Professional Documents
Culture Documents
NARZDW RUCHU
DYSFUNCTIONS
OF THE LOCOMOTOR SYSTEM
Redaktor serii
Marian Majchrzycki
Recenzent
Prof. dr hab. Marek Jwiak
Skad i amanie
Beata akomiak
Korekta
Janina S. Rogaliska
Projekt okadki
Ludwika Gnyp/Studio Flow
ISBN 978-83-7597-227-6
1
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Zakad Patofizjologii Narzdu Ruchu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
4
Klinika Chirurgii Krgosupa, Ortopedii Onkologicznej i Traumatologii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Wstp. Urazy czci szyjnej i piersiowej rdzenia krgowego powoduj dysfunkcje rucho-
we, ktre wymagaj oceny klinicznej i wykonania bada elektrofizjologicznych. Zbadanie
przewodnictwa aferentnego rdzenia w neurofizjologii klinicznej jest trudne metodycznie,
natomiast w przypadku eferentnego, obustronna przezczaszkowa stymulacja magne-
tyczna kory ruchowej umoliwia precyzyjn ocen przewodzenia impulsw nerwowych
z orodkw nadrdzeniowych do orodkw rdzenia.
Cel pracy. Ocena przewodnictwa od poziomu kory ruchowej do wybranych mini za po-
moc ruchowych potencjaw wywoanych indukowanych polem magnetycznym (MEP),
ktre jako precyzyjne badanie funkcjonalne uzupenia dane z badania przedmiotowego
o wysokiej rozdzielczoci badanie MRI.
Materia i metody. MEP wykonano u chorego po urazie rdzenia krgowego (C3-C6)
oraz u zdrowego ochotnika dla porwnania wynikw bada.
Wyniki. U zdrowego ochotnika obustronna stymulacja przezczaszkowa pl kory rucho-
wej wywoaa potencjay rejestrowane z mini koczyn grnych oraz koczyn dolnych
o prawidowych parametrach amplitudy i latencji. U chorego rejestrowano potencjay
miniowe i nerwowe z koczyn grnych i dolnych o parametrach wskazujcych na nie-
cakowite uszkodzenie struktur rdzeniowych.
Wnioski. Przeprowadzone badania z zakresu neurofizjologii klinicznej potwierdziy zmia-
ny zachodzce w obszarach rdzenia na poziomie szyjnym, ktre strukturalnie zostay
wykazane w badaniach neuroobrazowania. W przypadku badanego chorego badanie
MEP obiektywnie ocenia drogi przewodzenia od poziomu kory ruchowej do wybranych
mini koczyn grnych i dolnych, czego nie mona dokadnie oceni w badaniach wy-
sokiej rozdzielczoci, ponadto dostarcza informacji fizjoterapeucie o potencjalnej popra-
wie czynnoci mini niedowadnych.
Abstract
Introduction. Evaluation of the functional effects after cervical and thoracic spine inju-
ries brings difficulties because of their specific anatomical principles and dimensions.
Examination of the afferent transmission in clinical neurophysiology is methodologically
difficult while in the aspect of efferent transmission, the bilateral transcranial magnetic
stimulation of motor cortex allows for precise assessment of nerve impulses from the
supraspinal to certain spinal centres.
Aim. Evaluation of transmission from the level of motor cortex to chosen muscles with
a method of motor evoked potentials induced with magnetic field (MEP), which as a pre-
cise functional study supplements data from the highly specialized neuroimaging MRI.
Material and methods. MEP examination was performed in a patients after spinal cord
injury at C3-C6 and in a healthy volunteer for results comparison.
Results. The transcranial, bilateral magnetic stimulation of motor cortex centres evoked
potentials recorded from muscles of upper and lower extremities with the proper ampli-
tude and latency parameters in a healthy volunteer. There were recorded the muscle and
nerve-related potentials from upper and lower extremities with parameters showing the
incomplete injury of spinal structures in the examined patient.
Conclusions. The performed clinical neurophysiology studies confirmed the functional
changes in cervical spinal areas which had been structurally showed in neuroimaging
studies. In a case of examined patient presented in this paper, MEP results seemed to be
more optimistic for evaluation of prognosis and treatment conduction.
Wprowadzenie
Urazy krgosupa stanowi powany problem medyczny, czsto oprcz zama
struktur kostnych dochodzi do uszkodzenia rdzenia krgowego. Uszkodzenie
rdzenia krgowego powoduje dysfunkcje nie tylko ukadu ruchu, ale i ukadu
oddechowego, krenia, pokarmowego, wydzielania wewntrznego, przemiany
elektrolitowej, biakowej, czynnoci wydalniczych. Leczenie takiego pacjenta nie
moe si wwczas ogranicza do leczenia samego urazu krgosupa, powin-
no by kompleksowe, zapobiega rozwojowi i narastaniu powika wtrnych ze
strony pozostaych narzdw. W zalenoci od stopnia zaawansowania uszko-
dzenia rdzenia po urazach krgosupa oraz stopnia zagroenia ycia stosuje
si leczenie operacyjne lub nieoperacyjne. W wyniku urazu rdzenia krgowego
moe dochodzi do wtrnego uszkodzenia tkanki nerwowej (martwica krwo-
toczna rdzenia krgowego, jamisto rdzenia krgowego [13].
Czsto wystpowania uszkodze krgosupa z urazem rdzenia krgo-
wego ocenia si rednio na 2535 osb na 1 milion w populacji, z czego w
8085% dotyczy mczyzn. W Polsce odnotowuje si okoo 700 przypadkw
na rok chorych z uszkodzeniem rdzenia krgowego. Do najczstszych przyczyn
urazu krgosupa zalicza si kolejno wypadki drogowe, upadki z wysokoci oraz
urazy sportowe. W okresie letnim najwicej obserwuje si skutkw nieudanych
skokw do wody, a poszkodowanymi s zazwyczaj modzi ludzie. Tego rodza-
ju uraz najczciej dotyczy czci szyjnej krgosupa, co niestety objawia si
poraeniem o charakterze tetraplegii. W prawie 60% przypadkw szyjnego
i piersiowego urazu rdzenia krgowego dochodzi do cakowitego poraenia
czterokoczynowego lub nawet zgonu, spowodowanego powikaniami ze stro-
Cel
Celem pracy jest ocena obustronnego przewodnictwa od poziomu kory rucho-
wej do wybranych mini koczyn grnych i dolnych u chorego po urazie rdze-
nia za pomoc badania przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (TMS), aby
sprawdzi zakres przewodnictwa eferentnego. W celu porwnania parametrw
badania MEP, przebadano zdrowego ochotnika.
Rycina 1. Obraz pacjenta w trakcie badania TMS oraz przykadowe uoenie elektrod
powierzchniowych dla minia koczyny grnej wraz z elektrod uziemiajc.
Wyniki
U zdrowego ochotnika obustronna stymulacja przezczaszkowa pl kory rucho-
wej wywoaa potencjay rejestrowane z mini koczyn grnych oraz koczyn
dolnych jak i tuowia o prawidowych parametrach amplitudy i latencji (Rycina 2).
U chorego z uszkodzeniem rdzenia na poziomie szyjnym rejestrowano poten-
cjay miniowe z koczyn grnych obustronnie o odmiennych parametrach od
prawidowych w zakresie amplitudy, latencji i czasu trwania, nie zarejestrowano
natomiast odpowiedzi wywoanej w koczynach dolnych po adnej z badanych
stron.
Omwienie
Technika przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (TMS) znalaza zastoso-
wanie diagnostyczne w badaniu funkcji obustronnych (skrzyowanych i nie-
skrzyowanych) drg zstpujcych z orodkw nadrdzeniowych do orodkw
rdzenia krgowego [18]. Badanie MEP pobudza due orodkowe neurony kory
ruchowej jak i wywouje procesy hamowania w neuronach orodkw podkoro-
wych. Impulsy nerwowe s przewodzone gwnie drog korowo-rdzeniow i wy-
wouj efekt gwnie pobudzenia w interneuronach funkcjonalnie powizanych
z motoneuronami mini zgodnie z organizacj korow, opisan przez Penfielda
i Jaspera. TMS jest metodycznie odpowiedni do badania unerwienia przez kor
ruchow orodkw mini dystalnych koczyn grnych i dolnych u czowieka. Nie
mona rwnie wykluczy, e w trakcie badania MEP odprowadzanego z mi-
ni koczyn dolnych, na obraz przewodnictwa interneuronalnego drogi korowo-
rdzeniowej nakada si czynno eferentna nauronw propriospinalnych, koordy-
nujcych czynno orodkw mini koczyn grnych i dolnych [19].
Jak wskazuj w swojej pracy Curt i wsp. [20], rejestracje MEP s czuym
narzdziem do oceny przewodnictwa korowo-rdzeniowego. Wykazali oni, e
w 90% przypadkw u chorych po urazie rdzenia krgowego to badanie dobrze
ocenia powrt funkcji zarwno w miniach koczyn grnych, jak i dolnych.
Autorzy sugeruj, e badanie MEP moe by bardziej czue anieli kliniczne ba-
danie neurologiczne. W pracy tej u chorych z uszkodzeniem rdzenia krgowego
w czci szyjnej w 90% wykazywali zmiany w zakresie odpowiedzi potencjaw
ruchowych o nieprawidowej amplitudzie i latencji, w odniesieniu do MEP reje-
strowanych z mini dystalnych czci koczyn grnych i dolnych u zdrowych
osb [20].
Ruchowe potencjay wywoane wykazuj wiksz czuo diagnostyczn
ni badanie somatosensorycznych potencjaw wywoanych (SEP) u chorych
po urazach rdzenia krgowego, zwaszcza w fazie pierwszej (szoku), a take
w przypadku chorych z guzami i chorobami naczyniowymi rdzenia. TMS stosuje
si czsto wraz z jednoczasowym badaniem SEP podczas nadtwardwkowego
monitorowana funkcji szlakw zstpujcych i wstpujcych drg rdzenia w trak-
cie zabiegw neurochirurgicznych i ortopedycznych. Trudnoci, jakie pojawia-
j si podczas rdoperacyjnej rejestracji MEP z mini, zwizane s gwnie
z dziaaniem rodkw znieczulajcych na ich parametry. Dodatkowym czynni-
kiem utrudniajcym rejestracj MEP jest podanie lekw wpywajcych na czyn-
no synapsy nerwowo-miniowej w celu zwiotczenia chorych. Wprowadzenie
stymulatorw magnetycznych, ktre umoliwiaj stymulacj seriami bodcw
o zmiennej czstotliwoci 1100 Hz z regulacj odstpw midzy bodcami.
Jest to moliwe rozwizanie problemw rdoperacyjnego monitorowania funk-
cji drg rdzeniowych [17].
Lewko i wsp. opisuj, e badanie MEP wykonane u osb zdrowych w trak-
cie relaksacji mini pozwolio na uzyskanie 100% amplitudy rejestrowanych
odpowiedzi. Natomiast u chorych z uszkodzeniami rdzenia krgowego czsto
satysfakcjonujcych rejestracji MEP bya nisza o 14% [21].
Wnioski
Badania TMS przy rejestracji z mini dostarczaj szczegowych informacji
o czynnoci rdzeniowych drg eferentnych, uzupeniajc wyniki bada neuro-
obrazowania. Badania TMS daj moliwo ukierunkowania procesu uspraw-
niania indywidualnie dobranego dla kadego pacjenta. Badania neurofizjologii
klinicznej potwierdziy wyniki bada obrazowych, s dobrym uzupenieniem
diagnostyki, pomagajc ukierunkowa zabiegi usprawniajce w leczeniu zacho-
wawczym.
Pimiennictwo
1. Kozubski W., Liberski P. P. Choroby ukadu nerwowego. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa, 2004.
2. Tederko P., Limanowska H. M. Krasuski i wsp. Problems of adaptation to wheel chair
in early stage rehabilitation after spinal cord trauma. Ortopedia Traumatologia Reha-
bilitacja, 2006; 6(6); Vol. 8: 672-679.
3. Kiwerski J. Schorzenia i urazy krgosupa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warsza-
wa 2001.
4. Daffner R. Cervical radiography for trauma patients: a time effective technique. Am
J Radiol 2000; 175: 13091311.
5. Michaowska M. Symptomatologia kliniczna chorb rdzenia krgowego. Przewodnik
Lekarza, 2007; 9: 50-53.
6. Chusid J.G. Struktura i funkcja w neurologii. Wyd. PZWL, Warszawa, 1973.
7. Nair MN, Ramakrishna R, Song K, Kinney G, Slimp J, Ko AL, Avellino AM. Human
motor evoked potential responses following spinal cord transection: an in vivo study.
Neurosurg Focus 2010; 29,1.
8. Bono CM, Vaccaro AR, Hurlbert RJ, et al. Validating a newly proposed classification
system for thoracolumbar spine trauma: looking to the future of the thoracolumbar
injury classification and severity score. J Orthop Trauma 2006;20:56772.
9. Walsh E.G., Fizjologia Ukadu Nerwowego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
szawa 1966.
10. Paxinos G., Mai J.K. The Human Nervous System. Second Edition,
11. Marciniak W., Szulc A. [red] Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006.
12. Daniels D.L., Haughton V.M., Naidich T.P. Cranial and Spinal Magnetic Resonance
Imaging. An Atlas and Guide, Raven Press, New York 1987.
13. Siemianowicz A., Baron J., Wawrzynek W., Koczy B., Kasprowska S. Ocena zmian
pourazowych krgosupa szyjnego na poziomie C1C2 na podstawie tomografii
komputerowej. Wiadomoci Lekarskie, 2006, 12; 48-51.
14. Feldman E.L., Grisold W., Russell J.W., Zifko A. Atlas of Neuromuscular Diseases,
A Practical Guideline. Springer-Verlag/Wien, 2005. ISBN 3-211-83819-8.
15. Huber J., Cywiska-Wasilewska G., Warzecha D., Strya W., Wilusz A. Wojtysiak M.,
Poczak M.M., Kaczmarek M. Possibilities for correlation of neurophysiological test-
ing and imaging diagnostics for diagnosing and forecasting treatment for subjects
with partial or complete injury to the cervical spine level. Advances in Rehabilitation,
2005, 1, 86-92.
16. Szabela D. Potencjay wywoane w praktyce lekarskiej. dzkie Towarzystwo Nau-
kowe. 1999.
Adres do korespondencji:
mgr Joanna Lipiec
Katedra i Klinika Rehabilitacji
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
ul. 28 Czerwca 1956r. Nr 135/147
61-545 Pozna
e-mail: joanna.lipiec1@op.pl
1
Zakad Patofizjologii Narzdu Ruchu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
3
Klinika Ortopedii i Traumatologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
4
Klinika Chirurgii Krgosupa, Ortopedii Onkologicznej i Traumatologii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Wprowadzenie. W spondylozie szyjnej moe dochodzi do podranienia lub uszko-
dzenia struktur nerwowych, do ktrych zaliczamy korzenie i nerwy rdzeniowe. Mnogo
struktur w czci szyjnej krgosupa niejednokrotnie nastrcza trudnoci diagnostyczne,
ktre z nich mog by przyczyn dolegliwoci zgaszanych przez chorego.
Cel. Celem pracy byo przedstawienie moliwoci diagnostycznych kompleksowych ba-
da neurofizjologii klinicznej, elektromiografii elementarnej (EMG) oraz elektroneurogra-
fii (ENG, fale M i F) do oceny rde patologii u pacjenta z podejrzeniem radikulopatii
w czci szyjnej krgosupa.
Materia i metody. Zbadano mczyzn w wieku 41 lat, ktry zosta zakwalifikowany do
leczenia operacyjnego z powodu dyskopatii szyjnej z postpujcym niedowadem pra-
wej koczyny grnej oraz zanikami minia naramiennego oraz dwugowego ramienia.
U pacjenta wykonano badanie rezonansu magnetycznego krgosupa szyjnego, w kt-
rym stwierdzono wielopoziomow dyskopati szyjn na poziomie C3/C4, C5/C6 oraz C6/
C7. Wykonano rwnie diagnostyk neurofizjologiczn, w tym badanie elektromiogra-
ficzne (EMG), elektroneurograficzne (ENG) z ocen odpowiedzi M, fali F oraz przewod-
nictwa wkien czuciowych.
Wyniki. Wyniki bada neurofizjologicznych potwierdziy uszkodzenie obwodowego neu-
ronu ruchowego na poziomie prawych korzeni rdzeniowych C5-C8.
Abstract
Introduction. In patients with cervical spondylosis, results of neuroimaging do not always
correlate with symptoms of sensory or motor impairments diagnosed with clinical methods.
Since supplementation the diagnostics with precise instrumental tests diminish the risk of
false positive diagnoses before the decision of surgical intervention will be undertaken.
Aim. The aim of this study was to present the diagnostic possibilities of complex neuro-
physiological examination including needle electromyography and electroneurography
for evaluation the pathology origin in patient with suspected cervical radiculopathy.
Material and methods. There was examinen men aged 41 years who was expected to
be qualified for the surgical treatment because of the cervical discopathy with increasing
paralysis of the upper right extremity and muscles dystrophy including deltoid and biceps
group. Patient had the MRI examination performed. There werefound discs herniation at
C3/C4, C5/C6 and C6/C7 vertebrae. There was performed a complex neurophysiological
diagnostic which included needle electromyography (EMG), electroneurography (ENG)
with assessment of M and F waves in evoked potentials as well as sensory conduction
studies (SCV) of upper extremity nerves.
Results. Results of neurophysiological studies confirmed the peripheral motoneurones
injury at the level or right C5-C8 ventral roots.
Conclusions. EMG and ENG studies are important elements in highly-specialized diag-
nostics of patients with cervical roots injuries.
Wprowadzenie
Zrnicowana budowa krgw szyjnych wie si cile z penion przez nie
funkcj. Krgosup szyjny peni funkcj statyczn, dynamiczn oraz ochronn dla
struktur nerwowych, w tym rdzenia krgowego i korzeni rdzeniowych. Dolna cz
krgosupa szyjnego wykazuje najwiksz ruchomo, co determinuje najczst-
sze wystpowanie spondylozy na tym poziomie. Degeneracja struktur chrzstnych
z upywem lat prowadzi do powstania na przedniej cianie kanau krgowego uwy-
pukle i rozwoju wyroli kostnych na brzegach trzonw, a zmniejszenie przestrzeni
midzykrgowych wywiera dodatkowe napicia na stawy midzykrgowe i moe
stanowi punkt wyjcia do powstania w nich zmian zwyrodnieniowych [1].
Do najczstszych przyczyn uszkodzenia korzeni rdzeniowych naley zaliczy
konflikt krkowo-korzeniowy. Do radikulopatii mog rwnie prowadzi zmiany
zwyrodnieniowo-wytwrcze staww krgosupa, urazy, pierwotne i przerzuto-
we guzy nowotworowe kanau krgowego i rdzenia krgowego [2]. Mnogo
struktur anatomicznych w czci szyjnej krgosupa, takich jak rdze krgowy,
korzenie rdzeniowe, naczynia rdzeniowe oraz struktury ukadu wspczulnego
moe tumaczy problemy diagnostyczne oraz komplikacje w przebiegu lecze-
nia, poniewa uszkodzenie kadej z nich moe by przyczyn schorzenia.
Oglnie, konflikt krkowo-korzeniowy w czci szyjnej krgosupa najcz-
ciej dotyczy poziomu krgw C5C6 z uciskiem na korze C6 oraz C6C7
z uciskiem na korze C7. U osb modszych najczstsz przyczyn jest prze-
puklina krka midzykrgowego lub uszkodzenie krka midzykrgowego
powodujce ucisk korzenia rdzeniowego lub nerwu wychodzcego przez otwr
midzykrgowy. Ocenia si, e u okoo 67% populacji po 50. roku ycia problem
ten czciej wynika ze zwenia kanau krgowego w przypadku stenozy cen-
tralnej lub otworw midzykrgowych w przypadku stenozy bocznej poprzez
tworzce si wyrola kostne (osteofity) w przebiegu choroby zwyrodnienio-
wej. Objawy blowe mog pojawi si nagle, co obserwuje si zdecydowanie
Cel pracy
Przedstawienie wynikw bada neurofizjologii klinicznej, elektromiografii ele-
mentarnej (EMG) oraz elektroneurografii (ENG, fale M i F) w ocenie rda pato-
logii u pacjenta z podejrzeniem radikulopatii w czci szyjnej krgosupa.
Materia
Kryteriami zakwalifikowania pacjenta do diagnostyki neurofizjologicznej byy
objawy radikulopatii w czci szyjnej krgosupa oraz stwierdzenie ucisku na
korzenie rdzeniowe w czci szyjnej krgosupa w badaniu MRI, bez przeciw-
skaza w wywiadzie do wykonania penej diagnostyki neurofizjologicznej.
Metoda
W badaniu klinicznym oceniono odruchy cigniste i okostnowe obustronnie
z poziomu korzeni C5, C6, C7. Oceniono rwnie si miniow wybranych
mini koczyn grnych za pomoc skali Lovetta oraz wykonano badanie per-
cepcji czucia filamentami von Freya (FvF) zgodnym z rozmieszczeniem derma-
tomalnym dla odpowiednich poziomw unerwienia korzeniowego od C5 do Th1
wg Atlasu Prometeusz [6].
