Professional Documents
Culture Documents
ApropsitodelaAstrologa:Apuntespara
unDebate
porJessNavarro
NotaP.G.:EstaponenciafuepresentadaalCongresodeAstrologadeBarcelona(Forum
EuropeosobreAstrologaySociedad,68Diciembre2003),organizadoporlarevista
Mercurio3.
Introduccin
Laastrologaes,hoyporhoy,unespacioajenoalaculturadominanteennuestrasociedad,
unmbitoamediocaminoentrelotoleradoylorechazado,uncuerpodedoctrina
desconocidoporlocomnensusautnticostrminosyfundamentos,ydelquesloresulta
fcilmenteaccesiblelaimagencaricaturizada,deformeyequvoca,quelosmediosde
comunicacinsuelenofrecerdeella.
Frenteasemejanteestadodecosas,sealzanlasvocesdequienescomprendemosloquela
astrologahasidoy,remozadamente,puedevolveraserennuestrahistoria,reclamandoque
seleotorgueatencinyestudioprimero,reconocimientoyapoyodespus.
Estamostambinquienes,anuestrasvoces,aadimosaccionesdecompromiso,enelnimo
deabrirnuevasvasparaqueelsaberastrolgicoencuentreecoenmbitoshastahoy
difcilmenteaccesibles.
Imprudentedetodopuntoseraque,aunasumiendosinarredrarnoslasinnegables
dificultadesporafrontar,avanzsemosprescindiendodeunareflexindetenida,
concienzuda,pormenorizada,respectoalacoyunturadeloastrolgico,susdinmicas,los
planteamientos,tcitosoexpresos,existentestantofueracomodentrodesumbito,
coadyuvantesoantagnicosaeseprocesodeaperturayreintegracindelaastrologaala
corrienteprincipaldenuestracultura.
Seratotalmentepretenciosopormipartesiquieraplantearmellevaracabo,entanbreves
pginas,unrepasodetallado,ymenosanexhaustivo,dedichoestadodecosas.
Comoloseratratardezanjarestasoaquellascuestionessobreelparticularo,mstodava,
presumirlaposibilidaddeaportarensolitariolasclavesresolutoriasdelasmismas.
Minimoes,porelcontrario,talcualindicaelttulodemiponencia,ofrecerunosbreves
apuntesconlosqueanimarladetenidaconsideracindetalescuestiones,subrayandoatal
finciertosinterrogantescuyaoportunarespuestaencuentroperentoria,estimulandoun
debateque,hoyporhoy,consideroimprescindible.
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 1/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
Undebate,claroest,enelmejordelossentidosdelapalabra,ycuyooportunodesarrollo
habradeextendersealatotalidaddelcolectivoastrolgico,paraempezar,peroluego
tambinfueradelmbitoestrictamenteastrolgico.
Enlhabrandeconsiderarse,necesariamente,puntostanineludiblescomolanaturalezade
loastrolgico(apartado1),susposiblesaportacionesdiferencialesfrenteaotrasdisciplinas
(apartado2),susituacinconrespectoalaculturaactual(apartado3),laviabilidad(ono)de
sureencuentroconysureintegracinaella(apartado4),amndetodolorelativoalavance
delcuerpodedoctrinaastrolgico(apartado5),latransmisindelmismo(apartado6)ysu
prctica(apartado7).
Trasunmnimorepasoatodasycadaunadetalescuestiones,unasbrevesconsideraciones
finales(apartado8)cerrarnelconjuntodemiscomentarios.
1.Queslaastrologa?
Definirequivale,etimolgicamentehablando,aponerlmites,deahlasdiferentes
definicionesposiblesparaunamismarealidad,dependiendodeloslmitesquenossirvande
referenteatalfin,esdecirdelosesquemasopresupuestosconceptualesdesdelosque
pretendamosexpresarla,obiendenuestrogradodecomprensindeella.
Aslaastrologapasa,simultneamente,porser,paraquienesseasomanasuamplituddesde
territoriosdesaberajenosaella,tanto"lamsgrandiosatentativadeunavisinsistemticay
constructivadelmundojamsconcebidaporelesprituhumano"[Kna88],aunqueseauna
perspectivabienminoritaria,como,muchomsfrecuentemente,"supersticinculta"[Cum
97]o"pseudociencia"[Der99],obien"arteadivinatoria",siendofinalmenteconfundida,en
consecuencia,conlaastromancia[Lar77].
Valoracionesquecontrastanllamativamenteconlasdequienes,inmersosenelsaber
astrolgico,tiendenaconsiderarlopreponderantementecomo"ciencia"[Wei73]ocomo
"pensamientosimblico"[Cor98],peroquecasinuncalorelacionanconelmundodela
adivinacin,antesalcontrario,establecenunaclaradiferenciacinentrelascaractersticas
formalesymetodolgicasdeunoyotrombito[Cor98].
Porotraparte,lascomprensionesdeloastrolgicoseorientanactualmente,comoes
fcilmenteconstatableenaqullasquesimultaneanplanteamientosdemodernidady
referenciasalosconceptostradicionales,haciaunaconcepcinarmnica,hologrfica,
relacional,interdependienteyholsticatantodeluniversocomodesusdinmicas,remitiendo
alasintonaylaresonanciacomoclavessubyacentesalosnexosentre"lodearriba"y"lo
deabajo"[San85,Gar98,Nav02,Nav03].
Parecetambinqueelpensamientoastrolgicovienedecantndoseprogresivamentehaciala
percepcindelaastrologacomoreferentemsquecomocausante,comoelemento
excitadorantesquecomoelementoprovocador[Wei73,Who81]y,enconsecuencia,
vindolamenoscadavezcomopautanormativasobreloterrestreymscomovade
comprensin,medianteelespejodelasdinmicascsmicas,delosprocesosevolutivosy
existenciales,seanindividualesseancolectivos,quetienenlugarsobrenuestroplanetay,
graciasaello,comovadeayudaparaunamejorgestindelosmismos[Rup78,For99].
Estaperspectivahacehonor,porlodems,alaquebrotadelaspropiasracesconocidasdel
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 2/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
saberastrolgico,talcualnosllegadesdelasprimerasreferenciasdisponiblesalrespecto
[Enu94],detectableasuvezenlasobrasdePtolomeo[Pto80]yquealcanza,atravsdelos
rabes[Rag97],lasuniversidadesmedievalesyrenacentistas,pudiendosobrevivir,mso
menososcuramente,ensiglosposteriores,hastareaparecerconfuerzaennuestrosdas[Nav
03].
