Madica serbska, Bautzen, Ger.

Casopis Madicy serbskeje

?5is. 69(188^)
 Presentedto the
LIBRARY of the
UNIVERSITY OF TORONTO
by
Rev. J.C.E. Riotte
 : . 8
,

CA8O PI
MACICY SKRBSKEJE

RecLaktor

M i c h a t H 6 r n i k

I^etnik XXXVII.
Zesiwk I.

( C 3' I e h rj a (I a i s t o 69.)

li II (1 y N i n
Z nakladom Macicy Serbskeje.
 S

CA SO PI
MiCm NERBSKEJE

Kedaktor:

M i c h a t H 6 r n i k,

I^etnik XXXVU.

B u d y ^ i n.
Z nakladom Macicy Sorbskeje.
 DelnjoluzLske Serbowstwo w l^ce 1880.
Wopisai cli-. Ernst Muka.
Zawod.
Bech sebi hizo dawno pfedewzai, raz cyly delnjoserbski kraj
prepucowac, zo bycli jdn, runjez liizo wjele stron derje znajach,
dospoinje zeznal a podia pfepytai, kak daloko mjezy Delnjeho
Serbowstwa netko dii a hac je wot leta 1843, w kotrymz nas
J. E. Smolef z druliiin zwjazkom serbskicli ludowycli pesni5kow
prenju serbsku ethnografisku khartu wuda, woprawdze telko so
pfenemcilo, kelkoz Richard Andree vre swojej znatej knizcy
Wendische Wanderstudien (1874)" wudawa. Tuto swoje pre-
dewzace wuwjedzech we wulkich prdzdninacli leta 1880 pucujo
ze swojim precelom k. reciiikora Alfonsom Parczewskim pfez tfi

njedzele nimale po cyiycli Deluicb iiUzicacb. Dolho njemejacli

dla drubicb nuzuycb a njewotstorcnycb dzelow khwile swoje tehdy
cinjene zapiski wobdzelac a za cisc spfibotowac. W zaslym lece

1883 sk6ncnje sebi cas wotdobycb a zapocacli krucbi ze swojeho

pucowanja we iiuzicy" (ca. 4, 6, 7) pod napismom: Dun-
danki a drobowanki po Deluicb Serbach" wozjewjec, ale bdrzy

widzacb, zo dyrbju z tutymi nastawkami dla jich wobsernosce

pak leta dolho pokracowac pak wjetsi dzel kdzdeho cisia pjelnic.

Woboje by wezo njespodobne bylo. Tuz wobzamknuch nazhonje-

nja z tutoho swojeho druhowanja skdncnje donapisac a wospje-
tujo tamuaj nastawkaj z Luzicy zhromadnje w casopisu Macicy
Serbskeje zjawnosci prepodac, myslo sebi, zo biidze tola tomu
a druhemu zajimawo zhonic, kak so w Delnich Serbach wecy
maju. Za prichodne generacije pak to njech je swedcenje wo
zrudnym postawje nasich delnjoserbskich bratrow w lece 1880.
Chcu pak tu wso ,,sine ira ac studio", sprawnje, bjez debjenja a
1*
4 Dr. E. Muka:

tajenja wupowedac, a jell st6 w tymle mojim wopisanju zmylki

nadendze, dba njejsjin zawesce ja na nich wina, ale moji spo-
wedarjo, kotfiz mylicy so sami zmylne powesce mi podacliu.

Tola po mdznosci sym wsiidze wso tez sam prepytowai a so

wo wsech wobstojnoscacli swedomiwje pfeswedcowai. A tuz njech
je moje njedebjene wopisanje hladalko za wsech zdzelanych del-
njoluziskich Serbow, kiz su po prawym wot Boba powolani, zo
bycbu byli radzerjo a wodzerjo swojebo naroda; njech w tutym
bladalku sp6znaju samycb sebje, kajcy su, a sebi pddla pomysla,
kajcy dyrbjeli bye. Snadz tola pri tym ton a wony wocuci a
pytnje, zo njeje na prawym pucu. Cuzy citarjo pak z njebo do-
wid^a, zo njebe a njeje serbski lud, kiz so wotnarodnja a pfe-
nemcuje, ale zo nimale wsudze cyle drube mocy na jebo gwalt-
nym wotnarodnjenju dzelacbu a dzelajii. A bobuzel! z mojebo
wopisanja tez spoznaju, zo mejese siawny delnjoserbski wotcinc
Tesnaf polnje prawje, jako pri poswjecenju Budarjo-
k. faraf

webo pomnika w Budystecacb w 1867 zelnosciwje prajese:

1,

Dolnja Luzyca jo jadyu wjeliki kjarcbob!" Skoda jeno, zo

njeje nam won pristajil, sto becbu a sto bisce su zwjetsa tdtcy
abo rowarjo delnjoluziskebo serbskebo naroda.

A. "Wokolnosc [Zlelio] Komorowa.

I. tutowska wosada.
iiutowska wosada shisa do Kalawskebo wokrjesa a pod Grod-
kowsku superintendenturu. Farska cyrkej (z 3000 mk. dokbo-
dami) je we Lutacb (Laute), a su zafarowane bornjoserbske
wsy: Hdzna (Hosena) z Kubolt-, Blotow- a Bur- mlynami,
Lipoj (Leipe), kolonija Tornow a nowozalozene sklencefnje Ja-
uowy Dot Kosyna (Gross-
(Jobaunistbal), a delnjoserbska wjes
Koscben) z mlynomaj Hamarnik (Hammermiiblc) a Knezske
mlyny (Amtsmiible); Kosyna ma wot 1882 nowonatwarjenu 1.

filialnu cyrkej. Fararjo becbu we tutacb scrbscy z wuwzacom

poslednjebo. Jicb zapis bl. w tutym Casopisu 1877, str. 123.
K tomu prindze wot 1. 1876 Friedricbs, rodz. Nemc z Halle.
Sule su we Lutacb (z 900 mk. dokb.), Lipoj, Hdznej, Jano-
wym Dole a Kosynje (z 810 mk. dokb.), do kotrejez je tez Ko-
synka (Kleinkoscben) zasulowana.
 Delujoluziske Serbowstwo w lece 1880. 5

Wucerjo bechu a) we Liitach: Kuznow, RSzbark (wok. 1807), Keil,

Kopf (= Glowa), Hejuca (f 1840), Lehmann 184074, Zylow (Siehlow),
wsitcy Serbja z wuwzacom Lehmauna; b) w Kosj'iije: Keil wok. 1813
(dzese wottiulj- do Lutow, Corneho Kholmca, Kalkojc), Hejuca (priudzc do
Lutow), Hilzeuc z Leskeje p. Slepoho (woteiidze w 1. 1845 do Koscebrana),
184547 vacat, 184780 Nowak z Paprotneje p. Drjewka.

liUta su naUadna a bohata wjes z nowymi massivnymi dwo-

rami, dokelz su so w. 1. 1 769 nimo fary a jenoho doma cyie a w
1, ISGl z wulkeho dzela wotpaliie. Cyrkej je stara kamjentna
z katholskich casow z drjewjanej zwonicu p6dla, a sula je w 1.

1827 z nowa twarjena. tiita maju w 75 hospodarstwach 450

wobydleri a, dokelz tarn zadyn knjezi dwor njeje, 34 burskich ku-
blow, wjele poHenstwow a nesto kliezkaijow. We wsecli domacli
reci so serbski a to tez z dzecimi; w suli pak so z najmjensa
wot 1. 1840 ani slowcka serbski wjacy wuciio njeje, tak zo
nowy wucef Zylow raz spyta serbski prasec, so
dzeci, jako so je

hanibowachu jemu serbski wotmotwic. Jenoz dwaj khezkarjej staj

nemskaj, roziimitaj a wotmolwjataj pak tez serbski. Predowaio
je so serbski hisce wot fararjow Markusa a Kubicy ha6 do leta
1876 wse tak mjenowane poiswjate dny, a hewak bu k(5zdu nje-
dzelu scenje tez serbski citane. Pred jenym burskim dworom
slysacb. sulske dzeci serbski so rozmohvjec, w jenym domje pak
so mala holcka hanibowase ze mnii serbski recec. W korcmje
recachu tfo dzeiacerjo nemski.

Wsy Lipoj a To mow stej, kaz mi prajacbu, hisce serb-

skej; w sklencefnjach Janowebo Dola dzelaju Nemcy a Cesi;
w Hdznej recitej dwe trecinje wobydleri hisce stajnje serbski a
to tez z dzecimi, w suli pak so wso nemski wuci, runjez je
wucef rodzeny Serb. Za to je korcmaf Nemc. Wsitcy ludzo,
z kotrymiz recach, wotmolwjachu mi serbscy, jenoz jena zona,
kotraz be z Nemcow rodzena, rozumjese drje, ale njemozese serbski
powedac.

Kosyna, netko zwjetsa wot luda wezo po nemskim Gross-

Koschn kepsnje Wilka Kosna narjekowaua, je kaz iuta rjana,
uahladna a po zdacu bohata serbska wjes z lutymi nowymi mas-
sivnymi twarjenjemi, wotpaliwsi dze so k polojcy w 1. 1853 a
6 Dr. E. Muka:

k polojcy w 1. 1855, ma 432*) wobyclleri w 68 liospodafstwach,

mjez kotrymiz je 33 starych burskich kubiow; druzy su tak
mjenowani nowokhezkaijo". Kliudziny tu njeje. Srjedz wsy
(nawsy) je ijany doilii brezowy hajk, na kotrehoz wobemaj bo-
komaj burske dwory stoja. Blizko wsy lezi znata w ludowycli
bajkach liusto mjenowana Kosynojc hora abo Kosj^nska bora
biiram slusaca, na kotrejz z dzela dobre wino plahuja. Ko-
^ynjenjo su hisce dospolni Serbja stari kaz miodzi, z wuwzacom
jenoho nemskeho koiodzeja, kotrehoz dzeci pak tez jeno serbski
reca, runjez by so w suli jenoz uemski wucilo. Tu prebywa
hizo dlejsi cas w domje swojicli starsich k. kand. theol. Mate
Kdsak, kiz so khorowatosce dla boji duchowniske zastojnstwo
pfijec.

Zdnska drasta je w Kosynje a susodnej Kosyncy hisce cista

serbska a wosebita, mjez tym zo so we iutach a H6znej zdnske
hizo nimale dospolnje po nemsku troja. Kosynjanki maju male
li^kate pisane kapicki, kotrez kusawki" mjenuja, 6orny zwjetsa
somocany zwjefsk" (= lac, Mieder) a za swjate dny corne ko-
zuski z pufkami (Puffen) podobne kozuskam (pjezlam) nasich ka-
tholskich Hornjohizicankow ; wsedny dzen pak khodza w zymje,
kaz w lece bjez kozuskow z nahimaj rukomaj.

II. Komorowska wosada.

Do Komorowskeje wosady (Ziy) Komorow
shiseju: mesto
(Senfteuberg) z Nowe Mestko (Thamm resp.
pfedmestkami
Neusorge), Wjeska (Jiittendorf) a Win icy (Weinberge) a wsy:
Bukojna (zwjetsa po nemsku BuchwaM mjenowana), Kosynka,
Sedlisco (kepsnje tez Selisco, Selisco, Salisco, n. Sedlitz a Sett-
litz). Rep is CO (skepsane Eepisc, n. Eeppist), Eowna (gen.
Rowneje, po nemskim Rauno tez zmylnje Ruwno), Worlica
(Sm. Horlica po nemsk. Horlitz), Brezk (zmylnje tez Brezka a
Brezki, n. Brieske) a sk6ncnje wjes do Hornich Luzic nalezaca
Nemjesk (Niemitsch).

*) We tute data podawam po ludli<^euju leta 1875 resp. po samsnym

li6enju swojich spowSdarjow, dokelz pri wsm prosenju data ludliceuja 1880
dostac njemozach nimo tj'ch z Khocebuzskeho wokrjesa, kotrez becliu w
Bramborskich Nowiuacb" wozjewjene.
 Delnjoluziske Serbowstwo w ISce 1880. 7

Komorowska wosada, w kotrejz bu reformacija w I. 1539

wot sakskeho w6jwody Jiirja zawjedzena, je his6e cyle serbska,
ruDJez tam wot 1. 1878 zadyu serbski faraf wjacy njeje. Hisce
w 1. 1864 bechu w Komorowje serbscy tro ducbowni, mjenujcy
wyssi farar Lib us a (rodz. ze Zdzaija p. Budystec, f 1867),
arcbidiakonus K(5zlik (rodz. 1806 w Lejnje p. Wojerec, do za-
stojoistwa postajeny 1835, pension. 1. jan. 1878), a diakonus
Simjenc (rodz. Nemc z Drjewka, kiz be serbski nawuknui, f
1865). Wot nicb stajnje arcbidiakon dwe njedzeli, wyssi faraf
3. a diakon 4. njedzelu w serbskej cyrkwi jenoz serbski predo-
wachu, mjez tym zo woni nemske boze shizby za Nemcow w nem-
skej cyrkwi w
podobnym rjedze d^erzachu; diakon be na dobo
tez z fararjom w Sedliscu a mejese tam tr6jcy za mesac pre-

dowac. Dokelz su wse tute tri duchowne mesta spatnje myto-

wane
wyssi faraf dostawa 800, arcbidiakon 350, a diakon
(sobii jako faraf w Sedliscu) 500 tolef njezamolwjese so pH
znatym njedostatku na duchownycb a pfedewsem serbskich zadyn
Serb wo nje, a wo arcbidiakonatstwo ani Nemc njerod^ese. Tuz
poslednise, kaz so wobzamknu, na dalse vakantne wostanje a z jebo
dokbodow so mzda fararja a diakona polepsa. W sotrow-
skej cyrkwi Sedliscanskej so bizo wot leta 1865 jenoz nmski
preduje, w Komorowje pak je na pr6stwu wosady k. arcbidiakon
Kozlik tez po swojim wusiuzenju hisce ha6 do 1. 1880 kdzdu nje-
dzelu dobrow61nje serbski predowal. Kerluse su so na serbskicb
kemsenjacb we wobemaj cyrkwjomaj drje pfeco nemske spewaie,
zuajmjensa pak wot poslednich 75 let, kaz K(3zlik wobkrucese. Wu-
khadza to z toho, zo wucerjo w sulacb serbski Sitae njewu5acbu
a njewuSa! Z cyla so w sulacb Komorowskeje wosady bizo wot
spocatka tutobo stoleca zwjetsa ani slowcka serbski wucilo ani
re5alo njeje, w Komorowje samym pak wezo zenje.

Komorow z pfedmestami ma 2100 wobydleri; w mesce

samym je 60 serbskicb bospodarjow a wokoio 250 serbskich slu-

zobnych. W brunicowych podkopkach a fabrikacb wokolnosde
d^eia tez khetra crjddka Polakow a Cecbow, kotfiz z di^ela sobu
do serbskeje cyrkwje kemsi khodzachu a wot Kdzlika husto
kfcenicu swojich dzeci zadachu, runjez su zwjetsa katholscy.
8 Dr. E. Muka:

Wot pfedmescow ma Nowe Mestko 250 a Wjeska nesto

pfez 300 wobydleri; z nich je jenoz dzesacina nemska, w serb-
skich sw6jbacli poweda so tez z dzecimi serbski; na W in i each,
kiz su wotsamych Nemcow zaiozene, pak je ledma pjecina serbska.
Bukojna, wjes z wjele nowymi massivnymi twaijenjemi a
bjez knjezeho dwora, lici ludzi w
44 statokach, mjenujcy
290
14 burskich, 7 nowokhezefskicli a 23 zabrodniskich domow,
Wsitcy wobydlerjo su Serbja z wuwzacom 8 miizskicli tuci pak ;

maju serbske zony a jicli dzeci powedaju serbski z cyta reca tu ;

dzeci domach wse serbscy, ducy do sule pak holey serbski, h61-
6ata zwjetsa nemski; na wsy slysaeh hrajkace male dzeci so
serbski zabawjec. Pisac, kaz mi wobswedcachu, nichtd serbski
njem6ze ani wot dorostlyeh ani wot sulskich dzeci, citac pak m6za
jara spatnje, stoz dze njeje tu tak spodziwne kaz druhdze, dokelz
je Bukojna do Komorowskeje nemskeje (mescanskeje) sule zasu-
lowana. Zony nosachu na hlowje serbske kapicki, njezenjene
holey pak nemske rubiska,
Kosynka, cyle nowa wjes, dokelz je so w letomaj 1858
a 60 zwotpalila, z mlynom Jatk abo Wjatk (Wettigmiihle)
wobsahuje 225 wobydleri w 26 hospodafstwaeh , z 18 burskirai
kublami, kotrychz wobsedzerjo su zwjetsa zamdzici. Wjes je do
cista serbska.

Blizko hornjoluziskich mjezow lezi wjes Skodow (Skado),

kiz bu 1876 z Komorowskeje do Lejnjanskeje (hornjoluziskeje)
wosady wufarowana, do kotrejez bese hizo dawno zasulowaua. Tez
tuta wjes je do 6ista serbska, sam wobsedzef rycefkubla rozumi
a poweda tez nekak serbski.
Kunje tak stej hisce cyle serbskej wsy: Nemjesk, pred
dlejsim ^asom z Ruhlandskeje wosady wufarowana, nimo rycef-
kublerja, a namjezno-hornjoluziske Cikecy (Peiekwitz), kotrez
su pak do Bukowa (Hohenbocka) zafarowane.

Br^zk je wjetsa pfi recy Halstrowje lezaca wjes z 300 wo-

bydlerjemi, kothz su po swedcenju Kozlika hisce serbscy, a ma
swoju Mu.
BrSzcan wucerjo bechu: Zohla, Kobiis, Zinke, Jurko (Serb, krawc), 1818
Lehmann, 1823 Fleischer, 1832 Gliezc, 1833 Jenc (rodz. Serb z Bare j). W6-
trowa), 1838 Steinert, 1839 Mat z Kalawy, 1844 Nowak (Serb z Paprotneje),
 Delujohiliske Serbowstwo w ISce 1880. 9

1847 Kocban z lOSsisc (rozumjese sorbski), 1852 Eicbter ze Sejkowa (roziimi

ilerje serbski).

Wot 50 sulskicli dzeci poweda, kaz wucef Eichter swedcese,

jeuoz polojca liisce serbski; serbski so wezo w suli nico njewuci,

tez najstarsi liidzo su tarn jeno nemski wukli; 6itac we wsy

nichtd serbski ujem6ze, nima tez nichto pjeca serbskich knihow,
uemskicli drje pak tez nic. Sesco hospodarjo z Nemcow so do

wsy zeniwsi Djem6za serbski; mioda generacija nize 30 let po-

weda hizo radso mjez sobii nemski, hdyz tez jara spatnje; dzeci

reca ze starsimi ludzimi serbski, z middsimi pak nemski; nimale

w potojcy swdjbow so z dzecimi jenoz nemski reci; tutu mesanu
a skcpsanu nemciuu slysec pak je jara smesno, ale tez zrudno!
Jako na wsy starseho muza zetkawsi serbski strowjacbmoj, pfistupi
w6n rados6iwy k namaj a zawoia: N6, to su zadne ho see,
tych musym z ruku witac!
Pfistawk:
Serbowstwo na wsacb wokolo Eublauda je uimale cyle
zaslo. Donemske su wsy: Wjelke a Mate Kbmjelny (Gr. u. Kl.-
fiista

Kmeblen), Tetawa (Tettaii), Kropuja (Kroppen), Janojce (Jannowitz), Kosce-

bran (Costebran) pfez 100 let, Friedrichstbal, skleufierniska kolonija precl
100 letami zalozena. Nekotri stari ludzo powedaju abo rozumja bisce
serbski w: Beluom (Beluo - Bieblen) pfez 50 let stari, w Cornogozdze
(Zscbornogosda) pfez 60 let stari; w Wodze (Schwarzbacb) je pjeca
Cornej
bisce nesto wjacy Serbow. We Eucce (tucka-Naundorf) pod Kublandom
iijewedzese so 50-letny muz, kotrehoz so wuwoprasowacbmoj, ani dopoinnic,
zo by so bdy we wsy za jebo mlode leta serbski recalo. Jenoz dzelacefska
swojba, muz a zona, kotrejz bestaj z Corneje Wody pficabloj, rozumjestaj
serbski.

Wdrlica, mejicy zwjetsa nowe cybelowe twarjenja, dokelz

je so 1849 zwotpalila, wobsahuje w 28 bospodafstwach (16 bur-
skich, 7 zabrodniskicb , 5 khezkafskich) 250 wobydleri, kiz su
wsitcy serbscy, stari a mlodzi. Blizko wsy lezace Wdrlican Wi-
nicy su nemska kolonija z 20 domami. Wjesna sula je 1827
zatozena; prjedy je so sula mela w burskich domacb po rjadu,
runje kaz we wselakich drubicb stronach za stare easy. Hisce
pred 40 letami je so druhdy nesto serbski wucilo.
Wucerjo tu becbu Zobla, Nemc, kiz do Wik cebnjese, Kubas, Serb,
:

kiz be 54 let z wucerjom, a Hejnca z Eutow wot 1872, Serb. Sulskich

dzeci je 40, wucefskebo myta "400 tolef.

Wdrlican korcmaf be dose zdzeiany muz a dobry Serb , kiz

namaj rjeknu: Ja som Serb, tu su same Serby. Tojosromota,
10 Dr. E. Muka:

zo zenoho serbskelio fararja njemamy a zo chcedza nam Komor-

cany serbsku cyrkej predac. To jo njeprawda; za druge landy
miisymy kollekty dawac, to njejo zeden moral wee! Serbska
stoji prozna! Wdrlicany, Kepiscany, BuchwaMy a Eownany su
pozadali Serba, njejsu skrygmili!"
Rowna, wjes z 500 wobydlerjemi, hdyz mnohich cuzycli
fabrikskich dzeiacerjow a hewjeijow sobu licis, je po swedceuju
starebo wjesneho soity po stwdrcinje bisce serbska. Wot 20-
letnych ludzi we wsy rodzenycb rozumja nimale wsitcy bisce
serbski, wjele pak jicb reci radso nemski dla wobkbada z ciizymi
dzeiacerjemi. Wjesna sula, w 1. 1851 uowonatwaijena, ma
200 tolef dokbodow a wot siilskicb dzeci (120) poweda z naj-
mjensa dzesacina bisce serbski, serbski rozumi pak jicb wjacy.
Serbski so zenje wucilo njeje.
Wucerjo bechn tu: Koch an, Serb, netk w Cornogozdze, Krolich,
Nemc, netk we Wjelcej, Nowka, Serb, netk na Lipjem p. Lubnjowa, a
Paulitz, Nemc.

Re pis CO, wjes z wulkimi brunicowymi podkopkami a brike-

towymi fabrikami, je poina ciizebo liidii, kiz domjacy trocbii kazy.

Ximo fabrikskicb dzeiacerjow bydli pak tarn wokoio 200 serbskich

ludzi w 16 bm-skicb a 6 zabrodniskicb swojbacb, kotrez su wse
bisce wasnje a rec swojicb wotcow zakbowale. Repiscan sula, wo-
kolo 1840 zalozena, njeje zenje serbskeje wucby mela. Wucerjo:
Drogan ( 1853), Bubnaf ( 1858), Serbaj, a Sulomo a Seyflfert,

Nemcaj.
Sedlisco, najwjetsa a najzajimawsa do cista serbska wjes
Komorowskeje wosady, 416 wobydlerjemi (1875) ma zwjetsa
z

wulke cybelowe domy po wobnju leta 1862, pri kotrymz so dwaj

clowjekaj, 64 krucb robatebo a wjele drobnebo skotu a wsitke
knibi spalicbu. Wobydlefstwo wobstoji z 36 pollenkow, 6 za-
brodnikow, 3 starokbezkarjow a 10 nowokbezkarjow, kotriz su
pak tez zwjetsa pollency. Nemcow, kiz su z cuzby pricabnuli,
je we wsy 20 25, woni rozumja pak a powedaju tez zwjetsa
wsitcy serbski, kaz n. sam siysacb, nemski korcmaf ze
pf., stoz
swojirai wjesnymi boscimi. Miody muz, kiz je so pred krotkim
z Nemcow do Sedlisca zenil, reci ze swojej zonu nemski, wona

pak jemu serbski wotmolwja. W

Drjewku pola fararja emer.
 Delnjoiu^iske Serbowstwo w Ic^ce 1880. H
Bronisa be serbska shizobna ze Sedlisca, kiz jara spatuje nemski,
cim lepje pak serbski re^ese. Z cyla je w tamnej wsy hisce
mnolio ludzi, kiz nemski ledma roziimja a so powedac hanibuja,
wezo dokelz DJ8m6za.
Sedlisco wobsedzi cyrkej z wezii, 1823 nowonatwarjenu, ale

bjez farskelio bydla, kotraz njeje filia, ale sotra Komorowskeje.

Patronat nad cyrkwju siusa Sedliscanskej gmejnje, nad sulu pak
knjezei'stAvu. Ha(5 do 1. 1820 je so w Sedliscan cyrkwi jenoz
serbski predowalo, potom stajnje najprjedy nemski a na to serb-

ski, wso za sobu kaz so to bisce dzensa w najwjacy delnjoluzi-

skich wosadadi stawa; to pak nic tohodla, zo ludzo netko lepje
nemski zrozumjacbu wsako hisce dzensa z wulkeho dzela nje-
rozumja ale zo bychu so nuzowani wot duchowneho na nemske
predowanje zwiicili a tak skdncnje jeho lenjosci polekowali; pfe-
toz cyle, kaz be wocakowane stdz hisce so naposhichal: njebe
abo komuz so hisce wostudzilo njebe sedzec jenoz t6n hisce
wosta tez na serbskim predowanju; ha6 pak be so std na njezrozu-
mjenym Bozim slowje natwarii abo nic, wo to diichownemu starosc
njebe ! Pri tiitym zmesenju Bozeje shizby zastupichu tez nemske
spewafske, a serbski cyrkwiny spew presta. Wot leta 1840
zapoca duchowny Simjenc jenoz nemski predowac a do nemskeho
predowanja krdtke serbske wukladowanju toho, stoz be po jeho
zdacu ludej njezrozumliwe, zapletowac. Pozdziso pak tutdn dusow
pastyf tez to wjacy za nuzne njemejese a jenoz hisce epistole a
evangelije nemski a serbski citase; kfcenicu a swjate wotkazanje
pak prajese wdn najprjedy nemski a potom serbski. A hdzez be
won sobu na serbskich kwasach, dyrbjachu ludzo jemu k woli
nemski recec, by-li to tez sio a klinfialo nanajzalostniso.
Wot 1. 1865 pak w Sedliscan cyrkwi zanoho slowcka serb-
ski wjacy slysec njeje byio. Wobstojnosce w suli njejsu
lepse. W 1. 1818 so preni woprawdzity wucef, rajenujcy Bdh-
mer (rodz. 1800 w p. Komorowa, f 1871)
Sejkowje [Zschipkau]
postaji prjedy toho wucachu krawcy a sewcy we wsy pddla swo-
;

jeho rjemjesla n. pf. krawc Dubk hac do 1. 1818. Bohmer

rozwucowase, dokelz hinak njendzese, zwjetsa serbski, pruhowanja
pfed superintendentom pak bechu nemske, a tuz dzeci nico nje-
md&achu; tohodla bu Bohmer, kaz mi netcisi wucef powedase.
12 Dr. E, Muka:

wot siiperintencleuta nuzowany, zo so w 1. 1855 emeritowac da.

Na jeho mesto so postaji za wucerja Julius Eichter, Serb, rodz.
w Slopiscach (Schlepzig) pola Lubina, kiz be pijed}^ wot
1852 55 z wucerjom we Wjelcej. Wdu aui siowcka serbski
njewuci ua rozsudzite zadanje Grodkowskebo superinteudenta,
runjez ma z dzecimi, bdyz do sule zastupja, prez wjele let za-

diawu dracinu, doniz jebo z cyla zrozumja a sto nawuknu.

Won rjekuu: llnter grof^cr SJTuI^e itJirb ifjucn haS^ eutfc^e ein =

gcbleut, e?> ge^ijrt bau eine furd)t6are cbulb unb Uebung."

Ale eingebleut dyrbi bye!
Sedliscan wobydlerjo bechu w zastarsku z dzela kralowskej
domaenje, z dzela cyrkwi w
Komorowje poddani a mjeuuja so
po tym bisce dzensa Domanenbauern" a Kastenbauern". Prensi
mejacbu wselake kralowske sluzby, jedyn n. pf. dyrbjese psy
kormic, drubi konje pasc a t. d. ;
poslednisi placa bisce dzensa
dawki do Komorowskebo cyrkwinebo kasca (aerarija), z kotrycbz
so Sedliscanducbowny a wucef mytujetaj. Tak mjenowani
starokbezkarjo wuziwaju wjacy praw bac uowokbezkarjo; woni
maju n. pi*, z burami dzel na gmejnskej pastwje a boli.
Swoje casniki twarja sebi Sedliscenjo zwjetsa sami z drjewa; su
to we wulkich kascikacb wulke koleska a rekaju wsednje serb-
ske zegarje".
Kbudzina dostawa dary z Budarjowebo avu-
stawa; prjedy wudzelacbu so tu tez pjenjezy z legata Franki
w Budysinje, kotrez pak so netko jenoz bisce w Komorowje samym
rozdawaju.
Sedliscan zduske maju bisce swoju narodnu drastu, muzscy
nic wjacy. Tola bisce pred krdtkim kbodzacbu muzowje w ku-
sicb kbolowacb do kolen, dolbicb sk6rnjacb a njedospolnycb no-
bajcacb, kotrez so jenoz kaz mufki na bristwja tykacbu, zo bycbu
nabotu srjedz kbolowy a skdrnjow prikryie ; na nozy samej njebe
nobajca, ale sioma resp. krucb lapy. Pri wulkicb swjedzenjacb
pak tcacbu jicb nobi w dolbicb pysnycb beiycb abo pisanycb
nobajcacb a swetlycb snalojtycb crijacb. Na biowje nosacbu
seroki pjelsci klobuk. Kemsi kbodzacbu w dolbim kabace ze

serebo brubebo sukna z krdtkim prokasom (taillu) a dolbimi

porcmami; predku swetlestaj so dwaj dolbaj rjadkaj malycb kdn-
cojtycb bublinkow. Tutdn kabat dosta so kuzderau mand^elskemu
 ;

Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880. 13

k werowanju a dyrbjese jebo liac do smjerce wudzerzec, zo by

z dobom jeho srajertuy kitel byl. Posledni, kiz je tajku drastu
hisce nosyi, b stary Kosak, kotryz w 1. 1879 wumre.
Di^ensa woblekaju so muzscy krotku
njedzelu a swjate dny
sero- a mddroplatowii jaku cynowymi styridzerkatymi bublin-
z
kami, kajkez so hewak na kholowy prisiwajii. Na wiki do Ko-
morowa pak kbodza iiajbole w kusicli jakacli ze sereho hrubelio
sukna z Avulkimi zoltomjedzowymi Avulkowuskatymi bublinkami.
Sedliscanki maju krotke wjeleropate wolmjaue suknje hac
do koleu, kotrez sebi sametkaja a sija a warfroki" mjenuja;
w lece njedzelu uosa rjane bele wusite nohajcy z mddrymi suka-
nymi klinckami we stupnickacli a na hlowje male
sikowan3^cli
lickate kapicki z caukami, takmjenowane kusawki"; w prje-
dawsich casach so mlode zony njedzelu nakemse bele, na rdcne
easy
a ujewjesty k werowanju
pak come borty (nemski:
Barthaube !) stajacbu. W zymje khodza, kaz Kosynjanki, w cor-
nycb kozuskach z pufatymi rukawami, w lece pak a we jstwje
wuslecene w belych kosulinych rukawach hac do iobca dosaha-
cycb, kiz su wselako z pisanymi nitkami pfesite a wusite.
Zaiobna drasta je w Sedliscu corua.

III. Klesiscanska wosada.

Do tuteje wosady shiseju wsy; Klesisca (h.-serbsk. Klecisca,
n. Klettwitz), Zdzafk (Sarcben), Paradies, Murjow (Meurow),
Sowjo, (skeps. Sojow, n. Sauo), Sejkow (Smolef: Tsipkow, n.
Zscbipkau, vulgo Scbipke), kiz bu bakle w, 1. 1874 z Komorow-
skeje wosady wufarowany.
Cyla wosada bu w nasim letstotku skoro do cista prenem-
cena: we wsecb jeje wsacb z wuwzacom Sejkowa rozumi dzensa
jenoz bisce nesto malo starycb ludzi serbski.
Poslednjej serbskej fararjej w Klesiscacb bestaj Eycbtaf a
Slomka (f 1874); tutobo sebi wosada, za predowanjom w macef-
nym jazyku zadaca, z Ceplic (Teplitz) p. Zabanja powoia, do-
kelz be z rodu Serb, Won tez bisce bdys a bdys serbski predo-
wase tu a w tebdusej filial! Zaiuzu (Salbausen), ale wokolo leta 1840
z tym cyle zasta. Po naprecnym swedcenju starebo muza z Murjowa
njejstaj pak bizo aui Rycbtar ani Slomka wjacy serbski predowaloj
 ;

14 Dr. E. Muka:

won menjese drje uajskerje, zo wjacy porjadn3'cli serbskicli

predowaujow byio njeje.

Mmo pricinow ze strony cyrkwje a sule je so tale wosada

prede wsem tak spesnje prenemciia tez dla wjele cuzelio ludu
do ujeje pricahleho, kiz we wonych brimicowych podkopkacli,
briketowycli fabrikach a sklencefnjach dzeia. Hizo pfed 40 le-

tami bestej tohoTlla wsy Klesisca a Zdzafk bole nemskej a

znemcenej hac dzeusnisi dzen Sejkow, kiz pak ma tez mnobo
cuzelio wobydlefstwa; w Zdzafkii rozmoiwjachu so tehdy z naj-
mjensa hisce nimale wsitcy stari liidzo rujez sobu serbski.
W S ej k wj e su hisce dzensa wse rataf ske sw6jby serbske
po wselakicli powescacb lici so tarn 26 burskich domow, z ko-
trycbz so w 13 sw6jbacb serbski reci a to tez z dzecimi; bewak
pak wumeja wsitcy tarn rodzeni prez 40 let stari ludzo hisce
serbscy. Paradies su sebi Nemcy zaiozili a plahuja tarn
wino a sad. Jena zona z Paradiesa namaj spowedzi, zo moze
jeje muz serbski a zo nekotri stari ludzo we wsy serbski reca.
W Sowjom rozumja z 300 wobydleri nimo nekotrych mlo-
dych zonow, kotrez su so tam ze serbskich stronow wudale, 12
starsi ludzo serbski, mjez nimi tez 45-letny korcmaf, kiz namaj

to zdzeli. Dzeci i)ak njewedza aui slowcka serbski. W Murjo-

wje bydlese hisce 21 serbskich wosobow. Zajimawa ziwa po-
wostanka hiujaceho tam Serbowstwa be 90-letna slepa zona,
stara Cochowa, bydlaca na wumenku pola swojeho wnuka w
cmowitej pecnej khezcy. Tuta slepica mejese wulki nop ze sneh-
belymi wlosami a corny baret, kajkiz hewak
na nim stary
duchowni nosa. Hizotam we swojim khlewicku se-
z wjele let

dzese samotna a wopuscena wot wseho sweta we swojej sleposci

pri praznym kolesku a kudzalcy, cakajo na jandzela srajerce, zo
by ju z tutoho zemskeho hubjenstwa wumoht. Naju tutdn jeje
wobraz ziwje dopominase na tamnu poslednju staru Slowjanku,
z kotrejz w 1. 1404 slowjanska rec na kupje Ranje k rowu
dzese. Recachmoj k njej serbski, a wona nad tym cyia zadzi-
wana a zahorjena njemozese woprijec, z wotkel m6j jenoz pri-

khad^.amoj, zo m6zemoj serbski, dokelz sebi myslese, zo je wona

hisce jenicka, kiz serbski rozumi, Woziwjejo kaz ze sona skor-
^ese namaj z wjele siowami a zrudnym mrewacym hlosom, kak


Dclnjoiuziske Serbowstwo w lecc 1880. 15

sii za jeje mlode leta Serbowstwo w jeje uarodnej wsj zabiwali

a zahubjeli, husto pristajejo: To njejo Boza w61a!"

