T.C.

YEDTEPE NVERSTES

SALIK BLMLER FAKLTES

BESLENME VE DYETETK

ATAERKL TOPLUMLARDA ETN YER VE

MASKLENZM

Gizem Nur Oktay

Lisans Tezi

STANBUL, 2015

1
 T.C.

YEDTEPE NVERSTES

SALIK BLMLER FAKLTES

BESLENME VE DYETETK

ATAERKL TOPLUMLARDA ETN YER VE

MASKLENZM

Gizem Nur Oktay

TEZ DANIMANI

Yar. Do. Arzu Durukan

Lisans Tezi

STANBUL, 2015

2
TEEKKR

Bu tezi yazmaya balamadan nce fikir aamasnda krmz et ile erkeklik arasndaki
ilikiyi sorgulamama sebep olan tandm her erkek bireye, The Sexual Politics of Meat
isimli kitabyla feminizme yeni bir bak asyla bakmam salayan Carol Adamsa, sre
boyunca yardmn esirgemeyen tez danmanm Yrd. Do. Arzu Durukana ok teekkr
ederim.

3
NDEKLER

Sayfa no:

TEEKKR.............................................................................................................. iii
NDEKLER........................................................................................................... iv
ZET....................................................................................................................... v
ABSTRACT.............................................................................................................. vi
KISALTMALAR........................................................................................................ vii
TABLOLAR VE FGRLER....................................................................................... viii
1.GR................................................................................................................... 1
2.GENEL BLG........................................................................................................ 2
2.1) Avclk Toplayclk Dnemlerinde Etin Yeri, Bir Toplum ndikatr Olarak
ncelenmesi......................................................................................................... 2
2.2) Beslenmede Etin nemi:.............................................................................. 4
2.3) Gnmz Toplumunun Et Tketimi...............................................................5
2.4) Masklenizme Giri...................................................................................... 9
2.5) Et ile Masklenizm..................................................................................... 10
2.5.1) Trkiyede Et ile Masklenizm..............................................................13
2.5.1) Medyada Et ile Masklenizm................................................................14
3.SONU ve NERLER......................................................................................... 16
KAYNAKLAR.......................................................................................................... 17

4
 ZET

Yediimiz yemeklerin vcut ihtiyalarmz karlamaktan te sahip olduklar sosyal

ve sembolik anlamlar vardr. Kltrlerimizi yediimiz yemeklere gre ina eder, kiisel
kimliklerimizi ve hatta felsefemizi tkettiimiz besinlerin kimlii zerinden kurarz. Bu
balamda feminen yiyecekler tketerek feminen, masklen yiyecekler tketerek masklen bir
kimlie sahip oluruz.

Yaplan aratrmalara gre salata, yourt, kek, pasta, meyve gibi besinler feminen iken
et ve et rnleri, patates, bira gibi besinler masklendir. Bu sebeple ou toplumda erkekler
daha ok krmz et tketmekte ve tkettikleri etle orantl olarak masklen kimliklerini
pekitireceklerini dnmektedirler.

Et ile masklenizm arasndaki ilikinin kayna Yontma Ta ana kadar uzanr.

Avclkla birlikte elde edilen etin g ve kudret sembol olduuna inanlr. Ortaaa
gelindiinde ise et burjuva snfnn ayrlmaz bir besin gesi, ii snf iin ise nadir bulunan
bir ziyafettir.

Ataerkil bir toplum yapsna sahip olan lkemizde de et tketimi erkekler arasnda
daha yaygn olup et dalm kadn ve erkekler arasnda dengesizdir.

Et ile erkeklik arasnda var olan bu gl ilikinin krlmas ise cinsiyet eitlii
bilincinden ve kadnlarn ikincil vatanda snflandrmasndan kurtulup bamsz ve erkeklere
denk bireyler olmasndan gemektedir.

Trkiyede et retimi ve tketimi zerine yaplan birok alma yaplmaktayken et ile

erkeklik arasnda yrtlen bir alma yoktur. leriki dnemlerde bu konu zerinde daha ok
alma yrtlmesi gerekmektedir.

5
ANAHTAR KELMELER:et, krmz et, et tketimi, trkiyede et tketimi, et ve erkeklik,
masklenizm, et ve masklenizm, vejetaryenizm

ABSTRACT

We build identities based on what we eat. Therefore meat has a significance

importance in nearly every society. The reason for this is the nutritional density of meat and
also the patriarchial meaning of it. Meat has been associated with manhood and brutality for a
long time. It is believed that this association is derived from the nutritional habits of
Paleolithic societies.

Meat, provided with hunting, was a symbol of power and status since the early periods
of time. Thus the relationship between meat and masculinity has long been established. Today,
people believe that real men eat more meat and masculinity can be derived from the highly
consumption of it. Media organs also support this vision.

As a patriarchial society, in Turkey there is also such belief. Men consumes more meat
than women and in households sharing of meat is disproportionate. Although it is clear that
men consumes more meat, the reason lays behind it is uncertain. Therefore more study on
meat and masculinity should be conducted.

6
KEYWORDS: meat consumption, meat masculinity, masculinity, animal welfare,
vegetarianism

KISALTMALAR

CVD Kardiyovaskler Hastalk

HCA Heterosiklik Amin

HDL Yksek Younluklu Lipoprotein

LDL Dk Younluklu Lipoprotein

TVA Trans Vaksinik Asit

7
 TABLOLAR VE FGRLER

Sayfa no

Tablo 1. Avrupa lkelerinde Kii Ba Et Tketim Miktar (McAfee ve arkadalar, 2010)............6

Tablo 2. Yllara Gre Trkiyede Temel Gdalarn Tketimi (GTO, 2006).................................7
Tablo 3. Et ve Balk Kurumuna Gre Et Sat Fiyatlar......................................................8
Y

Figr 1. Dnyada Kii Ba Et Tketim Miktar (FAO, 2010).................................................6

8
1.GR

Yemek yemek, insann hayatn idame ettirmesinin tesinde birok gereklilie sahiptir.
Kltrlerin olumasnda, sosyal kimliklerin belirlenmesinde en nemli etken alardan beri
tkettiimiz besinler olmutur.

