Professional Documents
Culture Documents
PAVLUS
HIRSTVANLIGINA
GR
Eskiyeni Yaynlar : 5
PA VLUS HIRSTYANLIGINA GR
Fuat AYDIN
Kapak resmi: Mesih, ortada bir ta htta oturmaktadr. Sanda Meryem Ana,
solunda Vaftizci Yahya bulunmaktadr. Kk tahtlarda otura n lar ise havari
ler olup; soldaki Aziz Petrus, sadaki ise Aziz Pavlus'dur.
Mizanpaj: CNAS
Kapak: CNAS
Bask, Cilt:
KALKAN MATBAACILIK
B yk Sa n. 1. Cad. 99/32 lskitler
Tel: 03 1 2 . 3 4 1 9 234-342 1656 A n ka ra
ISBN: 978-605-5978-05-1
Fuat Aydn
Ankara 2011
Fuat aydn
iran 1965'de dodu. lk, orta ve lise eitimini sta nbul' da tamam
lad . 1987 ylnda Erzurum Atatrk niversitesi lahiyat Faklte
si'nden mezun oldu. Drt yl Ankara'da ve iki yl istanbu l'da ret
menlik yapt. 1993 ylnda Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi'ne
dinler tarihi aratrma grevlisi olarak girdi. 1994'de Marmara ni
versitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde, Ali b. Rabben et-Taberi ve er
Redd ale'n-nasr adl tezle yksek lisansn ve 2000 ylnda ayn
enstitde Pavlus ve Din Anlaynn Yansmalar adl almasyla
doktorasn tamamlad. 2006 ylnda doent oldu. Hala ayn niversi
tede retim yesi olarak grev yapmaktadr. Evli ve iki ocuk baba
sdr.
Bir ksm aada zikredilen sahasyla alakal ok sayda telif ve
tercme makale ve kitaplar vardr.
Telif kitaplar
Hint Dini Dncesinde nsann zgrlk Aray, Ata Yayn lar,
stanbul 2005.
Yahudilik, nsan Yaynlar, ikinci bsk. stanbul 2010.
Hristiyanlarn slam'ndan Mslmanlarn slam'na, Ata Yayn-
lar, stanbul 2005.
Dinleri Tarihle/riyle Okumak, Ensar Yaynlar, stanbul 2007.
Bat slam Algsnn Arkeolojisi, Eskiyeni Yaynlar, Ankara 2011.
eviri kitaplar
James L. Cox, Kutsal fade Etmek, i z Yaynlar, stanbul 2004
Joachim Wach, Dinler Tarihi, Ata Yayn lar, stanbul 2005.
Emile Durkheim, Dini Hayatn lkel Biimleri, Ata Yaynlar, stan
bul 2005.
Jacque Waardenburg, Mslmanlarn Dier Dinlere Bak, Ensar
Yaynlar, stanbul 2006.
Fung Yu-Lan, in Felsefesi Tarihi, Bilgi niversitesi Yaynlar, s
tanbul 2009.
M. Hriyanna, Hint Felsefesi Tarihi, Bilgi niversitesi Yaynlar, s
tanbul 2011.
NDEKLER
GR
KAYNAKLAR . .
......................................... ...... ............................. 25
M EKTUPLAR . . .
....................... ................ ..... ........ .......... ............ . 26
1. Kilise Kanonlarnda Mektuplarn Sras 29 ..............................
7. FLPELLER'E MEKTUP.................................................. 47
8. FLMUN'A MEKTUP .................................................... 48
B. SAH H LKLER HUSUSUNDA TARTIMALARIN OLDUGU
MEKTU PLAR . . . . . 49
........... .. .... ........................ ........ ......... .........
BRNC BLM
PAVLUS' UN HAYATI VE MSYO N ERLK FAALYETLER
1. HAYATl . . .
. .............................. ... ............. ................................. 53
A. SM .
......... ............................................. .... ... . . . ................. . 54
B. PAVLUS' UN FZK YAPISI ................................. .......... ....... . 56
C. DOGU M YER VE TARH.. ................................................... 57
1.Tarsus ............................................................................... 60
2 . Kltrel Yaps ................................................................. 60
3 . Tarsus'un Dini Yaps ....................................................... 61
D. ALES 64
.................................................................................
KNC BLM
PAVLUS' UN GRETSNN ANA ZGLER)
1. PAVLUS' U N EPSTEMOLOJ S . .
.......... .................... ................. 2
il. MAN ANLAYII ..................................................................... 28
A. MAN NEDR? ..................................................................... 3
B. MAN I N N ESNES . . . .
.... ........ .. ........................ ............... ..... . 39
111. NCL ANLAYIl . .
......... ..................................... .................. .. . 40
A. BENM NCLM . .
..... .............. ...................................... ...... . 43
B. TAN Rl'NIN NCLl/M ESH'N NCL .
.................... ......... ..... . 4S
C. PAVLUS'UN NCL' N N ERIG .......................................... 47
1. Vahyi ve Apokal iptik Yaps ............................................. so
2. Dinamik Yaps .
................. ............................................... s
3. Kerigmatik Karakteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s
4. Normatif Oluu ............................................................... s
5 . Vaad eren Yaps ve Evrensel Karakteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
iV. HAVARLK ANLAYII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
A. HAVARLK VE PAVLUS' UN HAVAR LG MESELES . . . . . . . . . . . . . 54
B. HAVARLGN ZELL KLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
C. HAVAR OLMAK N GEREKEN ARTLAR .
............ .............. 57
1. brani Ol mak, brahim'in Soyundan Olmak 57
.....................
Vl l l . GNAH ANLAYIl .
........ ................................ . .. ............... .. . . 233
A. G NAH NEDR? . . . .
.......... .......... .... ........... ......... ......... ....... . 233
B. GNAHIN KAYNAGI . . .
................ .. ... .......... ........................ . 236
C. GNAH IN EVRENSELLG . .... .
.................. ............................ 240
D. YASA-G NAH LKS . . . . . . . . . . ... . . . .
. . . .... . . . .
.. ....... . . . . . . .... .. . . . . . . . 241
E. GNAHI N ETKLER . .......... .......... ....... . .. .
. .... ............ . . .... . . ... 241
1.lm ................................................................................ 241
2. Klelik . .. ..
....................... . . . . ..... . .... ... ... ..... . . . .. . . ................. 244
F. ADEM/HAVVA-GNAH LKS ..................... ............. ....... . 245
G. G NAHTAN KURTU LU ............................................ .. ....... 246
IX. VAFTZ ANLAYII . ...
.............................. ...... . . .... .................. . . 248
X. EVHARSTYA/EKMEK ARAP AYN .. . . 263 .................. . . . . ........... .
ESK A HT
k. :k
Lev. : Levililer
Say. :Saylar
Tes. :Tesniye
Sam.I :Samuel 1
Sam.il :Samuel il
Hakim. :Hakimler
Kral. :Krallar
Tarih. I :Tarihler 1
Tarih. il :Tarihler il
Mez. : Mezmurlar
a. :aya
Yer. :Yeremya
Hezk. :Hezekiel
Hab. :Habakkuk
Zek. :Zekarya
YENA HIT
Matta :Matta'ya Gre ncil
Markos :Markos'a Gre ncil
Luka : Lu ka'ya Gre ncil
Yuhan na :Yuhanna'ya Gre ncil
Petrus 1 :Petrus'un Birinci Mektubu
El. i. : Elilerin leri
Roma. : Romallara Mektup
Kor. : Korintlilere Birinci Mektup
22 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
1 J. Munck, Paul and The Salvation of Mankind, SCM, London 1959, s. 78-79.
GR 27
1
1 Joseph A. Fitzmyer, Pau/ and His Theology, A Birief Sketch, s. 27; Fitzmyer,
"Pauline Theology", s. 138; Wayne A. Meeks, The Writtings of St. Poul, s. XI;
Stendahl, Paul Among Jews and Genti/es, Augsburg Fortress Publishers,
August 1, 1976 s. 127.
12
Goguel, a.g.e., s. 105. Burkitt de, bu mektubu sahih kabul edenler arasnda
yer alr. F. C. Burkitt, Church and Gnosis, A Study of Christian thought and
speculation in the Second Century, Chambridge University Press, London,
1932, s. 13.
13 Maclean, DB. S. 685.
14
Beker, Pau/ the Apostle, s. 33; David Michael Stanley, Christ's Resurrection in
Pauline Soteriology, Pontifico lnstutio Biblico, Romae 1961, s. 62.
30 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
15 Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 356.
16
Scott, Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 357;
Johan Chirstian Beker, Paul the Apostle, The Triumph of God in "Life and
Thought, Fertress Press, Philadelphia 1980, s. 30
17 Scott, Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 356
18 Muratori Kanunu, Yeni Ahit'in kanonik olduu kabul edilen kitaplarn yer ald
Latince bir listedir. Genel olarak il yzyla kadar ulat kabul edilirken, son
zamanlarda iV. yzyla kadar gittii kabul edilmitir. Stendhal, Pau/ Among
Jews ond Gentiles, s. 6.
19
Scott, Ernest F. Scott, "The Epistle to the Romans, lntroduction", 18, XI, 357.
G R 31
28 Arthur Darby Nock, ST. PAUL, Oxford Press, London, New York, Toronto,
1963. s. 14,
29 Meeks, a.g.e., s. 3
30 Herman N . Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, SPCK, London 1977, s.
160.
31 Schweitzer, a.g.e., s. 43
32 John w. Barley, "The First and Second Epistle to the Thessalanions,
lntroduction", s. 251.
33 Meeks, a.g.e., s. 107.
34 Stanley, a.g.e., s. 65.
34 PAVLUS H IRSTYANLIGI NA G R
49
Grant, Saint Paul, s. 160. Korintlilerin yazld ortam ve orda yaayan insanla
rn kltrel evreleri hakknda bkz. Beker, Paul the Apost/e, s. 164-65.
50 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 193; Munck, Pau/ and The Sa/vation of
Mankind, s.140. Meeks, The Writings of St. Paul, s. 49. Munck iin de buradaki
muhalifler Yahudiciler, yani milletlerden ihtida eden ve Yahudilik alametleri
olan snnet ve abat gibi uygulamalar daha iyi Hristiyan olmak iin yerine
getirmeyi isteyenler deil, Yahudi-Hristiyanlar olduunu syler. Pau/ and The
Salvation of Mankind, s.174; Schweitzer, Mysticism of Paul The Apostle, s. 44;
Hafemann, a .g.m., DPL, 177.
51 Munck, Pau/ and The Salvation of Mankind, s. 173.
52 Nock, ST. PAUL, s . 11-12; Hafemann, a.g.m., DPL, 164.
38 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
Mektu pta yer alan baka mektu plara ya plan atflar ve mektup
iindeki kopu kluklardan hareket eden Adolf H a usrath, bu mektu
bun drt fa rkl mektuptan meydana gelmesi anlamnda "drt
pa ra mektup" teorisini ileri srmt r54 . Bu yaklama gre
Pavlus, Korintliler'e says drtten az ol mayan mektup g ndermi
tir55 . Ancak bunla rda ikisi artk m sta kil olara k deil de, cemaat
halinde i badet maksad yla oa ltlma srasnda d ier iki mektuba
katl m lardr. Bu, niin iki mektup eklinde b ize geldiklerini z
meye ynel ik bir aklama tarzdr. Ancak drt mektubun m u hte
va larn kesin olarak tespit etmek m mk n deildir. Gz yayla
yazlan mektup ya da ondan bir para Korin tliler'e il. Mektup
10/1 -13, 14'de bulunabilir. "drt para mektup"tan meydana
ge len mektup, Korintliler'e yazlm olan nc bir mektuptan da
ksa pasajlar ierebilir56 .
Mektu bun gnderild ii yeri n tespiti ise ayr bir tartma konu
sudur62 . Patristik, ortaa ve reformasyon yoru mcularn takiben
J . B. Lighfoot ve H . D . Betz gibi bir ksm bilim adam, Kuzey Ana
dolu'daki ehir olan Ankara, Pessinus (Ball hisar) ve Taviu m'da
(Byk N efesky) ya da civarnda yaaya n kelt soyu ndan gelen
H ristiya nlara yazldn i leri srerken E. De W. Burton, F . F. Bruce
ve R. N. Longenecker, g ney Anadolu'da yaayan ve Firigya,
Pisidya ve Lyconian etnik kkeninden gelen milletlerden oluan
kiliselere Pavlu s tarafndan kuru lan, Pisidya Antakyas (Yalva),
lkoniyum (Konya), Lystra ve Derbe'deki H ristiya nlara yazldn
ileri srerler63 . Beker ise, mektubun Anadolu' n u n kuzeyi nde, Ro
ma eyaleti iinde yer almayan, Ankara ve Pessinus civa rndaki
kiliselere gnderi ldii n i syler. M ektubun banda yer alan
"Galatyallar'a (3/1)" ifadesi Roma eya letinde olan lar deil de,
blgen i n sakinlerini gsterir. Mektu bun mil letlere gnderilmi
olmas d a, Galata isminin Ya hudi nfusun youn olduu lconium,
Lystra ve De rbe'ye iaret etmez64 .
61
Beker, Paul the Apastle,s.42; Stanley, Christ's Resurrectian in Pauline
Saterialagy,s. 65-67.
62
Meeks, The Writings af St. Paul, s. 10.
63 Hansen, " Letter to Galatins", DPL, s.323
64
Beker, Pau/ the Apostle, s. 42.
GR 41
meleri hususunda ikna etmek zereyd iler. Halk Pavl us' u n kendi
lerinden bir eyler saklad hususunda ikna etmeye al yorlard .
Ayrca o n u n Kuds'tekiler gibi eli olduunu redded iyorla rd 65 .
70
Early Christian Writings, Transleted by Maxell Staniforth, Penguin Books,
Baltimore 1968, s. 146.
71 Early Christian Writings, s. 69.
72 Raymond Stamm, "The Epistle to Galathians", lntoduction, 18, X, 442.
73 Schweitzer, The Mysticism of Paul The Apostle, s. 43-44; Hansen, a.g.m., DPL.,
s. 838; Meeks, o.g.e., s. 66; Munck, Paul and The Salvation of Mankind, s. 198.
74
Hansen, a.g.m., DPL., s . 838.
75
Sanday ve Headlam, mektubun 57-58 knda ya da 58'in ilk baharnd an yazl
dn kabul ederler. William Sanday and Arthur C. Headlam, A Critica/ and
Exgetica/ Commentary on The Epistle to The Romas, Charles Scribners Sons,
New York 1920, s. xv.
GR 4 3
76 Scott, a . g . m . IX, 360; Ernest Best, The Letter of Paul to Romans, Cambridge
U niversity Press, New York 1967, s. 8.
77 Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles, s. 27.
78
Stendhal, a.g.e., s . 4
79 Herman Ridderbos, Paul:An Outline of His Thealogy, SPCK, London 1977, s .
160.
80
Beker, Paul the Apostle, s. 4.
81
Nock, a.g.e., s.13-14; Scott, a .g.m. IX.360; Beker, son zamanlara kadar Romal
lara Mektup'a byle bakldn ve hala da bu bak asna sahip olan bilim
adamlarnn olduunu syler. Baur mektubun, tarihsel bir aklamaya ihtiya
44 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
90 Munck, Paul and The Salvation of Mankind, s. 197-98. Bu son ksmn, Pavlus
tarafndan Efes'teki cemaate yazlan mstakil bir mektup olduu ancak sonra
dan Romallara Mektup'un istinsah srasnda onun sonuna eklendii husu
sunda bkz. Schweitzer, a.g.e., s. 50; Scott, a.g.m., IX, 367. Seker de, isim liste
sinin Roma'dan ok Efes iin daha uygun olduunu dnr. Seker, Paul the
Apostle, s. 60.
91 Scott, a.g.m., IX, 364.
92 Seker, Paul the Apostle, s. 63. Romalla'n bu blmleri hakknda bakalarnn
yaklamlar ile ilgili olarak bkz. a.g.y.'de konuyla ilgili dipnotta verilen bilgi.
GR 47
7. FLPELLER'E MEKTUP
102
Mektubun yazld Filemon ve onun klesi olarak kendisinden sz edilen
Onesimus'a dair J. Knox'un farkl bir okumas iin bkz. Hawthorne, a.g.m.,
DPL, s. 704.
103 Schweitzer, a. g.e., s. 46.
50 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G R
4
10 Efeslilere Mektup ve Kolese/ilere Mektup hakkndaki tartmalar iin bkz.
Schweitzer, a.g.e. ,s. 45-46; The Epistle to the Romans, lntroduction, 18, IX
360; Francis Bare, "The Epi5tle to The Colo5sian5", lntroduction, 18, XI, 145; C.
E. Arnold, "Letter to The Ephe5ian5", DPL, 5. 240; P. T. O'Brein, "Letter to The
Colo55ian5", DPL, 5. 147-153; Ephe5ians lntroduction, /8, VI, 597-
609;Colo55ian5, lntroduction, 18, Vlll, 133-146;5. Madelein & Lane Miller,
"The Epi5tle of Paul the Apo5tle to The Ephesian5", Harper's 8ible Dictionary,
Harper & Row Publi5her5, NewYork, Evan5ton and London, 1961, 5. 166-167,
Madelein & Miller, ''The Epi5tle of Paul The Apo5tle to Colo55ian5", HD8, 109;
Stendhal, Paul Among Jews and Gentiles, 5. 44; Jo5eph Fitzmyer, Pau/ine
Theo/gy, A Sketch, Prentice H ail, New Jersey 1967, s. 3; Sander5, Paul and
Palestinien Judaism, 5. 432.
105 Schweitzer, a.g.e., s. 42; Amiot, a.g.e., 5. 36.
BRNC BLM
PAVLUS' U N HAYATI
VE M SYON E RLK FAALYETLER
Pavlus'un hayat hakknda Elilerin leri ve kendi mektupla
- -
rmd ayff a lanlardnd a hibir btlgLyqtur. .Luka'nn kaleme a ld
;; -cii -I i - .
ElJierin i i
: i r ri y adklar hakknda atf tr ndeki
bilgileri dikkate al mazsak, yalnzca Pavlus'u ve onun yaadklarn
anlatmaktadr. Pavlus'un -hayat ve faaliyetlerine dair- en eski
kayna kaleme alm olmasna ramen Luka'nn onu ahsen ta
nmad gibi, genel olarak Pavlus'un mektuplarndan haberdar
olmad da kabdiTi?:-Aralarndaki bir takm benzer.likier, ayn
- --------- ------A""' "- -
._ " --- " - ---- . --- ----
1 . HAYATI
2 "ki tanma g vereceim; uldan giysiler iinde bin iki yz altm gn peygam
berlik edecekler. Dnyann Rabbi nnde duran iki zeytin aac ve iki kandillik
bunlardr. Bir kimse onlara zarar vermek isterse azlarndan ateler fkracak ve
dman olan bu kimseleri yiyip bitirecek. Onlara zarar vermek isteyen herkesin
byle ldrlmesi gerekir. Peygamberlik edecekleri srece yamur yamasn di
ye g kapamaya yetkileri vardr. Sular kana dntrme ve yeryzn, ka kez
isterlerse, her trl bela ile vurma yetkisine sahiptirler. Tanklk grevleri sona
erince dipsiz derinliklerden kan canavar onlarla savaacak, onlar yenip ldre
cek. Cesetleri, simgesel olarak Sodom ve Msr diye adlandrlan byk kentin ana
yoluna serilecek. Onlarn Rabbi de orada armha gerilmiti. Her halktan, oymak
tan, dilden ve ulustan insanlar, buuk gn onlarn cesetlerine bakacak ve ce
setlerinin mezara konulmasna izin vermeyecekler. Yeryznde yaayanlar, onla
rn bu durumuna sevinip bayram edecek, birbirlerine armaanlar gnderecekler.
nk, bu iki peygamber, yeryznde yaayanlara ok eziyet ettiler. buuk
gn sonra iki peygamber, Tanr' dan gelen yaam soluunun bedenlerine girme
siyle ayaa kalktlar. Onlar grenler dehete kapld. ki peygamber gkten gelen
yksek bir sesin, "Buraya k n !" dediini iittiler ve dmanlarnn gz nnde,
bir bulut iinde ge ykseldiler. Tam o saatte iddetli bir deprem oldu ve kentin
onda biri ykld. Depremde yedi bin kii can verdi. Geriye kalanlar dehete kaplp
gkteki Tanr'y ycelttiler".
3 Beker, Paul the Apostle, s.3.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLK FAALYETLER 55
4 Joseph A. Fitzmyer, Paul and His Theology, A Brief Sketch, Prentice Hali,
Englewood Cliffs, New Jersey, 1967, s. 2; Franois Amiot, The Key Consepts of
St Pau/, Herder, Freiburg, 1961. s. 16.
5 Antik Roma'da bireyin ismi vardr. Bunlardan birincisine, proenomen, ikincisi
ne nomen ve ncsne de, cognomen denir. Webster, N inth New Collegiate
Dictionary, "Cognomen", "Nomen" ve "Praenomen", s. 257, 801, 923.
6 A . J. MaclEAn. "The Apostle Paul", DBH, s. 687.
7 El. i. 13/9.
8 El. . 9/4, 17; 22/7, 13; 26/14; Pierson Parker, "Paul" Encyclopedia of
America, XXI, 412. Krister Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles, SCM Press
Ltd, London, 1977, s. 11. Pavlus'un isimle zikredilmesi hakknda ayrca bakz.
Richard Wallace & Wynne Williams, Tarsuslu Paulus'un Dnyas, ev. Z.
Zrhe lkgelen, Homer Kitabevi, stanbul 1999, s. 50.
9 "Ama Kutsal Ruh'la dolan Saul yani, Pavlus, gzlerini Elmas'a dikerek, "Ey
bir isimdi. Dnemin Yahudilerinin iki ismi vard, biri semitik (Saul)
dieri ise '(unan ya_da.Homa- kaynaklL(P-ayJ_ s). Bu tr isim
..
se_im -
- - ...__ __..._._..
visli bir burnu vard r. Kaln, sk, aarm ve dikkat ekici bir sakal;
parlak mavi gzleri; ak ve krmz bir tene sahip biridir16 .
- "- - -- - - - " '"
16
Kor. il 10/10 ; "Acts of Paul ve Thec/a" The Apocrypal New Testament being
The Apocryphal Gospels, Acts Episles, and Apocalypses, With Other N a rratives
and Fragments Newly Transleted by Montague Rhodes J ames, Oxford At The
Clarendon Press, s. 273; Voltaire, Felsefe Szl, trc. Ltfi Ay, n klap ve Aka
Kitapevleri, stanbul 1977, s. 265.
17 Elilerin leri adyla Trkeletirilen blm, batda kaleme alnan eserlerde
yalnzca, Acts olarak zikredilir. Bu kullanm, bu blmn ncil yazar Luka' ile
ayn yazar olmamas hakkndaki ekinceden kaynaklanmaktadr. Bizde yaygn
olan kullanm, eski Kitab- Mukaddes tercmesinde Resullerin leri eklinde
iken en son ncil tercmelerinden biri olan ve Yeni Yaam Yaynlar arasnda
kan ncil, Mjde adl tercmede, ad geen blm Elilerin leri olarak
balklandrlmtr. Biz de almamzn bundan sonraki blmlerinde ad ge
en metni, Elilerin leri ya da ksaltlm olarak El. i. eklinde kull anacaz.
18
Parker, "Paul", XXI, EA, 412.
19
Charles Guignebert, el-Meshiyye, Neetuhu ve Tatavvuruhu, Arapaya trc.
Abdulhalim M uhammed, Daru'l-maarif, il. bask, Kahire,1988, s. 89.
20
El. i, 22/23; James Stalker, The Life OfSt. Paul, s. 20; Maclean, "The Apostle
Paul", DBH, s. 687; Amiot, The Key Concepts of St.Paul, s. 17; Fitzmyer, Paul
and His Thealogy, s. 9.
58 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
21
Grant, El. .'nin Pavlus'un Stefan'n ldrld zaman Kuds'de olmas"nn
m uhtemel olmadn, henz Kuds' ziyaret etmemi olmasndan hareketle
syler. Grant, Saint Paul, s. 14.
22 Esseniler'de yarg olmak iin, otuz yanda olmak gerekmektedir. Bkz. Jerome
M urphy-O'Conner, OP, Paul, A Critical Life, Clarendon Press, Oxford, 1996, s. 4.