Enellasenosindicacmo"losdioses"ponen"latareadelDestino"enmanosdelos
hombres[Enu94],sibiensecomprendequeladescripcindelapersonahumananoes
factiblecompletarlaacudiendonicamentealoastrolgico,sinoque,paradarrazn
suficientedeella,handeseroportunamentetenidosencuentatambinotrosfactores:como
elgentico,elambiental,elsocial,etc.[Pto80,Rag97].
Sinembargo,latendenciaaexplicarlotodo,absolutamentetodo,desdeloastrolgicosigue
perviviendoennuestrosdas,comotambinladeotorgarlecarcter'adivinatorio',seaenel
sentidoetimolgicodeltrmino(enlosmejorescasos)seaenelsentidovulgardelmismo
(enlamayoradelasocasiones),pornohablardelaastrologa"popular"(opseudoastrologa
demercachifle)[Cel95],frentealintersmanifiestodequienespreferiramosunams
directaintegracindelsaberastrolgicoenelcuerpodeconocimientosactuales,llevndolo
haciaelterritoriodeloacadmicoyelmbitodelocientfico[Mer02].
Frenteatodoesteabanicodealternativas,porqunoexistetodavaunposicionamiento
formaldelos/asastrlogos/asespaoles/asquemarqueunaslneas,demnimossisequiere,
peroencualquiercasoclarasyprecisassobrequesyqunoeslaastrologa?.
Unaslneasmaestrasque,deexistir,permitiranprecisarcoherentementesusopcionestanto
aquienespretendenintegrarseoreconocerseenesecolectivocomoaquienes,
permaneciendofueradelmismo,tratandesituarsehonestamenteapropsitodelo
astrolgico.
Oesquesepretendela"solucin"(sloaparente,peroatodaslucescontraproducente)de
lacalladao,loqueseratodavapeor,la"indefinida"porrespuesta,dejandolaastrologaa
merceddeadvenedizos/asdetodotipoycondicin[Cel95]?.
Larespuestaquesed(odejededarse)acercadelanaturalezadelsaberastrolgico,sobre
el'qu'delaastrologaendefinitiva,orientarautomticaeinexorablementelalneade
respuestaatodasycadaunadelaspreguntasqueadichacuestinsubyacen,cimentandoo
socavandolacoherenciaycredibilidaddeldiscursoastrolgico.
Comentario,esteltimo,quepuederesultarhastaperogrullesco,porsuobviedad,al
plantearnoselinterrogantedesiexistenposiblesaportacionesdelaastrologaque,enla
coyunturaactual,seandeintersparalosmiembrosdenuestrasociedad,oparastaensu
conjunto.
Unacuestinquenosllevadirectamentealasconsideracionesdelapartadosiguiente.
2.Qupuedeaportarhoylaastrologa?
Aunqueperduralaimagendeloastrolgico,ampliamentedifundidaadems,como
pertenecientealterritoriodelafuturologa[Eys82],debidofundamentalmenteaesapseudo
astrologa"popular"tanenbogaenciertosmbitosymedios[Cel95],tambinesciertoque
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 3/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
vahacindosecadavezmsfirmelaconstatacindelintersdeloastrolgicoenla
comprensindelanaturalezahumana,suscaractersticasysusprocesos[Eys82,For99].
Estoltimo,encualquiercaso,hasidoantiguaymodernamentedefendidoporastrlogosdel
mayorrenombre[Pto80,Wei73],demodoquepudieraparecerociosoinsistir
reiteradamenteenello.
Sinembargo,laimagentpica,ydistorsionada,deloastrolgicoennuestracultura[Eys82,
Ami98]requiere,inclusoexige,paraserconvenientementereconducida,uncompromisoy
unaactividadexpresosporpartedelcolectivoastrolgico.
Encualquiercaso,elnfasisenlafacetapsicolgicaydeevolucinpersonalvieneaserun
rasgodiferencialdelaastrologadelosltimosdecenios,delltimosigloenrealidad[Rup
78,Rud83,Arr85],queentiendooportunosubrayar.
Estaproclividadalopsicolgicovieneasociada,comoesbiensabido,alpositivoecoqueel
saberastrolgicotuvoenJungysuescuela[Arr85],yviceversa,loqueunealaventajadel
correspondientereconocimientosocioculturalelposibleinconvenientedeuncierto
sincretismode"loarquetpico"con"losimblico"astrolgicoquepudieraacabar
difuminandolosperfilesdiferencialesdeesteltimosaberfrentealpsicolgico.
Dehecho,entrelosmodernosastropsiclogos/asmsenbogaes,porlogeneral,escasao
nulalareferenciaalaspautasconceptualesymetodolgicaspropiasdelaastrologa
tradicional,prefiriendoaportarsupersonalperspectivasimblica,ascomo"nuevas"
tcnicasastrolgicas(innovacionesennopocasocasionessloaparentes,por
desconocimientodelasobrasastrolgicasclsicas),antesqueiraunasfuentesmenos
familiares,puesdehechonosonlassuyas,yaquebebenpreferencialmentedelosestudios
psicolgicosymitolgicosdesarrolladosalolargodelsigloXXymuypoco,prcticamente
nada,delaculturaastrolgicadelpasado,loquehacedeellosmspsicoastrlogos/asque
locontrario.
Encualquiercaso,sutrabajohasidoclaramentesignificativoparaqueloastrolgicohaya
ganadounmargendecredibilidadsocialqueantesnotena,perobuenosera,sindejarde
reconoceresto,nocaerenelerrorderelegarlasriquezasdelpasadoporloperentoriodel
presente,pues,comomuybiensesubrayaen[Arr85],elpropioC.G.Jungreconocacmo
esmsloquelaastrologapuedeofreceralapsicologaquealainversa.
Perohaybastantemsenloastrolgicoqueelhecho,conserdeterminante,delo
instrumental,loclnico,laasesoraevolutiva,llmesecomomejorseprefiera,segnva
siendopaulatinamentereconocidoinclusoenmbitosacadmicos[Eys82,Kpc00,Scb02].
Sonsuspropiasracesconceptuales,filosficas,epistemolgicas,essuvisindelmundo,del
universocomocosmos,caractersticadeloastrolgicofrentealaculturadesarraigadadel
cientifismopositivista[Nav02,Nav03],loquehacealaastrologatanrelevante,tan
valiosa,yellomsansicabeenelmomentohistricoenquevivimos.
