 Siyaset Bilimi
sna alflmak, baflkalarn belli aday ve parti lehine inandrmaya gayret etmek gibi
eflitli eylemler akla gelebilir. TSADn Seim Sistemi ve Siyasal Partiler Arafltrma-
snn (Cilt:1, stanbul, 2001) bulgularna gre dokuz ayr siyasete katlm kanallarn-
dan en sk flekilde gereklefltirileni oy verme davranfldr. Onu sra ile medyada si-
yaset izlemek, siyaset tartflmak, toplantlara katlmak, baflvuru ve dileke hakkn
kullanmak, seimde parti iin alflmak, toplu etkinliklere katlmak, sivil toplum ku-
rulufllarna katlmak ve en sonunda da aktif politika yapmak takip etmektedir.
Resim 4.12
Farkl siyasete katlm biimlerinin tercih younluu.
Siyasete Katlm Kanallar
(ortalama puan)
Her 4 3,79
zaman
3,15
Zaman 3
zaman
Nadiren 2 1,81 1,75

1,51 1,44 1,42
1,27 1,26
Hibir 1
zaman
Oy Medyada Siyaset Toplantlara Baflvuru, Seimde Toplu STK Aktif
vermek siyaset tartflmak katlmak dileke hakk parti iin etkinliklere alflmalarna politika
izlemek kullanmak alflmak katlmak katlmak yapmak
Kaynak: Seim Sistemi ve Siyasal Partiler Arafltrmas, (2001). Cilt:1, stanbul: TSAD,
SIRA SZDE evrenizdekiSIRA

insanlarn
SZDE siyasal katlma davranfllarn olaan ve olaanstlk asndan
5 deerlendiriniz.
D fi N E L M Vatandafllarn
D fi N E Lhkmeti
M ve siyasal otoriteleri etkilemek ve kendi beklentileri
dorultusunda karar alnmasn salamak iin siyasal sistemde grevli kiflilerle ilifl-
S O R U kiler kurmalar,S O Ronlara
U kendi beklenti ve isteklerini aktarmalar da olaan siyasal
katlmann en ok baflvurulan etkinliklerinden biridir. Siyasal sistemin yasama, y-
rtme ve yarg yaplarnda grevli olanlarla eflitli dzeylerde iliflkiler kurulmas ve
DKKAT DKKAT
onlarn kararlarn etkilemeye alfllmas alfllagelen bir davranfltr. Bireyler ya
dorudan kendileri yahut herhangi bir arac yoluyla iliflkiler kurmaktadrlar. Mese-
N N
SIRA SZDE la dileke yazmak,
SIRA SZDE telefon etmek, faks ekmek, e-posta gndermek, dorudan gi-
dip ilgili kifliye meramn anlatmak, arac kullanarak siyasal otoriteye ulaflmak ve
bu yolla isteini aktarmak gibi eylemler bu erevede dflnlebilir.
Genelde olaan siyasal katlmann yetersiz kald, bireylerin istek ve beklenti-
lerini olaan kanallarla siyasal otoritelere aktaramadklar, olaan katlma kanalla-
rnn tkal olduu yahut olumlu cevap alamadklar durumlarda olaandfl eylem-
K T A P K T A P
ler gndeme gelebilmektedir. Bunlarn iinden sivil itaatsizlik olarak ifade edilebi-
lecek olan vergi vermeme, kurallara uymama, vatandafllk sorumluluklarn yerine
getirmeme gibi barfl yntemler olduu gibi suikast, saldr, tahribat, isyan ve e-
TELEVZYON TELEVZYON
te savafllar gibi anarfli ve terr yaratan yntemler de vardr. Asaf Hseyin, Ortado-
uda terr eylemlerinin yaygn olarak yaflanmasnn ve bir trl nne geileme-
mesinin temel sebebinin insanlarn barfl yollarla siyasal katlma kanallarnn tka-
NTERNET l olmas, olaan
N T E R N katlma
ET imkanlarnn olmamas ve terr dflnda siyasal otoriteler
ve hkmetler zerinde etki yaratacak baflka bir yntemin ve aracn bulunmama-
sna balamaktadr.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE

Ortadouda yaygnlaflan olaandfl siyasal katlma biimleri konusunda

K T ilgi
A Pekici bir a- K T A P
lflma Asaf Hseyin (1990) Ortadouda Devlet ve Terr Trkesi: Taha Cevdet, stanbul: P-
nar Yaynlar adl eserdir. Olaan siyasal katlma kanallarnn bulunmad Ortadouda bi-
reylerin olaandfl siyasal katlmaya ynelmek mecburiyetinde kaldklar anlatlmaktadr.
TELEVZYON TELEVZYON
SYASAL KATILMAYI ETKLEYEN FAKTRLER

Bir eylem ve davranfl olarak siyasal katlmann eflitli bireysel ve toplumsal faktr-
lerden etkilendii konusunda kanaat birlii vardr. Arafltrmalar N Tda
E R Nbunu
ET dorula- NTERNET
maktadr. Siyasal katlma siyasal srece hi katlmama, sadece oy kullanma, yahut
oy kullanmann yannda baflka katlma eylemlerinde de bulunma fleklinde ayr
dzlemden hangisinde gerekleflirse gerekleflsin her durumda eylemin ortaya k-
masnda eflitli faktrler etkin rol oynamaktadr.
Genelde siyasal katlmay etkileyen faktrleri alanda toplamak mmkndr.
Bunlar sosyo-ekonomik, psikolojik ve siyasal-hukuksal etkenlerdir.
Sosyo-Ekonomik Faktrler
Siyasal katlma asndan geleneksel toplumlarda katlmn ok snrl olduu gelifl-
mifl toplumlarda ise katlma imknlarnn ve yntemlerinin artt, vatandafllarn bi-
reysel olarak ve topluluklar hlinde siyasal hayata ve srelere katlabildikleri ve
alnan siyasal kararlar etkileyebildikleri gzlenmektedir. Sosyal ve ekonomik ba-
kmdan geliflmifl, refah dzeyi yksek, flehirleflmifl, farkllaflmfl, karmaflklaflmfl
toplumlarda, az geliflmifl, krsallk zellikleri daha fazla, ekonomik bakmdan daha
geri durumdaki toplumlara oranla vatandafllarn siyasete katlmalar daha fazladr.
Geliflmifl toplumlarda hem katlma kanallar eflitlenmekte hem de vatandafllarn
katlma ynndeki arzular ve eylemleri artmaktadr. Huntington ve Dominguezin
ifadeleriyle sylersek yle grlyor ki, sosyo-ekonomik modernleflme ile siyasal
katlmann genifllemesi, tarih boyunca birbirine paralel yrmfltr. Bir toplumda
sosyo-ekonomik geliflme dzeyi ne kadar yksekse, siyasal katlma dzeyi ve
muhtemelen zerk katlmann mobilize katlmaya oran da o kadar yksektir.
Sosyo-ekonomik geliflme ile siyasal katlma arasndaki iliflkiyi Huntington ve
Dominguez befl noktada zetlemifllerdir. Buna gre:
Bir toplumda siyasal katlma dzeyi, sosyo-ekonomik statye bal olarak
deiflme eilimdedir ve toplumlarda sosyal ve ekonomik faktrlerin yksel-
mesi, geliflmesi siyasal katlma eilimi lehinde bir etki meydana getirmekte-
dir. Daha yksek gelir sahipleri, daha yksek eitim grmfl olanlar, yksek
statl mesleklerde alflanlar, flehirliler, modernleflen toplum kesimleri ge-
lir dzeyleri dflk, az eitim almfl, dflk statl mesleklerde alflan, kr-
sal alanlarda yaflayan ve modernleflmemifl kesimlere gre daha ok siyasal
hayata katlmaktadrlar.
Sosyo-ekonomik geliflme toplumda rgtlenmelerin oalmasna ve daha
ok kiflinin bu rgtlere katlmalarna yol amak suretiyle siyasal katlmay
artrma ynnde katkda bulunmaktadr.
Sosyo-ekonomik modernleflme toplumsal gruplar arasndaki gerginlikleri ve
atflmalar artrr, yeni gruplar ortaya kar, mevcut gruplar tehditlerle karfl
karflya gelir, mevcut gruplar durumlarn iyilefltirmek iin yeni imknlar bu-
lurlar. Yeni gruplarn ortaya kmas, mevcut gruplarn tehdit altnda kendi-
lerini hissetmeleri, grup veya snf bilincinin domas ve geliflmesi gruplarn
siyasal hayatta daha aktif katlmn uyarr, bireyler ve gruplar siyasete y-
nelmek zorunda kalrlar.
SIRA SZDE SIRA SZDE
108S O R U Siyaset Bilimi S O R U
Ekonomik geliflme, devletin ifllevlerinin artmasna yol aar. Devletin faaliyet

DKKAT DKKAT
alanlar geniflledike toplum zerindeki etkisi ve basks giderek artar. Buna
karfllk bireyler ve gruplar siyasal hayata katlma ve devletin zgrlkleri s-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
nrlandrc ifllevlerini daraltmaya alflrlar.
Sosyo-ekonomik geliflme mill btnleflme erevesinde ifller. Modern mill
devlette btn vatandafllar eflit haklara sahiptirler ve siyasete katlabilme ko-
nusunda asgari eflit haklar ve flanslar vardr.
K T A P Siyasal geliflme
K ile
T Asosyo-ekonomik
P geliflme arasndaki iliflkiyi detayl flekilde Samuel Hun-
tington-Jorge I. Dominguez (1975). Siyasal Geliflme. ev. Ergun zbudun. Ankara: Siyasi
limler Dernei Yaynlar adl kitaptan takip edebilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Bireylerin tutum ve Siyasal davranfllarn oluflumunda bireyin sahip olduu siyasal kaynaklar, si-
davranfllarnnn yasal frsat yaps, siyasal gd ve siyasal bilginin nemli rol oynadklar bilinmek-
oluflmasnda belli rolleri
bulunan her trl gelir, tedir. Bunlarn bir ksm sosyo-okonomik nitelikte iken bir ksm psikolojik ve hu-
servet,
N T E tecrbe,
R N E T bilgi, iflgal NTERNET
kuksal olabilmektedir.
edilen toplumsal pozisyon,
hitabet gc, fizik gzellik,
cinsiyet, yafl, mensubu Gelir
bulunulan aile, belirli bir
dinin veya mezhebin yesi Sosyo-ekonomik faktrler ierisinde en nemlisi olan gelirle siyasal katlma arasn-
olmak gibi subjektif ve da anlaml bir iliflkinin bulunduu savunulmufltur. Buna gre bireylerin gelir d-
objektif etkenler siyasal
kaynaklar olarak
zeylerinin artmasnn siyasal katlma ynnde olumlu etkide bulunaca, varlkl
tanmlanmaktadr. olanlarn, daha az varlkl olanlara gre daha ok siyasal hayata katlabilecekleri
ileri srlmfltr. Bunu dorulayan baz ampirik bulgular bulunmakla birlikte her
zaman ve her yerde gelirin siyasal katlmay artrc ynde mutlak bir etkide bulun-
duunu sylemek zordur.
Eitim
Sosyo-ekonomik faktrler ierisinde nemli bir yeri bulunan eitimle siyasal katl-
ma arasnda anlaml iliflkilerin bulunmas beklenebilir. Eitim dzeyinin ykselme-
siyle birlikte bireylerin siyasal katlmalarnn sklaflacan, yksek eitimlilerin da-
ha dflk eitimlilere oranla daha ok siyasal hayata katlacan beklemek mm-
kndr. Eitim bir yandan bireylerin siyasal toplumsallaflmasna katkda bulunur-
ken dier yandan siyasete karfl belli ilgilerin oluflmas ve bilgilerin kazanlmasn-
da etkili olmaktadr.
Meslek
Sosyo-ekonomik faktrlerden bir dieri olan icra edilen meslek de siyasal katlma
zerinde belli bir etkiye sahiptir. Baz meslekler siyasal katlmay artrc ynde et-
kide bulunurken bazlar snrlandrc ynde etkide bulunmaktadr. Baz meslekler
siyasal kararlardan ve hkmetlerin eylemlerinden dorudan ve sk etkilenmekte-
dir. Bu nedenle bu tr meslek sahiplerinin ilgileri devaml hkmet zerindedir.
Grup olarak icra edilen mesleklere mensup olanlar bamsz olarak icra edilen
meslek mensuplarndan daha ok siyasetle ilgilidirler. Bunlar arasnda meslek da-
yanflmas ve birbirini etkileme daha yksektir. Bamsz ifl yapanlarda dayanflma
az ve etkileme dzeyi dflk olduundan siyasal katlma zerindeki etkisi de da-
ha snrl kalmaktadr.
Sosyo-ekonomik staty belirleyen gelir, eitim ve meslek faktrlerini ayr ay-
r deil belki de birlikte deerlendirmek ve bunlarn oluflturduu kompozisyonun
bireyin siyasal katlma davranfllar zerindeki etkisini birlikte dflnmek daha ger-
eki olabilir. Bu etkinin de yer ve zamana gre deiflebildii belirtilmelidir. Bu

faktrlerin baz siyasal katlma biimlerinde artrc rol oynarken bazlarnda snr-
landrc etkide bulunduu gzlenmektedir.
TSADn Seim Sistemi ve Siyasal Partiler Arafltrmasnda seimlerde oy ver-
me skl ile sosyo-ekonomik stat dzeyi arasnda ters orantnn bulunduu be-
lirlenmifltir. Seimlerde oy verme skl sosyo-ekonomik stat dzeyi ykseldike
dzenli biimde azalmaktadr. Buna karfllk medya araclyla siyasal tartflmalar
takip etme, siyaset hakknda bilgilenme, dileke hakkn kullanma, toplu gsteri
ve mitinglere katlma skl ile sosyo-ekonomik stat dzeyi arasnda dorusal bir
iliflki ortaya kmfltr. Sosyo-ekonomik stat dzeyi ykseldike bu anlamdaki si-
yasal katlma da artmaktadr. Yine sosyo-ekonomik stat dzeyi ile yerel sorunla-
rn tartflld toplantlara katlma, seimlerde belirli bir parti veya aday iin alfl-
ma biimindeki siyasal katlma arasnda anlaml iliflkiler ortaya kmfltr. Sosyo-
ekonomik stat dzeyi dfltke bu tr siyasal katlma biimlerinin de geriledii
gzlenmifltir. Benzer flekilde sivil toplum kurulufllarnn faaliyetlerine katlmak ve
siyasal partiler bnyesinde aktif politika yapmak fleklindeki siyasal katlma biimi
ile sosyo-ekonomik stat dzeyi arasnda dorusal bir iliflkinin varl ortaya k-
mfltr. Gelir ve eitim dzeyi dikkate alnarak oluflturulan sosyo-ekonomik stat
dzeylerinden en st iki dzeyde (A ve B) yer alanlar daha altta yer alanlardan da-
ha sk sivil toplum kurulufllarnn faaliyetlerine katlmakta ve siyasal partilerde fa-
al siyaset yapmaktadrlar.
Siyasal katlmay etkileyen sosyo-ekonomik faktrler nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE
6
Psikolojik ve Bireysel Faktrler
Siyasal davranfln veya bir eylemin meydana gelmesinde evresel D fi N Efaktrlerin
LM ya- D fi N E L M
nnda psikolojik faktrlerin de etkisi bulunmaktadr. Bir eylem ve davranfl olarak
siyasal katlmada bireyin tafld etkinlik ve giriflkenlik duygusuS genelde
O R U katlmay S O R U
uyarc ynde, yabanclaflma duygusu ise uzaklafltrc, katlmay azaltc ynde Yabanclaflma, psikoloji,
etki etmektedir. Ayn nitelikteki sosyo-ekonomik etkenlerin bulunduu bir ortamda sosyoloji ve felsefe alannda
DKKAT kullanlan kiflinin
D kendisine,
KKAT
bulunan bireylerin ayn siyasal katlmay gstermedikleri gzlenmektedir. Sosyo- iinde yaflad evresine,
ekonomik etkenleri evresel faktrler olarak dflnrsek bu faktrlerin btn bi- topluma, doaya ve baflka
insanlara karfl duyduu
N N
reylerde ayn etkiyi yarattklar sylenemez. Zira eylem ve davranfln
SIRA SZDE gerekleflme- SIRA SZDE
yabanclk hissi olarak
sinde evresel etkenlerin yannda psikolojik faktrlerin de belirleyici bir rol vardr. tanmlanabilir. Bat
Etkinlik duygusu bireyin kendi eylem ve davranfllaryla evresini deifltirebile- dillerindeki karfll
alienationdur.
ceine, olup bitenlere etkide bulunabileceine, geliflmeleri AMALARIMIZ
denetleyebileceine, AMALARIMIZ
kendi geleceini kendisinin davranfllaryla oluflturabileceine inanmasdr. Byle
bir inanca sahip olan bireylerin siyasal hayata daha kolay katlabildikleri, her trl
K T A P K T A P
geliflmelerle yakndan ilgilendikleri ve siyaset srecinde yer almaktan kanmadk-
lar gzlenmektedir. Siyasal bakmdan kendini etkin gren bireyler, her trl siya-
sal geliflmelere aktif flekilde katlmakta ve siyasal otoritelerin kararlarn etkileme-
ye alflmaktadrlar. TELEVZYON TELEVZYON
Etkinlik duygusunun yannda teflebbs ruhu ve duygusu da siyasal katlmada
nemlidir. Baz bireyler dierlerine gre daha mteflebbis ve aktif zelliklere sahip-
ken kimisi tam tersine daha ie kapal ve ekingendirler. Bunlar N T ierisinden
ERNET mte- NTERNET
flebbis bir ruha sahip olanlarn siyasal hayata daha ok katldklar, katlma eilimine
sahip olduklar, risk yklendikleri ve katlmadan ekinmedikleri gzlenmektedir.
Hem etkinlik hem de teflebbs duygusu siyasal katlmann lehinde bir eilimin
oluflmasna katkda bulunurken yabanclaflma tersi bir durum yaratmaktadr. Ken-
110 Siyaset Bilimi
disine, iinde yaflad evresine ve doaya karfl yabanclaflan bireyler iinde ya-
fladklar siyasal sistemi, kendisi ile hibir iliflkisi bulunmayan, kendisinin dflnda
ve ayr bir yap olarak grmektedirler. Kendi eylemleriyle sistemi etkileyebilecek-
lerini dflnmemekte ve ona karfl ilgisizleflmektedirler. Bu durum siyasal katlma-
nn aleyhine bir sonu yaratmaktadr. Zira yabanclaflan bireyler siyasete ve siyasal
katlmaya karfl duyarszlaflmakta ve ilgisizleflmektedirler. Aslnda, siyaset karflsn-
da ilgisiz durma, olumsuz anlamda bir siyasal katlma davranfl olmakla birlikte bu
aktif ve olumlu bir katlma deil pasif bir katlma olmaktadr.
Yafl
Yafl ile siyasal katlma arasndaki iliflkiler belli yafl gruplarnn siyasal olaylar alg-
lama ve yaflanlan evrede olup biten siyasal geliflmelere karfl belli tepkiler gster-
meleriyle ilgili gzkmektedir. Burada sz konusu olan bireyin biyolojik yaflndan
ok yer ald belli yafl grubu ve kufladr. Belli yafl gruplarnn belli siyasal katl-
ma eylemlerinde bulunmalar eiliminin daha ok olduu ampirik arafltrmalarla
da dorulanmfltr. Mesela genlerin zaman ve enerji olarak belli siyasal eylemlere
elveriflli olmalar, aile ve geim ykmll taflmamalar, disiplinli ve kontroll
alflmay gerektiren bir meslek sahibi olmamalar gsteri yryfl, boykot, grev,
seim kampanyalarnda grev alma, protesto eylemlerinde bulunma gibi siyasal
davranfllar gstermelerine imkn vermektedir. Bu eylemler iin hem zamanlar
hem de enerjileri vardr. Oysa zaman ve enerji asndan daha snrl imknlar bu-
lunan orta yafl veya yetiflkinler iin gsteri yryflne katlma, partilerin kampan-
yalarnda aktif grev alma, boykot ve grevlerde bulunma daha zordur. Bunlarn ai-
le geindirme, meslein gereklerini yerine getirme gibi sorumluluklar bulunduun-
dan bu siyasal kaynaklar siyasal eylemlerde snrlandrc etkide bulunmaktadr.
Cinsiyet
Bireyin siyasal katlma eylemleri zerinde etkili olan bir baflka deiflken cinsiyet-
tir. Btn toplumlarda cinsiyetten kaynaklanan bir rol farkllaflmas bulunmaktadr
ve bu durum siyasal davranfllara da yansmaktadr. Cinsler arasndaki rol farkllafl-
masnn erkeklerde siyasal katlmann alann geniflletirken kadnlarda daraltmakta
olduu gzlenmektedir. Hukuk asndan byle bir farkllaflma olmasa bile sosyolo-
jik bakmdan bir gereklik teflkil etmektedir. Erkee ev dfl roller yklenirken kadn-
lara aile ii ve eve ynelik roller verilmektedir. Siyasal eylemlerde bulunabilme a-
sndan erkein sosyo-ekonomik donanm ile kadnn donanm arasnda nemli
farkllklarn bulunmas da kadnlarn aleyhine bir durum oluflturmaktadr. Ev ve ai-
le ii rollerle yetinen bir kadnn siyasal hayata aktif olarak katlmas beklenemez.
lkelerin parlamentolarna bakldnda kadn yelerle erkek yeler arasndaki
farkl dalm bunu btn plaklyla ortaya koymaya yetmektedir. Kadnlarn er-
keklere gre siyasal hayata daha az katlmalar, sadece ekonomik ve sosyal bakm-
dan az geliflmifl toplumlarda deil geliflmifl lkelerde de sz konusudur. Kadnla-
rn seme ve seilme hakkn kazanmalar daha ge gerekleflmifltir. Genel oy ilke-
sinin kabul ve yaygnlaflmasyla kadnlarn da siyasal hayata oy yoluyla katlma-
lar mmkn olmufltur. Siyasetin genellikle erkeklere zg bir urafl alan olarak
grlmesi, kadnlarn eitim dzeyinin erkeklere gre daha dflk olmas, ev d-
flnda geirdikleri zamann snrl oluflu, faal olarak alflan kadnlarn erkeklere g-
re daha az oluflu, ou yerde kadnn kocasna baml durumda olmas gibi ne-
denlerle kadnlar siyasal hayatta snrl rol oynamakta ve siyasette ikincil konum-
da bulunmaktadrlar.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
4. nite - Siyaset ve Birey: Siyasal Katlma

111
Cinsiyetin siyasal katlmadaki rol konusunda Taner Tatarn (1997).K Cinsiyet

T A P Faktrnn K T A P
Siyasi Katlma Etkisi Dn ve Bugnyle Toplum ve Ekonomi, say: 10, adl makaleyi ve
kadnlarn siyasal hayatta ikincil konumda bulunmalaryla ilgili olarak da Zekiye Demir,
(2002). Siyasal Partilerin Kadn Politikalar ve Kadnlarn Tutumlar
T E L(Adapazar:
EVZYON Sakarya TELEVZYON
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits adl yaynlanmamfl doktora tezini inceleyebilirsiniz.
Siyasal ve Hukuksal Faktrler

Btn bunlarn yannda toplumun siyasal yaps ile sistemin iflleyifline
N T E R N E T iliflkin hu- NTERNET
kuksal faktrler de siyasal katlma ve tercihleri etkilemektedir. Btn siyasal rejim-
lerde siyasal srelerin iflleyifli ve vatandafllarn bu srece katlmalar belli kuralla-
ra ve normlara balanmfltr. Hibir toplumda siyasal sreler gelifligzel ve norma-
tif dzenlemeler olmakszn ifllemez. Baflta anayasa olmak zere temel yasalar si-
yasete belli snrlar izmektedir. Vatandafllarn siyasal srece nasl katlacaklar, ne
gibi sorumluluk ve haklara sahip olduklar, siyasal haklarn kullanrlarken hangi
normlara uymalar gerektii gibi hususlar yasalarca dzenlenmifltir. Oy verme, se-
me ve seilme hakk belli standartlara balanmfltr. Tarihsel olarak oy verme hak-
k giderek genifllemifl olmakla birlikte yine de belli kstlamalar sz konusudur.
Mesela silah altnda bulunan erlerin oy kullanmalar sz konusu deildir. Belli su-
lar ifllemifl ve eflitli cezalar almfl olanlar seilebilme hakkn kaybedebilmektedir.
Siyasal sistemin demokrasi veya totaliter bir rejim olmas durumunda siyasal ka-
tlma farkl anlam kazanmaktadr. Vatandafllarn kendi hr iradeleriyle toplumun
ynetimine katlmalar anlayflna dayal demokrasilerde bile siyasal katlmann
nne konulmufl bir ok engel ve snr bulunmaktadr. Siyasal sistemin karmaflk-
laflmas ve sorunlarn zm iin profesyonelliin ne gemesi de demokrasiler-
Teknokrasi, teknisyenlerin
de bir teknokrasi sorununu gndeme getirmektedir ki bu geliflmelerin her biri si- ve uzmanlarn belirleyici rol
yasal tercih ve katlma eylemleri zerinde snrlandrc bir rol oynayabilmektedir. oynadklar sistem olarak
Totaliter sistemlerde siyasal katlmann hem anlam hem de iflleyifli nemli fark- tanmlanabilir. Teknokraside
her trl teknik ve uzmanlk
llklar gstermektedir. Her ne kadar totaliter sistemler de kendilerini demokrasi bilgisine sahip brokratlar,
olarak sunsalar ve halka dayandn savunsalar da bunun fazla bir nemi olmad- seilmifl kiflilerin nne
geerek halktan almadklar
n biliyoruz. Totaliter sistemlerde siyasal katlma bireysel dzeyde deil toplum- bir gc, sahip olduklar
sal dzeyde kitlelerin mobilize edilmesinin bir arac olarak ortaya kmaktadr. teknik bilgiye dayal olarak
kullanmaktadrlar. Bu
Toplum yelerinin kullandklar bir hak ve siyasal hayatta aktif rol oynayabilecek- durum ynetme yetkisini
leri bir kanal deil iktidardakilerin toplumu harekete geirmek, belli alanlara y- halka ve halkn temsicilerine
veren demokrasi ile ciddi bir
neltmek ve mobilize etmek iin bafl vurduklar bir yol olarak grlmektedir. Res- eliflki oluflturmaktadr.
m ideolojiyi toplum katlarnda yaymak ve ideolojiye destek salamak amacna y-
nelik olarak iktidar elinde tutanlarca gdml olarak ynlendirilen siyasal katlma
eylemleri hr ve zerk flekilde gerekleflmemektedir. Totaliter sistemlerdeki siya-
sal katlma daha ok baml veya gdml katlma biiminde gerekleflmektedir.
Bu sistemlerde vatandafllarn oy verme eylemleri, alternatifler arasndan en uygu-
nun seilmesi deil iktidardakiler tarafndan nlerine konulmufl olann onaylanma-
s fleklinde gerekleflmektedir. Dolaysyla vatandafllarn hr bir ortamda siyasal
tercihlerde bulunmalar, tercihlerini aklayabilmeleri, tercihleri dorultusunda h-
kmetleri etkileyebilmeleri sz konusu deildir.
rgtlenme, toplu gsteri ve yryfl, ifade zgrl ve benzeri temel hakla-
rn kullanlmasyla ilgili dzenlemeler de siyasal katlmay etkileyebilmektedir. Ba-
z toplumlarda din, etnik, blgesel, snfsal temelli rgtlenmelere izin verilme-
mekte, kimi rgtlenmeler nceden izne tabi tutulmakta veya baz teminatlar ge-
rekli klmaktadr.
112 Siyaset Bilimi
Sistemin iflleyifline iliflkin hususlar da siyasal katlmada etkili faktrlerdir. De-

mokratik sistem iki partili veya ok partili olabilir. Seim sisteminin ounluk ve-
ya nispi temsil olmas, bunlarn uygulamasnn farkll, iki turlu veya tek turlu ol-
mas, barajl veya barajsz uygulanmas gibi durumlar vatandafllarn siyasal katlma
eylemleri zerinde bazen geniflletici bazen de daraltc etkide bulunabilir. Mesela
nispi temsil sistemi ok partililie ve her bir partinin ald oy orannda parlamen-
toda temsil edilmesine imkn verirken bunun ulusal veya blgesel dzeyde bir ba-
rajla uygulanmas siyasal tercih ve katlmada daraltc bir etkiye yol amaktadr.
Bu erevede ilave edilmesi gereken bir baflka faktr de siyasal liderlik konu-
sudur. Siyasal liderlerin kiflilikleri ve kiflisel zellikleri de siyasal katlma eylemleri
zerinde etkide bulunabilir. Baz liderlerin toplum kesimlerini mobilize etmede
byk baflar gsterdikleri, toplumla daha iyi diyalog kurduklar ve toplumun ka-
tlmn salama ynnde byk baflar gsterdikleri gzlenmektedir. Etkin, kariz-
maya sahip, hitabet gc yksek, gen ve gven telkin edici liderler toplumu ha-
rekete geirmekte ve bireylerin siyasal hayata aktif flekilde katlmalarnda olumlu
rol oynamaktadrlar.
zet
N
A M A
Siyaset olgusunu ve siyasal hayat olgusunu ak- N
A M A
Bireylerin siyasal hayata katlmalar ve kendile-
1 lamak. 2 rinden beklenen rolleri oynayabilmeleri iin si-
Toplumsal hayatn en nemli blmn gerekti- yasal toplumsallaflma srecinin nemini ve bu
inde g ve cebir kullanmaya dayal iliflkilerin srete etkili olan yaplarn neler olduunu an-
ve srelerin cereyan ettii siyasal iliflkiler olufl- latmak.
turmaktadr. Siyasal iliflkiler ve srelerin olufl- Bireylerin ve toplumsal birliklerin siyasal hayata
turduu toplumsal hayatn siyasal boyutunda bel- aktif olarak katlmalar ve birer aktr olarak be-
li roller ve sorumluluklar stlenen aktrlerin bu- lirli roller oynamalar baz ncllerin gereklefl-
lunmas sz konusudur. Her trl toplum yap- mesine baldr. inde yaflanan siyasal toplum-
snda mevcut toplumsal flartlara gre flekillenen dan gelen etkilere karfl bireyin belirli tepkiler
siyasal iliflkilerin ve srelerin oluflturduu siya- vermesi, yani belli trde siyasal davranfllar gs-
sal hayat, bu iliflkiler ve kendisine vcut veren termesi iin ncelikle bireylerin belli bir siyasal
aktrlerle bir yap kazanmaktadr. Siyasetin en toplumsallaflma srecinden gemeleri gerekiyor.
etkin aktr olarak birey ve toplumsal birliklerin Bilindii gibi bireyler, doduklarnda iinde ya-
belirli rolleri oynayabilmeleri iin baz temel flart- fladklar siyasal toplumun deer, norm ve kural-
larn ve kabullerin varl gereklidir. ster demok- larndan habersizdirler; mevcut deerleri, norm-
ratik ister demokrasi dfl bir yap sz konusu ol- lar, inanlar, kurumlar ve kltr renmeleri
sun aktrlerin belli rolleri stlenmeleri ve kendi- siyasal toplumsallaflma sreciyle mmkndr.
lerinden beklenilen ifllevleri yerine getirmeleri Beflikten mezara kadar devam eden bu toplum-
bir zorunluluktur. Toplumun varln koruyabil- sallaflma srecinde bireyler, toplumun ve siyasal
mesi ve srdrmesi iin siyasetin belli flekilde r- hayatn uyumlu birer bireyi hline gelirler, siya-
gtlenmesi ve belli ifllevler grmesi gerekir. Top- sal benlik kazanrlar. Bylece belli siyasal rolleri
lumun varln gven iinde srdrmesi belirli oynamaya, siyasal iliflkiler kurmaya, siyasal s-
kararlarn alnmasn, alnan kararlarn uygulan- rete belli eylemlerde bulunmaya hazr hle ge-
masn, ortaya kacak anlaflmazlklarn zm- lirler ki bu nitelikleri kazanmfl bireylere ksaca
lenmesini, mevcut siyasal deer ve rollerin yeni siyasal insan diyoruz. Toplumsallaflma sreciyle
nesillere aktarlmasn, toplumsal taleplerin - siyasal benlik kazanan bireylerin siyasal uyaran-
zlmesini gndeme getirmektedir. Bu tr faali- lara karfl belli tepkiler vermeleri, siyasal davra-
yetler, siyasal yapnn niteliinden bamsz ola- nfl ve eylemlerde bulunmalar karmaflk bir ilifl-
rak siyasal hayatn en yaln biimini oluflturmak- kiler sisteminin sonucudur. Kimisinde kiflilik ni-
tadr. Bir sre olarak iflleyen bu iliflkiler yuma- telikleri ne karken kimisinde evresel faktr-
nda birey ve toplumsal birlikler, birer aktif ak- ler daha etkin olmaktadr. Siyasal toplumsallafl-
tr olarak rol oynamaktadr. Btn mesele birey ma srecinde aile, arkadafl grubu, ikincil gruplar,
ve toplumsal birliklerin siyasal hayata ne kadar siyasal/toplumsal birlikler, haberleflme aralar
aktif olarak katlabildikleri ve aktif rol oynayabil- gibi kurumlarn belli rolleri ve etkileri vardr.
dikleridir. Bireylerin siyasal hayata aktif birer aktr olarak
katlmalarnda siyaset olgusunun alglanma bii-
mi belirleyici rol oynamaktadr. ncelikle siyase-
tin dnyevi bir faaliyet olarak kabul edilmesi, ge-
leceklerini dorudan ve dolayl olarak belirleyen
bir alan olarak deerlendirilmesi, bireysel aba-
larn siyaseti etkileyebilme zellii tafldna ina-
nlmas gerekir. nsan tabiat zerinde temelle-
nen siyasetin insan psikolojisinde mevcut varl-
n koruma ve gvenlik iinde yaflama ihtiyac,
daha iyi yaflama arzusu, zt duygulara sahip ol-
mas, iktidar peflinde koflmas ve hrriyet iinde
yaflamay srdrmek istemesi gibi eilimlerden
etkilendii kabul edilmektedir.
114 Siyaset Bilimi
N
AM A
Bireyin siyasal aktr haline gelmesi srecini, il- N
AM A
Siyasal katlma biimlerini ve onu etkileyen fak-
3 gili kavramlar ve siyasal toplumsallaflmay ak- 4 trleri sralamak.
lamak. Herhangi bir siyasal toplumda herkesin ayn tr-
Siyasal toplumsallaflma ile siyasal benlik kaza- de ve younlukta siyasal katlma davranfl gste-
nan ve siyasal insan hline gelen bireyler sistem recei beklenemez. Oy verme davranflndan mi-
iinde belirli siyasal roller oynamaya hazr hle ting ve gsteri yryflne, basn organlarndan
gelirler. Bireylerin, siyasal srece katlarak ikti- siyasal nitelikli haberleri takip etmekten sivil top-
darlar etkilemeye, kendi istekleri dorultusunda lum rgtlerinde aktif grev almaya, seimlerde
karar almaya ynelik gsterdikleri siyasal davra- adaylara parasal yardm yapmaktan siyasal po-
nfl ve eylemler, ksaca siyasal katlma kavramy- zisyonlara aday olmaya, parti rgtlerinde aktif
la ifade edilmektedir. Ulusal ve yerel dzeydeki grev almaktan siyasal tartflmalara katlmaya ka-
siyasal yneticilerin belirlenmesi, yneticilerin dar pek ok eflit siyasal katlma davranflndan
kendi istek ve arzular dorultusunda karar al- sz edilebilir. Siyasal hayata karfl ilgisizlikten ik-
malarn salamak siyasal katlmann temel ama- tidarda belirli bir pozisyonu paylaflmaya kadar
cdr. Herkes doal olarak iktidarlarn kendi is- farkl dzeyde siyasal katlma davranfl da mm-
tekleri dorultusunda karar almasn arzu eder. kndr. Bu bakmdan siyasal katlma ereve-
Bunun salanmas iin belli trde faaliyetlerin sinde gsterilen siyasal eylemin tr ve niteliine
gsterilmesi gerekir ki bu cmleden olan eylem- baklarak farkl tasnifler yaplabilir; gsterilen si-
leri siyasal katlma erevesinde anlatlmaktadr. yasal eylemin younluk ve zorluk derecesine g-
Temelde bir eylem ve davranfl olan siyasal katl- re siyasal katlma davranfl izleyici faaliyetleri,
ma, hkmetin ve iktidar odaklarnn her trl geifl faaliyetleri ve gladyatr faaliyetler fleklinde
kararlarn etkilemeye ynelik davranfllar ier- tasnif edilebilecei gibi olaan ve olaandfl fa-
mektedir. aliyetler fleklinde de tasnif edilebilir. Siyasal sis-
temin belirlemifl olduu kurallara ve normlara
uygun olan siyasal katlma davranfllar olaan,
bu normlara ve kurallara uygun olmayanlar ise
olaandfl fleklinde snflandrlmaktadr. De-
mokratik toplumlarda bireylerin siyasal hayata
katlma ve iktidar etkileme kanallar olduka ge-
nifl olduundan olaandfl yntemlere baflvurma
ihtiyac ortaya kmazken olaan katlma kanal-
larnn snrl olduu toplumlarda olaandfl yn-
temlere daha ska baflvurulmaktadr. Demokra-
sinin kalitesi, biraz da olaan siyasal katlma ka-
nallarnn mmkn olduu kadar genifl olmasy-
la ilgili olmaktadr.
Herhangi bir toplumda bireylerin bir davranfl ve
eylem olarak gsterecekleri siyasal katlma ey-
lemleri birbirinden farkl flekillerde gereklefl-
mektedir. Bu farkl gerekleflmede sosyo-ekono-
mik faktrler, psikolojik zellikler, gelir dzeyi,
eitim seviyesi, yafl, cinsiyet, kiflilik yapsnn ya-
n sra siyasal ve hukuksal faktrler de etkili ol-
maktadr. Sistemin nitelii, hukuksal yaps, se-
im sistemi gibi unsurlarn da kiflinin siyasal ka-
tlma tercihlerinde belirli etkileri bulunmaktadr.
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi olaan siyasal katlma bi- 5. Afladaki ifadelerden hangisi doru deildir?
imlerinden biri deildir? a. Bireyin yabanclaflma duygusu iinde bulunma-
a. Seimlerde oy kullanmak s siyasal katlmaya karfl ilgisiz olmasna yol
b. Siyasilere mektup yazmak aar.
c. Siyasi toplantlara katlmak b. Yaflla siyasal katlma arasnda anlaml bir iliflki-
d. Milletvekilleriyle grflmeler yapmak nin olduu gzlenmektedir.
e. Vergi vermeyi reddetmek c. Kent ve metropollerde yaflayanlar kylerde ya-
flayanlara nispetle daha youn flekilde siyasal
2. Bir bireyin dier bireylerin tutum ve davranfllarn katlma eylemleri gsterirler.
kendi istedii yne ve amaca yneltebilmede rol oyna- d. Demokratik lkelerde olaan siyasal katlma ka-
yan gelir, servet, tecrbe, bilgi, iflgal edilen toplumsal nallar genifltir ve nnde engeller bulunma-
pozisyon, hitabet gc, fiziki gzellik, cinsiyet, yafl, maktadr.
mensubu bulunulan aile, belirli bir dinin veya mezhe- e. Kadnlar her lkede erkeklere gre daha aktif
bin yesi olmak gibi faktrlere ne ad verilir? flekilde siyasal katlma davranfllar gsterirler.
a. Siyasal kaynak
b. Sosyo-ekonomik etkenler 6. Afladaki cmlelerden hangisi doru deildir?
c. Psikolojik etkenler a. Dfl dnyadan gelen etkilere karfl, bireyler uy-
d. Siyasal gler ma veya uymama fleklinde davranfl gsterirler.
e. Kiflisel zellikler b. Uyma davranfl itaat, zdeflleflme veya benim-
seme fleklinde gerekleflir.
3. Afladakilerden hangisi siyasal katlma eylemini et- c. Uymama davranflnda ters tepki yahut bam-
kileyen bir faktr deildir? szlk gds etkili olur.
a. Cinsiyet d. taat davranflnn temelinde cezalandrlmak ya-
b. Ekonomik refah hut dllendirilmek gds etkili rol oynar.
c. Hukuksal yap e. zdeflleflme fleklindeki davranfln temelinde
d. Yaflanlan mekan doru bilinen fleyi yapmak isteme gds rol
e. Corafi yap oynar.
4. Afladakilerden hangisi L. Milbraytn siyasal eylem 7. Bireylerin siyasi otoritelerin kararlarn etkilemek
ve davranfllarn younluuna gre yapt l ayrma amacyla gsterdikleri ve bizzat kendileri tarafndan ta-
gre bir siyasal toplant veya gsteriye katlmak, siyasal sarlanmfl olan her trl eylem ve davranfllar hangi
bir liderle iliflki kurmak, bir partiye yahut adaya para kavramla ifade edilir?
yardm yapmak, brokratlarla temas kurmak gibi faali- a. zerk katlm
yetlerde bulunanlarn gsterdikleri siyasal katlma ey- b. Olaan katlm
lemlerini ifade etmektedir? c. Mobilize katlm
a. zleyici faaliyetleri d. Gladyatr faaliyetler
b. Gladyatr faaliyetler e. Olaandfl katlm
c. Siyasal davranfllar
d. Geifl faaliyetleri
e. Toplumsallaflma faaliyetleri
116 Siyaset Bilimi
8. Bir toplumda bireylerin siyasal hayata katlabilme-

leri iin afladakilerden hangisinin olmasna gerek
yoktur?
a. Siyasi iktidarn ald kararlarn bireylerin gele-
ceklerini etkileyeceine inanmalar gerekir.
b. Bireylerin siyasal katlma yoluyla iktidarn karar-
larn etkileyebileceklerine inanmalar gerekir.
c. Bireylerin belli ekonomik refah seviyesine sahip
olmalar gerekir.
d. Siyasal faaliyetlerin dnyevi bir faaliyet alan ola-
rak tannmas gerekir.
e. Hukuksal yapnn siyasal katlmaya imkan ver-
mesi gerekir.
9. TSADn Siyasi partiler ve Seim Sistemleri arafltr-

masnda elde edilen bulgular afladaki ifadelerden han-
gisini dorulamaktadr?
a. Dzenli oy verme davranfl ile gelir ve eitim
faktrlerinin niteledii sosyo-ekonomik dzey
arasnda ters orant vardr.
b. Medya araclyla siyasal tartflmalar takip etme
eilimi, sosyo-ekonomik dzey arttka gerile-
mektedir.
c. Yerel sorunlarn tartflld siyasal toplantlara
katlma ile sosyo-ekonomik dzey arasnda do-
rusal bir iliflki bulunmaktadr.
d. Siyasal partilerde aktif olarak grev alma ile sos-
yo-ekonomik dzey arasnda dorusal bir iliflki
olup dzey ykseldike partilerde grev alma
eilimi de artmaktadr.
e. Sivil toplum kurulufllarnn faaliyetlerine katlma
eilimi, sosyo-ekonomik dzey arttka yksel-
mektedir.
10. Siyasal rejim tarafndan konulmufl kurallara uygun

olmayan ve onlara karfl kmak amacyla gsterilen si-
yasal eylem ve davranfllara, siyasal katlma asndan
ne ad verilir?
a. Olaan siyasal katlma
b. Protesto hareketi
c. Olaandfl siyasal katlma
d. zleyici faaliyeti
e. Oy verme davranfl
Yaflamn inden
Siyasal Katlm ve Cinsiyet

Hibir
zaman
Her
zaman
Kadn
Sklk
ort.
Hibir
zaman
Erkek
Her
zaman
Sklk
ort.
Seimde oy vermek (1999 seimlerinden sonra oy 3.5 91.5 3.84 4.7 85.7 3.74
kullanma yaflna eriflmifl deneklere sorulmamfltr.) (N=1071) (N=1144)
TV-radyo-gazete izleyerek siyaset hakknda bilgi ve 16.0 39.9 2.94 9.0 61.4 3.36
fikir edinmek
Siyaset tartflmak, farkl grfllerden kiflileri ikna 70.9 5.4 1.50 46.0 18.4 2.11
etmeye alflmak
Mahallenin, kyn, ilenin sorunlarnn tartflld 77.7 5.0 1.39 48.3 20.9 2.11
toplantlara katlmak
mza kampanyalarna katlmak, baflvuru ve dileke 80.7 3.9 1.34 63.3 8.5 1.67
hakkn kullanmak
Seimler ncesinde belirli bir parti iin gnll olarak 88.8 2.9 1.2 68.6 12.7 1.67
alflmak
Miting, toplant, gsteri yryfl gibi toplu 86.7 1.9 1.21 67.1 9.3 1.63
faaliyetlere katlarak sesini duyurmak
Sivil toplum kurulufllarnn faaliyetlerine katlarak 92.7 0.8 1.11 77.8 5.3 1.42
Meclis dflnda siyaset alanlar oluflturmaya alflmak
Siyasi partiler bnyesinde aktif politika yapmak 93.2 1.2 1.11 79.5 6.6 1.40
N 1189 1233
TSAD'n yapmfl olduu arafltrmadan alnan yukardaki tablo Trkiye'de toplumsal cinsiyet ile siyasal katlma ara-
sndaki iliflkiye dair arpc veriler sunmaktadr. Tablodan hareketle ulaflabileceimiz sonulardan biri seimlere d-
zenli olarak katlma orannn kadnlar arasnda erkeklerden istatistiksel bakmdan anlaml lde daha yksek ol-
duudur. Buna karfllk, br btn etkinlik biimlerinin erkek semenlerce gereklefltirilme skl kadnlardan an-
laml lde daha yksektir.
Erkekler arasnda, "baflvuru ve dileke hakkn kullanma", "seimler ncesinde belirli bir parti iin gnll alflma"
ve "miting vb. toplu faaliyetlere katlma" etkinliklerinin ortalama skl arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir
farkllk yoktur. Buna karfllk, kadnlarn yerel sorunlarn tartflld toplantlara katlma skl, siyasal tartflmaya ka-
tlma sklnn anlaml lde gerisine dflmekte ve dileke hakkn kullanma sklyla istatistiksel bakmdan fark-
sz hale gelmektedir.
Kaynak: Seim Sistemi ve Siyasi Partiler Arafltrmas. (2011). Cilt II, Ana Rapor, stanbul: TSAD.

118 Siyaset Bilimi
Okuma Paras Kendizi Snayalm Yant Anahtar

Gl Demokrasi: Katlmc Tarzda Siyaset 1. e Yantnz yanlfl ise Olaan ve Olaandfl Siya-
Demokrasinin gelecei gl demokrasiye kolektivist sal Katlma Biimleri konusunu yeniden gz-
olmayan bir cemaat biiminin, konformist olmayan bir den geiriniz.
kamusal akl yrtme biiminin ve modern toplumla 2. a Yantnz yanlfl ise Siyasal Katlmay Etkileyen
badaflan bir yurttafl kurumlar toplamnn yeniden can- Faktrler konusunu yeniden gzden geiriniz.
lanmasna baldr. Gl demokrasi katlmc tarzda si- 3. e Yantnz yanlfl ise Siyasal Katlmay Etkileyen
yasetle tanmlanr: Tam anlamyla, yurttafllar adna tem- Faktrler konusunu yeniden gzden geiriniz.
sili ynetimden ziyade yurttafllarn z ynetimidir. Bu- 4. d Yantnz yanlfl ise Eylemin Younluk ve Zor-
rada etkin yurttafllar, ille de her dzeyde ve her durum- luk Derecesine Gre Siyasal Katlma Biimleri
da deil, fakat yeterince sk olarak ve bilhassa temel si- konusunu yeniden gzden geiriniz.
yasetlere karar verilirken ve nemli bir g konumla- 5. e Yantnz yanlfl ise Siyasal Katlmay Etkileyen
nrken, kendi kendilerini ynetirler. z ynetim, gn- Faktrler ve Psikolojik ve Bireysel Faktler
dem oluflturma, tartflma, yasama ve siyaset yapma (or- konularn yeniden gzden geiriniz.
tak alflma biiminde) srelerine yurttafllarn devaml 6. e Yantnz yanlfl ise Bireyin Siyasal Aktr Hli-
katlmn kolaylafltrmak iin oluflturulmufl kurumlar ne Gelmesi Sreci: Siyasal Toplumsallaflma ko-
yoluyla hayata geirilir. Gl demokrasi bireylerin ken- nusunu yeniden gzden geiriniz.
di kendilerini ynetme kapasitelerine sonsuz gven 7. a Yantnz yanlfl ise Bireyin Siyasal Hayata Ka-
duymaz, fakat Machiavelli ile birlikte okluun genel- tlmas ve Bir Eylem Olarak Siyasal Katlma
likle prensler kadar hatta onlardan daha zeki olacan konularn yeniden gzden geiriniz.
ve Teodor Roosevelt'le birlikte de [sradan insanlarn 8. c Yantnz yanlfl ise Bireyi Siyasete Ynelten
ounluunun gnden gne daha kk bir insan top- Temel Faktrler konusunu yeniden gzden
luluunun onlar ynetmeye alflrken yaptndan ok geiriniz.
daha az hata yapacan] iddia eder. 9. b Yantnz yanlfl ise Siyasal Katlmay Etkileyen
Siyasal durumun amazlarna karfl bir tepki olarak d- Faktrler ile Sosyo-Ekonomik Faktler konu-
flnldnde gl demokrasiye afladaki formel ta- larn yeniden gzden geiriniz.
nm verilebilir: Katlmc tarzdaki gl demokrasi ba- 10. c Yantnz yanlfl ise Siyasal Katlma Biimleri
msz bir temelin yokluunda atflmay, srekli kendi ve Olaan ve Olaandfl Siyasal Katlma ko-
en yakn yasalarn oluflturma sreci ve baml zel bi- nularn yeniden gzden geiriniz.
reyleri zgr yurttafllara ve ksmi ve zel karlar da
kamusal iyilere dnfltrebilen siyasal bir cemaatin ya-
ratlmas yoluyla zer.
Demokrasinin bu gl formlasyonundaki can alc
terimler eylemlilik, sre, kendi yasalarn oluflturma,
yaratma ve dnfltrmedir.
Kaynak: Barber, B. (1995). Gl Demokrasi Yeni

Bir a in Katlmc Siyaset, ev. Mehmet Befliki,
stanbul: Ayrnt Yaynevi.

Sra Sizde 1 Sra Sizde 3
Bir toplum iin siyasal hayattan bahsedildiinde, genel- Doumla bafllayp hayatn sonuna kadar devam eden
likle, toplumun varln devam ettirebilmesi amacna siyasal toplumsallaflma srecinde pekok faktr etkili-
ynelik olarak zor kullanm yetkisine sahip gcn r- dir. rnein aile, arkadafl gruplar meslek kurulufllar,
gtl faaliyetleri balamnda karar almas, alnan kara- okul ve dernek benzeri ikincil gruplar, dernekler ve r-
lar uygulamas, topluma benimsetmesi, toplumun bu gtler ile haberleflme aralar siyasal toplumsallaflma
kararlar etkilemesi, kararlarn uygulanmasnda meyda- srecinde etkili faktrlerdir.
na kan uyuflmazlklar zmlemesi, kararlar kimin
alacann belirlenmesi, siyasal rollerin ve deerlerin ye- Sra Sizde 4
ni kuflaklara benimsetilmesi, bulunduu i ve dfl evre- R. Dahla gre, siyasal katlmann ilgi, nemseme, bilgi
sinden gelen istek ve basklara gre yeniden rgtler- ve eylem olmak zere birbirini takip eden drt farkl
mesi gibi bir dizi eylem ve davranfla iflaret edilmektedir. dzeyi vardr. Bir davranfln meydana gelmesi iin bi-
reyin nce o konuya ilgi duymas, onu nemsemesi,
Sra Sizde 2 konu hakknda belli bir bilgi dzeyine sahip olmas ve
Macera peflinde koflan, tatmin olmaz ihtiraslara sahip en nihayetinde de eyleme gemesi gerekir.
ve iktidarlarnn snrn izemeyen siyasal liderlerin
kendi toplumlarn ve dnyay nasl atefle verdiklerinin Sra Sizde 5
ok sayda rnei vardr. 20. yzylda yaflanan iki dn- Siyasi iktidar etkilemek ve arzulanan dorultuda karar
ya savaflnn milyonlarca insann lm ve mamur l- almasn salamak iin eflitli eylem ve davranfllarn
kelerin tarmar olmalarna mal olduu biliniyor. Hit- gsterildii gzlenmektedir. Siyasal katlma olarak ifa-
lerin tm Avrupay egemenlii altna alma istei sade- de edilen bu trden eylem ve davranfllarn en iyi bili-
ce lkesinin yklmasna deil Avrupann byk fatura- neni seimlerde oy vermektir. Ancak oy verme davran-
lar demesine yol amfltr. Mussolininin Eski Roma fl dflnda da iktidar etkilemeye ynelik pek ok eylem
mparatorluunu diriltme hayaliyle girifltii saldrganl- ve davranfl gsterilmektedir. Bunlardan barfl olan ve
n sonunda byk ykmlar yaflanmfltr. Souk Savafl mevcut hukuki ve siyasi sistemin meflru olarak grd-
yllarndan sonra Irak Lideri Saddam Hseyinin Ku- trde eylemler olduu gibi meflru kabul edilmeyen
veyte ve rana ynelik saldrlar lkesinin iflgal altna ve hukuki olarak yasaklanmfl bulunan trde eylem ve
girmesine ve byk bir ykm yaflamasna yol amfltr. davranfllar da vardr. Olaan ve olaandfl olarak snf-
Yine Yugoslavya lideri S. Miloseviin de Byk Yugos- landrlan bu davranfllar asndan evremizdeki insan-
lavya iin girifltii etnik temizlik ve saldrlar lkesine ve lara baktmzda medya organlarndan siyasi nitelikte
insanla byk faturalar detmifltir. Ayn flekilde daha haberleri ve geliflmeleri takip etmek, yerel sorunlarla il-
yakn zamanda M. Kaddafinin iktidara olan tutkusu ve gilenmek iin eflitli sivil toplum rgtlerinde grev al-
deta tm dnyann karflsnda olmasna ramen giriflti- mak, siyasal parti rgtnn eflitli dzeylerinde grev
i diren ve kendisine karfl ayaklananlara karfl uygula- stlenmek, parti yesi veya yneticisi olmak, sorunlar
d acmasz ykm politikas lkesinin ykmyla sonu- mektup, e-mail, faks, vb. aralarla yetkililere aktarmak,
lanmfltr. Bu muhteris ve macerac liderler, girifltikleri siyasi yetkililerle sorunlar eflitli dzeylerde tartflmak,
akl almaz politikalar sonunda hayatlarn kaybetmekle miting ve gsterilere katlmak gibi meflru ve olaan tr-
kalmamfl lkelerinin ykmna da yol amfllardr. Bir de pek ok davranfln eflitli dzeylerde tercih edildii-
yandan gvenlik ve hrriyet iinde yaflama, refah dzeni, insanlarn farkl flekillerde bu trden eylem ve dav-
yini artrma, halkna daha iyi flartlarda hayat yaflatma ar- ranfllar gsterdiklerini gryoruz. Herkesin ayn tr-
zusu duyan siyasal liderler, zaman zaman ihtirasla belli den eylemlere itibar ettii sylenemez. Kimisi sadece
maceralar peflinde koflmakta ve hem kendilerinin hem seimde sanda gidip oy vermekle yetinirken kimisi si-
de toplumlarnn mahvna sebep olmaktadrlar. nsan vil toplum rgtlerinde aktif flekilde grev almaktadr;
psikolojisi zt duygulara sahip bir yapdadr. kimisi siyasal hayata ok mesafeli yaklaflrken kimisi si-
yasilerle mmkn olduunca yakn iliflki kurmaya ve
diyalou gelifltirmeye ynelmektedir. Kimisi miting ve
gsterilere katlmaktan ekinirken kimisi sadece med-
120 Siyaset Bilimi
yadan siyasal geliflmeleri takip etmekle yetinmektedir. Alkan, T. (1979). Siyasal Toplumsallaflma. Ankara:
Bu olaan katlma biimlerinin yannda hukuki ve siya- Kltr Bakanl Yaynlar.
si sistemin yasaklad, meflru grmedii trde farkl ey- Aristoteles. (1983). Politika. ev. Mete Tunay, stan-
lemlere baflvuranlarn da olduu grlmektedir. Mese- bul: Remzi Kitabevi.
la 21 Mart tarihinde kutlanmas gereken Nevruz Bayra- Barbar, B. (1995). Gl Demokrasi Yeni Bir a
mnn yasaklanmasna ramen 18 Mart tarihinde kut- in Katlmc Siyaset. ev. M. Befliki, stanbul:
lanmas ve kutlama srasnda kamu mallarna zarar ve- Ayrnt Yaynlar.
recek flekilde eylemlere ynelinmesi, yasaklanan yerde Bingham, G., Powell, J. R. (1990). adafl Demokrasi-
gsteri yaplmas, mitinglerde yasaklanan poster ve fla- ler/Katlma stikrar ve fiiddet. ev. Mehmet TUR-
malarn almas, fliddete baflvurulmas, banka ve maa- HAN, Ankara: S Yaynlar.
zalarn tahrip edilmesi, terr ve anarfli karlmas gibi am, E. (1987). Siyaset Bilimine Girifl. stanbul: Der
eylem ve davranfllarda bulunmak olaandfl siyasal ka- Yaynlar.
tlma erevesinde mtalaa edilecek trde davranfllar- Dahl, R. A. (1991). Modern Political Analysis. Fifth
dr. Terrle karfl karflya bulunan lkelerde, demokra- Edition, New Jersey: Prentice-Hall International
tik kanallarn iyice daraltld toplumlarda bu tr ola- Editions.
andfl yntemler daha ok ne kmaktadr. Olaan Dahl, R. A. (2001). Demokrasi zerine. ev. Betl
siyasal katlma yntemlerinin mmkn olduu kadar Kadolu, Ankara: Phoenix Yaynlar.
geniflletilmesi, olaandfl niteliktekilerin de azaltlmas Daver, B. (1993). Siyaset Bilimine Girifl. Ankara: Siya-
arzulanan trde bir tablo oluflturur. sal Kitabevi Yaynlar.
De Tocqueville, A. (1994). Amerikada Demokrasi.
Sra Sizde 6 ev. hsan Sezal-Fatofl Dilber, Ankara: Yetkin Ya-
Gelir, Eitim ve meslek siyasal katlmay etkileyen te- ynlar.
mel sosyo-ekonomik faktrlerdir. Bireylerin gelir du- Demir, Z. (2002). Siyasal Partilerin Kadn Politikala-
rumlar dzeldike siyasal katlma oranlarnn da do- r ve Kadnlarn Tutumlar. Yaynlanmamfl
rusal olarak artaca ne srlmfltr. Benzer bir biim- Doktora Tezi, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler
de eitim dzeyi yksek ise siyasal katlma da sklafla- Enstits.
caktr. Meslek de siyasal katlma zerinde olduka etki- Dursun, D. (1998). Afrika/Tarih/ Ktann Paylafllmas
lidir. Baz meslek dallarnda alflan insanlarn siyasal ve Smrgecilik, TDV slam Ansiklopedisi. Cilt:1,
katlma oranlar yksekken, dier baz meslek dallarn- stanbul: TDV Yaynlar.
da alflanlarn siyasal katlma sklklarnn dflk oldu- Dursun, D. (2011). Siyaset Bilimi. Istanbul: Beta Ya-
u tespit edilmifltir. ynlar.
Duverger, M. (1984). Politikaya Girifl. ev. Samih Tir-
yakiolu, stanbul: Varlk Yaynlar.
Erylmaz, B. (2002). Brokrasi ve Siyaset: Brokratik
Devletten Etkin Ynetime. stanbul: Alfa Yaynlar.
Fedayi, C. (2011). Siyaset Bilimi. Ankara: Kadim Ya-
ynlar.
Girdner, E. J. (1996). People and Power/An
Introduction to Politics. stanbul: Literatr
Yaynlar.
Huntington, S., Dominguez, J. I. (1975). Siyasal Gelifl-
me. ev. Ergun zbudun, Ankara: Siyasi limler
Dernei Yaynlar.
Hseyin, A. (1990). Ortadouda Devlet ve Terr. ev.
Taha Cevdet, stanbul: Pnar Yaynlar.
Katbafl, . (1977). nsan ve nsanlar/Sosyal Psi-
kolojiye Girifl. stanbul: Evrim Yaynevi.
Kalaycolu, E. (1983). Karfllafltrmal Siyasal Katl- Turan, . (ty). Siyasal Sistem ve Siyasal Davranfl. s-
ma/Siyasal Eylemin Kkenleri zerine Bir n- tanbul: Der Yaynlar.
celeme. stanbul: stanbul niversitesi Siyasal Bi- Trkkahraman, M. (2000). Trkiyede Siyasal Sosyal-
limler Fakltesi Yaynlar. leflme ve Siyasal Sembolizm. stanbul: Birey Ya-
Kalaycolu, E. (1984). adafl Siyasal Bilim/Teori ynclk.
Olgu ve Sreler. stanbul: Beta Basm Yaym Da- TSAD. (2001). Seim Sistemi ve Siyasi Partiler
tm. Arafltrmas. Cilt: 1, Temel Bulgular ve Sonular,
Kapani, M. (2000). Politika Bilimine Girifl. 12. Basm, stanbul: TSAD Yaynlar.
Ankara: Bilgi Yaynevi. TSAD. (2001). Seim Sistemi ve Siyasi Partiler
Lawson, K. (1993). The Human Polity/ A Arafltrmas. Cilt: II, Ana Rapor, stanbul.
Comparative Introduktion to Political Science. Vigor, P. H. (1997). Marks ve Modern Kapitalizm, Si-
Boston-Toronto: Houghton Mifflin Company. yasi Dflnce Tarihi. Ed. D. Thomson, stanbul:
Morris, G. C. (1997). Montesquieu ve Siyasi Tecrbe- fiule Yaynlar.
nin eflitleri, Siyasi Dflnce Tarihi. Ed. David Weber, M. (1998). Sosyoloji Yazlar. ev. Taha Parla,
Thomson, ev. Ali Yaflar Aydoan ve dierleri, s- 2. Bask, stanbul: letiflim Yaynlar.
tanbul: fiule Yaynlar. Yayla, A. (2005). Siyasi Dflnce Szl. Ankara:
z, E. (1996). Otoriterizm ve Siyaset/Trkiyede Adres Yaynlar.
Tek-Parti Rejimi ve Siyasal Katlma (1923-1945).
Ankara: Yetkin Yaynlar.
zbudun, E. (1976). Social Change and Political Yararlanlan nternet Adresleri
Participation in Turkey. Princeton-New Jersey: hhtp://www.sakinkafa.com
Princeton University Press. http://tr.vikipedia.org
zcan, Z. (2000). Alev Alatl: Kadns bir topluma d- http://tr.wikipedia.org/wiki/Adolf_Hitler
nflyoruz!, Karizma. Say: 3, Temmuz-Austos- http:motoku.com/aileyapilari-ve-turleri/
Eyll. http://thistimeimeanit.com/communicating/asking-for-
Platon (Eflatun). (2010). Devlet. ev. Selahattin Ey- help/monday-motivational-memo-building-
bolu-M.Ali Cincoz, stanbul: fl Bankas Kltr Ya- support/
ynlar. www.haksozhaber.net/turk-dogru-ve-caliskan/
Prlot, M. (1972). Politika Bilimi. ev. Nihal nol, s- www.caglatuba.com/televizyon-diziler-ve-gelecegimiz-
tanbul: Varlk Yaynlar. olan-cocuklar/
Tatar, T. 51997). Cinsiyet Faktrnn Siyasi Katlma http://www.batmanpostasigazetesi.com
Etkisi, Dn ve Bugnyle Toplum ve Ekonomi, http://acikradyogunlugu.blogspot.com/2010/09/6-7-
Say:10. eylul-belgeseli-ack-radyo.html
Turan, . (1987). Siyasal Demokrasi, Siyasal Katlma,
Bask Gruplar ve Sendikalar. stanbul: Trkiye
Belediye-fl Sendikas Eitim Yaynlar: 6.
5
SYASET BLM
Amalarmz
N
N
Demokrasi kavramn tanmlayabilecek,
N
Demokrasinin temel niteliklerini aklayabilecek,
N
Tarihsel olarak demokrasi kuramnn geliflimini aklayabilecek,
Farkl demokrasi eflitlerini ayrt edebilecek, ounluku ve uzlaflmac de-
N
mokrasi modellerini karfllafltrabilecek,
Yirmi birinci yzylda demokrasiye geifl hareketlerini aklayabilecek
Anahtar Kavramlar
Demokrasi Dorudan Demokrasi
Poliarfli Temsil Demokrasi
Demokrasinin Nitelikleri ounluku Demokrasi
Demokrasi Kuram Uzlaflmac Demokrasi
Demokrasinin Geliflimi Demokrasiye Geifl
Demokrasi eflitleri Demokrasinin Konsolidasyonu
indekiler
DEMOKRAS KAVRAMI VE TANIMI

DEMOKRASNN TEMEL
NTELKLER
adafl Ynetim DEMOKRAS KURAMI VE
Siyaset Bilimi Biimi Olarak DEMOKRASNN GELfiM
Demokrasi
DEMOKRAS EfiTLER
YRM BRNC YZYILDA
DEMOKRASYE GEfiLER
adafl Ynetim Biimi
Olarak Demokrasi
DEMOKRAS KAVRAMI VE TANIMI