23
Presbytes kelimesinin altm yan balar ya da ellili yan sonlar anlamnda,
Pavlus'un dneminde yaam olan Yunan geleneksel kullanmnn ifadesi olan
Philo, Solon, sahte Hypocrates'in metinleriyle, ayn dnemdeki Yahudi gele
neksel kullanmnn ifadesi olan Damscus Document ve Talmud metinleri iin
bkz. Murphy-O'Conner, Paul, s. 2-4.
24 Fitzmyer, a.g.e., s. 9; Stalker, The Life Of St. Paul, s.19-20; Parker, "Paul"., s.
412. Parker bu mektupta Pavlus'un kulland ifadenin presbytes yerine
presbeytes olabileceini ve bunun da eli/temsilci anlamna gelebileceini, do
laysyla da yala alakas olmayabileceini de ekler.A.g.m., s. 412. Pavlus'un
doum tarihini tespitte presbytes terimini kullanarak benzer bir sonuca ula
an son bir alma iin bkz. Murphy-O'Conner, a.g.e., s. 1-4.
25 F. F. Bruce, "Paul in Early Church Tradition", PDL., s. 681.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYON ERLK FAALYETLER 59
26 Stalker, The Life Of St. Paul, .20; Parker, a.g.m., EA, s. 412 Grant, Saint Paul, s.
12; Murphy-O'Conner, a.g.e., s. 4; Mahmud Barelvi, /slam and World Religions,
lslamic Puplications Ltd. Lahor, Pakistan 1983, s.178. isa'nn doum tarihinin
m.. bir, iki ya da drt yl nce olmas ve milad balangc olarak kabulnn yan
l bir hesaplamadan kaynaklandnda dair bkz. Barelvi, a.g.e., s. 169.
27 Franois Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 17. Pavlus'un hayatndaki
olaylar ele alma anlamn ifade eden, "Chronology of Paul" adl almalar,
onun H ristiyan oluundan, ya da isa'nn ge ykseliinden balarlar. Bu yz
den de, Pavlus'un doum tarihi ile ilgili bir bilgi iermezler. Kronolojik yakla
mlar n bu zellii iin bkz. L. C. A. Alexander, "Chronology of Paul", DPL, s.
1 15-123; Frederic W. Farrar, Life and Work of St. Paul, Cassel & Company
Limited, London, Paris & Malbourn 1891, s. 753-55. sa' nn doum tarihi kesin
olmamakla birlikte, mesela Renan, bugn bilinenden birka yl daha nce ol
duunu syler. Renan, isa'nn Hayat, trc. Ziya shan, M EB. Yaynlar, Ankara
1945, s. 4; J.Lebreton, sa'nn doum tarihi olarak M. . 5-6 yln teklif eder. J.
Lebreton, "Je'sus-Christ Chronologie", Dictionie de la Bible, Supple'ment, Pa
ris, 1949, iV, 972-973; Goguel, sa'nn doum tarihini Herod'un lmnden az
nce 750 Roma ylnda M. . 4'den nce yani 5 ylnda olduunu syler.
Mourice Goguel, Jesus and the Origins Of Christionity, il, The Life of Jesus,
Harper Torch Books, Harper & Brothers, New York 1960, s. 232; J. J. Pe,
"Jesus: The Christ and Christology", Britannica, Micropadia, il, USA, 1990,
257. Ayn tarih iin bkz. Hanacr Hasan el-Hadari, TCrlh'u/-Fikr'l-Mesihi,
Daru's-sekafe Kahire, 1981, s. 168. sa'nn doum tarihini btn bunlar iere
cek bir ekilde M. 7-4'deki bir tarihe yerletiren bir tespit iin bkz. Madeine
& Miller, "Chronology", HDB, s . 100.
60 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
28
Black Obelisk, Kral Shalmanasar ll'n (M. 858-824) Asurdaki antdr. Askeri
saldrlar ve dier zaferleri ve srail kral Yehu'nun vergi demlerini ierir.
1845'de Austen Henry tarafndan Musul'un gneyindeki Kalhu'da bulunmu
tur. Bu ta ant imdi British Museum'dadr. Britannica, Micropaedia, il, s.
257. Shalmanasar iin bkz. Madeliene & Miller, "Shalmaneser", HBD, s. 667-
668.
29 Purdy, a.g.m., /DP, iV, 684; Madeleine & Miller, "Tarsus", HBD,s. 727.
3 Fitzmyer, Pau/ and His Theo/ogy, s . 9; Madaleine & Miller, "Tarsus", HBD,s.
727.
31 Guignebert, e/-Mesihiyye, s. 88
32 Maclean, "The Paul Apostle", DBH, s. 687; Alexander, The Ethics ofSt. Pau/, s.
39; Guignebert, a.g.e., s. 88; Grant, Saint Paul, s . 13; Anthony C. Deane, St.
Paul and His Letters, s. 45-46.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLK FAALYETLER 61
33 Strabo, Corafya, Anadolu, Kitap Xll, Xlll, XIV, trc. Adnan Pekman, Arkeoloji v e
Sanat Yaynlar, trs., s. 239-240.
34 Strabo,a.g.e., s. 39-40; Alexander, The Ethics of St. Pau/, s. 47; Madelein &
Miller, "Tarsus", HBD, s. 728.
35 Purdy, "Paul The Apostle", /DP, iV, 684.
36 Strabo, a.g.e., s. 242,
37 El. . 21/39; Guignebert, el-Meshiyye, s. 88-89; Fitzmyer, Paul and His
Theology, s. 10.
38 Guignebert, a.g.e., s. 104; Madalein & Miller, "Tarsus", HBD, s . 728.
39 Munck, Paul and The Salvation of Monkind, s . 144
62 PAVLUS H IRSTYANLIGI NA GR
eserler, zel bir yere sahip iki ilahn var olduunu ortaya koymak
tadrlar. Bunlardan birincisi, Yunanlarn Zeus'una yakn olan "Baal
Tarz" ya da "Tarsus'u n Efendisi"dir. kincisi ise, Yunandaki
Herkl'e yakn olan "Sandan"dr. Bunlardan birincisi, topran
bereketli olmasn salayan eski bir ziraat tanrsdr. Tarsus'a gelip
de, gnden gne Zeus'a yakn bir konuma ykselmi ve "semann
tanrs" ve "tanrlarn tanrs" sfatlarn a lacak bir ekil kazanarak
kendisine inananlardan uzaklamtr. Oysa, Sandan, Baal Tarz' n
aksine, inananlar n neredeyse kendisine dokunabilecekleri kadar
yakn bir tanryd.
Sandan da, bir ziraat ilahyd ve bereketle ilgiliyd i . insanlar her
sene onun iin trenler dzenliyorlar ve onu temsil eden eyi
yakyorlar ve bu yakma treninden sonra, onun . ge ykselece
ine inanyorlard. Tarsus'taki bu len-dirile n tanr inancnn,
Frigya'daki Attis, Babil'deki Temmuz, amda'ki Adonis ve M
sr'daki Oziris arasndaki bir benzerlik olduu aktr. Sandan inan
cnn zerine bu dinlerden bir eyler ilave edildiini sylemek
mmkndr.
Ancak Sandan'n bu dinlerden kendisine has bir kurtul ua er
me yolu ve batini bilme yollarna dair bir eyler alp a lmad,
Sandan'n "kurtarc" saylp saylamad, bugn cevaplanmas
gereken sorulardr. Ancak bu sorulara, Sa ndan'n bir takm gizemli
uygulmalarla ilikili olduu ya da kendisinin "kurtarc" d iye isim
lendiri ldiini net olarak ortaya koyacak belgelere sahip deiliz.
Fakat, dier len-dirilen tanrlar arasnda olan ve yukarda ifade
edilen ortak zellikten (lme-yeniden dirilme) hareketle, dier
ziraat tanrlar gibi bir takm srr zelliklere sahip olduu, inanan
larn da onu efaati ve kurtarc olduunu kabul ettikleri byk
tanr ile insanlar arasnda arac olarak grd kleri sylenebilir. Bu
yaklam, Sandan'n da dier tanrlardan farkl olmad inancn
destekleyebilir40
1. Ailesinin Kkeni
i l . EGTM
59 Stalker, a.g.e., s . s
6
Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 10. Gamalyel hakkndaki ksa bir biyografi
iin, Strack and Stemberger, lntroduction to The Talmud and Midrash, s. 73.
61
Grant, Gaf. 1/22'deki "Yahudiye'nin Mesih'e ait topluluklar beni ahsen
tanmyorlard" ifadesini esas alarak Pavlus'un bu yalarda Kuds'e gitmedii
ni ve muhtemelen genliini doum yeri olan Tarsus'da geirdiini syler.
Grant, Saint Paul, s. 13.
68 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
65 Yasa rencileri ve hocalar iin, gen Yahudilerin yerine getirmeleri dini bir
zorunluluk olan evlenmeme eklindeki Yahudi geleneinden haraketle
Pavlus'un evlenmediini, Dean syler. Bkz. St. Pau/ and His Letters, s. 54.
66 Flip. 3/5. Bununla milletlerden atasnn olmad d a anlalabilir. Bkz. Stegner,
a.g.m., DPL, s. 504.
67 Guignebert, a.g.e., s. 107; Alexander, The Ethics of St. Paul, s.35. El.
l.' lerinde yer almasna ramen Pavlus'un mektuplarnda Gamelyel'in yer al
mamasn Munck, Pavlus'un tebli sahasnn milletler olduu ve Gamelyel'in
bilinmedii bir yerde de isminin bir referans olarak zikrinin de bir ey ifade
etmeyecei eklinde aklar Munck, Pau/ and Salvation of Mankind, s.80-81.
Bu yaklamdan on un, El. .'lerindeki bilginin doruluunu, her hangi bir
tenkide tabii tutmakszn kabul ettii anlam kar. Oysa genel olarak tenkidi
bir ekilde alma yapan melliflerin ou Gamelyel meselesini sorgulamlar
ve bir ksm, Pavlus'un tavryla onun, yine El. .lerinde anlatlan H ristiyanlara
kar tavrndan dolay verilen bilginin doruluunu kabul etmemilerdir.
70 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
2. Kuds'teki/Antakya' da ki Eitimi
68
Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s. 18.
09 Guignebert, e/-Mesihiyye, s. 89.
70 Pavlus'un Gamalyel'in talebesi oluuna pheyle bakldna dair bkz. Leander,
Paul and His Letters, s.24. Pavlus'un Hristiyan olmadan nce Kuds'e gelme
dii hususunda Grant da ayn d nceyi paylar. Ona gre, Stefan'n ld
rlmesinde Pavlus'un seyirciler arasnda yer almas, bir kurgudur. Grant, Saint
Paul, s.110.
71 Sirak Kitab 51/23-28. Amiot, The Key Conce s of St. Pau/, s. 18.
PAVLU S' U N HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 71
98 Bultman, "Paul", TCTM, s.190; Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 29.
99 Alexander, The Ethics of St. Pau/, s. 39; Fitzmyer, a.g.e., s. 29.
10 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 29; Fitzmyer, "Pauline Theology" NJBC, s.
1385.
10 1 Diyaspora Yahudiliinin durumu iin bkz. J. B . A History of lsrail, s. 375-379.
.
78 PAVLUS H IRSTYANLIGI NA G R
A.YAHUDLK ANLAYII
Ferisi bir eitim alm olduu iin, Musa kanununa itaatle ger
ek dini zdeletirme hususunda olduka gayretliydi 108 Hristi
yan olmadan nce derin dini inanlara sahip bir kimse 109 olan
Pavlus, Hristiyan olduktan sonra, nceki dini inancna dair bir ok
eyi dzeltip ve ona yeni eyler eklemekle birlikte nceden sahip
106 E.P. Sanders, Pau/ And Palestinian Judism, SCM Perss Ldt, London, 1977; W.
D. Davis, Paul And Rabbinic Judaism, Some Rabbinic Elements in Pau/ine
Thealogy, S.P.C.K, London, 1970.
107
Grant, Saint Paul, s. 7.
108 "Atalarmn geleneklerini savunmakta olaanst biimde gayretli ve Yahudi
likte, yatm olan soydalarmn bir oundan daha ilerideydim". Galatyal
lara Mektup 1/14. Ayrca bkz. Filipelilere Mektup 3/5, 6.
109
L.Goudge, The Theo/ogy of St. Paul, "Anew Commantary On Holy Seri ure, s.
405
80 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G R
110 Goudge, a.g.e., s. 405; Rom. 3/31; 7/14. Pavlus'un bu yaklamnn zdd
olarak grlecek olan, Yahudi snnetine ve bazan Tevrat'a kar olan olumsuz
tavrnn sebebi iin bkz. bu almann "Yasa Anlay" adl blm.
111 Kar. 1 9/1.
112 Seker, Paul The Apostle, s. 182,185; Ziesler, Pauline Religion, s. 2, 26 .. Pavlus,
H ristiyanlar niin takip ettiini belirleyebileceimiz bir tavr sergilemez.
Onun yaklam Yahudiliinin bir gerei deildir. Zira dnemin Yahudilii, bir
kimsenin Mesih olabilecei eklindeki grleri de ierecek bir inan eitlili
ine hogryle bakyordu . Bu yzden Hristiyanlara kar kat tutumunu be
lirleyen isa'nn Mesih olmas deil, helenistik Yahudi Hristiyanlar arasnda
gelien ve Yahudilie bir tehdit olarak alglanan Yasa'ya baml olmamak,
olabilir. Leander, Pau/ and His Letters, s. 25. Beker ise meseleye, biraz daha
farkl bir perspektiften bakar. Pavlus'un Hristiyan cemaati takibata uratma
snn sebebi, lm acs eken kimsenin mesih olamyaca, ancak onun bir
sahtekar olabilecei eklindeki Ferisi kanaatten kaynaklanmaktadr. Gol.
3/13, Yahudilerde nemli bir yeri alan dnceyi ifade eder: "Aa zerine
aslan herkes lanetlidir". Seker, Paul the Apostle, s.182.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLK FAALYETLER 81
revine dair yeni bir an lay douran bir olay 116 yaam olmasdr.
Bu, dier milletler iin bir engel olan Yasa hakknda ncekinden
farkl bir anlaytr. Grevi bu hususi kanaate, yani dier milletle
rin Yasa vastasyla olmakszn Tanr'nn milletinin bir paras ola
ca kanaatine dayanr. Bu ayn zamanda, Pavlus'a bildirilen gizli
vahiy bilgisidir117
Pavlus'un Hristiyan oluu iin ihtida tabirini kullanmak, onu
doru anlamada bir takm zorluklara yol aar. Mesela, bu kavra
mn kullanlmas, Pavlus'un Yahudilii brakarak H ristiyan olduu
anlamna gelir ki, byle bir ey sz konusu deildir. Zira, Pavlus'un
zamanndaki Hristiyanlar, kendi konumlarn i ki farkl din olarak
alglamyorlard. Bu yzden de Pavlus, kendisini Yahudilikten ay
rlm biri olarak deil, dier milletlere eli olarak grevlendirilen
bir Yahudi olarak gryordu 1 18 .
Pavlus Hristiyan oluunun nerede ve ne zaman ortaya kt
na dair de herhangi bir bilgi vermez. Yaam olduu zihinsel d
nm olaynn am yolunda gereklemesine ynelik tartmala
rn tamam ise, Luka'nn kaleme ald Elilerin leri'ne dayanr119
Pavlus'un yaad ve "vizyon" olarak kabul gren olay n meydana
geldii yer hakknda am yolu dnda -mesela, Kuds- yerler teklif
edilmise de, vizyonun am yolundu olduu eklindeki Elilerin
leri'nin takdimi, genel olarak kullanlan bir yaygnlk kazanmtr.
H ristiyan oluu am'daki H ristiyanlar tutuklayp Kuds'e ge
tirmek1 20 iin oraya giderken meydana gelir. Kendi mektuplarnda
Hristiyan oluuna dair olay ayrntlaryla anlatmam olmasna
ramen Luka, olay ayr yerde nakleder (El. i., 9/1-19, 22/5-
16, 26/11-20).
12 1 " Niin bana eziyet ediyorsun" sznun Aramca ifade edilmesinden d olay,
Yahudi literatrnde karl olabilecei d nlm, ancak Yunan literat
rnden baka yerde kayna olmayan bir atasz olduu ortaya konmutur.
M unck, Paul and Salvation of Mankind, s. 20. Yunanca kaynakl olduunu or
taya koyan bir alma iin bkz. a.e. 2 nolu dipnottaki Kmmel'e atfedilen
eser.
122 El. i. 9/3-9. Luka burada Pavlus'un vizyonunu kendisi dardan biri olarak
anlatr. 22/5-lG'da ise Pavlus'un azndan nakleder. kisi arasndaki farklar
ise, unlardr. "sa", yerine 22/5-16'da "Nasral sa'ym", 9/3-9'da "adamlarn
nutku tutulup durdular; sesi iitiyorlar, fakat bir ey grmyorlard" yerine,
"beni ml e beraber olanlar geri nuru grdler, fakat bana syleyenin szn
iitmediler" vardr. kisinden de farkl olarak yine Pavlus'un kendi azndan
26/13-19'da anlatlan olayda gkten gelen n u run kervanda bulunan btn
insanlar yere serdii ve isa'nn branice dilinde Pavlus'a seslendii (26/14)
yer alr. Her nakildeki farkllklar asl anlatlmak istenen olay znden de
itirecek bir nitelikte deildir. Ancak, Aramcay kullanan Hz. sa'nn branice
seslenmesi biraz mulak gibi grnmektedir. nk, branice Hz. sa dnemi
Yahudilerinin genel konuma d ili deildir. Yaygn konuma dili Aramca'dr. b
ranice sadece ulemann kutsal metin almalarnda kulland yaygnl ol
mayan bir dildi. Munck, El. l. 'inde yer alan bu Hristiyan olu rivayetinin,
Kuds'de yaygn olan versiyon olduunu ve Pavlus'un da kabul edebilecei
bir vizyon eklinden ok az eyi ierdiini syler. Johannes Munck, a.g.e., s.
17. Pavlus'un am vizyonu olay rivayetinin tamamen Yahudi modelinde ger
ekletiine dair bkz. Munck, Paul and Salvation of Mankind, s. 31-32.
123 Parker, "Paul", EA, s. 412.
84 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
127 Gaf. 1/15; El. i. 13/46; Robert C. Tannehill, "Rejection by Jews and
Turning to Gentiles: The Pattern of St. Paul's Mission in Acts", SBL Seminal
Papers, 1986, s. 130.
128 Fitzmye, Paul and His Theology, s. 1 1 .
134 Mircae Eliade, A History of Religious ldeos, From Goutama Buddha to the
Triumph of Chistianity, The University of Chicago Press, Chicago & London,
1982,11, 330-331.Compell, Pavlus'un Kor. l'i 56 ya da 57'nin ilkbaharnda
Efes'te yazdn, bunun da sa'nn lmnden yaklak yirmi be yl sonra ol
duunu, sa'nn 30 ya da 33'de ld gznne alndnda, Pavlus'un Hris
tiyan oluunun 33-35 yllarnda gerekletiini syler. R. J. Compell, The Life
of Christ, D. Appleton & Company, New York, 1921, s. 96.
135 "Arap lne ekildiine" dair bkz. Bihlmeyer-Tuchle, 1.-/V. Yzylda Hristi
yanlk,, s. 21. Munck Pavlus'un Arabistan' da olduunu sylemesinin, yalnzca
Kuds'te olmadn ortaya koymaya matuf olduunu syler. Munck, Paul
and The Salvation of Mankind, s. lOl'deki 1 nolu dipnot. Bu da, Pavlus'un H
ristiyan oluu sonrasnda illa da burada olmad anlamna gelir. Ancak bu tr
bir yaklam mektuplardaki bilgilerden yararlanmay farkl boyutlara tayor
gibi grnd iin pek kabul edilir bir okuma tarz deildir.
136 Pavlus Hristiyan olduktan sonra gittii yeri, yalnzca mektuplarndan birinde
ve bir yerde Arabistan olarak zikreder (Galat. 1/17). Ayn isme, E/. . mellifi
de bir yerde, Pavlus'un biyografisini anlatrken yer verir (El. . 2/11). Bura
nn neresi olduu hususunda net olarak bir bilgiyi mektuplarndan elde et
mek mmkn deildir. Ancak, am sonras yani Hristiyan oluunun arkasn
dan gittii ve yl kald yerin bilinmesi -fazla spekletif olarak grlse bile
daha sonraki dncelerinin anlalmasnda temel olmasa da, bu konuda
ikincil bir neme sahiptir.
Arabistan kelimesinin tam olarak hangi blgeyi ifade ettiini belirlemenin zor
olduunu Frederic W. Farrar, The Life and Work of St. Paul, s. 709'da syler.
O miladi birinci yzylda Arabia kelimesinin brani edebiyatndaki anlamn
kabul etme hususunda tereddt gsterir. Josephus, Arabia'nn N ebatiler ol
duunu syler. H itti, srgn sonras brani edebiyatnda, bu kelimenin genel
olarak "Nebatilere" iaret ettiini kabul eder ( Mak. 115/8; Mak. 5/39). Goring
de, Pavlus'un gittii yerin -kalma sresi hakknda ay gibi bir sre vermekle
birlikte- Nebatiler olduunu syler. Hitti'ye gre, Pavlus'un gittii yer, N ebati
lkesindeki llk arazilerdir. Ayrca El. . 2/ll'deki Araplar'n da N ebatiler
olmas kuvvetle muhtemeldir. nk, Pavlus zamannda, Nebati H kmranl
am ehri gibi kuzey lkelerinde bulunuyord u . Ayrca, Noldeke'ye gre bu
N ebatiler, ahs isimlerinin ortaya koyduu gibi halis Araplardr. Ancak rken
Arap olmalarna ramen, dil olarak Arapa'y deil de Aramca'y kullanrlard.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYO N ERLK FAALYETLER 87
emseddin Gnaltay'a gre de, Pavlus'un gittii yer, Suriye snrlar ve zellik
l e de Harran'n olmas kuwetle muhtemeldir. Eer "Arabia"nn N ebati'ler ol
duu ortaya km ise, bundan sonra, N ebatilerin dinsel inanlar hakknda
bireyler sylemek her halde Pavlus'un sonraki yaklamlarnn anlalmas
bakmndan bir bak as salayabilir. Kitabelerinden anlaldna gre, Ne
batiler olduka yksek bir kltere sahip bir gruptu. Snnet adetini yerine ge
tirdikleri kesin deildir. Tanrlar arasnda H z. Peygamber dnemi Arabistan
sakinlerinin inan sistemlerinde nemli bir yer tutan tanrlar yer almaktadr.
Araplar arasndaki bu tanrlarn N ebatilerden Amr b. Luey tarafndan getiril
diine dair bakz. inasi Gndz, "Cahiliyye Dnemi Arap Politeizmine N e bati
ler'in Etkileri". Dinler Tarihi Aratrmalar, , Ankara, 1998, s.355-380). Bunlar
arasnda, en byk tanr Dara, enbyk kadn tanr Allat (Arapa el-Lat),
Manu (Aramca Menavata, Arapa Menat) ve H u bal (Arapa H bel) zikredi
lebilir. Nebatilerin dinsel inanlar arasnda Pavlus'un sonraki hayat ve inan
lar arasnda d ikkate deer bir yaknl bulunan, Nebatilerin hkmdarlarna
ldkten sonra tanr gibi tapnmalardr. E. Honigmann, "Nabatiler", A, IX, 1-
2; Philip K. H itti, slm Tarihi, trc. Salih Tu, Boazii Yaynlar, stanbul, 1989,
1, 71-72; Rosemary Goring, "Paul, St", Dictionary of Beliefs and Religions, s.
396; emseddin Gnaltay, slam ncesi Araplar ve Dinleri, sad. M. Mahfuz
Sylemez, Mustafa Hizmetli, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 1997, s . .89.
137 Grant, Saint Paul, s. 15. P. G. S., "Christology", DB, s. 145. Pavlus'un Hristi
yanlk soras hayatnn bu ilk yl, onun hayatnn kayp yllardr. Bu sre
zarfnda ne yapt hususunda ne kendisi ne kahraman olduu Elilerin leri
hibir bilgi vermez. Bu yzden de, bu dnem hakkndaki ifadeler tamamen
speklatiftir. Muhafazakar H ristiyanlar, bu dnemi atlarken, daha liberal
olanlar ve tenkidi tarzda meseleyi ele alanlar ise, Pavlus'un dncesinin te
mellerini bu dnemde attn; bu yllk inziva hayatnda Pavlus, yaad
tecrbeyi dnerek, onu temellendirdiini ileri srerler. Bu yaklam iin bkz
Alexander, The Ethics of St. Paul, s. 86; Dean, St. Paul and His Letters, s. 57.
