Universiteti i Tirans

Master Studime Rajonale Politike

Kursi : Antropologji e Europs Juglindore

Tema: Ndikimi i pushtimit Osman n arkitektur.

Punoi: Sara Tani Pranoi: Enis Sulstarova

 Hyrje

N kt detyr dua t paraqes ndikimin e madh q ka pasur pushtimi Osman n vendet e

pushtuara. Konkretisht, kultura Osmane ka gjurmt e veta n Shqipri dhe jo vetm. Duam apo
nuk duam, ndikimet osmane jan tashm pjes e trashgimis ton: n vlera, zakone, tradita,
besime, n kulturn materiale, n folklor, art, muzik, veshje, n mnyrn e jetess dhe gjithashtu
n arkitektur . Ndikimi osman sht m i madh se fardo lloj ndikimi tjetr, pr vet faktin se
Shqipria ka qen pr 500 vjet, pjes e nj mozaiku kulturor osman.
Identitetet arkitekturore jan formuar nga ndikimet kulturore, qofshin kto ndikime kombtare ose
ndrkombtare. Duke qen nj vend i vogl n qendr t Gadishullit Ballkanik dhe nj ur ndrlidhse
mes Evrops Perndimore, Evrops Lindore dhe Azis, Shqipria ka qen gjithmon n shnjestr nga
vende dhe regjime t ndryshme. Arsyeja e shenjwstrimit ishte pr prdorimin e bregdetit pr tregti,
ekspansioni territorial ose zgjerimi i ideologjive prmes Ballkanit. Vende t ndryshme e kan br rrugn
e tyre npr Shqipri duke ndarw dhe zbatuar kulturn e tyre n kt proces. Si rezultat, hedhim nj
vshtrim mbi historin e Shqipris dhe pasojat e pushtimeve, kolonizimit dhe idealizimit t regjimit tw
cilat jan t nevojshme pr t kuptuar zhvillimin e identitetit t saj arkitekturorw. Ndikimi i par sht ai i
pushtimit tw Perandoris Osmane q zgjati pr m shum se nj gjysm mijvjeari. Populli shqiptar
kishte nj qndrim kompleks ndaj perandoris, por n shumicn e rasteve ata nuk ishin vetm nj zon
gjeografike. Perandoria filloi t paturit e nj influence shum t madhe ndaj tyre n t gjitha fushat, ku
pr disa shekuj pjesa kryesore e njerzve t quajtur si populli Osman. Kryesore ishte feja islamike, Nga
shekulli i XV dhe XVI qytetet kryesore shqiptare ngritwn institucione t rndsishme t kulturs islame
si: xhami, tyrbet, teqei, q jan zbukuruar me vargje t Kuranit. Kto u prhapwn n t gjitha trojet
shqiptare. N shekullin XVIII - XIX islamizmi pati nj zhvillim fetar dhe kulturor n Shqipri. N
shekullin e XV-XVIII, n territorin shqiptar u zhvilluan zhanre t ndryshme t arkitekturs, duke filluar
nga ndrtesat me karakter mbrojtws, ndrtimit shoqror, ato pr kulturn islame, arkitektura n kishn
postbizantine dhe n fund, shtpit lokale.
INFLUENCA TURKE

Ndikimi m i rndsishm kulturor n Shqipri mund t konsiderohet ajo Perandoris Otomane gjat
viteve 1400-1900. Perandoria Osmane ishte e prbrw prej shum vendesh, ajo kishte nw thelbin e
perandoris, identitetin turk q erdhi edhe n Shqipri. Arkitektura para shekullit XV konsiderohet si
mesjetare, ka shum pak dshmi pr at sot. Kjo mund t'i atribuohet strategjis sw pushtimit t
Perandoris Otomane, e cila kishte synim asimilimin vendit duke prishur ndrtesat ekzistuese dhe duke
shfaqur nj identitet t ri kulturor prmes ndrtimeve t reja. Kultura e re megjithat u pranua nga
shqiptart n mnyr organike e jo n mnyr mekanike. Arkitektura sht e lidhur ngusht me gjendjen
socio-ekonomike dhe politike t nj vendi. Aktivitetet kryesore t ksaj periudhe ishin: banesat,
veprimtarit fetare, tregtare dhe aktivitetet strategjike / administrative. do aktivitet ekonomik, politik
apo social u zhvilluan n tipologji ndrtimi t veanta duke ndwrthurur identitetin e tyre me ndikimin nga
vende tw tjera.

