Professional Documents
Culture Documents
br
9 de Outubro de 2016
Mecanismospacficosdesoluodecontrovrsias
internacionais
SEMINRIOMECANISMOSPACFICOSDESOLUODE
CONTROVRSIASINTERNACIONAIS
1.INTRODUO
1.1Motivosdacriaodosistemadesoluopacficadecontrovrsias
internacional
1.2Finalidades
1.3Princpiosquenorteiamassoluespacficasdosconflitos
internacionais
2.ASMODALIDADESDERESOLUOPACFICASDE
CONTROVRSIAS
2.1Meiosdiplomticos
2.1.1.Negociaodiretaentreaspartes
2.1.2Intervenodeterceiros
2.1.2.1Bonsofcios
2.1.2.2Mediao
2.1.2.3SistemaConsultivo
2.2Meiospolticos
2.2.1.SurgenaeminnciadeguerraentreosEstadosenvolvidos.
2.2.2.rgospolticosdasNaesUnidas
2.2.3.OrganizaesRegionais
2.3.Meiosjurisdicionais
2.3.1.Arbitrageminstitucionalouadhoc
2.3.1.1.AarbitragemrealizadaporchefesdeEstado,comissesmistase
tribunaisarbitrais.
2.3.2.Tribunaisinternacionais
2.3.2.1.Consisteemsubmeterolitgioaumtribunaljudicirio,composto
dejuzesindependentes,cominvestidurapretritaaolitgioesubsiste
suasoluo.
2.3.3.CorteInternacionaldeJustia
2.3.4.TribunalPenalInternacional
3.CONTEXTOHISTORICODERUANDA
3.1.Asdiferenastnicasprovenientesdacolonizaobelgatornaramos
Tutsiogrupomaisforte,nombitopoltico,econmicoemilitar.
3.2.Em1959,amonarquiatutsifoiderrubadapeloshutus,quesomaioria
nopas,gerandoumamigraodetutsisparaospasesvizinhos
3.3.Em1990,aFrentePatriticaRuandesa(FPR)compostaporexilados
tutsis,invadeaRuandaelutaatumacordodepazserestabelecidoem
1993.
4.OGENOCDIODERUANDA
4.1.Nanoitede6deabrilde1994,umavioquetransportavaoento
presidentesdeRuanda,JuvenalHabyarimana,foiderrubado.Extremistas
hutusculparamaFPReimediatamentecomearamumacampanhabem
organizadadeassassinato.
4.2.Umaondadeassassinatosdemotivaotnicaepolticaemque
morrerammaisde800milpessoasfoidesencadeado.Aomesmotempo,
maisdetrsmilhesdepessoasfugiramparaoutrospasesvizinhos.
4.3.OcrimedegenocdiodeRuandaentendidocomoamatana
organizadaesistemticaocorridaentreodias6dejulhoa20dejulhode
1994.
5.TRIBUNALPENALINTERNACIONALPARARUANDA
5.1.Foicriado,peloConselhodeSeguranadaONU,emnov/1994,devido
aossrioscrimescometidoscontraahumanidade,osquaislevariamauma
situaodegraveameaapazmundial.
5.2.nicopropsito:julgarosresponsveispelogenocdio,peloscrimes
contrahumanidadeepeloscrimesdeguerra.
5.3.Emdezembrode2008,oTribunalcondenouprisoperptuaostrs
principaisdirigentesdogovernohutuqueforamresponsveispelo
genocdio.
Paraessafinalidade,oart.33(1)dalistadosmtodosdesoluopacfica
dedisputasentreosEstados:
MEIOSDIPLOMTICOS
Asnegociaesdiretassoumdosmeiosque,namaioriadoscasos,trazem
osmelhoresresultadosparaasoluodedivergnciasentreEstadosso
baseadasnosbonsconstumesinternacionais.
Osproblemasdemenorcomplexidadepodemsersolucionadospormeiode
entendimentoverbalentreamissodiplomticaeoministriodasrelaes
exterioresdolocal.Jaquelesdemaiorgravidade,asoluoseralcanada
atravsdeentendimentosentreosministrosdasrelaesexterioresoupor
altosfuncionriosdosdoisgovernos.Osmeiosdiplomtiocssoosmeios
maistradicionaisedeprevenoesoluodoslitgiosinternacionais.