Krmz et de Yontma Ta Devrinden itibaren insan hayat iin ok nemli bir besin
konumuna gelmitir. Vcuda salad yararlarn da tesinde ete yklenen sembolik anlam
bugn sosyal stat belirlemede, cinsiyet rollerinin paylalmasnda ve ilk alardaki
toplumlarda ak bir ekilde grlmektedir. Et tketimi uzun zamandr vahilik, erkeklik ve
masklenlikle birlikte deerlendirilmektedir. Bunun sebebi de Paleolitik alardan itibaen etin
avlanarak elde edilmesi ve bunun avcya belli bir g ve erkeklik simgesi olarak
bahedilmesidir. Bugn Dnyadaki birok toplumda gerek erkein daha ok et yedii
savunulmakta ve toplumdaki yemek kltr bu nermeye gre ekillenmektedir.Krmz et ve
masklenizm arasndaki bu gl ilikinin kaynaklar alar boyunca kendisini
gstermektedir.

Gnmzde hkm sren Ne yersen osunanlay et yiyen bireylerin yedikleri

hayvann fiziksel zelliklerini bnyelerine katacaklarn varsaymalarndan kaynaklanmaktadr.
Ataerkil toplum yapsnn ve medyann da etkisiyle, krmz et erkekler iin vazgeilemez bir
arzu nesnesi halini alr ve masklenlii pekitirici bir olgu haline gelir.

1
2.GENEL BLG

2.1) Avclk Toplayclk Dnemlerinde Etin Yeri, Bir Toplum ndikatr Olarak
ncelenmesi

Hayatn her alannda cinsiyetiliin izlerini grrz. Doduumuz andan itibaren

bizeyklenen cinsi rollerle donanm olarak yetitiimiz evrenin etkileriyle birlikte her birimiz
belirlenmi rollere sahip oluruz(1).Toplumumuz da bu rollere uymamz bekler, toplumun her paras
ark dndrmek adna bu rollere uymaya alr.

Bu rolleri basite kadnlar ve erkekler iin u ekillerde aklayabiliriz:

Kadn ocuk dourur, yemek piirir, temizlik yapar, genellikle yuvann yaanlabilir
olmasndan sorumludur.

Erkek evin geimini salar, eve yemei getirir, aileyi d etkilerden korur, kollar. Ev
bireylerinin huzurunu salamak adna d dnyada her trl zorlua gs gerer.

Bu roller Asya, Avrupa, Afrika gibi kltrlerin ounda benzerdir.

Yzyllar boyunca ekillenen cinsi rollerin bu ekilde yorulmasnda ise Paleolitik a

homininlerinin davranlar yatar. (2)

Ete sembolik masklen anlamn veren avclk, Paleolitik dnemde hominidlerin etle
beslenmesi ve Homo sapienslereevrilmesiyle birlikte balar. (3)

Et, homininlerin zeki ve sosyal memelilere dnmesinde nemli bir rol oynamtr. Bu roln
taurin retme yetenei olmayan homininlerin etle aldklar taurinle birlikte gelien nrolojik
sistemlerinden kaynakland dnlmektedir. (4)

Serebralfosfokreatin depolarn dolduran, taurin salayan, dopaminerjik aktivite sistemini

destekleyen (5) etin homininlerin proteinden fakir beslenme dnemlerinde ete aermelerinin evrimsel
bir tr ynelim olduu savunulmaktadr. Ete aererek, homininler evrimsel olarak dikey bir meyil
gstermilerdir. (6)

Paleolitik ada alet yapmay renen Homo sapiensler, yaamlarn srdrmek iin i
blmne ve evrelerindeki kaynaklara eriime dayal bir uyum salamlardr. Et iin avlanmak da bu
balamda ilk insanlarda organize olmay ve kooperatif avlanmay tetiklemitir. (7)

Et salamak adna gelitirilen stratejiler bu davrann cinsiyeti olarak temellenmesine sebep

olmutur.

2
 Kuhn&Stinerin aratrmasna gre avlanmann riskli ve tehlikeli bir doaya sahip olmas
hamile olan ya da ocuk bakma zorunluluu olan kadnlar iin bu davran imkansz hale getirmitir.
Bu sebeple kadnlar avlanmaktan kanarak i blmnde ortaya kan bu boluu doldurmak adna
yemeklerin ilenmesine ve doada besin toplamaya ynelmilerdir. Avlanma baarsnn dk olduu
zamanlarda da bu Homo sapienslerinntrisyon dengesinin korunmasna ve besin yeterliliinin
salanmasna yardmc olmutur. (Kuhn&Stiner, 2006: 47)

yle ki; Man theHunter, WomantheGatherer denen bu alg, yani evin besinini ounlukla
erkein etle salglad alg 60l yllarda Richard Lee tarafndan rtlmtr zira Paleolitik
dnemlerde Homo sapienslerin diyetini avlanan etten ziyade toplanan meyve ve sebzeler
oluturuyordu. (8)

Kuhn&Stinern aratrmas ayn zamanda bu cinsiyet bazl i blm davrannn Homo

sapienslerin Avrasya boyunca homininlere nfus balamnda basknlk kurmasna olanak verdiini
savunur.

Avdan elde etilen etin akrabalar (kin) arasnda paylalmas da insann bugnlere kadar
getirdii paylama ve komuluk davranlarnn gelimesinde nemli bir rol oynamtr. (9)

Etin bozulabilir bir doaya sahip olmas, avn byk yakalanmasnn avc ve ailesinin besin
gerekliliklerini amas gibi sebepler etin dk tutarlar karlnda akrabalar arasnda veya kan ba
olmayan insanlarla paylalmasna sebep olmutur. (10)

Avcln belirsiz ve tahmin edilemeyen eylem doas da paylam davrann pekitirmitir.

Hatta birok aratrma dilin ortaya knn kooperatif avlanma ve etin paylam gibi davranlardan
hareketle olduunu savunur. (11)

Etin sadece bir besin gesi olmas dnda kullanld alanlar da mevcuttur.

