Zorlu Rapor 161107083631

GNE
ENERJSNN
BUGN VE YARINI:
TRKYE N
IKARIMLAR
Bu rapor Bloomberg New Energy Finance (BNEF),

S360 I THINK360 ve Trkiye Ekonomi Politikalar
Aratrma Vakfnn (TEPAV) katklaryla
Zorlu Enerji iin hazrlanmtr.
Rapor
Yaprak Kurtsal, S360 l THINK360
Analiz
Jenny Chase, BNEF
Janis Hoberg, BNEF
Jerry van Houten, BNEF
Itamar Orlandi, BNEF
Politika nerileri
Bengisu zen, TEPAV
Katk Salayanlar
dil Akd
Dr. Kemal Gani Bayraktar
Umut Cantr
Kerem Okumu
A. Eren ztrk
Dr. Ethemcan Turhan
Tasarm
Planad Works
Bask
Renk Matbaas
Bu yaynn tamam ya da herhangi bir blm, Zorlu Enerjinin izni olmadan yeniden oaltlamaz
ve baslamaz. Tm haklar sakldr. Zorlu Enerji, Levent 199,
Bykdere Caddesi, No:199, 34394, ili, stanbul
ISBN: 978-605-9841-36-8
Bu raporun Dnyada ve Trkiyede Gne Enerjisi (PV) Piyasas ve Gelecei blm

(Blm II) kapsamnda sunulan bulgular Bloomberg New Energy Finance (BNEF) tarafndan
bu alma kapsamnda gerekletirilen zgn analize dayanmaktadr. Raporun Politika
nerileri blm (Blm III) ise Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf (TEPAV) tarafndan
hazrlanmtr.
1
Zorlu Enerji Grup, Ulusal klim Deiiklii Stratejik Plan
dorultusunda emisyon lm ve azaltm almalarn
etkin srdrmektedir. Zorlu Enerji 2011 ylnda sera
1993 ylnda Zorlu Enerji Elektrik retim A..nin
gaz emisyolarnn llmesi ve raporlanmas ilkelerini
(Zorlu Enerji) kuruluuyla temelleri atlan Zorlu Enerji,
kapsayan ISO 14064-1 belgesini alan ilk Trk enerji
enerji sektrnn farkl alanlarnda hizmet sunan
irketi olmutur.
kresel lekte bir irketler topluluudur. Zorlu Enerji,
halka ak tek irketi Zorlu Enerji tarafndan yrtlen
irketlerin, yatrmclarn ve hkmetlerin iklim
elektrik ve buhar retimi ile sat bata olmak zere
deiiklii tehdidine kar nlem almalarn salayacak
enerji sektrnn farkl alanlardaki faaliyetleri ile
bilgileri toplamak ve paylamak amacyla balatlan
entegre bir hizmet karmas sunmaktadr.
Karbon Saydamlk Projesine (CDP) 2010 ylnda
katlan Grup, halka ak irketlerin sera gaz salm
Zorlu Enerji srdrlebilir kalknmaya ekonomik,
miktarlarn ve iklim deiikliiyle ilgili risk ynetim
sosyal ve evresel olmak zere tm ynleriyle katk
politikalarn effaf bir ekilde duyuran ilk enerji
salayan projeler gerekletirme ilkesiyle hareket
irketlerinden olmutur. Bunun yan sra Zorlu Enerji,
etmekte, elektrik retim portfynde yenilenebilir
2011, 2012 ve 2014 yllarnda CDP kapsamnda
kaynak payn artrarak kaynak eitlendirmesine
Trkiye Karbon Saydamlk Liderlii dln almtr.
gitme hedefi ve vizyonu dorultusunda yatrmlarna
Zorlu Enerji 2013 ylnda BST 100 endeksine dahil
devam etmektedir.
olan ve raporlama yapan drt enerji irketinden en
yksek performans skorunu alan irket olmutur.
Zorlu Enerji, enerji sektrndeki risk ve frsatlar
etkin ynetmesiyle ne kan bir sektr temsilcisi
Gkeda Rzgar Enerji Santralinde uygulamaya
konumundadr. Elektriin yeterli, kaliteli, srdrlebilir,
geirilen proje ile Zorlu Enerji Trkiyede Karbon
dk maliyetli ve evreyle uyumlu bir ekilde
Emisyon Sat Szlemesi imzalayan ilk enerji irketi
tketicilerin kullanmna sunulmas iin almaktadr.
olmutur.
htiyalar dorultusunda verimlilik-krllk, evre ve
iklim deiiklii konularndaki kayglar gzeterek
Enerji sektrnde ilk srdrlebilirlik raporunu
doru yatrmlar gerekletirmek iin almaktadr.
yaynlayan Grup, bnyesinde faaliyet gsteren
Bu dorultuda yaplan analizlerle Zorlu Enerji, HES,
irketlerin evresel, ekonomik ve sosyal etkilerini aktaran
jeotermal ve rzgar gibi yerli ve yenilenebilir enerjiye
raporun ncsn 2014te yaynlad. Grubun
younlam bulunmaktadr. 2015 ylsonu itibaryla
2012-2013 dnemi srdrlebilirlik performansn
yenilenebilir enerjinin toplam yurtii portfyndeki
ieren rapor, dnya apnda kabul edilmi raporlama
pay yzde 61 olan Grup, srdrlebilir kalknmann
standard kuruluu Kresel Raporlama Giriimi -
en nemli bileenlerinden biri olan enerji politikasn,
Global Reporting Initiative (GRI)den en effaf dzeyi
kurumsal sosyal sorumluluk politikas ile entegre bir
gsteren A uygulama seviyesi onayn almtr.
yaklam iinde srdrmektedir.
2
Bloomberg New Energy Finance (BNEF)
Bloomberg New Energy Finance (BNEF) enerji sisteminde deiime nclk eden karar vericiler iin zgn
analizler, aralar ve veri setleri gelitiren bir aratrma ve analiz kuruluudur. BNEF mterilerine kapsaml
web tabanl platformu sayesinde benzersiz bir hizmet sunmak ta, enerji sektrndeki geliimler hakknda bilgi
sahibi olmalar iin detayl almalar ve analizler hazrlamaktadr.
BNEFin Londra, New York, Pekin, Cape Town, Hong Kong, Mnih, Yeni Delhi, San Francisco, Sao Paulo, Singapur,
Sidney, Tokyo, Washington DC ve Zrihte olmak zere 200n zerinde alan bulunmaktadr. BNEF sektrel
lekte finansal ve ekonomik analizler gerekletirirken, blgesel lekte de enerji sistemlerinin dnm konusunda
derinlikli ve kapsaml grler sunmaktadr.
S360 I THINK360 TEPAV

THINK360 srdrlebilirlii ilgilendiren konularda Trkiye ekonomisinin girdii dnmn hzlanarak
yrtmekte olduu aratrma ve analiz almalar devam edecei nmzdeki yllarda, kamu
ile bilimsel bilgi retimine katk salamay ve i politikalarnn ve irketlerin kararlarnn temelini
dnyasnn yan sra karar vericilere bilgiye ve analize oluturacak stratejiler iin salkl bilgilere ve
dayal karar verme destei salamay hedeflemektedir. analizlere hayati bir ihtiya olacaktr. Ekonomi
THINK360n balca alma alanlar arasnda Ettleri, yrtmekte olduu projeler ve analizler ile
sosyo-ekonomik etki analizi, yerel kalknma, iklim dnm srecinde doru kararlarn alnmasna
deiiklii, yeil istihdam, finansal piyasalar, iklim ve kaynaklarn daha etkin kullanlmasna katkda
tahvilleri ve eitim gibi alanlar saymak mmkndr. bulunmay amalamaktadr.
Daha fazla bilgi iin: http://s360.com.tr/ Daha fazla bilgi iin: http://www.tepav.org.tr/
3
NDEKLER
ekil Listesi 5
Tablo Listesi 6
Ksaltmalar 7
nszler
mer Yngl Zorlu Holding CEO 8
Sinan Ak Zorlu Enerji Genel Mdr 10
Ynetici zeti 12
Giri 15
Blm I: Dnyada ve Trkiyede Yenilenebilir Enerji Grnm 17
I. Dnyada Yenilenebilir Enerji Grnm 18
i. Dnyada Birincil Enerji Tketimi 18
ii. Dnyada Nihai Enerji Tketimi 19
iii. Dnyada Elektrik retiminin Grnm ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Yeri 20
iv. Yenilenebilir Enerji Teknolojilerinden Kaynakl stihdam ve Gne
24
Enerjisinin stihdama Etkisi
II. Trkiyede Yenilenebilir Enerji Grnm 26
i. Trkiyede Birincil Enerji Tketimi 26
ii. Trkiyede Elektrik Enerjisi Kurulu Gc 28
iii. Trkiyede Elektrik retimi 29
Blm II: Dnyada ve Trkiyede Gne Enerjisi (PV) Piyasas ve Gelecei 31
I. Dnyada PV Piyasas ve Gelecei 32
II. Trkiyenin Parlayan Gnei PV sektr ve gelecei 37
i. Trkiyede Elektrik Enerjisi Kurulu Gc 39
ii. Trkiyede Gne Enerjisi Piyasasnn Segmentasyonu 41
iii. Orta ve Byk lekli Gne Enerjisi Projeleri 42
iv. 50 kW - Alt ve Gne Enerjili at Sistemleri 48
v. PV Maliyetlerinde Beklenen Dler 50
vi. Uzun Vadede Trkiye Gne Enerjisi Piyasasnn Grnm 51
Blm III. Politika nerileri 57
Ekler 63
Ek-1: Bloomberg New Energy Finance (BNEF) Uzun Vadeli Tahmin Metodolojisi 63
Ek-2: Gne (PV) Enerjisinin Kresel Geliimi: Literatrde Gne Enerjisi 64
Ek-3: Gne Enerjisi (PV) Sektrnde stihdam - Banglade rnei 68
Ek-4: Trkiyenin Enerji Hedefleri 69
Ek-5: Trkiyede Yenilenebilir Enerjide Yasal ereve 70
Referanslar 74
4
EKL LSTES
ekil 1: Kresel Birincil Enerji Tketimi (1989-2014) (Milyon TEP) 18
ekil 2: Kresel Nihai Enerji Tketiminde Yenilenebilir Enerjinin Rol, 2013 20
ekil 3: Kresel Toplam Elektrik retimine Gre Enerji Kaynaklarnn Paylar, 2014 21
ekil 4: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Gre Kresel Elektrik retim Kapasiteleri (2004-2014) 22
ekil 5: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Gre Toplam stihdam, 2014 25
ekil 6: Kaynaklara Gre Yenilenebilir Enerji stihdam, 2014 26
ekil 7: Trkiyede Birincil Enerji Talebinin Kaynaklara Gre Dalm (%) (2002-2023) 27
ekil 8: Trkiyede Birincil Enerji Tketimi ve GSYH (Gerekleen ve Projeksiyon) 27
ekil 9: Trkiye Toplam Kurulu Gc Dalm (2015) 28
ekil 10: 2014 Sonu tibaryla Trkiyedeki Kurulu Elektrik retim Kapasitesi (MW) 29
ekil 11: Trkiyede Elektrik retimi (1970-2015) (TWh) 29
ekil 12: Kaynaklara Gre Yllk Elektrik retim Kapasitesi Art, 2015-2040 (GW) 32
ekil 13: Kaynaklara Gre Kresel Elektrik retim Kapasitesi, 2012, 2040 33
ekil 14: Blgelere ve Teknolojilere Gre Brt Kapasite Artrmlar, 2015-2040 (GW) 33
ekil 15: ebeke lekli PV Maliyetlerinin D Hz 34
ekil 16: Yllara Gre Yeni Kurulan PVler Mevcut Durum ve Projeksiyon (GW) 36
ekil 17: Baz Avrupa Piyasalarnda Yeni Gne Enerjisi Kurulumlar (MW) 37
ekil 18: eitli Piyasalarda Yeni Gne Enerjisi Kurulumlar (MW, 2014 Yl Sonu) 38
ekil 19: Yatay Yzeye Gelen Gne Inm ve ebeke lekli Kurulu PV Kapasitesi (MW) 39
ekil 20: lkelere Gre Gne Enerjisi Teknik Potansiyeli (GWh/Yl) 40
ekil 21: Trkiyede Gne Enerjisi Piyasasnn Segmentasyonu 41
ekil 22: PV Enerjisi retim Tevikleri (USD/MWh) 42
ekil 23: Trkiyede Gne Enerjisi Lisans Mekanizmas 43
ekil 24: nlisans Alan lk 25 Projenin Katk Paylar (ABD Dolar/MW) 44
ekil 25: Tahmini Seviyelendirilmi Elektrik Maliyeti (ABD Dolar/MWh) - ebekeye Bal PV 45
ekil 26: Seilmi lkelerde Tahmini Seviyelendirilmi Elektrik Maliyeti, 2015 ($/MWh) 46
ekil 27: inden Trkiyeye PV Hcresi ve Modl hracat ($M) 48
ekil 28: lkelere Gre Mesken Grid Paritesi, 2015 ve 2020 49
ekil 29: Perakende Elektrik Tarifeleri (EUR/kWh) 49
ekil 30: Gne Enerjili PV Deneyim Erisi 50
ekil 31: PV Paralarna Gre Sermaye Maliyeti Tahmini, 2010-40 51
ekil 32: Uzun Vadede Trkiye Gne Enerjisi Piyasasnn Grnm (2015 ABD Dolar/MWh) 52
ekil 33: Trkiyede Kapasite Kurulu Tahmini (MW) 53
ekil 34: Trkiyede Elektrik retiminin Grnm 53
ekil 35: >50kW Gne Enerjili Projeler in Tahmini Sermaye Yatrm Gereklilikleri 54
ekil 36: Trkiye Cari Ak Dengesi ve GSYHye Oran (2000-2014) 60
ekil 37: Farkl Teknoloji Seviyelerine Gre hracat Oranlar (Trkiye ve OECD Ortalamas) 61
ekil 38: Kresel Gne (PV) retim Kapasitesi (2000-2014), MW 65
ekil 39: Bangladeteki Gne Ev Sistemleri Kurulumu (2002-Mart 2015), Milyon Birim 69
ekil 40: Trkiyenin 2023 Enerji Hedefleri 69
ekil 41: Trkiyede Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Verilen Alm Garantisi (ABD Dolar Cent/kWh) 71
5
TABLO LSTES
Tablo 1: Kaynaklara Gre Kresel Birincil Enerji Tketimi 2013, 2014 Deerleri ve Deiim Oranlar 19
Tablo 2: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Gre Kresel Elektrik retim Kapasiteleri 22
Tablo 3: Dnyada ve Seilen Baz lkelerde Yenilenebilir Elektrik retim Kapasitesi, 2014 (GW) 23
Tablo 4: Kaynaklara Gre MW Bana Yaratlan stihdam 24
Tablo 5: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna ve Blgelere Gre stihdam (2014) (Bin Kii) 25
Tablo 6: Trkiye Toplam Kurulu Gc Dalm (2015) 28
Tablo 7: Trkiyede Kaynaklara Gre Elektrik retimi (GWh) (2004-2015) 30
Tablo 8: Trkiyenin Enerji Kaynaklar 40
Tablo 9: Kaynaklara Gre Trkiyenin Elektrik Kapasitesi (GW) 41
Tablo 10: Trkiye Gne Enerjisi Projeleri in Verim Oran Analizi (Lisanssz) 47
Tablo 11: IEA Tarafndan 2000 ve 2010 Yllarnda Yaplan Gne Enerjisi retim Kapasitesi Tahminleri 68
Tablo 12: Trkiyede Yenilenebilir Enerji Yatrmlarn zendirmeye Ynelik Tevikler 70
Tablo 13: Trkiyede Yerli Ekipman Kullanmna Salanan Ek Tevikler 72
Tablo 14: Baz Avrupa lkelerinde Geerli Olan Sabit Fiyat Garantisi Deerleri 73
6
KISALTMALAR
AB Avrupa Birlii
ABD Amerika Birleik Devletleri
Ar-Ge Aratrma ve Gelitirme
BMDS Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi
BNEF Bloomberg New Energy Finance
CO2 Karbondioksit
CSP Younlatrlm Gne Enerjisi (Concentrated Solar Power)
EBRD Avrupa mar ve Kalknma Bankas (European Bank of Reconstruction and Development)
ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
GSYH Gayrisafi Yurtii Hasla
GW Gigavat
HES Hidroelektrik Santral
IEA Uluslararas Enerji Ajans (International Energy Agency)
INDC Ulusal Katk Niyet Beyan (Intended Nationally Determined Contributions)
IRENA Uluslararas Yenilenebilir Enerji Ajans (International Renewable Energy Agency)
kW Kilovat
OECD Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (Organisation for Economic Co-operation and Development)
PV Fotovoltaik
REN21 Yenilenebilir Enerji Politikalar A (Renewable Energy Policy Network)
MidSEFF Trkiye Orta lekli Srdrlebilir Enerji Finansman Program
MW Megavat
MWh Megavat Saat
TEA Trkiye Elektrik letim A..
TEP Ton Edeer Petrol
TK Trkiye statistik Kurumu
TW Teravat
TWh Teravat Saat
YEKDEM Yenilenebilir Enerji Destek Mekanizmas
7
Dnya enerji piyasas phesiz bir dnm noktasnda bulunmaktadr.
Kresel enerji talebinin 2040 ylna kadar te bir orannda artaca
ngrlrken, 2013 sonu itibaryla retilen elektriin yzde 22sini oluturan
yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn ise 2040 ylna kadar yzde
43e ykselmesi beklenmektedir. Bir baka deyile nmzdeki dnemde
yenilenebilir enerji kaynaklarnn nemi artmaya devam edecektir. Bu

Srdrlebilir erevede, 2030 yl, enerji arznda kmr geride brakarak elektrik
retiminde en byk kaynak haline gelmesi beklenen yenilenebilir enerji
enerjiye eriim, iin nemli kilometre talarndan birini oluturacaktr. Pariste dzenlenen
amzn 21. Birlemi Milletler Taraflar Konferansnda (COP21) 195 lkenin
katlmnda imzalanan anlama da lkelerin iklim deiiklii konusunda
en nemli kresel ve uzun vadeli bir strateji belirlemek adna ortak sesi olarak
nitelendirilebilir. Bu dnemde, tm dnya lkeleri gibi lkemizin de sz
konularndan konusu eilimi yakndan takip etmesi ve enerji sektrndeki bu dnme
biri olduu ayak uydurmas son derece kritiktir.
gibi, dnya Srdrlebilir enerjiye eriim, phesiz amzn en nemli konularndan

leinde almas biri olduu gibi, dnya leinde almas gereken ciddi zorluklardan
birini oluturmaktadr. klim deiiklii, fosil yaktlara olan bamllk ve
gereken ciddi

zorluklardan birini
artan enerji ihtiyac, zellikle gelimekte olan lkeleri son derece krlgan
bir konumda brakmakta ve bu krlganln nmzdeki dnemde de
artmas beklenmektedir. Bu noktada unu sylemek mmkndr ki,
oluturmaktadr. yenilenebilir enerji sektr, zellikle sera gaz salmlarnn azaltlmas
ve yerli elektrik retiminin tevik edilmesi erevesinde oynad nemli
rol sayesinde, sz konusu darboazlarn almasnda deerli bir zm
olarak karmza kmaktadr.
Kresel karbon salmlarnn art ve kresel iklim deiiklii hz arasndaki

yakn iliki konusunda pheler ortadan kalkmken, dnya genelinde enerji
odakl sektrlerin kademeli olarak deiimine hazrlkl olmak gerekiyor.
Dolaysyla nmzdeki dnemde byk bir ivme kazanacak olan
yenilenebilir enerji sektrnde Trkiyenin de nemli bir oyuncu olmas ve
bu alandaki rekabet gcn artrmas, ayn zamanda yenilenebilir enerji
ann da gerisinde kalmamas son derece yksek nem arz etmektedir.
Bu balamda Zorlu Grubu olarak, faaliyet gsterdiimiz tm sektrlerde
olduu gibi enerji sektrnde de nc rol stleniyor; bu rol Trkiyenin
bu alandaki gereksinimleri ve uzun vadeli faydalar dorultusunda hayata
geirmeye devam ediyoruz. Yenilenebilir enerji sektr bir yandan
istihdam ve yeni, insana yakr i alanlar yaratrken; dier yandan fosil
yakt piyasasndaki deikenliklerden ve istikrarszlktan etkilenmemesi ve
fosil yaktlarn neden olduu yksek karbon salmlar, kamu sal ve i
gvenlii ekseninde yaratlan ciddi risklerin de dhil olduu dsallklar
barndrmamas sayesinde srdrlebilir bir gelecein yap talarndan
birini oluturmaktadr.
8
Dnya er ya da ge kapsaml bir enerji dnmne eitlerine, teknoloji zmlerinden fiyatlamalara, bugne
balamak durumundadr. klim deiikliinin ykc dek radikal grnen zmler ana akm hale gelebilir.
etkilerinden kanmann yan sra, daha ok kiinin, daha Dolaysyla bugn, elektrik talebini hangi kaynaklardan
ucuza enerjiye eriimini salamak iin de bata gne ve hangi yolla karlayacamz lkemizin ekonomik,
enerjisi olmak zere yenilenebilir enerji ne kmaktadr. Bu evresel ve sosyal ynleriyle geleceini ekillendirecek.
deiimi karlamada doru bir sanayi ve evre politikasnn
en nemli bileenlerinden biri de phesiz verimli, uygun Bu anlaytan hareketle, yerli ve yenilenebilir kaynaklara
maliyetli ve temiz bir enerji sektr. Bu sektrde ise gnein yatrm odayla yola kan Grubumuzun, 2015 sonu
pay (fotovoltaik ve CSO) dnyada retilen toplam elektriin itibaryla, toplam yurt ii portfynde yenilenebilir
ierisinde giderek artan payyla geni bir potansiyelle yer kaynaklardan rettii elektriin pay yzde 61e
almaktadr. ulamtr. Yenilenebilir enerji alannda en gelimi
teknolojiyi, en doru zamanda, en byk verim ve evre
Gne enerjisi sektr, zellikle Avrupada son dnemde ile insana kar azami sorumlulukla kullanmay i yap
sregelen belirsiz tevik politikalar sebebiyle bir eklimizin merkezine alyoruz. Yatrm kararlarmz ve
durgunluk geirse de in, ABD ve Japonya gibi lkelerde operasyon srelerimizde, teknolojik geliimleri itici g
son derece emin admlarla geliimini srdrmeye devam olarak belirleyerek ilerliyoruz. Yenilenebilir enerji ve
etmitir. Trkiyede de ok daha kk lekte olsa da, gne dnmn salayabilen irketler iin frsatlarn,
sektrde nemli gelimeler yaanmakta ve bu gelimeler, salayamayanlar iin ise risklerin kendilerini hissettirecei
lkemizin gne enerjisindeki potansiyeli ile birlikte dncemizden hareketle, gne yatrmlarn hem
dnldnde ciddi anlamda umut vermektedir. Umutlu irketimiz, hem lkemiz, hem de dnyamz iin bir
olmamz iin baka sebepler de vardr. Her eyden nce sorumluluk olarak gryoruz. Zorlu Grubu olarak, gne
gne enerjisi teknolojileri son derece sratli bir biimde enerjisi yatrmlarna btnlkl yaklamak gerektiine
dier enerji teknolojileri ile rekabet edebilir bir konuma inanyor; teknoloji, inovasyon, Ar-Ge, insan kayna
gelmektedir. zellikle at sistemleri ile gne enerjisinden geliimi ve yarattmz sosyal etki de dhil olmak zere
elektrik retiminin dnya genelinde kolay uygulanabilir ve gne enerjisi sektrn tm unsurlar ile birlikte ele almay
fiyat avantaj salayacak bir yapya ulamakta olduunu hedeflerimiz arasnda bulunduruyoruz.
grmekteyiz.
Okumakta olduunuz bu rapor, bu hedefimiz
Enerji uzmanlar da uzun bir sredir gne teknolojilerinin dorultusunda gne enerjisi bata olmak zere
nmzdeki dnemin geliimi en hzl teknolojilerden yenilenebilir enerji kaynaklarna yaplacak olan
biri haline gelecei konusunda hemfikir. Bu erevede yatrmlarn artrlmas ve yenilenebilir enerjiden elektrik
gne enerjisi sektrn, gelecekte tm enerji sistemimizi retiminin lkemizde yaygnlatrlmas yolunda bilimsel
dntrecek bir alan ve yepyeni rn ve hizmetlerin bilgi retimine katk salamak amacyla hazrlanmtr.
yaratlaca yeni bir zeminde konumlandrmak kahinlik Raporun, lkemizin iklim deiiklii ve enerji politikalarna
olmaz. yn vermesini ve karar vericilere gelecekteki dinamik
srete k tutmasn umuyor; bu alanda katlmc ve
nmzdeki yllarda kresel lekte bu alanda nemli ok tarafl bir geliimin yaratlmasna katk salamasn
gelimeler yaanmas beklenirken, gne enerjisi diliyoruz.
sektrnde henz balang aamasnda olan Trkiyenin
de bu gelimeleri takip etmesi, derinlikli olarak ele mer Yngl
almas ve gereken admlar atarken nndeki engelleri Zorlu Holding CEO
de amas byk nem tayor. Artk hibir lkenin
dnda kalamayaca enerji paradigma deiiminde,
yenilenebilir enerji finansman aralarndan sigorta
9
Gnmz dnyasnda tm sektrlerin ana girdisi olan enerjide talar
yerinden oynuyor. Kresel elektrik talebinin karlanmasnda enerji
kaynaklarn kullanm ekli ve dnya genelinde enerjiye eriimin temin
edilmesi srdrlebilir bir yaamn ana etmenlerinin banda geliyor.
2008den bu yana dnya nfusunun yarsndan fazlas artk ehirlerde
yaarken, bu orann nmzdeki on yllarda daha da artmas
bekleniyor. Artan ehirleme ise beraberinde daha youn enerji ve