138 Gaf. 1/15; Amiot, The Key Concepts ofSt. Pau/, 55
88 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
141
George P.Fisher, Essays on The Supernaturel Origin of Christianity, Scribner,
Armstrong & Co., New York 1877, s. 459-60. Baur ve Strauss'un bu yaklam
larnn eletirisi iin bkz.a.g.e., 460 vd.
142
Fisher, a.g.e., s. 460.
143
William James, The Varieties of Religions Experience, Penguin Books, New
York 1982, s. 189; Events, a.g.m., DPL. s.156.
144
Events, a.g.m., DPL, s. 156.
90 PAVLUS HIRSTIYANLIGINA G R
145 Freideric N ietzsche, Deccal, Hristiyanla Lanet, trc. Oru Aruaba, H il Yayn
lar, stanbul, 1987, s. 60-61. N ietzsche, Pavlus'u evangelistin (iyi haberci)
kart olarak dysangelist (kt haberci olarak) isimlendirir. A.g.y.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYON ERLK FAALYETLER 91
156
Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s . 19.
157 Ziesler, Pavlus Mesih'le karlamasn vizyon olarak isimlendirmez, bu yz
den de, muhtedi olarak isimlendirilemiyecei, onun yerine grevlendirildiini
sylemenin uygun olacan ifade eder. Pauline Religion, s . 2.
158 Arabistan'n neresi olduuna dair bkz. 1 15 nolu dip not.
159 Metinde kullanlan historesai Kephan'n anlam tartmaldr. ki ekilde
a nlamlandrlmtr: "Kifas'tan bilgi almak iin ya da Kifas' ziyaret etmek
iin".
60
1 Guignebert, el-Mes/hiyye, s. 131. Barnaba-Pavlus ilikisinin Kuds ncesi
tarihi hakknda (en azndan benim ulatm ve okuduum) kaynaklarda her
hangi bir bilgi yoktur. Ancak, bu konuda bir speklasyon yaplacaksa, Kbrs'l
olan Barnaba'nn Pavlus'la tanklnn, Pavlus'un Hristiyan oluundan n-
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLK FAALYETLER 95
165 Pavlus'un misyonerlik seyahatleri dncesi, El. i.' den kartlm tamamen
modern bir dncedir. El. .'deki anlatm mektuplarla karlatrldnda
nemli boluklar grlr. Bu da El. .'nin ilk kilisenin tam bir tarihini ve on
da Pavlus'un oynad rol vermeyi deil de, Hristiyan mesajn btn engel
lemelere ramen Kuds'ten Roma'ya nasl mzafferane bir ekilde yayldn
gstermeyi hedeflemi olmasndan kaynaklanmaktadr. Ziesler, a.g.e., s. 2 .
Buna ramen, Pavlus'un misyoner faaliyetleri y a d a Hristiyanlk sonras haya
t, hakknda bulunan boluklar baka bir kaynakla doldurmak mmkn ol
madndan Luka'ya atfedilen Elilerin leri en eletirel bak asna sahip
olan kiiler tarafndan bile, hayat hakknd a bilgi vermek maksadyla kullanl
maktadr.
166
Grant, Saint Paul, s. 16.
167
L. C. A. Alexander, "Chronology of Paul", DPL, s. 121; Grant, a.g.e., s. 16.
PAVLUS'UN HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 97
168 Stendahl, bu iki metinde anlatlan olayn ayn olay olduu, ancak El. ii.
gerek bir tasvir verirken, Pavlus kendisi ve misyonu iin daha kabul edilebilir
olan vermektedir. Sten dahi, Pau/ Among Jews and Gentiles, s. 67.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYON ERLiK FAALYETLER 99
181
Pavlus'un kronolojisini tespit hususundaki bu tarihlendirmeler ve ayrca
yolculu klar srasnda urad yerler ve burada kald srler hakknda daha
ayrntl bilgiler iin bkz. A. Alexander, "Chronology of Paul", DPL, s. 115-123.
182
Roma. 15/31-33.
183
Munck, Paul and the Salvation of Mankind, s.303
PAVLUS'UN HAYATI VE MiSYONERLiK FAALiYETLERi 103
184
"imdi ise, Tanr'nn atalarmza olan vaadine umut baladm iin burada
bulunmakta ve yarglanmaktaym. Bu, on iki oymamzn gece gndz Tanr'ya
canla bala kulluk ederek erimeyi umduklar vaattir"El. . 26/9 vd. "Ben sra
il'in umudu uruna bu zincire vurulmu bulunuyorum ... " El. . 28/20.
185
Munck, a.g.e., s. 304, 306-307, 309. Maccoby, ise Pavlus'un kendisi iin tehlike
lerle dolu olan Kuds'e gitme hususundaki srarn, onun Kuds konsilinde ol
duu gibi bir taviz koparma arzusu olduunu syler. Eer hayatn tehlikede g
rrse, bu Kuds ziyaretinden az nce elde ettii Roma vatandalk statsn
kullanarak kendisini kurtaracakt. Bu yaklam, Pavlus'un Kuds'teki tehlikelerin
farknda olduundan, Roma vatandaln buraya gelmeden nce kazandn
bir n kabul olarak ileri srer. nk, Maccoby'e gre daha nceler Pavlus, ihti
ya duymu olmasna ramen (Kor. il 11/25), Roma vatandal ayrcaln kul
lanmamt. Maccoby, The Myth Maker, s. 160-161.
186
Grant, Saint Paul, s. 167.
104 PAVLUS H IRSTYANLIGI NA G R
19 1 Prudy, "Paul the Apostle, IDP, iV, 686. Meeks'e gre, Pavlus'un Pastoral
mektuplarnn d nda, zikrettii kiilerin says, altm betir. El. i. bu sayya
13 kiiyi bir de ad bilinmeyen bir ev sahibini ekler. Wayne A. Meeks, "The
Social Contex of Pauline Theology", tnterpretation, s. 269.
192 Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 686. Elilerin leri'ne gre Pavlus, Hristi
yan olmasndan sonra Kuds'e be muhtemelen alt kez gitmitir:
1.am'dan katktan hemen sonra (22/179).
106 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
Vl l . PAVLUS-SA LKS
211 Leander, Paul and His Letters, s. 39 Ridderbos, Paul, An Outline of His
Theology, s. 65; Grant, Saint Paul, s. 58; Bultmann, TNT, 1, 188.
212
Grant, a.g.e., s. 58.
213
Ziesler, a.g.e.,s. 22.
214 Goguel, Jesus and Origins of Christianity s. 117.
215 John W. Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: i l Corinthians V. 16 nce More",
NTS, 17, s. 302; Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 685.
PAVLUS'UN HAYATI VE M SYONERLK FAALYETLER 1 13
116 Leander, Pau/ and His Letters, s. 40; G rant, Saint Pau/, s. 58-59.
117 Powell Davies, The First Christian, s. 175; Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus:
i l Corinthians V. 16 nce More", NTS, 17, s.302.
1 14 PAVLUS H IRISTYANLIGINA GiR
218 Fraser, "Paul's Knowledge of Jesus: il Corinthians V/16 nce More", NTS, 17,
s. 295; Bultmann, TNT, , 187.
219 Leander, Paul and His Letters, s. 38.Leander, Sel. 1 2/14-16'daki ifadeleri
sonradan katlma olup, mektubun aslnda olmadn kabul etmesi byle bir
sonuca gtrr.
PAVLUS'U N HAYATI VE M SYO N ERLK FAALYETLER 115
223
Leander, Paul and His Letters, s. 42; Morgan, a.g.e.,s. 262. Grant, Pavlus'un
isa'nn hayatyla ilgili olaylara az ilgi gstermesine baka, ancak nemli gr
nen bir sebep olarak da, Pavlus'un tebli ettii eyin sa'nnkinden tamamen
farkl olmasn, zikreder. Grant, a.g.e., s . 194.
224
Morgan, a.g.e., s. 38, 261.
225
Morgan, a.g.e., s. 32.
PAVLUS'UN HAYATI VE MSYONERLK FAALYETLER 117
malar iin, bkz. Schweitzer, The Quest far History of Jesus. isa'nn tarihselliinin
sorgulanmasnn bir sonucu olarak, onun tarihi bir ahsiyet olduunu ortaya
koymaya alan eserler kaleme alnmtr. Onun tarihen var olmayan biri oldu
unu, yaad kabul edilen dnemden kalma olan metinlerden h ibirinde ondan
sz edilmemesi, h a reket noktas olarak kullanlrken, tarihsel bir ahsiyet olduu
nu ispat etmeye alanlar da, ayn yolu izlemilerdir. Ancak, birincilerin,
kendilelerine delil olabilecek hereyi kullanmaktan ekinmeme metodunu, ikinci
ler de takip etmilerdir. Birinci yzyl ya da ikinci yzyl metinlerinde -zellikle
Hristiyan olmayan kaynaklarda- sa'ya atf olarak dndkleri hereyi delil
olarak kullanmaktan ekinmemilerdir. kinci tr almalara rnek olmas bak
mndan bkz. Xavier Jacob, sa Kimdir? ncil'e Gre, ikinci basm, stanbul, 1992, s.
13-17; Hanacr Hasan el-Hadarl, T6rlhu'l-fikr'l-Mesihi, Dar's-sekafe, Kahire,
1981, s. 146-153.
l<NC BLM
PAVLUS' U N GR ETS N N
A N A ZG LER
Pavlus gl ve sistematik bir zekaya sahiptir, ancak onun
retisi felsefi mlahazalarla dolu deildir. i nsanlara u latrmaya
alt ey bir doktrin deil, bir Mjde'dir/ncil'dir. Mektuplarnn
esas konusu, kendi tecrbeleri nden kardklarndan hareketle,
insan lar lmden ve yok olmaktan kurtarmak, ban ikinci Adem
denilen Mesih'in oluturduu yeni bir varln, yeni insanln
yeleri yapmakt. Bunlar onu dini iddialaryd 1 . Aada Pavlus'un
mezkur d ncesinin din/Hristiyanlk a nlayndaki farkl yans
malar balklar halinde ele alnacaktr.
1 . PAVLUS'U N EPSTEMOLOJS
1 Kor. 1 11/23-25.
11 Sel. 1 3/13; Gol. 6/18. Kr. Kor. 14/16; Kor. il 1/20.
12 Kor. 1 16/22.
13 Gol. 4/6; Rom. 8/15.
14 Gol. 1/5; Fi/ip. 4/20; Rom. 1 1/36, 16/27.
124 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
25 Tarsus ve burann dini yaps hakknda bkz. birinci blmdeki ilgili ksm.
26 Pavlus'un Gnostisizmden ald ve kulland kavramlar hakknda bkz. bu
alman ln "Pavlus'un Eskatolojik Anlay ve Kristolojisi" adl blmleri.
Greko-Romen dnyasndaki dinleri ve sr dinleri iin bkz. S. Angus, The
Refigious Quests of The Graeco-Roman Warld, John Murray-Albemarle Street,
London, 1928, s. 76; D. E.Aune, "Greco-Roman Relgions", DPL, s. 792; Walter
Woodburn Hyde, Paganism to Christianity in The Roman Empire, University of
Pennsylvania Press, Philadelphia, Oxford University Press, London, 1946, s.
40; A.Powell Davies, The First Christian, A Mentor Book, 1959, s. 122; S.
Angus, The Environment of Early Christianity, Charles Scrbner's Sons, New
York, 1914. Orfizim hakknda bkz. Brandon, "Orphism", DCR, s. 481-82;
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLER 127
Pavlus, iman ifade etmek iin isim hali pistis ile ayn kkten
olan ve inanmak anlamna gelen pisteuo kelimelerini kullanr.
Bunlar, "kan, iman, gven, sadakat veya ballk, inanmak" an
lamlarna gelirler. Dier Yeni Ahit metinleriyle karlatrldnda
bu kelimelerin mektuplarndaki ok kullanlm olmas, imann
Pavlus'taki neminin bir gstergesi olarak kabul edilebilir29
Pavlus'un kulland iman terimi, a ncak Eski Ahit ve Yahudi ar
ka plan dikkate alnd zaman daha anlalr bir hale gelir; nk
bir Yunanl iin "Mesih'e iman" anlalmaz bir eyd ir. Dahas, Pla
to'yu takip eden birisi iin ise, "iman/pistis," kanaatten stn
olmakla birlikte bilgiden aa bir durumu ifade eder ve yalnzca
gr nr dnyaya gnderme yapar30
28 Bu konunun ayrntl bir ekilde ele aln iin bkz. bu almann "Pavlus'un
Kristoloji Anlay" adl blm. Keza Pavlus'un mesih anlaynn Yahudi mesih
anlayyla benzerlii ve farkll hususunda bkz. ad geen blm.
29 William Henry Pain Hatch, The Pauline dea of Faith, in its Relation to Jewish
and He/lenistic Refigion, Harvard University Press, London, 1917, s. 32;
Madeleine and Miller, "Faith", s.184. Kelimenin isim hali olan pistis (iman)
142 (dier geri kalan btn Yeni Ahit metinlerinde 101 kez), fiil hali olan
pisteuo (inanmak) 54, sfat hali olan pistos (mmin, emin) 33 kez kullanlr. L.
Morris, "Faith", DPL, 285.
30
Beker, Paul the Apostle, s. 267.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZG LER 129
6
61
62
Fitzmyer, Paul and His Theo/ogy, s. 85.
Fitzmyer, a.g.e., s. 86.
Hatch, The Pauline idea of Faith, s. 43-44; Green, The Meaning of Salvation, s.
171.
63 Roma. 10/9, Grant, Saint Paul, s. 194.
64
65
Prudy, "Paul The Apostle", !DP, iV, 696; Barett, Paul, An lntroduction ta His
thought, s. 103.
Prudy, a.g.m., IDP, iV, 696.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGiLER 135
ynelik bir tutu mu olarak kabul etse de, doal nesnesine gre
gelien beeri bir vasf olarak grmez 66
imann, kurtulu hediyesini kabul etmek anlamna geldii yer
ler olduu gibi (Roma. 3/25); terminolojik olarak da iman, Tan
r'nn vaadettiini yerine getireceine gvenme a nlamn ifade
eder (Roma. 4/16-23) 67 Ancak bu, iman kelimesinin kurtul uu bir
ltuf olarak a lma anlamyla, Tanr'nn vaad ettiini yapaca ek
lindeki iman anlay birbirinin zdd deil, tersine ayn eyi ifade
ederler. Bu yzden Pavlus'un Romal/ar'a Mektup'unl-4. blm
lerindeki ifadeleri, imann kesin tanm iin deil, kurtuluun Ya
sa'yla elde edilmesinin gerekliliine kardr68
man vnmeyi d lar ancak o yalnzca ovun menin kart
(Bultmann'n yapt gibi) olarak tanmlanamaz. man gveni ie
rir, ancak kesin olarak gven de deildir. man, kurtuluun bir
ltuf olarak kabuln de ierir ancak, tam olarak o da deildir.
man, insann, Yasa'dan ayr olarak sa Mesih'de sunulan kurtulu
a ynelik btn cevabn temsil eder. Bu yzden de iman des
teklemeye ynelik argmanlar, aslnda Yasa'y geersiz klmaya
ynelik argmanlardr69
Pavlus, insanlarn Mesih'in bedenine katlmasn salayan ba
ka vasta lar olmasn reddetmemekle birlikte, Mesih'in bedeninin
bir paras olmak, yani H ristiyan cemaatine katlmann kesin ar
t; imandr; bundan dolay da, iman kesin tarihsel bir karardr70 .
man, Tanr'nn vaadlerini iitmekle (Roma. 10/8-9, 17) ortaya
kar. ncil'in ya da han kurtulu vastas olarak tasvir edilmesi
nin sebebi de budur (Roma. 1/10; Kor. 1 1/18). man olarak vasf
lanan ey, insann cevabn gerektiren, Tanr'nn insan iin yapt
eyin ilan edilmesidir. ncil'in mesaj n kabul etmek, iman olarak
66 Kor. i l 4/18, 5/7; Prudy, a.g.m., IDP, iV, 696; Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His
Theolagy, s. 234-35.
67 Morgan, TheReligion and Thea/ogy of Paul, s. 117.
68 Sanders, Paul and Pa/estinian Judaism, s. 490-91.
69 Sanders, Paul and Pa/estinian Judaism, s. 491.
70 Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s . 202-3.
136 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G R
man, ncil'in mesajn kabul etmektir. nk, incil yal nzca ita
at edilecek bir Yasa deil, ayn zamanda inanlacak bir mesajdr
da. ller arasndan diriltilen sa, Mesih olarak Tanr' nn sa yan
na ykseldi ve ksa bir sre sonra ihtiam iinde dnyay yargla
mak ve Tanr'nn Krallk'n kurmak iin geri dnecektir. Bu mesaj
kabul eden herkes, ku rtuluunu emniyet a ltna alr. Bundan dolay
da, inananlar, sa'nn akirtlerine verilen ilk isimler arasndadr85 .
Nesnesi ister Tanr, M esih ya da Mesih'in keffaret fonksiyonu
gren faaliyeti olsun iman, kiisel ve ahlaki bir ilikiye sahiptir.
man, g nahlarn affedileceine bu yzden de, sa Mesih'de ifa
edilen Tanr'nn kurtulu getirici inayetine gvendir86
Pavlus, iman ve sonula rn, itaat ve sonularyla kar karya
koyarak ikincinin birinciye gre daha aa bir mevkide bulundu
unu syler. Tanr birinciyi, ikincinin yerini alsn diye gndermi
tir87 .
man'n ayrt edici zellii, Yasa kart olmasd r88 . Mesih gel
dii iin artk Yasa ve imann aras almtr. H ristiyan kurtarcnn
lmne katlmayla Yasa'dan kurtulduundan artk ona bal
deildir. nk, Yasa'nn geerliliini kabul etmek imann yetersiz
liini ima eder89
sih'de vaadedilen Ruh'u aldlar (Ga/. 3/14. Kr.Ga/. 3/22). Vaad ve mit farkl
objelere gnderme yaparlar. Pavlus'da terminoloji vaadden (Rom. 4), mide
kayar (Rom.S). Vaadin objesi vaatlerin dorulanmas olan Mesih olayyken, H
ristiyan midinin objesi, Mesih'in lm ya da onun diriliinden ziyade Mesih
olaynn gelecek iin am olduu yce gerekliklere yneliktir. mit, vaatle
birlikte onun, 'bedenlerin kurtulmas (Rom. 8/23) ya da 'yceliin sonsuz ar
l' gibi hususi ieriini paylar. Seker, a.g.e., s.148.
8' Rom. 3/24, 4/11; Kor. 1/21, 14/22; Gaf. 3/22; Sela. 1/7, 2/10, 13; Hatch,
The Pauline dea of Faith, s. 36; Morgan, The Theo/ogy ond Religion of Pau/, s.
114.
88867 Morgan, a.g.e., s. 117.
Mandelein & Miller, "Faith", HDB, s. 184., s. 184.
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 696.
89 Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 84.
PAVLUS' U N GRETSNN ANA ZGLER 139
B. MANIN N ESNES
1 1 1 . NCL AN LAYII
99 Yeni Ahit'in tamamnda yetmi alt kez kullanlan ncil kelimesin i n altm
tanesi Pavlus'un (bunlardan krk sekiz tanesi ona aidiyeti hususunda tartma
olmayanlarda) mektuplarndadr. Buradaki saysal ifadeler, A. B. Luther. Jr.'n
DPL'deki "Gospel" maddesindeki makelesindeki ifadeleridir. Sayarken nasl bir
l kullandn bilmiyorum. Ancak benim ABC DZN'nini esas alarak yapt
m saymada Yeni Ahit'in tamamnda yz yirmi bir, bunlardan altm yedi ta
nesi tartmasz olarak Pavlus'un olduu kabul edilen mektuplarnda yer al
maktadr. Luther iin bkz. a. g.e., s. 369. Dieri iin bkz. ABC DZN, "Mjde"
maddesi.
100 Yukardaki sraya gre, birincisi, hakknda tartma olmayan mektuplarda on
dokuz kez, tartma olanlarda yirmi bir kez, ikinci kullanm ise, yalnzca bir
kez kullanlr. Bunlarn yan sra, ncilci anlamnda Efesliler ve Timoteyus ll'da
birer kere olmak zere evanglistes kullanlr. A. B. Luther, "Gospel", DPL, s.
369.
101 Luther, a.g.m., DPL, s. 369.
102 U. Becker, "Gospel", NIDNTT, 2, llO'dan naklen, Luther, a.g.m., DPL, s. 369;
Leander, Paul and His Letters, s. 32. Evangelion kelimesi, Pavlus'da altm kez
yer alrken, drt ncilde yalnzca, o n kere yer alr. John Reumann, Variety and
Unity in New Testament, s. 78.
103 Fitzmyer, Pau/ ond His Theology, s. 38.
142 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
anlalr 113 Ancak, var olan bu ncillerden birini deil, ierii biza
tihi kendisi tarafndan doldurulan ona has bir incili tebli ettiini,
"benim ncilim" ifadesiyle dile getirir114 Ayrca, kendisiyle birlikte
ncil'i yaymada gayret sarfedenleri de iin iine katarak, ayn ncil'i
tebli ettiklerini vurgulamak iin "bizim ncilimiz" eklinde de
kullanr 115
"Benim incilim" kullanm, tebli ettii incilin karakteristik ta
raflarnn olduu nu da zmnen akla getirir. Pavlus'un ncili'nin
kayna insanlar deil, tanrsal vahiydir 116 ncil'i, tanrsal olarak
desteklenmi ve Tanr' nn sz olarak kabu l eder117 Bu yzden
onun incilini sorgulama Pavlus'un otoritesini, yetkisini; yetkisini
sorgulama ise, ncil'ini sorgulama 11 anlamna gelir.
ncil'i tebli etme grevi bizzat Tanr tarafndan ona yklenil
mitir119 . Bu ncil, dier incil'lerin maruz kald bozulmalardan
korunmutur. Bu yzden de onlardan farkl bir incil'dir120 Pavlus,
ncil'inin otantiklii hususundan hibir tankla ihtiya duymama
s, gkten bir melek bile onun ncil'inden farkl bir incil tebli etse,
ona bile inanmamalarn isteyecek boyuttadr121 . ncil'in geerlili-
122
Luther, "Gospel", DPL, s. 370. Weiss, Earliest Christianity, s. 372.
123
"Ve Rabbin u sz geldi: Ana karnnda sana ekil vermeden nce seni tan
dm, ve sen domadan nce seni takdis ettim; seni milletlere peygamber et
tim" Yer. 1/4. "Ama beni daha annemin rahmindeyken seip ltfuyla aran
Tanr, milletlere mjdelemem iin Olunu bana gstermeye raz oldu . .. " Gaf.
.
1/15. Pavlus'un bu konudaki Eski Ahit kaynaklar iin bkz. ia. 49/1; 6/8; Yer.
1/7; Hez. 2/3. Munck, Pau/ and Salvation of Mankind, s. 29; Rowland,
Christian Origins, s. 229.
124
Kor. 1 1 1/23-26, 15/3-11.
125
Luther, "Gospel", DPL, s. 370.
126 Rom. 1/1, 15/16, Kor il 11/7;Sel. 1 2/12, 8, 9.
127
Rom 1/9.
.
146 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
1 28 Rom. 1/1, 9, 15/16; Kor. il, 2/12; 10/14;Ga/. 1/7; Sel. 1 3/7.
129 Tanr'nn ncil'i (Rom. 1/1, 15/16; Sel.I 2/9) kullanmnn arkasndan ona
denk olarak Mesih'in ncil'i (Rom. 1/9; Kor. il 10/14; 11/17) kavramnn kul
lanm yer alr. Kor. l l'de ise durum tersinedir. Be kez Mesih'in ncil'i (10/14)
kullanmna karlk bir kez Tanr'nn ncil'i (11/7) kullanm yer alr. Selanikli
ler'e 1, be Tanr'nn ncil'i kullanmna karlk bir Mesih'in ncil'i (3/29) kulla
nm yer alr. Bu kullanmlardan hareketle btn kullanmlar iin esas olabile
cek bir yorum tarz gelitirmek mmkn deildir. Luther, a.g.m., DPL, S. 370.
130
Rom. 1/1; Sel. 1 2/2, 8, 9; Kor. il 11/7; Rom. 15/16. Rom. 15/19; Kor. 1 9/12;
Kor. il 2/12, 4/4, 9/13, 10/14.