IV. Wosada: Wormlag-Zaluz-Wdtfow.

Farska cyrkej je wWormlaze (Wonnrag, Wormulag, n.Worm-
lage); wZaluzu (kepsuje Zalz, n.Salhausen) a Wotrowje (Dobristroh)
stej filial! ; zafarowane do Wormlagi su Barce (Bartzig). Tez
tuta wosada je wot spocatka naseho stoleca skoro dospolnje pfe-
nemcena. Serbski rozumja hisce: we Wormlaze 1 stara zona,
w Bar each 3 muzowje a 2 starej zonje, w Zaluzu Msce 6
starych ludzi. Pfed 30 letami recese so hisce wjele serbski, a
pfed 25 letami be we Wormlaze po swedcenju Kdzlika hisce 10
serbskich swdjbow. Wot 450 dusow m6ze a reci mjez sobu
serbski weWdtfowje hisce wokolo 35 starych lud:^i, mjez nimi
korcmaf; jeho stara mac khodzese p6 stwje w serbskej drasce:
w cornej zonskej kapje a cornym kozuse, rimje kaz nasa njebo-
cicka wowka. Z Budarjoweho wotkazanja so w tutej wosadze
kdzde leto hisce dary wudzeleja.
Pfistawk. Susodua nawjecorua wosada Zatgosc (Salgast) z Dola-
nami (Dolany, u. Dollenchen) a Drochuowom (Drochnow, d. Drochno)
je hizo dawno cyle znemceua. Pred 40 letaiai powedachu \v Drochnowje
stari ludzo hisce trochu serbski, dzeci pak hizo zwjetsa wjacy serbski nje-
rozumjachu. Netk bydli tam 5 Serbow, kotfiz su ze serbskich stron pricahli.

V. Kanska wosada.
Do Kanskeje wosady Kan (Gross-Easchen),
sluseju wsy:
Rank (Klein-Raschen), Bukowka (Biickgeu), Smogrow (Schmo-
gro), Suchy Gozd (Dorrwalde), hdzez je filiala, a Woskow

(Woschko) jako hdstna wjes. Sule su w Eanju a Suchym Gdzd^e.

Raiiscy fararjo bechu: 1) Jurij Homigius 1620 44, wotendze do
Komorowa; 2) Fabricius, syn duchowneho Fabricia w Bukowcu (Bockwitz)
p. Kupska (Miickeuberg) 1645
49, be sobu duchowny zastaraf za Zarnow a
Leskej, t w Zarnowje; 3) David Wiederauf z Grabina (Finsterwalde) 1649
52, wotendze do Klesisc; 4) Petr Haeudel z Komorowa, pfiudze 1652 ze
^arnowa a t 1664, 37 let starj'; 5) Jurij Schmel z Komorowa, be 1663

substitut, 1664 faraf, wotendze 1668 do Stareje Darbny; 6) Daniel Fabricius

ze ^aruowa 1668 "ib, wotendze do Klesisc; 7) Jan Bar an (Baranius) ze

Zarnowa 1675 1716, t 751etstary; 8) Jan Biittner, Baranowy pfichodny

syn a wot 1. 1705 substitut, be farar wot 1716 18, wotendze do Zarnowa;
 ;

16 Dr. E. Muka:

9) Friedrich Dauiel Fabricius 1718 26, woteudze do Ahlsdorfa; 10) Jurij

D una is z Wjelkowa p. Biskopic 1726 34, wotendze do Komorowa, pozdziso
do liUtow; won mejese za substituta poileta M. Schneidera, kiz bu pozdziso
w Komorowje; 11) Jan Handrij Fickold 173452, -woteiidze
wyssi faraf
do Tarpego (Terpt) p. Lubiua; 12) Khrystof Kit an, burski sj-n z Hartma-
uojc p. Lubina 1752 62, wotendze do Klesisc; 13) Jan Bohalub Bormauu
z Drazdzan 1662 72, bese prjedy substitut w Klesiscach a pozdziso archi-
diakon we Wojerecach; 14) Karl Bohalub Frencel (Brand) zWik (Peters-
hayn) 1772 1818, potomnik Micliata Freucela Budystecauskeho, be wot 1770
72 z kaptanom w St. Darbnje, f 76 let stary 21. aug. 1818; won je za swo-
jich potomnikow stipendij wot 63 hr. na leto pfi Lipscauskej i;niversice
wustajil; 15) Krescau Balzer z Trjebojc p. Khocebuza 1819 24, wotend^e
do Schonborua p. Dobrituga (f 1831), 16) Bjedrich Ferdinand Post z Bor-
kow 182428, syn wucerja, rodz. 6, aug. 1798, bese 1815 sobu jako dobro-
wolnik we wojnje preciwo Napoleonej I., 1828 30 z fararjom w tugawje
p. Dobrituga, 1830 z archidiakonom w
Komorowje, f tam 1835; 17) Jan
Kfescan Kichter, rodz. w Bliznikec mlynje p. Zdzafk p. Klesisc 5.merca
1793, wot 1819 28 faraf w Zarnowje, februar-haprji 1828 farar w Lugawje
p. Dobriluga, w meji a juuiju 1828 farar vicarius w Banju, jako be hizo
faraf designatus za Luta (182856); 18) Karl Hendrieli Eichter 1828
34, rodz. w Polcnicy H.-L. 23. februar 1799, be 1827 pouiocuy predaf w St.

Darbnje, 1834 wotendze z Ranja do Naiejec (Nehsdorf) p. Grabina (f 1845);

19) Kfescan Pannewitz 183546, rodz. burski syn z Desna p. Khocebuza

28. hapr. 1805, wotendze 1846 za wj-sseho fararja do Wetosowa; 20) Boha-
khwal Markus
184657, burski syn ze Zakrjowa p. Grodka rodz. 15. aug.
1815, wotendze 1857 do Lutow; 21) Jan Karl Bjedrich Zwahr (Swora)
wot 1857, syn Stfadowskeho fararja, rodz. 14. aug. 1818.

Za katliolske easy be w llanjii kapaia sw. Marje Madleuy,

do Stareje Darbny slusaca. W 30-letnej wojuje so Kan jako
samostatna wosada wot Darbuy wottorze a sebi w 1. 1656 cyrkej
natwari; netcisa kamjentna cyrkej z rjauej wezu nasta w 1. 1730
pfez wurjaduii prdcu a \voporniwosc teliduselio fararja Dumisa;
sakski kurwjefcli dari k njej na jelio prdstwy drjewo z wjefchow-
skeje hole, a Dumis be stajnje sam podia pfi puscenju atd.
Porjadne serbske predowanja su Mzo prcd Panncwitzom zasle; za
6as Markusa a Swory prSdowase so jenoz na pol swjatych dnjach
hisde serbski, spewase so pak podia jenoz z nemskich spewafskicb
w 1. 1868 je Swora ze serbskim predowanjom cyle zastai, sobu
dla jeneje kontroversy, kotruz mejese pjeca pfi pfedawanju swo-
jebo delnjoserbskeho slownika z jenym Budysinskim kuihikupcom.
W suli so po Sworowym swedfienju zenje serbski wucilo njeje.
 Delnjoiuziske Serbowstwo w lece 1880. 17

Ran je wjes z wokolo 380 400 wobydleijemi w 40 hospo-

dafstwach a ma zwjetsa raassivne cyhelowe twaijenja, dokelz je
so trojcy: 16G2, 1781, 1825 cyia zwotpaliia. Wokolnosc je
wjele ciizelio iiapolilada dostala prez nastace brunicowych pod-
kopkow, skleiicefujow a chemiskich fabrikow srjedz Rowueje a
lianja, w kotrychz wokolo 1000 cuzycb dzeiaceri dzeia. Rank
ma wokolo 150 dusow w 28, Bukowka wok. 150 w 26 a
Smogrow wok. 180 w 30 bospodafstwacb. W kdzdej tutycb
4 wsow su tri stwdrciny wobydleri bisce serbske we wjele do- ;

macb knjezi serbska rec mjez starymi a miodymi, baj w jenej

Ranskej swdjbje reel so z wotmysiom jenoz serbski; w korcmje
rozmohvjeju pak so Serbja nemski drje sobu dia nemskebo kor^-
marja a muobicb nemskicb dzelacerjow, kiz tam preco bywaju;
bewak rozumja pak tam rodzeni Nemcy tez zwjetsa serbski.
W Smogrowje reel so z dzecimi nimale jenoz nemski a nje-
rozumi jicb bizo wjele wjacy serbski. Po drubim swedcenju ro-
zumi a w Bukowce jenoz bisce trecina dzeci serbski.
poweda tez

Z6nske pocinaju w Ranju uemsku drastu lubowac. Dwe

starej zonje pak kbodzitej bisce w zastarskicb bramatycb capkacb.

W filiale Sucbem G6zdze, wsy z 300 dusemi, predowase

so w 1850 bisce serbski na polswjatycb dnjacb, kaz w Ranju,
1.

awl. 1848 recese so skoro bisce we wsecb sw6jbacb serbski,

netko pak dorosceni mjez sobu serbski powedaju, z dzecimi pak
nemski. Ludzo wyse 40 let m6za bisce wsitcy serbski, wot star-
sicb njezli 20 let wokolo 15, baj w nekotrycb swdjbacb reel so
pjeca tez bisce z dzecimi serbski ; sulske dzeci so pri brajkanju
nemski zabawjeju.
We Woskowje (z 200 wobydlerjemi) poweda bisce wokolo
16 ludzi serbski, 20 drubicb bisce rozumi, dzeci nico wjacy
njerozumja.

Vl. Wosada: Zarnow z Leskeju.

Do Zarnowskeje wosady stuseja wsy: Zarnow (Smol. zmyln.
Zarnow, n. Wendiscb-Sornow), Zasrjew (Smol. Zasery, n. Ro-
sendorf : tajke rjane nemske pomjenowanje je sebi wjes pfiswojila,
zo by z tym njerjane serbske wudmo paralysowaia) a filiala

Leskej (tez Leska u. Lieske).

2
18 Dr. E. Muka:

Zarnow ma pfez 80, Zasrjew 30 a Leskej 37 hospoclafstwow,

Zo by so w Zarnowskej abo Leskojskej suli bdy tez serbski wuciio,

so nicht6 dopomnic ujewedzese; netcisi Zarnojski wucef Lowka

je z rodii Serb a Leskojski Fiebiger je serbski we Wjelcej na-
wuknuc dyrbjal, kaz prajese. W tutej wosadze wot 1. 1830
zanobo serbskebo ducbownebo wjacy nimaju. Preni nemski du-
cbowny be, prjedy bac jebo wuzwolicbu, wosadze zjawnje slubil,

zo cbce b6rzy serbski nawukuuc. Tola won swoje slubjenje

zenje dopjeluil njeje. Pfi wsem tym njezbozu w cjTkwi a suli

pak wosada bisce skoro dospolnje serbska a ludzo, kotfiz Boze

je

slowo w macefnej reci lubuja, kbodza z Leskeje do Wjelceje a

ze Zarnowa a Zasrjewa do Parcowa na serbske Boze sluzby.
Zadyn faraf pak sebi tu njepomysli, zo je jebo swjata winowa-
tosc, jeli cbce shizobnik Bozi nic jeno rekac ale tez bye, zo by
serbsku rec nawukuuwsi serbskej wosadze zaso serbski predowal.
Po wjacorym swedcenju a mojim samsuym nazboujenju po-
wedaju wsitcy rodzeni wosadnicy domacb bisce serbski; nemskicb
swdjbow je w Zarnowje 6: faraf, wucef (po prawym Serb), ko-
waf, wetrnikaf a mlynk, w Leskej 4, mjez nimi wucef. Po naj-
nowisej powesci (1884) w Zarnowje wot 420 wobydleri jich

320 wsednje serbski reci. Nemcy, kiz do wosady pficabuu,

nawuknu a reca, zujese-li so to z jicb socialnym stej-

niscom, borzy tez serbski, pfede wsem pak jicb d:^eci,

z ceboz widzimy, kak mocny tam serbski ziwjol bisce je.

Haj, jedyn nemski swedk wobkrucese, zo w Zarnowje ludzo
hisce prawje nemski njemoza: S)ie Seute fpredjen bon Sugcnb
auf luenbijd) unb fonnen faft nic^t ridjtig bcut)cf)", a wucerjowa
w Leskej wuznawase: Sic ^rejcfjcr fprcdjcu unter einanber

faft nur menbiid), bie rf)u(finbcr aber jumeijt beutjdj." Ximale

tak swedcese tez Leskojska solciua, zo serbski wsitcy rozumja,
ale jenoz dwe tfecinje stajnje serbscy powedatej, druzy zwjetsa
nemski; wot 30 sulskicb dzeci powedaju 10 pfeco serbski domacb,
drube pak najb61e na serbske prasenja starsicb nemscy wotmoi-
wjcju. Wina na tom jo nimska sula!" wona sk6nci. Za- W
srjewje su wsitcy wobydlerjo serbscy, tola we wotkubianju di^eci
knjezi tez tam z dzela a drubdy nemski komment, podobno kaz

w Leskej.
 Delnjotuziske Serbowstwo w lece 18F0. 19

B. Serbowstwo wokoto Drjcwka.

VIT. Wicelauska wosacla.
Do Wicelauskeje wosady shiseju wsy: Wiki (Petershayn),
Linclow (Lindchen), a filiala Woiobuz (Almosen) zBobosoj-
cami (Balinsdorf).
We Wikacli a Wolobuzu i)festa serbske predowanje cyle
w 1. 1842 ze smjercu fararjaJanaBjedricha Dallwitza, rodz. z Kho-
cebuza. Tola tei hizo Dallwitz predowase, wot kollatora nuzo-
waDy, jenoz hisce w rdcnycb casach po nemskej Bozej siuzbje
tez serbski; spowedz, kotraz ma so tu ti'6jcy wob leto (?), bejeuoz
j6nu serbska a to prenja; spewacbu so dziw! pje6a na
serbskicb kemsenjacb Lac do kouca tez serbske keiiuse. Po Dall-
witzowej smjerci njeprida tebdusi kollator oberstlieutenant z Rott-
berg, zo by so zaso po zadanju wosady serbski faraf wiizwolit,
ale powola saraopasuje nemskebo fararja Ricbtera, rodz, z Scenojc
(Stennewitz) p. Lubujowa; Wolobuzska wosada so preciwo tomu
zakbadzenju spjecowase a wobcezowase, bu pak uiizowana so
spokojic.
Sule su we Wikach (vvuc. Reichert, Serb z Gdrjonowa; pfed
nim 1864 78 Zola, Serb z Parcowa), we Wolobuzu (wuc. Ricbter)
a Bobosojcach (wuc. Nowel, Serb z Stradowa), Runjez mejachu
tute sule dotal zwjetsa serbskicb wucerjow, so tola serbski we
nicb wucito njeje.
Wiki maju 70 cisiow; kak tarn ze Serbowstwom stoji, nje-
m6zacb tak prawje zbonic, wezo pak nic derje; serbski powedac
nikobo njeslysacb. Necbt6 mi prajese: Wot 50-letnych a star-
sicb wobydleri rozumja wsitcy serbski, wot 30 50-letnych po-
lojca, wot dzeci zane; powedaju Wiceleujo serbski jenoz, bdyz do
serbskicb stronow prindu. Jedyn drubi licese do cyla jeno na
20 Serbow we Wikach, uajskerso menjese tajkich, kiz hisce serbski
mjez sobu reca; pretoz treci swedk wobkrucese, zo we wsy hisce
nekotfi ludzo serbski mjez sobu reca a zo tez nesto maio dzeci hisce
serbski rozumi. W Lindowje, malej wjescy, hdzez su rycef-
kublerjo wse burske kubla pokupili a twarjenja zwottorhali, md-
zetej jenoz his6e dwe starej khudej wumenkafcy serbski. We
Wolobuzu a Bobosojcach reca pjeca jenoz stari ludzo hisce
2*
20 Dr- E. Muka:

serbski, do bromady snadz na 60 dusow. Pfeciwo tomu zdzeli

namaj muz z Wik, zo stej tejle wsy hisce b61e serbskej njezli
Wiki, zo pak tarn dzeci tez wjacy serbski njewimieja. Wjel-
canski wucef pak zaso pise, zo w Bobosojach jeno 6 wosobow
serbski reci, z cehoz pak njesleduje, zo jicb tarn wjacy serbski
njerozumi.

VIII. Wosada: Malin.

Malinsku wosadu tworja: cyrkwinska wjes Malin (Greifeu-
hayn) z Bukowinii (Bucbholz) a Eadowasojcami (Rahdens-
dorf), filiala Rasyny (Ressen) z Lubochowom (Lubocbow) a
Ljaskom (Ljask, n. Leeskow) a filialka Njamorojce resp. Ja-

morojce (Illmersdorf). Snle maju Malin, Lubocbow a Njamarojce.

Mjena fararjow zhonich tute: Korii z Maleho Dobrj'uja p. Khocebuza
1813, Stempel 1813 23, B Hit c lieu, syu Lazowskeho fararja, 182301
a Goslaw wot 1862.

Korn a Stempel staj serbski predowaioj. Bliitchen, kiz dije

serbski rozumjese, dyrbjese pri powolanju slubic, zo cbce serbski
predowac, a W(5n je tez serbscy predowal, ale tak zalostuje, zo be

sk6ncnje wosada nuzowana, jeho prosyc, zo by ju ze swojim grawoci-

wym serbskim predowanjom wjacy njecwelowai. To be jemu witane,
a tuz predowase jeno nSmski. Po smjerci Bliitchena zadase wosada
zaso kruce fararja, kiz by serbskeje rece mdcny byl, a wudoby sebi
tez wot kollatora, zo bu netcisi faraf G6slaw, dobry Serb a swerny
duchowny, za fararja powolany, ale Bliitcben be w doibim casu
swojebo ducbownebo pastyfstwa bizo telko skazyi, zo jebo na-
slednik wjacy wjele zdzerzec njemdzese. G6slaw netko w k6zdej
cyrkwi 3 4 raz za leto serbski preduje a tr6jcy Boze wotka-
zanje serbski wudzela. K serbskemu Bozemu blidu pfikbadza
w Malinju zwjetsa 1012 wosobow, 1. 1877 raz 17, 1. 1880
1117, w Rasynacb 1. 1872 1113, 1. 1873 712, 1. 1880
5 10, w Njamorojcacb w poslednicb tfocb letacb 10 12. W 1.

1862 prind^e w Malinju na 70 wosobow k Bozemu blidu, tehdy

pak sta so to pjefia b61e dla opposicije preciwo kollatorej, tez

serbske kemse becbu tebdy bisce derje wopytane. Spewali pak

su tu na serbskich bozicb sluzbacb z najmjensa bi2o wot spo-
fiatka naseho stoleca jeno nemske kerluse. Cyrkwina rada
 Delnjoiu^iske Serbowstwo w 15ce 1880. 21

w llasynacli je hizo nesto ki'66 wobzamkowala, zo dyrbi so ze

serbskej Bozej siuzbu cyle zastac; potom pak prikhadzeju zaso
liidzo a praseju so faraija, lidy budze zaso raz serbski kerns a
serbska spowedl Tez Njamorojska cyrkwina rada je 1880 po-
stajiia, zo maju serbske boze shizby zastac, dokelz su stari
wotemreli", a tola be jicb hisce w tym samym lece 1014
k Bozemu blidu byio. Tuz je k. Gdsiaw zastal, doniz sebi lu-
dzo zaso serbski kerns njepozadaju. Z cyla je w Njamorojskej
cyrkwiccy jenoz 11 ki'66 wob leto Boza sluzba.
Sulska wucba be we wosadze wot starycli casow nemska, a
pi-ede wsem su w Maliuju, kaz k. G(5siaw powedase, knjejstwa
na smjerc Serbowstwa d^elali a wucerjow nuzowali, zo njebychu
nico serbski wuSili, ale dzeci khostali, hdyz serbski mjez sobu refia!
Tro posledni serbscy Malinscy wucerjo bechu: Brose 17781808, Sa-
muel Kopf z Corneho Khoimca 1808 36 (f 38), Jan Kfescan Nowak z
Worlicy p. Komorowa 1836 74.
We wsecb Avsach Maliiiskeje wosady dzeci wjacy serbski
njerozumja. W Malinju m6ze wot 390 wobydleri hisce nesto
pi-ez 20, w Radowasojcacb wot 160 hisce 20, w Bukowinje wot
220 ledma hisce 10, w Kas3'nach wot 160 hisce 10, w Lubocho-
wje wot 150 hisce 20 a w Njamorojcach wot 150 hisce 50 (= Vs)
starsich ludzi serbski, W Njamorojcach pak tola hisce trochii
lepje zwotemrewacym Serbowstwom stoji po swedcenju tamniseho
korcmarja, kiz m6ze serbski citac a pisac, a Bjedricha Cerny
w Khocebuzu, kiz je z tamneje strony rodzeny. Z najmjensa po-
lojca wobydleri (75 100) rozurai hisce tarn derje serbski, hdyz
tez so mjenje serbski reci, liidzo pak nize 20 let njewumeja
zwjetsa wjacy macefnu rec. W malej wjescy Ljasku z ledma
90 wobydl. moze hisce 15 wosobow serbski; jena sw6jba, kiz je
z Gdlkojc pricahla, je hisce cyle serbska.

IX. Wosada: Pricyn.

Tuta wosada wobstoji ze wsow: Pricyn (Pritzeu), Koso-
bnz (Kunnersdorf) , Njabadojce (Nebendorf), Nowa Wjes
(Neudorf).
Serbske predowanje je tu 1825 ze smjercii fararja Mateja
Bronisa, rodz. ze Smogorjowa w Biotach, prestaio. Matej Bronis
22 Dr. E. Muka:

predowase pak hizo mjenje serbski njezli nemski, tez be mjenje

serbskich spowedzow njezli nemskich. Najwjacy k pfenemcenju
wosady je drje pfinosowal prjedownik Bronisowy, z mjenom
Teubner, rodz. Nemc z Kemberga w Merseburgskej , kiz be
tarn pfed 1788 z fararjom. Hizo za toho easy so na serbskich
kemsach wjacy serbski spewalo njeje, po tajkim drje z cyia
zenje! Mateja Bronisa sledowase wot 182674 jebo syn Krescan
Wylem Bronis, rodz. 5. dec. 1788, znaty serbski spisowacel, kiz
jako far. em. w Drjewku 1882 wumre. T6n je stajnje jenoz
nemski predowaL Wucerjo w Pricj^nje becbii za easy Bro-
nisow Serbja, njewiicacbu pak nico serbski. Tola hisce dzensa
rozumja nekotri stari ludzo tuteje wosady serbski, n. pi*, w Ko-
sobuzu 6. Za to pak je so serbska drasta hisce kruciso zdzer-
zaia. Njedzelu khodza tam hisce starsi miizscy z dzela w dolhich
mddrych kabatach a starse z6nske w serbskich beiych kapach ze
serokimi belymi krjozami. Mlode holey pak khodza we wol-
mjanych ropatych krotkich pisanyeh suknjaeh a z dzela tez hisce
w serbskich lickatych kapickach.

X. Wosada: Stara Darbnja.

W Darbnjej je serbske predowanje ze smjercu fararja Leh-
manna 1814 prestaio. Nowy faraf Koethe, rodz. Nemc, be
serbske predowanje z pomocu jenoho wosadneho spowednika na-
wuzwolenjom wosadze slubil, zo chee
stajiwsi priihii cital a pfed
serbski Potom je tez hisce jduu serbski predowal,
dowukuuc.
ale smjerc hubjenje. Tuz powola C5Tkwinsku radu k sebi a
dzese: Dzeci, kaz see widzeli, je mi tola hisce dzesac kr6c
cezo serbski nawuknuc, bac Wam na nemske predowanje po-
slucha6; tohodla ujedracujce mje dleje, ehcemy ze serbskim za-
stac." A tak so tez sta. W Gozdze (Chransdorf) do Darbnjeje
slusaeyra je jenicka babka hisce serbska.

Pristawk. W susodnej wosadcy Eedorju je Serbowstwo w sam3-

nym 6asu kaz w Darbnjej k rowu slo, pfedewsein dokelz tam dla spatuebo
myta ani serbski ani nemski faraf dolbo njewutra. Znaty faraf Haupt-
manu bese tam serbski nawuki a faraf Stem pel, kiz w I, 1790 wumre,
je biscc serbski predowal. Jeho uasleduik Lipjimanu bese Nemc, rod^.

Z Rudohorow, W I. 1830 njebc w Eedorju pjeca hizo zadyu Serb wjacy.

 Delnjolu^iske Serbowstwo w l^ce 1880. 23

XL Sdencojska wosada.
Do tuteje wosady sluseju wsy: Scene (slysacli tam toz

wurjekowanja Scene, Cenc, Ccne, do Scenca; nemski Steinit/,),

Giskojce (Geiseudorf), Psowe G6rki (Klein-Gorigk), Doina-

sojee (Domsdorf), Raduse (Zwabr: Radusc, n. Rehnsdorf) a
Truskojee abo Struskojce (Strausdorf).
Scencojska wosada je z wjetseho dzela bisce serbska, serbsku
Bozu sluzbu pak ma jenoz kdzdii 3. njed:^.ehi. Faraf bydli w
Drjewku, hdzez je so hac do 1798 za starych mescanow a za
serbsku celedz k(5zdii njedzelu popoldnju serbski predowalo.
Drjowk abo Drjewk (h.-serb. Drewb, n. Drebkau, vulg. Drauke) sam
je wot Nemcow zaiozene mestacko a ma -wjele skotuych kupcow kaz Kulow
Hisce dzensa je tam kaz pfed 100 letami dose serbskeje celedze, kotrejz
dyrbjato so serbski predowac, kupcow kaz tez hro-
a wulki dzel skotnycb
madka druhich mescauow moze serbski dla swojeho wuzitka, su pak tez ro-
dzeni Serbja mjez nimi, runjez z wjetsa uemscy reca. Do Drjewka je za-
farowana susodna wjeska Rakow, kotraz drje budze tobodla tez z wjetsa
zuemcena.

W sulach Scencojskeje wosady so wot starych casow jenoz

nemeuje. Wucef w Scencu n. pr. wukaza mi, jako so pola njeho
za Serbowstwom wobbonjach: ^a miiffcn ie nad) Kauscbe
(Cbwdscej) Qef)en, haS' \\i nod) ein rcc^teS tt)enbtfcf)c Soc^!" A t6n
bese rodzeny Serb.
W Scencu m6za wsitcy starsi ludzo a wsitcy bospodarjo
bisce serbski, wot dzeci pak jenoz bisce poiojca, dokelz starsi

po wasnju we wonej cylej strouje wuziwanym z dzecimi z dzela

nemski reca po prikiadze sulow, bdzez so Serbowstwo casto wustor-

kuje a wusmesuje. Jedyn 40-letny bospodaf, z kotrymz recaebmoj,
derje serbski powedase a citase a be tez derje serbscy zmysleny.
W Giskojeacb su bisce wsitcy 150 wobydlerjo z wuwzacom
rycefkublerja serbscy, wot 21 sulskicb dzeci poweda poiojca bisce
serbski, druba poiojca pak z najmjensa rozumi. Wjesny solta,

kiz mi to wukazowase, be Serb, ale wulki nemcowaf.

Podobno ma so Serbowstwom w Domasojeacb a Ps.
ze
G6rkach. W G6rkacb so na wsy hrajkace dzeci serbski pra-
sacb a wone mi wjesele serbski wotmolwjacbu. Wo Raduscu a

Stfuskojcaeli mam wot k. wuc. Xowotnebo nadrobne powesce:

Radusc ma 172 wob., 141 rodz. Serbow, 31 rodz. Nemcow
24 Dr. E. Muka:

(knjezski inspektor a priwisk, d:zel Seledze, k tomu zahrodnik a

jena dzelacefska sw6jba). Wot Serbow reca 65 serbski, mjez
nimi wucef a jeho swojba, a 33 rozumja hisce serbski; starsi
powedaju mjez sobu serbski, z dzecimi zwjetsa nemski, dzeci
pak mjez sobu jenoz nemski (tohodla su tez do Nemcow sobu
lifiene). W Stfuskojcach je mjez 100 wobydl. jeno 11
Nemcow (na rycefkuble, a 1 dzeiac. sw6jba). Wot tycb 89 Ser-
bow re^a wsitcy serbscy nimo 12 dzeci, kotrez pak tez serbscy
rozumja. Serbska rec je tu knjezaca, w 5 sw6jbach reci so jeno
serbski. Sula je w Eaduscu cyle nemska, tez k wulozowanju
so serbska macefscina njetrjeba.

XII. Lutolska wosada.

Lutolska wosada ma wsy: Lutol (Leuthen) z 502 wobydl.
(1880), Wintorp (Wintdorf t. j. Wendendorf), Kosnojce
(Koschendorf ) , Ziwize (Siewisch t. j. Dziwina, Smol. zmylnje
^iwice) a filialu Lubosc (Laubst) z Gdlasowom (n. Gollschow).

Posledni serbski faraf bese Brouis, kiz 1875 do Khocebuza

za wyssebo fararja cehnjese. Tola je w Lutolu hisce dzensa
trdjcy za leto serbska spowed:^, kotruz zwjetsa Scencojski faraf
k. Zimmermann z Drjewka wukonja; hewak k. wucef Kopf k6zdu
drubu njedzelu popolduju serbske predowanje cita, pfi cimz so ze

serbskicb spewafskicb spewa. W Luboscu pak drje je serb-

ska Boza sluzba cyle zasia.

Tez w Lutolskej wosadze je pfedewsem sula pfenemcowala,

a pfi tym je sebi znaty a jako paedagog (!) wuwoiany wucef
Jeremias Kopf (z rodu Serb) zrudnu slawu zasluzii; w6n bese tu
63 let z wucerjom a wumre 1855 80 let stary. Kopf mejese
slawnu wuSefsku praeparandu we swojim domje a zastarowase
cyly Kalawski wokrjes z wucerjerai wot sebje wuwucenymi;
bakle po jeho smjerci je so wucefski seminar w Starej Darbnjej
zaloziL Won bese w nahladach a skutkach muz kaz znaty se-

minarski direktor Skrodzki, kiz swojich wucef skich wucomcow

wu^ese a na swojej suli pokazowasc, na kajke wasnje m6za
swoje jim poruceno serbske dzeci a z tym serbske wosady uaj-
khwatniso pfenemci(3.
 Delnjotuziske Serbowstwo w lice 1880. 25

We wsecli wsach Lutolskeje wosady, kiz ma prez 1000 du-

sow, m6zetej a powedatej tez zwjetsa bisce dwe trecinje serbski,

we wjescy G61asowje pak jenoz hisce trecina.

XIII. Wosada: Skjarbosc.

Do Skjarboscanskeje wosady shiseju wsy: Skjarbosc {Sm.
zra. Sorbuz po nem. Schorbus) z 444 fpo Iiidlic. 1880), Wd-
seuck (Klein-Osnig) z prez 300, W61synka (Olsnigk) z 72,
Huraz (Smol. Wuraz, n. Auras) z 190 a Lezyny (Loschen)
z 180 wobydlerjemi.
Tudy bese posledni serbski faraf k. Oskar Pank, rodz. z Desna,

netko faraf w Lipsku, kiz bu 1870 za fararja do Barlina powo-

iany. Wdn predowase k(5zdu 2. njedzelu serbski. Po nim nje-

dosta wosada zanoho Serba za duchowneho a hac je so pozdziso

pfi huscisich pfemenjenjacb zaso wo zanoho staraia, njewem.
Tola je hisce trdjcy wob leto serbska spowedz ze serbskim pre-
dowanjom a spewanjom. Ale zwjetsa jeno stari ludzo khodza na
tutu spowedz, miodsa generacija so toho wotwlakuje, pfetoz
serbske Boze blido je jenoz za stare zony"!
Sula za cylu wosadu namaka so w Skjarboscu. Serbstwo
ze sule a wutrobow malych dzeci je Swjelowy prjedownik wucef
Lehmann z tj^m sredkom dospolnje wuhnal, zo dyrbjese kozde
dzeco za kozde serbske siowo, kotrez pikny, pjenjezk khostanja
placid. Jako Swjela w 1. 1866 do Skjarbosca pfihdze a chcyse
z dzecimi serbski recec, so te tak macefneje rece hanibowachu,
zo njebe slowcka z nich wudobyc, tuz dyrbjese je nemski roz-
wucowac, runjez widomje jeho wse njerozumjachu.
Wobydlerjo w Skjarboscu a Wolsyncy powedaju hisce dzensa
skoro wsitcy (znajmjensa %) we swojich domach serbski, won-
kach na zjawnosci, kaz n. pf. w korcmje
stoz je tu za serbskeho
wjesnjana stajnje sobu kulturne mestno! pak nemski, wot
malych dzeci tras hisce polojca w domach serbski wuknje a reci.

Westy bur Bela ze swojej swdjbu stajnje serbuje a z dzecimi so

serbski modli. Na wopak bur Carnis je so do Schwarz"
prekfcii, a st6z jeho netko hisce z jeho woprawdzitym serbskim
mjenom mjeuuje, dyrbi 2^/., sleborna khostanja placic za
palenc k prepicu! We Hurazu, kiz je hisce najbdle
26 Dr. E. Muka:

serbski, tez wse dzeci serbski rozumja a ze starsimi powedaju;

tola wotrostli hdlcy pocinaju tez nemcowac, dokelz ,.je to bdle
fajn". W Lezynach a Wdsencku reca drje jenoz bisce
stars! ludzo (pfez 30-letni) serbski, stej to najbdle preneiucenej
wsy wosady. Ze Swjelu poweda kdzdy serbski, stdz nidze.
W poslednicb 10 letacb staj w Skjarboscu jenoz dwaj serbskej
pobrjebaj byioj, druzy dadza so nemscy zakopac", bizo tobodla,
dokelz je cezko serbskebo fararja dostac, bdyz je wosadny nemski.
W Skjarboscu su sebi tez z dzela knjeznicki pri prenemcowanju
wotrobi zasluzile. Tak je n. pr. westa knjezna von Klitzing
kdzdemu Serbej, kiz je ju nemski postrowil, sescerak (6 pje-
njezkow) darila.
Hisce pfed 30 letami pak d3Tbjese tamnisi
prekupc Heinsius serbskicb pomocnikow mec, dokelz ludzo wot
njebo jako nemscy recacebo njekupowacbu, ale stajnje jenoz wso
sebi wot jebo serbskicb pomocnikow serbski zadacbu.

XIV. Wosada: Dobryn z W6senkom.

Tuta wosada ma tri cyrkwje, mjenujcy we Wjelikim Do-
brynju, Malym Dobrynju (Gross- und Klein-Dobern) a
Wdsenku (Gross-Osnig) ; Wdsenka
do wsy Brja-slusatej bisce
zynka (Brasincben) a Harnisojce
(Harniscbdorf). Po posl.
ludlic. 1880 maju: W. Dobryn 526, M. Dobryn 377 a Wosenk

547 dusow. Brjazynka ma nimale 200 a Harnisojce wokolo 50.

Skdncnje je blizko Wdsenka bisce wjescicka Rozdzice", nemscy
zwudmowana Scbnapsdorf", wok. 1860 nastala, kiz je cyle kbuda
a serbska.

