Asur Ticaret Kolonileri Çağında Asurlu Tüccarlar Ile Anadolu Halkı Arasındaki Ilişkiler

Seluk niversitesi/Seljuk University
Edebiyat Fakltesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters

Yl/ Year: 2011, Say/Number: 26, Sayfa/Page: 25-58
ASUR TCARET KOLONLER AINDA ASURLU TCCARLAR LE

ANADOLU HALKI ARASINDA LKLER1
Dr. Hatice Gl KKBEZC

Seluk niversitesi Edebiyat Fakltesi
Tarih Blm
hgulq@yahoo.no
zet
M.. 1950-1730 yllar arasnda Kuzey Mezopotamya blgesinde yer alan Asurlu
tccarlar Orta Anadoluya ticaret yapmak iin geliyorlard. Bu ticaretin iyi ilemesi iin,
Asurlu tccarlar Anadoluda yerel beyliklerle antlamalar yaparak, bir ticaret ann
temellerini atm oluyorlard. Anadoluda ticaret yapacak olan Asurlu tccarlar, yerel
toplumun iki grubuyla karlamaktaydlar. Bunlardan birincisi yneticinin ve onun
memurlarnn bulunduu yerli saraylard. Tccarlar bu grup ile daha ok hukuksal ve
finansal konularda iletiime gemekteydiler. Asurlularn karlatklar bir dier yerli grup ise,
halk tabakasyd. Dnemin balarnda ayr mahallelerde yaayan ve yerli halkla fazla i ie
olmayan Asurlular, zamanla yerli kadnlar ile evlilik yaparak ve yerliler ile ticari faaliyetleri
artrarak, yerel topluma daha fazla entegre olmulard.
Anahtar Kelimeler: Orta Anadolu, Asurlu tccarlar, yerli beylikler, yerli halk, iliki.
CONTACTS BETWEEN ASSYRIAN MERCHANTS AND ANATOLIAN

NATIVES IN THE ASSYRIAN TRADE COLONY PERIOD
Abstract
Between 1950-1730 B.C., the Assyrian merchants from Northern Mesopotamia
came to Central Anatolia to trade. The merchants and the Anatolian rulers made treaties to
conduct this exchange-system in the best way and a trade network was established. The
merchants encountered two groups in the Anatolian society when they came to Anatolia.
The first one was with the palace together with the governor and his officials. The
merchants met this group both in juridical and financial matters. In the beginning of the
Colony period, the Assyrian merchants lived in different quarter than the native people but
after a while, their increasing interactions in different fields with the natives and especially
their marriage with Anatolian women, allowed them to be more integrated to the local
society.
Key Words: Central Anatolia, Assyrian merchants, local city-state, native people,
contact.
__________
1
Bu alma S.. Bilimsel Aratrma Projeleri Koordinatrl tarafndan desteklenen (Proje no:
06103015) M.. 2. Bin Yln lk eyreinde (Assur Ticaret Kolonileri anda) Orta Anadolunun
Sosyoekonomik Yaps (S.. Sosyal Bilimler Enstits, Konya 2010) isimli Doktora tezinden
faydalanlarak hazrlanmtr.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
26
GR
M.. 1970-1730 yllar arasnda Kuzey Mezopotamyadaki Asur Devletinin
tccarlar, Orta Anadolu blgesine kalay madeni ve lks kumalar
getirmekteydiler. Blgeye gelen Asurlu tccarlarn, ticaret yapabilmeleri iin,
Anadolulu yetkililer ile antlama yapmalar gerekmekteydi. Bu antlama esnasnda
her iki taraf da kendi haklarn koruyacak artlar ve istekler ne srmekteydiler. Bu
iletiim ekli, farkl alanlarda kendini gstermekteydi. rnein kurumlar arasnda
yaplan diplomatik antlamalara eklenen maddeler daha ok hukuki, siyasi ve
ekonomik alanlar kapsamaktayd. Halk ve tccarlar arasndaki iletiim ise daha
ok gndelik alveri, bor alma ya da verme ve evlilik gibi farkl kltrel
olaylarda kendini gstermekteydi.
Anayurtlar ile balant halinde olan Asurlu tccarlar, Anadoluya
yerleirken, bunu planl bir ekilde yapyorlard. Bu durum onlar bilinen
gmen kavramndan uzaklatrp, kolonist tanmna yaklatrmaktayd. rnein,
bir gmen yabanc bir blgeye yerleirken, onun bu karar anavatanndaki
yetkili mercileri ilgilendirmemektedir ve bu daha ok kiisel bir gtr. Oysa Asurlu
tccarlarn Anadoluya gelmesi birok yetkili mercii ilgilendirmekte olup,
arkalarnda destek aldklar gl bir sistem vard. Asurdaki kent-meclisinin yan
sra bazen kral da bu ticari faaliyetin iinde yer alabilmekteydi. Anadoluya geici
ya da kalc olarak yerlemeyi dnen tccarlar, bu karar farkl diplomatik
antlamalar ile desteklemekteydiler. rnein, Kanee koloni tarznda yerlemek
isteyen tccarlar, o kentin saray2 ile szleme yapmaktaydlar. Bu tr szlemeler
ile Asurlularn hem ticari haklar hem de kiisel haklar korunmu oluyordu.
Anadoluya gelen Asurlu tccarlar, siyasal, kltrel ya da ekonomi
konularnda yerli sistem ile mecburi olarak balantya gemekteydiler.
Belgelerden, tccarlarn yerel saray ile olan ilikilerinin daha ok siyasal, hukuksal
ve finansal konularla alakal olduu grlmektedir. Asurlu tccarlarn saray ile
yaptklar antlamalar maddeler halinde yazlmaktayd. Eer Asurlularn yerel kral
ile grmelerini gerektirecek bir olay yaanrsa, bu durum yaplan antlamalara
gre zmlenmeye allrd.
Tccarlar ve yerli halk arasnda yaplan evliliklerin, boanmalarn,
alverilerin, bor alma veya vermelerin szlemesi yaplabilirdi. Bu szlemelerde
her iki tarafn haklar dikkate alnrd.
__________
2
Aratrma esnasnda Asurlularn genelde anlamalar kent beyleriyle yaptklar tespit edilmitir. Bunun
yannda bu anlamalarda Asurlularn muhataplar kraln yakn akrabalar veya sarayda grevli yksek
dereceli memurlar da olabilmekteydi. Bu nedenle aratrmann bu blmnde, saray kelimesinin
kullanm: kent beyi, onun akrabalar ve saraydaki memurlar kapsamaktadr.
Asur Ticaret Kolonileri anda Asurlu Tccarlar ile Anadolu Halk Arasnda likiler _________
27
ANADOLU YNETCLER VE ASURLU TCCARLAR

ARASINDAK LKLER
Saray ile tccarlar arasndaki ilikiler kentin konumuna gre deimekteydi.
Asurlu tccarlar iin nemi byk olan kentlerin yneticileri daha sert ve mesafeli
davranabilirken, kk kentlerin beyleri bu tccarlara kar daha samimi
olabilmekteydi. Kk bir kent-beylii olan Tumana kral bir Asurluya yazd
mektupta: ...iyi bilinen bir gerektir ki, btn Asurlular benim ailemin bir
parasdr.. gibi ifade kullanrken, daha merkezi otorite olan kentlerin beyleri ise
yerine gre tccarlar cezalandrabilir ya da onlarla grmeyi reddedebilirdi.
Anadolu kentlerinde saray ve tccarlar arasnda yaplan diplomatik
antlamalarn ounda Asur kent-devletinden gnderilen eliler3 bulunmaktayd.
Mesela Kane ile bir antlama yaplmas gerekiyorsa, bunu tccarlar bireysel
olarak yapamazd. Bunun yerine Krum Evinin ileri gelenleri, Asurdan gelen
eliler ile birlikte, yerel saray kurumu ile bir yazl szleme yapard. Bu szleme o
blgede bulunan ya da bulunacak olan her Asurlu tccar iin geerliydi. Taraflar
arasnda yaplan bu antlamalarn ounda aadaki hususlarn yer almasna
dikkat edilmekteydi4:
Saray ve kraln haklar:
*Saray, tccarlarn kentte getirdikleri kumatan % 5 civarnda ve kalaydan
ise 2/65 orannda yani her eek yknden drt mina vergi alabilirdi. Saray ya da
krala denen bu vergi, nishatum-vergisi olarak bilinmekteydi.
*Saray, ithal edilen kuman % 10nun ilk satn alma hakkna sahipti.
*Husrum (Lapis lazuli =lacivert ta) ve amutum5, ticaretinde tekeli
bulunmaktayd.
Asurlu tccarlarn haklar:
*Anadoluda bulunan krum ya da wabartumlarda yerleme ve duruma
gre konaklama hakk ve bulunduklar blgenin saray tarafndan korunma talebi.
*Krumlarda yaayan tccarlar, siyasal ve hukuksal olarak Asur kent-
devletinin bir uzants olduklar iin, Anadoluda da kendi hak ve hukuklarna bal
kalmalarna, Asurlularn kendi aralarndaki anlamazlklarda izin verilmekteydi.6
__________
3
ipr a lim yani Asur ehrinin Elileri bir nevi kontrolr olarak antlamalarda yer almaktaydlar.
Larsene gre II. Kat dneminde diplomatik balantlar bu eliler olmadan gerekleemiyordu, bu
durum Ib katna denk gelen dnemde ise deimiti, bkz. Larsen 1976, 253.
4
Larsen1976, 245 vd.
5
Smerce ideogram K.AN olan amtum, Asur belgelerinde deerli bir maden olarak gemektedir.
Bu madenin ne olabilecei ile ilgili olarak farkl grler vardr. En yaygn gr ise onun meteorik-
demir olabileceidir. Fakat demirin bu dnemde bilinmesi ve belgelerde AN.BAR=parzillum olarak
gemesi, bu gr zayflatmaktadr. Erkut 2007, 4 ise bu madenin ameteis (kuvars, da kristali) gibi
deerli bir ta olabileceini dnmektedir.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
28
*Getikleri blgelerde, o blgenin saray tarafndan korunma sz

alyorlard. Ayn zamanda yolculuk esnasnda soyulma durumunda uranlan zarar
yine saray tarafndan karlanmaktayd. Bu ekilde tccarlarn mallar
sigortalanm oluyordu.
*Konaklayacaklar kentin saray-depolarn kullanabilirlerdi.
*Anadoludaki kalay ticareti Asurlularn tekelinde bulunmaktayd.
Burada ksaca sralanm olan noktalar, yetkili olan bir Asurlu tccar gurubu
ve saray arasnda yaplan antlamalarda geen genel artlard.
Antlamalarda bu genel maddelerden daha detayl artlar da yer
alabilmekteydi. rnein Kane Krum II. katta bulunan Kt n/k 7947 belgesi, ad
aklanmayan fakat Gney Anadoluda yer alan bir krallk ile Asurlu tccarlar
arasnda yaplan bir antlamadan bahsetmektedir. Bu antlamaya gre kral,
blgesinde Asurlulara ait kayp ykleri aratrmakla ve bunlar bulup sahiplerine
teslim etmekle ykmlyd. Ayrca kral, yine bu szlemeye gre, Asurlu
tccarlarn can gvenliini salamakla sorumluydu, fakat herhangi bir kan aktma
olay olursa da yine kral, sanklar Asurlulara teslim etmesi gerekmekteydi.8
Asurlularn bu antlama metnine ekledikleri bir baka madde ise, bahsi geen
kralln Akkadllar blgeye sokmamas ile alakaldr. Yine bu szlemeye gre
kral, kendinden nce tahta bulunan babasnn koyduu maddelerin dna
kmayp ve bunlarla snrl kalmalyd. Kt n/k 794 metnine gre Asurlu tccarlarn
ykml olduklar hususlar ise unlard9; Anadoluya ya da Asura giden her eek
iin, bu blgenin kralna 12 eqel kalay ve 1 eqel gm demeleri
gerekmekteydi. Dahas, herhangi olumsuz bir durumda (kargaadan dolay
blgeden kervan gemeyecek olursa), Asurlular, krala Hahhumdan 5 mina kalay
gndereceklerdi.
Kral tarafndan kabul edilen miktarn fazla olmamasnn farkl sebepleri
olabilir. Fakat en nemli sebeplerden birinin, kralln bulunduu blgenin ana
ticaret gzergahnn dnda bir yerde bulunmas olabilirdi.
KTP 14 (CMK 40)10 metninden hem Asurlularn Anadoludaki koloni
sistemi ve bunun iinde yer alan krum ve wabartumlar arasndaki hiyerarik
sistemi renmekte, hem de yerel prenslerin tahta kmalar durumda
antlamalarn nasl yenilendii hakknda bilgi sahibi olmaktayz. Belge11,
6
Bunun yannda Anadoluda uyulmas gereken baz kurallara ve kanunlara da tabidirler.
7
een-Hecker 1995, 32-41; Gnbatt 2004, 250 (dipn. 8)
8
Ayrca bkz. Hecker 1996, 150-151 (Text nr. 2: Kay 1830), bu metinde de Luhusaddia blgesinde
ldrlm olan iki Asurludan ve Luhusaddia saraynn bu konu ile ilgili olarak bir hesap vermesi
istenilmitir.
9
Anlald kadaryla bu maddeler daha nceki kral tarafndan belirlenmitir.
10
Bu belgeyi ilk olarak Stephens 1927, 104; daha sonra Michel 2001, 98 de ele alnmtr. Belge
Krum Kane II dnemine tarihlenmektedir: ayrca bkz. Garelli 1963, 329-331 ve Orlin 1970, 115.
11
Wahaniya prensi u ekilde yazd: ben babamn tahtna ktm. Brakn ben yemin edeyim?:
Biz u ekilde cevap verdik: Kane koloni bizim (efendimizdir). Biz onlara yazacaz ve onlar ya direk
29
Wahuana Krumunda bulunan bir grup Asurlu yetkili tarafndan Kane