Esacomprensindeununiversoyunahumanidadinterdependientes,dinmicay
evolutivamenteinterconectados,esunaaportacindiferencialdeloastrolgicoalacultura
delpresenteque,convenientementeexplicitadaycomprendida,habradecoadyuvar
positivamenteaesecambioradicaldeorientacinquenuestracivilizacinestdemandando
yque,parece,comienzaaexplicitarseanivelconceptualenalgunasdelaspropuestasms
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 4/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
avanzadasdelafsicatericaydelacosmologadeahoramismo[Smo97,Smo00,Nav02,
Nav03].
Peroesconscientedeestoelcolectivoastrolgico?.Y,encualquiercaso,aqunivelde
profundidadestconsiderandodichocolectivo,siesquelohace,elimpactoquesusaber
puedesignificarparaeldecursohistricopresenteyfuturodenuestrasociedad?.
Encararlaamplituddeimplicacionesdetodotipoque,acorto,medioy,especialmente,
largoplazopuedetenerelhechoastrolgicoparalaevolucindenuestracultura,paralas
dinmicasdefuturodelacivilizacinoccidental,sindudarequeriraunserio
replanteamientodeciertosposicionamientos,personalesy/odegrupo,enelsenodel
colectivodeastrlogos/as,peroseestrealmenteporllevaradelantetaltipodereflexiny,
mstodava,porasumirloscompromisosderivablesdesusresultados?.
Noshallamosconsiderandoenesteapartado,evidentemente,unacuestindegrancalado,
unacuestinhistrica,que,sideestemodomeatrevoacalificarla,noestantopornimode
impactoretriconidenfulasgrandilocuentes,sinoporhacerjusticiaaunhecho
ampliamenteconstatable:ladificultadseculardedarcabalycumplidarespuestaasemejante
interrogante[Cor98],quiz,apuntoyo,porquedicharespuestahadedesplegarseconla
propiahistoriaquelaastrologa,desdesucaractersticavisindelmundo,puedeayudara
construiryestesperandoserconstruida[Nav02,Nav03].
Seacomofuere,asumehoyelcolectivoastrolgicoelretodereplantearselapregunta,tan
nuclearyradical,acercadequpuedeaportarlaastrologaysuprcticaa,precisamente,
aquelloque(segnsedice)estllamadoelsaberastrolgico:elbeneficiodelaevolucinde
lahumanidad,tantoenloindividualcomoenlogrupal?.
3.Tienelaastrologasitioennuestracultura?
Responderlapreguntaqueencabezaesteapartadoes,metemo,detodopuntoinviablesin
afrontarlaplanteadadeprincipioafindelapartadoanterior,pero,aunsinentraren
semejantetarea,resultafactiblellevaradelanteciertasconsideracionesalrespecto.
Vemoslo.
Paracomenzar,dejarbiensentadoque,quermosloono,acptenloonosusdetractores/as,
percbanloonosusdefensores/as,laastrologaestprofundamenteinmersaeneltejido
humano,socialyculturaldenuestracivilizacinoccidental.Poractivaoporpasiva,pero
indefectiblementepresente.
Comomuybiensedejaveren[Sav97],"elmensajedelaeducacinsiempreabarca,aunque
seacomoanatema,sureversooalmenosalgunasdesusalternativas.Estoesparticularmente
evidenteenlamodernidad".
Unamodernidadquedesdelaintransigenciacientifista,quenocientfica[Pop00],noslo
nosrecuerdalaexistenciadelaastrologa[Der99],sinoque,conladogmtica
inconsistenciadesusapriorismos,escapazdemotivarunestudiodelsaberastrolgicolibre
deprejuicios[Elk98]ytambinunadefensacrticadeloqueesysignificalaastrologa
[Wes92].
Lapresencia,implcitaoexplcita,deloastrolgicoenlosvenerosculturalesdenuestra
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 5/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
sociedadseconcreta,asimismoporactivayporpasiva,enunabanicodemanifestaciones
quehacensitioalomejoryalopeordesusposibilidades.
Lafaltadereferentes,institucionalesoconsuetudinarios,culturalmentevalidadoshaceque
"astrologa"y"astrolgico"seantrminosambiguos,cuandonoequivalentesadivertimento
irrisorio,ysucedaotrotantoconelde"astrlogo",tantasvecesequiparadoapersonaje
risibleo/yridiculizablequeopina"ocurrentemente"sobreelfuturo.
Aspues,laastrologacuenta,encualquiercaso,conunlugaryunpapelennuestracultura:
yaseadebufn,yaseadecircomeditico,yaseadembitodesatendido,yaseade
concepcindelmundomarginalizada,yaseade...dequ?.
Qulugaryqupapel,segnlasaspiracionesdelcolectivoastrolgico,hadeocupary
desempearennuestraculturaesesaberqueldiceavalar?.
Qutiempo,energasyrecursosestdispuestoadedicardichocolectivo,tantoenlo
individualcomoenlogrupal,alempeodepotenciarydignificartantoeselugarcomoesa
actividad?.
Enlohumano,losespaciosdelibertadnosonalgonaturalyespontneo,sinoquedebenser
conquistadoscondedicacinycompromiso,conperseveranciatantomayor(inclusoalo
largodegeneraciones)cuantodemayorenjundiasonsusconnotaciones[Sav97],ylasdelo
astrolgicoapelan,nadamenos,siesqueestamosdeacuerdoenello,atodaunavisindel
universo,susdinmicasyprocesos,incluidosporsupuestoloshumanoscomointegrantesde
larealidaduniversalquesomos.
Porotraparte,ellugar,esdecirlosmltipleslugaresqueladesatencincolectivadelo
astrolgicohaidogenerando,pocoonadapositivoslamayoradeellosparalabuena
imagenyelbuennombredelaastrologa,estnenmascarandolasmsgenuinas
posibilidadesdeunreencuentrodelsaberastrolgicoconlosnivelesdemayorentidad
culturalennuestrasociedad.
Peroentiendeelcolectivoastrolgicocomopositivoquetalesconvergenciasyreencuentros
seproduzcan?.
Debercontarseconquedichoscontactostiendenamodificarlosmbitosqueentranen
interaccin,apareciendoposibilidadesdemutuoavancedesdeeldilogocrticoconlo
diferente,perotambinelriesgodesufrirdegradacionesporreduccionismosimplificador,
simbiosisdeconveniencia,sincretismosacrticoso/ycoyunturalesfagocitosis.
Culeselposicionamientodelcolectivoastrolgicofrenteatodoello?:elaislacionismo
"protector"del'ghetto',lacontradependenciaautosuficiente,laautarquiamarginal,el
aperturismocauteloso,eldilogocabal,...?.
