You are on page 1of 24

7/1/2017 Energayequidad

CiudadesparaunFuturomsSostenible
Bsqueda|BuenasPrcticas|Documentos|BoletnCF+S|Novedades|Convocatorias|SobrelaBiblioteca|Buzn/Mailbox

BoletnCF+S>28:Transporte:mejorcuantomsrpido?>http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html

Energayequidad
IVANILLICH[1]
Pars(Francia),1973.[2]

ndiceGeneral

1Laimportacindeunacrisis
2Elabusopolticodelacontaminacin
3Lailusinfundamental
4Mitesis
5Elmarcolatinoamericano
6Elpoderodealtovoltaje
7Mihiptesis
8Elparadigmadelacirculacin
9Laindustriadeltransporte
10Elestuporinducidoporlavelocidad
11Loschupatiempo
12Laaceleracin:dimensintcnicaqueexpropiaeltiempo
13Elmonopolioradicaldeltransporte
14Ellmiteinasequible
15Sobrelosgradosdelmoverse
16Motoresdominantescontramotoresauxiliares
17Equipoinsuficiente,superdesarrolloytecnologamadura

1Laimportacindeunacrisis
Mientrasmsricoelpas,msdebuentonoesmostrarsepreocupadoporlallamadacrisisdeenerga.El
temasaltaprimerplanoenLeMondeyelNewYorkTimesinmediatamentedespusdeanunciarKissinger
lasuspensindebombardeosenVietnam.Eselnuevoproblemachispaparalosgrandesprogramasde
televisin,estenlaagendadeljetsetcientficointernactional,eselmeolloenlareorganizacindelas
relacionescomercialesentrerusosyamericanos.Yaen1970,estemismotemallegatenerpreeminenciaen
lasrevistasdelaslitescientficasenparteporquecmodamenteamalgamavariasramasdistinguidasde
lainvestigacinreciente,ampliamentepopularizadasduranteladcadadelossesenta:elestudio
psicosociolgicodelosconflictos,delaecologaydelacontaminacinambientalyeldelasmutaciones
previsiblesenlatecnologafuturista.Ahora,en1973,vemoslosprimerossignosdequelaimportacindela
crisisenergticaempiezaatenerxitoenAmricaLatina.Semultiplicalareproduccindetraducciones
sobreeltema.Enlaprensaperidicadestinadaalasclasesescolarizadasyenlasvitrinasdelaslibrerasse
exhibenttulosalrespectolosprogramasdetelevisin,promovidosporlasfundacionesextranjeras,
conectaneltemaalanecesidaddelimitarlapoblacin,deaumentarlosnivelestecnolgicosparausarla
energaescasaenformamseconmicaydellegaraacuerdosinternacionalesdenaturalezanopoltica.Me
parecedesumaimportanciafijarnuestraatencinenlarealidadsubyacenteaestacrisisyencontraruna
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 1/24
7/1/2017 Energayequidad

maneraquehabilitealasmasaspopularesparaparticiparenelanlisis,sinqueporellobajeelnivellgicoy
tcnicodeladiscusin.Elpresentedocumentoesunacontribucinparaorientarestadiscusinenunodelos
sentidosposibles.

Hayquedesenmascararlacrisisdelaenerga.Setratadeuneufemismoqueencubreunacontradiccin,
indicaunafrustracin,consagraunailusin.Encubrelacontradiccininherentealhechodequereralcanzar,
almismotiempo,unestadosocialbasadosobrelanocindeEquidadyunnivelcadavezmselevadode
crecimientoindustrial.Indicaculeselgradodefrustracinactualprovocadoporeldesarrolloindustrial.
Finalmente,consagralailusindequesepuedesustituirindefinidamentelaenergametablicadelhombre
porlapotenciadelamquina,ilusinquelleva,enestemomento,alospasesricosalaparlisisy
fatalmentedesorientalaplanificacindeldesarrolloenlospasespobres.Aldifundirelpnicodeuna
inminenteeinevitablecrisisdeenerga,losricosperjudicananmsalospobresquealvenderleslos
productosdesuindustria.ConstruirlaspropiascentralesnuclearesenlosAndesincorporaaunpasalClub
delosExplotadores,mientrasquelaimportacindecochesoavionessolamenteacentasudependencia.Al
difundirenelmundodelospobreseltemorporlainsuficienciadeenergaparaelprogresohaciatales
metas,lospobresaceptanlaexplicacinquepresentanlosricossobrelacrisisenelprogresoyseponenal
mismotiempounhandicapenlacarreradelcrecimientoalacualseobligan.Optanporunapobreza
modernizada,envezdeelegir,conelusoracionaldelastcnicasmodernas,elaccesoaunmodode
produccinquereflejemadurezpolticaycientfica.Enmiopininesdelamayorimportanciaenfrentarsea
larealidadqueocultaesellamadoconceptodecrisis.Hayquereconocerquelaincorporacindealgoms
deunciertoquntumdeenergaporunidaddeunproductoindustrialinevitablementetieneefectos
destructores,tantoenelambientesociopolticocomoenelambientebiofsico.

2Elabusopolticodelacontaminacin
Lapresentecrisisenergticahasidoprecedidaporunaanlogacrisisecolgica:seabusadeambascon
finesdeexplotacinpoltica.Hayqueentenderquelasegundanoencuentrasusolucinancuandose
encuentrenformasdeproducirenergaabundanteylimpiaesdecir,sinefectodestructorsobreelmedio
ambiente.

Losmtodosquehoyseutilizanparaproducirenerga,ensucrecientemayoraagotanlosrecursosy
contaminanelambiente.Alritmoactualdesuutilizacin,elcarbn,elpetrleo,elgasnaturalyeluranio
sernconsumidosdentrodelhorizontetemporaldetresgeneracionesyentretanto,habrncambiadotantoal
serhumanocomoasuatmsferadeformadefinitiva.ParatransportaraunsolohombreenunVolkswagen
unadistanciade500kmsequemanlosmismos175kgdeoxgenoqueunindividuorespiraentodounao.
Lasplantasylasalgasreproducensuficienteoxgenoparalostresmilmillonesdehombresqueexisten.Pero
nopuedenreproducirloparaunmundoautomovilizado,cuyosvehculosquemancadaunoporlomenos
catorcevecesmsoxgenodelquequemaunindividuo.Losmtodosusadosparaproducirenerganoslo
soncarosyportantosonrecursosescasos,sinoigualmentedestructores,alpuntodeengendrarsu
propiaescasez.Losesfuerzosdelosltimosdeceniossehanorientadoaproducirmspetrleo,arefinarlo
mejoryacontrolarsudistribucin.Elnfasisahorasevatrasladandohacialainvestigacinparaencontrar
fuentesdeenergaabundanteylimpiaymotorescomparablesenpotenciaalospresentes,queseanms
rentablesymenosvenenosos.Seolvidaqueautomvilesquenoenvenenenelambiente,niensu
manufacturaniensumarcha,costaranunmltiplodelosqueahoratenemos.Lapromocindelatcnica
limpiacasisiempreconstituyelapromocindeunmediodelujoparaproducirbienesdeprimeranecesidad.

Ensuformamstrgicayamenazante,laquimeraenergticasemanifiestaenlallamadarevolucinverde.
LosgranosmilagrososintroducidosenlaIndiahacepocosaoshacensobrevivirymultiplicarsealos
hambrientosquesemultiplicaronporelcrecimientoindustrial.Estasnuevassimientessecargandeenerga
enformadeaguadebombeo,abonosqumicoseinsecticidas.Supreciosepaga,notantoendlaressino
msbienentrastornossocialesyendestruccinecolgica.Deestaforma,loscuatroquintosmenos
industrializadosdelaespeciehumana,quieneslleganadependermsdelaagriculturamilagrosa,empiezan
arivalizarconlaminoraprivilegiadaenmateriadedestruccinambiental.Haceslodiezaossepoda
decirquelacapacidaddeunrecinnacidonorteamericanodeenvenenarelmundoconsusexcrementos
tecnolgicoseracienvecesmayorqueladesucoetneoenBengala.Graciasaqueelbengaldependedela
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 2/24
7/1/2017 Energayequidad

agriculturacientfica,sucapacidaddedestruirelambienteenformairreversiblesehamultiplicadoporun
factordecincoadiez,mientrasquelacapacidaddelnorteamericanoparareducirlacontaminacindel
planetahadisminuidounpoco.Losricostiendenaacusaralospobresporusarsupocaenergaenforma
ineficienteydainaylospobresacusanalosricosdeproducirmsexcrementosporquedevoransindigerir
muchomsqueellos.Losutpicosprometensolucionesmilagrosasalosdos,talescomolaposibilidadde
realizarprontoundecrementodemogrficooladesalinizacindelasaguasdelmarporenergadefusin.
Lospobressevenobligadosafundarsusesperanzasdesobrevivirenelderechoaunambientereglamentado
quelesofrecelagenerosidaddelosricos.Ladoblecrisisdeabastecimientoydepolucinyamanifiestalos
lmitesimplcitosalcrecimientoindustrial.Perolacontradiccindecisivadeestaexpansinmsallde
ciertoslmitesresideenunnivelmshondo,enlopoltico.

3Lailusinfundamental
Creerenlaposibilidaddealtosnivelesdeenergalimpiacomosolucinatodoslosmalesrepresentaunerror
dejuiciopoltico.Esimaginarquelaequidadenlaparticipacindelpoderyelconsumodeenergapueden
crecerjuntos.Vctimasdeestailusin,loshombresindustrializadosnoponenelmenorlmitealcrecimiento
enelconsumodeenergayestecrecimientocontinaconelnicofindeproveercadavezamsgentede
msproductosdeunaindustriacontroladacadavezpormenosgente.Prevalecelailusindequeuna
revolucinpoltica,alsuprimirloserrorestcnicosdelasindustriaspresentes,crearalaposibilidadde
distribuirequitativamenteeldisfrutedelbienproducido,alaparqueelpoderdecontrolsobreloquese
produce.Esmitareaanalizarestailusin.Mitesissostienequenoesposiblealcanzarunestadosocial
basadoenlanocindeequidadysimultneamenteaumentarlaenergamecnicadisponible,anoserbajola
condicindequeelconsumodeenergaporcabezasemantengadentrodeciertoslmites.Enotraspalabras:
sinelectrificacinnopuedehabersocialismo,peroinevitablementeestaelectrificacinsetransformaen
justificacinparalademagogiacuandolosvatiospercapitaexcedenciertacifra.Elsocialismoexige,parala
realizacindesusideales,unciertonivelenelusodelaenerga:nopuedevenirapie,nipuedeveniren
coche,sinosolamenteavelocidaddebicicleta.

4Mitesis
Enmianlisisdelsistemaescolarhesealadoqueenunasociedadindustrialelcostodelcontrolsocial
aumentamsrpidamentequeelniveldelconsumodeenerga.Estecontrolloejercenenprimeralnealos
educadoresymdicos,loscuerposasistencialesypolticos,sincontarlapolica,elejrcitoylospsiquiatras.
Elsubsistemasocialdestinadoalcontrolsocialcreceaunritmocancerosoconvirtindoseenlarazndela
existenciaparalasociedadmisma.Hedemostradoquesolamenteimponiendolmitesaladespersonalizacin
eindustrializacindelosvaloressepuedemantenerunprocesoparticipatoriopoltico.

Enelpresenteensayomiargumentoprocederanalgicamente.Sealarqueeneldesarrollodeuna
sociedadmodernaexisteunmomentoenelqueelusodeenergaambientalexcedeporundeterminado
mltiploeltotaldelaenergametablicahumanadisponible.Unavezrebasadaestacuotadealerta,
inevitablementelosindividuosylosgruposdebasetienenqueabdicarprogresivamentedelcontrolsobresu
futuroysometersesiempreaunatecnocraciaregidaporlalgicadesusinstrumentos.

Loseclogostienenraznalafirmarquetodaenerganometablicaescontaminante:esnecesarioahoraque
lospolticosreconozcanquelaenergafsica,pasadociertolmite,sehaceinevitablementecorruptadel
ambientesocial.Aunsiselograraproducirunaenerganocontaminanteyproducirlaencantidad,eluso
masivodeenergasiempretendrsobreelcuerposocialelmismoefectoquelaintoxicacinporunadroga
fsicamenteinofensiva,peropsquicamenteesclavizante.Unpueblopuedeelegirentreunadrogasustitutiva
talcomoelmetadoneyunadesintoxicacinrealizadaavoluntadenelaislamientoperonopuedeaspirar
simultneamentealaevolucindesulibertadyconvivencialidadporunladoyaunatecnologadealta
energaporelotro.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 3/24
7/1/2017 Energayequidad

5Elmarcolatinoamericano
Lallamadacrisisdelaenergaesunconceptopolticamenteambiguo.Enlamaneracomoseusaenel
presente,sirvealosinteresesimperialistastantoenRusiacomoenlosEstadosUnidos.Sirvedeexplicacin
paralimitarprivilegiosaquienesmsdirectamentecooperaneneldesarrollodeestosprivilegios.En
AmricaLatinaladifusindelpnicoserviraparaintegrarelcontinentemsperfectamentecomoperiferia
deunmundocuyocentroestdondemsenergapercapitaseutiliza.Nohaymovimientodeverdadera
liberacinquenoreconozcalanecesidaddeadoptarunatecnologadebajoconsumoenergtico.