Badania diagnostyczne neurofizjologii zostay wykonane w Zakadzie Pato-
fizjologii Narzdu Ruchu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskie-
go w Poznaniu, w Ortopedyczno-Rehabilitacyjnym Szpitalu Klinicznym im. W.
Degi. Chory zosta poinformowany o przebiegu i celu badania i wyrazi pisemn
zgod na jego wykonanie. Badania zostay wykonane przy wspudziale osoby
posiadajcej certyfikat Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej na wy-
konywanie i opisywanie bada.
Rycina 2. Rejestracje fal F po stronie prawej u badanego chorego. W lewej czci ryci-
ny pokazano rejestracje fal F przy odbiorze z m. odwodziciela kciuka krtkiego, w na-
stpstwie stymulacji n. porodkowego na poziomie nadgarstka. W prawej czci ryciny
przedstawiono rejestracje fal F przy odbiorze z m. odwodziciela palca maego po stymu-
lacji n. okciowego na poziomie nadgarstka.
Diagnostyka obrazowa
Podstawowym badaniem obrazowym stosowanym w diagnostyce choroby
zwyrodnieniowej krgosupa s zdjcia RTG. Pozwalaj one na uwidocznienie
zmian zwyrodnieniowych trzonw krgowych (np. osteofitw), zwe prze-
strzeni midzykrgowych, wskazujcych na dyskopati czy obecno krgo-
zmyku zwyrodnieniowego [9]. W przypadkach, kiedy pacjent odczuwa uporczy-
we ble nieustpujce pomimo leczenia i wystpuj objawy korzeniowe oraz
ubytkowe, wskazane jest wykonanie MRI w celu rozpoznania lub wykluczenia
przepukliny krka midzykrgowego, zmian zwyrodnieniowych staww mi-
dzykrgowych, stenozy kanau krgowego, a take ucisku na rdze krgowy
i wtrnych zmian w rdzeniu spowodowanych uciskiem [10]. W grupie chorych ze
spondyloz szyjn, MRI jest badaniem z wyboru, pozwalajcym na precyzyjn
ocen zmian chorobowych zarwno tkanek mikkich, jak i elementw kostnych.
MRI umoliwia rozpoznanie strukturalne zwyrodnienia krka midzykrgowe-
go, cznie z wykryciem pkni piercienia wknistego, a take rozpoznanie
i dokadn ocen przepukliny krka midzykrgowego i stopnia ucisku na
struktury nerwowe kanau krgowego [11, 12].
Wyniki
W badaniu klinicznym odruchw cignistych i okostnowych oceniono poziomy
korzeniowe C5-C6, badajc odruch z m. dwugowego ramienia i odruch promie-
niowy obustronnie (obnione po stronie prawej, po stronie lewej prawidowe)
oraz poziom korzeniowy C7, badajc odruch z m. trjgowego ramienia obu-
stronnie (symetryczne, prawidowe). [13]. Badanie siy miniowej za pomoc
skali Lovetta przeprowadzono obustronnie dla m. naramiennego (strona prawa
3, lewa 5), m. dwugowego ramienia (strona prawa 3, lewa 5), m. trjgo-
wego ramienia (strona prawa i lewa 5), m. odwodziciela palca maego (strona
prawa i lewa 5) oraz m. odwodziciela kciuka krtkiego (strona prawa i lewa
5). Nie wykazano zaburze czucia powierzchniowego w ocenie percepcji czucia
FvF dla poziomw unerwienia dermatomalnego C5-T1.
Badania elektroneurograficzne prawej koczyny grnej wykazay, e prze-
wodzenie impulsw nerwowych obwodowo we wknach czuciowych i rucho-
wych w n. promieniowym, n. okciowym oraz n. porodkowym byo prawidowe.
Wyniki bada przewodnictwa wkien ruchowych w n. pachowym i n. skrno-
miniowym byy rwnie prawidowe. W badaniu EMG elementarnym w mi-
niach prawej koczyny grnej w spoczynku w m. naramiennym, m. dwugo-
wym ramienia oraz m. trjgowym ramienia stwierdzono obecno dodatnich fal
ostrych, natomiast w m. odwodzicielu krtkim kciuka oraz m. midzykostnym
grzbietowym I odnotowano cisz elektryczn, wiadczc o braku czynnoci
odnerwiennej. Parametry PCJR z ww. mini miay podwyszone wartoci am-
plitudy, wyduony czas trwania (w m. naramiennym oraz m. dwugowym ra-
mienia) oraz zwikszon warto wskanika wielkoci jednostki. Zapisy wysi-
kowe odprowadzane z m. naramiennego oraz m. dwugowego ramienia miay
zmniejszon gsto i okrelono je jako proste, natomiast rejestrowane z m.
Dyskusja
Za podstawowe badanie obrazowe w radikulopatii uznawany jest rezonans ma-
gnetyczny, uwidaczniajcy gwnie zmiany w zakresie krkw midzykrgo-
wych. Badania neurofizjologiczne potwierdzaj obecno uszkodzenia korzeni
rdzeniowych na okrelonym poziomie i rwnoczenie wykluczaj uszkodzenia
splotw nerwowych i nerww obwodowo. Jeeli chodzi o zakres bada elek-
trofizjologicznych, koniecznych do rozpoznania radikulopatii, przewaa pogld,
e podstawowe znaczenie ma badanie elektromiograficzne. Elektroneurografia
z uwzgldnieniem badania fali F suy do wykluczenia innych schorze [14].
Jak stwierdzaj Wells i in. [15] oraz Faldini i in. [16], ograniczeniem bada ob-
razowych jest pewien odsetek faszywie dodatnich wynikw. Alrawi i in. [4]
przedstawili badania potwierdzajce znaczenie bada neurofizjologicznych
w ocenie pacjentw z konfliktem korzeniowym, zakwalifikowanych do leczenia
operacyjnego. Wszyscy badani chorzy wykonane mieli badanie MRI, w ktrym
stwierdzono konflikt korzeniowy oraz objawy kliniczne wiadczce o radikulopatii.
Chorych podzielono na dwie grupy, gdzie w jednej w badaniach neurofizjologicz-
nych wykazano zmiany wiadczce o ucisku na korzeniowe nerwowe (A), a w dru-
giej takich zmian nie byo (B). U wszystkich badanych rok po operacji przeprowa-
dzono badania ankietowe oceniajce funkcjonalno pacjenta oraz satysfakcj
z ycia. Porwnujc grup A oraz B przekonano si, e znacznie lepsze rezultaty
operacyjne uzyskano u tych osb, u ktrych przedoperacyjnie stwierdzono zmiany
w badaniu neurofizjologicznym. Emeryk-Szajewska [17] przedstawia istotno ba-
da neurofizjologii klinicznej w lokalizacji uszkodzenia. W badaniu klinicznym mona
wstpnie wnioskowa o poziomie uszkodzenia na podstawie rozkadu niedowadu
izanikumini,ocenyodruchwiinnychobjawworazwywiaduzebranegoodchorego.
Jednak dla pewnej diagnostyki lokalizacyjnej konieczne jest wykonanie badania neu-
rofizjologicznego. Diagnostyka neurofizjologiczna uszkodze neuronu obwodowego
pozwala ustali lokalizacj uszkodzenia, okreli, czy dotyczy ono komrki ruchowej
rogu przedniego rdzenia, korzenia rdzeniowego lub nerwu obwodowo [2]. Rnicowa-
nie uszkodzenia pomidzy poziomem rogw przednich rdzenia, korzeni jak i nerww
na podstawie wyniku samego badania EMG nie jest atwe, poniewa wyniki testw
w tych przypadkach mog nie dawa jednoznacznej odpowiedzi co do poziomu
uszkodzenia obwodowego neuronu ruchowego. W takiej sytuacji pomocne jest ba-
danie ENG z wykorzystaniem stymulacji elektrycznej nerww, z okreleniem cha-
rakterystyk odpowiedzi M jak i fal F [17]. We wczesnym etapie rozwoju konfliktu
korzeniowego zmiany ocenianych parametrw s trudne do stwierdzenia, dopiero
w okresie wikszego zaawansowania s dostrzegalne w postaci obnionej amplitu-
dy potencjau wywoanego odpowiedzi M lub/i zmniejszonej frekwencji fal F [2, 18].
U wikszoci chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi w czci szyjnej kr-
gosupa, prowadzcymi do blu oraz radikulopatii jak i mielopatii, leczenie za-
chowawcze zazwyczaj jest wystarczajce. Wskazaniem do interwencji operacyj-
nej jest brak efektu leczenia zachowawczego, uporczywy bl oraz postpujca
radikulopatia i mielopatia [16], jak i pogarszajce si wyniki bada funkcjonal-
nych, w tym EMG. Zmiany stwierdzane w MRI i objawy kliniczne nie zawsze ze
sob koreluj [19], dlatego wprowadzenie bada neurofizjologii klinicznej do po-
twierdzenia charakteru i stopnia zaawansowania schorzenia wydaje si by wy-
soce zasadne. Badania obrazowe, oceniane bez nawizania do innych danych
o postpie choroby, mog dawa nieadekwatny obraz stanu chorego [20].
Pimiennictwo
1. Peolsson A., Sderlund A., Engquist M., Lind B., Lfgren H., Vavruch L., Holtz A.,
Windstrm-Christersson A., Isaksson I., berg B. Physical function in cervical ra-
diculopathy patients after physiotherapy alone compared with anterior surgery fol-
lowed by physiotherapy: a prospective randomized study with a 2-year follow-up.
Spine, 2013, 38, 4, 300-307.
2. Emeryk-Szajewska B., Niewiadomska-Wolska M. Neurofizjologia kliniczna. Elektro-
miografia i elektroneurografia. T. 1. Medycyna Praktyczna. Krakw, 2008.
3. Hendrich B., Bladowska J., Ssiadek M. Znaczenie bada obrazowych w diagno-
styce nieurazowych zespow blowych krgosupa. Polski Przegld Neurologiczny,
2010, 6, 2, 92-100.
4. Alrawi M.F., Khalil N.M., Mitchell P., Hughes S.P. The value of neurophysiological and
imaging studies in predicting outcome in the surgical treatment of cervical radiculo-
pathy. European Spine Journal, 2007, 16, 495-500.
Adres do korespondencji:
mgr Aleksandra Kulczyk
Zakad Patofizjologii Narzdu Ruchu
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
ORSK im. W. Degi w Poznaniu
ul. 28 Czerwca 1956r. nr 135/147
61-545 Pozna
tel. 698 291 817
e-mail: olka-kulczyk@wp.pl
1
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Gabinet fizjoterapii funkcjonalnej MEDIKOR w Kaliszu
3
Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecicej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Wstp. Ocena postawy ciaa zajmuje bardzo wane miejsce w protokole badania fizjo-
terapeutycznego. Postawa ciaa zmienia si w cigu caego ycia oraz zaley od wielu
czynnikw zewntrznych i wewntrznych.
Cel. Celem pracy byo przedstawienie wad i zaburze postawy ciaa wystpujcych
w grupie studentw pomidzy 22. a 23. rokiem ycia, studiujcych na poznaskich uczel-
niach wyszych.
Materia i metody. Badanie objo 106 studentw, w tym 54 kobiet i 52 mczyzn,
w wieku pomidzy 22.23. rokiem ycia. Skadao si z dwch czci: ankiety dotyczcej
oglnych wiadomoci o stanie zdrowia oraz badania klinicznego z wykorzystaniem testu
Functional Movement Screen (FMS).
Wyniki. Ze nawyki ywieniowe odnotowano u 47 (44%) studentw, uywki stosowao
32 (30%) badanych. Nieprawidowe ustawienie gowy wystpio u 80 (76%) studentw,
a obrczy barkowej u 90 (85%). Poziom aktywnoci fizycznej u 86 (81%) badanych by
niski, a nieprawidow motoryk podstawow stwierdzono u 85 (80%) badanych. rednia
liczba punktw dla testu FMS wyniosa 171,8.
Wnioski. Przeprowadzone badania wykazay wystpowanie istotnych zaburze w po-
stawie ciaa, niski poziom aktywnoci fizycznej oraz motoryki podstawowej.
Abstract
Introduction. Evaluation of body posture is a very important part in the protocol of the
physiotherapy examination. The body posture changes throughout life and depends on
many external and internal factors.
Aim. The aim of study was to present faults and body posture disorders occurring in
a group of students between 22 and 23 years of age, studying at Poznan Universities.
Material and methods. The study included 106 students, 54 females and 52 males,
ages ranging between 22 and 23 years. It consisted of two parts: a questionnaire which
checked general knowledge of health and clinical examination with a Functional Move-
ment Screen test (FMS).
Results. Unhealthy eating habits had 47 (44%) students, stimulants were used by 32
(30%). Incorrect head position was in 80 (76%) of students and shoulders in 90 (85%).
The level of activity in 86 (81%) of students was low and abnormal mobility of the basic
motor skills was in 85(80%) of respondents. The mean score for the FMS was 171,8
points.
Conclusions. The study showed a low level of physical activities, the primary motor
skills and significant body posture disorders.
Wprowadzenie
Postawa ciaa to nawyk ruchowy ksztatujcy si na okrelonym podou neu-
rologicznym, kostno-stawowym, wizadowo-miniowym, rodowiskowym
i emocjonalno-wolicjonalnym [1]. Mona stwierdzi, e kady ma inn posta-
w ciaa i bdzie si ona zmieniaa w cigu caego ycia. Na postaw wpywa
take aktywno fizyczna w dziecistwie, stan emocjonalny, przebyte choroby
i urazy, zaburzone wzorce ruchowe oraz rodowisko, w jakim yjemy. Rnice
w obrbie postawy ciaa wynikaj rwnie z odmiennoci rasy, pci, wieku, typu
somatycznego, budowy ciaa oraz charakteru [1, 2, 3].
Zaburzenia postawy ciaa swoje rda maj ju w okresie dziecistwa, dla-
tego bardzo wana jest aktywno fizyczna dzieci i sposb, w jaki spdzaj
wolny czas. Wypracowane na przestrzeni lat nieprawidowe nawyki i wzorce
ruchowe mog powodowa powane problemy natury funkcjonalnej, blowej
czy estetycznej [1, 2, 4, 5].
Zaburzenia postawy ciaa to wszelkiego rodzaju asymetrie i zmiany obser-
wowane w nawykowej pozycji stojcej, ktre znacznie odbiegaj od przyjtych
norm charakterystycznych dla danej pci, wieku, rasy i budowy. Wady postawy
obserwuje si we wszystkich paszczyznach ciaa [1, 2].
Holmes i Wolf odkryli u osb cierpicych na przewleke ble gowy i szyi
uoglnion hipertoni miniow. Staa, nadmierna aktywno miniowa oraz
nieprawidowe wzorce miniowe budowane na tej aktywnoci mog stanowi
podoe do rozwoju wszelkich patologii w obrbie postawy ciaa. Za nadmierne
napicie miniowe i bl mog by odpowiedzialne czynniki natury psycholo-
gicznej i psychiatrycznej. Przecienie psychiczne jest cile zwizane z blem
i zaburzeniami postawy ciaa. Zazwyczaj nie da si odrni skutkw psychogen-
nych od zaburze czynnociowych narzdw wewntrznych. Ich obraz kliniczny
jest bardzo do siebie podobny, a relacje pomidzy nimi dziaaj na zasadzie
sprzenia zwrotnego. Dotyczy to zwaszcza mini posturalnych (antygra-
witacyjnych), odpowiedzialnych za utrzymywanie prawidowej postawy ciaa.
Ulegaj one nadmiernemu napiciu poprzez utrzymujce si bodce stresowe,
a sterowanie ich rozlunianiem staje si dla pacjenta coraz trudniejsze. Do-
chodzi do ich przecienia i pojawienia si dolegliwoci blowych. Za przykad
mog posuy badania Razali i Khabib, ktrzy wskazali na cise powizania
pomidzy blem a depresj [2, 6, 7].
Cel pracy
Celem bada byo przedstawienie wad i zaburze postawy ciaa wystpujcych
w grupie studentw pomidzy 22. a 23. rokiem ycia, studiujcych na pozna-
skich uczelniach wyszych. Ponadto przedmiotem bada byo okrelenie pozio-
mu aktywnoci fizycznej, motoryki podstawowej oraz analiza nawykw ywie-
niowych.
Materia i metody
W przeprowadzonych badaniach wzio udzia 106 studentw, w tym 54 kobiety
i 52 mczyzn. Rozkad grupy ze wzgldu na pe przedstawia rycina 1.
49% 51%
Kobiety
Mczyni
[%] 100
90
80
70
60
50
40
30
21 20
20 15 16 15 13
10
0
UP UM UE AW PP UAM
F
[Uczelnia Wysza]
Wyniki
Analizujc wyniki BMI, u 19 (18%) osb stwierdzono nadwag, a u 7 (6,5%)
osb niedowag. Warto maksymalna BMI wynosia 30,1, a warto minimalna
16,4. rednia uzyskanych wynikw wyniosa 22,3 2,8.
Spord badanych, 32 (30%) osoby, w tym 21 (31%) kobiet i 11 (21%) m-
czyzn deklarowao stosowanie uywek codziennie (tyto, kawa, alkohol).
Na pytanie o pozycj, w ktrej badani spdzali wiksz cz dnia, 86 (81%)
osb wskazao na pozycj siedzc. 15 (14%) badanych wiksz cz czasu
spdzao w pozycji stojcej, za 5 (5%) osb pokonywao krtkie odlegoci
lub chodzio po maej powierzchni. W sposobie przemieszczania si domino-
wa transport publiczny. 49 (46%) osb korzystao wycznie z tego sposobu
transportu. Pieszo przemieszczay si 23 (22%) osoby, przy czym nie deklaro-
way korzystania z innych rodkw transportu. Wspczynnik korelacji Pearsona
pomidzy pozycj w jakiej badani spdzali wiksz cz dnia a aktywnoci
fizyczn wynis p = 0,6, co wiadczyo o silnej zalenoci.
Na pytanie o ilo posikw spoywanych w cigu dnia, 59 (56%) osb przy-
znao, e jadao wicej ni trzy razy dziennie. Rwno trzy posiki dziennie spoy-
wao 16 (15%) osb, 6 (6%) osb jadao raz lub dwa razy dziennie. Rn ilo
posikw w zalenoci od dnia spoywao 25 (24%) badanych.
Podczas badania klinicznego ocenie podlegao ustawienie gowy w stosun-
ku do tuowia, tabela I.
0
UP UM UE AW PP UAM
[Uczelnia Wysza]F]
sem wiekowym, mona jednak przypuszcza jak wynik ten zmieni si wraz ze
starzeniem si grupy badawczej. Test FMS wykaza, e tylko 20% osb miao
satysfakcjonujcy wynik, co wiadczy o niskim poziomie motoryki podstawo-
wej w badanej grupie wiekowej. Najlepsze wyniki osignli badani z Akademii
Wychowania Fizycznego, ktrzy spord wszystkich stanowili najsprawniejsz
grup studentw. Najniszy wynik osignli studenci Politechniki Poznaskiej.
Najwiksz grup stanowili badani ze rodkowego przedziau punktowego, kt-
rzy pracowali w nieprawidowych wzorcach motorycznych, ale zaburzenia nie
byy jeszcze silnie zarysowane. Dalsze utrzymywanie si nieprawidowej po-
stawy ciaa i nieprawidowych nawykw ruchowych moe pogbi istniejce
zaburzenia.
Przeprowadzone badania pozwoliy okreli wystpujce wady i zaburze-
nia w obrbie postawy ciaa u modych, studiujcych osb. Pomimo mode-
go wieku, zaobserwowano u nich dysfunkcje w obrbie narzdu ruchu, ktre
w przyszoci, bez wprowadzenia zmian w stylu ich ycia, mog si pogbia
oraz prowadzi do innych powaniejszych schorze, np. dolegliwoci blowych
krgosupa oraz zmian zwyrodnieniowych.
Wnioski
Przeprowadzone badania wykazay wystpowanie istotnych zaburze w posta-
wie ciaa, dotyczcych gwnie nieprawidowego ustawienia gowy i obrczy
barkowej.
Poziom aktywnoci fizycznej oraz poziom motoryki podstawowej w badanej
grupie by niski.
Brak zmian w stylu ycia badanych moe w przyszoci wpyn na pogor-
szenie postawy ciaa.
Nawyki ywieniowe oraz poziom odywienia wrd badanych studentw
byy nieprawidowe.
Pimiennictwo
1. Wilczyski J. Korekcja wad postawy ciaa. Wydawnictwo Anthropos, Starachowice
2005.
2. Kasperczyk T. Wady postawy ciaa diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Kasper,
Krakw 2001.
3. Davies G., Reilly JJ., Paton JY. Objective measurement of posture and posture tran-
sitions in the pre-school child. Physiol. Meas., 2012, 33, 11: 1913-1921.
