- .. - -w__ - T-"_~~.;-;-~ --,:-'~J.

' ~'lrrr'
1 .
t
\
\
I
I,

MI SERCIS ORON KAJ OLEON

sed trovis ...
I!

De

DAVID FLOOD

Tradukis eI Ia sveda Karl Gustafsson

~'Iri I </~\b'"
\./ \ ~\

\. u'O\
~ GJ
"*
,,-tE{

<~B~O
~
VOL. III

STOCKHOLM
ELDONA SOCIETO ESPERANTO - F(JRLAGSF(JREN1NGEN ESPEIlANTO

l -
 /

MIA JUNTEMPO EN VERMLANDO

En 1893 oni Iegis en Ia Iiberala gazeto de Ia centra
urbo de Vermlando,") kies redaktoro estis Mauritz
Hellberg, pioniro de Ia demokratia movado, Ia tekston de
Ia kanto "Fi!' de l' Iaboro". Kvankam Ia atoro de Ia jena
libro estis tiam nur maIgranda bubo, mi memoras, kieI
entuziasme tiu kanto estis kantata, legata, diskutata. La
krudkanzonoj vulgaraj nenieI tute eksilentis en Ia serv-
istejoj, sed "Fil' de l' Iaboro" efikis tamen kvaza morala
ekpuo. En Ia arbohakistaj kabanoj kaj en Ia hejmoj
de laboristoj oni diskutis Ia kanton kaj Ia poIitikan vo-
donrajton. Kelkloke enteligis ia sento de nesekureco en
Ia grandbienojn, sinjordomojn kaj Ia parollestrejojn.
Prpensu, se niaj subfarmetuIoj, taglaboristoj, servistoj
kaj servistinoj ricevus poIitikan vodonrajton! Tiu penso
estis ja absurda, sed tamen . . .
En Ia uzinaj vlagoj kaj lignosegejoj oni fondis labor-
istajn societojn, kaj espero pri komuna vodonrajto
ekflamgis, AI generacio, kiu ankora memoris Ia ver-
gopunojn en Ia uzinaj kontoroj, generacio, aI kies ideo
la uzinestro estis preska iopovulo, prezentis sin Ia
estontatempa perspektivo de politika vodonrajto kiel io
neatngebla, Sed iam pli multaj kredantoj kolektigs
rka Ia standardoj. Pensu, se ni rnalruloj tamen
TIERP 1946
HUGO LOJDQUIST BOKTRYCKERT *) Sveda provinco.

5
povus levi nin "for el mallumo, skIavego de l' tag', iri
al glora, honora Ia ag'!"
Alia homo, kiu anka la sia maniero iom akcelis Ia
aferon de Ia Iaboristoj estis pietista predikisto Utter.
Jam estas preskai kvindek jaroj de kiam mi ads je
Ia unua fojo Iian predikon, sed ankora m memoras tre
bone tiun okazon. Kampposedanto disponigis aI li sian
grandambron, kaj tie ni nun sidis aro atendanta.
Ekstere estis nordefrosta vintro, Ia ventego furiozis, Ia
nego kirladis amasgante je blovajoj pometre altaj. lu
predikisto ne aperis. La atendado farigis longdara, sed
Ia pacienco estis granda, kaj fine Utter alvenis. Li peze
albatis Ia piedojn en Ia vestiblo kaj envenis, kovrita de
nego kaj glacio. Li rakontis, ke li piediris Ia )"ojon cent
kvardek kilometrojn longan el Ia plej norda parto de
Ia provinco, nur interrompinte sian iradon per prediko
en iu dometo.
En Ia kristnaska vespero mem li faris pregokunvenon
e malria vdvino en Ia nordarbaroj, kaj post Ia prego-
kunveno Ia vidvino volis regaIi Iin per kristnaska
mangajo. ai konsistis el kelkaj terpomoj kaj unu
haringo rostita sur Ia ardkarboj de Ia malnova kameno.
La maljunulino surtabliginte Ia mangajon diris: "Se vi
kredas aI Dio, do mangu!"
- Kaj mi guis Ia plej bonan mangon kristfestan, kiun
mi iam gustumis, konstatis Ia predikisto.
EI Ia parolado, kiu traktis pleje Ia vodonrajtan
demandon, mi nur memoras keIkajn frazojn. "Mi estas
laborsto", li diris, "Mi masonas somere, kaj predikas
vintre. Kiu estas rajta, tiu guu sian rajton." Tiu logiko
estas ja nerefutebla. Por fini ni eklats Ia kanton:
"Portprenu Ia krucon kaj sekvu Ia Diafidon,
Ia veron defendu, kie ajn vi iros!"
6 7
La unuan linion oniebIe ne kantis tre certakrede
tamen des pli Ia duan. iuj eestantoj stargs, kaj kun
Iarmoplenaj okuloj kaj manoj pugnigitaj ili kantis Ia
kanton, kiu malgra sia primitiva formo tamen lumigis
Ia vojon al tio, kion partoprenos iam Ia homoj malriaj
kaj malestimataj,
Tio estis protesto kontra Ia maljusto kaj perforto,
ovacio al Ia justo kaj al Ia sento de justeco. Tiu kanto
estas nia miniaturo de "Fil' de l' Iaboro", diris Grand-
Andreo, unu el Ia vilaganoj. "Fil' de l' laboro" estis Ia
sola Iaborista kanto kiun ni tiam konis.
En 1897 alvenis Ia granda novajo: "Hjalmar Bran-
f~1)
ting") estas elektita parlamentano"! Tio farigis nova
stmulo en Ia provinco kaj kazs grandegan aplaiidon.
Ni ekhavis do Ia unuan veran pruvon pri Ia vivoforto
de Ia novaj ideoj, kaj denove ekkreskis Ia kredo ke Ia
rekonata homvaloro estos reaIo. Kiom entuziasme ni
kantis! - "Roma indeco nin protekte favoru, justo kaj
pano kaj viv' en liber'."
La krzo de Ia Sved-Norvega uno+") en 1905 donis
novan impuIson por Ia disvastigo de niaj ideoj. Ni estis
jam atingintaj longe en nia organiza Iaboro, kiam en
1906 ni ekhavis nian unuan pruntbibliotekon. Novaj
kIuboj junularaj, komunoj laboristaj kaj sindikatoj
fondigs. La kooperado komencis eIkreski.
La laboro estis en bona funkciado.
La komenco de Ia dudeka jarcento estis Ia tempo de
Ia grandaj kunvenoj de junuIaroj. Je iu somermezo
kolektgs dekmiloj da gejunuloj por nterkonslgo, La
01<) La unua reprezentanto en Ia sveda parlamento por Ia
laboristaro; poste efmnstro.
",.
) La rezulto de tu krizo farigis disigo stata inter
Svedujo kaj Norvegujo.
junularo bontemplana gvids Ia agadon por klerigo, sob-
reco kaj homvaloro. La sobriga movado semis en la
sovagejo] semojn kiuj enigis profundajn radikojn.
La soldatekzercejo Trossns komence de Ia 1900-jaroj
estis nia plej bona centro de agitado. Oni ne povas diri,
ke Ia antimilitarismo dsvastganta havis tre profundajn
radikojn, sed gi efe nutrgs per Ia incitga konduto
de kelkaj dandaj oficiroj kaj fieraj kaporaloj kaj anta
io per Ia kontravolo al iu regimenta kuracisto, kiu
kutime preskribis ricinoleon je iuj doloroj. Krom tio
Ia mangajo estis nesufia kaj malbona.
10m post iom tamen demokrataj pensmanieroj komencis
enpenetri anka inter Ia oficiroj. Du kapitanoj faris
klerigajn paroladojn al Ia viraro.
Unutage alia kapitano nspekts sian roton.
- Atentu! Staru libere! Kiom da socialdemokratoj
trovgas en Ia roto?
Nenia respondo.
- iuj socialdemokratoj - unu paon antaen, mar!
EI centdudek viroj unu sola viro elpas,
- Estas bone, dris Ia kapitano, ke vi montras Ia
koloron. Tiel viro devas fari. Atentu! Staru libere! Ciuj
socialdemokratoj, unu paon antaen, marl
Tiam Ia tuta roto faris paon antaen.
- Atentu! Staru libere! Tro malfrue, knaboj! Ek-
zistas nur unu vera socialdemokrato en Ia tuta roto.
La plejbono el io - krom pizoj kun Iardo - estis Ia
milita muziko de Ia regimento, kiam gi sub Ia gvido de Ia
lerta direktoro J. A. Green, unu eI longa vico de lertuloj,
faris koncertojn. La muziko vekis en Ia junuloj kom-
prenon ke ekzistas pli altaj kaj pli noblaj aferoj 01
brando kaj krudaj kantoj. Tiu pioniro diris aI m : "Estas
8 9
mia revo, ke ankai Ia vastaj popolamasoj iom komprenu
Ia muzikon, Ia veran muzikon, ar gi ekzistas anka por
ili." Li per sia i~struo gs nin iujn at bonan muzikon.
Post tiuj i etaj memornotoj mi volas iom rakonti pri
Ia movado, kiu estas plej proksima aI mia koro, Ia social-
demokrata movado en Ia junularo. Kiu havis Ia felion
aparteni aI tiu movado kaj Iabori por gi, tiu antagvardio
de Ia Iaborista movado, ne vane vivis. Ankora,
kvankam Ia multjaroj utas sian grizan cindron sur Ia
fajron de nia junago, mi povas senti specialan armon
de Ia vortoj "junularo de Iaboro".
KieI prezidanto de socialdemokrata junklubo mi ricevis
Ia komision viziti unu eI Ia gvidantoj de Ia kleriga laboro
vermlanda, Iektoron Oskar Olsson, tiam loganta en Karl-
stad. Ni decidia en Ia klubo pri migra biblioteko, kaj s-ro
O. estis Ia gusta homo por nin helpi.
<'- Mi seris lin en lia logejo, ekfrapis, eniris kaj staris
'I tie je okulo anta okulo kun ies nia Olsson. Li estis
alta kaj maldika kun blonda plenbarbo fluanta maIsupren
,,J
~
sur Ia brusto, Iiaj okuloj estis nigraj kieI lignokarbo,
kaj mi ekhavis percepton ke lia rigardo tute penetris
tra _~ Ne dirante e unu vorton li dare fiksrigardis
mian simplan personon. Subite ekfulmis en liaj okuloj.
- eu ne estas mia malnova amiko David Flood? Jes
certe! Mi vere ne rekonis vin. Sidu, kaj ni guos iom da
refreigajo. Estas jam longa tempo de kiam vi helpis
min pri Ia sobriga kaj kleriga Iaboro. - Jes, roi
respondis iom genate, fluis multe da akvo sub Ia ponto
en KarIstad de tiam. Mi veturis kvindek kilometrojn
per evalo por parol kun vi pri havigo de pruntbiblioteko.
- Sidu, David, sidu! Mi gojas revidi vin. Jen ni
povas interparoli en plena trankvilo.
 Kaj li komencis paroli. Mi babilis mian vermlandan
-dialekton, sed li parolis Ia "popolinstruistan" lingvajon,
delikate, pure, facilkompreneble.
- Kiom multaj vi estas en Ia klubo, David? li
demandis; ar mi jam havis tempon rakonti, ke ni fondis
klubon.
- Nur ok gis nun.
\ - Mi jus legis libron verkitan de unu el niaj pli bonaj
poetoj-Iaboristoj. Lia nomo estas Hjalmar Larsson.
in vi kunportu. Vidu, Ia plej necesa estas eduko kaj
klerigo. Havigu al vi bonajn librojn kaj studu. Jen estas
librolisto. Vi kunportos tuj keston da Iibroj, migran
bibliotekon. Se ni aetas bonajn librojn, ni helpas nin
mem en Ia kleriga laboro. Tamen ne nur nin mem, sed
anka Ia verkistojn kaj Ia eldonistojn, kiuj kune kun Ia
bonaj gazetoj metas Ia fundamenton de socio edukita.
lu diris, ke Ia plumo estas pli potenca 01 Ia glavo, kaj
Ia vero estas, ke ni bezonas kleredukon sur iuj kampoj.
Kleron sen limoj. u vi komprenas, kion mi volas diri?
- Eble ne ion, mi devis konfesi, sed mi sentas
instinkte, ke vi estas prava.
Longdare ni tiamaniere interbabilis, kaj veturante
hejmen, mi kunhavis en Ia negveturilo Ia keston de libroj.
Malofte Ia vojo el Karlstad gis mia hejmo ajnis al mi
tel mallonga. io estis kvaza songo. Mi sentis min
kvaza konvertito, kies okuloj malfermigis anta io nova,
granda, rava. Estis al mi kvaza tono, kantmelodio,
kunte Iongtempe frostinta en mia sango, ekhavis vivon
kaj siris Ia katenojn, kiuj gin tenis. Mi sentis, ke mi
ekhavis ion, por kio vivi.
Reveninte hejmen, mi ricevis Ia gojigan novajon, ke
Kajo sur Ia Stalmonteto sukcesis varbi dek novajn
membrojn. Tuj poste n havis klubkunvenon. Mi rakontis
10
pri mia vojago kaj pri io, kion instruis al mi soro Olsson.
La poezilibron ni legs de l' komenco gis Ia fino.
- Sajnas ke mi ads ion ition pli frue, diris Agust
en Kampeto, kaj en liaj okuIoj brulis juneca entuziasmo.
Tio i sendube estas plenumo de nia atendado. Kaj nun
ni forigos Ia sublipan flartabakon kaj Ia brandon. Mi
sentas hodaii vespere same kieI perdinte Ia vojon en Ia
arbaro en malluma kaj frosta vintra nokto, oni subite
atingas varman, irman arbohakistan kabanon, li atestis.
Preeize tel mi nun sentas mino
- Jes, interdiris Kajo en Stalmonteto, jen nun ne
daros Iongtempe, gis Ia militfortoj estas for, almena
vickaporaloj kaj subleitenantoj. Mi seias ja, kiaj ili estis,
'kiam mi faris mia.n militservon en Trossns. Kaj post
kiam mi askults i ion hoda vespere, mi volas atesti
eame kieI ili faras en Ia savarmeo kaj diri, ke mi ne
pIu malamas Ia kapitalistojn, mi ne malamas ilin pli 01
tordajon en ligno. Sed iun loIon oni devas fortiri, por
ke nia Iando estu ne Ia malnova sed Ia nova, bona
Svedujo, pri kiu revis niaj patroj kaj patrinoj, kiam ili
ekkulturis kampojn en Ia sovagejo kaj sekigis marojn
'kaj konstruis vojojn.
Kajo estis parolinta gis varmigo, kaj lia aludo pri
Ia savarmeo estis trafa. Oni devas konfesi, ke ni sents
nin kaptitaj de lia atestado.
Pli malfrue, en 1905, preskaii eksplodis palaea revol-
ueio en nia malgranda klubo. Mi estis kunvokinta kun-
venon, kie mi kiel prezidanto de Ia klubo enkondukis Ia
demandon pri Ia sinteno de Ia Iaboristoj al Ia union-
konflikto Sved-norvega. Dum mi estis Ieganta al Ia e-
estantoj kelke da gazetaj artikoloj pri tiu temo, Kajo
eksalts kaj kriegis:
11
 - Ne ekzistas ia unionkonflikto inter Ia svedaj kaj
norvegaj laboristoj. Estas honto, ke ni havas prezidanton,
kiu ne scias tiun aferon. Mi proponas, ke ni eksigu lin
tuj kaj senprokraste.
La kIubo decidis per 10 vooj kontra 9, ke Ia demando
estu deskribita el Ia tagordo, sed ke Ia prezidanto de Ia
klubo restu por spirita kresko.
_ Kajo diris: - Mi esperas, ke vi lemos pensi anta
paroli alifoje.
En Ia jarkunveno Kajo sur Stalmonteto faris gran-
diozan proponon.
- Prezidanto, li diris, kompreneble ke mi ne volas
malaprobi Ia laboron de Ia prezidanto, sed dum pli 01
du jaroj David jam faris lavorte Ia saman oratorajon
en iuj klubkunvenoj. Ni scias gin parkere, kaj li ne
komprenas pli multe 01 ni aliaj, tial m proponas, ke ni
sendu Aguston apud Muelilo al Stokholmo por ad
Hjalmar Branting. Tiel n eble povos ricevi Informon,
kion ni devas fari kaj kial ni estas socialistoj. Agust
krome ja havas en Stokholmo onklon, kiu estas nter-
Ia socialistoj.
La propono de Kajo trovis aprobantojn kaj Ia klubo
unuanime decidis sendi Aguston apud Ia Muelilo al Ia
efurbo. Mi mem ricevis Ia komison veturigi Ia reprez-
entanton de nia klubo al Ia stacidomo.
Dum kelkaj monatoj n ne ads de August e unu
vorton. La unika eksperimento tenis nin iujn en granda
streo. Ou li ads Branting? Jen Ia granda demando.
- Ou eble li estas en Ia parlamento? scivolis Kajo
sur Stalmonteto, sed li ricevis tuj Ia respondon: "Neniel r
SociaIistoj ja ne povas tien veni, tion vi nepre devas sc".
Fine Agust revenis, nerekonebIe aliignta. Li jam ne
12
faris paojn kiel vera viro sed trotetis kvazaii fralneto.
Novan lanajjakon kun gisgenua pantalono li havigis
al si kaj krom tio gantojn. Kolumon li havis, kiu
substaris alte sub lia mentono, kaj Ia blublanka banto
estis tiel granda, ke gi subpendis sur Ia brusto. Krom
lipharoj Agust kuIturis dekoracian kaprobarbon, kio
forte kontribuis por tre ridindigi lin anta niaj okuloj ...
- Ha, ha! ridis Lena en Subfarmeto. Jen Ia peco, kiu
rests, kiam ili eIsegis Ia bototirilon; gin ili mets sub lia
mentono. Ha, ha, kia malsagulo l
Kajo en StaImonteto estis disrevigita.
- Ou tio estas Ia nova tipo proletara? li demandis,
aldirante filozofe kaj profete: "Ou ili iuj farigas tiaj,
ricevinte de ni komsion ?"
Mia gojo estis nepriskribebIa.
Printempa tago en 1907 farigis al ni en Vermlando
grava kaj memorinda tago. Ni ofte havis tiajn, sed nun
tamen estis io speciaIa. "Vrmlands FoIkbIad" (Verm-
landa Popolfolio), kiu estis esinta de kelka tempo,
denove ekaperis, de nun sub Ivar Vennerstrm kiel ef-
redaktoro. Lia nomo estis signaIo de kolektigo. En iuj
kunvenoj kaj kIuboj ni kantis: "Tagigas jam, fratoj, en
or' orient',"
Ni estis fieraj je nia Ivar kaj je nia propra gazeto.
Ni subskribis akcipartajojn kaj varbis abonantojn. La
junulara klubo, kies prezidanto mi estis, sendis min kaj
Ia kasiston, Kajo sur Stalmonteto, al KarIstad por paroli
pli detaIe kun redaktoro Vennerstrm. Kiam ni revenis
hejmen, ekstra kIubkunveno estis kunvokata, kaj tie
Kajo devis fari raporton pri nia vojago al Ia urbo kaj
doni siajn personajn impresojn pri tio, kio en KarIstad
okazis. Kajo parolis:
13
 - Vennerstrm estas bona viro, vera sinjoro. Kaj
delonge li ne tondis Ia harojn, kiuj estas longaj, buklaj.
- Kiel li aspektis? oni demandis.
.Kajo klopodis priskribi. .
- Kon li diris?
- Li demandis pri io ajn. u vi povas skribi? li
diris. Certe m povas skribi, m diris. Donu a mi nur
paperon kaj krajonon. Kaj m skribis: "Kajo sur Stal-
monteto, naskita en 1884, metio: bien'etposedanto sen
beneto, sed nun ne restos longe, gis ni rericevos Ia posed-
ajon kaj Ia arbaron, kiun prenis Ia kompanio." - Nu,
jes. Tio i ne estas malbona skribo, li diris. - Kiam
mi reprenos Ia posedajon kaj Ia arbaron? u mi prenu
gin hodiai? mi demandis. - Nu, jes, li diris iom hezite
kaj aspektis meditema. Atendu iom da tempo, li konsilis.
- Kaj jen, diris Kajo kaj aspektis plezure felia,
Anna kaj mi geedzigos jam. Jen ni havas propran
gazeton kaj redaktoron, kiu estas vera viro Ia tutan
tagon; ne dairos longe gis li estos nia guberniestro, tion
mi antaisentas. Kamaradoj, io estas kvaza songo. u
estas vero? mi demandas min mem.
- Estas nepre vero, Kacjo, mi diris. Ni mem faros
gin vero, ni laborantoj en Ia tero, en Ia fabrikoj a Ia
gazetoj, laboristoj de mano kaj de cerbo. Ni estas
konstruistoj iuj la nia maniero kaj la niaj naturdotoj.
Sociaj konstruistoj - jen kio ni estas.
" daire kaj persiste. Riam ni jam estis raikaj ltaj roi
- Amen, diris emfaze Kajo.
Kajo estis iama optimisto. Kom ajn senlumaj mult-
foje ajns Ia aferoj, li iam estis preta deklari: "Jam
ne daiiros longe, gis Ia afero plibongos." Liaj okuloj
?~ brilis cejane bluaj, kaj Ia angojn de Ia vivo li portadis
HeI facile kiel Ia unuamajtagan floron en lia butontruo.
14
'(
Li ne fargs iu grandulo en Ia partio, pri li trafas mrinde
bone Ia citajo:
Batali senesperan batalon kaj sennoma morti,
jen Ia vera heroa epopeo de l' vivo.
Anta kelkaj jaroj mi ricevis leteron de lia mano, li
skribs:
"Kara David! Mi gojas ad, ke vi komencas resanig
el via grava' malsano kiu prems vin dum tiel multaj
jaroj; vi multe suferis. La Popolfolio jam estas iutaga.
Okazis la mia antaidiro antai tridek jaroj: Ia redaktoro
farigis guberniestro. Li estas vera viro. Nun estas
prospere vivi en Vermland. Domage ke vi ne povas-
veni tien, vi kiu tiel atas Vermlandon. Mi rericevis
Ia bienetan proprajon kaj Ia arbaron. Salutojn de Anna
kaj mi kaj Ia infanoj. Ili estas ses. Sed post ne longe-
venos ankorai unu. Kaj tiam ili estos sep. Kun parti-
saluto. Kajo."
lu preleganto estis vendinta multe da kantlibroj en.
Ia kunveno, kaj Ia klubo decidis fari ekstran kunsidon
kun iujkantado. Kvankam tiu i vorto ne ekzistis e11-
tiu tempo, ni tamen kune kantis kun granda energio-
kaj videbla gojo. Kiam ni kantis grandan parton.
de Ia lnternacio, Kajo sur Stalmonteto eksaltis krieg-
ante: "Vivu Francujo, vivu Ia franco kvaroble, e
centoble!" Tia apelacio havis senperan efikon; ni hurais
sukcesis per Ia prezidfrapilo voki al ordo Ia klubanojn,
ili atakis nian Kajon per demandoj: "Por kio do ni
hurais ?"
- Nu jes, klarigis Kacjo emfaze, tiu franco, kiu.
skribis Ia lnternacion, estis klera homo. Speciale Ia
vortoj "Premegas tato laboriston" estas pli 01 la vero,
15

jen estas socialismo iu vorto. Ni vivas sub terura
premego.
Kajo komencis esti eIokventa. Li darigs tondri:
- Kamaradoj! EI Ia komenco de Ia tempo Ia tatoj
premegis nn, kiuj en maIrieco kaj mizero vivadas en
maIplimuIto. Mi proponas, ke vi senpere kaj rekte
akceptu por traktado Ia demandon: Kiu pravas, Ia
plimulto a Ia maIplimuIto? Dankon por Ia paroIo!
On akceptis Ia proponon tuj. En du klubkunvenoj
kaj unu distriktkonferenco oni diskutadis detaIe Ia de-
mandon kun viveco kaj vervo. En ekstra kunveno fine
oni fikse konstatis per imponega plimuIto, ke Ia mal-
plimulto estas iam Ia prava ...
La popuIara redaktoro de Ia gazeto "F'ram" (Antaiien )
Per Albin Hansson iom poste estis paroIonta Ia festora-
torajon en granda junuIara kunveno vermlanda en Kristi-
nehamn. Nia kIubo unuanime decidis iri tien.
iuj vagonaroj aI Kristinehamn estis pIenaj de e-
estontoj en tiu kunveno, kaj anka eI Ia maIproksimaj
arbarterenoj de Ia provinco centoj da bicikIoj drektigs
al tiu granda kunveno de junhomoj. Gvidanto gia estis
KarIo Bergstrm eI Munkfors. Kiam Ia atoro tion i
skribas, tiu estas parIamentano kaj efredaktoro
Sknska Socialdemokraten (Skania Socialdemokrato).
Karlo Bergstrm estis Ia fiero kaj ideal o de Ia vermlanda
junularo. Simila al juna pinarbo de Ia arbaroj vermlandaj
kaj kun profundaj radikoj en Ia vermlanda tero li tie
staris parolante al miloj da junhomoj.
Jen Ia tribunon suriris, dum general a gojkHado, Per
Albin Hansson. Ni uj, kiuj havis tiam Ia felion
eest, certe forgesis Ia plejmuIton de" lia parolo, sed
ankora nun mi memoras paragrafon, kelkajn vortojn,
16
\
kiuj fiksigis en mia animo, kvankam pli 01 trideko da ~ j
jaroj jam pasis.
"La esencajo en Ia kreskanta movado laborista estas ~
ne klasbatalo sed Ia laboro kleriga. La fundamenta afero ,~
en Ia politikaj bataloj ne estas tio kio d.!..Jg a s sed
tio kio u n u i g a s nin en komunan batill-on por Ia plu-~
kiistruado de Ia socio sur Ia bazojdejusteco." J
Proksimume tieI tekstis tiufoje Ia vortoj de Per Albin, \
kaj Ia selado de li tiam semita e klersoifaj junhomoj
maturiginte donis bonan rikoIton.
Post Ia parolado Per Albin donis al mi manpremon
de tiu forta pugno, kiu nun, kiam i tio estas skribata,
tenas Ia direktilon de Ia aipo Svedujo ...
Je tiu sama tempo - irkai 1908 - komencis "Storm-
klockan" (Alarmsonorilo) dissendi siajn sonojn tra Ia
tuta sveda lando. La junaj viroj kaj virinoj de Ia ruga]
standardoj, de Ia sankta fajro estis aiiskultantaj gian
bronzosonoron.
La gvidantoj estis Zeth Hglund kaj Fredrik Strm.
( Tiuj du vikingoj estigis batalfratecon kiu kunigas ilin
ankora sur Ia pintoj de Ia socio, kien ili direktis sian
iron. Tiuj du batalantoj neniam bruligos salon e Ia
bordo, sed kiam Ia oIeo de Ia jaroj moderigis Ia ondigantan
de
maron de Ia vivo, ili sendube partoprenos Ia kanton:
Estas flago sur mast',
kaj gi montras al nord',
kie estas amata Ia bord',
Kaj do sekvi mi volas Ia iron de l' vent',
mi reiros returne al nord',
Mi finas miajn maIgrandajn notojn el VermIando per
Ia jaro 1909, ar post tiu memorinda jaro en Ia
historio de Ia laborista movado - tiu de Ia grandstriko
por mi komencigs nova epoko.

