You are on page 1of 16

22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

Resumodolivro"Omedoliberdade"de
ErickFromm
demirnacampo3|trabalhosfeitos.com

CapituloI:AliberdadeUmproblemaPsicolgico?

AhistriamodernadaEuropaedaAmricagiraemtornodoesforoparalivrarohomem
daspeiasqueotmmantidoacorrentado.Asbatalhaspelaliberdadeforamsustentadas
pelosoprimidos.Umaclasselutavaparaselibertardaopresso,elaacreditavalutarporum
idealoanseiodaliberdade.
Muitosmorreramconvictosdequemorrernapelejacontraaopressoeramelhordoque
viversemliberdade.AHistria,estavademonstrandoserpossvelaohomemgovernarasi
mesmo,tomardecisesporsimesmoepensaresentirconformeelemesmodesejava.Os
princpiosdeliberalismoeconmico,democraciapoltica,autonomiareligiosae
individualismonavidaprivadaderamvazoaosanseiosdeliberdade.
AGuerraMundialfoiencaradapormuitosanoscomoaderradeiralutapelavitriadefinitiva
daliberdade.Poucosanospassaramse,parasurgirnovossistemasquenegavamtudoem
queoshomenscriamequetinhamconquistados.Aessnciadestesnovossistemaseraa
submissodetodos,salvoumpunhado,umaautoridadesobreaqualnopodiaexistir
restrioalguma.
Aprincpio,muitosseconsolaramcomaideiadequeavitriadosistemaautoritriodeviase
aloucuradeunspoucos.OutrailusofoidequehomenscomoHitlerhaviamalcanadoo
poderpormeiodeastciaeartimanha,queapopulaointeiraeraoobjetoinvoluntrioda
traioedoterror.
Nosanosqueseescoaram,tornouseevidenteafalsidadedestesargumentos.Noimporta
ossmbolosescolhidospelaliberdadehumana:aliberdadenosevmenosameaada
quandoatacadaemnomedoantifascismodoquenofascismoindisfarado.
Efinalidadedestelivroanalisarosfatoresdinmicosdaestruturadocarterdohomem
modernoqueolevaramaquererdesistirdaliberdadenospasesfascistaseque
predominamdeformatogeneralizadaentremilhesemnossaprpriagente.
Perguntasprincipaisquecontemplamoaspectohumanodaliberdade:quealiberdade
comoexperincia?aliberdadeapenasausnciadepressoexternaoutambma
presenadealgoemcasoafirmativo,dequ?Porque,ento,aliberdadeparamuitos
umobjetivocobiadoeparamuitosumaameaa?
Nohaver,igualmente,umdesejoinatodeliberdade,umaaspiraoinstintivaa
submisso?Comoexplicar,entoaatraoquemuitosencontramhojenasubmissoa
chefes?Asubmissosempreaumaautoridademanifestaouhtambmsubmissoa
autoridadesinteriorizadas,comoodevereaconscincia,acompulsesinterioresou
autoridadesannimas,comoaopiniopublica?
Aanlisedoaspectohumanodaliberdadeedasforasautoritriasobriganosaencarar
umproblemageral,desempenhadoqualsejaopapelqueosfatorespsicolgicos

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 1/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

desempenharamcomoforasativasnoprocessosocial.Estamoslidando,aqui,comum
sistemapoltico.Quandoofascismosubiuaopoder,amaioriadaspessoasestava
despreparada,tantotericaquantopraticamente.Nietzsche,MarxeFreudemitiramseus
alertas,cadaumaseumodo.
Freudfoialmdequalquerpredecessornaobservaoeanlisedasforasirracionaise
inconscientesquedeterminamcertaspartesdocomportamentohumano.Eledescobriuque
essesfenmenosirracionaisobedeciamacertasleis,equeestasirracionalidades,tanto
quantotodaestruturadocarterdeumindividuo,eramreaessinflunciasexercidas
peloexterioreparticularmenteocorridasduranteaprimeirainfncia.
Freudaceitouacrenatradicionalemdicotomiabsicaentreohomemesociedade.O
homemparaelefundamentalmenteantisocial.Asociedadetemquedomesticlo,
permitindolhecertasatisfaodiretadeimpulsosbiolgicoseportanto,inextirpveis,
geralmente,porm,asociedadeprecisaapuraresagazmenterefrearosimpulsosbsicos
dohomem.Astendnciassuprimidasconvertemseemanseiosvalorizadosculturalmentee,
assimtornamseabasehumanadacultura.Freudescolheuonomesublimaoparaa
estranhatransformaodasupressoemcomportamentocivilizado.Arelaoentre
individuoesociedade,emFreudesttica:oindividuopermanecepraticamenteimutvel,
ssetransformandonamedidaemqueasociedadeexercemaiorpressosobreseus
impulsosnaturaisoupermitemaiorsatisfao.
Freudsempreconsideraoindivduoemsuasrelaescomosoutroscadapessoatrabalha
parasiindividualisticamente.Oindivduo,inicialmentesozinhoentraemrelaes
econmicascomoutroscomomeioparaatingirumfim:venderecomprar.
Aanliseapresentadanestelivrobaseiasenasuposiodequeoproblemacrucialda
Psicologiadotipoespecificoderelacionamentodoindivduocomomundoenoda
satisfao.Asociedadenotemsomenteumafunosupressora,masigualmenteuma
funocriadora.Anaturezadohomem,suaspaixeseansiedadessoumprodutode
naturezacultural.
AresoluodestaaparentecontradioconstituiocampodaPsicologiaSocial.Aspaixes,
osdesejoseansiedadessemodificamseedesenvolvemsecomoumresultadodo
processosocial,masconvertemseemforasprodutivaseprocessosocial.
Enecessriodiscutiranoodeadaptao,paraelucidaodoquecompreendemospor
mecanismoseleispsicolgicos.tildistinguiradaptaoestticaedinmica.Adaptao
estticareferimonosaumaadaptaoquenoalteraoconjuntodaestruturadocarter,
implicandoapenasaadoodeumhbitonovo.
Poradaptaodinmicaentendesequeumindivduoseadapteacertascondies
externas,estetipodeadaptaoformalagonovodentrodele,despertandonovosimpulsos
enovasansiedades.Todaneuroseumexemplodeadaptaodinmica.
Todohomemprecisacomer,beber,protegersecontraosinimigos,etc.Afimdefazertudo
isso,eletemdetrabalhar.Asespciesdiferentesdetrabalhoexigempersonalidades
inteiramentediferentes.Suanecessidadedevivereosistemasocialemprincpiono
podemsermodificadaporelecomoindivduo.
Assim,oestilodevidadoindivduomarcadopelosistemaeconmicoemquevive,sendo
fatorprimordialnadeterminaodetodaaestruturadeseucarter.
Porissoanecessidadederelacionarsecomoomundoexteriorasiprprio,anecessidade

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 2/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

deevitarasolido.Afaltaderelacionamentocomvalores,smbolosepadrespodeser
chamadadesolidomoral.
Importanteofatodeoshomensnopoderemviversemcertaespciedecooperaocom
osoutros.Estanecessidadeevidentequandocriana:devidoainabilidaderealdacriana
decuidardesi.
Noprocessodaadaptaodinmicaculturaformamsediversosimpulsospoderosos,que
motivamasaeseossentimentosdosindivduos.Ohomemquantomaisliberdade
adquiredauniooriginalcomosoutroshomensecomanatureza,tornandosecadavez
maisindivduo,maisasualiberdadedestrudaeaintegridadedoseuindividual.