4. Rakowski A. Krgosup w stresie. Jak usun bl i jego przyczyny. Gdaskie Wy-
dawnictwo Psychologiczne, Gdask 2008.
5. Owczarek S. Atlas wicze korekcyjnych. WSiP, Warszawa 1998.
6. Bugajska J., Zonierczyk-Zreda D., Jedryka-Gral A. The role of psychosocial work
factors in the development of musculoskeletal disorders in workers. Med. Pr., 2011,
62, 6, 653-658.
7. Razali SM., Khalib AQ. Pain symptoms in Malay patients with major depression.
Asian J Psychiatr., 2012, 5, 4, 297-302.
8. Cook G., Burton L., Hoogenboom B. Pre-participation screening: The use of funda-
mental movements as an assessment of function Part 1. N. Am. J. Sports Phys.
Ther., 2006, 1, 2, 62-72.
9. Cook G., Burton L., Hoogenboom B. Pre-participation screening: The use of funda-
mental movements as an assessment of function Part 2. N. Am. J. Sports Phys.
Ther., 2006, 1, 3, 132-139.
10. Romundstand P., Janszky I., Vatten L., Hkon Bjmgrd J., Langhammer A.,
Maczuk M., Zatoski WA. Cancer risk factors in Poland: the PONS Study. Ann.
Agric. Environ. Med., 2011, 18, 3, 251-254.
11. European Commission Sport http://ec.europa.eu/sport/documents/pa_guideline-
s_4th_consolidated_draft_pl.pdf, data wejcia: 13.11.2012
12. World Health Organization Regional Office for Europe http://www.euro.who.int/en/
what-we-do/health-topics/disease-prevention/physical-activity/facts-and-figures/
physical-activity-to-stay-healthy, data wejcia: 15.06.2012
13. Hawrylak A., Barczyk K., Giemza Cz., Wojtowicz D., Brodziski M. Uksztatowanie
krzywizn przednio-tylnych oraz ruchomo krgosupa studentw Akademii Wycho-
wania Fizycznego we Wrocawiu. Med. Sport., 2008, 24, 4, 240-246.
14. Mraz M., Nowacka U., Skrzek A., Mraz M., Dbic-Bk A., Sikorowska M. Stabilno
posturalna osb pci eskiej w wieku 822 w wietle bada posturograficznych.
Fizjoterapia, 2010, 18, 2, 35-43.
15. Schneiders AG., Davidsson A., Hrman E., Sullivan SJ. Functional movement screen
normative values in a young, active population. Int. J. Sports Phys. Ther., 2011, 6,
2, 75-8.
Adres do korespondencji:
dr n. med. Edyta Kinel
Katedra i Klinika Rehabilitacji
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. 28 Czerwca 1956 r. nr 135/147
61-545 Pozna
telefon/fax: (+48) 61 83 10 217/61 83 10 173
e-mail: ekinel@umed.poznan.pl
1
Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecicej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Centrum Pywania i Fitness, Pozna
3
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Cel. Analiza wpywu rodzaju trenowanego taca na przyjmowan nawykow postaw
ciaa w odniesieniu do tancerzy taca towarzyskiego oraz tacw kubaskich.
Materia i metody. Materia badawczy stanowia grupa 60 tancerzy trenujcych taniec
towarzyski (30 osb) oraz tace kubaskie (30 osb). U badanych przeprowadzono
badanie kliniczne obejmujce ocen wystpowania przykurczw miniowych, pomiar
wielkoci kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej oraz ocen wydolnoci mini postural-
nych testem Mathiasa.
Wyniki. Najczciej wystpujcym przykurczem by przykurcz minia czworogowego
uda prezentowao go 83% tancerzy tacw kubaskich i 57% tancerzy taca towarzy-
skiego. Skrcenie mini kulszowo-goleniowych wystpowao u ponad 50% tancerzy
kubaskich i 40% tancerzy towarzyskich.
U 22 badanych tancerzy taca towarzyskiego i 24 tancerzy tacw kubaskich wystpo-
waa spycona lordoza ldwiowa, dodatkowo u 16 tancerzy towarzyskich kifoza piersio-
wa bya spycona, podczas gdy u 16 tancerzy kubaskich pogbiona.
73% tancerzy taca towarzyskiego i 57% tancerzy tacw kubaskich miao prawidow
postaw ciaa.
Wnioski.
1. Przyjmowana w tacu postawa ma wpyw na sylwetk tancerzy. U tancerzy taca to-
warzyskiego wystpuje zmniejszenie fizjologicznych krzywizn krgosupa, natomiast
u tancerzy tacw kubaskich zwikszenie krzywizny piersiowej i zmniejszenie
ldwiowej.
2. Rodzaj trenowanego taca determinuje przyjmowanie prawidowej postawy ciaa.
3. Postawa przyjmowana w tacach ma wpyw na wystpowanie przykurczw mi-
ni koczyn dolnych, ktre zdecydowanie czciej i w wikszym stopniu wystpuj
u tancerzy tacw kubaskich. Najprawdopodobniej ma to zwizek ze specyfik
treningw i wiksz dbaoci o rozciganie wrd tancerzy tacw towarzyskich.
Abstract
Aim. Analysis of the impact of kind of trained dance on habitual posture for ballroom
dancers and Cuban dances.
Material and methods. The research material was a group of 60 dancers trained ball-
room dancing (30 people) and Cuban dances (30 people). In all patients a clinical ex-
Wprowadzenie
Postawa czowieka jest przedmiotem licznych bada. Stanowi gwny aspekt
oceny klinicznej prowadzonej przez fizjoterapeutw, ortopedw i osteopatw.
Definiowana jest jako ukad ciaa w pozycji stojcej. Jednake pozycja stoj-
ca, a tym samym postawa moe by swobodna, habitualna, nawykowa oraz
baczna, czyli poprawiona przez napicie okrelonych grup miniowych [1, 2,
3]. Postawa habitualna jest indywidualn cech kadego czowieka i zaley nie
tylko od uksztatowania krgosupa i innych czci narzdu ruchu, tj. ustawie-
nia gowy, barkw, klatki piersiowej, miednicy oraz koczyn dolnych [3]. Istotne
s take czynniki genetyczne, wiek, pe, typ konstytucjonalny, rasa, warunki
rodowiskowe, oglny stan zdrowia, zmczenie, a nawet czynniki psychiczne
[4, 3]. Tryb ycia, podejmowan aktywno ruchow czy rodzaj uprawianego
sportu moemy zaliczy do warunkw rodowiskowych take wpywajcych na
uksztatowanie postawy badanego. Tym bardziej, jeeli dana dyscyplina spor-
towa nie jest uprawiana tylko sporadycznie, ale bardzo regularnie i od wielu
lat bdzie wpywaa na postaw ciaa. Tak te jest w przypadku analizowanej
przez nas grupy osb trenujcych taniec. Postawa ciaa jest niezwykle wa-
nym elementem w tacu, szczeglnie towarzyskim, gdzie cile doprecyzowane
uoenie poszczeglnych czci ciaa tworzy tzw. ram. Zupenie inaczej jest
w tacach kubaskich. Te dwa rne style taneczne, charakteryzuje odmienna
postawa ciaa.
Taniec towarzyski:
praca na wyprostowanych, czsto przeprostowanych (zwaszcza w ta-
cach latynoamerykaskich) stawach kolanowych,
taniec najczciej w szczegowo okrelonym, sztywnym trzymaniu,
tzw. ramie,
ciaa partnerw s odchylone od siebie, zwaszcza w grnej czci tuo-
wia, co skutkuje przeprostem krgosupa
Tace kubaskie:
praca na zrelaksowanych stawach kolanowych,
lune, swobodne trzymanie partnerw, brak ramy,
ciaa partnerw w swobodnej, wyprostowanej pozycji,
podczas niektrych figur, zwaszcza tzw. afro, wystpuje pochylenie
tuowia do przodu, zaokrglenie krgosupa i wysunicie barkw, tzw.
pozycja do ziemi,
tace duo bardziej osadzone w parkiecie, czsto taczone na mniej-
szej powierzchni z wikszym skupieniem na indywidualnej pracy/izolacji
ciaa tancerzy, czsto rwnie w oddaleniu od partnera,
charakterystyczne cechy to: footwork, czyli wzmoona praca stp, oraz
nudos cubanos (wzy kubaskie) wymagajce sprawnoci i dobrej ko-
ordynacji w obrbie koczyn grnych.
Cel pracy
Analiza wpywu rodzaju trenowanego taca na przyjmowan nawykow posta-
w ciaa tancerzy taca towarzyskiego oraz tacw kubaskich.
Materia i metody
Grupa badawcza skadaa si z 60 tancerzy, ktrych podzielono ze wzgl-
du na rodzaj trenowanego taca na tancerzy tacw towarzyskich (30 osb)
i tancerzy tacw kubaskich (30 osb). Badania kliniczne przeprowadzono
w Katedrze i Klinice Ortopedii i Traumatologii Dziecicej Ortopedyczno-Rehabi-
litacyjnego Szpitala Klinicznego im. W. Degi w Poznaniu.
Badanie kliniczne skadao si z 2 czci. Pierwsz stanowi kwestionariusz
ankiety, ktry dotyczy danych personalnych badanego, takich jak: wiek, waga,
wzrost, wykonywany zawd oraz zawiera pytania pomocne w ocenie aktywno-
ci tanecznej, stau oraz intensywnoci treningw, przebytych urazw i dolegli-
woci, ktre mogyby wpyn na przyjmowan obecnie postaw ciaa.
Drug cz stanowio badanie ortopedyczne, skadajce si z testw or-
topedycznych oceniajcych dugo i elastyczno mini piersiowych wik-
szych, biodrowo-ldwiowych, trjgowych ydki, kulszowo-goleniowych, czwo-
rogowych i napraczy powizi szerokiej uda. Dodatkowo przeprowadzono test
Mathiasa oceniajcy wydolno mini posturalnych [11] oraz zmierzono wiel-
ko kta kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej za pomoc inklinometru.
Testy interpretowano w odniesieniu do norm podawanych przez wspcze-
sn literatur.
Wyniki
Charakterystyk grupy badawczej pod ktem wieku, stau tanecznego, iloci
dni oraz liczby godzin treningowych w tygodniu przedstawiaj tabele I i II.
Tabela III. Czsto wystpowania przykurczw oraz nadmiernej dugoci mini piersio-
wych wikszych (TK tancerze tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich,
PKG prawa koczyna grna, LKG lewa koczyna grna)
TT TK
PKG LKG PKG LKG
n % n % n % n %
Ograniczone zgicie 6 20 6 20 5 16,67 8 26,67
Ograniczony wyprost 0 0 0 0 2 6,67 0 0
Nadmierne zgicie 17 56,67 11 36,67 18 60 17 56,67
Nadmierny wyprost 12 40 13 43,33 12 40 7 23,33
Tabela IV. Czsto wystpowania przykurczw mini koczyn dolnych (TK tancerze
tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich, P prawy, L lewy).
TT TK
przykurcz przykurcz
n % n %
Tabela VI. rednie wartoci zakresu ruchu zgicia grzbietowego w stawie skokowym
(TK tancerze tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich)
NORMA TK TT
[] PKD [] LKD [] PKD [] LKD []
staw kolanowy
30 12,1 18,56 11,6 10,33
w wyprocie
staw kolanowy
25 9,83 19,33 16,16 18,6
w zgiciu
Odc. Th Odc. L
25
22
I
20
L
16
O
15
O 10 7 7 7
S
5
B
1
0
norma poniej normy pow yej normy
24 Odc. Th Odc. L
25
20
L 16
I O
15
C S
10
Z
B B 10
5
A 4
5
1
0
norma poniej normy pow yej normy
Tabela VIII. Zestawienie rednich wartoci ktowych krzywizn krgosupa (TK tancerze
tacw kubaskich, TT tancerze tacw towarzyskich)
Norma [] TK TT
Kifozy Th [] 2833 33,23 25,06
Lordoza L [] 3340 25,1 24,76
Postawa
osabiona
27%
Postawa
fizjologiczna
73%
Postawa
zgarbiona
13%
Postawa Postawa
osabiona fizjologiczna
30% 57%
Wnioski
1. Przyjmowana w tacu postawa ma wpyw na sylwetk tancerzy. U tancerzy
taca towarzyskiego wystpuje zmniejszenie fizjologicznych krzywizn
krgosupa (nadmiernie wyprostowana postawa tworzca tzw. ram
w tacu), natomiast u tancerzy tacw kubaskich zwikszenie krzy-
wizny piersiowej i zmniejszenie ldwiowej.
2. Rodzaj trenowanego taca determinuje przyjmowanie prawidowej ha-
bitualnej postawy ciaa. W grupie tancerzy taca towarzyskiego posta-
wa taka wystpuje zdecydowanie czciej ni w grupie tancerzy tacw
kubaskich.
3. Postawa przyjmowana w tacach ma wpyw na wystpowanie przykur-
czw mini koczyn dolnych, ktre zdecydowanie czciej i w wikszym
stopniu s stwierdzane u tancerzy tacw kubaskich. Najprawdopo-
dobniej ma to take zwizek ze specyfik treningw i wiksz dbaoci
o rozciganie wrd tancerzy tacw towarzyskich.
Omwienie
W odniesieniu do tancerzy literatura krajowa i zagraniczna skupia si przede
wszystkim na kontuzjach zwizanych z aktywnoci taneczn. Nie istniej do-
niesienia dotyczce caociowej analizy postawy ciaa w tej grupie sportowcw,
a tym bardziej porwnania wpywu rnych form tanecznych na uksztatowanie
sylwetki tancerzy, dlatego te niniejsze opracowanie ma nowatorski charakter.
Kada forma taca, jeli rozpatrywana jest w aspekcie szerszym ni tylko
jako rozrywka, wymaga od taczcych zaangaowania w treningi. Aby mc pra-
widowo odda charakter danego taca, naley w pewien sposb dostosowa
swoje ciao do jego wymogw. Taniec jako ruch fizyczny jest bardzo potnym
stymulatorem rozwoju somatycznego, wpywajc na rozwj koca, uelastycz-
niajc wizada i torebki stawowe, wzmacniajc minie. Poprzez wiczenia po-
stawy tanecznej wyrabia si nawyk prawidowej postawy ciaa [10]. Jednake
nie kady taniec ma w swoim zaoeniu przyjmowanie fizjologicznej postawy
swobodnej.
Taniec towarzyski, postrzegany jako taniec elegancki, dostojny, perfekcyj-
ny i dobrze dopracowany, charakteryzuje si postaw taneczn elongacyjn,
ktra z zaoenia zapobiega wadom postawy ciaa w obrbie krgosupa, ale
take poprzez wcignity brzuch i napite poladki utrzymuj miednic
w prawidowej pozycji, zmniejszajc lordoz ldwiow. Jednake forma ta
wpywa korzystnie na postaw ciaa tylko wtedy, kiedy jest to aktywno rekre-
acyjna. Uprawiany jako sportowy taniec turniejowy, przez wiele lat, przyczynia
si do powstania wielu wad i dolegliwoci z nimi zwizanych [12]. Tace stan-
dardowe wymagaj od partnerek przyjcia nadmiernie wyprostowanej postawy,
z odchyleniem gowy w lew stron oraz bardzo mocnej pracy koczyn dolnych.
Dodatkowym aspektem dziaajcym niekorzystnie na postaw jest konieczno
stosowania obuwia na obcasie, ktre w konsekwencji moe przyczyni si do
pogbiania krzywizny ldwiowej. Natomiast widoczn cech w tacach laty-
Pimiennictwo
1. liwa W., Chromik K. Wady postawy ciaa i ich ocena. Legnica, 2005.
2. Dega W., Senger A. (red.) Ortopedia i Rehabilitacja. Warszawa, 1996.
3. Szulc A., Marciniak W. Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja, 2, 2003.
4. Zeyland-Malawka E. O kryteriach oceny postawy ciaa, W: Postawa ciaa czowieka
i metody jej oceny (red.) J. liyski, Katowice 1992, s. 43-52.
5. Balbuena Gutirrez B. Casino and Salsa in Cuba. Tumaczenie na j. angielski: Ana
Portela wyd. JOS MART, 2007.
6. Rey J, Turska I. Taniec jego rozwj i formy. Warszawa, 1958.
7. Turska I. Krtki zarys historii taca i baletu. Krakw, 1962.
8. Wieczysty M. Taczy kady moe. Krakw, 1974.
9. Rosiak R. Rozwj sportowego taca towarzyskiego w Trjmiecie w latach 1985
1998. Gdask, 1998.
10. Kumiska O. Taniec w teorii i praktyce, Pozna 2002.
11. Buckup K. Testy kliniczne w badaniu koci, staww i mini. Warszawa, 2004.
12. Pelc Z., Filar K. Wartoci zdrowotno-estetyczne uprawiania tacw towarzyskich
a obcienie krgosupa ldwiowego. Ann. Univ. Mariae Curie-Skodowska, 2005,
60, 16, 4, 279-282.
13. Pelc Z., Filar K. Ocena postawy ciaa u tancerzy uprawiajcych taniec towarzyski. W:
Hotelarstwo, gastronomia, turystyka i rekreacja w procesie integracji europejskiej.
Pozna, 2004.
14. Lewandowski J. Ksztatowanie si krzywizn fizjologicznych i zakresw ruchomoci
odcinkowej czowieka w wieku 325 lat w obrazie elektrogoniometrycznym. Pozna,
2006.
15. Poznaska A. Zdrowotne aspekty taca. Ann. Univ. Mariae Curie-Skodowska, 2005,
60, 16, 4. 406-409.
Adres do korespondencji:
dr n. med. Wioleta Ostiak
Klinika Ortopedii i Traumatologii Dziecicej UM w Poznaniu
ORSK nr 4
ul. 28 Czerwca 1956 roku nr 135/147
61-545 Pozna
telefon/fax: 61 83 10 360
e-mail: Wioleta.ostiak@interia.pl
1
Koo Studenckie Physis, Wysza Szkoa Pedagogiki i Administracji w Poznaniu
2
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Pile, Instytut Ochrony Zdrowia
Streszczenie
Stretching jest to forma aktywnoci fizycznej, polegajca na stopniowym, dokadnym
i precyzyjnym napinaniu mini, po ktrym nastpuje rozlunienie i rozcignicie wi-
czonego minia. wiczenia stretchingowe powinny by wykonywane przez tancerzy
w kadej sesji treningowej.
Autorzy przedstawiaj moliwoci stosowania stretchingu i jego form u tancerzy. Dzi-
ki duej grupie technik, tancerze mog dowolnie dobiera wiczenia zarwno w celu
wywiczenia sprawnoci oglnorozwojowej, jak i specjalistycznego treningu okrelonej
grupy mini. Systematyczne wykonywanie wicze strechingu pozwala na zwikszenie
wytrzymaoci aparatu wizadowo-miniowego.
Uelastycznienie mini wpywa korzystnie na prac pompy miniowej, ktra wspomaga
regulacj oddechowo-kreniow i prawidow fizjologi organizmu. Takie postpowa-
nie zapewnia tancerzowi lepsz ochron staww przed zniszczeniem i spowolni proces
niekorzystnego obciania aparatu ruchu wysikiem zwizanym z du iloci godzin
treningowych oraz nadmiern eksploatacj mini w trakcie taca.
Abstract
Stretching is a form of physical activity involving a gradual, precise and acurate stretching
of a muscle, after which relaxation and extension of the muscle occurs. Stretching exer-
cises should be performed by dancers during every training session.
The authors present possible uses of stretching and its forms in dancers. Due to a large
variety of techniques, dancers can freely choose exercises to support their general physi-
cal abilty or to train a specific group of muscles. Systematic stretching exercises increase
the durability of the muscle-ligament system.
Making a muscle more flexible improves the performance of muscle pump and thus sup-
ports vascular and respiratory regulation along with normal physiology of the body. All
this ensures that the dancers have a better protection for their joints against degeneration
and slows down to process of harmful loading of the motor system resulting from long
training and the overuse of muscles during dancing.
Wstp
Stretching to system wicze opartych o skurcz izometryczny mini, po ktrym
nastpuje rozlunienie, a w dalszej kolejnoci rozcignicie wiczonego mi-
nia lub te grupy mini. Jest to obszerna grupa metod wykorzystywanych
przez sportowcw, tancerzy oraz osoby aktywne fizycznie. Dziki uniwersalnym
waciwociom wicze stretchingowych mog oni poprawi swoje wyniki spor-
towe, a take znacznie lepiej przygotowa si do stawianych przed nimi wyma-
ga, zwizanych z uprawian aktywnoci fizyczn. Stretching i jego elementy
s bardzo popularne w klubach fitness. Z caej grupy proponowanych wicze
najczciej wybiera si te, ktrych zadaniem jest harmonijny rozwj caego
ciaa, rozwijanie muskulatury i uksztatowanie oglnej sprawnoci organizmu.