J mia tuta laborado e Ia partio? Kion utilis mia arda
AL AMERIKO
La granda striko en 1909 havis al mi same kiel al
multaj aliaj decidan signifon. Dum kvar semajnoj ni
vivis en ionabsorba ekscito. Jam dekomence mi tute ne
dubis, ke tio estas Ia granda, decidiga batalo. Kaj ke
Ia venko estos nia, tio estis memkomprenebla afero. Sed
Ia granda striko ne farigis tio, kion ni atendis. La eno
ne tute rezistis, tie kaj itie estis grupoj da laboristoj,
kiuj en frua stadio cedis al Ia superforto kaj reiris al Ia
laboro, atingante e nenian plibonigon de Ia malbonegaj
salajroj.
Post kiam kvar semajnoj forpasis, kaj Ia striko esis
sen tio, ke estis aprobitaj Ia laboristaj postuloj pri
homecaj vivcirkonstancoj, tiam ni iuj devis demandi
al Di: "Kion ni esence gajDis?" La plej multaj certe estis
pretaj respondi: "Nenion. Tute kontrae - ni perdis."
Mi mem estas nun preta konsideri Ia rezulton nedecidita.
E se Ia mastroj sukcess teni siajn poziciojn, tamen Ia
granda manifestacio de Ia laboristoj havis vastan sgni-
fon; gi malfermis Ia okulojn de Ia labordonantoj, tiel ke
itiuj komprenis, ke Ia Iaboristoj, unuece kunigitaj en
siaj organizajoj, estas potenca faktoro, kiun oni devas
konsideri.
Ke Ia plimulto interpretis Ia rezulton kiel perdoa por
Ia laboristoj, tion montris plej evidente Ia kurego for el
nia partio, kiu estis Ia plej proksima konsekvenco. rkae
18
H.OOO membrojn - pli 01 Ia duonon de l' tuta membro-
nombro - Ia socialdemokrata partio perdis dum Ia
st rikjaro.
Min mem kapts Ia generala deprimeco. Kion utilis
kredo al Ia estonteco de niaj ideoj? Ou ne penegadis
konstante Ia industriaj laboristoj en segejoj kaj en celu-
lozfabrikoj dek du horojn potage por pago de du kronoj?
Kaj u ne devis sklavi Ia arbarlaborist~gis duona
detruigo, se li atinguS potagan enspezon de unu krono
kvindek! Dumtempe Ia akciaj societoj dezertigadis Ia
urbarojn kaj enspezadis milionojn kaj denove milionojn
al Ia akciuloj. Bildon pli senkonsolan por Ia laboristoj
oni malfacile povus trovi.
Kian estontecon mi mem havos en Svedlando? Tute
nenian, kiom roi povis vidi. La grandaj esperoj, kiujn mi
dediis al Ia granda interbatalo, vanigs, ni laboristoj
ankora staris sur Ia sarna punkto.
La junula maltrankvi1eco en mia sango unu fojon post
Ia alia elvokis unu nomon: Ameriko. Jes, kompreneble
Ameriko! Torento da junaj, fortaj svedoj kaj svedinoj
foriradis tiutempe Amerikon. Jen estis Ia fabriklaboristo,
kiu dum Ia striko perdis sian okupon e maino - iu
laborvolulo prenis gin kaj rajtis reteni gin. Jen estis Ia
servutbienulo de iu akcia societo, kiu revis pri propra
bieno aliflanke de l' maro; Ia hejma filo, kiu fidis al
tio, ke li per siaj fortaj manoj povos sekurigi aI si Ia
estontecon en Ia lando de libereco.
Mi mem ne havis multon por perdi, kaj mia' decido tial
estis balda farita, anka mi volis elmigri. Post iom da
klopodo por arang vojagmonon mi jen pakis mian
valizon kaj forlasis VermIandon.
Survoje aI Gotenburgo roi kunestis kun studento el
19
 Norrlando, bona knabo kun Ia nomo Verner Nordin. Li
forlasas Svedlandon, li rakontis, por veni for el itiu
maldorlota lando, kiu ne komprenis ati Iian Iaboron a
talenton. Svedlando - fi - ! Fortikigita malriuIejo!
Nenio alia. Tia li rigardis Ia Iandon, kiu vdis lin naskg.
La fendo inter lia kaj mia propra koncept<{ ebIe ne
estis konsiderinde granda.
Flankon ai flanko ni staris e Ia prando, kiam Ia
kvazaikolere rapidemaj trenipetoj trenis Ia atlantipon
eI Ia haveno. Miriga sento incitis en mia brusto kaj mal-
faciligis aI mi spiri Ia frean maraeron.
- Fi, kiaj molulaoj!
Verner Nordin faris geston al Ia elmigrantoj, kiuj
smle aI ni borderis Ia prandon por jeti Iastan rigardon
al Svedlando, sed kiuj ne povis kai siajn sentojn.
- Rigardu tiujn kamposervistojn kaj servistinojn! li
darigs. Di staras pIoraante pro tio, ke ili forlasas tian
Iandon kia Svedujo. Kiaj moIuIaoj! Ne, mi reiras suben
por ke mi ne vidu ilin.
Li jetis spiteman rigardon eksteren al Ia maro, for ai
Ia roka, nuda sveda bordo kaj malaperis sub Ia ferdekon.
Post momento mi sekvis lian ekzempIon. Li sdis
silenta kaj hezitema en Ia kajuto. Konversacion ni ne
povisekirigi. Li fakte similis aI Iernejano kaptita e
frea faro e iu bubajo. Kion li cetere tenis palpante
tieI mallerte kaj provante ka enmane?
Mi kortuiga ekvidante, ke Ia objekto estas io tieI
simpla kaj samtempe tiel elokventa kaj esprimpIena kieI
abia strobeIo. Li faris provon montri sin kuraga kaj
komencis fajfi "La Internacion", sed en liaj okuIoj brilis
larmoj ...
Ho jes ja, tel statis certe e ni iuj. Kiam Ia sveda
marbordo falas en Ia nebuIajo sub Ia horizonton, tiam
20
....
ihin strobelo el Ia profundaj svedaj arbaroj estas io,
kion oni povas manpremi . . .
PIi poste en Ia posttagmezo ni denove renkontigis.
'I'ium li estis ebria, kvankam li same kiel mi apartenis
111 Ia N. O. V. r= Abstineca Ordeno Verdandi).
";n Ia sekvinta tago mi ekscs, ke Ia unuan fojon li
~llstumis alkoholon, kaj samtempe mi anka ricevis Ia
klarigon.
- Vi komprenu, mi sentis, kvazai io rompgs en mia
interno, Davd, kiam Ia marbordo malaperis ekstervide,
li diris bataIante kontrai Ia pIoro. Oni ja ne volas
montri ion, kion onisentas. Sed certe estas malfacile
kai siajn sentojn. Mi estas same granda moIuIao, mi
kieI Ia aliaj.
Elmigrado . . . Estas io tragika en tiu eIradikigo de
homplantoj, kiuj ne povos enradkigi tiel profunde kel
en Ia origina tero. Oni igas sen daira restadejo, nenie
oni sentas sin hejme, kien ajn oni Iaste alvenas. KieI
multaj estas tiuj, kiuj simile aI Verner Nordin kun
malbeno surIipe foje forIasis Svedujon, sed kiuj mem
nenion pli aIte deziras 01 ankorafoje reveni al Ia Patro-
lando!
Post tolerebIa vojago ni alvenis Novjorkon - Amerikon
- Usonon, Ia promesitan Iandon de l' grandaj eblecoj.
La unua konsuma hejmsopiro iom forigis, kaj Ia aIveno
aI Novjorko aI ni amba farigis simiIa aI gojfesto. Kun
gojebrilaj okuIoj ni saIutis Ia Diinon de Libereco, kiu
bonvenige etendis sian flaman liberecosimbolon - Ia
toron - ieIen. La monangado en Ellis IsIand certe
ja kunportis konsiderindan kaj tute ne antavidtan for-
fluon eI niaj kasoj - sed lasu do! Balda Ia gazetoj
hejme en SvedIando devos konfesi, ke iliaj samlandanoj
tie ekstere sin trabatis kaj al si tiris Ia atenton.
21
 Mia kamarado metis sian blankan apon sur sian blon-
dan kapon, kaj pensante pri Ia vortoj de l' studenta
kanto "Ia heliganta estonteco estas nia" ni faris Ia
unuajn paojn sur usona tero. Nun n bezonos nur elekti
inter Ia superfluo da laborokazoj, kiuj ie estes je nia
dispono. "Ne jam zorgoj en niaj koroj Iogas." Kaj jen
iom post iom ni akceptis dankeme Ia unuan altan oficon
- kiel, telerpurigstoj e iu restoracio. Dum Ia unuaj
noktoj roi senese havis inkubsongo]n, en kiuj teleram-
asoj, grandaj kiel montoj, ludis ne malgravan rolon.
Tre baldaii ni ektrovis, ke Ia usona libereco estas el Ia
sarna malmola metalo kiel Ia impona statuo de Ia Diino
de Libereco. Kaj iom post iom ni amba komprenis, ke
Ia lando, kiun ni forlasis, tamen estas Ia plej bona.
De post nia unua mallonga kunestado roi neniam revi-
dis amikon Verner Nordin. Mi scias nenion pri lia sorto.
Eble li vens inter Ia multajn svedojn, kiuj en Ia lastaj
jaroj de Ia mondmilito ptransportgs trans Ia "akvo- blankhara sinjorino kaj alparolis min, kaj pro Ia afabla
kaveton" por morti por "sia lando". Tiuokaze roi estas
certa pri tio, ke Ia lando, por kiu li heromortis, ne estas
Ia lando, kiun li portis en sia koro.
Mi ne restis longe en Novjorko, tamen sufie longe
por konfirmi mian malkovron, ke Usono ne estas tia
lando, kian mi imagis. u roi ne forlasis Svedlandon por
veni for de socialaj maljustajoj ? Kaj kien roi fine
alvenis? Nu jes, en landon, kie Ia kontrastoj ajnis ai
mi e pli grandaj. La plej gravan okon mi ricevis dum
promeno sur Ia Kvina Avenuo. lu sveda amiko montris
ai mi konstrugrundon, por kiu oni proponis al la posedanto
pli 01 milionon. Sed li ne vendis gin - ar gi tre bone
konvenis kiel ludejo por liaj hundoj. Je kelkaj kvartaloj
de tie - e Ia Tria Strato - roi etan momenton poste
vidis ae vestitan virinon kun kvar ifonaj etuloj. La
22
infanoj interbatigis en Ia defluejo kun hundoj kaj muoj
pri kelkaj eloj de akvomelono por forigi Ia plej teruran
maIsaton per tiuj.
Kaj tio estas Ia ria, libera Ameriko! u mi reiru hej-
men, provu rigardi Svedlandon per aliaj okuloj? Kaj per
tio montru aI Ia kamaradoj, ke mi maIsukcesis? Ne, tiel
facile mi ne rezignu! Sed kion roi faru?
La respondon mi ricevis en Ia tiutaga stratbalado:
"Go west, young man, go west ... " (Iru okcidenten,
junulo, iru okcidenten.)
Anta 01 mi forlasis Novjorkon, roi renkontigis kun
"The Lily of the Swamp" - Ia angelo de Ia mzerulaj
kvartaloj.
Certe mi aspektis tre hezitema, kie roi staris sur Ia
perono meze de Ia zumanta vivo de I' Novjorka Centra
Stacio. Mi ne konis Ia Iingvon, sciis nek eniron nek eliron, .
sciis nur, ke mi volas okcidenten. Tiam alvenis nejuna,
voo kaj Ia korvarma rideto roi komprenis, ke si velas
helpi mino Mi sukcesis klarigi ai si, ke mi estas Jusveninta
sveda elmigrinto, kaj tuj si alvokis svedan gvidiston, kiu
ricevis Ia komision help mino Post kiam mi inforrnig'is
pri Ia trajno-interligo por roi plej konvena - Ia trajno
ekiros nur post kvar horoj - mi invitis Ia svedan gvid-
iston aI tagmango en restoracio en Ia proksimo. Kaj
post kiam ni kun bona apetito mangs Ia mangajon, li
rakontis aI roi Ia historion de "The Lily".
Granda parto de Ia Novjorka policistaro konas in -
kaj estimas in alte, klarigis mia informanto. En Ia slum- -? '(
kvartaloj si portas Ia nomon "The Lily of the Swamp"
_ Ia lilio de l' maro. Origine si ests bienula filino,
dotita de donacema providenco per eksterordinare bela
kaj agrabla voo. si kantis en Ia horo de Ia pregejo de
23
l' hejma kongregacio, kaj ia rava voo superregis Ia
kantadon. Mecenato interesita de muziko ektrovis D,
ekzorgis pri si kaj sendis n al Francujo kaj Italujo,
nenion oni pars, por ke si havu solidan edukon, kaj
fine si farigs fama opera kantistino.
Sukceso venis post sukceso. Balda Ia intensa, ekscita
laboro komencis inciti ajn nervojn. lu bona amiko kon-
silis al si provi per morfino. Eta dozo anta iu pre-
zentado jen tiel farigs kutimo, kiun si jam ne povis
rezisti. I:.a deziro plgs ; si igis vera sklavino sub Ia
malvirto. Post kelkaj jaroj si estis kaj korpe kaj anime
rompita, novaj dungigo] devis esti rifuzataj, Ia popu-
lareco malapers, kaj Ia mono fordegelis. El sia briltem-
po si havis reste nur Ia incitan, ion-superregantan de-
ziron al morfino.
Post malfacila tempo de rezigno kaj fine mizero Si
Iaste alvenis al kabaredo kaj poste al drinkejo. sia voo,
kiu pli frue ravis Ia dorlotitan dolarpublikon, estis raika
kaj fortimigis e Ia klientojn de Ia plej simplaj drinkejoj.
Oni ja ne pagis por ad kornikon graki a hienon blek.
La strato farigis ia poste sekvinta etapo. lu ino kun
morfino kaj opio kiel metio, ekzorgis pri si kaj ludons
in al inaj kanajIoj. Du jarojn si logs e tiu "protek- venis malrapide. Nun si dediis Ia reston de sia vivo a1
tanto" en kelo en unu el Ia plej obskuraj kvartaloj de
Novjorko. Nun si falis tiel profunden, kiel si entute
povus fali. La kantvoo estis tute perdita. Morfino kaj
opio forrompis Ia lastajn moralajn barilojn. si estis baIa-
ajo sur Ia rubejo de l' vivo, nenio alia.
Dum unu el Ia oftaj bataloj inter Ia ina kanajIaro
aia protektanto estis mortigita. N1IDsi staris tute sola
en Ia marejo de l' vivo. Forlasita, malatata, primo-
kata. si kolektis siajn malmultajn posedajojn por se
eble ricevi en iu lombardejo kelkajn dolarojn por Iasta
24
opia ebrio. Poste si volis finigi sian mizeran vivon en ~
Ia Hudson-rivero. Imagu, morti! Kia liberigo! Fali, fali .
profunden en Ia akvo, endormig por iam. La morto
estas ia sola amiko, alian helpanton en Ia mizero si ne ~
konis. La morto liberigu n. .
La ifonisto jetis aI si kelkajn dolarojn, ka] si elstumtp::,.
Iis sur Ia straton. Survoje al Ia plej proksima opia
kaverno si subite ekhaltis. si devis askulti, itio ja
estis a lasta vagado, si ne havis urgon. si bone povus
askulti Ia simplan, fidelkoran kantadon de itiuj sav-
armeanoj - - "Li lavos vin pli pura 01 nego" - -
Pli pura 01 nego . . . Kiel mirinde! Pli pura 01 nego.
La kanto iris rekte al ia koro. si sentis, kvaza forta
mano kaptus in, gvdus in antaen, fleksus Siajn
genuojn. Amare plorante si ekpregis : "Bona Dio, lavu
min pli pura 01 nego!"
Mi ne adis Ia bruan vivon irka mi en Ia restoracio.
Mi askults, muta kaj kortuita, al Ia rakonto de mia
akompananto.
- Kaj tiel okazis Ia miraklo, li darigis. lnter bonaj
homoj, kiuj nur volis an plejbonon, a deziro al Ia
veneno malaperis. Kaj same mirinde: a kantvoo re-
Ia Iaboro inter devojgntaj kunhomoj. si arangas bon-
farajn koncertojn, kaj Ia tuta enspezo iras al tuj, kiuj
premigs flanken sur Ia publika vojo de l' vivo. Multaj
estas tiuj, kiuj per a interveno estas kondukitaj sur
Ia vojon, kiu estas mallarga, 'sed kiu gvidas al Ia Vivo.
Ni sidis en silento longan momenton, post kiam mia
sveda amiko esis paroli. Tie ekstere en Ia mondurbo Ia
vivo iradis antaiien en pulsanta sordanco. La pensoj
kirligis. Kiaj homsortoj plenumigas ja en urbo kia itu!
Vizie mi vidis Ia maljunan, blankharan, ridetantan sin-
25
jorinon. Kvaza pregante pri forto Si etendas siajn
manojn alten, kaj Ia blanka hararo farigas brilanta
areolo irka a bela kapo. La bildo kreskas, venas
pli proksimen, ekhavas pl fiksajn formojn. Nun mi vidas
in klare. Tio estas Ia angelo de Ia mizerulaj kvartaloj -
The Lily of the Swamp.
- Tempo por trajno! OSTRA SUPO
Mia ierono rompis Ia ensoron.
- Tempo por trajno? Kiu trajno? Ho jes ja, m Sen iaj speciale nukrompaj aventuroj mi venis al S:t
vojagos! Louis en Missouri. Mi havis dum Ia. tuta tempo Ia kon-
"Go west, young man, go west . . " cepton, ke mi itie facile ricevos iun konvenan laboron,
sed tio montrigs eraro. Mi foruzis tagon post tago per
vanaj provoj havigi laboron. Dumtempe mia kapitaleto
degelis kiel butero en Ia vermlanda suno.
- Damn it - mi vere jam lernis iun a alian slanga-
Jon a fortesprimon en Ia fremda lingvo - kion mi faru ?
Iun tagon, kiam Ia humoro kaj Ia kaso estas e Ia
finigo, mi eniris grekan restoracion por mediti pri Ia
vivzorgoj kaj por ricevi porcion da ostra supo por Ia
lastaj moneroj ankora agrable tintantaj en Ia poso.
Kiam Ia posedanto ricevas mian mendon, li esplor-
rigardas min en preska trudema maniero kaj donas
samtempe al aia edzino signifoplenan rigardon. "Stranga
ulo" mi pensas al mi mem. "u li timas, ke li ne ricevos
pagon por Ia mangajo, a kion li celas?"
Nu, fine mi ricevas man teleron da supo, kaj pri Ia
grandeco de l' porcio mi vere ne povus plendi. Mi estas
avide maIs ata, kaj Ia supo gustas bonege.
Sed aj! Subite mi ekhavis tusatakon. 10 kaptigis en
Ia gorgo, mi evidente tro urgs. Mi tusadis kaj krae-
tadis, sed nenio helpis. La greko kaj lia edzino alrapidis
por help rnin kaj frapadis mian dorson kaj samtempe
latege krivokis Ia policon. La restoraciaj gastoj grup-

26 27
r. r')' igi, rka mia tusanta aperajo, kaj anka ekster Ia ejo

~1~
fl1 ~~~
bone. Por lerni Ia anglan, ai kiel oni diris "united state"

~ ~ ' kolektgs amas o da sciemuloj. Jen itie evidente ia (usonan), m tagfine vizitis vesperan Iernejon.

"t~
l-: okazas, plej bone halti kaj rigardi! La polica aito venis. La greko kaj m farigis bonaj amikoj. Mi ofte vzts
post atendado, kiu ests ai m longa kaj terura, kaj rapide lian restoracion - tamen ne plu trovante perlon. Mia
oni kondukis min ai kuracisto. La restoracio situis tute favorata mangajo, kiu antaie iam estis pizosupo, estia
~ proksime ai Ia fervojstacio, kaj Ia fervoja kuracisto kaj restis dum longa tempo - ostra supo.
,l ' ekflegis mino La lecionoj en Ia vespera lernejo estis interesaj, ka]
~ ,~ Mi jam estis blua en Ia vizago, antai 01 Ia kuracsto mi progresis, se mi mem diru tion, sufie bone. Post
~ ~" ~ sukcesis kapt Ia etan objekton, kiu estigis tiom da mal- kelka monato mia "usona" estis tiom tolerebla, ke mi
't \ ~: povis komprenigi min sen interpretanto.

~~'
~~f ~~~ndegon:
kvieto kaj kaizis ai mi tian genon. Li penseme rigardis
I~ trovitajon en Ia ungoj de l' pinileto, kaj subite li eligis.
En Ia S:t Louis Athletic Club, kiun mi de tempo al
tempo vizitis, mi iutage renkontis junan, simpatian viron,
filon de konata fervoja rego. Ni ekinterparolis, kaj kiam
'~ ~~ Perlo! Perloen Ia gorgo! Tion oni povas nomi
li eksciis, ke mi estas svedo, li rakontis al mi pri iu
'\\ ~ kurioza!
"negoco", kiun lia patro havis kun unu mia samlandano.
La greko estis sekvinta Ia policaiton, kaj kiam li nun

}
La patro inter siaj amikoj estis nomata Joe. La fervoja
~ ~~ ekads pri Ia felia rezulto, li gojbrilis kiel suno. Li
rego aetis de Ia svedo pecon da tero en Texas kaj pagis
pagis Ia kuraciston per granda monbileto kaj poste
kontante 4.000 dolarojn. Poste tamen Joe pentis Ia

i
elkuregis sur Ia straton kriante, ke Ia svedo ricevis perlon
aferon, kaj per Ia potenco, kiun li havis, li kapablis
en lia ostra supo, perlon valorantan minimume 300
dolarojn. subaet Ia aitoritatojn, tiel ke Ia aeto nulgs, malgra
ke Ia negoco estis urlate justa kaj laorda, La svedo,
~ ~ - Tiun perlon mi devas havi kiel memorajon, Ia greko
tf
t ~ kriis, sed Ia svedo ricevos bonan pagon! Ja ne pro kiu dank' ai Ia vendo ekhavis ancon reveni ai Ia patro-
lando, nun kompIete rungs, sed povis nenion alian fari
plezuro oni nomas mn Jim Honestulo!
h,\~ La greko ne estis tia, ke li metis sian lampon sub Ia 01 rezigni pri Ia faroj de l' aitoritatoj. Lia indigno
kontrai Ia fervoja rego tamen mldgs, kiam oni kelkajn
~. ~ ~"grenmezurilon; Ia tuta urbo fine scs, kio okazis. La
( historio balda estis legebla en Ia gazetoj, kaj Ia stranga monatojn poste trovis oIeon en lia tero, kaj kompanio
:'\' pagis entute 300.000 dolarojn por Ia tergrundo.
-{r
~\' f'
q, parolo, La reklamo havis bonan efikon, kaj balda Ia - Se vi renkontus mian patron, diris Ia juna viro
greko estis Ia "suprego" de S:t Louis. Ekestis moderne kompIeze, tiam faru ai m Ia servon ne rakonti, ke vi
pilgrimi ai lia restoracio por mang ostrosupon. estas svedo. Vi certe komprenas Ia kialon. Certe ja estas
c:; .
.~\. Ankai mi ne restis sen mia parto. Jam Ia proksiman
tagon mi havis bone saIajratan laboron, kiu plais ai mi
kulpo de mia patro, ke Ia aeto nulgs - sed de post
tiu tago li ne povas toleri svedojn. Ne estas tiom pro
.~', 28
" 29
 Ia mono, sed vi komprenu, tio estis nazofrapo sentebla
e hodiai.
10m da tempo pli poste Ia juna viro, kiu ne similis sian
.patron koncerne taksadon de svedoj, invitis min al
vojago por rigardi Ia terregionojn de lia patro en Texas.
Tio ests interesa kaj instrua vojago, sed kio plej bone
restis enmemore, tio estas eta historio, kiun li rakontis,
kiam ni transpass Ia Mississippi-riveron.
- Estis iam du negroknaboj, li diris, kiuj sidis e Ia
bordo hokfiante. Subite ekmordis forta fego, Ia negro-
knabo stars nepreparita kaj falis kapantaie en Ia akvon.
La alia knabo jetis sin senpripense en Ia riveron kaj
savis kun propra vvdangero Ia akcidentulon surteren.
Amerikano, kiu observis Ia okazintajon, alkuris aI Ia
brava knabo Iaidante lin pro lia preteco savi Ia vivon de
sia frato.
- Li ne estas mia frato, Ia negroknabo respondis.
- eu ne? sed li eble estas parenco a almenai amiko.
- Tute ne, mi apenai konas lin - sed li havis Ia
Iogvermon, kaj gi kuniris en Ia akvon.
Povas okazi, ke tio ajnas esti maIgranda rezuIto de
vasta vojago. Sed Ia historieto ne estas sen certa senco.
Se oni tenas Ia logvermon, iam trovgas iu volema helpi,
se oni endangerigas,
Tiun veron mi multfoje pli poste spertis.
Dum Ia aituno kaj Ia vintro roi restadis en S:t Lous,
sed kiam Ia printempo venis, roi sentis Ia odoron de oleo
eI Kansas. Mi estis aidinta tiom pri Ia oIeo tie. Povus
okazi, ke roi havos kun roi Ia felion. Ne malutilus iu-
okaze provi.
Mia amiko Ia greko faris adiaian festenon, kie kompre-
nebIe Ia ostra supo estis unu eI Ia plej atataj mangajoj,
30
~IlL amiko nun estis bonstata gastejestro, havis unua-
kluxnn rcstoracion kaj distingitan hejmon.
Tre stranga estis Ia okazajo, kiu kunkondukis nin, <..
mi dirs aI Ia greko. Sed mi gojas, ke ni vere inter-
konatig's kaj farigis bonaj amikoj.
La plezuro estas tute je mia flanko, Ia greko
klarigs, kaj palpebrumis ruze aI sia edzino.
Vi memoras Ia sufie grandan restoracion, kiu
povs enteni ducent2!!- da gastoj, li dairigis. ai ekestis
t ro maIgranda post Ia epizodo de l' perIo. Pli frue ni
malofte havis pli 01 dek0!l.-da gastoj. Ni estis serioze
cnesperaj. Kaj jen ni ekhavis Ia ideon. Ni ekirkari-
ards pri iu konvena "viktimo", kaj kiam vi envenis, mia
dzino kaj mi tuj interkonsentis, ke vi estas Ia gusta
viro. Sed ni estis vere malkvietaj, dum vi mangs. Tia
perlo fakte estis nia sola valora posedajo. Sed vi gIutis
Ia perlon, Ia alarmo estis precize tia, kian ni deziris. Kaj
dnnk' aI Ia perIo kaj ankai dank' aI via nekonscia kuna-
udo m farigis la "suprego de S:t Louis". Vi certe ja
purdonas mian etan trompon, maljuna amiko?
Kaj li sin nomis "Jim Honestulo"! Oni evidente ne
stas tre pedanta donante aI si mem karesnomojn l
<,
~ /'
~
~
 -~~- -~- - _. -

iite roi volus vivi. itie mi povus senti roin hejmece,

kaj itie Ia roaltrankvilo de l' sango modergus- Tiel mi
kreds ...
Sed same kiel Ia medalo tiel ankaii Ia kulturo havas
sian dorsflankon.
Estis dmano. Mi jus estis en Ia AngIa Pregejo kaj
ndis Ia predikon, kaj ankora Ia vortoj de l' hmno
KANSAS
sonoris en miaj oreloj:
"Kiu iaro tiun landon vidis,
tiu resopiras tien". "Rock of ages cleft for me,
Iet me hide m.yself in thee."
Mi forlasis miajn aroikojn en S:t Louis ne sen mal- (Rok' fendita ja por mi,
gojo, tion mi volonte konfesas, kaj venis post iom da lasu kai min en vi.)
tempo al Kansas, Ia roirinda lando de l' heliantoj.
Kie anta longe patis sin nekalkuleblaj bubalaroj sur Mi sidis sur sofo en parko revante, ke roi estas denove
Ia senfinaj vastajoj, kaj kie Ia indianoj vivis sian liberan, en VermIando. Estis tiel bela, kvieta tago. Estis suno
priroitivan vivon, tie Ia kulturo antaenmaris nun paege. kaj muziko en Ia aero, kaj Ia ielo volbigis same hela
La dezertaj ebenoj aliformigis t"'ondantaj tritikokaropoj, kaj blua kiel super Ia vermlandaj arbaroj kaj montoj.
kaj kie roilite kolormiritaj rughatulo] antae starigis La vivo estis bela.
~ siajn simplajn vigvamojn, tie levas sin nun imponaj Rattatatatatatatat . . .
( ~urboj. Larga], rektlizrlaj aitostratoj, ie borderitaj per Masinpafilo! Mi jetlevigis. Kio estas? Ree Ia main-
Ia propra floro de Kansas, Ia helianto, kunligas Kansason pafilo ludis. Mi kuregis kelka]n paojn direkte al Ia
kun Ia cetera amerika kontinento. timiga sono.
AI itiuj kulturprogresoj Ia svedoj kontribuis en ire Mi ne longen venis, kiam mi renkontis aton, kiu plen-
:alta grado. rapide preteriris Ia lokon, kie roi staras. Moroente mi
En Kansas City - The heart of America (Ia koro de ekvidis paron da viroj en Ia antaa sidejo. Unu el ili
Usono) - roi enlogigis en unu el Ia plej bonaj hoteloj senzorge svingis atomatan pafilon. La motor o mugegs,
kaj plenspire guis Ia vivon dum kelkaj belegaj tagoj. Mi kaj ili estis jam for.
estis parnta iom da mono kaj povis atendi Ia prok- Pli poste roi ricevis klarigon pri Ia mallonga, sed in-
siman estontecon trankvile; krome roi estis multege pli tensa okazintajo. Grupo da gangsteroj kaptita de l' polico
bone arroita en Ia vivbatalo, Ierninte kompreni Ia lng- estis kondukata el alveninta vagonaro al Ia karcero.
von sufie bone. Mi studadis Ia publikajn konstruajojn, KeIkaj anoj de Ia bando, kiuj ankora estis liberaj, havs
mi vizitis muzeojn, roi ripozadis en Ia parkoj de l' urbo. detaIajn raportojn pri Ia transporto, kaj la ordono de

33
32 3
 l' "efo" ili nun kolektigs e Ia stacidomo por liberigi Ia
kunulojn.
llia mainpafilo dissendis morton kaj teruron rka
si. La policistoj estis surprize atakataj. La afero suk-
cesis. La krimuloj liberigis siajn kamaradojn.
Antaii tu i severa realo Ia revoj pri Vermlando
paligis, kaj Ia pregeja kantado eksilentis. Cio farigis
timinda, malvarma iutago. Mi ekkole~ pri ~i~ sen-
povo. Se mi nur havus revolveron! ~ ~ ;~
Malgrai siaj heliantoj kaj sia blua, alta ielo tamen
povas okazi, ke Kansas ne estas por mi Ia gusta lando.
"Go west, young man, go west ... "
Paron da tagoj pli poste mi prenis Ia trajnon okciden-
ten. Tra Kansas, estinta iam stepo, nun ornamita per
fruktodonaj terkampoj kaj bonzorgataj bienoj, Ia vojago
pasis kun muga rapideco.
Ne estis malfacile distingi, kie skandinavoj a ger-
manoj kulturis Ia teron. La belaj, bone zorgitaj konst-
ruajoj, Ia zorge flegitaj legomgardenoj, Ia vicoj de ruge
koloritaj mastrumdomoj, Ia grasaj bovinoj kaj Ia m-
ponaj, fortaj evaloj atestis pri itio.
Horo forpasis post horo, iam Ia vojago pluiris okci-
denten. Alproksmigis Ia nokto. La senfina stepa ebenajo
kus envolvita en duonmallumo, en tiu stranga, mistk-
plena krepusko, kiun oni vidas nur en Ia amerika stepo.
Subite Ia lokomotiva vaporfajfilo ekfajfis, sed gin bal-
da supersonis Ia grincantaj bremsoj. Jen itie evidente
estas dangero l Mi levigs. Kio okazis? Cu iu estas sur-
veturita? KiaI itia kurado kaj kriado? Subite venis
juna, nudkapa viro preter mian fenestron. Mi sidis orn-
brante Ia okulojn permane por vidi, kio okazis en Ia mal-
helo, kaj mi ekhavis Ia koncepton, ke Ia viro trenas
34
ukou, Li momente haltis anta mia fenestro, kaj mi
1('11
1/1I ids, kio okazis.
Fermu Ia buaon, fiulo! venis abrupte kaj brutale
li. respondo, kaj en Ia posta momento ekfulmis revolvera
1'''1'0, kaj Ia fenestra vitro rompigis,
A tomate mi jetis min en Ia vagonon, kie mi, komence
11111' mlrigta pro Ia nekutima okazajo, forvs ta sangon
,,1 lu vundoj en Ia vzago, kazitaj de vitrosplitajoj. Kia
? 1I~0, ke mi nur duone malfermis Ia fenestron! Se mi
IIIH malferminta gin tute, mi certe ne forsavigus
11.,1 hone.
1'0Htc venis Ia konduktoro, kiam Ia trajno finfine jam
"!I(lkil'ifl, kaj li konfirmis Ia suspekton, kiun mi jam havis,
"orne, ke okazis potrabo. Delonge serita krimulo sur-
IlI'hmll1kis Ia potistojn de l' trajno, devigis ilin Ievi Ia
tunuojn, ligis ilin kaj rabs Ia sumon de - kieI evdentigs
1,,0 lu polica protokoIo - 400.000 doIaroj.
Dufoje dum tre mallonga tempospaco mi do hazarde
t iH ntestanto
de krimagoj. Sajnas kvaza intenco, ke
11I1pOHtnur unu semajno estis dungita e Ia polico. Mi
IIHgrunda kaj forta, kaj ne estis malfaciIe ricevi itiun
luboron.
1uII tagon mi estis en "speciaIa komisio" kune kun
1111"
umiko Charlie, unu el Ia pIej bonaj kaj pIej honestaj
pOlldHtoj, kiujn mi renkontis dum mia angcra vivo.
l'lu komisio rezuItigis Ia morton de Charlie. La trajn-
1'lIhhtlo,kiun ni priasis, estis jam eIflarita, sed Charlie
li,. t rofidema kaj ne volis unua pafi. Li admonis Ia
"Iillllllon rezigni, se~spondis per Ia revolvero.
'h"l'lIll mortis Ia morton de heroo. Mi mem suferis en
111111111 lago riproojn de l' konscienco. KiaI mi obeis
111ordunon de Charlie?
/yt-- ~
 - Donu ai li ancon, Davy! estis Ia lastaj vortoj de 1,\ vidis lumon en Ia fenestroj, li vidis figurojn movig-
Charlie. .lIllajn tie interne. eu li kuragu eniri? Singarde li
La krimuIo uzis sian ancon, sed en maniero, kiun t eliraspli proksimen.
Charlie ne cels. Paf! Kuglo trafas lian brakon. Li estas malkata.
Pli poste mi adis Ia historion de l' trajnorabisto. Lia Lu polico eble laboras malrapide, sed gi laboras solide.
nomo estis Earle, kaj li estis iam bonstata barbiro en Dclonge oni atendis guste iton, ke lia sopiro al Ia hejmo,
unu el Ia pli grandaj urboj de l' Okcidento. Li estis ie ul Ia edzino kaj Ia infano pelos lin ree~ Li malespere
Batata, liaj negocoj bonege prosperis, kaj li havis edzinon respondas Ia pafadon, pafas denove kaj denove al apere-
kaj fileton. Oni ne troigas dirante, ke li adoris ambaii. t antaj ombroj en Ia nokta mallumo kaj sukcesas eskapi.
La geedzeco estis, almena rigardate de ekstere, tre Li revenas al siaj malnovaj amikoj en Ia suba mondo,
felia, sed Ia edzino ne komprenis guste taksi Ia amon !\eniluziigita pri Ia vivo, malama al io kaj iuj. Li estas
de sia edzo. Iun tagon li venas hejmen je tempo ne sen protekto de Ia lego - murdisto, bankrabisto, trajno-
antavidta de l' edzino kaj surprizas in en Ia brakoj rabisto.
de amanto. Por EarIe, kiu kredis on bonan pri sia Kies estas Ia kuIpo? eu ni jugu Ia edzinon de Earle
edzino, tiu maIkovro estis terura bato. Li tuteeksova- kaj malargu Iin mem ? Supraje vidite ni eble emas
gigis kaj mortpafis sen pripenso Ia fremdan virou, kiu fari tion, sed oni devas memori, ke Earle murdis, kaj
tels lian edzinon kaj dezertigis lian felion. tial li devis esti kaptata. Li kaptigis, sed Charlie perdis
Nokte kaj tage ln asadis Ia polico, sed tamen li suk-
cess teni sin kata en Ia eksterajo de l' urbo. Fine li
Ia vivon.
Ankora
*
hodiai mi povas adi Ia grumbletan voon
sukcesis transveni en alian urbon, kie neniu lin kons. de Charlie :
La timo pri malkovro malhelpis Iin seri honestan Ia- _ Donu ai li ancon, Davy!
boron. Li venis eu Ia suban mondon, e Ia krimuIojn,
kies egalulo li nun estis. Li farigis eksterlegulo. Mor-
detanta sopiro al Ia edzino kaj Ia fileto rememorigis sin
}.
V
rr:": ....
pIi kaj pIi. Li komencis senkulpig sian edzinon anta t{../
~
~ mem. Povus okazi, ke si estis vktimo de momenta
~
impulso, eble li e malatents sino Li repensis al Ia teruraj
momentoj sen malamemo. Nun li volis ankorafoje vidi CU/
~ ~".'
Ia vzagon de sia edzino, refoje, e se nur kelkmomente, li
volis teni sian diketan knabeton inter siaj manoj. Li ne
plu povis elteni. Li devis iri hejmen.
t. ? ~