CapituloII:Oaparecimentodoindivduoeaambiguidadedaliberdade

Antesdeabordarmosnossotpicoprincipalaquestodesaberoquealiberdadesignifica
paraohomemedeporqueecomoeleprocuraescaparlhedevemosprimeiroavaliar
umconceitoquepodeparecerumtantoafastadodarealidade.Ele,contudoumapremissa
necessriacompreensodaanlisedaliberdadenasociedademoderna.Refiromeao
conceitodequealiberdadecaracterizaaexistnciahumanacomotale,outrossim,queseu
significadomudadeacordocomograucomqueohomemsepercebeeseconcebeasi
mesmocomoumserindependenteeseparado.
Ahistriasocialdohomemcomeoucomoseuaparecimentosaindodeumestadodecom
ummundonaturalparaumoutrodepercepodesimesmocomoumaentidadeseparada
danaturezaqueorodeavaedosoutroshomens.Durantelongosperodosdahistria,
pormestapercepopermaneceuindistinta.Oindividuocontinuouestreitamenteligadoao
mundonaturaldequeemergiaconquantoempartetomasseconhecimentodesimesmo
comoentidadeseparada,tambmsentiasepartedomundoqueocircundava.Oprocesso
crescentedodesprendimentodoindivduodosseuslaosoriginais,processoaque
podemosdenominarindividuao,pareceteratingidoseupicenahistriamoderna,nos
sculosentreareformaeaatualidade.
Passamsealgunsmesesapsonascimentoantesqueacrianaaomenosidentifiqueoutra
pessoacomotalesejacapazdereagircomumsorriso,esonecessriosanosparaqueela
cessedeconfundirsecomouniverso.Ateentoelavivenciaumtipoespecialde
egocentrismoessequenoexcluiternuraeinteressepelosoutros,postoque,osoutros
aindanosodefinitivamentevivenciadoscomodeverasseparadosdela.Pelamesma
razo,atendnciadacrianaparacurvarseanteaautoridadenessesprimeirosanos
tambmtemsignificadodiferentedodemaistarde.Ospaisouqualqueroutraautoridade,
aindanosoconsideradoscomoentidadefundamentalmenteseparadaselesaindaso
partedouniversoinfantileesteaindapartedacriana:asubmissoaelasportanto,tem
umteordiferentedotipodesubmissoqueexisteumavezquedoisindivduosquetenham
tornadorealmentedistintos.
Quantomaisacrianacresceeateopontoemquesorompidososvnculosprimrios,
tantomaiselabuscaaliberdadeeaindependncia.Masasinadestabuscaspodeser

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 3/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

perfeitamenteentendidasecompreendermosaqualidadedialticadesseprocessode
individuaocrescente.
Talprocessoapresentadoisaspectos:umdequeacrianaficamaisfortefsica,
emocionalementalmente.Emcadaumadessasesferascrescemaintensidadeea
atividadeaomesmotempo,asesferasvoficandocadavezmaisintegradas.Formase
umaestruturaorganizada,dirigidapelavontadeepelarazodoindivduo.
Ooutroaspectodoprocessodeindividuaoasolidocrescente.Osvnculosprimrios
oferecemseguranaeumsentimentobsicodeunicidadecomomundoexterioracadaum.
medidaemqueacrianaemergedaquelemundo,eladarsecontadeestars,deser
umaentidadeseparadadetodasasoutras.Estaseparaodeummundo,queem
comparaocomaexistnciaindividualdecadaumesmagadoramenteforteepoderoso,
emuitasvezesameaadoreperigoso,criaumasensaodeimpotnciaeangustia.
Enquantoseeraparteintegraldaquelemundo,semperceberapossibilidade,e
responsabilidadedeaoindividual,agentenotinhadetermedo.Quandosepassaaser
umindivduo,ficaseseenfrentaseomundoemtodososseusaspectosperigosose
avassaladores.
Aexistnciahumanatemseuincioquandoafaltadefixaopelosinstintosultrapassacerto
pontoquandoaadaptaonaturezaperdeseucartercoercivoquandoomododeagir
nomaisestabelecidopormecanismosrecebidosatravsdahereditariedade.Poroutras
palavrasaexistnciahumanaealiberdadesodesdedoincioinseparveis.Liberdade
aquiempregadanoemseusentidopositivodeliberdadepara,poremnonegativode
liberdadede,ouseja,liberdadedadeterminaoinstintivadesuasaes.
Aliberdade,nestapercepo,umdomambguo.Ohomemnascesemoequipamento,
paraagiradequadamente,dequedispeosanimaiseledependedospaispormaistempo
quequalqueroutroanimal,esuasreaesaomeiosomenosvelozesemenoseficazes
queasaesreguladasautomaticamentepelosinstintos.Elepassaportodososperigose
temoresquedecorremdessaausnciaderecursosinstintivos.Noentanto,estamesma
debilidadedohomemabasedequesurgeodesenvolvimentohumano:afraqueza
biolgicadohomemorequisitodoculturahumana.
Vemosqueoprocessodecrescimentodaliberdadehumanapossuiomesmocarter
dialticoquenotamosnocrescimentoindividual.Porumlado,umprocessodecadavez
maiorvigoreintegrao,domniodanatureza,poderiodarazohumanaesolidariedade
comosoutrossereshumanos.Mas,poroutro,estacrescenteindividuaosignifica
crescenteisolamento,insegurana,e,portanto,duvidaacercadopapeldaprpriapessoa
nouniverso,dosignificadodesuaprpriavida,e,contudoissoumsentimentocadavez
maiordesuaprpriaimpotnciaeinsignificnciacomoindividuo.
AHistoriadaEuropaedaAmericaapartirdofimdaIdadeMediavemaseraHistoriado
surtodoindividuoemsuaplenitude.umamarchaqueseiniciounaItlia,duranteo
renascimentoequespareceteratingidoagoraoseuclmax.Foramnecessriosmaisde
quatrocentosanosparadesagregaromundoMedievalelibertaraspessoasdaspeiasmais
aparentes.Porememboraemmuitosaspectosoindivduotenhacrescido,tenhase
desenvolvidomentaleemocionalmente,participandodasrealizaesculturaisdemaneira
jamaisantesvista,cresceutambmohiatoentrealiberdadedeealiberdadepara.O
resultadodestadesproporoentreaemancipaodequalquervinculoeafaltade

