FINANSIJE I FINANSIJSKO

PRAVO

1
Cilj
Finansije i finansijsko pravo omoguava stjecanje
osnovnih znanja iz oblasti javnih finansija i
finansijskog prava, to ukljuuje vie podoblasti i
to: javne finansije finansijski sistem i fiskalni
sistem, sistem javnih prihoda sa pripadajuim
podsistemima (porezno pravo i porezni sistem,
carine, takse, doprinosi), te meunarodno
oporezivanje, kao i sistem javnih rashoda
ukljuujui budetsko pravo i budetski sistem,
monetarno pravo i monetarni, odnosno
monetarno kreditni sistem sa pripadajuim
podsistemima, sistem finansijskih institucija
nacionalnog i meunarodnog karaktera.
U okviru predmeta pored sticanja osnovnih
znanja nastojanje je usmjereno ka
razvijanju analitikog promiljanja,
logikog zakljuivanja, te povezivanja i
kompariranja razliitih finansijsko pravnih
instituta i kategorija.
Sadraj predmeta

Predmet Finansije i finansijsko pravo sadri slijedee tematske

cjeline:
1. Pojam i historijski razvoj finansija i finansijskog prava
2. Vrste finansija
3. Novac, valute i devize u finansijskom pravu
4. Bankarsko pravo i bankarski sistem
5. Finansijske institucije
6. Uloga i znaaj finansijskih izvjetaja u finansijskom pravu
7. Porezno pravo i vrste poreza u BiH
8. Carinsko pravo i carine u sistemu prihoda BiH
9. Takseno pravo u BiH
10. Pravo i vrste doprinosa u BiH
11. Budetsko pravo
12. Organi nadleni za postupke naplate javnih prihoda i
finansijske kontrole
Nain izvoenja nastave
Nastavni proces realizira se u okviru asova
predavanja, vjebi, konsultacija
Obaveze studenata:
Obavezno je prisustvo na nastavi i
vjebama. Student moe pripremiti i
prezentirati seminarski rad. Polaganje 2
kolokvija u skladu sa tokom izvoenja
nastave, te pismeni ispit.
Nain ispitivanja
z Ispit se polae pismeno. Mogunosti
polaganja ispita: parcijalno (2 kolokvija) i
integralno (zavrni ispit)
Obavezna literatura:
Jahi, Mehmed: Finansije i finansijsko
pravo, Pravni fakultet u Sarajevu,
Sarajevo, 2004.
Dopunska literatura:
Dautbai, I., Financije i financijsko pravo, Pravni fakultet Sarajevo, Sarajevo 2001.
Alijagi, Mehmed Baanovi, Aida, Financije i financijsko pravo, Pravni fakultet
u Bihau, Biha, 2008.
Alijagi, Mehmed Kumali, Jusuf, Javne financije i fiskalna politika, Ekonomski fakultet Univerziteta
u Bihau, Biha, 2003.
Filipovi, H., Nauka o financijama, V. Maslea, Sarajevo, 1960.
Rakovi, M., Financije i financijsko pravo, Pravni fakultet Banja Luka, Banja Luka, 2005.
Jeli, B., Javne financije,Informator Zagreb, Zagreb, 1997.
Konjhodi, Halid, Fiskalna znanost, Logos Split, Split, 2000.
Zakon o porezu na dohodak, Slubene novine FBiH, br. 10/08
Zakon o porezu na dobit preduzea, Slubene novine FBiH, br. 97/07 i 14/08
Zakon o porezu na dodanu vrijednost, Slubeni glasnik BiH, br. 09/05
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dodanu vrijednost, Slubeni glasnik BiH, br.
35/05 od 06.06.2005.
Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na dodanu vrijednost, Slubeni glasnik BiH, br. 93/05, 21/06,
60/06, 06/07, 100/07 i 35/08
Zakon o akcizama u BiH, Slubeni glasnik BiH, br. 62/04
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o akcizama u BiH, Slubeni glasnik BiH, br. 48/05
Zakon o carinskoj politici Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik BiH, br. 57/04, 51/06 i 76/06
Zakon o izmjeni Zakona o carinskoj tarifi BiH, Slubeni glasnik BIH, br. 48/05
Zakon o doprinosima, Slubene novine FBiH, br. 35/98, 54/00, 16/01, 37/01, 1/02 i 17/06
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o doprinosima, Slubene novine FBIH, br. 19/08
Zakon o administrativnim taksama, Slubeni glasnik BiH, br. 16/02, 19/02, i 43/04
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o administrativnim taksama, Slubeni glasnik BiH, br. 08/06
Zakon o bankama, Slubene novine FBiH, br. 39/98, 32/00, 48/01, 27/02, 41/02, 58/02, 13/03, 19/03 i
28/03
FINANSIJE I FINANSIJSKO
PRAVO
- Predavanje I-
Prof. Dr. Halil Kala
 FINANSIJSKI SISTEM I SAVREMENA
DRAVA