elektrik kullanmn getirirken, fosil yaktlarn yanmas sonucu ortaya
Aratrmalar kan sera gazlarnn atmosferdeki konsantrasyonu rekor seviyeye
dk karbonlu ulam durumda. evrebilimciler, her eyin imdiki gibi devam ettii
(business as usual) ekilde ilerlediimiz takdirde, iklim deiiklii ile
bir gelecein ilgili gezegensel limitin geri dnlemez bir biimde geileceini
hi de imknsz belirtiyor. Mevcut byme yollar ve politikalarn artk toplumlarn

olmadn bize
gsteriyor.
sosyal gereksinimlerini karlayamad gereinden hareketle
iinde bulunduumuz durumu daha da byk bir kmaza sokmak
istemiyorsak, alternatiflere ynelmenin u anda tam zaman.
yi haber ise udur: Yaplan aratrmalar dk karbonlu bir gelecein hi

de imknsz olmadn bize gsterirken, bu gelecee uygun maliyetler
ile ulamann da mmkn olduunu ortaya koyuyor. Hatta dk karbon
ekonomisinin gnmzde artk sadece siyasi bir tercihten te, ekonomi
temelli yeni bir politika zorunluluu haline gelmesi, bu yolda admlarn
atlmasn hkmetler asndan da gerekli klyor. Bu dorultuda,
getiimiz ay Pariste dzenlenen 21. Birlemi Milletler Taraflar
Konferans (COP21) sonucunda ortaya kan Paris Anlamasnn
hkmetler iin gl sinyaller vermesi bu yolda umut verici bir gelime
olsa da, daha iddial hedeflere ve somut yol haritalarna ihtiya
duyduumuzu sylemek mmkn. 195 lkenin katlm ile imzalanan
anlama Kyoto Protokolnden farkl olarak scaklk artnda 2lik st
snrlardan bahsediyor ve iddial hedef olarak da 1,5yi iaret ediyor.
Yine de bilim evrelerinin yapt uyarlar da gz nnde bulundurursak,
tm ulusal katk taahhtlerine ramen nmzdeki dnemde 3,5lik
bir scaklk art ile kar karya kalabileceimiz gibi bir gerek de
nmzde duruyor. Dolaysyla scaklk artn snrlamak iin koyulan
st hedefler her ne kadar nemli bir adm olsa da lkeler nezdinde
uygulanabilir ve srdrlebilir politikalar gelitirilmesi iin hkmetlere
ve zel sektr temsilcilerine nemli sorumluluklar dyor.
Bu bilgiler nda, yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelik admlar

kararl bir biimde planlayan ve uygun teknolojileri gelitirerek kullanan,
mevzuat ve fiyat politikalarn ynlendirmekte baarl olan lkelerin
avantajl konuma gelecei nmzdeki dnemde her birimize nemli
grevler dyor. Elektrik retmenin tesinde srdrlebilir kalknma ve
10
kresel eitlik konularnn da en nemli etmenlerinden elektrik retim hedeflerine orta ve uzun vadede
olan enerjiye eriimde de nemli frsatlar sunan gne yenilenebilir enerji kaynaklarn merkeze koyan bir
enerjisi sektr, bu balamda zellikle lkemizde strateji ile kolaylkla ulaabileceini dnyoruz. Bu
muazzam bir geliim srecinin henz banda sayede lke gndeminin en st sralarnda yer alan
bulunuyor. enerji gvenlii ve ithal enerji kaynaklarna bamllk
gibi sorunlarn da stesinden gelmek mmkn olacaktr.
Gne enerjisinden elektrik retiminin maliyetlerinde Bu erevede, gne enerjisi piyasasnn yalnzca
elde edilen d ise beklenenin ok daha ncesinde panellerin kullanm ile elektrik retiminin tesinde, bu
gereklemeye balad. Gnmzde fotovoltaik panellerin retilmesi ve geni apl Ar-Ge almalarn
sistemlerinden elektrik retmek belli bal lkelerde da beraberinde getirmesi gerektiine inanyoruz.
dier enerji kaynaklarndan elektrik retimi maliyetleri Zorlu Enerji olarak tm bu alanlarda faaliyet gsterme
ile rekabet edebilir duruma gelmiken, 2020 ylna hedefinde olduumuz gibi, kresel lekte tm
kadar ise sz konusu lkelerin saysnn nemli miktarda piyasay yakndan takip ediyor, enerjinin depolanmas
artaca dnlyor. Zorlu Enerji olarak, dnyadaki gibi kritik konular da gz nnde bulundurarak
tm gelimelere ve hzla den maliyetlere paralel btncl bir ekilde ele alyoruz. Yenilenebilir enerjiye
olarak lkemizin de yenilenebilir enerji dnmnn dayal srdrlebilir kalknma erevesinde hem
bir paras olmas ve dk karbonlu ve kendine rekabet gcmz artrmak hem de iklim deiikliiyle
yetebilen bir ekonomiye gei yolundaki frsatlar mcadeleyi bir arada srdrmek zere, Trkiyenin
karmamas gerektiine inanyoruz. Bu geite ise gne enerjisi sektrndeki atlmlarna destek olmay
temiz ve srdrlebilir bir enerji sektr, istikrarl bir bir sorumluluk olarak gryor, bu srecin zel sektr
Trkiye ekonomisinin kilit bileeni olacaktr. Ayrca ayann nemli bileenlerinden birini oluturmay
yerli ve yenilenebilir kaynaklara bal olarak gelien hedefliyoruz.
enerji bamszl Trkiyenin uluslararas politikasna
da nemli girdiler salayabilir. Bu erevede, i Bu dorultuda, okumakta olduunuz rapordaki bulgular 2
dnyasnn da bu geliimin son derece nemli bir dnyann en nde gelen aratrma kurulular arasnda
parasn oluturacan dnyoruz. dnyas, yer alan Bloomberg New Energy Financeten (BNEF)
hzla deien iklim koullar ve ekonomik yaklamlar 65in zerine teknik uzmann dnya genelindeki farkl
dikkate alndnda, dk karbon ekonomisine gei corafyalar ve teknolojiler zerine yrtm olduklar
srecinin hzlandrlmas amacyla hem gerekli, zgn almalara dayanyor. S360 ve Trkiye Ekonomi
zmlerin yaratlmas ve hayata geirilmesi hem Politikalar Aratrma Vakfnn (TEPAV) da deerli
de bu srecin hzlandrlmas ile ilgili ibirliklerinin katklar ile yaynlamakta olduumuz raporumuz,
oluturulmas iin nc rol oynamaldr. Trkiyenin gne enerjisi geleceine k tutarak yeni
ve yaratc fikir tohumlarn ekmeyi amalyor.
Raporumuz kapsamnda ele aldmz analizimiz de
yenilenebilir enerjinin maliyetli olduunu savunan genel Aydnlk bir gelecek dileiyle...
kannn nmzdeki on yllk dnemde geerliliini
kaybedeceini gsteriyor. Bu piyasada ne kadar byk Sinan Ak
bir potansiyel olduunu grdmz gibi, Trkiyenin Zorlu Enerji Genel Mdr
enerji talebinin dk karbonlu bir kalknma modeliyle
karlanmas iin bu potansiyelin mmkn olan en
byk lekte kullanlmasnn gereklilie inanyoruz.
zellikle, doal kaynaklar ve corafi konumu
bakmndan nemli avantajlara sahip olan Trkiyenin,
2
Sz konusu bulgulara raporun ikinci blm olan Dnyada ve Trkiyede Gne Enerjisi (PV) Piyasas ve Gelecei blmnde yer verilmektedir.
11
YNETC ZET
Yenilenebilir enerji teknolojileri yalnzca on yl ncesinde, bata iklim deiiklii ile mcadele ve evreye duyarl
retim iin konvansiyonel yaktlarn kullanmnn azaltlmas hedefiyle ekillenen daha zellemi bir alana
hitap etmekteydi. Gnmzde ise hem kresel enerji talebinin karlanmasnda, hem de evresel olduu gibi
ekonomik srdrlebilirliin de salanmasnda en uygulanabilir ve gerekli zmler arasnda grlmektedir.
Son on ylda gne enerjisi piyasas da dier yenilenebilir enerji kaynaklarnda olduu gibi, yalnzca zellemi
bir piyasa olmaktan karak, gnmzde elektrik retimindeki temel kaynaklardan biri olma yolunda nemli
admlar atmtr. 2014n sonuna gelindiinde dnya genelindeki fotovoltaik (PV) g kapasitesi 177 GWye
ulamtr. 2015 yl iin projeksiyonlar ise 55 GW kurulu g artna iaret etmekte; 2020 ylna kadar ise
bu artn katlanarak artmas ve toplam kurulu gcn 500 GWye ulamas beklenmektedir. Bu balamda
okumakta olduunuz rapor, kresel gelimelere paralel olarak gelecein enerji kayna olarak nitelendirilen
gne enerjisinin dnyadaki ve Trkiyedeki grnmn ortaya koymann yan sra Trkiyenin bu alandaki
geleceine k tutmak ve bu alandaki tartmalara katk salamak amacyla hazrlanmtr.
Bu rapor kapsamnda Bloomberg New Energy Finance (BNEF) tarafndan gerekletirilmi olan zgn analizler
sonucunda ne kan bulgulardan bazlar aadaki gibidir:
Kresel lekte 2020 ylna kadar yenilenebilir enerjiden elektrik retim kapasitesi artnn 700 GW
civarnda olmas ve tahmin edilen kresel toplam kapasite artnn %26sn oluturmas beklenmektedir.
Yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde edilecek olan elektrik retiminin 2020 ylna kadar in, Hindistan
ve Brezilyann mevcut toplam elektrik talebinin zerinde gereklemesi ngrlmektedir. Gne enerjisinin
de kresel lekte 2040 ylna kadar enerji piyasasndaki canlln nemli lde artrarak, gerekleecek
olan kapasite artnn %35ine ve dnya genelinde yaplacak olan enerji yatrmlarnn ise %30una denk
dmesi ngrlmektedir.
Gnmzde, ebeke lekli PV dier ebeke leinde teknolojilere gre genel anlamda daha pahal
olmaktadr. Ancak, retim srelerinde giderek artan iyiletirmeler sayesinde PV retim endstrisi de istikrarl
bir maliyet dne tank olmaktadr. Uzun vadede de teknoloji ve artarak gelien retimdeki yenilikler
sayesinde PV ekipman maliyetlerinin azalmaya devam etmesi beklenmektedir. Bu erevede ortalama
bir gne enerjisi (PV) santralinin toplam kullanm mr maliyetinin 2015 ve 2040 yllar arasnda %46
dolaylarnda azalaca ngrlmektedir.
Trkiyenin Avrupada gne enerjisinde en byk potansiyele sahip lke olduunu sylemek mmkndr.
Trkiyenin elektrik retiminde gne enerjisi teknik potansiyeli yaklak 190 TWh/yl ile ikinci sradaki
spanyadan %29 daha fazladr. Bu da lkenin mevcut elektrik talebinin %75inin gne enerjisiyle
karlayabileceini nermektedir. talya, spanya ve Yunanistan bata olmak zere, baz Avrupa Birlii
(AB) lkelerinin PV piyasalarnn tank olduu gelimeler, Trkiyenin de gne enerjisi kurulumlarnda
elverili koullar saland takdirde, gayet hzl bir geliim gsterebileceine iaret etmektedir. Ancak buna
erimek iin ncelikli olarak ylda 1 GW zerinde olmas muhtemel kurulumlar ile piyasann hareketlenmesi
gerekmektedir.
12
2014 senesi sonunda Trkiyedeki kurulu PV retim kapasitesi 93 MW olarak gereklemitir. Bu deer
sadece bir sene ncesindeki kurulu kapasite olan 15 MW seviyesine nazaran nemli bir arta iaret
etmektedir. Yine de lkenin gne enerjisi konusundaki atlmlar kyaslanabilir dier lke gruplarnn ok
gerisinde kalmaktadr. Yakn corafyada benzer gnelenme seviyesine sahip Yunanistan, Romanya ve
Bulgaristan gibi AB lkeleriyle karlatrldnda aka grlmektedir ki Trkiye bu lkelerin gerisinde
kalmtr. Gney Kore, Gney Afrika ve Meksika gibi hzl byme gsteren orta lekli ekonomilerle
kyaslandnda ise her ne kadar Trkiye ile dier lkelerin kurulu PV kapasiteleri arasndaki fark azalyor
olsa da, Trkiye hala listenin en altndaki yerini korumaktadr.
Trkiyede ebeke lekli PV santrallerinin elektrik retebilmesi iin zel bir lisansa sahip olmalar
gerekmektedir. lk 600 MWlik retim kapasitesi iin lisans datm sreci hem yava hem de maliyetli
olmutur. Bu ek maliyetler, ebeke lekli PV santrallerinden elde edilmesi beklenen getirinin kstl olmasna
ve teklif konusu santrallerin yakn gelecekte kurulup kurulmayaca ile ilgili soru iaretlerinin domasna
sebep olmutur.
50 kWden kk projeler iin tipik bir uygulama olan gne enerjili at sistemleri, ebeke lekli PV
sistemlerinden ok farkl bir ekonomik yapya sahiptir. Bunun sebebi 50 kWden kk projelerin dier
elektrik retim teknolojilerinin aksine, dorudan perakende elektrik fiyatlar ile rekabet ediyor olmalardr.
Gnmzde 50 kW altndaki gne enerjili at projelerinin says Trkiyede olduka azdr. Bunun
sebeplerinden bir tanesi potansiyel yatrmclarn, says 35 ile 50 arasnda deien farkl izin srelerinden
tr yatrmlarn ertelemesiyken, dier bir sebep ise mevcut durumda gne enerjili at sistemlerinden
beklenen finansal getirilerin dk oluudur. rnein ebeke lekli g maliyetlerinin Trkiyedekinin iki
kat olduu Almanya ile kyaslandnda Trkiyede mevcut yasal erevede hayata geirilecek gne enerjili
at sistemlerinin finansal getirilerinin daha dk olmas beklenmektedir. Dier yandan PV maliyetindeki
dlerin, 2020 senesine kadar gne enerjili at sistemlerini daha ekici klmas ngrlmektedir. Yine
de mesken at alanlarnn greceli olarak daha snrl olmas Trkiyede gne enerjili at sistemlerinin
geliimine bir engel niteliindedir.
Trkiyede 2020lerin ortasndan itibaren, gne enerjisinin bata kmr ve doal gaz olmak zere dier
elektrik retim teknolojileri ile rekabet edebilir duruma gelmesi beklenmektedir. 2030 ylna kadar ise,
Trkiyedeki toplam kurulu gne enerjisi kapasitesinin 17 GWyi amas ngrlmektedir. Bu balamda
2021-2030 yllar arasnda Trkiyenin kurulu gcndeki kapasite artrmnn neredeyse te birini
gne enerjisinin oluturmas beklenmektedir. Kapasite artnn geri kalannn ise temel olarak kmr ve
nkleer enerjiden salanmas beklenmektedir. 2040 ylna gelindiinde gne enerjisi kapasitesinin 40
GWden daha yksek seviyelere trmanmas ve toplam kurulu kapasitenin neredeyse %30unu oluturmas
beklenmektedir.
Gerekletirilen modelleme, Trkiyenin lisansl ve lisanssz gne enerjisi pazarna 2020den nce 3,6
milyar, 2021-2030 seneleri arasnda ise 7,4 milyar ABD Dolar kadar yatrm yapacan (reel anlamda)
ngrmektedir. nmzdeki birka senede, yatrmclarn zellikle kalknma bankalarndan alacaklar
ayrcalkl finansman kaynaklarndan nemli lde faydalanaca dnlmektedir.
13
Yine de unu belirtmek gerekir ki ilave admlar atlmad ve gne enerjisi sektr mevcut koullar altnda kendi
haline brakld takdirde, 2030 ylna kadar gne enerjisinin Trkiyenin toplam elektrik ihtiyacnn %5ten
fazlasn karlamayaca dnlmektedir. Bu tahminde en nemli etken gne enerjisinin mevcut durumda
kmr ve hidroelektrik enerjisine kyasla dk kapasite faktrne sahip oluudur. Buna ramen yenilenebilir
enerji sistemlerinin Trkiyenin elektrik retimindeki paynn 2040 ylna gelindiinde, gnmzdeki seviyesi
olan %30dan %35e ulamas beklenmektedir.
Dnya, srdrlebilirlik temasnn uluslararas metinlerde gittike arln artrd ve iklim deiiklii gibi acil
eylem gerektiren kresel problemlerin lkelerin politika yapm srelerine dorudan etki ettii bir dnemden
gemektedir. lkeler ulusal politikalarn ekillendirirken bir yandan sz konusu uluslararas anlama
erevelerini dikkate almakta, dier taraftan da ekonomik kalknmay glendirecek, krlganlklar hafifletecek/
ortadan kaldracak tedbirlere younlamaktadr. Bu nedenle politika tasarmn ok tarafl olarak ele almak
gerekmektedir. Bu erevede, enerji politikalarnn da iklim deiiklii ve sanayi politikas gibi dier alanlarla
birlikte dnlmesi nem tamaktadr.
PV uygulamas enerji girdisinin maliyetsiz olmasndan dolay, teknolojisine bal ithalatyla, Trkiyede cari
akta yaratt negatif etkiden ok daha yksek pozitif etki yaratabilecek konumdadr. Bunun yannda PV
pazarnn bymesiyle birlikte buraya girdi oluturabilecek yeni pazarlarn gelimesi de sz konusu olacak;
teknoloji ithalat zaman iinde artan talep ve teknoloji transferi neticesinde derek, yerini yerli teknolojiye
brakabilecektir. PV yatrmlarnn artmasyla birlikte yerel tedarik zincirlerinin de hzla gelieceini sylemek
mmkndr. Bylesine bir geliim, Trkiye gibi kii bana 10.000 ABD Dolar gelir seviyesini amay hedefleyen,
orta gelirli lkeler iin zellikle nemlidir. Trkiyenin yksek gelirli lkeler arasnda yer alabilmesi iin yksek
teknolojili retim altyapsn gelitirmesi ve bu retimin ihracattaki payn artrmas gerekmektedir.
PVnin evreye ve srdrlebilirlie olan katksn ve Trkiyedeki potansiyelini dikkate almayan dzenlemeler
pazarn oluumunu geciktirici/engelleyici olmaktadr. Bu balamda zellikle 1 MW zerinde kurulu gce
sahip ebeke tipi gne enerjisi retiminde verilebilecek en nemli tevik, olmas gerektiinden fazla maliyet
yaratan kotal lisanslamann normalletirilmesidir. Bylelikle, daha yksek kurulu gce sahip yatrmlarn n
alacak ve yatrmclarn lek ekonomisinden faydalanmas salanabilecektir. Sz konusu normalleme, kamu
tarafndan belirlenecek etkinlik standartlar ile pazara giri/k dzenlemelerinin hafifletilerek, hizmet kalite
dzenlemelerine doru kayan bir gei sreci ile gerekletirilebilir.
Yaplan aratrmalar yenilenebilir enerji alanndaki yatrmclar iin gelecek dnemde yatrm kararlarna
yn veren faktrlerin banda ngrlebilir bir kamu politikasnn varlnn bulunduunu gstermektedir.
Her ne kadar Trkiye, 2023 hedefleri ve dnm programlar kapsamnda gne enerjisi iin bir takm
hedefler belirlemi olsa da, bu hedeflere ulamada izlenecek admlar somut olarak tanmlanmamtr ve bu
durum PV piyasasnda belirsizlie yol amaktadr. Kamu tarafndan ksa-orta-uzun vadede ortaya konacak
somut eylemlerin tanmlanmas durumunda yatrmclara gven verilecek, bylelikle piyasann gelimesi
salanabilecektir. Ayrca, yenilenebilir enerjiye ynelik yatrm ekosisteminin, her bir enerji kayna ve bu enerji
kaynaklar iinde farkl dinamiklere sahip segmentlerin dinamiklerine gre ele alnmas, arzulanan dnmn
etkin bir ekilde yerine getirilmesini salayacak en nemli politika etmenlerindendir.
14
GR
Yenilenebilir enerji teknolojileri, yalnzca on yl ncesinde, bata iklim deiiklii ile mcadele ve evreye
duyarl retim iin konvansiyonel yaktlarn kullanmnn azaltlmas hedefiyle ekillenen daha zellemi bir
alana hitap etmekteydi. Gnmzde ise yenilenebilir enerji teknolojilerinin kullanm, insan faaliyetlerinin evre
zerindeki negatif etkisinin azaltlmasnn yan sra ekonominin canlandrlmas, istihdam yaratlmas, enerji
ithalatnn azaltlmas, teknolojik geliimin tevik edilmesi, kamu salnn iyiletirilmesi ve gelir kaynaklarnn
eitlendirilmesi gibi pek ok unsurdan dolay dnya genelinde geliimini emin admlarla srdrmektedir. Bir
baka deyile, bundan on yl nce elektrik retiminde yenilenebilir enerjinin paynn artrlmas piyasa genelinde
radikal bir dnm olarak alglanrken, bugn hem kresel enerji talebinin karlanmasnda hem de evresel
srdrlebilirliin salanmasnda en uygulanabilir ve gerekli zm olarak grlmektedir.
Uluslararas Enerji Ajansnn (IEA) 2015 Dnya Enerji Grnm Raporunda yer alan yeni politika
senaryolarna gre dnya genelinde 2015-2040 yllar arasnda yenilenebilir enerji sektrne yaplacak
yatrm, toplam enerji kaynakl yatrmlarn %60n oluturarak 7 trilyon ABD Dolarn bulacaktr.3 Ayn
dnemde yenilenebilir enerji tevikleri 60 milyar ABD Dolar artla, 172 milyar ABD Dolarna ulaacaktr.
Bu dnemde, yenilenebilir enerji kaynakl kapasite artnn da 3.600 GW olmas beklenirken, yenilenebilir
enerjinin snmak iin kullanlan enerji kaynaklarnn altda birini ve ulatrma iin tercih edilen yaktlarn ise
%8ini oluturaca ngrlmektedir.4
Son on ylda gne enerjisi piyasas da son derece nemli gelimelere tank olmutur. Gne enerjisi fotovoltaik
(PV) sektr5, tpk dier yenilenebilir enerji kaynaklarnda olduu gibi; yalnzca zellemi bir piyasa olmaktan
karak, gnmzde elektrik retimindeki temel kaynaklardan biri olma yolunda nemli admlar atmtr. 2014n
sonuna gelindiinde dnya genelindeki PV kapasitesi 177 GWye ulamtr.6,7 2015 yl iin projeksiyonlar
ise 55 GW kurulu g artna iaret etmekte; 2020 ylna kadar ise bu artn katlanarak, toplam kurulu gcn
500 GWye ulamas beklenmektedir.8 Baz kaynaklara gre de9 2050 ylna gelindiinde gne enerjisi,
dnyann en byk elektrik retim kayna haline gelebilecek potansiyele sahiptir.10 Bu balamda Bloomberg
New Energy Finance (BNEF) tarafndan gerekletirilen ve bu raporun ikinci blmnde bulgularna yer verilen
analiz de (raporun devamnda analiz olarak anlacaktr), 2020lerin ortalarndan itibaren, gne enerjisinin
bata kmr ve doal gaz olmak zere dier retim teknolojileri ile rekabet edebilir konuma geleceini ileri
srmektedir.11
3
International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook 2015.
4
IEA, World Energy Outlook 2015.
5
Fotovoltaik (PV), gne nlarn dorudan elektrik enerjisine dntrebilen bir teknolojidir. Bu ilem iin gelitirilmi ve gne enerjisi
sisteminin en nemli paras PV gne panelleridir.
6
Renewable Energy Policy Network (REN21), Renewables 2015 Global Status Report, s.21
7
Bu deer, kresel elektrik retiminin %1ini karlamaktadr.
8
IEA, Renewable Energy Market Analysis and Forecasts to 2020, Medium-Term Market Report, 2014, s.7.
9
EIA, Press Release, 2014. How Solar Energy Could be the Largest Source of Electricity by Mid Century?.
10
Bunun %16snn PVden, %11inin younlatrlm gne enerjisinden (CSP) gelmesi beklenmektedir. Bu deerlere ulaabilmek iin ise PV
kapasitesinin 4.600 GW kadar artmas anlamna gelmekte, bunun ise yarsndan fazlasnn in ve Hindistandan kaynaklanmas
beklenmektedir.
11
Tm bu gelimelere paralel olarak gne enerjisi piyasas ile ilgili yaplan aratrmalar da hz kazanm, bu konu enerji piyasas
literatrnde giderek daha fazla ele alnan bir konu haline gelmitir. Bu erevede gne enerjisi alannda nde gelen kurulularn
almalarnn detaylar bu raporun Ek-2- Literatrde Gne Enerjisi blmnde yer almaktadr.
15
Getiimiz dnemde, gne enerjisinin geliiminin ve yaygnlamasnn nndeki en nemli engellerden biri,
yksek maliyet olarak deerlendirilmitir. Ancak zellikle son yllarda gne enerjisi teknolojilerinde elde
edilen nemli geliimler ve belli bal lkelerin bu piyasaya yaptklar kayda deer yatrmlar sayesinde, gne
enerjisinden elektrik retiminde maliyet dleri yaanm; bununla birlikte sektre olan ilgi de nemli miktarda
art gstermitir. Dier yandan, zellikle gne panelleri ve gne enerjisi sistemlerinde kullanlan paralarn
fiyatlarndaki d, yatrmclarn ok daha ksa srede pozitif getiri elde edebilecekleri anlamna gelmektedir.
Dnyada gne enerjisi teknolojilerinde yaanan gelimelere paralel olarak Trkiyede de bu alanda yaplan
almalar hzlanm durumdadr. Nisan 2016 itibaryla Trkiyede gne enerjisi (PV) kurulu gc 400 MW
civarnda olsa da, elektrik retiminde gne enerjisinin paynn artrlmas ynnde altyap almalar hz
kazanmaktadr. Analiz, Trkiyede 2030 senesine kadar toplam kurulu gne enerjisi kapasitesinin 17 GWyi
amasn ngrmektedir. 2040 senesi iin ise gne enerjisi kapasitesinin 40 GWden daha yksek seviyelere
trmanmas ve toplam kurulu kapasitenin neredeyse %30unu oluturmas beklenmektedir.
Her ne kadar son on ylda hem dnya hem Trkiye gne enerjisi piyasas hzl deiimlere tanklk etmise de
bu momentumun ileriye tanabilmesi ve dk karbonlu bir gelecee doru istikrarl admlarn atlabilmesi iin
yasal erevenin glendirilmesi ve hkmetlerin kendilerine den sorumluluklar yerine getirmesi byk nem
arz etmektedir. Bu rapor, kresel gelimelere paralel olarak gelecein enerji kayna olarak nitelendirilen
gne enerjisinin dnyadaki ve Trkiyedeki grnmn ortaya koymak ve Trkiyenin bu alandaki geleceine
k tutmak amacyla hazrlanmtr.
16
BLM I:
DNYADA VE
TRKYEDE
YENLENEBLR
ENERJ
GRNM
DNYADA VE TRKYEDE
YENLENEBLR ENERJ
GRNM
Raporun bu blm, Trkiyede ve dnyada yenilenebilir enerji piyasasnn grnm hakknda genel bir
ereve izmeyi hedeflerken, ilerleyen blmlerde gne enerjisi piyasasnn Trkiyedeki mevcut durumu, gne
enerjisi zelinde gerekletirilen analiz sonularna dayanan bulgular ve politika nerilerine yer verilmektedir.
I. Dnyada Yenilenebilir Enerji Grnm
i. Dnyada Birincil Enerji12 Tketimi