Demokrasi kavram her ne kadar basit ve yaln bir olguymufl gibi gzkse de a-
dafl bir ynetim modeli olarak demokrasi, olduka farkl ve karmaflk sreleri ifa-
de eder. Demokrasi, gnmzde en yaygn ve normatif adan iyi olarak deer-
lendirilen bir ynetim sistemidir. Normal llerde otoriter saylabilecek devletler
ve ynetimler bile demokrasinin iyi bir ynetim tarz olduunu kabul etmekte-
dir. Gnmzde, devlet adamlar ve siyaset bilimciler iin artk hangi ynetsel sis-
temin daha iyi ifllediinden ok hangi demokrasinin daha iyi iflledii sorusu daha
nemli olmaya bafllamfltr. Bu sebeple demokra-
Resim 5.1
siyle ilgili ok sayda farkl tanm, yaklaflm ve uy-
gulama ortaya kmfltr. 1915 doumlu
Eski Yunanca halk anlamna gelen demos Amerikal siyaset
bilimci Robert A.
ve iktidar, ynetim anlamna gelen kratia kk- Dahl.
lerinden tretilen demokrasi, halk ynetimi an-
lamna gelmektedir. Demokrasinin en yaygn kul-
lanlan tanmlarndan bir tanesi, Abraham Lin-
colnn halkn, halk tarafndan, halk iin yneti-
mi fleklindeki yaklaflmdr. Ancak halk kavra-
mnn sorunlu doas, baflka bir ifadeyle halkn
ok farkl ilgi, kar ve taleplere sahip karmaflk
yaps, bugn demokrasi olarak bildiimiz yne-
tim fleklini farkl kavramlarla aklama ihtiyacn Kaynak: http://www.wisdomsupreme.com/dictionary/
beraberinde getirmifltir. Bu kapsamda, Robert robert-dahl.php
Dahl demokrasi yerine oun ynetimi anlam-
na gelen poliarfli kavramn tercih eder ve poliar-
Poliarfli: Amerikal siyaset
fliyi mmkn olduunca fazla sayda vatandafln uzun bir zaman boyunca arzula- bilimci Robert Dahlin
rna cevap verebilen bir sistem olarak tanmlar. demokrasi kavram yerine
tercih ettii poliarfli
Halkn tamamnn ynetim srecine katld, arzu ve taleplerinin karflland kavram, tek kiflinin
bir ynetim tarz, ideal bir demokrasi anlayfln ifade eder. Ancak byle bir yne- ynetimi anlamnda
tim, Robert Dahlin de isabetli bir flekilde belirttii gibi, hibir zaman olmamfl ve kullanlan monarflinin
tersine, oun ynetimi
olmas da mmkn deildir. adafl demokratik sistemler, zaten halkn tamamnn anlamna gelmektedir.
dorudan deil, semifl olduklar temsilciler ve oluflturduklar kurumlar vastasyla
ynetim srecine katldklar, arzu ve taleplerini optimum dzeyde salamaya a-
lfltklar bir ynetim anlayfln ifade eder.
124 Siyaset Bilimi
Modern devletlerin ynetim tarz olarak demokrasi, ncelikle halkn kendi ad-
na lke ynetimini gereklefltirecek yneticileri ok partinin katlabildii rekabet-
i seimlerle iflbaflna getirmesi ile ilgilidir. Dolaysyla seimler demokrasinin en
nemli elerinden biridir. Ancak adafl demokrasiler, sadece serbest ve adil se-
imlerden ibaret olmayp, ayn zamanda hukukun stnl, gler ayrl, fikir,
ifade, rgtlenme, din ve vicdan zgrln de iine alan temel hak ve hrriyet-
lerin korunmasna dayanr.
Demokrasi sadece seimlerle ilgili deildir ancak seimsiz bir demokrasi de
dflnlemez. Bu bakmdan, demokrasiyle ilgili yaplan birok tanmda, seim
vurgusu n plana kmaktadr. rnein, Bruce Parrot demokrasiyi ok adayl,
gizli oylama ve eflit oy sistemi ile dzenli aralklarla yaplan ve yetiflkinlerin oy
kulland seimlerle hkmetin resm ve gerek yneticilerinin seildii ve seim
rekabeti iin gerekli olan basn ve rgt kurma zgrlkleri gibi prosedrlerin
gerek anlamda gvence altna alnd siyasal bir sistem olarak tanmlar. De-
mokrasi konusunda nemli alflmalar yapan Philippe C. Schmitter ve Terry Lynn
Karl (1999: 4) benzer flekilde demokrasiyi ynetenlerin, yaptklarndan dolay,
seilmifl temsilcilerinin rekabeti ve iflbirlii yoluyla dolayl olarak hareket eden va-
tandafllar tarafndan, kamusal alanda sorumlu tutulduklar bir ynetim biimi ola-
rak tanmlarlar.
DEMOKRASNN TEMEL NTELKLER

Demokrasilerde egemenliin millete ait olduu varsaylr ve gnmz demokrasi-
lerinde millet, egemenlik hakkn seimle iflbaflna getirdii temsilcileri araclyla
yerine getirir. adafl demokrasilerde, fliddete ve zora baflvurmakszn siyasal re-
kabete dayal seimlerle iflbaflna gelmifl ve dorudan ya da dnemsel olarak se-
mene hesap vermekle ykml sivillerin ynetimi esastr. Dolaysyla demokrasi-
nin yegane flart olmamakla birlikte, seimsiz bir demokrasiden sz edilemez. An-
cak sadece seime dayal demokrasiler genifl bir kesim tarafndan elefltirilmekte,
ounluk Ynetimi: hatta seimler sonucu oluflan ounluk ynetiminin ounluk diktasna dnebil-
Kararlarn ounluk me potansiyeline dikkat ekilmektedir.
tarafndan, baflka bir
ifadeyle yardan bir fazlas, adafl demokrasiler, ounluk ynetiminin ounluun basksna dnflme-
tarafndan verildii ynetim mesi iin anayasalar gibi iktidarlar snrlandrc ve ounluk dflnda kalan kifli ve
anlayfln ifade eder.
ounluk ynetimi gruplarn temel hak ve hrriyetlerini koruyucu tedbirler alrlar. Bu balamda, a-
ounluun tiranlna yol dafl demokrasilerde hukukun stnl, gler ayrl, fikir, ifade, rgtlenme,
aabilecei endiflesiyle
elefltirilmektedir. din ve vicdan zgrln de iine alan temel hak ve hrriyetlerin anayasalarla
gvence altna alnmas nemlidir.
Demokraside zgrlk ve eflitlik en temel niteliklerdir. zgrlk, insanlarn
fliddete baflvurmadan ve baflkalarnn da benzer hak ve zgrlklerini tehdit etme-
den; istedikleri gibi dflnme, dflndklerini ifade etme ve bunlar dorultusunda
her tr sosyal ve siyasal kurum ve faaliyetlere katlabilmelerini ifade eder. adafl
demokrasilerde eflitlik ise mutlak bir eflitlikten ziyade lkede yaflayan vatandaflla-
rn din, dil, rk, sosyal snf ve cinsiyet gibi zelliklerinden dolay herhangi bir ay-
rma tabi tutulmadan, kanunlar nnde eflit haklara sahip olmalar anlamnda kul-
lanlmaktadr.
Demokratik bir ynetim, ynetilenlerin rzasna dayanan bir ynetim biimi
olup, bir toplumun demokratik saylabilmesi iin o toplumu oluflturan insanlarn
genifl bir kesiminin kendi hayatlarn etkileyecek nemli kararlarda sz hakkna sa-
hip olmalar gerekir. Dolaysyla siyasal katlm demokrasinin en nemli unsurlarn-
dan bir dieridir. Demokratik bir toplumda siyasal katlmn yaygn olmas ve siya-
5. nite - adafl Ynetim Biimi Olarak Demokrasi 125
sal partiler yoluyla lkeyi ynetme hakknn herkese ak olmas beklenir. Genel,
zgr ve eflit seim hakk; fikir ve ifade zgrl, vatandafllarn siyasal parti ve ba-
msz menfaat gruplar iinde rgtlenme hakk; vatandafln siyasal srelere kat-
lmn salayan ve dolaysyla demokrasiyi mmkn klan en nemli zelliklerdir.
Btn bu unsurlar da dikkate alarak bir ynetimin demokrasi olarak kabul
edilmesi iin gerekli olan ortak unsurlardan bahsetmek mmkndr. Robert Dahlin
poliarfli fleklinde kavramsallafltrd ve makul lde duyarl bir demokrasi olarak
nitelendirdii bir sistemin, en azndan afladaki sekiz unsuru yerine getirmesi ge-
rekir. Bu sekiz unsur ayn zamanda, tm demokrasilerde az ya da ok var olan te-
mel nitelikleri de ifade eder:
1. rgt kurma ve katlma zgrl,
2. fade zgrl,
3. Oy verme hakk,
4. Kamu grevlerine getirilebilme hakk,
5. Siyasal liderlerin yarflabilme hakk,
6. zgr ve ok sesli medyann varl,
7. Serbest ve adil seimler,
8. Halkn tercihlerini yanstabilecek kurumlarn varl.
Philipe Schmitter ve Terry L. Karl, Robert Dahlin ortaya koyduu bu sekiz un-
sura iki madde daha eklerler:
1. Halk tarafndan seilmifl organlarn yetkilerini, atanmfllarn muhalefetine ta-
bi olmadan kullanabilmeleri,
2. Devletlerin dier stn siyasal sistemlerden bamsz hareket edebilmeleri.
Demokrasinin dorudan unsurlar olmamakla birlikte, demokrasiyi kolaylaflt-
ran veya teflvik eden baz unsurlardan da sz etmek uygun olacaktr. Demokrasi-
ye barfll bir geifl sreci bu unsurlardan bir tanesidir. Baz yorumculara gre is-
tikrarl bir demokrasinin barfll bir flekilde oluflturulmas yurttafllar veya gruplar
arasnda gven duygusunu tesis edecek bu da demokrasinin uzun bir dnem ya-
flamasn beraberinde getirecektir. Bir lkedeki siyasal liderlerin demokrasiye olan
inanlar da demokrasinin pekiflmesi asndan nemli bir unsur olarak deerlen-
dirilmektedir. zellikle Arend Lijphart ve Robert Dahl, demokratik deer ve ilke-
lerin meflruluuna ve gerekliliine inanan siyasal liderlerin varln, demokratik
bir sistemi baflarl ve istikrarl bir flekilde srdrmek iin nemli bir etken olarak
grrler.
Dier taraftan, zellikle liberal dflnrler, bir toplumun sosyo-ekonomik kal-
knmfll ile o toplumun demokrasiyi srdrebilme gc arasndaki baa dikkati
ekerler. Bu grfle gre bir toplumun refah ne kadar yksek olursa demokrasiyi
srdrme flans da o kadar byk olur. Bir lkenin ekonomik ynden zengin ol-
mas ve bunun douraca sosyo-ekonomik oulculuk demokrasiyi destekler.
Demokrasinin belirleyici bir unsuru olmamakla birlikte, zel mlkiyet ve pazar
ekonomisi, ekonomik zenginlii ve sosyo-ekonomik eflitlilii mmkn klan ve
dolaysyla demokrasiyi destekleyen bir unsur olarak deerlendirilir.
Sosyal demokrasi ise ekonomik deerlerin adil dalmna, baflka bir ifadeyle
sosyal adalete vurgu yapar. Bu anlayfla gre, ekonomiye devlet mdahalesi, flayet
derin sosyo-ekonomik eflitsizlikleri ortadan kaldrmaya ynelikse sz konusu ola-
bilir. Sosyal demokratlara gre bu trden bir mdahale sakncal olmad gibi,
toplumun huzuru, refah ve dolaysyla demokrasinin istikrarl bir flekilde ifllemesi
iin gereklidir.
126 Siyaset Bilimi
Birok siyaset bilimciye gre, kentli bir orta snfn ortaya kmas ve eitim se-
viyesinin yksek olmas, demokrasinin yerleflmesi iin hayati neme sahiptir. Di-
er taraftan, karfllkl gvenin yksek olduu, farkllklarn hoflgryle karflland-
, siyasete ilginin ve siyasal faaliyetlere katlmn yksek olduu toplumlarda de-
mokratik bir gelenein oluflmas ve halkn rzas ile demokrasinin kalc klnmas
mmkn olabilir. Geliflmifl bir sivil toplumun demokrasiyi glendirdii inanc da
hem John Locke, Charles de Montesquieu ve Alexis Tocqueville gibi klasik dfl-
nrler hem de Jrgen Habermas gibi adafl fikir adamlarnca genel kabul gren
bir fikirdir.
SIRA SZDE
lkelerin etnik ve kltrel ynden trdefl veya nispeten trdefl olmasnn de-
SIRA SZDE
mokrasiyi kolaylafltrc ve pekifltirici bir unsur olduu iddia edilse de daha sonra
greceimiz gibi demokrasi tarih, etnik ve kltrel ynden trdefl olmayan lkele-
D fi N E L M rin de iyi iflleyen
D fi N Ebaflarl
LM demokrasi modellerini oluflturabildiklerini gstermektedir.
S O R U DEMOKRAS
S O R U KURAMI VE DEMOKRASNN GELfiM
Bugn adafl devletlerin en nemli ve en yaygn ynetim flekli olarak kabul edi-
len demokrasi, hem kuramsal hem de kurumsal ynden derin bir tarih gemifle ve
DKKAT D K K A T Birok dflnr, ortaya koyduklar fikir ve yaklaflmlarla birok
tecrbeye sahiptir.
siyasal yap da kurumsal uygulamalarndaki tecrbeleriyle demokrasinin Antik Yu-
N N
SIRA SZDE nandan bafllayp
SIRA SZDEgnmze kadar uzanan geliflimine katkda bulunmufllardr.
Demokrasinin beflii olarak bilinen Antik Yunan, hem oluflturduklar flehir-dev-
letleri tecrbesiyle hem de Sokrates (M.. 470-399), Eflatun (M.. 427-347) ve
Aristo (M.. 384-322) gibi siyasal dflnrleriyle demokrasinin geliflimine katk
salamfltr. Dorudan demokrasinin ilk rnei olarak kabul edilen Antik Yunan si-
yasal sistemi, Atina demokrasisi olarak da bilinir. Teoride flehir-devletindeki btn
K T A P K T A P
yurttafllar mecliste oy verme ve fikrini syleme hakkna sahipken uygulamada ka-
dnlar, kleler ve o flehir-devletinde domayan yabanc kkenli metikler bu hak-
lardan yoksundu. Yaklaflk yz bin nfuslu Atinada, bu kmeler dflnda kalan
TELEVZYON TELEVZYON
ve says yaklaflk otuz bin olduu tahmin edilen yetiflkin erkek nfus, oy verme ve
ynetim srecine etkin bir flekilde katlma hakkna sahipti.
NTERNET Demokrasi kuramnn

N T E R N E T geliflimine katk sunan dnemler, dflnrler, bu dflnrlerin fi-
kir ve eserleri iin ayrntl bilgilere www.wikipedia.org/ adresinden Trke veya baflka
dillerden ulaflabilirsiniz.
Antik Yunan Dnemi filozoflar bafllangta demokrasiyi baz ynleriyle elefltir-

mifl; hatta kimi zamanlar demokrasi iin ayak takmnn ynetimi fleklinde ay-
rmc ve aflalayc bir yaklaflm sergilemifllerdir. Eflatun demokrasiyi, yoksullarn
zenginleri basklad ve liyakatin alt st edildii anarflik bir sistem olarak tanmla-
mfltr. Ancak zellikle Sokrates ve Aristo, ortaya koyduklar destekleyici fikir ve
yaklaflmlarla demokrasinin geliflimine katk sunmufllardr. Sokrates, sradan vatan-
dafllarn ynetimde olmasna mesafeli durmakla birlikte soylular yerine bilgili ve
erdemli kiflilerin ynetimde olmas gerektiini savunmufltur.
Siyasete verdii deer ve yapt siyasal analizlerle siyasetin babas olarak ka-
bul edilen Aristo ise halkn ounluuna dayal bir ynetimi, sekinci bir aznlk
ynetimine tercih etmifltir. Aristoya gre halk toplamda bir araya geldiinde, se-
kinci bir aznlktan stndr. Ancak Aristo, sradan yurttafllarn ynetici olmaktan
ok, yasalarn yaplmasna katk sunmalarnn daha faydal olacan dflnmek-
teydi. Aristonun demokrasiye sunduu katklardan bir tanesi de iyi ve istikrarl bir
ynetim iin gl bir orta snfn gerekliliine yapmfl olduu vurgudur. Sosyo-
ekonomik gruplar arasndaki dengesiz geliflimin, sosyal patlamalara ve ynetsel
sorunlara yol aabileceini belki de ilk kez dile getiren yine Aristodur.
Roma Dnemi; dflnrlerinden ok, ortaya koyduu hukuk sistemi, kurumla-
r ve kk bir cumhuriyetten byk bir imparatorlua geiflte yaflad ynetsel
tecrbeleriyle demokratik ynetimlere katk sunmufltur. Antik Romada oluflturu-
lan hukuk ilkeleri ve uygulamalar, adafl siyasal ynetimlerin norm ve temelleri-
ni oluflturmufltur. Bu dnemde uygulanan ynetim sistemi, temsil demokrasiye
benzer bir nitelik taflmakta ancak demokratik haklar genellikle snf ayrmna g-
re flekillenmekte ve iktidar ayrcalkl bir elit grubun tekelindedir. Siyasete katlm,
zgrlk ve temel haklarn kullanm da yine toplumsal snflara gre flekillendiril-
miflti. Roma, iktidarn snrlandrlmas ve paylafllmasna, oklu kontrol mekaniz-
malarna ve halkn denetim ve katlmna imkn tanyan yaps ile demokrasi ku-
ram ve kurumlarnn geliflimine katk sunmufltur.
Orta a, genel olarak feodal yaps, kilise basks ve skolastik dflncesiyle bi-
linir. Ancak, bu dnemde de bir taraftan snrl da olsa demokrasinin geliflimine
katk sunan olgular ortaya kmfl, dier taraftan daha sonra Rnesans ve Reform
hareketleri ve ardndan Aydnlanma ve Sanayi Devrimine zemin hazrlayan gelifl-
meler yaflanmfltr. Orta ada demokrasi adna en nemli geliflme, Byk Sz-
leflme olarak da bilinen Magna Cartann 1215 ylnda ngilterede ilan edilmesidir.
Kraln yetkilerinin snrlandrld bu szleflme, anayasaclk hareketinin bafllang-
c olarak kabul edildiinden tarih bir neme sahiptir.
On beflinci ve on altnc yzyllardaki Rnesans ve Reform hareketleri de de-
mokrasinin gelifliminde nemli bir kavflak noktasdr. Bu dnem, Avrupann kili-
senin basksndan kurtulup modernleflme ana gemesinde byk rol oynamfl-
tr. Skolastik dflnce bu dnemde yklmfl ve zgr dflnce yaylmaya bafllamfl-
tr. Avrupada mezhep birlii bozulmufl, Protestanlk, Kalvenizm ve Anglikanizm
gibi yeni mezhepler ortaya kmfltr. Din adamlarnn ve kilisenin halk zerindeki
otoritesi sarslarak eitim ve bilim zerindeki basklar ortadan kalkmfltr.
Bu dnemde demokrasi ve egemenlik tartflmalar asndan n plana kan iki
nemli dflnr Niccolo Machiavelli (1469-1527) ve Thomas Hobbes (1588-1679)
olmufltur. Makyavelizm olarak kavramsallafltrlan anlayfln ve amaca giden her
yol mubahtr sznn sahibi olan Machiavellinin yazlarnda, pragmatizm ve ras-
yonellik n plana kmaktadr. ktidarn meflruluunu ve snrlarn tartflan Machi-
avelliye gre, gvenliin ve egemenliin tesisi iin g kullanma da meflru bir
aratr ve halk gvenliini salayabilmek iin bir egemene yetki vermelidir.
nsanlarn doufltan eflit olduunu dile getiren Thomas Hobbes, ayn zamanda
nsan insann kurdudur, (homo homini lupus) sznn de sahibidir. Bu sebeple
atflma ve savafln kanlmaz olduu ngrsnde bulunan Hobbesa gre byle
Toplumsal Szleflme
bir ortamda insanlar gvenliklerini salayabilmek adna bir toplumsal szleflme Kuram: Hobbes, Locke ve
ile haklarndan bir ksmn egemene devrederler. Devletin varlk sebebini devletle Rousseau tarafndan
gelifltirilen toplumsal
birey arasnda toplumsal bir szleflmeye balayan bu durum, ayn zamanda devle- szleflme kuram, birey ve
devlet iliflkilerinde zmni bir
te meflruluk kazandrma abas olarak da deerlendirilmektedir. Machiavelli ve szleflmeyi ngrr.
Hobbes, iktidar doal ve verili olarak grmekten ok, devletin varln gereke- Karfllkl rzaya dayanan bu
anlaflmaya gre, bireyler
lendirmeye ve egemenlie meflru bir snr izmeye alflmfllardr. kendi gvenliklerini ve temel
Toplumsal szleflmenin on yedinci ve on sekizinci yzyllardaki temsilciini haklarn korumas kaydyla,
zgrlklerinin bir
iki byk dflnr John Locke (1632-1704) ve Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ksmndan feragat etmeye
ve devletin belirledii genel
yapmfltr. Siyasal liberalizmin kurucularndan ve en nemli isimlerinden biri ola- kurallara uymaya rza
rak da kabul edilen Locke, insanlarn zgrlk ve eflitliine vurgu yapar. Devle- gsterirler.
128 Siyaset Bilimi
tin temeline bireyi yerlefltiren Lockea gre devlet insanlarn zgrlk, eflitlik ve
gvenliini tehdit edebilecek savafl gibi durumlar bertaraf etmek iin vardr. Loc-
ke, benzer flekilde devlete, insanln en kutsal haklar olan yaflam ve mlkiyet
hakkn koruma ifllevini ykler. Locke, yasama ve yrtme erklerinin farkl eller-
Gler Ayrl lkesi: de tutulmasnn bireyler asndan bir gvence oluflturduunu belirterek gler
Fransz dflnr ayrl ilkesini belki de ilk vurgulayanlardan birisidir. Daha sonra, Fransz dfl-
Montesquieu tarafndan
gelifltirilen gler ayrl nr Montesquieu (1689-1755) tarafndan gelifltirilen bu ilke, bugnk adafl de-
ilkesi demokratik devlet mokrasilerin en nemli niteliklerinden bir tanesi olmufltur. Locken zgrlk,
ynetimini dzenler. Gler
ayrl ilkesi devletin
eflitlik, yaflam ve mlkiyet hakk ve gler ayrm zerine dflnceleri demokrasi
yasama, yrtme ve yarg kuramnn geliflimine byk katk sunarken Amerikan Anayasasna da bir arka
erklerinden oluflmasn plan oluflturmufltur.
ngrr ve bylelikle iktidar
kullanm zerine Rousseau da liberal teoriye ve Fransz Devrimine yapt katklarla bu dnem-
snrlamalar getirir. de ne kan isimlerden biridir. Rousseaunun teorisinde vurgulanan en temel kav-
ramlar eflitlik, zgrlk ve genel iradedir. Rousseau, birey iradesine genel iradenin
bir paras olmas balamnda nem atfeder ancak bireysel iradeyi genel iradenin
altnda konumlandrr. Rousseaunun toplumsal szleflme kuramna gre insanlar
mlkiyet iliflkileri kurulmadan nce barfll, eflit ve zgr bir yaflayfla sahiptiler. Bu
flartlara yeniden dnmek mmkn deildir ancak insanlar en baflta bir szleflmeyle
hak ve yetkilerinin bir ksmn topluma devrederek baflka bir ifadeyle genel ve or-
tak iyi iin kendi zgrlklerinin bir ksmndan feragat ederek eski doal flartlarna
yaklaflabilirler. Rousseau toplumsal mutabakat ve barfl koflullarnn oluflmas iin
bireysel kardan ziyade, ortak faydaya dikkat ekmektedir. Bu yaklaflm, aslnda
ounluk iin iyi olann herkes iin iyi olaca ngrsn barndrmaktadr. G-
nmz siyaset anlayflnda mill irade olarak da ifadesini bulan genel iradenin ka-
mu karlarn hedefledii ve her zaman hakl olduu varsaylr. Bu ynyle Rous-
seaunun teorisinin liberal mi yoksa totaliter mi olduu tartfllagelmifltir.
Aydnlanma a: Rnesans On sekizinci yzyl Aydnlanma ann byk filozofu olan Locke, Mon-
ve Reform hareketlerinden
sonra on yedinci ve on tesquieu ve Rousseau, demokrasinin geliflmesi ve savunulmasnda nemli katklar
sekizinci yzyllarda salamfllardr. Bu dnem filozoflarnn; bireysellik, zgrlk, eflitlik, gler ayrl-
Avrupada ortaya kan
Aydnlanma felsefesinin ve dolaysyla iktidarn snrlandrlmas gibi temel kavramlar n plana karan
yafland dnemdir. tartflmalar, demokrasi teorisinin kfle tafllarn infla etmifltir. Bu grfller, ayn za-
Ortaan skolastik
dflncesine karfln, aklclk
manda 1776 Amerikan Bamszlk Bildirgesine ve 1789 Fransz Devriminin z-
ve zgrle dayanan grlk, eflitlik, kardefllik anlayflna esin kayna olmufltur. Amerikan ve Fransz
Aydnlanma felsefesinin en Devrimlerinin rn olan, 1787 Amerikan Anayasas ve 1789 tarihli Fransz nsan
nemli dflnrleri Rene
Descartes, Immanuel Kant, ve Yurttafl Haklar Bildirgesi, demokrasi anlayflnn geliflmesinde kilometre taflla-
Montesquieu, Rousseau, rn teflkil ederler. Amerikan Anayasas hkmetlerin seimlerle kurulmasn ve in-
Voltaire, David Hume, John
Locke ve Thomas Painedir. san hak ve zgrlklerinin korunmasn ngrerek Amerikada ilk liberal demok-
rasinin ortaya kmasn salamflt. Fransz Anayasasyla da iktidar halkn seece-
i bir parlamento ile kral arasnda paylafltrld. Bu geliflmeler, daha nce sadece
kk topluluklara uyan bir hkmet flekli olarak anlan demokrasinin byk dev-
letlerin de ynetim flekli olabileceini gstererek demokrasiyi hzla ykselen bir
deer hline getirmifltir.
Amerikan ve Fransz devrimleri sonrasnda da demokrasi teorisi geliflmeye de-
vam eder. On dokuzuncu yzylda demokrasi teorisinin gelifliminde ne kan iki
nemli isim, Alexis de Tocqueville (1805-1859) ve John Stuart Mill (1806-1873) ol-
mufltur. Tocqueville, siyaset bilimi klasikleri arasnda yer alan Amerikada De-
mokrasi adl eserinde, demokrasinin Amerikada geliflmesi ve kk salmasnn se-
beplerini analiz eder. Din ve mlkiyet zgrl de dhil olmak zere bireysel z-
grlklere ve frsat eflitliine dikkati eken Tocquevillee gre, aristokratik bir snf
yerine gl bir orta snfn varl, federalizmin getirdii adem-i merkeziyeti ya-
p ve gl bir sivil toplum rgtlenmesi, Amerikada demokrasinin geliflimindeki
en temel faktrlerdir.
Kendinden nceki dflnrler gibi bireysel zgrlk, eflitlik, iktidarn snrland-
rlmas, din ve vicdan zgrl gibi konular zerinde younlaflan John Stuart Mill
ise zellikle katlmn nemine yapmfl olduu vurgu ile demokrasi teorisine katk-
da bulunmufltur. Mill de tpk Tocqueville gibi sadece ulusal dzeyde deil, yerel
dzeyde de katlmn gerekleflmesi gereini vurgulamfltr. Demokrasinin ifllevsel
klnabilmesi asndan yerel ynetimlerin nemine dikkat eken Mille gre, yerel
ynetimlerin varl devletin egemenliini kstlayarak zgrln geliflmesine
imkn salayacaktr. Mill, sadece mlk sahibi ve zenginlerin egemenliinde bir de-
mokrasi anlayfln irdelemifl; buna karfl direnen hareketleri, zellikle kadnlarn,
emekilerin ve zencilerin genel oy hakk iin gereklefltirdikleri direniflleri destek-
lemifltir. Millin iktidar blfltrerek zgrlk alann geniflletmeye ynelik yaklafl-
m, sivil toplum ve katlmc demokrasi anlayflnn geliflimine katk salamfltr.
Antik Yunandan bafllayan demokrasinin geliflim serveni, birok kurumsal de-
neyim ve siyasal dflnrn ortaya koyduu farkl fikir ve yaklaflmlarla yorulup
olgunlaflarak gnmzde en nemli ve yaygn ynetim flekli hline gelmifltir. On
dokuzuncu yzyln sonlar ve yirminci yzyl boyunca ngiltere, Kta Avrupas ve
Kuzey Amerikadan bafllayarak birok lkeye yaylan demokrasi dalgas, farkl mo-
del ve uygulamalar da beraberinde getirmifltir.
DEMOKRAS EfiTLER
Demokratik toplumlarda genel olarak siyaset zgr ve rekabeti bir ortamda yap-
lr, hkmetler semene karfl sorumludur ve siyasete katlm olduka yaygndr.
Btn demokrasiler bu zelliklerin tamamna veya byk bir ksmna sahip ol-
makla birlikte demokrasinin iflleyifline ynelik teknikler, prosedrler, ilkeler ve
yaklaflmlar farkllk gsterebilir. Bu bakmdan tarihsel dnemleri de dikkate alarak
ncelikle iki tr demokrasiyi birbirinden ayrt etmek uygun olacaktr: (1) Doru-
dan demokrasi, (2) Temsil demokrasi.
Dorudan Demokrasi
Dorudan demokrasi temel olarak halkn araclara gerek kalmakszn kendi kendi-
ni dorudan ynettii bir ynetim flekli olarak tanmlanabilir. Dorudan demokra-
si unsuru n planda tutar:
1. Halk katlm,
2. ounluk ynetimi,
3. Siyasal eflitlik.
Dorudan demokrasinin en eski ve nemli rnei antik Yunan kent devleti
olan Atinada gereklefltirilmifltir. M.. beflinci yzylda Atinada halkn gelifltirmifl
olduu kurum ve inanlar, bugnn llerinde bile rahatlkla demokrasi olarak
adlandrlabilir. Bu dnemde zgr, yetiflkin erkekler toplumun birlikte ynetimin-
de rol stlenmifltir. Ancak flunu da belirtmek gerekir ki Atina toplumunda kadn-
lar, kleler, yabanclar ve yirmi yafln altndaki erkekler ynetim srecine dhil
edilmemifllerdir. Bunlar dflndaki yetiflkin erkek yurttafllar ylda on kez toplanan
bir meclisin yeleri olarak Atinadaki kamu ifllerini yrtrlerdi.
Dorudan demokrasi halk ynetiminin ve egemenliinin ideal bir ifadesi ola-
rak kabul edilse de gereklefltirilmesi olduka zor ve afladaki olaanst flartlar
gerektiren bir ynetim fleklidir:
130 Siyaset Bilimi
1. Nispeten kk bir nfus,

2. Kltrel olarak trdefl bir toplum,
3. Eflit ya da eflite yakn datlmfl mlk ve zenginlik.
Bu flartlar gerekte salayabilmek pek mmkn deildir. Bu yzden, tarih bo-
yunca dorudan demokrasi uygulamalar yok denecek kadar azdr. Yukarda dile
getirilen Atina rnei dflnda baz svire Kantonlar ve Birleflik Devletlerin kuzey-
dousunda yer alan New England kasaba toplantlar dorudan demokrasi rnek-
leri arasnda saylabilir. Antik Yunandaki kent devletlerinin yklmasnn ardndan,
halklar on dokuzuncu yzyln sonlar ve yirminci yzyln bafllarna kadar uzun
bir dnem boyunca krallar, tccarlar, generaller, dini liderler, aristokratlar ve asil-
ler tarafndan ynetilmifllerdir.
Bugn baz demokrasilerde grlen referandum, dorudan demokrasinin bir
arac olarak deerlendirilebilir. Bunun dflnda, baz dflnrler yirmi birinci yz-
ylda biliflim teknolojisindeki geliflmelerin dorudan demokrasinin bir bakma ge-
riye dnfl anlamna geldiini ve yeniden gereklefltirilmesine imkn tandn
belirtirler. Elbette ki bu durum Atinadaki gibi yz yze siyasetin yapld bir y-
netim tarz olarak anlafllmamaldr. Ancak bilgisayarlar zerinden interaktif siyasal
katlma imkn tanyan ve siber-demokrasi olarak nitelenen bu olgu, bir eflit do-
rudan demokrasi anlayfl olarak deerlendirilebilir. Arap Bahar olarak da bilinen
Orta Douda son dnemlerde ortaya kan demokratik geliflmelerde biliflim tek-
nolojisi ve sosyal medya zerinden halkn siyasal srece katlm, bu bakmdan
dikkate deerdir.
SIRA SZDE Dorudan demokrasinin

SIRA SZDE iflleyifli hangi flartlara baldr, gnmz modern devletlerinin
1 dorudan demokrasi ile ynetilmesi sizce mmkn mdr?
D fi N E L M
TemsilDDemokrasi
fi N E L M
lke nfuslarnn artmas, bu nfusun heterojen bir yapda olmas ve siyasal ya da

S O R U ekonomik ynden
S O R U farkl kar gruplarnn oluflmasyla birlikte dorudan demokra-
Resim 5.2 si uygulamalar imknsz hle gelmifltir.

DKKAT DKKAT
Bu sebeple Amerika Birleflik Devletle-
Temsil ri, Byk Britanya ve Kta Avrupa-
demokrasilerde
parlamentolarn sndaki byk devletlerin ynetilmesi
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
tartfllmaz bir farkl bir demokrasi trn gerektirmifl-
nemi vardr. tir. Son bir ka yzylda bu lkelerde
Trkiye Byk
AMALARIMIZ
Millet Meclisi AMALARIMIZ
ortaya kan ynetim tarz, modern
(TBMM) de, dnyadaki en temel demokrasi eflidi
Trkiye'deki olarak geliflmifl ve farkl isimler altnda
demokrasi nitelendirilmifltir: Bu lkelerin iinde
Kgeleneinin
T A P kalbi K T A P
ve simgesidir. bulunduklar corafik konumdan dola-
y Bat demokrasisi, yasal anlamda s-
Kaynak: http://www.euronews.com/2008/07/25/which-way-for- nrl iktidar esas ald iin anayasal
TELEVZYON TELEVZYON
turkey-s-parliament-/
demokrasi ve bireysel hak ve zgr-
lkleri vurgulad iin de liberal de-
mokrasi olarak adlandrlan bu ynetim tarz, halkn ynetime katlm iin kullan-
NTERNET N T Edolay
d teknikten R N E T daha yaygn flekilde temsil demokrasi olarak bilinir.
Temsil demokrasi halkn kendi adna ynetimi gereklefltirmek zere temsilci-
lerine vekalet verdii bir ynetim flekli olarak tanmlanabilir. Bu sistemde halkn
tamam ynetimle ilgili kararlar vermek durumunda deildir. Bunun yerine, ken-
dileri yerine karar verecek temsilcilerini ve bir bakma kamu grevlilerini seim ya-
rflna giren siyasal partiler araclyla seerler. Temsil demokrasiler, tpk doru-
dan demokrasilerde olduu gibi katlm, siyasal eflitlik ve ounluk ynetimi gibi
baz unsurlar ierisinde barndrr ancak politikalarn kapsam ve uygulanmas gi-
bi konularda dorudan demokrasiden ayrlrlar. Milyonlarca yurttafl barndran
SIRA SZDEstlenirler.
modern devletlerde, yurttafllarn sadece bir ksm kamu grevlerini SIRA SZDE
Temsil demokrasi, ncelikle Byk Britanya, svire ve Birleflik Devletler gibi l-
kelerde geliflmifl ancak buralardan Bat Avrupa ve Kuzey Amerika baflta olmak
zere tedricen tm dnyaya yaylmfltr.
adafl Demokrasi Modelleri S O R U S O R U

Bat demokrasisi, anayasal demokrasi veya liberal demokrasi olarak da adlandrlan
temsil demokrasilerin uygulamada tek bir modelinin olduunu sylemek
DKKAT mmkn DKKAT
deildir. Bir demokrasiyi baflarl olarak iflletmenin birden fazla yolu olabilir. Top-
lumlar veya lkeler demokrasinin yukarda dile getirilen temel ilke ve uygulamala-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
rndan ayrlmamak kaydyla kendi sosyal, siyasal ve kltrel flartlarna uygun farkl
demokrasi modellerini hayata geirmifllerdir. Bu kapsamda, Arend Lijphartn kav-
ramsallafltrd iki demokrasi modelini birbirinden ayrt etmekAMALARIMIZ
uygun olacaktr: (1) AMALARIMIZ
ounluku demokrasi modeli, (2) Uzlaflmac demokrasi modeli.
Bu demokrasi modellerini, Arend Lijphartn (2006). Demokrasi Motifleri.

K T A Pstanbul: Sal- K T A P
yangoz Yaynevi adl kitabndan zetledik. Daha ayrntl bilgiyi bu kitabn zellikle ilk iki
blmnde bulabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
ounluku Demokrasi Modeli
Resim 5.3
Bu modelin z ounluun hakimiye-
tine dayanr. ngiltere ve eski smrge- ngiltere'de yasama
NTERNET NTERNET
lerinde uygulanan demokrasi modeliyle ifllerinin byk
iliflkilendirildii iin, bu modele ayn za- ounluu seilmifl
630 yeli Avam
manda Westminster modeli de denil- Kamaras
mektedir. Siyasal ve kltrel ynden nis- tarafndan
peten trdefl olan toplumlarda daha iyi gereklefltirilir.
ve baflarl iflledii ngrlmektedir.
ounluku demokrasi modelinde
genelde iktidar tek partinin elindedir.
Koalisyonlara pek rastlanmaz ancak ikti-
dar elinde tutan partinin ezici ounlu-
u da sz konusu deildir. Byk oran-
da bir aznlk yrtmenin dflnda kalr
ve muhalefet grevini stlenir. ngilte-
rede parlmenter hkmet biimi vardr
ve kabine Avam Kamarasnn gvenine
dayanr. Teorik olarak gler ayrl il-
kesi vardr ve meclis, kabine veya yele- Kaynak: http://www.itusozluk.com/gorseller/avam+kamaras
%FD/11208
rini dflrebilir. Ancak gerekte bu pek
yaygn deildir nk meclisin ounlu-
u, zaten hkmet eden partinin elindedir. Hkmeti oluflturan parti, meclisteki o-
unluuna dayanarak istedii kanunlar meclisten rahatlkla karr. Dolaysyla ka-
bine meclis karflsnda aka gl ve stn konumdadr.
132 Siyaset Bilimi
ounluku demokrasi modelinin dier bir zellii tek meclis ya da tek meclis
gibi alflan asimetrik ift meclis sistemidir. ngiliz parlamentosu halkn oylaryla
seilen Avam Kamaras ve veraset yoluyla seilen Lordlar Kamaras olmak zere iki
meclisten oluflur. Ancak, bu iki meclis arasnda asimetrik bir denge olup yasama
ifllerinin neredeyse tamam Avam Kamaras tarafndan gereklefltirilir. Lordlar Ka-
maras yaplan kanunlar bir sre iin geciktirebilmenin tesinde bir iflleve sahip
deildir. Dolaysyla ounluku modeli tek meclisli bir sistem olarak deerlendir-
mek mmkndr.
ounluku demokrasi modelinin en temel zelliklerinden bir tanesi de iki
partili sistemdir. ngilterede geleneksel olarak iki gl parti vardr: (1) Muhafaza-
kar Parti, (2) fli Partisi. ki partili sistemle, ngilterede iki parti dflnda baflka par-
tilerin olmad anlam karlmamaldr. Liberaller ve Sosyal Demokratlar gibi bafl-
ka partiler de vardr ancak iktidar olma ya da gl bir muhalefet oluflturma anla-
mnda bu partiler fazla bir etkinlie sahip deildir. Hkmet, genelde mecliste o-
unluu elde eden iki byk partiden biri tarafndan kurulur; dier parti de gl
bir muhalefet grevini stlenir.
ounluku demokrasi modelindeki iki partili sistem, bu sistemi uygulayan l-
kelerin siyasal ynden trdefl yapsyla ilgilidir. ngiliz siyasal hayatnda, partiler
sadece sosyo-ekonomik sorun boyutuyla sa-sol fleklinde birbirlerinden ayrlrlar.
fli Partisi, alt snfa veya ifli snfna hitap eden ortann solunu, Muhafazakar Par-
ti ise orta ve st snflara hitap eden ortann san temsil eder. Dinsel, yerel ve et-
nik atflma boyutlar anlamnda baz istisnalar olmakla birlikte, homojen ngiliz
toplumunda ana partiler zellikle sosyo-ekonomik konularda ortaya koyduklar
ak ve tutarl politikalarla birbirinden ayrlrlar.
Westminster demokrasi modelinin bir dier zellii ounluku seim sistemi-
dir. ngilterede Avam Kamarasnn 650 yesi, 650 farkl seim blgesinde her par-
tinin gsterdii tek aday ya da bamsz adaylar arasndan nispi ounluk sistemi-
ne gre seilir. Bu yzden bu sisteme, izgiyi ilk geen seim sistemi de denir.
Adaylardan ounluun oylarn alan; ounluk yoksa, en ok oyu alan meclise
seilir. Bu seim sistemi bir taraftan temsilde adaletsiz sonular dourduu iin
olumsuz, ancak dier taraftan iki partili sistemi teflvik edip istikrarl hkmetlerin
domasna yol at iin olumlu elefltiriler almaktadr.
ounluku demokrasi modelini uygulayan ngilterede yazl tek bir anayasa
metni yoktur. Bunun yerine bir takm temel kanunlar ve yazl olmayan demokra-
tik gelenekler vardr. Temel olarak Parlamentonun stnlnden sz edilebilir.
Parlamento bir zorunluluk olmamasna ramen, genel olarak yazl olmayan bu ge-
leneklere uyar. ngilterede anayasa hkmnde saylabilecek temel kanunlar vardr
ancak Parlamento istedii zaman bu temel kanunlar da dierleri gibi rahatlkla de-
ifltirebilir. Mahkemelerin yarg yoluyla kanunlar denetleme yetkisi yoktur. Yani
Parlamento nihai egemen gtr. Dolaysyla Parlamentonun egemenlii oun-
luku demokrasi modelinin en nemli zelliidir.
ounluku demokrasi modelini uygulayan ngiltere gibi lkelerde genelde
niter yap ve merkeziyeti ynetim sz konusudur. Baflka bir ifadeyle yrtme,
yasama ve yarg erkleri tek bir merkezde toplanmfltr. ngilterede yerel ynetim-
lere baz yetkiler verilmifltir. Ancak bunlar oluflumlarn merkez hkmete borlu-
durlar. Federal sistemlerden farkl olarak yerel ynetimlerin yetki ve sorumlulukla-
r anayasal garanti altnda deildir. Ayrca yerel ynetimler mali bakmdan da mer-
kez hkmete bamldrlar.
Demokrasi dfllayc deil, kapsayc bir rejimdir. Bundan hareketle, baz yo-
rumcular ounluku demokrasi modelinin azmsanmayacak dzeyde bir grubu
ynetimden dfllad ve dolaysyla demokratik olmad iddiasyla elefltirmektedir.
Ancak, Westminster modelini uygulayan ngiltere gibi lkelerde demokrasi adna
bu tr sakncalar hafifleten baz unsurlarn olduunu belirtmek gerekir.
Westminster ynetimi ounluku model olarak adlandrlsa da ounluun
gc abartlmamaldr. Bu sistemi uygulayan ngiltere gibi lkelerde, ounluun
iktidar ounluun bask ve istibdad demek deildir. Avam Kamarasndaki o-
unluun zerinde resm bir kstlama yoktur ama resm olmayan gelenekler o-
unluun aznlk zerindeki basksn engellemektedir. Muhalefette kalanlar, tama-
myla dfllanmaz, bunlarn zgrlkleri inenmez. rnein, resm bir zorunluluk
olmamasna ramen, Baflbakanlarn nemli ve hassas konularda muhalefet lideri-
nin grfln almas dettendir.
Dier taraftan aznlk ve ounluu oluflturan siyasi gruplar, ngiltere rnein-
de Muhafazakr Parti ve fli Partisi, dnflml olarak iktidar olabildiklerinden,
bir grubun srekli olarak ynetimden dfllanmas gibi bir durum sz konusu deil-
dir. Sakncay ortadan kaldran dier bir unsur da bu modeli uygulayan lkelerde-
ki toplumun trdefl yapsdr. Byk partiler merkeze yakn olduundan, genel po-
litikalar hakkndaki grflleri birbirinden ok farkl deildir. Dolaysyla partisi mu-
halefette kalan semenin tercihleri de dier parti tarafndan nispeten cevaplandrl-
maktadr.
ounluku demokrasi modeli, kapsayc olmad gerekesiyle elefltirilmektedir.

SIRA SZDE Siz bu SIRA SZDE
elefltirilere katlyor musunuz, niin? 2
Uzlaflmac Demokrasi Modeli
Arend Lijphartn konsenss demokrasi modeli olarak adlandrd uzlaflmac de-
SIRA O RSZDE
S demokrasi U SIRA
S O RSZDE
mokrasi modeli, Trkede oydaflmac, oulcu ya da katlmc olarak U
da bilinmektedir. ounluun ynetmesi ve aznln muhalefet etmesine dayanan
Westminster demokrasi modeline alternatif bir ynetim tarz Dolarak ortaya kan
D fi K NK EALT M D D fi K NK EALT M
uzlaflmac demokrasi modelinin, trdefl olmayan oulcu toplumlarda daha iyi ifl-
ledii ngrlmektedir. Bu modelin en nemli prototipini svire ve Belika gibi
N N
SIRAS O SZDE R U SIRA
S O SZDE
R U
heterojen yapl lkeler oluflturmaktadr.
ounluku ile oulcu kavramlarn birbirine karfltrmamak gerekir. D Westminster

KKAT
AMALARIMIZ mode- DKKAT
AMALARIMIZ
liyle zdeflleflen ounlukuluk, toplumun yardan fazlasnn katlm anlamnda kullan-
lrken uzlaflmac modelle zdeflleflen oulculuk ise farkl toplum SIRA
kesimlerinin de dhil
N N
SZDE SIRA SZDE
edildii mmkn olan en genifl katlm ngrr. K T A P K T A P
Trdefl olmayan oulcu toplumlarda semenler din, dil, AMALARIMIZ

kltr, ideoloji ve et- AMALARIMIZ
nik kken gibi baz hususlarda birbirinden ayrlrlar. Partiler Ttarafndan
E L E V Z Y O N savunulan TELEVZYON
politikalar da buna bal olarak birbirine uzak ve semen tercihleri daha sert ve
kesindir. ounluku demokrasi modelini uygulayan ngiltere K Tgibi A P lkelerden K T A P
farkl olarak svire ve Belika gibi lkelerde belli bafll partilerin birbiri ard sra
iktidara gelmesi de zordur. Kimi gruplarn iktidarda hibir zaman N T E Rtemsil
N E T edileme- NTERNET
me ihtimali sz konusu olabilir. Bu flartlar arasnda, svire veT E Belika
L E V Z Y O Ngibi oul- TELEVZYON
cu lkelerde, ounluk ynetimi demokrasi yerine ounluun diktatoryas ve i
atflma anlamna gelebilir.
NTERNET NTERNET
134 Siyaset Bilimi
Bu yzden bu tr oulcu toplumlar uzlaflmac dediimiz bir demokrasi mode-

lini benimsemifllerdir. Bu balamda, uzlaflmac demokrasi modelini atflmaya de-
il, uzlaflmaya vurgu yapan; dfllayc deil, kapsayc bir anlayfl benimseyen ve
ynetimde dar ounluk yerine, kapsam geniflletilmifl genifl tabanl iktidarlar n-
gren bir demokrasi modeli olarak tanmlayabiliriz.
SIRA SZDE Uzlaflmac demokrasi

SIRA SZDEmodelinin trdefl olmayan toplumlarda daha iyi iflleyecei varsay-
3 mnn gerekeleri nelerdir?
Uzlaflmac model, ounluku modeldeki tek parti ve dar ounluklu iktidar
anlayflna karfln, yrtme gcnn byk koalisyonlar ierisinde paylafllmasn
S O R U esas alr. rnein,
S O R U svirede yrtme organ olan 7 yeli Federal Konsey, gelenek-
sel olarak oylarn yaklaflk % 25ini alan byk parti Hristiyan Demokratlar, Sos-
DKKAT
yal Demokratlar DKKAT
ve Hr Demokratlar ile oylarn yaklaflk % 12-13n alan svire
Halk Partisinden oluflan 4 byk parti arasnda 2+2+2+1 fleklinde paylafllr. By-
lelikle, yrtmede temsil oran %85in zerinde oluflur. Sihirli forml olarak da
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
nitelendirilen sviredeki ynetsel anlayflta, buna ek olarak Almanca, Franszca ve
talyanca konuflan farkl dil kmelerinin arlklar orannda yrtmeye yanstlma-
AMALARIMIZ s esas alnr. Belikada da yrtme organ Franszca ve Flemenkce konuflan b-
AMALARIMIZ
yk dil gruplarnn eflit temsiline dayanr.
Uzlaflmac demokrasi modeli, kuvvetler ayrl ilkesinin hem teoride hem de
K T A P uygulamadaK daha T A sk P uyguland sistemler olarak bilinir. Bu modeli ngren l-
kelerde yasama ve yrtme birbirinden ayrdr. rnein, svire Anayasasna g-
re hkmet 4 yl iin seilir ve bu sre zarfnda yasama organ gvensizlik oyu ver-
TELEVZYON me hakkna T E Lsahip
E V Z Y Odeildir.
N Hkmetin yasa teklifleri meclisten ret edilebilir ama
Federal Konseyin istifa etmesi gerekmez. ounluku modeldeki kabinenin s-
tnlne karfln, uzlaflmac modelde durum daha dengelidir. Yrtme gldr
fakat stn deildir.
NTERNET N T Edemokrasi
Uzlaflmac RNET modelinin bir dier zellii, dengeli iki meclis ve aznlk-
larn hakkaniyetli temsiline dayanan yapsdr. ki meclisli sistemle ngrlen te-
mel ama, aznlklarn da ikinci mecliste bir flekilde eflit temsilini salamaktr. r-
nein svirede Parlamento, Mill Konsey ve Eyaletler Konseyinden oluflur. Mill
Konsey svirelileri temsil eden alt meclistir. Eyaletler Konseyi ise kltrel ynden
ve nfus itibariyle olduka farkllk gsteren kantonlarn eflit olarak temsil edildii
st veya federal meclistir. Eflit gce sahip bu iki meclis, dengeli ve simetriktir. Do-
laysyla, kantonlar nfuslar ne olursa olsun Federal Mecliste daha gl olarak
temsil edilirler.
Uzlaflmac demokrasi modelinin bir dier zellii ok partili ve ok boyutlu
parti sistemidir. Hem svire hem de Belikada hibir partinin tek baflna ounlu-
u elde edemedii ok partili bir dzen vardr. svirede parti says daha fazla ol-
makla birlikte, yukarda da bahsedildii gibi 4 partili bir sistem vardr. Belikada
ise Hristiyan Demokratlar, Sosyalistler ve Liberallerden oluflan 3 partili bir sistem-
den sz edilebilir. Ancak 1960lardan itibaren bu partiler dil esasna gre yeniden
blnr ve yine dil esasl baflka partilerin de kmasyla neredeyse 8 partili bir sis-
tem ortaya kar. Bu lkelerde parti sistemindeki renklilik, toplumlarnn farkl ve
oulcu yapsyla ilgilidir. svire ve Belika gibi lkelerde din, dil ve sosyo-eko-
nomik yapdaki farkllaflma, toplum ve siyasal partilerde de ok boyutlulua sebe-
biyet verir.
Uzlaflmac modeli uygulayan lkelerin seim sistemi de toplumdaki bu oul-

culuun hakkaniyetli temsiline imkn tanyan nispi temsil seim sistemidir. West-
minster modelinde uygulanan ve byk partilerin artk, kk partilerin ise eksik
temsil edilmelerine yol aan ounluku seim sistemine karfln, uzlaflmac model-
de uygulanan nispi temsil seim sistemi, partilerin aldklar oyla orantl mecliste
temsil edilmelerine imkn tanr.
ounluku ve uzlaflmac demokrasi modellerinde hangi seim sistemleri uygulanmakta-

SIRA SZDE SIRA SZDE
dr, temel farkllklar nelerdir? 4
ounluku modeldeki niter ve merkeziyeti yapya karfln, D fi uzlaflmac
NELM model D fi N E L M
genelde federal ve yerinden ynetim esasna dayanr. Federalizm, eyalet (federe
devlet), kanton veya vilayet gibi farkl flekillerde kendini gsterebilir.
S O R UAncak her ne S O R U
flekilde adlandrlrsa adlandrlsn federalizm; yasama, yrtme ve yarg erkleri- Federalizm: Yasama,
yrtme ve yarg erklerinin
nin hem merkez hem de yerel dzeyde teflkilatland bir ynetsel yapy esas alr. hem merkez hem
DKKAT D de
K Kyerel
AT
svire, iktidarn merkez hkmetle 26 kanton hkmeti arasnda paylaflld fe- dzeyde teflkilatland
ynetim flekli.
deral bir devlettir. Merkez hkmet gl olmakla birlikte, yerel kantonlar da bir-
N N
ok yetkiyle donatlmfl zerk yaplardr. Toprak esasna dayal SIRAbirSZDE
federalizm sz SIRA SZDE
konusudur. Belikada ise niter bir devletten ziyade, cemaatlere dayanan bir ya-
pdan sz edilebilir. Her iki meclisin Franszca ve Flemenkce konuflan yelerinden
oluflan Fransz Kltr Konseyi ve Flemenk Dili Kltr Konseyi, kltr ve eitim ko-
nularnda ilgili topluluklar ilgilendiren kanunlar yaparlar. Bu bakmdan, Belika
ynetsel yaps, topraktan ziyade kltrel zerklik esasna dayananK T A Pfederalizmin K T A P
nemli bir rnei olarak deerlendirilmektedir. Osmanl mparatorluunda uygu-
lanan millet sistemiyle benzerliinden dolay sklkla bu sistemle birlikte anlr.
ounluku modelin uyguland ngiltereden farkl olarak uzlaflmac modeli
TELEVZYON TELEVZYON
uygulayan lkelerde yazl anayasa gelenei vardr. Anayasann yazl olmas, n-
celikle oulcu yapdaki lkelerde yaflayan tm farkl gruplarn temel hak ve z-
grlklerini ounluun insafna brakmadan gvence altna alma ihtiyacndan
kaynaklanmaktadr. Uzlaflmac modelin en nemli prototiplerini N T Eoluflturan
RNET svire NTERNET
ve Belika deifltirilmesi zor yazl anayasalarla ynetilirler. svirede, anayasa de-
ifliklii iin sadece lke apnda deil, ayn zamanda tm kantonlar dzeyindeki
oylarn ounluu gerekir. Bu durum, zellikle kk kantonlar ounlua karfl
korumaya yneliktir. Bir kantonun anayasa deiflikliini ret etmesi aznlk vetosu
anlamna gelir. Belikada ise anayasa ancak iki meclisin de te ikilik ounlu-
uyla deifltirilebilir.
ki demokrasi modelinin karfllafltrlmasnda esas olan, hangi demokrasinin daha
iyi olduu veya daha iyi ifllediinden ziyade, toplumlarn ve lkelerin sosyal veya
kltrel yapsna hangi modelin daha iyi uyacadr. Dier taraftan, demokrasi tart-
fllmaz, mkemmel ve sonu olan bir olgu deildir. Buna mukabil, ideal bir ynetim
tarz olma iddiasyla demokrasi, kendisini srekli yenileme kabiliyetine sahip, sonu
olmayan bir sretir. Bu bakmdan demokrasiye, daha dorusu, liberal temsil de-
mokrasiye birok elefltiri getirilmifl ve alternatif demokrasi modelleri nerilmifltir.
Temsil Liberal Demokrasiye Elefltiriler ve Alternatif

Demokrasi nerileri
Demokrasi farkl kltrler, farkl corafyalar ve farkl tarihsel srelerde farkl fle-
killerde alglanmfl ve uygulanmfltr. Teori ve uygulamada temsil liberal demokra-
sideki eflitlilie ramen, bu modele birok elefltiri getirilmifl ve alternatif demok-
136 Siyaset Bilimi
rasi modelleri nerilmifltir. zellikle yirminci yzyldan sonra ve yirmi birinci yz-
ylda, demokrasi eflitli ve zt kar gruplarnn sahiplendii bir kavram olmufltur.
Farkl siyasal anlayfllar, demokrasiyi en iyi flekilde hayata geirebilmenin kendi
yolu ve yntemiyle mmkn olabildiini savunmufltur. Dolaysyla tek tip bir de-
mokrasi modelinden ziyade farkl demokrasi anlayfl ve uygulamalarndan bahset-
mek mmkndr.
Bat lkelerinde en yaygn olarak uygulanan liberal demokrasi modelinin yeter-
lilii modern ve post-modern dnemde sorgulanmaya bafllanmfl, farkl kesimler-
den farkl elefltiriler getirilmifl ve ok sayda alternatif demokrasi kavram ve anla-
yfl nerilmifltir. Liberal demokrasiye elefltiriler genel olarak temsile dayal ve bire-
yi nceleyen yaps zerinde younlaflmfltr. Liberal demokrasinin halkn gerek
katlmn salayamad; ekonomik eflitsizlikler zerine kurulu bir sistem olufltur-
duu; eflitlii sadece oy hakkna indirgedii; kltrel, snfsal, etnik, cinsiyete ve
kimlie dayal talepleri karfllayamad ve tm bunlardan dolay bir meflruiyet kri-
zi yaflad iddia edilmifltir.
Bu balamda ne kan halk demokrasisi, sosyal demokrasi, radikal demokra-
si ve mzakereci demokrasi anlayfllarnn temel tezlerine ksaca deinmek fayda-
l olacaktr.
Halk Demokrasisi
ki kutuplu dnya dnemine ait olan halk demokrasisi kavram, eski Sovyetler Bir-
lii, Dou Avrupa lkeleri, in, Kuzey Kore ve Vietnamda uygulanmfl komnist
rejimlerle zdeflleflmifltir. Marksist siyasal felsefeden esinlenen bu anlayfl, liberal
demokrasiyi burjuva iktidarn meflrulafltrma amac gden, kapitalist ekonomik
sistemin bir ideolojisi olarak grr. Eflitlie zel bir vurgu yapan Marksistlere gre,
gerek demokrasi sadece frsat eflitlii deil, ayn zamanda kaynaklarn eflit da-
tld, ekonomik ve sosyal anlamda mutlak eflitliin olduu bir sistemle mmkn-
dr. Marksist anlayflta zgrlk ise sadece snf basksndan kurtulma anlamna in-
dirgenmifltir.
Marx, kapitalizmin son tahlilde keceini ve proletaryann diktatrlne da-
yanan ksa bir evreden sonra proletarya demokrasisi kurulacan ngrmekteydi.
Ancak, proletarya diktatrl olarak da adlandrlan halk demokrasisi anlayfl-
nn fikir yaps ve uygulamalar, Marxtan ziyade Lenine aittir. Lenine gre, Dev-
rim ile birlikte Rusyada emeki halk kendisini smren toprak sahipleri ve kapi-
talistlerden kurtulmufltur. Bu da proletaryay yanlfl bilinlenmeden kurtarp yol
gsteren nc parti sayesinde gerekleflmifltir.
Halk demokrasisi, halk bir btn olarak grdnden, farkl dflnce ve anla-
yfllar ve dolaysyla oulculuu reddeden bir potansiyel taflmaktadr. Bu mode-
lin, kat bir brokratik yaplanmaya dayanan merkeziyeti bir sistemi ngrd ve
fliddeti meflru gren totaliter bir anlayfl iinde barndrd sylenebilir. Nitekim,
zellikle Stalin dnemi Sovyetler Birliinin uygulamalar, komnist ilkeleri benim-
semeyen muhaliflerin halk dflman olarak grlerek asimile edilmesi, srgne
gnderilmesi ve hatta ldrlerek ortadan kaldrlmas sonucunu dourmufltur.
Sovyet siyasal sistemi, ancak 1980li yllarda Gorbaev dnemindeki glasnost
(aklk) ve perestroika (yeniden yaplanma) politikalaryla gzden geirilmifl; Ko-
mnist Parti iktidarnn kat uygulamalar esnetilerek fikir ve tartflma zgrlne
zemin hazrlanmfltr. Ancak, tm bu uygulamalar, Sovyetler Birliini yklmaktan
kurtarmak iin yeterli olmamfltr.
Sosyal Demokrasi
Sosyal demokrasi anlayfl da yine Marksizm ve sosyalizmden beslenmifl, bu ide-
olojinin bir flekilde revize edilmifl lml bir fleklidir. Ancak sosyal demokrasi anla-
yfl, snflar aras atflmaya dayanan ve son tahlilde kapitalizmin yklmasn ng-
ren Marksist anlayfltan nemli farkllklar ierir.
Kapitalist ekonomik sistemin eflitsizlik ve adaletsizlikler dourma potansiyeline
dikkati ekmekle birlikte sosyal demokrasi anlayfl, fliddete baflvurmadan parla-
menter sistem ierisinde demokratik mcadeleyle bunlar gidermenin mmkn
olabileceini ngrr. Uzlaflmac ve evrimci bir geliflim izgisini benimseyen sos-
yal demokrasi anlayfl Marksist teorinin aksine ykc deil, yapcdr. Bu balam-
da, sosyal demokrasi sosyalizmin aflr brokratikleflmeye dayanan ve fliddet ieren
totaliter anlayflyla arasna mesafe koyar. Sistemin devrimci bir fliddetle yklarak
yok edilmesini deil, alt snflar lehine dzenlemelerle daha eflitliki ve daha m-
reffeh bir hle getirilmesini savunur.
Sosyal demokrasi, dier taraftan, liberal demokrasinin aflr bireyciliini ve pi-
yasa ekonomisine dayal rekabeti ekonomik sistemini elefltirir; bu sistemin aflr
dengesizlik ve adaletsizlikler yaratt varsaymyla dezavantajl kesimler lehine d-
zenlemeler nerir. Bu balamda, sosyal demokrat anlayfl devlete zel bir vurgu
yapar, nemli bir anlam ve ifllev ykler. Devletin temel hak ve zgrlkleri koru-
mas gerektii fleklindeki liberal tezleri kabullenmekle birlikte, sosyal demokrat
anlayfl devleti snflar st ve tarafsz bir yerde konumlandrr ve devlete snflar
aras uzlaflma ve ifl birliini koruma ifllevini ykler.
Sosyal demokrasi anlayflnn belirgin ve snrlar net olarak izilmifl bir ekono-
mi politikas olmamakla birlikte, genel anlayflnn kapitalist ekonomik modelle e-
liflmedii sylenebilir. Son dnem sosyal demokratlarnn byk bir ounluu li-
beral ekonominin serbest piyasa dzenini benimsemektedirler. Ancak sosyal de-
mokrasi, liberal demokrasinin bireyi nceleyen yaklaflmna karfln, genel kar n
planda tutar ve bunu bireysel karn nnde konumlandrr. adafl demokrasile-
rin son dnemlerde benimsedii ve nemsedii refah devleti kavramn da sa-
hiplenen sosyal demokratlar, bunu ayn zamanda kendi hakllklarnn bir ispat
olarak deerlendirir.
Marksizm ve sosyal demokrasinin, temsil liberal demokrasiye ynelttii temel elefltiriler