1. Arkitektura e banesave (XVI-XX)

Arkitektura banesave filloi si nj proces strehimi dhe pastaj evoluoi n arkitektur duke shfaqur
hierarkin sociale. Fillimisht shtpi jan vendosur brenda mureve t nj kshtjell pr t mbrojtur
njerzit nga luftrat duke lejuar q ata t kryejn nj jet normale t prditshme, pavarsisht
pushtimit. Kjo praktik u vjetwrsua mw vonw pas rritjes s siguris. Arkitektura e baness popullore
dallohet pr nj vazhdimsi t qart formash dhe zgjidhjesh n rrugn e saj t zhvillimit, duke
ndjekur e pasqyruar ecurin e kushteve dhe t mnyrs s jetess. Banesa qytetare e shek. XVI-XIX
zhvillohet n katr tipa kryesor:

a. Banesa me shtpi zjarri, karakteristike pr qytetin e Tirans dhe fshatrat prreth,

prfaqson nj nga tipat m t lasht dhe m karakteristik pr arkitekturn e baness
shqiptare. Qendra e kompozimit t ksaj banese sht shtpia e zjarrit, q ngrihej n
lartsin e t dy kateve, rreth s cils ndrtoheshin shkall-shkall mjediset e tjera q
kryesisht shrbenin si dhoma pr iftet.
b. Banesa me hajat sht nj tip tjetr banese q zhvillohet n disa variante. Banesa e
hapur me hajat sht tipi sundues n qytetet e Shqipris s Mesme. Karakteristik
kryesore e ktij tipi sht lidhja e tij me oborrin dhe natyrn. Duke prfituar nga trualli i
shesht kjo banes tregon gjithashtu pr lidhjet me ekonomin bujqsore, prej t cils
nuk ishin shkputur qytetet shqiptare.
c. Banesa me ardak ndeshet shpesh n Berat, m rrall n Lezh, Kruj etj., dhe
mbizotron n Shkodr. T tilla jan ndrtesa e Muzeut Etnografik n Kruj, e Luigj
 Gurakuqit n Shkodr, banesat e Toptanasve n Tiran etj. N kto banesa ardaku luan
nj rol t dors s par n kompozimin e baness. Ashtu si dhe tipat e par, banesa sht
konceptuar t qndroj brenda mureve rrethuese, kopshteve t gjera dhe vetm rrall del
n rrug n njrn apo t dy faqet.
d. Banesa gjirokastrite, e emrtuar kulla qytetare, pr shkak t tipareve t saj mbrojtse.
N variante m pak t zhvilluara at e ndeshim dhe n qytete t tjera si Berati, Kruja dhe
Shkodra si dhe n fshatra t Shqipris Veriore, e sidomos n Jug. Kjo banes qytetare
arriti kulmin e zhvillimit t saj n shek. XVIII. Nj shembull tipik pr kt lloj banese
sht ajo e Zekatve n Gjirokastr.

Berat Gjirokastr

2. Kultet Fetare (XV)

Feja pati nj ndikim shumw t madh n Shqipri gjat ksaj periudhe. Perandoria Osmane e prdori
fen si nj mnyr pr t imponuar kulturn e saj. Pr arsye t mbijetess dhe interesave ekonomike
shqiptarwt ndryshuan fen e tyre nga tw krishterw nw myslimanw. Myslimanizmi prhapi identitetin
e vet jo vetm prmes xhamive, por edhe nwpwrmjet shkollave tw njohura si "medrese". Vertikaliteti
u b pjes e arkitekturs pr shkak t minareve. Simbolika fetare sht prdorur n mnyr t
konsideruar nw tw gjithw vendin. Nj identitet i ri u krijua nga kthimi i kishave ekzistuese n xhami,
duke kombinuar ndwrtesat publike ekzistuese me format e arkitekturs islame, duke gjeneruar n
atw qw nw Shqipri sht prmendur si fenomeni "Kisha-xhami" e par n Shkodr dhe Ulqin (nj
ish-qytet shqiptar tani pjes e Malit t Zi). Nw aspektin tipologjik xhamitw nw vendin tonw janw dy
llojesh: xhami me sallwn tw mbuluar me kupolw dhe xhami me ati druri. Xhamitw e para qw u
 ndwrtuan ishin nw qytete si Berati, Elbasani, Kruja, Gjirokastra dhe mw vonw me islamizimin e
popullsisw nga fillimi i shek.XVII u ndwrtuan xhami edhe nw qendra fshatare. Xhamitw e para janw
ndwrtuar brenda nw kala (rasti i Elbasanit) apo kwshtjellws sw brendshme kur banohet vetwm nga
turqit (Berat). Kemi xhaminw Mbret nw kala tw Elbasanit e cila wshtw e ndwrtuar nga hajati dhe
salla e faljeve kuadratike me pwrmasa 11,5x12,3 mbuluar me ati druri. Pwr tw lehtwsuar ndwrtimin
janw vendosur tre kolona druri twrthor aksit tw godinws. Nw murin jugor wshtw ndwrtuar mihrabi 1
nw formwn e njohur, me pjeswn e sipwrme tw ndwrtuar me stalaktike. Dritaret nga dy pwr do mur
janw vendosur nw dy kate, tw poshtmet janw kuadratike, tw mbuluar me trarw druri dhe hark tw
mprehtw tullash mbi tw. Muret e xhamisw janw me klausonazh 2 tw ndwrtuara prej dy radhw tullash
horizontale e dy tulla vertikale tw holla midis gurwve, po me klausonazh wshtw ndwrtuar edhe pjesa
e poshtme e minaresw. Minarja wshtw e ulwt, jo elegante por shquhet pwr fundin e kazanit, duke
krijuar zgjerimin nga trupi i minares.