FINANSIJE I FINANSIJSKA EKONOMIJA

Finansije kao puniji pojam javlja se dosta rano, jo
u srednjem vijeku.
Sam naziv finansije potie od latinske rijei
finantio, a oznaava plaanje uopte.
Pored toga, postojao je i nesto ui pojam i izraz
finantia pecuniaria, u znaenju novana
plaanja.
 NAUKA O FINANSIJAMA
Nauka o finansijama se danas moe podijeliti na
finansije u:
- irem smisiu (obuhvataju sve poslove koji se
zasnivaju na novanim odnosima, dakle odnose
kojima novac slui kao osnova) i
- finansije u uem smislu (odnose se samo na
jedan dio koji izuava sistem formiranja,
prikupljanja i troenja novanih sredstava
javnopravnih tijela - drave - u zadovoljavanju
potreba u vrenju njenih sve brojnijih funkcija)
 Pojam finansija u uem smislu se danas
uglavnom odnosi na javne ili drutvene finansije
( dravne finansije, finansije javnog sektora).
z U savremenoj finansijskoj literaturi paralelno
egzistiraju razliiti termini, odnosno nazivi: nauka
o finansijama, javne flnansije, finansije, drutvene
finansije, nauka o javnim finansijama, institucije
javnih finansija, osnove finanansijskog sistema,
finansijska teorija i politika, nauka o finansijskoj
privredi, nauka o dravnoj privredi, fiskalni sistem,
fiskalna politika, javni sektor, finansijska politika,
javna ekonomika, flskalna ekonomija, finansijska
ekonomija.
z Ekonomija javnog sektora, sistem
javnog flnansiranja, nauka o budetskoj
privredi, budetske i poreske finansije,
fiskalne flnansije, finansijsko pravo. itd.
lako su pristalice ovih termina vrlo
esto podrazumijevali isto.
z Navedeni termini ne treba da stvaraju
zabunu s obzirom da su u udbenikoj
literaturi prisutni (analiziraju teoriju i
politiku razliitih drutveno-ekonomskih
sistema), shodno nastavno-pedagokim
planovima i programima.
z Svaki termin, razliito interpretiran
(definisan) implicirao je odreenu
koncepciju i nauni metod istraivanja.
z Termin fiskalni sistem" preuzet je iz
anglosaksonske literature, kao sinonim za
poreski budzetski sistem.
z Fiskalni sistem u klasinom smislu
implicira mobilizaciju fiskalnih resursa
instrumentima poreskog sistema i njihovu
redistribuciju mehanizma budzetskih
institucija za alimentiranje javnih potreba.
z
z Fiskalni sistem u tom smislu, dio je
(podsistem) cjeline finansijgskog sistema,
kao i monetarno-kreditni sistem, banarski
sistem, devizni sistem, sistem finansiranja
drzavene reprodukcije, sistem osiguranja
itd.
Termin Fiscal Policy" (fiskalna politika)
predstavija proces oblikovanja poreza i
javnih rashoda u namjeri:
(1) Da se ublai jaz privrednih ciklusa i
(2) Da se pridonese odravanju ekonomije
pune zaposlenosti osloboene od inflacije
z Finansijska aktivnost drave u pravcu
prikupljanja, uvanja (rezerve) i troenja javnih
sredstava u zadovoljavanju opte drutvenih
potreba, naziva se javne finansije.