Todasycadaunadeestasalternativas(yotrasmsquepuedanconsiderarse)implicany
conllevanundeterminadolugar(o"nolugar",segnloscasos)ennuestrarealidad
sociocultural,peroculdetalesalternativasposiblescuadraconlaspreferenciasdel
colectivoastrolgico?.
Parecequedirimirestoltimobienmereceraunesfuerzoporpartededichocolectivo,con
elaadidodedefinirunaestrategiaparallegaralcorrespondienteespaciosocioculturalcon
todassusconsecuencias,sindejarqueseanloshechosconsumadoslosque,msomenos
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 6/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
"ciegamente",siganponiendoelsaberastrolgicoenellugar,loslugares,"quesea",tan
pocodignosysaludablesparalporlogeneral.
Adems,siestamosenlociertoquienesvaloramoscomopositivoeleventualintersdel
mundoacadmicoporloastrolgicoyelcorrespondienteacercamientodelaastrologaal
mbitouniversitario,fundamentadosenunmutuocompromisodedilogoabiertoy
desprejuiciado(algunosyaestamosintentandoponerleesecascabelalgato),losbeneficios
paraamboscamposseranincuestionables.
Enelmbitofilosfico,inclusoepistemolgico,loscambiosdeperspectiva,
convenientementeasumidos,podranserrevolucionarios,yotrotantopodrasucederenlo
metodolgico,pornohablardelasprofundasconnotacioneshistricoculturalesdeello
derivablesparanuestracivilizacin.
4.Integracin,acambiodequ?
Perolascosasnosucedeporques,niseobtienenresultadosacambiodenada.
Siseaspiraaunlugardecalidadennuestrocontextosociocultural,todatentativade
"astrologabasura"deberquedarconvenienteyoportunamentedesenmascarada,demanera
quelos"showsmediticos"delapseudoastrologa"agranel"yanoseranunmediode
supervivencia(odeenriquecimiento)impunementeaccesibleacualquier"experto/a"(o
advenedizo/a)queestdispuesto/aaoficiarenellos,almenosnoenlaformadirectay
ausentedecontrolescurricularesqueactualmenteimpera,encontrasteconloestablecido
paraprofesionesinstitucionalmentereconocidas.
Sielcolectivoastrolgiconopotenciauncambiodeontolgicodeesanaturaleza,podra
fcilmenteentendersequeavalalasacusacionessobreelintersmercantilista,queno
vocacionalniprofesional,delassociedadesastrolgicas,ascomodesusmiembros,cuando
suprincipalcriteriodeactuacin"enbeneficio"deloastrolgicoes,noeldelrigor
conceptualymetodolgico,sinoelde"sivende,vale"[Cel95].
Habrdevolversobreestascuestionesalconsiderarlaprcticaastrolgica,asque,porello
mismo,voyaorientarahoramiscomentariosenotrosentido.
Losplaneamientosastrolgicosposeenunamarcadaimprontaecolgica,ampliandoel
conceptode"medioambientehumano"hastadarleunadimensininterplanetaria,csmica,
subrayandoqueelmarcosignificativo,alavezquenutricio,paralaevolucinterrestreen
general,ylahumanaenparticular,eseluniversocomotal,atravsdesuspautascclicas,
tomandocomoreferenciaprincipal,porsuinmediatezespaciotemporal,laspropiasdel
sistemasolarquenosalberga.
Lanaturalezaabiertadedichoscicloscontradice,porotraparte,elposicionamientodelas
escuelasastrolgicasdeterministasaultranza:nuncalatrayectoriaasociadaaunciclo
astronmicoesgeomtricamentecerrada,antesbienlascurvastrazadasporloscuerpos
celestessonabiertas,demaneraqueunciclonotermina,dandolugaralsiguiente,
exactamenteenellugardondecomenz,siendolas"distancias"entreloscitados"puntos",
dehecho,literalmenteastronmicas.
Loastrolgico,ensuraz,antesquealosmodelosaristotlicosoestoicos,platnicoso
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 7/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
pitagricos,hacereferenciaaununiversodinmico,enprocesodecreacin,donde,en
determinado"momento",aparecelaespeciehumana,presentndonos,dichoentrminos
actuales,ununiversocaracterizableporsuspropiosprocesosevolutivos,unadecuyas
resultanteseselhombre,lahumanidad.
Suemergenciaesfrutodeesosmismosciclos,queempujan,nosojuzgan,dichaevolucin,y
que,oportunamenteledos,nosdesvelansuscaractersticas,susrequisitos,susriesgos
potenciales,susmejoresoportunidades:nuestrodestinoes,as,puestoennuestrasmanospor
elpropioprocesoevolutivocreativoquesenosaparececomouniverso,talcualnosdicen,
ensulenguajeydesdesusconceptosporsupuesto,lastradicionesrecibidasdelaantigua
Babilonia[Enu94].
Laconcepcindeuniversodinmico,evolutivo,consignificadohumano,preadodeviday
deinteligencia(almenosdelahumana,peroconmuchospuntossuspensivosmsal
respecto)esunaaportacincaractersticadelaastrologa,alaquenuncadebierarenunciar.
Tampocodebierarenunciaraldilogoconlacultura,conlaespiritualidad,conlaciencia,
conelsaberdelmomento:esoquizlerequerirarenovarsurostro,tanajadodesiglosde
encierroo/ydesintersporelterritorio"enemigo",peroleayudaraarenovarelcmulode
conceptosanquilosados,metodologasobsoletas,epistemologascaducas,estructuras
corrodas,construccionesinestablesquenohacenjusticiaalaesenciaastrolgica,sinoque
perviven,comopoco,porundobleerror:novolveralasracesconceptuales,histricas,de
loastrolgicoyvivirdeespaldasalasdinmicasculturalesdominantesdelpresente.
Hastadndeestdispuestoelcolectivoastrolgicoasacrificarloaccesorioenarasde
trasladarloesencialalncleocivilizatoriodenuestracultura?.
Hastadndeestdispuestoaaceptarestecolectivoquepuedeaprender(bastante,incluso
mucho,acasomsdeloqueleseragratoreconocer)delaculturadominanteactual,
abandonandocontradependenciashistricasqueleimpidenverloscambios,tambin
histricos,queseestnproduciendoenelsecularterritorio"enemigo"?.
Si,perolaavenenciaalaculturadominante,senosrecordarcerteramente,sueletraer
consigoladependenciadelpoder,latendenciadestealaprovechamientocontrolador,
manipuladoro/einteresadodetodoaquelloque,deunouotromodo,puedasertilasus
intereses,ylaastrologa,ensupasadohistricomsilustre,estuvosiemprealserviciodelos
poderosos.Entonces,porqutropezardosvecesenlamismapiedra?.