Iun tagon lia decido ests farita. Sen malkago li ~ ~

sukcesis veni aI Ia domo, kie Ia edzino kaj Ia infano Iogis.
rr-v ~ ,.o-~ r+-
36 37

LINDSBORG
Dum unu eI miaj vojago] mi ekhavis okazon ekkoni
unu eI Ia pIej imponaj monumentoj, kiujn starigis aI si
Ia svedoj en Usono. Tiu monumento ne estas hakskuIptita
en granito a formita el metal o ; gi estas konstruita per
laboro, memrezigno, amo aI Dio, al kunhomoj kaj aI Ia
propra hejmo.
Sur dezerta stepo, kie antikve Ia bubaloj patis sin a
estis asataj de pIumornamitaj indianoj, kie Ia sovagaj
evaloj havs siajn koIektigejojn, kaj Ia bIekoj de l'
stepIupoj pIenigis Ia aeron e iliaj atakoj kontrau rapid-
movaj antilopoj, kie Ia stepmarmotoj pIendpepadis kaj
Ia sovaga] meIeagroj kolektgs en grandaj aroj, kie
embuskis sonserpentoj en kavernoj kaj kasejoj, kaj Ia
stepa herbo kreskis metre alta - tie Ia svedoj konstruis
siajn hejmojn, kulturadis Ia teron kaj fondis urbon, kies
similajon oni vere apena trovas hejme en tiu SVedujo,
de kie tiuj elmigrintoj venis, multfoje pro malrio peltaj
aI Ia fremda lando. \
La malgranda urbo itie konstruita, ku estas unu eI
Ia eflokoj de l' usonaj kulturo kaj arto, portas Ia nomon
Lindsborg kaj situas en Kansas. Anta io, kion oni
itie vidas kaj adas kaj sciante, ke jen Iaboremaj, de-
vosentaj svedoj pecon post peco, multon rezignante kaj
malhavante, masons kaj arpentis itiun bastionon de
Ia civilizacio, oni demandas sin spontanee: u ne Sved-
38
lando nepre estas senmezure ria lando, se gi povas mal-
havi civitanojn itiajn? A eble pli korekte: Kia lando
estas Svedujo, ke gi ne eluzas siajn gefilojn?
Mi havis Ia felion renkonti en Lindsborg unu el Ia
unuaj svedaj pioniroj tie enlogginta]. Car ni amba estis
vermIandanoj, li ne estis malinklina rakonti sian
historion.
Kiel dirite li plenkreskis en Vermlando. Kiel arbar-
laboristo kaj kulturanto de eta farmbieno li devis laboregi
kaj suferi. Sed li ne tims Ia Iaboron, li havis fortajn
muskolojn en Ia brakoj kaj atis uzi ilin. Sed iutage li
tamen ekstaris reve rigardante for sur Ia nudajn stoplo-
kampojn kaj Ia malzorgitajn terkampetojn herbsemitajn
pere de l' akcia societo. Li staras enpense, li ne vidas Ia
nuanceton de rugo kaj oro, kiun jetas Ia suno sur Ia elon
okcidente, kie gi malaperas trans Ia montojn.
Li ricevis leteron de sia frato. Estis malfacilaj tempo]
tie en Norrlando. La frato estis efo de striko, kaj nun
estas aI li malfacile ricevi laboron. Tiam li skribas kaj
rakontas, ke li intencas iri Amerikon, kie Ia tritiko kres-
kas, kie ajn oni gin dssemas, kie trovgas oro en Ia mon-
toj kaj oleo en Ia tero. Tiu Ietero donis al Olle multe
por pripensi. Ameriko . . . Certe ja Ia penso keIkfoje
tuets Amerikon, sed neniam pli 01 tuets. F'orvojagi ...
sin trabati en nova, pli donema lando . . . KiaI ne povus
fari tion li kaj Maria same bone kiel tiom da aliaj?
Li priparoIas Ia aferon kun sia juna edzino. Maria
ne faras multajn kontradrojn. Certe ili ja vivas en
mizero kaj malfacilajoj. Se ili povus ekhavi pli bonan
staton en Ameriko, estus nur bone. Bone anka por Ia
hometo, kiun si nun portas en sia juna korpo. Di faras
sian decidon jam en tiu vespero. Ili elmgros,
Post keIka tempo Olle vendis sian meblaron kaj Ia mal-
39
 multajn brutojn, kaj ili preparis sin por forlasi Sved-
landon por konstrui en Ia fremda Iando malproksime en
okcidento novan hejmon aI si mem kaj al Ia atendata
etulo.
La vojago trans Ia Atlantikon postulis ses semajnojn.
Gi ne estis precize ia plezurvojago, sed nek Olle nek
Maria estis kutimigintaj aI komforto.
Post Ia alveno en Ameriko ili ripozis e konatuIoj en
Novjorko por darg poste Ia multmejlan vojagon aI
Kansas, unue per vagonaro aI Omaha, Nebraska, kaj de
tie kune kun aliaj svedaj elmigrantoj en kovritaj aroj
Ia Iongan veturon tra Ia senfinaj, tam senvojaj vastoj
de Ia amerika stepo. Sed nun i1i jam ne estis du; Ia
unuenaskito, Lill-Olle - Ia eta Oljo - venis en Ia
mondon tuj post Ia alterigo en Ia nova Iando. Lill-Olle
estis grandioza bubeto, bonkreska kaj brava, kaj lia
gaja babiletado pligojigis mUltajn aliokaze senespere
Iongajn horojn dum Ia vojago de I' du geedzoj survoje aI
necertaj sortoj.
La vojago kondukis tra Ia nuntempa urbo kaj militista
kampejo Fort FouIston en direkto suden al Ia celo, Salina
en Kansas. Dumnokte oni ligis Ia tirbestojn _ miksra-
sajn azenojn grandajn, fortajn kaj facilmovajn, sed
anta o malmultekostajn je aeto - kaj Ia veturilojn
oni metis en rondo. En Ia arbarikado virinoj kaj in-
fanoj havis bezonegatan dormon, dum Ia viroj laivice
gardostaris. En Ia stepo oni neniam povis est sekura.
Unue, povus veni aroj da sovagaj bubaloj antaen kure-
gante, kaj, due, oni devis atenti pri sonserpentoj, kiuj
precipe dum malvarmaj noktoj kutimis eIseri Ia var-
migajn bivakfajrojn. Fine, minacis iama dangero de Ia
indianoj, kiuj ofte elirs sur Ia militpaSejon, nune ofte
gvidataj de senkonsciencaj, blankrasaj krimuloj, kiuj
40
senkompate prirabis Ia eImigrintojn kaj forkondukis
iliajn virinojn.
Anka Olle kaj Maria ne sen aventuro atingis Ia celon
de sia vojago. Frue en mateno Ia karavaneton atakis aro
da indianoj, kiuj, plumornamitaj kaj milite kolormritaj,
kriante kaj gestante sin Jetegis aI Ia veturiloj, kiujn ili
komencis rkarajdi la vasta cirklo. Tio estis teruraj
minutoj por Ia elmigrintoj. La cirklo de l' indianoj am
pli kaj pli malvastgs, Pli kaj pli proksimen ili ek-
penetris aI siaj viktimoj. u itio estos Ia fino?
Subite iuj indianoj malaperis kvaza per sora frapo.
La mirigitaj koloniistoj balda ricevis klarigon pri Ia
mistero. Kelkaj soIdatoj eI Ia proksime situanta Fort
FouIston venis galopege rajdante aI Ia kaduka arbari-
kado de l' elmigrintoj. Ekestis gojkriado.
La gojo ne dars longe. La indianoj, kiuj evidente
forkuris nur tiom longe, ke ili ne sciis Ia grandecon de
l' helptrupo, nun revenis farante teruran atakon. La
situacio de l' koloniistoj tamen estis konsiderinde pli
bona, ar ili nun havis e sia flanko usonajn soIdatojn,
kvankam Ia nombro estis tre modesta.
Interne de Ia veturiloj Ia infanoj sidis timigite karan-
te, kvazai ili sentus Ia seriozon de tio, kio estis okazanta.
La viroj, soldatoj same kiel kolonstoj, kus pretaj kun
Ia pafiloj, kiuj eksonis tuj, kiam iu rughatulo venis
tro proksimen. Oni atendis kun kurago kaj fidemo Ia
finatakon.
Malanta unu el Ia veturiloj kuis Olle kaj Maria kun
Lll-Olle, Maria argads kaj Olle pafadis. Dum Ia tuta
tempo Ia indianoj antaenirs, kaj balda Ia soldatoj
opins Ia tempon konvena por decida bajoneta atako.
La rughatuloj jam saltis de sur Ia evaloj, kaj kun Ia
41
 1.0mahaikgi alte levitaj por ekbato ili staris pretaj skalpi
~
siajn viktimojn.
Ekestis sanga prok.simbatalo, batalo pri vivo kaj morto.
Olle prenis etube Ia pafilon por frakasi per Ia kolbo ia
kapojn de Ia rughatuloj venantaj en lian proksimon,
.sed Maria rkapts de li Ia pafilon.
- sparu Ia pafilon, Olle! si kriis. Prenu anstatae
Ja hakiion!
Kaj gin tenante preta por ekbato Olle iris en Ia batalon.
Li batalis sovage, eble ne tiom por savi sin mem, sed por
sav Ia vivojn de Maria kaj Lill-Olle.
La batalo estis maUonga, kaj gi finigis per tio, ke oni
forkurigis Ia indianojn kazinte al ili gravajn perdojn de
mortintoj kaj vunditoj. Anka kelkaj svedoj kaj soIdatoj
vundgs, sed neniu vivdangere. La indianoj estis denove
ricevintaj memorigilon.
Eu Ia generala tumulto Olle perdis Marian kaj Lill-
Ollen, Duone freneza li irkaikuris serante ilin en aro
post aro. Kie ili estas? Ou eble Ia indianoj . . . Ne, li ne
kurags finpensi Ia penson . . .
- Mari, Mari! Mari, kie vi estas?
Meze en Ia rubo de grave difektita veturilo si kus,
fona kaj sanganta, kaj tie anka trovgs Lill-Olle.
La vundoj de Maria ne estis tre seriozaj. Konvulsie si
tenis Ia pafiltubon, Ia solan restajon de l' armilo. La
kolbo estis disbatita. ~i ridetis malforte, kiam OUe Ievis
n per siaj fortaj brakoj.
- Ne koleru, OlIe, si fIustris, mi forgesis pari Ia
pafilon.
La eta elmigrintaro haltis etan tempon en Fort FouI-
ston por ripozi kaj retrankviligi post Ia strea batalo,
ripari Ia veturilojn kaj anstatagi Ia mortigitajn azenojn.
~ed balda ili pluiris suden, nun kun eskorto de soIdatoj.
42
Kaj iun tagon finfine Ia longa vojago estis finita. La
karavaneto atingis Ia celon - Salina.
La vojaga kaso de OlIe estis malgrasa, kaj frue en
mateno tuj post Ia alveno li eliris por seri Iaboron.
Li preterpasis konstruatan fervojon, kie kelkaj irlan-
danoj estis okupitaj en gruzejo. Sed malfortaj estis la
Iingvoscioj de Olle, kaj kiam li ne sukcesis komprenigi
mo per Ia sveda lngvo, ti ekprenis fosilon kaj komencis
.leti gruzon en vagonon. La laborestro, ankai irlandano,
signis aI Olle, ke li esu, sed Olle ajnigis ne kompreni.
Ekpus ln Ia irlandano, e duafoje, sed ju pli Ia labor-
estro provis malhelpi lin, des pli ntensigis lia labor-
takto. Fine Ia irlandano Iasis Ia fortan svedon. Vespere
1a laborestro donis al li unu dolaron kiel salajron kun.e
kun fosilo, kion OUe rigardis kiel pruvajon, ke li povas
reveni.
Goja kaj kontenta li kuregis hejmen al Maria, kiu
timeme demandis, kie li estis. Li ja forestis de frumatene.
_ Rigardu, Mari', kia monero, li jam longdistance
kriis. Rigardu!
_ Kon vi faris, ar vi ricevis tiom da mono? deman-
dis Maria.
_ Nenion! Nur erpis gruzon dum Ia tuta tago, rika-
netis Olle. Tio estas facile perlaborita mono.
Olle darigs labori e Ia fervojkonstruo dum kelka
tempo, sed iumatene li venis kurante hejmen kun granda
novajo.
_ Mari', li diris, ni ricevis 160 akreojn de Ia plej bona
tero ekzistanta en Ia mondo! Morga ni veturos al Ia
agento. Estas jam keIkaj svedoj tie, kaj nun ni kreos
kolonion.
La dekomence modesta kolonio kreskis de jaro al jaro,
kaj balda oni ekkonstruis urbon. Lindsborg oni nomis
43
 Ia urbon honore al tiuj, kiuj de Ia unua komenco estis
gvidantoj en la kolonio, Ia fratoj Lindberg kaj Lindgren
kaj Lind el Karlskoga en Vermlando.
Olle laboradis kun nelacigebla energio. Sed Ia doIaj
tagoj ne komenegs tiel tuje - ili sin montris trovigi en
tre necerta estonteco. La svedoj ne senpage akrs Ia
landon. Fervoja kompanio havis Ia landon koncesie, kaj
Ia kompanio rezervis al si alte fiksitan prezon por Ia
dezerta, nekulturita stepo. La pagokondioj tamen ajns
sufie bonaj. OUe kaj Maria aetis 160 akreojn da tero
- bieno granda kiel sinjorbieno, kiel OUe esprimis Ia
aferon.
Dum Ia unua tempo OUe kaj Maria devis simile al Ia
ceteraj kolonistoj fosi terkavernojn por enlog, sed tio
ne gravs, kiam oni ja havis veran celon, Ia propran ter-
pecon, por aUabori. Dum Ia unua jaro Olle prilaboris
40 akreojn da tero, sur kiujn li semis tritikon. Balda
Ia unua rikolto staris kvazai verdanta maro. La gojo
de OUe ne havis limojn.
Sed Ia frosto venis tute neatendite - kaj ne estis
rikoltajo itiun unuan jaron.
Tio estas peza bato, sed Olle ne perdis Ia kuragon, Li
alterne laboris e Ia fervojkonstruo kaj alterne en sia
kolonio. Jam Ia duan jaron li povis semi tritikon sur
80 akreojn da tero. Nun venis giganta rikolto el Ia
virgeca tero. Sed en Ia tria jaro, kiam refoje Ia tritiko
staris verda, Ia stepon senlumigis nekalkuleblaj svarmoj
de akridoj. La akridoj formangis ion verdan. E Ia
verdajn striojn de Ia silka tuko, kiun Maria ricevis kiel
memorajon de Svedlando, OUe asertis erce.
Sed kontraiajojn oni venku. En Ia kvara jaro li havis
100 akreojn qa kulturita tero, kaj tiun atunon Ia rikolto
'RtiH grandioza. Li nun jam ekkulturis ankaii maizon
'1
por siaj bovinoj kaj porkoj, kaj anka tiu rikolto bone
prosperis. La fervojo, kies konstruadon OUe mem parto-
prens, nun transportadis liajn produktojn al Topeka,
kaj Olle ekhavis multe da mono. Li nun konstruis hej-
mon - veran palacon, ajnis al li kaj al Maria - de du
ambroj kun kuirejo kaj - banambro.
Komencis plbong al ili.
En Ia poste sekvinta jaro OUe kaj Maria havis Ia plej
teruran nokton de sia vivo. Iun posttagmezon venis Ia
najbaro de Olle, smolandano"), rajdante plengalope ai
ilia domo.
- Rapide elprenu Ia evalojn kaj Ia plugilojn! li kriis.
- Kio estas? OUe demandis timigite, ar li subsentis,
ke ia dangero minacas.
- Ne demandu, sed faru kiel mi diras! Maria anka
devas plugi. Komencu e minimume mil kvincent futoj
de Ia domo kaj plugu rkaen, irkaien! Plugu kiel
neniam antae. La stepo brulas! Dio helpu nin!
Ekestis teruregaj horoj. La cirklo irkaii Ia domo
ajnis senespere longa. u utilos? EI sudokcidento Ia
fajro venis. Kiam Ia nokta krepusko falis, ili povis vidi
Ia fajrobrilon kiu kolorigas Ia ielon fIame flava. Sajnis,
kvaza e Ia evaloj sentus Ia dangeron. Tremante pro
fervoro ili tiris Ia gIatuzitajn plugilojn tra Ia odoranta,
malseketa tero. Sed u itiuj mizeraj sulkoj povos teni
Ia fajron for de ilia hejmo? u ili nun pereos?
Knabo venis rajdante kun gojiga informo: Ia fajron
haltigis Ia Smoky River. Tiel OUe kieI Maria spiregis
pro faeiligo ; iliaj pensoj Ia tutan tempon ests e Ia
infanoj. Dankon kaj ladon al Dio, ke Ia dangero for-
pasis!
Ili tamen ne kurags esigi sian Iaboron sed daiirigis
") Smland, sveda provinco.
45
 fari Ia cirklon da jusplugita tero am pli larga. Ne ests
certe, ke Ia Smoky River povos definitive haltigi Ia bruIon.
r - HeIpo veninta de supre, drs Olle,
Iliaj malbonaj subsentoj realgs. Post iom da tempo
Ia fajro reekflams pli furioze kaj multe pli proksime.
La fajreroj transflugis Ia riveron kaj ekbruligs Ia
maturajn tritikokampojn.
Iliaj koroj ajnis kuntirg] en Ia brustoj. Kun klinitaj
dorsoj ili instigis Ia evaIojn al pli grandaj klopodoj.
Ili mem ne sentis Iacon, ili havis nun nur unu penson :
La dekomence modesta Lindsborg kreskadis iam pl
granda, kaj nun Lindsborg estas bonfama urbo. Per dili-
genta penado kaj rezignante multon Ia svedaj elmigrintoj
kreis sian urbon en Ia dezerta stepo. Ili sentas sn hejme,
sed ili ne forgesis sian patrolandon, kaj ili instruas ai
siaj infanoj sian gepatran lingvon kaj amon al Ia lando
de l' prapatroj. I

fari Ia rondon de maIseketa tero tieI larga, ke ili interne

de gi povos defendi sian hejmon kontra Ia fajrego.
La timiga vido aI Ia muganta fajro estis tro multe al
Maria. OlIe vidis in fali surgenuen. La evaloj irka.
rigardis maltrallkvile, Ia timo pro Ia fajro komencis
rimarkebligi anka e ili. Olle dejungis lin de Ia plugilo
kaj aliris Ia edzinon. si pregs. Pregis Ia varmegajn
pregojn de patrino. Pregis pro siaj infanoj.
Kia terura bruego! u nur Ia fajro estigis itiun
teruran bruon? Kaj u ne Ia ielo rapide eknigrigis
kieI inko?
- Mari! Mari! Rigardu!
Li Ievis n, kaj manenmane ili stars rigardante supren
aI Ia ieIo. Furioza vento siris Ia kaptukon de Maria.
Kaj subi te ekvenis forta mugo. Pluvo, pluvo, pluvo!
Grandaj, pezaj gutoj vipis iliajn vizagojn.
Ekkreskis en ili sovaga gojo. Ili staris kviete en Ia
ventego kaj Ia pluvo, kviete, gis kiam Ia fajromuro mal-
proksime en sudokcidento sufokigis. Sen verto surlipe
sed kun gojo en sia interno ili ris trans Ia pluve mal-
sekajn kampojn aI sia domo, kie Ia evaloj staris henante
c Ia sialpordo.
llia hejrnp restis, iliaj infanoj dormis, ne sentante
siuj litoj ian dangeron. Tio ests mirinda Difavoro.
I; 1()
La rakonto de l' maljuna koloniisto estis finita. Mi
havis kvaza en nuksoelo lian vivon, tamen sufie vigle
rakontitan, por ke m komprenu, ke ne io estis danco
sur rozoj. Mi anka komprenis lian fierecon pri Ia urbo,
kies konstruadon li partoprenis. Lindsborg estas anta-
posteno de Ia svedeco, kiu faris Ia svedan nomon estimata
kaj honorata. La urbo havas nur iom pli 01 3.000 log-
antojn, sed itie trovigas altlernejo kaj kolegio (college) ,
,. pregejoj, muzik- kaj kantlernejoj, akademio de artoj kaj
multe da alia. La intereso pri arto, muziko kaj kanto
estas rimarkinde granda. Lindsborg havas kantlioron,
kiu kune kun membroj el proksimaj vilago] ampleksas
ne malpli 01 proks. 1.000 voojn. iupaske oni arangas
grandan koncerton, kaj tiam Ia "Mesio" de Hndel estas
prezentata, kaj tiam Ia gvidpartoj estas kantataj kaj Ia
solludoj de l' orkestro estas ludataj de mondfamaj
kapabluloj.
Dum Ia unua mondmilito Ia kantfioro de Lindsborg faris
vizit.on en Camp Foulston kaj donis koncerton anta
dekmiloj da usonaj soldatoj. En Ia oro Ia filo de Lill-
Olle staris en usona soldatuniformo kunkantante. Inter
en
Ia askultantoj trovgs OlIe, Maria kaj Lill-Olle. lnter
Ia unua okazo, kiam ili en tiu i loko kune kun grupo
1111"."""

