PracaMagisterska Masaz

PRACA MAGISTERSKA
WYDZIA NAUK O ZDROWIU

KIERUNEK: FIZJOTERAPIA
Studia Niestacjonarne
ukasz Skrzypkowski
PORWNANIE SKUTECZNOCI ZABIEGW

MASAU, WYKONYWANYCH Z RODKIEM
POLIZGOWYM I NA SUCHO U PACJENTW Z
BLAMI GRZBIETU
Comparison the effectiveness of the Swedish massage treatments, made
with the lubricant and dry in patients with back pain
1
Serdeczne podzikowania dla dr n. med. Iwony Rotter, za zgod na
przyjcie do grupy seminaryjnej i umoliwienie pisania pracy z zakresu
fizjoterapii oraz za rzeczow pomoc przy realizacji niniejszej pracy.
2
SPIS TRECI
WSTP.4
ROZDZIA 1. Anatomia i klasyfikacja dolegliwoci blowych
grzbietu.....5
1.1. Zarys anatomii krgosupa..5
1.2. Dolegliwoci blowe krgosupa....9
1.2.1. Definicja blu.....9
1.2.2. Epidemiologia i czynniki ryzyka blw krgosupa........10
1.2.3. Przyczyny blw krgosupa....11
ROZDZIA 2. Masa leczniczy...15
2.1. Masa rys historyczny...15
2.2. Masa podzia masau leczniczego i mechanizm dziaania
masau klasycznego16
ROZDZIA 3. Zaoenia i cel pracy19
ROZDZIA 4. Materia i metody badawcze...21
4.1. Metodyka bada.......21
4.2. Materia badany....32
ROZDZIA 5. WYNIKI...38
5.1. Wyniki na podstawie obiektywnych danych38
5.2. Wyniki na podstawie subiektywnych odczu pacjentw.46
ROZDZIA 6. DYSKUSJA......51
ROZDZIA 7. WNIOSKI....58
8. STRESZCZENIE...59
9. ABSTRACT ..60
10. BIBLIOGRAFIA.61
11. WYKAZ TABEL.69
12. WYKAZ RYCIN..71
13. ZACZNIKI.73
3
WSTP
Coraz czciej spotykamy si z rnego rodzaju dolegliwociami blowymi

grzbietu. Postpujcy rozwj cywilizacji czsto powoduje u nas zmian trybu ycia
(brak ruchu, dugie przebywanie w pozycji siedzcej, nieustajcy popiech, cigy stres,
dieta obfitujca w produkty wysoko przetworzone). Odchodzimy coraz bardziej od
natury, co odbija si niekorzystnie na naszym zdrowiu, np. poprzez rnego rodzaju
dolegliwoci narzdu ruchu, zwaszcza szeroko rozumiane ble grzbietu. Ju nawet
80% populacji krajw wysokorozwinitych cierpi na ble krzya.[1]
Jedn z popularniejszych metod fizjoterapeutycznych walki z blami grzbietu jest
masa klasyczny (masa szwedzki). Na podstawie bada i obserwacji stwierdzono, e
spord znanych metod masau, masa klasyczny jest najskuteczniejszy w leczeniu
chorb narzdu ruchu [2].
W opracowaniu tym postanowiono skonfrontowa si z badaniami
przedstawiajcymi skuteczno oddziaywania masau w zespoach blowych grzbietu.
Uznano, e warto jest w szerszym zakresie przedstawi skutki, jakie powoduje masa
leczniczy zarwno pod wzgldem subiektywnych odczu pacjentw, jak i pod
wzgldem obiektywnej oceny dokonanej na podstawie porwnania ruchomoci
krgosupa przed seri zabiegw i po jej skoczeniu.
Dodatkowym wanym aspektem w tej pracy jest porwnanie zabiegu masau
klasycznego wykonanego z oliwk (rodek polizgowy) oraz masau klasycznego
wykonanego na sucho (bez rodkw polizgowych). Porwnanie tych dwch sposobw
wykonania zabiegu masau moe pomc w programowaniu rehabilitacji u pacjentw z
blami odkrgosupowymi. Dodatkowym atutem tej pracy jest fakt, e autor nie znalaz
adnego opracowania na temat porwnania masau wykonanego z oliwk i na sucho w
literaturze polskiej oraz anglojzycznej do jakiej mia dostp. Pozwala to przypuszcza,
e jest to niedostatecznie zbadany temat.
4
Rozdzia 1. Anatomia i klasyfikacja dolegliwoci blowych
grzbietu
1.1. Zarys anatomii krgosupa
Krgosup (columna vertebralis), podzieli mona na:
Odcinek szyny skadajcy si z 7 krgw;
Odcinek piersiowy, ktry tworzy 12 krgw;
Odcinek ldwiowy, ktry zbudowany jest z 5 krgw;
Ko krzyow powsta ze zronicia 5 krgw krzyowych;
Ko ogonow, ktr tworz 3 do 5 zronitych ze sob krgw.
Krgosup w paszczynie strzakowej posiada wyrane 4 krzywizny, dwie z nich
skierowane s do przodu tworzc tzw. lordoz w odcinku szyjnym i ldwiowym,
kolejne dwie krzywizny skierowane s do tyu tworzc tzw. kifoz w odcinku
piersiowym i krzyowym. Krzywizny stanowi swego rodzaju amortyzator, ktry
chroni mzg przed wstrzsami powstajcymi w trakcie poruszania si. [8, 9, 10, 11]
Ryc. 1. Krgosup z klatk piersiow (przekrj strzakowy) oraz widok boczny
krgosupa zwrconego przodem w lew stron
rdo: Marecki B., Anatomia funkcjonalna w zakresie studiw wychowania

fizycznego i fizjoterapii, wyd. 4, Pozna 2004, s.147. oraz Mckenzie R., Wylecz swoje
plecy, red. naukowy polskiego wydania Stengert T., red. naczelny Materna B., Med.-
Media, Warszawa 2010, s. 15
5
Segment ruchowy krgosupa jest najmniejsz czci krgosupa biorc udzia
w zgiciach i rotacji. Skada si na niego dysk midzykrgowy oraz 2 ssiadujce ze
sob krgi. Dysk skada si z kolei z jdra miadystego oraz piercienia wknistego,
ktry zbudowany jest wielu warstw. Do zada dysku midzykrgowego naley
amortyzacja wstrzsw powstaych w czasie lokomocji i nacisku spowodowanego
dwiganiem oraz umoliwienie ruchu krgom, midzy ktrymi si on znajduje. [10]
Ryc. 2. Segment ruchowy krgosupa oraz trzon krgowy
rdo: McKenzie R., red. naukowy polskiego wyd. Stengert T., red. n. Materna
B., Wylecz swoje plecy, Med-Media, Warszawa 2010, s. 16
Krgi kadego odcinka krgosupa maj podobn budow, ale w danym odcinku
wykazuj pewn odmienno spowodowan ich funkcj. Oglnie w budowie krgu
mona wyrni wyrostki: kolczysty, dwa wyrostki poprzeczne, po dwa wyrostki
stawowe grne i dolne, doki ebrowe (krgi piersiowe), nasad uku, otwr krgowy i
trzon krgu. Krgi w odcinku szyjnym s najmniejsze. Dodatkowo krg szczytowy oraz
obrotowy peni funkcj cznikw czaszki z krgosupem, zatem rni si nieco od
6
innych krgw. Krgi w odcinku piersiowym w odrnieniu od innych krgw
posiadaj doki ebrowe. Natomiast krgi ldwiowe posiadaj najbardziej masywne
trzony. Krgi koci krzyowej zrastaj si najpniej do 20-25 roku ycia, tworzc
klinowat w ksztacie ko lec pomidzy tylnymi komi miednicznymi. Ko
ogonow (guziczn) tworz szcztkowe krgi ogonowe w liczbie 3-5. [8]
Ryc. 3. Widok z gry na krg z dyskiem, wizadami i nerwami
rdo: Szabuniewicz S., Ble krgosupa, terapia metod Mcknziego poradnik,

wyd. 2, Harmonia, Gdask 2004, s.11
Minie grzbietu mona podzieli na minie gbokie i minie powierzchowne.

Minie gbokie odpowiadaj za pynne ruchy krgosupa i danych segmentw
ruchowych wzgldem siebie. Natomiast minie powierzchowne, oprcz wspomagania
ruchw krgosupa, odpowiadaj za utrzymywanie pionowej sylwetki, a take s
synergistami innych mini odpowiadajcych za ruchy ramion i barkw. [11]
Podsumowujc, krgi oraz wystpujce midzy nimi rne formy pocze
midzykrgowych wraz z miniami, umoliwiajcymi wykonywanie ruchw w
obrbie rnych odcinkw krgosupa, [8] tworz zesp czynnociowy krgosupa.
7
Ryc. 4. Minie gbokie i powierzchowne grzbietu
rdo: Abrahams P., Atlas anatomii, przekad: Kaczorowska M., Kaczorowski

S., wiat ksiki, Warszawa 2002, s. 94-95
Krgosup czowieka spenia trzy gwne zadania pozornie si wykluczajce.
Jako osiowa cz szkieletu jest narzdem podpory ciaa a dziki obecnoci na krgach
licznych wyrostkw, do ktrych przyczepiaj si minie, jest rwnie narzdem
ruchw biernych. Ponadto na skutek wytworzenia przez trzony i uki krgw kanau
krgowego, spenia rwnie rol narzdu ochraniajcego rdze krgowy. [8]
8
1.2. Dolegliwoci blowe krgosupa
1.2.1. Definicja blu
Midzynarodowe Towarzystwo Badania Blu okrela bl jako subiektywnie
przykre i negatywne wraenie zmysowe i emocjonalne powstajce pod wpywem
bodcw uszkadzajcych tkank (tzw. nocyceptywnych) lub zagraajcych ich
uszkodzeniem. Bl jest odczuciem subiektywnym dlatego jest nim wszystko to co chory
w ten sposb nazywa, bez wzgldu na obiektywne objawy z nim zwizane.[12]
Wedug klasyfikacji neurofizjologicznej bl dzieli si na:
Bl receptorowy/nocyceptywny wywouje go dranienie receptorw nerww
czuciowych przez chemiczne lub mechaniczne bodce. Bl ten okrela si czsto jako
rozlany i tpy, a jego pojawienie si bd nasilenie uwarunkowane jest aktualn pozycj
ciaa. W obrbie krgosupa receptory blowe znajduj si w miniach
przykrgosupowych, cianach y nadtwardwkowych, naczyniach krwiononych
krgw, wknach piercienia wknistego, powizi krgowej, wizadach, torebkach
stawowych i w okostnej.
Bl niereceptorowy/neuropatyczny wywouje go ucisk, dranienie lub
zniszczenie struktur ukadu nerwowego. Wystpuje te jako bl fantomowy. Bl ten

okrelany jest jako promieniujcy, przeszywajcy i piekcy. Prowokuj go sabe bodce
mechaniczne. Jest to bl o charakterze napadowym, samoistnym. Nierzadko towarzysz
mu osabienie lub zniesienie odruchw gbokich, zaniki i niedowady wiotkie oraz
zaburzenia czucia powierzchownego. [13,14,15]
Bl mona te podzieli na ostry i przewleky oraz powierzchowny i gboki. Bez
wzgldu na posta blu towarzysz mu reakcje odruchowe (somatyczne i
autonomiczne) i behawioralne. Mona wyrni te bl fazowy i toniczny. Pierwszy
pojawia si od razu po zaistnieniu bodca, ale te szybko zanika mimo trwania bodca.
Jest atwy do zlokalizowania i okrelenia pod wzgldem rodzaju. Uwaa si, e jego
rola polega na ostrzeganiu organizmu o zagroeniu (np. natychmiastowa reakcja na
dotknicie bardzo gorcego przedmiotu). Bl toniczny pojawia si po poprzednim i
charakteryzuje go tpe, nieprzyjemne odczucie. Trudniej go zlokalizowa i nasila si
gdy bodziec dranicy nie ustpuje. Tak wic rol tego blu jest przypominanie o.u.n. o
istniejcym uszkodzeniu. [16]
Spore znaczenie praktyczne dla fizjoterapii ma te klasyfikacja Seidlera, wedug
ktrej wyrnia si bl spontaniczny, bl wywoany uciskiem, spowodowany ruchem
oraz bl z przecienia.[16]
9
1.2.2. Epidemiologia i czynniki ryzyka blw krgosupa
Ble plecw s jednym z najczciej zgaszanych dolegliwoci przez pacjentw.
Szacuje si, e 65-80% populacji minimum raz w yciu bdzie skaryo si na ble
grzbietu (dolny odcinek plecw). Na ble w odcinku szyjnym skary si 30-50%
populacji. [35] Dr Maria Jaruga i inni zwracaj uwag, e problem ten nie dotyka tylko
osoby po 40 roku ycia, ale coraz czciej ludzi modszych, nie tylko trzydziestolatkw,
a rwnie nastolatkw. [34, 48] Tak czste dolegliwoci blowe krgosupa
uwarunkowane s m.in. przyjciem przez czowieka na drodze ewolucji wyprostowanej
sylwetki. Do tych zmian nie zosta naleycie przygotowany odcinek ldwiowo-
krzyowy krgosupa. [17] Dodatkowo powszechny obecnie niekorzystny tryb ycia
(dugotrwae przebywanie w pozycji siedzcej, mao ruchu, zaburzona rwnowaga
miniowa, stres) jeszcze bardziej przecia nasz krgosup i naraa na dolegliwoci
blowe, przyspieszajc patologiczne zmiany w obrbie segmentw ruchowych
krgosupa. [20, 41] Praca fizyczna i za ergonomia pracy jest te bardzo czsto
przyczyn nawrotw przewlekych blw krgosupa. [38]
Ryc. 5. Ewolucja Czowieka
rdo:http://www.cellulitis-stop.pl/profilaktyka-i-zapobieganie,profilaktyka-
cellulitu.html
10
Tab. 1. Gwne przyczyny odpowiedzialne za ble krzya
rdo: wierkot J., Ble krzya etiologia, diagnostyka i leczenie, Przewodnik

Lekarza 2/2006, Wrocaw, s. 87 [17]
1.2.3. Przyczyny blw krgosupa

Przyczyny blw grzbietu w zalenoci od autorw i ich specjalizacji medycznej
bd rehabilitacyjnej s rnie systematyzowane [88, 89]. Oglnie mona podzieli
zespoy blowe krgosupa na szyjne (np. bolesny krcz szyi, mielopatia szyjna, rwa
ramienna brachialgia), piersiowe najrzadsze, i ldwiowe (np. rwa kulszowa, rwa
udowa, zesp ogona koskiego, lumbago i inne). [18]
Wedug innego oglnego podziau wyrniamy: zespoy przecieniowe, gdzie na
skutek cigych zmian strukturalnych tkanek krgosupa i towarzyszcych im zmian
mechanicznych dochodzi do rnego rodzaju przecie powstaych nagle (np.
dwignicie cikiego przedmiotu) lub przewlekle (nagromadzone mikrourazy). [14,15]
Choroby zwyrodnieniowe s nastpstwem mikrourazw bdcych nastpstwem
licznych przecie pojawiajcych si w czasie ycia. Najczciej zwizane s z
wiekiem. Dotycz one staww (tkanki mikkie i koci) jak i mini, prowadzc do
rnego rodzaju zmian zwyrodnieniowych (np. odwodnienia dysku midzykrgowego i
jego wypuklin, patologicznych zmian powierzchni stawowych krgosupa, pojawienia
si kostnych naroli - osteofity i inne), zmniejszenia ruchomoci krgosupa,
wzmoonego napicia miniowego, a w konsekwencji do pojawienia si lub nasilenia
11
blu. Zespoy neurogenne s to uszkodzenia lub podranienia tkani nerwowej (zespoy
korzeniowe i zespoy rdzeniowe). [15] Odrbn zoon grup przyczyn dolegliwoci
tworz rnego rodzaju choroby metaboliczne, wady wrodzone i nabyte, urazy i inne.
Dokadniejszy podzia przyczyn dolegliwoci blowych krgosupa przedstawiono w
tabelach 2 i 3.
Tab. 2. Przyczyny blw krzya

12
Tab. 3. Klasyfikacja blu krgosupa wg Midzynarodowego Stowarzyszenia
Badania Blu

13
Do najczciej wystpujcych przyczyn ostrych zespow blowych krgosupa w
danej grupie wiekowej zalicza si:
do 30 roku ycia - urazy (w tym sportowe), wrodzon cie ldwiow
oraz nowotwory;
midzy 30 a 50 rokiem ycia - ukadowe zapalenia naczy,
spondyloartropatie, wpuklina jdra miadystego;
po 50 roku ycia - choroba zwyrodnieniowa, choroby metaboliczne koci
(osteoporoza, choroba Pageta), nowotwory pierwotne i przerzutowe. [17]
Z punktu widzenia rehabilitacji i indywidualnego programowania zabiegw dla
danego pacjenta, godnymi uwagi s klasyfikacje zespow blowych krgosupa
wyodrbnione na podstawie praktyki terapeutycznej. Do takich podziaw naley np.
system klasyfikacji wg McKenzie czy podzia zaproponowany przez Andrzeja
Rakowskiego. Pierwszy z wymienionych wyrnia trzy zasadnicze zespoy, zesp
zaburze strukturalnych (derangement), w ktrym dochodzi do zaburzenia struktury
przestrzennej segmentu ruchowego krgosupa. Charakteryzuje si on du
rnorodnoci i zmiennoci objaww. Zesp dysfunkcyjny (dysfunction), ktrego
przyczyn jest nieprawidowa struktura tkanek mikkich, co objawia si ograniczeniem
zakresu ruchomoci i blem. Zesp posturalny (postura syndrome) jest nastpstwem
dugotrwaego, statycznego dziaania siy rozcigajcej na tkanki mikkie, co powoduje
pojawienie si blu i zaburzenie krenia. [10, 19]. Andrzej Rakowski proponuje za
odmienny podzia zaburze czynnoci ruchowych krgosupa oraz koczyn. Zespoy
przecieniowe krgosupa i miednicy, wrd ktrych do najczstszych nale
przecienia miednicy, pogbionej lordozy ldwiowej, pogbionej lordozy szyjnej i
spaszczonej lordozy ldwiowej. Zespoy korzeniowe, ktre s najczciej skutkiem
ucisku na korze nerwowy lub ga rdzeniow. Zespoy psychogenne bdce
nastpstwem negatywnych dowiadcze emocjonalnych i przewlekego stresu. [1]
14
Rozdzia 2. Masa leczniczy
2.1. Masa rys historyczny