2013 ylnda 12.730,4 milyon TEP13 olan kresel birincil enerji tketimi, 2014 ylna gelindiinde
%0,95 orannda artarak 12.928,4 milyon TEP olarak gereklemitir. Bu art, kresel birincil enerji
tketiminde, finansal kriz sonrasnda yaanan d dnda, 1998 ylndan beri grlen en dk
art orandr. Ayn dnemde, Kuzey Amerika ve Afrika dnda, tm dnyada birincil enerji tketimi
artnda azalma gzlenmi, kresel lekte, nkleer enerji dnda tm enerji kaynaklarnn
kullanmndaki art son on yln ortalama deerleri altnda gereklemitir.14

ekil 1: Kresel Birincil Enerji Tketimi (1989-2014) (milyon TEP15)

2014 ylnda petrol, 2013 ylnda olduu gibi, kresel birincil enerji tketimindeki en byk paya
sahip olmutur. 2013te petroln toplam tketim iindeki pay olan %32,6, 2014te de ayn kalmtr.
12
Birincil enerji, enerjinin, herhangi bir srece tabii tutulmadan, doada bulunduu hali olarak tanmlanabilir. Sisteme girdi oluturmakta
olan ham haldeki yaktlarda bulunan enerji miktardr. Ton edeeri cinsinden llen birincil enerji yenilenebilir olduu gibi
yenilenemeyen enerji eitlerini de ierebilmektedir.
13
Ton Edeer Petrol: Enerji kaynaklarnn tek birim ile ifade edilmesini salayan enerji birimi.
14
British Petroleum (BP), Statistical Review of World Energy, 2015, s.42.
15
BP, Statistical Review of World Energy, 2015, s.42.
18
Dnyada birincil enerji tketiminin uzun dnemdeki seyrine baktmzda, petroln enerji tketiminde bir
numaral yerini halen koruduunu, ancak doal gaz ve kmr kullanmndaki art nedeniyle paynn azaldn
grmekteyiz. Hidroelektrik ve dier yenilenebilir enerji16 kaynaklarnn pay ise art trendini srdrm ve 2014
ylnda toplam birincil enerji tketimindeki paylar srasyla %6,8 ve %2,45 eklinde gerekleerek bugne
kadarki en yksek seviyelerine ulamtr (bkz. Tablo 1).17
Tablo 1: Kaynaklara Gre Kresel Birincil Enerji Tketimi 2013, 2014 Deerleri ve Deiim Oranlar,18,19
Dier
Petrol Doal gaz Kmr Nkleer Hidro Toplam
yenilenebilir
2013
(milyon TEP) 4179,1 3052,8 3867 563,7 861,6 283 12807,2
2013 (%) %32,63 %23,84 %30,19 %4,40 %6,73 %2,21

2014
(milyon TEP) 4211,1 3065,5 3881,8 574 879 316,9 12928,3
2014 (%) %32,57 %23,71 %30,03 %4,44 %6,80 %2,45

2013-2014
toplam miktardaki %0,77 %0,42 %0,38 %1,83 %2,02 %11,98 %0,95
deiim (%)
2013-2014
toplamdaki paydaki %-0,18 %-0,52 %-0,56 %0,87 %1,06 %10,93
deiim (%)
2014 ylnda petrol, 2013 ylnda olduu gibi, kresel birincil enerji tketimindeki en byk paya
sahip olmutur. 2013te petroln toplam tketim iindeki pay olan %32,6, 2014te de ayn kalmtr.
ii. Dnyada Nihai Enerji Tketimi20
Fosil yaktlar 2013 ylnda kresel nihai enerji tketiminin %78,3n olutururken, nkleer %2,6sn
ve yenilenebilir enerjiler21 %19,1ini oluturmutur (bkz. ekil 2).22 2013 ylnda kresel lekteki
yenilenebilir enerji kullanmnn %47,1i arlkl olarak krsal kesimlerde yemek piirme ve snmada
kullanlan geleneksel biyoktleden kaynaklanrken %52,9u ise rzgr, gne enerjisi ve hidroelektrik
gibi modern yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm eklinde gereklemitir.23,24
16
Raporda dier yenilenebilir enerji kaynaklar aksi belirtilmedii takdirde hidroelektrik ve nkleer enerji dnda kalan gne, rzgr,
jeotermal ve biyoktle enerjisi gibi kaynaklar ierecek ekilde kullanlmaktadr.
17
BP, Statistical Review of World Energy, 2015, s.42.
18
Tablodaki yzdeler BP Statistical Review of World Energy 2015 raporundaki veriler kullanlarak hesaplanmtr.
19
Tabloda yer verilen petrol tketim verileri milyon ton olarak verilirken, dier tm kaynaklara ynelik veriler milyon ton edeer petrol (TEP)
olarak verilmektedir.
20
Nihai enerji tketimi (Final Energy Consumption), birincil enerjinin evrim suretiyle elektrik enerjisi halinde veya olduklar gibi tketilmesi
olarak tanmlanmaktadr. rnein doal gaz bir konutun snma ihtiyacnda dorudan kullanlabilecei gibi bir evrim santralnda
elektrik enerjisine dntrlebilmektedir. Nihai enerji tketimi son tketiciye ulatrlan tm enerji trlerini kapsamaktadr. Bu deer tm
sektrlerde tketilen enerji miktarnn toplanmas ile hesaplanmakta ve sanayi, ulam, konutlar, hizmet sektr ve tarm sektrleri
kapsamnda incelenmektedir. Nihai enerji tketiminin sz konusu erevede ele alnmas lkelerin sektrel yaps hakknda nemli bir fikir
elde etmemizi salamaktadr.
21
Hidroelektrik hesaplamaya dhildir.
22
REN21, Renewables 2015 Global Status Report, s.27.
23
REN21, Renewable 2015 Global Status Report, s.27.
24
Nihai Enerji Tketimine dair mevcut en gncel veriler 2013 ylna aittir.
19
ekil 2: Kresel Nihai Enerji Tketiminde Yenilenebilir Enerjinin Rol, 201325,26
Toplam Enerji Tketimi Yenilenebilir Modern Yenilenebilir

(%100) (%19,1) (%10,1)
Nkleer
Fosil Yaktlar %2,6 Hidroelektrik
%78,3 Geleneksel %3,9
Rzgar Gne/
Yenilenebilir Yenilenebilir Modern Jeotermal
%1,3
%19,1 %9,0 Yenilenebilir
%10,1 Biyoktle
%0,8
Biyoyakt s
%4,1
iii. Dnyada Elektrik retiminin Grnm ve Yenilenebilir Enerji

Kaynaklarnn Yeri27
2014 ylna gelindiinde kresel yenilenebilir enerji kullanmndaki en byk art elektrik retiminde
gereklemitir. Bu yl ierisinde kresel yenilenebilir kurulu gc bir nceki yla kyasla %8,5 artarak
1.712 GWye ulamtr.28
Dnyada 2012 ylnda elektrik enerjisi retimi 22.628 TWh olarak gereklemi; ayn yl kresel elektrik
retiminin %21,2si yenilenebilir enerjiden karlanmtr. 2013 ylna gelindiinde ise kresel elektrik
enerjisi retim miktar bir nceki yla gre yaklak %3,1 orannda artarak 23.332 TWhye ulamtr.
2013 sonu itibaryla dnyada retilen elektriin %22si yenilenebilir enerji kaynaklarndan
karlanrken, bu orann 2040 ylnda %43e ykselmesi ngrlmektedir.29,30 Dier
yandan, yenilenebilir enerjide dnya genelinde 5.105 TWh olan elektrik retiminin, 2040a kadar yaklak
13.400 TWhyi bulmas beklenmektedir.31
25
26
Dier yandan bu ekilde de grlebilecei gibi geleneksel yenilenebilir enerji tketimi, kresel toplam nihai enerji tketiminin %9unu
olutururken modern yenilenebilir enerji tketimi %10,1ini oluturmaktadr. Geleneksel biyoktle kullanm kresel lekte azalrken, modern
yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnda hzl bir artn sz konusu olduunu sylemek mmkndr.
27
Elektrik retim kapasitesi belirli koullar altnda bir elektrik reticinin retebilecei maksimum elektrik haslas olarak tanmlanrken,
elektrik retimi belirli bir zaman aralnda, bir elektrik reticinin rettii elektrik miktar olarak tanmlanr (U.S. Energy Information Agency, EIA).
28
IEA, Key World Statistics, 2015
29
30
2040 ylnda yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retiminde %30luk payla birinci srada bulunan kmr geride brakmas
ngrlmektedir (IEA, 2015).
31
20
ekil 3: Kresel Toplam Elektrik retimine Gre Enerji Kaynaklarnn Paylar, 201432
Toplam Enerji Kaynaklar Dier (%23,0)

(%100)
2014 ylnda yenilenebilir enerji, kresel elektrik retim kapasitesinin %27,7sini tekil ederken, bu
kapasite ayn yl yenilenebilir enerji kaynaklarnn kresel elektrik retiminin yaklak %23n
karlayabilmesini salamtr (bkz. ekil 3).33

2014 ylnda kresel elektrik kapasitesindeki ek artn %58,5ini yenilenebilir enerji kaynaklarndan
gelirken, hem rzgar hem de gne (PV) enerjisi imdiye kadarki en yksek kapasite artlarna tank
olmutur. Rzgar ve gne enerjisinin kurulu g art toplam, 2014 ylnda hidroelektrik d kapasite
artnn %90n oluturmutur.
Gne (PV) enerjisi

retim kapasitesi,
2012 ylnda nemli
Rzgar ve gne enerjisinin kurulu g art toplam, 2014
ylnda hidroelektrik d kapasite artnn %90n oluturmutur.
Gne (PV) enerjisi retim kapasitesi, 2012 ylnda nemli bir

kilometre ta olarak, 100 GWnin ilk kez zerine km ve
bir kilometre ta 2014 ylnn sonuna kadar PV toplam retim kapasitesi 177
olarak, 100 GWnin GWye ulamtr (bkz. Tablo 2).
ilk kez zerine zellikle 2014 ylnda, kresel gne enerjisi sektrnn rekor
km ve 2014 dzeyde bir geliim gsterdii vurgulanmaktadr. 2014 yl
ylnn sonuna boyunca yeni eklenen gne enerjisi retim kapasitesi olan 40 GW,
bir nceki eklenen miktar olan 38,4 GWyi geride brakm ve
kadar PV toplam
retim kapasitesi
177 GWye
yeni bir rekora imza atmtr.
ulamtr.
32
World Bank (WB), World Development Indicators 2014 & REN21 Renewables 2015 Global Status Report
33
REN21, Renewables 2015 Global Status Report
21
Tablo 2: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Gre Kresel Elektrik retim Kapasiteleri (2004-2014) (GW)34,35
Elektrik
retim
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kapasitesi
(GW)
Gne (PV) 2,6 3,1 4,6 7,6 13,5 21 40 71 100 139 177
Gne (CSP) 0,4 0,4 0,4 0,4 0,5 0,7 1,1 1,6 2,5 3,4 4,4
Rzgr 48 59 74 94 121 159 198 238 283 318 370
Biyoktle 39 41 43 45 46 51 70 74 78 88 93
Jeotermal 8,9 9,8 10 10,4 10,7 11 11,2 11,4 11,7 12 12,8
Hidroelektrik 715 - - 920 950 980 935 960 990 1000 1.055

ekil 4, Tablo 2de yer alan veriler dorultusunda, 2004-2014 yllar arasndaki yenilenebilir enerji
kaynaklarna gre kresel elektrik retim kapasite eilimlerine yer vermektedir.
ekil 4: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Gre Kresel Elektrik retim Kapasiteleri (2004 - 2011) (GW)36
2014 ylnda yenilenebilir elektrik retim kapasitesinin %58,29luk bir pay ile yarsndan fazlasn Avrupa
Birlii (AB), in ve Amerika Birleik Devletleri (ABD) oluturmutur (bkz. Tablo 3). Yine 2014 ylnda, gne
enerjisi kresel toplam elektrik retim kapasitesi iinde %0,3lk bir paya sahip olurken, toplam gne
elektrik retim kapasitesinin %49 ile neredeyse yarsn AB-28 lkeleri oluturmutur.37
34
35
Son 10 yldaki tabloya baktmzda, hidroelektrik enerjinin hem 2004 ylnda, hem de 2014 ylna gelindiinde kresel lekte dier tm
yenilenebilir kaynaklardan ok daha fazla kurulu gce sahip olduunu grmekteyiz. Hidroelektrik retim kapasitesini darda
braktmzda, dier yenilenebilir enerji kaynaklarnn toplam retim kapasiteleri toplamnn 2004 ylnda 98,9 GWden, 2014 ylna
gelindiinde 657 GWye ulatn syleyebiliriz. Ayn dnemde rzgr enerjisi, 2004 ylndaki 48 GWlik deerinden, 2014 ylna
gelindiinde 370 GWye ulamtr. Gne (PV) enerjisinin ise ayn dnemde retim kapasitesi 2,6 GWden, 68 kat artarak 177 GWye
ulamtr.
36
37
Almanya, kresel toplam ierisinde %21,5 gibi yksek bir pay alrken, in %15,8, ABD ise %10,2lik bir paya sahip olmutur. Trkiyenin
kresel toplamdaki pay ise %0,02 civarndadr.
22
Tablo 3: Dnyada ve Seilen Baz lkelerde Yenilenebilir Elektrik retim Kapasitesi, 2014 (GW)38
Enerji kaynaklar Dnya AB-28 in ABD Almanya Hindistan Trkiye39
Rzgr 370 129 115 66 39 22 3,6

Rzgr -
lkelerin dnya %34,9 %31,1 %17,8 %10,5 %5,9 %0,97
toplamna oran
Biyoktle 93 36 10 16 9 5 0,3
Biyoktle -
lkelerin dnya %38,7 %10,8 %17,3 %9,5 %5,4 %0,32
toplamna oran
Gne (PV) 177 87 28 18 38 3 0,04
Gne (PV) -
lkelerin dnya %49,2 %15,8 %10,2 %21,5 %1,8 %0,02
toplamna oran
Gne (CSP) 4,4 2,3 0 1,6 0 0,2 0
Gne (CSP) -
lkelerin dnya %52,3 %0,0 %36,4 %0,0 %4,5 %0,0
toplamna oran
Jeotermal 12,8 1,0 0 3,5 0 0 0,4
Jeotermal -
lkelerin dnya %7,8 %0,0 %27,3 %0,0 %0,0 %3,13
toplamna oran
Okyanus 0,5 0,2 0 0 0 0 0
Okyanus -
lkelerin dnya %40,0 %0,0 %0,0 %0,0 %0,0 %0,0
toplamna oran
Hidroelektrik 1.055 124 280 79 6 45 23,6
Hidroelektrik -
lkelerin dnya %11,8 %26,5 %7,5 %0,5 %4,3 %2,24
toplamna oran
Toplam 1.712 380 433 185 92 76 28
lkelerin dnya
toplamna oran %22,2 %25,3 %10,8 %5,4 %4,4 %1,6
38
REN21, Renewables 2015 Global Status, s.37.
39
TEA, 2014.
23
iv. Yenilenebilir Enerji Teknolojilerinden Kaynakl stihdam ve Gne
Enerjisinin stihdama Etkisi
Kresel lekte yenilenebilir enerji teknolojilerinin gnmzde bir yandan yeni piyasa avantajlar yaratrken,
bir yandan da yeni ve yeil i imknlar da ortaya kardn sylemek mmkndr. Uluslararas alma
rgtnn (ILO) 2008 tarihli Yeil ler raporuna gre, bata gne enerjisi olmak zere yenilenebilir
enerji yoluyla elektrik retimi, fosil yaktlara dayal sektrlere kyasla daha fazla i imkn yaratmaktadr.
Tablo 4te de grebildiimiz gibi PV sektr MW bana 6,96-11,01 arasnda
istihdam yaratmaktadr. PV sektrn 0,70-2,78 ile rzgr enerjisi takip ederken, kmr ve
doal gaz gibi kaynaklardan elektrik retimi ise MW bana srasyla 1,01 ve 0,95 i ile PV sektrnn
olduka gerisinden gelmektedir.
Tablo 4: Kaynaklara Gre MW Bana Yaratlan stihdam (Tesisin mr boyunca yaratlan MW bana iler)41
MW malat, inaat, kurulu Bakm, onarm Toplam

Gne (PV) 5,76-6,21 1,20-4,80 6,96-11,01
Rzgr 0,43-2,51 0,27 0,70-2,78
Biyoktle 0,40 0,38-2,44 0,78-2,84
Kmr 0,27 0,74 1,01
Doal gaz 0,25 0,70 0,95
IRENAnn 2015 tarihli Yenilenebilir Enerji ve stihdam Raporuna gre 2004 ylnda dolayl ve dorudan
yaklak milyon olan yenilenebilir enerji kaynakl istihdam, 2014 yl bana gelindiinde 6,5 milyona
ve 2014 yl sonunda ise bir nceki yla oranla %18lik bir art ile 7,7 milyona ulamtr.42,43,44,45
Tablo 5te de grebildiimiz gibi 2014 itibaryla yenilenebilir enerji sektrnde yaratlan toplam 7,7 milyon
dorudan ve dolayl istihdamdan en byk pay alan lkeler (srasyla) in, Brezilya, ABD, Hindistan, Almanya,
Japonya, Fransa ve Banglade olmutur. Gne enerjisi (PV) sektrnde yaratlan istihdam yine 2014 yl
itibaryla dorudan ve dolayl olmak zere toplamda 2,5 milyona ulaarak, dier tm yenilenebilir enerji
teknolojilerinin nnde yer almtr. Bunun en nde gelen sebebinin gne paneli retim maliyetlerindeki d
ve buna paralel olarak kresel lekte gne paneli retimindeki art olduu tahmin edilmektedir. Sz konusu
retim artnn byk bir ksm Asya lkelerinde younlarken bata in ve Japonyada olmak zere gne
paneli kurulumu hizmeti de nemli miktarda istihdam art salamtr.47,48
40
UNEP/ILO/IOE/ITUC, 2008. Green Jobs: Towards Decent Work in a Sustainable Low Carbon Work, s.102.
41
UNEP/ILO/IOE/ITUC, 2008. Green Jobs: Towards Decent Work in a Sustainable Low Carbon Work, s.102.
42
International Renewable Energy Agency (IRENA), 2015. Renewable Energy and Jobs, Annual Review 2015, s.3.
43
Bu deerlere byk lekli hidroelektrik santralleri dhil edilmemitir.
44
Dorudan istihdam ile yenilenebilir enerji teknolojilerinin AR-GE ve imalat sreleri, yenilenebilir enerji tesislerinin kurulmas, iletilmesi,
bakm ve onarm gibi srelerde yaratlan istihdam sz konusu olmaktadr. Dolayl istihdam ile ise, yenilenebilir enerji deer zincirinde ara
girdi salayan sektrlerde (elik ve plastik retimi, finansal hizmetler vb.) yaratlan istihdam kastedilmektedir.
45
Bu erevede unu da belirtmek gerekir ki her ne kadar kresel lekte yenilenebilir enerji istihdam giderek artyor olsa da gnmzde bu
istihdam yalnzca baz lkelerde younlamaktadr. Bu lkeler arasnda in, ABD, Brezilya, Hindistan ve bata Almanya olmak zere
Avrupa Birlii lkelerini saymak mmkndr.
46
IRENA 2015. Renewable Energy and Jobs, Annual Review 2015, s.16.
47
48
Dier yandan gne enerjisi (PV) sektrnde yaratlan istihdam in ve Japonyada artn srdrrken, Avrupa Birliinde d gzlenmektedir.
24
Tablo 5: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna ve Blgelere Gre stihdam (2014) (Bin kii)49
Dnya in Brezilya ABD Hindistan Japonya Banglade Avrupa Birlii (AB)