13 1 Luther, "Gospel", DPL, s. 370; Leander, Paul and His Letters, s.323; Fitzmyer,
"Pauline Theology, s. 1389. Rom. 1/l'de Tanr'nn ncil'inden maksat, ncil'in
kayna; Rom. 1/9'daki O'nun Olu'nun ncil' den maksat ise, Pavlus'un tebli
ettii ncil'in muhtevasdr.
PAVLUS' UN GRETSNN ANA ZGLER 147
138 Kor. 1/17, 1/23, 15/1, 11, 15/12; Kor. il 4/3, 4/4.
139 Kor. 1/17-18; Kor. il 5/19.
14 Kor. il 4/2-3.
14 1 Rom. 16/25.
14 2 Kor. 1 15/1-3.
143 Gaf. 3/8; Ram. 1/1-4. Pavlus'un ncil'i brahim'e kadar geri gtrmeye al
mas ve Kitab- Mukaddes'ten referanslar gstermesi, ncil'in dnya apnda
yaylmasna dair Tanr'nn bir plannn olduunu gsterme gayretidir. Luther,
"Gospel", DPL, s. 371.
144 Rom. 16/25, 27.
14 5 Rom. 15/25, 27; Kor. 1 15/1-3
146 Rom. 2/12.
147 Kor. il 9/14; Gal. 2/5, 14.
148 Gal. 2/16.
PAVLUS'UN GRETSN N ANA ZGLER 149
149 Fitzmyer, Paul and His Thealagy, s . 38-39; Childs, Bib/ica/ Thea/ogy of 1"he Old
and New Testament, s. 237.
150
Hz. sa ve Nasra ilikisine dair bkz. inasi Gndz, "Kuran'n nasara terimi
zerine Etimolojik ve Tarihsel Bir Yaklam", Mitolojii ve nan Arasnda, Ett
Yaynlar, Samsun, 1998, s, 81-99.
151 Patristik yazarlar (lrenaeus,Tertullian gibi), Eusebius'da Origen ve
Eusebius'un kendisi Pavlus'un bu tr ifadelerinde kastettii eyi -onun tebli
inin bir zeti olmas hasebiyle- bazen Luka incili olarak yorumlamalarna
ramen bu tr anlatlardan ncil anlatm gibi hususi bir ey anlalamaz.
Fitzmyer, Paul and His Theology, s . 39.
150 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
2. Dinamik Yaps.
157 Gaf. 5/2 vd. Morgan, The Refgion and Theofogy ofPauf, s. 79.
158 Fitzmyer, Pauf and His Theofogy, s. 41.Fitzmyer, "Pauline Theology'', NJBC,
s.1390. Dier ifadeler iin bkz. Gaf. 3/14-19, 4/21-31; Rom. 4/13-21, 9/4-13.
Pavlus'un bu yaklam daha sonra Efes.1/13, 3/G'da daha gelimi bir ekilde
formle edilir.
159 Fitzmyer, Pauf and His Theofogy, s. 41.
PAVLUS'U N GRETSINN ANA ZGLER 153
6
1 0 P.W. Barnett, "Apostle", DPL, s. 45. sa zamannda biri tarafndan gnderilme
anlamnda kullanlan saliah'n yaygn olarak kullanld ve sa'nn kavram al
d, "Tanr tarafndan gnderilen biri" anlamnda nce kendisine uygulad
sonra da setii kimseler iin kullandna dair, bkz. Barnett, a.g.m., DPL, s.
47.
6
1 1 Barnett, "Apostle", DPL, s. 45.
6
1 2 Hem sekler hem de dini anlamda kullanlan Saliah'in Yen i Ahit sonras bir
dneme ait olmas, kelimenin fiil eklinde apostel/iein ve ex-apostellein ola
rak -yaklak olarak yedi yz kez- kullanmna karlk apostolos'un bir kez kul
lanm ile ilgili olarak, bkz. Barnett, a.g.m., DPL, s . 45.
6
1 3 Barnett, a.g.m., DPL, s. 45-46. Schmithals, gnostisizmde gksel ve yersel iki
kurtarc inancnn olduu ve Pavlus'un bunlardan yersel havari anlayn al
dn dnr. Gnostik metinlerdeki yersel kurtarc kullanmlarnn daha
sonraki bir dneme ait olmasnn yan sra, apostle kelimesini yersel kurtarc
anlamnda kullanlmad bu kaynaa yneltilen eletirilerdir. A.g.m., a .y.
, 164 Barnett, a.g.m.", DPL, s. 46.
154 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
isa'nn resul olmaa davet olunan Pavlus, ve Sostenis karde, ... ;, Kor. 1 1/1;
"Allah'n iradesiyle Mesih sa'nn resul. Pavlus, ve Timoteyus karde ... Kor. il
1/1. "sa Mesih'in kulu, resul olmaa davet olunup Allah'n ncil'ine tahsis
edilmi olan Pavlus ... ". Rom. 1/1.
181 Grant, Saint Poul, s. 116.
182 Beker, Paul th Apostle, s. 6.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 157
byk bir dayanak oluturacak bir zellie sahip olmasna ramen Pavlus,
158 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
dan verilen bir ayrca lktr (Roma. 1/5, 15/15) . Onlar, M esih'i n
yetki verdii kurtulu mjdecileridir (Roma. 10/15; Kor. I 1/23,
9/27). Bu yzden de Pavlus, havariliinin sorgulanmaya balan
masndan sonraki mektuplarna, kendisinin havari olarak seimin
de bizatihi Tanr'nn rol oynadn, bazen de Mesih tarafndan
grevlendirildiini ifade eden bir tarzla balar 191 . ncilin insanlara
ulatrlmas iin Tanr'nn ezeli planna uygun olarak ta ana rah
minden itibaren bu maksatla seilmitir 192 . Onikiler tarafndan
grevlendirilenleri eleti rmek maksadyla da, insanlar tarafndan
eli olarak grevlendirilmeyi hafif grerek kendisinin, sa M esih
ve onu lmden diriltmi olan Baba Tanr tarafndan grevlendi
rildiini bir stnlk vesilesi olarak takdim eder193 . Tanr'nn ira
desiyl e havari seilmitir, seilmesi tamamen Tanr' nn ltfu so
nucudur 194. Kendisinin bu koriuda hibir gayreti olmad gibi,
stelik, M esih'in ballarna kar dmanca bir tavr da almtr.
Yapt her eyi Tanr'ya ve Mesih'e atfettii gibi, havari olarak
seilmesini de yine onlara balar195 .
Havari olmak iin birisi tarafndan (Rab) grevlendirilmenin, de
vam niteliindeki, Rab sa Mesih'in grevlendirdii kiiler olan
onikilerin ncil'i tebli yetkisi verdiklerini gsteren mektuplarn
olmas gerekmektedir. Pavlus'un ncil'i tebli hususunda Kuds
cemaati tarafndan grevlendirdiini ifade eden bir mektuba sahip
olmad itirazna, Pavlus'un karl havari olmak iin tavsiye mek
tubunun gerekmedii, asl mektubun insan kalbine yazlm mek
tuplar olduu, eklindedir196 . Ancak, Pavlus'un bu konuyla ilgili
196 Kar. 1 1 3/1, 3/2-3; Leander, Paul and His Letters, s .25.
160 PAVLUS H I RSTYANLIGI NA GR
197
Gal. 12/2-4.
198
Ga/. 12/7-11.
199
Kor. I 8/19 vd.
PAVLUS' U N GRETSNN ANA ZGLER 161
nin bir delili olarak sunmasyla 200, havari olmann bir dier zelli
ini ortaya koymu olur. Ancak bunun ne kadar doru bir lt
olduu tartlr. Zira, sa Mesih'in kendisi tarafndan tayin edilen
ve Yahudi-Hristiyan lar olarak bilinenler davetlerinde baarl ola
madklar ve zamanla ortadan kalktklar bir gerektir.
7. Misyon Faaliyeti Srasnda ekilen Aclar
Pavlus taraf ndan kendisinin havari oluunun bir delili de, mis
yon faa liyetleri srasnda ektii aclar, katland skntlar20 1 ve
bedeninin de Mesih'in lmn zerinde tamasdr202
8. Havari Oluunun ncil'le Desteklenmesi
206
Munck, Pau/ and The Safvatian of Mankind, s. 98.
207
Petrus'a atfedilen ve aada Pavlus'un havarliinin sorgulanmas konusunda
bahsedilecek olan bir mektupta, Pavlus'un nasl Petrus snnetlilere gnderil
diyse, kendisinin de snnetsizlere gnderildii iddiasnn tam tersi bir yakla
m yer alr. Petrus kendisinin milletlere gnderilidii halde Pavlus'un kendi
sinden nce onlara gittiini syler. The Letter of Peter to James, 17/3.
208
.
Gaf. 1/15-16.
209
Gaf. 1/15-16.
o Gaf. 2/6-10.
211
"zgr deil miyim? Eli deil miyim? Rabbimiz sa'y grmedim mi? Ve
Kifas'a sonra Onikilere grnd ... Ondan sonra Yakup 'a, sonra btn resul
ler: ve hepsinden sonra, vakitsiz domu ocuk gi olan bana grnd". Kor 1
1/5-9. "Rabbin kardeleri, ve Kifas gibi yanmzda iman eden bir kar gezdir
mee salahiyetimiz yok mudur?". Kor. 1 9/5.
Goguel, Jusus and Origins of Christianity., s. 1 17.
212
PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLER 163
'
il. Mek tup'taki saldr konusu daha farkldr. Bura
Korintliler e
da Pavlus'un havariliine saldrnn gerisinde Yasa ve ncil ilikisi
yer a lmaz; merkezi saldr noktas, onun 'kiisel olarak orada'
bulunmay, ruhsal byklnn ve etkisinin olmaydr. Bunla
rn yokluu onun bir havari olara k vasflanmasna engeldir. Pavlus
zayf ve etkisizdir 222 ; Pavlus, Mesih'in bu d nyann gleri ze
rindeki hakimiyetini somutlatrmaktan ziyade onlara maruz kal
mtr. G venilir bir havari olduunu iddia etmesine ramen, hi
bir ekilde Mesih'in bir aki rdi olara k isimlendirilmez. Pavlus'un
Mesih hakkndaki mesaj, isa'nn kendi muhteem hizmeti hak
3
kndaki bilgiyle desteklenmez 22 Ruh'a sahip deildir. nk,
karizmatik bir havariyi kara kterize eden iaretler, mucizeler ve
4
fevkalade iler yapmaz 22 Pavlus'un hibir karizmas ve onda
Mesih'in sznn ve kiisel var oluunun delili yoktur 225
226
Rom. 15/30-31.
227
Goguel, Jesus and Origins of Christianity, s. 119. El. . 21/20-28. Burada
zellikle Pavlus'un Yasa'ya kar tavrndaki farkllkdan dolay, Yasa'ya ball
kuvvetli olan kardelere kendisini isbat etmek iin tevbe alemeti olan eyler
yapmas istenir.
228
Barnaba ile birlikte zikredildii 14/4, 14 hari. Beker, Paul The Apostle, s . 5.
229 Ya huda'nn yerine seilecek olan havarinin tamas gereken zellikler ba
lamnda zikredilen szlerde, Luka havarilik anlaynn artn ortaya koyar:
"Buna gre, Yahya'nn vaftiz dneminden balayarak Rab sa'nn, aramzdan
yukar alnd gne dein bizimle birlikte geirdii btn sre boyunca yan
mzda bulunmu olan adamlardan birinin, isa'nn diriliine tanklk etmek
zere bize katlmas gerekir". El. . 1/21-22.
230 El. .,1/15-16; C. K. Barett, Pau/, An lntroduction to His thought, s . 125.
PAVLUS'UN GRETS N N ANA ZGLER 167
s. 692.
249 Fitzmyer, Paul and His Theo/ogy, s. 42.
250 Goudge, The Theology of St. Paul, "A New Commentary On Holy Scripture,, s.
412-13.
25 1 Goudge, a.g.e., s. 413.
25 2 Alexander, The Ethics of St. Pau/, s. 50; Ziesler, Pauline Thealogy, s . 8-9.
Yahudilerin Tanr anlaylar ve bu anlayn tarih iindeki alglan hakknda
bkz. E.G.H, "God", Jewish Encylopedia, New York and London, Furkand
Waganalls Company MDCCCCV, XI, 1-15; W. T. Davinson, "God", ERE, VI, s.
252-256.
PAVLUS'UN GRETSN N ANA ZGLER 173
253 Childs, Biblical Theo/ogy of The Old and New Testament, s. 241; Prudy, "Paul
The Apostle", IDB, iV, s. 691.
254 Guthrie and Martin, "God", DPL, s.354. Kitab- Mukaddes'te yer alan metinle
rin hibirinde Tanr'nn varl tartmas yer almaz. A.J. Maclean, "God",
James Hastings, Dictionary of The Bible, Edinburg, T & T Clark, 1914, s. 299.
255 Ridderbos, Paul: An Outline ofHis Theology, s. 247.
256 E. G. H . , "God", JE., x, .
174 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
u 265, "Ta n r'nn ada leti" (Roma. 1/17; 3/5; 2 1-22, 25; 10/3) ek
lindeki kullanmlard r. Pavlus'un kullanm tarz ayn ekilde Eski
Ah it'te bulun masa d a, Pavlus o radan a lm tr266 Pavlus' u n deyi
mine en ya kn olan, sidqot Yah veh "Rabb'in adil h k m leri" ( Tes.
33/2 1 ) ya da "Rabb' i n doru ileri" ifadelerid i r (Hakim. 5/1 1).
Ancak Pavlus' u n kulland deyimin tam dengi, onun H ristiya n l k
ncesi Filistin'e zg k u l l a n m n gsterir ekilde Qumran Litera
t r' nde (lQM 4/6, sedeq'EI) bulunur. Eski Ahit'in ilk kita p larnda
sedeq ya d a sedaqah, Ta nr' n n isya nkar halkyla d avalat, Tan
r' n n kendisiyle srail' e hkmettii ve adaleti ni gsterdii sfat n
ifade e d e r (a. 3/13; Yer. 12/1; Ho. 4/1-2; Mik. 6/2) . Bu sfat,
O'n u n a d li ya d a h u ku ki faa l iyetini tasvir eder. O, "adaletle" h k
meder (Mez. 96/13, 98/9) . Bu balamda "Rabb'n doru ileri",
O'n u n hukuki ileri olarak a n lalabilir (Mik. 6/5; Sam . 1 12/7).
Srgn sonras dnemde Ta nr'nn vasf olarak sedeq, a rt bir
anlam kaza nr: "Be n i m ada letim" ve "benim kurtu luu m"a pa ra
lellik a rzeder ( bkz. ia. 46/13 ) ve kurtarc inayet faa l iyetini y
nelttii halk n, kendisiyle kurtard bir sfat haline gel i r. Eski
Ahit' in "Tanr'nn adil lii" a n layndan dolay, Pavlus, Ta nr' n n -
kurtulu tarihinin bir paras olarak- Mesih i sa'ya imandan kay
nakla n a n inayetle aklanma ekli nde, insa n l k iin yeni bir kurtulu
modeli hazrladn ka bul eder2 67
265
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 691; Davinson, "God", ERE, VI, 258.
266
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 691.
267
Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 42-43
268
Fitzmyer, a.g.e., s. 44.
176 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
269 "yleyse buna ne diyelim? Tanr bizden yana ise, kim bize kar olabilir? z
Olu'nu bile esirgemeyen, O'nu hepimiz uruna lme teslim eden Tanr,
O'nunla birlikte bize hereyi balamayacak m? "
"Ama bizi sevenin araclyla bunlarn hepsinde galiplerden stnz. ( ... ) ... ne
de yaratlm baka bir ey Rabbimiz Mesih sa' da olan Tanr'nn sevgisinden
bizi ayrmaya yetecektir". Rom. 8/31-39.
270 Bkz. Moore, Judaism, , 396 vd., 400.
27 1 Pavlus'un Tanr'y Baba olarak dnme alkanl onun Baba'nn "Oulunu
bende" (Gaf. 1/16) ifa etmesi olarak kabul ettii Hristiyan oluuna kadar ge
ri gider. Tanr'nn baba olarak vahyedilmesi Pavlus'un Eski Ahit'ten rendii
her eyi bastrmtr.Grn gre, Pavlus'un mektuplarnda Tanr, srekli
olarak "Rabbimiz sa Mesih'in Baba's" olarak grnr (Kor. il 1/3; 1 1/31;
Rom. 15/6). Stanley, Christ's Resurrection in Pauline Saterialagy, s. 256.
27 2 Kor. il 1/3; Ram. 1/4; Galat. 2/20.
273 Rom. 8/15 vd.; Galat. 13/26; Davinson, "God", ERE, VI, 257.
274 Baba olarak Tanr takdimi iin bkz. Stanley, Christ's Resurrection in Pauline
Saterialagy, s. 255-57.
275 Goudge, The Thea/ogy of St. Paul, a.g.e., s. 413.
PAVLUS'UN GRETSN N ANA ZGLER 177
!arn babas olarak ka bul etse de Pavl us, insanlar a rasndaki baba
lk i likisiyle, Ta n r-i nsan a rasndaki babalk i l ikisin i kartrmaz ve
srekli olarak a radaki fark ifade eden kavra mlar kullanr276 :
Pavlus, kend i yapt ileri Tan r'ya atfettii gibi, bizim iin ya
plan her ey Ta n rya atfedilebilir. Baba, kendi maksadna uygun
vastal a r nceden bilir ve onlar seer (Roma. 8/29). Yarattklar
na hayat verd ii (Kor. 2/13) gibi O, vahyeder ( Gaf. 1/8) ve sonuna
kadar inananlar destekler (Kor. 1 1/8); onlar grevlendirir (Kor./
12/28), iyi iler yapld nda m kafat a rttrr (Kor. f 3/6- 7 )2 77
6
27 Maclean, "The Apostle Paul" ., DBH, s . 691.
277 Goudge, The Theo/ogy of St. Poul, s. 413.
8
27 Amiot, The Key Concepts of St. Pau/, s. 38; Leander, Paul au/ and His Letters, s.
66
279 Leander, Paul and His Letter, s. 66.
178 PAVLUS HIRSTYANUGINA GR
28 0 Prudy, "Paul The Apostle", JDP, iV, 691; Goudge, a.g. e., s. 406.
28 1 Goudge, a.g.e., s. 413.
282 Witherington, "Christology", s. 103-4.
283 Rom. 4/5, 17, 24.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 179
284 "Bundan sonra Mesih, her ynetimi, her hkmranlk ve gc ortadan kald
rp egemenlii Baba Tanr'ya teslim ettii zaman son gelmi olacak. nk
Tanr btn dmanlarn O'nun ayaklaar altna serinceye dek O'nun ege
menlik srmesi gerekir. Ortadan kaldrlacak en son dman lmdr. "Tanr
her eyi Mesih'in ayaklar altna sererek O'na bal kl nd" sznn her eyi
Mesih'e bal klan Tanr'y iermedii aktr. Her ey Oul'a bal klnnca, o
zaman Oul da her eyi kendisine bal klan Tanr'ya bal olacaktr. yle ki,
Tanr her eyde her ey olsun". Kor. 1 15/28;. Beker, Pau/ the Apost/e, s. 200.
,
285 Beker, a. g.e. , s. 200.
286 Ancak Pavlus'un Tanr ile sa a rasn ayrmas, Tanr'n n tekliini vurgulamas
(Kor. 1 18/5-6), onu bazen Tanr ile ayn zden olduunu sylemesine engel
olmaz: "Mesih Tanr zne sahip olduu halde, Tanr'ya eitlii sarlacak bir
hak saymad. nsan biimine brnm olarak lme, armh zerinde lme
bile boyun eip kendini alaltt" Fi/ip. 2/6-8.
287 Teslis tr bir anlay, zellikle Pavlusyen denilen ve talabelerine atfedilen
289
Yahudilerin Tanr'y yaratc, evrenin ilk sebebi dnyann ve insanlarn yneti
cisi olarak kabul ettikleri hakknda bkz. E. G.H.,"God", JE, X
290 Goudge, The Theology of St. Paul, s. 407.
291
Eliade, A.History of Religious ldeas, il, 351
PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLER 181
295 Kristoloji, btn Yeni Ahit kitaplarnn ve bunlar hakkndaki kilise babalar ve
konsil kararlarnn oluturduu bak asyla Mesih-olaynn teolojik balam
da anlalmasdr. Klasik kristoloji hem varlk-ncesi hem de varlk-sonras
Mesih'i iermekle birlikte, merkez, kanonik kitaplarda ulalabilen isa'dr.
Leander, Paul and His Letters, s.99. Kristoloji ve anlamlar ve artrdklar
iin bkz. Madeleine & Miller, "Christology", HDB, s. 99;Hinnels, "Christology",
DR, s. 89-90;Goring, "Christology", DBR, s. 105; Brandan, "Christology'', DCR,
s.195. Sistematik bir kristoloji almasnn ele ald konular iin bkz.
Wolfhart Pannenberg, Jesus-God ond Man, trs. Lewis L. Wilkns and Duane A.
Prube, SCM Press Ltd. Landon, 1964; Oscor Cullmann, The Christology of The
New Testament, trs .. Shirley C. Guthrie and Charles A. M. Hali, SCM Press
Ldt., Great Britain.1963.
29 6 Pavlus'un din anlaynn kurtulu merkezli olduuna dair bkz. Ernest
Kasemann, Perspectives on Paul, s. 60-61; Fitzmyer, Pauline Theology, s. 138;
Brevard 5. Childs, Biblical Theology of The Old and New Testament,
Theological Refleciton on the Cristian Bible, Fortress Press, Minneapolis,
1993, s. 245. Kurtulu dncesi ve din ve felsefede yaygn bir anlay olmas
hakknda bkz. N inan Smart, "Sorteriology An Overview", ER, IX, 418; Smart,
"Salvation", DCR, s. 552-553; Goring, "Salvation", DBR, s. 455; Joachim Wach,
"Din ve Felsefede Kurtulu Dncesi", Dinler Tarihinde Kurtarc (Kurtarc
Dncesi), ev. Ali Cokun, M. . lahiyat Fakultesi Dergisi, 13-15, 1997, s.
249-261; Cokun, Osmanl "Dini Kurtulu Hareketleri" zerine Sosyolojik Bir
Aratrma, yaynlanmam doktora tezi, stanbul, :,996; S. G . F. Brandan (ed),
Savior God, Manchester U niversity Press, Landon, 1963; Max Weber, Sosyo
loji Yazlar, ev. Taha Parla, Hrriyet Yaynlar, stanbul, 1986, s. 232.;
Sociology of Religion,trs. Eprahim Fiscoff, Landon, 1965, s. 151-165, 184-
206'daki kurtulu yollar ve kurtulu tipleri adl blmler.
297 Rom. 10/8-14; Fi/ip. 2/6-11.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLER 183
298 Ridderbos, Paul, An Outline of His Theology, s. 50; Beker, Paul the Apostle, s.
345.
299 Grant, St. Paul, s . 57.
300 Pavlus'un d nyevi sa ile ilgilenmedii konusuyla alakal olarak bkz. bu al
mann "Pavlus-isa likisi" adl blm.
301 Gaf. 1/11-12; Kor. 1 11/13-26; Sel. 1 2/13.
184 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
302 Dinlerdeki Mesih dncesi hakknda bkz. Wilson O. Wallis, Messiahs, Their
Role in Civilization, American Council on Public Affairs, Washington, 1943;
Ekrem Sarkolu, Dinlerde Mehdi nanc, Samsun 1997.
30 3 Yahudi literatrnde bu kelime, ok sk bir ekilde Yahudi krallarna, nadiren
ba rahip iin ve bir kez de pagan kral Kirus iin kullanlr. Fitzmyer, Paul and
His Theology, A Brief Skecth, s. 50-51.
304 Ziesler, Pauline Religion, s. 28.
305 Oscar Cullmann, The Christology of The New Testament, s. 1 13-114,117;
Madeleine & Miller, "Messiah", HDB, s. 439; Goring, "Messiah", DBR, s. 337.