Wosady Dobrynjej a Wdsenk su bisce dospolnje serbske, tak

zo nemska Boza sluzba trjeba byia njeby, wotbladujcmy-li wot
wobsedzerjow knjezicb dworow. A dziw! tez tudy je kozdu njc-
dzelu uajprjedynemska a potom bakle serbska Boza sluzba a za
leto 6 nemska a trojcy serbska spowedz. Kajke je to nje-
raz
sprawne a dziwne naprawjenje! Pri tym pak je k, farar Scba-
dow, pfez 60 let stary sedziwc, rodz. z Bdrkow, dobry Serb a
ma wutrobu za potrjeby SAVOJeje serbskeje wosady. Tu placi
pfislowo: usus est tyrannus! Jebo fara je jcna z najlcpjo my-
towanycb po cylycb serbskicb a ncmskicb Delnicli Luzicacb.
 Delnjoluziske Serbowstwo w ISce 1880. 27

Jenu njed^elu so pak we Wullvira pak w Malym Dobrynju do-

poMnja a drubu popoldnja preduje a na wopak we W6senku.
W sulach sebi tu wucerjo tola hinak pomliac njewedza, bac
zo w zapo5atku male dzeci z pomocu serbskeje rece nemski wuca,
ale serbski dzecom nico wiiknuc njedadza, aiii nabozinu, byrnjez
sebi to faraf Nemski wuknuc je
po zakonju wot nicb zadal.
Idzso bac serbski!" wiicese mje wucerjowy syn we Malym Do-

brynju: wezo za tebje, sebi ja myslacb, dokelz domacb stajnje

nemski slysis, ale za wbobe bm-ske dzeci? Kajki to barbaris-
mus w 19. stotkii!
Wucerjo w M. Dobrynju: Rosak, dobry Serb, f 1843, Cynaf; we W6-
senku: Korjenk, Lebmaun, Bato, Swjela, Bramko.

"Wsitcy wobydlerjo tuteje wosady su serbscy z wuwzacom

knjezstwow a faraf skeje a wucefskicb sw6jbow, kiz so sobu do
Nemcow lica. Stari a mlodii powedaju domach a wonkacb serb-
ski, a jeli zadyn Nemc do wosady pricebnje jako korcmaf, ko-
waf, kolodzej, blidaf a t. d., t6n a jebo sw6jba nolentes volentes
tez b6rzy serbski nawuknu.
Drasta je tu serbska. Wosebitosc z6nskeho drascenja je, zo
na blowje kulojte micy" resp. mecy (capki) nosa.
K6zde kublo ma tu kaz tez bisce w drubicb serbskicb stro-
nacb swoje stare namrete mjeno a wobsedzef pfi tym swoje
officialne, stoz je drubdy nemskim zastojnikam njezapfijome a
wobcezne; tola to nico specifiscy serbske njeje, ale namaka so tez
w Nemcacb, kaz n. pr. we Westfalskej.

XV, Lazowska wosada.

Do Lazowskeje wosady shiseju wsy: iaz (Laasow), z cyrk-
wju a sulu, Tarnojc (tez Tarnojck, Smol. Tornojsk, nem. Tor-

nitz), Brjaze (do Brjazego, w Brjazem; druzy: Brjazynk, nem.

Briesen), Cbwdscik (Lasdorf vel Lausdorf) a filiala H us tan (tez

Hustajn, n. Wiistenbayn) z pfishisacymi wsami: Brodkojce
(Brodkowitz), Kozle (K6zlego. n. Casel) z kapaiku a Grabice
(tez Grebejce, Grabendorf).

Pararjo tudy becbu: 1) Jan Krygaf z Kbocebuza, 1. evang. du-

cbowny 1585 f 1621; 2) Tbomas Krostan, Krygarjowy substitut, f 1648
jako farar w Gotkojcach; 3) Jan Mylius f 1648; 4) Jan Welleudorf,
1652 wotsadzeuy, f w Jazorcach (Mallaucheu) w Kalawskim wokrjesu; 5)
28 Dr. E. Muka:

Jurij Roscius f 1699; 6) Jurij Abraham Sclimal abo Schmel z Komo-

rowa t 1707; 7) Gottfried Gross z Grodka, cehnjese dale; 8) Jau Handrij
Streuge z Grodka f 1744; Jau Bohukhwal Strenge, syn 1774; 10)
Bjedrich Leberecht Strenge, syn Bobukhwala, f 1791; 11) Jan Leberecht
Bliitchen z Wetosowa f 1826; 12) Krescan Ludwik Zilich 1842;
13) Krescan Bjedrich Happatz, z dobom wokrjesny Sulski inspektor,
t 1854; 14) Karl Bjedrich Klahre, wot 1855.

Po zdacu hizo Strengowje a Bliitclien z rodu Nemcy,

kiz pak hisce serbski predowachu, serbske Boze shizby wjele wa-
zili njejsu. Faraf Zilich, tohorunja z rodu Nernc, predowase tez
hisce nesto kr6c serbski, tola pak tak zaiostnje, zo jeho wosadni
prosachu, zo by sebi radso jazyk njelamal; tuz pod nim wokolo
leta 1830 serbski kerns cyle zasta. We sulach so tu zenje
nice serbski wucilo a recalo njeje, hdyz tez bechu wucerjo
zwjetsa Serbja.

We liazn so z cyia wjacy serbski njepoweda, 5 starych

ludzi snadz hisce serbski roziimi; po druhej b61e werje podobnej
powesci pak stari ludzo wsitcy hisce serbski roziimja. Mjena
Ijazowskich lezownoscow su zwjetsa hisce serbske, kaz: Pudrika,
Nowina, Penka, Gajk, Piitkalenza (P6dkalenca) , Kaleiica.
W K6zlem je wokolo 20, we snsodnej wjescy G6ricii (Goritz)
pjeca hisce 1, w Grabicach wokolo 6, w Chw6sciku drje hisce

mjenje, w Brjazeni pak nimale polojca Serbow. W Hustanu

wsitcy ludzo prez 50 let stari serbscy wumeja, wot ml6dsich
jenoz nekotri, dzeci nico; z jenoho domu mozese hisce 26-letna
holca derje serbski, korcmaf pak, kaz wudawase, nico njem6zese,
ale za to grawociwje nemski recese: n. pf. iiuzlef (= dufler), argem
(= I)crcjcben), abn (-- f)aben), abyf (= aber) a t. d. N(5, hdyz
budze tuta wosada cyle prenemcena , zmeja tu nemscy recespyt-
nicy wulcy zajimawy nowy dialekt! W Brodkojcach je wot
16 hisce 8 domow serbskich, hdzez tez starsi hisce z dzecimi
trochu" serbski powedaju: m}ogi wee, raiogi mjenje". Westa
stara Stefanowa je tarn znata jako dobra Serbowka. Pisaf B. Cerna
w Khocebuzu, rodz. Serb z Dubjego, pak wobswed^ese, zo staj

tutej wsy Hustan a Brodkojce nimale hisce cjIq serbskej a zo

tam wsitcy serbski powedaju, hdyz te:^ m}6dsi rad^i uemcuja; haj
same dzeci je w6n w Hustanu w samsnym 1. 1880 pri hrajkauju

m wsy serbski recec slysal.

 Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880. 29

C. Serbowstwo wokoto AYetosowa.

XVI. Wsy k poiodnjii a wjecoru wot Wetosowa.

a^Psynje (Smol. zm. Psiny, n. Missen) je filiala wot Wetosowa;
tainnisi subdiakon a rektor je z dobom faraf w Psynjem. Serbske
predowanjeje bizo dawno prestalo; wot 300 wobydleri je wokolo
30 serbskich, kotriz sii kaz korcmaf Krygaf ze serbskeje strony
pficabnuli a radzi serbski mjez sobu powedaju; pfed 20 le-

tami bese wjes pjeca bisce cyle serbska (wezo pak bizo miodzina
Die wjacy).*) Jazyn (Jaescben) z 6 bospodafstwami je nemski,
w Bdlasojcacb (Bolscbwitz) namakas bisce wokoio 10 Serbow.
Wsy Ransow (Rantzow), Ogrozno resp. Ogrozyna (Ogrose),
G61in resp. Golin (Gablen) maju bisce wokoto 6 Serbow. Erpna,
kbuda wjes z 18 cislami, je drje nemska kolonija, kaz bizo wse-
lake wurjekowanje tutobo mjena: Orpna,*) Erpujo, Worpn, n.

Repten pokazuje; je tarn 5 serbskicb sw6jbow, kotrez su z Bio-

tow pi-isle ;
jicb dzeci kbileju so bdle k nemskemu, Lobo-
iice (Lobensdorf) maju wot 92 dnsow 6 10 serbskicb, solta a soi-
cina mdzetaj serbski, jejii dzeci rozumja serbski, reca pak nemski.
h) Kaikojska wosada, kiz ze wsow Kaikojce (Kalkwitz),
K6sojce (Coswig), Mioze (Mlode), Dubrawa (Dubrau), Wo-
skalawa (Kabusdorf), Belosin (knjeze kiiblo, Belten), Cbdric abo
Cbdrice (Goritz) wobstoji, je skoro do cista prenemcena. Dzeci
tarn nico wjacy serbski ujerozumja, a porjadne serbske predowanje je
bizodawno prestalo. **) Po swedcanju serbskebo bolica z Klesowa p.
Lubnjowa su Kaikojce bisce zwjetsa serbske", stoz pak ja nje-
cbam za werne wudawac. W
Kdsojcacb rozumja nimale wsitcy
ludzo pi-ez 50 let stari bisce serbscy a bewak je so tarn nesto
Serbow z Blotow zasydliio, kotriz pak so tez pfenemceju. W
Cbdricacb, malej wjescy, wumeja tez bisce mnozy ludzo nize
50 let serbski a we Woskalawje nimale bisce wsitcy z wuwza-
com nekotrycb mjensicb dzeci reci so we Woskalawje woboje,
;

*) Po powesci Wetosowskeho k. wyss. fararja (1884) su tarn mjez 293

Serb bu w nazymu
"wob. (1875) jeno ca. 3 Serbja (pficahli) a posledni tarn rodzenj-
1883 pohrjebany, 0. pak ma
mjez 192 wob. jeno wok. 3 serbskich (domjacych?).
**) Boguslawski podawa, zo so w Kalkojcach kozdu 8. njedzelu serbski
preduje. Je to serbska spowed:^ byta, wukonjaua wot susodueho Wetosow-
skeho fararja. Netko aui to njeje.
30 Dr. E. Muka:

serbski a nemski, sulske dzeci pak powedaju mjez sobu zwjetsa

nemski. Po powesci Wetosowskebo k. fararja je w Cboricacb
mjez 178 wob. wokolo 50 a we Woskalawje mjez 268 wokolo
100 Serbow. W Tlukomje (Schoufeld) awZasiomjenju (Sass-
leben) p. Kalawy rozumja tez bisce nekotfi stari liidzo serbscy.
Serbske predowanje presta w Tlukomje ze smjercu far. Graiip-
nera (f 1795).

Wetosowska serbska wosada.

XVII.
We Wetosowje je serbska cyrkej a serbski predaf, w t6u
cas k. Rocba, dobry w6tcinc, rodz. ze Sejubejdy; preduje so tu
k6zdu njedzelu najprjedy nemski a potom serbski, liturgija je

serbska, keiiuse pak so uemske spewaju. Serbske pacefske dzeci

so z pomocu macefneje rece rozwuceju. Wyssi faraf, kiz ma
Serb bye, ma 3000 mk., arcbidiakou 2100 mk. dokbodow. Do
Wetosowskeje serbskeje wosady sluseju wsy: Radus (Radduscb),
Stfadow aboKradow (Strado),WysokaaboHusoka(Weissagk),
Zus w (Suschow), D 1 ugi , N z k j c e (Naundoif), E r p n a a t o -
j ab

bozice. Wobydlerjo z posledujeju wsow na nemske kemse kbodza,

z drubicb na serbske. W sulacb we Wetosowje, Stradowje a Radusu
wuci so jenoz nemski, we Wysokej (wiicef 2iupan z Chmjelowa) a Nja-
bozkojcacb (wuc. Lebmann) pak tez serbski abo z pomocu serbskeje rece.
Mjena Wetosowskich fararjow zhouich tele : 1) Jurij E o s ci us 1724 1759,
2) Krescau Hoffmauu 1761 1784, do toho 14 let archidiakon tam, 3) Jan
August Gall us, po prawym Kokos, rodz. Serb ze Slopisc p. Lubina

17841809, 4) Hoffmaun syu 1810 25, uawukuu serbski wot swojelio
nana, 5) Marciu Span, borujoiuziski Serb, 1825 46, priceze z Lutow,
6) Krescan Pannewitz z Desna, Serb 1846-66, 7) Marciu Eocha, Serb
rodi. w Sejnhejdze 1837, faraf tu wot 1866. Archidiakoujo bechu hac do
1. 1847 Serbja, ale wot tehdy so archidiakouatstwo z Nemcami wobsadzuje,
a serbscy wosadui dyrbjacbu so bac do 1. 1867 z uemskimi spoAvedzemi,
werowanjemi, woprawjeujemi a krceujemi spokojic, kotrez bac do tobo easa
arcbidiakou wukonjese; iietko ma je faraf.
Po ludlicenju 1880 mejese cyla Wetosowska wosada (mesto
a 12 wsow) do bromady 5783 dusow, wot kotrychz becbu 2937
Serbja, woprawdze pak drje je jicb bisce nesto wjacy, dokelz so

wsitcy jako Serbja wuznali abo spdzuali njejsu.*) We Wetosowje

*) Z tutym mojim woblicenjom, toz je do wobydlefstwa po licbach

mi wot k. wysSi fararja Eocbi poskiceuycb a stoz je do Serbowstwa po mojich

samsnych pfepytowanjacb zestajanym, zjeduoca so nimale cyle w nastupauju
 Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880. 31

samym z pfedmestkom Sclionebeckom reci mjez 2800 wob. wokolo

40 50 serbski, rozumi pak dije jicli t<)jsto wjacy, dokelz su tam
wulki dzel serbsc}^ siuzobui a dokelz prekupcy, kotriz serbscy
njcmdza, dla swojich kupcow serbski wuknu. Haj, po swedcenju
Wetosowskeho kantora Balki rozumi wot Wetosowskich wobydleri
nimale polojca a wot Schouebeckskich 171 znajmjensa polojca
serbski ; sw6jby wysselio fararja a dweju prekupcow su tam cisto-
serbske. Wysoka z 415, Njabozkojce z 359, Diugi z 130, Stfadow

z 414, Zusow z 187 a Radus z 861 wobydlerjemi su hisce cyle serb-

ske, Blotowske, zdzela bobate (Radus je uajbohatsa wjes wBiotach)
wsy, a z wuwzacom Stradowa zana z nicb rycefkubia nima; pa-
tronat nad Njabozkojcami-Diugami ma Lubnjowski brabja z L}^-
nar. K Stradowej siusa hisce wudwof Mukor (nic Moksoja
[SmoL], n. Mukescb), wobstojacy z 3 serbskicb dworow. W Zu-
sowje je wokoio 8 Nemcow, kotriz pak, stari a mlodsi, tez
serbski powedaju. W Njabozkojcacb-Dlugacb njeje ani jedyn
nemski wobydlef, we Wysokej jenicki korcmaf, jebo swdjba pak
je serbska; w Radusu mas 3 nemske sw6jby, kotrez pak moza
runje tak derje serbski. W tutej wsy su sami burja, we Wy-
sokej namakas nimo burow uekotrycb tkalcow. Runjez je
w Sti-adowje hizo 26 let (wot 1854 po f wucerja Husoka)
nemska sula, moza wse dzeci hisce serbski, jenoz powedaju starsi
suli k woli z nimi, kaz hubjenje m6za, z wjetsa uemski. W Ra-
dusu wucese Kopf (Giowan), nan Lutolskeho kan-
stary wucef
tora, hac do smjerce (1875) serbski, jeho uaslednik Psar, rodz.

Serb z Stradowa, pak wuci z 1. 1878 jenoz nemski. Po j)fe-

celnym zdzelenju k. wyss. far. Rochi bese 1. 1884 Nemcow:
w Njabozkojcach zadyn, w Diugach 2, w Zusowje snadz 8,
we Wysokej snadz 10, w Radusu snadz 15, w Stradowje pak na
200, dokelz dzeci z wulkeho dzela wjacy serbski njepowedaju;
tola wumeja tute dzeci po swedcenju Njabozkojskeho wucerja wse
serbski a njeje w cylej wsy ani 15 Nemcow.
Z6nske nosa tu swoju narodnu serbsku, Blotowsku drastu.

Serbow licba 2985 w Bramborskich Nowiuacb 1881 co. 7 podata, jenoz lifiba
wsech wobydleri wosady 5953 je tam wo pfez 200 dusow pre wysoka; wezo
je to jedyn tycb mnobich ciscefskicb zmylkow, pfez kotrez so tuta serbska
nowina wuznamjeuja.
 32 Dr. E. Muka:

D. Serbowstwo wokolo Lubnjowa.

XVIII. Lubujowska wosada.

Do Lubnjowskeje wosady shiseju: mesto Lubujow (Liib-
benau) a Blotowske wsy Bobolce resp. Bobolice (Boblitz),
Lipje (Leipe), Led}^ (wurjek. Ljedy, Smol. wop. Leda, n. Lehde,
tak mjeuowana Biotowska Venezia =- Spreewaldvenedig) a so-
trowskej wosadze: Lubn (Gross-Liibbenau) a Cerkwice (Smol.
Cerkwica, n. Zerkwitz).
Lubnjowsku wosadu zastarataj wot starych casow dwaj duchownaj:
wyssi faraf, kiz jenoz w LubujoMJe preduje, a diakonus, kiz je z dobom
faraf w Cerkwicach a Lubnju. Najstawuisi *) Lubujowscy duchowui bechu:

Jakub Jau (Janus) 1563 73, t 83 1. stary jako wyssi faraf w Ruhland^e.
Bese wuceny ducbowuy a dobry lacauski basuik.
Jan Chojnan z Brja-
zyna, syn tamniseho duchowueho 1641
1664, studowase a jiisase wjele serb-
ski (nadrobnise powesce wo nim uamakaju so pjeca w cyrkAviuskicIi knihach
w Lubnju); Chojnanowy syn Pawol bese 1671 80 ze serbskim fararjom
w Tarpem (Terpt) p. Lubnjowa. Jau Gottlieb Hauptmann z Witten-
berga 1750 68, znaty delnjoserbski recnicaf. Wobserny ziwjenjobeli bl. pola
Fahliscba. Jeho serbski siownik, kiz so ua Lubnjowskej farje khowaSe, je
so po Stempelowej smjerci zhubil, uajskerso antiquarej do Barliua sobu pfe-
dal.
Jan Bohukbwat Hell wig, rodz. 1757 w Kliocebuzu, bese 1780 1816
z kaplanom w Lubujowje a fararjom w Cerkwicach a Lubnju, a ton ma na
swedomju gwaitne pfenemcenje tuteju wosadow, kaz Fahlisch wo nim
khwali! Kak mudrje je won to zapocal, je hizo wobseruje wopisane wot
Jeuca we jebo stawizuach serbskeje rece (Cas. M. S. 1853-54 str. 105).
Krescan Bjedrich St era pel, rodz. 29. nov. 1787 w Parcowje, sj'n tam-
niseho fararja Kr. Bj. Stenipla, studowase vf Lipsku a bu, nesto let z do-

mjacym wucerjora pobywsi, 1813 za fararja do Maliuja p. Drjewka,

29. sept.

1. julija 1823 za wysseho fararja do Lubnjowa powolany, hdzez so 1, merca

1863 emeritowac da a 2. hapryla 1867 skoro 80 let stary wumre. Fah-
lisch (Nemc) wo nim takle khwali: Ze Stempelom so skonSi rjad serbskich
fararjow w Lubujowje. Bjez wustaca je won stajuje za swoje lube Ser-
bowstwo dzetat a uekotru uoc z uapisowanjom serbskich basnickow, bajkow
a powescow precinit. Bohuzel su so tute drohotue poklady, wot jeho na-
mrewcow dose ujespoznate a njewazene, zahubjeuju prepodaie a wedomosci
wurubitc. Stempel bese muz potuy nadobneje mysle (SDelmut) a bohabo-
josce. Jeho wopomnjece budze hisce doiho mjez nami ziwe." Tak khwala
NSmcy sprawnych a swernych Serbow, Wot 1. 1882 je w Lubujowje zaso

*) Dospohiy zapis Lubnjowskich fararjow a kaptauow namaka so w

ked^by hoduej kronicy: Geschichte der Sprcewaldstadt Liibbenau v. Fahlisch,

Liibbenau 1S77.
 Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880. 33

wj'ssi faraf, kiz scrbski rozumi, k. lie. thcol. Sauer, Iiac pak tez serbski
preduje, iijeweuiy.

Wjesne mas wBobolicacb, ua Lcclacli a na Lipjem;

sale
serbski we nicli zenje wucilo njeje, znajmjensa tarn
drjc so
nicbt6 nico wo tym njewedzese. A tola ma, kaz mi to Lub-
ujowski cyrkwjenc, stary nazhonjeuy Nemc, powedase, hisce
dzeusuisi dzen Bobolicauski wucef z nekotrymi dzecimi nuzu, zo
jim serbsku rec wotwuci a nesto nemski nawuci, z krutym zaka-
zowaujom serbski recec. Tute tfi wsy sii pak hisce dzensa
zwjetsa serbske, a byio by po tajkim mizno, jim tez zaso Boze slowo
w macefnej reci podawac.
Bobolice, wulka a z dzela boliata wjes bjez rycefkubia,
majii 89 hospodafstwow. Potym, stoz tam widzach a wot spom-
njeneho Lubnjowskeho cyrkwjenca a jeneje stareje Bobolicanki
slysach, rozumja tam a powedaju starsi ludzo hisce wsitcy serb-

ski, tez doroscena mtodzina wiimeje serbski a mjez tym zo

zowca tez zwjetsa serbsku rec wuziwaju, so g61cy jeje sro-

maju". Wot sulskich dzeci jeno polojca serbski rozumi a do-

mach z dzela poweda, zwonka pak nic dla hanbiciwosce. Na wsy
slysachmoj dweju hospodarjow so serbski mjez sobu rozmolwjec,
a jedyn z ujeju namaj wobswedci, zo wsitcy wobydlerjo wot mlo-
dych, kiz su ze sule, serbski rozumja, pristajicy: wot mlodsych
pak jo wjele bawafskich" t. j. nemskich abo tajkich, kotfiz
radso nemcuja.
Na Ledach (z ca. 350 wobydl.) je runje tak kaz w Bobo-
licach ze Serbowstwom, po jenej powesci tam hisce mjensi dzel
sulskich dzeci serbski rozumi a poweda.
Lipje je hisce najbole serbska wjes Lubujowskeje wosady,
ale po mojim zdacu tez najbole wot Barlinskeje kultury wobli-
zana a na wasnja wulkeho mesta zwukla. Jako starsi ludzo do
sule khodzachu, je so hisce serbski spewalo (najskerso pdstne a
jutrowne kerluse dla potrebnosce) ; netko pak sula tez tu ua pf e-
nemcenju dzela, runjez je wucef Serb a serbskeje rece mocny.
Nimo wseho toho reca nimale wse dzeci domach ze starsimi a
na Avsy pri hrajkanju tez dzensa hisce serbski, hac runje tomu
preciwo stoji druhe, ale mjenje werohodne swedceuje, zo je na
Lipjem jenoz hisce mjensa polojca dzeci serbska. Ja tam w 1.

3
34 Dr. E. Muka:

1876 sulskeho (10-letueho) li61ca n^mski recec slysach, ale za-

noho slowcka jemu rozumic njezam6zac]i a hisce mjenje jedyn
Barlinaf, kiz mje na tutu kuriosnu nemsku rec kedzbneho sciiii!
To je zaso tajki jasni pfikiad krasneje noweje paedagogiki ! Wot
tfocli mlodych h(51cow, kotrycliz na colmacli zetkacli, dwaj cyle
derje ze mnu serbski recestaj, trecemu pak so po zdacu trochu
ce?.ko jazyk wobrocese.
W mesce Lubnjowje samym rozumi a poweda lidys a hdys
serbski nimale pjeciiia wobydlef stwa : su to ludzo, kiz su so ze

wsow do mesta wozenili, celadnicy a nesto nemskicb kupcow, ko-

tfiz su wuzitka dla serbski tak nekak priuawukli.
W
Stotupje (n. Sattop t. j. Stadthof) p. Lubnjowa, See-
no j each (Stennewitz) a Cerkwicach powedaju skoro wsitcy
stari ludzo bisce serbski. W Krimicach (Crimnitz) wurueja
tez zwjetsa mlodzi swoju macefsciuu, reca pak mesano (gcbrodjcn).
Na Ledach zetkach so z miodym holicom, kiz be rodzena z Kle-
sowa (Gross-Klesso). Ta mozese bisce derje dose serbski, prajese
pak d:^iwnje! zo w Klesowje bewak nichto serbske
njeumejo". W Lubnju jano bysci nekotare serbski mogu, ale

malko", wobkrucese uamaj 16di^,nik, Lubnjowski cyrkwjeuc pak

pfediwo tomu wulicowase, zo je ta mala liorstka Serbow av Lubnju
hakle ze serbskicb stronoAV pricabla.

XIX. Dalse wsy Lubnjowskeje wokoliny.

Skoro we wsech wsacli srjedz Lubnjowa, Kalawy, Lukowa a
Lubina namakaju so po swedcenju borjekacli mjeuowanebo cyrk-
wjenca ludzo, kotfiz bisce serbski rozumja; su to pak zwjetsa
stari, kiz su tam rodzeni, pak tajcy, kiz su ze serbskicb stronow

pfisedsi so tam zasydlili: W

Stobricacli (Stril)eritz b. Luckau)
rozumja skoro wsitcy (stari?) bisce nesto serbski, w Cbozys-
cach (Scblabendorf b. Luckau) jara njemnozy; w Kamjennoj
(Steinkircben) Lubolcacb (Gr.-Lubolz) p. Lubina je bisce
a
dzensa wjele Serbow, Kruswica (Krausnick), cyrkwinska wjes mjez
Lubinom a Serbskim Bukowcom (Wend. Buclibolz) je tez liisi'.e
trochu serbska; 1. 1843 powedacbu tam bisce mlodzi ludzo w
korcmje serbski, stoz je spomnjeny cyrkwjeuc sam slysal. Na
wsacli wokolo Lubina z gwaltom pfenemcenycb poweda lud tajku
 Delnjoluiiske Serbowstwo w IWc 1880. 35

nekajku mesencu ze serbsdiny a nemcin}- su to wsy: Lubolce, ;

Radom, Kamjenna, Rauchow (Treppenclorf), M6sk (Nauendorf)

a Hartmanojce. W
Stobricacli dyrbjese so 1762 hisce serbski
predowac. Tebdy powola sebi Stobricanska wosada Lubnjowskelio
kaplana Blazija (Blasius) rod/., z Popojc za fararja, dokelz bese
serbskeje rece m6cny. W
SI op is each (Schlepzig) nize Lu-
biaa blizko Kfuswice (Krausnick) dyrbjese w 1. 1791 tehdusi faraf
Zuchold (drje z rodu Nemc), zo by predowac m6hl, hisce serbski
wukniic, kaz je z jenoho pfipisa, kotryz pola k. ftirarja em. Bro-
uisa w Drjcwku wohladach, dowidzec, w kotrymz rektor a sub-
diakon Stanga we Wetosowje wot njeho Avupozceny Lubjowski
exemplar Hauptmannoweho serbskeho siownika zada, dokelz chce
tez serbski wuknuc.
P fist aw k. Skoucnje clicu tu hisce nekotre serbske wjesue mjena po-
dac, kotrez trocliu liinak stysach, lia6 na Smolerjowej kharce stoja: Groic
(Sill. Grose), Kiekebusch, Wotfowse, do Wotfows (Sm. drje prawiso Wot-
Sowce), Bisclidorf, Eewojce (Sm. Rewojce), Redlitz, ale: do Rjewojc, Blo-
tow Butow), Batbo, Synjence (Sm. Syiieiice), Ziniiitz,
(Siu. Tarnow
(Sm. Toruow) ii. Toruow; Staiisojce (Eisdorf) Sm. nima.

E. Serbowstwo wokolo Tfupca.

XX. Tfupcauska wosada.
Tfupc, kaz so wsednje wurjekuje, abo w starsej formje
Stfupc, nem. Straupitz, je rjaue mestacko z krasnym hrodom
a parkom hrabjam von Houwald slusacym. Wulka krasna cyrkej,
Avobsazna fara a sula su pysne nowe twarjenja srjedz mestacka
blizko hrodu. Politz w Statistik des Konigreich Sachseu, Leip-
zig 1810" zw. Ill, str. 376 pise: ic S;)crrjcljaft Straupitz be^
fteljt Qu 8 !J)orferit mit 2200 tucnbifdjcn (SinlDot^ncrn". Wokolo
1. 1820 je tu serbske predowanje pfestalo a to pfez fararja Vie-

becka. Jako tut6n do Trupca priudze, predowase w6n hisce nemski

a serbski k6zdu njedzelu ;
pozdziso pak, dokelz bese khorowaty, ze
serbskim predowanjom zasta, zo by sebi zastojnistwo wol6zil.
Nekotri stari rodzeni Tfupcenjo re^a hisce serbski a hewak ludzo,
kiz su to tarn ze serbskich strou zasydlili, wso hromadze znaj-
mjensa 150 dusow. Jedyii prez 50 let stary Tfupcan, kotrehoz
zetkachmoj, recese z namaj derje serbski. Zdnske khodza tu
hisce zwjetsa wse w serbskej Blotowskej drasce.
3*
 ;

36 Dr. E. Muka:

Zafarowane do Tfupca su wsy: Beliu (Byhlen), BelaG6ra

(Bylileguhre), Bela Gorka (Neu-Byhleguhre) a Rezak abo Na-
rezaku (Miihlenclorf).
W Belinje nadendzes hisce uekotrycli starych ludzi serb-
skicb. Blizko wsy je daloko a seroko znaty Belinski jazor"
w6u ma wiistrowjacu wodu; Belenjo pak do tobo uico
pjeca
njewerja, maju uawopak jebo wodu za skijdnu a ju njepija.
ale

W tutym jezoru je so, kaz powedaju, wulka wjes abo raesto

ponurilo: Maly Khocebuz. Runje tak je woda jezorka Koblow
abo Koblowskebo jezora p. iaza (Laso) wyse Tfupca wubojaca;
je tarn raz w nocy 12 kbora zona z Beieje Gory wot jenobo
krawca pfewodzaua sia, pila a wotkborila! Zady Belina k ranju
w Tfupcanskej boli staj borje: Bajawa G6ra (Bajawsberg) a
Kjandrosowa G6ra (Ebersberg), poslednisa z wulkimi dubami
wobroscena. Na tymaj lioromaj su pobanscy Serbja swojim pfi-
bobam woprowali.

W Belej Gorjo mas rajcz wokolo 500 wobydlerjemi z naj-

mjeusa 200 serbskicb. Ludzo prez 50 let stari powedaju bisce
wsitcy serbski; stoz wot mlodsicb serbski wuiueje, bizo zwjetsarad
njepoweda iiirao nekotrycb, kiz su bakle z Kbocebuzskebo kraja
pncabli. D^'.eci su iiemske. Pfed 50 letami (1830) recaclui tu
hisce wsitcy serbski, ale pfed 70 letami (1810) bizo zapoea wucef
Jeris jenoz nemski wucic, mjez tym zo bese jebo prjedownik
Pr lifer bisce serbski citac dal a uabozimi serbski wukladowal.

W Belej Gdrcy, bdzoz je 12 kbudych zabroduiskicli swoj-

bow, rozumi jicb polojca liisce serbski, reca pak poredko. Joiia

swojba (3), kiz je ze Zusowa pficabla, je cylo scrbska.

Na Tfupcanskim Rezak u, pfi kotryraz wokolo 10 kbudycb

budafskicb sw6jbow ])ydli, je starsa generacija bisce serbska;
(Iwaj iinizej, kotrejuz tarn trjecbicliuioj, powedastaj z uauiaj serlski.

XXI. Wosada: Nowa Newa.

Do tuteje wosady shiseju: Nowa Newa (Neue Zauebe),
bdze/ jo cyrkej, Stara Newa (Alt-Zauclie), Wozwjefcli (Wuss-
worgk), f.az (Laso), Zakrjo (Hackn*), Kamjei'iki (Camiiiclieu),

Burklin (Burglebn),
 Delnjoluiiske Serbowstwo w lece 1880. 37

W Nowej Newjc presta pfecl 55 letami (1825) serbske pre-

dowanje. Faraf Jar je liisce pol serbski a pol nemski predowaL
Pfed Nowej Newii zetkachmoj starsu zonu na cohiije, kiz rad-

zese derje a beziwje serbski. Na nase serbske poistrowjenje wot-

mohvi nam wona radosciwa Witajso ku nam! a t. d. Wona
:

zdzeli nam, zo we wsy pfez 50 starsicli ludzi hisce serbski po-

weda. ,.Tft miodse uekotare rozumje, uekotare nic." Zonska
drasta jo Biotowska serbska. W Starej Newje su wsitcy stari
ludzo hisce serbsc}^ a ruuje tak we Wozwjefcliu (ma wok. 300
wob3'dl.), stoz je pjeca hisce najbole serbska wjes cyleje wosady.
Tu poweda so hisce w kozdym domje wot starsich serbski, a
middsi hac do 30 let rozumja wsitcy macefnu rec ; dzeci pak sii

tez tu hizo nemske (bawefske). Kamjeiiki, Brjazyn (Briesen),

Linje (Leine), Zakrjo, Laz, Bucyn (Baitzeu) su pjeca do cista
znemcene wsy. Powedaju pak tam hisce po serbskim wasnju:
Auser mesto Hauser a podobno. Susodna Luborazska wo-
sada (Lieberose) bese 1683 hisce jara serbska, stoz z toho spo-
znajes, bu tehdy do Luboraza za
zo fararja powolany rektor a
subdiakon Jan Rychtar z Lubnjowa, dokelz mdzese derje
serbski predowac (Fahlisch)".

F. Serbowstwo wokoto Picnja.

Cyia Picanska wokolnosc je hisce dospolnje serbska, a lieu

ja do njeje tute styri wosady: Picn, Ochozu, Jansojce a Rogow.

Tola tez tu kaz druhdze je duchowna nuza netko (1884) wulka:
Kogowska wosada ma hizo dawno nemskich fararjow a Ochozska
nima zanoho, w Jansojcach je wobstarny a khorowaty duchowny,
kotryz pak je bohudzak, dziwajo na wulku nuzu, we swojim za-
stojnistwje zawostai, a w Picnju su na mesto wysseho fararja,
kiz bese dotal stajnje a dyrbjal tez netko hisce dla potreby serb-

skeje rece mdcny bye, preni krdc njedziwajo na protest cyrk-

winskich zastupnikow ze serbskich wsow nemscy mescanscy za-
stupnicy uemskeho duchowneho postajili, runjez be so tez jedyn
serbski duchowny zamoiwii, kotryz je potom dla tuteje podlezanki
nasu serbsku krajinu wopuscil. Tuz je netko w Picnju jenoz
kapian hisce serbski.
38 Dr- E. Muka:

XXII, Picanska wosada.