Almanya Fransa Dier AB
Biyoktle 822 241 - 152 58 - - 52 53 236
Sv
1.788 71 845 282 35 3 - 26 30 42
Biyoyakt
Biyogaz 381 209 - - 85 9 49 3 14
Jeotermal 154 - - 35 - 2 - 17 33 54
Kk lekli
209 126 12 8 12 - 5 13 4 24
HES
Fotovoltaik
2.495 1.641 - 125 210 115 56 26 82
Gne 174
Younlatrlm (tm gne
teknolojilerinin
gne enerjisi 22 - - toplam) - - - 1 - 14
(CSP)
Gnele stma/
764 600 41 75 - - 11 7 19
soutma
Rzgr 1.027 502 36 73 48 3 0,1 138 20 162
TOPLAM 7.662 3.390 934 724 438 218 129 363 176 647

Tablo 5te yer alan veriler dorultusunda 2014 itibaryla yenilenebilir enerji kaynaklarna gre yaratlan
toplam istihdam ekil 5te gsterilmekte; kaynaklara gre yaratlan istihdamn, kresel toplam yenilenebilir
enerji istihdamndaki paylar ise ekil 6da yer almaktadr.
ekil 5: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Gre Toplam stihdam, 201450
stihdam (Bin kii)
49
50
IRENA, 2015. Renewable Energy and Jobs, Annual Review 2015, s.4.
25
ekil 6: Kaynaklara Gre Yenilenebilir Enerji stihdam, 201451
Gnele Istma/ Rzgar Biyoktle

Soutma %8 %13 %12
Younlatrlm
gne enerjisi Biyoyakt
(CSP) %1 %22
Gne
%35
Biyogaz %4
Jeotermal %3
Kk lekli
HES %3
II. Trkiyede Yenilenebilir Enerji Grnm
i. Trkiyede Birincil Enerji Tketimi

OECD lkeleri ierisinde getiimiz on yllk dnemde enerji talep artnn en hzl gerekletii lkeler
arasnda yer alan Trkiyede birincil enerji tketimi 2002-2012 yllar arasnda %57 orannda artarak
120 milyon TEP seviyesine ulamtr.52 Bu talebin 31 milyon TEPi yerel retimden, 89 milyon TEPi ise
ithal kaynaklardan salanrken, Trkiyenin enerjide da bamll %75 civarnda
gereklemitir.53 Bu durum Trkiyede enerji gvenlii ve srdrlebilir enerji arznn
yan sra yenilenebilir enerji kullanmnn artrlmasnn da en nde gelen politika
ihtiyalar arasnda yer almasna sebep olmaktadr.54,55

2012 yl itibaryla Trkiyede birincil enerji tketiminin kaynaklar bazndaki dalmnda doal gaz en
bata gelirken, doal gaz %31lik pay ile kmr ve %26lk pay ile petrol takip etmitir. Jeotermal,
hidroelektrik, gne, rzgr ve biyoyakt gibi kaynaklar kapsayan yenilenebilir enerjinin toplam birincil
enerji tketimindeki pay ise %7 civarndadr (bkz. ekil 7).56
51
IRENA, 2015. Renewable Energy and Jobs, Annual Review 2015, s.4.
52
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB), 2015 Yl Bte Sunumu, s.13.
53
ETKB, Enerji leri Genel Mdrl Blteni, Ocak-ubat 2015, s.11.
54
TMMOB, Makine Mhendisleri Odas, Trkiyenin Enerji Grnm Raporu, ubat 2015, s.2.
55
Trkiyede 2013te enerji ithalat, 60 milyar ABD Dolarna ulat 2012ye gre gerilemi ve 55,9 milyar dolar olarak gereklemitir. Bu
gerileme, 2014 ylnda da srm ve enerji ham maddeleri ithalat 2014te, 2013e gre %18 azalm ve 54,9 milyar dolar olmutur.
Her ne kadar Orta Vadeli Program, 20152017 dnemi iin yllk ortalama 60 milyar ABD Dolar ithalat bedeli ngrm ise de son
haftalarda den petrol fiyatlarnn etkisiyle, 2015 iin biraz daha dk tutarda bir ithalat yk sz konusu olabilmektedir. thalat
maliyetindeki bu de ramen, tkettii enerjinin yaklak drtte n dardan ithal eden Trkiye, enerjide da bamlln en yksek
olduu birka lke arasnda deerlendirilmektedir (TMMOB Raporu).
56
ETKB, 2015 Yl Bte Sunumu
26
ekil 7: Trkiyede Birincil Enerji Talebinin Kaynaklara Gre Dalm (%) (2002-2023)57
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Trkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planna gre Trkiye,
Polonya dnda dier Avrupa Birlii lkeleri ile karlatrldnda 1.000 ABD Dolar GSYH bana 0,27
TEP ile en yksek enerji younluuna58 sahip olan lkedir. Bunun yan sra, Trkiyenin enerji tketimi ile
GSYH art arasnda ciddi bir iliki bulunmaktadr. Buna gre, GSYHdeki %1lik bir art birincil enerji
tketiminde %3,4lk bir arta yol amaktadr.59,60
ekil 8: Trkiyede Birincil Enerji Tketimi ve GSYH (Gerekleen ve Projeksiyon)61

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn projeksiyonuna gre 2012-2023 dneminde Trkiyenin birincil
enerji talebinin %90 orannda artarak 218 milyon TEPe ulamas ngrlmektedir. Sz konusu projeksiyona
gre kmrn paynn %37e kp, doal gazn paynn %23e dmesi; fosil yaktlarn toplam tketim
ierisindeki paynn ise puanlk bir dle %86ya inmesi beklenmektedir. Ayn tahminler kapsamnda
kresel gidiatn tersine, yenilenebilir enerjinin toplam enerji arz ierisindeki paynn %10 seviyesini
amayaca ngrlmektedir.
57
ETKB, 2015 Yl Bte Sunumu
58
Enerji younluu, GSYH (Gayri Safi Yurtii Hasla) bana tketilen birincil enerji miktarn temsil etmektedir.
59
ETKB, Trkiye Ulusal Yenilenebilir Eylem Plan, 2014.
60
61
27
ii. Trkiyede Elektrik Enerjisi Kurulu Gc
Trkiyenin 2000 ylnda 27.200 MW olan elektrik enerjisi kurulu gc, 2015 yl Ocak ay verilerine gre
69.681 MW seviyesine ulamtr (bkz. Tablo 6). Trkiyedeki elektrik sektr arlkl olarak doal gaz ve
hidroelektrik gcne dayanmaktadr. Bu ikisi 2013 senesindeki elektrik retiminin %68ini
oluturmutur. Getiimiz 10 yl ierisinde kademeli olarak retim kapasitesine eklenmi olan ta
kmr ve linyit ise 2013 ylnda retim kapasitesinin drtte birini oluturmutur. Bu srete Trkiyenin enerji
retim portfynde gzle grlr bir lee ulam olan hidroelektrik haricindeki tek yenilenebilir
enerji kayna rzgr enerjisi olmutur. Trkiyenin 2014 yl itibaryla 4 GWlik rzgr enerjisi kurulu
gc bulunmaktadr.
Tablo 6: Trkiye Toplam Kurulu Gc Dalm (2015)62
Enerji Kayna Kurulu G (MW)

Termik 41.545
Hidroelektrik santrali (HES) 23.739
Rzgar enerji santrali (RES) 3.658
Jeotermal, Atk, Atk s 695,58
Gne enerji santrali (GES) 44,83
Toplam 69.681
ekil 9: Trkiye Toplam Kurulu Gc Dalm (2015)63
Gne Enerji
Santrali (GES)
Jeotermal %0,06
Atk, Atk s
%1,00
Rzgar enerji
santrali (RES)
%5,25 Termik
%59,62
Hidroelektrik
Santrali (HES)
%34,07
62
TEA, 2015.
63
TEA, 2015.
28
ekil 10: 2014 Sonu tibaryla Trkiyedeki Kurulu Elektrik retim Kapasitesi (MW)64
iii. Trkiyede Elektrik retimi

Trkiyede 2000 ylnda 125.000 GWh olan elektrik retimi, 2004 ylnda gelindiinde 150 milyar kWhye
2014 ylnda ise 1,7 kat artarak 255,5 milyar kWhye ulamtr.65
ekil 11: Trkiyede Elektrik retimi (1970-2015) (TWh)66
2014 sonu itibaryla elektrik retiminin %79,6s termik santrallerden, %16,1i hidroelektrik
santrallerden ve %4,2si ise dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan salanmtr.67
64
TEA, Bloomberg New Energy Finance.
65
ETKB, Strateji Gelitirme Bakanl, Dnya ve lkemiz Enerji ve Tabii Kaynaklar Grnm Raporu, 2015.
66
TEA, 2015.
67
2004 ylnda termik santrallerden retilen elektrik miktar 104.464 GWh iken bu rakam 2014 yl sonu itibaryla 199.404 GWhye
ykselirken, yenilenebilir enerji kaynaklarndan jeotermal ve rzgr bazl elektrik retimi de 2004 ylndan bu yana yaklak 70 kat artarak
151 GWh seviyelerinden 10.635 GWh dzeyine ulamtr (ETKB Strateji Gelitirme Bakanl Dnya ve lkemiz Enerji ve Tabii
Kaynaklar Grnm 2015).
29
Tablo 7: Trkiyede Kaynaklara Gre Elektrik retimi (GWh) (2004-2015)68
Yl Termik Hidroelektrik Jeotermal+Rzgar Toplam Art (%)

2004 104.464 46.084 151 150.699
Dalm (%) %69,3 %30,6 %0,1
2005 122.242 39.561 153 161.956 %7,5
Dalm (%) %75,5 %24,4 %0,1
2006 131.835 44.244 221 176.300 %8,9
Dalm (%) %74,8 %25,1 %0,1
2007 155.196 35.851 511 191.558 %8,7
Dalm (%) %81,0 %18,7 %0,3
2008 164.139 33.270 1.009 198.418 %3,6
Dalm (%) %82,7 %16,8 %0,5
2009 156.923 35.958 1.931 194.812 %-1,8
Dalm (%) %80,6 %18,5 %1,0
2010 155.828 51.796 3.585 211.209 %8,4
Dalm (%) %73,8 %24,5 %1,7
2011 171.638 52.339 5.418 229.395 %8,6
Dalm (%) %74,8 %22,8 %2,4
2012 174.872 57.865 6.760 239.497 %4,4
Dalm (%) %73,0 %24,2 %2,8
2013 171.812 59.420 8.921 240.153 %0,3
Dalm (%) %71,5 %24,7 %3,7
2014 199.404 40.396 10.635 250.435 %4,3
Dalm (%) %79,6 %16,1 %4,2
2015 yl
82.635 35.410 6.885 142.929
Haziran sonu
68
ETKB, Strateji Gelitirme Bakanl Dnya ve lkemiz Enerji ve Tabii Kaynaklar Grnm, 2015.
30
BLM II:
DNYADA VE
TRKYEDE
GNE ENERJS
(PV) PYASASI VE
GELECE
DNYADA VE TRKYEDE
GNE ENERJS (PV)
PYASASI VE GELECE69
I. Dnyada PV Piyasas ve Gelecei
Kresel lekte 2020 ylna kadar yenilenebilir enerjiden elektrik retim kapasitesi artnn 700 GW
civarnda olmas ve tahmin edilen kresel toplam kapasite artnn %26sn oluturmas beklenmektedir.70
Yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde edilecek olan elektrik retiminin 2020 ylna kadar in,
Hindistan ve Brezilyann mevcut toplam elektrik talebinin zerinde gereklemesi ngrlmektedir.
Kresel lekte yenilenebilir enerji kaynaklarnn, 2040a kadar gerekleecek olan 9.786 GWlik
elektrik retim kapasite artnn yaklak %60n, 12,2 trilyon ABD dolar deerindeki enerji yatrmnn
ise %65ini oluturaca ngrlmektedir.
Gne enerjisinin de kresel lekte 2040 ylna kadar enerji piyasasndaki canlln
nemli lde artrarak, gerekleecek olan kapasite artnn %35ine ve dnya
genelinde yaplacak olan enerji yatrmlarnn ise %30una denk dmesi
ngrlmektedir. Bu yatrmlarn kk lekli71 ve ebeke lekli kurulumlar arasnda eit bir
ekilde blnecei tahmin edilmektedir. ekil 12, 2015-2040 yllar arasnda kaynaklara gre yllk
elektrik retim kapasitesi artna yer vermektedir.
ekil 12: Kaynaklara Gre Yllk Elektrik retim Kapasitesi Art, 2015-2040 (GW)72,73
Kaynaklara gre kresel elektrik retim kapasitesi tahminleri 2040 ylna gelindiinde gne enerjisinin,
toplam g kapasitesinin %26sn oluturacan belirtmektedir. Bu art, 2012 ve 2040 yllar arasnda
%24lk bir kapasite artna iaret etmektedir. ekil 13, 2012 ylnda kaynaklara gre kresel elektrik
retim kapasitesine ve 2040 yl tahminlerine yer vermektedir.
69
Raporun bu blmndeki bulgular Bloomberg New Energy Finance tarafndan Zorlu Enerji iin gerekletirilmi olan zgn analizlere
dayanmaktadr.
70
International Energy Agency (IEA), 2015. The Medium-Term Renewable Energy Market Report 2015.
71
Utility-scale
72
Bloomberg New Energy Finance
73
Esnek kapasite, g depolama, talebe karlk verme ve dier potansiyel kaynaklar iermektedir.
32
ekil 13: Kaynaklara Gre Kresel Elektrik retim Kapasitesi, 2012, 204074
2012 2040
%1,0
%6,0
%21,0 %14,0 Toplam:

14,216 GW
Toplam:
%5,0 5,584 GW %14,0
%36,0
%2,0
0 %65,0
%6,
%4,0
%26,0
2015-2040 yllar arasnda, Asya Pasifikin, kresel retimdeki geliimin balca dinamii olarak
dnyann geri kalannn toplamndan daha fazla kapasite artn gerekletirmesi beklenmektedir.
ekil 14, blgelere ve teknolojilere gre brt elektrik retim kapasitesi artrmlarn gstermektedir.
Asya Pasifik, 2040 ylna kadar in ve Hindistan sayesinde kresel gne enerjisi kapasite artrmlarnn
%55ini, rzgr enerjisi yatrmlarnn %63n ve nkleer enerji yatrmlarnn te ikisini oluturacaktr.
Avrupann, 2040 ylna kadar yeni enerji kurulumlarnn %89u yenilenebilir enerjiden kaynaklanacak;
Orta Dou ve Afrika ise kapasite artnda doal gaz ve petrole oranla daha fazla yenilenebilir enerji
artna tank olacaktr. Dnyann geri kalannn ise Rusya, Orta Asya ve AB d Avrupa da dhil
olmak zere 1,1 TWlik yeni artrmlarnn byk bir blmn kmr, doal gaz ve petrol
oluturacaktr.
ekil 14: Blgelere ve Teknolojilere Gre Brt Kapasite Artrmlar, 2015-2040 (GW)75,76
74
75
76
ekilde dier ve esnek kapasiteler yer almamaktadr.
33
Gnmzde, ebeke lekli PV dier ebeke lekli teknolojilere gre genel anlamda daha pahal
olmaktadr. Brezilya, yksek kapasite faktrleri ve ar rekabeti finansman ortamndan dolay
83-145 ABD Dolar/MWh ile gnmzde kresel lekte en dk enerji maliyetine sahip olan
lkedir. Brezilyay doal gaz iin 74 ABD Dolar/MWh, kmr iin 95 ABD Dolar/MWh olmak
zere 84-120 ABD Dolar/MWh arasndaki enerji maliyeti ile Avustralya takip etmektedir.
ekil 15, kresel lekte 2040 ylna kadar MW bana ekipman maliyeti projeksiyonuna ve seilmi
lkeler iin seviyelendirilmi enerji maliyetlerine yer vermektedir.
ekil 15: ebeke lekli PV maliyetlerinin d hz77,78
EKPMAN MALYET 2015-40 ($M/MW)
SELM LKELER N SEVYELENDRLM ENERJ MALYETLER, 2015-40 ($M/MW)
ekle gre uzun vadede PV ekipman maliyetlerinin azalmaya devam etmesi beklenmektedir. Bu durum
srekli gelien teknoloji ve artarak gelien retimdeki yenilikler sayesinde mmkn olmaktadr. Bir
baka deyie bu teknolojinin yaygnlnn artmas, finansman maliyetlerinin azalmas ile birlikte
teknoloji riskinin79 azalmasna yol amakta ve iletim maliyetlerinin dmesi anlamna gelmektedir.
77
78
Varsaylan kapasite faktrleri: Avrupa: %14, Brezilya: %17, in: %16, Hindistan: %21
79
Teknoloji riski: Teknolojik yatrmlarn eitli nedenlerle beklenen maliyet dn yaratmamas
34
Genel anlamda, ortalama bir gne enerjisi (PV) santralinin toplam kullanm mr maliyetinin 2015 ve
2040 yllar arasnda %46 dolaylarnda azalaca ngrlmektedir. 2026ya kadar ise ebeke lekli
gne enerjisinin dnya zerindeki birok yerde rekabet edebilir hale gelmesi, gne n daha
fazla alan yerlerde ise bu seviyeye daha da erken ulalmas beklenmektedir.
Buna ek olarak kresel kapasite iki katna ktnda, PV modllerinin maliyetinin de %24n biraz
zerinde bir oranda azalaca dnlmektedir. Bu erevede bor artlarndaki ve beklenen
getirilerdeki dier iyilemelerle birlikte maliyetteki bu azalmalar da gz nnde bulundurarak,
desteklenmemi gne enerjisi sistemlerinin bile dier g retim teknolojileri ile arasndaki maliyet
an 2020-2030 yllar arasnda byk lde daraltaca ngrlmektedir. Dier yandan
1 MWh gne enerjisi iin seviyelendirilmi maliyetin, mevcut seviyesi olan 127-160 ABD Dolar/
MWhden, 2020 senesine kadar 94-115 ABD Dolar/MWhye kadar decei, hatta 2030
senesine kadar 59-72 ABD Dolar/MWh dolaylarnda olaca (reel anlamda) dnlmektedir.
Avrupa Birliinin sera gaz azaltm hedeflerine

ulamak iin tasarlad iddial mevzuat ve salad
Uzun vadede gl teviklerden dolay 2011 senesine kadar yeni
PV ekipman kurulan PVlerin ou ye lkelerde bulunmaktayd.
2011 yln takiben, hedeflere byk miktarda ulalmas
maliyetlerinin
dmeye
devam etmesi
ve baz lkelerde uygulamaya konulan retroaktif 80 mevzuat
deiikliklerinin de etkisiyle, Avrupada PV piyasasnda nemli
bir yavalama sz konusu olmutur. Yllk kapasite artrmlar
ise 2011de ulalan deerin olduka altnda kalmtr. ou
beklenmekte. Avrupa lkesinin gne enerjisi hedeflerini karlam olmasndan
ve daha fazla gne enerjisine ihtiya duymamasndan
dolay bu durumda ciddi bir deiikliin olmas beklenmemektedir.
Buna ramen Avrupa gne enerjisi endstrisindeki yavalama kresel piyasalardaki canlanmay
durdurmamtr. Avrupada yavalama balamken, dnyann farkl yerlerindeki yatrmclar kendi
projelerinin gereklemesi iin admlar atmlardr. ABD ve Japonya gibi gelimi lkeler bu
hareketlenmenin bir ksmn stlenmiken, 2017 senesine kadar yeni kurulacak sistemlerin
neredeyse yarsnn in, Hindistan ve dier gelimekte olan ekonomilerden gelmesi
beklenmektedir. ekil 16, 2014 ylna kadar blgelere gre yeni kurulan PV sistemlerine ve 2017
ylna kadar PV kurulum projeksiyonuna yer vermektedir.
80
Geriye dnk
35
ekil 16: Yllara Gre Yeni Kurulan PVler - Mevcut Durum ve Projeksiyon (GW)81
Ekonomik koullar elverili olduu srece gne enerjisi sektrnn hzl bir ekilde geliim gsterebilecei
dnlmektedir. Gne enerjisinin modler bir teknoloji olmas sayesinde, ebeke lekli projeler
dahi dier teknolojilerle iletilen g santrallerine nazaran daha kk olma eilimindedir. AB
hkmetleri, 2020 hedeflerine ulamak iin destek mekanizmalar tasarlama srecinde yerel tedarik
zincirinin ne denli hzl bir ekilde projeleri yrtebildiine tank olmulardr.
Ekonomik rnein talya, gne enerjisi endstrisi 100 MW/yl

hedefini tutturduktan yalnzca sene sonra, yaklak 8
koullar elverili GW kapasitede gne enerjisi projesi kurabilmitir. Dier
olduu srece lkelerdeki gelime hz daha da yksek olmutur. rnein,
spanya iki yl ierisinde kurulu kapasitesini 99 MWden
gne enerjisi 2,8 GWye ykseltmitir. Dier baz AB yeleri ise ulusal
sektrnn hzl lekte PV piyasalarnn olumaya balamasnn hemen
bir ekilde geliim

gsterebilecei
ardndan yaklak 1 GW/yl kuruluma erimilerdir. ekil 17,
baz AB lkelerinin 2005 ylndan 2014 ylna gelinceye
kadar gne enerjisi kurulumlarnda tank olduklar geliimi
dnlmektedir. gstermektedir.
81
36
ekil 17: Baz Avrupa Piyasalarnda Yeni Gne Enerjisi Kurulumlar (MW)82

Avrupa piyasalarnda tank olunan bu gelimeler,
Avrupa piyasalarnda Trkiyenin de gne enerjisi kurulumlarnda
tank olunan bu gayet hzl bir geliim gsterebilecei anlamna
gelimeler, Trkiyenin gelmektedir. Ancak buna erimek iin ncelikli
olarak ylda bir GW zerinde olmas muhtemel
de gne enerjisi kurulumlar ile piyasann hareketlenmesi
kurulumlarnda gerekmektedir. Gne enerjisi sektrnn
gayet hzl bir geliim

gsterebileceine iaret
gemite hareketlilik yaayan kimi piyasalardaki
ani d, bu piyasalar beklentilerin
zerinde hareketlendikten sonra destek/tevik
sistemlerinde yaplan hzl ve gemie dnk
etmektedir. deiikliklerin tehlikelerini de gstermektedir.
II. Trkiyenin Parlayan Gnei PV Sektr ve Gelecei
Son yllarda Trkiyede gne (PV) sektrnde gerekleen ve PV sektrnn ykselii ile ilgili ileriye
ynelik umut alayan gelimeler sayesinde, Trkiye birka senedir gne enerjisi sektrnn odanda
bulunmaktadr. Almanyadan %60 daha fazla gne alan Trkiyenin elektrik talebi her
sene %10 artmaktadr.83 Ancak bugne kadar Trkiye elektrik sektrnde gne enerjisi potansiyelinin
verimli biimde kullanlmas gerekleememitir.
Gemite yatrmclarn bu sektre ilgi gstermesine engel olan ana sebepler arasnda politik belirsizlik,
yksek lisans cretleri (Byk sistemlerde Watt bana 1 ABD Dolarna varan sermaye
giderleri) ve karmak brokratik izin sistemi gibi sebepleri saymak mmkndr. te yandan 1 MWnin
altndaki oklu sistemlerin kurulmas ile hkmete lisans creti demeden sabit alm garantisi olanaklar,
gne enerjisi irketlerinin ihtiya duyduu piyasa ykseliini yakalamalarn salayabilmektedir.
Dahas bu enerji modeli iin talebin artyor olduu gerei sektrn ykseliinin srdrlebilir
klnmasnda devlet desteinin de tesinde rol oynayabilmektedir.
82
83
37
2014 senesi sonunda Trkiyedeki kurulu PV retim kapasitesi 93 MW olarak
gereklemitir. Bu deer sadece bir sene ncesindeki kurulu kapasite olan 15 MW
seviyesine nazaran keskin bir arta iaret etmektedir. Yine de lkenin gne enerjisi
konusundaki atlmlar kyaslanabilir dier lke gruplarnn ok gerisinde kalmaktadr.
ekil 18, eitli piyasalarda gerekleen yeni gne enerjisi kurulumlarna, Trkiye ile karlatrmal bir
biimde yer vermektedir.
ekle gre 45 milyonluk bir nfusa sahip olan ve Avrupa lkeleri arasnda en az miktarda kurulu gne
enerjisi kapasitesine sahip lke olan ngiltere, 2014 senesi sonuna kadar Trkiyeye kyasla 55 kat
daha fazla PV paneli kurmutur. Yakn corafyada benzer gnelenme seviyesine sahip Yunanistan,
Romanya ve Bulgaristan gibi AB lkeleriyle karlatrldnda bile Trkiye bu lkelerin gerisinde kalmtr.
Gney Kore, Gney Afrika ve Meksika gibi hzl byme gsteren orta lekli ekonomilerle kyaslandnda
ise her ne kadar Trkiye ile dier lkelerin kurulu PV kapasiteleri arasndaki fark azalyor olsa da, Trkiye
halen listenin en altndaki yerini korumaktadr.
ekil 18: eitli Piyasalarda Yeni Gne Enerjisi Kurulumlar (MW, 2014 yl sonu)84,85
84
85
Gne termal enerjisi hesaplamalara dhil edilmemitir.
38
i. Trkiyede Elektrik Enerjisi Kurulu Gc
Trkiye Avrupada en fazla gne alan lkedir. ekil 19,