Protein younluu hayli yksek olan ve ilk alarda ei doldurulamaz bir neme sahip olan et,
cinsel birleme ve nemli politik anlamalar iin de bir dei toku arac olarak kullanlyordu. (12)

rnek olarak Yerli Amerika kabilelerinden olan Cashinahua erkekleri eti kadn cinsel
birlemeye davet etmek iin kullanyordu. Piyasa tipli baz sosyal interaksiyonlar; ocuk bakm, alet
edevat gibi pek ok meselede et bir takas arac olmutur. (13)

Avlanma ve et paylam empanze topluluklarnda dahi erkekler arasnda kurulan ban

devamllna sebebiyet vermitir. Bu balamda avclk, arkadalar arasnda yrtlen, bir tr gnlk
hayatn gerginliklerinden kama yntemi olarak grlmtr. Bir balanma mekanizmas olarak
grlmesinin yannda ritelistik bir karakteri de vardr. Bu ritelistik sisteme rnek olarak et kltrne
amanizmin dahil edilmesini gsterebiliriz. (14)

3
 2.2) Beslenmede Etin nemi:

Paleolitik alardan beri etin; homininlerin Homo sapienslereevrilmelerinde ve sonrasnda

zeki ve sosyal bireylere dnmelerinde ne nemli bir rol olduunu konutuk. Et, phesiz ki uzun
zaman periyotlarndan beri beslenmenin nemli yap talarndan biri olarak kabul edilmektedir.
erdii yksek protein seviyesi; demir, inko ve B12 vitamini asndan zengin oluu etin
beslenmedeki yerinin altn izen sadece birka faktrden biridir.

Fessler ve Navarretenin aratrmasna gre et kadar kymeti bilinen yine de bu kadar

tabulatrlan baka bir besin gesi yoktur. (Fessler, D., Navarrete, C., 2003: 1-40) Kymetini bu kadar
nemsediimiz etin de vcudumuza salad nemli yararlar ve belli risk faktrleri var.

Etin sebep olduu basilica risk faktrleri u ekilde snflandrlabilir:

Dnya Kanser Aratrma Fonunun yrtt almalara gre; etin kardiyovaskler hastalk
(CVD) ve kolon kanseri risklerini artrmada azmsanamayacak bir rol vardr. Etin bu hastalklarn
prevelansn artrma sebebi olarak da ieriindeki ya miktar ve yksek slarda piirildiinde
kanserojen zellik gsteren heterosiklik amin (HCA) salma zelliidir. (World CancerResearchFund,
2007)

Birok epidemiyolojik aratrma kolon kanseri ve CVD grn savunsa da bu savlarn altn
destekleyecek kantlar bulunamamtr ve yrtlen aratrmalarda istikrarsz birok nokta vardr.
Aksine, dengeli bir diyetle alnan yasz krmz etin uzun surelydnemde lipit profilleri zerinde anti-
enflamatuar zellik gstererek linoleic asit salnmna ve lipit profillerini iyiletirmeye katk
saladna ilikin gl bulgulara rastlanmtr. (15)

Bir baka risk faktr ise etin kolesterol seviyelerini artrc etkisidir. Bireyin kolesterol
seviyelerinin artmasn nlemek amacyla otoriteler gnlk alnan enerjiden total yan, doymu
yalarn ve trans yalarn kstlanmasn nerir.

Sr etinde basilica bulunan trans yalar; palmitik (C16:0), stearik (C18:0) ve miristik asittir
(C14:0). Bu yalarn belli aratrmalarca kardiyovaskler hastalk riskini artrd bulunmuken baz
otoriteler de stearik asidin ok dk miktarlarda kolesterol etkisini artrd savunulmutur. (16)

Yksek miktarlarda et tketen bireylerin (gnlk 285 grn stnde) kolesterol seviyelerinde
ve kan plazmasnda artm LDL ve total kolesterol seviyelerine rastlanmtr. Buna ragmen bu bulgular
etin ya oran hakknda bir bilgi vermedii iin ve gnlk alnan miktar herhangi bir insann
tketebileceinden istisnai olarak fazla olduu iin gvenilir deildir. Buna kar olarak birok

4
aratrma krmz etin yasz ve kararnda tketildiinde kan yalarna, tansiyona veya kolesterole
herhangi bir negatif etkisi olmadn saptamtr. (17)

Trans doymam yalarn kandaki kolesterol seviyesini artrd farz edilir. Bu da otoriteler
tarafndan trans doymam yalarn nebati yalardan hidrojenasyonu da dahil olmak zere gda
rnlerinden tamamen kaldrlmasnn nerilmesine sebep olmutur.

Endstriyel ortamda en fazla miktarda retilen trans ya asidi elaidik asittir. Elaidik asit
kolesterol metabolizmasn negatif olarak etkilerken ette major seviyede bulunan TVA (trans vaksenik
asit) aksine total kolesterole veya LDL seviyelerine negative hibir etkide bulunmaz. Ayn zamanda
TVA linoleik asidin vcut ierisinde retilmesinde de arac rol oynar. (18)

Bu sebeple etin ieriindeki trans ya aside seviyelerinin vcuda negative etkilerinden sz

edemeyiz. Birok alima krmz etteki yan CVD iin bir risk faktr oluturduunu savunsa da
ekstra ya alnm krmz etin CVDye sebep olduunu destekleyen bir aratrma yoktur. (15)

Gelecekte yaplacak olan aratrmalarn bu sebeple krmz et ve trevlerinin ayn miktarda

ya oranna sahip olduu varsaymn yapmamas ve ya miktarn sadece et baznda deil tm diyetle
alnan total ya olarak deerlendirilmesi gerekir.