Do Picanskeje wosady shisejii nimo mesta Picnja (Picn =
Peitz) Nowa Wjes (Neuclorf), Us abo Hus (Maust),
wsy:
Drjenow abo Drenow (Smol. Drjouow po wurjekowanju w Jan-
sojcacb, n. Drebnow) Tornow (u. Turnow), Prilug (Preilack)
a Turej (Tauer).
W lece 1880 bestaj w tutej wosadze bisce dwaj serbskaj
duchownaj, mjenujcy k. wyssi faraf Steglicb a k. kapian
Haensel, rodz. ze 2aruowa, kotrajz wobaj po ijadu serbski pre-
dowastaj. Nimo tuteju bese bisce ziwy prjedawsi wyssi faraf
Mudra, znaty jako dobry Serb, kiz be so staroby dla 1873
emeritowac dai a kiz letsa (7. junija 1883) 83 let stary wumre.
'Starsi jako dobri Serbja znaci Picaiiscy fararjo becbu: Fabricius
( 1720), prelozef a ciscef noweho zakouja, naposlez promst
w Kbocebuzu, potom westy Litocbl^b 1778 80, rod:^. z kolonije
ceskicb bratrow Kicksdorf p. Barlina, wot 1780 Kezak, potom
Scbindler, Mudra, Steglicb. Diakonatstwo je so bakle 1855
z nowa zalozilo a becbu kaplanjo: Bronis a Haensel; w zasiych
letstotkach pak mejese Picanska cyrkej tfocb ducbowuycb, mje-
nujcy 1) fararja, 2) kapiana a 3) subdiakona a rektora a 4) kantora.
Posledni Picanski faraf Steglicb, runjez z rodu Nemc,
bese spdznawsi nuznotu b6rzy serbsku re6 nawuknui a to bisce
prawje derje, kaz sam sp6znacb. W6n so za swojicb serbskicb
wosadnycb sweru starase kaz za swojicb nemskicb, a wuziwase
tohodla tez pola nicb wulku 6esc a lubosc wsudze, hd:^ez wo nim
powedac slysacbmoj. Tras tuto spdznace noweho nemskebo fa-
rarja pobnuje, po pfikiadze Stegiicbowym tez b6rzy serbski na-
wuknuc a predowac. Haj k. faraf Steglicb m(5ze tez za wjele
ducbownycb ze serbskebo rodu z dobrym pfikladom bye! Faraf
a fararjowa, runjez z nemskebo rodu, recestaj ze swojimi serb-
skimi wosadnymi, kiz do jeju doma pfindzecbu, stajnje serbski
a mejcstaj serbsku siuzobnicu, kotraz so we swojej narodnej serb-
skej drasce pfez pfistojnosc, peknosc a rodnosc wulcysnje wu-

znarajenjese. Ach, bdy bycbu w Delnjej tuzicy tola lute tajke

farske domy byie, kak krasne by tarn wso byio a kak derje by
tarn ze Serbami w nabozniskim, moraliskim a narodnostnym na-
stupanju staio! Skoda, wulka skoda, zo jc k. faraf Steglicb tuto
 Delujoluziske Serbowstwo w lece 1880. 39

swoje mesto wopuscil:, a kak radosciwjc bychu jelio Serbja Pican-

skejc wosady witali, hdy by so zaso do njeje wr(5ci6 chcyl a
mdhi! Kak wotcowscy je so wdn za swoju serbsku wosadu sta-
ral, Djech so jenoz hisce z tutobo jenobo prikiada spdznaje: Pred
uakladowanjom uowydi delnjoserbskicb spewafskicb, becbu so
hizo dlejsi 6as nimale wse stare rozpredale, a bese w jeho wo-
sadze wulke pozadanjo po nimi. Tuz Steglicb wse, kii mdzese
jenoz uebdze w Kbocebiizu wusledzic
pi*ez 100 pokupi, a
z radoscu prindi^ecbu jebo wosadni po uje a so preco bisce za
nimi woprasowacbu, bdyz becbu bizo dawuo zaso wse rozpfedane.
W Picuju so kozdu njedzelu najprjedy wot 9 10 ^/.> za
mescanow a Nemcow ze wsow nemski a wot 11 1 za Serbow
serbski preduje; spewa so na serbskicli bozicb shizbacb ze serb-
skicb spewafskicb.*) W Tureji je z leta 1790 kapalka na-
twarjena a preduje so tarn 27 raz wob leto, mjenujcy 10 raz
wot fararja a 17 raz wot kaplaua a to zwjetsa serbski. Drube
njedzele kbod^a Turejujo do Pienja kemsi. Ze wsecb zafa-
rowanych wsow prikbadza k nemskemu Bozemu blidu wokoio
60 lud^i, z ceboz mozes bizo dowid^ec, kak maio Nemcow na
tutycb wsacb je, a wezo kbodza tu tez Serbja sobu, kotfiz cbce-
dza za uesto lepsebo a zdzelauisebo placic.
W sulacb Picanskeje wosady so z pomocu serbskeje rece
nemski wuci, tak zo so w ui/iicb klassacb wjacy, we wyssicb
mjenje serbskeje wucby podawa. Serbski wuknuc maju dieci:
biowne dzele krescanstwa z katecbisma, nekotre kerluse, pfede
wsem postne a jutrowne, kotrez so srjedz pdstnic a jutrow wot
mlodycb bolcow na wsy spewaju, a nekotre ludowe spewy a arije
(z nemskebo preiozene) ze zberkow Grysa a Swjele. Skdncnje
so kdzdu sobotu z biblijow evangelije serbski citaju.

Ze Serbowstwom w Picnju a na wsacb pak ma so po swed-

cenju k. far. Steglicba a mojim samsnym nazbonjenju hisce
Bohu dzak derje dose.

1) Mesto Picn z pfedmestom Ota so joe (Ottendorf resp.

Lieberoser Vorstadt) a koloniju Gorkosna (na borcy pfed

mestom) ma do bromady 3612 wobydleri; w mesce je z naj-

*) 1810 predowase so tu jemi njedzelu uemski a serbski, druhu jeuo

nemski, za to bese pak druhu serbski nespor, prenju nemski. Politz, Sta-
tistik des Konigreich Sachsen, III, 393.
40 Di". E. Mulca:

mjensa 800 Serbow abo tajkicb, kotriz serbski wumeja, sii to

prede wsem celadnicy a Serbja, kiz su do mesta pf icalili mesccnjo ;

sami pak pokhadzeju wot starycli casow z nemskebo rodu.

W Otasojcacb bydli pfez 50 Serbow a na Gorkosnje namakas
3 serbske a 1 nemsku swdjbu. Stegiicb prajese: Mjez ratarjemi
a dzeiacerjemi Picanskicb predinestow je dose Serbow, kotriz pak
iii6za so we wobemaj recomaj derje zrecec (bie in beibcn pra(f)en
fortfommen), a busto mewaju so tarn ducbowne siuzby (3Imt=
fjanblungen) z dzela w serbskej, z dzela w nemskej reci (dla pri-

tomnycb Nemcow z inesta). 2) Drjenow z 687 a 3) Priiug

z 401 dusemi staj dospoinje serbskej wsy a mataj
wjele bisce

ludzi, kiz nemski njem6za (Stegiicb). 4) Tornow lici

836
wobydleri, mjez nimi je do bromady 8 Nemcow: knjezk ze
swojbu (4), jena stara njezenjeua babka, jedyn 17-letuy miodzenc
a jedyn korcmaf ze zomi; poslednisi st3TJo pak powedaju zwjetsa
tez serbski; baj, ton 17-letny bole, z Picnju rodzeny a siiadno

wobdarjeuy, je bizo anragirt" Serb: w6n bese pol leta w Tor-

nowje shiziwsi dospoinje serbski nawuknul a njerecese wot tobo
casa z k. fararjom wjacy biuak bac serbski. 5) Us pri Usan-
skicb jezoracb abo gatacb lezacy wobsabuje 369 wobydleri, mjez
nimi 6 rodzenycb Nemcow (mlynkec swojba a zastojnik na kra-
lowskej nuknicy).
6) Nowa Wjcs wobsedzi na 300 hidzi,
we nicb 2 nemskicb ; staj to wucerjowa a bur Jakubask, rodzeny
z Barscanskeje strony. 7) W Tiireji mas 838 diisow, mjez
nimi 20 Nemcow (wyssi bajnik, bdlnik, korcmaf), kotriz pak tez
nimale wsitcy serbscy reca. Dzeci sn wse serbske. Turejscy
a Tornojscy wedza pak tez trocbu bezniso nemski recec bac druzy
wosadnicy.
Na wsecb wsacb Picanskeje wosady so w pfazacli jenoz

serbske stucki" spewaju a wurjadnje drubdy tez nekajki krotki

nemski gassenbauer mlodym bdlcam k woli, kiz su jdn z wdjska

sobu dom pfinjesli, tola jcbo woprijecc wostanjo rjanym spewaf-

kam z wjetsebo dzela njezrozumjenc. W postnym a jutrownym
casu spewaju zowca" na wsy jenoz serbske kerluse. Wse
zdnskc a zwjetsa tez muzscy nosa so tu bisce w narodnej serb-
skej drasce, prednisc drasca so do cista po BiotoAVskim wasnju.
Z6nske woblica maju tu strowy, p6cciwy, rjauy, baj busto krasny
 Delujoluziskc Serbowstwo w lece 1880. 41

raz, a lud je sprawny, tlobrociwy, liospodliwy, tak zo ci wo-

pravvdze wutrobu zwjeseli a rozbreje j6n widzec a wobkcdzbowac.
W Dijenowje chcych jenej starej babcy" serbsku pratyju daric,
wona pak jii na zane waznje ujebjerjese so dziwajo, kak m6zu
ja tajke nesto drobe ji daric. Abo bojese so tras, zo bud^o ju
dyrbjec citac?
Wasnja a natozki ludu namakas tu bisce cistoserbske a ,

bodzaJo so wo uicb wjele pisac; cbcu pak jenoz z krdtka na

wasnja pri pobrjebach spomnic. Zeli so w belycb placbtacb.
Za prewodzerjow wubotuje so gdscma". Tuta wobstoji w Drje-
uowje, Tornowje, Prilugu a Tnreji jenoz z twarozka a kbleba,
w Usu a Nowej Wsy pak z dweju jedzwow, mjenujcy z bustebo
toicenebo brocbn ze swarkami (polcowymi swjercemi) a
z jabiow ze cefwjenym cokorom posypanycb. Bobatsi burja
w Nowej Wsy dawaju drubdy tez mjaso. Do tuteje bosciuy
wucef, kiz dyrbi stajnje pddla bye, modlitwu wuspewa, po
boscinje spewaju wsitcy ze zakopowafskicb" (spewafskicb)
kerlus: Tuder jo zacbadue zywjeuje.
Na pobrjebniscach
w Picnju, Ocbozy, Jansojcacb a bisce nekotrycb drubicb (samo
prenemcenycb) wosadacb widzacb uad rowami dzeci swette a pi-
sane sklencane kule na barbjene kijeski stykane, kaz tez w Ce-
cbacb, bdzez su sklencefnje blizko.

Wubeh.
Njedzelski napoblad na Picanskim torboscu pred
Bozim domom.
Picn ma dzeiawy dzeii wsedny napoblad kaz nimale kdzde
drnbe prnske mestacko, njedzelu pak a swjate dny poskica wdcku
wosebity a zajimawy serbski raz, bdyz Serbja ze wsow dopoklnja
ke msi a wote mse du a bdyz popotdnju do mesta pfikbadzeju,
zo bycbu sebi potrebnosce za cyiy tydzen nakupowali, so ze
znatymi zesli a stozkuli jicb bewak do mesta wjedze, sebi Avobstarali.
Tuto njedzelske mjefwjenje serbskebo ludu na torboscn pfed
cyrkwju a na basacb w Picnju je bisce wulkotnisi a bhibsi za-
cisc na mnje a mojebo precela cinilo, bac samo njedzelske bi-
banje pfed cyrkwju we Bdrkowacb, kotrez je tez mje kaz drubicb
42 Dr. E. Muka:

pucowarjow liizo husciso we wiitrobje linulo a zahoriio, Tuz hudi

mi dowolene tutdn prenjotny raz serbskeho njed:^elskeho ziwjenja
w Picnju til z krotkimi a njehiadkowanymi r3^saini wopisac za
tych, kotrycbz tez tajke nesto zajimuje.
1) Serbja na keinsacb. Wulka wobsazna cyrkej bese
pfepjelnjena wot niitrnycb, poboznycb kemserjow, A tola me-
jacbmy znjenski cas, a riinje swecese tutu njed^elu sloncko tak
rjenje a coplo z njebjes, nijez tym zo be dotal biisto descikojte
wjedro znjam zad^ewowaio, tak zo w drubicb stronacb wjeseli rja-
nebo dnja a zapomuiwsi Bozeje shizby wesce na polacb dzelacbu.
To pak njebe bobabojaznycb Serbow zamobto tez raz njedzelu
za d^elawy d:^en sSiuic a Boba z dzeiom swojeju rukow kbwalic;
t6z jeno mejese cile stawy, bese kbwatal do swjatuicy Bozeje.
Jicb poboznosc ciiijese swjatofiny, wutrobu bnujacy zacisc na
najii. Jedyn pri drubim tu sed^o, na kboracb muzscy, we i6dzi
zonske a nekotfi starcy blize kletki, spewachu niitruje serbske
kerluse ke kbwalbje Bozej. A hdyz niitrua wosada pri citanju
Bozebo slowa a pri pozobnowanju postanii, kajki to napoblad:
Muzscy wsitcy zr6stni a sylui, kaz rod:^eni rjekowje, zadyn sla-
busk, zadyn bednik, tez najstarsi z blown poineju tolstycb wlo-
sow a nimale zadyn sedziwy; a z6nske riiuje tak zr6stne a swizne,
wysse njezli drubdze a nic tak zasadzite, zowca a miode zony
nimale wse z rjanymi, baj woprawd:^e krasuymi, neznymi, na-
dobnymi woblicemi, strowe a cerstwe, baj, kaz wone same we
swojicb ludowycb pesnickacb spewaju: rjane, beie, cef-
wjene (redne, bele, cefjene)". Wdcko njem6zese so nabladac.
A we wsecb woblicach knjezese tak cisty sprawny a p6cciwy,
bobabojazny a ponizny wuraz. Tu je woprawdze bisce njeskazeny
prenjotny narod! Ale Bdb we, kak dolbo biidze so won moc
zakbowac pfed jedom netciseje wse stare a po wotcacb namrete
pocinki a nalozki powalaceje kultury a rozswetlenosce. Pre-
dowanje fararja prihodzese so wubernje za tajki jednory pobozny
lud: peine wutrobneje lubosce a krescanskebo ducba, bjez wyso-

kicb lilosofiskicli a njepl6dnycb frazow, cyle primerjene za wobzor

a dziwace na wobstejenstwa poslucbarjow ; rec bladka a lubozna,
bjez molacebo bresenja pfeciwo recnicy a bjez pycbi bewak obli-

gatnycb nemskicb slowow. Jeje zacisc pak bese tez jasnje

 Delujoluiiske Serbowstwo w Uce 1880. 43

widzec na woblicach poboznych poshicharjow: swjata cisina knje-

zese, mnozy mejaclm sylzy we w6Skach; we I6dii sedziwy stare
cyiemu predowanju stojo pfiposhichase a so w nutrnej zahoije-
nosci preco blize ke kletcy ciscese. Tajki wobraz poboznos(5e
dyrbjai tez ua najswetniselio ilowjeka hluboki zacisc (;ini6!
Jara so mi spodoba, zo je w Picnju srjed^. nemskeho a serbskelio
kemsenja wjetsa polhodzinska pfestawka, tak zo m(5zaclm Nemcy
z dobrej kbwilu z cyrkwje wunc a Serbja do njeje zanc, runjez
wsak wjele Nemcow wote mse bic njewid^ach. Haj, b6 jich
tebdy woprawdze zrudnje malo za tajke dose wulke mesto a mjez
nimi dzecbu bis6e snadz 20 30 Serbja: sluzobni z inesta a ra-
tarjo z pfedmestkow. Hewak pak ma so drje wud:^e po Del-
nicb tuzicach nemski a serbski kerns w jenej smuzy za sobu:
bdyz je faraf nemski wupredowal:, wostauje w6n na klStcy stojo,

wosada jenu abo poredko dwe stu^cy ze spewafskicb (zvvjetsa

z nemskich) wuspSwa a faraf preduje bnydom dale serbski. Tuta

woprawdie njedostojna naprawa za slu:^bu k cesci Boba Wjefs-
nebo ma dwe priSinje: 1) zo by k. ducbowny skerje lepje botowy
byi a 2) zo bycbu Serbja nnzowani byli bnydom tez nemsku
Bozu sluzbu sobu wopytac; pretoz to je ujem6zno, zo w tak krdt-
kim casu Nemcy, runjez je jich drubdy zaiostnje malo, cyrkej
wopusda a Serbja zastupja a so na swoje mesta podad^a. A
k tomu je k6zdebo poboznebo serbskebo kemserja wezo baniba
pfi spewanju zastupid, pred wo6emi k. fararja, kiz na kletcy
stoji, po cyrkwi wokolo bebad a swojebo nutrnje spewacebo su-
soda molic. To je runje tak, jako bycbu moji sulerjo, bdyz ja
na katbedrje stoju, pfede mnu w auditoriju wokolo behac a swo-
jicb susodow storkac cbcyli. Njebycbu-li so sami tobo stracho-
wali, ja bizo bych jicb mores nawucii! A mjez kemsemi a
sulu je we tym pfeco bisce wulki rozdzel, tarn so swetne wecy
wuca, tu pak bdjske! Ale ja wem dobry sredk za wonych serb-
skich fararjow, kotrymz je pfewobcezno dwe porjadnej a cyiej
Bozej sluzbje za Boze kralestwo kdzdu njedMu wukonje6. Njech
najprjedy serbsku Bozu sluzbu dzerza, stoz po prawym prawda
a sprawnosd sama wot sozada, potom prestawku wot 10 15
mjensinow scinja a na to dospolny nemski kems scehowac dad^a.
Husto budze, bdyz chcedza potom nemsku Bozu siuzbu zapocec,
44 Dv- E. Muka:

cyrkej prozdua, dokelz we wjele wosadacli z cyia zani Nemcy

njejsu a ci redcy, kiz tarn sii, kaz korcmarjo, reznicy, sosarjo,
riinjc liusto pak kliwile uimaju kemsi hie, pak tez uajwjetse na-
khilenje k tomii njezacuwaju. Tiiz six tak lubi knjeza ducliowni
swoj wotpohlad hisce wjele ijeniso docpeli: njetrjebaju z cyla
aui dwojcy predowac! Njecli tola spytaju a biidza wesce rjec:
probatiim! A z tym hisce ton dobry skutk wuwjedu, zo so
Serbam z najmjensa na samym najswjecisim mestnje zana kriwda
wjacy njestawa ! W cyrkwi dyrbi so tola, stoz wem, kf escanstwo
wucic a rozseijec, nic pak rec, kotruz nawuknuc je tak dose a
na dose skiadnosce za kdzde serbske dzeco!
2) Ziwjenje pi-ed eyrkwjii na torhoscu. Krasny,
lubozny wobraz poskieese ziwe hibanje Serbow a Serbowkow kemsi
khwatacych a wote mse ducych pi-ed eyrkwju na torhoscu a ha-
sach. To bese mjefwjenea samyeh ijanych ziwych podobiznow.
Woko plowase wot jeneje tajkeje wabjaceje kupy njcdzelscy
zdrascenyeh pysnych ludzi na druhu. Tu Avitachu so znaci wu-
trobnje a radosciwje z ruku a ze slowom wote mse, tarn roz-
molwjachu so preceljo a pfecelnicy ze wselakich wsow, tarn dale
khwatachu starobliwe hospozy domoj, zo bychu wobjed w prawym
casu zhotowale.
Muzscy dzechu pomalu a so ze sobu rozmolwjejo we swojich
dolhich serbskich kabatach, kotrez bechu zwjetsa z corneho, z dzela
tez z mddreho suknja, predku z dwemaj rjadkomaj swetlych mo-
saznych bublinkow. Na hlowach mejachu nimale wsitcy doro-
sccni, stari kaz mlodzi, obligatne wojefske capki be tola
k6zdy z uich hotowy wojak a rjek a jenoz nekotfi corno-
pjelscowe klobucki, sulscy hdlcy pak wsedne mecki". Na ka-
bacc blyscachu so pola mnohich wojefske znamjcuja a rjady.

Spod kabata pak be zwjetsa pisany lac a wokolo sije pisanc ru-
bisko widzec. Kholowy, najbdle wse come, dosahachu pfez na-
kolcncy sk(5rni. Pod pazu njesese jich wjele nimo serbskich
spewafskich sw6j predescnik.
A kak pysny wobraz hakle poskicachu zdnske we swojej
pfistojncj serbskej rjanemu ceiej wnbernjc pfistojacej drascc!
Wone woprawdzc wedza, sto je rjana pycha. Mlodc zowca"
bechu kaz wudebjene klauki, a ja spdzuach, cchodla drje su w 17.
 Deliijoluziske Serbowstwo w lecc 1880. 45

letstotkii w Hornicli iiuzicach knjezacy kujezkowje so tak na

pycliu serbskich mlodycb holcow hnewali a ju zpomocu kraj-
nych stawow zakoiiscy zakazowali. Wezo becliu wone liusto we
swojej pysiiej drasce rjeiiise liac jich knjezace knjenje w zidze a
somoce. A tola njeje tuta drasta tak droba, kaz mobio so zdac,
dokelz sebi ju w k6zdym serbskim domje z6nske same pfipra-
wiija. Z6nski stroj pak je tii nimale tajki, kajkiz w Blotacb,
z dzela jenoz bisce pysnisi a spodobnisi. Snkuje krotke tolste
wjeleropate su wselakeje pisaneje, pfede wsem pak m6dreje a
cehvjeneje barby, Wokoio cyleje suknje dze seroki, ale kusi pi-
sany s6rciicb, zo je wot njeje jeno zezady mjensa, delkacb pak
wjetsasmuba widzec. A delkacb su suknje, ze serokim zidza-
nym bautom wobrubjene, kotryz so pola mlodycb ,,zowcow" we
wselakicb barbacb pisaui, pola zonow a starycb babkow pak so
cim starse su, cim bole jednorej cornej barbje blizi. Sdrcuch
maju wokoio ziwota z rjanym dolbim pisanozidzanym bautom,
starse zouske z dzela z belym rubjatkom zwjazany. Nad nadrami
nosa corne, zwjetsa somocane stalciki a nad stalcikami wulke
rjaue zwjetsa zidzane ru])isca wselakicb barbow z pysnymi cau-
kami a kruzenkami (franzami). Hlowa je z wulkim cankatym
a kruzenkiityni rubiskom po blotowskim wasnju wobwita a za-
babjena. Tajki stroj je podobny trochu wysokej capcy, zezady
z dolliim ze seroka do wuzka bezacym koucom a pfi skronjacli
z dwemaj rdzkomaj (rogoma"). Nekotre pak maju po wosebi-
tym wasnju tajke wjetse rubisco podobno turkowskemu turbauej
dokola wokoio blowy zwite, stoz bisce pysnisi a spodziwnisi na-
polilad dawa. Po barbje su tute nablowjace rubisca pak bele
pak wsolako pisane, a po pfiprawje pak piatowe pak wolmjane,
po tym stoz zamdzenje jednotliwycb dowola;
stare zouy maju
Nobi bobatsicb kem-
zwjetsa jenobarbne, serowolrajane rubisca.
serkow kryjacbu snebbele nobajcy a somocane stupnicki (crejki),
kluidse pak stupacbu spokojnje poruno tamnym w pisanycb uo-
liajcacb a suknjanych abo kozanych stupnjach; starse zony maju
trocbu wjetse crije, kotrez su zwjefcba ze sndrkami zwjazane.
Pod pazu dzerzese nimale k6zda zonska obligatny pfedescnik,
runjez sloncko tak rjenje lubje z njebja na njc prazese; rekaju
jemu spodziwnje parasol-', ma pak tuta nadoba jenoz sluzbu
46 Dr- E. Muka:

parapluie-a", dokelz by smecli a haniba po cylej wsy, haj wo-

sadze wulka by la, chcyla-li raz jena serbska wjesnjanka spyta6
po wasnju mescankow sw6j parasol" woprawdze jako parasol
trjebac. Tola nase Delnjoluzicanki nosa sw6j predescnik, kaz
wony znaty stary imidrowc, stajnje tez pfi najrjenisim wjedrje
sobu wokolo, wesce ze zlutnej starosciwoscu wo swoju rjanu nje-
dzelsku a wsednu pycbu, a jemu z nekajkim prawom
tuz su
d^iwne mjeiio parasol" dawa, dokelz z nim sldncko serja Tajke !

predescniki su zwjetsa wot wowkow a 6etow uamrete kublo, po

zastarsku wiilke, modroplatne , zc zoltomosaznymi spiukami a
wobbitkami. Tu a tarn pak wohladacli w rukacb mlddsich a bo-
batsich tez modernise, baj cyle moderne zidzane predescniki.
Nekotre stare babki mejachu mesto parasolow pod pazu wulku
belu platowu placbtil. W rukomaj dzerzese kdzda z6nska swoje
spewafske a na uicb rjane snehbeie trocbu wulke santko, can-
kate a wselako wusivvane. Stare a kbudse zony mejachu tez pi-
sane wselakor6zate santka.
Tajke njedMske ziwjenje, tajke serbske wobrazy njebodi^a
so dokladuje rjenje wopisac, k(jzdy zd^Slany Serb dyrbi je raz
sam widzec; to wubudza a wobtwjerd^.a lubosc k uarodnemu ludu
a jebo wasnjam m6cnje!

XXIII. Ochozska wosada.

Tutu wosadu twori jeni(^ka srjedz liole lezaca wulka wjes
Ocboza (Dracbhausen) z 1138 wobydlerjemi; k njej slusa pak
blizkaNowa Ocboza (Kolonie Dracbhausen). K tomu je

w Prjawozu filialna cyrkej, tola do teje tez Brjazynscy wosadni

khodi^a (hi. dale delkach). Ocboza je tajka dos6 zamdzita bo-
lanska burska wjes ka?. w nasich Hornich Luzicacb Wocbozy.
Ryderkublo, kotrez so tam 1825 predawase, su burja cyle mudrje
hromad^.e kupili a mjez sobu rozdzelili. Hdy bychu tola wsitcy

nasi burja pri skladnoscacb tak rozumnje a w prezjenosci skut-

kowali, predewsem w kbudsicli wsach pfi pruskich mjezach, kajki

wuzitk by jim to borzy pfinjeslo! W Ochozy je pfez 200 sta-

tokow. mjenujcy 40 burskicli, prez 100 polleuskicli a nesto malo

kbezkafskich. Mjez tymi 1138 wobydlerjemi namaka so wokolo
100 NSmcow abo tajkich, kiz maju so k Nemcam, ale nimale
 Delnjoluiiske Serbowstwo w U6e 1880. 47

wsitcy rozumja a powedaju tez serbski. D^eci nemskich starsicli

re6a a ditaju pak wse sorbski riinje tak derje kaz nemski:
w Ocliozskej suli so mjenujcy kaz iia druhicli wsach Picauskeje
wokoliny z pomocu serbsciny nemski wu6i, nabozina so serbski
wukladuje, a sobotu prenja rjadownja w serbskej bibliji 5ita. Do
siile, kotraz ma dweju serbskeje wucerjow, kliodzi ca. 240 d^.eci.
Cyrkej je klietro jara stara a drjewjaua ze zw(5nicu mesto weze, ki?, je
so raz wotpalila. Za to je fara rjana a rumua, w 1. 1855 z nowa
natwarjena. Faraf (liac do 1882 Latk rodz. z Desanka) preduje
jemi njedzelu jenoz serbski, druliu pak nemski a serbski; hdyz
pak zani Nemcy njepriudu, dyrbi tez tutu druliu njed^.elu nemski
kerns wupadnuc, stoz so tak redko njestawa. Tez hdyz je serb-
ska spowedz, njeje zadyn nemski kerns. Spewa so pfi serbskich
Bozich shizbach serbski. Na nemske kemsenje je ledma hdy 50
ludzi pfislo, mjez tyni zo na serbske jich zwjetsa 500 khodi'i
(po swedcenju k. Dziwna naprawa pak knjezi we tym,
fararja).

zo so tu pacefske dzeci jeno nemski rozwuceju, hdyz tola w suli

katechismus a bibliske hroncka tez serbski wuknu. K. faraf mi to
z tym wujasni, zo je won to tak naprawjene pfewzal: a tuz tez
wostajii!
Dokhodow ma faraf- 2400, 1. wu(5ef 1200 a 2. wucef
(bjez starobneho pfilozka) 420 hr. Patronat slusa kralowskemu
konsistorijej.

Muzska a pfedewsem tez z6nska drasta je tu b61e jednora

njezli w Blotach. Spomnjenja h6dny je nalozk, zo dorosceui
muzowje w Bozej nocy (hodownicku) na cyrkwinu hibju du a
tarn jednade serbskich kerlusow wuspewaju. Ha6 je howak hd^e
tajki abo podobny nalozk, njewem.

Z Ochozy je nesto wucenych Serbow wuslo. Je tam 82-

letuy bur Grys, kotrehoz pjeco synowje su wsitcy so sami na
wucefstwo pfihotowali a z d:^.ela dobri a originalni (n. pf Mjertyu
.

Grys w Nowej Wsy) serbscy wucerjo byli. Dale je tam stary

d^AI Smjeto, kiz je na duchownistwo studowawsi prenje pruho-
wanje wobstai, ale zastojnistwa njedostal; tuz pase w6n netko
hizo dolhe leta domach kruwy swojeje narodneje wsy. Pfed
krotkim je so tez khorowatosce dla missionar Kukis na wot-
po^ink do swojeje Ochozskeje domowiuy wr6cih
 48 Dr. E. Muka:

Skdncnje clicu hisce priklad poclac, kak lohko tez Djezdze-

iani Nemcy serbski nawuknu; snadz mohl w6u bye liladadio a
powab za tolio a wonelio nemskeho fararja w serbskej wosadze
skiitkowaceho , kiz hisce serbski nawuknul njeje. Po piicu
z Ocbozy do Drjeuowa zetkachmoj 35-letnelio muza, z kotrymz
so do rozmolwy dachmoj. W6n jara derje serbski z uamaj po-
wedase, zo mejacbmoj jebo wezo za Serba, Tola so wupokaza,
zo be won rod^eny Nemc z wiilkebo mesta Wrdtslawja. Po
w6juje 1871 je kbwilku w Mysynje dzelal, so ze Serbowku wo-
zenil, do Ocbozy precabnul a borzy dospohije serbski uawuki.
Jeho dzeci su do cista serbske.

XXIV. Jansojska wosada.

Do Jausojskeje wosady stuseju wsy: Jansojce (Jansch-

walde) z 791, Radojz (lladewiese) z nesto prez 200, filiala

Drejce (Wiistdrewitz) z 531, Turjanske Mazniki (Taner'sebe

Teerofen) z wokolo 50 a kolouija Sejnejda (Scbonbobe) z wok.
150 wobydlerjemi.

Cyla wosada je serl)ska. W Jansojcacli je 12 nemskich

sw6jbow, z uicb khodzi do sale 16 dzeci, kotrez pak moza ninje
tak derje serbski. Serbski wsitcy Nemcy rozumja, recec pak
njem6za jednaco. W Drejcach je jena sw6jba (hajnik) cyle
nemska, nimo teje 4 muzowje, kotfiz raaju serbske zony, tak zo
su dzeci serbske. Nemcow je tarn po tajkim do broraady 10.
W Radojzu, Scbonbobe a na Maznikacb njeje ani jedyn Nemc,
jeno blizko Turjaiiskicb Maznikow, kotrez pri wjelikim jazoru"
lezo de Drejc shisoju, staj dwaj n^mskaj liajnikaj.

W Jansojcach preduje so kozdu njedzelu, w Drejcach kozdu

tredu njedzelu nemski a serbski; spewa so na serbskich
kemsach serbski. Dokhodow ma faraf 3000 hr., patronatstwo
fiscus. Sule su w Jansojcach (wucer Albin), w Drejcach (wu^ef
Richter), w Sejnejdi^.c (wucef Huraz), a wu6i so we nich ka?.

wokolo Picnja z pomocu macerneje rece. Bibliske lironcka

pak wuknu di^,eci w suli jenoz nemske, na paderjach serbske.
W

prazach a pred jutrami spewaju tu mlode holey serbski.

 Delujotuziske Serbowstwo w lece 1880. 49

XXV. Rogow, jenicka serbska wosada w Gubinskim

Avokrjesu.

{Wucah z uastawka we Luzicy 1883 str. 29 si. podateho.)

Rogow ma 84 swdjbow, rajez nimi 40 burskich, a do hro-

mady 606 wobydleri po ludlic. 1875, z kotrycbz su nemscy farar
a wetrnikaf (bisce njezenjeuaj), wucerjowa, blidaf ze zonu a 7
dzecimi a korcmaf; blidarjowe a wucerjovve dzeci re5a pak tez
serbski, po tym je tarn 600 resp. 593 Serbow. Tuci powedaju
wsitcy, stari kaz mlodzi, domacli a wonkach serbski.

K Rogowej slusa filiala Gresuej (Smol. Grjesna n. Griessen),

stoz je znajmjensa wot 200 let pfenemcena wjes. Farskich do-
khodow je Rogowska cyrkej je stary kamjeiitny twar
2400 br.

z katbolskich casow, burske domy, zwjetsa siomjane, maju do-

spolny staroserbski raz. Wot Budarjowebo wustawa so tu wob

leto 5 7 tolef na kbudzinu rozdzela, stoz dopokazuje, zo tez
wysnosc Rogow bisce za serbsku wjes wobbladuje.
Rogowscy fararja becliu: 1) Ericus Jau Gartuer 1682 1700;
2) Mag. Sigisraund Redlich 17001703; 3) Kfescan Kr tiger 170438
(t 1762 jako archidiakon pri Petrowskej cyrkwi w Zhorjelcu); 4) Mag. Jan
Krescau Betkaf (Bottiger) 1738 94; 5) Karl Bjedrich Schenk z Lubo-
raza 1794 1826, prjedy substitut 6) Jan Jurij
pola Betkarja; Kriiger
1827 53, prjedy rektor pfi syrotowni w
Khocebuzu; 7) Bozidar Bjarnat
Graefe z Gubina 185459; 8) Hendrich Hermann Moric Bitter 185971;
9) Jan Hendrich Krescan Ebeliug z Lichterfelde 1871 75; Arthur Julius
Ernst Lehmann z Grabina wot 1875.

Serbske Boze siuzby zastacbu w Rogowje pfed 90 letami

pod far. Scbenkom, dokelz so tomii njecbase wjacy serbski pre-
dowac. Faraf Graefe sp6zua 60 let pozdziso, kak wosada pod
tym ducbownje skoduje, zo so ji nuzne serbske predowanje rubi,
wukmic a
a zapoca tobodla serbski ze swojimi wosadnymi Bram-
borski serbski casnik citac; tola ledma be z tym zapocal,
powoiachu jebo za fararja do Nimaskbleba. Zadosc wosady
po serbskej Bozej shizbje pak sp6znajes z tobo, zo 1873 jako
bese faraf Ebeling zapucowal, wosada kautora Nakonca, rodz.
Serba, prosese, by ji predowanje serbski citai, stoz je so tez
zo
tebdy dw6jcy stalo; 1872 je wiicef na zadanje pfi pobrjebje raz
kerluse serbski spewal a celny tekst serbski citai; a po wot-
4
50 Dr. E. Muka:

khadze Ebelinga wosada serbskelio duchownelio pytase, ale za-

nolio njedosta.

