Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

1. Uvod
Asinhrone maine se preteno upotrebljavaju kao motor, a jako rijetko kao generator.
Asinhrone maine dobile su svoje ime zbog toga, to brzina rotacionog magnetskog toka i brzina
rotora nije ista, kao to je sluaj kod sinhronih maina. Asinhrona maina se izrauje u serijskoj
proizvodnji kao jednofazna ili trofazna, vrlo je jednostavana za proizvodnju i odravanje i
ralativno niske proizvodne cijene.
Rad asinhrone maine temelji se na rotirajuem magnetskom toku, a velike zasluge za
pronalazak ima Nikola Tesla.
Cilj ovog rada je opisati princip rada asihronog motora.

1
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

2. Princip rada asinhronih motora

Slika 1 Rotacioni magnetizam

Ako se obre permanentni magnet (NS), obrtae se i bakarna ploa koja se nalazi ispod njegovih
polova, u istom smjeru. Ovu pojavu otkrio je fiziar Arago i nazvao rotacioni magnetizam"
(slika 1). Objanjenje: zajedno sa magnetom obru se i njegove linije magnetne indukcije, koje
sijeku bakarnu plou i u njoj indukuju struje (ije putanje su krune), jer je ploa masivan
provodnik.
Magnetni polovi statora rotiraju i stvaraju obrtno magnetno polje. Na provodnik rotora u kome
tee struja i kada se nalazi u magnetnom polju djeluje elektromagnetna sila. Relativna brzina
obrtanja provodnika manja je od brzine obrtanja magneta. Provodnik rotora i magnet ne obru se
sinhrono (u taktu), ve asihrono. Ako bi se izjednaile brzine obrtanja provodnika i magneta,
linije magnetne indukcije ne bi sjekle provodnik, u njemu se ne bi indukovale struje, nestala bi
elektromagnetna sila, provodnik bi poeo da se zaustavlja. Ali sa zaustavljanjem, linije magnetne
indukcije bi veom brzinom sjekle provodnik i opet bi se indukovale struje. Krajnji rezultat je da
se brzina obrtanja provodnika veoma pribliava brzini obrtanja magneta, ali je uvijek manja od
nje.
Nikola Tesla je uspio da obrtno magnetno polje dobije bez obrtanja magneta, pomou
nepominih kalemova kroz koje su proticale naizmjenine struje, meusobno fazno pomjerene.
Ovaj veliki pronalazak nazvan je asinhroni ili indukcioni motor (slika 2).

Slika 2 Teslin elektromotor (indukcioni motor)

2
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

2.1 Stvaranje obrtnog magnetnog polja

Obrtno magnetno polje stvoreno dvofaznom strujom
Za stvaranje obrtnog magnetnog polja potrebne su najmanje dvije naizmjenine struje fazno
pomjerene jedna prema drugoj. Stator asinhronog motora sa najjednostavnijim dvofaznim
namotajem: svaki fazni namotaj ima samo jedan zavojak (po dva aktivna provodnika u
ljebovima statora). Sa U i X ozaeni su poetak i kraj prvog faznog namotaja, a sa V i Y isto za
drugi fazni namotaj U i V su poeci, a X i Y zavreci faznih namotaja.

Na dijagramu su struje u namotajima, koje se fazno razlikuju za 90 Magnetni polovi N i S

obrtnog magnetnog polja obr.u se zbog promjena smjerova struja u faznim namotajima UX i VY.

3
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

Slika 3 Raspored faznih namotaja na statoru dvopolnog motora

Namotaj statora tako je rasporeen, da obrtno polje ima dva magnetna pola prikazano na sliku 3
(sjeverni N mjesto odakle izlaze linije magnetne indukcije i juni S - gdje linije indukcije
ulaze). Provodnici faznog namotaja UX i namotaja VY na meusobnoj su udaljenosti od 1/2
unutranjeg obima statora. Polje naini jedan obrt za vrijeme jedne periode. Za vrijeme od 50
perioda u sekundi, obrtno magnetno polje obrnue se 50 puta u sekundi, ili 60 50 = 3000 puta u
minute.
Namotaj na statoru moe biti i tako rasporeen, da obrtno polje ima etiri magnetna pola:
fazni namotaj UX ima 4 provodnika koji su meusobno udaljeni za 1/4 unutranjeg obima statora
(isto vai i za fazni namotaj VY).

