AHTHNKa AHTHKa kao McTopHjcka enoxa AHTMKoM ce 06“4HO HasMBajy KyNType M ApxKaBe Ha NpocTopy OKO Cpeqosemma 43 nepvoga of NpBor MueHyjyMa mpe Xp. 10 mpBe n0- AOBMHE HpBor MujeHjyMa tocne Xp., Tj. y BpeMeHy Of MoueTaka rpu- KMX MonMca fo Kpaja 3anlaqHor puMcxor YapcrBa. TuMe sanountbe KM KOHTeKCT €BPOMCKHX, 3allaHUX KyITYpa, HaCyMpoT cTapvjuM pasBuje- HMM Ky/ITypaMa M ApkaBHUM cucTemuMa Bancxor McToxa, Koje cexy Y Mpowmoct fo Tpu xubaye roqmua mpe Xp. Bes o63upa Ha ucTopujcKu sHa4aj MHOTUX |pyrMx Hapoga (Ha mpumep, Jespeja, Erpypaua, Kenta), Tpuyjuma u Pumsbanmna ce mpupaje Tako usyseTaH sHa4aj Wa ce YeCTO ro- BOPH O I, puko-pUMcKoj adTnyM“. Hacympor Tome, Tojam ,,crapy BeK" y MIpuMHuMny noppasyMeBa Kako aHTMKy Tako m ,Crapy ucToK". Tloce6xo MecTo ,,aHTUKe* y OKBMpy ,,cTapor Beka“ 3aCHMBa Ce Ha Ut HeHMUM a Ce OHA MOpa pasyMeTM y MHOFO BuAOBa Kao opmy4yjyha, »opMaTuBHa* casa KacHujer pasBoja 3alayne KynType. HecyMibnBo je aa je MogepHu cBeT 3anaga, Ha IpBM Normey, KaKO 10 [pyllTBeHAM CTpyKTypaMa Tako mM NO TeEXHMYKO-MHAYCTPHjCKOM pasBojy, y HajBehoj moryhoj Mepm cynmpotaH of cBOjMx MeqMTepaHcKO-aHTM4KMX KopeHa. Vinak, jacuo je Ja kopenu MHoro6pojHnx cnenmutHo 3araqHMx Bpen- HOCTY, O61Mka MUUbewa M M3parxkaBalba y Hay, punosodpuju, npay, je3MKy 1 KIbYKeBHOCTH, yMeTHOCTH MTB. KojM M AaHac Wemyjy, mexKe y aHTMYM U3 Koje, yocranom, nponcruye m xpuuthaucrBo. C o63Mpom Ha To Wa je WeNoKynHa eBportcka McTopuja Taxohe oGenexkeHa cranHMM cHaxkHMM Tlogcehawen Ha Jena M Jocrurnyha aHtTw4Ke KyNType, Mi fa-382 Vcmopuja Tbe OCTaje BaXKHO MIMTalbe Y KOjOj MepH HOBOBEKOBHM ,,oce6HM pasBoj* Espone uma cBoje kopene ympazo y anTuum. CpaKo qy6me ucropujcKo pa3yMeBalbe 3anagHe UMBMAM3alMje 3aTO M abe NOUMBa Ha NOsHaBa- WY AaHTHKe (OMHOCHO ,kiacM4He aHTMKe’, ,,KacM4He crapuHe’, KaKO Tace cTapuju M3pasv KojM OfparxkaBajy HOPMaTMBHe MIpesctaBe). Io ce rye onmrer sHayaja aHTMKe 3a MCTOpHjcKo casHalbe, Kapak- TepucTU4HO je a ce y TOM CMMCIy OAyBeK CMaTpalo fa je YKyNHM MCTO- PUjCKM TOK OBe eToxe penaTMBHO M3qBOjeH (mTO je Hy AMO MoryhHoct qa ce Beoma AyrotpajHu ucTopujcKn npouech NocMarpajy Kao leMHa), qa cy MHore ojenmHa4ne nojaBe (Ha mpuMep, o6mmuM NonuTM4Kor ype- heia) napaqurmatmune, kao u OTH mpobremM ucTopuje crapor BeKa (ua npuep, ,,naq, Puma"). Konuxo rop je HajBaxkHuja BpcTa u3sBopa 3a aHTMKy ~— ,,1MTepapHM™ TexcToBy (Tj. aHTHUKa UcTOpuorpaduja, roBo- PH, TIMcMa, Noesyja, ,cTpy4Hn ayTopu’, KoAMbukayuja npaBa uTp.) Beh AyTo mosHata, a Hen O6um ce He yBehaBa, yTOAMKo Apyru, Hoce6HO 60- TaTM M3BOpM MIpBOr pena, Kao WTO je OTpoMHa Maca (kaMeHMX) HaTHMca (watmmca Ha rpo6osuMa, Ha rpahasmnama, wim y Heuujy 4act, usmehy octanor) 4 manupyca (Erunat), ysehapajy ce craiHo HOBMM Hama3uma M McKOMaBabuMa, KaKO M MHa¥e CTaNHO Hapacta apxeonourKM Marte- pujan, Kojm ucTopuja 4ecTo He KOpucTH JoBomHO. BumtecrpyKo AoMe CTatbe M3BOpa 3a AHTUYKY MCTOpHjy yBek je yrumano Wa MeTOAOMOUIKa cBecT u ucTopujcKa pednexcuja 6ymy usomrpene. C THM je y Beau ut “uMbeHyA Ja je yTIpaBo OaBmberbe NMTamMMa Hajcrapuje puMcKe MIcTO- puje 6uTHo RonpuHeno usrpaptu MopepHe (1j. puONOMIKO-KPUTHKe) ucTOpujcKe Metone y Hemaukoj nouerKom 19. Beka, M ja je UcTopujcKa Hayka y yenuHn Ao6vna sHa4ajne noxcTHuaje of McTopuje aHTHKe. Mc- TPakKUBAYKU IM beBM Ip TOMe 6uBajy MonpeheHu ommTuM pasBojHMM TeHyeHUMjama UcTopyjcKe Hayke, WTO jacHo MoKa3yje, MsMeby ocranor, IIpUMep TUTIM4He TeHAeHY je TOMepakba MHTepecoBarsa Ca [Ip»KaBe Kao OkBMpa McrpaxkuBatba (NOAMTWUKe, ycTaBHe, IpaBHe McTopHije) Ha Apy- WITBO, OAHOCHO APyUITBeHy M MpuBpeyHy ucropujy axTuKe. Kapakre- PucTM4Ha nMTatba Koja HayKa jjaHac locTapya cy, Mpe cBera, yomepena Ha ApyulTBeHe rpyne, crpyktype m mpo6neme, u Ha MoKyiaje fa ce Ta MMTakha NOCTaBe C ,,aHTPOMOMOUIKOr Mt ,,KyITYPHO-Hay4HOr™ acriekta (ua mpumep, po6osn, usrpaqtba Wpyurrsa, %KeHa M NOpogMua, cBaKOAHE- Bula, MEHTaIMTeTH, MHBANMAM, KPMMMHANMTET, UTM). Mutensupan pa3ssoj rpagosa KapakTepvcriuan je 3a yenn MeyMte- PaHCKH CBeT y 206a aHTuKe. Y HeKOM MoMeHTy - CBaKako y MOYeTKy ~ TO cy 641M caMocTamHM rpayOBM, OM HOCHO ,rpayoBM-EpxKaBe% c Apy- Te CTpaHe, YHYTpalllibM pasBoj je AOBeo, u Nope CBMX MOKaTHUX pas-Aumuxa 383 MMKa, TOTOBO jeMMHCTBEHO NO HeKall BULe OMMFapxujcKe, HeKay| BUUIE HeMOKpatcke, aM yBex penty6mukaHcKe bopme ypebema. Osye, kao Hu y cny4ajy ogropapajyhux nommTmuKux ,,cno6oya’, ped je 0 OCHOBHOM eneMeHTY OMLTe ,,1poMeHe Mapayurme” aHTMKe y OMHOCY Ha kymType Crapor ucroka. Yak u TaMo re cy Kacuuje rpayosn Ha usrmen noctann eo MOHapXUcTMuKMX TepuTOpujanHUX [pKaBa, 3alipaBo yomuiTe Huje 6uno anrepHatupe rpagckom peny6nuKaticKom ypehery. Hocwoun rpagosa 6unu cy ,.rpalhanu*, koju cy mpeycrapamv He ca- Mo nonuTmuKy 3ajeqHuuy Beh m 3ajeqHuuy Kynta. Ha uma je noun- Basla BOjHa CMa 3ajeqHMYe; OHM cy 6unM NOsBaHM ja ce GaBe NONMTU- KOM MIM fla y HO} y4ecTByjy (Ha Mpumep, y HaposHMM CKyTINTHHaMa), mako je TO y NojequHuM cnyyajeBuma Msrmeqano pasimunto. TunudaK 3a pa3Boj rpayoBa y aHTUIM 6u0 je MOBpeMeHo BEMMKM yAeo portcTBa (ay2kHM4KO porcrso — y crapuje 406a; poncrBo Ha OcHOBy 3apo67aBa- iba y pay; pomcrso ycney KyNOBMHe; porcrBo No polery on pobure). Tlo byHkusju ce poncrBo genu Ha Zomahe (kyhua nocmyra) m mpous- Boo (lomonpuBpesa, sanaTH). Hecno6opuu cy y OcHoBM Npunagann nojeqmHum KyhHuM, OfHOCHO IpMBpesHMM sajeqHMuama (oikos), mpu uemy je Moryhuocr ocno6oherma 6una Barkan, cTabuansyjyhu Komnme- MeHTapHu ememeHT poncrsa. [IIo ce TH4e EKOHOMCKMX OCHOBa rpajo- Ba-[[pKaBa, OUTHO je TO Ma je CBAKM Of] HHX MpescTaBmao camocTanHy yenuny Koja ce cacTojaia of rpafia M HeroBe OKomMHe. OunrnegHa je 3a COUMjaHM Nonox«aj rpahaHa JOMMHaHTHa ynora NomOMpuBpene, a TMMe M 3eMybuIIHOr Mocepa. Mako cy aHTMUKM 3aHaTH To CBOjMM MIpo- , M3BORMMa Guim BeOMa pasBUjeHM, KapakTepucTM4HO je Wa Cy, Kao H (mpexomopcxa) TproBmua, 110 CBOM A[PylITBeHOM 3Hatajy Gun 13a T0- TBOIpUBpene. AHTHKa ce y OCHOBM MOKe CMaTpaTM Kao Mepvog Of OKO jeqHor H nd Boe fyrdr pasBoja lipeTeskHo rpayicke kyntype Cpeo3emya, Kojit je Mporexao HeoMeraH croma, Npv Yemy je BpeMeHcKa rpaHuna onpe- hena cramHum, mo mocieqmiama KaTacrpodamHuAM yilajMMa ,.BapBap- cKMXx" IiieMeHa c OHe CTpaHe rpaHuye, MurpauMjama mosHor 2. Bexa, OMHOCHO Kpaja 2. m MoueTKa 1. Bexa mpe Xp., Kao 4 TepMaHcKoM ceo6om Hapoga koja je uMana cBojy NpeTXomHMLy y 3. Bexy Mocne Xp. YuyTpa- Ila TOBESAHOCT eNe OBE EMOXe He KOHCTpyutle ce CAMO Ha OCHOBY jenwucTBa ucTopujcKor MecTa pafbe M MOce6HUX rpay{cKUX CTpyKTypa kao HajBaxkHujer HOcMoLa Omuter pa3Boja Beh, MsHay CBera, Ha OCHO- By cBeoGyxBaTHOr Mpoueca KOjM BOAM y TOYeTKy Of Manx, CaMocTa- HUX rpayoBa-AprkaBa, MpeKo Bue CHcTeMa Ha Behem mpocropy (xere- MOHMjaHM caBe3u NomMca, MOHapXHjcKe TepuTOpHjamHe Ap»KaBe), 10384 Wcmopuja PuMckor WapcTBa Koje je KOHAYHO NOBEsaMO LeNM aHTMYKM KyATYPHM cpeT y jevaH ,yHMBepsaiHM NonMTM4KkM Nopepak, IIpH YeMy je rpaycKka aHTM4Ka Ky/ITyYpa MCTOBpeMeHO 3ay3MMa/la 3HaTHO WIMpM Mpocrop on o6nactu Cpeqosemma. Osye Tpe6a 139 