Mejorsera,efectivamente,quetalnoocurriera,peronoesciertoque,hoyporhoy,quienes
sehallanenloscrculosdelpoderyaponenloastrolgicoasuservicio?,entonces,pregunto
yoamivez,porqurenunciaraaportarlomsdeseablecuandolomenossehalla,en
cualquiercaso,presente?.
Dejandoalmargenque,attuloparticularo/ydegrupo,siempreexistelaposibilidad(ycon
ellovuelveahacernossusguioslatemticadeontolgica)denoentrarenlasservidumbres
alpoderestablecido,laspreguntasrecinplanteadas(cuyonmeroserafcilmente
ampliable,porlodems)parecenjustificarporssolas,yhastasobradamentedirayo,la
oportunidaddeundebatecolectivoparadarles,siquieramnima,respuesta.
5.Cmohaceravanzarelconocimientoastrolgico?
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 8/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
Estclaroqueunaformadeobtenerrecursosparallevaradelantecualquiertipode
conocimientoesubicarseenelterritoriodeloculturalmentereconocidocomodeinters.
Novoyaseryoquienrecomiendeenningncaso,ymenosanenelastrolgico,venderla
primogenituraporunplatodelentejas:nosetratadeeso,sinodelaperentoriedaddedara
conocerlaautnticarealidad,elvalorpotencialylasposibilidadestodavainexploradasdela
astrologa.
Peroparaconseguiralgoasenelterritoriodelsaberesrequisitoindispensablequelas
aportacioneshechasatalfinloseandesdeunrigorconceptualymetodolgicodelque
normalmente,yparticularmentepornuestrospagos,lostrabajosdeinvestigacinastrolgica
suelencarecer.
Paraserhonesto,debo,lamentablemente,darfedequenicamentedesdelaorganizacinde
eventosastrolgicos(exactamenteendosocasionesdiferentes)semehapedidoretirarun
trabajoenviadoonopresentarlo,porquesunivelera"excesivo",msaltodelodeseable,y
portalmotivo"inadecuado"paraseracogidoentaleseventos.
Enparaleloaello,aunqueafortunadamenteenlosltimosaosestoestcambiando,haceun
tiemponoerafcilquelostrabajosdeinvestigacinmsproclivesalformalismoacadmico
encontraranunlugarenlaspublicacionesastrolgicasaluso.
Porquealahoradeinvestigarnosetratasimplementedellevaradelantelatareasiguiendoel
procedimientoquemejorlecuadreasuautor,paraluegoenunciarunascuantas
conclusiones,basadasenunosciertosresultados,quemuchasvecesnoseconcretan
suficientementeni,menostodava,seexplicitanloselementosimprescindiblesparavalorar
laconsistenciadelosmismos,oparadarlaoportunidaddereplicareltrabajoconotras
muestras,oparaestimarlaprocedenciadelametodologaaplicada,etc.,etc.
Raramentesemencionasiquieraelempleodelosimprescindiblesgruposdecontrolpara
tenerencuentalasdesviacionesdetipoestacional,social,astronmico,etc.,quepueden
sesgar,odeformar,oenmascarar,precisamente,loquesepretendeverificar(ofalsar).
Esdesospecharque,muyprobablemente,talsilencioseadebidoalafaltadeempleode
dichosgrupos[1],locualconvertiralacorrespondiente"investigacin"enmero
divertimento,sinconsistenciaconceptualnidemostrativaalguna.
Yestosinentrarencuestionesmuchomsespecializadas,como,porejemplo,lasrelativasa
lavalidezdelasmuestrasempleadas,olasconcernientesalopocoolomuchosignificativos
que,estadsticamentehablando,puedanserlosresultadosobtenidos.
Pornomencionarla,porlogeneral,pobredocumentacindelostrabajos,particularmenteen
loqueserefierealosantecedentesexistentesapropsitodelatemticainvestigada,la
bibliografaempleada,olasreferenciasycitasexpresasdelamismaenlapublicacindelos
oportunosinformes,artculoso/yponencias.
Amndeello,cuandoaparecenpresentacionesmetodolgicasexplcitasenlas
correspondientespublicacionesderesultados,loquesuelesucederesqueellectormedio,
pocoonadahabituadoasemejantesmenesteres,saltalaspginasquelasrecogenysededica
a"loquedeverdadmerecelapenayesdeintersprctico".
Porotraparte,sicomo,tambinlamentablemente,heescuchadoenalgncongreso,"yome
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 9/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
dedicoaestodelaastrologaporquelasmatemticassemedanmuymal",aloqueluegose
haaadidoun"mededicoainvestigarloquepuedosobreestostemas",noesdeextraar
quelosresultadosdetalesposicionamientosyactuacionesllevenacientficos,
epistemlogosehistoriadoresdelacienciaacrticasdemoledoras,ytanapabullantemente
justificadasensemejantescasos,acercadelaspretensiones"demostrativas"delo
astrolgico,aunquehayaotrasocasionesenlasque,ciertamente,sehayapretendido
desvirtuarfraudulentamente[Wes92]loavaladoporresultadosperfectamenterigurososy
consistentes.
Amndeello,siemprehabrndetenersebienpresenteslasinsidiasdelos"escpticos"[Elw
01],cuyosargumentos,conosincomillas,nosllevarnsistemticamenteala"conclusin"
dequelaastrologa"noescreble"dadoquesuvalideznohasidodemostrada"pornadie".
Asytodo,quienaspireaquesusaportacionesinvestigadorascumplanunosmnimos
estndaresdevalidezycredibilidad,habrdeasumirysatisfacerlosoportunosrequisitos
tcnicosyprocedimentales.
Estamosdispuestos,estdispuestoelcolectivoastrolgico,alesfuerzodeadquirirla
formacinimprescindible,conceptualymetodolgica,queelloimplica?.Oseconforman
susmiembrosconeldiletantismoautosuficienteyautocontenido,mirandohaciaotrolado
paranoverseenlanecesidaddecontrastaresaproduccininvestigadoraconlosestndares
decalidaddenuestroentornocultural?.
Ysilosrecursosinstitucionalesnonosllegan,yesverdadqueconsideramosimprescindible
lainvestigacinastrolgicaparaavanzarennuestrodominiodeestesaber,nodeberanser
aportadoslosrecursosnecesariosporlosintegrantesdelpropiocolectivoastrolgico?.