Slika 4 Raspored faznih namotaja na statoru etvoropolnog motora

4
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

Struje kroz ove fazne namotaje iste su kao i u prethodnom sluaju. etvoropolno magnetno polje
naini za vrijeme jedne periode 1/2 obrta, ili za frekvenciju od 50 per/sek obrnue se 25 puta/sek,
ili 6025 = 1500 puta/minute. Da bi se dobilo estopolno obrtno magnetno polje, provodnici
svakog faznog namotaja treba da su udaljeni za 1/6 unutranjeg obima statora, a kod osmopolnog
obrtnog polja za 1/8 i tako dalje (slika 4).

2.2 Obrtno magnetno polje stvoreno trofaznom strujom

Trofazne struje stvaraju, po intenzitetu, ravnomernije obrtno magnetno polje od dvofaznih struja.
Stator ima tri fazna namotaja UX, VY i WZ. U ovom primjeru svaki od njih ima po 4
provodnika, tako da se dobija etvoropolno obrtno magnetno polje prikazano na slici 5.

Slika 5 Raspored faznih namotaja na statoru trofaznog etvoropolnog motora

Na dijagramu su struje u namotajima, koje se fazno razlikuju za 120.

5
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

2.3 Osnovni elementi konstrukcije i vrste

Dva osnovna dijela: nepokretni (stator) i obrtni (rotor). Stator se prikljuuje na mreu i po
funkciji je induktor, jer stvara magnetno polje. Rotor je indukt, jer se u njegovim provodnicima
indukuju struje. Stator je izraen u vidu upljeg valjka, od dinamo limova debljine oko 0,5 mm
(da bi se na najmanju mjeru smanjile vrtlone struje i gubici u gvou). Na unutranjem obimu
statora nalaze se ljebovi u kojima je smjeten namotaj statora. Kroz namotaje statora protiu
viefazne (najee trofazne) struje, koje stvaraju obrtno magnetno polje.
Stator se stavlja u oklop (kuite) motora, koji je u obliku tanjeg cilindra. Na oklopu obino
postoje rebra, da bi se poveala povrina za hlaenje. Sa obje bone strane oklopa dolaze
poklopci, koji u svom centru nose leita za vratilo rotora.

Slika 6 Elektromotor

Na donjem dijelu oklopa nalaze se noge (stopala) motora koje slue za privrivanje motora za
specijalne ine na odgovarajuoj vrstoj podlozi. Na zadnjem poklopcu je otvor sa reetkom za
strujanje vazduha kojim se hladi unutranjost motora. Snano strujanje proizvodi ventilator,
naglavljen na vratilu motora. Na gornjoj strani nalazi se prikljuna kutija sa kablovskom
uvodnicom. U kutiji je prikljuna ploica, koja slui za vezivanje dovodnih provodnika kabla sa
jedne strane i krajeva faznih provodnika statora sa druge. Raspored ulaznih i izlaznih krajeva
namotaja je standardizovan - da bi se namotaj statora mogao pomou metalnih lamela po potrebi
jednostavno vezati u zvezdu ili u trougao (slika 6).

6
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

Slika 7 Asinhroni motor u presjeku

Vide se i putevi strujanja vazduha za hlaenje motora. On se usisava kroz reetku zadnjeg
poklopca i struji preko rebara za hlaenje na oklopu motora. Jedan dio ovog vazduha prolazi
kroz prostor izmeu statora i rotora.
Magnetno kolo rotora sastavljeno je od istih limova kao i za stator i u magnetnom pogledu
ine cjelinu koja se naglavljuje na vratilo. Rotor po svom obimu ima ljebove, koji kao i kod
statora, mogu biti razliitih oblika, a u njima su smjeteni namotaji.
Prema vrsti elektrinog kola, rotori se mogu podijeliti na:
1. kratkospojene
2. namotane