Discutirlacrisisdeenergaequivaleacolocarseenelcrucededoscaminos.Amanoizquierdaseabrela
posibilidaddetransicinaunaeconomaposindustrialquepongaelnfasiseneldesarrollodeformasms
eficientesdetrabajomanualyenlarealizacinconcretadelaequidad.Nosconduciraaunmundode
satisfaccinausteradetodaslasaspiracionesrealistas.Amanoderechaseofrecelaopcindeacometerla
escaladadeuncrecimientoquepondraelnfasisenlacapitalizacinyelcontrolsocialnecesariospara
evitarnivelesintolerablesdecontaminacin.Nosconduciraatransformarlospaseslatinoamericanosen
participantesdetercerordenenelapocalipsisindustrialhaciaelcualmarchanlospasesricos.Estados
Unidos,JapnoAlemaniayaestnapuntodeperpetrarelautoaniquilamientosocialenunaparlisiscausada
porelsuperconsumodeenerga.Insistiendoenelsueodehacertrabajarlasmquinasenlugardelhombre
sedesintegranpolticamente,aunantesdeversesofocadosensuspropiosdesechos.Hayciertospases,como
laIndia,BirmaniayesperoqueanporciertotiempotambinChina,quesontodavabastanteoperantesen
elusodesusmsculos,precaviendoaselaumentodeldesarrolloenergtico.Puedenanlimitarelusode
energaalnivelactual,tratandodeusarsusvatiosparafinescualitativamentecadavezmsaltosycadavez
enformademejordistribucin.

Posiblementedenelejemplodeunaeconomaalmismotiempoposindustrialysocialista,paralocual
debernmantenerunatecnologaconunbajoconsumodeenergaydecidir,desdeahora,vivirmsacdel
niveldeconsumoporcabezadeenergamecnicaquedebernrecuperarlospasesricosparapoder
sobrevivir.

AmricaLatinaseencuentradentrodeunatercerasituacin.Susindustriasestnsubcapitalizadasysus
subproductos,fsicaysocialmentedestructores,sonmenosvisiblesqueenlospasesricos,haciendo
excepcinparticulardelDistritoFederalenMxicoydeSoPauloenBrasil.Elmenornmerodegentees
conscientedesufrirprecisamenteacausadelaumentodelapotenciadelamquinaindustrialy,portanto,
menoseslagentedispuestaatomarenseriolanecesidaddelimitareldesarrolloulteriordetalpotencia.Por
otrolado,todoslospasesdeAmricaLatinayatienenunainfraestructurafsicaqueapriorialno
escolarizado,alnomotorizado,alnoelectrificado,alnoindustrializado,lepermitenparticiparhumanamente
enelprocesodeproduccin.Aqu,laideadeunaalternativaaldesarrollodelaindustriapesadayaimplicala
renunciaaloqueseesthaciendoosecreepoderhacermaana:unarenunciaalcoche,alanevera,al
ascensoryenmuchoscasos,hastaalcementoarmadoqueyaestenelpueblooenlacasadelvecino.En
Latinoamricahaymenosconcienciaqueenlospasesricosdelanecesidaddeunmodeloalternativode
tecnologaytampocosevislumbraunarenunciaalmodelodelosricos,cosasquepudieranpermitirselos
chinos,siasloquisieran.

6Elpoderodealtovoltaje
Tantolospobrescomolosricosdebernsuperarlailusindequemsenergaesmejor.Conestefines
necesario,antetodo,determinarellmitedeenergamsalldelcualseejerceelefectocorruptordelpoder
mecnico.Esteefectocorruptorpuedesercontroladoendosnivelescaractersticos.Unasociedadpuede
sacrificarsupropiasupervivencia,comocomunidadpoltica,aldolodelpodermaterialpuedeoptar
conscientemente,oporfaltadeiniciativacontraria,poridentificarelbienestarconelmsaltoconsumode
energaestableciendoelsistemadeplanificacinquelohaceposible.Lamaximizacindelsistemaindustrial
bajountechoenergticomsalldelcualcesalaviabilidaddelsistemarequierelatransformacindenuevos
poderesaunleviatntecnofascista.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 4/24
7/1/2017 Energayequidad

Unasociedadquedpreferenciaalplenodesarrollodesusindustriassobrelaplenaparticipacindesus
miembrosenelprocesonopuedeevitarunnuevoniveldetecnocracia.Esdepocaimportanciarealelmodo
concretocomollegueestatecnocraciaalpoder:porimposicinextranjera,porrevolucindentroofuerade
lalegalidadoatravsdeunnuevocontratosocial.Tecnocraciaeslaorientacinquesiguenlospasesricosy
lamismaquequierenimponeralospasespobres.Hayunsegundonivelcaracterstico,msbajo,alcualse
puedelimitarlaenergautilizadadentrodeunsistemasocial:eselnivelalqueunpueblocreetenermejor
participacineneldominiodelamquinaalcombinarmejor,simultneamente,eldesarrollodesusvalores
tradicionalesconlarealizacindesusidealessociales.Paraellohayquelimitarelusodelaenerga
recuperandoelniveltope,pasadoelcual,stereducelaautonomadelosindividuosydelosgruposdebase.

Lahiptesisesevidentementeverdadera:msalldeciertoniveldeusopercapitadeenergafsica,el
ambientedeunasociedadcesadefuncionarcomonichodesupoblacin.Enestaafirmacinnohaynada
novedoso,peroyopretendodecirmsqueestoenmihiptesis.

7Mihiptesis
Elhombreeselserconscientedesuespaciovitalydesulimitacintemporal.Integralosdospormediode
suaccin,esdecir,mediantelaaplicacindesuenergaasuscircunstanciasconcretas.Paratalfinutiliza
instrumentosdevariostipos,algunosdanmayorefectoalasenergasmetablicasdelasquedisponeyotros
lepermitenhallarfuentesenergticasquesonexterioresasupropiocuerpo.

Laenerga,transformadaentrabajofsico,lepermiteintegrarsuespacioysutiempo.Privadodeenerga
suficientesevecondenadoaserunsimpleespectadorinmvilenunespacioqueleoprime.Usandosus
manosypiestransformaelespacio,simpleterritorioparaelanimal,encasaypatria.Aumentandola
eficienciaenlaaplicacindesupropiaenergaloembellece.Aprendiendoausarnuevasfuentesdeenerga
loexpandeyloponeenpeligro.Msalldeunciertopunto,elusodeenergamotorizadainevitablemente
empiezaaoprimirlo.

Esmihiptesisquenopuedeexistirunasociedadquemerezcaelcalificativodesocialistacuandola
energamecnicaqueutilizaaplastaalhombree,inevitablemente,pasadounciertopunto,laenerga
mecnicatienetalefecto.ExisteunaconstanteK.Estaconstanteindicalacantidadporlacualhayque
multiplicarlaenergamecnicautilizadaparatodoslosfinesenlasociedad.Nopuedeexistiraquella
combinacindesociedadsocialista,entantoKnoquedeentreloslmites.Lasociedaddebeser
consideradacomosubequipadaparaunaformadeproduccinparticipatoriayeficaz,mientrasKnoalcance
elvalordellmiteinferior.CuandoKpasaasermayorqueelvalordellmitesuperior,terminalaposibilidad
demantenerunadistribucinequitativadelcontrolsobreelpodermecnicoenlasociedad.Esperoelaborar
unmodelotericoqueilustreestahiptesis.Sistaescorrecta,existeencadasociedadconcretaunnivelde
energaderendimientomecnicodentrodelcualpuedefuncionardemaneraptimaunsistemapoltico
participatorio.Elordendemagnitudenquesedaesteniveldeenergaesindependientedelinstrumental
tecnolgicoodelaeficienciaenlatransformacindelaenergamisma.

Simultneamentepropongoseverifiqueestamismahiptesisenalgunoscamposconcretosqueconsumenun
porcentajeimportantedelaenergamecnicaennuestrassociedades.Talescamposseran:lahabitacin,los
aspectosmecanizadosdelaagriculturayeltransporte.Yomehedecididoaformularmiargumentopartiendo
deunanlisisdeesteltimo.

8Elparadigmadelacirculacin
Paratalesfinespresentoaconsideracinelcampodelacirculacindepersonas.Melimitaralanlisisdela
circulacindelagenteydesuequipajepersonal,porquelacirculacindebienesencantidadessuperiores
exigiraotroplanteamiento.Enlacirculacindistinguirdosmediosdelocomocin:eltrnsitodelas
personasqueusansupropiafuerzaparatrasladarsedeunpuntoaotroyeltransportemotorizado.Incluyoen
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 5/24
7/1/2017 Energayequidad

lacirculacintotaldosgrandesclasesestadsticasdelocomocinbiendistintas:elviaje,quealempezar
conllevalaintencindedormirenotrolugar,porlomenosduranteunanocheyeldesplazamiento,otrayecto
deidayvuelta,queterminaduranteelmismodaensulugardeorigen.Tantoelviajecomoel
desplazamientopuedentenercomofineltrabajo,elpaseo,elmercadoolaparticipacinenactividades
sociales.

Enelejemplodelacirculacincreopoderaclararporqulacrisisdelaenergaesuneufemismodetrsdel
cualseescondelailusindequeelusodeenergaylaequidadpuedancreceralmismopaso
indefinidamente.Lacirculacinofreceunaoportunidadparaexponerlaurgenciadelanlisisquepropongo.
Almismotiempo,permitellamarlaatencinsobrelacegueraqueexisteantelaevidenciadeestaurgencia.
Y,finalmente,mepermitopresentarmiargumentoenformatalquepuedaserentendidoyverificadoen
discusionespblicascongenteacualquierniveldeinstruccinformal.

9Laindustriadeltransporte
Enelmomentoenqueunasociedadsehacetributariadeltransporte,nosloparalosviajesocasionalessino
parasusdesplazamientoscotidianos,seponedemanifiestolacontradiccinentrejusticiasocialyenerga
motorizada,esdecir,entrelalibertaddelapersonaylamecanizacindelaruta.Ladependencia,enrelacin
almotor,niegaaunacolectividadprecisamenteaquellosvaloresqueseconsideraranimplcitosenel
mejoramientodelacirculacin.

Losiguienteesevidenteparacampesinossensatosysehacedudosoparaunapersonasubiendoporla
escaleradelaescolaridad:lamquinaesunacontribucinpositivacuandosuempleoconduceaexpandirel
radiodecirculacinparatodos,multiplicandolosdestinosterminales,sinqueporestoaumentelapartedel
tiemposocialquesededicaalacirculacin.Hoyenda,ningnsistemamotorizadodelocomocinllegaa
aumentarelradiodecirculacinysimultneamenteasalvaguardarlaequidadenladistribucindecostosy
enlaaccesibilidadalospuntosdedestinoescogidos.Frenteaestaevidenciaelcampesinoyelpen
fcilmentelleganaentenderlatrampadelaaceleracinquerobasutiempoalamayoramientrasquelos
universitariosjustificanlosprivilegiosconqueestavelocidadlesproveemedianteargumentosextraosal
debate,insistenenquelospaseslatinoamericanostienenderechoacompetirconlatecnologarica,
muestranqueeltransportegeneraunaumentoimportanteenelPBNyquesinunapolticademovilizacin
mecnicadelasmasasnoesposibledesarrollaraquellaformadecontrolsocialqueparaellosseesconde
detrsdelidealnacionalista.

Enmianlisisdeltransportenomeinteresaidentificarlosbeneficioseconmicosquestegenera,sinosu
contribucinono,comomediodeinflacin.Esfcilconstatarquedondequieraquelasmquinasdestinan
unatasaelevadadeenergamecnicaalapropulsindeunpasajero,eldesarrollodelostransportescomo
industriareducelaigualdadentreloshombres,limitalamovilidadpersonaldentrodeunsistemaderutas
trazadasalserviciodelasindustrias,lasburocraciasylosmilitaresy,adems,aumentalaescasezdetiempo
dentrodelasociedad.Enotraspalabras,cuandolavelocidaddesusvehculosrebasaunciertomargen,la
genteseconvierteenprisioneradelvehculoquelallevacadadadelacasaaltrabajo.Laextensindelradio
dedesplazamientodiariodelostrabajadorestienecomocontrapartidaladisminucinenlaeleccinde
puntosdedestino.Quienvaapiealtrabajollegaacrearseunambientealolargodesurutaquienrecorreel
caminoenvehculoestprivadodeunamultiplicidaddeopciones:paradas,accesos,contactos.Pero,el
mismotransportequeparalamayoracreanuevasdistanciasfsicasysociales,creaislotesdeprivilegiosal
preciodeunaesclavitudgeneral.Mientrasqueunospocosviajanenalfombramgicaentrepuntosdistantes
y,pormediodesupresenciaprestigiosaloshacennoslorarossinoseductores,losotros,quesonla
mayora,setienenquedesplazarconmsymsrapidezporlosmismostrayectosmontonosydeben
consagrarcadavezmstiempoaestosdesplazamientos.

EnEstadosUnidosdeAmricacuatroquintosdeltiempoconsumidoenlacirculacinconciernealas
personasquesemuevenentresucasa,elsitiodesutrabajoyelsupermercado.Ycuatroquintosdel
kilometrajedestinadoacongresos,aviajesdevacacionesydenegociossonparael1,5porcientode
poblacin.Lagentequeseencuentraenlosaeropuertossiempreeslamisma.Anellossedividenendos
clases:losquesevenobligadosaviajaryquieneslohacenporpropiadecisin,queformanlaminora.Un
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 6/24
7/1/2017 Energayequidad

terciodelapoblacinadultadebehacer40kmpordaentrelacasa,laescuela,eltrabajoyelsupermercado
paraqueun0,5porcientopuedaelegirviajarenavinmsdeunavezalao.Todosaumentansu
kilometrajepersonalobligatorioparaquealgunospuedanfranquearincalculablesdistanciaseneltranscurso
dealgunosaos.