Masa wydaje si by jednym z najstarszych znanych ludzkoci zabiegw
leczniczych. Masa to dotyk, a dotyk jest czym tak naturalnym, e byoby zaskakujco
dziwne gdyby nie by wykorzystywany w walce z blem od zarania dziejw, od
pocztkw rodzaju ludzkiego. Dotyk to zmys, na ktry reagujemy szczeglnie silnie.
[43]
Zachoway si historyczne wzmianki, ktre przywouj zabiegi masau i mwi
co wicej o tym zabiegu. Moemy dowiedzie si z nich, e w Egipcie znaleziono
rysunki na papirusach sprzed 5000 lat przedstawiajce wykonywanie masau. Inne
rda prowadz do Chiskiej ksigi Kung-Fu z 3000 lat p.n.e. i Hinduskiej ksigi
Weda z 1800 roku p.n.e., gdzie zawarto wzmianki na ten temat, a nawet wytyczne
wykonywania zabiegw masau. W wielu schorzeniach masa by zlecany przez
Hipokratesa, Celsusa i Galena. W kronikach historycznych pastwa rzymskiego znaj-
duje si notatka, e Juliusz Cezar, cierpicy na rw kulszow, leczony by masaem z
zastosowaniem gaskania, szczypania i ugniatania. [2]
Jednak mwic o masau we wspczesnym jego rozumieniu pod wzgldem
metodyki czy zbadanych i opisanych reakcji fizjologicznych, jakie zachodz w trakcie
tego zabiegu, opieramy si na dowiadczeniach, jakie ludzko zdobywaa dopiero od
XVI wieku. Jest to moment wskrzeszenia masau po okresie redniowiecza przez
francuskiego chirurga i lekarza Ambroego Pare (1517-1590), ktry masa stosowa
jako jedn z oficjalnych metod terapeutycznych. Duy wkad w rozwj i propagowanie
masau leczniczego mieli szwedzcy lekarze na pocztki XIX wieku. Najbardziej
znanym z nich by Per Henrik Ling (1776-1839), ktry zaoy Centralny Instytut
Gimnastyczny w Sztokholmie. Opracowali oni tzw. gimnastyk szwedzk, ktrej
wan czci by wanie masa. Zosta on dokadnie opisany pod wzgldem metodyki
wykonywania w poszczeglnych jednostkach chorobowych a take w celach
profilaktycznych. Kolejny propagator masau to Johan Mezger z Amsterdamu (1839-
1909), ktry midzy innymi wprowadzi list przeciwwskaza i wskaza do
wykonywania masau oraz przedstawi systematyk metod masau. Jednym z bardziej
znanych uczniw Mezgera by Polak - Izydor Zabudowski, ktry stworzy autorsk
metod masau leczniczego. [2, 3, 5, 6]
15
2.2. Masa podzia masau leczniczego i mechanizm dziaania masau
klasycznego
Masa jest form oddziaywania na ustrj za pomoc, ktrej wykorzystuje si
bodce mechaniczne, gwnie w postaci ucisku na tkanki, w celu wywoania odczynw
fizjologicznych [5] Z. Prochowicz dodaje, e pacjent powinien biernie poddawa si
zabiegowi. W zalenoci od celw masa mona podzieli na leczniczy, sportowy,
higieniczno-kosmetyczny. Masa leczniczy mona podzieli pod wzgldem rodzaju np.
masa klasyczny (szwedzki), masae specjalistyczne np. drena limfatyczny, masae w
rodowisku wodnym i masae przyrzdowe. Poniej przedstawiono rycin
przedstawiajc podzia masau, zaproponowany przez Z. Prochowicza. [3]
Ryc.6. Podzia masau leczniczego
rdo: Prochowicz Z., Podstawy masau leczniczego, wyd. 5, Wyd. lekarskie

PZWL, Warszawa 2004, s.14
W masau klasycznym (szwedzkim) wykonuje si odpowiednie techniki
(rkoczyny, chwyty) w okrelonej kolejnoci, by wywoa reakcj powodujc,
pojawienie si w narzdach i tkankach odczynw fizjologicznych. [4] Celem masau
klasycznego jest zadziaanie na ukad ruchu (minie, cigna, torebki stawowe,
okostn, koci) oraz na skr, tkank czn, tkank tuszczow, zakoczenia nerwowe
w skrze a take na ukad krwionony i chonny. Porednio masa klasyczny dziaa
rwnie na narzdy wewntrzne. [5]
16
Masa klasyczny ma dziaanie miejscowe i oglne na organizm. Masaysta
wykonujc okrelone techniki np. rozcieranie, wytwarza tarcie, ktre powoduje
powstanie ciepa. To wywouje miejscowe zwikszenie przepywu krwi w
rozszerzonych naczyniach krwiononych, dziki czemu zachodzi zintensyfikowane
dostarczanie substancji odywczych i tlenu w masowanym obszarze ciaa oraz lepsze
odprowadzanie dwutlenku wgla i produktw przemiany materii. Take mechaniczny
aspekt masau (uciskanie mini, przepychanie pynw ustrojowych) jest bardzo wany
dla miejscowego oddziaywania na organizm. Oglne dziaanie masau powodowane
jest przez pobudzenie ukadu nerwowego, ktry moe wpyn na wystpienie
korzystnych reakcji fizjologicznych w narzdach wewntrznych i ukadach
(naczyniowym, oddechowym itd.). [6, 7] Masa, zwikszajc wydolno tkanek,
wpywa korzystnie na wydolno ogln i pozwala na zapobieganie wielu chorobom.
[7]
Ryc. 7. Masa grzbietu: a) ugniatanie minia czworobocznego grzbietu, b)
ugniatanie dolnej czci plecw, c) rozcigania grzbietu
a b
Natomiast Zygmunt Prochowicz pisze o susznoci okrelenia zmian

ukadowych, jakie wystpuj w nastpstwie wykonania masau. Mog to by zmiany
cech fizycznych samych tkanek jako materii strukturalnej a wic zmiany objtoci,
gstoci, lepkoci oraz zmiany rozmieszczenia pynw ustrojowych. Mog to by
rwnie zmiany potencjaw czynnociowych bon komrkowych, co wpywa na
17
przepuszczalno jonw, od ktrych zaley przebieg reakcji biochemicznych w
tkankach i narzdach. Efektem tych zmian s zmiany czynnociowe ukadw
fizjologicznych wpywajce na normalizacj procesw zaburzonych stanem
chorobowym. [3]
Naley pamita, e termin masa leczniczy jest pojciem umownym i bardzo
szerokim. Wszystkie metody masau, ktre opieraj si na wiedzy medycznej z
anatomii i fizjologii oraz przynosz wymierne skutki lecznicze, maj te podane
efekty estetyczne i przynosz pacjentom odprenie psychiczne. [39] Masa
wykonywany rcznie przez terapeut naley do najczstszych naturalnych metod
leczniczo-profilaktycznych, z jakich korzysta spoeczestwo. [40] W przeprowadzonym
badaniu skupiono si na efektach masau klasycznego, zwanego te masaem
szwedzkim. Ta metoda masau opiera si na 5 podstawowych technikach: gaskaniu,
rozcieraniu, ugniataniu, oklepywani i wibracji. [42, 57]
Efektywno zabiegu masay jest uzaleniona od kompetencji terapeuty.
Powinien on posiada dogbne merytoryczne przygotowanie, predyspozycje fizyczne
oraz wysoki poziom kompetencji osobistych obawiajcych si empati i deniem do
pogbiania swoich umiejtnoci. Powinien by profesjonalny i konkretny w czasie
rozmowy z pacjentem, schludnie ubrany i oczywicie skuteczny. [44, 51]
18
ROZDZIA 3. Zaoenia i cel pracy
Ble grzbietu s jedn z najczstszych przyczyn dolegliwoci blowych wrd

pacjentw zgaszajcych si na rehabilitacj. Masa jest natomiast jednym z najbardziej
efektywnych rodkw zapobiegawczych i minimalizujcych skutki dziaania rnych
czynnikw wywoujcych np. ble gowy i karku, czy dysfunkcje dolnego odcinka
krgosupa. Bardzo wan funkcj masau jest nie tylko rozlunienie tkanek i
normalizacja ich stanu zanim pojawi si w nich zmiany wkniste czy punkty
spustowe. Masa moe te rwnoway prac autonomicznego ukadu nerwowego, czy
usuwa zmiany o charakterze ogniskowym. Dlatego masaysta powinien w trakcie
zabiegu wyszukiwa i likwidowa punkty spustowe. Jedn z podstawowych funkcji
masau jest te wzmocnienie mini grzbietu. [72, 73, 77]
Jest wiele publikacji, ktre potwierdzaj skuteczno masau w walce z blami
plecw zarwno pod wzgldem subiektywnych odczu pacjentw, jak i obiektywnych
wynikw. Wiele prac skupia si na badaniu wpywu tego zabiegu w wybranych
jednostkach chorobowych lub w danym odcinku krgosupa. W literaturze moemy
spotka prace kazuistyczne dotyczce leczenia odkrgosupowych dolegliwoci
blowych. [27, 32, 47] Dua cz prac badawczych skupia si na skutecznoci masau
medycznego w dolegliwociach blowych dolnego odcinka krgosupa. [21, 22, 26, 28,
31, 45, 49, 50, 56, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69] W innych publikacjach
mamy potwierdzenie skutecznoci zabiegw masau w odcinku szyjnym i zespoach
szyjno-ramiennych. [23, 25, 29, 55] Opublikowane s te badania wykazujce nie tylko
skuteczno masau klasycznego w walce z blem, ale i jego korzystny wpyw na
popraw ruchomoci krgosupa, [24, 36] normalizacj czynnoci ukadu ruchu, czy
popraw nastroju u pacjentw w wieku podeszym. [30, 37] Ponadto udowodniono
skuteczno tego zabiegu take w przypadku kobiet ciarnych, dotknitych blem
plecw. [33]
Autorzy bada dotyczcych wpywu masau leczniczego w swoich wnioskach
zwracaj uwag na popraw oceny stanu zdrowia przez samych pacjentw oraz
zmniejszenie si natenia blu, lub jego zniesienie. Publikowane s rwnie wyniki
wykazujce na popraw ruchomoci krgosupa po serii zabiegw, co jest obiektywnym
potwierdzeniem korzystnego wpywu, jaki wywiera masa na organizm ludzki.
Mimo licznych bada opublikowanych w polskich i anglojzycznych magazynach
naukowych nie doszukano si opracowa na temat porwnania masau klasycznego
19
(szwedzkiego) wykonanego z oliwk i na sucho. Pozwala to przypuszcza, e jest to
niedostatecznie zbadany i opisany temat w polskich i anglojzycznych pracach. Badanie
to przeprowadzono, by w jakim stopniu uzupeni badania nad skutkami masau
szwedzkiego.
Cele pracy:
porwnanie skutecznoci zabiegw masau wykonywanych z rodkiem
polizgowym (oliwk) i na sucho (bez rodkw polizgowych) u
pacjentw z blami grzbietu na podstawie pomiarw linijnych ruchomoci
krgosupa;
porwnanie skutecznoci zabiegw masau z oliwk i suchego, na
podstawie subiektywnej oceny pacjentw;
zbadanie jak pacjenci odczuwaj masa klasyczny wykonany z oliwk i na
sucho;
dodatkowym celem byo zbadanie, jak zmienia si po zabiegu masau
klasycznego z oliwk i na sucho cinienie ttnicze i ttno, oraz
temperatura skry grzbietu.
Na podstawie dotychczasowych dowiadcze badajcy stawia tez, e masa
szwedzki wykonany na sucho powinien przynie lepsze efekty terapeutyczne i mocniej
wpywa na zmian temperatury skry grzbietu, ttna i cinienia ttniczego, ni masa
szwedzki wykonany z oliwk. Natomiast masa wykonany z rodkiem polizgowym
powinien by przyjemniejszy dla pacjentw.
20
ROZDZIA 4. Materia i metody badawcze
4.1. Metodyka bada

Metod badawcz okrela si reguy i zaoenia, ktre pomagaj tak
usystematyzowa teoretyczn lub praktyczn dziaalno, by dziki temu moliwy by
do osignicia cel, do jakiego si wiadomie poda. [70]
Badania opieray si na obiektywnych wskanikach, jakimi byy:
linijny pomiar ruchomoci krgosupa przed pierwszym i po ostatnim zabiegu z
serii;
pomiar cinienia ttniczego krwi i ttna oraz temperatury skry (na prostowniku
grzbietu na wysokoci opatki i na odcinku ldwiowym krgosupa) przed i po
pierwszym zabiegu;
Kolejnymi wskanikami byy subiektywne odczucia pacjentw dotyczce:
odczu towarzyszcych im w trakcie zabiegu;
oceny skutecznoci masau bezporednio po pierwszym zabiegu, na drugi dzie i po
dwch tygodniach od zakoczenia serii zabiegw oraz na podstawie intensywnoci
odczuwanego blu przed i po zabiegach wg skali VAS [74], czy okreleniu
bolesnych obszarw przed zabiegami i po nich.
Pacjentami byy osoby majce zlecenie lekarskie na seri zabiegw masau
medycznego, ktre skorzystay z usug prywatnego gabinetu rehabilitacji i masau
LuksMasa.
Metodyka bada:
pacjenci mieli wykonywan seri 10 zabiegw;
masae byy wykonywane od 3 do 5 razy w tygodniu;
czas jednego zabiegu trwa od 30 do 45 minut;
pacjenci byli losowo wybierani do masau wykonanego z oliwk i na
sucho.
Pacjenci, ktrzy zgodzili si na wzicie udziau w badaniach otrzymali
anonimow ankiet, ktra skadaa si zamknitych pyta z moliwoci wyboru.
Pytania dotyczyy subiektywnych wrae z odbytego zabiegu. Kwestionariusz
najczciej wypeniany by samodzielnie przez badanych (w niektrych przypadkach,
pytania te zostay wypenione przez badajcego na zasadzie wywiadu). Ankieta
zawieraa take cz pyta w formie tabeli na wyniki pomiarw linijnych ruchomoci
21
krgosupa, ktr wypenia badajcy. Pomiary te byy dokonywane przed pierwszym i
po ostatnim zabiegu z serii. Badania przeprowadzono metod sondau diagnostycznego.
Przed rozpoczciem bada poproszono 3 pacjentw o wypenienie pilotaowych
ankiet i dopiero po poprawieniu ankiety i ostatecznym jej zatwierdzeniu, przystpiono
do bada ankietowych. Kwestionariusze oznaczono w celu pniejszego uatwienia ich
identyfikacji jako wersja I dla pacjentw majcych masa z oliwk i wersja II dla
pacjentw majcych masa suchy. Poza tym kwestionariusze si nie rniy. Wzr
wykorzystanej w badaniu ankiety przedstawiono w zaczniku (Ryc. 28).
W pracy wykorzystano metod eksperymentu naturalnego porwnujc 2 grupy
pacjentw. Zabiegi byy wykonywane w serii codziennie lub co 2-3 dni i trway od 30
do 45 minut. Przed przystpieniem do pierwszego zabiegu przeprowadzono wywiad,
pomiar cinienia ttniczego krwi i ttna cyfrowym aparatem TMA-880 firmy TECH-
MED oraz diagnostyk dobran do danego pacjenta. [79, 85, 88, 89] Nastpnie
przystpiono do pomiarw linijnych ruchomoci krgosupa. Pomiar cinienia
dokonano na lewym i prawym ramieniu, uwzgldniajc wyszy wynik. Pomiar
cinienia powtrzono bezporednio po zabiegu.
Ryc. 8. Pomiaru cinienia ttniczego i ttna
22
Pomiary linijne ruchomoci krgosupa u pacjentw wykonywano w nastpujcy
sposb i wg podanej kolejnoci, wykorzystujc centymetr krawiecki:
Odcinek szyjny
Zgicie i wyprost: mierzono w pozycji siedzcej (nogi wiszce swobodnie),
mierzc od guzowatoci potylicznej do wierzchoka wyrostka kolczystego 7. krgu;
Skony w praw i lew stron: mierzono w pozycji siedzcej, po prawej i lewej
stronie pacjenta, mierzc od patka ucha do wyrostka barkowego opatki;
Skrty w praw i lew stron: mierzono w pozycji siedzcej, po prawej i lewej
stronie pacjenta, mierzc od wyrostka barkowego opatki do najniszego punktu brdki.
Ryc. 9. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, mierzone po prawej

stronie: a) pozycja 0, b) skon w praw stron, c) skon w lew stron
b c
23
Ryc. 10. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, mierzone po
prawej stronie: a) pozycja 0, b) skrt w praw stron, c) skrt w lew stron
b c
Odcinek ldwiowy
Skony w praw i lew stron: mierzono w pozycji siedzcej, po prawej i lewej
stronie pacjenta, mierzc od najwyszego punktu grzebienia biodrowego do punktu
znajdujcego si prostopadle nad nim, na ostatnim ebrze chrzstnym (7 ebro-ostatnie
bezporednio czce si z mostkiem);
Skrty w praw i lew stron: mierzono w pozycji siedzcej, po prawej i lewej
stronie pacjenta, mierzc od wyrostka mieczykowatego mostka do wyrostka
kolczystego 5. krgu ldwiowego.
24
Ryc. 11. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym, mierzone po
prawej stronie: a) pozycja 0, b) skrt w praw stron, c) skrt w lew stron
b c
Odcinek piersiowy
Zgicie i wyprost: mierzono w pozycji stojcej, mierzc od wyrostka kolczystego
pierwszego krgu piersiowego do wyrostka kolczystego 12. krgu piersiowego.
Odcinek ldwiowy
Zgicie: mierzono w pozycji stojcej, mierzc od wyrostka kolczystego 1. krgu
ldwiowego do wyrostka kolczystego 5. krgu ldwiowego;
Wyprost: mierzono w pozycji stojcej, mierzc od wyrostka mieczykowatego
mostka do spojenia onowego (pacjent sam przykada centymetr w tym miejscu);
Test Schobera: mierzono w pozycji stojcej, wyznaczajc punkt na poczeniu
linii ldwiowo-krzyowej (na przeciciu linii wyrostkw kolczystych i linii czcej
kolce biodrowe tylne grne). Od tego miejsca wyznaczono pierwszy punkt pomiarowy
25
10 cm powyej i drugi punkt pomiarowy 5 cm poniej. Pomiaru dokonano mierzc
odlego midzy tymi punktami w czasie zgicia na prostych nogach i w wyprocie.
[78, 79]
Linijne pomiary ruchomoci krgosupa, powtrzono po ostatnim zabiegu wedug
powyszego schematu.
Ryc. 12. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym - Test
Schobera: a) pozycja 0, b) skon, c) wyprost
b c
Bezporednio przed pierwszym zabiegiem i po jego skoczeniu, dodatkowo