2.4 Kratkospojeni rotor

Namotaj rotora sastoji se od neizolovanih tapova od bakra ili aluminijuma, koji su na obje
eone strane rotora meusobno kratko spojeni masivnim prstenovima. Takav namotaj rotora ima
oblik kaveza i naziva se "kavezni namotaj" (slika 8). Motori sa ovom vrstom namotaja na rotoru
- asinhroni motori sa kratkospojenim rotorom (slika 9), ili prosto kratko spojeni motori. Ova
vrsta elektromotora je najjednostavnija, najtrajnija i najjeftinija. Prilikom rada, samo su im
leita izloena troenju.
Namotaj sa bakarnim provodnicima realizuje se tako to se okrugle bakarne ipke postavljaju
u okrugle ljebove, a sa obje bone strane stavljaju se prstenovi i tvrdo leme. Na prstenove se jo
stavljaju i krilca koja slue kao ventilator. esto se koriste i aluminijumski provodnici. Gvozdeni

7
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

dio rotora sa okruglim ljebovima zaliva se aluminijumom. Tako se dobija aluminijumski kavez
kao cjelina sa kratkospajajuim prstenovima.

Slika 8 Rotorski kavezni namotaj od Slika 9 Namotaj kratkospojenog rotora

bakarnih tapova i prstenova sa nekoliko limova

Pod uticajem obrtnog magnetnog polja,

stvorenog strujama iz mree u namotaju
statora, indukuju se struje u provodnicima
rotora, otuda i drugi naziv za ove motore
-indukcioni motori prikazan na slici 10. Poto
se provodnici rotora nalaze u magnetnom
polju, na njih djeluju elektromagnetne sile i
dolazi do obrtanja rotora u smjeru obrtanja
magnetnog polja. Rotor se ne moe obrtati
istom brzinom kao i obrtno polje. Kada bi rotor
dostigao sinhronu brzinu, ne bi postojala
relativna brzina izmeu njegovih provodnika i
obrtnog magnetnog polja, ne bi bilo
indukovanih struja, niti elektromagnetne sile,
pa bi rotor poeo da usporava.
Slika 10 Indukcioni motor

Tada bi opet dolo do poveanja relativne brzine izmeu rotora i polja, indukovanja struje i
pojave sile. Kao krajnji rezultat, rotor asinhronog motora obre se sa neto manjim brojem
obrtaja n, nego to je broj obrtaja ns obrtnog magnetnog polja.
Obrtno magnetno polje kod asinhronog motora obre se sinhronim brojem obrtaja ns:
8
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

f - frekvencima pobudne struje (namotaja statora)

p - broja pari magnetnih polova
Rotor asinhronog motora obre se asinhronim brojem obrtaja n: n ns.
Razlika izmeu sinhronog i asinhronog broja obrtaja naziva se klizanje asinhronog motora s, koje
se najee izraava u procentima sinhronog broja obrtaja ns:

.2

Nominalna vrednost klizanja pod punim optereenjem reda je veliine: 6% za male motore, 3%
za srednje i 0,5% za velike motore.

2.5 Namotani rotor

U ljebove ovih rotora stavljaju se namotaji (obino trofazni), ije je izvoenje isto kao i za
namotaje statora, odnosno, kao viefazni namotaj. Ako je na rotoru trofazni namotaj, njegova tri
kraja vezana su za tri mesingana klizna prstena, izolovana meusobno i od vratila za koje su
uvreni.

Slika 11 Asinhroni motor sa kliznim prstenovima

Na klizne prstenove(slika 11) prislonjene su etkice koje su u vezi sa trofaznim rotorskim

otpornikom. Motori sa ovom vrstom namotaja na rotoru nazivaju se i asinhroni motori sa kliznim
prstenovima. Kod ovih rotora, preko kliznih prstenova, postoji veza namotaja sa okruenjem.

9
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

Veza namotaja rotora moe biti u zvijezdu" ili trougao". Ako se namotaj spregne u zvezdu, tri
kraja faznih namotaja spoje se u neutralnu taku na samom namotu, a ostala tri izvode do tri
klizna prstena. Kod sprege u trougao, njegova tjemena vezuju se za klizne prstenove.