Krumuna gnderilmitir. Bu mektupta, Wahania tahtna yeni bir prensin kt
haberi verilmektedir.12 Bu prens, onlara babasndan sonra tahta getiini ve
Asurlularla daha nce yaplm olan bir antlamay yenilemek istediini
bildirmektedir. Wahuanadaki Asurlu yetkililer ise, prensin bu durumu
kendileriyle deil, bu durumda yetkili olan Kane kolonisiyle grmesi gerektiini
belirtmilerdir. Belgede dikkat edilmesi gereken birka nemli nokta vardr: tahta
kan prens, Asurlular herhangi bir talepte bulunmadan, var olan antlamann
devam etmesi iin yemin etmek istemitir. Bir dier husus ise, prensin
Wahaniadaki Asurlu grevlilere sormak veya dorudan Kane Krumuna
bavurmak yerine, Wahuana kolonisine mektup gndermesidir. Bu durum tahta
yeni kan prensin prosedr bilmemesinden kaynaklanm olabilir. Ayrca
Wahania Wabartumu idari olarak Wahuanaya bal olduu iin yine prensin
byle bir yol izlemeyi uygun grm olmas da mmkndr.
Bu iki belge, Asurlu tccarlar temsil eden kurum ve Anadolu beyleri
arasnda yaplan szlemelerin genelinden biraz farkldr. Kentlerin genel rota
dnda kalm olmas veya Asurlularn izledii ticaret ann dnda bulunmalar,
kent beyinin bu tr antlamalarda fazla etkin olmamasnn nedenine aklk
getirmektedir. Oysaki Asur ticareti iin nemli olan kentlerin beyleri bu tr
antlamalarda kendi lehlerine daha fazla istekte bulunabilmekteydiler. rnein
Kane ve Hahhumda yaplan antlamalar; Kt n/k szlemesinden daha farkldr ve
bunlar, Asur kurumlar ve Anadolu saray/kral arasnda yaplan antlamalar
kavramak iin gzel rneklerdir. Aada bu iki antlamay daha yakndan
incelemeye alacaz:
Antlama metinlerinin kaytl olduu tabletler, Kltepe kazlarnda 2000
ylnda bulunmulardr ve Ib katna denk gelen dneme aittirler. Her iki metin de
Ib dnemi ile ilgili, ekonomik, siyasi, sosyal vb. olaylar hakknda bilgiler
vermektedir. Kt. 00/k 6 metni krk bir durumda olup, Kane ile ilgilidir ve 90
satrdan olumaktadr.13
Metin, Adad, Sin, ama ve Kubaba gibi szlemeye ahit olacak tanrlarn
ismini sralamakla balar. Krk blmlerden okunulabilir satrlara gelindiinde,
baz kuma trlerinden ve szlemenin taraflarndan biri olan kral, bunlar
beenecek olursa, bunlar zorla veya dk fiyata alamayacandan, hakk olan
nishatu vergisini aldktan sonra, belli bir fiyat deyerek birka farkl kalitede kuma
hakk olabileceinden bahsedilmektedir. Aium (demir?) ve husrum (lapis lazuli)
mallarnn satna Kane kral karmayacan (ve bunlar elinde bulunduran
satcnn istedii gibi satma hakkna sahip olduu da yine bu metinde belirtilmitir.
Devam eden satrlarda ise daha ok Asurlu bireylerin baz haklarndan
olarak size ya da bize yazacaklar. lkeden iki adam size gelecek ve size yemin ettirecekler. imdi
size kalm, emirlerinizi buraya gnderin,.., Michel 2001, 98.
12
Wahaniya bu dnemde bir wabartum statsndeydi.
13
Gnbatt 1994, 251-254.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
30
bahsedilmektedir. rnein bu satrlarda; eer bir Asurlu yurttan kan senin

kentinde ya da lkende aktldysa ve kayp meydana geldiyse, sen kararlatrlm
olan kan-parasn bize deyeceksin ve biz (katili) ldreceiz ve sen bize (katilin)
yerine bir baka kiiyi teslim etmeyeceksin gibi bilgiler yer almaktadr. Yine
burada Asurlularn mallar kaybolursa bunlarn denmesi ve Kane yurtta ve
Asur yurtta mahkemeye kt zaman bunlarn eit bir ekilde savunulmas ve
hibir ekilde Kanelilerin kayrlmamasna dair hususlara deinilmitir.
Bu blmden sonra ise borlanma durumlar ile ilgili bilgilere yer verilmitir.
Eer bir Asurlunun bir Kaneliye ya da tam tersi bir Kanelinin bir Asurlu tccara
borcu varsa, o kii zgr kalacaktr ve bor veren kii parasn alacaktr.
Tahminimize gre burada, stnde durulmak istenen konu, her iki guruptan
insanlarn bortan dolay hapise atlmamasdr ve borcun bir ksmnn nden
denip geri kalann ise sonra denmesidir. Bu satrlarda ilgin olan ksm
Anadolulularn da Asurlulara bor vermesidir. Bu durum Ib de yaygnlam
olabilir. Metnin 57-61. satrlarna gelindiinde, kraln lke snrlar iinde kaybolan
kuma ykn aramas ve bunu sahibine teslim etmesi gerektii eer yk
bulamaz ise ykn sahibinin yemin ettikten sonra, kraln bu kayp mal tazmin
etmesi istenmektedir. Szleme metninin devamnda ticari ve hukuksal
konulardan ziyade daha zel durumlara geilmektedir. Bu ksmda herhangi bir
Kaneli ya da sulu birinin bir Asurlunun ya da Asurlu bir dulun evinden uzak
duracan ve eer kral bir Asurluya ait olan bir evi, kle ya da kle-kz, araziyi ya
da baheyi beenecek olursa, bunlar zorla alp kendi hizmetkrlarna
veremeyeceinin alt izilmitir. Burada bahsedilen dulun evinden uzak durmak
olay, borlu bir kiinin geride kalan dul eini rahatsz edilmemesine ynelik bir
uyardr. Ayrca bir kii vefat etmi ve borcu var ise, bu kiinin mallar onun
miraslarndan g kullanarak alnamayaca da belirtilmitir. 69-72. satrlarda
tekrar Asurlu tccarlar iin nemli bir rn olan kuman vergisi ele alnmaktadr,
tpk Kt n/k 794 belgesinde olduu gibi burada da nishatu vergisinden sz
edilmektedir. 73-77. satrlarda 61-68. satrlara benzer bir madde vardr. Paragraf
u ekildedir; Eer bir Asurlu bir Kaneliye borlanr ve bir baka
blgeye/lkeye giderse, onlar bir baka tccar, bir yabancy veya onun erkek
kardeini onun yerine koymayacaklardr. Onlar, borlu kiiden miktar talep
edeceklerdir... Buradan da anlald gibi, Asurlu yetkililer, sadece bor alan kiin
bu bortan sorumlu olduunu ve yaknlarnn bu konu ile ilgili olarak sorumlu
tutulamayacaklarn bir maddeyle szlemeye eklemi oluyorlard. 78-81. satrlar,
Anadolu i-ynetimi ile ilgili bilgi verdikleri iin nem tamaktadr. ..lkene,
devlet hizmeti iin arda bulununca, bir Asurlu yurttaa hizmet yapmas iin
arda bulunmayacaksn.. maddesi, Asurlu tccarlarn muaf olduu fakat
Anadolu halk iin zorunlu bir devlet hizmeti bulunduunu gstermektedir. Fakat
burada geen Asurlu yurtta 14 ifadesinin Anadoluda doup byyen ve yerli
bir anneye sahip olan ve Asurdan ok, Anadolu kltr ve toplumuyla i ie olan
__________
14
DUMU Arun dorudan evirisi Asurun Oludur fakat burada Asurlu yurta anlamnda
evrilmesi uygun grlmtr.
31
ahslar da kapsayp kapsamad merak konusudur. 81-87. satrlarn yer ald

tablet ksmnn ou yeri krktr, fakat okunulabilir yerlerde; sava durumlar, Asur
kervanlar ile kleler ve onlarn zgrl gibi farkl bilgilere rastlanlmaktadr.
Veenhofa15 gre, burada bahsedilen klelerin zgrletirilmesi durumu, yerel
kraln kleleri zgr brakma ile bir karar karr ise bunun Asurlulara ait olan
kleleri kapsamayaca ile alakal bir maddedir. Ayrca ona gre burada
bahsedilen kleler, sava ya da doutan kle olmayp daha ok bor-kleleridir.
Kral, bir kanun karp onlar affedebilirdi ve bylece onlar tekrar eski statlerine
kavumasn salayabilirdi. Fakat byle durumlarda Asurlulara ait olan bor-
kleleri, bu tr kanunlarn kapsama alanna girmiyorlard.
Bu bilgilerden sonraki satrlar, sava veya kargaa dnemlerinde,
kervanlarn akbeti ile ilgilidir. Veenhof bu cmleyi, kraln kargaa dnemlerinde
bile o blgeden Asur kervanlarnn gemesini bir ekilde garantilemesi gerektii
eklinde tercme etmitir.16 Antlamann son cmlelerinde ise ilgin bir madde
eklenmitir. Burada (88-89. satrlar) eer Kane kral bir Asurlu yurttatan yemin
etmesini isteyecek olursa, bunun tanr Asurun amblemi huzurunda olacadr.
Aslnda bu durumun her iki taraf iin de nemli olduu anlalmaktadr. Bir
taraftan Asurlular kendi inanlarna gre yarglanma hakkna sahip oluyorlard
dier yandan Anadolulu kral, Asurlu tccarlar kendi tanrlarna ettikleri yemin ile
balam oluyordu. Bylelikle Asurlu tarafn yemini bozmas ve yalan sylemesi
zorlam oluyordu.
Hahhum szlemesi17 Kane szlemesi ile ayn yerde bulunmu olup, Ib
katna tarihlenmektedir. 00/k 10 metnine Hahhum antlamas ad verilmitir ve
tabletin sadece yars ele gemitir. Tabletin ele geen n ksmnda 30 satr, yan
ksmnda (stun II) 28 satr, drdnc stunda 32 satr ve arka ksmnda (stun III)
ise 34 satr vardr. Gnbatt, orijinal tabletin 250 satrdan olutuunu tahmin
etmektedir.18 Bu antlama Kane Antlamas gibi sadece bir kiiye ynelik
deildir. Asurlu gurubun karsnda Hahhum kral, onun kardei ve damad olduu
sanlan bir grup vardr ve metin bunlara siz diye hitap etmektedir.
Szlemenin ba satrlar krk olduu iin okunamamaktadr. Fakat dier
szleme metinlerinde olduu gibi burada da baz tanrlarn ismi geiyor olmaldr.
Bu metinde de yneticiler kendilerine bal olan halk tarafndan, Hahhum
Krumunda yaayanlarn klelerini, hayvanlarn ya da dier mallarna el
konulmayacan belirtmektedirler. Ayrca onlar, hibir Asurlunun bahsi geen
memlekette bana bir ey gelmeyeceine dair de sz vermektedirler. Tabletin II.
stununda ise, kral ve yanndaki liderlerin Asurlu yurttalar ya da Krum
Hahhumda yaayanlar hakknda karar alamayaca, fakat eer bir karar
__________
15
Veenhof-Eidem 2008, 193.
16
17
Gnbatt 2004, 259-263; Veenhof-Eidem 2008, 194-200.
18
Gnbatt 2004, 250. Bu antlama metninin, Kane antlamasndan daha detayl olduu tahmin
edilmektedir.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
32
alnacaksa, bunun Hahhumdaki kanuna uygun olarak alnmas gerektii

belirtilmitir. Devamnda Asurlular, Anadolulu yneticilerin, Asurlulara ait olan
yklerin telef olmas amacyla kimseyi tekneleri batrmalar iin
kkrtmayacaklarna dair sz verdirilmektedirler. rnein bir sal, Hahhum
blgesinin bir nehri, batacak olursa, buradaki yneticiler btn zarar demek
zorundaydlar. Hatta Asurlular teknenin baland ipin creti bile talep
edebilirlerdi.
Tabletin arka yznde ise saray halkndan19 oluan grevlinin, gelen
kervanlardan ne kadar kuma alaca ynnde bilgi verilmektedir. Mium, her bir
kuma parasna 6 eqel gm demesi gerekiyordu ve sadece be para alma
hakk vard. Hatunum ise sadece iki para kuma alabilirdi ve bunlarn her biri iin
9 eqel gm demeliydi. Grevi tam olarak neyi kapsad bilinmeyen
inahilum ise sadece bir para kuma alabilirdi ve bunun iin 12(?) eqel gm
demesi gerekmekteydi. Tabletin devamnda ise nishatum-vergisinden ve bununla
birlikte baz kuma trlerinden bahsedilmektedir20, (fakat bu ksm krk olduu iin
tam olarak okunamamtr). Bu blmden sonra gelen satrlarda, bu blgeye giren
kalaydan baz yksek dereceli memurlarn belli bir miktar alabildii
bildirilmektedir. Bu her bir eek yknden bir nevi transit creti olabilirdi.21 Daha
sonraki yer yer krk olan 26-34. satrlarda Anadolu i siyaseti ile ilgili bilgi
verilmektedir. Burada ..[Eer] siz Timelkiya efendisinin [ya da] Badna efendisinin
dman olursanz, siz sylemeyeceksiniz. nk [] siz almayacaksnz.
Herhangi bir Asurlu yurtta, her nerede olursa [..].. cmlesi, olas bir
durumu ele almaktadr. Burada Hahhumun komular olduklar tahmin edilen
Timelkiya ve Badna kent-devletleri ile sk sk sorun yaandn tahmin
edilmektedir. Veenhof, bu cmlenin olas bir savata, Hahhumun Asurlu
tccarlar blgeden gemesine engellemeyeceine dair bir madde olduu
grndedir.22
Antlamann son ksmn oluturan IV. stunda ise yine farkl maddelere
deinilmitir. 1-5. satrlarda, Hahhumlu ynetici gurubunun, Anadoludan Asura
gidecek olan eeklere yklenen altndan, ne kadar satn alma haklar olduu
aklanmtr. Mium-memuru ve hatunum X eqel (X=?) altn alabilirler ve bu
altnlarn her biri iin X eqel gm demeliydiler. inahilum-memuru ise ald
altnlarn her biri iin alt eqel gm demeliydi. Yukardaki rneklerden yola
kacak olursak, inahilum, baz mallardan, mium ve hatunumdan daha az
alabilirdi, stelik her bir para iin dedii miktar, dierlerinkinden daha fazlayd,
ayn durum altn almnda da geerli olmalyd. Ayrca mium kentten geen
ykl eekler iin de nishatu vergisi almaktayd. Metnin devamnda tpk Kane
antlamasnda grld gibi, kan davasndan ve ldrlen Asurlulardan
__________
19
Burada farkl nvanlar verilmitir: mium ihraaat bakan ya da vergi toplayan yksek dereceli bir
memur), hatunum (kraln damad?) ve inahilum (yksek dereceli memur)
20
Ayrca bkz. CCT 3, 26b: sizin 112 kumanz saraya kartld...
21
22
Veenhof-Eidem 2008, 198-199.
33
bahsedilmektedir. Eer byle bir olay sz konusu olursa, yneticiler, kan paras
deyecektir ve cinayeti ileyen kiiyi yakalayp, ldrmeleri iin Asurlulara teslim
edeceklerdir. Antlamann son satrlarnda ise, yneticilerin, krumda yaayan bir
Asurlu ya da herhangi bir Asur yurtta ile gizli antlama yapmamalar gerektii ve
byle bir olay gerekleecek olursa da herkesin bu konuda bilgilendirilmesi
gerektii vurgulanmtr. Bu madde ile Asurlu yetkililer herhangi bir gizli
szlemeye ve ahsi karlara engel olmu oluyorlard.
Yukarda tercmesi verilen szlemelerin, Asurlular tarafndan hazrlanm
olduklar aktr. nk bunlarda, yerli liderlerin yapmas ve tutmas gerektii
uzunca bir liste hazrlanmtr. Krallar genel olarak, hukuksal, siyasal, sosyal ve
ekonomi alanlarnda farkl maddelere bal kalrken, tccarlar sadece mali deeri
olan alanlarda deme yapmaktaydlar. Bu durum, Asurlu tccarlar ve Anadolular
arasndaki ticarette, Asurlularn daha avantajl ya da gl olduklar izlenimini
vermektedir. Ayrca yneticilerin, mal ya da maden karlnda aldklar vergi ve
hediyeler Asurlular tarafndan belirlenmi gibi grnmektedir. Mesela cinayet
ileyen bir Anadolulunun ldrlmesi iin bu kiiyi Asurlulara teslim etmek, kraln
bu tr davalarda istedii ekilde yetkisini kullanamadn gstermektedir.
lgin olan bir baka konu ise, Kane szlemesinde de belirtildii gibi,
kraln bir Asurludan yemin etmesini istemesi durumunda, Asurlu ahsn ancak
bunu tanr Aurun amblemi nnde yapabilecei durumudur. Burada Asurlu
tccarlarn kiisel haklarnn her yn ile korunduu yani inanmakta olduu
tanrdan bakasna yemin etme mecburiyeti olmad grlmektedir.
Gze arpan bir baka husus da Anadolu saraynn Asurlulardan aldklar
mallarn bedellerini deyemedikleri durumudur: Kt. a/k 58323 belgesinde Uur-a-
Aur, Asnum isimli bir kiiye, kral ve saray memurlarnn ona 24000 mina bakr
borcu olduu iin onun hala ehirden ayrlamadndan sz etmektedir.
Bu ahs ayrca saraya belli bir miktar mina gm deerinde bir hediye de
vermitir ve bu hediyenin aslnda sarayn isteklerini iki yl karlamas gerektiini
belirtmektedir. Bu hediye ile birlikte Uur-a-Aur alacak olduu miktar, bir
antlama ile garantilemitir. Tccar, sarayn, borcunun bir ksm karlnda ona
20 mina gm deerinde bir bahelik arazi vermek istediini fakat bu teklifi
reddettiini belirtmektedir.
Asur kurumlarnn ve tccarlarn bu ilikide gl olduklarn gsteren bir
baka belge de EL 1, 273dir. Bu metinde, Kanein rabi simmiltimi (veliaht
prensi) knum isimli bir tccara borcu vardr. Prens mevkisinden dolay
mahkemeye karlp yarglanamayaca iin, krum yneticileri bir baka metot
uygulamay tercih ederler ve bir karar karrlar. Bu karara gre hibir Asurlu
tccar, bu rabi simmiltime kuma satmayacaktr. Eer herhangi bir tccar, prense
kuma satacak olursa, kuma satan kii, prensin knuma olan borcu
__________
23
Dercksen 1996, 202.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
34
demeyecektir. Bu mesafe koyma yntemiyle, krum kurumu, prense bask

