Astronomik Zaman Sistemleri

Astronomik Zaman Sistemleri

ki trldr
Dnyann kendi etrafnda dnne bal olarak
tanmlanan zamanlar
Atom saatleri ile (yani atomik salnmlarn frekans) ile
yrtlen zamanlar (sezyum 133 atomu)
Dnyann dnmesi dzensizdir
Ylda 1 sn dzeyinde periyodik ve uzun sreli
srklenme eklinde deiimler sergiler
Atomik standartlar ylda 1 mikrosaniye dorulukla
u an iin dzenli zamana en yakn yaklamlardr
 Atomik Zaman Sistemleri
Atomik zaman 1955 ylnda kefedildi
Atomik zamandan nce dzenli zamana en yakn
zaman sistemi Efemeris Zaman (ET) idi
Dnyann dnmesindeki dzensizlikleri modelleyen
mevcut en iyi teoriler kullanlyordu
Efemeris zaman 1984 ylna kadar devam etti
Zaman sistemlerinin tanmlanmasnda
Franszlarn uzun sreli katklar olmutur. O
yzden bunlar iin daha ziyade Fransz isimlerinin
ksaltmalar kullanlr
 Atom Saatleri Kullanlarak Belirlenen
Zaman
TAI Uluslararas Atom Zaman
UTC Dzenli Evrensel Zaman
TDT Yersel Dinamik Zaman
TDB Barisentrik Dinamik Zaman
 Dnyann Dnmesini Esas Alan
Zamanlar
UT1 Evrensel Zaman
UT0
UT2
GMST Greenwich Ortalama Yldz Zaman
GAST Greenwich Gzlem An Yldz Zaman
LMST Yerel Ortalama Yldz Zaman
LST Yerel Yldz Zaman
Atom zamanlar
 TAI Uluslar aras Atom Zaman
Bugn dnyadaki ana zaman standarddr
Dnya etrafndaki birok saatten yararlanlr. Bu saatler
evresel ve grelilik etkisi nedeniyle dzeltilirler.
Amerikan Donanmas Gzlem Evindeki sezyum
saatlerinin dier saatler arasnda nemli bir arl
vardr
Relativistik (grelilik) anlamda yerin ekim
potansiyeline ve yerin ataleti referans alnarak
tanmlandndan dnya tabanl bir zamandr.
SI saniyesi TAIye gre tanmlanr
TAInin ETden fark 1977 ylnda 32.184 sn olarak
belirlenmitir
 UTC Dzenli Evrensel Zaman
NIST Radyo stasyonu WWV tarafndan yaynlanan bir atom
zamandr
Tanm gerei UTC ve TAI ayn karakterdedir.
Ancak UTC zaman zaman eklenen artk saniyeler (leap seconds) ile
ortalama gne zamanna yakn kalr
Yani dnyann dnmesi yavalasada gnee gre (bir yllk ortalama
alnarak) le saati hep ayn UTCdedir
Dnyann dnmesi dzensiz olduundan dnyann dnmesine gre
tanmlanan UT1 ve UTC arasndaki fark srekli deimektedir
UT1 ve UTC arasndaki farkn 0.7 snden byk olmamas iin TAIye
srekli artk saniye eklenir ya da karlr

UTC = TAI (bir dizi artk saniye)

 TDT ya da TT - Yersel Dinamik Zaman
Gezegenlerin hareketlerinin hesaplanmasnda
kullanlan yer merkezcil zamandr
1984te Efemeris Zamannn (ET) yerini almtr
ET ile arasnda 32.184 snlik bir ofset vardr
Bu ofset ETden TDTye geite sreklilii
salamak zere tanmlanmtr
TT = TAI + 32.184 = UTC + bir dizi artk saniye + 32.
184
 TDB - Barisentrik Dinamik Zaman
TDB, grelilik dzeltmesi ile orijin gne sistemi
barisenterine kaydrlmak zere TDTnin aynsdr
Gezegenlerin hareketleri artk TDBye gre
hesaplanr
TDB dnyann gne ekim potansiyeli iindeki
hareketi nedeniyle gerekli grelilik dzeltmelerini
ierdiinden TTye gre daha dzenlidir.
TT ve TDB arasndaki iliki:
TDB = TT + 0.001658 sin (g) + 0.000014 sin (2g) saniye
g = 357.53 + 0.9856003 (JD 2451545.0) derece
JD Julian date
 Julian Tarihi (JD)
.. 1 Ocak 4713 Greenwich le saatinden gnmze
zaman aralnn gn ve gnn kesirleri eklinde ifade
edilmesidir
Julian Gn Says (JDN): JDin tamsay ksmdr
1 Ocak 4713 Greenwich le saatinde JD 0dr
rn. 31 Ekim 2012 saat 10:00 (UT) itibariyle JD =
2456231.916667 dir
Balang epoundan bu yana yaklak 2.5 milyon JD
gemitir
JD 2,400,000 16 Kasm 1958de idi
JD 2,500,000.0 31 Austos 2132 UT le saatinde olacak
Dnyann Dnmesi ile lintili
Zaman Sistemleri
 UT1 - Evrensel Zaman
Dnyann gerek dnmesinin llmesi esasna dayanr
u an srdrlmeyen GMT ile ayndr
Dnyann ortalama gnee gre gzlenen dnmesidir
Gzlemcinin boylam Greenwich meridyenine ve kutup hareketine gre
dzeltilir
Dnyann dnmesi dzenli olmad iin UT1 dnme oran sabit deildir ve
atomik zamandan olan fark srekli olarak kestirilemeyecek ekilde deiir
1995den bu yana UT1 atom zamanna (UTC ya da TAI) gre ylda yaklak
0.8 saniye srklenmektedir (drift)
UTCye aradaki farkn bymemesi iin artk saniyeler (leap seconds)
eklenir
DUT1=UT1-UTC Uluslar aras Yer Dnme Servisi (IERS) tarafndan izlenir
UT1 = UTC + DUT1 (IERS A Blteninden)

