You are on page 1of 4

FICHAMENTO LOS ABUSOS DE LA MEMRIA TODOROV

TODOROV, Tzvetan. Los abusos de la memria. Traduccin de Miguel


Salazar. Barcelona: Ediciones Paids Ibrica S. A., 2007.

La memoria amenazada

Todorov inicia seu texto relatando como a partir do sculo XX, governos
totalitrios buscaram e lograram, em certa medida, suprimir memrias. O
autor assinala o quanto a memria ento passou adquiriu grande
importncia, sendo duramente perseguida e controlada pelos governos
totalitrios e vista como fonte de resistncia pelos grupos opositores.

Morfologa
Aqu Todorov recusa a ideia de que memria e esquecimento se opem,
lembrando que a memria tambm um processo de seleo de quais
lembranas conservar e quais lembranas esquecer:
En primer lugar hay que recordar algo evidente: que la memoria no se
opone en absoluto al olvido. Los dos trminos para contrastar son la
supresin (el olvido) y la conservacin; la memoria es, en todo momento y
necesariamente, una interaccin de ambos. (TODOROV, 2007, p.16)
Es algo sustancial a la propia definicin de la vida en democracia: los
individuos y los grupos tienen el derecho de saber; y por tanto de conocer y
dar a conocer su propia historia; no corresponde al poder central
prohibrselo o permitrselo (TODOROV, 2007, p.16-17)
Todorov ento distingue a ao de recuperar o passado da ao de utilizar o
passado, que esto muito prximas e interligadas, mas no correspondem a
uma nica ao. Ele assinala que em casos especiais de grupos que
sofreram com grande opresso e terror, h uma espcie de obrigao de
lembrar e testemunhar:
Nada debe impedir la recuperacin de la memoria: este es el principio que
se aplica al primer proceso. Cuando los acontecimientos vividos por el
individuo o por el grupo son de naturaleza excepcional o trgica, tal derecho
se convierte en un deber: el de acordarse, el de testimoniar. (TODOROV,
2007, p.18)
Entre tradicin y modernidad
O filsofo lembra que as sociedades fazem uso diferentes da memria e
exemplifica mostrando que as sociedades ocidentais a partir do sculo XV
passaram a no valorizar a memria, dando maior importncia ao porvir do
que ao passado.
Em nossas sociedades contemporneas a vontade da maioria se sobrepe
s tradies:
Todas las huellas de legitimacin mediante la tradicin no son eliminadas,
nada ms lejos, pero, y esto es esencial, es lcito oponerse a la tradicin en
nombre de la voluntad general o del bienestar comn: continuos ejemplos
se presentan a nuestra vista. La memoria es aqu destronada, no en
provecho del olvido, por descontado, sino de algunos principios universales
y de la <<voluntad general>>. (TODOROV, 2007, p.20)
Nas cincias e nas artes, por exemplo, a memria perde o domnio, sendo
suplantada, no primeiro mbito, pela inovao e tecnologia, e no segundo,
pelas artes de vanguarda. Em relao s artes, no entanto, Todorov observa
que hoje se destacam os artistas chamados ps-modernos, que bebem das
tradies do passado para inovar em seus trabalhos. O autor enfatiza que
ainda se subestima a importncia da memria nas artes, havendo espcie
de oposio e competio entre o que novo e original e aquilo que
tradicional e antigo.
Todorov ento faz uma correspondncia entre memria e cultura, de forma
que a cultura :
el conocimiento de cierto nmero de cdigos de comportamiento, y la
capacidad de hacer uso de ellos. Estar en posesin de la cultura francesa es
antes que nada conocer la historia y la geografa de Francia, sus
monumentos y sus documentos, sus maneras de obrar y de pensar. Un ser
desprovisto de cultura es aquel que no ha adquirido jams la cultura de sus
antepasados, o que la ha olvidado y perdido. (TODOROV, 2007, p. 22)
El buen uso
Todorov trata aqui dos usos da memria, comeando a observar a questo
a partir da psicanlise. O autor assinala que memrias reprimidas, da
infncia por exemplo, podem prejudicar um indivduo, sendo necessrio que
ele se lembre para poder determinar o lugar que tais lembranas ocupam
em sua vida: la recuperacin del pasado es indispensable; lo cual no
significa que el pasado deba regir el presente, sino que, al contrario, este
har del pasado el uso que prefiera. (TODOROV, 2007, p.25)
Entendendo que a memria a base sobre a qual se ancora a identidade,
Todorov aponta que o sujeito no pode, no entanto, controlar
completamente sua memria. As lembranas trazem um eu do passado
para o eu do presente, sendo de grande importncia para a constituio
de sentimentos e convices.
No que se refere vida pblica, Todorov atenta para os abusos de memria,
trazendo exemplos em que para alguns povos a lembrana contnua de
fatos do passado provocam grandes conflitos, como entre palestinos e
israelitas, cristos e muulmanos, etc. Dessa forma, Todorov faz notar o
quanto em alguns momentos tambm necessrio deixar algumas
lembranas de lado, j que nem sempre tais lembranas servem para boas
causas.
Memoria y justicia
Ainda tratando sobre os usos da memria, Todorov distingue as formas de
reminiscncia em maneira literal e maneira exemplar. A primeira seria
aquela em que o sujeito se concentra em um fato negativo do passado, por
exemplo, e analisa-o isoladamente, recordando-o apenas com o intuito de
vingana. O segundo seria quando se recorda o mesmo tipo de fato, mas
considerando-o de maneira geral, e utilizo tal situao como modelo para