B0jMTH [Ba MOMeHTA: KaO TIpBO, TIOBpeMeHO OFpoMHe CyMpoTHOcTH M3Mehy McTOUHe M 3alaqHe NoN0- BME MeqMTepaHcKor Mpoctopa, Koja je y CBOM pasBOjy saocTajaa 3a MCTOMHOM, a KaO [PYTO, OHO LITO ce CMaTpa T1aBHOM IpeKpeTHMIOM ykynluor yHyTpaurber pasBoja. Crapuje 706a, 1). yrmaBHoM epa camo- cTamHMXx rpafoBa-1pxKaBa, Nokasyje TeHseHyMjy Ka cBe Behem yyeuthy Tpabana y nonmTMuy, Koja ce mpoctopHo mmpuia (ca BpxyHuem y ATu- Hu 5. m4. Bexa mpe Xp.), Ok je KacHuja cha3a, 106a MoHapxujcKMx Tepu- TOpHjaHux ApxKaBa K Marpapibe BeNMKMX Yapcrasa, 6una, HAaNpoTUB, o6enexkeHa CNOpMM MopiavereM THX TeHAeHUMja y TpagoBe 4 M0jaBom Apyraumjux crpyktypa. TakaB nocTenenn pa3Boj of MpBo6uTHMx rpa- NoBa-/[p>KaBa JO PAMCKe yHMBepsamHe MMIlepuije u HeHOr pactaya y TIp- BOj MONOBMHM 5. Beka Nocue Xp., Nex y OcHOBM Creneher AMjaxpoHOr Tiperneya aHTMKe, Kao je{Ha BpCcTa CTpyKTypHO-McTOpujcKor Mopesa. Tlovenn anTM4ke IMBMAM3alHje. Ipyku nonncn of 8. 40 4. Beka mpe Xp. Pano 706a u apxajcku nepuoy, Tlpsa Bucokopassujena rpuka KyTypa mocrojana je Beh y 2. omy npe Xp.: To je uMBMAMsayMja 6posHanor qo6a, T3B. MMKeHCKa, M3 Tepu- ona o7 16. 40 12, BeKa mpe Xp., ca WeHTpua na [lenonouesy u y cpeptboj Tpuxoj, Ha Kpury jyxkHuM ocrpsuma Erejckor mopa, anju ce yruuaj ocehao Ha yen0m npoctopy on Cupuje u Manecrune go jyxue Urannje uw Cuniuje, BERMKMM [lem10M M 360r HeHe MHTeHSMBHe TproBuHe. Viako je, Kako noka3yjy TeKcToBM McaHM Ha mMHeapy B, ownrsez- Ho peu o [pyuma, MMKeHCKa KyaTypa, Non, BemMKUM yTMajeM CTapujer ysopa, ,.MMHojckor® Kpyra, cBojaM rpayoBMMa M ManatTama, Kao 1yeH- TpuMa lpuBpene, usrpayuaa je cBoje TANM4HE CTpyKType, kao M CBOje KyATypHo OGenexje y IpBom peny 10 y3opy Ha jeqaH feo cBeta Crapor ucToKa Tor 06a.Anmuxa 385 Mutkecka yvuBMMsaMja je Hecrana Kpajem 13. u noyeTKOM 12. Be- ka npe Xp., m pasyBojetia je jeHOM He allconyTHOM, amu mak RY6OKOM TpaHMyoM Of KacHMjer rpuKor cBera (koju Takohe npumaya TBOseHOM no6y). Ta rpanmya ce, u3Mehy octasor, cacroju y HecTaHky Mamata (r10- ce6Ho KaMeHe apxuTektype), ryOuTKy MMCMeHOCTH, Kao M TIpoMeHM Mt onlayalby CTaHOBHMIITBa BenuKux pasmepa. [nap yspoun cy 6unn BenMke MUrpaliuje ,,BapBapCkMXx" MlemeHa Ca ceBepa, Koje cy U3asBame ManeKOceKHM CiOM [\p»kaBHMX cucrema Crapor McTOKa Kpajem Apyror MuneHujyma mpe Xp., TOKOM KojMx cy ce ,fopcKe“ u Apyre Murpayyje TpyKHX jilemena x rpytia c noce6HUM Hapesjuma Ho 10. Beka TpajHo Ha- cennme y Matn4Hoj 'puxoj 4 o6nacru Erej: Buna jeutaBasa y Cpeposemay y paxoj asu anTuke, Tj. y BpeMeHy nocie ipecranka Murpaumja, jecy cpenuancKa excnaHsuja mpeMa 3a- nayly, Herje of 10. Beka, usrpajiba M ekcnaHsnja xeeHMCTMYKOr CBeTa nonuca, Here on 8. Beka, Kao M HacTaHaK eTpypcKe rpajcke kyaType Ha Anenmuckom nonyocrpsy oy 7. Beka, Mpy YeMy je Ha IpBOM MecTy Ka- PakTepucrm4no HemocTojatbe jakux, cBeobyxBaTHUX CTpykTypa MohK Ha lje10M TOM MpocTopy. Hajuntensupuuja u HajcBecrpaHuja AMHaMUKa pasBoja CBaKaKO ce gana2ka Kou [’pxa. Jlonyure, HacTaHak rpYkKMXx NOMMca y MaTM4HO} 3€MbK wv nogpy4jy Ereja fo fanac je HepoBomHO cxBahex; mnak, ,,BemMKa KO- NOHMBal{Mja" sanoyeTa y 8. BeKy MpeTMoctaBya ynpawo Ksrpahenu THN Trpukor MoyMca, M TO HO MpaBMny y cBOjoj THIM4THO} dopmu peny6nuKe kao BylayaBMHe MemcTBa, Nocie yKNatbatha MpBOOMTHMX KpabeBuna. Tlogctuyaju koju cy fonasunn of dbenmuancKe KONOHMsalMje, BEMMKOT Mopacta CTaHOBHMUITBa, NOTpare 3a 3EM/bOM, TPrOBMHCKMX MHTepeca M, Kao HajBaxkHMja TipeTnoctaBKa, Taya joul MocTojehn ,Bakyym Mohu" Ha yuamenum o6anama Cpeyosemuor