TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz), s.s.

143-156

FEVZYE MEKTEBNN 25.YIL KUTLAMALARINDA

OKUNAN BR R ZERNE

Ahmet MEHMETEFENDIOLU*

zet
Selanikte eitim hayatna balayan Fevziye Mektepleri Trk eitim tarihinde nem-
li bir yer tutmaktadr. Okulun mezunlar arasnda yakn dnem Trk tarihinde nemli roll-
er stlenmi birok kii bulunmaktadr. ttihat ve Terakki Cemiyetinin nde gelen birok
yesi bu okulda grev almtr. Okulun 1909 ylnda kuruluunun yirmi beinci yl etkinlik
trenlerinde okunan bir iir, okulun ttihat ve Terakki kadrolarna nasl baktn gstermesi
bakmndan nemli ipular vermektedir.

Anahtar Kelimeler: Selanik, II. Merutiyet Devri, Fevziye Mektepleri, Eugne A. Chevallier.

ON A POEM READ FOR THE 25TH ANNVERSARY

OF THE FEVZYE SCHOOLS

Abstract
The Fevziye Schools (Fevziye Mektepleri) which started its educational activities
first in Salonica occupies an important place in the Turkish history of education. Among the
alumni of the schools stand several prominen figures of the contemporary Turkish history.
Several influential names of the Ottoman Committee of Union and Progress had teaching
posts in the schools. A poem read at the 25th anniversary of the schools, in 1909, points out
the instutions perception of the Unionist figures of the era.

Keywords: Selanik, II. Constitutional Era, Fevziye Schools, Eugne A. Chevallier.

* Yard. Do. Dr., Dokuz Eyll niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits, (ahmet.
mehmetefendioglu@deu.edu.tr).