uygulamaya almaktadr.
Sadece yukarda verilen antlama rneklerinden yola klrsa, Asurlu
tccarlar/yetkililer ve Anadolu saraylar arasndaki ilikide Asurlularn gl taraf
olduklar varsaylabilir. Fakat Asurlular arasndaki mektuplamalardan, bu
durumun her zaman geerli olmad ve Anadolulu tarafn da farkl durumlara
gre sz sahibi olduu grlmektedir.
1954 ylnda Kltepe Krum Ib katnda ortaya kan bir tablet (Kt. f/k 18324),
Krum Durhumit elileri tarafndan Krum Kane yetkililerine yazlmtr. Mektupta
Durhumit elilerinin hediyeleri ile birlikte Tamnia25 kralnn huzuruna yemin etmek
iin ktklarn ve kraln, kendilerine neden Krum Kanein elileri ve byklerinin
orada bulunmadklarn sorduu belirtilmektedir. Kral, Krum Kane yetkililerinin
gelmelerini ve onlarn yemin etmelerini istemektedir. Mektubu yazan kiiler
devamnda, ehirdeki inaat iin kraln daha fazla hediye vermeleri iin kendilerini
sktrdn anlatmaktadrlar. Bu belgeden yola karak, Tamnia kralnn Asurlu
tccarlardan baz isteklerde bulunduu ve onlar zor duruma soktuu
anlalmaktadr. Tccarlarn bu gibi durumlarda krala kar gelmeleri sz konusu
deildi. Anlalan Tamnia Krall, Asurlularn yrtt ticaret iin nemli bir yer
idi ve durumun farknda olan kral, bunu ok iyi bir ekilde kullanmaktayd.
rnein, belgede geen .. (O) bizi (hediye) iin sktryor ve yle diyor: ehir
yapacam ona hediye gtrdk...26
Yine benzer bir durum Kt. o/k 97de grlmektedir27: Atya ve Aur-
malike syle, tccar yle (syler): Sizler benim kardelerim, beylerimsiniz.
Sarayn babam tutuklamas ile ilgili olarak; ister mesele yakn (hafif) olsun, ister
mesele gl (nemli) olsun, gerekten bakn (ilgilenin) ve [] nnde babam
[..olma]sn. Bu mesele ile ilgili iyi bir (haberle) kulaklarm an (beni
bilgilendirin) ve nereye danlacaksa dann! Daha sonraki gnlerde ben sizin
kardeiniz olaym! ...
Kt n/k 163728 belgesinde ise bir Asurlu, bulunduu kentin kralnn, Asurlu
tccarlarn hayvanlarn ve bakrlarn serbest braktn fakat birtum (?) olarak
geen bir rnn ise alkoyduunu bildirmektedir. Mektubu yazan ahs, kraln
babalarm diye bahsettii kiilere yazmalarn ve eer bu kiiler kendisinden
birtumu demesini isterlerse, kraln bunun cretini deyeceini bildirmektedir.
__________
24
Balkan 1955, 36-37; Garelli 1963, 333-335.
25
Tamniann Hitit dnemi Tawinia kenti ile ayn yer olduu dnlmektedir bkz. Balkan 1955, 37-
38 ve Barjamovic 2005, 303-311.
26
Balkan 1955, 37-38de bu satrlar u ekilde yorumlamtr: rubumlarn hediye iin Krumlarn
elilerini sktrmas ve herhalde tccarlar korumak iin bir ehir kurmak, yani mstahkem bir mevki
tesis etmek arzusunda oluu gibi hususlar da Asurlularn hkim olmalarndan ziyade yerli beyler
tarafndan himaye edildiklerine ayr birer misal tekil etmektedir.
27
Albayrak 2006, 130-132.
28
een 1990, 141-142; Sever 1996, 239-240.
35
Mektubun devamnda yazar ..,drt mina kalay kral bizden talep etti. O, yle
diyor: sizler korkmaynz! Kalay bana taynz! Ben paray size verinceye kadar,
kalay bana vermeyiniz. demektedir. Bu anlalmas g olan satrlarda,
muhtemelen kral, tccarlardan kalay satn almak istemektedir ve bunlarn tedirgin
olmamas iin, ald kalayn parasn deyeceini garanti etmektedir. Verilen bu
satrlardan da anlald gibi, kral bu ticaret ilikisini biraz kendine gre
ynlendirmektedir. yle ki, kral baz mallar serbest brakrken, dierlerine el
koymas ve bunun braklmas iin baka krallarn kararn beklemesi29 ve
tccarlardan kalay isteyip, karlnda deme yapacana sz vermesi aslnda bu
kiinin kendi istekleri dorultusunda hareket ettiini gstermektedir. nk kalay
para karlnda alm olsa bile, Asurlu tccarlarn hayr deme haklar olduu
sanlmamaktadr. Ayrca kraln, dier krallarn kararn beklemek istemesi de ne
srlm bir bahane olabilirdi. Bu mektuptan da grld kadaryla tccarlara
fazla tercih hakk braklmamtr.
Kt. h/k 31730: Kral, krum Kanee yle sylemektedir: Ben sizin
olunuzum ve sizler de benim babamsnz. Benden istediiniz yemin nedir? Ben
davadan ekilebilirim ama sizler bunu yapamazsnz! Benim olan [x+1]0 mina
gm [..]onun ieri getirdii [..] ve onun lmne neden olmutur ve biri
gm yannda gtrmtr. Ben sizlere birok kez yazdm, fakat sizden herhangi
bir mesaj bana ulamad. Bana anlatn ve ben de yemin (etmeyi) kabul edeyim.
Babalarm ltfen, Anupya size satn alnan mallar getiriyor. Alnan mallar kabul
edin ve fiyat isteinize gre belirleyin ve bunu aln byleliklesizler benim satn
alnan mallarm kabul eder etmez..sizin haberciniz bana ulasn, ve ben ondan
sonra yemini (yemin etmeyi) kabul edeyim. smi belli olmayan bir lkenin beyi,
babalarm diye hitap ettii bir takm Asurlu tccara yazd bu mektupta, onlara
kar mtevaz bir duru sergilerken ayn zamanda onlardan stn olduunu da
gstermektedir. Buradaki kral Asurlu tccarlarla ticaret szlemesi yapt ve bir
takm nedenlerden dolay, bu ticaretin istenilen ekilde yrmedii
anlalmaktadr. Bundan dolay kral, tccarlara bu alveriin gereklemesi iin,
yumuak bir slupla rica etmektedir.
Yerli bir kraln Asurlulara babam/babalarm gibi diye hitap ettii bir baka
mektup ise Kt. n/k 102431dir. Burada u satrlar gemektedir: Hurrama Kral
Mannu-k-Aura yle sylemektedir: Burada 11 eek kaybolmutu ve ben onlar
buldum ve teslim ettim. Sevgili babam, senin Kolonide bu davay bildirmen
gerekmektedir ve bylelikle onlar belki bana bir bakr levha (gnderirler).
Kt n/k 131832 numaral belgede ise bir gurup tccarn yerli kral ile
yaadklar skntlar ele alnmaktadr. Burada baz satrlar verip, daha sonra
__________
29
Babalarm diye bahsettii ahslar, bu kraln bal bulunduu daha gl bir kentin kral/krallar
olabilir. Metinde ad geen kralln bir vasallk olma ihtimali yksektir.
30
Albayrak 2008, 113-115
31
Barjamovic 2005, 187.
32
een 1990, 146-148.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
36
yakndan incelemek istiyoruz: EnamSuen, Uur-a-tara ve din-Kubuma

syle: Usupikum ve kn-pya yle diyorlar: Burada krumdan ekindiimizden
olayn aratrlmasna izin vermedik ve onlar aratrma yapamadlar ve o bize ok
zorbaca muamele etti. Bizim malmz sarayna kartt ve depoya mhrledi....
Burada, yerli kral, Asurlularn mallarn ya da evlerini aratrmak istemitir. Fakat
tccarlar, krumdan ekindikleri iin, byle bir incelemeye kar gelmilerdir. Bu
duruma sinirlenen kral ise onlarn maln gtrp, sarayn depolarna
mhrlemitir. Verilen bu rnekten de anlalaca zere Asurlu tccarlar
bulunduklar blgenin saray ve krum yetkilileri arasnda kalmlardr. Bir taraftan
krum otoritelerinin sznden kamazken, dier taraftan blge kralnn gcne
kar gelememilerdir. Kral ise, her ne kadar Asurlu yetkililerle szlemesi olsa bile,
kendi lehine bir durum olduunda antlama hkmlerini yeniden
yorumlayabileceini gstermitir. Kt n/k 1318 rneinde Asurlu yetkilileri ve
Anadolulu kral eit haklara ya da gce sahip olan iki taraf olarak alglanamaz.
Asurlular baz haklara sahip olsalar da, yukarda verilen bu rnekten grld
gibi, kral her zaman son sz syleyenin kendisi olduunu kantlamak istemitir.
ATHE 6233 belgesi yine Anadolulu yneticilerin n plana ktn gsteren iyi bir
rnektir. Burada mektubu gnderen ahslar, nl tccar Puukenin bana gelen
olaydan sz etmektedirler. Bu tccara, rra34n olu olarak anlan bir kii
tarafndan kaak mal gnderilmitir fakat tccar, bu durumu fark eden saray
tarafndan yakalanmtr. Mektupta hapishane nbetinin sk olduundan ve
mallara saray tarafndan el konulduundan sz edilmektedir. Devamnda
..rubtum35, Luhusaddia, Hurrama, alahuva ve (kendi) lkesine kaaklkla
ilgili haber sald ve gzcler yerletirildi. Ltfen hibir ey karmayn.. cmleleri
yer almaktadr.
Saraylarn, Asurlulara sorun karabildiklerini gsteren Kt. n/k 149036
belgesinde ise u cmleler verilmektedir: bu gne kadar para gnderememe
nedenim, Tuhpiya saraynn beni alkoymasdr ve onlar beni 10 gn
geciktirmilerdir. Ben Wahuanaya gittim fakat saray bir nikiltum-yasa koydu
ve benim mallarm yoldan geri gnderdiler ve (sadece) ben alatuwara gitmek
iin serbestim. Metinde, Asurlu bir tccarn yerli saraylarla yaad skntlar
anlatlmaktadr. Wahuanada nikiltum olarak geen bir yasan devreye girdii
ve bylelikle dardan gelen mallarn ehre sokulamad grlmektedir. Dier
taraftan tccarn yannda sataca rnler olmadan alatuwara, devam etmesine
__________
33
Kienast 1960, 87; Veenhof 1972, 307-308 evirisi kullanlmtr.
34
Kienast 1960, 87 evirisinde bu kiinin adn Waradr olarak translitere etmitir; Veenhof 1972, 308,
ise bu ismi rr ve Larsen 1976, 244 dpn. 53, ise bu isim rraja olarak gemitir. Burada en son rnei
kullanmay uygun grdk. Dercksen 1996, 204, 31b-41a ..ben generale bo kutular gndermi
olsaydm, bizler Puruhattum ya da burada hayatlarmz iin korkmamalmydk? Sen hep bu adamn
kaprisli olduunu ve baz zamanlarda verdiini ve dier durumlarda ise aldn bilmezmisin? Bu
gm benim iin retilmemiti! O hala bana 2000 (mina) bakr sormakta ve ben ona (bunu)
verdim!
35
rubtum =kralie
36
Barjamovic 2005, 351.
37
izin verilmitir. TC 2, 36daki .Sen kervanlarn srekli Wahuana ve

