Professional Documents
Culture Documents
ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
RicardoCosta
AcontribuiotericadopensadormarxistaitalianoAntonioGramscidestacaseporsuaconcepodialticadahistria,ao
privilegiaroestudodosconflitosnoprocessohistrico,evidenciandoopapelativodosujeitonaconstruodasrelaes
humanasenapromoodasmudanassociais.Compreendendoadivisodasociedadeemdominantesedominadoscomo
resultadodeumprocessohistricodelutas,nonatural,portanto,rechaatodatentativadeexplicaradominaocomoum
fenmenopereneepreviamentedado,fundadonapretensaexistnciadeumavontadedepoderoudeprestgioinerente
aoshomensesnaes,umaexplicaotautolgicaeahistricaaquererconstatar,deformaacrtica,aideiadeopoderser
algoenraizadonanaturezahumana,conformedefendiamospensadorestradicionaisdapoltica,oschamadostericos
daselites.Paraumestudoaprofundadodasrelaesdepoder,orevolucionrioitalianoentendiasernecessriaumacrtica
inscritanaanlisedatotalidadehistrica.Resgatandoseoprincpiomarxianodetotalidade,aperceberarealidadecomoa
sntesedemltiplasdeterminaes,aesferapolticanopodeserpesquisadaisoladamentedoconjuntodasrelaessociais.
Asocializaodapoltica
Aoproduzirumaobratericamarcadapelaidiadacentralidadedapolticanaaohumanatransformadora,Gramscirealizouumaprofunda
renovaodomaterialismohistrico,massemabandonarosseusprincpiosfundamentais,asdeterminaesanterioresdeMarxeLninsobreas
relaessociaisepolticasnocapitalismo.Priorizouaanlisedassuperestruturasnasociedadecapitalistamodernaporentenderqueagrande
novidadesurgidacomosculoXXteriasidoaproliferaodosmovimentosdemassa,atravsdofortalecimentoecrescimentodossindicatos,
i
associaescorporativas,partidospolticos,etc.Taisfatosnovosconstituiriamumprocessodesocializaodapoltica ,fatorquese,porumlado,
teriagarantidoumamaiorestabilidadedoEstadoburgus,poroutro,tambmpermitiriaaorganizaodaresistnciaaele.
ii
GramscidesenvolveuateoriaampliadadoEstado ,aoestabeleceradiferenciaoentresociedadesorganizadasnosmoldesorientaisou
ocidentais.Nosetratadeconceitosgeogrficosougeopolticos,masindicadoresdediferentestiposdeformaoeconmicosocial,emfunoda
relaoexistente,emcadamodelo,entreasociedadepoltica,entendidacomooconjuntodosaparelhosestataisdecoero(osmecanismospelos
quaisaclassedominanteimpesuadominao,pordeteromonopliodafora,taiscomooaparatoburocrticoexecutivoeasforasdarepresso
policialemilitar)easociedadecivil,formadapelosaparelhosprivadosdehegemonia(osorganismossociaisresponsveispelaformulaoe
circulaodasdiferentesideologias,taiscomoospartidospolticos,ossindicatos,aIgreja,asescolas,osmeiosdecomunicaodemassa,etc.).
Nassociedadesorientais,comoaquelasvivenciadasconcretamenteporMarxeLninemseutempo,adominaoburguesaexercida
essencialmenteatravsdaviolnciapolicialcontroladapeloEstado.JGramsciconheceuarealidadedeumasociedadeocidental,nosentidode
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 1/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
umasociedadedecapitalismoavanado,ondeocorremtransformaessociaisdevulto,comoaformaodegrandessindicatosepartidospolticosde
massa,aconquistadosufrgiouniversal,etc,queobrigamaclassedominanteatentarexercerseudomnionoapenasatravsdacoero,mas
buscandooconsentimentodeparcelassignificativasdosdominados,pormeiodahegemonia,paraoqueosaparelhoshegemnicosprivadoscitados
anteriormentecumprempapeldecisivo.