Bonsofcios:
Quandoasnegociaesaindanaoseiniciaramouporqualquerrazo
vieramaparalisarse,aintervenodeterceiros,pormeiodosbonsofcios,
ajudaaliviarastenses,evitandoqueasrelaesentreaspartesseagravea
pontodeseconverteremfrancahostilidade.Osinteressadosnaresoluo
deumapendncia,Estados,organizaesinternacionaisouindivduos,
notveispelasuareputaoeprestgio,podemoferecerbonsofcios,que
necessitamdaaquiescnciadoslitigantes,sobpenadecaracterizarem
intromissoindevidanosassuntosdeoutrosEstados.Asprpriaspartes
tmafaculadedesolicitaraterceirosaofertadebonsofcios,quese
resumem,svezes,noempenhopessoaldeumestadistaoudoSecretrio
GeraldaONU,paraengajaraspartesemnegociaesdiplomticas.Em
outroscasos,oferecidoumlocalneutroparaqueaspartesserenam,
comoaconteceucomacidadedeParis,quesediouasnegociaesentre
americanosevietnamitasduranteaguerraentreEUAeoVietndoNort
nasdcadasde1960e1970.Valelembrar,queasofertasdebonsofcios
estentreasatribuiesdoSecretrioGeraldaONU,queagirpor
iniciativaprprianombitodesuacompetncia,apedidodealgumrgo
daONUoudosprprioscontendores.Soexemplosdebonsofcios
oferecidospeloSecretriodaONUacrisedosmsseisdeCuba,em1962,o
conflitoentreandiaeoPaquistoem1965e1971.
Mediao:
Diferentementedosbonsofcios,amediaoamodalidadede
intervenodeterceiros,emqueaspartes,decomumacordo,escolhemo
mediador,cujaafunosugerirmedidasparaencerraroconflito.A
indicaodomediadorpressupe,antesdetudo,aconcordnciadas
partesporissomesmo,omediadorcapazdeproporsolues
mutuamenteaceitrveis.Opapeldoterceiro,nosbonsdeofcio,criarum
ambientefavorvelparaasnegociaescaminhem.Namediao,a
intervernciadoterceiromaisprofunda:omediador,convencidodo
acertodasuadeciso,tentainfluenciaraspartesaaceitaraconduta
proposta,masnopodeimpor,pelafora,aviaporeleescolhia.A
mediaofoiempregada,naAmricaLatina,pelosMinistrosdasRelaes
ExterioresdaCostaRica,GuatemalaeNicarguanoconflitoentreEl
SalvadoreHonduras,em1969,antesdoinciosdashostilidadesepelo
juristaperuanoBustamanteyRivero,quealcanouapaznotratadode
1980.
IntervenodeTerceiros:
SistemaConsultivo:aconsulta,comomtododesoluopcificade
controvrsias,podeserdefinidacomoatrocadeopinies,entredoisou
maisgovernosinteressadosdiretaouindiretamentenumlitgio
internacional,comointuitodealcanaremsoluoconciliatria.Fois,
porm,nocontinenteamericanoqueessesistemasedesenvolveue
adquiriuocarterprecisodemeiodesoluopacficadecontrovrsiase
tambmodemeiodecooperaopacficainternacional,sendoampliando
eaperfeioadona8ConfernciaInternacionalAmericana(Lima,1938),e,
finalmente,naCartadaOrganizaodosEstadosAmericanos(1967).
Inicialmente,teveemvistaapenasamanutenodapaznocontinente,
tornandoseaplicvelaqualquerquestoeconmica,culturaloudeoutra
ordem,que,porsuaimportncia,justifiqueesseprocessoeemcujoexame
ousoluoosestadosamericanostenhaminteresseemcomum.As
decisestomadasseriamconcernentesaosproblemasdemaiorurgnciae
importnciadentrodosistemainteramericanoessituaesedisputasde
todogneroquepudessemperturbarapazdasrepblicasamericanas.
Percebesequeosistemaconsultivotemdoisaspectos:odemtodopara
resoluopacficadecontrovrsiaseodoprocessoparaoestudorpido,
emconjunto,deproblemasdenaturezaurgenteedeinteressecomumpara
osestadosmembrosdaOEA.