SIRA SZDE SIRA SZDE
nelerdir? 5
Radikal Demokrasi
Radikal demokrasi postmodern dneme ait bir yaklaflm olup, temsil liberal de-
mokrasi uygulamalarnda devlet ve toplum iliflkilerinde bir meflruiyetS O R U krizi olduu- S O R U
nu varsayar ve bunun afllmas iin demokrasinin derinlefltirilmesi ve yaygnlafltrl-
mas gereine iflaret eder. Radikal demokrasi, zgrlk ve eflitlie dayal liberal de-
DKKAT DKKAT
mokrasi anlayflna farkll da eklemleyerek demokrasinin tanmn geniflletme
eilimindedir. oulculua vurgu yapan bu anlayfla gre, gerek oulcu bir de-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
mokrasi, farkllklarn tannmas ve tm farkllklarn kamusal alana yanstlmasyla
mmkn olabilir.
Ernesto Laclau ve Chantall Mouffenun ncln yapt ve Trkiyede de
Fuat Keymann alflmalaryla katk sunduu radikal demokrasi kuram, kimlik ve
fark iliflkisine dayal bir siyaset anlayfln ifade eder. Radikal demokrasi kuramcla-
rna gre; liberal demokratik kurumlarnca infla edilen modernK devlet, T A P siyasal top- K T A P
lumdan ziyade devletin varl ve bekasn ncelemifltir. Bu da katlmclk, oul-
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
138
SIRA SZDE Siyaset BilimiSIRA SZDE
culuk bireysel ve kolektif kimlik talepleri gibi temel deerlerin grmezden gelin-
mesi sonucunu dourmufltur. Bu balamda, devlet egemenliini sorgulayan radi-
kal demokrasi kuram; siyasal alan kresel, ulusal ve yerel etkileflim eksenine
S O R U S O Rdemokrasi
oturtur. Radikal U anlayflnda, sivil topluma zel bir anlam ve ifllev yk-
lenir. Bu balamda sivil toplum, tpk devlet ya da parti gibi siyasal alann nemli
DKKAT bir znesi olarak
D K K Agrlr.
T
Radikal demokrasi kuram, uzlafldan ziyade eliflki ve bu eliflkilerin tannma-
s zerine kuruludur. Bu balamda, kltrel, snfsal, etnik, cinsiyete ve kimlie da-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
yal taleplerin demokratik mcadele biimlerini meflru grr ancak bu kategoriler-
den herhangi birine hegamonik bir anlam yklemez. Radikal demokrasi iin esas
AMALARIMIZ olan birbirinin varln tanmann gereklilii ve atflmann dierini yok etme ze-
AMALARIMIZ
rine tasarlanmamasdr.
K T A P Radikal demokrasi
K T A anlayfl
P ve Trkiyedeki yansmalaryla ilgili daha ayrntl bilgiyi, Fuat
Keymann (2000). Trkiye ve Radikal Demokrasi. stanbul: Alfa Yaynevi adl kitabnda
bulabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Mzakereci Demokrasi
Resim 5.4 Liberal demokratik sistemin elefltirisine dayanan ve al-
ternatif bir model olarak ne srlen yaklaflmlardan
NJohn
T E R NRawls:
ET 1921- NTERNET
biri de mzakereci demokrasi anlayfldr. Mzakereci
2002 yllar
arasnda yaflamfl (deliberative) demokrasi kavram ilk olarak Joseph
Amerikal filozof, Beseette tarafndan kullanlmfl; kuram John Rawls,
ahlak ve siyaset Jrgen Habermas ve Seyla Benhabib gibi dflnrle-
felsefecisi.
rin grflleriyle gelifltirilmifltir.
Mzakereci demokrasi kuram, liberal demokrasi-
yi semenleri seimler araclyla kategorik bir onay
mekanizmasna indirgedii, siyaset oluflturma ve ka-
rar alma srelerinin dflnda tuttuu varsaymyla elefl-
tirir. Liberal demokrasinin temsil krizine ve meflruiyet
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/John_Rawls
sorununa dikkati eken bu model, toplumu oluflturan
tm katmanlarn etkileflim hlinde grfl ve elefltirile-
riyle siyasal srece katlmalarnn nemine vurgu yapar. Dolaysyla mzakereci
demokrasi anlayfl, vatandafllarn bilgilendirildii, birbirleriyle ve ynetimle srek-
li iletiflim hlinde olduu, kendileriyle ilgili grfllerin oluflturulmas ve karar alma
srelerine dorudan katldklar bir anlayfl ngrr. Bu anlayfl, temsil esas yeri-
ne, bireylerin ve sivil toplum kurulufllarnn mzakereyle dorudan siyasal sre-
lere katlmlarna vurgu yaptndan, dorudan demokrasi uygulamalaryla da ilifl-
kilendirilmektedir.
Habermasn sylemsel kamu alan ve iletiflimsel eylem kuram nosyonlar
mzakereci demokrasi tartflmalarna ciddi katk salamfltr. Habermas, devlet ve
ekonomik alandan bamsz ve basklardan arnmfl bir kamusal alan tasarlar; va-
tandafllarn toplu eylem yerine, mzakere ve diyalog yoluyla siyasete katlmalarn
ngrr. nemli olan karar srecinde tartfllan fikirlerden hangisinin galip geldii
deil, kararn mzakereler sonucu oluflmasdr. Herkese ak ve zgr bir tartflma
sreci sonunda varlacak karar, benimsenmesi daha kolay ve dolaysyla daha ras-
yonel ve meflru saylacaktr. Mzakereyle varlan sonu, vatandafllarn iradesine
dayanacandan, liberal temsil demokrasinin meflruluk krizine bir zm olaca
varsaylmaktadr. deal bir ynetim anlayfln ngrd kabul edilmekle birlikte
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
mzakereci demokrasi, genel olarak soyut kald ve pratikAMALARIMIZ

karfllnn olmad AMALARIMIZ
fleklinde elefltirilere maruz kalmaktadr.
Mzakereci demokrasi anlayfl ile ilgili daha ayrntl bilgiyi, JrgenK Habermasn
T A P (2010). K T A P
teki Olmak tekiyle Yaflamak. 5. Bask, ev. . Aka, stanbul: Yap Kredi Yaynevi adl
kitabnn zellikle III. Blmnde bulabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
Liberal demokrasiye getirilen elefltiriler ve alternatif demokrasi anlayfllar de-
mokrasinin derinleflmesi ve geliflmesine katk sunmufltur. Halk demokrasisi hari
tutulursa yukarda dile getirilen dier demokrasi yaklaflmlar, liberal demokratik il-
NTERNET NTERNET
ke ve kurumlar tamamyla dfllayan veya onu ykmaya ya da ortadan kaldrmaya
ynelik arayfllar deildir. Bilakis bu yaklaflmlar, liberal demokratik deer ve uy-
gulamalar daha eflitliki, daha zgrlk, daha katlmc ve marjinal kesimleri de
kapsayc daha ileri bir demokrasi modeline dnfltrme abas olarak deerlendi-
rilebilir. Sonu olarak tm bu tartflmalar, liberal demokrasinin elefltirisi zerine ku-
rulmakla birlikte, adafl demokrasilerin daha iyiye doru bir dnflmn sala-
yabilir. Yukarda da dile getirildii gibi demokrasi bir son deil, sonu olmayan bir
sretir.
YRM BRNC YZYILDA DEMOKRASYE GEfiLER

Yirminci yzyldan yirmi birinci yzyla geerken ortaya kan baz olaylar, de-
mokrasi tartflmalarna yeni bir boyut kazandrmfltr. 1970li yllarn ortalarnda, s-
Demokrasinin
panya ve Portekiz gibi Gney Avrupa lkelerinde faflist totaliter rejimler yklr. Konsolidasyonu:
1980li yllarda Latin Amerikadaki askeri diktatrlkler, yerlerini tedricen seilmifl Demokrasinin pekiflmesi
olarak da bilinen demokratik
sivil ynetimlere brakr. 1989da Berlin Duvarnn yklmasnn ardndan bafllayan konsolidasyon, siyasetin
normalleflmesi, sistemin
srete, Dou Avrupa ve Sovyetler Birliindeki komnist totaliter sistemler orta- otoriter basklardan
dan kalkar. Bu olaylar bir taraftan demokrasiye geifl olarak deerlendirilirken di- kurtularak ok partili hayata
geilmesi ve demokratik
er taraftan demokratik konsolidasyon fleklinde yeni bir kavramn ortaya kma- deerlerin yaygnlaflarak
derinleflmesi anlamna gelir.
sn beraberinde getirmifltir.
Demokrasinin pekifltirilmesi fleklinde de ifade edebileceimiz demokratik
nc Demokrasi Dalgas:
konsolidasyon bir lkedeki siyasal aktrlerin ve nfusun byk ounluunun o Amerikal Siyaset Bilimci
lkede demokrasinin kasabadaki tek oyun olduunu kabullenmeleri fleklinde ta- Samuel Huntingtonn
kavramsallafltrd nc
nmlanmaktadr. Demokrasinin konsolidasyonu, ayn zamanda demokratik deer- demokrasi dalgas, 1970,
80 ve 90l yllarda
lerin yaygnlaflmas, demokrasinin otoriter basklardan kurtarlarak gvenli kln- ounluu komnizme
mas, ok partili hayatn tm kurumlaryla inflas, seim kurallarnn istikrarl bir dayal totaliter rejimlerin
yklarak yerlerine ok partili
hle getirilmesi, siyasetin normallefltirilmesi, devlet iktidarnn merkezlikten kurta- demokratik sistemlere geifl
rlmas gibi anlamlara da gelecek flekilde kullanlmaktadr. Bu balamda, Bat de- hareketlerini ifade eder.
mokrasilerinin konsolide demokrasiler olduu, otoriter rejimlerin de demokrasiye
geifl srecinden sonra demokratik konsolidasyon Resim 5.5
srecine girecekleri ngrlmektedir. Samuel Huntington:
Yirminci yzyln son eyreinde ortaya kan yu- 1927-2008 yllar
arasnda yaflayan
kardaki geliflmeler, birok Batl gzlemci tarafn- nc demokrasi
dan genifl bir btnn paralar olarak grlmfl, dalgas ve
otoriter veya totaliter sistemlerden liberal demokra- medeniyetler
atflmas tezleriyle
siye veya demokrasinin herhangi bir eflidine doru yaygn bir ne
geifl olarak deerlendirilmifltir. Samuel Hunting- kavuflan Amerikal
siyaset bilimci.
ton (1999) bu hareketleri nc demokrasi dalga-
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Samuel_P._
s fleklinde evrensel bir demokratik hareket olarak Huntington
deerlendirirken Francis Fukuyama (1999), tarihin
140 Siyaset Bilimi
Resim 5.6 sonu teziyle, liberal demokrasinin komnist totaliter

sistemler karflsnda zafer elde ettiini ve ayakta ka-
Francis
Fukuyama: 1952 lan tek alternatif ynetim sistemi olarak tm dnya-
doumlu da giderek yaylacan varsaymfltr.
Amerikan siyaset Ancak komnizm sonras oluflan yeni ortamda
bilimci, politik
iktisat ve yazar. oluflan ideoloji boflluu ve bu boflluun nasl doldu-
rulaca demokrasi alannda ciddi bir tartflma konu-
su olmaya devam etmektedir. Bu balamda, geiflin
gerekten de demokrasiye doru bir geifl mi oldu-
u, eer demokrasiye doruysa ne tr bir demokra-
si anlayflnn komnizm sonras lkelerde hkm
srd, eer deilse ne tr sistemlerin demokrasi
karflsnda muhtemel rakip konumunda olduu te-
mel sorunsallar olarak gze arpmaktadr. Tm bu
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Francis_ konularda, siyaset bilimciler arasnda olduka nem-
Fukuyama li fikir ve yaklaflm farkllklarnn olduunu belirt-
mek gerekir.
Kimi siyaset bilimciler, zellikle Sovyetler Birliinden ayrlan lkelerin otok-
rasiden dengeli cumhuriyetlere kadar sralanabilecek ancak hl otoriter saylan
ynetimler olarak kaldklarn ileri srerken dier bir ksm komnizm sonras
tm rneklerin liberal demokrasiye ya da bir eflit demokrasiye doru evirildii-
ni iddia ederler. Son tahlilde, komnizm sonras lkelerin bir eflit geifl sreci
yafladklar sylenebilir ancak oluflan yeni ortamda iktidarlarn kendilerini meflru
gsterecek yeni, ak ve net bir ideolojik balamdan yoksun olduklarn belirt-
mek gerekir.
Siyaset bilimcilerin bir ksm, daha nce de ifade edildii gibi, komnizm son-
Tarihin Sonu Tezi: Amerikal
siyaset bilimci Francis ras alternatif tek sistemin demokrasi veya demokrasinin bir eflidi olduu iddiasn-
Fukuyamann ortaya att dadr. Francis Fukuyamann klasikleflmifl tarihin sonu tezi, bu grfl en arpc
tarihin sonu tezi, 1990l
yllarda komnizme dayal flekilde ileri sren alflmalarn baflnda gelmektedir. Fukuyama, zetle komnizme
sistemlerin ortadan dayal sistemlerin ortadan kalkmasn, bir eflit tarihin sonu olarak deerlendir-
kalkmasyla liberal
demokrasinin zafer ilan mifl ve bundan sonraki dnemde liberal demokrasinin dnyadaki tm lkeler a-
ettiini ve liberal sndan tek alternatif konumunda olduunu ileri srmfltr.
demokrasinin bundan sonra
tm devletler iin yegane
Latin Amerikadaki demokrasi tecrbeleri konusunda ciddi alflmalaryla bili-
alternatif ynetim tarz nen Guillermo ODonnell (1994) komnizm sonras lkelerin temsil demokrasiye
olduunu ileri srer. deil, delegatif demokrasi olarak adlandrd yeni tr bir demokrasiye doru yol
aldklarn belirtir. zellikle Arjantin, Brezilya, Peru gibi Latin Amerika lkeleriyle,
Kore gibi Asya lkelerinde uygulanan sistemlerden esinlenerek kavramsallafltrd-
delegatif demokrasiler, ou zaman demokratik yntemlerle seimlere gitmesi-
ne ramen, sivil toplum ve halkn tercihlerini yanstabilecek demokratik kurumlar-
lliberal Demokrasi: dan yoksundur. Baflkanlk seimlerini kazanan adayn lkeyi bir sonraki seime
Amerikal siyaset bilimci kadar diledii flekilde ynetmesi olarak da tanmlanabilecek delegatif demokrasi-
Fareed Zakariann
kavramsallafltrd ler, seimlerden sonra genelde ciddi siyasal sorunlarla karfllaflabilir ve konsolide
lliberal Demokrasi, dnya demokrasiler olarak nitelendirilemezler.
zerindeki demokrasilerin
byk ounluunun Fareed Zakaria (1999) ise klasikleflmifl alflmasnda komnizm sonras lkele-
bireysel hak ve zgrlkleri rin illiberal demokrasi diye adlandrd liberal olmayan bir demokrasi eflidi-
ihlal eden; hukuk devleti ve
gler ayrl gibi iktidar ne yneldiklerini ileri srer. Sadece komnizm sonras rnekleri deil, dnya ze-
gcn snrlandran liberal rindeki mevcut demokrasilerin byk bir ounluunu liberal olmayan demokra-
ilkelerden yoksun lkeler
olduu varsaymna dayanr.
siler olarak adlandran Zakariaya gre, bu demokrasiler zgr kurumlardan ve li-
beral anayasalardan yoksundur. Bu demokrasi eflidiyle ynetilen lkelerde, sis-
tem byk oranda sadece dzenli yaplan seimlere dayanr SIRA ve iktidarn
SZDE gcn SIRA SZDE
snrlandran mekanizmalardan yoksundur. Bu balamda, liberal olmayan demok-
rasilerin en tipik zellii, hukuk devletinin zayfl ve gler ayrl ilkesinin ye-
terince uygulanmamasdr. D fi N E L M D fi N E L M
Komnizm sonras lkelerde liberal demokrasi dflnda farkl ve kat ideolojik
ynelimlerin de demokrasi asndan risk oluflturduu sylenebilir. S O R UBu balamda S O R U
milliyetilik, zellikle etnik milliyetilik, liberal demokrasiye alternatif bir sistem
olarak gze arpmaktadr. zellikle etnik ynden heterojen lkelerde egemen et-
DKKAT DKKAT
nik grubun iktidar mcadelesinde etnik milliyeti bir sylemi en etkili ve maliyet-
siz yol olarak tercih etmesi, ounluk dflnda kalan aznlk gruplarn riskli konu-
N N
ma gelmelerini beraberinde getirmifltir. zellikle eski SovyetSIRA SZDE
Cumhuriyetlerinin SIRA SZDE
etnik milliyeti bir sylemle bamszlk sonras sistemlerini meflrulafltrma gayret-
leri, kitlesel g hareketlerini ve kimi blgelerde etnik atflmalar beraberinde ge-
tirmifltir.
Komnizmin yklmasndan sonraki dnemde ve slam dnyasnda demokrasinin

K T A P geliflimi K T A P
ile ilgili ayrntl bilgilere, Ylmaz Bingln (2011). derledii, Yirmi Birinci Yzylda De-
mokrasi Tartflmalar. stanbul: Umuttepe Yaynevi adl kitapta ulaflabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
2011 ylnda Tunustan bafllayp neredeyse tm Kuzey Afrika ve Orta Dou l-
kelerine yaylan zgrlk hareketler zinciri de yeni bir demokrasi ve liberallefl-
me dalgas olarak deerlendirilmektedir. Blgedeki geliflmeler, 1968 ylnda e-
N T E R N E TPrag Baha-
koslovakyann politik olarak liberalleflme hareketleriyle zdeflleflen NTERNET
rndan esinlenerek Arap Bahar olarak adlandrlr. ncelikle Tunus ve Msrda
miting, protesto ve halk ayaklanmalaryla bafllayan Arap Bahar sreci, domino
etkisi gstererek Libya, Suriye, Bahreyn, Cezayir, rdn ve dier blge lkelerine
yaylmfltr. Fakl lkelerde meydana gelen bu hareketlerin ortak zellikleri bask-
c ve teki otoriter ynetimlere, siyasi yozlaflmaya, ifade ve rgtlenme zgrl
nndeki kstlamalara, kt yaflam koflullarna ve iflsizlie karfl bir direnifl hare-
keti olmalardr. Bu hareketlerle Tunus, Msr ve Libyada otoriter ynetimler iflba-
flndan uzaklafltrlmfltr. Srecin, blgedeki dier lkeleri ne oranda etkileyecei
ve ne tr bir modele doru gtreceine dair analizler yapmak iin zamana ihti-
ya gzkmektedir.
142 Siyaset Bilimi
zet
N
A M A Demokrasi kavramn tanmlamak. mokrasiye geiflte nemli roller stlenmifltir.
1 Eski Yunanca demos ve kratia kknden treti- Machiavelli, Hobbes, Locke, Montesquieu, Ro-
len demokrasi, halk ynetimi anlamna gelir. usseau, Tocqueville ve Mill gibi siyasal dflnr-
Halkn, halk tarafndan, halk iin ynetimi, de- ler; egemenlik, zgrlk, eflitlik, gler ayrl,
mokrasinin en yaygn kullanlan tanmlarndan katlm gibi konularda ortaya koyduklar fikir ve
bir tanesidir. Baz dflnrler, demokrasi kavra- yaklaflmlarla demokrasi kuramnn geliflimine
m yerine oun ynetimi anlamna gelen poli- katk salamfllardr.
arfli kavramn kullanrlar. Halk kavramnn so-
runlu doas ve halkn tamamnn her zaman y- N
A M A
Farkl demokrasi eflitlerini ayrt etmek ve o-
netim srecine katlmasnn neredeyse imknsz 4 unluku ve uzlaflmac demokrasi modellerini
olmas sebebiyle demokrasi bugn yaygn olarak karfllafltrmak.
mmkn olduunca fazla sayda vatandafln Demokrasiler genel olarak katlm, siyasal eflitlik
uzun bir zaman boyunca arzularna cevap vere- ve ounluk ynetimi gibi ortak zelliklere sa-
bilen bir sistem olarak tanmlanmaktadr. hip olmakla birlikte, demokrasinin iflleyifline y-
nelik teknikler, prosedrler, ilkeler ve yaklaflm-
NAM A Demokrasinin temel niteliklerini aklamak.
lar farkllk gsterebilir. Bu bakmdan ncelikle
2 dorudan demokrasiyi temsil demokrasiden
adafl devletlerin en yaygn ynetim flekli olan
ayrt etmek gerekir. Dorudan demokrasi, hal-
demokrasi, halkn lke ynetimini ok partinin
kn araclara gerek kalmadan kendini dorudan
katlabildii serbest ve adil seimlerle belirleme-
ynettii bir ynetim fleklidir. Dorudan demok-
si esasna dayanr. adafl demokrasiler, sadece
rasi ideal olmakla birlikte, gereklefltirilmesi ol-
serbest ve adil seimlerden ibaret olmayp ayn
duka zor bir ynetim fleklidir. lke nfuslar-
zamanda hukukun stnl, gler ayrl, fi-
nn artmas, bu nfusun trdefl olmamas ve si-
kir, ifade, rgtlenme, basn, din ve vicdan z-
yasal ya da ekonomik ynden farkl kar grup-
grln de iine alan temel hak ve hrriyetle-
larnn oluflmasyla birlikte, temsil dediimiz ye-
rin gvence altna alnd bir ynetim anlayfln
ni bir demokrasi eflidi ortaya kmfltr. Bat de-
ifade eder.
mokrasisi, anayasal veya liberal demokrasi ola-
N
rak da adlandrlan temsil demokrasi ise halkn
Tarihsel olarak demokrasi kuramnn geliflimini
AM A kendi adna ynetimi gereklefltirmek zere tem-
3 aklamak.
silcilerine vekalet verdii bir ynetim fleklidir.
adafl devletlerin en nemli ve en yaygn y-
Temsil liberal demokrasi, Bat lkelerinde o-
netim flekli olan demokrasi, hem kuramsal hem
unluku ve uzlaflmac fleklinde farkl modeller-
de kurumsal ynden derin bir tarih gemifle ve
le iflletilmektedir. Ancak temsil demokrasi yine
tecrbeye sahiptir. Birok dflnr, ortaya koy-
de farkl kesimlerden farkl ynleriyle elefltiril-
duklar fikir ve yaklaflmlarla birok siyasal yap
mifl; halk demokrasisi, sosyal demokrasi, radikal
da kurumsal uygulamalarndaki tecrbeleriyle
demokrasi ve mzakereci demokrasi gibi ok
demokrasinin geliflimine katkda bulunmufllar-
sayda alternatif demokrasi kavram ve anlayfl
dr. Antik Yunan, hem flehir-devletleri tecrbe-
nerilmifltir.
siyle hem de Sokrates, Eflatun ve Aristo gibi si-
Batda uygulanan temsil demokrasilerin tek bir
yasal dflnrleriyle demokrasinin geliflimine
modelinin olduunu sylemek mmkn deil-
katk salamfltr. Roma dnemi; dflnrlerin-
dir. Toplumlar veya lkeler demokrasinin temel
den ok, ortaya koyduu hukuk sistemi, kurum-
ilke ve uygulamalarndan ayrlmamak kaydyla
lar ve ynetsel tecrbeleriyle demokratik yne-
kendi sosyal, siyasal ve kltrel flartlarna uygun
timlere katk sunmufltur. Rnesans, Reform ve
farkl demokrasi modellerini hayata geirmifller-
Aydnlanma hareketleri, Orta an feodal yap-
dir. Bu kapsamda, iki demokrasi modelini ayrt
s ve kilise basksn krarak modern ada de-
etmek gerekir. ounluku demokrasi modeli-
nin, siyasal ve kltrel ynden nispeten trdefl

olan toplumlarda daha iyi iflledii ngrlr. Bu
modelin en nemli prototipi ngilteredir. z
ounluun hakimiyetine dayanan bu modelin
en nemli zellikleri; tek parti iktidar, tek mec-
lislilik, iki partili ve tek boyutlu parti sistemi, o-
unluku seim sistemi, yazsz anayasa, niter
yap ve merkeziyeti ynetim olarak sralanabi-
lir. Buna mukabil, uzlaflmac demokrasi modeli-
nin trdefl olmayan oulcu toplumlarda daha
iyi iflledii ngrlr. Bu modelin en nemli pro-
totiplerini svire ve Belika oluflturur. Modelin
en nemli zellikleri; koalisyonlarla iktidar pay-
laflm, kuvvetler ayrl ve dengesi, iki meclisli-
lik, ok partili ve ok boyutlu parti sistemi, nispi
temsil seim sistemi, yazl anayasa, federal ve
yerinden ynetim fleklinde sralanabilir.
N
AM A
Yirmi birinci yzylda demokrasiye geifl hare-
5 ketlerini aklamak.
Yirminci yzyldan yirmi birinci yzyla geer-
ken ortaya kan baz olaylar, demokrasi tartfl-
malarna yeni bir boyut kazandrmfltr. 1970li
yllarda, Gney Avrupa lkelerinde, 1980li yl-
larda Latin Amerikada, 1990l yllarda da Dou
Avrupa ve Sovyetler Birliindeki otoriter ve to-
taliter sistemler yklarak yerlerine daha zgr-
lk ve ok partili sistemlere doru geifl sre-
ci yaflanr. Bu olaylar bir taraftan demokrasiye
geifl olarak deerlendirilirken dier taraftan de-
mokratik konsolidasyon fleklinde yeni bir kav-
ramn ortaya kmasn beraberinde getirir. Bu
hareketleri; Fukuyama, tarihin sonu teziyle
aklarken Huntington nc demokrasi dal-
gas fleklinde deerlendirir. Fareed Zakaria ise
bu hareketleri illiberal demokrasinin ykselifli
olarak grr. Dier taraftan, 2010lu yllarn bafl-
larnda Tunustan bafllayp neredeyse tm Ku-
zey Afrika ve Orta Dou lkelerine yaylan z-
grlk hareketler zinciri de yeni bir demokra-
si ve liberalleflme dalgas olarak deerlendiril-
mektedir.
144 Siyaset Bilimi
Kendimizi Snayalm
1. Robert Dahl afladakilerden hangisini makul l- 6. Afladakilerden hangisi ounluku demokrasi mo-
de bir demokraside olmas gereken flartlardan biri ola- delinin ayrt edici bir zellii deildir?
rak saymamfltr? a. Tek-parti iktidar
a. fade zgrl b. Nispi temsil seim sistemi
b. Oy verme hakk c. Merkeziyeti ynetim
c. oulculuk d. Yazl olmayan anayasa
d. zgr ve ok sesli medya e. ki partili sistem
e. Serbest ve adil seimler
7. Afladakilerden hangisi uzlaflmac demokrasi mo-
2. Afladaki dnemlerden hangisi ynetim ile ilgili ka- delinin ayrt edici bir zellii deildir?
rarlara yetiflkin erkeklerin katlabildii ve ilk dorudan a. ktidarn koalisyonlarla paylaflm
demokrasi hareketinin yafland dnemdir? b. ok partili sistem
a. Antik Yunan c. ki meclisli sistem ve aznlk temsil
b. Roma dnemi d. Yerinden ynetim
c. Orta a e. Yrtmenin stnl
d. Aydnlanma a
e. Yirminci yzyl 8. Afladakilerden hangisi devlet ve toplum iliflkilerin-
de bir meflruiyet krizi olduunu varsayarak; demokrasi-
3. Afladakilerden hangisinde Toplumsal Szleflme nin derinlefltirilmesi ve yaygnlafltrlmas, tm farkllk-
Kuramnn nde gelen temsilcileri birlikte verilmifltir? larn tannmas ve kamusal alana yanstlmas gereine
a. Sokrates-Eflatun-Aristo iflaret eden demokrasi anlayfldr?
b. Hobbes-Locke-Rousseau a. Halk demokrasisi
c. Marks-Engels-Lenin b. Sosyal demokrasi
d. Herder-Bodin-Weber c. Liberal demokrasi
e. Huntington-Fukuyama-Zakaria d. Radikal demokrasi
e. Delegatif demokrasi
4. Afladakilerden hangisi Fransz dflnr Montesqu-
ieu tarafndan gelifltirilen ve iktidar kullanm zerine 9. Afladakilerden hangisi yirminci yzyln son eyre-
snrlamalar getiren ilkedir? inde ounluu komnizme dayal totaliter rejimlerin
a. Magna Carta yklarak yerlerine ok partili demokratik sistemlere ge-
b. lliberal demokrasi ifl hareketlerini ifade eden nc demokrasi dalga-
c. nc demokrasi dalgas sn gelifltirilmifltir?
d. Anayasaclk a. Samuel Huntington
e. Gler ayrl b. Fareed Zakaria
c. Francis Fukuyama
5. Afladaki demokrasi trlerinden hangisi bir yny- d. Guillermo ODonnell
le dierlerinden farkldr? e. Jrgen Habermas
a. Bat demokrasisi
b. Temsil demokrasi 10. Afladakilerden hangisi Fareed Zakariann kavram-
c. Liberal demokrasi sallafltrd; bireysel hak ve zgrlkler ile hukuk dev-
d. Halk demokrasisi leti ve gler ayrl gibi iktidar gcn snrlandran il-
e. Anayasal demokrasi kelerden yoksun demokrasi trdr?
a. Delegatif demokrasi
b. lliberal demokrasi
c. Radikal demokrasi
d. Mzakereci demokrasi
e. nc demokrasi
Yaflamn inden
stikrar Deil Konsenss

Son dnemlerde seim baraj ile ilgili tartflmalar gn-
demi olduka meflgul etmifl gzkyor. Cumhurbaflka-
kiyedeki semen ve siyasal partiler sosyo-ekonomik
sorun boyutuna ek olarak ideolojik, dinsel, etnik/klt-
rel, rejime destek, kentsel-krsal, merkez-evre, kre-
n Ahmet Necdet Sezerin yeniden at tartflmada, se- selleflme gibi ciddi sorun boyutlar zemininde farkl si-
im barajn aflacaklarna inanan siyasal partiler baflta yasal tercihler sergilemektedir. Ayrca, Avrupa Birlii,
olmak zere, tartflmann taraflarndan ok byk bir Kbrs, ABD, Orta Dou ve Orta Asya ile iliflkiler gibi
ksm yzde 10luk barajn korunmasn desteklerken, dfl politika sorunlarnda da semen farkl siyasal yakla-
Cumhurbaflkan da dhil olmak zere kk bir ksm flmlar sergilemekte ve bunun doal sonucu olarak si-
da barajn deifltirilmesini, ancak yine de % 7-8 gibi bir yasal partiler de farkl refleksler gelifltirmektedir. Tm
seviyeye indirilmesini istemekteler. bu sorun boyutlarna farkl yaklaflmlar getiren farkl
ncelikle flu tespiti ortaya koymak gerekir: % 10luk se- semen ve siyasal partilerin bir ksmn, sadece istik-
im baraj, 1980 mdahalesi sonras, askerlerin Trki- rar mefhumunun ardna saklanarak, meclisin ve dola-
yede iki partili -hatta tek partili bir siyasal sistem di- ysyla sistemin dflna itmek, adafl demokrasilerin o-
zayn etme abalarnn bir sonucu olarak ortaya konul- ulculuk, katlmclk ve temsilde adalet ilkelerine ayk-
mufl, ancak dnyann hibir demokratik lkesinde g- rdr. Aslnda, dfllayc bir sistemin demokratik adan
rlmeyen bir sistem rneidir. Dnyann hibir demok- istikrar getirmesi de mmkn deildir.
ratik lkesinde % 10luk bir seim baraj olmad gibi, Baraj yksek tutma eiliminde olan kesimlerin durufl-
seim barajn tercih eden ok az saydaki lkede de en larn meflrulafltrmak iin sndklar biricik bahane is-
yksek oran % 5tir. Birinci ve ikinci demokrasi dalga- tikrardr. Bu byl kavramn almn yapmak de-
sn oluflturan lkelerden sadece Almanyada % 5 ve s- mokrasi asndan olduka nemlidir. Trkiyede istik-
vete % 4lk bir ulusal baraj konulmufltur. Almanyada- rar denince, bir iktidarn uzun bir sre iflbaflnda kala-
ki % 5lik ulusal barajda baz esneklikler de ngrl- bilmesi ya da etkin ve hzl karar verebilmesi alglan-
mfltr. rnein, Bat Berlin de dhil olmak zere eski maktadr ki, bu alglamann demokratik adan birok
Bat Almanya topraklar ile eski Dou Almanya toprak- sakncas vardr. Eer istikrar sadece uzun bir sre ifl-
larndan oluflan iki seim blgesinden herhangi birinde baflnda kalabilme ve/veya etkin ve hzl karar verebil-
% 5lik seim barajn aflan bir parti, lke genelinde % me ise; Stalin, Hitler veya Saddamdan daha istikrarl
5lik toplama ulaflamazsa dahi seim barajn gemifl ka- iktidarlar dflnlemez. Oysa adafl demokrasilerde
bul edilmektedir. nc demokrasi dalgasn olufltu- istikrarla kastedilen demokratik normlarn, kurallarn
ran lkelerde de durum ok farkl deildir. Polonya, ve kurumlarn srekliliidir. Eer demokratik normlar,
ek Cumhuriyeti, Slovakya ve Latviada seim baraj % kurumlar ve kurallar sreklilik arz ederse, iktidarlarn
5ken, Macaristan ve Bulgaristanda % 4, Romanyada % ngrlenden daha erken yer deiflmesi, herhangi bir
3, Estonyada % 2dir. Dier adafl demokrasilerde ya saknca oluflturmad gibi, halkn tercihlerine daha sk
% 1 gibi sembolik bir baraj uygulanmakta ya da siyasal baflvurulmasndan dolay daha demokratik de saylabi-
partiler hibir seim barajna tabi tutulmamaktadr. lir. Ayn flekilde, ou zaman baz kararlarn uzun ve
Askeri rejimin % 10luk baraj sistemiyle Trkiyede di- meflakkatli bir yolun izlenmesinden sonra verilmesi de
zayn etmeye alflt iki-partili bir sistem, zorlamadr ve daha istikrarl sonular dourabilir. 1 Mart tezkere kri-
anti-demokratiktir. Bir lkedeki parti saysnn okluu zinde yaflanan sre, bunun en iyi rneini oluflturmak-
tercihten ziyade gereklilikten kaynaklanmaktadr. Eer tadr. AK Parti hkmetinin istemesine ramen, uzun
bir lke siyasal olgular bakmndan heterojen bir yap ve meflakkatli tartflmalar neticesinde tezkerenin
arz ediyorsa, orda ok-partili bir sistemin olmas ka- TBMMden gememesi, hem halkn tercihlerinin mecli-
nlmazdr. Trkiye, partilerin atflma boyutlar bala- se yansmas bakmndan, hem de gerek Trkiyenin ve
mnda, sadece sosyo-ekonomik sorun boyutuyla birbi- gerekse AK Partinin bugnlere istikrarl bir flekilde gel-
rinden ayrlan iki partinin oluflturduu Westminster tipi mesinin en nemli sebebidir. Dolaysyla, istikrar mef-
sistemlerden farkldr. Trkiyedeki semen tercihleri ve humunun arkasna snp dfllayc bir sistemi yukar-
siyasal parti eilimleri olduka heterojen ve iki partide dan dizayn etme kolayclndan ncelikle syrlmak
temsil edilemeyecek dzeyde ok ve karmaflktr. Tr- gerekir.
146 Siyaset Bilimi
Okuma Paras
Trk siyasal sekinlerinin acil ihtiyac olan, renmesi Demokrasi Nedir, Ne Deildir?
ve isellefltirmesi gereken mefhum istikrar deil kon- Kimi zaman, demokrasi kelimesi, siyaset piyasasnda
sensstr. Trkiyenin sosyal ve siyasal yapsnn hete- deeri dflk bir para gibi dolaflmaktadr. Siyasetiler
rojenlii, ok partili bir hayat zorunlu klyorsa, yapl- yaygn bir inan ve uygulamayla, bu markay (etiketi)
mas gereken koalisyonlarla yaflamay renmektir. Bu- kendilerine mal etmeye ve yaptklar her harekete ilifl-
nun yolu da siyasal kltrmzn ok yabanc olduu tirmeye alflmakta, bilim adamlar ise, tersine, belirsiz-
konsenssten gemektedir. Konsenss kavram Ba- lii dolaysyla, bu kavram bir takm niteleme sfatlar
t kkenli bir kelime olup, siyasal anlamda birden ok olmakszn kullanmakta tereddt etmektedirler. Sekin
partinin bir araya gelerek uzlafltklar, karfllkl tavizler Amerikan siyaset teorisyeni Robert Dahl, konuya b-
verdikleri ve genifl katlmn saland bir ynetsel an- yk lde kavramsal kesinlik kazandrmak (bofl) umu-
layfl ifade eder. Trkede bu kavram karfllayabilecek duyla, demokrasi yerine polyarchy terimini yerlefltir-
bir szcn bulunmamas, bafll baflna bu mefhumun meyi bile denemifltir. yi ya da kt, biz, adafl siyasi
siyasal kltrmze yabanc olmasnn en nemli gs- sylemin slogan olan demokrasi szcne muhtacz.
tergesidir. Son dnemlerde bu kavram yerine tretilen Bu szck, zgrlk ve daha iyi bir hayat iin mcade-
ve kullanlmaya bafllanan oydaflma szc, hem le verirken insanlarn kulaklarnda nlayan ve dillerin-
morfolojik ynden hatal tretilmesi hem de ierik ola- den dflmeyen bir szcktr. Bu szck, siyasi analiz
rak mefhumu karfllayamamasndan dolay, yaygn bir ve uygulamalarmz ynlendirirken, her ne flekilde kul-
flekilde kullanlmamakta ve dolaysyla konsenss sz- lanlrsa kullanlsn, gz ard etmememiz gereken bir
cnden bile daha yabanc durmaktadr. fiayet siyasal szcktr.
partiler, uzlaflmac bir tavr gsterirlerse koalisyonlarn 1975 Portekiz Karanfiller Devrimi ile bafllayan ve
yrmemesi iin herhangi bir sebep yoktur. Yeter ki si- 1989da Dou Avrupadaki komnist rejimlerin kme-
yasal elit demokrasi oyununu kurallarna gre oynasn. siyle dorua trmanmfl grnen otokratik ynetimler-
Trk siyasal hayatnda grlen baz baflarsz koalisyon den uzaklaflma sreci, bizi demokrasinin ortak bir tan-
rnekleri, bundan sonra da koalisyonlarn baflarsz ola- mna yaklafltrmfltr. Her yerde demokrasiyi tanmla-
ca anlamna gelmez. Batdaki adafl demokrasiler mak iin kullanlan popler, gdml, burjuva ve
baflarl ve istikrarl koalisyon rnekleriyle doludur. flekli gibi flpheli sfatlar sessizce terkedilmektedir.
Trkiyeyi yeniden koalisyonlu bir srece gtrmesi Ayn zamanda, hkmetlerin prestijli bir unvan olarak
kaygs bir tarafa braklarak, baraj sistemi mutlaka ye- demokratik unvann hak etmek iin kabullenmek zo-
niden gzden geirilmelidir. Trk siyasal sistemi asn- runda olduklar asgari flartlar zerinde dikkate deer
dan en makul ve demokratik zm ya baraj sisteminin bir konsenss ortaya kmfltr. Bunlarn da tesinde,
tamamyla ortadan kaldrlmas ya da % 1 gibi sembolik gnmzde pek ok uluslararas kurulufl bu standartla-
bir seviyeye ekilmesi olacaktr. Barajn % 7-8 seviyesi- ra ne kadar uyulduunu izlemektedir; hatta, baz lke-
ne ekilmesini savunanlarn, bunun gerekesi hakkn- ler dfl siyasetlerini flekillendirirken bunlar hesaba kat-
da ortaya koyduklar tatmin edici bir yant yoktur. Do- maktadr.
rusu, lke barajnn % 7-8 gibi bir seviyeye ekilmesi ile ***
mevcut hliyle kalmas arasnda demokrasi mant a- Bu denemenin ana temalarndan biri; demokrasinin yal-
sndan herhangi bir fark da yoktur. nzca bir dizi kurumdan ibaret olmaddr. Demokrasi-

nin pek ok tipi mevcuttur ve bunlarn uygulamalar
Kaynak: Bingl, Y. stikrar Deil Konsenss. Ra- ayn flekilde eflitlilik gsteren bir dizi etki yaratmakta-
dikal Gazetesi. dr. Demokrasinin ald kendine zg biim, hem bir
lkenin sosyo-ekonomik flartlarna, hem de yerleflik
devlet yaps ve siyasi uygulamalarna baldr.
Modern siyasi demokrasi ynetenlerin, yaptklarndan
dolay, seilmifl temsilcilerinin rekabeti ve iflbirlii yo-
luyla dolayl olarak hareket eden vatandafllar tarafn-
dan, kamusal alanda sorumlu tutulduklar bir ynetim
biimidir.

*** 1. c Yantnz yanlfl ise Demokrasinin Temel Nite-
Demokratikleflme zorunlu olarak beraberinde ekono- likleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
mik bymeyi, sosyal barfl, idari etkinlii, siyasal uyu- 2. a Yantnz yanlfl ise Demokrasi Kuram ve De-
mu, serbest piyasay ya da ideolojilerin sonunu getir- mokrasinin Geliflimi konusunu yeniden gz-
meyecektir. Ama en azndan tarihin sonunu getirecek den geiriniz.
midir? Bu niteliklerden bazlarnn demokratik sreci 3. b Yantnz yanlfl ise Demokrasi Kuram ve De-
kolaylafltrdna flphe yoktur ama bunlar demokratik mokrasinin Geliflimi konusunu yeniden gz-
srecin ne n flart ne de yakn zamandaki rndr. den geiriniz.
Bunun yerine devleti biimlendirmek ve kamu siyaseti- 4. e Yantnz yanlfl ise Demokrasi Kuram ve De-
ni etkilemek iin barfl bir flekilde rekabet edebilen, mokrasinin Geliflimi konusunu yeniden gz-
sosyal ve ekonomik anlaflmazlklar dzenli kurallarla den geiriniz.
kanalize edebilen ve unsurlarn temsil etmek ve onlar 5. d Yantnz yanlfl ise Demokrasi eflitleri konu-
ortak bir flekilde hareket etmeye yneltmek iin sivil sunu yeniden gzden geiriniz.
toplumla arasnda yeterli balar bulunan siyasi kurum- 6. b Yantnz yanlfl ise Demokrasi eflitleri konu-
larn ortaya kmasn umut etmek daha yerinde olur. sunu yeniden gzden geiriniz.
Baz demokrasi tipleri, zellikle geliflmekte olan lke- 7. e Yantnz yanlfl ise Demokrasi eflitleri konu-
lerde, belki de otoriter ynetimlerden kurtulma sre- sunu yeniden gzden geiriniz.
cinde ortaya kan baz durumlar yznden, bu sz 8. d Yantnz yanlfl ise Demokrasi eflitleri konu-
yerine getirememifltir. Bir kumar olan demokrasi yle sunu yeniden gzden geiriniz.
bir rejimdir ki, sadece bafllangtaki snrl flartlar ere- 9. a Yantnz yanlfl ise Yirmi Birinci Yzylda De-
vesinde kendini yenileyerek ayakta kalmaz, ama so- mokrasiye Geifller konusunu yeniden gzden
nunda onlar aflarak genifller. Otoriter rejimlerin tersine, geiriniz.
demokrasiler kurallarn ve kurumlarn mutabakata da- 10. b Yantnz yanlfl ise Yirmi Birinci Yzylda De-
yal bir biimde deiflen durumlara cevap vermek iin mokrasiye Geifller konusunu yeniden gzden
deifltirme kapasitesine sahiptir. Belki yukarda anlan- geiriniz.
larn tmn gereklefltiremeyeceklerdir ama eninde
sonunda bu konuda otokrasilerden daha flansl olduk-
lar bir gerektir.
Kaynak: Schmitter, P. C., Karl T. L. (1999). Demokra-

si Nedir, Ne Deildir, Sosyal ve Siyasal Teori. 2. Bas-
k, ev. L. Gnen; Der. A. Yayla iinde, Ankara: Siya-
sal Kitabevi. s. 3-15.
148 Siyaset Bilimi

Sra Sizde 1 mali sz konusu olabilir. Bu flartlar arasnda, oulcu
Dorudan demokrasi halkn araclara gerek kalmadan lkelerde, ounluk ynetimi demokrasi yerine oun-
kendi kendini dorudan ynettii bir ynetim biimi- luun diktatoryas ve i atflma anlamna gelebilir. Bu
dir. Dorudan demokrasinin ifllemesi, nispeten kk yzden atflmaya deil, uzlaflmaya vurgu yapan; dflla-
bir nfusun ve kltrel olarak trdefl bir toplumun var- yc deil, kapsayc bir anlayfl benimseyen ve yne-
lna, mlk ve zenginliin nispeten eflit datlmasna timde dar ounluk yerine, kapsam geniflletilmifl genifl
baldr. lke nfuslarnn artmas, bu nfusun kltrel tabanl iktidarlar ngren uzlaflmac demokrasi mode-
olarak trdefl olmamas ve siyasal ya da ekonomik yn- linin bu tr oulcu toplumlarda daha iyi iflledii varsa-
den farkl kar gruplarnn oluflmasyla birlikte doru- ylmaktadr.
dan demokrasi uygulamalar modern devletlerde imkn-
sz hle gelmifltir. Bu sebeple bugn dorudan demok- Sra Sizde 4
rasiyle ynetilen devlet yoktur. Ancak bugn baz de- ounluku demokrasi modelinde ounluku seim
mokrasilerde grlen referandum, dorudan demokra- sistemi uygulanrken uzlaflmac demokrasi modelinde
sinin bir arac olarak deerlendirilebilir. Ayrca biliflim nispi temsil seim sistemi tercih edilir. izgiyi ilk ge-
teknolojisindeki geliflmeler, halkn fikir ve grfllerini en sistemi olarak da adlandrlan ounluku seim
daha rahat bir flekilde ortaya koymasn ve ynetim s- sisteminde, dar seim blgelerinde her partinin gster-
relerine daha etkin bir flekilde katlmasn kolaylafltr- dii tek aday ya da bamsz adaylar arasndan seim
mfltr. yaplr. Adaylardan ounluun oylarn alan; ounluk
yoksa, en ok oyu alan meclise seilir. Uzlaflmac mo-
Sra Sizde 2 deli uygulayan lkelerin seim sistemi ise toplumdaki
Demokrasinin dfllayc deil, kapsayc bir rejim oldu- partilerin hakkaniyetli temsiline imkn tanyan nispi
u dflnlrse bu tr elefltirilerde hakllk paynn ol- temsil seim sistemidir. Westminster modelinde uygula-
duu dflnlebilir. Ancak ounluku demokrasi mo- nan ve byk partilerin artk, kk partilerin ise eksik
delini uygulayan ngiltere gibi lkelerde bu tr saknca- temsil edilmelerine yol aan ounluku seim sistemi-
lar hafifleten baz unsurlarn olduunu belirtmek gere- ne karfln, uzlaflmac modelde uygulanan nispi temsil
kir. Bu tr lkelerde toplum yapsnn trdefl olmas, seim sistemi, partilerin aldklar oyla orantl mecliste
genel politikalar hakknda halkn grfllerinin birbirine temsil edilmelerine imkn tanr. ounluku seim sis-
yakn olmas ve byk partilerin merkeze yakn politi- temi iki partili sistemi teflvik edip istikrarl hkmetle-
kalar ortaya koymas sebebiyle semenin genel tercih- rin domasna yol aarken nispi temsil seim sistemi
lerinin hangi parti iktidarda olursa olsun ksmen de ol- temsilde adalet ilkesini daha iyi yanstr.
sa karfllanabildii anlamna gelir. Dier taraftan aznlk
ve ounluu oluflturan siyasi gruplar, dnflml ola- Sra Sizde 5
rak iktidar olabildiklerinden, bir grubun srekli olarak Marksist siyasal felsefe, liberal demokrasiyi burjuva ik-
ynetimden dfllanmas gibi bir durum sz konusu de- tidarn meflrulafltrma amac gden, kapitalist ekono-
ildir. mik sistemin bir ideolojisi olarak grr. Mutlak eflitlie
vurgu yapan Marksistlere gre, gerek demokrasi an-
Sra Sizde 3 cak ekonomik kaynaklarn eflit datld, ekonomik ve
Trdefl olmayan toplumlarda semenler din, dil, kltr, sosyal anlamda mutlak eflitliin saland bir sistemle
ideoloji ve etnik kken gibi baz hususlarda farkllklar mmkndr. Marksizm, kapitalizmin son tahlilde ke-
gsterirler. Semenlerin tercihleri daha sert ve kesindir. ceini ve proletaryann diktatrlne dayanan prole-
Partiler tarafndan savunulan politikalar da buna para- tarya demokrasisi kurulacan ngrr. Sosyal demok-
lel olarak birbirine uzaktr. ounluku demokrasi mo- rasi ise liberal demokrasinin aflr bireycilii ve piyasa
delini uygulayan ngiltere gibi lkelerden farkl olarak ekonomisine dayal rekabeti ekonomik sistemini elefl-
svire ve Belika gibi lkelerde belli bafll partilerin tek tirir; bu sistemin aflr dengesizlik ve adaletsizlikler ya-
baflna iktidar olma imknlar olmad gibi, birbiri ard ratt varsaymyla, dezavantajl kesimler lehine dzen-
sra iktidara gelmesi de zordur. Bu durumda, baz ke- lemeler nerir. Marksizm ve sosyalizmden beslenmekle
simlerin iktidarda hibir zaman temsil edilememe ihti- birlikte, sosyal demokrasi anlayfl Marksist anlayfltan
Yararlanlan nternet Adresleri

nemli farkllklar ierir. Kapitalist ekonomik sistemin www.wikipedia.org
eflitsizlik ve adaletsizlikler dourma potansiyeline dik- www.journalofdemocracy.org
kati ekmekle birlikte; sosyal demokrasi anlayfl, flidde- http://www.wisdomsupreme.com/dictionary/robert-
te baflvurmadan parlmenter sistem ierisinde demok- dahl.php
ratik mcadeleyle bunlar gidermenin mmkn olabile- http://www.euronews.com/2008/07/25/which-way-
ceini ngrr. for-turkey-s-parliament-/
http://www.itusozluk.com/gorseller/avam+kamaras%
FD/11208
Yararlanlan Kaynaklar http://en.wikipedia.org/wiki/John_Rawls
Bingl, Y. (der.). (2011). Yirmi Birinci Yzylda De- http://en.wikipedia.org/wiki/Samuel_P._Huntington
mokrasi Tartflmalar. stanbul: Umuttepe Yayn- http://en.wikipedia.org/wiki/Francis_Fukuyama
lar.
Dahl, R. (2010). Demokrasi zerine. ev. B. Kado-
lu, stanbul: Phoenix Yaynevi.
Diamond, L. ve Plattner, M. F. (Der.). (1995). Demok-
rasinin Kresel Ykselifli. ev. Trk Demokrasi
Vakf, Ankara: Yetkin Yaynlar.
Habermas J. (2010). teki Olmak tekiyle Yafla-
mak, (5. Bask), ev. . Aka, stanbul: Yap Kredi
Yaynlar.
Huntington, S. P. (1999). nc Demokrasi Dalgas,
Sosyal ve Siyasal Teori. 2. Bask, (Der. A. Yayla;
ev. E. Yaln, A. Yayla) iinde, Ankara: Siyasal Ki-
tabevi.
Keyman, E. F. (2000). Trkiye ve Radikal Demokra-
si. stanbul: Alfa Yaynlar.
Kfllal, A.T. (1987). Siyaset Bilimi. Ankara: Ankara ni-
versitesi Basmevi.
Lijphart, A. (2006). Demokrasi Motifleri. ev. G. Ayas,
E. U. Bulsun, stanbul: Salyangoz Yaynlar.
Moten, A.R., Islam, S. S. (2005). Introduction to Poli-
tical Science. Australia: Thomson.
ODonnell, G. (1994). Delegative Democracy, Jour-
nal of Democracy. 5/1.
Parrot, B. (1997). Perspectives on Post-Communist De-
mocratization, Conflict, Cleavage and Change in
Central Asia and Caucasus. (Der. K. Dawisha, B.
Parrot) iinde, Cambridge: Cambridge University
Press.
Schmitter, P. C. ve Karl, T. L. (1999). Demokrasi Nedir,
Ne Deildir, Sosyal ve Siyasal Teori. 2. Bask,
(Der. A. Yayla; ev. L. Gnen) iinde, Ankara: Si-
yasal Kitabevi.
Zakaria, F. (1999). lliberal Demokrasinin Ykselifli,
Sosyal ve Siyasal Teori. 2. Bask, (Der. A. Yayla;
ev. A. Yayla) iinde, Ankara: Siyasal Kitabevi.
6
SYASET BLM
Amalarmz
N
Mutlakiyeti otoriter dflncenin hangi koflullarda gelifltiini ve hangi deer-
N
leri savunduunu aklayabilecek,
Liberal dflncenin geliflimini ve savunduu siys ve iktisadi deerleri
N
anlatabilecek,
Muhafazakr dflncenin nelere tepki gsterdiini ve hangi deerleri savun-
N
duunu aklayabilecek,
Sosyalist dflncenin sanayi toplumundaki eflitsizliklere karfl bir tepki olarak
N
doduunu ve eflitlik temelinde bir dnya hayal ettiini aklayabilecek,
Sosyal demokrasi dflncesinin demokrasi ve kapitalizm iinde kalarak eflit-
N
liki bir toplum gelifltirmek istediini anlatabilecek,
Faflist ideolojinin Birinci Dnya Savafl sonrasndaki geliflmelere karfl bir tep-
ki olarak doduunu ve organik bir toplum hayal ederek otoriter bir devlet
kurduunu aklayabilecek
Anahtar Kavramlar
Bireycilik Organik Toplum
zgrlk Hoflgr Kltr
Eflitlik Otoriter Devlet
Sosyal Snflar Hukukun stnl
Piyasa Ekonomisi
indekiler
MUTLAKYET (OTORTER)
DfiNCE
LBERALZM
Siyaset Bilimi Siys Dflnceler MUHAFAZAKRLIK
ve deolojiler
SOSYALZM
SOSYAL DEMOKRAS
FAfiZM
Siys Dflnceler ve
deolojiler
Orta an bitme srecine girdii on altnc yzyldan itibaren Batda yeni top-
lumsal ve siyasal yapya iliflkin arayfllar bafl gstermeye bafllad. Rnesans ve Re-
form sonrasnda ortaya kan yeni dflnceler ve arayfllar, Roma Katolik Kilise-
sinin Orta a boyunca Avrupadaki devletler zerinde sren tekeline son verin-
ce ulus devletin geliflme sreci de bafllamfl oldu. Bu sre siyaset dflncesi bak-
mndan farkl arayfllarn ortaya kmas anlamna gelmifltir. Modern dnyada dev-
letin insan ve toplum yaflamndaki yeri ve snrlaryla ilgili deiflik grfller bu ba-
lamda ortaya atlmfltr. Farkl ideolojilerin ve siys dflncelerin ortaya kflnn
temelinde bu yatar. Modern dnyaya damgasn basan mutlakiyetilik, liberalizm,
sosyalizm, muhafazakrlk, faflizm ve sosyal demokrasi gibi dflnceler, esas ola-
rak devletin insan ve toplum yaflamndaki yeri ve snrlaryla ilgili soruya cevap
vermeye alflmaktadrlar. Her birinin bu balamda nemsedii ve n plana kar-
d deerler vardr. On altnc yzyl ile yirminci yzyl arasndaki dnemde sis-
temli birer dflnce hline gelen bu ideolojiler, sadece Bat dnyasna deil, dn-
yann dier blgelerine de damgasn vurmufltur. Bu dflncelerin her biri dnya-
nn deiflik toplumlarnda flu ya da bu flekilde siys projeye dnflerek yaflama
flans bulmufltur. Bu blmde bu dflncelerin her birini, dflnsel temellerinin ya-
n sra, savunduklar deerler ve ngrdkleri siys ve ekonomik modellerle bir-
likte inceleyeceiz.
MUTLAKYET (OTORTER) DfiNCE

Mutlakiyeti dflnce gelenei Avrupada on altnc yzyldan itibaren ykselmeye
bafllamfltr. Bu dflncenin ortaya kmasnn belli bafll baz nedenleri vardr.
Bunlardan biri ulus devlet oluflumunu tamamlayamayan paral g merkezlerinin
ulus devlete dnfltrlmesi ihtiyacdr. Avrupada on beflinci yzyldan itibaren
nce spanya, daha sonra ngiltere, Fransa, Almanya ve svire gibi lkelerde, Or-
ta a boyunca yaflamfl olan irili ufakl g merkezleri krallarn flahsnda bir ara-
ya gelerek ulus devlete dnflmfltr. te yandan, on altnc yzylda henz ulus
devlete dnflmeyen toplumlar da vard. Bunlardan biri talya idi. Topraklar ze-
rinde Napoli, Milan, Floransa, Roma, Sicilya, Monako gibi farkl prenslikler ve k-
k devletleri barndrmasna ve Rnesans ile Reformun nemli merkezlerinden
biri olmasna ramen talya ulus devlete geemedii iin dier lkeler karflsnda
zayf durumdayd. Modern dnyadaki mutlakiyeti dflnce geleneini bafllatan
talyan dflnr Niccolo Mahciavelliin temel amac snrsz gce sahip mutlak bir
152 Siyaset Bilimi
Resim 6.1 prensin flahsnda talya topraklarnda bulunan kk

g merkezlerini bir araya getirerek gl bir talyan
Niccolo
Machiavelli: 1469- devleti ortaya karmakt. talyada mutlakiyeti d-
1527 yllar flncenin geliflimine yol aan faktr byk lde tal-
arasnda talyada yadaki paral g yaps olmufltur.
yaflamfl ve sonuca
giden her yolu ngiltere, Fransa ve Almanyaya bakldnda bura-
mubah gren da geliflmifl olan mutlakiyeti dflncenin temel nede-
devlet adam ve ni bu lkelerdeki i karflklklar olmufltur. On yedin-
siyaset bilimci.
ci yzyln ortalarndan itibaren ngilterede gelenek-
sel aristokratlarla yeni yetiflme sosyal snflar arasnda
sivil savafl bafl gstermifl, bu savafllarn sonucunda
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Niccol%C3% 1648 ve 1688 devrimleri gereklefltirilmifltir. ngilte-
B2_Machiavelli redeki i karflkln, ancak snrsz yetkilere sahip
gl bir otorite ile afllabileceini dflnen Thomas
Resim 6.2 Hobbes, bireylerin tm haklarn devrettii, snrsz
gce sahip, mutlak bir devlet yaps ngrmfltr.
Jean Jacques
Rousseau: Benzer bir dflnce biiminin Fransada da gelifltiini
Cenevrede 1712- gryoruz. Fransada on yedinci yzyl boyunca Pro-
1778 tarihleri testanlar ve dinde reform yanllar aleyhine srdr-
arasnda yaflayan
Fransz asll len katliamlar burada da gl merkez bir otoriteye
dflnr. Fransz ihtiya hissettirmifltir. Mesela 1574 ylnn 24 Austos
Devriminin en
nemli ilham tarihinden itibaren Paris ve civarnda hafta iinde
kaynaklarndan 100 bin Protestan Katolikler tarafndan katledilmifltir.
birini
oluflturmufltur. Fransada 1562-1598 yllar arasndaki 36 yl boyunca
devam eden sekiz tane din savafl yaflanmfltr. flte
tm bu karmaflann stesinden gelmek iin Jean Bo-
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_
Rousseau din ve Jean Jacques Rousseau gibi Fransz dflnrler
snrsz, sorumsuz mutlak bir siys gcn ortaya k-
masn gerekli grmfllerdi. Yine Almanyada Prusya
mparatorluunun dalmasndan sonra bafl gsteren paral yap on dokuzuncu
yzyldan itibaren gl merkez bir otoritenin geliflmesi arayfln ortaya karmfl-
tr. Metafiziksel ve aflkn bir devlet ngren Hegel felsefesi bu arayfln bir rn
olarak geliflmifltir.
Ksaca, mutlakiyeti otoriter dflnce biimi, genel olarak toplumsal paralan-
mflln ve blnmflln stesinden gelmek iin gl, mutlak ve snrsz bir
devlet anlayfl ngrmfltr. Bu dflnce biimine katkda bulunan ok sayda d-
flnr olmufltur. Ancak bunlar iinden, Niccolo Machiavelli, Thomas Hobbes, Jean
Bodin, Jean J. Rousseau, Wilhelm Friedrich Hegel ve Joseph de Maistre gibi dfl-
nrler dikkat eken isimlerdir. Mutlakiyeti dflncenin yirminci yzyldaki aflr
yorumu faflizm olmufltur. Burada zikredilen dflnrler genel olarak faflist bir dev-
let yaps ngrmemifl olmakla birlikte, bir ksmnn talyada ve Almanyada orta-
ya kan faflist ideolojiye ilham kayna oluflturduunu syleyebiliriz.
Mutlakiyeti Dflncede nsan ve Toplum

Mutlakiyeti dflnceyi savunan dflnrler insan bencil, a gzl, doyumsuz ve
saldrgan bir varlk olarak kabul ederler. Thomas Hobbes, bu dflnceyi insan in-
sann kurdudur ifadesiyle dile getirmifltir. Hobbesa gre doas itibariyle saldr-
gan ve bencil olan insan, mutlak bir siys g olmadan baflkasyla barfl iinde bir
arada yaflayamaz. Hem barfl iinde bir arada yaflamak hem de ekonomik, tekno-
6. nite - Siys Dflnceler ve deolojiler 153
lojik ve bilimsel anlamda geliflmenin oluflabilmesi iin Resim 6.3

insanlar sk biimde kontrol eden, onlar kuflatan ve
Thomas Hobbes:
onlara karfl zor kullanabilen gl bir otoriteye ihti- 1588-1679
ya vardr. Aksi takdirde insanlar barbar yaratklar gi- tarihleri arasnda
bi birbirlerini yiyip bitireceklerdir. Machiavelli de yaflamfl olan ve
dneminin en
benzer biimde insann bencilliine vurgu yapmfltr. nemli siyaset
Mahciavelliye gre ynetim insan bencilliinin so- felsefecisi olarak
nucunda geliflmifltir. Yneten ile ynetilenin bencilli- kabul edilen
ngiliz dflnr.
inin bulufltuu noktada ynetim ortaya kar. Yne-
tenin bencillii iktidara sahip olmay arzularken y-
netilenin bencillii sahip olduklarn korumay ister.
Ynetilen mal ve can emniyetini salamak iin yne- Kaynak: http://ebooks.adelaide.edu.au/h/hobbes/
ticiye, ynetici de iktidara sahip olmak iin yneti- thomas/index.htm
lenlere ihtiya hisseder. Bylece ikisinin bencilliinin
buluflmasnn sonucunda ynetim oluflur. Rousseauya
gre doas itibariyle iyi bir varlk olmasna ramen insan, devlet sayesinde mede-
ni bir varla dnflerek gerek zne kavuflur.
Mutlakiyeti dflncenin toplumu, farkllklardan arnmfl, ayn amalar ve de-
erler etrafnda bir araya gelmifl, kenetlenmifl ve tek vcut olmufl bir toplumdur.
Mutlakiyeti dflnrler toplumsal farkllaflmay bir kaos, karmafla ve tehdit olarak
alglarlar. Onlara gre toplum, devlet tarafndan d-
Resim 6.4
nfltrlmeli ve yeniden yaratlmaldr. Rousseauya
gre insann biyolojik bir varlktan sosyal ve politik Wilhelm Friedrich
bir varla dnflm toplumla mmkn olduu iin Hegel: 1770-1831
yllar arasnda
toplum insan dnfltrerek kendisine benzetmelidir. yaflamfl olan ve
nsan zgr doar fakat her yerde zincire vurulmufl- aflkn bir devlet
tur ifadesiyle Rousseau, insann bir yandan toplum anlayfln
savunan Alman
tarafndan zincire vurularak zgrln yitirdiini, tarih felsefecisi.
ama bir yandan da bu zincirin aslnda insan gerek
anlamda insan yaptn ileri srer. Hegel, benzer bi-
imde farkllaflmann, dolaysyla eliflki ve karmafla-
nn olduu alan sivil toplum olarak kabul eder. He-
gel, aflkn bir devletin ortaya karak sivil toplumda- Kaynak: http://www.google.com.tr/search?pq
ki farkllklar yok etmesi ve sivil toplumu kendi flem-
siyesi altnda ayn amalara yneltmesi gerektiini sa-
vunmufltur. Hegel, bu dflnceyi asimile etmek medenileflmektir ifadesiyle dile
getirmifltir.
Mutlakiyeti Dflncede Otorite ve Devlet

Mutlakiyeti dflnce bireyi deil, devleti nemser. Toplumsal kargaflay, ayrfl-
may nlemek ve toplumda birlik ve beraberlik ruhunu oluflturmak iin gl, ku-
flatc bir devlet otoritesine ihtiya vardr. Machiavelli, devleti bir hkmdarn flah-
snda en stn varlk olarak kabul etmifltir. Machiavelliye gre devlet otoritesini
elinde bulunduran hkmdar, kadiri mutlak bir otorite olarak her fleye g yeti-
ren kiflidir. Machiavelli, hkmdarn dflnmesi gereken tek fleyin iktidarn koru-
mak ve gelifltirmek olduunu syler. Machiavelli bunun iin hkmdar ahlaki
deerlerin dflnda ve hukukun stnde tutar. Machiavelliye gre sonuca giden
her yol mubahtr. Hkmdar asndan sonu, kendi iktidarn korumaktan bafl-
ka bir fley deildir. Benzer bir dflnceyi Thomas Hobbesta da grrz. Hobbesa
154 Siyaset Bilimi
gre bireyler, otoritenin zoruyla bir araya gelerek bir szleflme yapar ve devleti
meydana getirirler. Fakat bireyler szleflme ile hem egemenliklerini hem de hak-
larn devlete devrederler. Devlet ortaya ktktan sonra egemenlik hakk bireyler-
den devlete geer. Devlet de zor kullanarak toplumu ynetir ve insanlar barfl
iinde bir arada tutar.
Rousseau ile Hegel bu konuda biraz daha farkl dflnrler. Rousseauda da
Hobbesa benzer biimde bireyler bir araya gelerek szleflme imzalar ve devleti or-
taya karrlar. Ancak ona gre devlet ounluun iradesine gre alflr. Bu ayn
Mill rade: Bir toplumda tek zamanda Genel rade (Mill rade) denen fleyi olufltur. Genel rade mutlak olup
tek herkesin iradesinin
toplam anlamna gelir.
her tr yanlgnn ve snrlamann tesindedir. Rousseauya gre Genel rade mefl-
Demokratik toplumlarda ruiyetin kaynadr. Baflka bir deyiflle, bir yasann veya politikann meflru olup ol-
Mill rade seimler mamas onun ounluk tarafndan benimsenip benimsenmemesine baldr. o-
araclyla oluflur. Seimler
sonucunda ortaya kan unluun kabul ettii bir yasa veya karar mutlak olarak dorudur. Genel rade or-
tablo Mill radeyi yanstr. taya ktktan sonra artk zel iradelere, deerlere, kimliklere ve karlara yer yok-
Diyalektik: Zt kutuplarn tur. Rousseau, toplumsal farkllaflmann devlet tarafndan eitim yoluyla yok edil-
birbiriyle atflma hlinde mesini savunur. Benzer bir dflnce Hegelde de geliflmifltir. Hegelde devlete sz-
olduunu savunan dflnce
biimi. leflme yoluyla deil, tarih iinde diyalektik yoldan ulafllr. Sivil toplum iindeki
farkl unsurlar arasndaki diyalektik ayrflma ve atflma sonucunda devlet bir -
zm noktas olarak ortaya kar. Devlet ortaya ktktan sonra toplumu kendi flah-
snda homojen hle getirir.
SIRA SZDE MutlakiyetiSIRA

dflncenin
SZDE savunduu temel deerleri tartflnz.
1
LBERALZM
Resim 6.5 Liberalizmin savunduu baz deerlerin dflnsel
kaynaklar Antik Yunan ve Helen dflnce gelene-
John Stuart Mill:
S O R U S O R U ine kadar gerilere gider. Ancak liberalizm esas
1806-1873 yllar
arasnda yaflamfl, olarak modern dnyada geliflen bir ideolojidir. On
zgrlk yedinci yzyldan bafllayarak liberal dflncenin
DKKAT
dflncesinin en DKKAT
nemli
geliflmesine katkda bulunan baz isimler Adam
savunucularndan Smith, John Locke, Immanuel Kant, Charles-Louis
N N
SIRA SZDE
ve dnemin en SIRA SZDE
de Secondat Montesquieu, Alexis Tocqeuveille, Je-
nde gelen ngiliz remy Bentham ve John Stuart Mill gibi dflnrler-
liberal dflnr.
AMALARIMIZ AMALARIMIZ dir. Yirminci yzylda liberal dflnce adna n pla-
na kan baz isimler ise Friedrich August von Ha-
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/John_Stuart_Mill
yek, Robert Nozick, Ludwig von Misses gibi dfl-
K T A P K T A P nrler olmufltur.
Resim 6.6
Bugn liberalizm iinde geliflen ana akm-
John Locke: 1632- dan sz edebiliriz. Bunlardan birincisi ve liberaliz-
1704 yllar arasnda
T Eyaflamfl
L E V Z Y Oolan
N ve TELEVZYON min ana erevesini oluflturan klasik libera-
dnemin siyaset lizmdir. On yedinci yzylda ortaya kan klasik
felsefesini derinden
etkileyen ngiliz liberalizm, temel insan haklar, snrl devlet, hu-
siyaset felsefecisi ve
liberalizmin fikir kukun stnl, serbest piyasa ekonomisi gibi
babas.
N T E R N EJohn
T Locke NTERNET deerleri savunmaktadr. Klasik liberalizmin iki
ayn zamanda
Amerikan nemli fikir babas John Locke ile Adam Smithtir.
Devriminin en Locke, siys liberalizm retisini gelifltirirken
nemli ilham
kaynan Smith ise iktisadi liberalizm dflncesini gelifltir-
oluflturmufltur.
mifltir. Liberalizm iinde geliflen ikinci akm, on
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/John_Locke dokuzuncu yzyln ortalarndan itibaren geliflmifl
olan sosyal liberalizm dflncesidir. Sivil ve siyasal haklar, katlm ve eflitlik d-

flncesini savunan bu anlayfl klasik liberalizmin aksine devlete belli alanlarda y-
kmllkler ykler. John Stuart Mill ve Thomas H. Green gibi dflnrler bu d-
flncenin nemli isimlerindedir. Liberalizm iinde geliflen nc anlayfl ise yir-
SIRA SZDE SIRA SZDE
minci yzylda geliflen liberteryen dflncedir. Hans-Hermann Hoppe, Robert
Nozick ve Ayn Rand gibi dflnrler tarafndan gelifltirilen bu anlayfl, devleti bir
gece bekisi gibi dflnmekte ve sosyal, ekonomik, siyasal yaflamnD fi N Eher
L M alanndan D fi N E L M
ekmeyi savunmaktadr. Liberteryen anlayfla gre alt yap, eitim, salk, sosyal
gvenlik gibi faaliyet alanlar dhil olmak zere gvenlik ve adalet dflndaki tm
S O R U S O R U
hizmetleri toplumun kendisine brakmak gerekir.
Bugn liberalizm iinde geliflen ana akmdan sz edebiliriz: i) Klasik

D K K ALiberalizm;
T ii) DKKAT
Sosyal Liberalizm; iii) Liberteryen Dflnce.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Liberalizmde Birey ve Toplum
Liberalizmin, ikisi bireye, ikisi de toplumsal yaflama ait olmak zere drt temel de-
eri bireycilik, zgrlk, oulculuk ve hoflgrdr. Liberalizm, her fleyden nce
bireyci bir dflnce biimidir. Liberalizm bireyi, sivil haklarn, sosyal dzenin, ikti-
sadi ve siys yaflamn temel birimi olarak kabul eder. Liberalizm, temel insan hak-
larn birey ekseninde formle ettii gibi, birey-devlet iliflkisiniK de
T bireyi
A P esas ala- K T A P
rak kurgular. Liberalizm, bu ynyle topluluk, snf veya millet gibi kolektif varlk-
lar esas alan retilerden kkl biimde ayrflr. En stn varlk olarak bireyi ka-
bul eden liberalizme gre her tr toplumsal ve siyasal kurumlar T E L E birey
V Z Y O Niin vardr. TELEVZYON
Bireyle devlet arasndaki iliflkide devlet ara, birey ve onun mutluluu ise ama ol-
maldr. Bireyi rasyonel bir varlk olarak kabul ettii iin liberalizm,
SIRA SZDE
bireyin kendi SIRA SZDE
tercihlerini kendisinin belirlemesini savunur. Liberalizme gre her birey kendi ba-
flna bir dnyadr ve kendi kendisinin efendisidir. NTERNET NTERNET
Liberalizmin temel deerlerinden biri de zgrlktr. Liberalizmin
D fi N E Lzgrlk
M an- D fi N E L M
layfl bireye mdahalesizlii ngrr. Liberalizm, bireyin her tr zorlamadan ve
baskdan uzak olmas gerektiini savunur. Zorlama siyasal iktidardan S O R U
gelebildii
S O R U
gibi, sosyal evreden de gelebilir. Siyasal topluluun bir yesi olarak bireye en b-
yk engel ve zorlama devletten gelir. Bu bakmdan liberal dflnce bireysel zgr-
lk iin siyasal iktidarn snrlandrlmasn ve hukukun vesayeti D Kaltna
K A T alnmasn DKKAT
flart koflar. Rasyonel bir varlk olarak birey kendisi iin en doruyu ve iyiyi seme
kabiliyetine sahiptir. Bu bakmdan devletin, otoritenin gcn kullanarak bireye
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
herhangi bir fleyi dayatmas liberalizme gre kabul edilemez. Liberalizmin zgr-
lk anlayfl sadece siys zgrlklerle snrl deildir. Liberalizm dflnce, ifade,
rgtlenme, inan, seyahat, katlma ve teflebbs gibi tm toplumsal,
AMALARIMIZ siyasal ve ik- AMALARIMIZ
tisadi yaflam alanlarnda zgrl savunur.
K TLiberalizm
Liberalizm zerine yazlmfl kapsaml bir kitap iin Atilla Yayla (2011). A P Anka- K T A P
ra: Liberte Yaynlar adl kitaba bakabilirsiniz.
Liberalizmin toplumsal alana iliflkin temel deeri oulculuktur.