z Djelatnost drave u zadovoljavanju drutvenih

potreba uglavnom imala je taj karakter (vojska,
skolstvo, sudstvo, kultura i dr.).
z Fnansijski sistem javnog sektora obuhvata
sistem prikupljanja i sistem troenja tih
sredstava.
z Ekonomska i finansijska aktivnost drave
u ostvarivanju odreenih razvojnih,
socijalnih, stabilizacionih, redistributivnih
ciljeva u drutvu, naziva se fiskalne
finansije.
 JAVNE FINANSIJE
Kako je drava osnovni subjekt koji za vrenje
svojih javnih funkcija prikuplja i formira
odreena sradstva kojima rukuje, to se to
cjelokupno poslovanje, vezano za ovu
aktivnost drave, naziva javna privreda (za
razliku od privatne privrede).
Nauna discplina kojoj je zadatak izuavanje
svih pitanja vezanih za formiranje i
zadovoljenje javnih potreba, odnosno
prikupljanje, uvanje i raspodjelu prikup]jenih
sredstava, zove se javne finansije
21
z Dravi su danas, kao i uim drutveno-politikim
zajednicama, povjerene odreene drutvene
funkcije za ije je obavljanje neophodno
pribavljanje i troenje sredstava.
z Takvu aktivnost drave, i drugih javno-pravnih
kolektiviteta, organizovanu na prikupijanju,
raspodjeli i tronju javnih finansijskih sredstava u
ostvarivanju javnih optekonsnih i zajednikih
zadataka nazivamo, javnim finansijama.
SUBJEKTI JAVNIH FINANSIJA
z Osnovni subjekti javnih finansija su: drava,
drutveni organi i ostale ustanove, koje obavljaju
javne ili drutvene funkcije, a ije izvrenje
zahtijeva : odgovarajua finansijska sredstva.
z Proces pribavljanja drutvenih sredstava i
njihovo organizovano plansko troenje na javne i
opte potrebe ini osnovu jedne nove privrede,
koju danas nazivamo finansijska privreda.
z Ova privreda ima svoje instrumente, tehniku
prikupljanja i troenja sredstava, a zatim i efekte
koje postie i koji se bitno razlikuju od efekata
privatnog preduzea ili privrednih subjekata.
JAVANA I PRIVATANA PRIVREDA
z Javna privreda i finansije su samo sastavni dio
ukupne privrede i finansija kao cjelina. To se
moe prikazati kao slijedei oblik povezanosti
privrede i finansija:
1. Javna privreda - javne finansije,
2. Privatna privreda - privatne finansije
(mikrofinansije)
3. Meunarodna privreda -meunarodne
finansije
4. Ukupni odnosi unutar privrede i meunarodni
ekonomski i platni odnosi - monetarne finansije.
z Javna privreda, uglavnom kroz sistem raspodele
i preraspodjele nacionalnog dohotka,i dolazi do
potrebnih sredstava za ostvarivanje svojih
funkcija.
z S druge strane, privatna privreda osigurava
sredstva iz procesa proizvodnje i proces
stvaranja dohotka.
z Troenje prikupljenih sredstava u javnoj privredi
vezano za obavljanje odreenih javnih funkcija
(kolstvo, zdravstvo, osiguranje, sudstvo, vojska
i dr.), i nije neposredno vezano za rentabilitet
ulaganja.
z Kod privatne privrede, odnosno privrednih
subjekata koji rade sredstvima u privatnom
vlasnitvu, troenje sredstava vezano je
za ekonomske principe ulaganja i
ostvarivanja odreenih materijalno-
finansijskih rezultata (proizvodnja robe,
usluga, izvoz, uvoz i dr.) u procesu
proirene reprodukcije.
z Kako javna privreda u kapitalizmu dolazi
do potrebnih sredstava, stvorenih
uglavnom u privatnom sektoru, to je ona
neraskidivo povezana s ovom privredom i
danas ini cjelinu s njom.
z Modernu kapitalistiku privredu karakterie
sve razvijeniji oblik dravno-
monopolistickog regulisanja cjelokupnih
privrednih i finansijskih odnosa.
z Dok je ranije uloga drave u privredi bila
gotovo neutralna (regulisanje opticaja
novca, uvar reda, mira i poretka, borba
protiv monopola i sl.), danas drava sve
vie zahvata nacionalni dohodak i vri
razne proizvodne i druge zahvate u
privredi.
z
z U mnogim sluajevima, u potpunosti je sebi
podredila centralnu banku, zloupotrebljva"
novac i kredit, vri esto odluujui uticaj na sve
sektore privrednog ivota i razvoja.
z Snano se razvio dravni intervencionizam u
privredi.
z Drava danas uestvuje ne samo u raspodjeli
ve i u stvaranju i preraspodjeli nacionalnog
dohotka unutar privrede, uvozu i izvozu roba,
novca, rada i kapitala.
z Danas u kapitalistickom sistemu javna privreda
dobija sve vie elemenata proizvodne funkcije
(preko javnih preduzea, investicija, intervencija
i dr.), tako da se finansijski odnos i javne i
privatne privrede razvijaju u gotovo svim
pravcima, organski se spajajui.
z Do sada je, meutim, finansijska teorija javnu
privredu po smatrala uglavnom kao sistem
izvlaenja sredstava iz privatne privrede
(porezi,takse, carine, doprinosi i dr.) te njihovo
esto neproizvodno troenje.
 Ukupni rashodi opte drave
Ukupni prihodi opte drave
Izvor: Eurostat (2012), Statistics in focus 27/2012
Uee javnih rashoda prema funkcionalnom principu (COFOG)
u BDP- u EU, %, 2002. i 2010.