MEIOSPOLTICOS
Osrequisitosnecessriospararecorreraessasinstnciaspolticasde
soluodeconflitosinternacionaisso,emprimeirolugarqueoconflito
sejadecertagravidadeequeconstituamumaameaaaoclimadepaz.
rgospolticosdasNaesUnidas
AAssembleiaGeraleoConselhodeSeguranadasNaesUnidastma
competnciacomumparainvestigarediscutirsituaesconflituosas,
assimcomotambmpodemdarrecomendaesarespeitodessesconflitos,
pormapenasoconselhotemopoderdeagirdemodopreventivoou
corretivo,noscasosdeameaapaz,utilizandosedaforamilitarqueos
membrosdasNaesUnidasmantmsuadisposio.
Segundoacorrentedoutrinria,osmeiospolticosnoproduzemsolues
decarterlegalmenteobrigatrioparaaspartesemconflito,assimcomo
tambmpodeserobservadonosresultadosdomeiodiplomtico.
AdesobedinciaaumarecomendaodoConselhodeSeguranaouda
AssembleiaGeraldaONUnoconsideradaumatoilcito,comoseriaa
desobedinciaaumasentenaarbitraloujudicial.
Organizaesregionais
umatentativadecomplementarosistemadaONUpormeiodossistemas
decooperaesregionais.
Ospasesmembrosprecisamrecorreraossistemasregionaisparatentar
solucionarpacificamenteascontrovrsiaslocais,antesdeprocuraraONU.
MEIOSJURISDICIONAIS
Oprimeiroaspectorelevanteaobservararespeitodasdecises
jurisdicionaisnaesferainternacionalsoobrigatriasepossuem
autoridadedecoisajulgadanostermosdoart.59doEstatutodaCorte
InternacionaldeJustia.Norevestem,entrentanto,carterexecutrio,j
queojuizourbitrointernacionalnodispedemeiosparaobrigaro
Estadoaexecutaradecisoproferida.
Arbitragem
AdivergnciaentredoisEstados,entreumEstadoeumaorganizao
internacional,ouentreduasorganizaesinternacionaispoderserobjeto
derecursoaviaarbitral.Aarbitragemoraantecede,orasucedea
ocorrnciadoconflito.Naprimeirahiptese,comuminseriruma
clausulaarbitraloucompromissria,naqualaspartesconvencionamque
asdisputaseconflitosemrelaoainterpretaoouaplicaodequalquer
dispositivoseroresolvidosporarbitragem.
Aarbitragempassaaseromtodopararesolverquaisquerlitgioseno
apenasaquelespertinentesacertotratado.
Quandoaspartesescolhemapsaeclosodoconflito,submetlo
arbitragem,elascelebramumtratadoespecficocomestafinalidade.O
compromissofirmadoconteraqualificaodaspartes,onomedos
arbitros,oobjetodolitgio,bemcomoasregrasqueregeroainstalaoe
funcionamentodotribunalarbitral.Adoutrinareconheceanecessidadede
explicitarasnormasprocessuaisemateriaisqueorientaroaatividadedos
rbitros.
Otribunalarbitralconstituisecomadesignao,pelosEstados,deumou
doisarbitrosque,porsuavez,escolheroopresidente.
Aarbitragemterminacomasentenaarbitralquetemcarterobrigatriae
definitiva,possuindoautoridadedecoisajulgada.Aspartesdevem
executladeboaf,noseadmitindoaexecuoforada,prticahabitual
nodireitointerno.
CorteInternacionaldeJustia
ACorteInternacionaldeJustiasucedeuaCortePermanentedeJustia
Internacional,queformalmenteexistiuat1946.
ACorteInternacionaldeJustiapertenceestruturadaONU,adotouo
EstatutodaCortePermanentedeJustiaInternacional.Elacompostapor
15Magistrados,eleitosparaummandatode9anos,compossibilidadede
reeleio.CompetelheresolverdisputasentreEstadosreferentes
interpretaoeaplicaodequaisquernormasdedireitointernacional.A
sededotribunallocalizaseemHaia,naHolanda,ondedevemocorreras
reunies.