wykonano pomiar temperatury skry bezdotykowym termometrem na podczerwie
TM-F03B firmy TECH-MED, wykonujc 3-4 pomiary w jednym miejscu w celu
wyeliminowania bdnego odczytu. Pomiar tym aparatem wykonywano w odlegoci 10
cm od powierzchni skry w dwch miejscach: na prostowniku grzbietu (na wysokoci
grnego kta opatki) i na odcinku ldwiowym krgosupa.
26
Ryc. 13. Pomiary temperatury skry: a) grny docinek piersiowy krgosupa, b)
dolny odcinek ldwiowo krgosupa
a b
Metodyka wykonywanych masay i techniki w nich wykorzystywanych opieraa
si na wskazwkach zawartych w literaturze [2, 3, 5, 6, 80] i wiedzy badajcego,
zdobytej w trakcie licznych szkole. Badajcy wypracowa wasny styl na podstawie
dowiadcze, nieco modyfikujc proponowan w literaturze osnow zabiegu. W dalszej
czci przedstawiono oglny zarys wykonywanych masay szwedzkich grzbietu. Rni
si on nieco w zalenoci od indywidualnych potrzeb pacjentw np. uwzgldniajc
rdo blu w dolnym segmencie ruchowym krgosupa jest to okolica, ktra wwczas
zostaje duej i dokadniej opracowana podczas zabiegu. Take nieznaczne rnice
wynikay z faktu wykonywania zabiegu z oliwk i na sucho. Naley pamita, e masa
wykonywany rcznie jest niezastpion form masau dziki fizjologicznym
waciwociom tego aparatu wykonawczego. [86]
Do zabiegw z rodkiem polizgowym wykorzystywano wielowitaminow
oliwk do masau oglnie dostpn w specjalistycznych sklepach. Na rynku dostpne
s jednak rne rodki uatwiajce polizg (oliwki i kremy, mleczka, maci), ktre
czsto zawieraj dodatkowe skadniki terapeutyczne.[2, 80] Ich waciwoci i dokadny
podzia s jednak tematem na inn prac.
Metodyka masau szwedzkiego grzbietu wedug, ktrego postpowa badajcy:
Pacjent w pozycji leenia przodem. Gowa w otworze twarzowym w stole do
masau. Donie swobodnie le wzdu ciaa. Pod grzbietow powierzchni staww
skokowych (i w razie potrzeby pod brzuchem) podoone waki/podkadki, pozwalajce
na peniejsze rozlunienie organizmu, zwaszcza minia prostownika grzbietu i okolicy
ldwiowej. Odpowiednia pozycja uoeniom w trakcie masau to wany aspekt
27
poruszany przez wielu autorw. [2, 3, 5, 49, 80, 82, 83, 84, 87] Oliwk nalewa si do
doni i nastpnie rozprowadza po skrze pacjenta.
Grzbiet
Cz wstpna, czas 5 minut:
1. Powierzchowne gaskanie caych plecw: podune, skone i poprzeczne,
wykonywane caymi domi;
2. Powierzchowne rozcieranie na caych plecach podune i poprzeczne,
wykonywane caymi domi;
3. Delikatne ugniatanie caych plecw w pasmach podunych i poprzecznych;
4. Gaskanie, rozcieranie kciukami prostownikw grzbietu;
5. Ugniatanie, rozcieranie okciow krawdzi doni i uciski punktowe po obu
stronach krgosupa.
Cz zasadnicza, czas 10 do 25 minut:
1. Intensywne gaskanie, rozcieranie i ugniatanie poprzeczne, wibracje poprzeczne
wykonywane po prawej stronie plecw z uwzgldnieniem opracowania
okolicy talerza biodrowego i koci krzyowej, stojc po lewej stronie pacjenta;
2. Przejcie na praw stron pacjenta i dalsze opracowywanie prawej strony
grzbietu, tym razem wzdu przebiegu mini z uwzgldnieniem opracowania
obrczy barkowej;
3. Powtrzenie punktu 1 i 2 po przeciwnej stronie grzbietu;
4. Dokadne opracowanie okolicy przykrgosupowej wykorzystujc techniki
energicznego gaskania i rozcierana kciukami, powierzchni doniow i
okciow rki, uciski, wyciskania, chwyty na wyrostki kolczyste czy na fady
skrne.
Zakoczenie zabiegu, czas 5 minut:
1. Oklepywanie, wibracje i wstrzsania grzbietu;
2. Rozciganie podune i poprzeczne plecw i ich delikatne gaskanie, po czym
przykrywano rcznikiem/kocem doln poow plecw.
28
Ryc. 14. Masa grzbietu z oliwk: a) nalewanie oliwki na do, b) gaskanie
podune plecw domi, c) gaskanie podune kciukami prostownikw grzbietu, d)
ugniatanie grzbietu, e) wibracja stabilna, f) rozciganie grzbietu podune, g)
rozciganie grzbietu w poprzek, h) koczce gaskanie podune plecw
a b
d e
29
g h
Szyja
Cz wstpna, czas 2-3 minut:
1. Gaskanie karku: podune, poprzeczne, wykonywane caymi domi i
kciukami;
2. Rozcieranie podune i poprzeczne, wykonywane caymi domi i kciukami;
3. Ugniatanie w pamie wzdu przebiegu minia czworobocznego grzbietu.
Cz zasadnicza, czas 5 do 15 minut:
1. Intensywne rozcieranie i ugniatanie, wykonywane po prawej stronie szyi
zakoczone uciskami wzdu odcinka szyjnego krgosupa i gaskaniem
wyciskajcym czci zstpujcej minia czworobocznego grzbietu;
2. Powtrzenie punktu 1 po przeciwnej stronie karku.
Zakoczenie zabiegu, czas 2-3 minuty:
1. Gaskania i wibracje okolicy karku: podune, poprzeczne, wykonywane
caymi domi i kciukami;
2. Czasami na zakoczenie wykonana trakcja [81] odcinka szyjnego: pacjent w
pozycji leenia tyem, chwyt praw doni za wyrostki sutkowate na czaszce,
lewa do stabilizuje gow w okolicach brdki.
Ryc. 15. Masa karku, ugniatanie minia czworobocznego grzbietu
30
Masae wykonywane na sucho w stosunku do zabiegw wykonywanych z oliwk
charakteryzoway si mniejsz iloci technik rozcierania i duszym czasem
wykonywania technik ugniatania, czy rnych chwytw terapeutycznych na tkankach,
ktre atwiej wykona, gdy skra pacjenta nie jest naoliwiona. Dodatkowo przed
zabiegiem wykonywanym bez oliwki bardzo dokadnie oczyszczano skr pacjenta i
donie terapeuty, wykorzystujc rcznik papierowy nasczony spirytusem, w celu
zmniejszenia prawdopodobiestwa podranienia mieszkw wosowych i zwikszenia
higieny zabiegu.
Ryc. 16. Oczyszczanie skry pacjenta, wykorzystujc rcznik papierowy
nasczony spirytusem
Do realizacji celu opracowania zebranych danych, utworzono baz danych w

programie Microsoft Office Excel 2003 w formie tabelarycznej. Transformacj danych
oraz opracowanie wykresw prowadzono w arkuszu kalkulacyjnym Microsoft Office
Excel 2003 i w programie STATISTICA v.10 (trial).
Wykorzystano nastpujce parametry statystyczne:
rednia arytmetyczna (X) jest to suma wartoci danej cechy podzielona przez
liczb jednostek tworzcych t sum.
Odchylenie standardowe (S) jest to miara rozproszenia danych wartoci wok
redniej wartoci. Im wiksze jest to rozproszenie tym S jest wiksze.
Mediana (Me) jest wartoci rodkow, czyli wartoci dzielc zbir danych na
dwie rwne czci. Jedna poowa zbioru ma warto wiksz lub rwn a druga poowa
ma warto mniejsz lub rwn liczbie mediany.
Warto minimaln i maksymaln (min. i max.) jest to warto najmniejsza lub
najwiksza danym zbiorze. [75]
31
Test tStudenta wykorzystano do porwnania wynikw midzy badanymi
grupami, poprzez wyliczenie poziomu istotnoci statystycznej dla rnic midzy
rednimi w danej grupie. Badajcy okreli istotno statystyczn na poziomie p0,05.
W badaniu subiektywnych odczu pacjentw wykorzystano metod
nieparametryczn. Metody nieparametryczne s szeroko uywane przy badaniu
zmiennych na skali porzdkowej (jak punktowa ocena natenia blu od 0 do 10). [76]
4.2. Materia badany
W badaniu prowadzonym od 02.01.2013 do 17.05.2013 wzili udzia pacjenci, u

ktrych lekarz prowadzcy zdiagnozowa przewleke lub ostre ble grzbietu na tle
zmian zwyrodnieniowych, zespou przecieniowego i innych schorze oraz zleci seri
zabiegw masau. Wszystkie osoby, ktre wziy udzia w badaniu wyraziy na nie
zgod. Cz pacjentw oprcz masau miaa w tym samym czasie zlecone i
wykonywane inne zabiegi fizjoterapeutyczne.
W opracowaniu uwzgldniono 75 pacjentw, z ktrych 39 miao wykonany
masa klasyczny z oliwk, a 36 masa klasyczny suchy. Wrd 75 badanych ogem
byo 42 kobiet i 33 mczyzn. W grupie pacjentw majcych zabieg z oliwk byo 24
kobiet i 15 mczyzn. Natomiast grupa pacjentw, u ktrej wykonano masa bez
oliwki, skadaa si z 18 kobiet i 18 mczyzn. Najmodszy pacjent mia 22 lata,
najstarszy 86 lat.
Tab. 4. Podzia pacjentw biorcych udzia w badaniu pod wzgldem pci i wieku
Masa z oliwk Masa suchy
Pe Kobieta Mczyzna Ogem Kobieta Mczyzna Ogem
ilo 24 15 39 18 18 36
redni wiek 57,1 58,3 57,4 48,7 56 52,3
najstarszy wiek 86 70 86 59 64 64
najmodszy wiek 23 26 23 22 37 22
32
Ryc. 17. Podzia procentowy pacjentw wedug diagnozy lekarskiej - przyczyn
blu grzbietu. A grupa korzystajca z masau z oliwk, B grupa korzystajca z
masau suchego
15,4
25,6 59,0
Zmiany zwyrodnieniowe k-pa Zesp przecieniowy k-pa Inne
8,4
33,3
58,3
zmiany zwyrodnieniowe k-pa Zesp przecieniowy k-pa Inne
B
Wrd pacjentw korzystajcych z masau z oliwk najczstsz przyczyn
dolegliwoci blowych byy zmiany zwyrodnieniowe krgosupa (59%) gwnie
dyskopatia, osteofitoza i zwenie przestrzeni midzy krgami. Kolejn przyczyn
blw grzbietu zdiagnozowan w tej grupie badanych by zesp przecieniowy
(25,6%), w tym urazy takie jak ostre i przewleke przecienia segmentw ruchowych
krgosupa i mini, lumbago. Z innych przyczyn blu (15,4%) zdiagnozowano wady
wrodzone i nabyte (np. skolioza, krgozmyk, mzgowe poraenie dziecice), choroby
metaboliczne (osteopenia i osteoporoza).
Wrd pacjentw korzystajcych z masau bez oliwki najczstszymi przyczynami
dolegliwoci blowych byy podobnie jak w poprzedniej grupie zmiany
zwyrodnieniowe krgosupa (58,3%) i zesp przecieniowy (33,3%). Z innych
przyczyn blu (8,4%) zdiagnozowano wady wrodzone i nabyte (skoliozy, krgozmyk),
33
zespoy blowe po operacyjnych stabilizacjach krgosupa (w odcinku ldwiowym i
szyjno - piersiowym).
Tab. 5. Podzia pacjentw biorcych udzia w badaniu pod wzgldem
wykonywanej pracy
Rodzaj zabiegu Masa z oliwk Masa na sucho
Zawd N % N %
Ucze/Student 3 7,7 3 8,3
Pracujcy/a
Fizycznie 9 23,1 12 33,3
Pracujcy/a
Umysowo 14 35,9 12 33,3
Emeryt/Rencista 20 51,3 15 41,7
Bezrobotny 0 0 0 0
Najwiksz grup wrd badanych stanowili emeryci i rencici (41,5%). W

niektrych przypadkach pacjenci zaznaczali wicej ni 1 odpowied, np. jako osoba
pracujca fizycznie i umysowo, czy student pracujcy fizycznie.
34
Ryc. 18. Okres wystpowania i charakter blu wrd osb biorcych udzia w
badaniu
30 Dla pacjentw korzystajcych 28 Dla pacjentw korzystajcych

z masau z oliwk z masau suchego
25
21
20
15
7
10
5 6 5
5 3 3
1 2 1 1
0 0 0 0
0
Bl stay Bl zmienny Bl stay Bl zmienny
Od miesica Od 6 miesicy Od Roku Duej ni rok
Badane osoby najczciej skaryy si na ble trwajce duej ni rok, ktre miay
charakter zmienny, tzn. nasilay si w okrelonym czasie i okolicznociach (28%
pacjentw korzystajcych z masau z oliwk i 21% pacjentw korzystajcych z masau
suchego). Na ble trwajce duej ni rok, ktre miay charakter stay cierpiao
odpowiednio 7% i 6% pacjentw w danej grupie. Po 5% badanych w obu grupach miao
natomiast ble trwajce dopiero od okoo miesica z tym, e w grupie masau z oliwk
by to bl stay, a w grupie masau suchego bl zmienny. Czasami pacjenci deklarowali
wystpowanie zarwno blu staego np. od miesica i zmiennego ponad rok, czyli
nasilenie dolegliwoci.
35
Ryc. 19. Okresy w cigu doby i wykonywane czynnoci powodujce nasilenie si
blu u badanych pacjentw
61,5 58,3 Rano

60,0
50,0 Po poudniu/ Wieczorem
40,0 30,8 W czasie

33,3
chodzenia/lokomocji
% 30,0 28,2
25 25 25,0 W czasie spoczynku-
20,5
pozycja siedzca
20,0 15,4 12,8
12,8 8,3 W czasie spoczynku-
8,3 pozycja leca
10,0
W czasie duszego
0,0 stania
pacjenci z m. z pacjenci z m.
inne
oliwk suchym
Badani odczuwali nasilenie czy wystpienie blu najczciej popoudniu i

wieczorem (61,5% i 58,3%), natomiast na ranne ble czciej narzekaa grupa
korzystajca z masau suchego (25%). Czsto bl pojawia si u badanych w czasie
chodzenia (30,8% korzystajcych z masau z oliwk), w czasie siedzenia (28,2%
korzystajcych z masau z oliwk i 25% korzystajcych z masau suchego), w czasie
leenia (33,3% korzystajcych z masau suchego) oraz w czasie duszego stania (25%
korzystajcych z masau suchego). Wrd innych czynnoci, w trakcie ktrych lub po
ktrych nasila si bl, pacjenci wymienili: przy skrcaniu szyj, przy pochylaniu si,
po unoszeniu wnuczki, lec na lewym boku, w czasie prac domowych.
36
Ryc. 20. Inne zabiegi, z jakich korzystali pacjenci w czasie pobierania serii
masau
66,7
60,0
50
50,0 41,7
40,0
%
30,0
17,9
20,0
10,3 8,3
10,0 5,1 0
0,0
pacjenci z m. z oliwk pacjenci z m. suchym
Tylko masa Z masau i gimnastyki leciczej

Z masau i zabiegw fizykalnych Z masau i farmakoterapii
W trakcie bada uczestnicy najczciej korzystali tylko z zabiegw masau

(66,7% i 50%). W grupie pacjentw korzystajcych z masau z oliwk w tym samym
czasie 10,3% korzystao z kinezyterapii, 5,1% korzystao z fizykoterapii (ultradwiki,
laseroterapia, elektroterapia) a 17,9% korzystao z farmakoterapii. W grupie pacjentw
korzystajcych z masau suchego w tym samym czasie 5,1% korzystao z fizykoterapii
a 41,7% korzystao z farmakoterapii.
Leki, jakie zaywali pacjenci spowodowane byy dolegliwociami blowymi
krgosupa (najczciej leki przeciwblowe i w niektrych przypadkach leki
rozluniajce minie) lub/i chorobami towarzyszcymi (leki na nadcinienie ttnicze,
leki rozrzedzajce krew i inne).
37
ROZDZIA 5. WYNIKI
5.1. Wyniki na podstawie obiektywnych danych
Tab. 6. Zmiany cinienia krwi i ttna po danym masau