Stretching jest jednym z podstawowych elementw zorganizowanych zaj
ruchowych. Jego elementy odnajdziemy w Pilates, Joga, Reha-fitenss, Watsu
[1]. Jeeli elementy stretchu nie wystpuj bezporednio w samej metodzie, to
s one stosowane jako forma rozgrzewki przed zajciami bd te jako forma
wicze relaksacyjnych po intensywnym aerobiku [2]. Elementy stretchu wy-
korzystywane s w nowoczesnych formach rehabilitacji i odnowie biologicznej.
Stretching jest polecany ludziom aktywnym, ktrzy poprzez stretch ogranicza-
j kontuzjogenno i zmniejszaj niekorzystny wpyw przecienia organizmu
ronego rodzaju aktywnoci, zarwno sportow jak i rekreacyjn [3]. Rwnie
osoby, ktre maj ograniczone moliwoci ruchowe ze wzgldu na charakter
pracy powinny by zaznajomione z podstawowymi technikami wicze stret-
chingowych w celu ograniczenia niekorzystnego wpywu braku ruchu, np. pra-
cownicy biurowi.
Tancerze na etapie edukacji maj za zadanie zharmonizowa ciao, ponie-
wa jest to ich narzdzie pracy. Program nauki zawiera szereg zaj wiczcych
ich koordynacj, szybko, zwinno, si i wytrzymao. Stosowanie tylko wi-
cze siowych i wytrzymaociowych powoduje przykurcze i zmniejszenie ela-
stycznoci mini, co wie si z ryzykiem urazu [4].
Po intensywnym wykonaniu wicze siowych, np. bodybuilder zakres ruchu
mini zmniejszy si o 513%, wystarczy jednak 90-minutowy seans wicze stret-
chingowych w celu przywrcenia utraconej sprysto trenowanych mini [5].
U tancerzy najczciej wystpuj urazy wynikajce z przecienia mini
koczyny dolnej. Wyrniamy urazy ostre, ktre s wynikiem nieprawidowego
ruchu, le przeprowadzonej rozgrzewki wstpnej, nieodpowiednio dobranymi
wiczeniami, co doprowadza do nadmiernych obcie stawu. Zdarzaj si one
znacznie czciej ni drugi rodzaj urazw tzw. urazy przewlekle, wynikajce ze
zmczenia i przecienia aparatu ruchu, najczciej zdarzaj si one zawodo-
wym tancerzom i s wynikiem kumulujcych si przez dugi okres czasu tzw.
mikrourazw [6]. Tancerz baletowy ma przecienie mini obrczy biodrowej.
Przecieniom najczciej ulegaj minie:
misie poladkowy redni,
misie poladkowy wielki,
misie napinacz powizi szerokiej,
minie przywodzicieli uda.
Metodyka stretchingu
Zasady oglne prowadzenia stretchingu:
wiczenia poprzedzamy wstpn rozgrzewk,
rozgrzewka waciwa okrelonej partii mini, ktre bd rozcigane,
stretching waciwy obejmujcy statyczne napinanie mini przez okoo
1030 sekund, rozluniamy przez 5 sekund, ponownie rozcign przez
kolejne 1030 sekund,
wiczenia wykonujemy wolno, bez zryww i gwatownych szarpni,
nie pogbiamy raz przyjtej pozycji (efekt sprynowania), oddychamy
prawidowo,
wiczenia powtarzamy od 25 razy, wiczymy systematycznie,
po zakoczeniu wicze danej grupy miniowej rozcigamy take mi-
nie dziaajce antagonistycznie [5].
Biorc pod uwag powysze zaoenia w planowaniu procesu treningowego,
naley zwraca uwag na przestrzeganie budowy wiczenia i na jego intensyw-
no, a take na to, jaki jest charakter pracy mini oraz liczba serii i powtrze
danego wiczenia. Przyjmowanie odpowiednich pozycji w trakcie wykonywa-
nia wiczenia jest istotne, ze wzgldu na uatwienie lub te utrudnienie ruchu.
Przyjcie nieodpowiedniej pozycji moe doprowadzi do nieprawidowego ru-
chu, pracy innej grupy miniowej, co moe wywoa brak efektu wiczenia
waciwego. Kada jednostka wiczeniowa zbudowana jest z czci wstpnej,
gwnej i kocowej. W przypadku stretchingu, w czci wstpnej przeprowadza
si rozgrzewk w celu przygotowania organizmu do wysiku. Cze gwna prze-
znaczona jest na waciwe wiczenia rozcigajce, natomiast w czci kocowej
doprowadzamy organizm do wyciszenia, zmniejszenia ttna i zwolnienia pracy
serca [5]. W przypadku stretchingu doskonale sprawdza si technika pasywna,
ktra polega na zastyganiu w okrelonej pozycji na czas ok. 30 sekund. Inny
autor natomiast podaje konkretne wskazania, co do czasu i podziau wicze
na techniki. Stretching dynamiczny mona wykonywa w dwch sesjach dzien-
nie, po 30 powtrze w trakcie sesji, lub wiczy w setach po 512 powtrze
zwikszajc stopniowo amplitud ruchu. Stretching statyczny aktywny stosuje
si 6 sekund powtarzajc 6 razy, a stretching izometryczny w trzech setach po
30 powtrze [11].
Fizjologia stretchingu
Pomidzy ukadem nerwowym i miniowym istnieje cisa zaleno, ktra
zostaa okrelona ukadem serwomechanizmu. Stwierdzono, e jest ona isto-
t lokomocji [18]. Praca mini jest zalena od sprawnego ukadu nerwowego,
stretching koordynuje zarwno ukad nerwowy, jak i ukad miniowy, przez co
wykazuje du efektywno w dziaaniu. Nerwy rdzeniowe, ktrych jest 31 par
unerwiaj bezporednio minie szkieletowe, s one przekanikiem impulsu
z wkien aferentych i eferentnych do odpowiednich orodkw w mzgu.
W chwili napicia mini w wyniku skurczu nastpuje pobudzenie OUN
(orodkowy ukad nerwowy). Impuls poprzez drog aferentn dociera do od-
Podsumowanie
Wiedza z zakresu fizjologii, anatomii, biomechaniki i kultury fizycznej jest nie-
zbdna w celu bezpiecznego i efektywnego wykonywania wicze stretchin-
gu. Dua grupa wicze stretchingowych oraz pochodnych im metod bazuje na
efektach fizjologicznych rozciganych mini. Stretching statyczny aktywny wy-
korzystuje tzw. reakcje hamowania, czyli napicie mini agonisty rozlunia mi-
nie antagonistyczne. Natomiast w przypadku stretchingu statycznego biernego
(relaksacyjnego) misie jest rozcigany przez siy zewntrzne, na przykad si
wasnego ciaa bd przez wspwiczcego, czyli tzw. stretching w parach.
Wielogodzinne treningi coraz bardziej wymagajce wiczenia zwikszajce mo-
bilno tancerza mog doprowadzi do osabienia aparatu miniowego. W celu
ograniczenia negatywnych skutkw takich dziaa bardzo dobrze jest wykorzy-
sta wiczenia stretchingowe. W celu rozgrzewki przed wiczeniami dynamicz-
nymi (oczywicie po rozgrzewce wstpnej), gdy nie wolno stosowa wicze
stretchingowych bez wstpnej rozgrzewki, poleca si stretching dynamiczny.
W kocowej fazie treningu zalecane jest wykonywanie stretchingu statycz-
nego, ktry utrwala efekty treningu poprzez zapobieganie skracania pracuj-
cych wkien miniowych oraz stanowi idealn form uspokojenia rozgrzanego
minia.
Pimiennictwo
1. Eliasz G. Zorganizowane zajcia ruchowe. Rehabilitacja w praktyce, 2008;4:47-49.
2. Grodzka-Kubiak E. Aerobic czy fitness. DDK Editio, Pozna, 2002.
3. ada-Krzymiska H. Stretching jako rodek profilaktyki urazowej. Rehabilitacja
w Praktyce, 2006;3, 42-43.
4. Doutreloux J., Masseglia M., Philippe R. Muskulatura i rozciganie: wzmacnianie
i stretching, trening wszystkich partii mini, trzy poziomy zaawansowania, optymal-
ne wykorzystanie sprztu w siowni. Wydawnictwo JK, d, 2007.
5. Solveborn S. Stretching. Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa, 1989.
Adres do korespondencji:
dr Magorzata Wjcik
e-mail: malgo_wojcik@interia.pl
1
Klinika Chirurgii Krgosupa, Ortopedii Onkologicznej i Traumatologii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
3
Zakad Patofizjologii Narzdw Ruchu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
4
Zakad Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Wstp. Rozgrzewk poleca si wykonywa kademu zawodnikowi przed rozpoczciem
treningu lub zawodw sportowych. Wraz ze wzrostem tendencji do samoszkolenia si,
zawodnicy wykonuj to w rny sposb, nie zawsze dla nich odpowiedni.
Cel pracy. Ocena formy przeprowadzanej rozgrzewki przez zawodnikw amatorskich
zawodw kolarskich oraz uzyskanie informacji dotyczcych rda wiedzy zawodnikw o
sposobie prawidowego przeprowadzania rozgrzewki.
Materia i metody. Materia stanowi odpowiedzi kolarzy amatorw (99 osb, rednia
wieku 32,09 7,58) uczestniczcych w zawodach kolarskich w terminie kwieciemaj
2013 roku. Odpowiedzi zostay zebrane dziki specjalnie przygotowanej do tego celu
ankiety.
Wyniki. Rozgrzewka przeprowadzana przez zawodnikw przed zawodami opiera si
gwnie na spokojnej 515-minutowej jedzie na rowerze (49,5% badanych). Rzadko
przeprowadzane s wiczenia statyczne. Najczstszym rdem wiedzy na temat wa-
ciwie przeprowadzonej rozgrzewki jest internet oraz znajomi kolarze.
Wnioski. Zaleca si przeprowadzanie rozgrzewki, gdy redukuje ona ryzyko powsta-
wania urazw. Niewielu kolarzy amatorw wykonuje we waciwy sposb rozgrzewk.
Osoby uprawiajce kolarstwo amatorskie powinny poszerza swoj wiedz na temat ko-
rzyci pyncych ze stosowania rozgrzewki oraz jak powinna wyglda waciwie prze-
prowadzona rozgrzewka.
Abstract
Introduction. Warm-up is recommended to all athletes before they start training or take
part in competion. With the increasing trend of self-training, athletes perform various
forms of warm-up, sometimes not suitable for them.
Aim. The purpose of the paper is to evaluate the warm-ups performed by athletes taking
part in amateur cycling competitions and to establish where they obtain their information
on proper warm-up.
Material and methods. Material include answers gathered from amateur cyclists (99
subjects, average age 32,09 7,58) who took part in cycling competition in April-May
2013. The answers were gathered through a relevant questionnaire.
Results. Warm-up performed by cyclists before competition was based mainly on 515
minutes of calm cycling (49,45% of subjects). Static exercises were performed very rare-
ly. The most common source of knowledge on proper warm-up is the Internet and other
cyclists.
Conclusions. Warm-up is recommended because it reduces the risk of injury. Only a
minority of cyclists performs warm-up in a proper way. Amateur cyclists should broaden
their knowledge on the benefits of warm-up and on the proper way of performing it.
Wstp
Jedzi na rowerze moe kady, ani pe, ani wiek nie s przeszkod. Wikszo-
ci spoeczestwa jazda na rowerze nie kojarzy si z zawodowym kolarstwem,
ale z rekreacyjnym sposobem spdzania czasu lub z moliwoci dojazdu do
pracy czy na zajcia. Badania przeprowadzone przez Gwny Urzd Statystycz-
ny (2009) [1] pokazuj, i jazda na rowerze jest najpopularniejsz form rekre-
acyjnej aktywnoci ruchowej (ok. 55% osb wiczcych jedzi na rowerze).
Swj pierwszy rower otrzymuje si zazwyczaj w wieku dziecicym. Wtedy to
rodzice peni funkcj nauczyciela-trenera. Zgodnie ze swoj wiedz pokazuj
jak przygotowa si do jazdy. Ucz techniki oraz daj wskazwki jak wystrzega
si urazu.
W wieku dojrzaym dla wielu osb jazda na rowerze staje si pasj. Zwy-
ka jazda na rowerze zmienia si w trening. Zaczynaj poszerza swoj wiedz
o waciw technik jazdy na rowerze oraz jako sprztu na jakim si porusza-
j. Jeli pozwalaj na to fundusze, wraz ze wzrostem wiedzy zaczynaj inwe-
stowa w lepsze przerzutki, lejsz ram, inny typ hamulcw, tak by ich rower
zyska jak najwiksze moliwoci. Bardzo czsto testem dla umiejtnoci kola-
rza oraz moliwoci sprztowych jest start w amatorskich zawodach kolarskich.
Pytania, ktre od razu nasuwaj si brzmi: Czy trenujc i starajc si przygo-
towa do zawodw, wykonuj to we waciwy sposb? Czy ich narzd ruchu
jest wystarczajco przygotowany do tego typu wysiku? Czy czerpi informa-
cj z waciwych rde? Odpowied uzyskuj wraz z pojawieniem si urazw
i dolegliwoci blowych.
Jazda na rowerze jest rodzajem aktywnoci fizycznej, podczas ktrej bar-
dzo czsto dochodzi do urazw. U cyklistw najczciej dolegliwoci blowe
pojawiaj si w obrbie stawu kolanowego oraz dolnego odcinka krgosupa [2,
3]. Niektrym urazom mona zapobiec, gdy powstaj na skutek zego przygo-
towania technicznego, sprztowego oraz wydolnociowego zawodnika. Nieod-
powiedni sprzt i nieprawidowa technika jazdy przyczyniaj si do powstawa-
nia urazw przecieniowych. Poniszy artyku skupia swoj uwag na czsto
lekcewaonej i zaniedbywanej przez zawodnikw czci przygotowawczej do
jazdy na rowerze rozgrzewce, ktrej waciwe przeprowadzenie powoduje
zmniejszenie ryzyka urazw [4].
Materia i metody
Materia stanowili zawodnicy (99 osb) startujcy w amatorskich zawodach ko-
larskich z serii: PoweradeGarmin MTB Marathon w Murowanej Golinie oraz
Mazovia MTB Marathon, ktra odbya si w Toruniu i Bydgoszczy 2013 roku.
Byy to osoby na co dzie studiujce i/lub pracujce. rednia wieku badanych
mczyzn wynosia 32,09 7,58; rednia wzrostu 1,79 0,07 m; rednia masy
ciaa 75,66 9,72 kg. Wikszo badanych posiadaa wyksztacenie wysze
lub rednie (odpowiednio 56,57% i 39,39%). Badani pochodz z caego terenu
Polski. Zawodnicy odpowiadali na pytania zwizane z przeprowadzaniem przez
nich rozgrzewki. Odpowiedzi udzielili za pomoc specjalnie do tego celu przy-
gotowanych autorskich ankiet. W zalenoci od pytania, mogli udzieli jedn lub
wicej ni jedn odpowied.
Wyniki
Najczstszym rdem wiedzy dotyczcym waciwie przeprowadzonej roz-
grzewki, po ktre sigaj zawodnicy jest wiedza znajomych kolarzy (49,49%
badanych). Na kolejnym miejscu jest internet (ok. 47%) oraz ksiki, ktrych
autorami s kolarze (ok. 32%). Najrzadziej poszukuje si informacji w czasopi-
smach naukowych. Okoo 21% ankietowanych nie korzysta z adnych rde
i samodzielnie ustala schemat rozgrzewki.
Omwienie
Pod terminem rozgrzewka rozumie si wiczenia przygotowawcze, wykony-
wane przed zawodami lub treningiem [5]. Celem waciwie przeprowadzonej
rozgrzewki jest przygotowanie organizmu do wysiku i tym samym zapobiega-
nie powstawaniu urazw, m.in. urazw jednostek miniowo-cignistych [4,
6]. Najczciej uszkodzenia miniowe s rezultatem nadmiernego obcienia
maej iloci aktywnych wkien miniowych podczas skurczu ekscentryczne-
go [7]. Wykonywanie aktywnej rozgrzewki powoduje wzrost rekrutacji wkien
miniowych, co zapobiega uszkodzeniom mini oraz przekada si na wzrost
mocy wyjciowej minia [8].
Niestety nie ma bada powiconych korzyciom pyncym z przeprowa-
dzenia specjalistycznej rozgrzewki przez kolarzy. Nie ma bada opisujcych
schemat waciwie przeprowadzonej rozgrzewki dla tego rodowiska. Jedynie
zgbiajc wyniki bada nad efektami przykadowych wicze mona stara si
ustali waciwy program przedtreningowy. Naley pamita, i kady zestaw
wicze musi by dopasowany nie tylko do konkretnej dyscypliny sportowej, ale
rwnie do moliwoci osoby, ktra t dyscyplin uprawia.
Wraz ze wzrostem tendencji do samoksztacenia si, zawodnicy wykonuj
rozgrzewk w rny, nie zawsze odpowiedni dla ich potrzeb sposb. Przypusz-
cza si, e zjawisko to jest spowodowane nisk przystpnoci literatury, po-
partej badaniami naukowymi w zakresie wicze przygotowujcych do wysiku.
Zawodnicy rzadko korzystaj z czasopism naukowych, co pokazuj przepro-
wadzone badania (Rycina 1). Czciej sigaj po ksiki, ktrych autorami s
kolarze, w zwizku z ich wysok dostpnoci. Mog je znale w prawie kadej
ksigarni czy bibliotece. Co wane, tego typu literatura jest napisana przystp-
nym dla nich jzykiem, oparta na dowiadczeniach zawodnika i tym samym
uwaana za wierzyteln. Autorzy przypuszczaj, e te same czynniki kieroway
zawodnikw do kolejnego rda wiedzy jakim jest internet (ok. 47% badanych).
W internecie mona znale liczne fora i blogi, na ktrych zawodnicy wymieniaj
si wasn wiedz i dowiadczeniem. Radz si siebie nawzajem odnonie do
techniki jazdy, poprawy jakoci sprztu, leczenia doznanych urazw, a nawet
odpowiedniej diety. W zwizku z tym, i nie jest to kolarstwo zawodowe, jeli
wystpuje rywalizacja, to tylko jej tzw. zdrowa odmiana i tylko w trakcie trwania
zawodw. Wszystkie te czynniki miay wpyw na to, i najczciej wybieranym
rdem wiedzy wrd zawodnikw bya wiedza znajomych kolarzy (49,5% ba-
danych).
Autorzy przypuszczaj, i niski poziom wiedzy odnonie do sposobu prawi-
dowo przeprowadzonej rozgrzewki oraz jej oddziaywania na organizm przyczy-
nia si to tego, e tylko poowa zawodnikw zawsze przeprowadza rozgrzewk.
Okoo 11% osb startujcych wykonuje rozgrzewk jedynie przed zawodami,
gdy ma wiadomo, e ich ciao potrzebuje wspomagania (Rycina 2).
Przyjo si, i prawidowo przeprowadzona rozgrzewka powinna zajmowa
ok. 2030 minut. Czas trwania rozgrzewki w dostpnych publikacjach wynosi
od 5 do 30 minut [914]. Warto rwnie zaznaczy, i zbyt duga rozgrzewka
moe powodowa zmczenie i obnienie siy miniowej zawodnika, co jest
niekorzystne przed zawodami [15]. Zaleca si, by dugo rozgrzewki przed za-
wodami bya krtsza ni przed typowym treningiem.
Safran i wsp. [6] rekomenduj rozgrzewk skadajc si zawsze z 3 ele-
mentw: wicze aerobowych, specjalistycznego rozcigania (stretching) oraz
wicze bazujcych na ruchach specyficznych dla danej dyscypliny sportowej.
Podczas rozcigania naley skupi uwag na miniach bd grupach minio-
wych, ktre bd najbardziej eksploatowane podczas treningu czy zawodw.
W przypadku jazdy na rowerze, najwiksz prac w obrbie koczyn dolnych
wykonuj minie: prosty uda (m. rectusfemoris), obszerny boczny (m. vastu-
slateralis), dwugowy uda (m. biceps femoris), paszczkowaty (m. soleus) (przy
kadencji 60 rpm). Jeli kadencja wynosi 100 rpm, najwiksz aktywno wyka-
zuj minie: brzuchaty ydki (m. gastrocnemeus), paszczkowaty, piszczelowy
przedni (m. tibialisanterior) i obszerny boczny [16].
Celem przeprowadzanych wicze aerobowych jak i caej rozgrzewki jest
podniesienie temperatury ciaa. Najczciej jest to wzrost o 13,2C [11, 12,
17]. Temperatura wzrasta, gdy wykonywanie wicze aerobowych stopniowo
przyspiesza przebieg procesw metabolicznych [6]. Faulkner i wsp. wykaza-
li, i utrzymanie podniesionej temperatury (zewntrzne ogrzewanie), uzyskanej
przez rozgrzewk, jest korzystne (wzrost mocy wyjciowej) dla nastpujcej po
niej szybkiej jedzie na rowerze (sprint cycling) [11]. Przypuszcza si, i wzrost
temperatury ciaa zwiksza elastyczno mini [18], a wiksza elastyczno
mini powoduje obnienie ryzyka urazu [6]. W tym momencie naley wspo-
mnie o badaniach, ktre wykazay korzystny wpyw obnienia temperatury
ciaa na wydolno fizyczn zawodnika trenujcego w upale. Schadzanie na-
ley wykonywa przed wiczeniami waciwymi (poprzedzonymi 10-minutow
rozgrzewk). Obnienie temperatury ciaa powoduje zwenie naczy krwiono-
nych w skrze i tym samym moe prowadzi do zwikszenia dystrybucji krwi
do pracujcych mini [12]. Badania Olsen i wsp. wykazuj, i rozgrzewka ska-
dajca si z wicze aerobowych, wykonywana przed wiczeniami oporowymi,
moe zapobiega bolesnoci miniowej, natomiast nie zapobiega obnieniu
siy miniowej po wysiku [13].