306 Pavlus, kendisine ait olduu hususunda tartma olmayan mektuplarnda "sa
Mesih=46", Mesih sa=44", Rabbimiz sa Mesih/Rab sa Mesih=l6" ve msta
kil olarak "Mesih=204" kez olmak zere toplam 320 kez kullanlr. Pavlus'daki
bu kullanmn younluuna ramen, ayn kelime drt incilde toplam 57 ve El
ilerin leri'nde ise 27 kez kullanlr. Mjde ncil'in ABC Dizini, "Mesih" mad-
PAVLUS' U N GRETS N N ANA ZGLER 185
desi. Bu kelime sa iin Pavlucu okulun olduu kabul edilen mektuplarda 81,
Pastoral mektuplarda ise, 32 kez kullanlr. Yeni Ahitte yer alan ve sa'nn
kendisine Mesih olarak ifade ettii ve h avarilerin onu bu sfata sahip olarak
grmeleriyle ilgili olarak bkz. Sinanolu, Kitab- Mukaddes ve Kur'an- Ke
rim'de Nbvvet, Baslmam Doktora Tezi, stanbul, 1994, s. 155-159.
307 Witherington, "Christology", s . 104.
308
Childs, Biblica/ Theology of The Old and New Testament", s. 245.
309
Kng, Judaism, s. 362.
310 Davud'un soyundan gelmesi, Yahudilerden olmas (Gaf. 4/4; Rom. 1/3),
' kusursuz kutsal olmas (Kor. 11 4/21; Rom. 5/17-19) gibi..
311 Witerington, a .g .m ., DPL, s. 107.
186 PAVLUS H IRISTIYANLIGINA GRi
331142
313
Fi/ip. 2/8.
Goguel, Jesus and Origins of Christianity, s.109.
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, s. 693.
3 15 Guignebert, el-Meslhiyye, s.50.
3 16
31 1
318
Rom. 6/10; Kor. 1 6/20, 7/23, 15/3; Gal. 1/4; Fi/ip. 2/7
Gal. 4/4; Fi/ip. 2/7.
Rom. 14/9; Fi/ip. 2/10-1 .
PAVLUS'U N RETSN N ANA ZGLER 187
360 Rom.10/ 9
361 Rom. 10/9; Kor. 12/3. Sinanolu, Kitab- Mukaddes ve Kuran- Kerim'de
Nbvvet, s. 175.
362 Guignebert, el-Mesihiyye, s. 136.
36 3 Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 693.
194 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
367 George Foot Moore, Judism, , s. 424, 429; Hurtadon, "Lord", DPL., s. 561;
Fitzmyer; Paul and His Theology, s. 52; Fitzmyer, 'Pauline Theology', s . 1394.
Culmann, History of Salvation, s. 201; Brandon, "Kyrios", DCR, s. 403;
Bultmann, Primitve Christianity in its Contemporoy Settings, s. 176.
6
3 8 Moore, Judaism, , 424; Hurtadon, "Lord", DPL., s. 561
369 Hurtado, "Lord", DPL., s . 563.
370 Brandon, "Kyrios", CDR, s. 403; Cullmann, The Christolagy of The New
Testament, s. 196-198.
196 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
374 Prudy, "Paul the Apostle", IDP, iV, 694, 96;M.A. Seifrir, "in Christ", DPL, s.
433.
375 Pavlus, "Tanr'nn Olu" ismini, mesih ve Rab ile karlatrldnda ok az ve
"Tanr'nn Olu" Kor. 1 1/3; "kendi olu" Kor. 1 2/20; Gal. 4/5-7 tarznda kulla
nr. Bir yerde de, Tanr'yla ayn zden olduunu ima eden bir tarzda kullanr.
Fi/ip. 2/6-8. Amiot, The Key Concepts of St. Paul, s. 114.
3 76 Prudy, a .g.m., IDP, iV, s. 694; W. Douglas Mackenzie, "Jesus Christ", ERE, Vll,
s. 530.
198 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
Eski Ahit geleneinde israil 377, srail mil letinin temsilcisi olarak
kral 3 78, melekler 379 ve daha sonraki zamanlara doru insanlar380,
Tanr' nn oullar 381 olarak isimlendirilmekteydi. Bu tr isimlen
dirmeler onlarn Tanr'yla soy ilikileri olduu a nlamna gelme
mekteydi. Zira srail'in byle bir dnceyi kabul etmesi mmkn
deildir. Tanr'nn olu olmak, bir taraftan O'na itaatkar olmak
dier taraftan, tanrsal olarak grevlendirilmek ve sz konusu
grevi baka insanlara aktarmak anlamna gelmekteydi 382
Eski Ahit'te bazen, bt n Yahudiler ya da btn insanlar Tan
r'nn ocuklar olarak gr ldnden Tanr Baba olarak tanmla
nr. Genelde byle olmakla birlikte, zaman zaman bu sfat Tanr
tarafndan belli bir maksat iin seilen kimseleri ifade edecek
ekilde daraltlmaktayd . Mezmurlar'da Tanr'nn Baba, halknn
da O'nun oullar olduu ifade edilir (Mez. 2/7). Bu ifadeye uygun
olarak beklenen mesih Sleyman'n Mezmurlar'nda 383 , -kelime
mecazi olarak kullanlara k-, Tanr'nn Olu olarak selam lanr (5/.
Mez. 1 7) 384 Yine Davud' u n soyu ndan gelecek olan kral da Tan
r'nn Olu olarak isimlendirilir (Sam 11 7/14; Mez. 2/7, 89/26-27).
37 Hoea 1 1/1. Ayrca bkz. k. 4/22; a. 43/6 vd. Eski Ahit'te bu sfat bazen
srail ve bazen da teokratik ya da messiyanik kral iin kullanlrdr. Bu tarzda
kullanldnda Tanr'yla metafizik bir ilikiden ziyade sadece saygn bir ko
numu, bir taraftan sevgi ve tevecch d ier yandan ise, itimat ve itaat ilikisini
artrr. Daha sonraki Yahudi l iteratrnde kelime, ou kez mesihin bir s
fat olarak kullanlr (Enok 105/2; Ezra 7/28, 13/7). Morgon, The The Theology
and Religion of Paul, s. 56.
386
"Zira eer dman iken, Olu'nun lm vastasyla Allah ile bartksa, ba
rm olarak onun hayat ile daha ziyade kurtulacaz" Rom. 5/10. Ayrca bkz.
Kor. 1 1/13 vd.
387
"nk Tanr'nn ne kadar vaatleri varsa ondadr" Kor. 1 1/20.
388 Hurtado, "Son of God", DPL, s. 903.
389 Stanley, Christ's Resurrection in Pauline Sateria/ogy, s . 266 ..
PAVLUS' U N CRETSNN ANA ZGLER 201
390 Gol. 4/4 vd. Morgan, Tanr'nn Olu oluunu hem varlk ncesi durumunda
hem de bir kul formuna sahip olduu zamanda devam ettirdiini (Rom.5/10,
8/32 ve Rom. 8/3) kabul eder. Ada ionist bir kristolojisinin hibir izinin
Pavlus'da yok olduunu syler. Keza Morgon, Mesih'in Tanr'nn Olu oluu
nu Ruh'a balanamayacan, nk Pavlus'da byle bir yaklamn olmadn
ifade eder. Morgon, The The Theology and Re/igion of Paul, s . 57, 58.
391 Hurta do, "Son of God", DPL, s. 745.
392 Rom. 5/8-10, 8/3, 32, 29.
202 PAVLUS HI RSTYANLIGINA G R
samal insan bilgeliine tercih ettiini bile sylemekten ekinmez. Kor. 1 1/25.
insan bilgeliine kar da olduka gvensizdir. Kor. 1 2/4, 5, 13, 3/19.
397 Prudy, "Paul the Apostle", /DP, iV, 695.
399 Philo, Tanr ve O'na yabanc olan dnya arasndaki boluu kapatmak iin,
kozmogonik ve soteriyolojik bir rol oynayan Logos kavramn ortaya atar. Logos
Tanr'nn yaratmadaki aracs ve dnyay bozulmaktan birlikte koruduklar gtr.
Tanr ve Logos dnya ile ile ilgilidir. Birincisi yaratc olarak, ikincisi ise, arac
sebebi olarak. Ayrca Logos, vahiydeki ve kurtulutaki tanrsal vastadr. Pavlus,
hibir yerde Mesih'i Logos olarak isimlendirmez. Ancak Morgan'a gre o,
Yuhanna'nn Logos bildirisine bir adm olarak kabul eder. Pavlus'un Mesih'i
helenistik temelde kullann ifade eden yaklamlar iin bkz. Morgan, The
Relgion ond Theology of Paul, s. 62-63. Mesih'in Tanr'nn dol uluunu ve kurtaran
bilgiyi nakletmede arac olmas hakknda bkz. Morgan, The Relgion and Theo/ogy
of Paul, s. 64.
400 Leander, a.g.e., s. 45.
405 "Mesih Tanr zne sahip olduu halde, Tanr'ya eitlii smsk sarlacak bir
hak saymad. Ama yceliinden soyunarak kul zn ald ve insan benzeyi
inde dodu. nsan biimine brnm olarak lme, armh zerinde lme
bile boyun eip kendini alaltt" Fi/ip. 2/7-8. Ayrca bkz. Kor. il 8/9; Rom. 1/3.
406 Leander, Poul and His Letters, s. 126.
407 Childs, Biblical Theology of the Old and New Testamens, s. 246; Ziesler,
Pauline Relgion, s. 11; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.1403 ..
408 G. G . Findley, "Law" (New Testament'te)", s. 536.
409 Hastings, "Law", DAC, i l, 687; Pavlus'un bu metinlerde zellikle de Romallara
Mektup'ta ve Galatyallar'a Mektup'fa Yasa'ya bak farkllk arzeder. nk
Galatyallara Mektup, Yasa'nn yerine getirilmesinin daha bir Hristiyan
olunmasnn bir koulu olarak gren Yahudicilere yazlmasna karn, Romal
lar'a Mektup, Sinagogdan ayrlarak H ristiyan olan tanrdan korkanlar ve Ya
hudilere ynelik kaleme alnmtr. Bir tartma ortam zellii tamaz. Beker,
Paul the Apostle, s. 53. Yasa'nn ilga edildiinin sylenmesi ise, Pavlus'un ta
lebelerinin kaleme ald mektuplardan yalnzca,, Efes. 2/15'de yer alr.
Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s . 1403.
410
Rom. 3/21 (Yasa ve Peygamberler gibii). Gaf. 4/21; Kor. 1 14/34.
206 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
4
14/21) 11 iin kullanr. Ancak bir kural olarak nomosu yalnzca,
M usa'ya ait olduu kabul edilen Tekvin' den Tesniye'ye kadar olan
kitaplar iin kullanr4 12 .
Pavlus iin tek bir yasa vard r. Putperestlerin kalplerinde olan
la Yahudilerin yazl Yasa's, her ikisi de Tanr' nn iradesinin yans
malardr. Bu yzden de, Yasa terimini, hep tekil olarak kullanr.
Mektuplarnda, Yasa'yla genellikle Kutsal metinlerde vahyedilen
Tanr'nn iradesini 41 3 kasteden Pavlus, onu bir ka anlamda kulla
nr:
Genel kanun/yasa anlamnda "ru h'un bu tr meyvelerine kar
bir yasa yoktur (Gaf. 5/23); "Yasa'nn olmad yerde su da yok
tur (Roma. 4/15)"; "Yasa'nn olmad yerde gnah saylmaz (Ro
ma. 5/13)"4 14 bazen nomosu mecazi a nlamda bir prensibe (Ro
ma. 3/27; 7/21, 23), gnaha (Roma. 7/23, 25) ya da gnah ve
lme (Roma. 8/2); insan doas anlamna (Roma. 2/14); imana
(Roma. 8/27), Mesih'e (Gaf. 6/2), ruha (Roma. 8/2) gnderme
yapacak ekilde kullanr41 5 . Birka yerde de Yasa'y, vicdann yeri
ne getirdii sorumluluk (Roma. 2/14-16), sivil yasa (Roma. 7/2-3 )
ve hatta Mesih'in arzusu anlamnda bile ku llanr (Gaf. 6/2)416
Geri kalan yerlerde, yaklak doksan yedi kez nomosu Mu
sa'nn Yasa'sna gnderme yapmak iin kullanmasna 4 1 7 ramen
yalnzca bir yerde "M usa' nn Yasa"sndan bahseder (Kor. I 14/34;
Roma. 3/3 1)418 Pavlus Musa'nn Yasa'snn dndaki yasalardan
411 Kor. 1 14/21; Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 696; Grant, Saint Paul, s. 49.
41 2 Ram. 5/12, 14. "Vaadden 430 yl sonra verilen Yasa"gibi. Hastings, "Law",
DAC, 111, s. 687. W. O. Davies, "Law in New Testament", IDB, 1 1 1, 99; Fitzmyer,
"Pauline Theology", NJBC, s. 1403.
413 Prudy, "Paul The Apostle", /DP, iV, 696.
4 14 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 76; Fitzmyer, a.g.m., NJBC, s. 1403.
4 15 Fitzmyer, a.g.e., s. 76; Prudy, a .g.m., /DP, iV, 696.
4 16 Prudy, "Paul The Apostle", /OP, iV, 696.
41 7 Fitzmyer, a.g.e., s . 75-76; Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s. 1403;
Ridderbos, Paul:An Outline of His Theology, s. 106.
418 Davies, "Law in The New Testament", IDB, 1 1 1, 98; Fitzmyer, a.g.e., s. 76.
PAVLUS'UN GRETS N I N ANA ZGLER 207
42 7 Kari Rahner, SM., 111, 281.Ridderos, Pavlus'un Yasa anlayn sa'nn eirat
anlayyla benzerlikler gsterdiini syler. Bu benzerlikleri, Yasa'y sevgiye
indirgemesiyle (Rom. 13/8; Gol. 5/14 ve kr. Kor. 1 13) ortaya koyar.
Pavlus'un sevgiyi imandan ve mitten daha byk olarak isimlendirmesini de
sa ile olan benzerliine ekler. Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology,
s.136.
42 8 Fitzmyer, Pau/ and His Theology, s. 75.
429 Rom. 7/12, 14, 16, 22; Hristiyan olmadan nce Pavlus iin Yasa, btn srail
liler iin olduu gibi Tanr'nn stn inayetidir, vahyinin ve iradesinin zirvesi
dir; dinin merkezi ve adaletin kaynadr. Amiot, The Key Concepts of St. Paul,
s. 79.
430 Morgan, The Relgion and Theology of Paul, s.81.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 209
ma. 7/149) yani, Tanrsal sifere ait olara k tasvir edilir43 1 . Onun
emirleri dorudur. Bizatihi kendisi doruyu hedefler. Ancak onun
istekleri yalnzca Mesih' de tamamlanr (Roma.8/4).
Yasa insanlara hayat versin diye indirilmitir; ancak hayat yeri
ne lm getirmitir432 H ibir insann tam anlamyla Yasa'y yerine
getirmesi mmk n olmadndan i nsanlara hayat verme fonksi
yonunu icra edememitir. Onun hayat verme hususundaki yete
neksizlii ayn zamanda Tanr'nn her eyi nceden grmesinin de
bir sonucudur. Zira Yasa'nn temel maksad, Tanr'nn inayetinin
daha gl olarak ilev grebilmesi iin insanlarn ahlaki ve ma
nevi izdraplarn arttrmakt. Yasa'nn verili sebeplerinden biri
buydu. Bu olumsuz fonksiyonu ayn zamanda onun olumlu roln
de oluturuyordu 433 . Pavlus mektu pla rnn hi birisinde Yasa'y
Tanr'dan bamsz ve onun belirledii hedefin d nda hareket
eden bir g olarak tasvir etmez. Yasa'ya atfedilen btn faa liyet
ler -kleletirme, ldrme gibi- Tanr'nn kurtarc maksadna
matuftur. Bu faaliyetler, bizatihi Tanr tarafndan gerekletirilir.
Bu gstergeler sebebiyledir ki, Mesih dndaki insanlar iin onun
ierdii korkun tehlike bilinir hale gelir434
Pavlus, iinde yaad skntnn sorumlusu olarak Yasa'y su
lamaz. Bu skntdan gnaha baml-dnyevi insan doasn so
rumlu tutar. Pavlus'un iinde yer alan ve Tanr'nn Yasa'sna kar
koyan, lm Yasa'sdr435 Bu Yasa, byk ksm itibaryle cismani
bedenin hakimiyetine bal olan kullansz ve yk olan riteller ve
seremoniler sisteminden ibarettir (Gaf. 5/8). Kutsal gnler, temiz
ve temiz olmayan yiyecekler ve snnet gibi dzenlemeleri cismani
bedene ynelik dzenlemelerdir ve ahlaken nemsiz eylerdir
(Gaf. 6/15)436
439 Weiss, Earliest Christianity, il, 547; Amiot, The Key Concepst of St. Pau/, s. 70;
Stendahl, Yasa'ya yklenilen bu gnah arttrma sulamasnn, hem Yahudilik
te hem de Hristiyanlktaki ortak bir retiden kaynaklandn ifade eder. Bu
retiye gre, Musa Sina dandan elinde levhalarla dndnde halknn al
tndan yaplm bir buzaya ta n grnce kzm ve elindeki levhalar yere
atarak onlar paralamtr. Sonra yeniden dan tepesine Yasa'nn ikinci bir
versiyonun a lmaya gider. Yorumculara gre ite bu ikinci kta alnan Yasa,
gnakarlarn emirleri inemesine ve halkn itaatsizliine dikkat ekendir. Bu
yzden o, gerek Yasa deildir. Stehdahl, Pavlus'un "Yasa'nn sular ortaya
karmak iin eklendi"ini sylediinde kastettiinin bu anlaya konu olan
Yasa olduunu syler. Stendahl, Paul Among Jews and Gentiles, s. 20. Gna
hn Yasa'yla ortaya ktna dair yine bkz. Ridderbos, Pau/ : An Dut/ine of His
Theo/ogy, s. 144.
440 Ziesler, Pauline Christianitiy, s. 112-113; Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His
Theology, s.144, s.
441 Ridderb s, Paul: An Dut/ine of His Theology, s . 147.
442 Rom. 5/12-21;7/5-7 vd.; Ridderbos, a.g.e., s. 150.
212 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G R
Yasa ahlaki anlamda bilgi verici bir rol oynar; "insana gerek
gnah bilgisini verir (Roma. 3/20)". Pavlus, Musa'dan nceki d
nemde ktln bulunduunu kabul eder; ancak bu dnemde
Yasa bulunmad ndan bunlarn Tanr'ya kar bir isyan olduu da
bilinmiyor, dolaysyla da gnah saylmyorlard (Roma. 5/13).
"Yasa'nn olmad yerde, emirleri ineme de yoktur (Roma.
4/15)"; "Yasa'nn yokluunda gnah ldr (Roma. 7/8 -9)445 ".
Yasa, Tanr tarafndan insann emirleri yerine getirmediinin bilgi
sinin akli olarak farknda olmas iin verilmitir. Bundan a nlalan,
Yasa'nn verilme sebebi gnah bilgisiyle birlikte, gnah ortaya
karmak ve onlarn emirler olarak inenmesine sebep olmak
tr446 . Bu fonksiyonuyla Yasa'nn yerine getirdii ey, i nsanlarn
gnahn farkna varmalarn salamak ve brahim'e yaplan vaadin
tamamlanmas olan Mesih'in kurtarc mesajna hazr hale getir
mektir447.
3. Kurtuluu Salayamaz
44 34 Grant, Saint Pau/, s. 47. Pavlus'un Yasa anlay ile stad sa'nn anlay
hakknda baknz. Morgan, The Re/igion and Theology af Pau/, s.96-97.
Dawies, "Law", /DB, i l i, 99.
445 Weiss, Earliest Christianity, il, 547; Morgan, a.g.e., s.244.
446 "Yasa, sular ortaya karmak iin antlamaya eklendi" Rom. 7 /21 ; "Ama
gnah, gnah olarak tannsn diye, iyi olann araclyla bana lm getiriyor
d u . yle ki, buyruk araclyla gnahn ne denli gnah olduu anlalsn"
Rom. 7/13. Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 150; Sanders, Paul
and Palestinian Judaism, s. 483.
447 Ziesler, Pauline Christianity, s. 109.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLER 213
vaadi miras almalar iindir. Eer hayat verci bir zellii olmu
olsayd, a klanma Yasa'yla olurdu 452 .
B. YASA'NIN VARLIGININ SEBEB
452 Sanders, Pauf and Pafestinian Judaism, s. 483, Beker, Pauf the Apostfe, s . 54.
453 Gaf. 3/19-20; Davies, "Law in New Testament" JDB, 111, 100; Ziesler, Pauline
Christianity, s. 108.
454 Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.1404. Bultmann, Gaf. 3/24'deki "Yasa,
Mesih gelinceye kadar, eiticimiz oldu" metnin, bir kiinin Yasa tarafndan
sbjektif mitsizlik durumuna gtrld ve bylece de Tanr'nn affedici
inayeti arzusuyla dolduu eklinde anlalamayaca, onun yerine insann Ya
sa altndaki objektif mitsizlik durumuna iaret ettiini kabul eder. Bundan
dolay, insanlar iin engelleyici bir unsur grevi grr. Rom. 9/33; Kor. 1 1/23.
Stendahl, The King James Version'un Gaf.3/4'deki paidaggosu eitici anla
mndaki tercmesinin yanl olduu, ancak bu yanln teolojik anlamda, g
nahn su olduunu ortaya koyma ve Mesih'in geliiyle balayacak olan yeni
hayatta inayeti ve aff aramaya gtrme ilevi grd iin bu tercmenin
kullanldn ifade eder. Stendahl, Pauf Among Jews and Gentiles, s.18.
paidaggosun antik Yunanda ve Roma'daki anlam ve kullanmlar iin bkz .
. Stendahl, a.g.e., s. 2 1
m Ridderbos, Pauf : A n Outline of His Theology, s.148.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 215
461 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 78. Pavlus'un kulland klelik kavramla
rnn kullanmnn Roma'daki klelik hukukunun zelliklerini m i yoksa Yunan
klelik hukukunun zelliklerini yanstt tartmas iin bkz. F. Lyall, Roman
Law n The Writings of Paul-The Slave and the Freedman", N ew Testamen
Studies, Chambridge, 1970, XVll, s. 73-799.
462 Bo Reicko, "The Law and This World According to Paul, Some thoughts
concerning Ga/.4/1-11", JBL, s. 268; Weiss, Earliest Christianity, il, s. 548.
463 Rom. 6/12.
464 Pavlus'un Yasa'y evrenin manevi gleriyle ilikili olarak grmesinden mak
sadn Galatyalllar 4/1-l'i ele alarak ortaya koymaya ynelik bir aba iin bkz.
Bo Reicke, "The Law and This World According to Paul, Some thoughts
concerning Ga/.4/1-11 ", JBL, s. 259-276.
465 Pavlus'un mektuplarnda geen bu glerden anladklar hakknda ayrntl
bilgi iin bkz. D.G. Reid, "Principalities and Powers" , DPL, s. 740-751.
46 Dawies, a .g.m., /08, 111, 99; Weiss, Earliest Christianity, il, 548. Weiss'e gre,
Pavlus'un; Yahudiler Yasa'nn paganlar ise szde tanrlarn esareti altnda ol
duklarndan ikisinin ayn konumda yani, dnyann glerine klelik etmeleri
anlamnda kabul eder.
467 Lteryan rahip "imdiyse, nceden tutsa olduumuz Yasa karsnda lerek
o Yasa' dan zgr klndk. yle ki, yazl Yasa'ya bal olan eski yaamda deil
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 2 17
tini nomos terimiyle tanmlamak iin ikisini bir araya geti re rek
R u h' u n Yasa's eklinde, kullanr469
447890 Schweitzer, Mysticism of Pou/ the Apostle, s. 192; Sanders Poul and
,
486 Schweitzer, Paul and His interpreters, s. 105; Beker, a.g.e., s. 184-85.
48 7 Schweitzer, The Mysticism ofPaul The Apostle., s. 105
488 Beker, Paul The Apostle, s.185.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 225
Dunn'a gre Pavlus, Yasa'y hem kabul etme kte hem de . red
detmektedir. Ya hudi rk l n destekleyen ve Ya hud ilerin d ier
mil letlerden ayr ka lmalarn salayan ve bu ayrl gle ndiren
494 Arthur Darby Nock, Early Gentile Christianity and lts Helenistik Background,
s. 77.
495 Pavlus, Yasa'nn rki ayrmlar artran uygulamalara kar olduu eklin
deki bir ayrm, bir ok bakmdan mantki bir aklama tarz gibi grnmekle
birlikte, mektuplarn konjonktre! olmas yznden, bazan de bunlara kabul
ettiini, reddetmedii anlamna gelecek ifadeler de kullanr. Mesela, Gaf.