Losmediosdetransporteacentanladivisindeclasesenlassociedadesricasy,siendosulugardedestino
lascapitalesdelmundopobre,extiendenlaestratificacinenunplanoglobal.

Elesclavodeldesplazamientocotidianoyelviajeroimpenitentesevenigualmentesometidosaltransporte.
Ocasionalespuntosaltosdevelocidaddanalusuariocorrientelailusindeperteneceralmundoprotegidode
losaltosconsumidoresdeenerga.LaoportunidadocasionalquetieneeltrabajadornegroenMiamidepasar
dossemanasdevacacionesenCopacabanalehaceolvidarqueparaelviajeporavindeseishorasdeiday
seisdevueltatuvoquetrabajartresvecesmsdasdelosquelehubieratomadoelviajeporbarco.Elpobre
delmundomoderno,capazdeacelerardevezencuando,refuerzalmismolailusindelaqueesvctima
premeditadaysehacecmplicedeladestruccindelcuadrosocialdelespacio.Nosloquienusaelavin,
sinotambinquiendefiendesuusocooperaadestruirlarelacinmultimilenariaqueexisteentreelhombrey
sugeografa.

Elamericanotpicoconsagramsde1.600horasporaoasuautomvil:sentadodentrodel,enmarchao
parado,trabajandoparapagarlo,parapagarlagasolina,lasllantas,lospeajes,elseguro,lasinfraccionesy
losimpuestosparalascarreterasfederalesylosestacionamientoscomunales.Leconsagracuatrohorasalda
enlasquesesirvedel,seocupadelotrabajaparal.Aqunosehantomadoencuentatodassus
actividadesorientadasporeltransporte:eltiempoqueconsumeenelhospital,eneltribunalyeneltaller
mecnicoeltiempopasadoantelatelevisinviendopublicidadautomovilstica,eltiempoinvertidoenganar
dineroparaviajarenavinoentren.Sinduda,conestasactividadeshacemarcharlaeconoma,procura
trabajoasuscompaeros,ingresosalosjequesdeArabiayjustificacinaNixonparasuguerraenAsia.
Perosinospreguntamosdequmaneraestas1.600horas,quesonunaestimacinmnima,contribuyenasu
circulacin,lasituacinsevediferente.Estas1.600horaslesirvenparahacerunos10.000kmdecamino,o
sea,6kmenunahora.Esexactamentelomismoquealcazanloshombresenlospasesquenotienen
industriadeltransporte.Pero,mientraselnorteamericanoconsagraalacirculacinunacuartapartedel
tiemposocialdisponible,enlassociedadesnomotorizadassedestinaaestefinentreel3yel8porcientodel
tiemposocial.Loquediferencialacirculacinenunpasricoyenunpaspobrenoesunamayoreficacia,
sinolaobligacindeconsumirendosisaltaslasenergascondicionadasporlaindustriadeltransporte.

10Elestuporinducidoporlavelocidad
Alrebasardeterminadolmiteenelconsumodeenerga,laindustriadeltransportedictalaconfiguracindel
espaciosocial.Lasautopistashacenretrocederloscamposfueradelalcancedelcampesinoquequisiera
caminarlosviaductosyaeropuertoscortanelaccesodeunladodelbarrioaotrolasambulanciasempujan
lasclnicasmsalldelacortadistanciaquesepuedecubrirllevandounnioenfermo.Elcocheolamoto
permitenalmdicoyalaparteravivirlejosdelambienteenelqueejercenymientrasmscostososlos
transportes,mssevuelveprivilegiodericosodejerarcaslavisitaadomicilio.Cuandoloscamiones
pesadoslleganaunpobladodelosAndes,loprimeroquedesapareceesunapartedelmercadolocal.Luego,
cuandollegalarutaasfaltadayungrupodemaestrosdesecundariaseestableceenelpoblado,cadavezms
gentejovensevahacialaciudad,hastaquenoquedaunasolafamiliaquenoesperereunirseconalguien
all,acientosdekilmetros.

Frecuentementenosolvidamosdequelaaceleracindelosviajesesunhechomuynuevo.Valrytenarazn
afirmandoqueNapolenansemovaconlamismalentituddeCsar.DesdelostiemposdeCiroelGrande,
reydelosPersas,losimperioscontabanconlaposibilidaddeenviarlascartasaunavelocidadhastade
160kmpordalosmensajesdetodalahistoriacirculabanaunpromediode100kmdiarios,yafuesen
transportadosengalerasdeConstantinoplaaVenecia,ollevadosporloscorredoresdelosFugger,porjinetes
delCalifa,oporlasrutasdelimperioInca.ElprimercaminoparadiligenciaentreParsyMarsellao
Toulouse,queregularmentehacamsde100kmporda,precediporslo70aosalprimertrenquehaca

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 7/24
7/1/2017 Energayequidad

100kmporhoraen1853.Perounavezcreadalavafrreaelhombresevioclavadoaella.EnFrancia,entre
1850y1900,elkilometrajeporpasajero(passangermilage)semultiplicporunfactorde53.

Porsuimpactogeogrfico,endefinitiva,laindustriadeltransportemoldeaunanuevaespeciedehombres:
losusuarios.Elusuarioviveenunmundoajenoaldelaspersonasdotadasdelaautonomadesusmiembros.
Elusuarioesconscientedelaexasperantepenuriadeltiempoqueprovocarecurrircotidianamentealtren,al
automvil,almetroyalascensorquelotrasladandiariamenteatravsdelosmismoscanalesytnelessobre
unradiode10a25km.Conocelosatajosqueencuentranlosprivilegiadosparaescaparalaexasperacin
engendradaporlacirculacinylosconducenadondeellosquierenllegar.Mientras,ltienequeconducirsu
propiovehculodeunlugar,endondepreferiranovivir,aunempleoquepreferiraevitar.Elusuariosesabe
limitadoporloshorariosdetrenyautobsenlashorasquesuesposaloprivadelcoche,perovealos
ejecutivosdesplazarseyviajarporelmundocuandoycomoaelloslesplace.Pagasuautomvildesupropio
bolsillo,enunmundodondelosprivilegiosvanparaelpersonaldirigentedelasgrandesfirmas,
universidades,sindicatosypartidos.Lospobresseatanasucoche,ylosricosusanelcochedeservicio,o
alquilanelcochedeHertz.Elusuarioseexasperaporladesigualdadcreciente,lapenuriadetiempoysu
propiaimpotencia,peroinsensatamenteponesunicaesperanzaenmsdelamismacosa:mscirculacin
pormediodemstransporte.Esperaelalivioporcambiosdeordentcnicoquehandeafectarlaconcepcin
delosvehculos,delasrutasodelareglamentacindelacirculacin.Obienesperaunarevolucinque
transfieralapropiedaddelosvehculosalacolectividadyquepordescuentoalossalariosmantengaunared
detransportesgratuitoscuyasseccionesmsvelocesycostosassernotravezaccesiblessloaquienesla
sociedadconsideremsimportantes.Casitodoslosproyectosdereformadelostransportesquesesuponen
radicalespadecendeesteprejuicio:seolvidandelcostoentiempohumanoresultantealsustituirelsistema
presenteporotro,mspblico,siesteltimohadesertanrpidocomoelotro.

Porlasnocheselusuariosueaconloquelosingenieroslesugierenduranteeldaatravsdelatelevisiny
delascolumnaspseudocientficasdelosdiarios.Sueaconredesestratificadasdevehculosdediferente
velocidadqueconvergenenintersecciones,endondelagenteslopuedeencontrarseenlosespaciosqueles
concedenlasmquinas.SueaconlosserviciosespecialesdelaReddeTransportesqueseharncargode
ldefinitivamente.

Elusuarionopuedecaptarlademenciainherentealsistemadecirculacinquesebasaprincipalmenteenel
transporte.Supercepcindelarelacinentreelespacioyeltiempohasidoobjetodeunadistorsin
industrial.Haperdidoelpoderdeconcebirsecomootracosaquenoseausuario.Intoxicadoporeltransporte,
haperdidoconcienciadelospoderesfsicos,socialesypsquicosdequedisponeelhombre,graciasasus
pies.Olvidaqueelterritoriolocreaelhombreconsucuerpoytomaporterritorioloquenoesmsqueun
paisajevistoatravsdeunaventanillaporunhombreamarradoasubutaca.Yanosabemarcarelmbitode
susdominiosconlahuelladesuspasos,niencontrarseconlosvecinos,caminandoenlaplaza.Yano
encuentraalotrosinchocar,nillegasinqueunmotorloarrastre.Surbitapuntualydiarialoenajenade
todoterritoriolibre.

Atravesndoloapieelhombretransformaelespaciogeogrficoenmoradadominadaporl.Dentrode
ciertoslmites,laenergaqueaplicaalmovimientodeterminasumovilidadysupoderdedominio.La
relacinhaciaelespaciodelusuariodetransportessedeterminaporunapotenciafsicaajenaasuser
biolgico.Elmotormediatizasurelacinalmedioambienteyprontoloenajenadetalmaneraquedepende
delmotorparadefinirsupoderpoltico.Elusuarioestcondicionadoacreerqueelmotoraumentala
capacidaddelosmiembrosdeunasociedaddeparticiparenelprocesopoltico.lperdilafeenelpoder
polticodecaminar.

Ensusdemandaspolticas,elusuarionobuscamscaminosabiertossinomsvehculosquelotransporten
quieremsdelomismoqueahoralofrustra,envezdepedirgarantadeque,entodosentido,laprecedencia
latengasiempreelpeatn.Laliberacindelusuarioconsisteensucomprensindelarealidad:mientras
exijamsenergaparapropulsarconmsaceleracinaalgunosindividuosdelasociedad,lprecipitala
corrupcinirreversibledelaequidad,deltiempolibreydelaautonomapersonal.Elprogresoconelque
sueanoesmsqueladestruccinmejorlograda.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 8/24
7/1/2017 Energayequidad

11Loschupatiempo
Entodasociedadquehacepagareltiempo,laequidadylavelocidadenlalocomocintiendenavariaren
proporcininversaunadelaotra.Losricossonaquellosquepuedenmoversems,irdondelesplazca,
detenersedondedeseenyobtenerestosserviciosacambiodeunafraccinmuypequeadesutiempovital.
Lospobressonlosqueusanmuchotiempoparaqueelsistemadeltransportefuncioneparalosricosdelpas.

Laraznparaellosesquelavelocidadresultademasiadocaraparaserrealmentecompartida:todoaumento
enlavelocidaddeunvehculoocasionaunaumentocorrespondienteenelconsumodeenerganecesaria
parapropulsarlo.

Nosloelfuncionamientomismoconsumeenerga:mientrasmayorlavelocidad,msenergaseinvierteen
laconstruccindelvehculomismo,enelmantenimientodesupistayenlosserviciosadicionalessinlos
cualesnopuedefuncionar.

Nosloenergaconsumeunvehculovelozmsimportanteanesqueconsumeespacio.Cadaaumentoen
lavelocidadhacedelvehculounsermsvorazdemetroscuadradosocbicos.

AlemaniaFederalconsumisutierraaraznde0,2porcientoporaoduranteladcadadeloscincuenta.En
lossesentayahabalogradocubrirpermanentementeconasfaltoel0,4porcientodesuterritorio.Los
americanosrequieren,parasuspropiosmovimientosyparalosdesusmercaderas,unasumadeenerga
superioralatotalidaddelodisponibleparalamitaddelahumanidadentera,reunidaentreChina,Indiayel
sudesteasitico.Ineluctablementelaaceleracinchupatiempo,espacioyenerga.

Ahorabien,cuandolaenergarequeridaporelusuariorebasaunaciertabarrera,eltiempodeunoscuantos
adquiereunvalormuyalto,entantoquesedespreciaeldelamayora.EnBombaybastanalgunospocos
automvilesparaperturbarlacirculacindemilesdebicicletasycarretillasdetraccinhumana.
Desplazndolosreducengravementesuflujoycreantapones.Perounodeestosescasosautomovilistas
puedetrasladarseenunamaanaalacapitaldeprovincia,trayectoque,dosgeneracionesantes,hubiera
llevadounasemanaentera.EnTailandialostransportestradicionaleserantanexcelentesyflexiblesque
nuncalosreyespudieronimponercontribucionessobrelosmovimientosdelarroztanmltipleseranlasvas
porlascualessepodaescapardelavigilanciadelrecaudadorenunosbotecitoselegantesyrpidos,usando
unavastareddecanales.Parapoderintroducirelautomviltodoestesistema,perfectamentedemocrtico,
fueparalizado,cubriendoalgunosdelosklongs(canales)conasfalto.Algunospoqusimosindividuos
puedenmoverseconrapidezylamayorasehizodependienteydebeadquirirtransporte.

LoqueesvlidoenlaIndia,dondeelingresoanualporcabezaalcanza70dlares,loestambinenBoston,
dondelacirculacinsehahechomslentaqueenlapocadeloscarruajesdecaballos.Eltiempousadoen
actividadesrelacionadasconeltransportelgicamentecrececonlosgastoshechosparaacelerarlo.Una
minoradebostonianospuedepermitirseellujodevivirenrascacielos,cercadesutrabajo,usarelpuente
areoparadarunavueltayalmorzarenNuevaYork.Paralamayoraaumentalaporcindelashorasde
vigiliapasadasparacreartransporte.