Mopa, 3ajeqHo cy JenoBamu 70 cpe- Mune 6. Bexa y MpaBlly WMpera rpuKMx HaceobuHa y BAY MHOTOOpoj- HUX MojeqMHayHUX KM CaMocTaNHUX Monnca Jo obama jyxHe Viranuje u Cuuauje, Ha sanay (Macannja/Mapcen), y cesepry Acdppuxy (Kupena), kao M Mogpy4je cesepxor Ereja 1 [[puor Mopa jo Kpuma u yutha ona. Oxoj BeoMa 3HatajHoj AMHaMMIM ycMepeHoj Ka criomba ofroBapajy HUIIITa Mabe MHTCH3MBHE, [yOOKOCexKHe YHYTpallime MpOMeHe, Koje ce TeLKO MOTY CBECTH Ha 3ajeMHAIKM MMeHMTerb, 360r MHOTMX NOKAHUX PasMUMTOCTH M KOHCTUTYTHBHOF ,,TOmMYeHTpusMa® rpuKor cBeta. Y cBaKoM cny¥ajy, couMjanHM cacraB MomMca yomuiTe onmMKyje cyTIpoT- HocT w3Mmehy meMcrBa, y NpBOM peny 3eM/boroceyHMKa, M Mace ci0- 6oquux rpahana (democ) koja ce mpeTexHO cacrojama of cpemmer, On- HOCHO CMTHOF CemaluTBa UM 3aHaTMUja. loce6uo cy BojHe M NpuBpewHe386 Wcmopuja MIPOMeHe AYTOpO4HO JeMoBane Ha [pyuITBeHy CTpyKTypy, Ma oTyfa M0- pacr sHa4aja sarsopenor 6opGexor pega TeMIKO HaopyxaHe nemaguje (fananza xonnuma) o7,7. Beka, MpoHayia3zak uM LuMperbe MeTasHOr HOBLa Mu WMperbe TproBune. Kapaktepvictu4ne nojape y WMTaBOM Hu3sy NONK- ca Oune cy sany>xuBatse jeqHor pera Hemoca, a/lM M ycrioH Apyror pena, kao M y3ApMaBalbe NomoxKaja TpayMMoHamHor ImeMcTBa. Osa 6p3a mpomena Hauina je cBoj HajouurmeqHnju uspa3 y pasBo- Jy Apxasuor ypehema, Koje je BuuecrpyKo 6uno OGenexeHO jatarbem TOMMTMYKOr MonoxKaja Femoca. On usyseTHor je sHavaja YAHeHMA ya BllayaBMHe Nojeaunaya (THpaHa), Koje cy Ce Ha MHOTMM MeCTHMa Tioja- BwMBaNe Kao MOCHeAMUa TANMIHUX YHYTpallleMx cyKoba Herge V3Me- by 650. 500. rogmne npe Xp., aucy Hurge TpajHo ycnene fa ce yuBpcre Hacynpor 3ajequuun rpalana. Taya cy, takohe, oHoweHM M nMcaHK 3akoun. PenaTuBHo HajGoe ce Moke CXBaTMTM M3y3eTHO AMHAaMMYaH pasBoj y Arun, re cy Cononose pecbopme (594/3: ompoct ayroa, yKu- ate Ty *KHMYKOT POMCTBa, CTEMeHOBalbe MOAMTMYKUAX ipaBa nmpema MMOBAHH, KoAMpuKkalAja Npasa u Apyre) M, mocne Tapannje IIusuctpa- Ta M HeroBux CuHOBa, KnucteHose pecbopme, crBopue 6uTHe MpeTno- cTaBKe 3a eMoKpaTujy 5. Bexa. Ha mpumepy Crapre Buu ce orpomaH cilekTap pasBojumx Moryhuoctu. Hbeux rpahann cy 6unm akTuBun ro- TOBO McK/YYMBO Kao paTHMyM (xonnumu), saxBayjyhu ,_pkaBHUM Ppo6oBuMa™ BesaHuM 3a 3emmy (xenomu) vu obecnpaBmeHUM nepujeyu- ma. Y nenocpenHoj Bes c THM une cy jacHe eranntapHe TeHTeHUHje 6ap y okBupy xonmMTcKe sajeqHUTe, oNHOCHO damoca (3ajeqHUAKO Bac- mutate, u3meby ocranor, cucntuje’). Mebytum, cner nommca apxajckor yo6a He onmuKyje ce camo cBojum TUNMYHMM He-MOHapxujcKUM CTpykTypama Beh MCTOBpeMeHo M yme- ‘YaTMBUM OoraTCTBOM CBOr KYMTYpHOr pasBoja, KojM ce CBaKaKO He Moxe samucnuTu 6e3 Crapor uctoKa, an y KojeM, npe cBera, foma3sn Ho “sparkaja Msy3eTHa payMonanHoct rpahaucrsa nomuca: npeysuMa- ie, YNOTHYaBalse Mt UMpere andabera (Herpe of paxor 8, Beka), Te- cHuuTBO (XoMeposx eros, Xecuog, 8/7. Bek), MOHYMeHTa/Ha KaMeHa apxuTektypa (xpaMosi), KamMeHa Nactuka, mMpuxa (4aK M NOMMTW4Ka AMpuxa, Ha npumep Conon), kao u novenH punosodcKe u MpHpoyHo- -HaydHe MMCIIM y 6. BeKy. Herye y mosHom 6. Beky Hacrylla anekocexkHa NOAMTMYKa MpoMe- Ha y TPuKOM CBeTY, Koja ce ormeya M y 3aBpuleTKy KonoHMBanuje. Ha * Sajeqnmuxo oGenonarse ~ syssitia. - pum. npes.Axnmuxa 387 sanagy cy ce [py cpe Bue cyouapanm c oTnopom Kaprtarmue, Koja je mpeysena Bohcrso Hay enm4Kum Haceo6uHama uM M3rpagMaa con- cTBeHM cucTem Mohw, Kao u c Erpypyma, foK je Ha UcTOKy HacTano Mepcujcko yapctBo AxemeHuila, Kojem je y pyke Mama, “3aMeby ocranor, w uena