Trkiye Avrupada Avrupadaki baz lkelerin yatay yzeye gelen gne
en fazla gne nmna ve ebeke lekli kurulu PV kapasitesine yer
vermektedir.
alan lkedir.
ekil 19: Yatay Yzeye Gelen Gne Inm ve ebeke lekli Kurulu PV Kapasitesi (MW)86

Trkiyenin elektrik retiminde gne enerjisi teknik potansiyeli yaklak 190 TWh/
yl ile ikinci sradaki spanyadan %29 daha fazladr.87 Bu da lkenin mevcut elektrik
talebinin %75inin gne enerjisiyle karlanabileceini nermektedir. Bunun sebebi
Trkiyenin hem corafi olarak byk bir alana yaylm hem de gneli gn says yksek bir lke
olmasdr. ekil 20, lkelere gre gne enerjisi teknik potansiyelini gstermektedir.
86
87
Bloomberg New Energy Finance ve Viyana Teknik niversitesi
39
ekil 20: lkelere Gre Gne Enerjisi Teknik Potansiyeli (GWH/Yl)88
Trkiyenin elektrik retiminde kullanma potansiyeline sahip olduu doal kaynaklar gne ile snrl
deildir. lkenin zellikle rzgr gcne ynelik tahmini teknik potansiyeli 2013 senesinde kullanlan
miktarn olduka zerindedir.
Ayn zamanda elektrik retimi iin ithal doal gaza olan bamllk lke iin sadece doal gazda ylda 10
milyar ABD Dolarnn zerinde bir fatura dourmaktadr. Trkiye hkmeti, bata ta kmr olmak zere
yenilenebilir kaynaklarn da dhil olduu yerel enerji kaynaklarnn kullanmn artrarak d ticaret dengesini
iyiletirmek konusunda isteklidir. Tablo 8, Trkiyedeki tahmini kullanlabilir kaynak miktarna ve 2013 yl
itibaryla elektrik retiminde kullanlmakta olan miktarlara yer vermektedir.
Tablo 8: Trkiyenin Enerji Kaynaklar89,90
2013 ylnda elektrik retiminde

Tahmini kullanlabilir kaynak miktar
kullanlan miktar
Linyit (ton) 14,1 milyar 47 milyon

216 (teknik olarak)/ 140
Hidro (TWh/yl) 59
(ekonomik olarak)
Gne (TWh/yl) ~190 0
Rzgr (TWh/yl) ~210 7
Trkiye hkmeti, 2023 senesi iin eitli resmi planlar erevesinde teknolojiye gre kapasite hedefleri
belirlemitir.91 Aralk 2014te, Avrupa mar ve Kalknma Bankas (EBRD) ile ibirlii halinde yeni bir ulusal
yenilebilir enerji hareket plan yaynlanmtr. Bu planda, ilk ihalelere gsterilen youn talepten tr 2023
senesi gne enerjisi kapasitesi iin hedef 2 GW artrlmtr. Hedeflerin bu revizyonu yalnzca gne
enerjisi ve jeotermali etkilemekteyken, rzgar (onshore-karada kurulu) hedefleri sabit kalm, hidroelektrik
hedefi ise bir miktar aaya ekilmitir. Tablo 9, kaynaklara gre Trkiyenin 2013 yl elektrik retim
kapasitesini ve Trkiye hkmetinin 2023 yl iin belirledii kapasite hedeflerini gstermektedir.
88
Viyana Teknik niversitesi Enerji Ekonomisi Grubu
89
TEA, Trkiye Enerji ve Doal Kaynaklar Bakanl, Viyana Teknik niversitesi
90
Linyit tahminleri Trkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl bulgularna dayanmaktadr; hidroelektrik potansiyeli Trkiye hkmeti
bulgularndan temel alnmtr; gne enerjisi ve rzgr potansiyeli ise Viyana Teknik niversitesi almalarna dayanmaktadr. Mevcut
kullanm ise TEAn verilerine dayanmaktadr.
91
Trkiyenin yenilenebilir enerjiye ynelik 2023 hedefleri Ek 4te yer almaktadr.
40
Tablo 9: Kaynaklara Gre Trkiyenin Elektrik Kapasitesi (GW)92
Orijinal Hkmet
Sektr 2013 Kapasitesi Planna gre 2023 Yeni 2023 Hedefleri
Kapasite Hedefleri
Ta kmr ve linyit 12,4 ~ 25 -

Doal gaz 20,3 ~ 25 -
Nkleer 0 10 -
Jeotermal 0,3 0,6 1
Hidroelektrik 22,3 36 34
Rzgr 2,8 20 20
Gne 0,02 3 5
ii. Trkiyede Gne Enerjisi Piyasasnn Segmentasyonu
Trkiyedeki mevzuat erevesinde, PV projeleri byklklerine gre e ayrlmaktadr. Farkl mevzuat ve

pazar koullar ile kar karya olduklar iin Trkiye gne enerjisi endstrisinde bir segmentasyon
olumutur. Tm segmentler sabit fiyat garantisine uygun olmasna ramen, her segmentin farkl ilkeler
ve darboazlarla kar karya olduunu sylemek mmkndr. Aada, her piyasa
segmentinin genel grnmne yer verilmektedir.93
ekil 21: Trkiyede Gne Enerjisi Piyasasnn Segmentasyonu
Brokratik ve maliyetli lisanslama sreleri ile kar karyadr.

Bugne dek ihale edilen 600 MWlik kapasitenin 563 MWlik ksmna nlisans
>1MW tahsis edilmitir; bu lisanslama srecine youn bir talep olmutur.
Gemi ihalelerdeki yksek katlm maliyetli, yatrmclarn ok dk ya da
eksi getiriler ile kar karya kalacan nermektedir.
Lisanslama creti bulunmamaktadr, ancak izin gerektirmektedir.
Usulen ztketime ynelik olmakla birlikte yine de sabit fiyat garantisi iin
uygunluk tar. ztketimin geni tanm sayesinde proje kmelemesi yaplabilir.
50kW - 1MW Burada >1MW olarak ilem grmenin nne gemek iin, byk bir proje
ncelikli olarak daha kk alt projelere blnr.
TEDAa binlerce bavuru gereklemitir. 2014 sonu 93 MW kurulu kapasitenin
70 MW kadar bu katagoriye girmektedir.
Esasen konut veya kk lekli ticari blgelere ynelik at uygulamalar iin
uyarlanmtr.
Gncel olarak dzenlenmitir (Austos 2015).
Seviyelendirilmi enerji maliyeti tahminimiz halihazrda perakende elektrik
<50kW cretleri ile rekabet edebilir halde olduundan dolay ekonomisi elverilidir.
Bununla beraber, 50 kWnin altndaki projelere, perakende gne enerjisi
sistemleri iletmelerinin kurulmasndaki karmaklktan, ev ii stoklamann
doasndan ve idari prosedrlerden kaynaklanan yksek ilem masraflarndan
dolay nmzdeki senelerde bir snrlandrma getirilmesi muhtemeldir.
92
EBRD, Trkiye Enerji ve Doal Kaynaklar Bakanl, Bloomberg New Energy Finance.
93
41
iii. Orta ve Byk lekli Gne Enerjisi Projeleri
Gne enerjisi kullanmna ilikin hedefe eriimin tevik edilmesindeki ana mekanizma, 10 senelik bir sre
iin garanti edilen 133 ABD Dolar/MWh sabit cret garantisidir. Avrupa Birlii lkelerindeki sabit
cret garantisi uygulamas ise 15 veya daha fazla sene olacak ekilde dzenlenmitir. Trkiyede ise
retim tesisinde yerli aksamlar kullanld takdirde, ekil 22de gsterildii gibi bu oran en fazla 200 ABD
Dolar/MWh seviyesine kabilmektedir. En yksek sabit fiyat garantisine ancak yerli retim PV hcreleri
kullanlarak eriilebilmekte; bu durum ise Trkiyenin yerli imalat tevik ettiine iaret etmektedir. Aksamlarn
tesiste montaj ise yerli ekipman kullanm cretlerinde herhangi bir ek hak sahibi olmay salamamaktadr.
Sabit fiyat garantisi, 31 Aralk 2020 ncesinde hayata geirilen tm projeler iin talep edilebilmektedir.
ekil 22: PV Enerjisi retim Tevikleri (ABD Dolar/MWh)94
Proje sahipleri, her yln banda sabit cret garantisine tbi olmak ile zaman zaman daha yksek olan
ancak deikenlik gsteren piyasa oranlarna tbi olmak arasnda tercih belirleyebilmektedir. Bir proje
sahibi, belirli bir sene retilen gc sabit cret garantisi orannda satmay tercih ederken, bir sonraki sene
toptan tarifede sat yapmay seebilir; nc senede ise tekrar sabit fiyata dnebilir.
94
6094 sayl kanunda deilik, Bloomberg New Energy Finance
42
ekil 23: Trkiyede Gne Enerjisi Lisans Mekanizmas95
EPDK web sitesinde yaynlanm gerekli evraklar aklayan teklif istei

Uygulama lk teminat talep edilmektedir (banka teminat mektubu)
Rzgar ve gne enerjisi iin bir yllk saha lmleri
TEA tarafndan belirlenmitir. Ardndan EPDKnn tasdik etmesi gerekmektedir.
Rzgar ve gne enerjisi projeleri iin teknik deerlendirmeler
Deerlendirme
Bir saha veya balant noktas iin birden fazla bavuru bulunuyorsa en yksek
katk pay taahhd
evresel etki deerlendirmesi ve teknik etkileim deerlendirmesi
hale sonularna uygun iletim sistem operatr ile szleme
nlisans
Teminat limitinin artrm
irket ana statsnde deiiklik
zel maksatl kurumlar iin sermaye artrm
Lisans Yukardaki tm gereklilikler yerine getirildii takdirde proje lisanslandrlmaktadr.
ebeke lekli PV santrallerinin elektrik retebilmesi iin zel bir lisansa sahip olmalar gerekmektedir.
lk 600 MWlik retim kapasitesi iin lisans datm sreci hem yava hem de maliyetli olmutur. Birok
lokasyon iin yatrmclar, ortalama 0,6 milyon ABD Dolar/MW olmak zere, bir milyon ABD Dolar/
MWye varan lisanslama cretleri ile teklif verme srecinde rekabet etmek durumunda kalmtr. Bu ek
maliyetler, ebeke lekli PV santrallerinden elde edilmesi beklenen getirinin kstl olmasna ve teklif
konusu santrallerin yakn gelecekte kurulup kurulmayaca ile ilgili soru iaretlerinin domasna sebep
olmutur. Proje sahipleri ilk 10 senelik srete her sene iin sabit fiyat garantisine tbi olup olmamay
seebilmekte veya tercih ederlerse piyasadaki elektrik fiyatlarndan faydalanabilmektedirler. 10
senenin sonunda ise rettikleri miktar kendi imknlar ile piyasaya srmeleri beklenmektedir.
Trkiyedeki dzenlemeler sayesinde yatrmclar 1 MWye kadar olan

PV santrallerini maliyetli bir lisanslama srecine dhil olmadan
kurabilmektedirler. Sz konusu uygulamada ise santralin kurulmas iin ana amacn
ebekeye g satmaktan ziyade ztketim olmas gerekmektedir. Ancak ihtiya fazlas gcn,
ebekeye satlmas ve ayn sabit fiyat garantisine tabi olmas mmkndr. Bu kapsamda
tketilen elektriin payna dair tanmlanm herhangi bir asgari eik bulunmamaktadr.
Bylelikle teoride lisanssz projeler birincil olarak ebekeye retmeye ynelik tasarlanabilir.
Eer 1 MW altndaki eitli projeler ayn lokasyonda bir araya getirilirse, retim lisans
olmadan ebeke lekli bir PV santrali kurmak da teorik olarak mmkn olabilir. Ancak henz
bu gibi projelere ynelik atlmlarn nasl deerlendirilecei net deildir.
Gnmzde 50 kW altndaki gne enerjili at projelerinin says
Trkiyede olduka azdr. Bunun sebeplerinden bir tanesi potansiyel
yatrmclarn, says 35 ile 50 arasnda deien farkl izin srelerinden tr
bu gelimeleri ertelemesidir. 1 Eyll 2015 itibaryla Trkiye Elektrik Datm A.. bu
uygulamalar kolaylatracak yeni bir dzenlemeyi yrrle sokmutur. Bu dzenleme ile
birlikte evlerde at enerjisi piyasasnn gelimesi umulmaktadr.
95
Elektrik Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK), Bloomberg New Energy Finance
43
Bu erevede analiz, gne enerjili at sistemlerinin imdiden mtevaz bir getirisi olabileceini gstermekte
ve 2020ye kadar hedeflenen 4-5 GWlik kapasitenin byk bir ksmn oluturmasn ngrmektedir.
Mevcut 93 MWlik mevcut kurulu kapasitesinin byk ksm da halihazrda bu segmente dhildir.
Toplamda 600 MW kapasite iin ilk lisans ihalesi 2013 senesinde balatlmtr ve ilk
dizi nlisanslar 2015 senesinde verilmitir. TEAa toplamda 8,9 GW gcnde bavuru ulamtr.
Bu bavurularn tahmini %5i uluslararas yatrmclar tarafndan desteklenmektedir. Proje sahalarnn
nceden belirlenmi olmasndan dolay yksek bir talep ortaya km, bu da rekabeti bir teklif srecine
yol amtr. Yatrmclar nlisans sahibi olmak iin, proje kapasitesinin MW cinsinden her bir birim kurulu
g bana karlk gelecek ekilde katk pay taahhdnde bulunmulardr.
ekil 24, Aralk 2014 Ocak 2015 sresinde nlisans salanan ilk 25 projenin katk pay taahhtlerinin
dalmn gstermektedir. Bu projeler arasndan yalnzca ikisi 300.000 ABD Dolar/MW altnda bir teklif
ile nlisanslarna sahip olurken, baka iki proje de 1 milyon ABD Dolar/MW deerinin biraz altnda
teklif vermitir. Ortalamada ise 25 proje yatrmcsnn 604.000 ABD Dolar/MW deerinde bir miktar iin
taahhtte bulunduunu sylemek mmkndr. Bu ortalama cret, bir gne enerjisi projesi iin saptam
olduumuz karlatrmal sermaye harcamalarnn yaklak %46sna denk gelmekte ve proje getirileri
zerinde ar bir yk oluturma ihtimali bulundurmaktadr.
ekil 24: nlisans Alan lk 25 Projenin Katk Paylar (ABD Dolar/MW)96
Trkiyede ebeke lekli projelerin lisans cretleri, projeyi hayata geirmek iin gerekli olan sermaye
yatrmlarnn bir paras olarak deerlendirilmelidir. Sz konusu yasal ereve kapsamnda, teklif veren
kurulularn banka teminat mektubu sunmas art olduundan lisans cretinin proje gelitirme srecinde
greceli olarak erken denmesi gerekmektedir. Bu da lisanslama srecinde fonlarn dondurulmasna sebep
olmaktadr. Dolaysyla lisans cretinin ebeke lekli gne enerjisi projelerinin seviyelendirilmi maliyeti
zerinde dorudan bir etkisi bulunmaktadr. 600.000 ABD Dolar deerinde olan ortalama katk paynn,
Trkiyedeki gne enerjisinin seviyelendirilmi maliyetini yaklak 70 ABD Dolar/MWh ile 198 ABD
Dolar/MWh arasnda bir seviye kadar artrmas beklenmektedir. Katk paynn ortadan kalkt bir
senaryoda bile maliyetli bor finansmanlar ve dk getiri oranlarndan dolay Trkiyedeki tahmini
seviyelendirilmi enerji maliyeti, Avrupadaki gne enerjisi maliyetleri arasnda en st sralarda bulunmaya
devam edecektir. Karlatrma amacyla, ekil 25te de grebildiimiz gibi Trkiyede mevcut rzgr
enerjisi seviyelendirilmi maliyetinin 100 -110 ABD Dolar/MWh dolaylarnda olduunu sylemek
mmkndr.
96
TEIA, Bloomberg New Energy Finance
44
ekil 25: Tahmini Seviyelendirilmi Elektrik Maliyeti (ABD Dolar/MWh) ebekeye Bal PV97,98,99
Ortalama 600.000 ABD Dolar/MW deerindeki lisans cretinin gne enerjisi yatrm harcamalarna
dhil olmas nedeniyle, Avrupa, Orta Doru veya Afrikadaki dier lkelerdeki ortalamalara kyasla
Trkiyedeki seviyelendirilmi maliyet olduka yksek kalmaktadr. Dier lkelerdeki ortalama
masraflar, rekor dzeyde dk sermaye harcamalar ve teknoloji maliyetlerindeki de ramen
hl azaln srdrmektedir. ekil 26, seilmi lkelerdeki tahmini ebeke lekli PV seviyelendirilmi
elektrik maliyetlerini gstermektedir.
Trkiyede gne enerjisinin seviyelendirilmi maliyetinin, lisans creti olmadan

bile blgedeki tm lkeler arasnda spanyann ardndan ikinci srada yer almay
srdrecei tahmin edilmektedir. Her iki lkede de iyi gnelenme seviyeleri
olmasna ramen hem kredi maliyetleri hem de zsermaye yatrmcs iin
asgari beklenen getiriler, gne enerjisi santrallerinin en yksek kapasite
faktrlerine ulamalarna imkn vermemektedir. Referans senaryoya gre, Trkiye
iin %8 ile %10 arasnda bir kredi maliyeti ile zsermaye iin %13 asgari beklenen getiri varsaymnda
bulunulmaktadr.
97
98
Tracking sistemi olmamaktadr.
99
*EMEA Europe, Middle East and Africa (Avrupa, Orta Dou ve Afrika)
45
ekil 26: Seilmi lkelerde Tahmini Seviyelendirilmi Elektrik Maliyeti, 2015 ($/MWh)
ebeke lekli PV*100,101
Analiz sonucunda, nlisans aamasn gemi ebeke lekli PV projelerinin birounun, ortalama 0,6
milyon ABD Dolar/MW olan katk pay nedeniyle kazanl bir ekilde iletilebileceine kukuyla
yaklamak mmkndr. Tablo 10da da grebildiimiz gibi karlatrmal tahminler, 2015te sermaye
harcamas iin 1,39 ABD Dolar/MW ve muhafazakr finansal koullar (%10 kredi faizi) iin yatrmclarn
sfr ya da eksi getiriler beklemeleri gerektiini ileri srmektedir. Lisanssz segment projelerindeki getiriler
bile en iyimser tahminde yetersiz grnmektedir. Bundan dolay, gnmz koullar kapsamnda ilk ihalede
verilen 600 MW kapasitenin bir ksmnn kurulmamas ihtimali dahi sz konusu olabilir.
Dier yandan mevcut sabit fiyat garantisi uygulamalar, daha ucuz finansmana, daha kaliteli ekipmana ve
daha gneli sahalara eriimi bulunan yatrmclar iin olduka faydal grnmektedir. 1,1 ABD Dolar/
MW yatrm maliyeti, %18 kapasite kullanm faktr ve %8 kredi maliyeti olan bir proje dnldnde,
bugn kurulan lisanssz projeler iin %9 ile %10 arasnda vergi ncesi zsermaye getirisi
hesaplanabilmektedir. Yerli aksam kullanld takdirde ise getiriler bu seviyeyi de aabilmektedir.
Gne enerjisi sektrnde yatrmclarn birou zel mterilerle uzun vadeli g sat anlamalar
gerekletirdikleri takdirde sabit fiyat garantisinin ilk 10 senesinin sonrasnda da nakit aklarn
iyiletirebilmektedir. Bylelikle yatrmclar getiri oranlarnn da daha yksek olmasn salayabilirler.
Gelecekte Trkiye ve Ortadou PV pazarnda pazara ilk giren avantajna sahip olmak iin yatrmclarn
bahsi geen projelere taahht vermi olmas da muhtemeldir. Sonu olarak, Trkiyede 2014 senesi
sonunda 70 MW olan kurulu gne enerjisi kapasitesinin (at sistemleri hari) 2020 senesine doru 4-5
GW seviyelerine ykselmesi beklenmektedir.
* Hesaplamalara 2015 yl ierisinde yaplan lisans ihalelerinde belirlenen ortalama ihale bedeli dahil edilmitir.
100
101
Tracking sistemi olmamaktadr.
46
Tablo 10: Trkiye Gne Enerjisi Projeleri in Verim Oran Analizi (Lisanssz)102,103,104
Tahmini sermaye masraflar

zsermaye Yatrm
Bor maliyeti Kapasite Faktr (lisans creti hari)
Karll(%)
(ABD Dolar/MW)
Baz senaryo %8 %16 1,39 %0

Minimum tahmini
2015 sermaye %8 %16 1,1 %5-6
masraflar
+ kapasite artrm
faktr %8 %18 1,1 %9-10
Trkiyenin inden ithal ettii gne enerjisi rnlerine dair veriler,