5/11 ve 6/12 kendisinin snneti tebli ettii ncil'den kaldrd sulamasna
karlk etrafnda toplanan milletleri memnun etmeye alr. Munck, a.g.e.,
s. 91.
496 Rowland, Christian Origins, s. 222
228 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
497 Ayn yaklam biraz tersinden Findlay de yapar. Ancak o, snnetin dini anla
mn yitirmekle birlikte, milli bir adet olarak varln devam ettirdiini, ancak
a hit iareti olmaktan karak onun yerini vaftizin aldn syler. DBH, "Law".,
s. 536.
498 Findlay, a.g.m., DBH (Dictionary of The Bible of Hastings), s. 536; Ridderbos,
Paul: An Outline of His Theology, s. 284.
499 Stegnar, "Paul The Jew", DP, s. 510-511.
500
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 701; Hastings, "Law"., DCR., i l, 690.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLER 229
D. YASA-KURTULU i LKS
501 "yleyse biz iman aracyla Yasa'y geersiz mi sayyoruz? Hayr tersine,
Yasa'y doruluyoruz" Rom. 3/31.
502 "yleyse biz iman araclyla, Kutsal Yasa'y geersiz mi klyoruz? Hayr, tam
tersine, Yasa'y doruluyoruz''. Rom. 3/31.
503 Christopher Rowland, Christion Origins, SPCK, London, 1983, s. 220.
504 Hatch, The Pouline idea of Faith, s. 32.
505 Davies, "Law in The New Testament", IDB, 111, 100; Grant, Saint Paul, s . 103.
506 Stegnar,"Paul The Jew", DPL, s. 511.
507 Weiss, Earliest Christianity, il, s. 553.
230 PAVLUS H IRSTIYANLIGINA G R
A. GNAH N EDR?
525 sim olarak "gnah" iin hamartia (elli sekiz kez), "ihlal etmek" anlamnda
para oma (dokuz kez), "gnah ilemek" hamartana (yedi kez), "gnahkar"
iin hamartolos (drt kez), "kt" iin kakos (on be kez) ve "doru olma
mak" iin adikia (yedi kez) kullanlr. Morris,a.g.m., DPL, s . 877; Green, The
Meaning ofSalvation, s. 155.
526 San ders, Pau/ andn Pa/estinian Judaism, s. 503
527 L. Morris, "Sin, Guilt", DPL, s. 877.
528 Green, The Meaning of Sa/vation, s. 155.
529 Rom. 7/7-25; Prudy, a .g.m., IDP, iV, 695. Stendahl, Pavlus'un tek gnahnn
Tanr'nn kiliseni takibata uratmas olduunu syler. Zira o, kendisinin Yasa
hususunda emsallerinden daha ilerde olduunu Yasa'ya ball sadedinde
syler. Bu yzden de, Romallara 7 blmdeki ifadeleri kendisinin konumunu
anlatan bir ie bak olarak anlamaz. Stendahl, Paul Among Jews and
Gentiles, s.; Ridderbos da bu metinleri biyografik bir anlatm olarak kabul
etmez. Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theo/ogy, s. 129.
234 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
530 J.G. Simpson, "Sin", James Hastings, A Dictionary of Christ and The Gospels,
i l, Edinburg, T and T Clark, 1907, 623; Morris,a.g.m., DPL, s. 877.
53 1 Ridderbos, Paul:An Out/ine af His Theology, s. 125-6.
53 2 M o rris, "Sin, Guilt", DPL, s. 877. Eski Ahit'te gnahn tanrya kar isyan olma
s ya da Eski Ahit'te gnahn anlamnn yan sra gnahn yalnzca emirleri i
neme olmad hakknda bkz. Bultmann, Primitive Christianity in its
Contemporary Settings, s.51.
533 G reen, The Meaning of Salvation, s. 155.
534 Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 692.
535 B u ltmann, Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s . 192.
536 S. V. McCasland, "Sin, sinners", IDP., iV., 361; Alexander, Ethics of St. Paul, s.
35; Ali Erba, Hristiyan Ayinleri (Sakramentleri), N u n Yaynclk, stanbul'
1988, s. 127. Miladi birinci yzyl Yahudiliine gre gnah, Yasa'nn emirlerini
inemek ya d a onun emirlerinden ya da yasaklarndan birini ihmal etmektir.
Daha geni bilgi iin bkz. Moore, Judaism, il, 319. Pavlus'un gnah dnce
sinin Yahudilikten aldna dair bkz. Powell Davies, The First Christian, s. 141.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 235
537 Prudy, a.g.m., /DP, iV, 692; Whiteley, a.g.e., s. 209. Yahudilikte gnah Tan
r'ya isyan, ba kaldrmadr. Yahudilikteki bu gnah anlay ve ona bu ekilde
bakan Rabbinik metinler iin bkz. Arthur Hertzbeg (ed), Judaism, George
Braziller, N ew York, 1962, s. 195.
538 Ridderbos, Pau/:An Outline afHis Theo/ogy, s. 106, 7.
539 Ziesler, Poul and His Theo/ogy, s. 75. Yahudilere gre de, gnah
dokungalarn btn dnyaya yayan ve hissedilecek bir tarzda insann kalbi
ni etkileyen kar konulmaz bir gtr. Bultmann, a.g.e.,, s. 70.
540 Sanders, Pau/ and Pa/estinian Judaism, s. 547.
541 Ridderbos, Pau/:An Outline of His Theology, s.101.
542 Gnah Adem ve insanlarn gnahla ilikilerine dair bu almann gnahn
kaynana dair bala baklabilir.
543 Ziesler, Pauline Religion, s. 75; Rom. 1/18-32.
236 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GiR
B. G NAHIN KAYNAGI
548 Prudy, a.g.m., IDP, iV, 692. Weiss, bu ilk gnahn cinsel bir gnah olduunu
syler.Weiss, Earliest Christianity., il, 580.
549 F.R. Tennat, "Original Sin", ERE, IX, 559-560; Leander, Paul and His letters, s.
125.
550 Morgon, The Theology and Religion of Pau/, s. 20.
551 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s. 103.
552 Beden-gnah ilikisini kabul' edenler iin bkz. Alexander, The Ethics of St.
Paul, s. 81; Ridderbos, Paul:An Outline of His Theology, s. 124-125; Morgon,
The Theo/ogy and Religion of Paul, s. 17, 20; Ksemann, Perspectives On
Paul, s. 25
238 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
559 Morris, "Sin, Guilt", DPL, s. 878; Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 692.
Pavlus'da sonraki Hristiyan anla anlamnda bir asli gnah doktrinin bulun
madna, ancak, onun konu ile ilgili ifadelerinin belirsizliinden dolay, asli
gnah doktirinini ele alan yaklamlara destein Pavlus'un metinlerinde bu
lunabileceine dair, bkz. F. R. Tennat, "Original Sin", ERE, IX, 559-560.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLER 239
56 Kor. 1 15/21 vd. Blinzler, a.g.m., EBT., 111, 622.Grant d a, Pavlus'un Adem'in
gnah ile dier insanlarn gnahkarl hakknda illi bir ban olduunu iddia
etmek istese bile, bu ilikinin doasn belirsiz brakmaktadr. Grant, Saint
Paul, s.30. Ayrca ayn konu hakknda bkz. lsmai'I Ragi Al-Faruqi, Christian
Ethics, A Historical and Systematic Ana/ysis of lts Dominant ldeas, McGill
University Press, Montreal 1967, Netherlands, s. 204.
561 Blinzler, a.g.m., EBT., 1 11, 623-24.
562 Blinzler, a.g.m., EBT., 111, 624.
563 Rom. 3/23; M orris, a.g.m., DPL, s. 878; Prudy, "Paul The Apostle", /DP, iV,
692.
564 " ... bir kimsenin sz dinlemezlii ile bir ok kii ld" Rom. 5/15.
565 Morris, "Sin, Guilt", DPL, s. 878.
566 Goudge, The Theolagy of St. Paul, "A New Commantary On Holy Scripture, s.
406.
240 PAVLUS HIRSTYANLIG I NA G R
C. G NAHIN EVRENSELLG
D. YASA-GNAH LKS
E. GNAHIN ETKLER
1.lm
geldi 572 " d iye ifad e eder. Adem sonras ilenen gnahlar o n u nki
ne d e n k olma makla birlikte, Adem btn insa n l n sembol ol
masndan dolay lm bt n insan rkna hakim ol mutur 573
Basit bir ifadeyle lm, gnahn karldr (Roma. 6/23) . Biyogra
fik ifadeler olarak kabul edildiinde Romallar'a Mektup 7/9-
lO'da, gnah, Yasa vastasyla Pavlus'u ldrm tr.
lmden Kurtulu
575 Beker, Paul the Apastle, s. 214-215; Ridderbos, Paul:An Outline af His
Thealogy, s. 113.
576 Beker, Paul The Aopstle, s . 214.
577 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s. 132.
578 Rom. 6/9; Leander, Paul and His Letters, s . 125.
244 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GRi
2. Klelik
sonucu olan lm 583 " girer ve insa n ke ndi kl leri haline getirir
ler.
F. ADEM/HAVVA-GNAH LKS
va'ya bal a nr. "O n u n (Adem) iin bir e yaratt m ki, o n u n yzn
den l m Adem'e geldi 588 ". "Adem Havva'ya ded i, 'btn rkm
589 ".
za hakim olan byk azab (lm) bize getirecek ne yaptn
Bu ge dnem literatrnden ya l n zca Adem ve Havva'nn Hayat
( Life of Adam and Eva) 44/2'de "btn soyu muzun gnah ve
e mi rleri inemesi", Adem ve Havva'ya birli kte atfed ilir590 .
G . G NAHTAN KURTULU
Pavlus gnah, hem i radi olara k sei len bir davra n ve hem de
hakimiyetinden kurtu lmann baar lamad bir g olara k, d al ist
bir tarzda a n l a r593 . Onun gnaha dair bu yaklam, a n n en
ktmser (pesimist) yakla mlarndan birini temsil eder. Bu ya kla
ma bir ilave olara k, adalarnn a ksine Pavlus, insanla rn, g -
588 En ok il 30/17.
589 Apokrif Mos. 14; Ezra 3/7.
59 Fitzmyer, a.g. e. , s. 73.
59 1 Kar. 1 15/21-22.
592 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 73.
593 Ziesler, Pauline Religion, s.75.
PAVLUS'UN GRETSN N ANA ZGLER 247
594 Yahudilikte Yasa, eytani itki ve gce kar koruyucu ve kurtarc bir kaynaktr.
Tanr'dan ve Tanr'nn Ruh'unun insana yardmndan bahsedilmekle birlikte,
Yasa'nn yolundan daha doru ve daha mkemmel olan bir yol yoktur.
Ridderbos, Paul: An Dut/ine of His Theology, s. 133.
5 95 Sanders, Paul and Palestinian Judaism, s. 501.
596 Fi/ip. 3/6; Gaf. 1/13. Powell Davies, The First Christian, s. 142.
597 Rom. 6/1-14; Morgan, The Religion and Theology of Pau/, s . 101.
248 PAVLUS HIRSTYANLIGINA G R
Hristiya nlk ncesi zaman larda da vaftiz 600 bir arnd rma riteli
olarak nemli bir yere sahipti r. l ke l d iye ka bul edilen dinlerde
.
tabu o larak isimlend irilen ve kendilerine doku nmann te hlikeli
olduu _eylerden kaynaklanan kirlilikleri tem i zledii d nlrd .
Ya hud ili kte banyolar, l beden, a y ba hali ndeki kadn, domu
zun bedeni gibi kirli olarak ka bul edilen eylere doku n u lduunda
meydana gelen kirlenmeden temizlenmede etkin bir fo nksiyon
icra ederdi. Ancak ne Eski Ahit'te ne de Ya hudi yazlarnda ykan
ma nn a h la ki lekeleri uzaklatran aklayc bir zelliinin old uuna
dair bir delil yoktur. Ancak, onu bir ritel olarak kabul etmeyen
byk peyga mberl erde vaftiz bir temizleme sembol olarak g
r nr (a. 1/16; Hezek. 36/25; Zek. 13/1; Mez. 5 1/7).
600
Vaftizi andran riteller Yunan dnyasnda da olduka yaygndr. Vaftize
benzeyen ritellerin bulunduu kltler arasnda unlar sralanabilir: Eleusis ri
teli, Sabazios misteri, Attis klt, lsis misteri, Mitra ve Dionysis kltleri vs. S .
J. Huga Rahner, Greek Myhts And Chrisian Mystery, London, Burns&Oates,
19633, s. 70; A. A. Nock, "Hellenist Mysteries and Christian Sacraments",
M NEMOSVNE BIBLIOTHEC Series iV, vol . V, 1952, s .178-184; Kari Ludwing
Schmidt, "The Eucharist", 1 The Eucharist in The New Testament and The
Primitive Church, TCTM, 1, s. 294; Louis Berkhof, Systematic Theology, Cox &
Wyman Ldt, London, 1976, s.622.
601 Angus, The Religious Quests .. ., s. 149; Madaleine-Miller, "BaPTism", HBD, s.
60.
602
Hristiyan vaftizinin Yahya'nn vaftiziyle ve zellikle de eskatolojik armla
rnn ok yakn bir benzerlie sahip olmas hususunda bkz. Eduard Schweizer,
"Dying and Rising with Christ", NTS, vol. XIV, s. 4. Ayrca bu konuyla ilgili ola
rak Al bert, Schweitzer, The Mystcism of Pau/ The Apostle, s. 101-140.
603
Morgan, The Religion and Theology of Paul, s.208-9. Sr dinlerinde de vaftiz
gnahlarn cezasnn aff ve yeniden doum anlamn ifade eder. Angus, The
Refigions Quests .. ., s. 167.
250 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
604 Proselit vaftizi, yeni muhtedilerin Yahudilie kabul edildii bir seremonidir.
Eski Ahit'te zikredilmemesine ramen, Mina'dan haraketle proselit vaftizinin
birinci yzylda var olan bir uygulama olduunu sylemek mmkndr. H.H.
Rowley, proselit vaftizinin bir arndrma riteli olmayp, temel sakramental
zelliinin yansra, kiinin kendisini Tanr'ya adad bir fiildir, der.
Flemington, "Baptizm", IDB, 1, 349.Proselit ve Yahudilik'teki anlam iin bkz.
Madeliene & Miller. "Proselyte", HBD, s. 586-87.
605 Proselit ve Yahya'nn tvbe vaftizi ve Hristiyan vaftiziyle aralarndaki farklar
iin bkz. Louis Berkhouf, Systematic Theology, s. 622-623.
606 Wood, "Baptism ( N ew Testament)", ERE, il, 375; Green, The Meaning af
Salvation, s. 92-93; Flemington, "Baptism", IDB, I, 349.
607 Fleminton, "Babtism", IDP, 1, 349.
608 Pavlus'un vaftiz anlay hakknda bu cmlede kullanlan ve daha sonra/lan
da dier dncelerini ele alrken kullanlacak olan "imdiden", "henz deil"
kullanmlar, Mesih'in armha gerilmesi, lm ve dirilmesi ile balayan an
cak ikinci geliiyle (parausia) tam kemale erecek olan kurtulu anlayn ifade
etmek iin kullanlmaktadr. insanlarn vaftiz olmalaryla kurtulu olay 'im
diden' balam ancak tam olarak kurtuluun gereklemesi 'henz deil'dir.
609 Bu kavramlar, Mesih'in lmesi ve dirilmesiyle yeni an, yeni hayatn, yeni
bir var olu tarznn balad ancak, tam kemaline henz ermedii, sonun
PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLER 251
613 "nk biz, gerek Yahudi gerek Yunanl, gerek kul, gerek hr, hepimiz bir
beden olmak zere, bir Ruh'da vaftiz olunduk ve hepimize bir Ruh'tan iirildi
( Kor. 1 12/3)".
614 Ykanan Hristiyanlar, kutsandlar ve aklandlar". Kor. 1 6/11. Fitzmyer,
" Pauline Theology", NJBC, s. 1408; Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 87.
615 Peygamberlerde Yahve'nin Ruh'unun vecd halindeki insanlara onlar boyun
edirmek ve onlar kendisi iin birer vasta yapmak iin indii inanc vardr.
Daha fazlas iin bkz. Morgon, The Theology and Religion of Pau/, s. 2122.
616 Morgan, a.g.e., s. 210.; Leander, Paul aul and His Letters, s. 57; Ridderbos,
Paul: An Outline Of His Theo/ogy, s. 397.
617 H innels, "Baptism", DR, s. 62; Wood, "Baptism (New Testament)", ERE., il,
38687; Erba, Hristiyan Ayinleri (Sakramentleri), s. 103.
618 " sa onlara 'Benim ieceim kaseden siz de ieceksiniz, benim vaftiz olacam
gibi siz de vaftiz olacaksnz' dedi".
PAVLUS'UN GRETSN N ANA ZGLER 253
619 Fitzmyer, "Pauline Theology", NJBC, s.1408; Amiot, The Key Concepts of
St.Paul, s . 241; Ridderbos, Pau/: An Dut/ine of His Theology, s. 397.
620 Sakramentalizm, ibadet ve ayinlerde ya da sr dinlerindeki trenlerde, yapl
mas gereken davranlarn bizatihi bir etkiye sahip olmas ve bylece fiilin
sembolize ettii eyi gerek kldn kabul eden anlay tarzn ifade eder.
Schweitzer, Paul and His lnterpreters, s. 212.
62 1 Morgan, The Refigion and Theology of Paul, s. 2 1 1 .
254 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G R
zellie sahip old uunu vurgu lar: Vaftize kat lan kii, M esih'in
l m n n bir paras haline gelir622
622
Leander, Paul and His Letter, s. 58; Rahner, a.g. e., s. 74. Dier mektuplarnda
sakramental zelliin yokluuna ramen Kor. l'de bunun bulunduuna dair
bkz. G.H.Clayton, "Eucharist", DAC, il, s. 374. Pavlus'daki sakramental anla
ylarn olduu ef<lindeki yaklamlar ve bunlara ynelik eletiriler iin bkz.
Schweitzer, Paul and His lnterpreters, s.195-200.
623
Leander, Paul and His Letter, s . 56. Ayinsel ykanma ya da vaftiz sr dinlerinde
yer alan sakramentlerden biridir. Su, mistik bir aklanma vastas olarak kabul
edildii gibi yeniden dou dncesi ile balantl oldunun gsteren iaretler
de vardr. Morgan, The Theology of Religion of Paul, s. 140.
624
"nk biz gerek Yahudi, gerek Yunanl, gerek kul, gerek hr, hepimiz bir
beden olmak zre bir Ruhta vaftiz olunduk" Kor. 1 12/13.
62 5 Fitzmyer, Paul and His Theology, s. 87.
PAVLUS'UN GRETSN I N ANA ZGLER 255
Vaftizle ilgili bilinen form l Pavl us bir kez ve d olayl bir ekil
de ku llanr626 . N a kled ilen b u ekl iyle, Pavlus' u n ekmek-arapta
olduu gibi, vaftize de, deruni bir anlam kaza ndrdn gsterir.
Gaf. 3/27'de "vaftizde Mesih'le birleenlerinizin hepsi M esih'i
giyindi" d er. Bundan kasted ilen m u htemelen, vaftiz olan
Hristiya nn Mesih'le btn lemi olmasdr. Bu yorum, Pavlus' u n
sylemedii bir eyi ona isnat etmek d eildir. Zi ra, Hristiya n,
vaftiz rmana/kvetine girmekle sembolik olarak ller d iya rna
girer, d efa dalmakla da gn sonra kabrinden kalkan Mesih
gibi kar ve onun tebcil edildii gibi, bir gn yceltileceine ina
nr627 .
626 Fitzmyer, a.g.e., s. 88. "Kimse benim ismime vaftiz olundunuz demesin,
diye .. " Kor. 1 1/14. " . .fakat Rab sa Mesih isminde ve Tanr'mzn Ruhu'nda
salih klndnz" Kor. 6/11.
627 Guignebert, el-Meslhiyye, s. 140. Pavlus'un vaftiz anlaynn zelliini vurgu
layan almalar ve bunlarn gerei ifade etmekten uzak olduklarn gster
meye alanlar iin bkz. Rahner, Greek Myhts And Chrisian Mystery, s. 9-10.
628 Amiot, The Key Concepts Of St. Pauf, s. 138.
629 Leander, Pauf and His Letter, s . 58.
256 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
66445
646
Cullmann, a.g.e., s. 261;Erba, Hristiyan Sakramentleri, s. 125.
Erba, Hristiyan Ayinleri (Sakramentleri), s . 104.
Marcel Simon, "Yeni Ahit'in Kurtulu Dncesine Bak" trc. Ali Erba,
(Franszca metin Brandon tarafndan yaynlanan The Savior God iinde s.144-
159), yaynlanmam eviri, s. 10.
260 PAVLUS H I RSTYANLIGI NA G R
647
Kor. 1 15/29.
648
Kor. 1 12/13. Vaftizle, sosyal ve etnik ayrla ramen btn ayrlklar tek bir
organizmada btnleir. Ayn metnin dip notu.
649 Gaf. 3/27-29.
650 Aune, "Greco-Roman Relgions", DPL s. 793.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 261
662 Fitzmyer, Pau/ and His Thealagy, s. 94; Amiot, a.g.e., s. 202.
663 G u ignebert, el-Meslhiyye, s. 139.
664 Clayton, "Eucharist", DAC, il, 375.
665 Kar. 1 1/29; Amiot, a.g.e., s. 202.
666 Leander, Paul ani and His Letters, s. 64; Clayton, "Eucharisth", DAC, i l , 375.
Putperest kurbanlarnda bu zelliin bulunmas sebebiyle, aralarnda benzer
l iin olduuna dair bkz. Clayton, a.g.m., a .y.
667 Fitzmyer, Pau/ and His Theo/ogy, s. 94.
PAVLUS'UN GRETSN N ANA ZGLER 265
nin gereklii tart lmaz (Kor. I 1 1/27-3 2). Bu ayn iyetin nasl ger
ekletiini aklamasa da bu byledir. Bu varl sayesinde
evharistik M es ih, Pavlus'a gre, inananlar n birliini dou ru r668 .
673 eitli dinlerde zerine kutsal objeler konan ta, aa ya da metalden yapl
m olan masa benzeri nesenler, H ristiyanlkta "Evharistik Masa" iin bu te
rim kallanlr. inas Gndz, Din ve nan Szl, Vadi Yaynlar, Ankara,
1998, s . 27. Ayrca "altar" ve onun Yahudi dini tarihindeki yeri iin bkz.
Madaleine & Miller, "Altar", HBD,s. 13-14.
674 Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, 197.
675 Amiot, a.g.e., s . 197.
676 Amiot, a.g. e. , s. 198.
677 Amiot, a.g.e., s. 200.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZG LER 267
Pavlus' u n Evharistiya ilgili ifade leri nin Ya hudi kaynakl bir zel
l i k tayp tamad sorusu n a, Paska lya ile baz benzerlikler tasa
da, ilikinin va rlna d a i r meti nlerd e n hare ketle kesin bir ceva p
ve rilmez. Ya hudi lerde yemekten nce Ta n r adna kretm e ol
m a kla birlikte, H ristiya n Evha ristiyasnn nceki benzerleri olabi
lecek ve ekmek ve arabn ilahla bir olmay m m k n klacana
inanlan ritel bir yemek yoktur. Kan ime gibi bir uygu lama ise
Ya hudilere tamamen yabancdr 684 Byle olmakla birlikte Pavlus,
hem Vaftiz hem de Evharistiya iin Eski Ah it'ten rnekler bulma
gayreti gstermekten geri d u rmaz. "Kard eler, atalarmzn hepsi
nin bulutun a ltnda koru nduunu ve hepsi nin denizden getiini .
161- 166.
691 Bultmann, TNT, 1, 310-11 .
PAVLUS'U N GRETS N N ANA ZGLER 271
7 10 Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s.204; Fitzmyer, Pau/ and His Theology,
s. 96.