Mana Asvija, 3ajeqHo c TaMOLUbMM rpukMM Monncuma. Y 0 Ta- a MpunmaHo na6aBo cucremy Momma (c HeKUM MIpeTexKHO BepcKUM »MaHXeyleHCKMM" leHTpima, Onmmnujom m Jlenuma), Hactann cy mp- BM Behn XereMoHMjanHM caBesn (Ilenononecku cases Cnapre). Kaacwano 06a m Kpu3a cucrema nomMca Cse Beha onacHoctT of Apyrux cua Mm ycreuHa om6pana y Bpeme nepcujckux paToBa UMHe 3Ha4ajHy ONMKy HapewHOT, ,knacM4Hor™ ne- puona 5. pexa. [locne Heycnexa oTijensberba Mamoasvjckux NonMca Of, Tlepcujckor wapctBa y joHCKOM ycraHky, AOUWIO je JO MepcujcKe ekc- nequyuje mporus Ipuxe, Koja je 6una of6ujena Koy Maparona (490) yrmaBHOM 3acilyToM aTMHCcKMx xonmuTa. Hopy odpansusy Tlepcujanana mpotus Xenaye of6una je koanuuyyja rpukux ApkaBa nog BolhcrBOM Atuue vu Cnapte y 6uTKama Koy, Canamuue (480) u IInateje (479), an- me je 6uma norsphena ,,cno6oya“ maru4ne [puke of mpetehe ,,necrio- Tuje“ nepcujckux ,BapBapa‘. Toqune 480. Teron, rupanun Cupaxyse, noctwKe Koy Xumepe Ha Cuynanju ,ocno6ahajyhy* no6eny npotus Kaptarumana. Y nogpyujy Ereja caga ce crBapa HOBM caBe3 TOmH- ca, [Jencko-aTw4kv MOMOpcKH caBe3, c ATHHOM Ha Yery, Koja ca CBOje cTpane Beh yro Bog ocaH3uBy IpoTMB Nepcujcke BAacTM y HcTOU- HOM Cpeqoseminy. He Moxe ce arm yonuiTeHa KapakTepucTuka yHYyTpallwer pasBoja nomuca, 4ak HM 3a 5. Bex. TeHyeHUMja Hamer jaiaa Nonoxaja Jemoca 6una je MHoro pacnpoctpaexuija Hero LITO M3rNepa, MOUITO je O6MTHO y WeHTpy naxkwe HajnosHaTHju cnyyaj - ATuHa. Tamo je, nocie Husa pecbopmu on Kancrenosor yo [lepuxnosor 06a, aHTHKa ReMoKpaTH- ja qocturna BpxyHau. Hee ocHoBHe one 6une cy roToRo NoTNyHa bopmamna nomutTw4Ka pasHonpaBHocT cBnx rpalava, MpMHuMN ,0n- pekTHe jemoxKpatuje (HapoaHa cKyMUITMHAa), KAO M BENMKK 3Hayaj 13- 6opa 500 unaHosa Caserta, HajpaxHujer pykopopeher Tena, myTem my- Tpxje, u 6pojHUx, yrmaBHOM Ha TowMHy JjaHa 64paHUx HOCKMalla PyHK- ja (c wsyseTKOM HajBaxKHMjux, NeceT Crparera 6upaHMx jeqHOM ronH- ulibe Ha HapowHoj ckynmTuHy). MInata 3a o6aBmbatee BehuHe byHkyMja tpe6ano je 4a cBakom rpalaumuy omoryhu ebexrusxo Kopnuthere388 Ucmopuja upasa. Y counjanom morneqy aTuHcka jemoxpatuja je nownpana Ha BemmKoM 6pojy caMoctamHux CMTHMX Cemaka M 3aHaTIMja, Ip YeMy je3a HoAmrnuKy Texnny pemoca MepopaBHa Guna u BojHa byHKusja (onpemaise nore nocagom). Ha Hajsuumm dynKynjama Baacru 6unn cy, Ho Tlepuixaa, no npaBuay mpunayHMnM crapor, 3eMbonocemHMYKOT myemcrsa, a nocne wera u Bohm Hapoga” (Vemazosu), Koju CBO} ycrioH AyTyjy AeMMM4HO M COncTBeHMM 3aHaTcKMM Mpepy3ehuma. Vinak, He Tpe6a ry6uTn “3 Bua Aa Cy MyHONpaBHM rpahanm wMHMAM camo Ma- HeMHY Oppacnor cTaHoBHUMUITBa; TY HMCy cTlaqare KeHe, Kao HM BENMKK 6poj poGosa u cranHo HacemeHHx, o6ecnpaBbenux crpanaya (meme- ka), KOjM cy, HapounTo y Tpropunn Aruue, uMamu Bomehy yrory. Ynopeno ca nopactom Mohu ATuHe mocne nepcvjckux patopa, Ha- cTaje M u3yseTaH KyTy pH mpousar. Iactuune yMeTHOcTH (apxutex- Typa, BajapcTBo), Nosopuuite (rpareaNja, KoMequja), re cy OCHOBHK mpo67emu YoBeKa y Nonvcy 6unM MpepMer pasMarpatba, Kao my u- nosouju (coductuxa, Coxpat), a Takohe u - MeToyOMOUkM cBecHa - ucropuorpaduja (Xepogor, Tyxmpmy), we Aruny HajBaxKanjuM Kyn- TYPHMM WeHTpoM CBeTa rpuKux NoMa. Y cnowHononuTH4KoM normeny, Hocne of6paHe of cose OT1acHO- CTH Cpe Cy jacHuju noctajanm npo6memu cBojcTBeHM cucTeMy BenuKOr 6poja camocranHux rpajoBa-Apxasa, Tenjenunja ka cBeo6yxBarHujem mloperky noxKasyje ce y cMMaxujama (BojHuM caBesMMa) Bue ,,ayTO- HOMHUX* Tonvica Toy jeqHOM ,,xereMoHMjanHoM" cusiom: [lenonoHeckut capes Cnapte, ATMHCKM TomopcKn cases. Ucroppemeno je nenmexon- maemua (nepuog on 50 roquua of Kpaja mepcujckux parosa 70 u36uja- ba Tenomoueckor pata) Gua obenexkeHa CTaNHUM Nopactom NonmTn4- kor cynapHuuitsa M3Meby 6n0Koza cua. Tlenononecku par (431-404), Koju je 43 Tora mponsauiao, u Koj je o6yxBarno yeny Maruuny Ipaxy c o6nauthy Ereja, a noppemeno ce WMpKo u Ha Cuumanjy, 6uo je ocHoB NomMTM4Ke KaTactpode cucTe- Ma nlonuca. Jlogyme, Cuaptn je Ha Kpajy ycneno ya nopasm ATuuy “ eH MoMopcxn capes. Vinak, Hecta6unna xereMouuja mpBo Cnapte, a satu Te6e, mpakTM4Ho Heycrenm noKywaj J[pyror armucKor caBesa, ysalyquM nokywaju ya ce Fohe yo ,omurrer mupa“ y Xenaqu: cBe To u cyBMle jacHo noKasyje AyOoxy ,,Kpu3sy nomuca“ (kao MeponaBHe jenH- HMle NONMTHAKOr Topeka), Koja je KOHaTHO Ha ce6e HaByKyla ycnewHy MHTepBeHIMjy AO Taya MaprMHanue cune Maxenonuje nox Oununom II, u TMMe OBeNa AO ycnocTaBbara NOAMTM4Ke UpeBractu Maxkeyonnje Hal YOM MaTH4HOM I'pukom, nocne 6uTKe kon Xeponeje (338), y BUY 138. Kopuutckor caBe3a. : 1Axmuxa 389 Y yHyTpalile pasBojy MomMca McroBpeMeHo Ce, M HellorpelllMBo, oceha cze Beha crarnaumja. Tauno je qa y ATMHM Ha IIpuMep ,,JeMoKpa- TH3auMja NomMTM4Kor ypeljetba y 4. BeKy JOHEKNe M Hallpepyje; unaK, y WenMHM 3HaTHO cna6e ,,JeMOKpaTCKK MoACTUMajM, TaKO KapakTepn- cTM4HM 3a MpeTxoguy ertoxy. VU opye ce, raxohe, ornega npekpeTHuya Y AyTorpajHom pa3Bojy cBeTa NOMMca: CBe Marbe MHTepecoBalbe HeMoca 3a TIOMMTUKY, KOjoM Brajajy mpodecnouanHn ,,peTopu* u ,ctparesns TOMMce Cy MY4MM PuHAHcujckH uM cBe Behn BojHM NpobreMu (Ha MpH- Mep, HEONXOMHOCT aHraxkOBatba WKOMOBaHMX, CkyMx Nahenux Tpy- Mla, YMecTo TpaqMuMonanue rpalatcKe MunMuNje). TIpu cpemy Tome, Aruna je u y 4. Bexy 6una KymtypHo cpequurte rpykor csera. Tako cy ympaBo y TO BpeMe TaMo AOCTUIMe BpXyHal{ 110- amtu4Ka petopuxa (Ucoxpar, Jlemoctex y 6op6n 3a JeMoKpatcKu M0- mvc MpoTus Makeyouuje), a HapownTo dunos0duja, Mpa yemy uM 3a asa Hajpeha MucnuMoua, [Inatona M Apucrorema, momMc CBakaKo ocTaje TmaBHa petpepeHTHa Taka HUXOBE NOMMTMKe MUCIIM, ycMepeHe y Kpaj- HEM UW by Ha CTBapatbe ,,Haj6omer™ rpaya-1p»KaBe. Anexcanjap Benuxu. Cser [pkaBa y xereHusmy Anexcanppos noxoy, usHeHalyjyhe 6p30 ocBajakee enor cBeTCKor yapcrBa Axemenuga og Ereja 1 Huna no Unga koje je usBpuimo CMH yuna II, mpomexno je 3a HemTo Bue of jenHe AeMeHUje (334-323) Ay60xocexHo mM TpajHo nonuTMaKy cueHy ucTouHor Cpeqosémma. O6nuHo ce cmarpa fa ca WaperBom AmekcaHjpa Benuxor nountbe HOBa enoxa, 206a ,,xeneHu3ma’, koje je 6uTHO OGenexeHO Bogehom ynorom HOBMX MaKeOHCKO-Ip¥ukUXx TepuTOpHjaMHMX Wp%xKaBa, yMecTO TomMca, KaO M OfPOMHUM MopacToM yTulaja rpukor jesnka mM KyaType Ha Ucto- Ky, KOjM Cy, Ca cBOje crpaHe, Takohe mperpnenu yTutlaj crpykTypHux TOMMTMYKMX IpoMeHa y CBOjMM NojefMHUM copMaMa M caapoajuMa. Camo AnekcaHgposo yapcTBo 6uno je, 10 BpemMeHy Tpajata, ecdemep- Ha MojaBa; C Apyre crpaHe, pacnay, Koju je ycneqmo omMax nlocne pane CMpTM ocHMBaya 6x0 je unaK yenumuuaH. Vis mona Beka pyre ,,6op6e Aujanoxa’, y Kojoj je Hecrana crapa MakejOHCKa KpaybeBcka 11034, K3po- qMna cy ce Tp WapcTBa, MOR HOBAM KpaybeBMMa MaKe/[OHCKOF NopeKa,390 Ucmopuja MIpormalleHMM Ha OCHOBY HOBOr IpaBa BojHor nobeAHUKa — yapcTBa Ceneyxuga (Mana Asuja, Cupuja, Meconotamuja, pax), Ilronemeja (Erunar 4 oKomHn crown noceau*) 1 Anturonupa (Maxenonnja). Ha Ty uapcrBa CeneyKuga came on ceGe cy crBapaue y 3. Bexy cnegehe MOHapxujcke Apxase: Tepram, Kanagoxuja, Baxrpuja. Y3 To cy