IIS! , 47
 da usonaj soldatoj batalis kontrai Ia rughaituIoj, kaj
tiu momento estis duona homvivo, plena de okazintajoj,
malfaeilajoj, gojigajoj sed ankai progresado.
Dum Ia pasko mi mem kune kun OlIe kaj Maria, nun
amba en Ia okdekjarago, aiskuItis Ia Mesio-koneerton
en Lindsborg. La koncertejo estis plena gis Ia Iasta Ioko
de miloj da amikoj de l' muziko kaj de l' kanto eI diversaj
partoj de Usono. La orkestro ekIudis, kaj kiam Ia miI-
kapa, blanke vestita Iioro ekkantis, tiam Maria entels
sian suIkan manon en Ia kalan pugnon de OlIe. Ekvenis
revema rigardo en Ia okuIojn de OlIe. Sed nun ne estis
maItrankvilo en Ia rigardo. La okuloj de l' gemaIjunuloj
Iumis pro fiero kaj fidemo, ar nun iIi vds kaj aidis floroj kaj drektigs aI Ia jus malkovrita olekampo Tonk-
siajn infanojn kaj nepojn kunkanti en Ia granda Mesio-
noro:
"Mi seias, ke lllia liberiganto vivas ... " de proks. 150 kapoj, sed ses monatojn post Ia malkovro
)
48
OLEO
Min iam interesis Ia oleo, de kiam mi Ia unuan fojon
aidis pri tio, kiel feliaj oleseristoj faris valorajn
trovojn. Laborinte dum kelka tempo en Ia olekampoj
de Lawrenee kaj Eldorado mi forlasis Ia taton de l' sun-
howa en Oklahoma.
Antai 01 tiu oleejo ektrovgis, Tonkhowa estis vlageto
de l' oleo tie elkreskis urbo enhavanta 10.000 enlogantojn.
La nova urbo rieevis Ia nomon Threesands (Tri sabloj)
lai Ia tri sablotavoloj entenantaj oleon, kiuj trovgis 500
gis 3.200 futojn profunde. Tiu sablo estas tre firme kaj
malmole kunpremita. La koncepto, ke oleo ekzistas en
molaj terspeeoj ai en lagoj en Ia terinterno, estas erara.
La oleo estas migranto. ai premgas el unu geologia
forma cio en Ia alian kiel produktajo de Ia granda labora-
to rio en Ia internajoj de l' tero. En Luling ekz. trovigas
oleo en kalktona tavolo tiel malmola, ke Ia kalktono
estas malfaeile frakasebla per ordinara martelo. Sed
malgrai tio Ia bolanta oleo premgas tra seseola tubo
2.000 futojn supren en Ia eisternojn lai mezuro de 20.000
bareloj potage. En Tampieo en Meksikio Ia oleo pre-
mgas de 1.800-futa profundo tra okeolaj tubo], kaj
parto el itiuj putoj donas 200.000 barelojn potage.
La sabIotona tavoIo, el kiu Ia oleo estas pumpata e
49
-4
Ia granda oIekampo en Burk Burnett en Texas, situas
anka en profundo de 1.800 futoj. Tiu sablotona tavolo
estas proks. 20 futojn dika, sed oIeon oni ricevas nur
eI Ia plej maIsupraj partoj de tiu i tavolo. Nur proks.
20 % de Ia oIeo estas kondukebla en Ia taglumon -
Ia ceterajo restas ne utiligebla. Parte Ia sablotono nome
estas eI tro malmola konsisto, parte Ia etaj farunecaj
sableroj enpenetrgas en Ia bortruojn, tieI ke itiuj iom
post iom f'ermgas, post kio Ia oIeo ne plu povas traveni.
Kiu estas Ia forto premanta Ia oIeon supren al Ia ter-
suprajo? Mi volus aserti, ke du fortoj kontribuis al Ia
rezulto: unu estas Ia premo de l' salakvo de sube, Ia
alia estas Ia premo de l' gaso de supre.
En Ia oIekampo Electra en Texas, kiu situas 500
anglajn mejlojn distance de Ia maro, oni povas fari
interesan observon. Tie levigas kaj falas Ia olea fluo
la Ia tajdo. Kiam refluo okazas, Ia oleproduktado mal-
kreskas, por poste denove kreski, kiam Ia alfluo venas.
Tiu oIekampo situas en nur 250-300-futa profundo,
kaj Ia produktokapablo de l' fontoj Imgas alIO gis 50
bareloj potage. La fontoj estas preska liberaj de gaso,
kio fars ilin pli sentemaj al Ia akvopremo 01 aliaj pro-
fundaj kaj gashavaj fontoj. La gaso efikas kiel egaligilo
de l' premo.
Topografie estas frapa simileco inter Ia tavoloj de
oleo, karbo kaj salo en Kansas, Oklahoma kaj Texas
unuflanke kaj Ia sudokcidenta parto de Skanio aliflanke.
La oleo estas, kiel oni povus diri populare, fluidaj sun-
radioj. Mi kredas, ke, se oni analizus Ia sunradiojn, oni
trovus, ke 85 % de Ia materialo troviganta en Ia oleo
anka retrovgas en Ia spektro de l' sunradioj. MuItaj
opinioj ekzistas komprenebIe koncerne itiun problemon;
50
Ia itie dirita estas mia persona koncepto bazita SUl'
propraj observoj, kaj unu hipotezo estu ja - almena
provizore gis nun - konsiderata same bona kiel alia.
La moderna scienco klarigas Ia estigon de l' oIeo tia-
maniere, ke etaj akvobestoj kaj iomgrade kreskajoj de
malalta stadio dspecigis sen alfluo de aero sub kovrajo
de tertavolo. Tiu dspecgo plirapidigs kaj plikomplet-
igis per Ia pli alta temperaturo reganta en profundaj
tertavoloj. Oni e trovis, ke en Ia tavoIserioj, kie petrolo
0
trovigas, Ia temperaturo plialtigas po 1 C. je u 18-a
metro en Ia profundo, dum Ia temperatura altgo en Ia
0
cetera terkrusto estas 1 e iu 35-a metro.
La oleo generale ne restas en Ia tavolo], kie gi kreigis,
sed penetrigas en pIi suprajn tavolojn. Je Ia malvarmigo
de l' terkrusto ekests faldigo, kaj tiam ekformigis ant-
klinaloj, seloj, kaj sinkIinaloj, trogoj. La gaso, kiu estas
malpli peza, kolektgas memkompreneble en Ia suproj
de l' antiklinaloj, poste sekvas Ia oIeo kaj plej sube
estas Ia peza salakvo. Kutime Ia oleon oni trovas en
Ia eksterajoj de iu faldoserio; en Ia centro Ia geologia
sinsekvo generale estas perturbita gis tia grado, ke Ia
gaso elfluis kaj Ia oleo vaporigis.
La olehava tavolo estas ofte nur kelkajn metrojn dika,
sed povas esti sternita sur areo de centoj da akreoj.
Tipa en tiu rilato estas malgranda oleejo en Kansas. La
kampo nomgas Slim Jim, ar gi estas longa, mallarga
terstrio enhavanta proks. 80 akreojn; gi tamen pro-
duktis oIeon por milionoj da kronoj.
Kiam nun Ia homo per siaj instrumentoj konstatis, kie
antiklinalo trovigas, kaj komencas bori, tiam povas okazi
du aferoj. Se Ia borilo trafas Ia supron de antiklinalo,
Ia gaso elfluas. Se gi anstatae trafas Ia olehavan sab-
51
lotavolon, Ia oleo elfluas, elpelate de Ia gaso kunpremita
en Ia supro de l' antiklinalo.
Puto povas doni oleon e gis 35 jaroj, Ia "meznombra
ago" estas proks. 7 jaroj.
Je Ia proksima fojo, kiam vi eksidos en auto ne movata
per karbogaso, tiam vi dediu penseton al Ia rimarkinda
geologia procedo kaj Ia grandioza homa laboro, kiuj
trovgas malantaii Ia benzino, kiu movas vian aton.
Tonkhowa origine estis indianrezervejo. La indianefo
portis Ia iomgrade senpoezian nomon Baconrind, kio sig-
nifas Lardohaton,
La maljunaj indianoj ne komprenis Ia anglan, sed
parolis sian propran lingvon. La pli junaj kontraiie
scipovis Ia anglan almenaii por hejma bezono.
La indianoj vivis sian vivon en tre primitivaj cirkon-
stancoj. Kiel logejojn ili uzis etajn, malaltajn domojn
proks. ses metrojn longajn kaj kvar metrojn largajn.
En iu domo estis nur unu ambro. Meblojn oni ne uzis.
La indianoj dormis sur Ia planko, kie ili anka mangs,
envolvitaj en feltoj.
Post kiam oni trovis oleon en ilia tero, ili senmezure
riigs, sed grandaj angoj en iliaj vivcirkonstancoj ne spekulantoj pri oleo a oro sukcesas en siaj entreprenoj.
okazis, almena ne e Ia pli aga generacio. Nur en unu
detalo iliestisekskluzivaj - ili akiris al si grandajn,
multekostajn aiitojn, kaj ne estis io eksterordinara vidi
ok gis dek luksaiitojn starantajn ekster Ia simplaj
kabanoj, dum Ia posedantoj de l' atoj dormis bone sur
Ia platetretitaj argilplankoj. Nun oni estas konstruinta
higienajn logejojn, Iernejoj kaj universitatoj estas estab-
litaj. Sed bezonis longan tempon Ia ndianoj por alku-
timigi al Ia novaj cirkonstancoj.
La laboristoj e Ia oleejoj generale estis bonaj homoj,
52
)
kaj ne multe oni povis vidi el Ia malnova antpato inter
blankuloj kaj ruguloj. Unu ella plej grandaj olemagnatoj
de Ameriko komencis sian karieron guste en Tonkhowa.
Li ests konvnkita pri tio, ke devas esti oleo en Ia tero,
kiun li aets, sed por siaj esploroj li bezonis 2.500
dolarojn, kiujn li kompreneble ne havis. lun tagon li
eliris por asi. Okazis akcidento - senintenca pafo rabis
de li unu lian piedan dikfingron. Felio en Ia malfelio
estis, ke li nur kelkajn tagojn pli frue prenis akcidentan
asekuron de 2.000 dolaroj. (Pli grandan sumon Ia
asekura kompanio ne permesis por tiaspecaj asekuroj,
kaj liaj provoj plialtigi Ia asekursumon malsukcesis pro
Ia neflekseblaj prncipe] de l' kompanio.) Do mankis
ankora 500 dolaroj. Tamen ne senkonsila estis itiu
sinjoro, al kiu mankis Ia mono. Li sukcesis persvadi
irlandan sinjorinon, posedantinon de pensiono, prunti al
li Ia restan sumon kaj povis poste komenci siajn esplorojn.
Kiel poste okazis, tio estas bone konata, sed ne iuj
tamen scias, ke Ia irlandanino kelkajn monatojn pli poste
anstata siaj 500 dolaroj ricevis 500.000 doIarojn. Bona
rento por pruntita mono!
Se oni alte kalkulas, tamen nur du procentoj el iuj
Estas loterio kun vivo kaj mono kiel enmetajo.
lu pastro "pruntis" 7.000 dolarojn ella konstrukapitaIo
de sia pregejo, kaj por Ia mono li aetis olehavan teron.
Post du-tri monatoj li posedis 400.000 dolarojn.
La historio dsflustrigs, kaj gi tiel inspiris unu lian
kolegon, ke li tuj sekvis Ia ekzemplon. Sed Ia tero, kiun
li aets, donis nenion. La maltrankvilo pro malsukceso
en lia spekulado efikis al liaj nervoj. Tage kaj nokte
li observadis Ia borlaborojn. Fine elpenetrigis fluidajo el
Ia puto.
53
 - O1eo, oleo! li elkriis, ekscitita pro gojo.
Sed lia puto ne donis oleon - nur salakvon. La flegejo
de spiritmalsanuloj estis lia hejmo por Ia resto de l' vivo.
Unu gajnas, Ia alia perdas. Tiun aferon oni povas nek
helpi nek malhelpi.
Mi mem havis bonsukceson kaj apartenis al Ia du pro-
centoj, kiuj havis prosperon. Mi akiris riajon en Okla-
homa kaj sentis jam Ia plaon de l' estado, kiun kutime
iam kunportas bona banka konto. Sed kompreneble mi
ne intencis ekripozi kun mia rezultajo. Mi voIis pluen.
Iun posttagmezon mi sidisen unu el Ia novkonstruitaj
hoteloj de Threesands, okupita skribi raporton pri -
kiel poste montrigis - dargo de Ia geologia formacio
enhavanta Ia gason kaj Ia oleon de Tonkhowa. Mi sidis
profunde en mia laboro kaj - kial ne konfesi tion? -
kaptita de revoj pri grandeco. Custe tiam mia regno
estis ekskluzive el itiu mondo.
Subite min ekgenas bruo. Mi turngas kaj treege ek-
surprizigas, ar sur Ia planko staras juna, nu da knabino.
Anta 01 mi havas tempon peti klarigon, okazas denove
surprizo.
La pordo rapide irmalfermigas, kaj viro kun mal-
agrabla aspekto venas enkurante.
- Donu al mi tuj dekmil dolarojn! li bruske krias.
A u vi preferas denuncon al Ia polico, ke vi kunestis
kun mia fratino, kiu estas neplenaga ?
Pasas tempeto, anta 01 mi povas deskui Ia revojn pri
O 'OI!;- l' estonteco kaj el Ia 3.000-futa profund~ en Ia terinterno
veni supren al Ia realeco. Supozeble mia respondo ne
venas tiel rapide, kiel deziras Ia viro, ar li eltiras re-
volveron, kaj samtempe kuras ankora unu persono, Ia
"atestanto", en Ia ambron. Nur tiam mi ekkomprenas,
ke temas pri "the badger game", antago.
54:
Mi neniam povis fanfaroni pri iu tre distingita adap-
tigemo, kaj anka nun mi perdis Ia paciencon ne pri-
pensante tre profunde Ia seriozecon de l' situacio. La du
viroj estis balda ekspeditaj kaj kunfalditaj en Ia
bankuvo, kie glacie malvarma akvo plivigligis iliajn ek-
dormantajn animojn. Kiam ili iomgrade rekonsciigis, ili
ricevis denove bastonporcion, kaj poste ne daris longe,
gis kiam Ia estimindaj sinjoroj kune kun Ia logajo mal-
aperis por iam el mia horizonto. Gangsterojn oni traktu
lamerite.
Sed Ia malagrabla okazajo elekvilibrigis mino La ra-
pidemo de mia sango estis ekmovinta gin, kaj itiu loko
ne plu plais al mi. Mian kapitalon mi estis metinta e
bankon, kaj kun relative malgranda sumo kontanta en-
pose mi vojagis al Oklahoma City kaj Ia granda oleurbo
Tulsa.
Oklahoma estis en Ia fino de l' deknaa jarcento
restadejo de Ia fratoj Jessy James - Ia plej kruelaj
bankrabistoj de Ameriko de tiu tempo. Ne ekzistis tiu-
tempe aitoj, sed Ia du banditoj venis rajdante sur siaj
evaloj, pafis, rabs, kaj remalaperis. Di vivis iaspecan
vivon de Robin Hood, plenan de ekscito kaj aventuroj.
Kelkfoje anka ilia bona koro parolis, kaj mi ne povas
ne rerakonti la historion, kiun farmisto en Oklahoma
iufoje rakontis al mi pri Ia du fratoj.
Kiam Ia patro de l' farmisto mortis, li postlasis edzinon
kaj ses infanojn kaj bienon, hipotekitan gis Ia fumtubo.
Iun tagon la fratoj James venis al Ia bieno. Ili estis
elrabintaj bankon en Oklahoma City kaj bezonis ripozon
post Ia streoj. Ili petis tranokti, kaj Ia virino ne volis
rifuzi al Ia lacegaj fremduloj tranoktejon. Ili balda
rimarkis, ke Ia virino estas tre malgaja, ka.j iom post
iom ili sukcesis igi in rakonti, kio premas sino Ne nur
55
tio, ke si perds sian edzon, nun si anka perdos Ia
bienon. Jam Ia postan tagon Ia Serifo kaj Ia bankiero
venos por preni Ia bienon, se Ia hipoteko ne estos pagita.
Kaj tion si ne povos, ar kontanta mono ne trovgas en
Ia domo.
La fratoj pridemandis, kiom si bezonas, kaj donis al
si poste Ia sumon, 4.000 doIarojn. La virino apena
kredis al siaj okuloj sed akceptis gojbrile tiun monon,
kiu tuj liberigis in de iuj iaj zorgoj. kiam bone vestita, juna viro elpais sur Ia vojon, kaj en
-- Atentu zorgeme, ke vi ricevu Ia hipotekon, kiam vi
transdonos Ia monon! Ia fratoj admonis. Bedairinde
ni ne povas resti, gis kiam Ia sinjoroj venos, ar ni devas
foriri frue morga matene.
En Ia antatagmezo de l' sekvinta tago Ia ekzekuciistoj
venis al Ia beno, la sia kredo por konfiski gin. Sed je
Ia surprizo de l' bankiero - kaj je lia indigno - Ia virino
metis Ia monon surtablen kaj pagis Ia hipotekon.
La agreno de l' bankiero apena plimildigis, kiam li
dum Ia reiro renkontis Ia fratojn James, kiuj sencere-
monie prenis monon kaj evalon.
Post Ia surpriza rabo Ia fratoj vizitis Ia virinon por
vidi, u io estas en ordo. Kun Iarmoj en Ia okuIoj si
dankis Ia du virojn por Ia servo, kiun ili faris al si, kaj
promesis repagi Ia prunton kiel ebIe pIej balda,
- Senbezone, Ia fratoj deklaris. Tio estas jam farita.
ai estis nur prunto kun mallonga limtempo, kiel oni diras
en banka lingvo.
Nur post longa tempo Ia virino eksciis Ia veran rilaton
pri Ia mallonga prunto, sed si sciis silenti.
La du fratojn James oni kaptis keIkajn jarojn pli poste
kaj kondamns ilin al morto. Sed Ia bienistino konservis
ilian memoron kun dankemo.
La nuntempaj gangsteroj ne venas surevale. Ili estas
56
modernaj, uzas Ia plej rapidajn krasatojn, havanto
manpafilojn, kaj siajn rabojn ili entreprenas en furioza
rapideco.
Pretty Boyd estis unu el tiuj modernaj gangsteroj,
asita de l' polico eI unu tato en Ia alian kaj rigardata
kiel Ia maIamiko n-ro 1 de Usono.
Hazarde mi unu fojon renkontis tiun krimulon ekster
iu urbo en OkIahoma. Mi venis veturante en mia auto,
gentila tono demandis, u li povus kunveturi gis Ring
Gold. Lia auto estas difektita, kaj li urgas, lia patrino
nome estas malsana. Trofidema kiel kutime, mi Iasis Ia
viron sidigi, kaj ni dargs Ia veturon kune. Proks. du
mejlojn ekster Ring Gold estis flugmaino surteriginta
sur kampo. Kiam mia pasagero ekvidis Ia aviadilon, li
petis min halti. Li volis demandi, u li ne povus darigi
Ia vojagon per Ia aeroplano. EbIe li konas Ia piloton,
kaj tiuokaze Ia afero estus facile arangebla. Li dankis
ridetante por Ia veturo kaj kuris al Ia mano, kiu tuj
levgs.
Mi dargs mian interrompitan vojagon, sed Ia pensoj
ankora okupgs pri Ia nekonata viro. Cetere, u li estas
nekonata? u mi ne jam antae vidis lin au almena
lian bildon? u li estas filmstelo a sportheroo?
Mi ne havis okazon por longa meditado, ar aro da
policistoj, inter ili paro da malnovaj konatuloj, alvo-
kis mino
- Hej, Davy! Nun vi devas rapidigi Ia aron kaj helpi
nin kapti Pretty! Li forlasis sian aton kaj iamaniere
sukcesis traveni Ia polican enon. Ni havis ln rkata,
kaj ni estis certaj kapti lin, sed nun li estas malaperinta.
Nun mi komprenis, kiu estis tiu fremda pasagero, tiu
korekta, agrabla junulo, kiu volis hejmen al sia mal-
5
sana patrino. Neniu alia 01 Pretty Boyd Floyd, Ia mal-
amko n-ro 1 de Usono! Nun mi anka rememoris, ke
li dum Ia tuta vojago sds kun unu mano en Ia jakpoo
- preta por iaj eventualajoj.
- Tiuokaze vi certe ja devas seri aliloke, knaboj,
mi diris en kiel eble plej gajema tono. eu vi vidas Ia
flugmainon, kiu jen guste nun malaperas e Ia
horizonto? Tie vi havas vian forflugintan birdon!
Tiufoje sin savis tiu sentima gangstero, sed kelkaju
jarojn poste li ricevis Ia saman finon kiel Ia fratoj James
- pafita de policistoj eu Nebraska. Crime does not pay
- krimo ne utilas.
Dum mia vojago ai Texas, kiu nun estis mia celo, kaj
kie oni estis farinta grandajn trovojn de oIeo, min trafis
ankora alia aventuro kun gangstero. di okazis ekster
Okmulge, anka gi urbo en Oklahoma, Mi alproksmigis
Ia urbon en mirinde bela mateno. La suno jus levgis, kaj
Ia birdoj faris koncerton en Ia arbustajoj. Mi malrapide
antaenveturs la Ia vojo plenspire guante Ia belecon
kaj Ia pacon, kiun donis tiu mateno. 10m da kontantajoj
m havis enpoe kaj Ia resto enbanke. Kial mi rapidus?
Estu kvieta! mi diris al mi mem. Mi sidis konstruante
aerkastelojn por Ia estonteco. Mi ja ests survoje aI
Texas por aeti teron, el kiu Ia oleo fluadas! Kion oni
dirus hejmeen Svedlando, se mi farigus olerego ?
Subite mi instnkte altiris Ia bremsojn. Je distanceto
anta mi kus viro sur Ia vojo. Li evidente estis vundita.
La apelo kus jeeta distanco de Ia korpo. Kiom mi
povis perceptien Ia urgo, Ia vzago surverta per sango.
Citie evidente okazis akcidento. Mi saltis el Ia auto por
helpe alrapidi Ia vunditon. Mi klinis min super Ia sen-
movan figuron. Sed mi same rapide resaltis. Mi estis
viktimo de trompo. La sango estis nenio alia 01 farbo,
58
Kiu estas tiu viro, kiu tiamaniere haltigis vojpasantujn ?
Kie mi vidis tiun i vizagon ? Dum ono de sekundo pre
terflirtis mian internan vidon ampleksa galerio da bildoj.
Nun mi ekmemoris! Malgra Ia ruga koloro mi rekonis
seritan gangsterefon el Kansas; bandito, kiun mi mem
dum mia tempo kiel policisto vane asis. Nun mi havis
lin anta mi, sed nun mi estis nepreparita kaj senarmila.
Tion saman oni ne povus diri pri Ia krimulo, En Ia
sekvinta momento li estis levginta, kaj senaverte eltiris
revolveron, kiun li alcelis mian bruston kaj - premis
Ia ellasilon!
- Klik!
Eble okazas unufoje el dekmiI, ke atomata pistoIo ne
funkcias. Kaj nun gi klikis! La bandito mem ekmiris,
kaj mi eluzis dankeme Ia okazon por malhelpi pluan
provon uzi Ia armiIon. Fulmrapide mi metis mian pugnon
meze en Iiajn ruge koIoritajn vzagtrajtojn ---:- kaj Ia
kariero de l' gangsterefo estis finita. Li estis trans-
donata al Ia polico, kie li renkontis sian senkompatan
fatalon.
Ankora hoda mi sentas gIacian malvarmon enbruste,
kiam mi repensas al tiu i aventuro, kaj en pIuraj jaroj
poste mi povis eksalteti eI mia dormo, kiam mi en Ia
songo vidis, kieI Ia bandito movis Ia fingron al Ia
ellasilo ...
Post Ia nervostrea aventuro kun Ia gangstero mi en
Ia vespero alvenis aI eta stepurbo e Ia Red River (Ruga
Rivero), kiu itie estas limo inter Oklahoma kaj Texas.
Mi restadis itie dum iom da tempo por eIripozi post
Ia penigaj streoj. La tagojn mi pasigis per geologiaj
esploroj, kaj dum Ia noktoj mi dormis tieI, kieI oni
povas dormi nur en Ia stepo.
Iun dimanon mi vizitis Ia pregejon. La pastro efektive
59
estis farmisto sed studinta teologion kaj tenis Ia pastran
oficon flanke de sia terkulturista profesio. Dum pli postaj
jaroj mi erpis multe da forto el Ia prediko, kiun Ia
pastro je tiu okazo faris. Li eldiris i. a.:
- Kiel vi iuj scias, mi jus revenis de vizito en mia
infanhejmo en Ia sudo. Tie mi vdis statuon de Robert
E. Lee. Oni rakontis al mi, ke Ia statuo, kiu estis hak-
skulptita el unu sola granita bloko, pezis sep tonelojn,
sed ke Ia bloko origine pezis dudek du tonelojn. La
skulptisto do forhakis ne malpli 01 dek kvin tonelojn,
anta 01 Ia impona monum~nto ests preta. Kion do
pensis Ia granita bloko pri tiu traktado? Nu jes, gi
plendis kaj demands, kial Ia skulptisto marteladis kaj
izadis kaj vundadis en tiu maniero. "Lasu mn l" diris
Ia bloko. "Mi estas bona, kia mi estas." La granitbloko
indignis. Sed Ia skulptisto nenion respondis. Li darigis
formarteli pecon post peco, ar li havis specialan planon
rilate itiun blokon. Nur kiam li estis formartelinta
multe pli 01 Ia duonon de Ia granda bloko, Ia statuo estis
preta - kaj jen tie staris Robert E. Lee tute viva anta
admirantaj homamasoj.
Tiel ankaii estas e ni homoj. Trafitaj de mizero kaj
malfacilajoj ni lamentas amare pri nia Kreinto, kiu
frapas kaj batas nin iame. La granita bloko ne kom-
prenis Ia sencon de Ia severmana traktado de l' skulptisto.
Same malmulte ni komprenas nian Majstron, kiam li per
provoj, agrenoj kaj afliktoj volas formi nin la sia
propra plano. Anstata plendi ni devus danki Dion por
tio, kion li igas nin trairi, ar li volas nur formi nin kaj
eltiri Ia plejbonon el ni kaj interne de ni. Li volas fari
nin viroj kaj virinoj povantaj batali por vero kaj justo.
Mi devis balda forlasi Ia etan stepurbon - Ia ole-
kampoj vokis min! Mi pluiris trans Ia Red River al Ia
60
oleejo de Burk Burnett en Texas. Citie mi post nelongv
rrterkonatgis kun agento, kiu estis "felia" sufic por
povi rezigni pecon da tero je Ia malkara prezo de 200.000
doIaroj. Mi estis jusveninta al Texas, kaj nun li volis
doni al mi ancon.
Tiun grandiozan decidon li faris tamen nur vidinte
mian bankan kontlibron. Nu do! La negoco estis kon-
sentita, Ia kontrakto subskribita, kaj kun ne malmulte
da respekto al mia propra persono mi enpas e Ia First
National Bank por elpreni Ia monon, el kiu konsistis Ia
efa parto de mia bonhavo e Ia Oklahoma banko.
Se fiera estis Ia sinjoro, kiu eniris Ia bankejon, jen
pli 01 klinkresta estis Ia mizerulo, kiu post momento
elpais SUl' Ia straton. La banka kasisto donis aI mi veran
okon per sia informo, ke Ia Oklahoma banko fermigis
- miaj bonhavoj ne vaIoris e unu cendon!
Kaj m volis farigi olerego l Ada, bela revo! Tamen
mi havis Ia favoron esti dum du monatoj Ia honora drek-
toro de l' banko; tio estis almenaii iom,e se Ia alta
titolo kostis al mi proks. 300.000 dolarojn.
Jen oni devis komenci denove de Ia komenco ...
Paginte mian hotelambron mi havis reste dek kvar
dolarojn, kaj nun Ia eksdirektoro honora do devis denove
.mang sian panon en Ia vito de sia vzago.
Mi ekhavis Iaborori kiel drenfosisto en Ranger en
Texas kune kun negroj kaj meksikianoj. La vivo en Ia
olekampoj tamen estas varia anka por drenfosisto, se
li havas okulojn kaj Ia orelojn malfermitaj kaj havas in-
tereson por tio, kio movas sin irka li. Milionojn gajnas
kaj milionojn perdas Ia oIespekulantoj. Kiu hcda estas
ra, tiu povas morga esti malriega - kaj inverse.
En Ranger mi renkontis i. a. doktoron Fr. Cook, kiu
kiel konate asertis esti Ia malkovrinto de l' Norda Poluso,
61
D-ro Cook estis agrabla kaj interesa sinjoro, sed kelkaj
senkonsciencaj olespekulaistoj eluzis lian trofidemon
por propra gajno. La rezulto estis, ke Ia olespekulantoj
akiris milionojn da dolaroj, dum d-ro Cook devis
kontentg per - mallibereco de dek kvar jaroj, pro tio
ke li, ladire, reprezentis senvalorajn akciojn.
Mi anka renkontis vermlandanon, kiu estis edzignta
kun smolandanino. La du geedzoj vivis strean vivon
en Ia eta sabla kotonkampo, kiun oni trompe igis ilin
aeti. Sed iun tagon oni trovis oleon en ilia tero, kaj
rapide ili rigs. La vermlandano tuj venigis siajn ge-
patrojn kaj Ia smolandanino Ia siajn. La du maljunuloj
el Vermlando kaj Smolando baldaii fargs plej bonaj
amikoj kaj kunestis ie kaj iam, kvankam ili ne precize
similis unu Ia alian la manieroj kaj formato. La smo-
Iandano estis malgranda, forttendena viro, malpeza kaj
facilmova kiel kato. La vermlandano estis granda kaj
fortika kaj pleje similis al urso. Li tondris kaj fanfaronis
pri Vermlando, kiu estis Ia plej bona loko en Ia tuta
mondo, kaj kelkfoje Ia du maljunuloj preska ekinter-
batalis. Sed Ia debatoj iam finigis per firma manfrapo,
kiu trastreks iujn konfliktojn.
Mia persona koncepto estas, ke Ia svedoj estas tre
bone reprezentataj en Ameriko, ne malpleje en Texas. La
plej multaj svedoj, kiujn mi renkontis en Texas, estis
posedantoj de kotonkampoj kaj ajnis generale esti bon-
havaj. Ili estis bonaj civitanoj en sia nova patrolando,
kvankam Svedujo, malgra io, ankora ajnis havi Ia
efan Iokon en iliaj patriotaj koroj. Ili guis konfidon
pli 01 Iakutiman, ne malpleje en Ia komerca vivo. Kon-
firmo pri sveda deveno ofte estis en pluraj bankoj egale
bona garanti o kieI Ia plej bonaj realgarantajoj .a
paperoj. lu bankiero en Manhattan, Kansas, ofte helpis
62
IfI svodojn per pruntoj sen garantajo, kiam koncernis
Il/lgl kostojn por grundesploroj kaj teraetoj. Sed neniam
11/11 udis, ke li faris perdojn pro tiuj niaj samlandanoj.
IIj pOl'tis honoron al Ia sveda reputacio kaj konfirmis Ia
Iumon pri Ia sveda honesteco.
La amo de Ia svedoj al Ia hejma lando estas videbla
IL. en Ia multaj svedaj pregejoj kaj Ia multaj vilago]
portantaj svedajn nomojn. E oIekampo ricevis Ia nomon
Ncw Sweden (Nova Svedujo). Ke itiu estis trovata
sekve de Ia geologia raporto kaj karto pri Ia suda parto
de Texas, kiujn mi mem ellaboris, estu itie menciate,
kvankam mi tiufoje estis metata ekster Ia gajnon. Sed
tio estas alia historio, kiel diris Kplng.
Kiel mi jam menciis, mi anka Iaboris kune kun negroj.
Mi ne povas ne karakterizi ilin bonegaj homoj.
Oni tre severe kontrolas Ia negrojn en multaj tatoj,
En Texas ekzistas specialaj lernejoj por negroj, ili havas
specialajn kupeojn en Ia tramoj kaj specialajn aten-
dejojn en Ia fervojstacioj.
Ili havas primitivan sed neelerpeblan bonhumoron.
Mi devas rakonti Ia etan historion pri Ia negro Tom, kiu
regule iudimane vizitis iun pregejon en Ia urbo, kie li
logs, lun tagon Tom kaptis kuragon kaj demandis Ia
pastron, u li ne povus farigi membro de Ia eklezio. La
pastro eble rigardis tion ne tute kristaneca, se li rifuzus
Ia kompatindan negron per bruska neo. Anstatae li
admonis lin tute diplomate iri hejmen kaj demandi kon-
silon de Dio.
- Se Dio diros, ke vi rajtas igi membro de nia eklezio,
vi estos bonvena, Ia pastro certigis.
Tom iris, kaj poste li ne plu revenis aI Ia prege]o.
Post iom da tempo Ia pastro renkontis Iin surstrate kaj
demandis, kian konsilon Tom ricevis de Dio.
63
 - Ne kolerigu, Tom petis, sed Dio klargis, ke li mem
dum pli 01 dudek jaroj provis farigi membro de tiu
eklezio sen sukceso. Kaj tial li kredis, ke ankai mi ne
havas ancon.
Post kelkmonata peniga laboro kiel drenfosisto mi
avancs al Ia ofico de manisto. Iun tagon, kiam ni
havis Ia bortalon en profundo de 3.000 futoj en mal-
mola siluria kalktono kaj kun 45-grada deklivo de Ia
formaco, Ia talo fiksigs, kaj Ia laboro devis esi. Tiaj
akcidentoj okazis de tempo al tempo, kaj ili estis tre
nebonvenaj, ar itia bortruo kunportis koston de proks.
.300.000 svedaj kronoj.
La direktoro de Ia kompanio eestis, kiam tiu fatalajo
okazis. Li eksctegigs kaj kriis en sia amerikana, sen-
artifika maniero:
- u ne trovgas iu, kiu povas arang laiiordan
bortruon?
La laborestro, kiu rimarkis, ke Ia aero komencas esti
brula, komprenis, ke li devas fari Ia plejbonan el Ia
'Situacio. Ne trovante ion pli bonan li montris ai mia
sim pia persono kaj opiniis, ke Ia svedo jen tie, kiu
montris sin tiom interesita de ia itiea laboro, eble povus
doni konsilon.
La direktoro alpais min kaj demandis abrupte, kion
roi faris, antai 01 mi komencis prizorgi Ia mainojn,
- Fosis drenfosajojn, mi mallonge respondis.
- Ne. Diru, kio vi estis, antai 01 vi venis Amerikon!
- Svedo!
- Kio pro ...
La direktoro rugigis kvazai kokokresto en Ia vzago,
aed baldai bonvolema rideto ludis irkai Ia maldikaj,
kunpremitaj lipoj.
- Vi estas O. K. Ekmovigu helpi nin!
64
Tiamaniere mi farigs provizora efgeologo dum unu
tago. Mi ordonis, ke Ia puto estu malplengata je borakvo,
post kio Ia direktoro persone veturis al Ia plej proksima
apoteko kaj aetis sulfuracidon por 25 dolaroj. La
acidon ni veris en Ia puton, kaj baldai Ia kalktono
estis tiel korodita, ke Ia bortalon ni povis eltiri same
rapide kiel Ia mainoj Iaboris.
- Estas all right, chief!
Per tiu ne malestiminda danko Ia direktoro rekom-
pencis min por tiu i servo, kaj ekde tiu momento mi
estis gvidanto de unu el Ia multaj filioj de Ia granda
oIekompanio. Sukcesis aI mi konsiderinde malaltig Ia
kostojn de Ia borado, kaj cetere Ia rezulto de Ia oIeer-
pado ekestis multe pli bona Iai Ia sistemo, kiun mi prak-
tikis, kaj kiun mi mem studakiris.
Post multjara Iaboro en Ia fremda Iando mi nun fin-
fine atingis sekuran pozicion kieI oficisto de granda kaj
potenc.a oIekompanio. Estante tia mi nun ekhavis Ia
unuan libertempon de mia vivo - liberecon de ses
semajnoj kun plena salajro kaj senpagaj vojagoj al
laivoJa loko.
Mi faris tiun refregan vojagon aI Kalifornio. Kaj
tio pro specialaj kaizoj. Estante malnova Iuktisto kaj
interesita sportulo mi volis eesti Ia inaigurajn solenajojn
de Ia "Internaciaj Iudoj" - ne intermiksu kun Ia Olim-
piado kelkajn jarojn poste - kiuj estis okazontaj en
Los Angeles.
La suno brilis al Ia plenplenaj galerioj. Estis olimpia
atmosfero en Ia aero. La pretermaro de Ia multaj
diversaj naciecoj komencgs dum Ia freneza gojkriado de
r publiko. Junaj viroj batalontaj sian noblan batalon
en Ia unuiga signo de l' olimpia lairo almarads en
imponaj formacioj kun fiera, venkocerta sinteno. Unue
5 65
 venis Ia trupo de Usono kun sia standardo, poste Anglujo,
Germanujo kaj iuj partoprenantaj landoj. Mem ne
konsciante tion, rni subite saltlevgs kaj starigis mio en
severa, militista atentopozo kun Ia apelo enmane. En Ia
kapo de aro da junuloj de alta staturo, bonkreskaj viroj
kaj virinoj, mi vidis bluflavan tukon flirti en Ia vento.
ai estis Ia sveda flago, pli bela 01 iuj aliaj.
"Sverige, Sverige, fosterland" (Svedujo, Svedujo, pat-
roland'), sons interne de mi simile al admona memortono,
rememoriganta pri Ia hejma lando, pri Vermlando, pr
orbuklaj virinoj kun Ia lazuro de l' ielo en sa rigardo.
Kiam m elvojagis, tiu flago estis por mi nenio alia
01 simbolo de privatkapitalistaj interesoj, tuko senvalora,
kaj dum mia restado en Ameriko mi preska forgesis,
ke gi ekzistas. Kaj nun mi staris itie en severa atento-
pozo, kiam gi preterpasis.
Kun larmoj enokule mi ads Ia nacian himnon kiam
gi estis Iudata. Svedlando! Kara sveda flago! Vi venis
kiel saluto de Ia hejma regiono, de Ia susuro de l' pinoj,
Ia adoro de I' abioj, Ia delikata verdo de I' betuloj, de Ia
erikejoj, kie Ia eriko brilas plej bele, kaj kie Ia herbo
kreskas tiel mirinde vivece verda rka Ia terpeco, kie
Ia infanhejmo iam staris.
"Du gamla, du fria, du fjllhga Nord,
du tysta, du gldjerika skna."
("Vi alta, libera, multaga Nordland'
vi gaja, silenta, ho vi bela!")
Neniam mi ads tiujn tonojn sonori tiel mirinde bele
kiel en tiu tago, malproksime de mia hejma tero.
66
ORFEBRO
Mi restis dum pIuraj jaroj en Texas. Bone plais aI
mi mia Iaboro, kaj miaj enspezoj permesis al mi iujare
flankenmeti etan parajon. ar simle al Ia pIej multaj
svedoj en Ameriko mi intencis pasg miajn lastajn jarojn
en Svedujo.
Jen venis Ia orfebro: ne utilis kontrastar ; kiu unu-
foje ekhavis Ia orfebron en sia sango, tiu estas perdita.
En libroj kaj gazetoj m Iegis pri Ia grandaj ortrovajoj
en Kanado, kaj mi ne povis kontrastari Ia alsuan logon
elradiantan el Ia brila metalo, Oro! E nur Ia v o r t o
rapidigis Ia maltrankvilon en Ia sango, kaj jen mi adias
al Texas kaj direktis mian iron aI Montreal.
Surloke ne daris longe, gis kiam estis aI mi klare,
ke Ia trovajoj estis treege troreklamitaj, kaj ke Ia geo-
logiaj informoj, kiuj venis sub miajn okulojn, estis tute
erarigaj. itie verdire estis nenio por ricevi.
Deprimita pro Ia maIprospero mi iutage sidis en mia
hoteIambro meditante pri Ia estado. Tiam oni adis tra
Ia mugado surstrate Ia akran voon de gazetbubo:
- Granda orfosista migrado al Red Lake! Granda
ormigrado al Red ake! Granda ormigrado . . .
ifoje mi ne intencis veni tro malfrue. Post paro da
horoj mi sidis en Ia trajno, kaj post Iongege mi finfine,
disskuita kaj batmoIigita, aIvenis al Ia eta haltejo, kiu
estis Ia plej proksima posteno kontra Red Lake. Sed
67
 ankora restis 150 anglaj mejloj, anta 01 Ia fina destin-
Ioko estos atingita, kaj Ia vojo tien iris tra senvoja,
negkovrita tereno. De plenrasa indiano mi aetis necesan
provianton kaj materialon bezonatan por orlavado, kiel
Iavpaton, skufunelon, hidrargon, grandigan Ienson, am-
saketojn por konservi Ia oron kaj diversajn aliajn objekt-
ojn. Pli poste mi ekscs, ke granda parto de tiu akces-
orajo estis senbezona en Red Lake, kie Ia oro trovigis
en kvarco kaj ne en sablo, sed mi ankora ne sciis Ia
diferencon inter orlavado kaj serado de oro en firmaj
mineraloj.
Mi preparis min por starti Ia longan veturon aI Ia
mrageloga ceIo, kie oro kompreneble estis kolektota
amase, kaj kie roi ests farigonta roilionulo en du-tri
monatoj.
Mi scis, ke Ia vojago tien estos streoplena kaj maI-
facila. Neantavdtaj aventuroj atendis, kaj Ia morto
eble embuskis. Sed io i ne povis fortimigi mino Mi estis
plena de Ia plej helaj esperoj - simile al iu, kiun kaptis
Ia sora potenco de l' orfebro.
La indiano, de kiu m aetis Ia junghundojn, almontrs
Ia neeblajon en tio, ke m, komplete netrejninta, veturigus
Ia hundojn, kaj li proponis sin por akceptebla rekompenco
akompani je kelka distanco survoje. Mi akceptis Iian
proponon kun dankemo.
Dum du-tri tagoj anka io prosperis bone. Certe
estis ja terure malvarme, kaj trabrei Ia metre profundan
negkovrajon kostis ne malofte grandajn malfacilajojn.
Sed je iu horo ni vens pli kaj pli proksimen aI Red
Lake kaj Ia oro . . .
Mi estis akirinta dormsakon el akvorezista tofo,
remburitan per molanasa Ianugo. Verdire ja gi kostis
150 dolarojn, sed ests praktika, varma kaj malpeza por
68
kunporti. En tia dormsako oni povas sekure dormi en
mnlvarmo de 40-50 gradoj. Dum Ia unuaj noktoj, kiajn
unl pasigas en tia dormsako, oni sentas kvaza gi estus
11'0 malpeza, kaj ke oni mortfrostus. 10m post iom oni
ulkutmigas enrampi Ia sakon, rkaruligi iomete, tieI
ke Ia nego pakgas bone rka gi. Kiam tio estas farita,
ln dormo balda venas, bonega, fortiga dormo.
Matene Ia unua punkto de l' programo estas movoj
de Ia piedfingroj. Tiamaniere konvnkgnte, ke oni ne
frostdifektis Ia piedojn, oni balda estas certa pri tio,
kc oni estas viva, kiam oni rampas eI Ia varma dormsako
en morde malvarman venton kaj provas fari fajreton
por ricevi iom da varma mangajo je Ia matenmango,
La indianojn iam treege amuzas Ia provoj de l' blank-
ulo ekbruligi fajron. Ili kutimas diri:
- Blanka viro . . . granda fajro . . . staras mal-
proksime de Ia fa:jro ... perdas varmon. Ni ... mal-
granda fajro . . . staras proksime . . . ri cevas Ia tutan
varmon.
Unu eI Ia neskribitaj Iegoj estas, ke oni am tranoktu
en Ia plejeble bona Ioko, por ke oni povu fari fajron,
anta 01 Ia kurado de l' tago komencigas.
Treege malofte oni veturas per sia toboganq, kutime oni --:;,- ?
ne8Yadas malanta gi. La tobogano a hundsIedo kons-
istas el maldka lgnotabulo, du futojn larga kaj irkae
ok futojn longa; simile ai skio gi estas supren fleksita en
Ia antaajo. La hundoj estas instruitaj iri la komando-
krioj. "Mu" kiam oni ekiras; "gi" maldekstren; "ha"
dekstren kaj "oho" haltsignalo. Verdire Ia gvidhundo
aiskultas Ia komandokrojn, kaj lai ili gvidas Ia hund-
jungitaron. La nombro de hundoj estas regule kvin,
sep a nau, tute la Ia eblecoj. Oni provis multajn hund-
specojn, i. a. hundojn de S-ta Bernhardo. Citiuj tamen
69
 montris sin nekonvenaj, ar nego kolektigas en Ia longaj
haroj de iliaj pedoj, kaj tiu nego poste igas glacio inter
Ia ungoj. Kiel pakhundoj ili tamen estas sen konkurenco.
La plej bonaj tirhundoj estas Ia "huskies", kiuj ladre
havas 90 procentojn da lupa sango en siaj vejnoj.
Dirante "tirhundoj" mi ne celas hundojn uzotajn por
paradveturado sed hundojn, kiuj povas elteni streojn
en Ia arktikaj regionoj. La huskies neniam estas tute
malsovagaj ; kieI ajn afable oni traktas ilin, iIi tamen
estas am koleremaj. Ledgantojn, prefere dikajn alkled-
ajn gantojn, oni devas uzi, kam oni jungas ilin. La
jungilaro cetere estas tre simpIa : nur remburita Ieda
ringo, kiun oni sovas trans Ia kapon de l' hundo, kaj
tirnuroj de Ia ringo al Ia sIedo.
iuvespere oni nutras Ia hundojn per granda fio a
peco da alkviando. Estas tre grave, ke oni nutru Ia
hundojn guste. Se ili grasigas, ili estas sentaiigaj por
veturigado. Krom tio oni devas - precipe se oni donas
aI ili fojn - atenti, ke iIi ne malsangu pro vermoj.
Se ilin tamen trafus tiu fatalajo, iom da mielo a alka
graso kun tekulero da nigra pulvo estas bona kuracilo
kontra solitero.
itiujn detalojn mi kompreneble ne konis, kiam mi
startis mian unuan vojagon, sed mi Iernis tion kaj multe
pli iom post iom.
Ankora hodia miaj vangoj varmgas, kiam mi
memoras, per kia zorgemo mi elektis koloritajn okul-
vitrojn irme kontra negoblndeco. La problemo estas
tre simpla: iom da graso miksita kun karbo mirigu
irkai Ia okuloj kaj Ia nazo - pli oni ne bezonas!
Kaj ankorai hodai mi povas vidi Ia okulojn de Ia
uvendsto, kiam mi bonfide demandis, u negouo] estas
tre varmaj.
70
Dum du tagoj n trabatalis Ia negovastajojn, Mi estis
lerninta Ia komandokriojn, mi rigardis min plenlerninta
ion koncerne veturigadon de junghundoj, kaj mi tute
ne kontrastars mian akompananton, kiam li en Ia
mateno de I' tria tago sciigis, ke mi nun devos pluiri sola.
Per Ia sledo, sur kiu li havis sian provizajon kaj kun
du rezervhundoj kiel tirantoj Ia indiano volis reiri al
sia logloko.
Post kiam li ricevis Ia interkonsentitan rekompencon
kaj bonan trinkmonon, ni dsgs dum reciprokaj honor-
salutoj. Mi mansvingis adiaiie al Ia indiano, kiu ajnis
aI mi esti farinta verajn oferojn pro mi, kaj per gaja
"mu!" al Ia hundoj, mi susuris pluen renkonte al
nekonataj sortoj.
Tre Iongan distancon ni ne venis, miaj hundoj kaj mi.
Almena ne kune. Ni jus atingis trans surfrostigintan
riveron, kiam Ia hundoj,. kiuj tenis bonan rapidon, tute
neatendite faris akran turnon. Mi estis sur Ia sIedo, sed
nun dejetigs kaj restis kuante en Ia nego, dum kiam
Ia hundoj en kirla rapideco kun provianto, ekipajo kaj
o pluiris aI Ia sama direkto, de kiu ni venis.
La indiano trompis mino
Per signalo li revokis Ia hundojn, kaj dum mi kuis
rampante en Ia nego, li prenis Ia jungitaron kaj darigs
la sia propra vojo.
Mi ne multe valoris en tiu momento - tion mi povas
konfesi ne bezonante rugigi. Mi ankaii ne paris Ia fort-
esprimojn, kiam koncernis doni aI mi mem solidan insuIt-
adon pro mia trofidemo. Denove mi lasis trompi min!
Je kioma fojo, mi ne mem sciis. Estis bona sento povi
elfuriozi, sed tio nenieI helpis min el mia tute ne enviinda
situacio. Mi trovigis okdek anglajn mejlojn distance de
Ia Ioko, kiun mi anta tri tagoj forlasis. Meze de Ia
71