Xhamia e Ethem Beut nw Tiranw

Wshtw ndwrtuar me ndwrprerje nga viti 1794 deri ne vitin 1821 kur eshte perfunduar. Perbehet nga
salla e faljeve kubike me kupolw dhe hajati. Pwr vet ndwrtimin e kwtij tw fundit pwrbwn zhvillimin
mw tw madh tw portikut, I cili zw kwtu anwt veriore, duke u kthyer kjo e fundit sidomos, nw njw
ambient shtesw pwr falje.

Vwllimi qwndror nw kupolw, salla e faljeve, wshtw e ndwrtuar me gurw lumi dhe suvatuar, duke
lwnw nw dukje vetwm harqet e dritareve me gurw tw gdhendur. Ambienti qwndror mbulohet me
kupol mbi trompa parabolike nw qoshet. Ai ndricohet nga njw numur I madh dritaresh, tw cilat nga
jugu, lindja dhe perwndimi jane me tre radhw, dy poshtw, dy nw mes dhe njw nwn fillimet e
kupolws.nw anwn jugore ka mihrabin zbukuruar me stalaktike ndwrsa nw anwn veriore ka mafilin
dhe hyrjen per nw minare. Mbi kubin qwndror, catia tw cilit pwrfundon mw e ulwt nw kwndet, kemi
njw tambur tw ulwt tetwfaqesh mbi tw cilin ngrihet kupola.

Vwllimi kubik i sallws sw faljeve qarkohet nga lindja dhe veriu me portikun ne arkada mbi kolona.
Ai wshtw mbyllur nga jugu ku ka njw mihrab, anash tw cilit ka dritare nw dy radhw. Ky mur
vazhdon pwr njw distance tw shkurter dhe nw anwn lindore ku pwrfundon me dy gjyswm kolona
mbi tw cilwn nis arkada. Shtatw harqe gjyswm rrethore janw nw lindje, pesw nw very dhe tre nw
1 Mihrab njw vend nw murin e xhamisw qw pwrdorej pwr tu lutur besimtarwt.

2 Klausonazh Teknikw dekorative e ndwrtimit tw mureve nw kishat byzantine. Secili nga gurwt e faqes
sw jashtme rrethohet nga tulla, prej tw cilave ato horizontale shkojnw nw rreshta gjatw murit.
perwndim. Tw gjithw ata ngrihen mbi kolona guri gwlqeror njwcopwsh.kolonat pwrfundojne me njw
kapitel tw plotw me dekor bimor nw sipwrfaqe. E ndryshme nga tw tjerat wshte kolona e qoshes
verilindore e cila pwrbwhet nga dy njwsi, njw e mw e madhe se tw tjwrat dhe njw mw e vogel
pwrngjitur nw anwn e jashtme, pra formohet kwshtu njw kolonw dy trupash, me njw bazament dhe
kapitel tw pwrbashkwt. Nw faqen veriore wshtw hyrja e cila wshtw krijuar mbi njw mbushje tw
njwrws hapwsirw tw arkadws. Mw poshtw janw mbishkrimet pwr ndwrtimin e saj. Dyshemeja e
portikut wshtw nw nivel mw tw lartw se ajo e xhamisw, duke krijuar koridorin karakteristik qw shpie
nga porta e jashtme ne atw pwr sallwn e faljeve. Arkada ngrihet mbi njw mur prej gurwsh tw
gdhendur, qw shwrben si bazamnet pwr portikun.