W suli dja-bi wucef liisce dzens z malymi dzecimi serbski

recec, jeli clice, zo bychu jeho zrozumile; nemska rec pak so po-
tom hnydom nalozuje tak nice hac to jenoz uekak so hodzi.
Mjena znatych wucerjow six: Grunewald, Lange starsi a mlodsi
(t 18G7), Jurij Grys (f 1869) a Nakonc. Nakonc clicyse, jako
do Rogowa prindze, po swojim samsnym wuznacu iiemsku rec
w suli prenuzowac, zo ani slowcka serbski njerecese, ale w6n
njepriudi^e z diecimi ani krocele dopredka; tuz be iiuzowany serb-
sku rec k pomocy brae: potom wee linydom dzese, a netko tez
hisce we wyssej rjadowni nabozinu serbski wukladuje. Wukniic
pak, dokelz njesme, kaz praji, serbski nico njeda, stoz jenoz ne-
kotre bibliske hrdncka w uizsej rjadowni jako pfidawk; a te
W(5n dzeci nawuci z tym, zo je jim pfedpraja, doniz je njemdza;
pfetoz serbski so tu njec^ita, haj ani jenycli serbskicli knibow
w suli njeje; a tez we wsy je jicb zrudno maio, dokelz skoro
nichto serbski citac njewumeje; ale tez nemski tu ledma hdy st6
sto cita! Nowisi Eogowscy fararjo na swojich wosadnycb, kaz
ze zapiskow w cyrkwinskicb knibach widzacb, skorza a zalosca,
zo su padusi, bobozrjency (piccy) a biccy a njepostusnicy, ale sto
je ua tutym zrudnym faktu wina, njepraja; tuz njecb so tu to
zjawnje ze slowami Liskowskeho fararja k. lie. theol. Sauera, kiz

je jako rodz. Nemo tola wesce njestroniski sudnik, wupraji: te

cmcinbe in Horno lit baburd), ha'j^ fie feincn weudischen eijt=
lidjcu Ijat, boEig l^crloilbert unb ijerluaf^rloft." Hdy bj^cbu

sebi tute slowa tola ci, kotrychz to nastupa, k wutrobje wzali a

wbohemu serbskemu ludej w jeho duchownej nuzy pomhali!
W p6stnym casu spewaju mlode holey na wsy kerluse nem-
ski a serbski, a to serbski: Prisel bow ten zbozny zeu; Stanul
jo gdrej Jezum Christ; Cesc, chwalba Bogu. Na pfazach spewaju
tez zwjetsa nemski a pddla jenu abo druhu serbsku pesnicku.
Kause, blidowe a wjecorne modlitwy pak su nemske.
Serbske wasnja a serbsku refi haja prede wsem macerje,
z cyla zonske. Wone su swoju staru drastu, kotraz je wot-
khad^owaca wot Biotowskeje a bole na Grodkowsku podobna,
sweru zakhowale a pradu a tkaju sebi swoje kosule, suknje.
 Dcliijohiziske Serbowstwo w lece 1880. 51

(5rcy, s6rciiclii a t. d. same. SiikDJe, krotke a seroke, su zwjetsa

zeleno-6efwjeno-sraubate, w posce a zalobje pak zeleuo-corno-
smuhate. Wokolo hornjeho ziwota maju stalt, wosijedza z tri-

r6zkatym lacom, kiz je z cefwjenym, beiocankatym rubiscom

pfikryty; stalt sam pak zeleno-cefwjene abo zeleno-corne sn6ro-
wanja bromadu dzerza, stoz ma jara sikowany napoblad. Na
hlowje nimaju wulke pisane rubisco rjenje zwjazane, tak mje-
uowauy hupac, kaz rjane Blotnicanki, ale krdskate kapy, kotrez
caukate mecy abo karnety mjenuja: su to kapicki z pisanebo
sukna po bokacb a zady z cenkim beloplatowym zapolozkom
abo dnom, predku ze serokimi belymi caukami do kola wokolo
a ze zady z pisanymi bantami. Haj, widzacb tez tarn staru
zdnku w dofiista tajkej wulkej slomjanej kapje, kajkez maju wse-
dnje zonske wokolo Beleje Wody w Hornjej Luzicy a wokolo
Eybnicy w Mecklenburgskej. Hac pfed 10 letami tez di^eci

w karnetach kbodzaebu, netko pak pficabnu zwjetsa w ru-

bisku abo nabeje blowy do sule.
Rogowska narec je trosku rozdzelna wot Blotowskeje a Kho-
cebuzskeje, pfede wsem je nadpadny podlanski akcent na pfed-
poslednjej zldzcy, kotryz je pola styri- a wjacyzlozkowycb slowow
tak sylny , zo akcent na prenjej zl6zcy nimale cyle podusa;
Rogowska narec stoji potajkim w nastupanju akcentowanja na-
najblize polscinje. Jako prubu tuteje narece sym w Casopisu M. S.
1880, 170 ludowu pesnicku podal, kotruz sebi tam napisnucb.
str.

Bajkow a pHwerkow uamakas w Rogowje wjele, prede wsem po-

wedaju rad wo ludkacb. Su to byli maluske clojaski abo
paljacki, kdtarez su sp6zy zemje bydlili." Wse urny, kiz so we
wokolnosci busto wuryja, maju ludzo za nopaski a bornycki tu-
tycb ludkow; baj, stara z6nka w blizkim Barbuku wuziwa tajku
malu urnu za sw6j slony nopask a praji, zo je sebi jdn wot lud-
kow pozcila.

Gr. Pfenemcene a so pfenemcujuce wosady na naransich

mjezaclL mjez Grubiiiom a Muzakowom.
(Hizo wozjewjene we liuzicy 1882 6o. 6 a 7.)

We postawje delnjoluziskicb wsow nad nawjecornym brjobom

reki Nysy wot Gubina pfez Barsc do Muzakowa je so wot
4*
52 Dr. E. Muka:

leta 1840, jako nas J. E. Smolef tarn pucowase a narodue pes-

nicki a powesce hromadzese maio premeniio; woue wsy bechu
,

tehdy hizo zwjetsa prenemceue a za Serbowstwo zhubjeue. Chcii

pak tola z krdtka tu wopisac, kajke sym je w lece 1880 nadesol
a sto sym wo nich nazhoiiil.

XXVI. Wsy wokolo Gubina a Barsca.

Hizo prez z najmjensa 200 let do cyla prenemceue sii tute
wsy w blizkosci Gubina: Pynjow (Smolef zmylnje Pinow, kaz
uemski Lubinki (nem. Lubbinclien), Wdtfowas (Smolef:
reka),

Wyi'tsowas), Bark law a (Biirenklau), Krajna (nem. Granow,

kaz tez Smolef), W61snica (nem. Wilscbnitz), Dulojce (nem.
Deulowitz, Andree wopaki Deutowitz), Sprukow (Spruke), Grab-
kow, Kerkojce (Kerkwitz), Slakojce (Schlagsdorf), Gosceraz
(Gastrose) wjeliki a maly, Dubojce (Taubeudorf) *) na naransej
;

stronje Nysy: Senkojce (Schenkendorf) Nemce (Niemitsch), ,

Sazarjejce (Sudersdorf) Marcbosice , (Markersdorf), Pozym

(Pobsen, Smolef wop. Pysym), Stfegow (nem. Strega), Maliii
(Mehlen). Dale na nawjecornej stronje Nysy nize Kogowa su
tez Mzo wot nimale 100 let pfenemcene wsy: Rjasnik
(Briesnigk) wjeliki a maly a Glinsk (Nauendorfj; tola je tam
w nowisim casu zaso nesto Serbow nabylo pfez zentwy a za-
sydlenje nekotrych serbskich pfede wsem podruzniskich swdjbow
a pfez serbsku celedz, kiz tam na kubiach sluzi; tak becbu wo
Wjelikim Rjasniku w 1. 1880 serbscy 1 mlody hospodaf, 3 mlodse
zdnske, 6 starsich ludzi, 2 sluzobnej bolcy a jena burska sw6jba,
w kotrejz so wsednje serbski reci, po tajkim wso do bromady
z najmjensa 15 serbskich Indzi. W Glinsku su nekotfi po-
druznicy a sluzobni (tras 8) serbscy, runje tak w Krjach (Krje
= Sakro), bdzez so pjeca bisce 3 serbske sw6jby, ze sluzobnymi
z najmjensa 10 ludzi, namakaju; pfed 50 letami modlacbu so
w Krjacb bisce serbski k blidu, stoz be w 1. 1876 jena 60-letna
zona wottam jenemu mojich swedkow powedaia, pfistajiwsi, zo
je W(5na tez bisce so serbski sobu modlila. Boroj (Borau) maly

*) Dubojce su 2>ak po druhcj mi mjcuje werliwej powesci liisce cyle

serbske. Tuz dyrbjii so wo tyni raz sain preswedcic. Spis.
 Delnjotuziske Serbowstwo av lece 1880. 53

a wjeliki ma wokoio 20 starych ludzi, kotriz, lidyz so zo 8er-

bami zeiidii, serbscy reca, jicli dsceci pak njemdza serbscy; nimo
tutycli stej tarn dwe mlodcj serbskcj zonje wudatej, a tfi serbskc
dzowki tarn shizachu; tuz be tarn 1880 wso hromadze 25 serb-
skich ludzi. W
Nosydlojcach (Nossdorf) a Jamnora (Jamno)
wjelikim a maiym rozumja nekotri stari liidzo, tras 10 do hro-
iiiady, hisce serbski; podobno jc w Domasojcacb (Domsdorf),

a Khdjuje (Kb6jna = Koyne), Tresojcacb (Tschacksdorf). W

Zimorojcacb (Siemersdorfj, Smarzowje (tras hisce 10) a Ja-
tacb nem. Jethe) nidza stari ludzo Msec serb-
(Jaty, Smol. Jata,
ski. W Jatach tomu hisce tri cyle serbske sw6jby. Pfed
su k
50 letami powedachn w Tresojcacb po swedcenju solty Jakuba
z Maleho K61ska wsitcy starsi ludzo iiijez sobu hisce serbski, z dze-

cimi pak hizo nemski; dzensnisi dzen je tam z najmjensa hisce

50 starych serbskich ludzi. kiz so tez wot wysnosce hisce jako
Serbja wobhladuja, dokelz khudsi z nich letnje pjenjeznu pod-
pjeru z Budarjoweho wustawa dostawaju, hdyz tez je jich
za poslednje leta mjenje, hac w prjedawsim casu. Serbske pre-
dowanje je w Tresojcacb w spocatku tutoho stoleta zastalo, a
w Bozemysli (Bozemysl - Bademeusel; Smol. Buzemysle;
w K61sku praja: B6zem6sl) nad Nysu tras hisce trochu prjedy.
Tehdy mjemijcy dosta Tresojska wosada prenjeho nemskeho fa-

rarja, kiz drje pri swojim zastupje slubi, zo chce serbsku rec
nawuknuc; ale jako so ua prenje predowanje zwazi, be to tak
zadlawe, zo cyrkwinska rada in corpore k njemu pfindze a jeho
prosese, zo by wosadu z tajkim serbskim predowanjom prichodnje
na pokoj wostajii, a zo chcedza so radso z nemskim predowanjom
spokojic, hac runje je njedorozumja, njezli serbske w tak zrudnej
reci slysec. Wucef, kiz mi do powedase, pfistaji z wjesoioscu:
Der verstand's! W
Bozemysli wudzeleju so tez hisce starym
khudym ludzom dary z Budarjoweho wustawa, a starse zdnske
khodza tam hisce w serbskej drasce, nic pak mlodse; z teju

dweju priciuow moj swedk soita Jakub wotwodzuje, zo su tam

hisce nekotri (2
5) Serbja. Po jeho swedcenju stoji w Zimorojcacb
ze Serbowstwom tak: Wsitcy wobydlerjo, kiz su pfez 50 let,
wumeja serbski powedac, ludzo wot 30 50 let z wjetsa hisce
serbski rozumja, powedaju pak spatnje, wot 20 30 let starych
54 Dr. E. Muka:

rozumi hisce maiy dzel trochu serbski; st6z je nize 20 let,

z wjetsa serbski ani wjacy njerozumi; po tajkim je tarn z naj-

mjensa hisce 75100 serbskich luclzi.

XXVII. Wosada Malksa (Mulkwitz) a filiala

Husoka (Weissagk).
Do Maiksy zasulowany je maiy a wjeliki Boroj, do Hu-
sokeje pak zafarowany G6zd (Gozda). Kemse su jenu njedzelu
w tej a druliu njedzelu w druhej cyrkwi.
Malksanscy fararjo bechu wot zasleho letstotka: 1) Khiystof Gabriel
Fabricius; 2) Kohda; 3) Jaeuicke; 4) Unwiird; 5) Betkaf 1864;
6) Koch el wot 1865.
Serbske slowa pri Bozicb sluzbach su w Maiksy hizo pred
40 letami do cyla doklincale, *) w Husokej pak ze smjercu k. fa-

rarja Betkarja (Bottcher) w I. 1865. Betkaf, rodzeny Serb,

w Husokej hac do 1. 1860 hisce trojcy wob leto na pdstnych nje-
dzelach popoldnju serbski predowase a hewak hac do 1. 1865 pri
kemsach evaugelije a epistole tez serbski citase. Nirno toho
hisce bese kdzde leto nesto kroc serbska spowedz. W Husocan-
skej suli je serbska wucba hizo w L 1827 z wucerjom Kon-
radj'-om, kiz bese po rjemjesle murjef, do cyla prestala. Net-
cisej wucerjej w Maiksy a Husokej staj Serbaj, rodzenaj prenisi
z pruskeje Hornjeje, poslednisi z Delnjeje tuzicy.

W Maiksy rozumja hisce pjeco stari ludzo serbscy, dzeci

zanoho slowcka, tola stej na knjezim dworje dwe podruznej serb-
skej sw6jbje, w kotrymajz so serbscy re6i; po tajkim je tarn wso
do hromady hisce na 12 Serbow. Po swedcenju netciseho fararja
so w Maiksy wot 20 let wjacy serbski njereci. Hdyz tez je tu
serbska rec skoro wuzemrela, dha je so tola serbska drasta hisce
z wjetsa zdzerzala, a to nic jeno w Maiksy, ale we wsech pfe-

nemcenych wsach pod Barscom wot Glinska a Krjow hac do ^i-

morojc; prede wsem nosa so tarn zdnske hisce z wjetsa w kha-
rakteristiskich serbskich kapickach, tak mjenowanych karnetach,
kotrez pak su trochu rozdzelne wot Rogowskich a Liskowskich. Tez
stari muzowje khodfa tarn hisce po serbskim wasnju w dolhich m6-
drych kabatacli. Na prazy so wezo jeno nemski spewa, spewanje p6st-
nych kerlusow na wsy pak je z wotemrecom Serbowstwa cyle zaslo.

*) Andrea, str. 17G podawa leto 1825. Tehdy zastachu porjadne serb-
ske prMowanje.
 Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880. 55

Husoka nia 650 wobydlen, kiz su z wjctsa wsitcy serbscy;

swdjbow je prez 50 serbskich, hclzcz so tez z dzecimi serbski po-
weda a 20 uemskich abo tajkich, kiz so za nemske a k Neracam
dzerza, kaz n. pi-, wucef, kiz je po mysli wonycli ludzi hawpt-
nemc". Z wjetsa je w tych nemskich swojbacli muz neraski a
tuz tez so swojba za nemsku wobliladuje; tola 4 nemscy muzo-
wjc rozumja a reca tez serbski, mjez tym zo w jenej sw6jbje,
hdzez je mac nemska, so z dzecimi jeno nemski Po swed-
reci.

cenju wucerja z Malksy a serbskeho bm-a a nemskeho kowarja

z Hiisokeje, reca w poslednisej wsy starsi zc swojimi dzecimi
serbski, dzeci nemskich starsicli wiimeja wse tez derje serbski a
reca, hdyz ze serbskimi na wsy brajkaju, z nimi serbski; w suli

pak dyrbja wezo wse jeno nemski powedac, a tuz tez Husocanski
wucef hinak hac moji prensi swedcy swedcese, prajicy, zo ma
w suli 130 dzeci, wot kotrycbz jeno wokoio 10 bisce serbski ro-
zumi, a zo je we wsy jeno hisce 10 tajkich swdjbow, kiz tak
prawje na starym wasnju wisajo bisce domach serbski powedaju.
Tak by na kozdu tutu swojbu jene serbske dzeco pfislo. Do-
rosceni, kaz dale dzese, pak malko a njerad serbski powedaju
(wezo z nim, dokelz wedza abo mysla, zo je won ,.hawptnemc").
Xa prazy spewaju mlode bolcy, stoz wucef sam wuzna, z wjetsa
bisce serbski, ale postne kerluse na wsy wot 1. 1870 jenoz nem-
ski, dokelz be jim won serbske spewac zakazai. W cyrkwi
pak drje so zenje serbski spewaio njeje. Zdnska a muzska
drasta je tu hisce serbska.
Po tajkim ma Husoka z najmjensa -/s
=" 433 serbskich wo-
bydleri, serbscy rozumi pak jich z najmjensa 500 a tohodla ma
so ta wjes hisce do serbskich licic napfeciwo postajenju na Smo-
lerjowej a Andree-owej kharce, na kotrymajz wona hizo w pfe-
nemcenym kraju pluwa.
Gdzd a Dubrawa. W kdzdej wsy je wokoio 160 wo-
bydleri. Gdzd ma sulu, do kotrejez tez dzeci z Dubrawy kho-
dza, Dubrawa pak filialnu cyrkej, kiz k Nosydlojcam shisa.

Do sule khodzi 60 dzeci, mjez nimi 8 serbskich, kotrez je wucef,

dokelz do cyla nemski njerozumjachu, w prenim lece tez sobu

serbski rozwucowal; su to dzeci wot dzelacefskich starsich na

knjezimaj dworomaj tutoju wsow; dzeci druhich wobydleri pak
 ;

56 Dr- E. Muka:

tam pjeca serbski njewumeja. W suli so wot 1. 1854 hewak

nico wjacy serbski njewuci. Pred 25 letami recese w G6zdu
hisce wjetsi dzel wobydleri serbski, netko pak je tam jeno hisce
50 starsich ludzi serbskich, kiz serbski powedaju, prisedsi do su-
sodnych serbskich wsow. W Dubrawje reca starsi ludzo hisce

serbski; kiz su srjedz 20 40 rozumja zwjetsa

let, hisce serbski,
rozmoiwjejn pak so mato a z dzela jara spatnje, kaz sam slysach
po tajkim je tam znajmjensa hisce 80 serbski rozumjacych a
z casami powedacych wobydleri. Tute powesce poda mi Gozdzan-
ski wiicef Bezk, rodzeny ze Zargonja, sedziwy potuleny stare,
kotrehoz skoro kdzde nemske slowo jako Serba preradzi.

XXVIII. K61ska wosada.

Do Kdlskeje wosady sluseju wsy: Kdlsk (Kylsk) Wjeliki
a Maly (Gr. u. Kl. Kolzig), Kdsmejce (Jocksdorf), a Derbn
(gen. Derbna; Smol. wop. M. Dobrine, nem. Dobern). Tiita wo-
sada je za poslednje polsta let zwjetsa prenemSena, jenoz starsi
ludzo rozumja a reca tu serbscy mjez sobu, z dzecimi pak, ko-
trez serbski z cyta njewumeja, po tu a tez druhdze zwucenym
wasnju nemscy; wina toho su wjesni wucerjo, kiz hizo dawne
easy nico serbscy njewuca a sulskim dzecom macefnu rec druhdy
ze samym khostanjom zakazowachu. Sale pak su we Wjelikim
K61sku, Kdsmejcach a Derbnu; w prjedawsim casu bese tez

w Malym K61sku sula, ta"pak bu w 1. 1854 zbehnjeua a z Wulko-

k(51skeju zjednocena. Po swedcenju solty Jakuba je so w Maio-
k61skej wuSefni hac do konca wot wucerjow Schmidta a Knaby
z pomocu serbskeje rece wucilo, hlowy wuknuc su hizo
tola z

za jeho cas Jakub be wokolo 50 dzeci wso jeno

let stary
nemski dyrbjale. Tez we Wjelikim K61sku je wucef Kdncaf
(t 1865) hisce z dzela w scrbskej reci rozwucowal jeho naslednik ;

Wiinscher bywsi prjedy wucef w Gareji, kiz tez serbski ro-

zumjese, je pak z tym do cyla prestal. Netcisi wucef, rodzeny
z M. K61ska, rozumi hisce trochu, jeho mac pak, kiz be pfi nim,
poweda his^e derje serbski. Serbske predowanje je w K61sku
na tuto kliarakteristiske wasujc pfcstalo. Wokolo 1. 1835 pre-
dowase tehdusi faraf Bors hizo jenoz k6zdu 2. njedzelu serbski,

runjez be tehdy wosada hisce cyle sorb ska. Po nim pfiud^e

 DelnjoiuJiske Serbowstwo w lece 1880. 57

w 1. 1838 faraf Senff, rod^eny Serb, kiz w 1. 1840 samowolnje

cyle ze serbskim predowanjom zasta, a wosada k tomu pjeca
zmerom prihladowase. Pozdziso pak je w6n hisce raz na zadanje
serbskeje sw6jby z M. Kdlska serbske celne predowanjo met, a to

so wsem Serbani tak jara spodobase, zo jeho jara khwalachu a

sebi ua to myslachu, zo by w6n tola tez w cyrkwi zaso serbski
predowac m6bL To zboniwsi ujeje faraf zenje wjacy aui k serb-
skemu celnemu predowanju zwolniwy byh Wulki K61sk ma
ca. 1400, M. K61sk ca. 250, K6sniejce ca. 300 wobydleri; we

wsecb tfocb wsacb zwjetsa wsitcy liid^o pfez 30 let stari serbscy
rozuraja a mjez sobii powedaju, w poslednisimaj drje bjez wuwzaca,
tak zo by we Wulkim K61sku bisce wokoio 600, w M. Kolsku
wok. 150, w Kdsmejcacb wok. 200 serbskicb liidi^i bylo; w pre6-
sej wsy pak po menjenju mojicb swedkow drje jenoz bisce starsi
ludzo (wok. 300) mjez sobu serbski reca, w M. Kolsku pak wsitcy
dorosceni. Derbn ma wok. 800900 wobydleri, a be prjedy
maia serbska wjeska, netko zrostla pfez zaiozenje sklencefnjow
(1. 1860), cybelnicow a brimicowycb podkopkow (1. 1865), tobo-
dla tez b61e pfenemcena, rimjez dale k wjecorej lezi. Je tu
bisce do cyta wokoio 40 50 starsicb serbskicb ludzi na swojicb
starycb statokacb, jicb dzeci pak su pfez sulu znemcene. Na-
pfeciwo tomu swedcenju soity Jakuba pak Kdlski wucef, kiz be
rozsudzity pfisporjef Nemcowstwa, licbu Serbow we wsecb sty-
rjocb wsacb bisce bole ponizi, prajicy, zo je jicb we W. K61sku
jenoz bisce wok. 200", w M. w Kdsmejcach
Kolsku ,,snadz 50",

snadz jeno 30", w

Derbuu snadz do cyia jenoz 20".
Doroscene zonske a stari muzscy kbodza tu bisce w serbskej
drasce, dzeci pak w nemskej. Pfed 40 letami spewacbu miode
bolcy na pfazacb a na wsy (w posce) jenoz serbski, w M. Kolsku
z dzela bisce pfed 25 letami; w tutej wsy tez mlode pfedlice
bisce z wulkebo dzela serbski rozumja, tola serbski powedac a
so zabawjec pada jim jara cezko, tuz rozmoiwjeju so radso nemski
w swojim pfiwuknjenym, nic runje rjanym zargonu.

XXIX. Rjascanska wosada.

Tuta wosada wobstoji ze wsow: Ejascan (Prescben) z ni-
male 300, Jarjesk (Smol. wop. Jaresk, n. Jeriscbke) z wokoio
58 Dr. E, Muka:

300, Eadom (Smol. Radyn, n. Raden) z wok. 100, G6zda z ui-

male 250 a Cam a (n. Zschorno) z 273 wobydlerjemi. Rjascan
ma jara staru cyrkej z 12. stoleca, kiz be z wopredka jenoz ka-
pata poswjecena Sw. Valtynej. Po swedcenju Rjascanskeho fararja
Miillera mdze w Rjascanju 4 5, w Jaijesku 45, w Radomju

law Gdzdze 10 abo nesto wjacy cyle starycli ludzi hisce

serbski, mjez tym zo je w Carnej z najmjensa trecina woby-
dlefstwa hisce serbska. Tez w tutej wosadze dostawaju hisce
nekotri stari ludzo podpjeru z Biidarjoweho wustawa. Je pak tii,

stoz mi k. faraf dale zdzeli, w nemskej reel wjele serbskich slo-

wow zawostalo, pojedank
n. pf. (Friihstucksschnitte), hoppaj
(Tragwiege, wisaca kolebka, w kotrejz ludzo na polach male
dzeci kolebaju), kriwatsch (kriwac t. j. pfasiica, Rockenstock) atd.,
a pfede wsem starsi ludzo nalozuja w swojej reci wjele serbskich
wurazow a husto serbske konstrukcije, kiz su so do jich nemciny
zasydlile. Serbske boze shizby su tu w zapocatku tutoho stoleca
zasie; pfedposledni faraf John, kiz w 1. 1823 swoje zastojnstwo
nastupi, njebese wjacy serbskeje rece mdcny. Faraf Theod. Traug.
Pohle (f 1797) je hisce serbski m6hi a wezo swojim wosadnym
tez hisce w macefnej reci Boze slowo pfipowedal, kaz to w starej

sakskej cyrkwinskej agendze, kotraz so hisce dzensnisi dzen

w tamnych stronach nalozuje, rukopisny serbski pfiwisk
dopokazuje, hdzez je sebi wdn (ua 8 stronach) cyrkwine po-
zohnowanje a dwe pozohnowani za njedzelnice serbski zapisal;
tola w kajkej merje je so tam tehdy hisce serbska rec w cyrkwi
trjebala, njehodzese so mi wusledzic. W Gozdze pak nazhonich,
zo je tam wokolo 30 ludzi, kiz hisce serbski rozumja a pfi
skladnosdi powedaju, mjez nimi su tez nekotri miodzi ludzo,
kotfiz su ze serbskich stronow pficalili. Jedyn 35 let stary muz,
tam rodzeny, kotrehoz zetkach, prajese mi, zo drje serbski rozumi,
ale powedac njemdze. W Carnej reci jenoz 11 ludzi hisce
stajnje serbski.

XXX. Dubrawska wosada.

K tutej wosadze siuseju: Dubrawka (Dubraukc), hdzez je
cyrkej, z wokolo 300, Cefsk abo Cefsk (Tschernitz) z wokolo
500, 6isej abo Sisej (Wolfshain) z wokolo 120 wobydlerjemi
a nowa nemska sklencef niska kolonija Friedrichshain ; tez w Cef sku
 Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880. 59

su sklencefnje zaiozili. Nimo Dubrawki namaka so sula w Cefsku

a Friedrichshainje. Po swedcenju Dubrawskeho wucerja Wawriski,
kiz be po rodze (rodz. z KoAvneje p. Komorowa) a wurjekowauju
Serb, reci w Dubrawcy ledma 25 cyle starych ludzi bisce serbski,

40 let stari liidzo njerozumja pak pjeSa wjacy serbski; runje tak
je w Cefsku a 6isej; w poslednisej wjescy staj bisce 2 hospo-
darjej serbskaj, jicb dzeci pak tez hizo macefneje re5e wjacy
ni(5cne njejsu; tola zdadza so mi tute powesce trocbu pfebnate,
hdyz tiile wosadu pfirunam z drubimi susodnymi a podobno po-
stajenymi a z datami wo pfestacu serbskeje rece w suli a cyrkwi,
kotrez mi w6n poda; po nicb je serbska wucba we wosadnycb
sulacb wokoio leta 1850 do cyla zastala a serbske predowauje
je k rowu smjercu fararja Basta (Basto f 1860), kiz be
slo ze

tola bisce tr6jcy wob leto, mjenujcy kdzdy preni dzen rocnycb
5asow popoldnjii serbski predowai abo, kaz mi necbtd drubi
dopraji, serbske predowanje, kotrez je sebi dal wudzeiac, predcitai
bjez tobo, zo by slowcko tiitobo predowanja rozumil. W Cefsku
samym spowedzicbu mi ludzo, zo wot dorostlycb mjez nimi
bisce mnozy serbski rozumja a zdzela tez reca, wot mMdsicb
pak nicbt(5; a po swedcenju nemskebo fararja w Syjku poweda
w Sisej wot starycb ludzi bisce wjetsi dzel serbski, dzeci pak
skoro ani njerozumja.

XXXI. Zdzarowska wosada.

Tuta wosada, kiz k sewjeru wot Muzakowa pfi recy Nysy
lezi, wobstoji z Wulkicb a Malycb Zdzarow (Gr. u. Kl. Sarchen)
a Tfeplina (Tscbopeln). Zajimawe su w Zdzaracb za staro-
zituosceri rozpadanki wulkebo starebo broda na bdrcy pfi recy
lezacebo. Serbstwo je tu bizo pfed 50 letami do cyla wote-
mrelo ; nadrobnise powesce namakaju so w tamnisicb cyrkwinskicb
knihacb, do kotrycbz je zapisana wotmoiwa, podata w 1. 1826
wot tebdusebo fararja na naprasowanje kujezefstwa. Hac do
smjerce fararja Magna Benjamina Krygarja w 1. 1754 je so
w cyrkwi serbscy predowalo, a be tebdy bisce wosada cyle serbska.
Na to pak wuzwoli sebi wona tebdomnisebo kantora w Trjebu-
lacb, Jana Gottloba Fecbnera, runjez serbski njerozurajese
pjeca, dokelz be so jej w casu swojebo vikariatstwa wupr6zdnjenebo
 ;

60 Dr. E. Muka:

mestna jara zalubil za no web o fararja a zaclase wot njeho jeno

slubjenje, zo by k clopomnjecu na to, zo je tn serbska cyrkej a
wosada, serbsku liturgiju wobkhowah A tiiz ta tez wosta bac
do Fecbneroweje smjerce (1793). Fararjo po uim powoiani pak
njekedzbowacbu wjac}^ serbskeje liturgije. Tak be drje konc za-
siebo stoleca serbska rec z cyrkwje wutlocena, ale nic bisce ze

rta wosadnycb, dokelz so wsitcy wobydlerjo bisce busto mjez

sobu serbski rozmolwjacbu". Tobodla biicbii tez w lece 1826

nekotri stari potrebni liidzo z AV. a M, Zdzar za podpjeranje

z Budarjowebo wustawa wot fararja poruceni. Tola w posleduicb
letd:^esatkacb, wobkrucese mi netcisi farar, njejsu ani z Treplina
wjacy zane prdstwy wo podjijeru ze spomnjenebo wnistawa phsie.
Faraf znaje we wsy jenicku 60 let staru zonii z mjeuom Smerze,
kiz bisce serbski mdze, ta pak je ze susodnycb Brunojc rodzena.

XXXII. Delujoserbske wsy Jabioiiskeje a Slepjanskeje

wosady.
I. Wsy Zewink (Klein - Dtiben) a Kromola (Kroralau)
shisatej do Jablonskeje wosady, raatej prensa 174, poslednisa 162
wobydlerjow, mjez nimi I. nebdze 15, II. 20 rodzenycb Nemcow;
jich dzeci mdza wjetsi dzel trocbu serbski, starsi pak zwjetsa
malo abo nico. Serbske sw6jby domacb w I. nico, w II. malo
nemski powedaju; siila tarn njeje, wobe stej zasulowanej do
Jablonca, bdzez preni wucef malo a spatnje serbski wuci; drubi
wucef je pak cisty Nemc. Jablonski kn. ducbowny Eycbtaf*)
je sebi pola Serbow kaz pola Nemcow lubosc dob}'! a telko serb-
ski nawuknul, zo 3 4 kr6c za leto serbsku spowedz sam dzerzi
serbske predowanje pak je z jebo zastupom 1877 zaslo. Dokbo-
dow ma wokolo 800 J/^^. ^Y Dzewinku a Ivromole namjozna pod-
rec bizo bole ua delnjoluzisku, w Jabioncii pak na Muzakowsku
podrec pada.
II. Lesk (so wurjekuje: Lisk, n. Lieskau) shisa do Slepjan-
skeje wosady, ma 220 wobydlerjow, mjez nimi nebdze 10 rodze-
nycb Nemcow, kiz sami serbski njerozumja, zwjetsa tez jicb

*) K. faraf Kychtaf je ze Jablouca do Nemcow cahuut, a je uStko tuto

kaz yvjele druhich mestuow njewobsadzeue. Spis.
 Delnjoiuziske Serbowstwo w lece 1880. 61

(l^eci nic. Tu pak so skoro po poiojcy nemski rSci; sula tu 2ana

njeje (zasul. do wulk. Dzevvina); ale nemscy knjeza su uemsku
rec tu pfispoijeli; ^j^^ khoclzi na nemskii, % na serbskii Bozu
siuzbu; rec je tu Grodska delnjoiuziska (su Gronjaki).

Pristawk I. Cybalinska wosada. Cybaliuska wosada je tez

hizo do cista pfeneracena; w cyrkwi namaka so hornjoserbska cyrkwiua
ageuda z 1. 1696, kotraz je pfez to zajimawa, zo je z wjetseho d^ela po
tanuiisej iiamjeznej iiareci rukopisuje pfeporjedzaua a zo ma rukopisny 5
strouow wobsahiijucy pridawk ze serbskim pozohuowaiijom pacerskich dzeci
w tamuisej nareci.

Pristawk II. Wse wsy susodueju Muzak owskeje a Jablonskeje

wosadow, kaz Bruuojcy (Brauusdorf) Kobjeliu (Kobeln), Jemelica ,

(Smol. Zwahr: Jamuice, n. Jjimlitz) a t. d. su ze siiadnymi wuwzacemi hisce

dospoiuje serbske. W
Jemelicach staj korcmar a wobsedzer knjezeho
dwora nemskaj, w Kobjelinje je wjetsi dzel dzelaceri w sukuowej a pa-
pjerowej fabricy z cuzby pficahtych, dwe tfecinje wobydleri pak stej do
cista serbskej, tak zo tez Nemcy, kiz tam dleje prebywaju, kaz n. pf. korc-
mar, z kotrymz serbski recach , serbsku rec pfiwukuu. Tola w suli so tu
kaz w Bruiiojcacb hizo dawiio wso nemski wuci, runjez tez su dotalni wu-
cerjo drje wsitcy Serbja byli; pred 30 letami so w suli hisce serbske spewy
spewachu. WBruuojcach
wot wobydleri tfo, kiz tam hakle pred krotkim
pficezechu, hisce serbski njerozumja, wokoio 10 Nemcy pak rozumja, ale
z wjetsa njereca, mjez uimi staj hoscencaf, kiz je mi tute data podal, a tez
stary wucef , dokelz serbski njewuci; wjetsi dzel doroscenych lud^i rozumi
netko tez tak nekak nemski, stari a dzeci pak z d^ela malo z dzela nico.

Pristawk III. Na wsach wokoio Zerara (Sommerfeld) samych je

hisce dzensa nemcina ze wselakimi serbskimi wurazami a konstrukcijemi me-
sana, kazmi wobkrucowachu w Belkowje (Belkau) praji so n. pr. maiemu
;

nahemu dzescu: S)u 5]agaj (nagac). Pola maju tam hisce z wjetsa swoje
stare serbske pomjenowanja. Srjedz Belkowa a Wicnja (Witzen) je horka
z mjeuom Kouigsberg", kotruz su, kaz so praji, stari serbscy kralowje swo-
jim nemskim jatym nasypac dali.

H. Serbowstwo w Grrodkowskim wokrjesii.

W cylym Grodkowskim wokrjesu jara zrudnje ze Serbstwom

stoji: tam so wot wjacy letdzesatkow ze wsemi mocami a sred-
kami w prenemcowanju Serbow dzeia. Daloko a seroko nemska
pfemoc a moc jeje wojownikow nimale poslednju skricku na-
rodueje wisyluosce podusnje, a jeuomu swernemu serbskemu du-
cbownemu, kiz tajkemu zakbadzenju z merom prililadowac uje-
62 Dr. E. Muka:

mdzese, bu prajene: Wan mu^ fetne ^ribatliebfjaBerei bent

Stmt unb reolen Sebitrfniffen unterorbnen!"