alatuwarda alkoyulduunu (geri tutulduu) duymadn m?.... cmlesi de,
Anadolu saraylarnn bazen blgelerine girecek ya da blgelerinden geecek olan
kervanlar durdurduklarn ve ambargo uyguladklarn ve Asurlu tccarlarn ise
bunlara uymak mecburiyetinde kaldklarn gstermektedir.
Kt 87/k 24937 mektubunda, kral ile Asurlu bir tccar olan Bazia arasnda
geen bir sorun ele alnmaktadr. Bazia, kupp-Aur isimli kiiye hitap ettii
mektubunda, yerli bir beyin hiniannum olarak geen bir maln cretini deyecei
hakknda sz verdiini fakat daha sonralar bu kararndan vazgetiini ve Baziay
da hapse attrdn yazmaktadr. Ayrca Baziann bu duruma dmesine yine
Asurlu bir tccar olan Anuwann sebep olduu grlmektedir. nk Anuwa,
krala Baziann gsz bir kiilik olduunu ve onu nemsememesi gerektiini
anlatmtr. Bylelikle kral, hiniannumun cretini demekten vazgemi ve
bununla yetinmeyip, Baziay hapse attrmtr. Bazia, 10 aydr hapistedir ve
sonsuza kadar orada kalmamak iin kupp-Aurdan yardm istemektedir.
Bazia, kupp-Aurdan Kruma gidip oradaki grevlilerin, beye bir eli
gndermeleri iin ikna etmesini istemektedir. Heckerin yorumlad gibi bey
burada tamamen keyfi olarak hareket etmitir.38
Kt. 89/k 22839: ..Bizden kii Wahania kralna iyi kalitede 100 kuma
borludur. O bize 4600 (mina?) bakr ve 10 mina kalayn gelirini borludur.
Ayrca, o kiisel olarak bize 100 kuman gelirini borludur.
Kt 93/k 14540 tabletindeki olay ise dier verdiimiz metin rneklerinden
farkldr. nk burada, bir Anadolu krall, bir Asurlu tccar, Tawinia krall
adna casusluk yapmakla sulamaktadr. Olayn ciddiyetinden dolay, Anadolulu
ve Asurlu st dzey yneticileri, herhangi bir arac veya eli kullanmadan, iki st
kurum olarak bir araya gelmilerdir. Anadolu tarafnda bir prens ve prenses (kral-
kralie) yer alrken, Asurlulardan ise Krum Kane tarafndan seilen bir heyet
vardr. 41
Bahsedildii gibi tccarlarn ileri iki kent-beylii arasnda gerekleen
savalar esnasnda engellenebilirdi. Ayn durum kent-beyliinin i-sorunlarnda da
yaanabilirdi. Mesela taht deiimlerinde yaanabilecek taht kavgalar, tccarlarn
blgede yapaca almalar zorlatrabilirdi. nk ticaretin iyi bir ekilde devam
edebilmesi iin, karlarnda antlama yapabilecekleri istikrarl bir kent-devleti ve
__________
37
Hecker 1996, 156-158 (Text 4b)
38
Hecker 1996, 158.
39
Barjamovic 2005, 330
40
Michel-Garelli 1996, 277-280.
41
Anadolulu yneticiler, zellikle sava dnemlerinde, blgelerinde serbeste dolaan tccarlardan
kuku duymaktaydlar. Bunun nedeni ise iki kent-devleti arasnda diplomatik ilikiler kesilince,
tccarlarn bir mddet daha bu blgeler arasnda serbeste dolaabilmeleriydi. Bu durumun farknda
olan yneticiler, tccarlarn mal tamasnn yannda farkl kiiler iin ayn zamanda haber de
tayabilecei, yani kar taraf iin ajanlk yapabilecei tehlikesi zerinde de durmaktaydlar
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
38
bunun banda belli bir otoritenin bulunmas artt. Kaotik ortamlarda tccarlar,
muhatap alabilecekleri kimse olmad iin haftalarca, ya da en kt artlar altnda
aylarca, o kentte beklemek zorundaydlar. Hahhumda gereklemi bir olay bu
durumu iyi bir ekilde zetlemektedir.42 Elli isimli bir tccar, ddin-Kubum isimli
bir baka tccarla Hahhuma kervanla birlikte geldiklerini ve burada zorunlu
olarak kaldklarndan bahsetmektedir. Ayrca, tccar, kraln kan akttn ve artk
tahtnn emniyette olmadn, prenslerin birbirlerinden kuku duyduklar iin
izlediklerini ve blge halknn bu durumdan dolay isyanda olduunu
belirtmektedir. Elli daha nce yaplm olan antlamalarn sallantda olduundan
ve kendisinin Hahhum eartumu ile birlikte ka kez saraya gittii halde bir sonu
alamadklarndan da yaknmaktadr. Daha sonralar ise Elli, Kane Krumdan
antlama yapabilmeleri iin yardmc olmalarn istemektedir. Grne gre
Krum Kane, Elli ve ekibinin sorunlarn zmek iin Hahhum prenslerine bir
mektup gndermitir, fakat bu kez de Elli sarayn bu mektubu umursamadn ve
Asurlularn isteklerini ve nerilerini dinlemek istemediklerini iletmektedir. Bu
rnekte Asurlular siyasi kargaadan dolay zor duruma dmlerdir. Burada,
Hahhum saray tarafndan, Asurlulara bilinli bir engel konulmamtr fakat
tccarlar bu durumdan yine de dolayl olarak etkilenmilerdir.
Bu rnein aksine baz durumlarda ise Asurlularn, Anadolulu st
yneticiler tarafndan kasten olarak zor duruma sokulduklar grlmektedir.
KTH 1443 belgesine gre u-tar isimli bir tccar, rabi sikkatim44 (burada
general olarak evrilmitir) ile i ortakl yapmaktadr. General, bir bakr yknn
altn ya da gm karlnda satlmas durumunda, Asurlu tccara 10000 mina
bakr deyeceine sz verdii halde bu szn yerine getirmemitir. u-tarn
baka bir sorunu da satta grevlendirdii aharana isimli bir elemann,
Wahuanada bulunan generale gnderecekleri gm kutularn bo gndermi
olmalardr. Krum, aharana isimli o grevliyi hakl bulmutur ve gmn onun
hakk olduunu savunmutur. u-tar ise kutularn generale bo bir ekilde
ulamalarndan kendisinin sorumlu olmadn ve mektubu yazd kiilere anlayl
olmalarn ve krumdan bir ekilde gm kurtarmalarn rica etmektedir.
Verilen rneklerden de anlalaca gibi, Anadolulu yneticilerin kaaklk
gibi kendilerine zarara uratabilecek benzer olaylara kar ciddi bir mcadele
vermekteydiler.
__________
42
Michel 1991, 68, CMK 98=CCT 4, 30a.
43
Dercksen 1996, 203-204. (lk kez Lewy 1930, 22-25 tarafndan evrilmitir). Dercksen 1996, 204,
31b-41a ..ben generale bo kutular gndermi olsaydm, bizler Puruhattum ya da burada
hayatlarmz iin korkmamal myz? Sen hep bu adamn kaprisli olduunu ve baz zamanlarda
verdiini ve dier durumlarda ise aldn bilmez misin? Bu gm benim iin retilmemiti! O hala
bana 2000 (mina) bakr sormakta ve ben ona (bunu) verdim!
44
zellikle askeri alanda nemli yetkilere sahip olduu dnlen rabi sikkatim terimi ile ilgili grler
hakknda bkz. Veenhof-Eidem 2008, 228-229.
39
Buraya kadar Anadolu ynetim merkezlerini ve Asur krumlar arasndaki

iletiimi ele alrken bu kurumlarn kendi karlar iin alan iki farkl taraf olduklar
ak bir ekilde gsterilmitir. Fakat baz durumlarda yerli Anadolu kurumlar ve
Anadoluda bulunan Asurlulara bal kurumlar arasndaki snrlar kalkabiliyordu.
Nitekim Asurlu tccarlar bazen kendi kurumlaryla sorun yaayabiliyorlard ve
byle durumlarda bulunduklar blgenin kral veya sarayn bu olaya
kartrabiliyorlard. Kendi aralarndaki meseleyi zmek iin yerli kurumu
kullandklar TTC 27 45 belgesinde grlmektedir. Buradaki olay, karde olan
Aur-nd ve Aur-taklku arasndaki bir sorundan ortaya kmtr. Aur-
taklku, Puruhattum kralna mektup yazmtr ve ona kendisine bir iyilik yapmas
ricasnda bulunmutur. Bu iyilik Aur-ndnn Puruhattuma girmesi ile birlikte
mallarna kral tarafndan el konulmas ile ilgilidir. Aur-taklku kardeinin bir sr
gm olduunu belirtmekte ve kendisinin hayatn koruyamayacak kadar
gsz olduundan ikyet etmektedir. Tccar daha ncesinde bal bulunduu
koloniye kardei hakknda su duyurusunda bulunmutur. Onlara belgelerle Aur-
ndnn elinde ne kadar mal olduunu gstermek istemitir fakat koloni ofisi bu
duruma kar kaytsz kalmtr ve bylelikle Aur-taklku Puruhattum kralndan
yardm istemeye mecbur kalmtr. md-ilum isimli bir ahs, Aur-ndy
kardeinin bu eyleminden haberdar etmektedir ve tccarn dikkatli olmasn yoksa
kardeinin bu kalleliinin onun elindekileri kaybetmesine neden olabileceini
belirtmektedir. md-ilum, kraln Aur-taklkuya destek kmasndan da ok
korkmaktadr ve bu durumun gereklememesi iin dua etmektedir.
Grld gibi, Asurlu tccarlar kendi bal bulunduklar kurumlardan
destek alamaynca, yerli saraylardan yardm etmeleri iin ricada
bulunabilmekteydiler. Bu tip olaylarn sonucunda krum kurumunun herhangi bir
ceza yoluna gidip gitmedii ya da Anadolulu yetkililerine bir ambargo koyup
koymadklar bilinmemektedir. Ayrca mnferit bir aile ii dava olduundan ve bu
duruma karmak istemediklerinden mi veya krumun saraya kar yapaca bir
ey olmamasndan dolay m bu davada pasif kald da merak konusudur. nk
md-ilumun bu olayda kraln hayr demesi iin sadece dua etmede areyi
aramas, kendi kurumlarndan fazla destek gelmeyeceini gstermektedir. Dier
taraftan Anadolu saraynn byle bir riske girmesi, onun karlnda alaca
kazancn ok yksek olmasndan kaynaklanabilecei kadar, onun bulunduu kent-
beyliinin bu durumda Puruhattumun gl bir merkez olmasndan da
kaynaklanabilirdi.
(CMK 101) = Kt. n/k 38846: Ah-alim, u-tara, Uur-a-tara, d-
Kbime ve Enlil-bniye yle syler: Ben rubumu kendi blgesinde, sikkatum
dn yakaladm ve Tamnia yneticisi ve onun Tamnial oluna, erbum tadm.
O (kral) unu dedi: senin namna Karahnada sz aldm, gmn boa
gtrlmeyecek, bana mektup gnderdikten sonraki gn, onlar buraya yeminin
__________
45
Larsen 2002, 157-158, 113.
46
Gnbatt 1996, 30-34.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
40
bir (kopyasn) gnderdiler, bana daha kapsaml bir ekilde bilgileri ulatrr
ulatrmaz, size yazacam. Krum, tabletimi okur okumaz, kruma gidin ve onlarn
talimatlarn bana gnderin. Sizin gmnz kurtarmaya alacam. Adam
(kral) bir erbum beklemektedir. Kralie bana bir beyaz elbise ve bir para kutnum
kuma sipari etti, bana bunlar gnderin. Raporlarnz bana sunun ve
Karahnada onlarn gmn kurtarmak iin herhangi bir harcama yaptklarn
bildirin. Burada ben adama (krala) bir erbum sz verdim. Siz kruma be mina
kalay isteyin..ve onu bana gnderin.
Yukarda grlen olayda bir ahsn bir kurumu karsna ald
grlmektedir: Kt n/k 164847 belgesinde ise krum kurumunun bir ahs sktrmak
iin Anadolulu yerli halk kullandn grmekteyiz. labrat-bani isimli tccar, Uur-
a-tar isimli bir baka tccara yazmtr ve Mamallardan oluan bir gurubun,
kendi ev halknn rahatsz edildiini ve bu duruma bir son verilmesini istemektedir.
labrat-bani, arkadandan, Mamallara, sebep olduklar rahatszlk dolay saraya
ikayet edileceklerini sylemesini ister. Fakat onlar bu uyary dikkate almayacak
olurlarsa da, Uur-a-tar kruma gitmelidir ve buradakilerden Mamallar
durdurmalarn istemelidir.
eenin de belirttii gibi, Mamallar bu rnekte krum tarafndan bir nevi
tetiki olarak kullanlmlardr. Krumun niye byle bir yola bavurduu metinde
anlatlmaz fakat muhtemelen, abrat-bani (labrat olmal) isimli tccarla bir
sorunlar vard. Krumun yasal bir kurum olarak yapabilecei her trl kanuni
baskdan sonra tek are Anadolu yerlilerini, labrat-baninin evine ynlendirip
rahatszlk vermeleri iin ynlendirmitir. Bu kanun d yntemle krum ofisi,
tccar yola getirmeyi amalam olabilir. Dier taraftan labrat-bani saraya
kp, Mamallarn bu eylemlerinin son bulmas iin, kraldan yardm isteyeceini
belirtmitir.
Kt n/k 1648 tableti grld gibi nemli bilgiler sunmaktadr. Asurlular her
zaman kat bir ekilde kendi kurumlarna bal deillerdi. Krum kurumu da ayn
ekilde artlar ne olursa olsun, kendine bal olan tccarlar her zaman
korumuyordu. Duruma gre bir krum ofisi kendi karlar iin yerlilerle ibirlii
yapmakta ve bir tccar da kendi kazanc iin yerel saraya yardm etmesi iin
mracaat edebilmekteydi. KTH 3 (= OAA1 130) belgesinde ise farkl bir durum
grmekteyiz. Pilah-tar isimli tccar yine tccar olan Aurndya yazd
mektupta, Badnadan yola karken Asurlu tccara takldn fakat bunlarn
gece olunca kendini zor durumda braktklarn ve bir evden (muhtemelen
konakladklar mekandan) alt para kuma aldklarn belirtmektedir. Pilah-tar
daha sonra Badnaya geri dndn ve orada bulunan wabartumu bu olaydan
__________
47
een 1990, 146. Uur-a-tara syle, labrat-bani yle diyor: eer Mamallar oraya gelirler ve
li-tikalin kzn, evimden dolay korkutacak olurlarsa bir ay kadar (mhlet) ver! Burada, sizin
meselenizi saray ile ele alacaz. Onlara bilgi ver (syle), onlar sevket! Eer, seni) dinlemezlerse,
kruma git ve sen yle de: adamlar, sizin talimatnz iin beklemektedir. Krum, onlara bilgi versin
ve onlar sevk etsin)! Benim (ev) halkm rahatsz etmesinler!.
41
haberdar ettiini bildirmektedir. Wabartum grevlileri ise bulunduklar blgedeki