Cinienie Cinienie
Pomiar skurczowe rozkurczowe Ttno
Parametry rednia S rednia S rednia S
przed masaami z
oliwk 131,9 21,96 81,8 10,77 75,4 13,21
po masaach z oliwk 126,6 17,83 81,3 8,02 71,2 12,60
zmiana -5,3 18,96 -0,5 7,39 -4,2 4,39
przed masaami na
sucho 135,0 12,15 84,9 10,36 76,9 9,06
po masaach na sucho 127,8 15,09 82,1 9,78 73,4 5,68
zmiana -7,2 16,48 -2,8 4,12 -3,5 4,58
rnica -1,9 -2,3 0,7
warto - p 0,652974 0,097453 0,483000
Ryc. 21. Rnica zmiany cinienia krwi i ttna po danym masau
0,0
-1,0 rednia zmiana po masau z oliwk rednia zmiana po masau suchym
-0,5
-2,0
-3,0
-2,8
-4,0 -3,5
-4,2
-5,0
-6,0 -5,3
-7,0
-7,2
-8,0
Cinienie skurczowe Cinienie rozkurczowe Ttno
rednie zmiany cinienia ttniczego i ttna, jakie wystpiy po pierwszym zabiegu

z serii wykazuj na korzystne dziaanie obu form masau, powodujc nieznaczne
obnienie si tych parametrw po zabiegu. Masa wykonany na sucho da nieco lepsze
efekty porwnujc cinienie krwi (redni spadek cinienia skurczowego o 7,2mmHg a
cinienia rozkurczowego o 2,8mmHg). Natomiast masa z oliwk przynis lepszy efekt
redniego spadku ttna (o 4,2). Jednak porwnujc oba masae nie wykazano istotnoci
statystycznej potwierdzajcej lepsz skuteczno danego zabiegu, pod wzgldem
obnienia cinienia i ttna.
38
Tab. 7. Zmiany temp. powierzchni skry w grnym odcinku piersiowym i dolnym
odcinku ldwiowym po danym masau
Pomiar temp. w C Th L
Parametry rednia S rednia S
przed masaami z
oliwk 35,8 0,57 35,7 0,49
po masaach z oliwk 36,7 0,52 36,9 0,76
zmiana 0,8 0,54 1,2 0,70
przed masaami na
sucho 35,7 0,32 35,5 0,41
po masaach na sucho 37,1 0,57 36,9 0,55
zmiana 1,4 0,65 1,4 0,68
rnica 0,6 0,2
warto - p 0,000046 0,174236
Ryc. 22. rednia zmiana temp. (w C) powierzchni skry w grnym odcinku

piersiowym i dolnym odcinku ldwiowym, po danym masau
1,4 1,4
1,4
1,2
1,2
1,0
0,8
0,8 Th
L
0,6
0,4
0,2
0,0
rednia zmiana temp. po rednia zmiana temp. po
masau z oliwk masau suchym
rednie zmiany temperatury na powierzchni skry w odcinku piersiowym i

ldwiowym, jakie wystpiy po pierwszym zabiegu z serii wskazuj u obu form
masau na miejscowe podniesienie temperatury skry. Masa wykonany na sucho
(wzrost temp. o 1,4C) podnis temperatur skry rednio o 0,6C wicej w stosunku
do masau wykonanego z oliwk w odcinku szyjno-piersiowym. Rnice wynikw w
danej grupie pacjentw byy istotne statystycznie. W odcinku ldwiowym oba sposoby
masau day podobny wzrost temperatury skry po wykonanym zabiegu (o 1,2C i
1,4C), jednak nie wykazano ju w tym przypadku istotnoci statystycznej pod
wzgldem rnic wynikw w danej grupie.
39
Tab. 8. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym po masau z oliwk
Miary ruchomoci
krgosupa w odcinku Przed Po
szyjnym w cm Masaem Masau Zmiana
Masa z oliwk rednia s rednia s rednia s
zgicie 3,5 1,68 4,7 1,83 1,1 0,99
wyprost 6,7 1,70 7,7 1,74 0,9 0,93
zgicie boczne w P prawa
str. 5,4 1,53 6,8 1,34 1,5 1,39
zgicie boczne w L prawa
str. 4,7 1,51 5,5 1,46 0,8 0,77
zgicie boczne w P lewa str. 5,0 1,48 6,1 1,55 1,1 1,08
zgicie boczne w L lewa str. 5,8 1,61 7,0 1,55 1,1 1,06
skrt w P prawa strona 9,9 2,22 11,6 1,87 1,7 1,22
skrt w L prawa strona 6,3 1,67 6,9 1,68 0,6 0,64
skrt w P lewa strona 6,7 1,58 7,7 1,47 1,0 1,41
skrt w L lewa strona 9,3 2,73 11,0 2,76 1,7 1,15
Tab. 9. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym po masau na sucho

Miary ruchomoci
krgosupa w odcinku Przed Po
szyjnym w cm Masaem Masau Zmiana
Masa na sucho rednia s rednia s rednia s
zgicie 3,8 1,18 5,5 1,20 1,7 0,79
wyprost 6,1 1,40 8,8 1,02 2,8 1,57
str. 6,0 0,83 9,0 1,23 3,0 1,62
str. 5,9 0,66 7,2 1,47 1,3 1,16
skrt w P prawa strona 11,2 1,70 14,4 2,38 3,2 1,35
skrt w L prawa strona 7,1 1,52 8,2 1,70 1,1 0,72
skrt w P lewa strona 7,3 1,77 9,2 1,62 1,9 1,17
skrt w L lewa strona 11,6 2,04 13,8 1,93 2,3 1,60
40
Ryc. 23. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym
3,0 3,2
3,0 2,8
2,4 1,1 2,3
1,7
1,7 1,9
2,0 1,1 1,5 1,7 1,3
cm 0,9 0,81,11,1 1,0
1,1
0,6
1,0
0,0
rednia zmiana po m. z oliw k rednia zmiana po m. suchym
zgicie wyprost
zgicie boczne w P prawa str. zgicie boczne w L prawa str.
zgicie boczne w P lewa str. zgicie boczne w L lewa str.
skrt w P prawa strona skrt a L prawa strona
skrt w P lewa strona skrt a L lewa strona
Tab. 10. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym

rednia zmiana
rednia zmiana po po masau Rnice
Masae masau z oliwk w cm suchym w cm w cm Warto - p
zgicie 1,1 1,7 0,6 0,007758
wyprost 0,9 2,8 1,8 0,000000
0,000067
str. 1,5 3,0 1,5
0,035825
str. 0,8 1,3 0,5
zgicie boczne w P lewa str. 1,1 1,1 0,0 0,916918
zgicie boczne w L lewa str. 1,1 2,4 1,3 0,000044
skrt w P prawa strona 1,7 3,2 1,5 0,000004
skrt w L prawa strona 0,6 1,1 0,6 0,000474
skrt w P lewa strona 1,0 1,9 0,9 0,004218
skrt w L lewa strona 1,7 2,3 0,5 0,099727
Po serii zabiegw masau uzyskane wyniki wykazay korzystny wpyw tej

metody terapeutycznej pod wzgldem poprawy ruchomoci krgosupa w odcinku
szyjnym. T zaleno uzyskano w obu wersjach masau. W wikszoci pomiarw
lepsze rezultaty uzyskano przy metodzie masau na sucho. Poza pomiarem zgicia
bocznego w prawo mierzonego po lewej stronie, gdzie wyniki dla obu metod byy takie
same i pomiarem skrtu w lewo mierzonego po lewej stronie, gdzie rednia rnica
wyniosa tylko 0,5 cm i nie wykazano zakadanej istotnoci statystycznej pod wzgldem
rnic zmian ruchomoci po masau z oliwk i na sucho. W pozostaych pomiarach
41
uzyskano istotno statystyczn potwierdzajc wyszo masau wykonywanego na
sucho nad masaem wykonanym z oliwk do masau. Najwiksz rnic midzy
badanymi metodami masau w wynikach poprawy ruchomoci odcinka szyjnego
uzyskano w wyprocie (1,8 cm), zgiciu bocznym w prawo mierzonym po prawej
stronie i skrcie w prawo mierzonym po prawej stronie (1,5 cm).
Tab. 11. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym po masau z

oliwk
Miary ruchomoci krgosupa
w odcinku szyjnym w cm Przed Masaem Po Masau Zmiana
zgicie 3,6 1,11 4,4 1,17 0,8 0,80
wyprost 2,2 1,00 2,8 0,90 0,6 0,71
Tab. 12. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym po masau na

sucho
Miary ruchomoci krgosupa
w odcinku szyjnym w cm Przed Masaem Po Masau Zmiana
zgicie 3,9 0,97 5,2 0,81 1,3 0,81
wyprost 2,4 0,94 3,8 1,41 1,3 1,04
Ryc. 24. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym
1,3 1,3
1,4
1,2
1,0 0,8
0,8 0,6
cm
0,6
0,4
0,2
0,0
rednia zmiana po rednia zmiana po m.
masau z oliwk suchym
zgicie wyprost
42
Tab. 13. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym
rednia zmiana rednia zmiana
po masau z oliwk po masau Rnice
Masae w cm suchym w cm w cm Warto - p
zgicie 0,8 1,3 0,5 0,005408
wyprost 0,6 1,3 0,8 0,000236
W odcinku piersiowym take uzyskano redni popraw ruchomoci w obu

metodach i jednoczenie uzyskano lepsze wyniki przy metodzie masau na sucho, ktre
to potwierdzone zostay testem na istotno statystyczn. Pomiar zmian zgicia po serii
masau wykaza wysz o 0,5 cm popraw ruchomoci po masaach bez rodka
polizgowego. Jeszcze wiksz rnic poprawy ruchomoci, bo o 0,8 cm uzyskano dla
wyprostu w odcinku piersiowym.
Tab. 14. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym po masau z

oliwk
Miary ruchomoci
krgosupa w odcinku
ldwiowym w cm Przed Masaem Po Masau Zmiana
zgicie 4,3 1,61 5,1 1,58 0,8 0,58
wyprost 2,8 1,19 3,5 1,24 0,7 0,78
str. 3,2 1,08 4,0 1,32 0,8 0,91
str. 2,5 0,97 3,5 1,52 1,0 1,16
skrt w P prawa str. 4,3 1,45 4,9 1,48 0,6 0,58
skrt w L prawa str. 3,2 1,81 4,0 1,85 0,8 0,73
skrt w P lewa str. 3,7 1,43 4,3 1,23 0,6 0,72
skrt w L lewa str. 4,1 1,71 5,5 1,85 1,4 1,29
T. Schobera zgicie 5,9 1,91 6,2 1,76 0,3 0,43
T. Schobera wyprost 1,7 0,68 2,3 0,76 0,6 0,38
43
Tab. 15. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym po masau na
sucho
Miary ruchomoci
krgosupa w odcinku
ldwiowym w cm Przed Masaem Po Masau Zmiana
zgicie 4,0 1,24 5,7 1,21 1,7 0,73
wyprost 3,7 1,14 5,1 1,57 1,4 0,97
str. 3,1 1,43 4,6 1,54 1,5 1,20
str. 2,0 0,91 4,0 1,31 2,0 1,10
skrt w P prawa str. 3,9 1,34 5,8 0,98 1,9 0,80
skrt w L prawa str. 3,0 1,18 5,3 1,27 2,3 1,02
skrt w P lewa str. 3,8 1,31 5,2 1,23 1,3 1,06
skrt w L lewa str. 3,6 1,26 5,6 1,19 2,0 1,19
T. Schobera zgicie 6,0 1,70 7,2 1,73 1,2 0,63
T. Schobera wyprost 2,0 0,83 2,6 0,86 0,6 0,51
Ryc. 25. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym
2,0
1,5
cm 1,0
0,5
0,0
rednia zmiana po rednia zmiana po m.
masau z oliwk suchym
zgicie wyprost
zgicie boczne w P prawa str. zgicie boczne w L prawa str.
zgicie boczne w P lewa str. zgicie boczne w L lewa str.
skrt w P prawa str. skrt w L prawa str.
skrt w P lewa str. skrt w L lewa str.
T. Schobera zgicie T. Schobera wyprost
44
Tab. 16. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym
rednia zmiana rednia zmiana
po masau z oliwk po masau Rnice
Masae w cm suchym w cm w cm Warto - p
zgicie 0,8 1,7 0,9 0,000000
wyprost 0,7 1,4 0,6 0,002166
0,005786
str. 0,8 1,5 0,7
0,000474
str. 1,0 2,0 1,0
zgicie boczne w P lewa str. 1,4 1,7 0,3 0,161016
zgicie boczne w L lewa str. 0,8 0,9 0,1 0,708655
skrt w P prawa str. 0,6 1,9 1,3 0,000000
skrt w L prawa str. 0,8 2,3 1,5 0,000000
skrt w P lewa str. 0,6 1,3 0,8 0,000519
skrt w L lewa str. 1,4 2,0 0,6 0,032024
T. Schobera zgicie 0,3 1,2 0,8 0,000000
T. Schobera wyprost 0,6 0,6 0,0 0,829780
Uzyskane wyniki wykazay korzystny wpyw masau pod wzgldem poprawy

ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym. W wikszoci pomiarw lepsze
rezultaty uzyskano przy metodzie masau na sucho. Poza pomiarami zgicia bocznego
w prawo i w lewo mierzonego po lewej stronie, gdzie wyniki dla obu metod wykazay
rnic zaledwie o 0,3 cm i 0,1 cm oraz wyprostu w tecie Schobera, gdzie nie
wykazano zakadanej istotnoci statystycznej pod wzgldem rnic w zmianach
ruchomoci po masau z oliwk i na sucho. W pozostaych pomiarach uzyskano
istotno statystyczn potwierdzajc wyszo masau wykonywanego na sucho nad
masaem wykonanym z oliwk do masau. Najwiksz rnic midzy badanymi
metodami masau w wynikach poprawy ruchomoci odcinka ldwiowego, uzyskano w
skrcie w prawo i w lewo mierzonym po prawej stronie (1,3 cm i 1,5 cm).
45
Wyniki na podstawie subiektywnych odczu pacjentw
Ryc. 26. Procentowy rozkad odczuwania danego zabiegu masau przez

pacjentw
83,3
76,9
80,0
66,7
70,0
59,0 56,4
60,0
50,0 41,7
% 40,0 33,3
30,0 20,5
16,7
20,0 12,8
8,3
10,0 0,0 0,0 0,0
0,0
Delikatny Przyjemny Relaksujcy, Mocny, Bolesny Nieprzyjemny Inne
odprajcy intensywny
Oliwka Sucho
Najwicej podobnych odczu, jakie mieli badani podczas zabiegw danym

sposobem masowania, skupio si na okreleniu tych zabiegw jako relaksujcy-
odprajcy i mocny-intensywny. Jako przyjemny masa z oliwk by dla 70,9%
badanych a masa na sucho dla 33,3% badanych. Masa by bolesny dla 12,%
pacjentw majcych masa z oliwk i dla 41,7% pacjentw majcych masa na sucho.
Nikt z pacjentw majcych zabiegi z oliwk, nie uzna tego zabiegu za nieprzyjemny.
Jednoczenie aden z pacjentw majcych zabieg bez oliwki, nie uzna go za delikatny.
Dodatkowo wrd badanych z grupy masau suchego, 16,7% zaznaczyo odpowied
inna moliwo okrelajc ten masa jako tpy, powodujcy pieczenie i szczypanie
skry, powodujcy pojawienie si krostek i zaczerwie na skrze (podranienie
mieszkw wosowych).
Tab. 17. Procentowy podzia pod wzgldem wystpowania u pacjentw blu
przed i po zabiegach, na podstawie subiektywnych odczu
% osb przed % osb po % osb bez
Obszar wystpowania blu masaem masaach poprawy
M. z M. M. z M. M. z M.
oliwk suchy oliwk suchy oliwk suchy
Szyja/kark 74,4 58,3 10,3 11,1 13,8 19,0
Bl promieniujcy na k.g. 53,8 25 10,3 8,3 19,0 33,3
Odcinek piersiowy 17,9 8,3 1,3 0 7,1 0
Odcinek ldwiowo-
krzyowy 71,8 66,7 21,8 12,5 30,4 18,8
Bl promieniujcy na k.d. 38,5 16,7 9,0 4,2 23,3 25
W obu grupach, na podstawie subiektywnych odczu w wikszoci przypadkw

potwierdzono ustpienie blw na danym obszarze grzbietu oraz blu promieniujcego
46
na koczyn doln lub grn. Cz badanych po serii masay nadal odczuwaa
dolegliwoci. Nieraz badani zgaszali, e jest to ju bl o niszym nateniu, nie
promieniuje ju tak daleko na obwd ale jednak nadal jest odczuwany. Ble w
okolicach odcinka szyjnego przed masaami deklarowao 74,4% osb w grupie masau
z oliwk i 58,3% osb w grupie masau suchego. Po masaach w grupie masau z
oliwk dalsze dolegliwoci zgaszao 10,3% osb, czyli 13,8% tej grupy. W grupie
masau suchego brak ustpienia blu w okolicy karku deklarowao 11,1% osb, czyli
19% tej grupy. Jeszcze wicej osb, u ktrych nie nastpia poprawa dotyczya blu
promieniujcego na koczyn grn (19% z grupy masau z oliwk i 33,3% z grupy
masau suchego). W odcinku ldwiowo-krzyowym, po serii masay ble w dalszym
cigu zgaszao 30,4% osb z grupy masau z oliwk i 18,8% osb z grupy masau
suchego. Odsetek osb, u ktrych nie nastpia cakowita poprawa dotyczca blu
promieniujcego na koczyn doln, ksztatowa si na poziomie 23,3% osb z grupy
masau z oliwk i 25% osb z grupy masau suchego.
Tab. 18. Ocena subiektywna masay w skali 0-10, (gdzie 0 to 0% zmian a 10 to

100% zmian) bezporednio po pierwszym zabiegu
Istotno
Rodzaj masau Z oliwk Z oliwk Na sucho Na sucho Rnica statystyczna
Parametry rednia S rednia S rednia warto - p
Poprawia samopoczucie 7,8 2,67 8,1 2,88 0,3 0,625645
Rozlunia minie 7,5 3,14 8,7 1,33 1,1 0,049434
Likwiduje dolegliwoci
0,011404
blowe 6,2 2,93 7,8 2,65 1,7
Pojawienie si blw
0,063507
miniowych 2,1 3,02 3,7 4,13 1,6
Zwiksza dolegliwoci
0,269729
blowe 1,0 2,71 1,8 2,93 0,7
Pojawienie si uczucie
0,928545
zmczenia 2,0 3,00 1,9 2,50 -0,1
Inna moliwo 0,0 0,00 2,2 3,84 2,2 0,000725
47
100% zmian) 24 godz. po pierwszym zabiegu
Istotno
Rozlunia minie 7,3 2,72 8,3 1,72 1,1 0,046232
0,407462
blowe 6,5 2,54 7,1 3,11 0,5
Pojawienie si blw
0,005617
miniowych 1,7 2,74 3,8 3,79 2,2
Zwiksza dolegliwoci
0,005227
blowe 0,6 1,95 2,4 3,27 1,8
0,379680
zmczenia 1,1 2,57 1,6 2,09 0,5
Inna moliwo 0,0 0,00 2,1 3,76 2,1 0,000899