Encualquierlugar,lademandadecirculacincrececonlaaceleracindelosvehculosyconmayorpremura
quelaposibilidaddesatisfacerla.Pasadociertolmite,laindustriadeltransportecuestaalasociedadms
tiempodelqueahorra.Conaumentosulterioresenlavelocidaddeciertosvehculos,decreceelkilometraje
totalviajadoporlospasajeros,peronoeltiempoquelescuestamantenerelsistemadetransportes.La
utilidadmarginalenelaumentodelavelocidad,accesiblesloaunpequeonmerodegente,alrebasarun
lmite,conllevaparalamayoraunaumentoenladesutilidadtotaldeltransporte.Lamayoranoslopaga
ms,sinoquesufremsdaosirreparables.

Pasadalabarreracrticadelavelocidadenunvehculo,nadiepuedeganartiemposinque,obligadamente,lo
hagaperderaotro.Aquelqueexigeunaplazaenunavin,proclamaquesutiempovalemsqueeldel
prjimo.Enunasociedadendondeeltiempoparaconsumirousarsehaconvertidoenunbienprecioso,
servirsedeunvehculocuyavelocidadexcedaestabarreracrtica,equivaleaponerunainyeccin
suplementariadeltiempovitaldeotrosalusuarioprivilegiadodevehculos.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 9/24
7/1/2017 Energayequidad

Lavelocidadsirveparamedirladosisdelainyeccinquetransformaengananciadetiempoparaunospocos
lagranprdidadetiempodemuchos.Inevitablementeestacarreracontraeltiempoycontralamuertedelos
ricosdejaheridostrass.Presentaproblemasticosdeordenmsuniversalqueladilisisrenalolosinjertos
devscerasqueatantossublevan.

Alrebasarciertolmitedevelocidad,losvehculosmotorizadoscreandistanciasquesloellospueden
reducir.Creandistanciasacostadetodos,luegolasreducennicamenteenbeneficiodealgunos.Una
carreteraabiertaeneldesiertoponelaciudadalalcancedelavistadelcampesinohambriento,pero
ciertamentenoalalcancedesumano.LanuevarutaexpressextiendeaChicago,absorbiendoalos
motorizadoshacialosnuevossuburbiosydejandoqueelcentrodelaciudaddegenereenarrabalesdeasfalto
paralosotros.

Eldesplazamientoenmasanoescosanuevanuevoeseldesplazamientodiariodemasasdegentesobre
distanciasquenosepuedencubrirapienuevaesladependenciahaciavehculosparahacereltrayecto
diariodeidayvuelta.Elusodiariodelasilladeposta,elrickshawyelfiacre,sirviensutiempopara
comodidaddeunanfimaminoraquenoqueraensuciarselospiesnifatigarse,peronoparaaventajarel
pasodelcaminante.Eltrnsitodiariodemasasaparecesolamenteconelferrocarril.EnFrancia,entre1900y
1950,aumentacasicienveceselkilometrajeporpasajero.Laexistenciadelferrocarrilhizoposiblela
expansindelasfbricas,creando,desdeunprincipio,unavuevaformadediscriminacin.Hizoposibleque
eldirectoremplearaenlafbricagenteresidenteaunadistanciamayordelaquesepuedecubrirapie,
creandoconestounmercadodecompraparalamanodeobra.Losferrocarrilesconsucapacidadenorme
detransportecomenzaronluegoatransformarelespacio,permitiendoelcrecimientodelaurbe,delarrabaly
delafbrica,quesehizomsgigantesca.

Elimpactodirectodelosprimerosferrocarrilesrecaysobrelaestructuradelespacio:ensusprimerosaos
eltrenpudoacentuarlosprivilegiosestablecidos,creandolaprimeraclase,quelosricosusabanen
vacacionesyparasusnegocios,mientrasquelospobressevieronobligadosausarlaterceratodoslosdas.
Perolavelocidadannodeterminabalasdistinciones.Fueafinalesdesiglocuandolascosascambiaron.La
velocidadseconvirtienfactordediscriminacin.Eltrenexpresoyacorratresvecesmsrpidamenteque
eltrenlecheroyeramscostoso.Pasadosotrosvienteaos,conelusocomndelautomvil,elhombredela
callecomenzasersupropiochofer.Losbeneficiosdelavelocidad,logradosportodaspartes,llegarona
constituirlabaseparalosprivilegiosreservadosalasnuevaslites.

Elporcentajedegentequeempleahoychoferesmsomenoselmismoqueloempleabahacedos
generacionessloquehoy,elsalarioquesteganalopaganlasempresas,losministeriosylossindicatos.
Peroademsdeusarchofer,estagenteeslamismaqueusaavionesyhelicpteros,vivecercadelasarterias
detransporteytrabajaenlugaresprximosalrestaurante,albarberoyalastiendas.Muchomsdeloque
pudohacerloeltren,losnuevosnivelesdevelocidadagrupanlaszonasburocrticasfavorecidas,losespacios
residencialesmsatractivosylasestacionestursticasdelujodentrodeunarbitacerradaalacualelacceso
quetienenlasmasases,primordialemente,atravsdelatelevisin.EnlospasesdeEuropaOrientaldonde
elnmerodelugaresprivilegiadosparaquienesdisponendecochesesmenor,suimportanciarelativaes,
quizs,mayor.

Hoyvemoslaformacindeunajerarquadediferentescircuitosdetransporte,loscualesdeterminanel
accesoasusserviciosdeacuerdoalavelocidadquedesarrollany,portanto,cadaunodefinesupropiaclase
deusuarios.Cadaunodeestoscircuitos,siesdevelocidadsuperior,reduceelaccesoamenosnmerode
personas,conectapuntosmsdistantesentresydevalaloscircuitosamenorvelocidad.

Dimeaquvelocidadtemuevesytedirquineres?Sinopuedescontarmsquecontuspropiospiespara
desplazarte,eresunmarginado,porquedesdemediosigloatrs,elvehculosehaconvertidoensignode
seleccinsocialyencondicinparalaparticipacinenlavidanacional.Dondequieraquelaindustriadel
transportehahechofranquearasuspasajerosunabarreracrticadevelocidad,inevitablementeestablece
nuevosprivilegiosparalaminorayagobiaalamayora.

Atodoslosniveles,paraquelaacumulacindepoderpuedaserfactible,tienequecrearsupropia
justificacin.Asescomounhombrequedajustificadoalconsumirfondospblicosparaaumentarla
cantidadanualdesusviajes,sumndolosalosfondospblicosyaconsumidosanteriormente,alextenderla
duracindesusestudios.Alldondesecreequeelsaberpuedecapitalizarseysepuedemedirelvalor

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 10/24
7/1/2017 Energayequidad

productivoporlosaosdeescolaridaddeunindividuo,inevitablementesellegaajustificarqueste
capitalicesuvidautilizndolamsintensivamentealusartransportesmsveloces.

Enlospasesricos,quienesgananmuchotienenelmejortransporteymayorprobabilidaddetenerxitoen
losestudiosquejustificanlosdemsprivilegios.Peronoesnecesariousarelsalariooelttuloacadmico
comopasaportequepermitalaentradaaunavin.Hayfactoresdeordenideolgicoquepuedenigualmente
abrirocerrarlapuertadelacabina.SibienesciertoquelalneajustadeMao,paraextenderseenChina,
necesitaactualmentedeavionesareaccin,estonopuedesignificarsinolaemergenciadeunespacio/
tiempopropiodeloscuadrosdelpartidoydiferentealespacio/tiempoenelquevivenlasmasas.EnlaChina
Popularlasupresindelosnivelesintermedioshahechomseficazymsracionallaconcentracindel
poder,perosimultneamenteharecalcadotambincmoeltiempodelhombrequeguasubfalovale
muchomenosqueeltiempodelhombrequetraeideasysehacetransportarenjet.Lavelocidadvehicular
concentralapotenciaenergticayelpoderenlasposaderasdeunoscuantos:esestructuralmente
demaggicayelitista,independientementedelasintencionesquetengaquiensehacepropulsarvelozmente.
Esunhecho:loscaballosdefuerzanopuedensinopisotearlaequidad.Adems,hacenperdertiempo.

12Laaceleracin:dimensintcnicaqueexpropia
eltiempo
Lavelocidadreduceeltiempoenundoblesentido:disminuyendoelquenecesitaelpasajeroparacubrir
1.000kmyreduciendoelquepodraemplearenotracosaquenofueraeldesplazamiento.Lavelocidad
superiordeciertosvehculosfavoreceaalgunaspersonas,peroladependenciageneralenlosvehculos
velocesconsumeeltiempodetodos.Cuandolavelocidadrebasaunaciertabarreraempiezaaaumentarel
tiempototaldevueltoporlasociedadalacirculacin.

Elefectoquetienenlosvehculossuperpotentessobreelpresupuestocotidianodeltiempodisponiblede
individuosydesociedadesseconocemal.Loquelasestadsticasnosmuestraneselprecioendlarespor
kilmetrooladuracinenhoraspordesplazamiento.Muypocaeslainformacinsobrelospresupuestosde
tiempoeneltransporte.Haypocosdatosestadsticosdecmoelautomvildevoraespacio,decmose
multiplicanlosrecorridosnecesarios,decmosealejanlasterminalescodiciadasydecmoalhombre
motorizadolecuestaadaptarsealtransporteyreponersedel.

Ningnestudiosealaloscostosindirectosdeltransporte,porejemploelprecioquesepagaporresidirenun
sectorconcirculacindefcilacceso,losgastosimplicadosenprotegersedelruido,delacontaminaciny
delospeligrosdelacirculacin.

Sinembargo,lainexistenciadeunacontabilidadnacionaldeltiemposocialnodebehacernoscreerquees
imposibleestablecerla,nidebeimpedirnosutilizarlopocoqueyasabemosalrespecto.

Loquessabemosconseguridadesqueentodaspartesdelmundo,encuantolavelocidaddelosvehculos
quecubrenlosdesplazamientosdiariosrebasaunpuntoalrededordelos20km/hora,laescasezdeltiempo
relacionadaconeldesarrollodeltransportegeneralcomienzaaaumentar.Unavezquelaindustriaalcanza
estepuntocrticodeconcentracindevatiosporcabeza,eltransportehacedelhombreelfantasmaque
conocemosundesatinadoqueconstantementeseveobligadoaalcanzardentrodelasprximas12horasuna
metaqueporsuspropiosmediosfsicosnopuedealcanzar.Enlaactualidad,lagenteseveobligadaa
trabajarbuenapartedeldaparapagarlosdesplazamientosnecesariosparadirigirsealtrabajo.Dentrodeuna
sociedad,eltiempodevueltoaltransportecreceenfuncindelmximodelavelocidaddelostransportes
pblicos.Portenermediosdetransportepblicomsmodernos,elJapnyaprecedeaNorteamricaen
velocidadyeneltiempoperdidoengozarla.

Eltiempocarcomidoporlacirculacinelhombreprivadodesumovilidadysometidoadependerdelas
ruedaslaarquitecturaalserviciodelvehculotodoestoesconsecuenciadelareorganizacindelmundo
sujetaalaaceleracinprepotente.Nocambiamuchoelasuntosilamquinaespblicaoprivada.
Inevitablementeconelaumentodelavelocidadcrecelaescasezdetiempo:pasandodelcochealtren,quele
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 11/24
7/1/2017 Energayequidad

daelmismoservicio,elusuariotrabajadosotreshorasaldaparapagarmsimpuestosenlugardetrabajar
parapagarsuFord.Inevitablementeaumentalaprogramacin:envezdetenerqueaadirdoshorasde
trabajocomochoferdesupropiocochealtrabajodiarioenlafbricaoenlaoficina,ahoratienequeadaptar
sudaaloshorariosdelosdiferentesmediosdetransportepblico.Ascomolosvehculosocupanel
espacioyreducenloslugaresdondelagentepuedapararovivir,asigualmenteocupanmshorascadaao,
ademsimponensuritmoalproyectodecadada.

13Elmonopolioradicaldeltransporte
Comoindiquanteriormente,parapoderentenderladisfuncinqueanalizamoshayquedistinguirentrela
circulacin,eltrnsitoyeltransporte.Porcirculacindesignotododesplazamientodepersonas.Llamo
trnsitoalosmovimientosquesehacenconenergamusculardelhombreytransporteaaquellosque
recurrenamotoresmecnicosparatrasladarhombresybultos.Sinduda,desdetiemposinmemorialesel
animalhacompartidoelhambredelserhumanoyfuesudcilvehculo.Escosadelpasado:elaumentode
loshombrescadavezloexcluyemsdeunmundosuperpobladoyahoralosmotoresmecnicosgeneranla
formainhumanadelosmovimientos.