dezerto, sen mangajo, sen hundoj, sen dormsako, sen
anco renkonti homojn.
PIuiri direkte al Red Lake, kompIete senigita de ia
ekipajo, tio estis komprenebIe nepensebla. Ne, Ia Bola
maniero estis provi reveni aI Ia eIirpunkto. La ancoj
eble estus unu kontrai dek, sed pli bone provi 01 kusigi
tuj por morti.
Jen tieI mi startis mian longan, solecan vojagon, Mi
vadia antaen tra Ia nego, paon post pao. Estis morda
malvarmo, proks. kvardek gradoj. u mi povus trabati
min? La spurojn de mia tobogano, kiujn mi komence
? sekvis, mi perds kaj mi devis iri trafe-maltrafe. Mi iris
kaj iris, apatia, sensenta pro Ia doloroj, senscia pri io
okazanta irkai mio
Eu Ia noktigo mi fosis al mi tre primitivan "igluon".
Mia dormsako, mia dormsako! Unu milionon por mia
dormsako! Mi ne volas provi tiun nokton de malvarmo
priskribi.
Jam anta Ia taggo mi denove levgis kaj dargis Ia akvolilioj malapers. Kuracisto kaj du blanke vestitaj
migradon tra Ia negovastoj, La malsatodoIoroj komencis
turmenti min pli kaj pli, dum mi trenis min antaen,
Mi kriadis kaj vokadis, sed nur Ia vento respondis. Sen-
sence estis ja krivoki en tu i dezerto. Kiam mi falis
en Ia negon por ripozi kelkan minuton, Ia timo pro Ia
morto balda denove pelis min antaen. PIuen, pluen,
ne ekdormi!
Kiam mi mars dum kvar tagoj sen mango, Ia sentoj
de malsato tute subite esis. Anstataie venis halucin-
acioj. Kelkfoje mi kredis vagi en mirinda, verdanta
arbareto, kie Ia akvo mugets kaj Ia plej bonegaj man-
gajoj invitis al kulinaraj ekscesoj.
Tiam io komencis pendi sur mia dorso kaj premi min
malsupren. Sed malanta Ia halucinacioj tamen vivis
72
..
t'C'slo de mia timo ekdormi kaj est mangata de lupoj.
'I'iu timo malgrai io tenis min sendorma kaj rekta.
Mi ne havas klarajn memorojn pri Ia kvina kaj Ia sesa
lagoj. Mi scias nur, ke Ia malvarma vento sangigis je
varma vento, kiu venis intermite kaj singarde ports
min antaen. Tra Ia vastoj venis muziko, kiu kreskis en
farto. Fajroj ekbrulis rka mi, kaj bluaj, flavaj kaj
verdaj pilkoj plenigis Ia aeron.
Mi renkontis malnovajn konatulojn, parolis kun ili,
krs, rids kaj kantis. Ha ha ha, kiel amuze! Rigardu
Ia grandan, beIan lagon kun Ia multaj blankaj akvolilioj,
kaj mia knabino elrigardas el iu lilio. Ha ha ha! Kiel
amuze blankaj akvoj . . . Lasu mian brakon, aliokaze
mi mortbatos vin! Ne mordu mian kruron, kulo! itiel
mi kants en Ia komenca Iernejo . .. "Tutan tagon dancas
kul' serce, kante, la regul'. Tutan ta . . . ta . . . gon
da ... "
10m post iom mi vekigis el Ia inkubsongoj. La blankaj
flegistinoj estis Ia unua, kion mi vidis malferminte Ia
okulojn.
_ Vi fartas bone, diris Ia kuracisto. Nur frostis Ia
piedojn, sed tio certe arangos sino Strange, ke vi eltenis
tiajn streojn. Du felasistoj trovis vin en Ia nego kaj
kondukis viu itien. Balda vi estos sana, sed vi devas
eIripozi sur malmola lito. Nun dormu kviete!
La kuracisto foriris, sed apud Ia lito staris afable
ridetanta flegistino.
_ Estu nun bona kaj ne furiozgu, ar tiam Ia kulo
revenos kaj mordos vian kruron, you big boy, si elridis
eu kripla franca-angIa lngvajo.
Mi estis reveninta al Ia vivo. En tiu momento mi
perceptis Ia kuracistojn kaj Ia malsanulflegadon kiel
73
 :steIojn de Ia Sankta Vojo sur Ia alie malheIa elo de I'
homaro.
Dum tri semajnoj mi kuis en Ia maIsanuIejo, tute
senforta. Mia forta korpo helpis min survoje aI Ia pli-
sanigo, kaj balda mi estis tiom resaniginta, ke mi povis
ellabori pIanojn por nova atako kontra Ia orkampoj.
Planoj, kiuj sukcesus pli bone, ar nun mi fidus nur aI
mi mem. Mi eIektus pli zorge inter Ia "amikoj", kiuj
eventuale proponus etendi aI mi helpan manon.
La sestaga maro tra Ia negovastoj donis aI mi ekzakte
tiom, kiom mi eltenis. Nur dank aI mia fortika korpa
konstitucio, mia forta koro kaj mia nefleksebIa volo vivi,
mi sukcesis trompi Ia morton je aliokaze sufie certa
kaptajo.
Nu do! Mi resangs, povis forlasi Ia maIsanuIejon kaj
eliris seresplori Ia indianon por elpremi revengon, kiu
\y estis estonta tre sentebla. Oni ne senproteste trompas
orfosiston, kiu krome estas svedo, e se estas Iiaj unuaj,
stumbIai paoj sur Ia malebena vojo de Ia orserado.
j
Sed Ia indiano estis malaperinta. Li sciis en sufia
tempo fortirigi, kaj maIgajhumora mi enpais drinkejon
por revigligi mian ekdormantan animon per porcio da
"Chile Corn Corne" - faba supo kun ceno, ajlo kaj
papriko.
? okazu. Granda ekspedicio gi devis esti, ar Ia trovejo
Kiam m volis pagi, tamen deklaris Ia drinkejestro,
franco kun Ia nomo La BeIle, ke mia mono estas sen-
valora.
- Senvalora! Kion vi volas diri? mi kriis furioze.
Certe mi aspektis kieI granda demandosigno. Tio i
fakte estis pli grava oko 01 ekhavi revoIveran faikon
inter Ia ripoj. Pri tiaj arangoj oni kutime ricevas
klarigon, sed ke mia mono estas senvalora - tio devas
esti senhonta eraro!
74
Kaj eraro gi estis. La klarigon pri Ia mistifiko mi
ricevis de La Belle.
_ Mi iam envenis olekontoron en Texas, li rakontis.
Mi seris laboron, sed ne trovis. Interne de Ia kontoro
sids grandkreska svedo. Per afablaj vortoj li informis
min, ke certe estus plej bone por roi reiri tien, de kie
mi venis. Sed ne nur tio, ke li parolis kiel bona homo,
li ankai elprenis roonon kaj donis al mi por Ia vojago
_ _ J en vidu, tiu svedo estis vi, kaj Ia servon, kiun
vi faris al m, mi neniam forgesos. Tial via mono estis
senvalora. _ - - Mi komprenas, ke vi planas novan
ekspedicion. Mi jam aiidis pri Ia sensukcesa, - tiaj
aferoj diskonigas. Sed nun vi ne ekiru sola, sed atendu,
gis kiam mia frato revenos. Ni ricevis scigon pri
radiumtrovajo supre e Ia Great Bear Lake, kaj kiam
li venos, tiam vi startu vojagon tien supren kune. eu
vi komprenas? Dumtempe vi estos mia gasto.
Mi estis mrigta, goja kaj kortuita. K.ortusita pro
Ia memoremo de l' viro; mi mem tute forgesis Ia epizodon.
Kompreneble mi akceptis Ia grandiozan, gisfunde bon-
intencan proponon. Mi havis kelkajn tre agrablajn mon-
atojn en Ia hejmo de mia jusakirita amiko, dum rni
atendis, ke Ia granda ekspedicio al Ia radiumtrovoj
situis ne roalproksime de Ia Norda Glacia Maro, tutajn
1.500 mejlojn norde de Edmonton Alberta, Kanado.
Tio i ajnis esti ekskurso de tia speco, kian mi iam
revis entrepreni. u mi malgra io estas naskita sub
feliiga stelo, ai u estas nur la bona sanco, kiu
kondukis tiun francon al mia vojo. Car ke li malsimilis
aI iuj aliaj t. n. amikoj, kiujn roi renkontis, pri tiu afero
roi balda konvinkigis. Jen estis homo, kiu maIegoisme
-volis doni al mi veran sancon.
75
 Mi preskai pins kvazai kato pro kontentgo, La n-
cidento kun Ia indiano, Ia streoj dum Ia sestaga maro
- o agreniga jam estis forgesita.
Nun estis

aventu(;;,;V 1;~ ~ ~)
venonta Ia tempo de Ia vere ekscitaj

SURVOJE AL LA AVENTURO
Mi elmetis Ia gastamon de La Belle ai malfacila provo,
ar Ia vintro pasis, anta 01 Ia frato de La Belle, George,
venis en Ia printempigo. Ni atis unu Ia alian ekde Ia
unua momento, kaj inter ni ekestis amikeco, kiu ests
eltenonta Ia plej malfacilajn streojn.
La fratoj La Belle estis grandkreskaj, fortikaj gig-
antojo Iufoje mi hazarde demandis, u ili estas nur du
fratoj. Mi tuj rimarkis, ke m tus dol2!eman punkton,
ar Ia dekomence gaja atmosfero estis tuj malaperinta.
- Nu jes, diris George post momento, ni estis kvar,
sed Ia du plej agaj ne plu vivas. Vi ja legis en Ia gazetoj
pri Ia granda eksplodo en Halifax. Ili estis tie mortig-
ataj, kaj m eestis, kiam gi okazis. Mi volas rakonti,
kiel gi farigis,
Mi estas komparinta Ia rakonton de La Belle kun Ia
raporto de Ia kanada registraro kaj trovinta Ia kon-
formecon bona. Mi volas itie provi rerakonti Ia pri-
skribon de Ia plej terura eksplodo de Ia monda historio.
Estis en Ia mateno Ia 6-an de decembro 1917. La
kanada apudmara urbo Halifax similis ai formikejo post
frua printempa pluvo. Tio, kio kaizis iun tiun mal-
kvieton, estis eta blua flamo, kiu dum dek sep minutoj
lums kaj brulads en Ia municia ipo Mont Blanc. Estis
proksimume je Ia naa matene, Ia laboro estis kom.en-
cigmta en kontoroj, magazenoj kaj fabrikoj. Unu vag-