compreender situaes presentes ou futuras:
La operacin es doble: por una parte, como en un trabajo de psicoanlisis o
un duelo, neutralizo el dolor causado por el recuerdo, controlndolo y
marginndolo; pero, por otra parte y es entonces cuando nuestra conducta
deja de ser privada y entra en la esfera pblica abro ese recuerdo a la
analoga y a la generalizacin, construyo un exemplum y extraigo una
leccin. (TODOROV, 2007, p.32)
Todorov defende que o uso literal traz riscos, torna o acontecimento
insupervel e faz com que o passado pese sobre o futuro. J o uso exemplar
permite usar o passado a favor do presente, aprendendo a tirar lies de
injustias sofridas no passado para que no se repitam no presente e futuro.
O autor frisa a necessidade de se observar os fins da utilizao do passado,
ou seja, observar se um indivduo ou um grupo no logra fazer o luto de
uma situao negativa, e est dominado por este acontecimento; ou se
recorre a fatos passados apenas com sentimentos revanchistas:
Sin duda, todos tienen derecho a recuperar su pasado, pero no hay razn
para erigir un culto a la memoria por la memoria; sacralizar la memoria es
otro modo de hacerla estril. Una vez restablecido el pasado, la pregunta
debe ser: para qu puede servir, y con qu fin? (TODOROV, 2007, p. 33)
Singular, incomparable, superlativo
Prevendo o quanto sua ideia de memria exemplar poderia ser discutida e
negada, Todorov insiste que problemtico individualizar acontecimentos, e
que fazer uma comparao, de modo correto, sempre possvel. Ele
exemplifica com o caso do Holocausto judeu, percebendo que este um
acontecimento comparvel ao sistema escravocrata que matou milhes de
africanos, ao extermnio da populao indgena na Amrica ou ao terror
perpetuado pelo governo stalinista na antiga URSS. O autor enfatiza, no
entanto, que comparar no diminuir ou justificar um acontecimento dessa
magnitude: comparar no significa explicar (mediante una relacin casual),
y mucho menos perdonar. (TODOROV, 2007, p. 36). Comparar , segundo
Todorov, uma forma de tirar lies de tais acontecimentos: Para que la
colectividad pueda sacar provecho de la experiencia individual, debe
reconocer lo que esta puede tener en comn con otras. (TODOROV, 2007,
p. 38)
La ejemplaridad
La memoria ejemplar generaliza, pero de manera limitada; no hace
desaparecer la identidad de los hechos, solamente los relaciona entre s,
estableciendo comparaciones que permiten destacar las semejanzas y las
diferencias. (TODOROV, 2007, p.45)
El culto a la memoria
Na concluso de seu estudo, Todorov ressalta a existncia de uma
venerao memria ou uma preocupao excessiva com o passado, nas
sociedades ocidentais, especialmente na sociedade francesa. Tal busca
excessiva pelo passado viria de uma necessidade de pertencimento a uma
identidade coletiva e tambm pelo desaparecimento das identidades
tradicionais decorrente da mobilidade populacional, cultural e de
informaes.
Alm dessas razes, Todorov afirma que atualmente busca-se lembrar os
males do passado para esquecer-se dos males atuais, e assim, manter uma
conscincia tranquila.
Por fim, Todorov defende que h grupos que buscam reconhecer-se como
vtimas do passado, buscando assim um crdito inesgotvel na sociedade,
privilgio melhor do que uma suposta reparao pelo dano sofrido no
passado. Neste ponto o autor cita como exemplo o caso dos negros
americanos:
Los negros americanos suministran un ejemplo elocuente de semejante
conducta. Victimas sin discusin de la esclavitud y de sus secuelas, como la
discriminacin racial, y deseosos de salir de esa situacin, se niegan en
cambio a abandonar el papel de vctimas que les asegura un privilegio
moral y poltico duradero. (TODOROV, 2007, p. 55).
Ao fazer tal afirmao, o autor aparentemente demonstra desconhecer o
trabalho de inmeros indivduos e coletivos que trabalham em prol da
igualdade racial, que longe de portarem-se como vtimas por vontade
prpria, buscam lutar por mudanas, com pouqussimo apoio e
reconhecimento dos governos dos pases americanos. Se o papel de vtima
se mantm, talvez seja porque as configuraes sociais desses pases no
tenham mudado a ponto de os negros americanos poderem mudar de
postura. E possvel questionar os privilgios apontados pelo autor, visto
que em termos de representatividade poltica, por exemplo, a situao dos
negros pouco tem mudado.
Por fim, Todorov conclui reafirmando a necessidade de lembrar o passado,
mas pondo ressalvas em relao aos objetivos que se pretende alcanar
com essa reminiscncia. Alm disso, postula que meios de memria como
livros de histria seriam mais eficazes do que processos jurdicos, por
exemplo.
No obstante, tenemos que conservar viva la memoria del pasado: no para
pedir una reparacin por el dao sufrido sino para estar alerta frente a
situaciones nuevas y sin embargo anlogas. El racismo, la xenofobia, la
exclusin que sufren los otros hoy en da no son iguales que hace cincuenta,
cien o doscientos aos; precisamente, en nombre de ese pasado no
debemos actuar en menor medida sobre el presente. (TODOROV, 2007, p.
58)
Lejos de seguir siendo prisioneros del pasado, lo habremos puesto al
servicio del presente, como la memoria y el olvido se han de poner al
servicio de la justicia. (TODOROV, 2007, p. 59)

You might also like