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 4/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

possibilidadeparaarealizaopositivadaliberdadeedaindividualidadeconduziu,na
Europa,aumafugaapavoradadaliberdadeparaojulgodenovosgrilhesou,nomnimo,
paraumindiferentismototal.
Principiamosnossoestudoacercadosignificadodaliberdadeparaohomemmodernopor
umaanlisedocenrioculturaldaEuropaduranteapartefinaldaIdadeMediaecomeo
daeramoderna.Nesteperodoabaseeconmicadasociedadeocidentalexperimentou
mudanasradicais,acompanhadasdeumamudanaigualmenteradicalnaestruturada
personalidadehumana.Umanovaperspectivadeliberdadefoientocriada,encontrando
suamanifestaoideolgicamaisexpressivaemnovasdoutrinasreligiosas,asdaReforma.

CaptuloIII:ALiberdadenaEradaReforma

1.OAMBIENTEMEDIEVALEORENASCIMENTO

AimagemdaIdadeMdiatemsidodeturpadadeduasmaneiras.Oracionalismomoderno
encarouacomoumperodoessencialmenteobscuro.Assinaloulheaausncia
generalizadadaliberdadeindividual,aexploraodamassadapopulaoporumaescassa
minoria,atacanhicequefaziadocamponsdoscamposvizinhosparanofalardeuma
pessoadeoutropasumestrangeiroperigosoesuspeitoparaohabitantedacidade,e
suasupertioeignorncia.Poroutrolado,aIdadeMediafoiidealizada,sobretudopor
filsofosreacionrios,masasvezestambmporcrticosprogressistasdocapitalismo
moderno.Eleschamaramatenoparaosentimentodasolidariedade,asubordinaodas
necessidadeseconmicasshumanas,oprincpiosupranacionaldaIgrejaCatlica,o
sensodeseguranaquecaracterizavaohomemdaIdadeMedia.Ambasasimagensesto
certasoqueastornaerradastirarconclusesapenasdeumadelas,fechandoosolhos
outra.
OquecaracterizaasociedadeMedievalemcontrastecomamoderna,aausncia
naquela,deliberdadeindividual.Emsuafaseinicial,todasaspessoasseachavam
agrilhoadasaorespectivopapelnaordemsocial.Umhomemtinhareduzidaspossibilidades
demudardesocialmentedeumaclasseparaoutra,dificilmentetinhapossibilidadede
mudargeograficamentedeumacidadeoudeumpasparaoutro.Compoucasexcees
eletinhaquepermanecerondenascia.Muitasvezesnemaomenostinhaaliberdadede
vestirsecomoquisesseoudecomeroquegostasse.Oartesotinhadevenderaumcerto
preoeocamponsemcertolugar,omercadodacidade.Omembrodeumaguildaera
proibidodedivulgarquaisquersegredostcnicosdaproduoaqualquerpessoaqueno
fossemembrodamesmaeeraobrigadoadeixarseuscompanheirosdeguildapartilharde
qualquercompravantajosadematriaprima.Avidaparticular,econmicaesocial
eracontroladaporregraseobrigaes,dequepraticamentenenhumaesferadeatividade
seachavaisenta.
Contudo,malgradoapessoanofosselivrenaacepomoderna,topoucoseachava
sozinhaeisolada.Pelofatodeter,aonascer,umlugardistinto,imutveleincontestvelno
mundosocial,ohomemtinharazesemumtodoestruturado,eassimavidatinhaum
significadoquenodeixavamargem,nemtopoucanecessidade,paradvidas.Uma
pessoaidentificavasecomoseupapelnasociedade:elaeraumcampnio,umarteso,um

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 5/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

cavaleiro,enoumindivduoqueporacasotinhaestaouaquelaocupao.
AestruturaeapersonalidadedohomemmodificaramsenafasefinaldaIdadeMedia.A
unidadeeacentralizaodasociedademedievalenfraqueceramse.Ocapital,ainiciativa
econmicaindividualeacompetioaumentaramdeimportnciaformouseumanova
classeendinheirada.Percebiaseumcrescenteindividualismoemtodasasclassessociais,
queafetaramtodasasesferasdaatividadehumana,ogosto,amoda,aarte,afilosofiaea
teologia.
ORenascimentofoiumaculturadeumaricaepoderosaclassesuperior,nacristadaonda
fustigadapelatempestadedenovasforaseconmicas.Asmassasquenopartilhavamda
riquezaedopoderdogrupodominantetinhamperdidoaseguranadeseustatusanteriore
setornadoumamassauniforme,aseraduladaouameaadamassempremanipuladae
exploradapelosdetentoresdopoder.Umnovodespotismoapareceuladoaladocomonovo
individualismo.Liberdadeetirania,individualismoedesordemestavaminextricavelmente
entrelaadas.ORenascimentonofoiumaculturademodestosnegociantesepequenos
burgueses,masdenobreseburguesesricos.Suaatividadeeconmicaesuariqueza
davamlheumasensaodeliberdadeedeindividualidade.Aomesmotemposem
embargo,essagentehaviaperdidoalgo:aseguranaeosensoderelacionamentoquelhes
ofereciaaestruturasocialmedieval.Erammaislivres,mastambmmaissozinhos.
IniciamoscomadiscussodaReformaporqueesseperodoquemarcaodespontardo
individualismomodernoe,igualmente,porqueotrabalhorealizadoporhistoriadoresdessa
pocalanaalgumaluzsobreosprpriosfatoresquetemsignificadoparaoprocesso
principalanalisadoporesteestudo,ouseja,aemergnciadohomemdeumaexistncia
prindividualistaparaoutraemquetemplenaconscinciadesimesmocomoumaentidade
independente.Mas,adespeitodofatodasideiasdoRenascimentonoteremsido
desprovidasdeinfluenciadeulteriorevoluodopensamentoeuropeu,asrazesessenciais
docapitalismomoderno,suaestruturaeconmicaeseuespritonopodemser
encontradosnaculturaitalianadafasefinaldaIdadeMedia,poremnaconjuntura
econmicaesocialdaEuropacentraleocidentalenasdoutrinasdeLuteroeCalvino.
Semembargos,cadaclassefoiafetadademaneiradiversaporesteacontecimento.Paraos
pobresdascidades,ostrabalhadoreseosaprendizes,significoumaiorexploraoe
empobrecimento,paraoscamponesestambmsignificoumaiorpressoeconmicae
pessoalanobrezainferiorenfrentouaruna,emborademododiferente.Enquantopara
essasclassesonovodesenvolvimentofoiessencialmenteumamudanaparapior,a
situaofoimuitomaiscomplicadaparaaclassemdiaurbana.Falamosdacrescente
diferenciaoquetevelugardentrodesuasfileiras.
Ofatodeocapitalassumirimportnciadecisivasignificouqueumaforasuprapessoal
determinavaodestinoeconmico,e,porconseguinte,pessoaldecadaum.Ocapital
deixavadeserumservoetornavaseosenhor.Assumindoumavitalidadeautnomae
independente,elerevindicouodireitodeumsciomajoritrioaditaraorganizao
econmicadeacordocomsuasprpriasrigorosasexigncias.
Anovafunodomercadoteveefeitosimilar.
Eleestameaadoporpoderosasforassuprapessoais,ocapitaleomercado.Suarelao
comseussemelhantes,todosseuscompetidores,tornousehostilealienadaeleestlivre
isto,estsozinho,isoladoameaadodetodososlados.Nodispondodariquezaoudo