ParaGramsci,oEstadotodoocomplexodeatividadesprticasetericascomasquaisaclassedirigentejustificaemantmnosseudomnio,
iii
masconsegueobteroconsentimentoativo(grifomeu)dosgovernados .Adominaopolticanovistaapenascomocoeroverticalizadapor
partedosaparelhosdepoder,numaviademonica,mascomoumarelaodifundidapeloconjuntodasociedadecivil,pelaqualosdominadosno
aparecemcomomerosagentespassivos,pois,emdiversosmomentos,assumemcomosuaaideologiadominanteou,pelocontrrio,organizam
resistnciaeoposioaela.Sendoassim,osaparelhosprivadosdehegemonianopodemseridentificadosapenascomoreprodutoresdodiscurso
dominante,poisemseuseiodse,mesmoqueemescalareduzida,amesmalutaideolgicaquesetravanoconjuntodasociedade.
OEstado,portanto,oespaoondeseconcentra,naformamaisavanadapossvelnassociedadesocidentais,alutadeclasses.olugarda
administraodosconflitosentreasfraesdaclassedominanteedosembatesentreosinteressesdogrupodominanteeosdosdominados,osquais,
atravsdosseusorganismosprivadosdehegemonia,exercemalgumtipodepressoouinflunciajuntoaopodere/ouresistemdominao.
Comoumaconsequnciafundamentaldestasconsideraes,estacompreensodequealutapelopodernoOcidenteexigeumrduotrabalhode
convencimentoepersuasodeamplascamadaspopularesporpartedogruposocialquealmejaconquistlo.ComoafirmaCarlosNelsonCoutinho,
principaltradutoreestudiosodopensamentogramscianonoBrasil,alutapropostaporGramscirequerpacinciarevolucionriaeespritoinventivo,
pressupondoquehaja:
ainiciativadossujeitospolticoscoletivos,acapacidadedefazerpoltica,deenvolvergrandesmassasnasoluodeseusprpriosproblemas,de
lutarcotidianamentepelaconquistadeespaoseposies,semperderdevistaoobjetivofinal,ouseja,odepromovertransformaesdeestrutura
iv
queponhamfimformaoeconmicosocialcapitalista.
Nestesentido,Gramscidesenvolveuumateoriaqueviabilizasseaocupaometdicaesistemtica,pelostrabalhadores,dosespaosestratgicos
existentes,numprocessodeampliaodaesferadasociedadecivilperanteasociedadepolticaorganizadaemtornodoEstado,quepermitissea
conquistadopoderpolticopeloproletariado.
Segundoele,nassociedadesocidentais,apropostadelutapelatransformaoradicaldosistemacapitalistaepelaconquistadopoderdeEstadopor
partedostrabalhadoresnosedariamaisunicamentepelaviainsurrecionalnosentidoestrito,ouseja,datomadadopodercomoumabruscae
explosivaguerrademovimento(oassaltoaopoder),poisasociedadeciviltransformouseemumaestruturacomplexaemaisresistentescrises,eas
superestruturaspassaramafuncionarcomoosistemadetrincheirasutilizadonasguerrasmodernas.Nessecaso,nemastropasatacantes,porcausada
crise,organizamserapidamentenotempoenoespao,nemosatacadossentemsedesmoralizadososuficienteparaabandonaremsuasdefesas,nem
perdemdeimediatoaconfianaemsuafora,jqueoelementosurpresa,dotempoacelerado,noaparecedeacordocomoqueimaginavamos
estrategistasdaguerrademovimentov.
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 2/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
Seria,ento,necessriaumaprolongadaguerradeposies,pelaqualopartidorevolucionriobuscasseexercerahegemoniaentreossetoressociais
paraquemamudanaestruturaldasociedadenecessria,dentreosquaisostrabalhadorese,emespecial,aclasseoperria,seriamosmaiores
interessados.