100% zmian) 2 tygodnie po zakoczonej serii zabiegw
Istotno
Rozlunia minie 5,7 2,82 7,8 1,61 2,1 0,000263
0,000636
blowe 5,4 2,74 7,3 1,87 1,9
Pojawienie si blw
0,347873
miniowych 0,8 2,09 1,3 2,08 0,5
Zwiksza dolegliwoci
0,079732
blowe 0,2 0,54 0,6 1,40 0,4
0,845372
zmczenia 0,3 0,79 0,3 0,60 0,0
Inna moliwo 0,0 0,00 0,6 1,96 0,6 0,067250
Rozwaajc wyniki subiektywnych odczu skutecznoci masau w 10. stopniowej

skali w odniesieniu do poprawy samopoczucia, rozlunienia miniowego, likwidacji
dolegliwoci blowych, pojawienia si blw miniowych, zwikszenia dolegliwoci
blowych, pojawienia si uczucia zmczenie i innych moliwoci (wskazanych przez
pacjentw), porwnano je w trzech okresach. Byy to odczucia bezporednio po
pierwszym masau, 24 godz. po pierwszym zabiegu, oraz 2 tygodnie po ostatnim
masau z serii.
Najwiksze zmiany zarwno pozytywne jak i negatywne, badani odczuwali po
pierwszym zabiegu i w trakcie trwania serii masay. Dwa tygodnie po skoczonej serii,
zmiany jakie zaszy dziki zabiegom nadal si utrzymyway ale byy ju troch
wyciszone.
48
Rnice wynikw w danej grupie badanej (grupa korzystajca z masau
szwedzkiego z oliwk i grupa korzystajca z masau szwedzkiego wykonanego bez
rodkw polizgowych) w nieco ponad poowie przypadkw nie wykazay zakadanej
istotnoci statystycznej.
Bezporednio po 1. zabiegu grupa korzystajca z masau suchego miaa rednio
nieco wysze wyniki pozytywnych wskanikw (poprawa samopoczucia (8,1),
rozlunienie miniowe (8,7), likwidacja lub zmniejszenie dolegliwoci blowych
(7,8)), co dao rnic w stosunku do masau z oliwk od 0,3 do 1,7 punktw. Grupie
masau suchego towarzyszyy take nieco wysze negatywne wskaniki (pojawienie si
blu mini (3,7), zwikszenie dolegliwoci blowych (1,8), inne (2,2)), co dao rnic
w stosunku do masau z oliwk od 0,7 do 2,2 punktw. Natomiast odczucia zwizane z
pojawieniem si uczucia zmczenia byy rednio o 0,1 punktu mniej nasilone w grupie
masau suchego ni u grupy masau z oliwk i wyniosy 1,9.
24 godz. po pierwszym zabiegu grupa korzystajca z masau suchego miaa
rednio nieco wysze wyniki wszystkich pozytywnych wskanikw i wszystkich
negatywnych wskanikw subiektywnej oceny masau. Najwiksze rnice wynoszce
od 1,8 do 2,1 punktu, dotyczyy pojawienia si blu mini (rednio 3,8 punktw),
zwikszenie dolegliwoci blowych (rednio 2,4 punktw), inne (rednio 2,1 punktw).
Wskaniki pozytywne w obu grupach nie rniy si znacznie u wynosiy od 6,5 do 8
punktw.
2 tygodnie po ostatnim masau z serii skutki masau w obu grupach zostay
ocenione pozytywnie i przedstawiay si nastpujco. Poprawa samopoczucia 6,1 po
masau z oliwk i 7,3 punktw po masau suchym, rozlunienie miniowe 5,7 po
masau z oliwk i 7,8 punktw po masau suchym, likwidacja lub zmniejszenie
dolegliwoci blowych 5,4 po masau z oliwk i 7,3 punktw po masau suchym.
Zatem rnice wyniosy od 1,1 do 2,1 punktu na korzy masau suchego. Ocena
negatywnych wskanikw subiektywnej oceny masau (pojawienie si blw
miniowych, zwikszenie dolegliwoci blowych, pojawienie si uczucia zmczenia,
inne), bya nieznacznie wysza w grupie masau suchego (od 0 do 0,6 punktu) i w obu
grupach wahaa si od 0,0 do 1,3 punktw.
Wrd innych moliwoci, jakie podawali pacjenci byo: pieczenie i szczypanie
skry, utrzymujce si dugo po masau zaczerwienienie skry, pojawienie si krostek
(podranienie mieszkw wosowych), odczucia te zostay wskazywane tylko w grupie
badanych korzystajcych z masau suchego.
49
Ryc. 27. rednia zmiana odczu blu przez pacjentw wg skali VAS
6,6 6,6
przed masaami z
6 oliwk
po masaach z oliwk
3 2,7
4
zmiana
2
przed masaami na
sucho
0
po masaach na sucho
-2 -3,6 -3,9 zmiana
-4
Tab. 21. Ocena odczuwanego natenia blu przez pacjentw za pomoc skali
VAS, przed i po zabiegach
Skala VAS rednia Me Min Max S
przed masaami z
oliwk 6,6 7 2 10 2,28
po masaach z oliwk 3 3 0 7 1,65
zmiana -3,6 -4 -6 0 1,76
przed masaami na
sucho 6,6 7 2 10 2,36
po masaach na sucho 2,7 2 1 5 1,45
zmiana -3,9 -4 -7 -1 1,57
rednia Me Min Max warto - p
Rnica -0,3 0 -1 -1 0,400451
Ocena natenia blu wedug 10. stopniowej skali VAS przed masaami i po serii
zabiegw w obu grupach wykazaa zmniejszenie odczuwanego blu. Jednak wyniki
byy na tyle zblione, e nie stwierdzono istotnoci statystycznej pod wzgldem
przewagi jednego z wykonywanych masay, wedug tego parametru oceny skutecznoci
masay. rednio natenie blu w grupie masau z oliwk zmniejszyo si o 3,6, stopni
a w grupie masau suchego zmniejszyo si o 3,9 stopni, co dao nieistotn redni
rnic na poziomie 0,3 stopnia. Take niewielkie rnice wystpiy pod ktem
najwikszej zmiany zmniejszenia natenia blu o 6 stopni w grupie masau z oliwk
i 7 stopni w grupie masau suchego. Najmniejsze zmiany natenia blu wyniosy 0
stopni, czyli nastpi brak poprawy w grupie masau z oliwk i pojawia si zmiana
tylko o 1 stopie w grupie masau suchego.
50
ROZDZIA 6. DYSKUSJA
Skuteczno zabiegw masau w walce z dolegliwociami blowymi grzbietu jest

powszechnie uznawana. Istniej liczne zapiski historyczne potwierdzajce fakt
stosowania tych zabiegw, jak np. wzmianki pochodzce z Chiskiej ksigi Kung-Fu
z 3000 lat p.n.e. [2, 3, 5, 6] Jednak w porwnaniu z innymi metodami
fizjoterapeutycznymi, dziaanie masau jest sabo udokumentowane w oparciu o
obiektywne metody pomiarowe. Wynika to z faktu trudnoci w znalezieniu
obiektywnych metod, ktre by pozwoliy oceni efektywno dziaania masau w atwy
do przeprowadzenia, oglnodostpny i niepoddajcy adnych wtpliwoci sposb. Te
trudnoci w ocenie wartoci terapeutycznej masau sprawiaj, e niewiele jest
publikacji, ktre podejmuj takie prby.
W literaturze moemy znale kilka propozycji obiektywnej oceny efektywnoci
zabiegw masau (wykorzystujce ultrasonografi, termografi, elektromiografi). [91]
Do innych metod obiektywnej oceny wpywu masau na ustrj czowieka, ktre
wykorzystywano w badaniach, proponowano ocen zmian na podstawie: zdj
rentgenowskich danego odcinka w wyprocie i zgiciu, ocen reakcji
naczynioruchowych, [23] liniowego pomiaru zmian ruchomoci krgosupa
(centymetrem krawieckim) oraz testu zakresu ruchomoci krgosupa (np.
goniometrem, inklinometrem), [24, 36, 37, 52, 53, 55, 59] na podstawie zmian siy
mini tuowia. [52, 53] Kolejn wykorzystan metod jest badanie parametrw krwi
(kinaza kreatynowa-CK, dehydrogenaza mleczanowa-LDH, mioglobina-Mb), [26]
cinienia ttniczego i czstoci ttna, [54] czy rytmu serca (badanie EKG), ktre to
wykazay istotny wpyw masau na napicie skadowych autonomicznego ukadu
nerwowego, w szczeglnoci czci parasympatycznej, co przejawiao si w zmianach
HRV (gsto widmowa). [90] Opierano si take o wywiad, kart oceny stanu
pacjenta, czy badania/testy kliniczne [22, 23, 46, 52, 53, 56, 69, 85].
Z subiektywnych metod stosowano ocen palpacyjnej wraliwoci uciskowej,
palpacyjn ocen wybranych tkanek mikkich [21, 22, 37, 46, 56] i oglno przyjte lub
stworzone indywidualnie na potrzeby danego badania skale oceny blu (np.
kwestionariusz Malzacka, skala VAS, skala LPS i inne). [22, 24, 25, 26, 28, 36, 37, 45,
46, 55, 59, 65, 66, 69, 68, 92]
Autor tej pracy opar si na wasnej dokumentacji medycznej z gabinetu
rehabilitacji i masau oraz wybra do obiektywnej oceny skutecznoci masau
51
szwedzkiego, pomiary linijne ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, piersiowym i
ldwiowym. Pomiar ruchomoci krgosupa oceniany by przed pierwszym zabiegiem
z serii i po ostatnim zabiegu. Kolejnym narzdziem do prby obiektywnej oceny
dziaania masau byy pomiar cinienia ttniczego i ttna oraz temperatury skry w
dolnej czci plecw (okolica ldwiowo-krzyowa) i w grnej czci plecw (okolica
szyjno-piersiowa), ktrego dokonano przed i po pierwszym zabiegu.
Subiektywnymi metodami oceny masau byy: ocena natenia blu mierzona
sal VAS oraz inne przygotowane przez autora badania pytania ankietowe dotyczce
wrae i odczu, jakie badani mieli w trakcie zabiegu, po jego zakoczeniu, w nastpny
dzie po masau, po zakoczonej serii masay i 2 tygodnie po ostatnim zabiegu.
Najwaniejszym punktem niniejszej pracy bya prba porwnania skutecznoci
zabiegw masau szwedzkiego wykonywanych z oliwk do masau z zabiegami
masau szwedzkiego wykonywanymi bez rodkw polizgowych (na sucho). Autor
badania nie znalaz adnej publikacji polskiej i anglojzycznej, w ktrej byaby
przedstawiona prba porwnania efektywnoci masau szwedzkiego wykonywanego z
oliwk i na sucho.
Znaleziono natomiast publikacje porwnujce masa szwedzki (klasyczny) z
akupunktur i indywidualn kinezyterapi, z masaem tajskim (gdzie nie wykazano
istotnych rnic midzy terapiami) [59, 69] i z innymi terapiami. [94] Inne prace
dotyczyy oceny skutecznoci masau wykonywanego na sucho [24] lub z oliwk, [46]
ale bez zestawienia ze sob tych terapii. Znaleziono take artykuy badajce wpyw
zintegrowanych terapii na dolegliwoci blowe plecw masa cznie z innymi
terapiami (kinezyterapeutycznymi i fizykalnymi). [52, 93]
Przeprowadzone badanie wykazao pozytywne efekty lecznicze stosowania
masau klasycznego. Odnotowano popraw ruchomoci krgosupa u wszystkich
badanych we wszystkich lub w wikszoci pomiarw oraz wyrany efekt
przeciwblowy tego zabiegu w dolegliwociach grzbietu. Podobne wnioski dotyczce
skutecznoci masau w walce z blami grzbietu rnego pochodzenia formuowane
byy w innych badaniach, ktre znaleziono.
Jednoczenie wykazano wysz skuteczno masau wykonywanego na sucho
nad masaem wykonywanym z oliwk do masau, pod wzgldem efektw
terapeutycznych, zarwno w obiektywnych metodach oceny jak i subiektywnych
metodach oceniajcych. W zdecydowanej wikszoci metod obiektywnych lepsza
skuteczno zabiegw masau wykonywanych na sucho zostaa potwierdzona
52
istotnoci statystyczn. Natomiast w metodach subiektywnych oglna wysza
skuteczno zabiegw masau wykonywanych na sucho tylko w czci wynikw
zostaa potwierdzona zakadan istotnoci statystyczn (p0,05).
rednie zmiany cinienia ttniczego i ttna, jakie wystpiy po pierwszym
zabiegu, wskazuj na korzystne dziaanie obu form masau, powodujc nieznaczne
obnienie tych parametrw. Masa wykonany na sucho da nieco lepsze efekty pod
ktem redniego spadku cinienia krwi. Natomiast masa z oliwk przynis lepszy
efekt redniego spadku ttna. Prawdopodobnie moe to wiadczy o wikszym
obcieniu ukadu krwiononego w czasie zabiegu wykonywanego na sucho.
Porwnujc oba masae, nie wykazano jednak istotnoci statystycznej potwierdzajcej
w znaczcy sposb lepsz skuteczno masau suchego. Dodatkowo, by dokadniej
oceni wpyw masau i ewentualne rnice midzy masaem wykonanym z oliwk i na
sucho, naleaoby zastosowa peny monitoring zmian przed i po zabiegach w czasie
trwania caej serii. Tak postpiono w badaniach dotyczcych wpywu masau
klasycznego na zmian cinienia i ttna u osb zdrowych w wieku 21-26 lat. Badajcy
wykonali 2 serie zabiegw (masa plecw i masa koczyn dolnych). Przed kadym z
zabiegw dokonywali pomiarw cinienia i czstoci ttna. Wyniki, jakie
przedstawiono wskazyway na uzalenienie zmian cinienia i ttna od masowanej czci
ciaa (po masau ng osignito wiksze obnienie badanych wartoci). Oglnie w
badaniach tych nie osignito istotnych statystycznie rnic w zmianie cinienia i ttna
u badanych po serii zabiegw. [54] W innym badaniu, gdzie pacjenci cierpieli na ble
grzbietu i towarzyszce im nadcinienie ttnicze, po serii zabiegw masau
medycznego stwierdzono, e rednie wartoci cinienia skurczowego i rozkurczowego
krwi w badanej grupie osb zmniejszyy si istotnie statystycznie oraz nastpia
redukcja dolegliwoci blowych grzbietu [56]
rednie zmiany temperatury na powierzchni skry w odcinku piersiowym i
ldwiowym, jakie wystpiy po pierwszym zabiegu z serii, wskazuj u obu form
masau na miejscowe podniesienie temperatury skry. Masa wykonany na sucho
podnis temp. skry o 0,6C wicej w stosunku do masau wykonanego z oliwk w
odcinku szyjno-piersiowym. Moe to by efekt wikszego tarcia podczas zabiegu
wykonywanego na sucho, co w konsekwencji moe przyczyni si do zwikszonego
odczynu po zabiegu. W odcinku ldwiowym oba sposoby masau day podobny
wzrost temperatury skry po wykonanym zabiegu (o 1,2C i 1,4C). Jest moliwym, e
brak rnic w tym przypadku spowodowany zosta niewaciwym czasem mierzenia
53
temperatury w odcinku ldwiowym. Pomiarw dokonywano po zakoczonym masau
grzbietu cznie z odcinkiem szyjnym krgosupa. Spowodowao to, e bezporednio po
zabiegu wykonywany by pomiar temperatury tylko w czci piersiowo-szyjnego
odcinka krgosupa. Natomiast pomiar w dolnym odcinku ldwiowym wykonany
zosta po kilku minutach od zakoczenia masau tej czci plecw, w tym czasie
okolica ta bya przykryta kocem lub rcznikiem. Do dokadniejszego zbadania wpywu
masau na ukrwienie skry w literaturze zaproponowano termografi, nie jest to jednak
metoda oglnodostpna dla kadego rehabilitanta. [91]
Wykazano popraw ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, piersiowym i
ldwiowym. T zaleno uzyskano w obu wersjach masau. Lepsze rezultaty
uzyskano przy metodzie masau na sucho. W zdecydowanej wikszoci rnice te
speniay istotno statystyczn. Najwiksz rnic midzy badanymi metodami
masau w wynikach poprawy ruchomoci w odcinku szyjnym, uzyskano w wyprocie
(1,8 cm), zgiciu bocznym w prawo mierzonym po prawej stronie i skrcie w prawo
mierzonym po prawej stronie (po 1,5 cm). Pomiar zmian zgicia w odcinku piersiowym
po serii masau wykaza wysz o 0,5 cm popraw ruchomoci po masaach bez rodka
polizgowego. Jeszcze wiksz rnic poprawy ruchomoci, bo o 0,8 cm uzyskano dla
wyprostu w odcinku piersiowym. Najwiksz rnic midzy badanymi metodami
masau w wynikach poprawy ruchomoci odcinka ldwiowego, uzyskano w skrcie w
prawo i w lewo mierzonym po prawej stronie (1,3 cm i 1,5 cm).
Moliwe, e na wiksz skuteczno w poprawie ruchomoci krgosupa
uzyskan w czasie zabiegu wykonywanego na sucho wpywa midzy innymi to, e brak
polizgu wymusza stosowanie wolniejszego tpa zabiegu, dokadniejsz prac z
masowan tkank, a nie masowanie po tkankach (jak to bywa przy duej iloci rodkw
polizgowych) oraz gbszy nacisk, co przyczynia si do wikszego rozlunienia
tkanek. Spenia wic to zaoenia masau tkanek gbokich. [95] Masujc bez rodkw
polizgowych skuteczniej (wiadomie lub nie) mona oddziaywa na powi
miniow dziki temu, e atwiej jest wwczas przesuwa powierzchowne tkanki w
danym kierunku. [71] Dziki temu w wikszym stopniu mona uzyska rozlunienie
mini i zredukowa bolesno. Ciekaw propozycj bada nad zmian napicia mini
przed seri masau i po niej jest wykorzystanie do tego celu elektromiografii. [91]
Inne opracowania porwnujce skuteczno masau na podstawie poprawy ruchomoci
krgosupa take wykazay skuteczno tej formy terapii, np. wirlej i
54
wsppracownicy wykazali, e masa leczniczy przyczyni si w istotny statystycznie
sposb do poprawy ruchomoci krgosupa i zmniejsza natenie blu. [36]
Najczstsze odczucia, jakie mieli badani podczas zabiegw danym sposobem
masowania, okrelane byy jako relaksujcy-odprajcy i mocny-intensywny. Masa z
oliwk czsto by okrelany jako przyjemny, czasem jako delikatny, rzadko jako
bolesny. Masa na sucho dodatkowo okrelany by jako przyjemny lub/i bolesny. Za
nieprzyjemny masa uznany by tyko przez cz badanych majcych masa na sucho,
ktrzy to okrelili ten zabieg take jako tpy, powodujcy pieczenie i szczypanie skry.
Wyniki takie pozwalaj przypuszcza, e masa z oliwk nie powoduje dla wikszoci
pacjentw dyskomfortu. Natomiast masa wykonany na sucho nie wszystkim
odpowiada i u czci badanych powodowa pewien dyskomfort.
W obu badanych grupach, ble odczuwao: w okolicach odcinka szyjnego po
masaach w danej grupie 13,8% (masa z oliwk) i 19% (masa na sucho). Bl
promieniujcy na koczyn grn po masaach nadal odczuwao 19% i 33,3%
badanych. W odcinku ldwiowo-krzyowym po serii masay ble w dalszym cigu
zgaszao 30,4% osb z grupy masau z oliwk i 18,8% osb z grupy masau suchego,
spord badanych zgaszajcych te dolegliwoci przed zabiegami. Bl promieniujcy na
koczyn doln po masaach nadal odczuwao 23,3% osb z grupy masau z oliwk i
25% osb z grupy masau suchego. Nieraz badani zgaszali, e jest to ju bl o niszym
nateniu, lub nie promieniuje ju tak daleko na obwd, ale jednak nadal jest
odczuwany i nie zosta w peni umierzony. wirlej i wsppracownicy wykazali w
swoich badaniach jeszcze lepsze wyniki pod tym wzgldem, jednak redni wiek w tym
badaniu wynis 42 lata. [36] Natomiast redni wiek w niniejszym opracowaniu to 54,8
lat. Moe mie to wpyw na wyniki porwnywanych bada.
Wyniki subiektywnych odczu skutecznoci masau w 10. stopniowej skali
bezporednio po pierwszym masau, 24 godz. po pierwszym zabiegu, oraz 2 tygodnie
po ostatnim masau z serii wykazay, e najwiksze zmiany zarwno pozytywne jak i
negatywne, badani odczuwali po pierwszym zabiegu i w trakcie trwania serii masay.
Dwa tygodnie po skoczonej serii efekty terapeutyczne, jakie zaszy dziki zabiegom
nadal si utrzymyway ale byy ju troch wyciszone. Naley zwrci uwag, e
badani z grupy masau suchego wrd innych odczu i nastpstw, jakie wywoa u nich
zabieg, podawali pieczenie i szczypanie skry, utrzymujce si dugo po masau
zaczerwienienie skry, pojawienie si krostek (podranienie mieszkw wosowych).
55
Ocena natenia blu wedug skali VAS take ulega poprawie - zmniejszeniu
odczuwanego blu. Wyniki byy zblione w obu badanych grupach i rednio natenie
blu w grupie masau z oliwk zmniejszyo si o 3,6 stopni, a w grupie masau suchego
zmniejszyo si o 3,9 stopni. Liczne badania wykorzystujce skal VAS przy ocenie
zmniejszenia natenia dolegliwoci blowych take otrzymay pozytywne wyniki. [36,
69, 92, 94]
Wyniki subiektywnej oceny masay wykonanych z oliwk i na sucho take
wskazuj w obu grupach na zmniejszenie natenia blu u badanych ju od pierwszego
zabiegu i efekt ten w trakcie trwania serii jest wzmacniany. Natomiast po upywie 2
tygodni od zakoczenia serii zabiegw u badanych nadal utrzymyway si korzystne
skutki terapeutyczne, ale byy one troch wyciszone w stosunku do okresu bezporednio
po ostatnim zabiegu z serii. W wynikach oceny subiektywnej, tak jak wedug
wskanikw obiektywnych, masa suchy wykaza wysz skuteczno. Jednak rnice
wynikw subiektywnej oceny masau nie byy ju tak oczywiste nie wykazyway
czsto zakadanej istotnoci statystycznej.
Wrd badanych zdarzay si osoby, u ktrych wyniki zmian ruchomoci
krgosupa byy bardzo korzystne, ale pacjent w subiektywnej ocenie nie zauway
znaczcej poprawy. Inni badani natomiast w subiektywnej ocenie zmniejszenia blu po
serii masau i poprawy samopoczucia wskazywali na du zmian na korzy, a
tymczasem wyniki poprawy ruchomoci krgosupa byy nieznaczne w stosunku do
stanu pocztkowego. Te indywidualne przypadki wskazuj, e nie zawsze wyniki
obiektywne id w parze z odczuciami i wraeniami pacjentw. Jednoczenie naley
zwrci uwag, e z medycznego punktu widzenia wyniki subiektywnej oceny masau
s mniej istotne od ocen obiektywnych.
Masa wykonywany na sucho okaza si skuteczniejszy, ale jednoczenie jest
zabiegiem, ktry moe by dla czci pacjentw niekomfortowy, bolesny i powodowa
podranienie skry. Uwzgldniajc tylko efektywno zabiegu, naleaoby w masau
medycznym opartym na masau klasycznym (szwedzkim), zaleci wykonywanie go bez
rodkw polizgowych wszystkim pacjentom. Tak wykazay wyniki tego badania.
Masa wykonywany na sucho okaza si by zabiegiem intensywniejszym o wyszej
bodcowoci dla organizmu pacjenta ni masa z oliwk, oddziaujc mocniej na
powi oraz pozwalajc wykona wicej specjalnych chwytw/technik np. chwyt na
wyrostki kolczyste. Masa z oliwk daje wikszy polizg i zmniejszajc tarcie, nie
pozwaa na gbsze, mocniejsze i pewniejsze uchwycenie masowanych tkanek. Jest to
56
bodziec o mniejszej intensywnoci oraz przynosi sabszy odczyn miejscowy i
prawdopodobnie oglny, w porwnaniu z masaem wykonanym na sucho.
Wykorzystany moe by w ramach zabiegw relaksacyjnych.
Majc do wyboru masa na sucho i z oliwk naley przypomnie regu
Hildebrandta, ktra mwi midzy innymi o niekorzystnym dziaaniu bodcw bardzo
silnych na organizm. Przy doborze siy bodca naley kierowa si zasad, e bodziec
powinien by tak silny, jak to jest konieczne, a jednoczenie tak saby, jak to jest tylko
moliwe. [80] Dlatego nie wszyscy pacjenci mog i powinni korzysta z masau
suchego. Naley uwzgldni ich oglny stan, wydolno sercowo-naczyniow i
oddechow, choroby towarzyszce, stan skry oraz podatno na podranienie naskrka
i mieszkw wosowych. U czci pacjentw masa suchy mona by zastosowa jako
spotgowanie bodca w drugiej poowie zleconej serii, czyli najpierw wykona kilka
masay z oliwk, a nastpnie, gdy pacjent jest ju przyzwyczajony do zabiegu,
wykonywa kolejne masae z serii na sucho.
57
ROZDZIA 7. WNIOSKI
1. Masa klasyczny (szwedzki) jest skuteczn form terapii redukujc ble