XXXIII. Grodkowska serbska wosada.

Grodk (h.-s. Hr6dk, Spremberg) je wuike, pfeco pfiberace fa-

brikske mesto, kotrez ma sw6j westy wliw na cyhi krajinu do kola wo-
kolo. Pfetoz nekotre fabrikske zaiozki dosahaju bafi do siisodnycb
nad brjobom Sprewje lezacycb wsow, a wjele dzelaceri bydli nic
jeno w mesce a pf edmestach , ale tez wonkach na wokolnycb
wsach, pfez coz te dziwny raz dostanu, kiz kbetro kontrastuje ze
wsednym kbarakterom woprawdzitych serbskich wsow. Tez su
so mnozy khudzi serbscy ludzo z tutycb wsow nawabic dali dla
wysseje mzdy ratafske dzelo na rycefkublach spuscic a sobii do
fabrikow kbod^ic a su pfez wsedny wobkbad z cuzymi fabri-
karjemi tez z casom jich wasnjam, nalozkam a idejam pfiwukli;
kak busto mejacb skladuosc na nicb wobkedzbowac woprawdze
smesny, ale tez zrudny kontrast tuteje pfiwuknjeneje dzelacef-
skeje rozswetlenosce ze starymi wot w6tcow namretymi wasnjemi,
kotrez tola cyle zaprec a wot so slipnuc njebechu zamdbli. Tajki
serbski clowjek w tajkej swojej cuzej sukniccy, kotraz je jemu
na wsecb k6ncach pfekr6tka, zda so mi najbdle wobzarowanja
bddne stworjencko na swece. To je wesce jenicki kucik serbskeje
zemje, bdzez su Serbja tez nesto wo socialistiskicb utopijach
zbonili. A do fabrikow ujekbodza jenoz kbudzi Serbja z Grod-
kowskeje, ale tez ze susodneje iojowskeje, Stradowskeje a Jasen-
skeje wosady.
W Grodku samym drje je jara malo Serbow bydlacych*), a
kotfiz tarn bydla, so wezo jako Serbja njecuja. Za to pak je
Grodkowska wjesna wosada bisce nimale cyle serbska, runjez so
jiwjacy serbski njepreduje wot smjerce diakona Miillera (f 1874);
jenoz preni dzen rdcnycb casow so tam bisce popoldnju na ne-
sporje serbski cita. Do Grodkowskeje serbskeje wosady sluseju
wsy: Slomjen (nic Slamen) z 1414, Du-
Slomen [SmoL], n.

brawa (Trattendorf) z 369, Zelezna (Sellessen) z ca. 400 wob.,

Kocbanojce (Kocbsdorf), Cbojany (Kantdorf), Wjaska(Wesko)
*) Po jeuej powesci mjez 10000 wob. 15 swojbow z ca. 75 dusemi,
Stoi pak drje je tola pfenizko lidene.
 Delnjolu2iske Serbowstwo w lece 1880. 63

a Mukrow wse 4 male wjeski po wokolo 200 wobyclleijacli

a nowisa fabrikska kolouija Heinrichsfeld. Poslednisa wjes je ni-
male cyle nemska; prajacbu dije mi, zo tam tez nekotri Serbja

mjezy bydla, ale njebiidze jicb to wjele. Runje tak je Slomjeu

wjetsu polojcu nemski resp. prenemceny prez wjele nemskicb
dzetacerjow, kiz su so tam zasydlili a prjedy malu holansku wjes
tak powjetsili. Po jara werliwej powesci je w Stomjeuju na
700 nemskicb a znemcenycb wobydleri, kotriz mdza stari a mlo-
d:^i jenoz nemski; k tomii m6zetej a recitej zwjetsa dwe tre-
cinje nemski; w suli je wiicba jenoz nemska. W Dubrawje
je, stoz t(5n samy swedk wobkruca, 20 Nemcow, kotriz kaz tez
jicb dzeci jenoz nemski rozuraja. Serbske sw6jby drje trocbu
nemski rozumja, tola ze swojimi so jenoz serbski rozgranjaju".
W Kochanojcacb a Chojanacb su stare burske a kbezkafske
swdjby serbske, je pak tam tez nesto nemskicb dzelaceri pfi-
cabio. W Mukrowje je 5 Nemcow; Wjaska a Zelezna staj

do cista serbskej. Wncef Lebmann w Zeleznej je drje rodzeny

Serb, wuci pak nemski, jenoz z tymi malkimi, kenz do cela
nemski njerozmeju, tek tfosku serski p6jeda". Mukrow je do
Zelezneje zasulowany.
kbodza wokolo Grodka wsitcy w serbskej drasce:
Serbja
z6nske maju swoj wosebity Grodkowski - Muzakowski nastroj.
Spomnic tu jenoz cbcu, zo so w Zeleznej mlode bolcy a zony
prez to wuznamjenjuja, zo maju wone skoro wse cefwjene rubisco,
wjetsi dzel cyle jenajkebo mustra, nad staltom,

XXXIV. Leacanska wosada.

Lescanska wosada wobsabuje tri wsy: cyrkwinsku wjes
Lesce abo Lesci (Horno) z 530 wob., nemskicb swdjbow 10
(dzelacerjo w brunicowycb podkopkach a korcmarjo); B6sojce
(Bobsdorf) z
330 50 wob., nemskicb swojbow 10 (piwarc a d;^e-
lacerjo w brun. podkop.); Zakrejc (Wadelsdorf) z 200225
wob., nemske 3 sw6jby (inspektor, mlynk, kolodzej) z 11 woso-
bami, po drubim swedcenju jeniccy mlynkec sw6jba. Serbja
tuteje wosady re5a domacb a wonkacb serbski, mjez sobu a z dze-
cimi, Namakacbmoj na wjecor korcmu polnu ludzi, kotriz so
wsitcy serbscy rozmolwjacbu.
64 Dr- E. Muka:

W Lescoch" so k6zclu ujedzelu nemski a serbski preduje,

liturgija a kerluse so serbski spewaju. Hisce pred krotkim bese
po swedSenju k. faraija wob leto w tfoch cyklach trdjcy serbska
a dwojcy nemska spowedz, netko je na wopak dwojcy serbska a
trojcy nemska, a za cyie leto je w prerezku 500 serbskich a
1300 iiemskich spowednycli ludzi. Tola to tak prawje njetrjeclii
z nadrobnymi datami, kotrez smedzach sebi z dowolnoscu k. fa-
rarja z cyrkwiuycb knihow wupisac a kotrez tu dospolnje poda-
wam dla jich zajimawosce.

W 1. 1864 bese w jenym (^/.. letnym) cyklu:

K spowedzi 126
serbskej + 159 +
56 =
341 dusow;
k nemskej spowedzi 113 + 139 + 56 -^ 308 dusow.
Po tajkim be 33 spowednych wjacy k serbskemu bac k nem-
skemu Bozemu blidu.
W lece 1871 be k spowedzi:
Serbskej 17 (Estom.) + 138 (Livoc.) +79 (Laet.) + 79 +
102 44 + 131 + 82 H- 15
+ =
805 ludzi; n6mskej 116
(Rem.) + 70 + 226 (Ciclii pjatk) + 175 181 + 245 +
+ 103 =
1118 ludzi.
Po tajkim be 9 serbskich a 7 nemskich spowedzow a 313 dusow
wjacy na nemskich.
W lece 1879 be:
K spowedzi
serbskej + 89 + 52+11 + 61
71+54

338 ludzi; k nemskej spoAvMzi 25 + 127 + 119 +
233 (Cichi pjatk) + 121 + 198 + 99 + 10 + 3 + 2
202 (Smjertnica) + 177 + 51 + 13 1380 ludzi. =
Po tajkim w 1. 1879 be 14 nemskich a 6 serbskich spowedzow
a 1042 nemskich spowednych ludzi wjacy hac serbskich.

W lece 1880 hac do konca julija be:

Na 50
serbskich spow6dzach 79 84 + + + 75 = 288 lud^i;
na ngmskich spowed&ch 91 123 + + 78 + 215 (Cichi
pjatk) 4 + +
123 "- 634 ludzi.
Po tajkim dwe nemskej spowedzi wjacy a 346 serbskich spo-

wednikow mjeuje.
Cehodla tu ze Serbowstwom a serbskim zacucom tak zle

stoji, hdyz je tola wosada faktiscy hisce cyla serbska, njech wu-

jasnitej dwe wuprajeni, kotrejz tu po mdznosci po slowjo podam.

K. faraf prajese: ( licgt in bcit ^^awhcn bcr ciftlidjfcit, ba
 Delnjohiiiske Serbowstwo w Ifice 1880. 65

iDcnbifd^e Sjol! \o red)! \d)bn iu eutfc^e t^tniiDerjukiten." A to

je jara werne stowo, po kotrymz so we wjetsim dzele Delnjeje
ijuzicy wot letstotkow skutkuje! Jena zona na polu dzeiaca pak
d^ese ke mni na moje naprasowanja : Te stare hysce nic nimski
njamogu, te miodse sii ale teke uimske rozmeju.
teke serske,
Kuzdu njezelu jo nimska a serska namsa gromaze, a na nimsku
teke take luze chdjze, kdtarez balder nic nimski njerozmeju, doch
nimski jo b61ej faj n " ; p6 nimskej namsy p6n tek nejzwecej
serskicli luzi pfejc gnajo a na serskim jano te starke a neco dru-
gicli w6stanjo, kenz maju chyle."

Bese pfed kr6tkim, kaz dale wot k. fararja zhonich, napraso-

wanje wysnosce na fararjow Grodkowskeho wokrjesa pfisio, kelko

Serbow ma k^zdy we swojej wosadie w kotrych wosadach so

hisce serbski preduje kak husto bac je wucba pacefskich
d^eci hisce serbska a podobno wjacy. Wdn myslese, zo je
to naprasowanje wuslo na namjet Grodkowskeho superintendenta a
zo je wotpohladanje wysnosce netko ze zahnacom Serbowstwa
pokhwatac a gwaltne sredki nalozec, mjez tym zo je dotal so
z merom jeho smjerc wocakowaia, dokelz bechu na podobne na-
prasowanja wysnosce, jako be Falk ministerij kulta a zjawneho
wucenstwa dostai, wsitcy fararjo wotmolwili, zo Serbowstwo
mreje. Hac w6n we wsem tym cyle prawje sudzi, njecham rjec,

tola zda so mi, zo je to naprasowanje wot wysseho konsistorija

w Barlinje wuslo, kotrez je so wobhonjec chcyio, ha6 dha je
hisce trjeba so za serbskich kandidatow starac, wo 5o^ bestej
zhromadziznje fararjow Khocebuzskeho (delnjoserbskeho) a Woje-
rowsko - K6zborskeho (hornjoserbskeho) wokrjesa w Barlinje a
Wr6tslawje prosyloj. Tuto naprasowanje pak drje je wesce re-
sultat melo, kaz wono pod Falkom, zo trjeba njeje, dokelz
so po mojim wedzeuju dotal nico za wosyrocene serbske wosady
z woneje strony stale njeje.

Eozwu^owanje pacefskich dzeci bese w Lescoch wot 1. 1864

serbske a nemske poruno sebi, tola pfed krdtkim wosadna cyrk-
winska rada wobzamknu, zo ma to pfichodnje jeno nemske bye.
Reformacija bu w Lescoch wokolo 1. 1555 zawjediena, a Lescafiscy
fararjo bechu wot toho 6asa: 1) Jurij Arcularius f 1585; 2) Jan Cle-
mens 1 1630; 3) Jurij Sartorius f 1664; 4) Wjacslaw Sartorius f 1689;
5
66 Dr. E, Muka:

5) Jan Kerstan 1725;

6) Kfescan Berger f 1740; 7) Jan Landvoigt

t Mag. Jan Bohunaer Forster fS- meje ?*); 9) Karl Bje-

15. bapr. V*); 8)
drich Kunrady 11808; 10) Bohalub Benjamin Diirre tl820; 11) Krescan
Ellis 1 1839; 12) Kfescan Enoch a
1863 (tl875); 13) Zwelow wot 1864.

Sula za wosaclu je tez w Lescoch, a wucef be 1880 Senff,

z rodu Serb. W 1. 18''%4 dyrbjese won bibliske stawizny Msce
serbski prednosowac a bibliske lirducka a Boze kazuje w macefnej
reci wucic. Potom nasta allmalilicher Ubergang". A netko
liizo so nico wjacy serbski njewuci, hdyz tez sebi wucef druhdy
hinak radzic njewe, hac zo pri wukladowanju serbsku rec k po-
mocy bjerje. Sulskich dzeci je w t(5n cas z razom 120.
Pfi kwasach, na pfazacli a pfi p6stnym a jutrownym wob-
khadze mlodziny na wsy so serbski a nemski spewa, pfi serb-

skich pobrjebacb jenoz serbski. Zdnska a wjetsi dzel tez muzska

drasta je hisce narodna. Zony majii kapicki Muzakowskim
podobne.

XXXV. Lojowska wosada.

Tuta wosada wobstoji ze wsow: Ijojow (Gross-Luja), to-
jojc abo iiOJejc (Kl.-Loitz), Zakrjow (Tiirkendorf) a Bagenc
(Bagenz); na nemskicb khartach je Bagenc wopaki jako cyrk-
winska (filialua) wjes woznamjeujeny, ale njeje tam zenje ani

kapaly bylo.
W i/ojowje preduje so kozdu njedzelu nemski a serbski, ale

na njedzelach ze spowedzu je jenoz pak nemske pak serbske

kemseuje, za tym bac je spowedz nemska abo serbska. Na serb-

skicb kemsacb so serbski spewa, to pak je bakle wot netcisebo

fararja Lehmanna, rodz. z Borkow, tak zarjadowane; prjedy so
jenoz nemski spewase. Serbska spowedz ma so dw6jcy, nemska
trdjcy za tfeciuu leta, po tajkim wob leto 6 kr6c serbska a 9
kr6c nemska, k tomu bisce je serbska mjeuje wopytana njezli
nemska. Tez tu je mi m6zno nadrobne licby z cyrkwinskich

knibi podac.
W lece 1877 be:
Pri serbskej sp. .51 + HI + 105 + 58 + 98 + 70 = 493
lud; pri nCmskej 195 + 95 + 143 + IGl + 91 + 143
+ + + 250 = 1078 ludzi.
*) Tudy jc kruch lopjena w cyrkwiuych knihach wotctlal.
 Delnjoluiiske Serbowstwo w lfi6e 1880, 67

Po tajkim 6 serbskich a 7 nmskich spowed^ow a na nSmskich

585 dusow wjacy.
W lece 1879 be:
Pfi serbskej sp. G8 + G3 + 95 + 41 + 13 (hi-ozne
wjedro) +93 = 373 lud^i; ngmskej 171 + 96
pi-i vSp.

+ 202 + 230 + 104 + 93 + 233 + 128 + 25 =

1282 lud^i.
Po tajkim 6 serbskicli a 9 nemskich spowedzow a na nemskich
909 spowednych wjacy,
Wezo hdyz so tajke data wysnosci na jeje naprasowanje bjez
wukladowanja pficiny podadza, dyrbi sebi ta myslic, zo tarn zani
Serbja skoro wjacy njejsu, a tola je liisce nimale cyla wo-
sada, stari a miodzi, kaz sym so sam pfeswedcil, do
cista serbska, Pricina tajkeho zrudneho postawa serbskeje
narodnosce pak je tu kaz druhdze ta, zo so ani ze strony cyrkwje
ani ze strony sule nico za Serbowstwo njestanje, ale skerje a
husto pfeciwo njemu a zo so w ludu, kiz je pfede wsem w Grod-
kowskim wokrjesu mdcnje wot materialneho wetra naseho 5asa
wobduty a pfeduty, zrudna a za jeho duchowne byce sk6dna mysl
zbudzuje, zo je macefna rec, macefna poboznosc a narodne wasnje
nesto hubjene, spatne, zkrotka
za stare zony! Njecb tez tu
jeua mloda serbska zona z iojowa reel, kotruz so spodziwany
prasach, cehodla dla woni na nemsku spowedz khodza, hdyz su
tola Serbja a ledma nemski sto rozumja. Wona cyle khutnje
dzese : Mmska spojez, a nimska uamsa jo bdlej f aj n " , togo-
dla tez jich wjelej jano na nimsku namsu chdjzi, kdtarez balder

nic nimski njerozmeju: serska spojez a namsa se jano za

stare baby zarzy!"
Sule su w tojowje (kantor Matuska [Matscbke], Serb),
Bagencu (nemski wucef wot 1. 1878) a iojojcu (nemski wucef
wot 1861). Sulska wucba je we wsech trocli sulach dospoluje
nemska po swedcenju k. fararja a to dla bojosce njewobstaca
w pruhowanju pfed k. wokrjesnym sulskim inspektorom a super-
intendentom; jenoz tojowski wucef Msce, dokelz sebi hinakpom-
hac njewe, z wopredka z malymi dzecimi tez serbski reci a ma
z tym po wuprajenju k, fararja 16zse dzeio njezli druhaj dwaj
(nemskaj) wucerjej, tola wuknuc tez w6n ani slowcka serbski
5*
68 Dr. E. Muka:

njeda. Hisce lia6 do smjerce wucerja Kowala (f 1866) dzeci

z najmjeusa serbski citac nawuknuchu, netko je z tym swjatok!
Pacefska wucba je tez jenoz nemska, dokelz w sulacli liinak
njeje, ale, kaz k. faraf prajese, hac runje dzeci nemski rozumja,
wuprajic so tola nemski njem(5za.

Lojowska wosada licese 1879 runje 1124*) dusow a to ho-

jow pfez 250, wot kotrychz 5 swdjbow (dzelacerjo z cuzby) serb-
ski njem6ze. Dzeci to mjez sobu a ze starsimi serbski re5a.
Zakrjow ma ca. 250 serbskicli wobydleri, jenicka wobsed^efka
rycefkubia, stara knjezna, je nemska. Je tam wjele bobatycli
burow, wo kotrychz so khwali, zo su porjadni a zmerni, r6dni a
zdzelanisi hac druzy we wokolnosci, Lojojc lici ca. 300 liidzi,

mjez nimi 12 nemskich wosobow (wucerjowa [5] a knjezkowa [7]

swdjba). Tez tu rozumja a reca wse dzeci serbski, sulske powedaju
pak druhdy tez mjez sobu nemski, dokelz je hizo dolhe easy
nemski wucef we wsy.
Bagenc ma nimale 400 wob., mjezy

30 35 Nemcow (zastojnicy pri zelezuiskim zastaniscu a na ry-
cefkuble, korcmaf a wucef); druzy su wsitcy Serbja, kotrychz
domjaca rozmolwa je jeniccy serbska.

Na pfazach a na wsy w posce so jenoz serbski spewa.

Wjele miodeho ludu z wosady khodzi do Grodkowskich fabrikow
na dzelo.

XXXVI, Syjanska wosada.

Do Syjanskeje wosady siuseju wsy: Syjk abo Sywik
(Graustein), Blobosojce (Bloischdorf), Rusi (do Rusi, w Rusach,
n. Reuthen, serbski slysis tez skepsane: Ruso a Rise), Hdrlica
(Smol. W6rlice, nem. Horlitza) a Prasywica (Schonheide, sly-
ach tez skepsane wurjekowauje: Praswyjca a Naprasyjca, w star-

sich fiasach pak je wjes pjeca Prasym rekata po swedfieuju cyrk-

winskich knihow).
Cyrkej je w Syjku, w Biobosojcach pak je pfi knjezim
dworje katholska kapala, jenicka, kiz je so po cyiych Delnych
liuzicach z pfedreformacijneho casa zdzerzala.

*) Konc 1. 1883 mejese tuta wosada jenoz his6e wokolo 1000 wosobow.
Najsketso je diSlba cuzych dielacefskicli swojbow zaso pre6 cahta. Spis.
 Delnjohiziskc Serbowstwo w lecc 1880. 69

Syjanscy evang. fararjo su : 1) Sicgismund Pries ing 166676; 2) Mar-

tin Bober 167678; Bolze 1679-95; 4) Handrij M6skan
3) Christian
(Mischkau) 16951716; 5) Jan Ernst Reich 171646; 6) Jan Abraham
Boogius(Bog) 1746-69; 7) Jan Bohukhwal Becker, rodz. Serb, 1770 89;
8) Jan Pomhajboh Lindner, rodi. Serb, 17891819; 9) Jan Ferdinand
Eccius, rodz. N5mc, 181928; 10) Kito Jakuba z Desna 182976;
11) Herman Preckwinckel z Brandenburga, Ngmc, 187783; 12) Mgsto
je vakantne.

Syjanska wosada, kiz mejese 1880 wokoto 1100 dusow,*)

je his6e do 5ista serbska, wo 6imz so pfeswed6ich, preduje pak
so ji wot 1. 1878 jenoz nemski, dokelz so ji po smjer6i wob-
starneho far. Jakubasa 2adyn serbski faraf njedosta a wona su-
sodneho serbskeho, kotryz so ji poskicese, nekajkeje priciny dla
njerodzese. Farskich dokhodow je 2400 hr., patronatstwo w cyrkwi
a suli ma fiscus.

Faraf Jakubas hisce ha6 do smjerce 1878 kozdu njedzelu

nemski a serbski predowase, spewase pak so hizo za jeho easy
jenoz z nemskicli spewafskich. Cyrkwina sula je w Syjku a
pddlauska w Rusocb; w preusej je z wucerjom k. Krawc, rodz.
Serb z l/ojojca, kiz 141 samych serbskicli dzeci wuci, w posle-
dnisej wot 1. 1878 Nemo z mjenom Winkelmann. Mjez tym
zo je po tajkim w Eiisocb sula dospolnje nemska, Syjanski wucef
tola malke dzeci z pomocu macefneje rece rozwucuje. Njewuci
pak so tez tu ni5o serbski, ani citanje. Sywik ma ca. 400 wob.;
wsitke swdjby z wuwzacom dweju (faraf a kowaf) su dospoinje
serbske, zo nekotfi hisce nemski njerozumja; fararjej k woli je
8 swdjbow zapocalo trochu nemski w domje powedac, to pak so
tak prawje njeslachci. Syjanske rycefkubio su burja w swdj cas
pokupiwsi mjez sobu rozdzelili. W Blob o so j each (z ca. 200
wob.) su wse sw6jby serbske nimo rycefkublef skeje , tola tez
knjeni rycefkublerjowa poweda serbski. Rusi z ca. 320 wob.
maju ledma 20 Nemcow (rycefkublef, zastojnicy, wucef).
W Hdrlicy je w 10 domach mjez ca. 75 ludz. jenicka Nem-
cowka. W
Prasywicy z ca. 150 wob. je jeniccy nemski
wdzka ze swojbu.

*) Konc 1880 mejese wosada na 1050 wosobow. W 1. 1883 narodzi so

tu 34 dieci a wse bechu mand^elske. Spis.
70 Dr. E. Muka:

We wsecli tych wsach su kaz w Sywiku bisce ludzo, kiz

nemski leclma sto rozumja.

W posce mlode holey serbske kerluse spewaju a w pfazy

serbske pesnicki, tola tez nekotre nemske gassenliauery" znaju,
stoz je njemylacy dopokaz kultury, kotruz mlodzi pacholjo z cuzby
sobu pfinjesu. Zdnska drasta je serbska.

XXXVII. Jasenska wosada.

Do Jaseiiskeje wosady shiseju wsy: Jaseii (Jessen), Lu-
tobof (Pulsberg), Terp (Terpe, namjezna wjes), G6zdz (Sm.
Gdzd, n. Gozda), Prozym (ProscMm). Jako hdstne wsy maju
prawo w Jasenju kerns a spowedz wopytowac: Rujc (Roitz),

slusacy do Stfadowa, a Zabrod, hornjohiziska wjes, slusaca do

Blunja (Blun) pod Wojerowske diakonatstwo za to pak je na ;

wopak wotlezacy Prozym hdstna wjes wot Blunja a Wjelceje.

Zabrod je cyle serbski, toho runja Terp z 550 wob., Jasen
(444 wob.) z wuwzacom 5 sw6jbow a Prozym (400 wob.) nimo
dweju swdjbow. W
tutych wsach so domach a wonkach jeno
serbski re6i a sulske dzeci so pfi hrajkanju na wsy serbski za-
bawjeju. Po swed^enju k. far. Lehmanna z liojowa su w Jasen-
skej wosadi^e hiscemnozy ludzo, kotriz ani siowfika nemski nje-
rozumja, pfi wsem tym pak maju nemskeho duchowneho! Po
mojim samsnym nazhonjenju je najb61e a do cista serbska wjes
Terp. Po mjenje wery hddnej powesci wot nemcowafskeje wu-
5erjoweje mi podatej je pak w Prozymje pjecina wobydleri
nemska t. j. nemcowafska.
Dla wjele cuzych dzelacefskich
wobydleri z diela nemskej staj wsy: Gdzdz, kiz ma ze sklen-
cefskej koloniju Heidemiihl na 720 730 wob. ; wso wobydlefstwo
do sklencefnje slusace je pak ceske pak nemske a je to polojca;
druha polojca G6zdiiinovf je runje tak dobra serbska kaz w dru-
hich wsach; Lutobof ma 350 wob., z nich su 200 cuzbnicy a
nic Serbja; prensi su di^elacerjo w brunicowych podkopkach a
Grodkowskich fabrikach. Z Rajca (z ca. 200 wob.) robo($i po-
dobno polojca wobydleri, kotriz su zwjctsa z cuzby, w Grodku;
tez wot Scrbow su so tam nekotfi zneraMli.
Serbske predowanje je w Jasenje prestalo z fararjom Bht-
karjom (Bottcher), kiz wokolo 1. 1865 khorowatosce dla z duchowneje
 Delnjofuzisko Serbowstwo w l^co 1880. 71

shizby stupiwsi do Khocebuza zacabnu. Po nim be so dobry

serbski duchowny ze smilnoscu za wuzwolenje poskicil, ale kol-
latorknjezk bese wosadu niizowa]: nemskeho faraija wuzwolic, po
tym zo be wuzwoleny farar Pachaly jej zjavvnjo slubil, zo cbco
serbski uawukuuc a predowac. Sw6j slub pak njeje wuwjedh
Jeho uasledujcy faraf Wiedner (?), tez Nemc, je sebi dal wot
Terpjanskebo wiiceija 4 5 krdc predowanje do serbskebo pfe-
iozic, zo by je potom predcitowai. Tola w6n runje kaz Pacbaly
bdrzy zaso pri dobrej skladnosci dale cebnjese, spdznawsi drje,

zo je na njeprawyra mestnje. Jebo nasleduik w zastojuistwje

sebi ani tu pr(5cu wjacy njebjerjese, zo by drubdy serbske pre-
dowanje cital; jenoz t(5n abo drubi wucef z wosady sme bisce
bdys a bdys na nesporacb serbske predowanje wucitac, um bent
S3eburfnt nac^jufommen", bdyz so faraf prostwam a zadanjara
wosadnycb za serbskim predowanjom zminuc njemdze. Fara
ma 2550 br. dokbodow.

Sule namakaju so 1) w Jasenju (za Jasen, G6zdz, Lutobof),

2) w Terpu, 3) w Prozymje, 4) w sklenSefni Heidemubl. Jenoz
w poslednjej je wucef z rodii Nemo; serbski pak so w zanej
wjacy ani njewuci ani (nimo Terpjanskeje) njereci. Pacefska
wucba be pjeca hizo pod Betkarjom nemska. Jutrowne ker-
luse, kotrez so w tutej wosadze wot jutrow bad do Bozebo stpica
spewaju, su w Jasenju nemske, w Terpu, Prozymje a Gdzdze
serbske.
Na pfazacb spewaju w Jasenju a drubicb wsacb serbski a
nemski, w Terpu jenoz serbski. Zdnska drasta je w Jasenju
a Gdzdze z dzela nemska, w Terpu a Prozymje jenoz serbska.

XXXVIII. Wjelcanska wosada.

Wjes a wosada Wjelcej 246 dusemi (1884)
z ma staru
cyrkej a je ze starycb casow wot Stfencojskicb fararjow
w Drjewku zastarana, kotfiz tu kdzdu njedzelu nemski a serbski
popreduja. Tez pfi serbskim kemsenju so nemske spewafske trje-
baju a jenoz pfi spowedzi so tez nesto {andj ettoaS", wucef)
serbski spewa, najskefso kerluse, kotrez mdze wosada z blowy,
dokelz so w suli serbski citac njeuawuknje. Wucef, rodz. Serb
a hizo 12 let w Wjelcej skutkujo, wobsweddowase^ zo so wot
72 Dr. E. Muka:

dawnych casow w suli niSo serbski wucilo a wuklo njeje. Jako

hosco khodza do Wjelceje ke msi Serbja z Leskeje Zarnowskeje
a z Prozyma Jasenskeje wosady. Ludzo sii tu wsitcy serbscy,
nekotfi pak pofiinaju ze sulskimi dzecimi nemski powMac, by-
runjez to spatnje sio, dokelz sebi mysla, zo jim z tym wuknjenje
w suli pol6za. A w suli so dzeci pjeca hanibowachu wucerjej
wotmolwic, jako so je prasese, sto ,,Gans" serbski reka. Hac
tez to sebi p6dla njemyslacbu na znate dz^cace wudmowanje:
Ty glupa gus!" a wjacy drje so je wucef potom prasai:

njeje! Wdn pak mi wobkrucese: 2){e I)duIicf)e praiije i[t im

Drt bur^toeg tDenbtjdj!" Letsa (3 leta pozdziso) pisase mi tdn
samy wucef na moje naprasowanje , zo je we Wjelcej mjez 55
jenoz 18 serbskich sw(5jbow; to pak so njebodzi z prenisim jeho
swedcenjom a mojim samsnym tebdysim nazhonjenjom hinak
zjednocic, ha6 zo su z tymi 18 sw6jbami te menjene, kotrez
stajnje domach a wonkach jeno serbski refia; pfetoz zo tam tez

cyle dobre serbske sw6jby st6 we komu k woli pak stajnje pak
z casami nemcuja, je bohuzel zrudna wernosc, hdyz tez tych
hisce do Nemcow licic njesmemy, dokelz su serbskeje refie bisce
mdcni a po cyiym hewasim Avasnju Serbja. Jutrowne kerluse
spewaju miode holey na wsy pjeca nemske dokelz serbske
w suli njenawuknu. Pola solty, hdi^ez bechmdj zastupiioj, so
z dzecimi serbski powedase, baj solcic sw6jba bese ze samsueho
prdcowanja serbski citac nawukia. Ludzo, z kotrymiz so na wsy
rozmolwjach, recacbu jara derje, cisce a rad serbski bjez bani-
bowanja pfed namaj cuzbnikomaj.

XXXIX. Stfadowska wosada.

Tuta wosada ma cyrkej w Stradowje (Sm. Zw. Tfadow,
kaz lud wupraja, n. Stradow) a filialu w Klesniku (Klesnik,
n. Wolkenberg). Do Stradowa zafarowanej stej wsy: Eadojza
(Radeweise) a Eajc. RajSenjo pak zwjetsa do Jasenja ke msi
khodza. Do Klesnika su zafarowane: Paprotna (Papproth),
Jazorki (Smol. Jazork, n. Jehserig), Gdrki (Gorigk), Chusej
res. Pusej (po prawym Chwdscej, n. Kausche), Gribona (haj-

nistwo) a Do Ian (wudwof z 6 domami do Klesnika siusacy).

 Delnjolu^iske Serbowstwo w lece 1880. 73

Pfed nesto letami hisce netfiisi wobstarny faraf Schmidt,

rod^. Nemc, kiz je potrjeby dla serbski nawuknui, kdMu druhu
njedzelu po nemskim te2 serbski predowase, netko pak hisce je
jenoz ses<5 raz za leto serbska Boza siu^.ba a to kdzdy krdc po
serbskej spowedzi, kotraz ma so po tajkim tez ses6 raz za leto;
nimo toho preduje so hisce serbski na tak mjenowanych pol
swjatych dnjach, kotrychz drje wjele njeje.
W filiali Klesniku je tez k6zdu njedzelu kems, serbski pak
jenoz kdzdu sestu njed:^elu wot 1. 18 '^'/ts ^ hewak his6e na pol
swjatych dnjach, do hromady wob leto 10 12 krdc; na pol swja-
tych dnjach so jenoz serbski preduje; na serbskej spowedzi, ko-
traz so trdjcy za leto mewa, wobd^eli so wjetsi d^el 50 lud^i,

mjenujcy tajkich, kotfiz su po wuprajenju Klesanskeho wu5erja

stockwendisch".
W Stfadowskej a Klesanskej suli serbskaj wufierjej jenoz
nemski wucitaj. W Stfadowje po jenej powes6i wdsmy dzel ma-
lych dzeci wjacy serbski njerozumi, tola dyrbi wu5ef hisce druhdy
w suli dla njedorozumjenja serbskich dzeci madefnu re6 nalozo-
wac. Nekotre sulske dzeci na wsy so strdzichu abo hanibowachu,
hdyz pocach z nimi serbski reCec. Jedyn stary muzik mi skor-
zese: mdjom casu pfed 50 letami hysci smy my rownje tak
derje serski a nimski lazowas se nahucyli, ako nent nase zisi

jano nimski mogu. To jo njegluka! Ale serski hys6i mogu

wsykne zisi."

Dorostli ludzo su w Stfadowje a Radojze (li^bu wobydlerjow

njejsym dotal zhonil) hisce wsitcy serbscy, runjez wjele Stfadowca-
now w Grodkowskich fabrikach dzela. Haj, wot starsich hisce ne-
kotfi, stoz jena zona wobswedcese, nemski njerozumja, a cuzy
nemscy dzeiacerjo, kotfiz su so w Stfadowje zasydlili, tez serb-
ski rozumja a iamaju". Najskefso je w Stfadowje tych Ser-
bow, kotfiz hisce nemski njerozumja, wokolo 30, dokelz na listne

naprasowanje (1884) zhonich, zo je tam jeno 30 Serbow, stoz

pak tola woprawdze werno njeje.

Jutrowne kerluse w Stfadowje hizo wot nimale 20 let nem-

ski spewaju a na pfazy trjebaju so tez nemske pesnicki, kotre^
su z Grodkowskich fabrikow importowane.
74 Dr. E. Muka:

WKlesniku njejsu mjez 354 wob. ani 30, kotriz bycliu serb-
ski njemdhli; nemskicli je jeno 11 wosobow, mjenujcy s\v6jby baj-
nika, wucerja a sosaf. Dzeci su hisce wse serbske, jeuoz nekotri
starsi dla sule tez nemski ze swojirai dzecimi powedaju; tola
stoz su dzeci w sule serbski pozabyle, pozdziso pri dzele zaso
wot starsich nawukuu. Mjez tym zo dzeci a mlodziua mjez
sobu zwjetsa nemski, ze starsimi pak serbski reci, powedaju tola
hisce 180 starsi ludzo stajnje mjez sobu serbski; runje tak ma
so w Paprotnje (51 wob.) ze Serbowstwom; nemskaj staj tam
hajnik a jebo zona. W Paprotnje siysachmoj dzeci serbski po-
wedac. W Jazorkach su mjez 128 wob. jeno 3 rodzeni Nemcy
(kublef, sosaf, kucbafka), wot Serbow pak jenoz hisce 38 serbscy
re(3a, 18 druzy rozumja a w 2 sw(5jbomaj so stajnje serbski po-
weda, mjez zbytnymi knjezi nemska rec. WChusej (216 wob.;
200 rodz. Serbow, 16 rodz. Nemcow) radze 100 ludzi hisce serb-
ski powedac, 50 hisce serbski rozumi, ale jeno w 3 swdjbach
starsi wsednje serbski powedaju, z di^ecimi pak nemski; nemska
rec tu serbsku wobknjezi a hisce b61e w Gdrkach (112 wob.,
mjez nimi 10 rodz. Nemcow), hdzez jeno 20 wosobow pjeca hisce
serbski reci, serbski rozumi pak drje jich polojca. Klesanski
wucef swedcese, zo su wse wsy Klesanskeje wosady serbske kaz
Klesnik t. j. zo ledma dzesacina serbski njerozumi z wuwzacom
Gdrkow, hd:zez pak tez wsitcy Serbja a z rodu hisce serbski
rozumja.

XL. Bukowska wosada.

Do Bukowskeje wosady shiseju wsy: Bukow (Gr.-Buckow),
Bukojc (Kl.-Buckow), Be la (By blow).
Wse tri wsy su hisce dospolnje serbske, serbski predowac
pak je so zastalo ze smjercu Kychtarja (f 1869). K. far.
k. far.