143
Ahmet MEHMETEFENDOLU TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
1908de Merutiyetin yeniden ilan edilmesi, ttihat ve Terakki Cemiyeti iin
beklenmedik bir baaryd. Hseyin Cahit Yalnn ifadesiyle 1908 ylnda saraya
kar gzel bir blf ekilmi ve iskambil ktlarndan oluan istibdat ynetimi de bu
blf karssnda teslim olmutu1. Otuz yl akn sren ar bir istibdat dneminin
sona ermesiyle birlikte sadece ttihatlar iin deil tm Osmanllar iin yeni, mitli
fakat bilinmeyenleri fazla olan bir dnem balayacakt.
1908 meruti rejiminin kurucusu ve dnemin en nemli siyasi aktr olan
ttihat ve Terakkinin douu, geliimi ve stlendii rol zerine tarih literatr
ierisinde birok farkl gr bulunmaktadr2. stibdat devrinin sona ermesi ve
anayasann yeniden yrrle girmesi ile sonulanan 1908 hareketinin nedenleri ve
sonular zerine birbirinden farkl grlere sahip olan aratrmaclarn neredeyse
ortak yargya vardklar tek konu ise merutiyetin ikinci kez ilanna neden olan
srecin Balkan esintileri tamasna ilikindir. Hi kukusuz bu esintilerin iinde
Kbe-i hrriyet Selanik nemli bir yer tutar.
stibdat ynetimine kar byk bir zafer elde eden Cemiyetin bylesine
byk bir gce erimesinde, Selanikin ayr bir yeri ve nemi vardr. Cemiyet;
kendisine iktidar yolunu aan hareketinin rgtlenmesini burada gerekletirmi,
eylemlerini burada planlam, kadrolarn, alt yapsn ve ideolojik merkezini burada
oluturmutur3.
ttihat ve Terakkinin Selanik kkenli nemli isimlerinden Mithat kr
Bleda; dnem ierisinde, Selanike Kbe-i hrriyet, stanbula ise Kahpe Bizans
denildiini ifade etmektedir4. Hi kukusuz bu ifade; kentin hrriyet ve zgrlk
kavramlarna ykledii anlama dikkat ekerken, dnem ierisinde ttihatlarn ruh
halini yanstmas asndan da nemlidir.
Yzyln sonlarna doru Selanik; corafi konumundan kaynaklanan
avantajla, blgenin ticari pazar haline gelmi, ekonomik etkinliin beraberinde
getirdii sosyal ve kltrel gelime ile kozmopolit bir yapya ulamtr. 1895 tarihinde,
120.000 nfusa sahip olan kent; sanayi yaplanmas yannda mparatorluun hibir
blgesinde grlemeyecek kadar modern eitim kurulularna sahip olmas ile
dikkatleri ekmekteydi5.
1873 ylnda kentin ilk zel Mslman-Trk lkokulu olarak eitim hayatna
balayan emsi Efendi Mektebi, kentin kozmopolit yaps iinde usul-i cedid ile eitim
yapan bu eitim kurumlarnn ilk ncsyd. Okul, emsi Efendinin nclnde
Selanik erafnn katlm ve dier hayrseverlerin yardmlaryla kurulmutu. Okul
daha sonra yaygn olarak bilinen adyla Selanik Terakki Mektebi olarak anlacakt6.
1 Hseyin Cahit Yaln, Merutiyet Hatralar, Fikir Hareketleri, Say: 77, 11 Nisan 1935, s.390.
2 Aykut Kansu, 1908 Devrimi, stanbul, 1995, s.s.1-35.
3 lhan Tekeli-Selim lkin, ttihat ve Terakki Hareketinin Oluumunda Selanikin Toplumsal Yaps ve
Belirleyicilii, Trkiyenin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Ankara, 1980, s.s.351-362.
4 Mithat kr Bleda, mparatorluun k, stanbul, 1979, s.s.8-15.
5 Mark Mazower, Selanik Hayaletler ehri, stanbul, 2007.
6 Mehmet .Alkan, mparatorluktan Cumhuriyet e Selanikten stanbula Terakki Okullar (1876-2000),
stanbul, 2000.
144
Fevziye Mektebinin 25. Yl Kutlamalarnda Okunan... TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
Ksa bir sre de byk ilgi
gren ve baarya ulaan bu okul,
baka yeni okullarn almasna ilham
kayna olmutu. Yine usul-i cedid
ile eitim hayatna balayan bir dier
okul da Msrlzadelerden Mmeyyiz
Tevfik Efendi nderliinde 1885te
Selanikin Ktip Muslihiddin
Mahallesinde Feyz-i Sbyan ya da
bugn yaygn olarak bilinen ismi
Fevziye Mektebi ismiyle eitime
balad7.
Selanik kkenli birok
ttihatnn eitim hayatna balad
ya da retmen olarak grev yaptklar
bu iki okul ttihat ve Terakkinin
1889dan 1908e kadar uzanan
rgtl mcadelesine de yakndan
tanklk etti. ttihat ve Terakkinin
1908de iktidara gelmesinden sonraki
siyasi gelimelerden de ok yakndan
etkilenen bu okullar ttihatlarn
dncelerine ve lider kadrolarna
ve politikalarna her ortamda destek Selanik Mebusu Rahmi Bey
verdiler.
yle ki; Terakki Mektebi baz yaynlarnda hrriyeti ve merutiyeti genler
yetitirmek ve bunlarn merutiyeti ilan ettirenlerin arasnda olmasyla vnecekti.8
Cavid Bey rneinde olduu gibi kimi zamanda kaderlerini belirlediler. Fevziye
Mektebinin altnc mdr olan ve okulda derslerde veren Cavid Bey merutiyetin
ilanndan sonra bu grevinden ayrlarak Selanik milletvekili olarak siyasete atld.9
Selanikten gelen askeri birliklerin bastrd 31 Martn yaratt skntlarn
izlerinin silinmeye balad ve ttihatlarn tam anlamyla ynetime kadrolarna
yerleemeye balad bir dnemde,14 Aralk 1909 tarihinde kuruluunun yirmi
beinci yln byk bir katlmla kutlayan Kbe-i Hrriyetin sekin okullarndan
Fevziye Mektebinde merutiyete ve kadrolarna duyulan inan ve ballk bir kez
daha dile getirilmitir10.

7 Mert Sandalc, Feyz-i Sbyandan Ika, Fevziye Mektepleri, stanbul, 2005; Mustafa E. Elve, Bir
Demet Ik, stanbul, 1991.
8 Alkan, a.g.e., s.94.
9 Sandalc, a.g.e., s.s.70-71.
10 Bahe, kinci Sene nc Cilt Numara: 13, (5 Knunuevvel 1325), s.s.201-206. Bahe dergisinin
bu saysna ulamam salayan meslektam Dr. .Arda Odaba ya teekkr ederim.