Spokojna jazda na rowerze, ktr wykonuj zawodnicy przed zawodami
(Tabela I), czy w sobie 2 komponenty rozgrzewki: wiczenia aerobowe oraz
wiczenia bazujce na ruchach, ktre s wykonywane podczas waciwego tre-
ningu bd zawodw. Badania OConnor i wsp. pokazuj, i submaksymalna
jazda na rowerze poczona z osobnym wykonywaniem rozcigania statyczne-
go jest bardziej korzystna dla siy anaerobowej, ni sama jazda na rowerze [9].
Rozciganie wybranych grup miniowych mona rwnie wykonywa podczas
spokojnej jazdy na rowerze. Warto stosowa takie poczenie, gdy zawodnicy
s bardziej skonni do rozgrzewki w formie spokojnej jazdy na rowerze ni do
wykonywania statycznego rozcigania (ktre wchodzio w skad wicze sta-
tycznych) (Tabela I).
Wyrnia si dwa gwne typy stretchingu: stretching statyczny i stretching
dynamiczny. Stretching statyczny polega na obraniu konkretnej pozycji oraz
utrzymaniu jej przez okrelony czas. Midzy powtrzeniami naley wykona
przerw. Minusem tego typu rozgrzewki jest jej monotonna forma.
Wnioski
Zaleca si przeprowadzanie rozgrzewki, gdy redukuje ona ryzyko powstawania
urazw miniowo-cignistych. Niewielu zawodnikw amatorskich zawodw
kolarskich wykonuje rozgrzewk w prawidowy sposb. Wskazane jest wykony-
wanie spokojnej jazdy na rowerze oraz rozcigania dynamicznego przed waci-
wym treningiem, natomiast po jego zakoczeniu naley pamita o wykonywa-
niu wicze o niskiej intensywnoci w poczeniu z rozciganiem statycznym.
Osoby uprawiajce kolarstwo amatorskie powinny poszerza swoj wiedz na
temat korzyci pyncych ze stosowania rozgrzewki. Wzrost wiadomoci ro-
dowiska kolarskiego odnonie do roli rozgrzewki w zapobieganiu urazw miaby
na pewno przeoenie na podwyszenie poziomu wykonywanej przez kolarzy
rozgrzewki.
Pimiennictwo
1. GUS. Rozdzia: Uczestnictwo czonkw gospodarstw domowych w zajciach spor-
towo-rekreacyjnych. W: Uczestnictwo Polakw w sporcie i rekreacji ruchowej w 2008
roku. GUS Publikacja 2009.08.31.
2. Clarsen B, Krosshaug T, Bahr R. Overuse injuries in professional road cyclists. Am J
Sports Med. 2010;38(12):2494-2501.
3. Wanich T, Hodgkins C, Columbier JA, Muraski E, Kennedy JG. Cycling injuries of the
lower extremity. J Am AcadOrthopSurg. 2007;15(12):748-756.
4. Fradkin A.J., Gabbe B.J., Cameron P.A. Does Warming upprevent injury in sport?
The evidence from randomised controlled trials? Journal of Science and Medicine in
Sport (2006) 9,214-220.
5. Hedrick A. Physiological responses to warm-up. National Strength and Conditioning
Association Journal 1992;14:25-27.
6. Safran MR, Seaber AV, Garrett WE Jr. Warm-up and muscular injury prevention.
Anupdate. Sports Med. 1989;8(4):239-249.
7. McHugh MP, Connolly DA, Eston RG, Gleim GW. Electromyographic analysis of exer-
cise resulting in symptoms of muscle damage. J Sports Sci. 2000;18(3):163-172.
8. Stewart D, Macaluso A, De Vito G.The effect of anactive warm-up on surface EMG
and muscle performance in healthy humans. Eur J Appl Physiol. 2003;89(6):509-
513.
9. OConnor DM, Crowe MJ, Spinks WL. Effects of static stretching on leg power during
cycling. J Sports Med. Phys Fitness, 2006; 46(1):52-56.
10. Curry BS, Chengkalath D, Crouch GJ, Romance M, Manns PJ. Acute effects of dy-
namic stretching, static stretching, and light aerobic activity on muscular performan-
ce in women. J Strength Cond Res. 2009;23(6):1811-1819.
11. Faulkner SH, Ferguson RA, Gerrett N, Hupperets M, Hodder SG, Havenith G. Redu-
cing muscle temperature drop after warm-up improves sprint cycling performance.
Med Sci Sports Exerc. 2013;45(2):359-365.
12. Marsh D, Sleivert G. Effect of precooling on high intensity cycling performance. Br J
Sports Med. 1999;33(6):393-397.
13. Olsen O, Sjhaug M, van Beekvelt M, Mork PJ. The effect of warm-up and cool-
down exercise on delayed onset musclesoreness in the quadriceps muscle: a ran-
domized controlled trial. J Hum Kinet. 2012;35:59-68.
14. Kingsley JD, Zakrajsek RA, Nesser TW, Gage MJ. The effect of motor imagery and
static stretching on anaerobic performance in trained cyclists. J Strength Cond Res.
2013;27(1):265-269.
15. Tomaras EK, MacIntosh BR. Less is more: standard warm-up causes fatigue and less
warm-uppermits greater cycling power output. J Appl Physiol. 2011;111(1):228-235.
16. Baum BS, Li L.Lower extremity muscle activities during cycling are influenced by
load and frequency. J Electromyogr Kinesiol. 2003;13(2):181-190.
17. Gray S, Nimmo M. Effects of active, passiveor no warm-up on metabolism and per-
formance during high-intensity exercise. J Sports Sci. 2001;19(9):693-700.
18. Noonan TJ, Best TM, Seaber AV, Garrett WE, Andrish JT. Thermal effects on skeletal
muscletensile behavior. Am J Sports Med, 1993; 21: 517-522.
19. Amako M, Oda T, Masuoka K, Yokoi H, Campisi P. Effect of static stretching on pre-
vention of injuries for military recruits. Mil Med. 2003;168(6):442-446.
20. Thacker SB, Gilchrist J, Stroup DF, Kimsey CD Jr. The impact of stretching on sports injury
risk: a systematic review of the literature. Med Sci Sports Exerc. 2004;36(3):371-378.
21. McHugh MP, Cosgrave CH. To stretchor not to stretch: the role of stretching in injury-
prevention and performance. Scand J Med. Sci Sports 2010;20:169-181.
22. Magnusson SP, Simonsen EB, Aagaard P, Srensen H, Kjaer M. A mechanism for
altered flexibility in human skeletalmuscle. J Physiol. 1996;15(497) ( Pt 1):291-298.
23. McHugh MP, Nesse M. Effect of stretching on strengthloss and pain after eccentrice-
xercise. Med Sci Sports Exerc. 2008;40(3):566-573.
24. Magnusson SP, Aagard P, Simonsen E, Bojsen-Mller F. A biomechanical evaluation of
cyclic and static stretch in human skeletal muscle. Int J Sports Med. 1998;19(5):310-316.
25. Magnusson SP, Simonsen EB, Aagaard P, Gleim GW, McHugh MP, Kjaer M. Visco-
elasticresponse to repeated static stretching in the human hamstring muscle. Scand
J Med Sci Sports. 1995;5(6):342-347.
26. Magnusson SP. Passive properties of human skeletal muscle during stretch ma neu-
vers. A review. Scand J MedSci Sports. 1998;8(2):65-77.
27. McHugh MP, Connolly DA, Eston RG, Kremenic IJ, Nicholas SJ, Gleim GW. The role
of passive muscle stiffness in symptoms of exercise-induced muscled amage. Am J
Sports Med. 1999;27(5):594-599.
28. Matsuo S, Suzuki S, Iwata M, Banno Y, Asai Y, Tsuchida W, Inoue T. Acute effects of
different stretching durations on passivetorque, mobility, and isometric muscle force.
J Strength Cond Res. 2013 Mar 21. [Epubahead of print]
29. Alpkaya U, Koceja D. The effects of acute static stretching on reaction time and force
J Sports Med Phys Fitness. 2007;47(2):147-150.
30. J.E. Muscolino. Rozdzia: Stretching W: Badanie palpacyjne ukadw miniowego
i kostnego z uwzgldnieniem punktw spustowych, stref odruchowych i stretchingu.
wyd. I polskie, red. Z. liwiski. rok wydania: 2011.
31. Mann DP, Jones MT. Guidelines to the Implementation of e Dynamic Stretching Pro-
gram. Strength and Conditioning Journal 1999;21(6):53-55.
32. Paradisis GP, Theodorou A, Pappas P, Zacharogiannis E, Skordilis E, Smirniotou A.
Effects of Static and Dynamic Stretching on Sprint and Jump Performance in Boys
and Girls. J Strength Cond Res. 2013 Apr 15. [Epubahead of print]
33. Herda TJ, Cramer JT, Ryan ED, McHugh MP, Stout JR. Acute effects of static versus
dynamic stretching on isometric peak torque, electromyography, and mechanomy-
ography of the biceps femoris muscle. J Strength Cond Res. 2008;22(3):809-817.
34. Bogdanis GC, Nevill ME, Lakomy HK, Graham CM, Louis G. Effects of active recove-
ry on power output during repeated maximal sprint cycling. Eur J Appl Physiol Occup
Physiol. 1996;74(5):461-469.
35. So, Raymond C.H.; Ng, Joseph K.-F.; Ng, Gabriel Y.F. Musclere cruitment pattern in
cycling: a review. Physical Therapy in Sport 2005;6(2):89-96.
36. Chapman AR, Vicenzino B, Blanch P, Knox JJ, Hodges PW. Leg muscle recruitment
in highly trained cyclists. J Sports Sci. 2006;24(2):115-124.
37. Farrell KC, Reisinger KD, Tillman MD. Force and repetition in cycling: possible impli-
cations for iliotibial band friction syndrome. Knee. 2003;10(1):103-109.
38. Fairclough J, Hayashi K, Toumi H, Lyons K, Bydder G, Phillips N, Best TM, Ben-
jamin M. The functional anatomy of the iliotibial band during flexion and exten-
sion of the knee: implications for understanding iliotibial band syndrome. J Anat.
2006;208(3):309-316.
Adres do korespondencji:
Sylwia Piotrowska,
e-mail: sylwia.piotrowskaa@gmail.com
1
Zakad Fizykoterapii i Odnowy Biologicznej
Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu
2
Wysza Szkoa Edukacji i Terapii, Wydzia Zamiejscowy w Szczecinie
Streszczenie
Wstp. Bieg maratoski liczy dystans 42,195 km., ma charakter wytrzymaociowy i wy-
maga dokadnego przygotowania. Niewaciwe przygotowanie oraz lekcewaenie zasad
prawidowo przeprowadzonego treningu biegowego grozi powanym przecieniem na-
rzdu ruchu. W procesie ich diagnozy i leczenia ogromn rol przypisuje si szczeglnie
dwom specjalistom ortopedom i fizjoterapeutom.
Cel pracy. Celem pracy byo poznanie roli ortopedy i fizjoterapeuty w procesie diagnozy
i leczenia uszkodze narzdu ruchu u poznaskich maratoczykw.
Materia i metody. 123 poznaskich maratoczykw, w tym 13 kobiet i 110 mczyzn
poddano badaniu ankietowemu skadajcemu si z 32 pyta i metryczki.
Wyniki. Z ogu badanych maratoczykw 72 doznao uszkodzenia aparatu ruchu pod-
czas treningu, 21 podczas trwania zawodw. Najbardziej naraony na uszkodzenia by
staw kolanowy oraz staw skokowy. 33 maratoczykw prbowao podejmowa leczenie
na wasn rk, 21 u specjalistw rnych dziedzin w tym 9 u ortopedy, 11 u lekarza ro-
dzinnego, a 18 u fizjoterapeutw. Podstawowym badaniem diagnostycznym zapisanym
przez lekarza byo RTG i USG.
Wnioski. Z bada wynika, e 75,6% badanych, z ogu ankietowanych amatorw ma-
ratoczykw w cigu uprawiania tego sportu (1/2 roku do 25 lat), doznao uszkodzenia
narzdu ruchu, 49,5% z nich zwrcio si o pierwsz pomoc do specjalistw, z czego
9,7% do fizjoterapeutw, 39,8% do lekarzy rnych specjalnoci. Leczenie indywidualne
u fizjoterapeuty podjo 19,4% maratoczykw, 35,5% leczyo si swoimi sposobami,
a tyle samo badanych leczyli lekarze, ktrzy u 90,6% zlecili badanie RTG a 81,3% zabiegi
fizykalne, z ktrych najwikszym powodzeniem cieszya si magnetoterapia.
Abstract
Introduction. The distance of the marathon is 42 km 195 m, it is an endurance run and
requires thorough preparation. An inappropriate preparation and disregard for the princi-
ples of correctly prepared running training may lead to serious overstrain of the locomotor
system. In its diagnosis and treatment a particularly large part is played by two specialists
types: orthopedists and physiotherapists.
Aim. The objective of the study was to present the role of the orthopedist and physio-
therapist in the process of diagnosis and treatment of musculosceletal injuries in Pozna
marathon runners.
Material and methods. 123 Pozna marathon runners, including 13 women and 110
men, were subjected to a survey which consisted of 32 questions and respondents de-
mographic profile.
Results. From the total number of marathon runners 72 were injured during training, 21 dur-
ing competition. The knee and ankle joints were most susceptible to injuries. 33 marathon
runners tried to undertake self-treatment, 21 sought advice from specialists, including 9 from
orthopedists, 11 from general practitioners and as many as 18 from physiotherapists. The
basic diagnostic test prescribed by the physician were X-ray and ultrasound examination.
Conclusions. The study indicates that 75,6% of the total number of the surveyed ama-
teur marathon runners suffered an injury of the locomotor system in the period of practis-
ing the sport (6 months to 25 years), 49.5% of them turned for the first aid to specialists,
of whom 9.7% to physiotherapists, 39.8% to physicians of various specialties. Individual
treatment by physiotherapist was undertaken by 19.4% of marathon runners, 35.5% re-
lied on self-treatment, and the same percentage was treated by physicians, who ordered
an x-ray test for 90.6% and for 81.3% they recommended physical therapy procedures
of which the most popular was the magnetic field therapy.
Wstp
Bieg maratoski liczy dystans 42,195 km. Jako konkurencja sportowa istnieje
od 1896 roku, gdy po raz pierwszy pojawi si w programie Igrzysk Olimpijskich
w Atenach [1]. W Polsce maratony organizowane s jako biegi komercyjne o
charakterze sportowo-spoeczno-kulturowym od 1924 roku, w Poznaniu od roku
2000 [1, 2]. Bieg maratoski ma charakter wytrzymaociowy i wymaga dokad-
nego przygotowania. Maraton czsto zwizany jest z wystpieniem przecie
narzdu ruchu. Kontuzje przecieniowe stanowi 2549% wszystkich urazw
[2]. Wedug Burfoot najczstszymi kontuzjami biegaczy s zapalenia cigna
Achillesa i rozcigna podeszwowego, chondromalacja rzepki, zesp pasma
biodrowo-piszczelowego, bolesno mini piszczelowych przednich [3]. Dzi-
ki wiadomemu, systematycznemu i wieloletniemu przygotowaniu do treningu
biegowego na dystansie 42,195 km maraton moe by nazywany biegiem po
zdrowie. W przeciwnym razie dla osb bez przygotowania, czynny udzia w
maratonie moe sta si niebezpieczny dla zdrowia i ycia. Przygotowanie fi-
zyczne przed treningiem/zawodami, postpowanie po treningu/zawodach oraz
dobr prawidowego podoa treningowego zmniejszaj ryzyko wystpienia
u biegaczy amatorw urazw narzdu ruchu [2 s. 93].
Jeli jednak zdarz si wspomniane uszkodzenia aparatu ruchu, postpo-
wanie lecznicze wyznacza dobrze przeprowadzona diagnostyka i rehabilitacja.
Zarwno fizjoterapeuci jak i ortopedzi odgrywaj w tym procesie szczegln
rol. W procesie usprawniania pacjenta niezmiernie wana staje si wic wsp-
praca obu specjalistw. Przybylski uwaa, e ortopedia i fizjoterapia, w przypad-
ku diagnozowania, leczenia i profilaktyki chorb krgosupa w odcinku dolnym,
Cel pracy
Celem pracy byo poznanie roli ortopedy i fizjoterapeuty w procesie diagnozy
i leczenia uszkodze narzdu ruchu u poznaskich maratoczykw.
Materia i metoda
Grup badawcz stanowio 123 biegaczyamatorw (13 kobiet i 110 mczyzn),
biorcych udzia w 10 Pozna Maraton. rednia wieku badanych wynosia
34,3 lata. Do bada wykorzystano metod sondau diagnostycznego. Technik
badawcz stanowi kwestionariusz ankiety skadajcy si z 32 pyta i metryczki.
Dziki metryczce uzyskano informacje na temat wieku i pci badanych, wysoko-
ci i masy ciaa, ich wyksztacenia i miejsca zamieszkania. Pytania ankietowe
Dyskusja
Przeprowadzone badania ankietowe wskazuj, i ponad poowa ankietowanych
zawodnikw w czasie trwania kilku bd kilkunastoletniego, podejmowanego
systematycznie treningu biegowego, doznaa kontuzji. Urazom poddawany
by najczciej staw kolanowy, a uszkodzenie miao charakter nacignicia
struktury miniowo-cignistej.
Lokalizacj wikszoci obrae sportowych aparatu ruchu w koczynie lo-
komocyjnej, nie tylko u lekkoatletw, ale i u wikszej grupy sportowcw potwier-
dza Walentukiewicz [16]. Jak wskazuje autorka wspomnianych bada, miejscem
typowym uszkodze koczyn dolnych lekkoatletw jest udo, a obraenia mini
i cigien oraz przecienia aparatu ruchu s najczstsz form dysfunkcji apa-
ratu ruchu. Rwnie Biaecki wskazuje na uszkodzenia mini i cigien jako
obraenia wysoce charakterystyczne dla lekkiej atletyki [9]. Potwierdzenie tego
znale mona rwnie u Radzioch i Lewickiego, wedug ktrych u zawodnikw
trenujcych sprint dochodzi do przecie szybkociowych, a 40% wszystkich
uszkodze dotyczy okolic uda [17]. Obraenia te wystpuj w postaci ostrej,
takiej jak nacignicia, naderwania, zerwania mini. Z kolei u biegaczy na red-
nie i dugie dystanse wystpuje przewaga obcie o charakterze wytrzymao-
ciowym, co jest przyczyn schorze o charakterze przewlekym. Przewaaj
Wnioski
Z bada wynika, e 75,6% badanych, z ogu ankietowanych amatorw mara-
toczykw, w cigu uprawiania tego sportu (1/2 roku do 25 lat) doznao uszko-
dzenia narzdu ruchu, 49,5% z nich zgosio si o pierwsz pomoc do specjali-
stw, z czego 9,7% do fizjoterapeutw, 39,8% do lekarzy rnych specjalnoci.
Leczenie indywidualne u fizjoterapeuty podjo 19,4% maratoczykw, 35,5%
leczyo si swoimi sposobami, a tyle samo badanych leczyli lekarze, ktrzy
u 90,6% zlecili badanie RTG, a 81,3% zabiegi fizykalne, z ktrych najwikszym
powodzeniem cieszya si magnetoterapia.
Pimiennictwo
17. Radzioch W., Lewicki R. Lokalizacja obrae i schorze pourazowych narzdu ruchu
w materiale WPS-L w Czstochowie w wybranych dyscyplinach. Medycyna Sporto-
wa 1997, 13, 72/73, 10-14.
18. Kotyla P.J., Rakoczy J., Lewicki M., Kucharz E.J. Teraniejszo i przyszo diagno-
styki ultrasonograficznej narzdu ruchu. Reumatologia. 2005,43, 2, 89-92.
Adres do korespondencji:
dr Patrycja Rglewska
Zakad Fizykoterpii i Odnowy Biologicznej
AWF im. E. Piaseckiego w Poznaniu
e-mail: rpatrycja@yahoo.co.uk
1
Wysza Szkoa Pedagogiki i Administracji w Poznaniu, Koo Studenckie Physis
2
Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Pile, Instytut Ochrony Zdrowia
Streszczenie
We wspczesnym sporcie odnowa biologiczna obejmuje cay szereg zagadnie, kt-
re maj za zadanie wspdziaanie z procesem treningowym, restytucj (optymalizacja
procesu wypoczynku), profilaktyk i zmniejszeniem skutkw urazw sportowych. W spo-
rcie wyczynowym zachodzi konieczno stosowania odnowy biologicznej na wszystkich
szczeblach treningu, we wszystkich okresach treningowych z wykorzystaniem waci-
wych modyfikacji, zalenie od potrzeb zawodnika. W przygotowaniach jak i okresach
startowych, odnowa biologiczna moe przynie nieocenione efekty w usuwaniu nieko-
rzystnych czynnikw, ktre s w stanie obniy zdolno startow zawodnika.