76
77
 onaro post Ia alia transportadis varojn al kajoj kaj
pontoj, kie Ia labor o porti Ia varojn sur argoipojn
plenaktive funkciis.
Subite a laborado ekhaltis. En direkto al Ia norda
bordo de Halifax eta savboato estis remata, plenigita
de kriantaj kaj vokantaj maristoj. Tuj poste venis
ankoraii unu savboato, anka gi plenplena de marstoj,
kiuj terurigitaj rergards al kreskanta fajroflamo sur-
ipe de Mont Blanc.
Kiam Ia unua boato atingis Ia bordon, Ia maristoj
elsaltis, kuris supren laii Ia stratoj kriante: "Atentu!
Atentu! Gardu vin! Forkuru!"
Kelkaj homoj postkuris Ia maristojn, aliaj al Ia bordo
por ekscii pri Ia kaizo de tiu i ekscito.
- La munca aipo brulas, Ia municia aipo brulas!
kris aliaj maristoj kurante for de Ia dangera najbarajo.
Dumtempe H. M. S. Hghflyer,") angla krozpo, ku-
anta en Ia proksimeco, elmetis savboaton, kaj dum
Ia fajro kreskis pli kaj pli, Ia angloj surgrimpis sur Ia
Mont Blanc. Observantoj povis de sur Ia bordo vidi, kiel
anglaj oficiroj kaj maristoj provis estingi Ia fajron.
La du fratoj de La Belle ankai remis per iuj forte]
direkte al Ia Mont Blanc. Ili JUs ekvidis Ia bluan flamon
kaj komprenis, kiom signifus tio, ke oni povu estingi
sufie frue. George venis al Ia bordo guste tiam, kiam
Ia fratoj surgrimps Ia mortpon, Tio estis teruraj
minutoj. La anglaj maristoj kaj Ia fratoj de Ia Belle
estis komencintaj teruran vetkuron kun Ia iam kreskanta
fIamo. u ili sukcesos en sufia tempo? u ili sukcesos
malhelpi, ke terura akcidento okazu?
Bedairinde ili venis tro malfrue. Kolono ~ flava lumo
*) H. M. S. = His Majesty's Ship, t. e. La Sipo de Lia
Rega Moto; tiu i mallongigo estas uzata pr anglaj militipoj.
78
Ievigs centojn da metroj en Ia aeron. Subite Ia supro,
dissternigis, tiel ke Ia fenomeno eksimilis al giganta
fungo, kiu en Ia posta momento aliformigis je purpura
nubo. Kvarmil toneloj da T. N. T.*) estis eksplodintaj
kun Ia plej fortega krako, kiu iam estas adta sur nia
tero. La ipo Mont Blanc estis malaperinta. Peco de
Ia ankro, pezanta duonan tonelon, flugis tri anglajn
mejlojn, irkate de fajroflamoj. Kie Ia aipo JUs kuis,
tie nun estis bolanta kaldronego. Varmega akvo kaj
vaporo jetigis ielalten. Mevoj, kviete flugintaj super
Ia haveno, falis malsupren mortintaj kaj kuiritaj. Sipoj
kaj boatoj estis foriritaj de ondego. La kapitano de Ia
vaporipo Imo kaj tridek el Ia ipanaro frakasgs per
Ia aerpremo kontra Ia ferdeko de l' aipo. Forrtaj
tonoj el Ia havendigo mortigis 64 havenlaboristojn.
Sur Ia suda flanko de Halifax situas vilago, Richmond,
rkaita de altajetoj kaj bone rmita kontra vento
kaj tormo. Tra tiu vlago Ia terura ondo de l' aerpremo
kuregis, neniigante ion post si. Cirkaie ducent lernej-
anoj estis mortigataj, kiam Ia lernejo kunfalis kvaza,
dometo el ludkartoj. Nur tri infanoj savgs kun Ia vivo.
En Ia pregejo de S-ta Jozefo, kie Ia matena prego estie.
okazanta, iuj estis mortigataj. Multajn oni retrovis en
Ia ruinoj kun kunplektitaj manoj.
Fabrikoj kaj vicoj da domoj kunkrakis. Grandaj arboj
kirligs tra Ia aero kvaza sekaj folioj. Homoj forjet-
igis kaj frakasigis kontra muroj, arboj ai telegraffostoj.
Post Ia dezertigo venis Ia fajro, kiu ekbrulis en tuta
aro da lokoj samtempe. Kaj en tiu brulanta nfero
irkaikuradis homoj, evaloj, hundoj kaj katoj kriante
kaj blekante. EI Ia centro de l' urbo venis amasoj da
sangaj, kripligitaj homoj. Virino portis surbrake sian
*) T. N. T. = trinitrotoleol = trotilo.
 infaneton; ke Ia kapo de Ia etulo dum. Ia eksplodo
forrgts, i ne rimarmo fatala fajro komencgs. La estroj de amba ipoj estis
George anka mem estis grave distazta, tamen ne
serioze, sed preska iu vestajero estis irita for de lia
korpo. Tie cetere irkaikuris multaj nuduIoj, kelkaj
blasfemante, aliaj pregante, tie ests amare plorantaj
kaj nehaltigeble ridantaj homoj. Multaj frenezgs.
Fine oni rericevis Ia sinregon. Kurieroj estis dssend-
ataj. Helpo alvenis eI Ia ekstera mondo, kaj Ia fajro
ests limigata.
KieI forta Ia eksplodbruo estis, pri tio oni ekhavis
klarecon nur poste. Sipoj kuantaj malproksime sur-
mare, aiidis Ia teruran krevadon.
Homoj matenmangantaj en Prince EJdward IsIand,
insulo 125 anglajn mejlojn distance de Halifax, rakontis,
ke teleroj, tasoj kaj subtasoj desaltis de sur Ia tablo
pro Ia skuo kaizita de l' eksplodo.
La Iaboro prizorgi mortintojn kaj vunditojn komencigis
tuj. La Isto pri akcidentuloj entens dumil mortintojn
kaj dudek mil vunditojn. Pli 01 cent personoj plene
neniigs.
Jen venis Ia nokto post Ia terura tago. Kaj kun gi
sekvis akra tormo kaj malvarmo tieI forta, ke oni en
memorebIa tempo ne havs gian similajon. Multaj vund-
itoj mortis pro malvarmo. La kuracistoj devis operacii
kun nur olelampoj kieI Iumigiloj. EI Novjorko kaj Nova
Anglujo venis helpe specialaj trajnoj, kaj Ia kanada
regstaro sendis neesajojn kaj Iaboristojn.
Dum Ia proceso, kiu iris al Ia plej alta instanco, Ia
Empire Privy Council, oni eksciis, ke Ia Mont Blanc kaj
grenipo, Imo, koliziis en Ia nebulo. Je tio fajrero de Ia
stala antaklo de unu eI Ia ipoj ekbruligis barelon
da benzoIo starantan sur Ia ferdeko de l' Mont Blanc.
80
La barelo kredeble dsbatgis je Ia kolizio, kaj tieIe Ia
konsiderataj egale kulpaj pri Ia okazintajo. Sed Ia
oficiroj kaj Ia virara el Ia Highflyer donis bonan
ekzemplon pri kurago, ekzemplon, kiu vivos longe en Ia
historio de l' angla militiparo. Neniu scias, kiom prok-
sime ili ests malhelpi Ia katastrofon.
TieI do okazis, kiam Ia kvar fratoj La BeIle farigis
nur du. Sed Ia du postvivantaj rememoris kun fiero, kiel
Ia du pli agaj donis siajn vivojn je Ia provo savi Ia vivojn
de aIiaj.
EI Ia treege agrabIa restado e tiuj La Belle'oj mi
havas amuzan memoron. Kune kun Ia fratoj kaj Ia
edzino kaj Ia kvinjara fileto de Martin La BelIe mi
vizitis Ia pregejon dum Ia pasko. Tie oni prezentis scenon
pri tio, kieI Jesuo akceptas Ia infanojn. En Ia fono estis
videbIa multo da angelo], bIanke vestitaj kun briletantaj
flugiloj. La bildo estis tre bela, kaj emociema kieI mi
iam estas, mi ekhavis Iarmojn en Ia okuIoj.
Subite Ia knabeto puis min singarde e mia flanko.
- OnkIo, u tio estas angeloj ?
Mi certigis, ke estas angelo]. u li ne vidis Ia fIugiIojn?
- Jes certe, onklo. Sed ajnas al mi tiel strange -
u Ia angelo] maas magumon?
Mi rigardis pli atenteme. La knabo fakte estis prava.
iu angeleto maads, maadis, maadis, kvazai i1i havus
salajron por tio.
Oni maas tre multe da magumo en Usono; jen estas
Ia unua, kio okas onin. Sed neniam mi trovis Ia mal-
bonan kutimon tieI misIokita kieI tiam, kiam Ia angelaro
brave sin dediis al tiu amerikana malfortajo.
Mi opiniis, ke miaj propraj preparoj por mia tieI mal-
felia orsera ekspedicio estis ampleksaj, sed komparite
6 81
kun la preparoj, kiujn George kaj mi nun entreprenis,
Ia miaj estis nur ridindaj. George kalkulis, ke Ia vojago
al Great Bear Lake (Lago de Granda Urso) devos daiiri
dum tri jaroj, kaj ne estis multaj Iokoj survoje, kie
ni povus kompletgi niajn provizojn.
Ni havigis solidan sledon kaj sep hundojn kaj sur Ia
sIedon ni pakis nian kanoton, munieion kaj pafilojn -
kiuj estu nia defendo kontra du- kaj kvarkruraj maI-
amikoj sed anka donu al ni eblecon havigi viandon dum
Ia vojago - plue Ia vivneeesan salon kaj Ia ne malpli
neeesan sukeron. Teo, faboj kaj alaj mangajoj, silka
tendo, dormsakoj kaj multo alia anka apartenis al
Ia ekipo.
Finfine Ia horo alvenis, kiam io estis preta, kaj ni
povis ekpeli Ia hundojn antaen en Ia peniga vojago
direkte al Manitoba Mines, nia plej proksima ceIo.
La veturo tien postulis proks. unu semajnon kaj ne
estis en iu rilato sensaeia. Post kelktaga pazo ni poste
pluirs aI Manigotagan e Ia Blaek River. Manigotagan
estas indiana Iingvajo kaj gia signifo estas "La malbona
kolo". La blankuloj pli frue ne estis bonvenaj itie, sed
Ia misiistoj faris miraklojn. Ili konstruis pregejon, kaj
kiam Ia sonoriloj kunvokas, Ia indianoj nuntempe vizitas
Ia templon por eesti Ia diservon. La pregejo estis
kolormirta per akraj koloroj, kio plaas al Ia primitiva
kolorsento de l' indianoj, kaj ili nun bone atas Ia "pal-
vizagulojn", Ili estas tute transformitaj, kaj tiun bonan
evoluon oni devas danki al Ia oferdona Iaboro de Ia
misiistoj.
La sekvinta etapo de tiu longa vojago estis Berens
River, granda rezervejo, kiun oni disponigis ai Ia indianoj.
La tereno estas itie forte malebena, Montoj kaj arbaroj
alternas kaj grandiozaj scenajoj malfermgas en tiu i
82
I
sovaga provineo, kiun regas Ia indianefo Berens. te
vivas tiu indiana gento - Moosetribe, Ia alka tribo, gi
cetere estas nomata - sian Iiberan vivon, asadas kaj
fikaptaa kaj respektas siajn malnovajn morojn kaj
kutimojn.
La indianefo rakontis, ke li proks. 150 mejlojn nord-
oksidente de Berens River en Ia proksimeeo de James
Bay sur platroko observis izajon en formo de granda
po kun grandaj bestkapoj en pruo kaj poupo. Krome
estis ok paroj da remiloj kaj kelkaj strangaj literoj,
izitaj en Ia monto - "sed", li diris, "ne tiaj literoj kiaj
en mia biblio." La libro de libroj nome estas tradukita
en Ia indianan lgvon, eree, kaj tian tradukon posedis
Berens. Li nun demandis al si, kion Ia signoj povus
signifi - u estas trovloko de oro ai granda kaj donema
asregiono, kiu Iastenomita alternativo interesis lin kon-
siderinde pli multe 01 Ia unua.
Mi ja ne povis doni aI li informon, ar mi ne povis
difini, kion Ia izajo simboligus. Cio devis esti divenoj
kaj supozoj.
En Kanado oni rakontas pramalnovan historion pri
dek ok grandaj poj, kiuj pereis e James Bay. ou
postvivantoj de tiu katastrofo tiumaniere volis montri
al Ia posta mondo Ia lokon, kie ili renkontis sian fatalon?
eu nia sveda historio tiuloke reiras al Ia tagoj de Leif
Eriksson - a, povas esti, e al tempo anta lia esplor-
vojago al Vinland? Kion seias mi? Sed se mi denove
ekhavus saneon, m esploros tun Iokon pli detale. Certe
valorus Ia penon provi solvi Iaenigmon de Ia po izita
en Ia platroko.
Mi kredas, ke detala esplorado malkovrus diversajn
simileeojn inter nia antikva germana lingvo kaj Ia indiana
83
1
1 1:
dialekto, kiu itie estas parolata. itie oni anka trovas
indianojn kun nekutime blonda hato- kaj harokoloro,
cirkonstanco, kiu ankora pli konfirmas Ia teorion pri
altergo de vojagintoj de nordlanda raso.
La indianoj rakontas pri Ia malbona spirito Windogo,
kiu ekaperis Ia unuan fojon anta pluraj jarcentoj, ke
li estis grandkreska kaj blonda kaj parolis nekompren-
eblan lingvon. La priskribo ne refutas mian opinion, ke
Windogo estis nordlanda berserko! .".)
Povus okazi, ke itie estas regiono por Ia kulturhistoria
esplorado.
La proksima haltejo estis Nelson River, loko irkae
sesdek mejlojn distance de Berens River.
Anka itie trovgs granda indianrezervejo. ar ni
itie trovis sufie multe da kupro, argento kaj plumbo,
kaj ar Ia esplorado de Ia trovoj postulis longan tempon,
ni decidis travintri e l' indianoj. Montrgs tamen neeble
eltiri ion el Ia erco, pro Ia malfacilajoj de l' transporto.
Ni do trovis nin en Ia iom stranga situacio ankora esti
malriaj, malgra ke ni fakte estis posedantoj de kon-
siderinda riajo.
Mi mem rigardas Ia restadon e Ia Nelson River tre
valora, ar ni havis intiman kontakton kun Ia rughat-
uloj kaj okazon detale studi iliajn vivon, morojn kaj
kutimojn. Multe povus esti rakontata el itiu travintrejo,
sed mi kontentigu per kelkaj malmultaj detaloj.
AI Ia indianoj Ia asado ja havas grandan signifon,
kaj Ia aso anka estas ligita kun certaj ritoj. Kiam
indiano mortigis alkon, li solene petas pardonon de Ia
alko. Li certigas aI Ia alko, ke li mortigis gin ne pro
*) Pri Ia "berserkoj" (brsrkar) Ia nordlanda] historio kaj
mitologio rakontas, ke i1i estis vikingoj de specale sovaga
kaj batalema speco.
84
plezuremo sed por ricevi mangajon ; li atentigas gin, ke
li faligis gin per unu sola pafo por evitigi ai gi suferojn
kaj eldiras laste deziron, ke ili renkontigu en Ia feliaj
asejoj.
asprego, kiun oni interpretis al mi, tekstis proksim-
ume jene:
~ "Pardonu, ke ni rabis vian vivon, vi, kiu estas Ia gusta
posedanto de l' arbaroj, riveroj kaj montoj, kiujn vi
ricevis de Dio por vivi en ili. Ni estas devigitaj preni
vian spiriton for de vi por ricevi Ia mangajon, kiun ni
bezonas, kaj ni anka devas preni vian felon por vendi
gin, por ke ni povu nutri niajn edzinojn kaj infanojn.
En Ia feliaj asejoj niaj spiritoj renkontgos por
komunaj heroagoj."
Kiel Ia indianoj solvas siajn konfliktojn anka estas
interesajo. Se ekz. Ia membroj de l' "Alka Tribo" ekmal-
amkgas kun Ia anoj de l' "Ursa Tribo", Ia estroj de Ia du ..
triboj havas konferencon. Se oni tiam venas al tia
rezulto, ke Ia Alka Tribo pekis, oni mortpafas amason
da alkoj, kies viandon poste Ia alktribanoj devas mangi
kruda kaj senspica, gis kiam ili promesis pentofari kaj '" ~
plibonigi. Sed ne sufias tiu puno. Alia atendas ilin en ~ #
Ia "happy hunting ground" - Ia felia asejo - kie Ial""
alkoj revengos sin, ar itiujn alkojn oni ja ne bezonus
pafi, se Ia alktribanoj estus kondutintaj bonmore kaj
ordeme. Se anstatae montras sin, ke Ia membroj de
Ia ursa tribo kulps, ili devas mangi krudan kaj senspican
ursviandon. Anka ilin atendas Ia puno post Ia morto.
Bedaiirnde mi neniam ekhavis okazon eesti iun el Ia
pitoreskaj "tamburfestoj" de l' indianoj, kiujn ili faras
honore al Manitu, sia dio, por forpeli Windogon, Ia mal-
bonan spiriton.
85
 La pli juna generacio de l' indianoj nuntempe povas
legi kaj skribi akcepteble, sed Ia plaga estas sen eduko
de libroj. Iliaj tradicioj kaj lego], same kiel Ia relgo
kun giaj dogmoj kaj ceremonioj, estas lernataj bue de
patro al filo. La virinoj staras itie, same kiel en Ia
plej multaj primitivaj socioj, ekstere.
La indianoj vivadas en primitiva komunismo. Se ili
ekz. mortigis alkon, ili dividas Ia kaptajon inter si kaj
mangadas tiom longe, kiom gi sufias. Zorgoj pri Ia
morgao ne ekzistas nter ili.
La menso de l' indianoj, kiu eble plej bone speguligas
en ilia bonhumoro, treege diferencas de nia.
Foje okazis akcidento je krevigo. Unu el Ia labor-
grupo vundgs en Ia okuloj, kaj, ricevinte unuan band-
agon kovrantan ambaii okulojn, li estis kondukata ai Ia
kanoto por plua transporto ai malsanulejo. Zorgis pri Ia
vundito Big Swede John (Granda Svedo J.,) kaj Ia unu-
okula Pete the Dane (P. Ia dano).
Postotempeto venis indiano preterpasante nian estejon,
skugante pro ridado.
- Kion amuzan vi vidis? mi demandis. eu vi ren-
kontis niajn knabojn, kiuj estis survoje kun Ia vundito?
- Ri hi, mi renkontis ln. Ri hi! Tri blankaj viroj,
tri okuloj! Ri hi hi!
Longan tempon Ia historio pri tiu i okazintajo pasadis
inter Ia indianoj, kaj gi iam vekis nehaltigeblan gajecon
e iiaj bivakfajroj. Tri blankaj viroj - tri okuloj . . .
Estas tute nekredeble, kiel harditaj estas Ia indianoj
kontra streo kaj peno, kaj ilia nesentemo al korpaj
doloroj estas surpriziga. Ekzemplon! Iun tagon indiano
preteriris nian kampejon, malfermis Ia pordon kaj diris:
- Ceder Lake. Reveno ja Ia kvina.
Tie en Ia sovagejo nome estas neskribita lego diranta,
86
ke oni iam scgu al sia najbaro, kien oni intencas iri
kaj kiom longe oni intencas foresti. Se 12.. mankus, estas M.</
Ia devo de Ia hejme-estantoj fari priserojn, ar multe
ekzistas, kio povas okazi al Ia sole migranta.
La horlogo ekmontris Ia kvinan, gi ekmontris Ia sesan.
Mi ekmaltrankviligis pro mia indiano, kaj iris ai Ceder
Lake. Mi sciis, ke Ia indiano elmetis kaptilojn por
kastoroj. Mi ne bezonis seri longe, gis kiam mi trovis
lin sur Ia glacio.
Li estis provinta traseri kaptilon, kiu laiiajne enhavis
kaptajon. Sed tio, kion Ia indiano kredis esti kastoro,
ests nur nigra, putrinta marherbo, kiu fiksigis en Ia
kaptilo. Tiu ekfermigs tial rka Ia brako de l' indiano,
kiam li volis forpreni Ia laiiajnan kaptajon. La indiano
ne povis liberigi sin, ar Ia eno tenanta Ia kaptilon estis
firme alfrostgnta en Ia glacio.
La temperaturo jam falis gis minus 20 gradoj kaj liaj
plej proksimaj perspektivoj estis kui sur Ia glacio frost-
mortante. Norde verdebrila ielo komencis averti pri
morde malvarma nokto.
La indiano dum pli 01 nau horoj kuis kun maldika
vestajo sur Ia glacio. Kompreneble li estis sufie eler-
pita, kiam mi venis, sed ne lasis e unu sonon de lamento
veni tra siaj lipoj.
Mi forhakis Ia kastorkaptilon kaj rompmalfermis gin,
tiel ke Ia indiano liberigis, !raj jen ni ekiris survoje al Ia
kampejo.
La brako de l' indiano estis velinta kaj blua, sed li
balda revglgis, kaj post kelkaj tagoj li malaperis sen
e unu dankvorto.
Sed li tamen ne forgesis Ia amikan servon. Dum multaj
jaroj li sekvis min kvaza bona spirito. Kaj iun fojon li
87
 savis mian vivon, epizodo, al kiu ni ebIe pIi poste havos
okazon reveni.
Mi invitis iufoje Ia indianefon e Ia Nelson River aI
diservo, kie reprezentanto de "La Unuigitaj Eklezioj"
predkis. Survoje hejmen mi deroandis lin, kiel li atis
Ia predikon.
- Rigardu Ia sekan arbon jen tie e Ia maro! Se vi
ekstaras apud gi en malvarma vintra nokto, vi frost-
mortos. Ekzistas varmo en Ia arbo, sed gi estas magazen-
ita. i devas unue esti liberigita per Ia fajrero. Bruligu
fajreron, tiel ke Ia arbo ekbrulas, tiam vi havos lumon
kaj varmon, kaj lumo kaj varmo kreas vivon. Tion ni
devas fari, se ni volas lad nian Dion. La blanka pastro
ne havis fajron. Li parolis kontra niaj taroburdancoj,
sed Ia Savarroeo ja ankai havas tamburojn, kaj tie
estas fajro, vivo kaj kredo . . .
La indianoj havas propran religion, kiun Ia kristanismo
ne sukcesis forpremi. AI Ia praktikado de itiu apartenas
i. a. "drum and give away dances" - taroburaj kaj
fordonajdancoj. Ilian sencon roi ne sukcesis espIori, sed
mi tamen meneias ilin en tiu kunligo.
Tiujn "tamburajn kaj fordonajn dancojn" gvidas Ia
medicinulo. Dum misteraj soradmonoj li eliras mal-
antaen el tendo kaj stargas sin irkaiie kvindek roetrojn
distance de gi. Balda ekokazas Ia stranga fenomeno,
ke dum Ia roonotona tam-tam-tamo de l' tamburoj Ia
tendo ekmovgas la Ia takto de l' batbruado de Ia tamb-
uroj. Neniu estas en Ia tendo. Kiu ekmovas gin? AI mi
same kel al aliaj blankuloj tio i restis nesoIvita roistero.
La indianoj kvaza hpnotgas per Ia dormiga unu-
toneco de Ia taroburoj kune kun Ia egale monotonaj kaj
malgajaj kantoj, tiel ke ili kvaza trance oferas iujn
88
siajn posedajojn al Ia medicinulo. En multaj okazoj Ia
polico devas interveni por reirigi parton de Ia plej necesaj
objektoj ai Ia gusta posedanto, ar e okazas, ke ili
deprenas Ia vestajojn kaj oferas ilin. Felie tamen Ia
"fordona danco" estas arangata nur somere, do estas
certa metodo en Ia frenezo.
Pastro rakontis foje al mi, ke kiaro li Ia unuan fojon
predikis al Ia indianoj li elektis Ia tekston pri interfrata
amo, kiu ordonas, ke oni dividu al Ia proksimulo el tio.
kion oni posedas. La sekvintan roatenon Ia tuta indiana
tribo venis kun dorsosakoj. Ili volis, ke li dividu al ili
el siaj posedajoj.
"Post tio", Ia pastro diris, "roi estas pli singardema,
kiam roi parolas al Ia indianoj pri frateco".
La moraIo de l' plenrasa indiano staras sur tre alta
nivelo, kaj ve al Ia blanka viro, kiu provas sin miksi
kun Ia indianinoj. Li certe neniam revenos al Ia civil-
izacio por fanfaroni pri Ia bravajo. Ili tamen aiids pri
tio - kaj eble anka per propraj okuloj vidis - ke Ia
moral o inter Ia blankuloj ne iam estas tieI perfekta,
kaj tre signifa ja estas Ia jena epizodo el indianrezervejo
e Nelson River.
Kune kun indiano mi iutage estas asanta marbirdojn.
En pafdistanco nags du birdoj, virbirdo kaj ino.
- Kiel mi efektive faru plej bone por pafi ilin amba ?
mi deroandis mian rughatan akoropananton.
- Unue pafu Ia virbirdon, itiu respondis en sia mal-
longema, abrupta maniero, kiu estas propra al Ia rug-
hatuloj, Tiaro revenos Ia ino por vidi, u si povas savi
san edzon. Sed se vi pafos Ia inon unue, Ia virbirdo
neniam revenos. u vi rekonas tion, blankulo?
Pensindaj vortoj de "sovagulo", u ne?
La indiano estas fidela en sia aroikeco, kaj se vi nur
89
 povas interamikig kun indiano, vi ne povas deziri pli
? bonan kamaradon. Li sekvas viajn spurojn kvaza bona
spirito.
Spite al avertoj - itio okazis je pli posta tempo kaj
en alia Ioko, sed mi rakontas Ia historion pro tio, ke mi
pritraktas Ia apitron pri indianoj - do spite al avertoj
mi iun tagon ekforiris per kanoto. Oni sciis, ke blankursoj
estas en Ia proksimo, kaj komprenis Ia dangeron, al
kiu mi elmetis min, se tia koloso atakus mino Mi tamen
ests granda kaj kapabla por io kaj malmulte akceptema
por "stultaj" avertoj.
Ne tre Iongtempe mi pagajis, kiam mi ekkomprenis, ke
blankurso sekvas en Ia postakvo de l' kanoto.
Pli kaj pli proksimen venis Ia Ierta naganto. Mia
pafilo kuis en Ia fundo de l' kanoto kaj estis neatingebla,
ar mi ne kurags interrompi Ia pagajadon. Mi Iaboris
pro Ia vivo kaj certe faris etan kanotrekordon. La vto
fluadis la Ia dorso, mi spiregis kvazaii baIgoblovilo, Ia
pagajo iradis mekanike, sed kiam 'm jetis rapidan
rigardon malanta min, mi devis konstati, ke Ia blanka-
fiava uIo ankora pl reduktis Ia distancon. Evidente
ests lia intenco ricevi eI mi pli-malpli facle digesteblan
matenmangon.
Mi streigs gis Ia ekstremo de mia povo, sed Ia
kvieta mugetado post Ia poupo de l' kanoto kaj Ia snufoj
de Ia blankurso venis iam pli proksimen. Mi nun atendis
nur ad Ia krakon, kiam Ia urso per bato de l' piedego
frakasos mian kanoton.
Tiam eksons pafo. Turngante mi vidis Ia blankurson
ruligi en mortaj konvuIsioj. Unu el miaj indianaj amikoj
estis postsekvinta min, kiam li vidis, ke mi spite al Ia
avertoj ekforiris. Plejeble longe li prokrastis pafi por
90
tieI doni aI mi soIidan Iecionon pro mia aroganteco. Tiun
indianon mi devas danki, ke mi ankora vivas.
Tia Ia indiano estas kiel amiko.
La indianoj, kun kiuj La Belle kaj mi dum nia longa
vojago al Great Bear Lake kontaktis, neniam montris
signeton de malamikeco, kaj ni iam estis en konkordo.
Tiun cirkonstancon mi almontris a! Ia indianefo dum
restado e Nelson River.
- Pli frue ja estis, mi diris, tre malfacile havi rilatojn
kun vi indianoj, vi skalpadis kaj murdadis tuj, kiam
blankulo venis en vian proksimecon. Sed nun vi estas
tre agrablaj homoj.
- De kie vi venas? demandis Ia indianefo.
- EI Svedujo.
,- u gi situas aliflanke de Ia akvo?
- Jes, malproksime de tie i.
- Supozu, ke ni indianoj transvenus al via lando,
telus vian teron kaj aldevigus aI vi religion, kiu estus
ai vi fremda, enkondukus Ia fajroakvon kaj infektemajn
malsanojn, rigardus vin kaj viajn fratojn malaltvaloraj
kaj mortpafus vin per nekonataj fajroarmiloj - u ne
e vi estus krueligntaj. Tia! ne jugu ilin tro severe!
Fakte mi ne povis respondi al li.
91

LUPOJ
I En tiuj regionoj, Ia dezerta lando de grandaj vastajoj,
~ de malvarmo kaj obskuro~ trovgas grandegaj luparoj,
supozeble devenantaj eI Ia senfinaj tundroj de Siberio kaj
~ Dum Ia batalo daiirs, mi alproksimigis pli kaj pli. Mi
Ia norda parto de Ruslando.
Ili entreprenas ampleksajn rabirojn inter Ia eetera
bestaro kaj atakas e tiel grandajn asbestojn kiel alkojn.
Oni asertas, ke kelkfoje anka Ia homojn atakas Ia
sovagaj bestaoj, kiuj nenion timas, kiam ili volas
kvietigi san avidegan malsaton.
Mi neniam povis toleri lupojn.
Kiam Ia lupoj ekatakas Ia alkon, kiu estas tre supera
la forto, ili aplikas tre perfidan metodon. La Iupoj
hakmordas Ia kalkantendenojn de l' alkoj, kaj per unu
sola ekro Ia tendeno estas rompita. Per tio Ia alko
estas malhelpita forkuri. La alko efektive havas du
defendilojn: unue Ia forkuron, kiun li unuavice aplikas,
poste Ia hufojn, per kiuj li povas doni terurajn batojn.
Je unu okazo mi vidis batalon pri vivo kaj morto inter
alkaro kaj pli 01 duoble tiel granda luparo. Pluraj alkoj
estis morditaj en Ia kalkantendenoj kaj ne povis fugi.
Tiam ekfunkes Ia solidareeo kaj Ia organizo de Ia alka
tribo. La viralkoj kolektigs en granda rondo, interne
de kiu alkinoj kaj alkidoj trovis irmon. La viralkoj
sidis sur Ia malantaaj tarsoj, kaj kiam Ia lupoj alku-
regis, blindaj pro malsato kaj furiozo, ilin renkontis Ia
92
trafpovaj piedbatoj de l' viralkoj. Tiu Iupo, kiun plen-
trafis peza antaa hufo, verdire neniam plu ass, Kun
frakasitaj ripoj a rompita dorso li estis eljetata en Ia
negon, kie lin tuj ektraktis liaj blekantaj, sangavidaj
kamaradoj.
Kvankam Ia nombro de Ia lupoj, kiel dirite, estis pli
01 duoble tiel granda, Ia alkoj venkis en Ia batalo. Je
iu atako Ia nombro de l' rabobestoj malgrandigis. Pluraj
Iupoj, kiujn faligis bone eelita piedbato, estis poste
enovataj aI Ia alkinoj kaj alkidoj, kiuj kun videbla
kontentigo disbatis ilin per Ia piedoj.
ne eerte seias, u mia eesto a u Ia suferitaj perdoj
laste devigis Ia Iuparon forlasi Ia batalkampon, Sajnis
kvaza Ia alkoj komprenus, ke mi estas amiko. Mi povis
alproksimigi al ili, sen ke i1i montris iajn ajn signojn
de timo.
La indianoj poste ricevis segon pri Ia okazintajo, kaj
Ia vunditajn, senhelpajn alkojn oni mortpafis. Ilia
viando eerte venis oportune en Ia ne iam bone provizitan
mangajejon de l' indianoj.
Iun fojon mi vagis en Ia sovagejo kun Ia pafilo sur-
ultre por havigi viandon. Estis mirinde bela vintra
tago, vere ja morde malvarma, sed frea kaj belega.
Tiam mi subite ekadis distanee Ia blekojn de Iuparo.
Tio ne preeize estis tre gajiga melodio. Mi ests tute.
sola. itie ne ests e plej eta kabano, en kiu seri
irmon, ne arbo, kiun surgrimpi.
Denove Ia blekoj adigs, nun pli proksime 01 antae.
Neniu dubo - Ia grupo movigs en direkto aI mio Cetere
- jen mi vidis ombre Ia sovagajn bestojn, malhelan,
ondantan aron, kiu antaenkurs tra Ia negkampoj.
Mi sursaltis Ia plej grandan tonon videblan en Ia
93
proksmeco. La Iupoj direktis sin rekte al mi, sajnis - Did you pray? eu vi pregs ?
al mi, ke mi jam vidas iliajn maIsatecajn okuIojn, iliajn - Jes. eu ebIe tio heIpis?
- Certe! Sed kiaI demandas vi, instruita blankulo,
terurajn faikojn kun Ia ponarde akraj dentoj. Kion mi
mizeran, malkIeran indianon pri tia afero?
faru? Ekpafi al tiu granda aro de ebIe kvindeko da
bestoj, tio estus ver oIeon en Ia fajron.
Neniam en mia vivo mi sentis mn tieI mizere senhelpa.
Mi faris Ia solan, kio ajnis aI mi gusta. Mi pIektis Ia
manojn irkai la pafilan koIbon kaj pregs aI Dio. Estis
tre maImultvorta, smpla, sed des pli fervora prego pri
savo, En Ia sovagejo oni venas konsiderinde pIi proks-
imen al Dio 01 en Ia pregejo de granda urbo. Kiam vera
bezono estas kazo de l' prego, gi iam estas malfaIsa.
Kaj nun mi pregs pri savigo el laiiajne neevitebla,
terura morto.
Tiam okazis io, kio en miaj okuloj sajnis kieI miraklo.
EI eta arbustaro maldekstre de mia rifugejo kuris du
grandegaj viraIkoj, pasis tre proksime mian tonon kaj
etendgs en Iongaj kursaltoj trans Ia vastojn. Tuj en
momento Ia Iuparo angs direkton kaj ekkuris post Ia
alkoj. La dangero forpasis.
eu Ia Iuparo estis asinta Ia du alkojn? Ai u Ia mal-
altvaIora mi komence vekis ilian intereson? Ekzistas.
muItaj, kiuj asertas, ke Ia lupo ne atakas Ia homon.
Mi mem ne povas decdig pri certa opinio koncerne tiun
demandon. Sed guste tiam mi estis firme konvinkita,
ke Ia potenco de l' prego savis min el senespera situacio.
Reveninte al mia kampejo mi renkontis indianon kaj,
rakontis aI li pri Ia ekscita aventuro.
- eu vi timis? li demandis.
- Jes, mi respondis laivere.

