VEKTRLER

1
Mekanik olaylar lmekte ya da deerlendirmekte
kullanlan matematiksel byklkler:

Skaler byklk: sadece bir saysal deeri

tanmlamakta kullanlr, pozitif veya negatif
olabilir. Ktle, hacim ve uzunluk statikte ska
kullanlan skalerlerdir.

Vektrel byklk: iddet, dorultu ve yn ile

belirtilen fiziksel bir byklktr. Kuvvet,
moment, konum vektrel birer byklktr.

2
 rnein bir noktaya etkiyen kuvvet, vektrel bir
byklktr. Bu kuvvet; uygulama noktas, iddeti,
dorultusu ve yn ile tanmlanr.
yn
AB B
A Kuvvetin
Uygulama dorultusu
noktas (tesir izgisi)

Vektrler harfin zerine ksa bir ok izilerek gsterilir.

Bu ekilde gsterilen vektrn iddeti (bykl) AB
ile ifade edilir.
3
 Vektrel lemler
Vektrn bir skalerle arpm veya blm
bir vektrn bir skalerle arpm veya blm, yine ayn
vektr dorultusunda yeni bir vektr verir. Bu vektrn
iddeti, skaler ile mevcut vektrn iddetinin arpmna
eittir

B
A 2B

A 0.5 B 4
 Vektrlerin Toplam
Paralelkenar ilkesi ile:

OC OA OB
A
C
OA OC

OB B
5
 Vektrlerin Toplam
A ve B vektrlerini paralelkenar ilkesinin zel bir
uygulamas olan gen ilkesine gre de toplayabiliriz.
A vektrnn ucuna B vektr eklenir, Ann balangc
ile Bnin ucu birletirilir ve R bileke vektr elde edilir.

Vektr toplam komutatiftir,

vektrler herhangi bir R A B B A 6
srada toplanabilir.
 Vektrlerin Toplam
A ve B vektr ayn etki izgisine sahipse
paralelkenar kural cebirsel (skaler)
toplama indirgenir.

R= A+B (iddetlerin toplam)

7
 Vektr karmas
A ve B vektrlerinin karlmas iin paralelkenar veya gen kural
kullanlabilir. A ve B vektrleri arasndaki fark bileke vektr:

R A B A ( B )

Vektr toplam iin uygulanan kurallar vektr karmas iin de

kullanlmaktadr.

8
 Kuvvetlerin Vektrel Toplam
Kuvvetler, belli bir byklk, dorultu ve yne
sahiptir ve vektrel bir byklk olduu iin
paralelkenar kuralna gre toplanr.
Statikteki iki genel problem:
Bileenlerden bileke kuvvet bulmak
Bilinen bir kuvveti bileenlerine ayrmak

9
Bir kuvvetin bileenlerine ayrlmas
Bir noktaya etkiyen bir tek vektr yerine ayn etkiyi
yapacak iki veya daha fazla vektr koymak
mmkndr.Bunlara vektrn bileenleri denir. Bu
bileenleri bulabilmek iin:
ki bileenden dzlemde biri, uzayda ise bileenden ikisi
bilinmelidir.
Bileenlerin tesir izgileri bilinmelidir.

10
kiden fazla kuvvetin toplanmas
kiden fazla kuvvet toplanacaksa, bileke kuvveti bulmak
iin paralelkenar kural birden fazla uygulanabilir.