2.3) Gnmz Toplumunun Et Tketimi

ada Bat medeniyetlerinde, beslenme dzeninin merkezinde et vardr. Ortaada eraf

snf iin olmazsa olmaz, kyl snf iin ise zor bulunan bir ziyafet olan et, bugn de sosyo-
ekonomik adan gl olan insanlarn statsnn altn izmektedir. (3) Yaplan pek ok almada,
gelir grubu yksek bireylerin diyetlerinin daha az ya ve et ierdii savunulsa da zellikle Trkiye
gibi gelimekte olan lkelerde et, halen tketiciler iin nemli bir besin grubu olmaya devam
etmektedir. (19)

5
 Figr 1Dnyada Kii Ba Et Tketim Miktar (FAO, 2010)

Lorcu ve Bolatn aratrmasna gre; tketiciler asndan nemli olan bu besin grubunun
lkelere gre kii ba tketimi incelendiinde ise Dnya lkelerinin 3 grupta toplandn grmek
mmkndr. lk grupta, kii ba yllk et tketimi 61 kg. ve st olan Kuzey ve Gney Amerika,
Avrupa lkeleri ve Avusturalya yer alrken ikinci grupta kii ba et tketiminin 23-61 kg. arasnda
deitii Orta Dou, Rusya, in, Kazakistan ve Trkmenistan gibi lkeler yer almaktadr.

Trkiyenin de iinde bulunduu nc grup lkelerin ounluunu Afrika lkeleri

oluturmakta ve bu grupta yer alan lkelerde kii ba yllk tketim 13 kg.a kadar dmektedir. (19)

Tablo 1 Avrupa lkelerinde Kii Ba Et Tketim Miktar (McAfee ve arkadalar, 2010)

6
 Tabloda eitli Avrupa lkelerindeki erkek ve kadnlarn krmz, ilenmi ve total olmak zere
et tketim miktarlar gsterilmitir. Bu tablo yorumlandnda kuzey lkelerine kyasla Akdeniz
lkelerinde total ete kyasla krmz et tketiminin daha fazla olduu grlebilir.(20)

Trkiyede Et Tketimi

Varlk ve Kymazn hazrladklar rapora gre Et ve et rnleri protein asndan ok

nemli gda maddeleri olmasna ve Trk mutfanda zellikle kuzu ve dana etlerinin ok nemli
yerleri olmasna ragmen et fiyatlarnn belki de dnyada en pahal lkesi olmas dolaysyla Trkiye
genelinde tketim yzdesi sadece %3tr. lke genelinde birinci sray ise tahl ve tahl rnleri grubu
eker(21)

Tablo 2. Yllara Gre Trkiyede Temel Gdalarn Tketimi (GTO, 2006)

7
 Tabloda grld zere yllarla birlikte krmz et tketiminde srekli bir d grlmtr.
stisnai olarak 1980-1990 yllarnda grlen artn sebebi ise o dnemde yeni balatlan ithalat
uygulamalardr.

Trkiyede et tketimi kiilerin eitim ve gelir durumuna gre deerlendirildiinde ise gelir ve
eitim durumlaryla krmz et tketim oranlar doru orantl olarak artarken; hane halk says arttka
bu oran dmektedir.

Tablo 3 Et ve Balk Kurumuna Gre Et Sat Fiyatlar

thalat uygulamalarna getiren snrszlkla birlikte lkeye giren etin hijyeni ve kalitesi
konusunda var olan kayglar srmekteyken, yurt dndan snrsz ithalat yaplmasnn hayvancl
bitirebilecei, isizlik ve fakirlie sebep olaca ve bunlarn yannda ette dar baml olmamzn
kanlmaz olaca gibi endieler devaml olarak dile getirilmektedir. Bu endieleri gidermek adna et
retimi uygulamalar iyiletirilmeli ve hayvanclk sektrne yatrmlar yaplmaldr. (22)

8
 2.4) Masklenizme Giri

Easthopea gre; Masklenizm kendini evrensel ve normal klarak grnmez olmaya alan
bir gtr. (Easthope, 1990: 13)

Masklenizm ise erkein doduu gnden itibaren anatomik olarak donand ekipmanla
birlikte toplum iinde stlendii ve sonrasnda kendisinin de gelitirdii rollerle birlikte kltrde
kaplad gizli ve baskn konumdur.

nsan trn tanmlarken insanolu dememiz, ngilizcedeki man ve mankind gibi

szckler masklenizmin en temel rneklerinden biridir.

Yaradl teorisinde Tanrnn nce Ademi, daha sonra Ademin kaburgasndan Havvay
yaratmas var olan ilk masklen imgelerden biridir. Gc elinde bulunduran kimselerin ve erk
sahiplerinin ounlukla erkek olmas hayatmzda masklenizm gereinin normalletirilmi ve
evrenselliinin boyutu grmezden gelinmi bir olgu olduunu kantlamaktadr.

M.. 5. Yzyldan itibaren erkek vcudu sanatta normal bir imge halini alr. Tanrlarn
vcudunda form bulan ideal erkek grnts, ideal babay Zeus, mkemmel erkek ocuu Apollo
olarak resmederek ataerkil gc gz nne sunar. Yunan kltr erkek ereksiyonunu ak bir ekilde
gzler nne sererek erkek stnln kutlarken Rnesans dneminde ve Hristiyanlk kltrnde
bunun tam tersini grrz. Hatta Michelangelonun Davut heykeli bu konuda bir dnm noktas olarak
grev yapar, Davut heykelinin yaratt sansasyonun ardndan erkek plakl gizlenen bir imge haline
gelir ve basknln gizli bir biimde srdrr. Ataerkillik ve masklenlik de insan gznn zerinden
kaldrldnda daha gizli bir ekilde gcn kantlamaya devam eder.

Masklenizmin kayna olarak psikanalizde erkek ocuun byme evreleri gsterilebilir.

Doduu andan itibaren anneye baml olan ocuk, bydke bu ba koparmak adna eitli
eylemlerde bulunur. Bir yandan da derinden sevdii annesine kar babasyla srekli bir rekabet
ierisindedir. ocuun byyp erkek olma evresinde babayla var olan bu pasif agresif sava nemli
bir yer tar. (23)

9
 2.5) Et ile Masklenizm

Yemek yemek, insann hayatn idame ettirmek iin gerekletirdii bir eylemdir. Ne var ki bu
gereklilik yemek yemenin ok kk bir boyutunu oluturur. Yemek yemek biyolojik olmaktan ziyade
kltrel bir olgudur ve insanlarn yemeklere verdikleri anlamlar kimlik ve kltrn temellerini
oluturmaktadr. Halama et bu balamda insann fonksiyonel ihtiyalarn karlarken; az pimi kanl
bir biftek bireyin fonksiyonel deil sosyal ihtiyalarn karlar ve erkekliini pekitirir.