94 95

Ao
CAPITRO PRI ORFOSISTOJ
La tempo pasis, kaj ekestis printempo, tia kia Ia prin-
tempo povas esti nur e Ia Norda Glacia Maro, kiam Ia
profunda obskuro de Ia longa vintra nokto komencas
sangig'i je esperiga lumo.
Ni ekmars de nia eta, provizore arpentita vintra
kabano, adais niajn indianajn amikojn kaj startis Ia
i'nterrompitan vojagon havante kiel plej proksiman celon
James Bay.
La vojago iris lai plano. Ni pafis iorn da asajo
.survoje. La nego ests kutime bonkvalita, tiel ke ni
dumtage facile povis antaeng sur Ia negokrusto kaj
vespere rapide konstrui negkabanon. La negkabanoj
generale estis preferindaj al la tendo. La vojago al James
Bay estis plena de printempa suno kaj helaj esperoj,
kaj gi ne kunportis seniluzigojn. Mi tial havas gin en
varma memoro.
En James Bay ni renkontis Ia faman orfosiston Jack
Dalton, kiu dum kvardek jaroj ekaperis ie, kie oro estas
trovita, kaj kiu akiris solidan famon tiel en Kanado kiel
en Alasko, en Klondyke kiel en Yukon. Li estis bona
kamarado kaj fidela amiko, kaj li nun algs al nia
ekspedicio.
Post kompletigo de niaj provizajoj ni darigs al
Church HiU, kiun ni atingis sen gravaj malfacilajoj.
Tradukite Church Hill signifus ja "Pregejan Altajeton";
"96
tiun nomon Ia loko Iaiidire ricevis pro tio, ke kvindeko
da danoj, kiuj siatemp: pperejs en ,a prok,simeco, estas
entombigitaj itie. ~ ~ ?
Tie nia restado estis mallonga. kortate de kelkaj
indianaj kuristoj La Belle, Jack Dalton kaj mi dairigis
Ia vojagon norden.
Tra vastaj, ondantaj negkampoj ni iris antaen, Ni
nun surtretis Ia Barrens Land - the Rolling Country,
Ia rulgantan landon. La ruliganta lando! Jes, tiel oni
bonrnotive povas nomi gin. ia topografio frape similas
~
aI maro rigdginta en forta ondado. La ruligo de unu
{J giganta ondo sekvas Ia alian kvaza post furioza tormc
': surmare. Nun profunda negkovrilo estis sternita ne nur
. sur Ia ondokrestoj sed anka en Ia ondovaloj.
J\, Dalton estis interesa vojagkunulo. Li iam povis rakonti
~ historieton tuj, kiam ni faris pazon, a vespere, kiam
ni etendigs en niaj dormsakoj .
t
Dum kiam Ia bivakfajro flamis kaj Ia nordlumo brilis
sur Ia printempa ielo, Ia maljuna, sperta orfosisto-
felasisto donis al ni valorajn konsilojn kaj sciigojn pri
't Ia vivo itiea, maIproksima de Ia ekstremaj limomarkoj
~ de l' kulturo. Mult-iun rakonton pri heroagoj en silento
t ~ li povis rakonti. Ni ads pri sennomaj batalintoj, kiuj
~ pro Ia severaj lego] de neceso ai instigitaj de Ia logaj
promesoj de l' aventuro itie donis siajn vivojn. Mu1taj
el ili tamen anta tio enizis profundajn postsignojn en
itu mondo, kiu tiam ankora estis grandaj, blankaj
makuloj en Ia giganta landkarto de l' amerika kontinento.
Siajn proprajn kontribuajojn li prslents, sed ke ili ne
malhavis signifon, tio evdentigas i. a. el Ia fakto, ke
unu el Ia plej grandaj oseoj de Alasko nuntempe portas
lian nomon - Dalton trail c= irejo).
Sed li anka povis rakont pri bravaj orfosistoj, ekip-
7 97
itaj per fera volo kaj praforto, kiuj trabatis sin kaj
havis bonan prosperon. Inter tiuj ankai trovgs pluraj
svedoj.
- Pro tio ke vi, Davy, estas nova orfosisto kaj nur legs
librojn pri ni, librojn, kiuj odoraas de viskio kaj kiuj
nur enhavas rakontojn pri sovagaj interbatadoj, kun-
vivado kun sovaga] virinoj - tipaj "bums" - mi jen
volas rakonti kelkajn trajtojn el Ia vivo de veraj
orfosistoj, pri viroj, kiuj farigs pioniroj de l' civilizacio
en Ia dezerto, li iun tagon diris.
Li rakontis pri du malriaj dalsIandanoj (DalsIand
estas provinco en Ia sudokcidenta parto de Svedujo.
Rim. de trad.) , Ia fratoj Bryntesson, kiuj venis iten
kieI malriaj orseristoj, senigitaj je io, sed kiuj tra
sennombraj maIfacilajoj fine atingis Ia prosperon. Post
mil fataloj kaj aventuroj, pri kiuj oni povus skribi
voIumojn, ili finfine revenis SvedIandon kiel milionuloj,
kie i1i nun vivas kiel estimindaj kaj respektataj svedaj
civitanoj, portante honoron al iuj orfosistoj.
Li ankai rakontis pri Karl Lindblom, naskita en Linsll
en Ia provinco Hrjedalen. Ties patro mortis, kiam Karl
estis knabeto, kaj lia maIria patrino, kiu estis mal-
sanema, devis kun Ia knabeto migradi de domo al domo
por peti sian panon. Jam en Ia junago KarI Lindblom
vojagis Amerikon. Li kunestis en Ia unua ormgrado kaj
sukcesis. Li gajnis gigantan rajon. Li reiris Sved-
landon, pagis, kion Ia hejma komunumo elspezis por lia
maljuna patrino, aetis beIan dometon kaj dungis fleg-
istinon por flegi Ia maIjunulinon. Li ankai honoris Ia
svedan reputacion en Amerko, kien li revenis, sekuriginte
Ia maljunagon de sia patrino. Li nun estas eminenta
usona civitano, kaj pri tio povas iu konvnkg irante
al Nome, kie li nun Iogas.
98
Li ankai memorigis pri Ia finnlandano Vich. Mattson,
nomata Vicke. Vicke estis unu eI Ia malkovrintoj de l'
orminejo de Porqupine, kaj li ricevis por sia parto unu
milionon sepcent doIarojn.
Li ankai revojags aI sia patroIando. Sufie tipe estas,
ke li havis tempon dum tiu vojago fari grandan faron,
kvankam en alia agadkampo. En usona urbo li renkontis
kstreme dekadencan stratuIinon. Li ekzorgis pri si -
ne en Ia sama maniero kiel aliaj vojagantoj el Ia sovagejo
revenintaj al Ia civilizacio, sed kieI tia filantropo, kia li
estis. Li ekipis in de kapo gis piedoj, donis aI si monon,
luis al si logejon kaj lasis in ekvidi, ke Ia vivo malgra
io povas riigi per sencoplena laborado.
Nun tiu virino sidas kiel sperta diakonino e sociala
informoficejo en tiu urbo, 'kaj tie si savs el pereo milojn
da junaj, senspertaj knabinoj venintaj al Ia urbo por
trovi - kiel ili iam esperas - pli bonan vivtenon 01
inter farmistoj kaj plantejposedantoj.
Tiu kontribuo de Vicke por Ia bono de l' homaro certe
neniam estos taksata je sia plena valoro. Por tio Ia
prijug-kapablo de homoj estas tro limigita kaj ilia senta
vivo tro indiferenta. Sed almenai mi opinias, ke gi
meritas mencion en tiu i kunligo.
Li ankai rakontis Ia historion pri Ia germano Harry
Oak, juna, kapabla minlaboristo, sed senrimeda. Li
ekiris al Ia minvilagoj en Ia norda parto de Ontario por
seri laboron. Tiun longan vojagon li entreprenis kiel
telveturanto. Komence li veturis per argvagono, sed
tie estis tieI terure malvarme, ke li poste entelgis en
pasageran vagonon. Veninte al KirkIand Lake, li estis
eljetata de l' konduktoro.
Harry enpas aI diversajvendisto kaj petis panon kaj
kolbason por unu dolaro. La diversajvendsto aiskultis
99
distrite Ia komentojn de Harry, ke Ia mineralo en Kirk-
Iand eble entenus oron, kaj iom post iom eksciinte tute
kontrae, ke Ia pooj de Harry enhavas nenion el Ia
koncerna metalo, li reprenis sian koIbason kaj sian panon.
.Kredito ne estis donata al nekonataj klientoj.
En Ia najbareco situis Ia kafejo kaj restoracio de I'
irlandano Old Dad. Old Dad askults Ia prelegon de
Harry kun tiom pli da intereso kaj proponis al Harry
mang en Ia restoraco tiom longe, ke li volus traesplori
Ia regionon por trovi noblajn metalojn. Farmisto askult-
inta Ia interparolon deklaris sin volema disponigi sian
malnovan Fordon.
La tuto postulis tempon de proks. duonhoro kaj tio
flarigis Ia preIudo de Ia prilaborado de unu el Ia efaj
ortrovajoj en Kanado.
Du jarojn pli poste Harry Oak sukcesis ekscii Ia nomon
de Ia fervora konduktoro. Nun ests tempo por Harry
revengi sn, kaj tion li faris en tiu maniero, ke Ia kon-
duktoro ricevis kvinmil dolarojn kontante kaj kelkajn
akciojn en unu el Ia plej grandaj orminejoj de Ameriko,
Lake Shore, kiun Harry ektrovis kaj e kiu li havis Ia
akcian plimulton. - Car, diris Harry, se Ia konduktoro
ne estus eljetinta min, mi certe estus ankora nun min-
Iaborsto,
La farmisto, kiu veturigis Harry'n, nun ne bezonas
irkaveturi en sia malnova Ford-ato. Harry faris tion
tradicioen iu kristnaska antavespero gratuli lin per
Ia plej multekostaj kaj elegantaj aitoj aeteblaj por
mono.
Anka ne Old Dad estis forgesita. Kiam mi vizitis lin
anta kelkaj jaroj, li estis inilionulo. La komencan
kapitalon li ricevis de Harry. HeIpo kaj rehelpo!
Jen venis Ia historio pri Noa Timmens kaj Mac Donald.
100
Noa Timmens havis etan spicajvendejon en maIgranda
mineja vilago en Ia norda parto de Ontario. En tiun
vendejon venis iutage Ia maljuna orfosisto Mac Donald
kaj petis helpon de Timmens, sed itiu mem estis preska
lute senhava. La solan, kion li havis kontante - dek
kvin dolarojn - li donis aI Mac Donald. Krom tio li
koIektis mangajojn por tridek kvin dolaroj. Tio certe
ne ests multe, per kio starti ekspedicion., sed Mac Donald
riskis. Anta 01 li ekiris, li skribis kontrakton kun Tim-
mens pri Ia duono de iuj trovajoj - kiel danko por
Ia helpo.
Tri jarojn pli poste. Noa Timmens demandis al Mac
Donald, u li por sia parto de Ia jus malkovritaj trovajoj
nun akceptus 700.000 dolarojn a akciojn por valoro de
kvn milionoj - se montrgus, ke Ia trovitajoj en Ia
estonteco plenumus, kion ili nun promesis.
Mac Donald estis maljuna kaj nesana kaj preferis Ia
certajon al necertajo. Li havis filinon, kies edukon li
volis sekurgi. Li kontentgs kun sia parto de sepcent
mil, kvankam Ia minejo pli poste montrgs valori milion-
ojn. Noa Timmens ekestis muItmiIionuIo. Li mortis
anta keIkaj jaroj, sed liaj filoj darigas Ia mineks-
pIuatadon.
- Mi tre bone memoras Noranda-n, DaIton rakontis,
unu el Ia plej grandaj argentomnejoj de Nordameriko.
Estis en mia junago. Mi kaj kelkaj aliaj ektrovis Ia
minkampon. Ni sends specimenojn al laboratorio kaj
ricevis bonajn analizojn, sed Ia geologoj dekIaris, ke Ia
mineralo neebIe povus enteni argenton kaj oron. Certe
estus nur surfaca aperajo senvalora.
Tiam mi vizitis usonan miningeneron, Herbert Hoover,
kiu kune kun Ia efgeologo de Gugen Heimer, Hamond
Hays, donu al ni bonan konsilon. Hays cetere estis
salajrita de Ia kompanio pro siaj vaIoraj laboroj per ne
malpli 01 unu miliono iujare. Nu, Hays kaj Hoover
poste rigardis niajn specimenojn kaj niajn kartojn kaj
poste dekIaris sincere, ke Ia trovajo estas absoIute
senvaIora.
Kiel vi scias, Davy, Herbert Hoover pli poste estia
prezidanto de Usono.
La rakontoj de Jack Dalton ne enhavis multe da viskio,
malbonaj virinoj, interbatadoj kaj iuj ingrediencoj, kiuj
tieI grandmezure kutimas trovg en "orfosistaj rakontoj".
AI mi Ia historioj de DaIton ajns en tute alia maniero
konvinkaj 01 iuj priskriboj, kiujn mi antae ads,
Dalton neniam kas, ke oni devas havi bonan porcion
da bonanco e tiuj entreprenoj, sed - kaj tio estis grava
"sed" - oni anka devas esti sobrema, prefere abstinulo,
kaj Iabori, labori, labori!
Enkadre de itiu apitro roi anka volas rakonti iomete
pri keIkaj personoj, kiuj verdire ja ne mem estis orfos-
istoj, sed kiuj tamen apartenis ai Ia rondo de indianoj
kaj orseristoj.
Du tagvojagojn distance de Church HiU ni renkontis
astran ekskirurgon kun Ia supozebIe fikcia nomo van
Dusen, Li logis kune kun servisto en sia eta kabano
kaj por iam adas aI Ia civilizacio. Siatempe li estis
tre lerta kuracisto, fama malproksime ekster Ia Iimoj de
sia propra Iando, sed Ia uzado de morfino ruinigis lian
sanon, Por retrovi sin mem, li rfugs tien i, kie aI li
plais bonege, kaj de kie li neniam vols reiri. Li ests
kaptita de Ia grandioza armo de l' sovagejo, de Ia
majesteco de I' dezerta pejzago kaj de Ia frea vivo,
kiun itie oni vivas. Lia hararo ests argente blanka,
sed Ia okulbrilo ankora ates tis pri vigleco, inteligento
kaj vvgo]o.
102
Nun estis dek jaroj, de kiam li venkis sian sopiron al
Ia veneno, kaj kiel simbolo pri tiu venko staris sur lia
skribtablo provtubo plena de morfino. Cia enhavajo nun
neniam estis uzata.
Liaj amikoj, Ia indianoj, povis gui liajn sciojn de kur-
acsto, sed anka muItaj orfosistoj kaj feIasistoj ricevis
flegon kaj helpon. Lia populareco anka estis tre granda.
Ni vizitis van Dusen dum du-tri tagoj, kaj dum Ia
restado tie ni povis nterkonatigi kun ankora du homoj,
kiujn pro Ia sarna kazo lacigis Ia civilizacio, kaj kiuj
retrgs ai Ia dezertejo.
Unu estis "Diamond Queen" - Damantregino - kiu
pli frue estis edzino de kunulo de Ia granda Cecil B.
Rhodes, Ia alia estis Ia "Eskimregno".
Diamond Queen en sia junago dancadis kaj kantadis
en Ia plej grandaj varieteoj kaj teatroj de Novjorko.
Nun si estis okdekkvarjara, sed sentis sin tre hejmece,
malgra Ia alta ago, apud Ia Glacia Maro, kie si anka
volis fini sian vivon.
La eskima regno origine estis malsanulflegistino, sed
anka si transiris aI Ia scenejo kaj per sia danco ravis
Ia malfacile kontentigeblan dolarpublikon de l' Broadway.
Nun si helpis aI van Dusenen lia kuracista profesio inter
indianoj kaj orfosistoj.
Kaj kortue kaj interese estis ad itiujn tri rakonti
pri siaj strangaj sortoj, pri ilia bataIo kontra pereiga
sklaveco sub narkotajoj. Post sia fugo for de itiuj mal-
bonoj de l' civilizacio ili itie estis kaptitaj de Ia armo
de l' sovaga lando kaj Ia mirinda ravo de l' naturo kaj
per tio retrovis sin mem.
Multajn seriozajn sugestojn ni ricevis dum tiu vizito
103
e van Dusen, kies argente blankaj haroj estis samstilaj
kiel Ia negkovrita naturo ekster lia agrabIa kaj komforte
arangita hejmeto.

GREAT BEAR LAKE

Kiel ajn bone plais al ni Ia estado e van Dusen, ni
tamen devis forlasi lin kaj Ia du "regnojn" por dargi
nian Iongan vojagon aI atendantaj riajoj kaj aventuroj.
Post kelkaj tagoj ni atingis eskiman kampejon. La
vorto "eskimo" signifas: "homoj mangantaj krudan
viandon". lli kutime Iogas, kieI konate, en "igluoj", etaj
kabanoj, konstruitaj eI gIaeio kaj nego, kaj vivtenas
sin preskai ekskIuzive per fiSoj kaj fokoleo kaj Ia sekigita
viando, kiun oni nomas pemikano.
Origine Ia eskimoj Iogis en tendoj faritaj el bestaj feloj.
La igluoj estas, kel ajn strange povas ajni, invento de
Ia bIankuIoj.
Ekzistis e l' eskimoj multaj strangaj kutimoj, kiuj
treege mirigis mino Ekzemple Ia kutimo Interang
edzinojn iumonate. Kiu estas Ia patro de tiu a tiu
infano en Ia kampejo, tion oni komprenebIe tute ne
scas ; mi ne estas tute eerta pri tio, u oni iam scas,
kiu estas e Ia patrino. La eskima kampejo estas unu
sola, granda, komunfamilio.
Antikve Iadre ekzistis Ia kruela kutimo, se naskigs
tro multe da knabinoj en Ia kampejo, ke oni mortbatis
tute simple Ia superfluajn. Kruela sed efika nasko-
kontrolo!
Certan trajton de sensenteeo oni eetere povas rimarki
Great Bear Lake = Granda Ursolago.