Hegemoniaelutapolticoideolgica
preciso,pois,tentaralcanaracompreensodoconceitodehegemoniapropostoporGramsci,peachaveparaaconstruodesteprocesso
metdicodetransformaosocial.Ahegemoniaseriaacapacidadedeumgruposocialunificaremtornodeseuprojetopolticoumblocomaisamplo
nohomogneo,marcadoporcontradiesdeclasse.Ogrupoouclassequelideraesteblocohegemnicoporqueconsegueiralmdeseus
interesseseconmicosimediatos,paramanterarticuladasforasheterogneas,numaaoessencialmentepoltica,queimpeaairrupodos
contrastesexistentesentreelas.
Logo,ahegemoniaalgoqueseconquistapormeiodadireopolticaedoconsensoenomedianteacoero.Pressupe,almdaaopoltica,a
constituiodeumadeterminadamoral,deumaconcepodemundo,numaaoqueenvolvequestesdeordemcultural,naintenodequeseja
instauradoumacordocoletivoatravsdaintrojeodamensagemsimblica,produzindoconscinciasfalantes,sujeitosquesentemavivncia
ideolgicacomosuaverdade.Opensamentopolticoeideolgico,dessaforma,apresentasecomoumarealidadeprtica,porque,aoser
vi
compreendidoeaceitopelosatoressociais,tornasepodermaterial,converteseemaoprtica,ou,maisprecisamente,emprxis .
SeguindoocaminhoabertoporGramsci,PierreAnsartdestacaostraospsicolgicosexistentesnoprocessodeembatepoltico.Porissoentendeque
aideologia,nomomentoemquesetravaodebateouoconflitosocialaberto,umaverdadeinteriorizadaporquemadefende,osentido
comprovado,aintencionalidadedaao.Renovaria,assim,afunotradicionaldosmitosedasreligies,qualseja,adegarantiroconsensosocial
pormeiodaconstruodeumparadigmaadesignarasposiessociais,aomesmotempoemqueasjustifica.Somenteaosolhosdaposteridade,
segundoAnsart,passadoomomentodaexaltao,possvelenxergarocartercontraditriodaideologia,acarregarconsigodiferentesfunes:o
mesmodiscursopodeocultaraossujeitososentidoobjetivodaaoconcretizarumprojetopoltico,comoatomadadepoderouiludirasclasses
dominadas.Afinal,todaideologiapolticacomportaemseustraosessenciaistambmrealizardistores,ocultaodecertasrelaesou
experinciassociais,porquetodavisodemundotraznoseubojoumaformamuitoespecficadeapreenderarealidadesocial,prpriadeum
determinadogrupo.ConformejenfatizaraMarx,lembradoporAnsart,todogrupoparticular,todaclassequevisadefendersuaexistnciaeseus
interesses,produzumsaberparcial,ligadosuaprpriaparticularidadevii.Porissomesmo,aideologianopodeserconfundidaapenascommera
manipulao,simplesilusooudistorodaverdade:
Aideologiapolticapossuiprecisamenteaespecificidadedenoserumdiscursoverdadeironemfalsonosentidocientficodapalavra,esimfundir
namesmalgicaaverdadeeaocultaopolmica,asinstituiesvivaseasdistores.precisamenteessaespecificidadequefazdalinguagem
viii
ideolgicaumaforasimblicahistoricamentecriadora.
Aideologia,pois,conscinciapolticaligadaaosinteressesdedeterminadaclasse,umavisodemundo,portanto,presentenasatitudesdosatores
polticos.Maisqueumsistemadeidias,relacionasecomacapacidadedeinspirareorientaraaopoltica,deacordocomoimaginriodecada
gruposocial.