Prej guri tw gdhendur wshtw minarja e hollw dhe e lartw. Pjesa e poshtme e saj, pranw vwllim kubik
wshtw me seksione kuadratik, ndwrsa pjesa tjetwr qw vjen duke u zvogwluar lehtwsisht ka tw
gdhendura kazanin nwpwrmjet kalimesh tw lehta e tw proporcionuara. Gjithw brendwsia e sallws
sw faljeve wshtw pikturuar me ornamente bimore, vizatimi I tw cilave I pwrmbahet rregullave tw
simetrisw. Po tw pikturuara janw dhe mafili dhe mimbari prej druri. Po nw kwtw mwnyrw janw
zbukuruar dhe pjeswt e plota tw arkadws. Pwrsa I pwrket pjeswssw jashtme tw sallws sw faljeve qw
pwrfshihet Brenda portikut, jo wshtw zbukuruar me dekor bimor dhe njw swrw tablosh me pamje
Stambollit.

Nw kwtw xhami zhvillohen mw twj prirja pwr njw afrim tw arkitekturws sw kultit me atw
popullore, rezultat dhe I shkwputjes nga tipat e vjetwr tw kopjuar. Portiku I zhvilluar twrwsisht me
arkadwn gjyswm rrethore me linjwn e tij tw lehtw, kalon nw njw plan tw dytw vellimin kubik, I jep
njw vend mw tw justifikuar minares, zvogwlon pamjen rigoroze tw kubit qwndror. Tw njwjtws
periudhw I takojnw dhe dy xhanmi tw tjera nw Shqipwrinw e Mesme, tw ndwrtuara nw qytetet e
Peqinit dhe Kavajws. Tw dyja janw nw ansambwl me kullat e sahatit duke qwnw nw tw parwn
ndwrtuar ngjitur xhamisw.
 Xhamia dhe minareja nw Gjirokstwr Kisha-Xhami nw Ulqin

3. Pazaret XVIII-XIX

Tregtia ndryshoi n mnyr t konsiderueshme pr shkak t sistemit "ESNAF" tw prezantuar nga

Perandoria Osmane. T gjitha aktivitetet artizanale, zejtare dhe tregtare jan zhvilluar n vende t
caktuara t quajtura Pazare. Termi si dhe identiteti i ktyre vendeve t reja ishte osmane, duke
theksuar ndikimin e tyre n sistemin e tregtimit shqiptar ndr tw tjera . Pazaret prfshinin rrug tw
ngushta me ndrtesa tw ulta n t dy ant. atitw tw dala sipwr , sistemi qepen, e ballore hapje
frontale t mdha si dhe futja e hoteleve aty pran si hane i cili prsri wshtw model osman dhe ku
pwrshkoheshin t gjitha aktivitetet e perandoris. Dimensonet dhe forma e pazareve dhe haneve ishin
n fakt shqiptare n karakter pr shkak t kufizimeve ekonomike, kulturore dhe kontekstuale. Njwsia
themelore kompozionale e pazareve ka qwnw dyqani. Funksionalisht ai pwrfshinte tre pjesw, atw ku
punohej per prodhimin e mallit, pjeswn ku ekspozohej dhe atw ku depozitoheshin lwndwt e para apo
edhe produktet e gatshme. Raporti ndwrmjet kwtyre tre elementwve funksionale nw dyqane ku
kryhej prodhimi dhe shitja ishte e ndryshme nw funksion tw llojit tw mjeshtwrisw dhe kompozimit
tw vetw dyqanit. Pazari i Krujws paraqet llojin mw tw lashtw tw ansambleve tw pazareve nw vendin
tonw. Skema urbanistike e tij ai pwrbwhet nga grupe dyqanesh nw formw vargu vendosen ballazi
anash njw rruge tw ngushtw, qw thuajse mbulohet krejtwsisht me strehwt e tjera. Dyqanet janw
pwrgjithwsisht dy katwsh, ndwrtimi i tyre me pwrjashtim tw ballwve (prej druri) janw prej guri. Nw
pazarin e Krujws ndeshen dy teknika tw mbylljes sw ballit ajo mw e lashta me taraba 3 dhe mw e
3 Taraba - Kanat drrase pr t mbyllur nj dyqan; kanat dritareje. Taraba t vjetra. Tarabat e dyqaneve
(e dritareve).
 vona me qepena4. Pazari i Korws zw njw pozitw tw veantw pwrsa i pwrket trajtimit urbanistik dhe
arkitektonik. Rritja e shpejtw ekonomike e qytetit presupozonte rritjen numerike tw dyqaneve rrjeti
rrugor qw ndwrpritet me kwnde tw drejtw formon parcela ku ndwrtohen shpinw me shpinw vargje
dyqanesh dykatwshe. Rrugwt janw tw gjera me trotuare dhe shtruar me kalldrwm.