Przedstawiono moliwoci stosowania odnowy biologicznej w celu uzupenienia treningu
profesjonalnego, jak rwnie amatorskiego dla osb uprawiajcych jogging. Informacje
umieszczone w niniejszej pracy maj za zadanie zaprezentowa sposoby na to, jak mo-
na efektywnie i bardziej bezpieczne uprawia biegow aktywno fizyczn jogging.
Korzyci wynikajce z uprawiania joggingu s bardzo istotne dla zdrowia. Systematyczny
trening usprawnia dziaanie ukadu krenia, wzmacnia serce, obnia cinienie ttnicze.
Poprzez proces zwikszenia pojemnoci puc, doprowadza do prawidowego dziaania
ukad oddechowy, buduje wytrzymao, odporno ustroju, usprawnia procesy metabo-
lizmu, co wpywa korzystnie na redukcj tkanki tuszczowej.
Abstract
In todays sports, biological regenaration encompasses many issues which are coordina-
ted with training, restitution (optimization of the process of resting), prevention and injury
reduction. In professional athletics there is a need for biological regeneration at every
level of training, during all training periods which uses appropriate modification to suit
the needs of a particular athlete. Biological regeneration can have many benefits both
during training and competition by removing disadvantageous factors which limit athe-
letic performance.
This paper presents ways of using biological regeneration in complementing professional
and amateur atheltic training for joggers. The paper aims to present an effective and safe
way of running physical activity jogging.
Jogging has many significant health benefits. A systematic training improves cardiova-
scular performance, strengthens the heart and lowers blood pressure. By increasing the
volume of the lungs running improves the operation of respiratory system, promotes en-
durance and stamina, improves metabolism and reduces fat tissue.
Wstp
W literaturze jogging wystpuje pod pojciem biegu z prdkoci 79 km na
godzin, w czasie, co najmniej 4560 minut. Obiektywna granica intensywnoci
biegu jest wyznaczona za pomoc wskanika HR liczby uderze serca na
minut, ktry mieci si w granicach 7080% HR maksymalnego. W praktyce
subiektywn granic prdkoci biegu, ktrej nie naley przekracza, wyznacza
pojawienie si odczucia dusznoci [1].
Podczas uprawiania joggingu, bardzo due znaczenie ma synchronizacja
systemu oddechowego z krokiem biegowym i prac ramion. Synchronizacja od-
dechu pomaga zwikszy dystans biegu i poprawi tempo. Naley pamita
o wiczeniach rozcigajcych i rozluniajcych przed i po joggingu [2]. Przed
rozpoczciem biegu mona przej w szybkim tempie kilkadziesit metrw, zro-
bi kilka skonw, porozciga si. wiczenia rozcigajce naley koniecznie
powtrzy po zakoczeniu biegu. Aby jogging by korzystny dla zdrowia i spra-
wia przyjemno, powinien by systematyczny.
Pocztkowo, szczeglnie dla amatora, jogging jest bardzo wyczerpujc
aktywnoci fizyczn. Niewytrenowany organizm szybko doprowadza do wy-
czerpania zapasw rezerwy energetycznej i bieg moe stanowi niekomfortowe
odczucie. Nie naley si jednak zraa pocztkami, poniewa systematyczne
treningi zaadaptuj organizm do dugotrwaego wysiku. W czasie kolejnych tre-
ningw, w zwizku ze wzrostem VO2 max, tolerancja do wysiku systematycz-
nego ulegnie poprawie [3].
Aktywno ruchowa o charakterze joggingu naley do grupy sportw wytrzy-
maociowych. Wytrzymao okrela zdolno do kontynuowania dugotrwaej
pracy o wymaganej intensywnoci z reguy rzdu od 60 do 8090 % maksymal-
nych moliwoci, bez obniania efektywnoci dziaania, przy zachowaniu wyso-
kiej odpornoci na zmczenie [4]. Biologicznym podoem wytrzymaoci jest
wydolno. Determinuje ona funkcjonalne moliwoci wykonywania wysikw
przy rozwiniciu najbardziej ekonomicznych i efektywnych reakcji ustroju. Wy-
trzymao jest natomiast pojciem szerszym. O ile wydolno okrela potencja
ustroju, o tyle wytrzymao charakteryzuje stopie wykorzystania tego poten-
cjau dziki czynnikom osobowociowo-psychicznym, takim jak motywacja, sia
woli, wysoka tolerancja na zmczenie, pozytywne nastawienie do pracy [4].
Ze wzgldu na rne rodzaje wytrzymaoci w sporcie istnieje dua grupa jej kla-
syfikacji. Podstaw podziau jest przede wszystkim charakter przemian energetycz-
nych, rodzaj oraz stopie zaangaowania ukadu miniowego podczas wysiku:
przyjmujc kryterium wykorzystania tlenu i rde energii, wyrnia si
wytrzymao o charakterze: tlenowym, tlenowo-beztlenowym i beztle-
nowym,
ze wzgldu na charakter pracy mini wytrzymao statyczna i dyna-
miczna, a take lokalna i globalna,
Podsumowanie
W podsumowaniu naley powiedzie, e wspdziaanie odnowy biologicznej
w procesie treningowym jest bardzo wane. Celem tej wsppracy jest wzbo-
gacenie, uzupenienie metod treningu sportowego o nowe rodki postpowania
pedagogiczno-psychologiczno-medycznego dla dalszego podnoszenia puapu
fizjologicznych moliwoci organizmu. Dua ilo czynnikw biologicznych oraz
medycznych wraz z fizjoterapi we wspczesnym sporcie staa si integraln
czci przygotowania przedstartowego. Kady rodzaj zabiegu powinien by
dostosowany do potrzeb danego sportowca, uwzgldniajc jego cykl treningo-
wy oraz potrzeby wynikajce z przecienia danych grup miniowych. Resty-
tucja stanw powysikowych to nie tylko zabiegi wpywajce na sfer cielesn
organizmu, ale rwnie oddziaywanie na psychik, stan wiadomoci, umiejt-
no relaksacji oraz stan pobudzenia organizmu.
Pod pojciem odnowy biologicznej znajduje si nie tylko szeroko rozumiany
i planowany odpoczynek, ale rwnie profilaktyka przecie sportowych oraz
zapobieganie chorobie wynikajcej z nadmiernie eksploatowanego organizmu.
Zebrane w niniejszym artykule wiadomoci uwiadamiaj, jak wane s odpo-
czynek, sen oraz zabiegi wykonywane w celu zregenerowania siy i odpowiednio
zaplanowany cykl treningowy. Wyej zaprezentowane informacje s potrzebne
zarwno profesjonalnemu zawodnikowi, jak rwnie amatorowi uprawiajcemu
jogging rekreacyjny.
Pimiennictwo
1. Kasprzak W. Fizjoterapia w kosmetologii i medycynie estetycznej. PZWL, Warszawa
2010.
2. Marszaek S. Zastosowanie technik rozcigajcych w zmniejszaniu ryzyka kontuzji
u biegaczy. www.treningbiegacza.pl, 2009.
3. Mizera K., Pilis W. Trening wytrzymaociowy w zmiennych warunkach klimatycz-
nych. Medicina Sportiva Practica 2009, 10, 1:8-17.
4. Biernacki J., Niedzika A., Marszaek S. Fitness jogging: poradnik dla instruktorw
rekreacji ruchowej. Oficyna Wydawnicza Interspar, 2004.
5. Kaszuba K., Buliski P, Rozwadowski K. Vademecum wychowania fizycznego dla
studentw Politechniki Gdaskiej.
6. Brzozowski K., Herzig M. Odnowa biologiczna i psychiczna menaderw sportu,
PKMS, Warszawa, 2001.
7. Fortuna M. Podstawy ksztatowania i kontroli zdolnoci wysikowej tlenowej
i beztlenowej. Kolegium Karkonoskie Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa, 2008.
8. Klusiewicz A., Zdanowicz R. Prg beztlenowy a stan maksymalnej rwnowagi mle-
czanowej uwagi praktyczne. Sport Wyczynowy 2002,1-2.
9. od J.A., Duda K., Majerczak J., Emmerich J., Domaski J. Zaleno midzy
poborem tlenu a wielkoci mocy generowanej przez minie szkieletowe czowieka
nowe spojrzenie na star teori. Medycyna Sportowa 1996 (57), 3-7.
10. wiatowiec A., Braksator W., Kuch M., Mamcarz A., Krysztofiak H. Nagy zgon ser-
cowy w populacji sportowcw wyczynowych. Sport Wyczynowy 2009 (3), 89-104.
11. Naglak Z. Metodyka trenowania sportowca. Wydawnictwo AWF, 1999.
Adres do korespondencji:
dr Magorzata Wjcik
e-mail: malgo_wojcik@interia.pl
1
Pracownia Edukacji Zdrowotnej
Wydzia Studiw Edukacyjnych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
2
NEURON Orodek Rehabilitacji i Hipoterapii. Mae Gacno
Streszczenie
W pracy zaprezentowano analiz porwnawcz dwch grup osb korzystajcych
w swoim yciu i nigdy niekorzystajcych z usug fizjoterapeutycznych. Na podstawie
analizy literatury przedmiotu wyodrbniono dwie zasadnicze kategorie, ktre podlegay
ocenie czynnik ekspresyjny/osobowy, zwizany z pracownikami orodkw oraz czynnik
dotyczcy zaplecza materialnego narzdziowy.
Celem pracy byo zbadanie, ktre z wymienionych czynnikw s najwaniejsze dla re-
spondentw oraz czy istniej rnice w postrzeganiu wymienionych kategorii w grupie
osb korzystajcych i niekorzystajcych z fizjoterapii.
Uzyskane wyniki bada wydaj si stanowi ciekaw refleksj dla osb zaangaowa-
nych w proces podnoszenia jakoci oferowanych usug, tym bardziej w czasie duej kon-
kurencji w tym obszarze.
Abstract
The study was carried outa comparative analysis of two groups of people participated in
their life in physiotherapy services and have never done it. Based on the analysis of the lit-
erature, people was divided into two main categories which will be subject to assessment
factor expression connected with staff facilities and a factor for base materialtool one.
The aim of this study was to investigate which of these factors are most important to the
respondents, and whether there are differences in the perception of these categories in
a group of people taking part in physiotherapy and not using this services.
Such results seem to be an interesting reflection of the people involved in the process of
improving the quality of services, especially during the high competition in this area.
Wprowadzenie
Wspczesna sytuacja ekonomiczna wiata, a w tym Polski, nie jest stabilna.
Zaamywanie si kolejnych gazi gospodarki, postpujce obnianie jakoci
ycia, mniejsze nakady finansowe na sub zdrowia oraz mniejsze zaangao-
wanie w zachowania prozdrowotne jednostki, ktra wybiera dodatkowe sposo-
by zarobkowania, powoduj rwnie okrelone zmiany w zapotrzebowaniu na
wiadczone usugi zdrowotne. Z jednej strony, do tych bezpatnych zmniejsza
si dostp, powstaj wic prywatne orodki i poradnie, wymagajce dodatko-
wych nakadw finansowych od zainteresowanego klienta. Zasady ekonomii
organizuj rynek wiadczonych usug, dziki czemu nastpuje szybka weryfika-
cja wspomnianych miejsc. Szczeglnie w przypadku dodatkowo patnych usug
wane wydaje si nieustanne dbanie o zadowolenie odbiorcy, bez ktrego prze-
cie rodkw dana placwka nie jest w stanie funkcjonowa.
Z drugiej strony, ronie liczba osb wymagajcych kompleksowych wiad-
cze medycznych, co jest wynikiem zarwno braku odpowiedniej promocji zdro-
wego stylu ycia i korzystania z zasad profilaktyki, jak i starzenia si spoe-
czestw. W zwizku z powyszym istotne wydaje si sprawdzenie, jakie czynniki
maj znaczenie dla osb korzystajcych z usug medycznych, w tym przypadku
fizjoterapeutycznych, w celu nieustannego podnoszenia ich jakoci.
Pomiarem satysfakcji wrd pacjentw zajmuje si, midzy innymi, Cen-
trum Monitorowania Jakoci w Ochronie Zdrowia [1] oraz Towarzystwo Promocji
i Jakoci Opieki Zdrowotnej w Polsce [2]. Dziaania tych instytucji doprowadzi-
y do opracowania wielu metod pomiaru, w celu ustalenia obszarw wymaga-
jcych poprawy [3]. Niezmiernie istotnymi kwestiami okazuj si: identyfikacja
i analiza oczekiwa przez pacjenta wartoci i waciwe podejcie do tego proble-
mu lekarzy, pielgniarek i pozostaego personelu medycznego i pomocniczego
w szpitalu, poradni, prywatnym gabinecie lekarskim czy zabiegowym. Dlatego
naley obejmowa wnikliw analiz usugi i uwzgldni takie wartoci, jak: czas
powicany pacjentowi, cierpliwo, znajomo historii choroby przez lekarzy,
kompleksowo zalecanych bada dodatkowych, poszanowanie intymnoci
i godnoci, uprzejmo i zrozumienie, regulamin zakadu [4]. Dziki komplek-
sowemu ujciu wartoci ocenianych, moliwa jest identyfikacja potencjalnych
zagroe, pynca od niezadowolonych klientw i podjcie kierowanych dzia-
a naprawczych. Kwestia ta poruszona zostaa rwnie w raporcie dotyczcym
bezpieczestwa pacjentw w krajach Unii Europejskiej [5], a take podczas licz-
nych spotka organizowanych w ramach dziaa unijnych, znanych pod nazw
Meeting of the Patient Safety and Quality of Care Working Group, a dotyczcych
zdrowia publicznego [6].
W pierwszej czci pracy przedstawiono wybrane terminy zwizane z jako-
ci usug medycznych oraz ich zakresem, ktre stanowiy podstawy teoretyczne
przeprowadzonych bada wasnych. Z uwagi na temat, omwione zostay tylko
kwestie bezporednio nawizujce do prezentowanych zagadnie.
W drugiej czci zaprezentowano podstawy bada wasnych, ich metodolo-
giczn charakterystyk, w dalszej czci uzyskane wyniki i ich analiz.
Usugi fizjoterapeutyczne
Europejska Deklaracja Standardw w Fizjoterapii [7] definiuje zakres praktyki
w dziedzinie fizjoterapii. Wyrnia si w niej nie tylko wiadczenie usug pacjen-
tom w rnym wieku, posiadajcych okrelone dysfunkcje czy w pogarszaj-
cym si stanie, ale te promocj zdrowia i kierowanie leczeniem osb w stanie
ustabilizowanym. Zakres praktyki w dziedzinie fizjoterapii obejmuje zrozumienie
zagadnie ochrony zdrowia, wynikajcych ze zrnicowania kulturowego spo-
ecznoci. Wykwalifikowani fizjoterapeuci prowadz swe praktyki niezalenie od
pozostaych wiadczeniodawcw lub w ramach wielodyscyplinarnych progra-
mw rehabilitacji w oparciu o kodeks etyczny. Podejmowane przez nich dzia-
ania maj na celu promocj zdrowia i szeroko rozumianego dobrostanu, jak
i przywracanie optymalnego funkcjonowania i jakoci ycia osobom cierpicych
na zanik lub zaburzenia czynnoci ruchowych. Leczenie i rehabilitacj prowadzi
si zazwyczaj w placwkach publicznej suby zdrowia i na wydziaach inten-
sywnej opieki, takich jak: hospicja, szpitale, domy opieki, orodki rehabilitacyj-
ne, domy pacjentw, prywatne/publiczne gabinety lub kliniki fizjoterapeutw,
przychodnie, placwki publiczne: ZOZ-y, lokalne orodki ksztacenia i centra
badawcze.
Z kolei profilaktyka i promocja zdrowia odbywa si zazwyczaj w placw-
kach wymienionych powyej, cho stanowi ona czsto integraln cz leczenia
i rehabilitacji prowadzonych w fitness-klubach, klubach zdrowia, orodkach wy-
poczynkowych, orodkach medycyny pracy, szkoach, orodkach dla seniorw,
orodkach sportu, na stanowiskach pracy w przedsibiorstwach, placwkach
publicznych [7].
Podsumowujc, mona powiedzie, e fizjoterapia moliwa jest na wszyst-
kich, wymienionych w klasycznej definicji Caplana [8] poziomach prewencji,
a wic na poziomie prewencji pierwotnej poprzez zmniejszanie prawdopodo-
biestwa dysfunkcji narzdw ruchu oraz prewencji wtrnej poprzez wczesne
oddziaywania po wykryciu zaburze i prewencji trzeciego stopnia skierowanej
do osb bdcych w procesie rekonwalescencji i rehabilitacji. Std zakres po-
tencjalnych odbiorcw tego typu wiadcze jest bardzo rozlegy.
Cel pracy
Celem bada byo ustalenie, ktre z czynnikw narzdziowych/materialnych
i osobowych/ekspresyjnych maj najwiksze znaczenie dla osb korzystajcych
i niekorzystajcych dotychczas z usug fizjoterapeutycznych.
Metoda bada
Dla potrzeb prowadzonej pracy wykorzystano metod sondau, technik ankie-
ty oraz narzdzie kwestionariusz.
Konstrukcja kwestionariusza wynikaa bezporednio z analizy literatury
przedmiotu oraz sformuowanych wnioskw z innych bada, przytoczonych ob-
szernie w czci dotyczcej podstaw teoretycznych bada.
Wyniki
1.1. Osoby, ktre korzystay z usug fizjoterapeutycznych uwaay, e wszystkie
wymienione czynniki oglne s podobnie istotne w ocenie jakoci korzystania
z usugi fizjoterapeutycznej:
a) zakres usug proponowanych w poradni/gabinecie 37% respondentw,
b) wygld pomieszcze i sprztu 33%,
c) przyjazne nastawienie i wygld osb pracujcych w danej placwce
30%.
Osoby, ktre nie korzystay z usug fizjoterapeutycznych antycypoway, e
istotne dla oceny jakoci usug byyby dla nich:
a) zakres usug proponowanych w poradni/gabinecie 46%,
b) wygld pomieszcze i sprztu 17%,
c) przyjazne nastawienie i wygld osb pracujcych w danej placwce 37%.
Omwienie i wnioski
Osoby korzystajce z usug fizjoterapeutycznych przyznay wszystkim wyr-
nionym kategoriom oglnym: zakres proponowanych w gabinecie usug, wy-
gld pomieszcze i sprztu specjalistycznego oraz przyjazne nastawienie
i wygld osb pracujcych w danej placwce, podobn rang. Grupa badanych,
ktra nie korzystaa z tego typu wiadcze antycypuje, e zdecydowanie najbar-
dziej istotny bdzie dla nich zakres usug, najmniej wygld pomieszcze.
Dla korzystajcych z usug najmniej istotny by wygld osb pracujcych
w poradni (100%), z kolei dla drugiej grupy wygld (77%) i przyjazne nasta-
wienie (17%). Oznacza moe to, e osoby z drugiej grupy skupiaj si bardziej
na zadaniowym podejciu do tego typu usugi. Nie korzystajc z niej wczeniej,
a wic prawdopodobnie nie bdc w sytuacji chorego lub rekonwalescenta, po-
mniejszaj znaczenie kontaktu interpersonalnego z pracownikami poradni. Ana-
lizujc czy te nawet przewidujc swoje nastawienie do danej kwestii, czowiek
stara si by racjonalny oraz postrzega siebie, jako jednostk odpowiedzialn
i skoncentrowan na merytorycznej stronie danej kwestii [18]. Czsto pogldy
wyraane przez ludzi przed wydarzeniem si konkretnej sytuacji s nieadekwat-
ne do ich zachowania po takim dowiadczeniu. Kiedy pojawia si choroba, utra-
ta lub ograniczenie sprawnoci, do przysowiowego gosu dochodz emocje.
Obserwowa wwczas mona zmian postawy (pogldw, zachowania, emo-
cji), spowodowan wyszukiwaniem przyczyn [19].
Osoby, ktre korzystay z usug fizjoterapeutycznych twierdz, e czysto
i porzdek panujcy w pomieszczeniach oraz dua ilo aparatury specja-
listycznej miay dla nich znaczenie, natomiast dla grupy, ktra z takich usug
korzysta bdzie zdecydowanie czysto i porzdek panujcy w pomiesz-
czeniach. Wydaje si, e uzyskany wynik w kwestii zarzdzania funduszami ma
do due znaczenie. Znacznie tasze jest dbanie o porzdek, w porwnaniu do
ceny specjalistycznej aparatury, wymaga jednak cigej uwanoci i aktywnoci
od pracujcego w poradni personelu. Stan pomieszcze i ad mog by tuma-
czone procesem korelacji pozornej, zwizanej z wygldem i korelowaniem go ze
zmienn, jak jest wysoka jako [20].