FR ( F1 F2 ) F3 11
 Analizde izlenecek yol
Paralelkenar kural
Trigonometri

12
 rnek 1
F1 ve F2 kuvvetlerinin
bilekesini ve ynn
bulunuz.

zm:

13
 rnek 1
Kosins teoreminden:

Sins teoreminden:

14
 rnek 2
Bu iki kuvvetin bilekesinin y
ekseni zerinde olmas iin F
kuvvetinin iddetini bulunuz.
200 N

F 200 N

Sin60 Sin 45

F 245 N

FR 200 N

Sin75 Sin 45

FR 273 N
200 N 200 N
15
 dev
dev1: 600Nluk kuvveti
u ve v eksenlerinde
bileenlerine ayrnz.
600 N

dev2: F2 kuvvetinin
iddetini, ynn ve bileke
kuvveti bulunuz. (bileke
kuvvet x ekseni zerinde, F2
kuvveti ise minimum iddette
olsun) 16
 Dzlemsel kuvvetlerin toplanmas
(Kartezyen Koordinatlar)

Eer bir kuvvet x ve y eksenlerindeki bileenlerine

ayrlrsa, bu bileenlere kartezyen bileenler denir.
x ve y eksenleri pozitif ve negatif ynler belirttiklerinden,
bir kuvvetin dik bileenlerinin bykl ve yn cebirsel
skalerlerle ifade edilebilir.

Skaler gsterim:

Fx F . cos
Fy F . sin
17
 F vektrnn yn, as yerine kk eim geni ile de
gsterilebilir.

a Fx a
Fx F ( ) veya
c F c
b Fy b
Fy F ( ) veya
c F c

Fy vektrnn yn negatif y ekseninde olduundan y

bileeni negatiftir, bu nedenle hesaplamalarda (-) iareti
kullanlmaldr.
18
 Kartezyen vektr gsterimi
Bir kuvvetin bileenleri,
kartezyen birim vektrler
cinsinden ifade edilebilir.
x ve y eksenlerinin
dorultularn belirtmek
iin srasyla i ve j
kartezyen birim vektrleri
kullanlr. Bu vektrler,
boyutsuz birim
uzunluktadr ve ynleri
(ok ucu), pozitif veya
negatif x ve y eksenini
iaret etmesine bal
olarak, art veya eksi
F Fx i Fy j
iareti ile gsterilir.
19
 Ayn dzlemdeki kuvvetlerin bilekeleri

Bir kuvvetin bileenlerini gstermede kullanlan iki

yntem de ok sayda dzlemsel kuvvetin bilekesini
belirlemek iin de kullanlabilir. Bunun iin, her bir kuvvet
nce x ve y bileenlerine ayrlr ve sonra karlkl
bileenler ayn doru zerinde bulunduklarndan skaler
cebir kullanlarak toplanr.

F1 F1x i F1 y j

F2 F2 x i F2 y j

F3 F3 x i F3 y j
20
Ayn dzlemdeki kuvvetlerin bilekeleri

FR F1 F2 F3 VEKTREL TOPLAM

SKALER TOPLAM

21
kiden fazla kuvvetin toplanmas
FRx Fx Herhangi bir sayda dzlemsel kuvvetin
bilekesinin x ve y bileenleri, btn
FRy Fy
kuvvetlerin x ve y bileenlerinin cebirsel
toplamyla bulunabilir.

22
 F Rx Fx
F Ry Fy

Bilekenin bileenleri belirlendikten sonra,

ekildeki gibi, x ve y eksenleri boyunca izilebilir.
Bileke kuvvet vektr toplamndan belirlenebilir.
Bilekenin bykl ve yn ise u ekilde
bulunabilir.

23
rnek 3:
ekilde gsterilen
kuvvetlerin bilekesini
birim vektrleri
kullanarak bulunuz

24
rnek 3:

25
dev 3-4
Etkiyen kuvvetlerin
bilekesinin y ekseni
boyunca olmas ve
iddetinin de 800 N
olmas iin F1 kuvvetinin
iddetini, asnn ne
olmas gerektiini
bulunuz

ekilde gsterilen
kuvvetlerin bilekesini
birim vektrleri
kullanarak bulunuz

26
 Kartezyen Vektrler
Vektr ilemleri, boyutlu problemlerin
zmne uygulanrken vektrler kartezyen
vektr formunda ifade edilirse ilem basitleir.