Masklen veya feminen yiyecekler tketerek masklen veya feminen kimlikler olutururuz.
Biftek, burger, bira, patates gibi yiyecekler masklen saylrken; salata, yourt, makarna, meyve ve
ikolata gibi yiyecekler de feminen olarak kabul edilir.

Hayvan etinin kltrdeki nemi ise masklen yiyeceklerin arketipi olmas ve tketiminin
balad Paleolitik alardan itibaren insanlar birletirici, aralarnda gl bir ba kurucu bir rol
oynamas ile ilintilidir. Bu balamda etin topluluklara bir aidiyet duygusu bahettiini syleyebiliriz.

slam dinindeki Kurban Bayram, Hristiyan dinindeki Noel, Paskalya, kran Gn ve

Yahudi dinindeki Eid al-Adha gibi kutlamalarn hepsinin merkezinde et yer alr. (24)

Avclk toplayclk zamanlarndan itibaren av eyleminin merkezinde bulunan erkek bugnk

ada toplumlarda eti erkekler iin gerek bir besin gesi yapmaya itmitir. Eti bu ekilde feti
haline getirmek yle bir boyuta ulamtr ki; et yemeyen erkek belli toplumlarda erkekten saylmaz.
Erkek ve et arasnda gelien bu gl iliki, ilk alardaki atalarnn toplu avlanma partilerinde yatar.
phesiz ki bir ete formu oluturmaya meyilli erkeklerin bu meylinin altnda da kooperatif avlanma
davran vardr.

Bat erkekleri evrelerindeki insanlarn aktif ve pasif davranlaryla bu et merkezli masklen

kltre empoze olurlar. Et yiyen babann aktif ve bu tutumu destekleyen annenin pasif rolyle ailenin
masklen kltre katks iyice pekimi olur.

Yerel kabileler arasnda erkek bireylerin kendilerini gerek birer erkek olarak addedebilmeleri
iin gerekletirmeleri gereken zorlu bir sre vardr. Bu sre ounlukla anneden koparlmay, izole
bir blgede yaamay, dayak yemeyi, ikence grmeyi ve zorlu mcadelelere tabi tutulmay kapsar. Bu
yerel kabilelerden biri olan Afrikal !Kung kabilesinin kendilerini TheHarmless People (Zararsz
nsanlar) olarak adlandrlan yelerinde de erkeklik zorlu testler geirerek koparlp alnmas gereken
bir dldr. Bu insanlar hayatlarnda tek bir savata savamam, ellerine tek bir silah almam
olmalarna ragmen yine de bireylerinin erkek olarak saylabilmesi iin bolca yetenek ve dayankllk
gstermeleri gereken bir sreten geerler.

Bu srete plak elle, insan boyunda bir antilopu yakalayp ldrmek zorundadrlar, anca
bylesine bir grevi tamamladktan sonra erkek olarak adlandrlrlar ve evlenmelerine izin verilir.(25)

10
 Hayvann ve hayvan etinin dolayl yoldan bu ekilde kullanmas da etin masklen kimliin
pekitirici olmasna verilecek salam rneklerden biridir.

Gc elinde bulunduran erk sahipleri her daim et yemilerdir. Avrupa aristokrat snf her
nde her eit eti yerken, ii snfna kompleks karbonhidratlarla beslenmek dmtr. Diyet
alkanlklar bu balamda snfsal ayrmlar belirleyici bir faktr olduu kadar ataerkil ayrmlar da
belirler. Kadn, yani ikinci snf vatanda, ataerkil toplumlarda ikinci snf olarak grlen besin
gruplarn tketir: sebze, meyve ve tahl grubu gibi.

VIII. Henrynin eleriyle birlikte resmedildii tablolarndan birine baktmzda bu

rneklemeyi benzersiz bir ekilde grlr. Kraln tahtnda oturur vaziyette biftek yerkenki grntsne
6 ei ve dier kadnlar ayakta katlmtr. Lakin hibirinin elinde et yoktur. AragonluKatherinein elinde
bir elma, Anne Boleynin elinde ise krmz zm vardr. Sadece bu tablonun kendisi etin g ve
erkeklik simgesi olduunu kantlar. (26)

Lisa Leghorn ve Mary RoodkowksyWhoReallyStarves? Womenand World Hunger isimli

kitaplarnda bugn alk eken bireylerin ounun kadn olmasnn sebebini etin erkek iin bir sabit
olduu fenomenine balamlardr. Onlara gre, kadnlar kendi besin gerekliliklerinden feragat etme
pahasna erkekleri en iyi yiyeceklerle beslemektedirler. rnek olarak, her snftan Etiyopya kzlar ve
kadnlar yemek zamannda iki ayr n hazrlamak zorundadrlar; bunlardan biri et ieriklidir ki bu
n erkekler iindir, ikinci n ise ounlukla et iermez, bu da kendileri iindir. Buna karn,
zellikle hamile veya emzikli kadnlarn protein ihtiyalarnn erkeklerden daha fazla olduu bilinen
bilimsel bir gerek olmasna karn bu artm protein ihtiyac neredeyse her toplumda erkei beslemek
uruna grmezden gelinmektedir.

Masklenizmin doas gerei erkeklerde vejetaryenizme ve hayvan haklarna kar beslenen

empati kadnlara kyasla daha azdr. Bu alg metroseksellik ve homoseksellik gibi kavramlarn
ortaya kmasyla tehdit edilen masklen yapy (27) ve erkeklii diriltmek adna et tketmeyi olaan
ve doal hale getirmitir.