Dentrodeestaperspectiva,sediferenciandosformasdeproduccindelacirculacin.Eltransporte,queesla
formabasadaenlautilizacinintensivadelcapitaleltrnsito,laformabasadaenlautilizacinintensivadel
cuerpohumano.Eltransporteesprevalentementeunproductodelaindustria,eltrnsitonoloes,nipuede
serlo.Quientransitaenelactoeseminentementesupropiodueo,quienusatransporteespasajeroousuario,
inevitablementeclientedeunaindustria.Eltransportequeusaesunbienconvalordecambio,sujetoala
escasez.Sesometealjuegodelmercado,organizadocomounjuegoconsumacero,detalmaneraquesi
unosgananlosotrospierden.Eltrnsito,pordefinicin,tieneunvalordeuso,quenormalmenteesdel
transente.Nosevenecesariamenteafectadoporalgnvalordecambio.Elniopuedevisitarasuabuela
sinpagaranadie,peropuede,siquiere,llevarunbultoparaelvecinodelaseora,cobrandoporlamolestia
dellevarlo.Haypenuriadetrnsitonicamentealnegaralosindividuoslaposibilidaddeutilizarsu
capacidadinnatademoversenoselespuedeprivardelmediodelocomocinqueusan.Porestoeltrnsito
ensnoesfcildeorganizarcomojuegoconsumacero.Porsunaturaleza,almejorareltrnsitodeun
miembrodelacolectividad,mejoralasuertedelconjunto.Todoesfuerzoporperfeccionareltrnsitotomala
formadeunaoperacinenlaquefinalmentetodoelmundosaleganando.Encambio,detodaluchapor
acelerareltransporte(porencimadeciertabarrera),inevitablementeresultaunaumentodelainjusticia.El
transportemsrpidoparaalgunosinevitablementeempeoralasituacindelosdems.

Lasparadojas,contradiccionesyfrustracionesdelacirculacincontemporneasedebenalmonopolio
ejercidoporlaindustriadelostransportessobrelacirculacindelaspersonas.Lacirculacinmecnicano
solamentetieneunefectodestructorsobreelambientefsico,ahondalasdisfuncioneseconmicasycarcome
eltiempoyelespacio.Ademsdetodoesto,inhibealagentedeservirsedesuspies,incapacitandoatodos
porigual.EnLosngelesnohaydestinoparaelpie:elcochedictsuformaalaciudad.

Eldominiodelsistemaindustrialdecirculacinsobreelsistemapersonalseestablececuando,yslo
entonces,losmediosdetransportecirculanavelocidadprepotente.Eslavelocidad,alvolverseobligatoria,la
quearruinaeltrnsitoenfavordeltransportemotorizado.Dondequieraqueelejerciciodeprivilegiosyla
satisfaccindelasnecesidadesmselementalesvaunidaalusodelvehculoprepotente,seimponeuna
aceleracindelosritmospersonales.Laindustriatieneelmonopoliodelacirculacincuandolavida
cotidianallegaadependerdeldesplazamientomotorizado.

Estepoderosocontrolqueejercelaindustriadeltransportesobrelacapacidadinnataquetienetodohombre
paramoversecreaunasituacindemonopoliomsagobiantequeelmonopoliocomercialdeFordsobreel
mercadodeautomviles,oelmonopoliopolticoqueejercelaindustriaautomovilsticaendetrimentodelos
mediosdetransportecolectivos.Porsucarcterdisimulado,suatrincheramiento,supoderparaestructurarla
sociedad,estemonopolioesradical:obligaasatisfacerdemaneraindustrialunanecesidadelementalhasta
ahorasatisfechadeformapersonal.Elconsumoobligatoriodeunbiendecambio,eltransportemotorizado,
restringelascondicionesdepodergozardeunvalordeusosuperabundante,lacapacidadinnatadetrnsito.
Lareorganizacindelespacioenfavordelmotorvacadepoderydesentidolacapacidadinnatademoverse.
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 12/24
7/1/2017 Energayequidad

Lacirculacinnossirveaqudeejemploparaformularunaleyeconmicaypolticageneral:cuandoun
productoexcedeciertolmiteenelconsumodeenergaporcabeza,ejerceunmonopolioradicalsobrela
satisfaccindeunanecesidad.Estemonopolioseinstituyecuandolasociedadseadaptaalosfinesde
aquellosqueconsumeneltotalmayordequantadeenerga,ysearraigairreversiblementecuandoseempieza
aimponeratodoslaobligacindeconsumirelquantummnimosinelcuallamquinanopuedefuncionar.
Elmonopolioradicalejercidoporunaindustriasobretodaunasociedadnoesefectodelaescasezdebienes
reservadosaunaminoradeclientesesmsbienlacapacidadquetieneestaindustriadeconvertiratodosen
usuarios.

EntodaAmricaLatinaloszapatossonescasos.Muchagentenolosusajams.Caminandescalzosocon
sandalias,huarachesocaitesqueellosmismossefabricansinembargo,nuncalafaltadezapatoshalimitado
sutrnsito.Pero,unasdosgeneracionesatrs,seconvirtienidealdelosnacionalistascalzaralpueblo.Se
empezaobligaralagenteacalzarse,prohibindolescomulgar,graduarseohacergestionespblicasante
burcratapresentndosedescalzos.Elpoderdelburcrataparadefinirloqueesbuenoparaelpueblo
inevitablementeledaelpoderdeestablecernuevasjerarquas.

Comoelcalzado,lasescuelashansidosiempreunbienescaso.Pero,elsolohechodeadmitirunaminora
privilegiadanohalogradoquelaescuelaseaunobstculoparalaadquisicindesaberporpartedela
mayora.Hasidonecesarioestablecerlaescuelagratuitayobligatoriaparaqueeleducador,convertidoen
tamizentreelsaberylasmasas,pudieradefiniralsubconsumidordesustratamientoscomodespreciable
autodidacta.

Laindustriadelaconstruccinpodraservirnosdetercerejemplodeloqueesunmonopolioradical.La
mayoradenuestragentesabeancrearseunambientefsicoyconstruirsucasita.Noeslacasadelrico,oel
palaciodegobiernoloqueimpidequelohagahoy,sinolaleyquepresentalacasaprofesionalmente
construidacomomodelo,laqueimpidelaautoconstruccinmodernaalamayora.

Loselementosqueconstribuyenaunaindustriagranconsumidoradeenergaenmonopolioradical,seponen
demanifiestositratamosderealizarlosidealesquehoyrigenlacirculacin.Imaginemosqueseorganizaun
sistemadetransportesparausodiario,querealmentesearpido,gratuito,igualmenteaccesibleatodos.En
unmundohipermodernodotadodeunsistemasemejantetodoslostransportesseranpagadosconfondos
pblicos,esdecir,fondosrecaudadospormediodeimpuestos.Laimposicin,asuvez,noserasolamente
mayorparaquienesgananms,sinoparaquienesvivenotienennegociosmscercanosalasterminales.
Adems,enestesistema,quienllegaraprimeroseratambinelprimeroenocuparsuplaza,sinprioridad
reconocidanialmdico,niaquienvadefiesta,nialdirectivo.Unmundoutpicosemejantebienprontose
manifestaracomounapesadillaenlaquetodosseranigualmenteprisionerosdeltransporte.Cadauno
privadodelusodesuspies,incapazdecompetirconlosvehculos,seconvertiraenagentedela
proliferacinulteriordelareddetransportes.Lanicaalternativaquelequedaraseimponeporssola:
insistirenquelavelocidaddelosvehculosdisponiblessereduzcaaunnivelquepermitaalhombre
competirconellaporsuspropiasfuerzas.

14Ellmiteinasequible
Hayquepreguntarseporqulainvestigacininsistentementecontinaorientadahaciaeldesarrollodelos
transportes,cadavezmsdainos,envezdedeterminarlascondicionesptimasdelacirculacin.Enmi
opinin,paraellohayunaraznobvia.Nosepuedenidentificarlascondicionesparaunacirculacinptima
sindecidirdeantemanoquelacirculacinencuestindebeserlalocomocindelaspersonasynoladelos
vehculos.Ahorabien,parapoderasentarlasmetasdeunsistemadetransportesentalpremisa,hayque
tomarenconsideracinquelaspersonastienenunacapacidadinnatademoversesinqueparaellonecesiten
delaayudadepolticoseingenieros.Aunquepuedaparecerextraoalhombrecomn,esprecisamentea
estamovilidadnaturaldelserhumanoalaquenodansignificacinformallosgrandesequiposde
profesionales,quienesprepararanlamayoradelosgrandesestudiossobrelareorganizacindela
circulacinnecesariadurantelosprximosdiezaos.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 13/24
7/1/2017 Energayequidad

Asentadalapremisadequeelhombrenaceconaltamovilidad,caractersticaparasuserytradicionalmente
satisfactoria,seimponeelproblemadecmosalvaguardarestamovilidadnatural,apesardelasmedidasque
setomenparamejorarla.Unadelasformasquegarantizaneldisfrutedelamovilidadnaturalconsisteen
imponerunlmitealaindustriadeltransporte,lmiteque,aciertonivel,tomelaformaderestriccinala
velocidad.Elobstculomayorparaladiscusinracionaldeltemaeselordendemagnituddelavelocidaden
queseencuentraestelmite.

Elusuariocomprendequealgunasvelocidadesdebenserexcluidas,comprendequelageneralizacindel
avinsupersnicoleimpediraeldescansoyelsueoy,conmuchaprobabilidad,asusnietoslesquitarael
oxgenonecesarioparavivir.Sindificultadcomprendequeexistenvelocidadesmximas,peronoha
meditadoenlaposibilidaddevelocidadesptimas.Lasdiscusionessobrevelocidadesquellevenauna
circulacinptimaleparecenabitrariasoautoritarias.Delotrolado,alciclistaoalmulateroladiscusinle
parececarentedesentido.Paraambos,loquepodranllegaraidentificarcomovelocidadptimaenla
circulacinesdistintoaloqueellosconocenporexperiencia.Unavelocidadcuatrooseisvecesmayorala
deunpeatnrepresentaunmargendemasiadobajoparatomarloenconsideracinporelusariodelsistema
detransportesyesdemasiadoelevadoparatrescuartaspartesdelahumanidadquetodavasemueveporsus
propiasfuerzas.Esaqudondeestelobstculoparalapolitizacindelasunto.

Lagentequeplanificaelalojamiento,eltransporteolaeducacindelosdemspertenecealaclasedelos
usuarios.Lacompetenciaquereivindicasebasaenelvalorreconocidoalproductodesusagencias:los
milagrosmdicos,lavelocidadoloscertificadosescolares.Socilogosoingenierospuedendarcuentadel
embotellamientoenCalcutaoenCaracas,entrminosinformativos.Hastasabentrazarplanosparala
sustitucindecochesporautobuses,metrosoaerotrenes.Peroinevitablementesongentequecreepoder
aportaralgoquelosdemsnotienen:unvehculo,unplanounsistema.Sonpersonajesprofesionalmente
adictosalasolucinindustrialdeproblemascreadosporunaindustria.Sufeenlapotencia,enlafuerzade
concentracindelaenerga,lesimpidetomarconcienciadelapotencia,superiorenmucho,inherenteala
renuncia.Elingenieroesincapazdeconcebirlarenunciaalavelocidad,elretardogeneraldelacirculacin,
comomediodeabolirelespasmoenergticoqueahoraentorpecelostransportes.Noquiereelaborarsus
programassobreelpostuladodeprohibirenlaciudadtodovehculomotorizadoqueaventajelamarchade
unabicicleta.

DesdesuLandRover,elconsejeroparaeldesarrollosecompadecedelperuanoquellevasusmarranosal
mercado.Serehsaareconocerlasventajasqueledaelhechodeirapie:seolvidadequesibieneste
hombrepasarenelcaminotresdasenterosdelmes,lamayoradesusfamiliaresnotienenquesalirdel
pueblo.Encontraste,cadaunodelosmiembrosdelafamiliadelgringo,enSt.Louis,Missouri,est
obligadoapasarcuatrohorasdiariasalserviciodelostransportes.Nosorprende,pues,quecomobenefactor
delahumanidadsubdesarrolladapongaempeoenproveeralosindiosdelasierradeprivilegiosemejante.
Paraelingenierodeldesarrollonoexistenadaqueseasencillamentebueno,sueaconlomejor,loms
rpido,lomscostosoy,portanto,acrecentandoelmedioalejaelfin.

Lamayoradelosperuanosymexicanos,paranohablardeloschinos,seencuentranenlaactitudopuesta.
Ellmitecrticodelavelocidadsecolocaparaellosmuypordelantedeloqueconocenporexperiencia
propia.S,hayunoscuantosqueguardandeporvidaelrecuerdodealgunaescapadamotorizadarecuerdan
eldaenque,enelcamindelejrcito,fuerontransportadosaunamanifestacinenelZcaloenPekn,
recuerdanlavisitadelcaciqueensucoche.Pero,aunenestasrarasocasiones,enlasquesemuevensobrela
pistaaunavelocidadde50kmenunahoranorecorrenmsde30km.Noasimilanlaexperienciadehaber
recorridotaldistanciaentanpocotiempo.EnGuerreroyenChiapas,dosestadosmexicanos,en1970menos
del1porcientodelapoblacinhabarecorridojams15kmenmenosdeunahora.Loscaminosdetercera
sindudahacenmscmodoeldesplazamiento,hacenposibleslosrecorridosmslargos,peronolos
aceleran,pasandoellmite.Permitenatodosmoversejuntos,llevanalcampesinoalmercadosinsepararlo
desumarranoysinocasionarasteprdidadepeso,peronoloshacenllegarmsqueseisvecesmspronto
quesihubiesenidoapie.