Quizunproblemaalrespectoseraelsealadoporaquelaforismode"noeslomismo
predicarquedartrigo",pero,deseras,ellovendraaindicarundesintersdehecho,al
margendelasbuenaspalabras,delcolectivoencuantotalapropsitodeunaactualizacin
rigurosayprofunda,comprometidaycomprometedora,delaastrologa.
Ydeestemodo,sisemepermitelacaricatura,tancontentosconeljuguetitoastrolgico,
felicesdeloagustitoqueseestconlydelobienquesepasagraciasal.
Perosisequieretransmitirquelaastrologaesbastantems,muchoms,queun
entretenimiento,unaactividadmarginal,ounadedicacintrasnochaday,porello,sin
trascendenciaalguna,porqulaausenciadeuncompromisoinvestigadorconjunto,
colectivamenteplanteadoensusobjetivos,recursosyformalismos?.
Porquelpicoteo,tantasvecessinmtodo,ytodasellassinreferenciaaunosestndares
internosdecalidad,avaladosporelpropiocolectivoastrolgico,conlosquecontrastary
validaresfuerzosindividualmenteemprendidos[2]?
Ynoslocontrastarlosyvalidarlos,sinotambincompartirlosyreconocerlos,yapoyarseen
ellosparaseguiravanzando,oesqueelcolectivoastrolgiconoconsideradeintersla
gnesisdeunbancodetrabajosyresultadosdeinvestigacindecalidad,merecedoresdel
avalcolectivo,enqueapoyarseparaconsolidar,actualizaryprofundizarelcuerpode
conocimientoastrolgico?.
Esecompromisoyesadinmicadecalidad,deconseguirse,resultaranconjuntamente,sin
dudaalguna,inestimablepiedradetoqueparairacallandocrticasyobteniendo
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 10/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
reconocimientosenprodeloastrolgico.
6.Cmotransmitirlaastrologa?
Comosencilla,perocerteramente,senosdiceen[Sav97],elsistemaeducativoslo
transmiteloquesocioculturalmenteesconsideradovalioso.
Nohabr,enconsecuencia,mejorverificacindequelaastrologahasidoformalmente
reintegradaalaculturaoccidentalquesureaparicinenlos'curricula'acadmicosy,apartir
deah,escolares.
Entretanto,parecerazonablequefueseelcolectivoastrolgicoquientutelaselacorrecta
transmisindelsaberastrolgico,estableciendotambinenestembitodeactuacinunos
objetivosdeformacinyunoscriteriosdemnimosacubrirparavalidaryreconocerla
calidaddedichatransmisin.
Entalcaso,culseraelnivelexigibleparaotorgartalreconocimientocolectivo?,oacaso
serainteresanteestablecerdiferentesgrados?.
Peroentiendeelcolectivoastrolgicocomodeseablelaexistenciadeunaformacin
mnimasinlacualnadiedebieraseraceptadocomoastrlogo/a?.
Silarespuestaaestaltimapreguntafueseafirmativa,paraplanteardichaformacin,sera
razonablepensarenestratosformativosalestilodelsistemaeducativoconvencional,osera
preferibleremitirnosalosde,porejemplo,lapsicologagentica,oalosdeotrasescuelas
psicopedaggicas?.
Encualquiercaso,sesabeastrologacuandoseescapazdereconocerymanejarsus
smbolos?,ohayquedominarademsciertastcnicasconcretas?,omejoranciertos
conceptosfilosficosyepistemolgicosespecficos?,otodoelloconjuntamente?.
Sepuedesaberastrologayserastrlogo/asinprofundizarenlarealidadastronmicaaque
loastrolgicohacesistemticareferencia?.
Sellegaasaberastrologay,enconsecuencia,aserastrlogo/asinhacertrabajodecampo
enella?.
Esdefendibleunaformacinastrolgicaqueprescindadelmilenariolegadodelaastrologa
tradicional?.
Esadecuadaunaformacinastrolgicasinointroduceensuavancecurricularmaterias
sobrecuyasreasvanecesariamenteaincidireltrabajoastrolgico:psicologa,economa,
medicina,sociologa,etc.,etc.?.
Estasyotraspreguntasrelacionadasconlasprecedentesparecenreclamarrespuesta
perentoriaporpartedelcolectivoastrolgico,que,pordescontado,puedeinspirarsepara
ofrecerlasenlasyaexistentesennuestroentorno,prximoolejano,peroque,enlamedida
deloposible,debieransercreativaeinnovadoramentesuyas.
Sinoscentramosenelcolectivoastrolgicoespaol,unbuenreferentedepartidapara
proceder,siseestporlalaborenelsentidodelorecinplanteado,podraser,porejemplo,
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 11/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
elconjuntodepropuestasformativasexistentesenelpropiombitoastrolgicooccidental,
europeooamericano,aunquetambinpodranserlolasderecienteaparicinenelmbito
universitario[Kpc00,Scb02]deunoyotrocontinente.
Estasltimasiniciativaspuedenser,porlodems,unarmadedoblefiloparaloscolectivos
astrolgicos,lomismoaescalasnacionalesqueinternacionales,pues,enefecto,vana
potenciartantoelintersporlaastrologacomosuprctica,esdecirsuintegracin
sociocultural,perotambinestnamenazandocondejaratrsadichoscolectivosensu
propioterritorio,siesquetardanendarrespuestaexpresaacuestionesclaveparasu
existencia:laformativaentreellas,claroest.
Y,porotraparte,frenteainiciativasdecorteacadmico,nocabencontraofertasfaltasde
calidado/yrigorcurricular:estncondenadasalfracaso.
Quizpudieransobrevivira(muy)cortoplazo,porcuestionesdeaccesibilidadespacio
temporalo/yeconmicasprincipalmente,perolaformacinnopresencialesunarealidaden
explosivoprocesodeexpansinquedejarprontoobsoletasdichascuestionesdedificultad.
Vaahaceralgoelcolectivoastrolgicofrenteatodoello,odejarqueotrosenseenla
astrologayacabenosiendoreconocido(nienlocolectivoni,muchomenostodava,enlo
individual)suniveldeconocimientoo/ydedesempeoastrolgico,pudiendoacabar
"expulsado"de"supropioterritorio"o/ymbitodeactuacin?.
Esteinterrogantenosremite,adems,alarealidaddelaprcticaastrolgica,tantasvecestan
similar,ytanlamentablementedenuevo,alrorevuelto,delque,conmuypoca"inversin",
noesdifcilobteneralguna"ganancia"[Cel95].
7.Cmopracticarlaastrologa?