Adamsn feminist-vejetaryen strktrne gre (1990) bu bantlarn hibiri rastlantsal

deildir. Et tketimi uzun zamandr erkeklik, g ve erk ile ilikilendirildiinden ataerkilliin gl bir
sembol haline gelmitir. (Adams, 1990: 1-53)

Bu sebeple kadn ve et kavramlar Adamsa gre var olmayan gstergelerdir. Nasl et

jargonunda l hayvann kendisi bir kaynak olarak bulunmuyorsa, kltrlere zg iddet normlarnda
da kadnlar ou zaman var olmayan gstergelerdir. Bir millet baka bir milletin topran igal
ettiinde kullanlan ngilizce bir terim olan therape of theland sylemi kadnn burada nasl bir var
olmayan gsterge rol olduunu gstermektedir. Aslnda cinsel olmayan bir eylemi aktarmak adna

11
cinsel bir iddet hareketini, tecavz merkeze alma bugn et yeme ve cinsel iddet eylemlerini
birbirlerine balamaktadr. Bu sebeple et yeme eylemi g ve erkeklikle ilikiliyken, hayvann eti de
kadn ve feminenlikle ilikilendirilmektedir. (28)

Rothbergerin et tketimini hakl karmaya ynelik yrtt almalarda da bu ilikiyi ak

olarak grebiliriz.

73 kadn ve 52 erkek renciyle yrtlen almada rencilerin et tketim sebeplerini hangi

alardan hakl karmaya altklaryla alakal bir liste oluturulmutur. Bu almaya gre erkekler et
tketimlerini kadnlardan daha fazla hakl karmaya almlardr. Bu sebepler arasnda dini sebepler,
insann doasnda et yeme davrannn bulunmas, hayvann insandan hiyerarik olarak daha aa
seviyede olmas gibi maddeler bulunmaktadr.

Ayn ekilde 43 kadn ve 43 erkek renciyle yrtlen bir baka almada da erkeklerin
kadnlara kyasla krmz et tketimlerinin daha fazla olduu grlmtr. Ayrca kadnlarn et
tketiminden grece bir rahatszlk duyduklar ve bu sebeple tamam sebze olan nleri erkeklerden
daha ok tkettikleri belirlenmitir.

Bu almalar Allen ve arkadalarnn nceki yllarda yaptklar et tketimi ve masklenlik

ilikisini inceleyen almalarla (Allen, 2000: 405 422) uyum salamakla birlikte kadnlarn
kendilerini kt hissetmemek iin et tketimlerini azalttklarna iaret etmektedir. Et tketiminden
kanmak bu sebeple feminen bir olgu haline gelmitir.

Adamsn almasna gre (Adams, 1990: 48) et tketimi dorudan masklenite ile ilintilidir.
Yaplan almalarn da destekledii bu teoriye gre et tketimi yksek olan erkekler evre
sorunlaryla daha az ilgili (29) , hayvann insandan daha aada olduunu savunan sosyal hiyerari
sistemini daha ok destekleyen (Allen, 2000: 405 422) ve hayvan refah dnldnde
beyinlerinde empatiyi destekleyen blge daha az alan bireyler olmaktadrlar. (30)

Bu ksr dngy krmak iin bireylerin cinsel eitlie daha ak olmas gerekmektedir.
Masklen bireyler bilinsiz olarak evrelerindeki farkl kimliklere ve cinsel yaplara bir bask
gelitirmilerdir. Farklln farknda olarak bu bilinsiz masklen dnce yaps daha bilinli bir hale
getirilebilir.

Kadnlarn erkeklerin hayatlarnda oynadklar belirleyici rollerin farknda olarak

yaratabilecekleri deiimleri grmeleri gerekmektedir. Kadnlarn et tketimlerine kar gelitirdikleri
bak as erkeklere alanarak et tketimi ve masklenlik arasndaki iliki krlabilir. Kadnlar
finansal adan daha bamsz hale geldike erkek bireyler karsnda daha sayg grr hale gelecek ve
elerine et servis ederken sahip olduklar gszl aacaklardr. (27)

12
 Krmz et ve masklenlik arasnda bu kadar gl bir korelasyon olmasnn sebebi ise avclk
pratikleri ile hayvan etinin insana hayvann gcn ve kuvvetini verici bir zellii olduu
yanlgsndan gelir. Bu anlay zellikle kendini 19. Yzyldan itibaren gstermeye balamtr.
Youarewhatyoueat (Ne yersen osun) anlayyla insanlar besin kaynaklarnn ntrisyon faydalarnn
tesinde bir gc olduunu dnmektedirler.

Aztek medeniyetlerinin zerine ina edildii kanl, vahi kltr de bu anlay destekler. Aztek
toplumlar insan eti tketir ve insan kan ierlerdi. Yedikleri insan eti genellikle dman eti veya esir
bir savann eti olurdu. Zira bu eti tkettiklerinde dmann cesaretinin ve gcnn onlara
geeceini dnrlerdi. (31)

2.5.1) Trkiyede Et ile Masklenizm

Etin ilk alardan itibaren toplum kimliini gelitirmede oynad roln azmsanamayacak bir
boyutta olduu bilinen bir gerektir. Etin insanlar zerinde kurduu birletirici ba, etin dini
bayramlarda ve zellikle ak havada gerekletirilen kutlamalarda merkezi bir rol oynamasnda etkili
olmaktadr.

lkemizdeki ak hava kltrnn ayrlmaz bir paras olan piknik ve mangal kltr de etin
masklenliine yaplan bir atftr. Hayvan avlayan atalarnn zamannn gemesi ve dolaysyla modern
a insannn genetik mirasla ald bu basit avclk yetenekleri yerini gelien dnyayla birlikte sosyal
ve iletiim becerilerine brakmtr. Modern insann bu pasif agresif duruu, ona ak hava
etkinliklerinde kendi erkekliini kantlama ans verir.

Mangal erkek yapar, eti erkek piirir. Bu Avrupa ve Amerika kltrlerinde de byledir. Doas
gerei bir etenin varlna ihtiya duyan erkek, toplu mangal (ing.barbecue) partileriyle birlikte hem
trdelerinin yannda rtn ispat eder, hem de avlanamad iin pasifleen evin direi kimliini
glendirir.

