STATIK MUKAVEMET

Do. Dr. NURHAYAT DERMENC

STATK DENGE KOULLARI
Yap elemanlarnn tasarmnda bu elemanlarda oluan
i kuvvetlerin dalmnn bilinmesi gerekir. D ve i
kuvvetlerin belirlenmesinde statiin temel kavramlar
ile denge koullar kullanlr.
Cisme etkiyen kuvvet sisteminin bilekesi sfrsa, cisim
dengededir. Newtonun birinci yasasna gre paraca
etkiyen bileke kuvvet sfr ise parack ya hareketsiz
kalr yada sabit hzl dzgn dorusal hareket yapar.
Statik adndan da anlalaca zere temelde cisim
veya paracn hareketsiz olma durumunu inceler.
boyutlu bir cismin dengesi dnldnde, statike
dengenin olabilmesi iin aadaki denklemlerin
salanmas gerekir.
 Kuvvet D Kuvvet
Yap elemanlar birok kuvvetin etkisi altnda alrlar ve bu
kuvvetlere dayanmalar istenir. Etkisi altnda kald d
kuvvetlere kar i yapda tepki kuvvetleri (i kuvvet)
meydana gelir. Bu i kuvvetlerin birim alandaki iddetine
gerilme denir.

d kuvvet
kuvvet
Statikce belirli problemlerde, ic kuvvetler asadaki gibi
bulunur:
c kuvvetleri bulmak istediimiz bir noktadan kesit alnr,
Kesitin solundaki veya sandaki ksmn serbest cisim
diyagram cizilir,
Denge denklemleri uygulanarak ic kuvvetler bulunur.

Kesitteki kuvvetler ic reaksiyon kuvvetleridir ve kesit

boyunca

Statikce belirsiz problemlerin ic kuvvetlerinin

bulunmas icin cismin sekil deistirmesi de
dikkate alnmak zorundadr..
Denge denklemleri problemin cozumu icin yeterli
deildir. dalms/yaylms kuvvetlerin bileskesidir.
 Denge Denklemleri

c kuvvetlerin bulunmas (uc boyutlu cisimler):

F= 0 Vektorel ifade
M =0

c kuvvetlerin bulunmas (iki boyutlu cisimler):

Fx= 0
Fy= 0 Skaler ifade
M =0
Gerilme
Btn cisimler d kuvvetlerin etkisi altnda az ok ekil
deitirirler. Cismin dnlen herhangi bir kesit
dzleminde gerilme ad vereceimiz i kuvvetlerin etkisi,
atlan ksmlarn etkisine eit olmak zorundadr. Kesit
dzlemine etkiyen p gerilme vektr biri normal gerilme
ve dieri kayma gerilmesi olmak zere iki bileene ayrlabilir.
Gerilme ksaca birim alana etkiyen kuvvet olarak da tarif
edilir. Trne gre veya ile gsterilir.
P gerilme vektrnn kesitin normali zerindeki bileeni ()
harfiyle gsterilir ve normal gerilme denir.
P gerilme vektrnn kesit iindeki ve kesitin normaline dik
bileenine de kayma gerilmesi denir ve (to) ile gsterilir.
Kesit iinde birim alana gelen kuvvete gerilme denir.

ve nn aretlerinin Bulunmas: () Normal gerilme

kesitin normali ynndeyse pozitif (+) ters ynndeyse
(-) negatif olur.

() Kayma gerilmesi kesitin normali saat ibresinin tersi

ynnde 90 yatrldnda kayma gerilmesi ile ayn
ynde geliyorsa (+) ters ynde geliyorsa (-) olur.
ekilde grld gibi kuvvetler etkisi altnda bulunan
bir cismi gz nne alnsn ve bu cisim ekildeki gibi
bir yzey ile iki paraya ayrlm olsun. Ayrma
yzeyleri zerinde, alana yayl i kuvvet bulunacaktr.
Ayrlan paralardan birinin ayrma yzeyi zerinde bir
A noktasnda kk bir A alan eleman gz nne
alalm ve bu elemana etkiyen kuvvet P olsun. Birim
alana etkiyen kuvvet gerilme olarak tanmlandnda A
noktas civarndaki gerilme vektr aada gsterilen
ekilde tarif edilir.
Yukarda verilen ifadeden de grld gibi gerilmenin
boyutu [K/L2]eklindedir. ekimsel birim sistemi
kullanldnda birim olarak kg/cm2,ton/ mm2, ton/
m2,... v.s.; SI birim sistemi kullanldnda ise birim
olarakN/m2 , kN/mm2 , v.s. kullanlr. SI sisteminde
kullanlan N/m2 birimine pascal ad verilmekte olup Pa
ile gsterilmektedir. Byk saysal deerlerde Pa
yerine MPa veya GPa kullanlr.
 Normal ve Teetsel Gerilmeler

D kuvvetlerin ve/veya momentlerin etkisindeki bir

yap elemannn herhangi bir kesitinde tepki olarak
i kuvvetler oluur. Elemann kesitinde birim alana
isabet eden ve hesap yoluyla tayin edilen i
kuvvetlere gerilme ad verilir.