145
Ahmet MEHMETEFENDOLU TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
Bu ballk, okula yaknlyla tannan ve kutlama etkinliklerini tm
ayrntlaryla veren Bahe Dergisinin ifadesine gre ehrimiz mektib-i hususiyesi
arasnda en mmtaz ve en gzide bir mevki iktisab eden Fevziye Mektebinin geen gn
tevzi-i mkfat ve yirmi beinci sene-i devriye merasimi kmil-i ihtiam ve tantana ile icra
olunan treninde okulun Franszca retmeni Eugne A. CHEVALLIER tarafndan
kaleme alnan ve yine kendisi tarafndan okunan Gen Trkiye balkl iirle ifade
edilmitir.11
Trende okunan ama basnda yer almayan bu iir matbu bir metin halinde
trene katlanlara datlmtr. Elimizde bulunan ve evrisini verdiimiz metin
ttihat ve Terakkinin gl isimlerinden Selanik Milletvekili Rahmi Beye yazar
tarafndan imzalanarak verilmitir.12
Selanikteki Fevziye ve daha ncesinde de Terakki Mekteplerinde13 Franszca
retmeni olarak grev aldn rendiimiz Eugne A. CHEVALLIERin14 Fevziye
Mektebinin yirmi beinci yl mnasebeti ile 14 Aralk 1909 tarihinde okumu
olduu Gen Trkiye balkl iir dnemin siyasal ve sosyal olaylarna yapm olduu
gndermeler ile dikkati ekmektedir.
Metin incelendiinde ilk dikkati eken unsur iirin 1909 tarihinden nce
yazlm olma olasldr. 1909 Mart aynda hayatn kaybeden Manyasizade
Refik Beye yaplan atf ve 1909 Nisan ay ierisinde hal edilmi olan padiah II.
Abdlhamite hitaben sylenen Senin tahamml edilemeyen Yldzn rzgra
atacaz ifadesi ve yine iirde evket olarak ok ksa atfta bulunulan fakat 31
Mart ayaklanmasn takip eden gnlerden iirin okunduu Aralk 1909 tarihini de
ierisinde alan gnlerde ismi tam bir efsaneye dnen Hareket Ordusu Kumandan
Mahmut evket Paann geitirilmesinin yaratt izlenim, iirin 1908 Temmuzunu
takip eden devrim gnlerinin heyecan ierisinde yazlm olduu izlenimini
vermektedir.
Avrupallarn gznde Gen Trkler olarak tannan ttihatlarn
oluturmaya alt yeni dzeni Gen Trkiye olarak ifade etmesi Fransz
asll airin gznden dnemin nitelenmesini vermesi asndan son derece dikkat
ekicidir. stibdat ynetimi ve dnemi hakknda yaplan deerlendirmelerin; cani,
asi, zorba, utan, srgn, esaret ve strap tanmlamalarnn intikam vurgusu ile
srdrlmesi ve anayasa kavram ile son bulmas ilgiyle karlanmaldr.
airin, Hristiyan ve Mslmanlara ortak arda bulunmas dnemin
Osmanlclk ve birlik fikrine bir gnderme olarak ele alnabilir.

11 Bahe, , s.s.201-206.
12 Bu makaleye konu olan drt sayfalk iir, trende hazr bulunmayan Selanik Mebusu Rahmi
Beye imzalanarak daha sonra verilmi olmaldr. iirin orijinal metni Rahmi Beyin gelini Esma
Arslanda bulunmaktadr. Belgenin yaynlanmasna verdikleri izinden dolay kendilerine teek-
kr ederim.
13 Alkan, a.g.e., s.83deki bilgiye gre 1906 ylnda bu okulda Franszca retmeni.
14 Tm aratrmalarmza ramen Eugne A. Chevallier hakknda daha fazla biyografik bilgi
bulmak mmkn olmad.

146
Fevziye Mektebinin 25. Yl Kutlamalarnda Okunan... TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
EKLER

147
Ahmet MEHMETEFENDOLU TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)

148
Fevziye Mektebinin 25. Yl Kutlamalarnda Okunan... TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)

Selanikteki Fevziye Mektebi Kzlar Blm Binas

Kaynak: Mert Sandalc, Feyz-i Sbyandan Ika, Fevziye Mektepleri, stanbul 2005 sf51.

EK-1:

Fevziye Mektebi
Tevzi-i mkfat ve yirmi beinci sene-i devriye;
ehrimiz mektib-i hususiyesi arasnda en mmtaz ve en gzide bir mevki iktisab
eden Fevziye Mektebinin geen gn tevzi-i mkfat ve yirmi beinci sene-i devriye
merasimi kmil-i ihtiam ve tantana ile icra olundu. Mekteb, bayraklar, levhalar, hallar,
tflaneler, el ileriyle mkellef ve mzeyyen bir sahne-i bedai haline ifra edilmi, mektebin
salonu merasime tahsis olunmu idi. Sanayi mektebinin bir bando-mzkas da ahube-i latife
ile telziz-i semai ediyordu.
Esna- resimde vali-i vilayet brahim Bey Efendi ve muhterem ve muazzez
kumandanmz Hadi Paa Hazretleri, maarif ve umur- ecnebiye, adliye mdrleri vesair
rical-i memurin-i hkmet ile Selanikimizin iftihar ettii en sevimli zabt simalar, umum-
ecnebi konsoloslar Alyans Fransez, reis-i muhterem, eraf- memleketten birok zevat-
muhtereme esbat- vcud eylemi, mektebin eski mezunlar ve maarifperver birok zevat ve
akirdan geni salonu bsbtn doldurmutu.
Resme (tertibe) saat drt buukta ibtidar edilmi, Lebibe namnda bir hanm kz
tarafndan gayet latif messer bir seda ile bir ar- erif tilavet edilmi, onu mteakib encmen

149
Ahmet MEHMETEFENDOLU TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
namna azadan Rza Efendi tarafndan selis ve beli bir ifade ile irad- nazik olunmutur.
Rza Efendi nutkunda mektebin u yirmi be sene iinde geirdii safahatinden bahs
eylemi, encmenin mesaisini ve bir lisan- kran ile de memleketimizin istidad- maarif
ve terakkisini zikr eylemitir. Atide mekteb hakknda izahat ita olunacandan bu mstesna
nutku da hlasa ve icmale alacaz.
Nutukdan sonra mektebin akirdanndan mrekkeb bir mahfil-i musiki tarafndan
mar- padiahi terennm ve bunu mteakip de kk hanm efendiler tarafndan milli
arklar teani edilmitir. Tevzi-i mkfat merasimi bir mektebin tehir-i mesai isminden
baka bir ey olmamakla bu iki misal ile mektebin heyet-i tedrisiyesinin teani ve musikiye,
sanayi-i nefisenin bu mhim ve fakat mhim olduu kadar maat-teessf henz bizde
mstarik ve menam olan uabatna ne kadar ehemmiyet verdiklerine ve hakikaten kemal-i
muvaffakiyetle istihsal-i semerat edildiine dair hazurunda bir kanaat- vicdaniye tevelld
eylemee muvaffak olmulardr.
Milli arklardan sonra Fuad Efendi isminde kk bir efendi tarafndan La patri
(vatan) namnda Franszca messer bir iir krat edilmi, mzehher takdirat olmudur. Fuad
Efendiyi mteakip Hayreddin Efendi tarafndan (anl orduya) unvanl latif iir umumun
takdirat- mahsusa arasnda kraat olmutur.
Bu sra mektebin eski bir akirdi mdr olan maliye nazr fazl- ehir [nl]
Cavid Bey Efendiden gelmi telgraf Rza Efendi mukarrer alklar arasnda kraat eyledi.
Selanikte Feyziye mektebi encmenine; yirmi beinci sene-i devriyesini
kutladmz mektebimizin bu yevm-i seddine birlikte bulunmaktan mtevellid tesiratm bu
telgrafnameye tevdi ediyorum. Rebi asrdan beri bu mektep iin ne kadar byk zahmetler,
fedakrlklar ihtiyar eyledikten sonra istida- akird sonra mdr sfatyla herkesten ziyade
vakf olduumdan sizi bu vesile-i iftihar- averle btn samimiyet-i kalbimle tebrik eyliyorum.
Hayatmn en asude en tatl senelerini dhilinde geirdiim bu messesenin memleketimize
daima nafi olmas temenniyatn sizlerin temdi-i muvaffakiyetiniz niyazatna tevdi ederim.
Maliye Nazr
Mehmed Cavid

Bundan sonra mektebin kadim muallimlerinden ve memleketimizin her cihetinde

yzlercesine akird yetidirerek ehrimizin lisan- fransevi tahsili hususunda mtenahenkli
dinlemee ayan olan myo valye Franszca bir nutuk irad etmi terakkiyat- fikriye-i
beerin ne kadar byk bir amel-i medeniyet ve takamil olduunu binlerce adile-i tarihiye ile
isbat ettikden sonra (jn Trkiye) kar yazdmz messer ve bi-baha bir iiri kraat eylemi
ve bilahare bu iirin matbu nshalar skruna birer hatra olmak zere tevzi ve hediye
edilmitir.
Muallim-i muhteremin bu muazzam konferansn mteakib Nejad Efendi tarafndan
( iller( Schiller) ve Gteye(Goethe) Hitab) ismindeki almanca manzume gayet latif bir tavr
ve ifade ile kraat olunmutur.