grzbietu.
2. U pacjentw korzystajcych z masau suchego, stwierdzono wiksz popraw
ruchomoci krgosupa, lepsze efekty terapeutyczne ni u badanych korzystajcych z
masau z oliwk.
3. Masa suchy wywouje wiksze ukrwienie skry i wikszy wzrost temperatury
na powierzchni skry. Powoduje powstanie intensywniejszego odczynu miejscowego.
4. Nie stwierdzono istotnych rnic w tym badaniu pod wzgldem wpywu
porwnywanych masay na zmiany cinienia ttniczego i ttna.
5. Masa suchy jest skuteczniejszy w zmniejszeniu odczuwania dolegliwoci
blowych krgosupa wg subiektywnych opinii pacjentw. Jednak nie stwierdzono tu
istotnych statystycznie rnic w stosunku do masau z oliwk.
6. Masa suchy w stosunku do masau z oliwk znacznie czciej moe
powodowa dyskomfort w czasie i po zabiegu oraz podrania skr.
7. Masa z oliwk jest zabiegiem bardziej relaksujcym i wyciszajcym ni
masa wykonany na sucho.
58
8. STRESZCZENIE
Tytu: Porwnanie skutecznoci zabiegw masau, wykonywanych z rodkiem

polizgowym i na sucho u pacjentw z blami grzbietu.
Autor: ukasz Skrzypkowski
Wstp: Celem pracy jest porwnanie wpywu masau szwedzkiego wykonanego
z oliwk i na sucho (bez rodkw polizgowych) pod wzgldem poprawy ruchomoci
krgosupa i zmniejszenia dolegliwoci blowych grzbietu. Dodatkowo porwnany
zosta wpyw obu wersji masau na cinienie ttnicze krwi i ttno oraz zmian
temperatury na powierzchni plecw.
Materia i metody: W badaniu wzio udzia 75 pacjentw (rednia wieku 54,8
lat) cierpicych na rne dolegliwoci odkrgosupowe, majcych skierowanie lekarskie
na seri 10 zabiegw masau. Badanych losowo podzielono na dwie grupy: grup
masowan z oliwk, ktra liczya 39 osb i grup masowan na sucho suchego liczc
36 osb. Do bada wykorzystano pomiary linijne ruchomoci krgosupa wykonane
przed pierwszym i po ostatnim zabiegu z serii, pomiar cinienie ttniczego i ttna oraz
temperatury skry, ktry wykonano przed i po pierwszym zabiegu oraz wasn
dokumentacj medyczn. Oceniono take natenia blu mierzone skal VAS. Na
podstawie autorskiej ankiety badano odczucia dotyczce umiejscowienia blu przed i
po masaach oraz wraenia, jakie badani mieli w trakcie zabiegw i po nich.
Wyniki: Otrzymane wyniki wskazuj na korzystne efekty terapeutyczne masau
szwedzkiego w obnieniu natenia dolegliwoci blowych grzbietu. Masa suchy
spowodowa wiksz popraw ruchomoci krgosupa i lepsze efekty terapeutyczne
oraz wikszy odczyn miejscowy ni z masa z oliwk. Rnice te byy istotne
statystycznie. Zanotowano spadek cinienia ttniczego krwi i czstoci ttna po masau,
jednak nie stwierdzono istotnych rnic midzy masaami. Subiektywne odczucia
badanych wskazay na wyszo masau suchego w obnieniu odczuwanych
dolegliwoci krgosupa, jednak nie stwierdzono w tym porwnaniu istotnych
statystycznie rnic w stosunku do masau z oliwk. Masa suchy w stosunku do
masau z oliwk czciej powodowa dyskomfort w czasie i po zabiegu oraz u kilku
badanych podrani skr.
Wnioski: Masa szwedzki wykonany na sucho okaza si efektywniejszy od
masau szwedzkiego wykonanego z oliwk pod wzgldem poprawy ruchomoci
krgosupa i zmniejszenia natenia dolegliwoci blowych grzbietu.
59
9. ABSTRACT
Title: Comparison the effectiveness of the Swedish massage treatments, made