Asorganizaesinternacionaiseosindivduosnofiguramcomopartes
emprocessosnaCIJ,cujajurisdioabrange,unicamente,osconflitos
interestatais.
AcompetnciadaCorteresultadavontadedosEstadossoberanamente
manifestada.
Almdacompetnciacontenciosa,aCIJtemcompetnciaconsultiva,que
seexercesobaformadeparecerespreparadosporsolicitaoda
AssembleiageraledoConselhodeSeguranaoupelasorganizaes
internacionaisespecializadasquefazempartedaONU.
AatuaodaCorteInternacionaldejustiadeparasecomobstculos
polticos,tcnicosejurdicos.Nareapoltica,muitospasesdemonstram
desconfianaemrelaoaindependenciadaCorteparaapreciarcom
imparcialidadeoslitgios.
Dopontodevistatcnico,somencionadososproblemaspertinentes
independnciadosmagistradoseasdificuldadesqueosjuzestmpara
resolverlitgioscomespecificidadesprpriasacertospasesouregies.No
campojurdico,condenaseaproibiodoacessoaosprocedimentos
contenciosos,porpartedasorganizaesinternacionaisedaspessoas
privadas,comoalgoquenomaissejustificanasociedadecontempornea.
Hoje,estocorrendoadivisodotrabalhojurisdicionalentrergos
diferentes,conformeanaturezadaatividadeporelesrealizada.ACortese
dedicariaaresoluodelitgiostradicionais,comoaatribuioe
delimitaodeterritriosemdisputa,enquantoasCortesmaisjovens
tratariamdequestesqueimprimemmaiordinamismoordemjurdica
internacional,comoosdireitosdomar.
TribunalPenalInternacional
OTribunalPenalInternacionalfoicriadopeloEstatutodeRomae
aprovadopelaConfernciadePlenipotenciriosem1998,entrandoem
vigorem2002.
OTribunalPenalInternacionalsituasenatradioinauguradapelos
TribunaisMilitaresdeNurembergueeTquio,sendoinfluenciadapelos
princpiosdeambosostribunais.Olegadoquedeixaramcompostopelos
seguintesprincpios:
1.afirmaodaresponsabilidadeporcrimesdefinidospelodireito
internacional,independentementedaexistnciadeleiinterna
2.noreconhecimentodeimunidadesdejurisdioparacrimesdefinidos
pelodireitointernacional
3.noreconhecimentodeordenssuperirorescomoescusade
responsabilidade.
OsTribunaisadhoceoTribunalPenalInternacionalnoseconfundem:os
primeirosconcorremcomasjurisdiesdomsticas,mastmprimaziano
tocanteaojulgamentodoscrimesdesuacompetnciajosegundo
excepcionalecomplementar,acionvelapenassehouverinaodoPoder
Judicirioestatal.
OEstatutodeRomanoadmiteaapresentaodereservas.OPrembulo
sublinhaocarteruniversaldosdireitoshumanosedeclaraaexistnciade
crimestogravesqueconstituemameaaavalorescomunsdetodaa
humanidadecomoapaz,aseguranaeobemestar.
OTribunalPenalInternacionalumaentidadeindependenteda
OrganizaodasNaesUnidas,comsedeemHaia.
AcompetnciadoTPIabrangersomenteosmaisgravescrimes
internacionais,comoocrimedegenocdio,oscrimescontraahumanidade,
oscrimesdeguerraeocrimedeagresso.Apenamximaqueotribunal
aplicanopodesersuperiora30anos,masnocasodecrimes
extremamentegravespoderaplicarseaprisoperptua.
Aspenasseaplicamaquaisquerindivduos,independentementede
exerceremcargospblicosoufunesgovernamentais.
ContextoHistricoRuanda
Oart.6doEstatutodeRomaaponta5comportamentosquepodem
configurarocrimedegenocdio:ohomicdiodemembrosdogrupoas
ofensasintegridadefsicaoumentaldemembrosdogrupoasujeio
intencionaldogrupoacondiesdevidadestinadasaprovocarsua
destruiofsica,totalouparcialaimposiodemedidasvoltadasa
impedironascimentonointeriordogrupoeatransfernciaforadade
crianasqueaelepertenciam.