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 6/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

poderqueocapitalismodoRenascimentotinhaetendotambmperdidoosentimentode
unicidadecomoshomensecomouniverso,eleseveresmagadopelasensaodesua
nulidadeedesvaliaindividual.Oparasoestaperdidodevez,oindivduoachasese
enfrentaomundoumestranhoarremessadoemummundoestranhoeameaador.A
novaliberdadetendeacriarumprofundosentimentodeinsegurana,impotncia,dvida,
solidoeangustia.Estessentimentostemdesermitigadosparaqueoindividuopossaatuar
satisfatoriamente.

2.OPERODODAREFORMA

AestaalturadaevoluosurgiramoLuteranismoeoCalvinismo.Asnovasreligiesno
eramreligiesdeumaclassesuperiorrica,masdaclassemediaurbana,dospobresdas
cidadesedoscampos.Elesatraiamessesgruposporquedavamexpansoaumnovo
sentimentodeliberdadeeindependncia,assimcomoaodeimpotnciaeangustiadeque
seusmembrosseachavamimpregnados.Essasnovasdoutrinasreligiosas,contudo,
fizerammaisdoqueexprimirarticuladamenteossentimentosgeradosporumaordem
econmicaoutransformao.Pormeiodeseusensinamentos,intensificaramnoseao
mesmotempoapresentaramsoluesquepermitiramaoindividuofazerfaceauma
inseguranaquedocontrrioseriainsustentvel.
Resumindo:aigrejamedievaldestacavaadignidadedohomem,aliberdadedesuavontade
eofatodeseusesforosseremeficazesasseguravaasemelhanaentreDeuseohomem
etambmodireitoqueohomemtinhadeconfiarnoamordeDeus.Oshomenseram
consideradosiguaiseirmosemsuaprpriasemelhanacomDeus.Nafaseulteriorda
IdadeMediaassociadasaoiniciodocapitalismo,surgiramaperplexidadeeainsegurana
aomesmotempo,todavia,tornaramsecadavezmaisacentuadasastendnciasque
resaltavamopapeldavontadeedosesforosdohomem.Podemosaceitarquetantoa
filosofiadorenascimentoquantoadoutrinacatlicadafasefinaldaIdadeMediarefletiramo
espritopredominantenosgrupossociaiscujaposioeconmicalhesdavaumsentimento
depodereindependncia.PelocontrrioateologiadeLuteromanifestouossentimentosda
classemdia,quepelejandocontraaautoridadedaigrejaeresentindosedanovaclasse
endinheirada,sentiuseameaadapelocapitalismocrescenteeavassaladaporuma
impressodeimpotnciaededesvaliaindividuais.
AimagemqueLuterofezdohomemespelhavaprecisamenteestedilema.Ohomemlivre
detodososvnculosqueosprendemaautoridadesespirituais,masestaprprialiberdade
deixaosozinhoeangustiado,avassalaocomumasensaodesuaprpriainsignificncia
eincapacidade.Esteindivduolivreeisoladoesmagadopelaexperinciadesua
insignificnciaindividual.AteologiadeLuterodarvazoaestesentimentodedesamparoe
dedvida.Aimagemdohomemqueeleesboaemtermosreligiososdescreveasituao
doindivduoquefoiocasionadapelaevoluosocialeeconmicadesuapoca.Omembro
daclassemdiaeratoinermefaceasnovasforaseconmicasquantooeraohomemna
descriodeLutero,faceaDeus.
Lutero,porem,fezmaisdoqueevidenciarosentimentodeinsignificnciadequejse
achavamimbudasasclassessociaisparaquempregavaofereceulhesumasoluo.
Graasanosaceitarsuaprpriainsignificnciacomotambmahumilharseaomximo,

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 7/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

abrindomodetodovestgiodavontadeindividual,renunciandoedenunciandosuafora
individual,oindivduopodiaesperarseraceitvelaosolhosdeDeus.ArelaodeLutero
comDeuseradesubmissocompleta.Emtermospsicolgicos,suaconcepodefqueria
dizer:sevocsesubmetecompletamente,sevocaceitasuainsignificnciaindividual,
entooDeusonipotentepodeestdispostoaamaloeasalvlo.Sevocsedesvencilhar
deseueuindividualcomtodasassuasservideseduvidaspormeiodamximamodstia
possvel,vocselibertardosentimentodesuaprprianulidadeepoderparticiparda
glriadeDeus.
AestaalturaimportanteentenderqueaatitudedeLuteroanteaautoridadesecular
estavarelacionadaintimamentecomseusensinamentosreligiosos.Aofazeroindividuose
sentirseintileinsignificantenoquetocavaaseusmritosprprios,aofazsentirsecomo
uminstrumentoimpotentenasmosdeDeus,eledespojouohomemdaconfianaemsi
prprioedosentimentodadignidadehumana,queapremissaparaqualquerposio
firmecontraautoridadessecularesopressoras.
AteologiadeCalvino,quedeveriatornarsetoimportanteparaospasesanglosaxnicos
quantoadeLuteroofoiparaaAlemanha,exibeessencialmenteomesmoestadodeanimo
queestatantoteolgicacomopsicologicamente.Apesardeeleseoporseaautoridadeda
igrejaeaaceitaocegadesuasdoutrinas,paraeleareligiotemsuasrazesna
incapacidadedohomem:aautohumilhaoeadestruiodoorgulhohumanosooleit
motivodetodooseupensamento.Saquelequedesprezaestemundopodededicarsea
preparaoparaomundovindouro.
DeummodogeralparecelcitoafirmarqueosadeptosdeCalvinoforamrecrutados,
sobretudoentreaclassemdiaconservadora,equetambmnaFrana,Holandae
Inglaterraseusprincipaisseguidoresnoeramdegruposcapitalistasadiantados,mas
artesosepequenosnegociantes,algunsdosquaisjestavammaisprsperosdoque
outros,masquecomoumgruposeviamameaadospelocrescimentodocapitalismo.
Sobreestaclassesocial,oCalvinismoexerceuamesmaatraopsicolgicaquej
examinamosnotocanteaoluteranismo.Eleexprimiaosentimentodeliberdade,mas
tambmdeinsignificnciaeimpotnciadoindivduo.Eleofereciaumasoluo,insinuando
que,porsuacompletasubmissoeautohumilhao,oindivduopodiaesperarencontrar
umanovasegurana.
NoCalvinismo,estesignificadodotrabalhofaziapartedadoutrinareligiosa.Originalmente
diziarespeitoexclusivamenteaoesforomoral,masposteriormentedeusecadavezmais
nfaseaoesforodevotadoaocupaodecadaumeaosresultadosdestes,isto,ao
sucessoouinsucessonosnegcios.Osucessoconverteuseemsinaldegraadivinao
insucesso,emsinaldecondenao.
Estasconsideraesindicamqueacompulsoparatrabalharincessantementeestavalonge
decontradizeraconvicobsicadaincapacidadedohomemeraentesoresultado
psicolgicodesta.Esforoetrabalho,nestesentido,assumiamcarterinteiramente
irracional.Elesnosedestinavamamodificarodestino,vistoestetersidopredeterminado
porDeusindependentedequalquertentativadepartedoindivduo.Serviamapenascomo
ummeiodepreverasinapredeterminada,embora,aomesmotempo,oesforofrentico
fosseumareafirmaocontraasensaodeimpotncia,quedocontrrio,seria
insuportvel.