T E L E V ZLiberalizm
YON her TELEVZYON
insann kendi seimini kendisinin belirleme hakkn savunduu iin doal olarak
insan tercihlerinin toplumsal yansmas oulculuk olur. Liberalizm bu anlamda
tek bir dflncenin, inancn veya yaflam biiminin devlet eliyle bireylere dayatlma-
NTERNET NTERNET
sna karfl kar. Liberal dflnceye gre farkl grfllerin, inanlarn ve yaflam bi-
imlerinin mdahale edilmeksizin bir arada bulunmas doal bir barfl srecini ge-
156 Siyaset Bilimi
tirir. Devlete dflen grev farkllklarn bir arada barfl iinde yaflamasn korumak-
tr. Devlet, deiflik grfller arasnda bir hakem olarak bireylerin veya gruplarn
birbirlerine zarar vermesini nleme grevine sahiptir. Liberalizme gre oulculu-
un geliflebilmesi iin hoflgr kltrne ihtiya vardr. Liberalizme gre insan-
larn birbirlerinin yaflantsna tahamml etmeleri iin birbirlerine karfl hoflgrl
olmalar gerekir. Eitimin ana ifllevlerinden biri hoflgr kltrne katkda bulun-
masdr. Liberalizme gre eitim her fleyden nce, insanlarn baflkalarnn farkll-
na karfl saygl ve hoflgrl olmasn retmelidir.
Liberalizmde Siys Yap ve Demokrasi

Liberalizm, demokratik bir siys yapy ngrr. Modern dnyadaki demokrasi-
nin, liberalizmin siys projesi olarak gelifltiini syleyebiliriz. Demokrasinin temel
deerleri olan hukukun stnl, gler ayrm, ok partili sistem, temsili sistem,
serbest seimler, zgrlk, hukuk nnde eflitlik gibi deerler liberalizme ait de-
erlerdir. Liberalizmin siys boyutu birka noktada deerlendirilebilir. Her fleyden
nce liberalizme gre ynetimin temeli halkn rzas olmaldr. ktidar, serbest se-
imler yoluyla halkn rzasn alarak ynetime gelmelidir. kinci olarak, liberalizme
gre sistemin temeli insan haklarna dayanmaldr. Tm siyasal kurumlarn amac
insan haklarna hizmet etmek olmaldr. nsanlar, yaflam, zgrlk ve mlkiyet gi-
bi birtakm temel haklara doufltan sahip olduklar iin insanlarn haklar devletin
zerindedir.
Liberalizmin, siys boyutuyla ilgili nemli deerlerinden biri de snrl devlet
anlayfldr. Liberal devlet, hukukun stnl ilkesine gre iflledii iin devleti
hukukla snrlandrmfltr. Devletin tm eylemleri, yetkileri hukukla tanmlanmfl-
tr. Liberal dflnce, devleti ayn zamanda faaliyetleri itibariyle de snrl grr. Li-
beralizme gre devlet toplumsal ve ekonomik faaliyetleri toplumun kendisine
devretmelidir. Liberaller, toplumsal hizmetlerin topluma devredilmesi durumunda
sivil toplumun daha fazla gelifleceini, toplumun devlete karfl daha fazla gl
olacan dflnr. Liberal devletin bir dier zellii ise devletin herhangi bir ide-
olojiye gre ynetilmemesidir. Liberalizme gre devlet bir hakem olarak toplum-
sal kesimler arasnda tarafsz olmaldr. Liberaller, herhangi bir ideolojiyle yneti-
len devletin tam olarak tarafsz kalamayacan, dolaysyla adil olamayacan d-
flnmektedirler.
Liberalizmin ktisadi Boyutu

Liberalizmin nemli deerlerinden biri de ekonomik alanda grlr. On yedinci
yzylda Adam Smith ile bafllayan iktisadi liberalizmin
Resim 6.7 temel felsefesi laissez faire, laissez passer dflnce-
Adam Smith: siyle dile getirilen braknz yapsnlar, braknz ge-
1723-1790 yllar sinler retisidir. Adam Smith, firmalarn devletin s-
arasnda yaflamfl nrlamasna maruz kalmakszn rahata yatrm ve re-
olan ve serbest
piyasa
tim yapabildikleri ve bu rnleri gmrk engeline ta-
ekonomisinin fikir klmadan dnyaya pazarlayabildikleri bir toplumda
babas skoyal zenginlik ve refahn gelifleceini ileri srmfltr.
liberal dflnr. Smithe gre ekonomi, gcn rekabetten ald iin
bu tr bir ekonomide mal ve hizmetler hem daha ka-
liteli hem de daha ucuza retilecektir. Adam Smithin
grfllerinin genel olarak liberaller tarafndan bugn
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Adam_Smith
de kabul grdn syleyebiliriz. Liberallere gre
ekonomi serbest piyasa koflullarna gre ifllemelidir.
Buna ayn zamanda pazar ekonomisi de denmektedir. Serbest piyasann olufla- Pazar Ekonomisi: Serbest
piyasa ilkelerine gre iflleyen
bilmesi iin devletin ekonomiye mdahale etmemesi gerekir. retim, tketim, pa- ekonomi modeli. Bu
zarlama sreleri retici ile tketicinin karfllkl rzas zerine bina edilmelidir. Li- ekonomik anlayfla gre
devletin engeli olmakszn
beralizmin iktisadi anlayfl bireylerin rasyonel varlklar olduu inancna dayanr. her tr mal ve hizmetler zel
sektr tarafndan serbeste
Her insan rasyonel hareket ettii iin pazara indiinde neyin kendisi iin iyi olaca- retilmeli ve fiyatlar piyasa
na kendisi karar verebilir. Dolaysyla liberaller, tketici ile retici arasndaki ilifl- flartlarnda taraflar
arasndaki anlaflmaya gre
kinin ikisi arasndaki karfllkl rzaya dayanmas durumunda bir sorun olmayaca- belirlenmelidir.
n dflnrler. Ekonomi bu yoldan hem daha verimli iflleyecek hem de herkes ser-
best piyasa flartlarnda hak ettiini elde etmifl olacaktr.
Liberalizm ile mutlakiyeti dflnceyi karfllafltrnz. ki dflnce hangi

SIRA noktalarda
SZDE birbi- SIRA SZDE
rinden ayrflmaktadr? 2
D fi N E L M
MUHAFAZAKRLIK D fi N E L M
Tarihsel arka plan M 400lerde yaflayan Aristoya kadar gerilere gitmesine ra-
men muhafazakr dflnce Fransz devriminden sonra S O R U Resim 6.8 S O R U
sistemli bir reti hline gelmifltir. Muhafazakr dfln-
Edmund Burke:
ce, on dokuzuncu yzylda David Hume, Edmund Bur- 1729-1797 Dyllar
DKKAT KKAT
ke ve Joseph de Maistre gibi dflnrlerin tartflmalary- arasnda yaflamfl
la flekillenmifltir. Muhafazakrlk byk lde on sekiz olan rlanda
N N
ve on dokuzuncu yzyllarda ortaya kan geliflmelere SIRA SZDE kkenli, SIRA SZDE
muhafazakr
karfl bir tepki olarak domufltur. Muhafazakr dfln- dflncenin en
cenin bu balamda tepki gsterdii drt hususun oldu- nemli fikir
AMALARIMIZ adamlarndan AMALARIMIZ
biri
unu syleyebiliriz. Bunlardan birincisi, Aydnlanma
olan devlet adam
dflncesidir. Aydnlanmann merkezindeki aklc d-
ve dflnr.
flnce biimi muhafazakrlarn tepkisini en fazla eken
K T A P K T A P
hususlarn baflnda gelmektedir. Aydnlanmaclara gre
aklclk makul, baflka bir deyiflle akla uygun olan bul- Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_
Burke
mak, ona gre davranmak deil; akl tm toplumsal de-
TELEVZYON TELEVZYON
erlerin ve kurumlarn kayna ve referans hline getir-
mektir. Aydnlanmaclara gre ideal varln kayna toplumdan, tarihten, kltr-
den, dinden ve gelenekten bamsz olarak akldr. Oysa muhafazakrlar, toplum-
sal deerlerin ve kurumlarn temelinin akla deil, toplumlarn Ntarihsel
T E R N E T birikimine, NTERNET
kltrne ve geleneine dayandn dflnrler.
Muhafazakr dflncenin tepkisini eken fleylerden biri de Fransz Devriminde
somutlaflan devrimci siyaset pratiidir. Muhafazakrlar, Fransz Devrimine hem
olufl tarzndan hem de sonularndan dolay karflydlar. Fransz Devrimi, kade- Fransz Devrimi: 1789
meli ve yavafl deiflim modelini bir kenara brakarak toplumsal dengeyi ve ahengi ylnda Paristeki Bastille
cezaevinde kan isyann
alt st edecek, toplumun binlerce yla dayal organik yapsn bozacak kkl bir ardndan gerekleflen
dnflm hareketi olduu iin muhafazakrlarn tepkisini ekmifltir. Muhafazakr- Fransz Devrimi Avrupa
tarihinde bir dnm noktas
lar bununla birlikte, Devrimin sonularna da fliddetli tepki gstermifllerdir. Fran- olup Fransada mutlak
sz Devriminden sonra Fransada anarfli, kaos ve dzensizlik bafl gstermifltir. Oy- monarflinin yklp yerine
sa muhafazakrlar, deiflimin kademeli ve evrim yoluyla gerekleflerek toplumsal cumhuriyet rejiminin
kurulmasn salamfltr.
kurumlarn ve kesimlerin bunu hazmetmesini, dolaysyla toplumsal dengeyi boz- Fransz Devriminden sonra
mayacak flekilde olmasn savunurlar. bu devrimin gelifltirdii
eflitlik ve zgrlk gibi
Muhafazakrlarn tepkisini eken dier bir fley ise sosyalist hareketlerdi. Saint deerler sadece Avrupada
Simon, Charles Fourier ve Karl Marx gibi dflnrler muhafazakrlarn hararetle deil, dnyann dier
lkelerinde de
savunduklar zel mlkiyeti ortadan kaldrarak kamu mlkiyetine gemeyi savun- yaygnlaflmfltr.
maktaydlar. Sosyalistler zel mlkiyetle birlikte devlet, din, ahlak, hukuk ve aile
gibi st yapsal kurumlarn tmmn tasfiye edilmesini ngrmekteydiler. Dolay-
158 Siyaset Bilimi
Kurgulayc Akl: Toplumu, syla muhafazakrlara gre sosyalist devrimci dflnceler, toplumun binlerce yldr
tarihten ve kltrden
bamsz, masa baflnda devamn salayan ana omurgasn krp yerine kurgulayc akldan hareketle ye-
mhendisliki biimde nisini ikame etmeye alflmaktaydlar. Muhafazakrlarn tepkisini eken dier bir
tasarlamay ngren husus da Sanayi Devrimi sonrasnda flekillenen yeni toplumsal yapyd. Sanayi
yaklaflm.
sonras oluflan yeni sosyolojik yap muhafazakrlarn deer verdii cemaat, aile,
akrabalk ve komfluluk iliflkilerinde byk bir tahribata yol amflt. Ksaca, muha-
fazakrln bu drt alandaki geliflmelere karfl tepkisel bir hareket olarak gelifltii-
ni syleyebiliriz.
Muhafazakr Dflncede nsan ve Toplum

Muhafazakr dflnce, genel olarak insann snrl bir varlk olduunu kabul eder.
Muhafazakrlar, insanlarn toplumu ve otoriteyi oluflturmadn aksine toplumun
Resim 6.9 insann yapsn, kapasitesini, dflncesini, ahlaki de-
erlerini, inanlarn oluflturduunu ileri srerler. Bu
Joseph de Maistre: konuyu anlatmak isteyen Joseph de Maistre, hibir
1753-1821 yllar
arasnda yaflamfl
yerde toplumdan ve kltrden bamsz bir insan gr-
olan ve Fransz medim; buna karfln Almanlar, Franszlar ve Trkleri
Devrimine grdm der. Muhafazakrlar, buradan hareketle in-
ynelttii sert san, rasyonel varlk olarak kendi seimlerinin refe-
elefltirileriyle
bilinen Fransz rans hline getiren anlayfllar reddederler. Onlara
diplomat, hukuku gre bilgilerimiz akla deil, tecrbeye dayanr. Gne-
ve dflnr. flin her gn doudan doduunu, ateflin yaktn, bu-
lutlarn yamur getirdiini, souk havann fltt-
n aklmzla deil, tecrbelerimizle yaflayarak reni-
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_de_ riz. Muhafazakrlar ikinci olarak insann haklar bera-
Maistre berinde getirmediini, haklarn devlet tarafndan insa-
na bir ltuf olarak verildiini dflnrler. Devlet, hak-
lar, ykmllklerle dengeli biimde bireye verir.
Muhafazakr siys dflncenin ikinci ana kavram, hatta belki de en nemli
kavram toplumdur. Toplum, keyf biimde mdahale edebileceimiz, istediimiz
flekle sokabileceimiz, szleflme sonucu oluflturduumuz mekanik bir ara deil-
dir. O hepimizi kuflatan, bizlerin toplamndan daha byk, daha kapsayc ve
kompleks bir varlktr. Toplum, sadece mevcut insan kmelerinden mteflekkil ol-
mayp gemiflten gelecee uzanacak olan canl, karmaflk, kompleks ve karfllkl
iliflkiler btnnden meydana gelen bir organizmadr. Muhafazakrlara gre sos-
yal snflar, gruplar, topluluklar, cemaatler, ksaca tm sosyal kmeler ve kurumlar
grnmez bir g, kuvvet ve kudret tarafndan birbirine ifllevsel olarak balanmfl,
organik toplumsal btnn tamamlayc paralarn oluflturmufltur. Toplumun infla-
snda gelenek ve greneklerin yan sra, Tanr ve onun buyruklarnn tezahr
olan dinin nemli bir yeri vardr. Buradan hareketle muhafazakrlar, toplumun as-
lnda yaflayan kutsal bir organizma olduunu ve bireyler olarak onu ahlaken koru-
ma deviyle ykml olduumuzu kabul ederler.
Muhafazakr Dflncede Dzen ve Deiflim

Muhafazakrlarn, zerinde hassasiyetle durduklar ve savunduklar konulardan
biri de toplumsal dzendir. Toplumsal dzen, kurumlarn birbirlerine ifllevsel ola-
rak sk skya bal olmas, toplumla devletin ayn amaca ynelmesi ve birbirini ta-
mamlayc tarzda bir iliflki iinde bulunmasyla mmkn olabilir. Toplumsal dze-
nin temeli mlkiyet ve otoritedir. Bununla birlikte, akrabalk, aile, komfluluk, din,
SIRA SZDE SIRA SZDE
S O R U ve deolojiler
6. nite - Siys Dflnceler S O R U159
gelenek ve grenekler toplumsal dzeni ayakta tutan ve srekliliiniD K K Asalayan

T me- DKKAT
kanizmalardr. Muhafazakrlara gre en iyi dzen mevcut olan dzendir. Her
toplum kendi tarihsel evrimi iinde yanlfllarn, hatalarn bertaraf ederek eksikle-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
rini gidererek kendi mkemmel formunu dengede tutmaya alflr. Mevcut dzenin
en iyi dzen olduu varsaymndan hareket eden muhafazakr dflnrler, srek-
lilik ve istikrara byk nem verirler. Toplumlarn deiflimiAMALARIMIZ
sreklilik ve istikra- AMALARIMIZ
r bozmayacak flekilde olmaldr.
Muhafazakrlkla ilgili kapsaml bir alflma iin Bekir Berat zipek

K (2011).
T A P Muhafaza- K T A P
krlk stanbul: Timafl Yaynlar adl kitaba bakabilirsiniz.
Muhafazakr dflnrlere gre bilginin yan sra toplumsal T E dzenin

L E V Z Y O Nde kayna- TELEVZYON
n akl deil, tecrbe oluflturur. Tecrbe, muhafazakr dflnrler iin byk
nemi olan anahtar bir kavramdr. Tecrbe, iinde befleri eylemin temeli olan ge-
lenekleri, grenekleri, rf ve detleri, alflkanlklar, teamlleri ksaca teorik akln
NTERNET NTERNET
altndan kalkamayaca sosyal ve tarihsel pratikleri barndrr. rf ve detler mu-
hafazakrlara gre bireyleri snrlayc deil, onlar gelifltirici ve gerek anlamda
koruyucu deerlerdir. Bu bakmdan bilginin, yasann, ahlakn, toplumsal iliflkilerin
ve deerlerin kayna, toplumdan ve toplumsal deneyimden soyutlanmfl kuru akl
deil; insanln ortak servetini oluflturun toplumsal birikimin bizzat kendisidir.
Her toplum kendi vatandaflna derin tarihsel kkleri ve arka plan olan byk bir
tecrbe birikimi ve serveti sunar. Akl ifllevsel hle getiren, birikmifl olan tecrbe-
den baflkas deildir. Bu bakmdan muhafazakrlar toplumsal deiflimin, rf ve
detleri, gelenek ve grenekleri sarsmadan, onlar alt st etmeden kendi doal ev-
rimi srecinde kendiliinden gerekleflmesini savunurlar.
Muhafazakr Dflncede Devlet ve Otorite

Muhafazakrlarn zerinde srarla durduklar bir konu da otoritedir. Siys otorite
(devlet), toplumdaki hiyerarflik yapnn en st formudur. Muhafazakrlara gre
toplum, insan organizmasnn bedensel ksmn, otorite ise beyin ksmn meydana
getirir. Gl bir otorite olmakszn toplumun ve dzenin devam sz konusu ola-
maz. Toplumun en tepe noktasnda ona kumanda eden, farkl unsurlar arasndaki
ahenge sreklilik kazandran fley otoritedir. Muhafazakr dflnceye gre otorite-
nin temeli szleflmeye deil, sadakate dayanr. Bu noktadan hareket eden mu-
hafazakrlar, liberal dflnrlerin siys iktidarn meflruiyeti iin gerekli grdkleri
szleflme ve rza kavramlarna itibar etmezler. Muhafazakrlara gre toplumsal
meflruiyet iin rza flarttr ancak rzann temeli szleflme deil, sadakattir. Birey,
herhangi bir kar beklemeksizin siys otoriteye, yasalara ve topluma mutlak an-
lamda itaat etmeli ve sadakatle bal kalmaldr.
Muhafazakrlar, yukarda alt izilen konularda afla yukar hemfikir olmalar-
na ramen, muhafazakr dflncenin bugn genel olarak iki kulvarda yrd
sylenebilir. Bunlardan biri liberal muhafazakrlk, dieri ise otoriter muhafa-
zakrlktr. Birinci tarzdaki muhafazakrln en nemli iki ismi David Hume ile
Edmund Burketr. kincisinin ise Joseph de Maistre ile Louis de Bonald gibi Fran-
sz kkenli dflnrlerdir. Liberal muhafazakrlar snrl bir otoritenin yan sra, bi-
reyle devlet arasndaki iliflkide bireyin haklarnn salanaca bir denge kabul
ederler. Bununla birlikte, liberal muhafazakrlar devletin topluma, toplumun dei-
flim srecine ve ekonomiye mdahale etmesini istemezler. Oysa otoriter muhafa-
zakrlar, devletin topluma mdahalesini gerekli grr ve nemserler. te yandan
160 Siyaset Bilimi
hak ve ykmllkler dengesinde liberal muhafazakrlar haklar ne karrken

otoriter muhafazakrlar ykmllkleri daha fazla nemserler.
SIRA SZDE Muhafazakrlk

SIRA ile liberalizmi karfllafltrnz. ki ideoloji arasndaki farkllklar ve ben-
SZDE
3 zerlikleri tartflnz.
D fi N E L M
SOSYALZM
D fi N E L M
Sosyalizm, Avrupada gerekleflen sanayi devrimine karfl bir tepki olarak ortaya
S O R U kmfltr. Avrupada
S O R U Sanayi Devrimi sonrasnda sosyal snflar arasndaki uuruma
Resim 6.10 varan gelir dalm dengesizliine tepki olarak, sm-
rnn olmad, devletten, sosyal snflardan ve zel
D K KMarx:
Karl AT 1818- DKKAT
mlkiyetten arnmfl eflitliki sosyalist bir toplum ara-
1883 yllar arasnda
yaflamfl olan, Alman yfl ortaya kt. Bu arayfln kk bulduu yer bafllan-
N N
SIRA SZDEekonomist ve
kkenli SIRA SZDE gta Fransa idi. Ancak bu dflnce zamanla tm Av-
dflnr. Devrimci rupaya yaylmay baflard. Fransada ortaya kan sos-
sosyalist ideolojinin
fikir babas olan yalizm topik bir dflnce biimi olarak geliflti. Bu
Marx sadece bir tarzdaki sosyalist dflnceye Fransadan Saint Simon
teorisyen deil, ayn ve Charles Fourier, ngiltereden de Robert Owen gi-
zamanda bir
K pratisyendir.
T A P K T A P bi topyaclar nemli katklar salamfltr. topik sos-
yalistler sosyalist bir toplum hayal etmelerine ramen
buraya nasl geileceine cevap verememifllerdi. Bu
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx
TELEVZYON TELEVZYON sorunun cevab, on dokuzuncu yzylda ortaya kan
Karl Marx tarafndan verilmifltir.
Karl Marx, Hegelin diyalektik yntemini kullanarak kapitalizmin i eliflkilerin-
den sosyalizme geileceini ileri srmfltr. Marx bu yaklaflma bilimsel sosya-
NTERNET lizm adn Nvermifltir.
T E R N E T Marxtan sonra sosyalist dflnce artk bir topya olmaktan
kmfl, somut program ve eylemlerle gereklefltirilebilir bir proje hline gelmifltir.
Resim 6.11 Bir teorisyen olmakla birlikte Marx ayn zamanda
emeki snfn rgtlenmesinde aktif rol oynayarak
Friedrich Engels:
Fransa ve ngilterenin sosyalizme geiflini salamaya
1820-1895 yllar
arasnda yaflamfl alflmfltr. Marx, Londrada iken Birinci Enternasyo-
olan ve Karl Marx nali rgtlemek iin alflmfltr. Birinci Enternasyo-
ile birlikte nalin sonu bildirisinde yer alan o meflhur, btn l-
Komnist
Manifestoya imza kelerin iflileri birlefliniz! slogan Marx ve Friedrich
atan Alman kkenli Engels tarafndan gelifltirilmifltir. Uzun yllar ifli snf-
devrimci sosyalist nn mcadelesinde ve rgtlenmesinde aktif olarak
dflnr ve
sanayici ifladam. yer alan Marx, daha sonra kendisini tmyle teorik
alflmalara vermifl ve meflhur Das Capital adl alfl-
masn yazmfltr. Das Capitalin ikinci ve nc cilt-
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_
Engels leri, lmnden sonra arkadafl Engels tarafndan ta-
mamlanmfltr.
Marxta Tarihsel Materyalizm ve Sosyal Snflar

Marxa gre tarihin itici gc sosyal snflardr. Sosyal snf kavram Marx sosyolo-
jisinin en nemli kavramdr. Marx, tarihsel ilerlemeyi sosyal snflar arasndaki a-
tflma zerine bina etmifltir. Marxa gre tarih, snflar arasndaki atflmann bir r-
n olarak geliflir. Tarih, marksist anlayflta gemifl deil, gelecektir. Tarih, ilerde or-
taya kacak olan bir ileri aflamadr. Marx ve Engels, Avrupa tarihini befl aflamaya
ayrmfltr. Bu aflamalar srasyla ilkel-komnal aflama, kleci aflama, feodal aflama,
kapitalist aflama ve sosyalist aflamadr. Her aflamadaki i Resim 6.12

eliflkiler, baflka bir deyiflle, diyalektik atflma tarihin Marx ve Engels
bir sonraki aflamasna yol aar. n aflamas yaflanma- tarafndan kaleme
yan herhangi bir aflamann ortaya kp geliflmesi mm- alnan ve
komnizmin yol
kn deildir. Tarihin itici gcn oluflturan sosyal snf-
haritasn
lar, Marxa gre zel mlkiyetin geliflmesiyle ortaya oluflturan
kmfltr. zel mlkiyetin olmad ilkel-komnal top- Komnist
lumda insanlar arasnda eflitlik vard. Fakat insanlarn Manifesto.
yerleflik hayata gemesiyle birlikte zel mlkiyet gelifl-
ti, bylece iki snf ortaya kt: Mlkiyete sahip olan
sermaye snf ve bunlara hizmet eden emeki snf.
Marxa gre tm toplumsal yaflam alan iki yapya Kaynak: http://www.idefix.com/Kitap/tanim.asp
ayrlr: Alt yap ve st yap. Alt yap ekonomidir. Marx
buna retim biimi der. st yap ise ekonomik olma-
yan devlet, aile, din, kltr, ahlak gibi kurumlardan oluflur. Ekonomik alt yapda
iki snf bulunur. Bunlardan birisi sermaye snf, biri de emeki snfdr. Ser-
maye snf, retim aralarna (toprak, fabrika, para, kaynaklar, vs.) sahip olan s-
nftr. Emeki snf ise sadece emeini satarak geinmek zorunda kalan snftr. ki
snf arasndaki iliflkiye Marx retim iliflkileri der. retim iliflkileri bir atflma ilifl-
kisidir. nk iki snfn karlar birbirinden keskin biimde farkldr. karlar bir-
birinden ayrld gibi iki snfa mensup insanlarn deer yarglar, dnya grflle-
ri, bilinleri, kltrleri de birbirinden farkldr. Marxa gre insann madd koflulla-
r onun bilincini oluflturur. Sermaye snf, emeki snf zerindeki tahakkmn
meflrulafltrmak ve srekli hle getirmek iin st yapsal kurumlar ortaya karmfl-
tr. Devletin, ailenin ve dinin varlk nedeni alt yapdaki iliflkilere sreklilik ve mefl-
ruluk kazandrmaktr.
Marxa Gre Kapitalizmden Sosyalizme Geifl

Marxa gre kapitalizm iinde derinleflen eliflkiler bizi sosyalizme taflyacaktr.
Marx, emeki snf tarafndan retilen artk deerin en fazla smrld siste- Artk Deer: Bir iflinin
rettii tm deerin, iflinin
min kapitalist sistem olduunu dflnr. Kapitalist sistem iinde ifli, rettii deer- kendisinde kalmayan ksm.
den, dolaysyla emeinden uzaklaflr. Kapitalizmde iflinin emei alnp satlan bir Szgelimi bir ifli gnde 10
meta hline gelmifltir. Kiflinin retim iinde hem artk deerine hem de insan ola- birimlik bir deer
rettiinde, bunun 3
rak kendisine olan uzaklaflmasn Marx yabanclaflma olarak nitelendirir. Yaban- birimini maafl olarak
claflma durumu kapitalist sistemde st seviyesine kmfltr. Marxa gre kapitalizm alyorsa geriye kalan 7
birimlik deer artk deer
iindeki eliflkilerin derinleflmesiyle devrim de kanlmaz olacaktr. Kapitalizmin olur.
ileri evresinde sermaye giderek kk bir grubun elinde toplanacak, buna karfln
genifl kitleler emeki durumuna dflecektir. ki snf arasnda hem nicel hem de ni-
tel olarak derin bir uurum meydana gelecektir. Kapitalist toplumdaki iki snf
Marx burjuvazi ve proletarya olarak isimlendirir. Proletarya ile burjuvazi arasnda-
ki atflma sosyalizmi getirecektir. Proletaryann retim aralarna el koymasyla
sosyalist devrim gerekleflecektir.
Marxa gre sosyalist devrimle birlikte bir proletarya diktatrl kurulacak
ve bu diktatrlk sosyalist toplumu komnizme taflyacaktr. zel mlkiyet gd-
s ve bunun rn olan st yapsal kurumlarn uzun bir tarihi gemifli olduu iin
bunlar ancak belli bir dnem iinde tasfiye edilebilir. Bunu yapacak olan proletar-
ya diktatrldr. Bu diktatrlk, devlet dhil, tm st yapsal kurumlar tasfiye
ederek sosyalist toplumu komnizme gtrecektir. Marx ve Engels tarafndan ka-
leme alnan Komnist Manifestodaki resme gre komnist toplumda aile, devlet,
162 Siyaset Bilimi
din, kilise, brokrasi gibi tm st yapsal kurumlar tasfiye edilmifltir. Mlkiyet ve

retim kolektif hle getirilmifltir. Hi kimsenin zel mlkiyeti yoktur. retim, kr
amacyla deil, ihtiyac gidermek amacyla yaplmaktadr. retim, insanlarn ihtiya-
cna karfllk verecek kadardr. Bu da doal olarak gnlk alflma sresini drt
saate kadar dflrecektir. Komnist toplumda insanlar ayn zamanda zel mlkiyet
gdsnden, dolaysyla bencillikten arnmfllardr. Hi kimse burada kendini d-
flnmez ve kendine yontmaz. zel mlkiyet kalkt iin buna zaten gerek de kal-
mayacaktr. Ksaca, insanlarn tam anlamyla eflit ve zgr olaca toplum, emek
smrsnn olmad komnist toplumdur.
Dnyada Sosyalizm ve Sonular

lk sosyalist devrim, Marxn ngrd gibi geliflmifl kapitalist toplumlarda deil,
Rusya gibi tarm toplumunda gerekleflti. Dolaysyla Rusyadaki sosyalizm Marxn
Resim 6.13 ngrd gibi kapitalizmin i eliflkilerinden doma-
d, aksine Vladimir Lenin nderliinde bafllatlan bir
Vladimir Lenin: 1870- hareketin sonucunda devrim yoluyla geldi. Lenin, sos-
1924 yllar arasnda
yaflamfl olan Lenin, yalizmin sanayileflmifl lke proletaryas tarafndan de-
Rus Bolflevik il, tarm toplumu proletaryasyla onun nc birliini
hareketinin lideri
olarak 17 Ekim oluflturan siys parti tarafndan gelifltirileceini ileri
Bolflevik Devrimini
gereklefltirerek srmfltr. Rus Komnist Partisini nc proletarya
Rusyadaki arlk rgt olarak kabul eden Lenin, sosyalizmi bu parti
rejimine son vermifltir.
Lenin 1917-1924 eliyle az geliflmifl lkelere yaymaya alflmfltr. Rus-
yllar arasnda Sovyet yada kurulan sosyalist rejim 1920den itibaren etrafn-
Devlet Baflkanl
grevini yrtmfltr. daki lkelere yaylmfltr. Rusyada devrimden sonra,
bugn bamszln kazanmfl olan on befl lkeden
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/File: oluflan bir Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii ku-
Leninportrait.jpg
rulmufltur. Bu cumhuriyetler fiilen tek parti olan Ko-
mnist Parti tarafndan ynetilmifltir. te yandan, kin-
ci Dnya Savaflndan sonra Avrupa Berlin duvaryla fiilen ikiye ayrlmfltr. Ber-
linin dou yakasndaki lkeler sosyalizme gemifltir. Dou Almanya, Polonya, Ma-
caristan, ekoslovakya, Yugoslavya, Bulgaristan, Romanya ve Arnavutluk bylece
sosyalizmle ynetilen lkeler hline gelmifltir.
Sosyalizm 1950lerden itibaren Asya lkelerine de sramfltr. Asyada Maonun
gelifltirdii sosyalist model de Marxn ngrsnden farkl bir sosyalizmin yol ha-
ritasn oluflturmufltur. Maonun gelifltirdii model, kylye dayal devrim stratejisi-
Resim 6.14 dir. Mao, kyl hareketi zerine hazrlad ve Mao
stratejisi olarak yaygnlaflan Hunan Raporunda zorba
Mao Zedong: 1893-
ve hain eflraf olarak nitelendirdii toprak aalarna
1976 yllar arasnda
yaflayan Baflkan Mao, karfl kyl birliklerini harekete geirmifltir. Kylle-
inde 1949 ylnda rin rgtlenerek genifl toprak sahiplerinin ellerindeki
gerekleflen sosyalist topraklara el koymas ve bylece siyasal egemenlii-
devrimin lideridir. in
Halk Cumhuriyetinin ni kurmasn ngrmfltr. Soldaki lml giriflimleri,
kuruculuunu yapan hatta Stalin uygulamalarn revizyonist bularak eleflti-
Mao, ld 1976 ren Mao, tepeden inmeci, merkeziyeti ve kylye
ylna kadar Baflkan
olarak grev yapmfltr. dayanan sert bir komnist model ngrmfltr. As-
yada inden sonra sosyalizmin iki nemli merkezi
Kba ve Kuzey Kore olmufltur.
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong
Sosyalist Rejimlerin zellikleri

Sosyalist rejimlerde genel olarak tek partili bir sistem hakimdir. Demokratik top-
lumlardaki ok partili hayata burada izin verilmez. Sosyalist lkelerde sistemi kon-
trol eden Komnist Partiler ayn zamanda devletle b- Resim 6.15
tnleflmifltir. Sosyalist rejimlerde toplumsal farkllaflma-
Kba devriminin
ya da izin verilmez. Tm toplumun sosyalist ideolojiye
iki lideri Fidel
gre deifltirilip dnfltrlmesi ngrlmfltr. Bu da Castro ve Che
doal olarak Komnist Parti eliyle olmufltur. Sosyalist Guvara. Castro,
rejimlerde sistemin meflruiyeti hukukun stnlne Kba devriminin
gereklefltii
veya insan haklarna deil, sosyalist ideolojiye dayan- 1959dan bu yana
mfltr. Sosyalist ideolojiye uygun olmayan yasalara ve bu lkeyi tek lider
politikalara izin verilmemifltir. Sosyalist rejimlerde ml- olarak
ynetmektedir.
kiyet ve retim devlete gemifltir. Devlet, tm retim
srelerine karar veren bir mekanizmadr. Bu da sosya-
list lkelerde ekonominin verimsiz hle gelmesine yol
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Fidel_
aan nemli nedenlerden birini oluflturmufltur. Sosyalist Castro
rejimlerin demokratik kapitalist lkelere gre geri kal-
flnn ve yklflnn temel nedenlerinden biri bu rejimlerin
ekonomik adan verimsiz olmalar olmufltur. Bununla birlikte, zgrlklerin kst-
lanmas, insan haklarnn ihlal edilmesi gibi hususlar Dou Avrupa ve Rusyadaki
sosyalist rejimlerin 1989 ylndan itibaren yklmasna yol amfltr.
Bugn inde sosyalizm revize edilerek ekonominin serbest piyasa koflullarna
gre ifllemesine izin verilmifltir. Ancak Komnist Partinin hegemonyas altndaki
tek partili sistem devam etmektedir. te yandan sosyalizm Kba ve Kuzey Korede
herhangi bir deiflime uramadan varln srdrmektedir.
Marxn ngrd sosyalizm ile Lenin ve Mao tarafndan gereklefltirilen sosyalizmi kar-
SIRA SZDE SIRA SZDE
fllafltrnz. 4
SOSYAL DEMOKRAS
Sosyal demokrasi dflncesi de on dokuzuncu yzylda Resim 6.16
eflitlik temelinde ortaya kp geliflen bir dflnce bii- S O R U S O R U
Eduard Bernstein:
midir. Sosyal demokrasi dflncesinin Eduard Bernste- 1850-1932 yllar
arasnda yaflamfl
in ve Karl Kautsky gibi ncleri bafllangta Karl Marx
DKKAT olup, revizyonist
D K K AveT
gibi radikal devrimci bir yoldan sosyalizme gitmeyi sosyal demokrat
amalamfllard. Ancak zamanla bu dflnceden vazge- dflncenin fikir
N N
erek kapitalizm ve demokrasi iinde kalarak sosyal ke- SIRA SZDE babas olanSIRA
AlmanSZDE
dflnr.
simler arasnda eflitlik temelinde bir dzen gelifltirmeyi
amaladlar. Avrupada geliflen sosyal demokrasi d- AMALARIMIZ AMALARIMIZ
flncesinin deiflik kaynaklar sz konusudur. Bu kay-
naklardan biri on dokuzuncu yzyl boyunca Avrupada
geliflen ve devlet eliyle eflitlii salamay amalayan Kaynak:
K T http://tr.wikipedia.org/wiki/Eduard_
A P K T A P
devlet sosyalizmi dflncesidir. Almanyada geliflen dev- Bernstein
let sosyalizmi, sermayeyi genifl kitlelere yayarak eflitlik
temelinde bir dzen ngrmfltr. Sosyal demokrasinin dierT Ebir L E Vkayna
Z Y O N olan Fa- TELEVZYON
bianizm, ngilterede geliflmifl, baflta sanayi olmak zere, devleti her yere yaymay,
zel mlkiyeti devlete vermeyi ve demokrasiyi reforma tabi tutmay ngren yu-
muflak bir sosyalizm fikrini savunmufltur. Sosyal demokrasinin kaynaklarndan bi-
NTERNET NTERNET
164 Siyaset Bilimi
rini oluflturan Hristiyan sosyalizmi ise Avrupann deiflik lkelerinde geliflmifl, ko-
lektif mlkiyet, karfllkl sayg ve sevgi ilkelerine dayanan bir dflncedir. Sosyal
demokrasi bu tr kaynaklardan ilham almfl olmakla birlikte esas olarak Bernste-
inin dflnceleri zerinden geliflmifltir.
Bernstein ve Sosyal Demokrasi Anlayfl

Hem Alman Sosyal Demokrat Partinin hem de genel olarak Avrupada geliflen sos-
yal demokrasinin en nemli kuramcs olan Bernstein, kendi grfllerini byk l-
de Marxn elefltirisi zerine bina etmifltir. Bernsteine gre Marx, tarihi tmyle
materyalist bir anlayflla aklamakla yanlmfltr. Alt yapy oluflturan nesnel ekono-
mik temel, insann znel bilincinin oluflmasna katkda bulunuyor olmakla birlik-
te, tek belirleyici faktr deildir. Din, kltr, ahlak, bilim gibi madd olmayan un-
SIRA SZDE surlarn da SIRA
insanSZDE bilincinin oluflmasnda o denli etkisi vardr. Bernsteine gre bun-
larla ekonomi arasndaki iliflki tek ynl deildir. Ekonomik alt yap, st yapy be-
lirledii gibi, st yap da alt yapy belirleyebilmektedir. Bernsteine gre Marxn
ngrsnn aksine, kapitalizm kfle gitmiyor, aksine kendisini revize ederek
gelifliyor. Marx, sermayenin giderek snrl bir zmrenin elinde toplanacan, orta
S O R U S O R U emeki snfa dhil olacan, bylece burjuvazi ile proletarya
snflarn eriyerek
arasnda doan derin boflluun zorunlu olarak proletarya devrimine yol aacan
DKKAT belirtiyordu.D Oysa
K K A TBernstein, bunun byle olmadn, aksine sermayenin giderek
genifl bir tabana yayldn gzlemifltir. Bernsteine gre kapitalist toplumda zen-
ginliin artmasyla elde edilen madd varlk snrl elde toplanmyor, aksine yaygn-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
laflarak ara kademelerin geliflmesine yol ayor. Byk iflletmelerin kendi alann-
daki kk iflletmeleri yuttuu dorudur. Ancak boflalan kk iflletmelerin yerine
AMALARIMIZ bu kez baflka iflletmeler gemektedir. Ksaca, sermayenin tepe noktas daralmyor,
AMALARIMIZ
aksine geniflliyor.
K T A P Siys dflnceleri
K T Asade
P ve basit bir dille anlatan bir kitap iin mer aha (2008). Siys
Dflncelere Girifl stanbul: Dem Yaynlar, adl kitaba bakabilirsiniz.
TELEVZYON Bernstein,
T E L E proletarya
VZYON analizi konusunda da Marxtan ayrlmaktadr. Marx, ser-
mayenin kk ellerde toplanmasyla ve orta snfn kaybolmasyla emeki snf-
nn geniflleyeceini ve devrimi gereklefltireceini dflnyordu. Bernstein, Marxn
ngrd devrimin proletarya tarafndan yaplamayacan ileri srmektedir.
NTERNET NTERNET
nk btn proletarya ayn flekilde hareket etmiyor ve ayn dnya grflne sa-
hip deildir. Kapitalist sistem iinde doan zenginlik doal olarak proletaryann da
bir kesimine yansyor ve durumlarnda iyileflme meydana getiriyor. Bu da proletar-
yann kendi iinde tabakalaflmasna yol amaktadr. Bu bakmdan proletaryadan
homojen ve rgtl bir snf olarak devrim beklemek doru ve mmkn deildir.
Bernstein, snfsal atflma dflncesine ve toplumun tek bir snfn diktatrl
altnda ynetilmesi fikrine fliddetle karfl kmfltr. Ona gre tm toplumu ilgilen-
diren ortak karlarn ve tm toplumun iyiliine alflacak sistemlerin gelifltirilmesi
gerekir. Buradan hareketle Bernstein, vatandafl kavramn Marxn teorisinin
anahtar kavramlar olan snf ve proletaryann nne geirmifltir. Bernstein, Sosyal
Demokrat Partinin, kanl bir tarihsel ngrden ve devrim dflncesinden vazge-
mesi gerektii zerinde srarla durur. Bunun yerine, reformcu bir zihniyet gelifltir-
meyi nerir. Marxin aksine Bernstein, devletsiz, snfsz, zel mlkiyetsiz bir sos-
yalizm yerine; eflit flartlarn ve sosyalleflme bilincinin gelifltii sosyal demokrat bir
toplum amalamfltr.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
6. nite - Siys Dflnceler ve deolojiler

AMALARIMIZ 165
AMALARIMIZ
Sosyal demokrasi ile ilgili ayrntl bir kitap iin smail Cem (2010).KSosyal
T A Demokrasi
P Ne- K T A P
dir, Ne Deildir stanbul: fl Bankas Yaynlar, adl kitaba bakabilirsiniz.
Bernstein, sosyal demokrasinin hedef kitlesinin emekilerT olmakla

E L E V Z Y Obirlikte,
N ge- TELEVZYON
nifl tabanl olmasndan yanadr. Ona gre sosyal demokrasi, toplumun her aflama-
snda siys eflitlii salamak iin aba gsterir. Devlette, eyaletlerde, belediyeler-
de, ifl yaflamnda eflit olma flartlarn salamay hedefler. Bernsteine gre sosyal de-
NTERNET NTERNET
mokrasinin ilkelerini benimseyen herkes Sosyal Demokrat Partinin ats altnda
yer alabilir. Sosyal demokrasi, bu anlamda bir snfn ya da grubun partisi deil,
tm toplumun partisidir. Temel amac, ekonomik ve siys sistemin iyilefltirilmesi
iin mcadele vermektir. Ksaca Bernstein, parlmenter, demokratik ve evrimsel
bir geliflme srecinden yanadr. Ekonomik ve demokratik reformlar yoluyla kapi-
talist sistemin iine srekli olarak tohum atmak gerektiini savunur. Bu tohumlar-
la kapitalizmi ve demokrasiyi ykmay deil, rehabilite etmeyi hedefler. Bernsteine
gre demokrasi, snf egemenliini kaldracak olan nemli mekanizmalardan biri
olduu iin bunu mutlaka korumak gerekir. Demokrasi sayesinde snflar arasn-
daki uurumlar giderilebilecei gibi, sosyalizmin ngrd eflitliki bir toplum da
doabilir.
Bernsteinin savunduu sosyal demokrasi anlayflnn hangi ynlerden Marxn sosyaliz-

SIRA SZDE SIRA SZDE
minden ayrfltn tartflnz. 5
Sosyal Demokrasinin Savunduu Deerler
Sosyal demokratlar her fleyden nce liberallerden farkl olarak devleti adalet, g-
venlik ve savunma gibi temel ifllevlerin yan sra salk, alt yap,S Oeitim,
R U sosyal re- S O R U
fah gibi alanlarda da sorumlu tutarlar. Sosyal demokratlara gre devlet toplumsal
kesimler arasnda eflit imkn ve frsatlar salamak zorundadr.D Bireyler
KKAT
ancak bu DKKAT
zemin zerinden gerek anlamda zgr olabilirler. Devletle birey iliflkisi sz konu-
su olduunda liberallerin daha ok zgrle, sosyal demokratlarnsa eflitlie
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
nem verdiini belirtmek gerekir. Buradan hareketle liberal demokratlar snrl bir
otorite ve devlet anlayfln savunurken sosyal demokratlar kapsayc bir devlet an-
layfln savunurlar. Kapsayc devlet, bireyin ve toplumun tm yaflamn kuflatan
bir devlettir. Devletin bireyin yaflamnda yer almas ona pozitif katk salamas
iindir. Devlet bireyin yaflamnda yer alarak bir yandan onun potansiyelini ortaya
karr, bir yandan da ona eflitlik temelinde imkn ve frsatlarKyaratr.
T A P K T A P
Sosyal demokratlar ikinci olarak devleti veya karma bir ekonomik anlayfl sa-
vunurlar. Sosyal demokratlarn bu tarz bir ekonomi anlayfln savunmalarnn ne-
deni refahn devlet eliyle datlmas dflncesidir. Devlet Tekonomik
E L E V Z Y O N faaliyetler TELEVZYON
iinde yer alarak bir yandan istihdam imkn yaratr, bir yandan da kaynak elde
ederek bunu alt sosyal kesimlere transfer eder. Sosyal demokratlar bu dflnceyle
ekonomiyi tmyle piyasaya terk etmeyi ngren liberallerden ayrflrlar. Sosyal
N T E R N E TDevletin st
demokratlar, sosyal refahn devlet eliyle paylafllmasn savunurlar. NTERNET
dzey gelir gruplarndan yksek dzeyde vergiler alp bunlar alt kesimlere da-
tarak iki kesim arasnda eflitlik temelinde bir adalet gelifltirmesi gerekir. Sosyal de-
mokratlar buna datmc adalet derler. Datmc adalet anlayflna gre adalet
devletin eliyle datlan frsat ve imknlara baldr. Sosyal demokratlarn savundu-
u sosyal devlet anlayflna gre devlet herkesin konut, eitim, salk ve sosyal g-
venlik gibi temel ihtiyalarn gidermekle ykmldr.
166 Siyaset Bilimi
Sosyal demokratlar nc olarak zgrl savunurlar. Ancak sosyal demok-

ratlarn zgrlk anlayfl liberallerin zgrlk anlayflndan farkldr. Liberal de-
mokratlar zgrlkten mdahalesizlii anlarken sosyal demokratlar mdahaleyi
ngren bir zgrlk anlayfln savunurlar. Sosyal demokratlar, zgrln birey-
lerin kendilerine braklmamas gerektiini, devletin bireyler iin iyi olan belirle-
me hakkna sahip olduunu dflnrler. Sosyal demokratlara gre birey toplum ve
devlet dzeniyle ne kadar btnleflirse o kadar sosyalleflir, dolaysyla o denli z-
gr olma kapasitesine ulaflr. Sosyal demokratlara gre kolektif akl, tekil akldan
daha stndr. Bu bakmdan bireyin toplumla ve devletle btnleflerek kolektif
yap iinde zgrln yaflamas gerekir. Bu da devletin aktif ve etkin biimde
bireyin yaflamnda yer almasn gerektirir. Sosyal demokratlar buradan hareketle
toplumsal dzenin planlanmasn devlete brakrlar. Onlara gre devlet eliyle kur-
gulanmfl ve planlanmfl bir toplumsal dzen olmas gerekir. Devlet, ekonomiyi,
nfusu, kltrel ve sanatsal hayat belli bir ama dorultusunda planlayarak koor-
dine etmelidir.
nc Yol: ngilterede Avrupada kinci Dnya Savaflndan sonra siyaset sahnesinde boy gsteren
sosyolog Anthony Giddens
tarafndan gelifltirilen ve sosyal demokrat partilerin savunduu deerler ana hatlaryla bunlardr. Ancak son
fli Partisine bir yol haritas yllarda sosyal demokrat partiler, liberallerle birok konuda benzer grflleri sa-
oluflturan nc Yol,
liberal ekonomi anlayfl ile
vunmaya baflladlar. Bunun tipik rneklerinden biri ngiliz fli Partisi Genel Bafl-
sosyal demokrat sosyal kan Tony Blairin ngilterede bafllatt nc Yol hareketinde grlmektedir.
devlet anlayfln sentezleyen Blair, partisinin politikalarn byk lde liberal politikalara dayandrmfl, bunun
bir dflnce biimidir.
sonucunda ngilterede 18 yllk aradan sonra st ste seim kazanmfltr. Bugn
sosyal demokrat partilerin ou piyasa ekonomisini kabul eder noktaya gelmifltir.
Bununla birlikte ou devletin insan ve toplum yaflamnda daha az yer almas ge-
rektiini savunmaktadr.
SIRA SZDE Sosyal demokrasi ile liberal demokrasiyi karfllafltrnz. Bu iki demokrasi anlayfl arasn-
SIRA SZDE
6 daki benzer ve farkl noktalar nelerdir?
D fi N E L M
FAfiZMD fi N E L M
Faflist ideoloji, Avrupada Birinci Dnya Savaflndan sonra ortaya kp hzla ikti-
S O R U dara gelmifltir.S O Faflizm
R U Birinci Dnya Savaflnn sonularna karfl bir tepki olarak
domufltur. Adolf Hitleri ortaya karan koflullara bakldnda bu tezin ne denli
DKKAT doru olduu D Kgrlr.
KAT Birinci Dnya Savaflndan yenik kan Almanyaya kabul
Versay Anlaflmas: Birinci ettirilen Versay Anlaflmas, Alman topraklarnn komflu lkeler tarafndan payla-
Dnya Savafl sonrasnda,
fllmasn ngrmfltr. Alman topraklarnn nemli bir ksm, bu anlaflmaya gre
N N
savafltan
SIRA SZDE galip kan SIRA SZDE
ngiltere, Fransa ve Rusya Fransa, Polonya ve Belika gibi lkelere verilirken bir ksm da Milletler Cemiye-
gibi tilaf Devletlerinin tinin kontrol altna gemifltir. Anlaflma, ayrca Almanyann smrgelerden vaz-
Almanyaya 1919 ylnda
kabul ettirdii ve Almanya
AMALARIMIZ geip kendi topraklaryla snrl kalmasn zorunlu hle getirmifl, Alman ordusunu
AMALARIMIZ
iin ar yaptrmlar getiren 100 bin askerle snrlandrmfl, Almanyay silahszlandrmay ngrmfl ve Alman-
anlaflma. Savafltan yenik
kan Osmanl yaya ar savafl tazminat yklemifltir. Bu anlaflma Almanyada genifle bir kesim
mparatorluuna
K T A P da Versay tarafndan ihanet
K T A olarakP kabul edilmifltir. Hitlerin ortaya kfln salayan neden-
Anlaflmasna benzer bir
anlaflma olan Sevr lerin baflnda bu anlaflmann geldiini syleyebiliriz. Hitler, ayn zamanda 1920ler-
Anlaflmas dayatlmfltr. de Almanyada alt st olmufl ekonomik tabloya karfl bir kurtarc olarak ortaya k-
TELEVZYON mfltr. 1926
T E Lylnda
E V Z Y O NAlmanyada bir Amerikan dolar drt milyar Alman Markna
denkti. Almanyay kasp kavuran enflasyon insanlarn alm gcn alt st etmiflti.
Hitler 1926 ylndan itibaren Almanyadaki bu tabloya karfl bir tepki olarak siyaset
sahnesinde boy gstermifl ve 1933 ylnda iktidara gelmifltir. ktidara geldikten son-
NTERNET NTERNET
ra muhalif partileri tasfiye ederek, yenik dflt kinci Resim 6.17

Dnya Savaflnn sonlarna kadar Almanyay tek baflna Faflist siyasetin iki
ynetmifltir. nemli ismi Hitler
talyan Faflist Partisi de benzer biimde Birinci Dn- ile Mussolini bir
arada.
ya Savaflndan sonra ortaya kmfltr. talyadaki sol
sendikal hareket iinde yetiflen Benito Mussolini, tal-
yan sosyalistleri arasnda hzla ykselerek Sosyalist Par-
tinin nemli isimlerinden biri hline gelmifltir. Birinci
Dnya Savafl esnasnda savafla katlp katlmama konu-
sunda sren tartflmalarn sonucunda Sosyalist Parti, mil-
liyetilerle sosyalistler arasnda ikiye blnmfltr. Mil-
liyeti cephede yer alan Mussolini, 1919da kendi parti- Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Fascism
si olan Nasyonal Faflist Partisini kurmufltur. 1917de
Rusyada meydana gelen Bolflevik Devrim talya da dhil
olmak zere birok Avrupa lkesi iin bir korku kayna hline gelince, Mussoli-
ni bu korkuyu ok iyi kullanarak partisini bu korku zerinden halka takdim etti.
Mussolini, partisine bal ayrca Siyah Gmlekliler Resim 6.18
denen milis bir g kurarak talyay sosyalizme
talyan Faflist
kaymaktan kurtaracak gcn kendisi ve partisi ol- Partisinin Siyah
duu mesajn verdi. talyan Faflist Partisi, 1922 y- Gmlekli milisleri
lnda, milis gc olan Siyah Gmleklilerin Napo-
liden bafllayan Roma zerine yryflnn sonu-
cunda bir bakma zor yoluyla iktidara gelmifltir.
talyan Kral, bu yryfln sonunda Baflbakanlk
grevini Mussoliniye vermek zorunda kalmfltr. Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Blackshirts
Grevi devralan Mussolini, kendisine yakn parti-
lerle ittifak kurarak 1924 ylnda seime girmifltir.
Seimden % 66lk bir oyla byk bir zaferle kan Mussolini, bir yl sonra Meclisi
lavederek kendisini talyann tek diktatr olarak ilan etmifltir. talyada Faflist
Partinin ynetimi bylece 1943 ylna kadar srmfltr.
talyadaki faflist ynetim Avrupadaki birok lke (Almanya, spanya, Macaris-
tan, Yugoslavya, Finlandiya) iin bir model hline gelmifltir. Hitlerin en nemli
modeli talyan Nasyonal Faflist Partisi olmufltur. Si-
Resim 6.19
yah Gmlekliler hareketini rnek alan Hitler de
benzer biimde bir milis gc oluflturmufl ve milis- spanyada faflist
Falanjistlerin
leriyle birlikte 1923 ylnda Berlin zerine yryfl kulland befl
yapmfl ancak Mnihte durdurulmufltur. Benzer bi- oktan oluflan
imde spanyada ortaya kan Falanjistler (Falan- amblem
ge) hareketi de talyan Faflist Partisini rnek almfl,
o da Mavi Gmlekliler diye bir milis gc olufltu-
rarak spanyada iktidar ele geirmeye alflmfltr. Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Fascism
Nitekim 1936 ylnda bafllayan i savafln sonucun-
da Falanjist hareketin en nemli ismi olan Francis-
co Franco spanyada iktidara gelmifl ve muhalefeti yasaklayarak spanyay, ld-
1975 ylna kadar tek baflna ynetmifltir. Faflist partiler nce Avrupay, sonra da
Avrupa dflndaki birok lkeyi kinci Dnya Savaflna srklemifltir. Ancak kinci
Dnya Savafl faflist lkelerin yenilgisiyle sonulanmfltr. Almanya ve talyann sa-
vafltan yenik kmasndan sonra faflizm bu iki lkede son bulmufl ve faflist partiler
yasaklanmfltr.
168 Siyaset Bilimi
Faflizmin Dflnsel Temelleri

Faflizm, tepkisel bir hareket olarak Birinci Dnya Savaflndan sonra ortaya kmfl
olmasna ramen faflistler iin ilham kayna oluflturan nemli bir dflnce gelene-
inin olduunu syleyebiliriz. Bu dflnce gelenei faflizm olarak adlandrlmazsa
bile Alman ve talyan faflist partilerinin savunduu baz deerleri savunmufllardr.
Bu balamda dflnsel temellere bakldnda en nemli kaynaklardan birini An-
tik Yunan dflnr Platonun oluflturduunu syleyebiliriz. nsanlarn doufltan
Resim 6.20 altn, gmfl veya demir karakterlerden biriyle dnya-
ya geldiini savunan Platon, ynetimin altn karakter-
Alman Nasyonal
Sosyalist Partinin
li filozoflar tarafndan stlenmesini ngrmfltr. Pla-
amblemi ton, ailenin ve zel mlkiyetin ortadan kaldrlarak
btn her fleyin devletin kontrolnde olmasn savun-
mufltur. Modern dnyaya geldiimizde faflist ideoloji-
ye ilham veren baflka dflnsel temeller de sz konu-
Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Fascism su olmufltur. Hkmdar mutlak bir otorite olarak ka-
bul eden Machiavelli, devleti bir canavar gibi toplu-
mu yutup barnda hazmetmesi gerektiini dflnen
Hobbes, otorite ve hiyerarfliye kutsal anlam ykleyen de Maistre, gcn stnl-
ne inanan Friedrich W. Nietzsche, metafiziksel aflkn bir devlet ngren Hegel
gibi dflnrler faflist liderler iin nemli ilham kaynaklar olmufllardr.
Bu dflnrlerin yan sra, bireycilie karfl kan, insanlarn eflitliini reddeden,
homojen ve yekpare bir toplumu savunan, toplumun devletle kaynaflmasnn ne-
Resim 6.21 mine iflaret eden, otoriter ve mutlak bir devlet anlay-
fln gelifltiren ok sayda dflnrn faflistler iin il-
Giovanni Gentile:
1875-1944 yllar
ham kayna oluflturduunu syleyebiliriz. Bunlar
arasnda yaflamfl iinde 1900lerin ilk eyreinde yazan talyan dfl-
ve Mussolininin nrler Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca ve Giovanni
Faflist Partisine yol Gentile ile Alman dflnr Robert Michelsin zel bir
gstermek zere
faflist ideolojisinin yeri vardr. Elit (sekinci) teorinin fikir babalar olan
felsefesini gelifltiren Pareto, Mosca ve Michels, insanlarn doufltan farkl
talyan dflnr. olduklarn, baz insanlarn stn olarak yaratldn,
ynetimin de doal olarak bu insanlar tarafndan st-
lenilmesi gerektiini savunmufllardr. Bunlara gre s-
radan insanlar bir kitle olufltururlar. Bunlar, doufltan
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Giovanni
_Gentile stn olan insanlar takip etmek zorundadrlar. Neo-
Hegelci olarak bilinen Giovanni Gentilenin faflist d-
flnce geleneinde zel bir yeri vardr. Kendisini fafliz-
min filozofu olarak tanmlayan Gentile, Mussolini iin Bir Faflizm Doktrini adl bir
kitap yazmfl ve dflncelerini bu kitapta anlatmfltr. Korporatist bir devlet anlay-
fln savunan Gentile, bireyciliin yok edilmesini, zel karlarn tasfiye edilmesini,
toplumdaki tm farkl unsurlarn devletle btnlefltirilmesini, hepsinin devlet tara-
fndan kuflatlmasn savunmufltur. On dokuzuncu yzyln bireycilik ve liberalizm
a olduunu, yirminci yzyln ise otorite ve devlet a olduunu savunan Gen-
tile, ebedi bir varlk olarak devletin toplumu epeevre kuflatmasn ve kendi d-
flnda hibir fleye hayat hakk tanmamas gerektiini ileri srmfltr. Mussolininin
sk sk vurgulad, hibir fley devletin dflnda veya karflsnda kalmayacak; her
fley iinde olacak ifadelerinin kayna Gentilenin bu grflleridir. Gentile, fafliz-
mi, san gericiliine ve solun ykclna karfl, ama ikisinin de iyi yanlarn alan
nc bir yol olarak tanmlamfltr.
Faflizmin Savunduu Deerler