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 3/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
ix
BaseandosenaideiadeMarxpresenteemtrechodoPrefcioCrticadaEconomiaPoltica ,Gramsciafirmaqueasideologiastmumavalidade
psicolgica,poissooterrenonoqualoshomensadquiremconscinciadasuaposiodeclasseedoconflitoemqueestosituados,assumindoaluta
eaconduzindoatofim.Apolticaaopermanenteedorigemaorganizaespermanentes,poisestruturaseapartirdoterrenopermanentee
x
orgnicodavidaeconmica,masdevesercapazdesuperlo .Ouseja,apoltica,senascedaarticulaodosinteressesedarepresentaodeclasse,
fundandosenecessariamentenoterrenodoeconmico,precisasuperaromomentomeramentecorporativo,paraatingiroinstantedaconscincia
ticopoltica,emqueogruposocialbuscaassumirpapelhegemniconasociedade.AssimnosdizGramsci:
...afasemaisabertamentepoltica...assinalaapassagemntidadaestruturaparaaesferadassuperestruturascomplexasafaseemqueas
ideologiasgerminadasanteriormentesetransformamempartido,entramemchoqueelutamatqueumadelas,oupelomenosumacombinao
delas,tendeaprevalecer,aseimpor,aseirradiaremtodaareasocial,determinando,almdaunicidadedosfinseconmicosepolticos,tambma
unidadeintelectualemoral.Colocatodasasquestesemtornodasquaisseacendealutanonumplanocorporativo,masnumplanouniversal,
xi
criando,assim,ahegemoniadeumgruposocialfundamentalsobreumasriedegrupossubordinados.
Atransformaoradicaldasociedadeeasubstituiodeumsistemasocioeconmicoporoutro(ocapitalismopelosocialismo)devemserentendidas,
portanto,comoprocessosresultantesdeintensalutapolticaeideolgicanaqualsebuscaproduzir,pormeiodosembatessociaisedaampla
discussoemtornodoprojetocontrahegemnico,umanovavisodemundoaserabraadapelamaioriadapopulao,umnovoconsenso,umnovo
sensocomum.Tratasedeelaborarumanovaconcepodemundoatravsdeumaanlisecrticaeconscientedarealidadepresenteedainterveno
ativanahistria,paraqueseenfrenteaconcepodemundodominante,impostapelosgrupossociaisdominantes.
Osensocomumnadamaisqueumavisodemundoexpressadeformafragmentada,desagregada,incoerentepelosagentessociais,osquais
repetem,semquestionamento,oqueafirmadopelasclassesdominantescomoverdade,umaverdadeconstrudaapartirdeumpontodevista
particularetornadauniversalnoprocessodeconvencimentoideolgicomencionadoacima.PorissoGramscirefereseaesteprocessodeelaborao
xii
deumaconscinciacrticacomoaumconheceteatimesmo ,poistratasederompercomavisoaquens,homensmassa,fomos
acostumadosaentendercomoverdadeira,pelofatodepertencermosaumdeterminadocoletivo,decompartilharmosumdeterminadomododepensar
eagir,desermosconformistasdeumcertoconformismo.Estaultrapassagemexige,portanto,comoprimeiropasso,acrticadaprpriaconcepode
mundo,aconscinciadaprpriahistoricidade.
importanteressaltarquenoestamosnosreportandoaquiaumamerabatalhanocampodasideias.Emseutexto,Gramscifazvriasreferncias
ideiadeMarxsegundoaqualnenhumasociedadeassumeencargosparacujasoluoascondiesmateriaisnecessriasnoexistamounoestejam
xiii
emviasdeapareceresedesenvolver .Podesedepreenderdaqueumprojetopolticodetransformaodarealidadesomenteterxitose,almda
vontadedeseusproponentes,existiremascondiessociaisehistricasfavorveissmudanasdesejadas.Porestemotivo,Gramscirealaa
necessidadedeumaanlisecientficadasrelaesentreestruturaesuperestrutura,dacorrelaodasforaseconmicas,sociaisepolticasna
sociedade,aprecederouacompanharasaesnalutarevolucionria.
Namesmalinhaderaciocnio,ocomunistaitalianorecorreoutravezaMarxparaexploraropensamentosegundooqualateoriatransformaseem
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 4/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
xiv
podermateriallogoqueseapoderadasmassas ,isto,umaideiasserealizaplenamenteseapoderadapelomovimentosocialconcretoese
transformaemaoprtica.DaainsistnciadeGramsciemquenenhumprojetodetransformaosocialcumprirseuobjetivosenovieracoplado
xv
aumaprofundareformaintelectualemoral.Nesteprocessoestemjogoaformaodeumblocohistrico noqualasforasmateriais(o
contedodomovimentosocial)easideologias(aforma)seinteragem,jqueasforasmateriaisnoseriamhistoricamenteconcebveissem
formaeasideologiasseriamfantasiasindividuaissemasforasmateriaisxvi.