Elordendemagnituddondesecolocaelpuntolmitecrticodelavelocidadesmuybajoparasertomadoen
serioporelusuarioymuyaltoparaafectaralcampesino.Deestamanerasesita,paraambos,enelpunto
ciegodesucampovisual.Alcampesinolepareceravolarcomounpjarosipudieratrasladarsedesucasaa
uncampoa25kmdedistanciaenunahoraomenos,mientrasqueelusuarioolvidaquelaenormemayora
deloshabitantesdeLondres,Pars,NuevaYorkyTokioempleanmsdeunahoraporcadadiezkilmetros
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 14/24
7/1/2017 Energayequidad

quesedesplazan.Elhechodequelavelocidadcrticaparalacirculacinestsituadaenunpuntociego
comnalcampovisualdelusuarioydelcampesino,esloquehacetandifcilpresentarelasuntoala
discusinpblica.Elusuarioestintoxicadoporelconsumodealtasdosisdeenergaindustrialyseletoca
unnerviovivoaltocarelpunto,mientrasqueelcampesinonovelarazndedefendersedealgoqueno
conoce.

Aestadificultadgeneralparapolitizarelasuntodelasvelocidadesseaadeotroobstculoanms
palmario.Elusuariodetransportesnoesclientedelascarreterasnicamente.Escasisiempreunhombre
moderno,loquequieredecirqueigualmenteesclienteencadenadoaotrossistemaspblicos,talescomola
escuela,elhospitalyelsindicato.Estcondicionadoacreerqueslolosespecialistaspuedencomprender
losporqusdelascaractersticastcnicassegnlascualesfuncionanlossistemas:sloelmdicopuede
identificarycurarsucalenturaysloelmaestrotituladodebeensearlealeerasunio.Igualmenteest
acostumbradoaconfiarenlosexpertosyaquesloelloscomprendanporqueltrensuburbanopartealas
8:15yalas8:41oporquloscochessetienenquehacercadavezmascomplejosycostosossinqueparal
mejorelacirculacin.Laideadequeporunprocesopolticosepodraencontrarunacaractersticatcnica
tanelementalcomolavelocidadcrtica,aqubajoestudio,leparecefrutodelaimaginaciningenuadeun
abuelo,deuninculto,deunludditaodeundemagogoirresponsable.Surespetoalespecialistaaquienno
conocesehatransformadoenciegasumisinalascondicionesquestehaestablecido.Lamistificacin
propiaytpicadelhombreclienteeselsegundoobstculoparaelcontrolpopulardelacirculacin.

Hayuntercerobstculoalaconstruccindelacirculacin:talreconstruccinporiniciativamayoritariaes
potencialmenteunexplosivosocial.Sienunsolocampomayorlasmasasllegaranaentenderhastaqu
puntohansidofantochesdeunailusintecnolgica,lamismamutacindeconcienciapodrafcilmente
extenderseaotroscampos.Sifueseposibleidentificarpblicamenteunvalornaturalmximoparalas
velocidadesvehicularescomocondicinparaeltrnsitoptimo,anlogasintervencionespblicasenla
tecnoestructuraseranentoncesmuchomsfciles.Laestructurainstitucionaltotalesttanintegrada,tan
tensayfrgil,quedesdecualquierpuntocrticosepuedeproducirunderrumbe.Sielproblemadeltrnsito
sepudieraresolverporintervencinpopular,ysinreferenciaalosexpertosenelcampodeltransporte,
entoncessepodraaplicarelmismotratamientoalascuestionesdelaeducacin,delasalud,delurbanismoy
hastadelasiglesiasydelospartidos.Siparatodoslosefectosysinayudadeexpertos,loslmitescrticosde
velocidadfuerandeterminadosporasambleasrepresentativasdelpueblo,entoncessecuartearanlasbases
mismasdelsistemapoltico.As,lainvestigacinquepropongoesfundamentalmentepolticaysubversiva.

15Sobrelosgradosdelmoverse
Elhombresemueveconeficaciasinayudadeningnimplemento.Caminandohacesusendero.La
locomocindecadagramodesupropiocuerpoodesucarga,sobrecadakilmetrorecorridoendiez
minutos,leconsume0,75caloras.Comparndoloaunamquinatermodinmica,elhombreesmsrentable
quecualquiervehculomotorizado,queconsumeporlomenos4vecesmscalorasenelmismotrayecto.
Adems,esmseficientequetodoslosanimalesdeunpesocomparable.Eltiburnoelperroleganan,pero
sloenpoco.Conestendicedeeficienciademenosdeunacaloraporgramo,histricamenteorganizsu
sistemadecirculacin,prevalentementebasadoeneltrnsito.Explorelmundo,creculturas,sostuvo
comerciosy,porcuantopodamossaber,nogastmsqueel3,5porcientodeltiemposocialenmoverse
fueradesuhogarodesucampamento.Sloalgunospueblos,enrarosmomentosdesuhistoria,
probablementeconsagraronmsdeesteporcentajedeltiempocomnenmoverseoenocuparseconsus
vehculosymotoresanimales,porejemplolosmongolesensusguerras.

Haceunsigloelhombreinventunamquinaqueledotdeunaeficienciaanmayor:labicicleta.Se
tratabadeunainvencinnovedosa,abasedematerialesnuevos,impensadosentiemposdeljovenMarxy
combinadosenunatecnologaingeniosa.

Elusodelabicicletahaceposiblequeelmovimientodelcuerpohumanofranqueeunaltimabarrera.Le
permiteaprovecharlaenergametablicadisponibleyacelerarlalocomocinasulmiteterico.Enterreno
plano,elciclistaestresocuatrovecesmsvelozqueelpeatn,gastandoentotalcincovecesmenoscaloras
porkilmetroqueste.Eltransportedeungramodesucuerposobreestadistancianoleconsumemsque
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 15/24
7/1/2017 Energayequidad

0,15caloras.Conlabicicleta,elhombrerebasaelrendimientoposibledecualquiermquinaydecualquier
animalevolucionado.

Adems,labicicletanoocupamuchoespacio.Paraque40.000personaspuedancruzarunpuenteenuna
horamovindosea25kmporhora,senecesitaquestetenga138mdeanchurasiviajanencoche,38msi
viajanenautobsy20msivanapieencambio,sivanenbicicleta,elpuentenonecesitamsde10mde
anchura.nicamenteunsistemahipermodernodetrenesrpidos,a100kmporhoraysucedindosea
intervalosde30segundospodrapasarestacantidaddegenteporunpuentesemejanteenelmismotiempo.

Nosloenmovimiento,tambinestacionadohayunadiferenciaenormeentreelespacioqueocupael
vehculopotencialmenterpidoylabicicleta.Dondeseestacionauncochecaben18bicicletas.Parasalirdel
estacionamientodeunestadio,10.000personasenbicicletanecesitanunatercerapartedeltiempoque
necesitaelmismonmeroqueabordanautobuses.

Dotadodebicicleta,elhombrepuedecubrirunadistanciaanualsuperior,dedicndoleentotalmenostiempo
yexigiendomenosespacioparahacerloymuypocainversindeenergafsicaquenoespartedesupropio
ciclovital.

Ademslasbicicletascuestanpoco.Conunafraccindelashorasdetrabajoqueexigealgringolacompra
desucoche,elchino,ganandounsalariomuchomenor,comprasubicicleta,queleduratodalavida,
mientrasqueelcoche,cuantomsbarato,msprontohayquereponerlo.Esomismosepuededecirrespecto
alascarreteras.Paraqueunmayornmerodeciudadanospuedanllegarhastasuscasasencoche,secorroe
mselterritorionacional.Inevitablementeelcocheestligadoalacarretera,noaslabicicleta.Dondeno
puedeirmontadoenella,elciclistalaempuja.Elradiodiariodetrayectosaumentaparatodosporigualsin
queporestodisminuyaparaelciclistalaintensidaddeacceso.Elhombreconbicicletaseconvierteendueo
desuspropiosmovimientos,sinestorbaralvecino.Sihayquienpretendaqueenmateriadecirculacines
posiblelograralgomejor,esahoracuandodebeprobarlo.

Labicicletaesuninventodelamismageneracinquecreelvehculoamotor,perolasdosinvencionesson
smbolosdeadelantoshechosendireccionesopuestasporelhombremoderno.Labicicletapermiteacada
unocontrolarelempleodesupropiaenergaelvehculoamotorinevitablementehacedelosusuarios
rivalesentresporlaenerga,elespacioyeltiempo.EnVietnam,unejrcitohiperindustrializadonoha
podidoderrotaraunpuebloquesedesplazaalavelocidaddelabicicleta.Estodeberahacernosmeditar:tal
vezlasegundaformadelempleodelatcnicaseasuperioralaprimera.Naturalmente,quedaporversilos
vietnamitasdelNorteestndispuestosapermanecerdentrodeesoslmitesdevelocidadquesonlosnicos
susceptiblesderespetarlosvaloresmismosquehicieronposiblesuvictoria.Hastaelmomentopresentelos
bombarderosamericanosleshanprivadodegasolina,demotores,decarreterasyleshanobligadoaemplear
unatcnicatambinmoderna,muchomseficaz,equitativayautnomaquelaqueMarxhubiesepodido
imaginar.Quedaporversiahora,ennombredeMarx,noselanzanaunaindustrializacincuantitativamente
tansuperioraloqueMarxpudoprever,queseaimposiblelaaplicacindelosidealesquelformul.

16Motoresdominantescontramotoresauxiliares
Loshombresnacierondotadosdeunamovilidadmsomenosigual.Estacapacidadinnatademovimiento
abogaenfavordeunalibertadigualenlaeleccindesudestino.Lanocindeequidadpuedeservirdebase
paradefenderestederechofundamentalcontratodalimitacin.Dentrodeestaperspectiva,pocoimportacul
sealaamenazaallibreejerciciodelderechodemoverseyelegirsupropiodestino:laprisin,laprohibicin
decruzarfronteras,lareclusindentrodeunambienteurbanoqueimpidalamovilidadinnatadelapersona
conlasolafinalidaddetransformarloenusuario.Elhechodequenuestroscontemporneos,enlamayora,
estnatadosalabutacaporsucinturndeseguridadideolgico,nobastaparaqueelderechofundamentala
lalibertaddemovimientossevuelvaobsoleto.Lamovilidadhumanaeselnicopatrnvlidoparapoder
medirlacontribucinquecualquiersistemadetransportehagaalacirculacin.Siporeltransporte,el
trnsitoseverestringido,eltransportehacedeclinarlacirculacin.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 16/24
7/1/2017 Energayequidad

Parapoderdistinguireltransportequemutilaelderechodelmovimientodeaquelqueloensancha,hayque
reconocerqueelvehculopuedeentorpecerlacirculacintriplemente:rompiendosuflujo,aislando
categorasjerarquizadasdedestinacinyaumentandolaprdidadetiempovinculadaconlacirculacin.Se
havistoquelaclavedelasrelacionesentreeltransporteylacalidaddelacirculacineslavelocidaddel
vehculo.Tambinsehavistoque,pasadociertolmitedevelocidad,eltransporteafectalacirculacinen
tresmaneras:laentorpecealsaturardevasycochesunambientefsicotransformaelterritorioenuna
tramadecircuitoscerradosyestancosysustraealindividuodeltiempoyelespaciodeexistir,
convirtindoloenpresadelavelocidad.

Locontrarioesciertotambin:bajodeterminadoniveldevelocidad,losvehculosmotorizadospueden
complementaromejorareltrfico,permitiendoalaspersonashacercosasquenopodranhacerapieoen
bicicleta.Losmotorespuedenusarseparatransportaralenfermo,allisiado,alviejooalsimplemente
perezoso.

Lasmotocicletaspuedentransportarpersonaspasandosobremontculos,perolopuedenhacerenforma
sosegadasolamentesinodesventajanaunamayoraquetienequesubirapie.Lostrenespuedenextenderel
radiodevivenciaparaunamayora,peropuedenhacerloslosiconelloofrecenigualoportunidadatodala
gentedeestarmscercanosentres.Unsistemadetransportebiendesarrollado,avelocidadestopede25km
porhora,hubierapermitidoalpolicaFixperseguiraPhileasFoggalrededordelmundonoen80das,sino
en40.Peroenunsistemaas,eltiempoempleadoparaviajarperteneceenformadominantealviajero:ms
bajalavelocidad,menoreslaexpropiacindeltiempoajenoquepracticaelviajero.

Lacoexistenciadevehculosmovidossloafuerzadeenergametablicahumanaydeotrosauxiliadospor
motores,serponderadanicamentesiseconcedepreferenciaabsolutaalaautonomademovimientodel
hombreysiseprotegelageografahumanacontraaquellasvelocidadesqueladistorsionanengeografa
vehicular.

Sepuededesarrollarunsistemadetransportesconcaractersticasptimasparaeltrficosiemprequeel
transportemotorizadosemantengalimitadoavelocidadessubsidiariasdeltrnsitoautnomo.Ellmiteala
potencia,yportantoalavelocidaddelosmotores,ensmismonoprotegealosmsdbilescontrala
explotacindelosricosypoderosos.stossiemprepodrnidearmediosparavivirytrabajarenmejores
localidades,viajarengranlujoyhacersetransportarsobreloshombrosdesusesclavos.Peroalfijar
velocidadesmximasdentrodeciertoslmitessesposiblereducir,yhastacorregirdisparidades,
combinandomediospolticosconrecursostecnolgicos.Unarevolucinpolticapuedeeliminarla
institucindelaesclavitudsinlimitarlavelocidadnopuedeeliminarlanuevaexplotacinqueelsistemade
transportesimpone.Sinohayvelocidadesmximasdeterminadas,nosepuedensuperarlasdisparidades,ni
siendopropiedaddelEstadolosmediosdetransporte,niaplicandomejorestcnicasparasucontrol.Una
industriadeltransportesirveparalaproduccindeltrficototalnicamentesinoejerceunmonopolio
radicalsobrelaproductividadpersonalquelatecnologamodernahaelevadoaunnuevoorden.