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 8/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

TomandocomobaseabreveanlisedosignificadodaliberdadenoperododaReforma,
pareceapropriadorecapitularasconclusesaquechegamoscomrelaoaoproblema
especficodaliberdadeeaoproblemageraldainteraodosfatoreseconmicos,
psicolgicoseideolgicosnoprocessosocial.
AdecomposiodosistemafeudaldasociedadeMedievalteveumalcancecapitalpara
todasasclassessociais:oindivduofoideixadosozinhoeisolado.Estaliberdadeteveuma
duplaconsequncia.Ohomemfoiprivadodaseguranaquedesfrutavada
sensaoindesfrutveldepertenceraalgoefoidesvinculadodomundoquesatisfizerasua
buscadesegurana,tantoeconmicaquantoespiritual.Elesesentiuseangustiado.
Poremficoutambmlivreparaagirepensarindependentemente,paratornaseseuprprio
senhoreparafazerdesuavidaoquepudesseenooquelhefossemandado.
Contudo,coformeaverdadeirasituaodavidadosmembrosdasdiferentesclasses
sociais,essasduasespciesdeliberdadeeramdepesodesigual.
Nossoprincipalinteresse,semembargo,concentrasenareaodaclassemdia.O
capitalismocrescente,sebemquetambmcontribusseparaascadavezmaiores
independnciaeiniciativasdelaeraemgrandeparteumaameaa.Nocomeodosculo
XVI,oindivduodaclassemdiaaindanoconseguiramuitopodereseguranapormeio
danovaliberdade.Aliberdadetrouxemaissensaodeisolamentoeinsignificnciapessoal
doquevigoreseguranaademais,eleestavacheiodefervidoressentimentocontraoluxo
eopoderdasclassesabastardas,inclusivedosdignitriosdaIgrejaRomana.O
protestantismodeuvazoaossentimentosdeinsignificnciaeressentimentodestruiua
confianadohomemnoamorincondicionaldeDeusensinouohomemadesprezarea
suspeitardesimesmoedosdemaisconverteuoeminstrumentoaoinvsdeserumfim
capitulouanteopodersecularerenunciouaoprincpiodequeestenosejustificaporsua
meraexistnciasecontrariarprincpiosmorais,e,aofazertudoisto,abriumodeelementos
quehaviamsidoosfundamentosdatradiojudaicocrist.Suasdoutrinasapresentaram
umaimagemdoindivduo,deDeusedomundo,emqueestessentimentoseram
justificadospelacrenadequeinsignificnciaeaimpotnciaqueumhomemsentisse
provinhadasqualidadesdohomemcomotalequeeraassimqueeletinhadesentirse.
Oprotestantismofoiarespostaasnecessidadeshumanasdoindivduoassustado,
desarraigadoeisoladoquetinhadeorientarseerelacionarsecomumnovomundo.A
novaestruturadocarter,oriundasdemudanaseconmicasesociaiseintensificadaspor
doutrinasreligiosas,tornouse,porsuavez,fatorvaliosonacriaodaulteriorevoluo
econmicaesocial.

CapituloIV:Osdoisaspectosdaliberdadeparaphomemmoderno

Nestecapitulooautorsepropemostrarainfluenciadocapitalismonasociedade,comoele
seapresentanasrelaesreligiosasassimcomoasociedadeconduzidaaumsistema
industrialquedesenvolveramoindividuocriandoaliberdadeeconsequentemente
mecanismoqueoslimitam,oquepoderamoschamarliberdadeutpica,poissetratade
umaliberdadedependentedeoutraespcienova.Nestecapitulooautornoabordaa
temticacapitalistaesuasentranhas,poisaestefeitooutrosgrandesjabordaramcomo
KarlMarx,aquioautorcitaapenasnosentidoderelaosocialeespiritualcomoabaixoo

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 9/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