saraya kacaklarn ve saraydakilere, Asurlular tarafndan alnan kumalar
bulmak iin ura vereceklerini belirtmilerdir. Yine bu grevliler, kumalarn
bulunamamas durumunda, bunlarn deeri zerinden teminat tutar
deyeceklerinin garantisini verdiklerini bildirmektedirler. Badnadaki wabartum
yetkilileri, buradaki sulularn Asurlu olmasndan dolay sorumluluu kendi
zerlerine almlardr. Bundan dolay alnan mallarn yerli bir hsa ait olduu
sonucuna varlabilir.
Kt b/k 47148 mektubunda ise Anadolulu taraf iin geerli olan bir durumu
grmekteyiz. Belgede sarayda alan ya da hizmet eden bir grup insan, Asurlulara
ait olan kuma almlardr. Hrszlarn yerli olmas, Asurlularn istedikleri ekilde
bunlar cezalandramayacaklar anlamna gelmektedir. Fakat bu durumda kraldan
izin kmtr ve Asurlularn hrszlar idam etmeleri iin bir engel kalmamtr.
Anlalan kral, tam olarak yetkiyi/karar Asurlulara brakmamtr fakat ayn
zamanda onlarn isteklerini de yerine getirmitir. Kendi yurttann kaderini
dorudan olarak tccar grubuna brakmak yerine, kendisi de burada bir g
gsterisinde bulunmu ve ayn zamanda Asurlularn haklarn da gzetmitir.
Dolaysyla kral var olan ekonomik sistemi korumak adna bu diplomatik davran
sergilemitir.
Bu blmde sunulan belgelerden de grld gibi, antlamalarn artlar
kiiye ve blgeye gre deiebilmekteydi. Asurlularn ticaret sistemi, Anadolu kent-
beylik siyasi sistemi iinde fazla ne kmayan gsz ya da vasal statsnde olan
kk merkezlerden faydalanmasn iyi bilmekteydi. rnein yukarda verilen KTP
14 belgesinden de anlald zere, Asur ticaret ann dnda kalan merkezlerin
yneticileri, fazla taleplerde bulunamayaca gibi kar tarafn isteklerinin byk bir
ksmn da yerine getirmekteydiler. Bu krallar ya da beyler Asurlular blgelerine
ticaret yapmalar iin davet etmi olabilirlerdi. nk Asurlularn o blgeye ticaret
yapmak iin uramalar, o merkezin pazarlarnn canlanmasn ve bylelikle
ekonominin glenmesini salamaktayd.
Oysa Kane, Puruhattum ya da Wahuana gibi nemli merkezlerin
yneticileri, Asurlularn karsna daha fazla artlar ve isteklerle kabiliyorlard. Bu
siyasi glerin, Asurlu tccarlar ile yaptklar szlemeler dierlerine gre daha
eitti ve baz durumlarda ise Asurlularn snrlarn zorlayabiliyorlard. Daha nce
de bahsedildii gibi, saray ve tccarlarn arasndaki iletiim sadece gmrk/vergi
deme ya da baz haklar koruma ile alakal deildi. Belgelerden de anlalaca
gibi, ou zaman saray halknn yeleri ve tccarlar arasnda bakr, yn ya da
daha farkl mallarn alverii yaplmaktayd. Saray tarafndan alnan mallarn ou
daha sonra deme kouluyla alnmaktayd ve saray genelde borcunu demekte
sknt ekmekteydi. Bu nedenden dolay bir sre sonra sarayn, Asurlu tccarlara
olan borlar birikmekte ve baz durumlarda rn alan kiiler geri demeyi de
__________
48
Balkan 1974, 31 (dipn. 16).
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
42
fazla ciddiye almamaktayd. Gl kent-beyliklerinde tccarlar bu duruma fazla

mdahale edemiyorlard, en fazla mallarn satn alan kiiyi boykot etme gibi
yollara bavurmaktaydlar. Bir baka konu ise, Asurlularn ak bir ekilde hakl
olduklar durumlarda, alttan almalardr. Yine KTH 14 belgesindeki rnekte
olduu gibi, tccar, arkadalarndan sabrl olmalarn nk herkes sz edilen
rabi sikkatimin huyunu bildiini yazmaktadr. Bu durum Asurlularn baz
durumlarda kaprisli kiilikleri idare ettiklerini ve bylelikle kazan getiren bir
blgeyi kaybetmek istemediklerini gstermektedir.
Anadolu saraylar ve Asurlu tccarlar ve bunlarn bal olduklar kurumlar
arasndaki iletiim ve balantlar bulunduklar blge ve artlara gre
ekillenmekteydi. Asurlular karlarnda ekonomik ve siyasi bakmdan zayf bir
beylik bulduklarnda, bunlardan sonuna kadar faydalanmaktan ekinmiyorlard.
Dier taraftan Anadolunun siyasal ve ekonomik gleri ile daha eit artlarda
ticaret yapabiliyorlard. Baz durumlarda ise bu gcn Anadolu sarayna bal olan
kiilerin eline getiini grlmektedir.
ANADOLU HALKI VE ASURLU TCCARLAR ARASINDAK LKLER

Asurlu tccarlar aralarndaki haberlemelerde Anadolulu krallarn isimlerini
genellikle kullanmazlard. Onlar ifade ederlerken sadece rubaum kelimesini
kullanmaktaydlar. Ayn ekilde yerli halktan sz ederlerken de, isimlerini sylemek
yerine onlardan nuum olarak sz etmekteydiler. Nuum49 kelimesi kaba, cahil
ve kltrsz yani barbar anlamna gelmekteydi.50 Mezopotamyal tccarlar bu
kelimeyi hangi anlamda kullandklar bilinmemektedir. Kelimenin dorudan
olumsuz ve aalayc anlamn kullanabilecekleri gibi, sadece yerli/yerel halk
anlamnda da kullanm olabilirler. Fakat zaman ierisinde Anadolulular ile evlilik
ve ticaret yapmalar, ayrca doan baz ocuklarn gittike Asurdan ok Anadolu
kltrne yakn olmas ise, Asurlularn fazla ayrmc olmadn gstermektedir.
Daha sonra ele alnacak olan baz belgelerden, Anadolulu kadnlarn ve Asurlu
tccarlarn evlenmelerinin genel bir durum olduu grlmektedir.
Kltepe arivleri, iki halk arasndaki iletiiminin daha ok bor alma ve
vermede gerekletiini gstermektedir. Belgelerde borcu veren kiinin genellikle
Asurlu olduunu ve alann da Anadolulu olduu grlmektedir. Asurlular
birbirlerinden yaklak % 30 faiz alrken (deiebilmekle beraber bu oranlarn en
d % 10 en yksei ise % 120 olduu sylenebilir) bu oran yerli kii olunca
artmaktayd.
Nadir de olsa Asurlu tccarlarn da Anadolululardan bor ald
grlmektedir. ATHE 451 belgesinde bu durum gzlenmektedir. Kt o/k 86 52
__________
49
Veenhof 1977, 110. Burada bu terim ile bir grubun dier bir grubu tekiletirdii
dnlmektedir.
50
Edzard 1989,107-109.
51
Kienast 1960, 7.
43
numaral metinde de alacaklnn bir yerli ve borlunun bir Asurlu olduunu

grmekteyiz. Metin u ekildedir: ..gmn ve bakr kazann yerliye ait olduunu
sen bilmiyor musun? Sen benim kardeimsin! Eer bakr kazan satld ise, sen ve
vekilim yn kontrol edin ve mhrleyin ve aldn kadar bedeli ilk ulak (olan)
Adad-tappai ile bana gnder ki burada yerli benim kanm imesin..! Buradaki
yerli benim kanm imesin ifadesi Asurlu tccarn borcunu demedii taktirde,
yerli ahs tarafndan ok ar bir ekilde cezalandrlaca konusunda tedirgin
olduunu gstermektedir. Ayn arive ait olan Kt. o/k 7053 belgesinde u satrlar
yer almaktadr: ..111 mina bakr, umma-libbi-Aura verdim. 30 mina
Ziriyaya verdim. 30dan mina eksik bakr iinden, 9 mina bakr eeklerin
yiyecei saman iin tarttm. 3 mina bakr (bronz aksesuarl) kemer iin tarttm. 3
mina (eeklerin) st-yk iin tarttm. 3 mina arum iin tarttm. 3 mina ama-
riye verdim. 2 1/3 mina Ziriyaya verdim. 1 mina bakr kianum iin tarttm...
Mektupta ismini belirtilmeyen bu kii, yerli ya da Asurlu ayrm yapmadan farkl
kiilere bor verdii anlalmaktadr.
Kt n/k 1716 b54 belgesi, alacakl ve vereceklilerin nasl bir szleme
yaptklarn gsteren gzel bir rnektir. Bayram, bu metni u ekilde evirmitir:
Bulina ve kars Walawala zerinde Puzazu ve Mannum-ki-Aurun mina be
eqel gm vardr. li-dann eponiminde, Mahhur-ili aynda, Aur-idi ve u-
tarn hamutumundan55 itibaren; seneye, kral: (tanr) Nipasn mabedinden
(dini treni tamamlayp) kt zaman (borlular borlarn) deyecekler. Eer
demezlerse Kaniin hkm gereince faizi ilave edeceklerdir. Onun kocas, o
(adamn) kadn klesi Zitwan, onun erkek klesi Kanana, Zia ve onun evi
rehindedir. di-tarn huzurunda, Kalulunun huzurunda, onun kars Kuzazann
huzurunda, Sulann huzurunda Hanunun huzurunda, Kulanalann huzurunda.
Yerli bir ift ve Asurlu tccarlar arasnda yaplan bu bor-senedinde, dikkat eken
farkl unsurlar da bulunmaktadr. Borcun denecei tarih Asurlular iin belli bir
eponim senesine gre belirtilirken, Anadolulular iin ise kendi tarihleme
yntemlerinden bir tr olan, belli bir dini tren zaman, kaydedilmitir. Bu
tarihleme sistemi, vadeyi gsteren bir sistem olarak deil sadece tarihlendirme
amacyla kullanlmtr.
Baz belgelerden Asurlular ve Anadolulularn birbirlerinden ev alp satt da
grlmektedir. Kt. v/k 2856 belgesinde byle bir al-veriin gerekletii
anlalmaktadr: Aa, Kula, Gaw, Hanu, Walhana ve Tunuman, Haui, bu
52
Albayrak 2000, 40.
53
z-Albayrak 2005, 22-23.
54
Bayram 1990, 461-462.
55
Hamutum, hafta eponimi karlndadr. Yni hafta, isim(ler)i belirtilen ahs(lar)n adyla anlrd.
Bu kelimenin tarihleme yapmann haricinde baka fonksiyonlar ifade edip etmedii tartmaldr.
Akadca be anlamndaki hamu(m) kelimesiyle ilgisi ak olmakla beraber 5 gnlk hafta ya da
ayn 1/5ini ifade eden hafta karlklar daha nce tartlmtr. Uzmanlar hafta ve be
kelimesini bir arada kullanarak bir aklama yapmann doru olaca dncesindedirler.
56
Gnbatt 1989, (metin no: 4) 54-55.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
44
adamlar (ile) Ab-alimin tccar ve Ab-alimin evi fiyat karl sattlar ve (evi)
alma-Aurun adna Puzur-Aur ve Ennum-Aur satn aldlar. Eer ev zerinde
birisi hak iddia ederse, bu adamlar ve Ab-alim (hesab) temizleyecektir ve 10
mina gm deyecekler. Adudunun olu Lulunun huzurunda. Dudubialann
olu Taliann huzurunda. Bu metinde, ilk satrlarda ad geen yedi ahs,
anlald kadaryla, Asurlu Ab-alimin evini, alma-Aur adna Puzur-Aur ve
Ennum-Aura satmlardr. Yaplan bu satmdan ikyet edecek olan olursa da
ceza olarak 10 mina gm denecei belirtilmitir. lgintir ki bu al-verite,
sadece iki yerlinin ismi ahit olarak yazlmtr ve herhangi bir Asurlu ahsn ismi
verilmemitir.
(CMK 68)=ATHE 63 tccar Puzur-Aur tarafndan mdluma
gnderilmitir ve Anadolu saray ve halk ile Asurlu tccarlarn arasndaki ilikiyi
anlamamzda yardmc olabilecek bir belgedir. Metnin ilgili satrlarnda u ifadeler
yer almaktadr: Zalpadan kuma ve Huramadan bakr gelince, onlar kervanla
Tawinia zerinden Wahuanaya gnder. Burada saraya sorduk ve onlar (bize u
ekilde cevap verdi): Kane halk size (sizin seyahatinize) katlmak istiyor. Buraya
gelin..!.
Anadolulu ve Asurlu tccarlar arasndaki ticaret balantlar sadece erkekler
arasnda olmayp, kadnlar ile de gereklemekteydi. Bor senetlerinde yerli
kadnn ismi geerse bu genellikle kocas ile birlikte ald bir borcun ortaklnda
bulunduu iindir. Fakat baz istisna durumlarda kendi bana mukaveleler
yapabilmekle birlikte genelde kocas ile birlikte bor almaktayd. rnein OAA1
148 (=CCT 5, 48b+c) antlamasnda Mawahi isimli bir kadn, bir tccardan 1
mina 7 eqel gm almtr ve bu borcu hasat zamanndan nce demesi
gerekmektedir. Eer Mawahi bu miktar zamannda deyemez ise, her ay her
mina iin 3 eqel faiz ilave edilecei belirtilmitir.
Yine yerli bir kadn olan Madawada, Anadolulularla ve Asurlularla al-veri
yapt anlalmaktadr. CCT I 9b (=El 1 82)57 belgesi de ierii bakmndan
nemlidir: Madawada mlikadan 1 mina 6 eqel tasfiye edilmi gm
alacakldr. u-Kbum ve Gaziann haftasndan itibaren, Puruhattuma giriinde
mina gm bana gnderecek. 1 mina 16 eqel gm (ise) yedi aya kadar
tartacak. Eer tartmazsa krumun kararna gre faiz ilave edecek. Kanwarta ay;
ddi(n)-abumun senesi; ahit Hubidam, ahit nba-Aur. Madawada ile ilgili
ilgin bir baka belge de Kt. o/k 4458 nolu metindir. Bu metinde u satrlar yer
almaktadr: Hapualann mhr, mi-awann mhr, Lulunun mhr,
Kammaliann mhr, Madawada, Lulu ve Kammaliadan mina 2 eqel
gm alacakldr. Aur-taklakunun haftasndan itibaren hasat zamanna kadar
deyecektir. Verilen rnekleri tartmadan nce Kt. o/k 8459 numaral belgeye de
incelemek, yerinde olacaktr. Albayrak metnin tercmesini u ekilde vermitir:
__________
57
Burada Albayrak 1998, 4, tercmesi kullanlmtr.
58
Albayrak 1998, 6-7.
59
Albayrak 1998, 9-10.
45
Madawada ve ddi(n)-Aur Peruwadan yars buday yars arpa (olmak zere)