104 105
JP
-e pluraj kutimoj. Se kvin eskimoj foriras por fikapti,
sed Ia ekspedicio pro unu ai alia kaizo - ekzemple pro
tio, ke Ia glacio rompigas - dairas tiel longan tempon,
ke Ia provianto ne sufias al pli 01 tri, oni arangas
lotumon, post kio du viroj estas mortigataj.
La eskimoj ankai estas tre superstiemaj kaj krom
tio nefidindaj. Estas bezonata nur io tia, ke Ia vzago
de fremdulo ne plaas al ili, por ke itiu je Ia unua
-oportuno ekhavu harpunon endorsen sen antaia averto.
lli havas - kiom mi povas kompreni - nenian ajn
religion, kaj oni povas plej laivere rigardi ilin kiel
.sovagulojn. Ilia vestajo konsistas el Ia feIo de boacoj
- "caribon" - kaj Ia sola ango de vintra kaj somera
vestajoj konsistas el tio, ke oni turnas Ia felon. Somere
'ili havas Ia harojn turnitaj internen pro Ia aerumado
- vintre Ia haroj estas eksteren turnitaj.
Iun fojon, kiam blankulo somere renkontis eskimon,
kiu havia Ia bestan felon turnita kun Ia haroj al Ia haito
lai Ia somera kutimo, Ia blanka viro aludis, ke estus
multe pli prudente dumvintre porti Ia felon kun Ia haroj
ekorpe kaj dumsomere kun Ia haroj eksteren turnitaj.
I oni elprucas Ia skvamojn rekte en Ia aeron, e kio oni
La eskimo ne estis senresponda.
- Strange, li diris, ke Ia bestoj ne scias tion!
Mi ne povas preterlasi priskribon pri Ia maniero de Ia
primitivaj eskimoj mang fiojn, La diferenco inter ord-
inara "etabla bonmoro civilizita" kaj ilia maniero gui
siajn mangojn estas tre frapanta.
Ili kaptas el Ia dolakvaj riveroj fon nomatan
'''whitefish'''), kiu povas plej proksime esti komparata
kun ordinara merlango, kvankam gi estas iom pli granda.
Kun Ia tuta kaptitajo kolektita en unu komuna amaso
*) Whitefish = blanka fio.
106
l~
- ne senintestigita, precize tia, kia gi estas tirita el
sia elemento - Ia eskimoj kolektigas en rondo irkai
Ia en itiu simpla maniero "arangita" tablo.
Per neimitebla gesto ili ekkaptas Ia fion e gia vosta
nagilo, faras virtuozan jeton, tieI ke Ia fa kapo alvenas
en Ia gapantan buon, Per unu sola ekmordo de Ia fortaj
dentoj Ia kapo estas apartigata kaj elkraata forte -
kvankam ne tre elegante - oblikve malantai Ia mang-
anton. En Ia sama momento oni Iasas elmane Ia vostan
naglon, kaj nun Ia lipoj, Ia dentoj kaj Ia lango servas
? ......,..kielkombinita muelilo kaj asortilQ. La lipoj enovas
Ia fion, Ia dentoj disigas viandon de Ia ostoj, kiuj
laiiajne tute mekanike estas elovataj tra unu buang-
ulo, dum ke tiuj skvamoj, kiuj vere liberigas sn, kolekt-
igas en la kontraia flanko de l' buo inter Ia suba lipo
kaj Ia dentoj, kie gi pakgas en Ia sama maniero, kiel Ia
-sveda snuftabaka maanto tenas sian guajon.
Tuj, kiam Ia fio estas konsumita, kio postulas proks.
egale longan tempon e iuj partoprenantoj - eble
etiketa demando, kion mi tamen preterlasis esplori -
rigardas tre grava tion, ke gi okazu samtempe e iuj
festenantoj. La vidajo estas ne nur groteska sed ankai
primitive festa. La briletantaj, flugantaj fioskvamoj
super Ia elkore ridetantaj homoj kondukas Ia penson al
.....niaj konfetoj e ~ kun danco.
Post flankeniro de sur Ia gusta irvojo ni pluiris gis
1a Copper River, 400 mejlojn okcidente de Church HiU.
Tie ni ekkampadis kaj logis en kabano (camp) dum du
-
1
tri semajnoj por elripozi antai Ia fina spurto al Ia Great
Bear Lake.
Finfine ni alvenis ai Ia celo de niaj revoj post streiga
-vojago de unu kaj duona jaroj.
107
 Tie ni renkontis Ia du francojn Gilbert kaj Charlie
La Bine kaj iliajn kunheIpantojn CharIes St. Paul, Roan,
Nere Roberts k. a. La du fratoj nun estis en Ia kvindek-
jarago, filoj de distrikta kuracisto en Ia okcidento de
Kanado. Antai 01 ili farigis dekkvinjaraj, ili ekiris al
arbarlaboro kaj aligis en Ia jaro 1905 alIa granda "rush"
(ormigro) aI Cobolt Ontario. Tiam malkovrigis Ia
grandaj trovajoj de argento en Ia norda parto de Ontario;
Ia Cobolt-a minejo farigis unu el Ia plej grandaj argent-
minejoj de Kanado. Antai 01 Gilbert La Bine farigis
16-jara, li ektrovis oron kaj vendis Ia trovejon por 5.000
dolaroj. Dek monatojn pli poste li faris denovan trovon,
por kiu al li estis proponataj 25.000 dolaroj, sed tamen
li ne vendis.
La du fratoj entreprenis mineralesplorojn tra Ia tuta
Ontario. Gilbert havis nekredeble solidan perceptopovon,
kiam koncernis prijugi Ia eblecojn kaj Ia valoron de
ortrovajo. Li estis naskita orseristo, dum ke Charles
estis distingita financa talentulo.
En Ia jaro 1913 Ia kanada geologo d-ro W. G. Miller
faris serion da prelegoj por orfosistoj kaj tiam menciis
novan metaIon, radiumon. Radiumo trovigs en pe-
blendo, kaj d-ro Miller kredis, ke peblendo povas ekzisti
en Ontario, "ar", li diris, "kie ekzistas kobalto, tie
anka povas trovig radumo".
Dars tamen tri jarojn, antai 01 Ia unua radiumtrov-
ajo malkovrgs. La vejno tamen ne estis sufie ria por Custe kiam li estis reironta al sia bazejo, Gilbert eligis
profitigi ekspluaton.'
En Ia jaro 1930 Ia provizo da radiumo de l' mondo
ankorai ne estis pli granda 01 irkaie 300 gramoj, kaj
Ia prezo estis senmezure alta, proks. 70.000 dolaroj PC}
gramo. Pro Ia alta prezo nur malmulto da malsanulejoj
povs aeti radiumon. La tiama produktocifero, 35 gramoj
108
pojare, tute ne sufiis por satigi Ia bezonon pri radiumo.
Nun Ia produktado atingis Ia mezuron de 800 gramoj
iujare, kaj Ia prezo falis gis triono. Pluraj malsanulejoj
kaj klinikoj nun havas radiumon, kaj Ia produktado
plgrandgas iujare kun proks. po 150 gramoj.
Tiuj, kiuj pleje kontribuis al tiu gojiga evoluo estas
guste Gilbert kaj Charles La Bine.
Farinte esplorojn en Hudson Bay, Brita Kolombio,
Manitoba kaj Ontario, Gilbert ekhavis ideon - Ia Nord-
okcidenta Teritorio! Li sukcesis akiri geologian dsert-
acion pri Ia Norda Teritorio, Norda parto de Kanado
kaj Ia Norda Glacia Maro el Ia jaro 1900. Li ne longe
studis gin, anta 01 li igis fervorega. Li vizitis unu el
Ia plej bonaj aviadistoj de Kanado, Leigh Brintell, Ia
sola, kiu flugis trans Ia Great Bear Lake. La du viroj
balda interkonsentis, kaj en aigusto 1929 BrinteIl
surterigis Gilberton La Bine sur Ia okcidentan flankon
de Great Bear Lake.
Kiam Brintell post tri semajnoj revenis por venigi
Gilberton, itiu estis deprimita.
- Mi trovis nur iomete da kupro, li diris, sed ni faru
tamen veturon super Ia regiono, por ke mi studu gin
el Ia aero. Mi havas fortan Iornon, kaj povas ja okazi,
ke mi kapablas observi ion suspektindan. BrinteIl rond-
ris super laregiono okcidente de Great Bear Lake tiom
longe, kiom li kurags konsiderante Ia benzinprovizon.
ravitan elkrion. Li estis ektrovinta montaron, kiu
montris tute alian koloraron 01 Ia alia], kaj lia trejnita ?
okulo jam certigs pri tio, ke itie certe ekzistas kobalto
kaj argento kaj eble oro kaj - radiumo. Sed sola li
ja nenion povus fari pri sia eltrovajo.
En aprilo de l' sekvinta jaro li reflugis kune kun St.
109
 Paul. Post grandegaj klopodoj, kiujn mi ne kapablas
priskribi, ili trovis Ia montaron, kiun Gilbert vidis el Ia
flugmano, ai brilis per iuj koloroj en Ia sunlumo. Li
ne estis erarinta, itie trovgs ercoj de diversaj specoj:
kobalto, argento, oro kaj kupro. Li ekkaptis nigran
bulon, kiu havis Ia formon de pruno. La Ia strukturo
gi similis al glimo. Li komparis gin kun specimeno, kun
Ii kunportis el Bohemio.
ai estis peblendo.
Nun komencigis laboro, kiu ajnis tropotenca. Oni
devis transporti Ia ercon al surlogataj regionoj, kie Ia
komplikita procedo por eltiri radiumon povus okazi. Por
ricevi unu gramon da radiumo oni devas uzi ne malpl
01 7-10 tonelojn da peblendo, kaj Ia transporta prob-
lemo alportis grandajn malfacilajojn.
Kiel Ia fratoj La Bine transportadis Ia ercon al Ia
civilizacio, kiel ilin kontrabatalis Ia belga radiumkom-
panio, kaj kiel ili sukcesis malaltigi Ia prezon de 70.000
gis 25.000 dolaroj pograme estas tro bone konata por
bezoni pli detalan priskribon en tiu i kunligo. - La Bine
estas glora nomo en Ia orfosstaro,
itie ni vivis kelkan tempon. Laboris, penegis, seradis
oron kaj radiumon. Ni ne estis tute sensukcesaj. Ortrov-
ajo, kiun ni malkovris tuj en Ia komenco, alportis sufie
bonan monsumon al iu el ni. Nia serado pri radiumo
finfine anka estis kronata per sukceso, Unu vintron
ni restis e Ia Granda Urslago. La sorto volis, ke nia
trio nun dsgu. Ne malkonkordo estis Ia kazo, Anstat-
ae estis tiel, ke George La Belle havis fianinon en
Quebec, kiu "tiris" lin, kaj lia sopiro al si venkis. Li
decidis forlasi nino
Kion faru nun Dalton kaj mi? Dalton tuj havis pro-
ponon: AIasko.
110
AL ALASKO
Kun Ia ekoj de l' minkompanio por Ia radiumtrovajoj
en niaj biIetujoj kaj kun Ia ellavita oro bone konservata
ni ekiris de Great Bear Lake, post kiam ni unue kontrols,
ke nia malnova amiko laorde ekiris al Ia knabino en.
Quebec.
En direkto aI Alasko ris Ia vojago. AIasko - Ia
orlando anta iuj alaj, Ia lando, al kiu tiel multaj
dediis siajn esperojn, sed anka Ia Iando, kie tiom da
revoj pri l' estonteco detrugs.
La Iando havas areon de ne malpl 01 1.530.327 km"
kaj do estas same granda kiel Svedlando, Norvegujo,
Danlando kaj FinnIando kune. Sed Ia nombro de enlog-
antoj estas nur 62.000. La Iando estis aetata de Rus-
lando, Ia gistiama posedanto, en Ia jaro 1867 por sumo
de 7.200.000 dolaroj, sed jam dum Ia 50 plej proksime
sekvintaj jaroj kupro- kaj orotrovajoj donis entutan
sumon de 341 milionojn da dolaroj,
Tra ampIeksaj vastajoj, trans Iagojn kaj riverojn, kie
Ia glacio jus rompgs, Ia vojago iris direkte al Yukon
kaj Dawson City, kie Dalton havis sian kampejon, kaj
kie li anta pluraj jaroj fondis sian multhavajon,
Ni atingis paejon, kiu la nia konjekto kondukis at
Mackenzi River. e tiu paejo ni faris teruran trovon,
itie ni trovis Ia skeleton de viro, kies unu mano ankora
tenis duone ekstermitan fotografajon pri nejuna vrino,
111
 evidente lia patrino. Ni fosis tombon, Dalton Iatlegs
pregou, kaj ni metis etan lignan krucon sur Ia altajon.
Tio estis emociiga solena momento en Ia dezerto. u
eble ni renkontos Ia saman fatalon kiel tiu viro? Kaj
u tiuokaze iu venos Iatleg pregou pri niaj kadavroj?
Neniu sciis, kio povos okazi ai ni, a kiel itiu vojago
fngos.
Sed ni ne havis tempon por longedaraj kaj sentment-
alaj meditoj. La vojago devis pluiri,
La ormigro estis esinta, kaj Dawson City kuis
preska dezerta, kiam ni alvenis tien. Nur telefona linio,
kiu anta io estis je Ia dispono de I' polico, tenis Ia
interligon kun Ia ekstera mondo. La irmbarakcj estis
forlasitaj, kaj en Ia drinksalonoj Ia kriegao kaj Ia
mugado silentis, Nur kelkaj orfosistoj kaj cento da
felasistoj restis, kaj ili havis Ia dubindan plezuron esti
akompanantoj de deko da banditoj forkurintaj itien,
post kiam Ia tero de Novjorko kaj ikago ekbrulis sub
Iliaj piedoj.
I
Ni nstalgs en Ia kampejo de Dalton kaj arangis nin
laeble plej bone. La eesto de l' banditoj interesis nin
nemulte, almena ne min, kaj mi fanfaronis, ke mi havas
fortojn kaj nervojn sufie por prlarangi dudekon da tiaj
sinjoroj, se estus necese.
Dum kvieta printempa vespero ni sidis guante Ia varm-
etan aeron kaj Ia helan ielon, kiam Dalton ekvidis
sciuron kaj galputoro.!!.. Ek.ster Ia kampejo staris alta
'2 arbo, kaj eta galputoro faris ripetajn atakojn al la sciuro,
kiu tamen iam sukcesis forsavi sin al Ia supro de I'
arbo, kie gi sds kvazai fierante pro tio, ke gi savis Ia
vivon. Tempeto forpasis, Ia sciuro kredis, ke Ia dangero
esis, kaj malsuprenirs denove al Ia tero. Sed Ia galput-
oro estis atentem a kaj tuj preta por nova atako. Anka
112
nun Ia sciuro savis sino La sceno rpetgs plurfoje, sed
fine Ia sciuro estis tro aidaca kaj gin mortris Ia
galputoro.
Jen tiel povas okazi ai iu el ni, Dalton diris lasante
Ia manon tragliti sian densan, argente blankan hararon.
Ni eslas tro adacaj kaj tro grandemaj kaj kredas, ke
ni povas vivi el nia propra forto. Ni vivas dangere, en
guo kaj bruo, sed kiam venas vera dangero, ni rekolektas
Ia fortojn kaj suprengrimpas, metafore dirite, en Ia plej
altan arbon, kiun ni trovas kaj promesas ai ni mem esti
singardaj en Ia estonteco. Sed balda ni bone prosperas,
kaj ne pensante pri tio, ni balda forgesas niajn premes-
ojn. Oni forlasas Ia sekuran arbon, kaj jen tiel eble
okazas, ke ni restas tie malsupre, Pripensu tion, mia
kara Davy! Ne povas helpi propra fort' ... u ne tio
estis vorto de Marteno Luther?
La krepusko sangigis je mallumo, kaj ekestis silente
en Ia kampejo, post kiam Dalton esis paroli. Mi
pripensis liajn vortojn, kiuj tiom bone adaptgs al mal-
kvieta kaj fanfaronema orfosisto. Miaj pensoj glitis '.
hejmen ai Svedlando, ai Ia infanhejmo kaj ai Ia patrino,
kiu multfoje diris proksimume Ia saman aferon kiel
Dalton tiuvespere en kabano longdistance supre de l'
polusa cirklo, Ouste nun Ia vortoj emociigis en specala
maniero. Kaj tiom estas certa kaj vera, ke almena
tiuvespere ne venis el mia buo trograndaj vortoj.
Tia li estis, Jack Dalton. Tiu viro, kiu vivis Ia pli
grandan parton de sia vivo malproksime de ia civilizacio,
kiu ofte aplikis Ia serveran legon de l' sovagejo "okulon
pro okulo kaj denton pro dento", havis tamen moralan
imponecon, kiun oni eble ne volus atribui al li.
Malgrau tio oni ne kredu, ke li toleris kion ajn. Kiam
li opiniis, ke maljusto estas farita, puno devis esti donata,
R 113
kaj se estus en malfaeilaj eirkonstaneoj, li ne hezitis
paroligi Ia revolveron - Ia sola lingvo en Ia orfosistaj
kampejoj, kiun iu viro komprenis kaj respektis.
En Ia tago post nia serioza konversaeio Dalton kaj mi
volis eliri por pli proksime rigardi iun ortrovajon. Kiam
ni revenis, montrigs, ke iuj miaj nivelinstrumentoj kaj
eeteraj akeesorajoj por mineralesploroj, valorantaj proks.
5.000 kronojn, malaperis. Kien Ia objektoj iris?
- Tion mi eerte seias, respondis Dalton al mia
demando. Kompreneble Ia banditaro telis gin. Ili havis
sur siaj konseieneoj rabojn kaj murdojn kaj ne hezitas
arangi itian telon. Kuniru, ni rehavigu Ia instu-
mentojn!
u estis pro Ia eta prediko de Dalton pasintvespere,
ankora restanta en Ia 'memoro, tion mi ne seias. Sed
fakto estas, ke mi ne volis riski viziton e Ia kanajlaro.
- Tio i estas Ia unua fojo, ke mi vidas Ia "Alaskan
Urson" - mia kromnomo itie - timi, diris Dalton
ridante. Nu, mi do iras sola.
Kompreneble mi kuniris.
EI Ia kampejo, kiun Ia banditoj aneksis, oni adis jam
distanee kriaojn kaj kantadon. Dalton frapis kaj jetmal-
fermis Ia pordon.
Estis talo en Ia voo, kiam liaj komandvortoj venis:
- Stiek 'm up!
La plej multaj manoj flugis en Ia aeron pli rapide
01 tuj, sed kelkiu fue palpis per Ia manoj - kaj tiam
eksonis du pafoj. Dalton liveris fortan akeenton al sia
minaeo kaj per paro da boneelitaj pafoj elpafis el Ia
manoj de unu el Ia bandtoj Ia revolveron.
Nun ekestis tuj kviete, kaj rapide estis arangata intima
eeremonio de malarmado. La banditoj preterpasis nin
survoje el Ia kampejo, kaj de iu ni forprenis revolverojn
114
kuj munieion. Poste ni ordonis al ili reporti Ia telitajn
instrumentojn.
Nun estas Ia sepa, diris Dalton. Je Ia deka morga
mi kaj Ia Alaska Urso revenos, kaj tiam Ia k~mpejo
estu malplena. Aliokaze gi estos malplenigata. u vi
komprenas?
Kaj ili komprenis. Jam en Ia vespero de l' sarna tago
venis indiano al ni kun Ia instrurnentoj, kaj tiam Ia
banditoj estis formarintaj. ar ili estis senarmigitaj, ilin
balda kaptis Ia polieo.
Crime does not pay! Krimo ne utilas!
Ni darigis niajn migradojn en Ia dezertoj kaj tra-
seris dum kelkaj monatoj Ia regionojn rka Dawson
City. La somero rapide forglitis. La tagoj komeneis
malplilongigi, Ia suno ne levgis multajn eolojn super Ia
horizonton en Ia sudo. Ni estis survoje al Ia vintro. Kaj
Ia vintro venis kun negventegoj senkomparaj, kun kri-
blekantaj luparoj kaj flamanta norda lurno. La soleco
sentigs pli peza 01 iam antae.
Iun tagon venis kelkaj orfosistoj kaj felasistoj el Ia
najbareeo de nia kampejo. :IDkestis generala gojo.
Komence estis senfina babilado, malnovaj memoroj
revigligs, oni havis multe por pridemandi, multe, pri
kio nterang pensojn. u vi memoras . . . Pete, kie li
nuntempe estas . . . u vi memoras ...
La paro lemo iom post iom esis, kaj subite m cruj
jus estinte tiel elokventaj - sidis silentaj, malgajaj kaj
koleremaj. La multaj memoroj estis ellogintaj pezan,
preman, sopirplenan atmosferon, kiu estas aperigebla nur
itie en Ia vastajoj de mallumo kaj silento.
- Sajnas estigi agrabla vintro, diris Ia norvego Sam
Hansen, Ni komeneas acdig jam nun, kaj ankora
estas longa tempo gis Ia printempo.
115
 - Printempo, kriis Da1ton, printempo! Ni ja devas
havi kristnaskon anta tio!
Kristnasko. Kristnasko . . . Kia stranga vorto. Ni
estis tie1 longe en Ia deserto, ke ni forgesis Ia tempo-
ka1ku1adon. Ni anka forgesis Ia kristnaskon. Estis,
kvaza Ia penso pri itiu festo de l' paco donus ai ni
novan vivon. La malnova, bona sento de kamaradeco
revenis kaj kune kun gi p1i vigla atmosfero.
Ni ekkalkulis semajnojn kaj monatojn, kaj ni balda
ekkomprenis, ke devusesti rkae en Ia kristnaska
tempo. Kaj nun ni volis festi Ia kristnaskon.
Malnovaj dorsosakoj malplengis, kaj ilia enhavo estis
esplorata. Leteroj de patro kaj patrino, gefratoj a
fianinoj iradis el mano en manon. Ili estis valoraj
relikvoj.
- Jen estas Ia 1asta letero de mia knabino, iu diris.
Si skribas, ke si atendas mino
- Jen estas Ia letero, kiun skribis mia patro en sia
mortlito.
-' Kaj jen estas Ia lasta 1etero de mia patrino
Unu el Ia viroj staris kun Ia foto de sia knabo enmane.
Tiu filo portis lian nomon. Cu ili iam revi dos unu Ia
alian?
En Ia posta mateno Ia kristnaska frumatena dserve
estis arangota. Kristabion oni ne havis, sed eta sovaga
betulo omamgis en iom stranga maniero, nome per
leteroj kaj fotoj. Frue en Ia mateno, anta 01 Ia norda
lumo forpalgs, ni staris en rondo irka Ia "abio", Ia indianoj.
manenmane kantante: "Paca nokt', sankta nokt' ... "
Tra Ia blankaj vastajoj, eksteren al grupoj de b1ekantaj
lupoj, tra malvarmo kaj glacimara obskuro penetrgis
Ia mesago :
"Gloro al Dio en Ia supera alto, sur Ia tero paco ... "
116
Pli poste en Ia vintro, cetere tuj post nia kristnaska
festo, ni veturis 300 mejlojn nordokcidenten e1 Dawson
al loko, kie Dalton havis sian efrestadejon, kaj kie li
kredis esti trovinta iun "mother1ode" - efan orvejnon.
Iun matenon Dalton eliris por esplori. Li diris, ke li
revenos en Ia posttagmezo. Je Ia dekdua mi sidis interne
en Ia kabano kaj ads klare, kie1 li venas per siaj
negouo]. Mi atendis momenton, sed pensis, ke li eble
havas ion por arang. Kiam li ne envenis, mi eliris.
Li ne estis tie. Mi kriis, sed respondon mi ne ricevis.
Post momento mi denove kredis, ke mi adas 1in veni.
Mi e1rapidis. La sama rezu1to - li ne trovgs tie. Tiam
mi ekmaltrankvilgs. 10 devasesti okazinta al li.
Rapide mi arangs jungitaron da tri hundoj kaj ekrapi-
dis survojen. PIi poste en Ia vespero mi trovis mian
amikon. Indianoj havantaj sian kampejon en Ia proks-
imeco estis elmetintaj urskaptilon de imponaj dimensioj,
kaj en tiu Da1ton kaptigs. Kiam mi a1venis, mi trovis
1in grave e1erpita. Unu brako estis rompita, kaj unu
kruro estis tie1 grave rompita, ke Ia ostotuboj elpenetrigis
tra Ia karno.
Post peniga Iaboro, ne ma1p1ej doloriga por Da1ton
mem, mi povis liberigi lin el Ia kaptilo, kaj poste mi
transportis lin hejmen al Ia kabano. Frue en Ia sekvinta
mateno ni ekiris Ia longan vojon returnen al Dawson,
Nau bonegajn hundojn ni mem havis, sed por ke Ia
vojago iru kiom eble plej rapide, mi aetis ankorai du de
Cio prosperis bone en Ia komenco, sed p1i malfrue en
Ia vespero Ia hundoj ekmontris signojn de maltrankvilo,
Estis en ili tro multe da lupa raso, kaj Ia odoro de
sango el Ia vundoj de Dalton pikis iliajn nazojn. La
tuta hundaro ris la crklo kaj alpenetris sin iam pIi
117
 , ,
proksimen ai ia sledo, kie Dalton kuis, Nur unu afero
estis farebia. Mi pafis unu el Ia indianaj hundoj. Jen
ni denove ekiris. Nokte ia hundoj ricevis konsiderindajn
kvantojn da fioj, dum n paizis. Mi gardostaris e
DaIton kun ia pafiIo ebrake. Frue en ia posta mateno
ni dairigis Ia vojagon, En ia posttagmezo Ia hundoj
denove montrgs maltrankvilaj. Tiam mi mortpafis Ia
duan indianhundon.
Nun ia jungitaro kuris Iaidezire, kaj Ia vojago pro-
gresis de tago ai tago - keikfoje ok mejIojn, alifoje
dudek, io la ia terenaj cirkonstancoj. Kun vera heroa
kurago Dalton eltens siajn terurajn doIorojn. E ne unu
pIenda vorto trairis liajn lipojn, kiam mi de tempo al
tempo devis flegi liajn vundojn, mallertamane kaj eble
ankai krudmane.
Post vojago por Dalton treege peniga ni fine atingis
gis Dawson kaj per heIpo de Ia beninda telefono ni ek-
havis interligon kun aviadkompanio, kiu sendis mainon
por transporti mian maIsanan kunuIon.
Jen mi devis adiai aI Ia maIjuna, kara, fidela amiko
kaj kamarado, kiu nun - post foresto dum kvardek
jaroj - imaniere revenis al Ia civilizacio.
Estis kortua adiaio. Dalton, kiu eltenis superhomajn
suferojn sen lamento nun ploris kieI infano en Ia adiaia
momento.
ou ni iam revidos unu Ia alian ? Kial ne? AImenai Ia
espero restas.
118
\
lI
ASSINE OGEMA EKESTAS SOLA I"
Mi revojagis al Ia kampejo kaj vivadis mian vivon sola
dum Ia tuta somero kaj Ia posta vintro. Mi verkis iom,
faris geoIogiajn esplorojn kaj seradis oron. Tre grandan
prosperon mi ne havis, sed mi tamen ne perdis Ia esperon.
Survoje hejmen de tia ekskurso mi renkontis iutage
felkomerciston kun du hundjungitaroj kaj indiankuranto.
La sIedoj estis plenargitaj per feIajoj.
- Kiom vi pagis por itio? mi demandis, ar mi vidis, I
ke Ia argo devas esti tre valora. I
- Bona negoco. Hejmfaritajo !,>:,) Ia felnegocisto diris I
kun ruza rideto. t
Pri tio oni ne devis rezoni. Mi metis Ia revoIveran
faikon al lia brusto, kaj tiel ni reiris aI Ia indiana tribo
kun Ia feIoj - Ia rezultajo de Ia tuta dumvintra Iaboro
de Ia tribo.
KieI dankon pro Ia rehavigo de l' feIoj Ia indiantribo
arangs festenon je mia honoro. Ni Iokgs nin en rondo
- tie estis Ia ndianefo, jen tie lia "squaw" (pron.
.
"skio" = indianedzino) kaj tie sidis mi. Cetere ia rondo
plenigis per Ia ceteraj membroj de l' tribo.
Baldaii Ia paca pipo ekbruligs, farita el bruIargiIo kaj
ornamita per oro kaj argento. La indianefo faris du-tri
profundajn fumtirojn kaj poste transdonis Ia pipon aI
*) "Hejmfaritajo" en Svedujo signifas kontralege fabrikitan
I
brandon.
119
sia squaw, maljuna 9O-jara, sendenta kaj terure malbela
ulino. Farinte siajn fumtirojn si ovis Ia pipon en mian
buon.
Oni pardonu al mi, ke mi serioze pripensis forkuri de
Ia tuta solenajo. Sed tio signifus ofendon al Ia tribo,
kaj tal mi fermis Ia okulojn kaj ensuis Ia fumon.
Ankorai e en tiu i tago mi povas vidi Ia sendentan
buaon de l' indianino, kaj mi iam sentas devigan
bezonon lavi min per verda sapo, kiam itiu epizodo
estas priparolata.
Sed nun venis Ia medicinuIo kun sia tamburo, Ia indianoj
ekstaris por danco kaj kriadis kaj bruadis kaj faris tian
tumulton, ke mi ekpensis pri Ia svedaj rekrutvagonaroj
antai proksimume kvardek jaroj.
Subite tamen ekestis mortsilente. La indianefo levigis
kaj pendigis sur min agIoplumojn kaj feIojn kaj proklamis
min honora indiano kun Ia nomo Assine Ogema, kio
signifas "Gvidanton trans Ia montojn".
Spite de Ia nobla distingo tamen kun sento de faciligo
kaj kontentgo mi retrgs,
Imagu, se Ia maljunulino venus kun Ia pipo refoje!
En Ia sama printempo mi estis supre en Ia montoj.
Distance mi ads teruran blekegon de grizurso. La
vento blovis en direkto rekte al Ia urso kun Ia konsek-
venco, ke mi baldai estis malkovrata. Pli poste mi
eksciis, ke estas ursino JUs forlasinta Ia vintrodormejon
kun sia ido, kiun pafis iu neatentema felasisto.
si venis pli kaj pli proksimen, pli kaj pli laita kaj
kolera farigis Ia blekegado. Balda si ests en viddistanco,
kaj mi tuj komprens, ke aj intencoj ne estas bonaj.
Tuj, kiam mi havis n en pafdistanco, mi komencis pafi.
Mi zorgeme celis per mia amerika ripetpafilo, kiu povis
enteni na kartoojn. La unua pafo laajne efkis
120
neniom al Ia besto. Mi pafis ankoraUfoje kun Ia sarna
rezulto. Mi malplenigis Ia tutan kartoujon, sed neni
povis haltigi tiun i senesperigitan kaj koIeregan patrnon,
kiu estis seranta sian perditan ideton. Mi sukcesis
enovi ankorai tri kartoojn en Ia pafilon kaj pafpafis.
Tiam gi finfine falis keIkajn metrojn distance de Ia
loko, kie mi staris, sed tiam anka miaj nervoj estis e
Ia fino. iuj pafoj trafis, sed tamen nur Ia dekdua
definitive estingis Ia vivoflamon de l' urso.
La griza urso plej ofte vivadas supre en Ia montegoj,
kie ekzistas amoj. Sur Ia suproj de l' montegoj kuas
glacio kaj nego, sed malsupre en Ia valoj kreskas arbaro.
Dum montventegoj kaj negolavangoj ventfaligitaj arboj
amasgas kaj faras Ia deklivojn de l' montegoj bonega
asejo por tiuj ursoj.
Mi ne restis longe en Ia loko. Tiom rapide, kiom m
povis, mi pluiris. Pli poste en Ia vespergo mi je mia
teruro ekaiidis denove bIekegon. Mi komprenis, ke nun
Ia virurso persekutas min por vengi. EkmaIheIigis kaj
estis nun neeble certe alcel. Felie mi havis hakilon, kaj
en pIej granda urgo mi ekhakis trunkojn por brulejo ..
Custe kiam Ia bruIejo estis preta, kaj mi ekbruligis gm,
Ia imponega giganto venis - gi mezuris minimume dek
futojn, kiam gi levgis en sia plena alto.
La fajro havis Ia intencitan efikon, Ia bestego ne
kurags ataki, sed gi irkaivagis Ia brulejon kaj eligis
siajn sovagajn bIekojn.
Tio estis kurioza nokto. Jen tie mi sidis kun Ia pafilo
preta, preparis min por defendo se necese. La reakco
post Ia unua batalo - kun Ia ursino - komencis alveni;
kiam mi kelkfoje preskai ekdormetis, mi subite eksku-
igis: mi vidis Ia timigan faikon de l' ursino kaj ajn
kolere brilantajn okulojn antai mio ~
,
~ ?-'LL
'121
~p {
 Ne, mi devis ne dormi! La pensoj devis kuri libere.
Mi devis okupi min pri io, devis dum Ia tuta tempo vivteni
Ja intereson pri io ai alia. Kelkmomente Ia urso silentis,
kaj mi komencis preskai imagi, ke gi forlasis min, kaj
~n tiaj okazoj Ia dormo ne ests malproksime. Sed subite
am venis blekego, ofte de proksima distanco, blekego
trananta kvazai tranilo tra miaj nervoj. Kaj estis
neeble pafi en tiu i pee nigra mallumo. Pafi ...
Mi rememoris okazajon, kiun mi travivis en Omaha,
Nebraska. Serifo estis elektota, kaj unu el Ia kandidatoj
'-. aperis parolante al Ia elektantoj. Li estis simpatia kaj
tre elokventa sinjoro. En sia iom fanfarona paro lado
f
li promesis, se li estos elektita, mortpafi iujn krimulojn
trovigantajn surtere, enaere kaj surmare. Li estis viro,
kiu ats ordemon, kaj li severe malamis, ke virinoj
fumas. e tiu parto de lia parolado lia edzino venis sur
Ia scenejon, fumante cigaredon. Fulmrapide li eltiris
1'evolveron kaj forpafis Ia cigaredon el a buo el
J ~ dstanco de ok metroj. Kiam Ia sinjorino metis novan
;i~ egaredon en Ia buon kaj intencis ekbrulgi gin, li for-
I -pafis Ia brulantan alumeton el ia mano. Post tiu eta
'" montrado estis ja ne strange, ke oni lin elektis. La
"\ juselektita erifo elprenis poste sian pipon, ekbruligis gin
kaj Ia cigaredon de sia edzino, kaj brak-e-brake ili goje
elmars el Ia elektejo.
Mi ne estis tieI rapida, kiam koncernis pafi, kiel tiu
se rifo, sed sufie certa mi kutime estis trafi per miaj
kugloj. La fakto, ke Ia ursino rezistis aI tiom d!'l plumbo,
certe dependis de tio, ke mia ripetpafilo estis tro mal-
dikkalibra. Mi ankai neniam intencis uzi gin kontra
,grizursoj. Dum Ia longaj vintroj, kiam Ia orserado devis
Jimigi ai esi, mi kutimis irkaivagadi kaj provi mian
122
sancon kiel felasisto.
miaj paflistoj.
sukcesa.
Pluraj vulpoj kaj lupoj estis en
Mia debuto e grizursoj ne estis tre
La horoj rampis. Mi ektrovis, ke mi ne elektis tre
ti
.
'
'~J
zorge mian kampejon; en Ia urgo mi forgesis kontroli,
ke mi havu akvon atingeblan. Mi sentis min malsat0 \\.
kaj iomete da kafo efikus viglige. Mi elprenis panon--kaj
kuiritan viandon - fritpaton ni neniam uzis. Fritita '-i '
rnangajo Iadre signifus Ia pereon de l' stomako. ifoje I
e kuirita viando ne estis konvena. Mi fartis terure ~ .
malbone, manginte dum momento. Balda Ia stomako ~.
kunpremgs, kaj io elvenis. Trostreo . . .
La norda lumo flamis super mia kapo, kaj malproks-
ime oni adis Ia bruon de "naskantaj" glaciaroj. De
tempo al tempo mia urso ekkunkantis en Ia malbelsono.
Ci evidente estis decidinta fari finon al mio Mi havis
multe da tempo por pripensi mian situacion. Grandan
esperon reveni vivanta eI Ia aventuro mi verdire ne havis.
Mi jam vidis, kion mia maldikkalibra pafilo kapablis
fari kontrai itia mastodonto. u mi estos mortigata
itie en Ia sovagejo, mangata de sovagaj bestoj, mal-
aperinta, sen ke iu homo scius, kio okazis aI mi ?
Mia fajro apenaii dairos gis Ia mateno! Tio estas
malagrabla ektrovo. Kaj mi ne kuragas preni Ia hakilon
por seri pli da brulajo. Jam du-tri-foje mi kredis
ekstere en Ia mallumo vidi Ia fajrecajn okulojn kaj Ia
brilantajn dentojn de l' urso. Kaj kiam Ia fajro finbrulis,
ne plu ekzistos io, kio malhelpas mian malamikon ekataki.
Mi memorigas aI mi pri Jack Dalton; Ia himnaj vortoj
"Ne povas helpi propra fort'" alkondukas Ia penson pri
li. Jack Dalton ... Kion li farus en mia situacio. u li
same timus kiel mi ? ar mi terure timis.
Mi kunovas Ia brultipojn. Mi movigas kun plejeble
123
 granda singardo. Mi neniel velas maltrankvilig tiun,
kiu iradas tie en Ia mallumo, mi volas esti subigeme
kvieta. Mia mizera fajro pli kaj pli malfortgas.
Subite mi eksentas min certa pri tio, ke Ia urso
intencas ataki. Mi ne vidas gin, anka ne adas gin,
sed mi sentas, ke tieI estas. Kun iuj sensoj plenstreitaj,
kun Ia pafilo mallosta, kviete mi atendas gm. Kaj gi
venas. NekIare, ombre mi vidas Ia malgracian korpon
en Ia mallumo. Mi pafas!
Paf! Paf! Paf! Paf! Paf!
Spite al miaj kvin pafoj gi venas pli proksimen dum
terurega bIekado. Je Ia kvina pafo gi estas tute proksime
al mi kaj falas rekte en Ia subbruIantan fajron. Mi
kvaza frenezgas. Mi pafadas sovage, gis kiam mi mal-
plenigis Ia kartoujon. Kaj kiam Ia urso faras kon-
vulsiajn movojn, mi batas kaj hakas per Ia hakilo.
Mi retrovas min mem. ai estas mortinta! ai estas
mortinta! Mi trasavis min! Mi similas al firme streita
risorto. Ciu muskolo vibras. Jen venas Ia malstrego,
Mi falas sur Ia teron plorante.
124
A
LA PLEJ BONA PARTO CE L' HOMO
ESTAS LA HUNDO
Dum Ia somero, kiu nun sekvis, mi kunlaboris kun
norvego, Sam Hansen, kiu multjare vivis en Alasko kiel
felasisto kaj orseristo. Ni parcelis po unu terpecon
en valo, kiun anta jarmiloj trafluis rivero. Nuntempe
estis tie nur malgranda rivereto.
Anta 01 mi darigas itiun historion, mi devas enovi
etan parentezon. En amasoj da rakontoj el orfosista
media Ia intrigo estas konstruita sur Ia malfacileco
enregistrigi parcelon. Vivdangeraj veturoj per kanoto,
hundsledo a aviadilo konsistigas Ia efan parton de l'
rakonto. Tiuj i historioj estas nenio alia 01 puraj
fantazioj e l' skribtablo. En Ia real eco Ia parcelo estas
havigebla en tre simpla maniero: oni starigas kvar
fostojn, po unu en iu angulo de Ia 250 X500 futojn
granda rektangulo. Sur Ia foston numero 1 oni metas
Ia nomon de l' posedanto kune kun dato kaj horo, kiam
oni gin starigis. Se iu parto de lago a akvaro estus en
Ia parcelo, oni anka ition surskribas sur itiun foston.
Sur Ia ceterajn fostojn oni skribu nur numeron kaj anka
distancon kaj direkton al Ia proksima fosto. - Tio
koncernas Ia orlavadon. Sed e parcelo kun mineralhavaj
.rokajo] estu 1.500 futoj inter Ia fostoj.
Por ke Ia parcelo estu jure valida, oni devas havi
125
licencon. Se Ia distanco al Ia "recorde r office" estas tro
longa, oni tamen povas kolekti kvin virojn por elekli
provizoran minestron. Pli granda procedo ne estas
necesa. Sed tio kompreneble ne estas sufie ekscitiga
por Ia sinjoroj verkistoj de aventurlibroj.
Kaj nun mi rekomencas e Ia komenco. Sam Hansen
kaj mi do parcelis po unu terpecon. Ni havis iaman
laboron e Ia rivereto. Tre multe ne venis en Ia lavpatojn,
sed tamen tiom, ke ni estis kontentaj.
Iun tagon Sam krivokas mino Li faris trovon. Li trovis
postglacian fenomenon de tiu speco, kiun ni en Svedujo
nomas "jttegryta" (kaldrono de giganto a sorkald-
rono). Kiel konate tiuj sorkaldronoj a roktornujoj
estgas per tio, ke tono en fluujo estas rotaciigata per
Ia akvo. Pro tio gi frotadas Ia suban rokfundamenton,
kaj profunda truo estgas, La kaldronego de Sam havs
diametron de ses decimetroj kaj profundon de preskai
du metroj.
Sed nun venos Ia plej miriga. Dum jarmiloj tiu i
sorkaldronego servis kel lavpato. Kiam Sam forfosis
Ia sablon kiu plenigis Ia kaldronegon, li trovis en Ia.
fundo dikan tavolon da pura oro. La kaldrono estis
pIi maImola en Ia fundo, kaj Ia tono fiksigis. Aliokaze
Ia oro estus dismuelita kaj forlavita, kiam Ia akvo venis
fluegante dum Ia glacrompgo.
Ni portadis pezajn argojn tiuvespere. La oro havis
valoron de preskai 200.000 dolaroj. La fortuno finfine
ridetis en sia plej suna maniero ai Sam. Kaj tion li
vere meritis.
Dum Ia plej proksima tempo ni iris kun pli granda
streiteco 01 ordinare al Ia laboro en Ia matenoj, sed
alan sorkaldronon ni ne plu trovis.
Sam ekiris suden al civilizitaj regionoj kun sia oro.
126
Sed li promesis reveni kaj resti en Ia kampejo tra Ia
somero. Mi ne estis tute konvinkita, ke li rezstos Ia
tentojn tie malsupre. Des pli mi ekgojis, kiam li post
apenai unu kaj duona monatoj revenis per flugmaino.
Li estis vera kamarado!
Iun tagon ni trovgs surlage en Ia kanoto, kiam unu
el tiuj teruraj arbarbruloj, ofte detruantaj Ia arbarojn
itie, tute neatendite ekkomencigis, El nia bonega
rigardoloko surlage ni vidis, kiel Ia fajro kun furioza
rapideco alproksmigs al Ia kampejo, t. e. al Ia orfosista
kabano, nengante ion survoje. Kun plejeble granda
rapideco ni pagajis alborde, sed Ia vetkuron venkis Ia
fajro; nia kabano jam staris en flamoj, kiam ni atngis
Ia bordon. Mia norvega amiko faris Ia neeblajon. Li
enkuregis Ia brulantan irmdometon kaj savis kun
vvdangero Ia valizon, en kiu mi konservis Ia oron, kiu
valoris proks. 5.000 dolarojn. Vere tio okazis en Ia lasta
momento. Ni ne pagajis multajn metrojn for de Ia bordo,
kiam Ia kabano per terura krako diskrevis, kaj splitoj
pluvis sur nino Tiun dezertigon kaizis nia provizo de
prajmoj kaj dinamito.
Sur Ia lago estis ankai nia najbaro, maljuna germana
ekssoldato, kiu restadis en Ia neglandoj de antai multaj
jaroj. Li okupgs pri felnegocado kaj riigis per tio.
En sia logejo li konservis sian tutan havajon, 60.000
dolarojn en biletoj kaj amason da multvaloraj feloj. Nun
li ekfrenezigis. Li kuis surgenue en sia kanoto kaj pafs
senprudente en Ia fajromaron. Povas okazi, ke li magis,
ke li staras meze en Ia paflinio e Ia fronto batalante
kontrai alkuranta malamiko. Nun Ia laborrezultajo de
longa vivo forbrulis.
Mi ne povis danki sufie al Sam por tio, ke li savis
mian valizon. Nur kiam ni atingis Ia alian bordon de
127
 Ja lago, mi pli detale priesploris Ia valizon. di ajnis hundon plorante. Kaj ke mia lerta kvarpieda kunulo
.nekutime malpeza. Mi rigardis en gin. Tie estis iom da poste povis gustumi Ia plej bonan delikatajon, kiu trovgs
vestoj. Sed Ia peza amsaketo kun Ia oro ne trovgs en Ia domo, kaj ke ni ln prizorgis iel - nu jes e tion
tie. Kie gi povus esti? certe iu komprenas, kiu iomete havis rilatojn kun hundoj.
Tiam Sam ekmemoris, ke li stumblis kaj falis sur Ia
\'.1 .sojlon. e tio Ia valizo malfermgs, Ia ameaketo elfalis
r "y
1.
kaj dsrgs, Ia oro dssternigs. auste, kiam Ia kabano
t'J f -eksplods, li tamen kunskrapis Ia oron kaj ekkuris, li volis
V// '\....opnii. Sed nun ne multe da oro restis.

Yr{/
'I.
\f
La gojo do sangigis je seniluziigo. Sed nenio estis
iarebla por Ia afero, nur provi aspekti goja.
Niaj hundoj mortis dum Ia brulo, kaj ni devis ekuzi
Ia "apostoIajn evalojn" por aIveni al Ia kabano de
Dalton, distanco de proks. 250 mejloj suden.
La eta promeno postulis kvar semajnojn, sed malgra
-io kun kontentgo ni atingis Ia celon, kie ni tuj komencis
arang nin en plej bona maniero.
Kiam du-tri semajnoj forpasis, ni ekadis graton e
Ia pordo. Ni malfermis, kaj tie staris nia gvidhundo.
Li forsavis sin el Ia fajromaro, kaj en maniero aI mi
nekomprenebIa sukcesis trovi niajn spurojn kaj Ia vojon
<, .al nia restadejo.
Mi sciis, ke gi estas eksterordinara gvidhundo, sed ke
gi estus kapabla al itia streado, tion mi ne povis
kompreni. La lago, trans kiun ni pagajadis, estis tridek
kilometrojn larga, kaj poste ni pedmaris kvar
aemajnojn,

1~
Tie gi tamen nun staris, malsategnta en plej alta
grado, sed - kun birdo enbuse. Kaj gin li metis a n t a i
m i a j n p i e d o j n. Evidente gi kredis, ke lia mastro
same malsatas kieI gi mem, kaj tial gi volis pari sian
kaptajon al mio
Tio farigis kortua revido. Fakte mi irkaibrakis Ia

,~
128 9 129

RETURNE AL SVEDLANDO
Sam Hansen estis de nun ria viro. Li estis metinta
siajn 200.000 dolarojn e diversajn bankojn, kaj mi
rimarkis, ke al li sufiis Ia aventuroj. Ni do adais,
kaj li vojagis al civilizitaj regionoj, aets al si bienegon
kaj vvadis, kiel mi esperas, bonajn tagojn post Ia streoj
en Ia dezerto.
Mi do vivis sola en Ia kabano dum Ia sekvinta vintro,
ar Dalton, kiun mi komencis atendi, ankoraii ne revenis.
La vintro estis longa por mi, sola kia mi estis. Sed mi
tamen havis iun a alian okupon. Mi studis Ia bestan
vvon, mi lernis elmeti kaptilojn, kaj mi asis felbestojn.
Kiam estis tro enuige, mi ja tamen havis miajn hundojn,
kun kiuj mi povis babili.
Kiam Ia printempo venis, mi ekiris denove norden por
darg Ia orlavadon. Mi ne havis Ia saman prosperon
kiel Sam, malproksime de tio, sed mi trovis sufie multe
da oro kaj estis kontentega. Bedarnde estis tre mal-
longa somero en tiu jaro, kaj jam post iom pli 01 du
monatoj mi devis reiri ai Ia kampejo.
La vojago tien iris kun rekorda rapideco - mirige,
kiel facile oni portas pezajn orargojn ! Estis en Ia
vespergo de atuna tago kun bloveganta nordvento,
kiam mi alvenis. Coja kaj kontenta mi eniris Ia kabanon
kaj faris preparojn por kuiri "buja-on", supon efe
konsistantan el fio kaj viando.
130
Mi estis en nekutime bona humoro tiuvespere, spite
de Ia aa vetero. Kaj gi dependis de tio, ke mi nun faris
gravan decidon: mi volis reiri Svedujon. Mi neniam
povis forgesi Ia malnovan "country", tute kontrae, gi
ests pli proksime al mia koro, 01 mi volis iam antae
konfesi. Nun mi havis oron sufie, mi ne devos reveni t
egale malria kiel je mia elvojago. Estus agrable reveni
hejmen kaj forlasi Ia severan, nervostrean vivon en Ia
negovastoj de Alasko.
Mi iris tie prizorgante ion a alian, profundiginta en
agrablaj pensoj pri laestonteco. Tiam ...
Kraka bato sur Ia kapon, ruge flamis anta Ia okuloj,
kaj al mi ajnis, ke io varma elpenetrigas el miaj oreloj.
Mi havis fortojn sufie por turni min, kaj tuj en
momento mi ekperceptis Ia situacion: gangsteroj. Sajnis
al m, ke svarmis da gangsteroj. Eu Ia realeco estis nur
ses, sed e tiom sufiis.
Mi agis tute atomate. Kiam Ia plej proksima bandito
levis Ia revolveron por doni al mi novan baton kaj
silentigi min por am, mi klinis min fulmrapide, kaptis
Ia dutuban revolveron de Dalton, kiu povis enteni 18
kartoojn, kaj kiun mi havis en mia lito. En Ia sama
momento mi denove ricevis furiozan baton al Ia kapo,
kaj samtempe ekdoloris Ia kruro, kiun trafis kuglo. Mi
tamen n perdis Ia konscion, eble Ia prudenton.
Min kaptis freneza furiozo kaj mi komencis pafadi
sovage. Bato sur Ia ventron, kiu kazs al mi terurajn
dolorojn, komplete frenezigis mino Mi jetis min sur Ia
banditojn, mi batadis, mi piedbatadis, mi pafadis.
Kiom longe Ia batalo dars, pri tio mi havas e ne
scieton, sed fin mi falis senkonscia planken.
La indianoj de l' plej proksima kampejo ads Ia
131
teruran bruadon kaj venis al Ia kabano, Tie ili trovis
min kaj Ia ses banditojn, iuj bannte en sango.
Indiana kuristo estis sendata antae por alvok aviad-
lon, kaj poste oni min sendis per junghundoj al Ia
atendanta flugmano. Dum dek unu tagoj mi kuis
senkonscia; estis poste paraIizita dum tre longa tempo
kaj suferis krome tute perditan memoron.
Sed - mi resangls. Ankorafoje Ia morto estis
trompita je sia kaptajo, La vundoj, kiujn mi ricevis,
tamen estis kazontaj al mi domagojn por mia tuta
restanta vivo la eldiroj de pluraj kuracistoj.
La ses banditojn prenis Ia polico. Poste montrgs, ke
ili pli frne murdis skandinavon, supozeble svedon, kaj ili
do iuj ricevis merititan punon.
Mi devis restadi en malsanulejo dum preska unu tuta
jaro, anta 01 mi povis ekvojag hejmen, ria je spertoj
sed kun rompita sano.
La vojago al Svedlando do estis tre diferenca de tiu,
kiun mi planis en mia kabano. Sed malgra tio kun
gojsento nepriskribebla mi post dudekjara forestado
denove .surtretis svedan teron. La konscio, ke mi nun
ree estas hejme en Svedujo, varmigis mian koron.
u mi estas maIsukcesinta? Eble jes, eble ne. Cio
en itiu mondo tamen estas relativa. Mi estas trovinta,
ke al mi mal grau io restas unu afero, kiun multaj en
mia ago perdis, nome mia optimismo, Ia hela kredo de
mia junago, Tiun sukcesis maIserenigi neniu kontraiiajo.
ar certe tamen estas pli bone esti maljuna en Ia tempo
de junuloj 01 esti juna en Ia tempo de maljunuloj.
Estas iu dirinta:
"ia prospero konsistas el tio, ke oni komencas kaj
poste rekomencas denove." /k-~'~-
C I

132