diz:Ohomemfica,masindependente,confianteemsiecritico,efica,masisolado,sozinho
ecommedo,ouseja,comosealiberdadefossealgosubjetivooutalvezoseja,poisno
apalpamos,quandomuitosentimosumaliberdaderelativaacadaser,acadagrupo
social,detodomodopormaisquejulguelivreaalgoquesempreseestardependente
mesmoqueemestadodenatureza,seassimfossepossvelnapiordashiptesesafome
noslimitariadeixandonosnadependnciadeumaoportunidadeemcapturarumapresaou
nadependnciaclimticaparaproduodegros.
Oautorseguesuaabordagemecitaaquestodialtica,ohomemportersidovitimaao
longodahistoriadossenhoresfeudais,nomomentoemquetornaseindivduosabraama
causadaliberdadecomoalgoincondicional,nosedandocontadoaspectonegativoque
eventualmenteestaproduzcomodizoautorEssencialmenteporaquelesqueamama
causadaliberdade(Pg.95).
Destaformaquantomasliberdadeseganha,maslivreoshomenstornamse,haium
paradoxo,poislivresoshomens,ficamrestritosaelementosexternosquedeterminamsuas
aesouatitudesoslevandoaumaprivaoemsi,tolhidoosnasrelaesda
personalidade.
Oautorsereferealiberdadeespiritualcomoumavitoria,poisantesviviamsobreasleise
dogmasdaigrejacatlica,comorompimentodeLuterocomocatolicismoohomempode
finalmentepensarDeuslivremente,outroaspectoaliberdadedeexpresso,algo
fundamental,poremoautordizqueohomemaolongodosanosumaespciede
papagaiofalanteemquereproduzoquetodosdeumasociedadepensam,faltandolhesa
capacidadedepensarporsis,comoseopensamentofossealgocoletivoeno
dessocivel,contudooautorexaltaaideiadaconquistaqueohomemadquiriuaolongoda
historia,emqueerasubordinadoaumoutrosemcondiesdecontestaes.Ficaclarono
textodeErickFronn,queparacadaideiadeliberdadeexisteoutraparacercear,mesmo
quedeformamassutil,amena.Quandoohomemerasubmissoaosfeudaisera
inquestionvelsuacondio,noentanto,Livresasociedade,osensocomumeoestado
oslimitam,ficandoclaroqueacondiohumanaumaeternaprivao,horaintensa
perceptvel,outrainconscienteimperceptvel.
Paraoautoraliberdadecomoafelicidadenuncanossaciamos,inconscientemente
buscamosincansavelmente,masliberdadesemnosdarcontaqueoqueimportaa
liberdadequalitativaAquelaquenoshabilitaarealizarnossoprprioeuindividual,aterf
nesteeuenavida(Pg.96).
Ocapitalfoideterminantenainflunciaodosmodosindividuaisesociaisdoshomens
quantoaosmodosdeseremeagireminclusivesuaintrospeco.Segundooautorcriticaro
sistemacapitalistaprogressivoretrocederaumromantismoirracional,ocapitalismoeo
progressoaliceraramasociedadepromovendoumabaseigualitria(a
controvrsia),quantoaexceesextremasprincipalmentenoacumuloexcessivoeporconta
dafaltadademocraciaautentica,ousejaadesvirtuaodesta.Aliberdadeeconmicafoia
basedodesenvolvimento(Pg.96).Aconquistadaliberdadedesvencilhouoindividuode
amarrasfixadassocialmenteestabelecidasnatradioaristocrata.Aliberdadeabriuoleque
deopoinclusivenoqueserefereapoltica,dandoohomemodireitoaliberdadede
escolherseurepresentante,assimcomopostular,esteumcargonapoltica.Todaessa
liberdadeatribudaaocapitalismoquelibertouohomemdosgrilhestradicionaisassima

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 10/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

liberdadeatingeseuapogeuedignificaohomemnasmaisdiferentesclassessociais,porem
asconsequnciastambmsoevidenciadasquandopercebemosoisolamentocadavez
maisintensodoserhumano,poisaliberdadeexcessivalhesroubamotempoeesse
isolamentoemsiprovocaoutrasprivaes,comoseescapassedoespetoecassena
brasa.
OSistemacapitalistadeixouoindividuoentregueasimesmo.Oprotestantismofezo
individuoenfrentarDeussozinho,poissegundoLuteroafinteiramentesubjetiva,ea
liberdadedoindividuoembuscarDeusumadasgrandesconquistassociais,assimcomo
aliberdadedabuscapelaconquistaeconmica,porememambososcasososindivduos
deparamsecomopodersuperior,seespiritualcurvaseaDeus,seeconmico,asforasdo
capitalismo.
Asociedademodernaohomemtornouseocentroeafinalidadedetodasasatividades
queoqueelefazofazparasimesmo.Destaformaocapitalismo,aatividadeeconmica,
osucesso,asvantagensmateriaispassamaserfinsemsimesmo.Ohomembasede
sustentaodoconjuntoeconmico,paraissopagaumpreoalto,poisabremoda
felicidadeoutalvezaprpriasalvao,sendoestemaisumdentedeumaengrenagemque
nopodeparar,quandoestedentequebra,ouseja,perece,deprontooutroosubstituie
assimsedaoprocessodaliberdadecapitalista.

CapituloV:Mecanismosdefuga

Frommpropstrsmecanismosospsquicosdefugaparaanularosaspectosnegativosda
liberdadeerecuperaraseguranaperdida:oautoritarismo,adestrutividadeea
conformidadeautmata.
Paraele,aposioexistencialdefinidanatenrainfncia,enquantoascrianasaindatm
umconvvioquasequeexclusivocomospais.Aposioexistencialfrutodedecisesque
acrianatomacombasenorelacionamentoconstrudocomseuspaisessaescolha,
porm,precoce,eacriana,semdadosconcretosdarealidade,podedecidirporalgoque
nosejaadequadoaoseuselfverdadeiro.
Frommfalaemtiposdecarterprodutivosenoprodutivos.Afirmavamqueoindivduono
fixoemumadeterminadaposio/carter,mastemtendnciaaficarmaistempoemuma
delas.Tantoaposioexistencialquantoostiposdecartersoaprendidosnoseiofamiliar
emarcamomodocomooindivduoseveserelacionacomosoutros.
ParaFromm,asnecessidadebsicasso:ligao,transcendncia,razes,identidade,
estruturadeorientao,excitaoeestmulo.Oquemudasoosnomesdasnecessidades,
poisocernedaquestoacabasendoomesmo:oindivduoprecisadainteraocomo
meioparasetornarhumano
ParaFrommcurarsignificaselivrardasamarrasquenodeixamopotencialhumano
surgir.Berneacreditavaqueacuradeveocorreromaisrpidopossvelemumprocesso
teraputicoequemesmoospacientesemgrandesdificuldadesemocionaiscontinuam
sendosereshumanos.
FrommfazempartedeumgrupodedissidentesdaPsicanlisequetrouxeramrelevante
evoluoparaaPsicologiaaoampliaroolharsobreoserhumanoemsuainteraocomo
meioambiente,acreditandoqueohomemessencialmentebom.

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 11/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

Eesteestudonoseesgotaaquieapenasumpontoparaumadiscussosobrea
atualidadeeaimportnciadasteoriasculturalistasnoentendimentoenaformaodeuma
sociedademelhor,comsereshumanosquepossamdesenvolverumselfverdadeiroe
desfrutardoconvvioentresi.