Dyqan nw pazarin e Krujws Han i vjetwr nw Durrws.

Aktivitetet q formuan jetn shoqrore gjat ksaj periudhe, s bashku me tipologjit e tyre prkatse t
ndrtimit vn nj theks t qart mbi karakterin kolonial t arkitekturs. Kjo periudh shnon shkputjen
e vazhdimsis kulturore shqiptare, si dhe integrimin e kulturs turke. Gjendja ekonomike dhe kulturore e
Shqipris, duke qen mjaft e ndryshme nga ajo e Perandoris Osmane, parashikon kufizime n
zhvillimin e arkitekturs duke mos lejuar q ajo t bie pre e nj lvizjeje copy-paste. Pra, identiteti i ksaj
periudhe n Shqipri mund t prshkruhet si tepr Turke. Kjo sht nj shfaqje e kontekstit politik dhe
kulturor t nj bashk-ekzistence 500-vjeare e t dy komuniteteve. Ky identitet i ri nuk u kundrshtua as
nga vendort dhe as u imponua nga kolonizatort, por u prqafua nga t dy pr mbi 500 vjet. Kur
vendasit pan kto zhvillime arkitektonike si mnyrn e vetme t mbijetess dhe sigurimin e normalitetit
t jets, kolonizatort konsideruan zhvillimin e arkitekturs si nj baz pr nj rritje ekonomike. Prandaj,
zbatimi i jets shoqrore shqiptare me kulturn turke krijoi nj identitet arkitektonike q u pranua si
identitet kombtar i Shqipris. Shihet nj karakter unik q identifikon kt arkitektur me kombin dhe
identifikon at nga vendet e tjera t kolonizuara nga Perandoria Osmane, duke parandaluar asimilimin e
Shqipris dhe duke lejuar vazhdimsin e ekzistencs s saj.

4 Qepena kapak me dwrrasa qw shwrben pwr mbylljen e hapwsirws sw shkallwve. Nw disa krahina tw
Shqipwrisw sw Mesme pwrdoret edhe nw kuptimin e qoshkut.
 4. Ndwrtesat fortifikuese (XV-XVIII)

Kwshtjella e Vlorws

Kshtjellat osmane t ksaj periudhe n prgjithsi nuk u prgjigjeshin krkesave t kohs; n kushtet e
prdorimit n stil t gjer t arms s artileris, ato ishin ndrtuar pr t prmbushur detyra lokale prball
nj armiku t paarmatosur. N kt kuptim ato qndronin larg fortesave pr artileri t mesit t shek. XV.
Por nj prjashtim bn kshtjella e Vlors e ndrtuar nga sulltan Sulejmani n vitin 1531, pr ta pasur at
si baz ushtarake dhe kantier ndrtimi anijesh pr zbarkimin e tyre n Pulje t Italis. Kshtjella ndodhej
pran skels s sotme t qytetit, rreth 150 m larg bregut t detit. Ajo ka pasur formn e nj tetkndshi t
rregullt me gjatsi brinjsh 90 m dhe nj siprfaqe prej 3,5 ha. Muret rrethoheshin nga nj hendek i
mbushur me uj q kishte nj gjersi prej 30-40 m. Ky hendek q rrethonte kshtjelln nga ana e toks,
lidhej me detin nprmjet dy mngve. Muret t punuara me gur t latuar kishin nj gjersi prej 5,60 m
dhe lartsi rreth 15 m. Kshtjella ishte e pajisur me kulla poligonale e drejtkndshe, me ura t lvizshme
para hyrjeve dhe me nj kryekull pran murit q shihte nga deti. Kjo e fundit ishte nj kull cilindrike,
masive q mbizotronte mbi gjith ndrtimet e tjera me lartsin e saj t madhe. Kulla ishte 7-katshe dhe
mbulohej me nj kupol t veshur me plumb mbi nj tambur t ult poligonal. Brenda kulls gjendeshin
magazina dhe banesa e komandantit t kshtjells. Ajo ishte e ngjashme me kulln e bardh t Selanikut,
Kulln e Rumeli-Hisarit dhe kulln qendrore n Kastel de Mare n Modon. Kshtjella e Vlors ishte pa
dyshim nj nga ndrtimet ushtarake m t arritura t Perandoris Osmane. Udhtari osman i shek. XVII
Evlia elebiu shkruan se ata q skan par fortesat e Sekedinit, Benderit dhe Vlors nuk kan dijeni
mbi mjeshtrin e osmanve. elebiu thot gjithashtu se arkitekt i kshtjells s Vlors ishte Sinani,
autori i kulls s bardh t Selanikut. Ngaq vmendja ishte prqendruar m tepr n ndrtimet mbrojtse,
q pushtuesit i ngrinin pr nevojat e tyre ushtarake, ndrtimet e tjera t nj far rndsie arkitektonike,
qoft dhe ato t kultit mysliman fillojn t duken vetm nga fundi i shek. XV.