2015 balarndan beri gzle grlr bir arta iaret etmektedir. ekil 27de de
grebileceimiz gibi Trkiye 2015in ilk yedi aynda 2014 senesinin tamamndan daha fazla PV
ekipman ithal etmitir. Analize gre sz konusu miktardaki ekipmann 200 MWlik PV
modlne denk geldiini sylemek mmkndr.
thal edilen baz ekipmann Avrupaya ulamak iin Trkiyeden transit gei yapmas ihtimali
bulunsa da, Avrupa pazarnn 2015teki bu keskin arta sebep olmas pek muhtemel
grnmemektedir. Buna ek olarak 2015 ylndaki eilimi daha derinlemesine incelediimizde, trendin
zamanla daha da ykselecei ngrlebilmektedir. rneklemdeki son ay olan Temmuz 2015te,
inden 32 milyon ABD Dolar deerinde PV rn ithal edilmi, bylelikle ithalat
nceki tm aylarn zerinde gereklemitir. Kresel PV imalatnn yaklak %80inin inde
gerekletii dnldnde, inden ilgili ihracat verilerinin piyasann genelini anlamaya
ynelik nemli bir ngr sunduunu sylemek mmkndr.
102
103
Hesaplamalar sabit girdi faktrleri varsaymna dayanmaktadr.
104
10 sene iin 133 ABD Dolar/MWh sabit fiyat garantisi, ardndan sabit fiyat garantisi hakk sona erdikten sonra 50 ABD Dolar/MWh
(reel deerler ile).
47
ekil 27: inden Trkiyeye PV Hcresi ve Modl hracat (ABD Dolar/MW)105

iv. 50 kW-alt ve Gne Enerjili at Sistemleri

50 kWden kk projeler iin tipik bir uygulama olan gne enerjili at sistemleri, ebeke lekli PV
sistemlerinden ok farkl bir ekonomik yapya sahiptir. Bunun sebebi 50 kWden kk projelerin dier
elektrik retim teknolojilerinin aksine, dorudan perakende elektrik fiyatlar ile rekabet ediyor
olmalardr. Evlerde gne enerjili PV at sistemlerinin ekicilii zerine yapm olduumuz kresel
deerlendirmeye gre, Trkiyenin iyi bir gnelenme miktarna sahip olmasna ramen lkedeki
tketicilerin eer bugn atlarnda gne panellerine yatrm yapsalar sadece kk bir ekonomik
fayda salayabilecekleri grlmektedir (bkz. ekil 28). Bunun sebebi, Avrupadaki dier lkelere
kyasla Trkiyedeki tketicilerin elektrik iin greceli olarak daha dk bir fiyat demesinden
kaynaklanmaktadr. Dier bir taraftan PV maliyetindeki dlerin, 2020 senesine kadar gne enerjili
at sistemlerini daha ekici klmas da beklenmektedir. Yine de rnein ebeke g maliyetlerinin
Trkiyedekinin iki kat olduu Almanyadakine kyasla, at sistemlerinden elde edilecek finansal
getiriler daha az olacaktr. Mesken at alanlarnn greceli olarak daha snrl olmas da, Trkiyede
gne enerjili at sistemlerinin geliimine bir engel niteliindedir.
105
Bloomberg New Energy Finance, Sinoimex
48
ekil 28: lkelere Gre Mesken Grid Paritesi, 2015 ve 2020106,107,108
Trkiyede at PV sistemlerine olan dk ilginin ana sebebi Danimarka, Almanya, ngiltere

gibi PV pazarnn en aktif olduu yerlerdeki at PV sistemlerine nazaran ebeke elektriinin
(iletim ve datm masraflar dhil) vergi ncesi maliyetinin greceli olarak dk olmasyla
elektrik fiyatlar zerindeki dk vergi ykdr. ekil 29, lkelere gre perakende elektrik
tarifelerine yer vermektedir.
ekil 29: Perakende Elektrik Tarifeleri (EUR/kWh)109
106
107
Not: Seviyelendirilmi enerji maliyeti iin arlkl ortalama sermaye maliyeti (WACC), %6. 2015 Sermaye masraf $2.28/W; 2020
iin, $1.80/W. Kabarck bykl, tahmini toplam potansiyel eriilebilir pazar gstermektedir.
108
LCOE (Levelised cost of electricity): Seviyelendirilmi Enerji Maliyeti
109
Eurostat
49

v. PV Maliyetlerinde Beklenen Dler

retim srelerinde retim srelerinde giderek artan iyiletirmeler sayesinde
fotovoltaik retim endstrisi de istikrarl bir maliyet
giderek artan dne tank olmaktadr. Analiz, kresel toplam retim
iyiletirmeler ikiye katlandka maliyetlerin ortalamada %24,3 deerinde
sayesinde fotovoltaik dtn gstermektedir (bkz. ekil 30). Trend erisindeki
sapmalar, piyasann endstriyel yaps ve kapasitenin geici
retim endstrisi de olarak dk ya da yksek kalmas ile aklanabilirken,
istikrarl bir maliyet sz konusu eilim yaklak 40 senedir istikrarl bir tablo
dne tank

izmektedir. Gerekletirilen analiz ise maliyet d trendinin
devam edeceine iaret etmektedir.
olmaktadr.
ekil 30: Gne Enerjili PV Deneyim Erisi110,111
Bir gne enerjisi santralinin sermaye harcamalarndaki tek bileeni PV modl deildir. Tesisin
elektronik olmayan yardmc sistemleri ve inaat hizmetleri gibi dier maliyetleri de daha
dk bir hzda olmakla beraber endstri olgunlatka d gstermeye eilimlidir. Bu gibi
maliyetler daha ok yerel nitelikte olmakta ve bundan dolay kresel, emtialaan bir piyasada112 alm satm
yaplan PV panellerinin maliyetinden ziyade, belirli bir lkedeki gne enerjisi endstrisinin tecrbesi
ile daha yakndan ilgilidir.
110
Fiyatlar reel (2014) USD cinsindendir.
111
Bloomberg New Energy Finance, Maycock
112
Pazardaki tm rnlerin teknik zellikler bakmndan birbiri ile aynlat ve tketici asndan fiyat dnda bir farkllama imknnn
kalmad piyasalar.
50
ekil 31: PV Paralarna Gre Sermaye Maliyeti Tahmini (Fixed-axis), 2010-40
(2014 ABD ABD senti/W, Ortalama Senaryo)113,114
vi. Uzun Vadede Trkiye Gne Enerjisi Piyasasnn Grnm115
Gnmzde byk Gnmzde byk lekli gne enerjisi sistemleri,

rzgr, kmr ve doal gaza oranla seviyelendirilmi
lekli gne enerjisi bazda daha maliyetli olsa da, bu sistemlerin rekabet
sistemleri, rzgr, edebilirliinin nmzdeki 25 sene ierisinde nemli
bir lde artmas beklenmektedir.
kmr ve doal gaza
oranla seviyelendirilmi nmzdeki 10 sene ierisinde, gne ve rzgr
sistemleri ile kmr ve doal gaz sistemleri arasndaki
bazda daha maliyetli farkn byk lde kapanmas ngrlmektedir.
olsa da, bu sistemlerin Maliyette en hzl dler gne enerjisinde
yaanrken, 2030 senesine kadar Trkiyedeki en ucuz
rekabet edebilirliinin elektrik retim eklinin 59 ABD Dolar/MWh maliyet
nmzdeki 25 yl ile yenilenebilir enerji sistemleri olmas muhtemeldir. Bu

ierisinde nemli
bir lde artmas
d, yalnzca ekipman maliyetlerindeki azalmadan
deil, ayrca yatrmclarn yeni teknolojileri daha
yakndan tanmas ve getiri beklentilerini zaman
iinde drmeleri sayesinde finansman koullarnda
beklenmektedir. salanacak iyilemelerden de kaynaklanacaktr.
113
114
Her PV projesi farkllk gstermekle birlikte, proje maliyetleri de farkl olmaktadr. Sz konusu grafik, standart bir kurulum iindir.
Yatrmclardan alnan bilgilerden derlenmitir ve kresel bir lt oluturmak zere hazrlanmtr.
115
Bu analizin metodolojisi, Trkiyenin byyen elektrik talebini mmkn olan en dk retim maliyeti ile karlayacak bir g sistemi
kuracan ngrmektedir. Bu model, politika hakknda minimal varsaymlar yaparak snrlandrlmaktadr. Trkiyenin yalnzca 4,8 GW
nkleer g kuraca, 2024-2027 arasnda evrimii hale gelecei ve Trkiye Cumhuriyetinin yznc yl olan 2023 iin hedeflerine
erimek iin rzgr ve gne enerjisini desteklemeye devam edecei ngrlmektedir. Dier yandan, yenilenebilirler enerjilerin kurulumuna
ynelik gemi gecikmelerinden dolay, hkmetin yalnzca hedeflerini ksmen gerekletirebilecei de varsaylmaktadr. 2023 senesine
kadar 20 GWlik hedefe karn, 10 GWlik rzgr kapasitesinin evrimii olmas ve hkmetin 5 GWlk gne enerjisi hedefini
tutturmas beklenmektedir.
51
Yenilenebilir enerji teknolojilerinin maliyet bileenlerinin tmnde d beklenirken,
fosil enerji kaynaklarnda ise bunun aksine bir art ngrldn
sylemek mmkndr. Kmr ve doal gaz yaktl g tesislerinin yakt iin deme
yapmalarnn yannda, uzun vadede, yatrmclarn zellikle kmr yaktl retimlere
daha yksek bir sigorta risk primi vermelerinden tr daha yksek maliyetler ile kar karya kalmalar
muhtemeldir.
Gnmzde srasyla 61 ABD Dolar/ton ve 7 ABD Dolar/MMBtu olan ithal kmr ve doal gaz
fiyatlarnn, yine srasyla 105 ABD Dolar/ton ve 13 ABD Dolar/MMBtu (nominal deerler ile)
seviyelerine kaca tahmin edilmektedir.
ekil 32: Uzun Vadede Trkiye Gne Enerjisi Piyasasnn Grnm (2015 ABD Dolar/MWh)116,117
Yaplan modellemeye gre, gne enerjisinin Trkiyenin kurulu g retimi kapasitesindeki pay
2020 senesine kadar %5e, 2030da %14e, 2040ta ise %29a ykselecektir. Trkiye
Cumhuriyetinin 100. kurulu yldnm olan 2023te tevik uygulamalar ve hkmet hedefleri
erevesinde kurulu gne enerjisi kapasitesinin toplam 6,3 GW seviyesine ulamas
beklenmektedir. Bir sonraki on yln ortasndan itibaren ise gne enerjisi sistemlerinin ticari
olarak tamamen uygulanabilir hale gemesi ngrlmektedir. Bu durum da gne enerjisi
kapasitesinin daha ok artmasna ve 2030 senesine kadar 17 GW seviyesine ulamasna yol aacaktr.
Ancak bu gerekletikten sonra gne enerjisinin gerek anlamda maya
balayacan sylemek mmkndr. 2030-2040 seneleri arasndaki dnemde, gne enerjisi
kurulumlarnn Trkiyedeki tm yeni kurulumlarn %70ine denk gelecei ve 40 GWden
daha yksek bir toplam kapasiteye sahip olaca tahmin edilmektedir (bkz. ekil 33). Bunlarn
alt GW kadar at sistemleri eklinde gerekleirken, geri kalan ise sahada yerleik projeler
(lisansl veya lisanssz) biiminde gerekletirilecektir.
116
117
Gne Enerjisi iin Lisans katk paylar hesaplamann dnda braklmtr.
52
ekil 33: Trkiyede Kapasite Kurulu Tahmini (MW)118
Her ne kadar gne enerjisinin, gnmzde gz ard edilebilir bir enerji kapasitesinden 2040
senesine kadar 40 GW seviyesinin zerine ulamas beklense de Trkiyenin g retimine hala
yalnzca %12 orannda katkda bulunmas beklenmektedir (bkz. ekil 34). G retim
havuzundaki yenilenebilir enerji kaynaklarnn toplam paynn, gne ve rzgrn
piyasadaki ykselen artna ramen gnmzdeki %30luk orandan 2040a kadar %35e
ulamas dnlmektedir. 2040 senesinde yenilenebilir retiminin byk ksmn oluturmas
beklenen hidroelektrik kapasitesinin ise, halihazrda btn iyi sahalar gelitirilmi olduundan ve yeni
sahalara kar itirazlarn bulunmasndan dolay sabit kalmaya devam edecei
sylenebilir. Bir baka deyile, artan enerji talebi ile birlikte hidroelektrik enerjisinin toplam
iindeki paynn gerileyeceini sylemek mmkndr. Gne ve rzgr kapasitesinin, tm
yeni enerji retimi ihtiyalarn karlayacak kadar hzl bymesi ihtimal dnda olmakla
beraber, gnein yeterince mad ve rzgrn yeterince esmedii durumlarda, a
kapatmak zere kmr enerjisinin bu boluu doldurmas beklenmektedir.
ekil 34: Trkiyede Elektrik retiminin Grnm119
118
119
53
Tahminlere gre 2020ye kadar planlanan be GWlik gne enerjisi
kapasitesinin kurulumunu finanse etmek iin, Trkiyenin yaklak 3,6 milyar
ABD Dolar kadar borlanmas gerekecektir. Bu borlanma dzeyi, 2021-2030
arasnda ise 7,4 milyar ABD Dolarn geecektir (bkz. ekil 35). Bu dnemde uluslararas
kalknma bankalarnn Trkiyede gne enerjisi de dhil olmak zere
yenilenebilir enerji projelerini finanse etmek konusunda ciddi bir rol
oynayaca dnlmektedir. Avrupa mar ve Kalknma Bankasnn (EBRD) Trkiyedeki enerji
sektrne dhil olmas ve Trkiyenin 2014te EBRDnin salad toplam finansmandan
en yksek pay alm olmas da bu anlamda nemli bir rnek tekil etmektedir. EBRD, 2015 ylnn
Temmuz aynda Trkiyede yenilenebilir enerji sektrne 180 milyon Euro ayracan
duyurmutur. Bu da sermaye harcamalarnn genelde 10 milyon ABD Dolarndan dk olduu
lisanssz PV pazarndaki projelerin sz konusu finansmann dnda kalacana iaret
etmektedir. Bahsedilen bu finansman, Garanti Bankas ile Yap Kredi Bankas tarafnda
datlacak olup EBRDnin bir milyar Euroluk Orta lekli Yenilenebilir Enerji Finansman
Fonunun (MidSEFF) bir ksmn oluturacaktr.
ekil 35: >50kW Gne Enerjili Projeler iin Tahmini Sermaye Yatrm Gereklilikleri
(2015 Milyon ABD Dolar)120
120
54
Kilit Noktalar
Kresel lekte gne enerjisi dnmnn kk lekli PV sistemleri zerinden
gereklemesi beklenmekte, yksek perakende fiyatlar ve kimi lkelerdeki konut baznda stoklama
olanaklarna bal olarak ekillenmesi ngrlmektedir.
Sanayilemi lkelerde, ekonomik byme ve elektrik tketimi arasndaki ba giderek

zayflamaktadr. Enerji yk profilleri ise trmantadr.
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retimindeki paynn belirgin artna ramen, 2040 ylna
gelindiinde fosil yaktlarnn elektrik retimindeki paynn %44 seviyesinde seyretmesi
ve buna bal olarak karbondioksit salmlarnn bugne kyasla %13 daha fazla olmas
beklenmektedir.
Trkiyede 2020lerin ortasndan itibaren, gne enerjisinin bata kmr ve doal gaz
olmak zere dier enerji retim teknolojileri ile rekabet edebilir duruma gelmesi
beklenmektedir. 2030 ylna kadar ise, Trkiyedeki toplam kurulu gne enerjisi
kapasitesinin 17 GWyi amas ngrlmektedir. Bu balamda 2021-2030 yllar
arasnda Trkiyenin g sektrndeki kapasite artrmnn neredeyse te
birini gne enerjisinin oluturmas beklenmektedir. Kapasite artnn geri kalan
ise balca kmr ve nkleer enerjiden kaynaklanacaktr. 2040 ylna gelindiinde
gne enerjisi kapasitesinin 40 GWden daha yksek seviyelere trmanmas ve toplam
kurulu kapasitenin neredeyse %30unu oluturmas beklenmektedir.
Gerekletirilen modelleme, Trkiyenin lisansl ve lisanssz gne enerjisi pazarna

2020den nce 3,6 milyar ABD Dolar kadar, 2021-2030 seneleri arasnda ise
7,4 milyar ABD Dolar kadar yatrm yapacan (reel anlamda) ngrmektedir.
nmzdeki birka senede, yatrmclarn zellikle kalknma bankalarndan alacaklar
ayrcalkl finansman kaynaklarndan nemli lde faydalanaca dnlmektedir.
Yine de unu belirtmek gerekir ki ilave admlar atlmad ve gne enerjisi sektr
mevcut koullar altnda kendi haline brakld takdirde, 2030 ylna kadar gne
enerjisinin Trkiyenin enerji ihtiyacnn %5ten fazlasn oluturmayaca dnlmektedir. Bu
tahminde en nemli etken ise gne enerjisinin mevcut durumda kmr ve hidroelektrik
enerjisine kyasla dk kapasite faktrne sahip oluudur. Buna ramen yenilenebilir
enerji sistemlerinin Trkiyedeki elektrik retimindeki paynn 2040 ylna gelindiinde,
gnmzdeki seviyesi olan %30dan %35e ulamas beklenmektedir.
55
56
BLM III:
POLTKA
NERLER
57
POLTKA
NERLER121
Dnya, srdrlebilirlik temasnn uluslararas metinlerde gittike arln artrd ve iklim
deiiklii gibi acil eylem gerektiren kresel problemlerin lkelerin politika yapm srelerine dorudan
etki ettii bir dnemden gemektedir. 2030 ylna kadar kalknma stratejilerine yn
verecek olan Birlemi Milletler Srdrlebilir Kalknma hedefleri 193 lke tarafndan
imzalanrken, iklim deiiklii ile mcadele, uyum ve finansman gibi konularn grld
Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (UNFCCC) 21.Taraflar Konferansndan
(COP 21) kan anlama metni de nmzdeki dnemin belirleyicilerinden olacaktr.
lkeler ulusal politikalarn ekillendirirken bir yandan sz konusu uluslararas anlama
erevelerini dikkate almakta, dier taraftan da ekonomik kalknmay glendirecek,
krlganlklar hafifletecek/ortadan kaldracak tedbirlere younlamaktadrlar. Bu nedenle
politika tasarmn ok tarafl olarak ele almak gerekmektedir.
Bu adan deerlendirildiinde, enerji politikalar da iklim deiiklii ve sanayi politikas gibi

dier alanlarla birlikte dnlmelidir. Raporun nceki blmlerinde de belirtildii gibi, gerek
lke ekonomileri asndan yenilenebilir ve srdrlebilir elektrik retimi salamasyla
PVnin yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda gelecek yllarda ne kmas beklenmektedir.
PV teknolojileri temiz enerji alternatifi sunmann yannda, yksek teknolojili bileenleri
araclyla lkelerin sanayi altyapsn dntrecek nitelie de sahiptir.
Genelde yenilenebilir enerji, zelde ise PV asndan AB ve ABDnin balatt dnm

in, Hindistan gibi ykselen ekonomilerde hzla devam etmektedir. Trkiyeye bakldnda
ise yksek potansiyeline ramen yeterince hzl bir aama kaydedemedii grlmektedir.
Trkiyenin bu dnmdeki roln belirleyecek, biri ulusal dieri uluslararas iki konu ne
kmaktadr:
Her geen gn PV sistemleri kullanmann ve retmenin fiziksel maliyetleri dmektedir.

PVnin ilerleyen yllarda, hidroelektrik ile birlikte dier enerji kaynaklarna oranla, fiziksel
olarak elektrik retim maliyeti en dk retim sistemi haline gelmesi beklenmektedir.
Ancak Trkiye asndan PVnin fiziksel maliyetindeki de paralel olarak, kamu tarafndan
dzenlenen pazarda faaliyet gstermek iin katlanlmas gereken, dzenleme kaynakl
maliyetler artmaktadr.
PVnin fiziksel maliyetlerindeki d, dzenlemelerin aktrler zerinde yaratt maliyeti

dengelemekte zorlanmaktadr. Bu durum lkemizde PVnin salkl geliimi nnde bir
engeldir. zellikle bir MW zeri kurulu gce sahip ebeke tipi PV kurulumu, ciddi lisans
bedelleriyle karlamaktadr.
121
Raporun bu blmndeki deerlendirmeler Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf (TEPAV) tarafndan gerekletirilmitir.
58
Lisanslama uygulamas pazara girii kontrol etmeye ynelik dzenleme aralarndan biri
olarak kullanlmaktadr. Enerji piyasalarnda yaygn olarak kullanlan bu dzenleme,
temelde devletin enerji arznda kontroll, ngrlebilir ve effaf bir piyasa yaratarak elektrik
gibi kamu menfaatini ve ekonominin btnn dorudan etkileyen metann salkl piyasa
koullarnda retilmesini salamak iin vardr. Ancak, pazar koullar ve aktrlerinin
davranlar zerinde olumlu etkiler yaratmas beklenen bu dzenleme, mevcut haliyle ilem
ve pazara giri maliyetlerini artrma yoluyla pazara giri engeli yaratmaktadr. Lisans
uygulamasnn Trkiyede kotal olmas ise, yksek lisans maliyetleri nedeniyle karllklar den
yatrmclarn, yatrm kararlarndan vazgemeleri durumunda, zaten potansiyelin altnda
belirlenmi PV kurulu g hedeflerinden uzaklalmasna neden olabilecektir. Bylesi bir
durumda, Trkiyede PV sektrnn derinlemesi engellenmi, muhtemel yeni yatrmlar ise
ertelenmi olacaktr.
Kota sisteminin varlna ynelik,
PV teknolojisinin halen gelimekte olmas ve bu nedenle maliyetlerinin yeterince dk

olamamas
Kota olmamas durumunda yaplacak kontrolsz yatrmdan kaynaklanan PV teknolojisi
ithalatnn cari a olumsuz etkilemesi,
gibi gerekeler sralanabilir. PV teknolojisinin henz en dk maliyetine ulamam olmas

ve bu teknolojinin Trkiyede retilmiyor olmasndan yola karak ithalatna bal cari ak
art gerekeleri karsnda baz noktalara dikkat ekmek gerekmektedir. ncelikle PV
teknolojisinin ithal edilmesi durumunda bile yatrmc anlaml olarak neredeyse sadece ilk
yatrm maliyetine stlenmektedir. Enerji retiminde girdi olarak kulland enerji kaynana
herhangi bir maliyet demeden ulat iin PV enerjisi girdisi asndan yatrmc zerinde
fazladan bir operasyonel maliyet yaratmamaktadr. Bu durum enerji piyasasnn
ngrlebilirlii ve srdrlebilirlii asndan olduka nemlidir. Gne enerjisinin
devamllna ilikin kayglar, gelimekte olan depolama teknolojileri ile giderilebilecektir.
Doal gaz ile elektrik retiminde ise doal gazn ithalat ve girdinin fiyat retici tarafnda
potansiyel olarak oynak/dengesiz bir operasyonel maliyet yaps anlamna gelmektedir.
Fosil yaktlarn fiyatlarndaki dalgalanmalarn byme zerindeki olumsuz etkileri bilimsel
almalar tarafndan ayrca raporlanmaktadr.122
Devlet asndan ise da bamllk, arz gvenlii ve cari ak asndan olumsuz bir pozisyon
ortaya karmaktadr. ekil 36da da grlebilecei gibi Trkiye ekonomisinin nemli
krlganlk gstergelerinden biri olan cari ilemler ann GSYH iindeki oran 2001 ylndan
bu yana trman eilimindedir. Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta cari an
kompozisyonundaki enerji adr. Enerji ann GSYH iindeki paynn 2000-2007
dnemindeki %3,9 ortalamasndan, 2008-2014 dneminde %5,6 ile yeni bir platoya oturmu olduu
grlmektedir.
122
Klevans, P., Stern, N. ve Frejova, J., 2015. Oil Prices and New Climate Economy. The Global Comission on the Economy and Climate.
59
ekil 36: Trkiye Cari Ak Dengesi ve GSYHye Oran (2000-2014)123
PV uygulamas ise enerji girdisinin maliyetsiz olmasyla, teknolojisine bal ithalatyla cari akta
yaratt negatif etkiden ok daha yksek pozitif etki yaratabilecek konumdadr. Bunun
yannda PV pazarnn bymesiyle birlikte bu pazara girdi oluturabilecek
pazarlarn gelimesi de sz konusu olacak; teknoloji ithalat, zamanla teknoloji
transferi ve artan taleple derek yerini yerli teknolojiye brakabilecektir.
Buna rnek olarak depolama teknolojileri verilebilir. Bu alandaki yatrmlarn, PVdekine
benzer bir ileri teknoloji ierii nedeniyle, sanayi altyapsn dntrebilecek nitelie sahip
olduu vurgulanmaldr. Ayrca, gne enerjisi teknolojilerinin dier enerji retim modellerine
gre daha yksek sayda ve nitelikli igc salyor olmas da toplam istihdam ierisindeki
nitelik artn salayacak, bylece sanayi dnmnn beeri sermaye ihtiyac da karlanm

olacaktr. nceki blmlerde PV yatrmlarnn artmasyla
Trkiyenin yksek birlikte yerel tedarik zincirlerinin de hzla gelitiine
dikkat ekilmektedir. Bylesine bir geliim, Trkiye gibi kii
gelirli lkeler bana 10.000 ABD Dolar gelir seviyesini amay
arasnda yer hedefleyen, orta gelirli lkeler iin zellikle nemlidir.
alabilmesi iin Trkiyenin yksek gelirli lkeler arasnda yer alabilmesi

yksek teknolojili iin yksek teknolojili retim altyapsn gelitirmesi ve bu
retimin ihracattaki payn artrmas gerekmektedir. 2005
retim altyapsn ylndan bu yana bakldnda Trkiyenin orta ve ileri
gelitirmesi ve bu teknolojili ihracatn paynda kayda deer bir iyilemenin
retimin ihracattaki
payn artrmas
yaanmad grlmektedir (ekil 37). Oysa, Trkiyenin de
dhil olduu Ekonomik birlii ve Kalknma rgt
(OECD) lkelerinin ortalamasna bakldnda yalnzca ileri
teknolojili ihracatn Trkiyenin 4 kat seviyesinde olduu
gerekmektedir. grlmektedir. Bu an kapatlabilmesi iin Trkiyede
geliecek olan bir PV piyasasnn ve bileenlerinin sunaca
teknoloji ve yatrm frsatlar kullanlabilecektir.
123
Turkey Data Monitor (TDM)
60
ekil 37: Farkl Teknoloji Seviyelerine Gre hracat Oranlar (Trkiye ve OECD Ortalamas)124
Kmrle gerekletirilen elektrik retimi asndan ise durum dsallklar ve sosyal maliyetler zerinde
younlamaktadr. Elektrik retiminde kmr kullanmnn ortaya kard negatif
dsallklar, sosyal gvenlik ve salk sistemi asndan ek maliyetler yaratmakta; bu
dsallklarn younlat blgelerde beeri sermayenin ve ekonominin olumsuz olarak
etkilenmesine neden olmaktadr.125 Bu dsallklar da hesaba katldnda 2013 fiyatlarna gre
PV ve kmrden elde edilen enerjinin seviyelendirilmi maliyetleri baa ba olmakta, 2030a kadar ise
farkn PV lehine alaca hesaplanmaktadr.126