with the lubricant and dry in patients with back pain.
Author: ukasz Skrzypkowski
Introduction: Aim of this study is to compare the effect of Swedish massage
made with olive and dry (without lubricants) in terms of improving the mobility of the
spine and reduce back pain. In addition compared the effect of both versions of massage
on blood pressure and heart rate and temperature changes on the surface of the back.
Materials and methods: The study included totally 75 patients (mean age 54.8
years) suffering from various back problems, having a medical referral to a series of 10
massage treatments recommended by specialists (Doctor Specialist). The patients were
randomly divided into two groups: The first one had been treated with olive. This group
consisted 39 people. The second group had been treated without lubricant. That group
had 36 people. In this experiment, used the study measurements of linear motion in the
spine made before the first and after the last treatment of the series, to compare the
measurement of blood pressure and pulse rate, and skin temperature, which had been
performed before and after the first treatment and their own medical records. In
additional pain intensity had been assessed and measured by VAS scale. Based on the
author's survey examined feelings about the location of pain before and after massages,
and that the respondents had experience during and after the treatment.
Results: The results show the beneficial effects of Swedish massage therapy in
reducing the intensity of back pain. Dry massage resulted in more improvement in
spinal mobility and better therapeutic effects and more local reaction than with a
massage with olive. These differences were statistically significant. There has been a
decrease in blood pressure and pulse rate after the massage but there were no significant
differences between the massages. Subjective feelings of the respondents also indicated
the superiority of dry massage the back pain is felt, but there was in this comparison no
statistically significant differences in relation to a massage with olive. Comparing dry
massage to massage with olive, often causing discomfort during and after surgery, and
in several test irritated skin.
Conclusions: Swedish massage performed on a dry, proved to be more effective
than Swedish massage with olive made in terms of improving the mobility of the spine
and reduce the intensity of pain in the back.
60
10. BIBLIOGRAFIA
1. Rakowski A., Krgosup w stresie, jak usun bl i jego przyczyny, GWP,
Gdask 2011, s. 9, 36-97
2. Zborowski A., Masa Klasyczny, wyd. 3., AZ, Krakw 2005, s. 7, 9-13, 16-38,
285-347, 411-41
3. Prochowicz Z., Podstawy masau leczniczego, wyd. 5, Wyd. lekarskie PZWL,
Warszawa 2004, s. 11-12, 13-16, 47-83
4. Magiera L., Automasa leczniczy, Bio-Styl, Krakw 1998, s. 9
5. Magiera L. Klasyczny masa leczniczy, teoria i praktyka, automasa, wyd. 2,
Krakw 2006, s. 11-12, 17, 18-26, 33-61, 151-159
6. Kasperczyk T, Magiera L., Mucha D., Walaszek R., Masa z elementami
rehabilitacji, Rehmed, Krakw 2006, s.15-36, 46-55
7. Straburzyski G., Straburzyska-Lupa A., Fizjoterapia, wyd. 3, Wyd. lekarskie
PZWL, Warszawa 2007, str. 670
8. Marecki B., Anatomia funkcjonalna w zakresie studiw wychowania fizycznego i
fizjoterapii, wyd. 4, Pozna 2004, s. 139-158
9. McKenzie R., red. naukowy polskiego wyd. Stengert T., red. n. Materna B.,
Wylecz swoje plecy, Med-Media, Warszawa 2010, s. 15-17
10. Szabuniewicz S., Ble krgosupa, terapia metod Mcknziego, poradnik, wyd. 2,
Harmonia, Gdask 2004, s. 9-11, 17-32
11. Abrahams P., przekad: Kaczorowska M., Kaczorowski S., Atlas anatomii,
wiat ksiki, Warszawa 2002, s. 94-95
12. http://pl.wikipedia.org/wiki/B%C3%B3l#cite_note-1 z 07.05.2013
13. Baker B.A., Reisky P., Ble i choroby krgosupa, Wyd. Amber, Warszawa
2001, s. 12-27
14. Kwolek A., Rehabilitacja medyczna, Wyd. Medyczne Urban & Partner,
Wrocaw 2007, s. 116-129
15. Stodolny J., Choroba przecieniowa krgosupa epidemia naszych czasw,
Wyd. ZL Natura, Kielce 2004, s. 17-36
16. Nowotny J., Podstawy fizjoterapii, podstawy teoretyczne i wybrane aspekty
praktyczne, cz 1, wyd. 4, Wyd. Kasper, Katowice 2004, s. 222-223
17. wierkot J., Ble krzya etiologia, diagnostyka i leczenie, Przewodnik Lekarza
2/2006, Wrocaw, s. 86-98
61
18. http://www.fizjo-reh.pl/Art_BK.html, z 07.05.2013
19. Massalski ., System klasyfikacji zespow blowych krgosupa wedug metody
McKenzie, Fizoterapia, Kwartalnik, 2011, 11, 3, s. 63-71
20. Lisiski P., Jachowska A., Samborski W., Metody fizjoterapeutyczne w leczeniu
wysuni krka midzykrgowego w odcinku ldwiowym krgosupa,
Fizjoterapia Polska, 2006, 3 (4), 6, s. 222-226
21. Andrzejewski W., Kassolik K., Adam P., Ocena skutecznoci masau
medycznego w zmianach zwyrodnieniowych ldwiowego odcinka krgosupa,
22. Andrzejewski W., Kassolik K., Kara A., Kara G., Trzsicka E., Ocena
efektywnoci masau medycznego u osb z blami dolnego odcinka krgosupa,
23. Kassolik K., Pawlak H., Andrzejewski W., Rola masau medycznego w
normalizacji reakcji naczynioruchowych towarzyszcych zespoom blowym
szyjno-ramiennym, Fizjoterapia Polska, 2005, 5, 4, s. 406-410
24. Szubzda M., Kamierczak U., Hagner W., Dzieranowski M., Wpyw masau
leczniczego na popraw ruchomoci i zmniejszenie dolegliwoci blowych
krgosupa, Fizjoterapia Polska, 2007, 2 (4), 7, s. 165-170
25. Kassolik K., Andrzejewski W., Kaczmarski T., Trzsicka E., Masa leczniczy w
zmianach zwyrodnieniowych szyjnego odcinka krgosupa, Fizjoterapia, 2005,
13, 4, s. 53-60
26. Kassolik K., Andrzejewski W., Sobiech K. A., Trzsicka E., Ocena efektywnoci
masau medycznego w zespole blowym dolnego odcinka krgosupa na
podstawie wybranych parametrw biochemicznych, Fizjoterapia, 2004, 12, 4, s.
38-43
27. Kassolik K., Nowak B., Andrzejewski W., Masa medyczny jako jeden ze
sposobw leczenia zespou blowego dolnego odcinka krgosupa, Polska
Medycyna Rodzinna, 2000, 2, 4, s. 519-522
28. Choodecki D., Kassolik K., Zosu G., Krawiecka-Jaworska E., Masa medyczny
jako rodek terapeutyczny w leczeniu blw dolnego odcinka krgosupa, Polska
Medycyna Rodzinna, 2001, 3, 3, s. 217-220
29. Steciwko A., Kassolik K., Masa medyczny w przypadkach zmiany krzywizny
odcinka szyjnego krgosupa, Polska Medycyna Rodzinna, 2000, 2, 3, s. 379-
380
62
30. Pawlak H., Masa medyczny w normalizacji czynnoci ukad ruchu w wieku
podeszym, Polska Medycyna Rodzinna, 2000, 2, 3, s. 382-384
31. Steciwko A., Kassolik K., Masa medyczny w blach dolnego odcinka
krgosupa, Polska Medycyna Rodzinna, 2000, 2, 3, s. 378-379
32. Kassolik K., Nowak B., Masa medyczny w leczeniu zespou blowego dolnego
odcinka krgosupa, Polska Medycyna Rodzinna, 2000, 2, 1, s. 55-7
33. Olkowski G., Masa kobiet w ciy, Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja,
2010, 6 (10), s. 54-59
34. Miedzianow M., Zespoy blowe krgosupa z perspektywy wieloletniej
praktyki. Wywiad z dr Mari Jarug, Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja,
2011, 2 (14), s.4-7
35. Istrati J., Przewleky zesp blowy krgosupa szyjnegopostpowanie wedug
medycyny opartej na faktach, Rehabilitacja Medyczna, 2012, 16, 4, s. 37-40
36. wirlej A., wirlej Ag., Maciejczak A., Efekty masau leczniczego w terapii
blw krgosupa, Przegld Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2007, 3, s.
253-257
37. Chochowska M., Marcinkowski J.T., Rglewska P., Babiak J., Masa klasyczny
i masa wibracyjny punktw spustowych blu w leczeniu zespou blowego
krgosupa z towarzyszcym mu obnieniem nastroju u osb starszych,
Problemy higieniczno epidemiologiczne, 2011, 92 (3), s. 428-435
38. Wjcik A., Martowicz B., Zespoy blowe odcinka ldwiowo-krzyowego
krgosupa, Think, 2012, 2 (10), s. 50-63
39. Mikua E., Szczotka P., Masa w penym spektrum, Rehabilitacja w praktyce,
2006, 1, s. 32-34
40. Mikua E., Szczotka P., Terapia, profilaktyka, relaksacja, Rehabilitacja w
praktyce, 2006, 2, s. 34-36
41. Mikua E., O profilaktyce zdrowia pracownikw, Rehabilitacja w praktyce,
2006, 4, s. 34-36
42. Kassolik K., Spryste odksztacanie tkanek a rozwj technik masau,
Rehabilitacja w praktyce, 2008, 1, s. 42-44
43. Ciejka E., Chwastowski M., Tajemnica dotyku, Rehabilitacja w praktyce, 2008,
2, s. 43-45
44. Okrglicka-Forysiak E., Andrzejewski W., Kassolik K., Kompetencje zawodowe
masaysty, Rehabilitacja w praktyce, 2008, 2, s. 46-48
63
45. Mizgier P., Kassolik K., Andrzejewski W., Skuteczno serii 10 zabiegw
masau klasycznego w zespole blowym dolnego odcinka krgosupa,
46. Woszek R., Andrzejewski W., Kassolik K., Ocena efektywnoci masau
leczniczego u osb ze zmianami przecieniowymi odcinka ldwiowego
krgosupa, Rehabilitacja w praktyce, 2011, 1, s. 52-56
47. Falkowski R., Pniewski J., Brzozowski M., Andrzejewski W., Kassolik K.,
Ocena skutecznoci masau tensegracyjnego u pacjenta z uwypukleniem
krkw midzykrgowych na poziomach Th 5-Th 6-Th 7 opis przypadku,
48. Nowak Z., Pacyna A., wierkosz S., Wskazwki do badania i terapii w
zespoach blowych krgosupa dzieci i modziey, Rehabilitacja w praktyce,
2012, 2, s. 24-30
49. Wilk I., Andrzejewski W., Kassolik K., Moliwoci zastosowania masau w
blach krgosupa, Rehabilitacja w praktyce, 2012, 5, s. 50-56
50. Opara J., Wawrzyk-Uchroska H., Pethe-Kania K., Fizjoterapia w
zesztywniajcym zapaleniu staww krgosupa, Rehabilitacja w praktyce, 2013,
1, s. 44-48
51. Wilk I., Kassolik K., Andrzejewski W., Brzozowska I., Kompetencje i
predyspozycje psychofizyczne do wykonywania zawodu masaysty, Rehabilitacja
w praktyce, 2013, 1, s. 52-57
52. Lisiski P., Wooszyk M., Zastosowanie cakowitego wskanika blu ocenie
leczenia fizjoterapeutycznego rwy kulszowej, Fizjoterapia Polska, 2005, 5, 3, s.
301-311
53. Bolach B., Woniewski M., Bolach E., Niektre czynniki warunkujce
skuteczno fizjoterapii chorych z dyskopati odcinka ldwiowego krgosupa,
Fizjoterapia, 2000, 8, 4, s. 16-18
54. Walaszek R., Kasperczyk T., Nowak ., Wpyw masau klasycznego na zmiany
wartoci cinienia ttniczego krwi i czsto ttna u osb zdrowych w wieku 21-
26 lat, Fizjoterapia, 2009, 7, 1, s. 16-19
55. Topolska M., Chrzan S., Sapua R., Kowerski M., Sobo M., Marczewski.,
Ocena skutecznoci masau leczniczego u osb z blami szyjnego odcinka
krgosupa, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 2012, 14 (2), s.115-123
64
56. Andrzejewski W., Kassolik K., Nowak B., Steciwko A., Mucha A.,
Marcinkowski ., Zastosowanie masau medycznego u osb z nadcinieniem
ttniczym i towarzyszcymi dolegliwociami blowymi krgosupa, Family
Medicine & Primary Care Review., 2007, 9 (1), s.75-81
57. Marszaek A., Masa klasyczny w terapii krgosupa, Medycyna Manualna,
2006, 10 (4) s. 26-41
58. Hernandez-Reif M., Field T., Diego M., Fraser M., Lower Back Pain And Sleep
Disturbance Are Reduced Following Massage Therapy, Journal of Bodywork
and Movement Therapies, 2007, volume 11, p. 141145
59. Franke A., Gebauer S., Franke K., Brockow T., Acupuncture massage vs
Swedish massage and individual exercise vs group exercise in low back pain
sufferers-a randomized controlled clinical trial in a 2 x 2 factorial design,
Research in Complementary and Classical Natural Medicine, 2000, v. 7(6), p.
286-293
60. Ernst E., Massage therapy for low back pain: a systematic review, J Pain
Symptom Manage, 1999, v. 17(1), p. 65-69
61. Zheng Z., Wang J., Gao Q., Hou J., Ma L., Jiang C., Chen G., Therapeutic
evaluation of lumbar tender point deep massage for chronic non-specific low
back pain, Journal of traditional Chinese medicine, v. 32, Issue 4, December
2012, p. 534-537
62. Kong L.J., Fang M., Zhan H.S., Yuan W.A., Tao J.M., Qi G.W., Cheng, Y.W.,
Chinese massage combined with herbal ointment for athletes with nonspecific
low back pain: A randomized controlled trial, Evidence-based Complementary
and Alternative Medicine, v. 2012, article number 695726
63. Cherkin D.C., Sherman K.J., Kahn J., Erro J.H., Deyo R.A., Haneuse S.J, Cook
A.J., Effectiveness of focused structural massage and relaxation massage for
chronic low back pain: Protocol for a randomized controlled trial, Trials, v. 10,
20 October 2009, Article number 96
64. Furlan A.D., Imamura M., Dryden T., Irvin E., Massage for low back pain: An
updated systematic review within the framework of the cochrane back review
group, Spine, v. 34, Issue 16, July 2009, p. 1669-1684
65. Field, T., Hernandez-Reif M., Diego M., Fraser M., Lower back pain and sleep
disturbance are reduced following massage therapy, Journal of Bodywork and
Movement Therapies, v. 11, Issue 2, April 2007, p. 141-145
65
66. Chatchawan U., Thinkhamrop B., Kharmwan S., Knowles J., Eungpinichpong
W., Effectiveness of traditional Thai massage versus Swedish massage among
patients with back pain associated with myofascial trigger points, Journal of
Bodywork and Movement Therapies, v. 9, Issue 4, October 2005, p. 298-309
67. Wang B., Wu J.-X., Wang J., Active exercise and massage for nonspecific low
back pain: A clinical randomized controlled trial, Chinese Journal of Clinical
Rehabilitation, v. 9, Issue 10, March 2005, p. 1-3
68. Walach H., Gthlin C., Knig M., Efficacy of Massage Therapy in Chronic
Pain: A Pragmatic Randomized Trial, Journal of Alternative and
Complementary Medicine, v. 9, Issue 6, December 2003, p. 837-846
69. Preyde M., Effectiveness of massage therapy for subacute low-back pain: A
randomized controlled trial, Canadian Medical Association Journal, v. 162,
Issue 13, 27 June 2000, p. 1815-1820
70. Sztumski J., Wstp Do Metod I Technik Bada Spoecznych, wyd. V, Katowice
1999, s. 22, 66
71. R. Louis Schulz Ph.D., Rosemary Feitis D.O., przekad Polaski A..,
Nieskoczona sie, anatomia powizi w dziaaniu, wyd.3, Virgo, Warszawa
2008, s. 131-139
72. Chaitow L., Fritz S., red. Gnat R., Masa leczniczy, ble gowy i grnego
odcinka krgosupa, Wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocaw 2009, s.99-132
73. Chaitow L., Fritz S., red. Dziak A., Masa leczniczy, ble dolnego odcinka
krgosupa i miednicy, Wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocaw 2009, s.99-141
74. http://e-dok.rm.dk/e-
dok/e_701001.NSF/UI2/E2E7BFC6859CDA28C125777D003DE1AD?OpenDoc
ument (Rycina skali VAS z 05.12.2012)
75. http://www.statsoft.pl/textbook/stathome.html?gclid=CPK0xOaJyrcCFYRa3god
mXAAiA z 11.06.2013
76. http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Statystyka_nieparametryczna z 11.06.2013
77. Chaitow L., Fritz S., red. Saulicz E., Masa leczniczy, badanie i leczenie
miniowo-powiziowych punktw spustowych, Wyd. Elsevier Urban & Partner,
Wrocaw 2010, s.127-153
78. Buckup K., przekad Gadzik T.S., Testy kliniczne w badaniu koci, staww i
mini, wyd. 3, Wyd. lekarskie PZWL, Warszawa 2008, s.6-7
66
79. Walaszek R., Kasperczyk T., Magiera L., Diagnostyka w kinezyterapii i masau,
Biosport, Krakw 2007, s. 12-64, 78-83,
80. Magiera L., Walaszek R., Masa sportowy z elementami odnowy biologicznej,
Biosport, Krakw 2004, s. 53-110
81. Radziszewski K. R., Narzyski R., Trakcje w leczeniu zespow blowych
krgosupa, Valetudinaria: postpy medycyny klinicznej i wojskowej, 2006, 11
(2), s.62-65
82. Szaapski R., Metoda uoeniowa w fizjoterapii zespou szyjno-barkowego i
blw krzya, Postpy Rehabilitacji,1998, 12 (1), s.129-133
83. Baranczewicz M., Wilk I., Pozycje uoeniowe w masau leczniczym - cz. I
podstawowe zasady dobrej pozycji uoeniowej, Rehabilitacja w praktyce, 2007,
3, s. 38-40
84. Pawlak H., Kassolik K., Pozycje uoeniowe w masau leczniczym - cz. II
zastosowanie pozycji uoeniowej, Rehabilitacja w praktyce, 2007, 4, s. 27-30
85. Zdunek P., Testy kliniczne w korzeniowych blach dolnego odcinka krgosupa,
86. Andrzejewski W., Kassolik K., Pawlak H., Rka jako aparat wykonawczy
masau, Rehabilitacja w praktyce, 2010, 1, s. 45-46
87. Kasper M., Kciuk M., Radziszewski , Ciesielski T., Joczyk T., Rutkowski T.,
Halski T., Zmiany napicia minia prostownika grzbietu w odcinku
ldwiowym pod wpywem wakw i klinw stosowanych podczas masau,
88. Zborowski A., Masa w wybranych jednostkach chorobowych cz 1, Wyd.
AZ, Krakw 2005, s. 13-15, 16-293, podzia dolegliwoci blowych-schorze,
89. Zborowski A., Masa w wybranych jednostkach chorobowych cz I1, Wyd.
AZ Krakw 2005, s. 13-15, 124-271, 316-324
90. Andrzejewski W., Witkowski T., Kossolik K., Ponikowski P., Wpyw masau
medycznego na zmienno rytmu serca zdrowych osb, Fizjoterapia, 2003, 11, 3,
s. 52-56
91. Supska L., Dymarek R., Ptaszkowski K., Krcijasz K., Pilok K., Resel J.,
Przegld wybranych metod obiektywizujcych skutki masau klasycznego,
67
92. ysak A., Podczarska-Gowacka M., Zastosowanie masau leczniczego oraz
terapii wg koncepcji Neurac w dolegliwociach blowych odcinka ldwiowo-
krzyowego, Rehabilitacja w praktyce, 2010, 4, s. 54-57
93. Lara-Palomo I.C., Aguilar-Ferrndiz M.E., Matarn-Pearrocha G.A., Saavedra-
Hernndez M., Granero-Molina J., Fernndez-Sola C., Castro-Snchez A.M.,
Short-term effects of interferential current electro-massage in adults with
chronic non-specific low back pain: A randomized controlled trial, Clinical
Rehabilitation, v. 27, Issue 5, 2013, p. 439-449
94. Amanollahi A., Naghizadeh J., Khatibi A., Hollisaz M.-T., Shamseddini A.-R.,
Saburi A., Comparison of impacts of friction massage, stretching exercises and
analgesics on pain relief in primary fibromyalgia syndrome: A randomized
clinical trial, Tehran University Medical Journal, v. 70, Issue 10, 2013, p. 616-
622
95. Riggs A., przekad Borkowski Z.., Masa tkanek gbokich, wizualny
przewodnik po technikach, Opolgraf, 2008, s. 40-41
68
11. WYKAZ TABEL
Tab. 1. Gwne przyczyny odpowiedzialne za ble krzya...11

Tab. 2. Przyczyny blw krzya....12
Tab. 3. Klasyfikacja blu krgosupa wg Midzynarodowego Stowarzyszenia
Badania Blu..13
Tab. 4. Podzia pacjentw biorcych udzia w badaniu pod wzgldem pci i
wieku..32
Tab. 5. Podzia pacjentw biorcych udzia w badaniu pod wzgldem
wykonywanej pracy34
Tab. 6. Zmiany cinienia i ttna po danym masau....38
Tab. 7. Zmiany temp. powierzchni skry w grnym odcinku piersiowym i dolnym
odcinku ldwiowym po danym masau....39
Tab. 8. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym po masau z
oliwk.....40
Tab. 9. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym po masau na
sucho...40
Tab. 10. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym....41
Tab. 11. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym po masau z
oliwk.....42
Tab. 12. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym po masau na
sucho...42
Tab. 13. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym.....43
Tab. 14. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym po masau z
oliwk.43
Tab. 15. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym po masau na
sucho...44
Tab. 16. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym...45
Tab. 17. Procentowy podzia pod wzgldem wystpowania u pacjentw blu
przed i po zabiegach, na podstawie subiektywnych odczu...46
100% zmian) bezporednio po pierwszym zabiegu...47
100% zmian) 24 godz. po pierwszym zabiegu...48
69
100% zmian) 2 tygodnie po zakoczonej serii zabiegw...48
Tab. 21. Ocena odczuwanego natenia blu przez pacjentw za pomoc skali
VAS, przed i po zabiegach.....50
Tab. 22. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, wartoci nie
zaokrglone.76
Tab. 23. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym, wartoci nie
zaokrglone.76
Tab. 24. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym, wartoci nie
zaokrglone.76
Tab. 25. Rnice cinienia i ttna, wartoci nie zaokrglone.77
Tab. 26. Rnice temperatury powierzchni skry, wartoci nie zaokrglone....77
Tab. 27. Rnice natenia odczuwanego blu w skali VAS, wartoci nie
zaokrglone.....77
Tab. 28. Rnice subiektywnej oceny masau w skali 0-10, bezporednio po 1.
zabiegu, wartoci nie zaokrglone..77
Tab. 29. Rnice subiektywnej oceny masau w skali 0-10, dob po 1. zabiegu,
wartoci nie zaokrglone77
Tab. 30. Rnice subiektywnej oceny masau w skali 0-10, 2 tygodnie po
skoczonej serii masau, wartoci nie zaokrglone...78
70
12. WYKAZ RYCIN
Ryc. 1. Krgosup z klatk piersiow (przekrj strzakowy), oraz widok boczny

krgosupa zwrconego przodem w lew stron..5
Ryc. 2. Segment ruchowy krgosupa oraz trzon krgowy..6
Ryc. 3. Widok z gry na krg z dyskiem, wizadami i nerwami7
Ryc. 4. Minie gbokie i powierzchowne grzbietu8
Ryc. 5. Ewolucja Czowieka...10
Ryc. 6. Podzia masau leczniczego.......16
Ryc. 7. Masa grzbietu: a) ugniatanie minia czworobocznego grzbietu, b)
ugniatanie dolnej czci plecw, c) rozcigania grzbietu...17
Ryc. 8. Pomiaru cinienia ttniczego i ttna...22
Ryc. 9. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, mierzone po prawej
stronie: a) pozycja 0, b) skon w praw stron, c) skon w lew stron..23
Ryc. 10. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, mierzone po
prawej stronie: a) pozycja 0, b) skrt w praw stron, c) skrt w lew
stron..24
Ryc. 11. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym, mierzone po
prawej stronie: a) pozycja 0, b) skrt w praw stron, c) skrt w lew
stron..25
Ryc. 12. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym - Test
Schobera: a) pozycja 0, b) skon, c) wyprost..26
Ryc. 13. Pomiary temperatury skry: a) grny docinek piersiowy krgosupa, b)
dolny odcinek ldwiowo krgosupa....27
Ryc. 14. Masa grzbietu z oliwk: a) nalewanie oliwki na do, b) gaskanie
podune plecw domi, c) gaskanie podune kciukami prostownikw grzbietu,
d) ugniatanie grzbietu, e) wibracja stabilna, f) rozciganie grzbietu podune, g)
rozciganie grzbietu w poprzek, h) koczce gaskanie podune plecw...29-30
Ryc. 15. Masa karku, ugniatanie minia czworobocznego grzbietu...30
Ryc. 16. Oczyszczanie skry pacjenta, wykorzystujc rcznik papierowy
nasczony spirytusem.....31
Ryc. 17. Ryc. 17. Podzia procentowy pacjentw wedug diagnozy lekarskiej -
przyczyn blu grzbietu. A grupa korzystajca z masau z oliwk, B grupa
korzystajca z masau suchego......33
71
Ryc. 18. Okres wystpowania i charakter blu wrd osb biorcych udzia w
badaniu35
Ryc. 19. Okresy w cigu doby i wykonywane czynnoci powodujce nasilenie si
blu u badanych pacjentw ...36
Ryc. 20. Inne zabiegi, z jakich korzystali pacjenci w czasie pobierania serii
masau....37
Ryc. 21. Rnica zmiany cinienia i ttna po danym masau....38
Ryc. 22. rednia zmiana temp. (w C) powierzchni skry w grnym odcinku
piersiowym i dolnym odcinku ldwiowym, po danym masau ...39
Ryc. 23. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym..41
Ryc. 24. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym.42
Ryc. 25. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym...44
Ryc. 26. Procentowy rozkad odczuwania danego zabiegu masau przez
pacjentw46
Ryc. 27. rednia zmiana odczu blu przez pacjentw wg skali VAS.....50
Ryc. 28. ANKIETA (wersja I). Porwnanie skutecznoci zabiegw masau,
wykonywanych z rodkiem polizgowym i na sucho u pacjentw z blami
grzbietu......73-75
72
13. ZACZNIKI
Ryc. 28. ANKIETA (wersja I). Porwnanie skutecznoci zabiegw masau,

wykonywanych z rodkiem polizgowym i na sucho u pacjentw z blami grzbietu
Szczecin ..2013.
1. Cinienie i ttno przed 1. masaem.
2. Cinienie i ttno po 1. masau.
3. Pomiary zakresu ruchw krgosupa Odcinek szyjny
Rodzaj pomiaru Przed masaami Po masaach