Asimplesreduodopensamentopolticofilosofiaouideologiaconverteriaahistriadoshomensemmerahistriadasideias,deixandodese
considerarumconjuntodeprticaserelaessociais.Opensamentopolticoinscrevesenomundodaprxis,relacionandosecomomundodas
ideiassemreduzirseaumexercciopuramenteintelectualouretrico,poisfazpartedaexperinciapoltica.Aideiatransformaseematividadeao
serincorporadaaopoltica,apartirdeescolharealizadaemfunodeconsideraesfeitassobreoterrenodaprpriarealidadepolticaesocial
existente.Nosendomeroreflexodomeiosocialnoqualseinscreve,aprticapolticasofreaslimitaesimpostaspelarealidade,impedindoque
prevaleaunicamenteavontadeouoarbtrioimaginativo.Nobastaaintenodeconcretizar,combasenaideologiaounafilosofia,determinados
princpiospolticos.aprpriaexperinciadaatividadepolticaqueindicarocampodeatuaopossvel,sugerindoocaminhoaserpercorrido,o
modopeloqualsepodemalcanarosfinspretendidos.porisso,portanto,quenosepodedestacarafilosofiadapolticaaocontrrio,podese
demonstrarqueaescolhaeacrticadeumaconcepodemundoso,tambmelas,fatospolticosxvii.
Opartidoeointelectualorgnico
Nalutahegemnica,opartidopoltico,paraGramsci,oorganismosocialresponsvelpelaorganizaodaamplareformaintelectualemoral
pretendida,poisconfigurasecomoaprimeiraclulanaqualseaglomeramgermesdavontadecoletivaquetendemasetornaruniversaisetotais,no
sentidodatransformaosocialaserconquistada.Nesteprocesso,avontadecoletiva,dirigidapelopartido,atuacomoaconscinciaprticada
necessidadehistrica,comoprotagonistadeumdramahistricorealeefetivo.Opartidopolticorevolucionriomoderno(opartidorepresentativodos
interessesdaclasseoperria)deveatuarcomoummodernoPrncipe,numarefernciaaoPrncipedeMaquiavel,comadiferenasubstancialde
que,nassociedadesmodernas,caberiaaumaorganizaosocialcoletivaenoaumnicoindivduoatarefadegalvanizaravontadetransformadora
deamplossetoressociais.
Opapelbsicodopartidooperriocontribuirparaaelevaodaconscinciadeclasse,superandoosmarcosdosinteressespuramenteimediatos,
xviii
economicistas,corporativos,paraonveldavisoglobaldarealidade,forjando,destafeita,umavontadecoletivanacionalpopular ,capazde
hegemonizarumprojetopolticonacionaldeconstruodasociedadesocialista.Opartido,portanto,aorganizaocapazdepromoverapassagem
domomentoegosticopassional,economicistaecorporativodosgrupossociaisparaomomentoticopoltico,universalizante,hegemnico,noque
xix
Gramscichamademomentocatrtico ,quandoaideologia,comocriaodafantasiaconcreta,atuasobreumpovodispersoepulverizadopara
despertareorganizarasuavontadecoletiva.
Otrabalhodopartidorevolucionriosomenteserefetivose,nesteprocessodeelaboraodeumpensamentosuperioraosensocomum,nose
abandonarocontatocomasmassas,comossimplrios,segundoaterminologiadeGramsci,poisdestecontatoqueosmilitantespartidrios
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 5/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
podemextrairafontedosproblemasaseremestudadoseresolvidos,impedindoqueopartidodescolesedavidaprticaecaiaemumintelectualismo
estriledegabinete.Tratasedeinovaretornarcrticaumaatividadejexistente,produzindoseumanovaconcepodemundoque,porestarligada
vidadopovo,temmaiorespossibilidadesdedifuso,tornandoseumsensocomumrenovadoporumafilosofiaquevisanoamanutenodos
subalternosemumacondiosubmissa,mas,pelocontrrio,criarcondiesparaumprogressointelectualquesejaacessvelatodaamassaeno
apenasapequenosgrupos.SopalavrasdeGramsci:
Criarumanovaculturanosignificaapenasfazerindividualmentedescobertasoriginaissignificatambm,esobretudo,difundircriticamente
verdadesjdescobertas,socializlasporassimdizere,portanto,transformlasembasesdeaesvitais,emelementodecoordenaoede
ordemintelectualemoral.Ofatodequeumamultidodehomenssejaconduzidaapensarcoerentementeedemaneiraunitriaarealidadepresente
umfatofilosficobemmaisimportanteeoriginaldoqueadescoberta,porpartedeumgniofilosfico,deumanovaverdadequepermanea
xx
comopatrimniodepequenosgruposintelectuais.
Paraaconstruodestaconcepodemundocrtica,coerenteeunitria,assumepapeldecisivoaaodosintelectuaisdenovotipo,conformeprope
Gramsci.Aocontrriodointelectualtradicional,umprofissionaldaeloqnciaedodiscurso,aexerceromonopliodosabernasociedade,onovo
intelectual,ointelectualorgnico,deveportarsecomoumorganizadordavontadecoletiva,umconstrutordanovahegemonia,umpersuasor
xxi
permanente ,quenecessitagarantirsuainseroativaecontnuanavidaprtica.Comprometidoemelaboraredifundiravisodemundoaser
universalizada,ouseja,aserabraadacomoverdadepelosagentessociais,suafunoessencialnoestabelecimentodoconsensoespontneoaser
dadopelosindivduosegruposorientaodafacohegemnicaparaavidasocial,procedimentonecessrioparaaconquistaeaposterior
conservaodopoderrevolucionrio.
Ointelectualorgnicomaisqueumespecialistadealgumsaber,umdirigente,umpolticoquerene,acimadetudo,acapacidadedeunificaro
gruposocialouopartidoaquepertenceemtornodavisodemundoquelheprpria,visandogarantiraaocoletivacoerentenosentidoda
transformaodarealidadeconformeoprojetodepoder.Osintelectuaisdenovotipofuncionam,pois,comocategoriaorgnicadeumgruposocial
fundamental,deumaclasse,comoorganizadoresdahegemonia,sendoresponsveispelaunidadeentreteoriaeprticanaproduodoprocesso
histricoreal.Opartidopoltico,porconseguinte,olugarporexcelnciadaatuaodosintelectuaisorgnicos,jqueafunodopartido,nasua
essncia,diretivaeorganizativa,isto,educativa,isto,intelectualxxii.
Umamassahumananoconquistasuaautonomiasemorganizarse,enoexisteorganizaosemintelectuais,semaquelesqueocupemsededar
homogeneidadeeconscinciaaogrupoaoqualpertencem.Noprocessodeautoconscinciacrtica,osagentessociaiscriamseusintelectuais
orgnicos,seusorganizadores,seusdirigentes,paraqueelaboremereelaboremcontinuamenteosprincpiostericosnecessrioscimentaodesua
unidadeenquantogrupocujosintegrantesseidentifiquemnosporsuaposioeconmicanojogodasrelaessociais,mastambme,
essencialmente,porseuposicionamentopoltico,nabuscapelatransformaodarealidadesocial.
Narelaointelectuaismassatraduzseadialticateoriaprticainerenteaoprocesso,noqualoaspectotericodistingueseconcretamenteatravsde
umgrupodepessoasespecializadasnaformulaoconceitualefilosficaorientadoradaaopolticaprtica.Ospartidos,entendidoscomo
organismossociaisclassistas,voltadosparaalutapolticaporexcelncia,soosexperimentadoreshistricosdasnovasconcepesdemundo.