2.6 Pokretanje asinhronih motora

Pri pokretanju kratkospojenih motora, njihov rotor se nalazi u stanju mirovanja, dok je
namotaj statora prikljuen na mreu i obrtno magnetno polje ve ima puni sinhroni broj obrtaja.
Pri pokretanju motora relativna brzina kojom linije magnetne indukcije sijeku bakarne tapove
namotaja rotora najvea je, pa su indukovana elektromotorna sila i struja u namotaju rotora vrlo
velike.
Meutim, moment pokretanja je prilino mali, esto manji od nominalnog - nepovoljno,
naroito ako se motor pokree pod veim optereenjem. Pri pokretanju motora, zbog velike
struje u namotaju rotora, mora se pojaviti i velika jaina struje u namotaju statora, te se kod
velikih motora pojavljuju tzv. "udari struje ", koji izazivaju neprijatne varijacije napona u mrei.
Varijacije napona predstavljaju smetnju u mreama u kojima se kratkospojeni motori esto
pokreu i zaustavljaju.

10
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

3. Pokretanje kratkopojeniih asinhroniih motora

Motori sa kratkospojenim rotorom smiju se prikljuivati na elektrine mree samo sa
ogranienom veliinom snage, primenom propisanog naina pokretanja. Prilikom putanja u rad
asinhronog motora, moraju se ispuniti dva uslova:
1. polazni moment mora imati vrijednost veu od potrebne donje granice
2. struja pokretanja mora biti ispod dozvoljene maksimalne vrijednosti.
Trofazni asinhroni motori male snage do 1,1 kW mogu se putati u rad bez pomonih
pokretakih aparata, mada i oni pri pokretanju mogu povui iz mree struju I max koja moe biti i
do 6 puta vea od nominalne struje I n. Zbog toga osigurai ovih motora moraju biti za nominalnu
jainu struje In, ali sa usporenim dejstvom", potrebno je da izdravaju kratkotrajnu, veliku
jainu struje Imax pri pokretanju motora, ne prekidajui strujno kolo. Kod asinhronih motora vee
snage - za smanjenje jaine struje pri pokretanju primenjuju se razna pomona sredstva -
pokretai motora.
1) Pokretanje prekidaem zvijezda trougao
Pri pokretanju, namotaj statora trofaznog asinhronog motora sa kratkospojenim rotorom
vezuje se u zvijezdu - uzima iz mree tri puta manju jainu struje, nego da je vezan u
trougao.
Kada motor razvije nominalan obrta, namotaj statora prevezuje se u trougao i sa tom vezom
motor dalje trajno radi. Vezivanje i prevezivanje namotaja statora, kao i iskljuenje motora sa
mree vri se prekidaem zvijezda-trougao. Nedostatak: u sprezi zvijezda moment je tri puta
manji od momenta kada je namotaj statora u sprezi trougao.
2) Pokretanje promenjivim otpornikom
Promenljivi otpornik sastoji se od tri jednaka otpora, vezana ispred tri fazna namotaja statora, a
ija veliina se moe mijenjati. Pri pokretanju motora, da bi se smanjila suvie velika jaina
struje, ukljuuju se cijeli otpori. Sa porastom broja obrtaja motora, smanjuje se jaina struje, pa
se otpori mogu postepeno iskljuivati, a pri nominalnom broju obrtaja sasvim se iskljuuju. Ovaj
nain pokretanja ima prednost nad prekidaem zvijezda - trougao, jer se jaina struje moe
mijenjati kontinualno ili sa malim skokovima.
Nedostaci:
- pri pokretanju motor razvija manji obrtni moment, nego pri pokretanju sa prekidaem zvijezda
- trougao
- u otpornicima se javljaju veliki gubici snage.
Primjenjuje se ree i to za motore koji se pokreu sa vrlo malim optereenjem i za motore koji se
ree zaustavljaju i ponovo pokreu.