Kalaja e Peqinit

Kjo kala i pwrket shekullit tw XVI dhe u ndwrtua pwr tw siguruar rrugwn Elbasan-Durrws nga
kryengritwsit shqiptarw. Ajo wshtw njw fortifikim i vogwl e ndwrtuar nw terren fushor nw formw
katwrkwndwshi kwndrejtw me pwrmasa 57x51 m. Nw fazwn fillestare ajo kishte katwr kkulla cilindrike
nw qoshet dhe njw portw qw pwrshkonte njwrin nga muret. Ato kanw njw trashwsi prej 1,40-1,50 m dhe
janw ndwrtuar me gurw lumi tw lidhur dhe lla tw bollshwm. Kalaja ka patur njw hyrje, porta e sw cilws
mbulohej me njw hark tullash tw rrethuara me kornizw. Kullat kanw qenw rreth 1m mw tw larta se
kurtinat dhe ndaheshin nw tre kate. Kati i poshtwm mjaft i ulwt (1,40-1,50) shwrbente si depo, kati i dytw
me njw lartwsi 2,50 m ishte paisur me frengji tw ngushta qw shwrbenin njwkohwsisht edhe pwr
ndriimin e ambientit ndwrsa kati i tretw kishte tre frengji 5 pwr topa. Tw tre katet ndaheshin me dysheme
dwrrase dhe komunikonin me kalanw nwpwrmjet dy portave nw katin e dytw dhe tw tretw (e cila
komunikonte me shtegun e rojes). Mbi portwn e kalasw ka qenw ndwrtuar njw xhami pa minare
(Mesxhide).
Nw kwtw periudhw janw ndwrtuar edhe kala tw tjera si ajo e Ishmit nw fund tw shek.XVI, Kalaja e
Lwkursit e ndwrtuar nw gjysmwn e dytw tw shek. XVI deri nw shek. XVII nw juglindje tw Sarandws,
Kwshtjella e Gjon Boarit nw gjysmwn e dytw tw shek.XVII nw rrethin e Vlorws. Kwtondwrime
fortifikuese filluan nw Shqipwri nw njw periudhw kur kishte filluar tw pwrdorej artileria sidomos gjatw
shekullit tw XVI. Kwtw e vwrteton fakti qw kwto fortifikime u pajiswn me topa. Pwrdorimi i artilerisw
kwrkonte kwshtjella tw ulwta me mure tw gjerw ose tw mbushura nw pjeswn e brendshwme tw cilat i
bwnin muret mw tw qwndrueshme ndaj goditjeve. Por kwto parime nuk u ndoqwn nw tw gjitha
fortifikimet, pwrjashtim bwn kalaja e Vlorws nw tw cilwn muret ishin aq tw trashw saqw arrinin ti bwnin
ballw goditjeve qw vinin nga anijet. Kalatw kishin zakonisht forma tw rregullta gjeometrike ku
mbizotwron katwrkwndwshi dhe nw shumicwn e rasteve janw ndwrtuara nw terrene tw sheshta duke
bwrw kwshtu qendrwn administrative tw qyteteve.

5 Frengji hapje vertikale nw mur pwr tw bwrw qitje me armw tw ndryshme.