150
Fevziye Mektebinin 25. Yl Kutlamalarnda Okunan... TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
Nejad Efendiyi mteakip bir kk efendi, Saib Efendi (Hafiye) ismindeki mazhun
bir monologu umumun handeleri, takdirat arasnda kamil-i muvaffakiyetle kraat eylemi
ve evza u etvarnda irae ettii kadr u hissiyat ile hakikatten mucib-i hayret bir tekmil irae
eylemitir.
Badehu kk pek kk bir kzcaz, mektebin heyet-i tedrisiyesiyle bir temsil-i
mesaiyesi gibi kabul olunabilecek kadar muvaffakiyetle, hi intizar olunamayan evza ve
harekt- laykesiyle Franszca bir monolog sylemi ve bu pek kk hanm efendiyi mteakip
yine Nejat efendi air-i mukadder Tevfik Fikret beyin ( Asker Geerken) manzumesini bir
zevk-i meshur ve sahir ile kraat eylemitir.
Mabide (Aye Hanm) namnda bir kk hanm Franszca olarak ( ok kk)
monologu kraat eyledi. Kk hanmn esbat ettii kudret-i kraat btn hazzurunu
mtehayr etmitir. Tavrlarnda bir mstesnalk, bir zevk-i sanat, fevkalade bir istima ad
kraat var, denebilir ki Aye hanm Feyziye mektebi inas ksmnn bir nutuke-i bi-aman,
bir atii, bir mididir. Byle mstesna talebeler yetitiren bir mektebten istikbal iin ok
beklemekde ve ok nidalk hissetmee hakkmz vardr.
Aye Hanm mkerreren alklara, handelere, takdirlere nail olmasa ve nihayet bir
alk yamuru altnda soukluunu ikmal etmitir.
Aye hanm mteakiben lhami ( ttihad) hakknda beli ve mstesna bir sahife-i
fikriyeyi hakikaten bir nutuka layk evza ile kraat ittihade aid mtalaatna bir misal olmak
zere de Abdlhak Hamid Beyin Tark bin. Ziyad namndaki mehur eserinden garbilerin
btn muvaffakiyat, ittihad- millileri sayesinde husul bulduunu irae eden bir sahneyi vaz
inzar edeceklerini ihbar ve filhakika bu szler biter bitmez sahne zerinde garb elbiseleriyle
vel-havaile ile, Vahid, Halid, Osman, Ferid efendiler ahz-i mevki etmi ve cidden bir sanatkara
layk bir maharetle ifa-y vazife eylemilerdir, bu sahneye lhami Efendinin mtalaat hitam
vermi, ve cidden pek zi-i hayat bir misal irae ve istihat etmitir.
Bunu da mteakip Saib Efendi Franszca (Kk Mtecessis) ismindeki hasbihali
irad nail-i takdir olmudur. Tevfik Fikretin gayr-i matbu bir iir-i mstesna ve kymettar
olan ( Tarih) manzumesini Osman efendi kraat etmi, birok alklara mazhar olmutur.
(Tarih) manzumesini mteakip Kudret Efendi tarafndan (Korkak) namndaki
hasbihal kraat edilmitir. ve Kudret efendi vazifesini o kadar muvaffakiyetle ibka etmitir ki,
huzzar kahkahalarla takdir-i hevan olmulardr.
Badehu kk hanmlardan mrekkep bir heyet-i mntehabe-i terennmiye sahneye
km, hrriyete ait hararetli arklar arasnda bir temsil-i hrriyet eklinde bir hanm efendi
karak kamil-i azimetle etrafta fikran ve arklar bitince bir ifade-i atein ile lisan- hrriyetten
bir nutku mthi-i beli kraat eylemi, nutku hitam bulunca Necmeddin efendi sahneye
karak melike-i hrriyete kar bir mehuriyet-i mmtaz ve bir heyecan- hakiki ile Kemal
beyin bir eserini okumu, bu srada hrriyet arklarna balayarak hazurunun takdirleri,
alklar, hayretleri, Tahsinleri arasnda ekilmilerdir. Bu srada valide snfnda bulunan
kk hanmcklar mzkaya admlarn terfik ederek sahne zerinde dansa balamlar ve
umumi alklara mazhar olmular. Huzzara ekerlemeler datlm, dier taraftan mzika

