(Puwde pa ring komentryuhan.

Puwde nang i-share)

BSENT KA BA NOONG ITRO ANG IMPIT NA TUNOG?

Ricardo Ma. Duran Nolasco, PhD

Ano kaya kung baghin ko nang kaunti ang ispling ko? Prang kailngan
na kasing bigyan ng sarling smbolo iyong impit na tunog, o glottal stop sa
Ingles. Hlos walang halaga ang tunog na ito sa wkang Ingles o Kastla.
Kaya noong islat ng mga dayhan ang ting mga wka, hindi nila
binigyan ng sarling smbolo ang impit na tunog.

Tuloy, nauwi sa pagging diakrtiko ang tunog na ito, isinslat lmang sa

ibbaw ng sinundang patnig (e.g. <lik>, <tab>, <bat>). Sa kalanay
kinalimtan na rin ang mga diakrtiko kasi sagbal daw ito sa pagslat at
paglalathla (naging <liko>, <taba>, <bata> na lang).

Para sa layning emblemtiko at pang-literasya, iminmungkhi kong

gamtin ang kudlit () upang sumagsag sa impit na tunog. Hindi sa lahat ng
ras isslat ang impit na tunog. Isslat ko lmang ito sa dlo ng isang
pantig o salita. Kaya ang dting <lik> o <liko> ay isslat ko blang
<liko>; ang dting <bat> o <bata> ay magging <bta> atbp. (Nsa
ibaba ang paliwnag kung bkit may markang pang-aksnto ang b ng
<bta>.)

Hindi ko (mna) bbaghin ang nakasanyan nang paggmit ng gitling (-)

kapag ang impit na tunog ay nsa gitna ng isang katnig (K) at isang patnig
(P) gya sa <pag-sa> at <mag-sap>. Hindi ko mna ggamtin ang
ispling na <pagsa> at <magsap> bagamat malaking benthe sa
panimulang pagbsa kung isa lang ang smbolo sa impit. Masaya na ako
kung kkilalnin na may impit na tunog sa nasbing mga salita at ang (-) ay
sumismbolo dto.

Hindi ko rin bbaghin ang nakasanyan nang di-pagslat ng impit na

tunog kapag nsa unahan ng salita (e.g. <sa>, <isa>, <ral>). Ang totoo
ay marming Pilipno ang hindi nakaalam na may impit na tunog sa
nabanggit na mga salita. Ang tmang tro sa kayarian ng pantig ng <sa>
at <isa> ay KP-KP, mali ang P-KP. Para sa <ral>, tma ang KP-KPK,
mali ang P-KPK.

1
Gayundin, hindi ko rin bbaghin ang nakasanyan nang di-pagslat ng
impit na tunog kapag nsa pagtan ng dalawang nakaslat na patnig (e.g.
<paa>, <nis>, <bait>, <suot>). Marmi ring Pilipno ang hindi
nakkaalam na may impit na tunog sa pagtan ng mga patnig ng mga
nabanggit na mga salita. Alinsunod dto, ang tmang tro sa kayarian ng
pantig para sa <paa> ay KP-KP (hindi KP-P); para sa <nis>, <bait> at
<suot>, tma ang KP-KPK, mali naman ang KP-PK. Sa madaling sbi,
dalawa lmang ang karanwang kayarian ng pantig sa wkang pambansa:
KP at KPK. Sa hiram na salita lmang mayroong kambal-katnig na KKP
(<pl-no>) at KKPK (<pln-tsa>). Huwag lang itro na may pantig na
nagssimula sa P ay masaya na ako.

May pasubli sa pagbigkas ng impit na tunog. Bbigkasin ko lmang ang

impit na tunog kapag nsa dlo ito ng isang konstruksyon. Halimbwa:
<Ppunta ka ba sa UP? Hindi>. Kapag ang impit na tunog ay wala sa
dlo ng konstruksyon at nasundan ito ng iba pang salita, ang impit na tunog
ay maring mawala at mapalitan ng hba. Halimbawa: <Ppunta ka ba
sa UP? Hindi- na.> Nawwala ang impit at humhba ang di-.
Samakatwid, palgi kong isslat nang buo ang impit na tunog kapag nsa
dlo ng isang salita. Kapag mayroon itong kasunod na salita, isslat ko
pa rin ito pero hindi bbigkasin. Sa halip ay hhaban ko ang patnig bgo
ng impit. Pero hindi ko pahhabin ang patinig kapag may kasunod na ng,
gya sa: <Walang iwanan>. Nroon pa rin ang impit () pero hindi
binbigkas.

Pahbol: Isinsmbolo ko ng pahilis ( ) ang aksnto (o diin kung big

ninyo). Pero tumbalik sa nakagawian, hindi ko ito mmarkahan sa dlo ng
isang salita. Ihalimbwa ntin ang magkahawig na mga salitang <gbi>
`taro at <gabi> `night. Magkaiba ang kahulugan ng mga ito sapagkat
ang g ng <gbi> (taro) ay may aksnto at mahba, samantlang ang
ga ng <gabi> (night) ay walang aksnto at maikli. Samakatwid, hindi
ang pagkakiba ng diin ang nagppasya sa magkaibang kahulugan. Ang
mapagpasya ay ang pagging mahba o maikli ng ga sa dalawang salita.
Gayunman, walang masama, at hindi mali kung isslat ang huling
halimbwa blang <gab> (may pahilis sa huling pantig.) Nasa sumslat
kung ano ang pinakamabting sistma ng pag-ispling na ggamtin niya.

Sa gnang kin lang ang mga palagay na ito. Hindi naman ninyo
kailngang sumunod. Masaya na ako kung kilalnin man lmang ng
mambabasa ang importnteng tungklin ng impit na tunog. At siya nga pala,

2
hindi puwdeng ilpat sa ibang wka sa Pilipnas ang mga tuntnin para sa
impit sa Taglog. Itoy sapagkat ang impit sa ibang wka ay mring
magkiba ang gmit, magkiba ang distribusyon at higit sa lahat magkiba
ang kasaysyan ng pagslat nito. Marmi pa tyong hindi alam tungkol sa
ting mga wka. Sa masikhay at walang humpay na pag-aaral ay
unti-unti nting mahhwan ang landas patngo sa ibyong karunngan.