UT1-UTC < 0.7 saniye

 UT0
UT1in gzlem yeri spesifik versiyonudur
UT0 kutup hareketi etkisini ierir
UT1 dnya etrafndaki bir ok istasyondan (VLBI)
belirlendii iin ara adm olarak gzlem istasyonu
iin UT0 hesaplama ihtiyac ortadan kalkmtr
UT0 = UT1 + tan(lat) * (x * sin(long) + y *
cos(long))
x ve y IERS A blteninde yaynlanan anlk kutup
koordinatlar
lat ve lon enlem ve boylam deerleri
 ok uzun baz interferometresi (VLBI)
1960larda radyo astronomlar tarafndan Quasarlar aratrmak iin
gelitirildi
Veri: quasarlardan gelen radyo dalgalar
llen: Quasarlardan gelen radyo dalgalarnn iki ya da daha ok
radyo antenine var zamanlar arasndaki fark
byk radyo antenlerinin (teleskoplarnn) bal konumlar
u anki duyarlk yatayda 1 mm, deyde 2-3 mm
Kullanm alanlar:
Yerin dnmesinin belirlenmesinde
UT1-UTCnin belirlenmesinde
Nutasyonun belirlenmesinde
ICRF (Uluslararas Gksel Referans Sistemi) nin belirlenmesinde
lm aletleri hantal ve pahal
VLBI radyo teleskobu (20 m)
Ekvator dzlemi
 UT2
Yalnzca tarihi nemi vardr
1972den nce zaman yayn servisleri zaman sinyallerini
UT1in 0.1 saniyesi iinde tutmaya gayret etmilerdir
Yani bu UT1de yllk ve yarm yllk periyodik etkilerin
elimine edilmesi anlamna gelmektedir.
UT1 ve UT2 arasndaki iliki:
UT2 = UT1 + 0.022 * sin(2*Pi*t) 0.012*cos(2*Pi*t)
0.006*sin(4*Pi*t)+0.007*cos(4*Pi*t)
Burada
t = 2000.0 + (MJD 51544.03)/365.2422 ve MJD,
modifiye edilmi Julien tarihi (JD 2400000.5)
 GMST Greenwich ortalama yldz
zaman
Yldz zaman dnyann dnnn uzayda ok uzaktaki gk objeleri
yardmyla llmesidir
GMST ile UT1 arasndaki fark, GMSTde bir yln 365.25 gn deil 366 gn
olmasdr
GMST iin referans noktalar Greenwich meridyeni ve ilkbahar noktasdr
Greenwich yldz gn ilkbahar noktas Greenwich meridyenindeyken
balar.
GMST ilkbahar noktasnn, nutasyon nedeniyle oluan ksa periyotlu
etkilerin ihmal edilmesi ile elde edilen, ortalama konumunun saat asdr.
GMST UT1 ile aadaki eitlik yardmyla ilikilendirilir:
GMST (UT1 =0 iken saniye cinsinden) = 24110.54841 + 8640184.812866 *T +
0.093104 * T ^2 0.0000062 * T^3
Burada T, 1 Ocak 2000, UT1 = 12h daki Julian yzyldr ve
T = d / 36525
d = JD 2451545.0
 GAST Greenwich Gzlem An Yldz
Zaman
GAST GMSTnin ilkbahar noktas zerindeki
nutasyon etkisinin dzeltilmesi ile elde edilen
zamandr
Presesyon etkisi halihazrda GMST
tanmlanrken giderilir
Nutasyonun rektesensiyon bileeni ilkbahar
noktas eitlii olarak adlandrlr.
GAST = GMST + (ilkbahar noktas eitlii)
 LMST Yerel Ortalama Yldz Zaman
GMST + gzlem annda Greenwichden douya
doru pozitif llen adr
Bu genelde gzlem evinin yldz saatinde
gzlenen deerdir
 LST - Yerel Yldz zaman
lkbahar noktas gzlemcinin meridyenindeyken
LST sfrdr
1 saat sonra, ilkbahar noktasnn Yerel Saat As
(LHA) +1 s (saat as tanmndan hareketle) ve LST
ye gre saat 1 dir.
Dolaysyla, LST = ilkbahar noktasnn LHA
Ya da;
Yldz Yerel Saat As = LST Yldz Rektesenziyonu
Rektesenziyon B1950(FK4) ya da J2000 (FK5)
katalok sistemlerinden alnabilir
 GPS Zaman
6 Ocak 1980 gece yars 12de balar
GPS uydular ve yer kontrol istasyonlarndaki atom
saatleri ile ynetilir
GPS uydularndan gelen sinyallerin gzlem noktalarna
var zamanlarnn hassas belirlenebilmesi iin
kurulmutur
GPS uydularnn saatleri, ana kontrol istasyonu saatleri
ile srekli senkronize edilir
Ana kontrol istasyonu saatleri de UTC ile srekli
senkronize edilir
GPS zaman artk saniyelerden etkilenmediinden
UTCden 15 sn ileridir.