17Equipoinsuficiente,superdesarrolloy
tecnologamadura
Lacombinacindetransportesytrnsitoqueconstituyelacirculacinnosindicaculeslapotenciaenvatios
percapitasocialmenteptimaysealalanecesidaddesometerlaalmiteselegidospolticamente.Asimismo
nosofreceunejemplodelaconvergenciademetaseneldesarrollosocioeconmicoyuncriteriopara
distinguiralospasesqueestninsuficientementeequipadosdelosqueestndestructivamente
superindustrializados.

Unpassepuedeclasificardesubequipadocuandonopuededotaracadaciudadanodeunabicicletao
proveerunatransmisindecincovelocidadesacualquieraquedeseepedalearllevandoaotros.Est
subequipadosinopuedeproveerbuenoscaminosparalabicicletaotransportespblicosgratuitospara
aquellosquequierenviajarhorasseguidas.Noexisteunarazntcnica,econmicaoecolgicaparaque,por
elaode1975setoleresemejanteretraso,consecuenciadeunequipoinsuficiente.Seraunescndalosila
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 17/24
7/1/2017 Energayequidad

movilidadnaturaldeloshombresseviera,contrasuvoluntad,forzadaalestancamientoaunnivel
prebicicleta.

Unpaspuedeserclasificadocomosuperindustrializadocuandosuvidasocialesdominadaporlaindustria
deltransportequehallegadoadeterminarsusprivilegiosdeclases,aacentuarlaescasezdetiempoya
manteneraloshombresmsfirmementeenloscarrilestrazadosparaellos.

Msalldelsubequipadoydelsuperindustrializadoestlaeficaciaposindustrialesemundoenelquela
modalidadindustrialcomplementalaproduccinsocialsinmonopolizarla.Enotraspalabras,hayunsitio
paraunmundodemadureztecnolgica.Entrminosdecirculacin,steeselmundodeaquellosquehan
ensanchadosuhorizontecotidianoatrecekilmetros,montadosensubicicleta.Almismotiempoesel
mundomarcadoporunavariedaddemotoressubsidiariosdisponiblesparacuandolabicicletanobastay
cuandounaumentoenelempujenoobstaculicenilaequidad,nilalibertad.Tambineselmundodelviaje
largo,unmundodondetodolugarestabiertoatodapersona,asualbedroyasuvelocidad,sinprisao
temor,pormediodevehculosquecruzanlasdistanciassinroturarlatierrasobrelaqueelhombreha
caminadoconsuspiesporcientosdemilesdeaos.

Elmundosuperindustrializadonoadmitediferenciasenelestilodeproduccinydelapoltica.Imponesus
caractersticastcnicasalasrelacionessociales.Elmundodelamadurezindustrialpermiteunavariedadde
eleccionespolticasyculturales.Estavariedad,porsupuesto,disminuyeenlamedidaenqueunacomunidad
permitealaindustriacreceracostadelaproduccinautnoma.Elrazonamientosolonopuedeofrecerla
medidaparafijarelniveldeeficaciaposindustrialymadureztecnolgicaqueseajusteaunasociedad
concreta.nicamentepuedeindicar,entrminodimensional,elradiodentrodelcualdebenajustarseestas
caractersticastecnolgicas.Solamenteunprocesopoltico,dentrodeunacomunidadhistrica,puededecidir
cundodejandevalerlapenalaprogramacin,ladistorsindelespacio,laescasezdeltiempoyla
desigualdad.Elrazonamientopuedeidentificarlavelocidadcomounfactorcrticoeneltransporteperono
puedefijarlmitespolticosfactibles.

Lasvelocidadestopeeneltransportedepersonassehacenoperantesslosireflejanconclaridadelinters
propiodeunacomunidadpoltica.Laexpresincomndeesteintersnoesposibleenunasociedadenla
queunaclasemonopolizanoslolostransportes,sinotambinlascomunicaciones,lamedicina,la
educacinyelarmamento.Notieneimportanciaqueestepoderloejerzanlospropietarioslegalesolos
gerentesatrincheradosenlaindustriaosistaeslegalmentepropiedaddelostrabajadores.Estepoderdebe
serincautadoysometidoalsanojuiciodelhombrecomn.Sureconquistacomienzaalreconocerqueel
conocimientoexpertociegaalosburcratasreservadosfrentealaformaevidentededisolverlacrisisdela
energa,ascomoloscegparareconocerlasolucinevidentepararesolverlaguerraenVietnam.

Dedondenosencontramosahorapartendoscaminoshacialamadureztecnolgica.Unoeselcaminodela
liberacindelaabundancia,elotroeldelaliberacindeladependencia.Ambostienenelmismodestino:la
reestructuracindelespacioqueofreceacadapersonalaexperiencia,constantementerenovada,desaberque
elcentrodelmundoesdondeellavive.

Loshombresquetienenlospiesenlatierra,quedominansumorada,queejercensupoderinnatode
moverse,sabendndeestelcentrodelaTierra.Sabenvivirenunavecindad,conocerasusvecinos,
detenerseahablarconelhombrequeencuentranenlaesquina,pasearysentarseenunbancodelaacera.

Eltrficodelaabundanciaatropellayzarandeaalosricos.Laliberacindeestaabundanciaempiezaconel
dominiosobrelaaceleracindestructoradeltiempoajeno.Losvelocessonempujadosdeunladoaotro,son
lanzadosdeunavarpidaaotrayslotropiezanconotrosusuariospropulsadoshaciarumbosdiferentes.
Venlascarasannimasdelosdemsenelcrucededoscircuitos.Essteunmundoderbitassincentro.

Lasoledaddelaabundanciasequebrantarcuandolosusuariosrompanlaservidumbredeltransporte
supereficiente.Laliberacindelaabundanciaseharcuandorompanloscircuitosvelocesextendiendoel
territorio,ahorarodeadoporstos,tomandodenuevoposesindelatierraconsuspies.

Laliberacindeladependenciacomienzaalotroextremo.Rompeconlaopresindelapoblacinydel
valle,dejadetrseltediodeloshorizontesestrechosysofocantesyelagobiodeunmundoencerradoens.
Expandirlavidamsalldelradiodelatradicinsininseminarlaporlosvientosdelaaceleracin,esuna
metaquecualquierpaspobrepodraalcanzarenpocosaos.Sinembargo,esunametaquepodrnalcanzar
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 18/24
7/1/2017 Energayequidad

sloaquellosquerechazanlaofertadeldesarrollodeunmonopolioindustrialsobrelaproduccinhechaen
nombredeunaideologadeconsumoindefinidodeenerga.

Loqueahoraamenazatantoalospasesricoscomoalospasespobresesprecisamentelocontrario.Ms
quelosjequesrabesymsquelascompaaspetrolerasinternacionaleslacrisisenergticarecientemente
descubiertaaventajaalasclasesgobernantesyasuslacayosprofesionales.Enlugardeidentificarel
mnimodecarburantenecesarioparalamayormovilidadpersonal,ellostratandeobligarnosaconsumirel
mximodemediosdetransportequesepuedehacerfuncionarconelcarburantedisponible.Losingenieros
detrficoimponenlmitesde80km/henlarutaporqueatalvelocidadlaeficienciadelosmotoreses
mximaylmitesde40enlospuntoscongestionados,porqueaselnmeromximodevehculoscabeen
cadakilmetrodeasfalto.Aumentanlosreglamentosyloshorarios,lasrenotacionesylosprivilegiospara
doctores,policasypotentados.Ellmitetecnocrticoenfavordeltransporteestasenoposicindiametral
allmitepolticoquesedeberaescogerenproteccindeltrnsitohumano.As,empero,tambinsehace
msevidentelacontradiccinentrelaracionalizacindeltransportevelozylacalidaddelacirculacin.Ms
duros,vejantesyevidentessehacenlossacrificiosimpuestosalamayoraporlosveladoresdelmodode
produccinindustrialymsprobablesehacelaemergenciadeunaconcienciamayoritariaenfavordela
limitacindetodacirculacinaunavelocidaddelordende25km/h,loqueparalagranmayoraimplicara
msequidad,libertadyaccesomutuo.

Laproteccindelamovilidadpersonalautnomaysinclasescontraelmonopolioradicaldelaindustriaes
posiblenicamentedondelagenteseempeeenunprocesopolticobasadoenlaproteccindeltrfico
ptimo.Estaproteccin,asuvez,exigereconoceraquellosquantadeenergaquelasociedadindustrialha
desatendidoysobreloscualesbasasupropiodesarrollo.Elconsumoestrictodeestosquantapuedeconducir
aquieneslorespetenaunaeraposindustrialtecnolgicamentemadura.

Laliberacinqueparalospasespobresserbarata,costarmuchoalosricosystosnopagarnelprecio
sinohastaquelaaceleracindesusistemadetransportetritureeltrficohastaparalizarlo.Unanlisis
concretodeltrficotraicionalaverdadsubyacenteenlacrisisdelaenerga:elimpactosobreelambiente
socialdequantadeenergaindustrialmenteempaquetadosesdegradante,agotadoryesclavizante.Estos
efectossehacensentiranantesquelaamenazadelacontaminacindelambientefsicoydelaextincinde
larazahumana.Elpuntocrucialenelqueestosefectossonreversiblesnoes,sinembargo,cuestinde
deduccinsinodedecisinpoltica,posiblementeelnicopuntodondelavozdelamayorapuedalimitarel
poderylavelocidaddesusgobernantes.

Bibliografa
Durante1974y1975tuvieronlugarunosseminariossobreLasalternativasalaaceleracinylamejoradel
trficoenelCIDOC,enCuernavaca.Lalistaquesigueeselresultadodelostrabajospreviosdeeste
seminario.Slosereseanaquellosttulosque,ademsdehabersemostradotilesenpasadassesionesde
estudio,puedensermsfcilmentelocalizadosporaquellosquedeseenproseguirlalneadeinvestigacin
presentadaenesteensayo.

ALBIO,R.G.(1972)NavalandMaritimeHistory,AnnotatedBibliographyMytic,Conn

ANDERSON,ROMOLAYROGER(1926)TheSailingShip:SixThousandYearsofHistory
Londres,Harrap

BANKS,A.(1971)CrossPolityTimeSeriesDataCambridge,Mass.,MIT

BARKIN,DAVID(1972)Elconsumoylavidachilenaalsocialismoreflexionesentornoala
decisinautomotrizVersinpreliminar,CentrodeEstudiosSocioEconmicos,Santiagode
Chile

BERNSTEIN,M.T.(1960)SteamboatsontheGangesBombay,OrientLongmans

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 19/24
7/1/2017 Energayequidad

BIVAR,A.D.H.(1955)"TheStirrupandItsOrigins",OrientalArt,vol.I,p.6265

BLAIDSEL,R.YCOLABS.(1964)SourcesofinformationinTransportationEvanston,Ill.,
NorthwesternUniversityPress(TheTransportationCenter)

BOWDEN,FRANKPHILIP(?)"Friction",EncyclopediaBritannica,vol.9,p.840A841

BRANCH,MELVILLEC,(1973)ComprehensiveUrbanPlanning:ASelectedAnnotated
BibliographywithRelatedMaterialsSagePublication.Paramaterialdetransportep.251272

BRAUDEL,FERNAND(1967)"laLenteurdesTransports",enCivilisationMatrielleet
Capitalisme,XVXVIIISiclep.314329,Pars,ArmandColin

BRAUDEL,FERNAND(1949)"VicissitudesdesRoutes",enLaMditerraneetleMonde
Mditerranenp.242259,Pars,ArmandColin

BRUNOT,FERDINAND(1909)HistoiredelaLangueFranaisedesOriginesnosjourspara
referenciasaltransportecf.esp.tomoVI,p.357360ytomoVII,p.201231,reeditadoen1966

BUCHANAN,C.D.(1958)MixedBlessing:TheMotorCarinBritainLondres

BUFFET,B.(1950)L'EauPotabletraverslesgesLieja

CAVAILLES,HENRI(1950)LaRouteFranaise,sonHistoirePars

CHERMAYEFF,SERGEYTZONIS,ALEXANDER(1971)ShapeofCommunityPeguin

CLAXTON,E.C.(1968)TheFuturoftheBicycleinaModernSociety,JournaloftheRoyal
SocietyofArts,Enero1968,p.114135
COOK,WALTERL.(1965)BikeTrailsandFacilities,AGuidetoTheirDesign,Construction
andOperationWheeling,W.Va.,AmericanInstituteofParkExecutives

COPELAND,JOHN(1968)Roadsandtheirtraffic,17501858NewtonAbbot

COUNTER,C.F.(1955)TheHistoryandDevelopmentoftheCycles,AsIlustratedbythe
CollectionofCyclesintheScienceMuseumLondres

DAVENAS,PAUL(1937)LesMessageriesRoyalesPars

DEFFONTAINES,P.(1938)"SurlaRpartitionGographiquedesVoituresDeuxRoueset
QuatreRoues",TravauxduPremierCongrsInternationaldeFolklore,Paris1937,p.117,
Arbault,Tours