7 11 Amiot, a.g.e., s. 204. Ekkesia "toplant" kelimesi ek-kal 'celbetmek, bara
rak armak', bir orduyu toplanmaya armak iin kullanlan bir fiilden t
remitir. Fiil, Euripides ve Herodotus'dan (m.. V. yy) beri bilinir ve Grek ehir
devletlerinin vatandalarnn halka ak toplantsn gsterir. Eski ve Yeni
Ahit'in tercme edildii zamandan nceki yzyllarda, siyasi bir fenonmen
olarak karakterize edilirdi. Eski Ahit'in Yunanca tercmesi olan Yetmilerde
ise, branice qahaln karl olarak tercme edilir. Kelime, dini olduu kadar
dini olmayan anlamlarda, bir ordunun sava iin toplanmas (Sam. 1 17/47;
Kor. il 28/14), serke ya da tehlikeli bir kalabaln toplanmas anlamnda
kullanllr. zel anlamda ise, srail oullarnn Tanr'y dinlemek iin ylda
kez Sina ve daha sonra Sion danda toplanmalarna iaret eder. Bazan da
kabileleri n reislerinin toplanmas anlamnda kullanlr. Josephus da, farkl yer
lerde siyasi, dini ve kendiliinden toplantlar iin ayn kelimeyi kullanr. Philo
da kelimeyi klasik Yunancaki anlamnda kullanr. Bylece Yeni Ahit'ten nce
ve onun dneminde ekklesia kelimesi, hem Yunan hem de Yahudi dnyasn
da, halkn toplanmas ya da bir araya gelmesi analmn ifade ediyordu. Bir
"organizasyon"u ya da bir "toplum"u gstermiyordu. Esas olarak dini bir an
lam olmamasna ve sekler bir karakterde olmasna ramen, Yetmiler Ter
cmesinde Tanr'nn szn dinlemek iin bir araya geldiklerinde oluan top
luluu iin de kullanlr. Yahudi kutsal metinlerinde Yahudi cemaatini ifada
etmek iin kullanlan kelimeler ve kullanm sklklar iin bkz; Beker, Pau/ the
Apostle, s. 315; Ridderbos, Paul: An Outline of His Theology, s. 328. Fitzmyer,
Pau/ and His Theology, s. 96; O'Brien, "Church", DPL, s. 124.
PAVLUS' UN GRETSN N ANA ZGLER 277
7 2 3 Kilisenin oul ve tekil kullanmlar iin bkz. 871 notu dip not.
Kor. 14/34'de yer alan "Mukaddeslerin btn kiliselerinde olduu gibi kiliseler
de kadnlar skut etsinler; nk onlara sylemek iin izin yoktur; ancak Ya
sa'nn da dedii gibi tibi olsunlar. Eer bir ey renmek isterlerse, evde ken
di kocalarna sorsunlar". Bu kullanm, "topluluk" anlamn artran bir zel
lie sahip olmasna ramen bazen yanl anlalm ve bugn bilindii anla
mnda kilise olarak tercme edilmi ya da Hobbes da olduu gibi bu ekilde
anlalmtr. Ancak ncil'in Trke'ye en son tercmelerinden biri olan ve
Yeni Yaam Yaynlar arasnda kanda bu metin "topluluklar" olarak yer alr.
Hobbes, Leviathan. s.324.
6
72 Kor. 1 1/1; Kor. il 1/1 "Tanr'nn Korint'teki kilisesi" gibi.
7 2 7 Rom.16/16.
Tan r' n n halk sra i l'e vaadinin tasd ikinin yaaya n ahidi o l mas
itiba riyle Pavlus'da olduka belirgindir737 .
744 Bu yaklamlar ve onalarn tartlmas ile ilgili olarak bkz. Ridderbos, Pau/: An
Outline Of His Theo/ogy, s. 365.
745 Ridderbos, a.g.e., s. 367
746 Ridderbos, Paul: An Outline of His Theo/ogy, s. 376.
PAVLUS'U N GRETSN I N ANA ZGiLERi 287
Mesih sa'da btn nesi llere kadar ebetler ebedi nce izzet olsun
(Efes. 3/2 1)" 747
nemi ile tanmlanan kurtu lu tari hsel bir varla sa hip olduu
1 1. 749
a n a m n a ge r .
749
75
751
Cullmann, Salvation in History, s. 257.
Fitzmyer, Paul and His Theo/ogy, s . 99.
Fitzmyer, a.g.e., s . 99, 69.
75 2 Sanders, Paul and Palestinian Judaism, s. 439-40.
PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLER 289
Pavlus' u n d ier btn yakla mlar gibi ahlak retisi de, mek
tuplarnda sistematik bir tarzda takd i m edilmez. Ahlak a n lay ve
ahlak kurallarna bak hep konjonktre! olarak ortaya kon u lmu
tur. Ahlakla ilgili yaklamlarnn, artlarn ya da soru/nlarn gn
cellik kaza ndrm olduu eyler olduu ra hatlkla sylenebilir754 .
Yakla mlarnn konjonktre! olmas bazlarn, onun sistematik b i r
ahlak a n lay ortaya koymay dn med iini sylemeye kadar
gtrm , h atta b u tarz ya klam onun ahlak a n lay ile ilgili tar
tma lard a genel bir kabul bile grmtr. Hans von Soden gibi
onun bu zelliini, Pavlus' u n 'kutsal bykl ' olara k ka bul bile
eden ler bile va rdr.
775543 Leander, Pau/ aul and His Letters, s. 81; Fitzmyer, Paul and His Theology, s.
99; Ridderbos, Paul: Dut/ine Of His Theology, s. 253.
Pavlus'un btn yaklamlarnn konjonktre! olduunu en gzel bir ekilde
ifade eden cmle, M . A. Alexander' i n Pavlus iin kulland cmledir:"Pavlus
'ibn'l-vakt'tir", Alexander, The Ethics of St. Paul, s. 6; Ridderbos, Paul: An
Outline of His Theology, s. 276.
77556 Ridderbos, a.g.e., s. 299.
Leander E. Keck, Paul and His Letters, Fortress Press, Philadelphia,
Pensylvania, 1979, s. 94; Ridderbos, Pau/: An Out/ine of His Theo/ogy, s. 276.
290 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
757 D. E. H. Whiteley, The Theology of St. Paul, Oxford Basil Blackwell, 1972, s.
205, 209.
758 San ders, Paul and Palestinian Judaism, s. 513.
759 Ridderbos, a.g.e., s. 301.
76 Cullmann, Salvation in History, s. 259.
PAVLUS' UN GRETSNN ANA ZGLER 291
76 3 Grant, Saint Pau/, s. 194. Grant'a gre Hristyan ahlak, daha ziyade Yahudi
ahlaki kurallarnn yeniden bir retiminden baka bir ey deildir.
76 4 Grant, a.g.e., s. 97.
PAVLUS'UN GRETSNN ANA ZGLER 293
B. AHLAKI DAVRANITA L
Monote ist ahlaki m i rasa sahip bir Yahudi olarak Pavlus, insan
la Ta nr arasnda doru ilikiler meyd a na getirme yeten ei nin
olmas bak mndan Yasa'y reddetmekle birlikte Yasa'n n kendisi
iin ahlaki anlamda geerli bir davra n reh beri oluu n u asla red
detmez 794 . Yasa' n n ilgas anlamna gelebilecek ifadeleri n e -bazen
gerekten de onu kastetmi olmasna - ramen, ahlak ii n Yasa
hala lt olmay srd rmekted i r. Bu deva mll, a h laki neme
sahip olan emirlerin onda doku z u n u n, Eski Ahit ve Apokrif metin
lerin ahlaki standartlarna olduka ya kn olmasnda grmek m m-
de rettiini kabul ettiini syler. Whiteley, The Theology of St. Paul, s. 213;
Mesih'in rnek alnmas Hristiyan hayatnn temeli olduundan dolay,
Pavlus Mesih'in rnek alnmasn sylemeyi ihmal etmez, Kor. 1 1 1/1.
789 Alexander, The Ethics of St. Paul, s . 104-106.
79 Kor. il 4/15-16, 11/1. Prudy,a.g.m, IDP, iV, 701; Weiss, a.g.e., il, 554.
79 1 Gaf. 5/13-17;Rom. 8/5-11. Weiss, a.g.e., il, 556; Whiteley, The Theology of St.
Paul, s. 213; Fitzmayer, Paul and His Theology, s . 99; Seker, Paul The Apostle,
The Triumph of God in Life and Thought, s. 289; Ridderbos, Pau/: An Outline
of His Theo/ogy, s. 282; Powell Davies, The First Christian, s. 145; Rowland,
Christian Origins, s. 221.
792 Beker, o.g.e., s . 289; Bultmann, Primitive Christianity in its Contemporary
Settings, s. 204-5.
793 Rom. 12/2; Fi/ip. 1/9-10; Sel . 1 5/21.
794 Weiss, Eorliest Christianity, il, 550-51-52; Prudy, "Poul The Apostle", IDP, iV,
701; Sanders, Paul and Polestinian Judaism, s. 513.
298 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
809
Fitzmyer, Pauf and His Theafogy, s. 101-102. Alexander, bu kavramn Stoa
kaynakl olduunu syler. Alexander, The Ethics of St. Pauf, s.70.
810
Rom. 13/8-10, 14/15; Kor. 1 13/16, 14; Gaf. 5/6.
811
Gaf. 5/22-25; Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 701.
812
Weiss, Earfiest Christianity, il, 552. Komu sevgisinin Yahudi kaynakl . oluduu
ve Hileli tarafndan bunun btn Yasa olduu yaklam iin bkz. a.g.y;
Moore, Judaism, il, 85-87.
8 13 Fi/ip. 3/17.
814
Kor. 15/10; Amiot, The Key Concepts of St. Pauf, s. 32.
8 15 Pavlus iin kt/pis olan hibir ey yoktur. nk herey Rabb'indir. Onun
doluluunu barndrr. Rom. 14/14; Kor. 1 10/23-26, 3/22, 23.
PAVLUS' U N GRETSN N ANA ZGLER 301
C. AHLAKI DAVRANILAR
Pavlus iin iyi davra nlarn kayna klarndan ilki, vaftiz ile ald
mz R u h'tur. Ahlaki yaam, Ruh'un isteklerine uygun olan ya
a mdr818 . Zira R u h, benliin ztt olan davranlar a rzular819 .
816
"Ben zgrm, kimsenin klesi deilim. Ama daha ok kii kazanaym diye
herkesin klesi oldum. Yahudileri kazanmak iin Yahudilere Yahudi gibi dav
randm. Kendim Yasa denetimi altnda olmadm halde, Yasa altnda olanlar
kazanmak iin onlara Yasa altndaymm gibi davrandm. Tanr'nn Yasa'sna
sahip olmayan deil de Mesih'in Yasa's altnda olan biri olarak, Yasa'ya sahip
olmayanlar kazanmak iin Yasa'ya sahip deilmiim gibi davrandm. Gsz
leri kazanmak iin gszlerle gsz oldum. Ne yapp yapp bazlarn kur
tarmak iin herkesle her ey oldum. Bunlarn hepsini, Mjde' de paym olsun
diye, Mjde'nin uruna yapyorum" Kor. 1 19-23.
81 7 Schweitzer, The Mysticism ofPaul the Apostle, s. 295.
818
Ga/. 5/13-17, 22-25. Pavlus'un sevgi zerindeki bu vurgusu sebebiyle, Hristi
yanln sevgi ile zde olduu, onun doduu zamandaki Yahudiliin ise, ku-
302 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
ru ve souk bir emirler btn olduu, sevgiye yer vermedii genel olarak
kabul edilen bir yaklam tarzyd. Bu yaklamn sonucu olarak da Pavlus'un
sevgi zerindeki vurgusu, eskiden yok olan, onunla nem kazanan bir ey ola
rak kabul edilirdi. Oysa birinci yzyl Yahudilii hakknda yaplan almalar,
Pavlus'un sevgiye dair yaklamnn yalnzca onunla gndeme gelmedii, o
dnemde sevgi ve zellikle de komu sevgisine (" ... ve Komunu kendin gibi
seveceksin" Levliler 19/18) dair vurgularn hayli fazla olduu ortaya koyduu
gibi Pavlus'un sevgi-Yasa ilikisine dair yaklamlarnn temellerinden birinin
birinci yzyl Yahudilii olduunu da gstermitir. Bu bak as iin bkz.
Moore, Judaism, i l, 85-87.
8 19 Gaf. 5/13-17.
820 Mott, "Ethics", DPL, s. 271; Yasa'nn tamamlanmasna dair bkz. Amiot, The
Key Concepts of St. Paul, s. 81.
82 1 Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 701.
PAVLUS' UN GRETSNN ANA ZGLER 303
822
" ... nk eer yiyecek sebebi i l e kardein mahzun olursa, artk sevgiye gre
yrmyorsun. Onun uruna M esih'in ld kimseyi yiyecein ile helak et
me". Rom. 14/15 . .
823 Pavlus tarafndan ahlaki olarak kabul edilen ve vlen davranlar/tavrlar
Sel. 1 5/14, 15-16, 21; Gal. 5/19-21,22-25; Ram. 12/9-18 gibi metinlerinden
alnmtr.
824 Kor. i l 7/1, Gal. 5/13-17,19-21.
825 Pavlos'un ahlak retisinin Yahudi kaynakl olduunun delillerinden biri de,
Kor. 1 5/9-127'deki zina suu ileyen inananlarn ceza olarak cemaatten ko
vulmasdr. Pavlus'un kendi ifadesiyle "kt adam kendi aranzdan karn".
Eski Ahit'te bu ceza, Levililer 20/5-6'da " ... ve Molek'in ardnca zina etmek
zre kendi ardnca zina edenlerin hepsini, kavimlerinin arasndan atacam.
Ve cincilerin ve bakclarn ardnca zina etmek zre, onlara dnen cana kar
dneceim, ve onu kavminin arasndan atacam" eklinde yer alr. Bu metin
dnda Eski Ahit'teki zina ilgili dier hkmlerin tamamna yakn, bu tr fiil
leri ileyenlerin talanarak ldrlmesini ve ktln srail arasndan kald
rlmasn emreder. Levililer 20/10-21; Tesniye 22/22-27. Yahudi kayna kul
lanmakla birlikte Pavlus zina ilgili en hafif cezay semi grnmekte
dir.Pavlus'un zinaya kar taknd tavrn ald Yasa eitimi arkaplanndan
kaynaklanmasnn yan sra, vaftizle inanann ld ve yeniden dirildii, sa
Mesih'in ektiklerini yaayarak onunla bir olmas ve Ruh'u alm olduunu
kabul etmesi yatar. Vaftiz sonras, artk kendisi yaamyor, sa onda yaamak-
304 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
Bireysel ahlakn yan sra Pavlu s'ta sosya l ahlak denilebi lecek
bir a h lak an laynn da var olduunu sylemek m mkndr.
E. SOSYAL AHLAK
kocann karsna tabi olmas Efes. 5/22; Koles.3/18; Titus 2/3-5; klenin efen
disine itaat etmesi Efes. 6/5-8; Koles. 3/22, 4/1; Tim . I 6/1-2.
840 Leander, Paul and His Letters, s. 95; Rowland, Christian Orgins, s. 214; Beker,
Paul the Apostle, s. 323. Pavlus'un bu i zgrlk anlaynn Stoiklerdeki i
zgrlk anlay arasndaki benzerlikle ve farklar iin bkz. leander, Paul and
His Letters, s. 96.
841 Rom. 13/1-7. Morgan, bu yaklamn sebeplerinden birinin imparatorluun
kendisine iyi davranmas ile ilgili kiisel tecrbesi olabilir. Morgan, The
Religian and Theology of Paul, s. 186. Pavlus'un ynetimlerler ilgili bu yakla
mnn farkl yorumlar iin bkz. Whiteley, The Theology of St. Paul, s. 228-
29.
842 "Rab, birbirinize ve btn insanlara olan sevginizi, bizim size olan sevgimiz
lsnde oaltp, arttrsn" Sel. 1 3/12.
843 "Size zulmedenler iin iyilik dileyin, lanet etmeyin". Rom. 12/14.
308 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
Pavlu s iin H ristiya n larn yaadklar an, iki devrenin aras olan
bir gei dnemid i r. Mesih'in l m, dirilmesi ve Ta nr taraf ndan
yceltilmesi, Tan r'ya dman olan gler zerindeki hakim iyetini
balatm a ncak, Mesih ncesine ait olan her eyi n ortadan kal
mas, Mesihin ikinci geliinde gerekleecektir848 . Onun dn y
le Ta nr' n n i radesine muhalif olan btn gler ve en son olarak
.
da lm ortadan kalkacaktr849 . Son balam a ncak, henz ta
ma mlanmam tr. Ta nr'nn i radesine muhalif olan gler tam
olarak ortadan kalkmad gibi, gnah d a varln srd rmekted i r.
Mesih'le yeni bir dnemi yaayan H ri stiya n la r, eski dnem tam
olara k ortadan kal kmad iin gei dneminin skntsn yaa
maktadrlar850 .
859
Leander, Paul and His Letters, s. 89, 95. E. C. Devick, "Eschatology", DAC, s.
362.
860
Bunlar iin bkz. Ziesler, Pau/ine Religion, s.116-26.
861 i/ip.
F 3/5.
862
Bu konuda daha ayrntl bir anlatm iin bkz. yukarda ahlaki olamayan
davranlar ksm.
863
Kor. 1 5-6.
864
Prudy, "Paul The Apostle", IDP, iV, 701.
312 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
2. Helenistik Arkaplan
865 Whiteley, The Theology ofSt. Pau/, s. Grant, Saint Paul, s.97.
866 Whiteley, a.g.e., s. 211. Angus, Plotinizm'in Hristiyan teolojisinde ve felsefe
sinde etkili olduu gibi Stoizm de ahlak retilerinde etkili olmutur der. S.
Angus, The Religious Quests of The Graeco-Roman World, John Murray
Albemarle Street, London, 1928, s. 69. Pavlus'un Stoac kavramlar kullanma
syla ilgili olarak bkz. W. D. Davies, Paul and Rabbinic Judaism, s. 180-181.
867 Rom. 1-2 .
868 Rom. 2/15, 9/1, 13/5 vs.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 313
3. Kilise Gelenei
X l l l . TARH ANLAYII
Yunanlar iin tarih evrimsel bir zel lie sahiptir. Sonsuz bir
yeniden balamalar vard r. Ya hudiler iin ise, tarih lineer, doru -
sal bir zell ie sahiptir. Onlar iin merkezi nokta, ile ridedir. Bu an,
Mesih' i n gelecei ve tarihi yeniden balataca a n d r873
Pavlus, tari h i bir takm ahslar n a ktr olarak faa l iyet gster
dikleri bir dnem olara k ka b u l eder. Bu a ktrler arasnda, zaman
zaman Ego "ben"(Roma. 7 /9) d iye d e isimlendirilen Antropos
"insan" (Roma. 7/1), Hamartia "gnah", Thanatos "lm" (Roma.
5/12) ve Nomos "Yasa" (Roma. 7 /1) ve Grace "inayet" ye r alr.
i nayet d nda ka lanlar aktrler olarak a hslatrlrlar (Roma.
5/2 1). Bu roller Pavlus' u n onlar a hslar o la rak dnmesinden,
onlara "gi rd i", "yerleti" , "hakim oldu" "yeniden h ayata kavu
tu/ca nland" gibi beeri fiiller atfetmesinden kaynaklanr898
xv. ESKATOLOJ S
900
Amiot, The Key Concepts ofSt. Paul, s. 278-79.
901
Seker, Pau/ the Apostle, s. 346.
90 2 Seker, a. g. e., s. 346.
903 J.A. McCulloch, "Eschatology", ERE, V, 373; H. Z. H., "Eschatology", EJ, V, 860;
Goring, "Eschatology", OBR., s. 163; Hinnels, "Eschatology ( Siblical)", DR,
s.117; Srandon, "Eschatology" DCR, s. 262.
PAVLUS' UN GRETSN N ANA ZGLER 321
911 Birincisi mutlak a n lamda dnyann sonuyla alakal eyleri konu aldndan
hemen hemen insanlk tarihinin her annda, onlar ilgilendirmitir. kincisi ise,
Tanr tarafndan evrenin yaratlndan itibaren var olan ve tarih iinde am
lanan plana uygun olarak plann tamamlanmas anlamnda bir dnyann
sonunuyla ve bu sonun alametleriyle ilgilenir.
Bu temel farkn yansra, peygamberi eskatoloji ile apokaliptik eskatoloji
arasnda bir ayrm yaplr. Peygamberi eskatoloji, tarihsel sre vastasyla
Tanr'nn bozulmam eski asli temiz ana geri dndreceini kabul anlamnda
iyimser bir bak asna sahiptir. Apokaliptik eskatoloji, gelecei bu gndeki
bir krlma olarak grdkleri iin ktmserdirler. Aune, a.g.m., DPL, 25-34;
Brandan, "Eschatology, DCR, s. 90; Paac, a.g.m., s. 35.
912 Apokaliptik eskatoloji kullanm hakknda geni bir alma iin bkz. John J.
Collrns, "Apocalyptic Eschatology as the Transcendence of Death",
Visionaries and Their Apocalyses, Fortress Press Philadelphia, SPCK, Landon,
1983, s . 61-84.
913 Pavlus'un eskatolojisinin apokaliptik olduuna dair bkz. Richard N .
Longenecker, "Paul's Early Eschatology", NTS, vol. Xlll, 1985, s . 93.
324 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
914 Beker, Paul the Apastle, s. 18 9-190. Pavlus'un bu eylerin neler olduuna dair
bkz. G.H. Macgregor, "Principalities and Powers: The Cosmic Bakcground of
Paul's Thought", NTS, 1, s. 17-28.
915 Beker, a.g.e., s.189.
916 Pavlus'u n eskatoloji anlaynn, Yahudi eskatalojik form olduuna dair bkz.
Devick, "Eschatolgy", DAC, il, 362.
9 17 Yahudi apokaliptisizminin zellikleri ve nasl bir ortamda geliip ortaya kt
ile ilgili olarak bkz. Morgon, The Thealogy and Religion of Pau/, s. 6-7, 9-11.
Bu konuda daha ayrntl bir alma olarak bkz. O.S. Russel, The Method and
Message ofJewish Apoca/y ic, 200 BC-AD 100, adl kitabn ilgili yerleri.
918 Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 254.
919 Kesamann iin, "apokaliptik, btn Hristiyan teolojisinin anahtardr",
Kaseman, !'Beginings", s. 102'den nakleden, Kreitzer, a.g.m., DPL, s. 254;
Morgon, Pavlus'un bak asnn temelde Yahudi apokaliptik olduunu ve
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLERi 325
Theology, s . 535-36.
93 1 Beker, Paul the Apostle, s. 345.
330 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
1. sa'nn M esihlii
sa, Pavl u s iin Eski Ahit'in vadedilen Mesihi'dir934 . yle ki, onu
sa isminden daha ok kullanr935 . Mesihi, sa Mesih'in ahsn
olarak veri len byk roln a ksine942, sa, kendisinin Mesih oldu
unu sylemedii gibi, ken d i si nd e n ayr ola rak b i r mesih i n gele
ceini d e i l a n eder943
2. Eskatolojik an Varl
942 Yahudi apokaliptik literatrnde mesih, esasl bir yere sahip deildir. Bazan
metinlerde yer alr, bazan da almaz. Ancak oun lukla Yahudi apakaliptik me
tinlerinde mesihe yer verilmez. Apocalyse of Abraham'da mesih snrl bir ro
le sahip grnr, ancak Rist, bu metnin de muhtemelen daha sonra bu met
ne eklendiini syler. Rist, "Apocalyticism", /08., 1, 159.
943 Ridderbos, Paut, An Outtine of His Theotogy, s. 50-51; Bultmann, Primitive
Christianity in its Con temporory Settings, s. 90. Pavlus'un Mesih anlay hak
knda daha geni bilgi iin bkz. bu almann Pavlus'un Kristolojisi adl bl
m.
944 Pavlus'un bu iki a ayrm Yahudi apokaliptik kaynakl bir yaklamdr.
Leander, Paut aut and His Letters, s . 77; Morgon, The Theotagy and Religion
of Paut, s. 8; Bultmann, a. g. m . , s. 83; Rist, "Apocaly icism", 108, 1, 157. Btn
apakaliptik dnce bu ikili ema iinde iler. Mevcut ve gelecek, gerek ve
ideal dalistik bir ekilde birbirine kar karya getirilir. Morgon, o.g.e., s. 8.
"En yce olan, tek bir a deil, fakat iki a kld" (Ezra iV 7/50). Keza apoka
liptik yazarlar, eski a-yeni a arasndaki dnm noktasnn yakn olduu
kanaatindedirler. Bultmann, a.g. e. , s. 83.
945 Bu kullanma imalar olmakla birlikte bu ekliyle sahih kabul edilen mektup
larda kullanlmaz. Bu ekildeki kullanm, Efes. l/2l'de grlr. Leander, Paul
aut and His Letters, s. 77.