Ataerkil bir toplum yapsna sahip olan lkemizde de et evin babas ve erkek ocuklar iin
nemli bir besin grubu olmakla birlikte yemei hazrlayan kii olan anne bu besin grubunu datmada
ounlukla kendi hakkndan feragat ederek evin erkeklerinin daha fazla et yemesine katk
salamaktadr.

Hayvann belli blgelerine verilen kadn vcuduna ait blge isimleri de (tavuk gs, kadn
budu, etin kalas) eti kadn vcudu yoluyla bir arzu nesnesi haline getirerek masklenletirmektedir.

13
 Reklam ve medya kltryle birlikte aina olduumuz kadnn metalatrlmas aslnda onu
erkek gznde bir arzu nesnesi haline getirerek belli serbest armlara yol atrr.

2.5.1) Medyada Et ile Masklenizm

Vejetaryenizmin kadnlar arasnda daha yaygn olmasnn ve erkeklerin hayvan haklar,

hayvan refah, evre bilinci gibi meselelere daha duyarsz kalmalarnn bir sebebi var. Medya ve
reklam sektrnn etin masklen kimliinin altn izecek srekli kampanyalar yaparak erkekle et
arasndaki empatiyi maksimum dzeylere karmas. Bu sebeple kadnlar evre bilinci yoluyla ete
kar bir nevi tiksinme duyarak vejetaryenlie ynelirken, erkeklerde bu oran olduka dktr.

ncelikli olarak fast-food endstrisinin gerek erkeklerin daha ok et yemesini ve kaybedilen

erkekliin et yenerek tekrar kazanmasn ngren kampanyalar bu nermelere kant olarak
gsterilebilir.

Dominos Pizza, TacoBell, BurgerKing, McDonalds gibi markalar son 10 yl boyunca hep bu
tema zerinden TV reklamlar yaynlamlardr. (3)

Amerikada yaynlanan ve 1.65 milyon tiraja sahip olan MensHealth dergisinin analiz edilen
saylarnda da etin zellikle krmz etin- kazanlm kas kitlesinden yola klarak ideal bir erkek
olma yolunda bir mihenk ta olduunu belirten makaleleri yayn dnyasnda da et ve masklenlik
arasnda ne kadar gl bir ban olduunu gsterir.

Adamsn feminist-vejetaryen kritiine gre bu serbest armlarn hibiri es kaza deildir:

ataerkil toplumun balca sembollerinden biri olan et tketimi vahilik, iddet ve kanl bir eylem
zerine kurulu olan avclk kltrnn doal bir getirisidir. (Adams, 1991: 1-53)

Ingilizler 1. Dnya Sava zamanndaki baarlarn ve rakip ordular urattklar yenilgileri

dahi askerlerin artm et tketimlerine balam ve bu konuyu destekleyen gerek erkek daha ok et
yer kampanyalar dzenlemilerdir. Bu dnemde savaan erkeklerin ihtiyalarnn karlanmas
amacyla kadnlarn et tketimleri kstlandrlmtr. Yamyam kltrlerin bir yanksymasna
savalar (askerler) dmanlarn def ederek glerini korurlar ve erkekliklerini de et tketerek
beslerler. Eer kasaplar ve barlar erkeklerin basknlk alanlarysa, phesiz ki salata bar kavram bir
oksimorondur. (3)

Etten daha masklen tek bir olgu varsa; o da futboldur. Erkekliin ve gcn sembol olan
futbol, Amerikada oynanan SuperBowl oyunlarnda kaybeden takmn kazanan takma tebrik hediyesi
olarak neredeyse her zaman et gndermesiyle birlikte bu iki masklen gc tek bir potada eritir.

14
 1850li yllardan itibaren i yaamyla bo zamann arasndaki nemli kprlerden biri olan
sportif faaliyetler de evrensel olarak masklen addedilen kavramlardan biridir. Bu balamda atletler
salata, yourt, meyve gibi yiyecekleri hanm evlad yiyecei olarak addederken et yemenin
performanslarn artrdndan emin olarak et ile masklenizm arasndaki ilikiyi glendirirler.

3.SONU ve NERLER

15
 Dnyann ou lkesinde olduu gibi lkemizde de krmz et ile masklenlik arasnda ak
bir iliki vardr. lkenin her blgesinde erkekler kadnlardan daha ok krmz et tketmektedirler.
Ataerkil toplumlarda etin yeri g baheden, erkeklii pekitiren bir olgu olarak gze arpmaktadr.
Bu balamda gerek erkeklerin daha ok et yedii medya kanallar ve bireyler arasnda yaygn bir
gr olmay srdrmektedir. lkemizde gerek dini bayramlarda gerek aile bireylerinin bir araya
geldikleri ak hava etkinliklerinde et merkezi bir rol oynamakta ve toplumlar birletirici bir unsur
olmaktadr.

Krmz et ve erkeklik arasndaki masklen ilikinin krlmas iin toplumlarn cinsiyet eitlii
konusunda bilinlendirilmeleri arttr. Kadna iddetin yaygn olduu ve kadnn ikincil vatanda
snfna konulduu lkemizde kadn bireylerin kendi ekonomik bamszlklarn kazanmalar erkekler
karsnda tutunduklar zayf tavrn krlmasna sebep olacaktr.

Kadnlarn bamszlklarn kazanmalar da doal olarak kendi yeme ime haklarndan feragat
ederek elerine, veyahut babalarna daha ok et yedirme, etin iyi ksmlarn evin erkeine verme gibi
davranlarnn son bulmasn salayacaktr. Kadn kendini evi, ailesi iin en az kocas kadar nemli
grd anda eine kendine verdii kadar nem verecektir.

zellikle krmz et ve masklenlik arasndaki ilikinin etin nemli bir tabu olduu lkemizde
daha ok aratrlmas arttr. Gnmzde Trkiyede yaplan aratrmalarn ou krmz etin nitelii,
ihracat ve ithalat ile ilgili olup etin sembolik anlam zerine yrtlen kayda deer aratrmalar
yoktur. Dnyann ou lkesinde medya ve toplum vastasyla ak bir ekilde grlebilen et ve
masklenizm arasndaki ilikinin lkemizde de var olduunu kantlayabilmek iin cinsiyeti amalar
gden medya kampanyalarna ve toplum yapsnda etin yerine bakmak gerekir.