Ogenocdioseconsuma,peloempregodocritrioquantitativo,ouseja,
semprequeoobjetivovisardestruirumapartesubstancialdogrupo.
Ogenocdioaespciedecrimecontraahumanidadeconsideradamais
gravedetodas.
Aconsagraodocrimedegenocdio,peloEstatutodeRoma,sedeuno
cinquentenriodaproclamao,pelasNaesUnidas,daConvenosobre
aPrevenoeaRepressodoCrimedeGenocdio.
INTRODUO
AsociedadeinternacionaldosEstadosestsempreembuscademeios
jurdicosparaasoluodesuascontrovrsiasafimdepoderestampar
maisseguranaetranquilidadesrelaesinternacionais.
Umdosprincipaismotivosparaacriaodessesistemaestnofatodeno
existirumaautoridadesupremanombitointernacionalcapazdeditar
regrasdecondutaefazerexigiroseucumprimentoporpartedosEstadose
dasorganizaesinternacionais.Noexisteumconjuntodenormascom
autoridademximaemmatriadeconflitosinternacionais.
Asoluopacficadecontrovrsiastemduplafinalidade:1)solucionaras
controvrsiasentreEstadoseOrganizaesInternacionais2)preveniro
recursodaforanoplanointernacional.
Oart.1daCartadaONUde1945incluiuasoluopacficade
controvrsiasentreospropsitosdaONU.
Oprincpiodasoluopacficadoslitgiosinternacionaisestconectadoa
outrosprincpiosdoDI,soeles:
Princpiodenousodeforanasrelaesinternacionais
PrincpiodenointervenonosassuntosinternoouexternodosEstados
Boafnasrelaesinternacionais
Princpiodejustiaedireitointernacional
Combasenessesprincpiosquenorteiamasoluopacficadosconflitos
internacionais,osEstadospartespodemescolherlivrementeosmeiosde
soluo.
Existemvriosacordosetratadosreferentessoluodoslitgiosentreos
Estados,tantoemnvelbilateral,comoregionalemultilateral.
mbitoInternacional:AConvenodeHaia,em1899paraaSoluo
PacficadasControvrsiasInternacionaisrevisadapelaSegunda
ConfernciadePaz,emHaia,em1907.
mbitoRegional:OTratadoAmericanosobreSoluoPacfica(Pacto
deBogotem1948)
AConvenoEuropeiaparaaSoluoPacficadeControvrsias(1957)
OprotocolodaComissodeMediaoeArbitragemdaOrganizaoda
UnioAfricana(1964)
mbitoBilateral:jqueosistemainternacionaldesoluodedisputas
noatendesnecessidadesespecficasdospases,ouelesoptampela
soluobilateraloucriamasclusulasdesoluodedisputasnos
tratadossobreinvestimentoestrangeirooudeFCN(Friendship,
CommerceandNavigationTreaty).
Nessesentido,oart.33.1daCartadaONUdeterminouqueaspartesem
umcontrovrsiaquepossaviraconstituirameaapazesegurana
internacionais,procuraroantesdetudochegaraumasoluopor
negociao,inqurito,mediao,conciliao,arbitragem,soluojudicial,
recursoaentidadesouacordosregionaisouaqualqueroutromeiopacfico
suaescolha.
Em1993assinadooAcordodeArushaqueestabeleciaapartilhadepoder
edariafimaGuerraCivil,sendosupervisionadopor2500militares
designadosatravsdaMissodeAssistnciadasNaesUnidaspara
Ruanda(UNAMIR)mediantearesoluoS/RES/872daONU.
1994quedadoaviodospresidentesdeRuandaeBurundidesencadeia
100diasdegenocdio,ondecercade800miltutsisehutusmoderados
forammortosecercade100a250milmulheresforamestupradasdurante
operodo.
OConselhodeSeguranadasNaesUnidas,atravsdaResoluo
S/RES/929,criaaOperaoTurquesa,queautorizouumaforamilitar
paraestabeleceremanteruma"zonadesegurana"nosudoestede
Ruanda,lideradapelaFrana.Osprimeiroscontingentesdaforade2.550
soldadosfrancesese500tropasafricanasentraramemRuandanodia
seguinte.