11
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

3) Pokretanje pomou autotransformatora

Putanje u rad pod snienim naponom i praktino bez Dulovih gubitaka. Ispred namotaja
statora vezuje se trofazni autotransformator, iji se napon na sekundarnoj strani moe regulisati.
Pri pokretanju napon se smanjuje na oko 50% vrijednosti, a time i jaina struje koju motor uzima
iz mree, napon se zatim postepeno poveava i na kraju se motor neposredno prikljuuje na
mreu.
Nedostaci:
- pokretanje je mogue samo sa smanjenim momentom
- vea cijena
Primjenjuje se kod kaveznih motora svih snaga, kada se pokreu u praznom hodu ili pod malim
optereenjem.
4) Pokretanje sa centrifugalnom spojnicom
Ideja centrifugalne spojnice je da se motor pokrene u praznom hodu (neoptereen) i kasnije se
optereti. Udar struje je manji i traje krae. Centrifugalna spojnica taj zadatak izvrava
automatski - poinje da djeluje kada motor postigne puni broj obrtaja i spaja motor sa mainom
radilicom koju treba pokrenuti pod punim optereenjem mirno i ujednaeno.
5) Pokretanje sa dvostrukim i dubokim ljebovima
Specijalne konstrukcije kratkospojenih rotora - poveanje omskog otpora rotora i smanjenje
faznog pomjeraja izmeu njegove ems i struje, to utie na poboljanje karakteristika pri
putanju motora u rad. Najbolje osobine pokazali su dvokavezni (slika 12) (Buero) motori i
motori sa dubokim ljebovima prikazan na slici 13.

Slika 12 Dvokavezni (Buero)motori Slika 13 Motori sa dubokim ljebovima

Dvostruki kavez ima i dvojaku ulogu:

- da smanji polaznu struju

12
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

- da povea polazni momet.

Gornji provodnik (A) obuhvaen je manjim magnetnim fluksom, indukovana ems u njemu
znatno je manja, izraen je od materijala veeg specifinog otpora, polazni moment je veliki
(polazni kavez). Donji provodnik (B) obuhvaen je veim magnetnim fluksom, njegova ems je
vea, pa je i njegov induktivni otpor vei, to kao rezultat daje vrlo malu struju koja tee kroz
ovaj provodnik, koja je znatno pomjerena od ems, pa donji kavez pri pokretanju razvija mali
obrtni moment (radni kavez) slika 14.

Slika 14 Dvostruki kavez

4. Pokretanje motora sa namotaniim rotorom

13
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

Sl. 15 Rotorski otpornik

Veliina polazne struje ograniava se pomou rotorskog otpornika, iji krajevi su vezani
preko etkica i kliznih prstenova za krajeve pojedinih faza rotora, a ostala tri su spojena u
zvezdite preko kliznog prstena K prikazano na slici 15. Pre ukljuivanja motora na mreu,
ruice pokretakog otpornika treba da su u poloaju maksimalnog otpora. Po ukljuenju,
trokraka ruica se postepeno pomjera, ime se u skokovima smanjuju vrijednosti otpora
ukljuenih u pojedine faze.
Ako se na vrijeme i pravilno iskljuuju pojedine sekcije pokretakog otpornika, promjena
momenta u toku pokretanja vri se po krivoj, koju ine vrni djelovi pojedinih karakteristika za
razliite vrijednosti pokretakog otpornika. Cio tok putanja u rad, odnosno promjena momenta
do postizanja nominalnog reima oznaen je crvenom linijom.

14
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

ema 1
- Moment ne pada ispod neke granice (M)
- Polazni moment (s = 1) na prirodnoj (neregulisanoj) karakteristici (5) znatno je manji od
momenta optereenja (Mt), tako da bez poveanja otpora u kolu rotora motor, pod datim
optereenjem, ne bi mogao da se pokrene) prikazano na emi 1.
Prednosti asinhronih motora sa kliznim prstenovima:
- smanjena struja pokretanja
- veliki polazni moment (jednak maksimalnom)
- polazni moment se moe po potrebi podeavati
- mogue podeavanje brzine.

Nedostaci, u odnosu na kratkospojene motore:

- sloenija i skuplja konstrukcija
- Dulovi gubici
- neizbjeno varnienje na kliznim prstenovima (nepogodni za primjenu u eksploziono
ugroenim sredinama, gdje su u prednosti kratkospojeni motori - jedini motori koji po principu
rada ne varnie).
Asinhroni motori sa namotanim rotorom i kliznim prstenovima primjenjuju se za sve snage, a
naroito za velike i najvee, sa tekim pokretanjem, kada je potreban veoma veliki polazni
moment. Ovakvi motori za visoke napone ne smiju se iskljuiti iz mree sa otvorenim
namotajem rotora zbog opasnosti naponskog proboja izolacije.