Alhilodelapartadoanterior,enqueheplanteadocuestionesacercadelaformacin
requeridaparaalcanzar,porasdecirlo,el"grado"deastrlogo,laprimerapreguntaa
consideraraqusera,pareceobvio,lasiguiente:quniveldeconocimientoydesempeo
prcticodeberaposeerun/aastrlogo/aparapoderpostularsey,adems,serreconocido
comoastrlogo/aprofesional?.
Parecerazonablepensar,unavezms,que,antelaausenciadeotrasalternativasformales,
fueseelcolectivoastrolgicoquienestablecieseunoscriteriosdeontolgicosfirmespara,en
baseaello,poderprecisarsiquienpractica,oquierehacerlo,profesionalmentelaastrologa
cuentaconelreconocimientocolectivodesuformacinycapacidadentalsentido.
Entiendeelcolectivoastrolgicoquetalesconsideracionessonprocedentes?,deseables?,
imprescindibles?.Bajoqupremisasyconsecuencias?.
Entiendequesondefendiblescomoprofesionalestodaslasprcticasquecotidianamentese
suelenofrecercomoastrolgicas,quecomotalessevendenyproducenretornoseconmicos
nadamenguadosennopocasocasiones?.
Antesderespondertalescuestionesconvendrtenermuyencuentaque,hoyporhoy,la
situacinestalqueacabanmetidosenunmismosacoel(la)nefito/aqueapenashaledo
algnlibro,msomenosconvencional,sobreastrologayel(la)experto/aqueatesora
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 12/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
lustrosdeexperienciaenasesoraastrolgica,ytambinqueenlapresentecoyuntura
aparecenigualmenteetiquetadoscomoastrlogos/asquienesbasansusaportaciones
recurriendoaunelencosimblicoytcnicoastrolgicosuficientementecompleto,quienes
recurrenaunmnimoinsuficienteparahacerloy,mstodava,quienescaricaturizany
degradanloastrolgicoreducindoloaunnicoelementosimblicodesdeelqueofrecen
conclusionesque,adems,suelensermuyindebidamentecolocadasbajoelepgrafede
"horscopo".
Entrarenalgnmomentoelcolectivoastrolgicoaponerordenensemejanteestadode
cosas,dejandoclaroquinesdeben,yquinesno,serconsideradosastrlogos/asy,msan,
astrlogos/asprofesionales,yello,paracomenzar,antesuspropiosintegrantes,deslindando
loqueproceda,peroenseguidatambinantequienesdesdefuera,peromuyjustamente,
criticandichodesafuero?.
Yqudecirdequienesafirmanpracticarlaastrologa"seria"yalaparejercende
"horoscoperos"mediticos?.
Sepuededignificarlaastrologadesdesemejantesopcioneso/yplanteamientos?.
Culeslaposicindelcolectivoastrolgicoantetodoello?,oseprefierelaopcindeno
optar?.
Aveces,quetodosigacomoestesmscmodoymenosconflictivoquetraerluzy
taqugrafosparadarfedelasituaciny,apartirdeah,ponerordenyconciertoenella,pero
existeintersenestoltimo?.
Realmente,dehecho,ququierehacerconsufuturoelcolectivoastrolgico?.
Y,sasebienconscientedeello,decmod,onod,respuestaconcretaaestapregunta
dichocolectivo(obrassonamores...)dependemuydirectaeinexorablementenoslosu
futurosinotambinelfuturodelaastrologa:ahesnada.
Yaesterespectotieneunpesoparticular,yesdesuponerquelotendrcadavezmayor,la
imagenofrecidaporquienesformal,otcitamente,larepresenten,puesadichaimagenson
subsidiarias,endefinitiva,lacredibilidadsocialdelsaberastrolgico,elpuestoquepueda
ocuparenladinmicaculturalysuposibleintegracinenmbitosdelosqueactualmentese
vemarginado.
Siefectivamentesedeseacambiarelpresenteestadodecosas,pareceimprescindibleuna
decantacinformal,lideradadesdeelmbitocolectivo,porparte,comomnimo,dequienes
sepostulanpblicamentecomoastrlogos/asprofesionales(mejordetodos/asquienesse
dicen,genricamente,astrlogos/as),queestablezca,sinambigedades,linderos,quelos
hay,entrelaprcticaastrolgicatcnicamentefundamentadayticamentedefendibleyla
que,porcarecerdetalesreferentes,caeraenelterritoriodelopseudoastrolgico,lono
astrolgico,oloantiastrolgico,ydebieraser,enconsecuencia,claramenteidentificada
comotalyporelloreprobada.
8.Consideracionesfinales
Entiendoquelohastaaqurecogidoofreceunamplionmerodetemticas,ydeamplitudy
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 13/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
profundidadmsquesuficientes,paraabrirmultituddecaminosporlosqueadentrarseen
esedebateclarificadorsobrecuyaconveniencia,necesidaddehecho,hevenidoabundando
desdelapropiaintroduccindeestaponencia.
Esedebate,quehabradeserrazonable,aunquecrtico,noble,peronoporello
condescendiente,debieracomenzarenelsenodelpropiocolectivoastrolgico,ygeneraren
lunconsensodemnimos,peronomnimo,entindaseestobien,sobrepuntostancruciales
comolosrevisadosenlosdiferentesapartadosqueanteceden.
Unconsensoque,alargoplazo,habradetenerlugartantodentrocomofueradelmbito
astrolgico,sihadecumplirse,claroest,elobjetivodereintegrarlaastrologaalcauce
principaldelaculturaenlacivilizacinoccidental.
Peroentiendoque,paraprenderfuera,debehabersidosatisfactoriamenteobtenidodentro,
haciendoposibleapartirdeellosuextensinalrestodeltejidosocial,enlaoportuna
dinmicaderecuperacindignificadadeloastrolgico.
Ensemejanteproceso,tantointernocomoexternoalcolectivoastrolgico,el
correspondientedebate,enrealidadlaserieencadenadadeellos,habradetenermuy
presenteslascerteraspalabrasdelfilsofoFernandoSavater[Sav97],apropsitodela
sacralizacindelasopinionesylaincapacidaddepracticarlaabstraccincomosendos
obstculosparalabsquedaracionaldelaverdad,queconducenaestasotrascitadasa
continuacin.
"Aprenderadiscutir,arefutaryajustificarloquesepiensaes(...)irrenunciable(...)Para
ellonobastaconsaberexpresarseconclaridadyprecisin(...)ysometersealasmismas
exigenciasdeinteligibilidadquesepidenaotros,sinoquetambinhayquedesarrollarla
facultaddeescuchar(...).Setrata(...)depropiciarladisposicinaparticiparlealmenteen
coloquiosrazonablesyabuscarencomnunaverdadquenotengadueoyqueprocureno
haceresclavos".