CapituloVI:PsicologiadoNazismo

NocaptuloVIdeseulivro,intituladoDomedoliberdade,ErichFromm,destaca
ascaractersticaspsicolgicasdomovimentonazistaqueassolouaEuropaeaAlemanhano
perodopsprimeiraguerraeduranteasegundaguerra.
Frommfazumaanlisepsicolgicacuidadosadopovoalemonaqueleperodoedos
principaislderesdomovimento,sempredestacandofatoresscioeconmicoseculturais
relevantes.OAutorconsideraasprincipaisabordagenssobreofenmenonazistaantesde
iniciaradiscussoeseguefazendoumestudodosdiversosfatoresqueinteragemnaquele
contextodopsguerraedoTratadodeVersalhescitandofreqentementeaautobiografia
deHitlercomoumarefernciadesuapersonalidade.
Ofocodotextoanalisarosestadopsicolgicoetraosmarcantesdapersonalidadedos
diversosgruposalemesduranteoperodoedeseuslderes.Entretantoestaanlisefeita
semprecomaajudadeumabreveexplanaodoscontextosscioeconmicos,culturais,
polticoseinstitucionaisemqueocorrem.
Ele,Fromm,citaduasprincipaisabordagensparaacompreensopsicolgicadonazismo.A
primeira,ignoracompletamenteapsicologiaeconsideraonazismoeofascismocomoum
fenmenointeiramentepolticocausadopelasubidaaopoderporpartedeumpartido
tirnicooudecunhoeconmicoeculturaldevidostendnciassempreexpansionistas
doimprioalemoedeseusindustriais.Asegundaconsideraonazismoeofascismocomo
fenmenosdecunhointeiramentepsicolgicooupsicopatolgico,tendoHitlereseus
seguidorescomomentalmentedesequilibrados.ParaFromm,estasabordagensso
imprecisaseparciais,segundoele:Onazismoumproblemapsicolgico,masosprprios
fatorespsicolgicostmdeserinterpretadoscomosendomoldadosporfatoresscio
econmicos(p.175).
Soidentificadosdoisgrandesgruposnopovoalemo:osquesesubmeteramaonazismo
semcomeleconcordar,necessariamenteeosqueseapegaramideologiadopartido
tornandosemilitantes.Frommdeixabemclaroqueestadivisoignoraaquelesquelutaram
heroicamentecontraoregimenazista.Oprimeirogrupoformadoprincipalmentepela
classeoperriaquejhaviasofridodurasperdasduranteoperododopsguerraevira
partedesuasconquistastrabalhistasseremminadaspelarecmcriadarepblicaalem.O
segundogrupoformadoprincipalmentepelaclassemdiainferior,gruposcatlicosepela
burguesialiberalosquais,estavamemplenodeclnioemrelaoclasseoperriaem
ascensoenquantoperdiamsuasrefernciastradicionaiseseupodereconmico.
ErichFrommabordoumuitobemacomplexidadedofenmenonazista.Elemostraneste
captuloemespecialumavisoampladosacontecimentosqueantecederameque
influenciaramaascensodeHitleraopoderrelacionandobrilhantementeosfatores
psicolgicosaosfatoressociais,econmicos,culturaisehistricos.Estecaptulotambm

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 12/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

revelasecomoumasntesedaobradeFrommqueconhecidapormostraraimportncia
domeiosobreapsicologiadoindivduo.
FrommtambmcitavriaspassagensdaautobiografiadeHitlerondeestedescreve
mtodosparamanipulaodasmassas,daopinioeracionalizaes.Frommpoderiater
aprofundadosemaisnestesmtodosqueforamtoamplamenteexploradospelosnazistas
dandoexplanaessobreseufuncionamento.Estasmetodologiasdemanipulaoem
massanosoumexclusividadenazista,porm,permitiriaexplorarmelhorocontedo.
Talvezoautortenhaexploradoestetemaemoutroscaptulosdeseulivro.

CapituloVII:LiberdadeeDemocracia

1.AIlusodaindividualidade.

Odireitodemanifestarnossospensamentos,contudo,stemsignificadosesomoscapazes
deterpensamentosprprios,aemancipaodaautoridadeexternasumaaquisio
duradoraseascondiespsicolgicasinterioressotaisquesejamoscapazesde
estabelecernossaprpriaindividualidade.
Asupressodesentimentosespontneos,e,portantododesenvolvimentoda
individualidadegenuna,principiabemcedo,emverdadecomotreinamentoinicialda
criana.Emnossacultura,entretanto,aeducaopordemaisamidetemcomoresultadoa
eliminaodaespontaneidadeeasubstituiodosatospsquicosoriginaisporsentimentos,
pensamentosedesejossobrepostosaqueles.
Paracomear,amaioriahostilidadeeaodesagrado.Paracomearasmaioriadascriana
possuicertadosedehostilidadeerebeldiacomoconsequnciadeseusconflitoscomo
mundoquearodeiaequetendeabloquearsuaexpansividade,eaquesendooelomais
fraco,geralmenteelastemdeceder.Umdosobjetivosdaeducaoeliminarestareao
antagnica.Osprocessosdivergemvodesdeameaarecastigosqueatemorizama
crianaatosmaissutisdosubornoouexplicaes,queconfundemefazemnadesistirde
suahostilidade.
Poroutrolado,cedoemsuaeducaoacrianaensinadaatersentimentosquenoso
deformaalgumadela,emparticularensinadaagostardegente,aser
indiscriminadamenteamistosacomela,easorrir.
Nosahostilidadequediretamentesuprimidaeacordialidadequemortapela
sobreposiodesuafalsificao.Umavastagamadeemoesespontneassuprimidae
substitudaporpseudossentimentos.
Emnossasociedade,asemoesemgeralsodesencorajadas.Muitoemboranopossa
haverduvidadequequalquerpensamentocriadorbemcomooutraqualqueratividade
criadoraligadainseparavelmenteemoo,tornouseumidealpensareviversem
emoes.Humaemooproibidaquedesejocitaremparticular,porquantosuasupresso
tocaprofundamentenasrazesdapersonalidade:osentimentodetragdia.
Paraassociedadesequeoprocessodeindividualizaoprogrediupoucomaisquenada,o
fimdaexistnciaindividualnochegaaserumproblema,postoqueaexperinciada
existnciaindividualmenosdesenvolvida.Amorteaindanoconcebidacomosendo
basicamentediferentedavida.Culturasemqueencontramosodesenvolvimentomais

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 13/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

apuradodaindividualizaotrataramamortedeacordocomsuaestruturasociale
psicolgica.
Apartirdoiniciodaeducao,opensamentooriginaldissimulado,introduzindoseideias
prfabricadasnacabeadaspessoas.Fcilevercomoissofeitocomascriancinhas.
Elasestocheiasdecuriosidadesacercadomundoqueremaprendelastantofsicacomo
intelectualmente.
Quandocrianatodoserhumanopassaporumestadodeimpotnciaeaverdadeuma
dasarmasmaisfortesdaquelesquenodispefora.Averdade,contudo,edointeresse
doindividuonosomentecomrelaoasuaorientaoaomundoexterior,suaprpria
foradepende,emgrandeextensodeseuconhecimentodaverdadeacercadesimesmo.
Omaiorvigordeumindividuo,baseiasenomximodeintegraodesuapersonalidade
istosignificaigualmenteomximodeclarezaparasimesmo.Conheaatimesmoum
dosmandamentosfundamentaisquetememmiraefortalecimentoeafelicidadedo
homem.
Ohomemmodernovivenailusodesaberoquequer,quandodefatoelequeroquese
supequedevaquerer.Ohomemmodernoestprontoacorrergrandesriscosaoprocurar
alcanarasmetasquesupeseremdele,noentantotemummedotremendodeassumiro
riscoearesponsabilidadedeficarparasisuasprpriasmetas.
Aspessoasparecemfuncionarsuperficialmentebememsuavidaeconmicaesocial,
todavia,seriaperigosodesprezaraprofundainfelicidadequeseocultasobaquele
polimento.