Faflizmin bafllang noktas, insanlarn eflitsizlii dflncesidir. Faflistler insanla-
rn tabiatlar itibariyle farkl olduklarn, bazlarnn stn olarak yaratldn,
dolaysyla doal olarak ynetme hakknn bunlara ait olmas gerektiini savu-
nurlar. Faflist ideoloji bununla birlikte bireycilie, toplumsal farkllaflmaya, sos-
yal hareketlere, ok partili sisteme karfl kar. Faflist ideoloji, lider-parti-devlet-
toplum drtlsne inanr. talyan faflizmine gre Mussolini, her fleye mutlak an-
lamda gc yeten, her fleyin stnde olan, her fleyi en iyi bilen ebedi flef Du-
edir. Benzer biimde Almanyada da Hitler, en stn zellikleri flahsnda top-
layan, toplumuna yol gsteren ve toplumunu peflinden srkleyen bir Fh-
rerdir. Faflizme gre toplumun ve siys yaflamn en tepe noktasnda lider bu-
lunur. Liderin altnda yer alan ve onun retisi dorultusunda hareket eden Fa-
flist Parti vardr. Devlet, tek parti tarafndan ynetilir. Gerek Mussolini, gerek
Hitler, gerekse Franco iktidara geldikten sonra dier partileri tasfiye ederek tek
partili sistemler kurmufllardr. Faflizmde hiyerarfli ok nemlidir. Bir toplumdaki
hiyerarflik yap toplum-devlet-parti-lider fleklinde olmaldr. Hiyerarflinin en te-
pe noktasnda lider yer alr.
Faflizm, organik bir toplum yapsna inanr. Organik toplum, farkllklardan
arndrlmfl, snflarn ve zmrelerin bulunmad, kaynaflmfl, yekvcut olmufl ve
ayn hedefe kitlenmifl olan bir toplumdur. Latin kkenli olan fasce szc kav-
ram olarak dayanflma, birlik ve beraberlik anlamna gelir. Mussolini, fasce adn,
kendi ideolojisini anlatmak zere kurduu partiye isim
Resim 6.22
olarak vermifltir. Faflizm bylece Mussolini ile birlikte
bir ideolojiye ve bir siys harekete isim olarak veril- talyan Nasyonal
Faflist Partisinin
mifltir. talyan Faflist Partisinin sembol, bir bala bir- amblemi
birine sk skya balanmfl, ortasna bir balta monte
edilmifl bir ubuk demetidir. Romada otoriteyi temsil
etmek zere kullanlan bu simge Faflist Partinin sem-
bol olarak seilmifltir. Birbirine sk skya balanmfl
ubuk demeti faflizmin ngrd toplumu ifade et-
mektedir. Toplum, lider, parti ve devletin altnda bir-
birine kenetlenmifl bir demet ubuk gibidir. nsanla-
rn farkl amata, dflncede, inanta olmas faflistler
tarafndan ihanetle efldeer olarak kabul edilmifl ve Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/
fliddetle cezalandrlmfltr. nk faflizmde haklar Blackshirts
yoktur, ykmllkler vardr. Herkes devlet tarafn-
dan verilen devleri yapmak zorundadr.
Faflizmin ngrd devlet, her fleyi kendisiyle btnlefltiren korporatist bir
devlet yapsdr. talyan faflizmi, mlkiyeti sosyalist rejimlerde olduu gibi kamu-
lafltrmamfltr. zel mlkiyetin ve giriflimin olduunu kabul etmifl, ancak zel sek-
trn devletle btnleflmesini ve brokrasi tarafndan sk biimde kontrol altna
alnmasn ngrmfltr. Faflist ideolojiler, otoriter bir devletin yan sra, ayn za-
manda totaliter bir devlet de ngrmfltr. Faflist ideolojiye gre tek bir hakikat,
doru ve gereklik vardr. O da liderden bafllayarak parti ve devlet araclyla top-
luma kadar inen dflncedir. Dolaysyla tm toplumun bu dflnce dorultusun-
da eitilip dnfltrlmesi gerekir. Faflizm bu bakmdan eitime byk nem ve-
rir. Eitim, insanlarn farkl alanlardaki yaratc kapasitesini, potansiyelini ortaya -
karan bir etkinlik deil, esas olarak toplumu tek hakikat erevesinde deifltirip
170 Siyaset Bilimi
dnfltrmekten ibarettir. Faflist ideolojide devlet, lider altndaki en mutlak otori-

tedir. Devlet zor ve fliddet kullanarak ynetir. Devlet, meflruiyetini toplumdan al-
mak zorunda deildir. Devlet, hikmeti kendinden menkul bir varlk olarak her fle-
yi snrsz biimde yapma hakkna sahiptir. Faflistler devlet iradesinin yanlmaz ve
mutlak olduunu kabul ederler. Devlet ayn zamanda hukukun altnda deil, s-
tnde yer alr. Hukuk devlet tarafndan topluma bir ltuf olarak verilir.
Alman faflizmi, talyan faflizminden farkl olarak ayrca stn rk anlayfln ge-
lifltirmifltir. Hitlerin partisi Nasyonal Sosyalist Parti, Almanlarn rk olarak stn ol-
duklarna inanmfltr. Nazilerin, Yahudileri soykrma tabi tutmasnn arkasnda ya-
tan nedenlerden biri, Hitlerin Almanyann Birinci Dnya Savaflndaki yenilgisin-
den Yahudileri sorumlu tutmas ise, dier bir neden de Almanlarn stn rk anla-
yfldr. Naziler, Almanyada sadece Yahudileri deil, ayn zamanda ingeneleri de
soykrma tabi tutmufltur. stn rk anlayfln talyan Faflist Partisi de talyanlarn
Afrikadaki hegemonyasn meflrulafltrmak iin kullanmfltr. Faflistlere gre tal-
yanlar Afrikallara gre stn rk olduklar iin onlar ynetme haklar bulunmak-
tadr. talyanlar bu ideolojiyi zellikle Libya ve Etiyopyada savunmufltur.
SIRA SZDE Faflizmi, Dou Avrupa

SIRA SZDEve Asyada gerekleflmifl olan sosyalist rejimlerle karfllafltrnz. Fa-
7 flizm ile sosyalizm arasnda ne tr farklar ve benzerlikler vardr?
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
zet
N
A M A
Mutlakiyeti otoriter dflncenin hangi koflullar- NA M A
Liberal dflncenin geliflimini ve savunduu
1 da gelifltiini ve hangi deerleri savunduunu 2 siys ve iktisadi deerleri anlatmak.
aklamak. Derin tarihsel kaynaklar olmakla birlikte, liberal
Mutlakiyeti otoriter dflnce Avrupada on al- dflnce sanayi sonras modern toplumunda or-
tnc yzyldan itibaren geliflmeye bafllamfltr. taya kp geliflen bir ideolojidir. Liberal dfln-
Mutlakiyeti dflnce biiminin ortaya kflnn ceye on yedi ve on sekizinci yzyllarda Adam
altnda yatan nedenler lkeden lkeye farkllk Smith ile John Locke, on dokuzuncu yzylda
gstermekle birlikte hepsinin genel olarak birbi- John Stuart Mill, yirminci yzylda ise Hayek,
rine benzeyen nedenlere dayand grlr. tal- Bastiat ve Mises gibi dflnrler katk salamfl-
yan dflnr Machiavelli, talyadaki paral g tr. Liberal dflnce gelenei iinde ana hatlary-
yapsna son verip burada ulus devletin geliflme- la yaklaflmn gelifltii grlmektedir. Bunlar-
si iin snrsz yetkilerle donatlmfl mutlakiyeti dan biri, liberalizmin ana erevesini oluflturan
bir krallk ngrmfltr. Thomas Hobbes, ngil- ve devleti adalet ve gvenlik gibi temel ifllevler-
terede bafl gsteren sivil savafl sona erdirmek le snrl tutan klasik liberalizmdir. kincisi, dev-
iin toplumu epeevre kuflatan bir merkez g- lete bu grevlerin yannda eitim, salk, alt ya-
c savunmufltur. Bodin ve Rousseau gibi dfl- p gibi alanlarda da grevler ykleyen sosyal li-
nrler Fransada on altnc ve on yedinci yzyl beralizmdir. ncs de, yirminci yzylda ge-
boyunca bafl gsteren din savafllar sona erdir- liflen ve devletin bir gece bekisi gibi gvenliin
mek, toplumsal birlik ve beraberlii salamak dflnda hibir fleye karflmasn istemeyen, snr-
iin snrsz yetkilerle donatlmfl bir egemen g- sz zgrlklerden yana olan liberteryen dfln-
cn ortaya kmasnn nemini vurgulamfllardr. cedir. Liberal dflncenin savunduu vazgeil-
Prusyann dalmasndan sonra Almanyada on mez baz deerler vardr. Liberal dflnce her
sekiz ve on dokuzuncu yzyl boyunca yeni bir fleyden nce bireycilii savunur. Devletle birey
devlet arayfl sz konusu olmufltur. Bu arayfl arasndaki iliflkide birey nceliklidir. kinci ola-
sistemli bir felsefi reti hline getiren dflnr rak, liberalizme gre baflkasnn zgrl sz
Hegeldir. Hegel, tm toplumsal alan kuflatan ve konusu olmadka bireyler her alanda zgr ol-
toplumdaki farkllklara son veren aflkn ve meta- maldr. zgrlk ancak baflkasnn zgrl
fiziksel bir devlet ngrmfltr. Mutlakiyeti d- tehlikeye girdii zaman kstlanabilir. nc ola-
flncenin savunduu deerler birka noktada rak, liberalizm oulcu bir toplumdan yanadr.
zetlenebilir. Mutlakiyeti dflnce her fleyden Liberalizme gre toplum deiflik inanlar, grfl-
nce zgrlklerin snrl oluflunu savunur. kin- ler, yaflam biimleri ve kimlikler zerinden fark-
ci olarak mutlakiyeti dflnce, toplumsal birlik llaflmfltr. Farkllklarn bastrlmas deil, yaflatl-
ve beraberlik dflncesi zerinde durur. Toplum- mas gerekir. Zira zgrlk ancak farkllklarn
daki farklln giderilerek trdefl bir toplumun yaflatld bir toplumda yaflanabilir. Liberallere
ortaya kmasn hayal etmifltir. Son olarak da gre farkllklarn yaflatlmas iin hoflgr klt-
mutlakiyeti dflnce, mutlak bir devlet otoritesi rne ihtiya vardr. Drdnc olarak, liberalizm
ngrmfltr. Bu dflnceye mutlakiyeti dfln- snrl bir devlet anlayfl ngrr. Liberalizm, dev-
ce denmesinin esas nedeni budur. Bu dflnce- leti hem hukukla snrlandrmfltr hem de faali-
ye gre devlet hukukun, dinin, ekonominim, k- yetleri itibariyle. Devletle hukuk arasndaki ilifl-
saca tm toplumsal glerin zerinde olmaldr. kide devlet hukukun altnda yer almaldr. Bu da
Mutlakiyeti dflncenin bu bakmdan bir boyu- hukukun stnl ilkesine yol amfltr. Libe-
tu otoriter devlet anlayflna dayanr. Yirminci ralizmin son olarak savunduu deerlerden biri
yzylda Avrupada ortaya kan faflist rejimlerin de serbest piyasa ekonomisidir. Serbest piyasa
ilham kaynaklarndan biri mutlakiyeti dflnce- ekonomisi anlayflna gre devlet ekonomik ya-
nin savunduu baz deerler olmufltur. flama mdahale etmez, sadece firmalar arasnda-
ki rekabetin korunmasyla ilgilenir.
172 Siyaset Bilimi
N
AM A
Muhafazakr dflncenin nelere tepki gsterdi- N
AM A
Sosyalist dflncenin sanayi toplumundaki eflit-
3 ini ve hangi deerleri savunduunu aklamak. 4 sizliklere karfl bir tepki olarak doduunu ve eflit-
Muhafazakr dflnce, uzun bir tarihsel arka pla- lik temelinde bir dnya hayal ettiini aklamak.
na sahip olmakla birlikte esas olarak sanayi son- Sosyalizm, sanayi toplumunda geliflen sosyal s-
ras geliflen modern toplumda ortaya kan baz nflar arasndaki dengesiz gelir dalmna, eflit-
geliflmelere tepki olarak geliflmifltir. Muhafaza- sizlie ve emeki snfnn gayri insani alflma
koflullarna tepki olarak domufltur. Sosyalizm,
krlar, Aydnlanma dflnrlerinin her fleyin kay-
bafllangta ngiltere ve Fransada topik bir d-
nan akla dayandran rasyonalizmine, tm ku-
flnce olarak geliflmifltir. Saint Simon, Fourier ve
rumlar deifltirmeyi ngren devrimci sosyalist
Owen gibi dflnrler, herkesin eflit olduu, zel
hareketlere, Fransay istikrarszla srkleyen mlkiyetin bulunmad sosyalist bir toplum ha-
Fransz Devrimine ve sanayi sonrasnda bozulan yal etmekteydiler. Ancak sosyalizme nasl geile-
komfluluk ve aile iliflkilerine tepki gstermifltir. ceini aklayamamfllard. Sosyalizme nasl gei-
Muhafazakr dflnce genel olarak iki koldan lecei dflncesini gelifltiren dflnr, on doku-
geliflmifltir. Bunlardan biri ngiliz kkenli olan zuncu yzylda yazmfl olan Karl Marx olmufltur.
Anglo Sakson muhafazakrl, dieri ise Kta Av- Marx, kapitalist toplumdaki i eliflkilerin derin-
rupasnda geliflen otoriter muhafazakrlktr. leflmesi ve bunun yol aaca atflmann sonu-
Anglo Sakson muhafazakrl liberalizmle bir- cunda proletaryann devrim yapacan ve Avru-
ok noktada rtflmektedir. Oysa otoriter muha- pay sosyalizme gtreceini ngrmfltr.
Marx, buna bilimsel sosyalizm adn vermifltir.
fazakrlk daha ok mutlakiyeti otoriter dfln-
Marxn tarihsel diyalektik yntemine gre tarih-
ceye yaknlk gstermektedir. Muhafazakr d-
te meydana gelen her geliflme bir nceki aflama-
flncenin ana hatlaryla savunduu deerlere ba-
daki eliflkiler ve atflmalarn sonucunda ortaya
kldnda birka nokta n plana kar. Muhafa- kar. Tarihin itici gcn sosyal snflar olufltu-
zakrlar her fleyden nce toplumdan ve kltr- rur. Sosyal snflar zel mlkiyetin ortaya kma-
den bamsz bir birey anlayflna karfldrlar. On- syla birlikte geliflmifl ve sosyalizme varncaya
lara gre birey deil, belli bir kltr ortam iin- kadar atflma hlinde olacaktr. Snflardan biri
de yetiflen, farkl uluslara mensup insanlar sz retim aralarn elinde bulunduran sermaye sa-
konusudur. kinci olarak muhafazakrlar, toplu- hiplerinden, biri de emeiyle geinmek zorunda
mu ok nemserler. Onlara gre toplum tarihten kalan emekilerden oluflur. Emeki snf ile ser-
gelip gelecee uzanan canl bir organizma gibi- maye snf arasndaki mesafe kapitalist toplum-
dir. Bu bakmdan topluma mdahale edilmeme- da derinleflmifltir. Sosyalizme gtrecek olan fley
de iflte budur. Marxn bilimsel sosyalizmine g-
lidir. Toplum, kendi doal evrimi srecinde ken-
re sosyalizm, geliflmifl kapitalist toplumlarda ger-
diliinden deiflmelidir. Bu bakmdan muhafaza-
ekleflecekti. nk snf ayrflmas ve atflmas
kr dflnrler deiflimin devrim yoluyla deil,
kapitalizmin ileri aflamasnda had safhaya ulafla-
evrim yoluyla gerekleflmesini savunurlar. n- caktr. Oysa sosyalist devrim, yirminci yzylda
c olarak, muhafazakrlar toplumun ve dzenin Marxn ngrd geliflmifl kapitalist toplumlar-
temelini gelenek, grenek, rf ve detlere da- da deil, az geliflmifl Rusya ve in gibi tarm top-
yandrrlar. Onlara gre toplumlarn gelenek ve lumlarnda geliflti. Rusyadaki Bolflevik Devrimin
grenekleri belli bir tecrbenin sonucunda orta- mimar olan Lenin ile in Devriminin mimar
ya kmfl ve yasalardan daha gl ifllevleri varolan Mao, Marxtan farkl olarak sosyalizmin ge-
dr. Bu bakmdan bunlarn korunmas nemlidir. liflmifl kapitalist toplumlarda deil, az geliflmifl ta-
Son olarak, muhafazakr dflnrler hiyerarfliye rm toplumlarnda gelifleceini, bunun iin de
nem verirler. Onlara gre hiyerarflinin tepe nok- Komnist Partinin nc rol oynamas gerektii-
ni savunmufllardr. Sosyalizm, Dou Avrupada
tasnda devlet bulunur. Devlet toplumunu koru-
Leninin, Asya lkelerinde ise Maonun gsterdi-
yan, ynlendiren bir flemsiye grevi grr. Bu
i yoldan geliflmifltir. Sosyalist rejimlerde genel
bakmdan muhafazakrlar otoriteyi elinde bu-
olarak iki ortak uygulama hayata gemifltir. Bun-
lunduran devletin, birey ve toplum yaflamnda lardan biri kamu mlkiyeti, dieri ise tek partili
etkin biimde yer almasn savunurlar. sistemdir.
N
AM A
Sosyal demokrasi dflncesinin demokrasi ve ka- NAM A
Faflist ideolojinin Birinci Dnya Savafl sonra-
5 pitalizm iinde kalarak eflitliki bir toplum gelifl- 6 sndaki geliflmelere karfl bir tepki olarak dodu-
tirmek istediini anlatmak. unu ve organik bir toplum hayal ederek otoriter
Sosyal demokrasi dflncesi on dokuzuncu yz- bir devlet kurduunu aklamak.
ylda sosyalizm dflncesiyle paralel olarak ge- Yirminci yzylda ortaya kan faflist rejimlerin
liflmifltir. Sosyal demokrasi dflncesinin nc dflnsel arka plan Antik Yunan dflnce gele-
isimleri olan Bernstein ve Kautsky gibi isimler neine kadar uzanr. Ancak, faflist rejimlerin Bi-
bafllangta Marx ve Engels gibi devrimci sosya- rinci Dnya Savafl sonular ile balantlar var-
list bir dflnceye inanmakla birlikte, daha sonra dr. Birinci Dnya Savafl sonrasnda Almanyaya
grfllerini deifltirerek kapitalizm ve demokrasi dayatlan ve topraklarnn komflu lkelere bl-
iinde kalarak emeki kesimlerin yaflam flartlar- flmn ngren Versay Anlaflmas Hitleri orta-
nn iyilefltirilmesini salayacak olan sosyal de- ya karan en nemli nedendi. Yine talyada Bi-
mokrasi dflncesini gelifltirmifllerdir. Sosyal de- rinci Dnya Savafl sonrasnda gerekleflen Bol-
mokrasi dflncesinin nemli kayna bulun- flevik Devriminin talya zerindeki tehditleri
maktadr: Bunlar eflitliki sosyalist dflnce, Fa- Mussolininin Faflist Partisini ortaya karmfltr.
bianizm ve Hristiyan sosyalizmidir. Sosyal de- Faflist rejim, ncelikle talyada, sonrasnda ise
mokrasi dflncesinin en nemli ismi Bernste- Almanya, spanya, Fransa, Macaristan ve benzeri
indir. Bernstein, Marxn grfllerini kkl bi- Avrupa lkelerinde geliflmifltir. 1919 ylnda Ro-
imde rtmeye alflarak kendi teorisini gelifl- ma dneminde otoritenin sembol olarak kulla-
tirmifltir. Bernsteine gre kapitalist toplumda nlan fasceyi (ok demeti) kendi partisinin sem-
Marxn ngrsnn aksine sermaye giderek ta- bol olarak kullanan Mussolini faflizmi, snflar-
bana yaylmakta, orta snf daha ok geliflmekte, dan, zmrelerden, farkllklardan arndrlmfl,
proletarya her yerde benzeflmemekte, ekonomik otoriter bir devletle btnleflmifl, kaynaflmfl, ke-
alt yap ile kltrel st yap kurumlar arasnda netlenmifl bir toplumu ifade etmek zere kullan-
karfllkl etkileflimler bulunmaktadr. Buradan mfltr. Faflizme, yirminci yzyl ncesinde yafla-
hareketle Bernstein, Marxn ngrd sosyalist mfl ok sayda dflnr ilham kayna olufltur-
devrimin geliflmifl kapitalist toplumlarnda geli- mufltur. Ancak faflist dflncenin esas olarak ge-
flemeyeceini vurgulamfltr. Bu bakmdan prole- liflmesine katkda bulunan talyan dflnr
tarya diktatrlne dayal sosyalist bir rejim ye- Mosca, Pareto ve Gentiledir. Bunlar iinden Gen-
rine, demokrasi ve kapitalist sistem iinde kala- tilenin faflist ideoloji iin zel bir yeri vardr. Zi-
rak, bu sisteme eflitlik tohumlarn ekerek bu sis- ra Gentile, 1932 ylnda, Bir Faflizm Doktrini adn-
temi revize edip insancllafltrabileceimizi sada bir kitap yazarak Faflist Partinin ilkelerini be-
vunmufltur. Bu bakmdan da Bernsteine reviz- lirlemeye alflmfltr. Gerek talya, gerekse Avru-
yonist dflnr denmifltir. Sosyal demokrasinin pann dier lkelerinde geliflen faflist ideolojinin
savunduu deerler iki noktada zetlenebilir: deerleri birka noktada zetlenebilir: Her fley-
Sosyal demokratlar liberallerin ngrd de- den nce faflist rejimler bireycilie, toplumsal
mokratik bir sistemi kabul ederler. Bu balamda farkllaflmaya, oulculua fliddetle karfldrlar.
ok partili sistem, hukukun stnl, siyasal Faflistler aksine kenetlenmifl, kaynaflmfl, tek v-
katlm, rgtl ve oulcu toplum gibi deerle- cut olmufl bir toplum ngrrler. kinci olarak
ri sosyal demokratlar da savunurlar. kinci ola- faflist rejimlerde zgrlkler deil, ykmllk-
rak, sosyal demokratlar da liberaller gibi zgr- ler nemlidir. Birey devletin kendisine verecei
lklerden yanadrlar. Ancak sosyal demokratla- grevleri yapmakla ykmldr. Zira birey iin
rn zgrlk anlayfl liberallerinki gibi her alan- iyi olan fley de sonular itibariyle budur. Son
da geerli deildir. Sosyal demokratlar iktisadi olarak liberalizm fliddet ve zor kullanmay meflru
zgrlkler konusunda liberallerden ayrflrlar. ve gerekli gren otoriter bir devlet anlayflna sa-
Sosyal demokratlara gre ekonomi devletin kon- hiptir. Almanya ve talya rneklerinde grld
trol altnda olmaldr. Devlet ekonomide aktif gibi Faflist rejimlerin bazlar ayrca rk bir tu-
rol alarak toplumsal kesimler arasndaki yaflam tum gelifltirmifllerdir.
standartlarn iyilefltirmelidir.
174 Siyaset Bilimi
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi mutlakiyeti dflncenin sa- 6. Afladakilerden hangisi Marxn savunduu grfl-
vunduu deerlerden biri deildir? lerden biri deildir?
a. nsanlar snrsz zgrlklere sahip olmaldr. a. Kapitalist toplumdaki eliflkiler sosyalizmi geti-
b. nsan haklarnn kayna devlettir. recektir.
c. Gl ve merkez bir otorite bulunmaldr. b. Kapitalizm giderek insanlar daha fazla mutlu
d. Toplum trdefl ve homojen olmaldr. edecektir.
e. Haklarla ykmllkler el ele gitmelidir. c. Kapitalist sistemde emeki snf yabanclaflma
sorunu yaflamaktadr.
d. Burjuvazi ile proletarya kapitalist sistemde atfl-
2. Afladakilerden hangisi liberalizmin savunduu de-
ma hlindedir.
erlerden biri deildir?
e. Sosyalist toplumda sosyal snflar ortadan kalka-
a. Temel hak ve zgrlkler
caktr.
b. Hukukun stnl
c. Kamu mlkiyeti 7. Afladakilerden hangisi sosyalist bir lider deildir?
d. Snrl devlet a. Vladimir Lenin
e. Toplumsal farkllaflma b. Mao Zedong
c. Fidel Castro
3. Afladakilerden hangisi liberal dflnceyi savunan d. Che Guevara
dflnrlerden biridir? e. Vilfredo Pareto
a. Wilhelm Friedrich Hegel
b. John Stuart Mill 8. Afladakilerden hangisinin Bernsteinin savunduu
c. Nicolo Machiavelli grfller arasnda yer ald sylenemez?
d. Joseph de Maistre a. Kapitalizmde sermaye giderek tabana yaylmak-
e. Gaetano Mosca tadr.
b. Kapitalizm ve demokrasi iinde kalarak eflitlik
4. Afladakilerden hangisi gelenek ve grenekleri ya- aranmaldr.
c. Kapitalist sistem yumuflak bir yolla sosyalizme
salar kadar nemseyen ve onlar toplumsal dzenin te-
dnfltrlmelidir.
meli olarak korumay neren dflnrdr?
d. Proletarya her yerde ayn zelliklere sahip de-
a. Jean Jacques Rousseau
ildir.
b. Robert Nozick
e. Alt yap ile st yap arasnda karfllkl bir etkile-
c. Givanni Gentile flim vardr.
d. Eduard Bernstein
e. Edmund Burke 9. Afladakilerden hangisi faflizmin savunduu ilkeler-
den biri deildir?
5. Afladakilerden hangisi liberalizm ile muhafazakr- a. Snrsz zgrlk
lk iin sylenemez? b. Organik toplum
a. Liberalizm tecrbeye, muhafazakrlk akla nem c. Otoriter devlet
verir. d. stn lider
b. Liberalizmin zgrlk anlayfl muhafazakrlk- e. Tek partili sistem
tan daha genifltir.
c. Liberaller bireye, muhafazakrlar ise topluma ve 10. Afladakilerden hangisi faflist rejimlerle Dou Avru-
otoriteye nem verirler. pa ve Asyada ortaya kan sosyalist rejimlerin ortak
d. Serbest piyasay hem liberaller hem de muhafa- zellii deildir?
a. Totaliter devlet
zakrlar benimserler.
b. Tek partili sistem
e. ki ideolojide de kendiliinden deiflen doal
c. Kamu mlkiyeti
bir dzen anlayfl vardr.
d. Tek bir ideolojinin varl
e. Liderin stnl
Yaflamn inden
Liberalizm Kelimesinin Mucidi Tabii ki

Avrupadr
Yafll Ktann devsa fikir birikiminden ve genifl kltr
Dolaysyla, heyhat ve kuflku yok, deyimin pileflmesi-
ne gz yumduu iindir ki, Yafll Kta kendi ihtiyarla-
masna paralel olarak liberal szcn de ihtiyar-
imbiinden szlr. latmfltr.
Ne var ki, ayn liberalizm szc hanidir ve hani- Ama gen Yeni Dnya bunu yapmad ve deyimin ger-
dir, orada gerek anlamn yitirdi. ek anlama sadk kald.
En azndan, ciddi bir dejeneransa urad. EVET, Amerikalar, bilhassa da ABD bunu yapmad.
fiYLE ki, Aydnlanma ann ocuu olan ve fel- Alexis de Tocquevillenin flimdi dahi tm gncelliini
sefi - siyasi zgrlkl tanmlad iin de ilkin koruyan ve Yeni Dnyadaki siyasi oluflumu tahlil eden
sol addedilen bu kavram, tm Avrupada baflarszlk- o Amerikada Demokrasiye Dair baflyaptndaki
la sonulanan 1848 burjuva devrimlerinden; fakat bil- terminolojiye sadk kalan Birleflik Devletler intelli-
hassa, 1. Dnya Savaflndan sonra kabuk deifltirdi. gentsias, gerek liberal kavramn sulandrmad.
Salt serbest piyasa ngren iktisadi tercihler iin kulla- nk, Atlantik tesinde bu ifadeyle, genel olarak z-
nlr oldu. Ekonomikleflti! grlk demokratlar; zel olarak da, sol veya so-
Bunda da, ayn Savafl izleyen ve proletarya dikta- lumtrak eilim taflyan flahs ve kurumlar kastedilir.
trl ad altnda devlet sultas kuran Bolflevik h- Liberal denildiinde akla, bugn hemen btn Yafll
tillinin kamulafltrma tasallutuna duyulan tepki nem- Ktada olduu gibi kat, haflin ve insafsz bir serbest pi-
li rol oynad. yasa ekonomisinin avukatlar gelmez.
Dolaysyla, hem liberalizm ve liberal szckleri Aksine, toplumdaki eflitsizliklere are arayan; hr, htt
srf iktisatla zdeflleflti, hem de bir anlamda, saclaflt! yukardaki liberter fikirlere ak duran ve dnyaya
OYSA, yukardaki ok vahim etimolojik yanlfl bir yana, da sper g bencilliiyle bakmayan kifliler, partiler,
liberallerin baflbozuk ve insafsz ekonomi politikalar yaynlar gelir.
nermifl olduu tezi dahi asla doru deildir! Yani Avrupa lgatlerinin aksine, kelimedeki esas de-
Bu, bilinli veya bilinsiz flekilde yaplan koskoca bir forme ve dejenere etmemifl olan Amerikanca szlk li-
deformasyondur! beralizmi hmanizmayla ve onun insaniyeti kay-
Nitekim, o pek meflhur braknz yapsnlar, brak- glaryla donatr.

nz gesinler szn telaffuz etmifl olan Adam Smith
dahil, John Lockeden Stuart Mille; htt adaflmz Kaynak: Uluengin, H. (29.10.2008). Liberalizm Keli-
Frederich Hayeke, belli bafll liberal teorisyenlerin ki- mesinin Mucidi Tabiiki Avrupadr. Hrriyet,
taplarn flyle bir an.
Hepsi, flartlar zorunlu kldnda devletin iktisadi haya-
ta mdahil olmasn savunurlar. Okuma Paras
Zaten, sosyal demokrasinin hl ekonomik programn Bir Maara Dfln Dostum!
sahiplendii ve 20. yzyln ikinci yarsna damga vur- Bir maara dfln dostum. Girifli boydan boya gn fl-
mufl olan John Keynes de ngiliz Liberal Partisine ye na ak bir yeralt maaras. nsanlar dfln bu maa-
deil miydi? rada. ocukluktan beri zincire vurulmufl hepsi; ne yer-
O halde flunu kesinlikle syleyebiliriz ki, tamamlayc- lerinden kprdamalar, ne bafllarn evirmeleri kabil,
lklarna ramen, liberal fikriyat serbest iktisattan nce yalnz karfllarn gryorlar. Arkalarndan bir flk geli-
serbest dflnceyi n plana koyar. Birincisi olmadan yor.. uzaktan, tepede yaklan bir ateflten. Ateflle arala-
ikincisi olmaz! rnda bir yol var, yol boyunca alak bir duvar. Gzba-
Nitekim, kara bayrakl anarflistlerden kaln oklaval fe- clar seyircilerden ayran setleri bilirsin, zerlerinde
ministlere, sradan dfl, kalp tesi, kural hari- kuklalar sergilerler, yle bir duvar iflte... Ve insanlar
ci addedilen akmlar ve kifliler iin kullanlan liber- dfln, ellerinde eflyalar: Tahtadan tafltan insan veya
ter kavram dahi, burada mastar yerine geen libe- hayvan heykelcikleri, boy boy, biim biim. Bu insan-
ral kelimesinin trevinden oluflturulmufltur. lar duvar boyunca yrmektedirler, kimi konuflarak, ki-
mi susarak. Garip bir tablo diyeceksin, hele esirler da-
176 Siyaset Bilimi

ha da garip. Doru.. O esirler ki mr boyu bafllarn 1. a Yantnz yanlfl ise Mutlakiyeti Dflncede n-
eviremeyecek, kendilerini de, arkadafllarn da, arkala- san ve Toplum ile Devlet ve Otorite konular-
rndan geen nesneleri de duvara vuran glgelerinden n yeniden gzden geiriniz.
izleyecekler. fiimdi de maarada seslerin yanklandn 2. c Yantnz yanlfl ise Liberalizmde Birey ve Top-
dfln.. Dflardan biri konufltu mu, esirler glgelerin lum, Liberalizmin Siys Boyutu ve ktisadi Li-
konufltuunu sanr, yle deil mi? Ksaca onlar iin tek beralizm konularn yeniden gzden geiriniz.
gerek var: Glgeler. 3. b Yantnz yanlfl ise Liberalizm konusunu
Tutalm ki zincirlerini zdk esirlerin, onlar vehimle- yeniden gzden geiriniz.
rinden kurtardk. Ne olurdu dersin, anlataym.. Ayaa 4. e Yantnz yanlfl ise Muhafazakr Dflncede n-
kalkmaa, bafln evirmee, yrmee ve fla bakma- san ve Toplum, Dzen ve Deiflim ile Devlet ve
a zorlanan esir, bunlar yaparken ac duyard. Gzleri Otorite konularn yeniden gzden geiriniz.
kamaflr, glgelerini grmee alflt cisimleri tanya- 5. a Yantnz yanlfl ise Liberalizm ile Muhafaza-
mazd. Biri, ona: mr boyu grdklerin hayaldi. Sim- krlk konusunu yeniden gzden geiriniz.
di gerekle karfl karflyasn diyecek olsa, sonrada efl- 6. b Yantnz yanlfl ise Marxa Gre Kapitalizmden
yalar bir bir gsterse,bunlar nedir diyecek olsa, flafl- Sosyalizme Geifl konusunu yeniden gzden
rp kalr, maarada grdklerini, flimdi gsterilenlerden geiriniz.
ok daha gerek sanrd. 7. e Yantn yanlfl ise Dnyada Sosyalizm ve So-
Bir de dfln ki tutsa maaradan karp dik bir patika- nular ile Sosyalist Rejimlerin zellikleri ko-
da gneflin aydnlatt blgelere srkledik. Bard, ya- nularn yeniden gzden geiriniz.
np yakld, fkelendi... Kulak asmadk. Gn flna yak- 8. c Yantnz yanlfl ise Bernstein ve Sosyal De-
lafltka gzleri daha ok kamaflt. Hibirini seemez ol- mokrasi konusunu yeniden gzden geiriniz.
du gerek nesnelerin. Sonra, yavafl yavafl alflt aydnla. 9. a Yantnz yanlfl ise Faflizmin Savunduu De-
nce glgeleri fark etti, arkasndan insanlarn ve cisim- erler konusunu yeniden gzden geiriniz.
lerin suya vuran akislerini. Akflam olunca ge evirdi 10. c Yantnz yanlfl ise Dnyada Sosyalizm ve So-
bakfllarn, ay grd, yldzlar grd. Zamanla gneflin nular ile Faflizmin Savunduu Deerler ko-
suya vuran akislerine bakabildi. Nihayet gkteki gnefle nularn yeniden gzden geiriniz.
evirdi gzlerini. Ve dflnmee bafllad. Ona yle geldi
ki mevsimleri de, yllar da gnefl yaratyor, grnen dn-
yann yneticisi o. Esirlerin maarada grdkleri ne var-
sa onun eseri. Ve eski gnlerini hatrlad. Ne kadar yan-
lfl anlamfllard bilgelii. Mutluydu flimdi, maarada ka-
lan arkadafllarna acyordu. Eski hayatna, eski vehimleri-
ne dnmemek iin her ileye katlanabilirdi.
Adamn maaraya dndn tasavvur et. Karanla
kolay kolay alflabilir mi? Dostlarna hakikati sylese
dinlerler mi onu? Azn aar amaz alay ederler: Sen
dflarda gzlerini kaybetmiflsin arkadafl. Samalyorsun.
Biz yerimizden ok memnunuz. Bizi dflar kmaa zor-
layacaklarn vay hline..
flte byle aziz dostum. Sana anlattm hikye kendi
hlimizin tasviridir. Yer altndaki maara: Grnrler
dnyas. Ycelere kan tutsak ise idealar alemine yk-
selen ruh...
Kaynak: http://www.cemilmeric.net/magaradakiler/
magara.htm

Sra Sizde 1 ca toplumlarn zaman iinde ortaya kard gelenek-
Mutlakiyeti dflncenin en fazla n plana kard ve sel deerler, inanlar, alflkanlklar nem taflr. ki d-
nemsedii deer devlettir. Mutlakiyeti dflncenin, flnce biimi de bunlara karfl sayg gsterilmesi gerek-
devleti bu denli nemsemesinin temel nedeni, toplum- tiini savunurlar. kinci olarak, iki dflnce biimi de
sal ayrflmalarn ve atflmalarn stesinden gl, kufla- doal dzenden yanadr. Toplumsal dzenin, toplum-
tc bir devletle gelinebilecei dflncesidir. Mutlakiyet- sal mhendisliki bir tarzda kurgulanp planlanmasna
i dflnce, bununla birlikte, toplumsal birlik ve bera- iki dflnce de fliddetle karfl kar. nc olarak, iki
berlii nemsemifl, toplumsal farklln giderilmesini dflnce de toplumsal deiflimin kendiliinden oluflma-
savunmufltur. Mutlakiyeti dflncenin fikir babas olan sn savunur. Son olarak da iki dflnce de devlet m-
Machiavelli ve Hobbes gibi dflnrler toplumun dev- dahalesinin dflnda kalan bir ekonomiden yanadr. te
letle btnleflmesine byk nem vermifllerdir. Benzer yandan muhafazakrlkla liberalizm arasnda baz
biimde Rousseau ile Hegel de toplumun devletle b- nemli farkllklar bulunmaktadr. Bunlarn baflnda iki
tnleflerek farkllklardan arnmas gerektiinin altn ideolojinin haklara bakfl gelir. Liberaller, haklarn do-
izmifllerdir. Mutlakiyeti dflnce, bireylerin hak ve ufltan geldiini savunurken muhafazakrlar sonradan
zgrlklerini devlete brakmfltr. Baflka bir deyiflle, verildiini dflnrler. kinci olarak, liberaller bireyin
devletin ngrd kadar bireyler hak ve zgrlklere toplumdan ve devletten nce geldiini savunurken mu-
sahip olabilirler. hafazakrlar toplumun ve devletin bireyden daha nce
geldiini ve bireyi belirlediini savunur. Son olarak da
Sra Sizde 2 liberaller baflkasnn zgrln kstlamadka herke-
Mutlakiyeti dflnce ile liberal dflnce birbirinden sin snrsz biimde zgrln savunurken muhafa-
kkl biimde ayrflmaktadrlar. ki dflnce gelenei zakrlar snrl zgrlklerden yanadrlar.
arasndaki farkllklar noktada zetlenebilir. Birinci
olarak liberalizmde insan, haklarn doufltan berabe- Sra Sizde 4
rinde getirir. Yaflam, mlkiyet ve zgrlk gibi temel Marxn ngrd sosyalizm bilimsel sosyalizm ola-
haklar doufltan elde edilip bunlar devlet tarafndan s- rak tanmlanmfltr. Marxn gelifltirdii diyalektik ynte-
nrlandrlamaz. Oysa mutlakiyeti dflnceye gre in- me gre tarih iindeki her yeni aflama bir nceki afla-
sann doufltan beraberinde getirdii herhangi bir hak mann iindeki eliflkiler, ztlklar ve atflmalarn sonu-
yoktur. Haklar insana devlet bir bafl olarak verir. Bi- cunda ortaya kacaktr. Marxa gre sosyalizm de kapi-
reyler devlet tarafndan verilen haklarla yetinmek zo- talist sistem iindeki eliflkilerin ve atflmalarn sonu-
rundadrlar. kinci olarak, liberaller, devlet-birey arasn- cunda gelecektir. Marxa gre, kapitalist toplumda bur-
daki iliflkide bireyi nemserler. Liberallere gre bireyin juva snf ile rgtl ve snf bilincine varmfl olan pro-
kar devletin kolektif karlarndan nce gelir. Toplam letarya arasndaki keskin ayrflma, kutuplaflma ve atfl-
yarar, tek tek bireylerin yararnn toplamndan oluflur. mann sonucunda proletarya retim aralarna el koya-
Oysa mutlakiyeti dflnceye gre devlet bireyden n- rak kapitalist sistemi sosyalizme gtrecekti. Oysa ge-
ce gelir. Toplumsal yarar bireyin yararndan daha nem- rek Lenin, gerekse Mao, sosyalizmin geliflmifl kapitalist
lidir. Toplum iin iyi olan, birey iin de iyidir. Liberal sistemlerde geliflemeyeceini savunmufltur. Leninin ba-
dflnce ile mutlakiyeti dflnce arasndaki son bir fln ektii Bolflevikler, sosyalizmi bir tarm toplumu
fark da toplumun nasl olaca konusuyla ilgilidir. Libe- olan Rusyada gereklefltirmifltir. Geliflmifl kapitalist l-
raller toplumsal farkllaflmay ve eflitlilii bir zenginlik kelerde proletaryann yaflam koflullar iyilefltii iin pro-
ve zgrlk iin kanlmaz olarak grrken mutlaki- letaryann buralarda devrim yapamayacan dflnen
yeti dflnrler bunu toplumsal dzen asndan bir Lenin bu nedenden dolay sosyalizmin az geliflmifl l-
tehdit olarak alglarlar. kelere Sovyetler Birlii araclyla ihra edilmesini sa-
vunmufltur. te yandan Mao, sanayi proletaryas yerine
Sra Sizde 3 sosyalist devrime kyl snf ile varlacan savunmufl
Liberalizm ile muhafazakrlk arasnda drt ortak nok- ve kylleri rgtleyip tarmsal dinamikleri kullanarak
ta vardr. Bunlardan birincisi, ikisinde de bilginin kay- sosyalizme geifli salamfltr.
na akl deil tecrbedir. Bilginin kayna tecrbe olun-
178 Siyaset Bilimi
Sra Sizde 5 ekonomik modeli savunurlar. ki demokrasi anlayfl

Karl Marx, kapitalist sistemin tmyle yklaca, yerine arasndaki benzerlik zgrlkler konusunda ortaya k-
ortak mlkiyete ve retime dayal sosyalist bir rejimin maktadr. kisi de siys zgrlklerden yanadr. Bu-
kurulaca radikal devrimci bir model ngrmfltr. Bu- nunla birlikte ikisi de demokratik sistemi savunmakta-
nunla birlikte Marx, kapitalist toplumlarda geliflmifl olan dr. Son olarak, hem sosyal demokrasi hem de liberal
ok partili temsil demokrasinin de yklmas gerektii- demokrasi oulcu bir toplumdan yanadr. Sosyal de-
ni savunmufltur. Marxa gre kapitalist ve demokratik mokrat partilerin son yllarda geirdii deiflimi dikka-
bir toplumda eflitliin salanmas mmkn deildir. te aldmzda liberal demokrasi ile sosyal demokrasi
nk zel mlkiyet kurumu varln srdrdke sos- arasndaki uzakln giderek azaldn syleyebiliriz.
yal snflar da varlklarn srdreceklerdir. Snflar var
olduka sermaye snfnn emeki snf zerindeki ta- Sra Sizde 7
hakkm de bitmeyecektir. Oysa Bernstein drt nokta- Dou Avrupa ile Asyada gerekleflen sosyalist rejimler-
da Marxtan ayrflmaktadr. Birincisi, Bernsteine gre le faflist rejimler arasnda baz ynleriyle benzerlikler,
kapitalizm giderek kendisini yenilemektedir. Marxn baz ynleriyle de farkllklar bulunmaktadr. ki rejim
ngrsnn aksine kapitalizmde sermaye snrl bir s- arasndaki benzerliklere bakldnda ncelikle ikisinde
nfn elinde toplanmyor, tabana yaylyor. kinci ola- de tek partili sistemler yer almfltr. Sosyalist rejimlerde
rak, Bernstein, sermayenin tabana yaylmasyla birlikte Komnist Parti, faflist rejimlerde ise Faflist Parti devlet
kapitalizmde orta snfn giderek bydn ileri sr- ile btnleflmifltir. kinci olarak, iki rejimde de meflru-
mfltr. Oysa Marx, kapitalizmin geliflmesiyle orta sn- iyetin kayna ideoloji olmufltur. Faflist rejimlerde faflist
fn zaman iinde yok olup gideceini, bunun da prole- ideolojiye uygun olmayan bir yasa veya karar meflru
tarya ile burjuvazi arasndaki kutuplaflmay derinlefltire- deildir. Benzer biimde sosyalist rejimlerde de sosya-
ceini dflnyordu. nc olarak, Bernsteine gre lizme aykr olan bir yasa meflru olarak kabul grme-
ekonomik alt yap ile kltrel st yap kurumlar birbir- mifltir. nc olarak, iki rejimde de totaliter bir sistem
leriyle karfllkl etkileflim hlindedirler. Oysa Marx, eko- kurulmufltur. ki rejim de bu balamda tm toplumu bir
nominin kltrel deerleri belirlediini savunmaktayd. ideoloji dorultusunda deifltirip dnfltrmeye alfl-
Son olarak da Bernsteine gre proletarya homojen, ay- mfltr. Drdnc olarak, iki rejimde de lider sultas var-
n kltrel ve ideolojik zellikleri taflmamaktadr. Ayn dr. Rusyada Lenin ve Stalin, inde Mao, Kuzey Ko-
madd koflullar yaflamalarna ramen proletaryann rede ise Kim Jong-l lnceye kadar Devlet Baflkanl
farkl dflncede ve ideolojide olmasnn derin tarihsel grevini kimseyle paylaflmamfllardr. Kbada Castro
ve kltrel nedenleri bulunmaktadr. Oysa Marx, madd 50 yl aflkn sredir ynetimi tek baflna yrtmektedir.
koflullarn, proletaryada her yerde ayn bilince yol aa- Benzer bir durum faflist rejimler iin de sz konusudur.
can dflnmekteydi. Faflist rejimlerde Hitler, Mussolini ve Franco iktidarlar-
n kimseyle paylaflmamfllardr. Son olarak da iki rejim-
Sra Sizde 6 de de toplumsal kaynaklar devletin elindedir. Kltr,
Liberallerin savunduu liberal demokrasi ile sosyal de- eitim, medya, bilgi kayna iki rejimde de devletin s-
mokrasi arasnda noktada farkllk bulunmaktadr. k kontrol ve denetimi altnda olmufltur. te yandan
Bunlardan birincisi, eflitlik konusudur. Liberaller, eflitli- faflist rejimlerle sosyalist rejimler arasnda baz nemli
i hukuk nnde eflit olmakla snrl grrken sosyal farkllklar bulunmaktadr. Her fleyden nce sosyalist
demokratlar madd flartlarda da eflitlii ngrmektedir- rejimlerde mlkiyet kamuya aittir. Mlkiyet kamu adna
ler. Sosyal demokratlara gre sosyal refah devlet eliyle devletin elindedir. Oysa faflist rejimlerde zel mlkiyet
toplumsal kesimler arasnda eflit olacak flekilde datl- varln srdrmfltr. kinci olarak, sosyalist rejimler-
maldr. kincisi, liberaller adalet, savunma ve gvenlik- de eflitlik temel politika olmufltur. Sosyalist rejimler tm
le snrl bir devlet anlayfln savunurken sosyal demok- kesimler arasnda eflitlik flartlarn salama iddiasnda-
ratlar devlete bu grevlerin dflnda baflka ykmllk- drlar. Oysa faflist rejimlerin byle bir iddias ve amac
ler de yklemektedirler. Sosyal demokratlara gre dev- yoktur. Son olarak da sosyalist rejimlerde rk bir yak-
let toplumun alt yap, salk, eitim, sosyal gvenlik, laflm yoktur. Aksine sosyalist rejimler, tm insanlarn
konut gibi ihtiyalarn giderme konusunda da grev kardefllii sylemini kullanrlar. Oysa Almanya ve tal-
stlenmelidir. Son olarak, liberaller piyasa ekonomisini ya rneinde grld gibi faflist rejimlerin bir ksm
savunurken sosyal demokratlar, devletle zel sektrn ayn zamanda rk rejimlerdir.
birlikte ekonomik faaliyetler iinde yer ald karma bir
Aaoullar, M. A. ve Kker, L. (2004). Tanr Devletin- zipek, B. B. (2005). Muhafazakrlk: Akl, Toplum,
den Kral-Devlete: Siys Dflnceler. Ankara: m- Siyaset. Ankara: Kadim Yaynlar.
ge Kitabevi. Platon. (1999). Devlet. ev. S. Eybolu. M.A. Cimcoz,
Bernstein, E. (1991). Evrimsel Sosyalizm: Bir Elefltiri stanbul: Trkiye fl Bankas Yaynlar.
Bir Onaylama. ev. B. A. Cerit ve E. Blayc, stan- Rousseau, J. J. (1965). Toplum Szleflmesi. ev. V.
bul: Kavram Yaynlar. Gnyol, stanbul: an Yaynlar
Burke, E. (1993). Reflections on the Revolution in Sarca, M. (1996). 100 Soruda Siys Dflnce Tarihi.
France. Derleyen L.G. Mitchell, Oxford and New stanbul: Gerek Yaynevi.
York: Oxford University Press. Tannenbaum, D. ve Schultz, D. (2005). Siys Dfln-
Cem, . (2010). Sosyal Demokrasi Nedir, Ne Deildir. ce Tarihi: Filozoflar ve Fikirleri. ev. F. Demirci.
stanbul: fl Bankas Yaynlar. Ankara: Adres Yaynlar.
aha, . (2007). Drt Akm, Drt Siyaset. Ankara: Thomson, D. (1997). Siys Dflnce Tarihi. ev. A.
Orion Yaynlar. Y. Aydoan ve dierler. stanbul: fiule Yaynlar.
aha, . (2008). Siys Dflncelere Girifl. stanbul: Uluengin, H. (2008). Liberalizm Kelimesinin
Dem Yaynlar. Mucidi Tabii ki Avrupadr. Hrriyet.
etin, H. (2010). Soylu Totaliter Gelenek. Ankara: Yayla, A. (1993). zgrlk Yolu: Hayekin Sosyal Te-
Orion Yaynlar. orisi. Ankara: Turhan Kitabevi.
De Maistre, M. C. (1994). Considerations on France. Yayla, A. (1998). Siyaset Teorisine Girifl. Ankara: Si-
ev. ve Derleyen R. A. Lebrun, Cambridge and New yasal Kitabevi.
York: Cambridge University Press. Yayla, A. (2011). Liberalizm. Ankara: Liberte Yaynlar.
Hampsher-Monk, I. (1992). Modern Siys Dflnce
Tarihi. ev. N. Arat ve Dierleri, stanbul: Say Ya-
ynlar. Yararlanlan nternet Adresleri
Hayek, F. A. V. (1993). Kanun, Yasama Faaliyeti ve http://tr.wikipedia.org/wiki/Niccol%C3%B2_Machiavelli
zgrlk. ev. A. Yayla, stanbul: fl Bankas Ya- http://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_Rousseau
ynlar. http://ebooks.adelaide.edu.au/h/hobbes/thomas/index
Hayek, F. A. V. (1995). Klelik Yolu. ev. T. Feyzio- .htm
lu ve Y. Arsan, Ankara: Liberal Dflnce Topluluu http://www.google.com.tr/search?pq
Yaynlar. http://en.wikipedia.org/wiki/John_Stuart_Mill
Hobbes, T. (1995). Leviathan. ev. S. Lim, stanbul: http://en.wikipedia.org/wiki/John_Locke
Yap Kredi Yaynlar. http://en.wikipedia.org/wiki/Adam_Smith
Knox, T. M. (ev.). (1967). Hegels Philosophy of http://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_Burke
Right. New York, Oxford and London: Oxford Uni- http://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_de_Maistre
versity Press. http://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx
Locke, J. (1988). Two Treatises of Government. Cam- http://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Engels
bridge: Cambridge University Press. http://www.idefix.com/Kitap/tanim.asp
Locke, J. (1995). Hoflgr zerine Bir Mektup. ev. http://en.wikipedia.org/wiki/File:Leninportrait.jpg
M. Yrflen, Ankara: Liberal Dflnce Topluluu http://tr.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong
Yaynlar. http://en.wikipedia.org/wiki/Fidel_Castro
Machiavelli, N. (1998). Hkmdar. ev. K. Karabulut, http://tr.wikipedia.org/wiki/Eduard_Bernstein
stanbul: Sosyal Yaynlar. http://en.wikipedia.org/wiki/Fascism
Marx, K. (1965). Kapital. ev., R. N. leri, stanbul: Sos- http://en.wikipedia.org/wiki/Blackshirts
yal Yaynlar. http://tr.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Gentile
Marx, K. ve F. Engels. (1993). Komnist Partisi Mani- http://www.cemilmeric.net/magaradakiler/magara.htm
festosu. ev. A. Sar, stanbul: Yorum.
Mill, J. S. (2004). zgrlk stne. ev. M. Dostel,
Ankara: Liberte Yaynlar.
Muller, J. Z. (1997). Conservativism: An Anthology
of Social and Political Thought from David Hu-
me to the Present. Princeton and New Jersey: Prin-
ceton University Press.
7
SYASET BLM
Amalarmz
N
Siyasal parti kavramyla, siyasal partiler hakkndaki temel bilgileri ve parti
N
sistemlerini anlatabilecek,
Kamuoyu kavram hakknda bilgi edinip, kamuoyunun ne olup olmad
N
hakkndaki tartflmalar aktarabilecek,
Bask gruplar kavramn renerek, bask gruplarnn ne gibi fonksiyonlar
N
yerine getirdiklerini aklayabilecek,
N
Brokrasinin ne olduunu, nasl bir geliflim gsterdiini aklayabilecek,
Demokratik rejimlerde brokrasi siyaset iliflkilerinin nasl cereyan ettiini
anlatabilecek
Anahtar Kavramlar
Siyasal Partiler Bask Gruplar
Brokrasi Sivil Toplum Kurulufllar
Siyasi Partiler Kamuoyu
Medya
indekiler
SYASAL PARTLER
KAMUOYU
Siyaset Bilimi Siyasal Gler BASKI GRUPLARI
BROKRAS
BROKRAS VE SYASET
Siyasal Gler
SYASAL PARTLER
Siyasi partiler seimlerde halkn oylarn alarak iktidara gelme amacyla rgtlen-
mifl, genellikle belli bir ideolojik uyum gsteren rgtlerdir. Ama siyasi iktidara
sahip olanlar etkilemek deil, rekabeti ve hr seimler yoluyla o pozisyonlara
gelebilmektir. Fakat siyasal partiler, iktidarn bir paras deillerdir. Siyasal partiler
devlet ile toplum arasndaki balant noktalarndan birini temsil ederler ve bir sar-
ka gibi dflnlebilirler. Siyasal partiler iktidar olduklarnda devletin en st karar
alma mevkilerini iflgal etmifl olurlar. Muhalefette iken ise topluma yaknlaflrlar.
Anayasal, flekl ya da resm olan ile, toplumsal ve resm ya da flekl olmayan ara-
sndaki net bir biimde belirlenmesi kolay olmayan snrlar zerinde faaliyet gs-
terirler. Toplumsal taleplerin topland bir havuz olan siyasal partiler bu talepleri
birbirleriyle badafltrmay denerler.
Tarihsel olarak siyasal partiler, hkmdarlarn danflmak iin dzenli olmayan
aralklarla topladklar parlmentolarda kar ve ideoloji yaknlaflmas temelinde
ortaya kan gruplaflmalardan domufllardr. Oy hakknn genifllemesi ile beraber,
bu gruplar az ya da ok ortak bir platform ile bir araya gelinirse oy alnabilecei-
ni hesaplamfllardr. Birleflik Krallk parlamentosunda, liberaller (Whig) ile muhafa-
zakrlarn (Tory) ayrflmas buna bir rnektir. Parlamento iinde doan partiler ya-
nnda, Britanya fli Partisi, Alman Sosyal Demokrat Partisi gibi parlamento dflnda
doan ve oy hakknn geniflletilmesi temelinde rgtlenmifl partiler de vardr. Bir
seim ve temsil rgt olarak modern siyasi partiler 1820lerde ABDde ortaya k-
mfltr. 1840larn sonunda Belika ve svire, 1850lerden itibaren ise, Birleflik Kral-
lk Liberal Partisi ortaya kmfltr.
Siyasal partilerin geliflimi, temsil demokrasi ve iktidarn snrlandrlmas olarak
anayasaclk dflnceleriyle ksaca demokratikleflme sreciyle, yakndan balant-
ldr. Modern ncesi dnemlerde de insanlar ortak siyasi amalar dorultusunda
biraraya gelip, hkmdarlar ya da dier ufak apl yerel yneticiler zerinde talep-
lerde bulunmaktaydlar. Fakat bunlar, siyasi partilerden farkl olarak srekli bir or-
ganizasyon ve yelie sahip olma anlamnda kurumsallaflmfl deillerdi.
Siyasal partiler, toplumun, toplumsal kesimlerin siyasete katlma taleplerinin
artt bir dnemde, bu ihtiyac karfllayabilmek iin ortaya kmfl oluflumlardr.
Dier taraftan, siyasal partilerin geliflimini sadece demokratikleflme ile zdefllefltir-
mek de doru deildir. Rekabeti olmayan sistemlerde var olan rgtlere gerek
anlamda siyasal parti denilemeyecei sylenmifltir. Biz de bu grfle katlmakla
182 Siyaset Bilimi
beraber, otoriter rejimlerdeki bu rgtlerin kendilerini parti olarak nitelendirdikle-

ri gereini de unutmamalyz. fiiddet yoluyla iktidara gelmeyi amalayan yasa d-
fl rgtlerin iktidara geldikten sonra parti hline dnfltkleri de bir vakadr. Es-
ki Sovyetler Birlii Komnist Partisi buna bir rnektir. Keza, iktidar otoriter me-
todlarla elde tutmay amalayan bir grubun parti kurarak bu srece kurumsallk
kazandrmay denemeleri de sklkla grlr. Siyasi partinin var olmas, baflta in
olmak zere, bir ok otoriter rejimde gzlemlediimiz gibi o lkede demokrasinin
var olduu anlamna gelmez.
Bir toplumdaki atflma eksenleri ve atflan siyasi gler deifltike bu glerin
temsilcileri olan siyasal partiler de deiflirler. Avrupada Fransz Devrimi ve ilk kez
ngilterede gerekleflen Endstri Devrimi siyasi partileri ortaya karacak yeni a-
tflma eksenlerini besleyen iki esasl dinamiktir. Aristokrasi ile burjuvazi, burjuvazi
ile ifli snf, kiliseyi sorgulayanlar ile onu savunanlar, modernleflmeci milliyetiler
ile yerel zerkliklerini korumak isteyen evre gleri arasndaki g mcadeleleri
Avrupada siyasal partileri flekillendiren bafllca atflma eksenleri olmufltur. Bat d-
fl lkelerde ise siyasal bamszlk iin mcadele eden gler partileri oluflturabil-
mifllerdir. Keza, yine bu lkelerde, homojen bir mill devlet insaas ve modernlefl-
meyi hedefleyen partiler ile ulus inflaas srecinde aznlkta kalan gruplar temsil
etme iddiasyla beraber, farkl modernleflme arayfllarn hayata geirmeye alflan
partiler de rol oynayabilmifllerdir.
Siyasi partiler, eflitli kesimlerin arzu ve beklentilerini bir ayna gibi aynen yan-
stmazlar. Toplumsal kesimlerle srekli bir biimde karfllkl etkileflim iindedirler.
Adna toplumsal dediimiz talepler de bu karmaflk sre iinde flekil alr. Toplum-
sal talep ve beklentiler partileri nasl flekillendirirse partilerin de bir lde, bu ta-
lepleri ve daha genel dzlemde toplumsal tabanlarn biimlendirebilme ve yn-
lendirebilme gleri vardr. Siyasi partiler siyasal kimliklerin inflasnda da nemli
bir rol oynarlar. Partilerin kurumsallaflt lkelerde vatandafllar, kendi siyasi or-
yantasyonlarn parti kimlikleri ile tanmlarlar. A ya da B partisine taraftar olundu-
u sylendiinde, o kifli kendi siyasi kimliini partilere referans vererek anlatmfl
olur. Parti kimlii deiflen siyasal dnyada, sradan insann sreklilik ve istikrar
arayfllarna yardmc olur.
Partiler, toplumsal talepleri dikkate alr, bunlar bir siyasi paket hline dnflt-
rp, iktidara gelmeleri hlinde neler yapacaklarn ifade ederek hedefler koyarlar,
toplumu bu hedefler etrafnda harekete geirmeyi denerler. ktidara gelmeleri h-
linde, bu politikalar uygulamaya alflrlar, durumun deiflen gereklerine gre de-
ifliklikleri de yaparlar. Bu meyanda siyasal gndemin oluflturulmasnda, lkenin
geleceine iliflkin politikalarn belirlenmesinde partiler baflka hibir kifli ya da ku-
rumun yerine getiremeyecei nemli bir ifllev yerine getirirler.
Siyasi partiler, gelecein siyasal elitinin de yetifltii yerlerdir. Siyaset yapmay
renmenin en iyi yollarndan biri, siyaset yapmaya olabildiince erken bir yaflta
bafllamaktr. Kuvvetli bir rgte sahip siyasal partiler, gen ve hevesli isimlere bu
frsat sunarlar. Keza, aktif siyasette etkili olma hedefi bulunmayan sradan parti
yelerinin siyasal sosyalleflmesine yardm eder, partinin savunduu deerlerin top-
luma nfuz etmesini kolaylafltrmaya alflrlar.
Geleneksel olarak siyasal partiler, kadro partileri ve kitle partileri olarak ikiye
ayrlrlar. Kadro partileri, genellikle seim zamanlar aktif olan dar bir kadro ile fa-
aliyet gsteren semen tabannn geniflletme ve dnfltrme ifllevine ncelik ver-
meyen partilerdir. yelerle sk iliflkiler srdrme, yelerini parti ynetimi ve faali-
yetlerine aktif bir biimde katma gibi amalar yoktur. Amerika Birleflik Devletle-
7. nite - Siyasal Gler 183
rindeki Demokrat Parti ve Cumhuriyeti Parti, kadro partilerinin en nde gelen r-

neklerindendir. Her iki partide de dzenli bir yelik sistemi olmad gibi, seim
zamanlar dflnda aktif bir parti rgtnden sz edebilmek de kolay deildir.
Kitle partileri ise ye saylarn artrmay ve
Resim 7.1
yeler ile her zaman sk iliflki kurmay hedefle-
1955-1993
yen partilerdir. Parti, ye saysn artrmaya al-
arasnda
flr, onlar aktif tutar. Parti daha ok sivil toplum Japonyada girdii
rgtne benzer zelliklere sahiptir. Sradan ye- her seimden
galibiyetle ayrlan
ler, yerel parti kongrelerinde ve ulusal dzlemde Liberal Demokrat
parti ii hiyerarflinin oluflumunda nemli roller Partinin amblemi.
oynarlar. Keza, parti izgisinin flekillenmesinde
de yelerin etkin olmasna zel gayret gsterilir,
parti ii demokrasi yceltilen bir deerdir. Son
zamanlarda kartel partisi de denilen yeni bir
kategori de gelifltirilmifltir. Daha ok kadro parti-
lerini andrmakla beraber, kartel partilerinin kad- Kaynak: http://www.websters-online
dictionary.org/images/wiki/wikipedia/en/c/ca/Sunkids.png
ro partilerine nazaran ok daha profesyonelce
hareket ettikleri ve modern pazarlama teknikleri-
ni ustalkla kullandklar belirtilmifltir.
Bir baflka ayrm ise belirli bir toplumsal kesime hitap etmeyi ve ksmen net bir
ideolojiyi yaymaya alflan ve uzun dnemde iktidar olmay amalayan ideolojik
partilerle daha belirsiz esnek bir ideolojiye sahip olup tm toplumsal kesimlere hi-
tap etmeyi amalayan hepsini yakala (catch all) partileri arasndadr. Sosyalist
ideolojinin gcn yitirmesi, refah devletlerinin eskisi gibi srdrlemeyecek ol- Kartel Partisi: Modern
demokrasilerde siyasi
mas gibi sebepler nedeniyle Bat dnyasnda kendisini sol olarak tanmlayan par- partilere ve genel olarak
tiler ile sa partiler arasndaki farkllklarn azald gzlemlenmektedir. Dier bir siyasal katlma ynelik
ilginin azalmasyla beraber
deyiflle partilerin ou artk hepsini yakala partisi hline gelmifllerdir. Ancak bu, siyasi partilerin de kartel
ideoloji arlkl partilerin nemsiz hle geldii anlamna gelmez. Yabanc karfltl- partisi hline dnfltkleri
iddia edilmifltir. fiirket
zerinden siyaset yapan aflr sa partilerin glendii bir gerektir. mantna sahip olduklar
sylenilen kartel partileri
Siyasal partiler bnyelerinde farkl karlar ve farkl grfller barndrrlar. Bu iktidara gelmeyi ve orada
farkl grflleri birbiriyle badafltrmaya bir sentez yaratmaya, bir parti izgisi kar- kalmay her fleyin zerinde
tutan, yelerden ziyade
maya alflrlar. En disiplinli partilerde bile, parti iinde farkl karlar, kiflilikler ya devlete ve devlete tasarruf
da ideolojiler zerinden meflrulafltrlan hakim parti izgisinden bir lde farklla- etmeye ynelen partiler
olarak tanmlanmfllardr.
flan eflitli gruplar vardr. Bunlara hizipler de denilir. Bir partinin kitleselleflme ora- Parti devlet kaynaklarn
nyla, bnyesindeki hiziplerin says ve gc arasnda doru bir orant olduunu iktidarda kalmak iin
kullanmaya meyleder. Bol
sylemek abartl olmaz. Bu farkllklara/hiziplere ne lde izin verilecei mese- paral ve reklamclktan
faydalanan profesyonel
lesi bizi parti ii demokrasi sorununa getirir. seim kampanyalar kartel
Parti ii demokrasi kavramyla siyasal partilerin sradan yelerinin parti politi- partilerinin
zelliklerindendir.
kalar, parti yneticileri ve partiyi yasama organnda temsil edecek adaylarn belir-
lenmesinde etkili olmas anlafllmaktadr. Parti ii demokrasi her parti yesinin si-
yasi meselelerde diledii gibi hareket etmesi anlamna gelmez. Bir partiye ye olan
kifli, parti program ve tzyle belirlenmifl belli snrlar iinde politika yapmay
kabul etmifl demektir. deal olan kararlar alnncaya karar tartflmalarn srmesi, ka-
rarlar alndktan sonra ise yelerin bu kararlara benimsemeseler bile uymalar ya
da partiden uzaklaflmalardr. Arafltrmalar, ou zaman tartflma ve deerlendirme
184 Siyaset Bilimi
Siyasal Kutuplaflma: En srecine katlmn gdk kaldn, parti st ynetiminin sahip olduu g sayesin-
basit anlamyla siyasal
kutuplaflma siyasi gler de bu sreci ynlendirebildiini gstermektedir.
ve/veya kamuoyunun Siyasi partilerin dier tm rgtler gibi demokratik olamayacaklar, ynetici
birbirini dfllayan aralarnda
byk mesafe bulunan aznln kendi liderliine meydan okuyabilecek gleri pskrtp kendisini des-
kabaca iki temel siyasi tekleyebileceklerin nn aaca tezleri ilk kez, Alman siyaset bilimci Roberto
grfl ya da izgi etrafnda
blnmesini ifade eder. ki
Michels tarafndan dile getirilmiflti. Her brokratik rgtte olduu gibi, siyasal par-
siyasi izgi arasndaki tilerde de kadrolarn deifltirilmesine ynelik bir diren olduu sylenebilir. Fakat
mesafe o kadar byktr ki buradan yola karak partilerin kk bir grubun elinde kalmaya mahkum olduu
taraflar birbirlerini
anlamakta ve ayn dili grflne varmak abartl olabilir. Bat demokrasilerinde seim kazandramayan
konuflmakta glk ekerler. parti ynetimlerinin istifa ettikleri ya da istifaya zorlandklar bir gerektir. Parti ii
demokrasi eksikliinin, partilerin kendine has yaplarndan ziyade, o lkede de-
mokratik deerlerin ne lde var olduu meselesiyle ilgili olduu sylenmelidir.
SIRA SZDE Oligarflinin Tun Kanunu nedir ?