alt uval ve kap (tahl) alacakldr. Hasat zamannda Madawadann l kab
ile lecek. ahit Puzur-tar, ahit Kanual Peruwa.
Bu belgelerde dikkate deer birok e gemektedir. Bor senetlerinde
Anadolulu ve Asurlu ahs isimleri yan yana ahit olarak yer almaktadr. Sonuncu
belgede Madawada ile bir Asurlu bir tccarn ortak olduu ve bunlarn yerli bir kii
olan Peruwadan alacakl olduklar anlalmaktadr. Kt. o/k 44 nolu belgede ise
yine yerli olan baz kiilerin Madawadaya borlu olduklar grlmektedir. Bu
metinde ilgin olan olay ise Puzur-tar isimli bir Asurlunun da Anadolulular
arasnda yaplan bir senette ahit olarak gemesidir.
Kt n/k 3260: i us Amiri Peruwann mhr, Habercilerin Amiri
Happualann mhr, Hikia rahibi Kikarann mhr, Frtna Tanrs rahiplerinin
ba Gadudunun mhr, elanumun hizmetkrlarnn Amiri Kuwatarn mhr.
Aur-mittinin olu Enam-Anumun mhr. Kukkulanumun olu Mannum-
balum-Aurinin mhr. Pazarlar Amiri Aietin mhr. Warad-Kubinin mhr.
Kurann olu Aur-aminin mhr. Sava Tanrsnn rahibi narn mhr.
Onun kars Awawaninin mhr. Ordularn Amiri Bulinann mhr. Kurkurann
olu Tamuriann mhr.
Bu belgenin Asurlular ve Anadolulu ahslarn arasnda yaplan bir
ortakln iptali olduu sanlmaktadr.61 Bu rnekteki antlama Kt n/k 1716 bden
farkldr, nk burada Anadolulu krallar ve pazarlar bakan, rahip gibi dier st
dzey yneticiler de ahit olarak gsterilmitir. Ortaklk iki Anadolulu karde olan
alkuata ve Tamuria ile Asurlu tccar Eddin-Aur arasnda yaplmtr. ki taraf
arasnda yaplm olan antlama Kane kral Hurmeli ve onun rabi simmiltimi
Harpatiwa zamannda gerekletii dnlmektedir. Hesaplarn kapanmas ise
kral nar ve onun merdiven-by olan amnuman zamanna denk gelmektedir
(alkuatann, nar zamannda ld ve yerine olunun getii sanlmaktadr).
Yaplan antlamaya kral ve bunun rabi simmiltiminden hari, dier st dzey
yetkililer de ahit olmutur. Tanrlarn Sokanda ve tanr Aurun haneri
nnde ifadesi hem Kanelilerin hem de Asurlularn tanrlarna eit artlarda
nem verildiini gstermektedir. Szlemenin son paragrafnda ise, ortaklardan
biri ya da bu kiinin ei veya olu/oullar yaplan anlamaya sadk kalmayp, kar
tarafa ya da bu kiinin eine veya oluna/oullarna dava aacak olursa, dier
kiiye 30 mina gm deyeceini ve lme arptrlaca vurgulanmaktadr.
Burada da yerli tarafa ve Asurlu tarafa eit artlarda mdahale yapld
anlalmaktadr.
Yine yazl kaynaklardan, zaman zaman Asurlularn yerliler tarafndan zor
duruma sokulduklar anlalmaktadr. BIN 4, 49 = OAA1 mektubunda Aur-nd
isimli tccar iki yerli ahsn kendisini dolandrdn bildirmektedir. Kt b/k 471
__________
60
Dercksen 2004, 166-167; Donbaz 1989a, 75-77; Forlanini 1995, 124-125.
61
Veenhof Eidem 2008, 144 (dipn. 667).
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
46
belgesinde ise sarayda grev yapan yerlilerden bazlar Asurlulardan kuma

almlardr ve bunlar kraln izni ile Asurlu tccarlar tarafndan
cezalandrlmlardr. Bu rnekte, kuma alan kiilerin sarayda almas, kraln
bu olaya dorudan dahil olmasna neden olduu dnlebilir. Fakat genelde
yerli ve Asurlular arasnda bir sorun karsa ve kendi aralarnda bunu zemezler
ise son sz kral sylerdi.
Baz belgelerde ise Asurlularn yerli halktan hari, yerli kurumlardan da bor
aldklar bildirilmektedir. Tpk Asurlularn bt krimi gibi, Anadolulularn da ticari
kurumlarnn olduu dnlmektedir. Asurlular baz mektuplarda bunlardan bt
nuim olarak bahsetmektedirler.62 Albayrak, tarafndan ele alnan Kt m/k 69 63
belgesinde ..babamz ldnde ben ve sen orada bulunduk. Babamz bir eqel
gm (miras) brakmad. (Bunun zerine) ben yerli tccar evine girip, iki mina
gm yerli tccar evinden aldm ve babamzn defni iin harcadm satrlar
gemektedir. Konu ile ilgili ve yine Albayrak tarafndan tercme edilen bir baka
metin de Kt 87/k 252dr64 . Mektubun ierii Wahuana krumunun ald bir
karar ile ilgilidir: Wahuana krumunun mhr. Krumun kk ve byk
(meclisleri) karar verdi: Aur-dann olu uramann adna onun yerli tccar
evine olan mina drt eqel gm borcunu Amur-ili tartt ve ehir halknn
(huzurunda) yemin ettiler. Bu gmten dolay urama Amur-iliden bir hak talep
etmeyecek. Nuum kavram n/k 567 nolu65 belgede de gemektedir. Mektupta u
satrlar yer almaktadr: iki kuma (ve) 2 mina 13 eqel gm mi-
abiaya tarttr. Eer demeyi istemezse sen yle syle: Yerli tccar evinden66 fizli
olarak alacam.
Bu ilgin kurum, yeri gelince borcunu deyemeyen Asurluyu tutsak olarak
tutabiliyordu. Kt. o/k 13b numaral bir mektupta, Kustum isimli bir Asurlu kadn,
Ennntu-Aur isimli bir ahsa u bilgileri vermektedir: Sen kardeimsin!
Burada benim yanmda kimse yoktur. Kardelerim beni yerli tccar evinde
braktlar, yanmda hi kimse yoktur! Ltfen kadn kleye dikkat et ve ilk ulak ile
bana gelsin! Burada yanmda (ne) bayan hizmetim (ne de) hizmeti(m) var...67
Albayrak, burada kadnn kardelerinin borlarndan dolay bt nuume
brakldn dnmektedir. Benzer bir olay da Kt. m/k 6668 tabletinde
grlmektedir. o Timelkiada harcama yapt, 10 eqel gm umi-abiya
dedi ve Buzuann olu Aur-nuyu yerli tccar evinden kartt...
Aliarda bulunan OIP 27, 12 belgesinde de bu terim gemektedir:
Arzi-amurun olu Anina mina [] eqel gm nuuma borludur. Onun
__________
62
Albayrak 2000, 39.
63
Albayrak 2000, 40-41.
64
Albayrak 2000, 42.
65
AKT II, 53; Albayrak 2000, 41.
66
nuaim kavramn Albayrak 2000, 41de yerli tccar evi olarak yorumlarken, Bilgi-Bayram
1995, 93-95, AKT II, 53de bunu yerlinin evi olarak yorumlamlardr.
67
Albayrak 2000, 39-40.
68
Albayrak 2000, 41.
47
borcu olan mina 3 eqel gm, Uur-a-Aurun olu ddin-kubumona

tartt, ve o Aninay nuumun evinden zd..
Asurlu tccarlarn bit nuaim dedikleri yerli bir kurumdan bor alabildikleri
ve eer aldklar miktar geri deyemezlerse de bu yerlerde rehin olarak
tutulabilecekleri, bu belgelerden karlan bir sonutur. Asurlu grup ve Anadolu
halk, alm-satmdan baka farkl alanlarda da ilikiler kurmaktaydlar. Evlilik
bunlardan biriyken, kle alm satm ya da gnlk ihtiyalarn karlanmasnda da
bu iki grubun ibirlii iinde bulunduklar anlalmaktadr. rnein OAA1 175de69
Aluluwa isimli bir Anadolulunun ddin-tar isimli bir Asurlu tccarn hizmetine
girdii grlmektedir. Metinden anlald kadaryla Aluluwa, Asurlu tccar iin
byk ihtimalle sat yapacaktr. Antlamann birok yerinde de vurguland gibi
Aluluwa, Asurlunun izni olmadan farkl iler kabul etmeyecektir yani izinsiz sat
yapp ekstra kazanc kendine saklamayacaktr. Ayrca ddin-Aurdan kr da
saklamayacaktr. Eer bunu yaparsa faizi ile deyecektir. Bu belgede nemli olan,
yerli ahslarn Asurlularn hizmetine alabildii ve krn bir blmn (burada
olarak belirlenmi) patronuna vermesi gerekmektedir. Aluluwann, ddin-Aura
borcu olduundan dolay m yoksa kendi istedii ile mi bu ie girdii merak
konusudur.
Belirtildii gibi Anadoluya gelen tccarlar zamanla buradaki yerli kadnlarla
evlenmilerdi. Michele gre kark evlilikler, nc kuak Asurlular dneminde
iyice artmt.70 Tccarlardan bazlarnn blgede yaptklar evlilikler ilk iken,
dierlerinin Asurda eleri bulunduu halde, Anadoluda ikinci kez
evlenmekteydiler. Anadolulu erkeklerle Asurlu kadnlar arasnda ise fazla evlilik
grlmemektedir. Genelde Anadolulularla evlenen Asurlu kadnlarn dul olduklar
anlalmaktadr. Mesela Asurlu bir bayan olan tar-lamassi ilk evliliini Asurlu bir
ah ile yapm, daha sonra ise Lulu isimli bir yerli erkek ile evlenmitir.71 Bu
konuda verilebilecek bir baka rnek ise Or. 47 (1978) 41572 belgesidir, burada
tar-bati isimli bir kadn, tannan bir tccar olan mdilumun kzdr ve ikinci
evliliini yerli Anuwa ile yapmtr.
Asurlarn yazl kaynaklarnda Asurlu ya da Asurda yaayan eler
autum/aatum olarak geerken, Anadoludaki ikinci eler ise amtum olarak
gemekteydi (ikinci evlilik bir Asurlu kadn ile yaplrsa bu kii de amtum olarak
gemekteydi). Autumun anlam ba/ilk kadn iken, amtumun dorudan
anlam yani kelimenin kkeni ise kadn kle idi. Fakat autum ve amtumun
haklar pratikte ok farkl olmasa da, bunlardan doan ocuklarn arasnda hukuki
__________
69
Aluluwa ddin-tara 4 mina liti-gm borludur; Aluluwa ddin-tar tarafndan hizmette
tutulmaktadr. Gelir olarak ne alrsa ddin-tar bunun ve Aluluwa bunun n alacaktr. Eer
ddin-tardan saklayacak olursa, her ay her mina iin 6 eqel orannda faiz ekleyecektir. ddin-
tarn izni olmadan i alrsa (o i) ondan alnacaktr. O, ya ddin-tarn evine girecektir ya da terk
edecektir. ddin-tarn izni olmadan i almayacaktr: (Larsen 2002, 232-233).
70
Michel 2001, 124.
71
Veenhof 1998, 126.
72
Hecker 1986, (dipn.9), 147.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
48
olarak fark olabilirdi. ki ya da daha fazla evlilik Asurlulara zg bir adetti,

Anadolular genelde monogamiyi uygulamaktaydlar. Ayrca yine iki halk arasnda
bu konuda farkl olan bir nokta da, Anadolulu iftlerin evlenmesi ve boanmas
olaynda ynetici ya da onun yardmcs yani ksaca sarayn bu ie karmasyd.
Asurlularda ise bu konu daha ok zel alanda halledilmekteydi. Fakat boanma
esnasnda mal paylam gibi konularda sorun karsa, onlar da bir kuruma
bavurmaktayd, Anadoluda bu genelde krum dairesi olmaktayd. Yerli ve Asurlu
evliliinde ise bu tr konularda genelde yerel hukuk geerli olmaktayd.
Asurlu tccarlarn yerli biriyle evlilik yapma isteklerinin farkl sebepleri
olmalyd. Asurdan ok Anadoluda bulunan bir tccarn, Anadolu sosyo-
kltrne ait bir kadnla evlenmesi ayrca ayn zamanda Asurda ilerini de takip
edebilecek bir ein bulunmas, pratik bir zm olabilirdi.
Asurlu bir kadn olan arrat-tar73, (BIN 4, 88=) OAA1, 72de Aur-
ndya Asurdaki i durumlar hakknda bilgi vermektedir. arrat-tar Aur-
ndya ona gnderdii baz kumalardan ve eline geen bakr, gm ve altn
miktarndan bahsetmektedir. Ayrca mektupta u satrlar da yer almaktadr: .. i
amarlar senin Kaneteki karn iindir. Kanete seninle birlikte kalan eini
seveceim. Belgeden de anlald gibi burada Asurda bulunan kadn, Aur-
ndnn ilerinin yrmesinde byk rol vardr. Ayrca bu kadnn, Anadoludaki
ee de sayg duyduunu ya da bu duruma sadece kabullenmek zorunda kaldn
anlamaktayz.
Kt. o/k 172b, Kt. o/k 195b, Kt. o/k 117 ve Kt. o/k 134 tabletleri bor
senetleridir ve bunlarda yerli ve Asurlu bir iftin isimleri gemektedir. Asurlu bir
tccar olan Ennum-Aur, yerel bir isim tayan bayan aptamaniki ile evlidir.
Dier Anadolu-Asurlu evliliinden farkl olarak, bahsi geen metinlerde
aptamaniki, amtum yerine autum olarak gemektedir. Bu durumda
aptamaniki, Ennum-Aurun ilk ei olmu olabilir ya da Asurlu bir babann kz
olduu iin, birinci e statsne layk grlm olabilirdi. Tpk Anadolulu iftler
gibi bu ift de borcu birlikte stlenmilerdir. Kane Krumun II. tabakasnn
sonlarna doru tarihlendii dnlen bu tabletleri74 yakndan incelemek kark
evlilikleri anlamada yardmc olacaktr.
Kt. o/k 172b75: ..1 mina saflatrlm gm -Kittumun olu Ennum-
Aur ve kars aptamanika zerinden tccar alacakldr. Kadn kle, Hutruman,
senin olun ve Kuzita (yani) ev (halk) gmle (sorumlu) tutuldular. Amurayann
olu nnayann haftasndan itibaren drt haftaya kadar tartacaklar. Eer
tartmazlarsa kadn kleleri, zarar iin vereceim ve eer yetimezse, gerisini evden
alacam. Allantum ay, Alahumun olu Aur-malikin senesi, l-bninin
huzurunda, laprat-bninin huzurunda. zellikle bu metin, Anadolulular arasnda
__________
73
Larsen 2003, 108de bu kadn, Aur-ndnn kars ya da kzkardei olabileceini belirtmitir.
74
Albayrak 2004 a, 3.
75
Albayrak 2004 a, 11-12.
49
yaplan bor-senetlerine ok benzemektedir. Yerlilerin belgelerinde grld gibi,