Swora z Ranja, kiz so po nim wo to mesto zamolwjese, njo-

dosta je pjeca, dokelz be Serb (?); wuzwoli so Nemc. Frank e,
kotryz, dokelz pdlski rozumjese, z najmjensa pacefske d^edi bi-
bliske hrdncka a kerluse serbski wuknuc dase, sara pak serbski
nawuknui a predowal njeje. Rychtaf je hisce k6zdu njedzelu
serbski a nemski predowal, netko pak jenoz trdjcy za leto
susodny (Stradowski) duchowny do Bukowa pfindze, zo by
 Delnjoluiiske Serbowstwo w l^ce 1880. 75

serbsku spowecl:^ wukonjal, na kotruz so stajnje prez 100 lu-

dzi zendze.
Bukowscy evang. fararjo bechu: 1) Lazan wot 1570; 2) Praetorius
16711706; 3) Fischer 1706, cehnjese do Drjcwka; 4) Koloiej 170634
5) Diirre 173472; 6) Gallus-Kokos 177274; 7) Krygar 177479

8) Alberty 1779-81; 9) Dalica 178189; 10) Becker 1789-1803 t

11) Kfescau Ellis 180324, wotendze do LeScow 12)Kubica 1824-42 f
;

13) Schadow 1842

52, rodz. z Mysyna, je hisce faraf w Dobrj'nju; 14)

Nowka, 1852 60, rod^. z Kozlow p. Khocebuza, i)reni redaktor Braniborskeho
serbskeho Casnika, f w Lukowje 1863; 15) kand. Lehinann 180062 jako
vikar, iietko z fararjom w Lojowje; 16) Rychtaf, 186269, z Drejc p.
Picnja, t tu; 17) dr.
Franke, 1870 77, rodz. Nemc z Jehofeu w Thuring-
skej, t; 18) Schulz 187883, rodi. Nemc z Rothmiihle p. Wittstock, ce-
hnjeSe dale; 19) Bockhaus, wot 1884, z Pomorskeje.

Za cas Eychtarja smedi^acliu sulske dzeci hisce katechismus

serbski wuknuc! Faraf Sch. je pjeca raz do sule pfisol a dze-
com zjawnje a kruce mjez sobu serbski re^ec zakazaL Pfi wsem
tym pak je wucef Pjatar, kiz wezo tez nico serbski njewuci, tola
hisce husto we wyssej rjadowni nuzowany pfi rozwuSowanju serb-
sku re6 na pomoc brae, dokelz su wot raalych do sule pfikha-
dzacych d^eci pfeconekotre do Cista serbska (stockwendisch");
druhi wucef, kiz ma tute male d^eci rozwucowac, je Nemc!
Domjaca re6 je w cylej wosad^e sama serbska, a z wjacorych
stron bu mi wobkrucene, zo mnozy stari a starsi ludzo hysdi
nimski ani njerozmeju".
Bukow ma 663 wob., mjez nimi 26 rodz. Nemcow (rycef-
kublef ze swdjbu, celedzu, dzelacerjemi, 1. a 2. wucef, korcmaf),
wot kotrychz 6 8 trochu serbski rozumja ; tu refia stari a mlodzi
jeno serbski.
Piccy w korcmje a malke dzeci na wsy zabawjachu so
serbski. Jena zona mi prajese: Pfeza jo jan serska, sula jano
nimska! ^owca jatfowne kjarlize jano serski spiwaju; pfi zako-

powanju*) su zewca teke pfecej serski spiwali, neto za tym fa-

rarjom pak wso jano nimski spiwaju."

*) Je mjenujcy we wselakich delnjoserbskich wsach waSnje, zo dorostle

holey, kiz w swojej pfazy westy zwjazk (korporacyju) tworja, pfi pfewodze-
ujach smjertne kerluse mesto abo podia sulskich dzeci spewaju pfed kascom
krofiicy. Spis.
76 Dr. E. Muka:

Bukojc ma 250 wob. a to samycli Serbow; 10 wosobow je

stockwendiscli" t. r. w nasej reel, zo nemski z cyla njerozumja.
Tez dorostia mlodosc, kotrejz so w Delnjej Liizicy tola hiisto
trochu zdawa, r6^i jeno serbski, dokelz mlode holey nimale bjez
wuwzaca a tez z dzela mlodzi pachoiojo nemski refiec njemdza.
W
Beiej (223 wob.) su wsitcy wobydlerjo serbscy, jenoz
cuzy wobsedzef nowonatwaijeneho mlyna a papoweje fabriki z ne-
kotrymi cuzymi dzeiacerjemi we nim a korcmaf z razom 15 20
ludzi, pfisluseju nemskej narodnosci. Klesaiiski wucef poCesci
Bukowsku wosadu z praedikatom stockwendiscli"!

J. Serbowstwo wokolo Klio6ebiiza.

Cyiy Khocebuzski wokijes je dospolnje serbski, hdyz liiowne

mesto Khocebuz (delnjos. Chosebuz) wotli5imy, kotrez je wot
Nemcow jako mesto wobsydlene wezo tez nemske zwostalo wjele
bdle haS nasa hornjohiziska stolica Budysin. Pfi wsem tym ma
Khocebuz po swedcenju muza mescanske wobstojnosce tarn derje
znajaceho tola mjez swojimi 25.589 wobydlerjemi wjacy ha6
4000 Serbow a to na 3000 serbskich Seladnikow a dzela6eri a na
250 serbskich swdjbow, kotrez pak drje so zwjetsa k Nemcam
maju. W predmesce Zandowje, hd:^ez je na 200 Serbow, so w
nekotrych sw6jbach tez z dzecimi serbski poweda. Na hasach
w Khocebuza mdzes stajnje dose serbscy zdrascenych (potajkim
serbskich) shizobnicow widzed, a na wiSnych a njedzelskich dnjach
slysis tarn wjele serbski powedac, tehdy ma mesto serbski raz,
hewak pak nemski.
Politz, Erdbeschreibung, III, 385 pise
w 1. 1810, zo so liSba Serbow w Khocebuzu postajid njehodzi,
dokelz je wjele swdjbow w pfedmestach a tez w nekotrych wsach (?)
mesanych, a pfistaji: 2)o^ kfki^tgen ftcf) meljrere or[belt)of)ner
mct)r aU fonft (?) ber teutfc^cn prac^e unb laffen 5a!)Ireid (?)
if;re @of)ne unb Slod^ter in ber ^Btaht in ber bcutfd^ctt prarfje
unterrt(f)tcn", a str. 386: ^a ^icftge Lyceum (gymnasij) 6e=
I^QUptete ben SSorrong bor anberen itnb luurbe bie Universitat ber

SSenben ([!] wudmo?) genannt." Je-li to tak werno, kaz Po-

jako
litz je so wee khetro pfemenila; pretoz delnjoserbscy
pise,
burja hizo dlejsi 5as swojich synow jara redko a hisde redso
 Delnjohij^iske Serbowstwo w l^ce 1880. 77

swoje d^owki do mesta na sule scelu. Je pak na tym jeno wo-

khudujenje serbskich burow wina?! Na Khocebuzskim gym-
nasijiimaju wezo liisce dzensa wjacy serbskich hod^in ba6 na
Budysskim, nawuknu pak na wouym ledma sto wjacy ha^ na tu-
tym; z cyla tarn zwjetsa jenoz n^mscy sulerjo do tych serbskich
hod:^in khodza; tola by sraesno byio, netko jedyu tuteje wusta-

wow uuiversitu Serbow mjcnowac.

Podam tudy netko kr6tke powesce wo jednotliwych wosadach
tutoho wokrjesa, kotrez hisce w prjedawsich stawach wopisal
njejsym.

XLI. Khocebuzska serbska wosada.

Do tuteje wosady shiseju wsy: Strobice (Strobitz) z 1127,

Rogenc Chmjelow (Schmellwitz) z 309, Zaspy

(Branitz) z 610,
(Saspow) z 363, Skodow (Skadow) z 323, Rogozna (Wilmers-
dorf) z315, Zylowk (Merzdorf) z 308, i-akomej (Lacoma)
z na 300, Desank (Dissenchen) z na 300 wobydlerjemi. Nimale
wse tute wsy su do cista serbske. Strobice pod samym mestom
lezace su kaz mi jedyn mescan prajese, hisce stockwendsch".
Eogenc be maia a cyle serbka wjes, doniz tarn wjefch Piickler
wulki a wulkotny park njezaiozi; netko je tarn tras poiojca wo-
bydleri nemska: ludzo wokolo hrodu bydlacy a do hrodu slusacy,
kiz z cuzby prisedsi so husto wotmenjeju. Stari wobydlerjo su
serbscy wostali, hdyz tez pfez wobkhad z hrodowskimi wobwjert-
niso nemski reca njezli druzy. Sula je hrodowskim k woli cyle
nemska a wufief sam z rodu Nemc. Miode hol6o z Eogenca
prajese: Wsykne lu^e w Eogencu powedaju serski", menjese
drje wsitkich po narodu serbskich. Blizko Rogenca je nowa
kolonija Karlshof (serbski Wolsyna"), dzelaju tarn Nemcy a
Serbja. Khocebuzska serbska wosada lifii kulojto na 4000 dusow
(Steglich-Bronis). Eeformaciju w Khocebuzu je najprensi pr6-
dowai bosak (mnich) Briesemann na brosmje" t. j. dnju dokho-
wanja Bozeho cela 1. 1527; wdn pak dyrbjese na to z mesta
twochnuc. Tamne jeho predowanje je 1839 w Khodebuzu z nowa
wudate. Pri serbskej cyrkwi skutkujetaj faraf (w t. 5. Bronis,
Serb) a kapian (w t. c. z Lany, vodi. Cech); wokoio 1800 bestaj
tarn serbskaj: archidiakon a diakon, faraf pak bese pri nemskej


78 Dr. E. Muka:

cyrkwi pfistajeny. Tehdy mejese Khocebuz tez hisde serbsku

sulu (Politz, Statistik III, 387) najskeije za nekotre blizke serb-
ske wsy (abo pfedmesta?).

XLII. M6dlanska wosada.

Do tuteje wosady lica so wsy: M(5dlej (Madlow) z 565,
Kibus (Kikebusch) z 316 a Knorawa (Sachsendorf) z 725 wo-
bydlerjemi.
K6nc leta 1883 mejese Modlanska wosada 1614
dusow. Wosada je liisce serbska, ale ze strony sule a cyrkwje
khetro ponemcena. Z letom 1873 su tarn ze serbskim predo-
wanjom cyle zastali; hac do toho leta je tarn k. faraf lie. tbeol.

Sauer, rodz. Nemc, hisce spowedz dmhdy serbski wukonjal, za

tutdn zamer serbski nawuknuwsi. Najwjetsu winu na zanicenju
serbskeje narodnosce ma tez tu sula. Wot spocatka tutoho let-
stotka bese tam wucef Pjataf , rodz. Serb, po samsnym wuda-
wanju pak Hispancan (pia atra!): tuta (anima) pia-atra je k6zde

d^eco za kdzde serbske siowcko, kotrez je w suli piklo, z pje-

njezkom khostala. Tuto zakhadzenje je tak daloko dopomhalo,

zo dzensa w Modieji hizo jenoz maika licba sulskich dzeci serbski
rozumi, druzy pak su hisce serbscy. Za to je Kibus do cyla
serbska wjes njemejicy ani jeneje nemskeje abo znemceneje swdjby
abo wosoby. Knorawa bese ze spocatka cyle nemske sydlisco,

kotrez bu pfed 100 letami (1783) wot Bjedricha Wulkeho zalo-

zene a kolonistam ze Sakskeje toliodla n. Sachsendorf
prepodate; z casom pak je so tam tez nesto Serbow zasydlilo,

kotriz su sebi, runjez ze swojimi nemskimi sobuwjesnjanami

zwjetsa w Khocebuzskich nemskich fabrikach dzeiaju, swoju
serbsku narodnosc zakhowali.

XLIII. Gogolowska wosada.

Tuta wosada wobstoji ze wsow: Gogol'ow (Smol. Gogolow,
n. Gross-Gaglow) z 462, G61ynk (Smol. G61ink, n. Gallincheu)
z 375, Gogol' owk (nic Gogolowk, n. Kl. Gogiow) z nimale 300
a Hajnk (Smol. Hagnow, n. Hiihnchen) z 320 wobydlerjemi.
W Gogolowje je cyrkej sobu za G61ynk a w Hajnku filiala sobu
za Gogolowk. Posledni serbski faraf be Betkaf, kiz 1882 zemre.
Wosada zadase zaso po serbskim duchownym, je pak 1883 nm-
 Delnjotuiiske Serbowstwo w ISce 1880. 79

skeho z Cybalina dostala, Derje mytowane mesto ma 3600 hr.

dokhodow. W cylej wosadze so hisce serbski re6i, runjez so

nekotfi Serbja k neracowanju khileju. W Skjarboscu mi prajachu:
Wobkhadna re6 w Gogolowskej wosadze je serbska, baj, pfed 20
letami tarn sami fabrikscy dzelaceijo serbscy recachu. W G6-
lynku so we wsecb domacb z dzecimi stajnje serbski reci.

XLIV. Gdikojska wosada.

Do Gdlkojskeje wosady sluseju: cyrkwinska wjes Gdikojce
(Kolkwitz) z 1269 wob., ze wsami: Glinsk (Glinzig) z 388,
Dalic (Dablitz) z 126 a P6dgola z 177 wob., a filiala Golbin
z Cazowom (ZaLsow); poslednjej wsy matej kdzda nesto nize 300

wobydleri. G6ikojska wosada je do cista serbska, wotbladamy-li

wot nesto mate Nemcow, kotriz su so tam zasydlili a tez nimale
wsitcy serbski rozumja a reca. Preduje so k6zdu njedzelu nemski
a serbski a w sulach so tez trochu serbski wuci.

XLV. Popojsko-Krisowska wosada.

K Popojskej cyrkwi shiseju wsy: Popojce (Papitz) z 514,
Gdrna (Milkersdorf) z 245, Kosobuz (Kunnersdorf) z 225, Bo-
bow (Babow) z 355 wob., k sotrowskej Kfisowskej cyrkwi pak:
Ivfisow z 497, Dubje (Eichow) z 548, Limbark
(Kriscliow)
(Limberg) zNasence (Wiesendorf) z 126 a Kokrjow
300,
(Kackrow) z 124 wob. Nemcow je mjezy w Popojcacb 12,
w Gdrnej 4, w Kosobuzu 6, w Bobowje 8, w Kfisowje (ze za-
staniscom) nimale 40, w Dubjem (wulke kublo) 35, w Limbarku
8, w Nasencacb a Kokrjowje hisce mjenje njezli 8. Tuci Nemcy
wsitcy nimo knjezkow na rycefkubiach tez serbski rozumja a
z wjetsa tez reca; jicb d:^eci m6za serbski tak derje kaz nemski.
Preduje so w Popojcacb jenu njedzelu nemski a serbski a drubu
(popoldnju) jeno serbski, w Krisowje pak k6zdu njedzelu nemski
a serbski. We wobemaj wosadomaj je za leto 12 krdc serbska
a trdjcy nemska spowedz; spewa so w Popojcacb pfi serbskich
Bozich shizbach stajnje serbski, w Krisowje nemski na serbskich
kemsach, serbski pak pri spowedzi, werowanjach, krcenju a
pfewodzenjach.
Wot Popojskich fararjow je pfede wsem mjenowac Kornec swojba:
1) 16541706 Jan Koru, syn Kalawskeho primariusa Davida Korna, 2) 1706
80 Dr. E. Muka:

1732 Kito Korn, syn Jana, 3) 17321788 Jan Kom II, syn Kita,
4) 17881823 Jan Korn III, syn Jana II. Wot druhicli su mi znaci:
Markus (f 1. meje 1880) a netSiSi Hadank, rodi. z Parcowa, wot 1882.

W sulacli Popojskej, Bobowskej, Dubjanskej so z wjetsa z po-

mocu serbskeje re5e wu6i a serbski so tez wuknje, w Kfisowskej
suli pak knje^i jenoz nemska rec, runjez je tarn tez Serb z wu-
5erjom.
Pfazy a jutrowne spewanja, drasta a wasnja su w tej wo-
sadi^e serbske, n. pf, je tarn hisce wasuje na jutiy a jaja kulas
(jutrowne jejka kulec), podobno kaz na Hrodziscu pola Budysina.

XLVI. B(5rkowska wosada.

Bdrkowy wjes a wosada 4406 wobydleri, wot kotrychz
lica

je po westym swed5enju d:fesacina (wok. 440) nemska

ledma
(nemscy kolonosci w Burg-Colonie) abo nemcowaca, tola ludzi,
kiz serbski njerozumja, je tarn ledma wjele wjacy lia6 100.

XL VII. Wjerbjanska wosada.

Ze wsow tuteje wosady ma: Wjerbno (Werben) 1684,
My syn (Muschen) 392, Kubyn (Ruben) 240 a Brama (Bralimow)
164, wobydleri. Nemcow je mjez nimi jara malo; woui su z nem-
skich stron pricahli a nimale wsitcy tez serbski nawukli, tak zo
je tarn ledma 10 ludzi, kotfiz serbski njerozumja.

XLVIII. Brjazynska wosada.

Ze wsow tuteje wosady li6a: Brjazyn (Briesen) 519, Strja-

zow (Striesow) 415, G6ry (nic G6row, [Smol] n. Guhrow) 510

wob. Dotalny W(5tcinscy zmysleny a Ses6owny 781etny faraf

Mucha je so slabosce dla 1883 emeritowad dai, zo je netko farske

mesto vakantne. Wosada je do 5ista serbska nimo nekotrycli

pridahlych Nemcow, kotfiz pak su tez serbski nawukli.

XLIX. Filiala Prjawoz.

Prjawoz (Febrow) z 419 w. je po prawym filiala Ochoz-
skeje wosady, do Prjawozskeje cyrkwje slusatej pak wsy Brja-
zynskeje wosady Smogorjow (Sm. Smogorow, n. Schmogrow)
z 708 a mala kolonija Zakazn (Sakasne) z 70 dusemi. Toho-
 Delnjohiziske Serbowstwo w I5ce 1880. 81

dla su w Prjawozu Boze shizby tak naprawjene, zo prenje tfi

njedi^ele za sobii Brjazynski faraf pvedujo a to jeno serbski,
stw6rtii njedzelu pak Ochozski farar serbski a nemski. Spewa
so na serbskicli kemsach serbski. Hizo z tobo naprawjeuja sp6-
znajes, zo je Prjawozska sotrowska wosada rimje kaz Brjazynska
dospoinje serbska. A netko ani Ochozska ani Bijazynsko - Prja-
wozska Avosada duchowneho nima!
Suli staj w Prjawozu a Smogorjowje (sobu za Zakazn) a
wu6erjej kk, Bauer a Tinius, kotrajz tez serbski wucitaj: nabo-
zina so w ruacefnej reci pfednosuje a wukladuje, w nizsej rja-
downi wjacy njezli we wyssej, nekotre bibliske hr6ncka a znate
a trebne kerluse pdstne dla spewanja na wsy a pohrjebne dla
spewauja pfi pfewodzefskej boscinje so serbske z blowy
wuknu, a dzeci wysseje rjadownje k6zdu sobotu ze serbskeje bi-
blije evangelije citaju.

W Prjawozu dzowcko pak je

je jeniccy hajnik nemski, jebo
serbski nawuklo, w nemske swdjby, kotrez pak
Smogorjowje su tri

tez serbski powedaju, a w Zakazni njenadendzes ani jenobo Nemca.

Kozmolwa w domacb a wonkacb je serbska; z6nska drasta

je serbska biotowska; w Smogorjowje pak troja so nekotre dzowki
mnobicb tarn bobatycb burow, kotrez dla nabyca wysseje zonskeje
zdzelanosce w Khocebuzskicb bolcich pensionatacb pobycbu, tez
po bergafsku", kaz tarn lud praji, powedaju pak nic mjenje
serbski bac wse drube. Podobue zdzelane" miode Serbowki
sym tez w Wjerbjanskej a Borkowskej wosadze nadesol. Tuto
spuscenje pysneje a pristojneje narodneje drasty pak je tu kaz
tarn jenoz wuwzace. Z cyla sebi lud w tutej stronje kaz w cy-
iycb Blotacb swoju serbsku narodnosc, rec a drastu cesci a wazi,
a zradowacbu so stari kaz mlodzi, bdyz m6j cuzbnikaj z nimi
w jich macefscinje so rozmolwjacbmoj. Lud je tu sprawny,
strowy, cerstwy a rjany, baj namakas w Blotacb husto krasne
a samo klassiske zdnske woblica. W Zakazni mejacbu skoro
w kdzdym domje nimo wselakicb drubicb naboznycb knibow
Tesnarjowe bjatowafske knigly". Zedza pak ludzo tu kaz dru-
hdze, stoz casciso slysacb, za serbskimi powedanckami ze
swetnycb a cyrkwinskicb stawiznow, a tuto zadanje dyrbjeli
delnjoserbscy spisowaceljo pfede wsem dopjelnjec pyta6.
6
82 Di'- E. Muka:

Desanska wosada.
L.

Desa6ska wosada wobstoji ze wsow: Desno (Dissen) z 815,

^ylow (Sylow) z 1092 a Debsk (Dobrick) z 634 dusemi.
W Desnu je wosadna cyrkej a fara, w Zylowje filiala a w
Debsku starolutherska kapaia. Wosada je do cista serbska a
preduje so w cyrkwjach zwjetsa jenoz serbski. W Desnu je
stary w6tcinscy zmysleny cescehddny faraf Pank, kiz bese w
sw6j das dotholetny redaktor Bramborskebo serbskebo casnika".

Wubeh stawam 44 50.

k
Na listnu pr6stwu mi k. faraf B. Kruswica w Wjerbnje
wo pfedstojacycb wosadacli precelnje tule zajimawu rozprawu
(2%. 84) p6sla:
Wjerbjanska wosada ma nimale 2500 dusow. Cisco nem-
skicb, kiz serbski njerozumja, je 1 % ; tajkich, kiz serbski derje

rozumja a z d;^ela tez skiadnostnje reca, 4%; Serbow wot rodu

95%; Serbow, kiz pak na nemske pak na serbske kemsenje kho-
dza, 10%, a tajkich, kiz w cyrkwi so jenoz k Neracam di^erza,

5%. Jeniccy k Serbam we wsecb ducbownych naleznoscach

dzerzi so 80%. Te procenty su kdzdy krdc wot cyleho wobydlef-
stwa wzate.
Desansko-Zylowska, Brjazynska a Po-
pojska wosada nimaju hisce telko Nemcow jako Wjerbjanska.
W G61kojskej wosadze je wot 1800 wob. (pfenizko, M.) 10%
(prewysoko, M.) 6isce nemskich a 20 % Serbow (pf ewysoko, M.),

kiz so we wonkownym ziwjenju a tez w cyrkwi k Nemcam

di^erza. G6ibinska (filialna) wosada ma mjez 400 wob. 1 27o
Nemcow. B6rkowy lica w tycb tfoch g-mejnacli" z 4400 du-
semi 10 12% Nemcow a to 10% we wejsanskej", 2% wty-
maj druhimaj (kupafskej" a prizafskej").
W
Bdrkowach, Wjerbnje a Brjazynje staj serbska a nem-
ska Boza siuzba dzeleuej, w Bdrkowach ma so, njeje-li nem-
ska spowedz, serbski kerns prjedy, w Wjerbnje stajnje posledy
nemskeho; tola chcedza Wjerbjenjo tu slednu namsu" me6, do-
kelz jich zenske njamgu k tej ranej g(5towe hordowas". Pdstne
predowanja a nespory su tudy jenoz serbske, kaz wjetsi d^el we
wsitkicb delnjoserbskich cyrkwjach, kiz maju hisce serbskich
duchownych. W Brjazynje maju Serbja jeuo po serbskej spo-
 :

Delnjohiiiske Serbowstwo w IWe 1880. 83

wMzi serbske kemsenje jako prenje, hewak je preco nemske prjedy

serbskeho (!). W Desanskej, Zylowskej Prjawozskej
a
cjTkwi su nemske predowanja jara poredko, snano kdzdu stwdrtu
njedi^elu. W Pop oj each su w poslednjej vakancy po serbskej
spowedzi tez hnydom serbsku Bozu shizbu wotbywad zapoceli,
prjedy be po serbskej spowedzi najprjedy nemske a potom hakle
serbske predowanje. *)

W Desnje, Bdrkowach a mi so zda tez Gdikojcacli

spSwaju na samych serbskieb kemsenjacb hlowny kerlus
n em ski, predowanje pak, zapoCatk a k6nc Bozeje sluzby maju
so serbski. Je-li w Desnje raz nemske predowanje, ma so te
po nemskim hlownym kerlusu a do serbskebo predowanja. Tajke
zjeduocowanje a mesenje serbskebo a nemskebo kemsenja je wo-
sebje pomoc a podpjera za prenemcowanje a zakoleba wutroby
do ducbowneje womory. Hdzez kaz w Desnje (dla pfemaleje
licby Nemcow) so poredko nemski na (po prawym serbskej) Bo-
zej shizbje preduje, tarn to bisce tak njepytnu ; a hdzez je trochu
ziwise duchowne hibanje, kaz we Wjerbnje, tarn je wosada sama
tajki njedostatk premenita pfez to, zo bakle po wobzam-
knjenju nemskebo predowanja z wulkcju wjetsinu Serbja so do
Bozeho domu ciscachu, tak zo je na to wasnje so po casu serbska
Boza siuzba jako samostatna tez officialnje wuwila. **) Wosady,
kiz hlowny kerlus na serbskej Bozej sluzbje nemski spewaju
abo kiz maju jenoz jenicku Bozu sluzbu z dwemaj predowanjo-
maj, maju malo nadzije, rjane nowe serbske spewafske pfijed a
dostac. Spowedz wotbywa so wob leto:
serbska: uemska: serbska
w Wjerbnje 18 krdc, 4 krdc,
w B6rkowach 20 6
w Popojcacb 9 3
w Krisowje 5
w Brjazynje 12 2
84 Dr- E. Muka:

LI. Liskowska wosada.

Tuta wosada wobsedzi cyrkej w Liskowje, filialu w Mdsce a
kapalu \v Klincy a wobsahuje wsy: Liskow (Gross - Lieskow)
z 521, Liskowk (Klein-Lieskow) z na 195, Sly chow (Schlicliow)
z na 250, Trawnica (Tranitz) z na 250, Grozisco (Gretsch)
z na 241, Barbuk (Barenbriick) z 256, M6st (tez Mdsty, Heiners-
briick) z 632 a Klinka (Klinge) z 376 dnsemi.

Cyla wosada je bisce dospolnje serbska po swedcenju dotal-

nebo fararja k. lie. tbeol. Sauera; z jeho erta a ze samsnebo
nazbonjenja wse powesce wo tutej wosadi^e podawam. Patronat-
stwo w cyrkwi a sulacb ma knjezefstwo. Porjad Bozicb sluzbow
je t6nle: Dwe njedzeli za sobu preduje so w Liskowje nemski
a serbski, k6zdu tfecu njedzelu pak w Mdsce nemski a serbski
a w Liskowje jenoz serbski, kdzdu stwdrtu njedzelu pddla porjad-
nebo predowanja w Liskowje bisce w Klinkowskej kapalcy nem-
ski. W Mdsce cita na njedzelomaj, bdyz faraf njepreduje, a
w Klincy kdzdu trecu njedzelu serbske predowanje
wucef
z prjatkafskicb kuiglow". Kdzdy mesac ma so 2 3 krdc
serbska spowedz, nemska pak 6 krdc za leto. Wob leto

nandze so w prerezku serbskicb spowednycb ludzi 3500,

nemskicb 300, kotriz su wjetsi d:^el z Klinki, W Mdsce
je kdzdu 3. njedzelu, bdyz je serbske predowanje, tez serb-
ska spowedz, za leto dwdjcy pak tez nemska, na kotruz
so ani 20 ludzi njezendze. Spewa so pri serbskej Bozej sluzbje
w Liskowje a Mdsce serbski, w Klincy nemski a to tak: Hdyz
je nemski a serbski kems, spewa so najprjedy nemski kerlus, po-
tom farar nemski preduje, na to w Mdsce bnj^dom serbske pre-
dowanje sleduje, w Liskowje pak so srjedz wobeju predowanjow
cyly serbski kerlus wuspewa po naprawje fararja Sauera, zo mdbli
mjez tym nemscy kemserjo abo serbscy, kotrymz je so wostudziio,

bjez myleuja wunc, w Mdsce zwjetsa nicbtd njewundze; tuz tez

kerlusa srjedz nemskebo a serbskebo predowanja trjeba njeje, za

to pak so na kdncu kemsa jena abo dw6 serbskej stuccy wu-
spSwatej.
Pri pobrjebacb sebi w Liskowje zwjetsa serbske a nemske
wotprosenje a c^lne predowanje zadaju a smjertne kerluse so w
Liskowje zwjetsa nemske, w Mdsde pak serbske sp^waju.
 Delujoluziske Serbowstwo w lice 1880. 35

Sulow ma wosada pjec: 1) w Liskowje za: Liskow, Lis-

kowk, Tfawnicu; 2) w Barbukii; 3) w Groziscu; 4) w M6sce;
5) w Klincy. Siychowske dzeci pak wopytuja sulu w Desanku,
kotraz do Khocebuzskeje wosady shisa. Wsitcy wucerjo nimo
Kliukowskeho wu^a z pomocii serbskeje rece nemski, dokeH su
sp(5znali, zo so hinak z cyla nico docpec njeliodzi,so we tola
wyssej (2) rjadowni tak malo kaz mdzno serbska rec naiozuje.
Faraf Saner kedzbuje na to, zo wucerjo cyle serbske dzeci
katechismus, bibliske hrdncka a najnuznise kerluse serbski wuk-
niic dadza. Tomu pf eciwo pak Liskowscy burja powedachu, zo
wucerjo wote wsecli dzeci a tez najnijeiisicli zadaju, zo dyrbja
katechismus, bibliske hrdncka a kerluse nemski wuknuc, azo
je jenoz stary Mdscanski wucef Msce wjele serbski sobu wucil.
Ja sebi po tutycli dwojakich swedcenjach tu wee njewem hinak
wuklasc, hac zo maju knjeza wucerjo zadanje k. fararja jeno za

pium desiderium" abo zo z cyia zane cyle serbske dzeco mjez

swojimi sulerjemi njenamakaju.
Na pacerjach duchowny
dzeci tak rozwucuje, zo jim wazne sady kfescanskeje wucby z nem-
skeho do serbskeho pfelozowac dawa a to tak doiho, doniz njejsu
nemske sady po zdacu zrozumile. Dzeci khodzese 1880 do
Liskowskeje sule 164 serbskich, 3 nemske, do Mdscanskeje 118
32 serbskich, zane nemske.
serbskich, 2 nemskej, do Groziscanskeje
Tute 5 nemske m6za pak tez runje tak derje serbski.

Nemskich swojbow mas w Liskowje 3 z 10 stawami, w

Mo see 2 (wucef a hajnik) z 8 stawami, w Slychowje z knje-
zim dworom 3 z mjeuje 20 a w Trawnicy z knjezim dwo-
rom 3 z nic pfez 20 stawami, Tuci Nemcy m6za pak skoro
wsitcy tez serbski, nimo knjezkow, Wsy Barbuk, Lis-
kowk, Grozisco nimaju ani jednoho Nemca. Hdyz pak w
Klincy trochu nemski duch weje, tam tola serbski nimale wsitcy
rozumja a tez same w korcmje reca, haj sam wobsedzef rycef-
kubla. Je tu radna licba bohatsich burow, kotfiz z dzela swoje
dzeci dla wysseje zdzelauosce do mesta sceiu: tajcy wysse zdze-
lani Serbja potom zwjetsa nemcinu bole lubuja hac swoju ma-
cefscinu a rad nemcuja, hdyz tez serbski runje tak derje ro-
zumja a powedac wumeja; nemscy pak su hewak nimo 4 swdj-
bow, kotrychz dzeci tez serbski reca, jenoz nekotfi dzelacerjo w
86 Dr. E. Muka:

blizkich cyhelnicacli. Tuz je Nemcow a nemcowaijow z naj-

wyssa na 50. Wot Liskowskicli Serbow mdzetaj so leclma dwe
tfecinje tez z Nemcami nekak zrecec, druzy pak jara spatnje.*)
W M6sce su skoro sami a wjetsi dzel zamdzici burja; rycef-
kublo, kiz tarn be, su mudije w spocatku tutoho stoleca bromadze
pokupili a mjez sobu rozdzelili polepso z nim swoje namrete statoki.

We wsech wsacb nimo Klinki spewaju so modlitwy k blidu,

kerluse na wsy w posce a k jutram a pesnicki w prazacb jenoz

serbski. W Klincy pak, dokelz stej tarn sula a cyrkej bizo dawno
nemskej, spewaju pjeca miode bolcy na pfazy zwjetsa nemske
abo zane spewy a w posce na wsy wot 1. 1877 nemske kerluse.
Liskowske dzowca p6stne a jutrowne kerluse na wsy serbski,
jutrownicku pak do farskebo dwora pficabnuwsi swojemu faraijej
k nemske kerluse spewaju; ale k. faraf Sauer
cesci tez nekotre
dyrbjese wuznac, jemu tute nemske kerluse do cista nje-
zo su
rozumliwe wostale z wuwzacom slowa: Alleluja!, a zo wbobe
spewafki cyle wesce njewedza, sto spewaju.
Kruce dierza z6nske w Barbuku, M(5sce, Groziscu, zwjetsa
tez w Liskowje, Liskowku a Siycbowje, mjenje w Klincy na
swojej namretej serbskej drasce, kotraz je tu rozdzelna wot Blo-
towskeje a Picanskeje a trocbu podobna na Muzakowsku, bdyz
tez ma swoje wosebitosce. W M6sce kbodza wudate zony w
Sornycb pufatycb kozuskacb (pjezlacb), kotrez su z belej kozusinu
wobrubjene, a jenoz we wulkicb belycb rubacb
tam zela bisce
(placbtacb), w we mjensicb (piacb-
drubicb wsacb pak zwjetsa
cickacb) abo w
cornej drasce.
Stari muzscy kbodza bisce we

swojicb serbskicb dolbicb kabatacb (kapacb"). Miodzina muzska

pak drasci so modern" a ma w tajkim stroju busto smesuy a
zrudny napoblad, kaz m6j swedk sam prisp6znawase.

LII. Korjeuska wosada.

Do Korjenskeje wosady sluseju wsy: Korjen (Kabren) z 772,
Hazow (Haasow) z 358, Dubrawka (Frauendorf) z 250, Ko-
pance (Neubausen) z ca. 200, Kopac (Coppatz) z ca. 300 a
Kotlow (Smol. Koltow, n. Katblow) z ca. 250 wobydlerjemi.

*) A tutej cyle serbskej wosad^o chced^a netko (1884) po wotkhadze

fararja Sauera nekotfi skerjedzakowje uemskeho duchowneho priuuzowac.
 Delnjoluiiske Serbowstwo w lece 1880. 87

W Koijenju je cyrkej a w Kotlowje kapala, nic pak w Ko-

pancach, byrnjez to na nemskich khartach stalo, kaz tez je
susodny Stychow na nemskej a na Smoleijowej khai-6e mylnje
cesc cyrkwinskeje wsy dostal.
Korjenska wosada je do cista serbska. Neracow mas: w Ko-
rjenju nimo bajnika bisce na 15 we wsy rod:^enycb, kotriz pak
tez runje tak derje serbski powedaju; w Hazowje dweju zelezni-
skeju dobladowarjow; w Dub r awe y najenka a 3 zastojnikow, ko-
triz pak tez serbski rozuraja; w Kopancacb knjezka; w Kotlo-
wje bajnika a nekotrych zelezniskicb zastojnikow, ledma 10 ludzi;
w Kopacu zanobo. W tutej wosadze, prede wsem w Dubrawcy,
mdza stari ludzo ledma sto nemski recec, mlddsi b61cy pak so
rad za Nemcow dzerza, bdyz tez domacb jenoz serbski powedaju
a z dzela wjele nemski njerozumja. Drasta a spewanja w pfazy
a na wsy su wsudze serbske.
W Korjenju so koMu njedzelu nemski a serbski preduje, na
serbskicb kemsacb so serbski spewa. Nespor je stajnje serbski,
zwjetsa wot kantora mety, kiz nesto serbski 5ita. W Kotlowskej
kapalcy ma so kozdu 3. njedzelu popoldnju nespor a to jeno serb-
ski, a kozdy stw6rc leta serbski kems ze serbskej spowedzu; bakle
wot 1. 1876 je w Kotlowje za stworc leta raz nemski nespor.
Sule su: 1) w Korjenju z 125 dzecimi, mjez nimi 5 nemskimi,
kiz tez serbski rozumja; 2) w Hazowje z na 70 dz. (2 nem.);
3) w Kotlowje z 55 dz. (wse serbske); 4) w Kopacu z 62 a 5)
w Kopancacb z 36 dz. ; w tutymaj su tez wse dz6ci serbske, tola
maju so nekotre same za nemske a wuknu jenoz nemski, a w Ko-
pancacb, do kotrycbz je Brjazynka zasulowana, be tez bizo raz
kbwilu nemski wucef. Netko su zaso we wsecb sulacb serbscy
wucerjo a rozwuceju z pomocu serbskeje rece ; w Korjenju wuknu
dzeci w nizsej rjadowni z dzela bibliske brdncka, W(5tcenas a kaznje

serbski, we wyssej pak sobotu evangelije serbski citaju. Druzy

wosadni wucerjo podobno cinja, serbske citanje pak drje prec wo-
staja" (Korjenski wucef).
Patronatstwo nad cyrkwju a sulacb maju wjesne knjejstwa.
W Kotlowje je westy von Scboning-ski wustaw", z kotreboz
so kapalcy w Kotlowje a Zargonju dzerzitej a wokbudnjeni zemje-
njo podpjeraju.
88 Dr. E. Muka:

LIII. Gdrjonowska wosada.

Gorjonowska wosada wobstoji ze wsow: Gorjonow (Sm.
Gurjonow, Komptendorf) Kogozna (Sm. Kogozno) z 261,
z 398,

Zargon Jablon (Gablentz) z 277, Garej (gen.