151
Ahmet MEHMETEFENDOLU TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
telziz-i semah iderken hazurun- umum mekteb akirdannn takm takm iksam ederek tekil
ettikleri blkleri ve sonra askeri ve jimnastik talimlerini kmil-i takdir ile seyretmi ve
bununla resme hitam verilmitir.
Bu merasimi bir terkib ile tevzif ve hlasa etmek lazm gelirse; ciddi bir eyin semeresi
olan fevkalade ve mstesna beraber muvaffakiyet lazm gelecek. Bu ciddi say tamamiyle
takdir edebilmek iin feyziye medrese-i irfan ve terakkisinin yirmi be seneden beri geirdii
safhas mcminlerinin fedakrlklarn heyet-i tedrisiyesinin mesai-i mtemadiyesini bilmek
lazm gelir ki, gelecek nshamzda bundan bahsedeceiz.
Selanikte bulunan Feyziye mezunlar tarafndan 1 kanunievvel 320 tarihinden
itibaren Selanik Feyziye Mezunin Cemiyeti namyla bir cemiyet tesis edilmitir. Cemiyetin
maksad- tesisi mektebe ihtiyacat- ihbare-i fenniyeye tatbiken mkemmel bir mektep ina ve
ihda etmektir. Heyet tamamyla tesis etmi ve ie mbaeret etmitir. Maliye nazr Cavid
Bey mektep mezunlar meyannda bulunduundan ekseriyet ara ile mezunin cemiyetinin
reis-i umumisi ihtisab edilmitir.
Vali-i vilayet brahim Bey Efendi ziyafete riyaset eylemilerdir. Yemein hitamnda
mezunin cemiyeti namna Halil Rauf Efendi uzun bir nutuk kraat eylemi ve nutkuna
srekli alklarla hatime verdirilmidir. Nutku mteakib Rauf Efendi o srada maliye nazr
Cavid beyden gelen suret-i zirde muharrer telgraf okuyunca nihayetsiz alklar adeta yemek
salonunu sarsyor zan olunurdu.

Selanikte Feyziye Mektebi Mezunin-i Muhteremesine;

ki sene evvel tasavvur ettiim bu itimadan mahrumiyete pek mteessirim. Bu
teessrm tahfif eden bir ey varsa o da kalben sizlerle beraber olmaklmdr. En kuvve-i
rabta-i samimiyeyi tekil eden mekteplilik hissiyatyla tamamen mtehasss olan ruhumun
amel ve temenniyat- ehvasn size kadar isal eyler ve sizlerden de bir hatra-i muazzezenin
tebcili iin keide edilen bu ziyafette beni der-hatr eylemenizi rica ederim kardelerim.
Maliye Nazr
Mehmed Cavid

Badehu srasyla Enver smet ve Doktor Nami efendiler tarafndan nutuklar kraat
edilmi, hepsi de alklara mazhar olmutur.
Artk srann kendisine geldiini anlayan vali-i vilayet brahim Bey Efendi kyam
edip irticalen gayet belii bir nutuk kraat eylemiler, Feyziye mektebinin 25 seneden beri
idare-i mstebidenin tazyik ve ittisaf altnda yorulmak bilmez bir metanetle gsterdii
gayret ve sebat ve bu suretle yetitirdii gen dimalarn hrriyetin istihsalinde pek mhim
roller oynadklarn ve binaenaleyh encmen-i mektebin bu azim ve metaneti alklara seza
olduunu beyan ile maarif-i osmaniyenin terakkisi hususunda olan arzularn mektebin
ihtiyac olan bir binay mektebe heba etmek suretiyle isbat edeceklerini dermiyan buyurmular

152
Fevziye Mektebinin 25. Yl Kutlamalarnda Okunan... TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
srekli alklara mazhar olmulardr. Badehu encmen namna Rza Efendi tarafndan beli
bir nutuk irad edilmi ve nutk- mhimi mteakip ( Vatan Kurbanlar ) namndaki piyes
talebe tarafndan sahnede vaz- inzar edilmi ve kmil muvaffakiyetle ikmal olunmutur.
Aza-y encmen meznin, muallimin, akirdan, huzzar, rical-i memurin bu geceli, gndzl
irfan ve terakki bayramnn kalplerinde terk ettii ezvak- bi-nihaye ile mtehasss olduklar
halde nsf-l-leyl [gece yars] kadar imrar evkat eylemi ve bir samimiyet-i mtekabile, bir
mahzuziyet-i mesude arasnda hitam verilmitir.15

EK-2:

GEN TRKYE16
Chevalierden Hatra

Dalgalarn ebediyen mavi olan bu denizin byleyici ve kumlu kylarna melmi

Trk, bitkince yal kafasn eiyordu. Solgun, hareketsiz, deerini unutmu, hastalktan ve
acdan yklm gzkyordu, oysaki ruhundan hazr ve iddetli bir frtna fkryordu.