PVnin evreye ve srdrlebilirlie olan katksn
Yaplan aratrmalar ve Trkiyedeki potansiyelini dikkate almayan
dzenlemeler, pazarn oluumunu geciktirici/
yenilenebilir engelleyici niteliktedir. Bu balamda zellikle bir
enerji alanndaki MW zerinde kurulu gce sahip ebeke tipi gne
enerjisi retiminde verilebilecek en nemli tevik,
yatrmclarn olmas gerektiinden fazla maliyet yaratan kotal
kararlarna yn veren lisanslamann normalletirilmesidir. Bylelikle, daha
yksek kurulu gce sahip yatrmlarn n alacak
faktrlerin banda ve yatrmclarn lek ekonomisinden faydalanmas
ngrlebilir bir kamu salanabilecektir. Bu normallemenin bir gei sreci ile
politikasnn
bulunduunu
gerekletirilmesi mmkndr. Bu gei srecinde kamu
tarafndan belirlenecek etkinlik standartlar ile pazara
giri/k dzenlemelerinin hafifletilerek, hizmet kalite
dzenlemelerine doru kaymann anlaml bir adm
gstermektedir. olaca dnlmektedir.
124
UN Comtrade, OECD ve TEPAV hesaplamalar
125
Bu konunun daha detayl bir tartmas iin Health and Environmental Alliance (HEAL) tarafndan 2013 ylnda yaymlanan The unpaid
health bill: How coal power plants make us sick raporuna baklabilir. (Retrieved from http://www.env-health.org/IMG/pdf/heal report
the_ unpaid_health_bill_how_coal_power_plants_make_us_sick_final.pdf)
126
Acar, S., Kitson, L., Bridle, R., 2014. Trkiyede Kmr
ve Yenilenebilir Enerji Tevikleri, International Institute for Sustainable Development (IISD), http://www.iisd.org/gsi/sites/default/files/
ffsandrens_turkey_coal_tk.pdf
61
Yaplan aratrmalar yenilenebilir enerji alanndaki yatrmclar iin gelecek dnem yatrm
kararlarna yn veren faktrlerin banda ngrlebilir bir kamu politikasnn bulunduunu
gstermektedir.127 Her ne kadar Trkiye, 2023 hedefleri ve dnm programlar
kapsamnda gne enerjisi iin bir takm hedefler belirlemi olsa da, bu hedeflere ulamada
izlenecek admlar somut olarak tanmlanmamtr. Bu durum da PV piyasasnda belirsizlie yol
amaktadr. Kamu tarafndan ksa-orta-uzun vadede ortaya konacak somut eylemlerin
tanmlanmas durumunda yatrmclara gven verilecek, bylelikle de piyasann gelimesi
salanabilecektir. Bu eylemler tanmlanrken, ABde de olduu gibi, Trkiyenin emisyon
azaltm hedeflerini n planda tutan bir mevzuat erevesinin de tasarlanmas PV piyasasndaki
geliimi hzlandrmaya katk salayacaktr.
Elektrik piyasasnda 2013 ylnda yaplan kanun deiikliiyle, lisanslama mekanizmas

katmanlatrlarak elektrik piyasalarnn ngrlebilirlii (zellikle yatrm srecinden retim
srecine geite) konusunda nemli bir adm atlmtr. Ancak bu adm ayn zamanda daha
da karmaklaan bir lisans mekanizmasnn varlna iaret etmektedir.
PV sistemlerinin yaygnlamasnda, teviklerle yaratlan yatrm ortam ve gne enerjisini

etkileyen fiziksel corafi faktrlerin yannda izin ve anlamalarda idari kolaylk ve sadelik
gibi ekonomik olmayan bariyerlerin kaldrlmas nem tamaktadr.128 dari ve brokratik
srelerin arlnn PV segmentleri arasnda en ok hissedilebilecei segment 50 kWye
kadar at tipi elektrik retimindedir. Bu balamda 50 kWye kadar kurulu gte tesisler iin
lisanslama uygulanmamas anlaml bir uygulama olsa da, youn bir izin/onay srecinden
bamsz olunduu anlamna gelmemektedir. Bu durumda ad lisans olmasa da, bu sistemlerin
kurulumunda katlanlmas gereken idari ve brokratik sreler nedeniyle oluan maliyetlerin
minimuma indirilmesi, 50 kWye kadar kurulu gce sahip PV tesislerinin Trkiyede kar
karya kald perakende elektrik fiyat rekabeti ve nispeten dk at alanlar gibi
dezavantajlarna ramen yaylabilmesi asndan nem tamaktadr.
30/12/2014 tarih ve 29221 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Elektrik Tesisleri Proje
Ynetmelii gerei, 09/01/2015 tarih ve 58 sayl Bakanlk Makamnn Oluru kapsamnda,
Lisanssz retim Tesisi projelerinin onay, kabul ve tutanak onay yetkisi TEDA Genel
Mdrlne verilmitir.129 Son dnemde deimekte olan uygulamann etkileri ilerleyen
srete kendini gsterecek olsa da, yrtmeye konulan politikalarn yapmnda raporun iinde
ve ayrca yukarda belirtilen esaslarn dikkate alnmas gerekmektedir.
Yenilenebilir enerjiye ynelik yatrm ekosisteminin, her bir enerji kayna ve bu enerji
kaynaklar iin de farkl dinamiklere sahip segmentlere gre ele alnmas, gerek enerji
politikalarnda gerekse yksek teknolojili sanayi altyapsnn gelitirilmesi konusunda arzulanan
dnmn etkin bir ekilde yerine getirilmesini salayacak en nemli politika etmenlerindendir.
127
Ernst&Young, Institutional investor survey results: Pension and insurance funda attitudes toward investment in renewable energy
infrastructure http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/EY_-_Cleantech_institutional_investor_survey/$FILE/EY-Institutional-investor-
survey-results.pdf
128
IEA, 2014. Technology Roadmap Solar Photovoltaic Energy.
129
Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi, Lisanssz Elektrik retimin Tesislerinin Proje nceleme ve Onayna likin Usul ve Esaslar, nternet
Duyuru Metni
62
EKLER

Ek-1: Bloomberg New Energy Finance (BNEF) Uzun Vadeli Tahmin Metodolojisi

Bu analiz, Bloomberg New Energy Finance bnyesinde, tm ana elektrik retim
teknolojilerinden ve corafi blgelerden olmak zere 65ten fazla teknik uzmann katks
ile oluturulmutur. Ksa vadeli pazar projeksiyonlar ise her sektrde planlanmakta
olan projeler ile ilgili ayrntl bilgilere dayanmaktadr. Dier yandan, uzun dnem tahminleri
ise her blge iin tahmin edilen maliyetlerin ve enerji politikalarndan yola karak
yaplm modellemelerin yan sra lkeye gre her teknoloji iin doal kaynaklarn
kullanlabilirliinin bir kombinasyonunu kullanmaktadr. Analiz, varlk finansman ve
mteri alm ile gne enerjili at sistemlerinde PV kapasitesine yatrm kapsamaktadr.
Bu tahminlerin oluturulmasnda eitli kurum ii modeller ve varsaymlar kullanlmtr.
Kk lekli PV modeli: Gelecekteki kk lekli PV talepleri, tketici davrann

kapsayan bir analiz ile hesaplanmtr. Model, yerel demografikleri, gne nmn ve
tketicinin yatrm kararlaryla ilgili davranlar dikkate almaktadr ve tketici davrannn,
u iki kuvvetten kaynakland gerei zerine kurulmutur:
Uyum salama basks kk lekli bir sistemin tketicilerine sunduu ekonomik tevik ile
temsil edilir.
Taklit etme/benzeme basks ise halihazrda kk lekli sistem kurmu dier tketicilerden
renme ve onlarn yaptn tekrar etme eklinde gereklemektedir.
Seviyelendirilmi elektrik maliyeti (Levelized cost of electricity): Teknoloji deneyim erisi,

yakt ve karbon fiyat tahminleri ve doal kaynaklar erisi (yenilenebilir teknolojiler iin)
analizleri sayesinde 2030a kadar g teknolojilerinin seviyelendirilmi maliyetleri hakknda
tahmin yrtlmesi mmkn olmaktadr. Bunlara ek olarak blgesel saha, igc ve ekipman
fiyatlar/maliyetleri olduu kadar finansman maliyetleri ve koullar zerindeki tahminler de
gz nnde tutularak, tm teknoloji maliyetleri lkeler ve blgeler leinde ayrtrlmtr.
Kapasite tahmini: Analizde kapasite tahmin modellemeleri kullanlm ve 2040 senesine kadar,
lkelere ve teknoloji eitlerine gre toplam kurulu kapasite tahmininde bulunulmutur.
Kapasite tahmin modelleri, aadaki ltleri karlayan maliyeti en dk kombinasyonu
yllk bazda belirlemektedir:

Ortalama senelik talep
Maksimum talep
Analiz ayrca kesintili olarak elektrik retimi salanabilen enerji kaynaklarnn (rzgr,
gne gibi) artan kullanmn ynetecek ve destekleyecek yeterli esnek kapasitenin mevcut
olduunu varsaymaktadr.
63
Bunun yan sra, analiz zaman dilimi etrafnda yaplandrlmtr:
Ksa dnem (2017ye kadar) tahminler, dnya genelindeki sektr uzmanlar tarafndan
belirlenen mevcut gelimelere dayanarak yaplandrlmtr.
Orta dnem (2020ye kadar) temiz enerji teknolojileri iin kurulum oranlar, politik
hedefler ile BNEFin bu hedeflerin karlanabilecei veya alabileceine ilikin grleri
yoluyla belirlenmektedir.
Uzun dnemde ise (2040ye kadar) kurulum oranlar, yatrm karar mekanizmalar
kullanlarak, ekonomik modelleme yolu ile oluturulmutur.
Yatrm karar analizini, enerji talebi, maksimum talebi (ekonomik, demografik ve teknolojik
trendlere dayaldr) ve hangi ihtiya iin hangi teknolojinin kurulaca belirler. Model, proje
yatrmclarnn grm olduu maliyetleri temel alan bir teknolojiler havuzu kurmakta ve arz
gvenliini garantiye alarak seviyelendirilmi maliyet yaklamn kullanmaktadr. G
sisteminde an bakm/gncelleme maliyetleri ve arz-talep gvenilirliini garanti etme
maliyetleri, vergi mkellefi/elektrik kullancs kaynakldr. Dolaysyla bu maliyetler bireysel
projelere veya teknolojilere atfedilmezler. Bu minvalde yenilenebilir teknolojilerin, aralkl
almann ynetiminden kaynaklanan masraflar yklenmediklerini sylemek mmkndr.
Ek-2: Gne (PV) Enerjisinin Kresel Geliimi: Literatrde Gne Enerjisi

Gne enerjisi, doru piyasa koullar salandnda, Avrupann temiz enerji hedeflerine
ulamasnda nc olmaya devam edebilir.
EPIA (European Photovoltaic Industry Association) tarafndan yaymlanan Gne Enerjisi

Kresel Piyasalar Grnm 2015-2019130 raporuna gre, kresel gne enerjisi kapasitesi
2014 yl itibaryla 178 GW olmu ve 14 yllk geliim sreci iinde kurulu kapasitesini 100
katna ulatrmtr. Sz konusu kurulumun bu seviyede gereklemesinde Asya ve ABD
piyasalarndaki byme olduu kadar yeni lkelerin de piyasaya girmesi rol oynamtr. Rapor,
2014 yl iinde inin gne enerjisi (PV) kapasitesini 10,6 GW kadar artrdn
vurgulamaktadr. Bunun gereklemesinin arkasnda ise gl politik destek ve sabit fiyat
garantisi gibi teviklere dayal hkmet politikalar yer almtr. Japonyada da benzer bir
tablo sz konusudur. 2014 yl ierisinde gne enerjisi (PV) retim kapasitesini 9,7 GW
deerinde artran Japonyada, sz konusu kapasiteye ulamakta alm garantisi ve sabit fiyat
garantisi gibi teviklerin nemli lde etkisi olmutur.
2014 ylnda kresel gne piyasasnn ncleri in, Japonya ve ABD olurken, Avrupa ayn
yl 7 GWlik bir geliim salam ve Avrupa lkeleri arasndan ngiltere, bu toplama 2,4
GWlk bir katk salayarak ba eken lke olmutur. zellikle ngilterenin 2015 ylnda
Avrupann en byk gne enerjisi piyasas haline gelmesi, gnein her trl iklimde baarya
ulaabilen ok ynl ve dk maliyetli bir enerji kayna olduunun altn izmektedir. Buna ek
olarak, Avrupann gne enerjisinde 2020ye kadar %80 orannda byyebilecei
vurgulanmaktadr. Dier yandan 2020ye kadar gne enerjisine gerekli destekler saland
takdirde, kresel gne enerjisi kapasitesinin 540 GWye ulaabilecei dnlmektedir.
130
SolarPower Europe, 2015. Global Market Outlook for Solar Power / 2015-2019.
64
Gnmzde, Almanya, talya ve Yunanistanda toplam elektrik talebinin %7sini gne enerjisi
karlamaktadr. Bu anlamda, 2014n Avrupa genelinde olduu gibi kresel lekte de bir
dnm noktas olduu dnlmektedir. 2013 ylnda Avrupada ilk defa yenilenebilir enerji
kaynaklarnda retilen elektrik, nkleerin nne gemi ve bu durumun en byk ncs gne
enerjisinde salanan art olmutur. Gnmzn en dk masrafl elektrik retim zmlerinden
biri olan gne enerjisi, doru piyasa artlar saland takdirde, Avrupann temiz enerji
hedeflerine ulamasnda lider pozisyonda olmaya devam edecektir.
ekil 38: Kresel Gne (PV) retim Kapasitesi (2000-2014), MW131
Gne enerjisi 2050 ylna kadar en byk elektrik retim kayna olabilir mi?
Uluslararas Enerji Ajansnn (IEA) 2014te yaynlad bir raporda132 2050 ylna kadar
gne enerjisinin, fosil yaktlarn yan sra rzgr, hidroelektrik ve nkleeri de geride brakarak
en nde gelen elektrik retim kayna olaca vurgulanmaktadr. IEA tarafndan hazrlanan
teknoloji yol haritasna gre gne enerjisinin (PV) 2050 ylnda retilen toplam elektriin
%16sn oluturaca dnlmektedir. Gne santrallerinde (CSP) retilen elektrik ise
2050ye kadar toplam kresel elektrik retim miktarnn %11ini oluturacaktr. Ayn rapor,
gne (PV) ve gne (CSP) teknolojileri ile retilen elektrik sayesinde, 2050 ylna gelindiinde,
6 milyon ton karbondioksit salmnn engellenmesinin mmkn olduunu belirtmektedir.133
IEAya gre PV modllerinin ve sistemlerin son birka yl ierisinde maliyetlerinin dmesi,

gne enerjisinin elektrik retiminde temel kaynak olarak deerlendirilmesine olanak
salayacak yeni bir piyasa oluturmaktadr. Buna kar, gne enerjisi teknolojilerinin sermaye
youn olmas ve tm masraflarn srecin en banda yaplyor olmasndan dolay, yatrm
maliyetinin drlmesini bu vizyonu hayata getirmek iin byk bir gerekliliktir.
131
SolarPower Europe, 2015. Global Market Outlook for Solar Power / 2015-2019.
132
IEA, Press Release, 2014. How solar energy could be the largest source of electricity by mid-century.
133
Raporda, bu deerin ABDde toplam enerji sektrnden kaynakl karbondioksit salmndan daha fazla olduu; ve kresel lekte ulam
sektrnden kaynakl toplam emisyonlara e deer olduu vurgulanmaktadr.
65
Sz konusu teknoloji yol haritas ileriye ynelik tahminler sunmaktan ok, 2050ye ynelik
teknoloji geliim hedeflerini ortaya koymakta ve bu hedeflere ulalabilmesi iin atlmas
gereken admlar, politika eylemlerini, hkmet, aratrma kurulular ve paydalar asndan
nemli dnm noktalarn tanmlamaktadr.134,135 Buna gre PV ve termal gne enerjisi
teknolojileri birbirlerini destekleyici bir biimde geliimlerini srdreceklerse de, PV teknolojileri bata
maliyette salanan nemli azaltmlardan dolay, gneten termal enerji retimi teknolojilerini
bir hayli geride brakarak 2030 ylnda gneten retilen elektriin byk bir blmn
oluturacaktr. te yandan 2030 ylndan sonra bu tablonun deiebileceinin de alt
izilmektedir. PVnin kresel elektrik retimindeki pay %15lere ulatktan sonra zellikle toptan
sat piyasalarnda bir miktar gerileme yaanabilir. Ayn dnemde byk lekli gne
santralleri (CSP) kresel lekte yaygnlaaca gibi bu santrallerden retilen elektriin
toplamda ald pay da giderek artacaktr. Sz konusu termal santraller ile PV santrallerin,
zellikle talebin en youn olduu leden sonra ve akam saatlerinde, termal enerjide
salanacak olan depolama teknolojilerinin de destei ile, birbirlerini tamamlayc bir rol
stlenecekleri dnlmektedir.
IEAnn yol haritasnda hem PV hem de termal gne enerjisi iin nerilen politika nerilerinden
bazlar unlardr: Uzun dnemli hedefler oluturulmas, mevcut hedeflerin son yllardaki
geliimlere paralel olarak revize edilmesi, yatrmlar iin izinlerin salanmas ve balantlarn
kurulmasna ynelik srelerin modernize edilmesi, elektrik retim sistemlerinin gerek deerini
yanstan cret/hizmet bedeli uygulamalarnn getirilmesi.
Orta Vadeli Yenilenebilir Enerji Projeksiyonlar
IEA tarafndan 2015te hazrlanm olan Yenilenebilir Enerji Orta Vade Raporuna gre ise,136
yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retim teknolojilerinde maliyet dleri yaanmaya
devam ederken, bu teknolojilerin daha fazla kullanlmasn salayacak olan temel unsur olarak
hkmet politikalar ne kmaktadr. Bir baka deyile, yenilenebilir enerjinin cazibesi
hkmetin destek ve tevikleri srdrme ve uygun piyasa yapsn salama istekliliine
baldr. Rapora gre, 2020 ylna gelindiinde yeni yenilenebilir enerji kapasitesine yaplacak
olan yatrmlar, yllk ortalama 2014 deeri olan 270 milyar ABD Dolarndan, 230 milyar
ABD Dolarna decektir. Bu dn arkasnda retim kapasitesi artndaki yavalamann
yan sra giderek dmekte olan yatrm maliyetleri de nemli rol oynayacaktr.
Bu rapora gre, rzgr ve gne (PV), 2020 ylna gelindiinde, yaplan yeni yatrmlarnn
te ikisini oluturacaktr. Dier yandan, 2010-2015 yllar arasnda rzgr enerjisinden
elektrik retimi maliyetlerinde %30 orannda bir d olmutur. Ayn dnemde ebeke
leinde gne (PV) g santrallerinde ise te iki orannda maliyet d gereklemitir.
2020ye gelinceye kadar ise gne (PV) maliyetlerinde %10luk bir dn daha yaanaca
belirtilmektedir.
134
IEA, 2015. Energy Technology Perspectives 2014 Harnessing Electricity Potential.
135
IEA, 2014. Technology Roadmap, Solar Photovoltaic Energy.
136
IEA, 2015. Renewable Energy Medium Term Report - https://www.iea.org/Textbase/npsum/MTrenew2015sum.pdf
66
Buna ek olarak, raporda hkmetlere sunulan nerilerden bazlar unlardr:
Bata Trkiye ve Meksika olmak zere, yenilenebilir enerji piyasalar belirgin bir ykselite
olan lkelerde, yenilenebilir enerji politikalarndaki tm belirsizliklerin giderilmesi ve akla
kavuturulmas.
stikrarl ve srdrlebilir politika erevelerinin belirlenmesi ve bu sayede uzun vadeli
yenilenebilir enerji kazanmlarndaki belirsizliklerin giderilmesi.
ebeke ve sistem balantlarnn kurulabilmesi iin gerekli admlarn atlmas.
Gne enerjisi (PV) sektrnn geliimine ynelik meyvelerin toplanabilmesi iin sektrde
adil kurallarn benimsenmesi ve uygun fiyat uygulamalarnn hayata geirilmesi.
ebeke sisteminin gelitirilmesi iin gerekli nlemlerin alnmas ve geliimin salanabilmesi
iin mevzuata ilikin bariyerlerin azaltlmas.
Bugnn teknolojisiyle bile 2030a kadar kresel lekte yenilenebilir enerji paynn
%30un zerine karlmas mmkn
Uluslararas Yenilenebilir Enerji Ajansnn (IRENA) 2014 ylnda yaymlanan Yenilenebilir

Enerji 2030 Yol Haritas137 isimli raporu, 2030 ylna kadar kresel enerji talebinde yenilenebilir
enerjinin paynn iki katna karlmas iin izlenmesi gereken yollar ile bu dorultuda
karlalmas olaan baz engelleri ortaya koymay amalamaktadr.
Sz konusu rapora gre, bugnn teknolojileri kullanlarak bile 2030 ylnda kresel lekte
yenilenebilir enerjinin payn %30un zerine karmak mmkndr. Modern yenilenebilir
enerji hizmetlerine eriimin salanmas ve enerji verimliliinin artrlmas ile bu payn
%36 oranna ulamas olasdr. Bunun salanabilmesi iin verimsiz olarak tanmlanan
geleneksel biyoktle kullanmnn aamal olarak devreden karlmasn takiben modern
yenilenebilir enerji kaynaklarnn toplam enerji talebi ierisindeki paynn 20 yl ierisinde 4 katna
karlmas gerekmektedir.
Rapor ayrca fosil yaktl termik santrallerin kullanmnn bir an nce durdurulmas, ulam
sisteminde nemli deiimlerin devreye sokulmas, elektrik retimin yenilenebilir enerji
kaynaklarnn kullanmnn artrlmas ve temiz enerji konusunda nemli ilerlemelerin
kaydedilmeye balanmasyla 2030 ylna kadar yenilenebilir enerjinin toplam enerji talebindeki
paynn %50ye ulaabileceini ortaya koymaktadr. Byle bir dnmn, beraberinde
getirdii faydalardan tr (rn. halk salnda gelime, iklim deiiklii ile mcadeleye
katk ve sosyo-ekonomik faydalar) ek maliyetinin neredeyse sfr olacan belirtilmektedir.
Dier yandan alma, sz konusu dnmn iklim deiiklii ile mcadelede kresel scaklklar
gvenli bir limitte tutmak iin yeterli olmad; bunun iin ek zmler gelitirilmesinin neminin altna
izmektedir.
137
IRENA, 2014. REmap 2030, A Renewable Energy Roadmap.
67
Dier yandan alma, sz konusu dnmn iklim deiiklii ile mcadelede kresel scaklklar
gvenli bir limitte tutmak iin yeterli olmad, bunun iin ek zmler gelitirilmesinin neminin
altn izmektedir. Dolaysyla, politika yapclarn gerekli deerlendirmeleri yapmalar, piyasann
dinamiklerini iyi takip etmeleri ve bu dorultuda gerekli tevik mekanizmalarn hayata geirmeleri
gereklidir. Bylelikle son yllarda salanan pozitif momentumu da srdrmek mmkn olacaktr.