946 Gaf. 1/4 ; Filip.2/15. Pavlus'un Yahudilie ynelttii eletiriler de bu iki a
anlaynn bir yansmasdr. Yasa'nn kurtulu iin yetersizlii, ncil'in yeterli
lii, Yahudilikte inayet anlaynn yokluu, imandan ziyade amale gven, bi
rincisinde bedenin ve karln ikincisinde inayet ve Ruh'un hakimiyeti gibi.
Pavlus'un burada yapt, hakim bir tak m yaklamlar soyutlamak ve bunlara
PAVLUS' UN GRETSNN ANA ZGLER 333
3. Tanr'nn/Mesih'in Krall
963 Rom. 1417; Kor. 1 4/20. Kreitzer, "Kingdom of God/Crist", DPL, s. 525.
964 Kor. 6/9-10, 15/50; Gaf. 5/21.
965 Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 257.
336 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
9 88 "Bunu, yaadmz zamann bilincinde olarak yapn. Artk sizin iin uykudan
uyanma saati gelmitir. nk imdi kurtuluumuz, ilk iman ettiimiz zaman
dan daha yakndr. Gece ilerlemi, gndz yaklamtr... ", Sel. 1 14/14-15.
"Ondan sonra biz yaamakta olanlar, Rabb'in geliine kadar diri kalacak olan
l ar", Sel. 1 4/15. "te size bir sr aklyorum. Hepimiz lmeyeceiz", Kor. 1
15/51-54. "nk imdi kurtuluumuz, ilk iman ettiimiz zamandan daha ya
kndr. Gece ilerlemi, gndz yaklamtr. . . " Rom. 13/11. Burada yer alan ve
Pavlus'un Rabb'in ikinci geliinin yaknln ifade eden kendi metinlerine
ramen Amiot, Pavlus'un Parousia'dan normal olarak yarg gnnden bah
sederken atfta bulunduunu syeyerek, Parousi'nn yaknlna dair bir ey
sylemediini iddia eder. Bu iddiann sa Mesih'in dnnn beklenilenin
aksine olduka geikmi olmas olgusunan harakete Pavlus'un sansn revize
etme gayreti olarak grmek mmkn olsa gerektir. Bunun iin bkz. Amiot,
The Key Concepts of St. Paul, s. 245. Ridderbos ise, Pavlus'un Parousia hak
kndaki szlerinden onun bu olayn olaca zamann ok uzakta olmadn
d n dn syler. Ridderbos, Pau/: An Out/ine of His Theology, s . 489.
989 Kor. 1 15/32; Fi/ip.2/21-24.
990 Sel.ti 2/3-12.
991 Beker, Paul the Apost/e, s.161. Pavlus'un ikinci geliten nce olmas gereken
leri sayarken kulland dil, Yahudi apokaliptizminin dilidir. Pavlus yeni bir dil
ortaya koymak yerine, var olan alarak kendi a nlatmak istedikleri iin kullan
maktadr. E.C. Devick, "Eschatology", DAC, i l, 362.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLER 341
D ieter Georgi yukard a kilerin a ksi ne, (iki fa rkl mektubun par
alar olan) Korintliler'e il. Mektup 2/14, 7/13'n Korintliler'e /.
Mektup'da hitap edilenlerd e n tamamen farkl muhaliflere ynel
tild iini ka bul eder. Ona gre, Korintlilere il. Mektup'u n 5. blm
g nostiklere ynelti lmi bir aklama tarz d eil, Kori nt'teki
gnostiklere sempati d uya n Ya hudi-H ristiya nlardr. Ja mes M.
Robinson, bunlarn Petrus'u n taraftarlar olduunu syler.
Filipeliler'e Mektup'u n fa rkl paradan (4/10-23; 1/1+3/1+4/4-
7; 3/2+4/3+4/8-9) o lutuu n u ka bul eden Hel mut Koester d e
eskatolojik zellikteki 3/10-ll'i erken d n e m H ristiya n G nostikler
olara k isimlendirilenlere y nelik olduunu kab u l eder. Schmithals,
d rt farkl mektuptan o l utuunu kab u l ettii Selanikliler /. -il.
Mektup/ar' n Efes'ten Kori nt'teki Yahud i-H ristiya n la r'a kar ya
z ldn sylerler1002 .
1001
Baird, " Pauline Eschatology in Hermeneutical Perspective", NTS, XVll, 318.
1002
Baird, a.g.m., NTS, XVll, 319-320.
1003
Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 261.
PAVLUS'U N GRETSN N ANA ZGLERi 345
Pavl u s' u n mektu plarnda Rab sa Mesih'in gel iiyle, ni hai yar
g n n ye rine getirilmesi arasnda yakn bir i lgi vard r. Rab sa Me
sih'in gelii ve "Ta nr' n n n nd e" yarg ifadesi ayn cm lelerde
ya n yana kullan lr 1008 Ta nr'nn son yargs vard r1009, o insanlarn
gizli olan eylerini, sa Mesih vastasyla yarglayacakt r1010
1012
Sel. 1 2/18; Kor. 1 5/5, 7/2; Kor. il 2/11, 11/14, 12/7; Rom. 16/20.
1013
Sel. 1 3/5.
1014
Pavlus'un dalizmi, metafizik dalizm olmaktan ziyade, tarihsel bir dalizm
dir. Seker, Paul the Apostle, s. 191-192. Bultmann, Babil vastsayla ve ran
mitolojisin etkisi altnda, Yahudi dnya grnn pesimistik bir dalizm iz
gisine doru deitirildiini syler. Bu dnya, Tanr'n hakimiyetinin muhali
fine olarak, eytan'n bakanlnda kt ruhlarn yurduydu. Bultmann,
Primitive Christianity in its Contemporary Settings, s. 82.
1015
Keitzer, "Eschatology'', DPL, s. 262.
1016
Kor. 1 2/6/9 .
1017
Kor. 15/24; Rom. 8/38.
1018
Ga/. 4/3. Tartlmayan bu mektuplarnda da yukarda yer alan isimlerin yan
sra daha ziyade gnostik kullanmlar artran, "mevcut bu karanlk dnya
nn yneticileri ve yksek yerlerdeki gnahkar manevi ordu" eklinde gn
dermelere de yer verilir. Efes/ilere 6/13.
1019
Pavlus'un meleksi kullanmlaryla ilgili dili, hem manevi gleri (Rom. 8/38-
39), hem de siyasi gleri (Rom. 13/17; Kor. 1 2/6-8) artrmaktadr.
Kreitzer, "Eschatology", DPL, s. 262.
348 PAVLUS H IRSTYANLIG I NA GR
1020 Pavlus'un anlalr bir tarzda ifade etmediinden burada ad geenin kim
olduu tartlara konu olmutur. Burada kastedilen, eytan'n sembol m,
yoksa onu bir arac m? Yoksa tarihsel bir ahsiyet mi? Ezekiel'in Tyre kral
hakkndaki pasaj andrmakla birlikte Pavlus'un bu kullanmdan neyi kastet
tii tam olarak belli deildir. Yuhanna'nn Vahyi'ndeki Anti-Krist (Mesih kar
t-Deccal-) ayn pasaj zerindeki vurgunun bir daha fazlas olarak anlalabi
lir. Krietzer, a.g.m., s. 262.
1021 Ridderbos, Pau/:An Outline of His Theology, s . 92
1022 Bu kullanmlar iin bkz. Rom. 8/9; Fi/ip. 1/19; Gaf. 4/6;Kor. 1 3/16; Fi/ip. 3/3;
Sel.1 4/8.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 349
8. Kozmosun Deitirilmesi
1023
Rom. 8/23.
1024
Ridderbos, Pou/: An Dut/ine of His Theology, s. 87.
1025
Kor. il 1/22.
1026
Krietzer, "Eschatology", s. 263.
1027
Kor. 6/9-10, 15/50; Gol. 5/21.
1028
Krietzer, a.g.m., DPL, s. 264.
350 PAVLUS H IRSTYAN LIGINA G R
9. Adem-Mesih Kartl
1029
William Sanday and Arthur C. Headlam, A Critical and Exegetica/
Commentary on The Epistle to Romans, Charles Scribners Sons, New York,
1920, s.212.
103 Krietzer, "Eschatology", DPL, s. 264.
1031
Rom. 15/21, 22; Kor. 1 15/45.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 351
B. ESKATOLOJ-KRSTOLOJ LKS
1036
Mesih'in gelii ve zaman dolunca Tanr'nn Olu'nu gndermesi gibi ifadeler
eskatoloji-kristoloji ayrlmazlnn birer rneidirler. Ridderbos, a.g.e., s . 49.
1037
Richard N. Longenecker, "Paul's Early Eschatology", NTS, vol. Xlll, 1985, s.
89-90.
1038
Sel. 1 1/9-lO;Kor. 6/14, 15/15; Kor. 1 1 4/14; Gaf. 1/1; Rom. 4/24, 10/9.
1039
Krietzer, "Eschatology", DPL, s. 265.
PAVLUS'U N GRETSNN ANA ZGLER 353
1040
Baird, "Pauline Eschatology in Hermeneutical Perspective", NTS, 324.
1041
Yahudi apokaliptiinde benzeri bulunanlar, Rabbin gelii, Mika 1/3; ba
melek, iV Ezra 4/36; Trompet, iV Ezra 6/23; bulutlar, i l Enok 3/1; Sel . 1 5/5,
Rom. 13/13'daki k oullar, Qumran lQM'y hatrlatr; Rabbin gn sem
bol, Amos 5/18 ve Zek. 14/l'de ve Mesih'in tahtnn nnde grnme Enok
62/3-5'de grnr. Baird, a.g.m., NTS, 324. Helenistik kullanmlar Kor. il 5.
blmde yer alr. Ruh'un bedenden ayrlnn sembolik ifadesi olan, plak
lk, Nag Hammadi metinlerinde vardr. plaktan korkmak, bir Yahudi kulla
nm olmakla birlikte plak bedensiz ruh, Plato ve Philo'da vardr. Pavlus'un
erken Hristiyan apokaliptiinden alnm kullanmlar iin, Sel. 1 5/l'deki "ge
ce beklenmeden gelen hrsz" (Matta 24/43, Vahiy, 3/3) kullanm rnek ola
rak verilebilir. Kor. il 5, Davies tarafndan Yahudi kavramlaryla temellendi
rilmeye allm, J .N . Sevenster tarafndan ise farkl anlaml helenistik ter-
354 PAVLUS HIRSTYANLIGINA G R
1970.
Dictionary of The Bible, ed. James Hastings, Edinburg 1963.
DOUGLAS J. O., (Revising editor) & Merrill C. Tenney (general
editor), The lnternational Dictionary of The Bible, Zondervan
Publishing House, Michigan 1963.
DUNN, James O. G ., "in Quest of Paul's Theology: Retrospect and
Prospect", SBL Seminal Papers, 1995, s. 704-721.
BBLYOGRAFYA 371
RUSSEL, D. S., The Method and Message of Jewish Apocaly ic, 200
BC-AD 100, The Westminister Press1 1 SCM Press Ldt, Philadelphia
1964.
SAN DAY, Willam, and Arthur Headlam, Critical and Exegetical
Commentary of The Epistle to Romans, Charles Scribeners Sons, New
York 1920.
SANDERS, E. P., Paul, Oxford Un iversity Press, New York 1991 .
--- -- -- - , Paul and Paestinian Judaism, A Comparasion of
--- - --
STALKER, James, The Life Of St. Paul, T & T Clark, Edin burg 1921.
380 PAVLUS H IRSTYANLIGINA G R
The New American Bible, with Revised New Testa ment, The New
Catholic Translation, Catholic Bible Press, 1987.
"The Letter of Peter ta James", ed. Wayne Meeks, The Writtings
of St. Paul, 178-183.
The New Jerome Biblical Commentary of New Testament, ed.
Roymond E. Brown-Joseph A. Fitzmyer-Roland E. Murphy, London
1991.
TH IELMAN, F., "Law", DPL., s. 529-542.
TOON, Peter, "Eschatology", N/DB, s. 321-323 .
TOYLAR, G. M., "Roman Law in The Writings of Paul -The Slave
and The Freedman", NTS, 1970-71, XVl l, 73 -79 .
TUCHLE, Bihlmeyer-H., l-IV. yzylda Hristiyanlk,, trc. Antun
Gral, stanbul 1972.
Twentieth Century Theology in The Making, 1, Themes of Biblical
Theology, ed. J aroslov Pelikan, Collins, Fontana Books, London; and
Harper & Row, New York, Second lmpression, 1970.
ZM, Ha mza, "Tevrat ve Ta lmud'a gre Yahudi Olmayanlarn
Stats", Baslmam Yksek Lisans Tezi, M. .S.B. E., stanbul 1994
VOLTAIRE, Felsefe Szl, trc. Ltfi Ay, nklap ve Aka Kitabevleri
Kol . ti., stanbul 1977.
WALLACE, Richard & Williams,Wynne, Tarsuslu Pau/us'un
Dnyas, ev. Z. Zrhe lkgelen, homer kitabevi, stanbul 1999.
WEBSTER'S Ninght New Colleiate Dictionary, "Gentil"
Massachusetts 1988
WEISHAU, Lena, "Misterler, Ezoterizm ve nisiasyon", a.g.e., 1, 2,
s. 161- 166.
WEISS, Johannes, Earliest Christianity, A History of the Period AD.
37 -50 i l, Completed after the Author's death by Rudolf Kro, trc ed.
by Frederick G. Grant, HarperTorchbooks, Harper Brothers
Publishers, New York 1959.
WHITELEY, D.E.H., The Theology of St. Paul, Oxford Basil
Blackwell, 1972.
WITHERNTON, B., "Christology", DPL, s. 100- 115.
WOOD, H.G., "Babtism (New Testa ment)", ERE., il, 375.
382 PAVLUS H I RSTYANLIGINA GR
E
B
Ekmek krma, 264
Baal Tarz, 62 ekmek arap ayini, 270
Baba, 123, 156, 159, 176, 177, epistemoloji, 1 2 1
178, 179, 181, 189, 190, 191, Eskatolojik a, 3 3 3 , 334, 3 3 9
192, 198, 200, 202, 204, 279, Eskatoloj i k d i l , 3 5 2
352 Eskatolojik mesaj, 352
Babil, 6 2 , 6 6 , 7 7 , 347 evlilik, 64, 68, 295, 3 10
Babil srgn, 77
B a rnaba, 56, 80, 85, 94, 95, 96,
F
97, 98, 99, 106, 122, 155, 160,
166, 358, 373 F. C. B a u r, 28, 164
Biru ni, 14 F. C. Bu rkitt, 29
Bultmann, 46, 67, 73, 82, 104, Felsefe, 57, 64, 1 2 1, 240, 295,
1 1 1 , 112, 113, 1 14, 126, 127, 370, 373, 381
130, 135, 136, 165, 171, 181, Ferisi, 6, 9, 66, 71, 79, 80, 89, 92,
195, 196, 2 14, 2 19, 232, 234, 173, 3 1 1 , 3 3 1
235, 238, 242, 257, 262, 270, Ferisilik, 7 1
283, 284, 288, 289, 293, 297, Filistin Ya hudilii, 78, 79, 127,
299, 3 10, 3 14, 3 15, 3 16, 3 17, 128, 3 12, 345
3 19, 320, 3 2 1, 327, 330, 331,
332, 342, 344, 347, 354
386 PAVLUS H IRSTYANLIGINA GR
bran ice, 55, 65, 70, 72, 83, 84, 220, 2 2 1, 223, 2 24, 225, 228,
140, 141, 195, 245, 274, 276 229, 2 3 1, 241, 2 5 1, 252, 255,
267, 269, 272, 278, 279, 286, 200, 2 0 1, 2 10, 2 12, 213, 214,
292, 293, 294, 295, 296, 297, 2 15, 218, 219, 222, 225, 229,
298, 301, 303, 304, 305, 309, 230, 2 3 1, 236, 240, 247, 250,
3 13, 3 18, 330, 3 3 1, 333, 334, 258, 259, 267, 270, 282, 283,
336, 338, 340, 346, 348, 350, 287, 288, 290, 291, 292, 293,
3 5 1, 352, 353, 358, 359, 360, 298, 305, 3 14, 3 15, 3 18, 321,
361, 362, 363, 364, 374, 378 322, 327, 330, 3 3 2, 349, 350,
sis, 195 3 5 1, 360, 362, 363, 364
iyi-kt, 295, 296, 299 Kyrios, 8, 85, 190, 194, 195, 369
J M
Jerome, 20, 58, 64, 376, 381 M a rcion, 29, 30, 34, 36, 42, 230
melek, 144, 164, 353
Mesih, 2, 7, 8, 10, 67, 72, 80, 81,
I<
84, 88, 89, 90, 94, 102, 109,
Kerigmatik, 7, 1 5 1 110, 1 1 1, 1 12, 1 13, 1 14, 1 15,
kssalar, 1 5 1 16, 1 2 1, 122, 123, 124, 125,
Kibele, 269, 270 1 2 7, 128, 129, 130, 132, 133,
Kifas, 94, 124, 151, 154, 160, i62 134, 135, 137, 138, 139, 140,
Kilikya, 57, 60, 61, 100 141, 142, 143, 145, 146, 147,
Kilise, 5, 9, 29, 154, 240, 274, 148, 149, 150, 1 5 1 , 152, 154,
277, 278, 279, 282, 306, 3 13, 155, 156, 157, 158, 159, 161,
327 164, 165, 167, 168, 170, 173,
Koin, 76 175, 176, 177, 178, 179, 181,
Konya, 40, 97 182, 183, 184, 185, 186, 187,
koer, 308 188, 189, 190, 191, 192, 193,
kozmik, 178, 202, 2 12, 235, 244, 194, 196, 197, 199, 200, 201,
286, 293, 3 16, 3 17, 3 2 1, 322, 202, 203, 204, 205, 206, 207,
324, 343, 349, 350, 353 208, 209, 2 12, 2 13, 2 14, 2 15,
kle, 49, 77, 2 1 1, 214, 2 15, 237, 2 16, 2 17, 2 18, 2 19, 220, 2 2 1,
244, 247, 253, 260, 274, 304, 222, 223, 224, 226, 228, 229,
305, 306 230, 2 3 1, 235, 238, 240, 243,
Kristoloji, 16, 128, 180, 182 244, 246, 247, 248, 250, 2 5 1,
Kuds cemaati, 95, 102, 103, 252, 253, 254, 255, 256, 257,
106, 107, 1 1 1, 1 12, 159, 162, 258, 259, 260, 263, 264, 265,
163, 164, 166, 359 266, 267, 268, 269, 270, 271,
Kuds Konsili, 6, 97, 99, 102, 105, 272, 273, 275, 277, 278, 279,
107 280, 281, 282, 283, 284, 285,
Kurtarc, 182, 262 286, 287, 288, 289, 290, 291,
kurtulu, 43, 63, 92, 1 16, 130, 292, 293, 294, 295, 296, 297,
1 3 1, 133, 135, 138, 139, 141, 300, 301, 303, 304, 305, 306,
142, 148, 150, 1 5 1, 159, 170, 308, 309, 3 1 1, 3 14, 3 15, 3 16,
171, 175, 180, 182, 186, 187, 3 18, 3 19, 320, 3 2 1, 323, 324,
388 PAVLUS HIRSTYANLIGINA GR
325, 326, 327, 328, 329, 330, 58, 59, 61, 63, 64, 65, 66, 67,
331, 332, 333, 334, 335, 336, 68, 69, 70, 7 1, 72, 73, 74, 75,
337, 338, 339, 340, 341, 342, 76, 77, 79, 80, 81, 82, 83, 84,
343, 345, 346, 347, 348, 349, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92,
350, 351, 352, 353, 359, 360, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100,
362, 363, 364 101, 102, 103, 104, 105, 106,
M i d ra i k yorum, 71 107, 108, 109, 110, 111, 112,
mucize, 160, 167, 199 113, 114, 115, 1 16, 121, 122,
M u ratori, 30, 31, 42 123, 124, 125, 126, 127, 128,
M usa, 15, 71, 79, 98, 123, 206, 129, 130, 132, 133, 134, 135,
208, 211, 212, 214, 216, 217, 136, 137, 138, 139, 140, 141,
2 18, 219, 232, 265, 269, 299, 142, 143, 144, 145, 146, 147,
3 14, 315, 319, 328, 351, 361 148, 149, 150, 151, 152, 153,
154, 155, 156, 157, 158, 159,
N
160, 161, 162, 163, 164, 165,
166, 167, 168, 169, 170, 171,
83, 149, 189, 331
N asral, 172, 173, 174, 175, 176, 177,
90
N ietzche, 178, 179, 180, 181, 182, 183,
Nomos, 208, 210, 319 184, 185, 186, 187, 188, 189,
190, 191, 192, 193, 194, 195,
196, 197, 199, 200, 201, 202,
o
203, 204, 205, 206, 207, 208,
on e m ir, 312 209, 210, 211, 2 12, 213, 214,
Oziris, 62 215, 216, 217, 2 18, 219, 220,
221, 222, 223, 224, 225, 226,
227, 228, 229, 230, 231, 232,
233, 234, 235, 236, 237, 238,
lmden sonraki hayat, 354 239, 240, 241, 242, 243, 244,
lm-hayat, 314 245, 246, 248, 250, 251, 252,
lmszlk, 67, 196 253, 254, 255, 256, 257, 258,
l m n h a ki miyeti, 116, 207, 259, 260, 261, 262, 263, 264,
243, 362 265, 267, 268, 269, 270, 271,
zgr o l m a k, 306 272, 273, 274, 275, 276, 277,
278, 279, 281, 282, 283, 284,
285, 286, 287, 288, 289, 290,
p 291, 292, 293, 294, 295, 296,
Pagan, 77 297, 298, 299, 300, 301, 302,
Pastoral mektu plar, 30, 3 1, 42, 303, 304, 305, 306, 307, 308,
50, 105, 185, 273, 304 309, 310, 311, 3 12, 3 13, 314,
Pavlus, 2, 4, 5, 8, 11, 12, 16, 17,
3 15, 316, 3 17, 318, 3 19, 323,
18, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 324, 325, 326, 327, 328, 329,
32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 330, 331, 332, 333, 334, 335,
40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 336, 337, 338, 339, 340, 341,
48, 49, 50, 53, 54, 55, 56, 57, 342, 343, 344, 345, 346, 347,
NDEKS 389
348, 349, 350, 351, 352, 353, Septuaginte, 72, 152, 174, 299
354, 357, 358, 359, 360, 361, Sevgi, 110, 2 17, 229, 302
362, 363, 364, 3 7 1 Sr d i n leri, 195, 196, 249, 261,
Pavlusculuk, 2 2 5 262
Petrus, 2, 2 1, 3 7 , 4 2 , 4 5 , 5 3 , 55, Sokrates, 3 1 2
94, 96, 98, 99, 102, 1 10, 112, S o n Akam Yemei, 204, 258,
123, 158, 162, 163, 164, 168, 263, 267, 269, 284
169, 344, 358, 3 7 8 Sosyal a h l a k, 308
Proselit vaftizi, 250 sosyal stat, 133, 305
Stoac felsefe, 61, 75, 285, 299
Stoaclar, 61, 298, 3 1 2
Q Stoik felsefe, 6 1 , 67, 285
Qumran, 72, 175, 195, 236, 250, Snnet, 87, 282
256, 260, 269, 276, 299, 3 13,
343, 353
am, 58, 60, 63, 68, 81, 82, 83,
R
84, 85, 86, 87, 89, 93, 94, 105,
Rab sfat, 186, 190, 191, 193, 108, 109, 122, 123, 125, 128,
196, 197, 360, 3 6 1 145, 156, 157, 170, 2 18, 223,
R a b b i n gn, 353 262, 273
Rabbinik eitim, 68, 71, 73 am vizyonu, 83, 84, 85, 109,
reddiye gelenei, 14 123, 125, 145, 157, 2 18, 262,
Roma H ristiya nlar, 44 273
Roma vatanda, 55, 64, 74, 104 am yolu, 81, 82, 89, 93, 109,
128, 156, 170, 2 2 3
eh rista nl, 14
s
er gleri, 187, 326, 334, 347,
Sandan, 62 348
237, 274, 275, 280, 296, 297, Yetmiler Tercmesi, 65, 140,
299, 300, 305, 306, 3 10, 3 13, 142, 152, 153, 190, 197, 248,
Ya hudi arkaplan, 72 z
Y a h u d i d i ni, 357
Zeus, 56, 62, 97