SIRA SZDE
1
Liberal demokrasilerde partilerin birbirleriyle etkileflimini ifade eden parti sis-
D fi N E L M temleri de Dfarkllklar
fi N E L M gsterir. Hakim parti sisteminde hr ve serbest seimlere ra-
men seimleri arlkl olarak ayn parti kazanr ve hkmeti kurar. Japonyada Li-
S O R U beral Demokrat S O R Parti
U (1955-1993), svete Sosyal Demokratik fli Partisi (1950-
1991) hakim parti sisteminin rneklerindendir. Bu sistemde, siyasal mcadele par-
SIRA SZDE SIRA
tiler arasnda SZDEparti-ii hizipler arasnda cereyan eder. ki partili sistem, seim-
deil,
DKKAT DKKAT
lerin iki parti arasnda getii ve bir partinin iktidarnn dierinin muhalefette ol-
D fi N E L M
mas anlamna geldii sistemlerdir. Kazananlar ve kaybedenler bellidir. Bu sistem-
D fi N E L M
N N
SIRA SZDE de, partilerSIRA SZDE ve yapamadklar iin sorumlu tutulurlar, sorumluluu bir
yaptklar
baflka partinin zerine atamazlar. ngiltere, Almanya ve Amerika Birleflik Devletle-
S O R U
ri iki partili Ssisteme
O R U sahiptir.
DKKAT Hakim parti sistemi

D K K A T oulcu parti sistemidir. Bu sistemde ounluk partisi dflndaki par-
K T A P tilerin sadece
K varlklarna
T A P izin verilmez; ayn zamanda dier partiler hem yasal hem de
meflru birer yarfldrlar.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
TELEVZYON
Ilml ok parti sisteminde, genellikle hi bir parti tek baflna hkmet kuracak
TELEVZYON
AMALARIMIZ kadar oy alamaz.
AMALARIMIZ Hkmet kurabilmek iin koalisyon kurmak zorunluluk hline
gelir. Koalisyon iki ya da parti tarafndan kurulabilir. Hkmet kurabilmek iin
ya da daha fazla partinin ifl birlii yapmas flart ise aflr -ya da kutuplaflmfl- ok
K NT ET RAN EPT K N T ETR NAsz
partili sistemden E TP etmek mmkn olacaktr. Koalisyonlar zorunlu kld iin
lml ya da aflr ok partili sistemlerin siyasal istikrar olumsuz etkiledikleri, her
partinin baflary kendilerine baflarszl ise koaliyon ortaklarna maletmelerine
TELEVZYON imkn verdii
T E L E Vdflnlr.
ZYON
Dier taraftan, lml ya da aflr ok partili sistemler her siyasi grfl ve toplum-
sal taleplerin bir biimde hkmette yer almalarna imkan verir. Bu nedenle, lm-
l ya da aflr ok parti sistemlerinin, sosyolojik anlamda aznlkta kalan siyasi hare-
NTERNET NTERNET
ketlerin sistem karflt bir rotaya girmelerine engel olduu ve bylece siyasal istik-
rara hizmet ettii iddialar da dile getirilmektedir.
SIRA SZDE Demokratik SIRA

rejimin istikrar asndan iki partili sistem her zaman daha m iyidir ?
SZDE
2
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
Parti sistemlerinin biimlenmesinde, o lkenin tarihi sre iinde ortaya kmfl Yeni Sosyal Hareketler:
Yeni Sosyal hareketler siyasi
siyasal atflma eksenleri rol oynad gibi seim sistemleri de rol oynar. Kullanlan parti ya da bask gruplarnn
oylarn, nasl datlacan ya da parlamentoya nasl yansyacan seim sistemle- hiyerarflik yapsndan uzak,
gnll katlm esas alarak
ri vastasyla kararlafltrrz. Seim sistemleri, kullanlan oylarla milletvekili saylar siyasi gndemi etkilemeye
arasnda birebir olmasa da orantl bir temsili ngren nispi temsil sistemi ile en alflrlar. Sosyal hareketler
fazla oy alan parti ya da adaya avantaj salayan ounluk sistemi olmak zere iki- kendiliinden ortaya kan
kitlesel isyan ya da
ye ayrlr. Seim sistemleri ou zaman her iki sistemden zellikler taflr. Birinci sis- ayaklanmalarla
tem temsilde adaleti ne karrken ikincisi hkmet kurabilecek ounlua sahip karfltrlmamaldr. YSHler
sosyo-ekonomik menfaat
parlmento kompozisyonu yaratmay amalar. ounluk sisteminin iki partili sis- saikinden ziyade hayat
temi teflvik ettii bir vakadr. Nispi temsil sistemi ise lml ya da aflr ok partili kalitesi ve yaflam tarz ile
ilgili meseleleri ne
sistemin ortaya kfln kolaylafltrr. karrlar ve daha ok gen,
Gnmzde siyasal partilerin etkisinin azalmakta olduu gzlemlenmektedir. iyi eitimli ve orta gelir
dzeyine sahip insanlar
ye saylarnn dflt, semenlerin kolaylkla baflka partilere oy verebildikleri - tarafndan ynlendirilirler.
bu parti ballklarnn azaldnn bir gstergesi olarak da okunabilir- iddialar di- YSHnin siyaset yapma tarz
le getirilmektedir. Siyasal hayatta grselliin ne kmas kanlmaz olarak liderle- da siyasi partiler ya da
bask gruplarnn siyaset
ri ne karmaktadr. z itibaryla brokratik bir yaplanma olan siyasal partilerin yapma tarzlarndan farkldr.
bir siyaset snfnn karlarn gzettii, yeni gruplara ve onlarn taleplerine yant Yeniliki ve dikkat eken
katlm trleri vurgulanr,
vermedii elefltirileri de yaplmaktadr. Siyasi partilerin yeni siyaset yapma biim- hiyerarfli reddedilir. Kadn
leri karflsnda yetersiz kalarak siyasetin odann siyasi parti karflt gruplar ve ye- hareketleri, evreci
hareketler, gey ve lezbiyen
ni sosyal hareketlere doru kayd da ifade edilmekte, partilerin semenlerin si- haklar savunucular ile
yasi sosyalleflmelerinde oynadklar rollerin giderek nemsizlefltii de ileri srl- hayvan haklar
savunucular, kreselleflme
mektedir. Keza, sosyalist ideolojinin krizi, refah devleti uygulamalarnn eskisi gibi karflt hareketler YSHlerin
srdrlemeyecei anlamna gelen dnya ekonomik sistemindeki deiflimler, par- en ok gze arpan
tiler arasndaki ideolojik ve siyasi farkllklarn azalmasn gndeme getirmifl bu da rneklerindendir.
parti ballklarn zayflatan bir dier etken olmufltur. Btn bu faktrlere ramen,
siyasi partilerin nemlerini yitirdiklerini sylemek doru deildir. Liberal demok-
rasiler iin siyasi partiler vazgeilmez konumlarn devam ettirmektedirler. Partile-
rin yerine getirdii fonksiyonlar daha iyi bir biimde yerine getirecek dier her-
hangi bir mekanizma bulunabilmifl deildir.
Siyasi partiler nasl finanse edilirler? SIRA SZDE SIRA SZDE

3
KAMUOYU
Kamuoyu kavram tartflmaldr. Eski dilde efkar umumiye olarak bahsedilen
kavram kelime anlam olarak halkn kanaatleri anlamna gelir. Kamuoyu byle d-
flnyor denildiinde, ortak, herkesi ilgilendiren, kamuya iliflkin S O meselelerde
R U ha- S O R U
kim olan fikirler akla gelir. Ancak milyonlarca insann benzer fikirde olmas mm-
kn olmad gibi, bir toplumda yaflayan herkesin o topluma iliflkin D K K Asorunlarn
T ta- DKKAT
mam hakknda fikir sahibi olmasn beklemek de gereki deildir. Yaplan arafl-
trmalar, geliflmifl denilen demokratik lkelerde bile, kamuoyunun bilgilenme d-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
zeyinin hi de yksek olmadn gstermektedir. zellikle dfl politikaya iliflkin
meselelerde durum daha da belirgin hle gelmektedir. O hlde kamuoyu, daha
ok rgtl ve sesini duyurabilen kesimlerin nemli grdkleri meseleler hakkn-
da oluflturduklar ve dierlerine benimsetmeye alfltklar fikirler btn olarak
grlebilir.
Kamuoyu, 19. yzyldan itibaren nem kazanmaya bafllamfltr. K T Bu A P noktada K T A P
nemli faktr belirtebiliriz. Siyasi iktidarn meflruiyetini halktan almas gerektii-
ni savunan halk egemenlii fikrinin yaygnlaflmas, okur yazarlk orannn yksel-
mesi ve nihayet basm/yayn ve iletiflim olanaklarnn genifllemesi.
T E L E VGeleneksel
ZYON top- TELEVZYON
NTERNET NTERNET
186 Siyaset Bilimi
lumlarda da idareciler, ynetilenlerin neler dflndklerini renmek istemektey-

diler. Casusluk, jurnalizm ve hatta bazen idarecilerin kyafet deifltirerek halkn
arasna karflmalar ynetenlerin nelere tahamml edebileceklerini renme aba-
snn ne kadar eskiye dayandn gstermektedir. Ancak geleneksel toplumlarda
kamuoyunu biimlendirme faaliyeti ok gdk kalmfltr zira, siyasi iktidar byle
bir gten yoksundur.
Kamuoyu bir meselede flyle dflnyor dediimizde, ilgili btn taraflarn bi-
raraya geldii, aklc bir tartflma ve diyalog neticesinde neredeyse kendiliinden
ortaya kan bir fikirler demeti anlafllmamaldr. Kamuoyu dediimiz fley hi de
yle nemli bir ounluun arzularnn yansmas olmayabilir. Her rgtl aznlk
kendi fikirlerini kamunun fikirleriymifl gibi sunma abas iine girecektir. Zira, ka-
mu byle dflnyor ya da istiyor denildiinde ounluun byle istedii sylen-
mek istenir, demokrasi de ounluun iradesi ise o hlde kamuoyu denilen fleye
sayg gstermek gerekir.
Eer demokrasi halkn isteklerine uygun ynetim ise halk iradesini yanstt
dflnlen bir olgu olarak kamuoyu da nemli olacaktr. Kamuoyuna ters dflen
politikalar uygulamak imknsz deilse de riskli olabilecektir ya da kamuoyunun
taleplerine bir biimde karfllk verebildii izlenimini yaratan hkmetler seimler-
de daha baflarl olabileceklerdir. En otoriter ve baskc rejimlerde bile, siyasi ikti-
dara iliflkin halkn ne dflndn anlama abas sz konusu olmufltur. ktidarda
kalma sresini uzatmann baflkaca bir yolu yoktur. Esasen siyaset yapmann zn-
de siyasi iktidarn performansna ya da iyilik ya da ktlne iliflkin fikirleri yay-
ma anlamnda kamuoyu oluflturma faaliyeti olduu bile sylenebilir.
Ancak hkmetlerin, zellikle kendi isteklerini yanstmad zamanlarda kamu-
oyunu ok ciddiye aldklarn sylemek kolay deildir. Hkmetler, kamuoyunun
fikri denilerek sunulan dflncelerin ounluun nemli bir ksmnn iradesini yan-
stmayabilecei ihtimalinin yksek olduunu bilirler. Kamuoyunun hkmetin ne
yapacan deil de neler yapamayacan daha fazla etkileme potansiyeline sahip
olduu sylenmifltir. Dier bir deyiflle, kamuoyu kararlarn alnmasnda fazla etkili
olmasa bile, hkmetlerin neleri yapamayacaklarnn belirlenmesinde etkili olur.
Siyasi partiler, bask gruplar, fikir adamlar, ve hatta brokratlar nemli olduk-
larn dflndkleri meselelerde kamuoyu oluflturma abas iindedirler. Bilinir ki
bir mesele kamuoyuna mal edilebilirse o problemin zm iin gerekli olan po-
litikalar o kadar daha az tepki eker, daha kolay hayata geirilebilir. rnein, c-
retlerin artrlmas iin mcadele eden bir sendika, cret artflnn sadece kendi
yelerinin yararna olmayp btn toplumun yararna olaca fikrini ifller.
Medya, kamouyu oluflturma faaliyetinin en nemli unsurlarndan biridir. Med-
yann siyasal hayat zerindeki etkisinin gndem belirleme (agenda setting) ze-
rinden infla edildii genel kabul grmektedir. Gndem belirleme derken, medya-
nn hangi meselelerin nemli hangilerinin nemsiz olduu ve hangi meseleye ne
kadar sreyle ve ne kadar yer verilecei zerindeki etkisi akla gelir. Medya, sosyal
siyasal gereklii bir ayna gibi yanstmaz. Bir szge ifllevi grerek onu nemli l-
lerde yeniden biimlendirir ve bizlere sunar. Bir haberi manfletten vermek ile or-
ta sayfalarda vermek arasnda yarataca etki asndan farklar vardr. Sradan in-
san lke ii ve dflnda neler olup bittiini arlkl olarak medya kanallaryla -
renmektedir. Keza, bir ok ciddi mesele, yorumcular vastasyla medyada tartfllr,
fikirler ve siyasi pozisyonlarn oluflmasnda medya etkili olur.
SIRA SZDE Sosyal medyaSIRA

nedir ?
SZDE
4
S O R U S O R U
deal olarak medyann demokrasilerde iktidarn ktye kullanlmas ihtimaline

karfl bir denge unsuru (ya da watchdog) olabilecei dflnlr. Medyann ou
zaman demokratik deerleri isellefltirme seviyesinin yksek olmamas, iktidarlar-
la kurduklar zel iliflkiler ve medyann kendi iinde fleffaf olmaktan uzak olmas,
bu roln yerine getirilmesini glefltiren faktrler arasnda saylmaktadr. Hkme-
te destek olmay dflnen bir medya grubu, kt ekonomik haberleri grmezden
gelir ya da onlara ok az yer verir, hkmete ynelik flikayetlerden ya da protes-
tolardan bahsetmeyebilir ya da tam tersi, hkmete sempatiyle bakmayan bir med-
ya gurubu, olumlu geliflmeleri grmezden gelebilir, hkmete ynelik rahatszlk-
lar ifade eden haberleri ne karabilir.
Yirminci yzyln ortalarndan itibaren, ifl dnyasnn medyaya ynelik ilgisin-
de byk artfl olmufltur. Bir ok gazete ve televizyon, byk holdingler tarafndan
satn alnmfltr. fl dnyasnn medyaya giderek daha fazla girmesi ile birlikte, kr
gdsnn ne kt, gazete yazar ve editrlerinin, ait olunan holdingin karla-
rn zedeleyebilecek haberler yapmaktan kandklarna iliflkin elefltiriler btn
dnyada giderek artmaktadr. Siyasi iktidarlarn medyaya ynelik ilgisi ise yeni de-
ildir. Diktatrlkler, kendi kontrollerindeki medyay etkin bir propaganda arac Propaganda: Propaganda
bir kifli, kurum ya da grubun
olarak kullanmfllardr. Demokrasilerde de siyasi iktidarlarlar medya zerinde etki- kendi siyasi grfllerini
li olmay denemekten vazgeemezler. yaymak iin kitle iletiflim
aralar vastasyla bilinli
Kamuoyunun oluflumu srecinde medyann her kesimi eflit bir biimde yanst- bir biimde hareket etmesini
t iddialar gibi, dar bir zmrenin kontrolndeki bir egemenlik arac olduuna ifade eder. Souk savafl
dneminde kavram,
iliflkin iddialar da meselenin karmaflkln gzden karmamza sebep olabilir. kamuoyu ya da hedef kitleyi
Medyada tekelleflme editoryal zerkliin mutlak sonu anlamna gelmemektedir, c- yanltma amacyla yanlfl,
lz da olsa farkl sesler duyulabilmektedir. Bireylerin zaten kendi grfllerine yakn arptlmfl ya da aka
gerek olmayan
olan grflleri dile getiren medya organlarn okuduklar ya da izledikleri, medya- dflncelerin yaylmas
ya olan gvensizliin orada ifade edilenlere karfl kat bir gvensizlik yaratt, abalarn ifade etmek iin
kullanlmfl, pejoratif (yerici)
medyann maniplatif faaliyetlerinin ters teptii gibi iddialar dile getirilebilmekte- ve olumsuz bir ierik
dir. Geliflen nternet teknolojisi sayesinde hem sosyal medya hem de alternatif kazanmfltr. Esasen, bilgi
akflnn merkezden kontrol
medya kanallarnn ortaya kmasyla byk medyann gndem belirleme kapasi- edilmesi, bilgilerin siyasi
tesinin bir lde zayfladn da varsaymak yanlfl olmasa gerektir. iktidarn talepleri
dorultusunda seilmesi ve
Kamuoyu oluflturma srecinde etkili olan bir dier g kamuoyu arafltrma flir- retilmesi totaliter rejimlerin
ketleridir. Siyasi partiler ya da liderlerin ne kadar popler olup olmadklar, hk- temel zellikleri arasndadr.
metin belli somut meseleler hakkndaki politikalarnn beenilip beenilmedii ka- Ancak bu propagandann
sadece totaliter ya da
muoyu arafltrma flirketleri tarafndan belli aralklarla aklanmaktadr. Hatta gelifl- otoriter rejimlerin bir zellii
mifl Bat lkelerinde toplumsal ve siyasal deiflimi anlamak gayesiyle dzenli veri- olduu anlamna gelmez.
Liberal demokrasilerde de
ler toplanmas ve bu verilerin aklanmas rutin bir uygulama hlini almfltr. Ka- propaganda siyasal srecin
muoyu arafltrmalarnn afladan yukarya fikirlerin yanstld nemli kanallardan ayrlmaz bir parasdr.
Siyasal gler, kendi
biri olduunu sylemek abartl olmaz. karlar dorultusunda
Seim dnemlerinde olduu gibi, seimler dflnda da hangi partinin ne kadar dier siyasi aktrleri ve
kamuoyunu etkilemek
oy alabileceine iliflkin arafltrmalar yaynlanmaktadr. Bu arafltrmalarn hkmet- amacyla propaganda
ler ve partilerin kendi performanslarnn semen kitlesinin en azndan bir ksm ta- yaparlar. Liberal
rafndan nasl alglandn -seimler yaplmadan- grebilmelerine frsat verdikleri demokrasilerde de gerein
bir ksmn sylemek ya da
iin olumlu bir ifllev grmektedir. Ancak, kamuoyu arafltrma flirketlerinin her arafl- hayati mevzulara hi
trmann doasnda bulunan yanlma paylar yannda, arafltrmann yaplmasn is- girmemek propaganda
yapma srecinin
teyen sponsorlarn grmek istedii sonular ortaya karma eiliminde olduklar vazgeilemez bir parasdr.
elefltirisi de dile getirilmektedir.
Kamuoyunun oluflumu meselesi tartfllrken ele alnmas gereken bir dier fak-
tr, kanaat nderleri olgusudur. Okur yazarlk orannn dflk, kitle iletiflim ara-
larnn ok snrl kald lkelerde, siyasal fikirlere sahip olma anlamnda kk
188 Siyaset Bilimi
topluluklar iinde ne kan, ne dediine baklan kifliler kanaat nderleri olarak

nitelendirilmifllerdir. Din liderler, ekonomik g sahipleri, retmenler ya da ky
muhtarlar bu kategori iinde ele alnabilirler. fiehirleflme ve kitle iletiflim aralar-
nn yaygnlaflmas ile beraber, kanaat nderlerinin de say ve etkilerinin azald
sylenebilir. Ancak bu tespit, kanaat nderleri olgusunun ortadan kalkt anlam-
na gelmemektedir nk dierlerinin siyasete bakfllarn etkileme gcne sahip
insanlar her zaman ve koflulda var olacaklardr.
BASKI GRUPLARI
Bask gruplar toplumsal kesim ya da gruplarn taleplerini rgtl bir biimde si-
yasal alana taflmay amalarlar. Bu ynleriyle tpk siyasal partiler gibi devlet ile
toplumu birbirine balayan iliflkiler ann bir parasdrlar. Siyasi partilerden fark-
l olarak bask gruplarnn amac iktidara gelmek deil, kendilerini ilgilendiren ko-
nularda lehlerine kararlar aldrmak iin iktidardakileri etkilemeye alflmaktr. An-
cak flekli olarak rgtlenmemifl daha ziyadesiyle klik hviyetini taflyan gruplar da
vardr. Eer toplumlar ok farkl siyasi, ekonomik, kltrel karlar bnyelerinde
barndryorlarsa bu farkl karlarn da temsil edilmeleri zlenilir. Siyasi partiler bu
temsil iin ou zaman yeterli olmazlar. Burada devreye bask gruplar girer.
Bask gruplar iin bazen menfaat ya da kar gruplar ya da rgtl bask grup-
lar da denilir. Bir grup ya da kesimin arlkl olarak maddi karlarn korumak ve
geniflletmek isteyen gruplara rnek olarak ifli ve iflveren rgtleri verilebilir. Bu
SIRA SZDE trl rgtlerSIRAyelerinin
SZDE ou zaman maddi menfaatlerini ne karrlar. Bir idea-
li, bir fikri yaymak iin kurulan bask gruplarna rnek olarak ise evre ya da hay-
vanlar koruma gruplar ile beraber, herhangi bir din ya da inanc yaymak iin ku-
rulan gruplar verilebilir. Krtaj karflt gruplar, hemflehri dernekleri, kadnlara y-
nelik fliddetin nlenmesi ya da yoksullara yardm etme amac gden dayanflma
S O R U alarn glendirmeye
S O R U ynelik gruplar da bu ikinci gruba girerler.
Kurumsal gruplar altbafll altnda brokrasinin de bask grubu olarak nitelen-
DKKAT
dirilebileceiD ifade
KKAT
edilmektedir. Bu anlamda ordu ve niversiteler de kurumsal
bask grubu olarak grlmektedirler. Biz bu snflandrmann bask grubu katego-
risini ok geniflletecei gerekesiyle yerinde olmadn dflnyoruz. Ordu, sivil
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
brokrasi veya niversitelerin g odaklar olduklar aktr. Ancak her g oda-
na bask grubu denilirse gnlllk temeline dayal bask gruplaryla gcn dev-
AMALARIMIZ
let iindekiAMALARIMIZ
belli pozisyonlardan alan g odaklarn ayn kefeye koymak gibi ha-
tal bir yaklaflma gidilmifl olur.
K T A P Bask gruplar
K ile
T Ailgili
P daha ayrntl bilgi iin Necdet Aksoyun (2008). Sivil Toplum ve
Bask Gruplar stanbul: Kakns Yaynlar isimli kitaba bakabilirsiniz.
TELEVZYON yelerinin
T E L E Vmaddi
Z Y O N menfaatlerini temsil etmeye ynelik rgtl gruplarn ilk
temsilcilerinin loncalar olduunu syleyebiliriz. Orta alarda meslek gruplar r-
gtlenmesi olarak loncalar, bir meslee kimlerin gireceini, meslee girmek iin
hangi zelliklere sahip olunmas gerektiini belirleyen, ktlk ve siyasal istikrarsz-
NTERNET N T E R N Edayanflma
lk durumlarnda T fonksiyonlarn ne karan kurumlard. Para ekono-
misinin geliflmedii bu dnemde loncalar, hammadde ihtiyalar ile birlikte, hangi
mallarn ne kadar retilecei konusunda da sz sahibi olabiliyorlard. Lonca ye-
lerinin hareketlerinden lonca liderlerini sorumlu tutan hkmdarlar, loncalar ara-
clyla sosyal kontrol glendirmeyi de deniyorlard.
Sanayi Devrimi ve ifli snfnn saysnn artmasyla beraber, sendikalar geliflti.

Sendikalar, alflma koflullarnn iyilefltirilmesi ile beraber, siyasal haklar taleplerini
de dile getirdiler. fli snfnn siyasal sisteme eklenmesinde nemli roller oynayan
sendikalarn glenmesi, nceleri hkmdarlar ve meclis yeleri araclyla etkili
olmaya alflan tccar ve iflverenlerin de rgtlenmelerinin nn at.
Gl bask grubu rgtlenmelerinin ortaya kfl, siyasal rejimleri de bu talep-
leri dikkate almak zorunda brakt. Dier taraftan, devletler bask grubu rgtlen-
meleri araclyla toplum zerindeki nfuz ve kontrollerini artrabileceklerini de
keflfettiler. fli ve iflverenin -ve dier tm snflarn- birbirlerine muhta olduklar,
arada atflma deil uyum olmas gerektiini ve bunun da devletin nderliinde ya-
plmasn savunan otoriter korporatist rejimlerde devlet hem ifli hem de iflveren
sendikalarn mutlak kontrol altnda tutmay arzulad. ki Dnya Savafl arasndaki
talya ve Nazi Almanyas otoriter korporatizmin en nde gelen rnekleri oldular.
Resim 7.2
Gl bask
gruplarndan
sendikalar, iflilerin
ekonomik ve sosyal
haklar, alflma
koflullarnn
iyilefltirilmesi, siyasal
haklarn dile
getirilmesi ve ifli
snfnn siyasal
sisteme eklenmesi iin
mcadele ederler.
Kaynak: http://www.zaman.com/haber.do?haberno=1238850&title=sendikalar-12-eylul-yasasindan-kurtuluyor.
Demokratik korporatizmde ise devlet zorlayc olmadan ifli ve iflveren rgtle-

rini nemli iktisadi karar alma srelerine dhil etmeyi amalar. fli ve iflveren r-
gtleri bir araya getirilir, her iki tarafn da atflma yerine diyalog yoluyla ortak -
karlarn daha iyi savunabilecekleri belirtilir. Devlet bu noktada kolaylafltrc, yol
gsterici, koordinasyonu salayan, aflr talepleri trpleyici bir arac konumunda-
dr. Daha ok tavandan tabana doru bir etkilenme sz konusudur. sve, Alman-
ya, Norve gibi demokratik korporatizmin gl olduu lkelerde bir ya da iki sen-
dika, cretli kesimin ok byk ounluunu temsil edecek kadar byktr. Bu
flart gerekleflmediinde demokratik korporatizmden bahsetmek kolay deildir.
Plralist ya da oulcu bask gruplar siyaset modelinde ise lke apnda byk
bir temsil gcne sahip byk rgtler yerine, daha kk rgtler sz konusu-
dur. Korporatizmin tersine, tabandan tavana doru bir etkilenme amalanr. rgt-
lerin saysnn yksek olmasnn genifl bir temsili salad dflnlr. rgtler
hem kendi aralarnda rekabet ederler hem de asli ifllevleri olan siyasi iktidar etki-
lemeye alflrlar. Bu yaklaflma gre, serbeste rgtlenmeyi baflaran gruplarn
hibiri bir dieri zerinde hakim olamayaca gibi hibir nemli grup da dflarda
kalmayacaktr. Hkmetler de farkl grflleri dinleyip kararlar ona gre verecek-
lerdir. Amerika Birleflik Devletleri plralist bask grubu rgtlenmesi modelinin en
nde gelen rneidir.
Kreselleflme sreciyle beraber, sendikalarn zayflamas neticesinde, demokra-
tik korporatizmin beflii olarak grlen lkelerde bile dengenin iflverenler lehine
bozulduundan flikayet edilmektedir. Sendikal hareketin gl olmad ABD ve
190 Siyaset Bilimi
Himayecilik/Klientelizm: Thatcher sonras ngilteresi iin de ayn durum geerlidir. Sendikal hareketin za-
Himayecilik, himaye eden ile yflamasndan nce de bask gruplarnn etkilerinin afla befl yukar eflit oldu-
edilen arasndaki karfllkl
faydalanmaya dayal ve u tezi kabul grmemekteydi. Zira bask gruplarnn sahip olduu kaynaklar ve
fakat z itibaryla eflitsiz ulaflabildikleri insanlarn gc ve saylar asla eflit deildi.
bir iliflkiyi ya da bu tarz
iliflkilerin hakim olduu bir
Bir kez daha belirtelim, bask gruplarndan bahsettiimizde formel flekli/huku-
siyasal sistemi belirtir. ki olarak rgtlenmifl yaplardan bahsediyoruz. Ancak bu, trl yaplarn ok zayf
Himaye eden himaye edilene olduu geleneksel kyl toplumlarnda iktidar zerinde bask yapan gruplar olma-
belli menfaatler salar ve
karflln da alr. Salanan d anlamna gelmemektedir. Byle toplumlarda, rgtl yaplar yerine, siyasi ik-
menfaatler, ifl bulmaktan, tidar ile sradan yurttafl arasnda aracla soyunan yerel aristokratlar da diyebilece-
brokrasi ile sorunlar
halletmeye, baflka imiz eflraf, tccar, toprak sahibi ya da gl siyasi balantlara sahip kifliler orta-
patronlardan koruma ya da ya kmakta ve iktidarlar zerinde etkili olmaya alflmaktadrlar. Bu iliflki alarna
ucuz kredi salanmasna
araclk etmek gibi ok farkl himayecilik/klientelizm de denilir. Himayecilik rgtlenme dzeyi dflk top-
sorunlar ierebilir. Himaye lumlarda ne kan kendine has bir kar temsili metodudur.
edilen bunun karfllnda
patrona her trl destei Siyaset bilimi literatrnde, bask gruplar yerine sivil toplum kurulufllar kavra-
salar. Himayecilik iliflkisi mnn giderek daha fazla kullanld grlmektedir. Sivil toplum kurulufllar dev-
gnlllk temelinde
cereyan etmekten uzaktr; letten bamsz olarak kamusal alan etkilemek isteyen bireyler tarafndan olufltu-
zira himaye edilenin rulmufl, gnlllk esasna dayal rgtlenmeler olarak tanmlanabilirler. Her bas-
nndeki seenekler fazla
deildir. Ayrca himayecilik k grubu ayn zamanda bir sivil toplum kurulufludur ya da, bask gruplar sivil top-
yzyze iliflkilere dayaldr lumun vazgeilmez unsurlardr. Ancak sivil toplum kurulufllar denildii zaman
bu da fleffafln olmamas
ya da patronun iliflkiyi ok daha genifl bir yelpazeyi kapsayan rgtlenme alar akla gelir. rnein cami
ktye kullanmasnn her yaptrma derneklerini ya da Anarflist Dflnce Topluluunu siyasi iktidar etkile-
zaman yaygn olduu
anlamna gelir. Himayecilik meye ynelik ve cretli alflan nfusun byk bir ksmn bnyesinde barndran
daha ok kyl toplumlar ya byk ifli sendikalar ile ayn kefeye koyarak bask grubu olarak nitelendirmek
da henz tam modern
olamamfl geifl yerinde olmayabilir. Ancak her ikisinin de sivil toplum kuruluflu olduklar tartflma
toplumlarnn bir zellii gtrmez.
olarak dflnlrd. Ancak,
son zamanlarda modern
Bask gruplarnn faaliyetleri, brokrasi, parlmento, siyasi partiler ya da yarg
denilen toplumlarda da zerinde younlaflabilir. rnein parti disiplininin kuvvetli olmad Amerika Bir-
himayecilik iliflkilerinin hi leflik Devletlerinde bask gruplar yasama organ yeleri ve yarg zerinde etkili
de dflnld kadar az
olmad kabul edilmeye olmaya ncelik verirler. ngiltere ve Fransada ise siyasal partileri ve yrtme orga-
bafllanmfltr. nn etkileme hedefi ne kar. Doaldr ki btn lkelerde brokrasi bask grup-
larnn etkilemeye alfltklar temel kurumlardan biridir. Brokrasi, bask gruplar-
nn taleplerini meselenin ayrntlarna vakf olmas ok zor olan siyasetilere gerek
kalmadan da yerine getirebilir. Siyasetilerin daha az nemsedii bir mesele, bas-
k grubu iin ok hayati olabilir.
Bask gruplar etkileme faaliyetlerinde bulunurken sahip olduklar tm gc
kullanmaya gayret gsterirler. zellikle de eski brokratlar ve politikaclarn iflada-
m rgtlerinde grevler almas, keza ifli liderleriyle sol partiler arasndaki yakn
iliflkiler hkmetlerle bask gruplar arasndaki iliflki alarnn ne kadar nemli ol-
duunu gstermektedir. Bu iliflkinin tek ynl olduu dflnlmemelidir. Gl
bask gruplarnn temsilci ve liderlerinin daha sonra siyasal hayatta yer almalar da
sklkla rastlanlan bir durumdur.
Btn bask gruplar ayn zamanda kamuoyu yaratma faaliyetinin bir paras
olarak medyada da etkili olmaya alflrlar. zellikle de bir dflnce ve fikri yay-
may hedefleyen bask gruplar iin medya temel bir aratr. Zira, bask gruplarnn
olmasn istedikleri fleylerin kamunun da yararna olduunun savunulaca asli
platformlardan biri de medyadr. Bask gruplarnn taleplerine souk bakan hk-
metler, ayn talepler gl bir kamuoyu basks ile yeniden karfllarna geldiklerin-
de bir kez daha dflnmek zorunda hissederler. Bazen de medya ile iyi iliflkiler
kurmak bask grubuna salanan ayrcalklarn dile getirilmemesi, ortaya kmama-

s iin gerekli olabilir. Yine bir ok bask grubunun hkmete bask yapabilecek
uluslararas rgtler ve uluslararas kamuoyu zerinde de etkili olmaya alflt bir
vakadr. Keza Avrupa Adalet Divan (European Court of Justice), Avrupa Birlii
yesi lkelerdeki bask gruplarnn hkmetler ya da komisyonlarn kararlarna
karfl baflvurduklar temel rgtlerden biridir.
Bask gruplarnn zaman zaman protestolar, grevler ve yol kapatmalar gibi ya-
sall tartfllabilecek eylemleri de kullanabildikleri bir vakadr. Baflta Fransa ol-
mak zere bir ok Avrupa lkesinde ifti rgtlerinin sklkla yol kapatma gibi ey-
lemlere baflvurduklar grlmektedir.
Bask gruplar ve sivil toplum kurulufllar, devletin ezici gc ile kyaslandn-
da ok zayf kalan bireylerin sadece kendi karlarn savunmalarna deil, kendile-
rini de devlete karfl daha iyi korumalarna da yardm ederler. rgtlenme dzeyi
yksek bir toplumda, devlet kaynakl hak ve hrriyet ihlalllerine karfl tepki gster-
mek daha kolaydr. Sendikal bir ifli, iflflizlik ihtimalinden daha az ekinir. flveren
sendikasna ye bir iflveren, kendi iflletmesine ynelebilecek eflitli siyasi basklara
karfl daha gl bir biimde mcadele edebilir. rnekler oaltlabilir.
Keza, bask gruplarnn genel olarak yelerinin siyasete olan ilgilerini canl tuta-
rak siyasal katlm da teflvik ettikleri bir vakadr. Bir lkede sivil toplum kuruluflla-
rnn saysnn ya da genel olarak rgtlenme dzeyinin yksek olmasnn, yurttafl-
lk deerlerinin de geliflimine olumlu katkda bulunduu genellikle kabul edilir. n-
sanlar, rgtler yoluyla siyasete katldka tahamml, baflkalarn anlama, sorunlar
diyalog yoluyla zme gibi demokratik deerleri isellefltirme ihtimalleri de artar.
Dier taraftan, bask gruplarnn kendi ilerinde ne kadar demokratik ve fleffaf
olduklar tartflmaldr. rgtler, temsiline soyunduklar kitlelerden ziyade, o kitle-
lerin kendilerine ye olan kesimlerine fayda salamak isteyebilirler. Mancur Ol-
sona gre (1965) ancak kendi yelerine zel menfaat salama potansiyeline sahip
olan gruplar rgtlenme flansna sahip olabilecekler, iflflizleri, ev hanmlarn ya da
emeklileri temsil etmeye alflan gruplar, yelerine zel menfaatler sunamayacak-
lar iin rgtlenemeyebileceklerdir. Ayrca, rgtl ve ok kuvvetli bask grupla-
rnn zayf siyasi iktidarlar etkileri altna alarak kendi lehlerine ve fakat kamusal -
karlar aleyhine kararlar almaya zorlayabildikleri de bir vakadr.
Lobicilik de denilen ve zellikle Amerika Birleflik Devletlerinde ok yaygn
olan bir bask grubu faaliyetinden burada bahsetmek gerekir. Lobi faaliyetleri,
alanlarnda uzmanlaflmfl flirketler tarafndan yrtlr. ou zaman baflkent Wa-
shingtonda younlaflan bu flirketler, kendi karlarn daha iyi savunmak isteyen
gler tarafndan kiralanrlar. Kongre yeleri ve yarglar lobi flirketlerinin asl
hedefleridir. Paras bol olan bir grup, gl lobi flirketlerini kiralayarak siyasi ka-
rarlar zerinde etkili olabilir. lkelerin de ABDde kampanya yapmalar iin lobi
flirketleriyle anlafltklar grlmektedir. Lobicilik, faaliyetlerinin ou zaman ka-
pal kaplar ardnda cereyan ettii de bilinir. Bylece, kaynaklara sahip kk
gruplar sahip olduklar ayrcalklar koruyabilmekte ve yeni ayrcalklar sahibi
olabilmektedirler.
Yeni sosyal hareketler geleneksel bask gruplarnn yerini mi alyor?

SIRA SZDE SIRA SZDE
5
ok sayda etkili bask grubunun siyasi iktidarlar zerinde etkili olabildii l-
kelerde, hkmetlerin ekonomik ve sosyal meselelere iliflkin D fitutarl
N E L M politikalar D fi N E L M
gelifltirmelerinin zor olduu da sylenmifltir. Buna gre, her bask grubu kendi-
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

192 Siyaset Bilimi
sini ilgilendiren konularda ayrcalk isteyecek ve eer hkmetler bu taleplere

direnebilecek kadar gl deillerse uygulanmaya alfllan politkalarda tutarllk
kalmayabilecektir.
Btn bu elefltirilerde gereklik pay olduu inkar edilemez. Ancak bask grup-
lar ve sivil toplum kurulufllarnn demokratik rejim iin vazgeilemez olduunu bir
kez daha belirtmemiz gerekir. Sadece siyasal partiler vatandafllarn taleplerini siya-
sal alana taflmada yeterli deillerdir. Bu eksiklii giderme noktasnda gnlllk
esasna dayal kurulufllarn alternatifleri bulunamamfltr.
BROKRAS
Devlet, zerine almfl bulunduu hizmetlerini yerine getirmek, alnan kararlar uy-
gulamak iin memurlara ihtiya duyar. Bu yaplanmaya brokrasi de denilir. ve
dfl gvenlikten sorumlu olan ordu ve polis teflkilat, vergi toplamadan sorumlu
maliye teflkilat ve uyuflmazlklar karara balayan yarg teflkilat devlet brokrasi-
sinin temelini oluflturur. Brokrasi, kamu brokrasisi, kamu ynetimi efl anlaml
olarak kullanlabilmekte ve siyasi iktidar tarafndan alnan kararlar uygulayarak
rutin devlet ifllerini yrten devasa rgtlenmeyi ifade etmek iin kullanlmaktadr.
Brokrasi alnan kararlar hayata geirir, uygular. Brokrasi, bu grevlerinin yann-
da yasa taslak ve tasarlarnn hazrlanmasnda yardmc olur, ihtiya duyulduun-
da siyasetilere bilgi ve danflmanlk da salar. Trkede brokrat denildiinde
daha ok brokratik hiyerarflinin st kademelerinde grev yapanlar anlafllr. Alt
kademe grevliler iin ise bir ifli yapmakla grevlendirilmifl kifli anlamna gelen
memur kavram kullanlr.
Brokrasi kelime anlamyla brokratlarn idaresi (rule by officers) anlamna gelir.
Brokrasinin dier anlamlar arasnda rgt, kamu ynetimi, aklc rgtlenme,
rgtsel verimsizlik ya da modern toplum da vardr. Brokrasi gnlk kullanm-
da krtasiyecilik, flekilcilik, katlk, ifli uzatma ve halka kmseyici bakfl arflmla-
r yapar. Brokrasiden ve brokratlardan flikayet siyasete iliflkin gnlk konuflmalar-
da bolca yer alr. Devlet dflnda yer alan rgtlerde de brokrasiden bahsedildii
dorudur. Burada brokrasi daha ziyadesiyle rgt anlamnda kullanlmaktadr.
Alman sosyolog Max Webere gre brokrasi geleneksel ya da karizmatik oto-
rite biimlerine deil de aklc/hukuki kurallara dayanan modern toplumlarn ayr-
dedici zelliklerinden biridir. Brokratik rgtlenmenin temel zellii aklclktr.
Aklclk beraberinde ngrlebilirlik ve verimlilii de getirmektedir. Brokratik
organizasyonlarda grev ve yetkiler takdir yetkisini en aza indirecek flekilde yasa-
lar ve ynetmeliklerle aka belirtilmifltir. rgt iinde kimlerin kimlere nasl ve
ne flekilde hesap verebileceklerine dair bir hiyerarfli vardr. Keza, ifle alm ve yk-
seltilme kurallar liyakata dayaldr, dllendirme ve cezalandrma mekanizmalar
da bellidir. Brokratn otoritesi, kifliliinden ya da yeteneinden deil sahip oldu-
u pozisyondan kaynaklanr.
19. yzyl ncesindeki mutlakiyeti devletlerde, devlet ifllerini grenler oun-
lukla imparatorun kiflisel hizmetlileri statsndeydiler. Bu grevlileri yetifltirmek
zere zel eitimin verildii bilinmekle beraber, son tahlilde imparatorun iradesi
belirleyici olmaktayd. Keza, belli pozisyonlarn belli bir cret mukabilinde asiller
tarafndan satn alnmas uygulamas da yaygnd. Burada da baz aznlk gruplar-
nn bu zellikleri nedeniyle belli pozisyonlara geebilmeleri sz konusuydu. By-
le olunca da kayrmaclk, verimsizlik ve keyfilik gzleniyordu. Weber, ideal tip
olarak brokrasi kavramn bu ve benzeri modernlik ncesi rgtlenme tarznn
zdd olarak gelifltirmifltir.
Weber, brokrasinin modern toplumlara hakim olmasn kaynaklarn daha et-

kili kullanmn zorlayan byk ifl rgtlerini teflvik eden kapitalizmin geliflmesi ile
iliflkilendirir. retim ve ticaret gelifltike daha iyi eitilmifl, daha iyi organize olabi-
len bir toplumun ortaya kfl da teflvik edilmifl olur. Daha iyi eitimli ve verimli
organizasyonu bilen insanlar ise ok daha fazla mal ve hizmet retimi yaparlar.
Brokrasi ile kapitalizm arasnda en azndan ilk aflamalarda karfllkl bir destek
iliflkisi vardr. Keza, devletin demokratikleflme ile artan toplumsal talepleri karflla-
mak iin daha fazla ve iyi rgtlenmifl personele ihtiya duymas da brokratiklefl-
me eilimini desteklemifltir. Brokrasiyi elik bir kafese benzeten Weber, modern
hayat besleyen dinamiklerin brokrasinin bymesinin kanlmaz hle getirdii-
ni belirterek karamsar bir tutum taknmfltr.
Brokrasiden flikayet her lkede gzlenmektedir. fllerin gereksiz formalitelerle
uzatld, brokrasinin ifl dnyasna engeller kard, reformlarn nn kestii,
brokrasinin srekli geniflledii fleklinde iddialar dile getirilmektedir. z itibary-
la brokrasinin daha kk ve verimli hle getirilmesini amalayan reform paket-
leri Trkiye de dhil olmak zere bir ok lkenin gndemindedir.
Brokrasinin salad hizmetin ou zaman para ile llemeyecek hizmetler
olmas verimlilik deerlendirmeleri yapabilmeyi zorlafltrmaktadr. zel sektrde
bir firma muadilleriyle kyaslandnda kr ediyorsa bu orada alflanlarn ifllerini
iyi yaptklarn gsterir. Brokratlar ve memurlar iin bu kriteri kullanmak ok zor-
dur. Ayrca, brokrasi iinde iflini iyi yapan ile yapmayan arasnda ayrm yapabil-
mek kolay deildir. Zira alflan says ok yksektir ve ifllerin hangi aflamada takl-
dn tespit etmek zordur. Kald ki bir ok lkede brokratlar ifllerini verimli yap-
madklar gerekesiyle grevden uzaklafltrmak ok zordur. Brokratlar arasnda,
hizipleflme ve rekabet kadar, birbirine destek olma eiliminin gl olduu bir va-
kadr. Brokratlar birbirlerini korumak istediklerinde gerek siyasetilere gerekse
yarg organlarna kendi istedikleri kadar bilgi verme ya da onlar yanltma yoluna Kamu Tercihi Okulu: Siyasi
olgu, olay ve sreleri daha
gidebilmektedirler. ok mikro iktisadi analizde
Brokrasiye iliflkin bir dier flikayet, brokrasinin srekli byme eilimi iin- kullanlan neo klasik
ekonominin temellerinden
de olmasdr. Kamu Tercihi Okuluna gre brokratlar da dier bireyler gibi ken- olan kendi karn dflnen
di karlarn savunurlar. Ancak bunu yaparken sahip olduklar ayrcalk, kendi - birey varsaymyla
karlarn kamu karlar olarak sunabilmeleridir. William Niskanene (1971) gre, aklamay deneyen
yaklaflm. Buna gre,
brokratlar hem kendilerine ayrlan kaynaklar (btelerini) artrmak hem de ba- brokratlar, siyasetiler ve
flnda bulunduklar rgt bytmeyi amalarlar. fllerin younluu gerekesiyle semenler de tpk piyasada
kendi karn azamiye
sfrdan yeni bir rgtlenme kurulmasn istemek de brokrasinin geniflleme tak- karmaya gayret gsteren
tiklerinden biridir. Bir kez kurulduktan sonra herhangi bir brokratik rgt fesh alc ve satclar gibi hareket
etmektedirler. Kamu tercihi
etmek ok zordur. Kald ki rgt fesh edilse bile, alflanlarn ifline son vermek ok okulu, siyasi aktrlerin
zordur. Ya bu insanlara uygun yeni pozisyonlar yaratlacak ya da bu insanlar pa- motivasyon asndan
piyasa aktrlerinden hi de
sif grevlere atanacaklardr. Her iki hlde de brokrasi genifllemifl olacaktr. yle iddia edildii gibi farkl
olmadklar kamusal
BROKRAS VE SYASET karlar savunma motifiyle
hareket etmeyebilecekleri
Brokrasi siyasal faaliyetin neresindedir? Brokratlar ile siyasetiler arasnda nasl dflncesini gelifltirmifl,
bir iliflki olmaldr? Bu etrefilli meseleyi otoriter rejimler ve demokratik rejimler ol- zellikle de siyaseti ve
brokratlarn sadece
mak zere ikiye ayrarak incelemek yerinde olur. Tek bir kifliyi ne karan otori- kamuya hizmet amacn
ter rejimlerde, brokratlarn arl diktatrn tercihlerine, siyaset yapma tarzna gttkleri fikrine meydan
okumufltur. Bu ynyle,
ve gcne baldr. Brokrasi tamamen lidere kiflisel olarak bal isimlerden olu- 1980li yllarda ykselen
flan, ganimet datm sisteminin paras hviyetinde olabilir. zellikle doal kay- yeni sa fikriyat besleyen
temel entelektel
naklar zenginliine dayal devletlerde bir brokratik ynetim geleneinin geliflme- dayanaklardan biri
diini gryoruz. Bir btn olarak brokrasinin ne kt, diktatrn ise ksmen hviyetindedir.
194
SIRA SZDE Siyaset BilimiSIRA SZDE
glge bir figr olduu rejimlerde ise brokratlarn perde arkasnda da olsa iflleri
yrttkleri bir otoriter devlet modeli grebiliyoruz. Esasen otoriter rejimlerde b-
rokrat ile siyaseti ayrmn yapabilmek de ok zordur. Hele hele askeri rejimlerde
S O R U S O R U
bu ayrm imknszdr.
Brokrasi siyaset iliflkisi demokrasiler asndan ciddi amazlar retme potansi-
DKKAT yeline sahiptir.
D K KGl,
AT bamsz ve partizanlktan uzak bir brokrasi demokrasi
asndan bir tehdit oluflturabilir, ancak ayn zamanda demokratik rejim, byle bir
brokrasiye de ihtiya duyar. Ayrca, demokrasilerde brokrasiden beklenenler
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
de bazen eliflkili olabilmektedir. Brokratlarn hem brokratik zerkliklerini bir
lde korumalar (siyasi iradenin evrensel kurallar zorlayan taleplerine nazike
AMALARIMIZ direnebilmeleri)
AMALARIMIZ hem de ayn zamanda siyasi iradeye tabi olmalar beklenir. Bu
beklentilerin yerine getirilmesi kolay deildir.
K T A P Brokrasi veK siyaset

T A iliflkisine
P dair daha ayrntl bilgi edinmek iin Bilal Erylmaz (2010).
Brokrasi ve Siyaset. stanbul: Alfa Basn Yayn Datm isimli kitaptan yararlanabilirsiniz.
TELEVZYON TeorikTolarak
E L E V Z Ybrokratlar
ON ya da atanmfllar seimlerle gelenlerin belirledii po-
litikalar uygulamakla/hayata geirmekle ykmldrler. Brokratlar, kendi baflla-
rna siyaset belirleyemezler. rnein; savafla girip girmeme ya da baflka bir lke-
ye asker gnderip gndermeme kararn alacak olanlar askerler deil, sivil siyasal
NTERNET N T Ebrokratlar
iradedir. Zira RNET semenlere hesap vermek durumunda deillerdir. De-
mokratik rejimin mantna gre atanmfllar seilmifllere, seilmifller de seimlerde
millete hesap verecekler bylece hi kimse fleffaflk ve sorumluluktan kaamaya-
caktr. Ancak fiili durum ou zaman farkldr.
Brokrasinin denetim ve kontrolnn ok zor olduu, brokrasinin siyasetiler
tarafndan belirlenen politkalar uygulamak yerine politikalarn biimlenmesinde
merkez rol oynad elefltirileri sklkla dile getirilmektedir. Brokrasiyi azaltma
ve brokrasiyi kontrol altna alma szleri her seimde tekrar tekrar dile getirilmek-
tedir. Bu tekrarlar, bu mesele konusunda baflarszln da itiraf gibidir.
Brokrasinin gcnn kaynanda brokratn hem kendi konusuna hakimiye-
ti hem de devletin iflleyifline iliflkin hukuki/teknik bilgiye sahip olmas nemli rol
oynar. Seilmifl otoritelere bilgi salayanlar, uygulamaya iliflkin teknik konularda
tavsiyelerde bulunanlar ou zaman brokratlardr. Siyasetiler genellikle kendi
bakanlklarnda alflan brokratlardan gelecek bilgiye bamldrlar. Brokratlar
sahip olduklar bilgileri saklayabilirler, geciktirebilirler ya da arptabilirler. rne-
in; savunma harcamalarn artrmak isteyen bir ordu, ulusal gvenlie ynelik
tehditleri olduundan ok daha byk gsterme eilimi iinde olacaktr. Ayn fle-
kilde, kendilerine ayrlan payn artrlmasn arzulayan emniyet gleri de benzer
eilimlere ynelebileceklerdir.
Brokrat beenmedii proje ve programlarn hayata geirilmesine, eksik bilgi
verme, hukuki engel yaratma, ifli uzatma gibi yollarla sekte de vurabilir. Brokra-
tn bu davranflnn altnda gcn gerekte kendisinde olduunu siyasetiye gs-
terme motifi rol oynayabilir. Brokrat baflnda bulunduu kurumun pazarlk gc-
n artrmak isteyebilir. Brokrat siyasi izgisini benimsemedii siyasetiyi km-
seyen bir tutum ve tavr da taknabilir. Demokrasi asndan daha da tehlikeli ola-
n, brokrasinin bir siyasi iktidar ypratmak iin yasa dfl yollar da dhil olmak
zere harekete gemesidir. ktidar hakknda doru olmayan bilgiler retmek ve
bunlar szdrmak, siyasi muhaliflere destek olmak, hatta kaos yaratmak zellikle
silahl brokrasilerin kullanabildikleri yollardandr.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
7. nite - Siyasal Gler

AMALARIMIZ 195
AMALARIMIZ
lkemizdeki brokrat-politikac iliflkisini anlatan bir an-ykK olan

T AErhan
P Benerin K T A P
(2002). Brokratlar. stanbul. Remzi Kitabevi okuyabilirsiniz.
Brokrasiyi kontrol altnda tutabilmenin sihirli bir reetesiT Ebulunabilmifl

LEVZYON deil- TELEVZYON
dir. Ferrel Heady, ideal tip olarak iki tr brokrasiden bahseder. Klasik brokrasi
tiplemesine en ok yaklaflan lkeler -aralarndaki ok nemli farkllklara ramen-
Almanya ve Fransadr. Klasik brokrasi, ifle alm, ilerleme ve hiyerarfli konularn-
NTERNET NTERNET
da Weberin ideal tip brokrasi kavramlafltrmasn andrr. Brokrasi, hayatn ada-
naca yetenekli insanlar bnyesine eken ok cazip bir kariyerdir. st dzeyde
teknik uzmanlk sz konusudur. Keza, brokratlar arasnda youn bir dayanflma
ve biz duygusundan (esprit de corps) sz edebilmek de mmkndr. Klasik b-
rokrasilerde soyut bir devlet anlayfl ve o devlete hizmet etme kavram ok kuv-
vetlidir. Zaten kken itibaryla devlet ile zdefllefltirilen mutlakiyeti hkmdarla-
ra hizmet iin bir araya getirilmifl uzmanlar geleneinden esinlenme sz konusu-
dur. Ballk mutlakiyeti rejimlerde bile hkmdardan ziyade onun temsil ettii si-
yasi rejime ynelmifltir.
Klasik brokrasi geleneine sahip olan lkelerde brokratlarn seimlerle gelen
siyasetilerin otoritesini kmseme eilimleri yksek olabilecektir. Brokrat y-
netme ifli iin sadece kendisinin yeterli donanma sahip olduu, politikaclarn ise
meseleyi bilmedikleri ya da politikann doas gerei lke yararna kararlar almak-
ta zorlanacaklarn dflnme eilimi iindedir. Kendisi uzun yllar bu iflin eitimini
almfltr, sk snavlardan geerek bulunduu konuma ulaflmfltr. Ancak politikac
meseleyi bilmedii gibi, lke karlarnn nerede olduunu da bilmeyen, sradan
insann oylarn demagoji yoluyla alabilen bir frsatdr. Durum, brokrasinin ak
ve net bir siyasi izgiyi benimsemesi -toplumu modernlefltirme gibi- hlinde daha
da olumsuz bir hl alr. Bu hlde brokrasinin siyasal otoriteye meydan okumaya
doal olarak eilim gsteren yaps, ideolojik bir boyut da kazanr ve daha kesif
hle gelir.
Dier taraftan klasik brokrasi gelenei ayn zamanda brokrasinin grevinin
seimle gelmifl olanlara onlarn arzu ve talepleri dorultusunda hizmet etmek oldu-
u, brokratlarn sadece uygulama ile sorumlu olduklar, snrn afllmasnn brok-
ratik profesyonellie yakflmayaca vurgusunu da yapar. Profesyonellik anlayfl da
klasik brokrasilerde yank bulabilir. Bu tarz bir profesyonellik anlayfl yank bul-
duu lde, brokrat beenmedii siyasal otoriteye sayg gsterme ahlaki sorum-
luluunu hissedecek ve kendi yetki snrlarn aflma eilimi iine girmeyecektir.
Siyasi brokrasilerde ise brokrasinin zerklii yksek deildir. Her gelen siya-
si iktidar, brokrasinin st kadrolarnn ok nemli bir ounluunu deifltirecek,
beraber alflmak istedii insanlar greve getirecektir. Buna ganimet sistemi de de-
nilir. ABD ve ok daha az lde olmak kaydyla Byk Britanya siyasi brokrasi-
lerin tipik rnei hviyetindedir. Brokrasinin st kademeleri, bu ifli kariyer hline
getirmifl olanlardan ziyade, baflka ifller de yapan kifliler tarafndan doldurulur. Yeni
gelen brokratlar da tpk eskiler gibi, grev srelerinin snrl olduunu bilirler. Bu
sistemin avantaj, brokratlarn siyasetiler tarafndan seilmeleri ve pozisyonlarn
onlara borlu olduklarn bilmeleridir. Keza siyasi brokrasilerde brokratlar g-
revden almann kolay olmas da brokrat snrlandran bir dier faktrdr.
Sistemin dezavantaj ise brokrasinin kalitesinin tamamen siyasetinin yapaca-
seimlere bal olmasdr. Gelecek seimleri dflnen siyasetinin yeteneksiz
brokratlar bu trl kritik grevlere getirmeyecei, bunun kendi bindii dal kes-
196 Siyaset Bilimi
mek anlamna gelecei dflnlebilir ancak siyasetilerin her zaman uzun dnem-
li dflnmedikleri de bir vakadr. Bu hlde, brokrasinin st kademelerinin siya-
setilere de zarar verecek flekilde kendi pozisyonlarn korumay her fleyin nn-
de gren amatrler tarafndan doldurulma riski artmfl olacaktr. Amatr brokrat-
lar siyasi otoriteye meydan okuma eilimi iinde olmayacaklardr ancak, konular-
n iyi bilmeleri ihtimalinin de yksek olduunu varsayamayz. Grld gibi ge-
rek klasik gerekse siyasi brokrasiler, brokrasinin kontrol asndan avantajlar
ve dezavantajlar ierirler. Her lke kendi brokratik ve siyasi yaplanmasnn do-
asna, kendi siyasi kltr ve geleneklerine gre farkl biimler deneme yoluna da
gidebilir.
Bu tespitten sonra, kontrol artrmaya matuf, her iki brokrasi yaplanmasnda
da ortak olan dier baz metotlardan da bahsetmek gerekir. rnein, daha ok kla-
sik brokratik sistemlerde uygulanabilecek olan, brokrasinin bilgi tekelini krmak
iin ayn konuda en az brokratlar kadar bilgili siyasi danflmanlarn ya da mste-
flarlarn atanmas bu yollardan biridir. Brokrasinin dflndan gelen bu kiflilerin ge-
leneksel brokrasiye karfl bir karfl-brokrasi oluflturduu sylenebilir. Keza, her
bakanlktaki en st dzey brokratlarn -ki Trkiyede bu pozisyon msteflarlktr-
her yeni bakan atandnda genellikle deifltirilmesi siyasilefltirme yoluyla kontrol
olarak da adlandrlabilir.
Resim 7.3 Milletvekilllerinin semenlerin brokrasi ile olan
iliflkilerinde ortaya kan tkanklklar gidermek iin,
Finlandiyada semenlerin talepleri dorultusunda devreye girmele-
cinsel eflitsizlikle
ilgili karfllafllan ri de brokrasinin siyasetiler tarafndan kontrolnn
sorunlarn flikayet bir biimi olarak grlebilir. Ancak bu ok riskli bir
mercii olarak yoldur zira milletvekilleri semenlerine ayrcalk iste-
kurulan
ombudsman
mek gayesiyle yerindelii ve hatta yasall tartflla-
messesesini temsil cak taleplerde de bulunabilirler.
eden amblem. Her vatandafln kendisiyle ilgili tutulmufl olabile-
cek dosyalar da dhil olmak zere, genifl anlamda ka-
muyu ilgilendiren konularda nelerin nasl yapldn
kayda geiren i yazflma belgelerine ulaflabilmesini
hedefleyen bilgi edinme hakkn hayata geirmeye y-
nelik uygulamalar bir dier rnektir. Hangi mevzularn kamusal mevzu saylp va-
tandafl ilgilendirdii konusu -ki bu hangi bilgilerin vatandafla gsterilebilecei an-
lamna gelmektedir- lkeden lkeye deiflmektedir. Keza, bu hakkn kullanlmas
kimi lkelerde ok kolay kimilerinde ise daha uzun ve karmaflk bir prosedr ge-
rektirebilmektedir.
Trkede tam bir karfll olmamakla beraber Kamu Denetilii diye evrilen
Ombudsman messesesi ise vatandafllarn hi bir aracya gerek kalmadan brok-
rasiye ynelik flikayetlerini iletebilecekleri bir rgtlenmedir. lk olarak skandinav
lkelerinde ortaya kan bu kurum, daha sonra Birleflik Krallk ve Fransa gibi l-
kelerde de oluflturulmufltur. ABDnin baz eyaletlerinde de bu uygulama bafllatl-
mfltr. Vatandafllar, haklarnn ihlal edildiini ya da basite yeterli hizmet alamadk-
larn ileri srerek bu kuruma baflvurabilirler. Ombudsman, ilgili flikayetler hakkn-
da kesin kararlar veremez, yarg ya da yasamann ifllevlerini zerine alamaz. Sade-
ce, ilgililerin -ve kamuoyunun- dikkatini eker ve gerekirse olayn yargya taflnma-
sna yardmc olur, ahlaki bir bask unsuru ifllevi grr. Daha ok az nfuslu lke-
ler iin anlaml olan bu uygulamann iyi iflleyebilmesi, ombudsmann kalitesi ile
dorudan iliflkilidir.
Son tahlilde brokrasi zerinde kontroln kurulmasnda en etkili olacak olan