burada da evin hanm ve dier yeleri bortan topluca sorumlulardr. Yine yerli
belgelerde grld gibi borcun sahipleri teminat olarak kadn klelerini ipotek
etmektedirler.
Yine yerli kadnlar ile Asurlu tccarlar yapt evlilikleri aklamada yardmc
olabilecek rnekler: Asurlu tccar Aur-ndnn Anadolulu eine yazd
mektuplardr.
CCT 3, 7a= (OAA1 50) belgesi ise Aur-nd ve onun Anadolulu ei
iahuar arasnda bir yazmay ierir. Aur-nd, eine, yolculuk esnasnda
gelien baz konularla ilgili bilgi vermektedir. Aur-nd daha nceleri eine
baharda mektup yazacana dair sz vermitir fakat bu szn tutamamtr.
Tccar, kt hava artlarnn ilerini kt etkilediinden bahsetmektedir ve
iahuara tekrar mektup yazacandan ve kendi bulunduu yere gelmesini
isteyeceinden sz etmektedir. Ayrca Aur-nd eine, ismini vermedii bir kiiye
dikkat etmesini ve bu ahsa para kaptrmamas ile ilgili uyarda bulunmaktadr.
OAA1 51 belgesi de yine bu ift arasnda haberlemelerden biridir ve alveri ile
ilgili bilgiler iermektedir. Belgeye gre Aur-nd, li-iar ve Huluba isimli iki
kiiye orak ve kalay vermitir ve karlnda da bu kiilerin Aur-ndnn ei
iahuara buday ve subaru-yemi olarak geen iki rn vermeleri
gerekmektedir. Asurlu tccar, eine bu rnlerin teslim edilip edilmedii ve
edildiyse de ne kadarnn geldii konusunda niye bilgilendirmediini sormaktadr.
Aur-nd devamnda, bu rnler eer gelmediyse o kiilerin kendi evine
giremeyeceklerini belirtmektedir. Bundan baka, ei iahuardan, Hulubay
hapse attrmasn ve li-iarn onlara olan borcunu detmesini istemektedir. TC 2,
47=CMK 358=OAA1 52 numaral metinde ise unlar yazmaktadr: Aur-
nddan iahuara: 55 minalk domuz-ya benim mhrmn olduu bir
torbada ayrca narutu-malt ama-bni tarafndan sana getirilmektedir. Ltfen
onun tarafndan braklan muzum ve ewaztumu koru ve onlar gnder. Onlar
bakr satsnlar ve saman alsnlar. Samann kurumasna dikkat et. Alhumun iyi
kalitede bir kz almasn ve saman toplamasn (harman etmesini) sala... CCT
3, 7b=CMK 218=OAA1 60 metninde, Aur-nd ilerinde kardeinin de
bulunduu bir tccar grubuna yazmaktadr. Belgede u cmleler vardr: eime
syleyin, onlar eski buday tsnler fakat o, biral ekmek katmasn...
Sunulan belgelerden, bir Asurlu tccar ile ei olan yerli kadnlardan, bu tip
evliliklerde hangi grevlerin beklendiini grmekteyiz. Ei i gezisinde olan bir
kadn, finansal ilerle urat gibi ayn anda evin giderlerini de karlamalyd.
Ksaca kadn bulunduu yerde hem ev iinde hem de dar alandaki yani hem
kendi hem de einin yapaca ileri yapmalyd. Belgelerden anlald kadaryla
kadnn yannda ya da yaknnda ou zaman bir Asurlu akrabas bulunduu
grlmektedir. Bu bazen olu, kaynlar ya da firmaya ortak olan baka Asurlu
ahslar olabilmekteydi. Buradan tccarlarn bilinli bir ekilde elerini ilerine
ortak ettikleri ve kadnlarn gerekten aile firmalarnda nemli fonksiyonlarnn
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
50
olduunu anlamaktayz. Mesela iahuarn yetki snrlarnn geni olduunu

AKT I, 15=OAA1 73 metninde de grmekteyiz. iahuar kent dnda bulunan
Aur-ndya yazd bu mektupta, ortaklarnn yaptklar satlardan, kendi
ellerine geen ya da gemeyen miktardan, alacakl olduklar borlarn geen
sresinden bahsetmektedir. Ayrca O, Aur-ndnn neler yapmas gerektiine
dair talimatlar da vermektedir.
Bir baka ift ise Puzur-Aur ve Niwahuardr: Kt. o/k 2676: Puzur-Ana
yle (yler), Ennum-Aura, Dumaya, Niwahuara ve (Niwahuara) onun
hizmetisi (kars) Niwahuara syle: iki Zalpa tln Anah-il, be mina yn
Ssnum, [bir] tl Agya, [bir eqel] gm Atatann hizmetisi Kurub-tar, [x
mi]na yn Kula, [x m]ina (henz) yklememi (mal) [u]m-abya, bir incirden
sicimi ve koum takmn; Enna-Aur btn bunlar benim mhrmle sana
tamtr.
Kt. o/k 2977: Puzur-Aur yle syler: Kuraraya ve Niwahuara;
Niwahuara syle: iki Zalpa tln benim mhrmle, Tb-illa-Aurun olu
Anah-il, be mina yumuak yn ama-abnn olu Ssnum, bir tl
Amryann olu Agya, bir eqel gm Atatann hizmetisi Kurub-tar, btn
bunlar sana getirmektedirler. Eer orada sana (bunlar) vermeyen biri olursa
Kurara onu yakalasn ve ona gm tarttrsn ve (gm) sana versin. Elimde
gm olmad iin (sana) gnderemedim. Kazanlar gme vereceim
(satacam) ve (birka) gne kadar orada oturacam (olacam)...
Yerli bir kadnlarla evlilik yapmalar ayrca, onlarn yeni akraba balantlar
kazanmalarna da sebep olmaktayd. Bu durum Anadolu ierisinde yerleecek ve
ticaret yapacak olan tccar iin avantajl bir durumdu. Tccarlar burada
evlendikleri kadnlarn gndelik ihtiyalarn karlamaya mecburdular.
Kadnlardan ise Asurlu tccarlarn Anadoludaki evlerine, ilerine ve tarlalar varsa
onlarla ilgilenmeleri beklenmekteydi. Burada bu konularla ilgili birka metin
rnei vermek istiyoruz. Kt. 88/k 26978 numaral belge, Krum Wahuana
meclisinin, evli bir ift ile ilgili ald bir karar hakknda bilgi iermektedir; bu
karara gre tccar Pilah-tarn evli olduu Agiyann kz Tatana lke dna
kmayacaktr ayrca Pilah-tar Tatanaya her ay sekiz mina paralanm bakr,
temel ihtiyalar iin ya ve yakacan yan sra her sene ona, giysi temin
edecektir. Burada dikkat eken husus, yerli bir kadnn hakknnn krum meclisi
tarafndan korunmasdr.
Anadoluda yaplan evlilikler ahitlerin nnde gereklemekteydi. Her iki
tarafta evlilik ncesinde kararlatrlan maddelere uymak zorundaydlar ve farkl
istekleri olabilmekteydi. AKT I, 76 nolu belge yerli bir kadn ile Asurlu bir erkein
ahitlerin huzurunda yaptklar bir evlilik antlamasdr: ..di-Adad Anana ile
__________
76
Albayrak 2006, 90-92.
77
Albayrak 2006, 92-94.
78
Bayram-een 1995, (Metin no. 5), 11-12.
51
evlendi, Memlekette ikinci bir e (ile) evlenmeyecek! Eer evlenirse ve onu boarsa
5 mina gm tartacak. Br-Suenin huzurunda, Anah-ilinin olu Tb-illa-
Aurun huzurunda, Aur-blnin huzurunda. Yine iki halk arasnda yaplan bir
evliliin szlemesi olan Kt. 90/k 10879 da ilgin bilgiler iermektedir. Yerli ve
Asurlu ahslarn ahit olduu bir evlilik antlamasna gre damat aday Aur-
malik gelin adaynn annesi upilkaya 15 eqel gm demitir. Szlemeye
gre kzn annesi ve erkek kardei bu demeden sonra Aur-malike herhangi bir
itirazda bulunmayacaklardr. Dier taraftan Aur-malikin de dikkat etmesi bir
husus eklenmitir. Aur-malik ne Puruhattumda, ne Wahuanada, ne
Durhumitte, ne de Kanete baka bir kadn ile evlenecektir. Fakat karlnda
eini istedii yere gtrebilecektir.80 Verilen bu belgelerden de anlald gibi, yerli
halk evlilik szlemesi kaydedilirken eklemek istedikleri en nemli nokta, kar
tarafn Anadoludan ikinci bir e almayacayd. Anadolulu kadnlarn yaadklar
lkede haklarn koruyan bu madde, onlar iin ok nemli olmalyd.81
ou Asurlu tccarn Anadoludaki elerinden hari Asur kent-devletinde
resmi olarak evli olduklar bilinmektedir. Ancak ICK 1, 382 de bu durumun yerine
gre deiebilecei grlmektedir. ..Lqipum, Enirunun kz Hatala ile evlendi.
Memlekette ikinci bir zevce alamaz, ehirde (yani Asurda) bir qaditum ile
evlenebilir... Bu satrlardan Asurlu kiinin Anadoluda ikinci bir kadn
alamayaca gibi, Asur kent-devletinde ise sadece qaditum83 ile evlenebilecei
belirtilmitir. Yine bu belgede eer iki yl ierisinde kars ona ocuklar elde
etmezse o kadn (kocas iin) esire satn alacak, fakat bir erkek ocuk elde eder
etmez bu esireyi istedii yere satacak cmlesi, Anadolulu kadnn zorunlu
durumlarda geici bir kadn kle kabul edebileceini gstermektedir.
Bu belgelerden yola klacak olursa, Anadolu kadnnn, Mezopotamyal bir
kadndan daha fazla haklara sahip olduu sylenebilir. Fakat yine de, sadece bu
belgelere dayanarak, btn Anadolulu kadnlarn ayn imkanlara sahip olduunu
sylemek doru olmaz.
Mezopotamyada ocuu olmayan bir kadn eyizi ile birlikte baba evine
dnme mecburiyetinde kalabilirdi. Anadoluda ise ocuksuzluktan dolay kolay
kolay terk edilemiyordu. Ayrca ocuk iin alnan cariye/esirenin gelecei de evinin
hanmnn isteine gre belirlenmekteydi. 84 Yine boanma sz konusu olunca da
Anadolu kurallarnn ar bastn grmekteyiz.
__________
79
Bayram-een 1995, (Metin No. 1), 4- 5.
80
Bayram-een 1995, (Metin No. 5), 11-12.
81
AKT I, 77 a ve b metinlerinde ise iki Asurlu arasnda yaplan antlamada, Anadolulu evlenme
usulune uyulmutur. Bilgi 1990, 426da gelinin annesinin Hurri kkenli olabileceini ve bu
durumdan dolay yerli hukuka uyulduunu dnmektedir.
82
Bilgi 1951, 230-232, bu metni Hr. 3 olarak isimlendirilmitir.
83
Bu unvan ile ilgili olarak bkz. Kl-Duymu 2009, 171-173.
84
Ayrca bkz. Darga 1984, 14-15.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
52
Kt 78/k 17685 belgesinde u cmleler gemektedir: Kane Krumunun

kk ve bykleri u karar vermilerdir: bugnden itibaren Hunana Aur-
malikin eski kars olan, kz Alinay, setii kii ile evlendirebilecektir...
Grld gibi burada yerli bir kadn olan Alina hakknda Kaneteki krum
meclisi bir karar alabiliyordu.
Yerli ve Asurlu evliliklerden dnyaya gelen ocuklarn durumunun ise
kark olduu dnlmektedir. Bunlarn tpk gnmzde farkl kltrlere ait olan
insanlarn yapt evliliklerden doan ocuklar gibi, iki kltr arasnda kalm ya da
iki kltre de ait zellikler tayan kiiler olduklar sanlmaktadr. Metinlerde
babalar Asurlu olan baz kiilerin yerli isimler tad grlmektedir.86 Bu
ocuklarn anneleri, anneanneleri ya da babaannelerinin Anadolulu olduu
dnlmektedir.
SONU
Orta Anadoluya ticaret yapmak iin gelen Asurlu tccarlar buradaki
toplumun iki grubuyla karlayorlard. Bunlardan birincisi yneticinin ve onun
memurlarnn iinde bulunduu saray kurumuydu. Asurlularn, krum elileri
olarak adlandrd bir heyet, Anadolunun farkl kent-beyliklerindeki
yetkili/yetkililer ile buluup, birlikte her iki tarafn karlarnn dikkate alan bir
szleme yapyorlard. Bazen bir kenttin Anadolu ticaret andaki rol, onun
szlemede daha stn olup olmayacan belirleyebilirdi. Rotann dnda yer
alan kentler, Asurlulara yaplan antlamalarda daha az taleplerde bulunabilirken,
ticaret a iinde nemli bir lokalizasyona sahip olan bir baka kent ise daha fazla
talepte bulunabilirdi. Bu antlamalarda Asurlularn talepleri genellikle, kendi
hukuklarna gre yarglanmay ve yerel bir beyliin blgesinde bulunurken onlar
tarafndan can ve mal gvenliklerinin salanmas ile ilgili olurdu. Anadolu
saraylarn ekledikleri maddeler ise daha ok Asurlularn, blgelerinden geirdikleri
ve sattklar mallardan alabilecekleri vergi oranlar ile ilgiliydi.
Asurlular genellikle birlikte hareket eder ve kendi aralarndaki sorunlar yine
kendi kurumlarnda zmeye alrlard. Fakat tccarlar baz olaylarda bal
olduklar gruptan ayr hareket edip, yerel Anadolu beyliinden yardm istedikleri
de oluyordu. Dier taraftan Anadoludaki Asurlu kurumlar da, yerli halkla irtibata
geebiliyorlard.
Asurlu tccarlarn, Anadoluda karlatklar bir baka grup ise halk
tabakasyd. Asur Ticaret Kolonileri ann balarnda bu iki halk arasnda belli
bir snrn olduu anlalmaktadr. Asurlu tccar topluluu, yerli halktan ayr
mahallelerde yaamaktaydlar. Kltepe Krum II. katn sonlarna tarihlenen
dnemde ise tccarlarn, yerli kadnlar ile yaptklar evlilikler artmt. Baz
tccarlarn temelli olarak Anadoluya yerletiklerini ve bazlarnn ise burada
__________
85
Bayram-een 1995, (Metin no. 6), 17.
86
rnein KKS 1: Aur-rinin olu Zuppa.
53
doup bydkleri anlalmaktadr. Zaman getike yine Asurlu tccarlarn yerli