Oradayd, sessizdi, o sakin ve belki de canl suyun nndeki talihsizlii onu dehete
drmt. Boyunduruk bir cani iktidarn altnda bklyordu ve onun uzun zamandr
sren ktlnn ebed olacan hissediyordu. Sadece bir yolu vard: lmek ya da yok
olmak, ya da daha iyisi... Yeniden domak.
Akln snebilecei zgn ufua baktktan sonra, telalarn itmek ister ama
nafile ve aresiz, en zavall arlara kurban olmu lkesine acr, bedbahtlklarna
haykrr ve kirpiklerinin zerinde iki sihir gibi parlayan iki gzya grlr.
Anszn, donuk bir bak ile gkyzne bakar, k saan gnein kararmasn, sakin
denizin bulank ve siyaha dnmesini grmekle beraber, kalbinde umutsuzluun kkremesi,
rkntnn fkelenmesi, frtnann brmesini hisseder ve titreyerek btn lkede bu zafer
ln atar:
Dur! Yeter! Hkmeden cani, intikam vakti her yerde nlad. Bir zorbann nnde
hibir asi yok ama seni ykmasn biliriz, seni kanayan korkuluk. Kesin bir anayasann daha
gzel yapabilecei bu ulusun yeni dmenine daha layk olan seebilir.
Gerekirse lrz ama artk senin karanlk sularnn ykc etkilerine maruz
kalmayacaz; utan, srgn, esaret ve strap yok! Senin tahamml edilemeyen Yldzn
rzgra atacaz ve zerine ulusal ilerlemeyi dikeceiz nk yreimizde kurtuluun kesin

15 Bahe, kinci Sene nc Cilt Numara: 13, (5 Knunuevvel 1325).

16 Franszcadan eviri: Dr. Ozan Arslan.

153
Ahmet MEHMETEFENDOLU TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
gvencesi var.
Ve siz, uaklar, hafiyeler, duraksz bozucular, ldrc hkmdarn utanmaz
rvetileri: hepiniz su ortasnz, titreyin ey iftiraclar srs, siz ki bu gzel
imparatorlukta her eyi soydunuz, her eyi lekelediniz, her eyi yktnz, her eyi ldrdnz,
her eyi kirlettiniz ve siz ki terrnz sayesinde uzun sren zaferinizle deheti satnz.
Titreyin bakalm, nk ok yaknda yrek szlatan fkemden harikulade
darbelerimi hissedeceksiniz. Size gelince, Trk rknz kurtarmak iin ileri kardelerim,
kalkn, uyuukluunuzu terk edin. Tek bir insan gibi yryelim, btn cretimizi u alak
dmanlarn yzne frlatarak onlar aknla uratalm.
Kimse geri ekilmesin ve ilk iarette, ani ve genel bir ayaklanmayla, Hristiyanlar ve
Mslmanlar, ayn vatanseverlik aknn sarholuuyla, yeni bir kan hediye etsinler, yeni
bir hayat, yeniden doan bir aba ve en sonunda yallklarn silkeleyerek bir baka genlik
alsnlar.
Eko kanatlar zerinde, bu ldayan ar Balkanlardan Egeye, Avrupa
kylarndan Asya kylarna gtrlr her yerde, her rk, oybirliiyle, eref ve zgrlk iin
i eker avazlar kt kadar, en dokunakl yurtseverlik ezgilerinden birini haykrrlar.
Umutsuzluktan haykran Osmanl Milleti, belirlenen gnde ayaktadr nk her
zaman dmekten hakkn, her zaman su ekmekten yorgundu: bu olaanst ve verimli
aba ile doar Gen Trkiye, bir gn despotun dehasn arpabildii iin kalbinden sevin,
alnnda eref ile.
O kutsal gnden beri kahraman Osmanl kendisini hem alak hem de hor grdren
despotun boyunduruu altnda artk boynunu emiyor. Hakaret edenlerin nnde ban
dik tutuyor. Ne celltlardan ne de alayclardan ekiniyor ve zapt edilmez bir ekilde dikiliyor
nk nefret edilen bir rejimi ykm olmaktan gurur duyuyor.
Ayrca ne gryoruz? Bu yeniden canlanan ve ayakta duran mutlu lkenin bir
ucundan dier ucuna, her kalbin derinliinde, genliin, cokunun, akn ve zgrln
yeni usaresi; bu, korkun ryasndan uyanan, gurur, dze ve verimli emee susam Gen
Trkiyedir.
Bu gn, halk her ey hakknda tartmak, rahatlkla hareket etmek, geni a doru
ilerlemek olan sihirli gce sahip; tek bana baardan baarya ykselebilir ve zgrlk,
eksiksiz zgrln yardmyla en parltl zirvelere ulaabilir.