Hacta- 7a jou ut ,;oMaha* KpamescrBa, koja cy MMak Npurafana onuiTeM THY wapcTaBa AMjapoxa, kao uiTo cy Buruuuja u [oxt; jespejcko kpames- cTBo Xacmoueja, HacTano y 1losHOM 2. Bey ycraHKom Maxka6ejaiya mpo- \ Tue Bnactu Ceneykuna, Takohe je umazo jaka xeneHHcTM4ka o6enexja. Tlopen cBux pasimka y nojeqMHocTuMa, xeneHucTMuKe MoHapxuje wMajy YMHOTOMe CiM4aH OCHOBHM KapakTep, Koj ce, Ha TIpMMep, Mc- nlomaBa y AMjaqeMu Bragapa Kao HajpammMpenujer cum6ona BiacTH, aM mpe cpera y sHa4ajy TpuKor jesuka M Ky/Type y HOBAM Ap>kaBaM: CrpyktypHa cymporxoct y ofHocy Ha rpabancke rpayoBe-pp»xkape Haj seha je Koja ce Moxe samucauTu. Ta cypoTHocT ce He ofparKaBa camo y NoTNyHO pasiMunTMM TepuTOpHjanHAM pasMepama, OCyCTBY ,,110- AMTMYKOT %KMBOTA MY MHCTMTYIMjM MOHapxa, KOjM MocTaje mpeAMeT BylaffapcKOr Ky/Ta peHeTor HenocpegHO M3 rpukor MomMca. OcHoBK MOHapXMjCKOr CMCTeMa, YMHOBHUMITBO TlaheHo M 3aBMCHO Of Kpamba, KPa/beBCKa BOjcKa 4, y Be3M C THM, PeOBHO IIpUKy bake HenocpesqHUX mopesa - takole cy nomnyHo crpaHm nonucy. JeaBa npenosHatTmnsn OcTallM ,,BOjHe CKYTMMITMHe” NOMMTHKM cy Takopehu 6e3 sHataja; Kpar cam 6upa philoi (npujareme) Koju unHe Heros CaBeT; XeNeHMCTM4Ka MO- Hapxuja je PakTM4KH ,,aliconyTHa®. Viako sojna 4 NoAMTMYKa TEXMHa MONMCa CBEYKYIHO 3HaTHO ona- a, Mak Ce OH Mi fame yTememyje Kao OCHOBHAa CTpykTypa NomuTu4- ko-ApyuiTBeHor »BoTa Ipxa. Bragapu, Taxohe, y nouerky Boje m0- ce6HO cHaxkHy NomMTuKy OCHMBaka rpayoBa. Monapxuje cy yoctaiom (socmarpano ca craHopmura Maxkeyouuje) ycTaHosmene caMo Ha TIY panujer Mepcujckor yapcTsa, qakne y OCHOBM M3BaH TpayMyMoHanHOr cBeta monuca. Tlonucu Matuune Ipuxe 6unn cy of 338. unak Buute- CTpyko 3aBMcHu of Maxegouuje. Y monmcuma Ha salany (Cuunanuja, jyxHa Vranuja) cranuo cy ce japmane Texwbe Ka crBapawy jeqHe cBe- o6yxBaTHe Monapxuje (Ha mpumep, Araroxze, Imp); unax je To penos- HO OcTajano 6e3 TpajHor ycnexa. Y nojeqmHum cnyyajeBuma Bese M3- meby nonsca M Blagapa M O6MMNM 3aBMCHOCTM Of BAagapa BeoMa cy PasHonuxu. Yuytap nommca Kapakrepucrm4Hn cy onamaibe sHauaja HapOAHUX CKYMMTHHA M MpeBenMKa BaXxXHOCT YMHHOBHUMITBA Mt CaBeta, kojer cy nonyraBann Bomehn noceqHM4KM CnojeBn, a Takohe MoveTaK »NenomuTusarnje’, pu vemy je roToBO yBeK pey 0 ,,JeMoKpaTvjama‘,Axnmuxa 391 am caja caMo HoMMHanHMM. C apyre crpalie, 3a xeneHUcTH4KO yo6a mloce6xo je KapakTepvcTM4Ha MojaBa MHOMITBa ,,caBesHMx p»kaBa" (Ha mpumep, Eroncxor Axajckor casesa y [puxoj), koja mpemctapya pe- cnekTa6unHK MoKylaj ,beqepaTMBHor™ wMpera IpMHuMia nonuca Ha Behe Teputopuije, a Ja upu TOM Huje 6uno Moryhe poctuhu AUMeHsHje TepuTopujanHe MoHapxnje. CounjanHy 4 MpuBpexHM OfHOCM y xemeHMCTHYKMM MOHapxujama MOTIYyHO cy y Hecknapy. Hapounro je y yapcrsy Ceneyxuya u Troneme- ja oumrnegHa eTHM4Ka cympoTtHoct u3Meby (qoHeK7e MpHBuneroBaHKx) Makegonaua u [pxa, u opujentanHor cTaHOBHMUITBa, Mako OHa CaMO y NojequHadHuM cny4ajeBuMa OBOAM AO OTBOpeHUX cykKO6a. 3a Iro- nemeje je KapakTepvicTu4aH jako WeHTpan30BaH NpMBpewHM CMCTeM, mpema gomahoj erunatcKoj tpaguyuju; Ceneykuqy roKyulaBajy 7a ce y Bllafaty HapoumTo ocnoHe Ha rpuke rpagose. Ha yqamennjum mpo- cTopuMa M3BaH rpajjoBa mpeosnabyjy sasncHm (qenMMM4HO BesaHy 3a 3eMBy), AIM NMIHO CHOGOBHM CemauM; TexkUUITe porcTBa je ynpaBo y TpukoM Tommcy. 