Izvor: Eurostat (2012), Statistics in focus 27/2012

 Glavne komponente javnih rashoda (ESA transakcije) u 2011, u
% od ukupnih rashoda

Izvor: Eurostat (2012), Statistics in focus 27/2012

z Drava je u periodu liberalnog kapitalizma (do
ekonomske depresije 1930-33. godine)
zahvatala i redistribuirala kroz budetsku
potronju oko 10-15% drutvenog proizvoda.
Poslije, ili u vrijeme krize 1929. godine, nastaje
naglo irenje javnog sektora, tako da se dravni
intervencionizam u ekonomiji naglo iri.
z Drava zahvata iz drutvenog proizvoda i do
50% (a kasnije i preko 60%). Razvojem javnog
sekttora poveava se uee drave u
drutvenom proizvodu.
 UCESCE JAVNIH RASHODA U DRUSTVENOM PROIZVODU
-u%-

1929. 1950. 1960 1980. 1990. 1995.

Svedska. 8 15 31 65 69 69
V. Britanija 24 27 32 48 55. 56
Francuska 19 21 35 52 55 56
Njemacka 31 32 32 47 48 48
Japan 19 20 18 33 36 37
SAD 10 14 28 35 37 38

.
Izvor. World Bank, Raport 1996
z Kvote uea drave u drutvenom proizvodu
znai i veu sposobnost drave da ouva
stabilnost javnog sektora.
z Potronja domainstava je relativno stabilna, a
to se odnosi i na dravnu potronju. To
predstavlja dosta stabilnu i neelasticnu
strukturu potronje.
z Dinamika javnih izdataka i njihova struktura
uglavnom zavise od ekonomskih cikIusa i faze
ciklusa u kojoj se privreda nalazi.
z U uslovima krize i recesije, nezaposlenosti i sl.
rastu dravni izdaci za subvencionisanje za
nezaposlene, za socijalnu i zdravstvenu zatitu,
odnosno brojne transformne rashode.
z Rejgulisanjem obima, strukture i dinamike javnih
rashoda i prihoda djeluje se na fiskalnu
potronju. Ne postoji ni jedan makroekonomski
agregat na koga ne djeluju dravni ili javni
rashodi.
z Poveanje dravnih rashoda ima ekspanzivno
djelovanje na finalnu i ukupnu tranju i
potronju. Poveanje javnih prihoda, nasuprot
tome, konpaktivno djeluje na finalnu tranju i
potronju.
z Drzavni rashodi se u savremenoj teoriji i politici
posmatraju u sklopu cjelokupnog finansijskog
mehanizma privrede, a izuavaju u vezi sa
kretanjem i ponaanjem osnovnih
makroekonomskih agregata.
z To se vidi iz osnovne funkcije potronje:
Y=C+T+G
z Svaka promjena elementa u funkciji
potronje dovodi do njenog promijenjenog
ponaanja. Kao sastavni dio ukupne
funkcije potronje javni rashodi (G) svojim
promjenama i sistemom pokria djeluju na
sve druge elemente privrednog i
finansijskog sistema.
Promjene javnih rashoda i prihoda, dakle,
promjene poloaja fiskalnog sistema u
privredi i finansijskom sistemu, redovno
dovode do promjena, esto i
multiplikativnog karaktera, na gotovo sve
elemente finansijskog sistema:
Djelovanje na proizvodnju,
Djelovanje na tednju,
Djelovanje na cijene i stabilnost
privrede,
Djelovanje na zaposlenost,
Djelovanje-na kredit i kreditni sistem,
Djelovanje na trite novca i
kapitala (finansijsko trite),
Djelovanje na raspodjelu
nacionalnog dohotka i drutvenog
proizvoda,
Djelovanje na formiranje novane
mase,
Djelovanje na ukupnu efektivnu,
tranju
Djelvanje na linu potronju, preko tzv,
transfernih rashoda,
Djelovanje na investicije,
Djelovanje na kamatnu stopu na tritu i
vrijednost hartija od vrijednosti,
Djelvanje na platni bilans,
Djelovanje na oekivanja u privredi,
Djelovanje na ukupno poslovno ponaanje
svih subjekata u sistemu.
 FINANSIJSKO PRAVO

z NACIONALNO FINANSIJSKO PRAVO (Finansijsko

pravo BiH, Finansijsko pravo Francuske i sl.)