halk ile olan balants, alveri, bor alma verme gibi alanlarda da art
gstermiti. Tccarlar, Anadolulular ile yaptklar evlilikleri, boanmalar ya da
bor alma vermeleri bazen belgelendirmekteydiler. Bu szlemelerde her iki tarafn
hukuk ve inan sistemine dikkat edilmeye allrd.
Anadoluda bulunan Asurlu tccar topluluu, Koloni ann balarnda
kendi hukuk ve inan sistemleriyle Anadolu toplumun dnda yer alrlar iken,
zamanla yerli halkla daha fazla temas halinde bulunarak, Anadolu toplumuna
entegre olmulard.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
54
KAYNAKA
ALBAYRAK, rfan, (1998), Koloni anda Yerli Bir Bayan 'Madawada' III.
Uluslararas Hititoloji Kongresi Bildirisi, Eyll 1996 orum, 1-14.
ALBAYRAK, rfan, (2000), Asur Ticaret Kolonileri Dneminde Asurlu Tccarlar
ile Yerli Halk Arasndaki likiler, III. Kayseri ve Yresi Tarih Sempozyumu
Bildirileri, Kayseri, 35-42.
ALBAYRAK, rfan, (2004), ana kaspim annm ama-ab qttum Bu Gm in
ama-ab Kefildir ArAn 7/ 2, Ankara, 1-12.
ALBAYRAK, rfan, (2006), Kltepe Tabletleri IV, Trk Tarih Kurumu Basmevi,
Ankara.
ALBAYRAK, rfan, (2008), A Rubum Letter Sent to Krum Kane, (ed) C.
Michel, Old Assyrian Studies in Memory of Paul Garelli (Old Assyrian
Archives, Studies, Vol. 4), PIHANS 112, Leiden, 111-115.
BALKAN, Kemal, (1955), Kani Krumunun Kronoloji Problemleri Hakknda
Mahedeler, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.
BALKAN, Kemal, (1974), .,Cancellation of Debts in Cappadocian Tablets from
Kltepe, K. Bittel/Ph. H. J. Houwink ten Cate/E. Reiner (ed.), Anatolian
Studies Presented to H. G. Gterbock on the Occasion of his 65th Birthday
(= PIHANS) 35, 29-41.
BARJAMOVIC, Gojko, (2005), A Historical Geography of Ancient Anatolia in the
Assyrian Colony Period (baslmam Doktora Tezi), Copenhagen.
BAYRAM, Sabahattin, (1990), Kltepe Tabletlerinde Geen Yeni bir Vde fdesi
ve kan Neticeler, X. Trk Tarih Kurumu Basmevi, II cilt, Ankara, 453-
462.
BAYRAM, Sabahattin-EEN, Salih, (1995), 6 Neue Urkunden ber Heirat
und Scheidung aus Kani, AnAr 1, Ankara, 1-12.
BLG, Emin, (1941), Asurca Vesikalara Gre Etilerden nce Anadoluda
Maden Ekonomisi, Smeroloji Aratrmalar, Dil ve Tarih-Corafya
Fakltesi Dergisi, cilt VI, say 1-2, Ankara, 913-950.
BLG, Emin, (1951), Hititlerden nceki Anadolu Halknn Evlilik Hukukunun
Orijinal Taraflar, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi IX. Ankara, 227-
238.
BLG, Emin-BAYRAM, Sabahattin, (1995), AKT II, Ankara.
EEN, Salih, (1990), Yeni Asur Belgelerine Gre Yerli-Asurlu Mnasebetleri,
Uluslar aras I. Hititoloji Kongresi Bildirileri, orum, 140-151.
55
EEN, Salih-HECKER, Karl, (1995),ina mtika eblum Zu einem neuen Text

zum Wegerecht in der Kltepe-Zeit, AOAT 240, Neukirchen-Vluyn, 31-41.
DARGA, A. Muhibbe, (1984), Eski Anadoluda Kadn, 2. Basm, stanbul.
DERCKSEN, Jan G., (1996), The Old Assyrian Copper Trade in Anatolia,
PIHANS. Leiden, stanbul.
DERCKSEN, Jan G., (2004), Some Elements of Old Anatolian Society in
Kane, (ed) J.G. Dercksen, Assyria and Beyond, Studies Presented to
Mogens Trolle Larsen, PIHANS 100, Leiden, 137-177.
DONBAZ, Veysel, (1989), Some Remarkable Contracts of I-B Period Kltepe
Tablets, Anatolia and the Ancient Near East Studies in Honor of Tahsin
zg, ed. K. Emre, M. Mellink, B. Hrouda, N. zg, Ankara, 75-98.
EDZARD, D. O., (1989), Altassyrisch Nuwaum, Anatolia and the Ancient Near
East Studies in Honor of Tahsin zg,, eds. K. Emre, B. Hrouda, M. J.
Mellinki N. zg, Ankara, 107-109.
ERKUT, S., Kltepe Metinlerinde Geen amtu(m) zerine, Belleten Cilt 71,
say 260, Ankara, 1-4.
FORLANINI, Massimo, (1995), The Kings of Kani, Atti del II Congresso
Internazionale di Hittitologia, ed. O. Carubba, M. Giorgieri, C. Mora, 123-
132.
GARELLI, Paul, (1963), Les Assyriens En Cappadoce, Paris.
GNBATTI, Cahit, (1989), Ev Sat ile lgili Be Kltepe Tableti ve Bunlardan
kan Baz Sonular, Belleten Cilt LIII, say 206, Trk Tarih Kurumu,
Ankara, 51-62.
GNBATTI, Cahit, (1994), Kltepe Tabletlerine Gre Kadnlarn Ticari
Faaliyetleri Hakknda Baz Gzlemler, XI. Trk Tarih Kongresi I. Cilt, Trk
Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 191-200.
GNBATTI, Cahit, (1996), Two New Tablets Throwing Light on the Relations
Between Anatolian Kings and Assyrian Merchants in the Period of the
Assyrian Colonies, ArAn 2, Ankara, 25-37.
GNBATTI, Cahit, (2004), Two Treaty Texts Found at Kltepe, ed. J.G.
Dercksen Assyria and Beyond. Studies Presented to M. T. Larsen, Leiden,
249-268.
HECKER, Karl, (1989), Zur Rolle der Einheimischanatolischen Bevlkerung im
Altassyrischen Fernhandel mit Kleinasien, IX. Trk Tarih Kongresi, I. Cilt,
Ankara, 145-152.
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
56
HECKER, Karl, (1996), Rechtlos in der Fremde?, 1995 Yl Anadolu

Medeniyetleri Mzesi Konferanslar, Ankara, 145-159.
KIENAST, Burkhard., (1960), ATHE, Basel.
KILI, Yusuf-DURMU, Hande, (2009), Y.-H., Eski Mezopotamyada Din
Kadnlar (Rahibleler), Trkiye Sosyal Aratrmalar Dergisi (TSA), yl 13
say 1, Ankara, 159-178.
LARSEN, Mogens T., (1976), The Old Assyrian City-State and its Colonies,
Mesopotamia Studies in Assyriology ,Vol. 4, Akademiske Forlag,
Kopenhagen.
LARSEN, Mogens T., (2002), The Aur-nd Archive, (OAA 1), PIHANS, Leiden.
LEWY, Julius, (1930), Old Assyrian Documents From Asia Minor, AHDO, 91-
108.
MICHEL, Cecile, (1991), Guerre et commerce chez les Assyriens, La guerre au
Proche-Orient dans lantiquit, Les Dossiers de lArchologie 160, 64-69
MICHEL, Cecile, (2001), Correspondance des Marchands de Kanish au dbut du
II Millnaire avant J.-C., Paris.
MICHEL, Cecile-GARELLI, Paul, (1996), Heurts avec une Principaut
Anatolienne WZKM, Viyena, 277-290.
ORLIN, L. Lawrence, (1970), Assyrian Colonies in Cappadocia, Paris.
Z, Esma-ALBAYRAK, rfan, (2005), 1963 Yl Kltepe Kazsnda Ele Geen Alt
Yeni Tablet, ArAn 8/2, Ankara, 21-45.
SEVER, Hseyin, (1996), Die Urformen der Brse und Inflation in Anatolien und
ein Gestein, Dessen Ausfuhr in der Zeit der Kolonie aus Anatolien Verboten
ist (1970-1750 v.Chr.), Belleten, cilt LX, say 228, Ankara, 237-246.
STEPHENS, F.J., (1927), KTP, JSOR 11.
VEENHOF, Klaas R., (1972), Aspects of Old Assyrian Trade and its Terminology,
Leiden.
VEENHOF, Klaas R., (1977), Some Social Effects of Old Assyrian Trade, IRAQ
39, Londra, 109-118.
VEENHOF, Klaas R.-EIDEM, Jesper (2008), Mesopotamia, The Old Assyrian
Period, Academic Press Fribourg Vandenhoesck & Ruprecht Gttingen.
57
KISALTMALAR
AHDO: Archives dhistoiredu droit oriental (Brssel/Wetteren 1937
1951).Fortsetzung: Archive dhistoire du droit oriental, Revue internationale
des droits de lanitiquit, vereinigt mit Revue internationale des droits de
lantiquit (1952ff.).
AKT: Ankara Kltepe Tabletleri
AOAT: Altes Orient zum Altes Testament, Neukirchen-Vluyn
ArAn: Anadolu Arivleri (Archivum Anatolicum, Ankara niversitesi Dil ve Tarih
Corafya Fakltesi, Eskia Dilleri ve Kltrleri, Ankara.
ATHE: Die Altassyrischen Texte des Orientalischen Seminars in Heidelberg und
der Sammlung Erlenmeyer, Basel.
BIN: Babylonian lnscriptions in the Collection of J. B. Nies, New Haven.
CCT 1-4: Civilizations of the Ancient Near East, vol. III., ed. J. M. Sasson, New
York 1995. Paris.
CCT 5: S. Smith-D.J. Wiseman, Cuneiform Texts from Cappadocian Tablets in
the British Museum, (London 1956).
CMK: Correpondance des Marchands de Kani au Dbut du II Millnaire avant
J.-C., 2001 Paris.
EL 1: G.Eisser-J.Lewy, Die altassyrichen Rechtsurkunden vom Kltepe. 1.und 2.
Teil, Urkunden 1-239, (Leipzig 1930).
ICK 1: Inscriptions cuniformes du Kultp. 1: (= Monografie Archvu
Orientlnho 14), Prag 1952.
KKS: Kappadokische Keilschrifttafeln mit Siegeln aus den Sammlungen der
Karlsuniversitt in Prag, Prag 1984.
KTH: Die Kltepe Texte aus der Sammlung Frieda Hahn Berlin, (Leipzig1930)
KTP: The Cappadocian Tablets in the University Museum of Pennsylvania
Museum. JSOR 11, 1927.
JSOR: Journal of the Society of Oriental Research.
OAA1: Old Assyrian Archives, volume 1, Publications de lInstitut Historique et
Archologique Nerlandais de Stamboul, 2002 Leiden.
OIP 27: Oriental Institute Publications vol. XXVII, Chicago 1935.
Or.: Orientalia
________________________________________________ Hatice Gl KKBEZC
58
PIHANS: Publications de lInstitut Historique et Archologique Nerlandais de

Stamboul. Leiden.
PRAGUE I: Kappadokische Keilschrifttafeln aus den Sammlungen der
Karlsuniversitt Prag, Prag 1998.
TC: Tablettes Cappadociennes
TTC 27: Trente Tablettes Cappadociennes, (Paris 1919).
WZKM: Wiener Zeitschrift fr die Kunde des Morgenlandes, Viyena
X: bilinmeyen
[.]: krk okunamyor.
: metnin devam6

Asur Ticaret Kolonileri Çağında Asurlu Tüccarlar Ile Anadolu Halkı Arasındaki Ilişkiler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Asur Ticaret Kolonileri Çağında Asurlu Tüccarlar Ile Anadolu Halkı Arasındaki Ilişkiler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Seluk niversitesi/Seljuk University

Edebiyat Fakltesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters

ASUR TCARET KOLONLER AINDA ASURLU TCCARLAR LE

Dr. Hatice Gl KKBEZC

CONTACTS BETWEEN ASSYRIAN MERCHANTS AND ANATOLIAN

ANADOLU YNETCLER VE ASURLU TCCARLAR

*Getikleri blgelerde, o blgenin saray tarafndan korunma sz

Wahuana Krumunda bulunan bir grup Asurlu yetkili tarafndan Kane

bahsedilmektedir. rnein bu satrlarda; eer bir Asurlu yurttan kan senin

ahslar da kapsayp kapsamad merak konusudur. 81-87. satrlarn yer ald

alnacaksa, bunun Hahhumdaki kanuna uygun olarak alnmas gerektii

demeyecektir. Bu mesafe koyma yntemiyle, krum kurumu, prense bask

yakndan incelemek istiyoruz: EnamSuen, Uur-a-tara ve din-Kubuma

izin verilmitir. TC 2, 36daki .Sen kervanlarn srekli Wahuana ve

Buraya kadar Anadolu ynetim merkezlerini ve Asur krumlar arasndaki

haberdar ettiini bildirmektedir. Wabartum grevlileri ise bulunduklar blgedeki

fazla ciddiye almamaktayd. Gl kent-beyliklerinde tccarlar bu duruma fazla

ANADOLU HALKI VE ASURLU TCCARLAR ARASINDAK LKLER

numaral metinde de alacaklnn bir yerli ve borlunun bir Asurlu olduunu

Madawada ve ddi(n)-Aur Peruwadan yars buday yars arpa (olmak zere)

belgesinde ise sarayda grev yapan yerlilerden bazlar Asurlulardan kuma

borcu olan mina 3 eqel gm, Uur-a-Aurun olu ddin-kubumona

olarak fark olabilirdi. ki ya da daha fazla evlilik Asurlulara zg bir adetti,

yaplan bor-senetlerine ok benzemektedir. Yerlilerin belgelerinde grld gibi,

olduunu anlamaktayz. Mesela iahuarn yetki snrlarnn geni olduunu

Kt 78/k 17685 belgesinde u cmleler gemektedir: Kane Krumunun

doup bydkleri anlalmaktadr. Zaman getike yine Asurlu tccarlarn yerli

EEN, Salih-HECKER, Karl, (1995),ina mtika eblum Zu einem neuen Text

HECKER, Karl, (1996), Rechtlos in der Fremde?, 1995 Yl Anadolu

PIHANS: Publications de lInstitut Historique et Archologique Nerlandais de

You might also like