Pozycja 0
Z
W
Pozycja 0 P str. L str. P str. L str.
Skon w P
Skon w L
Skrt w P
Skrt w L
4. Pomiary zakresu ruchw krgosupa Odcinek piersiowy

Pozycja 0
Z
W
5. Pomiary zakresu ruchw krgosupa Odcinek ldwiowy

Pozycja 0 Zgicie Wyprost Zgicie Wyprost
Z x x
W (mierzony z przodu) x x
Skon w P
Skon w L
Skrt w P
Skrt w L
Test Schobera Pozycja 0
Z
W
6. Temperatura skry przed 1. masaem (na prostowniku grzbietu na wysokoci opatki i na odc.
ldw.) Th..L..
7. Temperatura skry po 1. masau (na prostowniku grzbietu na wysokoci opatki i na odc.
ldwiowym.) Th..L...
8. Przyczyna blu grzbietu diagnoza lekarska:
73
9. Pe: Kobieta
Mczyzna
10. Wiek (rok urodzenia):
11. Zawd:
Ucze/Student
Pracujcy/a (fizycznie czy umysowo?)
Emeryt/Rencista
Bezrobotny
Inne...
12. Od kiedy wystpuj dolegliwoci blowe i jaki jest charakter blu? (mona zaznaczy wicej ni 1
odpowied):
Okres wystpowania blu Bl Stay Bl Zmienny

Od miesica
Od 6 miesicy
Od roku
Duej ni rok
Inna moliwo
13. Obszar wystpowania blu (mona zaznaczy wicej ni 1 odpowied):
Okolica wystpowania blu Przed masaami Po masaach

Okolica szyi/karku
Czy bl promieniuje z okolicy

szyi? Jeli tak to gdzie?
Odcinek piersiowy

piersiowej? Jeli tak to gdzie?
Odcinek ldwiowo-krzyowy

ldwiowo-krzyowej? Jeli tak
to gdzie?
14. Jak odczuwasz wykonany masa (mona zaznaczy wicej ni 1 odpowied):
Wraenia masau
Przyjemny
Delikatny
Relaksujcy, odprajcy
Mocny, Intensywny
Bolesny
Nieprzyjemny
Inna moliwo
74
15. Kiedy bl si nasila (mona zaznaczy wicej ni 1 odpowied):
Rano
Po poudniu/wieczorem
W czasie chodzenie/lokomocji
W czasie spoczynku pozycja siedzica / stojca
W czasie spoczynku pozycja leca
Inne (podaj).
16. Z jakich zabiegw obecnie korzystasz w celu zmniejszenia blu?
Tylko z masau
Z masau i gimnastyki leczniczej
Z masau i zabiegw fizyklnych (jakie?).......
Z masau i farmakoterapii (jakie leki?)....
Inne (jakie?)...
17. Jak oceniasz intensywno wystpujcego u Ciebie blu w skali od 0 do 10 (skala VAS)?
Przed masaami Po masaach
18. Jak oceniasz skuteczno wykonanego masau? (PRZYPORZDKUJ SKAL DLA

WSZYSTKICH PUNKTW) Odpowiedzi podaj wg skali, gdzie: 0 to BRAK ZMIN (0%),
10 to MAKSYMALANA ZMIANA (100%).

Bezporednio 24 godziny po 2 tygodnie od
po pierwszym pierwszym zakoczonej
zabiegu zabiegu serii zabiegw
Poprawia samopoczucie
Rozlunia minie
Likwiduje dolegliwoci blowe
Pojawienie si blw miniowych
Zwiksza dolegliwoci blowe
Pojawienie si uczucia zmczenia
Inna moliwo
Uczestnictwo w badaniu ankietowym jest dobrowolne i w kadym momencie maj Pastwo prawo do
rezygnacji.
75
Tab. 22. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, wartoci nie
zaokrglone
Oliwka Suchy iloraz F p
Parametr rednia rednia t df p No Ns S Oliwka S Suchy Wariancje Wariancje
zgicie 1,141026 1,708333 -2,7381 73 0,007758 39 36 0,986412 0,787174 1,570275 0,180768
wyprost 0,948718 2,750000 -6,1003 73 0,000000 39 36 0,930442 1,569804 2,846509 0,001973
zgicie boczne
1,487179 2,958333 -4,2283 73 0,000067 39 36 1,388331 1,622938 1,366526 0,346842
w P prawa str.
zgicie boczne
0,807692 1,291667 -2,1385 73 0,035825 39 36 0,774727 1,161126 2,246266 0,015884
w L prawa str.
zgicie boczne
1,102564 1,125000 -0,1047 73 0,916918 39 36 1,083242 0,720863 2,258117 0,016758
w P lewa str.
zgicie boczne
1,141026 2,416667 -4,3462 73 0,000044 39 36 1,063440 1,461408 1,888502 0,057057
w L lewa str.
skrt w P
1,730769 3,208333 -4,9736 73 0,000004 39 36 1,223918 1,348941 1,214735 0,556543
prawa strona
skrt a L
0,551282 1,125000 -3,6597 73 0,000474 39 36 0,636550 0,720863 1,282449 0,452902
prawa strona
skrt w P
0,987179 1,875000 -2,9541 73 0,004218 39 36 1,407158 1,173365 1,438201 0,280530
lewa strona
skrt a L
1,717949 2,250000 -1,6674 73 0,099727 39 36 1,145902 1,596872 1,941984 0,047125
lewa strona
Tab. 23. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym, wartoci nie

zaokrglone
Parametr rednia rednia t df p No N s S Oliwka S Suchy Wariancje Wariancje
zgicie 0,756410 1,291667 -2,86725 73 0,005408 39 36 0,801904 0,813941 1,030247 0,925192
wyprost 0,576923 1,333333 -3,86766 73 0,000236 39 36 0,612786 1,041976 2,891336 0,001697
Tab. 24. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym, wartoci nie

zaokrglone
Masae rednia rednia t df p N o N s S Oliwka S Suchy Wariancje Wariancje
zgicie 0,807692 1,666667 -5,6750 73 0,000000 39 36 0,580555 0,727029 1,568254 0,176414
wyprost 0,730769 1,375000 -3,1793 73 0,002166 39 36 0,776685 0,973763 1,571872 0,174228
zgicie boczne
0,846154 1,541667 -2,8434 73 0,005786 39 36 0,911576 1,197468 1,725605 0,101826
w P prawa str.
zgicie boczne
1,000000 1,958333 -3,6601 73 0,000474 39 36 1,158493 1,104374 1,100408 0,777931
w L prawa str.
zgicie boczne
1,384615 1,708333 -1,4160 73 0,161016 39 36 1,072758 0,889422 1,454748 0,265722
w P lewa str.
zgicie boczne
0,807692 0,875000 -0,3751 73 0,708655 39 36 0,870688 0,658733 1,747055 0,098712
w L lewa str.
skrt w P
0,589744 1,916667 -8,2694 73 0,000000 39 36 0,583454 0,797317 1,867450 0,061512
prawa str.
skrt w L
0,794872 2,250000 -7,1181 73 0,000000 39 36 0,731958 1,024695 1,959824 0,044210
prawa str.
skrt w P
0,576923 1,333333 -3,6321 73 0,000519 39 36 0,721279 1,062342 2,169316 0,020894
lewa str.
skrt w L
1,371795 2,000000 -2,1860 73 0,032024 39 36 1,291256 1,189237 1,178928 0,625524
lewa str.
T. Schobera
0,346154 1,166667 -6,6069 73 0,000000 39 36 0,431549 0,632456 2,147826 0,022560
zgicie
T. Schobera
0,602564 0,625000 -0,2158 73 0,829780 39 36 0,383534 0,512348 1,784518 0,082649
wyprost
76
Tab. 25. Rnice cinienia i ttna, wartoci nie zaokrglone
cinienie
-5,30769 -7,16667 0,45149 73 0,652974 39 36 18,95862 16,48289 1,32296 0,405724
skurczowe
cinienie
-0,48718 -2,83333 1,67887 73 0,097453 39 36 7,39086 4,11617 3,22406 0,000707
rozkurczowe
ttno -4,23077 -3,50000 -0,70509 73 0,483000 39 36 4,39175 4,58258 1,08879 0,795122
Tab. 26. Rnice temperatury powierzchni skry, wartoci nie zaokrglone

Oliwka Suchy iloraz F
Parametr rednia rednia t df p N o N s S Oliwka S Suchy Wariancje p Wariancje
Th 0,833333 1,433333 -4,33271 73 0,000046 39 36 0,544027 0,653780 1,444187 0,268725
L 1,189744 1,408333 -1,37209 73 0,174236 39 36 0,701425 0,675859 1,077086 0,827505
Tab. 27. Rnice natenia odczuwanego blu w skali VAS, wartoci nie
zaokrglone
Oliwka Suchy iloraz F
Parametr rednia rednia t df p N o N s S Oliwka S Suchy Wariancje p Wariancje
VAS -3,58974 -3,91667 0,845760 73 0,400451 39 36 1,757959 1,574348 1,246855 0,512384
Tab. 28. Rnice subiektywnej oceny masau w skali 0-10, bezporednio po 1.

zabiegu, wartoci nie zaokrglone
Parametr rednia rednia t df p No No S Oliwka S Suchy Wariancje Wariancje
Poprawia
7,769231 8,083333 -0,4899 73 0,625645 39 36 2,670123 2,882211 1,165170 0,643331
samopoczucie
Rozlunia minie 7,538462 8,666667 -1,9981 73 0,049434 39 36 3,135922 1,330950 5,551456 0,000001
Likwiduje
6,153846 7,833333 -2,5958 73 0,011404 39 36 2,933818 2,645751 1,229612 0,539462
dolegliwoci blowe
Pojawienie si
2,102564 3,666667 -1,8843 73 0,063507 39 36 3,015703 4,126569 1,872410 0,060433
blw miniowych
Zwiksza
1,025641 1,750000 -1,1121 73 0,269729 39 36 2,709507 2,931358 1,170461 0,633621
dolegliwoci blowe
Pojawienie si
1,974359 1,916667 0,0900 73 0,928545 39 36 3,004270 2,500000 1,444103 0,275165
uczucie zmczenia
Inna moliwo 0,000000 2,166667 -3,5294 73 0,000725 39 36 0,000000 3,835920 0,000000 1,000000
Tab. 29. Rnice subiektywnej oceny masau w skali 0-10, dob po 1. zabiegu,
wartoci nie zaokrglone
Poprawia
7,692308 8,000000 -0,5522 73 0,582503 39 36 2,440382 2,378475 1,052734 0,881216
samopoczucie
Rozlunia minie 7,256410 8,333333 -2,0278 73 0,046232 39 36 2,721435 1,723783 2,492474 0,007539
Likwiduje
6,538462 7,083333 -0,8332 73 0,407462 39 36 2,542752 3,111040 1,496936 0,225085
dolegliwoci blowe
Pojawienie si
1,666667 3,833333 -2,8539 73 0,005617 39 36 2,737011 3,790967 1,918434 0,051267
blw miniowych
Zwiksza
0,641026 2,416667 -2,8793 73 0,005227 39 36 1,953232 3,272177 2,806506 0,002259
dolegliwoci blowe
Pojawienie si
1,102564 1,583333 -0,8838 73 0,379680 39 36 2,573088 2,089087 1,517037 0,216168
uczucie zmczenia
Inna moliwo 0,000000 2,083333 -3,4624 73 0,000899 39 36 0,000000 3,759749 0,000000 1,000000
77
Tab. 30. Rnice subiektywnej oceny masau w skali 0-10, 2 tygodnie po
skoczonej serii masau, wartoci nie zaokrglone
Poprawia
6,128205 7,250000 -1,7203 73 0,089618 39 36 2,912581 2,718981 1,14748 0,683816
samopoczucie
Rozlunia minie 5,692308 7,750000 -3,8368 73 0,000263 39 36 2,820543 1,610235 3,06822 0,001149
Likwiduje
5,384615 7,333333 -3,5698 73 0,000636 39 36 2,739721 1,867007 2,15338 0,024058
dolegliwoci blowe
Pojawienie si
0,794872 1,250000 -0,9448 73 0,347873 39 36 2,092335 2,075366 1,01642 0,964698
blw miniowych
Zwiksza
0,153846 0,583333 -1,7770 73 0,079732 39 36 0,539906 1,401530 6,73859 0,000000
dolegliwoci blowe
Pojawienie si
0,282051 0,250000 0,1957 73 0,845372 39 36 0,793019 0,603561 1,72634 0,106033
uczucie zmczenia
Inna moliwo 0,000000 0,583333 -1,8577 73 0,067250 39 36 0,000000 1,962142 0,00000 1,000000
78

PracaMagisterska Masaz

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PracaMagisterska Masaz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PRACA MAGISTERSKA

WYDZIA NAUK O ZDROWIU

PORWNANIE SKUTECZNOCI ZABIEGW

Coraz czciej spotykamy si z rnego rodzaju dolegliwociami blowymi

rdo: Marecki B., Anatomia funkcjonalna w zakresie studiw wychowania

Ryc. 2. Segment ruchowy krgosupa oraz trzon krgowy

Ryc. 3. Widok z gry na krg z dyskiem, wizadami i nerwami

rdo: Szabuniewicz S., Ble krgosupa, terapia metod Mcknziego poradnik,

Minie grzbietu mona podzieli na minie gbokie i minie powierzchowne.

rdo: Abrahams P., Atlas anatomii, przekad: Kaczorowska M., Kaczorowski

zniszczenie struktur ukadu nerwowego. Wystpuje te jako bl fantomowy. Bl ten

rdo: wierkot J., Ble krzya etiologia, diagnostyka i leczenie, Przewodnik

1.2.3. Przyczyny blw krgosupa

Tab. 2. Przyczyny blw krzya

rdo: wierkot J., Ble krzya etiologia, diagnostyka i leczenie, Przewodnik

rdo: wierkot J., Ble krzya etiologia, diagnostyka i leczenie, Przewodnik

2.1. Masa rys historyczny

rdo: Prochowicz Z., Podstawy masau leczniczego, wyd. 5, Wyd. lekarskie

Natomiast Zygmunt Prochowicz pisze o susznoci okrelenia zmian

Ble grzbietu s jedn z najczstszych przyczyn dolegliwoci blowych wrd

4.1. Metodyka bada

Ryc. 9. Pomiary ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym, mierzone po prawej

Bezporednio przed pierwszym zabiegiem i po jego skoczeniu, dodatkowo

Do realizacji celu opracowania zebranych danych, utworzono baz danych w

4.2. Materia badany

W badaniu prowadzonym od 02.01.2013 do 17.05.2013 wzili udzia pacjenci, u

Zmiany zwyrodnieniowe k-pa Zesp przecieniowy k-pa Inne

zmiany zwyrodnieniowe k-pa Zesp przecieniowy k-pa Inne

Najwiksz grup wrd badanych stanowili emeryci i rencici (41,5%). W

30 Dla pacjentw korzystajcych 28 Dla pacjentw korzystajcych

Od miesica Od 6 miesicy Od Roku Duej ni rok

61,5 58,3 Rano

50,0 Po poudniu/ Wieczorem

40,0 30,8 W czasie

Badani odczuwali nasilenie czy wystpienie blu najczciej popoudniu i

Tylko masa Z masau i gimnastyki leciczej

W trakcie bada uczestnicy najczciej korzystali tylko z zabiegw masau

5.1. Wyniki na podstawie obiektywnych danych

Tab. 6. Zmiany cinienia krwi i ttna po danym masau

Ryc. 21. Rnica zmiany cinienia krwi i ttna po danym masau

Cinienie skurczowe Cinienie rozkurczowe Ttno

rednie zmiany cinienia ttniczego i ttna, jakie wystpiy po pierwszym zabiegu

Ryc. 22. rednia zmiana temp. (w C) powierzchni skry w grnym odcinku

rednie zmiany temperatury na powierzchni skry w odcinku piersiowym i

Tab. 9. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym po masau na sucho

Tab. 10. Rnice ruchomoci krgosupa w odcinku szyjnym

Po serii zabiegw masau uzyskane wyniki wykazay korzystny wpyw tej

Tab. 11. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym po masau z

Tab. 12. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym po masau na

Ryc. 24. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku piersiowym

W odcinku piersiowym take uzyskano redni popraw ruchomoci w obu

Tab. 14. Zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym po masau z

Ryc. 25. rednie zmiany ruchomoci krgosupa w odcinku ldwiowym

Uzyskane wyniki wykazay korzystny wpyw masau pod wzgldem poprawy

Ryc. 26. Procentowy rozkad odczuwania danego zabiegu masau przez

Najwicej podobnych odczu, jakie mieli badani podczas zabiegw danym

W obu grupach, na podstawie subiektywnych odczu w wikszoci przypadkw

Tab. 18. Ocena subiektywna masay w skali 0-10, (gdzie 0 to 0% zmian a 10 to

Tab. 20. Ocena subiektywna masay w skali 0-10, (gdzie 0 to 0% zmian a 10 to

Rozwaajc wyniki subiektywnych odczu skutecznoci masau w 10. stopniowej

Skuteczno zabiegw masau w walce z dolegliwociami blowymi grzbietu jest

1. Masa klasyczny (szwedzki) jest skuteczn form terapii redukujc ble

Tytu: Porwnanie skutecznoci zabiegw masau, wykonywanych z rodkiem