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 6/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
Forjam,naaoprtica,asnovasintelectualidadesintegraisetotalizadoras,responsveispelauniversalizaodaconcepodogrupo,promovendo,
assim,aunidadedateoriacomaprticanoprocessohistricoreal.Afinal,tratasedeconstruirumateoriaqueseidentifiquecomoselementos
essenciaisdessaprticaepossaaceleraroprocessohistrico,tornandoaprticamaishomognea,coerenteeeficaz.Aidentificaodeteoriae
prticaumatocrtico,peloqualsedemonstraqueaprticaracionalenecessriaouqueateoriarealistaeracionalxxiii,oquenosdizGramsci.
Adifusodanovaconcepodemundo
Oprocessodedifusodasnovasconcepesdemundoocorreporrazesprticasesociais,ouseja,comoresultadodeumembatecontraasvelhas
concepesdominantes.Aconstruoideolgicahegemnicaprevasuperaodosensocomumtradicionalparaacriaodeoutro,maisadequado
concepodonovogrupodirigente.Aposturarevolucionriaexigepermanenteembatecontraasfilosofiastradicionais,implcitas,deforma
desorganizadaefragmentadanosensocomum,masaelaboraodasnovasidiashegemnicasnopodeprescindirdetudoaquiloqueprpriodo
xxiv
sensocomum,poisestetraduzespontaneamenteafilosofiadasmultides .precisogarantirovnculopermanentedafilosofiadaprxiscomas
aspiraespopulares,deformaaqueasnovasideiasseenrazemnaconscinciadopovocomamesmaforadascrenastradicionais.
Sendoassim,paraqueadifusodanovaconcepodemundoobtenhaxito,sejagalvanizadapelasmassaseganhevidareal,influem,masnoso
suficientes,aformaracional,lgicaecoerentecomqueapropostaexpostaeapresentadaeaautoridade,oreconhecimentopblicodoexpositore
dospensadoresnosquaisesteseapia.Oelementodecisivo,noentanto,decarternoracional:af.Fnogruposocialaquepertenceoagente
(estandonomeiodetantosquepensamcomoele,dequemaneirapoderiaestarerrado?)enoexpositorqueconstruiusuaautoridadeeprestgiopor
meiodeumahistriademilitnciaededicaocausaeaosideaisdefendidospelogrupo.F,acimadetudo,naspalavrasquelhetocamfundopor
teremligaocomoseucotidianoeporapontaremcaminhospossveisdeserempercorridosnaestratgiadelutaapresentada.
xxv
SegundoGramsci,todarelaodehegemonianecessariamenteumarelaopedaggica ,umarelaosocialativademodificaodoambiente
culturalexistente.Nalutahegemnica,adifusodanovaconcepodemundo,acriaodonovoterrenoideolgicoexige,comojvisto,umaampla
reformaintelectualemoral.precisoqueaideiapenetrenopovo,tornesecostume,persuasoefcoletiva.Anovaconcepodemundo,paraque
setransformeemrealidadeprtica,terqueservividapelasmassascomaintensidadedascrenaspopulares,comoumaf.Eistosomenteser
possvelse,notrabalhoincessanteparaconvencercamadaspopularescadavezmaisvastas,osintelectuaisorgnicossurgidosdoseiodessamassa
permaneamemcontatocomela,demodoagarantiracontnuaelaboraoereelaboraodadoutrinacoletivanaformamaisaderenteeadequadaao
grupo.Ossentimentospopulares,paraGramsci,nopodemserdesprezados.Precisamserconhecidoseestudadostalcomoseapresentam,
fornecendo,destafeita,oelementodepaixoigualmentenecessrioaopoltica.
Gramscidiznoserpossvelsabersemcompreendere,principalmente,semsentireestarapaixonadopeloseuobjetodesaber.Ointelectualorgnico
apaixonasepelomotivomaiordasualutatransformadora,identificasecomaspaixeselementaresdopovo,nutresedelasparaqueaelaborao
cientficadaconcepodemundorevolucionriaestejafincadaembasespopularesefetivasenosereduzaameroproselitismooupedantismo.No
xxvi
sefazpolticahistriasemestapaixo,isto,semestaconexosentimentalentreintelectuaisepovonao .daquevemaforadecoesodo
blocohistrico,estabelecendoseverdadeiramentearelaoderepresentaoentredirigentesedirigidos,aadesoorgnicaentrepartidoeclasse
social,necessriaformaodavontadecoletivanacionalpopularqueconduziralutarevolucionriaeoprocessodeconstruodanovahegemonia.