Gerilmeler temel olarak ikiye ayrlr:

1.Normal gerilmeler (yzeye dik)
2. Teetsel gerilmeler (yzeye paralel)
Kuvvetlerin etkisinde bulunan bir ubuk gz nne alalm. ubuu bir
kesit boyunca ikiye ayralm.
Paralardan bir tanesi, kendisine etkiyen d
kuvvetlerin etkisi altnda dengede olmayacaktr.
teki paradan o paraya gelen i kuvvetleri de
hesaba katarsak denge salanr. Bu i kuvvetler
btn kesit yzeyi zerine yaylmtr. Deerleri de
genellikle kesit iinde noktadan noktaya deiiktir.
Bir noktadaki deeri bir limit ilemiyle tanmlanr:
A alanna gelen kuvvet ise P

Lim P/ A=p

Deerine gerilme denir. Gerilmenin boyutu K/L2

olduuna gre kg/cm2 veya kg/mm2 gibi birimlerle
llr. Ksaca gerilme birim alana gelen i kuvvettir.
NORMAL KUVVET

Bir ubuk yalnzca ekseni dorultusundaki d kuvvetlerin

yani ekme ya da basn kuvvetlerinin etkisindeyse kesitlerde
meydana gelen i kuvvete Normal Kuvvet, probleme de
normal kuvvet hali denir.

Normal kuvvetin iareti: Kesit aldmzda para sol tarafta

kalyorsa yani ben paraya sadan bakyorsam Normal
kuvvet saa doru yani normalin ynnde olur. (+) tersi (-)
olur.
Normal kuvvet halinde gerilme:

N/F= Gerilme
N = Normal Kuvvet
F = Alan
= Normal Gerilme
Bylece normal kuvvet halinde gerilme, normal kuvvetin
kesit alanna blnmesi ile elde edilmektedir. Bu formlde N
pozitif ise gerilmeler pozitif yani ekme, N negatif ise
gerilmeler negatif yani basn olarak kar.
Yap elemanlarndaki normal ve teetsel gerilmeler, bu
elemanlarn deiik ekillerde zorlanmasndan dolay
meydana gelir.
Bu zorlanmalar sras ile

a) ekmebasn
b) Kesme (makaslama)
c) Eilme
d) Burulma
olarak snflandrlabilir
ekmebasn
Tek eksenli ekmebasn yap
elemanlarnda karlalan en basit
ykleme durumudur.
ekme Gerilmesi
Bir ubuk ekseni boyunca etki eden iki kuvvetle ekilir
ise ubuk ekmeye zorlanr ve boyu uzamaktadr.
Etkiyen kuvvetin dorultusu , etkilenen kesite diktir.
Basn Gerilmesi
Bir ubuk ekseni boyunca iki kuvvet etkisi ile baslmaya
alyor ise, ubuk basnca zorlanr ve boyu ksalmaktadr.
Ancak bu durumda eilme olmad kabul edilir. Etkiyen
kuvvetin dorultusu etkilenen kesite diktir.

F F

F F
Kesme Gerilmesi

Bir ubua etkiyen eit byklkte ve birbirine zt ynde

kuvvetler, ubuun paralarn kuvvetlerin etkidii kesitte
birbirinden kaydrmaya ve kesmeye alr. Bu ekildeki
kuvvetlerin etkisindeki ubua kesilmeye alyor denir.
Etkiyen kuvvetin dorultusu, etkilenen kesitle ayn
dzlemdedir. Baka bir ifade ile bir makaslama kuvveti sz
konusudur.
F

F
Makaslama (Kesme)
Bu tip bir gerilme birbirine ok yakn olarak etkiyen ters ynl
kuvvetlerin bulunduu durumlarda sz konusudur. Bu tip
gerilmelere genellikle pim, cvata ve perinli balantlarda,
yaptrma, lehim balantlarnda rastlanr. Makaslamada pratik
olarak bir eilme etkisi mevcut deildir

Kuvvet ifti arasndaki mesafenin pratik

olarak sfra yakn olduu durumlarda bu
basit hesap genellikle yeterlidir
Makaslama (Kesme)
Eilme Gerilmesi
Eilmeye zorlanan bir ubukta kuvvet ubuk eksenine dik
olarak etki eder ve ekseni eri hale getirir.
Eilme

ekilde bir eilme momenti etkisindeki eleman grlmektedir. Bu

elemann kesitindeki eilme gerilmesi yayl ekildeki gibidir.
Eilme
Eilme gerilmesi normal gerilme trnden bir
gerilmedir.
Hatrlanaca gibi aada verilen bant ile hesap
yapabilmek iin belirli artlarn salanmas gerekir.
Bunlar
a) Hesaplanan eleman balangta dz olmal ve
deformasyondan sonra da ayn dzlemde kalmaldr.
b) Malzeme homojen olmal ve gerilmeler elastiklik
snr iinde kalmaldr.
c) Eilme gerilmesinin hesapland kesit gerilme
ylmas olabilecek blgelerden uzak olmaldr.
Hesap kolayl asndan baz hallerde alan atalet momenti ile
tarafsz eksene olan mesafe birlikte dzenlenerek denklem
basitletirilebilir. Bu durumda eilme gerilmesi
Burulma gerilmesi
ki kuvvet bir ubuu eksene dik kesitte burmaya alr

F
Burkulma gerilmesi (Flambaj)
Narin ubuk ad verilen kesitine gre boyu uzun olan
ubuklarda eksene dik etkileyen kuvvetlerin etkisi ile
burkulma oluur.

F
Bileik gerilme
Bir elemanda birden fazla zorlanma eidi varsa dayanm
hesaplamalar bileik zorlanmaya gre yaplr ve boyutlar bileik
zorlanmaya gre bulunur

F2

F3

F1

F4