Badajc sam usug stwierdzono, e dla osb po fizjoterapii najbardziej
istotny by sposb wykonania samej usugi, nastpnie czas oczekiwania oraz
zakres innych usug oferowanych przez dan placwk. Osoby, ktre nie korzy-
stay, a by moe w przyszoci bd odbiorcami takich wiadcze, w swoim
wyborze wezm pod uwag w pierwszej kolejnoci sposb wykonywania usugi,
natomiast zakres wiadczonych w poradni usug oraz czas oczekiwania bd
w porwnywalnym stopniu istotne.
Pimiennictwo
1. http://www.cmj.org.pl/; dostp z dnia 02.04.2013
2. http://www.tpj.pl/ dostp z dnia 02.04.2013
3. http://www.cmj.org.pl/pasat/; http://www.cmj.org.pl/pasat/co_nowego.php dostp
z dnia 08.04.2013
4. Hebanowski M., KliszczJ., Trzecia B. Poradnik komunikowania si lekarza z pacjen-
tem. Neurologia Neurochirurgia Pol 1995, 29, 977-978.
5. http://ec.europa.eu/health/archive/ph_systems/docs/patient_consult_frep_en.pdf,
dostp z dnia 09.04.2013
6. http://ec.europa.eu/health/patient_safety/events/ev_20130308_en.htm dostp z dnia
10.04.2013
7. (http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/barcelona_03082007.pdf.pdf)
dostp z dnia 02.05.2013
8. Czabaa Cz., Sk H. Wprowadzenie do psychologii klinicznej. W: J. Strelau (red.)
Psychologia podrcznik akademicki, tom 3. Gdaskie Wydawnictwo Psychologicz-
ne, 2000, 613.
9. Krakowiak A. Wstp do metodologii bada satysfakcji. Krakw: Centrum Monitoro-
wania Jakoci w Ochronie Zdrowia, 1996, 4.
10. (http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/domy-spokojnej-starosci-nowy-
biznes-w-polsce/). dostp z dnia 02.03.2013
11. Gawe G., Filus I. Satysfakcja pacjentw oddziaw internistycznych z jakoci opieki
pielgniarskiej, Pielgniarstwo polskie, 1(13)/2002, 120.
12. Berkowska M. Satysfakcja pacjenta jako element jakoci usug. W: Rola i zadania
medycyny spoecznej u progu XXI wieku, materiay z VIII krajowego zjazdu Polskie-
go Towarzystwa Medycyny Spoecznej i zdrowia Publicznego Wrocaw: Akademia
Medyczna, 2000.
13. Houb J. Strategia konkurencji jakoci na rynku usug medycznych. W: Nogalski B.,
Rybicki J. (red.), Nowoczesne zarzdzanie zakadem opieki zdrowotnej, Toru: To-
warzystwo Naukowe i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyszej Uytecznoci Dom
Organizatora, 2002, 117-120.
14. Nielubowicz J. Lekarz w oczach chorego. Polski Tygodnik Lekarski 1993, 48.
15. Szczerbiska J. Jako opieki zdrowotnej. Krakw: Wyd. Vesalius, 2001.
16. Otto J. Zadowolenie klienta i warto dla klienta, Marketing i Rynek, 1999, 12, 12.
17. Kostecki M.J. Zarabia na niezadowolonych klientach, Marketing w Praktyce, 2001,
3, 19.
18. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. Psychologia spoeczna. Serce i umys. Pozna:
Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1997, 229, 230.
19. Wilson T.D., Lisle D.L., Schooler J., Hodges S.D. Introspecting about reasons can
reduce post-choice satisfaction. Personality and Social Psychology Bulletin, 1993,
19, 331-339.
20. Troiler T.K., Hamilton D.L. Variables influencing judgements of corelational relations.
Journal of Personality and Social Psychology, 1986, 19, 560-576.
Adres do korespondencji:
Anna Gulczyska
Pracownia Edukacji Zdrowotnej
Wydzia Studiw Edukacyjnych, UAM
ul. Szamarzewskiego 89, budynek D
60-568 Pozna
1
Katedra i Klinika Rehabilitacji
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
TITANIS sp. z o.o.
3
Klinika Chirurgii Krgosupa, Ortopedii Onkologicznej i Traumatologii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Stwardnienie rozsiane (ac. sclerosis multiplex, SM) jest to przewleka choroba demieli-
nizacyjna, ktra wymaga kompleksowej i cigej fizjoterapii. Do najczstszych objaww
stwardnienia rozsianego nale m.in. spastyczno, zaburzenia rwnowagi, ataksja,
drenia, ograniczony zakres ruchw w stawach, obnienie siy miniowej, neurogenna
dysfunkcja pcherza moczowego, dysfagia czy zaburzenia mowy.
Celem pracy jest opis najczciej wykorzystywanych metod fizjoterapii w stwardnieniu
rozsianym w oparciu o dostpne pimiennictwo i dowiadczenia wasne.
Analiza dostpnej literatury przedmiotu, a nastpnie omwienie wartoci powszechnie sto-
sowanych zabiegw fizjoterapeutycznych w stwardnieniu rozsianym.
W pracy przedstawiono najczciej wykorzystywane metody kinezyterapii, fizykoterapii
oraz terapii zajciowej u pacjentw, u ktrych rozpoznano stwardnienie rozsiane.
Proces usprawniania pacjenta chorego na SM ma na celu m.in. zwikszenie siy mi-
niowej i oglnej kondycji fizycznej, korekcj zaburze koordynacji ruchowej, utrzyma-
nie penego zakresu ruchw czynnych w stawach, normalizacj napicia miniowego,
utrzymanie rwnowagi ciaa oraz zapobieganie zanikom miniowym. Program leczenia
powinien by indywidualnie dobrany do ogranicze i stanu funkcjonalnego pacjenta.
Abstract
Multiple sclerosis (Latin: sclerosis multiplex, SM) it is a chronic demyelinating disease,
which requires a comprehensive and continuous physiotherapy. The most common
symptoms of multiple sclerosis include, among others spasticity, balance disorders, atax-
ia, tremor, limited range of motion in the joints, decreased muscle strength, neurogenic
bladder dysfunction, dysphagia or speech disorder.
The aim of this study is a description of the most commonly used methods of physical
therapy in multiple sclerosis based on available literature and personal experience.
Analysis of available literature and overview of methods of physical therapy commonly
used in multiple sclerosis.
This paper presents the most commonly used methods of kinesitherapy, physical therapy
and occupational therapy in patients diagnosed with multiple sclerosis.
The rehabilitation process of a patient with MS is aimed, among others, to improv-
ing muscle strength and general physical condition, correction of disorders in motor
coordination, maintaining full range of active movements in the joints, normalization of
muscle tone, maintaining body balance and preventing muscle atrophy. The program of
treatment should be individually matched to the restrictions and functional status of the
patient.
Wstp
Stwardnienie rozsiane (ac. sclerosis multiplex, SM; ang. multiple sclerosis, MS)
jest przewlek chorob ukadu nerwowego o nieznanej etiologii. Na obraz mor-
fologiczny skadaj si: rozsiany proces zapalny i zwyrodnieniowy w obrbie
tkanki nerwowej mzgu i rdzenia krgowego, uszkodzenie osonki mielinowej
aksonw oraz obecno pytek demielinizacyjnych. Deficyty neurologiczne doty-
cz nie tylko sfery ruchowej, ale rwnie funkcji poznawczych, funkcji pcherza
moczowego, jelit, sfery pciowej, mowy, poykania, oraz w wielu przypadkach
wzmoonej mczliwoci, jak rwnie silnego i dugotrwaego blu [1]. Pytki
demielinizacyjne najczciej wystpuj w odcinku szyjnym rdzenia krgowego,
grnej czci pnia mzgu, nerwach wzrokowych i istocie biaej przykomorowej
mzgu oraz mdku [2]. Przyczyn progresji tej neuroimmunologicznej choro-
by poszukuje si wrd czynnikw genetycznych zwizanych z ukadem HLA,
genami dla receptorw komrek T (TCR) czy te endogennymi retrowirusami
obecnymi w ludzkim genomie (HERV). Obecnie przeprowadzane s badania
nad czynnikami rodowiskowymi, np. infekcjami bakteryjnymi, grzybiczymi oraz
wirusowymi. Dodatkowo analizuje si przypuszczalny udzia witaminy D w pato-
genezie SM [3]. Moemy wyrni nastpujce odmiany SM: agodna (jeden lub
dwa rzuty z penym powrotem do zdrowia), remitujco-nawracajca (z czcio-
wym lub penym powrotem do zdrowia midzy rzutami, wystpuje u 80% przy-
padkw), wtrnie postpujca (wolno postpujca degeneracja z rzutami lub
bez) oraz pierwotnie postpujca (postpujca forma bez remisji, wystpujca
w 1015% przypadkw) [4]. Objawy choroby bd jeden z nich mog pojawia
si i nikn pod postaciami rzutw i remisji. Niekiedy te narastaj lub te poja-
wiaj si raz, by wicej si nie powtrzy. Stwardnienie rozsiane jest to choroba
o niestaym i trudnym do przewidzenia przebiegu. Wedug danych z 2004 roku
na SM choruje na wiecie ok. 1 000 000 osb i przewanie powoduje ono nie-
penosprawno wrd modych dorosych, a take osb w rednim wieku [5].
Kinezyterapia
Spastyczno jest jednym z najczstszych objaww SM i czsto powoduje
zmniejszenie samodzielnoci chorego, bl, obnienie nastroju lub jakoci ycia.
W ramach kinezyterapii pacjentw z podwyszonym napiciem miniowym
stosuje si m.in. wiczenia rozcigajce, trening z wykorzystaniem sprzenia
zwrotnego (ang. biofeedback), poizometryczn relaksacj, stretching oraz wi-
czenia rozluniajce [1]. wiczenia rozcigajce nie tylko wpywaj na zmniej-
szenie spastycznoci, ale rwnie poprawiaj elastyczno mini oraz zakres
ruchomoci w stawach [7]. U chorych na stwardnienie rozsiane bardzo czsto
wystpuj zaburzenia rwnowagi i utrzymania postawy ciaa. Jedn z metod
fizjoterapii stosowan w zaburzeniach rwnowagi s wiczenia koordynacyjno-
-rwnowane wedug H.S. Frenkla (np. nauka siadania i wstawania lub nauka
chodu przy pomocy ladw stp namalowanych na chodniku). Coraz czciej
wykorzystuje si w tego typu zaburzeniach platform posturometryczn lub sta-
bilometryczn. Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono rwnie
pozytywny wpyw hipoterapii na popraw rwnowagi i stabilnoci postawy ciaa
[1]. Bardzo czsto przyczyn niepenosprawnoci pacjentw z SM s tzw. objawy
mdkowe, ktre powoduj ataksj, czyli zaburzenie koordynacji i niezborno
ruchow. Ataksji czsto towarzysz drenia. Aby zmniejszy natenie powy-
szych objaww, wykorzystuje si dziaania, ktrych celem jest poprawa kontroli
postawy i stabilizacji centralnej, np. wiczenia na pikach, wiczenia Pilatesa
lub program pionizowania pacjenta [9]. wiczenia koordynacyjne poprawiaj
zborno ruchw, co z kolei pozytywnie wpywa na poruszanie si i zmniejsza
nadmierne zuycie energii wywoane brakiem koordynacji [7]. Zauwaono take
pozytywny wpyw terapii zajciowej na popraw stanu pacjenta z zaburzeniami
koordynacji ruchowej [6].
Nierzadko u chorych z SM wystpuje ograniczony zakres ruchw w stawach
oraz obnienie siy miniowej. W zwizku z tym niejednokrotnie stosuje si wi-
czenia czynne (w odcieniu, wolne oraz z oporem), ktre wpywaj na popraw
oglnej kondycji, wydolnoci i odpornoci organizmu, m.in. przez zwikszenie
siy i masy miniowej, przywrcenie prawidowej pracy mini oraz uspraw-
nienie funkcji pompy miniowo-naczyniowej [7, 8]. W stwardnieniu rozsianym
mona rwnie zauway zaburzenia funkcji zmysu orientacji (propriocep-
cji), ktry nie tylko daje moliwo oceny uoenia czci wasnego ciaa, ale
rwnie pozwala na samodzielne regulowanie postawy ciaa i wykonywanych
ruchw. Tak wic istotnym elementem fizjoterapii pacjentw z SM jest trening
czucia gbokiego, ktry umoliwia uzyskanie wikszej kontroli nad ruchem oraz
popraw rozpoznawania czucia uoenia wasnego ciaa [7, 9].
Fizykoterapia
U pacjentw z SM zabiegi fizykalne peni funkcj elementu wspomagajcego
i uzupeniajcego kinezyterapi. W ramach fizykoterapii bardzo czsto wykorzy-
stuje si krioterapi pod postaci zabiegw miejscowych (okady kostk lodu
lub schodzonym elem oraz lokalne gazowe kpiele kriostymulujce na obj-
te spastycznoci minie, najczciej pod postaci ciekego azotu lub dwu-
tlenku wgla) lub oglnych (komora kriogeniczna, obniajca napicie mini)
[7]. Wielu autorw donosi o pozytywnym wpywie tego typu zabiegw m.in. na
popraw siy mini i sprawnoci manualnej czy zmniejszenie uczucia zm-
czenia. W przeciwiestwie do krioterapii, w SM powinno unika si zabiegw
z zakresu hipertermii (np. okadw parafinowych czy diatermii krtkofalowej).
Ma to zwizek z tzw. zjawiskiem Uhthoffa, czyli przejciowym zaburzeniem wi-
dzenia wystpujcym u pacjentw chorujcych na stwardnienie rozsiane w wy-
niku wysiku fizycznego i/lub wzrostu temperatury ciaa, np. przy gorcej kpieli
[1]. W SM czsto wykorzystuje si zabiegi fizykalne z zastosowaniem pl ma-
gnetycznych (magnoterapia, magnetostymulacja oraz przezczaszkowa stymu-
lacja magnetyczna). Pole magnetyczne rnego rodzaju znalazo zastosowanie
w walce z objawami SM (np. bl, przewleke zmczenie, ataksja mdkowa,
objaw Lhermittea, spastyczno czy depresja), jednak wyniki dotychczasowych
Masa
W stwardnieniu rozsianym czsto wykonuje si masa leczniczy w celu poprawy
funkcji ukadu krenia oraz trofiki mini. Pacjent w okresie rzutu nie powinien
korzysta z tej formy terapii. Wedug Zborowskiego w SM wykonuje si dwie for-
my masau. Pierwsza moliwo to masa klasyczny w zakresie, ktrego wyko-
nuje si masa oglny lub poszczeglnych czci ciaa, drugi sposb bazuje na
drenau limfatycznym czciowym bd oglnym [18]. Wykonywanie masau
leczniczego w SM wpywa m.in. na obnienie napicia mini oraz zmniejszenie
natenia odczuwalnego blu [6].
Pomoce ortopedyczne
Wanym elementem wspomagajcym fizjoterapi osb z SM s pomoce orto-
pedyczne, ktre zwikszaj szanse na osignicie czciowej lub cakowitej sa-
modzielnoci. Sprzt ortopedyczny powinien by: funkcjonalny, prosty w obsu-
dze, lekki i estetyczny [19]. Wielu pacjentw z uszkodzeniem orodkowego lub
obwodowego ukadu nerwowego korzysta z ortoz oraz pomocniczego sprztu
w wykonywaniu czynnoci ycia codziennego. W ramach pomocy ortopedycz-
nych koczyny grnej wykorzystuje si m.in. ortozy stabilizacyjne (np. uska
z tworzywa plastycznego lub szyna doniowa) lub ortozy dynamiczne (umoli-
wiaj one samodzielne wykonywanie ruchw rk). Gwnym zadaniem znacz-
nej czci ortoz koczyn dolnych jest poprawa stabilizacji staww w tracie sta-
nia czy chodzenia, pozostae maj na celu zwikszenie odcienia lub korekcj.
W zakresie wspomagania ortopedycznego koczyny dolnej stosuje si m.in.:
uski, stabilizatory wykonane z materiaw tekstylnych (wzmocnione szynami).
Terapia zajciowa
Kolejna posta oddziaywania terapeutycznego w przypadku osb chorych na
SM jest terapia zajciowa, ktra stanowi uzupenienie kinezyterapii. W przypad-
ku gdy mamy do czynienia z trwaymi zmianami, umoliwia wyksztacenie funk-
cji zastpczych. Zasadniczym atutem tej formy terapii jest to, e stawia przed
pacjentem okrelony cel. Powtarzany ruch umoliwia reedukacj i automatyza-
cj. Utrwalenie wartociowych wzorcw powoduje pojawienie si wielu odru-
chw warunkowych [21]. Oddziaywanie terapii zajciowej na pacjenta mona
postrzega przez pryzmat trzech aspektw: fizycznego, neurofizjologicznego
i psychoterapeutycznego. W ramach terapii zajciowej stosuje si m.in. terapi
z zastosowaniem sztuk plastycznych (malarstwo, rzeba, grafika), muzykote-
rapi, terapi z zastosowaniem technik uytkowych oraz terapi z wykorzysta-
niem komputera [22].
Wnioski
Stwardnienie rozsiane jest to jednostka chorobowa, ktra w szczeglnoci wy-
maga kompleksowej rehabilitacji. Usprawnianie ruchowe osb chorych na SM
Pimiennictwo
1. Opara J. Fizjoterapia w stwardnieniu rozsianym. Akademia Wychowania Fizyczne-
go, Katowice, 2012, 7-8, 64-69, 84-91.
2. FitzGerald M.J.T., Gruener G., Mtui E. Neuroanatomia. Elsevier Urban & Partner,
Wrocaw, 2008, 79.
3. Zawada M. Potencjalne czynniki patogenne w stwardnieniu rozsianym (SM). Post-
py Hig Med Dosw (online), 2012, 66, 758-770.
4. Lennon S., Stokes M. Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Elsevier Urban &
Partner, Wrocaw, 2009, 54.
5. Mraz M. Ocena stabilnoci posturalnej osb ze stwardnieniem rozsianym objtych
postpowaniem fizjoterapeutycznym. Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocaw,
2009, 5-6.
6. Kwolek A.W Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. Elsevier Urban & Partner,
Wrocaw, 2003, t. 2, 36, 54-60.
7. Woszczak M. Postpowanie fizjoterapeutyczne w stwardnieniu rozsianym. Polski
Przegld Neurologiczny, 2008, t. 4, 48-49.
8. Milanowska K. Kinezyterapia. PZWL, Warszawa, 2003, 9.
9. Lennon S., Stokes M. Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Elsevier Urban &
Partner, Wrocaw, 2009, 154-156.
10. Adler S., Beckers D., Buck M. PNF w Praktyce. DB Publishing, Warszawa, 2003,
1-35.
11. Chaitow L. Techniki rozlunienia pozycyjnego. Elsevier Urban & Partner, Wrocaw,
2011, 43, 70.
12. Sisto S.A., Forrest G.F., Glendinning D. Virtual reality applications for motor rehabili-
tation after stroke. Top Stroke Rehabil, 2002, 8(4), 11-23.
13. Baram Y., Miller A. Virtual Reality Cues for Improvement of Gait in Patients with Mul-
tiple Sclerosis. Neurology, 2006, 66, 2, 178-181.
14. Fulk G. D. Locomotor Training and Virtual Reality-based Balance Training for an
Individual with Multiple Sclerosis: A Case Report. Journal of Neurological Physical
Therapy, 2005, 29 (1), 34-42.
15. Shatil E., Metzer O., Miller A. Home-based personalized cognitive training in MS pa-
tients: a study of adherence and cognitive performance. NeuroRehabilitation, 2010,
26(2), 143-153.
16. Dugosz M., Stasiak-Pietrzak A., Krekora K., Czernicki J. Pola magnetyczne w dia-
gnostyce, terapii i rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane. Balneologia Pol-
ska, 2009, 3, 182-188.
17. abwka M. Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym. Praktyczna fizjoterapia i reha-
bilitacja. Wydawnictwo Forum sp z o.o., Pozna, 2011, 5, 51-54.
18. Zborowski A. Masa w wybranych jednostkach chorobowych, cz. 2. Wydawnictwo
AZ, Krakw, 2006, 200-201.
Adres do korespondencji:
mgr Alicja Bana
e-mail: alicjabanas@interia.pl
Alicja Bana1, Marian Majchrzycki1, Wanda Strya1, Mateusz Kruszyski2 , Sylwia Piotrowska3
1
Katedra i Klinika Rehabilitacji
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
TITANIS sp. z o.o.