Esunexcelenterecordatoriodecmopodemosydebemosavanzarconjuntamentehacia
metascolectivasque,msalldenuestrosinteresesdelpresente,tienenprofundas
implicacionesdefuturo,nosloparanosotrosmismos,sinotambinparanuestrasociedad,
nuestracivilizacin,lahumanidadentera.
Referenciasbibliogrficas
Ami98.I.Amigo.Astrologa.ElMitodelasEstrellas.Alba,Barcelona,1998.
Arr85.S.Arroyo.Astrologa,PsicologaylosCuatroElementos.Kier,BuenosAires,
1985.
Bar96.B.Barnes,D.Bloor&J.Henry.ScientificKnowledge.ASociologicalAnalysis.
Athlone,Londres,1996.
Cel95.S.A.Celyir."TheWorldofAstrology(ACriticismoftheAstrologicalMilieu)".
AmericanAstrology,1995.(htttp://cura.free.fr/xx/19sirma2.html).
Cor98.G.Cornelius."IsastrologyDivinationandDoesitMatter?.TheMountain
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 14/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
Astrologer,n81,OctNov1998.(http://cura.free.fr/quinq/01gfcor.html).
Cum97.F.Cumont.AstrologyandReligionAmongtheGreeksandtheRomans.Kessinger,
Whitefish,1997.
Der99.G.N.Derry.WhatScienceisandHowitWorks.PrincetonUniversityPress,
Princeton,1999.
Elk98.B.Elko."TheMagusofMagnetism.(AnInterviewwithDr.PercySeymour)".The
MountainAstrologer,n80,1998.(http://cura.free.fr/decem/09seym.html).
Elw01.D.Elwell."TheReseachersReseached:AReplytotheCynics".RevistaVirtual
C.U.R.A.,n12,27jun.2001.(http://cura.free.fr/xv/12elwell.html).
Enu94.EnumaElish(PoemaBabiloniodelaCreacin).Trotta,Madrid,1994.
Eys82.H.J.Eysenck&D.K.B.Nias.Astrology:ScienceorSuperstition?.TempleSmith,
Londres,1982.
For99.Foro'Dyatessaron'deAstrologa."Resoluciones".Mercurio3,n25,p.88,2
trimestre1999.
Gar98.M.Garca."NaturalezaHologrficadelaImprontaNatal",enSuiteArmnica.
CuadernosdeInvestigacinAstrolgicaMercurio3,n3,pp.2328,1998.
Gau01.F.Gauquelin."ClefspourlaRechercheStatistiqueenAstrologie".RevistaVirtual
C.U.R.A.,n15,23nov.2001.(http://cura.free.fr/decem/15frgq.html).
Kna88.W.Knappich.GeshichtederAstrologie.Klostermann,Frankfurt,1988.
Kpc00.http://www.kepler.edu/index.html.
Lar77.GranEnciclopediaLarousse.Larousse,Barcelona,1977.
Mer02.Mercurio3(ed.)."TribunaAbierta:IForumEuropeosobreAstrologay
Sociedad".Mercurio3,n37,tercertrimestre2002,ysiguientes.
Nav01.J.Navarro."AstrologayTerremotos".Mercurio3,n33,pp.1933,3ertrimestre
2001.
Nav02.J.Navarro."AstrologayCiencia:UnaPerspectivaCrtica".Mercurio3,n38,pp.
6276,4trimestre2002.
Nav03.J.Navarro."AstrologyandScience:TwoWorldviewssearchingforaSynthesis".
Int.Conf.onAstrologyandtheAcademy.BathSpaUniversityCollege.Bath,junio2003.
(http://cura.free.fr/xxx/28navar2.html).
Pop00.K.R.PopperyK.Lorenz.ElPorvenirestAbierto.Tusquets,Barcelona,2000.
Pto80.C.Ptolomeo.Tetrabiblos.Barath,Madrid,1980.
Rag97.A.benRagel.ElLibroConplidoenlosIudiziosdelasEstrellas.Gracentro,
Valencia,1997.
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 15/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
Rud83.D.Rudhyar.UnEstudioAstrolgicodelosComplejosPsicolgicos.Crcamo,
Madrid,1983.
Rup78.A.Ruperti.CyclesofBecoming.CRCS,Reno,1978.
San85.D.Santos.AstrologaTerica.EcuacionesFundamentales.Autoedicin,Madrid,
1985.
Sav97.F.Savater.ElValordeEducar.Ariel,Barcelona,1997.
Scb02.http://www.bathspa.ac.uk/schoolofhistoricalandculturalstudies/thesophia
centre/.
Smo97.L.Smolin.TheLifeoftheCosmos.OxfordUniversityPress,NewYork,1997.
Smo00.L.Smolin.ThreeRoadstoQuantumGravity.Weinfeld&Nicholson,London,
2000.
Wei73.A.Weiss.AstrologaRacional.Kier,BuenosAires,1973.
Wes92.J.A.West.TheCaseforAstrology.ArkanaBooks,Londres,1992.
Who81.L.deWhol.UstedylaAstrologa.Teorema,Barcelona,1981.
Notas
[1]Apropsitodeellosenrelacinconloastrolgico,vase[Gau01],yparaunamnima
ilustracindesuempleoenlainvestigacinastrolgica[Nav01].Texto
[2]Bieninteresantesera,yparticularmentesignificativoadems,queuncompromisoental
sentidopudieradarlugaranuevasaportacionesdelaastrologaalahistoriadelaciencia,
tantoconceptualescomometodolgicas,planteandomodelosdereferencia,procedimientos
ycriteriosdevalidacino/ydetrabajocapacesdeponerderelievesuspeculiaridades
epistemolgicas,enlaintencindequeacabaranextendindoseposteriormentealmbito
cientfico(mximeexistiendoelprecedentedelmtodoexperimental,deorigenclaramente
alquimista[Bar96]).Texto
Referenciadelapgina:
JessNavarro:ApropsitodelaAstrologa:Apuntesparaun
Debate
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html
Todoslosderechosreservados2003JessNavarro
PORTADA
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 16/17
13/5/2015 ApropsitodelaAstrologa:ApuntesparaunDebate
ACCUEIL HOME
CentreUniversitairedeRechercheenAstrologie
WebsiteDesigner&Editor:PatriceGuinard
19992003Dr.PatriceGuinard
http://cura.free.fr/xxx/28navar3.html 17/17