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 7/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
iSTACCONE,GiuseppeGramsci100anos:RevoluoePoltica,Petrpolis,Vozes,1990,3edio,p.73.
iiCf.COUTINHO,CarlosNelsonTeoriaampliadadoEstadoinGramsci:umestudosobreseupensamentopoltico,RiodeJaneiro,Civilizao
Brasileira,1999,pp.121143.
iiiGRAMSCI,AntonioMaquiavel,aPolticaeoEstadoModerno,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1991,8edio,p.87.
ivCOUTINHO,CarlosNelsonop.cit.,p.155.
vCf.GRAMSCI,op.cit.,p.73.
viPrxisacategoriacentraldafilosofiaqueseconcebeelamesmanoscomointerpretaodomundo,mastambmcomoguiadesua
transformao.Cf.VZQUEZ,AdolfoSnchezFilosofiadaPrxis,RiodeJaneiro,EditoraPazeTerra,1968,p.5.
viiIbidem,p.234.
viiiANSART,PierreIdeologias,ConflitosePoder,RJ,Zahar,1978,p.196.
ixComatransformaodabaseeconmica,todaaenormesuperestruturasetransformacommaioroumenorrapidez.Naconsideraodetais
transformaesnecessriodistinguirsempreentreatransformaomaterialdascondieseconmicasdeproduo,quepodeserobjetoderigorosa
verificaodacincianatural,easformasjurdicas,polticas,religiosas,artsticasoufilosficas,emresumo,asformasideolgicaspelasquaisos
homenstomamconscinciadesseconflitoeoconduzematofim.OsPensadores:KarlMarx,SoPaulo,EditoraNovaCultural,1996,p.52.
xCf.GRAMSCI,op.cit,p.14.
xiIbidem,p.50.
xiiGRAMSCI,A.CadernosdoCrcereVolume1,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1999,p.94.
xiii___________Maquiavel,aPolticaeoEstadoModerno,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1991,8edio,p.45.
xivMARX,K.CrticadaFilosofiadoDireitodeHegelIntroduoinTemasdeCinciasHumanas,SoPaulo,Grijalbo,volume2,1977,p.3.
xvConcretaehistoricamente,comafiguradoblocohistrico,Gramscidefineumasituaosocialformadadeumaestruturaeconmicavinculada,
dialticaeorganicamente,ssuperestruturasjurdicopolticaseideolgicas.STACCONE,Giuseppeop.cit.,p.72.
xviGRAMSCI,A.CadernosdoCrcereVolume1,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1999,p.238.
xviiIbidem,p.97.
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 8/9
16/03/2016 ANTONIOGRAMSCIEACONSTRUODANOVAHEGEMONIA
xviii__________Maquiavel,aPolticaeoEstadoModerno,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1991,8edio,p.7.
xix____________CadernosdoCrcereVolume1,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1999,pp.314/315.
xxIbidem,pp.95/96.
____________CadernosdoCrcereVolume1,Rio
xxi____________CadernosdoCrcereVolume2,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,2000,p.53.
xxiiIbidem,p.25.
xxiii____________ConcepoDialticadaHistria,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1991,9edio,pp.51/52.
xxiv____________CadernosdoCrcereVolume1,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1999,p.116.
xxv____________ConcepoDialticadaHistria,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1991,9edio,p.37.
xxvi____________CadernosdoCrcereVolume1,RiodeJaneiro,CivilizaoBrasileira,1999,p.222.
LastUpdated(Wednesday,13June201220:18)
http://pcb.org.br/fdr/index.php?view=article&catid=2%3Aartigos&id=8%3Aantoniogramscieaconstrucaodanovahegemonia&tmpl=component&print=1&layout=default&page=&option=com_content 9/9