2.ALiberdadeeaEspontaneidade

Aatividadeespontneanoatividadecompulsiva,aqueoindividuoimpedidoporseu
isolamentoeimpotncia:noatividadedoautmato,queaadooindiscriminadade
padresquelhesosugeridosdefora.Aatividadeespontneaaatividadelivredoeue
implica,psicologicamente,oquesignificaliteralmenteoradicaldotermoSponte:porsua
prpriavontade.Poratividadenotemosemvistafazeralgumacoisa,massimaqualidade
deatividadecriadoraquepodeagirigualmentenasexperinciasemocionaisintelectuaise
sensoriaisdapessoa.
Apesardeaespontaneidadeserumfenmenorelativamenteraroemnossacultura,no
somostodosdestitudosdela.
Ascrianaspequenasapresentamoutrocasoilustrativodeespontaneidade.Elastema
capacidadeparasentirepensaroquerealmentedelasestaespontaneidadeserevelano
quedizemepensam,nossentimentosqueexpressamemseusrostos.
Porqueaatividadeespontneaasoluoparaoproblemadaliberdade?Dissemosquea
liberdadenegativaporsimesmatomaoindividuoumsersolitrio,cujorelacionamentocom
omundodistanteedesconfiadoecujoegofracoeestconstantementeameaado.A
atividadeespontneaonicomeiopeloqualohomempodevenceroterrordesuasolido
semsacrificaraintegridadedeseuego,poisnarealizaoespontneadoeu,ohomemse
unedenovoaomundoaohomem,naturezaeasimesmo.
Seoindividuorealizaseueupormeiodaatividadeespontnea,relacionandoseassim
comoummundo,cessadeserumtomoisolado,eletemseulugarcerto,eassim

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 14/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

desaparecemsuasduvidasarespeitodesiprprioedosentidodavida.
Aliberdadepositivacomorealizaodeeuimplicaplenaafirmaodaoriginalidadedo
individuo.Oshomensnascemiguais,poremtambmnascemdiferentes.
Aoriginalidadedoeunocontrariadeformaalgumaaprincipiodaigualdade.Atesequeos
homensnascemiguaisimplicaquetodospartilhamdasmesmasqualidadeshumanas
fundamentais,domesmodestinobascodesereshumanos,dequetodostemomesmo
direitoinalienvelliberdadeefelicidade.
ALiberdadepositivatambmdaentenderquenoexistepodersuperioraesteeu
individualimpar,queohomemocentroeafinalidadedesuavida,queocrescimentoea
realizaodaindividualidadedohomemumfimquejamaispodesersubordinadoa
finalidadesquesesuportamtermaiordignidade.
ALiberdadepositiva,pelocontrario,idnticaplenarealizaodaspotencialidadesdo
individuo,apardesuacapacidadeparaviverativaeespontaneamente.Aliberdadechegou
aumpontocriticoemque,impulsionandopelalgicadeseuprpriodinamismo,ameaa
transformarseemseuantnimo.Ofuturodademocraciadependedaconcretizaodo
individuo,quetemsidoametaideolgicadopensamentomodernodesdeorenascimento.A
vitriadaliberdadesserexequvelseademocraciaevoluirparaumasociedadeemque
oindividuo,seucrescimentoesuafelicidadesejamametaeafinalidadedacultura.
Avitriasobretodosasespciesdesistemasautoritriossomenteserpossvelsea
democracianomanobraremretirada,maspassaraofensivaedispusersearealizar
aquiloquetemsidosuametanoespritodosquelutarampelaliberdadendiscursodestes
ltimossculos.

Apndice:OCartereoProcessoSocial

Aoestudarreaespsicolgicasdeumgruposocial,lidamoscomaestruturadocarterde
seusmembros,isto,daspessoascomoindivduos,entretantonsestamosinteressados
nonaspeculiaridadespelasquaiselasdiferemumadasoutras,masnapartedesua
estruturadecarterquecomumamaioriadosmembrosdogrupo.Podemoschamarisso
decartersocialmenosespecificodequecarterindividual.
OCartersocialcompreendeumaseleodetraos,encleo,essencialdaestruturado
carterdamaiorpartedosmembrosdeumgrupo.
OConceitodecartersocialumconceitobasilar,paraacompreensodoprocessosocial.
Ocarter,naacepodinmicadapsicologiaanaltica,eaformaespecificaporquea
energiahumanamodeladapelaadaptaodinmicadasnecessidadeshumanasaoestilo
devidaparticulardeumasociedade.OCarterporsuavez,determinaopensamento,o
sentimentoeaatividadedosindivduos.difcilperceberistonoquetocaanossos
pensamentosporquantotodossomosinclinadosapartilhardaconvicoconvencionalde
queopensamentoumatoexclusivamenteintelectualeindependentementedaestrutura
psicolgicadapersonalidade.
Nosopensamentoeosentimentosodeterminadospelaestruturadacarterdo
homem,mastambmsuasaes.
Seocarterdeumindividuoconformaseaproximadamentecomocartersocial,os
impulsosdominantesdesuapersonalidadelevamnoafazerquenecessrioe

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 15/16
22/12/2016 Resumodolivro"Omedoliberdade"deErickFrommPesquisasAcadmicasMirnacampo3

convenientenascondiessociaisespecificasdesuacultura.
Seolharmosocartersobongulodesuafunonoprocessosocial,teremosdeprincipal
pelaafirmaoquefoifeitarelativamentesuafunoparaoindividuoadequeaoajustar
seascondiessociaisohomemdesenvolveostraosqueosfazemquereragircomotem
deagir.Seocarterdamaioriadaspessoasemumadadasociedadeisto,ocarter
socialassimajustadoastarefasobjetivasdequeoindividuotemdedesincumbirsenessa
sociedade
Emboraohomemsejamoldadopelasnecessidadesdaestruturaeconmicaesocialda
sociedade,elenoinfinitamenteadaptvel.

http://www.trabalhosfeitos.com/ensaios/ResumoDoLivrooMedo%C3%A0/31662751.html# 16/16

You might also like