Sa El Koordinat Sistemi:

Vektr cebri ilemlerinde

sa el koordinat sistemi
kullanlacaktr.

27
Bir vektrn kartezyen bileenleri
Bir A vektrnn x, y, z koordinat
eksenlerinde bileenleri olabilir.
Paralelkenar kuraln iki kez ard
arda uygulayarak;

A A Az

A Ax Ay

A Ax Ay Az
28
 Kartezyen birim vektrler
boyutlu uzayda, i, j, k kartezyen birim
vektrleri srasyla x, y, z eksenlerinin
dorultusunu gstermek iin kullanlr. ekilde
verilen vektrler, pozitif birim vektrlerdir.

29
Kartezyen vektr gsterimi
Vektrleri kartezyen
bileenler cinsinden
yazmak nemli bir
avantaj salar. Her bir
bileen vektrn iddeti
ve ynn belirtir.

A Ax i Ay j Az k

30
Kartezyen vektrn bykl

Kartezyen vektr
formunda ifade edilen bir
A vektrnn iddetini
bulmak iin:

A A' Az
2 2

A' Ax Ay
2 2

31
Kartezyen vektrn ynleri
A vektrnn dorultusu,
Ann balang noktas ve bu
noktada yer alan pozitif x, y, z
eksenleri arasnda llen
(alfa), (beta), (gama)
dorultu alar ile tanmlanr.
Bu alar 0 ile 180
arasndadr.

, ve y belirlemek iin
Ann x, y, z eksenleri
zerindeki izdmleri
kullanlr.

32
Yn kosinsleri

33
 A vektrnn dorultu kosinslerini elde etmenin kolay
bir yolu, A dorultusunda bir birim vektr oluturmaktr.

uAnn bykl 1 olduundan; ** Eer bir vektrn

iddeti ve yn
kosinsleri biliniyorsa,
A vektr kartezyen
koordinatlarda ifade
edilebilir.
34
Kartezyen vektrlerin toplanmas

35
rnek 4
F kuvvetini kartezyen vektr
olarak ifade ediniz.

Fx (+x) ynnde
olduu iin 60
olmal

36
dev 5
F kuvvetini
kartezyen vektr
olarak ifade ediniz
ve F kuvvetinin yn
kosinslerini
bulunuz

37
 Konum Vektrleri
Konum vektr uzaydaki herhangi iki nokta arasnda
ynelen bir kartezyen kuvvet vektrn formle etmek
asndan nemlidir.
r konum vektr, bir noktann uzaydaki konumunu dier
bir noktaya gre belirleyen sabit bir vektrdr.

38
 Daha genel bir halde, konum vektr uzaydaki A
noktasndan B noktasna da ynelebilir.

Vektr toplam

39
 r konum vektr, i, j, k bileenleri, vektrn
balangcnn koordinatlar A (xA, yA, zA), ucuna
kar gelen koordinatlardan B (xB, yB, zB)
kartlarak bulunabilir.

Ayrca, bu
bileenin u
uca eklenmesi
ryi verir. Adan
balyarak Bye
ulalyor.

40
41
Bir doru boyunca ynelen kuvvet vektr
boyutlu statik
problemlerinde, bir
kuvvetin dorultusu
genellikle etki
izgisinin getii iki
nokta ile belirlenir.
ekildeki F kuvveti
buna bir rnektir.
Dorultusu Adan Bye
olan F kuvveti
kartezyen vektr
eklinde ifade
edilebilir.

42
Bir doru boyunca ynelen veya iki nokta arasnda uzanan
kuvvet vektr

43
rnek 5

ekilde gsterilen
at, AB ve AC
zincirleriyle
tanmaktadr. A
noktasna etki eden
bileke kuvveti
kartezyen vektr
olarak ifade edin.

44
45
dev 6
A noktasna etki eden
kuvveti kartezyen
vektr olarak ifade
edin.

46