faktr, ilgili aktrler, vatandafllar ve genel olarak kamuoyunun brokrasiyi kontrol
altnda tutma ona hesap sorma konusunda gsterecekleri kararllktr. ou za-
man, brokrasiye hesap sormakla ykml siyasetiler bundan eflitli saiklerle ka-
nabilirler. Bu saikler arasnda, gnn birinde kendilerini de yasalll tartflmal
taleplerde bulunabilecekleri dflncesi, dier meselelerin daha acil grnmesi ya
da brokratlarn kendi siyasi izgilerinden olduklar fikri yatabilir. Brokrasiyi si-
yasal muhaliflere karfl bir koz olarak kullanmak da bir dier saiktir. Medya iin de
benzer motifler sz konusu olabilir. Byle olunca, seici bir biimde brokraside
ki usulszlkler zerine gidilmekte ve inandrclk zedelenebilmektedir.
198 Siyaset Bilimi
zet
N
A M A
Siyasal parti kavramn, siyasal partiler hakkn- N
A M A
Brokrasinin ne olduunu, nasl bir geliflim gs-
1 daki temel bilgileri ve parti sistemlerini anlatmak. 4 terdiini aklamak.
Siyasi partiler seimlerde halkn oylarn alarak Brokrasi, siyasi iktidar tarafndan alnan karar-
iktidara gelme amacyla rgtlenmifl, genellikle lar uygulayarak rutin devlet ifllerini yrten de-
belli bir ideolojik uyum gsteren rgtlerdir. Dev- vasa rgtlenmeyi ifade etmek iin kullanlmak-
let ile toplum arasndaki balant noktalarndan tadr. Brokrasi gnlk kullanmda krtasiyeci-
birini temsil ederler ve bir sarka gibi dflnebi- lik, flekilcilik, katlk, ifli uzatma ve halka km-
lirler. Siyasi partilerin, toplumsal karlar ifade et- seyici bakfl arflmlar yapar. Brokrasinin ge-
mek ve badafltrmaya alflmak, gelecein siya- liflimi kapitalizmin geliflmesi ile iliflkilidir. retim
setilerini yetifltirmek, yelerin siyasal sosyallefl- ve ticaret gelifltike daha iyi eitilmifl, daha iyi
mesine katkda bulunmak gibi ifllevleri vardr. organize olabilen bir toplumun ortaya kfl da
N
teflvik edilmifl olur. Daha iyi eitimli ve verimli
Kamuoyu kavram hakknda bilgi edinip, kamu- organizasyonu bilen insanlar ise ok daha fazla
AM A
2 oyunun ne olup olmad hakkndaki tartflmalar mal ve hizmet retimi yaparlar. Keza, devletin
aktarmak. demokratikleflme ile artan toplumsal talepleri
Kamuoyu, daha ok rgtl ve sesini duyurabilen karfllamak iin daha fazla ve iyi rgtlenmifl per-
kesimlerin nemli grdkleri meseleler hakknda sonele ihtiya duymas da brokratikleflme ei-
oluflturduklar ve dierlerine benimsetmeye alfl- limini desteklemifltir.
N
tklar fikirler btn olarak grlebilir. Siyasi par-
tiler, bask gruplar, fikir adamlar ve hatta brok- Demokratik rejimlerde brokrasi siyaset iliflkile-
A M A
ratlar nemli olduklarn dflndkleri meselelerde 5 rinin nasl cereyan ettiini anlatmak.
kamuoyu oluflturma abas iindedirler. Bir me- Liberal demokratik rejimlerde brokratlar ya da
sele kamuoyuna mal edilebilirse o problemin - atanmfllar seimlerle gelenlerin belirledii politi-
zm iin gerekli olan politikalar o kadar daha az kalar uygulamakla/hayata geirmekle ykml-
tepki eker, daha kolay hayata geirilebilir. Medya, drler. Buna gre atanmfllar seilmifllere, seil-
kamouyu oluflturma faaliyetinin en nemli unsurla- mifller de seimlerde millete hesap verecekler
rndan biridir. bylece hi kimse fleffaflk ve sorumluluktan ka-
N
amayacaktr. Ancak fiili durum ou zaman fark-
Bask gruplar kavramn renerek, bask grup- ldr. Brokrasinin gcnn kaynanda brok-
A M A
3 larnn ne gibi fonksiyonlar yerine getirdiini ratn hem kendi konusuna hakimiyeti hem de
aklamak. devletin iflleyifline iliflkin hukuki/teknik bilgiye
Bask gruplar toplumsal kesim ya da gruplarn ta- sahip olmas nemli rol oynar. Brokrasiyi kon-
leplerini rgtl bir biimde siyasal alana taflmay trol altnda tutabilmenin sihirli bir reetesi bulu-
amalarlar. Siyasal partiler gibi, devlet ile toplumu nabilmifl deildir.
birbirine balayan iliflkiler ann bir parasdrlar.
Siyasi partilerden farkl olarak bask gruplarnn ama-
c iktidara gelmek deil, iktidardakileri etkilemeye
alflmaktr. Bask gruplarnn faaliyetleri, brokrasi,
parlmento, siyasi partiler ya da yarg zerinde yo-
unlaflabilir. Bask gruplar devletin ezici gc ile
kyaslandnda ok zayf kalan bireylerin sadece
kendi karlarn savunmalarna deil, kendilerini
de devlete karfl daha iyi korumalarna da yardm
ederler. Keza, bask gruplarnn genel olarak yele-
rinin siyasete olan ilgilerini canl tutarak siyasal ka-
tlm da teflvik ettikleri bir vakadr.
Kendimizi Snayalm
1. Kamuoyu hakknda sylenilenlerin hangisi yanlfltr? 6. Afladakilerden hangisi hakim parti sisteminin zel-
a. Hkmetler kamuoyuna ters dflen bir biimde dav- liklerinden biridir?
ranamazlar. a. Birden fazla parti vardr ama bu partilerin seim
b. Kamuoyu ounluun grfl anlamna gelmez. kazanmalarna izin verilmez.
c. Kamuoyunun oluflumunda btn siyasi gler eflit b. Serbest ve rekabeti seimler yaplmakta ancak
bir biimde yer almazlar. ayn parti seimleri kazanmaktadr.
d. Medya kamuoyu oluflturulmasnda etkili bir aratr. c. Hkmet kurmak iin koalisyon kurmak flarttr.
e. Hkmetler de kamuoyunu biimlendirmeye d. Sadece tek parti vardr.
alflrlar. e. Siyasal kutuplaflma sz konusudur.
2. Afladakilerden hangisi siyasal partilerin ifllevlerinden 7. Afladakilerden hangisi medya ve kamuoyu

biri deildir? hakknda doru bir bilgidir?
a. Siyaseti yetifltirmek a. Medya kamuoyunu oluflturan tek unsurdur.
b. Farkl karlar temsil etmek b Medyann tek amac para kazanmaktr.
c. Kamusal meseleler hakknda grfl bildirmek c. Kamuoyu ounluun kanaatleri anlamna
d. yelerinin siyasal sosyalleflmesine katkda gelmez.
bulunmak d. Medya toplumsal/siyasal gerei bir ayna gibi
e. yelerine maddi karlar salamak yanstr.
e. Hkmetler kamuoyu oluflturmaya alflmazlar.
3. Afladakilerden hangisi parti sistemleri hakknda doru
bir bilgi deildir? 8. Afladakilerden hangisi Weberci anlamda brokra-
a. Hakim parti siteminde hr seimlere ramen ayn sinin zelliklerinden biridir?
parti seim kazanr. a. Kayrmaclk
b. Ilml ok partili sistemde hkmet kurmak iin iki b. fiekilcilik
ya da partili koalisyon gerekir. c. Siyasete ynelik ilgi
c. ki partili sistemde kazanan ve kaybedenler bellidir. d. Liyakate dayal ilerleme
d. Aflr ok partili sistemlerde tek parti iktidar olabilir. e. Keyfilik
e. ki partili sistemde koalisyon kurmak gerekli
deildir. 9. Sivil toplum kurulufllar hakknda sylenilenlerden
hangisi dorudur?
4. Afladakilerden hangisi sivil toplum kurulufllarnn zel- a. Devlet tarafndan kurdurulurlar.
liklerinden biri deildir? b. Amalar iktidara gelmektir.
a. Gnlllk c. yelik zorunludur.
b. Devletten bamszlk d. Tamamen zel karlar savunmak iin kurulurlar.
c. Kamusal meselelere ilgi duyma e. Kamusal alanda faaliyet gsterirler.
d. Siyasi iktidar etkilemeye alflma
e. Siyasi iktidara gelmeyi hedefleme 10. Brokrasi ve Siyaset hakknda sylenilenlerin han-
gisi yanlfltr?
5. Afladakilerden hangisi bask gruplarnn zellikle- a. Brokratlar siyasetle hi ilgilenmezler.
rinden biridir? b. Gl siyasi iktidarlarn brokrasiyi kontrol et-
a. ktidara gelmeyi amalamak me olaslklar daha yksektir.
b. Kanun karmak c. Brokratlar aras dayanflma ne kadar kuvvetliy-
c. Hkmetlere her konuda yardmc olmak se, siyasi kontrol o kadar zor olur.
d. Siyasi partilerin yan kolu gibi alflmak d. Brokrasinin siyasi g kaynaklar arasnda sa-
e. lgilendikleri konular hakknda kamuoyu olufl- hip olunan teknik uzmanlk da yer alr.
turmak e. Bamsz yarg ve medya brokrasinin siyasi
kontrol asndan hayati bir neme sahiptir.
200 Siyaset Bilimi
Yaflamn inden Okuma Paras
...1 Ocak 1994de, Kuzey Amerika Serbest Ticaret An-

laflmasnn (NAFTA) yrrle girdii gn, Ejercito Za-
patista de Liberacion Nacional iinde rgtl, hafif si-
Brokrasinin Gc
adafl devlet her yerde brokratikleflmektedir. Ama
brokrasinin siyasal toplum iindeki gcnn de her
lahl bin erkek ve kadn, Meksikann gneyindeki yerde artp artmad sorusunu burada ak brakmak
Chiapas eyaletinde bulunan Lacandon Ormannn ya- zorundayz.
knndaki yerel ynetimlere el koydu: San Cristobal de Brokratik organizasyonun onu denetleyenlerin elinde
las Casas, Altamirano, Ocosingo ve Las Margaritas yerel teknik ynden en stn iktidar arac olduu olgusunu,
ynetimlerine. ou farkl etnik kkenlerden Kzlderi- brokrasinin belli bir toplumsal yap iinde elde edebi-
lilerdi, aralarnda mestizolar da vard; baflta szcleri lecei arl belirlemez. Says milyonlara varan b-
Subcomandante Marcos olmak zere, liderlerinin baz- rokrasi ordularnn giderek artan vazgeilmezlii de
lar kentli entellektellerdi. Liderlerinin yzleri kar mas- pek belirleyici deildir. En azndan, proleterya hareke-
kelerinin ardna gizlenmiflti. Meksika Ordusu destek tinin kimi temsilcilerinin, proleteryann ekonomik vaz-
kuvvet gnderdiinde gerillalar dzenli bir biimde ya- geilmezliinin, toplumsal ve siyasal gcnn ls-
mur ormanlarna geri ekildiler. Fakat siviller, birka n de belirledii ynndeki grflnde ne denli isabet
asker ve polisin yan sra onlarca gerilla atflmada l- varsa, bunda da o denli isabet vardr. Vazgeilmezlik
d. Gerillalarn bazlar da atflma sonrasnda askerler belirleyici olsayd, kle emeinin yaygn olduu ve z-
tarafndan infaz edildi. gr yurttafllarn alflmay onursuz bir ifl gibi grdkleri
Meksikadaki isyann ve Zapatistalarn davasnn lke- yerlerde vazgeilmez klelerin iktidar mevkilerinde
de ve dnya apnda uyandrd sempati, Meksika Dev- bulunmas gerekirdi, nk onlar da en azndan bu-
let Baflkan Carlos Salinas de Gortariyi grflme masa- gnk memurlar ve proleterler kadar vazgeilmezdir-
sna oturmaya ikna etti. Salinas, 12 Ocakta tek tarafl ler. Brokrasinin gcnn yksek olup olmad, bu
ateflkes ilan etti ve bir zamanlar muhtemel halefi olarak nedenlere dayanarak a priori sylenemez. Ekonomik
grlen, baflkanlk hayalleri Salinas tarafndan ykldk- kar gruplarnn, gayr resmi uzmanlarn, uzman olma-
tan sonra hkmetten istifa eden saygn Meksikal poli- yan halk temsilcilerinin ifle karflmas ya da merkezi par-
tikac Manuel Camachoyu barfl temsilciliine atad. lamenter meclislerin, yerel ya da blgeleraras baflka
Manuel Camacho ve gvenilir entellektel danflmas temsilci kurullarn kurulmas, btn bunlar dorudan
Alejandro Moreno Toscano, Chiapasa gittiler, nfuz sa- doruya brokratik eilimin karflsna kan etmenler
hibi katolik baflpiskopos Samuel Ruizle grfltler ve gibi grnmektedir. Bu grnmn ne lde gerei
olas bask ya da maniplasyonlardan hakl olarak te- temsil ettii, bu tmyle biimsel ve tipolojik tartflma
dirginlik duymakla birlikte diyaloun samimiyetine ina- iinde deil, ayr bir blmde ele alnmaldr. Burada
nan Zapatistalarla ciddi barfl grflmelerine girmeyi flu genellemelerle yetinebiliriz:
baflardlar. Camacho isyanclara Tzeltal ve Chol dillerin- Tam geliflmifl bir brokrasinin gc olaan koflullarda
de de yaynlanmfl olan bir metni Tzotzil dilinde okudu: hep ok yksek olmufltur. Siyasal efendiler, uzman-
Kzlderili dilleri ilk kez nde gelen Meksikal bir lider larn ve ynetim iflleri iinde yer alan eitilmifl memur-
tarafndan tannyordu. 27 Ocakta ateflkes ilan edilme- larn karflsnda kendilerini bir diletant ya da amatr
sini, her iki tarafn da esirleri serbest brakmasn, siya- konumunda bulurlar. Brokrasinin hizmet ettii efen-
si reformu, Kzlderili haklarn ve toplumsal talepleri di, yasa nerme hakk, referandum ve memurlara ifl-
ieren kapsaml bir program erevesinde grflme s- ten el ektirme yetkisi gibi silahlarla donanmfl bir halk
recinin bafllatlmasn ngren bir anlaflma imzaland. da olsa; gvensizlik oyu verme ya da fiili yetkisine sa-
... hip ve daha aristokratik ya da daha demokratik bir te-

melde seilmifl bir parlamento da olsa, bu szlerimiz
Kaynak: Castells, M. (2006). Enformasyon a: Eko- geerlidir. Bu efendi, hukuki ya da fiili olarak kendi
nomi, Toplum ve Kltr kinci Cilt Kimliin Gc, kendini seen aristokratik kollegyal bir kurul da olsa,
ev. Ebru Kl. stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar. halkoyuyla seilmifl bir baflkan ya da babadan oula
geen bir saltanatn mutlak hukmdar veya meflruti
bir kral da olsa, yine geerlidir.

Btn brokrasiler, bilgilerini ve niyetlerini gizli tuta- 1. a Yantnz yanlfl ise Kamuoyu konusunu yeni-
rak, meslekten yetiflmifl olanlarn stnln arttrma- den gzden geiriniz.
ya alflrlar. Brokratik ynetim her zaman iin gizli 2. e Yantnz yanlfl ise Siyasal Partiler konusunu
oturumlar ynetimi olmak eilimindedir; bilgisini ve yeniden gzden geiriniz.
eylemlerini elefltirel gzlerden olabildiince saklamaya 3. d Yantnz yanlfl ise Siyasal Partiler konusunu
zen gsterir. Bugnlerde Prusya kilise yetkilileri, kna- yeniden gzden geiriniz.
ma ve dier cezalandrma nlemlerini nc kiflilerin 4. e Yantnz yanlfl ise Bask Gruplar konusunu
bilgisine aan papazlara karfl disiplin cezas uygula- yeniden gzden geiriniz..
maktadrlar. nk papaz bu tr bir elefltiriye olanak 5. e Yantnz yanlfl ise Bask Gruplar konusunu
hazrlamakla, kilise yetkililerinin genelde de elefltirile- yeniden gzden geiriniz.
bilme olasln, arttrma suunu ifllemifl olmaktadr. 6. a Yantnz yanlfl ise Siyasal Partiler konusunu
ran flahnn hazine grevlileri bte sanatn gizli bir yeniden gzden geiriniz.
doktrin haline getirmifl, hatta flifre kullanmfllardr. Prus- 7. c Yantnz yanlfl ise Kamuoyu konusunu yeni-
yann resmi istatistikleri de genellikle yalnz gl b- den gzden geiriniz.
rokrasinin amalarna zarar vermeyecek fleyleri aklar. 8. d Yantnz yanlfl ise Brokrasi konusunu yeni-
Belirli ynetsel alanlardaki gizlilik eilimi, maddi neden gzden geiriniz.
denlerden kaynaklanr: Egemenlik yapsnn iktidar - 9. e Yantnz yanlfl ise Bask Gruplar konusunu
karlar dfla karfl her yerde tehlikededir. zel sektrde- yeniden gzden geiriniz.
ki bir ekonomik rakip de olsa, dflman olabilecek ya- 10. a Yantnz yanlfl ise Brokrasi ve Siyaset konu-
banc bir devlet de olsa, gizlilik sz konusudur. Diplo- sunu yeniden gzden geiriniz.
matik uygulamalarn baflarl olmas isteniyorsa, kamu-
oyunun denetimine ancak ok az yer verilebilir. Bir as-
keri ynetim en nemli nlemlerinin gizli kalmasnda Sra Sizde Yant Anahtar
srar etmelidir. Salt teknik konularn neminin giderek Sra Sizde 1
artmas, gizlilii giderek daha da gerekli hale getirmek- Alman sosyal bilimci Roberto Michels (1876-1936) tara-
tedir. Katolik kongrelerinin ve parti kurultaylarnn g- fndan ortaya atlan tez. Alman Sosyal Demokrat Parti-
rnflteki tm aklna karfln siyasal partiler de baflka sinin rgtlenmesini inceleyen Michels nerede bir r-
trl hareket etmezler. Parti rgtlerinin artan brokra- gt varsa orada oligarfli vardr der. Michelse gre, bafl-
tiklii, gizlilii yaygnlafltrmaktadr. Ticaret politikalar ta siyasal partiler olmak zere, btn organizasyonlarda
da, rnein Almanyada, retim istatistiklerinin gizlen- kanlmaz olarak kk bir grubun egemenlii sz ko-
mesini gerektirebilmektedir. Bir toplumsal yapnn dfla nusudur. Bunun eflitli sebepleri vardr. Bu kk grup
karfl ald her savaflkan tavr, iktidardaki grubun gc- hem uzmanla hem de rgtlenme tecrbesine sahiptir.
n ve konumunu pekifltirmek eilimindedir. st ynetim kadrosu, kendi pozisyonlarn sorgulamaya-
cak insanlarla alflrlar ve ayrcalklarn koruma ynn-
Kaynak: Weber, M. (1996). Sosyoloji Yazlar, ev. de gayret gsteren uyumlu bir grup olufltururlar. Ve ni-
Taha Parla. stanbul: letiflim Yaynlar. hayet, rgtlerin sradan yeleri rgt ii meselelerle li-
derlik kadrosunun ilgilendii kadar ilgilenemezler ve
kendilerine sunulanlar kabul etme eilimindedirler.
Sra Sizde 2
Sosyal medya web temelli iletiflim teknolojilerinin geli-
flimi sayesinde ortaya kan yeni iletiflim kanallarn ifa-
de etmek iin kullanlr. Sosyal medya denilince, nter-
net forumlar, kiflisel bloglar, twitter, facebook gibi sos-
yal iliflki ve paylaflm alar ile beraber, vikipedya tarz
ortaklafla oluflturulan paylaflm alar akla gelmektedir.
Sosyal medyann temel zellii bireyler arasndaki karfl-
202 Siyaset Bilimi
lkl etkileflim ve diyaloga, geleneksel medyann hi yafl karflya kaldklar temel sorunlardan biridir. Sadece
pamad kadar izin vermesidir. Geleneksel medyadan yelerinin tamamnn sabit aidatlaryla finanse edilen
farkl olarak sosyal medya merkeziyetilikten uzaktr, siyasi parti ideali, olandan ziyade olmas gerekeni tem-
yereldir, daha az hiyerarfliktir, tek bir merkezden kon- sil eder. Bir ok lkede siyasi partiler aidatlar yannda,
trol edilmesi zordur. Sosyal medyaya katkda bulunmak yelerden ya da ye olmayanlardan bafl kabul eder-
sradan insan iin kolaydr. Keza, sosyal medyada ha- ler. Bir kifli ya da kurumun ne kadar baflta bulunabi-
berler annda yaylabilirken geleneksel medyada bu bel- lecei nemli tartflma konularndandr. Tartfllmayan
li bir zaman almaktadr. Sosyal medyann bilgi kirliliine ise bu bafllarn mutlaka kamuya ak olmalar gerekti-
yol at, sesi en ok kanlarn dierlerini bastrd, idir. Siyasi partileri zengin ve gl kifli ve kurumlar-
maniplasyonlara geleneksel medyadan daha ak ol- dan destek almak zorunda brakmamak amacyla bir
duu elefltirileri yaplmaktadr. ok lkede siyasi partilere devlet yardm ngrlmfl-
tr. Devlet yardmlarnn sakncas ise siyasi partiler
Sra Sizde 3 zerinde yelerin etkisini daha da snrlandrmalardr.
Seim kazanan ve kaybedenin aka belli olduu, tek Belli bir paray herhlkrda alacan bilen parti yne-
bafllarna iktidar olan partilerin baflarszlk hlinde so- ticileri, hazine yardmlarn kendi parti ii iktidarlarn
rumluluktan kaamadklar bir sistem olarak iki partili srdrmek iin kullanmaya meyledebilirler.
sistemin demokratik rejimin istikrar asndan tercih edil-
mesi gerektii son yllara kadar genellikle sorgulanma-
maktayd. Ancak bu konudaki bildiklerimizin artmasyla Yararlanlan Kaynaklar
beraber, iki partili sistemlerin her zaman demokratik is- Aksoy, N. (2008). Sivil Toplum ve Bask Gruplar.
tikrara hizmet etmeyebilecekleri grfl yaygnlk kazan- stanbul: Kakns Yaynlar.
maya bafllad. ki partili sistemin nemli siyasi glerin Albrow, M. (1970). Bureaucracy. London: Pall-Mall.
parlmentoda temsilinin nn kesebildii bunun da is- Bener, E. (2002). Brokratlar. stanbul: Remzi Kitabevi.
tikrarszla davetiye kard sylendi. Keza, iki partili Castells, M. (2006). Enformasyon a: Ekonomi,
sistemin siyasal kutuplaflmay teflvik etme potansiyelinin Toplum ve Kltr 2 Cilt Kimliin Gc. ev.
ykseklii de daha iyi takdir edilir oldu. Ebru Kl. stanbul: Bilgi. niversitesi Yaynlar.
Dahl, R. A. (1971). Polyarchy: Participation and Op-
Sra Sizde 4 position. New Haven: Yale University Press.
Yeni sosyal hareketlerin siyasi parti ya da bask gruplar- Dearing J. W ve E.M. Rogers (1996). Agenda Setting.
nn hiyerarflik yapsndan uzak, gnll katlm esas alan London: Sage.
ve genellikle hayat kalitesi ve yaflam tarz ile ilgili mese- Dreyfus, F. (2007). Brokrasinin cad -Fransa, B-
leleri ne karan hareketler olduunu biliyoruz. 1960lar- yk Britanya ve ABDde Devlete Hizmet Etmek.
da belirginleflen YSHler kimilerince endstri sonras top- ev. Iflk Ergden, stanbul: letiflim.
lumuna uygun dflen snf mcadelesini ne karan es- Duverger, M. (1963). Political Parties: Their Organi-
ki siyasetten farkl olan yeni siyasetin ncleri olarak al- zations and Activity in the Modern State, ev.
kfllandlar. Ancak bu iyimserlik uzun srmedi bu hare- Barbara ve Robert North, New York: Wiley and Sons.
ketler ya klasik bask grubuna dnfltler ya da sessizce Erylmaz, B. (2010). Broksasi ve Siyaset. stanbul:
yok oldular. 2000li yllardan itibaren sosyal medyann Alfa Basm Yayn Evi.
geliflimi YSHlere yeni bir ivme kazandrmfl gibi grn- Etzioni-Halevy, E. (1985). Bureaucracy and Democ-
yor. zellikle kapitalizm ve kreselleflme karflt hareket- racy -A Political Dilemma. London: Routledge Ke-
ler sosyal medyann salad olanaklarla yeni bir haya- gan Paul.
tiyet kazandlar. Dier taraftan, YSHlerin bilindik bask Rod, H. Harrop, M., Breslin, S. (1992). Comparative
gruplarn ifllevsiz hle getirdiklerini ya da onlarn yerini Government and Politics. 3. basm, London: Mac-
aldklarn, iddia etmek abartl olur. zellikle de iflveren millan.
rgtleri ve sendikalarn ifllevlerinin YSHler tarafndan Ferrel, H. (1991). Public Administration -A Compa-
yerine getirilemeyecei aktr. Her iki siyaset yapma bi- rative Perspective. 4. bask, New York: Marcel
iminin beraber var olabileceini unutmamak gerekir. Dekker.
Sra Sizde 5
Siyasi partilerin finansman modern demokrasilerin kar-

Granados F. J. ve Knoke D. (2005). Organized Interest http://www.websters-onlinedictionary.org/images/
Groups and Policy Networks The Handbook of wiki/wikipedia/en/c/ca/Sunkids.png
Political Sociology. Der. Thomas Janoski ve dier- http://www.zaman.com/haber.do?haberno=1238850&
leri, Cambridge: Cambridge University Press, title=sendikalar-12-eylul-yasasindan-kurtuluyor.
Katz, R. S. ve Peter, M. (1995). Changing Models of
Party Organization and Party Democracy: the Emer-
gence of Cartel Party, Party Politics. vol 1, no 1.
Ketll, D. F. (2006). Public Bureaucracies The Oxford
Handbook of Political Institutions. D. R.A.W.
Rhodes, S. Binder, B. A Rockman, Oxford: Oxford
University Press.
Kircheimer, O. (1966). The Transformation of West Eu-
ropean Party Systems Der. J. Lapalombara M. Wei-
ner, Der. Political Partiees and Political Deve-
lopment. Princeton: Princeton University Press.
Lipset, S. M. ve Rokkan, S. (1967). Cleavage structures,
party systems and voter alignments Lipset, S. M. ve
S. Rokkan, Der. Party Systems and Voter Align-
ments. New York: Free Press.
Qualter, T. H. (1991). Public Opoinion The Black-
well Encyclopedia of Political Science. Der. V.
Bogdanor, V. Oxford: Blackwell.
Sartori, G. (1976). Parties and Party Systems: A Fra-
mework For Analysis. Cambridge: Cambridge
University Press.
Schudson, M. ve S. Waisbord, S. (2005). Political So-
ciology of News Media, The Handbook of Politi-
cal Sociology. Der. Janoski, T. ve dierleri, Cam-
bridge: Cambridge University Press.
Schwartz, M. A. ve Lawson, K. (2005). Political Parties:
Social Bases, Organization, and Environment The
Handbook of Political Sociology. Der. Janoski, T.
ve dierleri, Cambridge: Cambridge University Press.
Shively, W. P. (1999). Power & Choice - An Introduc-
tion to Political Science. 6. Bask, McGraw-Hill,
College: New York.
Michels, R. (1962). Political Parties: A Sociological
Study of the Oligarchical Tendencies of Modern
Democracy. New York: Collies.
Niskanen, W. (1971). Bureaucracy and Representati-
ve Government. Chicago: Aldine-Atherton.
Weber, M. (1970). From Max Weber- Essays in
Sociology. Der. Gerth H.H. ve C. W., Mills, Kegan
R. P London:
Weber, M. 51996) Sosyoloji Yazlar. ev. Taha Parla
stanbul: letiflim Yaynlar.
8
SYASET BLM
Amalarmz
N
N
Kresel siyaseti aklayabilecek,
N
Souk Savafl sonrasnda oluflan dnya dzeninin ana hatlarn aklayabilecek,
N
Kreselleflmeyi ve bu srete karfllafllan dier kavramlar tanmlayabilecek,
N
Ulusst siyasal rgtlenmelerin dnya siyasetindeki yerlerini aklayabilecek,
Ulus-devletin geleceine iliflkin farkl ngrleri tartflabilecek
bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Uluslararas liflkiler Ulus-Devlet

Egemenlik Ulusst Siyasal rgtlenmeler
Kreselleflme
indekiler
KRESEL SYASET
SOUK SAVAfiIN BTfi VE
DNYADA DEfiEN DENGELER
KRESELLEfiME SRECNDE
Siyaset Bilimi Kresel Siyaset SYASET
ULUSST SYASAL
RGTLENMELER: AVRUPA
BRL RNE
ULUS-DEVLETN GELECE
Kresel Siyaset
KRESEL SYASET
Bu kitabn dier blmlerinde ele alnan konular, siyasetin bir devlet ats al-
tnda ortaya kan yzyle ilgilidir. Oysa siyasal olgu, sre ve dzenlemeler,
belirli bir lke iinde yaflanan geliflmeleri aflan, uluslararas bir boyuta da sahip-
tir. lkelerin birbirleriyle olan iliflkileri, siyasetin kresel boyutunu grmemizi
salar. Siyasetin yalnzca bir devletin kendi iinde yaflad geliflmelerle ilgili ol-
mad, bunun dflnda evrensel bir ze- Resim 8.1
mininin de bulunduuna iliflkin tartfl-
Hugo Grotius,
malar aslnda olduka geriye gider. r- 1583-1645 yllar
nein gnmzden yaklaflk befl yz yl arasnda yaflamfl
nce yaflayan Hollandal hukuku Hu- ve doal hukuk
retisiyle n
go Grotius (1583-1645), aflada dei- kazanmfl olan
neceimiz Westphalia Anlaflmalar ile Hollandal
hukuksal adan balayclk kazanacak dflnr.
olan egemen devletler sisteminin ku-
ramsal temellerini atan dflnr olarak
bilinir. zellikle yaflad dnemde l-
keleraras ticaretin giderek artmas ne-
deniyle bu alan dzenleyecek bir hu-
kuk sisteminin zorunluluunu gren
Grotius bu iliflkiyi doal hukuktan -
kard ilkelerle aklamaya alflmfltr.
Grotiusa gre devletler, dier devlet- Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Hugo_Grotius
lerle olan iliflkilerinde diledikleri gibi
davranamazlar; belirli hukuksal ilkeleri gzeterek hareket etmek zorundadrlar.
Sz konusu yaklaflm, devletlerin birbirlerini eflit statde grmelerini salayan
ve bu ynyle barfl bir uluslararas sistem oluflumuna kaynaklk eden ilk un-
surdur. Ancak lkeler arasndaki iliflkileri aklamay hedefleyen uluslararas
iliflkiler disiplini 1900l yllar ile birlikte ortaya kmfltr.
Uluslararas liflkiler Kuramlar

Bu blmde, ilk olarak kresel siyasal iliflkilerin douflu ve geliflimine iliflkin fark-
l yaklaflm ve grfller zerinde duracaz. Daha sonra ise kresel siyasetin dou-
flu ve geliflimine iliflkin tarihsel ve siyasal sorunlar zerine odaklanacaz.
206 Siyaset Bilimi
dealizm
Farkl lkeler arasndaki iliflkileri anlamlandrabilme amacndan hareket eden ulus-
lararas iliflkiler disiplini, barfla dnk idealist dflncelerin sonucu olarak ortaya
kmfltr. Birinci Dnya Savaflnn meydana getirdii ykmdan sonra evrensel an-
lamda huzur, barfl ve gvenliin salanmas amacyla hareket eden siyaset ve d-
flnce adamlar, tm devletler iin balayc ortak bir etik zemin bulma arayflna gi-
riflirler. dealizmin znde savafln artk dnya siyasetine yn vermemesi gerektii,
devletlerarasndaki iliflkilerin karfllkl diyalog ve uzlaflma yoluyla zlebilecei
dflncesi bulunur. Buna gre, otoriter ynetim anlayfllarnn gerek kendi halklar-
na gerekse dnyann geri kalan blgelerindeki lkelere karfl saldrgan ve tehditkr
bir tutum taknma ihtimalleri yksek olduundan tm dnyann demokratik rejim-
lere sahip olmas zorunludur. Evrensel alanda demokratik ve zgrlk ynetim
anlayfllarnn egemen olabilmesi iin ise tm lkelerin ifl birlii yapmas gerekir.
Realizm
Buna karfllk zellikle kinci Dnya Savaflndan sonra g kazanan realist bakfl
as, ulusal kar esas zerine oturur. Realizmin temelinde devletleri insan do-
as ile zdefllefltirme anlayfl vardr. Realistlere gre nasl her bir insann kendi ha-
Resim 8.2 yatna ynelik kar algs varsa ve
bencil duygularla hareket eden insan-
II. Dnya Savafl lar kendi karlarn en st dzeye -
1939-1945 karmaya alflyorlarsa ayn durum
arasnda sren
kresel askeri bir devletler iin de sz konusudur. Her
atflmadr. devlet, uluslararas platformda kendi
karlarn en st dzeyde gereklefl-
tirmek iin alflr; bu amala, baz l-
kelerle karlarnn gerektirdii l-
y aflmayacak flekilde geici ittifaklar
yapar. Dolaysyla devletin tm faali-
yetleri evrensel barfln salanmas gi-
Kaynak: http://www.thewallpapers.us/r-askeri-resim-17-2.- bi idealist ilkelere deil dorudan
dunya-savasi-720-savastan-kalma-goruntuler-4649.htm kendisinin karlarna hizmet eder. Bu
yaklaflm, devletlerin kalc dostluklar
ya da dflmanlklarnn olmad yalnzca konjonktrel ittifaklarn bulunduu te-
ziyle aklanr. Realist yaklaflmlarn temeli, Niccolo Machiavelli ve Thomas Hob-
bes gibi dflnrlerin yaklaflmlarna kadar gider. Zira her iki dflnr de siyaseti
dorudan g unsuru ile aklamfllardr. Realizmin g kazanmasnda zellikle
Souk Savafl dneminin meydana getirdii havann byk etkisi bulunur.
Marksizm
Marksizm, tpk bir lke iindeki siyasetin dinamikleri gibi uluslararas alandaki ge-
liflmeleri de ekonomik temelli olarak aklar. Marksistlere gre varolan uluslararas
iliflkiler, geliflmifl kapitalist devletlerin kendilerinden daha zayf ekonomilere sahip
olan dier devletleri smrmesi balamnda ifllemektedir. Burada en nemli kavram-
lardan biri, emperyalizm (smrgecilik) olarak belirir. Yine Marksistler asndan yer-
yznde meydana kacak ifli snf devriminden sonra ekonomik farklar ortadan
kalkacandan ulus-devletlerin de sonu gelecektir. Devrimden sonra tm insanl
kapsayacak, evrensel bir komnist yapnn ortaya kaca savunulur. Dolaysyla
Marksistler, mevcut uluslararas dzeni, devletler arasndaki eflit iliflki alan olarak de-
il gl olann gsz zerinde kurduu mutlak tahakkm fleklinde alglarlar.
8. nite - Kresel Siyaset 207
Elefltirel Kuram
zellikle 1990lardan sonra g kazanmaya bafllayan ve aslnda temelini Marksist ide-
olojide bulan elefltirel kuram ise uluslararas iliflkilerin yalnzca devletlerin tekeline b-
raklamayaca, bunlarn ynettikleri halklarn da mmkn olan en fazla flekilde s-
SIRA SZDE SIRA SZDE
rece katlmas gerektii anlayflndan hareket eder. Elefltirel kurama gre uluslararas
iliflkiler, devletler tarafndan biimlendirildii, alt kimlik gruplar bu srecin dflnda b-
rakld takdirde zgrlk ve demokrasi balamnda bir kayp yaflanr. D fi N E LElefltirel
M teori- D fi N E L M
ye mensup dflnrler, var olan sistemin mevcut hliyle, sorgulanmakszn kabul
edilmesinin gl devletlerin dierleri zerinde kuraca tahakkm meflrulafltraca-
S O R U S O R U
n zaten amacnn da kapitalizmin glenmesinden ibaret olduunu savunurlar.
Uluslararas iliflkiler kuramlar, farkl ideolojilerin dnyada yaflananD siyasal

K K A T olaylar yo- DKKAT
rumlama tarzn yanstr. Dolaysyla farkl ideolojik bakfl alarnn evrensel lekte mey-
dana gelen iliflkilere ykledikleri anlamlar da nemli lde deiflir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Uluslararas Sistemin Douflu

Dnya leinde tm devletlerin birbirleriyle etkileflimleriniAMALARIMIZ
arafltran uluslararas AMALARIMIZ
iliflkilerin tarihi bu konuda ilk normatif dzenlemelerin yapld 1648 tarihli West-
phalia Anlaflmalarna dek gider. Bir bakma, bugn oluflan uluslararas sistemin
temellerinin 1648 tarihinde ortaya kt sylenebilir. Otuz YlK Savafllar
T A P sonrasn- K 1618-
Otuz Yl Savafllar: T A P
1648 yllar arasnda yaplan
da 1648de Westphalia Anlaflmalar araclyla corafi adan kendi alanlarnda Avrupadaki devletlerin
zgrce hareket etmeyi ve birbirlerinin snrlarna sayg gstermeyi kabul eden byk ksmnn katld,
prenslikler, egemenliin karfllkl kabulne dayanan modernT Edevletler
L E V Z Y O N sisteminin temel nedeniTKatolik-
ELEVZYON
Protestan atflmas olan
temellerini atmfllardr. Westphalia Anlaflmalarnn modern devletin oluflumu a- savafllardr.
sndan en nemli sonucu, otorite ile toprak arasnda ba kurulmas, bylece ken-
di corafyas ierisinde devletin genifl bir zerklie sahip olduunun
NTERNET
kabul edilme- NTERNET
sidir. Bu flekilde, devletin toplumdan kesin bir flekilde ayrld ve toplumu olufltu-
ran bireylerin yaflamlar zerinde son sz syleyebilme yetkisiyle donatld g-
rlecektir. Bu noktada, 1648den sonra sistemin merkezine yerleflen egemenliin, Egemenlik: lk kez 1576
ylnda Fransz hukuku Jean
i ve dfl olmak zere iki boyutunun olduu sylenebilir. egemenlik, devletin y- Bodin tarafndan kullanlan
nettii topraklar, yani lkesi ve halk zerinde her bakmdan son sz syleyebil- egemenlik kavram
SIRA SZDE
me yetkisine sahip olduunu ifade eder. Dfl egemenlik ise devletin baflka devlet- devletlerin birSIRA
devletinSZDE
hkmettii lke ile halk
lerle eflit statde bulunduunu ve uluslararas faaliyetlerinde tam bamsz olduu- zerinde kural koyma ve
nu anlatr. Bu adan Westphaliac mantkta, bir devletin ya da baflka devletlerle eflit
D uluslararas
fi N E L M oluflu- D geme
statde iliflkiye fi N E L M
mun baflka bir devlete ynelik mdahalesi mmkn deildir. Ancak aflada dei- yetkisini ifade eder.
neceimiz gibi gnmzde egemenlik Westphaliada ngrlen anlayfltan olduk-
S O R U S O R U
a farkl flekilde tanmlanmaktadr.
1648 tarihli Westphalia Anlaflmalar ile devletler karfllkl olarak birbirlerinin

DKKAT egemen- DKKAT
liklerine sayg gstermeyi kabul etmifller ve bu flekilde gnmzdeki uluslararas sistemin
temellerini atmfllardr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Egemenlik kuramnn siyasal yaflama yansmas bakmndan Westphalia Anlaflmalarnn

SIRA SZDE SIRA SZDE
nasl bir etkisi olmufltur? AMALARIMIZ 1 AMALARIMIZ
Westphalia Anlaflmalar araclyla Avrupal devletler, kendi hkmettikleri bl-
ge ierisinde mutlak bir egemenlie sahip olduklarn karfllklK olarak
T A Pkabul etmifl- K T A P
lerdir. Ancak evrensel lekte ve herkesi balayc bir sistemin oluflturulmas
S O R U uzun S O R U
yllar boyunca mmkn olmamfltr. Zaten Westphalia Anlaflmalar bir dzenden
TELEVZYON TELEVZYON
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

NTERNET NTERNET
208 Siyaset Bilimi
Resim 8.3 ok, devletlerin birbirlerinin iifllerine

karflmadklar bir anarfli durumunu
1920'de kurulan
Milletler yanstr. Dnya leinde dzenin ku-
Cemiyeti'nin rulmas amacyla oluflturulan ilk yap,
(League of Nations) Milletler Cemiyeti, dier adyla Cemiye-
amac lkeler
ti Akvamdr.
arasnda
yaflanabilecek 20. yzyln bafllar denebilecek bir
sorunlar barfll srete, 1914 ylnda bafllayan Birinci
yollarla zme Dnya Savafl, ilerleyen srete dnya
kavuflturmakt.
leinde kurulmaya bafllanacak dze-
nin de temel nedenlerinden birini olufl-
Kaynak: http://epochtimestr.com/index.php/13- turur. Bu dneme kadar Avrupada yer
kasim-1920-milletler-cemiyetinin-cenevredeki- alan lkelerin byk ksm kendi iya-
acilisina-41-ulkeden-5-bin-temsilci-katildi/
plarnda bir dzen ve denge salama-
ya alflmfllardr. Ulusal birliklerini di-
er devletlere gre daha erken tarihlerde salayan ngiltere ve Fransa gibi lkeler,
smrgeciliin de etkisiyle ekonomik g ve siyasal etki asndan Almanya ve
talyann olduka nnde yer almfllardr. Bu durum, savafl ncesindeki srete,
Avrupada, lkelerin deta iki ayr gruba neden olmasna yer amfltr. Ayn sre,
Osmanl ve Avusturya-Macaristan gibi imparatorluklarn milliyetilik hareketleri
nedeniyle giderek daha fazla toprak kaybetmesini ve zayflamasn da beraberinde
getirmifltir. 1914 ylnda bafllayan savafl, Avrupa ktasnn genifl kesimlerini etkile-
mifl ve milyonlarca insann lmesine, lkelerin tahrip olmasna ve en son olarak da
Osmanl ve Avusturya-Macaristan gibi son byk imparatorluklarn da tarih sahne-
sinden silinmelerine neden olmufltur. Bu devletlerin ortadan kalkmasndan sonra,
daha nce hkmettikleri alanlarda pek ok yeni devlet ortaya kmfltr.
te yandan savafln ykc etkilerine karfl, uluslararas dzeni korumak iin
tm devletlerin belirli siyasal ilkeler zerinde uzlaflacaklar ve kararlar savaflla
deil uzlaflmayla alacaklar kurumlarn oluflturulmas dflncesi n plana k-
maya bafllamfltr. Bu amala, dnemin ABD Baflkan Woodrow Wilsonun ne-
risiyle 10 Ocak 1920 tarihinde Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulmufl-
tur. Milletler Cemiyetinin bafllca amac, lkeler arasndaki sorunlarn, yeni bir
savafla meydan brakmadan barfl yollarla zlmesini salamaktr. Ancak
Milletler Cemiyeti kendisi iin belirlenen amaca hibir zaman ulaflamamfl ve
kinci Dnya Savaflnn kmasn engelleyememifltir. Oluflumun fikir babas
Wilson olmasna ramen ABD, Milletler Cemiyetine ye olmamfl; Almanya ve
Japonya gibi dier baz lkeler de ksa srede yelikten ayrlmfllardr. Bu ne-
denle, Cemiyet, yeleri arasndaki baz kk sorunlar zmek dflnda nem-
li bir ifllev stlenememifltir.
Birinci Dnya Savaflndan yenik ayrlan Almanyada Nasyonal Sosyalist; tal-
yada ise faflist rejimler, savafl sonrasnda bu lkelerde krlan ulusal gururu onar-
mak iddias ve amacyla ksa srede g kazanmfllardr. Buna karfllk, savafln ga-
libi durumunda bulunan ngiltere ve Fransa gibi lkeler ise glerinde azalma an-
lamna gelebilecek hibir ifl birlii ya da uzlaflma arayflna girmemifllerdir. 1917 y-
Bolflevik Devrimi: 1917de lnda gerekleflen Bolflevik Devrimi sonrasnda kurulan Sovyet Sosyalist Cumhu-
Rusyada gerekleflen ve riyetler Birlii (SSCB) ise ksa srede Dou Avrupa ve Orta Asya baflta olmak ze-
komnistler tarafndan
arlk rejimine son verilen re pek ok blgeyi kendi hegemonyas altna almfltr. SSCB sahip olduu kom-
devrimdir. nist ideolojiyi yayma mcadelesi vererek Batl lkelerin karflsnda ciddi bir rakip
olarak belirmifltir.
Sz konusu dflmanca siyasal ortam sonucunda, 1939 ylnda ilkine gre ok

daha genifl bir alana yaylan ve ok daha fazla sayda insann yaflamn etkileyen
kinci Dnya Savafl bafllamfltr. kinci Dnya Savafl, insanlk tarihinin grd en
byk savafl olmufltur. Savafl srecinde, tarihte ilk kez nkleer silah kullanlmfl,
Yahudi soykrm yaflanmfl, elli ila yetmifl milyon arasnda insan lmfl ve Avru-
pada pek ok kent byk lde tahrip olmufltur. Karfllafllan bu olumsuz etkiler,
henz savafl srasnda, savafltan sonra dnya leinde dzeni ve barfl koruyacak
kurumlarn oluflturulmasna ynelik tartflmalar da bafllatmfltr. Nitekim kinci
Dnya Savaflnn bitiflinden hemen sonra 26 Haziran 1945te imzalanan Birleflmifl
Milletler Anlaflmasyla bu abalar ilk sonucuna ulaflmfl olmaktadr. Ad geen An-
laflma ile kurulan BM, dnyada barfl ve gvenlii salamak, farkl uluslar arasn-
daki toplumsal, kltrel ve ekonomik ifl birlii imknlarn gelifltirmek ve bu ide-
alleri tm dnyaya yaymak gibi amalar benimsemifltir.
Ayn srete, insan haklarnn hukuksal zemine aktarlmas iin evrensel lek-
te abalar da su yzne kmfltr. Bu amala, Birleflmifl Milletler Anlaflmasyla, ev-
rensel dzlemde insan haklar anlayflnn hukuksal temelleri atlmfl ve 10 Aralk
1948 tarihinde BM Genel Kurulunca onaylanan nsan Haklar Evrensel Bildirisi
araclyla da sz konusu anlayfl, devletlerle uluslararas toplum asndan bala-
yclk taflyacak flekilde geniflletilmifltir.
Birleflmifl Milletler rgt, adndan da rahatlkla anlafllabilecei gibi ulus-dev-
letlerin oluflturduu bir uluslararas sistem dflncesinden yola kmfltr. Aslnda
Birleflmifl Milletler, 1648 Westphalia Anlaflmalar ile ilk kez beliren egemenlie
dayal sistem anlayflnn en gl ifadesidir. Buna gre, devletler, BM ierisinde
egemen eflitlik denilen bir hukuksal stat ierisinde var olurlar. Bu anlamda,
adndan da anlafllabilecei gibi BM, ulus-devletlerin oluflturduu bir sistem dfln-
cesine dayanr.
BMnin ana tartflma forumu olan Genel Kurula tm ye lkeler katlma
hakkna sahiptir. Her yenin bir oyu vardr. Genel Kurul, BM Anlaflmas kapsa-
mna giren herhangi bir konuyu ele alabilir ve ye lkelere tavsiyelerde buluna-
bilir. Bir dier organ olan Gvenlik Konseyi ise befli daimi (ABD, Rusya, in, n-
giltere ve Fransa), onu iki yl iin seilen geici on befl ye lkeden oluflur. Kon-
sey, ye saysnn beflte yle (yani dokuz oyla) uluslararas barfl ve gvenlik
konularnda karar alabilir. Ancak daimi yelerden herhangi biri olumsuz oy kul-
lanrsa yani veto ederse sz konusu karar reddedilmifl saylr. Bir dier organ
olan Ekonomik ve Sosyal Konsey, BMnin ekonomik ve sosyal alanlardaki nce-
liklerini belirleyen ve alflmalarn planlayan ana organdr. Bu bakmdan, sz
konusu Konseyin insan haklarndan evreye, kalknmadan ge kadar uzanan
ok sayda yetkisi vardr. BMnin ana yarg organ ise Uluslararas Adalet Diva-
ndr. Divan, her biri farkl lkeden gelen toplam on drt yargtan oluflur. G-
revi ise ye lkeler arasndaki anlaflmazlklar uluslararas hukuka uygun flekilde
zmektir. BM Genel Sekreteri ise rgtn sekretarya ifllerini yapan birimleri y-
netmekten sorumludur. Genel Sekreter, Gvenlik Konseyinin tavsiyesi ile Genel
Kurul tarafndan befl yl iin seilir.
te yandan, bu srete, aflada detayl flekide deineceimiz yeni dnya d-
zeninin ana hatlarnn belirlenmesi asndan BM rgtnn daha fazla sorumlu-
luk almas gerektiine ynelik yaklaflmlar da g kazanmfltr. BMnin mevcut ya-
planmasnn alnan kararlara ynelik veto haklar bulunan Gvenlik Konseyinin
befl daim yesinin (ABD, Rusya, in, Fransa ve ngiltere) belirleyiciliinde flekil-
lendii aktr. Birleflmifl Milletler, devletlerin baflka devletlerle eflit statde iliflkiye
S O R U S O R U
210D K K A T Siyaset Bilimi D K K A T
N N
SIRA SZDE gemeleri, SIRA
uluslararas
SZDE dzlemde barfl ve adalete dayal bir dzenin salanmas ve
anlaflmazlklarn giderilmesi asndan ifllevsel bir ara olabilir. Yine BM aracly-
la lkeler arasndaki ticari, mali, askeri ve siyasal ifl birlii ile dayanflma da en st
AMALARIMIZ AMALARIMIZAncak bu hedeflere ulafllabilmesi asndan her fleyden nce
dzeye karlabilir.
BMnin demokratik bir tarzda rgtlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde Gvenlik
Konseyinin daim yesi olan befl byk lkenin istedii kararlarn kmas, bunla-
K T A P K T A P
rn yaklaflk krk kat kadar sayya sahip dier lkelerin grfllerinin dikkate aln-
mamas sonucuyla karfllafllacaktr. Gnmzde BM yapsnn rettii en nemli
sorun, bu adaletsiz karar alma srecidir. Nitekim bu durum nedeniyle BM tarafn-
TELEVZYON TELEVZYON
dan tm insanlarn vicdanlarna sinen, uygulanabilir ve uluslararas toplumun bek-
lentilerine uygun kararlarn alnmas mmkn olmamaktadr.
NTERNET BMnin oluflumu,

N T E R yaps
N E T ve bal kurumlar hakknda BM Trkiye Temsilciliinin resmi si-
tesi olan http://www.un.org.tr/ adresinden bilgi alabilirsiniz.
Dier taraftan, BM Anlaflmas ve nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ile ye dev-

letler, Birleflmifl Milletler ile ifl birlii yaparak, insan haklarna ve temel zgrlk-
lere evrensel lekte sayg gsterilmesini ve bunlara uyulmasnn gelifltirilmesini
gereklefltirmek hususunda kendilerini bal kldklarn taahht etmifllerdir.
Sz konusu taahht, yaflam hakk, iflkence ve kleliin nlenmesine iliflkin h-
kmlerle birlefltiinde ilgili devletin yurttafllarna ynelik edim ve eylemlerinde s-
nrsz bir hareket zgrlne sahip olamayacann ak bir ifadesidir. Aslnda bu
srete, ulus-devletlerin geleneksel yetki alanlar ve ifllevlerinde bir deiflim oldu-
una ynelik ilk iflaretler de ortaya kmfltr. Bu konuya ilerleyen blmlerde da-
ha detayl flekilde deineceiz. Burada belirli bir noktann altn izmekle yetine-
lim. BM Anlaflmasnn altna imza atan ulus-devletler, bir bakma kendi hkmet-
tikleri corafi alan iinde snrsz bir zgrle sahip olmadklarn ve her fleyden
nce evrensel insan haklar anlayflyla bal olduklarn kabullenmifllerdir. Bu an-
lamda, nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, insan haklarnn korunmas bakmndan
devletleri negatif ve pozitif fleklinde ayrabileceimiz iki temel ykmllk ii-
ne sokar. Negatif snr, devletin, bireylerin yaflam, mlkiyet gibi haklarna sayg
gsterme, bu alanlara girmeme ve kendi istekleri dflnda zel yaflamlarna mda-
hle etmeme ykmllne iflaret etmektedir. Bunun yannda devletler, hukuk-
sal dzenlemeler araclyla yurttafllarnn hak ve zgrlklerini en genifl flekilde
elde edebilmelerinin nn amaldrlar. ine girdikleri pozitif ykmllk insan
haklar konusunda gerekli yasal dzenlemeleri yapma noktasnda karflmza kar.
Bu balamda Bildirge, taraf devletlerin neler yapp neler yapamayacaklarn orta-
ya koymakta ve bunlarn snrsz bir yasama ve uygulama yetkisine sahip olmad-
SIRA SZDE SIRA SZDE Yukarda deindiimiz gibi bu konuya daha sonra dneceiz.
n ima etmektedir.
fiimdi 20. yzyln sonunda gerekleflen ve kresel siyasetin ykseliflinin nemli
nedenlerinden biri olan Souk Savafln sona ermesi zerinde duralm.
SIRA SZDE Birleflmifl Milletler

SIRA SZDEmevcut yapsyla dnya leinde barfla ve gvene dayal bir dzen
S O R U 2 oluflturabilir Smi?
O R U
D fi N E L M Befli daim, Donu

fi iki
N E L M iin seilen toplam on befl yeden oluflan Gvenlik Konseyi, BMnin
DKKAT D K K A yl
T
ye lkeleri arasnda barfl ve dzeni korumakla ykml organdr. Konseyin gc, BM
S O R U Genel KurulununS O RaksineU kararlarnn balayclk taflmasndan kaynaklanr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

K T A P K T A P
SOUK SAVAfiIN BTfi VE DNYADA DEfiEN

DENGELER
Yukarda szn ettiimiz kinci Dnya Savaflnn bitifli, dnya leinde lkele-
rin iki temel kutba ayrlmasna neden olmufltur. Bir tarafta, en gl temsilcisinin
Amerika Birleflik Devletleri (ABD) olduu liberal demokratik lkeler bulunur. Di-
Demir Perde lkeleri:
er tarafta ise Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) nclnde Dou Komnist rejimlerin kat
Bloku tabir edilen sosyalist devletler, bir baflka deyiflle demir perde lkeleri yer kurallar nedeniyle bu lkede
alr. Ad geen lkeler 14 Mays 1955te Varflovada imzaladklar bir anlaflma ile ifl yaflayan insanlarn seyahat
ve iletiflim yasaklarn ifade
birlii yapma karar aldklarndan bunlara Varflova Pakt lkeleri de denir. Dier etmek iin ilk olarak
kanat ise savunma amacyla 4 Nisan 1949da Washington Anlaflmas araclyla ngiltere eski baflbakan
Winston Churchill
Kuzey Atlantik Anlaflmas rgtn (NATO) oluflturmufllardr. tarafndan kullanlan ve
Souk Savafl, silahl bir atflmaya dnflmeden, farkl bloklar arasnda srekli zamanla yaygnlaflan bir
terimdir.
devam eden gerilimi anlatmak iin kullanlan bir kavramdr. Dnya, yaklaflk yarm
yzyl boyunca farkl lkeler arasnda fiili bir savafl durumu yaflanmadan ykselen Glasnost ve Perestroyka:
Rusa aklk anlamna
gerilime ve bloklarn karfllkl olarak birbirlerini tehdit etmelerine tank olmufltur. gelen Glasnost ve yeniden
Bu srete, devletler, btelerinden nemli bir ksm savunma harcamalarna aktar- yaplanma anlamna gelen
perestroyka SSCBde fleffaf
mfllar ve bu durumu, dier kanadn kendilerine saldrma tehdidi bulunduuyla ge- bir ynetim kurulmas ve
rekelendirmifllerdir. Bloklarn baflat lkeleri, ABD ve SSCB kendilerine bal dier siyasal ve ekonomik
zgrlklerin geniflletilmesi
devletler iinde yaflanan siyasal, toplumsal ve ekonomik geliflmeleri, denetim altn- amacyla izlenen
da tutmaya, bir anlamda dierlerini kendilerine bal klmaya alflmfllardr. Ancak politikalardr.
1980li yllarn sonunda SSCB baflta olmak zere Dou Bloku lkelerinde yaflanan
siyasal deiflim bu srecin sonlanmasn beraberinde getirmifltir.
1985 ylnda Sovyetler Birliinin baflna Resim 8.4
geen Mihail Gorbaov, glasnost ve peres- Mihail Gorbaov,
troyka politikalarn uygulamaya sokmufl 1985-1991 yllar
ve lkesi iindeki siyasal zgrlkleri ge- arasnda SSCB'yi
niflletmeye alflmfltr. Farkl Dou Bloku yneten, uygulad
glastnost ve
lkelerinde halktan kaynaklanan deiflim perestroyka
hareketleri sosyalist lkeler iinde atlaklar politikalar ile
oluflmasna neden olmufltur. Sovyetler Birli- siyasal ve ekonomik
zgrlkleri
i, Dou Bloku lkeleri zerindeki siyasal geniflletmeye
denetimini azaltmak durumunda kalmfl, alflan Rus devlet
bunun sonucunda da 1980lerin sonlarn- adam.
dan itibaren Polonya, Romanya, ekoslo-
vakya gibi lkelerde halk ayaklanmalar k-
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Mihail_Gorba%C3%A7ov
mfl ve komnist rejimler yklmfltr. Bu s-
rete yaflanan en nemli geliflmelerden biri,
iki Almanyay birbirinden ayran Berlin Du- Resim 8.5
varnn 9 Kasm 1989da yklmasdr. By- 1961 ylnda
lece kinci Dnya Savaflndan sonra birbir- yapmna bafllanan
ve 1989da tm
lerinden ayrlan Bat Almanya ve Sosyalist tesisleriyle birlikte
Dou Almanya yeniden birleflmifltir. yklan Berlin
Souk Savafln bitiflinin en nemli ne- Duvarnn
denlerinden biri ekonomik etmenler olarak yklmadan nce
ekilen bir
gsterilebilir. Gerekten de Souk Savafl yl- grnts.
larnda ABD ve SSCB, ar asker harcama-
lar yapmfllar ve bir sre sonra bu harcama-
lar karfllkl olarak birbirlerinin ekonomile- Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Berlin_duvar%C4%B1
rini zayflatma hedefine ynelmifltir. 1980le-
212 Siyaset Bilimi
rin bafllarnda ABD istihbarat servisleri, SSCB ekonomisinin tehlike sinyalleri verdi-
ini rapor etmifl; bunun zerine dnemin baflkan Ronald Reagan olduka ar ma-
Yldz Savafllar: ABD liyet taflyan Yldz Savafllar projesini bafllatmfltr. Reagann hedefi, byle bir y-
tarafndan bafllatlan Yldz
Savafllar projesi, uzayda k aslnda kaldramayacak olan SSCBnin siyasal nedenlerle kendisini izlemesini
kurulacak istasyonlar salamaktr. Plan baflarl olmufl ve SSCB de ksa sre iinde ayn tr aba iine gir-
araclyla muhtemel bir
savafl durumunda Sovyet
mifltir. ABDnin bekledii gibi zaten krlgan grnmde olan Sovyet ekonomisi bu
fzelerinin uzaydan imha baskya dayanamamfltr. Dolaysyla SSCB daha nce destek salad veya ekono-
edilmesini amalayan mik adan kontrol ettii Dou Bloku lkeleri zerindeki etkisini yitirmifltir. Bu du-
gerek dfl bir stratejidir.
rumun Varflova Paktnn dalmas asndan hzlandrc bir etki meydana getirdii
sylenebilir. Ancak bunun tesinde Dou Bloku lkelerinde yaflayan insanlarn da-
ha fazla zgrlk ve demokrasi taleplerinin de bu srecin oluflmasnda etkili oldu-
u gzden karlmamaldr.
SIRA SZDE Souk savaflSIRA

srasnda
SZDE oluflan siyasal iklimin farkl lkelerdeki insanlarn yaflamlarn ne
3 flekilde etkilediini tartflnz.
D fi N E L M Yeni Dnya
D fi N E Dzeni
LM
Varflova Paktnn dalmas ve daha nce sosyalist kanatta yer alan pek ok lke-
S O R U nin hzl bir Sflekilde
O R U liberal demokratik ilkeleri benimsemeleri, bunun yannda ser-
best piyasa ekonomisine gemeleri tek kutuplu denilebilecek bir dnya dzeninin
oluflmasn beraberinde getirmifltir. Bu srete flekillenecek iliflkileri anlatmak iin
DKKAT DKKAT
yeni dnya dzeni ifadesi kullanlmfltr. ABDli siyaset bilimci Francis Fukuyama,
kaleme ald Tarihin Sonu isimli alflmada, liberal demokrasilerin dnya lein-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
de artk alternatiflerinin kalmadn, bundan sonraki srete yeni bir ideolojinin
egemen olamayacan savunmufltur. Bu balamda, Souk Savafln sona ermesin-
den sonra dnyada kalc bir barfl ortamnn daha kolay flekilde oluflabileceine
ynelik beklentiler ortaya kmfltr. Ancak bunun sanld kadar kolay olmayaca-
ksa srede grlmfltr. Nitekim 1990l yllarn baflndan itibaren zellikle eski
K T A P Dou Bloku K lkelerinde
T A P etnik ve dinsel temelli atflmalar ortaya kmfltr. Bu s-
rete, en nemli atflmalar, Yugoslavyann dalma srecinde yaflanmfl; eski or-
du iinde arl taflyan Srplar, zellikle Bosna Hersekte yaflayan Mslmanlar
TELEVZYON zerinde deta
T E L E V katliam
Z Y O N yapmfllardr. Buna benzer flekilde dnyann farkl yerlerin-
de de giderek artan sayda atflma ve i savafl yaflanmfltr.
Bu srete, ABDli siyaset bilimci Samuel Huntington, medeniyetler atflmas
teziyle Souk Savafl sonrasnda komnizmin Bat dnyas iin tehdit olmaktan k-
NTERNET tn, yeni Natflmann
TERNET dnyadaki medeniyetler arasnda yaflanacan savunmufl-
tur. Huntingtona gre Bat medeniyetinin bu sreteki en nemli rakibi slam
dnyas olacaktr. Medeniyetler atflmas tezi, Souk Savafl srasnda ekonomik,
siyasal ya da konjonktrel nedenlerle farkl lkeler arasnda kurulan ittifaklarn -
zleceini konu alr. Ancak Huntingtonn tezlerinin ilk ortaya atld dnemden
itibaren ciddi tepkiler aldn da belirtmek gerekir. rnein Trkiye ve spanya bu
teze karfllk olarak Bat ile slam dnyas arasndaki diyalog ve ifl birlii imknla-
rn artrmak iin Medeniyetler ttifak projesini bafllatmfllardr. Bu proje, BM tara-
fndan da sahiplenilmifl ve BM ats altnda kurulan Medeniyetler ttifak Dostluk
Grubuna 88 lke ve 16 uluslararas rgt ye olmufltur. Kurucu iki lke olan Tr-
kiye ve spanya, proje kapsamnda efl baflkanlk yapmaktadr.
Tek rakibi Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra dnyadaki tek sper g
olarak kalan ABD farkl corafyalardaki hegemonyasn pekifltirme arayfllarna gir-
mifltir. Dolaysyla Souk Savafln sona ermesinin dnyada belirli bir barfl ve gven
ortam meydana getireceini dflnenlerin yanldklarn sylemek yanlfl olmaz.

Ayn zaman diliminde, Bat dnyas iin slam ve Mslmanlar deta yeni tehdit
olarak alglanmfl ve nemli lde bir zgrlk daralmas yaflanmfltr. ABDnin
2003 ylnda gerekleflen Irak iflgalinde rneklendii zere bu durum fiili mdaha-
leye dek varmfltr. ABDnin gvenlik paradigmasndaki bu deiflim, pek ok baflka
devleti de dorudan ve dolayl olarak etkilemifltir. Bu durum, liberal demokratik de-
erlerin dnya yzeyindeki en yetkin temsilcileri saylan Batl lkelerin zgrlk-
lerin korunmas asndan iyi birer snav verememelerine yol amfltr. Ancak flunu
da belirtmek gerekir ki aflada deineceimiz kreselleflme srecinde dnya ze-
rindeki dengeler ve siyasetin anlam srekli olarak deiflmektedir. Bu nedenle, dn-
yann gelecekte nasl bir flekil alacan kestirmek ok da mmkn deildir.
KRESELLEfiME SRECNDE SYASET

20. yzyln sonlarna damgasn vuran en nemli kavramlardan biri kreselleflme-
dir. Kreselleflme, en genel flekilde, dnya leinde lkeler ve toplumlar arasn-
da kltrel, siyasal ve ekonomik etkileflimlerinin giderek artmas, dolaysyla insan
topluluklarnn giderek birbirlerine daha fazla yaklaflmas anlamna gelir. lk olarak
1980lerin bafllarnda kullanlmaya bafllanan kreselleflme kavram, btn insanl
nemli lde etkileyen ve deta iine eken bir grnm izer. ABDli iletiflim bi-
limci Marshall McLuhan, bu durumu, kresel ky kavram araclyla aklamak- Kresel Ky: Marshall
McLuhan tarafndan ortaya
tadr. McLuhan bu szleriyle zellikle iletiflim teknolojileri araclyla dnyann atlan kresel ky kavram,
farkl yerlerinde yaflayan insanlar arasndaki iletiflimin artacan ve hzlanacan dnyada lkeler ve
vurgulamaktadr. Bunun yan sra, kreselleflme sreci, lkeler arasndaki snrlar toplumlar arasndaki
mesafenin azaldn, yani
tamamen kaldrmasa da byk lde anlamsz hle getirmektedir. rnein bilgi- dnyann kld
sayarda, nternet zerinden yaplan kk baz ifllemlerle dnyann dier ucuna anlatmak iin kullanlr.
ulaflmak, insanlarla iletiflim kurmak, mal alp satmak ya da para transferi gerek-
lefltirmek mmkn olabilmektedir.
Kreselleflme, ekonomik, siyasal ve kltrel geleri olan bir sretir. Bu farkl
geler, baz durumlarda i ie gemekte ve birbirlerini etkilemektedir. rnein k-
reselleflmenin ekonomik yz, ulus-devletlerin lkelerindeki ekonomik yap ze-
rinde eskisi kadar belirleyici olamamalarn, yani ABDli sosyolog Saskia Sassenin
ifadesiyle kontrol kaybetmelerini beraberinde getirmektedir. Bu durum, kre-
selleflme srecinin siyasal boyutuyla yakndan iliflkilidir. Zira ekonomik adan es-
kisi kadar gl olmayan bir devletin siyasal balamda ok iddial olmasn bekle-
mek mmkn deildir.
Srecin ekonomik boyutu, kapitalizmin dnyann hemen her yerinde egemen
retim tarz olmas ve serbest piyasa ekonomisinin yaygnlaflmasyla yakndan ilgi-
lidir. ABDli dflnr Immanuel Wallerstein, kapitalist ekonomik lkeler ve blge-
ler aras mal, sermaye ve insan gc akflnn, ulusal farkllklar ortadan kaldrd-
n savunmaktadr. Wallersteina gre, bu srete deiflik insan topluluklarna men-
sup bireylerin gndelik yaflamlar ile giyim tarzlar dahi birbirine benzemektedir.
Ekonomik etki asndan ele alndnda, insanlk tarihinden gnmze dek
uzanan izgi iinde temel kreselleflme dalgas olduundan sz edilebilir. l-
keler arasndaki ekonomik etkileflimin artmas anlamnda kreselleflmenin tarihi-
nin kapitalizmin doufl yllarna dek gittii grlmektedir. lk kreselleflme sre-
ci, kapitalist temellere dayal bir dnya sistemin ortaya kt 1450-1650 yllar
arasndaki dneme uzanr. Kapitalizmin ortaya kt ve ykselmeye bafllad
bu dnemde, lkeler arasndaki ticaret gemiflle oranlandnda nemli boyutla-
ra varmfltr.
214 Siyaset Bilimi
kinci dalga, emperyalizmin dnya leinde belirleyici bir konumu elde ettii
1650-1900 yllar arasn iine alr. Bu srete, zengin emperyalist lkeler dnyann
geri kalann kendi karlar dorultusunda kontrol etme eilimine girmifllerdir.
Son ve en byk kreselleflme dalgas ise 1970lerde bafllayan ve hlen dnya-
nn neredeyse her tarafna ulaflan ve ekonomik iliflkileri byk lde dnfltren
ncsdr. Dolaysyla uluslararas ticaretin de lkeler arasndaki sermaye akfl-
nn da ok yeni olgular olmadn belirtmek gerekir. Ancak nc kreselleflme
dalgas, tm dnyaya yaylmas ve bugne kadar egemen olan siyasal ve ekono-
mik iliflkileri byk lde deifltirmesi nedeniyle dierlerini aflan bir boyuta sa-
hiptir. Bu sreci, liberal ekonomik yaklaflmn tm dnya zerinde etkili olmas
fleklinde deerlendirmek mmkndr. Ksacas bu kreselleflme srecinde, lke-
lerin ekonomileri birbirlerine ve uluslararas ekonomik kurulufllara daha fazla ba-
l olmaya bafllamfltr. rnein; herhangi bir lkede i dinamikler nedeniyle yafla-
nan bir ekonomik kriz, baflka lkeleri ve hatta dnyann neredeyse tamamn da
ciddi flekilde etkileyebilmektedir.
Bu srete, kresel kapitalizm fleklinde nitelenebilecek baflka bir olguyla da kar-
fllafllmaktadr. Kresel kapitalizm dinamikleri, devletlerden daha ok dnyann
farkl yerlerinde faaliyet gsteren ok uluslu flirketlerin belirleyiciliinde flekillen-
mektedir. ounun merkezleri geliflmifl Batl lkelerde bulunan ok uluslu flirket-
lerin dnyay deta bir kresel pazar hline getirdikleri ve ulus-devletlerin kendile-
rine eflitli kstlamalar getirmesini engellemek iin admlar attklar bilinmektedir.
Kreselleflmenin kltrel boyutu, farkl lkelerin kltrlerinin giderek daha fazla
flekilde birbirine benzemesidir. Bu duruma, en belirgin rnek olarak nternet tekno-
lojisi verilebilir. nternetin yaygnlaflmasyla birlikte farkl lkelerde yaflayan insanlar,
birbirlerinin kltrn daha fazla tanr hle gelmifllerdir. Ayrca sinema ve televizyon
filmleri, bilgisayar oyunlar vb. unsurlar araclyla insanlar deta ortak yaflam kalp-
lar iine girmektedir. Sz konusu etkileflimin tm insanln ortak deerlerini kapsa-
yacak evrensel bir kltr meydana getirecei ynnde beklentiler oluflmufltur. An-
cak ayn srete, yerel kltrel unsurlara ait ilgi de giderek ykselmekte ve oulcu
toplum yaps giderek glenmektedir. Roland Robertson, bu sreci anlatmak zere
kreselleflme ve yerelleflme szcklerini birlefltirerek kyerelleflme kavramn kulla-
nr. Buna gre, dnya leinde yerel kltrel unsurlara ynelik ilginin artmas, as-
lnda kreselleflmenin dourduu bir olgudur.
SIRA SZDE Kreselleflmenin gndelik yaflammza etkileri konusunda neler syleyebiliriz?