15
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

5. Regulacija brzine obrtanja asinhronih motora

Promjena brzine obrtanja : .3

promjenom klizanja (promjenom napona statora ili otpora u kolu rotora)
promjenom broja pari polova
promjenom frekvencije napona napajanja.

5.1 Promjena brzine obrtanja promenom napona statora

ema 2

Trofazni pretvara napona prikazan na emi 2 izveden pomou antiparalelnog spoja tiristora koji
napaja stator asinhronog motora. Dodavanjem otpora u kolu rotora - poveava se prekretno
klizanje. Veliki gubici - veliki dio energije troi se na rotorskim otporima. Samo za motore malih
snaga, ili za motore veih snaga ako ne rade dugo sa snienim brzinama obrtanja.

16
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

5.2 Promjena brzine obrtanja promenom otpora u kolu rotora

Promjena omskog otpora rotora prikazan na emi 3 - ubacivanjem promenljivog otpornika u
njegovo strujno kolo (kod motora sa kliznim prstenovima). Povoljnije je reenje sa impulsnom
promjenom otpora u kolu rotora: asinhroni motor (1), trofazni dvostrani ispravlja (2) i pretvara
za impulsno ukljuivanje otpornika otpornosti Rr.

ema 3

5.3 Promjena brzine obrtanja promenom broja pari polova

Nije mogue obezbijediti kontinualnu promjenu brzine, ve samo diskretnu, i to za dvije do
etiri razliite brzine.

5.4 Promjena brzine obrtanja promenom frekvencije napona napajanja

Skoro iskljuivo se vri kao istovremena promjena napona i frekvencije - skalarna - U/f
regulacija.

17
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

ema 4

Za tu svrhu koriste se invertori - reguliu napon i frekvenciju na motoru, pri emu njihov odnos
ostaje konstantan (ema4).
Mehanike karakteristike motora za razliite frekvencije i konstantan odnos U/f:
Veliina prekretnog momenta praktino se ne mijenja, jer je odnos statorskog napona i
frekvencije konstantan.
Nagib mehanikih karakteristika ne mijenja se pri promjeni frekvencije statora, tj. karakteristike
se translatorno pomjeraju po apscisnoj osi.

18
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

6. Frekventni pretvarai za upravljanje asinhronim motorima:

Sl. 16 Pretvara za upravljanje trofaznim asinhronim motorima male snage

Sl. 17 Pretvarai koji pokrivaju irok spektar Sl. 18 Serija pretvaraa za snage

snaga motora, od 1,1 do 500 kW motora od 5,5 kW do180 kW

Na slikama16, 17 i 18 prikazani su frekventni pretvarai za pokretanje motora razliitih snaga.

19
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

7. Zakljuak
Danas su najee upotrebljavane elektrine maine. Princip rada zasniva se na indukcijskom
djelovanju izmeu statora i rotora (rotirajuem magnetskom polju).
Razvoj tehnike omoguuje izradu sve jeftinijih ureaja za upravljanje izmjeninim mainama.
Zbog toga asinhroni motori imaju perspektivu u primjenama i reguliranim pogonima, gdje su do
sada primat imali istosmjerne maine.
Do sada su se izmjenine maine (bilo sinhrone ili asinhrone) koristili uglavnom za specifine
namjene, uglavnom gdje je primjena istosmjernih neprikladna i nije dozvoljena zbog iskrenja na
kolektoru (npr. rad u zapaljivim i eksplozivnim sredinama).

20
Devi Nemanja E4a Princip rada asinhronog motora

8. Literatura

1. Asinhroni motori, Prof.dr.sc. Jasmin Velagi, Elektrotehniki fakultet Sarajevo

2. B. Mitrakovi: Asinhrone maine, Nauna knjiga, Beograd, 1986.
3. A. Dolenc: Asinhrone maine, Sveuilina naklada Liber, Zagreb, 1970

21