Hibir celldndan ekinmeden, bu kahraman olunu serbeste alklayabilir: gl,

Niyazi , nemli Ahmet Rza18, usta Eyp Sabri19, yklmaz Enver20, drst Talat21, bize
17

17 Resneli Ahmet Niyazi, 1873-1912.

18 Ahmet Rza Bey, 1859-1933.
19 Eyp Sabri Akgl, 1876-1950.
20 Enver Paa, 1881-1922.
21 Mehmet Talat Paa, 1874-1921.

154
Fevziye Mektebinin 25. Yl Kutlamalarnda Okunan... TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)
deerli olan Refik , geni ve tatl bir sesle kleyi azat eden Havari Nazm23, hayranla deer
22

Naci24, enerjik Rahmi25, patlayc evket26, aktif Kazm Nami27, yakc Rza Tevfik28, ayrca
bu okul ve sizin sralarnzdan kan Gen Trk partisinin becerikli klavuzu, altn kalpli,
muazzam bilgili Cavit29, sz protokol saylan Cavit.
Tapnma derecesinde sevilen lkeyi canl bir ihtiamla parlamasn grmek isteyen
daha biroklar var. Tek istekleri, tek ihtiraslar ve tek emekleri ulus iin, yle ki bir gn hoa
giden bir ekilde, ite benim Vatanm diyebilelim.
Evet, ite her umuda ak olan vatan artk ulus hak ve devini biliyor ve muhteem
ve nlayan bir tonla unu barabilir: Gelin hepiniz pembenin ufkuna hayranlkla bakn,
gelin hepiniz kutsal zgrln yce uyann ve tanmn nasl atn hayranlkla bakn.
Orada surlarn zerinde duran iki gururlu renkli bayran dalgalanna bakn, o iki
renkli Osmanl lkesinde yazdmz erefli sayfalar hatrlatyor ve o ki gelecekte Osmann
zgr oullarna akil bir milletin esirlii nasl yendiini hatrlatacak.
O bayraktr ki size zgrl fetheder. O bayraktr ki size eitlii verir. O bayraktr
ki vatan sevgini yaratr. Hadi onu ulu bir kibirle hepimiz selam verelim. Ve siz Avrupallar,
onu iyi karlayn: o kutsal bayraktr.
Bu gen Trkiyenin kutsal bayradr, soylu sancadr!30

Eugne A. CHEVALLIER

22 Manyasizade Refik Bey, 1853-1909.

23 Dr. Nazm Bey, 1870-1926.
24 mer Naci Bey, 1880-1916.
25 Mustafa Rahmi Arslan, 1874-1947.
26 Mahmut evket Paa, 1856-1913.
27 Kazm Nami Duru, 1876-1967.
28 Rza Tevfik Blkba, 1869-1949.
29 Mehmet Cavid Bey, 1875-1926.
30 14 Aralk 1909 tarihinde Fevziye Mekteplerinin kuruluunun 25. Yl mnasebetiyle yaplan
konuma.

155
Ahmet MEHMETEFENDOLU TTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Gz)

KAYNAKA

YALIN, Hseyin Cahit,Merutiyet Hatralar, Fikir Hareketleri, Say: 77, 11 Nisan

1935.
KANSU, Aykut, 1908 Devrimi, stanbul, 1995, s.s.1-35.
TEKEL, lhan ve LKN, Selim, ttihat ve Terakki Hareketinin Oluumunda Selanikin
Toplumsal Yaps ve Belirleyicilii, Trkiyenin Sosyal ve Ekonomik Tarihi,
Ankara, 1980, s.s.351-362.
BLEDA, Mithat kr, mparatorluun k, stanbul, 1979.
MAZOWER, Mark, Selanik Hayaletler ehri, stanbul, 2007.
ALKAN, Mehmet ., mparatorluktan Cumhuriyet e Selanikten stanbula Terakki
Okullar (1876-2000), stanbul, 2000.
SANDALCI, Mert, Feyz-i Sbyandan Ika, Fevziye Mektepleri, stanbul, 2005.
ELVE, Mustafa E., Bir Demet Ik, stanbul, 1991.
Bahe, kinci Sene nc Cilt Numara: 13, (5 Knunuevvel 1325), s.s.201-206.

156