Professional Documents
Culture Documents
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
14 A periodizao hegeliana da histria
1. Introduo
A filosofia hegeliana da histria seguramente um dos
lugares onde Hegel se explica melhor.3 Hegel parece, ao
menos uma vez, descer a discutir os problemas em termos
mais comuns e menos tecnicizados especulativamente. Isso
tem levado a se considerar as Lies de Filosofia da Histria
Universal, em especial o que se apresenta como sua intro-
duo A Razo na Histria4 , como uma maneira muito
3 Cito o segundo volume das Vorlesungen rber die Philosophie dar Weltgeschichte
(W. G.) da edio de Georg Lasson, Hamburg: Pella Meiner (1919), 1976 e
a traduo castelhana de Jos Caos de 1980.
4 Cito a edio de Johannes Hofimeister, Die Vernunft in der Geschichte (V. G.),
Hamburg: Feliz Meiner (1955), 1980 editado agora como primeiro volume
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 15
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
16 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 17
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
18 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 19
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
20 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 21
18 HEGEL,1982, p. 353.
19 In diesem Reche vollbringt sich die Unterscheidung zur unendlichen Ze rrelsung
des sittlichen Lebens in die Extreme personlichen privaten Selbstbewusstseins
und abstrakter Allgemeinheits (HEGEL,1982, p. 357).
20 HEGEL,1982.
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
22 A periodizao hegeliana da histria
21 HEGEL,1982, p. 353.
22 HEGEL,1982, pp. 353 e 360.
23 HEGEL,1982, p. 358.
24 Como desenvolvemos no nosso livro.
25 HEGEL,1982, p. 359.
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 23
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
24 A periodizao hegeliana da histria
4. A periodizao tripartite
Hegel comea afirmando que preciso partir da con-
siderao abstrata do Esprito,28 segundo a qual a histria
o desenvolvimento do Esprito para seu autoconhecimento
do esforo para adquirir o saber do seu em si: Segun-
do esta determinao abstrata (do Esprito29) poderamos
dizer da histria universal que ela a descrio do Esprito
esforando-se por adquirir o saber do que ele em si.30 A
representao mais abstrata partira para Hegel do ensina-
mento do ncleo especulativo do sistema: o Esprito se au-
toconhece medida que se autocria. Esse processo todo o
movimento da realidade espiritual e da histria universal.
Evidentemente, essa definio da histria da liberdade
tambm abstrata porque faz abstrao das circunstncias
concretas sobre as que se inscreve todo o processo e no est,
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 25
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
26 A periodizao hegeliana da histria
34 Die Orientalei wiaen es nicht, dass der Geist oder der Mensch als solcher
an sich frei ist. Weil sic w icht wissen, sind sie es nicht. Sic wissen nur,
dass Einer frei ist; aber ebendarum ist solche Freiheit nur Willkr, Wildheit,
Dumpfheit der Leidenschaft oder auch eine Milde, Zamheit derselben, die
selbst nur ein Naturzufall oder eine Willkr ist. Dieser Eine ist darum nur
ein Despot, nicht ein freier Mann, ein Mensch (HEGEL, 1955, pp. 62).
35 Para ampliar essa questo, remetemos ao nosso MAYOS, 1989, cap. 7-13.
36 Somente assim podemos identificar este princpio com o do mundo hindu
por exemplo, este carece de dspota e, por outro lado, os brmanes esto
to sujeitos aos condicionamentos de sua casta como o mais miservel pria.
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 27
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
28 A periodizao hegeliana da histria
40 In den Griechen ist erst das Bewusstsein der Freiheit aufgegangen, und
darum sind sie fre gewesen; aber sie, wie auch die Rmer, wussten nur,
dass Einige frei sind, nicht der Mensch als solcher. Dies wussten Plato
und Aristoteles nicht; darum baben die Griechen nicht nur Sklaven gehabt
und ist ihr Leben und der Bestand ihrer schonen Freiheit doran gebunden
gewesen, sondern auch ihre Freiheit war selbst teils nur eine Blume, teils
zugleich eine harte Knechtschaft des Menschlichen, des Humanen (HE-
GEL, 1955, pp. 62-86).