z MEUNARODNO FINANSIJSKO PRAVO

z DEZINTEGRACIJA FINANSIJSKOG PRAVA NA

DVIJE NAUNE DISCIPLINE I SAMOSTALNE
GRANE PRAVA (dio javnog prava)

z PORESKO PRAVO
z BUDETSKO PRAVO
44
 ODNOS NAUKE O FINANSIJAMA I
FINANSIJSKOG PRAVA SA DRUGIM
NAUNIM DISCIPLINAMA

z EKONOMIJA (ekonomske kategorije, novac i

finasije, istorija ekonomskih doktrina)
z EKONOMSKA POLITIKA (poreska i budetska
politika)
z BANKARSKO PRAVO
z MONETARNO PRAVO (novac i novani tokovi)
z SOCIOLOGIJA I PSIHOLOGIJA (uticaj poreza na
ponaanje poreskih obveznika)
z MATEMATIKI I STATISTIKI METODI

45
 ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA SA
DRUGIM GRANAMA PRAVA

z ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I USTAVNOG

PRAVA (subjektivno poresko i subjektivno
budetsko pravo skuptine zatieno ustavom)

z ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I UPRAVNOG

PRAVA (poreski upravni organi -utvrivanje,
naplata i kontrola naplate poreza) budetska
inicijativa, izrada i izvr enje budeta od
upravnih organa)

46
 ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA SA
DRUGIM GRANAMA PRAVA
z ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I MEUNARODNOG
JAVNOG PRAVA
- bilateralne i multilateralne konvencije,
- Nadnacionalno poresko i budetsko pravo
Evropske Unije,
-uredbe i direktive
-harmonizacija nacionalnih poreskih propisa
z ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I KRIVINOG
PRAVA (krivina djela npr. poreska utaja,
krijumarenje i dr.)

47
 FINANSIJSKE TEORIJE
1. MERKANTILIZAM - FINANSIJSKA TEORIJA (
XVI-XVII VIJEK)
Promet, razmjena , trgovina
novac tj. plemeniti metali ( zlato i srebro)
visoke uvozne carine- zabrana uvoza

2. FIZIOKRATIZAM - FINANSIJSKA TEORIJA (XVIII

VIJEK)
-Viak vrijednosti u zeljoradnji
-neposredni porezi ( porez na zemljoradnju)
-posredni porezi (ostali porezi)

48
 FINANSIJSKE TEORIJE
(nastavak)

3. FINANSIJSKA TEORIJA U GRAANSKOJ

KLASINOJ TEORIJI (A. SMIT, D. RIKARDO)
EKONOMSKE SLOBODE, LINA INICIJATIVA,
PRIVATNO PREDUZETNITTVO, NEMJEAANJE
DRAVE U PRIVREDU
Poreski principi (optosti, odredjenosti, ugodnosti,
ekonominosti)

4. SAVREMENA GRAANSKA FINANSIJSKA TEORIJA

KEJNES (DRAVNI INTERVENCIONIZAM)

5. SOCIJALISTIKA TEORIJA

49
 FINANSIJSKI ODNOSI U SLOENIM
DRAVAMA- BiH

z FISKALNI ODNOS
z ( DRAVA PORESKI OBVEZNICI)
z FINANSIJSKI ODNOS
z (RAZLIITI NIVOI DRAVNE VLASTI)
z OVLAENJE ZA USTANOVLJAVANJE JAVNIH
PRIHODA
z OVLAENJE ZA UVOENJE JAVNIH PRIHODA
z OVLAENJE ZA UTVRIVANJE VISINE JAVNIH
PRIHODA

50
 FINANSIJSKI ODNOSI U SLOENIM
DRAVAMA
z SISTEM ODVOJENIH PRIHODA
slobodni sistem odvojenih prihoda (ovlaenje na
ustanovljavanje izvora , vrste i oblika prihoda,
uvoenje i utvrivanje visine)
vezani sistem odvojenih prihoda ( samo pravo na
utvrivanje visine prihoda)

z SISTEM ZAJEDNIKIH PRIHODA

doznake (na pr. od federacije prema lanicama)
doprinosi (na pr.lanice daju sredstva federaciji )

z MJEOVITI SISTEM PRIHODA

51
 FINANSIJSKI ODNOSI U SLOENIM
DRAVAMA -nastavak
1. FISKALNI SUVERENITET
z potpuni suverenitet
z ogranieni suverenitet
z originalan suverenitet
z izvedeni suverenitet

2. FINANSIJSKI SUVERENITET

52