3a came nonce y coumjanHom Normezy KapakTepu- cTMuna je, y ofHOcy Ha paHyju Mepuog, crarHayyja counjanHor pasBo- ja, MpakTMuHo Napanenuu *xUBOT Topweer ciloja Koj yTBPHyje CBO} T10- ToxKaj Ml Mace rpalana, npy 4emy je yoOuuajeHo a 6oraru HO6poBomHO ynaxky y ommre cBpxe (rpafiba, OpraHsaimja npocmasa x ci.), wsMeby octamor M paqM MocTH3ara concTBeHor mpectwxa (noyacHa TUTyNa Euergetentum, 7). jo6pownnuten). Xenexusam, Koju no J. Bypkxapry mpeyctasma npeobpaxaj rpukor cBeTa M3 NONMTM4Ke y KyITypHy cuy“, TaKohe je HoBo 706a rpuKe Kyntype y yMerHoctu. Hapouno je 3a XeleHusaM THNMYAH yaneT 110- ce6Hux HayKa" (punonoruje, MaTemaTuKe, busine, MeqMUMHE Mi Ap.), 1 jaka NlogpuiKa Kojy cy oHe FeMMMMYHO FObujane on BAagapa (Ha Npu- mep, Mysej n Bu6nvotexa y Anexcanypujn). Bu6amorexa je Taxohe 10- crama WeHTap xeneHuctwukor jespejcrsa (Cemtyarmuta, rpuxu mpeBox Crapor 3asera). 'y6utak nomuTMukor 3Hataja Momuca ornena ce y KbM- 2XKEBHOCTH, Ka KM Y alOMMTM4HO} ,HOBO}“ KoMeMju; HOB unosopckn mpaBy“, kao CTOMMM3aM M emMKypejcrBo, Takohe cy Bue ycmepeHu Ha OfHOCe M3BaH NOAMCa MIM Ha NojeqMHYa Hero Ha aHTaKMaH yHyTap nomuca. Kapakrepucruyan je u poop opujeHTanHux Ky/ToBAa, KojA HCY BUUIe y Be3M C TONMCOM. Benuxe teputopujanHe MoHapxuje xenenu3ma cy 6e3 cyMise y NOMM- TM4KOM CMMCIy 6une Mate cTaGumHe M AyTOBeTHe Of TpaRMuKoHan- Hor nommea. Joayuie, y nosHoM 3. Bexy MocToju dakTM4KM ,cucTem™ Moh C TIpuMYHOM ,,paBHOTeXKOM", KOju je MIaK MpMTMCHYT MHOTUM,392 Ucmopuja MpeTe@KHO NOAMTHYKMM MpuTMCUMMa: perMoHanHMM TeHAeHUMjaMa ka camocTamHOcTH y yapcrBy Ceneyxuga, mposopoM Iaphana Ha ucToKy, cyko6uma usmeby Ceneyxuga n IIronemeja oxo Cupuje 1 Manectune, kao M Mpo6memuma AHTUroHMAa C rTpukuM nonncuma. Y 2. Beky mlocTa- je oumrnequa noAMTH4Ka M BojHa cnabocT OBMX KpaybeBMHa y OHOCY Ha Pum, HoBy xereMonnjanHy cumy y sanagHom Cpemosemmy. Ce one {kao u [laphanu) jequa 3a apyrom magajy kao %xprsa pactyhe excnansu- je Puma, y unjem say ce of Tafa OABMja YenoKynaH pasBoj aHTMUKOT Cpegosemma. Pum 1 meroBo mIMpeme Jo Kpaja Peny6uuKe Texkuurte passoja aHTMuKOr cBeTa 6u10 je BeoMa AYTO y [pPuKMM T0- TIMCMMa, ake IIpeTexKHO y Mpoctopy UcTouHor Cpeqo3zemya; Tek je pe- NaTMBHO KacHo, ¢ yCHOHOM Puma, AOlI0 YO MoMepatba Tor TexKUUITA y IpaBuy sanaquor jena Cpeyosemma. Mako moyen pumcKe uctopnje cexy y 8. Bex mpe Xp., Pu je Tex of 4. Beka mpepactao oKBMpe jeqHor seher rpaja-Apxkape permonannor sHayaja. Eberopa moyerHa nosMiyi- ja, ¢ 063poM Ha To fa ce Hanasmo Ha AneHvucKom nonyoctpsy, 6una je, 360r Tamoumbe BemUKe eTHM4Ke pasHOMMKOCTH, y MHOTO YeMy 6UTHO pasmManta y ofHOCy Ha MaTu4uy 'puxy: nopey MHOrMX IlemeHa BeoMa pasMM4NTUx jesuKa, TY cy 6une um rpuke KoNOHMJe y jykHOj Mranuju nu Tloce6HO, BeoMa pasBujeHa erpypcka rpajicKa Ky/Typa Koja ce MoBpeme- HO Mporesama og Fone Iloa fo Kamnanuje. Una je y ocHoBu yHytpa- ulkba CrpyKTypa Pua, ca CBOjMM IIpoMeHama, ynopenuBa c O6nMIMMa M Mipolechia cBeTa rpukux Momvca, ynpKoc O36M7HMM pasiMKaa y 110- jJequnocruma, a Takohe “ KapakTepycTM4HOM BpeMeHCKoM ,,1oMeparby pasa", raxopehn ,3aKaunberby* puMckor pasBoja y ONHOCY Ha rpaKu. Tlocne ,ocunpatba* Puma, 3a Koje je JoHEqaBHO eTpypcKo Kpambes- TBO 6uN0 Of BENMKOr sHaYaja, HOUUIO je NO CAM4HOT pasBoja Kao y rp4- MM NOAMCMMa: NOCHE ykufatba KpasbeBMHe M Mpenacka Ha apMicTOKpat- cky peny6unxy (110 mpeparsy 509/8. ronmue npe Xp.), Joumno je 70 6op6e o6ecnpapmennx ApyulrBewux rpyna 3a nonuTMuKa mpaBa. Y ,6op6ama cranexa" y 5. u 4, Bexy u3Meby narpuynja 1 nineGejaua, y Kojuma cy nie6ejuM Nocrurnu nonMTM4Ky paBHOMpaBHoct mpe cBera y3 momoh HapomHUXx TpubyHa, CBaKaKO Hifje Hacraa ,eMoKpaTHja’s pesynrar je MHOoro Buule 640 HOB ,NaTpunMjcKo-nnebejcku" HOGMIMTeT Ha MecTy