DEISCHEL,ERWIN(1971)UmweltbeanspruchungundUmweltschaedendurdenVerkehrinder
BDRMunich

DOLLFUS,C.(1935)HistoiredelaLocomotionTerrestrePars

EKHOLM,GORDONF.(1946)"WheeledToysinMexico",AmericanAntiquity,vol.2,p.222
228

FARVAR,M.TAGHIYMILTON,JOHN(1972)TheCarelessTechnologyEcologyand
InternationalDevelopmentGardenCity,N.Y.,TheNaturalHistoryPress

FORBES,R.J.(1957)"LandTransportandRoadBuilding,10001900",Janus,vol.46,p.100

FORBES,R.J.(1964!)NotesontheHistoryofAncientRoadsandTheirConstruction
Amsterdam,1964segundaedicin

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 20/24
7/1/2017 Energayequidad

FOSTER,GEORGEM.(1960)CultureandConquestAmerica'sSpanishHeritageChicago,
QuadrangleBooks

FROMM,GARY(ED)(1969)TransportInvestmentandEconomicDevelopmentWashington
D.C.,TheBrookingsInstitutionTransportResearchProgram

FULLER,BUCKMINSTER(1965)WorldRessourceInventoryCarbondale,SouthernIllinois
UniversityPress,cf.esp.vol.4,parte4

FULLER,DUDLEY(1971)"Bearings,Antifriction",EncyclopediaofScienceandTechnology,
vol.2,p.124131,NuevaYork,McGrawHill

GIEDION,SIEGFRIED(1969)MechanizationTakesCommandNuevaYork,Norton

GINSBURG,NORTON(1961)AtlasofEconomicDevelopmentUniversityofChicagoPress,cf.
esp.p.100101y6077

GOETZ,WILHEM(1888)VerkehrswegeimDienstedesWelthandels:EineHistorich
GeogrphischeUntersuchungStuttgart

HALDANE,J.B.S.(1956)"OnBeingtheRightSize",enJamesR.Newman(ed)TheWorldof
Mathematics,volII,NuevaYork,SimonandSchuster

HALL,EDWARDT.(1969)TheHiddenDimensionNuevaYork,Doubleday

HANNON,BRUCE(1973)OptionsforEnergyConservationIndito,BibliotecaCIDOC

HASEBROK,JOHANNES(1931)GriechischeWirtschaftgeschichteundGesellschaftgeschichte
Tbingen

HAUDRICOURT,ANDRG.(1948)ContributionlaGographieetl'Ethnologiedela
Voiture,RevuedeGographieHumaineetEthnologie,p.5464

HEICHELHEIM,FRITZM.(1938)AnAncientEconomicHistory,fromthePaleolithicAgetothe
MigrationoftheGermanic,SlavicandArabicNationsTresvolmenes,Leiden

HERENDEEN,R.(1973)UseofInputOutputAnalysistoDeterminetheEnergyCostofGoods
andServicesmimeografiado22pgs.UrbanaUniversityofIllinois(CenterforAdvanced
ComputerStudies),feb.20,1973

HIRST,E.(1971)Energy,EfficiencyforPassengerTransportationandforFreight
TransportationOakRidgeNationalLaboratories

HORNELL,J.(1946)WaterTransport:OriginsandEarlyEvolutionCambridgeUniversity
Press

HOSKINS,HALFORD(1928)BritishRoutestoIndiaNuevaYork

HUNTER,HOLLAND(1968)SovietTransportExperience,ItsLessonsforOtherCountries
WashingtonD.C.,TheBrookingsInstitutionTransportsResearchProgram

JOPE,E.M.(1956)"VehiclesandHarness",EnSinger,AHistoryofTechnology,vol.2,p.
537,OxfordUniversityPress

KALMUS,LUDWIG(1937)WeltgeschichtedesPostmitbesondererBercksichtigungdes
deutschenSprachgebietesViena

KIRKLAND,EDWARD(1948)"Men,CitiesandTransportation",EnAstudyofNewEngland
History18201900.Dosvolmenes,Cambridge,Mass.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 21/24
7/1/2017 Energayequidad

KOHL,JOHANNGEORG(1841)DerVerkehrunddieAnsiedlungenderMenscheninIhrer
AbhaengigkeitvonderGestaltungderErdoberflecheLeipzig

LANSING,JOHNB.MARANS,ROBERTW.YCOLABS.(1970)CarOwnership,AnnualMileage,
andtheJourneytoWorkAnnArbor,InstituteforSocialResearch,TheUniversityofMichigan,
cf.esp.p.137151

LAPIN,HOWARD(1964)StructuringtheJourneytoWorkPhiladelphiaUniversityPress

LEFBREDESNOETTES,R.(1931)L'AttelageetleChevaldeSelletraverslesges
Contributionl'Histoiredel'EsclavagePars,Picard

LEFBREDESNOETTES,R.(1935)DelaMarineAntiquelaMarineModerne:LaRvolution
duGovernailPars

LEWIS,RICHARDS.YSPINARD,BERNARDI.(1972)TheEnergyCrisisChicago,Educational
FoundationforNuclearScience

LIEPMANN,KATEK.(1944)TheJourneytoWork,ItsSignificanceforIndustrialand
CommunityLifeLondres

LINDER,STAFFANBURESTAM(1971)TheHarriedLeisureClassNuevaYork,Columbia
UniversityPress

LISCO,THOMASE.(1970)"TheFutureofUrbanTransportationMassTransportation:
CinderellainourCities",ThePublicInterest

LPEZ,R.S.YRAYMOND,J.W.(1955)MedievalTradeintheMediterraneanWorld:Illustrative
DocumentsNuevaYork,ColumbiaUniversityPress

MACKAYE,BENTON(1931)TownlessHighwaysfortheMotorist,Harper'sMagazine,
Agosto1931

MACMURRAY,DAVIDF.E.(1968)AspectsofTimeandtheStudyofActivityRoutinesThesis
fortheM.S.incityplanning,Cambridge,Mass.,MIT

MANHEIM,MARVINL.(1966)"PrinciplesofTransportSystemAnalysis",enProceedingsof
theSeventhAnnualMeetingoftheTransportationResearchForum,p.921

MARSH,GEORGEPERKINS(1888)TheEarthAsModifiedbyHumanAction3edicin,Nueva
York

MEYER,BALTHASARH.(ED)(1917)HistoryofTransportationintheUnitedStetesbefore1860
WashingtonD.C.

MEYER,JOHNR.(1934)"Transportation,EconomicAspects",EnEncyclopediaofSocial
Sciences,vol.16,p.134140

MOTT,GEORGEFOX(EDITOR)SELLIN,THORSTENEDITORANDLAMBERT,RICHARDD.ASSISTANT
EDITOR(1963)"TransportationinContemporaryCivilization",EnTransportation
Renaissance,vol.345oftheAnnalsoftheAmericanAcademyofPoliticalandSocialScience,
p.15,Philadelphia

NEEDHAM,JOSEPH(1965)"VehiclesforLandTransport",EnScienceandCivilizationin
China,vol.4(PhysicsandPhysicalTechnology),parteII(MechanicalEngineering),p.243281,
CambridgeUniversityPress

NEEDHAM,JOSEPH(1965)"PowerSourcesandTheirEmployment,(1)AnimalTraction",en
ibd.,p.303328

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 22/24
7/1/2017 Energayequidad

OLSSON,GUNNAR(1965)"DistanceandHumanInteraction",AreviewBibliography,
Filadelfia,ScienceResearchInstitute

OSTWALD,WILHELM(1909)EnergetischeGrundlagenderKulturwissenschaftLeipzig

OTTLEY,GEORGE(1965)ABibliographyofBritishRailwayHistoryLondres,Allenand
Unwin

OWEN,WILFRED(1964)StrategyforMobibilityWashingtonD.C.,BrookingsInstitution

PERRATON,JEAN(1968)PlanningfortheCyclistinUrbanAreas,TheTownPlanning
Review,vol.39,n2julio1968,p.149162
PLATT,JOHN(1970)HierarchicalRestructuring,BulletinofAnatomicScientists,nov.1970

POLANYI,KARL(ED)(1957)TradeandMarketinEarlyEmpiresGlencoe,Ill.,TheFreePress

ROBBINS,MICHAEL(1964)TheRailwayAgeLondres,RoutledgeandKeganPaul,Peguin

RUSSEAU,PIERRE(1961)HistoiredesTransportsPars,ArthmeFayard

SAUER,CARLO.(1952)AgriculturalOriginsandDispersalBowmanMemorialLectures,
SeriesTwo,NuevaYork

SAUVY,ALFRED(1968)LesQuatresRouesdelaFortuneEssaisurl'AutomobilePars

SCHNORE,LEOF.(1934)"Transportation,Commutation",EnEncyclopediaofSocial
Sciences,vol.16,p.140144

SHERRINGTON,CHARLESE.R.(1934)AHundredYearsofInlandTransportation,18301933
Londres,1934reimpresinKelly,1969

SMERK,GEORGEM.(1968)ReadingsinUrbanTransportationBloomington,Indiana
UniversityPress

SMITH,WILLIAM(1920)TheHistoryofthePostOfficeinBritishNorthAmerica,16391870
CambridgeUniversityPress

SPENGLER,JOSEPH(1961)"OntheProgressofQuantificationinEconomics",EnHarryWoolf
(ed)AHistoryoftheMeaningofMeasurementintheNaturalandSocialSciences,p128146.
NuevaYork,BobbsMerrill

STONE,TABORR.(1971)BeyondtheAutomobileReshapingtheTransportationEnvironment
EnglewoodCliffs,N.J.,PrenticeHall

STRUBEERDMANN,LEON(1963)VialidadImperialdelosIncasUniversidaddeCrdoba,
Argentina

STUTZ,FREDERICKP.(1971)ResearchonIntraUrbanSocialTravel:Introductionand
BibliographyExchangeBibliographyn173,Monticello,Mich.,CouncilofPlanning
Librarians,feb.1971

SUNDQUIST,JAMESL.(1970)"ApolicyforUrbanGrowth:WhereShallTheyLive?",The
PublicInterest

TAYLOR,GEORGE(1951)TheTransportationRevolutionNuevaYork

TERRAZASDELAPEA,EDUARDO(1972)NecesidaddeunIncrementoenlaIntensidaddelUso
delEspacioTextopresentadoenelCongresoregionalsobrepolticadedesarrollourbano,
Mxico,julio1972,CIDOC
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 23/24
7/1/2017 Energayequidad

TURNER,JOHNF.C.(1970)HousingforPeopleorHousingbyPeople?Mimeografiado,10p.,
Cambridge,Mass.,MIT

WESTERGAARD,JOHN(1957)JourneytoWorkinLondonRegion,TownPlanningReview,
abril1957

WHEELER,JAMESO.(1969)ResearchontheJourneytoWork:Introductionand
Bibliography,ExchangeBibliographyn65,Monticello,Mich.,CouncilofPlanning
Librarians,enero1969

WHITE,LESLIE(1949)TheScienceofCultureEnergyandtheEvolutionofCultureNueva
York,GrovePress,cf.esp.p.363393

WHITE,LYNN(1969)"TheAgriculturalRevolutionoftheEarlyMiddleAge's",EnMedieval
TechnologyandSocialChange,OxfordUniversityPress,p.3978

WILSON,GEORGEW.YCOLABS(1966)TheImpactofHighwayInvestmentofDevelopment
WashingtonD.C.,TheBrookingsInstitutionTransportResearchProgram

WILSON,S.S.(1973)BicycleTechnology,ScientificAmerican,marzo1973,p.8191

YURICK,SOL(1970)ThePoliticalEconomyofJunk,MonthlyReview,vol.22,n7,
diciembrede1970,p.2237

Notas

[1]:N.delE.:EnlaBibliotecasepuedeconsultarelmonogrficodedicadoaesteautor:BoletnCF+S26.
IvanIllich.
[2]:N.deE.:EstetextofuepublicadoporprimeravezeneldiarioparisinoLeMonde,enmayode1973,
versinquefuerevisadaycompletadaensiguientesediciones.Eltextoqueaqusepresentacorrespondeala
edicinde1985,versincastellanadelautorencolaboracinconVernicaPetrowitsch.

Edicionesencastellano:

Primeraedicinenespaol:BarralEditores,S.A.Barcelona,1974.
PrimeraedicinenEditorialPosadaS.A.Mxico1978.
PrimeraedicinenEditorialJoaqunMortiz,1985.GrupoEditorialPlaneta,Tabasco106,Mxico,
D.F.06700.

Versionesenlared:

[en]http://www.cogsci.ed.ac.uk/~ira/illich/texts/energy_and_equity/
[it]http://www.altraofficina.it/ivanillich/Libri/energia%20ed%20equit%E0.htm
[fr][de][it][es][en]http://www.carbusters.org/resources/free.php

Edicindel2512005
BoletnCF+S>28:Transporte:mejorcuantomsrpido?>http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html

CiudadesparaunFuturomsSostenible
Bsqueda|BuenasPrcticas|Documentos|BoletnCF+S|Novedades|Convocatorias|SobrelaBiblioteca|Buzn/Mailbox

EscuelaTcnicaSuperiordeArquitecturadeMadridUniversidadPolitcnicadeMadrid
GrupodeInvestigacinenArquitectura,UrbanismoySostenibilidad
DepartamentodeEstructurasyFsicadelaEdificacinDepartamentodeUrbansticayOrdenacindelTerritorio

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n28/aiill.html 24/24

You might also like