AFrentePatriticaRuandesa,criadaem1987eformadaporrefugiados
tutsiemUganda,ocupaaregiodeclarandocessarfogounilaterale
criandoumGovernodeUnidadeNacional.
CriadooTribunalPenalInternacional(TPIR)paraRuandapelo
ConselhodeSeguranadaONU,parajulgamentodepessoasresponsveis
porgenocdioseoutrasviolaesgravesdodireitointernacional
humanitrio,tendoseusprimeirosindiciamentosem1995eobtendocomo
resultado,em2012,83prisespelaacusaodegenocdio.
TribunalInternacionalCriminalparaRuanda:
FoicriadopeloCS,pelaResoluon.955,de8.11.1994
TendosecomosededoTribunalArusha,naTanznia.EsseTribunalfoi
criadoparaprocessarosindivduosresponsveispelogenocdioeoutras
sriasviolaessriasdodireitointernacionalhumanitriocometidosno
territriodeRuandaenosEstadosvizinhos.
OTribunalreguladopeloEstatuto,queestanexadoResoluon.955
doCS.OTribunalconsisteemtrsrgos:theChambersandtheAppeals
Chamber,theOfficeoftheProsecutor,andtheRegistry.
Quasedoismilhesdepessoasforamjulgadosemtribunaislocaisporseu
papelnogenocdioeoslderesdomassacre,emumtribunaldaONUna
vizinhaTanznia.AgorailegalfalarsobreetniaemRuandaogoverno
dizqueissoevitamaisderramamentodesangue,masalgunsdizemque
impedeumaverdadeirareconciliaoeapenascolocaumatampasobreas
tenses,quevoacabarfervendodenovonofuturo.
RefernciasBibliogrficas:
ACCIOLY,Hidelbrando.CASELLA,PauloBorba.NASCIMENTOESILVA,
G.E.Do.ManualdeDireitoPblicoInternacionalPblico.16ed.
ReformuladaSoPaulo:Saraiva,2008.
AMARALJR.,Albertodo.CursodeDireitoInternacionalPblico.5ed.
SoPaulo:Atlas,2015.
BBCBRASIL,EntendaogenocdioemRuandade1994:800milmortes
emcemdias.Disp.
Em:http://www.bbc.co.uk/portuguese/noticias/2014/04/140407_ruanda
_genocidio_msAcessoem:24/05/15.
CARDOSO,FernandoHenrique.EstatutodeRomadoTribunalPenal
Internacional.Disponvel
em:http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/decreto/2002/D4388.htm
Acessoem24/05/15.
ICTR,LegacyWebsite.UnitedNationsInternationalCriminalTribunal
forRwanda.Disponvelem:<http://www.unictr.org/en/>Acessoem
24/05/15.
JOENSEN,JudgeVagn.Reportonthecompletionstrategyofthe
InternationalCriminalTribunalforRwandaasat5November2014.
Disponvelem:Acessoem24/05/15.
JO,HeeMoon.Introduoaodireitointernacional.2ed.SoPaulo:LTr,
2004.
MAZZUOLI,ValeriodeOliveira.TribunalPenalInternacionaleoDireito
Brasileiro.Vol.3.2ed.SoPaulo:RevistadosTribunais,2009.
SOUZA,MrciaCardosode.GenocdioemRuanda:Umaanliseda
intervenohumanitrialuzdoDireitoInternacional.Disponvelem:
http://www.ambitojurdico.com.br/site/index.php?
artigo_id=8186&n_link=revista_artigos_leitura.Acessoem:24/05/15.
VARGAS,Getlio.CartadasNaesUnidaseoEstatutodaCorte
InternacionaldeJustia.Disponvelem:
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/decreto/19301949/d19841.htm.
Acessoem24/05/15.
VARGAS,Getlio.Convenoparaaprevenoerepressodocrimede
Genocdio.Disp.Em:http://www2.cmara.leg.br/legin/fed/decret/1950
1959/decreto308226maio1952339476publicacaoorig....Acessoem
24/05/15.
REZEK,JosFrancisco.DireitoInternacionalPblico:CursoElementar.
10ed.SoPaulo:Saraiva,2007.