SIRA SZDE
4
te yandan kreselleflmenin siyasal boyutunun da alt izilmelidir. Daha nce
de deinildii gibi siyasete ynelik geleneksel alg, siyasal faaliyetlerin devletlerin
ats altnda yaplmasn beraberinde getirmifltir. Kreselleflme srecinde ulus-dev-
S O R U letler, kendilerini
S O R Ugiderek daha fazla flekilde uluslararas sistemin paralarndan biri
olarak grme eilimi iine girmektedir. Gnmzde devletler, kendi iyaplarnda
DKKAT
bir karar alrken
D K K dahi
A T daha nce imza koyduklar uluslararas mevzuata aykr dfl-
Ynetiflim: lk kez 1990l
memek iin dikkatli davranmak zorundadr. Bu durum, ulus-devletlerin dayandk-
yllarda kullanlmaya lar temsil demokrasi anlayflnn genel mantna da aykrdr. Zira devlet ynetici-
N N
SIRA SZDE
bafllayan ynetiflim kavram, SIRA SZDE
leri, kendilerini belirli kararlar alrken kendi vatandafllar kadar baz uluslararas si-
belirli kararlarn alnmas
veya uygulanmasnda yasal ve ekonomik kurulufllarn yneticilerine de hesap verme ykmllnde
yneticilerle karardan grmektedir. Ayrca, bu srete, toplumsal ve siyasal yaflam ynlendirmek iin
AMALARIMIZ
etkilenen kiflilerin birlikte AMALARIMIZ
hareket etmesi anlamna devletin tek baflna yeterli olmayacana, vatandafllarn karar alma srelerinde da-
gelir. ha fazla sz sahibi olmalarna ynelik yaklaflmlar glenmifltir. Bu srete, yneti-
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
flim gibi kavramlar araclyla vatandafllarn kendileriyle ilgili kararlarn alnmas

asndan devlet ynetimini daha fazla etkileyebilmeleri sz konusudur.
Ynetiflim kavram, halkn siyasal srelere giderek daha fazla katlmas anlam-
na gelmektedir ve bu durumu en fazla salayacak oluflumlar da sivil toplum kuru-
lufllar (STKlar) olarak belirmektedir. STKlar, siyasal otoriteden bamsz flekilde,
belirli amalara ulaflmak iin kr amac gtmeden alflan oluflumlardr. Bu neden-
le, hkmet dfl rgtler fleklinde de anlrlar. Bunlarn faaliyet alanlar, amalar,
izledikleri yntemler birbirlerinden farkllaflr; bu balamda trdefl yaplanmalar
deillerdir. Gerekten de birbirlerinden tamamen farkl, hatta taban tabana zt
amalar dorultusunda alflmalar yrten STKlarn efl zamanl olarak ayn siyasal
yap iinde yer alabilmeleri olaan bir durumdur.
Gnmzde demokratik ideallerin yaflama gemesi bakmndan iktidarlarn
STKlarn grfl ve nerilerini daha fazla dikkate almalar gerektiini savunan yak-
laflmlar olduka g kazanmfltr. Bir devletin demokratik olmasnn gstergelerin-
den biri de rgtlenme zgrlnn ve siyasal kararlara STKlarn katlmnn
salanmasdr. Ancak konumuz iin asl nemli olan nokta, STKlarn faaliyetlerini
artk yalnzca tek bir devletin ats altnda yrtmemeleri ve dnyann geneline
yayma ynnde aba harcamalardr. Barfl, insan haklar, evre sorunlar, salk
vb. konularda dnyann farkl yerlerinde alflmalar yrten pek ok STK devletle-
rin ve uluslararas kurulufllarn kendi amalar dorultusunda dzenlemeler yap-
mas ynnde alflma yapmaktadr. Dolaysyla kreselleflmeSIRA SZDE STKlarn
srecinde SIRA SZDE
g ve etkililiklerinin artrlmas ynnde bir uzlaflma salanmfl gibi grnmekte-
dir. Bu balamda, STKlarn faaliyetlerini dnya genelinde farkl D filkelere
N E L M taflyabil- D fi N E L M
meleri BM tarafndan da desteklenen bir durumdur. Ksacas, uluslararas iliflkiler,
yalnzca devletler tarafndan deil, ayn zamanda farkl halklar eliyle de yrtlme-
S O R U S O R U
ye bafllanmfltr.
Kreselleflme, tek bir durum ya da geliflmeyle aklanabilecek bir olgu

D deildir.
KKAT Bu sre- DKKAT
te, ekonomik, kltrel ve siyasal etkiler, ayn anda ortaya kabilmektedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Size gre sivil toplum kurulufllarnn dnya leinde demokrasinin geliflmesi
SIRA SZDE asndan SIRA SZDE
nasl bir etkileri olabilir? 5
D fi N E L M toplum ol-
Bu srete n plana kan kavramlardan bir dieri de uluslararas D fi N E L M
maktadr. Uluslararas toplum kavramnn ortaya kfl, farkl uluslar arasndaki
K S OT RAU Pbalantldr.
ekonomik, kltrel ve entelektel etkileflimin artmas ile yakndan K S O TR AU P
Sz konusu kavram ile zellikle insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda yal-
nzca devletlerin belirleyici olamayaca, bunun yannda, tm insanln devreye
DKKAT DKKAT
girebilecei vurgulanmaktadr. Hkmettii insanlara karfl sistematik
T E L E V Z Y Oflekilde
N hak TELEVZYON
ihlalleri gereklefltiren devletlere karfl uluslararas toplum tarafndan mdahale
N N
edilebilecei anlayfl da bu kavramla balantl flekilde ortaya SIRA SZDE Bu anlam-
kmfltr. SIRA SZDE
da, insan mdahale kavram araclyla bir devlete evrensel ve ahlak ilkeler nsan Mdahale: Kendi
NTERNET NTERNET
vatandafllarna karfl srekli
dorultusunda silahl g kullanlabilmesinin n almfl olmaktadr. Ancak flunu
AMALARIMIZ ve sistematikAMALARIMIZ
insan haklar
da belirtmek gerekir ki henz hukuk dzeni iinde tam olarak yer almayan insan ihlalleri gereklefltirilen
mdahale ktye kullanlmaya elveriflli bir grnm de sergilemektedir. Zira bu devletlere karfl silahl g
kullanlarak yaplan
tr bir giriflim, gl devletlerin zayflar kendi tahakkmleri Kaltna
T A almalarn
P be- mdahaledir. K T A P
raberinde getirme riski taflmaktadr.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
216 Siyaset Bilimi
ULUSST SYASAL RGTLENMELER: AVRUPA

BRL RNE
Bir nceki blmde deindiimiz kreselleflme sreci, lkeler arasndaki ifl birlii
ve dayanflma arayfllarn da nemli lde artrmfltr. Bu srete, ekonomik, siya-
sal veya kltrel alardan lkelerin beraberce hareket etmesini salayacak yeni
oluflumlar meydana getirilmifl veya mevcut kurumlar glendirilmifltir. Ayrca yeni
siyasal rgtlenmeler de bu dnemin rn olarak ortaya kmfltr. Dolaysyla l-
keler, ayn anda farkl amalara hizmet eden uluslararas kurulufllarn yesi olabil-
mektedir. rnein; Trkiye, BM, Avrupa Konseyi, G20, D8, NATO gibi deiflik he-
deflerle yola kan ok sayda uluslararas rgtn yesi durumundadr. Ancak bu
srete en fazla dikkat eken geliflme,
Resim 8.6
ulusst sfatyla tanmlanan yeni
Avrupa Birlii oluflumlarn tarih sahnesinde belir-
(AB), yirmi yedi mesidir. Sz konusu oluflumlarn en
ye lkeden oluflan
ve topraklar byk nemlisi Avrupa Birliidir (AB).
lde Avrupa Yukarda aktarld gibi dnya-
ktasnda bulunan nn byk ksmna yaylan kinci
siyasi ve ekonomik
bir rgtlenmedir.
Dnya Savafl, zellikle Avrupa ktas
zerinde ykc etkiler meydana ge-
tirmifltir. Bu nedenle, henz savafl de-
vam ederken savafl sonrasnda kalc
bir barfl ve istikrar ortam oluflturul-
mas ynnde abalara giriflilmifltir.
Bunun yannda Avrupa lkelerinin
Kaynak: karfllafltklar baflka ciddi bir sorun
http://en.wikipedia.org/wiki/Member_state_of_the_European_Union
daha bulunmaktadr. Uzun yllar bo-
yunca devam eden savafl, Avrupa l-
kelerinin ekonomilerinde olduka ciddi sorunlar meydana getirmifltir. Dolaysyla
savafltan ksa bir sre sonra Avrupal devletler ekonomilerini dzeltmek ve hzl bir
yatrm hamlesine giriflmek iin ifl birlii arayflna girmifllerdir. Ancak Avrupa halk-
lar arasndaki ekonomik ifl birliinin aralarndaki sorunlar tam olarak zmeden
yaflama geirilmesi ok da mmkn olmayacaktr. Zira birlikte hareket edebilmek
iin farkl alardan, toplumlar arasndaki ifl birlii ve dayanflma duygularnn da
glendirilmesi nem taflmaktadr. Bu nedenle, ekonomik ifl birlii, zaman iinde
siyasal unsurlar da kapsayacak flekilde geniflletilmifl, ayrca lkeler aras dengesiz-
likleri azaltmay hedefleyen sosyal hedeflerle desteklenmifltir. Ancak bu konuda
detaylara gemeden ncelikle ABnin kurulufl srecine bakalm.
kinci Dnya Savafl, en olumsuz etkilerini Ktann en byk ve en gl iki
lkesi Fransa ve Almanya zerinde gstermifltir. Zira Savafln en kanl atflmala-
r bu lkelerin topraklar zerinde yaflanmfltr. Ayrca Almanyann savafltan yenil-
giyle ayrlmas savafl sonrasnda birtakm ar ykmllkler altna girmesine ne-
den olmufltur. Fransa ise galip tarafta yer almasna ramen lkesinin nemli bir
blmnn uzunca sreler iflgal altnda kalmas nedeniyle ciddi sorunlarla bafl et-
mek zorunda kalmfltr. Dolaysyla savafl sonrasnda snr komflusu olan iki lke-
Hegemonya: Ayn sistem nin ekonomileri kme noktasna gelmifltir. Ancak belki de bundan daha nem-
iinde bulunan unsurlardan lisi her iki devletin de ABD hegemonyasna girme tehdidiyle karfllaflmalardr.
birinin fliddete ya da zora
baflvurmadan baflka bir
Zira kendi lkesinde savafl yaflanmayan ve ekonomisi dier devletlere gre byk
unsuru kontrol edebilmesi olan ABD savafltan nispeten daha az zararla kmfltr. ABD hegemonyas ihtima-
anlamna gelir.
line karfl Avrupann yaklaflk yarsn kontrol altnda tutan SSCBnin meydana ge-
tirdii komnizm tehdidi zellikle Fransa ve Almanyann birlikte hareket etme-
lerini deta zorunlu klmfltr. Bu nedenle, 1951 ylnda Almanya ve Fransa, arala-
rna talya, Belika, Hollanda ve Lksemburgu alarak talyann baflkenti Romada
Avrupa Kmr ve elik Topluluu (AKT) Anlaflmasn imzalamfllardr. fl birlii-
nin kmr ve elik ile bafllamas, kendi mant iinde bakldnda olduka an-
lafllabilir bir harekettir. Zira savafltan sonra bu lkelerin yeniden hzl bir kalkn-
maya ihtiyalar vardr ve kmr ile elik sanayi hammaddesi olmak asndan
nemli bir iflleve sahiptir. Dolaysyla Birliin ilk ortaya kfl amac, hzl bir sana-
yileflme ve kalknma salamak iin ye devletler arasnda ticaret imknlarnn ko-
laylafltrlmas ve gelifltirilmesidir.
1957 ylnda ad geen lkeler tarafndan gmrk birlii ynnde dzenleme-
ler yapan Avrupa Ekonomik Topluluu ve nkleer enerji konusunda alflan Avru-
pa Atom Enerjisi Topluluu kurulur. Bu flekilde ifl birlii daha ileri aflamalara tafln-
mfltr. 1967 ylnda imzalanan Brksel Anlaflmas ile de daha nce oluflturulan
ayr topluluk Avrupa Topluluu (AT) adyla tek at altnda toplanmfltr. 1973 y-
lnda ngiltere, rlanda ve Danimarka, 1981de Yunanistan, 1986da Portekiz ve s-
panya, 1995de Finlandiya, sve ve Avusturya ATye katlmfllardr. En genifl kat-
lm ise 2005 yl Mays aynda gerekleflmifl, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaris-
tan, Polonya, Hrvatistan, Kbrs Rum Kesimi, Malta, Slovenya, Letonya, Litvanya ve
Estonya bu tarihte -son adyla- AB yesi olmufllardr. Romanya ve Bulgaristann
yelii ise 2007 yl iinde gerekleflmifltir. 2013 ylnda da Hrvatistann Birlie
ye olmas beklenmektedir. Bunun dflnda aralarnda Trkiyenin de bulunduu
yaklaflk on lke, yelik iin mzakere sreci yrtmektedir.
Bafllangta ekonomik kayglarla yolan kan AT zaman iinde ifl birliinin ge-
nel erevesini nemli lde geniflletmifltir. rnein, 1985 tarihli Schengen Anlafl-
masyla ye devletler arasnda pasaportsuz geifl ve yolculuk yapabilme imkn
salanmfltr. 1986 ylnda Avrupa Tek Senedi imzalanmfl ve yaplanmann ilerleyen
srete daha genifl bir boyut kazanmasnn n almfltr. Ayn yl Avrupa bayra
da kullanlmaya bafllanmfltr. 1990l yllarn baflnda Dou Blokunun dalmas,
AT iin nemli dnm noktalarndan biri olmufltur. Zira yelik ynnde zellikle
eski komnist lkelerin srekli artan talepleri olmufltur. Bu nedenle, yelik baflvu-
rusunda bulunan devletlerin karfllamalar gereken Kopenhag Kriterleri yaym- Kopenhag Kriterleri: Avrupa
Birliine ye olmak isteyen
lanmfltr. 7 fiubat 1992de imzalanan Maastrich Anlaflmas araclyla AT ad yeri- devletlerin kendi i
ne Avrupa Birlii adnn kullanlmas benimsenmifltir. 2002 ylnda da Birlik yesi yaplarnda salamalar
gereken siyasal zgrlkler,
lkelerin ortak para birimi olan avro (euro) kullanlmaya bafllanmfltr. ngiltere ve demokratik haklar
Danimarka avroya geifli reddetmifl; dier baz lkelerin ise ekonomilerinin yete- benimseme, piyasa
rince gl olmamas nedeniyle ortak para birimini kullanmalar AB tarafndan en- ekonomisine geifl ve Birlik
mevzuatna uyum
gellenmifltir. salamayla ilgili ltlerdir.
ABnin temellerini oluflturan Roma Anlaflmasnn amacndan da anlafllabilece-
i gibi kurulufl dneminde devletlerin ilk amac ekonomiktir. Farkl lkelerin ihti-
ya duyduklar, pazar, hammadde, tarmsal ve endstriyel ihracat ve ithalat ihtiya-
larnn karfllanmas devletler asndan ncelikli amatr. Ancak daha en baflta,
flimdiki gibi siyasal birlik arayfllarnn da mevcut olduu sylenebilir. Nitekim eko-
nomik iflbirliinin farkl aflamalarnda kazanlan baflar, zaman iinde siyasal b-
tnleflmeye ynelik yaklaflmlar da glendirmifltir.
te yandan Avrupa Birlii projesinin asl nemi, uluslararas deil, ulusst flek-
linde nitelendirilebilecek bir oluflum olmasndan kaynaklanr. BM rneinde grl-
d gibi uluslararas kurulufllara ye devletler, insan haklar gibi evrensel amala-
218 Siyaset Bilimi
ra uygun davranmak kaydyla diledikleri gibi karar alma zgrlne sahiptirler.

Yani uluslararas kurulufllarn devletlerin i hukuklarna karflma asndan snrl bir
yetkileri bulunur. Ayrca bu tr kurulufllar kendilerini devletlerin yerine koyup on-
lar adna karar alamazlar. Oysa bir ulusst kurulufl olarak AB kendi karar alma me-
kanizmalarna sahiptir. Dolaysyla ABnin yetkili organlar tarafndan alnan karar-
lar ye devletler iin balayclk taflr. AB, ye devletleri kapsayan bir ortak hukuk
sistemi oluflturmufltur. lgili devletin hukuku ile AB tarafndan yaplan dzenleme-
ler atfltnda yelerin Birlik hukukunu uygulamalar zorunludur. Bu adan,
ABnin tpk ulus-devletler gibi eflitli kurumlar oluflturduu ve bunlar araclyla
hukuksal, siyasal ve ekonomik dzenlemeler yapt ifade edilebilir.
ABnin yasama ifllevi, Avrupa Parlamentosu tarafndan yerine getirilir. Avru-
pa Parlmentosu, her lkenin belirli sayda temsilci gndermeleriyle oluflur. Par-
lmento yasama ifllevini Avrupa Birlii Konseyi ile birlikte yrtr. Birliin tm
ye lkeleri alt aylk sreler iin dnflml olarak Konsey Baflkanln yapar-
lar. Daha nce belirttiimiz gibi, devletlerin yasa yapma yetkisi egemenliklerin-
den kaynaklanr. Dolaysyla kuramsal olarak hukuksal dzenlemeler yapmak is-
teyen herhangi bir oluflumun da egemenlikten kaynaklanan yetkilere ihtiyac
vardr. Bu nedenle, ye devletlerin her biri sahip olduklar ulusal egemenliin
bir ksmn ABye devrederler. Bylece oluflan ortak egemenlik havuzu Birlie
SIRA SZDE SIRA SZDE
yasama yetkisi verir. Yrtme grevi ise Avrupa Komisyonunun grevleri ara-
snda yer alr. Komisyon, Birliin btesini hazrlar, brokratik kurumlar ynetir
D fi N E L M ve Parlamentoya
D fi N E L yasa
M tasarlar sunar. Yarg ise temel hak ve zgrlklerin ko-
runmasn salayan Avrupa Adalet Divannn elindedir. Bu balamda, Birliin
yargsal yetkilerinin yrtme ve yasama asndan sahip olduklarna gre daha
S O R U S O R U
snrl bir grnm izdii sylenebilir.
SIRA SZDE SIRA SZDE
DKKAT Adn basndaD ska
K K A Tduyduunuz Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Avrupa Birliine deil,
Avrupa Konseyine bal bir organdr. Avrupada bulunan ve demokrasiyle ynetilen lke-
D fi SZDE
NELM lerin katlabilecekleriE L M Avrupa Konseyine Trkiye de yedir.
N N
SIRA DSIRA
fi NSZDE
S O R U Grld S O gibi,
R U Avrupa Birlii, oluflturduu kurumlar ve sahip olduu yetkiler-
AMALARIMIZ le deta bir ulus-devlete benzemektedir. Aflada deineceimiz gibi bu ynyle,
AMALARIMIZ
AB, ulus-devletlerin yakn gelecekte geleneksel grnmlerinden uzaklaflacaklar
DKKAT D K K A T en nemli rneklerinden birini oluflturur. Tekrar altn izmek
ynndeki tezlerin
K T A P K
gerekirse ulusst T A Pbir oluflum olarak AB benzer uluslararas oluflumlardan daha
N N
SIRA SZDE genifl yetkilere
SIRA sahiptir.
SZDE Bu anlamda, ABnin gelecekte tm Avrupay tek at altn-
da toplayacak bir ulus-devlet grnm kazanacana ynelik tezler mevcuttur.
TELEVZYON Ancak buT durumun
E L E V Z Y O N sanlandan ok daha zor olaca aktr. Zira belirli sorunlar
karflsnda hemen ye lkelerin ulusal reflekslerinin devreye girdii ve Birliin pek
ok konuda ortak bir politika gelifltiremedii grlmektedir. Bu anlamda, Birlik
yesi lkelerin kendi ulusal karlarn ortak karn daha stnde tuttuklar syle-
K N T ETR NA E PT KN TE RT NAE TP
nebilir. Ayrca AB yesi olmayan lkelerle iliflkiler balamnda her devletin yakla-
flmnn farkllaflt da grlmektedir. rnein; ngiltere, Birlik yesi dier devlet-
lerle karfllafltrldnda ABD ile ok daha yakn iliflkiler kurmakta ve pek ok a-
TELEVZYON TELEVZYON
dan birlikte hareket etmektedir. Dolaysyla ABnin nasl bir gelecee sahip olaca-
na ynelik tahminlerde bulunmak olduka zordur.
NTERNET Avrupa Birliinin

N T E R Nyaps,
ET kurumlar ve Trkiye-AB iliflkileri konusunda www.abgs.gov.tr
adresinde detayl bilgi bulabilirsiniz.
ULUS-DEVLETN GELECE
Gnmzde dnyann hemen yer yerinde alternatifi olmayan bir gereklik gi-
bi grnen modern devletin yaklaflk befl yz yllk bir gemifli vardr. Bu a-
dan, modern devletin, Avrupa ktasnda yaflanan siyasal, ekonomik ve toplum-
sal hareketlerin sonucunda ortaya kt ifade edilebilir. zellikle Fransz Dev-
riminden sonra bu yaplanma, ulus-devlet biimine dnflmfl ve buradan
dnyann geri kalan ksmna yaylmfltr. Buna karfllk, zellikle kreselleflme
sreciyle birlikte ulus-devletin geleneksel ifllevlerinde byk bir deifliklik ol-
duu grlmektedir.
Ulus-devletin g aflnmna girmesinin henz 19. yzylda bafllad syle-
nebilir. Devletler arasndaki iliflkilerin genel erevesini belirleyen uluslararas
hukukun glenmesiyle birlikte, Westphalia Anlaflmalar sonras ortaya kan
mutlak egemenlik anlayfl etkisini kaybetmeye bafllamfltr. Zira uluslararas hu-
kuk ile birlikte devletler, dnya leinde dzenin salanmas iin belirli ortak
ilkeler erevesinde uzlaflmay kabullenmifl olmaktadr. BuSIRA durum, SZDEdevletlerin SIRA SZDE
nceden kendilerine deta snrsz bir hkmetme yetkisi veren egemenliklerini
kstlamay kabullendikleri anlamna gelir. Ancak ulus-devletlerin
D fi N E Lglerindeki
M D fi N E L M
asl azalmann kreselleflme sreci ile ortaya kt sylenebilir. Burada, ulus-
devletlerin g kaybn gsteren ok sayda somut rnekten bir blm zerin-
S O R U S O R U
de durulacaktr.
Bir devletin niter veya federal olmas, monarfli ya da cumhuriyetle ynetilmesi

DKKAT ulus-dev- DKKAT
let olma zelliini deifltirmez. Ulus-devletlerde devlet ile birey arasnda vatandaflla da-
yal bir hukuksal iliflki kurulmaktadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
lk olarak devletlerin, artk ynettikleri topraklar ve halk zerinde snrsz bir

hkmetme yetkisine ve gcne sahip olmadklar aktr. BuAMALARIMIZkonudaki ilk kstla- AMALARIMIZ
yc etmen, insan haklar anlayflnn geliflimidir. nsanlarn doufltan gelen baz
haklara sahip olduklar anlayfl, devletlerin bunlara mdahale edemeyecei d-
K T A P K T A P
flncesini beraberinde getirir. 20. yzyl boyunca insan haklar kuramnn giderek
glenmesi, devletlerin bu haklar herhangi bir flekilde ortadan kaldracak ve kst-
layacak dzenlemeler yapamamas sonucunu dourur. Kuflkusuz insan haklar,
TELEVZYON TELEVZYON
ok daha uzun bir gemifle sahip olan bir idealdir. Ancak szn ettiimiz sre-
te insan haklarnn korunmas tek tek devletlerin sorumluluundan ok, uluslara-
ras siyasetin unsurlarndan biri durumuna gelmifltir. rnein kendi halkna yne-
lik insan haklar ihlalleri gereklefltiren devletlere karfl uluslararas
N T E R Ntoplumun
ET m- NTERNET
dahale edebilmesi dflncesi bu srete ortaya kmfltr. Dolaysyla bu durum,
devletlere daha dikkatli ve sorumlu davranma ykmll verir.
kinci olarak kresel kapitalizmin ykselifli, ulus-devletlerin geleneksel ifllevle-
rini snrlayan bir baflka nokta olarak belirir. Gnmzde devletler, ekonomik a-
dan bir karar alrken altna imza koyduklar uluslararas ekonomik anlaflmalar da-
ha fazla dikkate almak zorunda kalrlar. Bu durum, tm lkeler iin belirli frsatlar
salayan kresel ekonomik sistemden kopmama arayfllarnn bir sonucu olarak
belirir. Ayrca devletlerin kendi inisiyatifleri ile benimsedikleri bu dzenlemelerin
yannda kresel kapitalizmin meydana getirdii etkiyi de gz ard etmemek gere-
kir. Daha nce de deindiimiz gibi farkl lkelerde faaliyet gsteren ok uluslu
flirketlerin devletlerin ekonomi politikalarn belirleme noktasnda belirli etkilerinin
220 Siyaset Bilimi
Resim 8.7 bulunduu aktr. Bunlarn yannda

Dnya Bankas ve Uluslararas Para
1945 ylnda
Uluslararas Fonu (IMF) gibi kurulufllar da zel-
Yeniden Yaplanma likle ekonomisi nispeten zayf olan
ve Kalknma
Bankas adyla devletleri belirli ekonomik kararlar
kurulan Dnya almaya ya da baz politikalar uygula-
Bankas, geliflmekte maya zorlamaktadr.
olan lkelerin
kamu sektrne Ulus-devletlerin glerinde azal-
at kredilerle maya neden olan baflka bir etmen
yoksullukla
mcadele eden
de yeni bir rgtlenme tarz olarak
nemli uluslararas Avrupa Birliine benzer ulusst
rgtlerden biridir. oluflumlarn uluslararas sisteme gir-
Kaynak: http://www.emtiafiyatlari.com/?Syf=18&Hbr=274918 mesidir. Daha nceki srelerde
ulus-devletler, kendi i iflleri konu-
sunda diledikleri gibi karar alma zgrlne sahipken Avrupa Birlii oluflturu-
lan birtakm ortak normlar araclyla devletleri bu adan snrlandrmaktadr.
Ayrca Avrupa Birlii kendi yetkili organlar araclyla ortaya karlan birtakm
hukuksal dzenlemelere yesi olan devletlerinin tamamnn uymasn zorunlu
klar. Bu anlamda ABnin tpk devletler gibi yasalar kard grlr. Ksacas
yasa yapma tekeli, nceki dnemlerde yalnzca devlete ait bir hak olarak gr-
lrken gnmzde ulusst oluflumlarn da bu konuda belirli yetkilerinin oldu-
u grlmektedir.
Bu noktada, ulus-devletlerin geleneksel ifllevlerini kaybetmelerine bir dier r-
nek olarak da kresel sivil toplum anlayflnn ykselmesini verebiliriz. Demokra-
sinin iine girdii aflamada, lke iinde belirli kararlarn alnmas asndan devlet
yneticilerinin yalnz bafllarna hareket edemeyecekleri, halkn istek, talep ve bek-
lentilerini srekli olarak gz nnde bulundurmalar gerektii anlayfl g kazan-
mfltr. Bu anlamda, sz konusu anlayfl, yalnzca belirli bir lkenin corafi kapsa-
myla snrl kalmaz. Ayn flekilde, lkeler arasndaki iliflkilerin de yalnzca devlet-
ler tarafndan yrtlmesi anlayfl geride kalmfltr. Kurumsal olarak devletlerin ya-
nnda halklarn da birbirleriyle iliflkiye geebilecekleri veya kendi siyasal iktidarla-
r zerinde daha fazla etkide bulunabilecekleri anlayfl ne kmfltr.
Tm bu etmenler bir araya geldiinde ulus-devletlerin hkmetme yetkisi asn-
dan ilk ortaya ktklar dnemin gerisine dfltkleri sylenebilir. Bu adan, ulus-
lararas hukukun merkezinde yer alan egemenlik kavram da ciddi anlamda dn-
flme uramfltr. Bafllangta devletlerin kendi topraklar zerinde sonsuz ve snr-
sz bir hkmetme yetkisine sahip olduklar anlayflndan hareket eden egemenlik
artk anlam deifltirmifltir. Yeni anlamyla egemenlik, uluslararas dzlemin saygn
bir aktr olarak kalmak isteyen bir devletin belirli evrensel kurallara uymasn zo-
runlu klmaktadr.
ktidar olgusu evrensel bir gerekliktir ve ilk insan topluluklarndan itibaren
bulunmaktadr. Bu adan, dnyann her yerinde ve her zaman insanlar arasnda
yneten-ynetilen ayrflmas mevcut olmufltur. Ayrca toplum olmann nkoflulu
insanlarn tamamnn belirli ortak kurallara uymay kabullenmeleridir. Dolaysyla
belirli bir dzenin oluflmas, herkesin uyduu kurallar araclyla mmkn olur.
Yani insanlar yaflamlarnn her aflamasnda baz kurallarla karfllaflrlar ve beraber
yaflamak istiyorlarsa bu kurallara uyarlar. Toplum iindeki en st otorite olan dev-
let, toplumsal yaflamn srmesi iin dier kural koyucu g merkezleriyle kyaslan-
dnda daha kapsaml dzenlemeler yapma hakkna sahiptir. Dnyann hemen

her yerinde en gl siyasal rgtlenme olan ulus-devlet formu, bu anlamda gele-
neksel olarak pek ok yetkiye sahip olmufltur. Ancak yukarda saydmz etmen-
lerin her biri, ulus-devletlerin ilk ortaya ktklar dneme gre ok daha az yetki-
ye sahip olduklarn gstermektedir.
Ulus-devletlerin glerinde meydana gelen aflnma, baz isimler tarafndan ta-
rihsel olarak ifllevlerinin ortadan kalkt, dolaysyla ksa sre iinde yerlerini bafl-
ka bir modele brakacaklar fleklinde yorumlanmfltr. Bu ynde yaklaflm geliflti-
renlerin bir ksm, ulus-devletlerin yerini AB gibi blgesel birliklerin alacan iddi-
a etmifltir. Dier baz dflnrler, bundan sonra devlet deil, birey merkezli siya-
sal mekanizmalar meydana geleceini savunmaktadr. Bunlara gre devletlerin te-
mel geleneksel ifllevleri olan gvenlik ve adalet hizmetleri bile bireyler tarafndan
farkl yntemler araclyla karfllanabilir. Ancak bu yaklaflmlarn ok gl olma-
dn sylemek gerekir. Dolaysyla glerindeki azalmaya ramen ulus-devletle-
rin gelecekte de en etkili siyasal birimler olarak kalmaya devam edecekleri tahmin
edilebilir.
inde bulunduumuz aflamada ulus-devletin sonunun geldiini sylemek siya-
sal gerekliklerle badaflmamaktadr. stelik bu modele karfl kanlar onun yeri-
ne geecek ciddi ve gereki bir alternatif de gsterememektedirler. Buna karfllk,
ulus-devletin ifllev ve grevlerinin bu modelin ilk ortaya kt dneme gre ol-
duka farkl bir grnm kazand da aktr. Artk ulus-devletler, sahip olduklar
ynetme yetkilerini daha esnek, toplum iindeki farkllklar kapsayan ve uluslara-
ras sistemin bir paras olduklarn unutmadan kullanmak zorundadr. Bu durum,
devletleri birey haklarn daha fazla dikkate alan, demokratik ve zgrlk bir y-
netim anlayflna gtrmektedir. Buradan da anlafllabilecei gibi ulus-devlet mo-
deli insanlk tarihi iin tafld anlam devam ettirecektir. Ancak bundan sonraki
srete ulus-devletler sahip olduklar egemenlii daha sorumlu bir flekilde kullan-
mak durumundadr.
Size gre gelecein dnyasnda ulus-devletlerin nasl bir yeri olacaktr?

SIRA SZDE SIRA SZDE
6
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
222 Siyaset Bilimi
zet
N
A M A Kresel siyaseti aklamak. N
A M A Ulusst siyasal rgtlenmelerin dnya siyase-
1 4
Uluslararas iliflkileri aklayan farkl kuramsal tindeki yerlerini aklamak.
yaklaflmlar bulunur. Bunlardan idealizm, barfl Gnmzde ulusst nitelemesiyle anlan yeni
ve uzlaflmay temel alarak dnya leinde bir siyasal birimlerin ortaya kt grlmektedir.
dzen kurulabileceini syler. Realizm, g ilifl- Uluslararas kurulufllarn devletler zerinde snr-
kileri zerinde durur ve bir bakma uluslararas l yetkileri vardr. Bunlar kendilerini devlet yeri-
siyasete ahlaki ilkeler erevesinde deil ve so- ne koyup karar alamaz ya da herhangi bir devle-
mut gereklikler ekseninde bakmak gerektiini te ne yapp ne yapamayacan syleyemezler.
savunur. Marksizm, gl devletlerin zayflar ze- Oysa ulust rgtlenmeler tpk devletler gibi
rinde bask uygulayarak onlar kendi gdmleri- kendi karar alma mekanizmalarna sahiptir. Bun-
ne aldklar grflndedir. Elefltirel kuram ise dev- larn alacaklar kararlara yelerinin uyma zorun-
letler kadar halklarn da uluslararas iliflkilerin luluklar da vardr. Bu modelin en nemli rnei
znesi olduklar dflncesini benimser. Avrupa Birliidir.
N
A M A
Souk Savafl sonrasnda oluflan dnya dzeni- N
AM A
Ulus-devletin geleceine iliflkin farkl ngrleri
2 nin ana hatlarn aklamak. 5 tartflmak.
Souk Savafl dneminde dnya iki kutba ayrl- Ulus-devletler uzun dnem boyunca ulusal ege-
mfltr. 1990l yllar ile birlikte ise dnyada yeni menliin temsilcileri olarak ok nemli bir iflle-
bir dzen oluflmaya bafllamfltr. Bu srete baflta ve sahip olmufllardr. Uzunca bir dnem boyun-
Birleflmifl Milletler olmak zere baz dzenleyici ca ulus-devletleri snrlandran bir g merkezi
kurumlar dnya leinde barfln ve gvenliin olmamas dnya savafllar baflta olmak zere pek
salanmas ynnde aba harcamaktadr. Ancak ok sorunun yaflanmasn beraberinde getirmifl-
bu abalarn henz baflarl bir sonuca ulaflmad- tir. Ancak gnmzde ulus-devlet modelinin da-
ve dnyann farkl yerlerinde etnik, dinsel vb. ha demokratik ve zgrlk bir tarzda rgt-
nedenli atflmalarn olduu grlr. lenmesine ynelik yaklaflmlar glenmifltir. Ya-
kn gelecekte de ulus-devletlerin varl devam
N
A M A
Kreselleflmeyi ve bu srete karfllafllan dier edecektir. Buna karfllk, ulus-devletlerin barfl
3 kavramlar tanmlamak. ve dzeni korumay amalayan bir anlayfla sa-
Kreselleflme, son yllara damgasn vuran en hip olmalar zorunludur.
nemli kavramlardan birisidir. Bu srete, lke-
ler ve toplumlar giderek daha fazla birbirlerine
yaklaflmaktadr. En genel flekilde, kreselleflme-
nin ekonomik, kltrel ve siyasal boyutlar oldu-
u sylenebilir. Kreselleflmenin ekonomik bo-
yutu, lkelerin ekonomilerinin birbirlerine gide-
rek daha fazla yaklaflmas ynnde ifllemektedir.
Kltrel boyutunda farkl halklarn birbirlerini
daha fazla tanmalar ve aralarndaki etkileflimin
artmas bulunur. Kreselleflmenin siyasal boyutu
ise ulus-devletlerin geleneksel ynetim anlayfl-
larnn deiflmesini ve toplumlarn ynetim s-
relerine daha fazla katlmasn ifade eder.
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi devletler arasndaki iliflkile- 6. Afladaki lkelerden hangisi Avrupa Birliinin ye-
rin karfllkl diyalog ve uzlaflma yoluyla zlebilecei- si deildir?
ni savunan uluslararas iliflkiler kuramdr? a. ngiltere
a. dealizm b. Norve
b. Realizm c. Almanya
c. Marksizm d. talya
d. Elefltirel Kuram e. Danimarka
e. Faflizm
7. Kendi vatandafllarna karfl srekli ve sistematik in-
2. Afladaki kavramlardan hangisi bir devletin lkesi san haklar ihlalleri gereklefltiren devletlere karfl silah-
ve halk zerinde hukuksal kural koyabilme yetkisini l g kullanlarak yaplacak harekete ne ad verilir?
ifade eder? a. Souk Savafl
a. Meflruiyet b. Hakl savafl
b. Hukuksallk c. nsan mdahale
c. Toplumsal Szleflme d. Terrle mcadele
d. Egemenlik e. Fiil engelleme
e. Anlaflma
8. Afladaki Birleflmifl Milletler organlarndan hangi-
3. Afladakilerden hangisi egemenlik kavramnn orta- sinde daim yelerin alnan herhangi bir karar veto et-
ya kt ilk uluslararas anlaflma olarak kabul edilir? me yetkisi bulunmaktadr?
a. Birleflmifl Milletler Anlaflmas a. Genel Kurul
b. Roma Anlaflmas b. Gvenlik Konseyi
c. Westphalia Anlaflmalar c. Uluslararas Adalet Divan
d. Maastrich Anlaflmas d. Ekonomik ve Sosyal Konsey
e. Paris Anlaflmas e. Genel Sekreterlik
4. Afladaki oluflumlardan hangisi tarafndan nsan 9. Afladaki oluflumlardan hangisi Avrupa Birliinin
Haklar Evrensel Bildirgesi hazrlanmfltr? yaps iinde yer almaz?
a. Milletler Cemiyeti a. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
b. Birleflmifl Milletler b. Avrupa Adalet Divan
c. Avrupa Birlii c. Avrupa Birlii Konseyi
d. Varflova Pakt d. Avrupa Parlamentosu
e. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi e. Avrupa Komisyonu
5. Afladaki kavramlardan hangisi belirli siyasal karar-

larn alnmas srecine karardan etkilenenlerin de katl- 10. Afladakilerden hangisi ulus-devletlerin geleneksel
malarn ifade eder? ifllevlerinde deifliklik yaflanmasnn nedenleri arasnda
a. Uzlaflma yer almaz?
b. Oydaflma a. Kresel kapitalizm
c. Etkileflim b. nsan haklar
d. letiflim c. Ulusst siyasal oluflumlar
e. Ynetiflim d. Dnya savafllar
e. Kresel sivil toplum
224 Siyaset Bilimi
Yaflamn inden
Kreselleflme ve Ynetiflim
Kreselleflmenin yararlar aktr: daha hzl byme,
daha yksek yaflam standartlar, yeni frsatlar Ne var
ki, bu nimetler son derece dengesiz dalmakta ve k-
Birleflmifl Milletler'in yenilenmesi
Tm bu tehditlerle bafledilmesi gl bir BM'nin yoklu-
unda daha da zor olacaktr. BM'nin glendirilmesi ise
hkmetlere ve zellikle onlarn ortak zmler arama
resel piyasa hala ortak toplumsal hedeflere dayal ku- srecinde baflka unsurlarla -zel sektr, sivil toplum
rallardan yoksun ifllemekte olduu iin srecin teki kurulufllar ve oktarafl kurulufllar- birlikte alflma ira-
yz de kendini gstermeye bafllamfltr. desine baldr. BM, ilgili taraflar harekete geirmek
1945'te BM kurucular ak, iflbirliine dayal ve ulusla- iin bir katalizr grevi grmelidir. BM ayrca baflta bil-
raras bir dnyaya ynelik bir sistem oluflturmufllardr. gi teknolojisi olmak zere yeni teknolojilerden en genifl
Sistem alflmfl ve kreselleflmenin ortaya kmasna biimde yararlanmaldr. Genel Sekreter afladaki alan-
olanak vermifltir. Bunun sonucudur ki bugn kresel larda younlafllmasn tavsiye etmektedir:
bir dnyada yaflyoruz. Sz konusu deiflime uyum sa- Gl yanlarmzn belirlenmesi: BM'nin nfuzu g-
lanmas bugn tm dnya liderlerinin ortak sorunudur. cnden deil, temsil ettii deerlerden, kresel normla-
Bu yeni dnyada bireyler ve gruplar giderek artan bi- rn oluflturulmas ve srdrlmesinde oynad rolden,
imde, devletleri dfllayarak, dorudan iletiflim kurmak- kresel ilgiyi sorunlara ekme ve kresel eylemi hare-
tadrlar. Bunun belirli sakncalar vardr. Su, uyuflturu- kete geirme yeteneinden ve insanlarn hayatlarn iyi-
cular, terrizm, kirlenme, hastalk, silah ve mlteciler: lefltirme abalarnn yaratt gven duygusundan kay-
bunlarn tm eskiye oranla ok daha byk bir hzla naklanmaktadr. zellikle hukukun stnlnn ne-
ve ok daha genifl hacimlerde hareket etmektedirler. mini her zaman vurgulayarak bu gl yanlarmz da-
nsanlar ok uzaklarnda meydana gelen olaylardan r- ha da pekifltirmeliyiz. Ama ayn zamanda da, hem etkin
knt duymaktadrlar. Baflka lkelerdeki adaletsizlik ve bir iflleyifl gstermesi hem de tartfllmaz bir meflruiyete
fliddeti giderek daha yakndan tanmakta ve devletlerin sahip olmas iin ncelikle Gvenlik Konseyi reformu-
bu konuda bir fleyler yapmalarn beklemektedirler. nu gereklefltirerek BM kendini uyarlamaldr. te yan-
Ama yeni teknolojiler ayn zamanda ortak bir anlayfl ve dan da BM sivil toplum kurulufllar, zel sektr ve va-
ortak eylem iin de yeni olanaklar sunmaktadr. Kre- kflarla iliflkilerini glendirmelidir.
selleflmenin en iyi yanlarn alp en ktlerinden uzak Deiflim iin danflma a oluflturulmas: Uluslara-
duracaksak, daha iyi ynetmeyi ve birlikte daha iyi y- ras kurulufllar, sivil toplum ve zel sektr rgtleri ile
netmeyi renmemiz gerekecektir. hkmetleri bir araya getirerek, ortak hedefler dorul-
Bu, bir dnya hkmeti gerektii ya da ulus-devletin tusunda resmi kurumlar gayrresmi politika alar ile
sonunun geldii anlamna gelmez. Tersine, devletlerin desteklemeliyiz.
glendirilmesi gerekmektedir. Bunun iin de ortak ku- Dijital balantlar kurulmas: BM'nin verimliliinin
rumlar bnyesinde, ortak kural ve deerler erevesin- artrlmas ve dnya ile etkilefliminin glendirilmesi
de birlikte hareket ederek birbirlerinden g alabilirler. iin yeni bilgi teknolojilerinden yararlanmalyz. Ancak
Sz konusu kurumlar, iktidarn paylaflm dahil, gnn bunu gereklefltirebilmek iin nce deiflime kapal bir
gereklerini yanstmaldrlar. Dahas, devletlerin, kre- kltr alt etmemiz gerekmektedir. Genel Sekreter bu
sel lekli flirketler dahil, devlet-dfl aktrlerle iflbirlii konuda yardmc olmas iin bilgi teknolojisi sanayiin-
yapmalarna olanak verecek bir yapda olmaldrlar. o- den destek isteyecektir.
u durumda, deiflen dnya gndemine daha hzl Sessiz devrimin glendirilmesi: 21. Yzyln ihtiya-
uyum salayabilecek olan yar resmi politika alaryla larna cevap verebilmek iin gerek anlamda bir yapsal
da desteklenmelidirler. reform; ye lkeler arasnda ncelikler konusunda daha
Gnmz dnyasnda gelir dalmnda grlen byk net bir grfl birlii; ve gnlk iflleyiflin daha az mdaha-
adaletsizlikler, en az bir milyar insann iinde yaflad leci bir biimde denetimi gerekmektedir. Genel Kurul'un
sefil koflullar, kimi blgelerde sren kronik atflmalar da, rnein, rgte verilecek yeni grevlerde gerekli es-
ve doal evrenin hzla bozulmas: bir araya geldiklerin- neklie yer vermesi ve sonuca ynelik bte uygulama-
de bunlar, ortak bir anlayflla gerekli nlemlerin alnma- lar gibi alanlarda kararlar almas gereklidir.

mas durumunda, mevcut kalknma modelinin srdrl-
mesini olanaksz klmaktadr. Ksa sre nce alt ktada Kaynak: http://www.belgenet.com/arsiv/binyilzir-
gereklefltirilen bugne kadarki en byk kamuoyu yok- ve_01.html. Birleflmifl Milletler Eski Genel Sekreteri
lamas dnyann her yannda insanlarn bu tr nlemle- Kofi Annan tarafndan hazrlanan 21. Yzylda Bir-
rin beklentisi iinde olduklarn kantlamfltr. leflmifl Milletler bafllkl rapordan zetlenmifltir.
Okuma Paras
... kresel giriflim ve deneyime dayanmas muhtemeldir.
nmzdeki birka onyl iinde belirli bir post-Vesfal- Sz konusu farkllklar eflitli kltrel, ekonomik ve si-
yen dnem senaryosunun flekillenmesi artk mmkn yasal koflullar yanstacaktr. Bu koflullar bir dizi tarihsel
hale gelmifltir ve bu nedenle ileriki yllarda kresellefl- annn ykn taflyacak, ounlukla milliyeti ve me-
menin yapsnda ve dinamiklerindeki geliflmelerle, or- deniyeti uyanflla yakndan balantl grlen farkl
taya kmakta olan yeni dnya dzeninin erevesinin kisveler iindeki dini etkilerin canlanflyla giderek da-
de arpc biimde deiflmesi muhtemeldi elbette by- ha fazla tahrik edilecektir. Ayn zamanda evreye iliflkin
le bir fley kresel imparatorluk seenei baflaryla uygu- eilimlerin ve teknolojik ataklarn, zellikle hkm s-
lanamad takdirde gerekleflecektir. Kresel ortam ku- ren dzenleyici erevenin ksa ve orta vadeli insan
ralszlafltrlmfl dnya ekonomisi iinde byk teknolo- sal ve refah ile insanl snrlayan koflullarn (rn.
jik deiflimler ve piyasa glerinin deiflkenliinin ya- klonlama ve robotlar araclyla) tanmlanmas asn-
ratt etki nedeniyle ok istikrarszdr. Bu bakmdan flu dan alglanan etkileri de nem taflmaktadr ()
andaki durum, yukarda tanmlanan trden bir neo- Gelecekteki dnya dzeni konusundaki arayfllar, 11
Vestfalyen dnya dzeni ile daha ileride ortaya kacak Eylle verilen yant daha pozitif ynelimlere doru e-
ve olumlu ya da olumsuz ynlere hareket edebilecek virecek, dnya halklarnn hakl flikyetlerini dikkate
(insani ynetiflim perspektifinden deerlendirildiinde) alacak ve gvenlik anlayfln insani kresel ynetiflimin
post-Vestfalyen bir dnya dzeninde oluflan ifte ger- deerleri ile kurumlar etrafnda infla edebilecek kadar
eklii kabul etmemiz gerekmektedir. gl demokratik enerjilerin ykselmesine bal olacak-
Vestfalyen anlayfln biimlendirdii klasik uluslararas tr () [G]elecek, ya egemen devletlerin oluflturduu
iliflkiler erevesinin gelecekte politika reticileri ve esasen Vestfalen dnyann yeni bir aflamas olarak, ya
akademik evreler iin tatmin edici bir rehberlik yapa- da blgecilik ve kreselleflmeciliin siyasal topluluklara
can dflnmek pek mmkn deildir () salad gvenlik ve kimliklerin yeni gereklie post-
Pozitif deiflimin failleri oluflum srecindedir. Arka plan- Vestfalyen damgas vurulmasn hak edecek dereceye
da insan haklar (zellikle sivil zgrlkler, apartheid ulaflt moment olarak pozitif biimde geliflebilir.
[rk ayrmcl] ve cinsiyet konularnda) ve evre asn-
dan aktif ve etkili olan yerlefliklik kazanmfl ulustesi Kaynak: Falk, R. A. (2004). Dnya Dzeni Nereye?:
STKlar bulunmaktadr. n plandakiler ise, ister yerel Amerikan Emperyal Jeopolitikas: ev. Neflenur Do-
dzeyde byk barajlar ve enerji santrallerine karfl ye- mani, Nusret Arhan. stanbul: Metis Yaynlar.
rel muhalefet biiminde, ister G-8 ya da Dnya Ekono-
mik Forumunun toplant yerleri gibi kresel politika
retim arenalarnda sesini ykseltmek biiminde olsun,
flirket kreselleflmesinin muhtelif tezahrlerine karfl
mcadelenin n saflarnda yer alan daha flekilsiz sivil
toplum aktrleridir. Bu aktivizmin gc ve etkinlii flu
anda ak flekilde fark edilmeyebilir. Bu abalarn bafla-
rs esas olarak insani kresel ynetiflimin kurulmas ta-
ahhdn paylaflan hkmetlerle iflbirlii yapma ve ka-
lc iliflkiler kurabilme kabiliyetine bal olacaktr. Ayn
zamanda, kendini demokratikleflmeye ve fliddet ier-
meyen politikaya adamfl olan kresel sivil toplum iin-
de bir mutabakat flekillendirme yeteneine de ihtiya
duyulacaktr.
Demokratik uygulamalar ve usulleri derinlefltirip yay-
gnlafltrma mcadelesi eflitli formatlar iinde devam
edecek gibi grnmektedir. Bu mcadelenin devlet,
pazar, blge ve dnyann birbirleriyle zgn etkileflimi-
ni ieren, birbirinden olduka farkl bir dizi blgesel ve
226 Siyaset Bilimi
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar

1. a Yantnz yanlfl ise, Uluslararas liflkiler Ku- Sra Sizde 1
ramlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Egemenlik kavram ilk kez, 1576 ylnda Fransz hukuk-
2. d Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Sistemin Do- u Jean Bodin tarafndan kullanlmfltr. Ancak kavra-
uflu konusunu yeniden gzden geiriniz. mn devletler sistemine yansmas, 1648 ylnda dne-
3. c Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Sistemin Do- min Avrupal devletleri arasnda imzalanan Westphalia
uflu konusunu yeniden gzden geiriniz. Anlaflmalar araclyla olmufltur. Bu Anlaflmalar arac-
4. b Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Sistemin Do- yla Avrupal devletler karfllkl olarak birbirlerinin
uflu konusunu yeniden gzden geiriniz. egemenliklerini kabul etmifllerdir. Bylece devletler,
5. e Yantnz yanlfl ise, Souk Savafln Bitifli ve kendi hkmettikleri alan zerinde hukuk koyma yetki-
Dnyada Deiflen Dengeler konusunu yeni- sini tek bafllarna ellerine almfllardr. Ayrca, devletler,
den gzden geiriniz. birbirlerinin iifllerine karflmamay da karfllkl olarak
6. b Yantnz yanlfl ise, Ulusst Siyasal rgtlen- taahht etmifllerdir.
meler: Avrupa Birlii rnei konusunu yeni-
den gzden geiriniz. Sra Sizde 2
7. c Yantnz yanlfl ise, Kreselleflme Srecinde Gnmzde Birleflmifl Milletlere ynelik en nemli
Siyaset konusunu yeniden gzden geiriniz. elefltiri, bu rgtn, Gvenlik Konseyinin daim ye-
8. b Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Sistemin Do- lerinin gdmnde olmasdr. Buna gre, 200e yakn
uflu konusunu yeniden gzden geiriniz. devlet BM yesi olmasna ramen bunlarn byk o-
9. a Yantnz yanlfl ise, Ulusst Siyasal rgtlen- unluu karar alma srelerinde etkili deildir. Oysa
meler: Avrupa Birlii rnei konusunu yeni- Gvenlik Konseyinin daim yelerinden yalnzca biri
den gzden geiriniz. bile herhangi bir kararn alnmasn engelleyebilmek-
10. d Yantnz yanlfl ise, Ulus-Devletin Gelecei tedir. Bu nedenle, BM yapsnn demokratiklefltirilme-
konusunu yeniden gzden geiriniz. si ynnde giderek daha fazla tez retilmektedir.
BMde karar alma srelerinin ye lkelerin grfl ve
taleplerini daha fazla ne karacak flekilde dzenlen-
mesi dnyada barfln salanmas asndan nemli kat-
k salayacaktr.
Sra Sizde 3
Souk Savafl srasnda dnya adeta iki farkl kutba ay-
rlmfltr. Bu durum, farkl lkeler arasnda srekli ola-
rak bir ekiflme yaflanmasna neden olmufltur. Her iki
kutupta yer alan lkeler de srekli olarak bir dfl teh-
dit olgusunu canl tutmufllardr. Bu nedenle, Souk Sa-
vafl yllarnda temel zgrlklerin ve demokrasinin ger-
ek anlamda yaflanmas bakmndan ok sayda sorun
kt sylenebilir. Zira devletler, zgrlklerin genifl-
letilmesinin lkenin gcnde bir zaafa yol aacan
ileri srebilmifllerdir.
Sra Sizde 4
Kreselleflmenin en nemli sonularndan biri dnyada
toplumlarn giderek daha fazla flekilde birbirlerine yak-
laflmalardr. zellikle iletiflim teknolojilerinin geliflme-
siyle artk farkl lkeler arasndaki insanlar arasnda et-
kileflim artmfltr. rnein, Internet araclyla corafi
adan ok uzakta bulunan bir lkede yaflayan insanlar-
la iletiflim kurmak, ticaret yapmak ve dflnce paylafl- Berifl, H. E. (2006). Kreselleflme Srecinde Egemen-
mnda bulunmak mmkn olmaktadr. Bu durum, fark- lik: Ulusal Egemenliin Yeni Snrlar. Ankara:
l lkelerde yaflayan insanlarn birbirlerini daha iyi tan- Lotus Yaynevi.
malarn salamaktadr. Dursun, D. (2010). Siyaset Bilimi. stanbul: Beta Yay-
nevi.
Sra Sizde 5 Falk, R. A. (2004). Dnya Dzeni Nereye?: Amerikan
Sivil toplum kurulufllar, amzda demokratik idealle- Emperyal Deopolitikas. ev. Neflenur Domani
rin yaflama gemesi asndan ok nemli bir iflleve sa- ve Nusret Arhan, stanbul: Metis Yaynlar.
hiptir. Yafladmz ada STKlar faaliyet alanlarn fark- Fukuyama, F. (2011). Tarihin Sonu ve Son nsan.
l lkeleri kapsayacak flekilde geniflletmifl ve glendir- ev. Zlf Dicleli, stanbul: Profil Yaynlar.
mifllerdir. Ayrca BM baflta olmak zere uluslararas ku- Giddens, A. (2008). Ulus Devlet ve fiiddet. ev. Cum-
rulufllar STK etkinliklerini daha fazla ciddiye almakta- hur Atay, stanbul: Kalkedon Yaynlar.
dr. Bu nedenle, demokrasinin geliflmesi iin alflan Heywood, A. (2007). Siyaset. ev. B. Berat zipek ve
STKlarn taleplerinin devletler tarafndan daha fazla dierleri. Ankara: Liberte Yaynevi.
ciddiye alnma zorunluluu bulunmaktadr. Huntington, S. P. (2006). Medeniyetler atflmas ve
Dnya Dzeninin Yeniden Kurulmas. ev. Cem
Soydemir ve Mehmet Turhan, stanbul: Okuyan Us
Sra Sizde 6 Yaynlar.
Ulus-devletlerin gerek insanlar gerekse lkeler arasn- Karluk, R. (2011). Avrupa Birlii. 10. Bask, stanbul:
daki iliflkiler balamnda ok nemli ifllevleri vardr. Beta Yaynlar.
Fransz Devriminden gnmze insanlk tarihi asn- Pierson, C. (2011). Modern Devlet. ev. Neflet Kutlu
dan en gereki ynetim modeli ulus-devlettir. Ancak ve Burcu Erdoan, stanbul: Chiviyazlar Yaynevi.
ulus-devletlerin sahip olduklar egemenlii sorumlu bir Trkne, M. (Der). (2003). Siyaset. Ankara: Lotus Yay-
flekilde kullanmalar ve uluslararas hukuk kurallarna nevi.
uymalar byk nem taflmaktadr. Gnmzde ulus-
devlete ynelik pek ok elefltiri, hatta bu modelin orta-
dan kalkacana ynelik grfller bulunmaktadr. An-
cak bu yaklaflm benimseyenlerin ulus-devletin yerini
http://en.wikipedia.org/wiki/Hugo_Grotius
alacak bir model neremedikleri de grlmektedir. Do-
http://www.thewallpapers.us/r-askeri-resim-17-2.-
laysyla yakn gelecekte de ulus-devlet modeli insanlk
dunya-savasi-720-savastan-kalma-goruntuler-
tarihindeki yerini koruyacaktr.
4649.htm
http://epochtimestr.com/index.php/13-kasim-1920-
milletler-cemiyetinin-cenevredeki-acilisina-41-
ulkeden-5-bin-temsilci-katildi/
http://www.un.org.tr/
http://tr.wikipedia.org/wiki/Mihail_Gorba%C3%A7ov
http://tr.wikipedia.org/wiki/Berlin_duvar%C4%B1
http://en.wikipedia.org/wiki/Member_state_of_the_Eu
ropean_Union
www.abgs.gov.tr
http://www.emtiafiyatlari.com/?Syf=18&Hbr=274918
http://www.belgenet.com/arsiv/binyilzirve_01.html.

Si̇yaset Bi̇li̇mi̇ne Gi̇ri̇ş Aöf

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Si̇yaset Bi̇li̇mi̇ne Gi̇ri̇ş Aöf

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2671

Siyaset ve Siyaset Bilimi ......................................................... 2 1. NTE

Siyasetin Dili: Kavramlar, Kurumlar...................................... 28 2. NTE

ktidarn Grnmleri: Zor Kullanma ve Otorite........................................ 32

3. NTE Bir rgtl ktidar Olarak Devlet ve Siyasal Sistemler..........58

Siyaset ve Birey: Siyasal Katlma ........................................... 90 4. NTE

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 120

5. NTE adafl Ynetim Biimi Olarak Demokrasi ......................... 122

6. NTE Siys Dflnceler ve deolojiler ............................................. 150

Faflizmin Dflnsel Temelleri........................................................................ 167

Siyasal Gler........................................................................... 180 7. NTE

Kresel Siyaset......................................................................... 204 8. NTE

Siyaset ve Politika Kavramlar

Resim 1.1 Yunan dflnrlerinden Aristoteles (l. M.. 322) fle-

nlmas siyaset kavram erevesinde dflnlmfltr. Yalnz ortak karlar konu-

Siyaseti bir iktidar mcadelesi olarak sunan yaklaflm iin M. Duvergernin

Siyaseti iktidar mcadelesi veya savafl olarak sunanlara karfllk

rilen iktidar mcadelesi fleklindeki tanmlarda toplumun yaratmfl olduu ortak

SIRA SZDE Siyaset Bilimi

Eski Yunan Dflnrlerinde Siyaset SIRA SZDE Resim SIRA

Eski Yunan dflnrlerinin siyaset konusundaki dflnceleri iin Platonun

Modern Dnemde Siyaset

Resim 1.6 lr. Bu yzden tarihin rzgrna gre, durumlarn deifl-

19. Yzylda Siyaset

bilim anlayfl toplumsal dnyadaki nesneler iin de sz konusu edilmeye bafllan-

K. Marxn temel tezleri iin Aron, R. (1986). Sosyolojik Dflncenin

Makyavelist anlayfl siyaseti toplumsal iliflkilerde belirleyicilie

d dflnlmekteydi. O bu geleneksel izgiyi deifltirerek toplumsal deiflmenin

1. nite - Siyaset ve Siyaset Bilimi

M. Weberin siyasetle ilgili temel dflnceleri ve yaklaflmlar iin (2006).

slam Dnyas ve Siyaset Bilimi

Farabinin ilimleri tasnifi iin limlerin Saym (hsal-Ulm (limlerin

Siyasetnameler ve Layihalar TELEVZYON TELEVZYON

nme adyla anlmfllardr. Siyasetnameler, hkmdarlar iin kaleme alnmfl eser-

bnin Adbul-Mulku (Adbul-Mulk, eviren: Sait Aykut, stanbul, nsan Yaynla-

Siyasetname tr eserlerin en meflhuru olan Nizamlmlkn (1981). K Siyasetname

1. nite - Siyaset ve Siyaset Bilimi

bn Haldunun asabiyet teorisi hakknda daha detayl bilgi edinmek

SYASET BLMNN KONUSU, KAPSAMI, YNTEM

Siyaset Biliminin Konusu

diyebiliriz. Bu yeni anlayfl sosyolojik zellik gstermekte ve siyasal olayn sosyal

DKKAT Gnmzde Siyaset

den belirlemifltir. Bu dernek tarafndan belirlenen tablo ile UNESCOnunki arasn-

Siyaset Biliminde yntem konusunda Erkan Akn (1997). Bilim ve Siyasal

Siyasal olgularn karmaflkl, insanlarn bamsz iradeleriT Eile

Siyaset Biliminde Kullanlan Teknikler

Karfllafltrmal Analiz Teknii

bunlarn uygulanmas, cevaplarn deerlendirilmesi ve bunlardan baz sonularn rneklem Grubu:

9. Afladakilerden hangisi Siyaset Biliminin temel dal-

Okuma Paras 1 Okuma Paras 2

Kaynak: Uluda, S. Mukaddime. I. s.135-8.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

DKKAT Propaganda Dfikir

ktidarn Kaynaklar ve Teknikleri

2. nite - Siyasetin Dili: Kavramlar, Kurumlar 31

ktidarn fiziksel, ekonomik ve sembolik olmak zere kayna vardr.

Bir iktidar iliflkisi servete, konuma, bilgiye, karizmaya dayanabilir ya da sadece

SIRA SZDE ktidarn verimli

ktidar, fiziksel ve ekonomik kaynaklara dayal olarak plak g, zorD kullanma;

Resim 2.3 srer. ktidar farkl kurumlara dalmfl gibi g-

lumlarda iyi rgtlenmifl sekin aznlklar, rgtsz ynlara hkmederler. Mos-

Siyasal ktidar ve Ayrt Edici zellikleri