Gne enerjisinde gerekleen kapasite artlar beklentilerin zerinde
Dier yandan gne enerjisi kapasitesinin son 15 yldr gerekleen artnn, sz konusu yllara
ait tahminleri geride braktn da sylemek mmkndr. zellikle IEA tarafndan yaplan
tahminlerin gerekleen deerlerin kayda deer miktarda altnda kalmas dikkat ekmektedir.
Bu durum bize, bir yandan brokratik koullar ve yasal altyapnn gne enerjisi iin belirsizlik
tad gnmzde, hassas tahminlerde bulunmann IEA gibi kkl kurulular tarafndan
bile mmkn olamayabildiini gsterirken; dier yandan da gne enerjisinin tm tahminlerin
ve beklentilerin zerinde ciddi bir geliim gsterdiini de bir kez daha vurgulamaktadr.
Tablo 11: IEA Tarafndan 2000 ve 2010 Yllarnda Yaplan Gne Enerjisi retim Kapasitesi Tahminleri138
2000 ylnda yaplan 2010 2010 ylnda 2010 ylnda yaplan 2020 2013 ylnda ulalan
kresel gne retim gerekleen gne kresel gne gne retim
kapasitesi tahmini retim kapasitesi retim kapasitesi tahmini kapasitesi
4 GW 41 GW 113 GW 136 GW
IEA, 2010 ylna 2000 ylnda EIA tahminleri, 2020 ylna 2020 tahminlerine,
gelindiinde gne retim tahmin edilen kadar gne yalnzca 3 yl
kapasitesinin 4 GW kapasitesinin 2010 retim kapasitesinin ierisinde, 2013
olacan tahmin ylnda 10 katna 113-127 GWye ylna gelindiinde
etmitir. ulalmtr. ulaacan ileri srmtr. ulalmtr.
Ek-3: Gne Enerjisi (PV) Sektrnde stihdam Banglade rnei
Uluslararas Yenilenebilir Enerji Ajansnn (IRENA) Yenilenebilir Enerji ve stihdam 2015

Raporunda139 ele alnan Banglade rnei zellikle ebekeye bal olmayan (offgrid) sektrlerde
gne enerjisinin (PV) deer yaratma potansiyeline iaret eden rneklerden biri olmaktadr. lkede
hkmete bal olan Infrastructure Development Company (IDCOL) nderliinde, gne ev
sistemleri140 kurulumlar nemli bir miktarda artm ve Mart 2015 itibaryla 3,6 milyon nite
kurulumu gerekletirilmitir. IDCOL dndaki dier kurulularn da almalar ile birlikte
kurulu PV nitesi saysnn 3,8 milyona vard dnlmektedir. Sz konusu 3,8 milyon kurulum ile
birlikte ise 2014 ylnda dorudan ve dolayl olarak toplam 115,000 i yaratld belirtilmektedir. retim,
kurulum ve bakm aamalarnda dorudan 30,000 i yaratlmtr. IRENAnn 2015 tarihli
Yenilenebilir Enerji ve stihdam Raporuna gre mesleki eitim lkede sz konusu ilerin
yaratlmasnda son derece nemli olurken, zellikle kadnlarn ounlukta olduu sat sonras
hizmet sektrnn genilediine iaret edilmektedir. Bu erevede, IDCOL tarafndan 410.000
kiiye teknik ve idari eitim hizmeti sunulmutur.
138
ENTSO-E, 2015. Innovative Electricity Markets: The key role of Transmission System Operators.
139
IRENA 2015. Renewable Energy and Jobs, Annual Review 2015.
140
Solar Home Systems (SHS)
68
ekil 39: Bangladeteki Gne Ev Sistemleri Kurulumu (2002-Mart 2015), Milyon Birim141
Ek-4: Trkiyenin Enerji Hedefleri
Trkiye, 2009 ylnda kabul edilen Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesi
kapsamnda, elektrik enerjisi arz gvenliinin salanmas amacyla 2023 ylna ilikin
aadaki hedefleri benimsemitir.142
ekil 40: Trkiyenin 2023 Enerji Hedefleri

Trkiyenin 2023 ylna dair enerji hedefleri geerliliini korurken, 2015 Paris klim Konferans
(COP21) ncesinde Trkiyenin Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (BMDS)
Sekretaryasna sunmu olduu Ulusal Katk Niyet Beyannda (INDC) 143, lkenin gne ve rzgr
enerjisine ynelik hedefleri gncellenmitir.
INDCye gre hedefler aadaki ekilde belirtilmektedir:

1) Gne enerjisine dayal elektrik retiminin 2030 ylna kadar 10 GWye karlmas
2) Rzgr enerjisine dayal elektrik retiminin 2030 ylna kadar 16 GWye karlmas
141
Hague, 2012; IDCOL
142
Gne enerjisine ilikin hedef 2023 ylna kadar balangta 3 GW olarak benimsenmi olup; bu hedef piyasadaki gelimeleri
takriben 5 GW olarak revize edilmitir.
143
2015 Paris klim Konferans (COP21) ncesinde lkelerin iklim deiiklii ile mcadeleye katk salamak amacyla 2020 sonras dneme
ait planlarn akladklar hedefler. (Intended Nationally Determined Contributions)
69
Ek-5: Trkiyede Yenilenebilir Enerjide Yasal ereve
2005te yrrle giren Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Kanunu144 Trkiyede yenilenebilir enerji konusunda
yrrle giren ilk yasal dzenlemedir.145 Bu kanun ile ayn zamanda yenilenebilir enerji retimine alm
garantisi getiren Yenilenebilir Enerji Kaynaklarn Destekleme Mekanizmas (YEKDEM) da hayata
geirilmitir.146 Dier yandan 2007 ylnda karlan Enerji Verimlilii Kanunu, 2008 ylnda karlan Elektrik
Piyasas Kanunu, 2010 ylnda yrrle giren Yenilenebilir Enerji Kanununda yaplan deiiklikler
ve en son 2013 ylnda yrrle giren 6446 sayl yeni Elektrik Piyasas Kanunu ile piyasann yasal
erevesi gelitirilmitir. Trkiyede yenilenebilir enerji yatrmlarn zendirmeye ynelik benimsenmi olan
baz tevikler ise aadaki gibidir.147
Tablo 12: Trkiyede Yenilenebilir Enerji Yatrmlarna Ynelik Tevikler

Hedef kitle
Beklenen Balang ve
Tevik Aklama Tr ve/veya
sonu bitii tarihleri
faaliyet
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn
elektrik enerjisi retimi amal
Yenilenebilir
Sabit fiyat kullanmna dair kanun (5346 sayl
enerji Yatrmclar,
garantisi kanun) ve bu konuda deiiklik
Finansal yatrmlar zel 2005-2020
(Feed-in-Tariff) yaplmasna dair kanun (6094
sistemi yeni g hane halklar
sayl kanun) (biti tarihi revize
kapasitesi
edilerek 31 Aralk 2020ye
kadar uzatlmtr)
Enerji
5346 sayl Yenilenebilir Enerji Yenilenebilir
Yatrm Tevik yatrmclar,
Kanununda belirtilen Finansal enerji 2010-2030
Program sanayi
Yerli Katk laveleri yatrmlar
aktrleri
TurSEFF ve MidSEFF olarak zetlenen Yenilenebilir
ve balca uluslararas finansal enerji
kurulular tarafndan salanan yatrmlar
nemli uluslararas Sanayi
destekler; EBRD, Dnya Bankas, yeni g
finansal kurulularn Finansal aktrleri, 2012-2023
salad destek Trkiye Snai Kalknma Bankas kapasitesi ve
yatrmclar
(TSKB), Uluslararas Finans stma iin
Kurumu (IFC) ve Trkiye Teknoloji enerji retimi
Gelitirme Vakf (TTGV).
evre Kanunu (2872 sayl
Kendi atk artma Yenilenebilir
Kanun) 2006 ylnda yaplan
tesislerini kuran enerji ve Gerek ya da
deiiklik. Kendi atk artma
iletmeler iin Yasal datlm tzel kiiler, 2006+
elektrik faturalarnda tesislerini kuran sanayi tesisleri
retim yatrmclar
indirim iin elektrik faturalarnda yzde
yatrmlar
59a varan indirim uygulamas
1 MWye kadar
lisans alma Yenilenebilir
zorunluluuna tabi
enerji ve Gerek ya da
olmadan elektrik Elektrik Piyasa Kanunu
Yasal datlm tzel kiiler, 2013+
retimine izin (6446 sayl Kanun)
verilmesi ve sabit retim yatrmclar
alm garantisi yatrmlar
salanmas
144
10.5.2005 tarihinde kabul edilip 18.5.2005 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan 5346 nolu Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn
Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun.
145
Kanun, Yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik enerjisi retimi amal kullanmnn yaygnlatrlmas, bu kaynaklarn gvenilir, ekonomik
ve kaliteli biimde ekonomiye kazandrlmas, kaynak eitliliinin artrlmas, sera gaz emisyonlarnn azaltlmas, atklarn
deerlendirilmesi, evrenin korunmas ve bu amalarn gerekletirilmesinde ihtiya duyulan imalat sektrnn gelitirilmesini amalamaktadr.
146
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimini Amal Kullanmna likin Kanun
147
70
Trkiyede en nde gelen yenilenebilir enerji tevik mekanizmalarndan biri Sabit Fiyat
Garantisi uygulamasdr. Tevik ABD Dolar baznda belirlenmi olup, yenilenebilir enerji
kaynak belgesine sahip elektrik retim lisans sahiplerinin yatrmlarnn iletmeye giri tarihinden
itibaren ilk on yl boyunca ve 31 Aralk 2015ten nce iletmeye alnan tesisler iin
uygulanmaktadr.148 Yatrmclarn her yl bu sabit fiyat garantisi plan ile yenilenebilir enerji
destek mekanizmasna (YEKDEM) dhil olma ya da serbest elektrik piyasasna dorudan
sat seenekleri arasnda tercih yapabilme imkn bulunmaktadr. Ayrca, retici tesislerinde
yerli malzeme kulland takdirde tarifesine eklenen prim avantajndan da yararlanabilmektedir.
Sabit Fiyat Garantisi uygulamasna gre yenilenebilir enerji kaynaklarna gre maksimum
garanti edilen fiyat deerleri u ekildedir: PV ve CSP tipi gne enerjisi santralleri iin yatrmn
ilk 10 yl boyunca 13,3 ABD Senti/kWhdir. (2020 ylnn ardndan kurulacak olan santraller
iin fiyat tarifesi ve alm garantisinin sresi, Trkiye Bakanlar Kurulu tarafndan kararlatrlacaktr.)
ekil 41: Trkiyede Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Verilen Alm Garantisi (ABD Senti/kWh)149
148
149
http://www.enerji.gov.tr/mevzuat/5346/5346_Sayili_Yenilenebilir_Enerji_Kaynaklarinin_Elektrik_Enerjisi_Uretimi_Amacli_
Kullanimina_Iliskin_Kanun.pdf
71
Tablo 13: Trkiyede Yerli Ekipman Kullanmna Salanan Ek Tevikler (Gne PV ve Gne CSP in)
Ek fiyat
Fiyat garantisi
Yerli retim garantisi destei
(ABD Senti/kWh)
(ABD Senti/kWh)
PV panel entegrasyonu ve gne yapsal
0,8
mekanii imalat
PV modlleri 1,3
Gne (PV) 13,3
PV modln oluturan hcreler 3,5
nvertr 0,6
PV modl zerine gne n odaklayan malzeme 0,5
Radyasyon toplama tp 2,4
Yanstc yzey levhas 0,6
Gne takip sistemi 0,6
Gne
Is enerjisi depolama siteminin mekanik aksam 1,3
(Younlatrlm 13,3
gne enerjisi - CSP) Kulede gne n toplayarak buhar retim sisteminin
2,4
mekanik aksam
Stirling motoru 1,3
Panel entegrasyonu ve gne paneli yapsal mekanii 0,6
Trkiyede gne enerjisine dayal elektrik retimine ynelik ilk lisans ihalesi 12 Mays 2014
tarihinde gerekletirilmi olup, ilk aamada 600 MWlik kurulu g hedefi ortaya konulmutur.
Bununla beraber, 600 MWlik hedef iin bu seviyenin 15 kat fazlas yani yaklak 9.000
MWlik mracaat alnmtr. zellikle gne enerjisi alannda mevcut dzenlemeler ve verilen
teviklerin Trkiyenin yenilenebilir enerji potansiyelini deerlendirebilmesi iin yetersiz
kaldn sylemek mmkndr. Nitekim gne ve biyoktle enerjisi retiminde bata mevzuat
yetersizlii sebebiyle yeterli byme gzlenmemektedir.150 Trkiye, gneten scak su retiminde
dnya drdncs olmasna ramen gneten elektrik retiminde mevcut durum bu tablonun
tam aksi yndedir.
150
Gne enerjisi lisanslar iin 600 MWlik bir st snr koyulmu, sz konusu 600 MW iin toplam kurulu gc 7.873 MWye ulaan 496
adet bavuru gerekletirilmitir. Lisanssz elektrik retimi iinse toplam 675 MWlik bavuru olumlu deerlendirilmitir. Lisanssz elektrik
retimi bavurularna dair veriler, Lisanssz Elektrik Derneinin web sitesinden temin edilmitir: http://www.lisanssizelektrik.org/lisanssiz-
elektrik-uretimi-basvurulari/
72
Tablo 14: Baz Avrupa lkelerinde Geerli Olan Sabit Fiyat Garantisi Deerleri
Sabit Fiyat
lke Garantisi
ABD Senti
Almanya 13,50
spanya 13,50
ek Cumhuriyeti 28,80
ngiltere 10,00
Yenilenebilir enerji yatrmlarndaki tevikler sadece sabit alm fiyat garantisi ve yerli ekipman
kullanm ile snrl deildir. 10.05.2005 tarihli Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan Elektrik retimi yasas
uyarnca projelerin hizmet bedellerinden muafiyet, enerji retim tesisleri ve aratrma ve gelitirme
yatrmlar gibi yatrm srecinde olan projelerin yatrmclar iin eitli tevikler salanmaktadr.
Yasa yatrmclara arazi kullanm kolayl, vergi ve arazi kullanm bedellerinde indirim gibi avantajlar
da sunmaktadr. Buna ek olarak Trkiyede lisansl elektrik retiminin yan sra lisanssz elektrik retimi
de yapmak mmkn hale getirilmi ve lisanssz elektrik retiminin artlar da 02.10.2013 tarihinde
yrrle giren Lisanssz Elektrik retimine likin Ynetmelik yoluyla belirlenmitir.
73
REFERANSLAR
Acar, S., Kitson, L., Bridle, R., 2014. Trkiyede Kmr ve Yenilenebilir Enerji Tevikleri, International
Institute for Sustainable Development (IISD).
http://www.iisd.org/gsi/sites/default/files/ffsandrens_turkey_coal_tk.pdf
BP Statistical Review of World Energy, 2015. British Petroleum (BP), London, UK, s.42. http://www.bp.com/
content/dam/bp/pdf/energy-economics/statistical-review-2015/bp-statistical-review-of-world-energy-2015-
full-report.pdf
EBRD, Deloitte, National Renewable Energy Action Plan for Turkey, December 2014. http://www.ebrd.
com/cs/Satellite?c=Content&cid=1395242996314&d=&pagename=EBRD%2FContent%2FDownloadDocu-
ment
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl Blteni, Ocak-ubat 2015, s.11.
http://www.enerji.gov.tr/File/?path=ROOT/1/Documents/E%C4%B0GM%20Periyodik%20Rapor/Oc-
ak-%C5%9Eubat%20B%C3%BClteni_son.pdf
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB), 2015 Yl Bte Sunumu.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB), Strateji Gelitirme Bakanl, Dnya ve lkemiz Enerji ve Tabii
Kaynaklar Grnm Raporu, 2015. http://www.enerji.gov.tr/File/?path=ROOT%2f1%2fDocuments%2fEn-
erji+ve+Tabii+Kaynaklar+G%C3%B6r%C3%BCn%C3%BCm%C3%BC%2fSayi_10.pdf
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB), Trkiye Ulusal Yenilenebilir Eylem Plan, 2014.
http://www.eie.gov.tr/duyurular_haberler/document/Turkiye_Ulusal_Yenilenebilir_Enerji_Eylem_Plani.PDF
ENTSO-E, Reliable Sustainable Connected, 2015. VI. WFER Conference, Istanbul 2015. Innovative Electrici-
ty Markets: The Key Role of Transmission System Operators Presentation.
http://www.wfer2015.org/files/presentations/Pier_Bornard_Presentation.pdf
Ernst&Young, Institutional investor survey results: Pension and insurance funda attitudes toward investment
in renewable energy infrastructure http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/EY_-_Cleantech_institution-
al_investor_survey/$FILE/EY-Institutional-investor-survey-results.pdf
Eurostat, Electricity and natural gas price statistics, Last update: May 2015.
Health and Environmental Alliance (HEAL) The unpaid health bill: How coal power plants make us sick
http://www.env-health.org/IMG/pdf/heal_report_the_ unpaid_health_bill_how_coal_power_plants_make_
us_sick_final.pdf
International Energy Agency (IEA), Energy Technology Perspectives 2014 Harnessing Electricity Potential.
http://www.iea.org/etp/etp2014/
74
International Energy Agency (IEA), How solar energy could be the largest source of electricity by mid-century,
2014. http://www.iea.org/newsroomandevents/pressreleases/2014/september/how-solar-energy-could-be-
the-largest-source-of-electricity-by-mid-century.html
International Energy Agency (IEA), Key World Statistics, 2015. http://www.iea.org/publications/freepubli-

cations/publication/KeyWorld_Statistics_2015.pdf
International Energy Agency (IEA), Renewable Energy Market Analysis and Forecasts to 2020,
Medium-Term Market Report 2014, s.7. https://www.iea.org/Textbase/npsum/MTrenew2014sum.pdf
International Energy Agency (IEA), The Medium-Term Renewable Energy Market Report 2015. https://www.
iea.org/Textbase/npsum/MTrenew2015sum.pdf
International Energy Agency (IEA), 2014. Technology Roadmap, Solar Photovoltaic Energy.
https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/TechnologyRoadmapSolarPhotovoltaicEner-
gy_2014edition.pdf
International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook 2015. http://www.worldenergyoutlook.org/

weo2015/
International Renewable Energy Agency (IRENA), 2015. Renewable Energy and Jobs, Annual Review 2015,
s.3. http://www.irena.org/DocumentDownloads/Publications/IRENA_RE_Jobs_Annual_Review_2015.pdf
International Renewable Energy Agency (IRENA), 2014. REmap 2030, A Renewable Energy Roadmap.
http://irena.org/remap/IRENA_REmap_Report_June_2014.pdf
Klevans, P., Stern, N. ve Frejova, J., 2015. Oil Prices and New Climate Economy. The Global Comission on
the Economy and Climate.
Renewable Energy Policy Network (REN21), Renewables 2015 Global Status Report, s.21. http://www.
ren21.net/wp-content/uploads/2015/07/REN12-GSR2015_Onlinebook_low1.pdf
SinoImex, 2015. China export data by customs code.

SolarPower Europe, 2015. Global Market Outlook for Solar Power / 2015-2019. http://www.solarpow-
ereurope.org/insights/global-market-outlook/
Technical University Vienna, 2014. Andre Ortner, The EU-project BETTER: The modelling framework. Turkey
regional workshop.
The Renewable Energy Policy Network for the 21st Century (REN21), Renewables 2015 Global Status Re-
port. http://www.ren21.net/wp-content/uploads/2015/07/REN12-GSR2015_Onlinebook_low1.pdf
TEA, 2014 http://www.teias.gov.t
75
TEA, 2015 http://www.teias.gov.tr/
TEA, Annual Development of Turkeys Installed Capacity (1913-2013). http://www.teias.gov.tr/T%C3%B-

CrkiyeElektrik%C4%B0statistikleri/istatistik2013/kguc(1-13)/1.xls
TMMOB, Makine Mhendisleri Odas, Trkiyenin Enerji Grnm Raporu, ubat 2015, s.2. http://www.
mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/a5a69d7ec06d9cd_ek.pdf?dergi=1522
Turkey Data Monitor (TDM) http://www.turkeydatamonitor.com/
Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi, Lisanssz Elektrik retimin Tesislerinin Proje nceleme ve Onayna
likin Usul ve Esaslar, nternet Duyuru Metni
UN Comtrade http://comtrade.un.org/
UNEP/ILO/IOE/ITUC, 2008. Green Jobs: Towards Decent Work in a Sustainable Low Carbon World,
s.102. http://www.unep.org/PDF/UNEPGreenjobs_report08.pdf
World Bank, World Development Indicators 2014.
76
77
78

Zorlu Rapor 161107083631

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zorlu Rapor 161107083631

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GNE

Bu rapor Bloomberg New Energy Finance (BNEF),

Bu raporun Dnyada ve Trkiyede Gne Enerjisi (PV) Piyasas ve Gelecei blm

S360 I THINK360 TEPAV

yenilenebilir enerji kaynaklarnn nemi artmaya devam edecektir. Bu

gibi, dnya Srdrlebilir enerjiye eriim, phesiz amzn en nemli konularndan

Kresel karbon salmlarnn art ve kresel iklim deiiklii hz arasndaki

bekleniyor. Artan ehirleme ise beraberinde daha youn enerji ve

hi de imknsz belirtiyor. Mevcut byme yollar ve politikalarn artk toplumlarn

yi haber ise udur: Yaplan aratrmalar dk karbonlu bir gelecein hi

Bu bilgiler nda, yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelik admlar

I. Dnyada Yenilenebilir Enerji Grnm

i. Dnyada Birincil Enerji12 Tketimi

2013 (%) %32,63 %23,84 %30,19 %4,40 %6,73 %2,21

2014 (%) %32,57 %23,71 %30,03 %4,44 %6,80 %2,45

ii. Dnyada Nihai Enerji Tketimi20

Toplam Enerji Tketimi Yenilenebilir Modern Yenilenebilir

iii. Dnyada Elektrik retiminin Grnm ve Yenilenebilir Enerji

Toplam Enerji Kaynaklar Dier (%23,0)

Gne (PV) enerjisi

Gne (PV) enerjisi retim kapasitesi, 2012 ylnda nemli bir

Enerji kaynaklar Dnya AB-28 in ABD Almanya Hindistan Trkiye39

Rzgr 370 129 115 66 39 22 3,6

MW malat, inaat, kurulu Bakm, onarm Toplam

Dnya in Brezilya ABD Hindistan Japonya Banglade Avrupa Birlii (AB)

ekil 5: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Gre Toplam stihdam, 201450

stihdam (Bin kii)

Gnele Istma/ Rzgar Biyoktle

II. Trkiyede Yenilenebilir Enerji Grnm

i. Trkiyede Birincil Enerji Tketimi

ekil 8: Trkiyede Birincil Enerji Tketimi ve GSYH (Gerekleen ve Projeksiyon)61

Tablo 6: Trkiye Toplam Kurulu Gc Dalm (2015)62

Enerji Kayna Kurulu G (MW)

ekil 9: Trkiye Toplam Kurulu Gc Dalm (2015)63

iii. Trkiyede Elektrik retimi

ekil 11: Trkiyede Elektrik retimi (1970-2015) (TWh)66

Yl Termik Hidroelektrik Jeotermal+Rzgar Toplam Art (%)

%21,0 %14,0 Toplam:

ekil 15: ebeke lekli PV maliyetlerinin d hz77,78

EKPMAN MALYET 2015-40 ($M/MW)

SELM LKELER N SEVYELENDRLM ENERJ MALYETLER, 2015-40 ($M/MW)

Avrupa Birliinin sera gaz azaltm hedeflerine

Ekonomik rnein talya, gne enerjisi endstrisi 100 MW/yl

bir ekilde geliim

gayet hzl bir geliim

II. Trkiyenin Parlayan Gnei PV Sektr ve Gelecei

Trkiye Avrupada en fazla gne alan lkedir. ekil 19,

Tablo 8: Trkiyenin Enerji Kaynaklar89,90

2013 ylnda elektrik retiminde

Linyit (ton) 14,1 milyar 47 milyon

Ta kmr ve linyit 12,4 ~ 25 -

ii. Trkiyede Gne Enerjisi Piyasasnn Segmentasyonu

Trkiyedeki mevzuat erevesinde, PV projeleri byklklerine gre e ayrlmaktadr. Farkl mevzuat ve

ekil 21: Trkiyede Gne Enerjisi Piyasasnn Segmentasyonu

Brokratik ve maliyetli lisanslama sreleri ile kar karyadr.

ekil 22: PV Enerjisi retim Tevikleri (ABD Dolar/MWh)94

EPDK web sitesinde yaynlanm gerekli evraklar aklayan teklif istei

Trkiyedeki dzenlemeler sayesinde yatrmclar 1 MWye kadar olan

ekil 24: nlisans Alan lk 25 Projenin Katk Paylar (ABD Dolar/MW)96

Trkiyede gne enerjisinin seviyelendirilmi maliyetinin, lisans creti olmadan

Tahmini sermaye masraflar

Baz senaryo %8 %16 1,39 %0

Trkiyenin inden ithal ettii gne enerjisi rnlerine dair veriler,