41 HEGEL, 1955, pp. 62-86.
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 29
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
30 A periodizao hegeliana da histria
45 Das erste ist das lnglingsalter des Geistes; er hat eine Freiheit fr sich,
aber diese ist noch mit der Substanzialitt verbunden. Die Freiheit ist noch
nicht aus der Tiefe des Geistej wiedergeboren. Dieses ist die griechische
Welt. Das andere Verhaltnis ist.das des Mannesalters des Geistes, wo
das Individuum seine Zwecke, fr sich hat, aber diese nur erreicht im
Dienste. emes Allgemeinen, des Staates. Dies ist die Rmerwelt. Hier ist
der Gegensatz der Persnlichkeit des Einzelnen und des Dienstes gegen
das Allgemeine(HEGEL, 1955, pp. 156-198).
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 31
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
32 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 33
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
34 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 35
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
36 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 37
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
38 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 39
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
40 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 41
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
42 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 43
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
44 A periodizao hegeliana da histria
heterodoxia, esta no impede que, para Hegel, tenha sido muito importante
a religio crist e sua dogmtica. Em sua juventude ela o foi como elemento
formador no qual se educou e como elemento a criticar e a superar.
Em sua maturidade, Hegel sempre destaca a possibilidade de interpretar
o dogma cristo no sentido de sua prpria filosofia. Seguramente, essa
interpretao abusiva e Hegel manipula o dogma cristo em benefcio
prprio, mas isso no impede que o componente cristo basicamente
heterodoxo seja de vital importncia para interpretar e compreender seu
pensamento.
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 45
9. Da Revoluo Reforma
O destaque progressivo dos elementos bsico de seu
sistema e de sua concepo da histria progresso, lineari-
dade, teleologia, etc. e o deslocamento do ideal grego para
a valorizao do cristianismo esto correlacionados com
a evoluo hegeliana que deixa de valorizar a Revoluo
Francesa como o feito decisivo de sua poca para substitu-la
nesse papel pela Reforma Protestante.70 de sabena geral
seu juvenil entusiasmo revolucionrio, sua opinio acerca
da invaso de Iena, ao ver em Napoleo o Esprito a cavalo,
sua nfase no fato de que a Revoluo e tambm o Terror
foram necessrios.71
Desde sua poca em Tbingen at sua sada de Iena,
Hegel considera a Revoluo como o movimento que culmi-
naria a histria ao reinstaurar a perfeita harmonia do homem
e da lei, do indivduo e do universal. Hegel concordaria com
Hlderlin e estaria influenciado por sua Vereinigungsphiloso-
phie [filosofia da unidade ou da totalidade]. evidente que
essa etapa coincide com a maior valorizao do ideal grego:
a Revoluo Francesa apenas teria sentido como a reinstau-
rao daquela bela eticidade grega. Certamente, o impacto
das notcias sobre o Terror de Robespierre modera seu en-
tusiasmo. Porm, sempre ressaltou que a finalidade que o
movia era boa ainda, que no fossem os meios.72 O prprio
70 Sobre a relao entre a Reforma Protestante e a Revoluo Francesa em
Hegel temos que citar os escritos de OEING-HANHOFF, 1988; GAIARSA,
1976 e BAL, 1974.
71 A esse respeito h que se citar o livro clssico de RITTER, 1965 e os artigos
de HYPPOLITE, 1939 e de PGGELER, 1971.
72 Hyppolite destaca a lgica implacvel e a necessidade que Hegel v na
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
46 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 47
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
48 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 49
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
50 A periodizao hegeliana da histria
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
Gonal Mayos Solsona 51
Referncias
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012
52 A periodizao hegeliana da histria
Recebido em 09/04/2012.
Aprovado em 10/05/2012
Revista Brasileira de Estudos Polticos | Belo Horizonte | n. 104 | pp. 13-52 | jan./jun. 2012