16
KAYNAKLAR

1- Sobal, J. Men, MeatandMarriage: Models of Masculinity FoodandFoodways:

Exploration in theHistoryandCulture of Human Nourishment, 2006, 13:1-2, 135-158.

2-Smil,V., Eatingmeat. Evolution, patternsandconsequences. Populationand

DevelopmentPopulationand Development Review, 2002, 28, 599-639.

3-Kellman,S.G, Fish, fleshandfoul. The anti-vegeteriananimus,

TheAmericanScholar, 2000, 69,85-9.

4-Man,N., Meat in thehumandiet. An anthropologicalperspective.,

NutritionandDietetics, 2007, 64,S102-S107.

5-
Leroy,F.,Degreef,F.,Convenientmeatandmeatproducts.Societalandtechnologicalissues.,
Appetite, 2015.

6-Morrison, C. D., Reed, S. D., &Henagan, T. M., Homeostaticregulation of protein

intake.Insearch of a mechanism.TheAmericanJournal of Physiology-Regulatory,

7- Smith, J. E., Swanson, E. M., Reed, D., &Holekamp, K. E. (2012). Evolution of

cooperationamongmammaliancarnivoresanditsrelevancetohomininevolution.
CurrentAnthropology, 53, S436S452.

8- Slocum, S. (1975). Womanthegatherer. Male bias in anthropology. In R. R. Reiter

(Ed.), Toward an anthropology of women(pp. 3650). New York, NY, USA:
MonthlyReviewPress.

9- Koster, J. (2011).
InterhouseholdmeatsharingamongMayangnaandMiskitohorticulturalists in Nicaragua.Human
Nature, 22, 394415.

10- Hawkes, K., OConnell, J., &BlurtonJones, N. G. (2001b).

Huntingandnuclearfamilies. CurrentAnthropology, 42, 681709.

11- Leonetti, D. L., &Chabot-Hanowell, B. (2011). Thefoundation of kinship.

HumanNature, 22, 1640.

12- Gomes, C. M., &Boesch, C. (2009). Wild chimpanzeesexchangemeatforsex on a

17
long-termbasis. PLoS ONE, 4, e5116.

13- Kensinger, K. M. On meatandhunting.CurrentAnthropology, 1983, 24, 128

129.

14- Welch, J. R., Xavanteritualhunting. Anthropogenic fire, reciprocity,

andcollectivelandscapemanagement in theBrazilianCerradoHuman Ecology, 2014, 42, 47
59.

15- McAfee, A. J. et al. Red Meat Consumption: An overview of the risks and
benefits Meat Science, 2010, 84, 1-13.

16- Kelly, F. D., Sinclair, S. J., Mann, N. J., Turner, A. H., Raffin, F. L., Blandford, M.
V., et al. Short-term diets enriched in stearic or palmitic acids do not alter plasma lipids,
platelet aggregation or platelet activation status. European Journal of Clinical Nutrition,
2002, 56(6), 490499.

17- Li, D., Sinclair, A. J., Mann, N., Turner, A., Ball, M., Kelly, F., et al. The
association of diet and thrombotic risk factors in healthy male vegetarians and meat-eaters.
European Journal of Clinical Nutrition, 1999, 53, 612619.

18- Chardigny, J. M., Destaillats, F., Malpuech-Brugere, C., Moulin, J., Bauman, D.
E., Lock, A. L., et al.Do trans fatty acids from industrially produced sources and from
natural sources have the same effect on cardiovascular risk factors in healthy subjects?
Results of the trans fatty acids collaboration (TRANSFACT) study. American Journal of
Clinical Nutrition, 2008, 87(3), 558566.

19- Lorcu, F., Bolat, B. A., TrkiyedeKrmzthal Et,Hayvansalretim, 2012, 53,

14-20.

20- Linseisen, J., Kesse, E., Slimani, N., Bueno-de Mesquito, H. B., Ocke, M. C.,
Skeie, G., et al., Meat consumption in the European Prospective Investigation into Cancer
and Nutrition (EPIC) cohorts: Results from 24-hour dietary recalls. Public Health Nutrition,
2002, 5(6B), 12431258.

21- Aydn, K., Trkiyede Hane halkGdaHarcamalarveSosyoekonomikFaktrler,

KocaeliniversitesiSosyalBilimlerEnstitsDergisi, 2011, 21, 56-76

18
 22- Yldrm, A. E., Arjantinden thal Et, Dnya Gazetesi, 2011.

23- Easthope, A. What A Mans Gotta Do, 1990, 1-67.

24- Smil, V. Should we eat meat? Evolution and consequences of modern

carnivory, 2013.

25- Gilmore, D. D., Manhood In The Making: Cultural Concepts of Masculinity,

Yale University Press, 1990, 14-15.

26- Adams, C. J., The Sexual Politics of Meat, 1990.

27- Buerkle, C. W., Metrosexuality can stuff it: Beef consumption as

(heteromasculine) fortification.Test and Performance Quarterly, 2009, 29, 77-93.

28- Rothberger, H., Real Men Dont Eat (Vegetable) Quiche: Masculinity and the
Justification of Meat Consumption.Psychology of Men & Masculinity, 2013, 4-14, 363-375.

29-Worsley, A., Skrzpiec, G., Teenage Vegetarianism: Prevalence, social and

cognitive contexts.Appetite, 1998, 30, 151-170.

30- Filippi, M., Riccitelli, G., Falini, A., Salle, F., vuilleumier, P., Comi, G., &Rocca,
M. A., The brain functional networks associated to human and animal suffering differ
among omnivores, vegetarians and vegans.PLos One, 2010.

31- Harris, M. The Cannibal Kingdom, 1997, 151-156.

19
20