3
Klinika Chirurgii Krgosupa, Ortopedii Onkologicznej i Traumatologii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Udar mzgu jest jedn z najczstszych przyczyn niepenosprawnoci. Zasadniczym za-
daniem fizjoterapii w grupie tych pacjentw jest maksymalne przywrcenie funkcji mo-
torycznych i lokomocji. Ograniczenie funkcji chodu u osb z niedowadem poowiczym
znaczco wpywa nie tylko na obnienie sprawnoci funkcjonalnej, ale rwnie na po-
ziom jakoci ycia. Zaburzenia lokomocji mona zauway u wikszoci osb po prze-
bytym udarze mzgu, w zwizku z tym odtworzenie wzorca i poprawa funkcji chodu jest
jednym z zasadniczych celw fizjoterapii. W procesie rehabilitacji osb po przebytym
udarze mzgu wykorzystuje si wiele metod usprawniania m.in. rehabilitacj w wirtualnej
rzeczywistoci (ang. virtual reality).
Omwienie wartoci wirtualnej rehabilitacji jako nowoczesnej i skutecznej formy uspraw-
niania funkcji chodu u osb po przebytym udarze mzgu.
W metodzie badawczej wykorzystano analiz dostpnej literatury przedmiotu, a nastp-
nie omwiono znaczenie technologii wirtualnej rzeczywistoci jako metody usprawniania
funkcji chodu u osb z niedowadem poowiczym po udarze mzgu.
W pracy przedstawiono przykadowe formy wirtualnej rehabilitacji wykorzystywane
w trakcie procesu usprawniania, ktrego celem jest poprawa funkcji rwnowagi i lokomo-
cji u osb po przebytym udarze mzgu.
Na podstawie dotychczasowych bada, mona stwierdzi, i wirtualna rehabilitacja moe
by skuteczn i nieinwazyjn form terapii pacjentw z niedowadem poowiczym, w
trakcie ktrej mona poprawia m.in. kontrol oraz funkcje motoryczne.
Abstract
Stroke is one of the most common causes of disability. The main task in rehabilitation
of these patients is to maximize the restoration of their motor functions and locomotion.
Limitation of gait function in individuals with hemiparesis significantly affects not only on
the reduction in functional capacity, but also the quality of life. Locomotion disorders can
be seen in most patients after stroke, therefore restoring the pattern and improving the
gait function, is one of the principal goals of physiotherapy. In the rehabilitation process
of patients after stroke a variety of methods for improvement can be used among others
rehabilitation in Virtual Reality.
Overview of virtual rehabilitation as a modern and effective form of improving gait func-
tion in patients after stroke.
In the research method used the analysis of the available literature, and then discusses
the importance of virtual reality technologies as a method of improving gait function in
individuals with hemiparesis after stroke.
This paper presents an example of forms of virtual rehabilitation used in the process of
rehabilitation, which aims to improve the function of balance and locomotion in patients
after stroke.
On the basis of many investigations up to date it can be concluded that rehabilitation
in Virtual Reality can be a effective and non-invasive form of therapy of patients with
hemiparesis, during which you can improve, among others motor control and motor func-
tions.
Wstp
Udar mzgu, czyli ogniskowy deficyt neurologiczny o podou naczyniowym,
trwajcy duej ni 24 godziny jest trzeci co do czstoci przyczyn mierci
na wiecie, ktra stanowi rwnoczenie zasadniczy powd niepenosprawnoci
[1]. Do najbardziej powszechnych objaww po udarze mzgu mona zakwali-
fikowa niedowad lub poraenie poowicze. Do innych symptomw, ktre to-
warzysz tej jednostce chorobowej nale dysfazja/afazja, dysartria, dysfagia,
hipertonia, hipotonia, spastyczno, hemianopsja, poraenie ustno-twarzowe,
zmczenie, nietrzymanie moczu, obniony poziom wiadomoci, zmniejszo-
ne/zwikszone pobudzenie, pomijanie stronne oraz problemy psychologicz-
ne (np. depresja czy zmiany osobowoci). Fizjoterapia neurologiczna powin-
na skada si gwnie z reedukacji ruchowej, treningu zada funkcjonalnych
i poprawy aktywnoci yciowych [2]. W zwizku z tym, zasadniczym celem fi-
zjoterapii osb po udarze mzgu jest maksymalne przywrcenie funkcji chodu,
funkcji poznawczych, funkcji rki, funkcji rwnowagi oraz utrzymania postawy
ciaa, oglnych moliwoci motorycznych i mobilnoci [3]. Ponadto uwaa si,
e ponowna nauka ruchu, ktra nastpuje po udarze mzgu jest wspomagana
plastycznoci w obrbie pozostaych obszarw mzgu. Lennon i wsp. defi-
niuj neuroplastyczno jako wszelkie, trwae zmiany w strukturze, lub funk-
cji ukadu nerwowego zachodzce w celu lepszego dostosowania do warun-
kw rodowiska. W sytuacji uszkodzenia jednego obszaru mzgu, inny rejon
moe przej funkcj uszkodzonego obszaru [2]. U osb z niedowadem poo-
wiczym mona zauway patologiczny wzorzec chodu, ktry skutkuje obnie-
niem jego efektywnoci oraz wystpieniem wtrnych, nieprawidowych reakcji
kompensacyjnych. Chd jest to czynno ruchowa i automatyczna, jednake
pozostaje jednoczenie pod moliwie permanentnym wpywem dowolnego
Wirtualna rehabilitacja
Wirtualna rzeczywisto (ang. virtual reality, VR) jest to nowoczesna technologia
komputerowa symulujca rzeczywiste otoczenie, wygenerowana przez odpo-
wiednio dobrane oprogramowanie komputerowe [6]. Wirtualna rzeczywisto
przedstawia symulowane lub sztucznie generowane informacje sensoryczne
oraz daje uytkownikowi moliwo interakcji z trjwymiarowym rodowiskiem.
Technologia VR korzysta z programw grafiki 3D, opartych na zorganizowa-
nej przestrzennie i skupiajcej si na przedmiotach bazie danych, dziki ktrej
uytkownicy postrzegaj wygenerowane rodowisko jako skadajce si z re-
alnych przedmiotw i zdarze. Poza wykorzystaniem wirtualnej rzeczywistoci
w grach komputerowych dostosowywano j take do uytku w medycynie i psy-
chologii. Technologia VR, ktra symuluje uczenie si w realnym wiecie, jedno-
czenie umoliwia dodanie zewntrzpochodnej informacji zwrotnej (feedback)
oraz zwikszenie czstotliwoci, czasu trwania, a take intensywnoci wicze.
Szybko i zakres reedukacji motorycznej moe mie wpyw na czas trwania,
efektywno oraz koszt leczenia pacjenta po przebytym udarze mzgu [7]. Sy-
mulacja trjwymiarowego rodowiska moe by prezentowana przez scenariusz
z zanurzeniem lub bez zanurzenia. O zanurzeniu w VR mwimy, gdy uyt-
kownik zostaje umieszczony w wirtualnym rodowisku za porednictwem urz-
dzenia HMD (head mounted display) z tzw. systemami ledzcymi. Urzdzenie
HMD zapewnia trjwymiarowe pole widzenia, a system ledzcy odwzorowu-
je ruchy gowy. To wanie zastosowanie zanurzenia w sztucznie wygenero-
wanym rodowisku odrnia wirtualn rzeczywisto od grafiki komputerowej,
multimediw czy neurorobotyki. Zasadnicz zalet tej formy wirtualnego ro-
dowiska jest zwikszenie poczucia obecnoci przez uytkownika, co wpywa
na to, e wiczenia wykonywane w wirtualnym rodowisku wydaj si bardzo
realne. Istotnym faktem jest to, e uytkownik ma wraenie jakby oglda obrazy
z wntrza wirtualnego rodowiska. Jeli chodzi o wirtualn rehabilitacj bez za-
nurzenia, odbywa si ona zazwyczaj za pomoc monitora lub duego ekranu.
Aby wprowadzi pacjenta w wirtualne rodowisko, mona posuy si takimi
narzdziami, jak: specjalne rkawice, joystick lub technologia siowego sprz-
enia zwrotnego. Na podstawie dotychczasowych bada mona stwierdzi, i
wirtualna rehabilitacja moe by efektywn, oszczdn i nieinwazyjn terapi
pacjentw z niedowadem poowiczym, w trakcie ktrej mona poprawia m.
in. kontrol oraz funkcje motoryczne [6, 7, 8]. Wirtualne rodowisko (ang. virtual
environment) wykazuje moliwo wykreowania rzeczywistoci, w ktrej mo-
na zwiksza i modyfikowa nasilenie pozytywnej informacji zwrotnej tak, aby
stworzy najbardziej odpowiedni i indywidualnie dostosowany do uytkownika
program wicze. VR wywouje rwnie tak wan dla odzyskania sprawnoci
funkcjonalnej korow reorganizacj ruchow. Ponadto wirtualna rehabilitacja
zostaa ukazana jako odpowiednie narzdzie do rehabilitacji funkcji poznaw-
czych, poniewa pozwala na stworzenie kompleksowego i kontrolowanego ro-
dowiska. Dodatkowo wirtualne rodowisko moe umoliwi systematyczn oce-
n i popraw funkcji wykonawczych, poniewa zadania w VR wykonywane s
w nawizaniu do czynnoci z ycia codziennego [9].
Dyskusja
Badania zajmujce si ocen wpywu wirtualnej rzeczywistoci na popraw
sprawnoci funkcjonalnej po udarze mzgu wykazay pozytywny wpyw rehabi-
litacji w wirtualnym rodowisku m.in. na udoskonalenie funkcji chodu, popraw
funkcji rwnowagi, ulepszenie kontroli postawy ciaa, zmniejszenie ryzyka upad-
ku czy zwikszenie pewnoci siebie podczas chodu.
Ki Hun Cho i wsp. przeprowadzili badania majce na celu ocen efek-
tw treningu rwnowagi w wirtualnym rodowisku poprzez zastosowanie
platformy stabilizacyjnej, wykorzystujcej technologi gier komputerowych.
W programie badawczym wziy udzia 22 osoby po przebytym udarze mzgu
(11 osb z grupy badawczej oraz 11 osb z grupy kontrolnej). Zarwno pacjenci
z grupy badawczej, jak i z grupy kontrolnej korzystali z tradycyjnej rehabilitacji
(fizjoterapii i terapii zajciowej) przez okres 6 tygodni (1 godzina dziennie przez
5 dni w tygodniu), jednake osoby z grupy badawczej w tym samym okresie
czasu bray dodatkowo udzia w treningu rwnowagi w wirtualnej rzeczywistoci
(30 min przez 3 dni w tygodniu). Autorzy oceniali rwnowag statyczn i dyna-
miczn przed rozpoczciem 6-tygodniowej terapii oraz po jej zakoczeniu [10].
Rwnowaga statyczna jest to umiejtno wyprostowanego stania nad pasz-
czyzn podparcia, natomiast rwnowaga dynamiczna to moliwo utrzymania
wyprostowanego ciaa w trakcie ruchw koczynami poza paszczyzn pod-
parcia, by zaistniaa reakcja na zewntrzne zaburzenia rodowiska [2]. Rw-
nowag statyczn oceniano za pomoc posturografii, natomiast rwnowag
dynamiczn poprzez Skal Rwnowagi Berga oraz testu Timed Up and Go [10].
Timed Up and Go to nieskomplikowany test, ktry opiera si na pomiarze czasu
Wnioski
Istnieje due zapotrzebowanie na wczesn i skuteczn oraz funkcjonaln re-
habilitacj pacjentw neurologicznych, majcych problemy z chodem oraz
z rwnowag. Na podstawie dotychczasowych bada mona stwierdzi, i wir-
tualna rehabilitacja moe by efektywn, oszczdn i nieinwazyjn terapi pa-
cjentw z niedowadem poowiczym, w trakcie ktrej mona poprawia m.in.
kontrol oraz funkcje motoryczne. Niejednokrotnie udowodniono, e uspraw-
nianie w wirtualnej rzeczywistoci moe znaczco wpyn na popraw funkcji
lokomotorycznych osb po przebytym udarze mzgu.
Pimiennictwo
1. FitzGerald M.J.T., Gruener G., Mtui E. Neuroanatomia. Elsevier Urban & Partner,
Wrocaw, 2007, 407.
2. Lennon S., Stokes M., Kwolek A. Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Elsevier
Urban & Partner, Wrocaw, 2009, 39, 51, 89.
3. Opara J. Fizjoterapia w udarach mzgu. AWF Katowice, 2011, 10, 27.
4. Drubicki M., Kwolek A., Przysada G., Pop T., Depa A. Ocena funkcji chodu chorych
z niedowadem poowiczym po udarze mzgu w okresie przewlekym. Przegld Me-
dyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszw, 2010, 2, 145-151.
5. Tyson S.F., Hanley M., Chillala J., Selley A., Tallis R.C. Balance Disability After Stroke.
Phys Ther, 2006, 86, 30-38.
6. Kiper P., Turolla A., Piron L. i wsp. Rzeczywisto wirtualna w rehabilitacji poudarowej
badania, trening i efekty terapii wirtualnej. Rehabilitacja medyczna, 2010, 2, 24.
7. Sisto S.A., Forrest G.F., Glendinning D. Virtual reality applications for motor rehabili-
tation after stroke. Top Stroke Rehabil, 2002, 8(4), 11-23.
8. Crosbie J.H., Lennon S., McNeill M.D.J. i wsp. Virtual reality in the rehabilitation of
the upper limb after stroke: the users perspective. Oxford, 2004, 215-224.
9. Nidhi K., Savitata M., Abha S. Virtual reality training: An invaluable tool. Physio-
therapy and Occupational Therapy Journal, 2010, 3 (2), 79-82.
10. Cho K.H., Lee K.J., Song C.H. Virtual-reality balance training with a video-game
system improves dynamic balance in chronic stroke patients. Tohoku J Exp Med,
2012, 228(1); 69-74.
11. Drubicki M., Paczeniak-Jost A., Kwolek A. Metody klinimetryczne stosowane
w rehabilitacji neurologicznej. Przegld Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego,
Rzeszw, 2007, 3, 268-274.
12. Duque G., Boersma D., Loza-Diaz G., Hassan S., Suarez H., Geisinger D., Suri-
yaarachchi P., Sharma A., Demontiero O. Effects of balance training using a virtual-
reality system in older fallers. Clinical Interventions in Aging, 2013, 8, 257-263.
13. Kizony R., Levin M.F., Hughey L., Perez C., Fung J. Cognitive Load and Dual-Task
Performance During Locomotion Poststroke: A Feasibility Study Using a Functional
Virtual Environment. Phys Ther, 2010, 90 (2), 252-60.
14. You S.H., Jang S.H., Kim Y.H. i wsp. Virtual reality-induced cortical reorganization
and associated locomotor recovery in chronic stroke. An experimenter blind ran-
domized study. Stroke, 2005, 36, 1166-1171.
Adres do korespondencji:
mgr Alicja Bana
e-mail: alicjabanas@interia.pl
1
Studenckie Koo Naukowe Fizjoterapii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2
Zakad Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Kinesiotaping zyska w ostatnim czasie na popularnoci. Z powodzeniem jest wykorzy-
stywany przez fizjoterapeutw jako leczenie wspomagajce tradycyjne zabiegi fizjotera-
peutyczne. Istniej wskazania do stosowania plastrw rwnie w obrbie twarzoczaszki,
dlatego celem pracy bya analiza dostpnego pimiennictwa na temat wykorzystywania
tej metody w leczeniu pacjentw z dysfunkcj ukadu ruchowego narzdu ucia. Jest to
problem powszechny i uciliwy dla pacjentw, std potwierdzenie skutecznoci metody
moe okaza si bardzo pomocne w leczeniu tych zaburze.
Abstract
Kinesiologytaping has become more popular lately. Physiotherapists use it with success
as an additional treatment along with traditional physiotherapy methods. There are indi-
cations for the use of taping also on the face. Therefore the purpose of this article was to
discuss available studies on the use of kinesiotaping in treatment of patients with tem-
poromandubular (TMJ) disorders. It is a common and persistent problem for patients so if
the articles confirm the effectiveness of this method, it will prove very useful in treatment
of TMJ disorders.
Wstp
Staw skroniowo-uchwowy jest czci ukadu stomatognatycznego. Jego
budowa anatomiczna jest bardzo zoona i nadal prowadzone s badania dla
penego poznania tej struktury, wyjanienia zjawisk w niej zachodzcych, jak
take rnic osobniczych. Zaburzenia czynnoci ukadu ruchowego narzdu
Kinesiotaping
Kinesiotaping jest jedn z metod oddziaywania, coraz czciej wykorzystywan
przez fizjoterapeutw nie tylko w sporcie, gdzie jest uznanym sposobem dzia-
ania, ale rwnie w codziennej praktyce w leczeniu dysfunkcji narzdu ruchu
o rnej etiologii. Stosowana jest z powodzeniem w blach dotyczcych np.
krgosupa, jako forma leczenia blizn, w wystpujcych stanach zapalnych,
w poprawie funkcjonowania ukadu limfatycznego, w pediatrii. Kinesiotaping
wykorzystywany jest przede wszystkim jako metoda wspomagajca inne for-
my leczenia, jednak mona j stosowa take jako waciw form terapii
i wsp. [14] oraz grup badaczy z Serbii [15]. Wykazano pozytywny skutek dzia-
ania tapingu w ww. grupie, natomiast wiksz elastyczno mini w zespole
udowo-rzepkowym zaobserwowali tureccy uczeni po aplikacji kinesiotapingu
[16]. hman [17] w swoich badaniach niemowlt z wrodzonym miniowym
krczem szyi wykazaa skuteczno plastrowania dla przywracania rwnowagi
miniowej i poprawy ustawienia gowy w symetrii.
Publikacji dotyczcych skutecznoci stosowania kinesiotapingu w leczeniu
dysfunkcji narzdu ruchu jest wiele. Dotycz one gwnie pracy nad dysbalan-
sem miniowym w celu normalizacji napicia grup miniowych. Opisywane
jest take dziaanie przeciwblowe i rozluniajce plastrowania. Te pola dziaa-
nia aplikacji mog by bardzo przydatne w leczeniu dysfunkcji ukadu ruchowe-
go narzdu ucia. Wiele z nich moe mie podoe miniowe, std wprowa-
dzenie kinesiotapingu do terapii moe mie istotne znaczenie dla poprawy stanu
pacjenta w krtszym czasie, a by moe w niektrych przypadkach staoby si
jedyn, konieczn form leczenia pewnych typw tych zaburze.
Wnioski
1. Kinesiotaping jest szeroko wykorzystywan metod przez fizjoterapeutw.
2. Istnieje wiele doniesie potwierdzajcych skuteczno tej metody we
wspomaganiu leczenia dysfunkcji narzdu ruchu.
3. Maa ilo publikacji dotyczca stosowania plastrowania stawu skro-
niowo-uchwowego moe by spowodowana brakiem bada na temat
mechanizmw dziaania kinesiotapingu.
4. Zebrane dane wiadcz o przydatnoci kinesiotapingu w leczeniu obja-
ww dysfunkcji narzdu ucia, jednak istnieje konieczno przeprowa-
dzenia dalszych bada potwierdzajcych t teori.
Pimiennictwo
1. Mosurska D., Lataa B., Otfinowski J., Pihut M. Rehabilitacja ruchowa u chorych
z dysfunkcj narzdu ucia przegld stosowanych metod kinezyterapeutycznych
i ich skutecznoci. Porad. Stomatol. 2007, 7(3), 90-97.
2. Waach Angelika, Pihut M., Loster J. Charakterystyka zabiegw fizjoterapeutycz-
nych stosowanych w leczeniu pacjentw z zaburzeniami czynnociowymi narzdu
ucia. Protet. Stomatol. 2006, 56(4), 271-281.
3. liwiski Z., Senderek T. Kinezjotaping nowa metoda leczenia. Rehabil. Prakt.
2007, (3), 18-20.
4. Put M. Taping jako metoda postpowania terapeutycznego. Fizjoterapia 2007, 15(2),
27-34.
5. Racheniuk H., Szczegielniak J., Bogacz K., Zator S., uniewski J., Skiba G., li-
wiski Z. Ocena efektu cieplnego aplikacji metod Kinesiology Taping. Fizjoter. Pol.
2008, 3(4), 310-316.
6. liwiski Z., Halat B., Michalak B., Kufel W., Kopa M., uniewski J. i wsp. Testy
screeningowe wg Vojty u dzieci z uszkodzeniem OUN a aplikacje funkcjonalne Kine-
siology Tapingu. Fizjoter. Pol. 2008, 8(3), 317-324.
7. Grudzie M. Moliwoci zastosowania metody PNF i kinesiotapingu w leczeniu mo-
dzieczej kifozy piersiowej. Acta Bio-Optica Inf. Med. In. Biomed. 2009, 15 (2),
106-107.
8. Bac A., Stagraczyski ., Ciszek E., Grkiewicz M., Szczygie A. Skuteczno reha-
bilitacji metod Kinesio Taping u dzieci ze skolioz niskoktow. Fizjoter. Pol. 2009:
9(3), 202-210.
Adres do korespondencji:
Dr n. biol. Ewa Gajewska
Zakad Fizjoterapii, ul. 28 Czerwca 1956 r. 135/147, 61-545 Pozna
telefon: (61) 831 02 48
e-mail: karasiska1@wp.pl