(Sergen) z 512,
Garje; abo Garij, gen. Garije; Sm. Gar e, Zwahr Gary, nem. Gahry)
z 271, Matyjojce (Mattendorf) z 256, Trebejce (Trebendorf)
z 365, Dreznice (Sm. Drjeznice, Drischnitz) z 275, Kozle
(Kasel) z 219 a Libanojce (Laubsdorf) z 348 wobydleri.
Preduje so w G6rjonowje kdzdu njedzelu nemski a serbski,
w Zargonju pak k6zdu tfecii njedzelu jenoz serbski, keiiuse spe-
waju so pddla serbske. Rozwucowanje pacer skich dzeci je nemske
a serbske, wobnowjenje krceiiskebo sluba w cyrkwi pak spo-
dziwnje! jenoz nemske. Sule su w Gdrjonowje, Zargonju,
Gareji, Trebejcacb, Dreznicach, Libanojcach a Rogoznje. We nich
so d^eci w prenich letach w jenej wjacy, w druhej mjenje z po-
mocu serbskeje rece rozwuceju ; njewuci pak so nico serbski z wu-
wzacom kazni. Tola citac pjeca dzeci z dzela serbski nawuknu.
W Gareji a Libanojcach staj nemskaj wucerjej; prensi serbski
njem6ze, poslednisi je nekak nawuknul, ale drje z dzecimi ledma
wjele serbski re6i.
Nimale wsitcy wosadni su bisce dospolni Serbja, starsi a
dzeci, kiz so domacb a wonkacb serbski rozmolwjeju. Nemscy
suw Gdrjonowje knjezk, piwarc, a nekotri podruznicy (wok, 15),
w Zargonju knjezk, aktuar, palencpalef, hajnik, zahrodnik a
dzeci (15 20) spomozefskeje kheze (do brom. wok. 35 wos.),
w Trebejcacb knjezk, hejtman a zabrodnik (5 wos.), w Drezni-
cach jenicki hejtman, w K6zlem jenoz knjezkowa swdjba (9
wos.), w Libanojcach knjejstwo, inspektor, hajnik, wowcef,

hejtman (na 30 wos.), w Gareji knjejstwo, inspektor, wucef,

korcmaf (na 15 wos.); zanoho Nemca nimaju wsy Eogozna, Ja-
blon, Matyjojce.
Tez w Libanojcach a Gareji starsi z dze-
cimi a dzeci mjez sobu serbski reca, runjez wucef jenoz nemski
wucil, a nemske dieci nawuknu bdrzy wot serbskich tez serbski.
W Zargonskej korcmje ludzo serbski mjez sobu powedachu.
Garej lezi na Smolerjowej kharce hizo z wonkach serbskeje
mjezy a Andree je k tomu hisce Matyjojce pritowafsil; wobe
wsy pak hisce d^ensa, kaz je widzec, do serbskich stusatej.
 Delnjohiziske Serbowstwo w lce 1880. 89

Z(5nska drasta je serbska a hizo jara na Muzakowsku podobna,

wot muzskich pak jenoz stari hisce w serbskich kapach" khodza.
W pfazach a na wsy pfed jutrami spewa so serbski. Jutrowne
kerluse pak ujejsu zc spewafskich wuwzate, ale wot starelio Drezni-
skeho wucerja Kowala (f 1866) zbasnjene a runjez so po rhytmu
a woprijecu malo wuznamjenjeju, je sebi spewafki tola jara waza.

K. Pfidawk.
(Pfispomnjenja. Porjedzenki, Dodawki.)
1) Serbowstwo wokolo Liibina. Po powgsci k. wy.
far. Eochi z Wgtosowa bgchu wokoto lta 1840 hisce Serbja we

wsacli Slopiscacli, Kruswice (Kraiisnick), Niwice (Niewitz) a Lu-

bolcach, tola won dwgluje, liaS tarn d^ensa hisce zani su.
2) K dopokazej, kak mato zdfglani delnjoluziscy Serbja sami
swoj serbski kraj a lud znaja, moze shizic powgsc, kotruz dostach,
wo Serbowstwje Lubnjowskeje wosady. Na moje naprasowanje mi
jara w6roh6dny DebijoluziCan zdzgli, zo maju wsy BoboUce, Lgdy
a Lipje mjez wokolo 600 wob. Igdma 150 Serbow, zo je w Lubnju
(Gr. Lxibbenaii) mjez 358 wob. jenoz hisce 1 Serb a zo we wggch
wsach k wjeCoru wot Lubnjowa zanoho Serba wjacy njenamakaS!
3) Na listne powsce wo postawje Serbow mozes so clruhdy
malo spuscec, hdyz sam wobstojnosce njeprepytujes, dokelz ci liCbu
Serbow z kajkejezkuli pfiCiny tak nizku haC mozno postaja; tak
n. pf. na listne naprasowanja zdzelene dostach, zo ma Wjelcej 25,
Stradow 30, Klgsnik 30, Lntobof 40, JemjeHca 100 Serbow atd.,
a tola pak ze samsneho pfepytanja pak z powescow druhich sw5d-

kow wem, zo je znajmjehsa hisce 200 264 Serbow we Wjelcej,
300 w Klesniku, 100 w Lutoborju, 190 w Jemjelice atd.
Porjedzenki k Andreejowym "Wanderstudiam".
4)
Hdyz Andree wudawa, zo w^e wsach Bobolicach, Lgdach a Lipjem
p. Lubnjowa zani Serbja wjacy njejsu, so won myU, kaz sym
horjekach pokazal. Wgzo tarn ludzo wjele ngmcuja, tola moza a
r5a runje tak derje tez Zo pak tarn nemcuja, na tym
serbski.
staj nemska sula a cyrkej wina.
Tak tez Andree cyle njepraAvje
wsy Woskalawu (Kahnsdorf) a Chorice (Goritz) a nize Wgto-
sowa Brjaze, Naseiice, Hustan Tornojck, Brodkojce a Njamorojce
do pfengmCenych li6i, jenoz Radowasojce (162 wob.) p. Drjewka
ma won 181) za hisce skoro do Cista serbsku wjes, kotraz
(str.

pak po swgdCenju k. far. Gostawa jeno hisce po ^/g dzgle

je ngtko
serbska; jena tuteju powgscow dyrbi wopaCna bye. Dale plo-
waju pola njeho z njeprawom w nemskim morju hisce cyle serbske
wsy wokolo Komorowa: Worlica, Brgzk, Luta a z najmjensa k po-
lojcy serbski Sejkow, K polnocy njejstej pfenemCenej, ale znaj-
mjensa w tfecinu abo stwofcinii serbskej wosadze Nowa Ngwa a
90 Dr. E. Muka:

Stfupc, a k ranjii su nimale cyle serbske higce wsy Husoka, Garij,

Matj^ojce, Bosojce, a w polojcu serbske: Gozd, Dubrawa, Jaty,
Zimorojce, Smarzow a "Wiilki a Maly Kolsk.
5) Tez w
Delnicli Luzicach wokolo (Zlelio) Komorowa so liisce
byrnje porgdko, dokelz je tarn biirski liid w
nasim stolgce jara
wokhudiii, wulke serbske kwasy swjeca, kaz pola nas Hornicli w
Liizicach wokolo Khroscic a druhdze.
Tajki wiilki serbski kwas
bgse hisce pred postnicami 1884 pola bura Plundra Bukojnje w
pod Komorowom, kiz pjec dnjow tejese. su kwasarjo
Pfi 13^11
a tajcy, kotfiz so pfi tajkicli skiadnoscach sami pfiprosuja, zjgdli:
2 liowjadie, 6 celatow, 4 swinje, 9 centnaii tykancow a 12 cent-
nari Milgba. Zo pak su tez trebny kwantum podia wupili, je
w6ste, hdyz tez so wo tym njepise. Kwas placese wokoto 4000
mark. To bg w6zo horn eri ska hoscina!
Dzelo pak so pfi
tajkich doUiich kwasacli zw^'etsa tak rozdigli. Prgni dzen je wero-
wanje. K werowanju jMie nawozeuja na reblowanym wozu wob-
daty wot pobratfa abo pobrjaski" (braski) wulcy wupyseneho a
wjesele piskacycli liercow; za nim jgdie na druliim reblowanym
wozu njewjesta sama z druzkomaj. Za wozom naAvozenje jechataj
jeho towarisej pysnaj na pj^'snymaj konjomaj. Po werowanju je
kwasna hoscina z hud^bu liercow a i3otom mas reje haC do ranja.
Dnihi, tfeci a stworty dzen staj wsgdnje dwaj wobjedaj, pfi prenim
pije so Komorowske wino, pfi drnliim piwo; ngkoti-i, kotrymz
jednore piwo sylne dose njeje, pija tez palenc. Hudzba a spSw
porjensujetaj hosciny. Podia ti'aja wjesote reje wot ranja do ranja.
Pfi wobjedach jg kozd^^ po spodobanju a stoz njezjg, smg sobu clo-
moj brae, dokelz kwasowarjo ze wsy zwjetsa na noc domoj lelmuc
kJiodia, jeli zechce so jim spac. Pjaty dieii pfewozuje so nje-
wjescinska nadoba do nowelio statoka.
6) Wot k. wuCerja Nowotnelio w Raduscu dostach nadi'obne
data wo ngkotrycli wsacli jeho wokoliny, koti"oz tu j)odam pfispo-
minajo, zo so wg z mojimi nazhonjenjemi prgdlm j)odatymi bole
a mjenje njetrjechuja. Po tym ma w
Scehcojskej wosadze:
Scene 160 wob., incl. 23 rodl Ngmcow; 61 Serbja reCa, 20
rozumja serbski, d^gci su ngmske. Domasojce 141 wob.; 31
rg5a, 9 rozumja serbski; su tu sami mlod^i hospodarjo, toliodla
tak malo Serbow. Psowe Gorki: 45 Serbow, 12 rgCa a 8 ro-
zumja serbski.
Wi eel ah ska Avosada. "Wiki: 576 wob., incl.
43 rod^. Nemcow; 8 rodz. Serbow rgf-i tam hice serbski a k tomu
wuCef a jeho mandielska, kotrajz so do Ngmcow ligitaj kelko jich ;

tam serbski rozumi, njemozese wuslgdscic. Lindow 84 wob., incl.

11 Ngmcow (na rydefImble) ; 3 Serbja rg5a, 8 rozumja serbski.
Bobosojce 438 24 r66a, 30 rozu-
wob., incl. 16 rodl NgmcoAv;
mja rozumi taj pak tez ti'ochu ngmski.
serbski, 2 rSCitaj jenoz serbski,
Woiobuz 198 wob., incl. 7 N6mcow 70 reca, 7 rozumja serbski.
W cylej wosadze d^gci wjacy serbski njerozumja. Lubo^cah-
 Delnjoluiiske Serbowstwo w lce 1880. 91

ska wosada: Lubo^d 231 wob., incl. 34Ngincow; 66 Serbow rgci,

73 rozumi serbski. G61ow 134 wob., incl. 8 Ngmcow; 25 r65a
a 37 rozumja serbski. W
Lubo^cu r65i so tez z wonkach liisce
serbski, hewak powSdaju stari serbski, miod:^i ngmski, Golsow je
trochu bole zn6m6eny njezli LiiboSc.
L6zyny maju 81 wob.,
12 rodz. Ngmcow, 23 rgCa, 5 rozumja serbski, d^66i z cyla ni5o.
Gorki 20 rgCa, 6 rozimija serbski.
7) Grodk ma 15 serbskich. swojbow a wgsce z najmjeiiSa
pfez 200 serbskich sluzobnycli a drjo liisce wjacy serbskich d:^6-
laceri; tola hodzi so tu li5ba cezko postajic.
8) W
Radii 11 p. WgtoSowa sii pfed jutrami 1883 preni kroc tez
ngmski na wsy spgwali a to tak, zo mlodSe spgwafki najprjedy ngmske
a potom starse serbske k6iiue prednosachii (Fahlisch, Leipz. Tagebl).
9) Fahlisch w swojim hewak d^iwnym nastawku Das
Schwinden des preussischen Wendenthiims (Yoss. Zeitimg a Leipz.
Tageblatt, 1883, Nr. 230)" podawa tele spomnjeuja hodne wgcy wo
Serbowstwje wokoto Lubnjowa: ]Srajb6Ie dzgtachii wot srjed^e za-
Sleho Igtstotka (1750) na zahiibjenjii Serbowstwa, kaz je ze slowow
wysseho fararja Hellwiga w Lubnjowje wid:^ec, kiz pfejese, zo
by so ze zahiibjenjom serbskeje rgCe pomalku a Ciowjescy za-
khad^alo: ift imbarm^erjig, bert armeit SBenben, bie burcf) borjiig^
lic^ f(ei^tge ^tirdjengefjen ftc^ Uorteilfjaft au5eirf)nen, unb bie, ouc^ inenn

fie itber Sebeny fic^ beutfd) augbriirfen

bie egenftiinbe be geiDofjiiUcI^en
fiinnen, bo(^ ni^t int tanbe
einem juJQiiimen^angenben beut[d)en
fiiib,

SSortrage 511 folgen, geiualtjnni unb auf einmnl bie greube ju rauben,
bie ^rebtgt be Evangeliiims in ber 9Jhitterfprad)e ju fjoren." (Tuz
je won to homceopathiscy iSinii, kaz je to Fahlisch swojej w
Chi'onik der Spreewaldstadt Liibbenaii" a J en 5 tutym Casopisu w
wopisai). ZapoCatk wntupjenja Serbowstwa je so na wsacli ze za-
tozenjom sidow wokoto 1700 Cinil. Na Ldach bii 1719 prgni
katechet, Marcin Miiller, postajeny. Tiiton bii wot swojeje wosady
pola Lubnjowskeho patrimonialiieho siidnistwa wobskorzeny, zo d^gci
pola njeho dose njenawiiknycliu. W
swojim wiisprawnjenjii je
Miiller prajil: \)a^ ev ben ^'inbem fotDo'^l ben beutfd^eu ai> ben
tpenbifd)en S^atec^iSmnm krne, nnetDotjI mit biefem Unterfdjieb, ha'^ er
biejenigen ^inber, fo nienig jur (Sd)ule fdmen, mefjr an ben inenbifd^en
^atedjiSmnm a( an ben beutjdjen geniofjne. Sm lU'rigen giifie e ja bie
rfaljrung, ba|3 bie ^inber ingejammt in Lehde jiemlid^ beutfc^ fonnten,
nnb ba^ fie foIcf)e bon if)m gelernt T)ai)en miiffen, lueil
iDore baljev offenbar,
fonft 9?iemanb im Sorfe fei, ber ber bentfd)en prad)e miic^tig in are."
10) Chcii tiidy zestajee, Stoz Politz, tatiftif be ll'onigreic^g
(Sarf)fen, 1810 spomnjenja hodneho avo Delnicli Serbach powgda:
Zwjazk n, 87: Delnjohiziski Serb je z cyla mjensi hac liornjoluziski
a njeje tak sylny a kcejaty kaz tamny. Powetr a woda staj na
tym pfedewSgm wina. Hornjotiiziski Serb pak je ein fraftboller,
mnntrer unb tiifjncr SJcenfd)".
Boh daj, zo by to wsudie byl!
92 Dr. E. Muka:

Zwjazk m, 363: )Dte metflen ti)enbijcf)en emeinben finb ini

(^udener unb premlierger ^reife. Tehcly pak bestaj wobaj wo-
krjesaj wjetsej a wobsaliowastaj dzgle Zarowskeho a Kliocebuzskeho
wokrjesa. SerbacliWo w
Kalawskim wokrjesu niCo njespomiii, jenoz
str.148, zo su wobydlerjo Komorowskelio siida (Amt), kiz tehcly do
Misonskelio wokrjesa slusese, nimale pfez cylo serbskeho rodu.

L. Statistiski pfelilad.
Dokelz nadrobuu debjoserbsku statistiku, kotruz syra zestajal, a pfi-
runanje z druhimi dotalnymi woblicowaujemi delujoluziskich Serbow dla
brachujceho casa a mestna w tutym zesiwku podac ujemozu, wozjewju ju,
da-li Boh, w prichodnj^m bromadze ze statistiku wo ho'rnjoluziskicbSerbach,
iia kotrejz runje dzelam a ke kotrejz wo prinoski uasicb knjezow duchowuych
a wucerjow nanajnalezniso pri tejle skladnosci prosu. Tudy pak chcu jenoz
jako najnuznise wozjewic prehlad delnjoserbskicb cyrkwinskich a sulskich
wosadow, kotryz na zakladze tutoho wopisauja a tamueje statistiki zestajach,
zo by kozdy citaf hisce raz summariscy wid^al, kajku ducbownu nuzu wo-
prawdze Serbjo w Delnich Luzicacb cerpja.

1) Duchowna statistika delnjoserbskich wosadow.

u4. Wosady, w kotrychz je serbskich Bozich shizbow trjeba.
I. Kalawskeho wokrjesa: 1. Liita-Kosyna, 2. Komorow-
Sedlisdo (2*), 3. Eaii, 4. Zarnow-Leskej, 5. MaM, 6. Scefic, 7.
Hugtan (filiala wot Laza), Kalkojce (dla "Woskalawy a Choric),
8.
9. Wgtosow (2), 10. Lubnjow. K tomii LiiboSc (Lutolska filiala).
n. Lubinskeho wokrjesa: 1. Nowa Ngwa, 2. Strupc.
m. Gubinskeho wokrjesa: 1. Eogow.
lY. Zarowskeho wokrjesa: 1. Dubrawa (filiala wot No-
sydlojc), 2. Tfesojce (dla Jat a Zimorojc), 3. Wusoka (filiala wot
MaJksy), 3. Kolsk, 4. Jabtohc (na hornjotuziskich mjezach).
V. Grodkowskeho wokrjesa wse wosady: 1. Grodkowska
serbska (wjesna) wosada, 2. Lesci, 3. Lojow, 4. Sywik, 5. Jaseii,
6. Stfadow-Klgsnik, 7. Bukow. K tomu Wjelcej (Scencojska filiala).
VI. Khocebuzskeho wokrjesa wsg wosady: 1. Khocebuz-
ska (serbska) wjesna (2), 2. Picn (2), 3. Skjarbosc, 4. Liitol-Liibosc,
5. Dobryii-Wosenk, 6. Modlej, 7. Gogolow-Hajnk, 8. Golkojce-Golbin,
9. Popojce-Kfisow, 10. Borkowy, 11. Ochoza-Prjawoz, 12. Jansojce,
13. "Wjerbno, 14. Brjazyn, 15. DeSno-Zylow, 16. Liskow-Most-
Klinka, 17. Korjeii, 18. Gorjonow.
1^. Duchowne zastaranje tutych wosadow w 1. 1884.

I. W
Kalawskim wokrjesu maju:
a) Serbskich duchownych: 1. Ran, 2. Malin, 3. Scene,
4. WgtoSow,5. Lubnjow; wot nich i)rgduja serbski porjadnje jenoz

1) "Wgtosowski, raz za mesac, 2) Scencojski, nic wjacy: 3) Ranski,

Malinski, Lubnjowski.
b) Ngmskich duchownych: 1. Luta-Kosyna, 2. 3. Komorow-
SedliSdo (2), 4. Zarnow-Lgskej, 5. Hutan, 6. Kalkojce.

*) Jeli wjacy hac jedyn serbski duchowuy trjeba, je licba pfistajena.

 3
!

Delnjolu2iske Serbowstwo w lece 1880. 93

n. IV. WSg serbske wosady Lubinskelio, Gubinskelio a Za-
rowskelio wokrjesa maju samycli ngmskich fararjow nimo 1) Ja-
btouca, hdzez jo vakanca.
V. W
Gi'odkowskim wokrjcsu maju:
a) Serb ski cli duchownych 1. Leisci, 2. Lojow, 3. Stl-adow-
:

Kl6snik a 4. filiala AVjclcej; porjadno (njcdzelske) serbske

Boze shizby su w
Lgscoch, Lojowje, Wjelcej, za '/^ iSta 2
kr66 w Stfadowje-Klgsniku.
b) NSmskicli duchownych: 1. Grodk, 2. Bukow, 3. Jasen.
c) Zanoho duchowneho w
ton Cas nima: 1. Sywik.
^T!. W
Khoeebuzskini wokrjesu maju:
a) Serbskich duchownych: 1. 2. Khocebuz, 3. Picn (1),
4. Dobryn-Wosenk, 5. Golkojce-Gotbin, 6. Popojce-Kfisow, 7. Bor-
kowy, 8. Jansojce, 9. Wjerbno, 10. Desno-Zylow; wot nich prgduja
w si toy kozdu njedzelu serbski,
b) Nemskich duchownych: 1. Picn (1), 2. SkjarboSc, 3. Lu-
tol-LuboSc, 4. Gogolow-Hajnk.
c) Zanoho duchowneho w
ton 5as nimaju: 1. Ochoza-Prjawoz,
2. Brjazyn, Liskow-Most-Klinka, 4. Modlej. NB. Liskowskej wosa-
3.
d^e chcedza runje nekotre sobustawy cyrkwinskeje rady nmskeho du-
chowneho pfinuzowac aModlanski faraf so wtych dnjach preC hotuje!
r. Resultaty:
Delnjoserbskich wosadow, kotrez hisce serbskich duchow-
I.

nych trjebaju, je 42 serbskich duchownych je trjeba 46.

;

n. Serbskich duchownych maju 17 wosadow, a to 18.

m. Porjadnje serbski prgduje so jenoz w
14 wot 42 wosadow
a druhdy serbski so hisce preduje w
2 wosadomaj.
rV. Yakancow je w
ton cas (jutiy 1884) do cyta 6: Jablohc,
Sywik, Ochoza-Prjawoz, Brjazyii, Liskow, Modlej.
V. Serbskich duchownych brachuje do cyla wDelnich Luzicach 28

2) WuCefska statistika w serbskich Delnich Luzicach.

Wucefske m6sta su zwjetsa ws wobsadzene z wuCerjemi,
I.

kiz su pak rodzeni Serbja pak serbskeje rgce mocni a to w Kho-

cebuzskim wokrjesu nimale bjez wuwzaca, stoz drje maju so tamni
Serbja swojemu wokrjesnemu sulskemu dohladowarjej k. fararjej
Bronisej w Golkojcach dzakowac.
n. Z pomocu serbskeje rg5e wuci drje so nimale jenoz w
Khocebuzskim wokrjesu, tola nic bjez wuwzaca, a to w jenej suli
wjacy w jenej mjenje po dobrozdacu wucerjow.
m. Serbski z hlowy wuknje pak drje so Igdma sto w polojcy
tutych sulow. Runje tak ma drje so tez ze serbskim Citanjom.
rV". "W druhich 4 wokrjesach nimo Khocebuzskeho nalozuje

serbsku rg6 pfi wukladowanju jara maJa horstka wuCerjow, serbski

z htowy wuknuc a Sitae pak Igdma hd^e zadyn sto da!
Y. Serbski pisac so w zanej delnjoserbskej suli njewuCi.
94 Dr. E. Muka:

D S1 W 0.

Kak je w Delnieh Luzicach j^feciwo Bozej woli mnohi jeho

sluzobnikow w cyrkwi a suli dla zdacneho wuzitka abo samsnelio
polozenja po swojej zaslej)jeiiosci abo njeswedomosci hrgsil zrudny
sebi stajo pomnik, "widzi z pfedstojaceho -vvopisanja kozdy njestro-
niski sudnik. A sto ze zd^elanycli hornjoiuziskich Serbow chcyt
tutu dweluu slawu jemu zawid^ec abo sebi pfiswojic runje abo
podobnje skutkujo? Prichod budie tez wo tym njestroniscy sud:^ic.
Ale hizo rowjenkowje, su-li sprawni, dyrbja wo tym sudzic a postaw
delnjoluziskichSerbow wobzarowac, kaz tanmy 78-letny, w 5as
ziwjenja swgru za swoj hid d^glawy duchowny ggdiiwc z Grod-
kowskeho wokrjesa, kiz pise: Zalosc je pfililadowac, kak so tu ze
Serbowstwom zakliadia! Nilidie njeje zana serbska sula, zane
serbske prgdowanje wjacy! Mtodzina ani wjacy serbski citac nje-
moze. A njewidzu nilidze zaneje pomocy, zo by sto clicyl tajkemu
hubjenstwu wotpomliad !" A jedyn diailii duchowny zalosci W Grod-
:

kowskim a Wojerowskim wokrjesu stoja wecy tola znidniso dyzli

sym sebi hdy dzed dal; samowolnosc cepje tarn strowemu rozumej
do woCow !" "Wesce pak tez z tolio kozdy jasnje spoznaje, z kajkim
prawom smgdzise Kicliard Andree na koncu swojich jjWendisclie
Wanderstudien (str. 191)" ijec: Zwang wendet (Niemand) dabei
an: (man) lasst sie (t. j. Serbow) ruhig einsclilafen, (man) be-

sclileunigt den Auflosimgs-Process nicht kiinstlicli, der in nicht

allzuferner Zeit beendigt sein diirfte." A k tomu, kak mnolii syn
delnjoluziskeho Serbowstwa docpewsi Avyssu zdzeianose je kolebowaJ
a koleba do ducliowneje womor^^ a zasparnosce swoj lud, z kotrehoz
je za jeho wjednika a zepjeru sptodzeny, zo je we wselakich stro-
nach hizo dawmo swoj samsny rozsud zhubiwsi na diScacu nje-
zamoznosc a duchownu njej)t6dnosc spadnul! Njewgris-li to, pfi-
riinaj jeno raz dueho^v^ly postaw delnjoserbskich burow z nasimi
hornjoserbskimi w Sakskej. Po cmje namakas tu hoberski rozdzgl.
LSdma hdy zamoze syn delnjoserbskeho bura wobstac na wyssich
sulach a studowac, dokelz so jeho rozum w suli njeje natursey
z pomocu zrozumliweje macef-neje reSe rozwiJ, ale dokelz je won
djTbjal wso kaz skorcy bjez rozuma a zrozumjenja ^\'ulaluc a kaz
masiny wospjetowac! Tak su z Casom nimale cyly delnjoserbski
lud z wuwzacom ngsto malko stron Khocebuzskeho wokrjesa do
duchowneje zaprahnitosce a njemocy zastorCili. Po serbskich
Delnieh Luzicach skoro jeniScy syno"v\'je ducho^vnych a wuCerjow
studowac zamoza, mjez tyva. zo wot hornjoserbskich studujucych
znajmjeiisa polojca z burskich domow pokhad^a. Tuz je tu i)feco
brachowalo a brachuje hisce tak wulcysnje, kaz je z mojeho zapisa
liorjekach widzec, na serbskich duchown3"ch, a ngmscy, kotfiz serbske
farske mSsta dostaAvaju a pfijimaju, nimaju wjacy za nuzne serbski
wuknud, kaz su to w prjedawSich Casach sw6ru a s\v6domice 5i-
 !

Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880. 95

nili "Wille, Hauptmann, Fabricius, Schindler, Haiissig a druzy!

Tamni ducliowni d^erzacliu so zasady, zo sii woni na swojim
lugstnje dla wosady a nic wosada dla nich po slowach naSelio
zboznika: Pas moje wowcy!"
Hd^ez hid serbski citac njenawiiknjo, tarn na serbskich kem-
iach nSmske kgrluse spgwa, kotrez, jeli z cyla, jeno po slowach,
nic po woprijecu zrozumja. Serbski po tajkim njeCita, dokelz
njemoze, a nSmski tez njeCita, dokelz to njerozumi. Kak je potom
duchowne rozwice a postupanje mozne? Nawopak w
tych nSkotrych
stronacli, hd^ez lud serbski citac nawuknje, ka2 w
Popojcach,
Wjerbnje, Smogorjowje atd., tarn tez woj)rawdze rad serbski Cita a
diichownje bjez wselio dwiSla wjele wySe stoji njezli we tych. dru-
hich stronach. Nanajhof-so pak je wso zacuce a zaprijece za wysSe
clowjeske kubla morjene a wutupjene a wsa moznosc k duchow-
nemu postupej Avzata a wotrgzana w stronacli, kaz wokoto Drjewka,
hdzez starsi mjez sobii serbski, ze swojimi samsnymi dzecimi
pak ngmski reca, Cim Imbjeniso cini liibso. AV tajkicli stronacli je
so z najmjensa hizo wot dweju rodow we suli ze wsej mocu
na pfenemcenju dzelalo. Starsi maju tarn liofke zaCuce, kak zl
je jim bj^to, hdyz su jako dzci we suli wso jeno nemski siySeli
a wuknu6 dyrbjeli nico wote wselio njezrozumicy, kak su hiisto
kozde serbske slowcko z pjenjeznym a celnym khostanjom wotpo-
kiicic dyrbjeli; tiiz clicedza swojim liibuskam mlode ziwjenoko we
snli lozse sCinic njezli su sami mli, pri swojim nizkim rozsudze
njewSd^icy a njewid^icy, kajku kiiwdu z tym na duchu swojemu
rodej Cinja, z kajkim njeprawom swojim dzgcom swjate kubto Avot
wotcow namrte sami rubja a kajku chinesisku murju swojbne zi-
wjenje kazo mjez sobu a swojej samsnej krwju tworja. Hd^e na
swce, haj samo w bjezrozumnej stworbje so tajke nggto liewak
stawa?
Tola tez w Delnich Luzicacli lepse spoznace switac pocina
mjez ducliownjnni wodzerjeini ludu, lidyz tez jara pomalku a spo-
radiscy. Ze sobuzelnosce z ludom su 1880 serbske knihowne
towafstwo jako wotrjad Macicy Serbskeje zalozili, kotrez zbozownje
skutkuje pfi swojich tak snadnych. sredkacli. Zo pak delnjoserbski
lud, hdzez ma hisce samsny rozsud, tajke procowanja pfipoznawa
a z luboscu pfijimuje, widzis z tolio, zo tuto towafstwo w swojim
1. I6ce prez 200 sobustawow z burskeho stawa dosta, wgzo naj-

wjetsi dzgl z Khocebuzskeho wokrjesa. Tez spytuja delnjoserbscy

fararjo duchownej nuzy wotpomhac zbSrajcy mjez kidom pjenjezy
za podpjeranje delnjoserbskicli nastawacych duchownych, kotfiz su
w ton 5as styrjo, ale rozproseni, jedyn (kand. Bieger z Drjenowa)
z dobrowolnikom w Khocebuzu pri wojsku, druhi (Lehmann z Nja-
bozkojc) z domjacym wucerjom w Poznaiiskej, tfeci (Riese z Ea-
dojza) w Pesce we Wuherskej a stworty (Tilko) studujucy w Bar-
linje. To pak je maia a snadna dotal pomoc, a bojazne a lahodne
96 Dr. E. Muka: Delnjoluziske Serbowstwo w lece 1880.

su to pospyty samsneho zespoznawanja a zwocucowanja. Hakle

w njemnohich zdzelanj'cli Delnjoluzicanach je so to spoznaee pfedo-
bylo, zo ma tez delnjoserbski lud poBozej woli prawo existency
a zo maju toliodla jelib powolani wjednicy swjatii pi-islusnosc, na
podlozku jelio wot Bolia jemu dateje rece a jelio prinarodzenelio
wasnja za jelio duchowne rozwice so starac. Samotnje a na samsnu
rukii pak moze tarn hisce ldma sto sto docpec! Tuz dyrbi so
zalozic konferenca delnjoserbskicli ducliownych, kajkuz
maju liornjoserbscy w Sakskej liizo da^\^lO, a k tomu z pomocu
cyrkwineje wysnosce za rozwucowanje delnjoserbskicli studentow
ducliownistwa a nemskicli, kotfiz clicedi^a serbske farske mgsta
pfijec, serbski predafski seminar, kajkiz je "w Hodzijii za
liomjoserbskicli, zo mohli woni pozdziso swoje zastojnistwo w Ser-
bacli z wuzitkom za liid a z lolikoscu za sebje zastac.
Tolio runja maju tez serbscy mlodzency, kiz so na wucef stwo
priliotuja, i^H seminarijacli w Starej Darbnje a Nowej Cali,
kaz bg to liizo raz za pruskicli liomjoluziskich pri wuSefskim se-
minariju w Eyclibacliu, wot wucerja serbskeje ree mocnelio roz-
"wuCowanje w macefnej rg5i dostawac, jeli dyrbja z lolikoscu a
swgru swoju prislusnosc w serbskicli siilach dopjelnjejo woprawdze
bye wuCerjo swojeho luda. Nfitko stawa so liusto, zo wnCef wot
dzgci, kotrez ma wucie, najprjedy, je-li swedomity, jicli rgg wiiknje,
njeredko pak liubjeniso serbski reci lia5 wone. Po wjacykrocnej
pfikazni pruskelio ministerstwa kulta a zjaA\Tielio wuCeiistwa naj-
posledy z 1. 1881 ma so serbskim dzgconi nabozina serbski
wukladowac a tez serbski Sitae nawucic. Stoz pak chce a ma
wuCic, dyrbi to tez najprjedy nawuknuc a sam moc, stoz so wo
wsgch rjec njeliodzi, Druzy pak drje zaso moza, ale njeCiiija! Tola
sprawnosc a runosc pred zakonjom we wsecli padacli je bjez dwgla
najsylnisa zej)jera ki'ajow a wysnoscow a z prawdu so wjacy
docpgje liaC z premocu. Zo pak so swgrnosc a pfikliQuosc delnjo-
luziskich Serbow njeponiza, lidyz so jim jich naturske prawo
dostanje, ale skerje liisce powjetsa a wobtAvjerd^a, dyrbi kozdy
rozumny pridac. Dotal su woni swcrni a poslusni byli ze zaCucom
a njespoznacom kaz dzgci, potom budza to kaz muzowje z pre-
sw6d&enjom a rozsudzenosdu, a woni njebudza so kazy6 a hinuc na
duchu, ale so rozwijec a zakcwac. Daj to Bob Wjef-sny w njebju!
 I' b s a h.

Delnjohiziske Serbowstwo w lece 1880.

Wopisal dr. E. Muka ....

NB. W sledowacym zesh\ku pocla k. dr. Muka podol

nastawk wo bornjoluziskira Serbowstwje. Red.

Wo zaplacenje pjenjeznycli pfinoskow naleznje prosyir

M. Mjefwa (Morbe), pokiadnik M. S.

-<>--s;.^-t>-

(3iia) R. M. Mouse w limlyJiiiio.

\
PG Madica serbska, Bautzen,
5631 Ger.
M3 Casopis Madicy serbskeje
^is.69

DO NOT REMOVE
PLEASE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY