This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com


1?
8 . Mont

-,

/.
J

<36626483420012

<36626483420012

Staatsbibliothek
Bayer.
I-
 >.!

<zsNTONII 2 0NFINII

RE RVM VNGARI-
CARVM DECADES QVA-
TVOR CVM DIMIDIA.
His acceflere
10 AKT. S^M'BVCI ALIQJOT APPEN-
iccs, ^tliaivncumprijcorumTljgum Vngari& 6-
C^-R -* TlStfiuconitutionibusiquarumnar-
raones Bonfinijobiter meminere:
( quapagina 16
indicat.
Omnia, nvnc denvo Recognita, emendata
be auua per I a n. S a m y v m, CxC Maieft.
confiliarium & hiftoricum.
. T
CVM INDICE P I S I S S.
_ J .

iL-*...
. ! -Vi|

J ; i

9 FRANCOFVRTIV.fyL}
A pud AndreamWechelum,
M. D. L x x x I.
Cumpriuilegio decern annorum.
 ,
Rhodolpho IL
Imp. D. Maximill. II.
F. virtutumjmperiiq; fuc-
ceflori felici. Domino fuo cle-
mentifs.&c.HancBonfinii autamje-
cenfitamq; aie editionenv,vncumappen-
dicibus, fubietisime ddicabat eiuf
dem Maieftatis clientulus, confi-
liarius chiftoricus^SGcIaon.
Sambucus D.ij8i.
Vienna. fa,-, i

IN VI-
IT

f Bayerische I
I Staatsbibliothek I
I Mnchen J
 INVICTISS. POTEN TI S SI MO QJUE
sE S I

MAXIMILIANO II.
VNGARU, 011 DALMATIC CROA-
tia.,&cc. Regij Archidvci AvsTRiiE,&c. Domino,
Domino fuo clementiffimo.Deinde Pontificibus,Comitibus,
Baronibus,Equitibus,populoq;Pannonico,&c.
Dominis & popularibus
fuis, S.

M N I s hominum vita & memoria,quadam efi

Hioria. atq; vt prateritorum exemplisatas ni-
titurquens:itaprans,cum quid non leuiter ag-
greditur, vtrunque tempus coniungit. Sed vt ho
minum triaveteresgenera prodidere: qui ipft re
busfuis volunt, ac pofjunt confulere: quialtenum,
perpetuumjjfubdiu expetunt: qui necipfi quic-
quam ingenio "valent, eque amicorum ope vtijo-
lentltaqui negligunt quaprateriere,fu parum
norunt inituere: quifutura3velutfortem expdiant, aliundej}pendent,rui
quodammodo naturawdentur3& multa prater opinionemfuineant,neceJfc
efiide tertio illoprorfusignauo,&inerti ordinenihil dico. Qui igitur vetua-
tis capiuntur obferuatione3 cumjue iis, qua occurrerepojjunt, componunt, ad
primumtntaggregadinumerum:quileclionibusmododunt, & qua abiere,
tanquam xstf&Kvo-juov >*$/, arbitrantur, aliorumq3fe imperio, acfenfui
cbiiciuntjod fecundumiquipenitus folicitudinem ab animo excludunt,
ne quidem hominis illi merentur appeationem. Etenim cum natura laudisi-
jnulos,aternitatisq- cupiditatem nobis ingenerarit, qua aliispraflare3praejfe
authoritate velimus: relelos mente, & iudicio3 qui nocitura declinare, aut
prafentire fecutura ncqueunt,exiimo:quod hominis,bi cauere}t: & ex di
sciplina Chriiana,cum reliquo tempore qua vfuifunt,communicare. Verum
enimuero3po debilitatamvitio naturam, quando memoria noraeanont
amplitudine, &de,compleBi vt cunla, & longius abfentibus vel annispo-
JJ-eritatej,- concuturisjaudum vitiorumq-tcla impertiri facile poit(omnis
cum in tenebrisprafertim vita laboret) Uteris illa tcibu5,fimul& euodibus,
il
 4 IOAN. SAMBVCI
mandantunvt quaprouidentiaummi Deibelhominum rea mete,aut am-
hitione, & prorupta audacia Jucipiuntur,aut gefla funt,velut in>eculo ima-
gines,ita hioria nobis, cum initiis,caus,progreibus,euentis, mutationes im
periorum,conuerones, tranationes,ngulorum quoque horredaspnas,vir-
tutes omnium laude maiores repraentenf.quibus velut ducibus,& adminicu
la,noflra conlia & negotiaormemus, &r corroboratiperfequamurjn amico-
rum rebus pro>iciendo -vehementer cupiamus.Sunt igitur vetuflatispranun-
ciatores omnino necefjar'u,emperq}- vel ante M.on uereialioqui vnde con-
itutionem vniuernobis ille tarn dilucide &plen ob oculos pouijet, vimq;
intelligentia nora quauperant, intime aperui/Jefi ^4c iure memoriam cum
gratia illispraamusiquod qui digniunt, laude eos nonaudentjua, nosj; ad
milia, & immortalitatem inuitent. Quare cum S. T. Ai. in primis,vos quoq;
Patres,popularesq; fiudioimos hioriarum,vJu rerum etiam conrmatos,
ac exemplar illure rerum efe minime ignoremacile amicorum ego cohorta-
tionibus adduclusfum,vt Bonnium ame recognitum,& quindeam libris,a-
/ liisq-, multis auclum,ornatumque,iterum edendum curar em:vt qua nondum
cognojetts,hincpeteretis:exteravero nationes,quid olim valuerint,
qua occaone inacli,depoitiquent,fecum expenderent: quaf]>es reliquat,
vosq-, populares maiorumexemplo, quid optare, tantiCaaris& regis aufbi-
cMaximiliani ii. Domini noriclementi. & omnis Europajo
detate, adiunclaque ope conari debeatis,certius conderaret'tsudia enim vel
remotiimarumgentium deee nobis, haud conqueremur. Verum tua} Cafar
lnuic4i.clementia,veraque,Proceres, alij Ordines,venia,de hionarum
proprietate,ruu3rationei quid hcinterpofuero,non ineptefaurus,propter
rudiores, videbor-.deindeadT.S. M.vosq,patres, popularesque mea redibit,
ipfumji Bonnium,oratio. Hioriam quidam narrationem, cognitio-
nemjneftionem, audita qua referuntur, definiunt:idq-y multiplia vocispo-
teflate . Sed in Euterpe Herodotus owwriZcu ^ wfsf(g. non obcure dif-
iungit. Plato in Cratyloab '!& < pQvnotationemponit: quod memoriam
labilem, tanquamfluuium perennemfiat,& custodiar, quo & Cicero allut.
Quodetymonitamurortajevim eius,ihn rj>7viDvov, quodefilumvel
penfum ducere,currereq,,ducamus3 melius expreerimus'quidem tracla &
fluens efl ipfius oratio,perpetua, & velut texta. Sed rem ipfam propius in>i-
ciamus,deq;proprietatevocemcoerceamus. Ex Liuij veibulo denitionem
hanc colligerepofum,vtfit,rerumgearum varia,prafertimpublicarum, or-
dinata,intellea,vtilis,vera, &cum breuitate dilucida narrtio: quodipfum
r alij multi, < Tullij encomium comprobat. Nec vero qu'is hacjententia illis
Herodoti verbis demoueripatiatur,l^iKu> xiynv ^ ^ 1
7+. itn.<n '/). Id enim de quibufdam oburis,variaq, iaat'is opinione,
quomodo & Liuius & alij quadam dubie narrant, no de vniuerfe hioria di-
gnitate accipiendum efl. am triaunt in rerumgeflarum, omn'tsq, antiqui-
tat'is annotaonepracipua,qua reiki debenr.cum resc7a,& medax efl: cum
temporibus non consentit: quandoudij morbo ajfela,proprioq-y corrupta es~l
iudicio. Certequidnecias,autngas,nihildenter coitutoq-, animo exeiuf
modi
 P R F A T I . 5
modi narrationeprocietur.fi erratum in ordine & temporefit,fidem recu-
fatpofieritasfietiam officio nimio, udiojue obfequendi,aut calumniandi im
butafit,non idanabile vnquam vulnus erit,minus expofttoris confilium .
Ea re, quando hifioriapurayvera, quod opus eft, ccliocata, cum breuitateper-
ficua,minime affecla,velmultiplexcribi debeat: qui ad hocfcription'tsgenus
contulrequantifintfaciundi,quiuis animo comprehenderepote:cumque
acliones humana , prafertim ciuilibus negociis, autfingulorummoribus, aut
familia adminiratione definiantur-,terminata narrationes,vt doceanr.non e-
mentita,ne decipianr.non turbata,ne offendant:vera,nenoceant:breues,expo
fitaq-vtgratafini,memoriaj;fepiatur.non adgratiam cuiufquam, vel odium
quafit,nefuffte'oa leclorem alienef.ab alio,quarerumgefiaru authorefifieri
potenconfiedla,nefer-upulum ambitionisdeij; animis comoueanr.compcrta,
tefiataj,,ne vana in errorem inducantiverbis & oratione congrua,no omnino
cultupofihabito:digreiombus,nifi neceffaris, " adpercipiendum reliqua in
fertis,nunquam cumulataiconcionibus libera,iudiciofiriptoris r damnt-
cults vacua: nifi ex perfina aliorum,& exemplo,vt quid verum (itappareat,
idmodicfiat. Cohibebit narratorfuum iudicium,epilogosyepifodia,epiphone-
matainihilominus vitiofa,reprehefioneq\ digna,qua ex virtutefunt coUocada,
Leclorputabit:vt magiflrafit vita, lux veritatts hifloria. ^Adde, ne minima
quaq; dramatis more inutiliter coeclemur.quib. omiis, fiaudinihilcotextui
rerufiat.in quo peccare etiaLtuius fertur,cum alibi, tu inH.aniba.Us tranfitu,
minutiime j.Dec.defcripto. Ita Xiphilinus Dionejn T. Vefya.de Domi-
tiano,quodmufcas cum captaffenarrauit, venia recl pofiulajfe ait. Adulatio
vero,vt peflisfiugienda hifiorico efiiquod ea corrupantur omnia,obfcuritatem
rebuspratedat,dubitatwnem velmaxime clans obiiciat. qua ne Thucydides
cjuidem in Athenienfiu rebus liberfuiffe, Diod. Siculo tefie.videtur. Vtus cfi%
$&jj{a. t <$ % -mm. Pofieritatk ergo vfibus,ac inteigentiadeli
inferuiendum, nomina ventilium familiarumcj; apponenda.In quaparte mirari
quofdaemendatores hodtefioleo,qui de Gracis interpretib. & trafcriptoribus%
priora Latina corrigere mtuntur, vimcj; & confiufionem linguaruidiomatibus
ajferre no verentur,nomina & cognomina variant. Ordo,vti quaq; accidere,
jeruetur.nitor no omnino excludatur:redundentpaucaverba,vt deliberation
anfam prabeant: pars tarnen vt oratoria ipfafacultas effie deprehendatur, cfi-
ciendu.A'/ui%Shcfit difhofitio, & temporibus certa:expofitio tameartificiot
confiet. Narrt quidem orator,fed quia vehemens efl,& vicloriam quaritjn
digreiontbus3& tenedis auditoribus,liberior}effufiorq; esl,vt veladfabulas
interim,per[uaddifenfu,delabatur. At hifloricciJolumTo<zDfyjua,proponitur,
njelut craior,&priuatis exemplis oflenfa cognitio: & breuiter uumioiv rerum,
ics4 SwaLfxtvip/xlwJliKlu debet expofitor no vulgarempoidere.Dramata,&
reliquapoemataclas acliones fingularium profequuntur imitations morum
j7* vita cireunfiantias, quave natura conuenienter fiunt,de moribus diffruta-
tores pertraclant.Hiftoria,nifivtilia,vera, & publica,nihilfiumit: ey adpo
litzarum confuetudinem plerunque, & gubernationem reuocat. Poetafola,
, certaque deligunt, deleclatione condiunt , &fuauitate auditores morantur:

* IOAN. SAMBVCI
Hiftoriaplura,neperturbatione, reUoflmplicicp, modo explicar, etjtnon de-
(intpoeta mixtifabulis,& rebusgeflis, quibus extra hos aliquidcacellos,dum
iecliambiguique hiorici videntur,permittendumfit:cuiufmodi Lucanusy
Virgilius,Statius,SiliusyValerius,de Gratis Horneras, Apollonius, Orpheus,
fuere. Ordints quoque, & abufftwpoetarum ab hioria ratio diuerfa ohfr-
uatur,dumcena aliter,quampofieritati iudicatura, prafentibusyue teflibus
fitfatisfaciedum. Dialogi inter hos medium, & quiddam magtsphilofophum
fapiuntquidem eis resplerunquegraues, cotrouerfa, felis ettamperfonarum
fermonibus,qui nunquamfuere,adducuntur:genus tarnen dicendi tenuius,nec
fcScpQwfi vfquequaque congruensme ex vmbris &fcholarumfuggefiis, info
rum &bia elapidicantur.Quare poetaJemper imitator3pugnax orator,
& argumentofus'.hifloricusfimplex, planus, certus, tutus,vtilis, nihil 6%<a TV
*5!f>ayfjiaZ><; accerfens. ideo licet Homerus & Virgilius hiflorias contineant,
manent tarnen poeta: & poeta, quales vix recentioribus hifloriis interdum
poponas.Sed & in hifloric'is quiaam vniuerfe,publicaj; edunr. membra-
tim, ata} continuitate quiddamfeparatumproferutmecpauci, propter 'vnum
fcopum,multa & varia indidere. quidamngulorum vitas recitarunt, nonui
temporum rationem ngularibus conferuarunt. reperias qui contextui quaf
dam rerum Znyrw-fa copularunt,vtfacile dicasjoos Chronicos eJJe,alios Chro-
nologos, tpicos alios, & iof^C^,^ tv fei tW tzs&oimv : alios <e&
<zrZav ^ Tr* <GrC-yfMJTtM3 multos ) cpvcnreW. Jam ex his
generibus quitur,quidvttlitatis euodia rerum,&veritatisteimoniano~
bisprabeant. acLucianus breuiime admonuit,cmait,foeAd4ta-)3vx)'ny\s>
^/.profit,doceat, moneatanformet, confiituat,quodfalutare, eque
publico bono,& feparato videtur,in medium efficiat,atquefuppeditet.nec abs
re NaXari^enus in quadam oda <rvfA.<pipTlw troqity vocauit:quodvel oratores
plus explis, qua vll coaclisfuis,& conglobatis/ententiis obtineant. Ac mihi
quidem illud in VII. Strabonis,de libera coniugio vita,non mal ad ignaros
hifloriarum referri poffe videtur.qui calibesJemiutuos dixerit,vita human*
parum vtiles, & dubia luck: quod pulcherrimumie thefaurumfepoidere
cenfeat, qui advieiitudines, cajusque humanos ratione exemplisq,- munitus,
alsprode,aduerja lenit: communia, nonpriuata duci,priuata moderan, le-
uare dolorem,diuturnitatem malorum prajentia & breuitate reprajeniare di-
dicit, fecundas non ffertur, fortuna memor e. eamque obrem Thucyaides,
tcrrtixaLik / HitryxftfAfjov hioriam pronunciauit. Et/vnde quafo,velArifiote
lesfua Rhetorica,morurn rationem,& huiusgeneris, nifi de elogiis Ifocraticis,
y hifioriis inuefiigauit? Iureconfultorum tot volumina quidynifi caufarurn
perpetua e commemoratio: circumentibus tarnen grgentium varietate,
Imperatorum iuis confirmataexempla Nee eos vnquam probabo, qui vel
pro tribunali tus dicundo,velpatrocinium aliis impartiundo,titra hifloriarum
negotium,laudemprofeioni quarut, ffim cpu^jcV, ci<Lf eU aj-nmitfa
iw Tcoai Tvy^povTii: quod wjlo. iTwnQta. ti ^^.^{^^ (it, rationes ma
rum & indolis, confiliorumq; progrejfusphilofophis & legibus concedens,m-
dftmrcyy.A * m <rv(A.>t,iix<f(f,ipJaretweat:'vtphilofophus vult adEude-
muffk
 P R JE F A T I . : r
. Necputo *uttam ejje atatem, aut vitagenustfuodmagis, qum ifia cogi-
utione moleflits auoeetur, iucunditate morbos laxety wis expediatur:
vflhtf philofophiacumenad dignitatis maieatem,natur4 obfcuritatemy&
pum, cpias miramur,fcientiampropiuSy qum hioricigrauisyfibijue & alijs
fxratamemoria, penetrarit'.cjuodm $* minus3qum ngularia infirmant,
condocefaciant. Verumfuis hacfint de HiorU laudefeu potius nimis mul
tAjTcpetita. De Bonfinij nofirivitaypatriaymonumentisyipfein 4. Decade hj--
proface meminit. quantum ver0 ingenio3non ad hoc argumentum modeled ad
omninophilofophiamexceiluerit,Dialogi eus de pudicitia coniugali
vulgo tefiantur3Herodianus3Hermogenes Latini: vino huic opus he
der. Preterir tarnen nequeo,paucarum effe gentium hiflorias, copia &ilo
pares: quantiuis Iouium fuumfaciunt, pronunciatorem grandem,nefcio
quamjincerum.^Acmcminiyclariimum confultiimum D. S E L D 1 VM
epe dixij]e3 nullofe infcriptore3poil Liuium, & quales eius} quam ipfo hoc
Bonfinio3vacuas horas libentiusponerfilitum. Qui virfihacreliqua ,
qua noftris vigilijs accefere3vidijetyOmnibusfortafje recentioribusfacile hue
antetulijfet. Nam X V libros adieci, quorum decern Bibliotheca Do-
minorum Reuaij, cum alijs (credo) communicatiyad me peruenre: quinqu
poertores nobiliimus doeliimus antifies Varadiens, Francius For-
gat^-cante paueosannos Oporino, typographe Bafilienfi, Chrifiophoro
Trecioprimm communicatos3liberaliter mihi detulit. Hucnorum laborem
maximus quoque archiepifcopus Nicolaus OlahuSy bc.fuo^itilatperocium
ohm in BelgiSydum conjs grfifco regina MariaprafuityConripto.non dif
ficilecumulauit. Qua in extremofuntynoris lucubratiunculis3velut maiorum
vwliarumecimen,prodeunt. Caterum * Bonfnij laudes nonfunt obfeura:
itadi/iimulare nequeo}nonihilipfum ofc'ijfui interdum oblitumyin mores pri-
uatos & vitam calumnise3impotentiusj; ejfufum:fecus quam Liuium3Salu-
fiium, lacitumy Suetoniumy in Romanos orbis dominoSygentemyue togatam3
feeiffe coatudj; fortaffe redempto Matthia iudicio} 6" clamo eius3qua> re-
rumfirieinihildetrahunt.NecMatthiatamenpepercit:quemimpudentemy
*voluptuofum,theatris deditumyambitiofum,ferum,in adiungendis amicispra-
cipitemyin relinquendisfacilemy adulatoribus benignum, immemorem benefi-
ciorumyaufust dicere. Quid grauius in tantum regem dixerisfvtmihi, ata-
tum contrariarum via exageraremore Philofophi infecundo Rhetoric.po-
tius, quam eis locistexerehtfioriamvolui[fe,fitvifus:qud'i%asycaufi
occafionesfc beorumfacilius Letiori paterefoleant.^Ac potuiemfane qua-
damiuft Uturainducerey ni aduerariorumilum&intemperanttamme-
tuijemiquiproni quauisdecaufatinlegem Cornel, de infamiafacile ruuntiac
confiar etJ>onosvirosm^m^confideraredeber: mftow
cu/oarauiusetiaminmanifeis3&heriaclisrebus3odiovelprecioinhioriis
peccari.Ac in eafumeyV.C.M.omniumjue bonorum gratiam his vulgaw
mihi adiuntfumpotiusyquam vttam creatum iri ojfenfamfupplexcji oroT. M
rvos^ue popular es,vt meispropriis huiusgeneris conatibus benigne adtisiquod
rfik*rvigilt*yfeurGra.y/u&4nonfa
 8 IOAN.SAMBVCI PRvF.
liberalstem exiguntiquam nulla inparte mihi defuturam>omnino mihi pol-
liceor. ltajue vtjtt, DeumOpt. Max. intimprecor: qui V. M.adfalutem
communemjuorumque, diu tueatur: vos vero,populares,adpatriae antiquum
laudemfacinoraque excitet,in amore & cultu tanti regisperpetuo conferuet.
Valeat V.CAi.vosq; Panes, & Ordines relicjuiaicla Pannonia: meum-
cueftudium,cui x x 1 1. annisperegreverfatus3admodum iuuenisprimitias
ingenioli edercfim aufusyannis iam maturi,& laboribus con$eti,honi
con(ulite. Vienna, infeft Ioann. Baptifta, natalis mei:
quoxxxvi.annumatatisagebam,
GiwQit,Amen. i.f.'. j.

S. CxC Regiarq; M.
Clientulus,Aule<k familiaris
&hiftoricus,&c.
Vobisc[;,Patrcs & populares,
dedifliraus.&c. .

Ioann.Sambucus.

* KV*
-Vf; t a
.
V.
-
(
\
.

i
 GENEROSO ET (JMAGNIFIC O DOMINO, D. FRANCISCO
aReuua, Comiti TurocenfifrenifimiRomanorum,VngarU,Boemi<e, drc.Reaisce-
fiUariojrcgnify VngarU Pdano,T)ominofuoobfermndiimo,
iJMartims Brennens Biriciens Tranjfyluanas
&, P. D.
V v m anno abhinc tertio Lippi Brandolini ad Matthiam inuictiffimum Vngari re
gem Dialogum cdidilem, vir omatiffime, multaque ibi de reb. Vngaror pra- clar
geftisoccurriilentrgentisnoitra; exordia tacitusmecum cpiperpendcre,quib.ar-
tibus tam opulentiffimam regni poTeffionem acquifiuiiTent.retinuiflentq; (artibus
cnira eifdem acquiruncur rgna, & re tinentur) quibusque,fubfidte paulatim Matthia? regis
motte maior diiciplina,Turcarum id libidini ceffiflet: non mediocri ter doler cpi,tot fortia
maiotum noftrorum facb.totque preclaras victorias ab Occident's primm populis.Turcis
deinde (quorum im pe t u m, poltqu infaufto hi fidere ex A fia primm in Europam rraiecerr,
nuilis extetnis aux iliis adiuti, centum annis foli ferfuftinuerunr) magno fudore & inguine
partas^ nullo(quodequidemfciam)Scriptorelumineorationisilluftrarasfuifle. Vngarorum
enim Annales,pra:ternudamfimplicemqucrciveritatemnihilinfecontinent:vercquemagi$,
muUis in tanta im peritia negligentiaque omiffis, qum difcrt fun t conicripti. Nam literarum
ftudianoftrishominibus(quiabeotpore,quoreliclisfcdibusfuis>inPannoniasmigracrir,
femperautexternisbcllisdiitraifuerunt;autvicinijquieictibus,fuainfearma,Scythicaeos
feritate fubigente, conuerterunt) nunqu pature. Quare non m ir u m, in tanto armorum ftre-
pitu raros.aut nullos.apud no(tros,qui tam honeftam (cribendi prouinci fufciperen t,extitifle.
Illud magis m irand um , vicinas naciones, apud quas in altiflma pace op tima rum artium dici-
plinxcmperflorucrt,doaisquehominib.honori, laudi,emoIumtoquefuere,tampulchr
fcribendi materi,in qua eruditionis 8c eloquctiz oftentandclatiffimus cpus patebat.quaquc
vix alia ad immortalem gloriam nominis acquirendam erat prxclarior, ncglexille.ln his quam
euemcogitationibus,nonfinemcnte,reor,acnuminediuum,FrcifcusAbftemiusarchidiaco-
nu5,canoaicusqucAlba;regia:(vir praeter folidam,quinfe habet, erudition,multispra?claris
virturib.inftruCtus arque omatus,mihiqueamicitia;vetultateciunriffimus)coJlegij Albfis,
in quo agir,cuiqueego,qua:habeo, omnia libter me deber fatcor.adfereniffimFerdinandu
regem Vicnnam venit.Qui quum pro amicitia: iure me acceil (le t,falu tafle tque,de prarfenti re-
rum Vngaricarumftatumeinterrogatus,compltuaAlbenfium(quipoftoccupatamTurcis
Budam.etiamin tanta viciniacrudelifimum hortera quotidiefervrbis portisinfultantem
vidert.infide regia permanerant)fortiafac"baenarrareccepit.Eosleuib. in prsliisvbiquefer
/bperioresfuile.-crefcteq; inde audacia.ciuitate cgreflos,ex Budx fuburbanis,Turcisque,qui
ecundumDanubiumBudamafcenduntjprardasegifleexquib.multosccos.cpluresvinclos
Albpertracl:osfuiure.Vngarosfitis,inedic)a:tus,ftigoris,laborispatitiflimos,vitaprodigos,
in mortem & vulnera ruere;vixaliamgtemeTe,quaeTurcarumfuroria;quepoIecreltcre,fi
cor u virtus multitudinehoftium non obruererur.Hc quum illegrauiter,vtolet,cpofiteque
diflereret,multuqueamicihominisorationcafficerer,temporinrcitiam,hominqueingrati-
tudinem ipi deteftari, qud vetera recenciaque Vngarorum a ta, qui ad excitandos in tanto
periculo principes Chriftianoshaudparumvalerent,nemineconicribcrentur.Nec enim fer
monibushominum omnia pro reimagnitudineaedignitate, ad gentes proculdiffitas perferri:
omitti multa,multaque interdum vana admifcri. Res geftx(inquitille) noftrorum tempor,
in ranto dodtorum.quibus feculiftudabundat,prouentu conferibuntur fortafils. Cauerm.
quseunque ab Vngaris ab eo tempore.quo Tanai paludque Miotide emenfa, primm in Eu
ropam peruenere,ge(taiunt,ea omnia ad Matthia: regis vque tmpora, Antonius Bonfinius
trigin ta Libris elcgaciflm complexus eft:cuius libri,inquit, copiam Paulus Ifthuanfius.vir Sc
uteris Sc genere ornatffimus,fuperiorib. diebus,dum Quinquecclefiisagerem, mihifecit.Eo
dicto mirificexbilaratus,hominrogare,daretoperam,omnquemoueretlapid,vttheiatire
tanto potiremur.-quodilliquidhaud difficile fatu fuit. Nlflhuanfuseaquaeftcruditione,
candore,humanitate,ade facile fe nobishicprbuit,vtmifloceleriterlibro,vltretia ad eden-
dummehortaretur.Quanquatliberimperitialibrarior.quiexBudficxemplariajTp^ip
huncdefcripferant,multisinlocisdeprauatuseTet,quibuscaftigandisreftituendisquenonpa
rum operar mihi infumptumebnequet in tan ta tporisanguftia, qua bibliopolisnoftris,ad
mercati5Francfordicnfemprofc(luris,edcndilibri prouinci demandanda erat, pro dignitate
quxquearneretituipotuerunt:editionemtlongiusdirrerrenolui,ne(vtlabilisfluxusqueeft
rerumhumanarumftatus)intercideretaliquid,quodeditioninterturbaret,remorareturque,
[^iitoricqueftudiofostantarurercognitionefruftquefraudare.Hocenimaffirmareaufim,
3oemos,Germanos,Italos,ca:tersque,quib.noftra primm tempeftate Turcica arma cognita
:ffecoepere,multisvixpericulis,Turc3rinarmJsmor,bellandiriti,infidias)fraudes>aft,ce-
eritatitapcrciperepeile,qucmadmodohcoculisfubietapropofitaquecernnntur.-poflnt-
jue Imperatoresnprorfus*<j?i&rni inde inftrui,quomodoc Turca deincepsbelland fit:
iimir,fipoteris.noftnsreueconfultJiberisqueeiTevolurous,nullisvtcladib.dcterriti,fra-
^ique,'MithridatIsPontciexplo,veterqueRom.more,fortioresinhotinfurgamus,eoru
imaudacique tolcrantiaacafliduitatc frangamus/adhaec, milite quhatenus intruaiore

 to BRENNERI EPISTOLA.
bbofis|>rentc,magts^ueinarmiscxercitatovtamur.C^busfidifciplna,finequahand<^i,
quam profper vnquam gcftum cil, feucra accedat.tum ian de vioria bene fpct d um forer.
eque. n.Dcus in fincrudelifllmis nos hoftib.irridendos&conculcandosobiicict.-fieopri
mplacato^ordac5liafoccesq;animosinduerimus,nuUquehoftib.fral;i&debilitatian
mi gn dederimus.Na qua aliare VngariMahumetem,expugnataConftantinopoli,eiusquc
Imperaroreoccifo,Grciavniuerfadomita,adha:cThracib.Thenalis,Illyriis,BcffiS)quosnunc
Bohenes vocant,debcllatis,lgo rer fucccTu elat & exultante, cum innumeris Afix Euro-
.pxq-, populism fevenient.cocexercicib.eot ab Amurathepriusoccidioneczfisfuftinuerur,
nifiinuidaanimiforcicudine,audaciaq;incredibili?QumparuaHuniadcsmanu,poftMcrul
ftatim,Varn^mque,atrociumasclades,multaTurcar milia cecdit? An n Mahumet,eun-
d qui del ructo Grxcor imperio, Hydrunto in Italia expugnato.ad hxc in A a Trapezuntio
Impcratore medio fublatOjOrbis terror dicivolebatBelgradcuniculis^ombardiSjOmniqi
telorum genere quaticntem,fata derepent cum paucis eruptione.mrpitcr ab oppido reiecit:
caftrisq, exu t,amiflis imped im en tis.in fuga turpifim coniecit?Cuius filius Matthias rex.pa
tre iuohauddeterior,laiczam Boina: regia, Sabaczq; m unitillim a califa duo, exiguo ( ne exec-
citu.virtute magis qu numero milit fuor fretus,eid Mahumct vi ademit.Qu nifi domefti
ex editiones,vicinorqueprincipintempeftiua bella detinuilent.-ipfeque Ladiflaus,quiilli
in imperio fuccclit.pulchreinftitut Matthia militar difciplinferuaflcr,eiusq; tot preciaras
victorias perequutusfuiletmx noscalamitatc omni.qux portea fequutxfunt.quibusq; nc
inuoluimur.expertes, tranquilla & felice in prxfentia vit .1 duccremus. Sed rex ocio deditus ,ie-
gesprarfcribere,refponfadaremaluit:qufuos in armis.adquxtractandaappofiti maxime eTe
viden tut.exercere.Qu remidi ttum mali attulit,quant viginti annis vidimus, perpcfllque
fumus. Sed quando^tillcait.prxterita reprehend magis qum corrigipoflunt,quumeiam
deutum fit,vtpcfteminhorasnobisimmincntem,nnixfortiter pugnando einigere liceat;
agendum cert,fi alui elle volumus,in tanto periculo magis quam confultdum eft.- omiaq;
anxia nimis &c folicita cferuandx vitx cura, mors imminen ti feruituti turpitudiniq; antepo-
nenda. Audacia enimmagisqum lentis c6nliis(quibustinbclloitafunefto,fortibusfanisqi
fmper locus erit)hoftisifte deterrendus eft. Alioquin fi qua cpimus via pergemu,horreta-
nimus dicere,qux nos pericula calamitatesque manent. Verum hxenon funt huius temporis
locique.multa.n. doftis excell tibusque viris, ducibusque fortiffimis in banc rem fxpe didra
criptaquefunt,fcribiiturquequotidiecplura. Ad Bonfiniredco. Qu aut morte praruent,
aut re quapiam graui imped tum, arbicror tato operi non potuile extremam limam induccre.
Quamnisn.ablolutopits,qiiodadHi(loriattinet,vndcquaquefit.plcr3quetconcila abru-
ptaquefunt.nifilibrariisindodtis.quilibrdecripfcrunr, id velimus attribuer e. quodetiipic
vt cred,facile adducor.Multorum. n. manus in Exemplari agn ocebatur; vnde furtiuis & (uc-
cifiuis operis,alicuius epifeopi iulu clm defeript fuile puto. N quant Author ipie dicdo
cribend ve valucrit, libri ab eo confcripti.eque Grxco traduai,atis d celaran t:cx quibus
mogenis Rhctorica,clarimoMatthixregi nominatiminfcripta& dedica ta,nuper vidimus.
Ipleautprxter has Decades,quas rogante iubentcque Matthia rege fe aggrelum fuile dicir,
Philoftratum&HetodianumGrxcotranftuliflci,BeatricisqueSympofiufcripiie,hocin
volumine tcftatur.Talem igitur.tamque pr a: clar Auctorem quum emittere decreuilem, ma
gnicxDominationivcftra: multas ob caulas nuncuparevolui.-quanjprxcipu iun t,quod me,
homincm alias fibi ignoto, ad fe fa*pe vocarit,honorificexceperit,opque u(fi qua re cger)
libcraliterobtulit,maiorquequipfe tato viro velfperarevel optare aufusfuillcmpromic.
Qua; omnia animum generofum.virtutisamatorem &admiratorem eximium.inptimisoft-
dunc.H3cenimmagninccntinimahumanitate,cdotc,liberalitate,docT:i(imiquiqiicGcrm3.
nia.-viri,optimarumartium,vcra:quepict3tisceu lumina qudam, alledti, miliscrcbro literis,
fauorembencuolcntimquetuaminfigniffimdemereriftudent.-eifqueprudentiam eximia,
vitmquc.in tanto honoris, ad quem prxclaris virtutibus fuis aditum fibi patefecit,faftigio,ab
oninifaftualicnampasimprjcdicatc.Quastufane, tanqtiam x^HMpfccioi!sima,diligentcr
feruare,hlque long magis quam auto all(que gmis (qux tin tanta dignitatis eminnuia ubi
fortunatisimodecflenpoflunt)obletari,probatfquequandoquevinsfolesoftendere.N5
en im folm,vt ille air, Principibus placuijfe vins, non vitima laus eft: fed & do & is, prxclaris
virtu tibus in ftrudis & ornatig viris placuillc, ab isque laudari,ea vero egregia laus eft. Hubes
autem,virprxclarilsime&prudentifsime,Principisferenirs.Ferdinandiregis(virtutumomni
cenfori$eximij,grauisimque)ampli(simumetiamdeteteftimonium.-quiintantoprocerum
nobiliu m que V ngari numero.te folum maxime dignum elle putauit,cui fumma abiol urque,
& qua maiof p ft regem apud Vngaros n eft,Palatinatus dignitas poteftasque crederetur,co-
rnittereturque. Quare ita multor animi exhilarati crcctiquc funt, vt in calami tofilsimo prx-
fentis regni ftatu,hac parte felices le putcnt/gaudeatque corda t, apien tem,iurique regni pe
xitifsim moderatorem fe nactos clle,qui nobilitate cplures opibus potentique fu magna
confifos,fublatis legibus, licentia abutentes,in ordin fit redan unis. eque vero Ipe fu hi fru
ftcabuntur.vbi Deus optimus maximus,pro fu a mifericordia,hofhbus ceruicibus nofttisde-
pulfis.modumtotcalamitatibusimponcredignabitur.Teitaque.decusnoftrfplendidisim,
bene & fliciter valere upio:cuime,vt patrono meo fingulari,diligtercommendo.Viennx,
CaleodisSeptembribus,Anno Domini millcfimoquingentefimoquadragefimo tertio.
A N T Q-
 II
ANT ONU BO NFINir
DE REBVS VNGARICIS AD DIVVM
VladislavMj serenissimvm Vngari^e
Boemiccq; Regem,
P R JE F A T I O.
Ontemplanti mihifape, qumfelix erfa* v-
niuerfa Pannonia, Maiefiatis vefira fuit elettio, Princeps
fereniime, ejr quantum illa vtilitatis offert, in diestrofe
tt maior occuris, opinionem fuperas, ejr animum in al-
tiorem trahis admirationem. lam illudfatexploratumha
beo,quod ex Apoftolico ore proditum eB, Deo eff
poteftatem. Omnia enim,vt diuus inquit Iamblicus,ita tn-
ftituta tnt, vt nufquam veI minima q tutque Deo defi-
rantur. Vbique Diuina vnitas viget,per quam res quaque
conft'unt, acperpetuo quodam mutuo% circulo ad Deum
ipfum, quo ejr in quojunt, mirabiliter rediguntur, alio-
quin in nihilum cuntta proruerent. Kyib vnitate Diuina.
cmniaprodeunt,prodeuntia^vnitatemquandamipfisimpreamretinent,Diuinavnita-
tu tmagmem,qua ejr reuocantur in illam, ejr reuocatapraciuntur. Dem igitur,quum ni
hil ordine duceret antiquiuspulchrtfque, eum ne qua res confufione turbarentur, Ulis im
post. Varia edidit Angelorum agmina,vt aliis aliaprafiderent, e'ojque nonfolitm clorum
erbibus, fed corpora quoque cleftia inferioribus prafecit, vt ( res quaquefinita
moderatorem, rite gubernaretur. Uliulta quoque vitro nafcuntur, clquejuntfini
tafemina. Praterea non modo curandis variis rerum generibus diuerts x^ingelorunt
frafettwas impofuit, ejr fuum cuique homini Calodamona dedit, verum etiam vi
res humana" rite gererentur, gentibus terrarum Principes delegauit, quos quidem eos.
tjfe voluit, qui homines, quant cateris animalibus praant, tanto hi reliquis homini-
bus (apientia ejrprobitate pracellerent, hos Populorum Paftores appellat Humerus. j>uor-
/umigitur hac Rex inclyte, nifi vtte,quod quotidiefacts,non tarn haredttario iure, ejr hu
mana optione, quam Diuino iudicio,tot gentibus acregnis intelltgas ejjprafettum? Per
me Reges regnant, ejr Principes imperant, inquit Deus. >uanquampracompetitorumin-
uidia, beo carere nequiuiBi, apace tarnen ejrpietate,item religione, dementia ejr manfue-
tudine.ucluantiimi regni gubernationem ait(picatus es.^tque vita,qttam his tuarum
virtutum comitibus carere maluisti. Contra nonnulli, ferocia ejr crudelitatefumendum
initium ee duxert, diutinque bello defatigandos ejr exhauriedos populos arbitratifitnt.
Tu quumnihilpace duceres antiquius,labortoft quietisfundamenta teciBi,ejr duobuscirci
ter annisefft Pannonia, quod antehac nunquam ilia nouerai, ociumpeperiflt. Tantai
s a Maieftate tua integritas cum aquitate eB exhibita, vtab aquo nunquam examine
declinaueris.obaudisfattiofos,delatoribusauresoccludk,nocred'tsquicquamtemere,mul-
tadttmulas,diidentes componis animos,inexplebilem attariciam cohenes, ambitionem
reifeis anhelantem.Deprehendis artes hominum,deprehefis^fubrides. Adhacjnter omnes
Proceres amorem concordiam^diffeminas, non mutua refers odia,fed exitleerata curaspe-
7ora,quodpleriquePrincipes,qui Tyranm potitts,quitm Reges appellandi(unt,vt inter dip
cordes ejr ifettos Proceresfaciliusimperarent,fane contempre. Dum hacfidavteris ta-
citurnitate, qua certo paterna dicipoteTt, explortas tibi omnium mentes habes. Dum re-
conditumtuumejr occultum femper habes animum, mentem^omnibus abrufam, cum
miragrauitate coniunclam,nimirum nemo eB, quifapientiatuaaltitudinem expifietur.
Acceit ad hac dementiafingularis ejr manfuetudoingens,qua omnes, qui tuafide de-
fecerant,ejr qui aduerfariorupartesfequutifunt, handdifficulter (unt impunitate donati.
Ex quofattum eft,vt hacpientitmi, tanquam patris indulgentia omnesfibi conciliauerit
inimicos,quA quidem indulgentiafiquis inpoBerum abutatur,isprofetto no tarn alqs,qua
Jibiparabitinteritum.msigiturartibus1PrincepsJereniime,aanuteFngariapacaBiiejr
.1.1.i ' e ijJ
t BONPIKII PRiUTIO.
Unit aniens fundamenta team, Pompilium imitatus. Romnbs namqut beat
Vrbem fundare cpit, &armis amplifieauit, contra Pompilius, quam fundatam accept,
Pacereztonquemuniuit.Neminibeaum,praterqumTurcisimmanibusindixiBt,qui-
bmcumperpetuodimicaredecreuisti.Nefatisquidemadhuctuapietatisoffciofaaumeffe
putabasnidemortuisnonfecusacdeviuUhominibmbenemererivtderere,T>iuiPlatonis
verbis admonitus,qui,Sivitadefun}is,inquit,ex infers redire liceret,nu/taprofetfo rea-
lia /lent,quam vtbonum inter viuos nomen haberent,meliuspraftarentn vero
lum mutatis moribus,bonumefcerenU Seruatis ditionUtuapopulu,quinuncvwunt,ad
mtiquorum memoriam reuocali, effecifttque,vt cumhis illi aque viuerent,qmnettam
perpetua vitafungerentur. ?(am Vnnorum Hiftoriam,qui Vngarorurnfuereprogenitores,
StatthiaRegemihdelegatam,&paulo ante eiusobitum initam,vtconfcnberem,abo-
riqinauemundi ad hacvfquetmpora, quacunquememoratu digna interceffere,memo-
riatraderem,iufutuofaaumeH.Omniafacileinteriturareputabas,n^
uerent monumentis. Eo tandem tus gloria nomen euettum eil, vt omnes te viuos & mor-
tuosiuxpromeruiffepradicent,"vtrique,immortalcs beneficentia tua grams deber
invenueteantur.Oputigiturhoc Maieatt tuatmma eloquentia &erudttionepradita,
vtpar eil, iure dicamus, vt cuius beneceniiangularis adfcribendum imputent, tdeius
Principa numini dedtcetur.Sedvtinam materia dignitati,auribus% tuis labor tHefatisfa-
ceret. Verum quum te non tamiudicemelegerim,qum appeauenm aflertorem,regiofa
hacdicatura neparum quidemfortajje proficiam, quippc qua iudicij feuerttatem,
^inuidorummaledicentiaminclinabit.Egoautemhkne^naxilaumquidem&Theo-
pompum imitabor,ne quidprter meamagaminflitutum,qui inHiiloriarumpromiu
Scriptoresaosvarwcalumnwfagtllarunt.SedmecumfeucriimocuiqueCenforimitius
e agedum,quandoquidem eamfcriberejum iuus Hifioriam,quagrauis & recndita et,
AcnullisfereScriptonbMufirata,&fiquireperiunturMperquampaucifunt,acineptii-
me barbarefcrtpferc. gtiis igiturgentis Scytbicagefla, vanque imperia in tatUa bono-
rumScriptoruminopiafacilefcripferit?ProindequantimomentiresipfaScytbarm,fit
eile bine intelligipotesi. ^Jyrij, qui [eprimm regnaegloriantur, exiguam A*partem
tenuerunt,quibusexatis,Mediinregno,vixadquartamvf%progeniempermanfere.Suc-
cedentes Perf*,vniuerf* Aa,quamuis infestata Europapart,vix ducentos circiter annos
dominan funt.Macedonesftattis Perfarum viribus,poil Alexandri Auclorisimperp mor
temfacta feceione,ampltimum dominatum labefacJarunt. Athnienfes oris tantkm ma-
titimis,quaintraPontumEuxinum,Pamphilium^pelagusfuere,annosvixduodefeptua-
<Tntaimperarunt.Laced*moncsPeloponefum,reliqumqueGr*ciamadepti,impcrwmin
Hacedoniam vfqueprotulerut, mox Thebanis affiiii,ne trigintaquidem annos regna
dicuntur^mani,domitisCarthaginenbw,rerumpotiti,dtutimevxi/ierfocrbi,qua-
amqueadiripoterat,iuradedere.GensdeniqueScythiCA{aliorumpacedixerim,neimperij
Romani Maiefiatem der videar)hac ommafuperauit, &prafcrtim Gothi, Vnni & Van
dah. Goth nanquepropriisfedibus ab Vnnis eiecli,in Kjifiam & Europam prorumpentes,
RomanumfereImperium deleuerunt, & in occupata adhuc Hijpania mperant. Vnni Vn-
qttrorumprogenitores,quiadhuclatedominantur,nonmoioPannonias,&lllyricum,fed
cum magna Italiaparte,Germaniam Galliam% euerterunt. Vandaliper Europam aliquan
diu ?ra/rati,primo Hianiam,deinde^Jphncambi occuparunt.guid Sauromat*,tot
aentium auttores, quid Longobardi, quid denique Sclauones, per tot nationes&linguas
Ampledtffufigefferint,fenioribuspotius, quam Scriptoribus accepimus. guorfumigitur
h/c?nempevt omnes intelligant,me ne leuequidem onus fubiuife,hoc Volumine totpopu-
lorumgefla cemplexum.guin &illudaccedit,vtaiunt,imaginemnori animieffeora-
tionem. Proinde Princeps pientiime, opus tibi dicatum aquo animo aeeipe, &immortales
X>mimitare,quiparuothureplacantur,necminimaquaquefacrisoperantiummunufmU
abominantur, vbifi quid laude dignum inueneris,id ferenitatis tua numini tribuendum,
qua adfcribendum impulit,&airauitn vero quidineptum,reimagnitudini,imbecilli- ^
tati mea,actemporisbreuitatiimputandum,quaftus edidit immaturos. VaU
igiturfelix,& Librosperlege,vbi cuneta Maiorum tuorumgelta,
nonne voluptatefumma, recogno-
feere licebit.
Lecto-

Lectori S.
EcvTifumus haceditione priores tres Decades Bonfnij, ex regio illoDn.
Reuaiorum Brennen codicerac, ne cuifraus facia videretur,varietatem
ex Oporini impreffione,qux aliquot locis ex cdice Polonico (forte Lafciano)
CaliisquoslaudatBonfinius, lacnulas nominaqj fubiecerat, finedifputatione
c appofuimus. Tu hoc ftudium boni confules, atque erratula leuicula, prsefer-
tim typica, fi oceurrent, a:qu accipies. Vale.

4*ag.%,v. $i.OporinianaeditiohabetDro- w/?6\nontantmVal. Ibid.v. lo.male

michetem pro Dromichcrem.y/ id leuicu- immitifllma gente. P. io3,/.p.Z,^/f.abiti-
*tm:JtcMt Amaflobij.w/* 3 f . ncre iubentur. T. 1 o f ,z/.io. quidam rece-
Et legitur quoque ss, pro x. Pag.),verf.i^.h vide maluntpro receffiTe.. ../. i.gra
Scandia primm effluxile pro prim m edu- tillimo animo Opor. (pag. 1 8, v. 1 1. An-
nilc,Jcboltolumvidetur:nec Bonf.babet,nec e- doini,z2.Erelina,f ^.Kugormq. P.109,
axiecongruit. Pag.i8,v.io.nimisproc\ii- verf.^i.ma/lemNcfnanam.altj'NaiCitanim.
uis. hocaputtsob multicudo adoriatur. Tag. Pag. 1 1 o,v. f f . Margum . arridet-.v
eadem,v. 3 f.quemabauibtseleorof4/- biMargenfeld. P. 1 I4.Z/.4 f .arua rec.O^-.
tttmfeqttentia monent, licet . careat. P. 1 3 , Pag. 1 1 0,^.34. fuperueniente Chacannoft
v.ij. vicis.ma/o vitibus,quoda regiuncula ea %anzjino. P.no,v. 3 3.Adoloaldus^Al-
nobtlitate excellt. Pag. 3 i,v.i< .Danaftrum duoldus quibufiam. P. 11 i,v. 3o.fatiando
pro Dencper:fichodie Alofcki: ahjT)anifirum. a pp e mui.irrepfitparticipium ex margine. T.
Pag.^x.v. j.rantzrerum amplitudini,im- n6,v.}9- Ne eiusquidempop. Rom. Bonf.
minentiumque pcric. Pag.eadem,verfip. habef.fidrele locinomen additur,vtfit,NeFo-
Bonf. Euiani, Chami.alij, Et iam Chuni. / rumquidempopuli Rom. Pag. 1 8,v.+8.
bid. v. 3 2. minuerant melius quam muniue- Luitprandus. f.f }.proAimyio /egituret-
ranr. -P-44" wy/T4f./*///BalchorumBal- wwMiluio.TMoluio. Pag.i 30, v.u. fe
ibiorum, quafiad Balticumfinum: UcetexBa- dern. Opor. fidem; toleraripotefi. P. 1 3 i,v.
thoriorumfamilia nuncft rex Pelonidt. Ibid, 4 T.rediere pofi mximo interferendum adjen
verfif 3 .Lieuam non ita necejfariam videoiita fum. Pag. 1 3 i,z\49 . quidammopro le 8c .
tamenexplet 0/w.impetraranr,ac dcindc Go fiatvtrumque. Pag.i 34,z/.37.Chacorum
thorummctuinGalliasireceperant,maio- vel^Chyacor idem. P. 1 3 f ,v. 1 5: .propulire
ti formidinc nuncaffei,in Hifpaniam traii- Scyth.fedpopagiTeftiJuiconuentt. P. 137,
ciunt-quopacat3mAtaulphusGalliaminue- t/.i o.indignusOTe///^4winiquus. ,
1 4 1, v. 1 1 . conpicati /w/ 0/;or. <?/. /ir
nit. P. 49, v. 4 3.regio memuneredignum
iad.pro regis roe mnn.ma.idem eft. Tag. f 3 , aufpicati,/f/?/<e/w. P. 1 41,^/. 1 1 .con-
v.ff .adciueram.mecumquepariterregnare feia placet, non confeita. P. 1 43,^.47. Rin-
ml\eia\,\>zx,&c.fidepexege/sfufl?elavidetur. ginum: quidam Rhegium,<t/y Rhagutium.
P. n,v.iz.in O/w.Vnnerico egiturprovi- P. 1 44,^. 1 1 .CampuTo^i'/Pampulo.-cy cor
trico.zM3,fpicionem nares abfeidiflet, tur repierat^ cqrrcxerat. Ibid.v. 1 3.diuiErafmi
pique vulnere deformaram patri. cua Bonf. Banz..& v.io.pontem Moluium Sallufiio.ab
(od.non habet,licet verum ex racisquoqueft. esmylio Scaurofuit difieatus. P. 1 4 7 ,v. 6.
P. f 6,v.i s .po/?Hcnricum Oporini editioKo- dimmiprobatur,nonited\\uC\t.&v.\oSbeao-
thanerirna<{>. Pag. j >,v. i.oizonepro n Bonf.altj Bcnoniam. P. 1 4<),v. 3 9 .fd cu-
occaone.idemefi. '7>.<ro1/.4.mpplicio mulatas. P.i j o,v.ii.SibbalegtturinO-
pro iudi ci . cjuod Salluftianum efi. P. 67,v. por.pro Galba.S/ Salba verum. Pag.i f t,v.
4.6. bellicis diei lab. epitheton redundat. P. 1 ^ .GaWoiquidam Calub, al. Balbo. hoc pro-
<f8,f.ii.imperatoriamgratiam. /'.77,^.48. bius. P. 1 f j,v. 3 8 . exil.egit. addtturex alio
alij fatum pro dstam.fid quid ad coniugiumf C(?.nequcHugonifatprouidenticfuit:nam
T. 8 1 , v. 4 f . reffiusmonem repofueris pro vi- qui nuperrim mullati fuere, Arnold. Pag.
tam ; qttanquam hoc fit in Brennen & Opo 1 (Jo.-y.i 7.gerebatur^//x^/i<i ferebatur.
rini editione. P. 8 \,v. 1 .quidam malunt If- P.i^tMp.feritatem/irofeuericatem, &v.
macum,quidamlfiaac\im,($lCn3cam.B.ljr- 3 i.exuerent/ireximerenr,><'OT/f/. P.
fofedesefi. Pag. 8 f ,;.40.Meroueum melius. i6),v. 1 7.Grmaticis, pra;c. virgula diffra-
T. 8 8 ,v. 6.addtturpofi Atila, ex Lafciano cod. tur. P. 1 7 1 ,f.i p.fibipro fa;pe,? 1 i. men
nonecejjario, partim quia loei benignitate de- tes ^ronationes eft in Opor.editione. fedvtru-
le&abatur. P. 8 9 ,v.n.vrbe Delminio cre que bene. Ib.v.j 3 . fatuam inducere religio-
do legendumiquamuis Luzjnum extet. Ibid. nera. Bonf. placent: quia defuo idolo intelltgo.
iz.37.vici maloprovm. Pag.<)0,v.8.0por.c- Pag. 1 77,^. 3 4. malum,Pto continents.
qucitreArgos/H-equeftresagros.z'/r^* P. 1 79 .>. 3 3 . impatientius^ro intemperan-
confit. Tag.ff 4,1/. j.addettaduntex Opor. tius t/>/> < O/icr. P. i $o,v. 3 8. propera-
pofieffe. P.<)f,i'.44X4/f.quodcor)(terna- .<|/. ante in terra pro-
rct. Pag. 1 1 ,f. 3 Jege dura loco qu um .Pofi cidertSjingentesDiusgr. V.C. caret. Pag.
14 LECTIONES
1 8 3 , v. xG. alt) lequnt fi quid regis culpa pat.
/fiquodrcgipatratumfacinus. Pag.1%4,
verf+ .pofticuoctQtos,additurin Opor.ve-
tmctiamtyrahnidem facile aflcuturos: (
feft adhiberentur.i/r/r/^.teto gladio in cu-
biculnmrcgisdmingreditur. P.i 87,^.1.
tkraedttioqaoihabef.Opor. &quantus. &
v. 1 7.nequecrcuifle,ncque decreuifle. quod
ofieriusforfanirrepfit. 7>.i8j),t/.48.c^Al-
uinus ? Albanus pro Albonius alibi legitur.
7\ 1 9 $,v, 3 .eft Ouoras. Opor.OaitiS.nnulli
Odslas. Ibid.v.i 1 .dimitfusfrtfadmi? kO-
por.habet.vtrumque ferripoteft. v.i< .Vin-
ceflaus. *sneas Byzjctlaum qui Tragam cepitt
fonit. P. ipf.-sMf .ify'omniadiruerevexa-
rique perm. P. 1 9 7,v. 1 4.Scunum ree,non
Secundum,zv/Secanum. St y. 30. more (uo,
<Plinije:vao\c(u3,altertut. Pag.ioy.v. 1 7.
ieiJionem impreftam, vt qui eft in V. C. retineo.
licet Opor.haudinepte poft defiliir,/<i.em-
quefecuri qua Vngarico more gcftabat.ag-
grefus trucidauir. Nonnulli virginem ter-
go Cbunum cumLadillao colluHtem lur-
repra fecuri pcrc. T.11 3 ,.4 3 . Rapczan : p
pro y. CP. 2 io,v. 2 6.Bratiilai (.fie . C. alius
Bladi \,?:& O/wr.Bratiilai & Conradi
fratrcjGcy regis acLadiilai Tor. Et v. 40 .
pugna abitinet./latleSHe.Opor.tametiyk pu
gna ablinerent. cP.^tv.i%.V.leiiobene
habet. hi Opor. regn haca'quacJirionc con
tinuo redditurum. .22 j .v.^^.nonnuHi re-
ponunt item />re in quem; <pe / peius.
Jbid.v. f o.redegiTet,fircfipifcentemquan-
doquefratrem intcllexifler. videtur fiholton.
F.2.i6,v. 3 8.Robcrtus,riAo/!4/yHenricus
III. . i iyv. f 1 .fententia requirit vt lega-
tur,con tufus.concitato in hoit fertur cquo.
y<j.2 3 i,v.i .oppido/rg/'r 0/>r.^rpopulo.
?. 3 ,/. } 8. inferafunt ab alus: aleue-
rat. Itaque de patina: dominio controucra
naci tur . Haenus Brenneri editionem ada-
tnuffmfequutifumus:infequentibusnonpaucat
prafrttm adlacunas complendas, exOporima-
naadfciutmus. jQufergoimmutata, qute^ali-
ttnde adhibtta fuertnt,ne quis in malampartem
udium noftrum interpretetur,fidelitr mdica-
bimusjteuioribus tarnen omijfs. Ergopag. 137,
.3 i.mfpicior^<y/OT//>rodfcordia. Exfit-
fiicioneenimfimultoi orta, vteft ver/. 3 4. 7.
239,^.2 f. trrbus earn menfbusigniferroque
vaftafle: . . Bonfinij,tSWatthta R. oblatas,
non habet. . 2 ^7,. 1 8 . Bonf. mandatum
fac. Opor. tantum fac. T. 249,^ r.Bezen
dum eiusimp.coerc.contendit,.vO/w. P.
ir x,v. 3 S.extremum poftulati," <?2?.
edit. P.i6i,v. f.patientiffim.p-w/ pien-
tiffim. T.KS.z/^.talisimperijacMOTwe-
doaccefft. T.i 8 i,v.6 .pzonas f.Calijpto.
XimosAlludmagtsgenuinum. . 87,/..-
di.nonnul.ptxbdia. Ib.v.j 2. qua: non fine
religioneacreuerentiaillx confingunt, abe-
rantk Bonf. T. 1 8 8,v.4i.fepdere:40/M re-
ipondere. T. lip.v. ^.paulo aliter legitur in
Opor. aliospofirofupraiaxumcollolapidib.
excerebranvoamill coUulxis vfque,&c.
VARU.
P.i$i,v.9* extremo: fv. 34-Tndecunque
potuit etiam auxilia euocauit: in Bonf. C. non
funt. 7. 19 9,v.^.quidam CancGos. P. 300,
v. f o. Opor. porcorum indar. P. 303,^.1).
Rapczam Ranz.ano. T. 3 o 6,v.).ccpnfuppl.
ex Opor. P. 3 07,v. 3 5>.Steph.Quintoi.v/f--
tentia "s\anzjini.(2v.feq.2Vi\x Oporfro Ann.
T.3 ii,z/.<T.Canguinor,A5/Canfignor. P,
32 f,v. 3 7.Licius.'4ir Ciccus dicitur. T. 3 33,
v.^^.Bonf.lmpet3tiifidcs:nonu/lipraferitm-
tperatavita. P.3 $9>v.i.Aaeifxaddttumex
Opor. T. 3 4 3 .v.4 1 ./, malstnt Triuiln us.
T. 3 4<S',z/.4<>.incunt retlius videtur qua inuc
niwteftinBren. P. 3 y 4,v.9.notu Opor.ab-
undat. T.3 f %,v.\\.V.C. arftiorc./.alciorc.
P. 3 i r , v. p . clamore Mari rege exclamt
Opor. 3 7 o,v. 1 Readern intonans^r* ma
tronas. 7\ 374,^.7.reuertius.^.C.vehcm
tius. P. 3 7p,f. 1 ij.Nicopolitana clades,inin-
uidi Maria: obhas.Bonf. caret. &v.j r .difle-
minaiis:5rf.diflmulatis.'P. 3^8,^.1 j.con
iundis animis^ro c aliis: v. 3 2. .pacatior^
pauciorr.v Opor .repofui. P. 3 9 7,v. f 1 .fri**
edtt.habebat bello: c^f.</^i.coneruart.
m>/?r<ipra:lio,c] confternaret. T. 3 9 S,t/. 1 8.
adbibutmus hac verba: N cum os moresque
bouisDuxillepracferret. P.^o6,v.).z\tg\
Bren.nonhabet. P. 40 S,v. 3 f .os 4f.vius
aniusvidetur. T.4 1 3,^.12. Bocmiif.\-f//M-
tionis gratia adictlii. .4 1 p,v. 3 8 .na t </?
*w ^. P. 4 2 f ,/. r i.zdib. f 0/>or. T^ 3 1 ,
f. 3 4.coniug.5r.Gingcui. P.4 3 3 .^,39.
/o-/ paultjper immutatus. Vetus leio erat:
Dum laboran tcmvbiquc liiorumacicm Me-
zethusaliquantifperducerer.part. ^.437,
v.47.acrique,/>?xatque. ^.44? ,i.o.&
prouinciamvtramqueTurcarum perieuloli
beiatzm.epexegesnonadebnecejjaria. Pag.
446,verf.ii.abalictuu(queadhcmexOpor.
deprompta. P.\ 4 ^yv. 8 . in oceurfum cftun-
duntur. Pontfices cum faccrdocum.i Bren,
nonlegebantur. . , },v.i o.fcirentpropi-
tii,8cc.vjque ad veiteient,a/tundefunt infera.
Pag. 4 6 f ,v.4, 2 .a M ox ambo.^w adverfi .
pagfequentis,Mox d nm,f.v Opor.in noflram e-
ditionem tranfcripmus. ZJtdebatur enimort-
tionisfiries hiepaululum htare. P.$6c),v. 1 r .
regia: eledionis exponerent, deindefuura
tV. Cabfunt. 'P.47 1 ,/. 2 1 .influi :/ in
uenit. <7).474,z/.C4.Benedidtusr4/.f<i/i
fumptum. P. 4 8 2,/. f. iuuenem: / iner-
mcm. 7.48 f yV.^.inic'msmeliusqumia-
ftius. T^po.i/.^.extcmplo.O^er.cxcom
pofito <i. T^ 2 , v. 3 7. fidendum IV. .
^iwinuidendum. Pag.^^^verf.i 3.1'u-
cundus:0/!rotundus. ^.494,^. z.fcnfir.*
^W agit. .P.49 ,v.i 3 .Opor.legit nemini
competitori-.wr/^p.ipfum^roprimm.-fj
z/ir/T4 r . (cris aderat: ^<e leilio veteri contra
ria eft. P.too.v.r.QuuminMorauiaGeor
gium ad hibuiilcn t,nec : Opor.funt. 7*. y 1 ,
/.4o.fpiritum,c^''"'/-48-rupramillefimum,
aftftttia. P. f f, v. 2. ingenium b/>w. ?.
o tf,v.4(.orane$ non reperitur. P,
7tverf.e 1 . o rependit. Bren, repondit.
Hind
 LICTIONES
iSudreiMs. *Pag.l 1 4,^.15. PiCimmoran-
rar: Oper.numerantur. 'Pag. f 17,^.41. p e.
eonnut p.. 7*. f x i ,v. j tf.^ro Rofgonef**-
peRcgij. T. f f ,v.i o.Hi nc longius-vw-
ua, Qua: long. /*^.*/14. trucidant. De-
roam ad mitmconemfifHftMleriiJhabcbisf.
. tftionem. J*. sx 6>v- 1 4- omavBonf. ab
V A R I . rj
aum. *Pag. f 1 8,v. 1 o.trifttie.P'.trifti orev
P. f 3 i,v. 1 y .ocyfsimtyre occafi ,><-
'. .P.f 3 3 ,f. 2.4. coronas mfertumex 0~
for. Pag.j 3 4,/. ij.Z/.Turcico.-^'truci.yfi/
perindetfi. T*. $ 3 f,z/. 3<i.dudum. O/w.iam
izm.eiufdemfuntgeneris. Hocpint qua maxi-
mcwtandadHccbamw. uterajatis confiant.

CATALOGVS AVCTORVM QVO-

K.VM TESTIMONIO BoNINIVS
infris Decadibus vfrs efi.

Ablanius fcriptor Gothicus Homerus

Eneas Syluius Hypficrates
Ammianus M arccllinus Iordanis
Annales Boemorum Iulius Capitolinus
Annales Polonorum Leoprandus
Annales Vngarorura L. Floras
Apollodorus Menander
Apollonidcs Metrodorus Scepfius
Appianus Oneficricus
Ariftobulus Otho
Biblia Palmerius
Blondus Paulus Aquileienfis
Callimachus' Paulus Oiaconus
Cornelius Nepos Paulus Oroius
Cornelius Tacitus Philemon
Crefceminus Metropolita Philoftratus
Criton Pitheas
Damafippus Plinius
Diodorus ... . ^. . >,\ , . Plutarchus
Diogenes Laertius Polycletus
Dion PomponiusMela
Dion Prufeus,quiGetica fcripfit. Poifidonius
Dionyfius Procopius
D.Hieronymuis Ptolemacus
Ephorus Richardus
Eratofthenes Rogerius canonicus Varadicnfii
Euripides Sichardus
Eutropius S trabo
Francifcus Petrarcha Suidas
Cuilielmus Symmachus
Hecatzus Timaras
Hegefippus TrebelliusPoIIio
Herodianus TrogusPompeius*
Herodotus
 Index eorvm qv^e hoc opere prter tres
Bonfinij priores decades exhibenturrafterifcus
verb nunc demum adiuncta
defignat.

^sfnt.Bonfinijxv.librhSambucorepem 536
loan.Sambuci appendix de Ladifiao,Lodouico & Ferdinande rege. 734
* cumfunebribus duabus ^una de Ferdinande \. ^ 775
orationibus (.altera de Maximilian&\l. 8i<
0* tera de oronatione Rodolphi 1 1. Pofonu' 827
- '
[4gria 791
I Zigethi 80}
Ein/dem Sambuci expofitiones obfidionum< Temefaari 807
Tokay 8 ix
*\.Giule 831
De redditaMatthUR. corona 6jf
Contrafls matrimoniorum inter Ludouicum& Mariamac Ferdinan-
dum & Annam&c. 7 38
Concordia Vnvaricainter

Fridericum III. Maximilianum I. " Vla-
Li ;;".1... N
difiaum Reges fli] 742,
Clades Mohac^ienfis Broderithij 757
Chronologia Pannonia}Ioan.Heroldi 834
Michaelis Ritij de Regibus Vngarix lib. I L 837
P.Cattimachi Experientis Aula 85j
Nicolai Olahi archiepifc.Strigon.Atila %
T. Cortefij carmen de laudibus MatthU R. 8p 1
<_Abrahami BakJchay chronologia 5)14
* Gnomagenerales Sambuci de tribusfummis in Imperatore 'virtutibus $ 3 7
* RegumVngarU prifcorum conflitutionesfeu decreta apprim defiderata:
mox la di ci fubiecld. .-" i..j , , '

ANT.
t' .
** * ' ..

-, . - -'
t. *'* .

r ' ." -, ',; ::'''

; .-.vis
 ANT. BONFINII
RELVM VNGRC^
RVM DEGDtS PkIMy
IBER PRmVS.

y t h i a in parteis dus Tanai fluuio tota diui-

ditur,qui Riphadsmontibus oritur: altera Euro-
pica , Afitica ver altera s ab occafu Germania, Vi-
ilulqueamne,qui Sarmaticis montibus in Ocea-
num red contra Scandiauiaminfulam defluit,eo-
demque mariterminatur : meridie Danubio, qui
Germania iugis exoritur, &: Illyric attingit, Bef-
forum lingua liter appllatur : fexagintque flumi-
nibus audus in Pontum denique Euxinum , feptem
oftiis plane deuoluitur: item Ponto, Hiberia, Alba-
nia,& Perfide : folis exortu ad Araxem fluuium,&
Seres viqucTprotenditurT fcundiifima gentium officinafemper habita.
Quin te rnfulis longe fcundioribs prdita,in primis Scaricia,quam Scandia^
uiamPtolemxus appellt, in quatuor nfulas fane diuifa: cuius occidentalia,1
Chaedini : orientalia,Phauon2C & Phirei : meridionalia,Guta2 & Dauciones;
media Leuioni terib Item prter hos Crefemiae, qui ferarumac auiumpeco-
rumq; carne viduni trahut,panis vfum ignorant: & Suetani,qui eximiis equis,
preciofisqj pellibus abundant. PraetereaThemices, Vagothi,Pergiones,Halli-
ni,Liothida:,qui feraciiumos cpos colunt,& Aluuli,Fumait,Feruiri,&Scan-
io thgothi bello afperrimi : ad hxc Euagres Ottingis admixti , qui Cum prxmptis
rupibus ferino ritu inhabitent, hoc nomme donati. Exterius Oftrogothae,Ra-
aricij,Vinouilcthi,Suetidi,Cogeni,corporumproceritate praeftantes: ex qui-
bus Daui promanarunt , qui propriis fedibus Herulos eiecerunt,& Daci dein-
*+
de didi funt. Neque dfunt Grannij, Ganzij, Eunixi,Ethelcugi. Hincilla Go-
thoruminnumeramultitudo defluxit,qua: Berigo rege in littus Oceaniegref-
fa,fuperatis eicdisqj Vlmerugis,qui maritimam oram poflidebanr, Gothifcan-
ciam appcllauit : mox fintimos Vndalos, quos pari virtute comprerat, fibi
conciliauit. Philimcro duce,dum fedes meliores quaerunt,fado ponte,interie-
ias paludes traiecit : nondum media pars exercitus forte trartfmiferat quuni
pons ipfc non fine magna hominum pecudumq iaduramirringitur : nam ne-
P que qui traiecerant, redire, neque qui remanferant , fubfequi potuere, Quurn
locus is tremulis paludibus &: ingenti vorgine occluderetur , diu armtoium

ilic mugitus,&: hominum ploratus (vt ahmt) auditus eft. Philimerus cumreli-
qua manu Spalios fibi obuips aggredituf, mox ad extremam Scythian partem,
qux Pontico mari adiacct,li Albanio Gothico feriptori credimus, reda defee-
dit. Regionem quaz ad Ardicum polum recedit, Adogitse incolunt, qui in fer-
uentiTima aflate quadraginta diebus totiderriqj nodibus perpetuas luces ha-
bent : contr,faeuiente hyeme, pares tenebras. Ad feptenmonalem Oceanum
nfulas funt, quas congelato mari quurn lupi adeunt, prae mximo frigore *

r
 * ANT. BONFINII RER. VNGAR.
los amittunt, quin Sc in partibus his apes qmcquam moiiri nequeht. Viftuli
igitur fluuius Sarmatiam Europicam, quam nunc ex parte Poloniam dicimus,
regionemlat diiufam,innumerabihbusqj gcntibus refertam Germania di-
uidit ab occafuj meridie Iazyges Metanaibe diftermint,qui Amadocis mon
tibus eie&i , ad Danubij ripam confugerunt: & quicunq; inter Danubium, Se
Sarmaticos Carpathiosqj montes, ac nter Germaniam,Tibifcumq5claui,vni-
uerfumquetractum accolunt. Item ab Auftro earn feparant Sarmatici Carpa-
thijq, montesj fru&u nimio dicpoft hos continuata iuga ad Boriilhcnis vil
que oftia,ab exortu Ifthmus,Carcinitusqi amnis, Sc cum Buce Mceotideq; pa-
lude,Tanais,incognitaq; terra circumfcribit. Sarmatse,iidem Se Sauromata: ex W
lacertinis oculis appellati : ad Viftulae oftia Gythones , Phinni j &: contra a-
rancm afcdendo Sulones, Phrugunidiones, Auarini, leuitate diti, Ombro-
nes,abimbribus appellati: item Anartophra&i, Burgiones, Arfyetse, Samboci,
Piengita:,& Belli : qui omnes ab exortu VcnedicisPeucmisqj montibus clau-
duntur,& communi nomine Poloni vocahtur:prter Gythones,Venedicumq}
inum,Pruteniumq5. Pruifia, Liuoniaq, maritima, nunc illa regio dicitur : Sc
Riphans, Alaunis, Budinis, Venedicisqj montibus tergo circumdatur. In his
Chromus fluuius,Rubon,Iurmites,& Thefenusntem Sturni, Vibiones,Nafci,
Acibi,Borufci,Sabari,Pagoritx,Agathyrfi)Sali,Garcotac:& in Sarmatici Ocea-
ni littore Velta:,Ofij, Carbonesq; populi. Nunc maritimum huius Occani tra- i
tum a Prutenis Liuoniisq, habitatum, Indioari varus rtationibus coaffi: at-
que Efti pacatum genus hominum, & Aiaziri fane bellicoiiflimi , qui pecori-
bus tantm Sc venatu viditant , oecuparunt. Ammianus Marcellinus his Ar-
mephos nimia placiditate cognitos admiicet,quos Chronius Viftulaquc -
terrluunt , Sc in Pruiia hodic eontinentur. Armephis Mailageta: , qui maiorcs
Getae interprctantur,adiacent. Item in mediterraneis Alani, Sargetar Amaxo-
- bij tjqui Sc Eftedones, curribus, quum errtiles domos habeant, vocati funt,
/*. , 0Jini vcteres,qui ad Borifthenis fontes habitarunt. Omnes hi, montibus
vndique circumfepti. Lithuaniapoft Poloniam eft, Venedicis Bodinisq-, mon
tibus obduta. E NorucgiorumanqueiugisBorifthenes oritur) vt plerique 3^
coniieiunt, primigeniis rontibus copiofus,deinde multis amnibusadolefcens,
haud proeul a Cherfonefo in Ponticummare deuoluitur. Lithuaniam Galin-
d prius,Sudeniq; tenucrunt.Bodini,Gelonion vrbem ligneam habitant.Iux-
ta Thvflageta:, hoc eft fieri Getae, facrificando dieb, vaftas fyluas oecuparr,
venatu aluntur,quibus iuftiflimi mores , alimenta bacat,maribus nuda capita,
nemora pro domibus:quum facrofan&i habeantur, iuftiulmum confugienti-
bus iuo iure prxbent aiylum. Vitra Riphasus mons ipie cfurgit , vnde Tanais
fluuius oritur,quem cadentes aflidu niues inuium vfque adeo reddunt (velu-
ti Pomponius ait)vtintendentium aciem non admittt:ditilimadeinde regio,
fed inhabitabiis,qudo gryphi,-fxutim &: pertinax ferarum gcnus,aurum terra 4<?
penitusegeftumjmira follicitudine cuftodiunt, neque quenquam id attingere
patiuntr, Gircum Arimafpi, Eftedones,qui Sc Amaxobitx^quum plauftra pro
dmibus habeant,nuncupati : & ( vt paulo fupr diximus ) cruleo capillo^ A*
gathyrfi,quibus mos eft ora art-usq; pingere,Veluti quifque maioribus praeftat:
& his quidem notis , vt ablui nequeant : item cryftallorum , adamantis,fmara-
gdorumqj copia non mediocris,ae lapillorum^qui fint omnium prciofiflimi.-
Neruis,<jui Se Neuri, fontim Borifthenis accola: t ftatum ingulis ternpus eft,
quo pro arbitratu fuo,in lupos,iterumq; in cos,qui fuerant,mutenmr. Eftedo
nes , hace vltima pietatis officia parentum funeribus exoluunt ,-vtpotc qui co-
rum corpora laniant, pecorum vifceribus immifcent , abominabili mox vora- p
citate abfumunt : capita vbi affabr expoliuere,auro culta,pro poculis vfurpat.
Hoftium cutibus equos feqs Gelofii veftiunt. Melanchlarni atra vefte vtuntur,
vnde nomen illis inditum. Mars , omnium Deus eft, cuipro fimulachro enfes
Sc tentoria dicant , humanoqj fanguine facra facinnt. Plinius aliquantulum ab
Ammiano diflentit,dumNeuros apud Hypanis fontes,Gelonos ver &Thyf-
fagctas,
 DECADIS I. LIBERI. $
bgctas,Budinos, Balilidas,& Agathyrfos adBorifthenis orm fuiie aflcrit. Ba-
filides ab Hercule & Echidna genus duct,quibus mores regij, &; fagitta: tan-
tum arma, atque ideo tale ibi nomen compararunt. Germs, Baiilidas Noma-
dascpfeparat. Hypanis per Nomades & Hyleos fluit, qui fyluis fumpfere no-
men, fie manufacto alueo in Bcem defcendit. Super Agathyrfos funt Noma
des, dcinde Anthropophagi, qui hiimanis carnibus vcfcuntur,8c idcirco exe
trabile nomen fortiti. A Motitarum tergo, quibus palus nomen accepit,vl-
mifunt Arimafpi; PofteaRiphan montes (vt paulo fupfhiictum) vbi alliduus
niuiscafus in pinnarum fpeciem. haec regio Pterophoros appellatai quia pin-
1 narum more cafus niuium , homines interficiant : vbi denfa caligo , ac gclidis
aquilonibus perpetuus rigor. Poft eos,vltraquilonemHyperborei,qui quuni
vkravitse te rminum degant,hoc iibi nomen inuenere. Regio eorum apricajfe-
lici temperie , nullus hie noxius afflatus : pro domibus nemora, luci,
deorum,publicam priuatamque difcordiam ignorant , item morbos, longo
eiiofatatij quadam fe in mare deturbant, hoc fepulchri genere vtun-
mr. Quidam cos in primaparte littorum Aiiae pofuere : alij medios fecere eos
inter vtrunque folem,antipodum occafum > exorientemque noftrum;quod
null modo fieri poTe,tamvafto mariinterueniente,Plinius ffe rit. S i qua lcri-
ptoribus danda iides , femeftrem hilucem habent,matutinis ferunt , metunt
l meridie: quum Apollinemprarcipu colerent, primitias frugum Delon mitte-
refolebant,quas virgiheshofpitiis gentium per aliquot annos venerabils fe-
rebaut : at vbi hofpitij fides violata fuit , in proximis aecolarum finibus ea de-
poner conftiture. Vitra Riphaeos montes inlittore feptentrionahs Oceanic
vnius dici nauigationi Bannonia eft nfula , in qua veris tempore fluetibus ia-
ciatur eledrum,J Timaeo credimus : deinde eft Amalchium (vt Hecatreus ait)
Paropaniflb amne,quod illius genus lingua congelatum mare lignificat: Phi
lemon Marmarulam Cymbris,id eft mare mortu^alerit appellari. Haec eft
Cronium, 5 Baltiam mmenfae niagnitudinis infula : quam Pythias, Bafiliam,
quafireginam infularumnominat. Sunt Sc Oomae, in quibus oui$ auium &: a-
$ uenis ncola; viuunt. Nequedcfunt alias, in quibus equinis pedibus homines
oriuntur, Hippopodes didi. It&Saneiioruinfula;,vbinudi homines: Sialic,
in quibus pracgrandesipforumaures tota corpora tegant.MoxquumOceanus
in Sarmatiam Gcrmamamq; curuatus,Codarium iinum faciat ingetem, Scan-
tiam(quamplerique Scandiauiam vocant) incomparatae magnitudinis infu-
lam oftendit : cuius portionem , vbi Hilleuionum gens per quingentos difFufa
pagos, habitat, rbem alterum appellant. Quarefi Gewe inde promaharunt,
quos Gotlios dicimus, & totam fer Scy thiam inundarih,nemini profecto mi-
rum Vidcri debet. Hace ad Viftulam vfque fluuium Sarmatis , Venedis , Scy-
ris,& Hirris quondam habitata, cuius lihus Cylipcnus didtus eft. Subfequens
40 vero LagnuSjCymbris conterminus. Prima riuceius Sarmatia; partis, quae Po
lonia dicitur,ciuitas eft Graccouia f, Graced ciue Romano nominata : innu- *;
aliae,quibus parietes & muri funtlignei : fed Graccopolis, clariflimum
habet fcientiarum omnium gynmafium. Noftro autem tempore , prima Sar-
matiae pars, quae Iazygibus eft finitima, Polonia dicitur : quae ver' ab oftiis Vi-
ftula: per iinum Venedicum extenditur, Prufi riomiriatur. Liboniper idem
littus poft earn in fepteritrionem propagatur. Liu4uania,a Pruifia: tergo Vene-
dicis Bodinisqj mStibus circumducitur. Poft Pqloriiam,verfus Tanaim, Ama-
xouitae, quos Maflagetas cflc dicimus. Vitra Lithuariiamverfus Tanaim, Tar
taria vera eft,id eft Alarii. A mediterrnea Sarmatia defcendendo ad Moeo-
f tida,Tartari faifa. Poft Polonim&Maflonitas,fi flectaturadmare Ponticum
& Mceotidem, Ruflia eft, vc'l Rutenia : eiusque populi , Ruteni, adTanaim vf
que, inter montes mare , Motidaque paludm protenduntur : iidemolim
Roxani , Roxolanive dicebantur. Peucinorum 8c Baftrnarum regio ft, quae
Peucinis Carpathiisque montibusincipit,& inter Iftri Boriftheriisqe oftia.
dmare Euxinum protrahitur. Caeterum vbi de Sarmatia Europica fatis db
 4 ANT. BONFINII R E R. VNGAR.
tilm eft,ad Iazygas reuertamur:ac regiones,qux Danubium,Pontum, Moro*
tideni, Tanaimque tangunt, quando de mediterraneis Scythis nonnulla retu-
limus,rite profequamur.Iazyges, quos inter Germaniam & Daciam fupra dif*
finiuimus,patriis fedib. eiecti,Mctanaftae,id eft cxules, cognominati funt:qui-
bus olim oppida hare Vfcenum, Bormanum, Abiuta, Parca, Tricfum, Canda-
uuni, Paifium &: Partifcum,& nunc Agria,innumeriquc pagi. Agria,ab Agria-
nislllyrici populis,qui Triballorum tergo habicabant, & condita nomina
ra eft, quitraiecto Danubio in Partifcorum agro confedere haudprocul -Ti-
bifco amne. Aliqui ab interfluente fluuio , vel quod gens agreftis fuerit,& in
urbana , nominatam putant. Tempeftate noftra banc Vrbanus pontifex Agri- i*
enils excoluit, qui diuo Matthia imperante claruit, vir tanti confilii ac fapien-
tia: compos, vt apud Principem ilium inuitifimum , pnmum locum obtine-
-- ret, omnia regeret, quaefturam perpetuamf gererct , & per muks annos pra>
T?*n**e torii praefecluram , quern PalatinatUm dicunt : necViennae quidem Alamani-
c pontificatu caruit : procero corpore obefo j afpe&u liberali ac vencran-
do,probitate fumma, moderatione non mcdiocrijinauditanegociorumlabo-;
rumque tolcrantia,profufaliberalitate, &: amore fuit in ftudioos non medio-
cri : vniuerfas Principis curas obibat,imperium,&: omnia fententia gerebat,
nullius vnquam ocii particeps,vt ternamdominiibigratiamcompararet:
iniuriarumfuarumdifimulatoregregius,&:pre, animi magnitudine, iracin- 2><i
dignationis victor indomitus , omnia aequo animo perferens, vtriufq; fortune,
pari arquanimitatc tolerator : amantifllmus fuorum , amicis dedirilimus , vir
gratifimus omnium & cumulatiTimus relator gratiarum : cui triginta milia
circiter aureorum quotannis prouentuserant,cxquibuspra:ter corporine-
ceTaria,nilreconderevoluit: aulamfemperfrequentiffimamnicidamqucha-
buit, maxima nobdium principumque familia refertam : in menfa lautifl-
mus, parciffimus in veftitu : veftem folennem hunquam tulit pluris,qum qu
triginta aureis varnirct , ocio aureorum toga forenfi & domeftica vtebatur . Irt
cacteris vero rebus, vel qua; ad diuinum honorem , vel ad humanam pietatem
beneficentiamque facerent , vfque adeo magnificus &c profulus , vt neminem 301
illi parem eo tempore Pannonia viderit. Prterea liberalitate , acquitate , tem-
perantia, religione, mifericordia , comitate , magnificentia , fide , dignitate
tanta,vt omnes m amorem obferuantiamque fui iure conuerteret,& alliceret.-
Spe patrem illum optimum dicentem audiui,fe nil prter lautum victum,cor-
porifque tecturam , ibi ex hac vita vfurpaturum,ctera qu fuperarent , fe in
Dei honorcm,&: alienam vtilitatem erogaturum. Nobilia pafcebat & fouebac
ingenia, pauperes& calamitofos mira beneflcentiacomplectebatur: in lite
rario ludo multos alebat , templa zdesque magnificas erigebat : fuas ecclefias
fuperbis non modo adificiis , verum etiam aureis veftibus,fcyphisque argen
tis mirific exornabat. Ita vixit, vt non fue , fed aliene, vtilitati vixife vioere- 4a?
tur: & femper efle,qum videri maluit. Nemo quanti fuerit Vrbanus, admire^
tur,quum tantum regem fapienti fu prceptorem habuerit : & qualis ille fu
erit , hinc quifque coniieiat , quant molis erat diuo tanv abunde fatisfeciuc
principi. Hic igitur no folm virtute ac dignitate fumma,fed optima nepotura.
turba vir omnium iudicio feliciifimus potuit appellari : quibus Stephanus
Crifpus erat,nunc Syrmienfis(vt aiunt)epifcopus declaratus, humanitatefurn-
ma,moribus nobiliffimis,item magna bonarum artium doctrina prditus , qui
Vrbanum auunculum omni ex parte referebat. Poft Agriam , vt ad diuerti-
culum redeatur , Caifionia eft , a Caffio Romano ciue nominata , vrbs hercio
clariTima. Et ad Metana ftarum caput , Pifonium in Danubii ripafitum,quod o
pari modo conditoris nomen referre gloriatur , non parum Romana: rcdolens
nobilitatis. Pifonenanque nominatum,-qui Pannoniis prfuit, & Thraces
ad Myfiosdcficites domuit,quorum captiuiin vincula coniecti tantarfentatis
erant(vtaitL. Florus) vt catenas dentib. morderent.aliqniPifone,Frugi eti
cognomto,qui Valente fuit interfe<us,vocatu opinatur.Hinc triginta miii-
bus
 DECADIS I. LIBERI. y
bos paffuumTrenauia,&:remotius inmediterraneisNitriaBochi fluminis ac
cola praecipiti curfu Danubium influentis. paulo fuperius in cadem npa Gol-
eotium,quod Scythica linguaLibera ciuitas interpretatur:itemTrcncenium,
&ZoHnum,ib Pifonio. QuumDanubius in plures alueos diuidatur,vari3;qi
"mfulac fiant, ex his nobilis habetur Samaria, quae Scythia dicitur,&: Cornaron,
prifcoram Scythias Aiaticae populorum nomina referentes. Arxibi ad caput
mmtinirna, &C diui Matthias regis ingenti fumptu elaborara, horti quoque re-
gij,& viuaria multa,amcenilTimique pagi. Deinde vnius diei iter Vatia, Vato
eremita , in Danubij eremo degte,nominata,vel Bacia quondam iuxta Bu
lo tromm fita : ego aut Vacianis puto,fuperioris Pannoniae populis, quos Pto-
lemxus plane commmort. Haec fuo antiftite Nicolao Bathoreo, viro nobi-
liinmo^ratore fumrnojtalicis monbus & difciplinis ornato nue maxime glo-
rarur. Vtus nanque Bathoreorum familia apud Vngaros magni femper ha
bita, quam proprio plerique pago, nonnulli Batho Pannoniae rege ( cuius
memor eft Strabo ) vna cum pago Sc Batia ciuitate didam eile arbitrantur. At
Stephanus Bathori Dacorum tranfalpinorum dux , geftorum belloru m gloria
baud minus nunc donium illuftrat : qui quum vna cum collega fuo Paulo Ki-
nio , diui Matthiae du&u c aufpiciis in Turcorum expeditionem proficifee-
retur, deleto ingenti hoftium exercitu, perpetuamfibilaudem comparait. A
io Bathia treinta milibus paiTuum in eadem ripa remotum eft Peftum f, in Bu- *.
x noua: cofpecbi fitum: ac Pefti Italici quondamnomen imitatu , & Pefta-
nis fortae militibus,vigente quond Imperio Romano aedificat.In montib.
vero Sarmaticis,qui Metanaftas Polonis diuidt,Cremnicia,Sccmiciat,So- seimecv.
iiumf,Biftricia: in quibus auri funt altiifimae argentique fodina:,reginae Bea- zU,m.
mriMarthiarege donodatae. PoftlazygasiuxtaDanubiumDaciafucccdit,
inter Tibifcum & HieraiTumTyramque effufa , & ab Axiace fluuio tergo
Sarmatia diuifa : in qua in primis Marmacia , vnde Tibifcus oritur,in Carpa-
tbiis montibus collocata,quamMarmariiramnunc appellant : vbi fal,marmo-
ns inftar effoditur , &C tanta quidem copia , quanta vniuerfae Scythiac fatis efle
o pofi'et : ne procul quidem hinc aqua inuenitur, in qua demerfum ferrum ver-
: titur in cuprum. Vetufti Daciae populi fuere Taurifci,Cftoboci:fub his Prc-
dannefij^atAcefij,Cauconefij,Pomlacefij,Sddefij,Cragiffij,Biephefij,Senfij.
oppida quoeue veteraRauconium,Zerabora, Liziifis, Tibifcum, Decidaua,
Vlpianum,Vlpi Traiani colonia. Eodem nomine aliud Vlpianum in Myiia fu-
periore commmorant: namCrinitus Vlpius Traianus quum Myfios & Da-
cos domuifiet, in fuaeq; vidoria: monumentum Nicopolim in Iftriripacondi-
dic, Se prse C32teris has colonias deduxit , quas fuo nomine denominan iufit.
Item in Danubio pontem erexit , opus perqum admirabile , vt Dion in Tra-
iano fcribit, cuius hodie quoque pilae nonnulla: fpedantur : ad quern in vlte-
40 riore parte Danubij Seuerinum t eft oppidu,a Seuero Imperatore conditum: zeurim.
quod magno adhuc pramdio aduerfus Turcorum impetum Vngari tenent. Et
Sin-ndaua,Acmonia,Arcina,Zeuma,Dierua,Druphegis,Paroliium,Napuca,
Pa/ruiiTa, Pretoria Augufta, Salinae,vbi nunc fortaTc Marmaruia , quae olim
Marmacia: item Marcodaua,Appulum,Ziridatta, Aquae, Amutrium, Pinum,
Areidaua Comidaua , Sornum , Triphilum , Ramidaua , ThyaiTum , Carfida-
ua, Paridaua,Vtidaua, Petrodafa,Zuiidaua,Notindaua. Trans montes Car-
pathios extrema Dada: regio ad Axiacemt fluuium vfque producta , quam ^
nuncTranflyluamamt vocant, pecoris, vini,frumcnti,item auri& argentife- **, -
-
raeiffima, vbi amnes nonnulli aurearamentaferunt,aunque fragmenta quan- A*
fo doque fcfquilibralia trahunt , quum montibus fit vndique circumfepta in co-
ronz fpeciem, infyluis iubati boues, & vri , ac fylueftres etiam equi : vtrifque
eorummira pernicitas, at equi iuba funt ad terram vfque demiTa, domefticis
perfe eft mollis alterno crurara explicaru glomeratio. Regionemhanchabi-
tzntScvthx T, partim Saxoncs & Daci,mitiores hi;afpenores contra illi. Olim
Romanis Saxmaticisquecolonis,ante Gothorum& Vnnorum eruptionemto-
a ij
 ' I

e ANT. NF IN II HER: VNGAR.'

taDacia complebatur, vt ex multis antiquorum lap.idum infcriptionibus cott-
iicere potui, & ex hac pr3efertim,qu2B inTranflyluanianuper inuenta eft :
L. ANNIO FABIAKO TRIVMVIRO CAPITALIVM, TRIBVNO
LEGIONIS II. AVG. QXAESTORI TVRBANTIVM, TRIB. PL.
PR AE TORI, CVRATORI VIAE LATIN AE, LEGATO LEGION IS
X FRETENSIS, LEG ATO AVGVSTALI, PRIM PR AE F E T PRO-
VINCIAE D ARCO LOMAR VM, VLPIANARVM, TRAIANARVM,
SARMATICARVM D. M. CIVIS SABINIVS, MILES LEG. XIII.
GLIBRES A RATIONIBVS VIXIT ANNIS XXX. CIVI VALENS
VVMVIR COLETCOMINI A, FLORENTINA, RARENTES I N E F- IO
ICACISSIMI PEVRIO SATVRNINO, LEGATO AVGVSTALI,
PRAEPOSITO'Q^E CONSVLARI COLONIAE DACICAE, SARMA-
TicAE L. d. d. D. Vitra Axiacem fluuium Peucini,Carpiani,Bafterna:
font, & Chuni , qui natali fob eiediin Vngariam venerum, & diuo Matthia
Danubij inful impetrarunt.Paucopofttemporefpontefeorthodoxafideno-
syl ra initiarunc. Get vero,quos Valachos nunc dicimus, Pius f Flaccos appel-
*""' lat,a Tranflyluania incipientes inter Tyram & Borifthenem fluuium,adEuxi-
numvfq; mare latins effunduntur. Pars vero quadntraTyram,Ieraifum &Da-
nubi&mincluditurMoldauia,quafi mollis ,Dacia, iunioribus'nominatur : fed
IitropropiorMontaninanucdicitur.Dauienim&Daciiidemfunt,acvnalin- 10
guavtuntur. In Tranflyluania quondam haec fuere oppida,Carcodunum,Me-
tonium,Elpedana,n procul Tyra,cuius accolxTyrogetae didi:item Viban-
tenarium,Eradu,&: metropolis eius Alba Iulia, Romanis priifs condita,dein-
de ab Albanis Scythis inftaurata Ladiflao epifcopo,prxpotifice Vngarico,no-
biliilima GerebortUTi familia nato,viro quidem probitate fumma,non medio-
cri dodnna,pari eloquentia, regio nunc ifta cenfetur.hic cum fratribus quatae
symfo/Hm fapienti fuerit,&: dignitatis,in Beatricis fympoio fcripfimus :& i vita fupere-
. ritn ^ ^iftoria {"uo loco referemus. Vitra Peucinos Rufia,qux Rutenia nuc
dicitur, tranfalpina regio,qu olim Bodini Amaxobiique , nunc Ruteni inco-
lunt:quoru Leopolis a Leone Imperatore pro partaBarbaroru victoria nomi- 30
natur,mctropolis profedo nobiliifima, vbi ecleberrimu vniuerf Scythiacele
bratur empriu. In mediterrnea vero Dacia Varadinum,quod fuo nunc an-
tiftite Ioanne,prftantiBohemoru familia nato,tantopere gloriatur,ne iniuria
quidem,quando fummo & libero fuit ingenio,animo excellentracmagno,in-
eftabili comitate,liberalitate fingulari,ac fideindiuumMatthiam,cuius fupre-
mus coniiliarius erat,conftantiitima: nemini vnqua nocuit,profuit quibus po-
tuir, inimicos iniuriarum obliuione & officio femper ibi reconciliare folitus:
maxima quaeqi fui domini mandata fententia, prae nimia ingenij dexteritate,
peregit : vbicunq; fuit,femper oftendit,quanti Principis fuerit alumnus: nulla
legationem obiuit,quamnon honorificentiflim geflfcrit: quarc diuo Matthias 40'
ita grams eft habitus , vt perpetuo eius animum ibi obftrinxent. Varadinum
. Chryfus t fluuius interfluit, Carpathiis motibus demiflus, qui quum ramen-
ta aurea deducat,ab auro nomen accepit. Cxterum baud ab re futurum arbi-
tramur, fi de Dacis aliquid vlterius exponemus. Daci iidem Sc Daui funt,Ge-
tisq; cognati, quando idem vtrifq; fermo,quin etiam ex eodem loco prodiere:
fed aliqui ex Scandinauia (quibus Iordanis,ac multi fcriptores aftipulatur)vna
cum Getis , qu ,>s Gothos dicimus : pleriq; Dais,qui funt in Scythia Afiatica,
venifle contendunt. Daae nanq) ( vt audor eft Strabo ) Hircanix finitimi func
populi,qui Vnnorum,caEterorumq5 Scytharum ritu,meliores fedes quiuere.
Quare Daci Sc Getae,non Scandinauia,fcd ex Afiatica Scythia, cu Occiden- jo
talibus Orientales populi vetuftiores fuerint , redius prouenifle reputantur. !
Quin Sc Dauorum Se Getarum,feruorum nomina Athenis tantopere celebra-
bancur. Solebant enim ferui,vt Cappadoces &: Syri, fuis regionibus appella-
ri. Ncc defunt, qui Dacos &Dauos, jv{, hoc eft pugna, quum bellicofifllmi
fuerint,nom6 accepifle vclint. Getas vero gefis(quu s in more Gradeo fiepe
mute-
 D EC AD IS I. LIBER I. 7
mutetr) quae Romana pila funt,appellauere. Gems enim, Iongus ctus eft,vt
in Gecicis Criton fcripfit. Getae in exortum ad Pontum vergunt.Daci contra,
verfus Germania Illri fonteis. Quod Daci,Daui fint, antiqua eorum oppi-
(hteftantur,vtpote qui in daua potiilimm exeat,veluti Comidaua, Sergida-
ua,Decidaua,Marcidaua,quai Daua Marci,Decij,& Sergij.Sed Getx Grcis
notiores , liquidem frequentms ad vtranq; Iftri ripam cmigrabam , & modo
Myiisjmod Thracibus immixti verfabantur. Triballi quoq; Thraci populi,
quum idem eis obuenerit,eafd tranfmigrationes tolerarunt, & eo potif-
fumirn tporc , quum finitimi aduerfus inferiores infurgerent. Dion Pjrufeus
10 fophifta digniffimus,qui Apollonij Thiani &Eucratis Tyrij temporib. floruit,
inGetas,tanquam exulperegre profeftus,Geticaedidit,vt Philoitratus ait: eX
qubus res Getarum, quanti habita: fuerint, facile poflent intclligi. Carfar Au-
guftus aduerfus Dacos , qUinquaginta milium olim exercitu mifit, ac vix Da-
nubijripa prorubere potuit. Audo igitur pmrimu Getarum &Dacorum im
perio, ad ducenta hominum milia exercitum amplificarunt, tra; ectq; Danu
bio prouincias populi Romani grauifimo bello infeftarut. Curio Daciatenus
populi Romani igna tulit,fed tenebras faltuum expauit. In Sarmatas vfq; Ap-
pius, Pifo Rhodopen , Caucafum penetrauit Lucullus, ad terminum gentium
Tanaim, lacumqj Mceotim : nee aliter cruetifllmi hoftium,qum fuis moribus
o domiti:quippe quum in captiuos igni ferroq; fa*uitm:fed nihil Barbaris atro-
cius viium eft,quam quod abfcils manibus reh&i, pene fupertes viuere co-
gerentur. Domitianus Imperator vnam in Sarmatis expeditionem , ca-facum
legato mul vna legione,& in Dacos duas neceflario fufcepit: primam, Oppij
Sabmiviri cfularis gratia, quem ab hoftibus oppreTum fenferat : fecundam,
Cornelij prxfecti cohortium prxtorianarum , cui belli furnma ipfe commife-
rat. De Dacis, poft bella varia bis triumphauitrde Sarmatis,laream Capitoli-
no Iouiretulit.Tuc aras Flauianasf ei dicatas Yienn crediderim,quado Fla-' ad.Petri
ui getis ille fuit: deinde quum Daci iterum defeciflnt,eos Traianus in ditio- fanum-
ncm fuam redegit: Se quum afliduo bello res Daci exhauft forent,mults il-
50 lue colonias deduxit,inhodiernumvfq; diemRomanamlinguam referentes.
eq; iucius id profuit : nam Galieni Imperatoris temporibus amiiTa eft, qua;
Aurcliano deinde ddit originem: fed Aurelianus Daciam,quTraianuspro-
uinciam vitra Danubiumfccerat (vtSuidas &C Eutropius ait) intromiflt, omni
IIyrico Myfiacp vaftata:defperans eam pofle retineri, Romanos ex vrbibus-&
a<TJs Daci abauxit, eamqj in media Myfia collocauit, ac Daciam appellauit,
qux nunc fuperiorem inferioremqj Mylam diuidit: & quum illa ant in lama
Danubij fueririn mare fluentis,nunc in dextera ab Aureliano trariflata. Quin
fcLicinius Imperator Galerio declaratus, Daciafuit oriundus.Daci quon
dam fuperatis bello Bois &Taurifcis,totamfer Illyrici regionem dcfolarunt:
o &Scordifcos , olim Galatas appellatos , cum Illyricis & Thracibus promifeu
viuentes , orauiter infetarunt , deinde in belli focietatem acceperunt. Gcta^
Romanis (vt ait Plinius)Daci di&i funt,de quibus infr latius diffre tur.Dacia,
Gothia, quum Gepidis Gothorum cognatis deinde occupatafuerit,etiam
Gepidadici poteft. Galieno imperante, G othi Grcia,Macedoniam, Pontum
& Aiiam deuaftarunt. Danubius Germanic montibus oritur,haudprocul
Rauracisiugis,limitibusRhticis,perlatioremorbemprotetus,receptisfexa-
gmtafluminib.fernauigabilibus,Disdeciescircitermilibuspafluumvagatus,
iptenis tandem oftiis in Euxinum mare deuoluitur: dextra, Rhcetos, Vin-
delicos Noricos,item Pannonias,Myfias : adluam,magnam Germaniam,Ia-
2Y2es,Metanaftas, Dacos & Getas habet. Nilo duntaxat inferior , glacic con-
* gelatus onufta plauftra,ingentemcpe exercitum fuftinet : & tune nature, de
ficit officio. Nam quum ad Pannoniarum defenfinem , tutelamque Imperij
Romani naturae iufluiam emerferit,ne fauia Barbaria incurfaretur, vefanie-
te bruma, vt Germants & Scythis aliquantulum blandiatur , quando fuifunt
1, pedibus calcan patitur. Quum Illyricum attingit,Ifter,ab litro
, iiij
 S ANT. BONF1NII : VNGAIt
#***. rege nominaturrcuius duo filii , Elorus & Ad*us,quos Philoftratus ( quem in
Nous ciuitatis obfidione , diui Matthias xuffu e Gracco traduximus) icnbic ex
Homeri fententia, clarifimos quondam hbitos ,MyfisTroianisque auxilio
fuifle-kem in bello , quod ad Troiamgeftum ft,maximus Aiax aduerfus My-
fos fe* &c vnacurn Patroclo AchiUem, aduerfus Hemum filium Martis, Di-
omedem, Palamedem, & Stelenum, aduerfus eos,qui ex Iftro venerum,A tri
das fcreliquos oppofuit. At Iftri filii,Scytharum duces , qui Hedoris mftituto
quadrigis pugnabant,quum in hofteis forti animo irruerent,Aiaxque fcuto a-
criter infonuuTet, deterritis, refilientibusque equis , turnbus excuih , palante*
Scvsha: fugitabant: ifti vero quum obftinaciffim pugnarent , ambo . IO
Ante cruptionem, eft nfula, quam quum Baftcrna: occupaIent,Peu-
cinorum accola: montium, infulam quoque Peucen appellarunt. a picearum
fvluarum multitudine,Peucini didifunt. inferius & fuperius nfula: multar,no
pari maenitudine: quare prae caeteris celebratur primum Iftri oftium.Et
dedudum Hicroftomon didum, quafi Sacrum osmcque procul Iftnpohs, ab
amne nominata.Iuxta Peucen , magna palus oritur : fupralftripolimquoq; la-
cus eft tribus & fexaginta milibus paffuumambitu,quem Halminm vocarunt.
pie. In Peucinis igitur , interamnis Achilea f vrbs eft Turcis nuper occupata , A-
chillis religioni deditiffima: quam Leuca,Dromus quoq;(vt inferius oftende-
tur)afrbmat.Secundum,Narcoftomum, congelatis ftupidisque pifcibus,quo-
rumi^aenaibicopiacapitur,appeUatur.Tertium,Caloftomum,alignisvelbo-
nitate vocatum.Contr afalfitate quartum,quod Pfeudoftomumnuncupant:
&: inde infula Conope,quae culicum multitudine fibi nomen inuenit , & Di-
abaiis tranfimnuncupata.Qmntum,Borioftomum,quod fpedat adBoream.
Stenoftomum verb fextum , fed anguftum. Spireftomum deniquc feptimum,
quod fpiras latius obducat,a palude nigra deflues, quamTifagolam Ptolema:-
us appellation procul, Arpis eft ciuitas. Poft Sacrum,tria ora funt exigua &C
angufta-Ephorus quinqu tantumIftrioftiaponit,poftfeptenaIftri ora.praeter
mare Ponticum vafta planicies aperitur, aquarum indiga. Quam quum Dari-
Hertbtnt fjyftafpis filius intranet, traiedo Iftro,quum aduerfus Scythas bellum gre- 30
6 4" ret , parum abfuit , quin cum exercitu toto deleretur : deinde Lyfimachus in
expeditionem contra Dromicherem Getarum regem profedus , eadem ne-
ceifitudine adadus, inhoftis poteftatem dcuenit: at quum dementem hoftem
nadus effet, incolumitate donatus abijt. In hac folitudine,omncs Scytharum
funt gentes,vtPlinius aif.quarum alias tenuere Getae,alias Sarmat2E,vtpote A-
maflobij,autAorfr.alias degeneres Scytha%qui ferais ortifunt,aut Troglody-
tx.mox Alani funt,& Roxolani. Ab oftiis Iftri ad Tyram noningenta ftadia in-
tenacent: in medio fpacio lacus duo, & quidem ingentesraltero portus loco v-
Kiul 4v ti licet,ore caret alter. Planicieivaftitatem Bntholagif habitant,a leporam gra-
* uitate nominad : oppida vero Tremes,Cepolium: montes Macrocrcmnii,Cla ^0
ros,& prope Tyram Hcrmonadus.Sed hinc hiftoricorum magna diffenfio : a-
liqui funt qui Getas, quos Gothos dicimus,e Scandia profedos, infulam fuTe
contendunt, tempore Tyberii. jfclius Cato, extranfiftrianaregione , quinqua-
ginta Getarum milia in Thraciam habitatumdeduxit: quae gs, Thracum lin
gua vtitur,&: adhuchabitat,Myfique vocantur.Grci,vtaudor eftStrabo,Ge-
tas Thraccs effe arbitrantur , veluti Myfi:quandoquidem vtrique Thraces , &
quos nunc Myfos vocant, quibus Myfi quoque illipromanarunt,qui in Afia,
inter Lydos, Phrygas & Troas habitant. Item ipli quoque|Phryges , Thraci-
bus duxere genus ,quum olim Bryges dicerentur , quemadmodum Medobi-
thynos,Bithynos,&Thynos nominatos accepimus.Pofidonius de Myis,Thra
cibus Getismulta refert admiratione digniflma:quando religioni deditifi-
mos, carnibus abftinentes , perpetuique clibatus non paruaex parte obfer-
uatores fuifle feribit: melle tantm,ac lade cafeoque vefcifolitos,atque idcir-
co Deicolas, & Capnobabas, id eft fumi confcenfores,appellatos:nonnullos
Thracibs,qui fine mulieribus vitam exegerint,Ctiftas vocatos, quafi creato-
 bECDSI. tlBERI. ,
te^ honoris^ gratia facrofanctos hbitos, & omni denique librtate donatos;
Menander ille Comicus idem fenucns,Thraces (inquit) vniueri, nos prefer-'
timGetae : nam eonim indigenam eiTe, meipfe glorior, prar ca-teris continen-
bam nimis agimus. Et iubdit , E nobis vxorem ducit nemo. Quare Getis ma
ximum fuit diuinarum rerum itudium,quod carnium quoque abitinentia ve
hementer auxit. Poft hc, Getarum gente quendam Zamolxin nomine,Py-
thagorxferuiuifle feiunt: ab eo ne mediocrem quidem diuinarum rerum'co-
tniuonem didicilTe : ad jEgyptios peregrinatum , nonnulla fuis artibus addi-
difie : in patriam reuerfum j in fummo honore apud iios habitum : auguria
4b prodigio, fornnia-pra-fagiuiTe : proinde Regem Getarum vitro animum indu-
xiffe,vt optimum diuin voluntatis interpretem,ibi in regni focietatem hunc
Prlofophum adciceret: in pnmis peculiaris Dei facerdotem fuifie deiigna-
tum,deindc pro deo habitum: fpeluncamfubterraneam, ac aliis inuiam ib-
iuifle : nemir praterquam regi,regiisq) miniftris colloquendi feeifle potefta-
tem :ibi deommmore,oraculareddidifle:ediaaedidifle multa. Demummo-
fem hune ad Tyberij vfque tmpora perdurafle, quo femper aliquis fanhffi-
mis prard.tus inititutis inueniretur,qui Regi ciilianus fotet,'&pro Deo Ge
tis cokretur.Cefaris Auguhtempore,quiaduerus Byrebic Getarum regem
Comparauitexercit,Deceneashochonore in Sacro monte,cuiCogeono no
to menerat,rungebatur. Quare iiGrciscredimus,magnaauaoritateprxditis)&
Getar,quos pro Gothishabemus, Thracibusduxere genus, qunampado
Scandia,hueScantiaprorupere?ImmoIordanem,cterosq)fcriptores,quicum
fequutiianr,mentitos efle confitebimur: nif fortafleThraces quondam Geta
rum Myfommqjprogenitores,primumeduxiiTe eos dixerimusraut Apollodo-
rum Eratolmenemq} fequamur,quiHomerumca:terosq; feriptores antiquos
Grzcarum tantm rerum notitiam habuiiTe fatcntur,reliquaru vero longe po-
fitarumpentia caruiiTe, quumq} fluminaCirciterquadraginta Pontum influt
nequel/tri,neque Tanaidis,neq; Borifthenis,neq; Hyppanidis, neq; Phadis'
neq; Thermodontis Se Alidis , qui celeberrimi funt, fecifle mentionem : ne de
50 Sa, tus quidem , quos claros quofdam equaru mulfores Laclipha^os Abiosq-
nuncupat : &: fortafle non immerit , quando ea tempeftatc mare illudnulli
pamit nauigacioni. Proinde Axenon,inhofpitabile nuncupatum, exfrequenti
procella,&: Scyrharum immanitate,quihofpites immolare,humanis earnibus
vefei, rcaluarias pro poculis vfurpare folebant. Pontus quondam inacceffi-
bi/isenr,atvbi Iones in littore vrbes condidere,Euxinus,benignus hofpcs ap-
pellari cptus eft. At qufnam Homerum Scythas ignora/Te dicere aufit,i La-
chphagos,Abios Sc iuhfimos nominarit,quum carros pro domibushabe-
rent, Nomades &paftores eflent,nulla laborarentauancia,onus pro onere da-
rent, vxores cum liberis Piatonis inftituto communes haberent, nihil priua-
40 rum prter cy achum Se enfem polderent , mira: fimplicitatis homines , nulla
malicia Sc ambicione laborantes , contentos paucis , Se longe nobis continen-
tiores ? His quondam moribus Scythe pra-pollebant. At vbi mare nobis na-
nigari cceptum , maritimi Scythae noftris moribus coinquinan , eos continuo
delicix,volup taces, malicia: magnitudo,auaritia,malarum artium officina pro-
tinus inuafit : mox deteriores eireti,hofpites maceare, agerelatrocinia, luxu
ria mollecere,tracl:are fordida lucra, dum mfuetiorem exterorum vitam gu-
ltant,eiFceminari,corrumperc prifeorum rriores,pro implicitate maliciamin-
ire, immutare fere omnia. Quare viri quondam fandilimi fuere Scytha:,vr
Strabo aftipulatur,ac taies, quales ab Homero feribunrur. Quin etiam Scythi-
fo cam fimplicitacem Perfarum , ^Egyptiorum , item Babyloniorum Sc Indorum
teftantur epiftolae. Anacharfis philofophus,& Abaris, qui ab Auaribus Vnno-
rum ioeiis duxitoriginem,&pIeriquc alij in Grzciam fapientia; cupiditate
peregrinan, perpetuam ideirco laudem fibi compararunt : qui gentile quod-
domprar references infigne,ingenitam iuftici,facilitatem,lenitatemqj redole-
kant. Alexander inexpeditione aduerfus Thracas,auum Triballosincurfaflety
 o ANT. N F I N 1 1 RER, VNGAR,
Syrmimque Triballorum regem pcrfequeretur,in Peucem Iftri infulam con
fugientem,vnde Syrmiumpofteadenominatumeft,nauigiorum inopiaremo-
ratus eft : traigreflus in GetaSjCaptam erum vrbmfubuertit:moxacceptis ab
illa gente &: Syrmo rege murieribusj veftigio fe recepit ad mos. Dromiche-
res Getarum rex , quum fucceflbrum Alexandri temporibus Lyfimachum in-
FeftanremcepiiTet,ne mortalibus(inquit)talibus bellum infer,fed potius pro a-
micis habeto. deinde hoftem male meritum hfpitaliter donatum dimiiit, ta-
lique beneficio em libi perpetuo obligauit. Anacharis verjVt Ephorus iTe-
rit, Sacarum genere fuit, qui Aiaticam Scythiam frugiferam incolt:hic mo
deratione,prudentia,ingeniique prxftantia inter feptem fapientes annumfa- i-
ri meruit. Folles ignis exufcitatores , bicipitem anchoram , rotamq; figularen
inuenit, de quo multa Diogenes ipfe fcribit. Sed quando in Getis Sc Scythis
aliquandiu fuimus immorati , nunc ad diuerticulum redeamus. Harpisnon
procuipalude Thyagola,vrbs qidem vetuftiifima, cui ab Harpyisnomin-
ditum.Phenaeus enim ( vt auclor eft Homerus) ab Harpyis in terramLbpha-
gorum, id eft Getarum ,du&s eft, qui fobrio vi&ufunt & parco,fanftis legi
bus vtuntur,externis inexpugnables Sc inuiti,ac nullo auaricia: morbo labo
rantes. Poft Iftri oftia maritimam Ponti verfusTanaimperagranti oram, Ty-
ras in primis fluuius occurrit, cuius oftio quingentorumftadioruminterual-
lo infula Leuce,Achilli facra, proipicitur: de qua multa Philoftratus Prothe-
filai verbis cognitione digna fcribit : Ncptuno Tethida pro nouo folo fuppi-
cafle, vt aliquamhis qui Theflalia forent incolcndam infulam daret.Huc fe-
putantem Ponti longitudinemjnullaminhabitabileminuenTejquumlftnun,
Bonfthcnem , 6Thermodonta,qui immenfis pcrpetuisque gurgitibus in P6-
tum deferuntur,reputaiTet,vni ex his amnibus protuentem cxaggeraTe,in Po-
toque infulam ftatuifle , eius longitudihem triginta fuifle ftadiorum , quatuor
ver latitudineni : mox ibi ptelas albsque arbores fuifle ortas , vnde infula;
nomen inditm: alias templum in mirum amnitatis ornatum circftre:ha:c
deum Achilli ac Helene incolendamdimififle,ibi templum vtriufqucrehgio-
fiflimum, Sc vtriufque ftatuas fuifle pofitas , qua: fe mutu non confpiciunt: 30
nam Helenafpecbt ad igyptum,quin Sc Neptunum Sc Amphitritas,itcm Ne
reidas,caeterosque amnium demones, qui in Motidem Pontumqe conue-
niunt,ibi fua coniugiafrequentare: albas adhxc aues infulam habitafle,& con-
firmafle nomen. omnes Gradeos , cacterosque Barbaros Ponti accolas, tali feie
hofpitio abftinere. Achillcm Sc Helcnam ibi conuiuia agere , incantibusquc
quotidie verfari: mutuum amorem, Homerimque prxconem,perpctuo can
til rcfonare. Pranereaefle famam^ mercatoremqucndamhanc infulam quan-
doque frequentafle, huic apparuifle Achillem , re tulifle qua: ad Troiam gefta
funt:grato hofpitio , Se lauto prandio excepiflbmox imperafle , Ilium nauiga-
retjTroademque puellam dduceret, quae vna Priamidum fanguinc fupere- 40
rat : quod quum die feciflet , ab Achille mirific laudatum ac iuflum, vt earn
(quando Leucenmulieribusadire nefas erat)infuanauicuftodiret:mercatre
ab eo,non fine multa pecunia dimiflum:neque dhuc ftadium abnauigantem,
puellaevulatus audiuifle immaniterab Achille difcerptae. De his ha&enus:
nunc adTyram fluuium reuocetur oratio. In eius oftio turris Neoptolemi,
Sc vicus Hermona&is appllatus. Nam Achillis filius, vt aliqui opinantur,iux-
ta paterna monumenta,ipfe quoque aliquid sedificare voluit:quod non aflen-
tiori immo Neoptolemaro Mithridatis filio nomen aflumpfit , qui seftate na-
uaijhyemc vero equeftri pradio Scythas fuperauit : Sc vt exitu Tyra Getis ob-
ftrueret, inyrae oftio turfim erexit. Tyras Tyriis mercatoribus dittos arbi- ja
tror, qui lucri cupiditate d&i non modo primi cum Ionibus mare Ponticum,
fed Hifpanum quoque Se Gditanum penetrarunt, vt argentum, fyluarum in
cendio conflatum, Pyrenaeis montibus purpura: commercio referetes , fedi-
tarent. Phcenices, primi cymbam, Sc fyderumin nauigando obfemationen*
inuenerunt.ad amnem vrbs Tyros,quae etiamOphiufla, dicitur,quum phay

 DECAbS L LBER L , ,,
faicm dici debeat, Phnicibus nuncupatum. Aduerfo nanqe flumine ta*
uigancibus, dextra Niconia,a 1 eft Ophiufl'a.Gecx'jTyrjc accolar, Tyroge-i
tx vocantur. eque procul eft nfula Parthifama , quam Tyragetx ineolunt
Pfeudoftomo Iftri oftio centum triginca milibus pafuum fane remotam;Mox & .
Axiace fluminis cognomine vocati: hi quum fagittarij fint egregij,quai fagit- Mi&*-
tadignihaberidebenr. Vitra iftosCrobogigi,ac Rhode flumen: item inus
Sagaricus,& portus Ardefus , cetum viginti milibus pafluum BoriftheJ
es abeft.qucm Boreae robur intcrpretanmr, quando indc defluitmauigationi
10 commodus dulci aqua ,pifcibusquc optimis praeditus. Huius lacus ingens, &
3"W io oppidum , quod quindecim milibus pafluum mari recedit,eodem nomine
* ppellatum:hoc Milefiis conditum modo 01biam,propter diuitiarum beati-
1S tudincm, modo Miletopom voearunt : optimum hk folebat haberi empori-
n um , quo Greci Scythque omnes eonfluebant : item in littore portus Achato-
rum. Ab Achillis nfula Leuee, centum vigintiquinque milibus pafluum Chc-
* ronnefus abeft,in gladij formam porreda in tranfuerfum, quam ab excrcitati-
' , one ducis Theflali.Dromoh Achilleum nominarunt. Agrippa, eius longitudi-'
nem odcginta milib. pafluum conftare aflerit:vniuerfum illum tradum Tau-
rifci , Scythx &: Sarmat tenent. Succedit deinde Sylucftris regio , & Hyleurrt
mare a y ua, qua circumdatur,nominatum; Vniuerfa igitur regio (vt ait Stra-
1; to bo)qux inter Borifthenem Iftrum]ue fuperiacct,prima Getarum eft folitudo
pofteaTyrogctx,quosSarmatxfubequuntur,cognomentoIazyges,&:quiBa-
iilici dicuntur , &: Gcrgi, quorum pars maxima Nomades , &paftores , pauc
terram colunt Bafternx mediterrnea tenent,Tyrogetis Germanise vicini &f
Germanis foftaTe originem ducunt: diuiduntur in vicos plures,ae nationes: '
nam Adnobi quidam didintur&Syndenes Bafternarum.QuiPeucenlftriin-
fulam occiiparunt , Peueini didi. Roxani , ad Aquilonem rccedunt,intcr Ta-
naim &c Borifthenem campeftria pafeuntur. Totus ille tradus Aquilonaris
Germania ad portas vfque Cafpias , campefter eft & planus. Hanc planieiem -
Rufciam nunc vocant in Albam Nigramqj diftindam. Contra Roxanos cx-
j o peditionem Mithridates Eupator miiit , Talio duce , cum his pugnatum , qui
maxima ex parte trueidati funt. Ex crudis boum coriis thoraces & feuta con-
ficiuntjitem ad lxdendum enfe, arcu lanceaque vtuntur. Ex hoc genere plu-'
res funt gentes. Nomades in curribus vitam degunt , per herbofamplanicieirt
vagantur , tentoria ferunt pilo contexta, pcora fecum ducunt, vnde viduirr
carpant, quum lade, cafeo arneque vefeantur : & hos nunc plerique Tar
taros vocant : hyeme ad Moeotim prx frigore defeendunt , xftatque permc-
dicerraneos campos diuagantur : ideirco afinis carent, quum animal fit frigo-
fis impatiens : boues quoque cornua non habent , quum algori lnt obnoxia:
equi puiilli , magnat contra pecudes : hydrix congelata aqua , quamuis xticxj
4 turnen feinduntur. Itaque vt hxc ordine referamus, inter Borifthenem & Hy-
panim , montibus incipiendo Lenium eft oppidum , Amadoco , Barfacum >
Nio/lim, Azaaria,Sarurum, Serinui metropolis eft Olbia. Inter Hypa-
riim 3 CarcinitemTaurofcythx,Tamyraca. Deinde Achillis exporreda pen-
infuJa in fafcix fpeciem , quemadmodum fupr diximus , vbi Bonus portus,
Cephaonefus,Myiaris,Dianx lacus, & Sacrum Promontorium. A Dromi
tergo inus Carcinites , qui peninfulam Turico Cheronnefodiuidit. nter
Carcinitem fluuim & Paiacem Nauari , Nauarumqj oppidum , deinde Ta-
ta.ca.ua. , Pafyris , Hercabum > Tarocca, Carcina &: Neontichum , quod Nou
mnia interpretamur , & mox Ifthmus Tauricx Cheronnef, inter Carcini-
fe/ rem inum Biciamq;paludeminteriacencis, in quo Traphros in primis oppi
dum , deinde Eupatoria , Batrace, Dandaca, Paruula,Cheronnefus , Criume-
topon, in arietis frontem cdudum promontorium , Corax , Lagyra , Iftrianus1
fluuius, Xheodofia t vrbs prxftantiflima, Nymphxa, Panticapxum , Myrma- >
Catnnx promontorium,Parthenium,Zenonis,Cheronnefus, &Heracliu Ro-
oanis librtate donamm,Megaricc quondam appellatum, quod quinquem>~
 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
libus paiuum ambiente muro Graeciae mores cuftodiuic. In mcditerrancis vf
r peninfulae Tauricae funthasc, CimmeriuBion,Parofta,Taurona, Paftefgya,
Illurata,Tyridica , Tyiris poft~efla,Zephyrum,Partacra,Ghytaum, Argola,Ta
bana.Heraclium autemHeraelieniium eft colonia,qui Pontumaccolunt. Eo-
dem nomine Cheronnefus dicitur, qua: Tyro fluuio ftadiis quater millibus
& quadringentis,ii per mare nauigetur,diftat.Parthenium, virgini cuidam di
cato acello cum ftatuanuncuparunt Promontorium : centum ltadiis ab-vrbe
abeft, tresquc portus effecit^vbi Cheronnefus cxciditur. Padorum portus eft,
angufti quidem oris,in quo Taurigens Scythica, aducnicntibus infidias latro-
num more tendere folent:poft hunc alius portus eft,quem Conuntem vocant:
poft hunc Cheronnefus eft vrbs parua Gherohnefo^ in qua lita eftjnomiria*
tadibcra quodainjac fuis vfakgibiis,deinde Barbaris infeftata,c neceflltudi
nis adduda , vt EupatoremMithridatcm aduerfum Barbaros bellaturum , iibi
prsefulem &propugnatorem elegerit,qui iimul in Cheronnefuni miiitexcrci-
tum, & contra Scythasarmatulit.-receptoque Scylurocumfiliis odoginta( vt
Apollonides aflerit ) in Bofporanorum regum dinonem earn redegit. Gntca
Criumetopum promontorium vltra CimmericumEuripum,Carambis oppo-
nitur Paphlagonum proiriontorium.Iri eadem regione etiamCimmcrius mos,
vbi magniis oJim Cimmcriorum apud Bofporanos fuerat potentatus. Et nunc
iuxraEuripum Cimmericum eft CaphanobiliIimaGenueniium colonia, qu i
vniuerf nunc Sarmaticae Cheronnefo fuum nomen dedit. Panticapaeum olim
Bofporanorum metropolis erat. Cimmerii nanque ad Ponti dexteram medi
terranean! regioncm incolentes, in Ioniamvfque difcurrebant, deinde Scy-
thiseiedi funt,& Scythae Grazcis,quihas ciuitates habitarunt,vocantur.Bof-
poh fretum inter Panticaparum Sc vicum AchiUeum eft viginti ftadiorum, C
congelato freto pedibus vtrinque tranfitur. Quare quodcunque Motidis o-
ftium contirictjCimmericum linum appellant. Contrhunc obftareTrapez-
tem monterri ferunt, qui ciuitati ad baranianx 6 Cochidempertinenti no
men dcdit. Poft hunc Thcodoia in vbrrimo loco fita, 0 conditore fortita
nomeri , cui portus eft centcnarum capax nauium: deinde Panticapsea ciuitas je
Bofporariorum,in Motidis ore poita. Interallum, quod inter Theodoiam
& Panticapasum eft , quingenta &: triginta ftadia non tranfeendit, multis vicis
inignibusque habitaculis, & mira fertilitate praeditum:in niedio Nymphseum
cum ptimo portu. Panticapaci arcem Mileiis coditam legimusrhxc Leuco-
nis,Sagauri & Parifad temporibus,vn cum vniuerf Motidis ora fub regali
imperio regebatur. Parifdes autem fegum vltimus , quurri grauilllma Barba-
ris tributa pender nequiret, Mithridati trdidit imperiuni:ipfc inter dcos de
inde relatus , vido Mithridate in populi Romani ditionem venit. Os Moti
dis, quod Bofporus Cimmericus appellatur, in anguftifllmum terminatur Eu-
ripurri. Achilleus vicus Parthenio,qui in Afia eft , obiicitur.Chcronnefi regio 40
in rriare declinans,! heodoiam vfque, tota frugfera & campeftris,vbicunque
colitur,ter decupliimlegitur , centum & odoginta modiorum millia frumen-
ti,nomine vedigalium Mithridati Eupatori folucbantur : quin & cum Aiiati-
cislocis circa Syridicenttirigtibus,argtitalentacircitefaucentamillia.Gr
ci veluti Motid falfamentaria, ita frumentarios nine commeatus accipie-
bant. LeuconemGhefonrieii regem ducentasac decern modiorum myriadas
Athcienibus Theodofi ferunt tranfmifiiTe. Quum fupra peninfulani Tau
ricam nt Nomades qui equinis carnibus aluntur,&: varus incuriat,ioriibus no'
perfoluta tributa vindicabat. Airandrum,Hypficrates, in Ifthmo mumm mil
le trecentorum & fexaginta ftadiorum fpacio ad meridiem vfquc,ad fingulaqj J#
ftadia turres decern crexifle fcribit,vt Barbarorum impetum propuliarcnt:qui
agros coIebant,maiore comitate,melioribusq; moribus eflc:contr qui in ma-
ritimis obuerfabantur , lucri cupiditate , latrociniis aciniuriis minime abfti*
nere. Scylurus, fuique filii arces duas erexerunt , quibus ad difcurfandum ad
uerfus Midiridaois duces vtebantur : quorum Palatius alter, alter Chabus di-
 DECADIS I. LIBER I.
&us eft: contra vero Diophants, qui Mithridatis Eupatoris ductu & aufpiciis
in peninfula Taurica Bellum gerebat,Neapolimacdificait&:Eupatoriam. A
Cberonnefitaruni muro quindecim ftadiis iuxta promntorium lacus falfus
eft, falinasqj multas reddit. Auguili tempore hc omnia Bofporanis regibus,
quos poplus Romanusinftituefatjobtmperabant. Sarmatarum item ScScy-
aurum mos eft,- equis vt btemperatiores habeant,tefteS execare : qoniam
parui funt , 8c mirac pernickatis 8c peruicacia: : venatine dele&antur $ inpalu-
ftriiegione ceruos apfos,contr in campeftri capreas 8c onagros habt:item
belluam albo corpore ,- velocitatis eximia: \ irignittidine inter ceruum &: arie-
io terijtantdm naribs haurientem aqarum ac feruantem, quantum ad carpen-
dmaridis campis pabulum fatis eTepornt: hanc colon dicnt. Turica igi-
mteninfula, quam triginta quondam populi incolure; eiusque iuga Scytho-
tauriteimere,Pelopnnefo perqum irriilis vifa eft.P'ft hae Bete palus ft,
Moripetrofo dorfdiuifa. Panticapaeuni,Bucumterrhm,e dierisre-
gjoriibus confluentes recipit. Gerrhus enim Bafilides Nomadesque feparat,
Hypanis vero Nomades ab Hyleis,'vt Plhiusait. nter Bucurh 8c Gerrhu Tu
rereada: habitant, vbi Acra oppidun : 8c vltra Gcrrhum, Griema Agarusq, flu-
uij. Deinde Lcus 8c Porites amnis , inter qos Roxoani, cum Hygrxo oppi-
do. AdPoritis ora,Cariaet,Tnaidis oftiis vicina.Tanaim vero Taniie acco-
io lunt Mediterrnea ver,lyli, phlones &Idra:,item Alcxahdri Cxlarisque
arar. Interiora loca montibus circumfepta, ad Borifthenis caput, Neuri, Gelo-
m,TyTageta: , Bdini, Bafilida:, l (vt fupr diximus ) Agathyri. Supreos alij
Nomades&AnthropophagijBuceuipraMotimSarmatx&Eircdones.Re-
liquum , vt potquaniEuropicam feripums, nuncad Scythiam Aiaticam
tranfeamus. Vitra Tanaim fiatica Scythia fequitur ,' apud fcriptoes plerof-
que amplifirrios Tortita fines. Nam ab occidete Tariaiy mendie Coracc Cau-
cafque monte,&inu Cafpio fepteritrine, folis xortu vtroque Ocano
occup'atisSribus termiatur/Hcc bifariam'diuidetur,altera intra Imaum,ex-
tralmaum noritem atera collocata : quin 8c meridie Colchide, Iberia 8c Al-
baniacircunidatur. Sub aquilone i declinetur ad exortum, Hyperborei mon
tes occurrunt,quorum accola: funt afilici,Sarmata: &Zachata:: exhisfluuius
Rhas f defluens poft longos errores in Hyrcarium denique mare demergitur: HncFtig*;
Sub Zachatis , S bardeni , Perierbdi ,< Chenides , Saraceni ,' axamata: , Pieflij,
Themeotac, Nauari pfquihcia Mithridatis, item Tyramba*, Afturcam , Zyn-
gi, Arichi, Conopfehi, Meteni, Agorita?,Saranxi,-Thufci,Hyppici montes 8c
Cerani) i Columna: Alcxandri , Melanchlaeni ; Sapothrena: , Scymnitar ," Sir-
rhanijSacani, mazones, Orinad,' Bali, Serui, Diduri, Vdi. Omnes Tnaim 8c
Rhan fluuium interiacet,qu quum Sarrhatx int omnes, Scytharum more dc-
giint, ciuitatibusqs carent,pra:terquam iuxta Tanaim , &: in maritima Moti-
40 dis ora Exopolis ,' quafi vrbs extra amnem poiita, 8c Nuuaris , Paniardis , Pata-
rua,Azara, Azabites,Ta:nia,Tyraniba, Gerufa;Mapeta. In mediterraneis ve
ro, Anthis,puruba,Corufia,Ebnapa,Saraca,Abunis,Nafimia,Almia/Moti-
dem ab Aa parte , Tariai ad Achilleum vfque vicum Cimmericum & Syn-
dam,amnes infuunt,Marubius,Theophantus , Rhombtes maior &: minor,
Articites , Badis &C Bardahes. d Tnaim iacus it & citas inter duo amnis
oftia, feptuaginta inter fe ftadiis diftatia,eo nomine appellata, Bofpranis
Gracis condita,- quam PolenVo rex nads, baud facile imperata praclantem,'
Tyberij tempore diripuit. Nomadum Afiae &Europar , qui pelles mncipia'
ferebant , item nauigantium Bofporanorum commune ruin emporium. Con-
fo tHvr'o nfula iacet Alopecia, mixtorumhominum domicilium, qua: a vul-
piummtitudine fibi omen inueriit.' Terreftri itiere euntibus Rh'ombites
maior& minor occurrit,vbi optima pifcium conditura. Tanais, qui ilo con
trarius fertur in Mceotida,vtaitStrabo, certis fontibus caret, pofteri vero Co-
fmocrraphi Riphxishunc montibus promanare affirmaht.Nomades,frigora/
rcnonisq, dirficultasfacit, ne fupereius oftia verfentur indgena:. Alexander

I
 14 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
fuperato Gaueaib monte,vido Dario,Sogdianis Badrisqj in poteftatem red-
dis,ad Tanim amnem peruenic,vt fubada Aiia,Europx manum iniicerec,vbi
quum Macedones incompoiitoagminedifcurrrentpopulatum,Scythis,qui
de proximis montibus decurrerunt,grauiter opprii funt,pluresque capti,
quam occii : potiti vidoria captiuos in montes referunt,vbilatronum circiter
viginti milia verfabtur. At hi mox ab Alexandro obfefTi, dum funds 6c fagit-
tis cum Macedonibus pugnam conferunt,imperatoremgrauiflimo cruris vul
nere afficiunt: dcinde facinoris pocnitentia dudi,naiffis legatis & captiuos red-
diderunt,&fe vitro dedidere. Quarto poft die quum ad vrbem Marupenta
veniifet , ftadiorum feptuaginta ambitus , Auli Scy thae Barbarorum iuftifimi, io
& Cyri tempore hucufque liberi,miflls oratoribus ab eo pacem impetrarunt.
AdEuropicos deinde Scythas Penindam amicum mittit, cui mandata dantur,
locos contemplan, prxfertim qui fupraBofporum incolunt,condendx in Ta
is ripa vrbis federn eligere , explorare regiones, populorum multitudinem
& vires coniiderare. Quod vbi factum eft, poft redados in ditionem , qui de-
fecerant , Badrianos , vi^em in ripa fluminis feptem dierum fpacio mirace-
leritate perfecit , captiuis qui incolerent , repenfo dominis precio compleuit,
eamque Alexandriam appellauit. Scy thae , qui trans Tanaim habitabant , fuis
earn ceruicibus impoikam ran, Carchaiim regis fratrem cum magna copia-
rum manu , ad diruendam nouani vrbem mittunt. In ripa tunc Alexander ta- i&
bernaculum habebat,nodumobdudavulncris cicatrice, ad traiiciendum Ta
naim rates,quibus equites,& vtres ftramento refertx, quibus leuioris armatu-
rx milites imponerentur, excogicarat. Quumhoftes inaduerfaripaconftitif-
fent,oratores mittunt, qui Alexandro conlulant, ne indomitam gentem de eo
nunquammal meritam,& Alix Europxque dominam adoriatur,nve elatus
tantum lubricx Fortunx confidat , vt altius fubinde ruat, res prxcoces femper
fore momentneas. Quum re infeda dimitterentur , ratibus triduo confedis,
qux duodecim milium numerum adxquarunt, quits imponit, equos roftris
alligari,& natare oneratos leuius, armatis vtres, obiedas rates fubfequi iubet.
Infeftis hoftibus Tanaim traiicit , mox eos non modo littore repellit , verum 30^
etiam quum certatim vnufquifque pugnaret, paifim fundit, fugatqj : arasqj vi
tra Tanaim in Europa,perpetuum vidorix fux monumentum pofuit. Vrbem
Alexandriam earn eile reputarini, quam Exopolim Ptolemxus appellat. Rhas
fluuius, quem montibus Hyperboreis defluere diximus, mediamqj interlabi
Sarmatiam, duplici fonte oritur, occidentalem alterum, alterum orientalem
M<uUch$A. yocant. Inter fontes Modoche f ac Hippophagi iacent , qui equino fanguine
carneque vefeuntur. Subduntur his vitra Rhan , VaiTxi , Phthiriophagi, c re
gio Neliotis. Afiaticam igitur Scythiam ficutab occafuTanais amnis,itame-
ridie Caucafus mons ab externis nationibus longe Iatque tuetur, quippe^qui
fuo dorfo perpetuoqj iugo diuidit Afiam, atquehincmareCilicum, illinc Ca- 4-o"
fpium Sc Araxem,ca?teraq; Scythix deferta fpedat:& quum huic Taurus con-
nitatur, ex hoc fit, vt omnia Afix ilumina aut in Cafpium Se Ponticum y aut ir*
Rubrum Perficumqi mare deferantur. Alexander feptemdecim diebus Cau-
cafumfuperauit, inScythiamq, prorupit, vbi rupeseft ftadiorum quatuor al-
ttudinis, vndique excifa , in qua religatum Prometheum fuifle ferunt. Ad ra
dices nouam vrbem pofuit Alexander , quam feptem fenioribus Macedonum
dedicauit , Se Alexandriam appellari iuffit. In Cafpio monte portx funtduplb
ces, vnde Scythx Se Amazones prorumpentes , per totarrr Afiam fxpe granan,
fxua imperia in ^gyptum vfque geiTerunt : alterx inter Ibcriam Se Albaniam,-
ad mare Hyrcanum fpedant alterx. Prxterea vitra Rhan, ad Imaum vfq, mon p>
tem iuxta Hyperboreos , Alani y Scythx, Seciani , Rhobofci , Afmani , Pamar-
i , Canodipfa regio , Coraxi , Mologeni , Samnitar , Organ* , Erymni , Afcitxy
Norosbes,Rhyrrmicus mons Se fluuius, Daixamnis, item Norof, Aorii, Ifar-
tx , Cathagx, Scythx, Ariacx, Namaftx yIaxartes fluuius, Se Iaftes , Sagaran-
ex, Danabac'x,Latij,Oxij montes, &: Oxmdrangx. Deinde Sogdianorum Ba-
drianorumqj;
 DEC AD IS I. LIBER I. iy
trianorumque rcgio,vbiCharacharta,Salate,Tribracb, abaris, Curiandra,
Aftatagna,Maracanda, Comara, Comi : item Alicodra, Aziata, Arate, Nigea,
Parmidc, Antiochia, Maflageta:, Margiani : iuxta quos fcx oppida modicis in
ter ie ftadiis in frenum domitarum gentium Alexander erexit , qua: nunc fuse
originis oblita feruiunt,quibus olimimperarunt.Haudprocul hincmons fuit,
prarruptus vndique 6c excifus , triginta ftadiorum altitudinis , qui vna tantm
mita, eademque anguftiflima poterat adiri, vix centum & quinquaginta fta
diorum circuitum ample&ebatur : quo quum Arimazarus Sogdianus cum tri
ginta milibus armatorum confugiflet , commeatus biennij contulhTet, vt hoc
io modofe a Macedonum feruitute vindicaret, mira Alexandri arte ac ingenio
eft exillapetracumvniuerfa multitudine deturbatus : iubmiflis nanque tre-
centis clam per rupem iuucnibus,inaccembile iugum occupauit. Item iux
ta Sogdianos&Ba&nanos, Daca: funt,vnde Daci,quiDanubium attingunt,
in Europa,vcluti 6c Comara,originem duxere,dcmde Chari,Oxiani,Drepiia-
ni, SabadijScorda:, Varni, Chorafmi, Alexandrini, Oxiani, &poftrcmi, carte-
rique populi,qui intra Sogdianos,Caucaiosq; montes includuntur. Ad aqui-
lonem Norolij Afpafiique montes recedunt, poft quos Macheregi, Tybiacar,
Zarathar,Tabieni,Iaftar,Saxones, Afpaiij, Scythae, Gala&ophagi, qui lade nu-
triuntur,&:Saxones: vlterius Alabanni montes, poft quos Maflau, Suboci, A-
10 bauorii&Suebi: deinde ran montes, Sucbi, Auara:i& Arcatanaca:, qui
Imaummontemattingereconantur. Inter montana Comedorum 6c Imaum
montem Saca: funt , qui ciuitatibus carent , in fyluis tantm 6c fpeluncis habi
tant^ Nomades iure nominantur , quando paftores funt, ex quibus Maflage
ta:, Caratar, Comari, Gruari, Scythat ac Bylta: , montibus vndique circumfep ti.
Scythiam vero qua: extra Imaum montem iitaeft.ad aquilonemAbij, Anthro-
pophagi,Garinari,Rhabana:i,Sizyges,Damna:, Anzacites habitant : item Ani-
AnzaciamonSjdeinde Seres 6c OiTeres,Pialx,Afmita:i,Ifledones,Thioa-
ni,Calia regio,Itharda:,Ithaguri,Catha: Scy thar,Chaurani Scytha:,Bata:, Afpa-
cata:,Baucius amnis,Sera metropolis,Solana,Ottorocora,Onofana, carterique
30 nopuli,qui Ariam,Gedroiiam Arachoiiamqs attingunt. OTeres , Latine fylua-
rum nobiles,qui perfufa aqua,frondi caniciem depe&unt,vnde geminu s no-
ftris rhulieribus dams eftlabor,fllaredordiedi, rurfusqs texendi, tammultipli-
ci opere,tam longinquo orbe petitus,vt in publico (vtait Plinius) matrona pel-
luceat. Seres vero mites funt, ipfisqsdiiTimileSjquireliquorummortaliumc-
tum fugiunt,quum comercia expetant. Hare igitur Scythiaeft, qua: extra Ima
um , quem illi mufcofum interpretantur , effunditur. Sed vniuerfam Afiar Scy
thiam temporibus noftris tyrannus quidam occupauit, quem Magnum canem
more patrio nominant. Sacas,qui Comedo monte,& laxarte amne occludun-
tur, Perils hoc nomine donati,ita bellicofos fuifle ferut, vt vfq; in Hyrcaniam
4 &Parthiamvagari,atq; inde prardasagerecofueuerint:neq;defertaiiccaqi re-
gione remoratos,quin & Parthos magnis ve&igahbus ab his pace mercari foli-
tosjfinitimos &: remotos arque multis incurfationibus infeftafle,Bacbianos in-
uafiflcjocciipaile magnam Armenia: region, Sacafmanappellafe, mox
Cappadociam & Pontum graui bello folicitafle , ex hoftiu manubiis celebrafle
fefta,demu aPerfarum imperatoribus fuifle deletos. Hanc CyroPerfarum r
gi gloria eile datam,eum Sacas aftu fuperaTe. Simulata nanq; hoftium formi-
dine,his caftra lautilma opulentifllmaq;reliquifle: hxc vbi occupauerunt, in
crapulam&temulentiammcidifle:Cyrum ab inidiis incautos adortum,ad in-
ternecionemvfq; omnescecidifle : diem ilium patria: Deo dedicafle, quotan-
S riisPerfas hare folennia Bacchanalia adftuporemvfq; produca celebrafle. A-
thaiios & Chorafmos Sacarum 6c Maflagecarum genere plerique volunt : ad
quos Spitamenesvnus exPeriis,qui Alexdro refifterc c5 tenderunt,fane con-
fugit:fedhi poftquamfeab Alexandro vfquequaq; peti cognouerunt,aliquan-
diuperdefertavagati,ad placand tyranni iram Spitamenem obtruncariit, ca
put ad eummiferuntjtaliqifacinore belli finem inuenere. Maflagetae,qui Mar-~
b ij
 16 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
gianis vicni funtj Nomadu genere promanarunt,campos,montes paludsv
habitant-, bello afperrimi, quando Cyrumnon expauerunt. Perhos Margus a-
mnis Sariphis mtibus defluens iuxta Rhibios, in Hyrcanum mare deuolui-
tur.Equumfoli facrificant^que vnicum efle Deum ducunt:fua cuiq; vxor, fuf-
penfa curru pharetra, in propatulo cpeunt : fenio confedos in frufta cardunt,
abominabilivoracitate in humana vifcerarecondunt,ratiilludfepultur genus
efle pientiffimum:qui morbo perierint,auibus &feris exponunt,haud aliter
humanis fepulchris mdigni forent: vtuntur aicu,gladio,thorace,neaq5 fecu-
ri,eorum ornamenta zona; aurear, aureaqj ephippia: ferro carent&argto, ma
gna aeris &auri copia:qui nfulas colunt,herbarumradicibus,frudibusq} agre- itS
ftibus vefcuntur,veftcs libris arborumcontexum : qui paludes tenent, pifces
edunt, marinorumcoriis taurorum fibi indumenta parant. Contra, montani
religiofiusdegunt, quando carnibusnon vtuntur: ne lade & lana careant Ca
mena baca fedant. Campeftres ouibus ac pifcib. nutriuntur,bellicoumi Tem
per habiti,alioquin fimplices &puri,& incomerciisrerum non aftuti.Anthro-
Tenger. pophagi quibus humana: carnis cibus eft , mare accolunt , quodThabin f vo-
cantjtriftiifima folitudine immanitatis fu caufa circumuenti.Saxones Aiiatici
Europicisfortaflc dederegenus,quuis Macedonum gente promanafle con-
tendunt. Hyperboreos & Arimphasos multi ", Europas nonnulli adicribut:
de quibus fabulofa multa Diodorus refert,cognitu minime neceflaria. Inter ib
- Iaxart,&Sariphos Paropanifosq; montes,Sogdiani &c Badriani iacent,Oxof
amne difcreti:Ocus per Badrianos fluens,in Oxum tandem delabitunvtrique
quum ab Alexandro defeciflent,graui bello domiti. Neque procul ab his Gor-
diani , qui quidem omnes & vita& moribus parum Nomadibus differunt :
quamuis Badriani aliquanto mitiores. Ne Onelcritus quidem vera fcripfifle
reputatur,qui Badrianos fenio morbve confedos,canibus ad hoc ipfum ali-
tis,quos fepulchrales vocat,adhuc viuos exponifolitos fuifle refert. Macedo-
nes,vt Alexandri gloriam augeant,apud Othum olei font fe inuenifle teftan-
tur. Fluuius per Sogdianos labitur,qui irrigara diu regione,in defertam tadem
arenoikmqi terram delitefcit.Id ipfum de Ario,qui Ariana: regioni nomen de- )d
dit,Cofmographi referunt.Oxi alueum(quem in plerifque locis in feptem fta-
diorum latitudinem effundi tradiderunt) Alexander dum Befum infequitur
Darij fui domini interfedorem,ponte ex vtribus fado traiecit. Badria fub im
perio Macedonum,qui Perfas deleuere,ad fecundum vfque Seleucum Antio-
chi nepotem retenta eft:dcinde Theodotus prafedur titulum mutauit in re-
gnum,fucceflorem fui nominis reliquit,qui cum Arface Parthorum rege con
tra Seleucum coniurauit,regnum dfendit : quodimperante Eucratide, nimis
au dum & amplificatum eft. Is enim Demetrio Indorum rege grauitcr obfef-
fus,audaci vfque adeo fuit ingenio,vt cum trecentis tantiimmilitibus,creber-
rimis eruptionibus,fexagintahominummiliavicerit,foluerit obfidione:quin- 4&
toque menfe maximam Indiaz partem in fuam poteftatem redegerit: in re-
gnum fe recipiens , filio , quem regni focium fecerat^nterficitur : fupra eius
corpus, ne patrem, fed hoftem interfeeifle videretur , non modo currusaduSj
fed fepulchrum fuit interdidum. Vitra Sogdiam oppidum Panda, & in vltimis
eoru finibus Alexandria, ab Alexandro edita , vbiara: funt ab Hercule & Li
bero patre conftituta^item Cyro,Semiramide & Alexdro. Finis ab illa par
te terraja Iaxarta: flumine includitur,que Sc'ythx Schyttim appellant. Alexan
rtJrtJ*"l der, militesqj eius hunc tantum efle putauerunt , quem Demonax tranigreflus
eft,Seleuci Antiochiq; dux, qui Didymxo Apollini aras pofuit. Margiana
Badris fintima , defertis vndique campis circumdatur , quam Antiochus So- f<$
ter admiratus , dcledum mille &r quingentorumfpacium ftadiorum perpetuo
muro circumfepfit : ibiquevrbem,quam Antiochiam appellauit, erexit: vites
. optima^ quarum truncos vix duo viri compleduntur, duorum racemi cu-
bitorum.Tapyris mos eft , poft tres quaturve filios,proprias aliis viris vxores
(Martiaf &: Catonis exemplo) fponte conceder. Hyrcaniam planam & opu-
lentamy
 ) EC AD IS I. LIBER I. i7
lentam, item pulchris exornatam vrbibus aiunt , quarum Talabrota, Samaria,
Gaita iL Cape funt potilfimac : vitis vna,vmi fert metrctain: ficus,modios iexa-
ginta: momentum femine culmis dccidencc,finc cultu nafcirur,& adolecit:
maxima mellis copia ex arborum foliis defluit, in arboribuscuie melhficatur.
Quum in Hyrcania agerec AlexderThaletris Amazonura regina, quam alij
Myrintheamappellant,ei cum trecentis mulicribus protinus occurru j hberos
rege qua;umra,tertiodecimo pftdie,vtero completo difceffit. Hyrcanu ma
re a Septehtrione Scythe: meridie Medi,Hyrcani:ab oriente Margiani,Der-
bitas ac Rybij : ab occafuj Armenij &: Albani circumftant. Scy tha: a Gaipio
10 mari incipientes, magna ex parte Dai nominantur^vt ait Strabo : qui magis ad
folis exortum rceduntiMaifageta'jSaca*)communiter Scythar,frequtius No
mades vocantur. Ex Dais alij Paruijalij Xahthij alij Pyiluri di&i funt : Pari,
& eorum mari proxim adiacent : reliqui in Arianam vique regio-
riemexrenduntur^ Ex his igitur Dacos Iftrianos promanaie opinamurineque
Ulis adftipulamur,quihosabIltrianispromahaife putaiit: ne fententia: qui-
demnoftra; Strabo refragatur. Polycletus$lacum ibi eTe,habere dulces aquas,
/rpentescjj nutrir aferit. Contra cateri entiunt Cofmographiqudo id Bu
reaus inm eTe volunt vnde m mare vfque Indicum nauigare licet :
oftij vtranque ripam tencre Scythas,reliqua ver httora ScythasScytharumve
io cgntos, vtpte Albanos , Cauiis, Narifcos Mardos, par eius cum Ponto
inagnitudo. Claudius, inter Mccotim mare centum & quinqua-
gintamilia pailuum tradit effe interuallum : idque perfodere eo tempore Ni-
ahorem Seleucum excogitafle , quo a Ptolenueo Ceraunio fuit interfectus:
hounulli trecentorum feptuagintaquinque milia pafluum eTe dicunt : Corne
lius Nepos, ducentorum quinquaginta milia. Nunc autem Ifthmum Colchi,-
Ibres Albani tenent,per quem Caucaiustmons,quem Scythe, Graucafum^ 1
qualiniue candidum appellaucrc ,- vfque in Indiam excurrit. Pompeius Ma
gnus, vtauctor eft Plinius,ex Iberia ad Bactros vfque ad Aliertum Humen o-
dodiebusipfe peruenit,vbi xurriinfluit,per quern deinde inmareCafpium
10 deuedus,ad Cyri amnis oftipenetrauit,qui Armenia: Iberia*q} fines interluit:
Gyrquiriq; tntmdiebus terreftri itinere fubuechs nauibus in Phailm a-
miiemdefcerldit,per quem fecundo in Pontuni alue delatus eft. Ariftobulus
mulias inde merees in Hyrcanum mare per Ocum arhnem vehi fohtas prodi-
dit: deinde in Albania & Iberiam per Cytim & Phafim in Euxinum fifle de
latas. Ocus enim in Oxum dcflit^qui diu vagatus,in Cafpim mare demergi
ng. AJbani, qui funt Cafpij, maris accolai;, Nomadibus non modo genere, led
vitaquoq; proximi , paftorales funt, & bello non inepti, mira foli fcecnditat
pra:diti,ac Cyri pratfertim amnis interfluuio:terr fementem omnem,eti do-
meiticum fponte fert,fine labore cuturve,bn omnia pant:femelfata,bife-
40 rtriferve efficimr : ^Egypti feracitatem exuperat : aris mira temperies : vi
tes quinquennio putaturun bimatu,nouella fructum ferunt: adulta", vfq; adeo
fcundar, vt poft magnam vini copiam , maximam in palmitibus luxuriam e-
dant : ne minori quidem fcecuditate funt pecora,homines pulcherfimi,ac ma-
gni corpore , ab albedine capillorum nomen fortiti. Trogus ab lbanis Italis,
qui interfecto Geryone Herculcm ex Hifpani redeuntem, ex Albano monte
fequuti funt,appellatos eTe cenfet,& idcirco in bello Mithridatico fui generis
non immemores,Pompeij exercitum fraterno nomine falutarunt: limplex his
ingenium,mercaturae &cupiditatis expers : numerum fupra centenarium non
orunt , ponderum , menfurarum , vrbanitatis agriculturque ignari : iacula-
jo tores funt &C fagittarij, arm,clypeus & thorax,iterri ferina galea : folem,lunam
ac louem count,prxfertim lunrmcuius templum Iberia; proximum:eius an-
tiftes poft regem, venerationis obtinef principt,facris praeft feruis &regio-
ni:e feruis multi numine adflati manticintur:diuinaturus,peffyluas difcurrit,
hunc iacerdos perfequitur, facraquc catena dcuincit, per annum alit,alitumq$
ad aram dex cum cxteris vidimis ducit in mediu , mox latere immifla cordi
b iij
 i8. ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A It:
eius haftaperfodit , &C ex moribundo captt aufpicia, quae populo rcferat: fe
uumigitur mortuum,in piacuh fpeciem omnes fupergradiuntur.Albani fene-
dutempraxipu veneranmr,in vita defundos pientiliimi,praefertim in paren
tes : cum mortuis pecunias defodiunt, ex quo fit, vt pauperes lint, &c patrimo
nio careant. Quum ex Iberia in Albaniam ingreflus fit per Amyienam regio-
nem quidem aiperam & iiccam, ad flumen Alazonium lactferos ferpentes ha
bendem fCorpios & araneas,quarum altera: cogunt ridendo mori,contr ve
ro flendo fuorum deiiderio alterae: canes etiam excellentitfimosfuapte natura
venatorios. In his regionibus vigintifex linguae funt, vnde fit , vt regum quo-
que multitudo adoriatur^nequecuiuis inuicemmifceantur. Sub imperio Per- *
farum fuit Albania, poftea Macedonum, deinde Romanorum. Traianus Im
perator his regem dedit, nunc fub Magni canis poteftatedegit. Ab his Albani
quoque orti funt,quorum pars hoc tempore in Peloponnefo, pars in Macedo
nia iuxta Dyrachium plane confedit.Quum Gothi Graecorumimperiuni ami-
xerunt,in eos pariter militarut, deinde taedio militiae affedi in Adritico litto-
re quieuere.Suprahos Cerauniafuntiuga,atadu fulmin urn appellata. Quine-
tiameahis adiiciendacenfuerim,quae de Barbaris circa Caucafiim, cteramqj
montis huius regionem habittibus vulgata, non fine admirasione referuntur :
neque mentitum aiunt Euripidem,qui natum ( inquit) hos lugerc propter ea in
quae venitmala:at contra mormum, quafi vitae laboribus perfundum, eferre 10
hetitia plurima ac ioeis. Sunt qui pro magno faepe facinore neminem interfi-
ciant,fed cum liberis exigt in exilium. Contra funt Derbiees , qui pro quibuf-
dam minimis dclidis vita muldant: terram venerantur, fcemininum nullum
madantedntve: cos iugulant, qui annum exceflerint feptuagefimum, con-
fanguineorum carnes abfumunt, ftrangulant anus 8c fepeliunt : humant quo
que illos, qui feptuagefimum nondum annum nadi obierint. Signini in cete
ris rebus Perfarum mores aemulantur : pufillos quidem & hifpidos equos ha-
bent,quiequitem ferre nequeunt: quadrigis coniugantur,quarummulieres
teneris annis exercitatae funt auriga: : in qua quidem arte quaecunque edoda
inducitur,potefbs datur,vt cuicunque velit, nubat. Tapyrorummoscit, atras 30
ferre veftes, demiflasqj comas : mulieres contra, candidas breuesqj crines. In
ter Derbytas hi habitant^ Hyrcanos:fortifimihacoptioncdonantur,vtqu-
cunque velintjvxoremducant. Cafpij feptuagefimum annum excedente m fa
me pcrimuntjin folitudinc nanque ilium exponunt,euentumq3 longius profpe-
dant: felicem putant , quern ledo diftrahi confpicantur : contra, fi feris 8c
canibus,qummiirrimum:finulloprofpexerintinfeil:ari,infelicemducunt.
SeddevtriufqueScythiae defcriptione hadenus,quamuis id neminem latere
velim,regionum fines pro regnorum fortuna & vetuftate mutari. Nuncau-
tcm quum lingua Sclauonica, non modo Dalmatiam &IUyricum, non me
diocrem magnae Germaniae partem occuparit , fed per Sarmatas &c Getas efFu- 40"
fa,Tanais quoque ripam attingere conetur, praeter Vngaros ex interiore Scy-
thia oriundos , qui fe penitiifimos Scy thas inficiari nequeunt , quando eorum
fermone vtuntur^ vt mercatores pleriqueteftantur: Ceni in S armaria, empo-
riis vtriufque gentis gloiTemaacceperunt, SythiamvltraTanaim retulTe vi-
demur. Noftro autem tempore Vngariaab Vnnis oriunda,cuius lingua quum
Scythica fit, ab omnibus finitimisnimiumvidetur eiTediuerfa,Pannonias
vitra Danubiumlazygum &: Dacorumregionemfer occupauit : tel-
lus quidem fumma vbertate foli,&: rerum omnium copia natura donata, vbi
aurum, argentum, fal, lapillos,colores effodere licet : pecorum mira facundia
tas,in primisqs boum & equorum, item frumenti, pabuli, leguminis pomo- c
rumabundantia, vnde Pannoniam, Pane Deo palorum, vel foli vbertate
di dam arbitrantur. Ahqui vero (quibus Appianus afentitur) Paeone Anta-
ri filio, quem Pannonanonnullidixerunt, Pannoniam nonrinarunt. Antarus
autem ab Illyrico genitus eft, quem ex Polyphemo 8c Galatea natum- fe-
runt : quare multi Pannoniam &: Paeoniam non temer idem efl credidere 1
liarte
 > E CAD IS h LIBER L i9
litnquamLatini Pannoniam , Paconiam dixerc Graxi: eque deefi: amnico-
tum copia pifcium Se cupri confect.ura,in plenfque fluminibus auri optimi ra-
menta inueniuntur : quin Sc in vitibns aurfero iolo fatis , aurum quandoquc
lcgunt. Antiquae vrbes, Romanaeque colonia', quas vitra ckraque Danubium
quondam fpecfcare liecbat,ncquaquam hodie prater veligia vidcntur : eque
inPannoniafuperiore , qu monte Getio inter Albanum montem & Danu-
bium,ad Arabanem vfque nuuiumefundebatur.qui apudlaurinum Danubi
um illabimr: neque in inferiore,qua: inter Ribios montes &Iftrum ad Tau ru-
num&Danubii confluenta protenditur: quamuis Vngaria: rati one, vtranque
o Pannoniam inter Drauum & D anubium nunc collocant : prifeos populos Se
oppidarecognofeimus. Adfeptentrionem olim Azali, ad meridiem Latobici,
adexortu Vicfciani &Oderiates & Iafli,ad occafum Coletianiriuxta Danubiu
luUobona, Garnus, Flexu,Certobal, Bregeci:in Mediterraneis aut Sabaria
Sabauaro fluuio nominara, item Rhifpia, Sala,Murela,Sacarbaucia,Bregcri-
um,Prastorium 6 Polentmm: fed Prxturium, Pranoriana legione die"ru,quae
pro imperatoria prartorio &: tabernculo in caftris Temper ftarefolebat. Inter
Sauum & Draum,Nouidunum Bononia , qu a Bois Gallia- populis nomen
accepitjLentudum, Corrodunum, Sifopa , Magniana & Zagabria , cui a terrae
fcunditate iure nomen eft inditum : hic Ofualdus nunc prcft antiftes, no
lo biliifimo Vngarorum genere natus,vir tanta modeftia,grauitate ac eloquentia
prxditus,vt nihil in eo inueneris,quod non fit perqum laudabile, in iermone
przguftatus,multo altius fapit,quam oftendit,am pr humanitre diffimulat
iapientiam.a'qu feit vtranque tolerare fortunaim&quum ftudioiflimus fit v-
biq; decori obferator,& quum coniilio ac ingenij dextentate pollcat , potius
rebus magnis agendis,qum facro ocio foret idoneus. Sed Zagrabia,olm Vi-
eus Iralicus diccbatur. Inter Albanum montem Sc Sauum Patauiumfinteria- i &
cet,& Audatonium.item Vinudna,Scifcia& Olimacu , Sogora&rVifunrium. '*'*'
At Scifcia,cuius pulchra adhuc extant monumtajininfula quai fita chquam
dum buido aluco Sauum ingreditur , Colopis efficit , & quai fcindendo iibi
30 nomen venafi voluifle videtur.In inferiore autem Pannonia , fub Arabane A-
manuni, Hercuniates, Arabofci : Se Danubij hc quondam eiuitaEes erant ac-
cok,Curta,Saluay Carps, Aquintum, Saluium, Luflonium , Lugionum , Vo-
conumt,Teuthoburgium Teuthonum oppidum, Acumnicumf , Syrmium, **
Rhittrom, Sc Taurunum, Taurifcis Galbrum genere natis appellatum. Ber- 'ft.
bas vero,uolhim,Murfella,Myfia colonia, Ciba1is,Cornacum, Scordifcorum
funtoppda, qu vn cum Syrmio^Sauum Drauumque interiacent. Inter Be-
bios montes & Sauum,Breucarum func oppida, Certifia , Marfania , Baifiana,
Salis & Tarfum. Plinius lacum Peifonem, quem Balathonem nunc appellant,
fcdeferta Boiorum,item Lentudum,diui Claudij coloniam, Sc Sabariamluli-
40 am , &: Sacarbantiam Noricis annumerat : in Pannonia Scifciam Sc Emoniam
colonias commmort, item Arabiates , Azalianos , Antibelgites , Cataros,'
Carnicates, Eranifcos, Hercinates , Lacnicos , Ofleriates , Vartianos , Clau-
dium montem cum Scordifcis Sc Taurifcis : praeterea Metubarim Saui , in-
fulamamnicaram maximam , infulamque Segefticam , vbi Scifciam efle di-
ximus,& Acuntium amncm, qui in Sauum iuxta Syrmium , Syrmienfium
& Amantinorum oppidum emittit , Draumque refert , Noricis orientem,
violento curfu nominatu,&: Sauum,quafi longe placidiorem,magisqs faluta-
remappellatum,&; ex Alpibus Carnicis,quamregionem Carniolamnunc vo-
cant , centum viginti milium pafluum interuallo in Danubium plane defern.
fb Verum hie Strab valde fallitur ? qui dum nauigation ex Aquileia Sc Naupa-
o per amnes in Iftrum memorar , Sauum in Drauum, eumq, in Noarum pe
nes Segeftanrlftrum influere tradit : quod non modo ex Plinij ditis, fed quia
noftris vidimus oculis, veritate videtur nimis efle alienum. Paulo enim infra
Peucen ciuitatem,a Peucinis Sarmatarum populis coditam,quamQuinquec-
defienfem nunc vocant , Drauus Danubio adrmfcCtur. Qunam modo Stra*"
: b iiij
 , ANT. BONFINII REL VNGAR.
bonis verba, accuratiffimi alioquin fcriptoris, tueri pofllmus.haud facile dixd
rim : Naupado (inquit) proximus eft rluuius Corcorus.qui onera excipit , Sa-
uum hie intrat , Sauusque Drauum ingreditur : hie ver in Noaron penes Se-
geftam : hinc Noarus accepto Calpi,qum ex Albi monte fluat,perLapi-
thas} vageturjAlbii accolas, ad Scordicosltruminfluit.Sedqum omnia lu- V
ftrafleneminiliceat,folusqueDeus falli nequeat, facile dodiliimo fcriptori
venia dabitr. Sed ad diuerticul reuocetur oratio. Boii.Taurifci Sc Scordifci,
quum Gallica natione promanaifent , non folm regionem Drauo Sauque
munitam incoluere: fed Scordifci cum Illyricis Sc Thracibus promifce fe ha-
buere, omnium quoq; Thracum immanillimi, quando eorum ritu hoftili Ian- IO
guie diis litare , ex eorum caluariis pocula fingere, grauidarumqj mulierurh
partus tormentis extorquere,pro nullo facinore reputarunmcallidum SC robu-
ftum genus hominum , fyluarum ac montium ltus non parum ingenii aiperi-
tatem augebat: Catonis exercitum non fuderunt modo &fugarunt, fed toturn,
pene interceperuntra Didio , dum libera populatione vagantur , in Thraciam
reiedi funt:a Drufo quum grauius arcerentur,Danubii tranfitu inhibiti,a Mu-
natio vehementius arHidi,dum pcrui glacie Humen equitarunt,Boii &: Tau-
nfci Dacis farpe bello vi di ,deleti tandem funt.Cretoliro quondam fubiedi,
quos Pariiius quidam,amnis patriae nomenreferens.qui mntibus per Scor-
difcos Iltrum intrat.fan difterminat. Scordifci Dacis, dinde in belli focicia- Zo
temaccepti funt,nomcnq> difcordiainuenere.Namredeuntib. ex AfiaGa-
lis , quum res haud profper fuccefliffent , quum per Myiias Sc Pannonias iter
facerent , fpedata amniflmi loci foecunditate , inter eos eueftigio eft oborta,
feditio:redeundum in patriam alii.nonnulli in Pannoniis deidendum,incol-
dumqj folum quod feraciflimum nadi fuerant : diuerfa quoquc diuerii cenfe-
bant:quare qui ibi remafere, ab ortadifcordia Scordifci didi funt.Segefta non
procul conflutis eft,quar Saui nfula: nome ddit , vbiScifciam eile diximus,
vetulia qtidam ciuitas,nunc ipf veftigia vix extant: ea Dacorum incurioni-
bus abfumpt,in mediterrnea Draui Se Danubii regionem,qui fuperfuernt,
***"' vt tutius vierent,fe receperunt:eumq5 pagum nunc ampli nimum,Segeftumf 3o
* vocant. Prope autem Syrmium eft,in vialitum, quae in Italiam contendit , Se i
Syrmo Triballorumxege appellatum,non tam vino clarum,qumquodProbi
Iniperatoris fuerit natale folum, qui Marmaridas in Africa fuperauit, Francos
inuiis paludibus ftrauit,Germanos Se Alemannos a Rheni lge ripis plane fub-
mouitjitem Sarmatas,Gothos, Parthos, Perfas,& vniuerfum deniqu Pti tra-
duminfuamditionemredegit, quadringentahoftiummiliacecidit.omniaab
hoftibus occupatarccuperauit.-tantum prarda: retulit Barbaris , quantum illi
quondam abftulerant: vt Syrmicam regionem, feraciorem redderet.paldem
quandam iccare ftatuit : quam vt exhauriret, innumerabilem milituntmlti*
tudinem ad erfodiendam foTam conuocauit . fuborta militan ob laborem in- 40
dignu feditione , in ferrata turri, qua fpecula: gratia latius akiusqj exdificarat,
facinoros cefus:quimoxelatisaggeribuspnitentiadudi,ingens cum infcri-
ft/c. & puonefepulchrumdicarunt: hic probVs i mper ato r e t v ere
PROBVS S I T V S EST, VICTOR OMIVM GENTIVM BARBAR A-
(rvm, victor ETiAM TYRANNORVM. eius ftatuain Veronenfi a-
gro locata , de coelo tada , colores prartexta mutauit . Decium quoque Impe-
ratorem ex inferiore Pannonia, Budalia; nam legimus , qui bellum ciuilein
Gallia fufcitatr.m pacauit : filium fuum Catfarem pronunciauit : Romae ther-
mas erexit,in hriftianosfacinoroifllm feuiit.diuum Laurentium diro aiFe-
cirincendio : quare in Barbrico tumultu cum filio interfedus , demerfusque 5
inpa udis gurgite, nunquamvtfepulturar traderetur, potuit inueriiri . Panno
nia imperante Galieno Sarmatis Sc Squadis depopulat eft. Bathon Panno-
niorum olim rex Breucis , Audizctiis , Dicionibus,Pimfcis.Mazaus,Deiiciatis
imperauit . Secundum Pannoniam ad Hdriticum mare funt Lapitha%bello
quidcmaccommodatillmijin Albio mote iiti,qui Alpibus pofterior eft Sc per-
qum
 D i S . L R i. tl
quam excellensratq; hinc ad Pannonios &Iftrum, hinc Hadriaticu iriare pros-
minetrab Augufto expugnan , halica&milio vefcuntur ritu Gallico Illyrico-
que more acThracio armantuneorum oppida Metulli urn, Arupinum,Mone-
Cium 8 Vendonum. Hadrius ms Dalmafiam diuidir mediam,hinc mediter^-
ranca,hinc mare profpedans : hund mari plerique nome accepifle voluntr
Graxo fermone contra aliqui,& fortafl melius,quando quum totus vidcarur
cue faxofus,pra:ter arbufta quxdam ,- nulla fyluarum eft proceritate cdnfpicu-
us. Vt ad Pannonias redeamus , quum feduobus faltibus,tribusque fluiiiis in-
gentibus munitos efle cognofeerent, prdarum cupiditate &animorum fcro-
io ciatradi,in fintimos pafim graTabantur,mox fe intra ripas tutiimas recipie-
bant. Ad hos igitur domandos, ab Augufto Vibius miflus cft,qui quum eos in
vtrifq; fluminibus fuperallet , non belli ex more rmacremuit, fed in proflu-
entcs capta proiecit, vtreliquis, qui fubiidebant, hoc vidoriam modo nunei-
arcr. DalmatasMariusincenfavrbe Delminio,grauiflima carde eonfecerar
quos deinde gregibus, agris,armis Afinius Pollio muldauit : quum adhuc du-
riilmium genus hominum, iugum ceruicibus excutere conaretur ,> Vibio ab
Agufto delegata expcditio,vteos perdomret,terrarnque fodere cogert. M;
Valerius Melala Coruinus, diui Matthi regis Vngariaecongcntilis,DaImaras
Pannoniosqj domitauit, prouinciamquc inter Sauum & Draum iacentem
ib fuo nomine Valcriam, quam nunc Sclauomam dicimus, appellauit. Quin'&t
Dalmatic partem Comino Coruatiam nominamnsjprtef Modruiam St
Seniarn nulla in hac regione ciuitas memoratu digna : quarum altera Seno-
hibus Gallis,fyluis altera nomen vfrpauit.In Valeria, folaZagrabiamcmo-
rabilis,in mote (vt aiunt ) Grxco fita : qua; quum mirabili rerum copia redun-*
det, per antiftichon gazarum fcaturitate denominationem obtinuit. Gxte-:
rum, ne Sclauorum ignoretur origo, VandaliquiaHui regionis ficdidf
funt,ie deinde Sclauos appellauere,ab eius quidem gentis nomin'e,qua: Bof-
poro Cimmeric ad Tanaim vfquefluuium habitare folebat : &quum corum
pars imperante Mauritio , in Dalmatiam & HlyricumcommigraTet.rcgini
30 Sclauofiie nomen impofuit. QuiinScythia magnaquc Germania r'emanfe-
rant,partim Boemi, partim Poloni didi funt. Pars Vandalorum, qua: Burgun-
dion nomen deinde aflumpfit,vlterioresRheni ripas Augnfti temporibus oc-
cupauit, quos Drufus &Tyberius(vt audor eft Cornelius Tacitus) in proprias*
edes repulerunt : extra vrbes & oppida difiedi , more patrio vicatim habita-
ttere: & quum vicoS, quos propria lingua burgos voCant, fncolcrent, Burgun*
diorjes (vtait Orofius)didifunt: Saxonibusque fmitimi. Contra Polnotum
endunt annales , quum Boemos & Potnos Dalmatia promana/Te prodant
PJiiiius Vndalos vnam ex quinqu inferioris Germania; partibus eiTe dicit
pJeriquc ab ortu Viftula: fluminis , qua in aquilonem vergit, per immenfa fpa-
40 ca VimidarumnatiottemdifFufamolimfuiiTefcribu^quaminSclauones V
netos & Antes diuiferunt. Sclauoni Marfianolacu&ciuitatc Nometininf >
d Danatrum vfque amnem extendebantur in Boream , paludes , ac oppido-
tum loco fyfuas habent. Antes vero , qua Ponticum mare caruacur, aDanatro
ad D anbinm vfque diffufi , fortiflimum quidem genus hominum, abinfefhV
animis appelhti.Myfios.quitantopere ab Homefolaudantur,vtfupf demon-
ftratum eft , quum de Getis &C Dacisagebatur, tempore popirli Romarii vf
que adeo feros ac truces Thracum confetudine fados aiunt,vtvif M. Craf-
exercitu , ante aciem equum immolarint , votque nuneuparint , fi vinec-
fenc , fe caeforam- dueum extis non modo diis iacra faduros , fed pro JautinV
50 mo ribo epulaturos :fed nefanda; dij vota abominati funt,quando tantum
terroris eos incefit , vt ne tubam quidem pertulerirrt. quin & his terrorem
Canidius Ceriturio nimis auxit , Barbara quoque ftrodiditate vfus, quip pe qui
{aper galeam foculurn gererts,iii hoftium fomdinem,agitatam curfu flamm,
veluri arderet , agitata latius eiFundebat. Pannonios igitur Myfi fperioTes irr-
ferioresqj fubfequuntur Iftri accola:, qlios Retanos ,- a RetianaMyfiae ciuitater
 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
metropolijhunc vocant:hinc enirii ptimas gladiacorum familias Romani de-
duci reputarunt , in quibus Gallus Retiariusque decertabat. Roxianos melius
fortaife dixerim , Roxanis Alanorum commilitonibus. Bulgaroru lmguam
nunc feruant, parum Sclauonica difl*entientem:peculiares quoque literas ha
bcnt,ne multum quidem cum Gratcis cfentientes. Bulgari nanque fupra ma
rc Pontic confidentes, melioribusfedibus alle&i, Myfias occuparunt: Vnnis
prim finitimi , quos annalium fcriptores aliqui , in tria genera diuifos prodi-
derunt:in Alexiagyros,Auares &: Vngaros.Alexiagyri haudprocul Cherfon-
nefo habitarunt, acftate per campos errare bliti , ad Pontum cum pecoribus
hyeme verfabantur. Vngan Motim quondam accoluerunt , deinde mutatis
fedibus, quia murinarum pellium commercio noti funt, vtrafque Danubii ri
pas occuparunt , ac in hune vfque diem vtuntur : eorum enim altius nobis re-
petetur origo. Auarm autemhabitum, vt Suidas ait, Bulgari vfurparunt,ac in
hune vfque diem vtuntur.Terbalus Bulgarorum dux, Iuftiniano Rhinotmeto
imperante floruit. Quin &C ipfe Iuftinianus & Conftantinus Heraclij filius fti-
pendiahuic foluifl dicuntur, quando ab Auarm mpetu , eius opera liberati
funt : feutum enim quod geftare folebat , humi fupinum depofuitritem feuti-
cam,qua adurgebat equum: & quoufquc vtrinque protexit,porretahumi ad
trminos vfque hafta elataq, vete ferica, duas arcas nummis completas , alte-
rama dextra aureis, alteram laeua argenteis multibus expofuit. Auarm tunc
vires Bulgari patefecerunt, nam cum vi&is Auanb. captiuos quofdam fuipen-
for interrogaflet,vndnam principisgtisqj fuac interitumaccepiiTent:refpon-
dere , ex hoc quod tantas fibi vires extin&a mifericordia delatores compara-
rant,vtfortilImum &: prudentiffimum quenque virum iam confeccrint:rures
ac facinorofi,cum iudicibus tuto quotidie verfabantur:ebrietas,crapula,largi-
tio,doli dominabantur : venalia cuneta erant, fraudes & iiildicc mutuo tende-
bantur:hincigitur Auarm excidium promana/Te dicebant. Quod vbiTer-
balus audiuit , conuocatis-Bulgaris, varias leges promulgauir, in primis in de
latores , de quibus edixit , habendam efle quacftionem : dektorem pra:uarica-
toremqj conui&um , capitalem efle iubet: item ne furi cuiquam & latroni, ci- 30
bus &efca tribuatur,qui tribuerit,omnia eius bona fifcum referantur,furi cru
ra frangantunvmeas omnes imperat extirpare,delatori non extirpantium, mo
dica muera proponitiqui delinquentibus non indicarit, bonorum publicati-
one mulctandum efle cenfuit.QuareIuftinianumfecundum3in imperium Bui
gari reftituerunt. Quum antiquorum more Geographorum, citcrioremvl-
Vngaria: partem defcripferimus,nunc quos fines ipia fibi vendicct,
breuiter exequamur , vt vtro modo in referenda hiftoria loci fcriberentur, fa-
cilim quifque intelligere poflit. Quanquam diuus Matthias rex Vngarorum
tan tum fibi imperii compararit,vt hinc mare Hadriaticum,Sarmaticum illinc,
&ab exortu Pticum, ab occafuNoricos,Vindelicos&Sucuosnuncattingat 40
Vngrijtamen afperrima: indmita: gentis alumna, meridie, Drauo ii-
mit initium: feptentrione Sarmatis,quos Polonos,&: Getis quosValachos di-
cimus,tempeftate noftra terminatunab occaf Atria habet,fupcrioris quon
dam Pannoniae caput: ab oriente Myfiam, quam Rhetianam nunc appellant.
Nulli terrarum regioni, hommum robore,pecorum fcunditate, vbertate fo-
li, metallorum copia cedens : exuEa prifea illa Barbarie fe nunc militaris difei-
phnajprincipatum obtinuifle gloriatur: quum afliduo bello vexatafit, infeftif-
imi; circumuenta nationibus,extincl:is vetuftate vrbibus,qua: inPannoniis o-
limfuerat,nunquapacis cpos,nouas'dificare non potuit:& fi quas exxdifi-
cauit,tumultuana(mihi crede)fuerint opera: triplicitantiim genere hominum e0
delectata, quor pars facerdotum eft,quum religion mirific colant:alij arma
gerunt:caeteri, agrcola: funt: vniuerfain pagos cuentusqj diuifa,quos comita-'
tus appellant.Qu fi mitior eTet,aut latrocinas carere poTet,frequentia quoq;
oppidoru maior habcret,cceli benignitate,&pulchritudine fitus,omnib.orbis
regiomb.fuo iure pofletanteferri.Gouentus quam plurims habet,vicosqj in-
numerabiles
 DECADIS I. LIBER l ,
I numerabilesinvrbiumfpeciem:fed conuentus partim ciuitaribus,partim ab
his Vngarorum ducibus,qui in Scy thia prodeuntes,vtrafquc Danubij ripas oc-
1 cuparunt,nomen aflumpiere. Citeriores, qui per Pannonias difniii funt , prius comit*tm
is lu funt ordine refcrendi : in primis Syrmenfis conuentus, Syrmio metrpoli ci- 1"'^
m uitate nommatus , de qua multa paulo 'upra dida iint: Ioanne epifeopo , viro L v l '*
m nobili & grauiifimo,ac multis animi corporisqj dotibus pra'dito,vniuerus ille
A- Scordiborumtradusnuncmagnoperegloriatur, cuius virtuti fi fortuna co-
bu mitemfeprarbueritdong maiorafperarepoterit. Deinde Valconenfs, in quo
bas Vylacum oppidum non ignobile. Epicopatusque Diacenis^qui maximam
is 11 lo Myfiae partem quondam obtinebat, nuperrime excellentiimum epifcopurn
in- fortitus eft, StephanumCrirbum, inaudita humanitate, mira optimarum ar-
re- m tium difciplina , prarterea de, dementia, liberalitat prudentia incredibi-
CM li: cuiifata vitamprorogabunt, nihil eft tarn magnum, quod virtute&pro-
0 bitatefuafperarenon poilit: Pofthunc Pofeganeniis,inter SauumDrauumqj
it diffufus,cui Pofaga oppidum nomen indidit. Sclauoniam autcm Dalmati
an am duobus tantm conuentibus compledunrur , qui Scuia: ac Zagabrix ha-
- beri folcnt. Barauieniis conuentus multis fertilibusque viribus exornacus , in
ad quo ciuitas opulnffima, Peucinorum reliquiis ardificata : q'uamnunq
:e- a quinqu bafilicis,Quinquecclefienfem vrbem vocant : antiftes huius Si^if-
3f* Ao mundus eftjrion modo optimisdifeiplinis , quas ab kalis accepit, &: opibus ac
i- no brlitate generis , verumetiam ingnita humanicate,magnincentia, grauita-
i- \ te, formacqs pra:ftanriavcnerandus, qua omnium fpedator Dm'gfafiam fibi fa-
r cillim concilit. Item Batha, vicus quidem non ignobilis , quam Vngari Scy-
j tharum proles, Batha Gimmerici Bofpori, quae nonproculSyndaeft, vo-
carevoluerunt. Deinde Simigieniis conuentus eft, Simigiusque pagus , cum
templo non ignobili , in quo Segefta , catterique vici Balathonis lacus accola?.
Sed inhec loca Segeftani,Scy tharum incurionibus vexati^ vt tutius viuercht
fe receperunt. PofteaThlnenis iuxta Danubium,vbi Abbati tres vetuftif-
imae,circumfuis ditatse pagis. Mox Albeniis, ab Albaregali nuncupatus,qua-
30 in media paludc fita, haud Facile expugnan poteft : vbi balica diui Stephani
Vngariae regis profedo nobiliiTima, in quaregumdefundorummonumenta
ipedantur rnunc tanto diui Matthias fumptu tota reficitur , vt cum iupcrbiffi-
mo quoq; templo conferri queat: cui quumreg\o edido & audoritate pontic
ficia,a:tate noftraDominicus antiftes forte praeeft, tanta comitate, prudentia
probitate,&aipedus venuftatc fuit , vt fpedatoremquenque dido citius alli-
ceret in amorem,officio cuiq; deditilmus,&:pra:fertim externorum:iberali
nan que vultus,& corporis decora proceritas,gratia: tantum addebat, vt adeun
tem quenque fe dimitteretinuitum. Sed cur totlbas Vngaria dixerit,hauc
immcritplcnq; dubitabunt.Non olumhanc Alba habet Vngaria,fed Albam
4-0 Grarcam ad Taurunium, & Albam Iulam in Dacia,apud Tranffyluanos , quo
quidem nomine non immerito tantopere deledantur (vt mea fert opinio) qui
progenitorum fuorum nomen lubcntifllm retinent. VngarinanqueabVn-
nis, Vnni Leucis, id eft Albanis Aiiaticis , qui Scythis orti funt ( ii Procopio
Graecofcriptoricredimus) originem duxerunt, fivtmaiorum nomina ferua-
rent, quas atdificarunt vrbes, abis nominare voluerunt. asneas enim&Teu-
cer, anciquorum more, quas ciuitates rundarant,patriis nominibus appellarut.
Pi us Pomifex maximus,huie opinioni^nefeio quo affedu , refragatur: nifi for-
oafle ifto,quiaquum vates effet optimus, Vngarosq; maticinaretur paucispoft
temporibus Alemannos fuos, quos tantopere ac iure dilexit, facile domituros,
io iniquo ferebat animo ,eos aliquamnobilem originem fortiri. Procopius Vn-
nos Phthalitarum genere fuifle prodidit,quos etiamLeucos,id eft Albos,no-
minac : vnde & Leuci quoque in Blgica Gallia inter Remos & Lingones fiti."
In. eodem conuentu Coletia f eft metropolis quidem ciuitas , metropolitamqi t&*S>
haberer blet non ignobilem. A Coletianis hoc nomen fundamenta fumpir,
uni (vt Pcolemacus audor eft) fub Noricis inter Sauum&Drauum,non procui*
 * ANT. ON F IN 1 1 RER. V N G A R.
aPatauio quondam habitarunt. Hinc confpedu adoccafumVefprinicnfi
eft, ab epicpli ciitate nomiriats,qu5dm ciuitas ab Albo fonte, Alaman-
nica lingua nomeh accepit. tem Zaladifis, trans lacum quem Balathunem
nunc vocant:cui quidem ideo nomen hoc indifm,quia Zal,id eft fluduatio
vndarum ; conuentui vndique circumftrepit. Ibi qdoque Thihan Cheronne-
fus & pcninfula eft,quam optima pifcium copia,cceliqj benignitas nimis fortu-
natam,&ldng fortunatioreniceleberrimum templum , ab Andrea rege con-
ditum effecit. Pilifienfis ver corientus , ad Danubiuni recedit montana
quidem regio; & tota vitfera, &c ob calidas aquas fulphureu fert vinum, quod
temulentiam facile iet.Hic Buda rtoua, & Buda vtus, vtraque Danubij lam-
bitur vndis: Bdiriis, vetuftiflmis Scytharum ppulis, qui cum Atila VriricH
rum rege, qui in Panrtonias defeenderunt, appellata. Ne llis quidem aflenti-
endum eflfe duxerirri j qui fratre Atilxnominatam tradunt: fi Herodotum &:
Strabon diligentius leditafleht, aliter fortafle fenfiflent. Vnni ex Aia prode-
untes,traiedo Tanai,in medim Europa; Scythiam perietrarunt,& cum Budi-
nis diu habitarunt, antequani Pannohias occupaient. SuprBudam vetercm
in eadem Danubii ripa,vetuftiifimae vrbis veftigia nunc cernuntur,magnumqi
rriurorum. ambitum referunt, Sicambriam nunc iuniores dicunt, Sicambris,
remotiifimis Germania; populisrnam ciuitas ifta ex auxiliatrice Sicambrial-
gione Germania:, nomen olimaflumpiit. In haeveteri Buda lapis effbiuis eft,
Matthias regis tempore,dum fundamenta iaccrentur ardium Beatricis regina:,
cum tali inferiptione: legio sicambrorvm hic praesidio
COLLOCATA CIVITATEM AEDIFICAVER VNT, Q^VAM EX
svo nomine sicambriam vocAVERVNT. Nos autem quan
tum ex Ptolemaeo S Epigrammatis veterum lapidibus incifis coniicere poilu-
mus , legionis prima; auxiatricis hanc vrbem fuifle crediinus. Treis enim le-
gionum yrbes, in ripa Danubii(qUamuis in ftiperiore tatiim Pahrionia,in quo
fortafle decipitur,quia inferiorem etiam attingurt)Ptonieus collocuit. Pri-
mam,qua; legi Germanica decima dida eft: quam quidem earn fortafle rep u-
tarim,quac iuxta Strigonium in effufa planicie fita eft , aut confpedu Gnia- 30
ra;,iuxtaTatam. Altera , quadegio Germanicadecimaquarta:& earn pauloiu-
pra Budam,ad decimum fextumlapidem,vbi diui Andrea; nunc templum eft,
& vicus in edito loco fitus ,- fuifle opinamur:' extat adhuc murorum circuitus,
tergo nondum liuida vetuftatedeletus. Adhuc in veteris delubri limine la
pis eft , cuiufdam Flauii epitapfnuni referens:ex quo mihi facile coniedura
deducitur ,legionem illam Domitiani Imperatoristempore, in Dacicaexpe-
ditione , in ripa Danubij fuifle collocatam , ibiq,' aliqumex Flauiana familia
obiifle,legionishuiufceprxfedum.Tertiam autem, qua; auxiliatnx legio fuit,
fupra'Budani veteremfuifle reputamus:quod vetuftiilimum tcftatur Epigram-
ma ibi cfbflum,& cuiufdam fchola; fpeculatorum legionum adiutneum dica- 40
tionem oftcndit.inciteriore nanq; Danubij ripa, nulla alia veterum ciuitatum
veftiga his potiora comperimus. Ex quo fit, vt Sicambriam legionem primam
auxiliatricm , hanc Sicambris Germania; populis appellatani, qua; ad Bu-
dam veterem humi plane lacentem cnfpicamur,exiftimare debeamus.Sed li
berum cuique iudiciu facile patimur : ineptos & fomniculofos annalium fcri-
ptr's non fedamur. Non multo fupr,in eadem ripaflumiris, Vicegraduseft
oppidum , regum Vngaria; quondam fedes:nunc vicus eft celcberrims, ciui-
tatis iriftar, diuo Matthiainftauratus, ac eius regia tanto fumptu & arte culta,
vtmhil pulchrius fpedari queat, & fuperbius : fed de hoc alias. In monts au
tem vrtice arx munitifllma,' vbi regim facramqj corona aiunt aflefuari:pau- jo
lo fupr,Pilienfis abbatia eft. Secundum Zaladienfem comitatum,vt aiunt,
Caftriferrenfis eft, ad Noricos Vindelicbsqj fpedans : ibique Sabaria vetufta
quondam ciuitas,varia referens monumerit'a,qua; quum diui Martini patria fu
erit,non parum ibi religionis ab omnibus exegit. Sempronifis hue attingit,
Scmpronia nobiliflima Romanorum colonia didus,acCiuitati noua; Au-
ftri ,
 DECADIS I. LIBER I. y
ftria: conterminus,in quo munitifllma oppida, innumeriqj pagi. Si ad Dariu-
ian- hiiim declinauerisjaurienfis conuentus occurritqi ab lauro ciuitate feracif-
finia nuncupacus eft,quam Arabon arrinis abluit,quum Danubmm influit, vbi
ado paulo remotiis Bregetiumf lim fuit.-epifcopatm habet non ignobiljciusqs aregethin.
bafilicam Vrbanus pontifex,MatthiaE regis apochry fiarius f, n paruis edificiis -*/<></*-
rtu- & apparatibus excoluit. Thomas huic ; qui diuo Matthise ieruiebat , ecreti rim'
on- plane fucceffit: qui quum cxa&a prudentia , integritate ac fide fumma foret,
item Iaboriofo corpore^ingenio dextero & acuto,non plus fibi, qum princip
oi placuit: aiidua illi feriiitia Se officia incredibili ftudio prjeftitit : quare tantum
m- io "bi aucoritatis vendicauit,vt pro breui confilio, aftu fapientiaq; lua, inter ca>
lo. teros (i viueret) principat confequuturus eile videretur. At huic neps Fran-*
- eifeus erat,qui profa &pedeftri oratione pollens,dodis fauebat ingeniis:& pa-
i ttui fer collega,quum regis fit amahenis,fcribcndi elegantia commune mu
jj. nus exornat: Neqe proeul nimis ab lauro Pannonius mons eft quo Panno-
. niam plenque di&am affirmant : & in eius iugo religiofiflimum diui Martini
templum, qui quamiis Pannonicus ruit in vlteriore tarnen Gallia eius corpus
rcerentiHime aiTeruatur. Cum hoc continuatur Camarieniis, a Camaro Scy-
thrum oppido nomihatus, quod in infula Danubij fitumeft. Comari nanque
iuxta Iaxartem Sacarm fluuium , in Afiatica Scy thia popuh fuere celebrri
mo mi: quare multaEuropica: Scythix oppida,Aiaticae nomina referunt : quin &:
omara fluuius in Ba&ris eft,qui cum intrat:Comari quoque ibidem popu-
U. Exquofit,vtVnm,Vngaroruniprogenitores,exAiiaprimm,&:nonexu-
prodierint,quum non folm nominated Scytharum linguafn quoque re-
doleaniAfiaticorum. In eo'dem coriutu Tata,vbi arx regia tamo impendi
extructa, vt iure pofit omnibus rioftri tehiporis arcibus antefern : hinc nan
que lacu , hinc duplici foiTa:excifo faxo , & erecto aggere munita , vt nulla ex
parte oppugnari queat. Strigonienfis hunc attingit ,a Strigonio metrpoli vo-
catus:quam quiim Ifter &c Groms amis przterlabituf,hinc iuniores appella-
tihem' corifraxiiTe opinaritur. Bafilicae ibi dua: nobilifima: , archiepifcopacus
jo aJtera diuo Stcphanorege in edita arce cftructa: in oppido fubiacte altera,
Bela quarto Vngarorum rege , diuo Francifco dicata. In patenti campo prae
ter Iftrum.legionis Germanica; dcima* iuxta flumeri eftua- veftigia multa cer
nuntur (ii Ptolemceo credimus) quaTartari poftea delcuere : vbi quum legio
nes adhuc Valentiniano & Vleme imperante tenerentur , prefecto legionis
prima*,vrex quodam lapide legimus,Monopolium in fuburbio inftitutum eft,
cuius inferiptio talis eft : r v r> i i princi pal i dominorvm n ov
S T R R V M , V A L E N T N I N I j' V A L E T S ET G R A T I A N I,
PRINCIYM' MAXIMORVM SPS I T INE , E T IA M I L L V-
STRIS VIRI, VTRIVSQ^E MILITIAE MAGISTRI EQ^VITIS,
CO MITIS, FOSCAN V S P R AE P S I T V S L E G I N I S PRIMAE MAR
TI OR VM,V'NA CVM MILTIBVS S IB I CREDIT I S HVNC BVR-
GVMjCVI NOMEN COMMERCIVM ,' (^VA CAVSA ET FACTVS
EST A FVND AMENTIS, ET CO N S T R V X I T , E T AD SVMMAM
vMANVM PERIS IN DIEBVS X L V I 1 1 , ON S V LA T V S DIVI NO-
STRI GRATIANI AVGVSTI BIS, ET PROBI VIRI LA' R I SSI-'
M i , fecit pervenire. Locum praepotes metropolita excolit,& nunc
quam maxime Hippolytus Aragonius,regina* Beatricis forbre nepos,ac Her-
culis Ferrariar ducis filius,qui noduni decimum annum natus erat, quum a di
uo Mattriia tarn facro muere donatus eft.Sedgenus rgium,immaculatapue-
- - ritia indoesq5 pene diuina , bafilicae "venerabilicollegio facerdot prcium
potius"acldidiie,qum quicquam detraxTe yidetu Mofonienfis hunc aran-
-qz. Haterius"dc conuentibus citeriofibus diclu eft. Nunc vlteriores rite pro-
^auarnur: Peftenl fumiatufinitium,cui Pftum oppidum nomen attulit.Pi-
bnciif'vetfti ciitasnbnien dedit,qua: Pifone , qui Thfaciam domuit(vt
Florus ait) nomen ammpt, quum in Myfiis &Pannoniis verfartur. Hon-"
-.

' , f

__
 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
. tcnfis vero eft,vbi Samfeft oppidum,a Saris vetuftiflimis Scytharu Afiar popu*
lis vocatu.Neugradienfem,vbertate foli la*tum,Bacia ciuitas excolit. Ad Mar-
maciam,quhodieMarmaruTamdicc,Gcmenenfis plane fecedit,cupri&: ar-
genti ferax.ItTornenis,ac Zolicnis,a vico& oppido denominationemafTe-
quuti,alter ferri,alter auri& argenti feracitate prftas.Sanenfis,cui cafteu no-
mfamuit,adSarrriatifinesfpecbt.Polonis quoq; Scepufienfis efteterminus,
in quo Scepulium,Barthuua,ac ciuitas Leucouienfis, ab Albanis Vnnoru pro-
genitoribus condica.Leucon enim albu Grxce fignificat.Hic Emericus prfe-
&usprxtorianus,qupalatmumvocant,&Stephanusfrater, comes regius,lat
iempeftatenoftradorrnantur: alter fapientia fumma,ac magna reruexperien- x<>
tiapoHens: alter fide,probitate armisq; praeclarus. In montibus prope Marma-
ciam,Vngenfts eft,qui ab Vnnis Vngarifve denomination accepit. Si in cam
pos defcderis,Heuefienfiseft,vbi AgriamfuTe diximus. Borfodienfis autcm
eft,vbi Diofgieurcaftellumnon ignobileprfidet.VltraTibifcum,Zabolcien-
im inuenies,Zolnocenfemque exteriorem,cuius amnis accolas fales foiulesc
Marmacia inDanubiumdeuehunt. NequeproculhincBihorienfis,vbiVa-
radinum eft,eiusque baiilica, vbi diui Ladislai regis corpus requiefcit : fpe&a-
tur etiamex re equeftris illius ftatua,ftatuacq; nonnuUa%Bekefienfis,adTran-
iyluaniam recedit. Cui Orodienfis quoque finitimus eft. Cui Orodium , vbi
Bela* cacci regis eft fepulchrum,nomenattulit. Non proculhinc Zaradienfis. to
PrsetercaThorontalenfis. EtiuxtaTibifcumamnem Chiongradienfis , Zege-
-dienii oppido celebratus.Item Chianadieniis, c ciuitate & bafilica non igno-
bili. Ad My(am Themefienfis fe refletit,vbi eodem nomine oppidu frequen-
tibus viciscircunr'ufum.ProximushuicBachienfiseft,ciuitateclarus &C anti-
ftite.Inripa Danubij Bodroghienfis extenditur,caftellonominatus.Zathma-
rienfis fodinis auri & argenti ditiflimus permontes crlunditur, oppidumty ha-
bet,quod Riuulum dominarumnunc appellant. Zolnok mediocris,& Crazna.
Jtem Beregenfis,cum oppido in ltiffimo monte fito,quod Monkachum voca-
tur. Et Vgocienisjvbi antiquiffimaprimrum domus, inter proceres clarifl-
ma femper habita,lat dominatur.Cuius princeps Emericus , ca tempeftate di- 30
ti ili mus,& Matthia: regi formidolofus,oppidis & fominis priuatus eft: cui mox
pra*ftantiffima Emerici filij indole rex,pccnitentia &: commiferatione ductus
cuneta bona reftituit:adolefcens enim erat liberali ac venufta vfq; adeo facie,
vtmaiorumfuorum virtutes praz fe ferre videretur : huicPrinilanos congenti-
lis erat,innocentia,probitate SC afrabilitatefumma. Ad Marmaciam hi fpectanc
omnes. Supra PifoniumNitrienfs,vbi Antonius epifcopus,grauitatis & pru-
dentia* ftudiouEmus Nitriae prsefuit. Nunc Barienfis fequitur, vbi Reuifthie
Vrbani pontificis Agrienfis eft oppidum. Morauia* Mura fluuio dictar,
Trenchinienfis eft conterminus,cui ciuitas nomen impofuit: nequenimis
hincTyrnauia abeft oppidum. In Morauix & Polonix finibus Lyptouien- 40
us eft , Lyptouia vrbe nuncupatus : quo Ioannes fauftiEmus diui Matthia*
fihus , inampliflimi fpc imperij ab infancia cducacus, pientifllmo ptre dona-
tus eft , dum qualis princeps futurus eflet, teneris prarfcrret annis. Aruen-
fem, Morauia: Poloniaeque fines attingunt. Ad eafdem partes Thuroceniis
pern net. In eademfer regione Abauuyuuarienhs,in quo Caffiouia vrbs no-
biliifima,&Eperies. Zemplinieniis,vbioppidum,vbi adBodrogum amncm
Scytha* ac Vngari primum confedere. Poftremo Maromoruienfis conucn-
tus eft.vbi falium iunt fodina*, 5 quinqu oppida vicque. Atque Tranflyl-
u anienfis, vbi feptem Saxonum iunt ciuitates, quas Scptemcaftra (ni fallor) ap
pellant. Ex his potiores funt Saxonum , Cibinium, Braflbnia, Biftricia , Co- jp
Ioiliarum , quod Scholafticum oppidum Scythica lingua interpretan tur , vici-
num etiam eft illi monafterium , beata Scholafticacdicatum. Item Aibalulia
jseieff. metropolis,dc qua fupr dictum cft,fodina quoque falium. Scythuli f quoque
populi,c S cy tlii s ingenuis oriundi , qudoquidem adhuc fcruitucis ignari funt,
nulqregitipendianuncexpendunt,niu quandoque domefticatim bouem,
&illum
 DE CAD IS I. LIBER I. x7
J & ilium quidem non edi&o imperatum,fed precario nomine,poftulante qua
il regnr neceficate exoratum. Sed ha*c omnia rcccntioribus nominibus ap-
l'ai- pellemus. Illud Sarmatia: latus, quod interTyram Axiacem adEuxinum vf-
alt que mare porrigitur,Podlianuncdicitur: HincRufiaadBorifthenem vfque
'.-
diffunditur,& vtranqueeius ripam ad caput vfque obtinet,deinde inter onen-
, tem & ieptentrionem, conuerfa fupra fontes Tais ad Ripha*um mont pro-
P* pagatur. A Riphads deinde iugis pars eius vna in Sarmaticum Oceanum, vltra
F" Cherfincitum ad Furftairi amnem , altera vero in Afiam o Hyperboreos , 8c
'itt w Hippophagos vfque Sarmatas excurrit , vbi fylueftres homines iupra niues fe-
*" ' to r perpetuas vehicidis feruntur , qua* cerui tanta pernicitate trahunt, vt vltra
centum milia pafTuum vno die iter facile metiatur. A tergo Rufla*, inter lpfam
Tariaim Sc Mototidem quicquid eft ,Tartari habent, Lithuania, quam pleri-
to que Litauiam appellant. Interiora Sarmatia* poffidet inter Venccbcos 6c Bodi
ce Has montes fita^ab exortu Rufllam, fepttrionc Liuoniam,Prflam Pome-
w raniamactinginquc quidem regiones Bodinis Alanisque montibus,rliqarn
h- Sarmatia: ram ad Oceani vfque littus occupant. Lithuania* Mazouia iungi-
U- tr. Ab occidente circa ripas Vittux fluminis , Polonia earn Sarmatia: partem
- fi bi occupaui t,qux Sarmaticis montibus,& fon tibus V iftula* , Germaniam a
i Scythiaifiideritisextenditur. Qua*quidemlocaOmbrones,Saboci,Sidones
is,- * Sc Vttburgi quondam incolebant: fed qua Germaniam incurrir , coniungitur
- Silefia*,quam tergo Morauiaexcipit. Quadi autem ScMarcomanni fub Mo-
j. robando rege,Silefiam&Morauiamtcnuere, quo Morauiam dicta arbitran-
i- tur. His duabus regionibus Boemiaad aquilonem adicet, nter montis fita,
y qui Sudeta: di&ifunt , Sumauamfyluam. A Drauo incipit Vngaria , &citra
Danubium, Noricis ad Taurunum vfque,vbi Sauus Danubium influit : vltr
vrer y Germania Carpathum montem atringit , fub quo Sepufium ft oppi
dum^ ad Tibifcum vfque fpaciatur : quod montana* Dacia* caput ft, quam
Ripenfem plerique dixerunt, Sc nunc Mohtanam Valachiam appellant. Alte
ra vero Valachia,cui Moldauia* nomeri ft,inter Iftrum Se Tyram, ab Hieraflo'
30 niontanxValachia termino, ad EuxinumvfqePontum extenditur. Tranf-
iylania vltra Carpathum montem,extrema eft Dacia* ora.Infuperiore Myfia,
Bofna eft &c R afll a : tergo, Seruia :: in inferiore Myfia,' Bulgaria tinetur. Re-
gm fedes in Polonia Graccouia eft, ad Viftlam amnm fita : in Lithuania,"
Vifn : inVngaria denique,Buda.

&RVM VNGARIGRVM DE*

DIS PRIM LIBER I I.

Tran qve Scythiam,& citeriorem vlteriorem^ue Vnga-*

4' ^^^^jM. 1 1 & locorum nomina, qua: tranfinigrationibs bellis
variarm gentium immutatafunt , qua potuimus ,1
defcfipfims:rati hacdefcriptione,hiftoriam quenque faci-
lius accepturum. Sed quum ad cius feftihemus initium, etf
in fuperiori libro nonnlla retulimus , de Scytharum tarnen
origine, rhoribus &'geftis,& de Gothis,qui ab Vnnis eiecti
/une ,~vndc Vngari duxere genus , nobis priuskaud abre dicendum eile ftatui-
mus,vt commodis caetera profequereniur. . Scythicam gntem , a Scyth fi-
H, Fierculis nmen accepiiTe, nemo eft ,qui denget.- Verum in hiftoria
picrique mlTentrunt.Dibdorus natam ex terra virginemtradidit, vmbiUcote-
<o' ns liumana forma praeditam,cacterum vpera: earn treisperois^geulc,Scy-
ch am, Pltonem,& Napim : primum virtute ac ingenio prarftatiorem, propa-
ito imperio,quod anguftuni acceperat,Scythis nomeri impofuifle: ab altero,
Plu tories : Napos tertio , diuifo'regno , &c prolatis nibus fTe ominatos.
cns, qua: prim ad Araxim fluuium pauca 8c contempta confederat,magna-
jUmVijjl ri'fhn regem belli S glbriae cupidumVniontan ad Cafpium vfque
ij
 i8 ANT. N F IN 11 E R. V N G A R.
occupuic, cam'pcftria vero ad Oceanum &Mceotim:quin etiam traiedo Ta-
nai opcimis rerum fucceflibus vfa,in Europa ad Thraciam vfque peruenifle fei
tur. In Aia quoque Nilum attigifle , colonias prouinciis fibi fubadis in Scy-
thiam deduxifte multas , potifimas vero duas:alteram ex Alyriis , quam inter
Paphlagoniam etPontum collocauit: ex Mdis alteram,quampon Tanaim
eamque Sarmatiam appellarunt. Herodotus Herculem refert , vt nil intenta-
tumindomitumque relinqueret>in Scythiam peruenifle, apud Hyleam fyluo-
famque regionem muliereminuenifle biformem , eamque fibi equos fubtra-
xifle, neque ipfum, nifi ioluto coitu ab ea recipere potuifle.Huic treis fritos &
elegantes pueros fuifle natos,Scytham, Agathyrfum , & Gelonum: confultum
ab illa , cuiregnum tradituraeflet, refpondifle , Cut delegatus arcus intentis
decuruaretunScytham, vbi adoleuerunt,vehenientius intendiflejregionis Im
perium iniuifle > tratares alienas quxfiuifle fedes: Gelonum , tranfmiflo Tanai
-ad D anbium vfque regni fines protulifle: Agathyrfum,ad aqmloncm receflif.
fe, & ad Rip haros Hyperboreosque montes imperium ftatuiffe. Nonnulli qui
dam, nefcio quid ex Hebrxorumhiftoria hallucinantes, Magog filio Iaphet^
Scythas promanarle fcribunt: quin & Hunorem & MagoremNembrotirilios,
Vnnorum fuifle progenitores. Nos autem vetera monumenta nimia audon-
tate pollentia, etiam in errore fectari, quam cum his^ (dum licet) bene fentire
maluimus. Scytharum igitur gens quam antiquiffima femper habita fuerit,fua l
cum ^Egyptiis contentio prorlus oftendit. Jgyptij hoc argumto priniam ho-
minum originem fibi vendicabant:aflerebant enim terras ab initio rerum,qu
autintolerabili frigore,aut nimio feruore afficiebantur , primos homines adi
r nequiuiTe,praefertim quum aduerms ha:c, nulla adliuc velamenta ars inue-
nifletj^Egyptumin medio fita nimia foli fcunditate,cliq; temperie prpol-
luifle: quin etia Nilum limo,foute fole,innumera animaliu genera procrai-
fe:hinc facile colligi,primos homines ibi fuifle vifos,vbi educari facilim pof-
fent.Contr Scythje,hanc nullius momenti ratione afrlrmabant,Deu &c Natu-
ram nil fruftra ftatuifle , nulla protulifle loca , qua: omni ex parte vacarent : in
animalium ac catterarum rerum procreatione,pro loci aerisque condicione o- 3*
mnia generaflean frigidis oris dura corpora colloeafle , caetera, patientia calo
ns intolerandi,plantas c fruges pro loco &: clo aptilfim difpofuifle. Ad hace
principio rerm flue vmo fueritcongeriesque rerum , fiue aquarum illuuies
terras exfuperans , flue ignis cunda occuparit,quem mundum genuifle vo-
lunt , Scythas origine omnino pratftare oportere. Nam i ignis , Dei nutu ter
ris ceder iflus eft, nil rigente feptntrioneprius ab igne liberatum fuile,cre-
dendum eft. vEgyptum vero, ac catcera,qua: ad folis exortum fpedant, tardifli-
mtemperata, quin etiam adhuc folis ku non carerc. Si aquarum illuuie
demerfatellus,nihil editimo feptentrione defidentibus aquis celerius emer-
'ifle,quod nulli prius, quam Scythia: , accidere potuit. Qua: quam alta it,hinc 4 A
facile intelligi poteft^qud omnes fluuij Scythia orientes, inPonticum gy-
ptiumquemare decurrunt: contra ^gyptus, adhuc tat regumfeeuloruniqae
iludi & impenfa, aduerfus incurrentiurh vim aquarum vix miuiiri potuit. Ex
quo facile Colligitur, Nilum non mendie, fed ex Atlante monte ad oceafumy
exortum derluere^Si diftinda vnionc , rerumque congerie, leuia furfufri, gra-
uiadeorfum plan defiduntmimitum Scythia clo propior, fub editiore polo
fita, prior emerfit.Quare ^gyptij,rfonmod argumentis,fedvi quoque armo-
lum fuperati funt. Nam irtdido Berofo /gyptiorum rege quondam bello*
nonmodo eum in finibus aduenientem expedarunt , fed prodeuntes longius
occurrunt,tanqu praeda: obuiam ituri,quando cum eis rex nil lucrifacere pof f<S
it: quod vbi hoftes acccperunt, relidis impedimentis &caftris,didocitius in
fugam couerli funtspatrata magna cxde eorum vix in gypt rex ineolumeni
fe recipere potuitrquin etiam,nifi Scythas paludes inhibuiflent,vniuerfum ille
*egnum amififlet. Ifti dum redeunt , vniuerfam Aiiam domitarunt,& in impe-
nj titula mnimo indido tributo1,'ftipendiaria fecerunt.SedquidBerofumdici
L- - mus-
 DEC AD IS I. LIBER II. i9
mus, exolctamque hiftoriam ingerimus ? Darium Perfarum regem in turpem
fugam conuerterunt,dcleuert Gyrumcurnvniuerfo exercitu,ZopyrumMa-
gni Alcxandri duccm cum omnibus copiis ad internccionem vfque cecide-
runtjParthicumdenque &Badrian imperium pepererunc.Gens bello afper-
rima, indomitabilis^ omnis eXpers ambitionis & auariciae , nihil vidis praeter
gloriam poftularuntrneque agros colunt , eque domos aedificnt , eque vil
las conftruunt, eque fcdes certas habent : per intultas folitudines pcora tan-
tum pafcunt. Plauftra in domorum vfum refarciunt , ad arbitrium mutabilia,
haec vxores & liberos ferunt : fe ferinis & murinis pellibus tegunt , lanx vfum
to ignorant:lade & melle vefcuntur,muldra potiflimum eft abaci ornamentum:
arma,enfs & arcus : iufticia,no accepta legibuSjfed ingeniis infita.Nullum fa-
cinus furto grauius habetur,quum line tedo & munimeto,pccora & alimenta
poffideant.-quum per fyluas vagentur,fi furari liceret,nil fupeteTe videreturra-
liena non capiunt,propriis contend : aurum & argentu ex more non anhelant.
Carterum modcratifimi & ablinentes , &fuapte natura probi : quod Romani
Grarci vix praeceptis ac difciplinis philofophorum confequipomerunt.Plus
enim his profuit ignoratio vitiorum,qum illis cognitio virtutis. Iure igitur
(quemadmodum in fuperiore libro diximus)tantopere ab Homero laudantur,
qui vbi Phnicum,Ionum,Mileftorum,Graecorum & Romanorum commer-
ao ci fuere vfi,coinquinatis quafi moribus, immites &: eferati fadi funt. Impe
rium fibi Afiae compararunt , quam vedigalem per annos mille & quingemos
habuere,pendendi tributi finem Ninus Ailyriorum rex impofuit,ipiineq; vin-
cineque feruitutem tolerare poruerunt. Trogumfandiflimusillc pater Pius
nclamat,qud Scythas Romana arma potius audiuife, quam fenife fcripfe-
rit : neque his ludibus dignos,neque RomanisyGra:cis Maedonibus inta
ctos fui/Te: Alexandrum,eos ad Iaxartem vfque fluuium cecidilTe: Pompcium,
multos Scytharum exercitus fudiiTe,Albanos & Iberos domuifle : Multa quo
ique imperante Claudio, Romanis in Scythas (quae omnia profequemur) cla-
riflim ruiffe gefta. Verum haec omnia facile refcllentur, quandoquidem hi o-
10 mnes vix limites attigerunt,penitifima intima loca haudquaquam pene tra-
runt. Si quid Alexander fechTe iadatur , tranfuolando potius quam gerendo
peregit: vbimoratuseTet,fortunamfortafFemutaflet. Reconditinanq; Scy-
tha:, Alexandr audiuere potius, quam fenfere. Prius recclTit ad Badrianorum
Sogdianorumqj defedionem, quam Coados Scytharum populos experiri po-
tuifet. Romani imperatores,u* quas geeruntin Dacos S Boporanos expedi
tiones,& e*s quidem epiilime, calamitofas habuere : intcriorem tamen Scy-
thiamnon attigerunt,qua:tam in Afia,qum Europa ita ampie lateqj difrundi-
tur,vt alterum terrarum orbem dixeris:neque foli vbertate,neque fcecundita-
e pecorum, eque auri, argenti&lapillorum Copia contemnendum. Sedini-
q, quo(mihi crede)animo idfcrebat facrofandus ille pater,remotiiis futura mul
ta profpicis,Vngaros Scy tliia oriundos, qui Auftrales magna clade C calami-
rate confecerant,& iterum fortale confident, tantis ludibus praeditos proge
nitores hatmifTe. Pra^tereo Parthos, Scytharum exules, vt Scythica lingua in-
eligi potcftr quippe qui populo Romano ternis bellis per potentiflmos du*
ces laceffiti,vidores potius,qum vidimiere.Hi primiim domefticis fcditioni-
bus patria eiedi, folitudines , qusc inter Hyrcanos &: Dacas , item inter1 Areos,
l^iargianos & Badrianos iacent , furtim occuparunt ,^ Scythicum
cum Mordico admifcere ceperunt:vbi Arfacemmultis pft temporibus forti-
ti rejem prxftantiflimum, regnum amplificarunt : quo ca?teri quoque reges,
f0 Ariacida: didi funt. Aduerfus Antiochum Seleuci filium , cum centum mili-
bus pedimm,&: viginti milibus equitm eos infeftantem, mira virtute pugna-
runt. Superarunt imperante Mithridate Mdos &S Hyrcanos,qui Caucafo ad
Euiphratem vfq;,Parthorum protulit imperiu. Phraates eius filiuL in Antiochi
bello exercitum Gra:corum vi totum cepit,& in longa captiuitate retinuit. Hi
JV.CraTum obtruncarunt,redegerunt Perfasrerum dominos in ditione fuam.
iij
 3o ANT. N F I N 1 1 RER-. VNGAL'
M. Antonio bellum inferenti cum quinquagintamilibus equitum occurred,1
& ni Ventdij Bafli conduis noftri virtus fuccurriflet, iam de vniuerfo Roma
no exercjtu fuiiTet tum. Seueri Imperatoris infidias grauiflimo bello vlti
funt. Galieno imperante, Mefopotamiam & Syriam fibi vendicarunt. Orien-
tis tandem imperiuinhxc Scythicaproles occupauit,neq; Romanis vnquam
domitaripotuit. Prartereo cartera, ne longius euagemur. Imrao adhuc animus
hasrt, vira virtus virormne an mulierum Scythia:,plus fibi gloriac compara-
rit.Promanaruntexhis Amazones,inauditafortituainisaudaciaemuliercs:
quas non modo cum caeteris fceminis conferri indignantur, fed virorum fe glo
riam atquaiTe , ne fuperaTe dixerim , fane contendunt. Hae Ptolemxo inter I0
fluuium Rhan Sc Ceraunia iuga collocantur. Me'trodorus Scepfius,eas Garga-
menfibus finitimas , ad Cerauniorum radices habitaTe prodidit. Hanc origi-
nemhiftorici his adfcribunt : quum in Scydiia duo regij iuuenes , optimatum
Factionedomo eiicerentur, coacta magna uentute in Cappadociam veniiTe
dicuntur , ad Thermodonta confedifle , Themifcyros occupafe campos, ibiqj
diu rapias <5latrocinia exercuiT : finitimorm tandem onfpiratione, ad v-
nura omnes fuifle cxfos. Vxores qua: fuperfuerant , conpicatas additam exi
lio orbitalem, n folmvt propria tuerentur (aiunt) arma fumpliTe,fedquum
defperationem audacia corroborarent, fines amplificare voluiTe. Finitimo
rm coniugia xqu feruitutcm abominatas , concemptis virorum admini- id
culis , regnum auxifle : vt in pari omnes fortuna forent , viros qui domi fuper
fuerant, interfeduTe : moxrabiemcouertife in finitimos, quibuspacatis , ne
ad interitum redigerentur,eorum cncubitus ftatuto quotannis tempore inire
folitas : editos continuo mares ecabant, fcemellas contra tollebant, quas non
foemineis artibus excolebant,fedequis,venationibus& arcu exercebant.Exu-
rebant mammas dextras , ne fagittando impedirentur : vnde nomenhis ndi-
tum. Hamm Lampeto & Marthefia reginas praeftantifima: fuere : alternis re
gnum vicibus gubernabant,altera donii , foris altera rempublicam gerebat. Se
Marte genitaspraedicabant. Subegerait Europa: partem, multas Aliar ciui-
tates in ditionem fuam plane redegert: dum tuendi imperij gratia in Aiacum 30
exercitu magno commorantur, Ephefum, Smyrnam ,Cumam S Magnefiam
condidere. Marthefiae filia fuccefit Orithyia, qux cum eximia reimilitaris di-
fciplina perpetuam fibi virginiiatemconferuauit, Amazonum vfque adeo im-
perium auxit,vt Herculis acThefei expeditionem nieruerit : qui ineas profe-
fturus excellentifimam Grcia: iuuentutemdelegit,nouas aues Iongas com-
parauit. Antiope & Orithyia forores rempublicam gerebant : Antiope domi,
foris Orithyia. Quum Hercules Amazonum littori applicuiTet, quum Antio
pe nihil holile vereretur, incautas Se inermes aggreditur. Regina Antiope,
foror Menalippar , ab Hercule: HippolyteThefeocapitur,exqua editus eft
Hippolytusmon fine dolo mifellaecapi poniere. Orithyia quum fuarum cafum 40"
uccepifet, raptoremq; Athenienfiumfuifle ducem,poftultis Sagilo Scytha-
rum rege auxiliis, Atheniehfum iniuias curauit vleifei. Poft hanc Pentefilea,
cum fortifllmo quoque viro comparand,Troiariis opm cum ingentibus co
pas afierre non timuit. AdAlexandri vfque tmpora peraurarunt. Thaleftris
regina impetrato Alexandriconcbiturpaucispft temporibus cum vniuer-
fis Amazoriibus iriteriit. Et quriiuis de his varia feribant hiftrici, Claudius
tarnen Securidus, quum de Gothis gloriofifime triumphauit, decern formi
nas virili habitu cultas , ante currum duxif , quas Amazonas fuiTe arbitraban-
tiir. Erubefcarif ergo viri , Se hi potilime,qi infolentia ducti , tantum fibi tri-
buunt,vt alus ihil impertiatur. Amazones rarum cun&orum feculoru exem- 0
plum, clarifimaScytharm proles , quanti progenitores niomenti fint haben-
dijcum vulgatifima geftorum gloria plane teftantur. Scythis enim fi clari fer-
ptores arque ac Grazcis&Ltinis olim adfuiTent (nohmhis verbis Imperij Ro-
tfnani ladere maieftatem)vern quandoq; admodum potuiTemus,fi iuft cun-
orum gefta penfitarentur, nc inter Barbaros erubefeere cogeremur. Vtinam
ha;cJ
 DECADIS I. LIBER II. |r
n*c anecate potlus, quam ver dicrc poTemus.Sed Veritatis numen vbque
venerandum. Egefippum xquum teftem vltro citemus,talia referentiQuum
Tims Hierofoly mam cxpugnaurt, vbi vndecies centena milialudaroramca'fa
fimt, capta vero feptem & nonagintamilia, tune Alanos Afiaticae Scythian po-
puloSjgentem teram,bellqueaiperamquam intra Caucafum ferris clauflris
cum exteris cfFeratis nationibus Alexander obftruxcrat, vt Tais & Moti-
dis finitima colerent, &c aliena non incurfarent, am foli fterilitate, quod quum
agricolarum votis fatpe non confentit,aut prazdae cupiditatc erFracis portis,per
Hyrcaniam in Mdiam prorupifle , percurfale ex improuifo vniuerfam Mec
i dorum regionem, omnia igni ferroq, vaftaTeiquum regnum nacti elent opu-
kmiffimum, caede iam defatigatos, ad praedam nimos conuertifle. Pacorum
regenijfaluri potius,quam regno confulentem, in munitiffima remotifimaque
locaaufugifle : vxorem,libcros,& concubinas ab* his captas , ctum talentis ab
bobbus redemifle.Tyridatem Armenias regcm,quum eos fe inuafuros fubin-
deinfelJige ret, refiriere voluiTe : quod quum fruha moliretur , eonferta pu-
gna/uie fufum fugatumeprquin etiam laqueo innexum , quemni praracuto
giiiiiofortiterintercidiTetjViuusinhoftium poteftatem peruenifet/ Alanis
morem eTe, in iacere laqueos , atque ita hoftem innectere. Tyridatem
vbi mortem euaierat^populandum his reliquifle regnum,Mdia Armeniaque
io poliataincenfa,fe mox in Scythiam recepifle.Quid de Europios Alanis re-
feremus,qui Gothis aiTociati,non modo Thraciam,Myiam& Panrioniam,fed
Illyricum,Italiam,Germanias, Gallias & Hifpanias incurfarunt, & regiones ita
plerafque occuparunt,vt eas hucufque retineant? Tarraconenfem Hifpaniam,
Gothiste Alanis nuncGothalaniamtnuncupamus/Vunamincendij Gothi- /^:
rainse rnonurnentis careiemus. Vandali eadem via grflati,Aphricam oc-
cuparunc. Gothi quoq; prius non folm Thraciam* Macedoniam & Grxciara
idPontum&: Afiam Valeriano & Galieno imperantibus , populan funt. O-
mniafer ac'potiflrnaditun iracundiflagella,ab aquilone promanarut.IUud
profe&o admiratione digniflimum eue cefemus Scythas aliena nunqaam iu-
jo gadiutius tolerare potuille,eoscp bello carteros fuperaifcHisprimum Bacchus
& Hercules , deinde Gyrus, Darius, Alexander & Pompeius bellum intlere,
acque his imperare diu valuere. Ne quidem opinioni L.Florus refraoa-
mt^uum ideirco x l. annis Mithridatem Ponti regem, cum populo Romano'
beumaffiduum gerere potuii credamus, quia Scytharum cum grato obfe-
quiohabebat auxilia : quibus munitus exercitus,ne tot quidem cladibus affid
porerat,quin ex illa Gentium officina fcundiillma, fupplementa abunde fug-
gererenrur.' Nouiifim ante quid de Trcis dicemus, qui AfiaticaScythia ori-
undijPonm Cappadociamq; tranfgreffi,& finitimas regiones illapii,frequefm>
bus excumonibus tantum fbi virium compararunt,vtGalatia,Bithynia,Phry*
4 gia,acvniuerfadenique minore AfiaoCcupata,traieto mox HeIleponto,cum
fummo Imperij Romani dedecore & iadura, magnam Europa: partem occu-
parint'Quid Vngari quoquefEcerint,&vidimus,&:noftra etiam teftabitur hi-
ftoria. Sed iam huiufce gentis vires &getaadmiraridefinamus , nam quum1
robore ac bello poHeant,haec tria potiffima habent adiumenta;poIi altitud,e->"
latos bet animo: Mars , qui Scythicis oris praidet,& peeuliaris eorum'
Dcus,er.,ferociam:&s regionis natura, vires corporum dctulerunt. Frigida
nanque plaga^obilrudis orporum poris, calofemnatiuumadaaget, digeftio-'
nemqj fouet , cjuare corpora magna validaq; redduntur. Sed quando diutius
inhis rebus immoratifumus , de Scythishactenus, Nunc vt rite omnia refera-
jo mus , quae ad rem noftram pertinentjquum ab Vnnis Gothi Scythia eiei fue-
rinr, Gothis, benigno numine freti dudum, exordiamur.
P'O s T ova m Gothi Scandinauia egreli r vt principio diximus , Philo-
mero duce, iuxtaMotidem^demdeadmare Ponticum confedere, faftidi-'
ta regione,in >aciam,Thraciam ac Myias,Zamolxene duce,philpfopho qui
dem non inerudito ,peruenerunt. Haec enim natio , ceteris Barbaris (vf-

 3* ANT; BONFINII RER. VNGAR.1
Grarcus Dion hiftoricus ait, qui dc Gothis fcripfit) fapientiam dilexifie fertuh'
In primis Zeutam &Diceneum , deinde Zamolxen philofophum habucrut:
illud Platonicum non ignorantes ,qum beatum foret fapientibus regibus
gubernari.Philofophos praftantiores Tarabos tefeos,deinde pileatos appc'la-
bant: qibus facerdotes ac reges* .zEgypnorum more , creare confueuerant.
Gothos ac Getas eofdem fume dicut,Dacos quoque ac Getas eofdem , quu
his vnalin'guafit , affirmabat Strabo. Trogus Dacos Getarum fobolem appel-
Jat: & vterque Dacos Dais vel Dauis, qui Cafpij maris accolas fuerant,genus
duxilfe tradit.Quorum audoritati fi tribuimus, quae debemus, Scandinauia
(vt Iordanis eorum fcriptoranerit)proficifcinequiuerunt.Sed de rebus Gothi- t
cis,Gothico fcriptori aliquid concedamus. Quamuis Iordanem demirari non
defino, qui qucunque Scythis tergo gefta tnbuuntur: qud Berofum -Egy-
ptiorum regem in itgyptuni vfq; profuderint, qud Afiam fubiugarint, qud
Parthoruni & Amazonum progenitores extiterint,Cyrmque per Thamyrim
interfecerint , & Darium & Xerxem profligarint, qui in Grarcos non Scythas
inauditum exercitum pararint , Europicis omnia Gothis adfcribit, nimio fuo-
rum amore deceptus. Priores enim Afiatici Scythx fuere , quam Europici:qut
traiedo Tanai , Europicam fibi vendicarunt , ac fuaimpofuerunt nomina. Ex
quo colligitur,eius dida (vt fua bona venia dixerim) nullo modo conftare po-
tuiflfe.Hi ver Martem(quum bello afperrimi forent) fingulari religione colu-
erunt.hoftili numen fangine placaruntrhaud ab re futurum rati, li belli deum
humana vidima fibi conciliarent.primitias quoque belli vouere foliti. Diuiii
mox popuU omnes.vbi prudentiores effedi funt,Vifigothac alteri,alteri Oftro-
gothae didi. Vigotha;Balthorum,Oftrogothae Amalorum familia: obtempe-
rabant.Gothi nanque tunc orifthene, quem Deneper Iordanis appellat,ad
Tanaim vfque vniuerfum eum tradum occuparunt. Amaloru mos fuit, arcum
tendere,cantu &: cithara maiorum referre gcfta, equos coneitatiifimo curfu a-
gitare.Dion,qui Getica fcripfit, multo polt tempore Gothos TelephumHer-
culis filium,quem ex Auge forore Priami tulerat,non modo Getica:,fed Myfi
quoque Europicae regem habuiil tradit. Is quum auxiliares copias in Troia- 50
norum opem compararat,cum Grcis pugnam conferit,Thefandrum Gracias
ducem interficit : dum Aiacem Vlyflemqf petit ,.procidente equo corruit , e-
iusqj femur ab Achillis hafta grauifllm eonfoditur: fie tandem faucius,Dana-
os fuis fmibus eiecit. Addit etiam Euryphilumflium huicregno fucccffifle,&:
Caflandrae fponfa; amore dudum , ad bellum pefuenile Troianum , ibicp vita
fui/Te defundum. Verum lld ipfe inficiar,Philippum Macedonia; regfquum
id Dion affirmet) Mcdopam Gudilae Gothorum regis filiam in coniugium po-
ftulafle,vthac affinitate tutius fua regna muniret, earn duxifie vxoremrmox pe
cuniarum inopia dudum, Odyftanam vrbem opulentiima,Tomis fmitimam,
& Getarum vrbem obfedifle, pios illi facerdotes candidis acfacris veftibusin- 4$
ftrudos,modulatis cantibus occurrifle. Macedonas hoc fupplicum lpedaculo
vidos.regis iuflu.continuo grauem foluifle obfidione, reddidifle prasdam, re-
dintegrato demum fcedere abiifle. AtScythalcus rex non multo poft tempore,
violad memor foederis,vt Gothorum iniuriais vleifceretur, centum &quinqua
ginta mi'iahominum aduerfus eum coegit:cui Alexander moriens, Athnien
fiu praefeduram delegarat : in quo quidem bello quum fuperires euafiflent,
pro acceptis in Myfia iniurijs vniuerfamfer Macedoniam deuaftarunt. Eo-
dem etiam,quo Sylla,rerum potitos eft tempore. Diceneus inGeticuregnum,
imperante Boftufca, forte peruenitrcuius vbi fapientiapatuit , regia fere pote
ras rege traditaeft. Quod vbi fadum eft vtinGermaniam expedido parafe- f<$
tur,quamnuncFranconiam dicunt,repenteconfuluit,totamque regionem in-
curfantes Gothi fpoliarunt.Eosigitur Diceneus Barbarus , optimis ac libera^
libus difciplinis excoluit , conuertit ad polticos mores , legibus obtemperare
docuit,quas belaginesnuncupant,item curfiis fyderum, planetarum motus,
6c totius denique coelirationem, adhe naturas rerum,deorni religionem,
folen-
 DEC AD IS L LIBE R II.
iblnnes ceremonias oftendit. Poft hunCjComoficum pari folertia vifum for--
tin funt , qui iuftiflm regnum pariter & pontificatum geflit. Deinde Sorillus
m regno lucecilt,qui quadraginta circiter annis imperauit. Poft longum tem-
poris interuallum^ imperante Domitiano, foluto fdere,Danubij ripam diu
populo Romano pofleflam, & uniorc Gordiano ad Danubium relimantes
leui pradio fufi & reprefll, cui quidem prouinciae Oppius Sabinus prxerat, de-
letis legionibus occuparunt: Oppiolcgionumprafedo caput'abfcilmm mul-
tae vrbes, & oppida igni ferroqj, vallara. Hare omnia Dorporarege gefta. Do-
mitianum necefitas adegit,vt reipublicx confulerct,pararet expeditionem &
io deledum haberet , Fufcum exercitu praefecit : quum in Illyricum veniTet
confertis nauibus Iftrum confedo ponte traieeit : mox cum hoftibus manum
haud profper conferuit,nam interfedo duee , Romana: copia? non modo ca-
ftris exurx, fed fufae fugataeque funt, & candes magna patrata. Vlpius Traianus
deinde fucceflt ,qui iaduram & iniuriam Impcrij Romani cumulatiifim vi
rus eft : nam Decebalum varus cum ipfo inlidiis agentem , & Longino prsefe-
to Jegionis capto,clatum (qui vt fe captiuitatis eruitute vindicaret, veneno
fibi mortem coniciuit) duplici vidoriafuperauit, regem ad mortem compu-'
lit, thefauros cius ingentes rccepit, pontem in Ittro aedificauit j ab Hadnano
deinde demolitum, ne Daeis Myiae infeftarentur, pihs viginti fufFultu, qua-
*o rumaltitudo (vt Dion audor eft) centum & quinquaginta pedum,prieterfun-
damenta,latitudo vero pedum fexaginta. Daciam denique in prouinciam re-
degit,pontis adhuc fuperftites pila? quadrato lapide cernuntur. Deinde Go-
thiah Antonio Caracallatumukuariis pradiis fuperati. Barbari victoria elati
Caos proeercs,anfes, id eft heroas & femideos, exclamabant. Eorum profapiay
fi breuiflm referatur,haud inutile reputamus. Et his primus, vt eorum fabu
la: recinunt, Gaptus fuit,cui Hulmul fuit films : Hulmul Augcm, qui Amaluni
genuit,vnde Amalorum origo promanauit: Amalus genu It faruem,& llames
OftrogothamjOftrogothaHemulen^&HemulAthalemiAthalAlchiulphum,
Vultulphum & Emeruerigem:VultulphusValarauantem, Valarauas Vene
no tJharium,Veuetharius Vandiliarium : Vandiliarins Thiu dimerem, Valamirem
&c Vidimirem : Thudimer Theodoricum,Theodoncus Amalaiuentam: Ama-
lafuenta ex Eutharico fuo viro, Athalaricum & Mathefuentam, cuius affinkas
talis eft:Hermanarieus Achiulphi ftlius Humimundumgenuk,Humimundus
Tlxorifmundum/Thorifmundus Berimundum,Berimundus Vethericum Ve-
thericusEntharcum,qui Amalafuentaeconiugatus Athalaric & Mathefuen
tam cdidk. AthaJaricus puerkia extindus eft : Mathefuenta Vitigem virum
duxit,liberis caruit. Rente Gothorum imperio, Bellifario Conftantino-
polim ambo cptiuorum more dudi funt. Vitiges diem continuo obiit. Ger-
manus patricius , Iuftiniamlmperatoris patruelis, Mathefuentam fibi vxorerrr
,40 fumpfit, patrkiamque creauit, ex qua Germanum fllium vnicum tulit. Sed de
Amalorum excidio inferius dilferetur. Nunc diuertieulum repetatur Go
thorum. Pars Ponti oram tenuerunt, qua: ad orientem fpedat, quibus vel ab
Olrogotha prefecto, vel ab oriente nomen eft inditum : contra, qui occiden
tes plagam occuparunt, Vifigotha: propria lingua nuncupati. Traiedo nanque
JDanubiOjMyfiaSjThraciam^Pannonias, & non paruam IUyrici partem diu te-
nuere. Ex his Maximinum Imperatorem , Symmachus promanafle tradic : S
mortuo Alexdro filio, ab exercitu Caefarem pronunciatum.Itemhu-
milibus hunc parentibus natum,patre Gothico,cuiMicca,matre*Alana,cui A-
baba nomen fukjfuifle natum,Seuero imperante.Cm militares lud natali fi-
f0 lij die cele brarentur,eum fui roboris confeium conuemfle: quum in palaeftr
certamen defcendiflet.nimia corporis proceritate fpedatores omnes m admi-
rationem iuic5uertifte,<lata cum lixis cercandi copia,ne militum forc nomen
dehoneftaet,fexdecim fubmdelixas tanta felicitate proftrafle,vt lngulari cer-
tamine cabreros facile viduros ee videretur.Proinde intertyrones admiflum,-
AG tribuno milit creato ab Imperatoren concicatiis eq,uitante, hunc pedibuy
aliquah-"
 *4 ANT. BNFINII RER; VNGAR.'
aliquaridiu prxcurriiTelrriox cum validifimis militibiis^mperatoris iuiTu,fuif-
fe colldatum, eosqj facile fuperale : quare ureo torque , ampliiTmiisq; >
miis abeo donatum ihter prxtorianos milites admiiTumfuifTcIordanis Sym-
ffcradi*-
macho pro viribus extorquer ,vt Romano imperio Gothm honeftet.
dianus autem hiftoricus non magis apud Graecos, quam Latinos audoritato
fu prcpollchsqem diuo Matthias S Gracco traduximus ; huncGbthicum n
affirmatrfed Maximinum (inquit) quendam in Alexahdri fuTe caftris, ex inti
mo Thracum genere ac femibarbaro vico natum, educatrri principio inter
paftores,pr2e magnitudine roborque corporis, iuuentutis initio inter eque-
ftrem ordinem admiiTum,paulo port tempore,fortunaducevfque adeo iingu- i
los militiae ordines prsecurrifle, vt &caftra curaret, & permilfas fibi proinias
cum imperio gereret , ab Alexndro omnibus tyronibus inftruedis fuifl pra>
fedum.Quare ita militumj tradita militari difciplina , iibi conciliate nimos,
vt ab omnibus vnic diligeretur, & Ponibus prjciertim, qui virtute eius,a-
more patrix maxime, gloriari videbantur. Quum in campum tanquam ad fo-
lita gymnafia conuenilfent,adenientcm Maximum omnes inieda imperato
ria purpura Imperatorem confalutaiTe.Huhc principio reludantcm eos gra-
uiter incfaiTe , reieciffe purpram , mx ab armatis equitibus adadum , qui
morte niii delatumimperium acciperet , interminabantur: deinde omnes iuf-
nTe arma fumrent, Alcxandrumhifce houitatis ignarum adorirentur , Sc
btruncarent, ita prxtorianas cohortes mietu percellert. Quod vbi fadum
eft, in Gernianos expeditronem parauit,non repugnantes ac yiCatim nabitah-
tes, commoditate fyluarum ferro ighqe vaftauit. Dum Barbara in Chrita-
rios crudelitate ac fuitia imperium fibi firmare contendit, Pupicno Aquile-
ix interfedus eftjVix annis tribus rerum potitus.Hc Herodianus nofter. Ma
ximinu tarnen , eque Getarn rieque Gothum affirmt. Somnianti lgitur Ior-
dano,& in honorem patriae gehtis coniduras veriimiles vndique medicanti,
hace etiam concedamusiaflctus enim patriae , facilem ab omnib. veniam pro-
meretur. Philippo eciam vn cum filio imperante , qui primus Romanorum
principum fe in Chriftianam fidem airuit, cuius imperium millefimum con- 30
ditat Vrbis annum elut Gothi fide populi Romani defecere , dumfubtra-
da iibi ftiperidia xgr ferunt.Qftrogothduce Iftrum traiiciut,Myiias Thraci-
amqj difcurrunt,prdas abigunt,omnia variant. Ad hos coercendos Decius fe-
nator mittitur , qui Budalix inferioris Pannoriix natus , Pannonicas cohortes
cxaudorat,quippc qux negligentia fuahoftes flumen traieciTe permifert.At
ill cum ignominia dimilT dGothos perfugiuntieorum principm incedunt,
vt fpirantem fortunam forti nimo profequatur! Hie ex trecentis milibus ho-
minum exercitum comparauit, item auxiliares copias ex Tayphalis, Aftringii
& Garpatibus accepit : bellicofum quidem genus hominum , ac Romano no-
mini femper infeftum Se Valerio Maxmiano perdomitum. Adiunxit ctiam 40
Peucinos, infulares quidem viros, ac bello afperos: duces his ptimos, Argai-
thum& Gntheric ex Gothisprxfecit:hi Myiaspopiilantur.Martianopolim
obfident,quxexperifaingentpecunia,fe obfidione redemit. Vrbs hxcMyii,
nobiliilma quonda,Traiano Imperatore condita Martiam Traiani fororem,
ad rluuij fontem, qui in oppido emergebat, puellam miiiTe feriit, vt perfpicu-
am'dlcem^ aquam ureo vafe hauriret: vas forte delapfum, in alto fonte <fe-
merfum attigiiTe furidumrmox prxter auri naturam,fuccurrcnte quodam riyni
pharm numine, emerfifl : Imperatorem hoc miraculo percitum , vrbem ibi
ampliimamfundaie,&: foror appcUaiTc Martiam. Philippus reuoctis viri
bus Myias&Thrciarcperauit.Philippopolim fe nominat vrDcm,iniuar' ,9
vidori mbnumenmm, inThracia ftatuK. Sub cuius imperio agon mille an-
norumadus, innumerabiles befti in circo mximo intrfedar. Lud thea-
traies in cmpo Martio', tribus diebus nodibus peruigilante populo cele-
brati. Poft hxc Gepidarm & Gothorum bella' fucceflere , quanquam aliqua
cognatione tenebantur. Sola tarnen inuidia bellufufcitantinteftinum', quura
emedi
 D A D I S L LIBERI t j;
mediterfaneis nfula: Scandia:, tribus ve&i natubus Gorhi , Berigo rege Sr-
macicum littus attigifenctertia nauis tardius applicuic , & pigritia, qua; horu
lingua Gepanta dicitur, Gepidarum nomenaccepit:ij ad iniilam Vituhea-
mnis diu commorati,eam Gepidam appellarunt.Deindc quum Sarmatia; inti*
ma penetrafent > adDanubium vfque defeenderunt : & regem magnanimura
fomti,cui Faftida: nomen erat, exuta manfuetudine, armorum amore uccen-
di cperunt : patrios fines armispropagarunt,Burgundiones ad interhecio-
ncm vfque fer deleuerunt. Mox Gothosibi cognatos adorti , bello laceflere
, follicitare quandoque incurionibus,abigere pecora,vicos popularce
lo mum ad Oftrogotham Vigotharum Oftrogotharumq; adhuc regem legatos
mittere,& commonefaeere Gepidarum populi nimia fcunditate vfque adeo
coaluifle, vtintrafinesproprios viuere nequeaht : itemmontibus, &fyluarum
fterilitatecircumuentum,omnumrerum inopia laborare,proide hortari co-
gnata: genti profpiciat, latiorem regioncm concdt : quod hi fecerit,intermi-*
narife vines anguftifimos amplificaturos.Oftrogotharcipondet,fe pari quo*
quetcrrarumanguftiulaborare, eque ibi efle ,quodlargiri qeat. Bell cum
proximo fanguine geri,per quam nefarium.fi quidibi contra fas &e,quumin-
Feratur, fe vimvinatura; iure repulfurum. Fallida quumpertinacius infenten-
tiaperiileret,cumGothispra'liumconfererepergit.AdBakhumdenique op
io pidumpugnatumct,quodfluuius Aucbpra:ternuit,vbiquumaliquandiupa
rifpe vtrinquepugnatumeTet, Gepidarum tandem acies ihchnatur. Faftida
tergavertentepradimndiremptumel. Gothi victoria contend , confetim fe
in catrareceperut,& donee Olrogotha rex imperauit, quietem deinceps con
eruarunc. Fallida cum Gepidis, damn ata temeritate fua, quictioremmitiore-
quepofthac vitam duxit. Oitrogothae in tergo Euchina fucceffit, qui depo/ita
tranquillitatCjGothorum nimos ad bella reuocait.Myfias trae&o Danubio
iterum aggredi ftatuit, ingentes copias iam coactas diuidit, vt alteras in popu-
landamMyfiam traiiceret,quam imperator negligentia, legionum Romana-
rum lationibus detitutam intelligebat: alteras feptuaginta circiter milium ho
$o minumadEulefum fubduceret.Scd quum res minus ipfa fuccederet, Gallo
du ce reiectus, Nicopolimperuehit, quamTraianus qudam perdomitis Sar-
matis in viuoria: mohumentum xdificarat : item inThracia iuxta Nefum Hu
men Nicopolim alteram,& inter Hebrum & Nigrum amnes Traianopolim, fi-
militer Hadrianopolim Hadrianus, & fub Rhodope Philippopolim Phihppus.
JEx hac etiam parte,quum Decio Euchina reiectus effet, in Hermoni recef-
fir,pothatc Philippopolim aggreditur.Quod vbi Decio ignificatum eft Ber-
rhamcum legionibus continu petijt,vt vrbi ferat auxili, vbi dum lana cor-
pora curant,equosqj refouent, ecce Gothi incautas Copias adoriuntur, repen
tino motu perculfa:,quid agerenr,proft>icere non poterant , immo arma fum-
40 di copia non dabatur. Quarc difmfo fugatoq; exerctu vix cumpaucis equiti-
bus eciuseuadere potuit. InTheTaliamrurfus tras alpes,&in Myfamfere-
cepitribi vn cum Gallo duce,ne animo deficere videretr,exercitum reparar
Interea Euchina obfeTam Philippopolim omni ope delituta capit , popula-
tur, irigens hinc abacbpraeda. Et Prifcus , qui vrbem cum prafficho tenebat,in-
uentus in hoftium potelatem perucnit:hunc vitaampifimisqi muneribus do
natum,rex fibi miriflc conciliauit, vt cum eo Decium tutius iteru aggredere-
tur.Inflauratis pariter exercitibus , concitatis animis Vtrinque concrritur.In-
ter primos Impcratoris filios Decius acerrime pugnans,letalifagittae vulnere
kucius occidiePater difimulato dolore,nihiI iactura: vnius miiitis interim r-
o ptiblicam habituramexclamans , fe inter cohfertifimos boles ingerit,vt ve
filij mortem vlcifcatur, vel (fi id afequi nequeat) propria doloremmorte defi-
niAty&d quum vtrunq; fataneganent,AbrutiumMyue vtbemfe recepit,vbi v-
n cum filio abhoftibuscircunfeptusocciditur. Locus deice,Decij Impra-
toris ara diaus ,quando prophanis ibi numinibus litare confueuerat ac ne
mmerico quidem , quand in Chriftianos immaniiTimfasuiit,diuum Lau
 j6 ANT. BONFINli RER. VNGAR.
rentiumento ignij vt martyrem maiori fupplicio afficeret, abfumpit. Eodeiri
quoque tempore amphitheatre Roma: incefiim. Quiim poil Decium, Gallus
& Volulianus imperium fufcepiiTent, ecc iEmylianus quidam Mylia; praefe-
dus potiundi ipe imperij tradus , bellum in Illyrico fufcitat. Imperacores ad-
uerfus um profedi in foro Flaminij cadi funt^ijlnteramne perierunt.iEmy-
iianus tertio menfe inita: tyrannidis diemobijt:Iordanis Gall &: Volufianum,
vt iEmylium facilius opprimerent,cum Gothis fds iniuifle fcribir, ac bien-
ni reipublic praefuile. Non modo Gothorum, fed carterorum quoque Bar-
barorum,Valeriani & Galieni temporibus,res audae funt:quoru alter in Rhe-
tia ab exercitu Auguftus , Rom Cfar alter appellatus eft. Quum Valerianus io
Chriftianos perfequi occepiiTet,diinam in fe iram fufcitauit, quando Sapo-
re Perfarum rege captus, captiuam denique fenedutcm& perqum rhiferab'i-
lem apudhoftem duxit.Deleto imperatoris cxercitu,Perfx Syriam, Ciliciam,
Cappadociamqj populantur. Galienus fe longe mitiorem Chriftianis exhibu-
itjfed rcmollitus , quum in omriemlafciuiam prorupiflet , Germam refumptis
animis Rauennam vfque difcurfant. Alemanni vaftatis Gallis , in Italiam p
ntrt. Quadi & Sarmatac Pannonias occupant.GermanioccupatisHifpaniiSj
Tarraconem expugnant. Parthi Mefopotamia potiti, per Syriam late gralTan-
tur.Gothi,Gra:ciam,Macedoriiam, Pontum & Aiiam fpohant. Na Reipardu-
co & Tharoaro ducibus traiecto Hellefponto,multas Alia; ciuitates muadunt,
hoftili more diripiunt : capiunt Ephefum, vbi clariifimum Diana: templum
ab Amazonibus conditum, incendunt: mox Bithyni ingrefll, Chalcedonemi
diruunc,a Cornelio Abito inftauratam. Dum Europamper Hellefpontumre-
petunt,reparatum delent Ilium:&: vbi in Thraciam reuedi funt,Anchialon vr-
bem ad radices Hemi, in maritima regione iiram,cuius conditorem,Sardana-
palum quendm Prtliorum fegeni fuiiTe ferunt , populantur igni ac ferro vf-
quequaque', defa;iunt non fecus fi ad humariam perniciem nati forent. Ibi
calidis aquis allcdi,ad decimm vfque lapidem ab vrbe difthtibus, defatiga-
ta corpora diebus aliquot inftaurat, quum ad curaridos morbos nimium con-
ferre viderentur.Atcterorum Barbarorum res aliquantuluminclinatac.Odc- 30
natus enim decurio Palmirenus , colleda agreftium manu ita Perfarum copi
as profligauit , vt non procul Ctefiphote caftra poneret.Pofthumus vn cum
Vidorino &c Thetrico Gallias , antequam Galienus Mediolani occiderecur,
armis ab hoftili feruitute vindicuit. Gothi qui Achaiinfeftart , Martiano
vidi, fe in patrias fedes ctinuo recepere.Qui vero Aiam follicitarunt,Roma-
norum ducm virtute reiedi , & he pama quiderri clade confedi , in patriam
redierunt. Duni Odenatus bello Perfco remdratur,& Galienus varia luxuria
encraatur, Gothi comp'aratis nuibus Heracliam peruenert, & adueda pra>
da non ine magna fuorum iadur, qiuni fsepe nauali bello peterentur,in Scy-
thiamreuertuntur. Item Palmirenis & Orientalibus plerifque dum Xenobia 40'
Odenati yxor imperat , Gothi per Euxinum mare vedi Iftrum fubeunt , ma-
gnisqj calamitatibus ppuli Romani pruinciam afficit. Que vbi G alieno fi-
gnificata funt , Colechauum Se Atheum' conchies Byzantios continuo mifit,
qui Barbaros repellerent,vrbes dirutas inftaurarent/upertites cmunirentrhi
clir Gothorum claTe in Ponto congrefli , earn fuperant, & in fugam vertunt:
fufi paulo poll: zicum, Aiam,deinceps Achaiam vaftant. Ab Athenienibus
Demelippoduce,quiha!Cteriporafcnpfit,reiiciuntur:indereiedi,Epirum,A-
chaiam difeurfant. Galienus , tot publicis malis experredus , his
dum per Ilyricum vgantur, oceurrit, cdit impruib multos: at illi per Gcf-
facem fada via,fugerc conati funt: fed Martiano; vt patriam' Galieni turpiiffi- *#
rha lafciuia liberaret, varia belloru'm fortuna vexati. Illud in Iordarie noftro,a-
lioquin feriptor non ighobili,admiratione dignum, he rifu dixerim', conide-
randumefle duximus,qi tanto patria; laborauit'afFedu, vtnon modo cartera-
rum Scytharum geftia?Gothis duntaxat fuis adfcribat, & plus aequo amplificr,
&c exornet: verum etiam omnes eorum res autmalegeftas,aut parum profper
fue-
 D EC AD IS . LBER IL 37
ucccdcntcs quandoque fubticet,quandoque pudentiufcul inuertat. No fo-
lm quae dudum di&a funt,ipfe dimiiit, fed ne fuorum Gothorum maieftatem
lxderevideretuTj memorabile per cunda fcula eorumcladem Claudiolm-
peratore illatam , vride Conftantinus Gaefar duxit originem , non fin ridiculo
quodam occulte praeteriiue vifus eiL Nos autem Trebellij Pollionis fententia
freti,Flaium Claudium vriieum in terris principem , non ftatuis , nec colu-
mnis marmoreisq) reubus : fed ne tant virum cligna laude defraudaremus,
hac duntaxat breui commemoratione duximus adiuuandum. Dum Mania-
nus fufos Gothos infequitur ( vt paulo fupr didum eft ) triginta ex his cepit,
zo qui quiim inliito Claudio euafiflent, vniuerfos fer Scythas in Romani Impe-
rij prardas fufeitarunt. Ad hanc expeditionem Peuci Teuthoburgi, Oftroo-o-
th2^VininguijSigipedes,Geltx,Erulijinnmeriqi populi prdarum cupiditate
alleui conuenere,dum vriis Gladium bellis implicitum confpicantur,popu-
landz Romanas reipublicas cfilium ineunt TreCentorum hominum milium
exeraram comparant, claTem vero longarum riauium dum circiter milium.
Quod feraos,familias,crrginemq$(vt aiunt) dieceris,epota (Xerxis exem
pta j flumina,confumptas quoqe fyluas,ac terram denique in pafeenda multi-
rudine laborafTe credideris; Ih Romanum vbi Imperium eruperunt,breui tem
pore Claudio non modo vidi,fed attriti & deleti funt,quod ex ipfa Imperato-
io risepiftola ad IuniumBrocchumjquilllyricumtuebaturjfcripta facile intelligi
poreft. Claudius Broccho falutem. Dcleuimus trecenta viginti milia Gotho-
rm,mermus duo milia n.uiium, teda fiant flmina feutis, pathis & lanceolis
omnia littora ^ campi ofibus tedi latent, nullum iter purum eft, in
gers carrago deferta : tantum mulierum cepimus,vt binas S ternas mulieres fi-
bi miles point diungere. Acfubdit : Pugnatum eftenim apudMyiios,&apud
Mara'anopolim multa prelia fuerunt, mlti naufragio perierunt, plerique ca
pa reges,capta diurfarum gentium nobiles fminae,impleta: Barbaris,feruis,>
fenibusque cultoribus Romana: prouincia; , fadus miles Barbarus colonus
Gotho. Nec vlla fuit regio , qua; Gothumferuum triumphali quodam feruitio
jo nonhaberet. Pugnatum pranerea apud Byzantium,pugnatum apud TheiTalo-
nicenfes, quos Claudio abfente obfederant Brbari , pugnatum in diueriis re-
gionibus. Et vbique aufpiciis Claudianis vidi funt Gothi: vt iam tunc Coftan-
uuoCxfari futuro videretur Claudius fecuram parare rempublicam. Quurri
iftApeimino Claudius de feconfuleret,refponfum accept
Tertia dum Lao regnantem videritaas.
Idem quum de pofteriSj
His ego necmetas rerum, net tmpora .
Quum de fratre Quintilio , quern imperij confortem habere voluir,
Oftendent terris hunc tantumfata,
a Demum quum in ipfa vidoria duo prop milia militum, paucis,qui fuperfue
rantjBarbaris caederentur,ad vnum omnes, qui rebellauerant, ab eo capti, Ro-
mamqi dudi, ac in fpedaculis, immanibus beftiis expofiti. Qare Gothicuni
bellum diui huiufce principis virtute antiquatum, de Gothis non folm vi-
doriahabita, fed cumulatiffima eft exada vindida. In hoc bello , irigens Dal-
matarm equitum virtus apparat,quia ex ea prouincia Claudius originem du-
cere videbatur. eque hi defiint,qui hunc Drdanum,& Dardano Tfoiana:
gentis audore,anguinemtraxiTe cntendunr. principio totu IUyricumcum
imperio habuit,fub cuius poteftate Thraces,Myfi,Dalmta;,Pannonij, ac Da-
ci fuere. Poftrem quum Gothi,qui fuperfuernt,pauo poft Romanis defe-
/d ciuent,ac Nicopolim occupiTerit,tumuIturo proincialiumexercit obtri-
ci&deleti un.Quum igitur Claudij vidoria deGthisrelata,caeteraveterm
trophaea qum maxime fuperaflet , Iordais hiioricus inauditam fu: getis ca'
dem a exitium,asquo animo referre non ptuit. Claudius autem , quum anno
vnmenfibusque noem imperaflet , ab omnibus praeterquam Gothis fem-
pirmamemoria repetendus , obrempubUcrii bene geiftam ^ clypeo in curia}
d
 3S ANT. BONFINII RER. VNGAR,
aurco , aurca quoquc ftatua in Capitolio donatus , Firtnij morimr. Qnintilius
vero fratcr , Auguftus afenatupopuloqj Romano appellatus , feptimodecimo.
pft die imperij fui,quum fe grauem &feuerummilitibus oftenderet,Galb
Pertinacisexemplo/acinorofiTimc caefuseft. Aureliano imperante Gothi ite-
rum refumptis animis Danubium traiieere pergunt, fed ab eo reprefli, defide-
ratis quinqu milibus fuorum,in proprium folum rediere. Decern in eo prlio
muliercs captae virili habitu pugnantes, quae ex Amazonibus origihem ducere
credebantur. Item poft annos triginta,reuocatis viribus, Sarmatia prouinciam
populi Romani, multis copiis adoriuntur , igni ferroque omnia vaftant ,quod
vbiFlauiusConftantinusaccepit, non minore quam Claudius ftrage fupera- ie
uit. Idum deinde cum his feedus , & in patrio folo annos circiter feptuaginta
quieuerc. Iordanis audor eft, Maximinum Gothorum auxiliis adiutum , Nar-
feum Pcrfarum regem, & Saporis magni nepotem fudifle, eius vxores, liberos
& impedimenta cephTe,auxiliares quoq; copias aduerfus Licinium Conftanti-
no mifiiTe , ThefTalonicarq, obfeflum trueidafle. Eo tempore , quo Byzantium
Conftantinus ita amplificare ftatuerat,vt cum vrbc Roma magnitudinc & di-
gnitate certaret,initum cum Gothis fuiflefoedus , cosqj quadragintamiliaho-
minum Imperatori quotannis detulifle. At vbi Maximinus rerumpotitus eft,
poft Arioricum & Aoricum, Gebericus nobili genere natus, apud Gothos re-
gnum fortitur , cui virtus vt generofitas iuxt inerat. Vt fortunam in re bellica *o
primm experiatur,parand in Vndalos expeditionis conili init,qua: i Cue-
ceflcrit,maiora fe tentaturum fperat. Gens haec(vt Demefippus ait) ab Ocano
prodiit,vix vno anno ad Gothorum fines peruenire potuit, earn fibi regionem
occupauit , quam poft Gepida:incoluere , cui folis exortu Gothi , ab occafu
Marcomanni, fepttrione Hermunduli, meridie praeterlabitur liter. Quum
inftrudac in Maffilia; ripa aciesvtrinqueconftitiTent,datolgno manus confe-
runtjconcitatiffimis prxliu animis aliquantifpergeritur. Mox Gebericus Van-
dalorum regem adoritur, SC obtruncat , optimaq; fpoliarefert. Vandali infau-
ftas fedes optafle rati,hinc emigrare decernunt, Conftantino mcolenda Pan-
noniam impetrant,dum grata ie Romanis principibusobfequiaprftiturosef- 30
fe pollicentur,annos circiter fexagintahic habitant. Deinde fub Stilicone ma-
giftro equitum, confuan patricioqs viro, in Gallias tranfmigrarunt, vbi quum
fintimos male tradart,afliduisque rapinis late vexarent, quietas ibi fedes ha
bere nequiuerunt.Ex his Burgundiones olim promanafle volunt,Plinij audo-
ritate freti.Vandalorum partem Burgundiones eue affirmantis,quum vicatim
in Germania habitarent,avicis,quos burgos dicunt,nomen accepifle credunt.
Vandali relidis G alius in Hifpanias penetrarunt,neque vfquamquiefcere po-
tuerunt , donee traiedo Gaditano freto Aphricam occuparunt. Sed quoniam
de his quandoque latis fuo loco dicetur , redeamus ad Gothos. Poft Geberi-
cum,Hermanaricus regnum accepit,nobiliIima Amalorum familia natus,ne- 40
que virtute gloriaque geftorum inferior. Nam quum Gothos, Scythas, Indos,
Maningos , Vafma broncas, reliquam fer feptentrionis oram , in ditionem
fuam redegiflet,Erulos quoque exfo Alarico rege domuiftet, alterum Alexan-
drum cognominarunt. Eruli,vt Albanius teftis eft,adMotidis paludes ac fyl-
uas quondam habitabant, quibus ab amore fyluarum ftagnantiumq; locorum
nomen eft inditum. Mox ab Hermanarico in Venetos bellum motumeft , qui
quum inermes eent,facile cefere. Veneti autem humili gente nati,qui dein
de Antes &Sclauididifunt, 6 quum in multitudinem maximam excreuif-
fent,Barbarica quoq; feritate vbiquegraflati funt, quin inter Albam & Budam
rekmete. Venena t eft oppidum ab his conditum. Item Heftis & Halaridis bellum indi- jo
dum,qui Germania: produdum littus Oceani accolebant, &hi breui tempo
re domiti.Quare no modo Scythiae,fed Germania: quoq; Hermanaricus impc-
rauit. Eius tempore inter Gothos & Vnnos Vngarorum progenitores bellum
exarfit , de quo antequam vltr progrediamur, haud ab re fore duximus, fi de
potentifllmx ac fortiffimx gentis origine aliqua diiTeremus. Hanc igitur
Priicui
 D A D I S . L I E R . ;
Prifcus biftoricus Scythiam,Riphacisqi inontibus vicin afnrmauit,& quo pro-
piusrigorem feptentrionis accedit j eo immitiorem plerique reputarunt. Et
prxfertim diuus nofter HiernymuSjVtpote qui ex vltima Moeotide inter gla-
cialem Tanaim,&: immanes Maflgetarm populo.s,vbi obftrudis rupibu^fe-
ras Scytharum gentes Alexandriclauftracoercuerant,Vnnorum examina em-
pifle , ac equorum pernicitate frcta,caede pariter & terrore cunda complefle
fcripfit.Iordanis in hoftes natinis fuarmefcio qua;,monftra commentatur:qu
pleriq; fcriptores Annalium ita credidere,vt cum eo iuxt dlirent : quod non
tarn infolenter , qum ver me didum velim. Quum Gothi Scandiriauia
10 profe&i Scythiam attigiiTent , Philimerum eorum regem magas quafdam fce-
minas in caftris deprehendifleconfcribit. Quodgenus mulierum, quum per*
niciofiffirnum rex ille reputaiTet ,- edido fuo in folitudines abegiiTe , ne milites
vcnemsmficerent,auteorunirobra labefadarent : easq; abadas,perfyluas a-
nquandiuvagatas > cacoda^monum fe amplexibus inccftafle: hinc peperiflc
dirum genus hominum,quod non humana lingua, fed quadamloquutionis i-
nugine vtebamr.SedProcopiumhiftoricumGracum, & Belifarij coniiliari-
lun plane fetemur,quippe qui Vnnos Ephthalitarum gentemfuiiTe tradit,
eosque Albunos quondam appellatos,in Aia Pcrfs fuiTe hnitimos,item vfque
deomagnanimoSjVt illato profinibus bello,Xerxen Perfarum regem cum in
to gcnti exerciru ad internecionem Ceciderintj ftipendiariamqj iibi Perfidem fe-
eerint,ceperint Cabadem regis filium,duobus annis Perils imperarint: nedue
dacmonibus creatos,ncque human fanguine vefci folitosmeque tarn imma-
ties ac feroces fuiflefcribit.Quinetiam ii Ephthalitarum om interpretan ve- <
limus,eos olim pios Screligioibs fuiTe comperiemus,ac iolid perfedeq; lit-
tes: quam quidem gentis religion adhuc Vngaris , qui Vnnorum funt pofteri,-
peculiari quadarri natura pr cteris ingenitam intuemur.Dionyius Procopio
fuiragatur y qui Vnnos Cafpianis & Abanis vicinos opiatur,ferociaq} &ro-
bore bello accommodatifimos. Vnnor &: Magor , ciufda Annalium icripto-
ris opiniorte,Vnnorum audor fuifle traditur: qui quum nihil praeter He.bram
jo legerithiftorianljhinc omnium gentium originemariolatur. Quare Vnni bel
lo afperrimijCraieda ad Cimnierium ofporumpaludeMoti, non modo fe-
dibus Gothos reiecerunt,fed vniuerfin Europa: Scythiam domitarunt, in re-
ctiusq. Panno niis qieuerurit,qus fe Vngarias appellanfht. Pius aut Pon-
tifex(mihi crede)dodiflimus, Vrigaros ab Vnnis (quod omnes rerum fcriptores
affirmant) promanafle non patitur, pari cum Iordane tradus affedu , qui Vn-
garos ac Scythas pellium murmarum commercio notos fuifle feribit. Deinde
iacrofandus ille pater, cuiufdam Verorienfis teftimonium adducit , qui quum
ad Tanais ortum penetraiTet,gentem Vngaric lingua loquentem fe inueniiTe
dicebat.Diuus qoque Matthias nofter, humfce reinon ignarus j quam Sar-
4 maticisquibufdammercatoribusacceperat i legatos illuc &: exrloratores mi-
fit, quibus cogriatam gentem ii poflet , in Pannoniam populis diturno bello
haud prum exhauftam alliceret. quod etfi hadenus aTequi nequiuit,fi vixe-
rit tarnen , foftalTepneitabit. Quare Vngaros , Vnnis per Afiaticam Scythiam
cfrufis,&: adhuc Tanais ortum accolentibus > cogriatos" fle credendum eft.
Quamuis hi non ab Vnnis, qui in Afiareftitere:fedabhis,quimeliorisfoli
cuplditate du<dHn Europam erupere , profluxerint. Quirietiam Gothi, non a
Scandia (vt Iordanis ait) fed ab Aatica Scythi,vbi lanis vicini fuerant, pro-
diere.Qupdhinc conijcereicet, qui quum Gothi cum lanis, no modo Eu-
ropicamScythiam,fed Gallias & Hipanias oceupaflent, adhuc regionem Ta
jo faconerifem tenerit, quam paribus vidam aufpicijs Gothalaniam f nuncu- *t*hmi*.
parimt. Quum Vnrii venatiorie viditarent , diin quodam prodigio ad emi-
grandum adal:i ft. Nam quum venafores aliqui Motica paludis accolai,
venatum forc proficifcereritur,ecce obltrri ceruam oftendunt, quam quum
cocitarius per paudem infequi cpiflent,vfque adeo potiuridac dcide-
fio radi TunEyVE hac duce, haud procu Gimmerieo Bfporo Mceotim cge-
d ij

-
 4o ANT. NF I Nil RER.' VN G AR,
latam (vt mea fert opinio)tranfmiferint: at vbi in Europica Scythia cohftitere,'
ceruadifparuit.Hi profpedamregionem admirantur,&: probant,deinde in A-
fiam rcdcunt,rem fuis ex ordine referunt. Vnni fedes proprias abominan , &
Coli fterilitatem,populormve multitudinem caufati , cum libens 6c vxoribus
iEuropam venatorum dudu tranfmigrarunt. Regioncm fua vberiorem in-
eniunt,vniuerfum paludis tradum occupant: madant Vidoriar, quos a prin
cipio oftendre : carteros domitant,& in feriiitutem redigunt. Alanos quoque
fubigunt,qui fedes illas prius occuparant,& longe minores eue videbantur: nc
finitimis quidem Gothis parcunt,in quos impenus plane defaeuiunt.
jtHntDtmi Vngarorvm annales, Vnnos in Europam anno faluts trecentefimo IO
mi7i' feptugefimotertio,Valente imperante,& Damafo pontfice mximo fedente,
traieciTe referunt', duces habuifle Belam Chielae filium , Zomeiarum familia
natum,item Cheuem&: Cadicham eius fratres : praeterea Atila, Chemem Bu-
damqj fratres,Bendeguzi fihos,Cadarum genere natos,ad domitadam fepten-
trionalem plagam:ex centum 6c odo tribu bus decies centena &odorailia
hominum coegiTe,iuri dicendo Cadarem virum fapientem pra:feciTe:edida>
Dei voce 6c reipublica: nomine praccinifleexpeditionemtumultuariam&ex--
cogitatam circumlato cruento gladio , pronunciatoqj loco , que prftituiflent,
fignificafe: quin obtempraient temer,eodem gladio per medium cefos:
quam confuetudinem adhuc inTranTyluania,inTurcorum tumultu obfer-
uatarr vidimus. Qoum maximis viribus pollerent,elatis animis,tanquamvni-
uerfum orbem pclundamros , Beos , Rutenos , Chmanos albos ac nigros,
cumvniuerfa Dacia 6c Sarmatia fubeguTe ,& tandem adTibifcumamnem,
quem Titiam nunc appellant,caftracollocafle. Hancgentem lo rdanis hiftori-
cus horribilifpecie, vultu toruoatroq5,itemcicatricibusquibufdam infenpto,
pradata quadam feritate 6c audacia,tradit:quia infantibus vix dum natis noua-
cula genas fecant,vt prius vulnera pati,quam ladis dulcedine laetari codiieant.
Quare obdu dis cicatricibus imberbes confenefeunt. Pranerea ftatura nequ
quam procera, latis humeris, agili, expedito &: robufto corpore , ceruice con-
ftanti 6c ardua, fummam quandam fuperbiam preferente, fagittandi equitan- 30
dique peritia non mediocri , ac fera quadam fxuitia fub humana fpecie inuo-
luta. Quiim igitur Hermanaricus Gothorum rex tot gentium dominator , e
Vnnorum bello follicitari cognouiTet,non mediocre ibi ratushinc imminere
periculum,eorum impetum cotinu reprimendum cenet: mox deledum ha
bet, ingenteisqj fibi copias compart: mximos eius conatus , mors inopinata
fubuertit. In Vnnorum aducntu,qua:dam mulier,qua? in viri nece deprehen-
fa fuerat,capitis accerfitur, homicidij conuidapariter 6c adulterij , vfque adeo
regis iram facinoris indignitate fucccndit,vt quatuor equorum difcerptulnul-
daretur. Duo foemina? fuere fratres, RoTomonarum prfida gente nati : quo
rumalter Sarus , Ammius alter didus eft : hi fororis fupplicij immanitate bac- 40
chantes,in principem coniurant. Hermanaricum compofito adoriuntur,fru-
ftra reludtem perfoflo latere interficiunt,patrata cxde ad Vnnos perfugiunt,
vt tutius vitam tuercntur. Quare fadum eft, vt Balamirus Vnnorum rex,fupe-
randorum Oftrogotharum copiam facile nancifceretur.Viigothae audita Rof-
fomonaru m perfidia , qui cum Vnnis iam fodetatem iniuerant : timentes , ne
qua: Oftrogothis,eadem fibi fortuna immineret, emigrdum omnino effede*
cernunt. Hermanaricus vtriufqu gentis rex, centefimo 6C tertiodecimo a:ta-
tis anno lar tali vulnere confoflus obiit. ExteTu regis hoftes elati , in orientales
Gothos, quos Oftrogothas dicunt, magnis cum viribus irruunt , paucisqj pra>
liis fuperant,in poteftatemq recipiut. Occidentales vero Gothi,quos Vifigo- j"6
thas appellarunt, cognatorum exertiplo perculfi, defertis qu ad occafum fpe-
dabant fedibus,& obftinatisad emigrandum animis,adlftrumcumliberis
vxoribusque contendunt. Ad Valentem mperatorem,fenioris Valentinia-
ni fratrem legatos mittunt , qui fedes incolendas eXorent , perpetuum pollice-
antur obfequium : 6c fe noh modo leges, fed orthodoxam quoq; fidem Chrifti
acceptu-
 ad is i. lber il 4
acccptutos cffc pondeant.Quin ctiamaddant,e nunquam imperatadetre&a-
turos,pett M.y i Thraciamq;,quas fi coceTerit 'Imperator, fe p ro vallo fofaqi
mumtlima aduerfus Vnnos perpetu futuros recipint.Latabundus eos Va
lens cxcepitjC^uibUs auditis,qujecunque oracrantjpro animi fententiaeti in
grata conceiUt.IncolendamMyiamThracimque permifitratusVifigothas,
Romani imperij propugnaculurri futuros, fed res alicer ac fperaerat accidit.
Nam eis Iftrum excepti,Barbari vn curri Gepidis, c V alent Arianar perfidias
nimis obnoxio j epifeopos accipiunt Ariana qoque labe infectos, qui paucis
poft arinis eadem tab omrics coiriquinarunt.Quar non Cfrriftiani fed Aria-
io ni, Vifigothx Gepidque fadi,quibus Lupicinus Maximus , pro dueibus
dati, qui qarcunque his vfui forent, diligntiflim curarent , operamque da-
rent,ncqua inopia laborarent. Prxfefticmm mandata negligunt,& magnum
Tibi quxitiim in veliendis c'ommeatibs facer ftudent , Batbari anonas cari
tate laborant : acerbillimamcxadidnemexecrantur5detelaitur prxfectorurri
iiariciam ; qando pro annonae caritate non modo pecunias exhauferant,fed
libros&z vxores pro mancipijs vender cogerentur: demum quodcnq; fru-
jnentum humano fanguine mercarentur , non nifi mucidum &c corruptum ef
fet.Quodvbi nihil proficere confpicantur, Phrigitemus, ALuheus,Saphraco-
rum reguli,fatla feditione Lupicinurn&: Maximu adoriuntur, quibus inexplc-
io bili auaricia trucidatis,ab Romano principe defecere. Scribuiit aliqi,Lupici-
num ad conuiuim Phrigiternum iuitale^vt eum cumeomitibus per inidi.;
dmi obtruncaret : quodvtinpcnetralibus fieri cpturh eft, Phrigiternum
udito pereuntium clamore, thoro profiluifle : quuni infidias euafiifet, fufei-
fatmulcitudirie,Maximum cum collegaac feruis obtrncane. Daciarh Ripe-
im,itemMyfias&:Thraciamprouinciaspopli Rorilani, irt fuaihpotcitatem
aiferuiflrimperaiTe tributa,&: grai colonias imperio gubernaTe. Quaequid
omnia poftqum d Valentis ares,qui ntiochia: tunc agebat,peruenere,non
parum is anirrio confternatus , habito deledu, magnum exercitum comparc-
uit.Gontinuatisitineribus traiectquePropontideiriThfaciam contenait, at
i0 vbi in hoftium confpe& fuit iniftris (vt accidit) aupicijs pugnam conferit,-
Quum parurh Barbaris obtitiflet, i fugm fubinde conuerus &: fagitta fau-
rius,in quendam vicum,vbi incendio cun cfula crematus el, ipfe cohfugt,
kquartumdccimum imperij fui annum complere non potuit. Illatas in Thra-
ciaftras^scaufa fuit , qud Romanas legiones ab equitumpraefidio dtitutas,
inox hoftes circumuehere : et quum euadere hequiuiTent , ad interncionem
exfx. Lachrymabile fuit profect bellum , perpetumq; vlcifcendae auaricia:
monumentuni - Damafo pontfice mximo , & Vaehte imperante , ab jmUnd
origine mundi arin o&ogefimo vnofupratriamilia,geftafuht.Iniquprfecto """,
temporaill funt habita,- quum terrae rnotu vniuerfus orbis ita tohcufs fubi- 0^1'
lierit,vtmria fperatis littoribus multas Sialic alirurriq; irifuarum, vrbes po-
pulosq; innumerabiles obruefint. Cohftntiriopoi tanta codo tempefts , vt
decidentis magnitude) grandinis muiros interfecerit:apudAtrabatas lana c-
joimbribus admixta defluxit. Nicea terraemotu iter diruta, in Phrygi fames
iriaudita-Hathanaricus Gothorurrirxdum Chfiftirios irifectarur,- multos vl-
tim fupplicio aFecit ,' quam pliirimos proprijs fedibus iecit. Paulo ante Sar-
matx Parinoriias vaftauerarit. Valens qum abEudoxo Ariariorum epifcopo>
faifa fide fuert initiats,'multos Nitrae fnoachis per tribunos &: milites cx-
diimpcrauit.-quin ctiam legem promulguir,vt moriachos miiti detretlantes
fuiq; mili bus caedere liceret. Pari efferitate TKeodofius , Thedoii horidm
a niperators pacer,cum ragna riobilium mari obtruncatus. Vifigotha?, victo-
rz irioenri clati,fortuna: dexteritaterri profequuntur : e audacia: iam eue-
cb,vt Contantiriopoim' obfidere coriteridat. Sed Dominica Vaehtis vxor,la-
barites Sdfcr corifternats ciiu nimos confpicat,precibus hortationibusqj,
conirmarjpopuli111^ inulta ergat pecunia fibi concilit,vrbem denique pru-
cntia. virtucecj.ue confcfuat.Gratianus Valentis Nepos, cui Occidentis impe-
d iij j
 4 ANT. NF IN II R R. VNGAR-
rium dclegatum fucrat , vbi rerum potitus eft , vt Romana: reipublicar confu-
lerct , Theodofium ingenti virtutc ac fapientia virum , ex Hifpania accerii iu-
bet,eumqj confortem imperij dclart ; quando tanta: peficulorum magnitu-
dini, folus fat eile aonpoterat. AccitusTheodofius paucis poll menfibus ad-
fuit.Syrmij purpureum paludamcntum induitJnitoimperio,coacl:que cxer-
citu,cum Barbaris ipfc cgrelus.haud difficulter fudit fugauitqj fuperior My ,
fiam recuperauit,redeuntes hofteS pluribus ac magnis c^adibus afrecit , quarq;
fummi principis officia cum dignitate compleuit : dcmum recepta interiore
Myia, Thracia,Daciaqi ripenfi, ido cum Athanarico Viigotharum regeiam
Fderc , ne diuturno bello Romanas legiones ad internum redigeret, victor i*
Cftantinopolim fe recepit.Albanius percuffi foederis caiuam Theodoij mor-
bum,in quem inciderat,fuifle fctibit,idq}aThcodoioCo,liega,qi paucis poft
diebus bene conualuit, confirmatum. Pacatis rebus Athanuricus Byzantium
initacfocietatis gratia imperator literis inuitats aduenit. quihonorificecx- .
ceptus,quotidiano luftrandxvrbis defiderio cxpleri non poterat. Specbbat
circum.hippodromum Se theatra item tefnpla.portus ac fora, diftrahebatur a *
dium magnificentia baicam Cum regiacuriaqj admirabatur,obe'icos Se --
loflos ftupidus incuebatur imagines ambibat,&:pulchritudine vrbisabactis cu
ris omnibus.animum relaflabat:deinde graui morbo Correptus tertio quo ve
nerat menfe vita decelit. ThcodoiusautemfoCietatis iure, magnifico hunc <3
Funerc honeftauit , eum magna quoq; pompa ad rogum vlq> fequums -'
latiffim amibo iula perfoiuit,funebres iudos in eius honor edidit Se cantum
pietacis Vigothis oftendit , vtmirific Barbarorum nimos ibi conciliar.
ili nanque rege iam orbati.du&u aufpiciisqueTheodoii principis vltro poit-
camilitart. DumharcinThraciageruntur,Vnni,qui Europam traie ceram,
Olrogoihasque domuerant,imperium propagare pergunt. Q^icquid intra
Tanaim ac TauricamCheronnelum eft in fuam ditionem redigunt, Tanaua,
Roxolani Alani,Cariones,Amaxobij Budini,Sturni,Vbioncs.Acibi,item \a-
uarijSarmata: ac Venedici,ab his leges accipiebant.Euiani , Chumi , BaftenJ,
Se cum Peucinis Carpiani , magno pacem ftipendio mercabantur. A Pomo, 3<?
Mceoti Tanaique,Vnni ad Danubium vfque, Se ad Germaniam, Sarmaticum-
que finum omnia cade et terrore compleuerant, minucrant regnum, ftum-
que imperium vfquequaquegerebant: Gothos tarnen tergo nfeftare nun*
quam deinebant. Quum Gratianus Theodolio Oritis imperium tradidifet,
pfe vero fibi occidentis optaflt : & quum in Britannia, militari feditione ma*
ximus imperatord^claratus eilet, traie&o in Gallias confeftim exercitu,Mero*
bandis magiftri nnlitum proditone ad Pariium fuperatus ft , qui quum Lu-
gdun confugifl'et, ibicaptuseft Se cxfus.Quare Theodofius feftinatis itiner.-
bus in Gal.ias prpfectus,vt collegx morte vlcifcercturjeX Gothis decern horm-
num milia cum fuis copiis fecum duxit. Inito aduerfus Arbogaftum Euge- 4^
nimque pradio quod ciuile dic poterar,deCem Gothorum milia qui pugnam
iniuere, inmicorum mpetu primo cogrelii cafa funt non fine magna Roma
ni imperij vtilitate. Mutata fu binde fortuna, quum legiones eis praelium con^
feruiflent, Imperatori Vi&oriamcoriiparrunt. Theodofius rediens, Medila-
ni cum Arcadio Se Honorio filiis imperium delegflecintempeftiuo rato pra^
utus occubuit. Strico deinde Honorij duplicin iarum matrimonio focer ,
Vandalicorum gente natus. tantum ibi autoriatis vcndidauit, vt inter primoi
haberctur: quinetiamn occidente rempublicm gerebat. Quumeretimpc*
randi cupiduSjimperatores quibucunque rebus poterat,facileinuouebatpe*
rans , vbi difficutate belorum eos obrurit , facile fe Eucherio filio imperium f&
paraturum:augebant fibi animum Vandalorum,Burgundionum,item Seuo-
rum Se Alanorum auxilia: quibus fretus, f feroCifimos Vifigotharum animos
in prncipes Romanorum excitaflefjfperaba fe Vigothis Italiam facile vin-'
dicaturum. Quarevtfperataprofequeretur , Vifigothis ftatuta ftipendia eri-
pit , annonam Se, donatiua aufert ; fame non. modo ad dercitioncm , fed ad n
dice*
 AD IS l LIBER IL 43
I coii oiendurrt crudele bellum prouocat : quod impcrij Romani futurum erat exi-
xeruu- tium. omnia Stilicone Aurelianoq) confulibus,anno falutis feptimo fupra 407.
quadringentefimum agitantur. Viigotha: Stilicone mal tradati, non moda
hus militiam detrecbmt,verumetiam immanifimum quenque furorem in Roma-
ne ex num imperium eoncipiunt: proinde annua ftipc, commcatuqi defraudan, re*
Mi li&a Thracia in Pannonias erumpunt. Ibi regem, quo annis quinqu ae vigin*
,<\ ti caruerant, quum praefe&is ab Imperatorc creatis hatenus regerentur,Ha-
itenotc larieum praeftanti Bathorum familia natum declarant , cui poft malos inter
rgeiam Gothos erat fecunda nobilitas. Balta nanque lingua Gothica ignifcat auda
ce: :i j(6 ciam. Per Syrmium iter faciunt in Illyricum , Redagafus quorundam Gotho-
i/mor- rum rex,cum ductis hominum milibus fe his focium comitemqj praebet. An-
'spot tequam abeunt,Thraciam,Mylias,Pannonias, item Noricum & Illyricum igni
tnuum fcrroque vaftant , cunda diripiunt, caedibus omnia complent , vrbcs diruunt :
cea- - quinetiam (vt diuus Hieronymus inquit) iram quoque Domini,animalia bru-
dibu ta fenfere : incfa oppida cum vicis,homines cum mulieribus palfim ca:fi,quiri
run* & immamri ftus ex vteris parentum exfecb j infantes parictibus illifi , eque
5: cu- xtati,neque religioni pepercere.Quid plura ? Omnia praeter clum & terram,
jisca s & prater crefeentes vpres , continuatasq; fyluas periere. Redagafus prior Ita-
0 \f- liam ingreTus, fuperatis Apenninis in Feliilanum niontcm , quatuor &: viginti
hunc: Xo ftadiis ab vrbe Florencia remotum , cum vniuerfis fuis copiis fe recepit : vbi
111. Romanis legionibus circumuentus,neque minus conilij, quam eibi compos*
ltuffl dum falutem fuga quaerit, Romanis obtruncatur. Eius exercitus extrema fa-
,m-, me confetus,in Romanoru poteftatem,fata deditione peruenit : quare tanta
)0j(. captiuorum copia fada eft,vt ilnguli u'ngulis Gothi aureis,pecorum more ven
derentur.Oroiuis Vnnos in Italiam accitos,RomanisaduerfusRedagafum au
xilia culile cribitt refert enim Vldim & Sariam, Vnnor & Gothorum duces,
il qui Honorij partes fetabatur,Redagafo apud Fefulas primiim occurruTe, eo-
\r
rumqj obidionc fame olim abfumptum,fuiiTe caefum Poft Redagafum Alari-
cus cum Viigothis in Italiam penetrauit; Raunam ad tertium vique lapidem
^ peruenit,vbi imperatorem Honorium elfe intelligebat, ad eura legatos prope
re mittit,quibus haec mandata dat,vt fedes in Italia ab eo poftulent: quas ii im-
pecrarintjipfum cumltalis quiete amieeqj vi&urum polliceantur< Si repulfam
paciantur,omnino tentaturum , Romanine an Gothi Italiam poifidere debeaty
2e quum ad haec iudicem Martern fore fignificent; Legati ( vt Iordanis ait) harc
referunt, Honorium vtranque conditionem denegaiTc,fed Gallias Hiipanias-
que prouincias populi Romani, quas Vandali Genferico rege vaftabantj i eos-
cicere auderent,tanqua proprias patriasqjfedes Viigothis concelTuru : quod
Barbari abnuere voluerunt. Dum haec aguntur , Stilico imperandi cupidifli-
mus,vbi fuos Vindelicos cum Burgundionibus , Sueuis & Alanis^ ripaRheni
40 Gallias infeftarc accepilTet,Viiigothasq; intrafle Italiam, eorumq} regem Claf-
fenih oppidum in Claudiano agro obfediiTe cognouit, rams non vltr differen
dum , coaita Thracia non mediocri legionum multitudinc, per Macedo
nians 6 Illyricum Noricos in Italiam properat , praeter Aquileiam S Alti-
ntim, item per Venetiam,&Rauennatcmagrum iter facit. Quod vbi Halaricus
inreilexit, ioluta ClalTeniis oppidi obidione , in prximos Apennini colles ad
Pailentiam vicum , duobus & viginti milibus paifuum Rauenna remotam,
eu vniucrfo exerctu fe recepit. Stilico militaris artis peritilfimus, in Alarieum
pro dit, rrequentibus praeliis afficit. Quum faepe vincere poifet, non expugnaty
vt bellum protrahatjtres circiter annos eumludificaturJtalmperatoris&Bar-
f0 barorum extenuatis viribus,fe facile imperium inuafurum eiTe confidit. Hala-
rieus Honorium literis commonefacit de aftu ac mente Stiliconis, quippe qui
vc vtriu fque vires eneruet , fejp demum tyrannum ftatuat, quum faepe vincere
rfotuilbtjnoluiTe : quandoqe pugnandi copiam denegafle,proinde orare, vc
iedes in Galliaconcedantur, vndefe Vndalos eiedumpollicetur. Vitro Ho-
nojrius poAubta^&paulo ant promiiTa c5eeffit,Stuicom mandat, vt cum Ha-:
iiij
 44 ANT. N I N I RER. VNGAR.
laricopacemacfdusineat,Viigothas Italia in vlteriorem Galliam educan
Indoluit Stilico Vifigothas cam quiete Italia abigi, & Honorium periculo libe
ran, quo nam modo Brbaros in Italiam conuertere,pacemqj intercipere pof-
fet , excogitat . Saulem Hebramm fumma perfidia pra:ditum,pra:feuumlegi(b
nis.fui coniilij participem facit: ei mandat, vt abeuntes Vifigothas,pafchali die
incautos adnatur. quod vbi fa&um eft , multi improuif formidine correpti,
occubuere. Accedebatqoque religio Vifigodiarum.qui folenni die pugnam
conferere verebantur: at vbi hoftes inflare confpicantur,neceffitate ducti, tam
obfirmatis animis fe conuertunt , vt Hebrzas cohortes non modo fondrent,
fugarentq>,fed ad intcrnecionem vfque cazdert. Stilico audita legionum ftra-
ge ,animo confternatur,furentes in ie hoftes perhorrefcit , abimperatore legi
onum fupplementa, & auxiliares copias petit. Honorius n copias & auxilia^
fed ficarios duos mifit , qui proditorem imperij Stiliconem, cum Eucherio fi-
lio trucidarent.Has igitur perfidia: , audacia^ tyrannidis pnas, Stilito prin-
cipi tunc exoluit. Honorius exfo Stilicone duceexercicui Romano neminem
eius loco fubrogauit,qo factum eft, vt bellicofo ducepriuatus,Vifigothis hu-
quam amplius refiftere potuerit : quarc eoramita rabies exarfit , vt domita in-
cenfaqj maxima Italia: parte vrbem Romam obfedcrint : earn breui obfidione
4 i o. cpiunf.Capiutitaq; Romam,terrarum hucufque dominam , Flauio & Var-
fone corifulibus,impcriumq5 Romanum, calendis Aprilis, anno ab Vrbe con-
ditacenteimo fexagefimoquarto fupra milleimum , Chriftiana vero falute
dcimo & quadringentefimo.Sub infaufto Hononj principis imperio.Rm-
na libertas, Italaq} potcftas extincta eft.Ne multo quidemant tempore,alioru
malorum imperante Gratiano,rumor aduenerat,Longobardos extremis Ger
mania: finibus, Oceani littore , Scandiaque infula cum innumerabili multitu-
dine egreflos nouas mliri feditiones Iborea & Aiana ducibus, Vndalos fupc
rafle, S amplificando ibi imperio qutidie ftdere. Halaricus igitur vrbe po-
tiras, mandat edici,ne cui Romano ciui mors inferatur.neqid iniuriaru & in-
cendij, praeter rapias ac fpoliaconimittatur : templis de bitus honor imperida-
tur,vis nulla cuiquam tribuatur.-quicunq; in templa confugerint,pro llfis ha- 30
beantur: inhibentur ad hxc ftupra, cardes & immanitas. Edicta. tarnen nequ
quam vbique feruata, Iordanis rapia tantm hoftes contentos fuifle teftatur,
ne fu: gen detrahat.GallaPlacidiaTheodoii filia, & Honorij Arcadijquc fo-
ror capta,& ab Haarico prai nobilitate generis deponfata,vaa Petri facro mi-
nifterio comparata,&: magnitdihe,arte prarftantia, quodam Vifigo-
th fubrpta , regis iuflu in ballicam relata. Tres dies in prda direptioneque
confumpti. Halaricus niox relicta Vrbe per Campaniam, LucaniamBrutiosq;
difeurrit : omnia poplatur , & vaftat. Quin S per Siciliam, Aphricam adoriri
ftatuit,nii oborta tempeftate, qu multa: fibi aues obruta: funt,confilium mu
tare cogeretur. In reditu rex morbo correptus,C5fcntia: moritur. Vifigotha: du 40
grauiffim cum lugent,&: ne qua in eius ofla vindicta fieri poffit,ftolidpietate
' reformidant, deriuato Bafentoin alueo fepulchrum ftatuunt,ibiq} Halricurri
cum preciofa fupellectili recondnnt : moxqj reuocato fluui,nequis Italus eius
monumetumfcirepoiTet^foiiores obtruncant: facinus quidem Barbara gente
on indignum eft habitu. In demortui lcum Ataulphus Bathororurri quoque
genere natus , Vifigothis fufFeclus eft: cui Placidia Halarico defponfata,vxor
traditurnuptia: paucis pft menfib. in foro Cornelij celebrate. Vifigotha: Ro
mam reuerfi,quicquid przd fuperfuit.eripuerc : perpetuaqj ruina: inceri-
dij monumenta reliquere. Ataulphus relicto fponte Honorio, partim quem a-
finitatis gratia vita donare cogebatur , in Gallias Francis Burgundionibs jo
infeftatas contendit:eius aduentu perterriri hoftes, fe intra fines cohtinere
peruftt. Vandali yero 8 Alani , qui edes in Pannoniis Romanis imperatori-
bus * Mx de eiieieridis ex Hifpania Vandalis decernit:in Tarraconenii
&* agr0ia Barchinam f opes, &c imbelles homines reliquit. Ipfe cum ingentibus
copiis Pyrenxos montes fuperat , in Hifpaniasqs medias penetrar: cum Vanda
lis farpe
 DCADIS I. LIBERI . 4T
,, lis aepc cogfeTus,tandem domuit, & tertio anno Galliam cum Hipaniapa
, cauit: demumVerriiilphobreuilimaeftaturavirOjCuifpcilludcrefolcbat,
, interficitur. Sed hic aliquajitifper immorandum , & de quarundam gentium
o,0, origine aliqua referenda, Vndalos & Burgundiones,qui Vandalis prodie-
re,vnamex quinqu interions Germanic partibus , Plinius affirmatshis Sue-
rrePn> uos proxim collocat. Alani,etfi originem Scythis deduxere, in Vandalorum
m tarnen regionibus habitabant.Oclauium Auguftum Sucuos Germania mei
ern teriorem Rheni ripamtranftuliTe Suetonius aflerit. Burgundiones Vandalo-
:reMi rum pars , ad o&oginta armatorum milia vlteriores Rheni ripas mfederant,
lite- f0 qU0S Tacitus Drulo fubafta interiore Germania , in proprias fedes repulios,
^d1' acvrbibus oppidisq; munitiseie&os,vicatim habitare coactos fuiTetradit,vn -
de (vt upra diximus ) nomen eft inditum. Sed in his gentibus fada mtatioi
>0"' NamVandali,gentis flumine nuncupati, paulo poftcos,quos StilicoinGalli-
P as concitauit , patria profecti , fe Sclauos appcllarunt nomine gentis , qua:
Cimnierico Bofporo,adTanaim vfque habitare flita, in Vandalorum &: ur->
s gundionum patria profedorum fedes tranfmigrauit.Neque tarnen Sclauorum
in- denominado ab his diu retenta. Quum enim pars eorum imperante Mauritio
one in Dalmatian* & Illyricum emigrafet , qui domi remanfere , nomina muta--
h- runt: Scaliqui fe Polonos,Boemos alij fe appellare ceeperunt. Sed vnde diuer-
- o timus,repetatur oratio. Ataulpho Rogencus fucccfit,paulo plfuorum frau-
lute de interemptus:quattus ab HakricoValliarexcreatur,&:animi&: corporis vi
to ribus excellcns. Aduerfus hunc Honorius imperator, Conftantinum cum in^
o genti exercitu obiieere ftatuit : virum quide non modo militari difciplina,fed
ci- magna rerum experientia fan pollentem:rats,Vifgotharu vires per hunc fa
ro- cils extenuari poTe. At maxime verebatur-, ne Barban rem publicam iterum
ipe infeftarcnt,accedebat& illud, quod iniquiflimo animo ferebat, Placidiamfo-
10 rorem adhuc in captiuitate Barbrica detineri : & maximum Romano princi-
n- pi forededccus,fororein feruitute aflerere nequiuifle. Quare Conftantino^
a- vt vehementius rem publicam gerat, &fororem inlibertatcmredigat, Placi-
. 5o dix nuptias pollicetur, i Barbaris eam eripere valucrit. Conftantinus promif-
f ils oneratus,cum magno exercitu , imperatoria auctoritace in Hifpaniam con
tenait: cuiValliaViigotharumrexadPyrenarimontisadimmoccurritjq^
legati vtrinq; mitterentur. Hoc tandem Conftantino cum rege conuenit , Pla-
cidiam omnino reddi oportere,qudocunque opus fuerit, Romanxrei publi
ca? pohilata Vifigotharum auxilia nunquam defuiura^ quafe fuperhisfdus
icTrfi. Valia igitur vt ab Honorio pacem aiTequeretur,Placidia Vifigothis red-
dita, & ex Compoito, Conftantino patricio depotifata, ex qua Honorius &
Valentinianus nati funt.Eodem fere tempore Conftantinus quid alius in Gal
lia Imperium inuat , Conftantemqi filiumexMoncho Cxfaremconfticuit
40 SedRomam aceito Viligotharum auxilio, alter in Arelatenfi vrbe, Vienna al
ter cx(us eft. Idem deinde facinus Iouinus& Sebaftins aui,pariquoque fa
ro concidre. Quum Valia in Hifpaniaregnaret^ ecce Vandali, qui abinterio-
ribus Galliae partibus , ab Ataulpho fugati fuerant , Hifpanos iterum nfeftant*
pn das abigunt, variisqj vexant latrociniis , fed Viigothis reprefi funt. Van
dalorum imperiumGenferico rege nimis aucturmquippe qui non minus aft^
quam prudentia pollebat: erat enim corpore mediocri > &equi cafu claudus,
item magnanimus in fermone,rarus acgrauis,voluptatum domitor no irarum^
non cupidus imperandi,ac do&us inter populos odia difcordiasq3 ferere,vt fa-
tSta editione facilius imperaret. Honorio & Theodoio cortfulibus, Craftins
jo r-duerfzs Vndalos minus eft, qui quum Bonifaciu bellica arte pneftantem, ab
txpedtionis focietate repulhTet,colleg prar ingnita infolentiaafpernatus, ma
enorum maloru actor eft habitus. Na Bonifaciusindignitate rei perqum x-
grc ferenSjHoftiam propere contendit,inAphricamque traiecit.occupauit-
q tie pro uinciam,quam quum line auxilio, inuitoimperatore Romano,retinerei
non po/Iec3Genfericura Vandalorum regem in Libyam aduocat. Hie Valia*
 46 ANT. N F I N II R E R. V N G A R.
bellum reformidans,traiefto Gaditano freto, in Mauritaniam peruenir,Aphri
camq; vniuerfam occupauit , ibiqs aliquandiu cum nepotibus ac pofteris , ad
Iuftiniani vfque tmpora imperauit.Iuftinianus autem aceito Bellifario magi-
ftro equitum,orientisq5 pnefe&o, viro excellentiffima quaque virtute prasftan
tiffimo i fumma geftar rerum gloria celebratiffiino , non modo Aphricam
per cum Vandalorum iugo , fed Perils Afiam Europaniqj a Gothorum fer-
uitute vindicauit. Etquum Mauris Africa deinde occuparetur, Iuftiniani
virtute libcrata eft. Valia quanquam Vandalorum regnum in Africam profe-
qui cuperet, maris tarnen tempeftate deterritus , Tolofaftircdijt,ibiqueftatim
diem extrcmum cum magno Viigotharum lu&u clauit. ie

RERVM VNGRIGARVM DEA-

DIS PRIMA LIBER III.

A m Vnnorum vires oftendere adoriamur , qui poftquam

Oftrogothas domuerant, Vifigothasqi, qui perdomita Italia
Galliaque, Hifpanias vfque penetrarant fedibus fuis eiece-
rant: nondum Scy thia tota contenti,traie&o Danubio.Pan-
nonias quoque fuba&as innmera multitudine hominum
inundarant. Et quamuis ab Ecio magiftro equitum (Theo-
dofio &: Valentiniano imperatoribus ) quandoque reprefli
forent, vix tarnen , quin vlterius occuparent , contineri poterant. Eodem fer
tempore Boremundus , Thorifmundo progenitus veluti fiipr in Amalorum
catalog fcriplimus, quuni fuorum ftrogotharu feruitutem,& Vnnorrri im-
periofam tyrannidem tolerare non poTetj vn cum vitrico filio adTheodori-
cum Vifigotharu regem, qui Valia: fucceTeratjin Hipaniam perucnit: ratus 6
nobilitate familia: & virtute fua , facile apud eos fe principatum pofe cfequi.
Theodoricus non magis prudentia: compos , qum moderations ,& non mi
nus animi , quam corporis dotibus excellens,quamuis regia ftirpe genitos , no
modo regibus, fed populis quidem omnibus formidolofos efle oportere intelli }
geret:eum tarnen quem generofum acceperat,nedumc6uiuij, fed ciilii quo
que expertem eTe noluitiquotidieiubebat acced, icognationegentis fami-
liariflm vtebatur. Ecce Theodorico , ob violatum fdus, Theodoio iurtio-
re & Fefto,confulibus, Romanis bellum indicitur. Ecius patricius , mgifter
quitum,Dorofcora ciuitate Myiac oriundus, Gaudentij filius,patre fub mi
litari difciplina femper cducatus , quia Valentiniano Gallis prarfectus, Sueuo-
rum Francorumqs barbariem varia ftrage cofecerat, & Galliam vniuerfammi
ra fapientia defenderat,accitis Vnnorum auxiliis aduerfus Theodericum,cum
Lotario duceproficifcitur.Sed quum acies parirobore ac fpevtrinq; conftitif-
fent , vt publica: faluti confuleretur, mutatis animis, datisq) dextris , inftaurat
concordia. Paulo pft tot mala Romanos imperatores circunuenere,vt impe-
riumtutari poTeaefperarent.HincenimScoti,Albienfes&: Pidones Britanni-
N am inuadunt , cui opem poftulanti , ob imminentem Vnnorum eruptionem ,
Ecius Gallia: prarfectus afierre non potuit .Hinc Genfericus Vandalorum rex,
Occupata per annum Aphrica,comparata claifc, Siciliam infeftabat. Hinc Se-
baftianus qui Alanos &: SueuosLufitaniaeiccerat, Romaria: reipublica? pr-
ditor,pro affecbita tyrannide,cum Vandalis & Vifigothis foedus init,vt Luft-
nia potiretur: fed deeeptus Barbaris, cumulatas perfidia: peenas experidit. Ex
quo factum eft, vtViiigotha:,Sueui&: AlaniLufitaniamTaraconeriiemquc;
Hifpariiam, &: Aquitariiam oecuparint. Hinc Vnni minabantur, qui ftrogo- T<-
thas Gepidasque,acinriumeram Scytharum genteni coegerant,vt quoeunque
libido tulerit libere lat dominari queant. Nam vt Vngarorum annales refo
runt,poftquam occupataDaciaPannoriias profpe&arut, non folm feracitatc
foliac regionis pulchritudine,fed coeli quoque benignitate prseftantifi mas:
quas Macrino proconfule, Sabaria oriudo*Alemanni Italic multi incolebant
traie to-
 Decadis i. liber . 47
Sraic&o Danubio inuadcrc anhelabant.Macrinus quamuisMyfiis,Pannoniis
Thracixaclllyrico, adiedxquoquc Macedonix prxideret,Vnnorum ramea
erat viribus impar, ne tanta mukitudine gentium obmeretur, Thetricum vni-
uerfx Germaniae prxiidem conuocat: qui coado ingenti mox exercitu,in P-
noniam (kfeendit. Ad Potentianam vrbem inter Theten Sc Zazhalon^decem
rmlibuspafmum Danubij ripa remotam , cum Macrino caftra iung'it. nam
Theta inter Budam & Albam regalemfuaeft.Confiliumdeinde ambo ineunt
vtrum potius agendum,an tranfmiilo exercitu in caftris Vnnos adoriantur, an
Alium locum praclio magis idoneum optent, dum diuerfa fentiunt , confili'um
quoque differtur. Ecce Vnni caftris acies edueunt, ad Danubij ripas veniunt:
muks quoque dimiferunt, qui caftra,vxores, liberos,fortunasque tuerentur
quumRomanis appropinquailent. Macrinus &Thetricus , Scythasnon expa-
ure,Tanvnterfluente Danubio nihil detrimenti illinc libi inferri pofle : quan-
do nec naues haberent , quibus traiieerent , nee pontem in amne facile lim
rent. At Vnni poftquam hoftibus appropinquarunt, quii iimili modo tot Scy-
tiixJumina tranmiiTent,annexis vtrinque viribus , intempeftanode Danu
bium fub Sicambria, prope Budam veterem clam omnes trant, vbi villa quo-
quenunc eft,qux ab Vnnorum traiedu, Scythico vocabulo Kelenfelde appel-
Jatur. Deinde Potentianam, vbi vtriusque ducis caftra erant, propere conten
go dunndormientes et incautos hoftes adoriuntur,qui ScytharCi iniidias minime
formidabant.Miferrima cxdes oritur, muki fomno grauati , antequam exper-
gifeerentur , vita exceTere:mox tiimultus , clamor Sc vociferado fubfequuta,
QuidRomanoru milites agerent, quvefe verterent, tarn repentino Sc inopi-
nato terroreperculii,nefciebant, magna pars infugamc5ueria,pafljm cxfaeft
ftrages ex Alemannis Sc Germanis inaudita patratur. Cxteriquiaut invrbe*
pernodabant,aut prope meenia tendebanc,quum fe in vrbem recepiflent.eua-
fere. Vnni,cxde deratigati,in agr qui Tarnokuclg dicitur,fe reuoCarunt.The-
tricusS: Macrinus tanta clade afflidi Sc intolerabili furore perciti , quem pu
dor ingens iufeitarat: quando mori, quam tantu dedecus perpeti malint, illat
30 Barbaris clade m ingenue vlcifci decernunt. Qux fuperfuerant legiones , co-
gunt: quid fieri oporteret, oftendunt. Tempus non vkr terendum admonent
fiquidem Vnnos longa vigilia,acitinerisprliiq^ labore confedos,vires omnes
amifiile affirmabant. Barbaricam immanitat omnino vlcifcendam, tanta cla-
dem cum perpetua turpitudine coniund perpeti,ni fe ab hac vind/cent, neq
Romanorum neq; focioru populi Romani cite decons.Id perpetuamma'iefta-
tiRomaruimperij notam inufturum exclamant, nili obftinatifllmis in Barba
ros animis irruanr,pcenas cumulatitHmas exigant.Qum&imminens omnium
gentium hinc excidium promanaturum edocent , nili eorum vires magna car
de conficiant.Quare legionum animi , partim formidine maioris ma!i,partim
40 iraillatx cladis Sc pudore percitimeq; tarnen priftinx virtutis immemores ni-
hilhac pugna vehemtiusaftedant. Arma fumi.inftrudas acies educi, pugnx
fignum dari:&: fi male pugnarint,fe deeimari poftulant.Quare duces in Vnnos
qui non procul aberant,copias educunt.nondum in hoftium confpedu fuere
quumvtrinq; tarn obfirmatis irruitur animis , vtnuUu crudelius bellu vfquam
commiilum fuiiTe reputaueris,cadit vtrinque innmera mutitudo, in diem a-
cerrim pugnatur. Declinante foie Vnni fuperioribus vigiliis claboribs ex-
haufti , beilo inferiores eile eeeperunt : & ne ad interitum redigrentur , terg
vertunt. Ad Danubij ripas fe recipiunt,moxqi Danubiumadhibitis viribus re-
natant.Romani bellofeffi fugientemhoftemdimiferunt,prxliumigiturimmi-
jfo nente noQtc diremptum. In hoc ctiidu ex Vnnis cum Chenc duce hominum
centum Sc vigintiquinque milia cxfa , Romanis , prxter eos , qui in caftris
fuperiore note ceciderant,fi Vngarorum credendum eft Annalibus,ducenta
ac decern milia deiideratafunt.Infequenti die Thetricus Sc Macrinus, cruen-
tiffimam fe victoria nados confpicati, ne iterum cum innmera Scytharu mul
titudine manu conferere cogantur,mutanda caftra decernunt, fuperftitibuses
 48 ANT. BONFINII R E R. V N G A R. '"
copiis parcendum efle iudicant. Quare Thulnam nunc Auftria:,Panrionix
quondam ciuitate, rcliquum exercitum reducunt : rati fi iterum pugnandi co-
piam Vnnis facrent , vniuerfum ad vnum exercitum populi Romani , ni
mia hoftiummulcitudiheinteriturumi At Vnni poftquam hoftes retroceTiIc
acceperunt,locum pugnas repetunt,fuos more Scythico pie fepeliunt. Chen
ducis corpus inueniunt, quod in celebri via olenni pompa, fubftru&o fepul-
chro,recondunt. Supr marmoream columnam erigunt , in ducis monumen-
tum,qu locum Kaiazueuulgappellarunt,&: nunc Kaiaz Vngari dicunt. Poft
quam Vnni Romanas vires expertises fuas bene fuccedere confpicantur, ni
mos ibi augent, Se Romanis inuitis, vtranque Pannoniam , traiefto Danubio id t*
oceupare contendunt, quod vbi factum eft, no aliter proprias fedes reu-
peranent,Romanos hinceiicere ftatut.Quare mximo delectu habito,Thl-
nam,quam in capite Pannoni,quo Romani fe receperant,itam ee diximus, :
properant. Quod vbi Thetrico 6 Macrino fignificatum eft, Scythas ea mente
venturas , vtRomanne an Vnni, Pannoniarum domini futuri fint, hoc extre
mo certamine dfinirent. tem Scythico rituita nimos obfirmaiTe,vtmori
quam ceder malint. Romani duces, quamuis duplici iam habita ftrage, atte
nuate viribus impares forent , nimos tarnen non tarn fupplementis auxi-
liaribusq} copiis, quam ab re ipfa c5cipiunt,vt Scythicaudaciamcoherccant,
hoftibus occurrere decernunt. In Kefmarkenfem agrii veniunt, vbi eos offen- zo
duntjVtrinque mutuo confpectu agmina conftitere,inftituuntur pariter vtriri-
queacies,arti bellicas ac infidiismilitaribusvtrinque ingenia intenduntur.Vn
nis certum erat,aut vincere,aut pulchcrrim mori : quod eo facilius fibi quis
que perfuaferat,quo magis patrio ritu mortem contemnere didicerat. Contra
Itali,vita; rationem habere folent , ne temer quidem fe morti exponunt. Pro-
inde continuo ignumdatur,obftinatiffim vtrinq; concurritur. Vnnis in pra:-
lio mos eft,altifimis vocibus hoftemdeterrere,pulfare tympana, fagittarumia-
ctuarem in fpeciem nubium obfcurare. Quare tantus ab his clamor & tam
horribiliscofcftimeditus,&:itatelisarobicuratus,vt Romanorum animiad-
modum confternarentur: prima hora diei ad nonam vfque pugnatumeft, 36
magna vtrinque cardes oritur. Demum Thetricus 6c Macrinus,vbi fe numero
impares,& cum fera gente rem ibi cfe, quae morte pro nihilo ducat,fuorumqj
lrageminhoramaugericonfpicantur,vtreliquorumfaluticonfulerent,quum
bellum facile dirimere non poflcnt,tandem terg vertunt, pedem fenfim refe-
runt,ne palantes fugere cogatur. Vnrti quamuis longo praelio defatigati,& pu
gna deficere cogerentur,reuocatisfpeimminentis victoria?, viribus inftant, ac
magis adurgent. Hic Macrinus , quUm former rcdintegratopraelio inftare ce-
pifletj occubuit. Thetricus fronti infixa fagitta faucius , cum his qui fuperfue-
rant,euafit : truncumqj fagittae , quem excutere nequiuerat, in fenatum vfque
Romanumretulifleferunt. Vnnihaudincruentavictoriapotiti,fe confeftim
in caftrareeeperut. In hoc pradio quadraginta Vnnorummilia dellderata, diu-
cesq} Bela , Cheuez &C Ladicha cecidere. Contr,Romana clades quanta fue-
rit,hinc intelligi poteft , qud nunquam illi pofthac, in Pannonia contra Vn-
rtos,exercitus reparare potuere.Scythiciduces,quumpulcherrim parta victo
ria occubuiTent, ad marmoream columnam ( de qua fupr diximus ) folenni
4 o . pompa funerati funt. Vnni, quos deinde Vngaros appellaimus , anno falutis
quadringenteimo primo, tranquillas in pacata Pannonia fedes vfurparunt, C
multo frtguine ibi compararunt. Anno ver ab ingreflu oetau vigefmo*
extinetis fuperiore bello ducibus,inmagnrbitatcmredactareipublica,quid
ageret, nefeiebat, duetu carere non poterat multiplex & innmera muleitudo, y ^
& quem potiiTimum eligeret,haud facile inueniebat. Vnus tantm Atila fuc-
currebat,Mundizici filius, ac Ottaris & Rhoe, qui ante ipfum regnafle dieun-
tur,item &Budasfrater,que ptimo genere natum,praeterea fortifimumpru-
dentiffimumqj nouerat, omnium confenfu regem optandum eTe cenfet. Edi
tais igitur comitiis , quum mbus vndique conueniflent , Atibe euneti fufFragi
reddunt.
 decads , liber in. 4
tcddunt, rcgcmquc declarant. At hic imperandi cupidiflimus,ac gerendo bel
lo accommodatiflimus:& quod ambitione maxima ffe&arat, afequutus^ fpes
ingentes concipit,& mximo animo imperi ihit,ad quod non tamfatoj quam
moribus natus cue videbatur , quippe cui acre ac circumfpecbm erat ingeni-
um)corpusvalidiffimum& breue,item ingers aiinu magnitudo,indefatigabi-
lis tolerantia laborumj exacbffimarei bellidas difciphna,aftus & confilij altitu->
do umma. Practerea maxima dolorum ac infdiarum artificia,deperdita auda-
cia,animus crudelis Se elatus perfidia plus quam Pnica. Egregia forma , lat
cum pc&orc humeri, toruus quoque afpetus,caput grandiufculum,oculi mi
to niiuti, rara barba, fimus nafus, cani fer crines j color fu bniger, 6 magna li-
bidinis impatientia.Erat etiam in incefu fuperbus circumferebat oculos hue
& luc, vt elati viri poteftas motu quoque corporis appareretmon minus am-
bitioni , quam Veneri obnoxius , fe fupplicibus exorabilem , & his propicium
exhibebatquos femel in fidem recepeat.Qua gente fit editus,preferebat afpe-
du.negue ignorabat fe magis deorum numine, quam humana artc,ad imperij
rM^aconfcendiiTe.QuodvtPrifcUshiftoricusaitobfacrumMartisgladium
anr perauerat, quem ipfe fuerat afTecJutus. Hic enim apud Scytharum reges
oimcruari folebat, quo quicunque potiretur, ei regnum fperare fas erat. Pa-
ftor quidam,quum fuam buculam claudicantem ofrendiifet, vt vulneris inue-
io mretaudorem,demiili cruoris veftigia legitrat vbi ad fanguinei riuulifontem
peruenit, vbfbucula pafcebatur , dum hmi percontatur , Martis enfem inue-
nit, quem incauta beftia forte calcauerat. EfroiTum hunc protinus ad Atilarri
defert,qui vbi acri numinis eTe intellexit, fortunas fuat admodum Congratula-
tur. Gladio allato , bellorum ac casterarum gentium dominum fe perbreui fu
turum ariolatur. Paftori gratia agit,refertq5,haud fecus ac fi diuino quod mu
ere donarus cflet,enfem iuxt diuinum ac Romani ancyle feruari iubet. Mar
tern, Scythatu deum perueneratur, cuius numen quotidianis fibi vi&irnis pla
care ftudet. Quanti momti ditioniniuerit,non ignorat:neq; felatebat,innu-
merarum gentium, &vniuerfaedenique ScythiE eiregnatorem,cogitabat
iemper qua: moliri deberet, ne tato imperiofruftrapra"fetus eTe reputaretur.
Illudqum maxime verebatur,ne potiusrex imperio,qum imperium rgi de-
cflevidereturrnequeipfumfugiebat.fibineque ingeniu,neq; vires,neq$ fortu-
nam,neque militumroburac numerum defuturum.Quare accitis prsfeebs le
gionum,tribuumqj magiftris,ha;c verbafacit: non fum nefcius,commilitones,
non modo regnum, fedpoteftatemvnamquanque pro deorum nutu & proui-
denriatradi, neque vos omnes diuinanl mentem volntateme^ hoc interregni
tempore detrefcafTe: fi quidem me, nemine refragante , imperatorem non fo-
ltn ducemq; creaftis, verum etiam Scythica* reipublicae fummam vitro tradi-
diftis , nemini vnquam antehac tanto iure collatani:meautemiuXtadeorurri
4 numen , veftrum iudicium exiftimare fas eft , quando illic diuina benigni-
tas , hie vefter amor & fides oftenditr. Quamuis nihil prarterke curaui, quod
ad vtraque officia pertineret,nnquam tarnen tantum,neque de diis,nequd
mortalibus promeruifle me credideram,vt regis me muere iudicaretis. Pro-
inde perpetua vtrique gratia eft habenda.Etfi gratiha*c animi eTe foIe,hori
tam minus quae meas funt dignitatis et officii, quam agenda gratia, die notu-
que funt mihi aniriio agitand,ne tanto me muere idignu exiftimetis.Quo-
tiens quecunq; regi cuique ptimo inefe debent,officia mecum cogito: quam
graue munus obierim,facilim norirh.Nam qui aliena* gubernationi prfe-
his cft,itfe gerere debet,vt cacteris quoque praeftantior habeatur. Nihil con-
j trturpiuseo,qi fuo imperio cfetur idigus. Si tfaditum vobis muns de-
rre#arem,piiulli quidem id foret animi:contr ver maximizes magna ado-
riri,&: propria virtute,diuinaq;fpe cofirmari. Qanquarei grauitas aliquantu-
ium nomtur,iunt tarnen multa,qua* fiduciam augt,& vos de mc bene perare
jubenr.-inprimis rerumeXperientia,toIertialaborum,& animus cum corpore
domi forisen afiduoexercitatus.- Nemo vqua (mihicredife) bee imperabit
e"
jo ANT. N F I N 1 1 R E R. VNGAl1
qui prius rede parre non didicit. Nequc bonum vetcranum inuencris , qui
malum fe tyronem cxhibuit. In caftris veftris natus &: educatus fum,commili-
tones ; neq; ladentem prius mamillam , quam cruentum gladium apprehendi*
Pro molhbus quidcm cunabulis clypei fubfternebantur,& infans exfrigido a-
mnc lauabar, ub dio nodem zque ac diem ducere, frigus Se a:ftum iuxt pad.
Ac vbi aliquantulum adoleui,audader arma tradare,pugnare fub vinea,depu-
gnare cum paribus iingulari ccrtamine : quandoq; belli limulacra agere , edu-
ccreexcrcitum,aciem inftruerc,difponere cornua, primus dato figno congre-
di,& dirempto pradio redire nouihmus,quinctiam fa?pc certatim tranare Da-
nubium,&: magnos amnes. Ad palum pra^terea exercitabar,decurrcbam in fta- I*-'
dio, hippodromumqi frequcntabam. Et ne quid pugna: genus intentatum di-
mittercm,tporaria obfidere oppida placebat, circum turres erigere, admoue-
re machinas,ariete mnia quatere,quaflfaque fubinde confcendcre,deturbare
oppidanos,nullum praeter militaren! habituminduerc,diu noduqj ferre arma,
Sc in aggere fer femper fub galea dormir. At vbi grandiorem aetatem nadi
faimus,fortiinmiproceres,nequeinfeftumhoftemperhorrere,ncquelaudisec
gloria: gratia morte formidare,ncq; pro republica,pericula magna euitarc, ex-
emplo veftro didicimus.Et eovfquedidicimus,inquam,vtquando mihiDeus
ptimos militia: preceptores cxhibuit, neq; hoftem arte circumuenirc, neque
difcordiarum in externos feminaferere,quofaciliusvincereliceat:neq;popu- -
los follicitarc, alii cere promiiTis,&: tempeftiua quadoque deterrcre fa:uitia du-
bitemus. Nouimus hare omnia, &: re potius quam verbis vobis accepimus.
Auidiflimfaepe fpedauimus , quo modo rempublicamgereretis , quanta fide
confuleretis publice, faluti,quantafortitudinc obiretis pericula^quta demen
tia exciperetis fupplices,quantadeniq> aequitate iudiciatucri,& feruare digni
tatem ftuderetis.Qua: quide omnia, quando mecumipfe reputo,plures inScyr
thar caftris,qum in orbe caetero imperatores intueor.Sunt etia alia, quae non
tarn mihi nimos addere , qum vos de me bene fperare iubent. Materpridie
eius diei,quo me genuit,fe in fomnis puerum feit edidifle affirmabat: cuiqui-
dem ftanti demiiTus ccelo Mars enfem accinxerat , flagellum diuinae iracun- 30*
diuc dederat.Quinetiamquum prodigia cunda bene fucceTerint,nondum de-
cimus exadus eft annus, quumpaftor quidam in pratisinuentumMartis en
fem ad me detulit. Quare me id nfigne nadum, veftrum regem, mortaliu cri
minum cenforem}& domitorem gentium augures fore praedicebant.Nos Ro
mani Barbaros appellant, &: velutiorbis domini Scythicam gentem diuafper-
nati,fe totius orbis imperium tencre gloriantur : neq; Parthos adhuc cognatos
noftros pcrdomuerunt,neq; leges adhuc Vnnis dare potuerunt,neque (Ci vixe-
rimus) profed dabunt. Atque fi inpropriis hueufq fedibus permanfiiTemus,
audire potius qum perhorrerc Romana arma videremur. Sed vbi maioru no-
ftrorum virtute fadum eft , vt vniuerfam Scythiam in ditionem fuam aflerue- 4e
rint : nos quoq; pari virtute ac gloria , &: fortafle longe maiore, fi licuerit, cum
illis certare debemus.ncfcio,quid magni prarfagitanimus.Etquumnuminafa-
ueant,tot gentium fauores afpirent, ncque vires veftra:, nequc fortuna: defint,
acmilitumfortiifimapcdora, id nobis enitendum eft proceres,vt omnium an
tiquorum gloriam fuperemus , Se nomen denique populi Romani deleamus.
Quare non alienigena,fedveftratem: non rudcm,fed expertununonincogni-
tum,fed notiflmrnon proximum,fed filium propria: gentis amantiffimum, Se
immortalitatis cupidiulmu pro rege delegiftis,fortiIimi viri. Qui fi neque vo-
bis,neq; mihi defueritis ( quando Martern nobis patrem nunquam defuturum
cfle nouimus) perbreui oftendam,mcn magis humano iudicio, qum diuino $"*
numine,regem efle creatuin : quamobrem eo magis mihi enitdum eft,vt vtri-
que fatisfaciam,quamuis id fine vtriufque ope prftari ncquit.Quod igitur
fenatufconfulto decreuiftis , Sc tot populorum uflu approbaftis , id fauftum
Se fehx Mars pater optimus eiTe iubeat, ac omnia figna confirmen ficque cete
ra nurninafaueant. Proindc de mc,commilitoncs, bene fperate, confidite rei-
pubJicx:
 DE CADIS : LIBER III. ji
publicae : in propagandum Scytharum imperium , omneis ingenij hcruos in-
tcnditc. Apud omnes Martis Herculisqj parentis aras, rem diuin facite, cele
brate hecatomben , & diis immortalibus cumulatiffiraos honores impendite.
Atilam nunquam expedationi veftra: defuturum , immo acerrimumhoirium
flagellum omnino futurum reptate. Quum haec Atila perorafler, ei fliciter;
Scythis quoque fliciter vndiquc acclamarum eft : Vnnorum fpes ita adaud;
vrhuncpotiilImm&:amcnt,&: adorent. Ineius manus, tribus omnes cum
militibus coniurarunt , fe militiam &eius imperium nunquam detredaruros.
Aproceribus mirific collaudatum , ad amplificandum imperiu paflim omnes
10 hortahtur,nomina fe daturos cum gratiflimo obfequio pollicenrur.Ipfe addif-
ponendum regnum animum intendit, rempublicam inftituit munit legi
bus , edida varia promulgat. Hxc vbi rite difpofira funt , ad bellum & tor
menta bellica conuertit ingenium ^ varias machinas commentatur , artifices
muiros adhibet, auget munitiones &: inftrumcnra, quibus 6c caftrahoftium Se
vrbes facile expugnentur. Miram caftrametandiartem inuenit , miro quoque
modo auguftalia Sc tabernacula fua diipofuir, qua; inexrncabili militariu ten-
toriorum ambitu mumebat: de quo Prifcus hiroricus,Theodoij minons fer-
uus abepiftolis,quumlegatus ad eum peruenifl*er,hxcreruhiTe dicitur. Inpri-
mis aritequam ad Vnnos accefliflet , ingentia fe ilumina traiecife : rndern e
appulifle,vbi dudum Indigoia Gothorum fortifl1mus,Sarmararum dolo oecu-
berat. Haudhincprocul Arila; vicum fuifle, ampliihmx ciuiraris inftar, cuius
mnia omnia ex nitidiflimo ligno confeda,ranrain compageiunduramprx-
ferebant , vt ex vno folidoq; ligno fada dixeris : multa quoque aceFufafuTe
triclinia, ampliffimas porticus Se auratas , fpaciofa fubdialia , ac cartera cultu Se
decoro regio digna. Iraq> Atila non modo regiam ornarifllmam habuit,fed au-
guftale,pr caereris infano fumptu affabr fadum,quod ferico auroq; crex-
to fane conftabat, item culrum vbique gemmis, Se columnis aureis eburneisqj
fufulturn , vbi non folm propylaea & andronem , fed porricus Se fubdialia ex
lzuigato durifllmoq; ligno teflellara,& auratas cnationes Se cubicula cerne-
$o re erat. Quotidiana quoque tabernacula Se ftabula, purpurea erant & fericca,
prarfepiaex ptimo ligno vermiculata. Quaequidem omnia,non modo fuper-
bifllmx cuiufquc regiae vfum praftabanr, verumetiam Se profufa* magnificen-
riae deferuiebant. Proceres nanque fuos tam preciois faepe tabernaculis dona-
uir,rantaq> beneficenria profeqiiutus eft,vt quandoque vix duo trive ad fum-
mum in expedirione fibi eiTenr ephippia,phalera:,fcura,galeae,rhoracesq5 tan-
tum arris &marerixfumpriireferebanr,vr nil in hisaurot argenro viliusin-
fpexeris:ne minore quid admirarione rhalami/ellarjCurrus Se apodyreriafpe-
dabanrur.Orarores,qui remotiifimis vndiqueparnbus adeumeonfluebanr,
tanro ftupore confedi dimittebanrur, vr quum ad fuos rediiflenr, fxpe profe-
40 do nefcirent,quid poriflmm dicerenr. In omnibus, quae ad regiam dignirare
facerent , principarum obrinere nirebarur. Er quamuis nimia feuerirate arrox
ac dims videretur,benignis ramen externos admift:&: n modo fuos, verum
criam alenos prae nimia liberalirare fibi cciliauit. Quanto formidolofior ho-
ftibuSjtanto fuis charior erar. Adeuntes nunquam dirhculteradmifit, Se muir
curans,refporifa dedir-.cum multis Ioquens,pluribus fxpe didauirringeni ve-
lox & pracfenraneum,memoria conftans ac magna:animus eius innegociis ex-
pedirifllmus femper eil: habirus,nifi dum confuir pra:ftarer,aliquem forre ver
bis circumducercr. Conrr vero praecauebar,ne quoquamfibi verba dari vi-
derentur. Tantum Vnnorum exercirum(vr Vngarici referunt annales)tc for
jo titus eft,vt praeter auxilia, decies centena milia hominum in caftris fuifle puta-
retur. Qupd eti incredibile viderur , innmera ramen Scyrharum mulrirudo,
arhplitudoqj imperij idfacilfuadebir:fupplementaprop femper habuit,quac
in demortuorumlocum citofufficeret,gerrim ferenslegionum defed.Vn
norum arma,thorax &lorica,irem arcus &pharetra,nonnulli fcuro,lancea,en-:
ieuc falcato vtunrur maximapars corio corpora muniunt, careri ferro, gla
i)
 f* ANT. B0NF1NII RER. VNGA1
dio longo accinti, S pugione. Hirfutis ad hace fe pellibus induunt,& demita
barbx , intonliquc crines , villorum inftar , feroces toruosq; afpedus augent,
tantumque terroris adiiciunt , vt folo obtutu , nedum congreilu perhumanos
hoiles abfterreant. Regis beneficentia magna, gratiarmfeueritas iumma,reue-
rentiam & religione a luis populis cxigebat , quare grata fbi praritabantur ob-
fequia , & amari xqu ac metui ab omnibus videbatur.Invexillis coronar fe
rsbat aquil,qu2c quidem inignia, ad Geyf vfque ducis tmpora Vngari con-
f.ruarunt. Seueri nomen imperii augebat inferiptio, qua in diplomatis vteba-
tur:A tila Mundizici filius, &magni Nembrothinepos, Engadixnatt^di-
uina benignitate Rex Vnnorum, Moedorum , Gothorum & Dauorum, metus 10
orbis , Deiqs flagellum , hoc fieri mandat. Poftquam Atila dignitatem regiani
forticus eil, non minus arque quam feuere dominan eeepit : omnes gentes ibi
fubditas,adgratiflima obequia redegit:Sicambriimperij federn elcgit,quam
fupra Budam veterem fuifle volunt,cuius adhuc veftigia multa fuperimt. Ne-
que id temer fadum^d Danubium Scythi terminum fedem optauit,vthinc
Scythas regeret, hinc Romano Imperio bel uinferret, cuius cupiditate quam
plurimumatuabat.AccedebatPannonia;vbertas,feracitasqMyiiarum&:iny
rici , quare immenfum exercitum alere poterat. Succcndebat amorem domi-
nandi,memoria bellorum,qu fuperiore tempore Vnnicum Romanis in Pan-
nonia gnrant. iEgerrim ferebat fuorum vi&oriam tantoperc fuifle cruen- o
tam,quare ad tanti anguinis vltionem irritatur. Verum antequam tam magna
cpta adoriatur,Scythiam difponere ftatuit.Itaque per cunda regna populos-
que,pr a lides , praetores quscftorcsqj diftribuit. Bledamque fratrem,quem ple-
riqj Budam appellant, in regni focieratcm admiferat,nequidfeditionisaut ex-
terni belli oriretur,vniuerf3:EuropicjeScythiarprfecit,fummamquepotefta-
teni tradidit. At ipfe mox cum innmera mu'titudine copiar, prouinciaslm-
perij Romani adoritur: in primis vtranque Myiam, Thraciam , Macedonian!
&Iliyricum grauilimo bello follicitat. Belli caufas datis Thetrico Se Macri-
no aduerfus Vnnosauxiliis commentatur. ValcmirOlrogotharum,&Hala-
ricus Gepidarumrex, Atilaminitafocietatefequebantur. Quinetiam Marco- 30
manni, S ueui , Squadi , Eru i & Turingi , vn cum Vnnis ftipendia facie bant,
tanta Barbarorum colluuie omnia igni ferroque mifeentur. Hax vbi omnia
Martianus acccpit,Thcodoljexemplo cuieo tempore rite fucceflcrat,vt Vn-
nis,Gepidis&: Olrogothis facilis reifteret, cumGenfcrico Vandalorum, Se
cum Perfarum rege inducas ink. Quodfpem Atilxfefeilit. Quum enimab o-
riente Perfas , ab occafuViigothas ,ab Aphrica Vanda'os, abaquiloneVnnos
Romani hoftes haberent confpirantibus vndiqueinMartianumtotgentibus,
facile fperabat Imperium perbreui Romanumiriperditum. SedRomanus Im
perator, vt ibi,6 imperio precaueret,&cumvnico eodemque mximo expe
didas hole certaret, cum ceteris bella compofuit, & in Atilam, quafeunque 40
potet vires intedit. Arneftidem magiftrum equitum Vnnis opponit, qui quum
apudMartianopolim hoftibus occurriflet,in primo pradio fuperior euafit arri-
dente aliquantulum fortuna fretus,dum incautis Sc nimis auid cum ca'lidif-
fimo hoftebeilumgerit,ab Atila? copiis circumuentus occubuit.Martianus Ar
neftidis morte admodum confternatus , coniilio hoftem circumuenire ftudet:
quod frpeplus viribus pofle nouerat. Videbat tot gentium mukitudinem, in
obfcquioconcordemnon futuram : arque iiin Illyrico &Thracia dmtius per-.
manfiiTet, fame tantm efleperitura. Quare inter reges treis facile difeordiam
ferere, munenbus pollicitationibusque diuertere, aliquem infocietatem alli-
cere , holium confilia interuertere fe pofe confidebat: ne minorem quidem jo
fpcm in prouinciarum inopia collocabat. Quod dum intenderet Imperator,
hinc prdium contrahere,hinc fubtrahere commeatus , tentare regum nimos,
diflenfionum femina ferere, curare concordia: i'ocietadsqi folution, nutantes
quofdamfubduccre,a'iquietiameius verbis credere. Contra Atila,aftuprepo-
tens,Imperatoris Martiani coniliurn pramenire , properare pugnam , interi'i
folo
 DEC AD IS I. LIBER I IL j,
fl morari > commeatus vndiq; cogere,in vberrimas regiones & oppida fe re-
Cipere,feueriffim fuis imperare, rcgum focietate largitionibus c officio con
firmare, milites in obfequio quauis arte retiere* Quinetiam Budam fratrem,
cui gubernatiortemScythia:,aedificdamq; vrbemin Danubij ripajSicambri-
que ruinis, Budam deinde didam, delegara^ dolo capmm interfecit. Vngaro-
rum annales pft cladem Catalonicam interfectum tradunt ; quoniam quum
poli fubadm Myam,Thraciam & Macedoni,quum ex Gallia Atila Sicam-
briamrediiflet,frtremqi inuenifl"ct,Sicambriam,quam muro cinxerat^non A-
tilae,fcd fuo nomineiContra mandata Buda riminafle,cum dolo captum, pro-
io pria mnuipra; nimia iradbtruncafle prdiderunt. Diuerfas alij fraternaz mor
tis cufas refernt,aut quod mitioris ihgenij vir formidolofas expeditiones in-
hiberet,aut quia cum eo fape Contenderet,& liberis argueret, qud Gepida-
ritm & Oftrogotharum reges in focietatem adfcitos pro fubditis ille tractaret;
aut quia cum ScythiS fe immitis ageret.Iordanisjquumnulli'gnifocietas
firma it,vt fous regnaret,infidiis fratrem interepifle feribit. Hace Theodofio
& Albino cnfulibus geft funt. Quare Atila poftqum Illyricum , Macedo-
niam,Thraciam & Mylias paffim igni ferroqj vaftauerat,prclufumq; ad Con-
ftantinopolimaditum,Martian copiis intellexerat* m Pannonias Sicambriani
fe recepit : qumqj fraterna ca?de,nonplus inuidix qum terrons vbiqi con-
o flauerat , &c dilimulata pcenitentia ductus ,fe in condone purgare conftituit :
Qum mifera fit Conditio & fors ipfarcgnantium, exemplo meo difcite proce
res : qui vt iufticiam &: arquitatem , aC mandatorum obferuantiam edocefehv
atque fimul oftenderem,quo ftudio edida be imperara jjreftari debeant,frater-
no heu fahguine me id experiri priiis oportuit. Fratrem vnicum , quem mihi
confortem imperij fecerfhjvt interfcerem me neceflitas adegit,Romuli (vt a-
iunt) neceflitafe addudum $ qui legum mandatorumq; contemptum fraterno
qum alieno fupplicio vlcifci maluit. Nonenimignorabat virille diuinS qui
\ pare>busoium,reges gentium facturus erat, nullum bene inperium &: r
gi c amplifican pofle,nii omnes legibus rgi parre didiciint.Quod fi le-
30 ges & edida pro irritis habeantur,omnia protinus mifeeri videns &: ire perdi-
mm. Iufticia nanque fola, non modo res publicas imperia, fed focietatem o-
mnem munit,&: feruat. Quinetiam facinoroiiflimam quanque multitudinem
velutin latronibus videmus,qui partam zqu prxdam paruuhtur,quitas ipfa
ne folui quidem facile patitur.Hac potiffimm magiftra,maiores noftri Brba
ro genere nati, ita Imperium auxerunt, auctumq; ieruarunt-, vt fui poftri iani
vniuerf orbi leges dare confidant. Proinde meo fanguine non peperci,ne ex
emplo meo facinoroform audaciam confirmare : quibus tanto ftudiofis ca-
uendumeft,nevel minima errata committant, quant feueris in feipfam ani-
maduertendi iufticia regia fumpfit initium. Hace quoq; patrimus , rie facro-
4 fanda: iuftici num perniciofa quada indulgentia inceftaremus. Qui guber-
nacioni falutiq) public natus eft , &C in tanto faftigio , diuino numine colloca-
tus, riullapriuati affedus ratione, publica vtilitate & arquitate diuerti debet.
Immo quanto coniundior eft,qui errarit,tanto feueris ineum animaduerten
dum eft. In prouincias ppuli Romani profedurus, non tam vc earum iniurias
vteifee rer,fed Scythicum imperium propagar, ad quod me natum , vtpar eft,
emper cxiftimo(me miferm) fratrem admonui in primis,vt regnum pacatum
diligentiifim curaret , iuft fandeq; gereret,nemini ius fuum eripi pateretur:
deinde vt Sicambriam,vrb oiimpopuli Romani, ex legione auxiliatrice con-
rlatamedudamqueSicambris , extremis Germanise ppulis4quahdoquidem
50 multas qondaRomani legiones , pnefertimqj Germanas in Danubij ripa col-
iocararitjiri vrbeisq; redegerant,vs Barbaros tranfitu fluminis inhibrent, non
modo inftauraret, fed mnibus longe amplioribus circmduceret, demmqj
meo nomine appellaret. Quid fecit irifelix7 Immmor edidi, immetnor mei,
qui fraterna charitatc,in Imperij focietatem,neminem corrillemadmittentis
drciueram,prae ambicione immodica, vt nomen ac dignitatem meam fenlinr
6 j
 4 ANT. BONFiII RER. VNGAH
attenuarct,vt dcmum vnicus impcrarct,rcgiam fcdem,contcmpto mandato
fe Budamnominauit : \x(x maieftatis crimen , de eo cam bene mrita:, pro ni-
hilo duxic. Quem regem creaftis, quem Martis Herculisque pais numen ee
iubebat,non olum peTundarc, fed delcrc fperauit. Quod quidem facinus vbi
compertum habui, haud iniquo ex teile furorcm ccepi, nondu.m obhtus qua
chntate ac fiducia,& quanto mentis ardorc,tradit Scythica: reipublic fum-
mara acceperam,non tarn mihi, quam Imperio veftro inidias parari intellige-
bam. Ab omni femper expeditione,&: ab ea vcl maxime , qua: in Imperiu Ro-
manum pararetur , me fempcr rcuocare nitebatur. Romanos tabllanos facpc
cum Uteris intercepi, notis quibufdam obfcuris exaratis , quibus hoftcs multa, x*
& pra;fertim integrum Scytharum Imperium fratri pollicebatur,ii me ille de-
ficeret,autquauis arte me circumueniret, bcllve inito reuocaret.Immodica,
fides lfallatur,immodicaquoq; indignationeconficitur. Quidplura?Ne dux
vobis natus,c medio to leretur,ne Scythis Atilafubriperetur,ne fidiflimo pro-
pugnatore Scythia defraudaretur,ne Romanis domitand Scythi occaiio da-
retur3nefacroantaeiufticia? numen polluerctur, ne mea perniciofaneghgen*
tia , ac ftolida charitate , facinoroforum audacia augeretur, fratrem compertis
infidiis,contempto ma^dato,la:fa maieftate rcgia,non quadito hdorc, non ac
eito carnifice,ne refpublica meo fanguine taderetur, adortus interfeci. Fra-
tre,qumregno,qum republica,qum dignitate carere malui.Quod i neque l
fanguinimeo,neque vnico fratrijreipublica: gratia me pepercifle videtis, quid
in alios,qui federate quid commiferint,me fadurum putatis? Pugnauitin pe
rore meo aliquantifper cum publica.priuata charitas: publica; tandem rationi
pnuatusceffit arFedus,quod omnibus his qui pra:funt, faciendum 1 cenfeo,
i optim iibi & reipublicac confultum iri velint. Tu autem frater infelix , me-
cum vfque regnales,i pari mecum amore,&: publica charitate certafles. Non
te in regni confortium frater admiferam,vt temox vitapriuare,quando tecum
qui vnicus, idemque charilfimus milii fueras, dignitatem & vtranq; fortunam
communicare volui.Non eacauia te tantm euexeram,vt te fubinde carerem,
fed vtgubernandi labores cum honoribus pariter & triumphis tecum imparti- 30
rer,vt mutuo quandoque alter alteri congratularemur. Plus tibi quam mihi
merefolebam,ego labores,ego periculaobibam, ego in praeliadefcendebam,
Vt mam mea: vita: anteferrem. Non fratris, fed vnici loco filij te habeba,ii for
tuna deduTet,vt immaturo fato intercipcrer, te rcgnihredem, te mei nominis
defenforem Sc vltorem ca:dis fore fpcrabam. fpes hominum fallaces, mife-
ram mortalium cditionem,&:eorumprarfcrtim,qui in aliquofaftigiofiti funtj
quibus quto fortuna maior,tanto editior miferiaru & periculoru cumulus ac-
cedit. MaluiTem,ipervtilitatemnoftra: reipubliczlicuiTet,holili manu -
cumbere , quam fraterno fanguine fccdaTc manus. Malim tarnen praepotentis
iufticia: numen fraterna vidimaoro regni falute expiare , quam commiTa in 4*
rempublicam piacula pra'terire.Ktoindc edida, leges, &: mandata fcruarc,ex-
emplo mei fanguinis difeite > qua: int ab his rgi expendenda fupplicia , qui e-
ius imperiamilitiamque detredarint , aut patria iuralarferint, authumanitatis
officia violarint, quae debetis obfequia pra:ftare indulgentiffimo fupplicibus
principij&prarfertim bene merentibus rede fliciterqj obtemperare^ com-
muni cum fortuna frui liccat,perfidiam, fuperbiam Se infidelitatem, morte
autius euitate. Nihil exiftimate commodius, qum in boni regis obfequio vi-
uere , publicaque commoda priuatis (vt fecimus ) anteferre. Quod fi feceritis,
non tarn Imperatore bono , quam ptimo milite, Scythicarum fortuna rerum
gloriari poterit. Ego aut ne fraternos manes nobis ihiquos habeamus,edicoj *
vt qua; infelix nuncupauit,votaprcftemus:intaurat Sicambriam,Budam ap-
pellemus, pioq; funere aclade pariter Se vino placare ftudeamus. Secundum
Atila; oration funus ingulari pompa ccleBratum, Non tarn Budxfatum,qum
Atil* fortuna diradeploratajcollachrymantem pariter & seftuant omnes vitro
miferantur, fratr iure caefum exclamt. Ad hace cfolantur fimui&hortan-
tur,
 >CAI$ t. Llft lit ff
tr,nc Le cafli fatris excruciet,n ve Scythicae rcipublicx dcit:rcgno Confult,
& vt inftitutunx fuse gloriac iter > Scy thicamque fortunam profequatur, exora
Paucis poft diebus vbi fe collegit 4 fraternisqj manibus iufta perfoluit , ad bel
lum inimm animum reuocauit^ quod tot gentium imperio fretus facile prfti-*
tit.Quinetiam nihil vfque adeo magnum & difficile veniebat in mtem^ quod
fe cfte&urum. cTe non confideret * quum be ila non minus arte , quam viribus
tra&are fbleretjnihilq;, magis intenderet, quam Romani imperij ruinami Inita
eonuliaprofequitur.Romanos & Viiigothas , quos acrrimos hoftes habebatj
ne i&o fimul foedere in Vnnos coiurarcnt , eo vfque quietos dimitiere ftatuiti
je quoufque eorum intima penetraret , omnemque his coeundi poteftateirien-
peret. Quod vt ailequeretur ,Ecium My fio genere natiim , fibiq; amieiffimunt
tentauk,cumquo Ioannis tyranni temporibus de tranfitu inltaliam olim foe-1
dus miuerat. Multapro inftaurando Imperio Romano pollicetur vt fibi Vifi-
gothas.guos feruos fuos & profugas appellare foIebatjRomano fordere puhire
hecret. Contra ver cum Theodorko Vifigotharm rege, qui Valia; reg fc-<
ceflm,clm agebat.vt cum Vnnis,Gepidis,Otrogothisqj confanguineis.Oc-
cidentis Imperium tuto retiere, quam cum prfido fuperbocp Romano hoftc!
periclitan mallet: acceptas ad hxc clades , Sc impendens Romanis excidiumj
qui iniurias cumulatiiim vlcifci folent,commemorabat. Confirmabat in ho
io cius perfidiam Genfericus Vandalorum rex.quippe qui Vifigothas hoftes for-1
midans, vt Iordanis ait , mukis largitionibus Atilam in eorum bella pfaCipita-
bat.Nam quumTheodorici liam vitrico filio coniugafTet.eiqj ob verteficij fu-
picionem.pitri in Gallias remiillet, haud fibi parum Viligothis timere coge
bamr, quare Atilam aduerfus Theodoricum magnis muneribus die nohzque
irritare contendi Atiladolorm artifex, quippe cuimos erat,hoftem prius ar-
re, qum armis oppugnarc^legatos ad Valcntinianum mifit, quibus Vifigothas
Romanis fu fpe&os reddere conabatur. Eis hace mandata dedit: fibi cum Ro-*
mao Imperio nihil eTe , quo bellum aliquod vtrinque moliri oportcatjimmo
fe Romanos obferuaTe , & eorum focietatemnunquam contempfiTe,fed eum
t Theodorico fibi rem erTe, qui Vifigothas Vnnorum feruos ac profugas in diti-i
onem fam vindicauit, alienar gentis imperium vfurpauit. eque diutius fo
palurum Gothos fb alieno iure verfari , quin etiam armiseosin priftinam
conditionem aTertur.Item polliccri fe imperio Romano, in quouis bello au-
xia magna daturum,fi cum Theodorico ipfum aequo animo decertare pati-
anrur. Perpetuum quoq; fdusfe cum Romano principe i&urum ,i Gothos^
qui Italiam igni ferroqj vaftarint , vrbi Roma; gentium regina? perpetuam no-
tarn inuflerint maieftatem imperij Romani , a-terafugiliatione fdarint , cu-
nuilatilimas ibi pcenas expender permiferint.Ad Theodoricum contraferi-
bit admons,vt Romana rugiat focietatem,qua nil fibi(vtfuprdiximus)pcrni-
40 ciofiusele pteft.Intellexerateiusinfidias Valentiniartus, adTheodoricumqi
fcripferat,haud aliter Atilar rcfiftend,aCorbispernicofiimo tyrno,eui tan-
tm ineiet audaciXjVt totius orbis Imperium, tanquam fibi vni debitum,aTe-
rere niteretur,neq; belli cafs quarrere, neq, iuft id indiCerc folitum:id dun-
taxt ptare legitimum,quod fi'Ua libido iuflerit:eum commune omnium ini
nticurn, communia quoq; ab omnibus odia mererL Proinde oportere Vifigo
thas Romana: reipublicr adiumento elle , cuius ne mediocre quidem pattern
poTiderentjpraccauere dolos Atil vnaqj cum Romanis in eum ciuraferquod
ni fecerint , perbfeui communem vtrifq; ruinam adfutura. Ad hace Theodo-
ricus.coerccndameTe Vnnorum audaciam,neqj nimos neq; vires his defice-
jo re oportere,qui ifte pugnare coguntur. eque bellum graue futurum , quod
iniquitate caufac labefatatur. Deum iufts in bello fouere partes, proinde fe
nunquam Romanis , vt pit eft , neque regno fuo defutut Ecium attem A-
tilse nortigrioraTe,exitus ftcndit : quando Theodoricum Uteris dmonet,
quid fieri opus fit , & quot & quanti infint Brbaro doli qui nifi pari arte elu-
dantur,his omnino cederc oportcret. Rpublicain Occidtalem Valentiniani
e iii)
 $S ANT. BONFINII RERi VNGR.
Romae imperantis audoricatc gcrebat Ecius * vir bellicofiffimus fempcr hab*
tus, 6c hotibs admodum formidolous;Ga)lias pariter cum Hifpaniis guber-
nabat,ncquc fbi prudencia & fortitudo dcerac,quando pari cum Barbaris afti*
cercare poterat.Neque Vnnorum hunc arces viresqslatebant, quippe qui olim
depoiicapoceftate,quuminagro degerec, ibiq} qum inimicus quidam repen
tino cum incurfu opprimere cencaflet , profugus ad vrbem , acque mox in Dal
matian! Sc Pannoniam confugiflec, ad Vnnos demum peruenic, quorum ami
citia opcq, vfus , principum gratiam , interpellacamqj poceftatem rccupcrauic.
Quare haud infeius, cum qanco ec quam feroci hoftc res iibi forec, Theodo-
ricum , exercitum quemcunque poceft , comparare monee, proceres adhibcr, to
quando non cam de dignicace,quam faluce comuni agcrecur,& qua cum gente
bellum gerendum fe , edoceL Theodoricus iam Valenciniano Ecio edo-
dus,quid fieri oporceret,nequefraudtentumAcilanngeniumignorans,omnc
ftudium ac diligentiam ir comparandum exercitum intendit.Sex ei filii erant.
Fridericum , Henricum,Hunnericu domi relinquit, vt regno praeiint,ius dicat
populis, cseteraque difponanc .Thorifmundum & Thcodoricum,maiores na
tu, fecum commilitare iubct.Gothos vndique cogit, multas legiones infticuit
totam Galliam Narbonenfem Tarraconenfemqj Hifpaniam > nomina dare iu-
bet. Omnes fere arma fumere cogit, fi quidem ingentes et innumcrabiles Vn
norum copias eTearbitrabatur. Et eo maiorem exercitum Atlam compara- Id
re nouerac, quo pocentioribus cum hoftibus iibi rem eTe incelligebat. Nequc
feruis quidem, neque agricolis omnino parcendum efle repucauic. Duo filij
Imperatoris pariter Sc militis officia praeftare , curmas cohorcesque conferi-
bere, arma, municiones & tormenta parare, certatim folicic curare omnia,
patri animum augere,populorum nimos ad gloriofum bellum hortari. Con
tra tamgenerofa prole pacer glorian , maiorum exempla his referre, quibus iu-
uenmapedorafuccenderec:quancaGoehorumgeftamerinc,&progeiiicorum
roborante receferc,neq; quicquam duxiiTc eurpius,'qum mortem, hoftmve
timere,nihil reformidarc praeter turpem vitam.Quare tanta Gothorum manus
breui tempore coada eft : vc cum magno quouis exercitu.tut certare piTet. 30
Ne minore quidem iludi Sc celeritatc in Italia Valcinanus,& Ecius in Gallia
vcebacur.Imperatordeletumhabuit,ponteomncs nomina deferebant, ne ab
Vnnis,ea quae Gothis olim acceperanr,paci cogerencur.Scychicum in Gothis
furorem experti,eo magis timere cogebancur,quineciam licuilTet,fponte fua
matrona? nomina detulient. ugebat metum Atibe rumor non modo quod
Myfas,Thracias,Illyricum Se Achaiam immani quadam Se inaudita crudelita-
tevaftaTet, fed quia Thcodofio Sc Albino confule fratrcmvnicum,confor-
tem regni temer fuis manibus interemTet. Quamuis liberalem audirenc, hu-
mani tarnen fanguinis auidiffimum intelligebant. Auxerat Italia; Gallia^ tu-
multum,cum ingenci animorum eofternacione, fida de Vnnis fama,qud hu- 0
mano fanguine,vtpoce qui Scychae func,ferino more vefeererttur : qudhoti-
um capita ad equorum pedora fufpenderent, quod eorumcaluariis pro gem-
matis poculis vterentur , qui Marti Herculiqj patri madarent hofpites: qui pa
tres fenes interficerent, interfedosq] auidiffim ac folennitcr deuorarenc Ad-
debantplerique feritati,qui equino fanguine viuercnt,alienigenas millos ama-
rent omnis prorfus expertes humanicacis. Ne minus quidem orthodoxe fidei
Chrifti optimi maximi timere cogebaneur , quippe Atilam intelligebant, nulla
veri numinis religione teneri : quinetiam nihil dira crudelitate putare religio-
ius,nullamque humana vidima prxftantiorem exiftimare : nihil aliud quaere-
re , qumhumani generis feruieucem, interitumlmperij Romani. Italorum o
multi qui die fuum incrunca morce obiiiTcnt, cos feefices exiftimabant,quip-
pc quos canquam diuin quadam benignicace , ex hac miferrima vica erepcos
repucabanc. Ahj contra , prifcorum cemporumnori ignari , Barbararumq; me
mores iniuriar , &c animo longe forciore munici,hos beatos pra;dicabanc,qu
his temporibus nati euent,quibus Scyehicam immanitatem vlcifci liccret, pro
1 animi
 DECADS !. LIBER III. j?
aniniconditione quifquc loqucbatur. Eo tandem res tala cum Gallica reda
cta fuerat,vt pars magna neceiritate,fponte exteri fortes nimos prllare vide-
rentur. Accedebancprodigia& horrenda igna , quae publicum metum auge-
bant. Procera deorumlimulachra nonfolm nodu,fed interdiu vifa, quae iibi
pro fe quenque praecaucre iuberent : fanguinea: clo guttae defluxerc, bici-
pites infantes editi > facra teda in plerifque locis de ccelo tada. Vox node au
dita farpe, Caue tibi Italia: dij quoq> puluinaribus auditi. Multi folo metu oc-
cubuere,quia eque focis eque aris Atilam parcere ferebatur. nter hace Va-
lcntinianus eo audacius omnia agere,habere deledum, legiones &c auxilia vn-
lo diq> cogere,& nihil ftudij ac diligentia: praetermittere : ardentius omniaEcius
follicitare,percuilo cumTheodorico fdere,Romanas ex Italia legiones edu-
cere,ad omneis populi Romani prouincias legatos continuo mittere , qui au
xilia validiTima petant,vniuerfam Galliam Germaniamqj vexare Legatorum
opera Burgundiones ,Saxones,Riparioli, Lambriones, Romani quondam mi
lites : item Meroneus rex Francorum,qui Clodioni patri in regno fucceTerat:
Sarmatx, Lutetiani & Armaciani, vn cum Gothis & Romanis contra Vnnos
coniurarunt. Innmera profedo fuit auxiliariumcopiarummultitudo,qu ad
Ecium&rTheodoricum in Galliasconuenerat,quare exani mata fociorum pe-
dora, haudparuminftauratafunt. Quifalutem paulo ante defperabant, nunc
to vltr proepotenti hofti oceurrere cupiunt. Ducibus nimiumeonfidebant, qui
viribus , aftu, prudentia, ac rerumexperientia praspollerent. Addebat nimos
Ecij fortuna,cum non medioeri fapientia coniunda,qux in re potifmm mi
litari fuum exercer imperi. Theodoricus &:Ecius,qui tot copias dudare co-
gcbatur.vt vtriufque gentis feruaret imperiu,nil Atilae congreifu auidius opta-
bat,nec quicquam reputabat antiquius. Ante hoftis adutum , in diueris locis
ftatiua habuit,commeatus vndique aduehi mandauit : per varia oppida difpo-
fuit annonam,ne qua forte rerum inopia,militum immenfa multitudo labora
re t : omnia qux bello funt vfui, prius ita prouiderat ,vt nihil deeTe videretur :
i prxfidia per ciuitates vbique difpofita,itinera quacunque poterant,vbiq; pra>
clufa,impofitaq5 praeidia. Qux quidem omnia quum per exploratores varios
ad Atil aures perueniiTent,lua: quandoque audaciae pnitentiafubiit, illudqj
magis ac magis indoluit,quodnequcmultmiuas arteis aduerfus Romanos
proficcre, quinenam illis patefadas ciTe , ac pari dolo eludi intclligeret. Dum
inter Gothos &C Romanos difeordias ferere ftudebat, & inter ferendum in ho-
rum intima penetran lperabat,deprehenfus eius inidias aduertit:dum aliis da
re verba conabatur,accepife potius qum dedifle vifus eil. Nam dumila mo-
litur, hollis potius tcito admonuiTe, vt bello fe accingerent,qum fefelliTc
videbatur. Quinetiami idhonele facer potuiflet , bellum potius detredaf-
foty quam his hollis artibus rritaflet , fed ne magnanimitate fu deficere vi-
40 deretur,ad apertum bellum animum intendit.

R ERVM VNGARICARVM DEA*

DIS PRIMi LIBER IUI*

V v maximis Atilae animus fluduat incptis , qui Sicam*

briam fe receperat, omnium ibi procerum conuentum edi-
xit,vt de futura expeditionedecerneret:conuenerevndiqud
principes , in primisq) Thetricus Veronenls acerrimus olim
Vnnorum hoftis,quem Atila non line maxima liberalitate "
officio ibi conciliarat,familiarifimumquereddiderat.Hunc
quoque frequentiffimi Germanorum proceres fequuti fnt,
vt in Scythicam fete beneuolentiam pariter iniinuarct, qui quum Sicambriam
prasrer opinionem regis veniflent , gratiifimo omneshofpitio admifli, ac vultu
quoque regio multo gratiore exceptifunt. Thetricus igitur regali beneficen
cia viclus , &:inconftantis ingenij compos , quum in Romani belli fermoncm
 ANT. BONFINII R E R. VNGAR.
ex dedita induftria incidiiTet, hiniiuq; ftuderet alTcntatione placer nutantem
aliquandiuregisanimumconfirrnauit. Occiduas enim Imperii Romani pro-
uincias inuadendas cfl'e fuadebat , quando pra:fidiis legionibusqj carerent , &C
triumphoru materiam non mediocrem afferrent. His verbis Atik admodum
confirmatus, neq; infcius,quos hoftes habituais eiTct,quam ingentiffimaspo-
tuir, copias comparauir. N folum per vniuerfam Scythiam deledum habuit,
verumetiam auxiliares quafcunque potuit copias, vndiq; contraxit.Cui fe To
cios pariter addiderunt,Ardericus Gepidarumrex, item Valemir,Theodemir
Vindemirq; fratres , qui Oftrogothis imperabant. AcceiTere quoque Marco-
manni , Sueui, Quadi , Eruli &c Turingi , pari fpe pradae dudi. Quos qidem I
quingenta circiter armatorum milia fuifl ferunt. Ad hc fummani carrorum
mukitudinem,acc2etera,qua: bello funt vfui,comparauit. Nam & plauftris ca-
ftra pro vallo munire,&: inpradio prfertim,adcircumueniendos hoftes.Vnni
Scytharum more vtifolet. Sed antequam Pannoniis moueret, ne ab arte fua
derceret , impetrandam ab vtroque hofte clmpacem tentauit , vt dum cum
altero pugnare^ ab altero tutus elle videretur, quare facilius vidoriam pera-
ret.Quod vbi obhnatis animis denegatum iri intellexit, Illyricum totumdiri-
pit,&incendit. Mox Germaniam tanto furore aggreditur,vt vicos pafim&T
oppida ccremaretjomnes ca:deret,facra &prophana azqu dirueret,nec xtzti
necfexui vfquam parceret: omnia cxdibus , rapinis 6c vlulatibus compleban-
tur facicm ex immani faruitia vidoriam fe confequuturum eTe conidebat.
Magna: Germanise tantmpepercit, quia Marcomanni,Quadi &Sueui,quos
cum Atila commilitare diximus , Rhtorum , Vindelicorum , fuperiorisq;
Pannonias confpedu vlteriorem Danubij plagam habitabant. Superato tan
dem Adiaemontis iugo, in Heluetios vbi defcendit,pari crudelitate graTatur.
Quicquid intra Rhodanum Rhcnq; interiacet,paTim diripit.Inundantis Nili
more, in fuperiorem inferioremqj Pannoniam^quar eis Rhenum in Oceanum
vfque protenditur, aedemum in Galliam Belgicm cum exercitu eifunditur,
ineurfat, mifcet, ac turbat omnia. Conftarttiam vrbem munitiffimam obfidet*
oppugnatque. Sigifmundum , eius region'is principem Cum magna manu oc- J"
currentem fundit ,fugatqj. Qui vbi mox Baiileam vrbem fuam ab hofte obfi-
dendam eife intelligit, mae regni confuluit vtilitati,pacem per legatos ab A-
tila impetrat: pollicitusfub eius dudu & aufpieiis ftipendiafe fadurum,&gra-
tafemper obfequia praeiliturum. Succedentem fortunam Atila neququam
remdratur , fed vitro progrediens Argentuariam , quam nunc Argentinam
dieunt, acri obfidione circumuenit: qua; ctii nullo munitionis genere careret,
ita tarnen diu noduqj admotis vndique machinis quail*auit,vt vrbc brei tem
pore potiretur,pratda ingens hinc abada,& nori medioeris patrata csdes.Tan-
tusitaque pauor Gallos inceTerat, vt cunda feditionem oppida fponte facc-
rent: fed paru quandoque deditionc profecerant,qudoper earn vitaparum, 40
direptione fe minime redimebant. Direptam Argentinam ,dirutis meenibus
Stras fin*
Polyodpolimt edixit*appellari,quaii multis vus acceffibil: ac edicto addidit,
indicia capital i muida , in vidoria? fje monumentum, ne qua ex parte quaiTa
mriiarefarcirentur.n Rhemerifescaftra deinde mota,quos quum opulentif-
fimos accepiflet , pari furore oppugnarc cpit. Quum oppidani aliquantifper
obftinat refifterent,dumvanis fententiis diftrahuntur ,& dum de facienda
deditionc cogitarent, & ea quidem conditione ,vt dimiis fortunis falui ac in
clumes abirent , tanta vi expugnationem adoritur , vt nufquam fit ceflatum^
donee Vnni vrbe potiti, cunda diriperct. Tanta in oppidanos conunifTa iedes,
vt nulli fer euaferint,nulla templorum , nulla xtatis ac fexus habita ratio,reli- y;
gio &pietas, cumhumanitatc videbatur extinda. Nicafius ehim Vrbis ponti-
fex maximus,nimia fanditate clarus,ac fenio grauis , &c fortiifimus Chriftiana:
fidei aTertor,rcgio iufu in foro obtruncatur. Omnibus aris iniedus ignis,mul-
tiq, facerdotcs, matroriac virgines quae in facras xdes vt vitam apud deorum>
fimuJachra tuerentur,fane c5fugerant,apudaras funt. Sed quando de Ni-

 DE CAD IS . il ft. Hit >
afio viro fantiffimo,iam mentio fieri cpit,ne quid in occafone piaci co-
nttatur , aliqua referemus. Paulo ante tempore , qum in Gallias Vnni pene-
trarint, prarter ea quae dida funt, multa, vt Annales referunt , fgna apparere,
qui diram temporum leuitatem portenderent. Aifdui in primis teme motus,
Varia crelum prodigia edidit. Sub aquilonepernodeni ignis perpetuus in ar-
thrac fpeciem videbatur,& in linear haftarum fimulachr referentes, crebr
lunar obfeuratio & defedus,etia cometes.Qu quidem omnia ingentem Gal-
lix ruinam rriinabantur: &: hare Nicaiius fa- pra*dixcrat,& Amanus Aureliert
fis epifcopus,qui vtdiuinam deprecarenturiram,au*iduacocionc Gallos dre
lo fipilcentiam, veram religion hortabantur.Rhemenfes ab Vnnis obfeTi Ni-
caiiumconfuluntjVtrum potius agdum, an Vnnis facienda deditio, an pro fa-
lute vrbistortiilm dimicandum. Ad hare Nicaiius, Vrbem (inquit) quando
GalUs diuina iufticia poenas exadura eft , nullis profed viribus propugnari
poil'e,dim'no Rhemcnfibus numine Barbaricum exitium imminere:neque ta
rnen omni ex parte populo efle defpcrandum,fed morti fponte oceurrendum,
vrfupplicio corporum.lxtam immortalitatem animorum confequantur. Pro-
ihdc iepaftoem pro fuis primilm ouibus vltr montrumj quinetiam non fe-
cus pro hoftium ac amicorum falute,omnibus otanduni, diuinamqe miferi-
cordiamprx mortis patientiaimplorandam. Eutropiaquoque foror,ne mino
ro re quidem vehemetia, fublatis n coelum manibus, populum ad pulchertimam
ac alutarem mortem elata voce ufeitabat. Non minus audoritate pntifcis,
quam virginis exemplo ad martyrium fucceridebantur omnes,conceptus hint
pudor & religio multitudinis nimos confirmabat. Soluta concione,populum
ad implorandam deorum opem,in bafilicam diuar Virgini dicatam ducit. Ef-
fracris portis,& irrumpente hoftili agmine,NicaiuscUm fororeftans pro tem-
po,fbrci animo infeftam cohortem expedat,S appropiriquanti his verbis oc-
currit , elatque manu ilentium indicit : Quando diuino nutui maxima qar-
quepoteftas obtemperat,cur vidoriam(inquit)in dignitatis noftrrabiem cort
uertitis ? Si nobilium bcllatorum eft titulus , Parcerc fupplicibs , & debellare
\ fuperbos,cur in Chriftianam prolem,fuo Deohumilcni, vobis non modo fup-
pliccm,ad pedesep procidtem,fcd imperio veftro panturam, &c nunc veniam
implorantem,tam atroci vultu,&: infeftis armis fcuire contenditis ? Vos etiam
homines efle mementote , verum Deum agnofeite , fandi nefandvc non im-
memorem. Nolite humana carde & immani crudehtate diuinam in vos iram
prouoCare : ne faluti veftri potius inidias tetendiTe , qum excidium noftrum
nhelaTe videamini. Quod i oues meas omnirto trucidarc pergitis , me cum
germana primm obtruncate , hanc pro populi falute primam Deo vidimam
rhadate : at fi carteris parcere nolueritis, multo plus verar falutis , qum excid J
vos Chriftianis allaturos eiTe fcitote. Talia iadantem immanis turba obtrun-
40 carunt, abfciiTum fubinde caput aliquantifper diuina verba retulit, illudque in
primis , Viuifica me fecundum verbum tuum , Domine. Eutropia quum in i-
pfam Barbaros fseuitiam remififle cofpiceret, verita ne ad ftupra fda referua-
rcrur, in fratris interfedorem , infeftis vnguibus infiliit. Sandumfratrem (ex-
clamans) magno fcelere obtruncafti,fororemqj tibi feruas abutendami iamiarrl
diuina te fententia damnatum teneo^oxq; manibus oculos eruit,qua quidem
iftdi-nitate,confeftim ab aliis intcrficitur. Carted deindc ad vnum omrtes carii,
tantumqj faftguinis efFufum,vt ficcis vrbs pedibus luftrari non poflet. Horren
da deincfe monftra fubfequuta. Cocleftium numinum acies , quaii dimicantes
pervrbemdifcurrerevidebanturivocesintemplis &plandusauditi:irifaniper
j nodem vifi lmures, horrendiqueapudaras fonitus. Quare tantus hofti terror
incc/t,vt vrbem deferuerit. Ciuiumcadauera, quae partim ftrata iacebant , ab
omni corruptione immunia, diuino quodam miraculo feruata, miro demurri
odore fragrabant. In dftituta vrbe lumina node multa Videbantur , fuauiffi-
mi canrus audiebantur. Quare pauciifimi, qui tanta carde fupcrfuerant , di
uino 1 uT i*1 patriara fe receperant,fanda corpora incorrupta & redolentia in*
 o ANT. BONFINII RER. VNGAR.
uenerunt j ftupore magno corrcpti rite humi recondunt.In primisq) pontificis
truncumnbili fepltura dont,Eutropiam virginem propc fcpeliunt.Mortu-
orm fortunan nuidehr, &gratulantur. Quifque fuorum corpora difquirebat,
incntaque fine tabe ftore, non tam lachrymis , quam religious ac Iauis o-
culis amplexabtur. Ciuitatis reliquias cogt, quia multi nimio metu an
te obfidioncm procul aufugerant.Vrbem inftaurant,Nicafium&:Eutropi, ob
miraculorum multitudinem inter deosrefcrunt,arasq> pientifime dicant, pa-
triosj dos appellant.Sed de Nicaioha&enus.Ndum Vnnorum furotf-Rhe-
mcnfiexcidio expicri poterat,fed fortunas dexteritate debacchaturindics. Au
relianam vrbem opulentifimam, ab Aureliano Imperatore nominatam, Atiia id
obfidere fttuit. Quo quum caftra mouiflet, traie&o Sequana fluuio,qui Bel'
gicam Lugdunenl Gallia feparat , & contra Britaniam ad Rothomagum vr
bem, inOceanum marc demergitur, tanta vi oppugnationem adoritur, vtnil
magis anhelare videretur.hcvetuftam Cenomannorum vrbem fuiTe volunt,
nonminus opibs,quammunitionepopuloquepra:ftantem. Quamuis ar&if
lima circumenitobidione,&admotismachinisgrauiteroppugnat,parum ta
rnen profuit: nam oppidanimeque deditione,nequemuneribus,neque condi-
tione aliqua hoftilem faiuitiam fedare poiTe fperabant. Confirmabant opinio-
nem,fnitimorum exempla.Nam non folm forum Tiberij,Conftantiam,Hel-
uetios & Rhemenfes:fed Parrhifios , Sequanx accolas , multaqj oppida&pa- io
gos pari fditate diripuit. Vna obfirmatis fpes eratanimis , aut fortiffim refi
riendo fe tueri , & longa Barbaros obfidione defatigare : aut II aliter accident,
pulcherrim mori , vt ia&uracorporum nimos morte redimerent. Dum
Atila per Galliam Belgicam &C Lugdunenfem , veluti lupi more inter armenta
graflatur , Ecius patricius Romanas copias cum Vifigothis per Narbonenfem
Galliam coniungit, in Tholofanumq agrum,vbiTheodoricus refidcbat,cum
exercitufe recepit: ab vniuerfisfociis populi Romarti auxilia contraint, vt con
fidentius cumhoftc manus confrt. Quodvbi nouit Atila, ancipiticilio ve-
xabatur, an vltra tenderet , & cum hoftibus congredefetur : quod Alanorum,
Sarmatarum,Saxonum &: Vifigotharum trophaea,quos Vnni fpe vicerant,fti- 3d
pendiariosqj fecerant, plane uadebantran vero explorata Ecu virtute, cxperi-
entia & fortuna bellica pugnam detrecbret, quod Vnni bello nonnunquani
antea ab Ecio fufi Sc fugati fuerant. Spe tandem vi&oriae dubus , qua mmium
aeftuabat ,rcli<3;a Atirelianorum obfidione , vt hoftem audacia vincerct , mox
Lugdunum , deinde in Narbonenfem Galliam contendit. Alii proferto fcri-
ptores rem aliter tradiderunt , & fub aliis Imperatoribusgeftamprodidere. A-
nianum Aurelianertfem epifcopum ,virum proferto omnium iudicio fanrtif-
fimum olimhabitum.liberatorem Aurelian vrbis fuifle aiunt.hic multa ante-
hac fanrtitate fua,miraCula edidit. Nam quum vrbem defignatus pontifcxad-
iturus eilet, Agrippinummagiftrumequitum admonuit,&:orauit, vtfolen- $
nem fuiaditus diem damnatoru impuni tare, &c coniertorum in carcerem ibe-
rationecelebrret.Quod quum ille abnuere pergeret, demiifus cclo lapis in
caput decidit:reatus incubicurmdumfanguinis profluuiomors immineret,
vintarteem virum admifit, quoimpoita continuo manu liberatus eft :fan-
rtoq} prodigio corrcptus,omriesmiferabiles,extremo iudicio mulrtartdos im-
punitate donauit. Anianumigitur arrtimma vrbis obfidiohucadegit,vtpro
fautc ciuitatis omnia cogeretur expcriri,in primisque diuinam opem,qua nul
lum maius praefidium optari poteft : quare folennes fupplicationes celebrari,i-
pfe cum vniuerfofacerdotumcollegio vrbem Iuftrare ,facracorpora per alta
murorum ambulacra circumfcrre ,acra carmina concinere:Iefu Chrifti opti- *<$
mimaximi, ac mortaliumlibcratorisauxilium implorare. Cui dumfacerdos
quidam ab hoftibus cpms per contumeliamillufilet,dicens,Quod nuncfacis,
nos quoque irtcaTum' id omnc feciiTe,ipfumque Deum nunc fmelium lmmc-
morcmcffe fartum, prxfentanea continu morte correptus interiit. Redmte-
grato prxlio, admotis vndique vrbi tormentis, populus ad aras vniucrfus con-
fugit.
 dcads i. Liber i . <
fgit:Pontifex eum Deo tantm confidere iubet,mox Deumexoraturus m-
ia confcendit: &vbidextrumfibi numen adefle fenit, in Barbaros cxput.E-
miflo oris excremento,tam profui mx mbres continuo defluxere,vr quatre
dui fpacio nemo hoftium,pgnandi caufa,veftigiopedem mouere polfet: dil
tiio caftraobrui videbantur, ingenti tempeftate& vi ventorumtentoria muir
extirpara funt. Scytharum multi torrentibus tra&i , de clo quoque plerique
tacb. Delidente vi nimborum , Anianus ex vrbe prodiit, vt Atilae fedarct ani-
mum , & plebis fuae liberationem imploraret.In cuius confpectu vbi ic confti-
tuic pater j tiara &C pontificio habituvenerandus, Cur Atila Chriftianum (in-
io quit) populumtam fera crudelitate perfequeris, cur humano fanguine non ex-
pleris ? Si diuino quodam numine fiagellum Dei factus es , in facinoroforunt
& prophanorum fupplicia tuam conuerte ferociam. Reipifcentibus , & ver
pcenitentia dutis,achumillime fupplicantibus,diuino exemplo ignofccndum
eft Atila , quando cor contritumet humiliatum Deus non afpernit. Colge
quandoque te ipfum, & facerdofcis huiufce ver prdicantis (quum principum
limina veritas nunquam adeat ) inrentius accipe. Memento te natum fle ho-
iinem,&te abhumanitatc deftimtum efle non oportere , cum impiis bonum
exitum fperare non liceat. Et fi Vnnus Scytha es , Scytharum tarnen plerique
funt populi , quibus fuapte natura eft religio ingnita: &iure bafilici, veluti re
zo gsappellanmr. Quamfortitus espoteftatem, te Dcopotentiifimo, quo o-
mnis (mihi crede) poteftas delegatur , accepiflereputa.Impiorum, &non fide-
liumacinnocentumteflagellum&fuppliciumDeuseleiufit.Recognofcepo
teftatem diuinitus tibi traditam, qua fi abutiperrexeris , haud difficulter amit-
tes. Iufticia&pietas ,regnorufundamentaiaciuntatvbihecduo facraregum
numinaexplofa receferint, nullum itamunitum eft imperium, quod extem
plo non corruat; Mifericordiam tuam imploraturi , rex maxime venimus , pa^
cemque cum venia poftulamus. Si ius diuina voluntate^t humana culp,in ar v
mis fitum eft, non iniqua petimus. Non conquerimur,qd ab his oppugna-
niur , quos non modo non laefmus ,verumetiam nunquam nouimus. Neque
30 iniuftam oppugnatio,quandoitanumina patiuntur,incufamus, fed vt dedi-
tionem&imperatafacturos clementer accipias,vehementer oramus.Nil aliud
petimus , nifi vt hune populum regno tuo non indecorcm, vrbe fortunisqj fuis
donare digneris,qui non aliena, fedfuapoftulat:nontuum detrimentum , fed
tui obfequium implort, incolumitatemliberorum, pudicitiammatronarum
c fortunarum conferuationem expofcit,pacem ac veniam exclamt, patrie
excidium dcprecatur,&in tuoferuitio, fipoftulata concefleris,fe perpetu vi-
turum,&gratiifimafemper obfequiaprxftiturum pollicetur. Proinde Aure-
Jianos venia dona,tutos & inclumes eTe iube, folue obfidiohem iniu-
ftam,anhelat rapian! inhibe,& caftrahincamoeri continuo impera. Quod
>o per lefu Chriftioptimimaximi&liberatoris noftripaTionem,iterum iterumqs
fu ppli camus. Quod ni feceris,hunc ub diuina tutela populum eflefcito,neque
diuinumiudicium , quodtibiimminet.te euafurumexiftimato. Adhc Atila
crudelitati fuE nimisobnoxius,qui facris precibus aures obftruxerat , & ad
Chriftimeritionem excanduerat,eumconfeftimabire iubet,&nicito abierit,
mortem interminatur. Anianus re infecta in vrbem redijt, defperatum popu-
jum adhuc bene fperare iubet, ad diuinum auxilium hortatur. Ipfe clm diui
na ope fretus vrb egreditur,ac nemini vifus,per mediahoftium caftra,ad Eci-
um iter facitjhaud procul hnc cum Thorifmundo,Theodorici filio caftrame-
tantem,imminentis admonet necefitatis,eumque cum Romano Gothicoque
Yo exercitu opemproperare atteftatur. Eciusrc cognita,cum copiis aduolat;Vn-
nos incautos, & nil fibi tirrientes in caftris aggreditunexcitto tumultu,pars ar
ma capere,nigafalutem plerique quserere: munitifimas ftationes alij oceupa-
re mifeeri ac turbariomnia.Interea qui pro vallo pugnarunt,occubuere multi,
faucii fuere alij-.qui caftris aufugert,vt in proximis fyliiis delitefceret,omnes
ft Ex his niultiin Ligeris fluenta ,qui Cemenis monibus non procut
 62. ANT. BONFINII RER. VNGAR.
ab Alucmis oritur , Sc Lugdunenfem Cltica Sc Aquitania Galliam diler-
minans , in Oceanura longe dilabitur , fe proiiciunt. Oppidani refumptis ani-
mis ex vrbeprodeunt,ac cardemaugent, quodvbi rex Aula vidit, collecbs co-
piis obiidionem foluit , in proximum montem fe recepit cogitans , non cum
oppidanis,fed hoftibus, inftruua acie efie confligenduin .In hoc Amanus pra-
lio ex Vnnis multos plane feruauit, quos coram te caedi a*grfercbat,facrisque
precibus Romaniste G othis rediniebat-Aureliani pontificia virtute liberad,
Deo gratias agunt,apud orones aras facrafacit,modulatos hymnos Deo con
cinunt,religionem augent, mutatis moribus pietat colunt , liberatorem vrbis
lefum Chriftum longe religioius adorant , hune vnicum S verum Deum ex-
damant. Eo anno tanta frumenti copia exuberauit,vt non folm periculo ho-
ftili , fed fame vrbem mire Dcus liberaTe videretur. Anianum paucis pft an-
nis vita defunchim , de populo fuo optim meritum , inter Deosreferunt, eiq;
anniuerfale facrum pie conclbrant. Plerique feriptores Atilamidcirco Au-
relianam obiidionem dimifiiTe produnt , quod Ecium, quem pro fpeata vir
tute, &geftarumrerum gloria nimiuniverebatur, in Narbonenfem Galliam
cum magno exercitu veniTe , caftraque cum Gothis haud procul Tholofa
conmnxTe nouerat. Iordanis ab his longe dnTentit , Singibanum Alanorum
regem,futurorum mem perterritum,Aurelian Lugduneniis Gallic ciuitatem
vitro Atibe traditurum fuiiTe poUicitum : etiam & Theodericum , Gothorum zo
regem , re intellccta, Aurelianum diruifle ac Singibanum habuTe fufpeftum:
eumqj ne Romana iocietate deficeret, nve nocere poflet,in medio inter au
xiliares copias collocafle. Quod vbi ab Atlaintellea eft,ex alta eumfpe con
tinuo excidifle, videbat enimfi Alanos Gothis diuellere poterat,fecumho-
fte tutius congreTurum. Vngaromm Annales longe diTentiunt , conflichimqj
Catalonicum,& Aurelianam obfidionem Rherufi anteponunt : Atilamq; an
te GaUiasingremm,Conftantiam, Luzonium,Byzantiam,Chalonum,Malti-
conem, Lingoncm , Burgundiam Se Lugdunum ante Aurelianos ScRhemen-
es expugnaife. Vtrum potius aferamus , nondum fatiscompertumhabemus.
Sed Atilam, dimirta Aurehanorum obidione, dum in Narbonenfem Galliam 30
aduerfus Ecium Theodoricumq* contendit, Lugdunum tune expugnaftecre-
dimus : vetuftifimam quidem vrbem , ac intermedia: partis Gallia: metropo-
lim,in coq; colle itam,vbi Arar amnis Rhodano commifcetur.Fiorente Impe
rioRomanOjharcquoque&opibus&virismirific claruit: emporium ibi ce-
leberrimumhabebatur, magno ciuitatisvfui accmodatum raureaargenteaq;
moneta ibi cudebatur , ducesq} Romanis defignabantur. Templum quoque
nobilifimumcommuniGallorumimpenfafadun^AugultoqiCcfaridicatum,
quodftabat ante vrbem, vbi fluenta coeunt : in quo ara eft dignitatis eximia?,
fexaginta gentium numero inferiptum titulum habens , & earum fingularum
vnaftatua,alterafubindeingens ara fita eft. Segofianis omnib. Lugdunum prac- 40
fidebat. Ad aram,potarum,caeterorumq}fcriptorumcertaminaagebantur:vbi
quieunquefuceubuiflet, autfpongiadelercfcripta,autinprofluentemdemer-
gi cogebatur. Clariflimam igitur vrbem tanta rabie A tila circumuenit , bono
praefidio fpoliatam , vt intra paucos dies in deditionem acceperit. praeter
Rhodanum feftinatis itineribus, Allobroges.Viennenfes,Valentinianos,Setal-
linos, Auenionenfes, Arelatenfesq;, ac caeteros Rhodani accolas diripit,&infe-
ftat,pacemqj plerifque va:nundedit.Dum per Narbonenfem (vt aiunt) Galliam,
iter facit, praeruptis montibus eremita quidam,incu!to habitu,demiia barba,
Se fqualore multo admirandus adducitur , quem augurem praeftantiflmum , Se
diuinae mentis efle confeium rumor erat. Benigno vultu in confpe&um regis yo
adniiTus rogatusq; perhuman, vt regia fata retegeret: vbi cogitabundus ali-
quantifper conftitit,Rudem(inquit) Se ignarum ac fyluarum accolam , rex ma
xime, diuinamcogis mentem interpretan, &ea quidem futurorum arcana re-
ferre quae ncmini,nii cui diuina dementia plane rctexcrit,patere queunt.Qua
me fapientia prxditu eue putas , quem terrae vermiculum vel pracipu tacdo
videor
 DECADIS. LiBRIilt
tidcor profitcri ? Sed vt hinc ihcFabilem Dei mei poteftatem , quem ignoras,
auemjj tanto tempore in pernicieni tu am ipfe profequeris, nunc intelbgas, e-
iusp grada fumranonriulla me prardicerepofefcias, quamuislicentius, quam
forte deceat,verba facer videor, diuinam tarnen tic mencem babero : -?
tcatumus At ila Dcus,qui tot gentium regit imperiiim,iracundie fu gladium
nue extrae tribuit,vt per te pariter ac Dei nagelliim,vt per diram crudehtatem
tuam mortalis impietas iufti tiae fae numine puniretur. Traditum iracundia
gladium,quum volueritjis uferet,qiii tradere potuit:vtimperare aut bello o-
ninia vincere,non humanxjeddiuinxpotcftarisefle intelligas. Tu contra dc-
io legato muere abuteris,quando neque eum qui dclegaritmeque munus gere-
renoueris. Plus quam a:quum& fas eft, quandoqueiauiis. Piospocius quam
impos rapis ad fupplicium,nihiltamenproficis,quandoqidemiUorum alu-
ficcxitiomo confulis. Nunc meXpleta rabie Romanos GothosqUe infe&a-
ris ,erauHmum cum his pradium cnferturus ; de quofic habeto , In eo(mihi
crede Romanis eris infenor. Nquetuus debitor exercitus, fed Vnnorum
magna cardes augetur Vt quandoque refipifeas , icercatorem tuum agnofeas;
Neque ante prarftiratuma Deo tempus, Chriftianse perfequutionisgladius tua
dextera cxcidct, neq; tuum hc bello abrogabitur imperium. Proinde tibire-
piice.Deum omnipotentem cime,iufticim&pietatem cole, qodnifeceris
przientanea te morte periturum eTe feito. Ad hxc Atila ingeti ftupore per-
citus,virum lolicudines incolcntem amoueri, & fub euftode ciuiliter teneri iu-
bet. At vbicremitam audiuit , confulendos pariter fuo"s arufpices ceniit, vc
an coliara vtrorumque rcfponfa congruerent, demum experiretur.Eos extem-
plo acciri ; be t}imperat vi&imas Se facra parari dum pecorum exta cfulunt,
fibrasq: rimarttur, &c venas abrais ofibus intuentur , intauftam Vnnorum pu-
gnam hinc fore ariolantur. Nil quque boni exta portendere , nifi primarium
hoitium duetorem futuro praelio interiturum eiusq; internum^ Ronlanorum
triumphum intcreepmrum. Reipirauit d hace Atila ratus hie Ecii mortem,
quem liimium formidabat , omnin monftrari quam fuor falute chariorem
p habendam efle arbirrabatur. Satgentium ad fupjjleiritalegionum tibi efe re
putbate fapienti &forrunato hofte carerepoIet,nullm vioriammaiorerri
tibi fore rcbarur.Ecij tantum mortem anhelabat,quam fi fortiretur,nii vlterius
vcrebarur,ctera fententiafucceTuraputabat.Qare qu tibi diffius,de ver-
rendo fa*pepede cogitaflet, nunc au&o aniirio hoftes quiinextremamGallias
Narbonenns oram conceflerant vitro infeandos elfe decernit. Fado igitur*
agminc poftRhodanum,Aracinum amnem,deinde Orobium, Atacem,Rufci-
onemque traiieit , Te&ofagesque extremos Nrbonenis Gallia: populos in-
uadit,vbicampi Catalanici ad Illyrim fluuium pattilfimi funt.Haudhincpro-
culhoiHum caftra aberant,fofla valloque mumtiiuma,ne a barbaiis facile capi
40 poflent,Tolo{vrbe non remota, vbiTheodoricum Gothorm regem >
fidere iamdiximus. Potentiffimi in campos Catalanicos pari vtrinque fpe du
ces vitro conuenere, vt de comuni falute imperive decertarent. Qui quidem
ampi etia Maurici diSti furtt,centum S quinquaginta milibus pafluum in Ion-
gitudinem efruii , in latitudinem vero centum. Innumerabilium area populo-
rum i fuit pars illaterrarum. Ecium& Thodoricum poftquam Atila cum in-
umerabiJi excrcitu Sc validiffimis auxiliis adenTe vidit , haud parum indo-
lnit : quod aducrfus Soltanum , Mirmanon appellatum , & Maurorum rcgem,
qui Lufitaniara in Hifpania occuparat , tertiam fui exercitus partem miferat,
quam in hoeformidolofiffim belo habirTet,riiuifo audentiscum pten
lo nffimo hofte congredi potuiffet. Soltanus utem vifis Atila: copiis , traiedto
Gaditano frcto,in Mauntaniam Ce recepit. Non igriofabat enim , decern cum
Ecio&Theodorico reges coniurafle. Siquidem vnierf fer Occidentis po-
pu/j, veluti Burgundiones, AlanijFrarici, Saxones,Riparioli, Lambriones.Sar-
matar,Brrtoncs , & Lutetiani cum Romanis & Gthis, aduerfus Vnnos fdus
Hueranc^maximaq; auxiaEcio attulerant. Quareliteris inducas expofeit
f i)
 > ANT. BONFINII RER. V N G A R.
fimulans , vt tot gentium mcolumitati confulatur , fe intcrca de pace commo-
dius adurum,Ecius magifter equitum,quieius artes optim callebat,acexpe-
dandi auxilij gratia id fieri nouerat,obftinatius abnuit. Adpraelium inuitat,ibi
fe vires Atila: periclitaturum interminatur,vbi acquis vtrinque viribus in pa-
tcntilfima planicie pugnari poteft : ibi quoque Martem,an Romani Scythis,vt
Temper olim , an Scytha: Romanis imperare debeant, vtrifque plane dirfi-
niturum.Quum eo ventum eife Atila intelligeret, vt eque terga verter, neq;
pugnam detredare liceret: quum fpem in futuramorte Ecij collocai-
fet,veluti arufpices paulo ante pre,dixcrant,fua.qi gentis ca:dem non magni fa
ceret, quam facile prac nimia populorum multitudinerefarciret, ad futurum 10
prarlium animum intendit.Quum vtrique exercitus in campis Cacalanicis fub
Tolofa conftitiflent, &C tanti quidem , quantos nunquam Europa vidit,acies in
huncAblanius modumftnixuTcrefert. Atilaminprimismuliercs puerosque
omncsintracarros,quibuspro vallo foffaqj vtuntur,ad prximos colles recon-
didiTe , feqj cum Vnnis in media acie ftatuifle. Ardaricum Gepidarum regem
dextro, Valamirem, Theodemircm & Vindemirem cum Oftroeothis niftro
cornu pra:fecifTe,vniuerfum in aciem exercit extemplo redegifle,nc imparat
hoftes adorirentur.Et quumibi propter arufpicumrefponfatimeret,nonadiei
horamanum conferere decernit,vtli res aliter eueniret, fub pra:textu nodis
prlium dirimeret. Contra Ecius patricius 6 Theodoricus long cundatis a- 10
cies eduxere ,quippe qui Singibcris Alanorum regis perfidiam veriti,quem ab
Atila muneribus ita corruptum acceperant , vt quum pugnaconferi cocpiTet,
tune ad Vnnos ex copofito trsfugeret,laborantibusq} Romanis & Gothis ter-
go inftaret,huic periculo prius profpiciendum eTe cenfuerunt.Remdiflimula-
runt,nec acerbius quicquam in Singibcrimftatuerunt, ne Alanos iniquo tem
pore loco fibi alie^rentjVirefque hoftium augerent.Singiberis municipium
Tolofae fnitimum , nc qua proditione ab Vnnis caperetur , claufa extra porta,
adadis obicibus obftruxcrunt, quin&ftationes adhibitac,ne quis exhoftibus
ingredi poflet. Singiberim in media acie inter auxilia collocart, ne quid con
tra moliri poflet. Theodoricus cum Thorifmdo filio finiftrum comu,ne cum 5a
Oftrogothis fui fanguinis congredividerentur,optarunt.Dextrum vero Ecius
cu Romanis , Burgundionibus,& Meronco Francorum rege tenuerc. nter in
feras acies in medio tumulus erat, pari vtrinq, fpacio remotus, Sc vtrifque per- .
quam commodusrnam quicunque tumulum occuparet , quum haud facile
inde amoueri poiTet,vidoria tutiusfperarepoterat.Atila,qui prius acies inftru-
xit, inter medias legiones ita difleruit: Venir tandem,quod femper commili-
tones optauimus, vt anguftiarum Romanas copias redigeremus,vbi aut tur
pern deditioneinfacere,autfi quid auii fuerint,veftra manu occumbcrecoge-
rentur.InextremamNarbonenfis Galliasoram fe receperuntjdumvos fugiunt,
&c Gallos veftris armis vindicare nequeunt,vnde fe facile expedir non licet: 40.
hincmare Gallicum,montesque prohibent:hinc veftra agmina ac Ilumina cir-
cumueniunt , pedemque referre minime patiuntur . Ad extremares Romana:
redada: funt , qu il nunc virtute veftra proterentur , neque vos vitra pugnare
opus erit,neque illa: amplius refurgere poterunt.Nam omnes in hoc praclio vi
res coegere , quibus abfumptis , nil reliquum eft ,quodorbis Imperium nobis.
impediat.Ne id quidem fpe ancipitiexpedandum,quando rerum omnium vi-,
ciffitudinem efle , cunda numinaiubent. Neque in rebus humanis firmum&:
pcrpetuum quicquam,fed momentnea fluxa omnia,nil ea, qu vis &C arma
confirmant. SatpopulusRomanus impcrauit,fat vniuerfos orbis populos ludi
brio habuit,fathumanarum gentium ceruicibus infultauit.Quem nifi Scythia, e$
fcundiflima gentium officinareprefliflet.adhucmifellus orbis mperioiahac
tyrannide teneretur. A folis exortu Parthi,noftra gencrofa propago, primi eo-
rum furorem Se audaciam coercuerunt: ab aquilone Daci,Getx,Sarmata:queT
Se noftri nuperrim Gothi: ab occafu,Cimbri ac Galli; meridie olim Cartha-
ginenfes , &c cognati nobis Vandali ,Vnni nunc,& progenitores noftri maiori-
bus
 DECADIS. LIBER IIII. f
bus rem viribus adortLOmnes fer prouincias populi Romani, Danubii accol
nobis dare cperunt.Nos autem Parmoniis Myfias, Thraciam> Macedonian^
Achaiam,ac Illyricum adiecimus,cu&adifcurfaimus , armisq; occupauimuSi
Item Germanos, Noricos,Vindelicos, Rhcetos & Sueuos, ditioni noitrx con-
iunximus. Galliasnoftris copiis ita peflundatas reddidimus^ vt vicatim quid
Coppidatimincendiiac ruina; monumenta feccrims Soltahum Hifpanias
anhclantem, in Mauritaniam reiecimus. Proinde quid fupereft,fortiflirm viri
hifi vtnouiifimum nunc Romanorum cxercitumad mtentum crdamus : SC
Viigothas,qui ab Oftrogotharum nolrorum cognatioc perfide defecerunt,
o non immerit vlcifcamur.Cum Romanis miferrimi coniurarunt,quorumiam
fer imperiumextihxcrant fuo fanguine defecerunt , vt cum dominis con-
iurarent, eisque demum^ vt olim arttea feruircnt. depcrditam ftlticiam ,
feruilemperfidiam.Quos fi aequo Marte vicerimus , ex hacnunc hora Vifigo-
tharum imperium > in perpetuam Oftrogotharum feruitutem cum ipfis aife-
rendos praedico , iubeo & addico, vtdemum feruiant,qui imperare nefciuere.
Venit igitur illadies,qu laboribus expeditioriibusque veftris finem mponet*
neque cum liberis & vxoribus amplius peregrinari oportebit.In opulentiffima
&mollifima Italia requiefcemus , Se Capitolina arce vniuerio imperio pro-
ipiciemus.Mars pater tandem noftri miferatus:in cuius manu quum fint cun
to trum iura regrtorum, nobis , vtvobis omnibus exploratumeftifuumenfem,
mirifictribuit,vtvobifcumomnib.terrarumpopulisimperaremus.Dexterri-
mus tarnen ille pater, Scythicaque gentis Deus pra:potens,adnouilIimum Ro
manos cum Gothis cnatum redegit, partim vt vno tantm praelio omnia vin
ceremus, partim vt in tanto hoftium apparatu * Scytharum (cfe vires periclita-
xentur , eorumq) virtus clarior feret. Me fi folita virtute ac fide profequimini,
iamiam vi&oriam vobis partam exiftimate.Cumhis vobis pugnandu cft, quos
iepe viciftis. Romanos Dada, Germania, Pannoniis,Myfiis,Noricis&IUy-
rico eieciftis . Vifigothas fedibs propriis expuliftis. Non cum nouo hofte,fed
cum plagiario fem nobis hodie res eft inuiftiifimi viri : quibus fuperatis,
30 mox inermes,Romanuni SC tots rbis Imperium obibitis. Neque vos grega-
riorum numerus plane deterreat,quado feruos,calones,lixas, & agrefte quod-
que viliffimum genus hominum,in legionum fupplementa fumpferunt. Vete-
rani vos eftis,& laboribus militaribus aTueti,neque veram dimicandi artem i-
gnoratiSi Accedit Continuatavictoriajqux ita hoftim nimos confternauit,vt
ne vultm quidem Scy thicum Videre , nedm congredi cominus audeat.Haec
Vieris miera eft data conditio , vt feriii animo ffe ti , facile obuerfari neque-
ant. Contra vi&oribus plus asquo femperattollitur animus. Quare quum fub
meridic fignum pugna; dabitur, Scythica virtute pugnare^ commilitoes inui-
tiffimi. Romana fuperbiam contundite, veftris armis coll gentium feruili
4.0 iuga recidite.Subactum orbem,inlibertatemaTerite. Irtcumbite gloria; 8c im-
moftalitatij Scythicx virtutis immemores. nter pgnandm fxpe vobif.
cum reptate, Vxoresliberosq) veftros in veftris dxtriseffc fitos. Quodfiqua
rati iriquitate nimos remiferitis , cogitate quando nulluS fugas relictus eft lo
cus,vos cum liberis Sc vxribus ad vnu omnes efle interituros,proinde forti a-
nimo pugnate.Etquand irthc noifimo pnelij totis oirbis Vnnis propofi-
tuffl cft Iniperijvfitata virtute,totisqj viribus omnino certate,ac vincit.Ecius
contra fos hoftatur,3 incendit, ne Romana dignitate dgnrent: antiquo
rum magrtanimitat&fortitudinemimitentur j immirtentem Romanas reipu-
blicac eruitteni , item excidim publicum anim penfitent. Scytharum im-
f irianiftem memoria repetantjquibus mos eft^non folm mortaliu cdem non
borririari, immo humartu fitife fanguinem:fed ne parerttibus quidem parec-
j-c, quos fertefeentes frftillatimqj diffeets auidiifim deuofarent:item hofpi-
tali fanguine litare, irtfantium r ferro difeindere, cadaucribs hofti famem
cxpIere.Si terga turpiffim verffirtf, contra impcrij Rmani maieftatem, non
his modo fat crudelifima imminerc casfosqi vifcerationes Vnnoru opparas
66 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
ee futuros: verumetiam quod eft longe miferius,libcros, vxores, cum fortu-
nis omnibus in feram feruitutem raptum iri , &c qusecunqs Scythica libido iuf-
fent,perpeimros. Quinetiam firmiflima tenendum effe memoria, quae & quot
malaab Vnnis acceperint:quantam ftragem ad Potctianam vrbem,decem mi-
libus paiTuum Buda remotam, per Thetricum& Macrinum fubiuerint, quot
prouincias Imperij Romani igniferroqj vaftarint:Macedoni,terrarum quon
dam dominam^item Graeciam rerum quadoq; potitam:ad haeclllyricum, My-
iam,Thraciam (ne quid dc Pannoniis dixerim)omni unmanitate diripuerint:
quot focios populi Romani, quot Romanos ciues cu ingenuis matronis in ca<-
ptiurcat abegerint.Et nunc banc gentem immanimmam ad humanorumfup-
pliciorum minifteria natam,totius orbis Imperium anhelare, quod facile con-
fequetur,iRomanum deleuerit: quodlefus Chriftus optimusmaximus auer-
cat,&pro diuina benignitate fua,vrbis Roma: Imperium tueatur, vbi facrofan-
fci vicarij fedem elegit. Quid tunc dixerint,fi qua forte ignauia ceiTerint,quum
non modo fe , verum &: in confpeftu parentum filios palis praefigi aut difeindi,
diTc&osqj viderintdeuorari, vxorcsproftitutapudicitiapallm invirorum lu-
dibrium inceftari, omnia igni ferroque mifceri,ad harc, templa cxdibus feeda-
ri , ante Chriftiana fimulachra &C ora deorum vim vbique virginibus inferri
Qoae quidem omnia ipfa morte forent longe miferiora. Prxterea prlium pr-
fens non ita magnum, vtanimis confternentunneque itaparuum,vt afpernen- 19
tur. Se cum Vnnis faepe inMylia^hraciaqjjTheodioimperte pugnalc,fu-
diie fugaTe femper. De magnis homines Cxpe maiora referre oiitos , gen
tem eile inermem,viliGmam,ac numero tantin cfidentem, eque Romano
moretutiIimaarmaferre,pugnareq5.SaepeRomanamlegionemvigiutihomi-
num milia,non modo fudife, fed cecidife ad interitum.Deinde Roman vir-
tutis, acceptarum iniuriarum,& maieftatis Imperij Romani , itemhberationis
gentium,acimpendentiummalorum,&excidij totius orbis,quum ignum pu
gnas dabitur,reminifci oportet,Ecij fortuna: confidere, qui cum Vnnis femper
gloriole pugnaueritjfortifimo animo omnes congredijhoftesq; protererehor-
t.intur,vidori in manu eTe,i Romana virtute certarint.Exhaufta hoftium ef- 30
fe caftra,atque ideo inducas Atilam inftantifime petiife : illam autem perpe
tuar feruitutis & excidij,aut alterna; libertatis & gloria: fore diem.Nihil aduei
reformidandum , quando numero, viribus &cauis longe potioribus Romani
prxftarentiqui pro aris,focis,orthodoxafidc,pro liberatione gentium , &: ma
ie late populi Romani manus conferere coguntur.Quarum rerum gratia,neq;
m jrtcm expauefcdam,neq; pugnamaccrrimamrecufandam,quumtotcom-
m odorum & gloria: pramia proponantur:qui his nonmoueantur,a necefitate
nimos capere oportere,quum aut pulcherrime omnes vincere,aut turpiffim
moriadigantur:fenufquamlegionibusabfuturum,omniafummaprudentia&;
fortitudine gefturum:& ea demum mente pro repblica dimicaturum,vt vin- 4-
cat: aut iiniquaibi fata fuerint, omnino inter confertiflimoshoftesoppetitu-
rum,nec incruentam Barbaris vidoriamrelicturum. His verbis Romanorum
animi vfqueadeo fucceni,vt nihil victoria & propugnatione reipublica: duce-
rent antiquius,nihil gloriofa morte pra:ftantius reputarent. Multos religio ex-
citabat,indignitasalios,partem maximamneceRtudo, canteros dignitas Impe-
rij Romani,quam ic perditum iri xgernm ferebant. Gothi in altero cornu,
Theodorico hortabantur, eque Gothica lingua minus incendebantur. Ait
vbi duces vtrinque conftitere , potiores quifque parteis in congreTu expeta-
bat. Atilafub meridie, pugna: ignum dariiubet,vt fi forte Vnni ceferint, im
minente nocte tutius fugiant, in falutaremque locum fe recipiant. Dato igno f<>
ita concurritur , & animis vfque adeo infeilis , vt cornua farpe pariter vtrinque
contigerint. Pradium pro gentium numero &immanitate maximum atrocifl-
mumque conferitur,praeterea ic anceps & vanum, vt ne ductoribus quidem.
poifet rite referri. Mox vbi cominus pugnari cptum eft, tanta caedes vtrin
que patratur , vt riui fanguinis vndique defluerent , mox continuata ftrage , in
cruoris
 DE CAD IS I. LIBER IUI. t7
cruoris torrentes redadi vfque adeo rapidos,vt cadaueratraherent. Romance
legiones non minus armis,qumordine frta:, inter inermes Barbaras prx
mfimainiuriarum memoria, tanta ferociafxuiebant, vtnullo cruoris protiii-
uio explerentur, contra ne minore quidam fxuitia & immanitate Scythx , qui
Romanum Imperium afFedabant: pari aliquandiu fpe viribus vtrinque pu-
gnatum.Tantus in medio cadaueribus inlongum excreuit aceruus,inperpe-
tuifpeciem aggeris, vtvixfe vtrinque obtuerentur,miferabilem eosmurum
dirimere reputantes , quem mox certatim vtrique confccndere nicebantur,vt
dealtiore loco pugnarent. Sedquum Ecius &: Gothi obftinatis aliquanto in-
o ftatent,rati de fummareipublicx eo die decerni, Gepidasq; et Oftrogothas a-
liquantulum inclinarunt; vtpote qui Romanis necarmis,nec numero pares fe
putabant. Atila laborantes tocios confpicatus,aceito validilTimo Vnnorum a-
emmc extemplo fuecurrit, fuosallato ubidio firmar, acerrimum atroxqj prx-
Uumin cornibus redintegratur, muiros credit, quos intelligit terga verfuros.
Dum victoria pariter vtrinque fperatur,Thorifmundus tumulumin medio
/anremcum Romanis cohortibus occupt: quem vbi forriflimo Romanorum
Gothorumq} prxidio fane muniuerat , pugnam mox acriorcm inftaurat.Ro-
manitut dimicant,quialoco edito facile deiici non potcrant,Vnni contra de-
iicere defperant , quando inftanti Ecio &C Theodorico , in xquo folo amplius
xgre reiftcbant , fub vefperum tandem terga dare coadi , palantes effundun-
tur.Romani cum Gothis tergo inftare,cdere cadentes,fugientes celerius in-
fequi.Theodoricumcumequitatufuoardentiusinfequentem,magisfuorum
preiTura , quam hoftium ferro occubuhTc dicunt. Iordanis equo depulfum,
dum milites exhortans vfquequaque difeurreret , pedibus concul-
canun,vitam matura fenedute clauiTe refert. Aliqui Andagis Oftrogothx te
lo confoTum,arufpicumprxfagia confrmafl*ereferunt,quamuis Ecium mori-
turum Atila reputabat. Vigothx relictis Alanis, Vnnos tanto mpetu aggredi-
untur, vt parum abfuerit, quin Atilam intericerent, fed ille fenim in caftra fe
recipere cogitabat , prxlium cum ingenti ftrage ad ferum vfque continuatunu
30 Vidores Gothi cum Romanis, obfeurx noctis interuentu remoran , quum re-
ceptui canerent,pedreferunt,&:itapradium node diremptum. Atila ma
gna clade fufus , intra carrorum fepta fe recepit , eaqj feutatis in valli munitiii-
mifpeciem circumfepfit, quod tempeftate quoq; noftra Vngari faditant: item
fagittarios imponit, vtfort circumutus ab hohbus, dum inftruitur incaftris
acies,& educitur,eos facile propulfare queat. Defperata fer falutc,dum vere-
tur, ne viuus in hoftium poteftatem adducatur , aut mortuus fepultura carear,
ftrueminrogi fpeciem in mediis caftris iumentorumclitelliscongeriiubet,
familiaribusq; mandatai quid adueri acciderit,eum continuo interficiant,im
pofitum cliteHarum pyrx fubiedo mox igni comburant, ne Romani trium-
40 phum regio corpore honeftare videantur. Pleriq; feribunt , Thorifmundum,
quamuis fera node , Atilam tarnen in caftra vfq; fequutum : ad carrorum fepta
fortiter dimicaiTe,accepto in capite graui vulnere,equoexcuflum, fuisqj rcla-
tum.Ecium nimia nodis obfcuritate deterritu,ne inter hoftes vagaretur , prx
lium diremifle, in caftraqj relatum feutator circunfeptu ,infomnemeamno-
ctem exegifle. Ea noxeum magna trepidatione ab Vnnis ada,nam admodum
reformidabant,ne vi caftra ab hoftibus caperentur: quamuis diei laborib. cun*
dorum corpora confedafuerant,quifq; tarnen armatus fuis ftationibus perui-
gilftare,exploratorescircumuagari,exedidoarmis, tympanistibiis^fonitare,
clau incurfionem interminari , multa ex arte facer , quibus deterritos hoftes
S caftrorum obfidione dehortarentur, ne prx annonx inopia, ibi fine armis fa
me tantm conficertur.Romani cum Gothis,comperto Theodorici regis in-
reritu, fumma lxtitia plaufuq; ingentis vidorix, in grauiflmam deiedi trifti->
tiam non tantum gaudij , quantum doloris repente conceperant, irifomnes in
caftris noctem exigunt , plandu & vociferatu omnia comptent. Infequend
die Thoriimundus cum magno agmine , campos prima diei hora pcrluftrat:
f iiij
 6* ANT. BONFINII RER. V N G A R.
patrem inter confertiifimos hftes iacentcm inuenic , inuentumqj redintegra*
to luctu, fubcollannbus militibus in caftra refert. Dcem Romanum , legatos
Augutales,primipilos,acomnes legionum auxiliorumque prarfedos profuiis
lachrymis obtefttur,fecum arma capint, paternam ( vt par eft) mortem vlci-
fcantur, ac reliquias hoftiumomnino deleant. Theodorici manes tales fibi in
feras poftulare,neque fas efle Tholofam redire, nili patri pientiffimo prius ita
parentauerit,ne paterno regno cenfeaturindignus. Eciuniplerique ferunt, A-
tilam cum reliquo exercitu,fi voluiflet,ad vltimum potifle interitum redige-
re:fed veritum,extindo Vnnorum exercitu,ne mutatis animis,Vifigoth2E cum
Romanis iterum pro Imperio certare cogerentur.Neque immemorenijfe Vn-
norum ope imperatori Oracciamrecuperaflemeque infciurn,eneruatas Vnno-
rum vires, pradcrtim quum pugnandi peritiacareant,fibiamplius nocere non
pofle,ne Gthorum audaciam ageret j Scytharum reliquias deleri non permi
it.Thorifmundum paterna: mortis vindidam anhelante , pluribus conflatr,
a earn praeterire nefarium arbitratur : fed quum bencuolentia cum patre diu
inftituta,& cum filio inftarata,ex corde confulere iubeat,iuuenem admonet,
eile ei germanum fratrem, regnandi cupidiffimum, ac aerate iam animoqs pra>
ftantem magnopere verendum , ne dum primigenius ipfe in vlcifcendo patre
curtdetur,ille regnum occuper , eumqs legitima dignitate defraudet. Proinde
fibi videri,fua: prius is confulat vtilitati,regnum iibi debitum accipiat,fi id con-
temnat,& pugnare pergat,haud parumaddubitandum eTe, quando non eun-
dem quotidie feruat belli fortuna tenorem, ne ab hofte fuperetur, fuperatusqjj
aut viribus imminutus,vfurpatum fratre imperium recipere nequeat. Itaque
praeproper feftinand,regnum obear,ne fratre prameniatur. Thoriunundus
Ecij coniilium approbat , ratus paterna quad haeC omnia charitate Joquumm,
paternum corpus Tholofam refert, cui funus pro dignitate celebratum, ludiqj
fnebres tribus diebus inhonorem editi. Patrem prfentc Ecio , caeterisqj po-
pulis,pro condone laudauit: & hace verba fecTedicitur , Patername fortuna
docuit,fortiffimiprincipes,nihil in rebus humanis inueniri pone, quod fito-
mni ex parte beam : atq; fi altius fentire velimus,nil prater dolorem, loilicitu- 5a'
dinem & miferiam in hac laboriofa vita coniiftere: & quo magis dignitate,ita-
tu,viribusqj pollemus,eo impenfiorem in nos fortunam dominatum exercere.
Prapoftera ( mihi crdite ) nomina fecimus,& dum maiorem anhelando pote-
ftatem.nobis ipfi fapere videmur, eo magis profedo defipimus. Nam humiles
&c imbecilles,quos miferos ducimus, nobis cert longe fehciores habdi funt,
ne tot quidem labores obeunt,neqe tammordacifollicitudine,&ardenti cu-
piditate afficiuntur,ncque tot doloribusexcruciantur,neq; tt & tanta pericu-
lafubeunt, neq; totmala formidre coguntur,fi mortem mmintem aduerte-
rint , non fecus ac miferiarum omnium aflertricem non metuunt,non expaue-
fcuntjfed expedant,inUocant,&: implorant. Contr,nosmollis&:delicatiuse- 4
ducati,nil morte miferis ducimus, ctirtuatam lattitiam & fortunas dexterita-
tem ppetimus,in qua enutriti,mala inopinamoleftius toleramus:& quandoq;
vfque adeo infolefcimus , vt nulla nobis incomoda acciderepoTe arbitremur,
veluti peculiares fortuna; lij. O miferm mortalium coditionem,ac re-
gum vel prxcipu longe mferiorem. Sperabam,pater optime , te triumphan-
tem hodie cum cio collega Tholofam adituru, catenatosqj reges longa pom
pa ordine perdudurm. Nunc autem pro triumph(nefcio quafatiiniqui-
tate ) ne qua folita laetitia exhilaremur, flbiles tibi cogor exequias comparare:
tuq5 milites pro triumphah plaufu, fauftisq5cclamationibus, miferabiles adi-
guntufedere vlulatus. Necaliqisdefuitdoloris impatiens, qui adado pedo- f&
ri pugionc,ne fideliore tibi in bello focietaterrt, qam in morte comitatum af-
ferret,tecum d inferos defedere recufarit. Ecij prdentia,&fortitudinetua,
pater optime,vicimus: eque vllum vidorix mae frudm legis. Nos cu Ecio &
morte & feruitute liberaftimos contr,te tud fato liberare nequiuimis: omnes
legiones , qua: te nunc miferrim lugent , &in conpedu tuo gloriari &: cxul
tare
 DE CAD IS I LIBER Hit . <9
taexupieoant-.an te,an vidoriacarcrc malinr,adhuc pientiflimc hxitant. Vi-
oriam,amiflo duce,fortiti,qunam modo vidona potiri fine vidore poteri-
mus ? Me miferum, cui veluti in confpedu tuo acerrim pugnare,ita coram te
parta victoria glorian non licet. Ne fclicem quidcm Ecium,verm reipublic
aflertor dicere poflumus; cui prar innata modeha,amifb collega,iure triunv*
phare non placuit. iniquaminfidiofamqj fortunam, quippe qua:pientiifimo
parenti tantopcre arriiifti:& nunc auerfa no tantum per tot annos commodo-
ram attulifti , quantum paruo nobis momento abftuhti, patrem regio Gothc-
ram genere donafti,exmliti adlmperij fahgium,omnium gcrdarum rerum
gloria fortunafti : praxlaram conciliata tecum natura fobolem prbuiftbCum
Romanis imperare voluili, &c in Gallia vel maxime Narboncni , qua: cauens
terrarum regionibus , & cli bcnignitatc , ciuilium prxftantia morum , iure
debet ameferri. In rebus bellicis,cSin arquiffimapopulorumgubcrnatione ira
fonunarumreddidifti,vt cum praftantiiimo quoque Gothorum rege(quod
id benigno ab omnibus animo accipi velim ) mrito conferri pollt , quantam
Cachis gloriam pater attuleris,nemo ignorat,& quanti momenti fuens,tui -
cieras&amicitia, cunds potentatibus ambitioius expetita plane teftatun
Immanes te Vnni quotidianis Uteris & largitionibus vexabant : Vandali, Ala
in, urgundiones &: Germani impenlius expofcebant. Imperij Romani maie-
*o htem,quadam animi genero itate obferuafti. Aiatici & Orientales populi co-
lebant.Oltrogorhas1 ab Vnnis oppreTos,& in feruitutem all'ertos vindicare vo-
luilh,& iam vmdicauerasmiimorsinquaprohibuiflet. Dirum Atilam,qui fe
Dei flagellum appellariedixerat,maiore longe flagcllo afflixifti. Iugum eolio
gentium repulifti: te vn cum Ecio collega tuo,humani generis liberatorem o-
mnes iure legiones appellant.Teiure Gallia: rcgcm,tc iure Gothi patrem pien-
tilmum,te iure Alani ac omnes populi patronum fidiimu, te iure milites Im-
perarorcm clarilimum indulgentillimumq5 ingeminant &c exclamant. Vos au-
tem commilitones,quo poTum ftudio nunc exoro : qua patrem fide, beneuo-
lentia Se virtute profequi curaftis, eadem vno omnes coenfu Thorimundum
o primigenium compledamini : hoc patris in vos pietas, hoc ius hsereditarium,
&: acquitas omnis expofeit. Vos quoque germani fratres,poftquam ita fatorum
feries imperauit, vtpatre pientiflimo careremus,date operam,vtvirtuti & glo
ria: ftudeatis. Nihil agatis dignitate regia alienum : nullas illius manes infe
ras eratiores expedant, quam fuarum virtutum atmulationem , vobisqj non
modo 2equari,fed fuperari quoque xquo animo patiuntur,nequenos aliud ex-
orant,nifi vt concordes quiete gloriofeqj viuamus,& veftigia fu vfquequaqut
fedemur. Ego autem quem leges &genituras iuraiubent , commilitonesqj fa-
lutantji regem efe iulferitis,non vt folus imperem, qufvpbifcumregnare de-
fiderojfed ne praepofter viuamusmeve meo iure defraudan videar,nunquam
4 vobis,neq; officio,neque pietate,neque ftudio,neque beneficentiaaliquafu-
perari facillim patiar. non mihi, fed vobis & Gothis regnare percupio, erte-
rosqj populos ditioninotra:fubicdos,de me vobifc benfperareiubeo.Pro-
nde concordiam in primis pktatemqj colamus,fratres mei:feditiones &iniu-
rias prohibeamus,nosqjadvtilitatempubhcam natos exiftimemus. Quid regia
dignitas poftulet , die noduqj meditemur : paterna gefta , tanquam archetypa
femper ante oculos habeamus : nve nobis alique degenerare patiamur. Ego
vero de me illud habeo polliceri , mi impenfius dignitate ,&comraodo veftro
curaturum , paternumqj officium refarturum , vt quem natu muereqj maio-
rem habetis,euni humanitre , re & comitate minorem eTe intelligatis , eque
c patrem adhuc vobis defuiTe fentiatis. Dmuni quafi lachrymarum pfofluuio
obrurusjoracioni fin impofuit. Secundum Thorifmundi verba,collachryrnan
tes milites conclamant, magnificentilima quaq; cognominatione ingeminate
Theodorici corpus in bafilicaThoIofa: primaria recodunt, veluti ex tetamen-
to mandauerat. Inges filio donatiuum militibus datum,viriumq3 terdena ar
gent! felertia dilributa.Regnumnemine refragante init,raagnape omnium,
7o ANT- BONFINI1 RER. VNGAR.
be expe&ationc, Ecius elmcxercitum dimittit,quando auxiliares copia: , prai
nimia multitudinehabita mifidne recedere feftinabant. In eo prxlio centum
&fexagintaquirtqe vtiriqe horainum milia plerique cfa fcripferemonnul-
li , centum &c quinquaginta mili deiderata prodidere. Atila quemmaximus
iamdudum mets inceiferat, S de cfcifcend fibi morte cogitarat, poftquam
Koftes nefeire vincere intellexit, fum ac militum nimos confirmauit , in ca-
ftris die no&uqj tubis ac tympanis intonabt,vt vi&oriam fibi partam oftende
ret. Inhoram caftris erupturum fe minbatur : varia metUm arte dilfmulabat,
inclufus ac victus,virores afiduo territans. MetU deinde ingenti liberatus , in
Tungros &: Trecacenfes caftra mouit,vniuerfam prius regionCm cxdc, rapia lo
ncendioquefoedauit, vtcaeforuminiurias vlcifcetetur^phis folito fasuirevifus
cft. Quiimin Pannonias redire ftatuiTet,vt in minutis legionibuS fupplemen-
turn faccret,quacunque iter feccrat* perpetua incendij Se ruinae monumta re-
liquit. Maiorcm quam antea conceperat animum,quando ab hoftibus,n ii-
nus quidem fe vit,quam vi&orem reformidari intelligeret. Barbara nimiura
audacia mfolefcit, in Italiam incipit conertere animum: veritus ne Vifigo-
this^quorum vires iam erat emenfus , Romnum Imperium occuparetur. Per
Galiias igitur retro iter faciens,igni ac ferro omnia mifcct,non modo fexui ni
hil concefit Se xtati , fed ne vllis quidem aris ipfe ppercit. Tertia pars exerci-
tusyquae fuperatis Pyrenxis montibus LufitaniaSoltanumeieccrat, adipium io
redire non aufa,quum tanto prxlio no adfuiTet, clementiorem hoftm, quam
fuum Imperator inuenit. Tanquam ab eo cum ignominia dimifla* adEcium
&Thorifmundumconfugit , fedesq, in campis Catalonicis impetrauit. Ecius
patricius cum Romanis copiis in prouinciam rediit.Thorifmundusrerumpo-
titus, paterno inftitto regiam Tholofxfedem elegit, quando vetuftifimam
opulentiTimamq, vrbem illam efe nouerat, & amplificando conferuandoque
imperio nimis idoneam. Nam inter HifpaniasGauiasqpofita, vtrinque facile
propagatimperium,&: mari terrque multa moliri poteft. Ad anguftifimum
nanque terrae limitem fita eft, hoc eft Ifthnium, qui tribus ftadiorttm milibus
Narbonfi pelago fubmouet Oceanum.Si Pofidonio fidem adhibebriu^Te- 5^
tofagm vrbs quondam fuit, quos in expeditionis focietatem aduerfus De-
phos venifle memort. Quinetiam thcfaurosapud eos ScipioneTholofx rc-
pertos,ex oraculi donatiis efe aiunt: fed his ex domefticis non paru m fortu-
nisadiecife tradidere , qurbus confecratis iratumfibi numen reconciharent.
AtqeScipionem eas attigifle aufum,multis cafibus fuiffeiactatutr^patrieic-
tum in exilio paru honeft irtferiific, perinde acfacrilcgio pollutunu laquo-
que bonafiliis ex teftaniertto legata,inter obfcrta feorta abfumpta fuifle,tur
pem denique mortem (vt Timagenes auctor eft) eos obiifc.Pofidonius veri-
fimiliora refert,repertas Tholox pecunias , quindecim milium circiter talen-
tm fuiiTe , easqj partim in tempi penetralibus , partim in confecratis lacubus 4<>
fuifle reconditas,qux millos apparatus haberent, urum& argertturt inelabo-
ratum Se rude fuit. Templm Delphicum tempore exinanitum fuTe , tali-
bus ornamentis Phoceniibus ant fpoiatum , quo Sacrum bellum commif-
fum eft,& fi quid relictufri fuerat , in multosfuiiTe diftributum. Ne inclumes
quidem domum remeafle credendum eft , qui tant miferabiliter digrefli fue-
rant,& poftquam Delphis difceilre,in diueffa difperfi,ac fa&a fe ditione dif-
cordes abiere. Quare quu regio exuberef auro , Se induftrij homines tenuent
vram agant, Ga lia paffim thefauros habuifle, in tutisqs lacubus aurum Se ar-
gerttum dimifiilbjRmanos loCorum potitos publice veriundedifelacs,cm-
ptores plerofque fabreradeas eX argento molas inuenifle. Erat etiam quondM fd
Tholofat templum fanftifatis eximi,quod finitimi peculiari quadam venera-
tione colebant,&: ex collata quotannis pecunia mltis muneribus abundaba^
quae nemo tangereadebat.Quare Thorifmundus vrbem vetuftate acreligio-
ne venerandam nimis amauit,regniquc federn ex paterno (vi diximus)inftitu-
to conftituit. Sed ad Atilam redcamus , qui dum Eannonias fupplementi gra
tia rc--
 D EC AD IS I. LIBER II It 71
tiarcpetere contendit,quccunq> fupcrfuerant,lat populatur,&: diruitjnuUm
lonx genus antiquius exiftimans , qum ruina: incendij monumenta. Sed
lud in tarn diro principe mirum fuit , pcrqum facile fanctis faepe viris fuifle
vidum. Quum Trecacenfes petercr , 6c quidem animo vt luo more diripe-
rec,Lupus V rbis pontifex maximus,vir plane fantiilimus,vbi feros hoftes ap-
propinquare nouit , aceito frequenti collegio facerdotum , pontificio habitu
inibructus, Atila: obuiusoccurrit.Moxcjjintrepidus, Tunc(inquit)is es, qui vr-
beseruis, gentesqj proteris? Ego fum(inquit Atila) rex Vnnor,&: Hagellu Dei. r
dbaec Lupus, Felix &fauft Domini & Dei mei flagellu adueniat , &patefa-
0 is mox portis, eu magno plaulu reg admifit. Cuius Atila humanitate vitus,
per mediam vrbem exerenum tanta modeftia duxit, vt ne pullum quidem gai-
linaceumlcferitjhaud aliter ac li diuino cuncli numine obftri&i forent, aliqui
ante corifenum prarlium id accidiie memorant. Verum Lupus ifte , omnium
iudxio vir lanclrillimus ea anate eft habitus,Leucorum familia: decus, Pignio-
lamHt/orij Arelaceniis epilcopi iororem, coniugem duxit, feptimo coniugij
anno, vtriufque confenfu de ianto diuorcio deeveuerunt, vt artbus fe in diui-
na charitate vincirent. Ab Honorato Lyrineni antihte facris initiatus, exa&o
anno in Trecacenfem vrbem rcdiit,vniuerfum patrimonium Chrifti pauperi-
bus erogauir. Pro explorara fan&itate, inuitus pontificatu mximo donatus,
to collegia facerdotum continentiflm gubernauit. Poft biennium , fanta' per-
egrinationis amorc percitus , cum Germano viro quidem Deo gratiffimo in
Britanniamproficifcitur,vbi miracula multaedidit , variosque populos ad or-
thodoxamreligionemconuertit. Poil: reditum(vt paulo fupr dictum eft) cum
vniuerfa GalliaVnnorumagniinibusdiriperetur,ciuitatem fuam in patenti
planicie tam, eque armis, neque meenibusmunitam diuina ope propgna
me. Paralyticam in diuino verbo mulierem curauit,libcrauitpue!lam a dx~
monio grauirer agitatam , multos diueris languoribus alinait. Incdia& au-
iteritirte vita: corpus acit , nunquam in ledo recubuit , fupra tabulam fubic-
ctocapiti faxo dormiuit. Vnica duntaxat toga contentus , interiore femper cu
to nica graui cilicio vtebatur. Vt ab ardcntiilima ccupifcentia iuuentutis cor
pus arceret , biduano femper ieiunio id afflixit, nullo vnqu ientaculo refocil-
latus,diuinis pro cibo rhythmis vefci folitus.Somni parcillimus,in diuina fem
per orarione verfabatur.Demum quinquagefimofecundo fui pontificatus an
no in Domino obdormiuit & inter deos relatus eft.Sed dc Lupohadtenus.Ne
de Germano quidem fine mximo feelcre iilendum , quando Atila: tempori-
bus clarui t & vita: fanctimonia prxftantiifimus apud omncs eft habitus. Nec-
nc n& opera-'preciumreputamus, hiftoriam Scythicam fanctorum patrum ge-
ltis quandoque condire. Hune facri annales aufterae vfque adeo vita; fuiiTe re-
runt, vt vbi a beato Amatore facris inuitus initiatus eft , mox animo mutato,&:
40 erogato in miferos patrimonio vxorem pro fororehabuerit. Ad nouiiimum
vfque diem frumentarium panem,vinum,oleum,legumen carnes ibi inter-
dixit,quinetiam be fal,nc quo gulam condimento fufeitaret. Pranfuro mos fu
it pra'libare cinerem, moxqj panem eile hordeaceu,excuflum quidem &: aqua
remollitum,item cucullo fimpliciqj tunica& interiore cilicio vti,hc eadeni -
ftate&hyeme iuxt ferre, fupra dolatas trabes fuperinieto ciere dormire.cl
acerbilfima vitani pnitentia ducere , omnibus gratuito hofpitium exhibuiiTe,
hofpitibus in humilitatis exemplum pedes lauare folitum. Quum Britanni ad
Gallorum epifeopos legatos miiTent , qui omnes fenim populos Pelagians
ha:ref paifim infe&um iri fignificarent , in frequentiifima facrorum viror fy-
jo nododecretu eft,vtGermanus &Lupus,velutipotiffima Gal!orlumina,extir
pandar labis mandata fufeiperent. In peregrinatione ilia Genouepham virgi-
, quam fanctimmfuturam efe prxdixerat, facris initiauit,multa cum Lu
po niiracula edidit.Saxones, qui Gallos graufimo bello infeftabant,fola diui-
ni nominis acclamatione fugauir. Diftufam per Britannos hcreim extirpauir,
in quaexpeditione Seucr Treuerenfem epifcop,colleg ibi delegit. Qu,uni
 7% ANT, N F I N 1 1 RER. VNGAR.
ad Tornodurum veniiTet , cuiufdam difcipuli , qui Britannia eumfequutus
fuerat, icpulchrum inuenit , quem cum eo tmulo euocaflet, rogafletq5,an ne
vltcris ecum militare vellet: refpondit,fat ubi efle militatum,feq; cumulatif-
iimis militia: promus perfrui,proinde orare,fe miflione donarct.Quiefce(Ger-
manus inquit) acvale. Atille depofitomoxcapite,in Domino obdormiuit.
Quum in Britannia publice prxdicaret , varfaniente frigore , cum difcipulisin
regiam confugit,gratum ibi hofpitium imploraturus. Qupd cum per interpre-
rm rege impio denegatum, impetrare nequiuiftet* fub dioqj inalgentiflima
regione pernoctare cogeretur, ecce fubulcus regius aduenit , venerabilem vi-
rumcum facra mami confpicatus , eorumq; miferatusalgorem,adtugurium io
inuitat. Quo quum pater illediuertiilet,fubulcus vxore monetae iubet, vtvni-
cum,quemhaberet,vitulumfaginatumvirofandiffimoapponeret. Quodvbi
factum eft, pro explorara ruftici fide, Germanus poil cnam mulierem iuber,
vituli ofla legere, ledque pelle inuoluta,ante bouem in prazfepio reconde-
re.Mulier poftquam imperara fecit,poftef die redintegram vituluni , fnum
cum matre comperit edentem:quod quidem ingens profed miraculurtjtan-
tum viro tribuit udoritatis , vt pro deo adhuc viuens haberetur. Germnus
autem ad regem reuerfus , eum regno decedere , melioriq; id dimitiere iubet,
hxitantem&cundantem virum, eque in facrofandumpatremmoliriquic-
quam audentem, manu depulit : Decede ( inquit) nee poteftate regiapoft hac zo
amphus abutarc. Rex clcftcm in prsefulc auctoritatem reform idans , cum v-
xore liberisq; fpedante populo deceflit. At ei Germanus accitmoxfubulcum
cum coniugc ufFecit: & ex ca deinde tempcftate, fubulca gente funt ibi crea-
ti reges. Quum Britannia rediret, per Auguftodununiqj iter faceret,ad Calli-
ani pontificis tumulum, Scythia oriundi , non fine magna turba peruenit,cun-
dis audierttibus, tmulo quidiiam ageret , & quomodo CcCc habcret,interro-
gauit : Dulci quiete (inquit)perfruor , & expedo Redemptoris aduentum. Ad
quem Germanus , Quiefce igitur perlongum in Chrifto tempus, & pro falute .
noftra diligentiiis intercede, vt beatiflmaerehrredionis gaudia aflequi mere-
amur,&: vflei.Relatus in Galliam,&iterfaciens, nudum ecce imminente node 3o
viatorem afpicit , miferatus hominis miferiam , ne miferum quidem comitem
afpernatur.Quum imulindiuerforio quieuiflent,afellum, quo Germanusfe-
rebatur,ille fubtraxitrillucefcente die furtum patratuminueniuntdifcipuli,pa-'
tri condolent,qud pedibus iter facer cogeretur.Nondum tnamilia pafluum
cum fociis ille confecerat,quumdifcipulis vnus,Germanumquandam vul-
tubetitiamprodereintelligit,patremhilaritatis cauamrogat.At ille quum pe-
dem omnes aliquatu'um iftere imperaflet, cccc latro clamitans,feftinato gra-
du,fubtradumiumentum refert. Patremad pedes prouolutus,exoratfurti ve-
niam & impunitatem, dum facinus profitetur, fe tota node irretitum fu-
ifle aiTeruit, eque ququam pfogredi potuiTe, nii qua ad reddendum iumen 40
tum pateret iter. Cui Germanus paterille fandifimus , Si hefterna (inquit) die
tibinudo togulam dediflem,ne furandi quidem te necelitas inceflllet:&:exu-
ta niox togul, accipe quod dceft , redde quod noftrum eft. Tum profeTofem
igitur criminis reipifcentem, non modo venia, fed premio quoque & bene-
didione dignum cenfuit. Paucis pft diebus pauperibus circumuentus,qu
elecmofynam impenhus exoraretur, diaconum difpenfatorem fuum,quodcu-
que pecuniarum cft,in eos erogare iubet. At illi nummoruminopiam caufan-
ti, Pauperes(inquit)fuos pafeit Dcus,tu vero quodhabes,paupenbus diftribu-
ito. Diaconus veluti prudens ex integro mandata non peregit , tribus aureis
duos erogauit.vt futur profpiceret neceitati.Paulo pft quidam quits ad- jo
uentant,ducentos pontifici nutrimos dono dant,& addiacortm mox cornier-
fus, Accipe (inquit) qux traduntur, & recognofee, te fraudem fecifle pauperi
bus, quando i quicquid tibi erat , inopibus erogaftes, remurterator nofter tre-
centos hodie reddidiTet. Proinde contremuit ille .confpicatus clandeftinam
fui cu Ipam,virum fandiffimum latere nequiuiTe. Quum in Itajiamcontende-
ret,al-
 D A D I S I. LI E R V. 73
ret,alpesq;fuperaret,fenem claudum, quem torrentem trunfire nonpofle pro-
fpexerat , propriis humeris pr$ nimia .humilicatc &charitate traiccit. Quum
Rauennam venifl*et,Placidia,qu cum Valcntmiano filio imperabat,honori-
fic cxcipitun&quumab eadclicatillimi cibi in argntea patina,ine carnis in-
termixtione mitterentur , cibos inter difcipulos diftribuit , patinam in paupc-
rum commodumerogauit. Pro regio muere , panem hordeaceumin patella
lignearemifit. At ilia vtrunque cum mximo plaulu accipiens,patellamauro
cxornauit,& panem ad varios languorum vfus referuauit. Quum Raucnse mo-
ram traheret,vita defundum in lucem reuocauit. A Placidia ad conuiuiumin-
io uittus , fohto iumento vir fenio, inedia.vigiliisq} confedus, in regiam delatus
eft. Inter cpulasclandeftinus rumor aduenit,arelluraimprouifamorteeirccor-
reptum: foluto conuiuio , pro afelio pulcherrimum &: manfuetumequum ad-
duci regina iubet. Germanus equum renuit^&: alell ilium afferri petit, vt eo-
dem quo allatus iumento fuerat, referatur. Allt um igitur afelium , humiqj ia-
centem defpiciens,Surge (inquit) Mufcio,&adhofpitium.reuertamur. Adhec
verba, veluti fomno excuius,furrexit afellus: ac ne minore quideni robore,
quam ante, dominum ad hofpitium retulit. Anno Tahitis quadringenteimo 4 J ,
quinquagefimo,epifcopatus vero trigeimo diemobiit. Corpus vtex tcftame-
to legaueratjin patriam relatumiri,dum in Galliam refertur,Vcrcellis ab Eufe-
o bio epifcopo , & Aureliani ab Aniano pontifice religiofilfime excipitur : quo
quidem tempore tres mortuos in vitam reuocafle fcrunt. Non folm in mor-
te,verm etiam in vita inter diuos relatus, C diuini honores exhibiti : quando
fandiflmam vitam duxit,hasrefes extirpauit,&:niiferrimis Vnnorum terripori-
bus,coniilio &precibus Gallis Britannis mirabili adiumento fuit. Nunc ad
Atilam redeamus.

&ERVM VNGARICRVM DEC-

DIS PRIMAE LIBER V.
.' -
Ib&^db -ssJ X Ecij malignitate,qui perfequ endos Vnnos ad internecio-
nem vfque non cenfuit , fcdThorifmundum ad accipicdum
Vifigotharum regnum reuocauit, tantum animorum Atila
conccpit, vt in Pannonias neququam prius redire ftatuerit,
quam vniuerfam Galliam cdibus , incendio & rapinis affli-
fzr%^t xerit. Sed in hoc varias fcriptorum opiniones admiror,quo-
jt ?***% rum aliquiin^ltarum ciuitatum excidia ab Vnnis tunc acce
pta, ante pugnamCatalonicam,nonnullipoft earn accidiile commmorant.
Nosautem eorum ordinem plane fedabimur , qui veriiimihs &: elegantis
ifta fripfere,quoniam praftatioribus verioribus haec ipfa accepifle viden-
4P tur. Quinetiam in tcmporibus quandoq; tanta diflenio , vt fa!fa Cxpe hiftoria,
quam veriTimam bellorum monumentateftantur, prorluscflevideatur. Dira
igimr Vnnorum tmpora quum SeruatiusTungrorum epifcopus diuino quo-
dam fpiri tu prouidiflt , ne Atila: immanitatemcum populo fubire cogeretur,
quando Tungrenfem vrbem , qua: inter Thabulam & Molam amnes in Gallia
Blgica fita eft , Scythico furore vertendam fane profpexerat, epifcopatumin
Traiedum, quod ad Rheni ofti fitum eft,transferre conftituit. Quin etia hoc
ineuitabile fatum fe Romae diuo Petroinfomniis didiciiTe afHrmabat : quod
quum feciiTet , Barbaram rabiem euafit. Eodem fer tempore , quum vniuerfa
Gallia, Arianahxrefi laboraret,qua ina;qualeis fandiilma: Trinitatis perfonas
j ffe credcbatjFilium enim Ptre , Spiritum vero fandum & Ptre &: Filio lon
ge minorem efle dicebat,diuino quodam miraculo plane declarat eft, Deum
in tribus perfonis vnius&xqualiscflcfubftantia:. Nafatenf nanque vrbedi-
uina ope ab Vnnorum obidione liberata , quumpontifexmaximus pro agen-
dis gratiis facra faccret,aequales ecce guttas treis fupcr aram cecidiiTe videt,
ryftallo clariores , qua: quum vn congruiftent, in vnioneni vnicum redadac
g
 74 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
funt , quem quum in gcmmata cruce collocaffent,alix mox gemma: decidiere.
Imagmem fandx crucis prxferebat adorantibus, Sc xgris valetudinem redde-
bat. Quin& fidelium ex hoc religionem augebar,quiapiis clarus , impiis cotra
obfeurus eile videbatur. Atilx igitur furore Nafatenfes idcirco euaiifle ferun-
tur, quia de indiuidua Trinitate red fenferunt. Iifdem quoque temporibus,
vndecim milium virginum peregrinationemfandiffima duce Vrfula,accidifie
perhibent : quarumexpeditio quanto cruentior, tanto felicior fuiffe creditur,
ne tarn noxiis Dei flagellum,quam infontibus martyrium,dirus Atila fuiffe vi-
deatur. Sed res memoratu digniifima , rite rereretur. Vrfulam vnicam Diono-
thi nobiliifimi Britannia: principis filiam fuiffe aiunt,forma,moribus, venufta- r<>
te fandimoniaqj prxftantem. Eodcm tempore Britannorum regem ab ortho-
doxafide alienum,rcgno diuitiisqj pollentem, vnicotantm filio prxditum,ac
virginis probitate &: famafuccertfum,pro gnato inftanthTimc poftulaflei Vrfu-
lxpatr grauiifim hinc follicitudine cccpifle'angi , quod filiam Deo dicatam,
inuito numine, prophano iuueni defponfare cogeretur , fimul etiam & vereri,
ne ex repulfa, tyranni crudelitatem omnino fubiret. Dum in diuerfa diftrahi-
tur animus,veluti confilij impos^ filiam tandem confulit, hae patri fuadet, regi
refpondeatjhac fc Conditione arfinitatcm efle fadurum, fi decern virgines ge-
nere,forma Se xtate deledas,rex fili comits daret,ac Vrfulx,fingulisqj comi-
tibus,qux denx fint,fingillatim mille virgines fubditaret. Item vndenashis tri- t
remes comparatet, quibus triennij fpacio^ donee fponfus Chriftiana religione
initiaretur,ac fidei dogmate inftitiieretur, pro virginitatis dedicatione vti pof-
fent. Quod baud temer diuavirgine fuafum,partim vtdirficultatepropofit
conditionis fe animum regis auerteret,partim vt oecafione ifta couas comi
ts vnfecumDeo dicaret.Rexconditionemaccepit,qucunq; virgo mandat
uit,rit fieri iubet. Filius eius fanditate fuccenfus baptifmum acclrt, puella
fe cum puellari xercitu Romana omnino profedur patri nunciat,vt Chrifti
vicario delidorum veniam,tutelamqj virginitatis aflequatur. Et quando viro-
runi dudu Se propugnatione in longa peregrinatione carere non poteil,viros
ptre fandifmos petit. Vbivirgineas Vrfulx copias propediem peregr pro- V
reduras eiTe,rumor efFunditur, multi ad factum irtufitatumqjfpedaculumvn-
dique cofluxere, in primisep nonnulli Britanhof epifeopi, qui virginum ex-
peditionem fequi cupiebant. Horum princeps Pantalus Bafilienfis epifeopus,
qui eas Romm vfque perduxit, & cum his pariter occumbere voluit. Quine-
tiam Getafina Sicilia: regina , Darix matris Vrfulx Sc Maunfij epifeopi f-
tor,eis uteris admonita,ad facram pariter expeditionem conuehit,qu virum
nada crudelifimum,ac regno pertticiofum , ad iricredibilem manfuctudinem
redegit. Hxc cum Babilla,Iuliana,Vidoria Se Aurea,qUx fu filix fuerant,ad-
uenit. Quin Sc Adrianum filium duxit , qui fororum amore facra fimul ftipen-
dia fecit , Sc regnm hxc filio alteri delegauit , huius confilio virginum funt a- 49
gmia inftruda.Comparatam igiturclaiTerri illx didu aufpiciisqj Vrfulx con-
fcendunt omnes , facriqj viri pariter fcc[uritut , ac per Oceanum vedx , dum
Gallicalittora legunt , in Rheni tandem oftia deferuhtr , & aderfo amne ad
Coloniarh Agrippinam prim,deiride Bafileam vrbem peruertunt. Hinc Gal-*
li, illinc Germni facram clafTem dmirantur. E pagis Se oppidis ad fpedandas
acras Virgines homines aduolabant , qux modlato cantu diuinos hymnos
concinebant. Hos choros facile dixeris angelorum. Sacra carmina vtrinque
Rheni ripx refonabant. Rcligiofo vbique hofpitio xcipiebarttuf,BafiIexclaf^
fem relinquunt,pedetrc mox iterinitur,curats ibi triduo corporibus,aRhe-
no in Hcluetios Leucosque diuertuht,vt in Italiam reda contendant. Supera- *<
to Iurafo monte , ad Ararim fluium veniunt , qui Rhodaftum influit , deinde
ad Budem felinantes , traiedo amne, ad Rhodanum cotendunt, vbi cun
ds Allobfogum oppidis honorific excipiuntur. Quum Vezontio appropin-,
quaflertt, ex vrtmerafereNarbonenfiGalli nomines ad fpedandavirginurrv
agmina cofluxere , pairs plaufibus cxcipiunt,fauftis multi acclamationibus
extol-
 DECADIS . LBER V. 7j
extollunt. Alij hocexemplo adreligiofamperegrinationcmincendebantur,6
piophanae mentis confcij graui pocnitentia corripiebantur, plerique in lachry-
masvertcbantur, fan&ifima virginum ftudia confpicati , quibus eque labor,
ncq; languor vllus ex itinere inferri videbatur. Nam incenfae facra: peregrina-
onis amore , ferri potius quam progrediputabantur, facrorum concencibus
rhythmorum cuneta complebantur,angelus Domini ducebat eas.Quum alpi-
bus editiflimis , qua Galliam ab Italia diuidunt , appropinquaflent, ne defuere
quidem,qui admodumdubitarunt, ne arduuminfuperabilemqj clium facile
uperarent,quando Herculem (vt aiunt)&Hannibalem defatigaTe ferunt. Vir-
10 ginez tarnen acies ita hilan fortiqj animo accliue iter adoriuntur,vt fine labo
re auium more fublimia iuga confcenderint.nullaq; vnquam in tanta difficul-
tate,neq> ingemuifl~e,neq; retuliTe pede videretur.Nihil eft ita arduum & dif-
fici\e,quoddiuinus amor facile tolerare non pofit. Validiilimi queque milits
prxftabarofnciu,quia nulla militia facilior habetur, quam eaqux fponte fubb
tuf.Diuino fpiritu munitus animus, adamantinum corpus plane fortitur. Ve-
xilbm crucis Vrfula ferebat,qu antefignanx puellx prxcedebant,& non mo
da ducis oprim, fed ftrenui militis prxftabat officium. Obeatifimumpuel-
laram exercitum , in perpetuum virorum ruborem confufionemqj repertum.
Oegregium dele&um, necubi gentium vnquam habitum, & non folm ad
10 fuam,fed omnium quoque falutem adinuentum. At vbi iugis alpium Italiam
defpecbirunt,magno plaufu Romam conclamarunt. Obftupuere Infubres,cx-
teraque Italia , vbi formofifllmas , eafdemque fandiiimas cohortes afpexere,
quod antehac in Italia nunqu fpectare licuit.Quod vbi Cyriacopontifici m
ximo ignificatum eft , cum vniuerfo collegio facerdotum ex vrbe Roma pro-
dicns,mirifc exultauit,& quam honcftiffimo potuit apparatu,aduentates vir-
gines excepit : quod vtfaceret,tum patrius,quia Britannus,tum diuinus amor,
quia & ipfe caftiimus erat,effecit. Multx quoque virgines in earn expedido-
nem vnrant,qua: pontifici neptes proneptesquefuerant,autquouis alio fan-
guinis vinculo coniun&x , quinetiameadem node diuinitus ibi ignificatum
y eft, fe cum illis omnino martyrij grafa occumbere oportere. In fequenti die
quum multas adueniflent, nondum facro baptifmate expiatx , eas ex more ba-
ptizandas curauit, deinde cunda templa luftrare , S apud omnes bafiicas fo-
lennia celebrare voluit. Quicquid Deoibi ex more debebant,eas rite ac pi
perfoluere docuit.Quum abeundi tempus inftaret, pontifex diuino iufius nu^
mine,aduocato facerdotum collegio,quid facer vellet,apcruit:feq; pontifica-
tu,quum poft Ptianum pontifice,anno vno ac mcnfibus circiter duobus Ro
mana; ecclefixprxfuuTet,fponte cunds reclamantibus abdicauit. Cardinales
eum delirare putabant,qud in fenio mulierculas, non fine fui ridiculo feque-
retur.Neq; ccelefti eum interprete admonitum nteligebat, qui eum vm cum
40 virginibus in Gallia martyriumfubiturum eTe nunciarat. Contempta tandeni
omnium refragatione,fandi propofiti tenaciffimus, Antherum mira fandimo-
niaprxditum fibi fuffecit. Ipfe autemquianuito collegio fe pontificatu abdi-
cauitj Romanorum catalogo potificum abrogatus eft, quin & facrx virgines,
huius caufa audoritatem & gratiam amiferunt. Sacer igitur exercitus, luftrata
vrbe,facris apud omnia puluinaria rite peradis,ac votis deniq; perfolntis,duce
pontfice mximo abeunt. Quod quum cxteri vidifent , multi pan charitatis
ardorefucceni,in eande expeHitionem ire contenderant,in primsq; Vncen-
tius cardinalis, Iacobusque Britanno genere natus, metropolita Antiochenus,
tem Mauriius epifcopus,Babilix Se Iulianx auuculus,prxtereaFoillanus Lu
jo cenfis,& Sulpitius Rauennenfis antiftes. QuinetiamErherius Vrfulx fponfus,
qui defundo patre regno fucceferat,diuino in fomns admonitus internciOj
vt Demetriam matrem ad ineundam fidem hortaretur , mandata peregit , pa-
tremque Agrippinum primo fponfalium anno amik. Etnefponfaignobilior
efle videretur , diuinis monitis edodus , vn cum foro re Florentina , quum i-
pe rriennio in fide manfiflet, fponfac fandoque exercitui Coloniam vfque ob
 76 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
uiam occurrit,vt pari palma depugnaret,item Clemctem epifcopum Bjitan*
nia fecum abduxit. Quin eti Marculus Graecorum epifcopus,quum Romam
vemiret , neptemqj Conftantiam, Dorothei regis filiam duxiflet, eademcaftra
fequi voluit. Sed quum Maximus &C Aphricanus , prophani Romanorum du
ces vererentur,ne Chriftiana fides,quam admodum aboniinabantur} cam ma
gna incrementa fufciperet,quibus faifa religio antiquorum medio tolleretur,
ad Iulium quendam Vnnorum praefedum,quem illi Giula appellant,ad Rheni
ripas agtem.dumAtila citeras Galliarum oras lat diriperet,fcripfere. Si Ro
manara amicitiam cupcret, operam daret , vt bacchantiummulierum excrci-
tus, quaedeliris quibufdamfacerdotibusducerentur ,armis omnino deleret, io
quo nil gratius Romanis , Scy thicis numinibus addidis, &C praefertim Marti ac
Herculi , quos communes cum gente Scythica progenitores Dos habent,
fieri polet,& patrandi facinoris tunc tepus fore nimis idoneum, quum ad Co-
loniam Agrippinam rediiTent. Iulius vt Romanis ducibus gratificaretur , &C
Chriftianum ianguinem,quo Vnni fatiarinon poterant,hauriret, fe diligentif-
fimc mandata fadurum pollicetur.Quum eas ad dauern in Rheno relidam re-
diiile cognouitjMaximi & Aphricam Uteris edodus, ad Coloniam tendit ini-
dias,quod nec Vrfulammec pontificem Romanumlatebat,quando ccelefti re-
rum futurariun internuncio mouebatur. Quum fecundo amne deuedae , Co
lonia' appropinquafent,pra:udente puppi Cyriaco pontifice,Vrfula in media 2.0
clafe, inter facras virgines ita prmatur. Nemo,forores integerrimac, legitima
prarmia confequi poteft, nii prius bene certarit. eque cuiquam in clis ani-
mam reperire licet,nii qui earn hc pro Deo cotempferit,&: amiferit. Iniquum
eft enim , cum faluatore nftro cleftium regnorum fieri cohxredes , nifi pro
eo vitam depofuerimus. nimio charitatis ardore, qui propriamorte fpon-
te nos ab omni perpetua mortalitate redemit, nos IefuChrifti oprim maximi
figna fequutae. Sacra hue vfque ftipendia fecimus,diuina ope maxima quque
bella gefimus,opima fpolia faepe retulimus, rugientem hoftemfacpiTime vici-
mus. Inteftinas feditiones,quae pernicioiiiumx ac formidolofa? ene folent, be
ne repreffimus , & ducis noftri fapientia omnia profper fliciter euenere. 3,0
Quamam maior,qum fui ipfius poteft elfe vidoriafQuis etiam triumphus po-
teit eile prazftantior,qum captiuam carne ducere,vincere fe ipfam, ede cort-
cupifeentiacarnis glorioiflim triumphare? Quod vtfacilius aflequeremur,m
alutarm hanc expeditionem pedibus profedse fumus , in qua nulla vis illata,
quamis per Atilx incendia adhuc fumantia , intrpide iter Deo duce facere--
mus. Nullus labor fane perceptus , quamuis editilnias alpes fuperate cogere-r
mur. Nullus denique morbus languor ingruit , nec metus inceflt , quamuis
fcemella;in longiima peregrinatione diu verfaremur. Quare iam experientia
docuit,qum fuauis fit diuina feruitus, quam faluatoxis noftri leue iugum, in
cuius feruido cuicunque mori datum eft,certamveramqjfelicitatem illifpera- 40
re licet. Sed quis hoc non facile fecerit, qui ad tanti regis obfequia non modo
fe natum,fed diuina dementia ab terno deledum & prdeftinatum efle repu-
taret ? Vbinam gentium vnquam auditum s tot milium virginum habitum efle
deledum , qua; tarn falutarem opimam militiam militarent ? beatas ani-
mas,quas ad aeterna prarnia Deus ipfe feruauit. inefabilemclementiam re-
demptorisjfi quas aa facra caftra euoeaueritexpeditione triennij,reddet eme-
ritas,&maioratyronibus,qumveteranisftipendiaperfoluentur.Nifallor,fai-
difllma: fociae,iam felicitatis noftre.tempus inftat, &c vt diuinitus hefterna no
de fum edoda,charitatemconftantiamq} noftramfaCrofan&o martyrio^velu-
tiobryzumigni, appro bare vult dux nofter. Quinctiam&: de calice fuo diuina yo
benignitate nos copotionare dignatur^vt virtutem npftram periclitetur,quam
ipfe lua gratia roborauit, vt in rubarem virorum i prophanarumque gentium
confuiionem , in fmineo fexu orthodoxe fidei vires oftendat. Dumfa:uus
Atila per Gallias cxdibus vfquequaque graflatr , magnam Vnnorum partem
ad Rheni ripas plane reliquit , quae Colonienfem agrum paflim diriperet. Co
loniam
 DECADIS I. LIBER V. 77
loniamVnni obfident,nosque praeter Coloniam tranfire opus eft,fi clafle vchi
decemimus: fi vero pedib.iter facer malimus, per media efferatiflimaru gen
tium caftra ire cogemur. Qu^d clemetiffimofamatore noftro idcircoitafta-
tumm eft, &c permiiTum , vt quum ad peregrinationis finem peruenerimus, ab
Yimis corporibus exutae tot virginum acies, demumouantesin cceleftiaregna
inter diuos referamur. immfam faluatoris noftri benignitatem , incontem-
plabilemqi mifericordiam,quippe qui ne diuturniorenos militia cficiat, bre-
uilima momentaneaqj morte ex his rumnis nos eripere dignatur. Quine tiam
fuo mihi fignificauit internuncio, Etherium fponfum meum, Demetriam ma
lo tremfalfareligione vindicafle, cum forore Florentina,&: magna Britanno-
rum manu eras nobis occurfurum,vt diuinitus admonitus,pari nobifeum mor
tis felictate fruatur. NequepatiturDeus meus, me ine ponfo fieri beatam.
Promdefcitote,ac vos ita faluatoris noftri nomine certiores efficio, Vnnos fe-
rarabienos omnescras ad Coloniam circumuenturos,& in nos viqueadeof-
uiruroSjVt ad vnam omnes contrueident , vt ereptis corpommexuuiis, in c-
um,vndc derniiTae fuimus,furrundant,fugentq5,nve inter prophanos amplius
veriemur. Quare quum Scythicilupiin oues facras irruent, forti animo iugula
porrigite,contemnite mortem, praefentis vitae miferiam recognofcite,&:futur
beatitudinem exoptate,citoq; diflolui percupite,vtfaluatorenoftro,cuius bea-
20 tiffimum confpetumtantopere anhelamus, extemplo perfruamur. Nolite ex-
pauefeere, quiafaluatornofternufquam aberit. Etvttutiusmartyriumobea-
mus,nobis vicarium fuum delegauit,qui mentes noftras pro demandara pote-
ftate luftrare t , ipfequc nobifeum paria ftipendiameritus in aftra reduceretur.
Quare quum hora mortis aduenerit,hilares ac ltae,tanquam omni miferia ca
rinare, forti animo oecumbite. Veftra vitro corpora Deo in holocauftum fua-
uiffimuni ofFerte,inter amplexus angelorum animas ciiindite,in manusq} Do
mini fpiritum commendate. Magnnima: virginis oratione fie omnium ani-
mi confirmatijVt nil hoefelici mortis genere ducerent antiquius, fie e immo-
dic anhelabant,vtnunquam moriendi horam adfore reputarent. Cclamanc
}o omnes,fponte morituras. Adha:cPontifexmaximuspra:gaudioinlachrymas
couerfus,qui diuini ttum ardoris ac roboris in virgineis tencllisq; pectoribus
intueretur,& qud viri mulierculis , & tyronibus veterani turpiter fuperari
viderentur. Quare ab eo omnibus eft diuino nomine benedictum,imul & edi-
ftum,quando poftero die moriendum effet, quo in manus hoftium erant per-
uenturacjinfomnem ea in faneta oratione noctem ducerent, & Icfum clemen-
tiffimumexorarent, ne in truci prxlio virgnea corda, qux ibi delegerat,fan
defereret. Illudfuit admiratione digniilmium,ad haec nullam tot milibus in-
gemuiiTe,null expauife,& fatum inftans reformidale3ncque detrectafe mor
tem.Curatis aliquantiper corporibus,per vniuerfam elaflem nocturnum filen
40 tium inditum,qucque pro fe inftantiffimmodo Deumorare,nedeferat,mo-
d gratias agere, qud immatura:,ac nondum emrita: arternis militia; promus
donarentur,diuinam in fe pietatem afiduo contemplari,& ea contemplationc
reci & beari. Nihil minus fuecurrere, quam aut perhorrere , aut deprecan fa-r
turn. Aft vbi notem tranquillam tranfegere , prima hora diei , facra rite pera-
gunt,& dcimo lapide foluunt. Etherius ecce fponfus occurrit,&Pontificem
przueneratus Vrfulam falutat. Ad quem,Salue (inquit illa) Etheri mi,in Chri-
fto faluatore noftro fuauifime. Fauftus & felix fit ifte tus aduentus , quando
tanto creatoris &fponfardore flagrafti,vt nobis occurreris,dexterrimumfta-
tum pro Chrifti fide fubiturus. Et quia vocatio noftra non patitur, vt terreno
p Juc connubio inceftemur,nefruftra hue contendife videare , hodie in clo
(nnhi crede) folennes nuptias celebrabimus. Proinde quando iam ianihoftes
aderunt,mecumDeumexora, vt quamprim apud fuperos perpetua in falua-
rore noftro coniugia confummemus. Vrfulam diuina verba refonantem Ethe
rius admiratus , eo magis in Domino fponfam amauit. Refpondetfe hactenus
propter Vrfulam Deum amaTe , contra nunc Vrfulam amare propter Deum,
g j
 78 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
illius gratia eflefelicem , eiufdemq5 precibus adiutum, nihil reformidaturuf;
nihilq, vehementius expetiturum , qum fi cum ca pro Chrifto mon Ucear.
quando eius interceffione inveramlucem aiTertus eft/e omnia pollicetur pro
vero Domino & Deo fuo,3equiifimo animo fubiturum.Ptifexin ftrenuiflimi
fponfiamorem exardens,rcpcnteiuucncm amplexus,grauiffimis infide verbis
confirmat,amplexantur carted patres,plaufuq; ingenti virginum chons exci-
pitur.Sponfxdextramperrcuerenterapprehendit,&pudiciffimoeavnodun-
caxat ofculo pradibauit, quod & pondficis permiffu fadum eft , vt quod virgi-
neumin terris coniugium imuerint , iam dudum apud diuos in Chrifto con-
fummaret. Et quum iamad tertiumclaflis lapidem appropinquailent^Pontifi-
cio mox omnes admonenturedido,quo iibi hoftes propiusimmineret,eo m-
penfius diuinis precibus incumberent , prx nimia apud diuinam clementiam
pnitentia,dcliaorumimpunitatemimplorarcnt,demumexorarent,quum ii
bi placitum fuerir^rmnis humanis eriperet. Iufas: imperara faciunt, gemiti-
bus & lachrymis omnia complentur. At vbiColoni eft applicitum,hoftes qui
vtranque Rheni ripam occuparant, continu facra agmina circumueniunt, in
ripamqj defcendere patiuntur. Vrfula crucis vexilla feres, in terram prima de-
iiliuit,mox cum fponfo Pontifex, deinde czterae naues rip proras admouent,
certatimq5 puella: defiliunt,non vt ad martyrium,fed couiuium inuitat. Quas
omnes quum Pontifex plane fpedaiTct,Euolate (inquit) felices animar^ fragi- zo
lia hxc deponite corpora. Tu autem Iefu Chrifte optime maxime,quando tuo
dudu hue appulimus, fidles mos propius refpice , &plebis tuae animas in tua
reo-na,quoniam Temper inte fperauimus,clementer admitte.Vixhazc intonue-
raf,quumGiulaVnnorumpra:fedus,vexilla crucis abominatus, infefto in vir-
gines agmine ex compoiitoirruit, ne minore quidemin mulierculas, ac in vi-
ros ferociafa-uit. Nulla reludatur, flexis pars magna genibus iugula porrigere,
manusDeoadclumeflerre,piisnuminibuscommendareanimas.Nonnull
quae fubfidebant, clauiis fatum oculis expeaare,conuitiis plera*que irritare ii-
carios, autin diuerfafufendbus fefeofferre, inuidere quandoquepraemortuis,
tanquam vices pra-ripuerint. Difcurrere aliae,neca:difupereflent, pro expiran- 30
tibus orare alia*, qua- primo idu non ceciderint, facrum quxque fatum admo-
dumfperare. Cyriacus aliquantifper Giula fpedatus , fub pontificio habitu
oppetiit,in exteros patres mox fauiitu eft. In medio agmine Vrfula,eredo cru
cis vexillo animofius ftare,orare pro fuis impenfius, interfedoremq, fuum ex-
pedare. Quatuor circiter horis virgneas legiones vndique fer ceciderant,fo-
la Vrfula tanquam in prejidio ad triados redada,cumpaucis vicem fuaDeum.
exorat. Ecce Iulius tanquam longa cxde fatiatus , quern Vnni Giulaappella-
bant,casfo in confpedum fponfae Etherio,qui prae martyrij grada fero-
ciam plane remiferat,puellam procul exclamans,bene fperare iubet,eius venu-
fta maieftate commotus,fuam fore fponfam pollicetur. At haec neque propha- ^0
numcanem quenquam,neque dirum hoften^caftitatem fuam,qua Iefu Chri
fto vouerat,incazftarepoiTe refpondet. Conuitiis irritatus hoftis,&ab ea viliter
afpcrnatus,virgineum illius pedus fagitta transfigit. At ilia cum vexillo crucis
procidens,quod adhuc mortua pertinaciter retinebat,in angelorum amplexus
animam efflauit. Sola ex vndecim milibus , Cordilla virgo remanfir , qua; ilia
node nictu correpta, fub nauis carina deliruir, poftero die prodiens,ne marty-
rium detredaret, feriente tyranno letalem idum exegit. Haec inter diuas vn
cumeaetcris relatanon eft, quia cumrehquis eo diecaefanon fuerit , fed multo
pft tempore, facrae cuidam virgini infomnis apparuir, mandauitque,collegio
facerdotum fuo nomine rtunciaret,Poftridie eius diei, quo vndecies mille vir- ^
ginum feftafierentjfuafolenniacelebrarent. Sedente Anthero pontfice mxi
mo^ imperante Maximiano, quamuis hxc gefta fuifle Annales quidam refe-
runt , ratio tarnen temporum nullo modo confiare poteft. Multo redius fen-
fere illi , qui quum diu poft Conftantinum Vnni Gothique facuierint , haec im-
3 * i. perante Martiano, 6C anno falutis trecentefim quinquagefimofecundo ac-
cidie
 DECADIS L LIBER V. ' 79
tidhTe tradidcrunt. Harum corpora Colonia: in commune facellu m relata.
Vndequum facerdos quidam his deuotiifimus, corpus vniusvirginis impe-
uaiiec,quod in Edemfuamreligioniscaufafubindetransferret,dum matutina
lacra fierent,illa virgo rcfumpto corpore,fpedante vniuerfo collegio iacerdo-
mm,magnam aram prxuenerata receilit. Antilles mox tumulu adiens , recon-
diumvirginem non inuenir. Ad harum aras innmera fdelium votanuncu-
pantur, miraeque tabelle, templi valuis affixx funt.Quendam Germanu harum
rebgioni addictum , quum morbo admodum laboraret , ex his vna dormien-
temadit,edocetque, ii vndecics mille dominicam orationem dixerit, totidem
10 virginum ope ac patrocinio in hora mortis non carebit, cuius exitus promhTa
probauit. Atila igitur quum flageflum Dei fuerit , multis ad falutem , quam
plmtmisadmpplicium,ibi denique ad perniciem natus eft. Vniuerias Gallias,
S maximam Germania: partem ipfe vaftauit , fol Traiedum quodinter oftia
Rheni ftum eft,diuino Seruatij epifcopi patrocinio liberatum,quippe qui d
feras Tungris,quos ex Vnnorum manibus eripere nequiuerat,bafilica:fua: fa-
culrares Traiedum fane tranftulerat.Dc viro andifimo prodigia miranda fe-
runtur.Illis nanque temporibus dum ci facra firent, patefadadefupera:de
lumna ignis altiflima clo, ad tumulum vfque fuum,a prima vigilia no lis ad
auroram vfque pependit,quodnon oppidani folm,fed finitimi quoque, ac a-
10 iienigenac plurimi apert viderunt.Quare tanta religionis facta eft occaiio , vt
bunc potiflmu colerent,inter diuosqs referrent,fepulchrum eius in media arde
icum nunquam tedo cooperire valuerunt. Et quamuis ibi fub diuo rem diui-
nam faciunt,votaqj fufcipiunt, nunquam tarnen facris nequc imber &: grando
nequc nix & tempeftas vlla obfuit. Vnnorum quoque temporibus Geno-
uepha virgo claruit,ne paruum quidem fanditatis exemplum. Hanc enim be
ams Germanus cum Lupo (de quib. fupr didum eft) in Britanniam profedus
quum ad Nemetodorenfem andern orandi gratia diuertifet,occurrete ibi ma
gna ciuium manu, vbi confpicatus eft, ad parentes exclamat,quodnam virgi-
ni norhen effet. Quu Genouepham illi nom efte retuliflent,0 bcatam(inquit)
> virginem,cuius gratia multi quoque xternae fcelicitatis premia confequentur.
Quam vbi propius admoueri iuftit,fubinde rogat, an ne Iefu Chnfto dicari,ad
intemerata permanerecupiat? Continu puellarefpondit,Nil fevehementius
affedare. In eius rei memoriam illi nummu Germanus aeneum cruce decuf-
ium eolio fufpenditjVt fe Deo addid hxc bulla qutidie admonerer. Quin
fi aurum, argent,lapillos & vniones eolio ac digitis interdixit.Profedo Ger
mano Lupoque , (juum paucis poft meniibus mater ad rem facram proditura,
earn domi remanere prciperet,illa continuo illachrymans exc!amauit,Eg ne
datam Germano fidem in Chrifto non feruabo,& faluatoris mei non frequen-
tabo acdem?Moriar potius, ac materna imperia detredabo , qum facri faluta-
4 risque promii rea fiam. Ad hxc irata parens graui gnatam colapho coiling
quare lumimbus ftatim capta eft , nouem fere menfes orbitatis pcenas exoluit.
Quaecunque Germanus ante prardixerat, memoria repe tens, mira fe pniten-
tia macerauit. Ecce poft haec vno die filiam orat , vt ad diluendos oculos putei
aquam fibi afrerat. Obfequentiflima virgo ad puteum profeda, dum harien-
x incumbir aqua: , materna: miferia: memor , cuius fe audorem incufabat,
in amarilimas lachrymaseunditur,Deumcxorat,ne fe materna: orbitatis
ftatuat audorem, lucem reddat,vt praepotentiflimi, eiufdemque clementifimi
numinis pictatem intelligat. Moxhauft gno crucis aquam luftrat, quam ob-
iatam parens deuotiiim accepit, admotaque oculis continuo reuidit. Paucis
f p/idiebus oblata cum duabus forte pontifici,vt facris initiaretur,quumtertia
quercrur,Anceferte(inquitille)nouifllmam, quia ccelitus haec prima fandifi-
caron cft adepta. Defundis parentibus, Parrhiium in Lugdunefem Galliam
tranmigrauit , vbi eius fxpe corpus paralyfi vfq; adeo fazua laborauit, vt triduo
iam exanime rubentibus tantum genis obferuaretur, quae vbi ab aduerfava-
Jcmdine reipirauit, fe ad inferos dedudam,beatorum campos &fuppliciainv
g hij
 So ANT. ON FI Nil RER. VNGAR.'
piorum luftraiTe affirinauit. Quum Atila Parrhifioru fintimos diro paflm bel
lo vaftaret,ciues pro fe quifque vrbis excidi un reformidantes, fortunas in tu-
tiora vicinorumoppida transferre ftudebant.Genouepha matronas conucnit,
easorat, virosadeant, acne fortunas exportent,admoneant,quando fintima:
regiones oranes ab Vnnis lat diripientur , dicere Parrhifiorum prxdas &c in
cendia vigiliis &C orationibus eas deprecari pofl'e, proinde ab eo confilio viros
dehortentur , ad diuinam opemconfugiant omnes. Quia Parrhifiumfub Iefu
Chrifti optimi maximi tutela fitum eTet,quanil tutius excogitari poteft. Talia
dicenti oblatrare multi, & pfeudoprophetam conclamare, blarterare alij ac di
cere autlapidibus competendam,autSequanacgurgite demcrgendam. At ilia, to
ne publica: faluti deefet , eo acrius inflare ingeminare , vrbemfacris prcci-
bus eTe protegendam,placatis numinibus rempublicam fore tutiifimam.Qui-
dam interea facerdos ab Antifiodoro miflus aduentat,teftimonium diui Ger-
mani in medio foro referens,Genouepham matris vtcro Deo deledam ex-
clamat.Germani elogia publice recitata , his igitur maligna multitudo confu
a abijt. Acerrimam Atila: obfidionem , quam Vnni propediem moliebantur,
fandiffimis precibus virgo facradiflbluit: Parrhifiorum agrum,intada tantm
vrbe ,populantur. Exquibus coniici poteft, in calamitous tcmporibus faneca:
lingu quanti fit habenda deprecatio. Namquum exiradiuinamalaproue-
niant,placatis numinibus cunda mitefcunt. Sedhuiusvitae aufteritatem o
miraculaprofequamur,a quintodecimo hecanno adquinquagefimum vfque,
hordeaceo tantmpane &faba contenta, bis in hebdomade cibum fumere,
talia celebrare iciunia,nuquam aliquid libidinis fomentum edere , inedia cor
pus macerare.Qujnqiiagenariaepifcopor iulu hordeaceo pai lac Cpifcem.
adiicere,ne ad morte fer confeiam felinare videretur. Catulacenfem vicum,
vbi diuus Diony fius morte muldatus eft,praereuerenter frequentauit,cuibafi-
licam quoque deuouerat. Sacerdotum collegia fupplex adiit, vt ex collata pe-
cunia ardern illi facerent, at illi modo paupertatem, modo calcis inopiam cau-
fari.Contra ilia diuinitus efFata,Egredimini (inquitj qua:fo adPontemvrbis,&
quaxunque audieritis,nunciate mihi.Egreffi dum in foro ftant attcnti, fi quid 30
acciperent,eccefubulci duo aduentantes inter fe verbafaciunt:alter,Dum fuis
{ait)veftigium vagantis opertus legerem,maximamfornacem calcis inueni, fi
go quoque itideminfylua,inquit alter. Hace qua: audieruntftupidiicerdotes,
virginireferuntjaftillapraegaudioinlachrymasefFunditur. Quae vbi ciuibus
gnificatafunt,magnifica collata pecunia a:des erecta, Dionyuoqj dicata. Nc
facraquidem prodigia in a:dificanda bafilica defucre. Namquum potusfabris
lignariis forte dcficeret,cadum accepit,quern vbiexoratonuminc figno crucis
expiauit,mox operariis plenum propinauit, panq; exuberatiafemper redinte-
gratus diuinitus,eorum fitim ad confumraatum vfque opus expleuit.Quum in
fabbatofubgallicinio,ad diuiDionyfii bafilicam egrederetur,ecce funale prx- 40
latum extinguitur^urbanturvirgines, comitesq; eins, ne quid per nodem tur-
pitudinishorrorisve paterentur: at ilia funale fibi dari iubet , quod vbi in facra
manu conftitit,protinus incenfum eluxit , admotumqj languentibus plerofquc
curauit. Mulier,qua: eius calciamenta fubtraxit, luminibus repente caruit,pe-
titque venia,Iucemrecuperauit.Hildericum Francorum regem virgini dedi-
tiilmum , quum de magna noxiorum manu upplicium fumere ftatuifTet , ac-
cepifletqj Genouepham pro his oratur aduentare, portas arcis continuo clau-
di imperafle frunt, quibus aditus inhiberetur. At illaintelledo regis confilio,
nihil minus remorata adeum contendit,cui tadx manu continuo fores patue-
re:ante regem c5ftituta,pra: rei miraculo cundorum capitaliumimpunitatem yo>
facile impetrauit-InDionyfij aede,huius opera energumeni complures curati.
Beatum Simeonem feruntprofufa veneratione earn falutafTe, impenfiusqj po-
ftulafTe , vt inter orandum Simeonis quandoq; reminifecretur. Ab Epiphania
ad cnam vfque Domini in celia recludcbatur,vt exorando &: contemplan
do, Deo expeditius incumberct,ad cuius oftium quumpuella venifTet,vtquid
nam ilia
 DEC AD IS L LIBER V. 81
ham illa faceret.per rimas exploraretur , cueftigio lumamiitj fed exacto qa-
dragefimali iciunio eiufdem opera lucem reccpit. Quum in templo diui Mar
tini, Pannonia onundi,ad Turoncnfem vrbem oraret,correptum dmonio
quendam pallentibus continuo libcrauit.Inagro Meldenfi imminente tem-
peftate , perculisque mcfloribus,vaftata cantera regione,bla fu mefis imada
permanit. Annos vixit o&oginta,ac tanta prxpolluit fan&itate, vt futura diui-
nitus infpirata pradiceret, omnia morborum genera curaret. Tercio nonas Ia-
nuarias inter diuos relata.Haud parum equidera lator, me hac nadum occafi-
onem^quum procella Vnnica multos eius numen exemerit,diui Martini Pan
nonici, non vitam, fed titulos potius efl'e fcripturum,ne in Pannonica hiftoria
potiflimum Pannoniorum decus videarfubticere . MartinumScuerus ait, Sa
bana Pannonix oppido oriundum, alitum Ticini , ne infimis quidem parenti-
bus ortum, quamuis orthodox a fdc carerent. Pater tnbunus milit fuit,ipfe
pueritiaprimm fub Conftantio , deinde fub Iuliano Carfare meruit, quamuis
inuitus, quando a teneris annis fub Chrifto ptimo mximo ftipendium face-
re voluit.Sed quum ex editto Impcratorum,fihj veteranorum,nomina dare
gerentur, vi adaebis militan facramento obftn&us eft. In comilitones fibi fuit
mira benignitas , inaudita chantas, patientia cum humilitate fingularis. Ante
baptifma triennium militaut , quo quidem tempore omnia fie pietatis officia
A compleuitjVt ftipdio nihil,praeter quotidiano vi&ui neceflariareferuarit. Irt
Ambianenfium porta vasfaniente hyeme deftitutum paupercm,dine6taenfe
chlamyde,contexit In fequenti nocie Chriftum faluatorem vidit in fomnis ea
parte tedum , quahorridulum rogatorcm pie donarat,&: diecntem , Martinus
adhuc catechumenus hac me vefte contexit. Natus annos duos de viginti ba-*
ptifmate initiatur, Barbaris Galliasinuadentibus.Quum Iulianus coado exer-
citu ad Vangionum oppidumpecuniam cum donatiuo militibus erogaret, fti*
pendium cum donatiuo reculauit , vt integrum fibi foret longe meliorem mi
litare militiam , quodne faceret,nullis Imperatoris minis adigi potuit. Militia
exaudoratus humana, Hilarium Pidauiae epifeopum continu petijt,fpedata
30 fanditatis virum , quo exorcifta fadus eft , per foporem admonitus parentes
reu iit, in itinere latronem adfidem fandamque vitam reuocauit. Quum pr-
ter Mediolanum iter faceret , apparentem fub humana fpecie fibi dazmonem
facro verbo repulir. Matrem ad veram fidem reuocauit, indocilem ferumque
patrem dimifit.Quum Arianaharrefis totumferclllyricu infeciTet.dumin co
in quinata facerdotum collegia concionaretur, publice virgis ca*fus eft variisej
contumeliis arfedus.In Italiam relatus, quum Hilarium harreticorum vi in ex-
iliumexadumaccepilfer, Mediolani fubftitit,ibique monafterium fibi ftatuit
VndeAuxentii Arianorumprincipisfadioneeiedus,inGalinariamfeeeffitin-
fulam,vbiradicibusherbarum &gramine vidumtraxit. Helleborum infeius
40 Cxpe comedit, omneq; veneni nocumentum in nutrimentum prece conuertit.
Fada Hilario redeundi copia,Romae oceurrere conatus,quum non inueniflet^
' vehgia fcquutus adhibuit , ab eo gratifllme fufeeptus , non longe ab oppido
fibi monafterium collocauit.Catechumenum ad fe venientem,vt fuis dicipli-
nis inftitueretur, ac mox vita fe abfente defundum , reuerfus reuocauit in lu
cem. Lupicini Honorati feruum , qui laqueo fibi vitam c5fciuerat, morte fuf-
citauit.Turonicum tandem epifeopatum inuitus accepit. Inepifcopatu homi-
num frequentia infeftatus,ad tertium lapid feceTum petijt,hinc montis rupi-
bus, illin Ligeri amne circumfeptum,quivnica tantum via,eademqj arela ad-
iri pocerat. Odoginta facerdotum ibi fecum collegium inftituit , quibus efus
*o carnium ac vinum erat interdidum. Mollis habitus pro crimine iudicatus , ci-
licium ex camelorum pilo ferre mos erat. Locum no procul monafterio fuo,
faifa hominum opinione , pro religiofiifimohabitum,fuavifitatione expiauit,
prophanumq; declarauit. Sordidam actrucem latronis vmbrampalmloqui
imperauic. Vetus altare demolitus,populum ab illo fuperftitionis errore vindi-
cauit. Diruit in vico quoda templum antiquiifimum,mox pinum teplo proxw
 8a, ANT. N F IN 1 1 RER. VNGAR.
mam aggreditur excindere , aducrfantc antiilite , turbainfidelium, inclina-
tarn in fe pinum intrepidus dum excinderetur,expedauit,rucntemq^ cum ma-
no fragore arborem,folo falutisligno repulit,tantoq} miraculo ad veramfidem
eos conuertit. Quum pauci admodum, immo nulli in Aquitania Chrifti no-
men audTent,maximam Gallic partem orthodoxa religione illuilrauit. Anti
qua phana diruit,facra templa vbique fundauit. Incendia oCcurrens fxpe co-
ercuit. In vico cui Librofo nomen erat, templum prophanum adorfus emo
lirla magna Paganorum manu cum ignominia reiedus eft.Mox implorata di-
uina ope , cum duobus angelis reuerius , antiquam <edem diruit, idola cundis
fpedantibus plane diffregit, quo quidem fpedaculo adveramfidemvniuerfa
turba conuerfa eft. In pago Heduorum,cm antiqua phana , aduerfante paga
norum turba , dirucret , vt faifa eos religione vindicaret , muks in fe lrido
gladio furentes miraculos repulit, diuinaque Virtute conuicit. In Treueris pu
ellamdiraparalyicorreptamiibcrauit. Tetradi proconfularis viri feruumab
inclufo daemonio afleruit,in eadem vrbedarmones coquo quodam eiecir.
Parrhiiosingremis,obuiumadportamleprofum,vnoduntaxatufculo,fpet-
te turba,mudauit.Quartanariam Arborij puellam,fola curauit epiftola. Cilicij
fimbria?, deuotionelubtrada^varijs morbis mcdebantur. Paulino oculum
pannicuh contadu , fublato dolore reftituit. Martino fcalarum cam multis
vulneribus affedo , infequentimoxnode , ngelus contufi corporis italiuo- 1,0
res falubri vnguento deliniuit , vt poftcro die nil fentiret incommodi. Quum
ad Maximum Imperatorem ferocis ingenii virum,& bellorum ciuilium victo
ria elatum ,plurcsepifcopiconueniiTent, &feruiliseorum adulado circa
cipem notaretur , in folo Martino apoftolicapermaniit audoritas, quippe qui
quoties pro aliquo rcgi fupplicare cogeretur , imperauit potius , quam orauit.
.Principis c5uiium fa^pe recufauit, dicens, eeius menfa; non pofle eTe parti-
cipem,qui duos Imperatorcs,vnum regno, vita alterum eieciflet. Excufanti fe
Maximo,imperium non foonte fumpruTe,impoitam lbi militibus neceflta-
tem regni armis defendifle , & non alienam ab eo Dei voluntatem videri, pe
nes quem tarn incredibili euentu victoria fuil'et, nullumq; ex aduerfariis , nifi *q
< in acie occubuifle, reconciliatus facile ceflit. Adprandiumprincipis inuitatus
acceffitjin quo Euodius confu &c pr/edus vir iuftiilimns adfuit,oblatam Ma-
ximinutu miniftro pateram, vt abilliusdexterapoculumfumercr, Marti-
nus vbi ebibit, moxpresbytero fuo propinauit,veluti nullum digniorem exifti
maret , qui poil fe fubinde biberet, conuiuae omnes fadum non temer admi
ran funt.Maximo ante prxdixerat, i ad Italia pergeret , quo ire cupiebat, cum
Valentiniano congreTurus,primo fe inipetu vidorem futurum, fed paru o poil
tempore periturum , quod quidem rei exitus approbauit. Nam Valentinianus
primo aduentu in fugam verfus , poft annum refumptis viribus , captum intra
Aquileia: muros Maximum interfecit. MartinumangelorcolloquioeTevi-
fumconftat, contra cum daemonibus (xpe congreflum, quippe qui eius oculos
latere non poterant,eosque conuitiis Martinum frequenter vriifle,quiafallere
non poTcnt inidus. Omnia diabolor prxligia foluit. Iuuenem nomine Ana-
tolium,re vero fubornatum diabol.fub profefione monachi,humiiitatemac
irtrtocenti ementitm,ac Monachis intcrminat,ne Martino crederent,feq5
Deo per angelos cdida lola donatum eflb arrumante , viri fanditas plane de-
texit. Diabolus quadam node Martino Chrili forma ementitus apparut,ab
eocjideIufus,vtfumuseuanuit.Summaviroinfermonegrauitas,&dignitasin-
audita,in abfoludis quxlionibus feripturarum perqu acer,erncax,promptus
c facilis,diuina in viro reluxit humilitas.Quo die Seueru excepit,virum profe-
do dodiflim, ipfc aqua manibus obtulit, ad vefperumq; pedes lauit. Animus
ccelobmper internus, temperatiairtadita, incredibilis perfeuerantia,raraabf-
tinentia, nullum vacuum ab opere Dei tempus. Nulla vnquam hora momen-
tumque prxtenit , quin aut orationi infteret aut ledioni. Neminem iudica-
uir, damnau it contra neminem.NuIlius vindicta: memor, immo perquam im-
memor
 DECADISI. LIBER V. 8,
metnor mi\ltriarum,diuinahumanaquc charitatc Temper aeftuauit.Ncqi iratus^
neque commotus,neque moerens,neque ridens inuentus eft. Vnumeundem-^
quevulmmjclefti quadam acquanimitate fuffufumpraefere bat; Nihil in ore e-
ius, praeter Ghriftum : nihil in corde j praeter pietatem , pacem, mifericordiam
iicharitatem inuentum eft. Quare qui fandiifimum, ae inter diups iure rela-
tumnon crediderit,non alius quam prophanus&facrilegus iure haberi potcft.
Infeeretario fedens, nunquam cathedra vtivoluit.rudi untum trpode cten-
ts.Algenti pauperi , & intra amphibalum irrampenti tunicam latenter obdu-
xl Quum in folennibus ante aram conftitutus t rem diuinam faceret, repente
> flamma caput eircumlambere vifaeft. Euantiumlanguore, pucrumquoq; lar-
tali ferpentis morfu liberauit. Quum praecedens iter faceret , inufitato habit
mulas,qu<j currum traherent,fort deterruit,quare abefledariisgrauiter caefus
eft , muli pro tali facinore quum loco mouerinonpoflent, eflcdarij pceniten-
tia ducti,&ad Martini pedes conftrati,veniam & abeudi copiam implorarunt;
Anrr epifcopatum duos mortuos, vnum in epifcopatu fufcitauit. Nam in Car-
noco vico mortummatri filium,ac morte reuocatum plane reftituit.Quum
adiraro Valentinianus poftes iuffifletoceludi } angeli continuo motu patuere.
A Maximo nimium veneratus, & pro Deo cultus ab vxore,quorumfamiliari-
tarem minime recufauit3quo facilius miferis opitularipoflet. In confini Bitu-
*o rigum & Turnoru Glaudiomagus vicuS eft,celebris quoq; ibi ecclefia,in cuius
iecretario Martirius quandoq; peregrinando permanfit,& inftramento requi-
euit. Eo abcunte faeerdotes ac virgines ftramentum ex deuotione partiuntur^
quod quum ad energumeni ceruicem fufpendiffent, qui dacmonio agitabatur,
cuius dicto conualuit. Inter duas flammas poitus non fenitincendium. Inter
ambu/andum petitum leporem miferatus , vnicatantm voce canes inhibuit.
Venerandam virginem prac fama vifurus,repulfam habuit,quia cum nullo vn-
quam viro fe loquutam fatebatur, quare illammirislaudibus commendauit ac
miflum virgine xenium libenter aecepie. In cubculo Petro Sc Paulo item
ab Agnete , Thecla& Maria fe faepius viiitatum non negauit. Confultus fincm
w feeuh , difcipulis refpondit , Neronem & antichriftum prius eTe venturos ad
Occidentem alterum } alterum ad Orientem late dominaturum. Neronem ad
Occafum decemreges fubacturum, vteolantidola. Antichriftum Hicrofoly-
mis imperaturum , vrbcm cum templo reftituturum , Chriftianos infectatu-
rum, ve a Chrifti fide deficiant,feq> Ghriftum & Dei filium credant. Neronem,
totumq; orbcm huicfane ceTurunijae eo vfque regnaturum , donee Chrifto
aduenienteproteratur.Turocenfes Aniciani comitis crudelitate libcrauit.Mii
tamnatiuitate puellam , colloquij compotem effecit. Briccionis presbyteri
crimina , fola duntaxatpatientia diluit , fuisque preeibs ad meliorem frugeni
reuocauit.Pagumin Senonico quum qutannis cum vineis faeua grando vafta
42 ret, Martini oratione omnis tempeftas diu loge rcpulfa. Aflcruit Anicianum
darmone, qui tyranum ad barbaram femper feritatcm irritabat.In vico Aurba-
eienli fupraingentem molemfimulachrum quoddam forte confederat,infano
fumptu factum, Marcello (xpe prs bytero mdarat, vtidolum dirueret,nehac
amphus religione faifa populi eludertur , quod quum difficultatemcaufa-
retuTjMartinus fola oratione,orta tempeftate fbuertt.Simile quuqueidolum
ingenti columnas impofitum , demifla codo parili columna , difrregir.Mulier
qu fanguinis profluuio diu laborarat,tadta veftimenti fmbria,repente curara.
Nonnulli qui in naufragio exclamarunt , Martini Deus miferere noftri, conti
nuo dedente procellaliberati. Lyeontij familia, eiustantm epiftokpeftilen
jo a'am euafrr. Quum obitu m fum multo ante praefciret , inflare frbi propediem
corporis diilolutionem, difcipulis fignificait. Sed antequamobiret, ad com-
ponendam facerdotum difcordiam, inCondatenfem diocCefim contendiera-
rus baud ab re in id tempus fuam morte inciderc,quo pacem eclefiae fuae prar-
/h'ram delegaiet. Arcadio igitur & Honorio imperantibus , diuus Martinus
Turonornm epifcopus , vir omnium fanctitateprarcellens , octogefimoprimo1
 84 ANT. BONFINII RER. V >} G A R.
aetatis ( anno, cpifcopatus vero vigefimo fexto , apud Condatenfem dioecc- ;
fisfuae vicu,hacvita excellit. Ab vniuerfapafllm Gallia deploratus,& inter di-
uos cum magna angeloriim pompa relatus eft,quod patres plerique fandiffimi,
velutiSeuerinus Golonierifisepifcpus, plane fefere. Nunc ad hiftoriamre-
deamus. Dum Iulius Vnnrum pracfedus,Giula didus,ad Coloniam Agrip
pinam tanta in virgincs feritate graftatur , Atila cum reliqua parte exercitus,
quicquid inter Rhenum &Sequanam populorum erunditur, id omnc diripit,
&incendit.Batauos, Menapios^ Ambianos, Morinos , Belluagos , Vellones S
Leflubios pariter expugnat.Neque traiefta Sequana,Ccnomanis,Venellis,Au
lirgis, Diablitis ac Venetis pepercit. Quin & Sumios, Andicanos , Tricaibs & i
Samnitas, Ligeris flumiilis accolas,qui Aquitaniam Lugduneni Gallia fepa-
rat , grauifllmis incurfationibus infeftat. Et quos nunc Normannos dicimus,
qui inter Ligerim & SeqUanam runduntur,omncs diro bello follicitat.Popu
lata demum Gallia , Rhenum traiicit , Sicambros & Bufadres aggreditur , qui
intra Rhenum Vidrumque amnem protenduntur. Afty burgum & Naualiagra
uiteroppugntur.ELituergis&Nkrionibuspra:daingensaitertur.Moxtranf-
miTo Vidro & Amafo j Phryfii, minores^ Cauchi interiacetes fpoliantur.Ne-
que traiedo Vifurgo Albiqj fluuio Cauchis maioribus, Teuthonariis &: Viru-
nis ignotum eft. Sed ad Drufi trophaca vfquequaque difcurfum. Quin &: vitra
Albim Sx ones,vniuerfaqj Cimbrica Cheronnefus graui bello follicitata,Sar-
maticique fnus littora paifim fpoliata. Vixpopuh, qui cum Vnnis militarunt,
detrimento & rapinis carere potuerunt. Solum Traiedu ad Rheni oftia fitum,
dmina ope feruatum. Deinde in Turingiam cum vniueriis copiis fe recepit,&
apud Ifmarum vrbem non ignobilem diebus aliquot requieuit, vt defeiialon-
go bello corporareficerentur,& animi populatis tot regionibus,&ingennpr-
daexhilarati, aliquanto commodisrecrearentur.Atque vt nulla Catalonica
ftrage detrimenta fe paiTum indicaret,ad ludos variaqj fpedacula animum c-
uertit,munus cdiditgladiatorium,& varia viftoriarum limulachra agenda cu-
rauit.Quin &illud plane fuccurrit,haud indignum fore folnia aliqua fcfta ce
lebrare^ de domita Gallia, de Romanis & Gothis triumphare videretur. Nc- 30
que iibi vifumeft.quem in bello , eundemin paceferuare animum. Adman-
fuetudinem comitatemque conuerfus , fe liberaliflimum benignillimumquc
exhibuit,fjnitimosprincipesacpopulos,tutidatafdeitineris,adfperaculain-
uitauit. Epulumpopulisexercituique ddit, fapc infpedaculismiflliafpart
Amicisfaepe in conuiuio congiarium elargitum , militibus ingens donatiuum
erogatum. Primipili, legionurfiprarfedi ,& centuriones, chiliarchi oppidis
agrisqie donati. Inuitatos principes,ne immunes quidem ipfe dimilt. Sed qui
de Atia nonnulla fcripfere , inter fe nimia dilTenfione dlirant. Nam funt,qui
Atilampro comrriirtutis Catalonica ftrage copiis, vtfupplemeto&: auxiliisin-
ftauraret,Pannoniam vaftata Gallia repetiiTe tradunt,inftauratoque exercitu, 4c*
non amplius in Galliam, fed Italian! erupifle.'Alii reparatis legionibus Galliam
fepetifle commmorant, qui dhiodum aberrant: Nam quae commodi horic*-
rifqAie ratio,ad eas regem oras reuocare potuit,quas vaftatas incenfasqj relique
rif? In Itliam rediusintcridebatur animus , quaperdomita vniuerfi orbis fpe-
rare poteratimperium. Abfurdum eft callidiiiimum principem , &imperandi
uidifimm , populatas regiones bello repetcre, quib. non modo quicquam
eripere, fed ne vitter quidem ob rerum omnium inopiam fane liceat. Quam
quidem conieduram ad corifutandos eos fatis eTe nouerims,nii fortafle Ior-
danem,grauem quidemhiftoricum fequamur,qui Atilam bello Itlico rede-
tnem , m Galliam iterum Narbonenfem contra Vifigothas caftra mouifle re- yo
fcrt,vt in fquentibus referemus. Et in fecundo bello Gallico Vifulamcum
rriitibus ca?fam fuiTe,plerique nort temer voluerunt, quia Maximus port: Eci-
um Imperium oCcupauit Valentiniani iuflu interfedu. Atila igitur , anteqm
Sicambriafe receperit,Prutenct5 Venedici finus accolas.cum Lituanis,per pr-
fedos ditioni fua: fubigendos curauit. Per magnam demum Gcrmaniam,Scy-
thica*
 AD IS . LBER Y* 8j
icas gentes in inferiorem Pannoniam reuocauitjSicambriqj Marti Deo pa
trio vidimas mattauit , dicaitexuuias , &fpedacula multa edidit. Et eo tem
pore Vngarorum annales,ob vurpati imperij fufpicionem,Budam fratrejCon-
tracacterorum fcriptoropinionem,ab Atila interfedumtradunt , quibushos
quoque minus ditipulamur. In patriam relatus > incipere velutilongolaboirq
defatigatus,ad lenocinia voluptatumreuocare animum,eis fponte fe dedere,
natura propenfum celebrare conuiuia,ludos fcenicos & choreas fpedare,mol-
lefcere inter mulierculas. Vir non tam audacis animi $ quam indomit* ljbidi-
nis, crpulas cum amicis agere, coenas totanode continuare. Quinqu annos
lo inomnemlafciuiamerrufus,intempratamvitamduxit,ingloriodedifusocio.
Plcrique non temer id ab atutifimo principe factum opinantur , vtputa qui
non modo nimos 6c conatus hoftium,fed fociorum ac fubditorum fidem,ce-
Cando tenuret,quid caeteri in Deiflagellum molirenturjcautius experireturjac
emdentiusintelligeret. Quaread quatuor feir imperij fui limites explorato-
rSjtanguam infpecula eolio cafleferunt, item fpeculatoribus quenque con
tinuaros curfores habife , qui celerrim ad eum cunda noua perferrent. Al-,
rcrumin Colonia Agrippina,qui occidentis : adTanaimaiterum,qui orientis:
caberos partim ad Lituaniam,partim Iadrae ftatuifle, qui feptentrionis ac meri-
iei res nouas explorarent. Illudin eo rege mirabile,neque laborem bellicum
o libidine ac voluptatibus vindicafe , neque ocium bello , eque feritatem "
clementia,Scythicum aTeruTehominem.Pacatasintereaprouincias per lega
tos & praefides adminiftrare, fintimos vndiquecreberrimis eruptionibus, per
prxfedos legionum acerrim follicitare, ad tutandos regni fines copias dilpo-
nere. Quare in ociofollicitus,& in follicitudineociofus plcrunq; vider.i>a:qua-
ta in eo vitiorum & virtutum femina. Pannonios iugo & labore vfqueadeo gra-
ui vexarc folitus , vt ( fi Vngaricae credamus hiftoria; ) relidis paftoribus &: ar-
mentis,impetrata regemiflione,qumplurimi in Apuliam ermgrauerint, Ne-
que tamen interea defiit legionis cuiufque fupplementum curare.peeunias. co-
gere,quaecunq; bello funt vfui,impenfius curare,difponere commeatUum op-
^o portunitatem,deledum fenfim habere, oppidatim auxilia contrahere, donare
largius emrito s,&: veteranis iam efftis dare mifonem.Item ocij quinquen-
nio tyronesdeligere,deledosque difeiplina militari diligentius initruere,ado-
lefcentes & pueros ex oppidis &: vicis paffim cogere,educare in caitris,& fcho-
lastyronum prouinciatimdifponere. Nouiifimo quinquennij anno , inftaura-
lis viribus,Icalim, cuius Imperium tantopere arTedarat, inuadere ftatuit. Au-
gebat animum,quod quiefeenti nemo bellum inferre audebat. Iam bella, ef-
lante Scytha,vbiqe defierant,orrines vbique potentatus, veluti longo defati-
gati bello quieueraqr. Martianus Conitantinopoli ocium feruauit. Grajciain,
minorem Afiarn , Illyricum ^ Thraciam & Myfiam pacatam habuit. Pari ocio
40 Genfericum in Africain Lugdunenfi Gallia Mentoneum,in Blgica Burgun-
diones,Thorifmundum,Sueuos & Alanos in Hifpaniis, Aquitania Vafconiacp
fuTe legimus. Quid eodenvquinquennio ValentinianusRomaegeiferit,non-
dum fatis compertum habemus.

RERVM VMGARIGRVM DEA-

DIS PRIMi LIBER VI.

T A L a m adoriturus Atila,quam diu anhelauerat,& eo vel

maxime , quia doniitis Romanorum viribus, fe facile totius
orbis imperio potitrum eTe fperabt, atque admodum ve-
rebatur,ne Viigothac Romanum impcrim occuparent,co-
munem orbis pacem ac ocium intercipit. Maritimam Adria
tici inus oram prius expugnare decreuit, ne ingrefus Ita-
liam, tergo ab hofte Graxograuiteradurgeretur,&fron-
fe Romanum haberet infcftum, &: fi quid adueri pedem referre cogeret,redi-
h
 %6 ANT. BNFINII RER. VNGAR.
tus inhiberetur. Quare coa&um vndiquc exercimni, priore neququam infe
riorem^ Pannonia per Illyricum ad Adriaticum mare pcrduxit. In primisquc
Tragurium aggreditur , ab Meis conditum, Scardonamq; Liburnicam pariter
infeftat.Quanquam oppidani acrius inftarent, quia nulla deditione ferum ho*
ftemfedare pofle confiderent,acerrima tamen oppugnatione vincuntur. Nul
la maritima: orae pra:fidiaMartianus impofuerat , nullaqj munitione firmarat,
viri ad vnum caefi omnes, fortuna: direpta:. Midieres cum pueris in feruitutem
aiTertt,plandu&:vociferatione compleca omnia. NeidquidemScythasfatis
vifumeft,vetuftifimaoppida diruit,domos incendio deleuit.DiruiturTragu-
rium,ciuium Romanorm marmore notum. Scardona ad Dalmatian initium, l9
hoftili manu fubuertitur. Moxad Belgradum & Sicum, quod Sibinicum nunc
appellant,caftra mouit. Haud ignobile oppidum , in quem locum diuus Clau
dius veteranos mifit, obfcTumpaucis diebus expugnat, in oppidanos pari cru-
delitate fa;uitum,vicos latius incedit. Vniuerfamqj Dalmatiam ad Sardonium
vfque montem,igniferroq5 deuaftat,ca:dibus omnia complet.Coronam dein-
de coloniam obiidet,ad Diomedis Promontorium collocatam,quam fa&ade-
ditione,hominibus uxt fortunis fpoliauit. Nondumhinc pedemmouerat,
quum Salonam , nobiliffimam populi Romani coloniam, graui obfidione im-
perat obduci > Cuius veftigia ea fuperfunt , vt quanti momenti vrbs ilia fuerit,
haud difficulter oftendant. Vix tribus milibus pafluum mari remota,inplani- *o
eie fita,interrluente ilumine diuidebatur, opulenta nimis &c fcccunda, quando
Dalmatarum celebernmum Temper hxc fuit emporium.Munitam vrbem for-
ti animo Vnni aggrediuntur,varia meenibus tormenta admouent,turres ac vi
ncas pars adhibent. Multi allatis fcaliscircumueniunt, arietibus plerique m
nia qutere, portis alij admouere teftudines, ca:teri muros diuerfis artibus op-
pugnare. Contra oppidani inftarefortius,dicerenullam deditionem fperari o-
portere, fe Romanis oriundos , aduerfus Barbaros , Romana virtute certatu-
ros,ad haec fatis commeatuum habere, neq; inedia eque fiti defuturos. Corr
his verbis Atila irritari, vt aut ibi totum exercitum perder, aut vrbe potiri fta-
tuerit.Quare tertio die iterum pugn lignum dat,foTam compleri iubet,agge- 3
rem quoq; proteri , vt fine impedimento mnia cuique adire liceat,mox tur
res, arietes , ca:terasq5 machinas propius admoueri , ad vrbis portas fingillatim
cailella erigi , quibus oppidanos meenibus repellant , qua: ad o&auam vfque
contignationem extulerat.Qua: omnia vbi facia funt,vrbemvndiq; inuadunt,
pars mnia confeendunt, reiiciunturque inftantius ab oppidanis. Pars adata
teftudine muros fufFodiunt,admotis multi machinis mnia qualTa diruunt,
aditumejj vrbi patefaciunt, alij (c(c ingerere ftudent , in mnibusq; carduntur.
Ctr oppidani refiriere fortius, & obftinatius inruinis vrbis cadere,alij recl
nalo hote,fimo &egefta terra obftrucre aditus, obiicere vaa vinaria comple
ta faxis. Vbiq; clades miferrima oritur,vtrinque cadunt homines, hinc multi 40
mnibus deturbati, aut faXorum ruina collifi, illinc fupra mnia fagittis iacu-
lisqj confoflijquin & multi vrbemingrefi continuo obtruncati funt.Na inme-
dia vrbe pradidium collocarant,vnde labortibus dato figno, veftigio fuccur-
rebant. Item mulieres,faxa,conflatam picem, ac fulphur cum aqua ferucntiffi-
ma circumferre,adiuuare viros,pra:terca hortari,vt pro patria liberis, pro a-
ris & focis obnixius dimiccnt : nil pluris a:ftiment,quam pro patria mori.Pra:-
tereailbeplerunq; virorum fupplementumeiTe,& in demortuorum loco fe vi
tro fufKcerc , pars earum fecuri , nonnulla: faxis deturbare fubeuntes. Harum
opera fubiidioqj oppidani itaconflrmatifunt, vthoftemvndiquedeiecerint.
Atila militem ab oppugnatione reuocat,ne fuoru ftragem augeat. In quo pra> r0
lio Vnnorumduo circiter miliadefiderata,ex vrbanisvixcecidere centu. Mul
ti vtrinque faucij,ciues curatis aliquantiiper corporibus,vigiliasvbique difpo-
nunt, ftationem quifq; fuam repetit, dirutamniaaggere alto refarciunt alij.
Alij vt tutius vrbem protegant, interiore foTa vallocjs vrbem circumueniunt,
craifocp intus aggere muniunt,vt fi forte mnia deferuerint, intr fefe referr.
Quibus
 D EC AD IS I. LIBER VI, 87
Quipus certum erat > aut obftinatTmi patriamtueri, aut fi quafati iniquitate
cogantur,cruentiffimamhofti vidoriam relinquere. Anla reHciendi ac recre-
andifpacium oppidanis,fbi calamitofiflmum tore ratus,quandoquidem hinc
vi&oriam differri,ac morum caedem augeri intelligebat,iam coniilium init,af-
uduavrbem oppugnatione follicitare,&mod eludere, modo acrius infeftare
decemit,vt negata quiete laboribus pariter& vigilas conficiantur.Quinetiam
pro virili parte , fumendicibi fpacium abnegare ftudet,quodpra:nimiagen-
uum multitudine facile poterat,quare in fequenti die perpetuum vrbi prlium
indicie. Clam prasfedos cohortium admonet, vt datis vcibus prxlium ineant,
10 die oppidanos eludant,ne refpirent,nodu ver grauius adurgeant. E compoii-
to pugnam ineunt, principio,quacunque poffunt arte,vehementcrinfeftantj
poftquintam horam alij fuccedunt , pugnam redintegrant , pari arte ad vefpe-
rumvfqucdimicant.Ingruente node alij continuant,acerrim quidemoppu-
gnant,per rene bras eludebantur idus,&: quandoque ex infperato inferebatur.
Sub media node pradium inftauratur,ingenti vtrinque clamore pugna confe-
rifur. Oppidani faxa trabesqj deuoluunt,cm pinnis muroru hoftes appropin-
quare cperint,alios fecuribus muro demrbant,ftrages inftauratur.Oppida-
nijContinuata pugna,inedia defefll, alicubi ceder cperant. Contra ifti m-
nia confeendere, quod vbi in tribus quaturve locis fadum eft, ceffere fenfim
lo illi, & intra fecundam munitionem fe recipiunt. Contra ill! tergo inftare , &C
dum eos profequi ftudent, in caecam foffam cadere , vnde fe redimere non fa
cile poterant. InnumerabilismultitudointerioremfolTam fane compleuerat,
quam oppidani faxis telisque confodere aggrediuntur, quod vbi fuccedenti-
bus intelledum eft,ad lucem vfque mris pugnatum,quando ifti fpe potiun-
dx vrbisperciti acrius inftare, contra illi defperatafalute obftinatiusreiiftere.
Hluceicente die rex mniaconfcendit,quod vbi abvniuerfo fpe datum eft ex-
ercitu, innmera vndique multitudo confluxit, cuius agminenon modo com
pleta foffa , fed aequatus agger,alius fuper alium vrbemingredi comendit. His
igitur agminibus obruta ciuitas,vtriufque fexus ca:de completur,paim diripi-
\o tur , & nobilia ciuium Romanorum ardificia diruuntur , neque templis quic-
quam conceliim & aris. Ciuium fortuna; aut prarda abada; , aut igni funt ab-
fumptae. Decuriones omnes ex edido ante confpedum Aula; in foro ci. Ne
mo ex vrbe vitadonams eft. Non in Salonenfes,fed in Romanos ibi tuncfarui-
re Atila videbatur. Eoqj magis exultabat Vnnus,quo fuperbiora Roman gen
os aedificiafubuerteret. Praeftantiflima demumpopuh Romani colonia tunc
folo sequata,nunquam poft hacrefurgere potuit,nifi quod ex quibufdam Salo-
nenfium reliquiis,Spalatrum non ignobile oppidum, ad tertium lapid remo-
tum,pleriq; fadum effc credidere. Noftra aute tempeftate vix Salona* vcftigia
recognofceremus,niu fitus ipfe nobilifllmus vitro profiteretur ali vidoria ita,
to regis intumuit animus , vt hinc occupandi Romani Imperij auguria captaret,
Poft ha:c non modo mediterraneam rcgionem,ad Adnum vfque montem po-
pulatur , qui Dalmatiam mediam diuidit : vcrumetiam Abfyrtium Phariumqj
quibufd Salonenfium manibus aggreditur. VetuftiTima quidem loca, quado
alterum ab Abfyrto Mede fratre,dum fuis petitur,ibi difcerpto nominatum,
alterum aedificatum Parus , vnde Pharium Demetrium oriundum fuifle -
dicant. Verum Parios quondam Romani,cm latrocinas cunda vaftarent, in
pertiorem terrae partem reiecerunt,& vtcolendis agris ineumberent, adege-
runt. Item Priamonem, Niniam , & Sinociumnouum , & Vetuftum oppidum
Carfr Auguftus,cummultis aliis^quum plureis annos in Romanos arma geffe-
jo rit, ferro ignique vaftauit. Quin & Melenam,quam Corcyram appellant, cum
oppido Gnidiis aedifcato populatur. Mox vt Italia; appropmquaret , ad Ti-
cium amne,qui Rhebiis montibus demiflus,Liburnos Dalmatis dirimens,
inter Salonam Iadramque, in Adriaticum mare deuoluitur, caftrareuocat. Ia-
dram colon i am Romanam cteris in eotradu minime cedentemobfide t. De
curiones a finitimonim exemplo deterriti , conilium deditionis ineunt. VrbV
h ij
88 ANT. N F I N II RE' VNGAR,
eft in peninfube fpeciem reda&a, tergo & vtroque latere mari circumdata,
fronte adiun&a continenti."Ante ciuitatem ad motes vfqj planicies,tribus fere
milibus pafluum eftufa,loci amnitate,acferacibus infulis circumuta, quam
aliqui Adriae maris filiam,autviolaminterpretantur. Per legatos,quinque die-
rum fpacium iibi dari pctunt,donec de pacis conditionibus dcernant. Nil ab-
nuit Atila,partim quia munitiflima quque loca non fine maxima fuorum cla-
de capere poterat, &fuperiore ca:de furor magis aliquanto defederat. Interea
Myfeos,Tyndaros,& Dryopes,caeteraq5 mediterrneas regionisoppidapagof-
que diripit. Euona , Cortinum , Argyruntum&: Vegliam,maritimas vrbiculas \
in deditione accepit. Quinto die legati ab vrbe redeunt, deditionem vitro de- 10
ferunt , grataqj obfequia pollicentur , fi homines cum fortunis inclumes fore
promiferit : quod vt facilius aflequantur , bis decies mille nummm ofterunt.
Accepit conditionem Atila , copofitis vtrinq; rebus, adeundi iibi copiam fieri
mandat.Cum paucis contra illi fupplicant,vrbem ingredi oportere,ne quid mi-
litumintemperantiadetrimenticommittatur.Rcsindiempoftcmmproroga-
tur, deditionem vrbis iibi fieri mandat. Decuriones 0 meru& promiifis con
fu!, quamuis non deefient, qui earn fieri prohibrent , tandem portas tyrann
patefaciunt. Is vbi vrbem ingreflus, traditam fponte arcem accepit , omnes ci-
uilius fe gercre mox edicit. At vbi Scythica mukitdo opulcntam ciuitat cir-
cumfpexit,ne facile quidem contineri potuit, quin Brbaro more licentius vi-
ueret. Vi nonnulli vti cpere,plerique rapinas,prim furtim,moxpafllm age-
re:maloexemplo lie alienam audaciam augere,dicere plerique, inuitumhanc
conditionem Atilam accepiife.Exercitum in fterili dirficiliqj regione verfatum
licentius viuere oportere. Contra oppidani, vim & rapias principio iniquo
animo ferre: rogare,& obteftari,fe mitius agerent,iura pacis non fine mximo
fcelcre laedi pofle.Intemperatum &: petulantem hoftem quum plerique in aedi-
bus tolerare nonpoflent,prim clam mutuo fei interficere,deinde vbi palm
idfieri coeptum eft,fumma in media nocte feditio fufcitatur,tumultuaria in vr
be pugna conferitur : vtrinq; multicadunt,multiquoque excis idibus fuosin-
terimunt. Experrectus Atila, quum tumukum fedare non poTet,ciues ab Vn- }o
nis obtruncari,cuntamifceriac diripi permifit.Edecurionibusmagnamanus,
quum in paruam claflem fortunas, liberos Se vxores redegiTent , multis caefis,
ab vrbis cergo foluere,in Italiamqj traiicere. Qui confideratius fe genere , par
tim in eotumultu cxfifunt,partimletali vulnere faucij, nonnulli in latebns de-
lituere.Illucefcente die ciuitas Vnno militi in pra:dcoceTa,rapinis incendioqj
vaftatur. Hajc vbi fententia euenere,in Iapygiam, Atilae caftra mota,faxofam
quidem regionem,gregibus tantumvinoty pollentem, vbi Senia inprimis ob-
fidetur,a Senonibus Gallis dita,ac condita. E cuius confpe&u, in. Italia quoq;
Senogallia,ac Sena in Hetruria, eodem nomine praedita. Nam ex Gallis etiam.
Boij inNoricis,&: Scordifci in Myfiaextitere,infunefta nanq; illa peregrinatio 40
ne fua,mukaoppidacondideie. Similiter ex IUyriisAntariate_,Ardei&Darda-
ni,&reThracibusTriballifuere,fiquaStrabonidandaeftaudoritas.Seni nul
la munitione prxfidioqj prarditam ftatim occupant,& diripiuntepri calamita-
te Orthopliniam,Rhegium,Lepficam,&Tarpfaticam arficiunt. Vicos inter ar
duos montes olim recnditos , vfquequaque diripiunt, incendio omnia abfu-
munt: viri agreftes aut ext^aut inferuitutem aTerti:nulla fenibus,quum inuti
les forent,habita niiferatio. AdFauonam demum& Aluonamperuentum eft,
qua: Iftria: Amt finitima:,& iftae quoque direptae pariter & incenfx. Nulla tunc
fuit tarn fama ab Vnnis exercitata crudelitas , qua; illorum rabiem explere po-
tuerit. Corruitigiturlllyrica; Liburnicazq; gentis elatafuperbia, quae - yo
tea,florente Imperio Romano,grauiter eft attrita. Nam inter Arfiam fylu,Ti-
tiumeji amne,per totum maris Adriaticilittus effufa,regnate Teutanamuliere,
populationibus & rapinis no contenta, ius adhuegetium maofe facinore vio
lare nonerubuit.Quippe legatos populi Romani,qui ad coercenda eor latro-
cinia vcnerat,&: de his qui deliqucrantjiure agebant,non gladio,fed viclimaru.
more
 DECADIS I. LIBER VL gp
ttiorc fccuri percuifit,c5buflit prefe&os nauium: & in contemptara populi Ro-
mani,mulieris vitro fubiuit Imperiu. Quace continuo fenatusconfultoinDal-
maticamexpemtionemCn.FuluiusCentimanusmittitur,quitra&umvniuer-.
ium pcrdomuit,&: vt cumultiflmis legatotum manes inferas placaret,in prin
cipum Dalmatarum colla fecures ftrinxit. Itcrum quum in bello Macednico
Perfes rex Illy ricos pecunia conduxiflct, vt Romanos tcrgo diftringert, quia
fide populi Romani defecert,ab Anitio praetore fine mora fuba&i funt. De-
letaque Lofcordia , qua: caput gentis erat, ftatim caeteris fada deditio. Taie
bellum ante finitum,qunigeriRoma: nuncitum.Tertio imperante Augufto,
to quum fyluarum occalione,latrociniaDalmat frequentius agerent,hosincen-
fa vrbe Deluciniojfer detruncuerat, poil hxc Alinius Pollio gregibus, armis
agriso mul&auerat. Deinde Vibio perdomandos Auguftus mandauit, qui fe-
rumgcnus hominum, terram& aurum fodere cocgit, Romano agrario obno-<
xium,vtgensauara in alenos vfus aurum parans, cumularas auaritia: pnas
luerer. Populata incenfaqj Dalmatia , vniuerfoq, Liburnico tradu, Vnnimox
J/triam,peninfula? more in longitudinem excurrentem inuadunt, atque ne in
feriore quidem vrbium hominumque praeftantia pollentem. Lat in agros ex-
curruntjvicos populantur,caftella multa diripiunt,ingentempraedam abigunt,
innumeramagreftiummukitudinemcaptiuamabducunt,inutilema:tatemc-
10 dunt. Iftna maritimis exornata vrbibus tota mifeetur , quam ab litro ilumine
in Adriam effluente,contra Padi oftia,& Danubio in Italiam diuertente, p!e-
rique falso cognominarunt, &prxfertim Cornelius Nepos,etiam Padi accola,
quum ullus Danubio fluuius in mare Adtiaticum Muere videatur. dun
taxt ratione decepti, quia non procul Tergefte , nauis Argo fecundo ilumi
ne in mare defeendit. Conftat enim,nauim humeris alpina iuga traietam,quo
amne defluxerit. Argonauta; nanque Iftro,deindeSauo,deinde Nauponto,cui
ex ea caufa nomeneil inditum,inter Aemonamalpesq; exorienti,liquido mb-
icre. Polam in primis , clariffimam populi Romani coloniam , Colchis olim
conditam,deinde Iuliam appellatam, obfident. Indicio pradio, pollero die op-
\p pugnare adoriuntur ; pugna acerba committitur,quaperterriti oppidani,dedi-
tionemfaciuntjfubituriquecunquehoftiplacueritconditionem.Decuriones
m foro obtruncati , ceteris data venia. Vrbs demum antiquifllma,ab his Col
chis condita, qui aduerfus Medeam mifll,votiq5 impotes, aC fuge deiperatione!
folliciti,Grcorum linguaexulum,Colchorum vero Polam ardificatamciuira-i
tem ( vt Callimachus ait) appellauerunt , Vnnorum furore corruit, Ne Paren-
tium quidem, cum Hmonia immune relictum eft , quando pari incendio ab-
fumptum eftjid oppidum Romanis conditum. Omnes quoque viri, qui Pha-
naticumfinum,va:fanientctempeftatediclum,accolunt(nuncCarnarium,
Carnis montibus nuncupatum) eodem tempore populati, mediterrnea regio
if pariter incenfa eft. Quin & Stridonis oppidum, Gothis prius euerfum, quod
inDalmatiar quondam,Pannonicqj confiniis fitum erat,diui Hieronymi reue-
rentu lnftauratum, ab Vnnis iterum incenfum eft. Deinde adTergeftam vr-
bem feftinatum, claram quidem coloniam Romanorum, centum &c octogint
ftadiis ab Aquileia remotam,quam paucis diebus expugnauit,ditipuitqp.Puni-
cum vino nobile caftellum, traiecto Formione,cui nunc Cifano nomen eft, S
Arfiaflumine ad Natifonem vfque difcurrit , & pagos oppidque paim ferro
igniqj deualat.Mox ad Aquileiam,animis tali fuccefu adauctis,ab Vnnis pro-
peratum eil , quum facile fe vrbem capturos efle fpefarenf, quia caeterar mo
re, prefidiis carere opinbantur. eque nouerant illam Tranfpadanarum vr-
P bium quondam fuifle primariam, Romanis olim Conditam,haud fecus ac in-
cumbentibus Barbaris impoiitam , quindeeim milibus paifuum mari remo-
tara, quam Alfa, Natifo Tarrusq; praeterfluunt., Adeani olirhaduerfo flumine,
onerariis nauibus obnauigare folebant,per Natifone amnem,plus ftadiis fexa-
gintZjgcntes adIftrumIllyrica*,adhoc 'ubuehebantur emporium, quibusmos
#rar martimas merces , yinum Sc oleum conucclarc , illis contra , mancipia,
h ij
 9o ANT. BONFINIIRER. VNGAR.'
pecora,pelles. Extra Veneria: fines in planitie fita eft, & ab ea fluminc ab Alpi-
bus defluente difterminatur, per quodadvrbemvfq; Noreiam,ftadiis circiter
mille & ducentis fubnauigari folet , vbi Cn. Carbo, collatis aduerfus Cimbros
fignis,re infeda difceffit. Locus eft, vt ait Strabo, ad purgandum aurum fuapte
natura nimis idoneus, ne minus quidem adferri fabricas. In ipfo quoque finu
templum Diomedis fuifle memorant , pracftantiflimum cumamcenifimo luco
xdificium.Diomedis in Adritico mari potentatum,non modo Diomedete-
ftanturinfulaCj&qu de Dauniagte,& qua: ad equeftres agros memoria: pro
dita funt, fedinlignes, qui apud Venetos olim exhibebantur honores , quibus
candidumillicquumimmolare mos erat. Duo prseterea quondam lucimon- 1
ftrabantur,alter Iunoni Argiuae,Diana: ittoli alter dicatus,in quibus feras re-
ferunt ita folitas manfuefeere, vt paifim cerui cum lupis pafeerentur : canes hc
damis & leporibus dido citius reconciliari confabulantur. Praeterea fama eft,
quendamin faciendis vadimoniis fuifle ftudiofiffimum, eoq> officio eelebrem
erFctum,iocishominurncarpiadmodumconfueuirc,eundemincidireinve-
natores,qui irretitum lupum haberent : ab his per iocum fuhTe rogatum,annc
pro lupo ponte fe vade ftatuere vellct, vt illataab eo damna perfolueret: quod
fi faceret,eos recipere,ie continue irretitam beftiam dimifluros. Hunc pro lu
po fideiulliTe , emilTum deinde lupum, ac maximum equar urn armentum agi-
tantem, nulla inuftum nota, ad fideiufloris ftabulum adduxifle. Eum recepta zo
gratia,equabuslupi nota inufife, Scexhoclupiferas appellaflc,velocitate ma-
gis qum pulchritudine excellentes. Nomen & notam equarum , fucceflores
generi fcruafle : ex his nullam alienaTe foemellam,vt eis tantm ftirps ipfaper-
duraret,equinamhinc fobolem pernicitatis mir promanaTc. Verum vt ad ve-
riora perueniamus , imminente bello Macednico , bellum cum Iftns initum,
quippe qui coloniam Aquileiam deduci prohibebant. Et eodem anno in agro
Gallorum Latina colonia dcduda.Tunc florere Aquileia ccepit,quum Roma
ni cumpopulis Danubij aecolis bellum iniere. Ne illud quidem , vt Capitoli-
nus ait, prxtereundum eft,Tanta contra Maximinos fide Aquileienfes pro fe-
natu extitifl, vt quum ad fagittas areuum nerui emittendus deficerenc , mu-
lierum crinibus eos inftaurarent. Quin & in marmreo lapide id legitur inci-
fum,ImperatoremCefarem Auguftum,Aquileienfiumreftitutorem,&: condi-
torem.Viam quoque geminam, porta vfque ad pontem,per tyronesiuucntu-
tis noua: Italia: fue,deledus pofterioris, longitemporis labe corruptarn muni-
uit,atquereftituit. Sed addiuerticulumreuocetur orado. Atila Aquileiam cir
cummenus,&magnitudinem vrbis &munitionem admiratus, non modo tu
mularia oppugnationefcd ne diutina quid obfidione facile capi pofle con-
fpicatur. Nam vbiinltahamventum eft, Valentinianns maritimis fuis vrbibus
valida pratfidia impofuerat,Scythicifuroris non ignarus. Aqueienfcs quoque
ciues, vtexpeditius actutiuscum Brbaro hoftepugnarent, liberos, fortunas, 40
vxores,& inutilem etiam artatem in prximas nfulas exegerant. Acrrima tan
dem obfidione metropolis ipfa vexatur, contra vero nee quenquam facile pa-
titur appropinquarc.Sape interdiu, quandoq; nodu ex vrbe in caftra fiebat c-
ruptio,ca:fisqi complurimis clandeftinareceptui figna dabantur,ars arte feoius
vtrinque eludebatur. Neq; aequo animo fuos temer mori patiebatur Atila,pa-
tentem feracemq; prius agrum populatur,vicos & montana caftella fuccendit.
in ForoiulienfeSjCognomincTranfpdanos late folita immanitatc graflatur,
ne temer quidem id ab Vnno fadum , vt pra:fenri crudelitate oppidanorun
nimos confternaret , & ad deditionem adigeret. Contra illi liberis , vxoribus
fortunisqj leuati,neqj facile commeatibus & prcidiis carituri,fuis freti viribus fo
bene fperare,hoftem animofius expedare, irritare fa:pius,&: dimicadi vltro fa
cer poteftate, tumultuario fxpeprxliolaceflere, vigiles fopitosq; ex improui-
fo aggredi,&ne mediocre quidem hoftiquandoqsinferre dctrimcntum.Neqs
tanienad haec Atila quiefcere,vereri faepe, acidcircograiterangi, ne in primo
Italia: propugnculo vniuer eus opera cluderetur. Quarc adart aftutiamcu
uaru
 DEC AD IS I. LIBER VI. ft
tuamfe quotidle reuocare,excogitarequaecunque cxpugnationi funt vfui,tur-
resligneas circumerigere, muir pluteis,materiam vndique ad complendam
toftam cogre, aspe admotis circm machinis mocnia tentare, eque vnquam
fine magna fuorumcaede redire. Ncque vi , eque adactis vndique cuniculis,
neque quauis arte vrbem capi pofle rams, fame duncaxat expugnare fperabat.
Nequidaduerfo Natifone Romana fubueheretur , aut a Carnis Nori-
ciscjj deferretur, animum intendit, montiumclauftra occupantur , cuftodiun-
tur oftia fluuiorum , Sc omnes aditus obltruuntur. Contra nihilo fecius Vnno
prouidendum ruit,ne innmera multitudo,interceptisc6meatibus, fame per-
io iret. Quare latiflTime euagari cogebatur,&loca praefidiocarentialongcdiri-
pere, nequa cibariorum inopia laboraret. Item ne , dum Aquileia: obidionc
remoratur,ocio torpeat exercitus,aut facta feditione foluatur, fintima intcrea
ooia expugnar. Partem equitatus, expeditos milites Tiliauentumamnem
traiicere iubet. Concordiam perbreui occupt, diruitque, ne contemnendam
quidem poprJi Romani coloniam. ItemAlcinum more Rauenna'inpalude
firam , &C Opitergium vetufti nonunis oppidum euertit. Quae quamuis poftea
in/taurata fuerint , codem tarnen anno, quo ForumPopiliia Longobardis de-
iecafuiuc legimus.Ex Alcini ruinis Tortcllum aedificatur. Taurifiam , Querni,
Foretani,Cogienfes,Varciani pariter affliguntur. Tauriiium Silus amnis diui-
20 dit,a Venetoru paludibus vigintimilibus paiTuumfan remotum, Alcinum ve
ro tribus milibus. Senim arcrius tarnen Aquileiaobidebatur,nam vbi caftel-
la multa ante portas, circumerecta funt, nemo ex vrbe prodire,neque infer-
re quicquam , aut efterre poterat, fofla, egefta terra completur.Iam fub mceni-
bus cftiterat hoftis,&: mnibus oppidani repcllebantur. Secundus tunc an
nus agebatur,cm Carnis,Foroiulienibus, cxterisq; finitimis late fubactis de-
letiscji,adbuc Aquileia obnix reiliterat.Illudq; omnibus certu erat, aut vrbem
tueri,auc cum ea pulcherrim ceder, quoniam nihil Vnnoruferuitute miieri-
us reputabat. Decern circitcrhominu milia fub vrbe ceciderant,& nihil adhuc
obefle potuere. Spemduntaxatineo collocarant,adextremumitadefatigare
\o hoftem,vtobndion defererecogeretur. Neq; ab Atilapromiflisvllisadduci
potuere,vt fefe dederent,quib. non modo perfonar fortunarucp incolumitas,
&: immunitas vectigaliu orferebatur,fed vnic tantiim obfequij fignum poftu-
labatur.Obftinatis adhc obftareoppidani,quivanScythicam fide S ceme
tiam aliorum exemplo didicerant.In pofterii cum his Atilafe benignius agere,
caotu qui forte prodierit/vltr reddcre, muneribus quandoq; follicitarc decu
riones^ hortari.vt aliquam patriae acfuorum ration haberent:dicerepraetcr-
ea null ibi fubiidium,praeterquam ab hofte fperandum. Ad haec illi aures ob-
ftruere, nihil pra:tcrmittere,quae ad propugnandam patriam pertinerent.ciba-
ria viritim diftribuere, &ea quidem qum parciifim , vitam pro falute patria:
10 pro nihilo ducere , &: eo maxime , quando vxorcs , liberos & fortunas in Gra-
denfi infula collocarant. Quum iam tertiuselabereturannus,diuerfus admo-
dum Atila trahebatur,pra:ertimquum muffitantes milites intelligeret,&fedi-
tionem inter varias gtes facile orituram nimium formidaret. Quin &: pleriq;
proceres de foluenda ad eum obfidione retulerunt, de qua nihil adhuc decer-
nere voluerat. Demura quum vrbis mcerrialuftraret, profpexit ciconias, qua:
perdomor faftigia nidos difponere folent , ex vrbe pullos educere, perpago-
rum culmina i nftaurare nidos, omnes certatimfugamcapere. Captato extem-
plo augurio, fu os princeps acciri iubet,Confpicite(inquit)proceres quam dex-
tranobis aufpicia dij dederint , qui ne magna cpta temer dcferamus,per au-
picatimas aues codo nos admont. Vrbem diu obfeflam, iamiam intrieur
ram, ciconia: ecce relinquunt: inqutarerum omniu inopia verfentur holes,
euidentius oftendunt, cafuras arces,periculo imminente deferunt,nobiscim-
minentem victoria portendunt.Proinde eftote bono animo,c5militones,quo-
nam hxc vna dies, quod trienni in graui obfidione praeftarenonjpotuit , cu
mulate repdet.Tuqs Mars pater,& inui&iTime Hercules,cteriqj dij,prefena
r h iij
 9i ANT. BONFINH RER. YNGAR,
onfirmate aufpicia, propias refpicite gentem veftram , quam in flagellum po-
pulorum emigrare iu lliftis, facinorofisc^ nationib. pnas ewigere voluilis.fi
go autem i ope veftra in Romanos vidoriamcontinuabo, pro referenda gra
tia , tertiam exuuiarum partem vobis ipfe voueo > Martiqj patri ex hoftili an-
guine opimamhecatomben me fadurum eTe recipio. His Atilae verbis ilco-
mnium anim paffim fuccenifunt,quividoriam dudum defperarant,vt extre
mas cuique vires fe oftenfurum certum eilet. Dato fubinde igno, machinas
vrbi admuent , comparatis omnibus , quae huic rei vfui forent , ita obftinatis
pugnam animis ineunt , vt prius quam in fuam poteftatem vrbem redegerint,
nanquamprxliumdeferant.Fado vndiqueagmine, ita ccurfum eft, vt teme- 16
rtate potius, quam prudentia freti cundationemnullamfecerint,donec moe-
nia confcenderint.ppidaniindomitahoftium audacia cfternati,ne tot qui-
dem propugnaculis deturbare poterant,quot certatimprofequifq; fubibant.
Completa corruentium cadueribus fofla, & zequato iam aggere,plus hinc ani
mo & obftinatione, quam viribus arteq; pugnatum , contra llinc metu C de-
fperatione certatum.Inftathic& illie A tila , fuos hortatur , initamiam vidori-
am tranfigant , muera coronasqs murales,&: alterna hpendia pollicetur. Pra>
dam omnemmilitibus oftertjopultiTimam eamefle,alteramque Romam ex
clamt. Nunc cundatis corripit agentes , nunc ftrenuos & animofos extollit,
& modo Imperatoris, modo militis, pro tempore loco gent officium. Nihil
eo die prartermift , quod fortiffimi ducis efle viderctur. Dum oppidanos iam
hborareconfpicatur, captamvbiquevrbem exclamar. Ipfe fumpto clypeo,ad-
edis muro lcalis, confeendere nititurrquod vbi cteris fpedatum eft, tantus
in vrbem vbique fadus eft impetus, vt vitra defend nequiuerit. Rex mceni-
bus prar dam, ca*dem,incendium 8 ruinam exclamt. In vrbe &c publico & pri-
uato praelio res agitur,frementes hinc voces , miferabiles illinc intonant vlula-
tus.Aquileicnfesad vnum cazi omnes. Hos pulcherrimmori,vilis alios cer
ner erat,mortem plerique laceTendo carpebant , oceurrebant fortius aliqui.
Multi pr^edac dulcedine alledi,dum per latebras incautius euagantur, mi-
ferrim carduntur.Mulieres quse fuperfuerant,captx omnes & proftitutae funr, jo
nulla honeftatis,pudiciti,aetatis & clemencia; habita ratio. Ne exui quidem a-
liquid indu'tum , diftrahebantur palim virgines , ingenuasq) matrona: , & pro
hoftis libidine vis cuique ilJata. Templa,via?, fora, item publice priuatimqj cae
dibus, furtis & rapinis omnia fecdari. Pi virorum oculis vxores inceftari, car-
diante oraparentummmanilime filij,infantes matribus ereptipanetibus illi-
di. Vaftari omnia ferro & igni, cruoris duos pafllm agi, extinda mifericordia,
plandis ac cardibus omniajnifceri. At vna pracftantis pudicitia; matrona com-
memoratur,qux feedohofte petita, dum in teda fugit,vt earn tueretur^poft-
quam no aliavia, nifi morte impollutum corpus feruare polie cognouir,e fum-
misxdibusin fubiedum Natifonem fluuium vitro feprxcipitemdedit. Inter 40
diuas non immerit refcrenda,quando tarn prseclarumferuandje pudicitia?, v-
niuerfas pofteritati legauitexemplum. Vrbem denique n5 prius reliquit,quam
a anno falutis quadringentefimo quinquagefimoquarto,humia;quatam ferus
Scy tha profpexit. Rem aliter geftam plerique tradiderunt,rebus Italis aflen-
tari potius , quam fcribere vera conati , vtinam his artibus immanitas Barbara
fuiflet elufa.Dicuntenim AquileienfeSjfamefacualaborantes ex triennij obfi-
dione,hoc commento falutem iibi inuenifle , armaras per mnia ftatuas , quae
cuftodum ordinemmennrentur , rite depofuifle. Incautumhoftem,profpeda
vrbis munitione, fe ignauis egife,fxpe ftationes excubiasqj deferuifl'e fafti-
ditum, ciues cumliberis, vxoribus &fortunis ex vrbe clm abiifle,& inproxi- ye
mam infulam quam Graduin dicunt , confugifle.Vnnum fpe fua fruftratum, &
i lufum,exciconiis,qu ftatuas infederant,cognouifle,occupatammox vrbem,
defertam inuenifle fabuIantur.Vtinam id vens,qum ca'amitoiius aflererc li-
ceret. Euerfa Aquileia, ita omnium Italorum animiefternati funt,vtprom-
nibus hoftem inftare reputarent,ac maxime Romani, qui non multo ante tern,
pore
 t> EC AD IS . LIBER V.
^ote difeptam Gothis vrbem acceperant , & nuncimmanitaterti plus quam
Gomicamreformidabant.^mAquileienfeexcidiuminfenaturelatumcft,
oiunes vlque adeo exanimauit, vt vita defun&is inuideretur , qui ex his malis
diuina quadam commiferatione prxrepti vidercntur, viuorum conditioni vi
tro commiirarentur , qui ad tam mifera tmpora reiruati forent. Silentium
cumgemitviingultuq5aliquandiucelebratum,Valentinianus Imperator}diiIi-
mulato parum metu,ne ca'terorum explo luo nimos conftcrnarct,patres ro
gare fententias cpit.Pauci cenfuere, quando nemo pra: dolore verbum face-
re poterat. E fenatus tandem confulto, res diuina apud omnia puluinariajitem
ro iuftitium, fupphcationes, ac luftrum indicitur. Et quum fuperiore anno terril
moms aidui,&: cometa: fuerint, item multa loca de ccelo ta&a. , varique por-
tenta, expiandam vrbem decreuere,praeterea deledum perltaliam palfim ha
bendum , Sc ingentes copiarum apparatus. DimiTo fenatu, matrona: in forum
prodeimt,patrix,liberis, focis&arisprofpiciendumeirevociferantur.Suam&
Aquitenlium calamitatem deplorant,ornamenta offeruntj&Barbans occur-
rendum exclamant. In vrbevbiqueflu&uatur,&difcurrkur:tumultusinges,&:
plan&us exoritur. Expatribus multi,quide religione bene fenferant, Leonem
pontifcem maximum adeunt,quem fan&iimum virum eTe norant.ei Roma*
nam fakitem profus lachrynns commendant , ac imul obteftantur , vt immi-
nens Italis cxitium dcprecetur , nve nutanti Eccleia: , Imperioque Romano
dlit. Inprophanaltalorum facinora,pra:fcntium malorum caulas reiiciebat
Pontifex.Diuinam iram,purgatis mentibus, & orthodoxafide placandam, Ie-
fumChriftum optimum maximum piis animis nunquam defuturum aTcue-
rabat. Vniuerfa pariter fluctuaba! Italia , & multi non modo Romani, fed varii
Italia- popuJi, fi quo potuilent , vitro emigralTent:athinc ab Vnnis, Vandalis
illinc,ifthinc Gothis inhibebantur.Senams tarnen confultumonmes pra:(ta
re conantur.Dum Aquileieni oblidione remoratus eft hoftis, Foroiulienfes &2
Carni , &C vniuerfa fer Venetia,Patauium vfque ac Victiam, populata paflim
&incenia eft. Venetici inus accolac,vt in tanta trepidatione propria; faluti c-
?o fulerent , in prximas paludum nfulas, quas confluentia fluminacomplent,e-
migrarunt, c praefertim Patauini quidam proceres,ininfulam,cui poftea Riuo
alto nomen eft inditum. Qujn maxima Patauini agri multitude , infoiTam
Clodiam,Medoatum, Albiolamque confluxit. Quod finitimorum exemplo
factum eft,quippe ex Aquileia ad Gradaras aquas,non procul continenti re
motas, Concordia Capreolas, ex Alcino in fex propinquas inter fe nfulas, e
rempeftate emigrar eft.Quas portarumamilTac ciuitatis nominibus,Torcel-
lum,Maiorbium,Burianum,Maurianum, Conftantiacum,& Amianum appel
lauere.Tuta nanque confugia paluftres nfula*, ex congefto influentium amni<
um limo confecbe, alternope maris arftu confirmatae , eque multum inter fe
40 diftantes conuenis praebuere.Vnnici ad hzc incendii reliquia: confugcre, qua:
circumfrementem adhuchoftemperhorrebant.Aprincipioe paluftri materia,
profugorum multitudo cafas facer, victumpifcaturaquxritare , Ichthyopha-
gum ritu viuere , qua: que tumultuous agere , terram perinde ac pernicio-
li/umam nouercam deteftari. Poft Gothorum eruptionem Vnnos perpeti,
inftarefubindealiasBarbarorumeruptiones.Quareexhacprofugamiferaque
gente,Venetorum conflata ciuitas, paruo principio, tanta fumpfit incremen
ta, vt nunc mole fu laboret. Ab anno falutis quadringenteimo quinquagei-
moquartOjVrbs prpots & opulentiiima fumpit initium,qua:nii Atilam cir-
cunftantium vrbium euerforem habuiflet , nullum adhuc ortum inueniflet :
jo multarum nanq; ciuitatumexcidio, mutato fato nimis effloruit. Ex Aquileia:,
Concordias , Alcini ,Paduae, Opitergij montis, Silicis, Heraclia:, Aquilij, Gra-
dus , Caprcolarum, & Laureti rcliquiis plane confit. Et quum non paruaex
parre,Romano fanguine conftet, tantum prifcaRomanorum nobilitatc re
fere vr cicra inuidiam Cacteris iure pofit anteferri. Cui nullum reformidarefas
eft excidium,Tiiu aut inteftinis factionibus,ca:tera:ve Italia* coniuratione vexe*
 $4 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
tur, aut Vnnorum bello, quo quondam fumpiitinkium,codem fane libi qua?-
rat excidium, Qmbus quidem malis i rede profpicerepoterit, nemini profe-
do addubitandum eft, quin eorum imperium ad orbis vfque finem fit omnino
perduraturum. Sed de his hadenus. Ad Paduam fcrus hoftis caftra mouit,vr-
bis nomine percitus, quam etfi munitifllmam eflenoflt,tamen commeatuum
inopia laboraturam,quando eis agrum triennio diripuerac , diu relilere non
pofle fperabat. eque etiam ignorabat , relida tantiim validilfima iuuenrute,
cuteros imbelles cum facris &fortunis, paluftres nfulas occupale, vthoc tan
tm efFugio, ab Vnnica fe feritate redimerent. Vrbs tandem Celebris &c vetufta
obiidetur, Troianis & Henetis,Antenore duce condita.populo quondam Ro
mano fidiima emper habita: nam in dificillimis reipublicae temporibus , pe
cunia femper & armis iuuit. Etquum noui populi in colonias deducerentur,
non eo quo cantera; modo , Paduam eft deduda colonia. Siquidcm Paduanis
ius Latii datum eft , quo in comitiis Roma; iuftragia reddere licebat. Tyberij
tempore, quingenti equeftris ordinis viri in ea cenii funt, antiquis ver annis,
centum & viginti militum milia mififie cftat.Quanta virorum probitate & ar
tium bonitate floruerit , magnitudo quum aliarum rerum , mximo apparatu
Romam miflarum , turn vero pannorum& veftinientorum varia mercatura
dclart. Vetuftilima quoque louis a;de celebrara , cui fpoliade Cleomenis
Lacediemonij vidoriaPatauiumrelata,affixafuere,quam ibifuiflepurant,vbi
nuncfuperbimmumdiua:Iuftina:tcmplum,vtlithoftrataquotidieibiinuent
teftantur , intuemur. Ne minus quidem hax viris fortunara ccnfetur , quando
TitumLiuium,Romana:hiftoria:parentem,item Volufium,Stellam,&:Flac-
cum poetam praeftantiffimum genu it. Agro prazdita feracifimo, quam montes
vinetis oliuetisque confiti , & prefertim Euganei , quae pra;ftantia vinaprofe-
runt , circunfpedant. Et quado Romanorum colonia fuit , tantum Romanac
nobilitatis & gloria; retulit,vt cum florenrifllma quaque Italia: ciuitate confer-
ri poiet. Qodeo magis Atil animum irritabat,vt tta vrbe potiretur,quoni-
m alteram Romam fibi expugnare videbatur. Quum paucis acri obfidione
diebus earn vexaflet,oppidani fame adadi,vtfaluti confulerent, (ce Vnno de- 30
didere. At is vrbe potitus, quando fe Dei flagellumeflereputabat, nullamfce-
deris rationemhabuit. Vrbem cum exefcitu ingrefls,cunda hoftili more po-
pulatur, & incendi tjCuriam & thcatra diruit , atria quaeque cum templis fuper-
biilima fubuertit, in viros rehquasq; fminas pari feritate feuitur , pracda quo
que ingens exportata.Euerfa tunc Padua , fcripiores cacteri , qui multo elegan-
tis ifta fcripfcre, Vicentiam, Veronam, Mediolanum,&: Ticinum , quam Pa-
piam dicimUs,Scythica caftra mota efle,& per Tranfpadana femper regionem
irerfadum.Poft hace ad Minciumamnemftatiua habitant inter amicoSjan ne
red Romam contenderet, fane decerneret. Contra Vngarici annales referut,
quivtniaiorem fibi gloriam vendicent, dum Atilam fui regni autorem extol- 4<>
lunt,Raunam* Ferfariam nondum exiftentem , cum plerifque Cifalpina:
Gallia; oppidis,Patauino exitio adiecere. Ad gloria AtiIae,nobilitatem vrbis ni-
mium pertinerereputabant,qUippequama Theflalis Gra;ciconditamfuifle
perhibent. Qui quum Tufcorq iniurias tolerare poflent, ex Vmbris quof-
dam vitro populos aflumpfere, qui aedificatam vrbem incolert,ipfi vero in fe-
des patrias rediere, ex noftris aliqui Sabinorum oppidum Li ij didofuile
coniiciunt.Hanc Tyberius imperator,vt in porta urea feulptum eft,muro ein
xit.Ferunt ergo Vngari, ea tempeftate Ioannem vrbis antiftitem, fuife Ariana
perfidia infedum , & Apoftolicae fedis hoftem pronunciatum,cui aqua & igni
fuerat interdidm. Qui fe pontificem cum duodecim cardinalibus Romano fo
more ftatuerat , &: ad fuftentandam dignitatem multum iibi auri forte congef-
ferat. Hunc etiam infulatum,pontificiohabitu cultum,cum vniuerfo collegio
facerdotum aduentanti Atila; oceurrifle^rocidifle ad pedes hoftis,&: patria: ru
inam fuifle deprecatum , gratum detulifte obfequium, &populumciusimpc-
rata fadurum promiifle. Deinde monuiTe regem , vt opinionem in fide fuam
vkr6
 DEC AD IS I. LIBER Vt 9S
vitro fcctatcttirjec in cabros Chriftianos irrueret:quod /i faccrct,fe talem Ope*
ram aaturum , vt fine vilo pcriculo Italiam pariter Sc Aphricam fubiugaref.
Adhaec Atda magis impcnj fpe , quam fidci gratia cxoratum, refponduTe, Nc*
fas cue humillim fupplicantibus non ignofcere , ncque dcdecere > potentem
virum humaniratis , vt res poftulat , habere rationem , quando ab homine nil
humani foret alienum;at in tempore humanitatis & dignitatis fimul habendam
effe rationem, quia altera line altera pro femando decore, confiderari non por
ted. Proinde vt vtriufquc Sc rci Sc dignitati confulatur, fe oblata deditionc ita
contentura , vt calcanda portarum olhain limine deponantur , honorifcus ac
xo tutus tibi fuoq; exercitui aditus pateat.alitcr nunqua deditionem admiflurum.-
Rauennates quamcunque conditionemille detuliHct,ne dumiftam(ne omnes
perditum irent) lubentiflm accepiffc,cratcs fados continuo,fcrreosq5 portes
humiacin limine depofuiile,liberum cum maxima humilitatis ac fidei ofteiv-
tationefecie aditum. Exercitum per mediamvrbem line alicuius detrimento
traierii, ipfum pro arbitratu fuo in vrbe permaniTe,mox Flaminix partem,
rferrariam cum Liguria inuaie. Quod apud exteros inuenire non potui,
de Rauenna nihil dixerim,quando Ioannem nominatha:reiiarcham,ex nomi
ne aliquid oritur coniedurx. De Ferraria & Liguria nihil arKrmarim, quia Fer
rarianon modo non erat oppidum.fed ne pagus quidem , &: Vnnosin Liguria
*0 nil legerim mine demolitos.Ticinum & Mediolanum vfquc furor ilk grana-
rus eft.Carteri vero criptores , port captam Paduam , non Rauennam, led Vv-
cenriam Sc Veronam Atilam obfediflc fcribunt , quibus audoritate ma^is cre
dere cogimur. Vicentia nanque ad Meduacum amnem ita , Gallis vn cum
Alediolano, Brixia Sc Verona codita, qui vrbcm Romam ceperunt,Pala'mone
grammarico infignis. Meduacum nunc Bachilionem appellamus. Trans Me
duacum Vnni pofuere caftra, quibus perterriti Viccntini deditionem poll tri*
duum feccre, qua Sc li feccrunt,nihil tarnen ea profecifle vili funt: hoftili nan*
que more non modo fpoliati,vcrumeti&immaniterca:,pulcherrima qua:*
que xdiheia fubuerfa. Moxad Atelim vfquedifcurfum,obfeflaque Verona
}o vrbs clariflima , Sc Gallorum quoq> a*dificium, nobiliifimo adhuc theatro illu*
ftris,quod prarterquam Romano,nullis alus ceder audet. Item viris fortuna-
ta docrimmis,jmylio Macro, Catullo,&: vtroque Plinio,cui ttum debet La
tina pofteritas. Hare ciuitas,vbi neque profuturam deditionem eTe, eque alio
tutis confugere poTe, quam fe vrbe tueri arbitratur, Barbaricu tandem furo-
rem experiri, Se in patria: dcfenione fortiter cadere maluit , quam defertis fo-
cis &aris paiantesfugere,inter fugiendumq; peragrum et pagos,pecoru more
trucidari. Vrbe pro virili parte iam diu muniuerant, quod eo ftudiofius fecerc
Veronfes,quo pernicioiffim magis appropinquabatexitium.Comeatus vn-
diqiconuexertjVtingentemhoftiumniultitudin mora ac fame conficerenti
4 fcdpolqua ter quatrve oppugnari ceepere, & pugna quidem perpetua, fadi
mox pcenitentia fubit. Nam muror laxitate, Se multor fuga , qui in tanto tu-
multu vrbi fe fubtraxerant,maximis Vnnorum viribus obftare non poterant.
At quando imminentem mortem libi propofuerant, nil noui accidere poterat,-
quod cferuaret incautos, inter obidendum Se excurfionibus nihil remifliim.
Longe larecjj populatur ager,incenduntur pagi, prxdaingens ex Alpibus Rh
cisque montibus agitur.Mantuanus Se Cremonenlis agerpaflim diripitur, ad
mnia vfque difcurfatur.Mantuanipaludibus fe tuentur, Cremonenfes mife-
ns ag t.Traicdo Mincio,Cremonenfes & Cenomanos pari modo follicitant,
JSrixiani munitionemvrbis ftudiofius curant, hoftemquotidie portis infultan-
jo rem, Sc in ter Padum AlpesquedirFufumprofpiciunt&perhorrent.AVeronen
iTbus pendent omnes, qui fi reftiterint, pari fe fortitudine propugnare non dif-
fidunt. At illi poftquam fe fruftra obreruminopiam obldionem foluendam
/perare coniiderant, de facienda deditione decernunt ; fit fenatus confultum,.
ve per legaros ab Atilapacem cum venia petant, quaCunq; pacem dederit,con-
dicione mercentur, Sc aeeipiant. Portero die oratores miffi redeunt,nihil pra>
 96 ANT. BONFINII RER. VNGAR.'
ter ciuiurri ineolumitatemab Atila implorare potuiTe.Tertiam prarda: partem'
cum referht MartijucHerculi parenti ptimo vouifle,reliquam promiiiiTe mi
litibus, eque tantam gentium niuJtituainem fine pradapolTe viucre , vrbem
cum ciuibus intadam prxftkrum. Deduntfe ciues , patefadis portis Vnnum
cum exercitu excipiunt , qui vbi irt medio foro conftitit, prasdam ( prater earn
quam vuerat)omnem militi concefit. Ad rapias pro fe quifque fe conuertk,
cum fortunis virgincs ingenuxque matronas rapiuntur , fruftra promiTorum
obferantia poftulatur.Dum viri vxores cumliberis raptu vindicare conan-
tur,Scythicam infeferkatcm irritare occpere:at vbi in eos armaconuerfa
fant,tot in eo furore trucidati funt,vt mediocris pars euaferit. Argntea 6c au- ia
rea, gemmataqj deorum imulachra, vafa &ornameta catera, palfi m direpta,
multa ardificiaincefafunt.Theatro pepercere,operis nobihtate placati. Quum
fumantem Veronam Mantua Cremonaque profpiceret,quarum altera ab He-
trufcis condita,altera vetus Romanorum colonia fuerat,ingenti vtraque trepi-
datione quatiebamr.Brixiam tarnen caftra motafunt,&:Ccnomani longe lat-
que populati,abada cum hominibus pcora promifcu cadebtur.Iam ingti
prarda oneratus erat Vnnus , tot nobilium vrbium exuuiis ditatus, dum ea op-
pugnamr.Bergomenfumagerinfeftatur,dkipkur,&:inccndkur. Bergomum
cum Brixia Gallis conditum eft (vt vult Trogus) qui Romam occuparunt. A-
Jiter fenfiflb vifus eft Cato, quippequi ex Orumbinorum ftirpe, Bergomum &
ComumpromanaTe tradidit. Cornelius Alexander, earn gentem coniedra
nominis , fuifle affirmt , vtpote cui montium accolatu nomen eft
^ inditum.Cxcilius quoque poeta,Comenfis fuit. Deinde Comum,coloniafuic
mediocris, fed Pompeius Strabo, Cn. Pompeij pater,incam colonos reftituit,
quam incumbentes Rhceti late vaftauerant.Cn.Scipio tria hominum milia in- .
fuper adiecit,diuus denique Cfar,quinque inquilinorum milia ad inhabkan-
*. dum deduxk.Ex his quingenti illuftriflmi fuere Grci,quos ciuitate donatos,
in habitatorum numero defcriptrneq; ibide domicilium habuerc , fedrelido
nomine oppido nouo , Comenfes oppidanos vocauere. Huic quumfnitimus
fit Larius lacus.ab Ada fluuio audus, miram pifcium vbertatem oppido arFert. 30
Omnes igitur ComTes & Bergomates, vno tpore ab Vnnis infeftati.Sed Bri
xia cum Bergoino in deditionem accepta,vno eodemq, tempore populatur,
incenditur.PofthaecMediolanum,vrbs populoliffima,non minus opulentia
vetuftate , quam omnium artium varietate confpicua , Vnnos allexit. Haec, vt
Grazci memorant, quamuis non modo quondam Infubrium , verumetiam ad-
audis deinde rebus,totius Galliai metropolis eft habita,vicum tarnen princi
pio fuifle aiunt.Multi nartque populi, qui prifeis temporibus, ex vlteriore Gal-
lia in Italiam emigrarunt,nobilifimarum vrbium ferunturaudores,iCatonis
audritatem iure obferuauenmus. E Galliis enim Tranfalpinis profedi Ver-
tamacori VoctiorumNouariamcondidere, Leui acMariciTicinum Laude- 40
que Pompeii,CenomaniComum,Bergomum & Liginiforum. Iifdem quoque
temporibus Boii, Padi, ac Rheni fuere accola?. Sed multo pft tempore Ro
manis eiedi, circunyacentes Iftro locos cumTaurifcishabitatunt, bellurhque
aduerfus Dacos,adintertum vfque geilere. Infubres denique MedioIanuma>
dificarunt,& optimis vfqe adeo aupiciis,vt in hodiernum vfque diem,totius
Gallic principum regia metropolis efle videatur.Quamaliqui parumdode,
quia irt medio amnium Padi, Ada?,Ticini & Vmbronis fita fit,- nomen hoc for
tkam fuifle reputarunt:Infubres nanque princpio,qum Gala Transalpi
na prodierinepatrium fecumadduxere nomen.Multae hoc vrbes in Galliano-
mine didx funt. Vnum in Gallia Lugduneni Mediolanm eft , in Aquitania f
ad Oceanilittusa!terum,tcrtium viera Rhenum Gallis quoque conditum,
Phryisquefinitimum, quartumin Aa nulli fluuio proximum. Et ne per alia
euagemur,hoccaeterorumpra:ftantiflimuinTranfpadanaregioneitum,quod
primo ab Infubribus conditum,deinde Gallis, qui duce Brenno in Italiam e-
ruperuntjvrbemque Romam ccpcre,mkific adaudum , vel ex pagis in vrbem
redad
 DECDIS I. LIBER VL 9f
redacrum eft. Vniucrfam primo regioncmlnfubrcs inco!ebant,qui Tranf-
alpinis premire, &quum Alpium accola: forcnt,animorumferocia,&: ftatura,
plus quam humana prxftabant: in primo congreu vehementiflmi , moxvbi
przlio incaluerant,niuium morelaxabantur,&abibantinfudorem, In Roma
nos arma fumere aui , Britomaro ducc, fe nonprius balthca foluturos qurri
CapitohurnafcendilTentjfponteiurauerant.Quosvbi^miliusl'upcrauiCjVciu-
ramenta praeftarent, captiuos Romam duxit , ductos]ue in Capicolium ubin^
dcdiftinxit. Redintegrato cum Romanis bello, Ariouifto duce,ex hoftiuexu-
uiLs fuo Marti torqem aureum vouere, fed Capitolinus Iupiter eorum votum
lo intercepit $ qandoquidem Flaminius de torquibus eorum > aureum Ioui tro-
phxum erexit. Viridomaro rege,Vulcano quoq; Romana arma vouerant, fed
rruftrataeos vota alio cecidere : ca:fo nanquerege,Marcellus,tertius poft Ro-
mulum,eretrio Ioui opima fpolia retulit. Infubres igitur, anno ab Vrbe con-
ita quadringentefimo fexageiimo,in ditionempopuli Romani peruenere. Iri
eorum agro Magofrater Hannibalis vulneratus et,& in Corica obiit, dum in
-Ap/iricam,perlegatosreuocatus,nauigarecontendit. L.Furius pretor Roma-
us.nfubres rebeates,&: Hamilcarem Poenum in ea parte bellum molienteni
icie Weit. Caefoq-, Hamilcare, triginta fexhominum milia in eo pradio deide-
faa. Cornelius Cethegus confu , Gallos Infubres fudit, fugauitqj. Paulo pft
io LFurius Purpureo,&Cl.Marcellus,Boios & lumbres fuperarunt, Marcellus-
quecarumdehistriumphumegit. Deinde Mediolanum per annos circiter
quingentos pacatilfimum fuifle ferunt , & vfque adeo floruifle , vt eam vrbem
Romani fzpe principes,quoadper oceupationes licebat,inhabitarint. Statium
Carcium,clariflim comdiarum fcriptorem,& contubernalem Ennij, Infu-
brem fiiiIc,autor eft Eufebius. Quum igitur per tot fcula Mediolanenls il-
luftres cTent habiti, eo magis Vnnorum nimos incendebt, quonobilitateac
opibus praeftantiores eTent. Exiftimabat nanq; Atila,expugnato Mediolano,
quodGallicac gentis caput erat,caetera fe facile confequuturum,atque non mi
nus indelaudi s relaturum,quam fi Romam vrbem occupTet,Gothorumma-
y nibus exiriaitam.Motis rpte caftris Infubres inadit, ampliflfimamqj vrbem
acrrima obdione circumuenit. Lftrato vrbis ambitu ac tractu,&:laxitatc
fuburbiorum, fe continu earn ciuitateminuenifle cognouit , qua: vniuerfum
ad obidendum facile Scytharum laflaret exercitum. Rei magnitudinem admi
fatus,rcmifius cumMediolanenibusagcre cpit.Nam munitiflm frequen-
tilimaniq; vrbem, viribus facile caperenon poTe intelligebat, & fame cam fi
ne communi malo conficerc non poterat.PopuIata nanq; regione Tranfpada-
na , farua annonae caritate tota Gallia laborare cperat : quare ibi non diutius
cfle,fed caftra faepe regionatim mutare cogebatur hoftis, ne ingrute fame ab-
fumeretur exercitus. Quin & ab inuadenda Liguria, non tamlocorum afperi-
40 ts,qam inopia commeatuumremorabatur. Itaq; Mediolanenfesperpra*co-
nem alloquitur,&: hortatur, fponte fc(e dedant,quod i fecerint, pcrhumanum
cos dominum inuenturospollicetur. Mediolanenfes quidagerent,haud facile
decernebant, aliorum exempla ab omni cditione dcterrebant,nulla ab hoftc
federa feruari, tmor erat. Et longa populum frequentiliinum obiidione, ad
diram famem redigipoTe nonignorabant,aliqu tarnen in deditione vitxfpes
inerat.qux ad patres relata,fenatus repente confulto affirmatur. Poftero die ad
Atilam legatos mittunt,qui fenatus populiqj autoritate deditionem, vt ciernen
n'orem hoftem inueiant,honorificentiflmis verbis faciunt. Quam poftulafti
frrbem, obfequiumque ftrum, rex Atila , ecce fponte deferimiis , quando te
/3 mplifljmum terrarum dominatorem , & terrorem gentium , diuino numine
creatum intelleximus.Repugnantia cunera proteris,fuperbos deprimis,& dif-
cillima. qaequ fuperas. Cedunt Atila: omnia , S eo reda&i fut potentatus
humani,ve beatus bac tempeftate is dici queat,qui tanto hofte ad faciendam
deditionem exhortetur.Si tibi omnia iubente tato ceduntjCedcntquoqueMe-
obnenfes f 5ponte fe dedent. Quod non modo neceflitatc imperante , fed
i
(Bayerische |
Staatsbibliothek I
Mnchen J
 $1 ANT. N 1 N 1 1 R R. V N G R.
impeliente ftudio faciunt,ne deftinatam clo tibi gloriamremorentur, nev*
iuftummoxcxuiumfubeant,pertinaciaeq5 debitas pnas expendant. Extremas
nanq; temeritatis C ftultitiae eft,diuino nutui relu&ari, fabcmeintercipere,&:
prafertim tua , quae vel inconfderatiflimo cuique notaefie debent. Illyricum,
Myfias,Thraciam, Macedonia & Achaiam diripuifti,Rhtos S Noricosfpo-
liaiti,GermaniaincumvniuerfaGalliaignifcrroq5vaftafti)munitirimasAdria
tici maris vrbes euertifti. Iftria , Venetia, Se vniuerfa fer Tranfpadana Gallia
populata , fumat adhuc. Carteri Itali prac tanta trepidationc, caeterorum excm-
plo deterriti,de relinquenda Italia decreuiflent, nifi fupero inferoque mari,
montium circumfeptu occluderentur. Proinde ne victoria: decile videa- i*
mur,Tenatus popuiqj Mediolanenfis nomine,vrbem, homines, & fortunas vi
tro dedimus. Etadmodum erubeTcimus,qudveluti dominus pientillimus
iam futurus,nos officio pruenifti, 6 vti amicos , ne Teucritatem tuamexperi-
remur,monuifti, vt deditionem continuo faceremus. Quare gratias maicftati
tua,- Temper habcbimus,Tupplicantes quanto polumus aire&u, quando de vo
lntate tua non vercmur,vtediio milites cxdibus, rapinis, casteraque vi inhi-
beancur,focis & aris parcant,inuiolatamq; matronar ac virginum pudicitiam
eruent. Quod i maielatem tuam exorabimus,nunquam officio meritisqj vin
cemur. Non modo pradentis , verumetiam abentis tui impenum Tuuo ftu-
dio vinbusq3 tuebimur,&invtraq; fortuna tamgratum tibi Temper obTequium.
pr.rtabimus,vtpro peculiaribusociis nos habendos eflecenfueris. Neq; plus
dei in Vnnis,qum Mediolanenfibus plane reperies.Ne maieftatem quidem
tuam dedecebit,Mediolaniregiamftatuere. quam foecundillmam omnium ar-
tiumonicinamomnesiurenuncuparint. Atquefidcmnoftramexperrus,non
minus hanc,quam Sicambriam amabis, & excolendamefle reputabis. Quam-
obrem vrbcm tibi deditiifunam , maieftati non indecorem futuram , cum
optimis aufpiciis exoptatus adi. Accipe bono animo Ciialpinae Gallic regnum,
metropolimque dextro pede ingredere, non plus diuino quam noftro iudicio
nunc oblatam. Quam vt tanquam regiampatriamqj fedem trades , quando in
tua manu omniacol'ocamus, iterum iterumqs deuotifimc Tupplicamus Per- 30
orantibus legatis, diucrfus Ati'atrahebatur , vtrum potis faceret, an fuaui-
mis verbis p.acatus,cumciuibus benignius ageretjan verbadaret, vrbem mox
aditam populaturus. Quum rerum opulentia ab omni regem humanitre di-
uertcret,perfidia pudorem TuTcitabat,ftudioTaq} liberaqj deditio ab omni frau
de vindicare conatur. Tandem dum pudori ac vtiiitati ( coniiilk,libentiani
mo,hilark]5 vultu deditionem faftam fe aeeipere oftendit, ciuitatem cum for
tunis incolumem prarftiturum pollicetur, nil praeter ius imperij Mediolanen-
iibus vnquampetiturum. Expeditionem fuam , imperandi & non populandi
gratia fieri,feq5 gloria:,&: non prxdae caufa militare ignificat, quorum alterum
larronis,imperatoris contra glorioi eft alterum. Rapinas,ca:des,5 incendia in 4
obftinatos & rebelles,iurequandoqipermitti. Proinde omnes bono animo el
fe iubet, fpe imul &: promiffis onerat,indulgetiflimum eis dominum futurum
afleucrans. Legaticlartitiadimittuntur,omniavrbitutaac integra fore nun-
ciant. Inlequenti die portas aperiunt,grato Vnnos animo excepturi. Princeps
fingulari pompa ingreditur vrbem, exercitus longiffimo agmine per vrbem
tranitjin caftris nodem ex edicto achurus, ne qua primo mpetu vis cuiquam
inferretur. Centuriones tantum,pra2feti cum veteranis,&:cohortibus pra>
torianis,pra* tutela principis in vrbe permifi, totus ille dies in pompa tranfue-
tationis a&us eft. Portero vero cum decurionibus Atila vrbem luftrat, pul-
chritudinem acardificia admiratur. Templum Iouis longa religione celeberri- 7
mum perreuerenter adit , ibique Ioui Martiquc rite litauit i omnia artium ge
nera circumfpetat,&obftupefcit, atq; ex his facultatummagnitudinemcon-
iicit. Reuerfus in arcem auaricia nimia aeftuare coepit, Tecum cogitans, non ad
exornandam,fed delendam Italiam venme,imperium ibi in Pannoniaftatuif-
ic, hac tantm vrbe totum excrcitum ditari poe, imruo Mediolaneuum vires
Ubi
 DECDIS I. LIBER VI. 99
hbiformidolofae videbantur. Quatre dum fe in fequenti die exercitum recen-
lerevelle diffimulat , clm per praefedos legionum, & qui in vrbe pernodauc-
tant,agit,vt difpoilcis per vrbem ftationibus,futura node incendia moliantur*
dues inuadantjc omnia populentur. Quodvbi fieri cptum cft, acerrim to-
tanode pugnatumeit,primores vrbis mpoitis domoprfidiis fe tuebantur^
atria multa fuerant nobiliffimae cuiufque inftararcis. Aft vbidies illuxit,quum
plebeij paffim direpti cxdercntur,& in multis locis incendia faeuirent, tandem
decuriones omnes capti , partim caefi, partim benigniorem hoftem nadi, ma
gna fe pecunia redemerunt. Rapta; cum matronis virgines. Et quamuis in for-
10 tunas 6 decuriones famitum eft,illucefcente die aliquanto remiifius adum eft$
caedibus &c incendiis ex edido finis illatus. Multa: ingenuas mulleres viris red-
ditae,>opulus aduedis commeatibus, aliquantulum ex illatis calamitatibus re-
fpauit. Vrbs quamuis grauiter effet afflidamon extremo tarnen abfumpta eft
incendio. A tila fe per edidum excufauit , id fe inuito infrio fadum , libidi-
em tanta: multitudinis , &cupiditatemhaudquaquam facile contineri poffe.
Dum hare Mediolani aguntur, interea Ticinum mandat oblderi, agrum diri-
pi,:finitima quxque vaftari. Eamnanque vrbem baud parui momenti effe
nouerat, quam nunc Papiam dicimus , prafluente amnenominatam : quan-
quam Plinius Lenis & Mariciis (vt paulo fuprfcripfimus) conditam efl tra
to didit,qui Tranfalpini quoq; populi fuere. Nonnulli tamen,quo tempore Han
nibal in Italiam venit , earn nondum fuiffe , ex Liuij fcriptis plane coniiciunt.
Nam quum Scipio Padu traiecit, & ad Ticinum amnem caftra mouit,&: quum
vtrinque accenfimilitumanimi forent , Romanique ponte Ticinum iunxif-
/ent, tunc fi Papia Ticinum fuiffet , aliquam de vrbe Liuius mentioncm fecif-
iet,nequeRomanipontemfeciffent,nequefadocaftellumimpofuiffent.Nunc
fib Sphorciadum imperio florentiflimam effe confpicinius,eamque pra: cate-
ris arx nobniflima,Carthufienfium baiilica infano fumptu fada , literarumque
gymaium mirific nunc excolit.AtilaMediolanenfiumpra;daonuftus,Tici-
num cum reliqua parte equitatus fubinde conceffit, ad Padi pracfluenta fitum,
jo duodecimmilibuspaffumMediolahenfi vfbe remotum.Ticinienfes parcm
fortunam fubituri,in tatarerum omnium perturbatione,quidpotiiimum age-
rent, nefciebant. Vrbem puillanimitatis infamia deferere noluerant , faculta
res cum vxoribus acliberis quo potiffimum mitterent, ignorantes, honeftius
ac tutius in vrbe manere,& tueri patriam reputarunt.Neque vllus eis locus fuc
currebat, qui propriafede tutior effe videretur, quum agrum ac pagos crudeli-
tcrab Vnnis circumdinpi,incendio praedisque vaftariprofpiciunt,indignatio-
ne fimul & defperatione obdurati, poftuatamab hofte deditionem abnegant.
Rati admodum effe indign, prius quam de deditione agatur, fuburbana cum
agro vniucrfo immaniterdiripijhomines cumpecoribus omnes abigi,alios ad
40 feruitutcm, ad mortem alios, pro Scythicaferitate peti. Proinde generofi opti-
matum animi, i res ipfa tulerit,cum patria fimul interire magnaex parte decer
nunt.Coritr plebs,nobilitatis inuidia5& cupida nouitatis.cui cum exiguis for-
tunis,exiTua quoque ratio ineft honeftatis, quum in plebeios Mediolani haud-
quaquam fasuitum cognouiffet, aperta feditione aduerfatur, populi commodo
faluti confule re clamt oportere. In tanta tempeftate fatis effe , femare vi-
tam,fi neceflitas coegent,nullam fortunarumrationem effe habendam,ii quid
patres obftinatius egerint,fe fada feceffi one mnibus,deditionem faduram
interminatur. Ad hace Atila omnes vrbem circumuenire,ac magno impetu in-
tiaderc ex edido iubet , teftudines & arietes mcenibus admouentur , adiedis
jo mceiiifcalis fubeunt.Tumultus in Vrbe ingens excitatur^aliqui dedendam vr-
bem,pfopgnandam contra aliqui exclamabnt. Qui in propugnaculis difpo-
iiti erant , partim remiflus agere , & facer deditionem : contra aliqui acerri
m obftar, deturbare mnibus hoftes.Quare extemplo Vnni ingrefl,vr-
be potiuntur : apertis portis rex equo inedus , cum magno plaufu plebe ex-
cipitur. Opiau^ates partim latebras,partimapertamfugampetunt,principisedi
i i)
 loo ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
do,intelledare,maxima ex parce cduntur,rapta cum virginibus matrona^ae
bona omnia populara. In plebem benignius adum,templa donatiuis,prcciofis
fimulachris,gemmatisque fcyphis,pariferitatefpoliata. Liguriam, qi tmpo
ra ifta fcripferunt,Tranfpadana regione potitos,VnnosinuaiuTe nonreferunt _
quando regionem illam &: commeatuum inopia, &: afperitate locorumpluri-
mum laborare cognouerant. Et nulla re magis,qumpotiundxvtilitatisfpe
bellum mitmynitumque feruatur. A Liguftico igitur tradu , alpibusqs difticil-
limis fe abftinuere Sey thae, vbi parum commodi, &: dimcultatis plurimum in-
eiTe,ab exploratoribus intelligebant. Ad Mincium amnem caftrareuocata,ad
cuius oftia,quibus Padum influit,ftatiuarex aliquandiuhabuit.Dumde inua- ie
denda dudum Italia mature decernit, optimum fortuna: ucccliim profequen
dum cenfet Atiia,&fatorum dexteritatem nullo modo deferdam, quam qui-
cunquecontempferit, fruftra rptt. Tranfmittendum continuo Padum de-
cernit,nein tanto rerum fucceim,ipfefibi defuifle videatur. Multi in principis
fententiam pedibus cunt,feceflre alij, quos confilij ac fapientiae compotes ef-
fe rumor erat, &: explrate fidei prudentia: antehac femper hbitos. Hi ab
VrbisRomobfidioneimpenfiusdehortari,diuinopotius quam humano con-
ilio dudi,ac dicere,Romamdiuinis aufpiciis fundatam,inuitis quoquenumi-
nibus deleri non poTe. Dos nonfolm humani , fed diuinietiam imperij fe
dern in Capitolio tatuiife,vrbcm quandoque captam, nunquam deleri pofe. '
Illius loci Genium tantm ibinuminisvendicaTe, vtaliquo imperio carcre
nonpomt. Quinetiamimperium fine fine, loue Marteque parente, Romana:
genti datum. Gallos vrbe potitos,pra:ter Capitolium, grauiflimas pro tali faci-
nore poenas exoluiflc , ingentem ftragem , erroresque longiffimos diu perpef-
fos, multas peregrinas fedes oceupafle, &ad breuillma tmpora ibiinteriifle,
paucos demum in patriam reuerfos. Porfenam, vrbemobfidere aufum , obfi-
dionem turpiter deinde foluifle : Hannibalem idem facinus adorfum , vitam
mifernm fniuiTe Gothos paulo ant,duce Alarico^ captam Vrbemincen-
dife, Alaricumdiro fato preflum, victoria neququam fruipotuifle. Romain,
quando dcorum eft domici!ium,fub louis optimimaximi tutela eTe* Proinde 30
Atilam orare, quando fat Factum erat,vt opulentiiima comparata vidoria, vi-
dorem exercitum prxdis onuftum, & multis exuuiis & trophans infgnem, in
patriam reuocaret. Autfilatius imperium propagare certum erat j alio Scythi-
ca arma vcrteret,ne in prophanam expeditionem duceret,qua deorum vrbem
incendere pergeret.Quia extrema: temeritatis & ftultitix foret,diis bellum in-
dicere,& vnicum in terris deorum domicilium euertere. Ad hxc diuerfus ad-
huc Atila trahebatur, difficillimam Italia: partem,non modo vidamratus , fed
ad interitum vfque deletam,cteram nimio terrore perculfam,vltr ceTuram.
Hxc procerumconllia, defatigatis potius alduo bello animis, qum fano
indicio promanare arbitrabatu^quarepufillanimitati&ignauia: acerbiufcu- 40"
le increpuit. Quandoque fefe colligens , ne delira quidem eorum confilia re-
putabat,eque penfitans,fortunam variam & infidiofam confiderabat. eque
ignorabat Barbarus illam rerum dominam, eundem femper tenoremnquam
fcruaturam,nemini vnquam vfquequaque fuifle fidam,pro libdine fu rotare
ftatus hominum , &thoc ludo nimium deledari. eque tarnen nimiam impe-
randi cupiditatem coercer poterat,caftra praeter Padi ripam longclatque
dipofuit,vbi quando nihil exercitui deeTe poterat,co vfque perma-
nere conftituit,quoufquc re & tempore confi*
lium mendicatum oblatmve af-
fequeretur jo

RERVM
 DE AD IS i. LIBER VIL loi
S.ERVM VNGRICRVM DECA^
> S PRM LBER VI .

V v m ad Minciuiri mnem Vnni ftatiua habcnt,vniuerfa r-

mulra acingcntitrepidatione mifcetur,& flu&uat Italia. Leo
pontifcx maximus Chriftiariae reipublicx calamitatcm mi-
eratuSjatquc non Valentiniano , verum etiam enatu po-
puloque Romano cxoratus, vitro ad Atilam legationem pro
publica falute fufcepi t Continuatis in Galli itineribus,cum
Venerando facerdotum collegio ine cundationecontendit:
Atux,qui adhuc anceps ducebatur ad Minciumflumen occurrit. Romanum
omincem quurt vniuerfae Italia; fumma,deditionemqj fibihoftis aFerre fpe-
tarctjacitafibifuaderetjelatusanimojacvultuhilaris^oaraconcioheipro vi-
ri dignitat eum etfcepit,data diccndi copia , pattern fancufimum mitibus in-
renriscp auribus exaudiuit.Non tam humahoquam diuino(is iiiquit)mihi cre-
de,conli5Rex,mortalium facinorumcenfor acerrime,adte cum Apoftolico
ordine venimus. Neq; ignoramus, quando in diuino cultu, & animorum falu
te verfamur,te flagellum Dei,&terrorem gentim,populis diuina fuifle voluri
0 tat tributum.Te ex minutifl ma genie editum^ad tantum faftigium deo.nori
fine maxima ratione eueftum intelligimus. Quando Chriftiana: gentis iniqui-
tas 8 perfidia vfque adco redundarat, vt fine diuino flagello coerceri non pof-
et , poteftatem cxigcndarum ab hominibus pcenarum tibi Deus delegauit. Et
veritatcmtolerantiusaudiueris,teiras fuse idcirco carnificemeFecit,vtdebi-
tis homines pcenis afficeres,& eoufq; tua fxuitiafureres, quoufq; diuinseiufti-
ciarfacumfatisreputaueris.Myas,Thraciam,Pannonias,Illyricum,Macedo-
niam & Achaiam ferro incendioqj vaftafti: quia hx populi Romani prouinci,
nori modo Ariarijfed varia qutque^xrefic4>ntemeratx,pemiciofumelabo-
rarunt , huius etim crimiris citerior vltcriorqj Gallia rea fuit. Qiare te cxdi-
0 bus ac incendio late longeqe grafantem, hucufque pafla eft: diurna feueritas,
mortalemperfidiam&ingratitudinem abominata. Nos , qui Deiomnipoten-
tis vicem gerimus in terris,ac Petri &: Pauli tutela & audoritatc potimur,aut iri
Illyrico,aut in Pannonia Macedonive, aut in Gallia tibioccurriflemus, teque
diuinx voluntatis admonuiflemus,fi diuinx iuftici putafemus cumulatiflm
fatisfa&um. Nondumtunc diuina ira defierat, riobiliifimum maris Adriatici
tractum, totcoionis populi Romani,antiqifimisqi vrbibusexcultum teinua-
derttem , ab Vrbe tanquam fpeculaprofpe&auimus collachrymantes. Ta
rnen ncq;' tibi occurrimuSjimmo ne minimis quidem Uteris inhibuimus, quia
irata adhuc numina&inexorabiliferiferamus. Iftriam&: Tranfpadanam re
l gincrh te flammis & ferr mifcetem vidimus,ne mnimo quidem nuncio ad
huc inhibuimus: quod ideo fccimus, vt hac flamma gentes quandoque refipi-
fcerentjfuumqj fine labe colerent faluatorem. Nunc ante pra*potentis Dei vo-
luntatcm Atila fichabeto. Te Iefus Chriftus optimus maximus,nuc pedem rc-
ferre iubet, neq; patitur traiefto Pado, te cxdibus,fpoliis &C incendiis vitra far-
uir. Intra Padum gens pia viget , cxtcraq; Italia ab omni labe exempta , in or-
thdoxa fide confiftit,propugnatorem habet optimum,ac cli terrqs regem,
omniumq, refum creatorem. Si traiedo Pado vitra contcnderis, non cum ho-
minibus,fed diis immortalibus bellum tibi eile fentics.Caue tibi Atila,& cxuta
(cmeritate ficuitiaq;, coerce furorem. Quid enim magis temerariu fle poteft,
r tfurri duerflts Deum arma gerere? QuuTmagis ingratum,qm in eum quo
vitarri, dignitatem* imperium, cxteraqs innmera bona acceperis, inftfuere a-
cicm ? extrem quidem id foret amentix.- Aniris S NiCafius,- item pleriquc
viri Deo deditiifimi,magnas furore tuo vrbes diuina ope vindicarunt. Quid
facietDcus , cuius vel minimo nutu,quum omnia diuina: maieitatipareant,
iummofalig*0 facillim deturbripotcs,&itadeturbari,vt nulla tui tuorumq?
v" *"* i ii>
 ANT. N F I N 1 1 REL V N G A R.
Scytharum monumenta fuperfint ? Time Deum , diuino nutui perreuerefitcf
obfequcre,& feruo internuncioqj Dei lubenter aufculta. Quandoquidem mi
nimus feruorum Dei,in nomine Iefu,quod eft fuper omne nomen, & in figno
falutis,vno duntaxac digito, te tuasq] copias proteret vniuerfas. Ne audeas ( te
quaefo) Atila,Romana: vrbis fedcm,quambi Deus optauit,inuito numine an
helare , in qua non modo Barbaras gentes, fed ne prolem quidem Romuleam
Deus patitur imperare. Diuini eft ( mihi crede) ilia fedes imperij,vbi Deus per
vicarios pontificcsqj fuos,humanavota ac preces exaudiuit,ibi humanam cul-
pam &: delita rcmittit. Ibi Deus ius quotidie dicit , ibi humana crimina iudi-
cat,ac expendit. Ibi Petrus pontifexmaximus,Chrifti legatus,cu collegaPau- Ie
lo dominatur. Ibi exteri pontfices , eius loco rite fuffecti , ac diuina poteftate
donati pra:iunt,humanamq5 falutem ftudiofiflini curant. Ne audeas igitur Vr-
bem inuadere, reginam gentium, fepulturam martyrum, parentem orbis, offi-
cinamtriumphorum, & diuini potius quam humani imperij fedem. Parce A-
poftolica: fedi,fub Petri &: Pauli prxpotenti numine tuta:. Parce pontificia: ar-
ci,qua: ex oifibus fan&orum, & calce martyrum cruore fuffufa , conftrucb eft.
Parce magna: ara: Petri,petra furTultx.Quicunq; Romam olim,qua: diuini im
perij fedes futura erat,inuaderc aufi funt,e tanto fibi facinorc exitium inuene-
re. Senones Galli pari impetu ac viribus Italiam adorti,vrbeminuafere,prter
Capitolium omnia diripuere,tot deinde cladibus &: erroribus afFeti,ac tarn fi- ie
niftro denique fato vexati funt,quod vrbem Romam nunquam vidiife , quam
cepiTe maluiTent. Porfennapotentiflimus Hetrufcorum rex,non fine vit pe-
riculo earn obfedit,atque non fine ignominia &: detrimento,re infe&a recelfit.
Romanam potius amicitiam, qum arma cupiuit. Hannibal affli&is ( ne dele-
tas dixerim) populi Romani viribus,adobfidendam vrbem profeus,non mo-
do non expugnare,fed ne videre quidem dirus hoftis potuit, mox inde confei-
fcendae fibi mortis neceffitatem comparauit.Etne perhiftoriaseuagemur,Ala-
ricus nuper Gothorum rex, idemque Scythia oriundus,Roma: manus iniicere
aufus,poftfocdatamvrbisinaieftatem,commiflumqjpiaculum,intcrceptamox
vita , miferrim obiit. Mitius deinde cum imperio Romano fegeTere Gothi, }o
neque viribus,eque feritate Vnnis inferiores. Proinde diuini imperij fede,A-
tila,nunc abftine. Romam deorum domiciliumdimitte.Regina terrarum,ma-
trem gentium,patriam populorum,antiquitatis facrarium,monumentatrium-
phorum agnofce,& venerare. Potentiflimamdiui Petri folio coerce manum.
. Enfiferi Pauli reformida nume. Quod ni feceris,diuino fimul & humano fup-
plicio tu cum tuis cumulate mulraberis,& mox ferapnitentia duc"tus,teme-
ritatem tuamfruftradcplorabis. Quare omnipotentis Dei ore,fub cuius tutela
degimus,&principum facrofancti Apoftolici ordinis mandato,te copiasqj tuas
pedem referreiubemus. Itaquc hinc propere caftra amoueto,feras Barbarasqj
gentes abigito , patrias fedes repetito. Padum caueto fupcrarc,furori - 4<
bus finem imponito.Humano fanguini pofthac,quando diuina: fatis ir fatum
eft,parcito. Italia, ac vrbe Roma abftineto. Extra Italiam,prout lubet,etiam in
Scythia dominator : quod ni feceris, letale tibi iudicium ccclo imminere in-
telligito. Neque illudignorato,iratanuminaex inimicis,per inimicus fuos cu-
mulatiffimas eiTe pnas exigere folita: quodne tibi accidat,iter terumqj pro-
picito^huic Chrifti vicario credito,&audito. Haec Leopontifexminaciac
aiuino fer ore loquutus, ita regem exterruit, vt no multa verba facer potue-
rit. Alarici cafum mente agitans,eo magis Lconi credere cogebatur. Tandem
pauca refert,fe credere ex viri grauitate ac reuerentia vultus, diuina ha:c man-
data fuifle : idcirco ad Mincium amnem fubftitiife , vt diuinam voluntatem Jo
cunftatione ipfa dignofceret. Alarici fe exemplo dcterritum, aliquadiuibifta-
tiuahabuifle, inuitis Padum numinibus nunquam fuperaturum , neque a&u-
rum quicquam. Proinde aflueranter polliceri,fe no vlterius caftra moturum>
moderaturum furori , quern ex diurna mente eonceperat, &fanHflmo viro,
Chriftique legato,vti mandarat, veftigio aufcultaturum. Dimiffo Leone voti
compo-
 DEC AD IS t LIBER VIL
compote , antiftitis afpettu verbisque continuo victum Atilam admiranmf o-
mnes. Multiq-, proceres fubindc percunctatur,cur pontifici Chriftiano tam fa
cile ceflcric,efrceminammq pra* timor animum olderit. Nee paruaquidem
(inquit) facerdotum manus,nec Pontifex ipfe me deterruit,fed duos fnes, qui
emiffa barba , venerando horribiliqi vultu, fupraillius viri caput, diftrictis
enfibus aditabant,reformidare coactus fum,qui nifi legato fuo ,-
icntem infeftis gladiis mihi mortem minabanmr. Petrum & Paulumfuo tunc
vicario pra:ftoadfuire,creditum.Vnni regis edicto in Noricum&rPannoniam
ftatiua moure,&: fedato furorc,ca*dibus & incendiis abftinuere lubenter. Leo
* impetrara totius Italia* falute,immortales Deo gradas agit,Romamq; reuerfus,
publicamEcclefia* liberationem retulit. Poil ha: paterille optimus,omnes in-
gemj neruos ad aTerendam orthodoxafdem,qu ab Eutychianis potifimum,
cNeftorianis eatempelate admodum vexabatur, fan conuertit. Neilorius
enim, Conftantinopolitanus antiiles, Virginem non Dei, fed hominis tantm
matrem fuiTe alerebat, vt vnam carnis, diuinitatis alteram perfonam faceret^
ac//uncrumalterum Dei filium, hominis alterumefle aiTeueraret. Eutyches,
ne huic adftipulari videretur, diuinam cum humana natura in idem compol-
recidifle tradidit , vnumque factum nulla ratione oportere diftingui. Fla-
uianus metropolita By zantinus vtranq; damnt ha*reim< Synodus Theodofij
i0 iuflu, Ephefi habetur , in qua pra*fidente Diofcoro, Eutyches abfoluitur,& da-
mnatur Flauianus. Contra Leo poil Theodofij excellum,Chalccdonenfe con
cilium Martiani auctoritate ac imperio habendum curauit,quod frequentiifi-
iQum profe& fuieferunt,quando fexcentis S trigintafacris patribus coli-
ti/le dicitur. Vbifacri conuentus cfulto aTeueratur,duplicem in Chrilo fuif-
fe naturam,vnumeundemqjChrilum,DeumSdiominemeie credend.Dc-
inde aucTrores Manichea* labis , omnium patrum confenfu extemplo damnati,
libri eorum publice ccremati.Falus Diofcori conculcatus,ha;refsq5 abrga
la. Sub idemtempusEcius patricius,vir bello clarifimus, non modo Atila,fcd
Imperaron quoq; Romano formidolofus,variis inuidorumeriminibus pollu
te latuSjValentiniani iuflu, Maximo patricio obtruncatur.Traufila deinde Ecij
commilito, vt amici mortem vleifeeretur , fauente quoq; Maximo, Roma; Va-
lenrinianum interfecit. Hic quum annis trigintaimperalTet,maioremque vit
partem Rauenna* duxiflet,ad amplificandum vrbis dignitatem,Rauennati me
tropolita; duodecimfubiecit epifeopos, vtputa Arimini, Cefena*,Foriliuij,Fo-
ripompilij ,Faucnria*,Foricornelij, Brincij, Bononia*, Mutinae, Regij, Parma*,
Placcntia*,vnde hexarchatus nomen huic inditum. Rauenna* pra*tereamnia
amplificauit. Ioannem epifeopum imperiali habitu , qui ex candida lana con-
tabat, vti iufit. Quare cum Romanis pontificibus fefe conferre aufi funt Ra-
uennates. Maximuspot Valentinianum,vfurpato impcrio,Eudoxiam Valen-
40 tiniani vxorem, vi raptam fbi coniugauit. facinoris indignicate commo-
ra, Genfericum Vandalorum regem , Aphricae debellatorem, adinuadendam
Italiam,& ad vleifeendum fcelus lufcitauit. Qui comparato ex Aphris , Mauris
Vandalis exercitu hominum circiter trecentor milium, cum maxima claf-
fc traiecit in Latium,dehtutam ciuibus vrbem cepit. In quorum fuga,Maxi-
mus tyrannus ab Vrfo , Romano centurione caefus. Genferico vrbem intran-
ti,Leo quoque pontifex occurrit,& orauit,vt abacia praeda contcntus^ vrbis &
templorum incendio parceret. Qupd impetrare nonpotuit, quando inexora-
biIiorem,qum Atilam,Genfericum inuenit. Vrbs tota igniferroqj Vandalis
Aphrisqj vaftata. Abeuntes Vandali , per Campaniamiterfaciunt, Eudoxiam
fo cum filia ecum ducunt,Capuam cum nonnullis Campania; oppidis expu-
gnant.Romani poft quartum acdecimum diem,deferta vrbem repetunt. Ani-
rumenaroremindemortui Imperatoris locum fufficiunt , quo cum Marna-
nus pro reipublica: falute j haudinuitus tunc feedus miuit. Leo pontifex ad
initaurandatemplacumVrbe animum conuertit. Demetria; religiouifimmu-f
Jieri ditifimae perfuafit, vt diuo Stephano ad tertium lapidem , in fuo fundo
i iiij
 /
104 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
bafilicam dificaret.Ipfe in via Appia beato Cornclio aliam ercxit,diruta tem
pla^ facra vafa inftaurauit.Treis cameras in Petri, Pauli,Ioannisq$ bafilicafe-
cit.Sepulchris apoftolorumexcubitores adiecit, quos cubicularios appellauit.
Monafterium in Vaticano , baud procula Petri bafilica,mulieribus tatuit. A-
cephalorumhaereiim,qui in Chrifto fubftantias negarunt, fuis cpiftolis acerri-
m confutauit. Santifimum igiturpontificem^ vt ad Vnnorumhiftoriam re-
deamSAtilpcrreuerentcrcoluitjaimifithonorifice.Ipfeqjcumvniuerfoex-
crcitu, Italicis opibus exuuiis onuftus , in Noricos eueftigio fe recepit. Sed
antequamexItaliapedemeduccret,iUudinterminatuseit,longgramorafeI-
talis bella illaturunijnifi Honoriam Valentiniani fororem, PlacidiqJ Augufta:
fliam cum legitima principalis Gaza: portione,vxoris loco darent. Nam hare
dum A rila ageret in Italia, &ipfa honeftatis gratia inter facras virgines aflera-
retur,clam ad Atilam cum epiftola miit eunuchum,qua Vnnum in fratrerr r-
ritabat. Hortabatur, vtaduerfus cum arma caperet, ipfamq; copiis ac pecuniis
adiuuaret,quodvt honeftius facer videretur,admonebat,vt fuas nuptias
haud tali viro indignas poftularet. Eunuch Atila grato animo admilt,eidem
clandeftina mandata dat, quibus Honoriam bono animo eTe iubet , Augufta:
virginis coniugium,quod vltro detulerat,ibi chariffimum efle fignificat,eam-
que maxime omnium amaturm. Ex compofito legatos ad Valentinianmit-
tit , quibus Honoriam cum media Imperij parte poltulat, vt hac affinitate con- *a
iugatijVtriufque ocio, & faluti vniuerfi orbis tutius confulant. Quod fi praeter
arquum & fas , Romano principe repulfam hanc patiatur , fe vniuerfam cum
Imperatore Italiam deleturum , minatur. Valentinianus cum his oratores re-
fponis dimiit,fe affinitate tanti principis n afpernari, immo nil ibi hoc tem
pore antiquiusacciderepotuifle,qum regem Atilam faluberrimo vinculo ibi
conciliare. Hoc modo vtrunqueimperium facile pacari poTe, proinde anim
fuum fponteid anntere.Intreafe- forris, aefenats populique Romani vol-
tatem exploraturum, fine quorum iuiii &C au&ritate nihil in repblica rite fi-
eri pffit. Sub idem tempus Valetinianus ea,quam fupr diximus , morte diem
obiik til omnino verba bi dari fufpicabatur. Reucrfum tandem in patrm, 5<*
aliqui parurri vixifTe prodidere,nonnulli m Gallias,vt illatum ab Ecio, &The-
odorico Viiigotharumrege conflictum vlcifceretur, iterum rediiie fenpferut.
Et quam feriptorum difcordiam fuprtangere occperamus.hc proutres po-
ftulat,explicabimus. Annales Vngarici , aliiq permulti, poftquam Atila,cum
viitore ditatoty cxercitUin regnum fe reeeperat , eum de bello Itlico & Illyri-
co trimphafle ferunt,exhibuifle munus gladiatorum, varia edidife fpeftacu-
la. Sicambrix populo terepulum dedifTe, mililiafxpefparfiie, multa populis
conuenientibus prodegiiTe. Et quamuis de inuadenda Afia atque Aphrica co-
gitaret,ne fua virtus remollita videretur,vir tarnen fumma libdine perditUmy
inter conuiuia, & ingentemconeubinarumnumerum mentem remiiMe^vte- 4
dem modo elaflati cum corporibus Vnnorum animi , vehementius noua bel
la fepararent.Ildico puella ei fuit prx exteris gratiifima,B;icT:riartorurn regs -
lia,mira pulchritudine,& incomparabili vcnuftate,cuius amore fuccenfus,eam
primara: vxofis loco habere cftituit. Comparatis pro regis dignitate nuptiis,
peromnemmtemperantixlicenti\inconiugaliconuiuioibiindulfit,Baccho
Venere corpus ita ea noiSte confecit, vt inter dormiendum fupino corpore,
profluuio fanguinis naribus continuo fuffocatus interierit. Expcrreda mu
lier,virum amplexu repefens,extirttuhi algentmqj inuenit. Conocatis mox
cubiculariis, elato lu&u, fatumre'gis irtopinat promulgatur. Fatum (inquamj
viro non indignum, nam cfui alienumfanguinemtantopere anhelarit, proprio je
hrtc expleri & interire deeuit. Martianus ea rtoite, qua hoftis irtteriit, areum
Atilx in fomnis fracbim vidifle, &hinceius interitum prxdixifle traditur. Ac
vbi mors eius vulgo diffufa eft, omnes Scytharum animi extemplo conftern-
tur.Confpicantur enim tale tantum imperiumc diuerfisgentibus, eifdcmqj'
inter fe diflentientibus & infeftis,quando Gepidx & OftrogothxjVelutiferui,
prx
 DECADSI. LBER Vt xas
prat timor cu Atila commilicarunt, nunquam conferuari, neq; tot natiries in
obtequio retinen poTe,omnes haud ab re continuo defecturas arbitrtur.Ex-
equias tandem Chaba & Aladarius,vcl(vt alii dicunt)Hernachus & Durichus,
eius filij cuii cseteris principibus,faciendas curant. Funus proviridignitate,cu
maxima pompa, populorumque frequentia celebratum:corpus in facellum,ac
maiorum monumenta relatum, de quibus fupr diximus. Nam in celebri via^
vbi columnam Vnni erexerant , ela 4 caeterique Scytharum duces fepuiti fue-
rant. Hunc Vngari centum & vigintiquatuor annos vixile , pra terca quatuor At,"t**t
& quadtaginta regnafte , poft ingrelum inPannoniasannofeptuageiimoe-
lo cundo, alute vero Dominica quadringentelimoquinto^ vita eXceiiflferut. 4 o f,
Iordanis eius funus itaprodidit ,in mcdiis caftris , intra circunftantia tentoria
cadauet fuiile potum, electifimos Vnnorum quits , vn cum Pyrrhichia
faltaone,modulato cantu,eius laudes circm concinuifc. Circenlium more
circumcucurriTe, moxcollataftrena, corpus honeltale, comeiTationem cum
gaudio /imul ac luctu celebrafle. Subinde clm , ad praftitutum locum
corpus h umi condidifle dicaTc hoftium exuuias , multoque deinde humano
/ngume parentaiTe.Iordanis autem longe dilentiens,cui an ne fides abrogan-
dait,ij iudicent,qui citra inuidiam vetuftiora Scy thicarum rerum monumen
ta perlcgcrint , Atilam refert , poft bellum Italicum , reuerfum in Pannoniam,
20 expeditioncm iterum in Galliam , ad delendos Vifigothas recefiTe. Quod vt
facihus erHceret , eosque incautos adoriretur, adMartianum Imperatoremle-
gatos continu miifte,per eoscp acerbifime poftulaTc,quod Theodoiii quon
dam Imperatoris ibi promilfa minime praitarentur,proinde Gracorumprin-
cipi bellum indixiTe. Hoc regem callidillim idcirco fecifle,vt hoftes qi i Gal-
lias occuparant, &c VafconiaTholof imperabant , omni fu b hoc pranexcu fu-
picione liberaret. Deinde mox in Galliam longis itirienbus cum mximo ex-
ercitu ctendhTe, Alanosq; prius, quam Viigothas aggredi tatuifle,vt his iib-
adis, Vifigothas longe facilius ipfe protereret. At non lemper fententia coni-
lia noftra mccedunt. Ne Thorifmundus quidem , Gothorum rex, mentem A-
tibe non intellexit,quippe qui veritus , nevictis Alanis fortiorcm hoft experi-
retur.iis cum magnis copiis prxft adfuk.Inuadcntibus Vnnis,ne minore qui
dem animo ac vifibusoccurrit, conferto pra-lio diu pugnat,Vnnus tadcm in-
clinatus,acubindedaretergacoactus,pafimfunditur,&fugatur.Tantaccdcs
ibicommittitur,vtne minorem quidem ftragem,quam in campis Catalanicis,
quosMauriacosnuncvocant, Scythapaflus fuifle credatur. Si Gothico fcri-
ptori credendum efle cenfemus , Vnni detrimento & ignominia iuxt afrecti,
in Pannoniam Ccfc referunt. Exinde Atila,imminuto admodum nomine.con-
temni coepit,neita quidem, vt antea, formidolofus erat. Thorifmundus Tho-
lofam victor rediir,paulo poft diem obiit. Nam quum taita vena, morbi grada
40 fanguinem exhaurit , ab Afculo cliente inimicos adefe nunciantc, fubtractis
armis ipfe confoditur. Sed ne nioreretur inultus , altera manu,qux libera erar,
rapto fcabello inimicos nonnullos interfecit.Thcodoricus frater in regno fue-
ceult. Antequam ad Atilam redeamus , Iordanem de Viigotharum rebus plu-
ra dicentem , aliquantulum profequamur. Theodoricus regnum adeptus, Ri-
ciatium Sueuorum regem,&cognatumfuum,quiin Galatia, Lukanivecon-
federatjreperitinimicum* Nam quum Riciarius totam Hifpaniam oceupare
ru'teretur, Theodoricus modcratis agens, principio eum per legatos admo-
nuir,abalienisfinibusinanusabftincret:nequeidauderet,quodforetiniquum,
fuxmoderaretur ambitioni , quippe quxmagnam fibifoleret inuidiam cora-
jo parare. At ille contumacis refcrens,Nullam (inquit ) alienarum rerum curara
Theodorico eTe oportere , eque decere , fe cuiquam negocium faeeTere , &
hinc arque hinc moleftias temer commercari.Immo ftudiofime pracauen-
dum ne Suenos infeftet. Qu,areTholofamhoftili manu vifere cogeretur, vbi
oninisgladio res ageretur. Thorifmundus his Verbis commotus , cum omni-
bus finitimis rem componit,Gundicum Sc Hilpcncum,Burgudionurn reges in
 io* ANT. N F I N 1 1 RER. V N A R.
focietatem accipit. Mox cummagnisexercitibus contenait in Hifpaniam, ad
Vrtriumamncm,qui Aftutiam Hiberiamqj interfluit.Sueuis occurrlt,vbi com
miTa pugna tarn infeftis congrediuntur animis,vt multi vmnque ceciderint.
Sueui tandem vidi& ad internecion vfq; caeii. Riciarius raptanaui,dumfalu-
tem fuga <iifquirit,in Gothorum manus incidit,inTheodorici confpedum ad-
dudus,iibi fuisqj veniam inuenit.Quandoquidem benignus hoilis,poft vido-
riani amplius famiendum eTe,non cenfuit. Domitis Sueuis Agiulphum clien-
tempraefecitj Varnorum ftirpe natum,qua: Gothicifanguinis nobilitatead-
modum erat abiunda. Hunc Sueuorumfuafu rebelltem, Theodoricus mTo
exercituperprefedos cepit,captumq; moxcapite muldauit,vt exemplum ex
teris ipfe proponeretjgratiifimi domini obfequia nunquam detredanda. Sue
ui rcformidatafa:uitia,ad placandumregcm,cum collegiis facerdotum mifere
pontfices. A quibusitaexoratuseft,vt non modo Sueuis ignofccretjVerum e-
tiamde propria gente deligendorum prineipum poteftatem faceret , ac Ro-
fimundum mox eledum confirmauit. Theodoricus tertiodeeimo regni anno
diem obiit, fuffedoqjloco eius Henrico fratre , veneni fufpicione non caruit.
Mutatio deinde freqens prineipum &: Imperatorum,Vifigothis amplificando
Imperij occaionem obtulit.Nam capta prius Hifpania,in Gallis imperiumam
plificarunt; Henricus Aluernam oecupauit, Romanorum prineipum federn.
Dehishadenus.Sedvtadremnoitramredeamus,poft Atila: mortem fadadif- 2.0
ienfione,Valamir&:Theodemir Oftrogotharum,& Ardericus Gepidarum re
ges , primi ab Vnnorum regno deficiunt, feqj inlibertatem vindicant.Idipfum
Marcomani,Eruli, Turingii & Quadi faditant,neque poil Atilam,in Ernaci Sc
Durichi, Atila; filiorum feruitutem reeidere patiuntur , quare in Oitrogothas
ac Gcpidas,Vnnorum principes arma fumunt.Ernacusin Gepidas cum trigin-
tamilibus hominum profedus, primo congrefl'u ab Arderico fuperatur3& cx-
ditur.Durichus Valamire & Theodemire fufus ac fugatus,cum Vnnisin Scy
thiamfe reeipere cogitur. Pofthac in Oitrogothas Vnm arma vitra fuiere for
midarunt.Gepidar,vtIordanisaudoreit,trigintafer Vnnorum milia trueida-
runt. Ellacum Atilxfilium fortiflm pugnantem interfecere, reliquos eius fra 30
tres,iuxtalittusPonticimaris,vbi Gothi c5federe,fugarunt. Varia; gcntcs,hoc
bello libertrem nada^inprouinciaspopuli Romani venientes, gratifimo do
minio Martiano fufeeptaefunt, diftnbutas ibi fedes acceperut.Gcpida: fuga-
tis Vnnis,veluti iure belli,totam Daciam fibi vendicarunt.Nil aliud Romano
imperio, praeter pacem annuque folenma, vt ftrenui viri , rnica padione po-
ftularunt,quod Imperator lubenter annuit. Oftrogothae fedes Romano impe
rio petiere,Pannoniamqj impetrarunt.Sarmata: &Cemandri,acex Vnnis qui
dam , in parte Illyrici, iuxta maritimam vrbem fedes inuenere , ex quo genere
Bilinadux Pentapolitanus,eiusque frater Froila, BeiTaque patricius promana-
runt. ScyrijSedagarij, cjeterique Alani Scythiam minorem,& inferiorem My- 40
fiam acceperunt.Rugi & nonnullae nationes,Byzim & Arcadiapolim mcolen-
dam petiere. Ernacus , minor Atilae filius t cum fuis in extrema minori Scy thia
fede delegit.Eumedzur & Vultizinmr,eius confanguinei, RipeniiDaciapoti-
ti. Pars etiam Vnnorum in Macedoniam & Grxciam diuerterunt, qui Sacro-
mantifij Sc Fouatiidicuntur. Minores vero Gothi , populus quidem imffien-
fus , Vulfila ducc,pontifce fuo, in My lia regionem Neapolitanam , ad radices
Hcmimontis incoluere. Gothi igitur,qui in Pannoniaconfedere,regnantc Va
lamire in partes treis diuii , veluti tres fratres vno confenfu imperabant. Vala
mir inter Scarmurgam& Aquamnigramamnes,ThindimerprterlacumPel-
fodis, Vidimer inter vtrofque quieuit. Defundo Atila, quidfucceTerit,Vnga- r9
rici aliter annales referunt,duos eiusfiliosjurnperio maturos ceteris fuper-
fuiue.Germanos, qiiibusThetricus Veronenfis praeerar,atque Vnnos,fada fe-
ditione,diuerfa fenfifle. Alios Chab, ex Honorij Imperatoris gnata genitum,
Aladarium alios , ex illuftri Germanorumprofapia genitum poltulane.Thetri-
cus cum Vnnis paucis Aladario fauebat , quando Germano ule fanguine na-
u$
 DE AD I S I. LIBER VII. Xc?
tus erat,ratus Vnnorum inteftina difcordia, corum impcrium facile ruirurtm
vnde ingens orta feditio. Vnnorum pars cum Germanis, cum alus gentibus a-
l fentiunt.Tat um vtrinque praelium commirtitur,& tam dirum & acre, vt vi*
diebus quindecimit ab inteftina clade cefatum.Cruorem gcntium,in Danu-
bium riuos egie perhibent.Inhac pugna Temper pars Chaba* fuperior habita
Thetrici tandem arte proteritur. Chaba cum fexaginta fratribus natu minora
bus,ac Vnnorum quindecimmilibus,qui bello fuperfuerant,in Grciam au-
fugifle fertur, vbi honorific exceptus annos tredecim egit. Deinde patria?
haudimniemor,vniusanniitinereinterioremScythiamrepetiiTe,etauum ad
o hue viuum inuenifie dicitur , quod omnino videtur incredibile. Eius conilio
vxorem quoque , de Corofmaua, vicina Scy thia* gente , duxife : ex eaq; Edc-
men&Eden,^ioshabuiire.Quoadvixerit,derepetdafemperPannoniamo-'
nuiuegnatos,& Pannonia: ac Sicambria nomen,adnouitTimu vfquc diem ore
agitane. Neq; vt tempeftate noftra videmus,VnniPannonijs fuere penitusex-
ab.Nam qui captiui caede fuperfuerant,quum prope Germanos quibus erat
in///, cmode habitare non poflcnt,in pofteriorem Dada* orani,quam Traf-
/y/uaniam dicimus,feceflere. Seq} Siculos, mutata T in literam,appellanmt:
quoniam Vnnorum nomen, omnibus tunefinitimis gentibus nimis infenfum
eue intelligebant.Hi adhuc fu matrimoniaexternis non communicatee pro-
*o prium fanguinem inficiant.Seueriores adhuc mores retinent, multumqj car-
reris Vngaris difFerunt. Literas Scymicas habent, quas non in papyro feribunt,
edbreuifmoligno excidunt.paucisnotis multafenfacomprehendunt. Bar-
bati incedunt &c aufteri,abund> pecoribus,&: ex agriculturaacpaftura vi&ura
trahunt.Seruitutisimpatientiflimi,quippe qui vfqueadeo libertatcm colunt vt
mori, quam tributa foluere malint. Vngaria* regibus nunquam ftipendia pen
der voluerunt , eque vt id facerent , vlla vi cogi potuere. Noftra vero tem
peftate precibus tantum , ac regis gratia adacti unt, vt diuo Matthia: quibuf-
damtporibusdomefticatimbouemfoluant. Quinetiam (vtaiunt) quum Vn-
nos , quos deinde Vngaros appellauimus, Pannonias repetere accepi/Tent, ha-
> bito delecl:u,eis in Ruteniam , quam Roxiam nunc dicimus , Roxoanis olim
habitatam , occurrre. Iundo in Pannonias agmine rediere , vt in fequentibus
latiusoftendemus. HiChabaminGrcciainteriiTereputarunt,vndeortapro-
uerbiis oratio,adhucper Vngarorum ora vagatur,Tunc redeas, quum Cha
ba Grazciareuertetur.Chabaigitur in Scythiamreuerfus,quiacx matreGra:-
canatus erat 6c vxorem pcrcgrinamyacceperat,Scy this contemptui haberi c-
pit,quandoquidem fuum fanguinem infecifl videbatur. Aladarius& Germa-
, ni , cum paucis Vnnis ca*terisque rcliquiis exercitus Atila* in Pannonia reman
fere. Aladarium cum Thetrico in ea feditionc carfos fuifte credunt,proinde va
riarum gentium in Vngaria remafere populi, qui vfque ad Vnnorum reditum
40 fub Oftrogotis maxima ex parte fuere. Atq; ideirco fa&um eft,vt Germanos
Vngaris pafim admixtos adhuc Daciam & vtranque Pannoniam incolere vi-
deamus.Quia defundo hc Atilavtrique populi ex Aladario & Thetrico prin
cipe remafere. Sed nefcio,quo fato datum erat,vt defundo Atila,ac frado Dei
flagelio,& extindo acrrimo hofte Romanorum, adhuc eius reliquia*, Italian
iterum & infeftare & perdomare perrexerint. Scilicet armis dtaxatScythicis
imperii Romani faftusfemperproterendus erat. Adhuc mortuus Atila Italian
in/datur. Eruli nanque & Turingi , exercitus Atila* reliquiae T qui fuperatis 8
igatis Vnnis, ad Danubij oftia confedere, poft Atila* mortem anno fer vige-
fimo, Odoacre du ce , imperante Auguftulo, Italia adoriuntur. Aquileia adiar
la uam relia, in Tauriiios,Vicentinosque, inde in Brixianos flexerunt. Odo-
acer Oretem patricium apud Ticinumfuperauit,fuperatumque interferir,
Auguttulum eius filium , imperio eiedum , ad Lucullanum Campania* op
pidum relegauit , vbidepofito paludamento , priuatam vitam egit. Romanum
igicur imperium , quod ab Augufto fumpitinitium,ab Auguftulo exitium ac-
ccpit.Interfeto ]?atricio,Romam conuerfumOdoacremjprodeuntes obuiara
 to ANT. BONFINII RER. VNGAR.'
Romani,fauftis acclamationibus admiferunt,& cum triumphali pompa in Ca
pitolium duxerc.Quipacatamox Italia,tredecim annis cum fummatranquilli-
tte regnauit, tertiamagrorum partem fibi fuisqj diuifit. Ne foli quidcm patrij
regnum afpernatus eft , nam qm Feltheus Rugorum rex, qui &Fenadidus
eft(Rugi nim vlteriorem Danubij ripam in Germania tenucre)Erulos, qui do
mi remanferant,infeftaret,ac propriis fedibus eiiccre niteretur,validiiTimas ha
bito deledu copias aduerfus eum coparauit.Superatoque Danubio , cum Fel-
thco conflixit,regem interfecit, Rugos ad internecionem pene deIeuit,eorum
prouinciam, ne amplius habitan pofetjtotam ferro igniqj vaftauit. His pracliis
ab Odoacre Romanorum rege parta vidori, futura: Italis calamitatis pratbuit le
initium.Siquidem Longobardi,tnc primm populi Romani prouinciis notij
Rugilandiam,habitatoribus vacuam,Codaoro rege occuparnt,quam ad An-
doiui regis vfque tempora,annis circiter viginti tenuere. Poft Atil obitum*
vt rem aliquanto altius repetamus, Oftrogotha:, varia:que illius exercitus reli
quia:, Pannonias incoluerunt. Apudhos Valamir,cum Tindimere Se Vadimc-
re fratribus, vt paulo fupra didum eft , fat quiete regnauit. Annua Martiano
principe dona,vt ida fdera feruaret, loco ftrena: accipere folebat,quae quum
per contemptumintcrcipiconpicarctur, vn cumfratrib. furore percitus, co-
ado exercitUjin Illyricum erumpit,omnia mifcet,ac populatur.Martianm fa-
di poenitet, ems enim ac fuperioris anni promifladonamittit,futuri vero tem-
poris afeueranter fequotannis caetera mTurum recepit . Pacisque obidem,
Theodoricum Thindimeris filium, concubina Erclina natum,ac optima: in-
dolis infamem acccpit,quiConftantinopolimdudus,ahquanto natu grandior
fadus , Leonis imperatoris gratiam promeruit. Hinc inter Oftrogothas ac Ro
manos concordia firmiorefeda. SedGothi,quumvirtutemfuamciodelitc-
fecre grauiter ferrent, viresque fuas orientare percuperent,expcditionemali-
quamfmere decernnt. Primm contra Sagadas, qui vlteriorem Partnoniam
pofidebant,arma capiunt.Quod vbi Duizia rex Vnrtorum,& Aula: filius intel
lexit,coadis paucis, quos habebat , Vnnis,Vltingures , Angiftros , Bittgfes,
Bardoresfecum inbelli focietatem accepit, ad Baflianam Pannoniae ciuitatem jo
caftramouir, earn obfidet, ac populatur agrum. Qupd vbi Gothi compertum
habuere, dimiTa in Sagadas expeditione,aduerfus Vnnos fefe conuertut,quos
non modo fudcrunt,fed fufos fedibus fuis eiecerunt , Se qui reman ferant,ad-
huc Gothica armaformidant. Quiefccntibus Vnnis , inter Gothos Se Sueuos
bellum obrepit.Hunimundus Sueuorm dux , dum ad populandam Dalmati
an! erumpitjiterqj facit,Gothorurri armenta in campis errantia abigit, quando
Sueui Dalmatis Sc Pannoniis haud procul abfunt.Id a:gre tulere Gothi, qua-
re Seus redeuntibus,Tindimere duce,ad lacum Pelfdis, cum magno profi
cuo infidias collocant,non tarn huius prarda: dolore, quam maioris lictia: mc-
tu dudi , intempefta node praeter lacum adoriuntur , qui inopinato pradio - 4
fternati,haud multum obftitere.In ea pugna Hunimundus rex captus,Vidique
Sueui, quibs omnibus , inprimisq; regi data veni,eiusq; filius Thindimer
adoptatus , paulo pftin Sueuiamcum fuis honorific dimTus eft. At -
cepti beneficij immemor,non multo pft tempore Scyros , qui fupra Danubio
time forte confederant, Se cu Gothis quiete verfabantur, fufcitauit in Gothos,.
Illi autcm ex compofito hos adorti , non tarn metu, qumadmiratione percu-
1re, fiquidem haud mediocrem fibi cum eis confuetudinem interceder Go-
thinouerant,acerrimam inter fe pugnam coferunt, Scyri tandem ab his ad in
ternecionem vfque ca:fi. E Gothis Valamir,equo excuTus ^oftilimantioccu*-
buit. Poena: Scyris cumulate funt exada:. Hunimundus Sc Alaricus, Sueuo- f
rum principes,idem veriti,& Sarmatarum auxilio freti,in Oftrogothas itcrum
arma fumunt. Quin &Beuca Sc Babais , Sarmatarum reges , fecum Scyrorum
reliquias, & Gepufarum Rigurumque primates, variasqe gentes, in auxilium
Sueuorum corrogarunt , ad Baliam Panrionia amnem caftra collocarunt. His
infefti occurrre Gothi , qui vbi in hoftium conpedum venere , eduda acic
manus
 DEC AD IS I. LBER Vit *
fiunus conlcrunt. Tantum fanguinis hauriunt,vt per campos cruoris riuiage-
rcntur , hoftiu innmera mukitiido defiderata eft. Thindimer, caefis hoftibus^
elams,acrratris mortem,Gothorumq; iniurias vltus,in fedes fuas fe recepit.Ne
multo quidem poft tempore , is non fat fibi Sueuis pnarum exolutum eile
rams , quuni Danubius glacie conftitiifet , magnum in Sueuos traiecit exerci-
tum,atergo eos ex improuifo aggreditur* Quando Sueui ab oriente Bauaros,
ab occafu Francos, meridieBurgundiones,feptentrioneTuringoshabent,
qui vna cum Alamanis,qui ingentes alpeis accolunt, cum Sueuis plane confen
fcrant. Gothi Sueuiam, fmitimasqjprouincias dinpiuntpariter, cincendunti
io Hoftes omnes proterunt , apportataque ingenti prarda, in Pannonias redeunt*
Quum victor ac diues Germania Thindimer rediiflet,paucis pft diebus^
Theodoricum flium hononfcentiifim ab Imperatore Leone remiflum,ltif-
fimo animo recepit.Theodoricus,nc tanto patre indignus videretur,annos iam
natus duodeuiginti , fexnuliavirorumclmibi compart, fupcrato Danubio,
Babami Sarmacarum regem clandeftino mpetu adoritur, qui interfecto Co
mando Romanorum duce,imperioiilfim dominabatur,confternatum pr ti
mor regem obtruncat,regi,liberos, vxorem&: fortunas capit, estera diripit,
& incendie. Mox antequam Sarmatx (efe compararent,opima ad patrem fpo-
iaretulit. Singidauam vrbem, Sarmatis occupata,in ditionem recepit,quam
ne Romanis quidem reftituit,fed ibi ipfe vendicauit. Quum Gothis finitimo-
rumfpolia defuiTent,quando eos longe lateqj diripuerant, exteraquoque bo
na , qua: vita: funt vfui , deeflevidebantur, quare pacem habere ab eo ccepere
Thindimcrcmexorabant,nouaacvtilia bella difquireret,Gothisocium eque
commodum, neq; falutare futurum. Tunc Thindimer Vindimerem fratr ac-
cerfi iubet, quae fieri oportet, enarrat. Illudcum eo decernit , ne gens Gothica
bellicoflima,frequens & fortunata,ocio contabefcat,ac fame laboret, relicto
ibi praefide emigrdum efle. Et quum praecipua in orbe imperia duo fuperfintj
vtri alterum contingat,mifa forte definiri iubet. Vindemeri occidtale,orien-
tale Thindimeri contigit. Arduas expeditiones fortiti,fuamvterq;prouinciam
curant, Pannoniis prseiidem relinquunt. Vindimer quum in Italiam intraifet,
cui Glycerius praeerat, immatura morte interceptus eft. Eiufdemnominisfili
reliqitjCui expeditionem cum bonis &exercitulegauit.Atis Glycerij mune*
nbusvictus, relicta moxItalia,inGallias contendit,qua: abinfeftis circumgen
tibus mifcebatur. Quod vt lubentius faceret,Viiigotharum,qui cognati erant,
ratio hortabatur. Poltquamin Galliasperuentumeft , Oftrogotharum exerci-
tus cum Vifigothis,vi fanguinis,vtrinque fponte coniungitur,vnum (vtitadi-
cam) corpus faciunt,vtolim fuerant. Pifcam redintegrant coniunctionem, &
ita per Hifpanias Galliasque regnant,vt parem hoftem non inueniant.Thindi-
merlllyricum inuafurus,traiecto Sauo,cuncta longe latque difcurfat,pagos&
40 oppida diripit. Nifam,primam vrbem occupat,& incendit. Aradeam & Larif-
(am inTheiTalia expugnat. Mox Nifatanam vrbem in deditionemaccipit, im-
pofitque ibi prarfidio, Theflalonicam petiit. Quam Alarianus patricius cum
magno equitatu tuebatur,Gothorum tarnen multitudinemveritus maximis
hoftem largitionibus ab eius obiidione diuertit. Ito fcedere,incolenda his lo
ca ponte diftribuit, in primisqj Cerras, Peliam, Europam , Mediuiuam , Peti-
uiam,Bereum,&Sium. Gothi inuentis fedibus, inita pace quiefcunt. Thindi
mer Cerris graui morbo confedtus, Theodoricum regni hazredem dclart ,.
Gothis omnibus exoptatumripfe mox,ingrauefcente valetudme, vita exceifit.
Quod vbi Zeno cognouit,gratiiTimo afcitum regem animo fufcepit,interpro-
yo ceres coilocauit.Et vt maiore eum afficerethonore,loco filij adoptauit,creauit
confulem.Etvtaliquademumimmortalitate donaret,ei propalatio equeftrem
ilacua dicauit. Quacunq; eum potuit dignitate,exornauit. Theodricus autem
paulo poft tempore ,quamuis omnibus Byzantij hortoribus frueretur, tarnen
cum animo repetebat , Gothos quos in Illyrico dimiferat , rerum quandoque
inopia, laborare , eque honeftum ibi victum polle ducere , clanflimo fudore
 no ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
potius,quamturpifimo ocio viuerc decernit.Zenoncm clm adit,&:exorat,vC
quum Italia terrarum domina,in Rugorum &Turingorumferuitute verfetur>
ac Odoacrcm regem viliffimum patiatur , aflTerendum fece gentium , Roma-
num fi bi mandet impcrium , id magno vtrique emolumento futurum cenfet.
Quandoquidem Imperator grauiifimoGothicaegentis imperio leuabitur, Ro
main a Barbaris vindicabit, quod maieftate fua non erit alienum, ii fenten-
tia cpta fucceiferint. Quando filijloco Zenone adoptatus erat,haudini-
quum futurum,!! beneficio fuo Imperium Romanum, Gothicis fumptibus vi-
ribusq; reeuperatum,Gothorum quoq* rgi potiundumpermifcrit.Quodfiaf-
fequatur,poHicetur fe fenatumpopulumqs Romanum pie fan&eq; gubernatu- i
rum, precario nomine poflelurum. Imperator ne iuuenem magnanimum
exacerbaret, annuit, donatum honorific dimittit ,ratus fore fatius, recupcra-
tam Italiam adoptati filij nomine poilideri,qum pati,vt perpetua fdae gentis
feruitute prcmatur. Thcodoricus voti compos, Zenone dimiflus, ingentem
part exercitum , curat caetera, quae bello funt vfui. Per Syrmium ad loca Pan-
noni x vicina,in Noricos iter facit. Venctiam ingreifus ad Soncium amnem ca-
ftralocatjibique aliquandiu,vt hominum iumentorumque corpora reficeren-
tur,quiefcit. Interea Odoacer, habito dclctu,excrcitum compart, obuiamq;
progreditur.Gothus cum exercitu in Veronenfem agru caftramouet,cui mox
Odoacer occurrit,manus vtrinque confentur,accrrimque pugnatur. Rugi
Turingi dare tergacoadi,palantes funduntur,fuganturq},in fugaftrages maxi
ma patratur. Odoacer cum reliqua parte equitams,paucisqj peditibus,Rauen-
nam fe recepit , vbiregiam fibi fedem ipfe ftatuerat. Theodoricus tranfmiflo
Pado hoftem petit,adaudaq5 audacia,in Italiam penetrat,ad Pineta,adtertium
ab vrbe lapidem caftra ponit. Odoacer inftruda acie, cum hofte iterum con-
gredi non aufusjinvrbemfe recepit, eamq; vallo foaque muniuit. Improuifis
eruptionibus hoilem infeftat,nocte faepius ftationes adoritur, paucisqjcadis in
vrbem refugit.Ne hac quidem arte quicquam proficit,quia vniucrfa regem
dominum ibi Theodoricum optabat Italia. Triennio tarnen obfidetur,fame-
que quotidie ac bello vexatur, per legatos demum ab hofte veniampoftulat, 30
quam impetrarit, fe Theodoricum inltalici regni focietat admilTurum , vi
tro pollicetur. Impetrata venia , non multo pft tempore ad cnam inuitatus
oeeiditunhic Odoacri5 fuit exitus. Theodoricus igitur tertio (vt fupr dictum
eft ) anno , Icalix regno potitur. Quod vt variorum regum affinit^te ftabiliret,
miifa legationc, Ludouico Francorum rege,Andefledam gnatofuo matrimo
nio coniugari petiit.Quam ille lubentiflfim concefit,quin & gnatos treis cum
ea,ad confirmandioftentationem fccdcris,Romam milit.Sed intercidentiaf-
pe bella , affmitas ifta dirimere nequiuit, quae pro regni finibus fufeitabantur,
antequam ex vxorc Jiberos habret. Thendigitonem & Oftrogothonem,quas
illegicimo coneubitu inMyfia ex amica conceperat,akcram Alarico Vigotha 40
rumregi,SigifmundoBurgundionumprincipi alteram defponfat. Ex Alarico
Amalaricus nafcimr,quem vtroq; parente orbatum Theodoricus auus in tute-
lamaccepitTntereaEutharicumVitericifilium, ocBerithimundiThorifmun-
diqi nepotem , Amalorum ftirpe editum , iuuenem non minus corporis,qum
animi dotibus excellentcm, in Hifpania comperit, quem venire iuflum, Ama-
lafuenrae filiae fuaeconiugauit<Adpfopagandum quoq; fuumfanguinem,Ama-
lafredam fororem , &Theodatimatrem , qui poftea in Aphricalat regnauit,
Thrafamundo Vandaloru regi in vxorem tradidit. Amalaberga indegenitam,
ErmanfredoTuringorum rgi confociat. Militeodemfer tempore Petanum
praefe&um equitum,cum plerifq; cohortibus in Pannonia , vt Syrmium Tran- ^<
farico Traliftilae filio eriperet,Illyricumque , eie&o Sabiniano magiftro equi-
tum,qui cum Mundone,latrociniis ibi late graTante,pugnarc ftatuerat, oecu-
paret,quod vtrunq; fenttiapraeftitit. Pctanus liquidem Tranfarico matrern,
Syrmiumque,& Sabiniano Illyricum,commiflo fliciter ad Margum oppi*
dum praelio,quod inter Danubium Magnum amnem iitum eft,tunc ademir.
Mundo
 DE CADIS I. HB ER VII.
Mundo Atillanorum genere natus , dum Gepidarum furorem fugit , traie&o
Danubio , Sc colle&a non mediocri latronummanu , erecbqj in Danubij ripa
quaaamturrijquamErtamdiCunt,pefinCukaoc longe lateqsgraTatur.Hunc
igitur Sabiniani bello laborantem , Petza fubueniens ab hofte liberauit , & ad
gramm Theodorici redegic obfequium. Tanta fuit eo tempore Theodorici
fortuna, vt quamuis regnum propagatis affinitatibus munitumhabuTet , fuo-
rum tamen ducum omnis expeditio delegata fuccederet. Nam quae in Gallia
gefta funt, ne minus quidem profper , qum qua: in Pannonia & llyido fuc-
ceffere.Hiblacnim,quemaduerfus Francos miferat,ce,s hoftium milibs cir
io citer triginta,clariTimam inde vi&oriam retulit. Mortuo Alarico genero,Bur*
gundionum rege, Amalarico Titidem prefehim militum, tutorem dedit , fed
pupiusFrancorumindiis irretitus, regnum pariter &vitam amiit. Nulla in
occidental! plagagens fuit,quae adTheodorici nutum,autamicitiam eius, fce-
dusqi fponre non iuerit , aut obfequium vltro praeftiterit. Siciliameiusque cir-
cumibnres nfulas , ad Dalmatiamfuo regno adiecit. Quum nouiflimam iam
bidicm imminere intelligeret, aduocatis proceribus Gothor, Athalaricum
exliz Malafuenta nepotem , nondum duodecimum tunc natum annum, Sc
Eumarico parre orbatum,Ital3e regem declarauit. Ac omnes habita concione
precatus eft,vt Creatum regem colerent,&: fenatum populumqs Romanum ve
lo hementer amarent, & obferuarent. Ipfe paucis poftdiebus, Rauenna:, vbi re-
giam fibi fedem femperhabuerat,diem obiit. Nulla graui notafugillandus,nii
quod Boetium , Latinorum fane dodiflimm, ac virum fenatorium , ob fufpb
cionem aFectatae libertatis,exilio ante mulctatum , ac polliminio reuocatum,
praetorioqj praefehim,vn cum Symmacho fcnatore,focero fuo,aliisq5 prftan
abus viris,tiperiore anno, quam vitaexceflerat, dum libi regnque timet,ob-
truncari iuc. Theodoricus igitur Barbarorum omnium mitilmus,fe prftan
tiflmum principem prxbuit. Baflicas multas exaedificauit , O&auij Mauioea
inftaurauitjde more fpecbculaedidit. Tridentum muro cinxit. Italiam ab ex
terno hfte liberauit. EruloS in extremis Italia? partibus ad praetoria Augnftam
> collocauit. Interfecto Odoacre,alium regem dedit, vigintiquinq; annis in Ita
lia regnauit. Athalaricus cum matre, maternis CcCe gerens aufpieiis, ob atatem
o&o annis quiete regnauit.Exacta iam adolefcentia,quo tutius regnaret,Iuih-
niano principi fe cum vidua parente commendauit,libenter princeps cmen-
dationem& tutelam accepit. At ille infelix , immaturo fato interceptus obiit,
mater,nefcemella: more Gothis contemneretur,Theodatu forore fratrem,
& priuatam in Thufcia vitam agentem accerfi iubet , regnumqj communicat.
At facinorofus ille conianguinitatis ac beneficij immemor, imperandi cupidi-
tate tra&us, paulo pft tempore earn cap tarn in vincula coniicit : mox Rauen-
na eduefcam, ad Bulfimeniis lacus infulam relegat : paucis poft diebus, affiduis
o calamitatem fuam lachrymis deplorantem,inter lauandum;in balneis fatelli-
tibusftrangulari mandat.Iuftinianus Imperator,audito Amalafuentae fato,cu-
ius tutelam acceperat, hanc notam fibi inuftam ratus , Bellifarium ex Aphrica
expugnara iamdudum reuerfum,& adhuc Vandalorumcruore madentem,bel
latorem gloTofifimum,coacto mox exercitu,in Italiam aduerfus Gothos pro-
pcrarc iubet , eiqs Italiam Barbrico feruitio vindicandam delegat. Delega-
tam Beilifarius prounciam,vir bello fortunatiflimus,forti animo (vtfolet) ag-
greditur. Qui quum haud facile Gothos fuperari poe arbitraretur,nifi Sicilia
beliorum caufa exigerentur,Syracufas prius valida clafle adoritur. Qui vrbem
cumprxdio tenebantGothi,defperatapropugnatione,cum Sinderico duce,
p vlrr le Bellifario dedidere. Theodatus , poftquam Siciliam ab hofte captam
ee cognouit,Euermothem germanum fuum, defenfandae Italiaegratia,adfre-
5iculum mittit. AdRhegium oppidum, is caftralocat, qui quumGotho-
rum partibus difnderet,relito clam exercitu,cum paucis comitibus, propoliti
fuiconfciisy3.d Bellifariumproficifcitur,&confternatusad pedesveni exorat,
{equcRoma-ixib non Gothis principibus feruirevslle tcftatur, Gothi, qui in
 ANT. ON FIN RER. VNGAR;
caftris erat, nunciata re,commoti eueftigio feditionem fufeitant. TheodatiH
cum hofte coniuratum , quod germano transfuga coniici poterat , regno ab-
dicandum&: explodendum clamitant,Vitigcm eius ducem,regem crcaut.Qui
ne qua fortuna: dexteritatem ignauiapateretur elabi,ine cundatione Romani
, contendit, & occupt Rauennam quoque eodem tempore. Fideliffimos quof-
dam milites fubornatos mittit, qui Theodatum incautum obtrunccnt,obtrun-
catoqs regc,Vitigem fuftedum pronuncient.llli diligenter & fententia impe-
rata raciunt,ca:o Theodato,creatum in caftris Vitigcmexclamat.IntercaBel-
lifarius,traiedofretoSiculo,Neapolimcxpugnat,moxvrbem Romam adori-
tur. Vnde paucis ante diebus Vitigis egrelus,Rauennamcontcnderat,Matha- i*
fuentamque Amalauenta: filiam, legitimo fibi coniugij vinculo obftrinxerat,
nuptiasqj folennes cum Gothiscelebrabat. Dum harcaguntur, Belliarius Ro
mam capit, captaq; vrbe, in Hetruriam contendit, & munitifima quaique loca
expugnat. Quod poftquam Vitigi nunciatum cft,Cumunilam Gothorum du-
cem cum multis cohortibus,&: magna parte equitatus, Peruiam repente mit-
tic,vbi dum is longo munitam pradidio vrbem recipere ftudet , fuperuenientc
Bellifario,adinternecionem vfq; cum exercitudeletur.Vitigis rebus tarn male
fuccedcntibus,extremas Gothorum vires cogit.Rauennaegreflus,vrbemRo'-
mam tredecim menibus obfidet.Mox vi foluta Vrbis obidione Arimin cir-
cumuenire aufus,pari fpe fruftratus, fugamrapere coadus eft. QuumRauen- *
nam fe recepilet,graui obfidione circumuentus,vna cum Mathaucnta vxore,
omnibusqj fortunis vidoridcditionemvltro feciTc dicitur. Conftantinopo-
lim Bellifario dudus , Iuftiniano Imperatore, patricio honore donatus , ac
honorific admiflus cft,fecundo>poftquam venit,anno diem obiit.Mathafuen
tam vxore germano fratri fuo patricio Iuftinianus coniugauit , ex quibus poft-
humus eft editus. Hic igitur Oftrogotharum Amalorumque fuit exitus. Iufti
nianus vero cum Bellifario,confenu omnium atque fuFragiis,Vandalicus,A-
phricus,&Gothicuscognominatuscft.Dehishacbnus.Hucufq;Pannoniam,
quam Vngariamnunc dicimus , quibus poft exados Vnnos populis & habi-
tata & reda nierit,quando magnum fuit Gothorum imperium, quapotuimus 50
breuitatc,defcripfimus. Nunc haud ab re futurum exiftimamus,i eos qui poft
Vnnos & Oftrogothas Vnganam oceuparint, ordine profequamur. Adointis,
Longobardorum rex decimus^qui Gepidas fuperauit,quum Gothoru regnum
nutarc intcllexiet , his fer temporibus , quibus Bellifarius , Iuftiniano impe*
rante,de Peris triumphare dicebatur,cum innmera genti multitudinePan-
nonias ingreflfus eft. Sed gentis huius origo , vt folidiorem hiftoriam contexa-
mus, aliquanto remotius repetenda eft. Ex Scandinauia, fcecundiflimaq, Ger-
mania,Gothos, Vndalos, Quados, Erulos &c Turingos, te plerafque Barbaras
nationcSjVt iuniores fenfere aliqui, promanarte legimus, Winulos quoqj hincf
prouenife accepimus , quos Longobardos appellant. nfulas nanque Germa- 4
nici finus,tenuilfinio mari circumfufa*,tantapopulorum fcunditatc luxurian
tur,vt non modo Germaniam ^ fea varios emigrantium ftus pepe-
rifle ferantur. Longobardi igitur j Agionelborequeduce, Scandinauia, tenia
ex parte egreflljinScoringam profedi,aliquot ibi annis confedere. Finitimam.
regionem Vandali lat rgnantes poflldebant, qui audito Logobardorum co-
natu,per legatos pendenda fibi quotannis ftipendia poftulant. Contra illi, Pu
gnare, quam feruire fe malle , refpondent, res Marti commifla primo congref-
lu definita eft. Nam Longobardi primo prxlio fuperiores , virtute tantum fe
Vandalorum feruitio vindicarunt. Mox rerum inopia ex loci fterilitate labo
rantes, in Mauringamtranfcunt, trau fi tumque ab AIipicHs fngulari certa* f&
mine aflequuti funt. Deindc in Gronlandiam venere , quum per plures popu
los iter tranquille faccrent, &fecuritatc dudi , neglcdis vigiliis ftationibusqj
quiefeerent, cece Bulgari incautos adoriuntur, multos cardunt, magna faruitia
per caftra graflantur. Agelmundum regem ihterimuntjfiliamquecaptiuam
abducunt. Refumptis mox viribus illi , ac reuocatis animis , Lamiflonem reg
fuificiunc
 D E CAD IS I. LIB ER VII. 113
iumcmnt. Qui vir robore corporis , & animimagnitudine iuxt clarus , inito
regno , nil ar'efcatius curauit , quam vt Agelmundi regis vlcifceretur.
Quarc coparato mox exercitu,in Blgaros irruit,& in primo congreTu,quum
inclinaros fuos cerneret , iamiam terga daturos , tanta verborum afperitate
corripuit, vtin holies rcuocati,patrata magna (trage fuperarint. Victoria, pra>
da, & hoftilcs exuuix vfqueadeo auxere animos,vt longe maiora iponte difcri
minaiamobircnt. Hie igitur fecundus Longobardorum rex gloriose rcgna-
uit, ei Lcthus, Ildeochus &c Godcnus rite fucceflere. His quoque temporibus,
inter Odoacrem Erulorum,in Italia late regnantem, & Pheletheum Rugorum
0 regem3vt fupr dicere cpimus,n6 mediocris orta duTeniio. NamquumPhe-
letheus,qui vlteriorem Danubij ripam incolebat, iuxt flumen occupare nite-
retur, baud mediocre quidem hinc odium exarfit. In Noricorum finibus bea-
titunc Seuerini ccenobium erat, qui vir maxima abitinentia , fanctitate ac au
tomate clarus,ccelefti faepe admonitione Pheletheum cum Gefa vxore corri
puit, vra /bhta iniquitate defineret, eique futura mala prardixit. Quare hunc
OJoacer,coacto magno Erulorum acTuringorumexercitu,ab Italia progrei-
fus adoritur,hoftcm cum copiis proterit,ac cardit. Abacta ingenti Rugor mul-
rirudine,in Italiam victor redit. Defertam mox Rugilandiam,Noncis fere op-
pofitam,relictrs,quashabebant,fcdibus,Longobardioccuparunt.Landiaenim
Barbara lingua,patri fgnificat. Hinc egrefli in patentes Feidia; agros decen-
dre,vbi temo pft anno,quum propter morte fratris regis, a Runtheruda Yo-
ronis filia facinorofiilim interfecti, bellu oriretur, Longobardi Erulos profii-
gantjRadulphum Erulorum regem interficiunt.Eruli ex eo tempore v'quead-
eo ad inrernecionem cifi , vt pofthac regem nunquam habuerint. Aducto
rot beilis proiper geftis exercitu, Longobardi tune bella vitro capelTunt,:vir-
rucegenrisgloriam amplificare ftudent. Cum Gepidis,Wa)terio Vacchonis
regis lio rgnante, bellum ineunt. Defun&o Walterio, Andoinus non fine
magna caede hoftem fuperauit. Parta tarn clara victoria,milites regem orant,vc
Albuinum regis flium, qui in acie Thorinundum obtruncarat, 6c cuius po-
^0 tifllmum virtute viciiTent, in folenni conuiuio fecum accubare patiatur, vt cu
ius virtutem in pradio fpectatam habuit,eius dignitatem triclinij communica-
tione decoret. At illcjNon fcitis,inquit, Longobardorum non eile morem, re
gis filium patris efle couiuam, nifi prius ab externo quouis rege arma fulcipiat.
Quod ille audiens, adTurifindum Gepidarum regem, quo cum bellum gelTe-
m,proficifcitur, quo honorific exceptus,commiflainc5uiuio rixa, Thorif-
mundi fe prius cafi arma, concedente ptre retulit. Ad Longobardosque re-
uctfus,laudara iuuenis audacia, regale conuiuium iure promeruit. Hic regno
fiicccdens,vfquequaque clarus iamhabitus,Clodifuintam Lotharij regis Fran
corum filiam , vxorem aeeepit , ex qua Albifuinclam tantiim filiolam genuit.
40 Cum Turiiindo Gepidarum regi Cunimundus filius in regno fucceffiflet, pa-
rrisque mortem ab Albuino interfecti ftuderetvlcifci, laefo Longobardorum
fordere, eos bello lacefit. Albuinus cum Auaribus, qui prius Vnni dieli, dein-
de AuareSjrege nominati funt,perpetuum fdus init. Mox cum foeiis Gepi
darum fines inuadit, hoftibus ad internecionem vfque deletis. Cunimundum
obtruncat, cuius capite fibi poculumparauit. Captiuam abduxit cum magna
multitudine hominum,regis filiam, cui Rofimundae nomen erat, quam quum
prole caruTet , non fine exitio fuo duxit vxorem. Gepida: ex eo conflictu ita
viribus attenuari funt,vt vltra regnare nequiuerint. Nam quicunque bello fu-
perfueranr, aut Longobardis paruere, aut Vnnis ealoca tenentibus , graui fer-
p uitioprefli ftipendiapendunt. Amplificato regno glorique Longobardorum,
quum Totila Gothorum reliquiis incendium in Italia fufcitaTet, quos Belli-
/arjus-pauJo ante contriuerat,Gothi enim qui remanferant,hotis abientia vn
conuenere,Hildebadum,dcindc Ataricum,poftea Totilam rege creauere. De
ibcranda quoque prorius Italia Iuftinianus cogitabat , Narfetem Cartularium
cognomento dicl:um,patricium crearat,eique expeditionem hanc magnam vl
iij
 114 ANT. BONFINIl RER. VNGAR.
tro mandara:. Hic cum Longobardis , qui cum Albuino rege Panoniam
cuparant, vnque cum Auaribus > deleris fer Gepidis incolebant, foedus icit,
ictq; fcedere aduerfus Gochos auxilium expofcit. Maximum validiflimumqj
auxiu iure focietatis Narfetidatur,qui vbi cum Romano excrcitu in Italia tra
iecit , Totilamque cum Gothis omnino deleuit , mulris muneribus onutus in
Panoniam rediit. Quoufque igitur Longobardi Pannonias incoluere , Ro-
5 - manumemper Impen admuarunt. Quare Longobardi trigefimo lalutis an
no fupraquirigentefimumjuliniano imperante,Pannonias ingrefi^annos cir
citer quadragintaduos eas incoluere , & tribus annis ancequam Beliiiarius in
Aphricamprofectus>Vandalorumgentemfancdeleuerit.Sedquomodohidc- **
inde in Italiam traiecerint,cx ordine vidcamus. Verum enimuero multalta-
lix infaufta & infelicia igna apparuere,quac futura mala portendebanc In pri-
mis ita petis vfquequaque grafata, vt nulla lu tus expers domus inueniretur.
Euitandac labis gratia,domicilia,facultates,ac pcora deferebantur: celabat a-
gricultura,ca:tera:que artes,ac iluda omnia dclitucbantur. Parentes liberis,
liberi parentibus deftituti,nullum pie taris officium rctincbant. His etenim
malis eti vniuerfa Italia ad Noricos vfquelaborarit,prae casteris tarnen Liguria
cil abinipta. S ub hxc tmpora Iullinianus in amendam cadens, rebus huma-
niscxcellk. Paulo poll montra longe fauiiora accidre. gnea: in clo acies
per Italiam vifz,qua: fanguincm effunderent. beris Vrbcm inundauit,mui-
cosque demerfir. Profulliimi quoque per roram Italiam , concinuatis diebus
fuere bymbres. Iuilinus minor, Iuliniano defuneco fuccellc, cui Sophia vxor
fuit,quam tanti mali caufam fuifle perhibent. Quum Narfcs Gothis Italiam li
be raller, magnumque ex tot belli fuccefibus quxilum fe cille t, ne mediocrem
quidem iibi a Romanis inuidiam confiarte dicitur. Quippe qui Imperatori ii-
gnincafle feruntur,Romanis multo atius eTe, Gothis, quam Grzcis obfequiu
prxlare,quum Narfetis imperiofa faruaque ryrannide ad miiram feruirutem
redai cfle videantur. Quod fi Romanx reipublicx non confulatur, vt Narfe
tis Eunuchi liberentur imperio , ex ternis ifc gentibus dediruros interminati.
His commotus Imperator,fuflcto in eius locum Longino, Narfetem mox im- 30
perio abdicauit. Sophiam quoq; Iuilini coniugem,hxc hteris ei minatam fuif
le ferunt, fe omnino hune E unuchum de repblica male merit um , ad dilpen-
fanda in gynarcio pueUis lanaepenia,redacturam. Illum ad hxc contra refpon-
difle, Talern ei telam fe exorfurum, qualem nunquam ipfe rerur expe di turam.
Is igirur parrim odio,partim meru percitus, Neapolim feceilit,legacos ad Lon
go bardos mifit , quibus relicta mifera Pannonia, ad oecupandam locupletem
feracifll mamque Italiam hortatur. At iLli,quum ea fibi offerri confpicarentur,
quae femper optarant, mandata 1 i benter acci piunt. Albuinus rex ingenci fpe c-
latus,coactis omnium Longobardorum familiis,acccptisq} iecum Saxonibus
fociis,cumIibcris&vxoribus,ckcitervigmtimilibus,ademigrandum fecom- 40
parar. Panoniam Vnnis,quibus cum perpetuo fdere obftrictifuerant,relin-
quere ilamit,quando cum Vnnis quo que,Pannonias aimos olimduos & qua-
draginta incoluerant. Ea tarnen conditio fedibus cedendi , Albuino cum Vn
nis nterceflc, vt fi qua vnquam necei tudo ad reuertendum adegerir, propria
cuique arma recipere liceat. Ad prxfticucum igitur diem , quem calendarum
Apr ilium fuifle ferunt,quum fidelibus Pafchz folcnnia celebrarentur, & an-
S & " no falutis quingentefimo fexagelimooctauo,Longobardi omnes Pannoniis c-
migrant. Per Syrmium iter faciunt,Saxones quoque,quos diximus,
fee um aucune Quorum mox fedes.Lotharij , ac Si-
gisberti Francorum regis edicto Sue- f%
ui occuparunt.

RERVM
 DEC AD IS 1 LIBER VI It ijf
KERVM VNGARICARVM DECA^
DIS PRlMiE LIBER VIII.

T A 4 a m Longobardi tcrtio,quo cmigrarunt,menfe,cum

Saxonibusattingut. Albuinus rex montem in fini bus editif-
iimum confcendit,vt hinc praftannffim.x celcbrariffimcquc
rcgionis fitum pulchrimdinemq; profpiceret. Quarc mons
ille poftha Regius appellatus , vbi Bilontcs f cius magnitu- *
dinis capi folent,vt in cius pclle(veluti Paulus aucbr eft)ho-
mines fer quindecim cubare quet.Italiam fubindc ingrel-
fus ,quando nemo hucufque his impedimento fuerat, Venetiam occupt, &
otoiulunos : quibus neporcm Gifulphum,cum delectis Longobardorum'fa-
miliis,velut illc petierat,in praefecit. Metropolita Aquileieniis,cui Paulo no-
incneraijingularifanditate venerandusjdumfibi fuarqj bafiJic timet,cumfa-
cra/upeilccrili , & collegio facerdotum, in Gradiminfuam confugit , ne quid
fo/redcrrirnenti a feris Barbaris ecclefiapateretur.Eoquoque tcmpore,Bene-
ns vir fanctifllmus pontificatum maximum gerebat. Atq; Vnni,qui Aua
res dicb iunr,& Pannonias,abeuntibus Lgobardis, in ditionem fuam aflcrue-
%o ranr,auditaLotharij morte, Francorum regis,fpe propagandi imperij, in Fran
cos bella mouent. Fucrunt autem Auares, Vnnorum genus, &c exercitus Atibe
rcliquiac,quos diximus,defunto Atila, Gcpidis fuperatos, qui fe iterum fub-
lici rccuiabant. Vnni vero , qui cladi fuperfuerant, Vnnorum nomen exoii ab
Auario, qui Zeliorbi fucceilit in regno, fefe Auares nuncupauere , reh&isquc
Pannoniis in Noricum receflerunt,a quibus ea regio Bauaria dicta eft. Strabo
earn potius Boioariam , Boiis, qui earn relila Italia , terram habitare volue^
runt,appelldam eue arbitratur. Ex Lothario quatuor fuperfuere filij,qui par-
tito regno dominari voluere. Adilbertus Parrhiiiis imperabat,AurelianisGun
trannus , Saiinnen/ibus Dpericus , & Sigipertus denique Metenfibus, in quem
Vnni magno mpetu irrure. At ille ne minore quidem audacia fretus , inTu-
ringiam his occurrit,&: ad Albim fluuium confera manu.fundit, fugatquc,pa-'
ccmqs petcntibus, ea data. Paulo pft tempore,refumptis Vnniviribus,eodcm
inloco cum Francis conflixere,vi&orique potiti, fpoliis ac pra:dis onufti in
Pannoniamrediere. Narfes Eunuchus , quum Longobardos compoito ad-
uenTe cognouiTet, Romam fe rcccpit.vbi non multo pft tempore diem ob-
iit-Corpus in plmbea arca cum auro & argento multo rcconditum,Conftan-
tinopolim perlatum eft. Albuino Taurifianis appropinquanti, Felix mox epi-
Icopus ad Planem fluuium oceurrit , & vt ne quidecclex ( detrimenti fie-
ret,graui afeuerationeimpetrauit. Deinde Vicentiam,Veronam, montem Si-
43 Iicis,Manruam,ac canteras (praeter Paduam) Venetia: ciuitates,Longo bardi ca-
piunt. Mediolanum, poft Brixiam Bergamumq; captum expugnant, paulo an
te mulns calamitatibus afflictum. Quippe quod quum ad Bellifarium defecif-
iet , a Gothis deinde receptum , pen fubuerfum eft , in qua quidem vatitatey
tdginta Medila ncniiu emium milia caefa fuifle tradunt.Vniuerfa regio Tranf-
padana,pra:cerTicinum, in Longobardorum poteftatemperbreui redacta eft.
At illa triennio obfefl, tandem expugnatur. Rex vrbem ingrediens , vn cum
cquo inporta,quac ad Oricntem fpetat,concidTe,ncque vnquamfurgerepo-
tuifl femir,donec facto voto, quo Chriftianum populum , qui deditionem in
temporenonfecTetjfeemediofublaturumobftrinxerat.Ticinenfibusdiure-
je Mentibus pepercit, populus venia donatus, fauftis regem acclamationibus ad
palarium vfcp,quodolimTheodoricus erexerat, profequutus, ae omnium de-
leuatus,nonlumpriusmagis odifle,qumpofthacamaiTe vifus eft.
Sed dam Xicinenfi obfidione detinebatur i ne torpefecret ocio, praeter vrbem
Romam. & Rauennam, ac pleraque littoris Adriatici oppida,omnia in Htrib
riam viq; domuerat.Quum poft anni fuperioris vbertatem ac peftcm/xua lia
in)
 n* ANT. N F I NI RER. V N G A R.
Jiam fames mcciTiflct,multos ex varus gentibus colonos e contraxife dicitur.
Diftributi Gallia: plerique vici^ adhuc Gepidarum,Bulgarorum,Sarmatarum,
Pannoniorum, Sueuorum, acNoricorum nomina redolent.Demum quum in
Italia unnos tres & fex menfes ipferegnaret.coniugis iniidiis interemptus eft.
Nam quum Veronas inconuiuio exhilaratus , vxorem ad bibendumlicentius
inuitaflet.porrcxiTetque poculum Cunimundifoceri capite fabrefadum,vt
cum patreprofuiis biberet,Rofimunda dolore correpta , inidias excogitare,
adurgentc pietate cogitur. Peredeum virum forflim adit, mu Irish une polh-
citationibus in viri caedem allicere nititur, quod quum aflequi poTet,arti-
bus cum circumuenit. Arnica qudam Peredeo fuerat,quam farpe nodu adir le
folebat: regina fe fubornat,feque in ledo amicam mentita,aduenienti Peredeo
fupponit.Deceptumj patrata Venere,Peredeum interrogat , quacum iibi rem
fuifle putarit:refpondit,ie cum veftiaria coiuiie. At ilia le vbi patefecit , Pcre-
dee(inquit)aut te Albuinum interficere,aut abeo te interfici opus eft, regalem
quando thorum incaeftaftimi parucris, paternamqj mortem vltus fueris,te ad
ultery poftulatum, dira morte feito moriturum.Ille timor pereulfus, fe regem
interfedurum pollicetur : eumq; meridiantem vn cum Elmicho coniuratio-
nis audore,dato ab vxore figno adoritur,&obrruncat.Eius corpus ftaturapro-
cerum, ac bello afperrimum,pro palatio Veronx, cum mximo Longobardo-
rum omnium ludu, fcpulchro reconditum. Elmichus poft hunc, regn oecu- 2
pare conatus,quum Rofmundam lbi defponfaflet,Longino prasfedo Rauen-
nati extemplo mandat,comparatam continuo nauimad fe mittat,quam Elmi
chus cum Rolimunda, &: Albiiinda regis filia, regiaq; gaza confeendit. Quum
Rauennam perueniflent,Longinus Rofimundac perfuadet,Elmichum interfi-
ciatjfeqi viru capiat,vt Rauennaedominatufrui poffit. annuit inconftantiffima
fmina* lmicho inbalneis venenumpropinat : quodille bibens, vt fe lethali
potionatum pharmaco intellexit,reliquum quod in pculo fuperfucrat,diftri-
do gladio vxorem haurire coegit. Quod quum illa vi adadafecuTet/vcnenum
vtriq; vitam pariter intereepit. Ex quo quam iufta fint numina coniieere licet,
quando facinorofos mutua efecxde interficere cogt.His vitadefundis,Lon 3o
ginus Albifindam iliam regis , cum vniuerfis opib. ad Iuftinum Imperatorem,
Byzantium miit. Peredeum cum Elmicho & Romunda aufugife, deinde
cum Albifnda Conftantinopoli vn traieciTe , pleriqucfcrunt. Qui quu hor
rendas magnitudinis lenem in harena confeciler, atque ideo Imperatori for-
midolofus fadus eflet , Augufti iufu oculis captus eft. Sed nc minus quidem
fe carcum,qum videntcm exhibuit. Nam quum indignamcaecitatemvkurus,
fecretum principis colloquium poftularet,vt eorum, quae funt reipublicx ma
xime neceflaria,commonefaceret: duobus cultris fub vtraq; manu dclitefcen-
tibus,patricios duos internuncios interfecit. Longobardi,habito Ticini con
uentu,Daphonem regem crant: qui quum Romanos muks cxdiiuflilt, a- 4o
lios extra fines Italian relegaflet.vix annum vnum & fex menfcs,puerofuo iu-
gulatus,claudere potuit. Multi nobilcs, & ingens multitude populorum , dum
Longo bardorum faruitiam fugiunt, Venetias traiecere , feqj marino tunc afvlo
Barbara feritatc vindicarunt. Daphonemortuo, decern annos Longobardi
fine fegibusvixerejoptimistantmduci bus vfi.TotamfcrItaliam,pra:tervr-
bem Romam,quam nunquam capere potuerunt , in ditionem fuam aiTeruere,
&prarfeduras*regionum vrbium, pro ducum numero diuiferunt.ZabanTi
cinum^VulIarius Bergamum, Halaius Brixiam , Euinus Tridetum , Gifulphus
Forum Iulium,atque alij denique alias vrbes rite fortitur.Triginta prarter hos
prarfedi creati,qui variis vrbibus prareflent. Quum Romanorum multi ob aua f^
riciam morte muldarentur , reliquis per varialoca diuifis , tandem fadum eft,
vt terri am frugum partem , quo ftipendiarii Longobardorum efle viderentur,
quotannis folucrent. Sub tot tyrannorum imperio multas vrbes diruta: , multa
dcorum templa populata, multi quoque facerdotes immaniter trucidati,& m*
xima denique pars Italia:,in Longobardorum feruitutem aflerta. Longobardi,
amphfi-
 t> D I S t LIBER VIII. ,j/
amplificandi impcrij gratia,in vltcriorcm Galliam traiiccrc dceernunt, potio-
ribushaec proumciaducibustribuitur.Ferxgentiscruptionem, Hofpitius vir
fandiflimus,qui ad Niceam monachis prcrat,diuinitus afflatus fjepeprxdixc-
rat.Ciues Niccnfes quandoque monuerat,mores vitarnqsmutarent, iuftieiam
colerent, pietatemrata Gallis numina, pnitentia magna placarent, quan-
doquidem diraLongobardorum imminercteruptio,quiiptem vrbes eruent,
quum fidcm &: religionem eiiciant,periuriis,rurtis & rapinis obnoxia?, homi^
cidia pro nihilo ducant, nullaq; chantatis & mifericordia: veftigia ferut.Qua-
renon mediocre futurum hinc populis exitium ariolabatur,quin & monachos
le emigrare iubcbat,haudquaquamdiuinae voluntatis ignarus.Haxvirille man-
ticinabatur , qui tanta vita: aufteritate vtebatur , vt praeter cilieium Sc loricam
ferream pro interiore tunica, nullum aliudnoueritindumentum, pane dunta-
xat& caricis aquaqj contentus: quadragefimale ieiunium radicibus duntaxat
hcrbanimtraniigerefolitus. Monachi viro grauiffimo aufcultantes abiere e-
folum in cnobio deferuere.Vix prouinci finibus excefferunt,quu ho
lies 2imolarunt,qui quum vniuerfa difquirerent , defertum cnobium inue-
nerunt.Hofpitius quum fe turri otendiiTet,eam confeendunt, hominem ca-
tenis obllritum,cilicioque inuolutuminueniunt.E catenis noxium& facino-
roi um rati,qua; homicidia latrocinive patrarit, fubinde fcifcitantunat ille o-
ao mnium criminum reumfe fatctur: quare quum in eum vnus gladium diitrino-c
retjVt vltimo miferu fupplicio afficeret, elata continuo dextra carnificis rieuifc
obilupuitqi : quam quum ille reuocare non poflet , in iigno falutis vir ille fan-*
ctillimus repente exoratus,retituhTc fertur.Longobardus reftitutu fibi brachi-
um admiratus,orthodoxa Itatim Chriili fide, dcinde facris initiari voluit in c-
oq> cnobio ad extrem vq; diem religiofiilm vixit. quicunq; Hofpitij ver
bis ridem adhibuere,fofpites in patriam rcdiere:contra qui afpernati funt in ea
expeditione crudeli fato obiere.Gallias igitur Longobardi difcurfantes, pagos
&oppidaquxq; diripiunt,ferro & incendio cunda vaftant. Arnatpatricium
Guntranni Francor regis iufm,cum vahdiflimo exercitu occurrentem prote
jo runt.Ingens Burgundior exfa multitudo* abada demum maxima prxda.Di-
uti inltaliam fefe recipiunt,paulo poll Italiamiterum inuadunt,fed non fine a-
Uquaiadura rediere. Saxones qui cum Longobardis in Italiam venerum eo-
rumcxemplo prouocati,inGallias erupere.Sed coadam prxdam,interccden-
te Mumulo patricio,qui Galliam tuebatur, relinquere coadi re infeda redie-
rc.Non multo pft quum iniquo animo ferrent,fe in Italia habitare non pole^
nil! Longobardis vedigalia pendert, Sigiperti regis auxilio,in pnftinas fedes
cum liberis & vxoribus , quas Sueui occuparant, relati funt. Quas quum vi re-
cipere cogeretur,neque tertiam medimve parte , quam Sueui fponte concef-
ferant,recipere vellent.duplici tandem , eademqs ingenti clade affedi quicuc-
40 re.Hoc tempore poft Tyberium Mauritius imperauit,qui per pra;fedos,rebel-
lantes Armenios & Perfas domuit.Ingens diluuiu,pracfertim in Liguria & Ve-
netia,calendis Odobribus magna tonitruaaccidere. Romae exberas Tybcns
inundado , ingensqj ftor ferpentibus in ripas eiedis exortus eft , vnde ma
gna peftis fubfequuta. Pra: Nili inundatione varia animaliummonftra apparu-
cre,mafculini &: fminini generis , qua: ad lumbos vfque humanam effigiem
rcferebant. Adiurataq5 per Deum, prima diei hora vfque ad nonam,fe vidda
cxhibuerunt.Exado decern tyrannorumimperio,Longobardi AntharimDa-
phonis fili um regem defignant,qui Sc Flauius ex cognomento didus: vnde ca>
reriquoque reges, Flauiicognominati. Hoc duceiniquisaufpiciis vrbemRo-
fo mam obfident,cuius obfidionem , aifiduis imbribus tempeftatibusq; deterriti
non fine magna hominum pecorumque iadura foluere coadi funt, peftilentia
fubinde vehemens & perniciofafucceiTit. Eaquoq; tempeftate, Mauritius Im
perator Childe bertum Francorum regem.ido fibifdere adftringit: & quum
quinquagies millefeftertimmifiifet, ad inferendum Longobardis bellum im
pcilit. Qui qu um innmera Francorum multitudine Italiam inuafuTet , mukis
 ii8 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
muneribus Longobardis exoratus,re infeda receffit. Mauritius praepotcnt*
rege afperriatus , pecuhiam fruftra repetitam amifit. Antharis rex Brixellum,
quo Drudhulphus Sueua gente natus,qui Longobardis ad imperatorem dc-
fecerat,cfugie dicebatur,expugat, diruitq,. Drudhulphus c pratlidio fuo
Rauennam clm aufugit. Deinde Longobardis cum Smaragdo patricio , qui
Rauennam cum pradidio tuebatur, triennij foedus idum intercefit. Mauritius
capta Childeperti regis forore,iterum per legatos hortatur,vti cum Longobar
dis bellum gerat: qus i Italia exegerit,nonmod fororem,fed cumulatifima
pratmia pollicetur. Qupd quumlc necefltate adadus faceret , comparato ex
Alamanms Francisco exercitu,Italiam iterumadoritur. Sed orta inter Alaman i*
nos Francosque feditione, dimiflaexpeditione, turpiter in Galliam fe recepit.
Longobardiprofpero fuccefu elati,Tridentino duce,ne mediocri quidemex-
ercitu in Iftriam contendunt,regionem omnem late populantur , qua qudem
pacata, cum maxima preda rcdiere. In Amaricina nfula , Francionem magi-
ilrum equitum,Narfetis partes plane fedatum , qui annos circiter viginti fe ibi
continuerat,obiident. Qmpoftfextummenfem j facia abeundi copia infulam
dedidit,& cum impedimentis,vxore acliberis Rauennam tut nauigauit. An
tharis Flauius , Childeperto ge.^ianam in vxorem petiit , fed ille nullapro-
miili aclargitionis habita rationc , quamLongobardorumlcgatis acceperat, ,
intercedentibus Gothorum legatis,qui in Hifpania regnabant, ad catholicam- i<
que fidemfeconuerterant,mutatafententia,Hifpano regi vitro fpopondit.
Qiium hanc affinitat Mauritius Imperator accepiTet, Childeperto clm nun-
ciat,&: hortatur,vt quod antea non fccerat,nunc praeftet , in Longobardos bo
les arma fumat. Rex Francorum , dcledu habito , tertim Italiam inuadit, vt
Lgobardorumferuitio liberet. Qui quum fortiffim reftitiTent,ne parta per-
derent,magnam ac memorabilem Francis cladem intulere. At Flauius rex iam
Gallicaftrageclarus, ad Garibaldumj Bauarorum regem legatos niittit, qui e-
iusflliamfuo nomine in vxorem poftulent,cuiTendelindae nomen erat. E
fententi mandata peragunt,coniunda affinitat redeunt. Antharis paulo pft,
cum quibufdam legatorum nomine , ad videndam fponfam fubornatus profi- jo
cifcitur,regiamqj fpeciem diifimulat : quumcp iibi fpfa propinan poftularet,
clm fponi gnum edidit: nam ab ea dimifliis/ecuri quamarbori grauiter in-
fixerat,quisnameiTet, euidentius oftendit.Garibaldus Francis ineurfantibus
infeftams, flliam cum Guridolpho gnato in Italiam nuptuitradidit.Spofusfpc-
data virtute ac pulchntudine uenis j paulo fupra Veronam , in Sardorum a-
gro Tendolind occurrit.Idibus Maiis, magno cum apparatu pariqj Isetitia nu
ptias clbrt Longobardi.Eodem die tadade clo arbor , haud proeul rege
Anthari. Agilulphus Taurinenfium dux, arufpicem iuuen confuluit, qui pon
fam cuius prima: tunc nuptia:celebrarentur,non multo pft Agilulpho nuptui
concefluram eTe refpondit. Quartum cum Longobardis bellum, Mauritij ro- 40
gatu,Childepertus Francorum rex gerere cogitur , viginti fecum praefedos le-
gionum ducit,forti animo Alpes fuperat. Sed rex ad Biluicionis moenialethali
fub pedore vulnere faucius occubuit , duces vltr progrefijhaud procul Me
diolano caftra ponunt. Legati Imperatoris protinus oceurrunt , valida auxilia
propediem allaturos fe pollicentur. Quorum irrita promiTaad decimum vfq;
diem quum expedafent, defperatis auxiliis,ad laruaTranfpadanamregionem
incurfnt,cunda ferro incendioq; mifecnt. Veronam vfque populantur,multa
oppida in deditionem accpiunt, multo plura diripiunt , & in agro , praefertim
Tridcntino fruiunt.Magna pecorum hominumq; prda abada eft.Tres men-
fes cardibus &: rapinis late graflati.Nil tarnen Longobardis, qui Ticinife com- y
muniuerant, obeTe potef. Mox mgruente fame,dyfenteria ita laborarunt,vt
vixfefc in patriam reciperent.Sub hsec tmpora, Antharim Flauium perme-
diam Italiam fecifle iter,pra:ter SpoIetanumtraniuiTe,cepifle Beneuentum &
Samnites,ac demum cum exercitu Rhegium vfque penetraTe, extremam Ita
lia; ciuitatem,columnam ad fretum Siculum ftatuiTe, eamqj declaralTc ferunt,
Lon-
 ECADIS I. LIBER VIII. ,
Logobafdorum imperij fore terminum,quamnoftra quoque tempeirate An
menanam dicunc.Zottus Bcneuenco aregepre.fetus,annis viginti in Samnio
regnauit. Antharis autem , miffis ad Gundrannum Francorum regem legatis,
\irum quidem tjuiecis & ocii amatorem , qui de pace agerent, quum fex anms
piuchrregnaflet,Ticini veneno abfumptuseft.Longobardi,Tcndclinda'eius
vxori,prac manfuetudine 6c comitate nimiapoteftatemfecere,quem virum
optaret, eum fibi iumereliccre , eumque fe pro rege habituros pollicentur. At
laoptaco Agilulpho Taurinatum duce , ad fe venire iuflum, ex aufpicato ( vc
paulo fupra ditum eft)coniugauit.Mediolani celebrate nuptias , vbi omnium
io confenfu Longobardorumrex illc declaratur.Quum habenas imperij Agilul-
phus,qui&:Mago diauseft,accepiirct,AgnelluniTridentinum epifeopum, vt
captiuos redimeret, & de pace cum Gallorum rege ageret, mifle fertur eum
que omnia fententiaperegiife aiunt. Eo tempore precedente maxima lcci-
tate,inauditalocutarum multitudofubfequuta,queabfumptis biennio long
latequefegetibus,grauiflimam Italie famem rcJiquere. Cometes per menfem
in cedo viius.Munulphus, nfula' fan&i Iuliani dux,quia Francis ie dediderat
reg cfus eft. Gaidulphus Bergameniis dux,qui rege defecerat,eidem re-
conciJiatus nonfuifledicitur. Hocetiam tempore beatillimus Gregonus Dia*
Jogum de Vitis fantorum, Tendelinde regine dicau it. Cuius gratiam ita pro-
*o meruit , vt eins opera Agilulphum regende* terosque Longobardosad veram
demredegent,eccleiias deprelfas leuarit , exa&os epifcopos reftituerit. Ro-
manus autem patricius,& Hexarchus RauennaRomam profedus^inter rede-
undum , ciuicates Longobardis oecupatas in priftinam ditionem redegit.Ex
his potioresfuere, Sutriuin,Polimarcium,Hortum,Tuder, Ameria, & Peruila.
Quod vbi Agilulpho nunciatum eft, Ticino ftutimegreiTus,tumultuario exer*
cicu Peruiiam contendit. Graui vrbemobfidionc, cum Mariiione Longobar-
dorum ducejqui ad Romanas partes defecerat, cireunducit. Haudmultispft
diebus,captavrbe,Marionemadfededutum,repetinadefelorem morte in
tercept, populata regione,magna preda ditatus,inCifalpinamGaliiamreuer-
} fus eft. Eius aduentu cum Gregory pontificis animus admodum confternatus
effet , Tendelinde regine implorata ope patrocinio^ perpetuum cum Agilul
pho feedus iniuit. Quod in diui Gregorii Epiftolis intuerilicet,quibus de con
ceflapacc, ingentes rgi regineq; Longobardorumgratiasagit.Jifdemquoq;
teraporibus Bauari,quum in Sclauos irruiflent, fuperuenientc Auarum Vnno-
rrave rege ad mternecionem vlque ceduntur. Et Childepertus Francorum
rex vn cum vxore veneno potionatus,interiit.Eadem quoque tempeftate Vn
ni, qui & Auares diebfunt , Pannonia egreifi, Turingiam inuafere ,grauiffima
cum Francis geifere bella, Burunnichildis regina , cum Theudeprto Sc The-
oorico,nepotibus adhuc paruulis,in Gallia imperabat.Dataingentipecunia^
4Vnnos regno exegit,ipfaque Guntranno mortuo,cum nepotibus reo-nauin
Tunc pacem cum ChacannoVnnorum rege , & Agilulpho fa&am tradut.De-
funeto Romano patricio, et Hexarcho Gallicinus rite fucceflit , qui cum Agi^
lulpho paulo pft pacem iniuit. Agilulphus quoque cum Theodorico Franco
rum rege perpetuum foedus percuilifle traditur. Mahumetus pfeudopropheta,
quileges Saracenis dedit,in Arabia nafcitur.Zangulphum Veroneniium,Gai^>
dulphum Pergamenfium duces , quamuis bis data venia percinacius rebellan
tes,vltimofupplicio is aFecit.In fequentianno non modo maritimam lnus A-
ratici regionem,fed paulo poftTranfpadanampeftilentiagrauisincefllt.Poft
hxc horrenda ligna fubfequuta , hafte in celo fanguinolente,&lux per totam
/o no&emapparuitjhec portendre mala.Theodepertus rex Gallorum , grauifi-
mum Clothario patrueli conflictum intulit. In fequenti anno , Ariulphus dux
Spo/eranus , qui Faroaldo fuccefit , diem obiit. Et quum ante mortem,aduer-
us Romanos, apud Camertes bellum gereret,vitonamadeptus,moxfuos
milites percun Status eft, Quifnam illc fuerit, qu i tam fe ftrenu in prelio gefle-
rit.Repondencibus illiSjFuife Principem, Prepollentiorem fuTe (inquit)ipfo
 ro ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
vidi, quippe qui Temper me proprio adurgcntc hofte, clypeo protexit. Deinde
Spoleto appropinqansjfpedata diui Sbini bailica, vbi corpus eius recondi-
tum eft, interrogauit j Cuifnam illa foret sedes. Quum refponderent, Sabini
efe templum,quem inuocantibus militibus praeft emper adefle aiunt , eqUo
repente defiliit. Mdcm ingreflus , vifa Sabini imagine, nunc mox eum virum,
qui inter confertos hoftes pugnantem fe protexerat , adiedo iuramento,fuifle
affirmauit. Ex quo mox credittim eft diuum Sabinum , pientiffimum militum
patronu , Ariulpho adhuc Chriftiana: religionis experti deeflenoluifle. Ariul-
pho Tendelapius dux gnatusq, fucceffit.Eodem quoque tempore, diui Bene-
didi ccenobium,in Calino montefitum, Longobardis immaniterfpoliatum. I
Mortuo Zotto Beneuentanorum duce , Agilulphi regis audoritate,Arichis fi
lms mbrogatur,ad quern diui quoq; Gregory extant Epiftola*. His etiam die-
bus Agilulphi filia vn, cum Godefcalco Parmenfi, ab equitibus Gallicini pa
trien capta , Rauennam dudaeftJEt Agilulphus fabricandarumnauium artifi
ces,ad Chacannum Auarm Vnnormve ducmiit,quibus quandam in Gal
lia inful expugnauit.ItemTendelindaregina,beatiIoannis baiilicam,ad duo-
decimum lapidem fupra Mediolanum,in Moiciaadificauit,pradiisac facrafu
pelledili profuf donauit. Vbi quondam Theodoricus Gothorum rex,vtmol-
liis a?ftiuaret,amcenifim villain infano fumptu exaedificatam habuit,diuqj al-
pium vicinitate,& aeris falubritate tempeneqj alledus frequentauit.Ibid Ten *o
delinda fuperbum palatium erexit, vbi Longobardorumhabitum ritumque
cerner erat.Quibus mos erat ceruice ad verticemvfque rdere, fronte ca
pillos diferiminatos ad os vfque dimitiere , veftimenta ferre laxa fluitantiaque
ac linea, Saxonum & Britannorum more,quac lymbo quoque colore vario ex
ornare folebt, item vti calcis adpollicem vfque fatifetibus, eosqjligularum.
multitudine obligarc.Paulo poft Patauium, nequicquam reludante praeidio,
Longobardis deficit, & Agilulphi iuTu , iniedo igni abfumptum eft. Equita-
tus, qui auxilij gratia venerat,Rauennam redire permiflus. Eodem etiam tem
pore perpetuum cum Longobardis & Auaribus idumfceds, mifls quoque
Chacanno Auarm rege in Gallias legatis, qui earum regibus fignificarent , vt 3
veluti cum Auaribus,ita cum Longobardis pacem fieri oportere iudicart. In-
terea Longobardi cum Auaribus &Sclauis Iftriam ingrei , igni ferroqj omnia
vaftauere.Agilulpho regi filiusex Tendelindain Moicia naicitur , Adalaldus.
In fequentianno , Longobardi montis Silicis oppidum inuafere. Smaragdus,
qui prius fuerat Rauennae patricius,ex Vrbe Gallinico repulfus cft. Maurici-
us igitur quum annum vnum & vignti cumTheodoio,Tyberio & Conftan-
tirto filas imperafletj Phoca tand interficitur: cuius virtute Vnni deuifti funt,
quum adhuc bellum Longobardis cum Romanis obefct.Ob filia* Regis capti-
uitatem, Agilulphus Mediob.no profedus , Cremonam cum magnis Sclauo-
rum auxiliis, quae Chacanno rege Vnnorum acceperat , obfedit , quam duo- 4.0
dcimo calendas Septembres captam diruit. Mantuam quoque parifucceTu
expugnauit,Romano prariidio munitam.Militesautem cumimpedimentis,Ra
uennam tutos &ncolumesdimifit.Vulturniainditionemaccepta.Filia regis
Smaragdo patricio, cum viro, liberis & fortunis reddita. Quare pax inter Ro
manos & Longobardos fada eft.Sed quum illa Rauna profeda,Parmam per-
enifletj partus difficultate interiit. Hoc anno Theodepertus & Theodericus,
Fracorum reges,aduerfus Clotarium patruum arma fumpfere,vbi multa vtrin-
3ue hominum milia deiderata. In fequenti anno,Adoloaldus apudLogobar
os rex patre declaratur,eodemqj die Theodeperti Francorum regis filia,no-
uo Longobardor regi defponfata pronunciatur, quare perpetua cum Francis yo
pax fubfequuta. Bellum eodem tempore graue ac pernicifum Francis cum Sa
xonibus intercefllt. Agilulphus cum Smaragdo patricio , fa;pe accepta merce-
de,redintegrauitinducias,quo anno cometem quoq; apparuifletradunt.Con-
fentiente Phoca,&fedente Bonifacio pontfice mximo, ftatutum fuit, Eccle-
fia Romana caeterarum caput cTet, quamuis id Conftantinopolitana fxpe iibi
viurpa-
 DEC AD S t LBER Vit t
VCurpare tentaiet. adem etiarti tcmpeftate ^ Chacannus Vnnorum ire*, quos j (j 8*
Auares appellauimus,habito mximo deledu, per Illyricum Italiamingrcflus
lftriam & Forum Iulium ihcrfat , oppida ac pagos diripit,& incendie Cui
quum Giiulphus euminftruda Logobardorum aeie,qui Foroiulieniibusprae-
crat , occurriflet , ab innmera hoftium multimdine circumuentus oceubuit;
Cxteri defperatis rebus,in fintima oppida fe recipiunt,relidis caftris,oppido-
ruramunitione fc tuentur. Tomilda Gifulphi ducis vxor,cum his, qui pugna
fupereranc , in Forum Iulium fc rcccpit. Chacannus belli fuccefluni fequutus,
acri Forum Iuli obidione coercet. Dum mnia lutrat,qua potifimum par
to te expugnari queant,adhuc virenti tate formque confpicuus,Tomilda in vi
fum continu hoftem exarfit; Clm per internuncium ftulta mulier Chacanni
coniugium petit,quod iannuerit,ciuitatis deditionempollicetur. Accepit rex
cbndionem portas ibi patefieri poftulat : quod quum illa feciflet, ingreTus
hoftis paca oppidanos paffim caedit, populatur omnia, vrbem inflam-
mar. Omnes qui cxdc fupcrfuerant,captiuos abducit.In finibus Pannoni fe
cci/ocarurum pollicetur , fed in Pannoniam reuerfus , abados captiuos ztate
grandiores,ad vnum omnes obtruncat : puerorumac mulierum , carcerarumqj
rcrum prxdam viritim diuidit. Profpeda Vnnorum immanitate , Gifulphi Se
Romulda: filij , confeenis equis fe fuga prscripiunt. Grimoaldus tantm puer
o ab inlequetibus capitur. Qui quum ab Auare captiuus duceretur,clarifimum
facinus aufus,caefo qui prabat hofte,refugit.A dhibitisqj fratribus prcoci for-
titudine fe ab Auarm feruitte vindicauit , midieres ac pueri omnes, Vnno
rum graui feruitio preflu Tomilda,qua: tanti mali caufafuerat,vtfibi promilTa
jrar/tari viderentur , vna tantm node , Chacanni regis thoro potita. Deinde
duodecim Auaribus concea , qui afliduo coitu indomitam eius libidinem fa-
tiarenr. In campo demum adpalum alligatam,iaculis configi, confixamque ad
palo praefigi imperaut.Dignum quidemlibidinofiflimafceminafuppli-
cium Brbaro excogitatum mine cenfetur , quippe qua; qualem meruit , eft
fortita maritum. Inaudita mulieris audacia,& imperiofa libdine c5cepta,quac
^o appetitui,qum patri,fuorumque falti confulere maluit. Contra vero eius fi
lia: haudquaquam matris intemperantiam fequutae funt,fed conferuada: cafti-
tatis gratia,ne Barbaris procacibus contemerarentur,pulcherrimum ae fum-
raa laude dignum facinus excogitarunt. Pullorum carnes mamillis fuppone-
bant,quz ex Calore contabefcentcs,teterrim odoreemitterent.Irruentes con
tinu proci , quum cas manibs tradare ocecepere , olidum fcetorem abomi
nad no modo dimittere,fed execrari cogebantur quado Longobardas omnes
olentiflimas exclamaban:. Quum virginitatem fuam ita propugnaTent , diui-
no quidem beneficio promeruere,vt honorificentiffima connubia fortirentur:
nam altera Alanorum regi,Bauarorum altera nuptui traditafuifl dicitur. Poft
40 Gifulphi mortem, quem Foroiulienfem ducem fuTe diximus, TaTo Se Caed
filij fucCeTere,qui regionis dominatum pariter obiere.Hec regio,qua: his fub-
dita fuerat, Sclauorum parte , quae Azellia dicitur , ad Meclariam vfque pro-
tendebatur.Quare ad Rachis vfque tempora,Sclaui,qui Dalmatiam ac Iftriam
inundarant , Foroiulianorum vedigales fuere. Hos igitur fratres , quum Gre-
gorius Romanorur patricius pitergium iufiTet accerfi,vt rafa ex more bar
ba filios adoptaretj-vrbem ingreioSja collatis infidiis eapiac btruncari prarci-
pit,allatque TaiTortis capiti,vt promiTa facinrofiflime praeftaretjbarbam ab-
rait. Cadis his duobus,Grfu!phus patruus dominatum occupauit. Quod Ra-
doaldus &c Grimoaldus inique ferentes,confcenfa nauicula in Samnium traie-
fo ccrc, ad Arichim Beneuentanum , fuum quondam paedagogum peruenere ,
quo honorfico excepti , fliorum loco habiti funt Hisquoque temporibus
jnortuo Tafilone Bauarorum duCe, Garibaldus eius filius ad Aguntum Scla-
uis profligacur. Qui infolenti vidoria elati,dum agrum late difeurrunt, pafim-
que prardantur,refumptis Bauari animis pariter & vinbus,eos repetunt.redin-
tesraco vtxUo ac rectfperaa prada, infugam vermnt, palantesqj fuis finibus

hi A NT. N F I N I REL V N G A R.
ciiciunt. Sdaui ( vt in primo librotemlimus ) reginibus tranfiftrianis pro*
manarunt,atq; Iftriam & Dalmatian! occuparunt,eamq5 a fe Sclauoniam dixe-
re. Primas fedestrans Dariubium non rcliquerc,exquibus Boemi, Poloni, A-
maxobij fiue Ruteni,*: Roxianiadhuc permanent, item Bulgari , qui Myiias
occuparunt,eandemlinguamretment.<^uin 6c Vandali eodem gloilemate v-
hmtur,qui ub Genferico rege Hifpaniam,deinde Aphricam occuparut, quo
tum reliquias, Vindelicos, Saxonibus contrminos plcriq; tradidere. Ego au-
tem cotra,ptius Vandalos, Vindelicis longe celebratioribus vetuftioribusqj
populis denominaros iudicarim. Agiulphus facpe cum Romanis & Francis in
ducas fecit. Eo tarnen armo , quo Sclaui miferabiliter Iftriam , exfis praefidiis i
populatifunt,Theodepertus rexFrancorumafratribuscsefuseft. AtqucClo-
tarius,vtfolus regnaret,Theodoricum patrem interfecit.Et paucis poll menfi-
bus Agiuiphus , quum annos quinqu viginti regnaflet,extremum diem
obit. Adoloaldus cum Tendelindamatre in regno fucceflit. Paul ante Phocas
ah Heraclio patricio cxCus erat.Regnans cumilio Tendelinda decern annos,
inter Longobardos adtalospaCem feruauit. Multas inftaurauit cccleias, ar
ranco bello collapfaSjingentiqj eas donatiuo exornauit.Scdquum filiusad in-
faniamtieclmaflet, regno conreftimeiicitur,& in locum eius Arioldus fubro-
gatur,qui quum duodedm annis imperan*et,mox extinctus eft. Rotheriusque
creatus,qui quamuis iufticiarqs cultor eflevideretur,Ariana tarnen labe conta- *
bit.Duos in quaque ciuitate epifcopos,ob Arianam hrefim paflus eft. A Ro
manis denium per Aionem Arichis Beneuentani dueisfilium,infanipharma-
co potionatus , priftina fapientiaplan dcfecit. Sed ad Heraclium redeamus*
uius pra:c!arumfacinus, quod in Danbij ponte patrarat, ne fine magno qui-
dem fcelcreprarterire poflem.Hicenimpoft initum imperiuannoquirttOjgra-
tiiflimo Perfarum bello vexatur,quippe quorum rex Cofdroas, Paliftinam in-
fanis copiis ingreiTus, cuneta ferro igniq, vaftat. Hierofolymam capit, vbi no-
naginta hominum milia immaniter trucidata. Crux noftri Saluatoris aufcrtur,
incaptiuitatempatriarcharedigitur.ExpugnaturmoxDamafcus.Sepulchrum
Domini noftri,nefcio quaremoratus religione,fubire non aufus, neq; fanctif- 3
fimum id facellum pollui aut dirui palfus eft. Exorari ab Heraclio nullis vnqua
precibuspotuit, vt acceptis quibufuis vectigalibus quotannis , facram vrbem.
relinqueret,crucem redderet,&patriarcham.Sed paulo pft Alexandrian* ex-
pugnat, totamejj ^Egyptum, & capta Carthaginc , Libyam irt ditionem redegit
Heracli'is defprata pace^ Conftantinum fibi filium fubrogauit , quem Sergio
patriarchal, & onofo patricio commendauit. Ipfc relicta Conftantinopoli , C
comparato ingenti exercitu , per Scythiam in Perfas iter fecit. Beatiflma Vir-
ginis iconem fecum tlit, mortali nequaqu manu factam. Gazotem venit,vbi
CofdroaseTe folebat,quiquumhoftemaduentaTe nouiTet,in Perfidem aufu-
giens,fubaduftisq5 fegetibus,vt pbulo commeatuqjcarerctcxereitus,in Peril- .40
dem fe recepit.Duos Heraclio cum magnisexercitibus duces obiecit,quorum
altcri SambajSabaro alteri nomen erat,quos traiecto Euphrate Roman co-
pise fortiter expugnarunt. Perfam gigantea: proceritatis , Imperator lancea in
ponte transfodit. Saiim tertio ibi oecurrentem fingulari certaminc, dm Vir-
ginis numirteadiutus , exfuperauit. Irruente mox grandine , ex hoftibus multi
cecidere, Romana acies illacfa perrrianfit. Cofdroas poftremo Razatam prxfe-
him, colledis vndique copiis,oppofuit. Qui pari fato cum ingenti multitudi-
ne,amiifis vigintifeptem militatibus fignis,vict.us oeeubuit. Nondum infolcn-*
tiflimus Cofdroas animo confterntur , quippe qui diuinos ibi honores infti->-
tuerat.Pro Deo pafim coli,o regem regum,&dominantium dominumgen- ^ -
tibus appellari,ex edicto mandauerat.Turrim fibi argntea dicarat,illucefcen-
tibus lapillis exornat.Item folem lunamq; cum ftellarm varietate confixerat,
cftruxeratqj thronum,& demiflos hincimbres,&tonitruafulminaque men-
tiebatur. Ad poftremum coaebs vndique copiis,innumensq; gentium auxiliis>
filius Heraclio ad Danubium oceurrit. Qum hinc Perfx , hinc Romani con^
ftitTenCy
 D A D I $ I L I E . V I .
fttiTcnt,multque antehac calamitTa vtrinq; ptarliainterceffiTentjimpcrato
tes ambo upra pontem Danubij i quem Traianus vidis olim Dacis erexerat,
ungulari cercamine depugnare decernunt , vt vtriufque reipublicasfaluti hae
dimtaxat conditioneconulerent, vidoriquicunq; foret, excompoito omnes
^ltro cederent,5 imperata facerent. Quum in pontem Imperator vterque dc-
fcendiffet, nuncupatis vtrinque votis, conferto duello , Heraclius tandem no-
ftriSaluatoris numineadiutus,Barbarum interferir. Opima Iefu Feretriofpo-
Haretulit. Pcrc omnes,parta vidoria, vltro paruere, &: orthodoxafideinitiati
funt. Ad hace Syrochius,Cofdroam patrem,fratremque Medarfem Heraclio fe
lo proditurum pollicetur, i regnum Perarum ibi delegare t. Oblatam conditio-
nem accepit Heraclius, dum modo pons ad Tygrim amnem eredus, Romano
przfidio feruaretur.Deinde quum in Perid contendiTet,Cofdroam in thro-
nofedentem cum filio interfecit. Syrochium regno pra:fecit,pontque Roma-
num praiidium impofuit. Crucem Saluatoris, abada gaza regia, Hierofolym
reniir. Sed iliud didu perquamadmirabile, neququam pra;termittendum.
Qwm portas vrbis,qu ad montem fpedat Oiiueti,Imperator paludatus,equo
pua/cratoinuedus,crucem dextra ferens,fingulari pompa appropinquaiet,re-
penre congruen ti bus vtrinque lapidibus obtruitur.Multitudo iniolenti mira-
culo perculfa s extantem in cedo crucem , & angelum porta: defidentem 'ulpi-
o citjhaec verba referentem, Quando Rexccelorum, adredimendm geniis liu-
manum,hanc portam ingrediebatur,Heracli,non paludatus, no equo inideis
purpurato,non coronatuSjfed humilis afelli tergo inuedus intrauit,vt fuis cul-
toribus, humili tatis relinqueret exemplum. Ad hxc ne minori quidem tupo- "
rc,quam betitia Imperator aFetus,depofitis triumphalibus ornamentis, nudis
pedJibus,]inea veftefuccinctus,profufolachrymarumprofluuio,uimptacruce>
cum vnuero exercitu progreditur.Oblruda iamdudum porta,&cedentibus
extemplo lapidibus patefada , Imperatorem crucem elata manu ferentem ad-
miit.Sequebatur&innumcramultitudo,qucalternatimmodulato cantu con
cinebat, crux fplendidioraftris : deinde ibi, vnde erepta fuerat, reconditur.
Y> Quinetiam odoratiffima Perfide aura,in Palxtinam vfquc prouinciam,eam
(vtaiunt) fubfequuta eft. Sed ad Longobardos reuocetur oratio. Defundo
fub Heraclio , Arichi Beneuentano duce , Aio filius dominatum ucepit , cui
Radoaldum Grimoaldumq;,fratres minores natu,vltr paruifle rerunt.Quum
vixhic annum vnum, &fex menfes quiete dominaretur, ecceSclauorum caf-
fisjhaud procul SipontoItaliamadoritur,pagos&oppidapopuhtur,Aionem
temer prodeuntemobtruncat.Quod quum fratres cognouifTent,cum tumul
tuario exercitu extemplo ubucniunt,ternunt Sclauos,abadamadlittorapr-
dam rcuprant , exteros qui fuperfuerant , fundunt, fugantque. Eodcm fe re
tempore,Rotarius Longobardorum rex, quicquid Lunenfi portu ad vlterio-
40 rcmvfqueGalliminteriacet,inditionemfuamrecepit.Opitcrgi,quodTau-
fiium& Forum Iulium interiacet , diruit. Imperante quoque Heraclio Ma-
humetus,quem aliqui Arabern, Perfam pleriquc fuiTe volunt, nobili patre na-
tus,Deos gentium adorante,matre vero Hebrxa, atque Ifmahelita, quum aeri
foret ingenio, & Chrilianorum confuetudinem non abominaretur , peftifera
uialcge,magnum animarumparauitexitium. Se magnum xterniDeiprophe-
tam dixit, muks Afiaeatq; Aphricx populos, in perniciufam opimonemaTe-
ruit.Quos fali feligione infedoSiSaracenos Sara,legitima Abrahx vxore,ap
pellari iuflitjVeluti legtimos diuinxpromilonis fucceflores. Hune quidaGer
manus fcriptor,qui fandx terras itinerarium rite conferipfit, & ex perledo Al-
jo chorano multa retulit,Saraccnx cuiufdam,dum per Arabiam iter faceret,amo
correptum fuifle tradit, qua quum eflagitatumeoitum impetrare non po-
ruiflt, mox afellam, qua inuedus erat , ex indmito libidinis ardore compref-
t. Mortuo Rdoaldo Beneuentano duce , Grimoaldus germanus rite fuccef-
t, Samniribusquc annis quirtque ac viginti imperauit, vir domi forisque prx-
ns. Quippe qui Grxcorum claffem y ad Gargahum montem ea tempeftacc
 124 ANT. N F I N 1 1 R E R. VNGAR.1
defcendentem , vtcleftis archangelitemplum , ingenti donatiuo ditiifimum
popularetur,vlcima ftrage confecit.Rotharius rex Longobardorum legcs,quas
mente duntaxat antea eruarant, in codices redegit , edi&aq, regia nominauit,
vita Confiante imperante excefit.Rodoaldus filius mox regnum iniuit, Gun-
dipergam Agilulphi &Thendelinda: filiam, vxor duxit. Hare optima: paren
tis exemplo,diui Ionis Baptifta: bailicamTicini magnifico fumptu fundauit,
vectigalibus fundi ample donauit. Adulterij apud virum falio poftulatur, Ca-
rellus eius feruus rege implort , vtfuae domina* delatle ad lingulare certa
men ibi prouocare liceret, vt Veritas ex hoc periculo , reginas pudicitiameui-
dentifime tueretur. Data dim! candi copia, delator populo fpe&ate fuecubuit: re
quare regina omni crimine liberata,inpriftinamreftituiturdignitatem.Rodo-
aidus rex, vt plenque tradidere,quinto fui regni anno , in adulterio deprehen-
fus interficitur. Aripertus Gdoaldifilius,qui Thendelindae frater fuit,rcx cre-
atur. Saluatoris ardem ad occidentale portam exardificat , annis nouem regnat.
Regnum Bertarito &Godepertofiliis delegatum.Diuifo regno,Bertaritus Me
diolani,Ticini Godepertus imperandi ibi ledem optarat.Suborta dilTenfione,
Godepertus adGrimoaldum Beneuentanducem,regnoquoq;,virtute acfapi
entia nonindignum,legatummittit, vt qum primm aduerfus fratrem ibio-
pem ferat , pro referenda gratia germanam pollicetur. Contra legatus,pra:ter
mandata regis,eum ad occupandum Longobardorum regnum hortatur,quod 2.0
frarres reguli,fadafeditione,ad interitum redigere conantur, comparatis eue-
ftigiocopiis,properare nitatur.Grimoaldus accepta legatione,omnes ad occu
pandum Longobardorum imperium , ingenij vires intendit. Filium ibi in Sa-
mnio furficit.ipfe deledamanuTicinum cotendit.Qui nuptiarumcauia,Go-
deperto in regia exceptus,intentis legato infidas, Godepertum interficit,oc-
eupat regnum. Quo dvbi Bertarito fratri nunciatum eit,quiMediolano,diuifo
regno imperabatTHido citius in Pannoniam fugam arripuit, ad Chacannumqj
Auarm regem fane peruenit.Rodelindam vxorcm.i Cuntpertum filium re-
Jiquit, quos BcneuentumGrimoaldusrclegauit. Sedlegatushuiufccmaliau-
tor,quiGaripa!dus didus eft, Taurinaciumdux , non diu fraude iftafrui po- 30
mit. NamintemploaGodeperti fmulo caefus eft, qui dum fui domini fatum
vlcifcitur,mortem fubire minime formidauit. In Beneuentanorumdeindedu-
cum manuSjLongobardorum recidit imperium , quamuis ex cadem gente fo
ret. Confirmato nanque regno Ticini,Grimoaldus promiiTam ibi Godeperti
fororem,vxorcmduxit.Samnitiumexercitum,cuius ope regnum adeptus erat,
ampliflim donat dimifit, quos dimittere noluit milites,feracib. prardiis pro-
fuf donauit. Sed poftquam Bertharitum ad Chacannum Vnnoru regem tras-
fugiife nouit,ad eum continuo legatos mittit.Quibus fignificat, vt aut Bertha
ritum inimicum regno eiieiat , aut fradum inter Vnnos &: Longobardos anti
quum fdus credat. Quare Bcrtharitus ab Vnnorum rege extemplo dimifus 4.a
eft. Qui,quando,quo tutius fugeret,non habebat,& Grimoaldumclementiii-
mum eiTe nouerat, fi ad inimicum fugeret,fe faciliorem apud benignum inim
cum veniam inuenire pofle reputauit, proinde hac fpe in Italiam redit. Quum.
ad Laudem Pompeii veniiTet , Vnulphum familirem fuum, ad Grimoamum
Ticinum prarmifit, qui eius nunciaretaduentum, aepro explorara Grimoaldi
benignitate Bertharitu profugum, ad ipfum qum ad Barbaros confugere ma-
luiiTe,diceret.Grimoaldus audito nuncio,commiferatione percitus clementer
admifit , atque nondum fufpicione correptus , honorificc tradauit. Sed quum
hune tota vrbe aftedatis frequentari no uiflet,veneno ftatim medio tollen
dum elfe cenfuit.Sedaftu fietus-; fub contumeliofi ierui perfonaobdudas infi- 5-0
dias Bertharitus euafit,ad Gallosqjfuperatis Alpibus trasfugit. Quum rex eum
Vnulphi & ferui manu arte euaife cognouiilet , vtriufq; fidem qum maxi
me laudauit, alTumptos in cubiculariorum numerum, eandem ibi finem per-
foluendam exorauit. Bertharitus in Longobardos Narbonenfem Galliam
concitauit. Galli fuperatis Alpibus quum in Aftenfemagrum defcendiienr,
pul-
 DE CAD I S I. LIBER VIII.
pulchro ftratgemate clufi funt. Grimoaldus enim fimulata fuga,metque in-
genti, caftra G allis integra relinquit. Irruentes Galli ; quum Longobardorum
caftra inuaiiflent , ac vini , caeterorumque commeatuum copiam inueniifent,
fortuna clati lautiffim licentiffimque cnarunt. Intempefta node , vino fo-
mnoq; grauatos Grimoaldus ex infperato aggreditur , ac tanta caede per caftra
graflamr,vt G allispauci in patriam redirent. Locus pugnxhaud procul ab
Aftavrbe,adhucFrancorumriuus appellatur.ab anno falutisfexagelimofecun- 6 6 i.
dofupra fexcenteimum. Conftans Imperator,quum Longobardorum ferui-
tiofuos Italos vkeris premi,tolerare non poflet,Athenas primo defcendit,de-
io inde comparata ingenti clafle,Tarentum nauigauit. Quacunq; iterfecerat, o-
mnes Longobardorum vrbes expugnauit. Luceriam,opulentam Apulia; ciui-
tatcmdiruit. Mox Beneuentanumagrumingreflus,latc omnia mifcet,& popu
latur,vrbem fubinde acrrima obidione circumducit. Romoaldus dux Bene-
uentanus Grimoaldi regis Longobardorum filius, Sefualdumalumnum cofe-
ftimadpatrem mittit, qui grauiiimam oppugnationem nunciet , & auxilium
implore. Mandata diligter peragit alumnus, Grimoaldum cum magno exer-
cira properare iubet.Quum ad vigeiimum Beneuento lapid perueniiTet,Se-
/aldus a rege prire iubetur,vt clam vrbem ingreflus.filio patris auxilium pr-
lo iignificet adfuturum. Capitur Gratcis internuncius,qui quumitineris fui
o cauim,& rem omnem retegere cogeretur,rit omnia enarrauit. Conftans va-
iidiilimas hoftium copias reformidans,de folueda oblidionc cogitabat. Quod
vt honeftius faceret,acNeapoIim fe reciperet, Gifam Romoaldi fororem loco
oblidis iibi dan poftulat,dataobldefdus percutitur. Sefualdusad muros vr-
bis ducitur, ab Imperatore cdodus,vtRomoaldo patris aductum neququam
expeeldum efle diceret. Contra ille produdus exclamat,Bono (inquit) animo
eftoRomoalde,quandoquidem pater prfto aderit,proinde nil tibi cum hofte
fub turpi conditione pacifcendum. Me autem, quia fola mors manet , pro ex
plorara fde,libcros cum vxore commendatos habeto. Adhuc plura fubiicien-
ti,imperatorio iuflu,caput continuo abfeiflum eft, baliftarqj impoiitum , in vr-
bemiacitur. Quod vbi ad Romoaldumdelatum eft,&mukis lachrymis, & crc
pitantibus ofculis excipitur, atque honorificetiffimo demum fepulchro recon-
ditur. Imperator cognito Grimoaldi regis adutu , foluta obidione Neapolim
proficifcitur. In itinere ad Calorem fluuium Mitala Campano comit , baud
mediocri ftrage afficitur. Saburus quumviginti miliahominum ab Imperato-
rc,quum Neapoli moram traheret, impetraflet,pollicitus fecum hoc tantm
cxercitu Longobardosexpugnaturum,haud procul Beneuento Romoaldo
adinternecionem vfq; fuperatur.Quum omnem inLongobardos opera Con
ftans Imperator elufiflet.ad crudelitatem , fuorumq; rapias animum couertit.
Quum Romam veniflet,& Vitallianus pontifex maximus,cum vniurfo colle-
4 giofacerdotum,adfextumvfq;lapidemofficij gratia occurriflet,duodecim tan
turn in Vrbe dies fuit : earn ornamentis omnibus , &c ameis qum maxime fpo-
liauit. Pantheon tegulis ameis,quibus tectum erat, exuit, Conftantinopolimqs
tranftulit. Repetita Neapoli , Rhegium contendit. Quum in Siciliam traiecif-
tet,Syracufis moram longam traxit : ac nil aliud egit,niii quod Siciliam, Cala-
briam, Aphricam,Sardiniamq5 pari fuitia fpoliauit.Quin 6c mantis farpc vxo-
4 res abftulit,parntibus filios eripuit,aurea argenteaq; iimulachra, & preciofa
templis vafa fubtraxit,facri!egia,C2edes,rapinas &latrocinia Verre frequentius
cxercuit. Syracufis demum in thermis ca:fus eft a fuis. Poft Imperatoris interi-
nun,Mezentius imperiumvfurpauit.Qm quum imperare pergeret,aduentan-
P tcclaffe Grarcorum, Conftantino Conftantis filio, vn cumcateris coniura-
r,qui mperatorem interfecerant^arfus eft. Quum hace Saraceni audiuiflent,
qui paulo ante Alex'andriam ^Egyptumque incurfarant, magna cum claiTe Si
ciliam inuadunt. Syracufas ingreifi,patrata maxima ftrage, omnia diripiunt,&
ea porim urn, quae Conftans Roma abftulerat: mox abada ingenti pracda , A-
kxandriaxn repetunt. Eo tempore , Ticinum faeua peftilentia yno anno defti-
ut ANT. BONFINII RER. VNGAU'
tutum. Ignis mximo omnium tcrrorc dies decern in coclo emicuit , incubue*
re mox imbrcs vfqueadeo faeui , Se ita horrenda frequentique fulmina, vt -
mines iuxt pcora de clo tacb caderent. Quareeo anno tanta legumi-
num copia fucceffit,vt legi omnino nequiuerint, quae autem neglecb fuerant,
vitro renataad maturitatem peruenere. Grimoaldus,quum omnes Beneuen-
tanorum fintimos populos in ditionem fuam redcgiflet,pacato Samnio,Cam-
pania Se Apulia, Ticinum rediit. Thralmundo Campano comiti, ob operam
libi bene nauatam aduerfus Conftantem,filiam fpopondit.Eie&oTatone,Po-
tatoncm Spoleto prarfecit. Poftquam Ticinum reuerfus eft,Lupo,cui regni gu
bernacionem abiens dclegarac,ob malam infolentemq; adminiitrationem val- !
de fuccenfuit,quare illc male cfcius rege defecit.Grimoaldus,ne inter Lon-
gobardos ciuilc bellum fufeitaret, ad Chacannum Vnnorum regem feribit, ve
Pannonia in Lupum Foroiulianorum ducem caftra moueat , grauillimo vi-
rum bello caftiget. Chacannus,coacb ingenti Auarm multitudine, mandata
peragit. Inuadit mximo mpetu Foroiulianos,cunctaincurfans diripit.vaftac-
que. Lupus inftruda occurrit acie,tribus diebus continuata victoria hofteis in-
fequitur,quarto, fuperueniente Vnnorum multitudine obrutus , inter confer-
tiflmos boles cum fua legione occubuit. Caeteri fufi fugatiq;, in proximafefc
oppida recipiunt,ager vniuerfus in hoftium poteftate,defertus maxima ex par
te diripitur,& inflammatur. Quum vaftatione Auarcs haudquaquam defifte lu
rent, Grimoaldi Uteris admonentur, vti bello fe iamabftinerent , quando fat
pnarum Lupus expenderat, quin &hinc decedere bet, quod ni continuo
fccerint,acerrimum Longobardis bellum interminatur.Mittuntur Ticinum
Chacanno legati,quibusha:c mandata fuerant, Vnnos agrum Foroiulianum
nunquam relicuros, quando qusecunque bello parta fuerant, ItultiTimum fo-,
ret, proniho pender, qua: autem iure belli compararant , fe armis aflerturos.
Grimoaldus quum bellum fe propediem mdifturum minaretur, coram lega-,
tis, quando bellum lnftaret/eLongobardorumcxercitumrecenfurum eile ii-
mulauit. Intranfueclione, quum paucae forent copia:, eadem farpe agmina re-
petebantur,vtmaximus videreturexercitus.Hoclegaticommentoabellode- 30
territi , infanas Longobardor vires Chacanno referunt, quo vn perculfus &
lu fus,vaftata regione,in Pannoniam praeda & rapinis onullus rediit. Anaphri-
tus Lupi filius, Caruntum ad Sclauos plane confugit , ratus eorum auxilns, in-
uito etiam Gnmoaldo, Foroiulianorum dominatmrecuperaturu. Sed longe
a!iter,ac fperarat,euenit : agrum ingreTus,ad Nemas oppidum continuo fuga-
tus, castus eft. Vetarius Viccntia oriundus, Foroiulianorum dux creatur, vie
bello &: pace clarus , qui parua manu irruentes etiamSclauos grauiter afflixit.
Grimoaldus in bello Graecorum , omnes de ipfo male mritos cumulate vltus
eft. Ne eius quidem populus Romanorum oppidum impune dimit,naincau-
tam die pafchalis fabbati ciuitatem adortus , omnes ad internum vfq; cecidit, 40
vrbem vniuerfam diruit, qua: noftra vix tempeftate refurgere potuit. Opiter-
gium,vbi Taflon & Cacon fratres ca;n fuerant, funditus ita deleuit , vt vix ho-
die veftigia pauca reperiantur. Alcco Bulgarorum dux,a Grimoaldo fedes fibi
dari poftulauit. Qin Beneuentum ab eo adRomoaldumfilium miflus , Sepia-
no, Ouiano &: Iferuia,ac plerifque defertis vrbibus donatus eft. Et earn Bulga-
ri Italia; regionem incoluerunt,qui quamuis tala nunc lingua vtantur, propri-
am tarnen ne adhuc quidem omnino dimiferunt. Grimoaldus Longobardo-
rum rex , ob fratam ex arcus intentione venam , quam vt medici comprime-
rent , mala venena appofuerant , Bencuenti diem claufit , non minus confilia
quam robore praeftans,vir ad obeund.i periculafatis audax,caluocapite,&de- f
milla barba. Corpus. in diui Ambrofij bafilicam,Ticinum eftrelaturh.Garim-
baldus filius regnum ink , fed Bertharitus in vlteriorem Galliam relegatus, re-
petita Italia, Garimbaldo regnum abftulk, &annis ofco regnauk. Cum Cunt-
perto vero filio , annis decern, liberatori Deo bafilicam adTicini mienta ex-
a:dificauit. Rodelinda vxordiuaeGenitriciinfubuibano,quod Perticas ap
pellant,
 DCDIS I. LIBER VII. x7;
Reliant , tiobiliilmam xdem crexit. Quum diu quiete regnaflet , ccec Halaris
Tridentinorum dux, reptina defedione ocium Longobardorum intercepic.
Tridenti obeTus, in regia caftra fadaeruptione, fugatis hoftibus ob/dione
teUberat.Cuntperti demum opera reg conciliatur, & paulo poil eiufdcmpre-
cibus,Bnxianam prarfeduram ab inuito rege alequitur,quippequi farpius ab-
nuens exclamauit, In Cuntperti filij perniciem id futurum. Vita defundus , ad
Sematoris aedem,ab Ariperto ptre a:difcatam,fepultus eft. Longobardorum
tandem regnu quum ad Cuntperti manura redigeretur, Halaris beneficiorum
immcmor,quumBrixianorum duxeflet,duos muneribusliibornat,qui regem
w collocatis ita iniidiis circumueniant,vt eius ad fe caput rfrant : quod ii fecc-
rintjcumulatilimam gratiam pollicetur.DimiT abeunt,& contra mandatafa-
cium.Ticinum circumuagante regemreuocant,facinorofamandata rctegunt.
Ctpemis,coado exercitu,aduerus Halarimvirumingratilmium caftra mo-
uet. Collocatis vtrmque caftris, quum in Coronate agro confediflent , de in-
gularicertamine agi cptum, quod Cuntpcrtus nimis affedabat, detredabat
contri Halaris.Solenni tandem monomachix ftatutus eft dies. Seno diaconus
6aiicardiuiIoannis Baptiftar, G undiperga quondam regina a-dificatx, dum
Cuntperto rgi vehementer timet, ei perfuadet , vtquando conimiles funt , i-
pfe pro rege fubornetur , in ccrtamenquc defcendat. Quod vbi fad um eft,n-'
io gularem pugnam ineunt , diaconusquedemum ab Halari obtruncatur. Vidor
dum elata dextra caeii caput oftentat , vt regia vidoria glorietur , exuta galea
clerici caput efle comperit. Dclufum Cc(c comperiens , grauiter excandefcit, &S
nuncupatisvotis exclamt , i vera: vidoria: compotemdii fecerint.altilfimum
ciericorum teftibus puteum fe completum iaditat. Ad hare Cuntpertus in me
dium prodiens,fehofti glonofo ftatimofiert,promptaq} audacia,conftcrnatos
uorum nimos leuat.Inftrudavtnnque acie,Halarimaltiflima voce prouocat
adlingulare certamen, vt Longobardorum faluti confulatur.Recufat Halaris
quiaMichaelem archangelum liiprapilahoftium , diftrido enfe infeftum, libi
videre videbatur. Exclamantibus cundis , iftum pra: pauore hax cerner in
\o vtranque aciem cece pugna conferitur, rex cum rege , miles pariter cum mili
te congre ditur. Strages magna committitur, demum Halaris Cuntperti regis
dextra fuecubuit. Qui ex Halan fuperfuere , palantes &:praecipitifugacorre-
ptos amnis Abdua plane corripuit. Halari caput abfeiflum. Foroiuliani anta
initumpraeUum, neutram partem equuti abiere , exteri magna caede confe-
di, pars tarnen Cuntperti longe fuperior. Senonis diaconi corpus, quia pro re
gia fide vitro fatum obierat,magnifico lumptupro Ioannis BaptiiLc baiilicafe-
pultum.Cuntpertus vidor Ticinum reuerfus, de exiis hoftibus honorifice tri-
umphauit.DuminGalliaCifalpinaha:caguntur,RomoaldusduxBeneuenta-
nusTarentum,Brundufiumque,& vniuerfamSalentinorum oramcapit,& an-
4 nosibi fedeeim dominatur. Poft quem Grimoaldus, qui Vlind Cuntperti fo-
roremfibi coniugauit , tribus annis Samnites gubernauit. Huic Gifulphus fra-
ter plane fucceffit,cpji decern & feptem dominatus annos,ex Vnniburgi vxore
Romoaldum fufeepic. Amphridus , quum Foroiulianumdominatum , inuito
Cuntperto rege occupaflet,ab eoque defeciflet,paulo pft Verona: deprehen-
fuSjCuntpertt iuflu oculis captus eft.Hoc etiam tempore Cedoaldus Saxonum
rex,qui in Britannia confederunt poft maxima bella, quae in patria geflerat,ad
orthodoxam fidem conuerfus Romam contendit, Cuntperto prodignitate
exceprus, honorificentifimque dimiflus. Quum ad Sergium pontificem per-
ucmTct, lacro baptiimate initiatus eft , &: paulo poft vita Rom exceffit. Cor-
Jo pus in diui Petri bafilicafepultum, fortuna: indiuinu vfum omnes ex teftame-"
roerogatae.Cuntpertum duodeeimannos rede dominatum,mox vitam obiif-
Ce, Lintperto gnato adhuepuero Longobardorum regnum delegafle,Aufpran-
dumque rueoremadhibuifletradunr, quem vixodo menlibusregnafleferunt.
lampercus G undiperti filius , fuperato Aufprando Longobardorum regnum
inudc, quod vix armo vno retiere potuit. Sed Aripertus tunc eius filius re
1 iiij
 tz8 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
parato exercitu , cum Lintperto rege apud Ticinum conflixit. Inclinatis hofti-
bus,Lintpertum in pugna viuum cepit. Aufprdum in Recomacinam infulam
fugientemobfedit.Rotharitum,Bergamumconfugientem, capta vrbeinfuam
poteftatem redegit, rafaqj barba in notam infignis ignominia:, Taurinum rele-
gauic,vbi paulo pft obiit.Lintpertus in balneo,eius iuflu, paucis poft mibus
iurocatur. Oppidum nfula;, quo Aufprandusfugerat,pariter expugnar. Auf-
prandus ad Teutpertum Bauarorum ducem, perRhtos confugit , vbi fex an-
nis fuifte fertur. Sigiprandus vereius filius, ab Ariperto deinde captus, oculis
priuatus eibcxteri ver eius cognati vairiis fuppliciis afledi fiint Alter Aufpra-
di filius,minor natu,in carcerem coniedus , cuius tenellam adhucartatemmi- I*
feratus, non folmomni fasuitiacarere voluit verumetiam adpatremvenien-
di poteftatem fecit. Qui quum ad regnum euafurus efet , diuinaeum numina
indulgentiilim tradaripermifere.QuareLintprandus librtate donatus,in Ba
uariam continuo ad patrem profcifcitur, cuius aduentus Aufprandummirifi-
ce recreauit.Sed nc parem qidem fortunamTheoderada mater,& Aurona fo
ror,fortita: funt, qudo ambabus in vincula coniechsabfciffis auribus &: nafo,
qum alterutra reginam fe fore gloriaretur , dehoneftata: facis. Poft Adonis
mortem, qui Foroiulianis pfa:fuerat,Ferdulphus Liguria ortus prarfeduram
init,qui dum Sclauorum vidoriam affedat, maxima iaduraprouinciamaf-
fecit. Nam dum temeraria Sclauorum exercitum audacia circumuenire con- 10
tendit,afpernatus loci iniquitatem,vn cum vniuerfiscopiisadinterneciohcm
carfuseft.Cui quumCorbulus inmagiftratu fucceffiiTet, quiaregiam maiefta-
temlaeferat , exedis oculis miferrim vitam duxit. Sed Penno longe prarftan-
tior,prouincia:q} commodior fuit,qui delegatum iibi munus mox accepit. Hie
omnespupillos, quorum patres in bello Sclauonico oeeubuerant, fane coegit,
Sc vn cum fuis liberis pari chntate ftudio educauit. Eodem fer tempore,
Gifulphus Beneuentanorum dux,Goram,Hirpinum,et pleraque Latiioppida
oecupauitjirteendio & rapinis cunda turbauit. Sed Iannis Romani pontiflcis
pialegationcmuneribusq;fedatus,Beneuentumfer'ecepitJdemeademquo-
que tempeftate,Aripertum Longobardorumregem,Scotias alpes Longobar 30
dis olim vfurpatas,quxapoftolic2 fedis eile confueuerant,fponte reftituit,ma-
ximoquepontifici reftitutam donationem , aureisqj conferiptam Uteris milit.
In demortui Trafemundi locum,qui Spoletanusdux erat,Farnaldus filius fub-
rogatur.Hxc Iuftiniano,Leone,PhiJippo Anaftafioq} imperantibus geftafunt.
Tune Aufprandus iam exacto nono exilij anno } quum Teutpertu Bauarorum
ducem ad Italicumbellufuicitaflet, cadismagnis copiis, Italia inuait. Haud
proeul Ticino cum Ariperto conflixit, quamuis pari fer fpe ad vefperum vf-
que pugnaretur , tarnen dum nox pradium dirimeret , iam Bauari terga verter
cperant. Sed quum Aripertus dimiflls caftris Ticinum rcdiiflet,hoftibus ni
mos addidit,contr fuis ademit.Mox facti pnitentia du dus,quum in vlterio- 40
rem Galliam fugere decreuTet,auro oneratus,dum Ticinum amnem tranfna-
recontendit,plan demergitur,duodecimo regni anno defundus. Cuimos e-
rat,4iifimulareperfonam, clmciuitates & oppida fualuftrare,percontari qua-
leshforent,quiiudiciagererent,quomodopopuliregertur,quis de fe rumor
& opinio foret. Humili femper vefte fupellediliqs contenais erat , quin etiara
legatorum nihil immutabat aduentu.Poft Ariperti funus, Aufprandus Longo-
bardorum regnum afcquitur, vixqjmcnfestrcisimpcrauit, vir ingenti virtute
fapicntiapra^ditus. Sed omnium mox Longobardorum confenfu, Linrpran-
dus ad regni faftigium euedus eft. Anaftalius hoc tempore Philippum in pri-
uatam vitam redigens,Romanum imperiumvfurpauit.Theodofius ab exerci- y&
tu imperare iuflus, Anaftafium expuht. Et tune iEgidium fanditate ac fapien-
tia claruifle ferunt.Tyberis etiam tata inundado fuccefllt,vt fuperatis longe ri-
pis arua traxent, plures in Vrbe domos fubuerterit , ponte ymylio ad. valas
vfque diui Petri bafilica: inundarit, & in vialataad duodecimum vfquc palm
excreuerit. Thcodoiius Leone imperio eiedus , ac facris initiatus , priuatam
deindo
 D A D I S I. LIBER VIII. l%9
delude vitam degit. Eodem fere tempore Mauri , qui occupatas decern annis
Hifpamas tenuerunc, quum Gallias inuafiilent,non line magna fuorumftrage,
vifti redierc. Saraceni quoque tribus annis Conihntinopolim , in caftris&fin
\rbevaefaniente pcftilentia,obfederunt.Re tandem infeda,in Bulgarorgen-
tcs,qux Danubiumaccoleban^irruere,*: ab his reiedi,quum claliem abeun-
di gratia confcendiflent,tantum ex tempeftatenaufragium perpeiufunr,vtpau
cieuaferint. Conftantinopoli trecentahominummiha expeftilentia periere.
Quum Blgaros inuaferunt,duo & triginta Saracenorum milia occubuere,ca*
ten naufragio abfumpti. Rgnante in Italia Lintprando Longobardorum re-
io ge,inter Gregorium pontificem Romanum,& Leonem imperatorcm orta dif-
cordia. Quare aduerfus pontificem Paulus Hexarchus inltaliam mnTuseft,
quo interfeto,m demortui locu Emychius fuiedus eft.In quo quidem bello'
diuiCakana, Antepharum Longobardorum ducem,pontifici auxilia pra-buiflc
conftat. Quin & cometa: duo , diebus quindecim in Italia vifi , quorum alter
exorientem prarcedebat, contra occidtem folem fubfequebatur alter.Harc c-
tiam tmpora Pipinum Francorum regem , principem clarimmum protulere,
qui tantas fortitudinis ( ne dixerim audaciae) fuiife traditur , vt traiedo Rheno
cum vno fatellite in hoftem irruerit,cumque in cubculo cum fuis refidentem
trucidarit,mukaqj, bella cum Saxonibus, & maxime cumRapotto Phryfiorum
rege profper geiicrit. Sed vt ad Longobardor res reuocetur oratio, cfirm-
to Lintprandus regno, fuoruminfidias cognatoru aquo animo paticoadus eft.
At profper ex audacia fucceffit exitus.Rotharius cognatus , quum ad conuiui-
um cum inuitalet, vt inter epulas domi obtruncaret, fpe deinde fruftratus,dc-
teis infidiis , vna cum filiis cadlis eft. Alpium prarterea Scotiaru donationem,
Lintprandus rex pontifia Romano cofirmauit, filiamq; Theodeperti Bauaro
rum regis,apud quem fuerat rclcgatus, duxit vxorem, vnamque tantm fiiiam
exeafufeepit. Eademtempeftate Pernio Foroiulianorumprfedus,quum bis
trve grauem Sclauis conflidum intuliflet , fuorum vltus iniurias , pacem de-
mumeum peregrina gente c5traxit. Deinde quum Saraceni Sardiniam adorti
}o diripuiilent,ac templa pafm direpta amohrentur,Lintprandus diui Auguftini
corpus,quod ibi eile nouerat, magna mercede redcrapt,Ticinum cum fingu-
lari pompa tranftulit , honorificentiffimoqs fepulchro donauit. Paulo poft Ra-
uennamobieditjclafleqi oppidum continu captum diruit. Paulus ctiam patri-
ciustunc Romam quondam fubornatos mittere voluit , qui Gregori pontifi
cem interficert.Sed quum Longobardi, Thufci Spoletanique aduerfarentur
Rauennat concilium diiTolummeft,nihilqjdecerni potuit. Orta deinde inter
potificem &Longobardos long maioredifcordia,Lintpradusimylia:oppi-
da,vtputaFeronianum,Montembellium,Bruxeta, Perticeta, item Bonomam
Pentapolini& Auxinium,& paulo poft Sutrium vi cepit, qu poft dies aliquot
45 Romanis reddita funt. Eodem quoque tempore , Leo Imperator omnes diuo-
rum imagines quum deponi comburiqj iufiTet, iufaqi detredates morte mul-
daflet,Germanum patriarcham intercedcntem,magiftratu abdicauit, Anafta-
fiumqj furYecit. Deindefrequens aduerfus Leonem Roma: habita fynodus e-
pifcoporum mille,quorum facro cofulto damnatus eft Imperator. Romoaldus
dux Beneucntanus Guntperdam, Auron fororis Lintprandi regis filiam.vxo-
rem fibi coniugauit,ex qua Gifulphum tulit.Quadefunda Ragimundam fum-
pfit, Gaidualdi Brixiani ducis gnatam.Item inter Pennonem Foroiulianum du
cem,& CaHiftum patriarcham orta diflenfione,captum patrem tyrannus ad ca
ftelmm Pogium,quod mari prominet,in vincla coniecit.immaniterque trada-
jo uit.Audito Lintprdusfcelerevaldefuccenfus homin muere abdicauit, Ra-
chis in eius locum filius fubrogatur,qui Pennonem patrem, ad Sclauos transfu
gere volentem remoratus,regireconciliauit.Sed paulo poft regis edido, pater
cum ceteris filiis in vincla coniedus. Rachis Foromlianoru dux Carnorum
regionemingreiTus,quam Carniolam nunc dicunt, Sclauis olim occupatam,
rapinis &C incendiis cunda vaftauit , patrata ingenti ftrage , multos homines
 ijo ANT. N F I N I RER. V N G A R.1
cpccora abegit. Quinetiam his fere temporibus , Carolus primi Pipinifiliusj
Francorumrex,Pipinumfiliumad Lintprandum mint, vt ex more gentiscfo
coma , in locum filij adoptaret, quern deinde Lintprandus honeftiflim dona-
tumremiiitad Carolum. Item paulo poft quum Saraceni Galbas iteruminu
iiTent , magnamqj Narbonenfis Gallic partem vaftafent , baud procul Nar-
bona his Carolus Martellus occurrit,ac magna hoftium manu,ne ignobi-
lern quidem viftonam retuht. Pranerea quum in fequentianno rediiflent , &c
Arelatum quoq; oppidum captum amolirentur,Carolus fibi diffifus,Lintpran-
di regis auxiliumimplorauit,cuius ope Saracenos fudit, fugauitqs. Poft haec o-
mnia, Lintprandus bella,quae aduerfus Romanos iniuerat,t"liciter geTmprar- I
terquamid, quod ad Ariminum geftum eft, vbi abfente cxfus eft exercims:
& quod ad vicum Pileum, quum res Pentapoli moraretur : & quod in Rauen-
nate denique agro, quum Hildeprandus regis nepos , & Peredeo dux Vicenti-
nus RauennamoccupaiTent. Vbi irruentibus vndique Veneris , Hildeprandus
capitur , &c interficitur Peredeo. In fequenti quoque tempore , Romani fupe-
riorevi&oriaelati , Agathoneducc Peruiia: prafe&o ,ad occupandam Bono-
niam contenderunt,vbi Peredeo & Rotharius Bulgarorum principes caftra
habebant. Qui comperto Romanorum adentu , eos aggreffi non line magna
ftrage fugarunt,quum Confttinus Leonis filius, extin&o patre imperium ac-
cepiflet.Sub hatc tmpora Tranfemundus duxSpoletanus , quum Lintpran- o
do Longobardorum rege,poft reconciliationem defeciflet, ad Romanos con-
fugit,publicam federn implorans,quem Ethannus dux Romanus vn cum po-
tifice defendendum eTe cenfuit.Rex irafuccenfus vrbemRomam obfedit,de-
inde foluta obfidione, Ameriam,Ortam,Palima,Marium, Bloramqj Romanis
abftulit.Hildericum Spoletanisducefubrogauit, mox Beneuentumpetiit, vti
-poft Romoaldi mortem , Gifulphumeius filium Lgobardis patri fuffe&um,
immaturumadhuc ducem, magiftratuabdicaret, Hildebradumqj nepotem ei
fubftitueret.Ticinum deinde reuerfusido cum Romanis fdere,quum in ad-
uerfa valetudinede morte dubitaret,huncnepotemregni confortemfucceiic1'
remq; coftituit. Sed Romani paulo poft pace ditati , Tranfemundum in Bene- }
enturareftitui decreuere.Fauitetiam eiGondeftallus Beneuentanorumdux,
qui poft Gregorij mortem ducis, tyrannidem inuaferat. Item Stephanus patri-
cius,quum Gondeftalli copiis plane coniunxiflet,Marfos,Furconios,Valen
fes , Pinnenfesq; Spoletanz ditionis populos , inTranfemundi poteftatem ac-
cepit.Tranfemundus poft hsec , reliqua recuperauit, quamuis crimine ingrati-
tudinis in Romanos carere non potuit. Quum Lintprandum cum mximo *
quitatu , multisque cohortibus Romani propediem rediturum intelligerenr,
Tranfemundi focietate,licet irtgrati,deficere noluerunt. lundis vrtcaftris, ad
Fortune, fanum Longobardis occurrunt, in fyluis prejium extemplo coferitur.
Vbi quum Rachifius Foroiulianus dux,fingulari certamine Longobardu queri 40
dam Spoletani ducis equitem , in proximam ex equo paludem pra:cipitem e-
giflet,reliquimoxiniquispercullaufpiciis,infugamveriifunt.StephanusRo-
mam rediit. Lintprandus Spoletum obfedit. Mox captis finitimorum oppidis,
ad Vrbem caftra mouere ftatuit.Sed interea Gregorij fecundi pontificis maxi-
mi mors interceifit , c'ui Zacharias Graecus plane fucceflit, qui quum aduerfus
Tranfemudum,Lintprando auxilia mififlet,Romanos regi cciliauit, & Lort
gobardis ablata,ex compado recepit.Tranfemundus,defperatis rebus,fe vitra
Lintprandi tradiditpoteftati,dimiiraq5tyrannide adfacerdotium fe redegit. A-
grandus Lintprandi nepos Spoletanus pofthunc dux creatus eft.Sedquu Lon
gobardorumrex, quae reftituere promiferat , longe differret , pontifex ad eum jo
Narniam vfque profe&us eft. Cui rex ad o&auum vfque miliarium, praeftandi
officij gratia tunc occurritjfediqj apoftolic non modo ciuitates quatuor exf
dere fponte reddidit , fed Sabinum quoque patrimonium, quod annis circiter
triginta Longobardi poflederat.Item Narniam,in Picentibus Anconem,Chu-
toam, Sutrirtum deniq; agrumdonodcditiTicinumreuerius,infuburbiodiui
Petri
 DfcADiS t. LIBER Vti. 151
Petri bafilicam^multaque templa nobiliflma a:dificauit, in regia Saluatoris ari
dem dicauit. Demum qu annos triginta & fex mefes apud Longobardos glo
riole regnafTet j vita exceiu, corpus in Adriani bafilica iepultum.Hunc multis
virtucibus illuftre ferunt,quando vir fumma prudencia, ngulari pieratc, item
beneficentia fuifle fertur. Bauarorum oppida multa vi cepit. Francorum pa-
cem,& Auar.m,quos Vnnos quoquedicimus,amicitiamdiligentifImc ferua-
uit. PoftLintprandi mortem , ne diu quidem Longobardorum durauitimpe-
rium.Nam Rachis qui fucceerat,Romanis infebjs,Zachana,ptificisfuafu
relicto regno monalicvitaminiuit. Aibilphusfrater quifucceferat,qu Ro
lo manos ubi ftipendiarios facer contendere!, Stephanuspontifcx in Galliam
profe&us, Pipini Frcorum regis auxilium implorauit.Quicum maximis Gal-
lorumcopiis Italiam ingreTus,f'ufofugatoq; Longobardorum exercitu, A tul-
phum tegem ad Ticinum obdet , atque arctifima obidione , adfaciendam
deditionem compellit. Pontifici vltra Rauennx amp!ifimumliexarchatum
Ariminum, Concham, Pifaurum, Fanum, Vrbinum, Cales, Luceolos, Narni-
nm, Sein Picentibus Eim, &Senogalliam,&:pleraque oppida dono dat, Lon-
gobardis ablata. Conftantinus Imperator omni fcelere imbutus , quum in
Chriftianos in Oriente longe lateq, grallretur, fanelorumq; imagines deponi
abolcriq, ediceret , Stephanus pontifex Romanus,prophanum dcteitabilemqj
loprineipem abominatus,imperialcm dignitatem , titulosq] omneis , in Franco
rum reges, de apoftolica fede bene meritos,trantulit.Pipinum cum poitcrita-
te j Romanum regem declarauit , cam carteris dignitatem interdixit. Per Bo-
nifaeium Maguntinum epifcopum, delegara au&oritatc , Pipinum facro ( ex
more) oleo perunxit, atque fenatus populiq; Romani nomine , patneiumcon-
fulemqjpronunciauit.In lequenti anno Aftulphus declo tactus oeeidit, qu
annis duobus &: triginta regnaflet. In cuius locum Deldcrius , Longobardo
rum rex vltimus,mrretus ct,qui vix annis decc &: oto dominaripotuit.Nani
Carolus Pipini filius,qui non immerit geftarum rerum gloria,ex cognomen
to Magnus dihis eftj Adriani pontificis precibus accitus,Itahamquc,veluti pa
Y5 terfcceratjCum mximo exercitu ingreus,expugnato Ticino,profligatis paf-
fim Longobardis,Defiderium regem cum vxore acliberis captum,in Galliam
abduxit.Quare Romano pontince,ob rem optim geftam,confirmata impe-
randi dignitate , amplifllmis titulis & honoribus donatus , extinto Longobar
dorum nomine,qui ducentis & quatuor annis in Italia plane regnarunt, in pa
triara rediit.

R E RVM VNGRCARVM DEA-

DIS PRIMI LIBER IX.
E Qjv a m Longobardorum in Italia Carolo Magno de-
leretu imperium , duobus circiter & triginta annis Vnni, qui
pofthac Vngari didifunt,Pannonias repetiiiTedicuntur:nam
i eorum Annalibw fortafle crediderimus,ab anno falutis qua-
drageimoquarto fuprafeptingenteimum, morte vero Ati- y
Ix trecenteiimoprimo , Conftantino Leonis filio imperato-
re , & Zacharia pontfice mximo. Canten ver Scriptorcs
maiori ex parte , quas femel oceuparunt , Pannonias nunquam deferuifle tra-
dunt. Quod i uperiore libro , ex Longobardorum bello facile coniici po-
teft, quibus cum Vnni, qui & Auarcs dici funt , longum fatpe fcedus Cachan-
jo no regeicerunt , fa-peque exato feedere magna bellageTere. Auares , quum
fedesfa'pe mutalent,nontam rege,qumab incontantia(vtmeafcrt opinio)
/umpfre nomen, & vetuftiiilmi Scythiaz fuere populi , magna cum Vnnis co-
enacione coniundi,& pro Vnnis habiti.Sedquum Vindeicos occupaIent,Ba
uari,vt pleriq; fentiunt,Bois & Auaribus appellati,nonnulli(vtmpr diflerui-
mus)Boioarios eos dixere.Quarc dchtutas ab Vnnis Pannonias , annos circ*
 ANT. NF I Nil RER. VNGA&
tertrecentos aliorura adftipulationc,haud facile reputarim.Neque tanram vh
rium duobus & triginta annis in aliena terra fibi comparaient, vt graulmum
Caroli bellum facile fuftinerent,nequefedes vacuas inuenire pontifient,nimia
vbertate Sc benignitate coeli non modo i finitimis, verumetiam remotiifmis
genribus expetitas. eque eorum inio antur Annales , exinanitas in reditu
reperiile fedes,quippe quas exparte Sarmatas,quos Polonos dicimus, tenuif-
fe teftantur , Suathemq; Polonum MarothifiIium,vt infra referetur,ad Danu-
bium inucnilc lac dominantem. Vnni igitur Se maiorum ho rtat , Se eorum
qui remanferant, Uteris memoriaq; perciti, reconditis ac afperis Scythiac fedi-
buSjiterum emigrare conftituunt , & cognatos fibi populos repetere plane de- *<*
cernunt .Emigrationis ftato die turmatini prodeuntJiberos, vxores, pcora, &
vniueras denique facltales abducunt. Superato Tanai , per Roxolanos, Sar-
matas,Amaxobios Se Taurofcythas iter faciunt.Per diuerfas gentes agmina du
cebantur , quum innmera mukimdo fimul iter facer non poflet , in irinerc
manus iniuri i s abftinebat^easque propulfare potius, quam prouocare videba-
tur.Sxpe dum aquaram 6c lignarum viri irent, ab incolis regionum aliquid in-
ferebatur incommodi , quod difllmulationc potius quam ferro , ne quo forte
bello retinerentur,vlcifcebantur .Tanto Pannoniarum defiderio trahebantur
vtlegitimamcurandisfxpccorporibus quictem denegaren!. IaminBafterna-
rum Sc Chumorum gentem fane peruenerant , Sc in Beos Sc Albanos lat dit-
fundebmr.quum longo innere defatigati de quiete cogitaban!. Multi Siculos,
qui extremam D acia: partem cum Atila oecuparant , Sc hueufque tenuerant,
quamTrflyluaniam nunc appellant,his in Roxolanos vfque,audito cognato-
rum aduentu,& Amaxobios, quos nunc Ruthenos Rofisve die Q t , oecurrif-
fe referunt. Quum fub Amadocis &c Peucinis mont bus, longo itinere defati
gati fubftitiilnt , Sc de incolendis hislocis forte decerneret , tanta montibus
aquilarum multitudo defluxit, vt non lolm equos Sc pcora extera vnguibus
roftrisq; peterent, verumetiam epulas menfis eriperent. Quo quidem augu
rio ftatiua mouere perluan" (tres in luperandis montibus mentes fne ctriue-
rant) di uinacjj numina fequuti,in Tranllyluaniam , in Vngarisc finibus pofitam Jo
penetranmt. Quod quamuis Baiternx,Peucim, Albi, Chumani inique
tuliTentjVngarorum tarnen impetum coercer ncquiuerunt.Quuminhac ex-
tremaDacix parte conftitTent,nonpreteribateosauiuregnarecuperare non
pone, eque recuperata femare , ni more maiorum cnela vi armisq; agerenr,
finitimorum impetus afiduo bello coercerent.Quare omneis militiac compo
tes in feptem caftra diuifere,feptem quoque propofuere duces , addidere prx*
fectos legionum , centuriones Sc decanos , vt rite omnia gererentur.Exercitus
quifque ex triginta milibus hominum,& o&ingentis quinquagintaieptem pla
ne conftabat. Nam in hac fecunda Vnnorum emigratione , ex centum Sc oo
tribubus ducenta Sc fedeeim homin milia,fortc edutb funt,vt liberos & vito 4
res cum fortunis ratos haberent. Septem caftra pro exerciraum numero dilu
a, vallo fofla akiflma muniu ere. Quin Sc regio illa, in hodiernu vfque diem
Septem caftra nominaneur. Septem duces, non folmpro Ce quifque caftra di-
ligentiffim euftodiebant,verumetiam certatim fines, reieebs finitimis,ampli-
are nitebantur. Sed Arpadus Almi filius, ne minus quidem viribus &diuitiis,
quam nobilitate , exteris prxpollere videbatur. Matrem Almi , quum grauida
eflet , aquilam per fomnium in gremio , reclinatocapite iacentem, vidifie mc-
morant , Se mox ex vtero eius fluuium erupifle , eumqj quo longius per aliena
loca flueret,eo maiora fibi augmenta fcule. Ne mulier quidem eft fe Sc fo-
fflno fru ftrata, quando ex hac,gloriofa reg multitudo , in aliena terra defluxit. S
Quarc Almus hinc ediras, ab almo,quem Vnni fomnum dieunt , nomen acce-
pit,cuius longi Ulm am profapiam referunt. Almus enim ex Elendo , E lend us
ex Vegeco,Vegccus ex E do , E dus ex h aba, Chabas ex Atila. Ada ex Bende-
cueo, Bendecucus ex Turda , Trda ex Stemene, Stemenes ex Etheo,E theus
ex . Opus ex Cadica,Cadica ex Bercndo,Berendus Sulthano, Sulthanus
ex Bul
 DECADIS I. LBER X.
ex BuIchOjBulchus exBalugo. Balgus ex Zambure,Zambur exLechele,Le-
chel ex Leuenta, Leuentas ex Chulcha , Chulchas ex Ompude. Ompudes ex
Mifce, Mifces ex Mica, Micas ex Bezture, Beztur ex Ruido, Ruldus ex Caa
do. Canadus ex Bucene , Bucenes ex Bondofardo , Bondofardus ex Sarcante,
Sarcans cxOdimare,OthmarexRadare. RadarexBelerei Bler ex Cheare,
Chear ex Cene,Cenes ex Cheledo, Cheledus ex Dama. Damas ex Bora Bo
ras ex Hunore,Hunor exNembrotho,Nembrothus ex Chufe,Chus ex Cham,
Cham ex Iapheth , Iapheth denique ex Noe natus eft. Praeterea Almus Arpa-
dumgenuit,ex quoZolthan. Et ex ZolthanToxus ortuseft. Genealoga hanc
io vndc feriptores Annalium Vngaricorum expifeati fuerint , niii aut commenta
ediderint, aut maioribus per ctates ad pofteriorum cognitionem iftaperue-
nerint, nondum compertum habeo. Et illud admodum mirari videur, quum
propriis fti fcnptoribus caruerint,quibfnam monumetis in Noe genus (quod
eque Graeci,neque Latini ver fatitarunt) referre poffint. Prifcarum fortaf-
fe more gentium, parentes iftaliberis per fuccedentia fcula tradidere, quem-
admodum de Longobardis fupr retulimus.Sed v.t ad hiftoriamrcdeamus,Al
mus vir Vngarorum fane clariffimus , Pannoniam, vehiti promilfionis terram,
intrare non potuit, inTranflyluaniananque exfus eft. Quare aliquandiu Vn-
gari,anrequam Pannonias penetrarent, hc inter munita, quae diximus, caftra,
10 vn Cum pecoribus ac liberis quieuere, dum ne ingrata quidem ibi ocia trahe^
rent,Pannoniaru vbertas, & Danubij ad aures fama peruenerat. Ad exploran-
dam igiturregionem tot votisoptatam,habita condone, Cuiidum Chundi fi-
lium, ingenio viribus iuxtpollentem,mittendumefledecernunt. Cuidus
milTus cum paucis comitibus,Carpathias in primis alpes fuperat^deinde quum
in paciantes Dacia: campos defcendifet,traie&oTibifco,per Metanaftas iter
faciens,adDanubiumvfque peruenit. Profuiiflmam regioriem,vbcrtatemfo-
li, Danubij parentis commoda, cliqj clementiam admiratur,neque temer
maiores in Pannoniis ac Dacia conftitiife confpicatur. Suthem Sarmatam, &
Mrothi flium,in Pannonialatregnantem adit,caufam duntus & mandata
jo fingillatim exponit. Quum peregrina gente nouas fedes poftulari accepiflet,
ne mediocri quidem laetitia Suathes aficitur,legatum hilari animo excipit.Ra-
tus ml fibi commodius acciderepotuifle,qumregionemferaciflimam exhau-
ftamque incolis ab Vngaris,quam rufticam gentem eife opinabatur, inftantiffi
me poftulari. Quare fe peregrinam multicudinemlubenti animo recipit exce-
j*trum,agrisqj acfalutaribusetiamfedibus ampliifimdonaturum,deiiidele~
gutum lionoriic dortatum dimiit. Cuidus voti Compos,nigri foli gleba,item
herbas, &: aqua Danubij lagenam,ad indicanda regionis commoda, in feptena
caftra rctulit.Arpadusinfpedaterra,herbis&:aqua,aduocataconcione,omnia
fententiaeuenifle profatur: extelluris&herbarumirtdicio,regioiiis clemen-
40 tiam S vbertatem aufpicatur. Mox cornu aquam irtfudit,altque voce , Mars
pater (inquit)tuqj parens Hercules, quorum aufpicis, morum exemplo, air
mas tam procul Pannonias petiuimus,perpetuas has nobis fedes ccedite. Ve-
ftram hic gentem ftite, erroribus noftris fnem imponite, Danubiumque pa-
trem nobis perpetuo conciliate. Ita denique veftris numinibus nobis femper
adenine ab infeftis finitimis obruamur.Immo quado veftris aufpiciis ducuiqj
militamus,eas prftate vires,vt deorum & hominum propugnatores vbiq; gen
tium praidicemur. Ha:c pra:fatus,Marti ac Herculi progenitori Iftriana quam
ex more libauit.Multasque victimas patriis diis,per fingida caftra mtStri edi
xitjter ab omnibus fliciter acclamatum. Poft quatuor dies frequens coriuen-
fd tus in Vngaros habemr.vbi omnium cofenfu plane decernitur, eundem virum
ad Su'athem remittendum,qui vt Pannoniae principe terra,herbam &: aquam
impetfet , Vngarorum nomine, candidm equum ephippi freriq; ureo cul-
mffl ei dono det,in grati femper obfequij fpeciem. Legatus quum ad Suathem
fediiflet, equumque dono dediflet, rem vfqueadeo gratam illi fecifle vifus eft,
1i&tx amplitudinem pro arbitram fuo impetrante QuumadfosrediiTet;
 134 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
rite omnia rctulit, rege callid impetrata,& nimia quad am animi(ne dono fu*
perarent) liberalitate conccfla. Hi tunc audaciamconcipiunt, Arpadus cu cac-
tens ducibus inuadendas efle Pannonias cenfet, veluti hereditario iure recu-
perandas. Refe&is corporibus,arma parant, ad prftitutum diem ftatiua rao-
uent.Quum montes Carpathios tranfcediifent, Danubioqj appropinquaifent,
legatum ad Suathem tertio mittendum cenfent,qui feptem ducum nomine ii-
gnificaretjVt terra, qua equo vendiderat,extemplo decedcret. Quado Vngari,
Pannoniam tellurem equo, herbam freno, &ephippio aquamercati, & is haec
tria,immodicacupiditateabalienarat. Adha:cillefubridens,equumligneacla
uacollidendumciferefert,frenuminprata,ephippiuminDanubijfluentapro-
iieiendum. Contra Vngarorum nuncius , Quid ( inquit ) illis hinc mali facis,
quippe ii equum ceder iuTeris,noftris canibus efcam obieCtabis.Sifrenumin
prata deieceris aureum,aliquem noftris pabulatum forte proficifcentem, in-
fperata inuentioneditabis: ii autemin fluenta ftramentumdemiferis , pifcato-
res forte beabismihil igitur ex hac re lucri facis.Proinde ii folum,herbam & a-
quam mercad funt Vngari,omnia coemiTe vidtur. Suathes his auditis, intn-
ftitiam repente conuerfus,deletumhabet,tumultuarias quoque copias prae ti
mor nimio compart, auxilia vndique cogit. Comparato exercitu, trans Da-
nubium caftra locat,haud procul ab Vngaris,prodit in hoftium quandoq; con
pectum,&perleuis armaturae milites pugnam aliquam aufpicatur. Concepta 2.
tandem audacia , cum Vngaris, infeftis ignis plane congreditur. Facto ftatim
afperrimae gentis agminc, inclinata acic terga vertit. Dum ad Danubium cum
fuis paffim fugientibus {eCc recipit,inftantibus hoftibus,dumpra:properafeiti-
natione amnem retro natare cptendit, cum maxima Sarmatum manu fane de-
mergitur. Cateri in vlteriorcDanubij ripa cx funt, perquam ab his pauci ca-
pti. Vtpacatioremregionemhaberent.his tantm ignouifle placitum eft,quos
linguae commercia conciliarunt. Nam multi Vnm , qui poft Atilam in Panno-
nia rcmanfere,Suathis caftra fequutifuerant,nefcientes cosibiefe cognatos.
Quum Scytharummos eiTet,vt quamuis plures in expeditione duces eent,v-
nus tarnen potifllmus haberetur , qui in ducendo exercitu praecedebat, contra 30
in reducendo fubfequebatur: Arpadus inter cancros principat obtinuit, pro-
fligatis incolis , traietto Danubio, in monte, cui Noe nomen eft, caftra pofuit,
haud procul ab Alba. Quam diuus Stephanus,Vngarorum rex Hercle fanctiili-
mus , C Arpadi genere natus , haud immemor fuac gentis , qua; ex aufpicato in
hoc loco confederat,a;dificauit. Sed neququam ab re fortafle fuerit,ii ducum,
rite nomina profequemur, vnde nobilifirhE plerseq; Vngarorum famili pro
curer* manarunt. Zobolchus dux alter di&us eft,vnde Chiaciorum gensmagnade-
' fluxit. Hie in Pannonix agro confedit,vbi Chiacuar fuit oppidum Chads ae-
dificatum.Varenim lingua Vngarica,oppidumfignificat. IdpriusZobolchum
didum , Zobolcho conditore nomen accepit , deinde Chacuarum appella- 4-Q
tum,quoddeinde Andre,Bele,&Leuent temporibus,communi omnium Vn
garorum confenfu deletum eiL Giula tertius dittus eft, vnde Giulam Ladiflai
filium nominatum fuiife ferunt. Hie in Tranyluania,quum venatum profici-
fceretur,fyluasque difcurreret, Albam vetuftiftmam vrbem , multa Romano-
rum monumenta referentem , fuccrefcentibus vndiq; vepribus & arbuftis oc-
cupatam inuenit. Antiquitatem venetatus,adempto iitu inftaurare cpit, qua
-*1 '"'"* nunc Albam f Iulam appellant, non tarn Iulio, qum Giula Vnnorum ducc
*el?d, "' nominatam. Sarolthahuic erat filia, praeftantifpecie,proceraq5 ftatura, mul-
tis faepe principibus poftulata,qua Geyfa dux,B eliudi coiilio & ope,qui Chiu-
lanumagrumlatpoflederat, vxorem duxit. Chulas enim filiam Belindo de-
fponfauit,vt aduerfus Cheam fratr arma moueret. Quod quum feciflet,foceri
iuflu,poft eius obitum,legatum iibi Chulanum agrum vdicauit. Hinc tertius
Giula defluxit,qui quum Vngaris infenfus eflet, diui Stephani viribus adactusr,
in Pannonias emigrauit. Quartum ducem Chundum dixerunt , cui duo fue
re filij, Cuiidus & Cupan, qui quum prope Nyrin amnem caftra fixiflent,
ad ortho-
 DEC AD IS I. LBER IX. i3y
d orthodxam vbi fidem perucnerc , nobile cnobium erexerunt. Quintus
Lchel vocatus eft,qui eie&is Bulgaris,Myfiam occupauit,qui cum Boemis lin
guae commercio plane coiun&i funt,ibiqi diutius habitarle fertur. Hinc Zuar- %?*
dorum familia promanauit. Sextus dux Verbulchus,ad laca Pannoniae, queni
Balatonem nunc appellant , cailra locauk. Vrfus ver feptimus , in Seio agro
conftitit. Caetera ver Vngarorum genera.pro arbitratu fuo,fibi fedes vltra ci
naque Danubium inuenere. Et ab initio Dacix vfque adlllyricum,&: Nori-
cis be. Germanis vfque in Getas, extremosq; Myfios efrufi,patentiilimas ( quas
diximus ) regiones inundarunt. Praeter duAm familias , innmeras quoquc a-
lo liaefuerunt,pari nobilitate cenantes. Polqua Vngari generatim per vicos op-
pidaqj diuiii funt,ad fubigendas in primis prouincialiumhoftium reliquias i-
te conuertunc , nee prius arma deponunt , quam Pannonias pacatas efficiunt.
CumVnms &C Auaribus,qui prius venerant,fefe coniungunt,vnam rempubli-
camftatuunt. Subiifdemiignis,pro cognationis iure commi!itt,finitimorum
iniuriascommuni fortuna propulfant , & propagare Scytharum imperium o-
mniao decernunt. Compoita igitur repblica , &c fedibus tributim a Septem- -
uirisiam diftributis,ad propugnandam in primis Vngariam,Martialis luaicria-
ream, ingenium intendunt. Exeo dcinde tempore magna prouinciarum facta
confuio,qibus promutatione rerum, coercer & amplificare trminos fa:pe
to contingit.Quare Vngaria,vtranque Pannoniam,Danubij ripas neququam o-
Jim cxcedentem,item Iazyges, Metanaftas ac Daciam, hac Scytharum rcdun-
dantialat complecbtur. Ineptiffimos Vngarorum annales hc deteftari licet,
quippe qui bella multa memoratu digna, qua: cum Germanis &: Gallisgefta
iunt , prophana quadam obliuione pra:termifere. Nos autem banc temporum
iaclruram ex Leoprando,catterisqj fcriptoribus, quantum in nobis fitum eit,re-
iarcire conabimur. Dum occupatis vhiuerfis fere Pannoniis , Vngari in nouis
fedibusfe componunt,regionem pacant, irruentimqj finitimorumimpetum,
tanquam abhoilibusvndique circumuenti, coercer nituntur. Carolus,ex co
gnomento Magnus appellatus,non modo rex Francorum.fed Romanus Impe
lo rator deinde creatus,grauiifimum in Italia bellum, Romani ptificis gratia, ad-
uerfus Longobardos ea tempeftatc gcrebat.Nam quamuis femper varus expe-
ditionibus diftraheretur.omnes tarnen mira profperitate tranfegit.Non folum
inauditam animi magnitudinem,fummamque fapientiam in diuo Imperatorc
recognofcere licebat , fed religionem diuina & humana lili patrocinia fugge-
rentem, cum inefFabili fanditate coniundam, in tanto principe quifq; poterac
intueri. Aduerfus Vanfredum Aquitani ducem,qui regia fide defcccrat,ad-
hiicadolefcens Pipino patrcmilTus,Barbonium Clarumq; mnteme multa
oppidaexpugnauit. Fliciter ita pugnauit, vt Aquitaniam, in qua pater a:ftati-
bu5odobelligerarat,Francorumditioniilipendiariamfecent. Mortuo Car-
40 lomanno fratre,quum Bertha eiusvxor,pra:nimia,qua in Hildegardam Caro- ;
li coniugem ferebatur, inuidia, Andoarij confilio, vn cum Jiberis ad Defide-
rium in Italia plane profugeret,vt Longobardorum viribus,ab Adriano pont
fice mximo , filij fui reges GaUix approbarentur, maximum, inter Francos &c
Longobardos diu concepta imultas, bellum excitauit. Defiderius pontificem
racus,inGalloruminuidiam,nuquamCarlomanni filios reges approbaturum,
belli ncceUtate eum adigendum elfe decernit. Quarc coa&o exercitu in Ra-
uermatcscaftramouit,Fauentiam,Ferrariam,Comadum vi cepit. Pontifici
ablata repetenti,legatis fxpe refpondit , fe de pace nihil,nifi cum pontfice pr-
feme acmrum. Archiepifcopus,tresq; tribuni Rauennam pro viribus tueban-
jo rur/ub/dium quoddie pontifice poftulabt. Interea mont Feretrum,Vrbi-
Seno^alliam,EugubiumLongobardiccpere.Quin per varia loca lat dif-
cummt, Vmbriampalfimpopulantur,& Spoletum vfque perueniunt.Legatos
vonticios iterim re infecta dimittunt , vrbis Roma: oblidionem interminan-
ur AdriaJnus vrbem muir non dfinit, mox treisad Delderium epifeo-
90S mittity qui Defiderio , i Romanorum fines holtili manuingrediatur, fuh
* rn
m ii
 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
anathemate ignem &aquam interdicant. Quod vbi fadufn eft , pudore quo-
dam rex confufus,Ticinum fe reccpit. Ad qu mox Caroli Legati venere hor-
tantes,vt oppida,quae pontifici rapuerat,vltro redderet, fed re infe&a ad Carp-
lum rediere. Suecenfus iraadmodum Imperator, magnis viribus inltaliacon-r
tendit. Deiderius coatis vndique auxiliis, Francos aditu prohibere cpnatur,
Partem copiarum Carolus , permntem louis iter facer iubet , ipfe per mpn-
temCinifium ingredi ftatuit.Hoftis Italiam Francis adiri nunquam poiTefpe
rabat,partim propter ea prxfidia,guas aditibus fingulis impofuerat,partim pro
pter auia loca,&: hoftibus fere4 inacceifibilia, quae quidem duo Deiiderium fa7
ne fruftrata funt. At vbi Carolum cum magnis exercitibus Italiam penetrae i$
cognouit,dimiifis auxiliis,fe Ticini comuniuit. Adalgifiumfilium,&Bertham
Curlomanni vxorcm cumliberis Veronam mifit. Carolus quum inTranfpa-r
danam regionem defcendhTet, Defiderij caufaTicinummoxobfidet,vniuer-
'fumqs'agrum populatur.Quod vbi Spoletani & Reatini cognoucre, cxtemplp
diuo Petro,pontificia:qi ditioni (c(c dedunt, in Petrique bafilica barbamcapil-
losqi deponunt. Hildebrandum Longobardorum nobiliifimu , Adrianus Spo-
lccanum ducem declarauit, cuius poteftas Furconenfes nunc AquilanoSjVal-
uenfes, Pinnenfes,Marfos,Picentinos,Reatinos, Interamnenfesqj complecb-
batur. Omnibus quoq; Longobardis Romamtranfmigrare volentibus x vicus
in Vaticano pontificis au&oritatc datus.Parem quoque pontifici ea tempefta- to,
tc deditionem fecere, ex Picentibus Firmiani, Auximates, Anconitanij qui in.
Petri bafilica,barba crinibusque detonfis,fidelis obfequij iuramento^vt: Spole
tani fecerant,adaH funt.Carolus Bernardum patruelem,cummagnaparte ep-
piarum,in Ticini obfidione dimifit.Ipfe cum vxore acliberis,quos Galliis e-
uocarat,Veronam proficifcitur,vrbem fine cun&atione in poteftatem fuam re-
degit. Quando Bertha cumliberis Carolo latim fe dedidere, AdclgifiuS Dcfir
derij filius, ad Conftantinum Imperatoremaufugit. Omnes Tranipadanae vr-.
bes,fada fpte deditione,in Caroli ditionem peruenere. Quumad Pafchaz fp-
lennia, Romam cum vxore liberisque veniflet, pontificis pedes perfeuerenter
deofculatus, cum vniuerfo collegio facerdotum, bailicas &c cunda tern- jo,
pla luitrauit,perpetuum cum Romana eccleia fdus icit. Donationen! Pipi-
no ptre faftam vitro confirmauit,in qua Liguria cum Corfica infula contine-
tur. Surrianumadiccit., montemqj Berthecum , quaelocainter LtiCam & Parr
mam fita funt,item Parm & Regium,Mantuam & ittontem SiliCis, ac vniuer-
fum deniq; Raunatem Hexarchatum,prajtere Venetiam & Iftriam,quae Fo-
roiulienfis ducatus erat,poft Spoletanum Beneuehtanum^j ducatum adiunxit.
Ticinum reuerfus, Deiiderium in deditionem accepit,eumqj Leodium relega
uit. Papiae ac Mediolano Francos prsefecit, qui Lgobardos ad Alpes vfq; dif-
fufos bene regerent,pacatosqj feruarent. Necnon& Beneuentanis, Foroiulia-
nisq; Longobardis,e Francorum gente viros pra:pofuit. Bcrtham eu libris (c-:. 4
cum in Gallias reduxit.Feftinauit eius reditu Saxonum dira rebelIio,quos fpe
tlomitos,vix annis tribus &: triginta ad imperium,& orthodoXam fid rediger
potuit. Item ad Lippiam amnem Hercsburgiumerexit, quidnoui moliri
pofTent,validiflimum praefidium impofuit. Interea Saraceni,qui Aquitaniae fi
nes incolebant,vt fuo rege deficefent, auxilium Carolo polulabaht. Quod
vbi is acccpitjhabito ingenti delectu, cummaximis aduerfus Hifpaniamcopiis
contendit,obfedit continuo Pampilonem vrbem amplifimam, eamq; diupb-
feram,& tandem vi captamfunditus euertit. Dehinc" fuperatis Pyrerweis ftwn-
tibuSjpcruenit Cxfaraugutam,qorum ingreTu ita trim regum, qui Sarace-
nis prxerant, animi funt confterriati, vt fuis viribus plane difnii, Carolum mu- Je
neribus exorandum efle cenfuerint. Ibualas, Denifes &: Alarius, Saracenorurn.
tune reges erant. Bellum hac conditione diremptum, vt Hifpania citerior 6
Vafconia Carolo dimitteretur^pfi in vltcriore Hifpania imperarent. Ecce it- .
rum rebellant Saxones , gens bello afpera , & diuino cltu nimis aliena, qod
belIum,decenio quidem, & vario euentu geftm. Perdomici tano! funtSaxq^-
nes. Ei
 DECADIS I. LIBER IX. i}7
ns. Et Britones , qui Gallia; oram accolebant, in Caroli ditionem conceflere.
MagUius dux Beneuentanus, dum Campania; vrbesCoftantmopolitanofub-
itas imperatori , & deinde Pontifia, iibi vendicare ftudet, Caroli iuiTu ab in-
cpto deftitit.Qui quum paulo ppft Salcrnidiem nouiffimumobiiiTet,moxfi-
Ujcum finitimis Grzcis bellum meunt. Nam adhuc Conftantinus imperator
&Leo,qucunque Neapoli & Siponto,quamnuncManfredoniam dicimus,
inter Superum Inferumq; mare continebantur,fub ditione fua vncum Sicilia
retinebant, quin & Neapolis adhuc Gratcis fidem inuiolatam plane feruabat.
quoque tempeftate Conftantinus,quamuis paulo ante paratam in cos ma
io gnamclaflcm pernaufragiumamiferat,in Blgaros tarnen bellum redintegrat,
qui occupatas Danubij ripas in inferiore Mylia obftinatius inuitis imperato-
ribus retinebant. Bulgaripoftulatapace, quam ob imperatoris morbum facile
imetraruntjdeftinatum bellum dirimunt. Sed intelle&aConftantini feritate,
animiq; malicia, qui non humanitatis gratia, fedmorbineceflitatepacemdede
rar,bel/um inftaurant. Conftantinus a:gritudine lenta nondumgrauatus , cum
maltis cohortibus,& ingenti equitatu, Blgaros per Thraciam temer vagan
tes adoritur, incautos magna ftrage profligat. CxCis fugatisq; Barbaris , trium-
phans Conftantinopolim ingreditur. Diro deinde elephatia: morbo increbre-
fcentecorreptus obiit,eumquidemfortitus interitum,qui facinoribus fuis non
20 fuitindignus. Huic Leo quartus hereditario iure fuccefit, legataq, natura^ iu
re ptre vitia,f per vitam licuiTet, longe fpeefatiora reddidilfet. Ad coercen-
das Saracenor ineurliones in Syriam profecbis, turpiflm rediit. Sacram co-
ronam in fanebe Sophia? facrario reconditam, publice ferre , lapillorum amore
non erubuit. Dum apnd Carolum , & Conftantinumquintum ac fextumhatc
ita geruntur, Vngariregnum non modo pacauerant, fed cum finitimis plerifq;
bella neququam contemnenda gerebt.Multos iure focietatis init*e,iibi con-
ciliare,nonnullos caedibus & rapinis laceflere, potentioribus pacem quando-
que mercari,per fociorum amicos iter facere,latius longiusqj populari, omnes
vicinos pro viribus exterrere , hos vi officio illos, ne circumftantium populo-
y> rum bello obruerentur,affidu remorari,omnia demum agere,vt occupatas vi
fedes,vi quoque retinerent.Sed nil eis inaufpicatius aeeidere potuit,quam Ca
roli Magni temporibus,qui cum glorioiiimo quoque,vetuftate coferri pote-
rat, fui regni aufpicia captale. quanto facilis & fundare imperium,& fun-
datum propagare potuiflent,fi in ea temporanon ineidiffent. Arduum nanque
erat,acperqum dificile,tuncaliquod regnum fndaripoT,quum is cuidiui-
nicus erat ampia data poteftas , latiffim dominabatur. Circa Vngarici regni
principia,praeter ea quae de Chacanno Vnnorumrege diximus ,grauiffimu in
ter Vngaros & Francos bellum exoritur , quod fenfm &gradatim Bauans
irapfit initium. Nam Saxonibus Britonibusqs domitis,cumexercitu Carolus
4 Italiam repetit. QuumBeneuentanumducem euni Adriano pontfice, ne fatis
quidem bene fe gerere intellexiflet, reuifa Roma,Capuam contendit,pofitisqj
caftriSjB eneuentanis bellum interminatur, nii quam prinimdeditionemfa-
cerent. Qupd quum Aragifius dux accephTet , Imperatoris faeitiam reformi-
dans,Rimoldum Sc Grimoldum gnatos,obidum loco obuiammittit.Conccf-
ia. Carolus venia,acceptisq5 obfidibus,& pacata Italia,in Gallias reuertitur.Ba-
uaricum deinde fufeitatur bellum,quod veluti repente ortum eft, ita cleri ex-
peditionc confe&um. Id enim ex Taifilonis Bauarorum ducis infolentia fimul
& focordia ortumeft, quippe qui dum ftult credit vxori,temere quoq; domi-
natum amifit. HuicDefiderij Longobardorum olim regis filia, vxor erat, qua:
fo vfq; adeo die noftuq; viru vexafle fertur,donec eum impulit,vt ablmperatore
deecret, vt patris exilium per maritum hoc bello vlcifceretur. Quo'deo faci-
lius eri pofl iperauit,fi gentem Vngaricam bello acerrimam,Bauarisq5 finiti-
mam in ocietat afeifeeret. Sed quum facile fit vxorio imponere viro, ad Vn-
rorum duces, legatos Taffilo repente mittit , quibus eos hortatur, &orat, vt
pro vcriuique partis commodo focietatem fecum tranfigant. Admonens Ba-
r m j
 13 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
uaros & Vngaros,inter duos imperatores,fxuiflimosque tyrannos efle pfitoij
eosq; nihil impenfms curare, quam fub eorum impcrium gentem vtranquere-
digcrc. Idipfum Bulgaris, Conftantinopolitano tyranno proximis, acadiTe*
qui quotidiano bello vexantur.Saxoncs, Britones & Vafcones, Aquitanosque
Carolo finitimos,idefle perpeflos.Pipinifilium,totius orbis imperium anhela
re. Vtriufque partis efle , propriam libertatem falutemq; tueri , & Vngarorum
qum maxime , qui alienas nuperrim fedes vfurparunt. Proinde eos orare,vt
cum Bauaris vn'a perpetuumfdus ineat, apudquos optimam Temper viciniae
focietatem inuencre. Alios iniuriis &incurfionibus ScythasafFecifle, Bauaros
peregrina; profugq-, gentis commiferatione dudos Temper cum Vngaris ami-
ce vixiflc.Quin & aliquodcognationis vincullibi cum eis interceflifle.quan-
do Bauari, ab Auaribus Vnnorum cognatis,vnde Vngari orti funt, progenito
res uos habuifle ingenue profitentur. Quum hoc legati rite narraflent,vniuer-
(x gentis conuentus habetur , vbi principes fer omnes haec vn cenfebant.Fi-
nitimorum focietatem & amicitiam , non folm non eTe contemnendam, fed
quum in alieno folo peregrini nt,vltr appetendam, &: prcipu Bauarorum,
-quibus cum femper amice quieteqjvixerunt.Qujn&aliorumquoque venan-
das eile focietates,vt alienas fedes, quas armis oceuparint , officio potius, quam
iniuriis & bello retineant. Fadum eft igitur decretum,vt cum Bauaris fideliffi-
mum perpetuumque fdus ineatur, quod in fequenti die rite eft cum Bauaris io
initum.Dimilli honorific oratores,idum foedus referut, quodvtrifquc haud-
quaquam fliciter euenit. BaUaii poft hace , non modo Caroli imperata detre-
dant,fed bello regem prouocare nituntur.Intelleda horum temeritate, Caro-
lusamplifimumdeledumhabet,auxiliavndiquecorrogat.Ipfcrciindignitate
commotus,cum maxima parte eqitatus,ac duabuslegionibus,ad Lechuma-
mnem properat, qu'i ab Alemannis Bauaros dirimit. Inrfpa fluminis caftra lo
cate dum caetera hic praeftolaour auxilia, TaTilonis ducis animum per legatos
ftatuit experiri. Quj vbi ducem inconfultum adiere ,amicisqj verbis defedio-
nem eius & inconilanti corripuere,in refipifeentiarn reuocauere homine. At
ille facti pnitentiadudus,quumneq; libi,neq; gentifua: bene confuluifle rer 30
putaretjiiquainCarolum pertinacia vterctur,mutato repente confilio,fupplex
CcCe Imperatori dedidit, fe oblides quicunq; iuberentur,vitro daturum , &: im
perata faduru pollicetur. Theodon inter canteros oblides, filius datus cft,quin
&: iureiurando perpetui obfequiiconfirmata fides. Quare bello, quodmaxim
Herclc futurum videbatur,hic datus eft exitus. TaflloadCarolumeuocatus,
quum nulla miflionc donaretur , Bauaria amplius vti non potuit,cui fuos dein-
<le comits Imperator ipfe prxfecit. Aliialio modoidgeftum efle referunt.
Carolumauint,mtercedente Adriano pontfice, cum Taflilone principio pa-
cem fecifle ', eiusque feruandi gratia , obiides promiiiffc,fed ab eo acceritum,
neq; acceder, ncq; promiflos ex compacto obiides dare voluifle. Quare Ca- 4c
. rolti m mximo cum exercitu venifle Auguftam, primaria Vindelicoru vrbem,
diuifo in partes treisexercitu.Eum cum vna parte copiarujin loco cuiLothfre-
do nomen eft,locafle caftra: alteram partem,qu ex uftrianis,Turingis Saxo-
Boizjomum mbusq; cftabat,ad Saringam Danubio adiacente confedifle. Pipinumfilium,
hedte. cum Italicis copiis,ad Tridentum & Banzanum f confedile. Aft vbi Talilo fe
ab iniminentibus tribus vndique exercitibus circumuentum confpicatur , de^-
ditionem,ne maiora mala fubifet, continuo fccit.Datis cum Teodone filio ob-
idibus,Carolum adiit, quo aliquadiu remoratus , defperata tyrannide,quum.
fe apud Francos ludibrio intelligerethaberi,monafticam cum filio religionem
fpontfubiuit. Eaquoquetempeftate,quumConftantinusfextus,Carolum Ba
uarico bello implicitum intelligeret,omnes quos adhuc in Italia fub ditione fu
Graxos rctinebat,Spoletani\Beneuentanique ducatus fines, hoftili manu inua
dere iubet: rapias quoq; pecorum hominumq) iuxt ageire,ferro ac incendio
cunda vaftare.Qui dum imperata faciunt,ab Aterno amnc,quem nunc Pifca-
riam dicimus , ad- Beneuentum vfque omnia populantur. Verum quum bis
Hilde-
 A D I S t L I R I & 9
Hildebrandus Spoletanus , Grimoaldusque Beneuentanus dux , tumultuario
moxexcrcituoccurriflent,tli Grteos ftrage atfeccrunt, vt longo pft tempo
re vitro quieuerint.Quum res Carolibcne fuccedcrent,fecundum Bauaricum
tumultum, bellum Sclauis indicium, quos Galh Viulzos , ipil vero fe Relata-
bos appcllt.ln qua quidem expeditione,magna Saxonibus auxilia , f ub veri
pritextu obfequij mifla funt. Caufa belli fuerat , quodObodritos Francorum
locios,calamitofis incurionibus infeftarant,neque minis, eque precibus,nc-
que Caroli denique imperio coercen poterant , quo minus eos armis kpe la-
cefl'ercnt.Sinus quidam ab Ocano in Orientem forte porrigitur,incompertie
ft quidem longiradinis,latitudinis vero longe diuerfa*,huncinnumeripopuli ac-
colum.Daui,Sueones,quosNortmannosvocamus,aliiverRuiios,fepten-
trionak latus , &: omnes eius nfulas pofident , auftrale vero , Sclaui & Aiftij
diuerfxquenationes, ex quibusvelpraxipuicrant Inicie tabi. Qinbus quidem
Sckuis Danubium accolcntibus,indidum tune Carolo bellum , vna tantm
a?ihreconietumel:,omnium vero maximum,prterSaxonicum. Huic bello
iuccclit Vngaricum, diutinum quidem & horribile , quod odo annos durafle
feruat.GensenimScythica,& Vnnorum praefertim, quifemperinpatriis alie-
nis$ fedibus long lateqj dominari confueuerant,iugi impaties, & bello indo-
mita,haudquaqu facile perdomari poterat.Quarc bellum quanto formidolo-
io fius,tanto animous atq; apparatis Carolo initum eft. Pannonic is expedi-
tionem,vtpote quaemaximi foret mometi,per fe fufeepit, carteras per Pipinum
filium,variosq; legatos in Vngaria geflit: &: antequ prouinciapacarctur, mul-
tum fanguinis vtrinque difmfum. Qiiot pralia in eo confera, quot & quantae
clades vrrinq; patrata:iint,exinanita adhuc Pannoniaplanc teftaiur. Quin&:
locus, vbi Cachan rex ibiregihabere folebat , nc minima quidem adhuc ve-
ftigia icruat. Hinc totaVngarorumnobilitas concidit,hinc vires omnes cx-
hauhr,&: exinanitumacranum,totpopulorumfpoliis, tot hoftium cxuuiis, tot
gentium rapinis ante refertum.Franci, qui quondam exiguis facultatibus fue-
rtjhinc ica ditati rediere,vt Gallias opibus late complcucrint, quod rerum vi-
30 ciffitudo facile pafla,quando quae alus eripuera,nt,amifcre Vngari.Tantum auri
argenti in eorumregiarcpertum, tam preciofa in praliis creptafpolia , vt ne
plus quidem praedarum Macednico bello , Paulum ^milium rctulifle pu-
tent.Sed tame gens Vngarica,tanta ftrage & rapinis afTeda, nullo vnquam bel
lo delcri,vel Pannoniiseiiciextirparque potuit. Quin&fuccifafrequentius,
ita tempetate noftra rcpullulanit,vt non modo parta tucri,fed ab Adritico ad
Sarmatic,c a Vindelicis adEuxinum vfq; mare,imperate diuo Matthia Cor-
uino,propagarit imperium.Vngari igitur,quumCarolum corrogatis toto Og
cidente auxiliis,in fe irruere cognouilent, pulillanimitatem ac llulticiam Taf-
illonis xgr tuluent,qud ipfis infciis, hofti pra: timor fe dedidillet , fortunas
40 & vxores cura libris , imbellemque omnem attatem in Danubii nfulas rede-
geie,casq; vallo caftellisq; , impoiitis vbiq; pra-ilds, muniuerc, nec vrbes ibi
erant,quibus ttius fefe tueripoflent. Quod vbifadum cft , coacto ingentiex-
ercitu,ad tutandos fuperioris Pannonix hnes , Francis obui oceurrere. Caro-
lus intelle&o Vngarorum apparatu, in Danubio apud Vindelicos claflem com
parat,cui multas cohortes cum commeatibus imponit,cxterasque copias cum
equitum turmis fe terra fubfequi iubet. Claflem fecundo arae dcmittit , non
modo Danubii alueum, fed ripas vtrafque,Francorum cxercitumlatius inun-
dafle cerner erat. Quum nihil inconfultis inexoratisqj numinibusrex agerer,
quum hoftium fines, caputq} Pannoniat fuperioris attigiflet,quando cum pro-
jo phana. gente , & Chriftiani nominis inimica,ibi res crat,folennia triduo facra
in frequentiiTima militum condone operatur. Piis precibus Iefum Chriftum
optimum maximum, & vnicumhumaniferuatorcm generis, omnes inuocare
ex edito i bet. Cunda, facns rite peradis , numina iibi a:quillma & propitia
Tcddit. Et diui pra: caetcns Martini numen cxorat,vtfibi fuisque Gallisapud
quos & viuere dignatus eft, & vita defundus quiefeere , ac pro mirabilibus
m iiij
 ANT. N F I N 1 1 R R. VNGAR.
meritis pientiffim coli,prterea Pannoniis vnde ortus eft,femper adeffe veut,
nve natale folum patiatur femper, bellorumefle aream, Barbararumq; genti-
umludibrium. Vel i quo peregrinam nationemfato ibi patiatur,quum tot po-
pulorum incurfionibus ac bellis fit exhaufta , ncolas , quicunque fuerint, ope
laboreque Gallorum,qui eius numini funt addicti,in orthodoxamfdem afleri
iubeat.Sacris rite peractis,captatisq} aufpiciis, in fequri die caftra pariter cum
clafle mouette hoftibus appropinquat. Qui vbi omnia hoftili manu late com
pleta profpert,defertis ftationibus5quas in fini bus difpofuerant, quum fe Gal
lis impares fore intelligerent,retro fe fuosq>. lintres mtra Rabam fluuiumrecipi
unt , apud veteres quondam Arabonem nominatum , Iauriumqj prxterfluen-
tern,qui fuperiorem ab inferiori Pannonia diuidebat.Quum Carolus eos terga
vertifle fenfiTet,cum expedito infequitur equitatu,palantes muks intercepit,
pagos & oppida deftituta fuccendit. Hi in oppoiitam partim infulam fe recipi-
untjVt liberoSjVxores & fortunas tueantur,partim ad Arabonem,vbi nunc lau
rinum eft,& munitis ibi caftris,fe tueri poe confident. Nam quum inter Ara
bonem & Danubium,ad confluenta caftra locaflent,. duobus fe laterib. vtro-
que amne tuebantur , ceteris partibus altiifima fofla valloq; fe muniuerant.
Irruentem Vngari hoftem, forti animo prftolantur. Carolus cum equitatu &
quinqu legionibus, Arabonem facto ponte traiicit,multi fine ponte fuperant,
vbi vado tranfiri poterat, latere claiTem per Danubium circunducit,mox pu-
gn figna dari iubet. Caftra Francis obducta,acerrim oppugnantur.nam pri
mo eminus pugnare hi,vallo,iaculis & fagittis prohibere Vngaros. Contra illi,
relis foflareiicere, pars matenamcongerere , vt foflam compleant , nonnulli
viribus earn fuperare, fub valloque inftantius & cominus dimicare. Complen-
das efle fofas rex exclamat,illi pro vallo &: portisaudacis obftare, claflem ri
pa; admotam repeliere obftiriatis.Sed quum certatim triremis quxq; ripa: ap
pellera niteretur , miferabilis inter Vngaros orta confufio , ui potiflimum oc-
currerent,nefciebant.In ripa res cominus agitur,&ita conferta quandoquepu
gnaconferitur,vt vix agendis gladiis locus eflet.Ca*des non paruavtrinq; com
mittitu^nonnulli timor mortis m profluentemfe proiiciunt, aliqui honeftis y>
humi inter confertos hoftes cadere cupiunt.Quumripavalidis Vngans pu
gnare liceret, clafle muks interfecere. Ab Arabone,prx alui akitudine , gra-
uius infeftari non poterat.Sed vbi Gallis fofla vndique completa eft,tam per-
niciofafub valle pugna conferitur,vtmukivtrinquecaderent.Pipinusdiimca
ftrorum portiSjfaclo agmine,grauiterinfultat,multisq5 caefis penetrare conten-
dit, nimio telorum ia&u , equo excuflus , ftipante veteranorum multitudine
adiuuatur,quodvbi profpexerchoftes,adaucbs animis, cum mortuum eue ra
ti caftris erumpere audebt.Sed quu prtoriana legio occurriflet, vallo quam
campo certare tutms eTecenfuerunt.Prxliumirivefperumvfque protra&um,
vallum in locis plerifque fraclum, caftra nifi obftinatiflim reftitilfent, eo pro- 4o
fe& die fuifent capta. Nam ex Vngaris plures , quam Gallis ceciderc, obruti
nariqehoftiumtelis efle videbantur. Carolus vtfuisparceret,quumeo die fa-
tis adum eflet,receptui canere iubet.Diremptapugna3curant vtrique corpora,
fed Vngari in ftatione quifque fu cibumeapiunt, quamnemini in tanto peri-
culo defererelicebat.Galli partim feflaquicte membra rccret,partim ne quid
ab hoftibus detrimentiinferatu^excubias vbique difponunt. At illi intempe-
ft nocte clam aduocata concione,inter fe quidpoftero die fit agendum,ex ne-
ceitate decernunt.Res Vngaricas ad extrema redactas non ignorant, quando
caftra tueri pofle diffidunt,& quo nam paci fe faluos reddant,ab hoftibus vn
dique circumuenti,haudquaquam facile profpiciunt.In hanc fententiam con- jo
ceflere omnes,vt faclain medio no&isfilentio eruptione,fugfalutem qurat,
fperantes fe locorum notifia facile euafuros. Hoftes eruptione turbatos , fibiqj
timentcs neququam confequuturos, prximos quofque montes fibi non de-
futuros,vbi propriam falutem propugnare poterunt.Quatuor hominum milia
hucufquc defiderata funt in caftris. quinto autem die in fuga mille & quingeti
cx,
 A D S I. LIB ER I X. 141
tUjiauciorum innmera multitudo,exGallis circiter tria millia-Quarc media
tiofte ) dato clm gho prodeunt , in difpoitas moxholiumexcubias crum*
Jrant, prius cuftodum maxima pars trucidatur, quam in calris Gallor tumul-
tus excitare tur. Quo vbi omnes experredi funt,primo perturban,ibiqj admo-
dum timere, mox in eos armacapere coeperunt, item credere ad caedempoti-
tius,quam ad fugm erupifle. lam illi pafluum circiter duo milia fugerant, an-
tequampervniuera GaUommcaftratumultusefrunderetur, praemifis impe*
dimentis, &; inftru&o vtrinque carrorum ordine iter faciunt. Galli adhuc eos
cadra tenere rati,fuperato vallo in tentoria penctrat,ex centone confeda mul
to taprarproperufeftinatione relicta diripiunt.Mox illucefcente die,illos difllmu
kafugaeuolae aufpicati, celericurfufubfequuntur,prius quam eos confe-
qmoffentjfinitimos Buda; montes oceupafle profpiciut. Quos vbi confedif-
fe videntj&: carror circumfeptu,pro vallo radices montium cmuniuiTe con*
fpicanrur,Iehtiore graduprogredi cpere:quo quumveniTen^mont plani
cie carorum circumdudu claudunt,fauccs montium carterosqj aditus,impo-
wpraridiis oblruut, inedia potius, quam armishoilemfuperarcctendunt.
Carolus dipoficis circum tationibus,itaacrieum obldione adurget,vtneque
hmcexre,neq; commeatus inferri queant,quoru inopia propediem laboratu-
rum eTefperabat.MoxclaTem vn cumterrclribus copas defeendere iuTam,
lo ripa Danubii collocat,ne quis exire poflit. Duo de tnginta dieb. holis fame
abfumptuse tuetur,tandemquum nemo pedi bus confiare poTet inedia,dedi-
tionem facit. Et earn quam Carolus conditionem obtulerat , accipere cogitui*
Vngarus. Qui in facrofandam Chrifti fidem vltro fe afererent, & vita,& cum
fortunis librtate donabantur.Qui in prophana Scythrum religioncperlitif-
fent,his adempta cum fortunis libertate,vitadutaxatpermuTa. Multi patria re-
ligione e cxuerunt,ne vedigales forent,& facultates amitterent, pauci diuina
charitate fuccen.Infequenti tandem die quo fefedederent, immenfus obli-
natorum numerus bonis exuitur , cum facilioribus clementer adum. Deindc
motis cailris ad Budam veter,quam Sicambria prius appcllabant, peruentum
30 eft,vbi ChabarexVngarorumredebat..Qui quu per legatos belluperqum
grauifimum gererct,nima opum exuberantia praepollens,quas ex multis rapi-
nis acholium ex uuiis plane congeflerat , reformidatis Gallorum viribus, &
Caroli fortuna cum fapientia fane ciunda, in munitifllma vrbe fe fueripofle
perauit.Sed longe aliter atque fperarat,resipfa obtigit.nam audita vnius excr-
citus deditione,confternato pentus animo , indiuerfa trahebatur. xhaulam
populo ciuitatem retiere dirfidebat , & aduerfus validifllmos boles Commo
de pugnare poTe deiperabat. Ecce vrbs Gallis circiter centum milibus obi-
detur,ob!detur etiam fuis, qui difimulanter hortantes oppidanos , miferum
fibi fpedaculum propotum habebant. At illi polulata deditione renitentes*
40 quamus pro vrbis amplitudine pauci xgr reilcrent , pollero tarnen die pu-
gnam expdiant. Carolus a Danubio nauibus ppugnat, cxtcraparte,inlru-
laacie circumuenit.MaximamVngarorumnianum,in primo congreflu,Gal-
licis agminib. anteponit, vtfuos prius oppidani, qum boles cazderc cogatun
Ciuium parsmagna,fuos ac boles arque tradare, multi longe crudelis,remif-
is contra plerique,& hoilem potius admittere,qum ciuili fe fanguine fda-
rc, itidem faditare dedititij. Tota die pari vtrinque fpe pugnatum , inclinante"
foie Gallis fortunafauit, qua: Carolum nunquamfer deferuit: nam dum Vn-
garorum obiedu protedi tutis fubnittur,admotis fcalis,mniaplcriq; con-
feendunt. Quod vbi ab imperatore vifum , per agmina Cunda difeurrens, ca
jo pram vrbem exclamat,firaulque dextra fuis oilendit.quare tantus vndiq; impe
tus ehto clainore fadus.vt reiedis extemplo ciuibus, vrbem inuadert. Quam
vbicapram iri vidre Vngari,qui fuperiore diefe dediderant,auguiiampervi-
cosacfor. miiericordiamexclamant,Caroli pictatemingeminant,fuo fangui-
niparcend e/e vociferantur. Supplices inter infelas acies fefe ingerunt,pro-
fuliscn /acbrymis vtrinque,vtarmadeponantr,exort. Demdemitis pugna
 142. ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
ricceptumj: intercedcntium voces melius xaudita.Quum pars vtraque feri-
iim ceflare occpiiTet,eo vehemehtis ad implorndam veniam,& mitem de-
ditiohem fuos horttr.Oppidani defperata publica propugnatione , arma de-
ponunt,& vita fe cum vxorib. & liberis donan fupplicant.Commiferatio mox
victorem ihcefit , & quamus Gallis plerique cecidiflent , fupplicum tarnen
precibs vltr ceflere. Munita vrbis loca fibi dari poftulant qua: mox tradita,
praediiscomplent, ad portas & fora, multaque compita ftationes ritdifpo-
nunt,ne detrimcntiqidab Vngaris patiatur. CarolusvrbmingreTus,regiam
fibi dea polulat. Renitente aliqantulum Chaba rege, arcem cum regia mu-
nitiImam,& antiquis tot holium exuuiis & rapinis lime competam,deditm
tandem accepit. iErarium argentoque rerertifimum fubinde fpoliat,re-
gem in vincula conie&um , & concia fibi morte peremptum honorific fepe-
liuit.Quicquidauri, argenti , Scythicxqj prxdx , totannos vndique congna:,
Sicambria: inUentuftieftjVna die Franco ereptum eft,priuata: opes multibus
pro dignitate diftributae. Matroharum feruata pudicitia , nulla vis cuiquam il-
lata, populus vita donatus , S ftipendiarius eflectus. Pannonia opulentiflim
popli Romani prouincia, ab extera gente vfurpata , ad Romanm principem
redacta; Pacis poft diebs,adocataconcione,Carolus populum hortatur,vc
Chritianafe fosque liberos fide initiet, verum Deum omnium rerumerea-
torem,& Seruatorem humani generis agnofeat. Iefum Chritum.vhicum Dei 10
filium intelligere,intellectumq5 diligere & adorare conetur, Chriftiana: rigi-
onis dogma cctetur.Martem &c Herculem,c2ecarum figmenta gentium afper-
netur , diuinamyteria difcat , quibus animarum mmortalitatem adipifeatur,
fanctilimam Iefu Chriftidoctrinam imitetur , ex qua tantm Veritas illuxit. fi
idolisfalfisqj dus renunciarint, reciperc fe clemntiflimu indulgentifimumq
dominum Vngaris futrurh,atque Vngaros haud aliter Francos benigne tra
ctaturumHxcper interpretemeloqutus,pacosinuenitquos in verfidem
afereret.Prophanam obftiriatamgehtis mentem confpicats, feueritate po
tius qurri manfuetudine in eam vtendum efle cognouit. Quare vrbis mnia
primumdeiicere,ne facile rebellaret,deindeftatavectigaliapcndere,armacun ,0
ta tradere,& templa Vetera cum idolis demoliri iubet.qui facrofancta fide ini-
tiati fuerant, benigne tra&ati,&tributorumimmunitatedonati: qui vtfcirent,
vbi facra Chriftiano ritu facerent, in extrema parte vrbis fub monte, diuacgc-
nitricis Marias templum ftatit:qu deuotilfim finitiini vndique tempftate
noftr popui,fupplicatumconfluunt,&albx Maria: facellum primm Chrifti-
anis in Vngariariominib. dicatm appellant : idqj lapis adhc indicat excifus.
D einde pacata vrbe,& corhpofita repblic,fapienti ffimum magnanimumque
virum vrbi prxfecit,facerdotes reliquit,amplificanda: gratia religionis,haud i-
gnarus fdos nimos ad veramfidemnon facile poiTe conucrti.Expugnata Si
cambria prouincia; metrpoli, qua: Germanica olim legio dicta , deirid Buda ^
vetus appelat eft,vt lat fupr diximus,omnes pagi, & qucunque erat vrbes,
miffis ad Carolumlegatis,vltr imperata fe facturas poIlicentur.CaftraadTau
rinum vfque promouit.Myfias tune inuadere deftitit Bulgaris oceupatas , nc
Onertalis imperij fines lardere videretur. Mox per Syrmium retro catraretu-
lit,& triectoprope Danubio, per Daciam & Iazyges, Metanaftas , ad infulam
cum claTe rediit , quo maximam Vrigarorum partem, cum vxoribus liberis
fortunisque confugifleretulimus. Hanc adauctaclafle circunuenit, tridui op-
pugriatione,deiectis praefidiis, qua: caftellis impofita fuerant , oceupauit. Nam,
infulani iniqua fu fortuna cohfternati,obflinatis refiriere verebtur,ne quid
crdelius cxperirentur,5 facilem deditionem fane diftulerant,Danubii vafti-
tate,munitionibusque freti.Quum Gallis pauci cecidifent, cum viUis haud
inclementer a&um, fortuna: cum armis omries demptae , leges cum prefidiis,
vbicunque res tulerat,rite impofitx. Itemprxfecti ac facerdotes qui couocato
populo fupplicarent,facram legem traderent, Sc Chriftianam denique religio-
nem amplificarent.In Vngarico bello Francorum proceribus duo tantm oc-

 AD I S I. LIBER X. 4J,
tubucfe,alterHenricusduxForoiulianus, inLiburniaiuxtaTarratitammari*
; timamvrbem, infidiis(vtaiunt) oppidanoruminterceptus:&Geroldus, Baua-
rixpraferusjalte^qui quum cdu&am in Vngaros aciem,equo iniidens, ard-
nshortaretur}interfetus eft. Prater hos,incruentu hoc Francis bellum,Leo*
prandus fuifle tradit,quamuis diutius pro magnitudine fui traheretur, alij cru-
orepauco factum negant , quando gens fera & indmita haudquaquam facilt
iuperaripoteft.Sedde Henrico & Geroldo, quod di&umeft, idin iecundaac-
cidk expeditio ne,vt paulo inferis oftendetur. Luftratis igiturpacatisq) Pan-
nomis,Caroius iniigni vi&oria praeditus, Gallias,& in primis natale folum,cui
lo nuncFranconia: nomen eft,vifere decernit.Vbiquum lecundum annum age-
ret,nunciatumer, Saxonqs ,quibuscumtotannos bella gnrt, vtChriftifi-
demfectarentur , traditis verx fidei documcntis defciuifle , & in Barbaricam
exectabuemque perfidiam recidiife.Quo nuncio vfque adeo ira fuccenfus eft,
vtnauonem. perfdam,ab omni pietatc alienam,non fine vi, magno eius ma
lo,adreipifcentiamreuocare ftatuerit.Ne minoriquidem obftinatione Saxo-
animi obduruerant,quippe qui mori, aut miferrima quaeque perpeti ma^
l, qam verum Deum colre, & imperara facer malebant. Educa vtrinquc
acie, pari quoque vtrinque pertinacia & crudelitate certatum, fedea tandem
parseffe&afuperior , quae iuftiore caufanitebatur. Nam Saxonibus eo prx-
lo o rrigintamiliacxfafuntjterravbique vaftata. Vnde non folm abdu&i obfi
des, pnncipum filii, fed vt eorum vires honcftisextenuarentur, multan quoq;
ex his in Daciam,Pannoniam,diuerfasq5 regiones deducbe colonia:,quaru ad-
hue innumer Sarmatiam,vlterioremq5 Daciam incolt.Interea Adrianusp-
tifex maximus vita defungitur,defunctoq5 Leo virfancuimus legitime fub-
rogarur.Eo quoque tempore,Irene Conftantini filii perofaflagitia,a Conftan-
tinopoJicanis ciuibusimpulfa,eumdolo captum, erutis oculiseiecit in caree-
rem, vbi nimia percitus indignitatc ac rabie , animam efflauit. Dum haec ita
genmtur, ecce grauiifimo ac multiplici Romanum imperium bello reflucluat.
Saxones enim contempta fuperiore ftrage , ac patria: vaftitate , item & Vngari
$o eodem exemplo, Carolo deficiunt.Praeterea Bauaricuhis ferc coniurati,pro-
ximisForoiulianis,LongobardisacItalis,acri bello laceflunt.NeSaraceniqui-
dem dfunt , qui partim ex Barchinone, partim ex Vlyffipone, Chriftianos in-
curfionibus &C rapinis infeftant. Omnibus his Carolus profpicere cogebatur,&
quando vbiq; vnus adeienon poterat, multa per legatos bella geTit.Pipinum
iliumin expeditionem Vngarica delegauit.Henric autemFranc,quem Fo-
roiulianis praefecerat , Bauarorum iniuriis Italiam tueri iubet. Aldophondo,
Alburia: Galicia^ regi Chriftiano , auxiliares ex Aquitania copias mifit , & vo
Luuaniae Baeticqj Saracenos armis arceret, orauit. Ad Barchinonenfes coer-
cendos ipiecontendit,quo quumperueniflet,Zatus quivrbernfubditioneSa-
*a raecnatenebat, ad Carolum defecit.Qua recepta vrbe, maxima propugnando
citerions Hifpaniae occafionem na&us eft , & grauifimo curarum onere leua-
tus.Pipinus prouincifortitus.inVngariamcontendit.Validiflimo quidem ex-
ercitu earn ingrcTus , ingenti audaciq, animo oceurrentes fibi Vngaros adori-
cur,quos aliquandiu refiftentes inclint, inclinatosq; refumptis animis fundit,
fugatq;. Ne fatis quidem fuit , hos vno pradio fuperafle , fedredintegratis faepe
viribus, Herclea; hydra: more perdomuit.Quos vt in fide confirmaret.hyber-
nare apud Ringinum oppid in prouincia voluit. Quo quidem tempore Hen-
ricus Foroiulienium dux, Nouiomiri Sclaui ducis &: legati fui opera; ab Aua-
ribus,qui cum Vngaris pro veteri cognatione foedus in eo bello icerant,cumu-
fo laraspeenas exegit,quia Italis bellu inferretentauerant.Nouiomirus nanqj Rin
gum,primarim Bauaria: getis ducem,preJio fuperatum occidit.Etqum pau-
lopot Cazagon Iuguramque duces , cum copiisvn in deditionem aeeepif-
fec,corum vrbes & oppidahoftili more diripuit. Iam res Chriftianorum vbiq*
profper gerebantur, & ne minore quidem in Hifpania profperitate. Nam AI-
defunda* Galicix & Afturia: rex,de Saracenis,qui Luficaniam 0Gcupart,cb*
 144- ANT. BONFINII RER. VNGAR.
ram vidoriamretuht. Vlyifiponcm Lufitanorum metropolim, vi cxpugnatam
rapinis militum conceffit. Multaque preciofafpolia Saracenorum,ex hac vrbe
crepta,ad Carolum, ne vidoriac prasmiis rcdderet immune, vtputa loricas caf-
fidesque aureas,dono miiit. Eo tempore rota Italia,quum Irene rerum Orien-
taliurri potita,omncs quos adhuc in Italia populos retinebat, vt Carolo gratifi-
carerur,ciuiliter fe cum Romanis Sc Beneuentanis gcrere iumilet, in ocio ver-
fa batur. Romanus tantmpopulus,nouamonftramohtur. Leoenimpontifex
maximus,& vir omni doctrina Sc fapienciapraditus, qui clerum &: popul fan-
dimmis fempermoribus &documentisexcoluit,quumpompamihagendis
fupplicationibus per vrbem duceret, ad fandi Sylueftri andern, Pafchali Pri- 10
micerio, Campuloqj presbytero , quorum turpiimam vitam verbis fxpe cor-
repfcratjCum prophana coniuratorummultitudine humi peflimdatus, pontifi-
cis iniignibus exuitur,cui mox lingam cum oculis excrure. Mox in diui Ea-
rafini cnobium delatus, Albini cbicularij opera,indiui Petri bailicam rela-
tus , in eo cnobio linguam Sc oculos diuina ope Leoni redditos fuiife aiunu
Vinigiiius Spoletanus dux,aecepto nuncio,cumcohortibus plerifque Romam
feftinauitjlibratumqi pontificcm ad Carolum mifit,vt ad pacandas res Roma
nas, Italiam reuiferehortaretur : quo perreuerehrer exceptus , pacatis rebus,
cum mximo equitatu Roma remittitur. Approphiqantipopulus Romanus,
Sc omncs rdines, ad pontem vfque imylium obuiam congratulatum occur- w
runt. Carolus compolitis in Occidente rcbus,clafeqj ad piratas inhibendos in
Ocano inftituta , Aquiigrano profedus , per Maguntinum Sc Viennenfem a-
grum, item per Noricos&Iftrianos,inForoiulianos peruenit.VbiquumHen-
ricum ducem, Tauriinorum fraude offendTet , alium in demortuilo-
cum fubrogauit, pnasque cumulatas a coniuratis aeeepit. Deinde clafleRa-
uennam delatus eft , Longobardos Beneuentumincolentes, quumnoua in fi
ntimos Gradeos molirifenfiflet , per Pipinumftatim filium , cum tumultuariis
cohortibus,ac auxiliaribuscopiis bellum compofuit.In vrbem Romam fingu-
lari pompa admiTus,in diui Petri atrio requieuit. Tertio die,frequrifimoian-
dorum patrum fenam,eorum caufam, qui praeter cquum &: fas pontificia ma- jo
ieftatem fdailnt , audire voluit. Perorata vtrinque caufa , eos jeque ac reos
la?faMnaietatis,capitales ee cenfuit. Pontifex intercedens,vt vitaredonaren-
tur,implorauit. Quare in Galliam , Pafchalis Se Campulus cum ca:teris coniu
ratis relegati funt. Ad conuentum Saluatoris noftri natalibus indicium , Pipi-
nus populatis Beneuentanis aduenit , quibus coercendis Vinigifium Spoleta-
nura ducem prefecit',cuiscopiis ineo bello auxiliaribus vfus crat.Carolus in
ter folennia, fenatus confulto, feito plebis, populi Romani precibus, & pontifi
cia demum audoritate,in Petri bafilica, Auguftali diademate, Leone c fum-
ma omnium gentium acclamatione coronatur : Carolo Augufto Deo coro-
nato feliciter,Carolo Magno fcliciter,Carolo patri patria:, &picntifimo Chri- 40
ftiana: reipublicje afertori, pacisq; parti fliciter. Secundum acclaniationem
pontifex facrofando oleo perunxit,ad Pipinum deinde filium conuerfus.eum
Italia: regem declarauit, regalibusqj facris initiauit. Mior deinde cura Italica-
rura rerum,pontificem Se Imperatorem inceffit.Ius deligendorum pontificum
&epifcoporum,Leoriem Carolo nonnulli concemfe tradunt. Sedid Biblio-
thecario pfartermiTum, had facile credi poteft, quum Stephanum ptificem,
qui Leoni fucceffit, populo Romano creatum fuifle conftet. Precipua ea cu
ra fupeferat,vt de Grxcis Se Longobardis, qui Italiahi premerent, ita decernc-
retur,vt firmam pacem Italia fortiretur.Longobardi nihil,przter nomen perc-
gfinitaris,ab Italis alienum habebant.quum annis pen ducentis Sc trigintalta-
liam incoluiTent. Hi tantiim,qu i apud Papia: Medio!aniqj regia, Se per Tranf-
padanam regionem edcati fuerant,rtobiIitatem fu: gentis feuerius diiudica-
bant,tantam omnes cum falis arfinitatem contraxerant, vt Italia extirpare, in-
humanumfore cenferent. Quare Leoriipontifici, Carolquc Imperatori , vbi
federn diu Se ftatus fui fundamenta habueranc , Longobardargenti nomen, fo
lumqj
 DE A DIS i. LBER IX. 47
lutnq5 patrium conferuandum ee vifum eft. Vtcp propinqioreconiuncuo-
reqj Romani nominis raemoria,fines illis facerent certiores,&: vt habert pro
bata crgaRomarios fidelitatis vicinos, quibus curaforetaut cocrcendi motus
aut renunciandi magiftratus , quicquid HexarchatusRauennatis fines
comple:untur,Romandiolam placuicappellari. Contra Gradeos Italia eiicien-
dos eTe cenfuerc. Quare Pipino totius Italia? dele&us eft habitus, quo coacto
exercitu Bcneuencum contendere!. Carolus per Ciialpinam in vlterior Gal-
liamreucrfus eft. Horribilis deinde terrarmotus fuccellit, quo bafilicae, nnul-
hequeper Icaliam euerfas vrbes. BeneuentumPipinus diuobTeditjarniflapo-'
* tiandi fpe , Theatinam vrbem acri obidione circumuenit. Quia Rofelimus
Longobardis oriundus , pra?fetus vrbis, ad Gra*cos plane deteccrat , quam vi
captam populatamqj fuccendit.Mox Ortonam & Luceriam irt ditionem acce-
pk.SeLuceriac Vinigifium,Spoletanum ducem prefccit,quem morbo corre-
pmmGrimoaldus dux Bencentanus obfedit, Luceriam ei vi captameripuit.
Sed Pipinus occurrsjLuceri Grimoaldum clauiit,claulumq eo arigufharum
tedcgityVi tradita vrbe,Papiam emigraret. Quumharc Irene ienfiiet , legatum
adCarolum mittit,per quem iura pacislardiquentur. Carolus legatos quoque
utos cum illo remittit,vt diuifo paccm imperio confirmarent. diuiio hxc'fuit.
Quicquid ad dexteram Neapoli , &ad finiftram Siponto incipiens , Supero
*o inferoq; mari clauditur, item Sicilia tota, Conftantinopolitano imperio adiu-
dicatum: Romano caetera,pra?ter Bcneuentanum ducatum,qui eti Grarco m
gis quam Romano fauebat,neutri tarnen eft additus:& Venetos,qui quaniis
Gradeos propeniores eflent^qum Romanos, ncquaqu tarnen omnino fub
Romana ditione verfabantur.SedfuccedenteNicephorolmperatore,quilro
nem dolo cap tarn in Lesbon infulam relegauit,hoc pleriq; in imperij diuiiione
fancitum affirmant. Venetis fuifle conceflum , vt vtrunquereuerithmperato-
rem,propriis legibus vterentur. Carolus compofitis Italia? rebus, ad Germni
cas Vngaricasque nimum conuertit, ne parui quidem momenti vtraque pro-
Ulcia videbatur. Nam bellum Pannonicum^ vix annis o&o confectuni. Go-
thfredus Dauorum rex,qui Oceani Germanilittus aecolunt, ingentibus ter
ra marique exercitibus , ad Saxonia? littora venerat , ito cum Carolo fordere,
Germanos transfugas, quorum motus admodum formidabantur, vitro reddi
dit. Confeta pace, in Franciam rediit Carolus, qui fuperiore anno Aquifgra-
ni hybernans,magnam Saxonum multitudinc cum liberis & vxoribus in Fran
ciara tranftulit,eorumqj pagos Abdefitis conceffit. Paulo pftFortnatus me
trpolita Venetus , in eiuili diflenfiorie Caroli auxilium implorauit. Cui Pipi-
Inus fuccurrenSjHeracieani terreftrem vnicam Venetorum ciuitatem,cuius lo
cum nunc Ciuitatem nouam appellant , & quiliurti > eius ciuitatis oppidum
inuafit. Sed ciues quihatc locacolebant,fibi diffifi, deferta patria Veetias -
4o migrarunt, ex qua gente centum fer familia? in patriciorum ordin affumptx
unt MoxSclauonicumBoemicumq bellum,pra:ter opinionem exortum eft.
Quippe Boemi& Poloni,Sclaugente editi,vicinos Saxones, 6c Romano im
perio parentes ad defec^ionemfollicitareferebantur.Quos Carolus ex concu
bina fufeeptus S natu maior,felici Marte prfligauit,cclo Leone eorUrri d u ce,
opima adpatrem fpolia retulit,agrum longe lteqj populatus. Lodouicum pa
ter Baaris,Auftralibus, Germanisq; pra*fecit.Reditegratoiter bello,Sclaui
Sorbienfes , qui Albis fluuij accolar fnf S Boemi rebellant. Carolus minor,
parentis imperio,coacnscxBauaris,Burguridiohibus, Alamanhisq; auxilian-
buscopiis,in Sorbienfes proficifeitur, qos vi expugnaros ad obfequiumrede-
i gt. Ne facile quidem rebellarent , duo Sala: Albiqs flminibus pra-dia impo-
iiit. Mox Boemos aggreflus,primo eos prlio fudit,ffisqe agrum igni ferro-
que vatauit. Ne minore quidem enixu Pipinus ad goriain contendebat , qui
quumltalix regnum gereret,Mauros,qui Coricam inuaferat, per Ademarum
Gcnucnfem comitem,clafisque pra?fetum, nfula eiecit. Sed Adcmarus
morte vi&oria potitus.- Carolus quoqueimperatorj&horumpatcr,?
n
 i4f ANT. BONFINI RER. V N G A R.
pari quoq; felicitate vfus,quippe qui in bello Saracenorum, Nauarros,Pampi-
lonenfesque Hifpanos,qui paulo ante ad infideles defecert, per legatos in de-
ditionem accepit. Item Mauros,quiTaraconenfem Hifpaniam & Luiitaniam
occuparant , & ingenti claiTe Sardiniam &: Coriicam inuaferant, Buccharedo
legato profligauit, quorum quinq; miliadeiiderata, & naues tredecim amifla:.
Veneti quoque eodem tempore,quiafdus cum Carolo icerant,graui bello a
Nicephoro Conftantinopolitano imperatore vexati funt, & itacum Dalmatis \
afflidi , donee refcufo foedere in partes eius recidre. Niceta enim patricius,
magna clafle in Adriaticum mare deuolans,Dalmatiam cum Venetia in Gra:-
corum ditionem rcdegit.Deindepaucisplmenribus,quumVenetiismoram i
traheret, inducas cum Pipino conftituit,Conftantinopolimque cum vniuerfa
claiTe rediit. Si collegam in imperio dignum Carolus fortitus eflt , & qualem
Occafus,talemExortus Imperatorem eo tempore inueniflt, hauddubi qui-
dem vniuerfum Romanum imperium inftaurari facile potuiflct.Nam ii Caroli
exemplo, qui ad perdomitand Europam animum aduerterat , Nicephorus ad
mbigend Aiam, reuocaflet ingenium, reftitutam imperij Roma
ni maieftatem habuiflemus, & ni fata inuidient,adhucfortaiTe florent vide-
remuSjCuius ne minima quidem veftigia tempeftate noftra reperire poflumus.
Dum Carolus hinc Dauos,&: extrema Germania.' gentem,Germanici Oceani
accolam,per Carolum, hinc vero, per Lodouicum alterumfilium , Saracenos,
qui Hifpanias totas anhelabant, domitarc contendit, Nicephorus pranermiiTa
Saracenorum cura, qui Thraciam & Byzantij fines late vaftabant , omnes ani-
mineruos inperturbandamltaliam,fub Pipino rege quiefcentcm , intendit.
Comparata nanque claiTe, Tyrrhenum marc ingreflus, Populoniam Hetruria:
ciuitatem diripit. Niceta ver patricius,induciis,quas cum Pipino Venetiisin-
iuerat, nondum exadis , per Adriaticum finum , maritimam regionem Pipino
regi parentem,corrogata ex Illyrico &: Dalmatia claiTe,vexare conatur. Quod
quu Pipinus intellexuTet, per vniuerfas vrbes maritimas prarfidia imponit,Co-
, maclum in peninfula: fpeciem redadum , Venetisq; obiedum, Gallo Italoque
milite complet.Qu quum Nice ta Venetiq; appulilTent,multi vulneribusreie- jcr
di funt. Niceta fpe fua fruftratus, ducesqj Veneti voti impotes,de componda
inter imperatorem Nicephorum& Pipmum regem pace agcrecperunt.Du-
ces Venetorum,quorum alter Vbelcrius,&: Beatus alter didus eft, quum Grx-
cos & Francos ad pacem perducere iimularent, (vt Paulus Aquileienfis audor
eft) Pipino infidias tetenderunt. Quod vbi Pipino compertum eft,ab inita pa-
cis adione,advlcifcendas Venetorum infidias animu continuo reuocat,exer-
citum terra manque validiffimum compart, Venetiasita claiTe acmilitibus
circumuenit , vt nihil commeatuum nee auxiliorum inuehi poflet , duces pro-
ditionis audores vn cum vrbe,in deditionem accepit. Scriptores alij,qui Ve-
netis aTentantur , eos fuperiore bello fubados referunt , quum Pipinus Hera- 40
cliamiEquiliumq} vi cepit. Hoc autem bello Pipinum dolofacmuliercube fua-
fu, pontem in riuum altum produxifle , quo equitatum inferret. Pontem igni
ferroqj difTradum fuiTe demerfo equitatu,magnam Francos iaduram feciiTe,
quodhaudfacil credi poteft. Qui verilimiliore in aiTentando coiedura vtun-
tur,Pipini claiTem,Pauli Ciuraniaduentu ceflifle cmentantur, qui coada ex-
templo auxilian claiTe fubuenerat. Quare inter Pipinum & Nicephorum pa
cem ea conditioneinftauratam aiunt,vt Veneti,qua Carolo quondam dona-
tifuerant,immunitatemretinerent.At ego facilis Paulo adftipulor.Dumhc
ita geruntur,Carolo nunciatur,Gothofredum Dauorumregem, Phryfios Ro
mano imperio fubiedos , bello laceflifTe , vidosque quotannis centum argen- yo
ti pondo , tributi loco muldafle. Quare omnes copias in Tranfrhenanam re
gionem ad AllaramfluuiumjquiVifaram amneminfluit,ad prxftitutum diem
Carolus conuemre ubct. Sed dum ad conuentum Gothofredum expedat,
moxeumfatelliteintcrfedum nunciatur.Ne perempti quidem hoftis fit lon
ga l*etitia,quando codemdie altero nuncio edocetur,Pipinum filium,Itali re
gem,
 ) E A D I I. LIBER IX. i47
gcm,extremum Mediolani diemobine.Proinde Aqiiifgranumreucrfus,vt re
bus fuis rede confuleret, Gratis, S aracenis & Dauis, quibus Eumigus in dc-
morcui Gothofrcdi locum fufFedus erat , legatos admifit, omnes quidem vno
orepacem poftulantes,quam confirmandi imperij gratia cum omnibus ex vo
to tranfegit.In Britannico Ocano claflem inftituit,qua: feptentrionalibus oris
pnudio foret. Terreftres copias tripartito dimifit, vnam partem in Liuoniam,
quae Sarmatici ora eft Oceani, in Britones alteram, tertiam in Vngariam, haud
ignorans,gentem bello indomitam, & odauo vix anno pacatam,poft eius mor
temfine magno preidio,nunquam in obfequiopermanfuram.Deinde quif-
io grano profctus,Benonem venit, vrbem fane maritimam, quo claflem conue-
nire iulTam ipe&are ac recenfere voluit, vbi quum omnia fententia conftitu-
tavidiet , Aquifgranum rediit. miferam humanae felicitatis conditionem,
cuilcngit omni ex parte beatum. Occurrunteccc ftatim Dauorum Se Po-
lonorum Boemorumqj legati , qui Danubium accolunt , magnamunera defe-
runt,nuiiiimpenims,qum perpetuam pacem exorant.Quod vix iam la:to con
cdtanimo,quum triftis de morte Caroli filij nuncius orrertur, qui Germania:
nesruebatur. Par quoque trifticia res Grecas inceiit,nameodemcjuoquc
tempore, qum oratores pacis Cftantinopoli appropinquarunt, Nicephoms,
quamuis Blgaros fpe viccrit,prius tamen,qum ad confirmandam pacem in
?rbem rediretjinito demum prlio cum Chrunno Bulgarorum rege,apud My-
fiamfuperiorem, Vngaria: conterminam, fuperatus oeeubuit. Staurarius eius
filius, poft aurem lethali vulnere faucius, Byzantium relatus,imperium obiuit.
Quo tertio mefe abdicato,Michael forore nepos,rerum potitus eft, Cuipro-
fco nil fliit antiquius, qum inftitutam Nicephoro pacem, cum imperatorc
Carolo confirmare. Paucis pax pronunciata verbis,Oricntem cumConftanti-
nopoli Michael, Occidentem cum Roma Carolus habeto. Compofitis rebus,
Carolus Bernardu ex Pipino filio/nepotem,regem prafecit Italic quin 6c Wa-
lium, alteris Bernardi patruelis fuifilim diecit, vtterreftri alter, alter nauali
incmbtret expeditioni. NamSaracenos Beticx & Lultaniar dominos,ad ve
jo xandas Italix nfulas , magriam clflem comparane rumor erat. Neque rumor
opinionemfcfellitjSaracenorum nanq; claflis bipartito CorficamSardiniamq)
adoritur:quse Sardiniam adoritur,dcleta eft,alterain Hifpaniam aufugit.Oua-
re Ambulachus Saracenorum rex, cum Carolo pacem redintegrare curauit,
quum res nunquam fententia ceffiflet. Sed Carolus,vt Italia ex omni parte o-
cium fortiretur,fcedus cu Saraceno inftaurauit. Quin&; GrimoaldoBeneen-
tano duci , qui vnics Longobardorum reiquiis fuperefle videbatur, indido
quinquies mille & viginti aurem tributo quotannis, pacem amicitianic con-
ceflit. Demum velutivicinae mortis confcius,Aquiigrani conuentum edixit in
quoquidenifrequentifllmoLodouicumfilium,Aquitaniregem,ibiinimpe-
40 rio Romano collegam pronunciauit. Bettlardum nepotem,Italix regem decla
rauit.Quum Occidentis imperium itaquiefceret,Michel Conftantinopolita-
nus princcpSjdum Blgaros vtriufque Myfia dominos bello vext , varus eos
cladibus afFecit.Sed dum vidoria vtitur infolencer,apud Adrianopolim furidi-
tur, & fuganir. Conftematus animo Conftantinopolimreuertitur, & dum ibi
populo timet, mcefticive conficifuf irigenti , vitro fe abdicat imperio. In cu
ius locum Leo,Pardi patricij filius, prastoribus fu.irecb.is eft. Chrunnus Bulga
rorum rex, Adxianopoli potitus,adaudis animis,eo audacia: euedus eft,vfCon
ftantinopolim,Barbara gente fretuSjCircumu.enerit.Dum obfeflam vrberri op-
pugnare fxpius audet , Leo fad cum pop-alo militibus eruptione, non mo-
jo do Blgaros repulit,verm etiam Chnvnnum eorum rgen^cum eo forte cori-
gre/ius,intcrfecit, opimaque diuai Sophia: fpolia retuit. Quae quidem vidoria
mediocre ocium imperiopeperitOrieritaii.Carolus demum geftrum re-
rum gloria. clariffimus,iam act?^ce grauis, Aquifgrani, artatis fua: anno feptuagc-
mofecundo , quinto cale/ndas Februafias , imperij vero annoquadragcimo
fexcOjiequata praeftantifimi cuiufque antiquorum principis goria, vita defun
n ij
i48 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.'
dus eft: quem vniuerfa Chriftiana refpublica extindum deplorauit , omni*'
unique iudicio,inter diuos referendum elle cenfuit.

R E RVM VNGARICARVM DEA-

DIS PRIMiE LIBER X.
N g A R i , qui imperante Carolo , poft defedones tandem
varias quieuere,rati contra totius fere Europa: dominu,cun-
demque virtute ac fortuna prazpollentem,temeranum Sc ca-
lamitofumeflereludari,fatis profedo iacluramfortunarum I
ex eo ocio rcfarcifie vii funt. Et poft mortem cius , eoui'que
ceandum eile cenfuere, quoufquc occaiio, certaq, vidoria
offerretur. Lodouicus cognomento Pius, poft Carolumad
impcrij Romani faftigi euedus,audita morte patris,relida Aquitania, Aquif-
granum properauit.Vbiinuentis lcgatis,qui ad Carolum vndiq; confluxerant,
habito populorum fuorum conucntu,compofitisqj imperij rebus,paccm cum
Graxis Beneuentanisquc confecit. Aceito ex Italia Bernardo rege , duos quos
habebat filios,Lothanum Bauaris,& Pipinum Aquitanis prefccit.Pnmam,co-
mite Bernardo rege, expeditionein Danos pfe iufcepit,vtHeroldum&Rau-
fredum,Danorum regcs,focios imperij Romani,&: a Gothofredi liberis regno zo
eiedosreftitueret. At conatibus ems non modo hyems aducrfata, verum eti-
am maximus Danorum apparatus, quiducentis nauibus oncrariis maritimam
oram infeftabant: fed marc contra glacie concretum,illis fuit iniquum. Inter-
ea nuncius ex Italia aduolat,in Leonis pontificis caput coniuraile multos,qua-
re ad componendas Italia: res,Bernardus rex dimittitur,qui morbo correptus,
per Gerardum comitcm cunda pacauit. Defundo Leone, Stephanus quartus
pontificatuminiuit,qui profedus in Gallia,Lodouicum apud Aurelianos prm
cipem,impcratoris iniignibus excoluit.Coronatus impcrator,variispermrba-
tionibus agitari cpit. Nam hinc Vafconcs, qui inter Garumnam fluuium, C
Pyrenxos montes protenduntur, Romano imperio deficit, quiaSigninium 30
prxfeduraprouinci abdicatum,iniquiflimo ammo fcrebant,hinc &c Solanius
Abderitarum regulus , quiGermanici Oceani nfulas incolunt, hinc Britones
ac Dani. Item Bernardus rcx Italia:,nialo quorundam Italorum fuafu adadus,
rebcllare aufus eft.Sedhax omnia Lodouicus fliciter bellagemt,nam Vafco-
ncs perfinitimos eorum populos edomuit. Franci, qui Saxonum fines obier-
uabant,oblataoccafione,cum Solanio Gothofredi filiis pradiumeonferunt,
quibusfuisfugatisq;,Hcroldum inpaternum Noua: Dacircgnireftituunt.
Imperator pari quoq; felicitad Britones,qui rcbellione laborarant,Murmani-
umque ducem,qui adulterinum regni nomen vfurparat,fupplicio capitis afFe-
cit. Aquifgranum rclatus,cumGra:cis &Saraccnis, qui Ca'farauguftamoccu- 4c
parant,pacem iniuit. Habito ibi frequentiflimo conuentu , Lotharium primi-
genium imperij confortem declarauit. Pipinum minorem natu, Aquitania:,Lo
douicumvero tcrtium,Bauarix rege pronunciauit. Dcficientis Bernardicau-
fam ad cuentum retulit, vbi larfse maieftatis crimine damnatum, Romani im
perij hoftem iudicauit. -ox coadis vndique Bauaria Germaniaqj copiis , in
Italiam penctrauit. Omnes Italia: populos,facramento licet adados, continuo
tarnen in deditionem aeeepif, quam certatim illi faciebant. Proditioms audo-
res,dida caufa, extremo fuppliciomox aftecit. Bernardus rex,quamuis ad pri-
mum Impcratoris aduentum,depefitis armis,ad eius mifericordiam confugi-
fet, Aquifgranum tarnen dudus, Conaentus confultofecuribus carfus eft. Epi- -
fcopi pari crimine damnati, pontificia: ynodi decreto, magiftratibus abdicati,
adcnobia quxdamrelegati funt. Viom-cchustyrannus, Britannia: regnum
anhelans,cum imperatoriis copiis pugna conierere aufus, occubuit,cuius mor
te pacata Britannia. Hinc profedus per Rothomagum , Ambianu & Cmara-
cum, Aquifgranum repetiit, vbi multos variarum gentium oratores inuenir.
Quin-
 DECADISI. LIBERX. i4<?
Quinctiam Vngariciim,no fine graui moleilia,bellum nunciatum cft.Lindcu-
tus enim inferioris Pannoniaz tyrannus,a Romano imperio plane defecerat, Sc
vtiipfurn Dalmatia,fuperiorq5 Pannonia fceret,variis motibus agitabat.Im-
perator in primis audita Vngarorum defedione , quam niaximi profedo mo-
menti effe integebat,quando idem bellum cum patre Carolo annis odo du-
raflie non ignorabat,repent legatos omnes, conipofitis fententia rebus.dimi
lit. Deinde apud Rhtos & Vindelicos it in magna Germania deledumha-
buit. Auxilia vndecunq; potuit , extemplo coegit, deinde prazter Danubiuiter
faciens,in Pannomas descendit. Occurrent iibi Lindeumm cum magria Vm-
xo garommmanufnctjfugtque,palantesqehotesinmontesvfqueperfequb
tur,quiMyias Pannoniasque difterminant. Lindeutus qiium Francum acnus
inftantem confpicatur , monte deditionem facit : quare fupplex venim im-
etrauit. Bulgari , qui poft Chrunni regis mortem cum Leone imperatore pa
cer iniuerantjinterfedo Leone,Michaelis fraude ocium irttercipiurtt. Lodo
uicus unperator Lotharium , Italia: regem declarauit: ad Pafchalemqj pontifi-
miit, quem ille corona donauit, Sc appellauit Auguftum. Quare
Loouiciun,tantum Romana: eccleia: tribuifle aiunt,vt potcftati ac iuri,quod
Carolo Magno parenti, Adrianus pontifex vitro c5ceirerat,hunc fponte renun
ciafl plerique confirment. Vrbanus nanque Carolo Magno , ob rem Temper
xa erga Romanam ecclefiam optim geftam,creandorumius pontificum Roma-
noriuTijOmniumq} epifcoporum fane conCeflerat, quod fuo pofterorumqj no-
mine,tunc Lodouicus filius pafchalibus feftis fportte remiferat.Quin etim vr-
bes Italia:, qua; imperatorij iuris efent, eodem tempore declrate. Ex quibus
in Hetmria primaria: funt,Aretium,Volaterra, Clulium, Florentia, Piftorium,
Luca, Pifa:, Portusque Lunenis. Compofitis Italia: rebus , Lodouicus Lotha-
riusqj imperatoreSjdomandis in Hifpania Saracenis,defendendisqj Germanic
Sc Pannonias finibus nimos interidunt. Nam quum Saraceni in Aquitania fen
fim indies praeualerent, nonnulke ex proximis citeriofis Hifpania: ciuitatibus
ad illos defecerunt. Bulgari Pannonias inuadere auii fola duntaxat exercitus
ys oftentatione , Lodouico repreifi funt. Quare bis pacem ab Imperatore afle-
quuti funt,pnorcm facil,alteram per Aldricum Sc Cherardum, Intarranorum
principes,qui funt Dalrnatia: populi,impetrarunt.Quam nondum fer initam,
Bulgari interceperunt, quippe comparata clafTe,duerfus Danu bium, ad Dra-
uivfqueoftiafubnauigarunt. Lodouicus ad caftigaridam forum pra:fedo-
rum igrtauiam conuerfus, in primis in Pipini duces Aquitania: regis , qui Bar-
clonenfibus in tempore non attulerant , animaduertit : item in Halari-
cum Foroiulianorum ducem,quidefendendis Pannoni finibs ab imperato
re praefedus, Blgaros in Sclauoniam Boemorum patriam penetrare permife-
rat,id fimulatas negligentia: poenas exoluit. His fer temporibus,in Gallia tan
40 ta: magnitudinis grando defa:uit,vtpecorapaifimhominesq; interemerir,quin
. Sc glaciem pedum ferme duodecim clo concidiTe affirmant. Quod qui-
dem portentuminiquairi Lodouici fortunamportendifle volunt , quippe qui
nimio in filium natu minimum amore deceptus,fraude fuorum,imperio abdi-
catunLothariiqj cuftodia:,quimaior natufuerat,plane committitur. Hinc au-
daciam ingentem Saraceni c5cepere,inftruda magna clafle,appulere Centum
cellis, quam Ciuitatem veteremnunc appellant. Quum potiunda: vrbis amo
re arftuarent, Romam propcrarunt, primum Romanum agrum incurfant, rura
dkipiuntjdireptaq; demoliuntur,homiries Se pcora paffim caedunt. Vrbis op-
pugnationem adorti , Vaticam fuburbia nondum fofla muroq; munita,abacta
jo pra:daiiiccendunt. Diui Petri bafilicam, incendio, rapinis cxdibusq; fdant,
Jnccnfz materia,parietibus taiitm,marmoreisq; columnis, laboribus non con
fcicntise gratia. pepercerunt,tedu igni abfumptum eft.Quum Guidonis aduen-
cum acccpiifeni , Gregorio pontfice riuper acciti, qui Gallia: Cifalpina: pra>
fol ravrbis obdione,qu potiri neququam pomere,interLatiriamAp^
. viam mgreffi,cundadrripiunt.AdHoftienfemportamfuburbia,&;diui
F1* n i)
ajo ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R,
Pauli bafilicam pari fcntate fuccendunt.Ingenti facrarum rcrum priuatarum*
que rapia onufti,in Latinamq; viam redadi,ad Caiini faltus monafteri per-
uenere,quod veftigio direptum'concrcmamnt. Mox prseda nauibus impo-
fita,TarenmmSiciamq5nuadt,magnainChr^anoscxdegraTantur.Cum
vno eodemque menfc,Michael Graecorum-, &: Lodouicus Romanorum prin
ceps , vn cum Gregorio pontfice mximo diem obiiflent, nihil in eos parari
pocuit.Vngari interea Francorum aufpiciis ac dudu regebancur , quamuis fub
Lodouico farpe fluduarunt , pacata tarnen prouincia quieuere. Sednihileis
moleftius accidere poterat , quam aut arma deponere , aut rapinis 6c incur-
fionibus prohiberi.ociumqj feruare,&: aliena imperata facer. Nil die nodtuqj !
nientejntentis agitabant,qum ceruicibus inuitatum feruitutis iugum ex-
cutere,& imperare potius aliis,qum parre. Dum idoneam occaionem prae-
ftolantur, de Lodouici morte ccrtiores fadi funt , quarc fpes magnas ex defe
ccione concipiut,fed tempus expedant.Cm Lodouico Lotharius,Carolus &
Lodouicus filij fuperfuiflent, in paterni regnidiuiioncdiTentiunt. Quare in-
teftinum inter eos bellum exoritur,vbi multa hominummilia caefafunt.Com-
poitis tand rebus conuenit inter eos,vt Lotharius cum Italia imperiu obtine
retjCarolus in Gallia,Lodouicus in Germania quiete regnaret.Et cum Lotha
rio,ptxter Italia,ea purs Gallix Narbonenfis,quam Romana prouincia appella
mus, eilet adieda.vn cum ea partcula Galliarum , qua: inter Scald & Rhenu
amnem fita eft , ex hoc ifta extrema portio , Lotharingia , Lothario dicta eft.
Dum Saraceni,duce Galba,Siciliam & Tarentum,terra manque acri obfidio-
ne premuntjTheodofius Conftantinopolitanx clalfis prxfedus, ne fat quidem
fuiscopiis fretus, ad Vnetos confugit,fimulq5 auxiliaren* fexagintanauiu claf
fem,focietatis iure poftulauit. Quod quum impetraflet , Petrum Andonicum,
Ioanncmq;. duces, Spatarij Augultalis dignitate donauit,qux apud Graecorum
imperium maxima cenfebatur. Sabbas,quum Chriftianorum claflem Adriati-
cum pelagusemenfam,Tarentum appropinquarecognouit, foluta obfidione,
ad Crotoniatum repente littora occurrit,vt difllmulato timore,leuique prarlio
fortunam experirctur. At ex leui pugna,ita vtrinque animi irritati,vt collatis v- jo
trinque fignis congrederentur.Grxcorumclaifis principio fufa fugataq;,Ve-
ncti aliquanto obitinatis refiftentes, maximam cladem perpeffi funt, naucsq;
feromnes autmerfe aut captx. Hacelati vidoriaSaraceni, Dalmaciampe-
tunt, Aufarenfe oppidum,vi captum populantur.Onerarix Venetorumnaues,
qux Syria mercibus Onuftx,in Tergeftino finu delituert , Saracenis captx.
Negociatores Veneti ad vnum exfi omnes , quando eorum nomen apud Sara-
cenos abominabile putabatur. Mox in maritimam Picentumregionem diuer-
teruntjAnconamvi captam populatamq; inccnderunt.ex inteftino principum
bello,non folm Italia,fed Gallia quoque grauifllmam iaduram accepit. Nan-
que Nortmanni,quibus Emergis appellatio fuit, Romano rege duce,per Li 4
geris oftiaingrefi , Aquitaniam totam dcuaftarunt. Quin & Heriam infulam,
multaqi religiofa monafteriaincenderunt. Mox per Galliam effufi, vniuerfam
region longe lateq; diripiunt.Burdegalam, Xantoniam, Engoliftnam,Lemo-
uicos,Parrhifios,Turonum,Belluacum, Nouiomagum, Aurelianos, Pidauos,
innumeraq; oppida pagosq; populantur. Nortmanni in captis Gallia: vrbibus
diu permanere non aun" , ne coadis exercitibus , Francor principibus eiice-
rentur,dcmum in Aquitaniam fe recipiunt, ibiq, fibi fedes'ftatut. Carolus ex
cognomento Caluus, fuperatis Britonibus , exfisq; ducibus eorum, fe Lemo-
uix vrbis* Regem inftituit.Deinde Francia ingreflus cum exercitu rerum poti-
cus eft, quippe Lotharius fe fponte Imperio abdicauit,in priuatamque rehgio- ic
nisvit feredegit. Lodouicus in Germania,vbi lat dominabatur, diemobiit.
Carlomannus &c Carolus eius filij , aduerfus patruum Imperatore defignatum
arma capiunt. Dum vtrique ingentes moliutur apparatus, Carolus Caluus ve
neno potionatus , Mantux vita exceflt. Cui Carolus Baibus , ex fratre nepos,
optimatum opera fucceffit. Quicmrebellantibus Vngarisqui feruitutis iu.-
guru
 DECADIS : LIBER X. ifi
gum fetf nori poterant, faepe bellum intuliTct, ica &: animo corpore debili-
tatus cft,vt in priuatamredadusvitam,ab Arnulpho patruelealerctu r. Sed poft
vicios Normannos,qui Franciam Lothoringiamcj vaftabant, quum nihil lau
de dignum faceret,primatumfadione imperio deiedus: eiqj Francis Arnul-
phus quidam,humiligenerc natus,eatempeftatefufredus et.Francis poft Ar-
nulphum adimperium euedum regnauit Ocho Parrhifienfis comes Ropcrti
ducis flius Caioli Magni genere alienus , poil quem Carolus puer , Simplex
cognominatus,5 Lodouici Balbi flius, Frcorum regnum accepit. Sed per ca
tempora,quibus Carolum Caluum imperare diximus,Nortmanni Aquitanica
io Gallicaque prarda ditati trcccntarum &fexaginta nauium comparata clale
Conftantinopolim craiecerunt,direptisacfucceniis illiusiuburbanis,in Occa->
num mare fe recipiunr. Saraceni adaudis in immenfumanimis , Crctam ado-
riuntur,infulaq5 potiti cunda diripiunt. Maxima corum pars in Italiam relata,
ab Ancone Hydruntum vfq; tradum maritimx regionis vniueri'um late pra>
dantur , & oppida cunda fubucrtunt. Eodcm quoque tempore Bulgarilong
prius ad Chrilli fidemredadi: quum adhuc fchifmatici forent,catholicae fidci
dogmata receperunt. Eteorum rex delegato filiis regno, ad monafticam rcli-
gionem confugit. Sueropilus Dalmatia: rex , atque gens Sclauorum illi fubdi-
ta , qux Boemis Germania: genus deduxit , tunc pnmm Chrifti fide initiata
*o eft. Sed hoc anno falutis circiter odingentefimo &: odogciimo accidifle credi 8 8 o,
mus. Iifdem fere teporibus Saraceni Creta prodeuntes,dum per Adriaticum
mare inChnftianumnomenvbiq; defaruiunt, Dalmatiamnon modo mariti-
man^fed mediterrancam quoq; grauiter infeftant. Grauis & calamitofa Sara-
cenorum fucrat oppugnatio,fed Vngarorum bell multo calamitoiius,quippe
qui per ocium mira fcunditate adaudi,& fub Carolo Gallo rebellare aufi, vc
ieruitutis luga difcuterent,Samcenorum &c Nortmannorumexemplo -
busqjconcitatirneqnnfcij,quanta fadioneChriilianarefpublicalaboraret,ob-
lata occafione,inftauratis&:amplificatis viribus ab Arnulpho imperatore defi-
ciunt. Inter Longobardos enim & Romanos orta feditio,L6gobardi, qui Cif-
}o alpinam Galliam , quam ab his Lombardiam nunc dicimus, incoluno, pra: fa-
do Italia: diifidio,& Romanos cum Arnulpho imperatore afpernari,&: iterum
fibi regnum Italia: vindicare cceperunt , Vngarorum fcrociam ac vires nequa^
quam ignorantes, magnam in huiufce gentis robore fpemprofedolocauerant*
Quare ortain comitiis feditione,alij Guidonem Spoletanum ducem Italia: re-
gem declarar. Vngari igitur non modo deficiunt,o imperata detredt: verum
etiam prouinciasimperij Romani incurionibus&rapinis vltrlaceliunr,& ne
ab humilioribus initiumfaccrent, Germanos in primis adoriunmr. Odium in
Romanu nomenjquod diu diflimularunt, rebus potius quam verbis detegunt.
Tanto tumultUjOmniumque confenfu fe inlibertatem aifcruerejVt non modo
4 fenes,fedmulieres quoque in habendo deledu,nominavltro dederint. Quum
in Germaniameruperunt, tanta rapinis accsedibus adiedafaniitia, vtnecxta-
ti,necfexui,locoqueparcerent. Nam facra &: prophana loca iuxtipoliant,&;
incendunt. Vnni,qui inPannoniisolimremanferant,mitiorum confuetudinc
populorum,ipfi quoque mites efredi,&: aliqua ex parte Chriitiani.Scdcorum,
qui Scythia rediere, Vngarorum redundantia,in priftinos feritatis mores re-
cidre.Quare in diripienda vaftandaque Germania,mutua immanitate certa-
bant,principio,quofcunq; inuenerant,paiim ca:derc, pcora abigere,imbelle
astatem in captiuitatem ducere, fa:pe in confpcdu parentum contrucidare libe
fosjillidere parietibus infantes, gremio matrum ereptos, nullum deniq; feri-
S tatis genus pra:termittere,nobilima quazque cedificia amoliri, oppida, vicosy
ac templa incendio abfumere. At vbi quacunq; iter per Germaniam fecerant,
fads fuperque fauiitum eft,in Franciam Galliasqj penetrant,vbi acceptam Ca
rolo Magno feruitutem, illatas candes , abadas denique pra:das abunde fta-
tuunt vlciici, hic fuperiorem immanitatem inftaurant, quin etiam pro viribus
augent. A Francis, qui hbertatis gloriam Vngaris abftulerc , cumulatifimas
n inj
 ANT. BONFINII REL VNGAR.
pcenas exiguntjflammis ac ferro omnia deftruum\ Contempta faepe captiuita-
tc,cum pagis ac oppidis oranem aequ aetatem incendunt , magnificas sedes
demoliuntur facram fupelle&ilem diripiunt, nullum religionis veftigiumfer-
uant.Ne his quidem immanitatis criminibus Vngari caruere,vt aduftas quan-
doque ex incendio humanas carnes legerent,letasq> fruftillatim inter fe deuo
rarentjfxpe cum caedibus per pagos & oppida graflaienturjhumanuni quoque
fanguincm biberent. Omnia crudelitatis genera Scriptores,prjEterpollutamv-
triusque fexuspudicitiam,quam.domi militiaeq; fempercoluerunt,in eos com
mentantur.Tanta vbique ca:de bacchtur,vt haec Atilae temporafuperafle cre-
dideris,nequc adhuc cardibus &rapinis fatiari potuere.Gallias quoque omnes
mifcenc,ne qua in re Atil progenitoriccflilTe videantur. Arnulphus,ac reliqui
reges his obftare non audebant , cum propter innumeram multitudinem , quae
,totam Galliam inundarat, turn propter RomanaereipublicaediiTenfioncm^n-
teftinasqj Frcorum difcordias , quibus imperij Romani vires admodumlabe-
fa&ae ac eneruat fuerant.In Italia creati noui principes,inter fe diifident,& ci-
uilia bella moliuntur.Berengarius, quamuis principio detrimenti aliquid ac-
ceperitjjVir tarnen rei militaris peritiilimus,ac animi magnitudine prasftans,eo
Guidoneminimicum fane redegit , vt in Spoletano ducatu , acHetruriae ciui-
tatibus occlufcrit,& (vt tutis fibi confuleret) Arnulphi imperatoris amicitiam
fibi comparare ftuduit , quod quum impetraTet, miis ab eo auxiliis , adiutus
eft. Senebaldus cumcxercituhaudquaquamcontemnendo , ab Arnulpho p
tre miflus inItaliam,Guidonis largitionibus corruptus, vt plerique arbitrtur,
nihil Berengario attulit adiumenti , reque infe&a in Franciam rediit. Guiliel-
mus tamen autor eft, Arnulphum, Berengarij gratia , in Italiam cumexercitu
venifle,Bergamumcum Ambrollo tyranno vi cepifle,eumq; laqueo fufpendif-
fe. AFormofo pontfice mximo accitum, Romam vfque venifle , Guidonem
inclmataacie fugaiTe,eius vxoremin arce,vbife tuebatur,obfedifie. Guido,fe-
dente Formofopontifice,diem obiit,Lambcrtus in regno filius fucccffit.Paulo
pft Arnulphus pediculor morbo correptus interiit. Franci Arnulpho impe-
ratori,Lodouicumtertiumeius filium in imperio fubrogarunt,ac FranciaeGer 0
manique regem declararunt.Quin & Lamberto rgi, Lotharium filium Spo-
letani haereditario iure fufficmnt,vnaque cum Hetrufcis Italia: regem crant.
Vngari autem , poftquamper Germanias ac Gallias omni immanitatis genere
fatis debacchatifuerant, per alia, atque iuerat, Germaniae loca,in Pannoniam
reuertuntur. Lodouicusrex Germania; , qui vbierumpentes in Bauariam Vn-
garoSjomniaque pafim igni ferroque vallantes acceperat , ad Auguftam Vin-
delicam.prope Lemannumfluiumeis occurrerat, ab hisque fimulata fuga,in
infidias tra&us , vix cum magna clade fuorum euaderequiuerat. Qua quidem
victoria elati , Bauaros mox & Sueuos , item Francos &: Saxones , longe late-
que populad funt. Audito hoftium reditu,coa&is vndique copiis 8c auxiliis,his *q
iterum ocurrere audet, ratus fi vi&oriam fperare nonliceret , praedam faltem,
&captiuos eriperet. Sciebat enim Vngaros populatis totditifllmis regionibus,
vfque adeo redire onuftos,vt ne facile quidem metiatur quifquam.Multo plus
auri & argenti ex Bauaris, Francis & Saxonibus plane retulerant, qum impe
rante Carolo Magno, Franci quondam direptis Pannoniis afportarant.Lodo-
uicus igitur,conferto iterum cum Vngarica gente praelio , non modo praedam
Sc captiuos non recuperauit,fed ingenti accepta clade,vix euadere potuit. Ma
ximaGermanorum pars obnixius refiftereaufa, non modo ingenti rege pe
cunia vix redepta, fed vt id aflequeretur,ftata quotnis tributa foluere adac-bus-
eft.Quum Vngari primos Vngariae fines attigiflent,vt de totclarifllmis vno eo- a
demqj tempore prouineiis , quae antequamin populi Romani poteftat quon
dam redatae fuiflent,tot expeditionesfadt,tot cxfa legiones, tantum fangui-
nis fuerat cffiifum,triumphare viderentur, vniuerfam praedam , & captiuorum
multitudinem in pompam redigunt , qua: quidem pompa,vic~torum agmina ac-
quare videbatur. Occurrebant vndique fpe&atum congratulatumque caeteri
qui rc*
 D A D I S I. LIBER X.
\\i\ remanie rant, & cum tanto plaufu cxpagis ac oppidis vidores excipicbanr,
Ytnullum Vngariaediem hoccandidiorem illuxine dixeris. Nulla vxorcum
libcriSjVirogratulatum obuolauit,quae fpoliis onuftanonredierit. Tanta ferui-
liorum copia tuit , vt pra:terquam in vbertate Pannonia: , ahbifamc abiumpta
facile fuiflet. Tunc Scythica: primm matrona: ancillas admiferunt, ciuiliusj
viueredidicere, feruitia ne ceifarent, nut feditionem molircntur.partim agros
colere,pecuarive curare,partim cumdominis militare. Exuuiis hoftium,Mar
usrlerculisquc templa completa funt,estera praeda viritimdiuiia. Hacigitur
peditione Pannoniatot bell is exhaufta,ita auro & argento repleta eft, vtnul
10 lisrepublica ciuiumvcdigalibusindigeret,nullaque deculla pecunia, -
quam externa vteretur. Reueri in patriam Vngan , totam earn hyemem domi
tralegere,recreauerc,ac refecere corpora,fuperiore expeditione defatigata. Ac
ingtuentevere, ne tempus fruftra tererent, nve fortunam afpirant per igna-
uiamrcmorarentur, aliamexpeditionemineundameuecenfent: quareProce-
rum<iecrco,aduerfus Grazcosumcndaarmadeccrnunt.Videbantenim fe in
terduo potentilima orbis impena efle collocatos, hinc Romanorum imperio
prcmebtur,quod in Francorummanus peruenerat,hincGra*corum,qui Pan-
aonias bello ikpe vexarant. Supcriore anno Germanis &c Francis^ proacce-
ptis iniuriis, poenarum fat exegerant, nunc Grecos fuperele, quos i viccrint,
$o non modo in perpetuam felibertatem facile aiferturos elfe lperant,verm cti-
am labefactato vtroque imperio quandoq; potituros non dimdt.Quum huc-
ufque libi poil Arnulphi mortem profpr omnia fuccelil*ent,opinionemque
fuperailent , nimos a fuperiore fortuna concipiunt , augentque , ac maxima
qua:q;libiracilpromittunt.accedit&i!lud, quodviresnuncfuntlongqum
ancea amphore s,corpora labonbus obdurata, &: animi experientia exadiores
fortioresque.Proinde Myiiam fuperiore, lllyricum, Thraciam Macedoniam-
que incuriionibus rapinisque laceflunt. Ita magnos diuerfos comparauerc
exercituSjVt varias vno eodemquc tempore regiones inuaderent, quod haud-
quaquam temer quandoque fit k. in ilerili vel maxime regione,ne qua fortaf-
V3 fe commeatuum inopia laborarent. Dum caedibus &c incendiis vfq.uequaque
vagantur,abacbs pecoribus ac hominibus,omnia diruunt,ita Conftantinum,
qui cum Alexandro patruo imperi geTerat, perterruert,vt multas vrbes libi
iubditas,vi adadas,Vngaricx genti quotannis tribuca pender pateretur. Quu
bellum hoc fententia ucceflilet,in Blgaros peregrinse^ populos arma ver-
tunt. Bulgari nanq; Sclauorum genere nati , quando coniimiliseft vtnfq; lin
gual Scythia velut illi prodeuntes, traiedo Danubio in Mylias confedere,qui
quumThraciarn,IIlyric & Maccdoniam armis faepe vexallent, diu cum prin-
cipibus Grxcorum bella geflere,variae inter vtrofque interceflere vidoria: , in
eorum tandem ditionem conceiTere. Hi cum Vngaris dimicare auii,&:adin-
40 ternecionem fer redadi , ftato quotannis ftipendip , muldati funt.Tam pro-
fpero vbique fuccellu , res Vngarorum eo eueda: funt , vt nihil vfque adeo ar-
duura &: difficile foret,quod ingenio & viribus alequi no confiderent: nondu
imperandi defedit Vngarorum immenfa libido , nee rapinis &: cardibus adhuc
gens afpera fatiatur,tantapopulorumfcecunditatepuilularat,vt remotas quoq;
nationesinudaret. Tres fibi prspollentes ea tempeftate potentatus verebatur,
exquibus Francos & G raxos graui bello confecerant, Italifupererant, qui Be-
rengario principe libi iura iniperij vfurparant. Quarein Itaham innumerabi-
lem fer exercitum parat,vt quod Atila praftare non potuit, clariilimum impe
rijRomani nomen extingueret. Accedebant fadiones Italia; , quibus vitro ad
/0 maxima crptahortabatur.Ipfaquoque afliduofemper bello vexata, pro refe
renda vice, carteras nationes nullo frui ocio patiebatur. Italiam igitur fub Ser-
gj)rerrijponnficat4,&:Lodouiciimperio,quumBcrengarius in Italia vfurpauit
xmperiu, Vngan adoriuntur,per Foroiulianu agrum iter facint,quod quidem
Jcalix/emper exitiuBarbarisnaturapatefecerat. Quumhorum aduentum Be-
ren^arius accepletjcuniquindecimmilibus equitum ad Italia; nes occur
 ij4 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
rit , quem primo congreflu Vngari profligarunt. Leoprandus eos primo
greflu fpedata Icalorum multitudine, fibi parum cfifos Patauino agro ad hy
bernandum in Pannonias rediifle tradit,vt rem tanti momenti,cui tantum glo
ria: ac vtilitatis ineflet, confequi pTcnt , maioribus long viribus adoriren-
tur.In fequcnte vere Italiam tanto apparaturepetiifle, vt mximos validifli-
mos quoique exercitus facile protercrent,-Aquileiam,Patauium Veronamquc
nemine refiftente prxteriifle , peruenifle Ticinum, Berengarium habito dele-
du,& auxiliis ex totaltalia euocatis,in Tranfpadana regione occiirriHe,militu-
que fpedata multitudine pracpolluifle.Contra Vn garos numero impares,ac a-
mniuminteriedu animo confternatos , ad extremafer fuTe redados , quan- to
do prx hoftium multitudine,defperata vidoria, pradium conferere non aude-
bant,fugamque rapere flumina prohibebant.Demum quufugere magis,quam
dimicarc decreuiflent,dum Abduam fluuium natando traiiciunt, quampluri-
mos nimia feftinatione fuifle demerfos. Trans Abduam potitis caitris,per
internuncios Chriftianos orafle,vtfe dimiflaprxda,incolumcs redire pateren-
tur: ne id quidem ab Italis impetrare potuifle. Berengarium in quodam oppi-
dulo tempus cum voluptate triuifle* Romanos potius de vinculis , quibus Vn
gari vincirenturqam dearmis quibus ca:derentur,cogitafle. Ad poftremum,
quum hoftes fuga falutcm quarrerent, in Veronenfcmque agrum palantcs fu-
gerent,in nouiifimo agminc ab incquentibus pradium fuifle inicumjquo lupe- 10
riores fuere Vngari, fed vbi ad Brentam fluuium peruentum eft , dirimente v-
trofqueamne Vngaros iterum impenfis oraflc,vtprxda,captiuis,armis,equis,
&c vniueriis denique impedimentis dimiflis,praterquam vno conceflo viritim
equo,quo per fc quifque domumrepetere poflet,incolumes abire liceret. e
que tarnen impetrare potuifle , per infolentiam id Romanos fa:pc relpondille,
i mortuis muera canibus accipercmus,fcedusque cura canina gente percu-
teremuSjNos capite infanos, fanus iuraret Oreftes. Infolentiflima verba Vnga
roseadduxiTe,vtfortiflime pugnando mori maluerint , quam aliquamcurn
turpitudine fperare falutem,cogittes,ablata fpe fug2c,nil fatius efle^qum cru-
entmhoti vidoriamrelinquere, mortem morte fugere : ex honello interim, p
gloriofam fibi vitam quaererc: fortunara qudoque fortium virorum amieam:
Martern fa*pe fugientem militera potius infequi , quam fortiter dimicantem:&:
cunla dcorum numina benignumacquumq; vidorem fouere folita , inolen-
tiflmum contra perder. Quare vt Leopradus longe profequitur, feriptof qui
dem non afpernandus,dum mutua fe exhortatione confirmant , Romanos ex-
pedatione fufpenfos retinent, mox tripartito his infidias obducunt. At ills dum
internuncios praetolantur,cundatione defatigati, magna ex parte equis deili-
unt,vt corpora curent.Dum fe ex mora tutos arbitrantur , eccc Vngari eduda
veteranorum validiflima acie,traiedo fluminc medios adoriuntur, penetrant-
que, cxdem inauditam patrant, & tot viros prae nimia celeritate confodiunt,vt 4o
multisientantib.cib m media gula transfigerent : nonnulli,ereptis equis ruga
inhiberc, eosq; Ientiisiugulare , in obftantes vehcmentis rucre,campos vbi-
que cruoreinncere,augcbant inteftina cladem odia. Nam tantus eosliuor in-
ceferat,vt pleriq* pugnam remoti detredarent, vt proximi quorum morte' an-
helabant,pra: oculis trucidarenturrquod ideirco faciebant,vt ipUs deinde libe-
ris regnare liceret. Mutuaenimltalorum inuidia , imultates &: odia , non Cq-
lum imperium,gloriam,ocium& fortunas abtulere,veri\m etiara fuere caufar,
quibus hxcomniafunditusperirent.Profumdemumfugamrapiuntjiriftanc
contra defxuiuntque hotes , & q^ui prius veniam nullis precibus ac mncribus
inuenerant , fupplicantibus deinde parcere nefciebant,caefis maxima ex parte yo
Chriftianis,ca:tcri per fugaelapi funt. Scythicus furor vlterius coerceri no po-
tuit,Tranfpadanam paflim regioriem diripit, vaftatque. Scripforespleriqueid
addunt,aliquantulum fuperiore narratione diuertentes. Polfugatum in Vn-
gan finibus Berengarium , Vngaros, quumirtTaunfinum agrum erupiflent,
Se cunda log lateque vaftaflent,Taurifium quoque vi captumfpoliafle. Dum
Med-
 DCADIS I. LIBER X.
Mediolanum. poft hase c tendere ftatuunt, Venetorum opibus fama remo-
ratos, ab infticuto agmen icinere , ad eorumfinum diucrtifTe. Quorum vrbem
(vuiunt)quum fine clafle expugnare nequirenc,lcmbos tumultuarios fabric-
tur,quos vt celeris facerent, alleres pellibus rite conglutinant. At comparata
huiulcemodi clafle,primo mpetu Ciuitatemnouacapiut,mox per littoreas n
fulas Lite bacchantur.^Equilium caput aggeris, Clodiam, quam nunc Clugiam
dicunt, exinde populantur. Additis ex hoc animis,ad occupandum Riuum al-
tumfe accingunt , fed quum alia tunc vrbis forma be munitio foret, voti com
potes effe nequiuere. Petrus enim cognomento Tribunus, ea tempeftate Ve
lo nctorum dux,quumVngaros in Pannonia confcdifTe cognouerat, Vnnoru qui-
dem poiteros,quorum iieuitiae cuitadas caufa in paluftres infulas,veluti in pro-
fugorum afylum , Venetia quondam populi conuolarant , extemplo vrbem,
quod natura loci abhorrere videtur,aRiuo caitelli,ad a:dem diuaeMari inlu-
bamco nominatam, perpetuo muro cingendam, Canalem vero magnu appel-
latum , frrea catena claudendum curauit. Verebatur enim vir ille fapientiffi-
mus,neveluti Vnnorum,duce Atila,terror condendx vrbis caufa fuerat.ita Vn
garorum furor conditam extirparet , ne ab eadem infaufta natione initium ii-
mulSc exitium Venetipcculiari quodam fato fortirentur.Tantum viri prudc-
o'a valuit,vt patria ingenti periculo libcrarit. Quum igitur Vngari, Clodia mo-
JientcSjlittus cepiiTent,quod contra Mcthamanchum eft,vt inde per Albiolam,
Methamancho Albiolaq; potirentur,Veneti,Petro duce,obnixius obftitere.In
varus quoq> locis acerrim pugnat,per quxBarbari, multitudine freti,irrum
pere conabanmr.Et quum dicbus aliquot vndique,ad feltum vfque diui Petri
Pau fique diem oppugnafTent,tandem defperata victoria , quando munitiifima
cprxpotcmi claIe,.&non tumultuaria &: commentitia opus erat,fe in Pataui-
num agrum ad caftrareceperut. lam primus annus Vngarorum in Italiam in-
greiTus agebatur , quumBerengarius publice, faluti confulens, datis obfidibus,
ingtiq3pecunia,fe vniuerfamqj Italiam Barbrica feruitutcredemit. Eodem
quoq; tempore,impcrante apudGrazcos Conftantino,quum RomanuSjpra-fe-
50 us eius, Apulos, Calabros, nonnullosq; populos fub imperatoria condiciono
facile retiere n pofet, homo facinoroiifimo quoq; fcelerc perditus, Sarace-
norum regem cum maxima ekfte, in rebelles fibi Calabros Apulosqs concita-
uit. Qui quum ad extrema Italia: oramappuliTet,Calabros,Apulos,Salentinos
&: Lucanos,non modo Gradeo imperatoriferuire coegit,fcd caedibus, incdiis
5 rapinis ic afflixit > vt ad internecionem pene redegerit. Item Supero Infe-
roque mari, Sc freto Siculo,ad vrbis vfque mnia Rom, ita omnia occupa
tio: ,vt deleta Conftantinopolitana: ditionis memoria , Barbrico k. prophano
anda imperio vendicaret. Cui quidem malo,niiIoannes decimus pontifex
maximus, vir circunfpectus &: magnanimus profpexiTet, iam de orthodoxa f-
4 mu fide Italaq; famtc fuiflet actum. Hic enim Alberic Hetrurix principem,
magiftmrn equitum declarauit,qui habito repente delectu,&: coactis vndique
auxiliaribus copiis, in primis prophanu hoftem Lati repulit.Fugientemin-
fequutus ad Lirium fluuium , quem nunc Garlianum appellant, conferto pr-
lio profligauit , partaqj victoria Romam ouans ingrefus eft. Saraceni accepta
ingenti clade,confternati,inGarganummtem confugre, vnde munitaarce,
multis poftea temporibus Italiam longe lateque vexarunt.Poft haec inter opti
mates Vrbis diffenfio oritur, magna Albericus,quempontificis fratrempleriq)
reputabant,afflcitur inuidia, vrbe Roma propter liuorem & ingratitudinem e-
iicirur, qui Ortam Hetruria; oppidum confugicns, cotrainuidorumimpetum
Io fe aecuratiflima munitione tuetur , &c vt Romanorum ingratitudinem,& inui-
dorum iniurias abunde vleifeatur , ad Vngaros literas mittit , quibus eos hor-
rarur & exorat,vt ad capiendam vrbem Romam, qua nunquam hucufq; potiri
va/ueranr,maximis exercitibus Italiam rptt. Quod fi fecerint,facultates,vi-
resq; iiias non ignobiles pollicetur , fdus cum Berengario imperatore initum
reicindant.-oblatam Vngari occafionem,gens imperdi cupidiuma,haudqua
 6 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
quam patiuntur elabi, infanos extemplo comparant exercitus. Per
ter faciunt,&: vfitata quondam via per Foroiulianu agrum &c Venetiam in Fla-
miniamerumpunt,oppida & vicos pafim diripiunt.Contempto Alberici man
dato,qui in Romanum agrum eos accmerat,inHetruriam penetranr,quamex
compa&o Albericus faluam &incolumem fore iuflerat. earn caidibus vniuer-
fam fcedant,incendiis & rapinis omnia vaftant. Vniurfam imbelJium multitu
dinem.quae aut ex clade fupererat, aut fuga nequiucrat elabijin feruitutem af-
fertam,in Vngariam abducunt. Poftquam igitur Vngari ab Alberico in Italiam
euocati funt, opulcntiflima eius praeda deindc alle&i,quotannis fer(vt Richar
dus auor eft) populandi caufa,vt quicquid remaferi^eradercnt, repeterccon
fueuerunt , duphci tunc gente, eademque immitiifima , veluti a duplici lupo
mifella dilaniebatur Italia. A Tyberi enimamne vfque in Calabros,&: ab Acer-
no,quem Pifcariam dicimus , in Salentinos quicquid erat , Saracenus popula-
tur Apher. Caeteram ver partem D almatiae Pannoniaeque finitimam Vngarus
incurfat.Berengarius autem quum vtrique hofti obftare non poTet,in Cilalpi-
nam Galliamimperij fui vires reuocarat,ibique pro virili parte fe tuebatur : &
cuneta Italia: mala, tanquam fpecula triftis profpc&abat. igitur tempe-
ftate defunfto Lodouico, Gonradus Francorm genere oriundus,vir domifo
risque clarus , omnium confcniu populorum imperatorercatur : quo quidem
imperante,varii principes ampliffimis potentatibusfreti,clamcre:exquibus in
primis Arnulphus Bauaria: dux, Burchardus Sueuiac , Eberardus Franciae, Hi-
ulbertus Lothoringiac: atque catterorum quos diximus , potentiilmus Henri-
eus qui Saxonibus & Turingis imperabat. Secudo Impcrij anno,hi principes
Conrado defecere-.inprimisque Hcnricus fu gentis robore fretus, rebellauit.
Sed Conradus prudentia ac viribus pollens,ad gratiffimum omnes obfequium
reuocauit. Solus Arnulphus,Bauarorumdux,terrorepercitus, nequaquCon
radi mifericordia: fifus,cum vxore acliberisad Vngaros confugit.ne Conrado
inuitus parre cogeretur,nvc facile contumacia: a: pnas exolueret.Ethac
mente abiit,le nunquam rediturum,doncc infenfum libiImperatorem,extre-
mumdiemclaufiflenouert.ImperanteConradojBerengariusrex Italia: diem
obiitxui Berengarius fecundus eius filius in regno fucceilit: quo quid rgnai
te,LodouicusBofonisfilius,quiRomana?prouinci&Burgundia:rexerat,per
Taurinos Italiam ingreiTus, Berengario fecundo victus &c captus eibatquc ea
conditione diminus,quamiureiurando affeuerauerat, fe nunqu pofthac cum
exercitu in Italiam rediturum.Sed paulo pftnon feruataconditione,acrcfcif-
fo fdere,pcr Tridtinos in Italiam reuerfus,in primis Veronam occupt: id
Berengario mox obfelus,quum Veronenfes vrbcm dedidiflent, cum copiis
interceptus , erutis peierator oculis dimiius eft. Berengarius Burgundionum
victoria potitus adredintegrandam Italic quietem animum aduertit,quam af-
fequi defperabat,ni cum Vngarorum ferocilima gente pacem ac fdus inirec, 4
quippe qui quotannis incurhonibus &: rapinis Italiam vexare folebant. Quod
vbi factum eft, Vngari rabiem,qua in Italos diu fatuirc confueuerant, in regio
nes alias plan verterunt. Alemannos repetunt , quos bello fxpe follicitarant,
atque folita crudelitate diripiunt,& trucidant:quod quidem immanitatis vitiu
apudhanc gentemnondumexoleuit. eque adhuc ido cum Vngaris fdere,
quiefeit Italia, quandopopulus Romanus, AlbertiSpoctaniducis fundus au-
xihiSjobfeiTaOrtajCaptoque Alberico,qui in Italiam Vngaros euoearat, cumu
latiflimas de patrie, inimico pnas fumpiit. Interea Saraceni , qui in Grgano
monte confederan^ Apulia Calabriaquc vaftata, Bencuentu vi captumincen-
dunt. Adauftis animis regnurrt amplificare conati , multis oppidis promifla y
obfequiaaccepere,fed Guidonereprefli , Romanis finibus exceiTere. Aft vt
ad Vngaros redeamus, poft fa&am cum Bcrgario imperatorc pacem, popula-
tamque Alemanniam, ingrediuntur Alfatiam, quam cum Saxonia pariter de-
praedantur,6 ex eoruminftituto , cxdibus omnia complent, ac homines cum
pecoribus abigunt. Sed adMoresburgum Germania: oppidum, quod in Saxo-
nunv
 DEC AD IS I. LIBER X. i
num,Turingiorum, Sclauorum finibus ftum eft,ab Henrico rege grauiflma
i cladeafFe&iunt. Nam vt Leoprandustradit,Conradusvbi mortem propius
adelte confpicatus eft,aduocato procerum concilioHenricum Saxon & Tu-
ringiorum ducem,Regem & Imperatorem creandum eile cenfuit,cuius paulo
pft expirantis automate , omnium fuffragiis ad imperatoriam dignitatcue-
his eft,& tunc primm Francis in Germanos tranllatu eft imperium.Quum
omnes ei principes legitima obfequia foluerent, Arnulphum tantm habuit ad-
uerium.Quippequicumvxore acliberis,poftConradimortem,ex Vngariare-
uertus,& honorincentiifim non modo a Bauaris, fed Francis quoque Orien-
lo talibus ufeeptus, 8 vt oblatum libi regnum obiret hortatus , Henrici imperio
aduerfari cperat. Henricus id atgr ferens , coadis magnis copiis , in Baua-
riam contenait , extra Bauaria: fines Arnulphus occurrit. Quum vtrinque in-
ftruftaeacics conftitiiTent, Henricus vir fapiens , ne quid temer agcret,quod
pnitenciafubfcqueretur, ad iingulare colloquium Arnulphum vocat,ibi mi-
tTunis verbis lbi hominem rconcilit, creandorumque pontificum potefta-
reminregione Bauariae, quodmaioreseius nunquam afequi potucre , fponte
dornt, h Henrici oratione vidus , depoltis armis , debitum pollicetur obi-
qiuum,femperque recipit fe pro imperatore dommoq; fuo Henricum vnicum
abiturum. Cpofitis his rebus,Vngarorumincuriiones, rapine accxdes vul
to go referuntur,quibus cum ad illud (quod diximus) oppidum occurrilet, cxs
rugatisque Vngaris,recuperata praeda, acingenti captiuorummanu, memora-
bili vidoria potitus cft.Dum hate omnia ita geruntur,ecce miferrima in prifti-
na malarecidit Italia. Nam dum Berengarius fecundus, ido cum Vngaris f-
dere,Romanu imperium inftaurare conatur,tyranni,quibus eius potentia for-
midolofa videbatur,Rodulphi Burgundiaz regis fuaionibus agitati,eum Gai
Uis inltaliam aduoeant , cuius viribus Berengarium imperio eiieiant. Rodul-
phus Italiam ingreflus, fadionibus optimatum eiedo Berengario , tribus tan
tm annisrerumpotitur, fed talas artes, Scinteftina odia Vngarica continu
vlcifcitur immanitas. Berengarius enimad Vngaros, quos ibi femper amicos
Jo habere ftuduerat, repente confugit, eorum opem , vtin imperium reftituatur,
implort. Vngari Salardo duce Italiam repetunt, quacunq; iter faciunt, omnia
rpinis, csedibus & incendio vaftant. At vbi Ticinum peruenere, obfcflam vr-
bem vi ceperunt, captamque ferro ignique abfumere conati funt. Qui quum
Rodulphum in Italiam aduoearunt, quum parum ineo praidij eiTe intueren-
tur,contempto eo,Hugonem Arelatenfemprincipcm acciunt.Quimagnisex-
ercitibus Italiam ingreflus, imperioque potitus, fufpedos optimates , aquibus
fuerat accituSjrie fe iuxt ac Rodulphum tradarent,dato Samfoni negocio,qui
legionis praefedus erat,omnes inexilium egit.qui muldati fuerant, Arnoldum
Bauarorum ducem in Italiam euocant,qui adita extemplo Italia,principio Ve-
40 roham veriit, C admiflus ciuibus, rex Italie, ac Imperator populo confalu-
catus eft.Qu quum Hugo cum mximo equitatii,multisq} cohortibus occur-
rtflet,conferto pratlio profligatur Arnoldus. Berengarium fecundum Italiaeie-
&um,qui ad Vngaros cofugerat, quorum femper amicitiam & auxilium omni
ftudio, fide officioque coluerat, plerique in Vngaria , apud Sueuos alij obiifle
cradt-Tertius vero Beregarius,primi Berengrij ex filia nepos,ab exilio,mul-
risauxiliis adiums,in Italia rediit,fed quorum potentatuum ope id feccrit,pr-
terquam Vngarorum, haud fatis cpertum habco. Hic quum fuarum partium
promiflum fauorem, & auxilium noninueniflet, Hugonemq, in fe arma para
re /cnfiit,ab incpto deftitit,in Sueuiamq, fe recepit,id autem Ioannc vnde-
cimopontiee maximo,Chriftianafaluteanno noningentehmo trigeiimo- 93 y.
quinto plerique accidifle prodidere. Eaderri tempeftate Saraceni, cum ingenti
c/aae,Genuarnappulifledicuntur:quarhvbiexpugnarunt,inauditaomniscta-
tis ac fexus caede patrata, immaniter cunda diripucrunt,incredibilipra:da dita
ti m Aphricam rediere. Sed qua: , & quo modo nonnulla Conradi Henricve
fcmporibus gefta fint, ex Vngarorum breuiter annalibus haud ab re adiicien-
i$ ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
da ciTc duxi. Referunt enim eos poil Morauiam &: Bocmiam hoftili manu po^
pulatas, qua: vlcra Danubium magna: Germanise partes funt , citra Danubium
mox armavertiTc,inprimisque fintimas fibi Carnorumac Noricorum regio-
nes,quas Carniolam, Carinthiam, Styriamque nunc dicimus , fuperioris Pan-
nonia: caput attingentes inuafifl. Dumeorumincuriionesac impetumGo-
thofredus Morauia: dux,& Eberhardus Carinthiae princeps, cum Gregorio A-
quileieni patriarcha, coercer nituntur, acerrimam pugnam conferuifle ,.ibi
quamuis multicx Vngaris occubuuTent,defideratis tarnen ducibus,prorligato-
que patriarcha, Alemannos quoque fufos &fugatos fuuTe. At illos,dircptis tri
bus regionibus,pra:da oneratos in Pannoni cum vidoria rediifle. Conradum w
bdis imperij fui finibus,admodum commotum, Auguftam Vindclicam pctiif-
fc,vt cpararo exercitu,. fecundo amne Pannonias adoriretur , immanitatemqj
Scy thica: gentis , omnium populorumociaperturbantis, pro viribus vlcifcere-
tur,fcd Italorum fadionibus remoratum ab incpto deftitiTe. Quinetiam ad-
dunt,Vngaros poft hare tribus annis quieuife,quarto vero,in Blgaros memo-
rabilem expeditioncm fufcepiife , in qua quum omnia fententia eueniTenr,
cepiTe hoftium caftra,ciuitates & oppida expugnaiTe, omnia eorum fpolia tot
annis parta,itemquicquidauri argentique illis era^afportafle^begnTe armen
ia omnia , & ad noftra vfque tmpora erepta illis oppida retiere commmo
rant. Item poft hax Italiam , quam fcepifime infetarant,repctiiHe, Patauium i- 10
gni ferro ab his abumptum. Adita Gallia Cifalpina , Luitarium Vercelien-
fem epifcopuni,populata baiilica,trucidafle. Demum vniuerfa Gallia fpoliata,
opulentiimos in patriam fuifle reuerfos,deinceps annos decern feruafle quie-
tem. Deinde Saxoniam,Turingiam,Franciam Sc Burgtmdiam incurfae,dum
pra:da onufti redeunt, ab Alemannis ex improuifo interceptos,graue cum his
pra:lium commilfe. Fugatis hoftibus,tria Vngarorum milia cecidifle, qui ve
ro pugna fuperfuerant,reuerfos in patriam, annos circiter fexdecim quieuiiTc.
Practerea cum diutino ocio vti non poflent, qu ando ad flagella gentium nati
fuerant,Sucuiam repetunt, obiident Auguftam. Vrbanum Conradi prin iuf-
fu, vrbi cum talo Alemannicoque exercitu fubuenife, quod quo modo tem- 30
poribus congruere poffit ,haud facile dixerim, quum annis hie feptem tantm
impcraucrit,& hax omnia^qua: diximus,fub Conrado primo gefta,eorum An
nales fuiTe prodant. Ex quo facile Annalium deprehenduntur errores , &: non
geftorum,quum non modo hax Vngari, fed long maiora omnium Scripto-
rum teftimonio geferint. Sed qua: referuntjprofequamur , Vngari ab vtroque
exercitu in Augufta: obiidione occluduntur , &ita ( inquam ) occluduntur, vc
obfeifipotiuSjqumobidereviderenmr :namhinc fluuio ex inundatione ex-
crefeente , hinc ab Alemanno Italoque hofte arcebantur , nullus fuga: patebat
exitus. Alter Vngarorum exercitus , haud procul ab Augufta , in fylua delitue-
rat,& fuis qua arte fubuemret, haudface fuecurrebat. Numerus erat quadra- 4c
gintamilium,ij dum fuos fentiunt partim obtruncari,crucibusq; fufHgi,partim
in captiuitatem duci,alterutrum hoftium exercitum fecedentem pradlolantur,
quod vbi fadum eft,Conradi copias ad Rhenum defeendentes adoriuntur. Ex
quibus tot capiunt, quot redimendis rependendisque fuis fat eTe poterant, ne
fpesquidem eos fruftrata eft,quando ex his, qui circumuenti fuerant, &capti,
quieunque fuperfuere,fada commutatione reftituti funt. Ex his qui ca:fi funt,
riobile Lehelis facinus predicant, hunc cum Bulcho captum , ad Conradumqj
dudum referunt. Poft hax pereundanti pnncipi,cur tarn diro Chriftianos ani
mo infedarentur,eum itarefpondiflfe aiunt,Humanorum (inquit) fcelerumfu-
mus vtores, & ad fuppliciaveftra Deoediti, quum vos perlqui deinimus, 5:
tunc vobis, irato Numine , capimur, &: obtruncamur. Admiratus hax Impe
rator , optanda: mortis poteftatem obtulit. Lehel antcquamoptarct,tubarn
qua in bello vtebatur, poftulauit, qua data, Conradi caput lethali vulnere,
cxtemplo confregit, Praubis ( inquit) ad inferos,& ibi mihi feruics. Credebanc
enimScythae,quofcunque in haevita codrent, eorum in altera feruitio ciTc
poticu-
 DEC AD IS i. L R X. if
potituros,fed quid credendum it,quado haec tempori parum quadrant,alij iu-
dicent. Cxteri redcmptis fociis vltr progredientes, ditiffimum Vltae cnobi-
umprsdantur,traiedoq5 Rheno,Lotharingiam inuadunt.Apud Argentam oc
currentem iibi Erardum, eius prouinciae duccm , Se Bertoldum Brabantiae ty-
rannum,conferto pradio,captos obtruncant.Deinde vi&oriaelati , per Gallias
effunduntur,templa paffim diruunt, &: incendunt.Meceniem,Treiurenfeni Sc
Aquifgranenfem agrum ineurfant. Omnia &facra&:prophanapopulantur,
cidibusq; fdant. Senones diripiunt/, Sagufam Sc Taurinam diruunt. Per al
pes denique in Italiam relati,direptaTranfpadana regione,inPannonias ditati
lo tcdeunt,ac viginti annis inocio pcrmanfere.Exa&o hoc oeij tempore , faftidi-
taquiete, pofthaecab Vngaris in Blgaros inftaurata expedido , Hydropolis
expugnatur. Thracia ingrefli, vt intermiTum Grxcis tributum recuperarent,
Cohntinopolimacerrimaobfidione circumueniunt. Tune GraecusquidGi
gantez proceritatis roborisq; ex vrbe prodiens, ad fingulare certamen Vnga-
rosprouocat,quinetiamfecumduobus vn depugnaturum pollicetur. Cui
Bodiondus Vngarus obuerfatus,Ego quidem(inquit)Scythicae gtis minimus,
tecum fingulari pugna decertare dedignarer , nifi duos tibi focios adiunxeris,
quorum exituram tibianimam alter o bferuet, alter cadauertibi humandum
curet:quare Impcratorem velrum,omnino noftra: gems vetigalem tributa-
te riumquereddam. His dictis, Opouri ducis imperio,in obiedam vrbis portam
/has vires experiri iuflus,vibrata bipenni ita portam illiit,vt infantibus paterct
ingreflus.Statuta tempornea pro mcenibus monomachia,qu vterque in cer
tamen defcendilet , poftquam aliquandiu decertatum eft , interfecto tandem
Graeco, Vngarus victor euafit. Imperator cum vxore ciuibus mris defp-
ctanres, infaufta belli aufpicia dum aegr ferunt , faciem auertunt , angularis
pacto certaminis, Vngari tributa repetunt. Dum Graecorum principi ludibrio
habentur, longe maiore furore fucceni , Grarcor palim vicos &oppidadiri-
piunt Sc incenaunt,tantaque faeuitia vfqiiequaque graflantur,vt exinanita vbi-
qiie Graecia Macedoniaque oplentiTimi redicriht. Sed de his hadenus , quae
Y> velti digreibria narratione retulimus. Ad Henrici exitum redeamus , qui
primus Francis in Germanos imperium tranftulit, Gcrmaniarque regnum
cum laude geffit.Poft eius mortem Otho filius fuffeems cit,qui Matildae The-
odorici Saxonum regis filia: fufpc&us erat. Otho non minus animi, quam cor
poris dotibus excellens,mira virtutum commixtionc conditus erat:nam in bei
loingens ac ferox animus,alioquin comis & benignus,^ praeter patriae morem
perquam humnus. Pro domartdis Germanorum hoftibus eti multa fecheiter
geffit,nullum tarnen tutius feliciusq; geflit, quam id,quo rebelies cotumaces-
que proceres aequanimitate , dementia & comitate , in amicitiam focietatem-
que reduxit. Etea vel maxime rati one fideliflmos habuit,quia fe abfente , Sa-
40 xoes Vngaricam gentem,agrum longe lateque pr3edantem,clade vfque adeo
magna confecerint,vt ad multorum ocium annoru reuocarint.Deinde Henri-
cus,Bauariae dux, vt Italix commodo bene corifuleret, Aquileia capta in prxi
mas vrbes caftra mouit.Vngari quietem abominati,veluti refarciendae iadura:
ignauixgratia,Italiamrepettes,Iuftinopolimpro.ficifcntur.Etdum vltr pro-
gredicontendunt ,-Henricus occurrit, quos vno alteroque praelio itaprofliga-
uitjVt relato pede Pannonias repetierint. Henricus victoria elatus,Ticinum vf-
que Tranfpadanm agrum incurfat , fed vbi Berengarium , qui cum Lothario
Hugonis filio in Italia regnare cperat,multas in fe cohortes,acmaxim equi-
tarum comparare nouit,continuato itinere,in Auftriam fe recepit. Vix Bcren-
p gari; opera tumultus Italiae plane defederat, quum Toxis Vngarr rex , quem
ip Toxum dicunt , diui Stephani regis auus , & Geyfae pater , quum Henri-
cumin Italia , pulfis Vngaris, regnare runor effet , incredibili copir appara-
ra IraJiam inuadere ftatuit,ne Bauaros in Italiadominari pateretur,& vt contu-
meiioam fuaegentis repulfam vleifeeretur. Italiaudito Vngarorumapparatu,
ueni (ve fieri iblet) multo maioremfamareddiderat, ingetipauore deterren-
o ij
 i6o ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.'
tur.Berengarius tertius,cui non prudentia minus quam fortuna faulty Alberto
ilium ad exorandum Toxim extemplo mifitobuiam , vt promifla mgenti pe-
cunia,Scytharum tempeftatem deprecarctur. ka vidus adolecentis promiifis
& precibus eft Toxis, vt acceptis decern argcntei nummi modus, Italiae parce-
ret, Pannoniasquerepeteret.Pofthzc pacata Italia, Berengarius , AiundaLo-
tharij vxore in carcerem conieda,poit viri mortem,qui folo nomine regnifru
ebatur, Albertum filium,data Lombardia, ltalix Regem pronunciauit, le vero
Auguftum , Sc Imperatorem Romanum appellauit. Verum enimuero eorum
imperiofa tyrnis quum omnibus fer odio eile cphTet,&: de Pontfice o-
ptimatibus vterque male mereretur,Othonem in Germania &C Francia res ma I0
gnas cum iumma laude gerentem,Agapitus pontifex maximus,&: pars maxima
procerum in Italiam conuocant , ac rebusopem afflidis expolcunt. Oblatam
ingentis gloria: occaionem accepit Otho, quinquaginta milium compart
cxercitum,& vitata per Foroiulianum agrum via Italiam adit. Cum Bcrenga-
rio & Alberto congrellus , vtrunque upcrat.Potitus Italia , Alundam Lotharij
quondam vxorem,apud Ticinumcarcere librt, libcratamque vxoreraacci-
pit. Vidis ac fupplicibus , Berengario Albertoque filio non iolm facile peper-
cit,fcd Lombardiam omnem.praeter Veronam &c Aquileiam , precario nomi
ne gubernandam delegauit. Albertus paulo pit,apudRauennam, mercatorcs
Venetos varus iucomniodis afecit, quippe qui Comaclfmm clalTe frcrus, -
ddadcum inum pirtico more lat difcurrens,Venetos admodum intehibau
Qiure ada&i Vencti, tumultuada clafle Comaclum adoriuntur incautum, at^
que mox vi captum vna cum oppidana claTc luccedunt. Dum Bercngarius Se
Albertus in Cialpina Gallia c Flaminia dominuntur,Gra:i imul <S Saraceiu,
Apuliam,Calabriam,Lucanos &Salentinos miferabili bello vexabant.Ronia-
narefpubbca a duobusconfuhbus, more maiorum,&:prfccl"ovrbis,qui popu
lo ius dicebat, duodecimque tribunis plebe deledis , eo tempore gerebatur,
quorum magitratus Dccarchon Gradee , Latine Decemuiratus dicebatur. Ec
quicquidinHctruria,intraTudertum,&vrb veterem,item intra Marios, Rer
atinos , atque Ncapolim continetur , Romana; reipublicx didonis erat. Otho
Hugonem Parrhiicnfem(vt aiuni)comitem , inLodouicum Franci.x reg no
ua molientem,duplici expedidone ad regias poteftatis obicquium redegic.Bo-
giflaum Boemia: regem, iibiquandoque rcludantem peidomuit. Quod Vn-
gari iniquo animo fcrentes.initauratis vtrinque odiis,comparatis munidifimis
legionibus,&: eqiiitatu,more plus quam hoftili Germaniam repetut,rad Oclio-
nem Francia: rebus implicitum , patriis populis haud facile fubuenturum. Ac
Imperator Otho, audita Germania: vaftitate,contradis vndique auxiliis,patri-
am repetit: Vngaris, quapotuitpernicitate,occurrit. Quum acies vtrinq; con-
lirilent, tantis ardoribus ac odiis ab.vtrifque coneurfum , vt fupra excrel'cen-
tem in medio cadaueruni aggerem diebus aliquot dimicarint,fola tantm no- 4o
de pugna celatum. Quamuis tune Germanis vidoria ceTerit,&:iIlaqui-
dem cmendima, Vngari tarnen vidi &: fuperati dici hon pofl'unt , quia nun-
quam celere, fed obhnatiflmis animis ad internecionem vfq; fer depugna-
runt. Quo quidem bcllo,quum innmera muldtudo occubuiilet , Vngarorum
vires adeo eneruata: iint & exhaula: , vtmultis annis in Pannonia ab omni fe
expeditione continuerint. Tres in eo praelio Vngaricx gentis reguli capti func,
quos Gcrmani,pra:ter virorum dignitatem Othonisimperio,vt perpctuum na
tiuis hoftibus facer nt ftomachum, dum infami morte ugillarent, laqueo fuf-
penderunt.Quare Othonis fama ita pafhm difFufa vagatur, vt ad liberandam
Ioannis duodecimi lue imperioq} Italiam 5 & Berengarij feuatyrannideafle-
rcndam,omnes vltro proeeres ac populi conuenirent.Otho vero tanti momen
ti expeditionem fubiturus,filium feptimum vix natum annum, apud Aquifgra
num Germani x regem declarauit, ipfe cum multis lcgiombus in Italiam profit
cifeitur. Ne defucre quidem nnu'li Italia; populi,qui mondbuseditiflmis fre
t^Saracenor aduerfus Ochoneni auxilia implorarundo armes vero pontifex,
omnis
 DECADIS I. LIBER X. X6i
bmnis intcmpcraiitia: noca fugillatus , duos Cardinales , quos Othoncm Uteris
accerfifle nouerat,alteru nafo, manu alterum mutilarle fertur. Otho pacata Ita
lia, Berengarium AJbertumque filium infuam poteftatem redados , alterum
Conftantinopolim,in Auftriam alterum relegauit,qui fquallore fi tuque obdu-
i,miferrim periere. Hunc igitur finem, poftquam Franci Italia? regno impe-
rioque eiedi funt,imperatores,reges,&: tyranni Italia oriundi,qui ad annum vf-
que quintum &c quinquageiimum imperarunt,fortiti funt. Sed ad Toxim re- Toxi.
deamuSjStephani beatiifimi regis auum , de quo Vngaricarumrerum fcripto-
res,qua: rfrant, nofcere erit hauddubic operxprecium. Hie quum omnium
io Scythicgcntis procerum fuftragiis regnumobiiffet,ne ingrato Vngaricamfe-
rociamocio torpefecre pateretur,& vt prifcas Francorum iniurias, &c impia fa-
da vlcifceretur, arque his imperare ftuderet , qui Caroli tempore , diu Panno-
nsimerarun^Gallicamafedatius expeditione fufcepit. Quum prouinciam
per legatos inuailet, eaque lat direpta, oneratus excrcitus Rhenum in reditu
rraieci/Ter, quamprimm Germaniam attigit, in partes treis diuiditur. Ex qui
tus guum duae fine honore,contr ver tertia,cum vidoria Pannonias repete-
Kt,quam vidricemSaxones redire intellexcrant,adIfmacamTuringia:cuiita-
remadoriunrur, praeter feptem , quos viuos ceperant, ex hacad vnumomncs
crudelilim trucidant. Septem , quos captiuos referuarant, vt illatam fuis cla-
*o dem referrenr,amputatis auribus in Parinoniam dimiferunt.Quibus hc man-
data dedere , Ite ( inquiunt ) ad veftros redite Vngaros , & noftro nomine nun-
ciate,atque re ipfa,&exemplo admonete veftro,ne fuppliciorum regionem r
ptant. Dux ver partes,qu3efuperfuerant,auditofuorum cafu,antequam Sue
uiara artigiiTent,fpoliadeiecere,vt expeditius dimicarent : depolitisque fpoliis,
quicquidhominum pecorumque occurrerat , contrucidarunt, magniricasque
inferas ad placandos fuorum manes faditarunt. lili vero feptem , qui auribus
deforman rediere,quia cum fuis mori recufauerant,aut poll eorum cardem, in
captiuicace fuperftites eflfe paifi fuerant , hac feuera iudicum fententia muldati
funt. Omnia eorum bona in serarium publicum relata,ipli ab vxoribus ac libe
le ris abdicati,nudis femper pedib. incedere,pcr lngulain caftris mendicare ten-
toria,nihil vfquam,quoad vixcrintjpoTidere iuiTi funt. Perpetua demumigno-
miniae nota his inufta,qua; cognomento profluxit: Lazari nanque, & mendici
lunt appellati. Sed Othonis mentio repetatur , qui profligatis Italia; tyrannis,
Romam profedus,honorificentiflimeque in Vrbe admiflus,quando vniuerfus
Romanus populus in eius occurfum eftufus fuiife dicitur, Leone odauo pon
tifice mximo, ex more, imperiali corona donatus eft, & Imperator Auguftus
I appellatus. Primusque fuit,qui poll tranflatumin Germaniam Romanumlm-
perium,imperiales titulos,ac fauftas acclamationes ritt- fufciperet,quodin pr-
fens vfque tempus obferuatum eft. Quinetiam eo infolentia: prouedaeftGer-
40 mana uperbia,vtob hanc vnamcalamitofam&cruentam Othonis vidoriam,
ex Vngaro eque fufo eque cedente relatam , imperij quoque Pannonia: ti
rulos vfurpet. Blandiri iibi potius ex re parua, quam alienam gloriam recenfe-
re ftudet, illud quandoque fuccurrere debuit , etil Romanis aliquando formi-
dolofa fliit , Vngaricie tarnen fasuitia: , vaftationis & rapia; fuifle gymnafium.
Ytinam minus ver,qum affedat cuique dicere licerct.Sed Itali faspius,
Sc Grxci,Vngaris incurfantibuSjpependere ftipendia,aut eorum pacem cario-
ris mercati funt, quam fari liceat. Galli, Europa; populi haudquaquam ignobi-
Ies,prbpter Vnnorum incendia , vaftationes &: excidia , vix per multa tmpora
re/piraranr.Diuinum Vnno flagellum principio clo datum,Vngarica: nc
fo dextrx orthodoxac fidei propugnaculum. At re ac meritis potius, quam nomi-
ne'vmbrave,imperatorium nomeri adipifci,id omnium fapientum iudicio, glo
rious iure cenfetur. Sed quando apud nobiles plerafque nationes virtus elan-
guit,ardorque gloria: tepuit, quum omnium fit viciffitudo rerum, peregrinis
quandoque gentibus,ii quagfeftarum rerum gloria polleant,opus eft^a:quoani
A10 /upcrari patiamur : vel t id pati nolimus , viribus & ingenio fuperemus.
' iij

.
6i ANT. N F I N 1 1 REL V N G A R.
Sedad dierticulumreuocetur oratio. VrbemRomamOtho Imperator
reuifit, vtpontificum contumelias &vexationes quandoque corriperet.Paulo
poft Saraccni,quos ad Garganum montemconfedifle , haud procul Siponti-
no finu, ac Italiam diu vexafe diximus,quos eque Greca Italaqj nobilitas,ne-
que Gallicus Germansve faftus eiicere potuit , peregrina Sclauorum gente,
quae Dalmatiam olim occuparat , cum maxima cxde extrui dicuntur. Atquc
hi Sclaui fuifle affrmantur,quos ub Sueropylo rege , Adriani fecundi pontifia
eis temporibus , Chriftianos fados fuifle legimus. Quinetiam fi Crefcentino
Metropolitas credendumeft, Vngaros ille refert ,poftSclauosin Italiam claflc
delatos,reliquas Saraceriorum copias qua: remanferant,extrema clade confe- 10
cifle,quinetiam Grxcis omn earn Italia; oram , Saracena manuliberat,recu-
mentibusconceflk.Paucis pft annis, dum Orno in Germania verfatur,Sara-
ceni magna cum clafle redeunt,&: in Calabriam delati , Confentiam metropo-
lim acrrima oblidionc prcmunt,& captam tandem populatamqj fuccendunt.
Gra:ciinterea,vtfuae popuorumqifaluti cofulerent,& Calabros ,Salentinos&
Apulos fine detrimento feruarent.cumSaracenis inducas connumere. Pandui
phuSjCampanus princeps,Cephalen2eus cognomento didus, quum ad Otho-
nis aduentum Romam veniflet, pontici imperatoria fuafit, vt is Germnicas
legiones , quas fecumattulerat , ad expellendos Italia Saracenos conuerteret.
Quareperfuafus Imperator,Othonem filium bello haud dubi immaturumeo
piis praefecit , Pandulphumq^collegam.vel moderatorem potius adiecit. Sara-
ceni , audico Gcrmanorum aduentu , corrafa vndique prarda in Aphricam ab-
nauigarunt.Quodi Grxci,qui cum Saracenis fdere coniundi erant, reliite-
re tentaflent, haudquaquam facile lili abiiflcnt. Sunt qui dicant,Othonem ex-
peditionem llam non in Saracenos, fed in Graecos fufcitalc , qui defponfatam
lbi Nicephori Imperatoris Conftantinopolitani fili,a ptre tradi minime to-
lerabant.Othonem iuniorem,cferto pradio, Grecos nonmodo fugafle,fedv-
niuerfa Calabria & Apulia eiecife,Romamque cum mgni vidoriareuerfurr^
patre imperii confortem afeitum , & Ioanne tertiodecimo pontfice max;-
mo triumphalibus infgnibusrit donatum, populoque Romano Imperare- 30
rem, Augulum ac Cadarem appellatum. Sed quum Imperatores in Germani
um , fecundm coronationis celebritatcm, ambo rediiflent, paulo pol Vien
na;, Danubii accola:, Otho maiorvitaexcefit. Otho igitur fecundus, extindo
patre , Henricum Bauarorum ducem , ab Imperatoria fide defeifeentem dc-
muit. IntereaLothariusRex Francorum Lotharingiam inuadit,dumOtho-
nem Bauarico bello videt implicitum , capta prouincia , Aquifgranum agrum
populatur,Parrhifiumque reuertitur. Otho pacata Bauaria, Lotharingiam re-
cipit. In Galliam conuerfus,Lugdunenfiuni , Sueflionumque agrum diripit,&:
incenditjVitraque profedus, Parrhiorum fuburbiaferro ignirj} vaftauit.Mox
Grazeis Othoni in Italia bellum inlauratur. Nam Bafilius & Conftantinus, 40
nulla habita afHnitatis ratione,quum exadis Creta nfula Saracems,pada fti-
pecondudis, vt oram Italia: ibi erept recuperarent , arum in primis vrbem
capiunt, & ne amphusrebellarepoflet,eius ciues partim ca:fi,partim in Graeci-
am relegati funt. Vitra progreffi , Matheram diruunt, quare Apuam & Cala
briam, quum vitro fe dedidiflent,in poteftat repente redigunt. Quum hxeo-
mniaOthoninunciarentur,fada cum Lothario pace, in Italiam rediit.Theo-
phoniam vxorem , Ioannis Conftantinopolitani Imperatoris fororem , fecum
duxifle fertur.Sichardus audor eil Othonem pi*ius quam in Grteos copias du
ceretjSclauoniam & Dalmatiam, eorumprouincias prasdio carentes, incen-
diiSjCxdibus&rapinisadmodumafFecifle.Moxexercimm in Italiam traieeif- $<z
fe, venifle Romam,ibique deledum habuifle, & tumultuaria vndique auxilia,
contraxifle , ad prazftitutum omnes diem conuenifle Romam , mox cum exer-
citu in Apuliam profedum, ad Beneuentum habuifle ftatiua, quo Beneuenta-
ni , Campani , & cum Salernitatis Neapolitani ex edido conuenere. Quibus
ante caeteros ordines praemiffis , ad Bafentellum raox oppidum pra; oculis ho-
ftera
 DEC A DIS I. LIBBRX.
RemUabucreiquum ibi congrcdi placuiiTet, pari vtrique odio & ardotc prin*
cipio dimicarunt. Sed quum Romani Beneuentaniqj ex acic profugi, non fo*
lumpradium detre&aifent,verum etiam fgna deferuilfentjCtera: Imperatoris
copix omnibus ferauxiliisdeftitutac,daretergacogebantur,quare non modo
fulat S fugara: , fed ad internecionem vfque exx. Othonis quoq; vires eoufqi
eneruatae , ve fi Gra?ci vi&oria potiri fciuiflent,iam tune de vmuerfa Italia fuif-
feta&um.Otho ad littus deuolans,quum feapham confcendiflet,vr ea falutem
ruga quererer, piratisinterceptus, in Siciliam dclatus, promiflfaqj ingentipe-
cunia,Romam diniifus eft,quodvbifenfere Siculi,piratisfuppliciafumpfe-
re. Legendis fugari exercirus reliquiis,omnem, quam potuit, operam Impera
tor intendit,copiarum pradidio deftitutus, quum in Romanos fignorum defer,
tores lxuire non auderet, in Beneuentanos iram excrcuit. Nam eseteram Ro
mani populi multitudinem armorumeompotem, cumreducibus eduxit, Be^
neuentanos nil tale timtes adortus,fub praetextu defenlionis,vrbemcepit,ca-
ptamc;populatur,diruit,&:incendit. Otho Roma dele to Beneuentoreuerius,
paurispoft diebus diem obiit,corpus in diui Petri baihcareconditum. Quum
omarGermani de eligendo Imperatore dcernrent, alij Othonem tertium
huas filium, alij HenricumBauariaeducem, Othonis primiexfratrenepotem
oprarunt. Contra Romani Imperium in Italiam reuocandum eile cenfentes,
*o Crefcenrium Nomentanumconfulcmcrcarunt,vt fub fpecie confulatus fubi-
rer Imperium. Germani tandem in patriamrelati,Othonem tertium, Imperato
remdelignarr. Dum hace in Italia Germaniaq)geruntur,Vngari,primi Otho
nis conrlichi eneruati , de quo paul fupr dictum eft,quum nihil ab his aliud
ge/ruminueniam,pra:terea,quae de Toxeretulimus,in quiete manfere. Sed vt
Vngarici refert Annales,poll regis Toxis obitum,Geyahlius, Pannoniarum
regnum (vel ducatum potius ) hereditario iure fufeepit , vir quidem religiofif-
mus,amaror ocij,fan&itatis &c iufticia^Numx Pompilij more. Truc feram-
que gentem, ac bello femper obnoxiam , contra intituta maiorum, belli ftu-
diis auertere,&: ad manfuetudinem cultumq; diuinum reuocare cpit.Nequc
ignorabat fapientifimus lile princeps,prima poft Carolum Magnum fidei fun^
damenta iacbirus,Vngaricam gentem quamcunque opinioncm admitterer,.
pertinaciffim fectaturam. Quod li facer polfet,vt Chriftianam fidem prxgu-
ftaret,eam haud dubic femper retenturam. Bella in Auftriam tantiim aliquan-
to obftinatius gellir, quammortuo Rudigerio tyranno occupauit. SedHenri-
cus primus Caefar in Germania declaratus , Leopoldo illuftri Sueuias duci, qui
fororem eius vxoremduxerat, Auftriam Imperio Romano recidentem, eacon
ditione delegauit,vt fi Vngaros hinc eiiceret,ea qua: quondam Orientalis Mar
chia dicebatur, ducis primus nomine potiretur. Leopoldus cxpeditionis con-
dirionem accepir, in Geyfam comparato exercitu proficifcitur. Ad Mellicum
40 oppidum,quod Danubio prominet,cum hofte congreditur,cedentibus Vnga-
xis,Geyfa,ne rem alienam vi occupatam peruicacius tenere videretur, Auftria
excidit, cum Alemannis pacem fecit. Henncus , ex cognomento Rebellis,
Leopoldi filius,poft mortem patris,in ducatu fucceiTit : fed cum Imperio pare-
re recufarer,dominatus iure priuatur. Quod vbi fenfere Vngari, vt armis olim
parta recuperarcnt , rgnante Aba ( quern Albuinum , vel Ouonium Annales
plcrique nominant) ea validiifimis copiis repetunt, occupantque. Sed quum
Henricus depoltactumacia,ad Imperij fidem rediiTetjVtauxilium pro recu
perando ducatu imploraret,ex Vngarorum manibus eruere ncquiuit.Demum
Albertus eius filius , & Leopoldi frater , impetratam ab Henrico diuo prouin-
ciam,paucis menfibus in poteftatem fuam redegir. Vnde cteri Auftriam duces,.
scdiuus Leopoldus rite profluxere. Sed ad Geyfam redeamus.Imperante igi-
mr Carolo Magno,Pannonia prima orthodoxy fidei rudimenta habuit, pau-
cis tamen imbibita.Sed Carolo vita cxcedente,quum paucis pft annis rebels
jare eeepibe, prseguftata religio exoleuit, &c fi qua eius veftigia remanfere ,in
tantafericate abolitafunt>vt nonnulli diuinitus infpirati, quae de vera religio-
iiij
 i4 ANT. N F I N I RER. V N G A 1.
ne fentiebamyn publicum edcre non anderem. E quibus, fi qui aliquo indicio
delatifuiTentaut publice ludibrio habebantur,-aut prophani reputabantur,
quando Dos patrios cotemnerent ,& peregrinas fuperftitionesledarcntur.
Sacra clandeftina ab his fieri , qui carblica fide fuerant initiati , nodurni con-
uentus haberi , &: finitimoru iaepe confuemdine vt ab his iniacralegecrudi-'
rentur,vti. Carni &Norici, item Bauari &c Germani vitro Chrifti nomen pro-
ficebantur. Hi vicinos fibi Vngaros,qui in finibus habitabant,fidei coniunttio-
ne,mitiores reddebant, ad propagandam in alios fidem horcabanmr. Hi ia>
pe cundis votis optarant,aliquem quandoque dariprincipem, qui potentiate
audoritate tantum polleret,vt in falutarem fapientiam Vngaricum genus arle- 10
reret,idque ita inftitueret,vt non minus animi incolumitate,quam robore cor
poris praecellere videremr. Sed veluti ea,- qua: intempeftiuius prarcoquuntur,
citrus quoque deficiunt,contra ver,qua; tardius, exadiorem ac magis diutur-
nam maturitatem aflequuntur.Itapopuli diuinam fer nadigratiamfidei,eam
multo pertinacius retiere confueuerant. Cito nanque orta , cito quoqueoc-
ceyp. cidere folent. Piorum votis Geyfaprinceps occurrit, qui acccptam Chrifti fi-
dem,regno potitus,amplificarc cntendit. Animorum falutem, multo impen-
fius,quamfeculigloriam,&:corporum voluptates curare videbatur. Vehemea
ter indolebat vir publica; faluti natus, progenitorum feueritatem nondum mi-
refcerc,eorumque labem adhuc aboleri non polTe argre rerebat. Contramaio- ie
ruminftitutaobnitebatur,qui prater rapinas,ca;des & incendia,nilvtileacgl
riofum reputarant. Ne minus quidem ipforumciecitatemdeplorabat, quan
do eos tot & tantas vires , conatus & labores in calmmeftud ilie intelligebar.
Non prteribat mortalia duntaxatcurare,mortalis ratum eile animi,illudquo-
tidie fuccurrebat, fe diuina benignitate idcirco regno donatum , vt non rani
corporibus , quam animis hominum imperarent. Item fe diuinofideiiumine,
idcirco diuinitus illuftratum , vtqui folus pra: ca;teris diuina fapicntia faperet,
alios audoritate fu ad refipifcentiam reuocaret. Quare fandos vndique viros
acciri iubet, qui per Vngarix populos erufi , vera; fidei rudimenta traderent,
falfam ac Barbaricam religionem abrogarent,erudirentferoshomines,eosque 50
patria reigione eximerent,& Ief Chrifti nomen vnigeniti Deifihj pro virili
parte pra:dicarent. A principio maxima pars procerum, hand parum regis iu-
perftitioncm mirari cperat,ac illud in primis,quod cxremoniis potius,quam
bello intentum confpicarentur. Quin & fxpe incufare , parum iibi eile ncgo-
cij,indicenda bella negligere. Ad inediam,acinopiam omnes extremam,con-
tinu redigi,niii foris incurfionibus rapinisexercerehtur. Obduranidam af-
iduo bello iuuentutem. Nouas religiones difquirere afedatius, muliebris ef-
fe ftoliditatis. Ne deerant quidem fa;pe aliqui, maieftati regia; illudere auii , &:
cam pro nihilo ducere : item , qui irhperia detredarent : necnon &: multi , qui
prophana mente vaefanius agitati,ftulticiam regis liberiusincreparcnt. Quine- 4
dam & fa;pe ioco ab his multa obiici folebant, qua; animorum iniquitatem in-
dicabant. Omnibus tarnen, proutcuiufquc res poftulabat, prudentia regia re
de profpexit. Mites verbis,diificiles minis,obftinatos armis,aliqua ex parte per-
qum commode curauit , & diuina; lucis compotes effecit. Quum proceres,
multique tyranni obnixius rcludarentur , 8c longe maiora curanda eiTe incla-
marent. Neque fua vi facile coercer poiTet , finitimorum auxilia implorair,
quibus ad vcram fapientiam peruicaccs nimos retrahert. Quin illos popu
los iibi ftudiofius reconciliare curait, qui maiora ab Vngaris detrimenta ac-
ceperant. Omnes nanque fintima; regiones,quum Chriftianum regem Vnga
ris imperare nouiflent,infperato afted gaudio,focietatem &. fdera vitro de- fo
tulere, item yt ad fcrfandam eos fidem rdigrent , omnes fortunas & auxi
lia promifere. Bauari,Saxones&:Sueui,ca;terique Germani, Geyfam non mo
do pecuniis,fed auxiliribus quoque copiis adiuuaruntfpcrantes , fi forte Vn-
gari Icfu Chrifti fidem acciperent, ne amplius quidem latrociniis ac cardibus
gralaturos , diuino timor pratditos, Scythicamfacilius immanitatem exutu-
ros.
 DCDS L LIBER X.
os. Quafe quum noftri Saluatoris nomcn per Pannonias libere promulgare-
tur,falum deorum cultum,homicidia, furta, crudelitatem publice abominan
ferc coepere omneSjitempra:libarefideidulcedincm,vtranquc intelligere cha-
ritatem,pietatem & iufticiam amare, de teftari faifa numina,&: diuino denique
amore fuccendi. Geyfaquoque facras jedes erigere , difponere collegia facer-
dorum, rem facram quotidie facer , cxeplo fuo alios cohortari. Quum Vnga-
rijhofpitalitats olim expertes, 6 cxternoriim inimici fort, aut quia fintimos
omnes bello lacefleranr,vel quia fedes alienas,quasoccuparant,aliena confuc
tudine amittere vcrerentur,peregrinos imbuti fide mercatores admitiere, eo-
terumque commeras vti non reFormidarunt. Verfarifamiliaritercumvicinis
populis>&mutuis hofpitia meritis inftituere, deponere feritatem, c vrbanita-
tern tunc difeere viii funt,ex quo facile colligere poflumus, Chriftifidem,vir-
tutum omnium elfe fundamentum, contra vero perfidiam prophanam, vitio-
rum omnium fore gymnalum.Dum rcx Gcyfa diuino fpiritu afflatus,dura Vn
garorum pectora mollit , mentes luftrat hominum , & cleftcm lucem infun-
dit,quod fine longo tempore neququam fieri poterat,Otho tertius,copiarum
/miiri:udine,&: Vngarorum quiete fretus,qui vt ad verum Dei cultum tedige-
rcnrur,cum familiari potius hofte,quam externo pugnare cogebanturjltaliam
repetit, vrbem Romam, qua? ab eius defecerat imperio , acri obfidione cir
io cumuenit. Populus verb Romanus , qui prxcipiti confilio , magnoque furore
Crefccntium confulem crearat, ac veluti didatori, reipublicx fummam tradi-
derat, ne quid illa detrimenti pateretur, quum nihil vulgo inftabilius ac magis
variuminueniatur,mutatis repente ftudiis, pacemmifericordiamque Impera-*
toris fupplex exorauit. Patefadis mox,haudinuito confule, ports, Germanos
admfir. Conful,& Pontifex Ioannes cius nepos,inmunitiflmam Adrianimo-
lern, quam nunc fanti Angeliarcem dicunt,fc receperunt, qua; quum eque
longa obfidione, eque diutinaoppugnatione capi poflet , Germani vn cum
optimatum perfidia , oblata fpe falutis , ad Imperatoris obfequium ac veniam
defeendere iulosfefellere, medio initinere intercipiunt. Crefccntius extenv
jo po trucidatus,Pontifcx oculis orbatus eft. Grcgorius autem quintus pontifex crror.
maximus, vndecimo exilij menfe reftitutus , iniurias a populo Romano fufee-
ptas vleifeitur. Paulo poft Germanorum opc,in dignitatem pontificiam reuo-
carus, &c quum ipfe quoq; Germanus eflet, Saxon genere natus, & ardilima
confanguinitate Oriioni coniundus , imperatoriaqj opera &: audoritate ante
box ad pontificatum euedus,vt natiorti fuae blandiretur,eam de Imperatorum
eledionefandionempromulgauit,qua: per annos vltra quadringetos diligen-
tiTime feruata eft. Solis licere Germanis,quibus cligdi poteftas data eft,Prin-
cipem creare, qui ftatim Caefar,& Romanorum Rex dicitur, Sc quum Roma
no pontifie maximo,corona donatus,approbatur,Imperator Auguftus appel-
4 latur. Ex metropolitans Eledores hi funt, Maguntinus,Treucrenfis,& Colo-
nienfis : principibustres,Brandeburgfis,Palatinus,o Saxonicnis : regibus
vnus tantum,Boemix rex. Sandio fada falutis anno fecundo fupra millei- ico A*
munijdiftinda inter Eledores officia. Tresprimi Cancellarij funt, Germanise
primus, fecundus Gallia:, Italiae tertius. Brandeburgenfis Camerarius, Palati-
nus Dapifer , Saxonienlis Ianitor , Rex Boemia: Pincerna eft. Promulgata
fandione, Otho in Germaniam rediit,Gregorius Pontifex paul poft diem
obiit. Sed futilis & vana eius Imperij cenfenda eft gloria, quae non aequa & in
tegra fandione , non prxftantia virtutum , & geftarum rerum excellentia , fed
pfiuatxcharitatis nititur arfedu. Sandiones enimChriftiana: reipublicar,qua:
fo ranti funt momenti , non priuatae dignitatis rationem , fed vniuerforum com-
moda, & principum mrita refpicere debent , ne qua inter nationes, peculiar!
aiiquapoteftatedifleniooriatur. Quarehaec fandio aliquantulum ampliata,
nam Henrico, poft Othonem ad imperium alTumpto,primm inftitutum fuit,
vt in futurum , non per fanguinis fucceffionem duceretur Imperium , fed pro
ceres quidam in Germania principes , vn cum quibufdam Pannonia; princi-
 ANT. N F I N I RER. V N G A R.
pibus (vt Palmerius au&or eft) eligendi Imperatoris poteftatcm haberent*
quod in hodiernum vfque diem feruari folec. Geyfa igitur,de quo nil fer Vn-
garorum Annales referrit,ia&is hand paucis veraefideifundamentis , vita ex-
ceflit : diuumque Stephahum, qui hereditario iure ad poteftatera regiam ela-
tus eft,filium reliquit.
Primae decadis finis.

ANT. BONFINII
RERVM VNGARICA-
/
RVM DCASSECVNDA.
\ (
Etuflem ad diuum VladiJUum ,fireniimum Vnga* f

ri& Boemidcfc RegemJPr&fatio.

E s Vngaricas idcirco altius ,reniime Vladiflaj

fuperiori Volumine repetendas efje cenfuimus , o/i
)gentis tua nobilitaSi qua Scriptorum inopia in ob-
; curo diu dlitueratquantumfieripotuit, reuocare-
tur in lucem . Quod vtfacilis efificeremus , atran
que Scythiam & Vngariam principio defcripfi-
mus.Scytharumoriginem , mores acgea, auapo-
' tuimus breuitate,retulimus. Et cum Vnnt$>Gotho-
rum, Vandalorumjtem Alanorum& Gepidarum to
bella complexijumus. Necjue LongobardoS,Bulgaros,ac Romani Imper'ugefix
prxtcrmifimus. Adiecimus alia juocjuepermulta cognitu non indigna gift Hi-
fioriam non iniucunda reruni variette condiremus. ^Ad diui tandem Stepha-
ni Regis tmpora venimus/vi in hoc Opere, cjuodadfpirantc tu numine,felici-
busaufyiciis adortifumusicateforumji PhgarURegumgea^ex diligenti
inuefligatione compendiad Sigifmndum vfcjue RomanotUm Imperatorem, ex
ordineprofeejeremur.ProindenoflrofaueingeniOtPrincepsinuiaiimetacfin
liimi Regis , cuius nomen tantpere veneraris , inprimis hinc vitam &gea
religiofius recognofie : vt hacpientiima commemoratione 3 res Vnga-
ric^irtuteacfapientia tualatius amplifcate, Diuino 30
eius patrocinio communiter
perfifiant.

ANTO-
 DEC ADIS II. LIBER L t*7

ANTONII BONFINH
RERVM VNGARICARVM DE-
CADIS SECVNDjE LIBER I.

I v Stephano , Toxis vctuftiiTmo Vnnorum ge- r*,

nerc natu s,auus fuit, pater vero Geyfa , &: Michael
patruus , patrueles autem Caluus , Ladiflaus & Va-
zul. Geyiaraferunt Scythicam immanitatem abo- Grj/*.
minatum mille nonparum, poftquam prophana
ilia Vnnorum impietate reiipifcere cocperat , & fe
longe alienigenis, quam fuis mitiorem prxbuillc
confirmant. Quippc qui ne vi aut ferro coinquina-
tos,& infeftos Vngarorum nimos curare cogere-
tur, cum finitimis vndique populis , pacem fuis in-
cognitam iniuit. Quinetiam tutum Chriftianis o-
mnibus aduum , & inuiolabilia hofpitalitatisiura, folenni edicto exhibuit. Sa-
cerdotibus, &: facra: legis pra:ceptoribus,vt in Pannonias alliccre't,ftipcdia ma-
iognapropofuit. Paflim faosos virosdifquiliuit,qui veri Dei nomen rudi &in-
ioientiiinia: genti publice profiterentur, ipfe cum plerifquc aulicis , orthodo
xe fidei iacris initiatus eft. Et vtin fuperioribus fcriptum eil , nulla vehemen-
tiori follicitudine premebatur,qum qud plcbem dura: ceruicis, & feros pro-
ccrum nimos ad religionemveram, non fine magno labore ingentifa:uitia
reuocare poie videbatur. Succurrebat &illud , quanta: molis erat , ingnitas
deorum opiniones exuere,abolcre patrios ntus,noua: religionis templa ftatue-
re,& antiquatis maiorumca:remoniis,facram ab hoftibus,quos grauiflimo fa:-
pe bello contriuerantjlegem accipere. Dum Geyfa: animus, prae diuino timo-
re,ac populi falute fluduat, ecce diuina dementia, quaz cultoribus fuis fempcr
Io occurrit,percceleftemexaltointerprctem,infomniseumconfolatur,omnem
follicitudincm deponere,ac bono animo efle iubet, eque eum tali cura vexa-
ri oporterCjVt facelladicet,facro fandos introducatantiftites,Scythicamq;gen
tema prophana religione vindicet,quado fanguine pollutas manus habet. e
que vilo modo fas eHc,infe&as humano cruore manus,pias des erigere,ortho
doxa: fidei fundamenta iacere , quae pias tantim & nullo facinore contemera-
tas expofcunt. Sandiflimu ex eo filium proditurum pollicetur,qui adharcquar
tanti momenti funt,a Diuina benignitate eft praedeftinatus.Hunc eti Diuino
confilio, facrofandum Vngaria: Regem futur, propagaturum Chrifti nomen
inter fuos,&: hunc vnum plebi fu: falutem veram pariturum. Deraiim admo-
4c net , fe virum fandiflimum propediem efle miflurum , cuius monitis eum ob
temperare iubet5quum Diuinahunc mandata dclaturum, &gratiiimam Deo
vidimam dicaturum efe fignificet. Quiim coeleftis in auras fe recepifletinter-
prcSjGeyfii repente fomno experredus, immortales Deo granas agit,fe,regn,
filiumque futurum Iefu Chrifto ptimo mximo commendat, grauifima fol
licitudine leuatur. Diuinumfomnium & mandata,cum fidelibus plerifque fa-
miliaribus communicat. Paucis poft diebus fibinunciatur,Adalbertum virum
grauiflmum,Bocmix Antiftitem,ac mira vita: fanditate pratftante propediem
I adfuturum, vt Vngaros faifa religione redimat, Deique mandata, publicam-
que falutem Scythisenunciet. Hunc extemplo em virum Geyfa fore intelle-
S xir, cuius in fomnis fueratadmonitus,quare neq; vana,nequc irrita fu fomnia
fuiTe confpicatur. Cum Sacerdotibus Adalberti adutumpatefeciTet,nepar-
ua quidem nter eos lxtitia mox exorta. Rogati huiufce viri mores, fandiflima
quacque illi referunt,hunc ex optimatibus Boemia: natumaiunt. Patri Sclaui-
cum liie nomen , Matri vero Strefilauam. Parentes vtrofq; probitateac opi-
b us pra?polluifle,imperaTe Lubeco, quae quide metropolis fita eft, vbi Cidlina
 iS ANT. N F I N 1 1 RER. V N G R.
fluuius lbiminfluit.Qmnetiam in Boemiam^d Surinam &Nifam vfque fiu-
uium in TcuthoneSjadmediu vfque Hercini fylux,verfus Morauiam^d Sui-
tanam vfque amncm,&: in Poloniam, ad Glaftum vfque oppidum, agrum am-
plificafle referunt. Ab infamia quoque , grauilfima febre correptum , ad Diux
Marian Virginis a- dem perlatum,a parcntibus nuncupate religionis voto,fi mor
bo euaderet,repente conualuiflc.Dcindc ingenue educaium,optimarum arti-
urn difciplinis mirific claruifle, decedte Boemorum epifcopo,omnium Pro-
cerum furragiis, in demortui locum fuifle fufl&um , quundo monbu's Sc do-
trina.in vniueria fere Germania, ne alter quid facile reperiri poterat. Quin-
etiameodiequo Boemienfis Pontifex defignatus eit,huius vinfancbtatemi- 10
rcula editafuifle adiiciunt. Hominem dxmonio percitum , inter exorcizan-
dum ab eo fuifle deftitutum,ac exclamafl'e,fe in honiine,queminceHerat,diu-
tius ideirco rcidcre non poTc , quiapoftquam Adalbertus pontificatum iniir,
omnes Bocmiacacodxmones ,huius Antiftitis poteftate procul abigicoge-
rentur. Inito pontificatu, nil ei fuifle antiquius, quam impias populi mentes ad
fakitemrcuocare,obfl:inatos procerum nimos pia religione mollire,ac facer-
dotum denique intemperantiam coercer. Quod quum prxftare non poflet,
nc in caflum pifcari videretur, relicta obduratillima gente, Romam venifle,ac
monaftiCum habitum fumpfiiTe dicebant. Quare iratos Boemos, Lubecume-
ius patriam clminuafifle , quinqu Adalberti h acres, dum facra facerent,anre
aras obtruncafle , costeros ver ad vnum omneis interfeeifle. Deinde Boleflai
Boemia; ducis opcra,Pragam reuocatum,quum priftinapopulum perfidia ob-
duratum inuemflet,continu abiifle, ac rechifle Romam, vt in falutari ocio re-
quiefceret.Paulo poft tempore,habita fynodo fuifle decret, paftorem quenq;
" mfeeptumgregem curare oportere,neq; fine mximo fcelere deferturum. Ad-
albertum promulgata hac fan&ione , cum Ptifice fummo pexegifle, vt fi pro
prix oues fuam vocem non audirent,liceret libi inter exteras peregrinan nati-
ones,verx religionis expertes, vt aut eas ad Chrifti fidemreuocarec, aut li non
poflet,aliquam apud has marty rii palmam fortiretur.nunc denique famam ef-
fe,huncin Pnoniam non temer aduenturum. Quumhxcfacerdotibuspiis 30
Geyfa cognouiflet , Adalbertum facile auguratur eum fore , quern fomniafua
portendebant.Quare ad accipiendum eumhonorific,Rex omniaparat, qua:
Sc fux Sc diuinx forent dignitatis. In primis obuiam cum ornatifllma procerum
pompa , Sc nouorum collegio facerdotum prodiit , pontificemque Pragenfcni
pro dignitate accepit. Adauertendas prophana religione Vngarorum mtes,
huius opera Sc oratione vtitur. Multi priftina religione deficiunt,pars magna
baptifmatis aqua expiatur, Se in plcrisque locis , veri prxpotentisque numinis
facra celebrantur. Ex eo tempore in Vngarica gente lux diuinalatiscmerfit.
De qua illud,quod dici folet,ver prxdicari poteft, Vidit lucem magnam Gen
tium populus , qui ambulabat in tenebris. EtluxlucisinuifibiliseftChriitus, 4 e
quem tune Gentes videre mcruerunt,quum tenebris reuocate,ipfum verum
Deuni Se hominem efle crediderunt. Dum hxc pafim fidei fundamenta iaci-
untur , ecce vxori Geyfx , cui Sarolthx nomen erat , Sc Gylx hxc filia fuerat,
Stephanus protomartyr in fomms apparuit, vt quum grauida eflet,aliqua futu-
ram tanti regis parentemconfolatione firmaret,Confidein domino Iefu Chri-
fto(inquit)mulier,&: ex diuino mandato fie habeto,Te propediem feitmfor-
tunatumque puerum edituram, cui Pannonici regni diadema debetur. Eumq;
feito talem fore virum,vt parem nunquam fit vifura Pannonia. Demum inter
diuos euafurum.Et quum ego Stephanus fini protomartyr, qui ci nuquam ab-
ero,mcum gnato nomenimponito.His didtis abiit.Saroltha fomnio confirma- 54
ta , repentDeo gratias cgit,diuoquc protomartyri apud omnes aras rem facra
y fieri curauit. Dum ingentifpediuinitusc5citatavexatur,eccetempeftiuo par
tly uftjbj. 9 0 $. tuelegantifimus Strigonij puer editur,ab anno falutis nongetefimolhono, cui
U *^'^'"'$' Stephani protoniartyris nomen inditum , vt numini promifl prxftaren-
*+* *. h Ut wr- Vngari miralxtitia geftiunt , quando primum regem potius clo , quam.
' i huma
 DEC ADIS IL LIBER I. 169
humana forte datum intelligunt. Somniis adauda fides, Sc quae inhis maxima
portendebantur, obftinatiuima expedationc fperantur. Adalbertus Stcphanu
ucro bapufmate initiauit,quare diuino numine percicus venerat in Pnonias.
Initiant pater Ule grauilfimus,quomodo infans aleretur,& qua diligentia edu-
carc:ur,iLludq; in primis , vt quum per aetatem fieri poflet , cum lade praecepta
ucrae legis imbiberet,in timor Dei fempermftitueretur.QuinetiamTheo-
atus,qui apud Saniuerinates latius in Apulia quondam imperauerat, in Vn-
gariamque patriis fini bus eiedus euaferat,&: Geyfaducemirific obieruaba-
cnr,S cephanum facro fonte eduxir.quare facrofandi patris iure, ab eo femper
lo verncula Italorum lingua praereuerenter Tata , id ell pater , falutatus eft. Et /d.
quum baud procul Danubio cnobiumfundaiTet,acvillamerexifl"et, nunc
quoque id cum rureTata nominatur , vbi celebrrima diuo Matthia Comi
no, tempeftate noftra , regia cum viuariis &: lacu conftruda eft. Ex Theodato
quumnulliliberifuperfuTentjhuius familia: nomen in Pannoniapaulopft
cxdnchun. Infans autem Deo feledus Sc diuinitus edodus , prius Ssluatoris
nob,quam panis nome inter prima blatfa verba enunciafle virus eft- Non-
dum tenellis exceTerat vnguiculis,cm Grammaticis,pra:ceptonbus faCerdo-
tibusqj cmittitur, vt Uteris pariter ac facris difciplinis imbueretur. Nullis bo-
nuambus carcre aebet,quifeadregnandumnatumefle arbitratur,vtDeogra
to rus pariter Sc hominibus lalutaris efle videatur. Et quicunque aliis prafuturus
cft,huicin primis enitendum eft,vt non minus virtute, quam honore prxlare
cenfearur. Nihil ptre GcyfapraEtermiflum , quod ad futuri Regis nftitutio-
nem pertineret. Neque defuit Diuinae benignitatis exuberantia, quandoqui-
dem princeps optimus potius natus, quam fadus efle putabatur. Ab Adalber-
ri latere nunquam aberat,a quo Sc dodrina Sc exemplo tantum haufit fandita-
tiSjVthuncfuae gentis falutisac vita; audo rem magiftrumqivnicumprxdic.i-
ret.Sarpe puer aduocataconcionc,de religione,de timor Dei,de chntate pu
blicare iufticia Sc pietate acerrim diiTerebat.Deteftabatur crudelitatem,ho-
micidia,rapinas,vim,adulteria. Nil Diuino Culm Sc amore praeftantius,nil pia-
tateacinnocentia dignius Sc commodius aflerebat. Infremebat quandoque in
Scythicam crudelitatem, Sc auerfos Dei charitate nimos, praxoci feueritate
ic vehementia corripiebat. Nunquam Diuini nominis mentione,cotempla-
tionve alienus inuentuseft.Innoccntibus&commiferatione dignis,prompto
patrocinio occurrebat, mebamr eos apud patrem , que ne quid iniufti faceret,
quotidie admoncbat. In collegio facerdotum , Sc in facris amduo verfabatur.
lnitaadolefcentia paternum fa:pe munus obibat , vt hunc fenio confedum Sc
labore moleftiaqj leuaret,& reipublic detrimentum aucrteret.Sxpc pro patre
ios dixit, oratores audiuit,& refponfa dedit. Quum Geyfa fe aetate ertum,
filium regno haudimmaturumeiTecognofceret,conuocata concione, ac cun-
45 dis regni principibus verba fecit : Quum grauiffima: feneduti noftra: ma
tura mors immincat,mihi vobifcum prouidendum eft,focij,ne quid, me dece-
dente, mali Rcfpublica noftra patiatur : nam quum peregrini in alieno folo fi-
mus,ab infeftis vndique vicinis circumuenti , iam tempus &res poftularyvt
ruturis periculis profpiciamus,&: faluti noftrae optim confulamus. Nota enim
perpetua fugillarcmur,iImperium,quod maioribus partum Sc amplificatum
accepimus,negligentianoftra deleretur. Difficile eft,res ampias ibi parare:fed
partas tueri , multo difficilius. Quod quum meeuni ipfe quotidie reputarem,
quem Reipublicat fumm pratfeceratis: praeter inftitutamaiorum,pace &reli-
?ionc vera muniendum Imperium efle duxi : ratus ad humanam Diuinamque
telicitatem nil eTe aecommodatius. Pace finitimorum nimos nobis conciiia-
uimus. Et iam pro inita Chriftianorum religione , Vngari , quos haud aliter
Anthropophagosjomnes abominabantur,externorum confuetudine minores
effedijzquis vbique oculis videntur. Nunc autem decernendum eft,quomo-
dohatc confirniandi Imperii fundamenta,qu perinftitutam paceni Sc religio-
aenueeimus, indies coalefeant. Verum ii fententia: fuffragia veltra uc-
P
 i7o ANT. N F I N 1 1 RER; VNGAR.
cefferint,ea vobis deliberado oblata eft, in qua non humana cohfiliadifquire>
re,fedDiuinapotius mandata fedari opuseft.Fauftifimu illud me fomnium
fatpius audiuiftis , in quo per cceleftem mihi Deus internuncium fignificauit,
me veram religionempaflimper Vngariam nunquam propagaturum,neq; ve
ri Dei templa per Pannonias Amdaturum,quandofandiiTimihuius operis fun
damenta^ poutis humano cruore manibus iaci nequeant.Sed eum me filmm
geniturum, qui hace omnia peraget, Sc ad redam fidem, ac veram Dei opinio-
nem vos conuertct vniuerfos. Multos in religionem noftram traximus, caeteri
autem, quifuntinnumeraemultitudinis, neprophanis Scytharumcxremoniis
defcifcant, obftinatis adhuc mentibus reludantur. Ne vxoris quid fomnium ie
ignoratis , in quo diuo protomartyre Stephano, eiufdemrei cil admonita , fi-
lioqj idcirco Stephani nomen eft inditum. Hunc igitr imoerio veftro quam
maxime falutarem , numina cunda fignificant, quod fortaffe non vehementer
afleuerarim, ne quo priuato in rebus publicis traherer affedu, nifi filij indoles,
immo vita,mores ac gefta,ha:c omnia,qu diximus,euidentius affirmart.Tc-
ftor Saluatorem noftrum Iefum Chriftum,quem Adalberti operanuper agno-
uimus, eum ab ineunte pueritia incredibili arte, Se obferuantia quadam inau-
dita,paternam faepe infipientiam increpuifle, commoncfecifte, vt Diuino cul-
tui femper incumberem. Comem me vobifcumagerem, remitterem vediga-
lia,coerceremvim,ca:des & latrocinia,bella componerem, miferabilibus pro-
fpicerem, paupenbus omnia erogarem , pariqs dilcrimine Proceres humilesq;
tradarem. Multa me Puen confilio Sc efflagitatione fecifle non diffiteor , neq;
me aliter ab eo , atque ab aliquo Diuino internuncio admonerireputabam. A
me genitum eflc non inficior. Vobis, Sc faluti publicas natum, prodigia cunda
portendunt. Ego quoq; confidential imperio fxpius adigor, hunc prater pater-
namobferuare dignitatemquia quanti momenti fit, Sc Deus admonuit, Sc res
ipfa prae oculis oftendit. Proinde viri optimi , qui mecum Sc Rempublica opti-
m gefliftis, Sc catholicam fidem biuiftis, vos oro &: obteftor, quando me ad
extremum vita; redadum videtis, vt Stephanum vobis, Sc faluti publica: natu,
in patns locum fufficere iubeatis. Idqj dumcuretis,populi fandione,& exerci- }
tus autoritate faciendum:ne contra numinum imperia,ac mandata,qu2e falu
ti veftrar ccelo profpiciunt, reludari videamini. Quod fi veftro nunc decreto
confeceritis,ca;teriveftraaudoritate dudi,harceadem approbabunt. Quod vt
faciatis,non tarn miferabilis mea fenedus Sc oratio,item meac in vos charitatis
memoria, qum veftravtilitas,& Imperij falus Deique voluntas adhortan de
bet. Ego autem fi precibus hc veftra Sc Populi commoda vobis impe trarim,
ac demu in filij manus plane iuraueritis, cunda eius imperata faduros, cumu-
latilimo me beneficio vobis afFedumjex hac vita dimittetis. Quare Stepha
num vobis clo datum colite Sc obferuate , concordiam ociumque retiere,
catholicam fidem propagate. Quam fi Vngarorum dura pedorafemel admi- 40
ferint, multo pertinacius in pofterum retmebut. Ac idcirco Deus afperrimam
Scyeharumprolem in his Chriftiana: reipublicae finibus collocauit,vt vera im-
buti religione , orthodox fidem ab omni infidelitate obftinatiflim tueantur,
Vix fenex perormierat , quum lachrymarum profluuio clauditur oratio.
Quicunq; aderant,pari pietate commoti,in eius fententiam omnes vitro con-
tendunt,quando nihil reipublica: falutarius deCernere, neq; cumuladores du~
ci,de cunds oprime mrito, gradas referrepoterant. Prarfente patre, omnium
Srcph*nu4 confenfu Stephanus, non tam humano, qum Diuino iudicio> non dux,vt pa-
tigitKrrex. tererat)fecj Vngarorum Rex creatur , vniuerfie Rcipublica; fumma traditur.
Cundique nobiles Se plebeij in manus eius c5iurant,fe nunquam imperia de-
tredaturos , gratifima fida prxftituros obfequia , &cleftis internuncio lo
co eum habituros, moxprocerum manibus elatus in folium, Rex ab omnibus
confalutatur. Delatus in caftraprartorianis legionibus cadem configuration
comprobatur, Geyfaprofufcepto beneficiOjinultosepatribusmuneribusho-
neftat,remittit vedigalia, militibus annonam, feftertiaq; pro cuiufqj dignitate
diftri-
 DEC AD IS IL LIBER I. ij
diftribuit, n populum miffilia fparfit, in publica: hilaritatis fpeciemludosedi-
dit, paffimque apud omneis aras folcnnia clebrauit. Deinde paucis pft die-
bus,increbrefcente fenili pituita^non fine mximo Vngarorumludu diem ob-
iit,ac ingcns fui defiderimnPannoniasreliquit.Extindumpatrempientiffimus
films honorificentifimo funere,ac fingulari pompa exornauit.Initumiampri-
dem regnum,incredibili diligentia & aequitate gerit, fiue ius diceret, flue quid
decerneret, fiue cumamicis colloqueretur , fiue iter faceret In cundis eius a-
dionibuSjpra: oculis Deum femper habere videbatur,quem perinde atque di-
uinum iudicem,& cenforem adionum fuarum intueretur, in cuius afpedu, fe
l qiiot horis reum erfingeret , tanquam rerum omnium rationem rcdditurus , &
fiquidmeruiiTet,pnasfubindedaturum.Adalbertuspontifex,defuntoGey-
fa,vbi fe Pannonicis rebus pro diuina volntate abunde fatisfccife putauit,a-
lk> fibi peregrinandumeiTedecernit,&:vt in extremas orbisoras Deiverbum
efFunderet , Barbarasque gentes verareligioneimbueret,in eos Sarmatas,qui
nunc Pruteni appellantur,Venedicumqj finum accolunt, iter arripuit, ratus fe
aut populos diuini cultus expertes,reuocaturumadlucem, autpro Chrifti no
mine pulcherrim moriturum. Deledis fibi duobus tatiim comitibus,quosla-
borum tolerantiifimos eiTe nouerat , in Prufiam venit. In locum diuertit , qui
peninfulac fpecicm referebat.Quumdiuerfa^religionis homin pagani aduen-
lo tanecognofcerent,coadamoxingentimultitudine,e conueniunt,vbi virum
alienigenam eil fenferant. Quern quum orante inuenifent,fado repente im-
petu,certatim fazuiut, folo ingeniculatum ac fupplicantemimmaniter catdunt.
Defidente aliquantulum Barbarorum furore, rogatus qufnam eet, Chriftia-
num fe repondit , atq; illius numinis efle cultorem, quo omnia fada funt:ex
dedita opera in Pruiiam veniiTe,vt ea vera: religioms expertem, diaboli fauci-
bus eripcretj exueret prophanis ntibus , & Iefum Chriftum, 8 omnium rerum
creatorem gentes edoceret. Taliadicente clamor exontur, pro ridiculo mxi
mo virum habentsquare eo vehemtius infremunt, terram pedibus fuftibusqj
feriunt: vno ore vanac fuperftitionis hominem continuo explodendum excla-
jo mant,illudunt pleriq;: multi,nieueftigio fe finibus eripiat, crudel interitum
interminantur. Quum nil fe proficere intelligeret,de mutando habitu,de capil
lis barbaqjdemittenda,quo familiarius cum Barbaris verfaretur, cogitare c-
pit. Nam fi qua fe inter eos confuetudine infmuare poiTet, gradatim&fenfim
inter ipfos verbum Dei faturum eile confidebat. At vbi nil fibifuccedere intel^
lexit, deiperata horum falute in Liboniam^qua: in maritima Sarmatici littoris
oram ad Septentrionem effunditur,iter capih& ea quidem mente proficifcs,
vt aut earn regionem,quamuis immitiifimam,Chriftiana: fidei vendicet,aut in
propagando facrofandae religionis Imperio gloriofiifim moriatur.Liboniam
ingreius , dum obftinatos efferarum gentium nimos verbo Dei mollire con-
40 tendit, ecce Gaudentius alter comitibus, in fomnis inter facrificadum cufto-
dem altaris rogaiTe ipfe fibi vifus eft,an totum calicem in ara fitum, fibi haurire
fas eTet. Contra cuftode renuentem refpondiTe,Calicem ptifici tantm Pra-
genfi eiTe deftinatum, eum torn poculum haurire oportere. Quod quidem fo-
mniumquum Adalberto retulifiet, intellexit pater andifimus, optatifimi
fbi martyrij tepus imminere. Sexto pft die quum Gaudentius coram rem
facram feciiTet,hic facris rite peradis feceiTumpetiit,vt membra aliquantulum
feiTa relaxaretjinter dormiendum ecce impiorum multitudo confluxit^qui cir-
cumuentum intrepidumcjp capiunt,vinculis obligant,efFerunt in iugum motis,
paloqj alligatum feptemlanceis corpus eFditjhxc inter cruciatus verba per-
jo ferine perhibetur,Habes Adalberte, quod optafti, nunc vitro pro Chrifto mo-
rere,quipro te,caeterorurriq5mortaliumfalute,crucem fponte fubire voluit,fe-
ptem dons te ornauit, & mira virtute muniuit, qudo feptemte lancis in ho
noris fpeci confodiendum eiTe decreuit. Proinde pulcherrim morere, calca
tartarum,&: ad dulcimmum ferutore tuum,exhis amimnis folutus euola. De-
mum quum de marryrio pulcherrim mumphafFes,ftatim poft efflata animam,
P
 7i ANT. BONFIN RR. V6AR:
vincula quibus erat obftridus fpontcfoluta,mox in terram palo procidt,di&
panfis mambus m crucifixi fpeciem , corpus humi dimiiTum, caput palo *
xum in ludibrium Chriftinorum , per pagos & oppida circumtulere. Viuun
acdefundummiracula multa edidifle ferunt. DumPragenfem pontificatura
gereret,apparuiflblefum,eique hc verba obiecTe,Adalberte ftertis,&: popu-
tushic praeceps fertur.Quibus calcaribus agitatus,per Morauiam &c Vngariam
Chriftianam fidem paflim prxdicauit,&: Poloniam fubinde petiit. Neque illud
admiratione digniflimum tacite pratermirtendum. Carnifices fedum cada^
uere digitum,cuius geftu inter praediedum plurimum vtebatur,in Vandalum
amnem proieeifle , proiedumqj pifeem abforbuiile , abiorptumqj in facis fpe- '
cicm,in ventre pifeis illuxhTe. Pil'catores hoc edodos portento, mira induftria
captarle pifeem. Quem quum exenteratfent, Adalberti digitum facis more
Centern inucnere. Sedad Stephanum Regem reuoectur oratio. QuumGeyfa
$ 9 7. ab anno falutis nongtefimo nonageimo eptimo diem obiiTet, films inita iu-
uentute, omnium lufFragiis principum diadema iam ailequutus , nihil maiorc
ftudio aggrecfli cupicbat, quam vniuerfos Vngaros in lucem aflerere veritatis.
Neque illud ignorabat, nullum diu principem efle regnaturum, niii iufticiafifi
religione pfarpollcret. Hue omnes ingenij neruos intendebat. Etvtiiatcfaci-
lius aflequerecur,diuinis codicibus incumbebat.Adhibebat facpe facrarum re-
rum preceptores,quibus familiarifllm & alfidu vtebatur. Inre quaq; grauif- *
lima viros fandos confule bat, ne quo fe fuosq; piaeulo infeius incatftaret. Sed
quum publicas faluti in primis intedinet animum, quam fine finitimarum ocio
adfequi non poterat,in primis cum omnibus vicinis inita & cfirmatapace re-
gnum communiuitjVt fi qua inter fuos populos principsve pertinaces feditio
pro fubeunda fide Chrifti oriretur^liis nulla foris auxilia fperari poflent. Vere-
batur enim , veluti mox accidit, Scythicasnationes haudquaquam facile ritus
patrios eile depofituras. Quin&ex his , qui baptifmate abluti fuerant, muks
pudore,nonnullos Regis gratia,perquam paucos vitro catholicam fidem acce*
pifl'e fentiebat.Contraverpoplum perniciofa deorum opinione,vniuerfum
ire perditu,arquo animo perpeti nonpoteratrquin fibi certumerat, aut ad falu- }0
tarcm fidem eumreuocaturum,aut regno fimul& vita cariturum. Dumali-
quantofeueriusin fdudantes agendum eiTe cenfet,quando quam plurimi fine
vi ad refipifcentiam cogi non poterant , principes plerique Cum ingenti muki-
tudine in eum coniurant, inteftinum bellum moliuntur : & ne Scy thicam feri-
tatem exuaht , exteros ab inftituta religione deterreant , primiim in pagos lat
defxuiunt,pra?diaVaftant,moxadaudis viribus oppida regia adoriutur.In pri-
misqj Vefprinium iuxta BalatoniumlaCum fitam> vrbem quidem non ignobi-
lem obfident, vt maiorcm regi ftomachumfaCerent, &eorum qui ab eius fide
c*p*dMxs$ defciueranf, nimos augererit. Nouitatis huiufce audorem Gupam, CaluiZi-
migienjm. rnj fiiU]m } qUj Simigienfi agro dominbatur , Vngarorum Annales fuiTc 40
tradunt. Quippe qui defundo Geyfa,Stephani matrem,per adukeritim in con
nubium alhcere conabatur:vt earn nadus vxorem,Stephani vitamdolis inter-
ciperet, aC rerum deniq; potiretur. Occafionem explcndadibidinis quum in
dies fibi dari expedaret, inhac rerum nouitate quiefcere non potuit, tumultui
folm adefle,fed praxfle voluit. Nani imperandicupiditate Correptus, re-
ligionem pro nihilo habere , fas &nefas asque ducefe, iufticiar fimul&pietatis
expers. Item feritatis efle plus qum Scythice , pagos arqu oppida horcari,
vtaregiafidelitate acfuperititionedeficerent.Se coninrationis principem,de-
perdita quadam audacia profiteri,criminibs regem ad augdam inuidia one-
rare. Pafltmprxdicans,huncfua:gentishofl;em,ptre perniciofiorem futurum. t
1 Quando externa?,quam fuac gentis ftudioior 6 amantior eflet, Martern, Her-
culem,patriosq5 Deos,quorumnuminibus res Vngarica tantopere adoleuerar,
aboleri iufliflet: eorum lacrofandafimulchravbiq; difieciflet,ftatu induce-
re fuperftitione niterctlir. Quin & ocio & defidia bellicofam gentem enerua-
xet, pacem indiceret arrumnoiam, quum vi & bello Vngari vidu femper traxe-
rinc
 DECDS It. LBER ,
fint. Quiim inferiorem ita Pannoniam tota fer fufcitaTet, graul Veipririlunij
contemptum regis,obfidiohe pfembat. Ctr vero StephanuSjin tanto tii-
muku neququam nimo conternatus,quando Tub Diiiina fe tutela ee intel-
ligebat,ad coercendamCupaeadaciam, moxfummaccleritat acprudenti
omnia moliri. Paffim per Vngariam deledum haberejinprimis diirium cae
lo auxilium implorare,cxorare impenlius dii Mattini numen, ne ( Panno*
ni dceTe velletItem mximam cxuiiarm ac praedae hoftilis partemhncu-
patis Yotis pmCerijadhaectumultarium Coger exercitumaccire Principes*
qus 6c fu 8 patris benefiCentiafidoshabebatjnihilpraeicrmitterej quod bel
lo lo vfti fre duceret; Coado dmuni exercim^ adGaramamriem Caftraocat;
IbiqUe primmiuuenis Deo deditifinms,defendenda publica: falutis heceffi-
tate dadus,ibi enfem accinxit; Dos ibi magiftros equitiim prohunciauit,fi-
de,ac militari difciplina praeftantes, quorum alter Huntes , Paznah alter didus
eft. Hi Teuthones fliiiTe traduhtur^qui quum Chriftiaria fide polieren^ impe
rante Geyfa in Pannoniam vnrant ^ nobili genere nati : &: quum bell pa
cer Vngaris eTentbene meritij principat Temper inter proceres apud Gey-
fam tenuerunt : multumque in propaganda Chrifti fide,patrem acfiliumadiu-
uere. Hi reluchantes in fide,pro feruis habendos efle cenfueruntsitemvtquiex:
Vngaris prius inreligionem conflurent, inter eos hi nobiliores haberenturi
*o Atque in iftorum fententiam j Geyfa edidum factum eft. Poft hos Vencelli-
num Alamannum,hofpitij iure fibi niundiffimum,didatorem crt: Cui ex-
ercitus vniuerfi fummam tradidit. vbi rite conftituta funt inftmdaacie
i Cupam irur. At vbi coniuratrum caftris pprofpinquaruntj infeftis vtrinqj
fignis extemplo concurring r. Quum praeliumconfereretur intcftinum , eo ob-
ftinatius & crudelius vtrinq; pugnabatur , dum fortuna nunc his nunc illis ad-
rider, & pari fpe vtrinque dimicatur. Ex hoc factum eft vt longam cruemifti-
mamque pugrtamederent. Rex diuinapotius oratione, &: militari hortatione,
qam armis cerrare: per legiones modo difcurrere,legatorum &: centuronum
nimos confirmarejturmas cohortesque hortari,vt pro hrifti chntate fortif-,
6 fim dimicarerit : reUocare terga vertentes,& quadoque timidos gruiter in-
creparcfubfidia mittere labotantibus,& nullum Imperatons officium prarter-
mittere.VenccllinuSiqui in dextro corrtu prcfidebat,&:qudrato agmihe,Cu-
pac fe obiecerat,ratus inclinato ducis agmine,cxteros omnes facile cefuros,a-
cerrim pugnabat. DifquirebatvbiquevbiCupaseiTet}vtfingularicertamine
cum eo dimicaret. Dum dubio vbique Marte pugnatur, Rexelatis inclum
manibsjhis fugam verbis deprecatur: Clemetifime Deus,qi lucem verita*
tus tuae in duriihm truci populo,quem mihi commififti infundere volifti
vt tusendei radiis ilftrtus, perpetuo Chriftiana: reipublica fines tueatur , te
fupplex exor , vt nutantm nimos Confirmes * vires pebi tuae clo demit-
40 tas,vt ccelefti auxilio munita, tUos proterat inimicos. Et tu lern Chfifte optimc
maxime,cuius dudu & aufpieiis bellum gerims,per falutarem cui (quaeio)pak
ioncrti populo pro te dimicanti propius adeft tuisq; fidelibus vidoriamprd
dementia tua concedito,fcedam fugam fi ftito. Ego autem omnium rerum d
cimas, pro referenda gratia gloriofiflimo nomini to,pafimqe bafilicas dica-
bo. Vix hsec dixrat, ingens ecce clamor per legiones exoritur Cupae cornu
Vencelliri inciiatum vtruhque ducem fingulari certamine congredi. Quum,
hxcaudiuiTctjilluccumvalidirimo agmine continu properat. Laborantes
am ineiinatos inimicos proterit.In media acie VenCellinfi orfendit, & con-
gfatlatur^Deo gratias agens : qui Cupa Caput abfeideraf, opima de hoftc
J fpolia referebat. Quo per acies circumlato ^ ita ioftium ahimicohfternati vc
palntes fugerent. Magna cxdes ac miferabilis oritur principes coiurationis
maxima ex parte capti,& in Caftris ca^fijin cereros regis dido remifis adum.
Parta victoria,Cup corpus in parteis quatuor diTedm: vria Strigonienli por-
fae affixa eft, Vefprinienfi altera, terti Iurien, in TranTylaniam quarta , ad
eterrri4oS Pacorum nimos oblata^ Albae Iulae praefixa.Quam quidemre-
JC*
 174 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
gioncm olim Vngari,ab auri feracitate Kcnchies Hcrdcll appellauere. De cr*
teris captiuis, pro facinorum grauitatc poena; funt cxada:. Contra ex militibu*
& prxfcis , qui fe in praelio optim gnrant, pra:mia pro dignitate regia li-
beralitate tributa. Didatori pra:miamulta,magniq} honores redditi. Item op*
pidis,villisq5 Rege ampliifim donatum ferunt,exquo Radus natus eft.ERa-
do Mifca, & Milca Cupas & Martinus orti,qui inter primarios Vngarix Pro-
ceres praxlari Temper habiti.Diuo autem Martino,Pannonic3E gentis Patrono
vt debita votaexoluertur,perpetuo regis edido Simigienfis Populus,qui Cu-
px tyranni audaciam fedatus cft,non modo frugum,vini, ac pecorum, verum
etiam liberorum decimas , Diui Martini bafilicae quotannis pender iuTus eft. *
Prater hasc , tertia pracdae pars templi poftibus affixa. Pro hacfalutari vidoria,
fupplicationes habita: apud omnes aras folennia celebrara. Tali fucceflu regis
animus non clatus,fed ardcntiflma Dei chntate fuccenfus cft,quotidie humi
proftratus Deo fupplicat,vt fibi falutare cofilium diuina ope perficeret,totamqj
Vngariam , antequam rebus humanis excdt , ad vera fidem rcuocare liceat.
Quod vt Deo allequcreturjfaepe in ciere &: cilicio fupplicabat, & in templo
aflidu cxorabatjlaudabilc propofitum fuis diplomatibus longe lateque decla-
rauit. Quare plerique facerdotes , publica vtilitate commoti ad praedicandum
Dei verbum in Vngariam vitro confluunt,&pro catholica fide peregrinan ge-
ftiunt, alliciebantur quoque fanditate principis. Cuius nomine multi remo- *
tiflmis in Pannoniam partibus euoeabantur , in primis Aftricus vir fanditate
confpicuusjcumdifcipulis aduemt.E quibus Bonifacios in inferiorem Panno
niam demifts ad pra:dicandumnomenDomini,ciara morte afedus,interdi-
uos relatus , item ex ea Dalmatian parte , quam Polianam dicunt,eremitx duo:
quorum alter Andreas,Bcnedidus alter didus eft. Andreas vita: fanditate mi-
racula edidit. Bencdidus quum pro Chrifto fanguinem efuderit, inter diuos
martyres adnumeratus. Aftricum&difcipulosRex hononfic excepit : & ad
radicem Montis ferrei collocauit, vbi diuiBenedidi cnobium magnifico
furhptu cxdificare permifir. Quin &: bailicam illam ingenti donatiuo, mul-
tisque prdiispagisq; donauit,quo monachi commodis in regulan vita con- J
iftere poilent , horum confuetudine , quando viros ptimos elfe intelligebatj
mirific deledabatur : quorum auxilio ac opera Vngaros , partim fponte, par
tim vi acmetuinlucem veritatisaleruit, mandata facra: legis 8 orthodoxe fi-
dei axiomata omnes feire cocgit,prophanis dira fupplicia indixit,deinde vt di
gnas Deo gradas ageret,ac duile facrum,paftoribus impofitis tueretur,adfun-
dandos epifcopatus animum aduertit.Et quum natale folum natura: lege vnic
diligeret,Strigonienfem in primis ccclcfiam erexit^eamqj metropolitanam fe
dern elle iuit, mox Colecenfem bailicam ftatuit, eiusq; pontificem Aftricum
defignaui^quemmorihus&dodrinaprxftantcmeffenoueratieumqjpoftini-
1*L*I. tumpontificatum Anaftafiumappellauit. Hune quarto poftobitumpatris an- 40
nOjRomam ad fummum Pontificem mittendum efle cenfuit,mandata dat,vt
Chrifti vicario in Vngaros,qui cius fidem nuper iniuerint, Apoftolicam bene-
didionem imploret,&: inter oues Petri adnumeret.Poftha:C)Vt Strigonienfem
bafilicam metropolitana elfe iubeat. tem cancros epifeopatus in Vngari nu*
per eredos, facrofandaaudoritate confirmer. Demum qudo poteftaS omnis
Deo eft , &: maxima cpta fine Diuina ope confirman nequeunt, regalia in-
fignia cum pontificia bcncdidione pus precibus aflequatur. Aftricus Romarft
properans,vt legationis officio diligentiilme fungeretur, die noduque iter fa*
cit. Quid facit Deus, qui piorum confiliis & honoribus femper incumbir ? N1-
MifcaPoU- mirumdexterrimis eos profequituraufpiciis.Eodem enim anno Mifca, Polo- W
nias dux, adfidem cum populo conuerfus , eadem Benedido pontfice mxi
mo per legatos poftulabat.quare coronam Pontifex ingenti fumptu compara-
rat, vt religionis ac fidei acceflione betatus,Mifcam duc & nouu Chrifti mili-
cemobrem bencgeft, regio diademateinfignirct.Pridieeius diei,quoPolo-
nis deftinata corona tribuenda erat, Aftricus vrbem ingreditur,ccce in fomnis
fuperiorc
 BEC AD I S IL LIBER L \7j
fiipcriorc nocte Dciinternuncius Pontificiapparet:Saluc(inquit) pontifex,cras
Pannonicx gentis lcgatum ad te venturum efe fcito , qui vt tuo beneficio Sc
audoritate l'uum prineipem regio diademate dones,exorabit, deftinacam Po-
lonis coronam,quando ita mrita poftulant,huic dato,proinde Diuinamanda-
ta feruato. Quum is in auras recefliflet , fecunda hora diei Aftricus in Senatum
apoftolicum admiius eft.Vbi quum Regis mandata ex ordineretuliiTet}emsq;
fandiflma gefta fubieciflet , Se quantum catholicac fidei vitra citrque Danu-
bium accellionis feciiTet , quam in Getas Se Sarmatas vfque propagarat,enar-
raffctjincredibili apoftolicum ordinem gaudio complcuit. Re ad Senatumrc-
lata,pro volntate Regis & Legati poftulatione,nullo refragante decernitur,vt
non modo Chriftianulimus Rex regia corona donetur, in regno apoftolica au
doritate confirmetur,& regis ada cunda, cum inftitutis epicopatibus appro-
bcntur,verm etiam quia verus &fidus Dei miles eft,&: Apoftolus,ad exagge-
tandam eius dignitatem,in perpetuum pontifici legationis inigne,qua iibi po
fterisqjregibus , Temper fungi fas fit,prxfcrenda: crucis poteftate honeftetur.
Quum legatus omnia non iblm fenttia,fed praeter fpem Sc opinion impe-
traJic,magno refertus gaudio,in Pannonia fe recepit.Strigonio appropinquti
Rexcumiingulari facerdotum pontificumq; pompa obuiamprodiit.Aftricum
pontificia muera deferentem, Sc coronam Sc crucem oftentantem, honorifi-
to centilim Deo gratias agens, excepit, Apoftolica iniignia prreuerentcr acce
pta.Quando advnamquanque Romanipontificismentioncm,Stephanus fpc-
tante populo , inclint* capite fefe ingeniculabat , vt exemplo fuo ad Roma
ni Pontificis Apoftohciq} fenatus obfcquium Sc obferuantiam omnes horta-
xerur. Poft hxc ne fundamenta pacis intereiperentur , cuius fe filium fore pro-
fitebarur, varias leges Sc edida tulit, in primis de ficariis , adultcriis &: homici
das , item de vi , latrocinas Sc furtis capitalia fupplicia promulgauit:infacrile-
gos,prophanos,numinumq;ctemptoresperquam feuere animaduertitniu-
rias,audaciam, ac omne facinus , graui cenfura coerouit:ne quis indida caufa,
vicin kedcretjdiligcntifllme cauit:viduarum &: pupillorum caufis mirific fa
jo uif.vt trium liberorumiurafoueret,coniugatis prarmia propofuitxoclibes fa-
cerdotio alienos,infames habuit, vt feminarium Chriftianx reipublicae exem
plo fuofoueret.qua cum affinitat contraheret,aliquandiu fecum cogitaiTefe-
runr, ne quam fui diTiniilemibi coniugaret. Henrici fecundi in primis affini-
tas fuccurrebat , Imperatoris quidem fandiffimi , qui tertio Othoni plane fuc-
ceirat.tum humano,tumdiuino coniiliadimperium cuedus, nobiliimo
Bauarorum ducum fanguine natus. Hic beati Volfgangi Ratisbonenfis epi-
fcopi orculo Imperatorem fe fore Romanum, infomnis accepit. Inito paulo
pft imperio Italia ingreTus Stephano odauo Imperator appellatus,vbi piam
expeditionem fliciter peregit ( Nam Capuam Saracenis occupatam , eiedis
40 hoftibus'recuperauit) BuboganumMeli,furredum,& Conftantinopolitani Im
peratoris prxfedu , cuius auxilio Saraceni Italiam repeticrant, acrrimo bello
infequutus et,acTroiamvrbem in Apulifinibusfitam,vbi caftra Hannibalis?
fuifle ferunt,& Bubogano deduda Grxcorum colonia inftaurata, vt eo faci-
lis Calabros ApulosqjinGrxcorumfide contineret, obfclTam quarto menfe
expugnauit. Sandi Miniatis cnobium in edito monte ante vrbcm Florenti-
am fundauit. Fcfulas Florentinis occupari diruique permifit, quare multum
vrbs illa percrebuit : quinetiam Boemos , Polonos Se Sclauos , armis in Chrifti
fidem aileruit.Et quum fa*pe euchariftiaante pradiummuniretexercitum,LaU
rentium , Georgium& Adrianum cum armato angelo diuos aciem fuam pra>
jo ceTiTe fufpexit. Deindemomentaneihuiusimperiinoncotentusanguftiis, ad
immortaha regna animum erexit , quibus vt facile potiripoflet,omnes ingenii
vires ad Diuinum eultum fane conuertit:bafilicas Sc pontificatus multos ftatu-
it, epifcopalia dclubra,Sclauorum vicinitate diruta, propria impenfa inftaura-
uitjvelutiin Hildenfi,Magdeburgenfi,Argentina,Mifnenii,&Mechelburgen"
fi denique ciuitate, quemadmodum intueri licet , varias ardes Sc cnobia fun*
P
 i76 ANT. N F 1 N 1 1 RER. VNGAR.
dauit, quae prouentibs Sc facris orhmentis magnifie donauit. Caftitateerae
incomparabiliconfimilem nadus vkorem^qua* Chunegundis eft dida. Diui-
num hi potiuSj quam huiriaiium cohiugiUm fane contraxerant , non prurienti
libdine , fed intemerata volntate conrlatum : in quo vna fides ex compofito
inuiolatae caftitatis,vns animus iufticiae & vcritatis, vna repula intemperatiac
Sc iniquitatis^par cocleftis charittis afFcdus Inito dudumc6nbio,vltro per
petuara Deo caftitatem vouent , &: fub Auguftali dignitate virginitatem cela-
turos efle fperant,de diis Sc hominibus certatim benemereri contendunt,vn-
de mi rcula non temer multa pomanarunt. Sedvt Scriptorcs perique refe-
runtjHeriricus pridie eius diei,qm vita decedere^accitis vxoris parentibus
impcriique primoribus,immaculatmjquam acceperat,Ghunegundim fe rd-
dere fafl'us eft.Stephanus igitur,Henrici Secundi fanditatem , gcftorum gon-
am , &: religiohem Confpicatus cuius ope Sc hortatu Vngros in veram fidem
aflefueratjCum pari prdbitate coniurigi cupiebat,accedebt Sc mpcratoris di-
gnitas 5: potentia,, quam ad ret fuam mmium faCere intelligbat. Contra ve
ro Henricus,Stephani praetantiai,& ingenitam fanditatem non ignorans,ni-
hil duccbat antiqUius , quam aliqua cum o afinitate vinciri , qua infeftiffima
vtraque natid,qua tot annos cruentiffima bella geTerat,reconCiliaretur, Sc di-
ui Regis fanditas propagaretur, cuius fapitia iludi fadum erat,vt Vngari,
qui fintimos dm Scy thica feritate vexart^ in Chrifti fide m aTerti,& vicinis Sc
Chriftianae reipublicx falutares fore viderentur.Proinde poftulatam Panno-
my D. ste ico fege forore,cui Gyfle nomen erat,vkr Henricus^coniugauit, vt pari cunt
' "*'' viro fanditate certaretjpcemque perpetuam inter Alamannos Sc Vngaros pa-
cifCeretur. Haec affinitas ab omnibus Annalium Scriptoribusamrmatur, prae
ter exterorum opinionem^Yngarici aliter fentiunt Annales,quippc quidiuum
Stephanum in vXorem,Gyflam Guilielmi ducis filiarnjallcruntaccepifle. Gui-
lielmum fandi Sigifmidi Burgndiorum Regis fuifle frtrem j Sc poft Sigif-
mundi martyrium , ne irtteritum dixerim ad Hcnricum Impcratorcm c'ont u-
giiTe,eius iuilu Venetiis fuiTe collocatum , Gertrudem imperatoris fororem^in
vxorem habuiffe, Sc ex ea Gy flam filiam acccpiflfe, Vngariae regi defponfatam. jo
Gertrude intempeiliua morte fubrepta,fndi Stephani fororem iibi copulafle,
ex eaque genuine Petrum , qui ad regni faftigiuiii eiiedus eft. Exvxorehac
. plures filios diuum regem tulile ferunt , Sc in primis Emericum , vt de ceteris
leam,quorum nomina non traduntur,totdiuinis dotibus imbutum,Vt diui-
nis quoque parentibus promanafl videatur. Praeter pudicam temperantifll-
mamque vitairi.tantum in deos SC homines pietatis oftendit,vt Diuino potius,
quam humano conienfu,fe Stephan Gyfla coniugafle reputetur. Certatim v-
trinque fandiflima fad manabant, Diuinacharitatc neuter aequo animo fupe
rari patiebatur, Sc in Chrift coniundi, coniugalem amorcm fedintegrabant.
Quanquam in omnes pientiffim, praecipua tarnen beneficcritiairimiferabiles 40
calamitofos,in facerdotes,ac templa vtebatur.Baiicas omnes profuf ib'c-
raitat profequebatur , ne quid D iuirtarum rcrum ornamentis decile videre-
tur, imulachra deorumexpoftlato argento obryzoque multa dicauit. tem
gemmatas phialas,fcras Veftes eX aro contextas,nfano fumptu fadas,per col
legia facefdoturn faepe diftribuit. Vefprinienifcm bafilicam propria impela ex-
a:aificauit,abundeqcdoriauitrebusomnibus,qc cultui Diuinorvfui cfo-
lentyvberrimos quoque pforientusadiecit,vnde antiftites,ca:terque facerdo-
frri collegia pro dignitate viert.Sifnili quoque diligentia vir eius,ne mulie-
ri c'ederefj metropolitan ba(ilicx,ca: terisque epifeopis tam abunde profpexit,
yt nihil fibi luperfuile Vider'etur', v'ti Deo , Cultui Diuino non modo fe,Vemm ye
ctiam fa omnia addixiTe videretur.Quin & haec agris,villis, oppidis,portorb
jsque donaraf,quotanniscorum accelioncm fieri iubebat, ne quid Dei culto-
ribus dceTe pateretur.Quotannis quoq; ccenobia,bafihcas, aedesq; facras per-
luftrabat , vtaedificiis hominibusque profpiceret,inter luftrandum non modo
facerdotum , verum etiam pontificum mores exadainueftigatione recogno-
fceba^
 DECADS I. LIBER , vf-f
fccbatjincrepabac negligentia: reos, ftudiofifimumquenque diligebat, obfer-
uabatqj.Per quaeftores autem ingulis fere mcnfibus, vrbanos paganosque an-
tiftites,cunda facerdot collegia recenfere,recognofcere vitas, & cuiu'q; ver
ba fadaque diligentis penfitare ftudebat , ne quid publice priuatimq; piaculi
mitteretur,aut inChrifti fidem intenderetur.Illud fbi prarcipuae cura: fuiffe
tradunt, ve viros moribus & dodrina probatiflimos , in rebus facris praeficereh
Quum in Diui Martini cnobio Sebaftianus, fmgulari vita, & fapietia no me-
diocri praeditus efet,miro amore rege c6pledebatur,eiusq5fauore &: audo-
ritate eo vfque eu.e&us,vt Strigonicnis Metropolita crearetur.Suprem in Vn
re gana dignitatem aiTequutus^nefcio quo, moxrato caucus efedus eft. Cui qua
caecitatis cafus facri muneris excrcitationem inhibuiTet,eius officium,permif-
fu apoftolico, accitus Alricus Colocieis epifeopus aequ refarfit, ac i eius lo
co fuffe&us cTe videretur.Tertio caccitatis anno,inftauratis luminibus, inpri-
fonam is dignitatem Romano pontfice reftitutus. Paribus igiturftudiisrex
& regina inprxftantiffimo quoque virtutum genere certabant. Emericus au-*
tem in ram ardenti charitate Chrifti natus,quid aliud, qum fuauifimum Deo
holocaulum effe poterat ? Ab incunte pucritia , quo fanditatis euafurus effet,
facile declarauit,quippequiquumeffetfomniparciffimus, fecunda tere vigi
lia nouis, adlucem vfq;, Dauidicos rhythmos leditabat, &: per fingidos repe-
io tico mentis examirie, Deo veniam implorabat. Id Cxpe rimatus pater, ingen-
tem de filio fpem ccepit. Quin &c illud minus omittendum,quum pater Diui
Martini ccenobium,quodin monte Pannoniac infano fumptu fundarat,mona-
cnisque complerat,reuffere decerneret,filium fecumducere ftatuit,haudqua-
quamignarus,quanta Dei gratiapuer ille polieret. Inito itinere quum templo
appropinqualet , monachilongo agmine obuiam prodiere,vt qua decet, Re
gem dignitate acciperent. Contra vero Rex, vt Emerico seque ac ccelefti ange
lo prodeuntes patres honeftaret,filium praemifit. Qui prasreuerenter ab his ex^
ceptus &confalutatus,tanquam diuinitus effet admonitus , Monachis ne paria
quidemofeula diftribuit, fed pro cuiufq; meritisimpartitus eft, quoniam huic
30 duo, tria illi , nonnullis quatuor , quinquvc , & plerifque feptem libaTe dici-
tur.Pater tergo,tanquam fpecula, cnela cfiderabat, & quamuis filium nil
temer fecifle confideret,admiratione tarnen carere non poterat.Quare facris
rite peradis Emcricum percundatur, cur inxqualiapatribus ofeula diftribuif-
et. Pro continente(inquit)tempore ofeula dcdimus,quibus autem feptena da
tados perpetu, caftitatis cultores efte fcito,& ex numero feptenario,abfolutif-
mamprcpotentiTnnamq) virtutum virginitateffeintclligito,quippequad
penetralia cordium vfq; penetret, qua: Deo duntaxat patere folent, recnditas
quoq; homin mentes intuetur. Rex inde profedus paucis pft diebus,quum
quiefeere non poTet,donec rem exploratamhaberet,vt euidentius hinc aufpi-
40 catam filij fancHtatem cognofeeret, cecnobium duobus tantm accitis comiti-
bus repetit, non folm diurnis,verm eti nodurnis facris intereft, vt qunam
forent,qui feptena ofeula fufcepcrint,exploraret.Pot matutina facra,inter mo
nachos infmuatusanimaduertit, omnes praeter eos, qui cumulatiffima ofeula
nadi fuerant,cubicula repetiiffenllos contra, in facello remanfiffe , & in fecre-
tiorem quenq; ngulum deceffie,vt facros ibi rhythmos Deo fuccentaret, ac
reliqu fpacium nodis in Dei laudemabfumerent : hos veluti fpecula fmgil-
latim adoritur,confalutatisqi benedixit : adMaurum demum peruenit, feptie
ofculatm, quo nne caftitatis intemerata: compos effet, eque blandais,
neqj minis,neq; quauisaliaartificiofapercundationeextorquere potit.Infe-
o quenti Ae conuentuedixit,vbihunc ex induftria varus criminibus poftulam
periclitaretuf. At ille nihil obiediscalumniis refpodit,haud infeius omnes mor
talium nimos patre Deo:quare fado periodo, Rex enarrata fui adutus ca
fa , Mauri virtutem publice approbauit : paucisque poft menfibus eum Quin-*
queccleenfi epifcpatui prafecit. At illud de Emerico, ne fine piaculoqui-^
dem fubticeri poteft.Quum Vefpriniielet,antiquamreligiofamq5 diui Geor
 i7S ANT BONFINII RER. VNGAR.
gii jedem vho tantm ex amanucnfibus aceito node adiit , ibique inter fuppli*
candum ante aram conftitutus, Deum pia obfecratione percundabatur: Quid
numinipotiiTimumpratftare poflet,quod illi foret acceptifimum,ardes extem
plo ingenti fpldore completur. Et hinc vox diuinitus auditamilEmerice Deo
virginitate antiquius gratiusque futurum putes. Proinde vt gratiflimam mihi
vidimam facias , mentis &C corporis te virginitatem poftulo, banc offer, & in
propofito perita. At ille , Domine Deus meus , qui omnia confpicis,& huma-
nam firmas imbecillitatem,item principibus ac regibus terra: dominaris, tuam
in me voluntatem perfcc,perniciofas in me concupifeentias rore mifericordi
tua: penitus extingue. Cfirma fragilitatem feruulkui,vt in tuo feruitio vfque-
quaque perfiftat, lubricis eum voluptatibus,& ab omni labe, pro tua demen
tia redime, ne vnquam tua gratia elabatur. Amanuenfcm mox admonuit ne
viuente ipfo vnquam de rc hac quiequam proderet. Port haec pater,vt public
faluti de uccerTore confuleret, Emericu parandis liberis haud intempeftiuum,
digno coniugio obligandum eiTe cenfuit , ratus neminem regno commodio-
rem futurum , ii viueret:fin minus , fandiflmam hinc prolem fperari pofle , &c
regendis Vngaris accommodatiifimanii Quare excellentillimam forma &c vir-
tute virginem,acregali genere natam,huic defponfat pater, operamque liberis
quandoque dandam edocet, ne legitimus, idemque optimus Pannoniae regno
fucceflor defit.Quamuis hoc haud facile efficere potuit, quando non fine mul-
tis e preeibus filium redegerat, ipfum tarnen obtemperantiifimum,&: decenti
coniugio iamobftritum,nunquam cum vxore rempatraTe,fedmaiorem(fi di-
ci poteft) quam antea caftitatern feruafle comperit.Qninetiam vxorem,quam
virginem Emericus aeeeperat, fub coniugalis praetextu cfuetudinis caftiilima
fandiflimamque pra?ftiterat,ratus multo fore praeftantius,virtutum,quam libe-
rorumfcunditate pollere. Cum vxore iuuentute non exegit,quandoquidem
virtutum cumulum adeptus,ex hac continuo vita ereptus eft,&: clefti potius,
quam hac mifera mortalium conditione dignus eft habitus. Non gnati fatum,
fed malamregni fortunam flet pater,quando ilium ex hoc feliciflimum,contra
vero idmiferrimumconfpicatur.Spe tanta orbatum,vna tantm fiducia& con
folatio paterna: acceTerat orbitati , qud nati , quem inter Diuos relatum eue
nonignorabat,patrociniu apudSuperosmaximu,& fibi &: fuis hinc fe nadum
eiTe intelligebat.PoftDiui Emerici mortem, eius vxor integramvtriufque vir-
ginitatem,dum perpetuam viri caftitatern tftari cupit,cogitur profiteri. Ama-
nuenfis , quod in Georgij aide viderat,poft eius obitum publice praedicauit, &
intemeratam teftatus eft caftitatem.Quin&Eufebius Metropolita Cfaricniis,
publicarum die fupplicationum , hunc in caelum elatum fe vidifle afleuerauit.
Auxithuiufcerei fidemingens mcmorabileque miraculum,quod Ladiflai Re
gis temporibus accidit. Conradus enim Teuthonum genere natus,omnium fa
cinorum grauitate completus, quum Diuina quadam gratia, fub tata fcelerum 4
mole refipifceret, vrbcmRomam adiit,vt detecta mentis labe,pontificia audo
rtate expiaretur,imperataquc fupplicia penderet. Quum ante Hildebrandum
Diui Petri vicarium fe conftituiflet,patcfatis non fine fumma cordis poeniten-
tia facinoribus, hac pna muldatur , qua loricam loco interioris tunica: ferre,
quinisque catenis ferris obftringi,luftratore Pontifice iubetur.Item pugilla-
res dati, in quibus longa facinorum omnium confeflio continebatur , iidem
pontificio anulo obfignati.Poftremomiundum,vtreligioiIimaqua:queorbis
facella,E)iuorumque monumenta eoufque perluftraret,quoufque illuc perue-
nirct,vbi vinculis vitro fradis exoluerctur,&:pugillarcs referarentur.qui fede
ra longo orationis ordine complexi, minima quaque litera fponte caruiflent. yo
Ingenti is pecnitentia correptus,monumenta quque fandifima luftrat, eque
Hierofolymampratermittit,Saluatorisq;fepulchrum.San:idemumStephani
Regis fama dudus,in Pannoniam fe recepit,venit ad regalem Albam, vbi cor
pus eius in magnifico facello recondi tum,& ea quidem mente, ne vnquam in
de recederet,quoufq; folutis per fe vinculis, dlais vkr pugillaribus , fe no-
fecrec
 D E AD IS II. LIB R t i79
feci cxpiatum ^quin & iuramento propofitum cofirmarat. Bafilicam mox AI-
benfem ingrellus , ante Diui Regis aram fe conftituit , ingenti rerum fe peffi-
mgeftarum pnitentia confcic, vehementiflmis Numen prcibus follicirat,
vt ems pacrocinio feelerum omnium veniam cfequatur. Quum prima hora
diei ad nonam vfque, obfecrationibus incubuiflet , corpore animoq, defatiga*
tus,ante aram fubinde graui fomno correptus eft. Ecce inter dormidum huic
Diuus Rcx apparet,Surge mox(inquit)amiee,ne meis quidem meritis opve a-
pudtribunal Diuaemaiertatis tibi confidendum elle fcito,quando pro tantafa-*
cinorum mole , patrocinium meum ad impetrandam deli&orum impunita-
w tcm,ne tibi quidem fatis elle poteit.Proinde Emerici mei monumecum , quod
iuxtaeft, adito, qui quum prae virginitate fua prsecipuam apud Deum gratiam
promeraeritjfi aduoeatus adhibeatur,omnium(mihi crede) fceleru impunitate
donaberis. Ipfe enim ex eorum numero vnus eft , qui veftimentaimmacuiata
iorams,agnum fequitur, quociq; ierit, & ante thron Dei nouum rhythmum.
fuccentat affidu,quare eo propera,&opem eius implora. Mox ille fomno ex^
perrcchis,ad beati Emerici facellum confugit,exorat Diui numen, adojefeen-
tisdeinde opinione celeris vincula , quibus eratobftricbis , vndique difrupta
concrepuere.Pugillares facinoreconfeilionisnudijrefciio iigillo Iponte patu-
ere, in quibus nullum peccatum , ne minima quidem literainftuci poterat. Ad
4o catenarum crepitum quum a:ditui,acalii complures conueniflent , rogatus vir
ille rem ex ordine vniuerfam aperuit. Qui tune aderant , hac rerum infolentia
in Dei DiuiqueEmerici religionem conuerli , vehementiima omnis huiufce
numinis deuotione fucci funt, eiusqj facello tatum religionis acceilit, vt re-
motillmisregionibus hue homines plane conflurent , qui pro grauiflmis re
bus votanuncuparent.Quum hxc rgnante Ladiflao accidilfent,qui Dei quo-
que cultor erat eximius,tanta2 rei admiratione percitus Rex ille optimus , Pon-
tificum Procerumqj omnifrequentilimum concilium habend eile duxit,vt
eorum aucroritate grauiifimafantio fieret, quainter diuos Emericus referre-
ruT.Quin&: omnib. triduana paffim ieiuniaedixit,moxnonis Nouembribus,
}o circumlato iingulari facerdotum pompa Emerici corpore, vrbemluftrauit,di-
cauitmaufoleum,ibiq reconditu eft,diuiniqj honores exhibiti.vota quoq; fre-
quentiftima ibi quotidic fufcipiuntur , edunturq; miracula. Mater eius obitum
aliquanto intemperantius tolerabat , &: grauiter angebatur, qud optimum re-
gni fucceTorem amiferat. Sed tarnen illudfuit admirabile,trigemo poft eius
mortem die, quum Alba: ab Vngaris frequentifima; folennes celebrarentur
exequix,non mroris,fed publica; laztitia: dies ille vifus efthaud aliter,atque fi
maximum apud Diuos patrocinium fibi ac regno omnes fortiti vidertur. Poft
filij morte Stephanus eo magis quam antea pro regni fuccelore follicitari c-
pit, quo potiore fpe fruftratus ee fibi videbatur. Quod fecum quotidie agitas,
40 ad Diuinam opem,vt ex inihtuto fuo facer confueuerat,repente confugit. Af-
lduis diuam.virginem prcibus exorauit, vt fefuumque regnum perpetuo ma
gna mater patrocinio tueretur, cuius tutelx ac poteftati fe Vngarosque omnes
addixeratjomniaq} fuorum ftudia fortunas^ dicauerat. Quinetiam illud foie-
ne promulgauitediaum,vt omnes diem beata: Virginis,quo inter diuos relata
fuit,inter celebratiflimos haberent,domina:que diem appelrent, ac ca-terae-
iusfefta ieiuniis & iingulari folennitatetraniigerent.Hanc demum peculiarem
fibi deam pientiffimamque patronam in clo terrisque ducerent. Quinetiam
vt eius numen femper Vngaris a-quiflimum redderet , celebrrima in Alba re-
gali bafilicam dicauit,vbi regum corpora reconduntur, ibique ex inftituto cre-
jo ati reges diadema fufeipiunt. Opus eftmirabili fumptu, incruftationibus mar-
morels renits,vbipauimentateuellata cerner eftjinagnifkas columnas,arasy
iconibus ac tabulis nonnullas mirum inmodum exornatas , ex puriflimo auro
argentve conflatas,itemfacella regia, monumenta pleraque in maufoleo-
rum fpecicm , praeterea ligna funt quardam & tabella; lapidibus &gemmis ex-
fculpt, quin c fupramenfamChrifti acuminata teftudo infanolapillorum
 to ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
auti fumptu elaborata,ne varia quidem vaforum genera dfunt , multa cryfta-
lina,pleraque myrrhina, onychina multa , ex porphyrite &; alabaftro complura
gemmata , nonnlla in quibus nil auro Se argento vilius intueri licet: de veli-
bus,fupellediliqe facta nil dicertdum, quando cundarum rerum mira copia,
quae Diuino cukui funt vfui. Quum peculiarem banc regu jedem eile iuberet,
tanta earn immunitate pnuilegioque donauit,vthuius antiftes nemini epifco-
po , prasterquam Pontifici Romano fubiiceretur. Quin & regibus ius eilet ex-
piationis,& cuiufuis confecrationis tempore pro arbitratufuoepicopum opta
re,ac illuc ad exhibenda facramenta mittere. Omni balilicam,qua potuit,libe-
ralitate poteftatcq; donauit, praefente abfentve Rege nulli pontifici rem fiera
ibi facere,ius & fas efle, niii cui Rex praefulvc bafilicae demandarit,que praepo-
fitum appellant.Quinetiam populus nulli decimas pontifici, praeterquamhuic
fuoque collegio pender iubetur. Item nemo Rex Vngariae reginve inftitui,
regiisque infignibus donari poterat, line praefulis huiufce praefentia. Hanc no-
ftra tempeftate balilicam,aliquo vetuftatis litu obdudam,diuus Matthias Cor-
uinus non inftaurare, fed multo magnificentiore fumptu amplificare cpit, Sc
fundauit magnas aras teftudin,quam fi per vitam abfoluere poterit, opus non
modo adore digniflmum , fed caeterorum praeftantiflimum fore reputarur.
Item ne Diuirta beneficentia,quam fibi indulgentiifimam nadus erat, ingra-
titudine aliqua deftituerctur, Hierofolymis fpedabile monachor cnobium *o
fundauit,qui ad fandiifimum Saluatoris noftri monumentum , facra quotidie
pro publica falute operarentur.Idquc praediis abunde donauit. Romas quoque
Stephano protomartyri aedem dicauit , cumduodecim collegio facerdotum,i-
tem adiecithofpitium,vbi Vngari,qui Petri Paulique bafilicamviferent, com
mode & gratuito excipi poflent, vtrique villas,vberrimosque prouentus addi-
xt,neqa rerum inopia laboraret. Conftantinopoh quoque templ haudqua-
quam'igrtobile ftatuif,pari quoque liberalitate donatum, multa pietatis Se de
mentias fuae monumenta reliquiaVnde qualis in omnes,&: potifmum in pau-
peres & calamitofos fuent, facile coniici poteft. Quptidianas egenis, ac men-
dicantibus impenfas exhibuit. Multas nodes tranligebat infomnes , vt clan- 5
deftinas miferabilibus elecmofynas erogaret , Chriftiq; fidles fua beneficen-
tia,miferialiberaret. Verum illudreferunt admiratione digniifimum , quadam
enim node, coelefti percitus inftindu,clmfine comit regia promit, diften-
tos nummorum lculos ferens , quos miferrimo Chrifti popello diftribuerct.
QuoqUumveniiTet,ftipemque viritim daret, inter petulantes rogatoresmox
ortafeditio,regiper Contmelim ab auidioribus plerifque barba diftrada , Sc
nc pama quidem ex parte conuulfa,ac is neququam ex hoefuccenfus , immo
folido quodagaudio agitatus ingenitricis dem properauit. Diuas gratias c-
git,regina(irtquit)cli, diuuni magna parens,vnica Vngaricae patronagts,
immortales tibi gratias ago,quod me quem regem efle voluifti,miIites tui hoc 4
modo tradarunt,colueruntque,fi has ab hoftibus iniurias accepilem , tuo au
xilio vlcifcerer. Proinde hinc futuras felicitatis aufpicia capto , eque irrita filij
tui verba fcio fore,quum fuis apoftolis ne minimum quidem capite capillum.
periturum eiTe reeepit. Haudquaquam cafus ifte pietatis officium interpella
it, immo exuberantiore poft hac beneficentia vfuseft, cui quum ipfc fatis ef-
fe non poTet, familiares, monachos, facerdotes , & oecultos quofdam difpen-
fatorcs adiecit.Cuius quide rei Guntherus eremita Boemicus , grauiifimus te-
ftis eft, qui prineipis liberalitate pelledus,in Vngariam faepe adiit,eisque mo
nitu cnobium in regione, quam Beel nunc appellant,^ rege asdificatum , am-
plque donatum >vbi Gerardummonachum, virum quidem religiofifllmum, S
contemplatiuam vitam egifle famaeft, quem poll Regis obitum ad pontifica-
rit m eue du m fuiTe ferut,fcdfluduante in Pannonia Chriftianafide, lapidibus
obrutum,& inter diuos relatum affirmant. Nc ad diuum regem reuocetur Cy
rano, tantm fua in Dcum pietafe praspolluit,vtfub tutela aufpiciis Diuinis re-
gnum geri experientia declararetur , quadam node in fomniis ccelo admo-
ni tus,
/
 DEC AD IS II. LIBER , 8i
tutus, continuo experre&us cubculo exiliit. Veredariumprafe&umlegionis
cueftigio accitum, inTranfTyluaniamvlteriorem Daciae partem properare iu-
bet,vt populos vicatim degentes admoneat,imperetq3 facultates omnes in op-
pidamunitilimaq5 loca confrant: Quum Bei,qui Iltri oraaccolunt,ab omni
religione alieni,& Vngaricae gentis holies acerrimi,regni limitibus immincat.
Vix vercdarius mandata peregit, ac illi'in tutum bonacongeferant, ecce Bar
ban immites aduentant, agros paiim difcurfant, igni ferroque ciin&a variant,
quos inueniunt,lictperquam paucos,ine aliquafexus &auatis ratione truci
dant. Deides tantm aliquos inuenere,hiq; focordiae fuae lure pnas , & nili
M hocmonitu fuis rebus ipfe profpexiflet,iam de Tranifyluaniafuiifetaclu. Item.
alia fucceTere bella,qu Diuina benignitate profper geifit. Ab anno falucis fe- ioo ,
cundo fupra millefimum , inter Stephanum& Gyulam auunculum intetin
bella exoriuntur. Is enim nepotem Chriftiana fide initiatum, & Scy thica re
ligione dcfcifcentem iniquiffimo animo ferebat, quare non folm verbis faep
Regem acerrim corripuerat,verum etiam armis laceifere nitebatur, vt ad pa
trias hunc cacremonias reuocaret. Vbi verbis fe nihil perficere poiTe intellexit,
Tfanyluaniaemontibus,cui preerat,Vngariam quotidianis incurionibus
rapinis infeftat. Contra Rex pientiffimus,ne cum fuo fanguine manum conic-
rere cogeretur,per legatos & feriales admonuit,obfecrauitque fa;piffim,ne in
10 Scythica feritate periifteret,verum Deum, &Seruatoremfuum agnofcerct, o-
mnis tarnen opera eludebatur. Proindehunc Vngaris quotidie infultantem,&
varia detrimenta inferentem , armis coercer cogitur. Comparato nc medio-
cri quidem exercitu,in Tranflyluaniam contenditur, paucis menfibus vniuer-
facapitur.Gyulacum vxore duobusq; liberis poftrem captus,in Pannoniam-
que ductus- Precioilima tegio, & auri, vini,frumenti,pccorum, omniumque
rerum fraciilima, ex eo tepore,Vngariae regno eil adiecla. Populi omnes, qui
cum Daciae cractum incolebant,partim vi,partim fponte in Chriftianam fidem
aiTerti funt. In auunculi regia ingens auri & argenti copia deprehenfa , farino-
rofiiim cmparata. Ex qua bafilicam Alba praeftantifimamReX erexit } quai
jo quum faepe incendio fuerit obnoxia , hinc publica nata ell opinio, &: explorat
fides,templuni idcirco diro faepc incendio laborarle, quia ex pecunia fcelelif-
fim fuerit aedificatum.Gy ula cum liberis & vxore inuiti orthodoxam fi
dem fubiere, baptifmate expiati , Rege vinculis liberad funt, & pro dignitate
tractati. Paulo poll ings Bulgaris,Sclauorum genere natis, bellum exoritur.
Quippe qui inferiore Myfia quondam potiti,quae vltr citraque Iftfm,ad Eu-
xinum vfque Pontum efmnditur,nunciidem,Cea duce,finitimos adoriuntur,-
oraedas abiguntingentes,&latrociniis ac incurfionibuslat vagantes, piro viri
bus eunetos infeftant,nuncTranffyluaniam, nunc Vngriamdiripereconten--
dunt. Adcoercendamhorumaudaciam,magnumvbiq; deleclumRex habere
40 cogitur.nam non folum hoftes numero roborcq; potentes,verm etiam loco-
rum difHcultate munitioneque inaccefll biles adimrus erat. Comparatis igitur
magnis copiis , inferiorem Myfiam ingredituf , durum hoftem iniicnit , fxpius
manu aequo Marte confertum. Bulgari tdem nouiffimo praelio tergavertunt*'
latequcfunduntur,fuganturq;.Ceas eorum princeps in pgna caefus,caftraque
drepta,e quibus tanta prda aclaeft,vt nemo fpoliis hobumirtoneratus abie-
ritjtantaqj auri,argentine lapilloruminuenta copia,vt quiequidmultis Ulis bei
lis congeTerint,vno praelio amiferint.Et quum pugna in vlteriori Dcia,quam
Tranflyluanam dicunt,gefta fuerit, ditiflimae regioni praefecit pfoautint, quem
Zoltan nominabant. Hoftilis praeda non in vfum humanuni > fed Diuinu con-
P ucrfa,aurum &C argentum cum gemmis in cruces,calices, phialas,6 veftimen-
ta pontificia erogatum,vrtde tot templorum ornamenta confe&a fntjVtne
minima quidem Pannoni ardicula,expers tam piae merit prodigalitatis.Etba-
licx praeiertim Albenfi donatiua duo dicauit, quae fationalia nunc appellant,
omni vtriuique oram cerner erat, feptuaginta obryzi pondo fane conlan-
tem, vbi lapilli lat difcintillabant. Quae quum Benediftus Pontifex maximus
4
iSi ANT. BONFINII RER: VNGAR.
fpedaflet, donanda priuilegio cenfuit, vti quicunque in facris faciundis bis
vteretur,coronandi Regis Vngana: integram iibi potcftatem inefle fentiret.
Multa huic ornamenta a Gyfla funt adieda , vt nemo hasc fine maxima admi-
fatione fpedare queat. Praetereaquum ante beati Emerici mortem , Bulgari-
cum bellum geftum efle tradatur,ad Budam veterem, Germanicam quondam
legionem, & Antonini acSeueri temporibus adeoercendos Barbarorum im
petus ibicollocatam, quam ante Buda: appellationem , Sycambriamnomina-
bant , Rex & Regina cum filio venerunt, vbi quum nullum veri Dei templum
confpicarentur,in quo pia facra operarentur, exaedificandum ampleq; donan-
dum continuo cnobi cum a:de cenfuere , quam Diuo Petro Pauloqj dica- i
runt. Artifices omncs Grarcia acciti, vt opus memorabilcfacerent , ftatuarij,
ac plaftici vndiq; magna mercede codudi. VtmagisferueretopuSjStephanus
& Gyfla Buda: conftiterant,verm quum hic opcri,fignis,tabulis ornamen-
tis ille incumberet , neuter voti compos efle potuit. Nam quum ante mortem
ipforum perfici nequiuerit tatamoles, Ladillao tadem Rege fandiflimo pro-
nepote fuo confummatur. Perpetuumdiuo Stephano inftitutum hoc fuiflefe-
runtjterquotannis balilicas&:cnobia,qua;fundarat,reuifere folitum, ad aras
primm omneis,pias preces &c facra fecifl"e,vt magnis numinibus fupphciade-
bitaexoluere vidcretur. Deinde iingulatimtemplaluftrafle,nequaquicquam
negligentia collabcretur,fi quid viti],imminentisq3 ruinae tedis Sc parietib. in- to
tuebatur,extemplo inftaurafe. Peculiares Temper lculos latere circumtulif-
fe,ex hisqi propria manu mendicantibus &: egenis erogafle pecuniam. Emeri-
um quoqj regali habitu indut,quum templa cum Patre luftraret, ante aras fe
continu exuirc,vtaltariacxcolerct. Pari quoq; iludi Gyfla vtebatur,cui ni
hil erat antiquius,qumjcum viri probitate cerrare, facras veftes & ornamenta
facerdotu diligentifime recognofcere, vt abfumptareficerct, aut lacera refar-
ciret. Viuente Henrico principe fandiflimo, paribus vtrinq; ftudiis, pax longe
lateqj feruabatur,omniaq; apud Vngaros fententia gerebantur. Poll vbi Im
perator ille optimus inter Diuos relatus eft,Conradus natione Sueuus,itCon
radi Varmacicnfiumducis filius , quiOthonis tempore in Vngarico bello -
cubucrat,ex Gallicamatre natus, matrona quidem nobiIiflima,&:Henrici tem
pore prafechis equitum,Ca:fardefignatus,inimperio,non in probitate fuccef-
fit, quippe qui inftitutam pacem vtrique genti apprim falutarem intercepit.
Hie quumaducntum in Italiam tribus ferme annis diftuhflet , Italia: principes
populijinita coniuratione,fe in libertatem afleruerunt,aduentumqj Conra-
di armis inhibere adoriuntur, quare non fine validiflimo exercitu Italiam adi
r coadus eft. Ex quo quidem tempore illam Gregorij quinti, Othonifve pri-
mifandionem in Imperatorcsolimpromulgatam primm obferuatlegimus,
qua,quicunque Carfarin Germania declaratus, Italiam aditurus erat, vt Ro
mano Pontfice Auguftali corona donaretur,duas prius in itinere, vn Mogun 40
tia: ex palea,altera Mediolani ex ferro confedam metropolita cofequi iube-
batur. Quum Mediolanenfes fibi infeftos inueniflet,qui Heliprando tunc du
ce regebantur,vrbem obfedit,fuburbiaincendit,obfidionem tandem Coloni-
enfis mtropolite, confilio,haud aliter diuimtus admonitus,oluere coadus
cft,quoniam inter facrificandum, diuum fibi Ambrofium apparuiTe afleuera-
bat,cxtremumGermanisexcidmminterminantem,fivrbcmfuonuminidia-
tam dido celeris non relinquerent. Romam profedus cu vniuerfo exercitu,
Ioanne Decimonono Pontifice mximo, au ream eft coronam, &: Auguftalia
infignia rite confequutus. Italia: principes , qui Sclauorum & Vngarom potif-
fima auxilia implorarant,dumpra: illorumcundatione, & Imperatoris viribus fo
fibi diffidunt, mutato confilio , omncs vitro gratiflima illi obfequia deferunt.
Pacata is Italia,in Germania rediit,qui rebcllantibus Italis, auxilia magna pro-
miferant:re deteda, cognouit omnes. Vngaros & Sclauos potiores audiuit, nc
difficultcr quidem ha:c credere cogebatur. Nam quum populos Ytrofque in.
Chriftianfidemnuperaflertos 1, facile addefenfandu Chriftianae re i pu
blic
 DE AD IS IL LIBER I. 1*5
blicae caput , poftulatis impenfius auxiliis coniuraiTe putabat. DiuumqueSte-

m
phanum,quem Chriftianiffimum intelligebat, Apoftolic fedis gratia,qua: tan
us eum ho noribus & immunitatibus excoluerat, omnia moliturum arbitraba-
. Hinc belli caufas promanafle ferunt,pleriq; efundo Henrico, concordia:
acpacis au&ote , ingnita Germanorum Vngarorumqj odia diutius contineri
nequiuifle prodideruntrquare prius in Sclatios, deinde in Pannonios Cradus
caftra mouit. Tota nanq; Boemia,Polonia,&: vniuerfa fer Sarmatia,fub Sola-
uorum nomine continetur : nam eadem his omnibus eft lingua. Boemorum
igitur&Polonorummotus vno alterve ptxlio repreflit, & ad obfequia grata
redegit. fed cum Bolezlao Polonorum duce, vt audor eft Otho, quumregni
Ubi nomen vfurpare contenderet , quod fub Henrico occeperat , magna prius
bella geTit , eumque fubegit. Item & Mefconem filium , eadem paterno more
molient,qui eiedo Othone fratre,fe Regem appellarat,Polonia eiecit,Qtho-
nemque reftituit. Deinde in Vngaros haud facile bello domitabiles itum.Ste-
phanus vbi Conradum cum vniuerfis Germania: viribus Pannoniam irruerc
intelJexi't,pontificum,procerumq5 omnium repente concilium habendum efle
cenfuit: quantum Germania periculum inftaret, edocuit. Habuit deledum,
quam vnquam antea longe maiorem: pontfices, facerdotes, item facri&pro-
phani omnes pariter arma capefendadecernnt, quo facilior reiftendi copia
daretur. Cum potetifllmo hofte rem eTe intelligunt. pouquam comparato va-
lidiflimo exercitu,caftra habere cpit,Diuinum in pnmis auxilium his breui-
ter implorauit, quamuis in exorandis placandisque numinibus die noduque
nunquamceflare videbatur. Si placet tibi regina cceli , & Vngarici patrona io-
lijiiQC regnum hereditario iure tibi legatum, igni, ferroque ab hoftibus vafta-
ri,&:plancatam nuperrim Scythicis pedoribusfidem filij tui,c5tinuo extirpa
nte mea: (quaefo ) deidia: , fednumini tuo hoc tribuatur, ii quod Regi patra-
tum eft,cui plebem tuam commififti,ipfum (te precor) pnas luere patiare,in,-
nocentibus parce,nouam hxreditatem tuam pro folita bemgnitate tuere. mox
cffafus inlachrymas,&: diuae Genitricis numine confirmatus, in Germanos fi
jo gnamoueriiubet,quumnunqufidehbuspianuminadeint. Res non tarn co-
memoratione, qumadmiratione digniflma, pridie eius diei, quo in hoftium
confpecbim futurus erat,accidiie dicitur.Teflerarius nanque per omnia mili-
tum contubernia & tentoria quidam difcurrit,qui Imperatoris edido Germa-
numquenq; folutis caftris domu repetere iubet. In fequenti node ante lucem
Conradus, foluta caftra comperit,videtdomum quenque feftinare. Rei noui-
tate percitus caufam difquirit,omnes vno ore referunt, TeiTerarij voce,miffio-
ne donato$,accitis teflerariis,neminem inuenit,qui miflonis edidu circumtu-
lerit. Mox Conrado Stephani fanditas explorata fuccurrit,cuius gratia cleft
internuncium fub teflerarij fpecie,caftra foluuTe reputauit, ne fandi Regis po-
4 pulus oppugnaretur,ne qua inter feniores,iunioresqj Chriftianos feditio defe-
dione iuboriretur. ApprobauitDiuina: miffionis edidum Imperator, inftau-
rataq; pace in Germaniam ferecepit , cugrauimma afleuerationepollicitus, fe
Pannomis,quos fub Diuina tutela efle intelligebat, perpetuo manus abftentu-
rum. Rexautem veftigio quumdiua: Genitricis patrocinium laboranti ibi,
fua:qj Vngariae adfuifle confpexit, humi proftratus,clementiiTimo numini gra-
tias egit,&per cundas aras Panonica:Dea: facra fieri pafimedixit. Deinde eo
ardentius pro explorata Diuina dementia: gratia, in Dei charitate permanfit:
que in partiendo tempore,tali vfum inftituto fuiTeferunt,interdiu, dicdoiu-
ri, regalibus officiis &C negociis incumbere, nodes fer infomnes ducere, in
jo Diuina contemplatione verfari , cum affiduis lachrymis pro publica & priuata
i7ute fupplicare, piis precibus aequiora numina reddere,in Diuinam quando-
que cotemplationem vfqueadeo rapi, vt humo fubtradus, in aere pender vi-
deretunnam quum in remotam qudam bailicam fecemflet,numinis exoran-
di caufa,diftentis circum tentoriis nodem tranfegit: qua quidem intempefta,
quum in tabernculo ad contemplandum fufcitaretur , vfqueadeo in Diuini-*
q ij
 ,1*4 ANT. BONFINII K&K VN*fcAR.
tatis contemplationc correptus eft , vc corpus , euedam in aera mentem fubie-
queretur. Quin & tabernaculum , ne vehem/ntifimam contemplationcm in-
terciperet,corpusve inhiberet,ne cum animo m aera raperetur, ipum quoquc
fimul tradum in aere diu pcpendifle tradunt:quum patefadum cuidam fando
viro miraculum intcllexiflet, moxeum admonuicpariter , & interminatus ell,
ne quid de hac re fe viuenteproderet.Fama tamen rcgi fanditatis,ea lat dif-
fufa vagabatur , vc remotfflimis multi oris ad venerandum hominem plane
conflurent. E Beis Bulgarisque,quos graui bello domitarat, fexaginta circi-
ter viri,ac iidem n ignobiles, eius fama fuccenfi ad adordum Regem in Pan-
noniam vnrant. Carros muks Uucebant, quibus magnam auri &L argti - IO
pi,cacterasqj fortunas impofuerant,vt n modo eumprarreuererentur, verum
ctiam inter regia feruitia perpetu fe infinuarent. Quum Pannoniae fines atti-
giflent, plerique fceleratiffimi tribuni cuiufdam famuli, auri cupiditate tradi
exinfidiishos adoriutur,multos trucidant: exanimes aliquosrelinquunt,cx-
teris fufis fugatisqj onufta plauftra diripiunt, nummatiqj infyluasferecipiunt-
Qui ex hac BeiTorum focietate fuperfuere,ad Regem tandem perueniunt,illa-
tas libica^desj&latrociniajitemperegrinationis caufam ex ordine refert.Rex
miferos confolatus,confeftim & clim tnbununi per apparitorem cum vniuer-
fa familia ocyffim ad fe venire iubet:quodnifi continu fecerit,perducllionis
pcenamindicit. Tribunus mox edodus , coada familia , opinione celerius ad- io
ueiut. Ante confpcdum Regis,famulorum agmen explicat.Quummal men
tis confcij vultufacinora prodert,quaenuperrim patrarant,Cur (inquit)con-
, temptis numinibus & Diuina lege, praeter ius & fas diri graflatores , hofpitum
fanguine manus infeciftis/' Cur in humanuni genus,& in eos,qui vera: fapien-
tia: cupiditate peregre iter faciunt, tarn impie fxuiiftis? Cur viros innocentif-
mos morte muldaftis ? Proinde iicut in ahos vobis ad eft,ita & vobiicum
nunc in confpedumeoDcus aget,mox capitales eos pronunciauit. Ad omnes
regni aditus, fingida horum paria, quando multi fuerunt , crucibus affigi iuilit,
vt liberum peregrinisiter in Pannoniam quondam hofpitabilem omnibusfo-
re fignificaret. Quare fadum eft,vt quoad vixerit,ne minimum quidemlatro- 3
cinium in Vngaria pofthac patratum fenferit. Hoc enim feueritatis exemplo
ita facinoroforum audaciam coercuit , vt nemo peregrinis manum inieceric
Eos verb qui lar &: fpohati fu'erant, non folm indemnes , verum cuniulatiffi-
m donatos,& voti compotes praeftitit. Paucis pft annis,quando virtus aduer
iitate perficitur,& quos Deus diligit.corngit ( vt aiunt ) & caftigat: Quiim ma
gno Rex dolore torquerctur,&Emericoorbatus,nenioibinepos&cognatus
erat,cui regnum &: Vngarica: fidei conferuationem tuto committeret, quum-
que intelligeretScythicamgentem, intermiTa Diuini cultus, fideiqj cuftodia,
in priftinam infipientiam ctinu recafuram,varios ex hoc morbos fubire co-
1 o 3 1. adus eft. Emericum ab anno falutis trigefimo primo fupra milleimum, extin- 40,
dum aliqui fcripfcre. Ipfe tanto corporis languore correptus eft, vtne pedibus
quidem ftare poflet , quare aliquanto reroilius regn gerere videbatur. Hinc
proceribus quatuor,qui adhuc prophana cordis perfidia laborabant, fufcitarar
audacia, coniliumque adoriendi Regis ineunt, rati motte regia, fe non modo
Vftgaros in priftinam immanitatem reuocaturos. Excopotoexhisvnusim*
minente vepera , antequam lucerna: adhiberentur : dum cauto gradu , vbi ille
recumberet, inter tenebras percontaretur , nefcio quo gladius incuria decidit,
fragorcmque non paruum edidit. Rex inquifita ftatim cafus huiufce caula,
quamu is diuinitusadmonitus non ignoraret:emiflarium tamen aduocat.Quid
ibi velit,interrogat. At ille moxingenti pnitentia & ingenua cfeTione cor- fo
rcptus, rem vniucrfam, proftrato ante pedes corpore retegit , nmplexus genua
multis venia lachrymis precatur.Rex eius obfccratione vidus,concelfa mpu-
nitatc dimilc. Eius edidom coniuratos fubinde qufitum,de quibus re cper-
ta, poena: legitima: funtexada:. ingrauefeente indies argritudine, inopinatafe-
bris incefit,quamquum fibi vitam ptopediem correptur intciiigeretpontfi
ces ac
 DECDSI. LIBER I. i*
ces ac proceres omncs acciri iubet. Ad quos in primis de rege digerido , dein-
dc de fide conferuanda retulit , quin & pientiflima omncs admonitione infti-
tuit,initam Saluatoris noftri ndem pertinaciflim retinerent, colert uftniam,
concordiam mul & pacem amarent,mutua inter fe charitate certarent, nihil-
queducerent antiquius,quam in Chriftiana fide verfari,eam fanditate armisqj
tu en,malle mori,qum faifa vanaq; numina colre, ab humano fanguinc, item
rurs,larrociniis,& omni denique vi manus abftinerent:Diuina prxceptaium
mo iludi obferuarent,ita demum viuert,ne quid Deo charius habert,ope-
ramq,; pro virili quifq; fu femper darent, ne qua Deum hominemque capitali
io mmriahederenr,cum finitimis quiete viuerent,& Regum edida Pontificumqj
decreta praeftarent. Adpoftremum bafilicas & vniuerfa collegia facerdotum,
tcmregnum animarnq, fu cum vniuerfa fideli multitudine, profufis lachry-
mis, & clans in caelum manibus, in concione diuae Genitrici perpemae virgini,
vnicarVngarorum domint Deaeq, inftantiifim cmendauit. Inlabat dies
Augulfcc Virginis , quo inter diuos relatam dicimus. Hun nouiflimum vitae
diem Stephanas ex voto optarat , & cum fumma contentione numini-
basimplorarat,vt pari cum eadie in clumreferrivideretur. Compos tandem
vori mter ctum pontificum &c facerdotum,coronamque procerum facris rite
peradis,a falutis anno trigefimoquarto fupramilleiim,regni ver rrigefimo- 1034.
*o feptimo animam efnauit,ab omnibus defiderio deploratus. Ad celebrandas di-
ui Regis exequias,non folm ex vniuerfa Pannonia Daciaqj/verum etiam fi-
nidmis popuhs multi conuenere , vt fingulari pompa funus efFerretur , corpus
fuccollantibus pontificibus , fupremisq; magiftratibus Albam delatum , quum
nondum diux Genitricis balilica rite facrata foret,metropohta cum pontifici
bus &collcgiis facerdotum, prius earn ex more dicart. Mox in medio rempli
marmreo fepulchro condidere, riteqj inter diuos rerulere. Vix codito corpo
re, innmera ad eius arammultitudo confluxit, vota nuncupantium, grauiter
languenrium:multi tarnen cundis mirantibu$,voti compotes,Deoque gratias
concintes rediere. Complura diu miracula ad eius aram edita,ibi angelorum
) concenms node faepius auditi. Sed prius qum ad caetera fledatur oratio, llud
interiieiendum cenfeo, quod de fubftitudo nouo Rege Vngarici Annales rc-
ferunt,a carteris Scriptoribus praerermTum. Quum paul ante morte Stepha- &.
nus fucceflons cura admodum iollicitaretur,ne quis fuo fanguine alienus re- *,ef *"'
gnum obiret, Budam Egruthifium extemplo Nitriam properare iuifit, vt Va-
zulem patruelis fui fihum,quem propter tatis fu2e lafciuiam in vincla coniece-
rat, continuo liberatum adfe ducerct, vti eum, antequam vitadecederet, Re
gem Vngariar declararet. Quod vbi Gyfla nouit,cum BudafceleftTimo confi- Cet/U
Hum 1 niir, q u nam modo Regis mentem interciperet, neque Vazul, fed Petrus
Stephani ex forore nepos,& Guilielmi filius, Alemannico genere natus, regnu
40 aflcqueretur.Quare Sebum Buda: filium,Nitriam pracmifit,qui nomine regio,
Vazuli efbderet oculos,& infufo aures plumbo complerct,ac patrato demum
facinorc,rugeret in Boemiam. Sebus Budam praecedens,Nitriam c5tendit,di-
ra reginae mandata peragit : in fequenti die,Buda aducnit:Vazulem exertis lu-*
minibus,&: obftrudis auribus inuenit,atque immaniter tradatum,potiifimisq^
namxaeauiminiculis defraudatum , ad regem duxit : quem ita deformatum vbi
Rex afpexit, inprofufiifimas repente lachrymas conuerfus eft. Quare adauda
a^rirudine,confirmatoqi dolore, in effoeta iam actate, eque de facinorolis ho-
minibus pnas cxigere,neq; vitam vltra propagare poruit. Sed moxCalui La-
diflai filios,patrui quondam fui,adfe iubet acciri. Quorum vnuS Andreas, Be-
Je kaker,&: temusLeuentadiCebatur,hos admonet dido celerius Boemiam Po
ioniamvc pecant, infidias euitent, fugaqj falutem fibi comparent, quando ipfc
imminence morte, neque eos tueri, neque malorum audaciam, &obftinatam
reginae mentem coercer poteft.Regis imperio iuuenes obtempcrant,fe ocyf-
fimc dolis cxpediuntjclandeftinumque iter in Poloniam ineunt. Admirantur-
cuc pleriq;, quod Vngarorum Annales referunt, Gyflam tantum facinus fuiife
 lit ANT. NF I Nil RER. V N G A R.
aufam: quum omncs plane Scriptores,fandiffimam mulierem , &:diuo Rege,
acfratre Imperacore non indignam affirment.Quarc fi vtrorumquefcripta tu~
cri volumus,duas vxores Stephanum duxiflTe,cogimur affirmare:& vtriq;, Gy-
ilx fuiile nomen:vnam,eamq} fandiflimi Henrici fororcm:alceram vero,Gui-
lielmi filiam, qui fandi Sigifmundi frater fuit, & Burgundienium ducum fa
milia prodiic. Atque diuerfs vtranque moribus fuiTe afcuerabimus : nam&
Conradus Imperator Gyflam quandam Caroli magni genere natam , vxorem
naduseft,qua: &Rodulphu Burgundiae Regem habuit:& antequam Conrado
Imperatori nuberet,Ernefti SueuiDucis,& Albertifratris,qui Auftri domi-
nabatur, fuit vxor:ex quo Erneftum , Hermannumqj filium ufeepit. Sedad I#
diuerticulum reuertamur.Eius corpus antequam pontificia fandione,vel Di-
uina potius declaratione extolleretur, annis quinqu ibidem iacuit & quadra-
l*<UsUhs. ginta.Demum poftquam Ladiflaus,vir Deo deuotiffimus, regno potitus eft,id
audoritatc Apoftolica fancitum , &C ita diploma in Pannoniam milium eft , vt
quicunquc pnmm in Vngaria Chriftiana; fidei fundamenta iecerunt,ne legi
timo honore defraudentur, omnia corporaeorum, in glorise fpeciem, folenm
celebratione oftcntarentur,vt hie inter diuos,relatos eflecredant. Accepto di
plomate, Ladiflaus eius pronepos , habito optimatum antiftitumqjeonuentu,
tridui cundis ieiunium indixinomnes hortatus,vt precibus,inedia,fupplicati-
onibus,eleemofynis, auipicia Diuina captarent, quibus Diuinam voluntatem i0
intelligerent. Exado ieiunii tempore , ad diui Regis tumulumperucntum eft:
cuius lapidem quum amouere contnderunt,nulla vi loco mouere potuerunt.
Hoc eo tempore portentum interceffit,quo exorta inter Ladiflaum & Salomo-
nem fratrem feditione, alter alterius iuTu,graui carcere coercebatur. Conatus
ingens Regem fruftrams,in admirationem fummam adegif.ac tali oftento de-
terrebatomnes, qui iratum numen aufpicabantur. Tunc virgo quxdam Cha-
ritis nomine appellata , qua: haud procul bafilicain Scruatoris atde fandii-
m viuebat,repent Ladillaum admonuit,Eum fruftra conari, neque lapidem
tmulo dimoueri pofle , quoufquc frater carcere educeretur. Rexfacrx vir-
ginis orculo admonitus, Salomonem vinculis continuo expediri iubet : tri- 3e
dui ieiunium iterum indicit: tertio die facris rite peradis , fpedantefrequentif-
fima populorum multitudine,ingcs lapis facillim ablatus eft.Corpus dmiRc-
gis tmulo edudu, & acclamantibus omnibus, per baiilicam circumlatu, mox
pro dignitate recondit, euidentifima fubinde numinis benignitate, tot edita
miraculjVt nemo corpore maneus, aut a:gritudinelanguens,voti impos abie-
rit.Ibi in tata multitudine cerner erat, ambulareclaudos,ca:cos inftauratis lu-
minibus videre , mutos loqui, leprofos paraly ticosqs curari, nutantes in fide a-
nimos cfirmari. Omnes denique corporis Sc mentis xgritudines abigi. Quin
& iuuenis,qui annis circiter duodeeim paralyfi folutus , manuu ac pedum ca-
rebat officio, carruca hue aduedus,implorato numinis auxilioj rpte deiluit: ^
Deo gradas agens,Stephaniq} laudes proclamans,ad aram per mediam mu
titudinemrepentecucurrit.Puerfeptennijneruorumcontradionecorreptus,
ad fepulchrum allatus, diftetis mox brachiis ac pedibus expeditus incefit. La
diflaus autem Rex,tot miraculorum fuccefii in ftuporem conuerfus,media; a-
impofuit , facelloque claboratifimo donauit.Iam dudum tanti numinis fie
fama percrebuit,vtex omnibus Vngarix finibuslanguentiumagminafefti-
narent.Ex his qui grauislaborabant,&: cundatius venire cogebantur, diuum.
Regem impenf exorantes, in itincre conualuere,& in teftimonij fpeciem, ibi
lapides in aceruos plane congeTerant. At illndfidem exfuperat,mulieri vnicus
erat puer , quirepentina morte correptus , animam efflauit:mater numinis pa
trocinio freta,immenfo cordis afFedu,extindum filium,infandi Regis dicu-
lam defert:& ea quidem mente,fe nunquam loco moturam, doee ex voto in.
puerum animam reuocaret. Ne audacem quidem muherculam fides Scfpcs
ipfa fefellit: facellum ingreTa tam vehemeti obfecratione numen cxorauit , ve
fpedante frequcntifimahorninum turba, mulieris orbitatemdeplorantis^puer
humi.
 DECADIS II. LIBER I. 1S7
hmi porretus fubfilierit,& inmatris amplexum fe efFuderit.Quantahinc di-
uo Regi gloria fucceflerit,quot omnes prxter opinionem ftupor inuaferit, pro
(c quilq; facile cogitabit. Item poft Virginis Auguft anatheoin die quinto -
mnes Vngariaeprincipes,praeterea pontfices, facerdotumq; collegia, cum La-
diilaoRege religiofiflimo Albamconuenere,vt in bamicaiolcnniafacerent,
pro mortuis parentarent. celebratis mox inferiis , ad fandi Regis monumen-
rum peruentum eft , quod vbi regio iiuTu prareuerentcr exorato prius numine
icclufum eftjtanta odorumfragrantia hinceffluxit,vt vniuerfam bafilicam ve-
Juticoeleftiquodamrorecompleret. Deinde quum ofla tradarent , balfamo
io quodam deltbuta & humecta comperere. Ledis fubinde oflibus , &: in fyndo*
ne recondiris , anulum aureum , vetus eius geftamen , in liquore difquirere oc-
cceperunt,quem quum nulla percundatione , in arca marmrea indipifceren-
tur,dehauriendo liquore cogitatunuis vbi exhauriri cccpts eft,completis ple-
rifque phialis ac doliis,nunqua penitus exantlari potuit. Nam adfingulos hau-
ftusjvinuminisifteliquorreparabatur. Quod vbi compertum eft, quodfuerat -
exhauftum,continu reconditis oflibus infudere,&: poft infuiionem liquor illc
neque creuilTe vifus eft. Ex inuento ibidem thefauro Diux Virginis ara inftau
uta. Quin &c paucis poft teporibus,eximij principis vxor,cui Mathildi nomen
crat,&: mteftinorum dolor tribus annis inceflerat,huius fama commota,in Vn-
gariam peregrinatur,atque adito facello,mox penitiflmo cruciaux liberata eft.
Sedaddextra: anulum redire cogimur. Mercunus Vngarico genere natus , 8c
Cathipani Alberti Prpoim pater,ac baiilicae Albenis aedituus,qui vit quon
dam politicxrenunciarat , vt religioni expeditius inferuiret, quum Ladiflaus
Reximperaflet tumulum aperiri, ne quid fandi Regis reliquiis fubtraherc-
tur,cum plerifque aliis,qui fepulchro inha:ferat,regio iuflu procul amotus eft. ,
Is trifti vultu repulfus abut , & quum monachus efl'et, infacrum chorumfe re-
cepit,vbi quum pudore fuffuus grauiterangeretur,quodfandiflmum corpus
eque videre,neque ofculisattingerepotuiflet,ecce iuuenis quidam intempe-
ftanode coram adftitit,forma incredibili,liberali facie,candidifllmoque habi
do tu,nefcio quidjbyflb inuolutum deferens. Accipe(inquit)Mercuri,quod opta-
fti,& hoc donum precioifimum,quod tua: fidei committitur,commendatifli-'
mumhabeto,aTeruato diligentiflimc,& quum tempus dabitur,ipfe depromi-
ro. Nodurnis facris rite peradis,Mercurius petita latebra, remtraditam expli-
catjfandi Regis dextera & annumm inuenit,iuxtaq> admiratur,acnumini gra-
tias agit. Is ad Carpathij montis radices feccflit, qui Tranflyluaniam ab Vnga-
na dirimit,olimq-, Ripenfem, citeriormve Daciam, ab vltcriore & Tranfalpi-"
na diuidebat,vbi ccenobium quoddamligneo opere confedumgubernaturus
erat, tanto dexteram ftudio afleruabat, vt neque fibi neqj alij credere auderet.
Terrx committere fatius eile ratus,infodit, & quotidianas exmonachis excu-
40 bias inftituit,ne quo modo furripi poflet,indies promedi tempus dari expeda-
bat,quin huiufcereicnobij Audores admonuit, vt pari ftudio curaret,de-
mum id ex ordine Ladillao Regi, quern virum fandiflimum efle intelligebat,
aperuit. Mox Regis edido , pontificum optimatumqj conuentus habetur , vbi
folennis dies Regiae dextrse extemplo decernitur. Deinde cum vniuerfo La
diflaus collegio Sacerdotum,dextram Diui Stephani reconditam oftendit,ba-
filicaeq, intulit,quam magno deinde fumptu ac ditifllmo apparatu inftaurauit,
multisque pagis, oppidis , & prouentibus donauit. Id autem falutis anno fupra
millennium feptuagefimoodauo accidifle , illius ccenobij fcripta & priuilegia 1 0 J 3.
fane teftantur , abbatiamq; Regiae dextras nunc appellant. Cui tempeftate no-
Jo ftra Antonius Salonenfis, vir magno ingenio, facris literis non mediocriter
eruditus prfuitj&priuilegia^ndehacaccepimuSjnobisoftendit.Sedilludo-
mnes ne ftis quide admiraripoterat, Stephani corpus inpuluerem redadum,
nil praeter oia uperefle , & ea qud carie iam abfumpta: contra vero dextram
anuli geftamine praedka,integram permanifle,neq> vermibus,neqi liuid fuif-*
fe obnoxiam veiufta. Qunam caufa potius dextra, quam caput , & cor Dee
q iiij
 i88 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
dicatiffimum, fe carie vindicare debility nerhpe quia dextera pietatis & mife-
ricordia; fuerat, quae peculiaribusloculis, calamitofiflimo cuique eleemofy-
nam erogabat, illud omnes miraculumaccidiTeconfirmant.Quis enimillud
DiuinoSeruatoris noftiri oir promanarte inficiabitur,Beati miiericordes,quo-
niamip mifericordiam confequentur. Mrito igitur manus ilia corruptionis
cxpers efle debuit,qu2E neminem mendicare,efunre, in captiuitateqs,aut qua-
uismiferia iacre perpefa eft.Proinde Diuum Stephanum,ne iniuria quidem,
primum patriae Patrem,omnes vna voce congeminant,& pramenerantur.Eius
obitum incendiamulta , terra: motus, ac varia portenta fequuta funt, item d
cimo calendas Iulias , duo foles in coelo vifi, neque fames &: pehlentiadefuit,
bellorumque calamitas. HenriciStephaniquetemporibuSjVariaquoque in Ita
lia gefta funt.Guilielmus quidam natione Nortmannus,Ferrobracluus ex co
gnomento ditus,ne medicrem quidem Hetruriae partem cum tota Flaminia
poiTedifle dicitur. Huic Trancredus pater fuit , fratres ver vndecim , Samus,
Gothofredus Roberti pater,Drago, Trancredus,Gunfredus,Malogerius, Ro-
bertus cognomento,Guichardus,Rogerius, Alberedus, Gothofredus, & Fru-
mentinus. Trancredum comitibus Lombardiae promanTe ferunt. Guiliel-
mus ceflantibus Italia: moribus , cum Molocho Grarco Apuliae , Calabraseme
prouinciam,ConftantinopoIitaniImperatoris nomine gerente , item cum Sa-
lermtano Capuanoq; principibus foedus init , vt expeditionem glorifam ad- to
oriantur,Siciliam diu Saracenis occupatam, prophana Barbaria vindicent,
demumpraedaminfulxque Imperium,fi fententia res euencrint, tripartito
diuidant. Quatuor exercitibus ex compoiito adoriuntur, ac caefis captisveho-
ftibusinfulatotapotiuntur.Inpraeda quidem Molocho feruataaequitas, fed
in dominatupraetcrmTa,quandoex Graecis tantm oppidis praefidia C magi-
ftratusimpofuit.Concepm hinc ftomachum Guilielmus diffimulat,cumvtro-
que principe in Calabriam fe recipit.DimiiTisdeinde fociis,cum proprio exer-
cituin Apuliam diuertit,obfidetque Melphiam,eamque faftadeditionecapit.
Molochus accepto nuncio ftatim adfuit. Et dum pro portis Sc mnibus call
locat , fada Gulielmo eruptione, cum vniuerfo fer exercitu caeditur mpru- $o
dens.Quare magna confeftimprouinci parte potiturhoftis.Quumanno ilu-
i . tis fecunHo fupra millefimum Germani Henricum Bauaria: ducem Caefarem
decarafentjisque Gallorum &Metenfium bello remoraretur, ecce Saraceni
Sicilia , duplici claTeper Superumlnferumque mareltaliamrepetunt.
Hinc Capuam occupant > hinc Barum obident , cui nifi ab Vrfeolo Duce Ve-
neto , & Gregorio Capitaneo , quod magiftratus imperialis nomen eft , fuiTct
tumultuaria clalfe fubuentmjiam de vrbe foret a&um.In fequenti anno Tur-
ci Palaeftinapotiti,Hierofolymam capiunt, atq; Dominico fepulchro,itemcae-
teris bafilicis fmitimis manus Diuinonumine abftinent. Adrienfesetiam quo
Venenas infeftarent, apudLaurctum, qui Padi Athefisque oftia vicus interia- 40
cet,abOthone Vrfeolo magna clade fuperati, defuncto Guilielmo Drogo fra-
ter Apuliam occupt: fed Capitano ablmperatore mio , paulo pft eiicitur.
Capua Henrici Pij opera Saracenis liberatur , vt fupr retulims. Verum im
perante Conrado, qi fucceflit Henrico , quum Nortmanni Graeciqj Apuliam,
tcnerent,inter Aufidum amnem & Oliuentem vrbem,magnis viribus, de reg-
rtis imperio dimicarunt, demum cedtibus Graecis Nortmanni vi&oriam ad-
1 o 1 . Cpt funt . Item anno duodecimo fupra millefimum Colomannus vir fan&ifli-
. * : : mus in Stocherauen oppido fufpendio martyrij coronam nacbs eft, ibique
fepltuSjfed in fequenti artno MegigandoEbeftatenfiepifcopo in Medelich
honorific tranflatus : itemErneftus Sueorum dux , ab Albertino comit in- jo
tervenandum fagittaConfoTis interiit: orto nter Conradum diuumque Stc-
phanum bello,Erneftus,qui Conrado defecerat,addeditionemque redicrat,
vncum Verardo comit in Alemannia catdutr.Rodulphus BurgundiaeRex,
quum Conrado Imperatori regnum commififiet, quodipfe fuorumfeditio-
ne tueri defperarat , ex tempore Burgudia inius Imperij coneeTule vifa cft,
quam,
 DECADI S IL LIBER . %9
(quam quuminuifus adiiTet,totam ferro igniq; vaftauit. Quo qiiidem tempo
re fol ingenti defedu laborauit; ac Sarmata: Chriftiani nominis ignari , quum
Gcrmaniam inuaiiTent,Virbinam vrbem frequtiffimam in Saxonum iinibus
litam , magna ciuium ftrage occuparunt. Sedablmperatore exadi , mox vidi,
vedigalesque fadi funt.Conradus aut anno falucis trigcfimonono fupramil- 105^
leflmum,haud multo poil Regem Stephanum,impcrij ver quartodecimo,di-
cm pulcherrim claufit.

RERVM VNGARICARVM DECA-

le
DIS SECVNDi tIBER II.

Ost qjv.a m Gyflae opera Sc arte, Petrus fandiifimi Regis Petrk*i

Sorore nepos, orbatoluminibus Vazule,regnopotituseit,e
infolentiae euedumferunt , vt non tarn ex genere, quam fe-
ris Teuthonum moribus cunda geffiife videretur. Senanq;
Rege creato, intolerabilem tyrannum exhibuit, neque Di-
ui Auunculi veftigia. fedari,nequc regias maieftatis officium
cum decoro feruare ftuduit. A principio nobiliflimu quenq;
habere kidibrio, intumefcere fuperbia plus quam Barbara, Alenrannis plus ar
ito quo credere,gerere cunda eorum arbitrio,fuos afpernari,& habere pro iruis,,
magnifacere peregrinos , & externis vfquequaq; blandiri* Arcibus ac oppidis
Teuthonum pradidia cunds imponere,exhis quoq; creare magiftratus,& iibi
cuftodiarnadnibere,peculiar6 populum abominan. Accedcbat intemperatif-
iimalibido,ingensq3lafciuia hominis, quo impcrantc,ne vlh quidem ingenuas
matrona: tuta poteratene pudicitia. Quin &: virgines &: midieres fuis itelli-
tibus, prztorianisqj militibus pafim inceftabantur. Sarpe Antiftites, nonnun-
quametiam Optimates adRegemexcompofito conuencre, profuiis conten
dere precibus,ne tantum malis ac petultibus hominibus indulgeret.Teutho-
ncs admoneretjVt fe modeftius agerent,pudicis mulieribus abftineret,vim de-
30 mumomneminhiberet.Ail*euerabantetiamhaudparumeflTedubitandum,ne
qua ex hacinfolentium improbitate nouitas oriretur, qua: li aeeiderit , qua dij
auertcrentjirritam in pofterum pnitentiam fequuturam.Contr Rex optima
conflt a fpernere, 8 pra: infolenti leuitatc interminari, fe, nifi monitis abftinc-
rent,qua; ex ingnita iniquitate, ac Scythica improbitate darent, eindignati-
onis euafurum,vt potiffimos ordines, item prarfeduras , & magiftratus omnes
Teuthonica tantm gte compleretj vt ne minima quidem munia Vngari do-
mi militiaeqj grrent ,immo fe in eorum poteftatem , vniuerfam Pannoniam
redadurum. Ad poftremu illud adiicere,Vnganamidcirco nominatam, quia
perpetuo angore agi oporteret. Qua: quuminfolentiffim iaditaret,dirat con-
4 iurationisfeminaiecit,quippe Vngaroru animi e vfq; irritati,vt omnia,quam
tyrannid perpeti malint. Quare tertio initiregnianno,noninuitisp5tiicibus, l <* <4-i
facerdotumque collegiis,optimates,pra*fedi,legatiq5 legionum,& tribuni mi-
litumcum exercitu,ad vnum omnes in Petrumconiurant. Cldeftina inter fe
concilia habent, in quibus de exigendo Rege decernut,& quem eius loco fuf-
ficerent,regia ftirpe natum arFedat difquirunt. Auge bat indignitatem fuperi-
orum memoriaprincipum,qui non folum Patres patriae iure appellati, fed m
rito inter Diuos relati fuerant. Ad omnium difquiitionem iuccurrebat vnus -;
qui ab Vngaris Aba, cxteris Albonius didus eft,plerique Ouonem nominb
Hie duela Sorore Diui Regis, prefauita affinitatc nimis emerferat. Proinde
J hunc abdicato Petro,regem crant, in caftra ferunt, vt militibus approbetur.
Ab his acclamationibus exceptus,& Rex continuo falutatus, in Petrum aciem
educiiubet.QuodvbiPetro fignificatum eft, quum in fe arma publice ferri &
regni hoftem pronunciatum eife cognofceret, ab omnibus deftitutus , in Vin-
dcliciam,quam nunc Bauariamdicunt,iter arripuit.Vbi regem euaiife Vnga-
riaintellexere, in Budam cognomento Barbamm, malorum omnium audo-
 i9b ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
rem fe conuertunt , fruftillatim hune concidunt , duobus filiis oculos eruunt.
Sebum , qui Vazulem iuflu Gyflae excaecauerat,amputatis manibus pedibu'sq,
perimunt. Cuteros iegisamicoS&familiares,partimlapidibusobmunt,partim
ferris clauis attritos, crudeli morte conficiunt. Aba igitur regno potitus,habi-
ta concione , notiitatis caufam explicat , fe non ambitione largitionve aliqua,
fed vi regium diadema fumpiife. Petri infolentiam intempertiamque refere,
de fe omnes bene fperarc iubet,&: ad bene viuendum hortatur. Mox omnia e-
ius edida,leges & decretarefcindit,antiquatque,ac nouapromulgat.Coniura-
tionis principes tres fuere,Vifco,Toizlanus,& Pcslucz,qui gtishbertatemfa-
lutemque qtierebant,c regnum regio fanguinipraeripi tolerare nonpoteranb '"
Vix Aba tribus annis plane regnarat , cccc Petrus cum magnis Alamannorum
copiis in Vngariamirruit, HenricumqueTertium , Conradi ex Gyilafiliu,cu-
ius auxilium implorarat,feCm ducit. Contra Rex, quum Petru ab Alemannis
exceptum , & auxilia validiffimaconfequutumnouuTet , legatos ad Imperato-
1041. rem repente mittit, anno falutis quadragelimo fecundo,fupra milleiimum, an-
tequam is Vngaria: fines attingeret, quibus haec mandata dantur. Ccfaris vo-
luntatem pereundentur, an exadi Petri gatia, cum Vngaris bellum,an pacem
velitjVtrumpotius ptet, enunciet, vtrunque ab Vngaris facile exadurum. Ad
hatc perquam breuim Carfarem refpondife ferunt,fe perpetuas fuorum in-
iunas,& inuftam praeter xquum& fas PetronotamnuquamperpeTurum. Sed r*
mox pro vitandis his contumeliis,quid& quantum valeat oftenfurum , ne qua
ex hac patientia,ceteris poft hac accdt audacia. Reges pud omnes gtes uo
iure facrofandos efe oportere. Adhec illi fubiecere, nulla Petr ab Vngaris in-
iuriafuiife afFed , fedregio potius diademate honeftatu,fe ipfumfibi tantum
obfuifle , & exuifl regno* Reges facrofandos apud eos femper hbitos, tyran-
nos tantum tolerare nonpofe.Deinde explorataHenrici volntate, fuccenfus
A ba, comparato repente exercitu,ex vtraque Danubij ripa,& Auftriam & Ba-
uarirn inuadit,hoftcs audacia vinceremauult.Quaecqueoffendit, omnia di-
ripit,& vaftt,qui occrrebantjomnes iuxt caedit, capit cCc dedentes. Se Tul-
nam vfque difcurrit.Mox abada ingentihominum pecorumque prada,in Vn- 5
gariam fe recepit,deinde altero Carinthiam exercitu iubetinuadi. Sed Gotho-
fredum,prda onuftos ad Patauium hoftes aggrelujm,exoneraire ferunt.Dum
hxc agebantur,Henricus Colonias , pafchas anniuerfarium celebrabat, vbi ha
bito conuentu,de grauibus Vngarorum iniuriis ad principes retulit.Fit conful-
tum,vt ingens in Vngariam expedido inftituatur,captiui inde abada da ar-
mis tantm vindicentur. Aduenere iterum Aba: lgati, qui intelleda Germa-
norum volntate, Henrico omnia,que vellet,fe pra:ftituros , item captiuos ad
vnumreftituturos pollicetur,dummodo Petri reftitutinem dimitteret, quam
morte grauius toleraturos profitentur. Contra ver idpotiffimum Imperator
afedabat^quod Alberti efflagitatione ducis Auftria:,qui fororem Petro coniu- 4o
garat,ei vltr receperat,fe omnino Petrum in Vngariaretituturum.Sed ab in
tenta expeditione,a Gothofredo Lotharingorum Duce, & Gozilonisflio,qui
in Germania res nouas agitabat, reoeatur. Affidua legatione, Imperatoria a-
nimum eludere Aba conatur, quippe qi in fequeti anno oratoresremittit,qui
de pace agerent,promitterentcaptiuorum liberationem,qui fupereifent,dc his
qua: reddi nequirent, ipfum cumulate fatisfadurum. Refponfa indereferunt,
Carfarem de Componendo bello nihil adurum, donec in Bauariam venerit, v-
bi detrimenta peniitet , & qui praeter arquum & fas laefi fuerant, componendis
rebus adiint. Paulo poft non modo in Bauariam, fed Iaurienfem vfque agrum
caftramouit, &: quum ad Rapezam& Arabonem amnem, quem nunc Raban S"
appellant , Bratiflai Boemiae Ducis confilioperuenifTet, munitiones Vngaroru
ofrendit,qui turribus, aggere ac foTa,aducrfus Alamnos ibi fe muniuert. In-
terea per internuncium Aba ab Henrico idoneumreftituendorucaptiuorum
tempus expofeit, & maxima dona pollicetur. Largitionibus igitur allcdus ho-
ftis, &: negociorum mole grauatus, aeeepto ingenti donatiuo, in Alemanniam
ferecc-
 t) EC AD I S . LIBER . i9,
lereccpit,vcnitque Byzantmm,quod eft Burgundiae oppidum. Rex autemra-
tus fc pofthac tutum f ore,ac muneribus obftrinxiflchominem,&e redegifle,
vt quodque maximum cum eo bellu fe facile compofiturum fperet , vfqj adeo
infolens efFedus eft, vt competitoreperniciofior efle videretur, quippe qui &
fouere humiles agreftesq;,& in nobiles immaniter Cxuire coeperat. Hinc info-
lentia: Petri obliterata memoria, & recentiora Abac facinora prxdicantur , vt-
potequi optimates abominari,&ignobilesmagnifacere videbarur.Quare tan-
tanobilium oritur indignatio, vt ad vnum omnes c5fpirarint. Et qu non me
diocre Petri deliderium hos inceflerit, hoc prius monftro rem publicam libe
lo randim cenfuere. Sed patefada confpiratione, quicunque capi potuere,indi-
<a caufa vltima expender fupplicia. Vnde tanta in regem cflaturinuidia, ve
vix euadere pofle putaretur.Sed accefllone faeuitiae falutem iibi fperans, quum
quadrageumale ieiunium Chianadini ageret,ex his quinquaginta fub concilij
habendi praetextu iam dudum accitos,mox in vincula coniedos clam multi
bus comicidad iullt,quibus nulla curandorum prius animorum eft habita ra
tio. QuoH vbi Gerhardus Tanadieniis Epifcopus intellexit, acerrim crudeli-
tatem Regis increpuit,eiq}extremumvita: periculum imminere manticinatus
eft. Ci'teri qui fuperfuere,fuga libi falutem compararunt, conuenere ad Hen-
ricum, apud quem hominis feritatem prazdicabant. Nihil illi antiquius efle re-
*o ferebant,qom nobilitatem extirpare, illuftrarehumiles,cum rufticis conuer-
iari,colloqui,& obambulare. Proinde Csefarem impenfius obfecrabant , hanc
patriciorum peftem medio tolleret, quando A bxfcelera extremo fupplicio
expiarideberent,quippe quineque promiflapraeftiterat,nequecaptiuos remi-
rat,nequeBauarorum damna refarcicrat. Succenfus hisadmodum Hricus,
diflimulato hoftili animo, &: coado ingenti ex Noricis , Boemis, & Germanis
exercifUjin Auftriam defcendit, iimulqj imulat, fe id, quod inter ipfos conue-
nerar,ab Aba exadurum, & moxfe in Germaniam rediturum. Interealegati
Rege mifli perfugas Vngaros repetunt,eosqi varus criminibus infmult, quod
hi omnis dnTeniionis & belli funt audores, pace abomintur, in qua tQtgraf-
jo farinon licet.Itemquodvidum & dignitatem mximo quoque facinore tu-
canmr,&difcordiarumfemmafemperfeuerint. proinde impisorant,vtaut
eos imperio Romano exiga^t,aut quod cumulatiflmaremuneratione repen-
detjimmortalis loco beneficij, & perpetua: pacis gratia , hos Abat vindos red-
dat. Contra Hcnricuspoftulatarecufat,cuiq5aucrenslamentandi efle potefta-
tem,ne lamenta quidem feruis interdici,mentem pro virili parte diflimulat.Le
gatis re infecta dimiuis,Scmpronii agro mox Vngari inuadit, fed quumBa-
buthi itinerCjRabezam amnem ftagnantibus aquis traiicere vellet,quu nemo-
ribusjtuminundatione maxima,illac tranlre no potuit. Sed cum Vngarorum
dudu, Arabonis & Rabezae ripas fubiret, illucefcente die confeendit, vt vado
40 vtraque flumina tranfiri poflent. Ad Iaurinum Aba occurrit, edudaque acie fe
hofti obiicit,ratus fe vidoriafacile potiturum,quando fe quibufdam Bauaris
accepifle affirmabat,Imperatoris exercitumnon efle magnum, fed cum paucis
copiiSjVt aliqua dona reciperet,feftinafle. Poftquam conferendx pugna: copia
fada eftjCollatis vtrinq; fignis,& obftinatiflimis quoq; pedoribus vtrinq; con-
curfum,in dextro cornu Henricus,in iiniftro Albertus Petri affinis prfidet. Vn
gari,quipraz Abaefxuitiaad Imperatorem confugerant,in prima acie pugnant,
obiedum Vngarorum agmviihortantur,vt feritate Regis deficiant, ac Petri
partibus adhaereant, ne inteftino praelio paritervtrique concidant. Contra illi
hos proditores appellare, faeuiflima quaeque imprecan. Adhax Aba magno a-
P gmine manum conferere , perfugas & proditores vfquequaque difquirere , vt
in medio prxlio pa nas cxigat.(^umha:c M^tus intellexiilct,laboranti cum
Vn^aris Petro fuccurrit,acerrimum prliurrra|^uratur,magna vtrinq; itrages
oritur. Dum confertim vtrinque dimicatur , ac nemo alteri ceder nititur,ita
Martis opus feruere videtur,vt in comunem omnes cd coniurafle videretur,
Dcinde cam infeftis vtrinq; animispugnatu , vt ad triarios res peruenerit, nam
 i5>* ANT. BONFINII RER. VNGAR.
quurnHenricus cum validiffima acie fe medium ingeffuTet>ab extremis vtriri
que prafidiis concurfum eft.Interea dum cxdes iterum inftauratur > Sc pari v-
trinque fpe pugnatur, iam Aba fupenor euafiiTet, ii fidos iibi prxfedos vbiquc
habuiflet.Sed pro crudelitate fu qum multos iibi infenfosreddidiflet,exhoc
multi in medio prarlio ab eo defecere, quippe qui coculcatis Abac fignis,in ad-
ucrfam fe aciemtranftulere. Quare Vngariloco fenfim ceder coadi funt. Alc-
manni quoque plerique tradunt , ab initio pugna: cum coelefti iigno tenuem
in aere nebulam apparuifte, mox hinc ventum vfque adeo vaifanum fuifle fuf-
citatum , vtpuluerem Vngaroru luniinibus intolerabilem obiiceret, liberum-
que obtutum impediret. Miraculum hinc editumfuiffe affirmant > quia paulo to
ante quam pugnaminirent,ab apoftolico Legato, Abac ac Vngaris,ob iniuftam
Petri exadionem , promlgalo anathemate , humana confuetudinc fuerat in-
terdidum.Sed quum pradium cruentuTimum diu prorogaretur,Henricus tan-
dem,ne incruenta quidem vidoriajhoftes fudit,fugauitque. Aba inclinato ex-
ercitu,traiedoque Danubio, adTibifci amms vicum eftugit, vbi multas nobi-
hum candes olim patrarat.Vico Scoebc nom erat,ibi fuis ca:fuseft,& in pr
xima sede fepultus.Non multis pft annis corpus eius errofllim,cuius idarium
cum paludamento incorruptum repertum eft,quin & vulnera obduda cicatri
ce curata, quare ad cocnobium,apud Saar ab eo exardificatum, deinde tranfla-
tum eft. Imperator, difficili potitus vidoria, Sc fuiis,& caefis hoftibus,in caftra t
rediit Ac vt mritas Deo gratias ageret,depoito paludamento, fumptoquc ci-
liciojitem nudis pedibus,porredohumi pedore,ac profufis coram legionibus
lachrymis, ante facrofandum Sc falutare crucis lignum procidit, immortalem
Diuin benignitatigloriam retulit.Immortales quoq; gratias egit,qudVnga-
. rorummanus euaferat, famitiam eor & vkes Diuina ope repreflerat. Eadcra
quoque religione vniuerfus exerckus Deo laudes, facros hymnos concine-
revifuseft,vtImperatoris exemploDiuinumbenefkium recognofceret. Ex
Teuthonibus fagittariorum arte, innmera multitudo defiderata , ex Vngaris
numerus paulo minor,qui poftquamterga verter occccpere,falutem fibi tuga
comparaient. Ecadauerum foctore aliquot menbus nemo illacitcr facer yj
potuit,vnde locus ex vtraq; lingua iibi nomen inuenitD vidor ex ingenti la
bore refpirat,milesque aut corpora aut vulnera curat, VngaricxreipublicaE le
gad continuo adfuere,vim, pra:dam,& agri deuaftatione deprecantur.Petrum
Regem repetunt,quem Abae fcelercexadumindoluere, proinde veniamexo-
rant,& Cafaris edidaferuaturos pollicentur.Benigno hilarique vultu hos C-
far admiiitjOmniaqe poftlata vitro praeftiturum fe recepit.Poft haccvnacum
lcgatis,ac eXercitu vniuerfo Albam peruentum eft , vbi in acdc Diuat Genitri-
cis Petrumrcgn eiedUmhis ritreftituit.Diadema,fceptrum,c2eteraque ini-
gnia reddidit,& Regem Vngaris, Vngarosque Rcgi reconciliauit. Omnesque
antiftites,& optimates,Ca:faris edido, in Regis manus vitro iurarunt,fe perpe- 49
tuoeius imperara fduros > eque legitima vnquam obfequia^detredaturos,
Mox rebus compoitis , pacataque Vngaria* Henricus Ratisbonam fe recepir.
Petrusque Alemnorum auxilio, recuperato regno potitur.Ne minus quidem
in hoc, quam Boemico bello quod ante Vngaricum , primo imperii fui anno
geftum eft , prxclarum fe Henricus oftendit. Quare Caroli Magni fanguine,
quando Gyfla mater, cademque Coradi vxorjinde genus duxifle fertur,haud-
quaquam degeneraffe videtur, immo in hoc tanti gloria principis fepullulaiTc
vifa. Sed res aliquanto altis repetenda. Boleflao Tertio Boemia: Duci, Me-
fconemPoInorumprincipem,Graccouiam dolo eripuifleferunt.Poft bellum
deinde geftum & grauiflimam agrorum vaftatioem,inducia: demum indida:, jo
item ftatutum,vtGraccouiamambo duces conenirent,ibiq; de perpetuo for
dere decernerent.Boleilaus accepta fide quum veniflet,in conuinio captus, ac
luminibus orbatus eft,Comites immanitertrueidati omnes, praeter Vrfonicen-
fes , qui fraudis confeij , hofti dominumfacinoroffime tradidere. Hi domum
reuerfi Iamirem Boleflai fratre, pari perfidia perder ftudent. Quare Tocha-
res,qui
 DECADIS II. LIBER H. m
rcs,qui Vrfoniccnfibus, opibus & fortunis longe prxftabat, iuuenem fub pra>
tcxtu venationis in fyluam traxit , tradumque ac ftipiti alligatum fagittis con-
fodiiubct. At Ouoras eius famulus,clmelapfusadfuos trfuolat, domini pe-
riculum populo cxponit. Qui raptis ocyifimc armis,in iyluam properat,prodi-
torcs adoritur,&: obtruncat, Iamirem morte liberatum reducit. Mefco deinde
apcrto Marte,cum validiflimis Boemiam copiis adoritur, agrum longe lateque
populamr,pagos incendit, demum Pragam obiidet, camquc biennio fame la-
borantem occupt. Vicegradenfem arcem caperc non potuit,quandoquidem
fempcr in Iamiris fide permaniit.Fuerat Odelricus Boleflao frater,quem Hen-
io hco lmperatori jCximiae educationis gratia,pater dederat inftituendu. Is acce
pta Meiconis perfxdia,clm ab Henrico admiflus,caftellum, cui Dieuiczo no-
mcn eft,fubit,cxinde coado milite,motes repente occupat,Pragae vrbi promi
nentes. difpoitis circm aeneatoribus, clangoribus eos cunda complere
iubct,Pragenibusqueper praeconem nunciat,vidos praelio Polonos in rugam
iam dudum conuerti, vidorem cum copiis adeTe principem. Quum Polono-
rumprardia Praga: impolta hic rumor incefflet , perculfa mecu profiluere.
Pragenes adaudis animis,hoftes fundunt, fugantq;, multi in fuga cadi. Mefco
/peuafrafaratus, quam plurimis defideratis Polonian rediit , dalricus vrbe
potirur. Sed fortuna viri,mores immutauit, quippe qui quum fratrem ibi acta-
so tis beneficio prxferri confpicaretur , ambitione dudus , ei oculos emit. Varus
fcinoribus claruit. Quum venatione rediret,puellam vidit veftimeta lauau-
tem, rufticali genere natam , liberali facie, forma eleganti, & venuftate nimia,
cui Bocenx nomen erat, primo obtutu in earn exark , accedebat fuauifimum
virgims cloquium,ingenuiq$ mores,quibus is miferrim captus eft. Hanc mox
inuitis familiaribus vxorem accepit, ex qua Vincelaus natus eft. Qui vbi ado-
lcuitjtata fuit audacia,vt Iuditham Othonisfiliam, Ratisbona: infanctimonia-
lium cnobio permanetem,fola fama peramarit, eamqj clm loco facro fub-
traxcrit. Pater quum hanc multis validiftimisque copiis repeteret, ac vtrinque
acies conftitiflent, Iuditha in medium progrefla, Sabinarum more vtrunq; re
jo conciliauit.Odalricus deinde filium Moraui prxfccit,quam Polonis magna
ex parte oceupatam, deletis hoftibus, in poteftatem fuam aTeruit. Quin 6c in-
numeramPolonorummultitudinem,qui bello captifucrant,in Vnganam vx~
nundandos mit. Bolelaus Graccouiae excaxatus,interiit. Odalricus quoque
filius vita exceflit ,quod quumIamiraccepTet,nepoti Boemix dition fpon-
te conce/Ilt. Huic quinqu ex Iuditha fuere filij,Spitigneus,Vratiflaus, Conra-
dus,Iaromirus, & Otho,quorumnumero fretus,in auum Polonoru principem
armavertit. Graccouiam vi captam diruit. Gnefeniumregionismctropolim
diripuit,abftulit crucem auream trecentorupondo.HericusigiturTertiusgra-
uiter indignatus,quod Poloniam iniuflufuodeuaftarit, Odalrico,filioquebel-
40 lumindixit..Quia Romano imperio ducatus ille fubiedus erat , quotannisque
boues centurr* viginti , item argenti puftulati quinquaginta pondo pender
cogebatur. Quare Imperator cum Othardo Saxonu duce, duplici latere Boe
miam inuadere decernit. Sed quum regio fyluisit obduda,in primo aditu pa-
rum profper remgemt,quandoquidemequitatus nemoribusimpeditus,&ab
inidiiscircumuentus, vix multis defideratis euadere potuit. Othardus ingref-
fus ferro ac incendio agrum late vaftamt, mox abada maxima prxda, in Saxo-
niam fe recepit.In fequenti anno Hricus & Othardus,inftauratis & audis ex-
ercitibus,Boemiam repetunt,fyluam iniedo igni tranfmittunt , exin totam re-
gionem populantur,& incendunt.Odalricum& Byzetilaum Praga: obident,
50 vrbem Seueri Pontificis confilio , qui nodu in caftra prodierat,occupant.De-
dentibus CeCe Odalrico ac Byzetiflao , leges ablmperatore pro arbitratu data;,
exada trium annorum vedigalia. Scleaquotannis triginta auri,quinquagin-
ra argenti pondo , Boemix principi tantum dare iufla. Byzetilaus deinde Vn-
gariam aggredi aufus, quae quum propris legibus vteretur , Romano imperio
parre recufabat.Hofte folumingrelus,conuocatis Boemi primoribus,Spi
 194 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
tigncum primogcnitum fucceTorem fibi dcclarauit. Reliqos filios, diuifa in
ter eos Morauia , fratri parre iuflit. Mox aeftuantiffima Febrc correptus obiit,
corpus Pragam inantiquorummonumtarelatum. Spitigneus Boemiaefufcc-
pitimperium. Sed ad diuerticulum reuertamur. In fequtipoft- reftitutum Pe-
trum anno , Henricus Vngariam reuifit. Quern Rex Petrus tam mirific exce-
pic,vt ab eo regnum,vt re vera acciderat,fe recepifle oftenderit, cum omnibus
optimatum magiftratuumque ordinibus obuiam prodiit,diademacum aurata
hafta detulit,moxq> magnificentiffim donatum inGermaniam remifit. Dum
hxc ita agebantur, Andreas,Bela,&: Leuenta,qui fandi Regis iuflu, extorres in
Boemiamaufugerant,egeftate afFedi,in Poloniam fe receperant/vbiMefco- i
nCjPolonia: principe benigne fufcepti, &: pro dignitate tradatifunt. Hactem-
peftate inter Pomeranos,Chriitianfidei cxpertes,Polonorumquc vedigalcs,
C Polonos , qui ad fidem CcCc conuerterant , orta difcordia , res armis agi c-
pta,quia annua vedigaliahi Polonis expender recufabant. Contra illi viexi-
gere pergebant. Verum quum vtrinque acies conftitiiTent,vtriquegentivifum
eft,vt commodis faluti publics confuleretur, ambo duces iingulari certami-
ne litem dirimerent. Si Pomeranuscadcret,potulata tributa penderentur , fi
ver Polonus,ius omne tributorum amitterct. Placuitpopulis vtrifque condi
tio. Sed quum Mefco , ac filij fingulare certamen reformidarent , Bela in me
dium prodieSjSi vobis (inquit) Poloniplacet,vt pro principatu ac dignitate ve- *
ftra in certamen ipfe defcendam,quamuis me pagano prophanoqj hofte nobi-
liorem reputo , hoc tarnen vitro pro vobis fubibopericulum. Accepit Mefco,
quod Bela detulerat, ac gratias egit , ne fubrogatum quid perduellionem Po-
meranus ipfe recufat. Quare vbi fe certamini ambo commifere, cum infeftis
haftis primo concurrerent,dido celerius Belahoftem equo deturbat,mox gla-
dio confoiTum proftrauit humi.Bellum & caufa iingulari certamine dirempta,
Pomerani fe Polonorum vedigales profitentur, vedigalia rite perfoluunt, &:
quotannis ftatuta tributa, line ctrouerfia, fe pofthac expenfuros pollicentur.
Mefco,qui Bela; opera vidoriam ac dignitatem cum falute fibi compararat,ne
ingratitudinis reus eTe videretur,Belam non modo multis muneribus afFecic: }o
verum eti filia: nuptiis,&Pomeranorumprouincia ample donauit,&: pro viri
bus homin quotidie honeftauit. Bela ex Mefconis filia, Gcyfam Ladiflaurnqj
fufcepit. Andreas ver & Leuenta , quum fe regio genere natos cogitarent, &
apudMeconem longe inferiorem, tanquammendici fe vitam degere reputa-
rent,fortunae indignitate perciti,relido fratre,impetratamiiTione abiere. Quu
ad Lodomeriae Regem appulifient,nequaquam admjffifunt. Et quum vbique
prohiberenmr hofpitio,adauda defperatione,in Cumanos,reconditos Sarma-
tia; populos penetrarut. Atillifufpicione perciti,& exploratoresfore rati,quan-
do validiiimis corporibus hos eife videbant,vltimo iamfupplicio affeciiTent:
nifi quidam forte Vngarus ibi captiuus interceflTuTet, qui fe illos agnofeere , & 40
patria prter ius &: acquum exados , atque commiferacione dignos efle teila-
batur. Aliquandiu apud Cumanos in captiuitate manferunt , mox liberati , in
Roxanos, quorum regionem nunc Rufciam dicunt, cotendre. Quum Petrus
Rex fe ab omni periculo tutum efie exiftimaret , quando inimici fui vbnam
gentium delitefecretjignorabant: libere regnare,cundisq5 ciuitatibus &; oppi-
dis Teuthonas&: Italos prarficere , omniaqj ex eorumconiilio gererc eeeperat,
ratus fe perpetuo in portu nauigaturum ( quod pleriq; optimates gerrim fe-
rebant. Qupnam modo Vngariam ab horum tyrannide liberarent , quotidie
cogitabant. Quinetiam profugum diui Regis genus, Andream, Belam,& Le-
uentam,quia eius beneficio emerferant, non modo memoria ac fide clam pro- f
fequuti fuerant,verumetiam fa:pe peeuniis adiuuerat. Ex his Vifca,Bua,& Bu-
na,audoritate opibusq; prarftabant, qui vn cum vniuerfa cognatione diui ge
neris reliquias,non fine fupiriis & gemitu repetebat. Occafionem dari cupie-
bant,quahos in regnum reftituerent, paremq; gratiamnumini fandi Stephan
de his optim meriti referrent. Petrus Henrici Tertij patrocinio fretus, ineam
reuedus
 DE AD IS . LIBER IL j>j
reue&us eft audaci,vtfe potius tyrannum,qum Regem oftederet. Et quam-
uis fuopte ingenio Vngaris infenfus effet , accedebant improbi mores eius
illorum nondum delenitaferitas, qua peregrinas gentes acquis oculis vitro in-
tueri prohibebantur. Quin & pars magna iacrofancbe fidei iugum ceruicibus
cxcutere ex ipfanouitatefperabat,vtinScythicamrecideret prophanitatem*
Dum coniuratorum numerus indies augetur,neque pre incremento facile ce
lan poteft,ad BudDeuechensqj aures res ipfaperuenit,qui apud Petrum,de-
lationis gratia nimium poterant,hiconiurationemPetro referunt. Quare tam
vifano repente furore percitus eft,vt coniurationis principes,eorumq5 cogna-
jo tos continu capi, captosq; eculeo imponi iuTerit , de quibus dira vfque adeo
fa&a eft quaeftio,vt ibidem expirarint, multis oculi funt cxert,&: vltimis dem
pnis affecti. Deindc in cacteram faeuitur Vngariam : &: ita fa;uiter(inquam)vt
omnibus malle mori,qum miferrim viuere,certumeflet.Hi nouis vectigali-
buSjCrinunibus illi arfectifunt.Quodquum optimates,antiftites,principesque
regni tolerare nonpoTent,fibiq} pro fe quifque timeret,Cianadini conuentum
habucre. Vbi illud omnium confenfu fit plane confultum , vt publicis oratori-
bus, Andreas Sc Leuenta Roxanis in regnum reuocarentur. Quibus gratifli-
mumcxiuramento obfequium , ac regnum ipfisdebitum, fine periculo polli-
ccnrur. Auditis oratoribus, Andreas &Leuenta,quum his parum crederent, i-
iQ pli ad explorandam rem in Vngariam venere, in oppidoq, ab Aba condito de-
lituere,quod Nouumcaftrum nunc appellant. Hoc vbilat mufitatum eft,in-
numeraVngarorum multitudo confluxit, qui confalutatis regibus obftinata
cfflagitatione poftularunt , vt vniuerfum populum pagano ritu viuere, Scythi-
numinarecolere,adhac epifcopos,collegia facerdotu, &c Chriftianos, vel
maximperegrinos palim trucidare , demum bafilicas , & templa omnia diri-
merepcrmitterent. Quodfiimpetrarint,feinterfecl:uros Petru,exacturos Teu-
thoncs Iralosq;,item pacatum eis regnum prftituros pollicentur.Quumregu-
fine permifonc ifta,regnum recuperare non poiTent,vitro poftulata concef-
fere. Quare ex Vngaris primus omnium Vatha,cx Belo oppido natuSj fc caco-
jo darmonibus plane deuouit. Caput Scythico more rafit : Cincinnos pagano ritu
treis dimifit,quo nunc Turci more vtuntur. Multo pft tempore Ianus eius fi-
lius,ex inftituto paterno fibi magos magasque ac arufpices adhibuit. Quorum
carminibus magnam principum gratiam fibi venabatur. Prae caeteris incarna*
tneem praueneratus eft,quam Varafolo appellabant. Quae Chriftiano dein
dc Bla in carcere coniecha,tanta fame confecb. eft,vt pedibus lacertisqj com*
cfis ie interemerit, Horum igitur opera , populus fer vniuerfus vera fide de-
fecit.Recidit in daemonum deuotione,& equina carne vefei cceptumeft. Pro*
inde in Chriftianos omncs , & in primis in antiftites & facerdotes itafaeuitum,
vt neminem fecerint fuperftitem; bafilica^ac delubrum quodq; religiofiflimum
40 pafim diruitur:facra donatiua,ac dicata diis fpoha diripiuntur, mox in Petrum
Reeem inclamatum. Et Teuthonici cum Italis , ad mortem vbique poftulati,
cxduntur ex his,quicunque munia diuerfa gerebant. Item in caftra Regis Pe
tri amcatores tres miffi,qui Andreae & Leuenta:,Regum nomine, edictum pro
vallo graue ita prarcinerent: Vngarus quicunq; eil, antiquas maiorum caeremo
nias refumitOjScythicos Deos recolito,Chriftianos peregrinosq; ritus exigito^
aducrfus Chriftianos arma fumito, Petrum tyrannuminterficito, Teuthonem
& Latinum quenque codito , noua templa amolitor , pontfices facerdotes
vbique trucidato: qui contra fan&ionem hanc dixerit,fecertvejCapitali$ efto
achoftis Vngaricae gentis , haud aliter arque fi Martis Herculsve aris ac focis
90 vimintulerit,promulgato. Per no&em edicto pernicibus ftatim equis aeneato-
res aduolarunt.Hinc Petrus reguos rediife nouit,quodddumignorabat,eo*
rumque opera ab orthodoxa fide defecife Vngaros , 8 prefectos cum facer*
dotibus pafnicaefos intellexit. Quare difimulato metu, amotisq; caftris Iftru
Craiicit,vt Albam contenderet, caput gentis. Quod vbi inimici animaduertre,
pTaeoccupatavrbe,tumbus& bailica adueruentem regem repu 1re. nteres
i9( ant; bonfinii rer. yngal
Andreas SrLeuenta , cum valicbfluno Vngarorum excrcim prxfto appropin-
quarunt.QupdquumGerardus, Bcztcrtus, Buldus, &: Benethaepifcopi, item
Zonuchus princeps Albanus accephTcnt,regulis obuiam vitro prodet,vt ho-
norific nouos reges excipianc.Quum ad Gyodi pagum veniflent,in diuae Sa
bine templo rem prius facram facer decernuntyquamregulis occurrant. Gc-
rardus igitur Pontifexantcquamkcra facer adoriretur,iociosadmonuit,eq
die fecuroeis martyrium fubirc oportere,&iamdudum inter diuosclcfti be-
nignitate eflerefcrendos. Affirmabatenim fe luperiori no&elefum Chriilum
optimum maxima infomnisvidifle,indiua:Genitricis tabernculo iuxtpra:-
idtem > euchariftiam caliccmquc fui fanguinis nobis omnibus , prarterquam 10
Benethac,xque propinantem,qui martyrium fortaife dctrc&abit.Demumcos
hortatur inter fe mutuo delia confiteantur,futuram beatitudinempe obli-
oatifima expectet, interea peccatorum impunitatem Deo lachrymis implo
rent. At illi falutarem mortem haudquaquam reformidtcs, mnita peragunt
deindc facrisrit peractis,vt regulis occurrant, verfus Pefthum iter ineunt.Ge-
rardus vir datura breuis,& pra: ingulari vita: afperitate, viribus ercctus, curru
vehebatur.Verum vbi ad Danubium peruentumeft, Vata duce,qui fe cum -
beris da:monibus plane deuouerat,omnes in facrofanclos patres faxa capiunt,
mox facto agmine irruut,obruuntque.in eos qui pfum lapidibuspetunt,igno
falutis afiduOjGerardusfe prcfgnat,atqueeo magisin eumplebs impia irrita- *
cur , curru deturbatum rapit , bigisqj in montem Huuio prominente uhuehit,
uibuectumq; pra:rupta rupe in bieta faxa prcipitt. Poft calim p;pican-
te pctore,quum adhuc fpiritum ineflfc putarent,haftatranfuerbcrant: caput la
pidi illifum prater Danubium,lapis fandli viri fanguine fdatus, nulla Danu-
bij inundatione dilui potuitiquamuis annis circiter feptcm ibi permYeritj co-
nec cius facerdotibuslecbe reliquiae , in facellumque Cbanadini funt recn
dita', lapis in altaris fuperfcie in reiteftimoni collocatus.Nuncautem in ub-
urbio Budenfijvbiille deturbatus eft,faccllumcft diuo Gerardo dlcacum.Hoc
igitur martyrio vir ille fanriflmus,natione Venetus, qui in Budc" agro vitam
duxit ercmiticam , & pro fpc&ata vitas fan&itate in Chanadienfem pontifica- 30
tum cuc&us erar, immortalemibivitam comparauit. Buldus pari morte af-
fectus, Beztritus & Benetha tranfmiTo amne, vbi Pelho applicuerc , alter im*
piorum vulncribus cfoinis,poftero die vita excedit : alter interccTione regu-
lorum,cx corummanibus ereptuscft. Zonucho Iftrum equo traiicicnti Mur-
chmur paruacymbaoccurrit > vt periculo liberarct , quifacro baptifmi vincu
lo ei coniuntus erat. Quod vbi a prophana multitudine profpetum eft , ciato
clamore mortem interminatur,nil amicum Scythicaopinione defeifeentem
intcrficiat.Inuitus igitur Murthmur Zonuchum obtruncat.Eo quoque die ma
gnus facerdotumfideliumque numerus pari crudelitate abfumptus. Petrus
autem poftquam vniuerfam gentem in regulorum partes recidiTe cognouir, 40
cum non medioeri Alemannorum manu , in Auftriam fugam init. Quum in
MofonienfemagnimveniiTet,vtexhincin Auftrifefubriperet,pra:occupatos
regni exitus ofTendit: quiimpofitis vbique prarfidiis acrieuftodiaobferuaban-
tur. Superuenerclcgati regulorumjqui fub fpecie ineunda: pacis,in Vngariam
reuocarent : inmtus retrahitur , neque maxima: fufpicionis expers,quippe qui
fubtractumfibi exercitum intelligebat.Qui quuminpagumj quemZamurem
appellant, diuertifet, legatidifpoftismox inidiis circumuenere, vt captiuum,
ad reguos ducerent. Quare in quandamdomum cum paruaaulicorummanu
ille fe recepit,& quum fe acerrim tueretur,vix triduo cfofis ad vnum omni>*
bus fuis capi potuit:at vbi in legatorum poteftatem venit , continuo excavaras j$
eft, 1 ductus,pra: dolore nimio paucis poft diebus,ac tertio reftitutionis
anno diem obiit,& in Quinquecclefenfi bafilica,quam ipfe fundarat,diuoque
Pctro &: Paulo dicarat,fepultus eft.Ex Aba; Pctriq) difeordia, & regulorum re-
uocatione,tot calamitatibus affecta eft Vngaria,vt ex inteftino bello exinaniti
regnum viderctur , quandoquidem Petri gratia Henricus Tertius earn infeftis
farpe
 DE CADIS II. .LIBER II. i97
fepc armis repetierat.Neq; dcfuere Adalberti Leopoldique filij bella,qui pro-
cegendae Auftriae gratia , quam Vngarifpe inuaerant, cum Aba Rege ad in-
tcmecionem vfque crcbro concurrerant , quod annofalutis quadrageimofe- 104.
cundo fupra millennium accidifle ferunt.Etinfequentianno,quinto idus D
cembres , Leopoldus Miles fortis , ex cognomento di&us , & Adalberti filius,
dicm obiifle dicitur. Sed Adalberto Ernelus filius fucceflit , quo in Saxonum
bello occumbente , Leopoldus Leopoldi Pij pater , Auftriaz: dominatum init.
Quater in Abam Henricum tertium caftra mouiTe plerique tradidcre. Agnes
fuiteius vxor,mulier quidemimperio digna,qua: poll Petri mortem, vncum
10 viro Augutaliainignia,dumnatalitiaSaluatoris celebrantur, Clemente Se
cundo fummo Pontfice Roma: fufeepit, & auctoritate Pontificia cofirmatum
hisimpenum. MoxCapuamvfq; proficifciplacuit,quoPandulphuscaptus,
in Getmaniamque ductus eft,qui ea tempeftate princeps res nouas in Campa-
nu moliebatur. Eodem ferme tempore, SaraceniScunum Calabria: oppidum
occupanmt. Quin &: Dragonc Nortmannorum principe in Apulo agro derun
cto,Hunfredus frater tyrannideminuait, cui paulo poil vita decedti Gotho-
fredus (ubrogatus eft. Item Guaimmarus Salernitanus princeps, eadem gente
onundus , quum fuorum occubuiflet indiis , Gifulphus dominatum accepit.
QuumNortmanni,ambitioiifllmu genus hominum,Beneuentumvrbempon-
10 tificiasditioni fubditam occupaflent, Leo Pontifexmaximus, auxiliaribus co-
pus Imperatoris adiutus , aduerfus eos caftra moult. Sed ex inaufpicato inito
pra:lio,quum Romanus miles terga vertiflet, Pontifex in pugna captus, &c pro
aignitate du6tus,paucis pft dicbus ingulari pompa Roma reminus eft. Item
Pallantis Romas corpus infanx magnitudinis , inuentum adhuc incorruptum,
cuius hiantiaquoque vulnera cerner erat. Pra:terealucerna ad caput ardens,
qua; neque vento,neque aqua,vel quouis alio liquore extingu poterat,verum
fubacto ftilo,mox illo foramine ingruente aere,lumen euanuit.Talc huic Epi
taphium fuilTe fabulantur,
filius Euandri Pallas, quern lancea, Tumi
0 LMilitis occidit, more/no iacet hie.
Practerea in Apulia,marmorea comperta ftatua,cuius caput circulus ex xre his
inferiptus Uteris ambibat , Calendis Maiis, exoriente foie, aureum mihi caput
erit. Quidnam id portenderet , Saracenus quidam Roberti Guifchardi capti-
uus interpretatus eft , Quum fol ad praefcriptum terminum peruenerit, fi quis
ftatuam fubfoderit, maximum ibi thefaurum deprehenfurum. Neq; interpre-
tationem res fefellit,nam calendis Maiis, magna auri copia ibi comperta, qua
Saracenus fe captiuitate redemit. Sedadhiftoriredeamus. Exa&is vfque-
quaque hoftibus , ac Petro vitadefuncto, Andreas cum Leuento , ac vniuerfo
Vngaroru exercitu Albamcontendit,vtibi ex more Pontificum, Principumqj
4 confenfu & auroritate , regni infignia plane fufeiperet. Sed quum Epiicopo-
rum pars magna cum Gerardo cada fuiflent,vix tres tatm ex illa ftrage fuper-
ftites inueniri poniere.
Andreas igitur ab incarnatione Domini,anno quadragefimofeptmo Andre*.
fupra rnilleimum,diadema regium accepit. Qui poftquam fe rerum potitum 1047.
eTe cognouit, hoc pervniuerfum regnumpromulgauitedicbmi. Quicunquc
Vngarus , Vngarixve ncola, peregrinsve frequentans, depoito pagano ritu,
czremoniisq; Scythicis abrogatis,quasRex,quia vfus itapoftularat, paulo an
te permiferat, ad veram Iefu Chrifti fidem eueftigio non redierit, ac facram le
gem Diuo Rege Stephano traditam non receperit,capitalis efto. Vicus,oppi-
Io dum,& ciuitas quaeque,demolita templa,bafilicasque reficito. Pontifces,col-
Iegiaque Sacerdotum priftino more obferuato,& pareto. Chriftianorumritus
reuocato. Prophanas cacremonias falfosque Dos exigito , eorum mulachra
demolitor. Si quis ragnis verisque numinibus ac facerdotibus maledixerit,
recertve,Deum hominumque hoftis efto. Si quis facra legerit, leda continu
reftituito : quicunque facro , vel quouis alio humano ianguine manus foedarit,
r iij
i9$ ANT. ON FINI! RER. V N G A R.
commiflapiacula expiato. Vngarus demum quifq; catdibus, latrociniis, e*--
tcra denique Vi c iniuria abftineto. San&ionem igitur banc quicunque con-
tempferit,aduersve iuerit*. capitis acrcrum omnium reus efto. Iifdem ferm
dicbus Leuentae mors intercefit, quam non fine Diuina benignitace accidTe
ar bitrantur . Is cnim fatis fuperqv Chriftianis infeftus erat>neque Scymicas -
remonias ,dirosq; mores facile exuere pofle videbarur. Quare ne inftauratam
fratre fidem labefacbret,a diis immortalibus intempeftiua ereptus cc
leputatur , &c in vkenore Danuby villa fepukus, vbi quondam Toxis proauus
ricu Scy thico iepukus eife, ac villa: nomen tribuifle dicitur. Sed de parentibui
horum,diuerfa fenfere - alij nanque reguos iftos Vazulis exca:cati,ac filia: - i
ti: pleriq; vero (&fortaflere&is) Calui Ladiflai filios prodidere^quiRoxana,
vel Ruthenamvxoremaccepiile fertur,ex qua Andream, Belam, & Lenentam
fuftulic creditur. Pacato deinde regno, ac vniucrfo fere populo adre&Dei
cuitum reuocaco ,,ad reprimendos finitimorum impetus incurtioncsque ani-
mum- aduertit. Bratiflaus enim fubacb Polonia,ter Parmoniam inuafit,ne mcr
diocriaquidem detnmenta intulk, fed tertim ingrefus, repentina febec cor*
rcptus,pcdem referrc coa&us eft. Ex teftamento quinqu filiis,Moraui,Boe-
Hitam.cateruruqiic dominatum rite diftribuit, legauitqj. Spitigneus natu ma
jor, Morauia: regno potitur. oemia: pars media Bratillao, altera Conrado &
XDthom obtigk,Iaromirus adhuc in literario ludo verfabatur. Paulo pft com- %
perta Spitignei fxuitia& ambicionc,Bratiilaus timor percitus,relida in Oki-
inucenfi vrbe vxore,in Pannoniam fecclit,vbi ab AndreaRegc,gratTimo hor
pitio exceptus , &pro dignkatetra&atus &exornatus eft. Spitigneus reeeptis
Fratribus^qui remanferant in regia,Conradum venatoribus, epulis vero rega-
libus Othonem pra:fecit. Mox Bratiflai vxorem capi ,&: in Leica munitifima
arce afleruari iuflk, quamprfedusareis tarn duraae immanicuftodiaferuac
dicitur,vt alterutro vterque no&n pede vna compede conftringeretur.Verum
Seueri Pragenlis Epifcopi,acoptimat interceTione,mulierexai3:omcnfecar-
cere liberatur. Qua: quum advimm in Pannoniam grauidaproperarct , edito
mimamropartu,initinereanimamefflauit. Bratiflaus auditovxoris obitu,pa- jo
rentisaegnati fatiuxta deplorare coa&us eft. Ac nihilo deplorare fecias ReX
Andreas,fuauiffimihofpitis dolore cruciatur, ad ineundamconfolation hor-
tatur,neq; quicquamfine Diuinavoluntatcaflcuerataccidere.Fallacesfpes ho
minum reputare oportereromneniq> fpem,&; curam inDeocollocand,quem
humanis commodis longe fapientius vtiliusq; hominibus confiriere cxihman
dumeft. Atqueinuka,qua:acciduntnobis,incommodiflmamiferrimaquevi-
dcri,qua: i arque penitentur , praeter opinionem vtilifima iudicabuntur. In v-
traque fortuna,& modum,S arquum animum omnino retinendum,poft mala
femper bene fperandum. Subinde delrnko aliquantulum viridolorejhofpitem
Rex ad cecnam inuitat , lautiffimis epulis vino exhilarantur animi. Andrea; 40
vnica erat gnata,eui Adleitha: nomen erat,matura iam a:tate,ac eleganti forma
cumfumma venuftate coniuncta, primo obtutu hofpitem obftrinxit , cuius a-
morem vbi pater intellexit,hancei continuo defponfauit. Quod vbi Spitigneo
fratri fignifkatum eft,ratus hue auxiliaribus Vngarorum copiis adiutum, Mo*
rauiam fibi facile oceupaturum , vt rebus fuis tuto confuleret , legatos ad Bra*
tilaum mittkyquieum Pannoniaeuocent, ae policeantur fe veluti pater ex
teftamento legauerat,omniavkro reftituturum. Aquibuspcrfuafus illercdiit,
atq; fratri ex compofitoreconciiamsdegata cunda recepit-Quanquam impe*
randi amoi'e Spuigneus traheretur , ac immodica: ambitioni foret obnoxius*
bonis alioquin moribus fuifle tradkur.Sed qua in matre Iuditham^ratiflaife- f&
nioris coniugem impietate vfus eft, haudquaquam hinc commendari poteft,
banc enim regno eiecit.Qu quumgnati crudelitate alio modo vlcifci no pof-
fet,in eius ctumeliam,Boemorumq; contemptj Petro VngarixRegi extem
plo nupitjin Pannonia vitam exegit. Sed poft filiorum reconcihatione, a Bra-
tilao filio inprioris vkifacell relata,c Praga: inDiui Vencelai templo,anno
fiuutis
 DEC AD S IL LIBER IL- \9
(lutis quinquagcimonono vitra millcfimu, pro dignitatc fepulta. Hincigitur i y .
Andrea: cumBoerais, Polonis, Auftralibusq;ortadiiTenfio,quas expcditioncs
itaprolpcrc geflit (Vngarorum Annales rcfert) vt tribus annis,hos treis (quos
retulimus)potcntatus,ltipendiarios fibi fecerit. Contra Alemannorum , qui ne
, hac Auftrales infigninota fugillarcntur, Andream Henrico Tertio per Lega
tos obfequium, ftataquotannis tributa vitro detulme referunt,id carteri ne
ququam memorantScriptores, prarterca qua: paulo poil fequentur. Sedillud
conftat>anno falutis quinquagciimopnmo vitra milleiimum , Andream cum i o y i.
Adalberto,qui Auftria* dominabamr,pacemfechTe, item Boemi Poloniamj
J poft aliquot bella pacalfe. At quum fe ad fenium declinare , liberis carcre
animaduerteret,ad Belamfratrem, de quo fupr diximus,inPoloniam legatos
nfit. Bela exhortatus,vt cum vxore ac liberis expe&ationecclerius in Panno-
niamrcdeat , Se veluti communibus erroribus ac miferiis agitati fuerant, ita &
| nuncbonis auitis, ac regno paritcrperfruantur.Quinetiam rerineque fas, neq;
iultume/lb,fe fine fratre regno,eodemque amplillimo potentifimo.que potiri,
item per orbitatem neminem iibi cTe, cuiregnum legan queat. Hacigitur ob-
cerarione Bela vitus,coacca familia,dimifoque ne mediocri quidem Sarma*
trducatu, quo Mcfcone,ob rem clare geftam, in ingulari certamine dona-
rus ferat, in Vngariam cum familia fe recepit. Tam grato ab Andrea fratre a-
eo m'mo , Se tam infigni populorum plaufu exceptum ferunt, vt vniuerfa in eius
oceurfum, non modo regis aula , fed Vngaria literFufa , nullusquc dieshraor
actus. Poftridie quam venerat,conuentu habito, Vngaria treis in partes diuifa,
dua* reg, tertia Bela* fratri , omnium confenfu tributaeft. Hinc difeordiarum
feminariumfan profluxit,hinc diTenion bellormve caufae , quibus femper
Vngaria flu&uauit.Quare inter Duces Regesque Pannonia:,dilfidia,ca*des,ac
afiduaprclia intercclere.Eodem quoque tempore,ad inferioris Pannoni la-
5 cum, Andreas in nfula Tychonia,cnobium magnum cum bafilicafundauit,
quamdiuo Aniano dicauit. Moxadpropagandamfobolemanimumadiccit,
vxorcm duxit Agmundam, Ruthenorum Ducis filiam, quos olim Roxanos &
30 Roxolanos nominabant,ex hac Salomon & Dauidus orti. Ex ccubina, quam
in Morotheni pago clmtenuit,Georgius natus eft.Ex Bela, in Polonia,Gey-
la &: Ladiflaus. At vbi in Vngariam reuerfus eft Lampertus , ac filia: fuiit edi
ta*, inter fratres hos tanta femper charitas intcrceflt , & concordia, vc vnaea-
demque ambobus voluntas inelTevideretur,contr ver in filiis nepotibusquo
accidit , vt rite inferius referetur. Dum magnum in Pannonia ocium agitur,
mutua fratrum chntate munitum , ingens Alemannia bellum molitur. Hen-
ricusenimTertius,Petriiniuriam,& Vngarorum inconftantiaac perfidiamvl-
turus,coahs vndique copiis,eo hanc expeditionem animo fufeipit, vt aut Vn
gariam imperio Romano vecbgalem faciat , aut ad extremum vfque ibi vires
40 ludt. In primisadita Pannonia, Pifoniu obfidet, tormenta diuerfamnibus
admouet , turres erigir1, commeatus inhibet. ClaiTem etiam , qua* fecundo a-
mne defluxerat , Danubij parte difponit , vt ciuits vndique oppugnari que-
at,caftella in turrium fpeciem nauibus impofita,vt hinc oppidanos a meenibus
arceanr. Duobushaecmeniibus vndique oppugnatur, omnis tamenTeutho-
num eluditur opera. Vngarorum praeldium ab Andrea vrbiimpofitum,ne qua
rcrum caritate premeretur,nve Danubij aditus occluderetur,vnde ab inferi-
oribus regionibus commeatus &c auxilia inferri poiTent,nouum fane commen-
rum exeogitauit. Vir inter eos nandi arte peritiflimus,mox inuentus,cui Zoth-
m undo nomen erat, hic intempefta node Pra*fecn' iuflu , nando clm hoftium
jo naues fubit,fenfim eas tenui terebro fuffodit.Dum naufraga vniuerfa* clafi vi-
tia fiibigit,vix renadi ad fuos fpacium datur,nc illucefcente die in facinore de-
prehenderetur. ha* non modo proprio onere , fed machinis etiam onuftae , fe
cunda tercia hora diei mo deidere occpere, principio plera*que incautis
adhuc nautis demerfae funt.Hac igitur arte elufa* Alemannorum vires,obfidi o-
que foluta,quando ex oppidanis C centurionibus plerique,quotidie fa&a cru-
r iiij
 too ANT. NF I Nil RER. VNGAR.
ptione,in hoftium caftra fxuiebant.Ex his potiffimi nominantur, Maiothecus,
Andreas,Vilungardus,Brofa, & Martinus, qui magna faepe ftrage ex improuifo
hoftes afteccrant, quare in Alemanniam fpe fua deluii rediere. Quum re infe
cta Henricus Impearor ceder cogeretuf,eo magis in Vngaros exardefcit, ex-
ercitum longe maiorem inftaurat,onerariamque claflem rpart, quaconime-
atus deferat.In fequenti anno difpolitis abunde omnibus^ qua? bello vfui erant
clafl, Gebarthum Epifcopum, & eundem fratrem eiiis praefecit , Danubioque
dcfluerc iubet,ipfe cum turmis &c cohortibus,pr2eter Zabe Zelitque fontes a-
mnium,in Vngaria iter facit. Andreas ac Bela frater id edo&i, ea parte quaho-
ftis iter facturus erat , aceruos frumentarios pabula cunda comburi, incolas io
& pcora hinc abduci praecipiunt,ne qua prxda: commeatsve copia fotet ho-
fti. Imperator adita Pannonia,& incenfa ab incolis, quacunque iter fecerat re-
gione,neque milite, eque equo adminculi quicquam inenit. Et quum vb-
nam claffis effet intclligere non poffet,in omni rerum egeftatem incidit.Trf-
miffa fylua , Bodoatinismontibus appropinquauit , intolerabili commeatuum
pabulique inopia laborans. Iaurinum interea claffis appicuit. Praefe&us claffis
tabellarium ad Imperatorem continuo milit , qui Uteris fe certiorem ab eo fie
ri poftulabat , vbnam cum claffc expetaturus effet exercitum. Is ab Andrea;
mitibus,quiviatorib.inidias forte tetendert,intercipitur,ducitur ad Regem,
Belamque, &adhibito interprete Nicolao Iaurienfi Epifcopo , Andrea: omnia to
patefunt , qui aftu pro tpore vtitur,Vngaricac reipublicae apprim falutari. Ad
Gebarcum, Henrici nomine,adulterinae per hofpitem literae remittuntur, qua-
rum fumma talis erat. Salue Frater optime. Spe qua: prater opinionem acci-
dunt,ad mutandam fentetiam homines impellunt.Proinde fcito,noftrum ab a-
liis hoftibus imperium grauiffim infeftari j nos autem, vt propria tueamur, ab
Vngarica expeditioneinuiti reuocamur. Quare claffem dido celerius foluito,
& deieto. Ratisbonae confeftim nobis occurrito * qando tibi in Vngaria tuto
coniftere non licet. Prarfe&us temeraria fide percits,mandata peragit, folu-
ta repente claffe , in Vindelicos fe recepit. Imperator expetatione fruilratus,
extrema cum milite fame abfumi ccepit,neque praefe&i fuse claffis defidiam fa- jo
tispoteratadmirari. Accedebat magna fagittariorum manus,quje ex Bulgaris
Beffisque confluxerat , cum Vngaro panter hoftilia caftra per notem lu-
ftrans , venenatis fpiculis infeftabat, quin & calones, lixas feruos,inie<3:o in
ter tentoria laqueo, captos plerunque trahebat. Tanta & tarn caeca fagittarum
tempeftate afficiebatur hofti%vt terram fubfodere, fub foffaque inicto clypeo
delicefcere cogeretur. Sxpe viuus cfi,&: caefus contra viui foffam praeoccupa-
Henriciim uit.Quumfe ac exercitum ad extrema non fine Diuinonumine rcda&u,Hen-
f',TJrLd "cus intelligeret , neceffitatis imperio, mitius cum Vngaris fibi agendum effe
o- nathe- decreuit. Quare ad Regem mifit oratorem, qui fuo nomine tutoabeurtdi po-
** teftatem,& cmeatus poftularet.Quodfi concefferit hoftis,fe perpetuumcum 40
Vngarico Rege fuccefforibusque, fdus & paceminiturunij eque re, neque
verbo,neque quauis arte obfuturum. Item fi quis pofteris Pannonia: bellum.
indiceret,detrimentmve inferrct,extemplo fe Deorumhominumq; hofte Au
gutali decreto pronuciatum intelligent. Quin fe vitro Sophiam filiam,forma
fpetatifimam,quam paulo ante PhilippOj Hrici Francia; Regis filio facraaf-
feueratione fpop5derat,refciffaaffinitace coniUgaturum,in arftiffimumxtern
pacis vinculum, teftimoniumqe gfauiffimum.Andreas igitur& Bela, exadi-
to honorificentiffimo oratore,quum ocium potius, quam bellum anhelarent,
poftulatam cum Imperatore pacem cofecere,cuius iura, ne quo malo dolo lac-
dcrentur,vtriufque funt iuramento munita.Mox ad explendam Alemanorurn jo
inediatn,quinquagintapiicium Corpora infana: magnitudinis,quos Vfones ap
pellant, item muk lardi, peCorum,vini & frumenti copia gratuito ad Impera-*
torem miffa.Qua plerique fame confedi,ac immodica ftatim edacitate diften-
ti, inferiere. Curatis deinde corporibus , vniuerfus exercitus , relicbs impedi-
mentis, prarpropera feftinatione inNoricos &: Vindelicos fe recepit. Praterea
locum
 DEC A DI S L LIB ER . o
locum eaftrorum , vbi extrema fame laborauit , Vngarus &: Alemannus vter-
que fua lingua Clypeorum montem appellauit , vigintiquinque milibus pai-
iuumaBudarcmotum,qua iter eft Vienam , longa ylua obitum. Hic haudab
re Germanor Annales erit admirari, qui Vngaros cum Andrea rege ab Hen
rico Tertio perdomitos, ftipendiarios fuiflcfa&os prodiderc,quodprocul
vero eue conftat. Qunam modo defpofatam filio Regis Gallia: gnatam,re-
pradlantiima arhnitate, Andrea: filio fpopondiTet.nifi aliqua vehemen-
neceffitate ada&us, ad cas conditiones deicendTet? Sed vt banc perpetuam
Germanorum&imperij Romani notam,Diuinamagis, qum humana opera
inuftam obliterarem,ex induftria fubticuere,at contra fieri debet. Scriptor c-
nim quifque Hilloriarum,veritatis potius, quam alieuius patrocinij arfeebtor
eue debet , quin & omni amicitia: inimicitiseque carere oportet affecbi , vt fu-
tm apud poiteros auetoritatem retiere poTe vidcatur.Poilquam igitur Hen-
ricusTertiusin Alemauniam rcdierat , paucis poftmfibusRex Andreas per
Legatos oblatam fibi filiam poftulat , ne vana illius expe&atione eludatur. At
illere/pondet, Se non modo gnatam,verum &: minima quacque promiiTapra>
/r/runim , neque vnquam initum fdus facramentum detreitaturum. Di-
cmiponfalibus ntiptiisque ad Moram amnem prailituit, qui Morauiam ab Vn
garia plane difterminat. Hue ad prarftitutum omnes diera continete, cum
le/mmo Vngaria: Germania: plaufu, f'rcquentiflimoquc Pontificum Princi-
pumque conuentu, folenni ritu celebrara; nuptias confirmata feedera Sophia
inVngariamdwduta,fingulari pompa,vtriquc principes cum fumma concor
dia gratiaque digrefli. Salomon infamia nondum exceTerat , & tarn inrem-
peliuus virfatbis eil. Amorte ancbflim Regis Stephani, ad Andre Regis ini
tium, annifecundm Annaiiunifupputationcni) vndecimcircitcr,&:menfes
quatuor interceTere.IntereaPetrus,qui Venetus potius, quamTcuthonicus, Petmt /*-.
ptre Venetiis vitam agente,appellari poteft, quamuis interpellt tempore, netHt\
annis tarnen quinque,&menibusfexregnauit,Aba tribus. Quumautemlibc-
rorum afectus pra: caeteris in quoque homine dominetur,&priuatus amor ab
30 aliena charitate 6c equitatis officio animumauocet,hincdifTenfionuminteE
fratres promanauitorigo. Andreas tot errorib. laboribusq5 vexatus,grauefcen-
teiam fenio in paralyimincidcrat,quandoq; carruca,hexaphorofa:piusfere-
batur.Quum folutis membris incedere non poTet,ccepitvir prudens,hisinco-
modis circumuentus,de fucceflbre ac filio cogitare. Succurrebat & illud,quod
Henrico receperatjfe Regem filium declaraturum.Et vtpromiffis ftare videre-
tur,duodecimo regni fui anno,infantcm adhuc filium, conuocatis Ptificibus
ac Principibus vniuerfis, SalomonemRegempronunciauit,legitimeqi coro-
nauit: Imperatoris caufatus poftulationem, qui ex compa&o, gencrumdiade-
mate infignixi quotidie flagitabat,ncq; alio modo, fine hac affinitate, pax foret
40 inita, quae v trinque fiduciamfeueritatemq} peperit. nter coronandum quum
ex more cancrctur llud Ifraeliticum,Eto dominus fratr tuorum,S ha:c qu
dam Bela: interpretaretur, ex quib. reputabat fe fub infantis imperio futurum,
admodum rei indignitate commotus elt.Pleriq; ver,BeUe filiorumq, confen-
fu, &totius conuentus acclamatione , Salomonem Regem fuifle creatum tra-
didere.Quod hauddifficulteripfc crediderim,quandoquidem hereditario iu-
re,8c falutaris huiufcc affinitatis cxcellentia,is regno fraudari non debebat.Sed
paulo pft factious difleminata feditio,quippe alij Andrea: confulebat,vt had
arte gratifican vidercntur,puerum,niiifrater medio tollatu^nunquam tuto
regnaturum. Contra hi Bela:, tantimomenti regnumhaudquaquaminfantu-
jo Iumaddecere,immoadregisfratrempertinere. Itemvfurpandi regnioccafio-
ncm optima. deferri,quando Rex infans eft,&pater fenio ac valetudine grauif*
ima plan conficitur. Ne Andream quoque prastenbat, inuito fratre,filium
Bunquam regnaturum. Proinde inito coniilio cumduobus tantiim intimis,
quum in ferarumvmariadefcendiflet, in cubiculumrclatus, ante fe coronara
gladium, ftratahumi purpura, inferriiubet:haec regniun, ille ducatum refe>.
 loi ANT. N F I N II R R. V N G A R<
rebate Fidiflmos comits admonuerat , vt introducto Bela,& propofita optio*
ne,ii gladium is cligeret, laude donis cumulatus abiret , fi vero coronam, eo
confeftim gladio fratremobtruncarent. Initum Nicolaus ianitor tantm cum
his conilium audiuitjdeinde ex compolito Bela accerfitur, cubiculum fubicu-
rus,qum primm ianitorc admonetur,vtfi vitam amet,gladium accipiat. Ad
Regem ingrefiis,duo propofita ibi infignia admiratur.Cui hecmox Andreas,
Salomonem (inquit) filium,Bela,regcm declaraui,regahque diademate dona-
ui,non tarn vtpriuata: dignitati,qum vt publice, conulerem faluti.Quidab A-
lemannis Temper accepimus , & qum magnis conatibus nupcrrim regnum
inuaferinr,non ignoras,& qumfalutaris fit ifta reconciliation pax nuper ini- 1
ta, pro fe facile quifque conliderat. Tibi autem , ne qua ex nouitate hac expo*
ftulandi copia detur , quapientiifimum fratrcm iniimules , nunc optionem fa
ci. Coronam tibi,& gladium prac oculis habes,vtrum vis potius,accipito,alte-
rum Alio relinquito.Tunc Belavel prarmonitus periculi,vel concientia & fra
terna liberalitate viclus,optatum fumpiit gladium, coronam vitro nepoticon-
ceffit. Spectata fratris modeftia Rex, le&ica, ante Belae pedes, profuiis lachry-
mis,extemplo profitait, genua praeter dignitatem amplcxatus , ingentes gracias
egit. Multis in fraterna charitate filij tutela verbis eum confrmame , dimi-
ii tq; donatum ampiifiime , rarus id abfque aliqua difTimulatione ab eo factum,
& iicut vitro Leuenta libi ceiTerat,pra: iimplici charitate, idem Bela faotu, fed it
id Belam prae timor feciTe, oftendit exitus. Quippe pacis pft menfibus , ad
declinandas infidias vir fagacifimus , cum vniuerfa familia , ad Mefconem b-
cerum(de quo fupr diximus)in Poloniam effugit.Quod vbiRegifignificatum
cft,vt pari cautione certaret,Salomonem ad Henricum focerun^cum mximo
optimatum Vngariar equitatumifit. Interea cum Mefcone , Polonia: duce, ac
ceptas fratre iniurias Bela communicat,hortatur, vt datis auxiliis, in regnum
fibi debitum reftituat.Non tamgeneri,qum nepotum,ac vel maxime rliae di
gnitatem curet; fi contemnatur,neminem fibifore alium,adquemexorandum
confugiat. Addit commodorum acceflionem,fi vota fucceflerint: nam fi vires
vtriufquegentis vn conueniant, facile fore, vtnon modo fe tueantur, verum 30
etiam amplifcatis finibus, aliena rgna occupare confidant. His Mefco com-
motus,legiones treis comparar genero,Vngariaeque finibus appropinquare iu-
bct. Quum fe tot copiis Bela munitum efle cerneret, quot recuperando regno
& cxplendx fpei fat efle nouerat,fraternum regnum inuadit.Quod vbi factum
eft,ex Vngaris ad eum qum plurimi cfluxere,qui eius partes antea fe&aban-
tur, Rex audito fratris ingreflii, duas ab Imperatore Henrico legiones accepit,
quarum alteri Guilielmus , Pothus alteri prxfuiife fertur. Bratillaum quoquc
Boemorum Ducem,&Spitignei fratrem, cui filiam olim coniugarat , cumva-
lidifiimis copiis plane conduxerat. Nequc in Vngaria dele&um habere con-
tempfit , quare maximum fibi exercitum comparauit. AdTibifcumigitura- 4e
mnemfratrcs ambo conuenerc, vt regni litem, commiflb praclio , dirimerenc.
Quum acies in ripafluminis vtrinque conftitiiTentjab Alemannis praelium ini
tum eft. Guilielmus enim & Pothus,tranfmiiro amne,tam infeftis in Bela ani-
mis concurrere,vt Confcrtiifimam cruentiffimamque pugnam extemplo com-
miferint.Pari quoque audacia,ac robore cert maiore, Polonorum & Vngaro-
rum agmina obftitere, quippe qui ne ceder viderentur , lethales fortitcr ictus
excipiebantjinferebantque. Sed quum diu pari fpe conatuquc vtrinq; pugna-
tum eifetjTeuthones tandem dare terga coepcre,inclinatisqi hoftibus,tanta anj
morum Vngaris fa<Sta fuit acCefio , vt redintegratis viribus, tergo inftare vi*
derentur. Tunc ex illis cecidere multi, caeteri palantes fugiunt. Quod vbi alij, fm
qui Andream fequebatur,Vngari profpexere,mutata repente fententia, in Be
la: parteis contendcre,& in fuum regem verter arma. At is quum fe fuos de-
fecifle confpicaretur, confternatus animo,in Noricos fugam capit. Infequuib*
tur eum inimici, & tanta quidem pernicitate, vt ad portas Mufienfes adhibue-
rintjCepenntque , in Baconienfemque fyluam deduxerint. Ibi negUgcntiffime
deten-
 DE AD IS II. LIBER III. ' 5
etentus,ad cruccm fuam,quam Sterziam dicunc,diem obiit:fepuItusq) in cce-
Tychonienfi , circa Balatonem lacum, quem in inferiore Pannoniafu-
I iffc diximus.E ducibus Se prfedis hi potiores capti referuntunin primis -
morum dux, quem infcio Bela , continuo exexcatum plcrique retulere : item
Guilielmus , & Pothus, qui ad Belam dudi , qum prirumhonorific dimifi.
Circa hare tmpora ichilma & contentioncs maxima: fuere in Ecclefia Dei.
Tres vno tempore Pontfices Rome, difidebant, vnde permagnum apoitolicx
tcipublics: detrimentum emeriit. Tunc Pontfices ab Imperatore creati. Qua
quidem tempcftateTheophilus alius Pontifex , Ioanni pontificatum vendidit.
W Acfedirio ifta ab Henrico Tertio fcdata,fchifmatcq; dircmpto,Auguftalemii-
bi coronam promeruit. Item in Florentina fynodo , Epifcopi muid de ambitu
dulterioq; damnati.Quinquagefimo autem fexto vltra millefimum,Adalber- i J 6.
rus dux Auftrix diem obiit: Erneftus fucceflit filius. Et Cuno dux Bauarix, ab
Henrico ciecbiSjPannoniamq} relegatus, expirauit. In fequenti anno Impera
tor diem claufit, infantemq; fui nominis filium fub materna tutela reliquit , C
fubea annis aliquot profperimperauit.Matri Agnes nomenfuit,qux Bauariac
ducacum iibi vendicauit,grauiflimaq; cumGunthario Epilcopo bella gefit.Ita-
hz admin iftrdx G ibertum Parmenfem, virum prxftantifimum rite prxfecir,
Florebat in Italia Gothofredus &Matildis vxor,qux Beatricis fuit fiiia,&: Hen
MriciTerrij fororeneptis. Beatrix enim Bonifacio Hetruriaoriudo,viro quon
dam potentiiimo,nupferat.Matildis cum Gothofredo Lucx, Parmx,Rhegio,
ac Manrax imperauit. Item earn partem Vmbrix ac Hetrurix , quod Petri Pa
trimonium appellamus,hanc quoque poiTedilTe,&: Ecclelix legafle tradunt.In
fynodo ad Sutrium habito, propulfandi fchifmatis gratia , vt Pontifex quifquc
legitime dcligerctur, tunc fandio fada , vt a Cardinalibus is in pofterum rite
crearerur,pcenaque aduerfantibus negligentibusque indida.

RERVM VNGARICARVM DEA-

DIS SECVNDiE LIBER III.
5=
s T Andrcx Regis internum,Bela fraterno bello fuperior, ScU
fufis hoftibus,rerumq; potitus Albamcontendit, vt Ponti-
ficibus primatibusq; Vngarixvniuerfisapprobatus, rite co-
ronaretur.Inito regno, ad pacandam regionem , Sc curanda
gentis cmoda animum aduertit, &c quod principio inten
dit, fententia confequutus eil : liquidem abfque grauiho-
ftiummoleitia, paccm& ocium in regno feruauit,ne qua in
commeras frans ac dolus cmitteretur. Ex argento puftulato peeuniaex edi-
&o deeufla, xqua rebus venalibus indida precia. Et ne quo argtariorum nc-
40 goriarorumvc aftu ac verfutiafimplices rudes deciperentur,&:nummis & re
bus vemindandis leges prxfcripfit:qux li contemntur, magna hinc pauperta-
tis Sc inopix detrimenta proueniunt:fi ver bona curentur cautione, nemo e-
mendo venddoq} circumueniri poteft, monopolia initituit, die fabbati mer-
catibus dicauit,emporiis omnib. locum tempusqjprxftituit, Byzantios ureos
dim fit, quorum vnus pro quadragenis argti nummis folebat expendi : hac i-
gitur urea argenteaq; pecunia promercali vtebatunnulla quoad vixit,alia mu
tata. Sed illud facinus memoria non indignum prxftitit. Quicunq; enim Sa-
Iomonem regem fequuti fuerant,eorum vxores,liberos,ac fortunas inclumes
illxfascp cruauit,vt quum vellent,omnibus poftliminio redire foret integrum,
jo quin& olnihisedido rededidata copia. Quo beneficio vidi,rediere qum
plurimi , hique fidcliifimi fadi funt. Auda deinde regis pietas in vniuerum,
nam vecrigalium grauitatem leuamt, prouinciis tributa remifit.Quare perbre-
ui plebs cum nobitate eoufq-, diuitiis excreuit,vtne minimus quidem rufticus
inuenrus fit egenus : & finitimis nemo etiam diuturno adiutus ocio tanti
cernus fuerit , qui cum Yngari opulent ia conferre fe potuerit Quum ortho-
 104 A NT. BONFINII RER. VNGAR.
doxam fidcm,ob rerum omnium copiam, & longum ocium, vndc ingenia fa
cile lafciuirc folent, & adquodquc facinus eiTe prompta,clmlabefadari con-
fpicarctur,promulgauit edidum,vt vicatim duo feniores euocati Albam con-
uenirent. At vbi conutum propediem futurum omnes intellexere, non folm
agreftc genus hominum,fed caetera multitude iniufla Confluxit,Rex,& cum o-
ptimatibus pontfices, admodum formidarunt, ne qua caeca multitudinc vis
aut iniuria inferretur. Quare inito confilio, in vrbem omnes fe recipiunt, con
tra vulgus earn feruant, 6c tuentur. Interea rufticorum agmina inter fe paga-
tim,praefedos fibi creant,quibus mandata dant,vt per internuncios a Bela Re
ge priftmam Vngarorum fidem impetrent. Item abolendam nouam Chriftia- I
norum fuperftitionem,lapidandos epifcopos, presby teros omnes medi toi-
lendos,amoliendas deorum aides, &c publicanorum demum exitium efflagi tt,
cxorentque.Quum haec Regideteftabilia renunciarentur,fe tertio die reipon-
furum die dixit,& commode deliberaturum. Interea pagorum przfc&i > quos
Prxpoiitos appellabant, pro fe quifque paifim conmes habe bant,vbi aduer-
fus Chriitifidem,& ad extirpandas fidelium opiniones triduo prdicabat,con-
gratulabanturplebciorumanimi,& gratis concionibus cum magno plaufu ac-
clamabant.Tridui fpacium Rex prudtiTimus idcirco iibidari poftulauit, non
vt quicquam de fide confulerct, quameXploratiifimamhabebat,fedvt interea
exercitumtumultuariumcogeret,quo prophanam & inconftantem pagano- to
rum plebem circumueniret,de audoribus fadionu fupplicia fumeret,ac relu
ctates gladio interciperet.Tertio igitur die,quo refponfa daturum fe receperat,
turmis equitum , multisque cohortibus infipientem multitudinem obduck.
Mox dato figno, milites in earn (Iridis enfibus irrut,a principio, vt metuper-
cellant, nonnullos caedunt, capiunt Prxpofitos, captosque ad vnum omnes,ex
altis turribus deturbant , captiuamque plebem,partim vinculis& carcere, par
tim flagellis afficiunt.Haectcrtia fuere iada fidei fundamenta. Nam poitquam
a fando Rege Stephano,eXuta infidelitate,adveram religion conuerfacft Vn
garia,hac tempeftate tertio defecit,fed Andrea;,ac demum Bela: opera cofilio-
que reuocataeft. Deinde tertio regni iui anno, quum ad Demes oppidum vc- b
niiTet,ex Hehocauum ruina confrado folio,ita Regis membra cotufa, ita non-
nulla oiTa luxata funt, vt defperata valetudine argrotare cpent. Mox pro qui-
bufdam regni caufis,quae magnimomenti fuerant,ad Canifam flu uium,lectica
fuccollantibus praetorianis militibus delatus eft,ibique vita; diem increbrefce-
te morbo claufit. In DiuiSaluatoriscnobio fepultus, quod ipfeexaedificarat:
locus ille Zegzardus ab Vngaris appellatus , quiaclaudus Bela fuerat, ac nigro
colore furfufus.
s*Um,H. A v D i T Regis obitu, Salomon Henricum Quartum nomine Imperato-
rem ac Sophia; vxoris fratrem indulgentifimum extemplo adit,rogatque,vt ie
in regnum reftituat , hereditario iure fibi debitum , nve patiatur , fe cum So- 40
phia Auguftali forore , vlteris regia dignitate carere. His precibus ille vidus,
validiflimum repente exercitum cogit , legiones &c auxilia vndique conuocat.
Deinde comparatis omnibus, qu bello funt vfui, in Vngariam caftra mouct,
quam & Rege orbatam,& propugnatore carentem ofFendit. Geyfa,ac Ladif-
laus,viri quidem pro xtate cireunfpedi, quum fe Imperatoris viribus impares
eiTe intelligerent,faluticonfuluere,fe adfuos,vnde exmatreorti fuerant,in Po
loniamrecepere. Indoluere fortunamregulorumPoloni, eosque bono animo
CiTe iuifere,nam data occafione,in Vngariam,& opinione citius,fe reftituturos
eiTe pollicentur. Henricus cum Salomone Albam contendit,ibique habito a-
c.orum prophanorumque ordinumconuentu, ita diflcruit. Nefcio Pannoncs, y
qunam fato vobis datum eft, vt non folm in rebus humanis, verum etiam &c
Diuinis,tanta animorum imbecillitate , perfidia &infidelitate laboretis, vt fub
nullo Deoineatis trquillitatem, fub nullo Rege verum ocium inueniatis. Di-
uo Stephano veftrac falutis audore,in veri Dei agnitionem perueniftis.Subiui-
ftis falutarem religionem,&: non folm documentis, fed ingenti miraculorura
experien-
 DE AD I S IL LIBER IIL i0y
expcricntia , qum vtilc Se beatum fit , Iefum Chriftum Seruatorcm noftrum
Vnic colre & adorare didiciftis. Dcinde , vc prima quae Carolo Magno ru-
dimcnta acceperunt maiorcs veftri,nunc omittam,bis poft Diuum Regem,ab
orthodoxa fide defeciftis. Vtinam hac tantm perfidia vobis exitio fuiifetis,&:
familiarum dutaxat veftrarum ruinam cum velra traxiTetis,vt pro vetris tan
tm detrimencis vos pnas luere oporterct. Verum itain alienan perniciem,
praeter ius & fas,fcelera veftra graflata funt , vt nifi clcmentifllmum indulgen-
tTtmumque numen coleretis , eque humana , eque Diuina iipplicia vobis
digna excogitan portent. Quidenimin Andrea; Leuenta-q; ingreflii intadum
practermilihscaefi pontfices. Quid eseos dixerimmmo rapidis curribus dif-
trafti , iadi rupibus , facerdotes ad aras ante numinum confpedum obtrun-
cati, dum pro publica,immo noftra falute operantur. Bafilica: dirutx,ignis d
os patrios , ac potiffimorum imulachra numinum paflim abfumpfit. Extindo
hofpitalitatis iurcjin talos &Alemannos,itavfquequaq; fa;itum,vtnemola-
chrymiscommiferationeminuencrit.AbItalisprouincias,leges,mores,lucem
fidei, optimasque difciplinasr Germanis Se Alemannis, politicas artes accepi-
/h's.E/to,in externum anguine fseuiatur,&: in viros facrofandi ordins^qudo
Scythica immanitas eque veram religionem,neque peregrinam confuetudi-
nem aequo animo pad poteft, at quid in vos ipil furitis , efteratiffimi homines?
*o Duos fratres veftro genere natos,prae inteftino liuore, ac veftrisfadionibus di
mififtiSjCommiftis in certamen, Se neminifidem,immo ne vobis quidem ipi
feruare poteftis. Si mutuo dilfidio laboratis,quam vobis quietem fperare licet?
Cupidi i'emper cftis nouar rerum, Se ab ipfa nouitate, facrilegii,homicidii,aC
rapinarum,&latrociniorummateriam quaeritis. Bela pacato iam regno , vobis
ociumpepcrerat,remiferat vedigalia,&:quo potuit iludi, mieria& calami-
tatercaemit. Contra ocio &opulentia vos abufi, nil aliud quarrere occccpitis,
nii vt reieda fide , iterum atque iterum in priftinam feritatem , &prophanam
dcorum opinionem recideritis. Quoufque tandem Vngari verter hic furor, Se
immanitas inaudita, in Dos hominesque grafabitur? quado accrbilma hc
jo veftra ingeniamitecent?Sedhocquodad dos pertinet,Scythicogeneritribu-
amr,quod ita ab humano cfortio quondam feccfit,vt prius cum Faunis , Syl-
uanis &: daemonibus, qumhominibus , maiores veftri verfati reputentur. Ad
vos ipfos tandem veniamus, & peregrinam confuetudinem dimittamus, quid
eft, quod tantis inter vos fadionibus Se inteftinis odiis quotidie laboratis? Ne-
fcitis,nefcitis(inquam)Vngan,quanta vis concordia: numini infit, quippe quat
humilia extollit, & illuftrat obfeura , Se non modo rempublicam & regna con-
feruat, verum etia amplificat,ac immortalitatedonat. nnemaiorumexem-
plo iamdidicifle debueratis,quantumconiundio animorum Se concordia va-
leatrilli recndito feptentrionis ngulo incogniti , in Sarniatiam Europicam
40 prodiere, non tam viribus,qum vnione pollentes, quacunq; iter feccrant, o-
mniafubegcre. Et ita fubegere,vtn modo Illyricos,Gallos Se Germanos,ve
rum ctiam talos rerum dominos protnuernt, fpoliarint , ac ferro incendioqj
abiumpferint. Contravos diuerfa fentientes,& inteftinalabe ctabefadi, non
folm potentattim amplificare , fed ne regnum quidem maoribus traditum
retiere poteftis. Semper inter fe fluduatVngaria,qu fimutuis imukatib.ca-
rere poer,& vera fide no defceret,vnde hxc omnia malaprouenere, qu-
ta fplendoris Se pottia; rebus Vngaricis fu ifet acceifio. Proinde vos qusefo,o-
mnes malos mores exuitc,n pnmis timete Deum,Iefum Chrift Seruatorem
noftram coto corde mente compledentes amate , Diuina mandata feruate.
Jo Poft hace, verum lcgitmumque Regem veftrum Salomoneni , DiuiStephani
pronepotem colite , Se obferuate, huic vni obtemprate , hunc eTe iubete Re
gem, huius imperio prete omnes.Abdicate reguos, Se exigir, ac pronciate
hoftes, quicunque in Salomonem aut arma fumpfennt, aut obfequium detre-
clarinr. Vos autem Pontifccsac Strapa; , hunc ex more create Regem , fo-
iennibus caeremoniis facrofandu facite. Ego ver quem vos iufTeritis eTe Re-
f
 ** - . ANT. BONHNII 1ER. VNGAR.
gem,Salomonem,Auguftaliaudoritatcconnrmabo.Adpoftremumofthocb^
xam fidem obferuate, amate pacem , & mutuam inter vos cbaritatem, & con-
cordiam retinece. Imperatons dida, primm Pontificibus &C primatibus, de-
mde ab vniuerfa multitudine approbata, Salomonem Regem pronuncian!,
exclamat.Mox de more infandi Regis bafilica,fceptro ac diademate eum ho-
neftant. Omnes deinde rite in eius manus,in folio collocatiiurarunt>fenun-
quam eius imperium edidumvc detredaturos-, fed fponte gratiflima queque
obfequiaprxftituros. Reftitutionemhanc facris folennibus,magnis plaufibus,
> ffcfauftis acclamationibus celebrarunt. Item edita fpedacula diebus aliquot,
variiqj ludi,& fparfamifilia. Henricus aut reftituto Salomone, ac pacata Vn- !
garia,ab eo magnificentiffim donatus, in Alemanniam reuertitur. Quod an-
6 3. no ab incarnatione Domini fcxageiimotertio fupra millefimum accidiife,Au-
ftrialium Annales prodidere. Multa eo tempore mala emerferc , qua: & raon-
trum pago editum portendit,fmineo fexu,fupra vmbilicum genunatumho-
minem , vnum infra referens. Inceifit ingensquoque fames , &c perniciofape-
ftis. Nam quum Alexander pontifkatum maximum obiiue^Cifalpina Gallia,
quae Romana fede defecerat, indignumrata aliunde Romanum Pontificem,
quam paradifo Italiae,quam Lombardiam effe dicebant,deligi,Candol Par-
menfem Epifcopum,habito Epifcoporum conuentu,Pontificem maximu cr
t. Quin &: hanc deligendi Pontificis poteftatem,inuita Agnete matre,ab Hen o
rico Quarto impetrauit.Huic Longobardi omnes iuxtaparuere,pra:ter Matil-
dim, & Gothofredum virum eius. Candolus cum exercitu Romam propers,
in Neronis prata defcendit. Nutantibus Romanis, Alexander Pontifex cu Go
th ofredo, qui cum auxiliis aduenerat , ad Lateranum fe continebat. Conferto
in Vrbe pradio,Candolus funditur, & fugatur. in fequenti anno corruptis lar-
gitionibus patriciis nonnullis, Vrbemrepetit, Vaticanum, ac Diui Petri aedem
occupt. Sed irruente Populo Romano , fuis ibi deftitutus , & Cincio ciue
Romano,Pra:fedi filio in arcem fandi Angeli perdudus, &: mox Romanisli-
mul obfeilus eft,& biennij obfidione eo adadus, vt trectis argeti pondo fe re-
demerit,{trigofiflimoqj inuedus equo, in Germaniam aufugent. Otho Colo- }o
nienfis Metropolita,quiartibus Henricum adolefcentem circumuenerat, vtis
Agnetem pientiiimam parentem adminiftratione priuaret, iibiqj gubernatio-
nemrerum committeret,adpacandamItaliam, prophanofchi (mate laboran-
tem, Impcratoris mandato aduenit. Concilium Mantua: huiufce re i gratia h a-
bendum edicit, ibiqj extirpato fchifmate, verus Pontifex Alexander cproba-
tur,& adoraturab omnibus. Qui Romam rediens,paeatam Vrbem, (ed Cam-
paniam perturbatam olendit. QuippeRichardus Nortmanus,cum Guilielmo
filio Capuam fubegerat,inuaferat Beneuentum,& Cepetanum obfederat.Ro-
gerius Brunduiium obfidione cinxerat. Item Henricus anno regni fui nono,in
Pafchafolennibusgladioaccinduseft. Paulo poft Bertam,OthonisComitis 4
Auguftalis filiam,vxorem duxit,ac multa vndiq; malamox exorta. Nam Otho
Bauaria: Dux,abHenrici fide defecit. Gelpho Othone eiedo,tyrannidem oc-
cupauit,ac deinde eu Rodulpho Sueuorum,acBertoldo Carinthia: Du ce, ad-
uerfus Henricum coniurauit.Regcmq; hi cum caeteris coniuratis,Rodulphura
elegere,Saxonico is bello admodum vexatus eft. Sed ad rem noflram redea-
mus. Poftquam Geyf Ladiflao,Henricum Vngaria abiiTe fignificatum eft,
haudquaquam rem dirTerendam rati, cum Polonicis copiis regnum repetunt,
Salomon nondum fatis expertus, audito aduerfariorum aduentu, vt in tutiore
fe loco collocaret, Mofouienfem arcem petiit, pro loco ac tempore munitifli-
mam. Pontfices facerdotes , ne fraterna bella vltr confpicarentur , fe inter f
vtrofq> medios ingerunt. In primisqj Defiderius EpifCopus j vir no minus pro-
bi tiite,quam eloquentiapotens, cum magno facerdotum ordine Geyfam adit.
Ad pacem & concordiam tanta dicendi copia,ac orationis vehementia & fua-
uitate hortatur,vt ad reconciliationeminclinarit.Focdus inter patruelesfratres
hac coditione ineundum perfuafit,vt Salomoni,quamuis iuniori, regno cede
r t,&c
 DEC AD I S IL LIBER IL ?
tet, &yeluti legitimo Rgi parcret , ipfe vero paterno ducatu potiretun Huius
monitisprecibusq; vidus Geyfa,vnacu Ladilao fratre,in totius Vngancon-
Ipedujin lauden" vrbe Salomonife recciliat. Fdus inter eos folenne iduim
mutuoq; iuramento munitum, quod dumFabiani Sebaftianique anniuerfaria
celebrantur,percufTum fuile ferunt. Reconciliatis animis,Regi u GeyfaDu-
ctc Ladilao,mutua charitas,&:aflidua confuetudo interceIit.Subfequutum
Pafcha , in Quinquecclefieni vrbe , ab his cum vnmerfa auiicorum prima-
tum multitudine celebratum,vbi inDiui Petri bafilica, inter folnia, Salomon
kerum acclamante populo, Geyfa coronatus.Quod tanta Vngarorum omni-
w um lauitia celebratum , vt diem publica; hilaritatis inter faftos rctulerint. Deo
Ieiii oprimo mximo , humana; paris Autori,peromnes aras gratia; ada;, &fa-
x fupplicationes. Sed ingens futura; difeordia; portentum prxima node in-
terceffit, tota cnim Petri bafilica, contiguaque xdificiarepentino quodam in
cendio abfumptafunt. Quare exorto tumultu, maximus vtrunq; metus incef-
fit,alterdteftusidfaduminfidiiseTerebatur, vterque tarnen culpa vacabat.
Diuera quoque fugafertur, ad folis exortum , re per fidles internuncios ex
plorara, omnibus plane conftitit, nihil ex vtraq; parte doli fraudifve tentatiun
repentino inopinatoq, id igni accidifle comperiunt. Qupd vbi Czs ambo com
pertum habuere, amota omnium fufpicionc, pacem concordiamque redinte-
10 grant. AdleithaSalomonis foror,& Bratiflai Boemici Ducis vxor,duobus an
te annis vita exceTerat , quae haud mediocri triftitia fratrem afFecerat,idanno
faluris fcxagefimofecundo fupra millefimum accidilfe Annales prodiderunt. loi.
Vir cius, Spitigneo fratre vita defundo , omnium confenfu Boemia; ducatum "
obiit. Morauiasregnummterfratres diuifit. Orientalem eius plagam Othoni,
venationi nimis idoneam, &pifcibus exuberantem , occidentalemvero ferti-
iiorem,Conrado adiudicauit. Iaromirumnatu minorem,quem adliterar ilu
da conuerterat,inuitum facris initiauit,&: Herici Imperatoris audoritate,Pra-
genfem Pontificem creauit, qui deinde poft initum pontificatum , Geboardus
didus eft. Ex Bratiflao igitur Duce , &dleitha coniuge , Andrea: Regis filia,
3o Iuditha,Ludmilla,& Bratiflai duo editi. Poft vxoris obitum,Zuatanam,Cazi-
miri Polonia; Ducis filiam,Bratiflaus fibi coniugauit,Boleflai,Bladillaique fo
ro rem,ex qua liberos quatuor optima; indolis accepit,vnus Bolelaus,Boruius
alter didus eft. Bladilaus,&Sobelausreliqui. Sed inter BratiflaumDucem,
&c Gebeardum fratrem , qui Pragenfis Praeful erat, exorta diflenfio. Et Ducis
arte fadumeft,vtRodulphus apochryfiarius, Gregorio Pontifice miims,Pra-
gam venerit, Gebeardoq; antiftiti facra interdixerit. Nihil enim Bratiflao Du-
ci erat antiquius, quam fi frater,quemadmodumreformidabat, potifcatu Pra-
geni abdicaretur. Is igitur Romam adGregorium Pontificem maximum ve
nire iufus,Matildis patrocinio,in cuius genus maternum fanguinem referebat, " .
' 40 abrogato anathemate , in priftinam dignitatem pontificia audoritate reftitutus-
eft. Sed addiuerticulumreuertamur. Dum Salomon ac Geyfa mutua fe con
cordia fouent,ecce noua expeditio his offertur. Zolomirus Dalmatia; Rex, qui
Geyfa; & Ladilla! fororem connubio fibi copularat,per legatos ab vtroque auxi
lia lbi dari poftulat : quum Carinthiis,qui magnam Dalmatiae partem dudum
occuparant, grauifimo fe bello infeftari diceret. Subueniendum focio cenfue-
re fratres, inito confilio expeditionem fufcipiunt : comparatis copiis veniunt in
Dalmatiam , quam eiedis perbreui Carinthiis , ac Noricis , Zalomiro pacatam
reddidere Is tanto beneficio iam afedus , Salomonem, Geyfam , cum vni-
ueris equitum pra;fedis , amplifime donatos remifit. DuminVngariam re-
i deunt, Arhapra;torij pra;fedus,quemPalatinum appellant, in Zelyzem agrum,
vbi Diuo Iacobo cnobium cum a;de exaedificarat , Regem cum Duce preci-
bus mukis inuitatjVt dedicationem templ, faufta prxfentiahoneftarent ; quod
Principibus facile impetrauit. Rex Salomon cum Dauide fratre , infe-
licirate non caruit : quando tanta vterquc fterilitate laborauit, vt liberos nun-
quam habuerint,inipiis Andrea; Regis feme plane defecit. QuodDiuino quo-
ij
ao8 ANT. N F 1 N 1 1 RER. VNGAR.
dam fato fadum arbitrantur: nam quum Andreas cum Lcuenta fratrein Vft*
gariamrediit, regnandi cupiditate tradus, efflagitantibus Vngaris Chriftiano-
rum interitum,acfideifacrofandae abrogationem permiiit. hem Vathampro-
phanorum prin.cipem, caeterosqj feeleratilTimos in Gerardum, aliosq. Pontfi
ces &; Sacerdotes fjeuirepailus eft. Contrae Geyfa,liberorum mira r'cundi-
tas.Colomnum nanque genuit,&: Almum,filias quoque nonnullas,vndcRe-
gumVngariarfeminariumpromanauit. Pax & concordia inter Saiomonem ac
Geyfam,tredecim circiter annos perdurauit. Quare factum eil , vt non modo
regnum opulentum cFecerint,verum etiam nulla bella fine magna laude per-
cgerint. Pcridtcmporis,BratiuaoDuce,Bocmiaudacia&:temeritateelati,m *
Trenchenicnfcm agrum erupcrc,abegcre pecora,mukosque ceperc, ac agrum
denique ferro incendioque valarunt. His iniuriis Vngarus accenfus Salomo-
nis & Geyfaeduduaufpiciisque,Bocrniamtamvahdus muafit,vtholibus in a-
ciem prodire non audentibus,vniuerfam fere fpoliarit , valaritq;. In quo qui-
dem bello BathorOpos, Martini fllius,pratclarumfacinus prxftitifle fertur.
Nam cum Boemo infana; magnitudinis, qui gigantis inftar erat , ingulari cer-
tamine dimicaut : eumque mox prolratum humi,obtruncauic Qua, vidoria
potitus,apud Vngaros ita claruit,vf fibi ac fuis perpetuum nomen comparant.
Poil exactas Boemis cumulatiifim pnas,Salomonciiexercitu,magnapra>
da onuftusyin Vngariam fe recepit. Dcinde, ne fortuna Pannoniam ocio tor- *
pere pateretur, Chunorum bellum exarit, qui prophana infidelitatelaboran-
tes,eam Getarum plagam incolebant, quam nunc Valachiam dicynt. Hi nan
que cum innmera paganorummultitudine, fuperiori parte patefado aditu,
per portas c clauftra,qua; Mezes appellant,Vngariam inuadunt, totamq; pro-
uinciam,quam Nyr vocant, vfque ad Byhor oppidum difeurrunt. Pcora cum
hominibus abigunt, diripiuntquc cunda, C opinionc citis traiedo Lapo Za-
moque fluuio,cum ingenti pradaredeunt. Quiim iterum fucceifu rapinarum
alledi,ea loca repecert, Salomon cum Geyfa duce, tumultuariisq; copiis por
tas occupat,ad Dobokamvrbem eptem diebus moratur eos. Interea (pecula
tor quidam Nouo cailro natus, cui Fantifca nomen erat, aduenit : admonuit }o
iamdudum Chunorum exercitum appropinquare,ingenti prdaditatum:qua-
re holi continu occurrendum Rcx ciTe cenfet. Prxima node eorum calris
adhajfit , atque illucefeente die,qui Veneri dicatus erat , ex edido omnes pra>
lium fubiturijfandiflima nimos eucharilia muniunt.Mox eduda acie,colla-
tis fignis in hoilem properatum. Quod vbi.Oful,Giula: Chunorum Regis Pr-
fcdus,haudproculafpexit,nimia confiais audacia, quofd leuis armatura mi
lites obuiam praunifit , qui Vngarorum vires tentarent, ratus nullos efle popu
los , qui cum Chunis dimicarent. Ail vbi pramiffa cohors , quadrata Vngaro
rum agmina, & cataphrados equitatus afpexit, neququam manum comererc
aufa,ad Ofulem prpropere rcdiit,inilrudas validasque hoftium copias refert, 4^
vix vniuerfis Chunorum viribus expugnan pofle: quare Oful fibi confulens,
proximum montem & eundem editiiFimum repente occupt , munitiifimum
ibi prsefidium imponit. Montem accola? Cherhelem appellant, quia fyluarum
quafi domus eTe videretur. Polquam Vngarus montem ab hole occupatum
ele videt, eum continuo ampio legionum ordinccircumducit, datoq; pugna:
figno radices pedetentimefeendit, decurrunt obuiam fagittarij/unditoresq^
vt fubeuntem hoilem cliuo mofttis arcerent. Tanto mpetu pugna coniritur,
vr fagittarum imbnbus aer obfcuraretur. Obftant Vngari , grauique armatura
idus facile perferunt. Ex Vngarishippobaliftae quidam audaciimi, concitatis
equis , arduum montis cliuum confeendunt , fagittariis quofdam obtruncant, J-Oj
perturbant eorum aciem , fuisque fuccedentibus nimos addunt. Salomon a-
cerrimo fuccenfus animo,nullam cliui difficultatcm euitat r red cum equitatu
fuo , quafi reptabundus hoilem fuppetit. Sub maxima fpiculorum nube denti-
bus infremit,neque laborem, ncq; periculum reformidat, hoilem tantm an-
helat.Contr ver Gcyfa,long confideratior,faciliorem cliuum prudentiifime
.cap tats
 DECADS IL LIBER. Hl. top
captt : quem vbi equitatui fuo facilem &C benignum inUenit,eafubit,rcpentc
cum fagittariorum acie congredimr. Ladiflaus in primis fe inter cfertiffimos
hoftes inferit,primo impetu quatuor in fronte pugnantes inteficit:dumquin-
tumfubinde petit,graui ab eo vulnere lditur,fedne impune quidem,quando
hominem ftatim obtruncat. Diuina mox ope , virum Deo gratiffim curatum
ferunti Hoc impetu confternati fagittariorum animi,cedere occpere.Inftant
eo magis hi, atque in rafa Chunorum ex more capita, valde defxuiunt : ea,cu-
curbitarum more, diftridis gladiis plane diftringut. Sed hic praeclarum quod-
dam Ladi (lai facinus,praeterire non poium : qui quum equitem quendam ra
lo ptam virginem,equo auferre profpiceret,hominem continuo infedatur,vt fan
x virginitatis aflertor eiTe videretur: fugit hoftis, hic pro virib. tergo inftat:
quum vulnere impeditus raptorem capere non poifer , ad virginem excla
mt, mira venuftate prasditam, vt fe praecipitem ex equo dedat,hoftemque fe-
cumtrahat.Didoceeris imperata praftititpuella,quam Varadienis Epifco-
pifiliam cSc rebatur , opinione deceptus. Poftquam Chunum equo deturba-
tum Dux magnanimus confpicatur,indignum fore ratus,n arquo cum hoftej
&pra*irtim fingulari certamine dimicare, ex equo repente deliliit. fe-
curipercufllfl , ac aiTertori fuo fuccenturiatam fuiiTe fefunt. Contra alij , pro
hofte fupplicaTe feribunt. Adiiciuntaliqui, equum Ladiilai,non tarn viribus
&pernicitate,qum natura fuiTepraeftantem,quippe qui domini mandata nu-
tumque mirihec obferuaret : cui mos erat , hoftemmorfu caleque impetere,
mmquam deferere dominum , &in periculo mximo miram ingenij dexteri-
tatemadhibere.Superato iam medio cliuo,quum hoftes fe ab Vngaris circum-
entos conpexere, defedis animis, quo fugerent, nefeiebant. Dumferuntur
diueri,captiuorum multitudo fada feditione, & ciato clamore, fuos hortatur,
iugum ipfa montis occupet. Ne qua fpes hofti fuperiit , fubreptis armis in ho-
rtium terga defaeuit,eos in infefta Vngarorumarma deiieit. Tanta Chunorum
ftrages in monte patrata , vt nuncius non fuperfuiiTc dicatur. Salomon igitur
& Geyfa cum Ladiflao vidoriapotiti , liberara ingenti captiuorum multitude
jo nc,&gloriofalaztitia exhilaration Vngariam rediere. Is publico hilaritatis dies
inter faftos relatus : gratia: diis immortalibus , facris hymnis adae, & celebrata
fupplicationes. Tres circiterannosinocio permanfere , magnaque nter Prin
cipes concordia viguit.Vix tertium annum exegerant,ecce Myia bell gra
ue uiboritur.Quippe Befi,ac Bulgari,qui inferiorem Myiiam,& Danbij oftia
(veluti fupr diximus)accolunt,traiedo Sauo adTaurunium,quam AlbGrc-
cam nunc vocant,in Syrmium, inferioremque Pannoniam effui, cunda diri-
piunr, pecora cum hominibus abdueunt : & remenfo amne , rapinis onfti, in
Bulgariam fe reeipiunt. Vngarix Principes,hiufce mali Albenfes audores ef-
fe dieunt : quibus inuius Bulgari, Beffiq;, in Vngariam nunquam traiieere po-
40 tuiflent : quare proditionis crimine acerrim fugillantur, Et illud gfauius Vn
garis eile videbatur,quod vicinis,iifdemque amicis,vnde minime decuit,va-
ftationes,pr2edas& incendia aeeiperent, foedus ac pacem fregife criminaban-
tur. Proinde Rege Duce Geyfa, per feciales Albeniibus bellum indidunb
Habitus in vtraque Pannonia deledus , ad Zalankemnfem pagum , qui fub
Buda prope Danubium,ad feptuagefimum lapidem its eft,prim copias con-
uencre. Ibi primm caftra funt habita , & audus legionibus & auxiliis eXerci-
tus. Et de vlcifcenda Albeiium proditione difeeptatum , rndernde obfidione
prius decretumeft: ac motis fubinde caftris,d Sauum vfque peruentm. Poft
quam in fluminis ripa conftitere,prima hora diei promlgatum eftedidm,vt
50 omnes traieclo Sauo,Albam obfiderent. Milites dido citis imperata faciunt.
BulgarijThraces, Macedones, & Grxci, qui tutanda? vrbis gratia illuCconue-
ncre,his aduerfari oecoepere '. &L praefertim Gra?ci,qui amnica clafle Iftru fubi-
ucrant,Pannonicamclflem,qua; fecundo mne defluxerat,iniedo ignicom-
burcrenitebantur. Contra Vngari, irreuocabili fluxu in hoftes delati, nauium
toultitudic,viribusqj freti,iniedas flammas eilieiis mox extinguere: profilire
iij
sio ANT. BONFINII RER. VNGAR.
in celoces hoftium, atq; in aquara dcturbare nautas : hos pilis, gladiis illos im*
petcrc , nullum recufare difcrimen. Sed fecundo Marte fuccenfi , nil magi
quam hoftilem fanguincin anhelare.lili vero irrutibus fupr nauigiis , quum
obftare non poffent, omnes vn trahi,ac mifceri. Dmuni Grxci clalle partim
demerfa,partim capta,qui fuperfuerant,coacti terga verter, Dum haecnauali
pugnageruntur , ne minus quidcm praelium in Saui ripa commimtur. Bulgari
tandem cum auxiliaribus copiis, ab Vngaris inderciedi , mox fufi, fugatiquc.
Quippe nauali victoria confternati,ac finiftris his exanimati aufpiciis,proipe-
r fe pugnaturos efle diftidebant.Reie&o igitur terra mariqj hofte,Bulgariani,
qua: vtranq; fibi Myfiam vfurparat,Pannones inuafere:ac regione long latcqj Ie
populata,tertio diereueri,Albam circumueniunt.GrxciBulganq; invrbeoc-
clui, imminens ex obfidione difcrimen reformidantes, Bcfos clamliteris ad-
monent,iibi fubueniant,quandoparuimomenti foret obfidio,afleuerantes vr
bem neqi Rcge,neque Duce Geyia/ed Vido tantmregali comit legio-
nisque praefeto,cum cohortibus Bachienfibus obfideri: proinde hos exorant,
tempeftiuam opem afferant, Albamq; obfidione librent. Bcfll ftolidafidc du-
H,tumultuario exercitu coacto, repente fuccurrunt: qui poftquam caftris ho
ftium appropinquarunt,quum exploratamfe vittoriamadepturos dudum cre-
derent,prxdx cupiditate perciti,in Sempronienfm ftationcs irrure , quorum
Ianus prxfectus erat,adoriuntur incautos. Contra hi Beflbrum impexum forti te
animo fuftinentes, perbrcui exfis, qui in prima acie proftabant, carteros incli-
narunt. Quod vbi factum eft, tarn male ab illis pugnatum , vt pars magna defi-
derata,reliqua capta fuerit : vix Beflorum principi,cui Cfari nomen crat,cum
paucis euadere licuit. Ianus ob rem bene geftam,multisdonis,itc villis, &: ho-
noribus Salomonc, Geyfaq; donatunprxda militibus conceila, & dena viri-
tim feftertia diftributa. Quum in edito loco ante vrbem Rex cum Pnncipibus
accumberet,eo die quo cum hofteconfertumeftjVnde facile ab oppidani&pro-
fpetrari potert,ecce milites cxforum capita, item equos & hoftium ipolia an
te menfam Regis contulere,ibiq; allata capita percenfebant : vthoc immiti te-
troq; fpeebculo, oppidanorum nimos pertinacia dchortarentur,addeduio-
nemq; conuerterentzquod ientandi hora fer, ad occafum vfque perdurauit.
Poft hxede oppugnatione vrbis inter proceres difceptatum. Demum Princi-
pibus vifum eft,octenas circum turres erigere,in caftellorum fpeci, qua? mul
t altis mccnibus imminerent : vnde non modo oppidani propugnaculis
muro amoueri,verum etiam in mediam vrbem tela faxaq; torqueri poflent,ac
cas pluteis, machinisque aliis uxt muir. Item inter turres bellica tormenta
difponercjingerere vineas &c arietes,admouere teftudines,ac ctcra inftitucre,
qua; ad amolieda moenia facerent. D.ifpofitis ex ordine euntis bellicos inftru-
mentis,vrbe primm quatere,plerifq; locis muros aperire, inftructa mox acie,
fubire moenia. Ctra illi,mnibus arcere,infubict aliquos folam deturbare 49
incipiunt.Atvbinonfacilvrbpraciidio,loco,arteqi munitam,capipoflecon-
fpicantur, propugnaculis ac mocnibus ad folum vfque demoliendis nimos in*
tenduntjiepto ac foflaeam circumueniunt,ne quidefFerri,inferrve pofTet:de-
inde muros ariete,teftudine, cxterisq; machmis vfque adeo quaterc adorti, vt
nunquam fane ceflarin^quoadfoloquatamniaconfpexere.Quumqueeam
inuadere tentaflent,tam forti prxfidio fenfere defendi, vtnon modo intra mu
ros ctinere, fed ne erumpentes quidem hoftcs quandoq> incauti tolerare pof
fent. Sexagefimus adhuc dies in obfidione teritur,nil tarnen profecerc: fxpe e-
gredientibus ex vrbe oppidanis,vtrinq cruenta nimis pugna dimicatum, at lili
partim cxfi,partim intr reiecti. Paul pft tres Bulgari,ne minore quidem ro- if
bore, quam audacia prxditi,ex vrbe profiliut :hic iaculis,ille lancea,fagittis iftc
ixuit. Ex improuifo nonnullos aggreifi, grauiter agunt, Salomon quidam hip-
pobalifta regius,ex his vnum lethali vulnere confodit,humiq; profternit.Hunc
Vngari monbundum rapere,contr retrahcre focij nitebantur.Dum is ita vitro
citroque difr,rahirur,& fat fuis retiere videtur, Rex ftatim exclamatjVtinaru
talis ?
 DEC AD IS It LIBER III. *ii
talis his,qualis maioribus rtoftris, virtus incTet, qua nunc freti res Vngarai tu-
crtur. Quod vbi milites audiuere,tres cotr ex Vngaris^in eos irrureiquoru
vnum OpunijGeorgium alterum,tertium Borfum fuifle memrantj tanta vi at
ferocia adoriuntur , vt ftatim terga dare cogerentur. Opus ad portas vfque in-
cquitur, fed mox oppidanorum telis faxisque reie&us , in caftra rediit illatfus,
Cadauer hoftibus ereptum, Georgij Boriique fuafu, ab Vngaris vneo traclum,
in excrementara^ loca proiectum. Vix tertiumferc meniem obfidionis in-
iuerant,quum Pannonica virgo in Syrmieni agro capta, Sc Albas in feruitutem
aflerta(quod an cafu,an ex induftria, vlcifcedx captiuitatis gratia factum fit, ne
/aus quidem compertum habeo) clam in vrbe incendium fufcitauit,quod Sub
solano fiante vfque adeo adauctu eft,vtniox longe lateqj graflari videretur. Vn-
gari, qufacilior dirutis meenibus aditus offerebatur,hcvrbemfubeunt. Bul-
garos,Grzcos,ac Beos obtruncant,qui primm occurrerant.Cteri in fugam
reuerl,cumNicotaeorumduce,inarcemferecipiunt.Captavibe,acdefidentc
pollero die incendio, reconditifub terra thefauri qumplurimipatucre<Scro-
besinplcrifqueloCisinueniuht,inquibus aururmgemmas, lapillos, argentum,
aepreciofa pallia infodre. Tanta diuitiarum deprehenfa copia, vt nemo miles
inaacus bient. Quare inter Salomonem & Geyfamfubortadifcordia. Qui
autern in arcem confugert,deditionem eius polliccntur,fi reliclis impedimen
to ris,redditaque arce, vita duntaxat Sc librtate donentur. Data fide Rex &Gey-
fa,eos loco dsederc,ac libere abire iubt.Quod vbi factum eft,Nicota primus,
prxlataDmaGenitricisicone/uccedentepra:fidiariaturba,exarcedefccnditi
& per alma: Virginis nume exorans, ad pedes Geyfx, quem religioflimum pi-
ennilimqj nouerat,feprouoluit.AdRegis genua procidre pauci,quippe que
jnelemetem audiuerat, &: perniciofisVidi Comitis coniliis aufcultante^qui Sc
deorum contemptor5& hominum infidiator efle ferebatur. Quum Rex ex de-
dititiis hoftibus plures ad Geyfam,qum ad fe implorando falutis gratia,venire
confpicaretur,animo vehementiffim commouetur,ira &c liuore iuxt abfumi-
tur.Acnefatis quidem probabilemindignitatiscaufamreperirelicebat. Capta
}o Alba,lblutisque caftris,dumiterin Vngariamremetiuntur,in Buziae pagum,S
Vidiprardiadiuertre. Quumqucibiprxdam, fpolia, captiuosquejquicx arce
fe dediderant, Rex diuidere vcllet , nihil Geyfx intercelionc fieri potuit: quo
magis Rex fuccenfus eft. Hinc diTenfionis Se difeordix- augeturinitiurmThe-
aurum Alba: repertum, ibidem nemine refragante, diuidere placitum eft. Vi
di , Sc Radoani Bufaris filij , item Vidi generi , Francique Epifcopi confi-
lio , quadripartita diuifio facta. Regi prima, fecunda Vido > Ilix tertia , quarta
Geyi ceilit. Vnde is indignatione fummacorripitun Sub hxc tmpora, ab
annofalutisfeptuagefimofer vltramillelmum,interBoemos&: Auftralcsor- 6 7
ta di!cnio,ac bellum vfque adeo atrox,vt magnam cladem ediderit. His Leo-
40 poldus, Diui Leopoldi pater,quem Pium ex cognomento nominant, illis Bra-
tilaus cum Othone Sc Conrado fratribus imperabant , finibus bellum exar-
fit, quum arela prius eTcnt charitate ciuncn.Morauiam ab Auftria,non mon
tes, valles , amnsve dirimunt, quandovndofavtrinque planicies efmnditur.
Vnus duntaxatriuulus interfluit,quemDianappeUant.Hic primm Iatrocini
inter nitimos pagos c5mitti,abigi,fubtrahve pecora.Mox pr facinorum im-
punitate,increbrefcentc audacia,vis palm inferri,vicique vaftari, ac ferro res
agi , &c fiorum denique quifque fouere iura ceepit. E fcintilla demum emerlc
incendium , quod vix multo deinde fanguine potuit extingu. Conradus Mo-
rauia: diarcha Leopoldum faepe Uteris admonucrat , fuorum audaciam coer-
jo ceret , inhiberet iniurias , &c futuri belli caufas extirparen Nil praeter verba is
prxftabat admonims. Demum Bratiflaumfratrem,adcoercendam Auftrali-
um temeritatem Se infolentiam,in auxilium exorat. Quin & auxiliares copias^
quamuis fuis non diffideret , Danubio plane demifTas, a Ratisbonenfi Epifco-
po,amicitiae iure recepit. Demum ad Leopoldum,vnum primatibus fuis mit-
tit,qui hoftem edoceat, Se hortetur,vt folenne conuiuium paret , vbi fe Mam
i iii)
 . ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
aleamlufurum eife profitetur.Quod vbi rite nunciatum^Leopoldus non modo
facros milites,vcrm etiam & euocatos vndiq> rufticos ad bellum cogit,ad fta-
tutum diem vtrinque conuenere cohortes,equitumque turma:. Quum hinc &
hinc inftruda: acies conftitiftent , collatis concurfum eft fignis , &c cam infeftis
animis conferta manus, vt cruons multum haurirent. Bradiilaus, qui in finiftro
cornu Conradum& Othonem fratres,in dextro Ratisboneniium auxilia,&: in
fronte fe cum validiiimo agmine collocarat, tanto mpetu in Auftrales , qui in
cuneum feredegerant,extemplo fertur,vt amplius fuftineri non potuerit. Cir-
CLimuentushoftis repente concifus, Auftralium tanta cardes ada, vt pauci eua-
ferint. Paulo pft,obvfurpationemalieni iuris, tanta inter Henricum Quar-> iq
turn Imperatorem,& Gregorium Septimum Pontificem orta feditio , vt Ponci-
fex cum Auguftali dignitate abdicaret, & Rodulphus Sueuia: Dux , in eius lo
cum Germanis quibufdam PrinCipibus fumcerctur. Qui quum adElleftrum
amnem,collatis fignis,cum Henrico prxlium cferuiiTet,non folm viduseft,
fcdabfcifadextera moricoadus. Quip. &C diro vulnere afFedus exclamauit,
Spedate(inquit)proceres,dexteramlegitimafuppliciacxpcdentem,qua;fidem
facramento munitam,&: Henrico meo domino datam,praeter xquum & fas te
mer violauit. Dcindequuminfeflisarmis Italiam ingrederetur , capta Apu
lia magna parte , ad Canium fe Pontifici recociliauit , Romam profedus,
1 08 j. Auguftaliainigniarecepit. Circaha:ctcmpora,falutisannoodogeiimoquin- to
to fupramillefimum,IudithaBladiflaiPoloni Ducis coniunx,& BratiflaiBo-
emiae Ducis filia diem obiit. G33: quum multis precibus, cunda numina, ha
bende prolis gratia,follicitaiTet, his demum inuitis filium concepit, intempe-
ftiuumque peperit , fed tertio die baptifmate initiatus obiit. Duobus annis
pft, HcnricusImperator,habitoMaguntia;frequentiPontificumPrincipum-
que conuentu, Bratiflaum, primumBoemiae Poloniatque Regem declrame,
qua; Ducum prius imperio regebantur.PoteftasqueEgilberto Treuiren Me
tropolita; data,qui Auguftali audoritate eum Praga:, qua; regiaeft metropolis,
regalibus inlignibus exornaret, is mandata peragens, cum cum Zuatanacon-
iuge coronauit. His quoque temporibuSjexorta inter Imperatorem & Ecclc- 30
fiam forte difcordia.HenricusrepetitaItalia,Florentiamp6tificiispartibusob-
ftinatiffim fauentem obfidet. Gregorius Pontifex , habita fynodo , nonnullos
diuerfa; partis Epifcopos facro muere abdicauit. Quare Imperator Vrbe ob
fidet^ capta Vrbe, in Adriani mole Gregorium tamdiu claufum cuftodit,
quoad Gregoriani, Roberti Guifchardi auxilio freti,quiin Apulia dominaba-
tuteos qui obfidebant, abire compulerunt. Quinetiam non multo pft ad ex-
pugnandamFlorentinorum peruicaciam,eorum vrbem magna iterumobiidi
ene circumuenit. Eadem ferme tempeftate , Leopoldus Auftriae Dux cum
Almanno Epifcopo Patauienfi , carterisque Principibus in Imperatorem con-
iuramt. Sueui quoque cum eodem ad Hoeftetcnfem Danubiipagumdimica- 40
runt. Odogefimo quoque feptimo falutis anno fupra millefimum , fextum
cumSueuis& Saxonibusab Henrico Quarto bellum inftauratum. Verum
vnde diuertimus, reuertatur oratio. Quum inter Salomonem Regem, SC Gey-
famiimultates & odia,hoftilis pra;da; partitone redintegraretur,maiora indies
incrementa inuenere. Quippe Grarcorum Imperator , audita Ducis Geyfa: li-
beralitate & clementia,fcedus cum eo per internuncios init.Quare omnes, qui
ex arce deditionem fecert, Geyfa dimifli funt. Contra Salomone, quicun-
que ad eum fupplices vnrant, violato iure deditionis,in captiuitatem aiferti.
Salomon quum longe maiorc apud externos Principes gratia Geyfam , quam
c pollere intelligeret,inuidia percitus,eo magis exeduit. Accedebat Vidi per- jo
niciofa fuafio,maledicentiaq) lethalis, qui crebris fufpicionibus, vtriuque ni
mos iritabat.Augebatdifcordiam,&vtpatrueIemfratr medio tolleret,quo-
tidie hortabatur,illud femper obiiciens,neq; regnu duos capere,neq; vaginam
geminos enfes continere. Neque Maicftatem & Amorem , in vna fede reiidc-
tepofie,vnumSolem,&:vnum(vtaiut)Ioucm homines intueri. Adha:c dicere,
nihil
 bCAblS II. LIBER lit. ',
nihil regno fufperius,nihil homine ambitioiuscfle,ingcnitam eiTe cuiqueira
Jicrandi cupiditatcm.Comparatumq; impenum neminem alteri, immo ne fi*
lioquidem conceffurum. Et accidifle fxpifiime, filiumin patrc,contrpatrem
infilmm,regnandi gratia coniuraflc.Item Regem autoritate,gratia,opibus &
copiis prxpollere,iifdemq5 verbis varus criminibiis fufpicion quotidie Re*
gis augebat.Itaque tanto magis his irritamentisRex xftuat,& non magis odio,
" (juam inuidia vexatun Flutuabat indies animus,&: quas potiflimm commeft
tietur infidiaSjimpeniis inquirebat, liuorem odiumque diflimulat , oftentat
raternam charitatem.Poftulato cmeatu, lubcntiflim Geyfam &c Ladiflaum,
Je oppida& pagos ditioni ma: dicatos reuifere permifit.Ex dedita non multo poft
indulbria^fratrem vtrunque literis ^-jcitum,ad capidum Graxorum oppidum
quodNyr Vngari nomirtabant , proficifei iubet , vt priftinas Grazcorum iniu-
iias,qu\cum Bulgaris Pannoniam inuaferant,vlcifcercntur. Quod confiiio
Rege ebat,vt ambos ift tempore caperet,aut quibufuis iniidiis circumueni-
tet,contr illijfibi praecauere,nihilominus imperara facer. Ladiflaus cumrna"
xima pane ad oppidi obiidionem proficifcitur , Geyfa cum carteris Regem fe-
quirar,ratus(icuteueneiat) Salomonemnunqua altem fine altero inuafurum,
quod ii faceret, Ladiflaum abfentem, vim/ratri illatam cumulate vlturii. Poft-
quamad Nyr peruentum et,oppidani fe largitionibus & precio redemere, ap
io penfaque multa pecunia hoftem amoure. Ad Cenen deindevrbemreditum
eft,vbi corpora curarunt:moxindeprofefci,alter ab altero diuertre,Rex S tri-
goniumverfus contendit. Geyfa Ladiflaum prarmonet , ad declinandas Salo-
monis inlidias,ex oppido,quoa Byhor appellant Vngari,in Roxanos,quos Ru
tenos Rollfve nunc di cunt , veftigio proficifeatur, eorumq; amicitiam au-
xiliumi]iie,ad cohercdam Regis iniquitatemac dolos imploret,demumqua>
cunque ad tuendam falutem ac dignitatem facerent,fummo iludi moliatur,
&curet. Interea agnatorumdifcordiam Principum rumor paflm effderat,&:
itafxuac vtrinque ufpiciones emerferant,&: aliduismufitationibus augeban-
tur, vthinc &c hinc adfraternum bellum copia; Compararetur.Iam dum omnia
30 fluftuant , Pontificum qorundam opera, adfedandam difeordiam nunciiin-
tercedunt. Hocprimum conuenit inter eos ,vtcolloquij diem, in Danubij in-
iila , prope Strigonium prarftituerent , vterque otenis tantm Epifcopis aflo-
ciatus , ad colloquium veniret inermis. Ex compoflto ad tatum diem venere
ambo , vbi multa vltro citroque obie&a , &: conftala crimina , magna in pur-
ganda fufpicione interiefta contcntio. Tandem redintegratapacereconcili-
antur, Geya in Ducatum , in Albam regalem Salomon fe recepit. Poft hace in
oblidum fpeciem, Rex Vidm, diflenfionis feminarium , ac Diis & hominibus
abominabilem j & Erneum manfuetum , ad Geyfam mifit , qui diligenti apud
eum cuftodia , timoxe proditionis feruabantur. Contra Dux ad Regem,
40 Varadienfem Epifcopum,fceleratifimumque Vachamlegauit,quipari apud e-
um diligentia cuftoditi. Sed quum Salomon accepiTet,tres Noricis & Vin-
delicis Duces propediemadfuturos ,qui ipus precibus exorati , promifla ad-
uerfus Geyfam auxilia ducebant, Megyero pago mouens, extemplo ad Rap-
czhan amnem his obuiam oceurrit. Contra vero Geyfa,quum neq; Ladiflaum
fratrempraefentemmeque parata amicorum auxilia tue haberet,dato fcx men-
fium commeatu, Vidum,Erncumque dimiit. Rex quoque Varadienfem Epi-
feopum, & Vatham pari miflione donauit, vtrorumque commeatus fefto die
DiuiMartini , ad Georgij vfque anniuerfarium prorogabatur. Salomon pr
xima Saluatorisnatalitiaeotempore,adCaftellumgeminm(vtaiunt)celebra-
Jo uit.MoxZalamvenit,vbiMarcarthus AlemanorumDux,&VidusJprauisRe-'
gem conflus circumueniunt. Hortantur enim vt Geyfam omni auxilio caren-
rem adoriatur,neque commeatus terminum,& quai induciarum initium -
ftoletur : qudo Ladiflaus abeft,& ipfe fine copiis cr,cotraRegi omnia abun
de fuppetunt,adfunt Alamannorum auxilia: qud hanc commodilimamoc-'
cafionem elabi patiatur, nunquam aliam aflirmant fimilem efle na&urum. Ve*
 ii4 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
rum quum Rex Saxardiam veniflet, in ccenobiumqj diuertiflet , ad vefpertina
facra,Vidusiteru,5 plerique alij cum circumueniunt,confuluntqj , Geyfani e-
ueftigio adoriattir,nequc remdifFcrat,quandoLadiflausfrater ems inRuteni-
am,& Lambertus in Poloniam,impetrandorum gratia auxilior properarat,vc
regnum irtuadcrent,fibiq5 tyrannidem occuparent.Demum prccibus ac moni-
tis Regem adurgebant,Ducemin Giuaneniifylua venantem,omni prcidio 8
cuftoaiadeftitutum,acincautumaggrediatur,&capiat,captum^exca:cet.La-
diflaum & Lambertum, quum redierint, fraterno cafu confternato* j vitro fu-
gam elle arrepturos, ne minima quidem parte aduerfaturos,ctiam li auxiliares
copias abduxcrint.Deinde ademptum Gcyfae ducatum,Vido fideli conliliario i*
addicendum. Quarenullafirmioraregno fundamenta iaci polle alleuerabant.
Rex coniilio tali haud parum alledus, ad matutinum vfque e cogitaturum ef-
fe refpondit-Monaftcrij antiftes, Latinus genere, cui Viarino nomenerat,ex
abdito loco dida cunda pcrceperat , ad Geyfam clam nuncium mittit , vt iibi
ipfe caueat, tenfarum inlidiarum admonet. Dux accepto nuncio, iibi a Rege
timere cospit.Quod vbi Petrudus,Zunuchus & Bichas fenfere,qui proditionis
caufa apud eum verfabantur, continuo iniedas fufpiciones difluadere ,nihilq;
timenaum afleuerarc conantur,antititem ebrium dicere,& crpula diittum,
tunc i (ta feripline. Proinde omnem metum amoucrc, vt fecurum k. incautum
Salomoni proderent. Horum aliquantifper didis ille confifus , dum in fylua,
quam G inam dicunt , venatur , fufeitata fufpicione caruit. Vir tarnen circum-
fpedus,nequaimprudentiacaderet,LadiflaumeRuteniaRuxivenuperrimc
me auxiliis reuerfum,in Boemiam mittit,ad OthonemBratilai&Cradifra-
trcm,de quibus fuprafcripfimus,vtaliquas ab eo copias,defenfand falutisgra
tia imploraret , & hoc potiffimum tpore quo non pro dignitate , fed vita cogi-
tur dimicare. Salomon autem , qui ad matutinafacra confulendi fpacium po-
tularat, & fefponfa promiferat, antequam andern iniret , antiftes , qui Geyam
cnobii fundatorisfilium vnic diligebat,protegendx falutis gratia, anticipa
te tempore, in aedicula quadam delimit ,vt tanquam fpecula, Regis refponfa
exploraret,ne quid in amicum intderetur,quod ille inexplorat haberet.Ma- jo
tutinis igitur facris rite peradis,Salomon Se Vidus tantm ad magnam aram in
jede remanferat. Rex ifta refpondit, Se Vidi conihum commodum &c falutarc
oninino fcquuturum. Quod vbiantiftitis haufere aures,extemplo facro fe ha-
bitu exuitj fagum fubit,&: lateri gladium accingit,confcenfo equo ad Geyfam,
quern dormientem offenderat,euolauit. Eoque cxperredo,Fugc (inquit)fugc
Geyfa, crudeles terras defere , iamdudumSalomonis copiai hicaderunt, vt tc
capiant,obtruncntve:quod ni feceris,iaccbis. Dux audito periculo , quam o-
cyiim cogirexercitum,in Boemiam, quo frater paulo ante contcnderat,eua-
dere nititur. Sed rex Vidi fuafu , cuius coniilio cundagerebat, obuiam occur-
nt,vt eius fugam intcrcipiat. citraRex , vltra Tibifcum amncm Dux agebata- 4
gmen,cui in Chemeieni agro, regio equitatu protinus occurfum.Interea co-
hortum turmarumq; duCalium praefedi, ad Salomonem literas mittunt,feque
onfertapugnaa Duce defeduros , &vidoriam parituros pollicentur, ii intc-
gram apud cum dignitatem gratiamq; confequantur.Rex vincendi caufa,adic-
to etiam iuramento,poftulata omnia pollicetur, & maiora, ii promifla prarfti-
terinc.Quod vbi factum eft,exploratam ubi vidoriamratus,Tibifcu,quemTi-
tiam appcllat,obdurata glacie fane conftantem, omnes liceo pede traiiccrc iu-
bcc.Trfmiflb aninc.ad proximam baiilicam in Nogiano agro itam,aciemin-
truir,vt aperto cum Geyfa Marte depugnct. Pctrudus &c Bycas ex compofito,
cum triplici agminc, Duce deficiunt.Dux tarnen fuis deftitutus,neccffitatc J9
adadus pra?liumderredare non audet,0 vno tantm validiflmo , codemque
qiiadrato agmine, aduerfus trginta regia oblare non recufat. Proditores qui
dcfcccrant,cxcompoitodataignafaciunt,cIypeoseleuantindeditionispc-
ciem,inclnat tarnen Geyfam fequuntur.Regia: ver acies,qu fignor com-
moncfad.2 non ruerant , eos haud aliter ac exteros inimicos perfequuntur,
parity
 DECADIS IL LIBER . .
paq;Ferocia protcrunt , &ad intcrnecioncm vfque trucidant, vt mritas pru- '
ditionis pnas luant , quod Diuino quodam iudicio fadum omnes arbitran-
i tur. Geyla profligato excrcitu fuo terga vertit.TranfnihTo Tibifco in Chotoy-
dum agrum aufugit. Georgium Nigrum peculiaris sedicula: facerdotcm mifir,
quiLadiilau fuo nomine ocyfim redire beret, immincntisqj periculi cau-
iam enarraret. Iuancam quoque baud parum literatum ad Lambertum reuo-
candum concitauit.Et quum Vaciam contendcret , Ladiflaum &: Othonem
fotorc affinem cum validifimo auxilio properantem offendit. Quos quum vi-
diflfet, inluchrymas ftatim eftufus eft.Quumfidelium interitus, proditorii fee-
xc 1re communis, tue ibi fuccurriflet, facinoroforuin perfidiam incufabat,& ab
ingenti dolore magnamlamentormateriam educebat.Ladiflaus, contra pr-
ftantivirrute mumtus ,modo fratrem confolan , modo fmineos vlulatus fe-
uerius mcrepare,magnanimitatis,patieti2e, fortitudinisadmonere. Item di-
ce^Diuinam.potius clementiam exorandam,vt iuftis fauear,fuperboscj5 de-
priniat.Etquando potcftas omnis Deo eft, definiendam Diuino iudicio con
troucriam pradloletur, atque ita fratris animum confirmare. Pradium hoc ab
incunre vcre , paulo ante quadragefimale ieiunium, inCemeyenil agroge-
ihim,vbialterum ab Opo Martini filio,ex Vccillini genere nato,pra:claruni fa
cialis patratum memorant:quippe qui Pet'rum,Geyik equitem audaciifimumj
*o iiiigularicertamine,traiedo pedore fuperauit. Mox in carteros vfque adeo fa>
uit,vt fado virtutis fuse periculo,totus cruore madidus videretur. Salomon vi-
doria potitus,fttem, rigte bruma, Tibifcum traiecit,in Toroy dumq) pagum
properauit,ibiq}fiIij Petri hofpitiovfus eft. Atque ftatim nunciat,Geyfam La-
dilao,&OtboniBoemixDuci,cumauxiliaribuscopiisaducntantibus,occur-
ruTe. Vidus tunc regem adit, monet, quum inimicorum exercitum profligarit,
primores ceciderit, terroremq, incuueritingetem, nil amplius ei reformidan-
dum.Gcyfam ad extrema redac^um, ibllicitane fermtia, pagatim rufticos coe-
giflc,vtexhac ignobilimanu caftrarepararet. Proinde haudquaquam cudan-
dum,reliquias inimicorum proterendas, ne quid fcintillis incendij fufcitare-
50 tur.Demuni Boemoru auxilia,qua: aduenerant,fe cum Bachienfi legione pro-
fligatumm pollicetur. Dumha;caVido,diuenfionisaudore,diircrunturjEr-
neuSjVnuse proceribus, vir optimus iudicatus , & amator pacis , lachrymas cf-
flindit. Quern vbi Salomon lachrymantemconfpicatur,En(inquit)adhuc Gey-
fa; beneuolenuam diflimulare nequis Erncu, neque meam acquis vidoriam o-
ciilis fpedare potes. Ad haecille, Nequaquam(inquit)dominc, fed quis fratrem
cum fratre,cum filio patrem,& ciuem cum ciue hoftili more dimicantem, fine
hchrymis intueri poteft'Tu autem Vide,ne commode quidem ac fide Regi re-
gnoqj confulis,quando fratcrnum, cognatum, &ciuile bellum non modo ap-
probas,fed fufcitas,&:incendis. Agreftcmmefloriamqjmanumin noscoadam
40 iadas ,qu2e multo plus quandoqj metit , quam cazteri omnes colligere queant,
Proinde mihi pro Rege, quum res ita tulerit, vitro mori certu eft,quid ipfe fa-
durus is,nefcio. Sed reconciliations pacisque cfilium multo falutarius inire
poflemus. Iifdem ferme temporibus,Iadrenfes Veneris ad Salomonen! pla
ne defeccrat,a Petro Vrfeolo primm capti, fed Dominico Contareno,pro-
perata clafle mux reccpti,ne cetera; Dalmatian vrbes ad Vngarorumfidem fe-
fe reuocarent. Rex igitur Vidi confilio fretus , motis caftris, in campos pra
ter Danubium Pefthuqj diffufos,vbi comitia regalia haberi folent,quos can-
crorumnomine,Racos appellant,quarto die deicendit.Contr Geyfa,Ladifla-
us & Otho in fyluam,ybi Vacia nunc eft, contendere, qua: viginti milibus paf-
50 fuum hinc aberat.Magnum quondam ibi nemus mine aiunt,ab vno tantume-
remita habitatu m,cui Vacio nome erat.Hic humana: vitae miferiam abomina-
tus, veraque refipifccntiapercitus,in folitudinem iftam fe reccperat,quo faluti
fua:commodiusactutiusinferuiret.quarevirumfandifimumeuafire,acGey
fam vidoriadcindc potitum, locatam ibi cum baiilica ciuitatem,ab eo Vaciam
nominafle fcrunt. Quum in hac fylua , Ladiflai ac Geyfa; copias conftitifleiit,
 ti6 ANT. NF IN 1 1 RER. VNGAL <
ibique Duces concilium haberent,vbi nunc Diui Petri diculamefle vidimus,
atque de ineundo cum Salomone pradio difceptarent , ecce Ladiflaus , quem
Deo chariirimumfucceflusoftendic,quum Angeld delatam clo coronam,
fraterno capiti impofuifle afpexifet,Vidiftine trater (inquit)quo te honore bc-
nignitas Diuina honeftauit, &c quam dextris nunc aufpiciis vitoriam porten-
dit i Cleftis dudum clo internucius aureum tuo capiti diadema depofuit.
Proinde bono nunc efto animo, quandoquidem propitia funt nobis Numina,
neq> fides nos noftra fefellit. Salomonem infolentia fua furentem fundemus,
ac rugabimus,regnoque ceder Cogemus.Contr ver Geyfa,Sic Deus omni-
potens,in cuius manu funt omnium iurarcgnorum,prodigiaiftacfirmet,qu 10
tuis canmm oculis patuere,quado te tua pietas& religio augurempraeftitit Di-
uinae voluntatis exploratiffimum. Quod ii tua te auipicia rruftrata n5 fuerint,
nunc Diux Genitrici vota rite fufcipio, me rerum potitum, celeberrimam hie
bafilicam exxdificaturum. Vix hxc dixerat , quum vcxilla colli iuifit , & in vil-
lam proximammoueri caftra, quam Zynthkotam vocant, vtpoftero die cum
Salomone congrederetur. Inter vtrunqj Moniorodus mons aifurgebat, quem
vbi fupcraiTent,manum ftatim cu hoftc confererc decreuerant. Sed imminen
te nimia nubium obfciiritate,remorati,neque montem fuperarunt, eque pu
gna: fe commiferCjin fequenti no:e,in fua quifqe ftatione permaniitjhoftem
expetans. Illucefcente die Salomon inftrua acie montem afcendic, feque w
vrtice inimicis oftendit. Quin &: clitellariis mandauit , in iugo montis praefi-
derent,vt non impedimentorum gratia, fed pradidij loco ibi conftituti effc vi-
deretur. Ad hare Vidus fxpe iactabundus,Regi affirmabat, hoftes vbi regia ca
ftra vidcrint,continu fugituros. Contra Ladiflaus &c Gey fa,quifubcrant,pla-
niciemque tenebant , vbi Salomonis copias fufpexere , aciem primahora diei,
proutres ipfa tulerat,diligcntius inftruerc, Ladiflaus finiftrum,Otho dcxtrum
cornu tenere,Geyfa in medio fe ftatuere,munire fortifllmo prxiidio quanquc
aciem. Ex Bihorienfibus Ladiflai legio,Gcyfa: vero, ex Nitricnlibus coftabat.
Diuo Martino Ladiflaus ante initam pugnam,xdcm vouit, ii eius numinc fre-
tus,vifcoriam aflequeretur,votoquc potitus,haud ignobilem rundauit.Quum }o
defcendente in certamen Salomone , iftorum excrcitus pra:ftantior videretur,
Erncus his Vidumdi&is aggreditur,Quonam hoftes nunc,Vide,fugiunt, quos
noftrum prx formidine confpectum minime toleraturos elle ia&abasSiti-
mcntjCur tergo Danubium habere non verentur ? Sed longe aliter blatte-
ras, res ipfafe habet , nimirum quando talem iibi locum optarunt ( mihi crede )
hos aut victuros, aut ad vnum morituros omnes, quum nullam ibi fuga: pote-
ftatem reliquerint, tandem decreuifle. Vidus ad hoc, temeritatis Sc infolentia:
confeientia correptus,obticuit. De Ladiflao prodigium referunt, viri faneti-
tate non abfonum, quippe qui quum cquum apprehenfa lancea confeendiflef,
Sc vertifetin gyrum , vt Sc oratione Sc cxemplo, militum nimos confirmaret, 40
veprem forte inter fledendumhaftatetigit,cu i quum muftela candidiflimain-
fcdiflet,veluti imminentis vi&oria nuncia, perhaftamin ducis gremium gra-
tulabunda delabitur. Spe&ate(inquit)haec igna focij,quat pre/encem nobis vi-
roriam portendunt.Sub Diinanos tutela aimicamus,quia pietatem cumre-
hgionc colimus, Vngaricamq; gentem Germanorum feruitute liberare con-
tendimus. Salomonem delatoribus prauiscp confultoribus obnoxi, in officio
retiere nequimu s . Egeftatcm, errores, exilium , ac difficillima quarq; pcrtuli-
mus, ne cognato fanguine manus infteeremus. At vbi Germanorum coniiliis,
male nobis,ac regno confult iri vidimus,vn cum publica faIute,noftra quoq;
tueri enitemur. Piis animisnunquamDiuinanuminadefuiflTenouimus,quae: je
nobis IefuChriftioptimimaximibenignitate,perquam propitia efle feitote,at-
que id ex candidiflimai muftela: prodigio exploratumhabetc. Proinde fortifli-
mis dimicate animis, Sc ex aufpicato inftantem vi&oriam capeflite. Me au ten*
recipio,i Deus annuerit, ita hodiepro regni commodo Sc falute pugnaturum,
vt aut vi&orem ducem, aut inter confertiflimos hoftes pulchroccumbentcm
fpca-
i DEC AD IS II. LIBER III.
fpc&aturi fitis. Moxdido celeris pugna: fignu dari iubet,ipfeqi in primis ma
guo impetuinhoftemferturjquodvbivideremilitesjpariquifq^
mcnadoriuntur. Ocho Boemor Dux,qui indextro cornu prazfidebat, haud-
117

quaquam minore mpetu pugnam conferit.Salmon,qui monte in campum

delcenderatjin finiftro cornu Vidum cum Bachienfibus,in deXtro Erneum, fe
cum vahdiflima acie in medio collocrat. Conferta manu , BoemicuS miles in
Vidum vehemenvfq;adeoimpetufertur,OthoneDuee,VtiatabundRe^
gis Comitem,aliqantifper obftare contem inclinant, inclinatumqj Cum Bar
chienlbus > adaudis mox animis, infigni ftfage fugarit. Quodnon immeritoj
le omnium iudicio, obtigifle vifum eft , ve quifraterni execrabilisqj belli audor
fuent,prims ipfe pomas expenderet. Ladiflaus ingenti pietate dudus, d fra-
i tri Geyfa: admodumtimet,ex induftria,figna cumillo commtarat,ratus VtaC-
cidcratjSalomonemin primis Geyfa: ducis agmen,extremis conatibuS inafu-
rum, quem paulo ante deuicerat, taliqj fuccelufretum, caeteror facile vido*-
nam aflec[uuturum.Quare fraterna: faluti intentus,omnem belli impetn n fe
conuerrir. Neq> conilio fuo fruftratus eft,rex enim extemplo profpedis Geyf
fignis,maximo furore in eius aCiemfertur,fperans fperatum quadoq; hoftem
facile inclinaturum. Vix ipfe manmconferere coeperat > quum fibi non cum
Geyfa,fed Ladillao viro fortiffimo ac inuidifllmo rem eue intelleXit,&
10 tata vexilla nouit. Continuo fpe fuafalfum fe intelligens, Cum formidoloi'o vf
que adeo Duce haudquaqu dimicandum efle ceni'uit , immo agrhen ali di-
uertdum,vbi melior fucceilus iam fperari poflet,quare dato tergo, in Geyfam
repente fe conuettit. Quum Ladiflaus prae fui formidine Regem alio dechnaf-
fe aciemcfpicatur,eueftigio eum infequitur,inftat tergo,a fronte Geyfa ob-
ftatjintcrduos fratres fe redad Salomon intellexit. Et quamuis fronte cum
YahdEmo agmine pugnaret, tergo tame gtauiter caedebatur. Inhisanguftiis
collocato Regi nil aliud fuCcurrebat,nifi vt pro fe quifq; ad mortem vfqe for-
tifime dimicaret.Qum nulls declinanda pugn exitus ViderctrjVidoriam
hoftinequaqua incruentam eile relinqendamrepUtabatJngens intere Ala-
jo mannorum candes editur , & non parualtalorum manus cum his pariter opp-
tere cogitur: qua: nc inulta mori videretur , non paucos ex Vngris trucidauif.
Ad poftremum Salomon, caifa maxima parte fuorum, reliquaq} capta c pau-
eis elabitur,ad Zygethnenfem vicum fugiens,Danubium traiieit. Opo Marti
ni fiiius,ab eius latere no difeedit. Tandem in Mofouienfem agrum recepit,
vbi ciugem ac matr efle nouerat. Ladiflaus ac Geyfa,Caueris partim cxs C
captis , partim fufis , afecundahora diei ad ferum vfq; Regem infequuntur. In
hocprxlio nonfolumex Alamannis & Ialis, verum etiam ex Vngaris, magnus
efideratoru numerus fuifle traditur:quin & vidores,qui fuperfuerant,magna
exparte vulnerad. Pius autem Ladiflaus infigni vidoriapotitus,vbialiquantu-
40 lum kCc collegit,& eorum qui cecidert,cotpor luftrauit, in profuifimas la-
chrymas conuerfus eft. Dum fecum reptat,omnes qui ceciderant,in Chrifto
faille fratres, deploraba! exercitus vtriufq; cafum,& fortuna; poteftatem incu-
Ubat,in primisqj humanamftulticiam, &huiufce fecli caccitat deteftabatur,
quum nemini pace & quietem fperare liceat. Nam qui ad regndum nati funt
debita fibi regna fine multo fanguine & periculo capeTere nequeunt: qui vero
adfcruiendum,quotidianis infidiis adenitis obfeqiisfubducuntbHanCmi-
ieram morcaliu vitam,perpetuam proCellam efle afnrmabat.Illudqi voCiferan-
rius fxpius ingemnabat,HuC me meumqi fratrem neceflitas adegit, Vt fine fra
terno bello neq; dignitatem,neq; paterna bonaretinere poiTemuSjUullascp fe
to des formidolofiores nobis, quam auitas hberemus. Tantum mloru apud pa-
truelcm vaiuere Confilia,&: inieda fufpicio, vtrtihil illemifer, exitio noftro re-
putaret antiquius. Quin & tarn iniquam nucfat opimonem,vt tutior fe Cum
exteris,qum fuis reputaret. O miferumSaomonem, malis vfque adeo confi-
ls obnoxium,vt nihil fraterna charitate deteftabilius arbitraretur. O nos Ion-
ge raiferiorcs,quibus non ta pro aTerenda vita & dignitate noftra, quam re
ii8 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
gni librtate certantibus , manus noftro ianguine abftincre non lieu it. Atque
me prx ceteris dixerim infelicem , quem ad Diuina minifteria natu Sc euoca-
tiim, fraterna charitas &regni ratio rcmoratur. Vtinam mihi pro his omnibus
mori obtigiflct,&pro publica falutc deuouiflc caput,aut pro fcelerib. omnium
vltimaspcenasexfoluiUc. Nimirum Ladiflao nil hoc laudabili ac falutari fato
acciderc potuiiTet optatius : nc me quidem patruclis odium, Se fratcrnus amor
ad hauriendu cognatum fanguin protraxict, nifi protegendum efle fratrem,
cundem^j futuru regem, fuis aufpieiis Diuina benignitas admonuiflet. Quod
nefario bello mihi pugnandumfuiiTet,maluiffemprofc& etiammori,quam
ccrtaTe cum mcis,&: parui diuina mnita Sc mandata fecTe.Tu autem ciernen lo
tiflime feruator mundi , qui omnia mortalium facinora fandiifimo tuo fangui-
nc cxpiafti,&ex corde preces fupplicantiumnonafpernis,omniumquihcop-
peticre fidelium animos,maculis omnibus exue, acpcrluftra,culpas delc,& ob
fandiffima: mortis tux memoriam, hos ab aeterno interim redime : priusqj me
peccatorem maximum,&: huiufee caedis audor,qum hos qui eeeiderunt, ex
libro vitae dele: quod vt impctrem,& tua inefFabilis in nos chantas,eft'ufusq; in
erucc fanguis, Sc magnae Dca: pientiflimae Genitricistua: exoratio, ac patroci-
nium cfRciat. Aft vbi fatis ploratum Sc conclamatum eft , cunda cadauera rite
fcpeliendacurauit, iufta cuiq* pro dignitate, ac votam Diuo Martinoardemin
Monyorod,adiedis hoftium exuuiis,cxfoluit. Prouentus quoq.no mediocres w
adiccit,quibus aflldua: mortuorum celebrarentur inferix.E captiuis Marchar-
dum Tcuthonum, Sc Sentepolugum Boemorum praefedu, caefo vtriufq; equi-
catu, ac ipfos hetali vulnere faucios memorant. Ne illa quid Ladiflai pietas fi-
tentio pratteriri poteft, quu cnim porreda humi cadauera obequitaret> ne qu
fin officij rcHnqueret expertem , vbi inter confertos hoftes iaeentem Erneum
agnouit,non medioerem pacis &: oeij amatorem,equo repente defiliit.Crueu-
tumq; cius caput amplexatus , ofeulatusqi miferabiliter , Hiccine iaecs (inquit)
Erneu,amator pacis & fraterna; c6cordia*,publicacq; falutis aflertor vnice ? N5
hoc probitas,non quitas tua .^ in hac vita non inuenifti,
in altera bene merend Sc moriendo comparafti.Cecidifti Erneu,cui probita-
tis iure viudumerat,& longe maius hoftibus,qumamicis tui deiiderium rc-
liquifti.Eo vehementiustuum interim deploramus,quoardentius pro cmuni
concordia priuatim& publice contendere confuefti. Multa dern conqueftus
miferabiliter fuper eum,poftquam pietati fadum fatis arbitratur , de fepulturae
honore cogitat.Quare continuo cius mandato,fuccollatibus Ernei corpus mi-
litibus, e delatum, vbi nunc Vacia eft,ibiq; honorificefepultumi Paulo vlte^
rius inter cadauera agnofeenda vidor ipfe prodierat,ccce a latere, Vidi corpus
offertur, non modo pedorc ,fedcapitefaucium. Quod vbi eft agnitum,doleo
equidem,ait,mortc tua Vide,quamuis inimiem in nos animmnunqu difl*
mulafti. Vtinam tibi vltrviucrelicuiflet, vtpftreipifccntiamnosSalomoni 40
reconciliare potuuTes. Verum fi mortuos quandoq; percontationc vexare fas
eft,nimir illud mirantur omncs,i non regio nobilve genere natus ess cur do-
minatum, ac regnum aliquod affedafti ? Cur anhelafti coronam regiam , Se fu-
pra conditionem immodica libdine aeftuafti ? Quare,vt quodq; pecCans, pra>
entancam iibi poenam efle fentiat, Cor tuum nimia ambitione faucium, adada
lancea pnas luit , caputq$ diadematis auidiffimum ne legitimo fupplicio ca-
rcat,gladio feiflum eft? His didis,rit fepulchro codi iubet,at equites,quicun-
que aderant, Se infenfum cadauer fpedabant, vtpote cuius cfilio totfratres Se
filij occubuiflent, ira perciti,in id faeuiunt. Irt patefadu pedus,fa:uoq; militum
ludibrio propofitum,puluerem obiiciunt, eoque oculos opplent exclamantes, fo
Nunqu Vide,tui oculi honoribus ac donis fatiari potuere, conieda nunc ter
ra,auidum pedus Se lumina expie. Otho Boemorum Dux, qui affinitatis iure,
auxiliaribus copiis Ladiflao fratriqj fubuenerat, abund donatus, in Boemiam
rediit. Salomon autem turpiter Vidus, ac regno fer eiedus, quum in Mofo-
uienfem agrum confugiflet , Sc fapicntuTnam matrem adiiilec , ab ca repente
dura
 DE CADIS IL LIBER III. u9
dura increpatione corrcptus eft. Huccine, fili, parentis tua: confilia afpernatus
(inquit) peruenifti Ad has te miferias, perniciofa Vidi confilia redegerunt , vt
regio faltigio deturbatus,ca:fis tot cohortibus,equitumq; turmis, folus, ac vnd
duntaxat Opo comit, egenus rerum omnium, nufquam tutumtibi locum in
genias. Si pientiflimae matri acErneo,ca:terisque fideliflimis olim credidiiles,
quiete tutoque regnares, non minus obferuatus, quam artiatus ab omnibus Si
Ladiilaum &c Geyiam patrueles tuos,vtpar eft, cum dignitate femafles, domi-
natuque legitimo donaTes , perpetam tibi regnoque pacem & falutem com-
paraiies. Quem tibi fidum fore iamfperare licebit , ii tuis hoftis eile cperas ?
ic Qu maior infania effe poteft,qum fecum reputare,alienos fibi,quam fuos,fi-
dcliorcs fore , deque alienis potius , quam fuis eile bene merendum , &c de his
przcipu, qui nimia pietate , religione praecellunt f Ladilaus eque virtute
cuiquam,nequc charitate cedit, accedit vita: fanctitas, & honeftatis amor. e
que Geyfamab acquitate & modeftia quifquam dixerit alicnum. Quo cum of
ficio & pietate commodis tibi certare licebat,qum cum vtroque rratrequi ii
te pariter redaman , & non infidiis fe peti fenfifcnt, nihil dignitate, ac impe
rio tuo duxilenc antiquius. Nunc autemtuorum confiliorum moderatorem
tancm Vidum habuifti, cui quando te concefleras,in deditionem te a:qu ac
tuos,ad vltimam internecionemredegifti,quos omnes vno tempore, vnius
lo confilio perdidifti. Dum delatoribus facile credis , mini maque inie&afufpici-
one ab his,qui tibi gratifican ftudent,ad libidinem traheris aliena. Ad hice ua
Salomon ira excanduit,vt matre plurafubdere conanten^prauer a:quum & fas
pulfare perrexerit,& i feciTet,nii Coniugis dextra remoratus fuilt. Cui n-
cufato fiepe Dco,qu in bello fiepe iniqu habuifle querebatur,ac conferta ali-
qutiperconuitior duntaxat velitatione, furor fubinde deferbuit. Reliais in
Mofouieniagro matronis,ipfe colle ta(qu anta fieri poterat)manu,Pifoniu c-
fugit,vbife mtius habere,ac excrcit facilius reparare fperabat. Vngari,qui vi-
cinos pagos incolebant,quotidie Regis Uteris follicitati, paru a ex parte ad eum
conuenerc. Quandoquid Principis infolenti,ac trucem animum Alemanis,
jo quam Vngaris atquior efle intelligebant. Hi tantm fequuti funt, quine quid
per vicinitatem mali paterentur,inuitaRegiobfequiapra:tarecogebantur.

RERVM VNGARICARVM DEA-

DIS SECYNDi LIBER IUI.
Ost qva m Geyfa &c Ladilaus victoria potiti,mortuorum
corpora nullo fepulchri honore,pro cuiufq; dignitate,defrau
darant, ac iuftapi perfoluerant, motis caftris , Danubium
tranfmittunt,vt ad Albam regale contendant,vbi fratet natu
maior diadema rite fu fei piat. Atvbi Albam peruentu eft,ca-
ftellum portac,quod Bobuch appellt,item vrbem ipfam,c-
teraqj oppida,impofito prxfidio muniunt,quo tutius regna-
rent. Exau&oratis militibus, dimTisqjpraefidiis caftra foluunt, atq; ciuilius in
ter Vngaros fefe gerunt,vt his liberu enet,eum coronare Regem,quem potifli-
mum optarent. SuccendebatPontificum &Optimatu nimos , hax haudqua-
quam fimulata modeftia. Nam quodeaueri anhelarunt,hi virtute potius,qum
ambicione petere videbantur. Proinde habito frequentifimo couentu , Geyfa /,
maior naru,omnium confenfu & acclamatione; Rex Vngaria: declaratur , & in
fcquenti die, ex more rite coronatur, Ladilaus ab eoDuxregni pronunciatur.
p Rerum potitus vir ille optimus,no ad faruiti vel ad voluptatem,fed ad rcligio-
nem,ac fluenda Deo vota animu conuertit.Non immemor enim Diuinas be-
nignitatis,cum Ladiflao in Vacienfem agrum rediit,vbi frater ei dclatam cedo
coronam Angel impofuifie dixerat: &quum deftatuda Diuac Genitrici ba-
fiiica,bi cu fratre loqueretur,vbi Diui Petri facellum eft, ecce ceruus expanfis
comibus infignis,qua: axdentiifimae faces circumfederant,prae oculis apparuit,
ij
 at* ANT. BONF1NII RER. V N G A R.
moxin fugam conueitiis,fyluampethtinueftigabilis,ibiq5 tantm veftigianxt,
vbi aedes deinde eolio cata. Quem quum milices fagittis petcrenr,in Danubium
fe proicciirc,ncGvfqu poftea vifumfuifle memorant. Ladiflaus oftcntiadmi-
ratione corrcptusNimiru (mquit) Dei ngelus erat ifte. Sed quid faces in cor-*
nibus,ait Geyfa ? Mox Ladiflaus , Non cornua,fcd sax, frater (inquit) neq; iliac*
quas ardentes appcllas,funt faces,fed fulgentiilimaepenn. At vbi fxitvcftigia*
nobis locuoftcndit,vbibafilicamcxedificaturifumus.Quarevbi prima die au-
guria vifafunt,ne locus numinc plenus,legitimareligione careret,ibi diuo Pc-
tro xdicula dicarunt, mox dclubrum magnas Matris ftatuerunt, multisqj villis
&C ornamentis donarunt. Diu quoq; Virginis xdem Budae fundauerunt , cut r*
Pefthana vch'galia,&: tres in Symigienli agro vicos addixerunt,elaboratifimis
aureisqj vafis exornat reddidcre. Pft vbireligioni ac votis fahim fatis arbi-
trantur,ad coponendumregnum animum aducrtrCjgrauiifimain ficarios,c-
terosq>facinorofos promulgara funt edita,falutares quoq; leges editae,inhibi-
txqj imuria:.Regnum,ne paruaquidc ex parte pacatum,nifi qudtatum Salo
mon vitus fupererat,qui Pifonium adhuc cu Mofouicni agro rctinebat.Etne
Vngariam quotidic incurfarer, BeiTeni interceflere, qui precibus inftantiflim
Geyfa Rege impetrarunCjVt data libertate,ipiis tantm expeditionem ilia de-
legarec, recipientes folos fe eos fines Salomonis impecu, immunitatis dunta-
xat beneficio defenfaturos.Horu poilulationibus vitro Rex annuic,i promTa i0
praftarent. Extemplo BeTenor Princeps, cui Zultan nomen erat, coacto ex-
pcditiifimo cquitatu inSalomon contendit. Qui vbi redintegratumin lc bel
lum intellexit,Leopoldum Ducem Auftria:,ac Diui Leopold! patrem,promif-
ingenti ftipe inauxilium aduocat. Atq; eo facilius ille in focietatem belhvc-
niebatjiiquidem intelligebatrem cmunem agi- Boemos hoftes fuos,Vngaro-
rumefeocios. Othonem Bratiflaifororem , in coniugemduxifle,&: in bello,
quod aduerfus Salomonem fub Monyorod geftum eft, magno his adiumento
fuifle fenferat. Neq; cladis Boemis olim illatae, facile poterac obliuiici. Quare
&: precibus dargitione Salomone exoratus, cu eo foedus iniit. Sed pulillum
mox animum oftendit,nvbiinftruco equitatu, in BeiTenorum cfpettufuir, 5
quos olim Beflbs appcllabant,truccs hoftium vultus cfpicatus^qum primum
animo confternatus eft. Nam illis mos eft,vexillationib. vti,demilfas ferre bar
bas, & labri vel maxime fupcrioris nutrir pilos,caudata criftatve fecum ferre
pilea,fluitantibus quoq; vcftibus indui,iifdemq} fericeis, in Pcrfarum morem,
&C equorum pernicitate admodum dele&ari. Illud quoque metum addebat,
<juumfuccurrebatGuilielmumPotum,acnupernmMarchardumlegatosk-
gionum in Vngarico bello immaniter occubuifle. Quare vt cimori diueric-
lum inueniret, Dux Salomonem hortatur,quadragcmali tpore, quoanimo-
rum potius , quam corporum , idiuinarum magis, quam humanarum rerum
habenda eft ratio , pugna abftineat. Quod i omnino pugnare pergerct , vbi 4*
inftruda eft vtrinque acies , pro fu volntate pugnaret. Demum polliccri fe,
q uamu is dimicarc non decrcuerit , nunquam tarnen permiflurum i n clinatam
(quoddijprohibeat) Salomonis aciem,a;qutsibi ocuis fpeftaripoTe/edmox
laboranti focio fubfidio certo futurum. Quum obftinato manum animo con-
ferturum eum afpexifletripfe proximummontem,quc Bachin vocant, confeen
ditjveluti in Martiali fpc&aculo prarideret. Salomon ctinuo cum BeiTeno c-
<juitc,collats ignis,pugnam conferir: & eoquidem furorerquo iniuriarum o-
mnium cumulatiflima vltio proponeretar. Addebat animu cataphracbis equi-
tatus,qui velices acvexillajrios facile proterit. Quare eueftigio tergadarehoftis
cogitur,Caeditur manus ne racdiocris quidem,&: in proximum ftagnum5quod fe
-lt* ' Fertheudicunt,euadendi fpc demergitur : cum paucis Zultan euadit. Quum
res profper fuccefliflent,ca:fis fufisq; BcTenis, Leopoldus patam Salomone
pecuniam, ob fubfidium, quodprxftiterat, continuo poftulat. Atis nullam ab
opem accepifle caufacus, nileie deber refpondit. Quin& illud addebat^
eum non modo dedifle fubfidium, fed ne apedum quidem hotium pra: timo
r -
 DECADIS . LIBER . ut
tt tolerare potuhTe Qod fi quid in ipfilm actius moliretur > apud Henricum
Imperatorem, fediem inditturuminterminabatur > cui fanguine coniunctiifi-
nra omnes efle feiebant. Cotr ille,reformidata lmperatoris fa:uitia,ie omni
iniuria abftinere coa&us eft. Plerique non Leopoldum,iednefcio quem Her-
rnichumTcuthontim Principem, vt Vngarici Annales referunr, fuiie VolUnt.
Quippequioblingudiueriitatem,nominaitaconfur)dunt)VtHiftoriverita-
tem ikpe inuertann Haudparum animiprafens victoria Salomoni addderat
acfuperiore clade grauatus admodum refpirarat, ftamitnouamolirij vt fi quo
modo poiTet,amiuim regnum recuperare^ domeftica in primis Cura leuare fe
lo ftatuitj vt que maiora funt, expeditius difponeret, Agmundam igitur niatfcm
Ruteno fanguine natam , vxoremqj Sophiam Henrici Tercij fliam > fecum in
Stirim duxit, in monialiumque cnobio reliquit. Deinde in Mofouienfem
agrum fe recepitjVt in Vngaros aliquid grauius moliretur. Quorum ires quiitti
fucceflu magno indies Cognofceret augeri , ad lmperatoris auxihum ibi con-
fugiendum efe intellexit. Quare Henricum Quartum Imperatorem adit -} cui
quamuis magnam nummorum copiam attuliflct , quo qidem ftipdio copias
a/Tequeretur, nullum tarnen militem ex Italis Teuthombusque habere potuib
Quippe qui Vngarorum metu perculfi,null ftipis maghitudine in formidolo-
fam expeditionem coiiduci potuere. Quare eovehementius apud Imperato-
*o rem Salomn in querelas exarfit,non tam ibi,quam Imperatoria; maieftati irt-
iuriam illatam eile fubciens, quandoquidem ad ius Romani Imperij petare
dicebat Vngariam , vbi cum Auguftali auctotitate regnabat , imperara cunda
praftabantur , ftatuta vettigalia foluebantur: &nil erat, quod Caefareae ditioni
non obtemperaren Nunc poftquam ipfe regno , quibus minime decuit, eie-
tus eljlegitima abnegad obfequiareferebat. Nihilqi Cariareo nomine in Vn-
garia infenus audiri: quin S in Germanos eorum Regem quotidie bella mo-
liri,follicitare finitimos,&quacunq; poteft arte,in Henricum coniurare. tem
Scythicum hoc genus nulla cofuetudine molliri pofe, cum immitibus populis
facile confentire. Contra vero cum ciili gente , eX qua praeftare Germana in-
3 tclligit,nullo modo verfari poTe. Atque iddirco perpetuam cum vtraq; inimi-
citiamfuiTe,ac futurlonge maiorem,n folito legitimoqj iugo inciuilem hu
manitrem afleramr. His igitur verbis Henricus Quartus ita fucccniis eft > vt
habito ftatim deletu,magnas in Germania copias compararit,auxilian5 pti
ca coegerit , no gnorans qanto fe apparatu Scythicam gentem adonri opr-
terct. Commeatus abunde cumirtgenti manu militum,inftructa clafe,Danu-
bio deuehi imperauit. Ipfe cum vniuerfo equitatu,prauervlteriorem Danubij
rpam,in Vngariam properat. Atq; vbi ad Vaghm amnemperuentum eft, ca-
ftra ponit,cumPra:feclis eqitumconfulturus, in quam potifimm vrbem eC-
Cct erumpendm. Nitriam, quae prxima caftris erat , primm inudere vifum
40 eft. Quare Salomoni legiones dux,Cum deCenti equitatu datar, vt Nitriam op-
pugnaret. Quibus copiiS,qum de Semthe vico fe mouet,inftru6ta acie ciui-
tatem adoritur. Contra oppidani,pari audacia freti, aduerfus hoftes prodeunt.
Incruenta aliquandiu cferta manus,&: pugnac potius imulachfum, quam pu
gna videbatur, Hi nunc impetere,contr illi terga dare,vcilimqj vitoria mo
do his modo illis afpirare. Opos Bathor eqo inndens , tali ludo nequaqu de- **
leclatus , & vir fpeatiflimx virtutis habitus , acrius oppdanosvrget. Quin 8 '**"
per medios hoftes curfum faciens, d portam vfque peruenit, ibique pectante
populo vnuminterfecit, complures vulheribus affecit, 8 dum inter Confertif-
imos hoftes acerrim dimicat,equum multis confoTum iaculis amifit,ipfe tan-
50 dem fortifime reiftens,ad fuosincolumemfe recepit, Alamanni fpectatam e-
quitisfortitudine admirati , ad Imperatoremqjreuerfi, illiusaudaciam vires
praedicant. At is Opum eofeftim cciri bet, qui poftquam in Conpect venit,
mirifc laudatus, adau&um quoque ftipendium, & non line promiiTis ac pra>
miis dimiflus eft. Moxab Imperatore Salomon interrogatus, An muki milites
pari robore corporis & animi apud Ladiflaum &: Geyfani forent. At ille magis
t iij

 NT, N F I N 1 1 RER. VNGAR.
Vngarica: gentis,qum propria: vtilitatis chntate corrcptus, multos cofimiles,
ac longe meliores apud Gcyfam cue rcfpondic. Quibus verbis confternatus Im.
perator,Si tales(inquit)hoftes nadus es, nunquam (mihicrede) Salomonregnu
rccuperabis.Poftquam Rex Vngaria:Imperatorcm,Vaciam peruenifle cogno-
uic,arte iibi potius, quam viribus cum Germano Principe agendum ene intel-
lexit. Patriarcham Aquileienfem confdiorum Imperatoris modcratorem cTe:
Icem cacteros Alamannorum optimatcs,illius dicta haud parum obferuare fen-
erat.Quare nilibi commodius fore intcllcxit,qum i hunc Sc precibus &lar-
gitionibus obftringeret. Et non Patriarcham folm, verum etiam cacteros Ger
manorum Optimates muneribus obligaret,vt omnes dimittendamhanccxpe- M
ditionem & in Germaniam continuo redeundum eiTe,Henrico fuaderent,ma-
iora his Imperio Romano imminere negocia , eque pro Vngaris res Germ
nicas periclitan oportere dicerent , item alij ad reuocandum Henricum varia
commcntarcntur.Nefuaquidem arte acfpe Geyfa fruftratus cft.Patriarcha A-
quileienfis infomniorumaudoritate fuadida muniebat , quibus niGermanus
quam primum rcuocaretur exercitus, praefentaneuminterminabaturexitium.
Ne minore quideminduftria Germanis principibus diucrfa commenta excu
debantur, nam in fequenti node incaftris excompofito feditionem fufeitanc.
Qupfdam fubornant milites , qui clamore , fcutorumqj fragore cxercitum cir-
cumueniant. Qupd vbi factum eft , magnus hinc horror Imperatorem ac vni- Ut
ucrfos inceflit. Tumultus ingens editur , & in lucem vfque paflim fluduatum.
Mane autcm coado fenatu,lmperator rem ad Patres refcrt,&: de rcuocado ex-
ercitu fententias rogat.Patriarcha,qui pr audoritate viri.primmfententiani
dicere rogatus,acingenti pecunia corruptus erat,decernit, exercitumetinuo
reuocandu,inuito milite nullo modo dimicandum.Hanc expeditionem ex in-
aufpicato fufceptam,Germanum Scy thico bello defatigatum, huiufce getis fe-
ritatem abominari.Proinde ne, exorta feditione militari, Romanum periclite-
turimperium,comodius videri,ii ab Vngarico bello reuocetur exercitus:quod
ni fecerint,apprim verendum, ne externum bellum in domefticum transfera-
tur.In Patriarchal fententiampedibus iuere caneri proceres, qui pecunia quo- 30
que Geyfa coinquinan fuerant.Caefar igitur fuorum confilio deceptus, folu-
ta cxpeditionc,in Germaniam fe recepit.Salomoni fe excufat dicens,rerum gra
uiimarum neceflitate reuocari,ac inpofteru,quum tempus dabitur,auxilium
polliceri. Nunc potius rei fua: , quam amici rationem haben oportere. At Sa
lomon vbi fe ab omnib. deftitutum confpicatur, magna defperatione circum-
uentuSjPifonium venit,Romana: gentis opus, quod quum munitiflimu eflet,i-
bi fe tuto futurum rebatur. Prartorianam ibi tantum legionem habebat, qua fe
ac vrbem tutaripoiTet. Geyfa pacato vbiquc regno potitur , ac Magnus ex co
gnomento didus. quum hue Salomonem fe recepine Ladiflaus accepiflet,
haudinfeius patruelis infidiarum , neququam refpirandi tempus lllidandum 4
cfle cenfuit, &ea vel maxime tempeftate, qua Germanis deftitutum audiue-
rat. Proinde Pifonium continuo obidendum decernit , non vtfratrem ad ex
trema redigatjfed vt inuitum fraternam charitatem ac ocium edoceat.Qupd v-
bi fadum eft, ingens ex obfidione Salomoni adaudaeft defperatio , vtpote qui
fubiedos iure regio coercer debcret , nunc abis contra ius &fas ardiffimc
obfideatur. Quare quotidie fui milites cumoppidana manu, in certamen pro
dire , conferere cruentampugnam , &: defperatione fiepe vires fumere. Quirt
& vtrunq; Ducemmutatis infignibus , & adulterinis armis in certamen quan-
doq; defcendere , & nunc ftrenui militis,nunc Imperatoris optimi ofEci age-
re. Sed illud quod inhac obtigit obfidione, qua: dieb. aliquotfolui non potuit, fo
flentio neququam prajtcrmittendum.Ladiflau memorant mutatis armis,me- ,
ridiefolummnibusappropinquafe,velutialiquidexploraturu. Contra fpe-
dantibus cundiSjtanquam ad ingulare certamen prodiine Salomonem,quip-
pe qui non hominem agnofccbat,fed Ladiflai militcm efle arbitrabatur, quum
ad cum veniflet, Diuino quodam oftto deterritum, eueftigio pedem retulifle.
Inter-
 DEC A DIS . LIBER Hit ij
fotefrogmibus dcinde militibus , Cur hoftcm praeter inftitutum & audaciam
fuamaufugiTet? continuo refpondiflc , Se non homin,fed Dcos infeftos per-
horruifle. Spe&afle duos Angclos,hoftis humero dclidentes,qui candtibus &
inreftis eniibus homincm propugnarent. Tali miraculo, eo magis poft hac mi-
litcm reformidale & obferuaife rcrunt. Item quicunq; milites,aut bello capti,
acab ingti rerum caritate deinceps ad Ladiflaum peruenerc, ad Salomoncm
tuto rcmiH,&: ne pro meritis quidem ac dignitate indonati,quare tantum gra-
tixapud holies promcruit,vtpro amico ac Duccexoptatiffimo habcrctur.Poft
hace quum Saluatoris noftn natalitia appropinquaflent,harc in Saxardia Rex
o Gcy eclebranda curauit. Eum Defiderius Strigonicnfis Metropolita, eu vni-
ucrfo Pontificum collegio,procerumq5 manu fequutus,inter facrificandum de
fj:aternaconcordia,de humana charitate,item de publicapacc ac ocio concio-
ncm. habuit,ncq; fe,neq; auditoribus indignam.Hacvfqucadco Regis animus
*ommotus,& ita refipifeerc vifus eft, vt fpectante populo, lachrymabundus ad
Metropolitas pedes fe deiecerit,fuum feelus ingenue profeflus:Qupd Salomo
ns legitime coronan regnum vfurparit,qud verum regem exegerit, quodius
denique alienum occupant. Proindc fe pnitentia ductum publice polliceri,
vfurpatumSalomoni regnum,vt ipfe tertiam regni partem,cum fufeepta coro
na retineat,que ducalis quondam iuris erat,Salomon duas, cum primario dia-
*o demate poflideat, quemadmodum olim poflldebat , qua* iuris regij efle folent.
HacGeyfa: reiipifcentiaac dignatione, fpc&atorumanimi vfque adeopraege-
ftiente laetitia exhilarati ilmt,vt Diuinis Regem laudibus cxtollercnt,ver Ma-
gni cognomento dignum prardicarent, hune patrem patria;, pacis Vngaricar
aucroremingeminarent. Legati ad Salomonem cxtemplo creati , qui pacis ac
reftitutionis conditiones dferrent. Qux placcrent,tunc ei fore integru Vn-
garici regni recipere poteftatem. Legati mandata peragunt,refponlareferunt,
qux de propolta conditione aliquid deterrebant.Sa*pe vtrinq* Oratores mill,
& vitro citroque conditiones varie tentata*, nulla tarnen reconciliado fieri po-
tuit. Dum agitur de pacc,Geyfa aduerfa valetudine correptus,quamuisnil an-
J tequam vita decederet, hac reconciliatione auidis affe&abat, impos tapien
deliderij,feptimo calendis Maiis,rebus humanis exceder coa&us eft, deiidc-
rams xqu &deploratus ab omnibus, quando non minus virtutibus, quam or-
thodoxa fide praftabat.Corpus Vaciamdelatum,ac celebrrimo funere in ba-
filica Diuar Virginis,quam exxdificarat, fepultum eft. Annos tres regnauit, &C
primo regni fui anno maxima Pannoniam fames inuafit. Filiam ( aiunt) Otho-
ai VenetorumDuci defponfaile , illius virtuteac nomine impulfum. Accepc-
rat enim hunc Petri Vrfcoli fuifle filium,qui primus vniuerfamfer Dalmatian,
Liburnia?,ac Iftri oram,fuo duftu,Vneta: poteftati adiecerat,ac filiuminde-
mortui locum continuo fubrogat,inito ftatim magiftratu, Adrienfes, qui Vc-
40 netorum fines infeftabant, ad Lauretum inter Athefis & Padi oftia iniigni cla-
de fuperafl, fugafle Murcimirum Croacia: regulum , quern alio nomine He-
rcfimum Scripcores plerique nominant. Mox Dalmatiam Liburniamque lu-
ftrafle: omnesq, populos ptre olim domitos nouo iuramento adegifle , vt in
pofterum iemper in fide maneret. Sed quum nulla folida in rebus humanis vi-
deacur eile felicitas, feelerata Dominici Flabenici coniurationc circumuentu,
abraia illi barba in Graeciam ocyflim relegatum, & paueo poft tempore mor-
tuum mille perhibent. Poft funeratum honorific Geyfam,de Rege eligendo
Vngari cogitare cperunt.Et quamuis Salomonem legitimum Regem in fini-
bus habercnt,qu tuto reuoeare potuiiTent,& vt id facerent, quotidie Uteris
p prccibus,& quandoq; largitionibus follicitarentur, neququam tarnen Ladif
laum mente obliterare poterant. Nam quoties de regni cmodo Sc falute con-
fultabant, nil fanctiTimi Ducis probitatc ac fortitudine fuccurrebat optatius.
viri nanque iufticiam, pietatem, prudentiam, fortitudinem,& in primis faneb-
moniam cum umma religione coniuneta memoria repctebant.Quippe quem
neq; arridcem huiufce feculi fortunam magnifacere, nec ambitioni obnoxm,
t iiij
 ii4 ANT. ON FINI I RER. V N G A R.
nee prauislibidinibusxftantemjfedmortaiia cunda faftigiacontemncntc,&
perpetua caftitads obferuantiffimumintellexerant, Accede bat animi magni-
tudo, robuf corporis indomitun^ icem rerum verborumque conftancia, inau-
dicapopularitaSjComitasque,ac fuorum 6c caecerorum charitas inefrabilis.Quae
quidem omnia tantam fibi graciam conciliabc , vt nuncpatiffimis hunc vo us
expecerenc,&: pronunciarent. Ne miracula quidem viri* memoria exciderant,
ncque forciflimagefta,quaE Ladiflaum noniolum imperio/ed Diuinis d gnum
honoribus praeftabcJcemfuccendebat nimos protufae beneficent x liberali-
tacisque memoria, quam obliuioninemo tradere pocerar. Plerique hunc vni-
cum Vngancx pudicicias aTercorem,confugium miferorum -, fanditatis exem- I0
plar,c mac gentis liberatOrem ingemihabant,humanoru officiorumhanc vni-
camalij officinam priedicabantj mendicimiferialiberati, deprefli qui eius ope
leuatifuerant, virgines raptu vindicate dotve donatas, item bnills tutela
feruati,ca:terique ex omni genere hominum,& ex vniueris ordinibus eS be-
neficiis aftedi,ad regalia comitia certatim conuenere,vtine ambicione & o-
menclatore vltro furragia redderc. Hortabaturadhocomnes maieftas afpc-
auscumfummavenutate coniunda. Itemproceritas corporis ex membro-
rum confenfu valde fpedabilis,caeteros homines humerorum tenus prx alucu-
dine fupereminebat.Et indicendo iure, tanto temperamento vtebatur, vtnon
minus iuftum,qammifericord reputaris,quare Pius ex cognomento didus. to
iddisLui. Post qva m ad ift comitia Pontfices , Optimates, &c ex oppidis ac vicis
magiftratus omnis conuencre,Ladiflaum vno cfenfu regem declaranc,0 an-
tequamin comitia defcendTetjOmnes regem confalucarunt.Dignicatemhanc
obnixius recufantem,adurgenciflimis precibus accipcrecocgcrunc.Haudqua-
quam enim eum fugiebat,quancxmolis,formidololi ac fluduancis huiufce re-
,gni gubernatio foret, quancique momenti, publicam fubire perfonam , quum
in priuata honeft viuere videretur efle difficillimum, tot populorum ac gen
dum reddere rationcm.Quin& Cogitatio DiUini mirtiftefii,quj: diu animo in-
federar,ab hoc publico remorabatur officio. Sed quum illud Placoicum veni-
ebat in meneen^ nos non modo nobis, fed patria: &C amicis eile natos,dercpu- 30
bhca quoque bene mereri cogicauic,vidus tdem precibus, fauhs regni habe-
nas aufpiciis accepit, regio diademate coronan npermific:quia Salomone ad-
huc viuere intellexerat. Iniquumenimrepucabaclcgicimi Regis vfurpareco-
ronam, futuram ibi cum eo concordi am fperabat, quam ex hac modefta pro-
manaturameTe confidebat.Nec vnquam idinfigne fufeepit, quoufquefe legi
tim hoc acciperc non polTe incellexic. Plerique id ob contemptum humanx
gloria: fadum memorc.ad regni faftigium atn euedo,nihil profed fuit and-
quius,qum bailicas fundare,incumbere religionij facerdotm collegiis abu-
d profpicere , ad Diuinum cultum exemplo iuo alios militare , & nihil Colre
vehemencias, quam piccatem , cuius officia ne minima quidem ex patte defe- 40
ruit. Ac illud in Diuo Principe admirabile nimis eft habicu, q ud D iuino cul-
tui, aegerendis rebus iuxt facisfecic. Ncque alctum alceri impedimento fuir,
qurnuis vcrunqe praeftare , quam difficillimm repucecur. In primis nanque
. data occafione res Vngaticas aniplificauit. Quandoquidem Dalmatiamcum
" Croacia perpetuo iure j regno Vngarorum adiecic. Eatempcftate Zelomirus
Rex Dalmacis imperabat, Cui Ladiflai foror , vxor erac, vit line liberis , legato
conitigiregno,viwdecelTt.Reginvanisinimicoruminiuriisan4;da,&:eoruin
prxcipu , qui ad tVrannidem aipirabant i potentiffimo fratrepetic auxilium.
Tderia. Ladmaus habico deledu eXercicii parac , Palmaticamquc expeditionem affi-
nicacis iure fufcipit,traiedo Drauo Valerim vniucrfam, qua: inter Sau Dra- f
uumque procendicur,in Dalmacas concicac, fororis inimicos concinu fundir,
fugac]ue.Occupaca oppidarecipic.Pacacum denique regnum, quod breui bel
lo recuperarac , inregrumforori refticuic. Atillaliberorumorbuatc laborans,
quum ncminemhaberet,cui regnum xquius legaret , fratri repente ac pofteris
addixicjiuflitque deinceps Dalmatiam&: Croaciam vmuerfam, Vngaricx diti-
oni
 Dt CAD IS il. LIBER . ,,
5 hbcri. Ex quo quidcm tempore Dalmatis & Croacis Vngari iure impe
tre coepcrunt. Ad Salomoncm rcucrtamur,qui Pifonio Romana colonia,
tlliduas regno excurfationes interminari videbatur. Omnes antiftitesproce-*
icsque Pannoniae nihil maiorc iollicitudine quocidie cogitabant i quam de rc-
eonciliandis Principibus, quorum ccordia pax perpetua fperabatur. Nee res
iftaconflci potuiet , nifi Ladiflaum cum iuftitiatum pictas ingnita vicilfet,
Siquidem trucem ingcnio,& animo inexorabilem Salomon intelligebat. Ne-
que prteribat illud,patrueli potius quam fibi, niii viri crudelitas & ferocia in-
bibuifet,rcgnum hereditario iure competer. Maluit tandem fraterna: chari-*
fr tatis,quam priuati commodi habere rationem.Hac igitur conditione fdus i-
dum, & quarto regni fui anno , inita concordia , vt ea quotannis Salomoni fti->
pendia penderet,quae regiam addecercnt dignitatem,adeundi tarnen regni po
teftate careret , vnicus Vnganx Ladiflaus imperaret.Pacis conditionem Salo->
mon acccpit. verum II fratrem confiante fore fenaTet, Ladiflaum aint , regid
muneri vitro ceflurun^ ducaliqj tantum dignitate contentu omnino futurum.
Sedinrercelere Proceres Ptificumq) collegia , qui Salomonis rcftittmonem,
fanch'ifimiqj Regis abdicationem iibi calamitofiffimamfore rati, nullam rcgnl
parritionem fieri pafli funt,quin etiam prius extrema fe quarque fubiturs pre-
dicabant , quam pientifmumfortiinmumqj Regem & clo datu, aepropu-
io gnatoreminuicl:iflimumdeferant.Neignorabantquidem,quantaVngans ma
la imminerent) ii in fazui Regis manus forte reciderent. Inexorabilem eitisira-
cundiamintelligebant , quod mox rei exitus oftendit. Reconciliatus nanqud
fratti dims Salomonis animus aliquantifper acquieuit/ed mox vindicte occa-
Honem ccordia nadus,de parandisinlidiis cogitare Cpit,qu od an pro fub-
iceta fu/picione,malorumqjconfiliis,anpro refurgente iracundia fecerit, haud
fatis exploratum habeo Illud tarnen omnibus apertum eiTe debet, virum im-
pcrandi cupidum , ac regno exadum , nihil impenius ,qum de recuperand
aignitate cogitare,& non modo inconftantinotam afpcrnari,verumetiam vt
voto potiatur,c;quum & iniquum pro nihilo ducere,itemfas c nefas farpe con
50 rundere. Proinde Ladiflai literis in Mofouienfi agro colloquium eJcorat
quo perpetuam inter fe concordiam vehementius confrment,fperans fub hot
pra:textu,eumper infidias facile circumuenturum. Ad ftatum diem adfu-
rurum fe recipit Ladiflaus. At is quum fub Diuina tutela foret,paucis poll die-
bus clandeftino admonetur internuncio , cum Salomone in colloquio iibi ca-
ueat,paratos fratre dolos ene fciat,quibs ni profpexerit, mortis ibi pericul
imminere fentiet. Commonefadus ad hxc Rex , pari arte cum Salomone cer-
tandum efle intellexit. Quare poftquam ad colloquium peruentum eft, Ladif
laus munitiore prfidio fretus,quod difimularat, deprehenfum in fraude Sala
monem cicumuenit,cepitq5.Qiu vbi fe arte fuacaptum vidit,neminem brofe-
40 to alium, quam fe ipfe incufare poterat , & niii impofita Cuftodia foret inhib-
tuSjde confcifcendafpe morte cogitaflet.Eius calamitatem, coeli quoq; prodi-
gia ignificarunt.nam eodem anno tadamde clo Saluatoris cruce aiunt,qua*
in Diui Stephani bafilicaapud Albamcolebatur.Captus igitur Salomon ViTe-
gradam ducimr,quae vetus olim regia fuerat, in quem ciedus eft carcer,non
ad dehoneftandam dignitatem,fed atrocitatemmollidam. Quin & folatij gra
tiaBodus adiedus,Boconisolimfilius,quifacinorumgrauitate,cafdempcenas
luere cogebatur.Quanquam in fratrem Ladiflaus plus arquo fatuire videbatury
vt indomitam eius iram fedaret,nunquam tarnen die noduq; Diuina oratio-
ne ceabat,vt in fraterna: pietatis officium , clefti ope reftitutu hominemin-
50 teretur. Regno farpe vitro cefiflet, induCatumqueielubentiIime redegiflet,
quem,ne regnum interturbaret afiduo,publice falutis gratia, etiam inuitus car
cere coercer cogebatur.Sedqum Deo abominabilis it fraterna difcordia,id
potTimum oftendit , nam quum Diuus Stephanus in veneratione corporis,
quod annis quinqu & quadraginta delituerat, fuum numen indicaturus effet,,
baud mediocre Ladilla Regi pcomendarum huifcemodi reliquiarum de*
 ANT. NF IN 1 1 RER. VNGAR.
fidcrium infpirauit , vt pro nepotis beneficio Diuinos fibi honores compara-
ret. Quare Patrum confulto, Sc edido Regis, triduo viris aeque ac mulieribus
iciunium indidum,& in delubris omnibus ledifternia. Item fupplicia apd o-
mncs aras,vt aliqua diuinitus fignadarentur,quibus omnipotentisDei volun-
tatcm intelligerent. Quarto dieadeius fepulchrum frequentiTimi cuenere,
vt fubterraneo fornice fandiifimi Regis corpus expromert,quodquumten-
taTent,lapis vi nulla amoueripotuit.Cfulta virgo miraefanditatis,quae in Sal-
uatoris cocnobio affidu verfabatur, refpdit, Eos fruftra niti, donee Salomon
carcere liberetur. Ladiflaus orculo virginis aufcultans,cum continu libera-
ri iubetjieiunium quoque triduanum cum fupplicationibus indicit.Quibus ri- it
te peradis , quumin bafilicamcumvniuerfa Pontificum Procerumque manu
iterum c5ueniflet,tadus lapis,qui fepulchro diu inhaeferat, facile amoueri paf-
Blond, #- ^us c^ ^ & jiui |^egjs erutsc reliquiae. De Salomonis captiuitate Blondus Hi-
,
ftoricuslongc aliter,ac rerum Vngaricarum Veritas poftulat,fcripifle vifus eft,
quum eor Annales nonperlegerit.Nam anno decimonono Imperatoris Hen
rici,qui fecundm Hricorum numerum, qui Carfares creati funt ,Quartus,fe-
cundumver eoryqui non modo creati,feda Pontificibusmax.coronatifunt,
Tcrtius eft appellatus , magnam inter Gregorium Septimum Pontificem Ro-
manum,& Imperatorcmipfum , difeordiam exarife refert. Qujppe qui con
tra arquum& fas imonia: vitio percitus , Eccleiaftica Se Diuina muera ve- *o
nundabat, nec Pontificia admonitione correptus, hac prophanac auaritia: labe
fe abftinere poterat.Eodem quoque tempore fubdit,Vngaros SalomoneRegc
fuo in carcerem coniedo,quem Germanis refiftere nefeire dicerent, Henrico
indixiTe bellum , contraillum mximas in Pannoniam copias induxiTe. Qua
quidem tempeftate , Agnes Imperatoris mater, adminiftracione abdicata, Ro
ma: vitam duxit. Seuerum Ptifice moxedidumde Simona promulgatum,
quo no fermone folm ,verumetiam aqua Sc igni Simoniacis interdidu. Quin
hac lege multi notati funt Epifcopi,qui Imperatoris infani gratifican ftudu-
c rant. Concilium quoque apud Lateranum ab Epifcopiseft habitumprofe&
frequentifimu,quo Guibertus Rauennas Metropolitan magna Logobardo- jo
rum Epifcoporum manus , item Matildis fui feculi gloria, &matronar decus,
ac Sifulphus SalerniPnnceps,pra; carterisconuenere. In eo Robertus Guifcar-
dus Nortmannorum Princeps, qui Gallia cum exercitu profedus inltaliam,
Apuliam fugatis ex eaprouinciaGraecis Sc Aphris , oecuparat , qui inuitis cam
partem Italis vfurparant,& mox Siciliam,exadis Aphris,fibi vcndicarat,fratri-
que Rogerio dono dederat.Quum Picenum quoque agrum, pontificia; ditio-
mshabitumnuperoccupareccepiTet,cumCa:ten5 Nortmannis anathematis
nota fugillatus eft. Poft varias tandem infidias , feditiones , ac bella, Robertus
malorumconfeientia percitus, adeamhumilitatredaduseft, vtfupplex cum
perpetuiobfequijpromiifione,pontificiamveniamimplorarit* Seddchisha- 4
denus. Salomon igitur carcere emiifus, paueos cum Ladiflao Rege dies agit,
nam in folitum furorem iraeundiamque reeidens , ad vlcifcendas iniurias ani-
mum aduertit.Etcmfraternis,item antiftitum optimatumque coiiliis ac pre-
cibusparumaudiret,difimulatafi.iga,mifionem petit. Diuerfustrahcbaturin-
felix, Sc quem in Vngaros ac fratrempotentatum fufeitaret , ne facile quidem
fuecurrebat. Si ad Henricum Imperatorem , quo fuo iure auxilium poftularc
poterat, c5fugiflet,eum partim Pontificio,partim Saxonico bello diftineri fen-
ferat. Qiumuis ille Saxones , caeiis ex fuis hominum quinqu milibus , iniigni
clade fuperarit. E Chriftianis nemo fibiofterebatur, aquo magnam opemfpe-
rareporaiTet,quarcadprophanosanimum adiecit. Illudenim continu fue- fo
currit,CuthefcumChunnorumprincipem,Barbaramanupotentifimum,vci-
nura regni, ac TraniTyluani dominatus auidiffimu, ad hoc bellu facile fufeitari
poflc.Itaque Barbaricum dam auxilium exorat,quo u* in priftinam dignitatem
reltituipoflit,pollicetur,ac iuramento affirmat,fe TraniTyluania:regnum Chu-
norum ditioni perpetu conceflurum, aeeepturum quoque filiam in vxorem,
Sc aster-
 >CA)I5 l. LlBR mt a?
tKernm cum fccdus percuifiirum. Barbarus inani fpc traftus , coa in-
gcnti multitudine, in Vngariam crampit. In primis duo caftella adoritur,quo-
mm alteri Ong, &alteri Borfua nomen erat. De Chunorum eruptione tumul
tos exoritur. Ladiflausconfeftimcogitexereitum, contendit in Barbaros. Vi
ramori credere potcrat,qui Salomoncmcum Chunorum gente coniurafle rc-
rercbat. Defpcrata cande fraterna falute , continuais itinerib in hoftium ca-
ftraperuenitiCuratis corporibus,forti ita animo hoftem aggreditur,vt dare ter*
gacoa&os continuo fuderitj fugaritqj, Ex Chunis denamilia cfa, ex Vngaris
vix mille defidcrati. Cuthefcus cu Salomone clandeftinafibi fuga falute com-
W parauit. Rex clara potitus victoria, cum ingenti praeda rediit, fecit apud omnes
aras rem facra,&: fupplicationes pro agendis Deo gratiis celebrata^Spolia tem^
plis Deorum afHxajin victoriac monumtum Diuina ope comparata:, Saluato-
rierefta xdes. Poftquam Salomonrcm fententia minus profper euenuTe
eognouit,mutato confilio,Ghunorum vires in inferiorem Myfiam,quam nun
Bulgariam dicunt,fubinde conuertit.Sollicitat Thraciam,prdis 6e rapinis ve
xt omnia, proinde Nicephorum Conftantinopolitanum Impeiatorem ad ar
ma irrirauit. Itaque Graeci cu tumultuario excrcitu,quando Chunorum Jatro-
rinia tolerare non poterant, his occurrunt, obftantque, fa&a pugnandi copia,
Barbaram multitudin tanto furore adoriuntur,vt in fugam verterint.Maxim
>o Chunorum pars czefa, cum Salomone pauci euafere, qui dato tergo, ad Iftrum
feftinarunt. Quod eo magis facer cogebantur , quo vehementius phalangem
Maccdonicam inftare tergo cum valido equitaturefpiciebant, timebantad-
modum,ne antequam Iftrum traiicerent,ab hofte circumuenirentur.Augebat
periculi magnitudinem fuga; difficultas, quando magna ex parte, qui cum Sa
lomone aufugerant,grauis armaturae milites erant,quorum is ope difcrimen e-
uafit. Accedebar fpurciffimumiter,hyemisquefacuitia,qua: niuis turbine lumi-
na pra:pediebac,quare eque precedentes videre focios,neque expeditum iter
facer licebat,ferebantur auij ac incertifi tergo cominus inftabat hoftis. Ad
defertum tandem oppidum peruetum eft, quod quum celerrim incolumita-
f* tis gratia occupailent, confeftim Greco milite occluduntur, vno die tantum
ac node curata ibi corpora , & redintegrate vires. Sed quum Salomon praere-
pta fpe falutis,cm fociis loco euadere nullo modo pofet, potius pulchr mo-
ri,qum fame perire ftatuit. In fcquenti die , ex oppido inhoftes erupit, contri
illi obftinatis animis obiiftere,circumuenire vndiq; , ne manibus elaberentur,
at hi gladio fibi iter aperire,proinde fxua caedes oriri. Qum vtrinqs multi ce-
cidiflnt,Salomon cum nonuUis enfe ibi viam inuenit, & quum ad Iftrum cu-
currifet,liceo congelatum amnem pede traiecit.Mox citaiore curfu in proxi-
mam fyluamfe recondidit,vbi Continu focios curare corpora, equos pabula-
tum ducere iubet,ipfe depoto fcuto,veluti dudum reuerfurus fecretum petit,
4o atque vbi fe fociorum oculis eripuit, nufquam vltr vifus eft. Hominem aiune
totcafibus agitatum, afflatumDiuino fpiritu, & falutaripoenitentia moxperci-
tum,fe in folitudines recepiTe. Quum caftigantis Dei manum intellexilet,no
reluctandojfed cedendo fe declinarle, cumulatiffimas in cremo pcenas exfol-
uifl . E quo ferociorem fe hominibus exhibu erat,e o mitiorcm deinde fe pre/*
ftirifle Deo. Sxuientcm in fe fortunam deinde laudarle, reputaTe ibi feliciffi-
mam,quacunqi olimfubiuerat,aduerfitatem,ratumquemcunq; mundus ode-
ritjDeo fore charifim. In folitudine dehtefeenrimos erat,herbis ac pomis vi-
tro nafcentibus fedare fame, corpus cilicio & fubiectis quandoq; ferarum pel-
libus tueri,ficcis frodibus ledum fternerejvincere fitim aqua: fomnum vigilia
\ 5 & labore captare : conficere perpetuo ieiunio corpus,ac die noftuquc in facris
hymnis & Diuina orationc verfari. O inefFabilem Saluatoris noftri benignita-
tem,cui quum placitu fuerit,durifima continuo corpora permolHt,fapientiam
infpirat,&: ad falute dirigir, trahitqj. Nimirum Salomohis Regis nemo fatis re-
fipifeentiam admirari poteft, hominem animo elatifllmo, indmita iracundia,
regio genere natum,collocatumin regali faligio, 6 verfat femper in deliciis,
 % ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
cxtcmplo poftquam Diuinus elim fpintus inccflit , ingenitam vitro depofuifle
fuperbiam. Protrabea cilieium,pro purpureo ftrat frondes ridas, pro epulis
regalibus bacCas ac glandes , pro Syrmico farpe vino paluftrem aquam , & pro
frequenti ftipatorummanu,commutaiTefolitumnem jineaque falubriorem
quietem,quam in regno inuenifle.Nil ftudioiiiis,qum homin occuifiim col-
loquiumquc vitafle. Colomanni Regis tempore, femel tantm in Vngaria vi-
fumperhibent, &eueftigio delituic, nee vfquam amplius apparuile. Ad po-
ftremum in fyluis Iftria: dcgcntem , in Deo obdormiuifle mcmorant , ac Poix
fepukum.Matiem vcro,ac vxorem in Agmondenll cocnobio,quod in Stiria ii-
tum cft,vita deceflTilc,ac recnditas eTeerunt. Ladifiaus eum im diu mor- i
tuum fuifle ratus , quum nufquam extaret , addefenfandum ab hoftili impetu
regnumomnesingeniineruos intenderat. Quando in dextera falutempubli-
cam fc ferre, comiflamque fibi gentem omni iludi gubernandam efle ntelli-
gcbat.Interea ccce iterum Chunorum furor erup.it, &: Copulcho Duce, Cruli
filio,in Vngari faeuitur.Primo impetu hace innmera multitude feroCifimam
auriferamque Tranflyluaniam inuadit, homines pcora iuxt abigit , deua-
ftat omnia ferro igniqiie.Cui tantum immanitatis eft infitum , vt nullam deo-
rum hominumque rationcm habeat:direptis rebus omnibus,populisque infer
uitutem aflertis,in templa defxuit,fuccendit aras, diis hominibsve parcit.
PopulataTranflyluania, fuperatoque monte Carpathio(cui nimio falis auriqj i
foflilis frutu,noniniuria nomen eft inditum) extemplo in Bihoriefem agrum,
vbi Varadinum eft, properatur. Ad flumen, cui nunc Vnfoer eft nomen,Chu-
norum caftralocata, ahquotibi diebus immoratum. Poftha:CTibifcum traii-
cere vifum eft,& in agrum,quem Thocaydum vocanr, hi caftra mouere, exer-
citum deinde in treis partes diuidere vifum eft,vna S altera ad vaftndurh Sa-
bulfem agrum deftinatur, ad incurfandas Tibici ripas tertiarelinquitur. Dc-
populatis igitur ex compofto regionibus, ad vicum quendam aqmve cue-
nere,quam Bechen appellant,vbi intolerabili preda onfti,confeftim redeun-
di conlliumineuntjgloriofc inter fe iatantes, Belligerado venimus,& venan
do reuertamur.Ex immenfa praedas magnitudine,qua nil mius ant fucrat au- P
ditum,hacc infolentia exorta, quando innumeraliberorum matronarumep nc-
biliummultitudo captiuaabducebaturXadilaus, quiinlllyrico tucagebat,&
Sclauonia; regnum forore legatum,&: ab ipfo ante propugnatum,ditioni Vn-
garica adiecerat , quando longe aberat.his rebus preft adefle non potuit. At
vbi in Tranfiftriana Vngarias parte edoctus eft, fera gete omnia diripi, initum
iter properat , celercm premittit equitatum , cum cataphra&is ipfe die noftu-
que fubfequitur. Abeuntes Chunos , continuatisitincribus ad Themclum a-
mnemcohibet,qui traietoiam fluuio,fe tuto in proprias fedes redire pofle ere
debant. Poftquam eo peruentum erat,vndc miferabilis preda fpe&ari poterat,
aduocata condone, Ladiflaus exclamt: Heu miferabile fpe&aculum,commi- 4o
lirones. Profpicitelongifllmum captiuorumagmen,vbipro fe quifque vxorcm
liberosque fuos longo fue obligatos,pedibus longum ocyffimcitcr facer co
actse in mifcramlerumtcmproperantes agnofeere poteft. Ingentem exau-
dite vIuIatum,vetrorumque infantium vagitum,quie materno eolio penden-
tes,earum coaugeant vociferationes,&:vnacum eis tergo refpiciunt,i quam
bi opem videant adhiberi.Spe<3tate,quo pado alia; , filiorum farcina grauatae
deidunt,hoftiumquecalcibus fufeitantur. Alia: dolore ignauiam caufata%
quam immaniter tergo vibicib.infcnbtur.iquisadhucoculis hace fpetatis
Proceres,acliberos coniugesque veftras pafim cum matribus ad fa-das gentis
feruria trahi toleratis ? Proinde mihi potiusmoriftatutumeft,qumabadis tot
ingenuis hoftiliter niatronis, &: tam ingenti liberorum turba, in quibus fpes o-
rhnis regni ita et,mrpifime viucre.Mox lachrymarum profluuio confuus,ru
braque imul vexilla inferri iubct, carteri pari dolore perciti,fortifliniu duccm
ne minore quidem animo fubquuntur.Chun poftquam fe tergo peti refpi-
ciunt,agmen iftunt, feque in acieminftru&amredigunt. Acrrima corifeftim
pugna
 DCADISII. LIBTR IIIL it%
pugna conferitur,quando his timor,fuorum charitas, & indignado captiuitatis
lis nimos obfirmabat. In confertiiumum fe pradiumRcxingerit , &dum in-
dulget pietati,neq; fibi parcit, neque pencula vlla reformidat, cadunt a princi
pio vtrinq; multi. Interea captiuorum agmen properare iufuim , tergo fibi o-
pemadefl profpcdat,inadurgentesreludatur.Viri ac muiieres cumlibcris se
que le expedir ftudent,foluunt reuindas mutua ope manus,deponunt charif-
limamatres pignora, vt fronce fuis opitulentur , quod vbi propere fadum eft,
cum gratulatione voces edunt inteniiflmas. Infantes humi am depofiti,vbi fe
aparentibus deftitui confpicantur, infolito fpedaculo perculfi, pari concentio-
10 ne conuagiunt. Contra tergo viri pailim exclamant , iubent bono eTe animo,
fidachrymas equ fanguinem fundunt. Chuniin anguftias fe redados vi-
dent, tergo grauiilm cxduntur, fronte impedimencis, C captiuo vel maxi
me agmine prsepediuntur, in quo matrunaz cum pueris ac fenibus fronte, pa-
riter luis viris,qui tergo inftabant, fortiflim fuccenturiari videbantur, Nam
feniograuati,pro vallo,difpanfis brachiis obftare, fapead protegendamimbel-
lem muJtitudinem,pro clypeo corpus opponere. Muiieres quoque moriibus ac
pugnis digladiari,rapere quandoque arma de manibus hoftium, audacia fpe
iuxt completa^pueri quoq; fubfequi,matrum exemplo tradi. Quare Chuni,
latere terga dare cperunt,palantes fugiunt omnes,infequuntur V ngari.Quod
10 vbi pientiflimo Rege vifum eft, ctinu exclamauit, Parcite humano fangui-
ni,parcite milites, fat cruoris hoftilis efufum. Fugitem capite mulcitudinem,
vtforteadorthodoxamfdemanimumaduertere voluent,Deipopulumam-
pliiicemus,qua re nil Deo gratius,& nobis falutarius facer poterimus. Defer-
uente his verbis ira militum,quicunque fuperfuerant ex Chunis capti,vnus tan
tmieruus, qui Efcenibus didus eft, veluti memoranda: cladisnuncius cuait.
Copulchus cum prxftantioribus, initio pugnan occubuit. Parta vidoria, Vnga-
riadehariflimum captiuitatis agmen , in libertatem dudumaTertum conuola-
runt. Rcpetit quifque fuos, & non tam nomine , quam voce agnocebantur o-
mnes , tanta infperata: falutis ac tam lachrymofa congratulatio mox exorta , vt
jo hoftes quoque humanitatis expertes pi fpedaculocollachrymarent. Atvbi pu
blicx re feu congratulationi fatis aliquantifper fadumeft,fubito regis edido
fupplicationes diis indidse, celebrata ledifternia, & apud omnes aras omnipo-
tenti Deogratiae pafim ada:,& in perpetuum infignis vidoria: monumentum,
Themefus amnis in hodiernu m vfque diem , clara infidelium ca;dc Paganus
cognommatus eft- Chunorum populi cognita ab eo,qui euaferat ftrage uoru,
publico ludujindido iufticio , Copulchi Ducis, accaeterorum interitum de-
plorarunt, quum innumeram fuorum manum captiuam apud Vngarum deti-
neri feniTent,vno eodemqj bello & Ducis mortem vlcfcendam, &eam fer-
uitutevindicandamdecreuere ,itaq; copias inftaurant,&:adredintegrandum
40 exercitum feruitiaquoq; follicitant.Pro virili parte vndiq; auxilia contrahtint,
item Cumanos , Hamaxobios &: Rutenos in Pannoniamciere conantur. Poft
uec legatos ad Ladiflaum mittunt , quibus mdata dcdere,vt Regcm captiuos
reddere iubeant, aut recufantiubindc bellum indicant, diemq; pugna: pra:fti-
tuant.quum hi in Ladilai confpedum veniTent,ex mandato captiuos infolen-
riilm repetunt, nulla prxreuerentia vl- Adiiciunt contumelias, & non veluti
vidorc,fed tanquam fubdito captiuc s expofeunt. Quin& hos continuo di-
mittijinfolenter imperant. Ad futilia Rex verba fubriit. Ne imperiofaquidem
verba dicens ,addecere vidos: & tune vel maxime , quum benigno vidore
nt aliquid pettur, quod magni moment ene videatur. Commmort item
Chunorum iniuras, qui nullo Pannonum bello lacefiti , am tertio Vngariam
inuaerint,& animo plus quam hoftili, homines pcora abegerint. Proinde
buiucemodi fuperba; nihil indulgendum eue affirmt , re infedahos abirc
iabec. Qui prius quam pedem retro ferrent, eueftigio belli diemindicunt.
Qum primm Rex munitifim cogit equitatum,oppidatim & pagatim homi
nes cuocac. Ad regni fines qum ocyflim contcndit,vt ante diem hoftibus oc-
U
 i5o ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
currat,nve hos rcgnum ingredi patiatur.Contr ad prftkutumilli diera cum
innmera multkudineadfuere,haud procul ablftriripafabbato die excompo-
fito pugnam ineunt,& cum collatis verinq; ignis , Se obftinatiifimis etiamani-
mis pugnarent,nihil tune Ladiflao oecurrit antiquius,quam cum eorum Ducc
ingulari bello cenare. Quare deelinato plerifque congreflu , pafim Chuno-
rura Regem inquirit , Se vquequaque dicurfans, Acum, Acum ingeminar. Ac
ille peculiare praclium detredare non aufus , extemplo adfuit. Inito congrcfii,
&tentatis Ladiflai viribus ka animo concidit , vt ad primumfecuris idum ca-
pite nutant,& adiedo mox enfe transfoflus expirant. Spcdata Ducis Acimor-
te,Chuni animo conftemati,inftantibus Vngaris terga dare coadi unt.Palan- w
tes deinde fugiunt,paflimque carduntur,ininfolentiilimamRex Barbariamvf-
queadeo faeuiit, vt paucos captiuos fecerit. Ne minus quid fuorum ferociam
in hoftes , prater morem faeuire permifit , ne vkeris Chunico bello vexaretur
Vngaria. Ad poftrem inigni vidoria potitus , opima diuo patri Stephano fpo-
lia retulit,cumulatiulmas Dco gratias indidis fupplicatiombus exfoluit. Hxc
igitur Ladiflai tempore vltima Chunorum eruptio fuit , quamuis rgnante Sa
lomonen vigente adhuc fraterna concordia,liec gens (vt eodem loco feripi-
mus) magnum qiioque Vngaria: detrimentum intulerit. Tune enim traieda
Tranfiyluania,ac fuperatis montibus Carpathiis in Bihorienfem vlque agrum,
vbi Varadinum eft, ab his lat difeurfum Sc populatumfuit. Quo quidem tem- o
porc ingenuam virginem quodam Chunorum principe raptam , a Diuo Re
ge liber.itam , fupra late retulimus. Poft Chunorum igitur ftragem Roxano-
rum bellum exortum eft, quos Rutenos nunc appellant. Regionem vero Ru-
xiani dicunt. Roxolanos Latini frequentius nominant. Ladiflaus autem attri-
us ChuniSjRutenos aggredittir,quando eos in fe Chunos fufcitaTe, miifle au
xiliare hominibus commeatibusq; iam ter bellum fouifle nouerai. At llime-
liori conilio freti, non armis , fed obfequio inuidiflimum Principem fuperaiv-
dum cenfucrunt. Ne confilio quidem fuofalfifunt, nam quum iuppliceseum
adiuuTent,ingenueq> culpamfatertur,&: imperata fe cunda faduros plane re-
ciperent,ipfe confeltim errata remifit,&: dmenti ita animo omnes amplexatus }o
eft, vt non tarn vi qum pietate hoftem fibi perpetuo cociliarit. Polonicum de
inde bellum exarfit,quia cum Rutenis Se Chunis in Vngaros coniurafle rumor
erat. Nam fine magnis auxiliis , Chuni totiens in Vngaros bellum inftaurare
neququam potuiflent. Ladiflaus igitur, quum hoftem potius audacia , quam
cundationc deterrendum efle cenferet , poft caefos ad internecionem Chunos,
Sc acceptos in deditionem Rutenos, in Polonos fe conuertk,quos neq; necefll-
tudo fanguinis , neq; vtus amickia , neque vicinkatis iura in officio retinuerc.
Iam Sarmatix fines penetrarat, quum Polonorum occurrit exercitus, aliquan-
diu acerrime pugnatum eft,& vtrinque multi cecidere.Polonica tandem acies
inclinatur, inftat vehementius crefeente fpe Vngarus. Sed quum in fugam cf"- 4
funderetur hoftis , illius impetus vltr remorari non potuit, fugientem vfque-
quaque cxdit, fugatque, & vidorix fucceflu tantuni animi vidor accepit, vt
quoufque Graccouiam , Gracco Romano ciue conditam , Se Polonorum re-
giam non peruenerit , nufquam pedem filtere voluerit. At vbi ad metropol im.
peruentum eft,Ladilaus vrbem acrrima obfidionc circumuenit (earn Viftula,
fluuius influit,qui Scythiam Sarmatiamq} Germania plane difterminat,in Sax
maticumqj Oceanum defertur)iam in tertium menfem prorogatur obfcifio>a.c
magna fames , &rerum fer omnium egeftas iuxt obfeflos &: obfidentes in
cefit. Com mentum vero nouum inucnit ingeniofa neceflitas. lntempefta no
de,Regis cdido,quifq; miles ocream galemve eftoila terra completa ante vr-
bismniaconferreiubetur.quod vbi fadumeft,con<:^ft terrae mox tumulus
baud mediocris exfurgit,quem farina qum primm Rex afpergi iubet. Illucc-
iccntcdie,oppidani editifllmum farinae montame muros arcis afpiciunt, ho
ftium cmeatibus inuident,ac pariter admirantur,vrbana commeranmr i no-
piam.Publica: moxfalutis coniilium ineunt,fe eiba: iorum cgenos, Sc adex tre
ma re
 DECADIS II. LIBER IUI. 4t
ma redados,longamhotiumobfidionem,qui re frumentaria diutiifimfe mu
niuerant,vitra tolerare non pofle, immo tanta iam fame laborare, vt vix in ho-
ram reiiftcre liceat , quare in fcquenti die fefc cum arce dedunt. Rex cailigata
aliquantulum eorum peruicacia,poft humilcm deditionem,ius omne cum ci-
uitatc rcftituit,in pofterum admonuit, ne contempto amplius amicitia iure, in
Vngaros quicquammolirentur, quodfc faduros omnes reccpere. Deinceps
inBoemiam declinatumiter , vbi quurn aliquot infeftos habuerit olim fibi po-
pulos,exada iniuriarum vltione, multisq; in captiuitatcm afl'ertis, cum dexter-
rimo vbique eiufdem fortuna: tenore,veluti glorioiiflimus vidor in Vngariam
10 cum ditato iam exercitu fe recepit. Quum poll tot bella, fe in ocium reuocaf-
fct, in Bihori enl agro inter venandum clefti admonetur internuncio , vt ad .
Chryfium fluvium Diuae Virgini baiilicam dicarct, eamq; adieto populo niu-
nirct,quem locum magna: Matri gratiflimum futurum cue fignificabat. Diui-
naftatim mandata praehtit, magnificentilmamatdem erexit, eiq; Pontificem
prxrecit,oppidum fundauit,Varadinumque iuffitappellari. Pontihciam andern
ampliilma donatione,Diuini cultus gratia,cxornauit. Quum Hcnricifummi-
que Pontificis difcordiam Gcrmani iniquo animo tolcrarent, eum ad capciTen
dumRomanum imperium multisetiamprecibus inuitarunt, quem quum ob-
ftinatiifim rccufantem inuenuTent,Rodulphum declararunt, axonia; princi-
xo pcm. Nihil auidius anhelabat , quam expeditionis Hierofolymitana: prajredu-
ram,vtproeius Dei numine fanguin effunderet, qui multo nos cruore mor
te rcdemit.Eius fepulchrum, ca:teraq; delubra fda Saracenorum gente vin-
dicarct, qui inprophanos vfus ilia redegerant, ratus Saluatori fuo nihil hac ex-
peditione futurum antiquius. Augebat fpem iam rumor eftufus , Petru eremi-
tam,Gallicagcnte natum,ac mira vitx probitate pra:ditum, fanda peregrina-
tione reuerfum , Diui Petri iuiTu non modo Vrbanum Pontificem, led Gallos,
Hifpanos , ac Germanos monuifle , Pala:ftinam, be Auguftiflima illa loca, vbi
Saluator mundi&natus & mortuus cit,omnino Saracenis alTerenda. Nee vi
tra tolerandum, ilia facraria , vbiq> Chriftianus quifque facinoroiiimus facile
50 cxpiatur,prophanis quotidie piaculis incaeftari.Quando ingcnua?,qua: peregre)
veniunt,matronaenefandis ibi concubitibus fdarentur,contra viri, autinau-
ditiscruciatibus orthodoxam fidem abnegare cogereritur,autlatrocimis acce-
dibus afficercntur. Proinde Petrum Apoltolorumprincipemiubere Gallos, S
Germanos banc continuo expeditionem fufcipere,Termm,quam fandam vo-
cai^ fda feruitute vindicare. Quin &c Vrbanum,Petri eremita: verbis admo-
nirum,in Galliam profedum, ad Montemclarum in Aluernis frequentiffimam
habuiTe fynodum , cunds qui aderantPrincipibus, vehementiflima quadam
dicendi copia, fufcipiendam hanc fandiflimam expeditionem perfuaiiife. Go-
thofredum,Euitachium,&:Balduinum, praeftantiflimo Bolimorum genere na-
fo tos,Bonomaia: Gallica: rcgulos,item Podienfem Antiititem,Raymundum M-
gydij Comitem , prxterea Hugoncm Magnum, Philippi Gallorum Regis fra-
trem,duos Robertos,alterum Normandiae,alterum Fldria: Principem, & Ste-
phanum denique Carnoti regulum ,fandiiTima: vitro militia: nomina dediTe.
Quin &trccentahominum milia,promulgato bcllo,depotatoga3fumpifle fa-
gum, dextrumquehumerum lgno crucis infcripTe , quod annoodogeiimo- 1084.
quarto fupra millennium plerique contigiiTe memorant. Ac eodem quoq; tern
pore,impedienda: huius expeditionis gratia, HenriCum ferunt, Roberto Flan-
driae Principi bellum indixiTe, Ad Ladiflaum,falutari hac gloria fuccenfum,&
ad Bodrogum oppidum Pafchalia fefta celebrantem, ccce ex Gallia, Hifpania,
' & Britannia legativeniunt. Quinetiam Guilielmum Gallorum Regis fratrem,
peculiares quofdamoratores miluTe Pannonici referunt Annales , quipra: ca>
tcris Regem inftantiflim orabant,vt cum P6tificiaaudoritate,acpopuliChn-
ftiani iuflli,pro aiTercndo Saracenorum poteftate Saluatoris noftri ipulchro,
banc fufceperint expeditionem,delegatam facrofandi excrcitus pra:feduram,
fceubcrnationem libentcr acciperet.Neque facrarum legionum rccufaretim-
u i)
 4% ANT. N F I N 1 1 REl V N G A R.
pcrium, quae incxpiabiles infidelitatis iniurias funt vlturx. Rex pluribus exo*
rarinon permifit , Iefu Chrifto -ptimo mximo , quod tarn praxhrum facinus
fu plebis Optimatibus infpirarit, deinde Chriftianorum potcntatibus, velhis
maxime, quilegationis officio gloriofiffimam prefeduram detulerint , gratias
egit. Sacram expedkionemlaudauit, ac demum hilari fortique animo fandif-
fimum accepit impcrium,legatos honorific tradatos, &: ample donatos rcmi
fit. In illis item folennibus,cundis Vngaria: Antifticibus Optimatibusqs, cx-
peditionem Hierofolymitan eo anno perfcdurum iignificauit.Quare omnes
amplcxatSjCommendata Regni alute,triles lachrymabundosqj dimiiit. De-
' inde adConradum BocmorumDucem,Othonisfilium,iuumque fororenc-
potem, extemplo tabellarium mittit , qm' delatum fibi Hierofolymitanas expe-
ditionis imperium fignificaret,iubcretq5 iuuenem fe militia: accingere, compo
nerc domum , exercitum ad vlcifccndas Saluatoris iniurias pro fu virili copa-
rare. Lubentiffimo animo imperata fufcipit nepos , ad ftatum fe diem adfutu-
rumpollicctur,falutariexpeditioneadmodumexhilaratus. Dum peregrino v-
cerque bello fe accingit, ecce Sentapolux, qui arda iuuenem confanguinitatc
tangebat,Conradi Ducis nomine, ac intcmpefta node Pragam adit, capitquc
Pollero die coniuratis honorific fufceptus,faucnte Pontfice Pragfi, tyran-
nidem occupat.Conradus dominatu exadus,ad anunculum efFugit,cfangui-
nei facinus enarrat,implorat auxilium, paternamqj fidem, antiqua beneficia l
memorat. At Rexmeritorum Othonis haudquaquam immemor,no modo au
xiliares copias, fed pro relituendo nepote , fe & Imperatorem C militem fore
pollicetur,exercitum igitur continuo cogiiubet,&: validifimum parat equita-
tum. Quin & alios ex ratre Gcyfanepotes duos , bello fe accingere praecipit:
quorum alteri Colomanno, Almo vero alterinomen erat. Almum Colomanno
magis amabat,quando illum multi fanguinis cffuforem, contra vero hunc mi
norem fapientia fuafofe profpexerat.Quare Golomannumfacerdotiodeli-
narat, vt dirum religionc mitefeeret ingenium,& confilio motus Agrienfem
Epifcopum deelarauit. Quod vbi nepot fignificatum eft, in fequenti node in
Poloniam efiugit, ingnita ferocia dudus> eque veterum rcrum ignarus , pa- }o
crem & auum Polonis olim honorific exceptos. Plerique iuuenem nobiles
fcquuti, quorum principes Marcum& Vgrammcmorant. Colomannifugam
iniquo animo Rex tulit , improbitatem indolis abominatus. Comparatis tan
dem copiis,in Boemiam c tendit. Vix fines attigerat, ecce eum morbus incef-
fit,& languor ingens. Quarc Principes Antilitesque omnes confeftim impe-
rat acciri,vt rebus confulat Vngaricis,& antequamhumanis exced.it, de futu-
ro Rege difponat.ItemadColomannum,Marcellum Presbyterum magna fan-
ditatc praeditum, & Petrum Comitem oratores mittit , quifuo nomine eum
Polonia reuocent.Increbrefcente deinde argritudine,conuocatis optimatibus,
Almum mitiorc ingenio , ac praelantiore indole adolefeentem regno fibi fue- 4
ceder iubet. Moxcx teftamento quaxunque apudeumbonacompertafunt,
omnia bailicis facrislegat > nullamin Vngaria azdcm beneficentiae
fuas reliquit expertem. Portero die Rex ille andiflimus , omnium populorum
i o 5 y. iudiciohabitus,anno falutisnonagefimoquinto fupra millefimum,tertio calen
das Auguftas,anno vero regni fui vndeuiceno,in Domino obdormiuit.Sineli-
beris aliqui decefifle ferunt , eque an ne vxorem duxerit , fatis confit, ni
quod expitaphio quodam fepulturaj inferipto ad Vifprinienfem bafilicam,
in quam antites quidam Gela&Olhait reginarumoracongeTit,Epigramma
tale el : Ladilai , fandifimorum Pannoni regum confortum hic orla quic-
feunt. Quod ego haud difficulter crediderim, quum Pyrifcam Ladilai filiam, ft
vt in Secundi Stephan gelis rcferctur,&: Gonlantinopolitano Imperaron
matrimonio collocatam 4 eorum Annales plane tradant, nomen Impcratoris
prxtermittunt,quem Emmanuelem fuiTe puto. Corpus Varadini honorifi-
Jb**. centilfimis exequiis fepultum el. Almus utem bona fimplicitate dudus , ac
natu minor, Colomanno Polonia redeunti regno ceflit, ne primogeniture
fratrem
 DE CADIS IL LIBER IUI.'
fratrcm iure defraudare videretun Prohulgato diui Regis interitu,tantus vni-
uerfam Vngariam plandus inuaiit, vc ne minimum quidem pagum inueneris,
quinon affiduoplandu refonaret.Alij Patrempatria:,pientiflimum Regemin-
geminare alij,pars vnicum regni feruatorem, propugnaroremquc fortiflimum
cxclamare,plerique Parentem pauperm, multi fandiffimum Principe, & vir-
gittitatis alertor dicerc , fauftiffimis omnes cognominacionibus certatim ex
tollere. Nemo autem pro dignitate laudare. Omnes inpulla veile demTave
barba Regem optimum pientiimum annoS treis deplorarunt Quies cho-
reisacludis , & filentium cantibus &c citharcedis indicium. Quifque hbi vltr
io feftmitateminhibuit,acinterdidipalfimioci.Quemprincipemamiferinc,fub
fequuta miracula oftenderunt. Quibus enim facri corporis cuftodia delegata
fueratjdum Varadinum iter faciunt, corpusque deuhunt , quum labore, tum
ailiduo moerore defatigatos , altiffimus eos fomnus inuafu, plus quo dormi-
tur,quinS ad tertiam vfque diei horam ftertitur. Curras , cui corpus eius fue-
tat impo/icum,ine umentis, quae dudum pabulatum emifla fuerant, per fe ci~
tatus , creditum iibi pondus rect Varadinum eifert , & tamrapidis vitro rotis
properat, vt ab expergefadis cuftodibusnunquam aifequeretur , nee vfquam
remoran potuit,doncc ibi conftitit, vbi Ladilai numen fibi fepulchrum opta-
rat. Infuper inter fcpeliedum,quum vnus ex omnibus male id olere diceret, in
to crepamibus caetcris,quifuauifimam odorisfragranria fentiebant, os Uli in ter-
garepentretortum,ac humeris vfque adeo mentum inhaeiit,vt nullo modo a
moueri poet, fed repentina correptus pnitcntia continu cxclamauit, Pec
caui in fan&ifimu Principem,ac Deo charifimum, execrabili maleloquen-
na pium numen violaui,proinde fnde Ladiflae,miferere mei. Deinde epul-
chrum fupplex veneratus , iratum ibi numen conciliauit , mentum , quodhu
meroinha:erat,non fine obduda cicatrice auelli potuit. Nec dfunt, qui rf
rant cubicularium, Regem ad portes tenipli pratolantem, nimio mora: tar
do afl&um , repetita bailica , fpedafc dominum diuina contemplatione ita
fubtractum,vt in acre pendente intueretur. Item in omnibus angufhis ita pro-
}o pitia fibi numina habuiffe dicitur , vt quum ipfe per Getarum folitudines Bef-
fos infequeretur, qui cum ingenti pecoram hominumque prardaex Vngaria
properabantj& fame nimia laborarct exercitus,exorato Chrifto ptimo maxi-
mo,in tantum mox ceruorum buhalorumque gregem incident, vt efurientem
abunde mil i re m pauerit. Erat praterea quidam miles , qui argenteam patinam
Diuo quondam Ladiflao,patri dono dutam,apudproceremnon mediocrem
oppignorarat,paucis pitmenfibus,rcdditapecunia,pignus repetit. tille eiuS
pulchritudine captus, impudenter pignus abnegat , c patinam quam haberet,
in loco pignoris nabuiife,verum eti femper fuamfuife aTeerat. Praetor con-
tentiofam litem ita diremit. Patinam Diui Ladilai fepulchro imponcndaelc
40 cenfet, te ab vtroque praereuerenter accipiendam,ac illi demu adiudicandam,
cui impune loco facro amoucre fas erit. Vterque prxtors fententim appro-
bat,veritatis fkpericulum. Imponitur fepulchro patina ^ qui pignus abnegarat,
prior numen periclitatur i vix fupplex facrofandum monumentum attigerats
cum repentino morbo corrcptus,neque patinam capere^neq loco moeri po-
tut. Aducrfarius contra, quum tmulo fupplex appropnquaTet, ac nuhien o-
raietjVt quod patri quondam primipilo dono deaerat,nullis iniquitatefilim
defraudan pateretur , veftigio fuffragante Deo, patinam accepit impune > ac
mximas Diuo Ldiflao gratias egit.Qui vero membroram fyntomia torqe-
batur, placato fubinde numine liberaras abiit. Nec fe in Caceos, muros, paraly
se ticos , aut aliquo natura: defedu laborantes , minus officiofum exhibuit , quos
quidem omnes diuina poteftate curauit. Sed hxc omnia maius ocim poftu-
larcnt. Quare armo centefimotertio poft mortem, miraculorummulttudinej
quae vim numinis teftabantur , coadus Pontifex maximus Roma: nter Dios
reralit,atque eadem anatheofeos hora, fe inter Diuos relatum oftendit. Siqui-
dem puer ad fepulchrum eius allatus eft , cui pro manibus ac pedibus informis
iij
 4; ANT. BONFINII RER. VNGAR.
caro fuitjvbi eque oTa,nequc ncruos cerner erat : vix parentes pro filio vo
ta- fufceperant , cum pedibus manibus conualuifle norunt. Sed de fan&iffi-
mo Rege hatenus. .. ; :

RERVM VNGARICARVM DE.QA-

DIS SECVNDi LIBER V.

cohman- f^Sj^C/a Efv.ncto Ladiflao , Colomannus rite fucceifit , fed quomodo

id acpideri t,diuerfa eft opinio. Hunc aliqui Varadienem fuifle E-
pifcopum, fratribus vnicum fuperfuifle, & ne regn regia ftir- **
pe detitutum,in alienara poteftatemconcederet,optimatumiuf-
fu,& permitiente fummo Pontifice,adatum referunt,fe facerdo-
tia dignitate abdicafle, ac regiam obiuifle poteftatem, ne regnum fuapte natu
ra flu&uantiflimum^hac potiffimm occaione iret pcrditum. Atque ab Vnga-
ris idcirco Kenues Calman appellatum , quia canonicarum horarum libriun
Epifcoporum more geftaret. Alij contra (& verifimilis)prodidere,Coloman-
num audita diui patrui morte, Polonia continu rediifle, cdeme Almo rite
fuiTe coronatum , ac Ducatumfratri vitro conceflifle , quo tertiam regni par
tem fibi comparabat. Is animi potius quam corporis dotibus pollens , afpectu
turpi fuit & monlrofo : quippe cui hifpida& pilofa membra , eque inter fe
confentientia,haud mediocrem corporis contemptum afferebant. Accedebac
lingua blefa, qua gratia: conciliatrice neququam profper vti potuit, &: gib-
bus pe&ore prominens,item claudum ferunc, ac parum iibi xquam fortitum
fuifle naturam. At detrimenta corporis refarfit animus, liquidem callidus &: a-
utus erat, ui docile verfaule fuitingenium. Verum in homine libido po-
tius,qum ratio dominari. Animus crudelitate magis, quam humanitate dele-
tari. Pra:terea difncilis,morofus, fufpicionibus ac furori nimis obnoxius. Pie-
tatempamm colre, & multo minus inuidia carere. Qua: quidcm vitia diu-
tis dclitefce.re nequiuere. Iam dudum in Germaniam fama difunditur , &
mox per Gallias paflim vagatur , Ladifla Hierofolymitanas expeditionis - 30
fedumvitadeceiTifle, Colomannum exfratre nepotemeifubrogatum, vni-
uerfuminobfequio tenere regn, item diuitiis &copiisaeque pollere. Quam-
pbrera ne mediocris quidem triftitia regulorum omniiun nimos inceflit , li
quidem in Pabehno bello fan&iffimum fortifimumque Imperatorem fe ami-
fe reputabant. Vnicum his leuam fuccurrebat,Colomanni nepotis memo
ria , quem patrui fui probitate ac magnitudine animi non degenerare fpera-
bant.Itaque oratores ad eum mittunt,hisque mandata dant,vt in :primis amici-
ux officio fungantur. Communem Ladiflai morte dolorem iam conceptum
referan,atque iuuenem confolentur. Poft harc pro regia dignitate , quam nu-
per inkirit, ex more congratulentur, omneisquc vires & auxilia dfrant. Ad 40
poremum exorent , vt delatum tot Principum nomine , facrofan&a: expedi
tionis imperium,quod Ladiflao palo ante contulerant,lubenteraccipiat. Re-
bantur enim iuuenem, quantum in fc iitum erat, illius veftigia imitaturum, &c
non minus nominis. quam regni haeredem fore. Sed longe aliter atque pera-
rant,res accidit. Nam quum legati in Vngariam veniflent,& madata expofuiA
int,nihilimpetrarunt. Quinetiam ftatim,vbi ante Regem conftitere , pra: in-
faufta eius prarfentia diffiii,fe re infeda abituros arbitrad funt, neqj ( veluti ac
cidit) quicqua boni du&u &c aufpiciis eius fieri pofle credidere : rati,velut cor1^
pore,ita & animo, hunc Ladiflao multo inferiorem futurum. Ule autem multa
impedimenta caufatus,obitinatiflm delatum fibi munus recufauit. eque y<
tanta; gloria: renuciare puduit,nullis expeditionem copiis adiuuit. Quinetiam
( vt paulo infr referetur } eos hofpitio tranfituque prohibuit,veluti hos non ad.
vindicandumfepulchrum, fed populadam Afiamprofeturos peregr arbitra
rctur. At Principes fpe fu frutrati,nequaquam propter hoc animo cfternan-
tur. Copias innumerabiles,& quxcunque bello funt vfui, comparant. Mox alij
per
 D AD IS II. LIBER V.
perltaliaftijper Pannonias Thraciamqj alij in Aiiam contendere. Na Petrus -
remita,expeditionis audor,cum Balduino fratribus per Germanos,Vngaros
acThraces Conftantinopolim peruenire mtitur. Epilcopus autem Podieniis,
Hugo, Magnus, Raymundus & Stephanus,fuperatis Alpibus,in Italiam adR
manum Pontificem conuenere.Mox tripartito profedi, pars vna Barium,Bru-
duiium altera, tercia Hydruntum abiere. Boemundus Guifchardi filius,pari a-
raore glorix tradus , fe cum validifimo equitatu his focium addit. Coloman-
nus quum per Germaniam & Vngariam hos iter faduros efle feniit,ne qua vis
oppido vicoq; Pannonico inferatur , cogit exercitum. Quando non fidei gra-
io tia/edprxdandi cupiditate,hos extra fines proprios euagari reputabat , ex in
genio fuo alios emenfus. Quuminclytx expeditionis exercitus regni finibus
appropinquare feniTet,treis obuiam legiones prxmittit, qua: Vngarix iter in
hibrent, aut parum aufcultantes armis repellerent. Poftquam facra aducnere
agmina,non lolm duces,prxfedi legionum,&centuriones,verm etiam gre-
garius quifque miles improbitatem Regis , quern tanto bello prxficere volue-
re,quamprimm admiratus eft. Quippe qui Chrifti milites ,&Saluatorisno-
liri rdcram ferentes,nulla rehgionis habita ratione,non modo nullis comme- '
atibus&auxiliis adiuuit, fed prxclufit iter, &c interdixit,immo bellum pertina-
eiusobftantibusindixit.NeparuaquidemLadiflaicommifcratioornnesincef-
o /eratjVtpote qui omni ex parte beatiifimus iudicatus , degenere demu fuccef-
fbre fugillaretur. Poftquam autem occlufum iter intelligdt, id enfe aperire dc-
cemunt.Itaqueagmeninaciemrediguntmunitiifimam, in medio impedimen
talocant.Etpoft exploratores,velitumagminaprxmittunt, obftates in finibus
Vngaros forci animo adoriuntur, &: proterunt. Mox cantera fubfidia admouet,
ne Chri/li Jegionibus iter impediant , nve cibaria pabulve fubtrahant, poft
quam auxiliares copias abnegant.in primo cogreflu ex Vngaris ceciderc mul-
, quiimpio Regis edido dudi obftitere, in exteros, qui terga verterunt,mi-
risadum.Dehinc inuito factum iter,commeatus allati,& exoluta hofpitalita-
tis officia,item clandeftinis multi donis,pars magna pecumis, & alus alij admi-
50 niculis,facr militiampro facltate iuuarunt,ne edidi fxuitia punirentur.Rex
vbi pro libdine fu rem minime fuccefifle confpicatur, cum pudore,tum ira-.
cundiafuccenfus,adThemefum amnem caftralocat , veluti initaiamdudum
pace;eos abire permitteret. Hi poftquam ad Zemlinum peruenere, oppidum
continuo obident, expugnante, ne quae ad poftremum Colomno ibi ten-,
derenturini dix. Capto Zemlino,commcatu gratia,quos innmera multitu
de) poftulabat, vniuerfa regio diripitur,ac prxda omnis eo congeritur. Mutato-
deinde mox confiho,Rex cum his pacem init,cibariorum rerum omnii co-
piamreficit.Ex principibus quq; pro dignitate donauit, & pro refarcienda ia-
chira nominis,quando maximam mfami notam ibi inuftam efle intelligebat,
40 nullum humanitatis officium omifit. At illi,reconciliatis exbeneficetiaanimis,
per Daciam , Myias ac Thraciam, Conftantinopolim venere. Quod vbi fadu
eft, quum Alexius Imperator profufam facrx militia: licentiam xgr fcrret,ni-
hil diligentius & afFeclatius curaile vifuseft,quam vt primo hi tempore Thra-
cium Bofporum tranfmitterent, in primisq; dudor Petrus eremita , probitatis
potius quam militaris difciplinx cpos,etiam inuitusin Afi traiiceretur. Tra-
ieoexercitu,Raymundus Germano fanguinenatus,duxcreatur. Mox Nico-
medi, Niceamq; verfus mota caftra. Paucis poft diebus Turcor inidiis cir-
cumuentus, cum magna fuorum clade adhoftes transfugit. Dum hxc in Bi-
thvniageruntur,cteri Conftantinopolim principes conuenere.Traiecere tan
jo dem omnes,&: ad Nicomediam copias coniunxere. Quod vbi fadum eft , Ni-
ceamvnito confenfuobfident,Bithyni metropolim,qu ab initio Antigonia,
ab Antigono Philippi filio , deinde Nicea , Lyfimachi coniuge fuit appellata.
Hxc & loco Sc opere.munitimma,haudquaquam facile poterat expugnari,ma-
gnoTnrcorum prxfidio defendebatur,prxter ipfam ingens lacus erat,quo au
xilia, commeatus, Secunda qua: vfui erant,inuehipoterant. Quin Sc fexagin-
u iii)
 i3 ANT. NF IN II RER. VNGAR.
ta Turcorum miliafuperuenere, qui laborati dudum vrbifubuenirenf,quibui
partim carlis, partim reiedis fufistiue,adhuc vrbs capi non potcrat,niii Alexia-
na claifislacum inueda,in Corone, fpeciem cam circunftetiiTet.Quare defpera-
to auxilio,oppidani paucis pftdiebus deditioncm faciunt. Vrbs Alexio tradi-
ta:qui deditionem fecerant, vn cum rebus omnibus Conftantinopolim com-
migrare iufli.Vix quatuor dierum itinerc forte prxcefleranc, quumnuncij vn-
dique veniunt,innumerabilemTurcorum ac Saracenorum multitudinem ap-
propinquare dicentes.Nondum aciem eduxerant, quummira pernicitatc ho-
ftis adfuit,conferta pugna, mane ad ferum vfque pugnatum. Inaudita Barba-
i um cacdcs edita, praeda incredibilis inde relata , cuius magnitudine omnis ex- ie
peditionis inopia abunde refarta dicitur. Solymanus Turcorum dux, duTimu-
lata clade,ante pia Caftra difcurrit, obuia cunda diripit , fpoliatque > ne quid a-
lendo hofti relinquat.Poft hxc iter per aridamfiticulofamque region fadum,
ad Iconium tandem peruentum eft,haud procul Tauro monte rcmot,quod
in Boemundi poteftatem ftatimccefllt.Curataibi corpora, C refedus admo-
dum exercitus>mox prx Turcorum infidiis, quadrato agmine iter fieri placuit,
Quum Hcracliae appropinqualTent , oppidani pradidio deftituti,vltr lupplices
his occurrunt,deditionemque faciunt. alduinus &TanCredus,quum id pra>
dio carere fenliTcnt,Tarfumpropcrant,faciliquc deditione ptiuntur : oppi
dum his caeterorumprincipumconfenfutraditum. Infuper vtranque Armeni-
am maximis copiis adoriuntur,oppidaprxfidio deftitutahaud dimculter capi-
unt,eque omnia Palinuro Armeno,qui lgnacrucis fequebantur, Galli duces
conceere. D e inde adita Cappadocia , Cxfaream capiunt. Receptisque non-
nullis oppidis,&: prsecipu S ura 6c Murenfi vrbe,fuperato monte Tauro in pro-
fufiffimam irriguamque planiciem defcenderunt.Et Antiochiamobfedcre,vr-
bem olim clariifimam,duodccim milibus paTuum Cilico mari remotam,cui
arx munitifima ad exortum folis,duplex in gyr murus,alter latericius,ex qua
drato lapide alter:item fexaginta turres fupra quadringentas , & pifcoius prope
lacus.vrbi Cafianus Rex dominabatur, Babylonici Regis ftipendiarius. Boc-
mundus ingenti ferociapercitus , primus in vrbem impctum facit , fugatoqe jo
frumentario,qui obuiam occurreratequitatu, vrbanos commeatus intercipit,
quibus militaremadmodumfamem dclint. Dehinc vrbe obfidcnc,acin Ion
a obfidione, non tarn perniciofa fame , qumformidolofo Barbarorum bello
I aborarunt ; quin &c plerique dudores inedia & labore perterriti aufugere. Ex
quibus Petrum eremitam t Guilielmum Carpentamim , Tancredi Boemundi
ncceflarium,pra caeteris memofant,qui veluti defertores ,non fine ignominia
ex fuga reuocati,ac nouo militia: facramento funt adadi. lam nonus meils ob-
iidionis agebatur, &: hinc fauiafames^hinc ings hoftium numerus adurgebat.
Quare ex ipfa defperatione eft parta vidoria : nam cum hoftibus in confpedu
vrbis acerrim dimicammeft,quippe qui media ex parte caef,ca:teri fu fuga- 4
tique.Galli & Germani hac vidoria confirmatiad expugnandam Antiochiam
nimos multo vehemcntius conuertere Ad poftremu eodem fer meni,Pyr-
rhi Antiocheniproditione, ac intempefta node vrb occupant, Caflianus Rex
auerfa porta elapfus, inpropinquos montes fe recipit, vbi ab Armenis inter va-
gandtim cxCus cft.Capta Antiochia, paucis pft diebus fxuiflimum bellu cum
Perils exoritur. Nam cum Corbana f prxfedo Regis Perfarum , &: Senfadolo
Ca/Hani filio , haud procul ab vrbe profperrim dimicatum cit,ac incredibilis
abduda prxda,quando centum fer milia hoftium ibi cxfa crcduntur, & pra>
ter cquorumaciumentorum numcrum, camclorum circiter quindecim mil.a
funt abada. Qujum vidorcs fe in vrbem reccpiflent , Boemundo Nortmanno, J
pratfedus ai eis, quam hadenus atrociterprOpugnarat,c vltr deddt. Antio
chia omnium furrragiis,eXCeptoRaymundo,qui aliquatifperintercefierat, Bo
emundo tradita. Quarto autem menfe, hinc motis caftris , Rugia& Albaniavi
capta eft, & imminente hyeme exerctus in hy berna redadus.In fequenti autc
verc Tripolim adoriuntur,mox Tortofam,Gy bellumque rccipiunt.Cum Tri-
politano
 D E A I S II. L i E R V. *j?
plitano Regc,quia vrbcm tribus iam obfeflam mefibus, baud, facile expgna
te poterant,mitius actum, azquioresq; conditioncsobIata::quippc quempecu-
nias,arma,& commeatus poliicentcm,in fidem continu recepere.Dehinc Be
telon & Zeberim properatum j vbi magna fiti laborauit excrcitus* Tertio di
adBraniamnem eaftra locauere,hinC per arduos montes iter fadum. Et quin
to die Bcr itum peruencre,maritimam vrbem, mercatoribusque eclebrem. In
de profecti dcimo die adCe.faream,dcmum Hierofolymam venere,tripartit
vrbemobfedere,adportamprotomartyris,qua: ad Septtrionem fpetat,Nort--
mannus & Flandrenfis Comits , ad OccidentemGothofredus & Tancrcdusj
lo admeridiem, montemque SionRaymundus metatus eft. Vnde quadrageimo
obfidionis dic,quum Balduinus per tabulata qudam cumlegione validiffima
primus in vrbem pcnetraTet , patefeciflbtqjportam i vrbs capta ab oftu Salua- I 9 9*
toris vndectefimo anno fupra millefmum'.TurrisDauidis in deditionem ac- T*Z" D*
cepta,fatis fuperey in omnem aetatem fexumqj fa:uitum,mifernma in templo v-
trinque esdes edita. Quare in pedis alcitudincm fupra pauimentum ibi cror
excreuit.Infelixprofcto ciuitas , continuatis tot excidiis obnoxia, quando, ve
vetuftiora dimittam,Ptolcmo primo iEgyptiorum Rege, deinde a Tito Ve-
fpaiani filio,item ab Adriano Imperatore,&: Carolo Magno,&nuncGallis
Germanis euerfam legimus. Gothofredus omnium fulragiis Rex Hierofo-
o lymitanusdeclaratus , qui quamuis cantera regni infignia accepifet , coronan!
tarnen pertinaciflim reeufauit : exclamans , haudquaquam fas eile , Chriftia-
num hominem aurcam in ea vrbe gelare corona , vbi Chriftus Rex maximus
ipineam pertuliiTet. Paulo pft quum ingens hoftium multitudo aduentare nu-
ciaretur,quiE vrbem ab Europicis eriperen^ctinuo his occurfum , atquc nort
procuJ ab Afdoua dudu&i aufpiciis Gothofredi fliciter pugnatum,&: cfis fu-
lsque hoftibus clariilima eft relata viftoria, vbi centum milia hominum ex A-
fiaticis cecidiie perhibent. Quingenta in certamen milia hoftium defcendifle
plerique tradiderunt. Ad Colomniun itaque redeamus, qui poftquam dimif-
tisfacrofanebe expeditionisexercitibus , in regiamfe recepit, Almumque fra-
jo trem ad fua oppida redire permiit, maledicentium opera, magna inter vtrun-
que fratrem interceffit fufpicio. Aliqui huic, dum gratifican ftudet, prcaucn-i
das fratris infidias admonent , contra vero plerique alterum edocent , ne quo
fratri modo confidat,quemnunquam dolo carere/at exploratum haberet. Ex
inita fuipicione iimults oritur , fimultate moX in apertas inimicitias ac bella
prorumpitur.Quid plura > fraternum indicitur vtrinq; bellum. Et ad Tibifcum
amnem,ac Varkhon oppidum, cum validifimo equitatuRex properat , contra
Almushaudproculaboppido caftra locat,Tibifcus inter hos mdius interflu-
it. Iampugnx dies inftabat, quum bonorum quorudam opera, paucorum die-
rum induciac fiunt , & de fraterna interim concordia agi cceptum. Proceres v-
40 trinque cummilitibus fine ducibus cuenere: qimm feniores plerique fenten-
tias dixiTent,illius potiffima vifa eft, & in e mox decretum factum , qui de in-
teftinis Vngaria bellis , & quaecunque mala Petri Salomoniscjj temporibus ac-
ciderantjCompoite & copiof diiTeruit. Non fas efle fraterna bella foucre, e
que redintegrareciuilia, eque produobusfratrib. omnes ire perditu.Infum-
ma illud eTe , quum nulla fit Vngaris inter fe dimicandi caufa , eos nullo modo
inteftinum praelium Confcrturos,neque in eare ducum imperio afcultaturos
illis autem fore integrum, fi faeua pugnandi libdine rapiantur , lngulari certa-
mine dimicare.Quicunque re verbve faueant,capitales iam futuros, demum
Vngaros,duelli vigor pro Rege habituros. Approbata Vulgo fententia, Grac-
jo cus ad Regem,ad Almum Ilias mittuntur,qui decretum nuncient.quod vbi re-
tulere,duces continuo caftra folure ,ac fraterno bello manus abftinuerunt.
Nam quum. Colomannus (vt aiunt)lufcus,claudus 8 gibbofus eflet,non aequo
Marte cum Almo cerrare pofevidebatur.Deindemutato Rex confilio, quum
refipifceretaliquantulum,in Rutenos, quos Roxolanos olim appellabat, arma
vertir, racus multo melius fore t domi colre ocumij ac armaiforis agere , quam
 38 *ANT. BONFINIl RER. VNGAR.
inteftino,eodcmquc cahmitofiflimo bello pcriclitari.Comparato igitur mxi
mo exercitu,in Rutenos contcndit: poftquam fines adiit , hoftili more cunda
igni ferroq; deuaftat,homines acpccora paflim abducit.Qupd vbi regina: nun-
ciatum eft, cui Lance nomencrat,Colomanno obuiaprodiit, prorulis lachry-
mis fupplex,ad pedes hoftis procidit, cxclamans veniam ac pacem orat.Pro vi-
rili fu rapias deprccatur,inftantifimafupplicationeamplexaturgcnua,vt Ru
tenis ignofcat. AtReximpudcntifima efflagitatione mulieris ottenfus, hanc
praeter dignitatem regiam cake repulit,haud fas cue rcferens, maieftatem Re
gis fmmeis vlulatibus incxftari. Sed illa vi rcieda,clat:s in ccelu mambus,di-
uinam opem ingeminat,diramq> repulfam incufat. Aduentarunt infuper Chu- i
norumlegati,qui multis prccibus,Rutenorum veniam ac pacem orabint. Nul-
lis tamcn precibus Rex exorari potuit. IntereaRuteni Mircodem Chunorum
Ducemcum auxiliarib.copiis acciuerant,& vtrique quinqu fer mibus paf-
fuum prope Colomannum metati funt.Quum legati dcfperata pace rediiilcnt,
pertinaciamque virirctuliflent, extemplo curatis coporibus , ecunda vigilia
noctis, Sc quadrato agmine,incautum hoftem adoriuntur,&prx infolentia nil
ale formidantem,protinus m caftra carris circunfepta impetum faciut,irrum-
puntque,fomno & labore grauatos obtruncant,&expergefados obftantesque
partim protcrunr,partim in fugam vertut: nam improuilo impetu pcrculii, alij
fugere, reiftere alij,pars arma edito clamore capeflerc.Non itatario,(edtumul *o
tuario quifque prxlio vti. Ad poftremum defpcrata falute, palantes omnes fu
gere, fyluarum diquircre latebras , Sc ita vitam tueri. Ruteni , prx indignitatc
rei,& fortuna: dexteritate , vfquequaque faeuire. Quarc Vngarorumcxercitus
ad internecionem vfque fer cxfus, vix cum paucis nobilibus Colomann us e-
uait. Veterana enimlegionc munitus, cadis compluribus , rcliquis maxima ex
parte vulneratiSjCrupit.Quem dum Chuni infequuntur,Euczen, Almafi gene-
re natum , ac virum fortiflimum , cum magna manu fuorum , item Pontifici-
bus Cupam & Laurentium,multosque alios fagittisintercepere.Inftabatater-
go Monochus,vnus Chunorum principibus,in quem Matthxus prartoriana:
cohortis prxfedus fc conucrtit,audaciam hoftis repreflurus. At ilie mox auer- 50
fus fpicula mittit, Matthxique pedem fagitta traiicit : quo vulnere prxpeditus,
iam in hoftium manus perueniiTct,nifi clypeis expediti focij protexiflcnt.Exin
Petrus Monochum adoritur,& fagitta feluim capit,vulneratque, viuumq; ad
Regem ducit. lulas quoque Comes traiedo pede , vix manibus Chunorum
cuafit , quo tabifico vulnere paucis pft menfibus in Vngariaexpirauit.Vngari
igitur caftris exuti magnam in eaftrage iaduram fecere, quando amiiis impc-
dimentis,veftibus,prxtcreavaiis,armis opibusque regalibus ,pauci fuperfue-
re.Qui infyluas efFugerant,prx inedia,calceorum foleas igni arefadas deuora-
runt. Vngari cladem ita infign fuifle tradiderc,vt cxteris anteferant. Eo-
dem ferme tempore, duos priore vxorc liberos Regem acccpifle dicunt, La- 40
diilaum Sc Stephanum.Ex quo genere mulicr illafucrit, & quod ei nomen, no
reperio. Poft hxc Nortmanni vniucrfam Dalmatian ac Grxcix oram , Rogc-
rio duce,qui Boemundi frater erat , infeftare cperunt. Veneti, qui martima
quxdam paulo ante in Dalmatia occuparan t,quum extera C prxirrim mdi
re rranc a amdiu Vngari poifidercnt,veluti in hunc vfque diem retinenr, fecdus
cum Colomanno percuflcre,quandoquidem ad vtrofquc propugnatio Dalma
tian pertincbat. Conditionem fecderis Rex haud inuitus accepit,ratus vt accidc
rat, ii fub amicitix prxtextu Dalmatas rcuifcret, veteres Vngarorum focios, ac
Pannonicx ditionis auidifllmos, aliquando fore, vt in fidemfui regni facile rc-
uocarentur.Ido fccdcre,hi confeftim expcditiilmos equitatus,ingentem claf- r9
fern illi comparant : quam vbi confeendere, Brundufii portum occupt, captas
vrbipixfidiumimponunt. Moxincontinentemeffui,longclatequc Apuliarn
populantur,homines pcora iuxt abigunt,& vbi fatis fuperque onufta claf-
fem, &: locupletiffimum quenque efle fenferc , in Dalmatian! fe recipiunt. Nc
Colomannum quidem fpes fu frulrata eft. nam quum videret Venetos Scy-
chica
 D A D 1 5 II. LIBER V. *$,
tbicacxpcditionc occupatos, Sc modo cum Nortmannis,mod cum Patauinis
propugnatoribus bcllagcrcre , ipfc iure foederis libernas in Dalmatia diuerfari
atpiL Quem quum iHius ox nobilcs tutius adirent,continuo admonebantur,
vt priftinx libertaris , & Vngarica: focietatis memores euent , feq*. quum hi vo-
luerint, omnes mifera Vnetorum feruitute lubetiflim vindicarurum. Qua
le ad vnum fere omnes Dalmatx Vcnctis defecere , & ad Pannonum focie-
tateni rcdiere,arque in primis ladrenfes,qui eiedo Venero magiftratu,muim
a Rege pra-fidium ad mile re. Horum exemplo cxtcri du&i , Vnetos vndiquo
exegerunt. Colomannus auxiliaribus copiis Dalmatiam compleuerat, quibus
Dilmatx freti fubito defecerunt. Regis mox cdi&o , veluti ante promiferat,
perpetualibcrtate Dalmatia donata, fdus cum Veneris initum , quemadmo-
dum diximus. Veneti eriam hac condicione iclum ferunt, nc cui Venetum no-
men, in expeditione Itlica, ob Dalmatia* vfurpationem , aliquo conuitio la-
ceflcre beeret.Vcrebanturenim,ne qua menrione Dalmatian ortactentiomi-
Utarem iufcitaret in eo bello feditionem. Vngarorum Annales nulla arte fcri-
pri, iedimplici tant um veritate prxditi,rem auter illirefcrunt. Colomanni
aiiui, coatis cum Petro fignis, qui eius regionis Rex erat, in monte Medrufi
editiiEmo, quam Petergazdiam,idel Petri montern,nunc appellant,atrocTi-
me pugnaflejCarfo Rege, Dalmatiam iure belli Vngarix adiecTe. Immo Pe-
*o tro,poit Ladiilai mortem, qui earn Pnonibus addixerat, occupatam potius rc-
cuperae videbatur,recuperatam Nortmannorum claile ccepifle vexari.Poft
ha*c Regem^ad coercendam Nortmannorum audaciam, qui late in A pulia do-
minabantur,& Adriaticum vbique mare infeftabant,V enetam claflem condu-
xille,acdus vndiq; auxiliis.Mox bello martimo, ad Brunduium Apuli inua-
iue , tribus earn men! bus igni ferroque vatafle , retuliTe hinc magna polia.
tem Brunduium & Monopolim expugnafle , has Vcnctorum prxdio com-
muniTe , vti ciuitatem vtranque Colomanni nomine cuftodirent. Coloman-
num deinde cum Vngaris fe in Pannoniam recepiTe , hand multo pft,Vene-
tos commifasbi vrbcsvfurpaTe,& in ius fuafleruiTe.Eas deniq; eiecbs Ve
jo netis, Pifanis militibus iuflu Catfaris fuife receptas. Hxc igitur Annales rf
rant , qui quamuis auctor infeitia res incompoiit feribunt, nihil tarnen ve
ritate alien commentari videntur. Atq;iUudinhodiernumvfq;diemapert
conrat,przter occupatas quafdam martimas vrbes,& eafd quoqs potiffimas,
quibus ciafbs prxdominari poe videbatur,nihil Vnetos in mediterraneis pof
dere. Martimos infuper populos, Vngarici nominis immemores adhuc nun-
quarn fieri potuuTe,&niii magnisiifdemqjfollicitisprfidiis accuratiilim ob-
iruarentur,ixpiinm Vneta poteftate defecnTent.fcdhis rebus lat magnam
Iadriiumnouitates coniecturamfacient, qui vixar&flirnis munirionibus,vi-
gilumq-, prxiidiis coerceri potuere , nc adPannonicam libertatemreipirarcnt,
40 Scyrhica nanq; illa libertas pro veteri cfuctudine, ita Dalmatarum animis in-
hxiitjVt ad noftravfque tmpora diuellinequeat. Connrmabatafpcritas mon-
tium,quos non immerito Adrios appellamus,&Dalmataru atrocitas,qu cum
Scythico potius,qum cum talo confentire videbatur. Quapropter Adriatic
maris interuallo, ad Scythas potius , quam Latinos , illorum mores declina-
runr. Sed ad Iadrenium defe&ioneniredeamus. Imperante adhuc Henrico
Quarto, qui annis circiter quinquaginta regnauit,& eo eti tempore, quo Or-
dephalus Phaledrus Venet reipubUcxprxerar,Iadra,eiedoVenetorummagi-
frraru, przfidioqj. ad Colomannum plane defecit. Quo quidem nuncio Vene-
torum animi vfque adeo confternati funt, vt longe maioremhinc dolorem,
ja quam fdiibmo vrbis incdio, quod nuper acciderat, concepiiTe videantur:
non enim ignorabant perbreui futurum , vt eodem exemplo vniuerfa Dalma
tia rebellarct,& ne opinione quid ac metu fuo fruftrati funt.Colomannus re
cepta ladra, exteros paulo poil Dalmatian populos recepit,quos vtmaiorediu-
mrnioreq; beneficio fibi obftringeret,vltr Librtate donauit,item vrbi tem
pla donariis ampliffimis excoluic. Qua quidem beneficencia ita Dalmataru m
 4 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
nimos fibi conciliarat,vtin hodiernum vfquc diem, Pannonici nominis obli-
uifci ncqueant,& vix cum maximis prxfidiis,in Venetorum obfequio retinen-
tur. Colomannum Veneti grauiter incufabant , perpetuaque violati foederis
infamia notabant, quod ipii fnde hucufque feruaiTent. Contra ille , fe nequc
focdus violafle,neque in lodos armafumpiifle, neqi detredaflc amicitiam,led
fuos recepiiTe populos,qui vitro fc dediderant, quos hereditario iure retiere
debebat. Magnam igimrVenetimoxclaffem parant, OrdephalumDucem in
Dalmatiam mittunt, quod tertiodecimo ducatus eius anno fa&um eiTe memo
rant. Ordephalus Iadram acri obfidionc circumuenit, circumuentamque op-
pugnat. Obftat Vngarorum prxfidium, vrbemque pertinaciter tuetur,quin o io
in certamen fiepe prodiit,vbi multi vtrinque cecidere. Demum quum hi terra
mariquc perpetuo pradio vrbem infeftarent,imminente fame Vngari deferue-
re ,& ad propugnanda cartera oppida properarunt. Ordephalus recepta ladra,
impoitoque praEdio,Sicum,quod nunc Sibinicum dicunt,nauigat,moxidin
deditionem accipit, quumannonae caritate laboraret:quod ne vltrrebellaret,
mcenibus nudauit. Dehincad cartera maritima: ora: loca properatum, quibus
Vngari,pra:rerum inopia,decedere coadifunt.Vnetos deinde fuperatis mon
tibus,eodem duce,optimo fucceiTu elatos in Croacia penetrafle > ac regioncm
armistotamoccupaiie,aliquiprodidere,&: tunc Croacie^itulum Veneris du-
cibusoccupatum,quodapud carteros non inuenio. Poftquamautem Vngaris *o
fignificatum eft,Venetos Dalmatiam recepiiTe, & Croaciam ingreifos long la
tequegraflari , maximam quoquc prardam abducere , Colomannus cxtemplo
pro fociis arma capiiubet. Vtranque Pannoniam ad bellum fufcitat,quippe cui
pofthabita Vngaria,nihil Dalmatanim focietate erat antiquius. Non modo vi-
catim & oppidatim euocanmr rmati , fed domefticatim quifque nomen dare
iubetur.Edido Regis adDrauum omnes copias cuencre.Moxtraiedo amne,
vniuerfamfer Valeriam , quar Sauum Drauumq; interiacet , pro fociorum fa-
lute fecum militare cogunt. Sed vbi ad Saui ripam fubftitere, Vnetos popula-
ta Croacia,receptaque Dalmatia,ouantes fe in patriam recepiiTe nouerut. Sed
Vngaris potiflimam id augebat iracundiam,qud multos Dalmatian reguos & }
non paruam nobilitatis manum Venetus fecum abduxerat, quos ouationi non
modo praeferret , verum etiam Vnetas ne vltr deficerent,relegatos haberet:
quare continuatis itineribus , ad Colopim venere.Traiedo amne , populatam
Thraciam ofFcndunt, atq; ne mediocris quidem triftitia & commiferatio Pan-
nones incefit,quu incenfos pagos, &: capta quardam oppidula fpedaucre. Sed
illud longe grauius videbatur,quod captiuos nobiles multos abduxent. Paucis
in prouinciadiebus rcmorantur,quibusvi cunda recipiunt, quaecuque illi op-
pida oceuparunt. Mox fuperato monte Adrio , in maritimam Dalmatian oram
defeenfumeft. Ordephalus accepto Vngarorum aduentu, neququam in tan
to diferiminc ceffandum ratus , confulto Senatus confeftim claTem aliquanto 40
quam ante maiorem cogit, in Dalmatiamque tranfuolat , &: in primis Iadram,
illius orar metropolim,venit,qua recuperata, facile totius prouinciac vidoriam
fperat. Pnonicaibicaftrareperit,& vrbem obfidione liberare fortiterincepit.
Vngarus nihil dimicandi copia auidius anhelabat,fpcrans adepta vidoria,faci-
le omnia recuperaturum.Idipfum quoque Venetus exoptabat, ratus vno labo
re hoc bellum abfoluturum : quare in littus milit explicat, vniuerfam claTem
ordine collocat, ibiqj tormenta cunda difponit,occupato littore aciem inftru-
it. Qupd vbi ab hofte fpedatum eft, ipfe quoque arma parat , educit cohortes
ac validiffimo munit equitatu. Mox dato igno, pugna conferitur , mximo v-
trinque mpetu concurrirur,aliquantifper eininus pugnatum. Succenfs dein- -a
de animis,tam atrox& crutumpradium eft initum,vt non pro imperio & glo-
ria,fed pro liberis& vita dimicare quifque videretur,cominus fie vbiquecerta-
ri cptum, vt vix agendis gladiis locus effet. Duces vtrique imperatoris mili-
tisque optimi officium prarftare. In media acie Ordephalus ingenti clamore
fuos hortari, vtforti animo Barbaros adorirentur , eorum ferociam Itlico ro
bore
 DEC AD IS 1% LIBER V. a4i
bore cotunderent,reipublica: ac Veneti mperij non eTent immemorcs. Con
tra Colomannus Pannonios monere,vt profochsftrenu dimicarent, iibinon
cum veterana legione,fortique milite , fed cum pifcatore rem eile ; eque I-
chthyophagorum infolentiam vltr toleranda,qui arroganti euedi funt,vt
hunc totum Adriatici maris tradum , nobiliflimis populi Romani coloniis cx-
cultum,piraticaiibi arte vendicarc iam audeant. Quin &inSyriamnuper fuc-
kccunauigationis clati,efftaqudam antiquitate oppida,& fer deferta,cum
nonnullis Cycladibus infulis occuparunt. Proinde iubere omnes , pro regno,
dignitatc, ac fociali falute fortiflim dimicarc, Vngaricae virtutis & gloria; ne-
quaquam obliuifci. Confirma igiturvtrinque animi , tarn vehementi rubor*
dcccrtabantjVt mori,qum ceder quifquemalitanifcrrimahinccdes oritur.
Aliquandiu fortuna vtrifque qua fuit,&: dum pari victorias fpe vtrinq; pugna-
cur,nonparum fanguinis efFufum. Hi pro fociorum charitate, pro imperdi li
bdine illi obihnatitfm dimicant: quum multi cecidiflcnt, ad triados redada
pugna. Rex dextro cornu extremas vires expeririftatuit, & obftinato vfquc
adeo diraicat animo , vt aut Dalmatiam Veneta feruitute vindicare , aut cum
Vngaris vn mori decreuerit. Redintegratur igitur hinc pradium , & cataphra-
as admouetur equitatus. Venen ne minore quidem adhuc fpe frcti,extrema
quoq; tentare non verentur, qudo defperata vidoria, fe in proximam claflem
*ercferTepoterant,&rnereditusinterciperetur,prfidiuinlittorecollocarant.Ad
nouiumum periculum, veluti adfpem vidoria: vltimam inuitati , vniuerfas in
dextrum cornu vires,vbi Regem enixius agere intellexerant, couertere, fubl-
dio laboradbus fubmiTo.Ne minore quid audacia pugnam inftaurant,quum
equiribus carerent , ac vel maxime cataphradis , eorum loco grauis armaturae
milites cxpofuerantjfuccedebanthaftati, ferentarij, & ingens lgittarior ma-
nuSjncquc variae tormentorum inidiae deerant, qua; hotium turmis obftaret :
quarc truculentifimum ibi certamc redintegratur. Quum Venen defedis vi
ribus alicuanto remifius pugnarent,& iam inclinan ccepiTent,Ordephalus ne
minore quidem pertinacia fretus, vifo periculo, fe inter confertiflimos milites
jo ingerit. Et elatiorc quam antea voce fuos hortatur , ne in hoc extremo labore
praefentem vidoriamdeferant,nequeprouinciamnobilifimam tanto anguine
comparatam Barbrico imperio dimittant,it memoria repetant,fe nunc quo-
que cum lilis pugnare,quos Dalmatia fazpe fugarint. Sednonhortatione fo-
lum,vcrumctiam viribus laborantem aciem iuuare pergit.Et vt cxemplo quo-
que magis prodcie vidcatur,nihilde optimiducis officio praetermittens, ext-
plo fe incer confertiflimos boles inferuit,vbi lancea transfofliis occubuit.For-
tiflimi repente ducis cafu, ita phalangis vniuerfa; animi concidrc, vt nuiti ce
der cogerentur. Contra hoftis cafu fie Vngarus animatus,vt vltr cotineri ne-
quiucrit.Soluto ordine ceflere Veneti,&in apertammox fugam efrui,adclaf-
fem cucurrerc.Ne minore quidem pernicitatepedites ac quits tergoinfta-
bant,qui antequam in claiTem fe reciperent,intercipiebant. Quare Veneti an
te Iadrx mnia,vt ipi quoque cum fuis Scriptoribus ingenue fatentur, maxi
ma ex parte caefi captive,pauca manus cum claifiariis euafit, quae vix reducen-
dje clafli fat eile videbatur. Accedebat admiferi cumulum clariifimi ducis in-
tcritus,qui rcipublica; admodum calamitoius reputabatur. Accepta clade, ita
populus cum vniuerfa nobilitate exanimatus efle fertur, vt triginta dierum iu-
ftitium indiccret. Ordephali corpus Venetias relatum, publice deploratum,&
inacdeMarci honorificentiflime coriditum. Profligatishoftiumcopiis,&ad
intcrnccioncm fere cadis,VngariIadram vitro fe dedentem recipiunt. Ad ca>
Jo tera deinde oppida properarunt,qua; profpedis continuo fignis,ad Vngaricam
demrediere. Pacata DaImatia,difpofitisqjvbique praefidiis,proutlocicuiuf-
que conditio poftulabat,Colomannus in Pannoniam fe recepit.Et quum acce-
piflet, Ordephalum duce eiedis ab initio Dalmatia Vngaris, reuerfumin pa-
m"am,haud mediocrcm Dalmtica; nobilitatis numcrum,fecum abduxifle ca-
ptiuum , & in triumphi fpeciem mirabili pompa explicitum pra:tulifle , atquio-
x
 ANT. BONFINI R E R. VNGAR.
re nunc fortuna potitus, in Vcnetorum inuidiammon de Dalmatis & Croacis,
vt ille,fed de captiuis hoftibus, cum oppidatim, tum vicatim rite triumphauit.
Multi quoquc illius prouinciac nobiles,& plerique reguli,nonx inuito Rege,ra-
focapite,velutinnouamhbertatemaflerti,antetnumphumproceire;re,vtRex
non tarn de vidis Venetis,qumliberatis Dalmatis rite triumphare videretur.
Spedatum pailim occurrebant ex omni genere homines , qui & vidoribus &
fociis congratularentur,& frequenti fpedaculo regiam gloria honeftarent. Ad
Albam demum,&:Diuorum Regummonumentaperuentum,vbi longe maio-
re pompa triumphatum. Supplicationes folennimore celebrata-, multa baili-
cx cum hoftiumlignisamxafpolia,&atac triduo Diuis gratis. Dalmataever l9
ilium vidoria: diem,quo Venetorum feruitute liberati funt,inter faftos retu-
lerunt,diuxque Libertan dedicarunt. Hoc immortale beneficium itadeinceps
pofterorum animisinfedit,vtnoftraetiamtempeftate alieno nigo preffi,Vnga-
rici nominis nequeat obliuifci. Quare hoc prxclariffimotantumfacinore,Co-
lomannum immortalitate dignu omnes cenfuere. Veneris tanta clade ac m-
rore confedis, amifla omnium retinendx Dalmatia: fpc , quum varus quoque
moleftiis diftraherentur,legatos demum ad Colomannum mittere placuit,qui
pacem peterent, aut fi earn afequi non poflent, inducas faltem quam longifl-
mas impetrarent. Legati,vt ipforum Annales referunt,Vitalis, Phaledrus, Vr-
fus Iuftinianus , & Marimieus,MauzorcnusScriba, Senatus confulto decreti *o
funt, qui primo tempore in Pannoniam proficifcuntur. Rex vbi eos appropin-
quare intellexit,multos Pontfices Proceresque praemiit.qui hos pro dignitate
cxciperent , & ad ipfum honorific introducerent. At illi honorificentis opi-
nione fua fufcepti , & ante Regem conftituti , Vrfum Iuftinianum pro cunds
verba facer iubent. Nifi compertumfatis haberemus^pientimme Coloman-
ne,quem Regem eTemus adituri,riunquam profedo Senatus populusque Ve-
netus ad te nos mittere decreuTent > ne illi fruftra quicquam poftularent, aur
nos din hoftis poteftati committere viderentur. Sed quando te Diui Ladiilai
nepotem& alumnum,&fandiflimi Regis Stephani abnepot eTe acceperunt,
quibus te neq; religionc,neq> clemna, neq; quouis genere pietatis ceder - 30
gnouere, nos ad te , non vt ad hoftem , fed vt ad quendam humanarum rerum
moderatorem,amicumq; fandiffimum Reipublicx noftra: delegarut,vt de pa
ce non tam a:quitatis,qum amicitia: iure,nobifcum agere videare.Neque nos
latet,te non magis alios,qum te ipfum vincere didiciife,quod eft in clariffimo
quoq; Rege potiimum. Pro retinenda Dalmatia vtriq; certauimus:feddiuer-
e vtnfque fuere caufae , nos amplifican imperij iura retiere, vos antiquas fo-
cietatisibertatemtueriperrexiftis. Multa vtrinque bella, &c profed grauiat
interceflere,in quibus variamfaspe vidimus fuife fortunam,quac vt maiore lu
dibrio nos arHceret,mod Venetis,mod Vngaris arrifit, & quo dexterior ad-
eiTc videtur, eo fe vtrifque infidioiiorem oftendit. Ne Dalmatas quidem diffi 4
temur,& Sclauos prius in Vngaricu,qum Venetum ius cocelhiTe. Vniuerfum
hune tradum,antequam Venetiae forent, Atila pafllm diruit, ac inceridit, indi
genamq, Dalmatian gentem prorfus extinxit. Sclauos, qui dcindeDalmatiam.
& Croaciam inundarunt , grauiflimo facpe bello infeftaftis , perdomuiftisq;. Si
quodimperium fubire deberent,Vngaricumhis prius effet optandum,quando
vtrique Scy eftis , & Vnnis diuinitus imperandi eft data poteftas. Poft Vn-
nos Veneti paruis initiis imperare cperunt. Et ne iniquiore quidem fato,
nos ipfi ad dominandum incitari trahique intelligimus , ita fortuna voluit, qua:
regnantium certamine deledatur, Vt faepe vincere & vinci obtigerit, quin & iix
Dalmatico bello , qum grauifim hominum rerumqj iaduram nos feciiTe li y<
ber fatemur,l fada poti us corrigi,qum dnari p.oTent. Multa funt Colomaa
ne,qua pro infedis habere mallemus.Quodcunq; bellum nobis tecu interce-
fit,aegerrim ferimus,& de Dalmatia tecu decertaife pnitet, atq; fortaife, auc
vtrique eodem crimine conuinci,aut abfolui poiTemus,fi in pari fortuna vera
remur. Sed vidis omnia iura infefta funt. Si quid in Dalmatico bello deliqui
mus,
 DE CADIS IL LIBER V. 24)
us,multo prus delicti pnas dedlmus , qum veniam impetraremus. Ad t
igitur venimus Colomanne, vt Scnatus populiquc Veneti nomine paeem cura
venia poftularcmus : aut fi praeter fas & aequm illa non daretur , inducas tan*
dem qum longiimas impetraremus. eque vos pufillanimitate , aut exhau-
ftis viribus nobis pacem poftularireputetis: quando quot expeditiones vno
tempore terra marique geramus , non ignoratis. Pia Syria; expeditio nos hinc
auocat,in qua longe maiora nobis praemia deferuntur.GothofredoHierofoly-
mitano Rcgi, vt lim accepiftis, Balduinus frater fucceffit. Hic fuperatis gy-
ptiis, CaliphaRege interempto , diem obiit. Huic alter Balduinus fuffetus
,c crat,qui quum fuperioribus diebus cu Dolocho Parthorum Rege Confligeret,
captiuus Carras ductus eft: qui Hierofolymis fuperfuere, noftram claflem la-
chrymis multis expofeunt. Quod bellum multo magis veftram maieftatem,
quam noftram Rempublicam addeceret. Itaque cumgenerofa fanftorum Re-
gum poftcritate,cumfociis quoq; vcftns, Scythico veftro genere oriundis,vl-
tr bellum gerere nefas & iniquum admodum reputamus. Quapropter cum
laborantibus Chriftianis, qui Auguftam fan&amqj regionem fda prophana
barbaria vindicarunt, ingenti claTe hoc anno fubuenire fit animus, vt pro Iefu
Chriib faluatorenoftro ftrenu dimicemus,qua militia nil erit optatiusrtc ve
hementer oramus, vt Vcnetis tuis pacem tribuas, fdus perpetuum nobifcum
o percutas, pro arbitratu tuo Dalmatia potiaris : pnftinamfocietatem & amici-
tiam, quafreti aduerfus Nortmannos in Apulia profper militauimus, nunc te
Colomanne quxfo redintegremus, neq; vlteris in nos famias,quem omnibus
in rebus diligemus &: obferuabimus. Neq; fancbflma Syria: expeditione re-
uoces,neprophanferuitutisHierofolyma:apudomneis gentes au&orhabca-
rc. Id non tarn Veneti poftulant,qum clementiifimus ille Deus,de cuius mo
numento agitur,qui te creauit, qui tc creatum fanebffimo nobiliifimocK gene-
re in folio regio collocauit, vt non modo PannoniasSeptentrioniqj, fed vniuer-
f*Chriitianae reipublica: faluti confuleres,infamiam ( vt itatua bona venia di-
xerim) quam in Hierofolymitana expeditione contraxifti, ii pace nobis perpe-
50 tuamdedcris,uncpenitus abolebis. Ne minus qudem hoc Vngari,qum Ve
neti tibi fupplicant,quum lili quoq; religiofiifimi habetur. Proinde nobis pro
erratis,qualiacunq; unt,te Colomanne quaefumus, haud difficulter veniam tri
hue , priftinumq; fdus , perpetuamqj cum Vcnetis pacem inftaura : aut indu-
ciasji adliuc te ipfe vincere non potes,conccde longiflimas.-ne quid diuis tuis
progenitoribus , ne quid dignitate & religione tuaindignum facer videarc,
Iuftiniani oratio ne in lachrymas Rex aliquantifper eftufus , pro difficultate lo-
quendipauca verba facit: Se cumfenatu populoque Vneto nunquahi bellum
optaTe,rapinis,ca:dibus,ac cteris,qu vitro citroqj intercerTerint,dctrimentis
admodum mdoluifle,pro fociorum falute,inuitum femper arma cepiffe. Dolo
mo rem inde conceptum, hac duntaxat pacis petitione leuari, qua: Marte proue-
nit, fe pacem non modo Venetis, qui focij quandoque fui fuere, fed prophanis
quoquc hoftibus nunquam abnegaturum.Se vna duntaxat re deterreri,ne pax
ex animo parum poftuletur. Quare fe pacem Venetis in quinquennium pro
mptere conceiurum,& rete fanteq; feruaturum: quinetiam eampro Vene-
torum arbitratu, dumm odo Dalmatia manus abftincant, inftauraturum. Re-
fpiraruntad ha:c rcfponfaLcgati,fegrauifllmo bello patriamliberaffe repu
tantes- Aliquot dies apud Regem manfere , non minus nonorific qum vrba-
n tractati,deinde haud fine muneribus in Italiam dimili funt. Patres acceptis
quinqu annoruminduciis, omnes vires in Syriacam expeditionem intdunt,
je quando nullum ibi ab Illyrico periculum mmnere confpicantur,numerofam
clafTem fubinde cogunt , quam ex ducentis nauibus conftitifTe ferunt, in qua
onerariae fptuaginta , longa: reliquat fuere. Supplementum Dalmatia fum-
ptum,poftqua in Syriam peruentum eft. vbi Ioppenvrbem Michael dux claf-
s ofFendit, acrrima Barbarorum obidione circumuentam, qua: Chriftianae
ditionis erat, cumhoftiumftatimclaiTe conflixit ,Ioppenfesque Saracenorura
x y
 44 ANT. NF I Nil RER. V N G A R.
periculo liberauit. Multi deinde Tyri obfidionem Michaelem fortituni ffcfSfj
Namquumliberataloppe HierofolymamveniiTet, Varimundo Antiftite* ca?
terisqj congratulantibus perhuman accepcus eft. Vbipoftquam gerendi belli
ratio eft habita,Tyri obfidio non tarn ex confulto,qum fortito obtigit,& ea(vt
aiunt)conditione,vt quaecunque fuerant Balduino, priore bello concefla, *
ta firma manerent. In quibus hace potilima erant,vt in omnibus Hierofoly-
mitaniregni , Antiocheniqj principatus vrbibus , primam arcem , primum vi-
cum,primumqj forum Veneti pofliderent.Vrbs cerra mariqs oppugnari ccepta,
deni quinto oblidionis mene fada deditio.Tertiam vrbis parte Veneris Va-
rimunduSjob nauatam operam, ac fdum auxilium,concefit : Balduinus poft- *
Hminio reuerfus , id omne ratum ac firmum efle voluit. Hunc Michaelem ali-
qui Scriptores,qui Venetis blandiri^quamexploratafcribere maluere,in redi*
tu Chium , Samum, Lesbum , Andrum, multasque Cycladibus nfulas, &: in
Peloponefo Mothonem,in Dalmatia denique Iadram , Spalatrum & Traguri-
umexpugnaTe prodiderunt. Aiqui nullum Dominico Michaele, Syria re-
deunte, oppidum praeterladram receptum affirmant. NamTragurium, Spala-
trum,Ragufium,& pleraque Dalmatia; loca Vitale , Michaele duce captafu-
ere. Sed quaecunq; in Dalmatia gefta funt,caeteri prcteriere,ne quid veritate
aut notitia feriberent alienum. Res Chriftianorum , vfque ad Balduini Quinti
re^num,femper retro fluxiTe vifa, quo quidem tempore Hierofolymam Sala i9
dio rege ^Egyptiorum receptara fert.De Venetis hadenus. Dumh2cc,qux
diximus , omnia geruntur in Syria , Colomannum in Dalmatia aliquandiudi-
uerfatumfcrut,&: Iadrx,qua: caput eft prouinci,diutius immoratumJbi quo-
que memorant , non paruo fumpturegiam xdificaTe , vbi fomnium adiiciunt
Vngarorum Annales,non fine magno fcelere prsetermittendum. Colomnum
aiunt , ibi faepe de ciuium inconftantia multa fecum reputafle > item memoria
repetiifle, quatum illorum nouitate vltro citroq, fanguinis fuerit effufum,
demum id ibi coniliumpotifimum fuecurrifle , fore quam optim , fi vrbem
tanti belli caufam iniedo demum incendio perderet, vt quam logiifimis finem ,
malis imponeret. Dumhcec animo volueret , ecce diuus Nicolaus IadrenfisJ*
quondamEpifcopus in fomnis apparet, truci hunc vultu crinibus corripit,cor-
reptumque hue & illuc diftrahit,aureis quoque virgis ca;dit,tergamiferabiliter
infcribit,& atrociter interminatur, ne quid mali in Iadrcnfes, qui fub numinis
fui tutela viuunt,hoc tempore moliatur.Rex exacto fomno,adhucmetupercul
fus, &admodum pulfatus,membra circumfpicit,an vera hxc forent infmnia,
infpedurus,cunda veluti vibieibusinferipta, acliuidaintuetur. Poftquamfc-
uerifimi pene confulis iam fa:pe virgis caelum efle fenfit j addechnandam nu
minis iracundiam>confilium cocinu mucat.Iadram, licet nouarum rerum cu-
pidam,fuis tarnen moribus vti permifit.Quum Rex,compofitis rebus Dalma-
ticis, in Rutenos aliara expeditionem moliretur,quorum adhuc iniurias & ac- 4*
ceptam cladem nequiuerat vlcifci > de Almi fratris aduentu , qui vt Noricos &:
Vindelicos in Colomannum fufeitaret, vel vt fratefnas infidias euitaret, Pata-
11 6. uiumfe conmlerat,paflim rumor eiFunditur,quod anno falutis centefimofexto
fupra millefimum,Vngaroruni Annales accidiTe referunt. Dimifla, quam ex-
cogitauerat,expeditione, Almum ad fe libere tutum venire iuflit,quem per
benigne fufeeptum fibi reconciliauit.Paucis poft menfibus, intercedetibus vi
tro citroq} fufpicionibus,quas Vtrinque perniciofi quidam amici fufeitarant, i
Poloniam Almus aufgit. Ibiqs accitis Sarmatarum &: Vngaroruj qui fuas par
tes fefcabantur)auxilii$,paul pft in Pannonia reuerfus eft,veluti aperto Mar-
. te c regno cum fratre decertaturus. Oppidu fubit , quod Caftrum ferreumf J6
appellant,occupauit. QuodvbiRegi nunciatum eftme illi ceder videatur,op-
pidum obfidet,infequenti die id acerrimoppugnaredecernit.Sed Almus hu-
iufee nouitatis pertaefus,humanitate potius quam vi fratrem duxit efle vincen-
dum. Quare poftero die ntequam oppugnatio iniretur, folus patefada porta,
quo infidens in regia caftra properauit,&: quum ad tabernaculum vcnTet,ad
fratri*
 D A D I S II. LIBER V. z4f
fratris continuo pedes procidens genua amplexatur > fuam inconftantiam $
crcdulitatem elata voce incufat, veniam&: mifericordiam precatur. Item Vn^
garis & Polonis,qui ipfum temer fequuti fuerar,fupplex poftulat ignolci. Rex
tandem fraterna pietatcmotus,veniam omnibus -kro concefllt,auxiliares co
pias impune dimiitjfratrem in regiam reuocauit. ^ierique ante Venetum
bellum gefta fuifle credidere,quibus ego quoque libentcr aditipulor. Almum
infupcr Hicrofolymam peregrprofe&umpcrliibent,reducemq; Coloman-
no gratifimovultureceptumferunt. Qui quum venatione admodum oble-
&arctur,Rex mira indulgentia &: liberalitate,fraterna ftudia fouille dicitur, fa
lo gaces,mordicos, celeresque canes paflim difquifiuit , vt illius voluptatibus in-
ieruiret. Poft hxc Almus ad ardificia conuertit ingenium, in primisque in De-
mefieni agro , fupra Danubij ripam , fanum baud mdico lumptu conftruxit
Sed quod diuae Margaretx dicauit,dedicationis die eo fratr inuitauit, ne tern-
pli dedicatio ine legitima celebritate tranfigeretur. Aliqui Almum id comen-
tatumaiunt, quo Rgi facilis inidias tenderer , quod ne fatis quidem veriii-
milcefle dicitur.nanque eriam prtermifla fummi piaculi rationc,in tanto ho-
minam conuentu,Pontificumque collcgio, patrandi facinoris occaiio non da-
battir. Ad ftatutum dicandx ardis diem Rex c\x fuis aducnit, conuenere ex pa-
gis oppidisque frequens Procerum &Sacerdotum numerus. Aliqui ex amicis
* Regem commoncfaciunt, vt libi caueat, ne Almi fratris iniidiis circumuenia-
rur. His continuo Rex commotus,cumcapi,&; in vincula coniici iubet, inter-
ceflcre mox Antiftites,Optimates,cxteriquc ordines, qui diffeniionemfrater-
nam iniquo animo tolerabant. Regem omnes impenfius exorarunt,vt Almo i-
gnofccret,fuipicionibus non facile crederet, qux mutuis fufcitarentur inimi-
cis. Horumigitur opera ingratiam redierc fratres,quam iuramto muniri pla-
cuit. Almus aRege perbenign dimifliis,cui etiampermiifum eft,vt inBacho-
uien agro pro arbitrio fuo venari liceret. Duo quoque comits dati , qui fub
honeftanda; miflionis prxtextu , femper ftudio ac diligentia eius animu explo-
rarent, ac ii quid in Regem mali vnquam moliretur, quum id exploratum ha-
jo bcrcntjContinuo nunciarent. Quum ad Chour is veniflct,& in aucupio verfa-
remr,cmiTus accipiter corniccmaccepit:hac prxdalxtatus,ad comitesq; con-
ucrfus,qui fubornatipotius exploratores,qum comits poterat appellari, hxc
incautis loquutus cb Nnne comix hxc,focij, nunc accipitri fponte iurarer,
fc nunquam garrulitate vociferationcque fua dominum amplius efe lxfuram,
fi impune dimitterctur. Ad hxc illi refpondere , Neque accipitrem vnqu cor-
nicemex iuramento dimiifurum,neccornice iuramentum prxftari pofTc,
quum orationc careat,qux homini tantm Natura tributa eft. Ante luce hxc
verba longe aliter, dixerat, Colomanno deferunt. Quum in Bachouienim
Iagmm Almus venandi gratia cum his veniflt, concepta de exploratoribus fu-
40 fpicione, clandeftina fuga fe fubripuit , Patauiumqj contendit, vt veluti antea,
nunc quoque Alamannorum auxihum impetraret. Sub eius fugam Nicolaus,
Colomanni filius, intempeftiua morte corripitur, quod anno falutis centelmo 1 1 1 1,
ac duodecimo fupra millefimum accidifle dicunt. Paulo ante coniunx cxpira-
uitjcuius obirum xgcrrime tulit : vxorem deinde alteram duxit,Rutenoru Re
gis filiam , qua parum profper vfus eft. Nam in adulterio deprehenfam repu-
diauit, & ne qua in earn fxuitia vteretur, hac duntaxat repudij poena ctentus,
ad parentes remiit. Ex adulterio Borichumillagenuit , ex quo alterum Colo-
mannum pofteanatum fuifle ferunt. In fequenti anno, fub Nicolai mort,in-
rer Colomannum &Henricum Quintum,ob Almi caufam,bellum exarlit.Hic H*nrUmK
Jo Hcnricus,illius Quarti Alius fuit,quirerum potitus, nefario fcclere, patrem vf-
quc ad mortem carcere macerauit. Italiam ingreflus, Romam venit, vbi quum
benigne honorific fuiflet exceptus , paterno ductus exemplo,Pafchalcm
Pontifcem maximum , exterosq; Romanx eccleiix Antiftites per inidias in-
tcrccpit,eorum quoq, bona militibus loco prxdx concellit. Quo quidem tem
pore, in imyliano Flaminio agro, idibus Iuniis fanguinem pluiiTe prodide-
x iij
14 ANT. BONFINII RER. VNGAR,
runt. Imperator igitur Almi precibus motus, euocatis vndique copiis , ad Vrb
garia: fines venit, vt aut fratrem rgi reconciliaret, aut inique renitentem vi ad
concordiam rcdigeret. Vix Vngaria: fines attigcrat , quum per oracores Colo-
mannum ad colloquium inuitat, fignificans de publico commodo, & fraterna
concordia,e cumeo multa communicaturum. Ad praftitutudiem Coloman-
nus aducnit , ne ab honefta caufa deciderc videretur. Premiferat Imperatori
honorificentiflima dona,quibus feueritatem Principis eneruaret, ne quid in i-
pfurnfeuerius decerneret. Henricus quum in colloquium in azquoloco habi-
tum veniilct, Regem pluribus admonet, & hortatur,vt cum Almo fratrc fe mi
nus agat,ab omni fufpicione vindicet animum, & communium inimicor ar- I(>
tibus hanc difcordiamfaepefufcitatamfuifleintelligat. Neque ideumfugiat,
quicunq; plus poteft,fi quid iibi cum illo,qui humilioris fortun fit,intercedat,
quamuis ius fuum rcpetat,iniuriam tarnen facere,reputari.Multa pati,diflimu-
lari quoq; multa his opus eft,qui caeteris prxfunt,ne inferioribus videantur in-
kirij,nve (xux ty rannidis nota fugillentur. Neq; miferam hanc ignore domi-
nantium eile conditionem,vt multa quoq; inuiti remitiere cogantur, vtdigni-
tati fuae ac publica: defendant vtilitati. Sedato Regis animo , Almum aduocari
iubet,ac pluribus admonet,vt fratrem maiorem natu,ac in regio faftigio collo-
catum amct,veneretur, & obferuet. Imperata faciat , nihil fraterna charitate
fufpicetur alienum,dem vt alter alteris mores dexterrimaquanimitate to- l0
leret. Quxquid omnia, i mutuus amor interceTerit, quando charitas omnia
fuftinet,face prxftari queant. Oratione Casfaris vterque caftigatus^cormre-
conciliamr. Almus veniamfupplexexorat,quam no fine lachrymis Coloman-
nus dare videbatur. Abituro dud Imperatori certatim ab vtroq; acbe gratia:,
& adiecbmunera. Almus cum Rege in Vngariam fe recepit. Continuata ali-
quandiu concordia, tandem priftina malorum arte, fimultas & fufpicio redin-
tegratur. Nam pleriq; ex intimis Regi fuadebant, viuo Almo Belaque nepote,
fibi poft mortem,Stephani gnati fubrogatione fperare nonlicere, quandoqui-
dem Almunieuctigio regiam inuafurum aTeuerabant,quare fraterna ei mor
tem improbi confulebant. ReX tandem,quamuis de morte nihil audire voluit, }
de quodam tarnen nefario temperameto cogitauit, quo fraterna casdemanus
abftmerct,& Almum cum filio,regia: dignitatis impotem efficeret.Proinde fra
trem ac nepotes,accito carnifice , occaecari iufit. tem Belae nepoti , quum ad-
hucinfans efet,teftesexerimandauit,ne qua hinc propago prouenirct. At illc,
cui patrdum facinus delegatum erat,quum diuinam iram, acregni orbitatem
reformidaret,exertos catuli telles pro his qui forent infantis,ad Colomannum
tulit,pioque commento Regis fxuitiam elufit.Quin & alios quoq; nobiles iuf-
feratexca:cari,ex quibus Vron,Vacchan,& Pauum, haudmediocres nobili-
tatisordine viros fuiTelegimus. Verum diram eius ficuitiam ptazfentaneumeft
fupplicium fubfequutum,liquidem efFufum innocentiae fanguinem diuinaiu- 4o
fticia diu tolerare non potuit. Nam vix Almus cum filio oculis orbatus,in De-
meiienfecnobiumtraduuserat,quum rumor exoritur,Colomann repen
tino morbo fuifle correptum,ingenti capitis dolore,vel maxime circa tmpora
laborare. Medicus illi fuit , Latina gente natus , cui Draconi nomen erat, in
cartens argritudinibus pro explorata fide &: experientia nimium confidebar.
Hunc in nouifimo languore fibi tantiim adhibuit remittendi doloris caufa.
Draco pertinacifim auribus cataplafmaadmouerat,quodquum diutiusRex
pati non poTet, tandem excandefeens, ex aurc reglutinauit , infpiciendumque
Othomaro porrexit. Quod vbi comes illc regius infpexit,quum edudbim ineo
cerebru intueretur,eueftigio exclamauit, Ad iter mortis tibi, tibi ocyus accin- yt
gendumeft,domine,quandocataplafmacertiTimulethifignumoftendit.Pro-
inde qua: ad acternam falutem pertinent in primis cura , mox regnum difponc,
ac ede teitamentum,ne nos tecum periclitan videamur. Ad hcilleingemuit,
plus humanis , quam diuinis rebus intentus. Cumfceleratiflimisfamiliaribus
confiliuminit,quidde Almo fratre, & nepote Bcla, quem matris gremio ere-
ptum
 D D I S IL LIBER V. i4?
ptmiufferat exca-cari,iit agendum. Horum princeps Marcus Simonis , & A-
chilles Iacobi filius erat. Illudhis potiflimum vifum eft,vt Almus cum filio re
pente caperetur, ne amicorum auxiliis adiutus, regn inuaderet. Ilia enim ca>
citas maximam Colomanno inuidiam conflarat, contra huic gratiam & comi-
ferationem adiecerat. Capiendi Almi negotium enedi&oBothi filio dclega-
tur. Rex increbrefcente morbo,antequam expiraret , Stcphano filio, cui lega-
uerat imperium,ac ceteris principibus diligentiilm pra:cepit,vt poft mortem
fuam aduerfus Rutenos expeditionem continu fufciperent,& acceptas Ro-
xolanis iniurias vlcifcertur. Quam de fe opinionem Rex lle pofteris dimitte-
M re potuit,quum fe inulmm mori, qum aegerrim tulerit, nihilq; ex iniuriis rc-
mittendum efle duxerit? Bencdi&us mandata peragit , cum equitatu mdico
adDemefienfe cnobiu contendit. Quum equites appropinquare Almus ac-
ccpiffet,fe confeftim in ardem diuae Margarita: dicatam iuifit inferri, & confti-
tui ad magnam aram, apud quam quotidie caecitatem miferiamque fuam inter "
fupplicandumconfolari folebat, ratus fe in facrario tutiifimum futurum : ecce
Benedidus circumuento ab equitatu cnobio,in demirrumpitjConftitutum
adaram, eamq; amplexatum Almum offendit. Prophanus ille,nulla religions
numinis remoratus, cazeumeorripit) correptumq; abaradiuellere contendit*
Rduclatur , ac ita vtraq; manu ara: inhxferat, vt hinc facile reglutinarinon
poifet. Dum vtrinqj obftinatiflimis animis agitur , pertinaciffimae Almi manus
neququam prius diuelli potuere,qum cutim digitorum ibi dimifcrint,aram-
que promanante fanguine infecerint. Sacerdotes ab initio perculii ,-deinde
quum indignitate rei> tum piaculi grauitate commoti, fani poftes occluferant,
vtprophanum carnificem caperent, & piaculo coercerent. Bencdidus con
tra verims,ne facerdotibus occluderetur, dimiflo Almo egredi ftudet, ftrido
enfe ianitores adoritur:qui quum ceflifent,ex arde protinus exiluit, &ne quis
in pagis Almi tumultus ifcitaretur,clm per fyluam Piliifiam aufugit. Ne im
pune quidem mandatum facinus audere vifus cft : quadoquidem inter fugien-
dum,equo ftatim excuiusj,& illifo mox capite, interemptus eft. Auxit capitale
30 fupplicium,canina difeerptio, quum ab infequentibus repente canibus, veluti
dirisvlmcibus ita fruftillatim dilaniatusfuerit,vt ne minima quidem parti*
culafuperfuerit. Quo portcnto,quod extemplo venit in lucenijVngaroru ani-
miincommiferationem Almi Bla: filij vfque adeo fufeitati funt, vtni Stc-
phani porentia obftitiflet,ca:cum etiam Regem optaTent. Rex poil reglutina-
tum cataplafma,tertio die vita exceffit. Qui propter rem in Dalmatia aduerfus
\Venetos bene geft-am,haud mediocre fui defideriu reliquiiTet, fi inteftina: cru-
deliratis nota carere potuiiTet. Anno regni fui vigefimoquintOjinenfe fexto, &
die quinto,falutis vero centeimo quartodcimofupramillefinium,corpus Al- 1 1 i 4.1
bam aduedunij& cum honorificentifimo funere in prifcorum Regum monu-
4 menta relatum. Sed de Colomanno hadenus. Ladiflai,Colomannique tem-
EoribuSjVradiflaus Othonis& Conradi filius,populata Auftria,ad Maguntiam
abito conuentu, ab Henrico Quarto Rex Boemia: primus declaratur , Im-
peratoris autoritate,Principumque decreto, Boemiae regno , Morauia, Polo
nia, Slefia, Lufacia eft adieda. Gilbertus Treuerorum metropolita Praga mif-
fus, qui regalibus hunc facris initiaret, & honeftaret infignibus. Suetana quo-
que vxor cum coronara. Huic Conradus frater fueeeilit , qui fexmenibus
regno potitus,morte deinde correptus,quinis exfratre nepotibus eeflit, qui ex
ordine fueeeifere. Ex his duo ab Vrfouicefibus, qui regum femperhoftesfue-
re,dolo intereeptiobiere, vltimus aute,qui Bladiflaus didus eft,trecentos Hen
5o rico Quinto Romam profeduro equites dedit, qui plurimas fandoru reliquias
hinc Pragam retulert.Sed Boemorum Annales poft Vratiflaum primumRe-
gem,aliquandiu interregnum fuife,Conraduni,& Vratiilai filios,n Regis,fed
Ducis tantm nomine vfos efle prodiderunt. Bladilaum quinto loco ab Vra-
tiflao natum, Friderico PrimOjCum vniuerfapofteritate,regali dignitate fuifle
donatum. Quin &c ob nauat egregiam in Mediolanenfi expugnatione opera,
x iij
\
 i48 ANT. BONFINII RER. VNG^R.
pro infignibus,albo clypco,ac leonc rubro>bifurcata cauda, ab Imperatore ho-
neflatum ferunt. Infuper candelabrum Salomonis Mediolano ablatum , hune
Pragam in Viti andern tranftuhffe memorant.

R E RVM VNGARICARVM DE-

CADIS SECVNDJ LIBER VI.
8tefk*wm fbtt^Jfe^Ssy^b E v N D v m Coomanni Regis obitum, filius Stcphanus o-
ptimatii confenfu rite patri futfe&us eft , qui nondii ephebis
excellerai. Omnia Regis inligniaex more confequnurj C in it
manus eius Principes Populi cum vniuerfa nobilitate iu-
raruntjfe legitima nunquam detre&aturos obfequia. Quum
impos adhuc perattatem gubernationis eTet,omniaex Anti-
ftitum Procerumquc confulto gerebat , nihil infolentius au-
dere potcrat:quando abOptimatibus fpedatx virtutis &:prudcntia: coerceba-
tur. Quo quidem temperamento res Vngarica profper gerebatur. O&o pene
annis alieno dutu&: aufpieiis regnum gubernauit , deinde inita tempeftiuae
virtutis xtate,fe in libertatem afferuit, pro libdine fu cunda gefturus, quum
fibi nimiumarrogarct.Namafperitate ac fuperbia, item rerocia&crudeli tte,
neququam patri ceder. Obedirc parum aliis , qui fid confulcrent , proindc le
nonmediocritercun&is formidoloiusvidcri.Quum belli potius qumocij ftu
diis teneretur, Dalmatiamque Vcnctis , non modo clandeftinis quotidic ar-
tibusjfed aperta faepe vi pirtica Vexari cognofceret,ex paterno inftituto defen
fandam eile decreuit. Quare nono regni iui anno in prouinciam contendit, v-
bi vulgo honorificentiflm rcceptus,prouincialiumfidem redintegrauit. Nu-
tantes plerofque Venetorumlargitionibus fiepromiffis, nimos confrma-
uit.Pra:lidia, aeeepto ex Vngariampplemento,inftaurauitoppidatim,mox cu-
rata prouincia, in Pannoniam fe reeepit. Quare ne fads quidem ver hi de re
bus Veneris fcripuTe vii funt,qui Dominico Michaele, Syriaredcunte, rc-
ceptam Iadram cum potilimis Dalmatian ciuitatibus,tradiderunt: Quum hanc }
Vitale Michaele, qui aliquotpft annis ducatum obiit, ex Venetorum etiam
Annalibus , receptam fuifle confie. Nee aliquod bellum memoratu dignum,
quum Stephanus Rexprouinciam vifit, tue geftum fuifle, apud Vngaricam hi-
ftoriam inueniatur. Poftquam in Vngariamreuerfus eft, in Polonos exerci-
tum miiit,qui &C ibi Se patri faepc iniurii fucrant , neque fines incuriationibus
& rapinis tutos feruarant, fed latrociniis & incendiis fepe violarant. Indu&us
miles longe latequegraflatur, cunda ignifcrroquevaftat,abataingcntipra:da
WM h domum redit. Mox in Bocmos bellum molitur,quorum rcgnum,vt paul fu-
die*tum. pra rcjatum eft,in ducatum iterum reciderat, quum Vratiflai primi Regis fuc-
ceflores ab eo fortafsc longe degencraflent. Optimates contra id haud temerc 4*
fumendumcenfuere:quareBoemorumducem ad colloquium inuitandu m cC-
iudicarunt, vt in pratfcntia vitro citroque fufpiciones & calumnias expurga-
rent,rati verbor multo melius, quam telorumvelitatione rem cponi. Quod
quum Boemorum duci fignificatum effet, placuit quoque fententia, Se inuita-
tus ad prftimtumdiem , cito adfuit ad Orfonam amnem , vtriufque confinia
diitermmantem.Boemum quidam Vngarus fequebatur,atrociflma: cuiufquo
difcordia? ac feditionis artifex,& pra facinorumgrauitate in Boemiam relega
tus , quem Soltham nominabant. Hictempus difeordiarum natlus idoneuin,
prae maxima ingenij iniquitatc , veluti ad feditioncm humanam cantm natus
ciTet,occafioncm hanc communis exitij temer pretermittdam minime cen- fer
fuit.Proinde ad Regem clandeftin feribit: Fidclitatem in maieftatem tu-
am, ad cuius obfequium me natura genuit , quamuis exul Sc relegatus , tarnen
diffimulare non poffum. De Bocmis hace accipio , quum te inermem cum tu is
ad colloquium venire fenerint, te ctinuo armis circumuenturos, capturse
efle fcito.Quare ni caueris,intcrcipieris. Contra Ducem admonet, Vratiflai
lmnpL
 ) EC AbS II. LIBER VI. t4*
filium,dc quo fupr diximus,ncincrmcm ad colloquium ducat eXrcitum,ne-
gueipfe Regem inermis adeac. Quandofat ipfecompertumhaberet, Regem
malo dolo no carere, moliri infidias, &fagittariorum manus inprimis prarmif-
furum. Proinde rogat, diligentiflim ibi caueat. Boemi repentino Ducis edi-
o,armacapiunt.Quodeo libentis faciunt,quando genus efthominum vitro
ad bellum natum. Interea Soltha Regem clm edocet,vt fagittariorumac leuis
armaturac cohortem ad Boemica caftra prxmittat, quateorum aduetum inter-
tipiat.Monitis Rex facile credens, cohortes aliquas prxmifit. Contra Boemi,
quum cauris Vngarorum iam educi cohortes , ac fibi appropinquare vident,
veriflimafuhTe Soltha: didarati,in eas continuo impetum faciunt.Quae quum
maxima ex parte Beflorum acScytulorum forent,facil terga verter, ac in fu-
gam.eimfa:,adrcgia caftra feftinabant. Rex inconfultis amicis ac optimatibus,
profpedafuorum fugu,ipfe quoque confeenfo equo fugam rapit.Id ipfum cx-
teri facer cogebantur,partim quia inermes erat, partim etiam quia his qui ar- ,
maattulerant , in tanto tumultu & trepidationc , quum Boemus hoftili animo
aduentare diceretur , armandi tempus non dabatur. Quod fi regia; voluntatis
confeijfuiflent, his aliquo modo periculis profpexiffent. Tumultuaria; pugna?
omnes ignari,quid facerent nefciebant : ex quo palantes, in Vngariam ie reci-
pere cogebantur. Extplo Boemi caftra Regis inuadunt,diFringunt carrorum
io fepta,paffim impedimenta ac Ctera alia diripiunt. Dum hxc itageruntur,ec-
ce Ianus Brofae filius , & Palatinus Comes, qui procul Rege metati , profpeda
fuorummga,&populatione caftrorum, continuo arma capiunt, inftrudaq; a-
cie,cummunitilfimo cataphradorumequitatu^ Bocmos incaftris adoriuntun
Difficili aliquandiu praclio dimicat. Tandem Boemi terga dare eoadi,iniigni
ciade aiFectifunt. Nondum ab hofte pedem retulerant, quum percurfores de-*
fperatxacinfignis vidori Regem fugientcm &c ignarumadmonent : qui fau-
fto nuncio recrcatus,Deo gratias egit,& confeftim in caftra fe recepit, vbilani
ac Palatini virtutemmirificlaudauit,nequehosindonatos ob rem geftampro
dignitate dimifit. Vnm vehementer indoluit,quod Soltham tantimali audo-
$o rem autcapere, aut interficere nequiuere, Quippe qui facinoris huiufce con-
fcius, quum apud neutrum tutus efle poflet, latebras c eftugiendi facultatem,
haud iecus ac ceteros dolos excogitauit, Deinde de optanda Regis vxorc,
inter Optimates agi cptumeft,quum chbatum fuum intcmperatifllm du-
ccret,&i[amulicbri impudicitia; videretur obnoxius, vtno modo grauem in-
famiam,verumetiamextentatamatrnarupudicitia,magnamadmoduminui*
.diam bi conflauerit. Accedebat regi ftirpis ratio,quat il ad orbitalem redige-
retur,de regni excidio haud parum dubitandu effet. Quare cm precibus,tum
publici periculi ratione,eum ad vxorem ducendam impulerunt. Robcrti Gui-
feardi filiam, qui in Apulia & Sicilia lat dominabatur, no folm genere Nort-
40 mannorum,& forma,ed muliebriquaq; maxima virtute pr2eftante,ei defpon-
faruntjhonorificentiTimasqi paulo poft nuptias celebrarunt. Pofthazc i Ru
tenos bellum exoritur. Duxenim coru,Cui Bezennomen erat , ad Stephahum
confugit, ac fe dominatu fuo fratre , vnde minime decuit, eiectum queritur*
Regiam igitur clementiam exorat, quae illius plaga moderatrix effe deberet,ve
miflis in ducatum auxiliis reftituat , & pro referenda gratia, fideliflimu per-
petuum obfequiumpollicetur. Rex autemno tarn DuCis huiufce gratia,quam
ylcifcendae patern iniuri cupiditate,auxiliares copias,item dudum aufpicia-
que fua promittit. Itaque ftatim habito deledu cogit exercitum,quaccunq; bei
lo funt vfui , omnia diligentiflim parat. At vbi motis caftris in Roxi peruen-
o mmeit,potiflimum regionis oppidum obfidet,nc quidinferri efferrive poflet,
fummo ftudio curat , quare machinas parat ingentes. Bezen , de cuius reftitu-
tione agebatur,ftudio long maiore,neceflaria cunda difquirit.Du lllucefcen
ce die mnia luftrat,vt exploratis oppidanor munitionibus,idoneu expugn-
drlocu inueniat,ecce c5tinu ex oppido in Vngarorum ftationes hoftis erum-
pit, acq; exadum hc duc in primis offendit. Bezen dum eius mpetu coercerc
\
 ijo A N . N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
contendit , ipfc cum non pama fuorum manu multis vulneribus afficitur. Au-
dito lethali Ducis vulnere ,mortem ems Rex admodum rimes, mox in iras ex-
arit,& amici cafum affectt vlcifci. Itaque oppidum acerrimc iubet oppu-
gnari, cunctis Vngarorum ordinibus edicit,vt ita cum oppidanis pugham inc-
ant,vt eo die aut fe oppido potiri,aut ad vnum omnes mori dcernant. Princi
pes eueftigio inter fe confultant, dicuntque oppidi expugnation Vngarorum
nemini commodo futuram,quando non pro Vngarorum imperio,fed pro Ru-
teni ducis reftitutione pugnatur.Nequc fat bene communi faluti confultumi-
ri,i pro alicnigenae vtilitate,cruentiflimo prxlio dimicetur:bellum hocincon-
fultis Optimatibus initum, pars maxima obftinatiifimamoppugnationemde- i
tre&aridam cenfet. At vbi ad Regem, foluto concilio,omnes cucnere, quum
pars timor, carted publica vtilitate ducerentur,duTeniio ante Principem ma-
nifefta detegitur. Quum diuerfa hominum ftudia detegerentur, vnus Proce-
ribus, cui Cofmae nomen erat, nobilillimo Paznami genere natus , his verbis
litem repente diremit. Qudnam(inquit)Stephane,nunc facer pergis,fi cum
maxima tuorum cxde oppidum expugnare contendis , ad poftremum potitus,
nullo Vngarorum fuperftite,quem huic praefeccris? nimirum neminem tuis.
QupdiituperdirahcVngaria,&pofthabitoregno,hunctantmDucatumaf-
fetas,nos profed pro exitio publico,& deftituendo regno non pugnabimus,
fedcontinuatis itineribus in rcgnum redibimus , ibique poftquamatedefcri- 1#
mur, alium nobis Regem optabimus. Huius verba ameatores tubarum clan-
gore interpellarunt,quiex compofito dato figno,folutis in Vngariam caftris,o-
mnes redire iubebant.Quarc Stephanus mentem obftinatam mutare coactus,
ne prorfus fuis deftitueremr, in Vngariam reuerfus eft. Nondum treis an-
nos domi requieuit , quum exacto mox ocio , immiflis legionum pra:fcctis&
legatis,PoloniamhaudignobilemSarmati parte hoftiliterinuadit, terrore ac
tumultu complet vniuerfam,& in pagos & oppida abiegnamatena conftru&a,
ferro ignique graflatur. Infcftandos vfquequaque fintimos reputauit , vt me-
tu potius quam amorc , & iniuriis magis qum officiis a bello coerceret. De-
inde ne quid relinqueret inultum,inferiorem Myiiam, quam Bulgariam nunc }o
appellant,& vniuerfam fer Macedoniam , cum fuperiorc Myfia, per -
anas cohortcs,& veteranas legiones,atroci bello infeftauit,acdeualatis regio-
nibuSjin Thraciam & Gratciam caftra mouit.Huius belli caufam hanc referiit:
Pynfca diui Ladiflai filia , Conftantinopolitano Imperatori ohm nuptui tradi-
ta,quem Emmanuelem fuifle plerique volunt , quum in fcrmoncm Regis Vn-
garix cum viro incidiflct, eumaiunt Stephanum dirum &: immitcm appellac,
contradicentem aliquanto obftinatius vxorem grauiter pulfaiTe,hanc ira pcrci-
tam, omnia rite fignificaiTc nepoti. Quae quum is aegerrime tuliflct, nefandam
amici iniuriam,non verbis, verum &: arm is vlcifcdameTc latuit. Maximum
in Pannoniis delectum habuit , quin Sc auxiliares copias Gallis &Nortman- 40
nis,ob affinitatcm cum ca gente contrafta,h.aud ignobilcs aflequums cft.Nam
feptingentoscataphra&os equitcs , Rogerium Apulia: Siciliarque Regem mi-
fillc perhibt,quorum viribus 3 ingenio,Myfos,Thraccs,& Macedonas atro-
citerinfetauit,obuia quarque diripuit,oppidanonnulla vi capta fubuertit.Im-
peratorem in oceurfumadhue neququam prodeuntem , quotidianis his con-
uitiisprouocauit,qud eque Augufto,nequercgio,fedanicularo tantm no
mine dignus eTet,quando anicularummore itu obfitus, in fordido femper o-
cio verfaretur , eque imperatoriam virtutem foris oftederet, qua aliquid lau
de dignpofteritaricommendaret.Formidolofusigitur vfque adeo apudGr-
cos Myfosque eft habtus,vt ad mentionem Stephani Regis,vagientes peruica- r
cius infantes,prx formidine conticefcerent.Hec autem vbi Grecorum princi-
pi relata funt,Hoc(inquit)anno, quando is me aniculam appellat, Vngaria; R
gi ad vmbilicum vfque virilia abfcindam,vt fe potius,qum me,cuiratum intel
ligat. Itaque dclehi habito, excrcitum illico comparauit, & contraftis vndiqi
auxiliiSjita caftra complcuerat, vtPannonias vfquequaque vexare confiderct.
Primum.
 DEC AD i S II. LIBER VI. iri
Primum iter in Haramfecerat , proximam Vngaria; partem, vbi quum omnia
igniferroque mifcerentur, neququam Vngari obftitcrc. Nauale in Danubio
prarliumab initio commiflum, vbicmimmiio fulphureo^igni, rudes Panno-
num biremes fie abfumerentur,vt in mediis vndis Argiua arte conflagrart't,in-
telicitcr pugnatum eft.Claiis magna ex parte obruta, incfvc, qui in fluminis
ripa dimicabant,claffis exemplo conceflere,terga continuo dcdere , & ad pr
xima feie caftella receperunt. Poftquam Stephanus cumGrarcis nauali bello
mal pugnatum eile enfit,quos nuticas difciplin fuapte natura magitros eTe
noucrat,nihil hac fortuna; iniquitate conceflit. eque mirabatur, nauali bello
lo eos facile fore fuperiores,vtpote qui afidua nauigatione exercitati, plus mari-
timo,qum terretri bello valerentrquare terra dimicdum ccnfuit. Omnes re-
gai vires qua potuitceleritate coegit,quas inGraciam conuerteret. Huic bel
lo quendam prarfecit , cui Stepheinomen erat , conlio ac prudentia prxftan-
tcm. Quum hie ad Carafum amnc,verfus Boroh, caftramouiTet, hoftiles co
pias inucnit,"Thracumac Macedonumphalangibus copleras. Collatis ad tenu-
iffimum amnem caftris,figna quoq> cum manu non conferre,ignauum &: tur-
pe vriq; vifum,quandoquidem periclitandae virtutis caufa, illuc Graxia Pan-
noniaqj conuencrat.Inito igitur roboris vtriufque periculo,panfpe,ac a;qua v-
trinque ortuna diu pugnatum, hinc Vngari , illinc Grxci fxpe prazpollere vifi
jo funt.In dexrero cornu vinccresin niftro ceder vtriq; putabantur, vltro citro-
quececidere rnulti,&: adextremumnutante Marte, triariis pradium redintc-
gratur.Gre_ci,qui numero plus poiTe videbantur,ac viribus neququam inferi-
urcs,in vltinus anguftiis phalangas,cxteraq; fubidia duplicare,recentia quoq;
auxilia fubmittere, que, ex Aiia nuper euocarat,nihil etiam prtermittere,qua:
nouiflmi labpris efle folent. Vngari longo bello defatigati , quum triariorum
fupplemento carerent,defedisanimis inclinare occpere. Contra obnixis
inflare alij , paulo pft confufis ordinibus terga dedere , 8c in fugam effuf, ita
in fuamcladem infequentium nimos inuitarunt,vt mifer paffim cderenturi,
E tanta multitudine pauci euafere,cxteri partim capti,partim deiderati,raram
jo Vngari conilmilem iibi ciadem accidifle memort.Carafus autem fluuius, qui
inter vtraque caftra fluebat, cruento torrente adaudus huiufce cladis teftimo-
nium exhibuit, quemeadauerum congerie redundantem, velutaggere remo-
rammdicunt,& congefta quandoque corpora, pontem praeftitifle affirmant.E
proceribuseo pradio occubuere multi, quorum primum Cizum Comitem re-
terunt. pft,vbi fatis fuperque eft vtrinque fa2uitum,per internunci
os de pace agi cptum eil, vtrique in colloquium coire excompofito placuit.
In Iftriinfulamconuenere,qu#oppidoproxima,quod oronchum appellant,
vtrinque principes pro arbitratis adfuere. Obieda vtrinque multa,& confta
la pariter , expurgatis animis , & damnata fatis vtrinque difcordia,vltr pacem
40 ineuntrpcrcuToq} perpetuo feedcre,folutis caftris,in patriam quifque fuamre*
deunt, Stephanum Regem ita furoriac iracundias obnoxium tradunt,vt furi*
is agitatus,nullum dirae crudelitatis genus omitteret. Chriftianam muliere ob
minimam noxam incendio damnauit. Multos equino excremto infoTos ad-
uifit. Plerofque adadis per obfcnafacibus,aut ardentifimacereorumdiftil-
lationeduda,immanitercruciauit.Ducem Almum,quipatruuserat,miferabi-
li caxitate confedum,impotem fceleris,ac nullius mali fer cfeium rclegauit
in Thraciam. Qu quum veniflt , ab Imperatore honorific exceptus eft , &
Conftantius cognominatus , quum ingulari conftantia propriam miferiam
tolerare videretur. Quineti pagis ac oppidis in Macedonia ab eo donatus eft,
p vbi Conftantinam ciuitatem ex cognomento nominat edificauit. Quam con
fugientibus Vngaris,aut amicitiae gratia, aut ryranni metu,plane compleuerat,
Ibi quoq; vita defund fuiTe accepimus. Cuius obitum quum Stephanus au-
diuilet, patrui caeci fatum tandem miferatus, Fulbertu antiftitem in Macedo
nian! cxtemplo miit,qui defundi corpus in Vngariamreferrct. Qupd vbi Al-
bamrelatucitjhonorificiuftaperfoluit.Quameniinexrelegationeimpiafib*
 ijx- ANT. N F 1 N 1 1 RER. VNGAR.
conflarat inuidiam , ex honore fepulturae abolere voluic. Bela quoque filius,
pari csecitate affeftus , quibufdam Principibus in Pannoniam clam redu&us
eft : C dcclinandae regix crudelitatis caufa , inocculto ac tuto Temper aflerua-
tus, ne regno maxima orbitate laboranti , legitimus hxres deefic videretur.
Poftrem quum regem liberis carere confpicarentur , ipfumque iam prolem
omnino defperafle intuerentur, inito Proceres conilio, rem Stephano patefa-
ciunt,Belam patruel adhuc viucre,&: in Vngaria effe cfitentur.Quern quum
illc ex exctate mortuum olimcredidiflet , ex infperato in maximam laetitiam
erfunditur , ad fe continuo adduci iubet. Quern quum fola duntaxat ccitate
dchoneftatum intueretur, alioquinafpc&u venerandum, re verboque grauif-
imum,& ad gerenda quacque maxima accommodatiflimum , collachrymafle,
ac diufratrem amplexatumfuifle memorat,itemadoptalle in filium,acin pra>
fentia rccepifle , fe pro refarcienda patris inclementia , adextremum Bebe re-
gnum legaturum.Paulum Epifcopum,& Othomaru Comitem, quorum opera
Bela feruatus fuerat, primos rem patefeciffe dicunt. Veteribus inimicitiis ac fu
fpicionibusextindis,nonfolmdignitate,vermetiamhoncitiflimaaffinitate
exornandumhominem fubit cenfuit,vt quem pro filio adoptaTct,ci paterne
pictatis officia foluerct. in primis ne adorbitatem,acregi ftirpis interitum re-
digcretur Vngaria,ad Vron Auguftalem comitem, ac Macedonia; prouinciam
cum perpetuo imperio retinentem fcribit,Si fuse voluntas eius acceflerit,fe ni-
miumappetere,vtinitamcumipfo amiciti, affinitatis vinculo ar&iiis obftrin-
gat.Et huiufce rei gratia, fe pro Bela; filij vxorc, gnatam expofcerc,cui Helena:
nomen erat, vt ex antiquo vtriufque genere imperio digna proles edatur. Scy-
thas &: Macedonas pari virtute ac magnanimitatc fuifl'e femper. Excellente fi
lie, conditioncm Vros accepit,haud infeius fecundum Stephani Regis obitum,
earn Pannoni reginamperbreui futuram.Nequegeneri ca:citatem afpernatus
eft, cui patrem Almum , ac regiam viri probitatcm in Macedonia olim optim
nouerat, quo cumfamiliariima fibi diu cfuetudo intercelerat. Nuptias pau
lo pofthonorifcentifimaEcelebratc.Exhocfauftociugio GeyfaSecdus na-
tus eft, qui magno gaudio Regem affecerat.Belam in Tuina eile iuTerat,cui vt 30
honorific cum vxore viucret,regale ftipedium decreuit , nimiumque dilexit,
quando legitimum fucceflorem fe intelhgebat. Ante compertu Be-
lam,quum liberis careret , Saulem Sophia forore nepotem, poft mortem, pu
blico decretOjfuturum Regem declarauit, & in id omnes Antiftites Proccres-
que regm iurare adacb funt. Quum atcm Agria: graui morbo correptus eflet,
&: iam de morte dubitaretur, Borfus Comes &Iuan,fpe vana aUecb/ufFragati-
bus coniuratiSjRegcs ambo declarati. Mox conualefcete Rege, ad fupplicium
cxtrcmumpoftulati, capitales lun poenas cxoluit, Borfus in Grxciamrelega-
tus eft. Regia pofteris perpetu interdicta , in qua quicunque deprehenderen-
tur,pro capitalibus haberentur, vel haud aliter, i aris & penatibus ignem in- 40
iccifent,perpetuahac infamia fugillatafamilia-HincautempatefacicndiBelac
caufa orta eft, quum in optado fucceflore quam follicitifimum Regem intclli-
gerent.Patefa&us ergo Bela follicitudinem hanc ardentiiimam ademit,in pri-
ftinamquc hilaritatcm Regem reftituit. Sedpaucos cum Bela annos fbi viuc-
re contigit,qudo mors intempeftiua improuifum gaudium intercepit : dyen-
teria nanque correptus indmita, iam defalute omnino defperare ceeperat.
Quum anceps ac dubia vita fu videretur,Vngari Chunorum infoltia diu op-
preffi, in eos fauire cperant.Qui Regis indulgentia vfque adeo elati fuerant,
vtn patrando quoque mximo fcelere nil penfi haberent , impune contume-
liis & rapinisVngaros paflim afficerent. Thathar dux Chunorum fucrat incau- yo
fa,quiob bene nauatam operamin bello Graxorunijvndefolus cumpaucis c-
uaferat,tantum grati apud Regem ibi cornparauit,vtnemini magis illc crede-
ret.Itcm ob huius fidelitatem,tantum exteris Chunsindulgebat,vt pro libdi
ne fuaomne intemperantia: ac rurpimdinis genus impune patrarent.Defpera-
ta igitur falute Regis.hi ab Vngans male tra&ari,& fuperiorum rapinarum peo
nas ex-
-
 D A D I S II. 1 1 BE R V I. in
iias expender occpere:hinc orta feditione j ex Chunis multi cecidere. Tha-
thar audita clade fuorum,Regemaliquantiipercualefcentem adiit,de imme-
ritaChunorum cxde querirur^ vociferatur* Ac ille,quamuis morbo iam ab-
furnptus,ad Chunorum camen lamenta* quos plus aequo diligebat , ingemuit:
pollicicusjquando conualere iam coeperic,fe pro fingulis Chunisjdenos Vnga-
ros capitali fupplicio muldaturum. Quin Sc eos omnes bene defaluce uape-
rare iulit,& in aTeerationis ac beneuolux fignum dextram porrexit, quam
Chuni certatim apprenfarunt, religioiflime deofeulantes >&: tanto agmine fa-
ro,ad dextraz ocla corrure,vt immodic iacent depreTerintjattriuerintqj.
lo QuaquidempreTuravfq;adeodefatigatuscft,vtredintegratoprofluuioven-
ms,paul pft vitadeceflerit,anno regnifui decimoodauo,falutis vero cente-
fimotrigeimoprimofupramilleimum. In morte monachalem ubi habitum t J
opcauit,in pcenitentia: ign. Corpus ex Agria Varadinum tranflatum cft,ibiqi
honorificentifimis exequiis honeftatumac reconditum. Eius mortem,fe-
dente Hentico Secundo Pontfice maximo,& circa Lotharij Secundi Impera-
torisiniti accidifle putant.Regnante Stephano>Boemunds Antiochi Prin-
ceps,qui cum Alexiolmperatore Conftantinopohtano bellum geflerat,hma-
nisexceftit. Bocmundum fili, Conftantia Philippi Fracorum Regis filia na^
mm,& Tancredi nepotis cura: commiflunij Antiochia dominatui exteftam-
to ro prxfecit. Hcnricus Quartus,cum Pafchale Ptifice maXimo,ac Populo Ro
mano bellum gefit. Quia Pontifice,in Germania facram pragmaticam viir-
pare contendens, extorquere non poterat, demum capto Pontifce,ac ceteris
CardinalibuSjfacram poteftat veluti ab inuitis extorit. Pifani quoq, his tem-
poribus Pontfice exorati, in Saracenos claram expeditionem ufceperej im-
pofitaq} cJaifi, quam nuperrim compararant, vmuerfa iuuentute, ad Volater-
rana vada conuenere,vbi dum tempeftiuam nauigationem expedant,Lucen-
fes deftitutam defenforibus vrbem inuafere. Sed Florentini Pianoruprecibus
impuli,reiedis Lucanis,ciuitatem his inColumem Conferaruntw Quare Pia-
ni Balearibus infulis potiti,vnde Saraeenosexcgetant,abduda maxima praeda
}o reuerifunt.Duas columnas illinc auedas porphyritici marmoris,ob feruatam
patriam,Florentinis dono dedere,quacadDiui Ioannis fanum adhuccftitutae
pedantur. Paulo poft habito frequenti ad LatejranTem bafilicam conuentu,
pragmatices Henrico vi data poteftas reocatur.Quo quidem tempore Matil-
dis enio confeda,qUum Romanas Ecclea:,quicquid agri Pifam, fandumque
Cyricum, &alpes mareq; interiacet,ad Ceperanum vfque,ex teftamento lega-
uit. Cuius matrona: magnificentiam,probitatem & fapienti,nulla fcula con-
ticecent. Alius deinde conuentus in Cifalpina Gallia G uardaftalli eft habitus^
quo vrbes ,1, Parma, Rhegi um, Mantua, &c Bonona, ditioni
Raunatis Metropolitae,quia diu Romanaeecclefie rebe'llis fuerat,publico dc-
40 creto abalienata: unt. It periftenteadhucinitalia Henrico, &: Pontificis par
tes perfequentc,Gelafius Pontifex maximus, qui Pafchali uccefllt , in Gallias
refugit,ibiq; extremum diem obit. Hierofolymis autem, poft mortem Baldui-
ni PnmijSecudus Balduinus regnum iniuit,qui Gaium Perfarum Regem pra:-
lioviduminteremit,oDamafcenorumAfcalonitarumqueRcgemproftrauit.
Callixtus Gelaio fubrogatus,ab Henrico pacemaccepit, atque Imperator Ec-
cleix reconciliatus rediit in Germaniam. Eadem tempeftate ignis immenfus
in Orientali plaga , circa auroram,per fex horas flamnias emiit,quoadex Oc-
cafu turbo promanans,copioo imbre illam extinxit. Inuper deflcientib. quo-
tidic in Pala:ftinaChnftianis,quiilluc ex Europa trfmiferant,Balduinus mul-
tos Chrifti fidles, Transiordana regione , ad incolcndam Hierofoymam e-
uocauit,quos quidem omnes ciuitate donauit. Et tunc eti rum , florentili-
mam Phnicia: vrbem,Chriftiani oceuparunt. Infequuta quoq; hyems feuiC-
fima,qua non modo exube fruges, vnde miferabilis fames exorca,fed muid e-
riamhomines pariter c pecoribus abfumptifunt. EtTyrum,cu ingentiftrage
populi,terras motus pene ubuertit. Sed illud in Gelafij creatione potiffimum

 i54 ANT; BONfNII KR. VNGAR.
refemnt Annales, patriciam Frangepanmfamiliam, iuxt viris ac opibui r*
tentera, quum aflequi nequiuiiTeni>vt fuis Pontifex crearerur, fado agrame,
refradis poftibus,ad Lateranum in conclaue penetraire,variisnouumPontin-
cera cum Cardinalibus iniuriis afferifle. Cincium familia principem , rapcum
Pontificem humi ealcibuscontriuine,mox vindumtranftuliffe domum. Ro
manos id xgrferentes,elatotumultu, Cincij manibus Pontificem afierumc,
folenniqj pompa in Lateranu reftituifle. Sed eum Henrici Imperatons aduen-
tu.Tyberidelapfum^euthonumqsfagittisindepetitjdemumCaietamerru-
gifle.MauriciumBacharenfem Metropolitan^ Imperatore in Vrbe Antipa*
pamconftitutum,&:Frangepanm auxilio fretum,poft Iraperatoris abitu,Pon w
tificiummunusapertgelniTe, GelafmmGuilielmi ApuliaeDucis,&Roberti
Capuse PrincipiSj itemRichardi Aquilani pratfidns adiutum,in Vrbem rediif-
fe,deinde in xde Prxedis inter facrificandum, irrumpentibus Frangepanibus,
vix amicorum euafifle ope. MoX orta in vrbe feditione,Hoftienfi viaaufugie
in Galuam,ibiquein Cumacenfi coenobio prodignitate exceptum, paulo polt
humanis excelmTe ferunt. Paul ante Alexio Imperatori Caloioannes films
rite fucceifit. Puter , Venetorum clafle adiutus,cum Nortmannis , in Apulia &
Sicilia dominantibusjbellum geflit.Sedquumparum profperc in Epiro S Dal-
m^tia bi res fuccederet , cum his pacem iniuit. De rebus extcrnis hadenus.
Nunc tempus poftulat,vt ad res Vngaricas redeamus,& de Stephani fucceilo-
videamus,quando fans fuperque diuagati fumus. QuemadmodumStepha-
nus vulgo fepe przdixerat, ita Belam caecum, patruelcm fuum, ex teftamento
Regem declarait. Nam apertis teftamenti tabulis,prscter regni fucceffionem,
ex dodrante hxres Icgitur.Quicquid fupererat ex legato,partim amicis,partim
facris ardibus & pauperibus diftribuitun
BtU tu V g a R i j intelleda Bebe probitate c fapientia,ne minus quidem cecum,
quam oculatum amabant,nuncupatis votis hunc optabant,& in comitiis rega-
UbSjOmnibus fuftragiis,prout Stephanus Rex optarat,Regem pronunciarunt.
Nefcio quid popularis commiferatio cxcitatis & paterna: calamitatis addebat,
optimum principem futurum quifque augurabatur. Nam multo plus animo jo
diuina bcnignitate datum efle,iudicabant omnes, qum fortuna corpori fue-
rit ademptum. Orbitate nanque illa oculorum ita ic ipfe collegerat, vt in con-
fultando ac deliberando femper verfaretur. Varias adrationis tribunal fenten-
tis citare videbatur,&illius imperio intentus,matura refponfadecretaqj haud
aliter, oracula expedabat. In confultationc quaq; grauiffima, Dcum patro-
num,Cohiarium,ac iudicem initocabat,ne quid inconfultum,nc quid diui
na & humana pietate ageret alienum. Quare ilud Dauidicum in proucrbium
eius vfurpatum : Dominus foluitcompeditos,Dominus illumint cxcos. tem
& illud : Fadus eft Dominus protcdor eius , & deduxit eum in multitudinem
mifericordia: fuse , de frudu ventris fui pofuit fupra fedem fuam. Hie enim ex 4*
Helena , Vfi Macedonis filia ,liberos quatuor tulit, elegantimma: indolisrpri-
muS'Geyfa , fecundus Ladiflaus , Stephanus tertius , & quartus Almus voea-
tus eft. Rerum igitur potitus , mira fapientia, cunda difponere , edida in /ica
rios &latrones grauifima promulgare * conciliare Principum nimos, & ae-
qua in omnes iufticia &: benignitate vti.Item nihil antiquius habere,qum ob
literare vetcres contumelias , pacare regnum j iniurias ac vim paflim inhibe-
rc , cultuttique diuinum ftudiofiflm feruare. Ita demum pueros educare , vt
nort minus fibi , qum regno chan viderentur. Illud in cius ore faepe verfa-
tum , Homine niulto plus pro lxua, qum dextera fortuna deber Dco,quan~
do altera infolentem&: iniurium , contra vero fapientem & fortem altera fa- f*
cit. Neminem alloquentem adiebat, quin eum ftatimex verbis expenderet.
Mos illi fuit admiran nihil , vtranque fortunam magna atquanimitate tolera*
re. See* aifidua malorum ferie , in qibus &natus &alitus erat } iamdiudidi-
ciiTe nofcere feipfum,&omniapcrpeti,fxpius aifirmabat. Illud fa:piifime dice-
re folebat,Difcepati,&: humana contemncre. Item,Neminem fcirefrui bonis,
 D E CAD IS . LBER VI.
jui runquam mala fubiuerit. Impatientibus & fuperbis modo fuam, mode e-
tiampatris fortuam obiiciebat, qua quidcm commcmoratione,in efFcemina-
tacleuitatis & intemperantiae ruboremeos adducebat.Itemre ac verbo gratiis.
Deus aduerfus mmicos felicemreddiditquos tot calamicatibus acprobrisaf-
fecit,vt in hodiernum vfque diem, in ludibrium gentium perdurarint Pr iu-
fticiac probicace fu* pulchra liberorum foecundicate claruit, vt dixims qua
freti Vngan,regin verbis acceni,cumulatifimade inimicis fupplicia fumpfe-
rc.Dicuntenim,adAradoppidum,Regisedia:ofrequentiirimumconuenmm
fuiife coctum,vbi prfidente Bela cum Regina aclibcris,hxc verba Heleham
fecifle ferunt: Dicite,qu3cfo,viri fideles,Proceresque magnanimijquum ocu-
los natura: beneficio omnes Tequamr,quorum du&u in hac opcrofa morra-
liumvita ducimur, cur Belam Regem cxcumintuemur, que caetcris oculatio-
rem circumfpectioremq eflc oporceret? Quorum hoc tantum facinus conilio
& audacia factum it,in hoc celebrrimo conuentu nunc agite,vos oro, dicite
c ingens hoc aperite piaculunii Ab auctoribus tanti fceleris poenas hc exigir,
ne quispofthac in facrofanttos Principes manuminiicere audeac.Quanquam
diuina benignicace, pro duobus oCulis, quatuor liberi ad refarciendam orbica-
tem dati funt, quos hc prae oculis habetis, infandum tarnen facinus haudqua-
quam eft impune dimittendum,vtparcere Regibus,qui pro Diis habendi unt,
ic hoc exemplo difcat vniuerfa pofteritas. Facinorofe igirur audacia: hune fnem
imponitc. d haec ocyus dido,in concione turnulcus ingens fufcicacur, fcele
ris a&ores vulgo ad fupplicium expofcuncur,quicunque ibi dcpreheni funt,
praefencanca capitis pcena mulctancur. Nonnulli pra: libdine vlcifcendi, vacfa-
jucnce multicudinc , in frufta difecti , mulci in Gemonias vnco cracti otro ac
fexzginiz cxfu In eos qui non grauicer erraranc,aliquanco mitius actum, ex iis
nonnuiJi in vincula conietci , vcperpetuo carceremarccrarentur, caeceri long
reiegati,liberi, vxores, necenarij, cognationes orrines in exilium exacta: , pro-
fcriptorumbonabailicacim diftribuca. Vindictamhanc Bela per fe a:gr tulic,
fedfurorem accenfxmultitudinis coercer non potuit. Sarpe Helena? verba in
50 Condone interpellauit,damnauit vxofs iradundiamJmmodic vindictam ap-
petcre,mulicbris pocius, quam virilis ingenij efle affirmauit, ramenne quidii-
mile filiis cciderec , faruitiam coleraic. iihC RucCnorum Polonorumqj bel
lum exarfit. Nam poftquam fcfe Vngari,defdentefurore,collegerunt,damna-
tacrudelitate,immodicaquevltione,flutuantirimum genus hominumacno-
uicatis auidiimum,quum exulum precibus & commiferacione fubdcercrur,
noua moliri occoepere. Accedebc Leuiacanis filij, qui magnamfctionem fa
ne conflaueranc. Borichumaducerinum Colomanni flium(veluci fuprdixi-
musj quoridic liceris d naderidumregnum horcabancur , pollicebancur au
xilia^ quaccunq; bello vfui forenc quandlegitimum Colomanni mimeflc
4s> credcbanc. Borichs fachis perfuafus,RureriormPrincipum opem implorar,-
vndecurique poceft,copias cgic. Ec quum Rucenorurh vires, ad Vngari ado-
rieftdam neququam facis viderencur,Polnorum auxilia contrahit. Motis ca-
ftns,iam Vngari appropinquabac,& ei qum maxime fluio,quem Seum ap
pellant. Ne Rex quidemin tanto periculo curi&andum eTe cenfuic delectum
qumprimm habuit,ac tantum copiarmfbi comprauir,quancum adeoer-
ceridum hoftem,&: depfimeridam fclionem ducerec efle facis.Nutabant Pro
ceres, &' hi quidem had pauci, qundo nuictis cupidifimi fuhe. Qi^are an-
cequam in Borichum caftr mouerer,c6ericumhabuicyvbi Principes omneis
rite percontatus cft , an ne Borichum , egitimun Colomanni filim , an ex
f<5 adulcerinatumpro cxploraco hberenc. Ad hace Optimates, qui de regno be
ne ehciebant , refpondcre : Diu fe hoc corhpertum habifle , Borichum adul-
terinum efle filium, ac nunquam ex Cooriiarino Rg genitum,ncq; vilo mo
do corona dignum. Mullicare" ad plerique factionis principes , ac dicerc,
Borichum legitimo matrimonio natum. Rutenam Colomanni ciugemfal-
&&egi delatam,& praeter fas 6 a;quum adulteri) infamia-fuifle repudiatam.
4
i5 ANT. NF I NU RER. VNGAR.
Hoc familiares quofdam Regis fuifle commentatos , vt mifella: inuidiamcoib
flarent,nc viro amaretur,& pr/ertim fxcx ealiberos fufciperet,nve is Rute
nos amarct,quos infenfos fibi Temper habucrat. His verbis multi, quileuiflimi
Sc inconftantes eram,in coniuratorum parteis conceder, & corum numerum
auxerunt. Bela hace cdodus,non amplius cundandum eile ratus,ne forte con-
iurati ac proditores clabcrcntur, adBorichumq; transfugerent, in eadem con
done Supplicium de his fumendum continu cenfuit : id ipfumcaeteris amicis
&optimatibus vifum eft^Quarcmox fignu dedit, vt proditores in media con-
cione vagantes, quircgni exitium moliuntur , extremis repente fuppliciis affi-
cerentur, nc forte fi res ipfa difteratur , multum detrimenti vniucria Pannonia ie
patiatur. Itaque in coniuratos continuo fit impetus , feditio magna oritur. Illi
dum fe tucri conancur,aut fuga falutem quzrunt,vulgo eseduntur. Proditionis
crimine notati defcruntur , difquiruntur palim principes fadionis , & deprc-
henfi,indidacauia,obtruncantur.LampcrtumComitcm, cRegispedibus,ad
quos confugcrat,euulfum, frater proditionis impatiens , fubfelliorum fragmi-
nCjdiifrado capite,intcrfecit. Nicolaum cms filium in medium adduxit, an
te Rcgcm obtrim-ariiuffit. Maylatus Aci genere natus,& nobilibus complu-
res ibidem trucidati. Defperatis rcbus,caeteri coniurati cum magna manufe-
cefere,& reparato agmine,antequam occumbat,nc inultipcrcant,Regem in-
uadere deccrn'jnt,rati,ca:fo Rege,inimicoru furorcm fubito defiturum. Con-
iuratorum princeps Thyodorcrat,ex vetere Symadi familia editus , item Fol-
cus , Tirus &Samion, cuiThomas & Turdofilij erant, non minus nobilitatc,
quam virtute viribusq; pra:itantcs,qui temeranam patris audaciam admodum
augebant. Sedata l"editione,coadisqj in vnum coniuratis,in feceflu Rex ad Sc
on fluum caftralocauit. Vitra amnera haud procul hoftis erat, Samfon ac focij,
vitupcrandi Regis confilium ineunt,vt conuitiis prouocatus,praelium conferc-
re cumhofte cogatur .Quare tabernaculum Regis adit, quern curnOptimati-
bus diuerfa loquentem inucnit . Quo quum ueniftbt , his R#gem verbis adori-
tur. Quid bc facis,tu vilillime canis,quum iam fit deceddi tempus, & multo
plus regno Borichi prouidentia,qum tua excitas conferre videatur, & inftitu- }Q
to paternojin religiofo cnobio tibi potius viuendum cfl"ct,qum in rerum hu
manarum gubernatione verfari ? Quinam tuo dudu & auipiciis amplius mili-
tabunt, fi te ipfe ducere non potes latro ? Proh temeritas,&; deperdita hominis
audacia. His verbis rrritati Pnncipes,qui Regem circumftetcrat, IoanneDu-
ce,Othonis filio,qui Regis feruus ab epiftolis, &C Symekienfis Prxpofitus erat,
item prouocante BudoComitc,in Samfonem irrure. At ille ocyifim pedem
refcrens, in equum fe recepit^ aperta fuga lalutcm quxfiuit. Ifti quum eqiios
in promptu non haberent,elatoclamorc,Samfonem pedibus infcquuntur.Ad
accenfus quidam, Budi Comitis tumultu pcrcitus,raptalancea,prarpropc-
ra fcilinatione,fineephippiis equum confccndit,alioru exemplo, fugitem il- 4
ium ad Seum amnem inlequitur: qui quum i prarcipitem in fluuium dediffet,
~vt nando traiiccrcr , tergo graui vulnere confoditur. Thyodor cum cactcris
coniuratis,quinauimconiccndcrant,vt periclitante focium cxciperent,in tcm
pore adeiTe ncquiuere:at ille faucms,& arnea lorica grauatus , ibi dcmcrilis eft.
Borichus iam amni appropinquarat, be in ripacaftra mctari cceperat, qui vbi
eonfpedufuit Vngarorum, Proceres cum Ruthenorum & PolonorumDu-
cibus, vtrinque fide, in colloquium conuencrc. Vbi Budus ifta verba
fecit: Quid vobisnobifcumreieft, Poloni ?quid noftru agrum Ruteni inuafi-
ltis?Iam pacatos fines habebamus,& nullaenobis vobifcum mtcrccfTerant iniu-
Tiar, quibus finitimum bellum fufcitari oporterct. In Pannonia inter Polonum
&Vngarum difcrimen nullum erat,idem de Ruteno dici poterat.Et quando o-
nines Scythac fumus,n5 modo hofpitalitatiSjVerumctiam cognntionis nos mu
tuo iure fouebamus. Nciniuftum & prophanum pro adulterino homine ad-
ucrfus nos bellum geritis, ferro & incendiisiieukis. Et quam caufam belli fuC-
eeperitis, ii intclligerctis , mox folutis cauris dom quiiquc iuamrepetcretis.
SBq*
 D A D I S II. LIBER VI. x7
Si Borichum Colomanni, Sc non adultcri filium cfle, exploratum fatis habere-
mus,nunquamprofect ad caeci Regis, alioquin fapientiifimi optimiqj Princi-
piSjimperia perueniilemus. Ocularum,qum cxcum Regem habere maluiiVe-
mus,lcdpoilquam id aile qui ncquiuimus, nc adulterino langui ne facrofanwt
noilronim regum ordinem inca:ftaremus,adBelam Colomanni nepotemcon-
rugimus , vt verum legitimumque Regem haberemus. Omnium populorum
confenfujBelamStephanoRege nobis delegatumelegimus,elecumq} omni
bus regiis inignibus confirmauimus. Quod idcirco feci mus, quia Colomanno
Stcphanoqj Rcgi,qui in ilium fanguinem facuiere,res parum profper fucceffit:
ic per immanera lauiitiam fterilitatem e redadi fuere, vt neminem ex liberis
haberent,cui regn rite delegarent, nifi ad eos confugerent, fui fanguinis quos
olimexcxcarant. Inuiti noftramala confitemur. Colomannus traue Almum,
vt cpc accepiftis,cum Bela filio excxcauit. Duas vxores duxit,ex vna Stepha-
num, qui paulo ante regnauit : ex altera, qux Rutena fuit, nullum fill um lulit,
pixterquam hunc vnum ex adulcerio coneeptum , quem nobis prxficere con-
tcndids,quod ipfa luce clarius eft. Na poilu tx pudicitiae coniugalis impatiens,
Rutcnam repudiauit. Et poft repudium, Borichum illa edidit, quem inuitis le
gibus, immo numinibus , regiisque manibus,nobis praeficere ftudetis. Quam-
obremfi vnquam pacis & iuiticiac iuranouiftis,fihofpitalitatis,amicitix,achu-
20 manitatis officia prarguftaftis,adukerinum,quxfumus, quem induxiilis, reuo-
cate Regem. Borichum nonnullorumleuitate ad imperandum temer inuita-
aucrtite,aut reludantem deferite. Abducite auxilia,qux contuliftis,ne in-
uitis numinibus bellum gerere vide amini. eque Vngaros defidia,pufillani-
mitate ac focordia iniuriarum fore immemores reptate. Officio potius,quam
quouis maleficio beneuolentiam ac ocium conferute. Quodiabnuitis,eti
nos rxdc:,hucufque tarnen vobis oecurrimus, vt ad vnumpmnes mori, quam
adaherinum,quem adducitis Regem,perpetimalimus. Harc vbi Polonorum
Rutenoramque Principes accepere,vltr fententiam mutarunt,fe falio fubdu-
oscueftigio cognouere, prac belli iniquitate , ex ipfis neminem aduerfus Vn-
jo garos pugnaturum refpondent. Se male perfuafos ingenue cfitentur, Sc quan-
do nondum manu confertum eft, fat adrefipifeendumefle temporis. Proindc
ne holpitalitaris& veteris amicitix iura violare videantur, polliceri fe poftero
dieiniuilam militiam deferturos. Duces promifTaprxftitere , nam folutis ca-
ftris,inpatriam quifquc rediere. Populitantm cum Boricho, Sc vulgaris mul-
nmdoremanfit,quandoinuftamBorichonotamceteriabominabantur.Polo-
ni igitur Se Ruteni, qui cum ipfo remferant, tranfmiiTo amne ad pugnam pro-
nocatijBoricho duce,inripa prxlium cum Vngaro conferuere. Bela, quamuis
excus, prudentiflm tarnen ductam aciem inftruxerat, in vtroque cornu vali-
dfimum cataphradorum equitatum collocarat,vt fagitrariorum ac velitu im-
4c petum facile iuftineret, quin Sc alas duas adiecerat vexillationum, quibus gre-
gariam multitudinem complecteretur. In feruentiiimo prxlio occlufa qux-
dam Polonorum auxilia , maxima ex parte cecidere. Ruteni animo cfternati,
qui quadrato agmineiamdudumpertinaciflimdimicabant,inclinataacieter-
ga verter. Inftabant tergo Vngari,ac inllgni cxde fxuiebant, ad internecio-
nemearderehoftem pergunt. Sanguinis ergotantumhauire , vtpaucicu Bo-
richo euairint, quia fufi &fugati in rufticorum manus incidentes, immaniter
tracidati funt.Exhis quiinhocprliofepulchrgelTere,Micfan,Gaaban,&Ba-
tbora pracdicat,qui praeter cacforum multitudinem, maximum captiuorum nu-
menun retulere,thoraces,cxteraque arma hoftili cruore madefecerant. Micfa
fo Thyodorem malorum omnium au&orem, Vofus Vitale, Gaaba Graccouien-
fis Comiris fratrem, Bathor deniq; Andream, qui coniurationis principes erat.
Sc patriae ininci,captiuos ante Belxconfpe&u adduxere.Quare Bela haud pa-
rumlxtarus , prxfe&os de regno bene mritos mirific Iaudauit, & non modo
maxima parte fpolioru, verum etiampagis oppidisqj ampliffim donauir. Mox
ingres Deo gradas egit,apud omnes aras rem facr fecit,ac fupplicationes op-
Y
*fS ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
pidatim ex edido cclcbratas.In Diuae Magdalena folennibus pradium hoe gei
ftum,d'ies inter faftos relatus,ac publica: faluti dicatus. Hoftium exuuia: paliim
templorumpoftibus affix,& prxfertimfacris Magdalena: a:dibus,cuiusnumb
ne freti,vidoriam clariflimam compararc. Captiui vidoribus dono dati,pra>
terquam coniurati, de quibus fupplicium ex lege fumptum : nam grafatorum
more attritos,rotis impofucrunt. Ex hac vidoria tantum Regi gloria: & audo-
rtatis acceft,vt hunc vnic venerarentur,& prxdicarcnt omnes,non caxum,
fed circumfpedum , 6c ad regnandum diuinims referuatuin dicerent. Quarc
gratiffimalmicVngariobfequiadcindeprxftitere,fecerefideliterimperatao-
mnia,rmitimiquoq;,miflis vndiq; legatis,pac efflagitarunt. Rexextindishoc
bello fadionibus , fe mitifimumxquinmumqj prsebuit. Iuflicomnes bene
quiete viuere,atquc cdido,fuperiorum partium mentionem inhibuit. Paca
to regno,Belafe in ocium redegit,cum amicis fpe comeTabatur,&: inmultam
nodem conuiuia protrahebat. Quo fadum eft, vt Vnganco more in ebrieta-
tcm incident : qux quum voluntaria fit infania, virtutem priftinam admodum
eneruauit. Tune multo mero grauatum Principem, aulici in petedo impuden-
tinii adoriebantur, &:prac crpula &temulentia faepc nonnulla impetrabant,
qua: iniquifllma funt habita. Exadaautem ebrietate, quaecunq; per vinum in-
dulfcrar, refcripferatq;, ne facile qu idem recipere vel refeindere fubinde pote-
rat, vnde non parum imultatis &: infamia: fibi comparauit. Nam i n maieftate o
regia eo conpedius ac grauius id Vitium iure cfecur, quo maior viri dignitas
habetur. Inter caetera temulentixfacinora,illudpotimmum commmorant:
Pochum cnim&: Saulem,facrac religioniinitiatos,in conuiuio cxoratus,pra?e-
brietatis indulgentia, tradidit inimicis, quibus mox temer exfi funt : quare
perpetua fugillatione non caruit. Cxteriim hunc omnium laude digniim il
la fcula cenfuerc. Ex conuiuiis &: ocio,quod excitas confirmarat, in hydropi-
fimincidit,quo morbo correptus,nono regni fuianno,ac mefe vn<lecimo, na
ture, neceficati cefit,falutis vero centefimo quadragefimoprimo,at.c dibus Fc-
bruariis lupra millefim. Corpus Albam delatum , vbi quatuor lberis fuper-
ftitibus,Hclenaqj coniuge,non minus pi,qum honorific fepultum eft, 6c ab y
vniuerfa Vngaria deploratum. Rgnante Bla hxcaccidifle ferunt. Innocen-
tius Pontifex,Transtyberinarcgioneoriundus, qui fucceifit Honorio , Roge-
rium ad fandu Germanum caftra mctantem,ex improuifo aggreiTus, in fugam
vertit, oppidumq; recepit. Sed paulo pft , quum ad Galucium Rogerium ob-
fideret,a Guilielmo filio, Calabria: Duce,non modo fuperatus,verumeti cum
Cardinalibus captus eft. Et mox honorific ab eo dimiiTus,reuerfusin Vrbem,
Anaclctum antipapam inucnit,qui ingenti pecunia,quam ex argento &: omni
bus bafilicis erepto conflarat , Populum Romanu plane corruperat,&:ita porv-
tificiam audoritatem interceperat, vt cum prx- timor Roma ceder coegerit.
In vlteriorem igiturGalliam fugiendo concellit : interea Rogerium,vtriufquc j
Sicilia: Regem appellatum,antipapa in partes fuas traxit.Innocetius apud da
rum mtem facram fynodum habuit, ibi antipapam cum fedatoribus damna-
uit. Philippum Gallorum, & Henricum Britannia: Regem adiitpro falute fide-
lium , & in Lotharingiam fledens , Lotharium GermanisRomanum Regem
eledum inuenit. Promina impenjapprobatione, facramento virum.adegit,vr,
in auxilium Hierofolymitanorum,expcditionem compararet. Quare Lotha
rio in Latcranum reftitutus , Imperatorem haud immerit Romae coronauit.
Mox Pilis concilium habuit, ibiq; iterum damnauit antipapam. Sed quum A-
nacletumpatricij quidam,Rogerij regis auxiliis freti,iterum aduerfus Pontifi-
cem fufcitaiTent,Lotharius Germania r'euocatus,Romam repetit. Pifani Pon
tifiis gratia maximam claflem compararuht , qua Campaniam & Calabria in-
feftarunt. Pontifex& Imperator , quum Rogerium terreftri maritimoque bel
lo vexart,quicquidin Italia poflederat,accepcrunt. Multa oppida vi capta di-
ripueruntjRogcriumin Siciliam tandem traiieere coegere. Raymonemlmpe-
ratoris Comitem,attributoDucatus Apulix titulo,cum aliquot Gcrmanorum.
cohom
 AP I S II LIBER VI. w
lonortibus,prouincix Pontifcx prxfecit.Lotharius Germaniam repercns,Ve
rona? moritur.In Alia vero defun&o Balduino, Falco Andegauiium Comes,
&illius gener,Hicrofolymx regnum accepit.Turci, quiinumPericum inco-
lcbant,mukas copias in Antiochcnum agrum duxeruntrquo quum Falco irru
iffctjCxiis tribus milibus,capta totidemHicrofolymamretulit. clade fufci
tatus Alaph,Turcorum Princeps,Babyloniis auxiliis vfus , Edifiam Mefopota*
mie vrbeminuafit,quamBalduinusGothofredo fratre receperat.Captavrbc
crudeliterque direpta, omnes Chriltiani,qui orthodoxamfidem abnegare no-
luerunt,ad vnum Barbaris trucidati.Muliercs ingenuxque marronx , in fidei
u noftrx ludibrium, fuper Diui Baptiftx aram violatx.Falco in venatione , dum
leporem fectatur,procumbte cquo occubuit, Balduinusquc filiusregnum ac-
cepit. Nunc tcmpuspotulat,vt ad Belx exci fucceflor veniamus,& res Vn-
garicas,quantum fieri poteft,rite profequamur.
Defvncto Bela,Geyfa primigenius,quiephcbis nondum excefierat,o- cey/i tt.
mnium Principum confenfu,votisq; Populor ad regni faiHgiu effertur. Quan "am* nu
doquidem prxclarx indolis , Se magnx humanitatis efle videbatur , immo po-
tins Deo datum,qumab i plis optatum reputabant. Quare cum magno plau-
Ibjgeftiennffimaqj lxtitiaadolefcentem,Rcgem declarant, fauftis acclamatio-
nibiis ingeminant. Paulo poil Albx , in folnibus Diux Cccilix rite coronante
o Rcrumpotitus,opcimosfibi epliliarios elegit, nihil fine Pontificum Proceruct
coniiilto agebat, & tam follicit regnum curare videbatur, vt prxter xtatem a-
geret.Obiruabatfeniorum confiha,&mira comitate aifabilitateque llos or
bale fibi regnoque deeffent. Nondum annum poll initum mnus exege-
W,ecce Alamannorum bellum erupit.Bemcaufamfluctuantiflimam ddit Au
/tria , nouarum rerum femper auida.Hcnncus enim quidam, Dux Auftrix,in-
genitx raeraor inimicitix , qux Auftralibus cum Vngaris diutius interceir,
quum ad pueri manum Pannonix regnum rcdadfi efle cerneret, ratus id tem-
pus ad euertendas res Vngarix accommodatiflimum , bellum grauiilmum
molitur. Accedebatoccafio magna auxilioru, qux nunquam fi bi antea fuerat,
|o fiquidem Henrici , Leonis pupilli tutor erat, ad quem Saxonia,& Bauaria tota
pertinebat. Hic Saxonum& Vindelicorum viribus fretus,prxtercaNoricor,
qui eius ditionis erant,Pannonias aggredi non dubitabat.Quin & CoradiTer-
tij Romani Imperatoris copix accedcbant,qucm Henricus in belli focietatem
adduxerat.Et in haneexpedition Conradus duas legiones fe mifliru recepe-
rat , vt Vngarum , veterem quidem Alamannorum hoftem, medio tolleret.
Quare antequam regnum Henricus inuaderet,deoccupanduPifonioprimm
cogitauit,haid infeius ab illa arce fe totani Vnganamfacil vexaturum. Idne-
gocij Iuliano Comiti datum,vt quacunque arte poflet, Pifonium oceuparet. Ii
Rapoltum militem Alamannum dolis inftruit,& equitatu munit, madat vr-
40 berrt ante illucefeentem diem fub prxtextu feftinati itineris adeat , portamquo
occupct,S earn eoufque retineat, donec exinfidiis ipfc collocatus aduolet.Pi-
foniani cuftodesnil tale fufpicantes , fubornatum Rapoltum cum comitibus
excipiunt , quum nulla adhuc belli fufpicio foret , mox ex compoito porta SC
turris capitur,ac inde foeiis fignu datur. Quod vbi Iulianus profpeclauit , cum
validiflimo confeftim equitatu adportam aduolat,fucceditq; deinde in forum,
Sc fado agmine prodiit.Sufcitato tumultu, omnes oppidanos arma deponere,
& nihil hoftile timere iubet. Data fide , illxfam amicitiam pollicetur , mox co
acto fenatu aduentus fui caufam enarrat. Ciuitas quum ab Alamannis incola-
tur,his verbis continuo pacatur,& in Germanorumredigitur obfequium. Ru
jo morin Vngaria ftatim erFunditur,Pifonium Germanis captum,quare vniuer-
fa Pannonia nimium perturbara. Secundum Pifonij captiuitatem , Alaman
norum fubit ineurfiones^ueeeflfere , quibus nonfolumfuperior, fed inferior
quoque Panhonia grauiffim vexabatur. Adolefcentis animus ingnita qua-
dammagnitudineprxditus,haudquaquahiscternatuseft.Habitoquampri-
mmfcnatu,periculimagnitudin5 ad patres refert, fententiasrogat,fufcipitur

 6 ANT. O NF I N11 RER. VNGR.
omnium confenfu bellum. Et quifque Pontifex, nobilis, praepotensque , arma
exedido capit.Habetur deledus, & domefticatim ad bellum hoc apprim nc-
ceflarium viri euocantur. Exultt frequenti & affedata militia Geyfa : & tiro
aduerfus imperatoriacaftra prodire geftit, non ignoras multo plus laudis in vi-
doria,quam mrpitudinis in fuga propofitum. Nam ii vicerit,&: CaefaremGer-
manicum fuderit,fupraa:tatem fecerm ceflerit,adolefcentia &: fortuna ab o-
mni dcdecore vindicabit. Quum iibi proccnbus periculi magnitudo ac ro-
bur hoftium obiiceretur,quiaSaxones & Germani,vt de Vindelicis &: Noricis
ixleatur,indomitas vires haberent:eum rcfpondifle ferunt , Se diuinum auxili-
um,& facros habere milites,& dudu aufpiciisque Chrifti optimi maximi face- W
re ftipdium.Quinetiam edidum promulgarat,vtapud omnes aras, donee bel
li dexter exitus extaret , quotidie omnia Sacerdotum collegia diuinam opem
implorart, &: Diuam inprimis Virginem , peculiarem Vngarorum patronam,
exorarent,cuius patrocinio,ex teftamento Diui Regis Stephani,id regnum fu-
erat commendatum.Ita vulgo Rex animofus apparuit,ita omnes adgregarium
vfq; militem adpugnamhortabatur, vtexanimatiifimum quenque facile fuf-
citaret. Spedata adolefcctis magnanimitate, iic casteri feniores cfirmati funt,
vt bellum , quod puer non expauit,ipiquoque minime reformidare cogeren-
tur. Hinc etiam praefedos, primipilos, tribunos , item turmas &: cohortes haud
medioens rubor incciit,quum veterani tyrone animari viderentur. Motis i- *
gitur caftris , in Auftriam iter facit. Quum regni fnibus appropinquact, qui
dam homo liberali afpedu,cui Hcnczel nomen erat,non parum praferens au-
doritatis,&: Scythica: Germanicarq; lingu compos,occurrit,prope hoftes eile
nunciat, eofdemque perpaucos , quando hi qui auxiliares copias promiferant,
promiiTum numerum non prftiterant.Proinde nunc conferenda: manus tem-
pus efle,antequam alia fupplementa veniant. Occafionem hanc nulla cunta-
tione praetermittendam , & certani adftantemque pro limine vidoriam , nul-
lo modo repellendam. Tune Rex aduoeata concione, virum in medium addu
cit,hc eadem referre iubet:quodvbifadumeft,ipfc ad tempeftiuum pradium
prarfedos omnes inuitat. Hune Dei angelum, & futura: vidoria: nuncium cfle 3?
afleuerat,proinde non vitra cundandum , fed imperandum , paflm arma capi.
Idipfum ceteris vifum eft,audacia deferrendum hoftem: quare omnium con
fenfu in praehum itur. Quum Germani nondum limites attigiiTent,quadrato a-
gmine,caftra in eos vitra fines mota: quae vbi in hoftium cpedu fuere, ttum
vtrinque ocij permiTum eft , quantum inftruendas aciei fatis erat. Vngarus du-
as velitumalas in vtroque cornu produxerat,quibuscacaphradorumequitatus
fucccdebat,in medio quadratumagmen etiam cataphradoru collocarat,quod
dextralamaque duplici peditum acie muniuerat:poft haec prcidium validif-
imum fubftitut. Ne minus quidem impigr Germani fe in ordines inftruxe-
rant, qui altiffimis equis inidentes,Gigantum inftar plane conftiterant,Vnga- 4*
ris numero fuperiores. Geyfa qum primm pugna: ignum dari iubet, pari fu
rore vtrinq; concurritur. Alamanni no minus armis,qum clamoribus & con-
uiciiSjVngaros impetunt,quo facilius eorumaudaciamcoerceant. Contra Vn
gari , inter dimicandum omnipotentis Dei magna: Matris auxilium inuo-
cant,patronam fuam ingeminant. Alamanni , qui leuis armaturae equitibus pa
rum vtuntur,fed cataphradoequitatu deledantur,BeTorum acScytuIorum a-
las,quas ante cornua produdas diximus, ftatiminclinant.Hinanque Vngaro
rum agmina prxire folent , & tune veluti oues lupis deterrita: , in primo con-
grefluterga dedere,antequam Vngari manum conferere ceepiflent. Et hi pro-
ipeda iftorum fuga, aliquantulum prse timor ceflere : inftant illi, &hincani- y<
mos augent,quia inclinatum hoftem,ac fufas alas vident. At Vngaris , qui ni
mos continuo reuocarunt,pertinaciTtmereiftentibus,in primo cofidu nimi-
umdefatigatideferbuerc,dimicaremultoremiffisoccperunt.BanenimRe
gis auunculus^ui callebat mores hominum , & in medio agmine prxfidebat,
excito fimul equitatu regio,qui veteranorum erat, laborantibus fociis iubfi-
debar
 DECDISII. LIBER VI 3.61
ebat, fafto mximo mpetu inhoftes ruit,in quibus furor ille defedcrat,&: t-
uvi praclium conferit, vt multis in primo congrcTu proftratis, carteros inclina
nt Henricus Dux Auftriae, qui vitoriam dudum praemanib. habere vide bar
tur,concitato triariorum agminc/uccurrit, praelium atrociffimum inftauratur.
Rex ex Procerum Praefectorumq, confenfu, vtrunque cornu,quod admodum
DUtarat,continuo confirmauit,in hoftcmq, conuertit.Et quum hoftem ad triar
rios redaftum profpiceret, ipfe quoque praziidia vltima concitauit:quare vtror
biguc accrrimc pugnabatur,cruor paflini eftundimr.Germani cum Saxonibus
inchnati,ab vtroque cornu, & rcuocatis alis circumueniri coepcrc,&abvtror
que latere grauiffim fauciari. Veteran legiones Henriciagmcnpoftmulror
rum caedem terga dare coegerunt, mox palatues Alamanni aufugerc. Inter fur
giendum innmera multitudo intercepta,quae partim esefa, partim capta.Henr
ricos cumcaeteris magna ex parte vulncratis, caftris exutus, turpiter aufugit,&s
m \uftriam,pertxfus audacias fux, fe recepit.Carforum numerum ex Alamanr
nis ad feprem milia mcmorant,ex Vngaris tria milia defiderata. In eo bello Ra-
polrus Alamannus, quern per nocturnas infidias Pifonium occupafle dixinius,
ab Vro equite,& Otho,a Gabriele captus eft.Rex vi&oria potitus, fpohatis ca
ftris hoihum,cumvniuerfoexercitu in Vngariam rcdiit,horumexuuiis templa
ditauit.Pro agendis Deo gratiis/upplicationes cgit,& apud omnes bafilicas re
's gni, rem diuinam operatus eft. Tantum ex hac victoria libi nominis compara-
uit, vthunc duntaxat puerum Germanica potentia formidare vidcrctur. Hen-
ricum quoque tantus mx timor inceflit , vtnon modo Vngariam penitus ve-
xare, fedne pagos quidemfinitimos attingere auderet.Vi&oriam banc Vngari
potiusdiuina;benignitati,&formnaadolercentis,qumfibitribure.Quando
extremis vtrinque viribus , tertia hora diei , ad ferum vfque tempus dimica-
tumafiirmant , & fe principio cefiTe , deinde per atrociflimampertinaciam,
indinata hoftium fortuna,vieille confitcntur. Secundum hoc bellum, Panno-
nias{vt Annales memorar) fasua fames inuafit,qua vulgo gralTante,maximapars
hominum eft abfumpta. Quo quidem tempore , in Gallis rgnante Lodouico,
50 tamdiuturnus aeftuansq} calor fuiTe dicitur , vtcompluribus inlocis ,noncitra
populorum tcrrorem & exitium, terra conflagrarit , ex asftu igitur fames ilia c-
dita. Succcllt his temporibus , Conradi Imperatoris tranfitus , qui haud pa-
rum detrimenti &facris 5prophanis attulit. De quo prius aliqua referendaef-
fe duximus,qum vitra progrediamur, vt res ipfa cognitufacilior ciTe videatur.
Sedente Lucio Tertio Pontfice mximo, Bernardus Clarauallenis Abbas ca
ruit,quiardentilmaChriti chntate fuccenfus, Principes fer omnes adiuit,
hortaturus vtlaborantib.inSyria&:Pa3eftinaChriftianis,validiIimisaduerfus
Saracenos copiis fubuenirent, nve paterentur diuinifepulchripropugnarorej
facra vrbe exig. Ad perfuaonemfacrae militiae,Conradus Imperator, natio-
40 ne Sueuus , primus nomen dedir.Interea Rogerius RexSicilia: , per negligen-
tiam Pontificum in Italiam reucrfus, quxcunque amiferat,omnia rccuperauit.
Deinde cum maxima clafle in Aphricam traiecit,Libycumque Regem ftipen-
diarium fibi fecit , atquc annis plus quam triginta illinc tributa recepit. Conrar
dus igitur , coacto ingenti Crucigeror exercitu , Germania caftra mouit. Et
prater Danubium iter faciens , in Vngariam defcendit, vbi fortafle , pra; vcte-
nim memoria inimicitiarum,non peregrini Dueis,du&u& aulpiciislcfu Chri-
fti mihtantis , fed acerrimi hotis,vlcifcendioccai!onem neququam defcren-
tis animum oftendit.Nam quamuis faciendi per Vngariam itineris potcftatcm
Gcya prius litteiis perhumanc impetraucrat , aliquanto tarnen infolentis?
par erat , iter fecit. Et quum fe in facrofan&am cxpeditionem percgrc pror
ficifcentem diccret , fub viatici , ftipendiive facri nomine , cunctis facris ar-
dibus,coenobiis, &xenodochiis immodicam pecuniam extorfit , quin & muir
tarbalilicas , acreligiofaloca, collatam prae timor il-li ftipem detulcre. Quod
quamuis Geyfa,cxteriq; Pannones aegre tuliiTent,fanctimme tarnen expeditio-
nis gratia patientiflim tolerarunt,adiuuarut munerib.us&: cmeatibus, &c nul?
 ANT. BONFINIi RER. VNGAl
. lum hofpitalitatis ac diuinae charitatis officium praeccrmiferunt. Conradus aii-
tcm per Myfiaih & Macedonian* iter faciehs,inThraciain Conftantinopolim,
contendit,vt Emraaniielis SecudiGracnim Imperatoris adiumcrito, per fre-
tum Euxinum commode traiiceret; Ibi ab Emmanuele infido male perfuafus,
traiedo in fiamexercit,Iconim obfedit,quavt ille promiferat,corrimeatus
omnes Conftantirtopoli fe habitiirurh effe fperabat quippe qui aliunde ha
ben non ptcrant.Quum muriitifimam is vrbe obfedilet,celeratifimus Gra:
coriirh Imperator, vt Romani Principis pirse liurc perderet exercitum farina;
Temper gypfum immifcuit.Quare milites adulterata re frumtaria paflim mor
bo correpti,magna ex parte inferiereJcaqiie Conradus re infeda,pala pft in
Germania redire coadus eft. AtqUeid tantum emolumenti fua expediti piras-
buit3quod Balduinus Hierofolymitanorum Rex Quartus,tantum.animi ex Im
peratoris adueritu concpit, vt Afcaloriiam diu obfeTam ceperit : quum paulo
prius Gazam,vetuftiilimam vrbem,fed ab incolis deftitutam inftauraflet, fra-
tribusqiie Tcmplariis(vt aiut)inhabitandam condeifiTet.Quin S eodem fer
tcmporejTurcorumfatrapas aggredi aufus cft qui Hierichoncinos admodum
opprimebahtiquos qiium prxlio fpraflet, quinqu rfaili Trcorurri ca:fa rc-
ferritn Infuper Noradimim Damafcenorum Praefdum j & Hicrofolymita-
num gruni afliduo irifeftntenijirifigni clade fugauit, ad Damafci vfqui m-*
nia perfequutus.De Corado hadenus. Sed de Lodouico Gallorum Rege di- *o
cendum,qui in expeditioncm Hierofolymitanam,eodem tempore, poft Con-
radum profedus,&: per Vngariam iter faciens, multo diligentius hofpitalitatis
iura feruauit.EugeniumTertiumPontificem maximum, Pifis oriundum, Ro-
manorum fadionibus vrbe Roma exadum, in Gallias ctendifle aiunt, partim
vt fandiflimum patrem Bernardm viferet, quo facris fuertinitiatus, partim
vt Ludoicum Regem,diuino cultui deditiffimm,adffcipieridm Palftin
expeditioh hortaretr, cfucistflera Chfifti ducniinigriiret.Quam quum
forti animo Rex ille accepiiTet, n longa naigatiorie vexaret exercitum , per
Rhtosj Viridelicos&Pannoncs , deinde per Myfos &MacedonaS,Conftan-
tinopolim adEmmanuelem peruenit.Qtio quidem tempore,quum per Vnga
riam traniret, Geyfahonorificentiflm cceptus eft: nam Conradum paul
poft fequtusjvbique fandiimum fe pia: militiac ducem oftendit.Tanta feue-
ritate duxit exercitum,vt rie minimum quidem rufticum la:ferit,nullum pecus
abegeritjVimmiliti paflim innibuerit.Qua quidem continentia, cum fingulari
humanitate cortiurid,' ita Vngarorum gratiam promeruit , vt Rege c caste-
ris OptimatibuSjdiebus aliquot, aliquanto diutius, ac paf erat fub refcin-
dorum corporumpra;textu,in Vngaria remoratusfueit.Iferriaiunt,eodfefri-
pore fcitum Geyfa: puerum fuifle natum, & facra fontis aqua Lodouici Regis
teftimonio,mter Chriftianos aflertum. Item facfofaridi iure vinculi,ill Gey
fa non riido honorfico comitatu, gratifimo hobitio & coriimeatibus pafim ^
exrcitui gratuito datis,verumetiamregiisdonisnorieftatuni,inThracia:fni-
busfuifle dirhiflum. Is autem quumadEmmariuelerii Conftantinopolim cum
exercitu veriilet, had aliter ac Conradus , fraudulentifimo Imperatore tra-
datus et.Nam ab illo perfuafus,vt per Syriae deferta iter faceret, tantarri iadu.-
ram^partim rerum iriopi^partimlocorum dincultate fecine dicitur^ vt Atio~
chas hybernare fitcoadus.t Rogerius,qui Sicilia; imperabat,Emmanueli in.
fenfus^ comparata maxima cafle,Gorcyram,Corinthum,Thebas,&:Eubiatrx
prfido Grarco abftulif.Quin 6 Confttinopolirii cum clafe iaigTet,ni qua
draginta Venetorm aues lorigas iri Adritico nu reformidaflet. Quarc ael
fiatica littora deflexit,magri3;que Chriftinis felicitan fuit.Narique Lodi- .
cum Regm,iri Paiaeftinam ad fridi Syriie'oriis portiim riaiganteni, Sraceria.
claflls forte interceperat. Quo qUm rtefcio qo fato,vlti Deo mifus,Ro
gerius cum fua cafle praft iriteriioflet, pericitantem piutrique Regem libe
rauit,infperatque ltitia: omnibus Chriftinis & faluti fuit. in Syria mui
r occupauit,quae fine prfidio relida Vcnetisrecuperatafunt. Deinde quurtx
Lodo
 b^CAiS iL LIBER VL
Ldoleum ad Ioppcn reliquiflet, Cohftantinopolim cum vniuerfa clafTe pro-
pcrauit , vbi fpe&ante ctiam Emmanuele ab arce , fuburbia cum appcndicibus
hoftiliter incendit.Moxarcem adortus,quum expugnare non poflet, vfque eo
dimicando procellit,vt exhortis Auguftalibus, propria etiam manu , poma le-
geric. Sed inreditu cum Veneta clale parum profperc conflixir. Conradus au-
tem,Lodouicus Se Balduinus , quum vn conueniflent , vnito cfenfu Pama-
fcum obdenc,ab Arabia: quondam feruis fundatam,fitam in planicie.Qua! na
turafoli, fterilis foret & arida,nii proximo tenuique fluuio,fiffculis &cunicu-
lisager irrigaretur , ex quo tanta feracitas , & pomorum fuauifimorum copia
w produit, vt nihil in orbe lxtius iudicaueris. ObfeTam vrbem perbreui addedi-
Donem redegiTent,i aqua inhibuiflent, quam alio facile diuertiflent. Sed cu-
iufdatn Aflyrij dolus interceffit,qui Balduino quandoque fefidum oftenderan
Hicenim ciuium pecunia coinquinatus,Balduino fignificauit,vt aliam partem
\rbis obfideret , liea breui potiri cuperet, quando illinc muroruminfirmitatc
facinis expugnari poterat:quod quum ille feciflet , rnox ifte oceupandum efc
fluuium, munitionibus hofti inhibendum , commeatuumque viam praxlu-
dendam cenfuit.Id vbi factum eft,ita iti ac fame abfumpti funt, vt foluta obf-
dione,Lodouicus & Conradus,multisamiTis,exercitum inEuropamcommi-
nutillimum reduxerint : quod anno centefimo quinquagefimofecundo fupra i i { 4
4omilltlimu,accidil*elegimus. Quo quidem tempore, Eugenius Romamreuer-
fus, populo Romano honorificreceptus el.Balduinus autem Hierofolymi-
tanusRcXjdeinde ^Egyptios&Babyloniosfuperauit.Inquo bello,quinq; Bar
barorum milia cxC. funt. Sed de Lodouico & Conrado ha&enus, qui per Vn
gariamiter, rgnante Geyfa, fecifle traduntur. Qua quidem in re, longius ali-
quanto, ac par erat, diuagati fumus, ne rem memoria dignam , iniquo ilentio
pmeriremus.Nunc adres Vngaricas redcamus,&: qua* poft Germanien Gey
fa bella geTerit,quanmmex inopia Scriptorum indagare poTumus, rite profe-f
quamur. Sed antequ vltra progrediamur,quod de Boricho adulterino inter
cept, neququam ubticdum. Quum Lodouicus per Vngariam iter faceret,
5o Georgio quodam milite Rex Pannonia?admonctur,Borichum,adulterinum
Colomanni Regis filium, in Gallorum caftris eTe,accitum quorundam Vnga-
rorum conliliis &:preci bus, i facrofanebe militia: caftris ininuatus,Panno-
nias fortaTe fubiret,facil fore, vt multi in Vngariano ignobiles, Geyfa Rege
ad eum deficerent.Nc falfus quidem rumor erat, liquidem in Lodouici caftris
Borichus delituerat. hoc vbi Geyfx relatumfuit,hiec Lodouico repente iigni-
fcauit:In tuis(inquit) caftris,Lodouice,Borichuseft, qui ex adulterio genitus^
Regis Colomanni,maioris olim parmi mei,fe filium efle mentitur,fe inter tuas
copias infinuauit , vt aliquid aduerfus me moliretur. Proindc i me beneficio
ruo dignum exiftimas, Borichum interims mei anhelatem redde,ne improbo
40 patrocinio fugilleris,nve quod bonor ingenio nimis alienum eft, & qum
maxime Principum.pro bono malum cumulatilm rependere videare. Ob-
repit fama inter Gallica caftra , quendam ibi Rutenum delituifle, vt bene me-
renti de Gallis Vngaria: Regi,perinlidias regnum occuper,illum cTefpuri,&
legitim um Regem, quibufeunq; poteft artibus,exatur. Adfamam continuo
tumultus excitatur,per omnia contuberniairtparicidamdifquiritur.Borichusy
his auditis, huiufee mali confeius, crimen latfaemaieftatisadmodumveritusdi-
ber Lodouicum Regem adit , ad cuius pedes proftratus, vitam fimul & veni-
amexorat, vt tuto cum exercitu abire fibiliceat , impenfiiTim fupplicat, vt ex
Vngaria iine periculo euaderet. Geyfa iam certior fa&us , Borichum in Lo-
50 douici caftris eiTe,iterum precatur , vt fuum inimicum ad fe vinebim remittat.
Adruec picntiiTimum Gallorum Regem ita relpondifle fcrunt:Numha:c Gey
fa Rex ignorar,cuiufque Regis optimitabernaculum,had aliter religiofum
lemplum , ac pedes Regis pro aris haberi oportere?Quoniure, diuino aut hu
mano, hunc reddere poflum,fi adtabernaculu,velutad a>dem,& ad pedes,tan-
quam ad altare confugit? Ad hax nuncium refpondifle aiunt , Adulterinam
 *4 ANT. BONFINII R E R. VNCAL
fobolem repblica cxterminadaimnulla promifeuum genus hominumindul
gentiaprofequendum,immo vndique diligentiffim extirpandum,nc legitimi
haercdes bonis propriis amoueantur. Qu hsec ad Borichi aures pcrueniflcnt,
reformidata morte , fubtradoqj Lodouici Regis eqo,fbinde uufugit. Quod
vbi ab hipparcho ftabulique praefecto cognitum eft,fumpto alio equo,pari per-
nicitate fubfequitunqui quum Borichum aTeqiiutus cflct,in primo congrefu,
ftatim ab eo , dillciflo capice , inccrfedus eft. igitur audacia adultehnum
VngariE Regem,fequutoris periculum euauTe ferut. Sed qilalis in fratres ipfe
fueritjfraterna fatis ipfa teftimoriia plane teftantur. Almus pra: cxteris mortem
obiit, Ladiflaus & Stephanus fuere fuperftites, quos Sc paterna Sc regia libera- 10
ltate indulgentia,vt par erat,profcquutus eft.Nam vtrunqe Ducem fttk,
pro dignitateprouentus &vedigalia magna difpofuit, iuflitviuere more regio,
vt paruum inter eos videretur eue diferimen. In media kpc condone fratres
amplexabaturyvt non tam pietatem fuam oftentaret , quam fuorurn inter le pri-
ftinam crudelitatcm , &: infamiam impietatis aboleret. Poft hxc Ru tenorum
bellum exarfit.Nam quum ReX , Minoflai Rutenorum Principis filiam , duxif-
fet vxorem , ex qua Stephanm Sc Belam tertios aeeepit , cum nonnullis aliis,
qui immatura morte fubrepti funt:prae Rutenofum fahonibus,hancprofoce-
ro expeditionem fufeipere coadus eft* Lodomcrius enim Chnorufretus au-
xiliis,Minoflaum regno eiicere. Sc tyrannidem inuadere aufus eft. Rex quum u
foccrum Lodomerio grauiter oppugnari accepiflet,exercitu in Roxani mi-
fit. Qui quum hinc Chunis, Rutenis illinc infeftarctur,fedato tandem bello,
multisamiTiSjinVngariamrediitiDeindehaud multo pft tempore Lodomc
rius itcrum Minoflaum adoritur,multa eius oppida vi capit,diripitque,mox a-
grumvaftat , &quibfcunque poteft calamitatibus Sc iniurs ameit. Iterum
locero efflagitatur auxilium.Rex ne periclitantem cum defereret , comparato
magno exercitu , vn cum Ladiflao ac Stephano fratribus in Rutenos conten-
ditjVtaffinisiniurias&priftinamlcgionmiadramvlcifcerctur. Quumho-
ftium fines attigiflet, Lodomerium cum magna multitudine oecurretem orfen
dit. Pauci dies curandis corporibus , Sc reficiendis equis , longo itinerc defan-
gatis, datifunt: mox prselium initum. Quo cxiisvtrinque multis, Lodomerius
cum Chunis & Rutenis palfim fufus &fugatus eft. Minoflaus profligato hoftc
gencri opera,cundaqu2e amiferat,fubito recuperauit. Rex cum fratrib. victo
ria potiti,ac fuperiores iniurias vki, ouantes in Pnoniamrcdiere. Dum hac
omnia, qua: diximus,itagertur,Rogerius Rex Sicilix diem obiit, Guilielmus
filius regnum aeeepit, qui paulo poft mortem patris, Beneenti fuburbia, Ce-
peranum & BabuchUm oppida oecupauit .Quare ab Adriano Pontfice mxi
mo, &: regni titulo,& Chriftiana coniuetudine,qando aqua Sc igni fibi fuerat
interdidum, priuatseft:fubditi quoque prxftito iuramento abfoluti.
etiam tempeftate, Noruegia Chrifti fide initiata. Et Frcdericus Primus , Suena 40
gente natus,Romriumque imperiutn fortitus,inItaliam venit.Tordonem ob-
leilam vi cepit, contendit mox Romam.Pontifex ei per internuncios concilia-
tus, in Sutrino agro ftatim occurrk. A quo legitimam reuerentiamexegit, cc-
ronauit mox in Diui Petri bafilica,& legitimum Populo Romano hune Impe-
ratorem elfe declarauit. Tune Vrbis confules Adriano infefti,&: vtriufquecon
cordiam veriti , portas ciaufere. Plebs iniulfu confulum , per pontem Traiani
cruptione fada, Tcuthones in Vaticano obferatos, mukisinterfedis,hoftili-
rer fpoliauit. Sed vkiofubinde fadamam excaftris Imperatoris , qua: in pftis
Nefonianis locatafutrant, fufeitato tumltu , innmera militum manuscfHu-
xk,quae profligata Romana plebe, captuos muks abduxit,quos Ptificis pre- ..
eibus Imperator exoratus , Continuo dimit. Deinde quum per Vrbem ad La-
tcranum iter vterque facer nollet,ad Mallianum fe contnlit, mox per pontem
Lucanum,traiedo Tyberi,ad Laterarium pcruenit,vbi cpoltis rebus Chrifti
anae reipublica.',Fredcricus in Germaniamrediit. Adrianus regni Proceribus
exoratuSjBcneucntum fc contulit,ac maiorem regni partem G uilielmo abftu-
lit.I-
 DE AD IS IL LIBER VI. iy
lit. Item Palarologus quidam Graecus,nobili genere natus,Enimanuelis Impc-
tatoris nuncius, Anconam appulit, mox Beneuentum ad Pontificem propera-
uit,data ab Imperatore mandata detulit , in quibus harc potiflima contineban-
tur : Emmanuelcm, i tres duntaxat Apulia: vrbes maritima: ubi permittantur,
quinqu milia pondo auri , item Guilieliru* ex Italia expulfionemofrre Pon
tifia. Qua: quum G uilielmonunciarentur,ad Pontificem repente confugiens,
fe omnia, qua: Eecletia: Romana: abftulerat , redditurum, adic&urum infuper
oppidanonnulla, itemRomanos rebelles vitro fuba&urum. Demum aurum
Grcco Imperatore promilum, accepto legitimo temporis interuallo,perfolu-
lo turur pollicetur , i pontificia auctoritate ibi fit integrum , in vtroque Sicilia:
regno libere dominari. Placuit Pontifici oblata conditioned Cardinales auari-
tia dudi interceTere. Quare Guilielmus,ob repulfam iratus, Apuliam inuafit,
cunda longe Iateque deuaftans. Et profligatis ad Brundufium, Grarcorum A-
pulorumque copiis, Apulos &: Salentinos in deditioncm accepit. Quare Ponti-
tex indignams Cardinalibus, Beneutum Guilielmum acciri iuflit : quo quum
vcnTer,pro oblata conditione,au&oritatfualiberamvtriufqueregnipote-
ftarem dedit. Adriano paulo pft ad Agrianum defuncto , Alexander Tertius,
patria Senenfis,duorum & viginti Cardinalium fuffragiis,Pontifex defignatur.
Contra vero trium tantum furagiis Octauianus , Romanus Pontifex creatur,
10 qui Victor appellatus eft. Orta inter vtrunque contentione , Alexander Impe-
ratorcm Fredericum, eo tempore Cremam obfidentem, mifis internunciis o-
nmit/vt fibi pra;fto,prout vtriufque poftulat orficium,adforct. lile refpondit, V-
trunque Pontificem Papiam ire oportere, vbi vtriufq; partis rationes lubentif-
finie fe auditur pollicetur. Quare Alexander Auaniam, Octauianus Segniam
e contulit. Fredericus mifis cuobus Epifcopis , Alexandrum hortatur , vt ad
conuentum Papia: celebrandum vemret. Sed Epifcopi Pontfice cfutati,Se-
gnia: Ocbuianum vifitarunt , eumque Papiam deduxerunt. Hunc Imperator,
in cuentu Papam declaratum,adorauir, deduxit eius equum ex more per Vr-
bcm. Alexander,quum hxc omnia nouiTet,& admonuiflfet vtrunq;, confeftim
jo praemila admonitione,Ocbuuano & Imperatori humana confuetudine inter-
dixit, longe Iateque per Chriftianam rempublicam nuncios mifit, qui fu: cau-
ix iufticiam teftarentur.Philippi GallorumRegis monitis& precibus ada&us,
in Campaniam rediit, deinde paul poft in Galliam vlteriorem cotendit. Port
ea in Peuilano & Claromonte, Imperatoris anathema, habito conuentu, pro-
nunciauit. Dum hc in Europa fie aguntur, momio apud Hierofolymam Bal-
duino Tertio, Almericus fraterin regno fuccefit, qui cum iEgyptiishaud mul
to poft congreflus , magnam cladem his intulit. Obfcdit Alexandriam, quam
Tiracunus, Saladini Turcorum Regis Praefectus, Soldano ^Egypti fraude fub-
traxerat. A lexandrini quum nullo pacto Chriftianum iugum fubire vcllent, ea
40 tamen conditione fe Almerico commiferunt,vt in Soldani poteftatem fu ope
ra & induftria reducerentur. Recepta ingenti pecunia , Soldano vrbem Alme
ricus plane reftituit. Mox intelleda Soldani fraudc,Carras,quam nunc Carim,
vrbem potentifimam, appellant, obfedit. Fredericus autem ad tyrannid con-
ueruSjdirepta Tordona, Mediolanum diruit, populum in fex portarum tribu-
bus,diuifum infenaIoca,procul ab vrbc,addecimumlapidem habitare coegit.
Cremam ingenti detrimento affecit. Quare Venetorum confilio, Veronenfes,
Patauini ac Vicentini iner fe fdus icerc , vt praeter legitimum iinperij tribu-
, nil obfequij vitra praeftarent. Mox Imperator ifte , iEnobarbus ex cogno
mento dihis , mifis oratoribus , Gallorum Regem orauit , vt Alexandrum ad
50 praeftitutum conuentum duceret, quumipfe Vicorem fe du&urum reciperct.
Coucntus ad Diuionem indiftus,vbi Franco amnis Gallos difterminat Ger
main's. Quum Principes ex compofito illuc mira frequentia conuenirenr, Ale-
xander,qui apud Dolenfe ccenobium Aquitaniae fubtiterat , fe earn fynodum
aditurum eTe negauit , quam ipfe non indixiffet , ne quid pontificia: poteftati
derogare videretur, Quare foluto conuentu,Fredericus in Germaniam rediitv
z

\
 %66 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
Alexander adTuronium,fynodum indixit,vbi multa decreta promulgara. In-
terea Odauianus Lucac mortuus eft,& Guido Cremenis in antipapam ubro-
gatus. Fdus ciuitatum Italiae amplificatu. Nam Cremonenfe>,Brixiani, Ber-
gomcnfcs, Mediolanenfes quque difipati,cum Piacentinis in eandem iocic-
tatem admilfi. Alexander demum , crcatis Confulibus , qui ex veteri amicitia
dignitatifua: iurTragabantur, Romanis GalliaRomamreuocatur,quodan-
ii ^ 5- no centeimoexageimoquintofupramilleimumaccidiflelegimus.Hxcigi-
turregnanre Gcy'aacciderunt. Iniuper iifdem fer temporibus,Alphonfum
Hifpaniae Regem , ab expugnatione Terra: fanda reucrum , diem obiifle fe-
runt. CuiSandius filiusnatu maior, in regno fucccTit,&: Uli non multo pft 1
Ferdinandusfrater,quemin Arabia, pro Chrifti nomine bellando,occubumc
memorant. Huic Alphonfus filius fubrogatus , regnum accepit, quin&iliius
quoquetemporibuSjCrucis figura in luna publice vifa. Geyia tandem in ad-
uerfam valetudinem incidit,qua indies ingrauefcente,ne inteftatus obirct,ac-
citis am eis Pontificibus,& Optimatibus,regnum difpofuit. StephanumTer-
tium,grandiorem natu,regcmpronunciauit. Exorauit etiam Proceres,vt eun-
dem pro Rege vitro fufeiperent, colercnt&amarent, filioshxrcdese fem Hb
conftituit. Cetera partim faens jedibus,partim calamitofis hominibus , ac va
rus fandifimisque vibus legauit. Demum inter liberorum fratrum ample-
xusanimamefflauit. Annis viginti, menfibus tribus ,& diebus quindeeim re- loj
gnaTe fertur,incolumi fama, & integraregni poteftate. Obdormiuit autem in
Domino,anno falutis centefimo fexageiimoprimo fupra millefimu, pridie ca
lendas Iunias,maximumque fui defiderium omnibus reliquit. Corpus AI bam
elatum,ae publice dcploratum, 6 inter monumenta Regum filij retulere. Ce-
lebratis honorificentiifim exequiis , ad comitia regalia ftudia conuerl'a iunt.
Nam quamuis Regem dcclaratum,ac legitimum haberent,ne prilcam coniue
tudinem abolerent,comitiorum diem indixere.
nephdnm CW v m defundo Rege Geyfa,frcquentifima comitia haberentur , addu-
iU' dis in medium publiceque perledis teftamenti tabulis , omnes eundis iiiflra-
giis declaratum a patreRegem StephanumTertiumcomprobat,&uitis co-
gnominibus ingeminant. Stephano cunda fliciter exclamant , Stephano no-
uo Regi laus bc gloria,Stephano felix vita, continuata vidoria,Vngari fau-
fta omnia & felicia. Paulo poft Alba: ex more coronanr,& facro Diui Stepha-
ni progenitoris diademate confirmant.Is regno potitus,& ad regnarid haud-
quaquam intempeihuus,nihil fine fenatus audoritate & patris amicoru conii-
liogerit. Triennij regnum immunitatc donauit, &: multa captando popularis
aurae gratia, edida promulgauit: ocium & quictem pro viribus ab initio reti-
nuit,moxfocioru Sc regni caufa in bella defcendit,qua vario geTiteuentu, ne-
que fuoru perfi Jiacaruit, vt fuo loco referemus. Verum enim vero hacre po-
mgarerum tiflmumexecrandi funt Vngarorum Annales, quippe qui etfi ineptiflm icri- 4
**.t.4. p- ^int |-qUa jn rc venjam damus,quiahiftoria potius,qum cloquution quae-
rimus) nonnullorii tarnen Regum,veluti Stephani gela, cunda nefario iiltio
prtereunt,qu prftamiores pleriqueScriptorcs minime praztermifere.Qua-
re vt hanc grande m rerum Vngaricarum iaduram refarciamus, quid cum V c-
netis, & Emmanuele Grarcor Imperatore geferit,in primis referemus. Era-
manuelcm,& Fredericum iEnobarbumumul illa tmpora protulerc,impieta-
te,perfidia, &c crudelitate parcs, vtpote quibus nihil tuncfauiatyrannidevide-
baturantiquius. Dum Gallia CifalpinaFrcderici reditumreformidat,&vrbs
Roma reditu Alexandri Pontificis exultt, Emmanuel inltalos, DalmatasSc
litros multamolitur,quacaltiufculrepctemus,vtapertiorresipfavideatur.Ex
eo tempore, quo Veneti, afflidis Hierofolyma: rebus, Balduino Rege in capti-
uitate demerfo , auxilia pia, duce Dominico Michaele contulere,hoftilc Em
manuel animu Venetis oftendit , quos hadenus fidcliffimos fibi focios iempee
habucrat,haud diffimuls, collata illis auxilia argerrimc tubfie. Vt Venetis ob-
crcporetjStephanTemumVngarorRegen^itDalmataSjIlroSjLiburnos
 DECADIS II. LIBER VI. %6?
& Anconitanos,cum Graecis in focictatem admiik. Stephanus vitro fdus in-
iit,vt antiquas pro Dalmatia inimicitias commodius vlcifceretur.Dalmat ve-
ro,lftri& Liburni, longe propcnfis in ifta fdera conuenere, vt quamuis Im-
peratonj & Coftantinopolitani iuris ohm fuerint , &tunc partim Vcnetorum,
partim Vngarorum imperio parrent, ifta tarnen rerum nouitate , trini poten-
tatus e ceruicibus iuga difcuterent,multoque licentius,vt antc,piraticam exer
crent, quos maritimis latrocinas alTuetos fuifle Liuius affirmt, quod vt faci-
lius facer poTent,horum trium amicitias fazpiflime ludificart. Quare Domi-
nicus Maurocenus dux Venetus,annofalutis vndequinquagefimo &vndecies 1145.
jo centeno, Senatus Populique Veneti iuflu, in litros mare Adriaticum infeftan-
tes,quinquaginta triremium clalTem duxit,qua Polam,Rubinum, Parentium,
Hemoniam &c Humagum,in Venetorum perbreui poteftatem aileruit. Anno
inde feptimo in demortui Ducis huiufce locum, Vitalis Michael fuffectus fue-
rat.Quo quidem tempore Adrianus Pontifex,Gradenfem Eccleiam,iuper es
teras Venetiae,Iftria;,ac Liburnia; bafilicas,principatu tenere pronunciauit. Id
Vlricus Aquileia; patriarcha fentiens , aegre tulit: impctratis Stephano Vnga
rorum rege auxiliis,quo cum focietatem hac duntaxat caufa iniuerat, Grade-
fe oppidum,partimdolis,partim viribus occuparecotendit, fed ipeshominem
fruftrataeft, quandoquidem immiiTa Venetorum clafle, cum feptingentis par
lo dmForoiulienibus,partim Vngaris captus eft. Et hi omnes hac conditionedi-
mifli.vt Foroiulienfes quotannis duodenos porcos,totidemque panes Venetis
tributi loco pendercnt. In fequenti anno , Arbenfcs &c Liburni a Venetis fub-
adi. Per id etiam temporis Stephanus Rex,iimulatacum Vitali Michaele ami-
citia, duas eximias nobilitatis Vngarica; virgines, duobus illius Ducis filiis ma
trimonii loco collocauit. Quare paulo pfteius arte &C opera factu eft, vtSpa-
/atrum,Tragurium,& Sibinicum, Veneta repblica defceret. Quinetiam &
Iadrenfes, qui tunc Veneta; ditioms erant, quum Ecclefae fubiecbonem Gra-
denfi fa&am , iniquo animo tolerarent, mitigante etiam tune Rege Stephano,
Venetis rebellart , qui ea tempeftate,ita omnes ingenij neruos in Venetorum
jo derrimenta intenderat, vt nil impenius curare videretur. Quare Vitalis Dux,
cumtriginta longis nauibus ad recuperanda qua; amiferat,in Dalmatiam con-
tendit,& re infeta,repulfus receffit. tem Anconitani,Emmanuelis Imperato-
ris iuTu,in cuius poteftatem eo tempore fe penitus afleruerant,Guifcardo An
comtano Duce, cu quiis triremibus , excurionibus & latrocinas, omnia Ve
netorum littora admodum infeftarunt. In quos tandem Michael emiiTus , na-
uaii beo Guifcardum cepit, vltimoque fupplicio affecit. Captas quoq; trire-
mes demerit, haud incruenta victoria potitusmam inter carteros cacfos ac fau-*
cios, vna tantm potifimis triremium amiit,ab hofte demerfam. Stephanus
autem Rcx,edudis mukisex Vngaria copiis,no modo Dalmatia; paflim vrbes
40 mite complerat,fedab eo tractu,Venetorum fines longe lateque vexabat. Ne
quid ex data occaioneremitterct, quotidie quoq; per nuncios Emmanuelem
Imperatorem follicitabat,&: irritabatin Vnetos. Itaque anno fexto ac fexage- j g
fimo fuper vndecies ctenum,aliam clalTem in Dalmatiam Veneti, fub eodem
Duce , inftaurare coa&i funt , cui D ominicum Maurocenum prafuifle ferunt.
Vitalis vbi Dalmatiam appulit , Iadram in primis metropolimadoritur : quam
quum terra mariqj acerrim oppugnaret,vrbe tand potitur. Multis ca;s,mu-
rosparte maris diruit, vt rebellandi prarriperet facultatem, item ducentos ex
ordinenobili obides abducit. Hacfauiitiacaeteri Dalmatxvfq; adeoperculfi
funt^vtciedtis Vngarorum pra;fidiis, qua; paulo ante Rex Stephanus impofue-
P rat,ad Gra:cos& Emmanuelem Imperatorem extemplo deficerent , quorum
aufpiciis & imperio diu olim rgi confueuerant. Ne grauiffim quidem id Ste
phanus tulit,quando hos Imperatoris,quam Veneti ditione teneri malebat. O-
rientalis Augufti vniuerfus lllyrici traus quondam fuerat, & maritimam eius
oram ideirco Veneti fummaaffectatione tutati funt , partim vt Adriatici maris
iterad nauigandum expeditius haberent, partim vt fub auxiliorum praetextu,
2 ij
68 ANT. BONFINII KER, VNGAR.
labanrisGrarcorumimpcrij appendices indies occuparent.Emmanuelem RcX
Stephanus,dolorum & perfidias officiii, donis &c pecuniis incendit, vtlchthy-
ophagos &c pifcatores, G raecorum Imperium anhelantes, . temeraria audacia
coerceret , nve pateretur nobifimam Romanarum coloniarum orarn Ve
neris oceupari , qui magis captandis hominibus quam pifeibus incumberent.
Et ni profpiceretur, perbreui fore > vtveluti paftonbus ab initio Populi Roma
ni, talis Imperij tanta fiat accefio, vt prius Graecia cum Illyrico, quam Italia
& Pannonia hinc accipiat detrimentum. His Emmanuel fat incenfus,qui vitro
crefeentibus Italorum rebus inuidebat, eque caeteris ingnito liuorc par-
cebat,qucmexreliquiis Graecae improbitatis plane conflauerat, fraudem haudio
modicam comminifeitur. Non tam publico edieb, quam data fide, vulgo V
netos hortatur,vtper vnmerfum G raecorum imperium mercimonias libere
contre&arcnt. Quod quum illi folito more faftitarent , vna cun&os die cum
nauibus & mereimoniis intereepit. Quod vbi Veneris fignificatum eft , itapo-
pulus vniuerfus confternatus eft,vt oratores ad imploranda , quaeeunque con-
cederentur, Senatus cfulto deftinaret. Inftaurarunt nimos viginti naucs nc-
gociatoria:,qu3EC Grsecorum manibus &infidiis euaferant,Venetiasquc rein
tegra redierant. Quarum reditu fie omnium animi leuati funt &: inftaurati , vt
perbreui omnibus, qui negociandicaufaaberant,reuocatis, Senatus coniulto,
tanta & tam inaudita celeritate claflis comparata fit, quantam ab inclinatione
imperij Romani nufquam pari feftinatione facbm aeeeperimus. Quando cen
tum diebus, centenas triremes, viginti aues onerarias fabricarte memorar,
quibus ( vt aiunt) Iadrenfes,& Iltri nuperrim recuperati,denas quoque aues
longas,Venetorum iuflu,adiecere. igitur clafleTragurium captum,&in-
uito Vitali Michaele direptum ferunt. Eadem quoque Ragufium oceupatum,
mox in iEgeum pelagus nauigatum,in caflum obfeiia Euboia. Chius capta,vbi
dum Veneti promilam ablmperatore pacem expectant, faeuacontinu pefti-
lcntia claflem inuafit , qua: Vitalem Michaelem Ducem vel inuitum Venenas
redire coegit. Huius reditu infecb. vrbs vniuerfa, ta fama contagione correpta
eft,vt hoc duntaxat morbo videreturabfumi. Duxcouocataconcione,quuad jo
confoland populum prodiiflet,impetu mox ineum fato, vulneratus excelit.
Stephanus aut Vngarorum Rcx,Emmanuelem ab omni pace reuocare pergit,
nulla cum Veneris concordia hunc pacifci patitur.Catenatis laboribus, opc-
roiis expeditionibus,ambitiofam vrbem vexari cupit,Dalmatas clm follicitat.
Et clandeftina arte,qui defecertJadrenfes,Tragurios,&Ragufinos Vencto-
r ftudiis fide reuocare nititur. Dum hare itagertur,Fredericus .snobajv
bus in Italia reuerfus,diflimulatis inimicitiis, &: fubornata benignitate, rnafuc-
tudine,acliberalitate,adeuntes populos excepit. Quum Guidone Cremonen-
fem antipap ab Hetrufcis afpernari audiuiflet, partem copiarum per Flaminia
in Hetruri mifit,ca:tcram fecum in Picenum agru duxit. Acrrima obfidione 4<
circumucnit Anconem,Emmanueli parentem,vt ab Imperatoris Graeci ftudiis
auerteret. IntcreaMediolanenfes,Cremonenfiu,Plactinorum&: Veronenfi
auxilio vrbc quam antea munitiore inftaurant.Et Laudenfis nouae vrbis Fre-
derico xdificat ciues,in bello fociali,Lombardorupartibusacceflere.Emma
nuel Alexandr fepttmum iam annum pontificatus agente , dimiTa re Vneta,
quodStcphanoRegimoleftiffmufuerat, per oratores dolofis artib. tetare coe-
pit,vt ad redintegrand Romanum Imperi animum aduerteret,quado fide
potetiafe Fredenco ^Enobarbo fuperior efle affirmabat.Sperabat ob atrocif-
fimum inter vtrunqjodi,fe id Ponrifici facile perfuafurJntereaPopulusRo-
manus Germanis & Tufculanis magna cladem acceperat.Quod vbi Frederi- y.
nunciat eft, folutaftatim obfidione Anconitana, ad Vrbem properauit : in
pratis Neronis caftralocat, Varicanum adoritur, & accepiflet, nifi Pontificia
cohorte repulfus eflet.Qupd Imperator aegr fercns,circumduc1:is copiis,Petri
bafilicam perfringere adortus,&maiori vaefania percitus,ignem valuis & te&o
fupponi iubet. iEditui reformidato incendio , poftes pate aciunt, ac furentem
admit-
 DECADS , LIBER VI. 169
admittunt. Alexander ex Laterano,inobarbi furore veritus, in prximas Fran l
gepanum domos,que Amphitheatrum,& Diua; Marise nouse cnobium,cum
palatio completebantur,fe recepit. Mox Guilielmo Nortmanno, Guilielmi
filio,& Sicilia: Rege,qui ex paterno inftituco, parentis loco Ptificemhabebat,
triremes treis cum ingenti pecunia accepit, quibus autpro fuga?, autdefenfio-
nis adminiculis vteretur,pecuniam in Frangepanes,&: Petri Leonis filios,por-
tammque cuftodes plane diftribuit. Et quum fe ab Imperatore dolis peti mtel-
ligcret , primm Circeios, deinde Tarracinam , pft Caietam & Beneuentum
pctiit. Sub fugam Potificis peftilentia vfque adeo fieua lmperatoris exercitum
10 inceilit , vtnon modo in proceres &c magnates , fed longe lateque in cseteram
multitudinem efFufa debaccharetur. Quarc data Pontifia , quam dudum
abnuerat,prim Lucam,moxTordonam,Papiamque confugit. Deinde focia-
li Lombardorum bello, quum nullos alios,prseter Papienfes,Monteferratenfes
&Tordonenfes haberet amicos , Cifalpinafer Gallia exatus in Germaniam
rediit. Mox Alexandria Pontifias nomine , in aeternum Fredenci dedecus,a
fociis populis asdificata. Quod anno fexagefimo o&auo fupra vndecies cente- ti6$.
numfa&um efl legimus. Dum hace itageruntur , Stephanus Rex Vngaria;,
quum Emmanuelem in perfequendis Venetis deferbuifle, & alio mentem in-
tenduTeanimaduerteret, ipfe quoque in re Dalmtica aliquantulumretepuit.
Quod ctiam domeftica &c inteftina fraude fa&um eft. Dux enim Ladiflaus fra-
ter cius,ac Regis Bebe filius,imperandi cupidi tte tratus,ad occupandam
coronam animum intendit,ratus facile fore,vt ea potitus , regno quoq; potire-
tur.lnprimiscum fidiflimis plerifque remcommunicat, tefubripiendaz coro-
nxclm confilium init , multos muneribus , officiis quoque quam plurimos ex
Optimatibus fibi concilit: fubducuntur vrbes, clietel2c,populi Sc comitatus in
diuerfa ftudia diftrahuntur. Atqui poftquam fauoris & praefidij fatis compara-
tum Ladiflaus fibiarbitratur,fubrepto varus artibus facro diademate,fe verum
Regem , eque ltate, eque virtute , &c paterna & propria , regno indecorum
afluerat. SufFragantur cum plerifque Pontificibus multi Optimates, & accef-
jo fit baud infrequens popularis aura, quae faeih motu , veluti nouitatis auida , in
vtranque partem fulcitatur. Stephanus contra, rerum infolentiaperculfus, no-
uitati ceflit,per caftella qudam munitiffima diuagatus,vt feccflu potius quam
inftanti pertinacia intcftinum bellum declinarct.Interea Ladiflaus vfurpatare-
gni poteftate potitus,fex menfibus imperat. Sed obrepete fubinde morte,falu-
tis anno feptuagefimo fecundo fupra vndecies centum, calcndis Februariis di- 7 ,
em obiit. Corpus Albam inter maiorum monumentarelatum. Nondtim pa-
truorum fa&io ilia defierat, quum Rege priftin dignitatem poft Ladiflai mor-
temrecuperare ftudente , Stephanus Ladiflai frater , & 1 quoque cseci Ali
us interceifit ,qui iifdem fuffragatoribus vfus , tertio idus Februarias vfurpata
40 corona decoratus eft , & quiis menfibus ea potitus. Verum Rex patruorum
iniolentiam non vltrtolerandam efleratus, fufcitato tandem bello,refipifcen-
tibusque maxima ex parte optimatibus, in eum caftra mouit. In duas partes di-
oifaiam Vngaria, inteftinum bellum atque grauifllm molitur. At vbi ad con-
ferendasmanus conuentum eft, tanta nobilium clades eo prselio patrata,vt ni
hil his temporib us Vngariae miferabilius accidere potuerit. Patruus tandem
nepote victrus , regno exa&us : paulo pft in caftello quodam , quod Zemlen
appellant, Apris idibus diem obiit,Saluatoris anno feptuagefimo tertio fupra 1 r 7 $,
millefimum & centefimum: corpus quoque Albam relatum eft. Eodem eti-
amanno,Rex Stephanus Geyfsefilius, quarto nonas Manias vita exceflrat, ne
jo diutius cornuales regios, cofdemq; cognatos, Panonica fortuna toleraret. Ex
equias honorificentiflima: illi perfolutx, corpus Strigonijconditum. Hunc an-
nis vndecim , menfibus nuem, diebus tribus regnafle ferunt. igitur de
Stephano Tertio expifcati fumus^liud de viro quicquam , quando tanta Scri-
ptoruminopiabellicofafempcrPanonialaborauitjinuenirencquiuimus. His
ctiam teporibuSjEmmanuel Conftantinopolitanus Imperator,apochryfiariura
z iij
 7 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
ad Alexandrian Pontificem Beneucnmm mifit,legationi maximam vim pecti*
niarum adiecit,quas antequam verba faceret , in medium promeret. Poil lon-
gam orationem,illud tandem perorauit, Emmanuelem, Grascorum fubiedio-
nem potius,qum vtriufq; Ecclefiae vmonem,vltro deferre,fi corona Occiden
talis Imperij,qua Fredericus ^Enobarbus, prac nefariis facinoribns, iure priua-
tus erat,redintegrato imperio, Romano Pontfice donaretur. Res Pontfice
Alexandro non modo ad facrofandum Cardinalium collegium,fed ad Roma-
num Senatum perlata. Poil multorum fententias id demum cofultum eil,Em-
manueli coronam omnino abnegandam,&: dclatam quoq; pecuniam reeufan-
dam,ne inexplebilis auariciae caufa,belli fempiterni femina Pontifex lerere vi- I0
deretur. Iifdem etiam diebus , Guido Cremonenfis antipapa, quem Frederi
cus Imperator ad Petri bailic, Germnico prsefidio munitum reliquerat, mi-
feram animam efflauit. Cui ab Imperatoria fadionc Joannes Syrmienfis Ab-
bas,cx inferiore Pannonianatus,virpridem furtis & latrociniis infamis,fubro-
gatur. De Stephano Tertio hadenus,nunc ad Belamfelinemus.

RERVM VNGARICARVM D E A-
DIS SECVNDjE LIBER VII.
BtU m t&c^&brtems^ E s i d s T E cognato bello, &: profligatis Ladiflai partibus,
[ redintegrata Pannonia , qux diuera itudia prius fedabatur,
\ Belam Tertium,Stephani Regis fratrem, eundis fuffragiis c-
p ligendum expocit , quando fuperiore Rege filius non ii-
pererat, maturus regno. Accedebat viri integritas, & milicia
munita feuentate, aegrauitate non medioeri, quod illa tm
pora, inteftini belli licentiadeprauata , nimium poilulabant.
Nam furta paffim Sc latrociniapatrabantur,facinoroiiirimus quifque graflab a-
tur impune, &: in nulla crimina feuere animaduertebatur. Nam qui ub Rege
quiequam fceleris commiferat,transfugiebatin Ladiflai fadionem,& hac arte
per impunitatem elabebatur. Contra vero illi,qui fub Ladiflao erant , c5mib jq
fcelere,ad Regem confugiebant. Quin &vterquc princeps, nonfolm in me-
diocribus,fedinmaximis etiam criminibus,ne fufadionis hominibusdele-
reretur,conniuere cogebatur. Itaq; poftquam Belam , magna grauitate praedi-
tum, ex more achonorificentiifim idibus Ianuariis coronarunt, mox quifque
publico edido eil admonitus honetaz vita: , peccandi eil inhibita vulgo li-
centia. Poiledidum, quumfures, ficarij & latroncs multi, qui diu facinoribus
occalluerant, neququam fe ablinerent, magna feueritate, extremisqi fuppli-
ciis muldati funt. Vndetantus facinorofos metus incefllt,vt fe inpofterum ni-
mis coercuerint : item Sc Regi hinc tanta audoritas &: gratia c5parata,vt hunc
Regem optimum fore eundi prdicerent. Et quum Reges antehac promifeue 4c
ac immodeiliiis ab hominibus adirentur, auresc indoda: multitudini aecom-
modantcs,modo garrulitatis faftidio,mod loquendi infeitia arficerentur,ncqi
grauitatem pro dignitateferuarent,neq; diilind iudiciaenunciarent:hincfa-
dum eil, vt Bela primus, petitionu ac precum formulas inlituerit , ex Impera-
torumPontificumqj morc,& duos prec miniilros adfciuerit,qui quotidianas
petitiones ei fecreto legerem, referiptaqj manu regia refponfareferrent. Vnde
optimus iudiciorum&gratiarum mos tunc Vngaris introdudus. Poilhxc,re-
gnu ex omni parte ilrenu tutatus, nihil finitimis adimi permilt. Tumultua
ria quacdani,& quai momentnea cum Polonis & Boemis bella gelit. Aulra-
les intra fines coercuit. Illud fibi animo femper erat infixum, quod Se fratri , Se je
fuperioribus plerifq; Regibus femper inhsefit , maritimam nobiliorem Dal
matian oram,quam Veneti occuparant, occupatamcp faspius amiferant, ab Vn
garis omnino occupari oportere. eque vilo pado patiendum, focios Dalma-
tas in imperiofa Venetorum feruitute iacre. Sed Venetomm tune fortuna Sc
audoritas inhibebat, quam ex Alexandrite Frederici reconciliatione copara-
rant.
 DCADIS it LBER Vit i7t
rant. Doduigeimum ptificatus annum grauiffimus ille pater agebat,& ad-
huc cum Imperatore improbo nunquam coientire potuerat, neque voluit, do-
ncc Vcnetorum opera,paxpoftulata Frederico,data fuit. Quin etiam eo tem
pore, Guilielmo Regi Siculo} quindecim,&: fociis bello Lombardis , fex annis
data: funt inducid. Autores pacis Veneti fuere,ea Venetiis honorificentiffim
tranfa&a Vbi Imperator accitus , quumDiui Marci veftibulum attigiflet , di-
miflahun.eris trabea, fupplex achumiproftratus, Pontificis pradidentis pedes
dcoiculatuseft,moxeius dcxterafubleuatusjadoris ofcul admiiTus* Proml
gala pace,Ioncs Syrmienis in montis Albani latebras fe abdidit. Ad haec Em-
to manuelis mors interceiitImperatoris,qu ita Venetis infeftum, fratris exem
pta ciTe noucrar, vt Henricum Dandalum, oratorcm Venerum , &legationem
conftanter agentem, biedo candente ameo, violatoiurc gentium,
Is Alexium filium,imperij fucceflorem rcliquit:cui Agnes,Philippi Regis Gal-
lotumiiia,ponfaerat,eique Andronicum,regia profapia oriundum,ea condi-
none tutorem dimiferat , vt aliquot annis imperium pro puero adminiftraret<
Item ea tempeftute inter BalduinumQuartum Hicrofolymac , & Saladinum
TurcorumRegem praeftantTimujgrauiflima bellagerebantur.Sedpaul pft,
quum Alexander Ponufex rebus humanis exceTiict , fufe&o Lucio Tertio,
rcsHierofolymitanas acGraxae indies pefllim ire occperunt. Nam Androni-
10 cuSjimperandi cupiditate tratus,nauigantemlaxandi animi gratia Alexium in
mare demert,&: tyranidem fubinde oceupauit. Balduinus vero,ingrauefcen*
te paricer aetate ac morbo, quando elcphantia virum inceerat, Saladini hoftis
periculum, quem faepe fugarat , plus folito formidarc cperat. Quineti haud
multo pft tempore, Saladinus Hierofolymitanum agrum magnis copiisin-
greTus, tantum pecorum ac hominum abegit, vt magno detrimento Chriftia-
nosaiFecerit:itcmmaioremTemplariorum caeterorumque militum partem
trucidauit. Quare auxilia affli&is Hierofolyma: rebus , per legatos Pontifice
mximo poftulata , quae poft mortem Lucij , Clemens Pontifex diligentifime
curauic. am quum per noftrorum difcordias,Saladinus vires adauxilet, poft
30 maximamChriftianorumftragem Hierofolyma potitur: quam poft Gothofre-
dum , Reges noftri oc~to & o&oginta annos gloriofiffim poFederant. Audita
vrbis captiuitate,feftinata eft ex hoc nimis expeditio in Pala:ftinam. Ita-
que iniquotemporahaec animo BelaRexfcrcbar,qu belli Veneti occafionem
intercipiebantjfed exoptata tandem aduenit. Nam quum aureus magifter Pe-
trus,dux Venetus, qui Pfanos ab Anconitanorumfocietate alienauit , qui eo-
rum auxilio freti, Venetis mareihfeftum fane reddiderant , Iadrenfes cogrer^
vt mtropolitain fuurn,Gradenfi Patriarchs redderent obtemperarem, idtam
moleft hi tulere,vt prac indignitare rei, quando non folm humana, fed diui-
na quoq; iura, Venetis in feruitutem aeri confpicarentur , quarto rebellan*
4c tes,ad Belam Tertium plane deficerent. At Rex audita defcc~tione,qua nihil e-
rat antiquiuSjComparato magno exercitu,in Dalmatiam coccfit. Muniuit va-
lidifimo prasidio vrbem, eius tratus prarftantifimam, &nonnullaeiusmuni-
cipia milite compleuit.Exhilarati funt hac nouitate Dalmatarum animi,& vni-
uerfa Pannonia geftienti quadam betitia completa. Contra Veneti ad primum
nuncium vfqucadeo confternati , vt nil triftius vnquam accepife viderentur,
ad Dalmaticum bellum,&:ad exigendas toties violatae fidei pcenas, tune patres
omnes,nimos intendebant. Rabie fimul & vindiebe anhelatione miferabili-
ter angebantur,nilque impcnfus Curabant,quam vt Iadrenfes,expenis cumu-
latiiTim pcenis,ca:teris infidelibus exemplo forent. Vnum obftabat , exhaufto
fo nimis acrario , tam cito claflem parari non poTe. Difficultatemhanc maxima
multorum patrum ftudia fuperarunt,qui publica; potius quam priuata: vtilitati
confuientes, collata pecunia,& adieftis quibufdam Riualtinis, belliciscjj ve&i-
galibus, expediendam ocyffim claflem curauerunt. Qua quidem comparata,
mira celeritate in Dalmatiam continuo nauigatum, & obfefa ladra. nfula; fa
cile receptas , fed in vrbis expugnatione , quam Bela Rex ampio praefidio , &
z iiij
 7 ANT. N F I N II RER. V N G A R.
commeatibus bene muniucrat,omnis opera eludebatur. Sub mnib.exVene
tis muki occubuere, qum continente vrbem tentaffent, erumpentibus Vn-
garis, extplo reiedi, nfulas facile receperunt, quia Vngarumnauali apparatu
parum pofle conftabat Aliqui tune Ragufium & Traguri iuxt Venetis de-
fecifle opinantur,quorum opinioni ego minus accedo. Nam quumifta Vene-
torum prxidiis completa amplifimis,vt ipfa longe minora foret, ad priftinam
Vngarorum fidem redire nequiuerunt. Bla igitur maritimam Dalmatian oram
ita muniuerat , vt omnem Venetae claffis operam prorfus eluferit. Dum hxc
itageruntur, tota Chriftiana respublica , Hierofolymitanacaptiuitate Chfter-
nata , conuoeatis principibus, de recuperando fandiffimo fepulchro Domini,
quodin feruitutem Saracenorumreciderat,iollicit decernit. Clemens Ponti-
fexjcompoiitiscaterorum potentatuum difeordiis, perbenign VenetumVn-
garumque hortatur,vt vn cum caeteris Saladinum,prophanumhoftem, Pala>
ftina exigant,nve priuato bello/acrofandae ac pientiifim expeditioni defint,
neque publica: Chriftianorumcalamitatis Sc turpitudinis, ob priuatas fimulta-
teSjipii audores efle velint. Sedad, Pontifica diplomatis interuentu, vtriufquc
animi: Bla quum fine Vneta claffe, qua cazteris illi praepollent , fieri non pof-
fe intelligeret, ne hoftis Chriftiana: reipublicae , &fandimmacexpeditionis in-
terturbatorhaberetur, fuiFragante Potifice,cum Venetis duorumannorum in
ducas iniuit. Belli principes hi fuiffe traduntur , inprimis Fredericus Impera- i0
tor, qui Henricum hliurn , cunds , quas in Italia comparauerat , prouinciis &
vrbibus plane prfecerat. Item Philippus Galliarum , & Richardus Britanno-
rumRex ,Otho Belgarum Dux , cum plerifque prpotentium antiftitum ap-
pendicibus. Pifani cum Venetis ex Adritico finu foluere,qui ante ca:terorum
aduentum, Ptolemaida obfedere, Saladino occupatam,& terra marique gra-
uiter oppugnare adoriuntur. Fredericum inobarbum , qui fuiFragante Bla,
per Vngariam,aliorummore, iter fecerat,omnibus rebus adiutu,Thracio Bof-
poro in Aiam tranfmififfe , Philippum & ConradumMeffana , quo conuene-
rant/oluiffe ferunt.Richardumgrauiifima tempeftate iadatum,inCretam ap-
pulifTe, &fcundm appulfum, denegatoportu, vniuerfam infulam fuiffe po- .0
pulatum.Mox in Syriamprofedum, cum Philippo ad Ptolemaida iunxiffe ca-
ftra,quamfuperataSaladiniclaire,acfufohofte^-ecepere.Fredericuminiquio-
refato vfum, receptis pauciifimis Afia; oppidis , in minor Armeniam venifTe,
defeendiffe temer in fluuium, lauandi fudons, &: feddi seftus gratia,vbi pra:-
cluis continuo vitae meatibus, fpe fruftratus interiit. Haud multo pft,quam-
uis cum Saladino ab initio profper pugnatum fuerit, difidentibus tarnen Prin
cipibus , Philippus in Galliam reuerius eft. Richardus , qui inprouincia re-
manfit, bellum forti animo profequutus, tandem infequenti anno in Britanni-
am fe recepit.Poft Frederici inobarbi mortem, Henricus filius ei fufFedus,
Cleftino Pontfice coronatur,& in fequenti anno Solis defedus apparuit. Sa (
ladinus , poft longam Chriftianorum vexationem ac ftragem , Damafci diem
obiit. Filii regnum prout pater ipfe legauerat,inter fe diuifere. Quod Saphadi-
nus , frater Saladini, asgre ferens , quum fe in teftamento pretermiffm intelli-
geret,exadisliberis eius,regno potitur. Paulo pft Henricus Imperator Sicili
an! occupauit,& iifdem temponbus in Italia lapidibus pluiffe ferunt. Subfidia-
rius ab Imperatore exercitus in Syria mittitur,qui proximo deinde anno, mor-
tuo Panormi Hcnrico,reuertitur. Quare Chriftiani, qui remanferant in Syria,
auxilio deftituti,quod reliquum erat dominii,prorfus amifere. Scd vt ad Pfa
nos aliquantulum redeamus,quum triennio cumVenetis ardentiffimaazmula-
tione commilitaffent, vbi in Adriaticum finum fe rctulere , Polam Veneta: di- ^
tionis vrbem occupant. Quod Bela Rex quum acccpiffct, ne mediocri quidem
Ixtitia affedus eft, quu padas binij inducas iam exadas intelligeret, & quum
ipfe terra nimis pofiet,qui mari quoque Vnetos infeftarent, accefllffe nimium
Letabatur.Sed parum profper res ipfa fuccefit,quando tumultuaria claffe,Po-
lam Venetis properatum,vrbs continuo capta,& denudata mnibus,ne Pia-
norum
 DGADS t LBK V. 7j
riorum reccptus amplius etTepofiet.Deinde Metonem properatum, vt cum *
jierariis hoftium nauibus, & cum his qua: prafidio Ulis ex Pola vencrant, con-
fligeretur. Paucis poft diebus , quum Ulis praetereuntibus Vcnctis occurfum,
pugnatum in confpedu vrbis , fugato Hetrufcarum prxfidio, oneraria: duae
Caprx,vnde pacemeum Pifanis iequuram pleriquetradut.Belaigitur,qui Dal-
maria: nimium timebat,&: grauiflmis Vnetos expeditionibus diftinericupie*
bat,nequid in Dalmatas molirentur, increbrefeente languore grauatus,huma-
ms rebus exceflt, regni fui anno vigefimotertio , menfe vno, ac die vndeuice-
no.Item fuperftitibus filijs,Emerico,& Andrea,pientiifimaque vxore,qu Phi
10 lipp i Regis Galliae forormit, de quibus in fequentibus nonnulla referemus.
Obdormiuit autm in Domino calendis Maiis , falutis anno vndecenteno fu- 1 1 9 9*
pravndccies centum > corpus Alba: inter monumenta Regum honorific ru-
neratum.
Post Belac tertij exceimm,Emericus filius,omnium Populorum,Optima* ZmtricM,
tunique iufFragiis patri fubrogatur,quando cum hereditario iure,viri probitas
& prudcntia,ad creandum hune vnum omnes hortabatur.Is poftquam regium
munusobiuit , omnia patris , qua; ad coercendos mores &c inhibenda flagiti
peninebant,in vum diligentifime reuocauit. Et non modo regno gubernan-
<l,vcrametiam propugnandis fociis,in primisque Dalmatis incubuit, ne
10 quidex regno deterere videretur.Defponfatam huic,ante Bebe patris obirum
Conftantiam,Aragonia: Regis filiam, Annales VngariCireferunt,Senatus apo*
ftolici permuTu,HenriCoImperatori deinde coiugatam.Qui Cleftino Pon*
rifke mximo vocatus,inItaliam venit , Conftantia vxor eum fequutaeft,fili-
um afferens quadrimum , quem praeter opinionem omnium nimis annofape-
pcrerat.IsfuitFredericusSecudus,acerrimusEcclefia:perfequutor. SedHcn-
ricus,mortuo Tancredo,infameque Rogerio,paruo habito negocio,vtriufque
Sicilia: regnum accepir. Dum ha:c ita geruntur,Veneti, qui cumplerifque op
pidis Iadram olim amiferant, ne minimam quidem recuperanda: vrbis occafi-
onem temer pra:teribant,fed huic reipotiflimum intenti,fub aliquo pretextu
) honeftatiSjhanc fibi anfam dari anhelabant.Interceflit adharc Hierofolymita-
naexpeditio,cuius audores, Bonifacium Monferratenfem , Balduinum Flan-
dria:,Henricumque Pauli Comitcs,icem nonnullos Allobrogum & Montis fier
ran Duces memorant. Hi quumper Germaniam & Pannonias exercitus du
dare nollent , quas ea tempeftate admodum fluctuare intellexerant , in focie-
tatem exoratosVnetos admifere,vt eorum clafl freti,tutius & facilius in pro-
uinciam peruenerint.Quum Venetias conueniflent, abfumpta maiori ex par
te viatici pecuniae Venetis aliam mutuati, & ob earn rem illis nimis obnoxia
maxima fubinde liberalitate afficiuntur. Quando non folm eam,quam gratu
ito data intelligi voluntjfedmaioris illi fpem pollieerttur,fiihcaitiganda lima,
40 & ladra infida, qua: Venetum faepe imperium detredarint , aliquantiiper fibi
adiumento eiTe vellent. Ad hxc illi , quando Venetiis oba:ratos fer fe efle re-
putabant.hac vidi munificentia,n modo aliquam opem,fcdvtgrati videren-
tur , extremas vires pollicentur. Iubent fexaginta fibi continu triremes expe-
diri , quibus fuos milites imponant, quod vbi Venetis fadm eft,his tot -
rariae naues , &: diuerfa funt adieda nauigia, vt cum ductarum & quadraginta
nauium clafle Iftriam & Dalmatiam adorirentur. Quo vbi peruentum eft , in
primis Tergeftini, aliiq; eius littoris accolae,qui mare pirtica infeftabant,me-
tu percul,ad impetrandam pacem occurrunt,qui pado tributo, cum pace ve-1
niam conequuntur. Pacata Iftria,repent Iadram,qua: ad elam olim defce
lo rat,claffis admota,Gallo milite completa. Hanc Emericus Rex Vngaria:,ex pa
terno inftituto> fortiifimo pra:fidio , munitione inftruxerat, qua: Ve
neta clae circumuenta, & ea,qum antea audita fuerit,long maiore, nequ
quam propugnatoreVngaro,mc anim cofternatur. Audader obftat , & prfi-*
diario faepe cum agmirte oppidani poriis ermpunt, occurrunt vndiq; innumd
rahoftium agmina, mult vtrinq; fanguinis efrunditur. Nunquapraeliumfine
 174 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
maxima caede diremptum , nil tormentorum &: machinarum genere vtriqu*
pra;termittere,qu2e ad oppugnandam&propugnandam vrbemtacerent. Atro-
ci quoque pertinacia dimicare,his omnino cermm effe,tueri vibem,contra il-
lis, recipere ,aut inobiidione adinternecionempermanere. Multis menfibus
ladra oppugnatur,&; nunc mari, nc terra,neq> nodu,neque interdiu Vila qui-
cs , imrao ne refpiratio quidem minima datur. Sed continence omnis cludi-
tur opera , quando non olm propugnaculis &C muro pugnare, fed prom-
nibus,& quandoque latius,inclinatis hoftibus , dimicare pcrgunt.Saepe caftra,
quae in continente locarant,ab oppidanis & Vngaris,adaudaaudacia,itaoppu-
gnata funt, vt intra vallum plenque tranfilierint: quin & de amouendis ftatiuis ro
nonnunquam cogitatum. Quum rritos continente Ubores,pra: affiduis Vn-
garorum eruptionibus,Veneti fore cofpicarentur, mari extremis viribus in-
fe flare ftatuunt, mari propius onerariis & altis nauibus circumuallant,ac ve-
luti caftellorumcircumfcptuoccludunt, admouent tormenta fulphurea ,&o-
inniaidgenus,&finetemporisintercapedine.Hincmceniaquairant,quandoq;
etiam caftella nauibus impoiita tam prope vrbem admouebant,vt iaculis &c f-
pe cominus dimicarent. Vexata diu ciuitas, mari iamlabefadari cperat, &:
ita animis excidere, vt iam dudum hac hoftipateret aditus. Vngari afllduo bel
lo partim abfumpti,partim , qui fupererant,defatigati, vidoriam Vneto haud
incruentamrelinquere decernunt. Ciues afidua defedionis audores , defpc- la
ratis rebus ac venia,ad extremum dilabuntur, &: exilium vitro fibi perpetuum
optant. Inftant eo vehementius ad hax Veneti, quando nutantem dudum for-
tunam vrbis,& ruinam interminantem intelligunt.Vngari,quum ciuitat clan
deftin ab Optimatibus deftituifentirent, quamuis ad extrema vfque pugnaf-
fent,tamen vbihofte frequentiffimu iam iliac mnia tenere cofpicantur, mul
tis demum ca:fis, continentis porta fado agmine,in oppidula quaedam,proxi-
mis montibus impoiita , fe recipiunt. Veneti interea ampliifimo fociorum au-
xilio,Iadra potiuntur. Primo aditu, ex omni aetate ac fexu muks trucidant,de-
inde fatiatis carde animis, furor ille defidit, quod eo celeris opinione fadum,
quia nouitatis audores in vrbe non inuenere.In cxteram multitudinem plan
innocentem fa?uire, neque Henrico D ndalo Duci,neque fociismeliore cau-
fa commilitanti bus vifum eft,quorum opera,vafaniens omnis furor inhibitus.
Quare Veneti demum ladra potiuntur,& faeuiente hyeme , captai vrbis amore
apudladramhybernant. Vngari ladra iam exadi,in prxima fe oppida recepe-
re. Dum in Dalmatia tot populorum hybernat exercitus, ecce puer Alexius,I-
iachifilius,quipatrui fceleratas manus effugerat, aduenit, fupplexqueGallis
Ducibus acVcnctis opem implort. Memorabiliu profedo rerum caufa,ab e-
narrationc noflra diftrahimur,fed vt res cognitu faciliorvidcatur, aliquto al-
tiufcul repetemus. Prarfuerat his temporibus Graecorum imperio Ifachus,
qui prxter fuperiorum Imperatorum mores,Chriftianorum amtiflimus,Gal- 40
lis & Germanis gratiifimum femper hofpitium exhibuerat. Alexius huicfrater
eratjCiii tantumindulferatjVt praeter imperij nomen, nil fibi refcruarit.Quin e-
tiamfratrem , qui temeritate fua in Barbarorum poteftatcm inciderat, ingenti
pecuniarcdemerat. Atille ingratiffimus,omnis impietatis compos, &cxcaim-
perandi cupiditate tradus, Iachumexcarcat dolo captum, excascarumq; naui-
culae imponit. Nondum hocfacinore fatiatus,Alexium fratris filium,qui non-
dum duodecimum annum exceflerat,eodem quoque fupplicio afficere ftuder.
Praecoci nepos Alexius prudentia fretus , & patentas obtemperantiflimus ami-
cis,qui fuga quaerendam falutcm fuadebant,ad hybernantes in Dalmatico finu
Vnetos & Gallos venit, pro liberando patre opem fupplex petit,imploratque, ,0
&: ea quidem condirione,veluti Galli Venetiquc iuffert, vt Graecam inprimis
Ecclefiam Romanae fubiiccret:& pro damnis, qua: Emmanuel olim Imperator
Venctis & Gallis intulerat,quindecies mille auri pondo cxfolucret,fatisfaceret
pro naulo Venetis, & his demum conditionibus , poftulata confequeretur au
xilia. Quibus compofitis,in Alexij auxilium,cum maxima clafle nauigacum eft.
Inter-
 DEC A:D IS . LIBER Vt. *7f
Intefcaladrenfes Optimates, qui vitro incxilium fcperpetuumanerucrant,E-
merici Regis opibus freti, Adriaticum vfquc adeo pelagus infeftabant,vt non
extindum,capta Iadra,cd redintegrat bellum vidcretur. Quare poftquam in
Graxiam nauigatum cft,Alexij reitituendigratia,alia quoq> Vcnetorumclaf-
iiSjad domitandos Iadrenfes exules,qui longe lateqj, &c in Venetos quam cru-
dcliifimampiraticamexercebant,decretaelt,RaymerioDandalo,Henrici filio
Duce, Iadrcnfes hi exules domiti. Accepit ex his liberos obiides,quibus acce-
ptis,patres exulcs in patria reduxit,hac inter vtrofquc paita cditione, vt Prat-
torcm vrbis,quemcomitem nue appellant^ Mctropolitam>qui Gradenipa-
! triarchy parrer,Iadrenfes Veneris accipcrcnt , item quotannis ter mille cu-
niculorum pelliculas tributi loco his expenderent. DumhxcinDalmatiagc-
runtur, Veneti Galliq; Byzantium applicuere , quam magno labore expugna-
runt. Imperator Alexius paul ante , defperatis rebus , intempeftano&e clm
aurugk.Patefadalmperatoris fuga, Ilachus vinculis exoluitur , in mediumqj
producitur. Alexius eius filius,patefacbs portis, cum magno plaufu in vrb ex-
cipimr,& vn cum patre,cgratulante populo,Imperator ciaiutatur.Demum
poil varios Grarcorum motus ,&miferabile fatum Alexij , Gall Veneti By-
zantioiterumpotiti,Balduinum,GraccorumImperatorem,&ThonamMau-
rocenuni,antiilitem crt. Quarta pars captorum oppidorum/Venetis afligna-
ao ta,qua: cuminfuiis yEgei maris,Cretam &:Euboiamcontinebat.Sedde hisha-
ctcnus , in quibus hiftoria; dignitas , fortafle plus xquo nos diuerfari iuifit , ad
rem igitur noftram redeamus.Et in primis deEmcrici matre, & fraterno bello
ponnulla,ab Vngaricis Annalibus pra;termiTa,referamus. BelaTertius foro-
rem Philippi Regis Gallia; , vxorcm duxit, ex qua Emericum , de quo agimus,
Regem j quern aliqui per fyncopen, Henricum appellant, & Andream genuit.
Maria: quoque fororifta fuit , qua; Richardi Britannia; Regis ex matre foror e-
rat , Henricumq; Hierofolymitanum Regem pepererat. Quare Emerici regis
mater, Henrici matertera fuit-, qui in Palarftina rcgnauit, igitur poll: Bebe
mortem,ac initum Emerici regnum, prx nimio diuina; chantatis ardore, anre-
30 quam vita excedcret,Domini fepulchrum vifere dccreuit.Frequentium no-
l?ilium Vngarorum iibi comitatum delegit , quo inftrucla honeftius in fanda
peregrinationeverfaretur.Succendebataditer,nepotisdeuderium,quiHiero-
olymis imperabat , fed praeter opinionem voto fruftrata eft , quandoquidem
quumPtolcmaidaappuliiTer,paul6 pft itineris languore confeda,diem obiit,
Infuper in eadem vrbe,incommiferationis acceiTionem,cafus alius interceflit.
pamiifdemquoq; diebus,Henricus eius nepos,Hierofolymitanus Rex, quum
in altiftjmo regia; triclinio, ad feneftras,ulico cuidam innixus reclinaretur,im
prouifo pra;cipitio correptus,interiit. Quare Maria, quadat in Campania do-'
minabatur,fororis ac filij morte confcda,paucis pft diebus,pra; dolore mori-
40 tur.CuiTheobaldusfilius,nobiliffima;indolis adolefcens ,indominatu Cam
pano fuccefllt. Audito matris & confo brini cafu, Rege Vngariae maximus mce-
ror mceffit , quum pientiflimam parentem peregr defundam , & honeftiffi-
raum fratrem intempeftiua morte Aiatico regno defraudatum reputaret.Ho-
noricentiflima vtrique iufta, non modo ab Emerico, in Pannonia,verumeti-
am Philippo &c Richardo regibus , in Gallia Sc Britannia perfolutafunt. HaeC
igitur his temporibus accidiife commmorant. Non multo poft initum impe-
rium,vt Vngaricam rite hiftoriam profequamur, fraternum bellum in regia ex-
ortum aiunt. Nam quum Emericus maior natu, regnum , vt par erat, obiiTetj
iniquo id Andreas frater animo tuliTe dicitur , quippe quianimi magnitudin
jo prxditus,maxima quseque anhelabat, ratus ad imperadum fe porius,qum pa-
rendum eTe natum. Primigenitura;quandoq; iuraexecrabatur, qua; regnandi
bi poteftatem ademiflent.Addebat dolorem Ladiflaus ,efratre nepos, cuius
gratia non modo regni,fed Ducatus quoq; potiundi fpes omnis adimebatuni-
taq; facinorofa dolore audacia amo uerc ftatuit. Quum nimi s popularisa: per-
humanus efletjcum amicisprimum,dcinde cum plerifq; optimatibus^quorurrt
 76 ANT. NF IN 1 1 R E R. V N G A R.
mira arte ac officio gratiam promcruerat , confilium init.Subducit multorum
clam populorum mentes,fratri pro virili fua detrahit,damnat eius ignauiam,&
in populorum inuidiani omni arte compellit.Nonfolum patrocinio te fauore,
verum etiam donis& largitionibus,nobilium te prsepotentum ordinc quenr
que circumuenitjVt in furragium fu dignitatis inaudorare videatur. Compa
atis igitur multorum populorum optimatumquc fauoribus,quando libere
apert rem aggrediendam cenfuit, fratri bellum indicit, inftrudas in medium
acies cducit, &: Marte vindice regnum occupare contendit. Emericus rex fra-
trem neque uteris, neque magnis intcrnunciis,fibi conciliare poterat. Deipe-
rata tandem c6cordia,quia Andream Proceres haud pauci, nour rerum - ie
pidij adinteftinum bellum irrirabant,acieminuitus mftruefecogitur.Ad pra>
ftitutum pugnae locum vterque couenit, vt collatis fignis dimicareuVbi Eme
ricus, ne cognati fanguinis audoreiTet,multogloriofis habitu ac verbis,qum
armis vieille praedicatur. AiuntenimRcgem,quu vtrinque acies inftrudae con
ftitiflentj depofitis armis , te ftipatorum manu, coronam fceptrumque geilan-
tem,per medias fratris acies incefine,talia dicentem:Quis tand erit ille,nunc
agite militcs,quifacrofando Regum fanguini manum iniicere aufit? Quis erit,
qui Diui Stephani numinc in hahc dignitatem afTertu ledere cupiat ?Et quan-
do omnis poteftas Deo eft,quis eft denique quircgiam maieftatem vi aliqua
fdare audeat?Quum fe ipii quoq; Reges pcnitatadignitate, vcl inuiti colre
ac reucreri cogtur. Non Emericus mm, non priuatus homo,fedDiui Stepha
ni vicarius,pronepos & heres,publicam perfonam gerens,quia non tarn veftra
futfragia,& hereditaria iura,quamDiui , acfacre huiufce corona: numen, me
Vngarie Regem preftitereJn quern igitur miferi arma fumpfiftis, in mne, an
Diui Stephani fucceiTorem,ac Regem vcftrum,omnium ordinum fuffragiis o-
ptatumifi in me,quando homo fum,iicarij eftis te homicide; G in Rege te Ste
phani fucceflorem, prophani paricide eftis , omnibus fuppliciis &: piaculis ob-
noxii. Non cummortali vobisres eft miferi, fed cumeo ,cuipre diuinadigni-
tate , fupra mortalitatcm aliquid accedit. Sub omniptentis Dei tutclaReges
degunt, quorum lefaMaieftasvixpopulorumexitioexpiaripoteft. Ego quo- jo
que inermis inter infefta arma progredior,quando hec corona data diuinitus,
ac fceptrum hoc quod gefto, me inter furent ftudia fatis tutum efficiunt. Vi-
dete,quem leferitis,& ne in caput vcftrum ac filiorum,fandum fanguin hau-
rire videamini,profpicite, te coniderate. Emerico omnino femel moriendum
cft,quamuis hac,aut alia morte multum referat,hc mihi multo gloriofor,ca-
lamitoiorque vobis , illa mihi vobisque vulgarior. Fraterna leuitate fubducti,
prophana& impiaarma fumpfiftis , fed temeritatis impietatisque notam, dum
tempus eft, falutari tempeftiuaque poenitentia abolete. Reipicite,quefo, ego
fumRex vefter,ac pater,qui pientiflimaindulgentia te paterna obliuione faci-
noravcftradelebo.Agnofcitepatremveftrum, &: quam defero execrabilis au- 40
dacie vcniam,lubenter accipite,c eum retnete Regem,quem Duorum nu-
mina te veftra fu ffragia delgnarunt.His didis, omnium animi vfque adeo mu
tati funt, vt confeftim arma pofuerint,certatim quifquc veniam implorarit,in-
foltifime pertefus audacie,quam plerique magnates,deprauatis ftudiis con-
fouebant. D um ad concordiam refpifeunt omnes , Andreas per cunda caftra
difquiritur,vt paremapud indulgtilimum Regem venia confequatur.Quum
omnes, qui commune crimen ingenue faterentur, ingenuam quoque gratiam
inuenirt, quum is inter fugiendum delitefcendmve fortiftimo milite te ex-
ploratorc deprehderetur, parum abfuit, quin primo congreTuintcrncerctur*
Sed pro fpedata Regis dementia , qua non folmin fuos, fed in alios vti vide- je
batur,mitius ac par erat, in Andream adum. Non tam fpeclatore,qum Re
ge vita donatus , vt ex indulgcntia fratris , impunitatem aflequutus, meliorem
BZdt
' irnpcrandimodumaddifceret.Inhoc Blondi Foroliuienis,preftantifimi olim
Hiicorici,ac fanferiptoris de Romana lingua optime meriti, errorcmeuidcti-
tiTimum defender nequeo.Quippe qui Annalium quorundam falltate dece-
ptus,
 DEC A DIS IL LIBER VIL i77
ptu5,ab infe&ante milite Andream obtruncatumfcripfit,quod veritate pror-
ius eft alicnum,quum poft Ladiflaum ex fratre nepotem,regnaiTe apud Vnga-
roseuidentifim pateat, ipfe quoque regnafle faceatur.qua quideminre,ne-
lcio,an culpam Annalium,aneiusobliuion potius ineufem. Verum indo&if-
iinuac incurij Annalium magna ex parte Scriptores, totgeftacum veritate fa>
pe diflentientia prodiderc,vt magnum in enarrandahiftoria periculum quoti-
diefubeamus. Quare eo mitiore in Scriptores noftri temporis cfura eft vten-
dum,quo indo&iores,&: in veftiganda veritate negle&iores fuere,qui faliis re-
rumeommentariis addefcribdam hiftoriam pofteros fufeitarunt. DeEme-
ic rico alia expifeari nequiuimus, quando paru regnafle dicitur. Nam quum ad-
ucrfa Regem valemdo incefliflet, paucis poil diebus, condito teftamento, La-
diflao filio fuperftite , humanas necefitati conceflt. Annis , menibus fe-
ptem,&: diebus fex regnafle ferunt,anno autem falutis ducenteno,fupra mille- iioo.
inmim,caledisqs Dccembribus deceflfle ferunt,cui mite ingenium,& ne me-
diocris qui dem animi tolerantia fuit. Corpus in Agrienfi bailica,quando in eo
agrodicm obiit,condidere. Ragufium,quod adVngaros Venetis quondam
cum ladra defecerat, lifdem fer temporibus Veneti recepere. Nam Thomas
Maurocenus, quem Cftantinopolitanum Patriarcham deignatum diximus,
quum in Italiam profectus,ab Innocentio Tertio Pontfice mximo confrma
lo tus eflet,dum littus Dalmatian legens,in Graeciam rediit , cum triremibus qua
tuor id incautumrecepit,inftaurauitqueDyrrachium,aGra;cisImperatoribus
deftitutum. tem Hcnricus Balduini frater , qui illiin Grascorum imperio rite
fucceflerat, ac vn cum Bonifacio Monteferratenfi , inchoatam Adrianopolis
obidionemcontinuabat,Valachorum interuentu,qui Graecorum precib. fol-
Jicitarifuerant, ne vrbem excellentifimam Latinorum manibus oceuparipa-
rerenmr,eam mox foluere,& in Conftantinopolim properare coatus eft. Va-
lachienim Romanis oriundi, quod eorum lingua adhuc fatetur, quum inter
tarn varias Barbarorum gentes fta,adhuc extirpan non potuerit,vkerior Iftri
plagam,quam Daci ac Getae quondam incoluere, habitarunt. nam citeriorem
jo Bulgari,qui Sarmatia prodiere,deinde occuparunt.E legionibus enim& co-
loniis,Traiano,ac ca:teris Romanorum Imperatoribus, in Daciam deductis,
Valachi promanarunt. Quos Pius Flaeco , pronunciation Germanica Vla-
chos dici voluit : nos contra , s^ * * ditos elfe cenfuimus , quum
fagittandi arte pracpolleant. Nonnulli Valachia* , Diocletiani filia nomen in-
ditum cenfuere , qua: illorumPrincipi nupiTc fertur. Itaque hi Grazcoru pre-
cibus exorati, Adrianopolim Latinorum obidione liberarunt. Sed de his ifta
rcrulifle fat fit.
Secvndvm Emerici obitum,Ladilaus tertius eius filius,haereditario iu- udijUm
re imperium niuit Vngariae,quem feptimo calendas Octobres rite coronatum ll-
40 perhibent. Poft initum munus, non pro paruo negocio habuit,pacare regnum
noutatisauidiflimum,quod etiamex morte Regis aliquantulum flu&uarat.
Andreas nanque patrui conatusnondumdefierant,fcdbreuiflimainterregni
occaione inuitati fufeitabantur : verum quod diutius anhelauerat, ex infpera-
to obtigit. Nam vix menfes fex , &dies quinqu Ladiflaus in regno exegerat,
quum immatura morte fubreptus , diem obiit , quod falutis anno primo fupra 1 1.
duodecics centum,ac nonis Maiis accidifle volunt. Intempeftiuus Regis obi-
tus pie ab omnibus comploratus eft,exequiae ab Andrea honorificentiflima: in
Alba regia celebratae,ibiq; inter monumenta Regum corpus honeft relatum.
lam tempus poftulat, vt ad Andream Secundum veniamus, quern ver ad im-
fo perandum Natura genuiie videbatur. Quippe cui neq; animi magnitudo,ne-
que religio & conilium,neque iufticiadeerat,quamuis mpcrandi cupiditatc,
quod in fratrem (vt fupr diximus) oftendit,plus aequo asftuaffe videretur. Sed
idcirco regnum immodic concupiuifle dicitur, vt aliquid fe ac maioribus di-
gnum pracftare poflet.
Post vbi Ladiflaus immaturo fato furreptus eft, omnium fuffraciis hie -**
A "'
 ANT. BONFINII 1ER. VNGAR.
Rex optatur. Vix nepoti iufta perfoluerat,quum Antiftitum Procerumque
enfu, cterorum votis Rcx declaratur. Vigefimofeptimo fecundum nepo-
tis obitum dic,regiis infignibus Alb rite donatur.Mox adregniadminiftrati-
onemanimumintdit,quodmultos plane annos pra: iufticia&integntatefua
pacatum habuit.Vxorem duxit Gertrudem, nobili Alamannorum genere na-
tam, ex qualiberos complures tulit,in primis Belam,& Colomannum,deinde
Andream,&Elifabetham,prae vit fantimonia,vniuerfa? poftentati perpetuo
eclcbrandam. Scdomnem fuamac viri felicitatem Gertrudis facinus interce-
pit , perpctuaque acmemorabih nota fe cum familia fugillaut. Quod quidem
celus antequ ex ordine referamus,vt res cognitu failior habeatur,nonnulla ro
adiicienda elfe duximus. Quum castcri Chriftianiereipublica; Principes fa-
cram Syria; expcditionem (xpc fufcepiflent, Vngariae^uc Reges interea par
tim cum finitimis bella geTerint,partim domi ocium feruarint,qudoq; Pon
tircibus , & fazpiflime caueris eft his obiectum , baud multum prob facer,
qui quu eminentioris fortuna; ac dignitatis eflent, inutili vitam ocio tererent,
rem Chriftianam periclitari confpicarentur , atque ceteris cum adnitentibus,
tum laborantibus nullum auxilium afterrent.Quin & hoc Bela: fa;piusimpro-
bratum , qui vt hac fugillatione careret , fe quoque pro Saluatore noftro com-
militaturum vouit. Erubefcebatenimhaudquaquam mediocriter ,fePhilppi
Gallia;,cuius foror fibi coniugarat,& Richardi Britannia; Regis prtermiliife ie
militiam. atqui negociis diftra&us variis , aut morte prauentus, pium votum
prxftare non potuit.Hanc paterninominis ia&uram o bligationem, Andreas
filius refarcire foluereq} decreuit,quod vt faceret, etiam quum ducatum gere-
bat,mandato fcpe pontificio follicitatus eft.Quin & multo magis,paternis ple-
runque per nodem fe manibus follicitari mtellcxerat , vt patrem voti nexu ob-
ftri&um cxfolueret. Incidit in ea tmpora Honorij pontificatus , Chriftiana:
falutis quam ftudiofiflimi , qui vbi Perufia; Innocentio Tertio luireus eft,nil
fibi antiquius habendum efle cenfuit,quamlabantibus Chriftiana; reipublica;
in Syria rebus extemplo confulere. Quare ne Graxorum auxilio careret,nve
illoru diflenfione res ipfa interturbaretur,efflagitant Petrum Antifodorenfem b
Imperatoremdcignatum,acIolemeiusvxorem,inDiuiLaurentiJ2ede,quin
va burrina fita eft, Auguftali diademate coronauit, Mox Cardinalem bum
loannem Columnenfcm , apoftolica; fedis legatum in Graxiam ac Syriam de-
clarauit. Confeftim is Vrbe profc&us, Brundufi contendit, vbi Imperatorem
cum vxore adhibuit.Mox Vneta clale omncs Dyrrachium nauigarunt,quod
Theodoras Epirotaruna Dux , Veneris occuparat , Petrus vltr fe iliis red-
diturum fpoponderat : quod quum obfcdiiTet, inutili obfidione fruftratus eft,
& paulo pft , quum inTheodori infidias ineidiflet , in teterrimum carcerem
coniefcus eft. Cardinalis Conftantinopolim profe&us,rem Chriftianam curs,
Principes vndique concitat , profpicit , qua; bello funt vfui. Interea Chriftiani 4
Principes^ qui piam expeditionem vkr fufceperant , cum magnis cxercitibus
conueniunt. Tanti belli Andreas imperator declaratur , quin in hanc militiam
facrofanumqj dcle&um primus nomen vitro dctulerat.Exhis iftipotiffimm
nominantur poft Andream, Dux Auftna; , Henricusque Comes Niuernenisi
item Gualterus,Galliac Regis Camerarius,Milo Maltobienfis, & Diuae Sufan-
nae Vicecomes.Venetorum Annales, Andream &: copias, Vneta clale in Sy
riam delatas ferunt, idque idcirco Venetis lubentifime fatum,quando -
dream ve&urtantm beneficio , ius omne Dalmatian , quodolim erat Vnga-
rorum,fponte Venetis tribuiTc aflenerant. Sed id Vngarici fubticcnt Annales,
aut quiaidRegi cum Venetis nunqua conunit,haud immerito pratermiere,
fiquidemverarum acgeftarum rcrumeft hiftoria. Aduerfantur Vngarorum
teftimonia,qui haxmaioribusaccepcre,commemorantium Andrea Regem,
Pannoniaprofetum,Confttinopolimcumexercituvenife,veIutiexhis,que
fubiicientur, intelligi poterit,&perBofporum Thracium in Afiam tranTiif-
fe.Nanque Legatos pontificius,cum Iole, Vneta clae Gonftaminopolim ad-
uectus,-
 D A D I S 1 1. LIBER VII. 79

uectus,ibi copias omneis,prfutaCrucis teTerafignatas,vndiquecogebat. Ne-

que id fat veriimile videbatur , eum fola anguftiflimi freti traiectura , fponte
Dalmatia: iuri renunciarte , pro qua tantum fanguinis fucrat efFufum. Quum
igitur Andreas, cui autoritate ptificia, fumma Chriftiana: reipublica: tradita
fuerat, Conftantinopolim appuliflet, ibique Legatum apoftolicum inueniflet,
dum caeteri Duces conuenirent, aliquandiufocioscxpetare coactuseft. Ibi
quoque interea miferabilis cafus interceflt , perpetua memoria non indignus,
in quo fortitudinemconftantiamque fuam,Vngaria: Regem oftendnTe ferunt.
iunt enim Andream peregr dudum profeturum , vt regno bene profpice-
lo ret , Bancbanum nobili Borum genere natum, fpe&ata: fidelitatis ac fapientia: .
virum,vniuerfae Vngariae pra:feciTe,regiam gubernandidelegaifepoteftatem,
comraifiie illius fidei reginam,liberos, & fortunas. In primisque admonuhTe,
vt iuft regnum adminiftraret, nulli iniuriam fieri paterctur , cum finitimis pa-
cem aequ feruaret : item ocium& honeftatem commendauit.Bancbanus tra-
itam rcgni fummam forti animo accepit,ratus maximam iibi oftentanda: vir
tues /dei occaione obtigiTe. inuidit fortuna viro, facilempropoiti fuc-
ccTum intercepit. Ecce ex Alamnia Gertrudis regina: frater aduenit , vt foro-
rm,viri abfcntiam aegr feretcm confolaretur,fubfedit dies aliquot apudeam,
varijs mulierem illecebris oblectauit,faciebatid non immerito,quandoqui-
lodemindulgentiflmamfibi femperfuiTe nouerat. Cum regina dies nodes
Bancbani vxor verfabatur , mulier fpectata: pulchritudinis , ac venuftatis exi
mia:, quam incredibilis pudicitia nimium exornabat : huius cfuetudine Ger
trudis admodum dele&ari folica. Repente fratrem matrona: amor inceifit, ac
eius multo magis pudore , quam forma pellehis, vfquc adeo perbreui exarlit,
vt effli&im lllam deperiret.Regina intelle&o fratris ardore,pra: temeraria qua-
dam comiferatione , quae fmineo plurimum ineft ingenio,ei nimium indul-
fic. Vtrunque non folm in colloquium accerfi iubet, fed ad conuiuium faepius
inuitat,cedit faspe colloquentibus,&: quamcunq; fub aliquo prauextu honefta-
tis poteft,patrand<E Veneris occaiionemimpartitur. Demum vbi conftantiifi-
p mumfminae pudoremhaudquaquam labefa&ari fenfit, in abdito earn cub
culo, introducto fratre, reliquit, vbi tandem ilia violata: pudicitia: iaturam fe
cit. Subticuitmifella facinus, & d virum reuerfa , quum prolis curanda: gratia
ab eo amplccleretur,Quaminfelix(inquit) nuncmulier amplcxaris,vxorem-
nc,an olidam meretriculam ? nempe ii vxorem,profe&o deciperis ; fin foedam
meretriculam,in primis ipfe profpicito, an te coinquinatiilimo fcorto incaefta-
re contendas. Violatus,Bancbane,tuus thorus eft, & quam regina: vxore com-
miffti, prophano lenocinio fratri violandam ilia commifit. Hoc meo corpore,
quamuis animus infons,me tarnen nunc,nuncexue,quod alieno potius, quam
meo celere incaeftat eft. Proinde ne animi corporiscp mei inexpiabilis homi-
4o cida efle videar , nve tuadignitas hac turpitudine polluatur , cxtemplo Banc-
bane,qua:fo, me interfice , vt violatum pudicitia: numen vleifeare. Succcnfus
his maritus,diflimulato dolore,vxorem confolatur lachrymantem, ac vltr iu-
gulum porrigentemamplexus ofeulatur, exorat ob ciugalcm amorem, quem
non eius culpa,fed aliena libido laeferat,fubticeat communemturpitudinem,
qua fe grauiflxmo,quumtempus dabitur,exemplo, vtrunq; vindicaturum pol-
liccrur.Sedato mulieris animo, diflimulatum furorem fuum domitarenon po-
tuit,infequenti die reginam cum paucis adit,ftrido, qu fub toga geflerat, gla-
dio haudquaquam taliaopinantem aggreditur,aclethali vulnere cofodit. Mox
cruento enfe prod it in publicum, exclamans legitimo fe furore Gertrudim in
fo tcrfeciTe,quum vxorem,nefando lenocinio,fratri impurifllmo violandam ilia
dcderit.Quin & ingenue in medio tumultu profitetur,fe nulla fupplicia depre-
caturum,fed poftero fe die recH cum paucis Optimatibus Conftantinopolim,
ad Andream iturum,vltroque ibi la:fa: Maieftatis iudicium fubiturum.His di-
bs, tumultusipfedefidit,ac is acceptis quibufdam comitibus Proceribus,
Conftantinopolim ctinuatisitineribus peruenit,inuenitibi Regem,qui non-
A 4
 i8o ANT. BONINII RER. VNGAR.
dum Europa foluerat. Ante confpedum cius vbi venir, Adeft,Rex (inquit) gu
bernator regni tui, quem nefarium fortafle alij paricidam iudicarint. Bancba^
nus iufticia tuafretus,patrato facinore,non fuga impunitatem,fed redo confu
gio arquiffimi tribunalis iudiciu quaeres, ad te venit,vt fi iure fuccubucrit,prac-
fentaneum graueque fupplicium expendat. Neque alium fibi iudicem poftu-
lat>nifi quern laeferit, & qui potius ador & vtor, quam iudex ene deberet. Sed
hanc inauditam rei adaciam,inaudita fui prineipis iufticia prbuit.Gertrudis,
cui vxorem ancillae loco commiferam, intemperantiifimo fratri violandam tra
didit.Ego legitimi furoris ac turpitudinis impatiens,quam morti minime prae-
ferendam documento tuo didiceram, infidiofam dominaminterfeci. Hie eft,
Rex,iube neis gladius,tux coniugis cruore foedatus,proinde fi peccaui,vt in-
tolerabili mc turpitudine liberarem , eodem me repente gladio confie : fed fi
id iure fadum cenfes,memorabili apudomnes gentes me fenttianunc abfol-
ue,ne fruftra iufticiafretus.huc acceflifte videar. Tancareum conftantiaRex
audiuit,vt vultum 6 animum nc minimum quide immutafle dicatur. Ad hzc,
Fiduciainme tua,Bancbane(inquit)fat de te bene fperareiubet.Si res itaeft,vt
ais,in regnum mox redito,delegatum munus pro folitafide geritOj&quoniam
fandam hanc expeditionem nullo capitali iudicio interpellari fas eft,qu redi-
cro in Vngariam,te iudicabo. His didis,hominemdimifit,ipfc traiieiendasco
pias in Aiiam curauit. Poft vbi Duces cum Legato Pontificio in Syriam per- to
ueiere , copiasque cum Ioanne Hierofolymitano Rege coniunxere, inprimis
obfidendaeDamiat confilium ineunt,quae vrbs iEgypti vetuftiflima,Niloque
contigua,olim Heliopolis dicebatur,atque foie huienomen eft indit, quem
Graeci Ajor appellauere. Rebantur enim , haud parum in rem fore , fi hanc pri-
mm vrbem obfidercnt,qua capta,facilius Cayrum, & Babylonemproximam
occuparent.Non ignorabant,e vtraque vrbe potitos, Saracenam mox gentem
facile extirpaturos. Andreas imperator, omnium Principum confenfu ad Da-
I x 1 8. miatam caftramouit, idibus Maus , &c falutis anno duodeuigefimo fupraduo-
decies centenum , fortifimo animo ciuitatem obfidet. triplici muro eo-
demque lateritio circumuenta,deriuato quodam Nili aluco,in oblongae infu- 30
laefpeciem obducitur.Huic quoq; Pharea turris erat, neq; craifitudine,neq; al-
titudine cum illa conferenda , quam ad Pharon&Nilum quondam fuTe legi-
mus,fcd quae fuburbium,apothecas mercatorum,ac publica horrca,a piratis Sc
predonibus tutaretur vrbem multis admodum ac varus Soldani munitio-
nibus praeditam,Rex Andreas adoriturxui cum duo fuburbia forent, vnu ipfc
cum AuftriaeDuce,alterum Camerarius,casteriq5 oppugnare ineipiunt. Inpri
mis turrim, admotis prope machinis,quatiunt:quamuis caedes vtrinque indics
augerctur,plures tarnen ex illis,quam noftris plane casdebantunexpugnatapr
militis robore,ducumqi virtute, turris & fuburbiaxapta horrea opuletiiTimzcp
mercium tabernae. quare miles non modo fame vindicatus,fed vberrimdi- 44
tatus eft. Prafidia partim caefa4partim capta, quieunque ex his in orthodoxam
fidem fe afleruere, non folm vita & libertate,fed bonis quoq;,quae amiferant,
donati funt. Contra vero, qui pertinaciflm in prophana & execrabili opinio-
ne perftitere , extremo fupplicio muldati,nonnulli in feruitutem afierti. Non
parum hac prima Fortunae afpiratione,Chriftianoram animi adaudi funt. con
firmabant ctiam nimos non modo arridentis vidoriae aufpicia , verumetiam
ingentis lamtiapraedae : Quoniam omnis annona, reconditazque merces militi
conceie. ita enim ad fufeitandos in bellum milites , Andreas faciundum eiTe
cenfuit. Qua quidem Imperatoris largitate fadum eft, vt nil pugna miles du-
ceret antiquius, lam hyems media plane defluxerat,quu inundauonis incom-
modum accidit.Nilus,qui per id temporis inundare non folet,maris inflatione
quam Euri vefania fecerat,vfque adeo remoratus intumuit,vt noftra caftra pe-
nitus inundarit : quare miirabilis impedimentorum atqu ac commeatuum
iadurafada,annona inudationc corrupta.Cui quidem malo Imperator,accito
Pontificumcollcgiojcoelitus proipiciendum, atq; diuinam opem implordam
efic
 DCADIS il. LIBER Vt ifc
cfle cenfuit,nc fancbffima cptahot mximo detrimento interciperentur.ta-
que Pontificum iuiuijieiunium publicum indicitur. Ecce exa&o mox ieiimio^
mate dcildit,tranquillitas magna fuccedit. Infuper loge maiorem fpem victo
ria ex imp rouifo diuina benignitas Chriftianis oftendit. S oldani caftra his Ion-,
g maiora,tenui (de quo diximus) Nilialueo^ui Damiatam ambibat, noftris
dirimebantur vix mille paiTuum interullo , ad integri Nili ripam poiita , vnde
Soldano aequ inuehendi reuehendique prxfidia & commeatus facultas erat.
Quod vbi nolri intellexere, ne vana obidione deluderentur, magna cofeftim
Aiidrcam vndique obfidendac vrbis libido inceflitjquare vitra citraque Nilum
caftra poner decernit. Validiffimumagmen vitra Nilum ad metandum con
tinu mittit,&: ea quidem parte,vbi hoftium caftra efle diximus* Qupd vbi pe
cxploratorcs Soldanus intellexit , reformidato Chriftianorum impetu relidtis
illico impedimentis &commeatibus , refert caftra deferuit. Imperator id in-
teigetis,deferta continuo caftra occupat,quae rerum omnium copia comple-
taprjeter opinionem inenit. Altera deinde caftra in vlteriore ripalocat^inter-
iecloque ponte , vtraque coniungit , vt mutuo (ci contueantur auxilio 6 vr-
bemar&ius occludant. Hinc magna Damiatam defperatio fubit, quae Solda-
niiam dudum ruga fumperat initi. tem Caradinus,Saladini olim filius au-
ditaSoldani fuga, Chriitianorumque fucCeflu , rctinenda: vitra Hierfoyma
o fpcmomncm abiecit,quamne Chriftiani captam retiere pocnt,diruere co-<
ftituit. Manus violando Saluatoris noftri fepulchro temploq; continuit,juod
alij religione numinis , plerique inhibentium Chriftlanorum ciuium gratia fa-
iuri arbitrantur : Quum Hierofolymam Syrij, Armenij, .thiopes, Georgia-
ni,ac multi Aiiae populi, noftra? fidei culcores incolerent, quorum gtatia Cara-
diflum remoratum ferunt, Ad hax Andreas Nilo claflem inveh iubet,ne quis
vrbi adirus pateat,item vineas adegit,circm plura quoque caftclla erigit, nul
lum maebinrum genus practermilum. lam vrbs oppugnari capta, nuilo mu-
iiitionis genere carebat,quibs frta forti animo reiirtit, Pro mcenibus oppida-
fli pugnant,fflaproCul hoftetti prohibet,neq; praddiisjneque comnieatibus
jo per menfes aliquot diffidunti vltro citroqj iritefea plerique cecidere.Itaq; pri
ma seftas, hyems, verq; fubfequutumad Damiatam actum. Angebatur admo-
dum Andreas, & multo magis Gallici Proceres, mihtarem ad Damiatam ope
rara hoc belli principio eludi,non dari cum Soldano pugnandi copiam, quo ( i
fortuna tuliflet ) euito,in ditionem cartera facile concdrent. D um -
tus dimicdi libdine Chriftianus xftuat, circiter idus Iunias, ex infperato Sol*-
danusaduenitjducitinnumerum exercitum,ac inter Babylonem Damiatam
caftra locar, quacunque poteft arte, munit, millamhofti , qumis irritant^
pugnae copiam facit. Ad follicitandamhoftis ignaui, qui niilexplorata victo-
rta,in certamen defeendere nolebat,inuito tarnen Andrea Rege,Gallici tum
40 Pfoceres,ex inquactiam pugnandi conditione,cumSaraceno milite pnelium
ineuntjVt aliquo dedecore aut damno,veluti iactitabant,Soldanum afficerent.
Temcranam'Gallorumadaciam Ioannes RexHierofolymitanus,magis gen-
tis confanguinitate quam ducis officio ductus fouebat. Quare Gaili ad oppu-
gnanda catira prorupere , continentem fe intra vallum hoitem , contumelious
clamoribus irritarunt: propugnaculis contra profpeciare illi,quot infultantes
hiforent. At quota pars hoftium a. Brbaro intelleda,ic animum auxit,vtfata
protinus eruptione , Gallos adoriretur , atque cum tanto agmine inia&abun-
damgentem irrueret,vt primo fer congreflu* nonfolm inclinant, verumeti-
m fuderir , ceciderit , interceperit. Captiurum Principes , Gualterum Regis
P Galliz Camerarium,Milonem Mantolifem^ & De Sufannae Vicecomitem
fuiiTe referunt. oannes autem Rex,Grax (vt aiunt) igrti,quem facibus tragu-
lisquc Saraceni immittere confueuerejtnanibus fdeqj combuftusfuifle dici-
tur.Gallorum exemploRex Andreas caeterosdrnortuit, vtnort folrtl eu Soir
4ano,fcd cum obfefla vrbe,pugnandi libdine abftineret.intelligebat enim vr-
bemneq; vi, neq; inedia polfecapi. DiuinumRexreligioifimusauxili prae
A iij
 <

%i ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
ftolabatur,vtinexpugnabilipotireturvrbe. Ncfpequidemafmftratuseftlm-
perator,quandoquid caecavrbcm peftilentia inceflerat. FortaTe quinto men-
i'e, poftquam mal Gallis pugnatum eft, nnulli milites propedo vrbis ilen-
tio,portas propius acceflere,vt quid in vrbe fieret,explorarent. Quiim altum in
propugnaculis & intra mniafilcntium intellcxiTent, fopitos primo cuftodes,
aut aliacaufa abele arbitrantur,quare pedem fenfim retulere,vtprotinus affe-
rcndarum clam fcalarum focios admonerent. Quod vbi fadum eft,porta: pro-
pugnacula, admotis fcalis,fuperant, obfiftcnte nemine, cohortemvnamintro-
ducunt, fecuribus ac vedibus portas frangunt, caedunt, quicunq; occurrerant,
Saracenos. Ulicoque patefada caueris porta, exoptata vrbe potiuntur, duode- *
uiceno obidionis menfe. Vrbem ingrefli,quum neminem vidrent occurren*
tem,inlidias pnm,dolumqj ab hole ftrudum mfpicatur, neminem in plateis
& compitis oiiendebant, fufpiciebntve ad fcneftras. Verum quum fora , vici,
a:des,ac templa cadaueribusftrataforent,calamitatemhxcvrbis illico indica*-
uere : quum ab initio obidionis feptuaginta hominum milia ibi fuiflent, vix
moribundis Se validis tria in vrbe milia eo die inucniri potuere. Andreas, in-
didis fupplicationibus,ex Antiftitum confenfu, in primis agendas Deo gratias
diligentiiim curauit,cuius benignitate & auxilio,finc cxde,venuftiflima opu
lcntiimqi ciuitate potiretur. Dcinde quumprariidiaportis Sc munitionibus
vbique impofuiiTetjtamdiu in caftris commorandum efle cenfuit,quoufq; ex-
ada"peftilentismorbifufpicionc,cli falubritas inftauraretur. Qu.amobrem ,
Saraccnis idcirco conceflafalus , vtpurgandi munus curamqjfufciperent. Ex-
ada peftilentia,Mahumeti bafilicam iniano fumptu xdificatam,magn Matri,
Maiise Virgini,decreto Pontificum dicauit,epifcopioqueinftituto,Antiftiteni
prarfecit. Soldanus, vbi duduaufpiciisque Regis Vngariae,Damiatamcaptam
eile nouit,folutis incenfisqj caftris,extemplo fe in Cayrum Babylonemquere-
cepit. Chriftiani primo vere/ub calendas Februarias, curato aere, vrb ingre-
diuntur : poftcro die, legato pontificio,cum fingulari Epifcoporu pompa,pu
nficationis Diu Virginis folenma celebrara. Paflim pervicos,plateas Sc com-
pita,faces cereiq; fales dipoiti, vt Diuae par honor vidoriae iolueretur. Rex 30
quoq; eo die cum ceteris ducibus,ingenti cum plaufu militum,ouans vrb in-
uedus,prefedit folennibus,&: ad omnes aras Deo gratias egit. Opulentiflima:
ampliflimaeque vrbis praedam ingentem militi pro dignitate diftribuit , caetera
indiuinumcultum& donatiuum erogauit. Retulitmoxdeagrorumdiuiiio-
ne ad Principum concilium,quum omnes idfore arbitrarentur,vt Soldano Ba
bylonia exado,milites qui domos fupelledilemque accepiflent,eodem cxem-
plo,in eius coloniam,dato nomine,adfcribi paterentur.Itaq; fuper deducenda
colonia,&re agraria,decretum fadum eft. Dumhcitageruntur inSyria,Pe-
trus Imperator Conftantinopolitanus,inTheodori Dyrrachini tyranm carcere
diemobiit, cuiusinterim imperiumloleadminiftrat. Mox Roberrum Petri fi- 4#
hum, Galliis accitum,Latini Proceres Imperatore declararunt. PontifexHo-
noriuSjfuperatis Tholofac fchifmaticis, Diui Dominici opera, exteplo eius or-
dinem confirmauit. Eodem quoq; tempore,Fredericus Romanorum Rex de-
fignatus,defundo Othone,Romrcdiit, Sc ab Honorio Auguftali corona do-
natus eft. Qui quum paulo ante Conftantiam matrem , improbitatis eius pru-
dentiifimam moderatricem amififlet,veluti iam remiflis habenis,in omnemlb
centiam efrufus,multam Pontificem flagitia ac detrimenta molitur. Honorius
improba huius pertinacia exacerbatu$,grauiifimoiuucnemanathematemul-
dauit. Florebat indies in Syria refpublica Chriftiana: nam tantum animorum
Chriftianis ducibus acceferat,vt Soldanum,Saracenumque genus vniuerfum fo
perbreui conficere fperarent. Feciflentque opinione celcris , ni Ioannis Hie-
rofolymar Regis arrogantia interceflifletjquae magnis auiibus moram aliquan-
diu attulit. Is enim etii Damiatam fuo regno fubijeiedam efle credebat, nil ta
rnen peni habebat, qutum pontificio Cardinali Andrea: fandiilima: expe-
ditionis Imperatoritribuere deberet,no omnia, illisprfentibus Sc inconfultis,
exar-
 D A D I S II. "LIBER VII. iSj
ex arbitrio fuo imperare par erat. Cuius quide arrogantia:,quum legato non-
nunquam modeilis admoneretur , ne Vngarorum Regem, caeterosqj Proce
res oienderet, admonitionis impatiens , ub prauextu breuiffimi commeatus,
Hierofolymam proficifcitur,fequuntur mulri milites hominem,nee nii exora-
tus,adceditum potuit adduci. Andreas interca cum reliquis copiis azftarem ac
hyemem Damiata: exegit,fub ver Ioannes in caftra rediit. Ada fpe lgior Da
miata: mora, idcircon inutilis eft habita, qud ingentem militum numerum,
opulentiflimje vrbis captiuitate pelledum,Genuenfis, Vneta, Pifanaque claf-
is inSyriam plane conuexerat. Sub Regis Hierofolymitani reditum habito
lc concilio, placuit omnibus in Cay rum & Babylonem mouere caftra, quod idi-
bus Iuliis fa&um eft. Prater deriuatum Nili alueum,quo Damiata circumdu-
citur,iter faciunt;dum Nilumfubeunt,impotumab hofte pontcm ofFendunt,
quem quum mdico municum praefidio cofpicaretur Andreas, qumprimm
uccupauit, Poftridie natalium Petri & Pauli Apoftolorum , ad tcrtium Baby-
ione lapidem caftralocat. Soldanus in Cayrum& Babylonem,innumeram Sa-
multitudinem fane ctraxerat, quxquamuis baud cito annonaca-
rere pofte videretur,Chriftianus tarnen Imperator,qui partim Nilo,partim car
ris menium fer quatuor commeatus aduexerat, multo eclerius armis , qum
inedia hoftem fuperare confidit. Quarc vt defeendat in certamen , Soldanurri
*9 indies prouoeat, limulat metum hoftis, &pcrniciem in noftros inauditam ex-
cogitat. Adhaecduos circiter menfes populationibus&excurlionibusiftifa-
tiantur,at illeexpedata occafione , prxtcrlabentem Nilum fubBabylone&
Cavro , altioribus etim folito ripis coercer , &: quumpaucis pft diebus , ille
opinione citis intumuiflet,extcmplo defoifis vtrinque ripis, inundationem a-
mnis in hoftium caftra deriuat. Effunditur diluuij more fluuius, & altis altitu- .
inc cubiti cunda fupcrt , ex quo intolerabile noftris detrimentum infertur,
iumentis non folm pafcua,fed allata quoque pabulainhibentur,corrumpun-
tur hominumcibaria,nihil denique in caftrisferuari potuit,quo miles triduo a-
leretur. lnceflit repente omnes exitialis inedia, quam nii implorata pace, eui-
3 tare nonpoterant;redituminundatio prohibebat,quempraelocorumincqua- ,
litate,& dificultate vadorumhaud iniuria defperabant. Solus per aggeres Nili
patebat exitus , & hune hoftis tam crebris &: validis vfquequaque praefidiis oc-
cuparat, vtnullo hinc modo deturbaripoflet. Ad extremas demumanguftias
Chriftiani iam redadi cum fdis conditionibus pacem orare coguntur. Et
quamuis inedia morimaluiflent, qum turpiflimafubirefeedera, tamenquia
ingtern ex interim fuo calamitatem Chriftianarefpublica patiebatur, & qua:-
cunq; parta fuei?ant,pra: tanto exitio retineri non poterant, communis tandem
falutis rationemhabuere. Mifli ab Andrea Rege oratores, his pacem conditio
nibus ab hofte retulert, vtDamiatam cum rebus in earepertis Soldano refti-
40 tuerent,contraille Crucis partem Andrea; reddcret,liberarenturvtrinq;capti-
ui: Chriftiani Tyrum & Adonern rcdirent,quibus quidem vrbibus annos odo
pax concefla.Epifcopium Damiatx,Diuae Virginidicatum,ciufdemnatalibus,
Barbarorum reditu,ad fpurcas prophanasque Saracenorum ceremonias reda-
dum , quod anno vigefimoprimo fupra duodecies centenum aeeidifle perhi- 1 1
bent. Rebus Syrise itacompolitis,& Damiata Soldano reddita,Rex Andreas
varia fortuna vfus, & Cardinalis Columnenfis Legatus apoftolicus, item Dux
Auftriae , ac caeteri fer omnes Chriftiani Principes , in Europam eadem , qua
iuerant, viareuerii funt. In fequenti quoq; anno , Ioannes Rex Hierofolymi-
tanus,Soldani pacefretus,Romamvenit, &: ab Honorio Pontfice amplilfim4
50 donatus eil. Cum Frederico Secdo,graui anathemate muldato,hofteq5 Pon-
tificis,afHnitatem iniuit,quippe cui filiam, quam ex Iole aeeeperat, defpondir,
atque dotis nomineius maternumgnato contulit,quod in regno Hierofolymi-
rano Iole retinebat. Quaredeinde Neapolitans Regibus hxc caufa data, Hie
rofolymitani quoq; regni trtulum vfurpandi. Profedus in Hifpaniam, Philippi
Regis magnificentiflimo teftameto ditatus eft, vtpote qui fexaginta milia pon
A liij
 t$4 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
do argcnfi Hierofolymae Regi > totidem militiae templi* totidcmquchofpitali*
tw Prjefe&o lcgauit.Demum progrefTus' in Hifpaniam , Diui Iacobi tcmplum
ex voto vifiuDuxit vxorem BerengariamjHifpaniRegis filia; Andreas aucem
cum Vngaricis legionibus in Pannoniam relatus > vt corum Annales referunc,
Scepham protomartyris , & Diuae Margarita: caput,itemThoma & Bartholo-
roxi dexteram,partem virgae Aaronis.atquc vnamex hydriis,in quibus aquam
in vinum Saluatorem noftrum mutafie ferunt,atque multas denique reliquias,
ingenti veneratione digniifimaSj in patriam retulit.lnuenit regnum praeter opi
monem pacatiifimum,quod Diuorum potius numinibus, quorum reliquias at
tulerat,qum regni praefcdis adfcribcre videbatur.Reliquias hi potiffimm an I0
tiftites a Rege accepere,qui Bcncdicli Erga: filij monitu,qui regina olihl ab e-
piftolis feruiebat, reduci obuiam Regi officii gratia prodiere- Sed Andream
rcginae mortis recordatio,vix regiam ingreflum,continuo fubiitJnitae tandem
conftantiat tcnorem fefuafis,vt plerique dicunt, poftero die Bancbano in iudi-
cium vocato , ius dixit. Intelleca vxoris culpajin exemplum feruandae pudici-
tiae,cam iure caefam iudicauit.Reus IxCx Maieftatis regiae,ac paricida, upren
fententia iudicis abfoluitur. Sed deinde in vniuerfam Bancbani do mum mife-
rabiliter faeuitum, quando reginas liberi inltamfu parentis mortem aequo a-
nimo patinequiuere. Gertrudis corpus in Pclino coenobio reconditum ruifle
aiunt.Nec dei'unt pleriq; , qui poit reginae intcritum graUiflimas ab interfecto- 9
reliberisquepccnas exa&as illico, prodiderunt. Secundum Andfeac reditum,
anno (vtaiunt) nono , Elifabethac filia virgo fan&iflima , LodouicoThrirtgio
Landgratiio^eximianobilitatc, vitar fanebmonia plane pracftanticiugatur.
Hanc aiunt tairi praecoci religione fuiTc , vt quintum vix annum nata , prae ni
mio iedula: orationis afFedu,aris afnoueri non poTet. nter ludendum cum pu-
elliSjprocidere faepedifimulale,vtDeum,quem prae oculisfemperhabebat,in
horas illaiupplexadararct. Lufiireanulis,&lapilhs,vtfac"to lucro, pauperculis
opitularetur.Harpagatam parentibus vafr pecuniam,pi miferabihbus cro-
galb Cie&is in aram Apoflolorum nominibus,quum ctatae comits eorum
fufFragiafortirentur,hanc Ioannis Euangelilar nomen fifle fortitaimcius pa j0
trocino ita exhilarata,vt nihil eins nomine quifquam in caflum eamexorarn.
PerhorruiTe veftimcntoru Iuxum, delicias muliebres.Diuinarum rcrum con-
templationi afidue incubuie,audiuhTeque praireuerentifminfacris Euan-
gclia i &c falutarem ufpexife hoftiam, incefifle nudis pedibus fupplicationum
aie.Olidismirerisquerogatoribus/ubridentibusfaepeancilliSjlauiIecapu^ac
nullum auteritatis &: abtinentia: , item pietatis & mifericordia: praetermifiTc
genus. Quum vir eius Landgrauius Cremonam^ad Imperatorem Fridencum,
vifitationis officio proficifeeretur, faeuienti annonac caritate, coat efurienti
turbam,exinanitis horris, aluit:regiam miferabilim multitudine compleuit.
Maritus exploratafanctitate coniugis fu'ccenfus, liberam diftribuendarum re- 40
rum ei poteratem dedit, certatim Chriftianu officium praeftitit. Quirt & illius
mortitis ac precib. excitatus,diuini cultus ardore,Hierofolymam peregr pro
fecas , in fancla regione diem claufit. Poll viri mort,veluti diffipatrix S pro
diga , regnoque calamitofa , nonnullis eiieitur. Dum mifella vagatur , in di-
uerforiumquoddam diuertit,porcorum olim haram : poftintempetnooem
proximum Francifciccenobium adiit,facerdotes oratura, vt de hac ingni mi-
feria pro fe Deo gradas agerent.Scdmatertera/acrarm virginum prefc&a,e-
ius exihum miferata,ad Babembergenfemantiftitem, illius auunculum duxit,
qui hanc piexccptam,honeft retinuit,vtalteriquoqueviroconiugaret. Diu
cumnepte contendit auunculus,nunduam tarnen pudicifima conlantiffi- ,-
maque matrona propoito amouen potuit:qmppe qu,li qua vis,nuptiaru gra-
tia>ab illo inferretur,nafum bi ipfa potius adimerc decreuerat , vt fcedato tur
pi vulnerevulti^fccundumciugiumeuitare^quamobtemperarctauunculo,
&in humanamlibidinemvictarecideret. Dum in his verfaturanguftiis , ecce
viri oTa ex peregrina Syriae militia ret eruntur, quae cum fingulari pompa, pro-
de un te
 D A D I S 1 1. LIBER Vit z8y
detmte fimul autmculo Antiftitc,collachrymans admififTct, tali Comfrriferatio-
ne nfeftantis moleftiam declinauit. Poft haec in Dmi Francifci fereligionem
ifleruit qumcontemptum humilemcme habitum, Vneto panno confutum*
fubiuifletjiniram in ca rcligione humilitatem pra*tulit.Cumulus huiufce mife-
fiac^quum ad Andrew Regis aures perueniflet, qum primm filiam miferatus,
proceribtis vnumad earn militjVtin paternam regia reduceret,quodille pro-
fedus nullo pado exorare potuit. Inltantiffim Deum quotidie orare folitara
perhibent,vt httmanarum rerum,&in primis liberorum contemptum,ite con-
tumcliarum patientiam, & conftantiam miferiarum infpiraret, quo expeditis,
10 toto corde animo,Saluatorem fuum coleret & amaret, nihilque diuina ch
ntate duceretantiquius. Sandimoniaefuaepraceptorem, Conradum* virum ea
tempeftate religioifimum habuit. In fandimonialium ccenobio , non modo
nendolanam,& texendo vitam humilem traxit,verumetiam fordidiffima qu-
que minifteriainhumilitatis obferuantiam exercuit. Quinetiam id dice-
re folitam ferunt,defpediorem fi inuenire poflet,fe vitam optare,vtDeo place-
ret. Id tandem vitae fanditate,& contemplationis vehemcntia cfequutam af-
rmant,vt fe coelum apertum vidiffe, fereniffimum confolantis Dei vultumfu-
fpexifle,fuine cum ea loquutum,& arcanamulta fpedafle, cxorata quandoque
fateretur. Et quum pratextatum fpedaTet adolefcentem , mox percontata, an
i0 ne oratione fua , ad ineundum falubriorem viuendi modum , adiuuari veilet
Quum ille voluntad preces adieciTet, icpro eius falute Deum exorauit, vtdi-
uino ftatim ardore fe correptum intelligeret : quinquies mille argenti pondo,
quod pro dote uceperat,partim inpios pauperum vfuserogauit,panimin ho-
fpitalis diuerforij aedificationemimpendit, quodinMarcburgoadhucoppido
fpedare licet. Vbi pfam pleriq; memorant picntiflima argrotis minifteria prae-
titifle,lauaflc pedes,tabifica vlcera curaTe/ubiuife faepe fullonia* officium, &S
languentibus calceos exuile,item quotidie fordidaverriTepauimenta,ftrauif-
e ledos,&: nulla charitatis officia perhorruiTc.Inter haze faepe cum ancillis gra-
tulabunda dicere, quam bene nobifcumagitur,quando Dominum noftrum
30 iic lauamus,& tcgimus. Item lanam torquere,dum illi quiefcerent,&qua*ftum
hinc fadum, in calamitofos diuidere. Quum Redegundis , virgo fpedatae pul-
chrkudinis, & decora capillorum amplitudine pra*dita, vifendac fororis gratia,
xenodochium ingrederetur, hanc Elifabetha reludantem apprehcdit, auream
illachrymanti comam ex edido fuccidit. Et rogata, num aliquando falubrioris
vira: pfopofitum concepiflet, refpondit, Iam diu equidem, fed capillorum
gloria reuocauit. At illa,Charius mihi (inquit) eft,cum capillorum tonfura, o-
mne tibi religionis impedimtum ademie , quam fi filium ad Romanu impe-
rium euedum audirem. Puella fumpto habitu , cu ea in pio xenodochio vitam
fandilmam tranfegit. Ad poftremu,quum pro contemptu mortalis regni iam
40 cceleftia mereretur,Chriftum iibi in fomnis apparuifle fert,fuaui adhortado
ne confirmantem,Veni dileda mea Elifabetha(inquit) &apparata tibi taberna-
cula fubi. In febrem fubinde cadens , inter contemplandum exhilarari fape vi-
fa,dum media node ageret animam , qua horaChriftus natus eft, Iam tempus
(inquit) inftat, quo clementiffimus Deus illos, qui amici eius funt , ad cleftes
nuptias euocabit:& dum hace diceret,in Domino obdormiuit,anno falutis du-
centefimo trigefimoprimo , fupramilleiimu. Quatriduo fuperfuit corpus eius, tttll
antequam humi rec6deretur,fragrantiffimum odorem afpirans, deinde fcpul-
chro conditum, haud mult pft oleum emifit, in adminiftrata; pietatis &mi-
fericordiae teftimonium. Cofirmarunt mulieris huiufce fanditatem multa poft
J mortem edita miracula.In Saxonia Henricus monachus,intolerabilimembro-
rum dolore correptus,in fomnis admonitus, vt Diuae Elifabetha* opem implo
rarer, inuocato eius continuo numine , curatus eft. Puella Maguntinenfis, cu
ius mentem cacodacmoninceiTerat,fcpulchro eius impofita,continu liberata*
Theodoricus Traiedenfis, contracta* dextraz morbo laborans,occurrentis fibi
fem s confilio fretus, adito Diux tmulo, & immTa manu , repente conualuic
 iU -ANT. NF IN II RER. VNGAR.
Hermannum quoque Colonienfem,reum capitis, & in vincula conicdu,dum
huius Diua: & Conradipraxeptoris numen inuocaflt, in fequenti node adi-
tum non line coelefti lumine fuiffe , & miram Diuis confolationem recepifle
memorant.Sed poftero die damnatum praetore, fufpdio ad teraum lapidem
niul&atum fuifle , parentes impetrafle , ne filius honore fepulturae priuaretur:
qu6quummortuuniextuliirent,imploratoDiuxpatrocmio,invitamc6tinu
reuocatumfuiTc predicant. Idem Burchardo Maguntino influmen demerfo,
vt Vtelino Contareno, accidifie aiunt. AmiiTa quoque vita , quadrimus infans
huiufce numinis ope rcdonatus eft,qui in puteum demerfus, vitam extinxerat.
Fredericum etiam Maguntinum , in proximo amne fuffocatum , in lucem ifta
reftituit.Ioannem quoque cadem vrbe natumjfufpendioliberauit.ManumBo
lemaro molari lapide contritam, defperata falute, curauit. Reddidit Magunti
no,infanti lumen, qui excus natus erat. Beatricem puellam,& ftruma gibbo
iuxtatumentem,itemduas Gertrudes, alteram claudam, cascamvero alteram,
integra valetudine reformauit. Qmnetiam Hricum Maguntinum luminibus
orbatum,& Matildim Treuerenfem,vifu,auditu,loquutione,greiTuque caren-
tem,pra:terea Heliburgim caecitate pari labortem, Elifabetha: numen,omnes
qu in optimam valetudinem reftittinTe ferunt. Plurade fan&iifimamulie-
re dici poflentjfednc abipfa re longe diuertamur , base fit ha&enus retulifle fa-
ci$i ad Andream eins patrem redeamus. Audito filia: obit u,quam inter Diuas
deinde Potificesretulere,ingenti triftitia Rex ille correptus elt,qud filia: pr-
ftantiam,vt par erat, non coluerit,qud illis humilitatem & miferiam tolera
nt. Vix annos quatuor,poft eius obdormitionem,fupereTe potuit.nam corpo
ris languor euro tarns inualt,vtpaucis poil diebus, quum annis quatuor & tri-
ginta regnaifet , animam efflarit , quod anno Domini trigeimo quinto , fupra
millefimum &ducenteiimum, aiunt accidiiTe. Corpus honorificentiflimo fu-
nere liberis honeilatum,in cnobio,quod Egres appellant,condidere.

RERVM VNGARIGARVM DE.

CADIS SECVND1 LIBER VIII. J

Beit un. if^^s^^^^ Vvm Andreas excefiuethumanis,Belafiliusnatumaior,ab

Vngaris omnibus Rex confalutatur. Comitiis regalibus rite
habitis , pridieidus Octobris , Albieinaede Petri, quam ipfe
dicarat,ex more coronatur. Ineacelebratione Colomannus
frater, dux dclartus, enfem practulit. Daniel , Rutenorum
Princeps, equumpracreuerenteregit. Sufceptis regnihabe-
nis,paternam asquitate & ufticiam retiere ftuduit. A prin
cipio rcgnum diipofuit,& pacauit,cum finitimis paccm coluit, fed apud Auftra
lcs(vt infra refererar)inuenire non potuit.Vix annos circiter quinqu regnarat, 40
quumTartarorum aduentus,quos plerique Mngalos appellant , Vngarorum
nimos grauiflim pcrculit.De quibus, antequam vltr profequamur,haud ab
re erit,originem& incrementa referre,ne diraefordidscque gentis, ab Aquilo-
ne excitata:,in fupplicia gtium, initium ignoretur. Tartari,gens Scythica,pro-
priis fedibus egrefli , Georgianam in primis , mox Armeniam maiorem vafta-
runt,direptamque ac vaftaum fuo imperio fubiecere.IncurfaruntPerfas,& A-
am late populad, varias regiones diripuere. Traiedis fubinde Riphxis mon-
tibuSjSarmatiam longe lateque occupant.Rapinis & incendiis Rutenos, Polo-
nos, & Chunos afficiunt.Et numcrofafcecunditate exuberantes,Getarum iam
Dacorum fines attingunt.Nonnulli deTartariscopiofius plura retulere, hc r0
gcntemjndiac quondamRegi foluuTe tributa.Sed quum pratertributa,militi
quoque ftipendio grauarentur,id aegr ferentes,Chingifta Ducc, inDauidum
Regem coniurarunt , 6 innumerabili multitudine , clauis & fagittis In-
dorum regnum inuadunt.Obtruncant omnes qui occurrert,neque fexuipar-
cunt,ncquc a:tati,& vbiad Regem peruentumeft, eum in primis trucidant.Ex
libcris
 -'DEC AD IS t. LIBER V I IL 8^
libcris neminem uperftitem faciunt > praeter vnicam illius filiam, quam' Chin-
gifta in vxorem duxerat. Necato Rege,fucceiTuq> fortune,e infolentiareue&i
iunt,vt veluti eius regnum facile occuparant,ita &: vniuerfum orbem, in ditio-
nera fuam haud dimcultcr aflerere confiderent.Quare ad Chorafminos bi fi-
nitimos,qum primm nuncios miferunt,vt annua tributa perfolurnt: quod
niii racerentjigni ferro ve&igalia foluere adigerentur. Pra: indignatione illi
nuncios intcrfecere,quare in eos continuo arma fumuntur. ExuunturChoraf-
mini caftris,& in fugamefFufi,ac ciedifinibus,fe in Georgiana vrbem, Cafpiis
montibus finitimam,&:Tripoiirn,ac Prfida receperc.Mox inde cxpulfi,adin-
10 ternecionem caefi funt,deinde capta, ex aquar inundatione, Sapha vrbe, me
trpoli Perfarunijtotum regnum iibi fubiecere.Quin & Chaam,apud Iberos &
Albanos ample regnantem,fubdidere.Quum Chriftiani pro recuperando Di-
uo fepulchro, graui bello Saraccnos afficerent , hi Soldano Perfide euocatij
noftris ad internecionem caefis,Hierofolymam reeeperut. Cunda facraria a>
dibus,ftupris,rapimsq5fdarunt. Quure Tartaros had iniuria nonnulliex his
fdis geneibus elle contendunt,quas intra motes Cafpios duplici porta quon
dam Alexander occluferat,quibus adftipularifortaflenon erit abfurdum. Ve-
rumramen de horum effigie aliquid non immerit referendum eft,quum gen
us huius immanitas grato filentio praeteriri nequeat. Homines iuntinfauft
10 trucique afpeclu, maxima ex parte ftatura breui,prominentibus craffisq; ocu-
lis,quos palpebral lat contegentes, quum parum aperiant, paruos oftendunt;
Item natb,fronte,facieq; lata: ad haec imberbes,raris in fuperiore labro men
to piliSjin lanuginis fimilitudincm. Ad vmbilicum, vt plurimum, angu-
fti,mediocrem pauci itaturam fuperant. Caput ex tranfurb ad vtraque vfque
temporaradunt, praeter verticem, & ad equinae foleaz fpeciem, rafuram obdu-
cunt. Radunt item occiput , longosqs capillos ab aure demittunt : qui quideni
mos,Turcorum,Saracenorum,&: Cumanorum ohmerat.Infuperleui agilique
corpore,breuibustibiis,cruribusq5,pueritiaequitaredodi,nunquamferpe-
<libus gradiuntur. Dum iter faciunt,etiam boues equitant.EfiedonumHama-
5 xobiorurnqj more, pro domibus currus habet,pellibusopertos. Ranarummo-
re,gradatim non incedunt,fed aut tardiflimc,aut prccipitanter progrediuntur,
quarepedibus parum valent. Mulieres turpimmae,pari feritate, virorum more
equitant. His equi dociles,qui hordeo non pafcuntur,nequc foleis ferris mu-
niuntur,quibus etiam fcifa: nares, iexfedi funt telles. Horum oratio tumul-
maria &: clamofa, fola interrogatione flu&uans, in gutture verba fingnt r
bida. Sicantent, tauros mugir , vel lupos vlulare dixeris. Incertas domos ha-
berit &c erratiles,tetoriis vtuntur,ad montes aeftiuant,hy bernant ad martimos'
campos. Magna his pecorumcopia,corpora non minus paheftra qutnjagitta-
tione exercent. Lacle , milio, pulmcntoque vefcuntur. Pueros ab initio fie ad
40 fagittandum indies inftituunt, vt cibum fumere non permittant , donee fcopu-
lum non attigcrint. Equinum fanguin in deliciis habent, 8c humana fa;pe car
ne vefcuntur. Venatoresoptimi,quandocertirimifagit.tatores.Feras loco mo
tas prae fe fugant, ducuntqj, mox inchoreae fpeciem veluti ludentescircumue-
niunt,confodiuntqi telis.Vnius quidem Dei fidem habent,nulla tame religio-
ne,laude & oratione, Deum colunt. Sigillaria ac idola qusedam humana: ima-
ginis,ex centone fada, ad vtranque oftij partem locant, quibus. vbera promi
nent , atquc ilk cuftodia: pccorum& tutela: numinaarbitrantur. Ho
rum beneficio , la&is gregalis , & pullorum gallinaceorum copiam profluerc
credunt. Nonnulla quoque fimulachra ferico formant,prasfigunt curfibus, &
jo fuperftitiofiusadorantun quibus quidem curribus fi qui furtum fecerint,velu
ti facrilegi,indidacaufa,continu6 trucidantur.Quu iigillaria taliafa&urifunt,
nobiliores mulieres cogunt , quae non fine religione ac reuerentiailla confin-
gunt. Formato idolo,ouem madt,combulis oflibus,caetera deuorant.iEgro-
antibus quoque pueris pupas dicant, ad le&umqj fufpendunt. Chiliarchae &C
eencurionesjin media ftatione hircos habent,quos idolis faciunt, primitiasquer
 i88 ANT. BONFI'NII RER. V N G A R.
ladis iumentorum ac pecorum delibant. Quum celebrant conuiuia , omnium
quae apponuntur,primitias offemnt.Quum iacrifict vidimas, cor iimulachro
dicant,deinde id decoquunt,ac deuorant.Suo Regi, ante ftationem, magnum
iimulachrum honorific ponunt,cui equos,quos nemo deindc confcendit,di-
cantrmadant etiam animaliavaria,quae combuftis offibus deuorat.Huic quis
que praetcriens fe inclinare praeucnerari cogitur. quod quum Michael Dux
Rutenoru facer recufaret, publice extemplo trucidatus ell. Solem ac Lunam
adorant,item elementa quatuor,quibus ante prandium , ciborum Sc potus pri-
mitias libant.Illud autem Chingifta,pnmo eorumRege fancitum,vtquicun-
que propria infolentia percitus,iniuflu principum,tyranidemoccupareaufit,
indida caufa, cotinuo obtruncetur. Item cumnulla vfquam gente pacem ine-
undam,quae parre noluerit. Neque vnquamcelTandum, quoufque autrcrum
potiantur,autadinteritumredigantur. In fatiseorumeTe,annosodoginta pu
gnare oportere,& regnare duodeviginti, mox ab alia gente vidum iri,& qui e-
uaferint, legem illamfufcepturos , quam vidores plane feruarint.Infuper diui-
nationibus, auguriis,venenciis,incantamentisque admodum obnoxios. Ad o-
racula da-mones alloquuntur.Eorum exercitus in chiliarchas , centuriones, Sc
decanos digerituromnis. QuinetiamChaam generale eft edidum: Quicuquc
ab ipls eorum feruis capiantur, licere in perpetua omnes feruitutcm ailere-
re,& pro feruis pro libdine fua vti & abuti. De viatoribus banc legem promul-
garunt.Quemcunque Tartarus,Tartarive feruus,in viaofFenderit,prtcr mer-
catorem,Tartarica bulla iignatum,ius eius habeto,in feruitutcm aifcrito perpe
tuam , donee a priore domino repetatur. Tartarorum duo genera, gloiTemata
quoque diuerfa,vtrifque tarnen lex vna,& ritus quoque vnicus. Tantum in-
perhuic barbarias impietatis eft,&: arrogantiae,vt Chaam Regem fuum, Dei
filium audeant appellare,item pro Deo hune tantm in terris vcnertur,&: ad
orent. Ex externis quicunque eorum Regem adeunt, ter fe inclinare fupplic-
ter,& ter capite terram ingeniculati quatere,ante folium coguntur. Omnes ibi
inferiores arbitrantur. Somniaobferuant, magos colunt, & venficos. Daemo-
nes,in idolis refponfareddentes, adorant. Deum, Hychoganominant , domi- 30
num autem,Chaam,autChaiimjquem diuino honore dignantur,& timent.Ei
primitias a?qu,ac Deo,ciborum potusque libant , eius refponfa& imperia ve-
lut oracula obferuant & peragt.Tanta quifque ipforum ftuat auaricia,vt nul-
la furta,rapinas,latrocinia,vim,vfuram,ac caetera tale genus praetermittat. Foc-
nerat pro virili quifque fua , decimam crediti aeris partem , quoquo menfe , pro
fnorc exigit. Item vedigalia crebra , ac grauia. Nam tributa in primis Reg,
deindc facerdotibus,poft haceprouinciarum prsefeds, nunciiscme folennibus
plane foluuntur. Neque dfunt crebra xeniorum officia,ac impenfa:, qu quo-
tidianis nunciis erogantur. Rufticus pro fe quifque denarios tres, bos quoque
pro fe quifque totidem,totidemque fenae pecudes.Pro acceptismuneribus ni- 4
hilrependere mos eft,qudo omnia fbi,prae infolentiflimaimmanitate,deberi
arbitrantur. Eorum manus ad accipiendum femper prompta , ad rependen-
dum contrada femper.Ob deperditam auariciam greges 8 armenta nutriunt,
quibus multo plus aequo parcunt,cxhis nullum fanumautviuum prparant ad
efum,& fi quidhorum deuoraturi funt,aut mortuum, aut moriturum , mutila-
tmve capiunt. Egeno ac rogatori nihil porrigunt. Atquihoc tantm aliquaex
parte laudabileferuant,quod dum in conuiuio verfantur, aduenientem quen-
que facile tolerant,in menfamque excipiunt. Sunt etiam ineffrenatae Iibidinis:
nam non modo in maribus &fminis , fed ne in beftiis quid fuam Venercm
explere queunt. Infando Saracenorum more, pro libdine facltate, vxores jo
plures ducunt.Nulla ardifima ciundionis ratio apudhoshabetur,matre,f-
lia, &: forore tantm abftinent. A viro nulla vxor reputatur , donee pepcrerit,&:
tunc dote parentibus accipit. Sterilis,pro viri arbitratu,haberi & explodipo-
tcft.Praetercavfqueadeo immane s & enerad,vt nec fenes reuereantur,nec mi
fereatur infantes. Sanguinem seque aquam haurire non formidant. Cadaue-
rum
 DECDIS IL LIBER VIII. ' tS*
rutn uxta atqe excrementorumaceruum reputant. Nullum immanitatis ge
nus aborninantur. Humanas carnes auidiflim deuorat,exultant cxdibus. Ni
hil ex immani genere mottis remittunt,commentanmr dira fupplicia. Dant a-
lios precipites rupibus, alios poitis fupra Collum faxis, vfque adeo collidunt,
donec acerbiflima morte conficiant.Plerifq; dehtefccntibus cultello cor tranf-
uerberan^profilitem cruorem fugunt. Ac dmuni tarn dira crudelitate vtun-
tur,vc vixhumanum credere poffitingenium. Sunt adhxc aftu& perfidia plus
quam barbara : quum aliquid obident, blandiuntur oppidanis ,hortantur ad
deditionem , ac multa denique pollicentur, voti compotes facti, promiflanon
lo preitant,captos partim C2edunt,partim aflerunt in feruitutem. In fumma , dolo
magis quam viribus pugnant. Item vidu tarn fdo,vt pedculos ingenuas gul
rcputent,necnon & mulas,fterilitatis gratia, humanas carnes, vel maxime ini-
micorum,pra:terea canes, fles, & lac ceteris equinu. Patinas &: ollas pur-
gant nunquam,fordes c immundicias appetunt potius,qum abominentur.In
Cumanorum bello, quum muks captiuoshaberent, dira humana? Garnis
auiditate,ad explendam corporis ingluuiem, omnes decimarunt, decimatosq^
percupid deuorarunt. Habituvtunturnigrogenuum tenus, quo nee brachia,
neclatera,nec pectus,nec aliquapars anterior,fupra infraque vmbilicumtegi-
tur,item pileo in mitras fpeciem. Corio, laminaqj frrea, brachiamuniuntpo-
* tiores, galeas corio fingunt. Pauci lancis &fcutis, arcui tantum, & cqueftri
confiduntpernicitati. In certamen defcenfuri, pernices quofdam quits pra>
mittunt,qui nihil rapiunt,nihil comburunt,caduntqj pecoru,obuios duntaxat
obtruncant,aut fugant. Poft hos immittuntur, qui predas agant, &: ad inuefti-
gandos homincs,fagaciflimi mitttur. Profpedis hoftibus,multi prodeunt,qui
vbi adcongreflum venere,iadis tribus quaturve telfs,continuo regrediuntur
ad fuos,vt ad impoitas inlidias hoftes allicit: quod vbi factum eft,eos circum-
ueniunt,& obtruncant. Si magnum aduerfus fe exercitum confpicantur,decli-
nata pugna,biduumtriduumq; retrocedunt,diuertuntq},aliamregioneminua- .
dunc,& diripiunt: quod ii vtrunque non fuccciTerit,duodecim dierum iter,re-
30 tro abeundo, faciunt. Inmunithimo quandoq; loco vfque adco morantur, vt
furtim, & ex improuifo, incautum vel diuifum inimicorum exercitum intelli-
gant.Plus dolo &aftu,quam viribus pugnant. Principes in pugnam no dcfcen-
dunt, procul inter pueros & mulieres, profpedant in equis. Quandoq; huma
na imulachra equis imponunt,vt multo maius praefidium habere videantur.
Congreuri cum hofte, captiuorum aciem inter fuas collocant. Hofti fortifli-
m pugnanti,fugae via patefaciunt,quia aucrfos facilius, qum aduerfos inter-
ficiunt. Quum aliquam inuafuri funt regionem, antequam ad illam perueniat,
latiimumagmcn faciunt,vbi locum nemo deferit,&: quum ad fines illiusper-
uencum eft^nodumontcSjquicircumitant^omnes occupant. Illucefcente die,
4 pernices quits ad campos demittt, qui pafim cunda difcurfent.Po'pulive-
ro,citato tumultu, qui ad montes properant, in infidias incidunt, ca:dunturq;,
Sajpenumero fortiflmu nadihoftem,fugiunt,fugaqj poft fe eum alliciunt, de-
ranra longo curfu defatigatum,conuerii adoriuntur,& periniunt. Quacunque
iter faciunr,vaftantq;,confeftim dira fams infequitur. Sxpe in deprefli
ex induftria,vt hoftem admittant,mox admiiTum,in fibilum coadi, circumue-
niant, obtruncent. In feruos bello feruatos imperionflmi,quos no folmnu-
dos,fed alidua inedia laborantes,in diro feruitio ad mortem vfq; re tinent,
libdine ludibrio impune fxpe necant. Peregrinam quanque religionemin
dirione ia patiuntur : nam quum nullum perquam peeuliaremDeum ado-
f rene, omnium opinionum fedas haud inique tolerant. Artificibus facile par-
cunt,vt ab his opera humano vfui neceTaria exigt. Virgines,matronas,mulie-
res iure belli comparatas,miferabili feruitio conficiunt,fame cruciant,& ad fo
ci minifteriaretinent. Exprouinciis bello comparatis, puerorum puellarumqi
decimas exigunt, quas pro feruis habet, &C ex his morituri dudum domini deli-
gunr,qui cu his viui infodiantur. Tartreas mulieres qum turpiffima:. Coniu-
B
 *>o ANT; BONFINII RER, VNG;AR.
gatae,in fefquipedalis altkudinis caniftrifpcciem, rotunda qua:dam pilca , fu-
periorc parte latiorageftant,hexamitofericveornau,pauonumoculis,vnio-
nibus,&lapillisexculta. Phaleraris equis infidcnt,non ioliimauro, fedmarga-
ritis infgnes. Qujn etiam diuerfa opcrantur,vtputa pelliceas veles,calceos,o-
creas,& cartera talc genus. Item currus ducunt,rcparantqbcamelos onercVi-
rorum more fagittas emittunt,pharetrata: equitant,cx equo pugnant, & virilia
queque officia prarbnt.Femoralibus velutivirivtuntur.Si quise plebe,letha-
li morbo afficitur,ad eius ftationem tcntoriumqj hafta quardam erigitur, pileo
n;gro pratfixa : fpeclato igno , intrat nemo : vita defundum clm in campo fe-
pcliunt,eumfub medio tentorio conftitut infodiunt.Item in fepulchro men- *
iam ante illum , cyphum equini ladis , & carnis alueolum ftatuunt, adciunt
quoq; iumentum cum pullo, &phaleratequum,vtaltcra vita lac, iumentum,
&intrudumequum habeat. Iumentum aliud comcdunt,eiusq; corium com-
pletum ftramine in patbulo quodam plane fufpendunt, comefti equi ofla com
burunt. Atque talia iufta,gensdira perfoluit. Si quis eminentiorisvir fortuna,
vita excellent, cumprcciolifimo'habitu humi reconditur, fed ab homin fre-
quentia longe remotius, in fccelTu , ne habitu fu o reclufus fpolietur. Amici , e-
quum eius pelle exuunt , quam ftramine compleant, completamos palo prxfi-
gant,ac editiflmo pro dignitate patbulo imponant,carnes pro inferiis comef-
lantur.Triginta dies mortuum lugent. Principes antequ expirent,feruumde- *o
liguntjdelecluniqj cum domino vnviuum fepeliunt. Adduntpleriq; nonnul-
la,qux humanam ferme dem exfuperant. Aiuntnonnulli, Tartaros Chnftia-
na ride aliquantulum prarditos efle,qui parentes iam feniograuatos confpicati,
pinguibuselculis eos inferciunt, vtocius fufocentur, mox extindos igni adu-
runtjColleftosqs deinde cieres diligenter afleruant,vt his cibaria quarque lau-
tifima condiant. Diutius fortaTe, quam opus erat, inTartarorum rebus,quo$
pleriquc Tatarros nunc appcllant,verfati fumus,vt nouiffimae ac dirar Barbaric
Hoz. ritus incognitos enarraremus. Nquum anno falutis centefimoecundo,fupra
millefimum, propriis fedibus hancerupile memorent , mirum eft , quomodo
tam foedum & exccrabile genus hominum , brcui tempore, vniueram Aiam, b
cum magna Europa; parrc,igni ferroque vallare potucrit. Belaigitur,vtaddb
uerciculum rcuertamur , iam Cumanos Tartaris non modo grauifime infe-
ftari,fed capi,ca:di,abfumique acceperat. Poft Cumanorum exitium,Vngariae
timebat,quod eo magis facer cogebatur, quo pertinacis Aulrales , Frederi-
co Ducc,quotidie bella intermmabantur,& fa:pe inchoata,fpe quoque inter
cepta fuerant. Dum Tartarorum tumultum formidant omnes , ecce Cutcnis
Cumanorum regis oratoresadueniunt,Belar mandata deferunt. Cutenem,in-
quiuntjdiu bellum c Tartaris geffiHe,& eorum eruptiones fuife remoratum>
bis cum indmita immitique genre,inltruda acie dimicale,& fugafle hoftem,
tertio quumimparatum ofrendiTcnt,cum magna tandem fuorum ftrage cefif- 4
fe.Cumaniam Tartaris inundatam ac obrutam efle,proinde impenfifimcfup-
plicare,vt extorrem profugamqj gentem aequo animo excipiat,pro Vngaris tra
det : quod f impetrare liceat,polliceri,gentem fuam no modo agros &pccua-
riacuraturam,vcrumetiam Chriftianam fidem vltro fubituram. Bela,his audi-
tis,duplici gaudio confeftim afficitur,altero,qud Princeps Cumanorum pau
lo ibi inferior, in deditionem fponte veniat; altero, quod in acceffione ortho
doxe flaci tot hominum milia ex infperato aflerat. Rcfpondct,fe Cumanos no
modo fponte exccpturum,eosquehaud aliter Vngaros tradaturum,verum-
etiamgratimmumnunchofpitium,auditaeorumcalamitate,dcferrenchuma-
nitatis & amicitiae officio dfit. Quare non modo poftulatis annuit, (cd horra- yo
tur,vtin PannoniamcfugiantjVelut in antiquum hofpitium, &Chrili dem
libentiffimefubcnt, cuius gratia omnem Cumanar gentis iaduram fe refar^
durum pollicetur. Ad hare oratores aureis veftibus ac equis donar, pnr bet via
ticum, ocyusq; dimittit.Religiofos comits adiicit,qui Cumanos publiciscon-
cionibus ad Hdcmnoftramhortentur,animosq5 dilponant. Cuten tandem cum
vniuerfa
 DECDIS U tB E& VI IL 191
Tiiiucrfa gte patriis fedibus emigrat^cedit prophanis Barbaris, &iter !nit. B
la obuiam in fines vfque progreditur > vt profugum hofpitem honorificenrim-
m cxcipiat. Atqui vbi Cumanus aduenit, pratter omnium opinionem, gratif-
limo Rege excipicur animo.Sedquum vtraq; multitudo fmuil iter facer non*
1, quia nufquam vn recipi potcrat , neq; apera gentis huiufce confuetu-
do facile ab Vngaris toleran videbatur,vnus proceribus Rege deligitur,qui
Camanos regio fumptu , in mediam vfq; Pannoniam duceret. Praeter feruitia,
quadraginta Cumanorum milia,regiis impcnis in Vngariam venere.E Curaa-
norum indu&ione , haud parum inuidia: cum Vngaris Bela contraxit. Quum
ic cnirn Cumani per Vngariam iter facerent,ducerent greges &: armenta,agerent
iumenta quam plurima, & Vngarorum fata , vinetaque grauifimis ineommo-
disaffligerent,ne parum quidem eorum nimos ofendebant. Accedebant his
long grauiores iniuria:,qua: multo acerbius ipforu nimos offendebant. Nam
quum illi pagos & oppida ingrederentur , nulla hofpitalis iuris habita ratione,
humilium virgines paffimviolabant,audebant etiam,occaionem aclri, nobi-
lium thoros incautare. Dum graues vitro citroque inferuntur iniuria: > i quis
Vngarus deferebatur,continuo fupplicium cxpendebat,i Cumanus , praen-
tanea criminis impunitateelabebatur. Si quis regiamiufticiam ex Vngaris in-
eufaTetjindidra caufa, mox ad fupplicium trahebatur. Quare tantahinc in Be
to lam fufcitata cu inuidia , vt pcregrinis potius , quam a uis amaretur. Ne alia:
quidem inuidia; caufae defuerant , qua: Vngarorum in Regem nimos cxacer-
barant. Nanque Andrea patee mortuo , quum Bela Antiftitum Principumque
confenfu, Alba: ( vt moris eft ) Strigonieni archiepifeopo coronatus eilet, in
Proceres,quipatri aduerfus cu faueranr^ immodic aniit, quando alios in exi-
lium,in carecrem alios plane coniecerat. Quin altius quoque fa:uiens,Diony-
/umPalatinum exca:carat. Ediclis feueritatem adauxerat , vt regnum fceleri-
bus expurgaret. Ad coercendam Procerum reuertiam, exceptis Principibus
Metrpolitis , & Epifcopis, fedendi inpratfentia facultatemedi&o inhibuerat^
fellas procerum inuentas concremarat. Exulum quoq; & captiuorum cognati
30 iibi admodum timebant. Accedebant alia; Bela: Regis calumnia:,qud de his,
qui in bello Polonico , Ruteno , & Cumano bene fe geferant , prater inftituta
niaiorum,haudquaqua bene meritus fuerat. Et nonmod bene mritos nulla
villa pra:divc donarat,verumetiam donationes olim facas rcuocarat. Quare
plenque nobiles vfque adeo extenuad fuerant, vt non folm familiam, fed vix
fe ipil alcrent. Augcbat odium, quod nemo Regem nii per fupplicationem al-
loqui poterat. Magiftri precum,pro libdine fua,caufas expediebant, & quenq;
extollebantjdeprimebntve,icut odium,gratia, & largitio cogebat. Itaque -
pc illud vulgo exclamatum,Non vnum,fed plures Vngaris eile Reges. Exacer-
babant corum nimos, Cumanorum honores,immunitatesq; Rege conftitu-
4 ix. Cumano cuiq; vel minimo patere femper Regis aditum,petere,diccre,fup-
plieare,quaecnq; vellet,pra:ferri vbique Vngaris,& perbenigne tra&ari. Con
tra Vngaro Regis aditum &: colloquium interdici, per precum tantum formu
las Rege interloqui,eos pro liberis,fe pro feruis vfquequaq; tradari. Qua* qui
dem omnia.} ad feditionem potius, quam obfequium Vngaros irritabant. E di-
uerfo Regis amici,& qui regia: dignitati fauebant,Belam excufabant,piumque
Principem aiucrabant. Cumanos,commni Vngarorum confenfu ac decre-
to,in Vngariam fuifleadmiflos,quod ineo eonuentu fa&um eft, quiincno-
bio,quod Caenum appellanr,adTibifcum amne eft habitus. Et ne quid pere-
grinis iniuriaru acciperetur,Cumanos,per oppida& vicos, prouineiatim fuiiTc
aiuifos. Quinctiam regiis comitibus mandatum , vt Cumano ac Vngaro a:quc
ius dicerem,fine vo diferimine vterque tra&aretur. Cum anos diuiione hanc
iniquo animo toleraTe,per regnum pammeffufos,commo'do potius quam in-
commodofuifTe. Quodde optimatumaliquoram exilio & vineulis obiieieba-
t\iri etiam illud non temer fuife fa&um , quando Procertim plenque tantum
ii.tcr patrem & Belam odij S difcordise interfeuerat, vt ad arma inteftina fa*p;
i)
 ?i ANT. N F I N 1 1 R E R. VNGAR,
peruenrint. Et ni bonorum Antiftkum , Optimatumq; opera fuiflet iterc
fum, patrem filium facinorofi fatpc in praelium nepharium cmififent.
illos fuifle raolitos , vt demum vtrunq regno eiieerent, ipiiquc omnia inter fe
partirentur , Sc pro fualibidine cunda grrent. Item varia Belam conuitiaC
contumelias fuifle perpeflum , &quod multo grauius fucrat , eos aduerfus re-
giam Maieftatem coniurafle. Tabellanumad Fredcric Auftrix Ducem con
tinu mififle cum litcris,cui coronam Se regnum fe tradituros pollicebantur, fi
criptapada& conditiones admitterer. Tabellarium initinereinterceptum,ad
Bclamquc dudum,omnia cumlitcris prodidiTc.Bcla in coniuratos non extre
mo^ par erat,fupphcio vfus eft,fcdin eos mitius ages, partim in exilium, par-
tim in carccrem&c vincula coniecit, neminc vitam exegit. Quod aut de do-
nationura rcuocatione obiicicbatur,ad hoc illi refpondebant, Vngariam in fc-
ptuaginta comitatus (vt aiunt) fuifle diuifam,quos reges bene merentibus con
reare folebant,vnde prouentus &: commoda multa fufeipiebant. Sed qu mul-
torumolim regu prodigalitatc , villis &pofleflionibus perpetua donatione dif-
lpatis,extcnuatifimi forent comitatus, ac parum commodi regibus foluerent,
&C quum quxftores,dapiferi,pratgutatores, miniftri, ac denique hipparchi, ex
impetratis pagis Se pra:diislocupletati forcnt,ftatuiTe Belam,qua:cunquc regij
iuris fueran t i niuftc alienata , omnino recuperare. In hac tamen re nemini in-
iuriam fecifle , regalia tantm bonarecuperafle,fuine bene meritis qumgra- *o
tiffimum. Quoddcprecum formulis&fupplicationibuscumcriminabaturrid
quoque falso obiiei, in rebus grauibus cuique patuifle aditum. Vt caufae parui
momenti celerrim expedircntur,petitionum formulas inftituiie,quas vicanj
dcfinircnt,grauiores fibi referuafle,nc quis iure fuo defraudaretur. Quod Cu-
manos Rcx obferuarit,&: nimia benefcentia fuerit amplexus,cumlauaetn po-
tius qum vituperationem hinc fuiiTe promeritum , quando hofpitalitatis iura
fummo ftudio coluit, & vt tot hominum mili in Chriftianam fidem aflererer,
nullum officij genus prxtermifit. Vix igitur Cumani in Vngaria annum exege-
rant,quumTartarorum rumor aduenit,eos iam vaftataRutenia,quam pro Ro-
xania,Ruxiani nue appellant, Vngaria; finibus appropinquare. Bclahumfce rei jo
farpius admonitus,adcuftodiend Rutcniasportam,qua: Montana dicirar,C-
miteni Palatinum miiit : Qnum illic Vngarix aditum efle nofeeret , qum pri-
mm deledum habuit , Se nobiliiimum quenque ad danda.nomma conuoed-
uit,vndecunque potuitetiam auxilia euocauit, vt innmera: multitudini, qux
Afiam olim inundarat Se obruerat, non folm obftaret , verumetiam longe re-
pclleret. Contra ficbim hune rumoremVngaiircputabant, quiafxpc antfuf-
citatus , continuo euanuerat. Nonnuli hanefamam ad reuoeandos Antiftites
cxcicatampra;dicabant,quifummo Pontfice ad concilium Romanum citati
fucrant. Quin etiam Vgolinum Colocicnfem metropolitam Rege ab itinere
reuoeatum fuifle tradunt. Complures ad exaggerandam Regis inuidiam taha 4a
commenta referebant: Cumanoscum Rutenis coniurafle, ex induftriacmi-
grafle in Vngariam,vnde totics bella Sc incommoda multa fufeeperant, vt eius
mores addifeerent, imbibrent linguam , &: quum Rutenos Vngariam adori-
ri ccepifle fentirent , hi Belam continuo aggrederentur , ac demum Pannones
exterminarent. Increbrefcentc Tartrico tumultu, primo tempore Bla rex
Budamvenit, frequentiflimumibi conuentum habuit. Vbi de imminenti pe-
riculo,quod omnium iudicio grauiffimum videbatur, diu ahum, Sc decretum
eft, vt Antiftes, Princeps quifque, fe fuos ad bellum accingerent. Item ad
obferuandum Cutencmacliberos, & Cumanorum optimates , propter fufpi-
eion,adieta: cuftodix,nc quid mali in Vngaros moliretur.Nondum prareeps fa
vererat,quum Palatini nuncius aduenit,qui Bela; nunciauit, Rutenorum por-
tam iam Tartaros attigifle. Paulo pft pfe Palatinusaduenit, qui idibus Mar-
tiis cum eis congreflus^cateris ca:fis,vix cum paucis euaferat. Rex, audito
tarorum aduetu,omncs mux Antiftites & Optimates,pro virili quenq; fua, co
pias comparare iubet,ipfc exercimm,quantapoteft celeritate, cogit. Stephane
Vacien
 DECADIS IL LIBER VIII. *^
Vacicnfi Epifcopojitcm Orodiefi,Chianadienfique Antiftiti madat, rcginam
Conreftimadeant,admoneantque huiufccnouicatis,in primisque Ducem Au-
ftrix fuo nomine exorent,vt adcum continuo vcniat.Quinetiam Cumanos o-
rancis ad fe venire prarcipit,ipfc cum copiis, quas in tato tumultu coger licu-
crac , Strigonio Albaque profe&us, Pefthum vcnit, ibique caeteros Optimates
Sc Antiftitescumcquitibusprartolatur. RetuleruntTartarorumRegum non-
oulli nomina,qui in Vngariam irruperant.Regem rcgum, cxtcris pra:domina-
tcm,Bathum appellarunt,cui Bochetor erat milkix prxfe&us.Item Cadan,Co
a&on,Pheycan,Peta,Hcrmes,Chcbus & Ochadar, qui maiorcs inter Tartaros
Je Reges cfebantur.Fuere praeter hos innumeri proceres,qui quid omnes,cum
quinquies centenis milibus hominum , in Vngariam eruperunt. Quum igitur
populara vaftataqueRoxolania,&: Cumania, qua: in Sarmatia continentur,Vn
gariam ingrcderentur , per quinqu dierum iter,nullum pagis &oppidis detri-
mentum intulere , partim ne vaftationis rumor flm ad Vngarorum aurcs
perucmret,partim ne redcuntes cmeatuum inopia laborarent.Quare Bathus
ex compoiko, per portam Rutenorum , qua Vngaria: fines ad Tranflyluaniam
auingic,regnum adoritur,profligato^uc(vtfupra diximusjPalatinOjvkr pene
trare contendit.Peta Poloniam adortus, cario duce, vfquequaquc graTatus o-
mnia ferro ignique valtat. Populata Polonia,Vrati flauiam,Sclciia: metropolim,
jo acvrbemnobilimmamaggreditur,diripit,&:incdit. MoxirruitinMorauiam,
parique feritate, rapinis,ca:dibusquc omniamifeet, qua incenfa, in Vngariam
defcendit.Cadan,interCumniam&Ruteniamveniens,perfyluastrium die
rum itincre fado, ad Rodananij in cditiimis montibus iitam, vbi fodina; auri
Sc argenticrant, tandem peruenit.Cui Teuthones muki,qui montana loca in-
Colcbant,lucri gratia, armati obuiam in fyluis oecurrcre. Cadan, fimulata fuga
cefTt. TeuthoneSjVeluti fugato hofte,la:tabundirediere,exutisarmis,conuiuia
cclebrarunt,& multo CeCe vinocomplcrunt.Mox ex improuifo reuerfus hoftis,
inermcSjincautos, debacchatosqueadoritur,pagosmunitionibus carentes oc-
cuparttjfada vtrinque maxima ftrage.In primo congrenu,Teuthonesdefpera-
jo ta victoria, extcmplo deditioncmfecercBarbarusprominafalute^ Ariftaldum
illius regionis Comitem,fexcentosquc eius milites fuis copiis adlegit, pariter-
que militare iuflit. ochetor cum ceteris Tartarorum Regibus, traiedo Zcrc-
cho amne,ad CumanorumEpifcopi regionemperuenit, quam fufo fugatoque
mox colono,occupauit,incenditque.Poftquam Bathus in Vngariam vltra pro-
cefleratjBarbarica immanitatc faeuire coepit>paflimgladio incendioque graiTa-
rur, omnia diripit,nec fexui,ncca;tati parcit. Contendebat rc<a ad Belam, qui
ad Pefthum Caftra tunc habebat. Quum ad vigefimum lapidem Peftho appro-
pinquaiTet, in Pefthanum ftatim agrum muks immiiit, qui cunda loge lateqj
diriperentjhomines intcrficerent,& pcora cunda abigerent. Rex,qui cum il-
40 lis congredi cupiebant,hos fcmperinhibuit,haudinfcius,eos arte potius quam
dolo hoftem cludere, quare plus arquo timidus reputatus.Nam illi dum venire
credebantur,abibant,ccontrario ver, dum abirc putabantur, impetum facic-
bant. Vgolinus Colociens metropolita, rei huiusimpatiens,iniuuuRcgis,ad-
uerfus eos egreditur,cotr illi terga vertentes,paulatim ceTere,inftabat is ter-
go. Ad paluftrem demum couallem peruentum eft,Tartarici armatura pra>
duijfacil traiecere.Cataphradus metropolita: equitatus,pra grauitate,incau-
tus in paludem incidit -, tenacilimo lie inhaeret,vt neque vkr,neqe retro ce
der audeaf. At illi ocyflm rcuerfi,circumucntapalude,ne quis elaberetur,fa-
gittis omnes cfeccre.Vix Vgolinus cum tribus quatuorveeiiaderepotuit.Rc-
Jo erfus ad Rcgem,non plus doloris ex ia&ura equitatus, qum ira:, quod nullo
fubiidio fuerat adiutus , fane retulit. Harc pridic feftorum Dominica; paflionis
gefta funt, die vero Dominico,Vacia, qua: in ripa Dariubii lita, viginti mihbus
paftuum Peftho diftat, Bathi copiis obidetur, vbi Rex erat cu exercitu,qui
ftatim cum fuis fugafalut fibi comparauit.Saccrdotes,ciues,&: ingens ex pr
ximas pagis numerus, cum liberis &c vxoribus, in bailicam arce munitam con
B ii>
 2,54 A N . N F I N 1 1 R E R. V.NGAR.
fugrc : hanc primo mpetu Trtaras expugnat,facrum thefaurum &: urea yOr
fa diripit,phanum acns velbbus & fupclledili fpoliat. Captam nuiltitudinera
non gladio Barbaras confit, fed impofftamignivniueram abumit : quare
vncum Saluatore noftro Vacienfes,extrema fuppliciapaflosmemorant.Dux
Auftri Frcdericus,aRege euocatus,quemadmodumfupra diximus,cumpau-
cis,veluti huius reinefcius,etiaminermis aduenit.Quumvnadie, vtfolebant,
Tartar prope moenia Pefthi difeurrerent ,Fredericus obuiam oceurrit , illi ex
more fe in fugam vertunt,infequitur ifte,vnum hafta transfodit, alteri, arrepto
enfe,brachium abfcidit,ca:teri auflagere.1 Fufo demum hofte, cum plerifq; ca-
ptis ad Belam rcdiit : quare Vngari,pro data nuperrim anfa malediccndi, An- I0
ftraliumDucemlaudibusmultiseerre,contr Regem timiditatisargucre>ac
nonnullis calumniis fugillare occoeperunt. Irritauit quoque eo tempore dco-
rum iram VngarorQ fcelus,qui variis criminibus Cutenem inie&abantur,eum
criminan Tartarici aduentus auetorem fuiHe. Item qui Vngariam inualerant,
nontamTartaros,quamCumanos ene. Quare paflim omnes in eum clamare,
Cutenem adfupplicium pofci,Vngarici autorem excidij. Belam pro falute o-
mnium pugnare oportere , qui Cumanosregni euerfores tanta indulgentia fo-
uerct, quibusque vicos &pra:dia fer omnia dono dederat. Itaque Rex Cute
nem acceriiiut>et,vt cum ceteris Cumanis Vngaris,Tartaricofurori pariter
oceurrat. Sed Cuten infrementeminfe populum formidans , Bela: repondet,,
Se fino praridio regio , quod a manibus protegat Vngarorum , ad eum ire non
pofe. Ad hate infremente multitudine , in Cutenis hofpitium fit impetus, ipic
ab Alamannis& VngariSjCumcterisCumanismxtobtruncatur.Capitafe-
neitris in populum proiec~ta,&:ius hofpitij nefari hefum. Alij hocFrederico
Duci Aultria.* imputant,pars Behe,ca:teri Vngarorum vaefania fa&um arbitran
tcir,ac Regem omni fufpicione liberant.Quandoquidern eum facra fide initia-
uerat,ac in Pannonia tuco viuere iuflerat,itaque nihil ab illius probitate,viola
ra fide vid. tur eile magis al enum. QiuimigiturTartarimaioriquoti die auda
cia &c immanitategraflarentur,metropolita indies Colocienis apud elam in-
ftabat, vt aduerfus holies prodirct. Caftris multar copiarumaduentulat re- 30
fcitis, Dux Aulna1 (quem Fredericum Imperator fui le, vt Annales referunr,
neququam crediderim) abiit,Rex quadrato agmine in hoftemegreditur.Cu-
mani Rege conuocati, dum coirent, audita Cutenis c*ede > idxgernm tule-
runr, &c du n in diuera traherentur , vndiq; in infenfam gentem Vngari irrue-
re,palim pohare.ac cxdcre occpere. Contra illi vn coati,fe fortifime tuc-
rijincendere pagos,&: agrcolas palumtrucidare,nullurnq> vindicfx& crudeii-
tatis genus prartermittere. Dum haec itageruntur,quum Bulzo Chianadien-
fis Epifcopus.& Nicolaus Brse filius, item nobiles cum liberis & vxonbus , in
fuperiorcm Pannonipropcrarent,vtcumregiiscaftraiungercnt,Cumanosin
itinere offenderunt. Atrocifim vtrinq; pradium conferitur, Vngari ver im- 4
pares, quuinrciftere vltranequirent, ceder coadi , adinternecionem fer o-
nines ca:fi funt. Epifcopus curru inuecras propter morbum, nter pugnandum
aufugit. Cumani cum Tartaris, icio fdere, Danubitranfmifere. ladenles,
&'uperiorem Pannoniam adort , igni ferroq) vaftarunt. Cumani prx exteris
fxuiebanr,quum Vngaru interficiebant, Cutenis aiebantgratia hoc vulnusac-
cipito. Villamcombuirere,quamFrancamdicebant.Sabariamdiruerunt,Diui
Martini patriam: nullum vicumintaclumdimifere. Demum caffis hominibus,
abdu&o pecorc,cum ingenti prxda in Bulgariam, quae in inferiore Myfiafuit,
iter. flexere.Benedi&us autem Varadineniis Epifcopus accerfitus aRege,com-
parato magno exercitu,ad eum feltinabat,vtnutantibus Vngari rebus fubue- fo
niret. Dum iter facit,TartarosAgriaminccndilleaccipit:quumedocereturfu-
perfuifte n5nullos,vt Agricnfium reliquias legeret,dimiflb exercitu,cum pau-
cis fcftinau it. Augebateiusaudaciam recens vitoria,quandoquidem fuperio-
ribus diebus,cum quibufdamTartaris cogreiFus,facile fudit,fugauitq>. Quum
hoiles hoc plane fentirent,lgam continu fugam iimulart,deinde ad proxi-
mum
 DEC A DIS IL LIIB.ER VUIl i^
mum qendam locum fubftiterc , item quum cquos paucos haberent , 5 ipii
perpauci forent, hoc ftrategema commenti funt. Humana fimulachra ex dif
teritis accis effinxcre, imponiere equis,vtcquices viderentur,hos cum nonnul
lis Tub colle relinquunt,admonentque, vt quum pugnam confertam fenferint,
ubldij loco continuo prodcant,imulata inftructa acic, &r gradatim procedat,
Ipii in campis Vngaros operiebtur,qui quum ftatim adruilfcnt,pugna magno
impemvtrinqueconferitur. Bochuscum potioribus, qui cum Epifcopo vene*
rant,acerrim dimicat. Tar tari ex compoiito terga dedunt, verfus collem fugi*
unt, prodeunt inde focij cum fubornato equitatu,tunc illiqui fugiebant, quaii
ie refumptis animis , fe in inflantes tergo Vngaros conuertunt>Bochushoftium
iniidias eue ratus, cum fuis continuo terga vertit , infequntur tergo Tartari,
fagittisq confodiunt,ca:dunt ad internecionem. VixEpifcopus cum paucis Va
radinumrediit , mox traiecto Danubio , in tutiorem partem fe recepit. Quum
autemBelavniucrfas copias Pefthi coegiifet,ac Tartari long lateqj cnela va-
ftarent, &c progrederetur in hoftes,cedunt ilh fenfim & pedettim, hic quoque
gradatim infequitur,idoneam pugnandi occafioncm vtrique prxripere ftudt.
Ad Saium demum amnemperueniunt,qui haud proculab Agria fluit, aliquan
tulumque vagatus, in Tibifcum delabitur. In ilumine caftralocant,ad pontem
praEidiumimponunt, vtperuigilicuftodiatranitumtucrentur.Tartariquoq;,
to traiecto amne, iam dudum in planicie, praeter paludem quandam cailrametati
fuerat,rati hac nullum iibi ab hofte periculum imminere, quum fine ponte pa*
lulria loca neququam traiicipoTe confiderent. IntereaRex Vngaros ad pu
gnam hortatur^proponitante oculos publicum exitium,ac immanem ferie gen
eis crudelitatem, quam non modo audiuerant , fed fsepiffime fpectarant, com
mmort incendia,ca;des, facrilcgia,inaudita fupplicia, qua; paul ante patra-
rant. Nepratermittebat quidem, hoc dirum genus hominum,pra^diuinaira,
Scythia demiTum, non modo Sarmatiam, & nunc Vngariam , fed totam olim
Aiiam deuaftaife. Omnes tandem edocct, ac monet , vt qui his rebus non mo*
uentur,imminentibus tandem liberorum vxorumq; periculisexcitcntur. Vae-
30. fani contra Vngari regia mnita parum attendere,obducerc ad ea vultus,& lu
dibrio ctla habere. Item Belfugam& calamitatem mallejappctere Tartaro-
rumvictoriam,vtpofthac Regi charioreshaberentur,arbitratiprs: immitilibi*
dine , non publicam,fed priuatam hanc fore calamitatem , fe quum voluerint,
facile omnia recupcraturos,veluti Cumanorum & BeiTorum tempore fepe fo-
litum accidere.Rex interea, mille quaque node milites,circa exercitum excu-
bare iubet,haud infcius,iibi cum infidiofiifimo hofte rem eflc. Pontem, quo
Trtaro dirimebatur,diligentius cuftodiriiubet.Ille tandem inucto loco, quo
omnis exercitus vado traniri poTet,paludes ex infperato clam traiicit. Ante lu
cem,caftra Belae circuit,poft hc extemplo,clato clamore,eminus dimicare o-
40 mnes occipiunt, fagitta* inimbris fpecicm Tartaris emittuntur. Vngari,poft-
quam fe praeter opinionem ab illis obitos confpicantur,animo clernati, vfqi
adeo confunduntur,vt nullum ordincm retinerent,pugnam pra: timor confe*
runtjobruebatur telorum imbribus,&:nemo vallo cgredi audebat. In tanta re-
rum omnium perturbatione , acicm non modo non educere , fed ne inftruere
quidem potera,,quinetiamipfc cum Colocieni metropolita, eque precibus,
eque minis,nec hortationibus ac monitis , quempiam caftris eipittere potuit
Dum in tantis ab aurora ad meridiem vfq; laboratur anguftiis, Colomanus,ac-
ceptis quibufdam, quos in tanta trepidatione potuit , quum Regis frater eilet,
fao agmine,inTartaros irruit.Pertinaciflimum pradium cum hisinit,obtrun-
jc catquenonullos,dumfe lateribus admuari credit fuis, atquipolquam fe ab
omnibus, qui in caftris remanferant.dcftitutumrefpicit, cedente hofte, aG data
via, cum fuis euait. Eodem exemple exiere quam plurimi, quib. nullus inter-
cedebat hoffcis:hos Bla in prarliu exire credebat,ac aliquantifper opinione fua
falfus,haud mediocre manum clabi permiit, (ed vbi fe iamdefertum iri feniit,
interpaucos iniinuatus,egreditur,in proximaq;fyluam fe recondit. Colomarv
iiij
96 ANT. BONFINII REL VNGAR.
nus per auialoca cum fociis Pefthum fc rccepit,praeproperafeitinatione traic-
do Danubio > in Simigienfem agrum contenait. Poftero dieTartari aduentav-
runt, Pefthanos cum hberis &: vxoribs partim igniferroq; perdidere , patim
fugam agitantes dcmerfere Danubio. Barthoomaeus Quinquecclcficnfis an-
tiftes,poft Colomanni ac Bebe fugam, exercitus interitumconfpicatus,quan-
do magnam caftrorum partem iamTartari remare cperant,quadrato agmi-
nc,cum ingenti equitu manu,fibi viam fecit,a tergo infcquuntur hoftes. Dum
ita laboratur , cccc Ladiflaus , inter Vngaros vir eximius , &: cladis huiufce nc-
iciuSjCum magno equitatu ad Rege fcftinat. Antilles quum arnica figna agno-
uilTet,ad hune curfum dclint. Tartari,qui tergo inftabant,reformidato no- re
ui hoftis occurtu,pedcm retulere. Ex infperato igitur Bartholomus, Optima-
tis aduentu,fe brbara captiuitate vindicauit. Exercitus autem, Rege,& Co-
lomannojCttensque defertus, fera gente ad intcrnecionem cacfus. Nam qui
red Pefthum aufugcrunt,in itinere interfedifunt; qui incaftrisremaferc,ab
hoftibus circumueti,advnum omnes oppeticrc. Caeforum numerus fidem ex-
fuperat,ex his Principes in primis c5memorant,Matthiam Strigonienfem Mc-
tropolitam,cuius opera &confilio,quum fimueducati forent,Bela in grauiifi-
mis rebus vtebatur,Vgolinum Colocienfem Archiepifcopum,nobUilTimapro-
fapia editum,qui maxima quq; negocia gerebat,non minus nobilitatis,qum
plebis amator moderatorque.Item Georgium Iaurienfem antiftitem,virumil- 19
la tempeftatc dodiifimum,& ReynaldumTranflyluanum Epifcopum,Epifco-
pum quoque Nitrienfem,fummaprobitate prxditum. Adiicitur his Nicolaus
Scinicenfis, Belac vicecancellarius (vt aiunt) qui antequa occumberet, ne inul-
tusobiret,ingentemTartaru obtruncauit: Herodius Archidiaconus Bachien-
iis, Albertus Strigonicnfis facerdos, pontiflcij iuris confultifimus. Sacroru ha-
denus fada mentio,prophanae multitudinis haudquaqua fieri poteft, qux par
tim demerfa paludibus,partim telis incendioqueabfumpta. DifFufapaifim ca-
dauera,trunca,& in frufta difeda cerner erat. Qui per pagos in Diuoru tem
pla confugerant,ibidem concremati.Per duorumdierum itcr,proftrata corpo
ra^ cruenta terra videbatur.Quemadmodum pecorum gregcs,long lateque 30
per campos eFui, ita iacentia paflim cadauera fpedabantur. Nufquam maior
fpcdataclades , nee ftrages infgnior. Cumulatilimas improbitatis & pertina
cia: ma; pnas Vngaria luit. Multas enim vidimas humanas,igni,aquae, terra:-
que madauit. Ingens equorum numcrus,qui decidentibus prae vulnere domi-
niSjliberi vagabantur,&: maxima fpolia leda. Hoftis igitur non magis fangui-
ne cxplems, quam pra;da ditatiis eft. Tartari infigni vidoria potiti , exuuias o-
mnes accuratiflim legunt,vnaque congerunt,ac vcluti frug aceruos in cam-
pum cogunt.Diuidundac praedae Rex cumdeledis quibufdam Proceribus pr-
ficitur. Sigillum regium , ad fecretarij cadauer inuentum , lartabundi abftulerc,
rati ad obignadas,in Vngarorum perniciem,adultcrinas literas id fore accom- 40
modatiilimum:aftum plus quam Barbarum comminifcuntur. A d carteros Tar-
tarorum Reges, qui nondum in Vngariam vnrant, clarifimam vidoriam fi-
gnificant,hortantur,vt ad ipfos properem, quando nihil eflet in via pcriculi, vt
ipii quoque regni potentiimi partem fortirentur. Ciferiorcm Vngariam, quae
fpedat ad Italiam,non attingunt,ne Vngari regnum dfrant. Interea ne carte-
ri Vngarias populi,audita Bebe iga,& initgni clade^ elabantur, quofdam iuue-
nes,quos in bello feruarnt, adulterinas Vngaric literas, Bebe Regis nomine,
feribere cogntrquibus vniuerfos ppulos hortarctur,nc domos vilo pado dc-
ferantTTartaream feritatem non expaueant 5 nam quamuis nonnullor impru-
dentia,impedimenta amiferint,perbrcui tarnen Cunda recuperare fperet. Pro- j
inde hortari ac iubere,vt omnes domi tuto verentur ,Deum exorent, vt pro-
phana multitudinis cito vidoriam cfequantur. Hafce literas, Bclar figillo ob-
fignatas, perVngariam diffuntunt .' carteri qui fuperfuerant , quum Uteris cre-
didiifent , pari immanitatc abfumpti funt. Nam etfi quotidie crebras hoftium
incurioncs, rapias, 6c incendia fentiebant, opinione tamliterarum verarum
amoucri
 BE A)iS . LIBER Vllt >7
amocr nonpoterant : quairc pris ab Ulis VfqucqaqAie circumuent funt, S
dintcrnecioncm ca;fi,qum clabipoiTnt. Iam tempus inftat,vtad clam re*
deamus, qui anee profligatum eXrcitum,cum paucis clapfus,in fyluas Poloni-
am verfus fugam intenderat. Quin & fines Auftria: ilude bat attingere, vc regi-
nam,quam ibi dimiferat,alloqucretur. Dum ibi aliquantulum curandi corpo
ris gratia fubftitiflt, fomnmqi exutis armis captaret , ecce Dux Auftriae, qui
fc ad officium veniTe fimularat , occurrit. Rex fomno ftatim excitatus , vifo
Duce,quem iam fibireconciliaft,admodumrecreatur. Atille,diffimulata ini-
micitia fclercque,ad traiieiendum Danubium Regem hortatur,vt propius ad
!* tutiora loca confugeret , offerebat ma oppida , in quibs fcerm femper fore
pollicebatur. Rex innocentiae ( confcius,qusecnqueille obtulerat,quando
tempus ac res ita poftulabat,lubter accepit. Ad prxima qudam caftella per-
uenere,vbi diebus aliquot peramic vtrinq verfatum.Deinde Dux,vt conec-
ptum animo facinus perpetraret,hincTumit initiumi Bla qudam pecuniam
rcpetit,quam libi ab eo iniuft olim extortam querebatur. Rex,intellefta faci*
ftorofi hofpis audacia,vtmairaincommodadeclinaret,quamcq; innume-
rato re habebat,exfoluit,Cteram dtis vafis aufeis argenteisqj repcndit.Et vt
illius libidmi cumulatis ipfe fatisfaceret ,treis iregni (vt aiunt) comitatus Au
ftria: fintimos adiecit,vafa gemmta,multo pluris xftimatajpro bis mille pon
to do argenti, ab ipfo recepta funt. Trini comitatus continuo DuxpoiTelonem
accepit,muniuit fubit aduerfus impetumTartaror.Nonulli dena milia pon
do tunc exafta fuiTe rcferunt,pauciora plerique.Haec pafta adiefto facramen-
to vterque munittit. Poft hace ad Reginam,qux haud procul aberat,Belapro-
perauit,quafecumaccepta,mox Stephaftum VaciefemEpifcopum ad Roma-
num Pontificem & Imperatorem mittit,vt legitima ab vtiroque auxilia mittan-
tur, ne obruta prophanisVngaria, caetera Chriftianarcspublicapericlitetun
Interea in Segedino agro cum eqititatu,quem coger potuit,mortraxit.Poft-
quam Dux Auftria:, Yngaros vndiqc infugam conuerfos eff intelligit, raras
(ibi tempus dari ad vlcicendum nimis idoneum * doaftum mx exercitum iri
30 Pannoniam mittit , & veluti Tartar vlteriorem , fie hos citeriorem Vngariam
vaftare iubet.Iufi mandata faciunt,haud fecus ac illi, pagos incchdunt, abdu-
cuntpratdam3&in homines frequenti cde graflantur,fuccduntTautini fub-
urbia,&: arcem capere pergunt.Interea proximis pagis oppidisque haud par-
ua manus c5uenit,audito vrbis periculo,fuccurrit,Teuthoncs arce potitos in-
uenit : quodvbiafpeftumeft ,vfqueadeo Vngarorurrt nimos irritait,vt ho
ttes ad vnum omnes in arce cremauerint.Id vbi Duci nunciatum eft, illius ad-
eo animum commouit , vteaeteris Vngaris4 qui promiTa immunitate, incolu-
mitateqi rerum omnium,in Auftriam confugert,graite fb cftodiarumpra:-
textu ftipendiumimpofuerit , redegeritque ad tantam rerum omnium egefta-
40 tem, vt hoftibusetiam mifericordiamexcitarent. Sed iam tempus admonet,
vt ad reliquos Tartarorum Rcges,qui poft primos Vngariam intrarunt,rite re-
uenamur.Cadan Rex alius(vt paulo fupradiximus)cxpUgnataRodana,capto-
que Ariftaldo, prxfidiario praefefto, aceiusmilitibus,fcxcentos delegit, quo
rum duftu,perfyluas,& auiaprarruptaqj loca, in Varadinu agrum, cummagni
Tartarorum manudefcendit,quo inTartarico tumultu, circumiacetibus pa
gis innmera virorum mulierumqj multitudo cofugerat. Abcrat Antiftes, cum
quibufdam ex ordine facerdotum,caueri qui remanerant,pro virili fa ciuita-
tem(ne ampliflimum pagum dixerim)fane muniuerant. Arx vrbis multo muni-
tior,quandoquidemimpoitopracfidiovalidiflimo, itemfoTa&vallOjligneoqj
50 propugnculo fatis rata videbatur.Ecce Tartar aduentant,primo mpetu ciui-
tatem expugnant,quando vallo feptoq, ligneo,n murofuerat obdufta. Capta
vrbe,ad cdem vir pariter mulier,puer fenex iuxt rapituf.Nulla fexus &
aetatishabita ratio , facra cum prophanis arque mixta &incenfa. Rogeriusv-
nus collegio facerdotu ex cuius commentariis iiia collegimus , cognito Tar
tarorum incurfujConfugit in fyluaSjvbi aliquadiu tuto delitit, vt huiufee exitij
 t9t ANT. BONFINII RER. VNGAR.
teftimonium perhibcret. Populata vrbe,Tartari ad vigintiquinqUe milia pat
fuum receiTere,vt his qui in arce remanferant, mem adimerb Ne fpe quidem
&opinione fua fruftratur Barbarus:nam quicunq; in arcfe reccpcrant,quum
profedumhoftem,& dies aliquot nufquam apparentem profpedarent, omni-
no abiifle ratijincenfam vrbem reficere,inftaurare cafas,fuburbiarefarcirc, ae
icuriusciuicatemdienoduq; colre occpere. Atvbifcrushohs ciuitaccm
recoil C inftaurari,pra:iidiarios quoque extra arccm cofidentius quotidie ob-
uerfari intcllexit, ex compofito, ante diem Varadinos iterum adoritur , offen
dit incautos , obtruncatquofcunque in vrbe&r fuburbio deprehendit. Redin-
tegratur miferae ciuitati clades,& plus quam diro flagello torquetur,hi tantm II
ex hoc exitio euafcre,qui in arcem conrugeranr, ac in fyluas fe fubtraxert. Ad
poitremumTartari,inftauratavrbe potiti,arcem circumuenere,ab altera eius
parte dirutus murus erat, quem paulo ante refarferant, hac barbrico quodam
ariete quaffare occipiunt. Soluitur facile recens moles, quae immatura ndum
confirman poterat,panditur hinc hofti aditus,intenduntur vndiq baliitae,qui-
bus arx grauifllmoppugnatur, obruitur fagittarum imbribus, ac demum alte
ro die capitur. Sacerdotes acnobiles ibi deprehenfi,partim cacfi, partim mu-
rorum ruinis lethali vulnere confedi,deturbantur. Matronse, puellx, ac caete-
rorum imbelle genus,in baiilicam confugerant,rata: infacrario mtiores,qum
in prophanoloco futuras: confirmaba! munitirfimum templi iedificiurm i
Tandem iniedoigni,vn cum baihca, vniucrfamultitudoimbellisconficitur.
Ne aliis quidem phanis pepercere, in quibus nihil cil profani facinoris &effe-
ritatis,quodfcxus vterquefubire non cogerctur. Nobilitas, plcbs omnis , c c-
quefter ordo,cum collegio facerdotum,ad vnum omnes pro mnibus iugula-
ti. Violata Diuorummonumcnta,confrada flmulachra,ianda'q> reliqui con-
culcatx omnes &: peiTundatae. Inaudita in templis cmifa piacula, facraz veftes
direptx, aurea argenteaque comminuta.Viri cum mulieribus , poilquam lacis
ludibrio fuere,in bailicam introdudi necabantur. Poft tantum excidium, vbi
receflit hoftis, exteri qui in prximas fyluas euafert,& hucufque delituerant,
ad defolatam patriam, grauiiTima adadi fame , conuenere , fi quid fortafle re- }
pcrircnt.Tartari pari iterum aftu redicre,nemincmque Varadinorum relique-
rc fuperftitem,deinde abfumpta materia cxdis,abiere. Rogerius,qui fe inter
T*imifth. nemora abdiderat,deletapatria,adptcmThomx(vt aiunt)&Teuthonum pa-
gum, qui Chryio amfti eft impoitus , peruenit. Mox ad quandaminfulam di-
ertit,quam aduerfus Tartaricumfurorem, quicunque prximos pagos inco-
lebant,quos Agyam,Vaydam,& Gerot appellant, coadi plane muniuert, tres
erant villac aditus,quos fingulx quoq; turres protegebant,aliquotdies hic mo-
ram traxit. Deinde reformidato Brbaro , Chianadinum contendit j quod ad
Mariiium amnemltum eft, & quadragintamilibus paiTuum viUaremotum,
ciuitateminuenit, luperiori die Tartaris incenfam , qui alia via in Vngariam 40
penetrarunt. Quin & hoftes longe lateqj difFufos ofrcndit,indic delimit mifer,
&ingruente node, per hoftium turmas clandeftin iter facis ininfulam fe re-
cepit,quo quum rcdmTet,hoites adforc in hora accepit, refugit infyluas,quod
etiam fecere plerique.Tartar portero die infulam occuparunt,ex inftituto fuo
omnes obtruncant. Quj, in fyluis dudum dclituerant,adadi fame, in villam re-
uerfi deprehenduntur,ca;dunturq5,mox fagaciiimoru canummore,in alios e-
ueitigamm, deprehenfi multi immaniter trucidati.Quum innumeram illi mul
ticudinemin fyluis fuiiTe reconditam arbitrarentur, iacommentum inuenere*
Qupfdam Vngaros cepere , quos feruarant, eos circm lat dimifere cum his
mandatisrquicque ad prxftiutum tcmpus,quod ipi praeferipfert, fedes pro- f
prias repeterent^omnib.liceretut eile domi, colcre agros,&: curare familiam*
Credidere his pars hominum non mediocris,quodvt facile ercdcrentjCogebat
inedia.quare quiequid Vngaricx multitudinis,in fpaciu crium dierum itincris,
erat ample diffufum , haeftolida fide compulfum, domumrediit. Quin etiam
quum agenda: meflis tpus inftaret,annona ab his &c Ulis xque curatayCumani,-
Tartari,
 DE CAD IS IL LIBER VIR t99
Tartar ,&: Vngari mutuo verfabantur.E parentibus,filiarum,cx viris, vxorum,
ex fratribus, fororumlenocinio,qumplurimi vita fdo hofte donati. Quin
Sc vt graram Tartar knocinium libi fuiiTe oftenderent , in eorum ( quos dixi-
mus)confpecbi,illas fa:pc,ferarum ritu,in propatulo iniuere.Sedato furore im-
manitatis, prxfedos crearunt , quiius diccrent, & hos Kenezios nominabant,
quare admodum regiones ilfoe pacata:. Tribuebatur cuique ius fuum , pro quo
quidem beneficio,impetrandve gratia, vnuftiifimaz qudoq; puella; ad pre
fectos mittebantur,ctra lenonibus,ab his oues,equi, boues, accxtera tale ge
nus rcpendebantur.Rogerius,ex cuius commentariis (veluti fupr memoraui-
Ie mus)iftacollegimus,in cuiufdam pratfedi clientelam fe inlinuaucrat,vt partim
alutipriuatae,pamm publica in tempore confuleret.Kenezij, quothebdoma-
dibus inter fe concilium habe bant , quum centum efent , centumui ralis hafta
videbatur.Ex his non mult poft di tum promulgatur,vt ex pagis quibufdam,
mulleres cumpueriscqucacviri,adtatudiem,adcentumuirale tribunal con-
uenirent,legitimaq; muera c6 ferrent. Plerifque idhaud paruam fufpicionem
iniccir,&: in primis Rogerio,qui argutiore profed ingenio fuerat : iufli ex im
perare conuenere , duxere cum liberis vxofes , & ingentia muera contulere.
Rogerius cumTartarisquibufdum, in eorum exercitum , ad dechnandam fu-
fpicionem,proficifcitur. Multitudo,qua:ad Kenezios cuenit, poli oblata mu-
10 era, in vallem deduda, i bique &c fpoliata , & crudehter trucidata elle fertur. '
Nondumtotcacdibus gens fera atiari poterat,quando ftato die caeteros, qui in
vkeriore Vngaria fuperfucrlt,pagos adoritur.Cazfis omnibus,nihil meendunt,
vtadfuturamhiemem commeatus haberent. Item populos quofdam aliquan-
diu prxftitere fuper(tites,vt agros colerent,rem frumentariam vindeniiamque
curarent,ed partis vti exeditoinhibitum.Poft tot excidia,Orodinum & Chi-
anadinum verfus contendere. Nouam poftfevillamex induftria dimiferant,
quam Pergen olim dixerant,item Cilercienfis ordinis coenobium,quod in ca-
ftelli fpeciem communitum erat.In haecenim duo loca, fnitimis pagis ingens
hominmmanus,cum fortunis omnibus plane confluxerat,que quidem inta-
3 da dimifere illi , vt coadam denique multitudinem haberent. Intcrea circum
omnia vaftant,i qui illuc accedebant,abVngaris illico fugabantur,quare hinc
tanta horum animis adieda eft fiducia,vt afliidis rebus Vngaricis,fe tantum e-
uafurosefle fperarent. Poliemo ddlrudis ceteris, qui circm erant, oppidis
vicis, ad hzee duo locaTartari rediere. Vt fine cruorc fuo haec expugnarent,
prim captiuosVngaroSjdeinde Rutenos & Cumanos in pugnam commifere
ipii pro triariis erant , vt cum alieno periculo vidoriam iibi compararent. Vn-
gari,qui in prima acie pugnabant,cum fuis miferrim dimicarecogebantur,ri-
debant tergo Tartari,& gentilihoc pradioprae nimia betiriageftiebf.Septem
igitur dies alidu pugnatum,completadcmumfoTa Vngaricis Rutenisqj cor-
40 poribus, Villa noua capitur. Qu omnes viros & midieres in fuam poteftatem.
redegiTent, in campum amplihmu deduxere, diuifere bifariam,hinc mticos,
nobilesiilinc,quibuspoftquamvcftes,arma,pecunias& ornamenta diripuere,
prater duas puellas,quas ad Veneris ludibrium referuarunt,crudeli omnes fe-
ritate trucidarunt.Hi tantm fuperfuere,qui inter caeteros fdati fanguine,in-
ter caeforum corpora delituere. Poft Villa: noua; excidium , cnobium Egres
acrrima obidione circumuenere , cui quum varias machinas admouilent,
ad deditionem facidam miferos compulere. Sed poft dedkionem,poftquam
infdae gentis venere poteftatem, pari perfidia omnes interfedi, praeter mo-
nachos quosdam,nonnullasque matronas, formofasque puellas , quas expen-
jo x libidini referuart.Difficile profed foret,cxtera inaudit immanitatis ge
nera recenfere , quando quaecunq; crudelitatis facinora cu his conferantur, nc
minima quidem ex parte square poterunt. Nimirum hxc omniaDei flagella,
fine controuerfia fuperarut.iEftate lla^ad fines vfque Auftrix ac Boemia;,funt
cundaTartaroruminundationevaftata.NamvlteriorVngaria,Cumana,Po-
lonia,ScIea,ad Danubium vfque, funt omnialat longequeexitio incredibili
joo ANT. ON I Nil RER, V N G A R.
abfumpta.Tartari vlteriori Vngaria potiti,ad inuadendam citcriorcm indmi
ta libdine rapiunmr. Augebat aeftuantiflimam cupiditatem Strigonienfis vrbis
profpedus,quae Caeteris minus dpibus,quam amplitudine prse-
ferebatur,quam fi capere iiceret,caetera ad Adriaticum vfque mare facile occu
pare fperabant. Adhscfeueritashiemis addebataudaciam, fiquid paucispoft
dicbus,crebris niuibus ac gelu liter conftitit. Frangebant conipedu glaciem
quotidie Strigonienfcs , ne hoftes ftrato arane traniirent. Verum vaeaniente
bruma factum eft, vt omnis horum opera eluderetur : conftitit tandem amnis,
acpedeftre ineo praeliumfaipe Commiflum.Tartarus tamen ingentem cquita-
tum glaciali pauimento , quod dolofiTimum videbatur , credere non audebat, I0
periculumhaudab re faciendum priuscenfuit.Brbarus plus aequo vafer,mul-
ta inripam armenta duxit,ibique fine cuftode triduo dimiit. Strigonienfes ho
ftem abiile rati , traiedo amne , pcora cunda rapiunt, & in citeriorcm ripam
redigunt. Hoc vbi gens fera nouit, rata eodem exemplo , fe tut equitattti a-
mni,qui conftiterat, committere poflc, extemplo cum innmera multitudine,
ac omnibus impedimtis,Danubium icco pede traiecit,vniuerfam ripam, per
multa pamum milia,numerofis equitatu turmis occupauit.Deinde exercitus
bipartito diuifus , pars cui Rex Cadan praeerat , per veftigia Belam infequitur.
Quippe qui omni auxilio deftitutus , in Dalmaltiam fane confugerat, & quum
ibi. tuto elfe nonliceret,in prximas nfulas traiecit, ibique tutum duntaxatab l9
omni Barbrico mpetu locum inuenit.Cadan Bebe potiundifpe fruftratus, in
Croaciam , &: fuperiorem Myfiam diuertit ,quam nunc Rafciam Bofnamque
nominant , ibique cunda diripit , populatur , trucidatisque colonis , incendio
magno vfquequaquegraflatur.Etvaftatahacregione,ne quid integrum dimit-
teret,in Bulgarian* defcendit,quam inferiorem Myiiam nuncupamus. Caetera
Tartaforum multitudo adcxpugnandum Strigonium properauit , caftra baud
procul ab vrbe tocata. Quum vrbem non foliim muro , fofla valloque, fed tur-
ribus quoque ligneis , ac omni murtitionum genere inftrudam inuenilTet, tri-
gintacirciter machinas parauit, quibus admotis vrbem expugnaret, quam va
rio hominum genere frequentiTimam intellexerat. Quum vetus Regum aula j0
eiTe foleret,huc mercatores multi Gallis,Germanis,Italisq^conuenerant,con
fugerant vndique t ex pagis & oppidis , nobilium ac rufticorum ingens nurnc-
rus:quare Tartaris obftare pofle fperabant. Tertio die captiuis edicitur, vti fa-
fcem quifque fuum ad mcenia portaret,ex quibus aduerfum muris aggerem fa-
cerent , vnde vrbs propius oppugnari poet. Quare pro fofla vrbis, fafciculis
murum erigunt , moxvineas^ tormentaquediuerfaadmouent, baliftas intcn-
dunt,quibus faccos egefta terra diftentos addunt,foTam complex turres ligne-
as lapidibus diruunt , iifdem quoque obruunt oppidanos. Tumultus in vrbc
magnus extollitur, confufus prae timor populus, diuerfus trahcbamr , nemo
mnia tueri audet,ne aut lapidibus,autfagittarum imbribus obruatur. Ad hc 40
ciues defperationemredadi fimt, vt Senatus confulto fuburbia incenderent,
veftes cum equis omnibus concremarent,aurum & argtum, ac caetera tale ge
nus infodcrenthumi,vt nihil fccumlucri dira turba facerct,quod vbi hoftis in-
tellexit,eomagisdtibusinfrendit. Incennsdeindefuburbiis,inlapideamfeo-
mnes vrbem recepereihanc Tartar citracundationem obduct,vndique op-
pugnant,tanto impetu aggrediitur,vtvix paucis horisobftiterit,deinde pro-
pognaculis reiedi ciues,inTartarorum poteftat peruenere. Capta vrbe,tanta
ab hofte patratacaedes,vtnemo ex vniuerfa ciuitatc, praeter quindecim,euafe-
rit.Supra omnium opinionem , in omnem fexuiii aetatemque faeuitum , quan-
doquid viuos homines palo infutos , pecorum inftar, igni afl'aife referutur. In- _0
genuae quoque matronae, more patrio excultae, quae in vnum palatium fe recc-
pcrant,ad extrema fuppliciapoftulatae,fe ad Tartaroruprincipemprouocart,
in cuius confpcdum.extra vrbem moxeduda:,vt vita donarentur, fuppliciter
orabant, fed nexorabilem dirum hoftem nadae, prius fpoliatae , mox capico
advnam omnes muldataefunt. Arx Strigonienfis, cui Symeon praefedus cum
valido
 * D EC ADIS II. LIBER VIII. pi
valido praciidio tunc praecrat,hoitem tentata deterruit. Qua dimifla,ad Albam
rcgalcm Barbarus properauit, vbi quum fcirent efle monumcntarcgum , mul-
tum ibi auri & argenti regiis donatiuis cripere pofle credebant, fedhatc eum
fruftrata fuit opimo : nam inter paludes fita, nulla vi & arte capi potuit. Mox ad
Diui Martini cnobiumfeftinatum,vnde reinfeda abiere.Hecigitur tria lo
ca tantm, excidij Tartarici cxpertia fuifle teftantur. In citeriore Vngaria , ne
untum quidcmcalamitatis illatum,quoniam ftatiua ibinequaquhabuerc,fo-
lmdum iter faccrcnt,qua:cunque mere obuia,ferro igniqj vaftarunt. Rumor
pofthaecomnia^nonmcdiocriseFunditurjTartarosftatuil^AulralibusoA-
ii lamannis abftinere manus, ac publico edido reuocarc caftra, vt rebus felicifli
mgcftis,in priftinas fedes pedem referrent. Onuftis igitur earns , perpopula-
tasregiones,quaingrei fuerant,earedituri,iterineunt,latebras quafq; tediifi-
mas inucftigant fagaciifime,difquirunt faltus,vt fi quos ingrediedo dimiferint,
egrcdiendo recipiant.Nonnullas ergo reliquias Vngarorum necarunt,fed Vn
garia egref,per Cumaniam & Ruteniam ad priftina loca rediere. Bcla vero,
qui in Dalmatiam effugerat, audito Tartarorum abitu , quem vix credere po-
terar,vt afflitis Pannonias rebus pro virili fubueniret,diifipatasq; regni fui reli
quias cogeret, cu mul eis auxiliis in Vngariam rediit. Quin etiam fi quis Tar
tanas regibus, foli feracitate & amnitate pelledus reftitilet , hishaud diifi-
* eulter copiis explodi poflet. Crucigeri nanque Rhodiani milites,qui facrofan-
&a ftipendia faciunt , item nonnulli Frangepanm reguli , qui in Dalmatia c
Croacia ad Saumvfq; lat imperabant,excidium Pannoniae micrati,cum au-
xiliaribus copiis,& validifimo equitatu,Regem in Vngariam reftiture.quare
ob rem bene geftam,non folum ampliffimis priuilegiis, fed oppidis & pagis, vt
diplomara regia plane teftantur , honorific donati funt:hos M. & B. fuifle
memorant. A clariflimis profedo maioribus fti degenerare noluere, qui v
Romani fane referunt Annales , in fenatorio ordine praeftantiflimi femper ha-
biti, vrbanis tadem fadionibus in Dalmatiam feceflere, ac in eius parte regna-
nmt.Quam Lapide vocant fedem,fibi Segnia: optarunt,& inter Illyricos Pro-
jo ceres prineipatum femper obtinuere. Reuerfus Rex defolatum regn ofFen-
dit,tribus (vt aiunt) annis peftilentifima gente direpturo, deftituto foli cultu
ranea fames inceflerat,& ex fame peftilentia, vt quieunque mortem captiuita-
fcmve euaferint,inedia vel contagione raperentur.Quare Bla non iniuriarum
immemor infignium, quas Frederico, prfido Auftriae Duce, prater aequum
& fas acceperat,fuumexercitum,& auxiliares copias Dalmatiadudas,aduer-
fus cum duxit, vt Deorum &hominum contemptore cumularas, vt par erat,
pnas exigerct.Obfedit igitur ita vehementer AuftralemNeapolim,vtadfuc-
currendum hoftem adigeret. Pro mnibus vrbis pradium inituni, in quo cum
tanta,quicunquc fuperfuerant, Vngari fcrociadimicrunt, vt Alamannos gra-
4 uiffimaclade profligarint.Fredericus,ne impunitate feelcrum elaberetur,cum
Vngaro iingulari certamine pugnans , transfoflo ore , proftratus occubuit. Vi-
or Rege honorificcntiifim donatus eft , cuius adhuc donationis clarifima
extant priuilegia. Poft hare vidoria potitus Alamannica , direpta maxima Au-
ftrix partc,in Pannoniam rediit,& ad pacandum regnum,legendas^; reliquias
animum aduertit.Diu in refarciendo regno vcrfatus,veluti in difperfis naufra-
gij fragmimbus , vbique terrarum ac gentium difiedos Vngaros , & plerofque
omoagros iam fados,mira pietatc difquireret. Quinetiam equi,domino caren
tcs,libere vagati,fylueftresfadifunt, quo quide genere Carpathij adhuc mon
tes abundant,iubati pedum tenus. Poft Frederici Ducis interitum,qui fine li
jo bcris vita deceflerat , vt Annalium Vngarorum fcriptores , qui pro Imperatore
ponunt, falio tradidifle videantur,foror eius Margarita,qua: Henrico,Impera-
toris Frederici Secundi filio nupferat, & eo finefobole fundo, in patria redie-
rat,Auftriam, haereditat fratris accepit. Etiamanusfadaacfterilis,Othocar
Boemiae Regem, viru accepit, vxoris dote potius, quam actate ac fpe prolis ad-
dudum. Hic Primiflai,qui tertio loco, Philippo Imperatore,Frederici Secun-
C
 jox ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R. 4
difratre coronatus eft,filius fuit. Decedente Venceflao fratre , qui natumaior
erat, fine liberis, Othocarus regnu iniuit, & quintus Boemorum rex adnumc-
ratur. Magno hunc animo, & conilio non inutilem fuiTe dicunt, item bellica:
artis,& magnarumrerum cupidiifimum. Quum igitur fterile coniugium con-
traxiflet,potitus uftria, longe maiore imperandi cupiditate aeftuauit. Ingenti
promTa pecunia , Vlrichum Carinthioru Principem adduxit, virili foboie ca-
rentem, vt pada mercede, Carinthiam, Carniolam, partem Sclauoniae, quam
Marchiam nuc appellant, &c portum Naonis bine fibi mercaretur. Quinetiam
Veronenfes,Feltrenfes,& Tharuifani,cu multis Foroiulianis, vitro fehuic pla
ne fubdiderint , & ftata quotannis ftipendia foluerint. Hie igitur ob Styriam,
quam Vngan occuparant,ac veteres inimicitias,&:prxfertimeas, quas ex Fre-
derici Ducis morte c5ceperat,BeheRegi graue bellum indixit. Hortabatur ad
id fpes occupanda: Pannonixno mediocris,qua: afflidis Vngaria: rebus nuper
inceflerat,addebat nimos fortuna bellica,quam fibi femper aequ, &c ininun-
dationc Tartrica multo arquioremfortitus erat, quandoillam peftem Pruf-
iaforti animo fane repulerat, quam Vlmerigiam veteres appcllauere. Vrbem
condiderat Kunigfpergium,a Monte regio Germanice nominatam. Bela,co-
ado exercitu,in Othocarum arma fumere properauit, quamuis defolato id re
gno difficulter efficeret. Bellum hoc Boemicum , quod nonnulli propter fines
1 1 6 o. exortum efle referunt,anno falutis ductejimo fexagefimo, fupra milleiimum, l0
initum fuifle , Annales prodidere. In Morauiam vterque conuenit , Bela cum
Stephano filio & Alpra Cumanorum Ducehuc venerat. Quum acies vtrinque
conftitiflent,collatis fignis acerrim pugnatum. Plus auxiliorum, quam Vnga-
rorum in prxlio dimicabat , fiquidem ad vltimum fere interitum , Pannoniam
Tartarus plane reduxerat. Cum alienis viribus raro vidoria coparetur , quam
uis diu atrociflim,ac pari Marte vtrinque pugnaretur,Pannones tamen multis
cacfis,inclinari occoepere,ac Boemis dedere terga. Belafugientemfuum mi-
litem,ac reiedum equitatum confpicatus,ipfe quoque caftris exutus,tergade-
dit,Haymburgumq5Confugit,quod tertio idus Iulias accidilTefcribunt. Aliqui
Pannonum quatuordceim milia,in proximum amnem fuga demerfa tradi- 1 0
dere,quibus minime adftipulor,fiquidem Tartrico bello ita efFta fuit Vnga-
ria,vt vix Bela: exercitus totidemcomplederetur.Bela ingnita probitate pr-
ditus , ad pacem potius quam bellum natus efle videbamr. Othocarus autem,
fufisfugatisq; Vngaris,infolentifllmusiamdudumerredus,viuenteadhucvxo-
re legitima,alteraminduxit,Regis Mofchouia: fiham,qua: Kunigdis didaeh
ab illis,qui eligendo praefunt Imperatori,ad imperium inuitatus,infolen-
tiifim recufauit. QuareRodulphus Habsburgenfis Comes, ab his Imperator
defignatus , qui Othocari magifter aula: quondam fuerat. Huic Othocarus
quum Auftriam renunciare cogeretur,quia fminei iuris efle no poterat, hinc
bellum exortum,inquo Othocarus, vt paulo inferius referetur,occubuit. Cui 40
Venceflaus filius, vixannos feptem natus , fub Othonis tutela Brandeburgen-
fis Principis educatus , quinto poft anno , in Boemia: regnumreftitutus eft.
Belam totlaboribus malisque vexatum reuocemus in medium. Probum hunc
Principem ac religiofum nemo inficiabitur, bello infortunatum affirmabunt
omnes,inftaurandamStrigonij ciuitatem curauit. Pacato regno, ciusque exci-
dio pro virili parte refardo , Diua: Virgini , cuius numine feruatum fe efle fci-
uerat,Strigonij templum regio fumptu dicauit,vt vbi regiam habuerit, ibi poft
mortem quiefcerc liceret. Ex Maria vxore , quam Imperatoris Gracorum fi-
liam fuifle affirmant,duos filiosfufcepit,Belam,& Stephanum. Ante patre Be
la obiitjStephanus patri fubrogatus. Itaque Rex iam feruo confedus, ac potius ro
1 1 7 y. malorum ingenti mole contritus , ab anno falutis feptuagefimoquinto , fupra
duodecies centenum,nonis Maiis,in Budenfi infula diem obiit,quem vniueria
Pannoniaefflidimdeplorauit. Corpus Strigonium relatumeft,vrina:de nobi-
li,qu ibiexxdificaratjhonorific fepelireturrpro magna ara, rubro marmorc
fepulchrum eredum,in quo Belae Regis, ac Maria: coniugis, & Bela: quoq; filij
corpora
 D A D I S 1 1. LIBER VIII. 303
corpora cdidere. PofthaecPhilippum aiunt, Strigonienfem metropolita, fua-
uiflimaillius memoria percitum,Bela: Regis corpus exhacde,vfurpatalicen-
tia,in fuam baillicam tranftulifle,vt regiam regio corpore tunc dem honefta-
rct. Id Diui Francifci facerdotes , qui andern curant, iniquifinio animo tulere,
inRomanumhanc rem forum retulere. Agitata diu caufa, tandem iudicatum,
vt ercptum corpus, in priftinam xdem Metropolita referrct : item noftra
tempeftatc, non modo fepulchrum, fed inferiptum quoq;idEpigrammatefta-
tur. Belam igitur honeftatis ociique cultorem, annos circiter fex &C triginta re-
gnafleperhibent.
10 Extikcto Bela,Stephanus eius filius,haereditarioiurc, Pannoniaeregnu stephAnm
accepit,cui Regis infignia,ommbus tunc furFragiis,haud immerit funt reddi- liu'
ta. Huic fortuna in bello n5eadem,acpatrifuit: quippequi Auftrales&Boe-
mos inlignivfqueadeo victoria profligauit,vt paterniiacturamnominis, in hac
re, magna ex parte refarferit. Quod ii diutis viuerelicuilet, omnium profe
so iudicio,Princcps optimus & clariifimus foret habitus: fucceflurn gloria: in-
uida mors & intempeftiuaintercepit. Othocarum enim , qui patrem Belam in
Morauia fuperarat,ac lfis finibus,cum magno Boemorum Auftraliumqj exer-
citu,regnuminuaferat, quinetiam Brandeburgcnfesintroduxerat, tanta clade
adKapczam fluuium fudit,fugauitque, vt parempro patre viccm hofti retulif-
i0 praedicctur. Mox in Bulgariam caftra mouit , quae eins Imperium dctrecta-
bat , vbi paucis menfibus inferiorem Myfiam ita infeftauit , vt prscda; multum
abduxerit. Demum ne re infeca prouincia abiret , Bodum eorum metropo-
lim obfedit. Tertio vrbmenfe expugnauit,eaq; potitus, Bulgarorum Regem,
cum vniuerfaMyiia, ftipendiarium libi fecit. Mariam filiam , Carolo Claudo,
Caroli filio,qui apoftolica auftoritate Sicilian regnum occupauit,legitimo ma- \
trimonio collocauit. Ex qua Carolus Martellus natus eft , qui vt dcinceps fuo
loco referetur, Clemtia,Rodolphi Imperatoris filia, Carolum genuit, Lodo-
uici Regis patrem. Ad poftremum , tertio fui regni anno exceflit humanis , in
magnainfula diemobiifle ferunt,& ininfula Budeni,acin de Diua; Virginis,
jo Pontificum permiflu fepeliuerunt.
Ladislavs, quern Chunum deinde Vngan cognominauerunt,Stepha- Ladifom
ni Quarti filius,vir atroci ingenio, &C animo magno, belli potiusqum ocij cu- l"'
pidiiSjhoneftati parumintentus, propriaeque libidinis moderator exiguus, eo-
dem, quo pater mortuus eft, anno , omnium confenfu regnum fufcepit, ac rite
coronatus eft, quod anno falutis feptuageimofexto, fupra duodecies ctenum 1 z 6.
fuifl legimus. Haud multum poftinitum pacatumque regnum , Boemicum
bellum redintegratur,quodStephanfuperiore victoria extin&um eTe videba
tur.Nam quum Boemi fines immodic amplificare pergerent,quod Vngari ae
quo animo ferre non poterant,hinc bellum inftauratur.Morauia,dc cuius fini-
40 bus agebatur,huiufce rei caufafuerat. Auxit Vngaris animum,&: ingens ad bel
lumirritauitoccafio,qua illa tmpora attulere. Nam quum Othocarus,vt pau
lo fupr tetigimus , cum Rodolpho Imperatore ob Auftriam dientire cpif-
fet , ac grauiifimum inter fe bellum vterque moliretur , Imperator Pannones,
Boemorum hoftes , ad hoc bellum multis legationibus tunc follicitare ccepit,
haud infcius, auxiliis Vngarorum adiutus , multum fibi victorias fperare poiTe.
Ladiflaus ad exoptatum bellum inuitatus,fidam vtilemque focietatem pollice-
tur. Interea vtrinquc nonnulli amici interceiTere,vtRodolphum,Othocarum-
quc reconciliarentjveriti ii hoc inteftinum bellum gereretur,haud paruo Ger-
manis excidio futurum. Quare horum opera ita inter eos conuenit, vt bellum
jo affmitas vtrinquecontrada dirimeret,filias vitro citroque darentur, Carinthia?
Carniolxque prouinciae dotales firent, Auftriadeniq; Imperatori cederet.
Rodolphus Auftriam adeptuSjOthocarum in verba fua,moremaiorum,iurare
expofeit.id ille,qui elato femper animo fuerat,grauiflm tulit,reputans fe hinc
feruum domino efle fa&um. Difcordia hinc noua redintegratur,indicitur v-
trinq; bellum.Imperatorcu LadiflaoRege focietatem init,foedusq[} perpetuum
ij
 3o4 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
percutir , mox Pannonica cxorat auxilia , qua: praefto afuere. Quum in certa
men, inftru&a acie, vtriq; defcendiffent, vixqj mille paffuum intcnettum effet
fpaci,Othocarus Rodolphi copias vereri cpit, &: Vngarica bello multo ma-
gis auxilia ablerrebant. Extemplo rei fux confulens , de concordia cogitauit,
mittit legatos,per quos iuraturumfe rite pollicetur, fi modo honoris fui caufa,
intra Auguftale tabernaculum id clm fiat. Accepit conditionem Imperator,
illiusque lepido commento pudorem eluit. In medio (quod diximus) fpacio
Auguftale intenditurjmperatoris ium,fuggelus hercle lublimisintus, c fel
la paratur. Mox ipfe diademate, imperatonisque infignibus plane confpicuus,
confidentibus iniperij Eledoribus,cterisq}infubfelliisritProceribus,Otho- w
carum acciri iubet. Is cum paucis Optimatibus tentorium ingreffus , prxreuc-
renter fuggeftum confeendit, ac fupplexad eius genua colitutus, dum ex mo
re olenne facramentumpraeftat, ecce tentorium ex induftriacompoitum , in
parteis quatuor ex improuifo folutum decidit. Callida ruina Othocarum, ad
Imperatoris genua fuppliccm,vtrique exercituifpecbtum exhibuit.Hinc Ala-
manni gloriofum,& folio pradidtem Imperatorcm hilares, hinc trilles Boe-
mi, fupplicantem Regem fpe&abant. Subticuit Othocarus in prxfentia , & in-
dignationecomplems domumrediit. Hoc vbi Margaritas vxori,cuius iure Au-
ftriamacceperat,nunciamm eft,tot virumillaconuiciis affecit,donec aduerfus
Imperatorem,abolend huiufceturpitudinisgratia,bellum inftaurarit.Rodol- i0
phus, violato fdere, poil vbi fe ad bellum prouocari confpicatur , exercitum
reparat. Ladiflaum Regem,focietatis iure,in expeditionemBoemicamiterum
inuitatjcui nil erat antiquius,qum cum Boemis, qui cum patre auoque certa-
rant,fortunamexperiri.Coaris qua: potuit auxiliis,fua c Cariareis caftraiun-
git.Invkeriorem AuilrianijhaudproculripaDanubijjVtriqConucncre.Boe-
mi,multitudine roboreque,Sueui & Vngari,ordine &arte fuperiores erat, da
to figno manus conferunt,dimicatur atroci diu vtnnque pugna,cecidere ex v-
traque parte qumplurimi. Ladilaus cladis memor, nil aliud quam toto
campo Ochocarum auiditis difquiiiuiffe vifus eil, Regem tandem Boemorum
inuenit,inucntumque ad lingulare certamen prouocauit,acceptacditione,eo 0
pradio, quid Vngarorum Annalibus tribuendumeil, eum Ladiflaus interfe-
ciTe fertunquare inclinara acie, Boemorum ftrages longe maior fuiiTe dicitur.
Nonnulli Othocarum fuis deftitutum, duobus Stirienibustoto prxlioqu-
fitum prodidere,vt fratris mortem,ab eo per iniuriam interfedi, vlcifcerentur:
quem v bi inuenere , continuo obtruncarunt. Corpus , Rodolphi permiffu , in
Boemiam relatum,regio honore fepultum eft. Venceflaus, huic in regno fuc-
ceflk,vt infra fuo loco referetur. De bello Boemico ha&cnus. Poftquam La
diflaus opima in Vngariam fpolia retulit , ne parum quid fuo nomini fecit ac-
ceflonis, quando prar hoc duntaxat facinore, patri ac auo prxferebant omnes.
Et ex hac focietate,quam cum Rodolpho Imperatore olim iniuerat,regno tan- > 0
tum ocij compararat,vt annos aliquor. pacatum regnum habuerit : deinde Cu-
I 8 . manum ex iniperato prxlium exariit,anno falutis ido&ogeiimofccundo,fupra
milleimum & ducenteimum accidiile fatentur. Oldamir enim, Cumanorum
Princeps , coacto exercitu, ad lacum , quem Hoodum vocant , caftra locat , vc
mox Vngariam hoftiliter inuaderet,deinde intolerabili vaftatione exhauftam,
in ditionem plane redigeret. Ladiflaus,audito Cumanorum rumuku , compa-
ratis legionibus, his occurrit, vt ab horum rapinis regnu affererer. Poftero die,
vbi collatis pugnam fignis conferunt,grauiffimum initur prarhum. Dum atro-
ciflma vtrinque pugna committitur,Lorandus Thomae filius fortiter fegeffif-
fe dicitur. nam dum cum Cumanis manum conferir, quam plurimos mterfcit,
infefta muks hafta confodit,non tam verbis,qum exemplo fua: fortitudinis
Vngaros ad vidoriam incendit-Quin & aequiihma fibi in hoc prelio naftus eft
numina:nam fuperuenientibusex infperato imbribus,corum arcus, quibus plu
rimumconfidebantjvfque adeo remiii funt,vthis nihil vkr profecerint. Oua-
rcinclinatishoihbus,tantum animorumhis acceflit,vt ipforum imperts haud-
quaquarrx
 DECADI* . LIB Ell VI. joy
quaquam vltcrius toleran potuerit : protemntpammhoftes , qibus magna ex
parce cxis, multos ctiam capint, regionemvniuerfam long lateq; diripint;
Poftrenio onuftipraeda Vngari,domumuahtes fediere. Qjiim ex Cumano-
rum ftrage pauci uperfuiflent^hi colle&is reliquiis,qui diliecti lim fuerant,ad
Tartaros cfugerunt, vt fuam his tutelam & vltionem commendarent hos die
noctuque follicitant,aliosque Cumanos,qui primo ingreflu,ob Cutenis interi-
tum,cis adhxferantjimulq; cmilitarnt,fautores patronos adhibeht. Qua-
re commoti Tartari,anno falutis ducentefirtio o&ogefimoqinto,fupfamille- i i 8 j.
Gmum,Vngariam repctunt.Iterm vlteriorem pafim Vngariam igni ferroque
lo vatant,& inftauratos paulo ante pagos diripiunt,homines ex more interficity
mltos alerunt in feruitUtenijCnta pcora abigunt,Pefthum vfq; cunera po-
pulantur,nulla vi,fecunda ha:c illuuies coercen potuic. Ladiflaus cum Caro
lo Sicilia: Rege afinitatem ante contraxefat, hic enim Carolus, Lodouici Re-
gis Gallia: , & Roberti frater fuit : qui in Syriam pariter nauigaruht , ceperunt
Damiatam, quam deindeprx Lodouici captiuitate Saracenis teddere coa&i
fiint. Hic Sicilia: regnum, Germanr Frederici fucceflbrum manibus eri-
puic,quum ante Germanos, NortmannOrum aufpieiis regeretur. Nam Conra-
dus Frederici filius, Germania profe&us Apulia: regnu fufeepit^ cuius Man-
fredus,ex concubina Frederici quondam Imperatoris filius* regnum obtinuic,'
qui non longe Beneuento, Caroli copiis fuperatus,occiditur. Item non mul
to pft, Conradinum Conradi filium , & Frederici nepotem, in finibus Albani
agri Carolus fudit, fugauitque, ac fubinde captumfecuri obtnincauic. Ladif-
laus igitur Caroli filiam^vxorem duxefat,qam quidem neq; pro dignitatc cra-
&auit,neque cortiugali amore & chntate profquutus eft. Cumanarumnan-
que amoribus diftract^multasexhis fibipellices,pra:terfas &: xquum, admo-
uifle fefunt. IUcgitimo igitur amore plus aequo flagrauit, & in earum ditionem
hune fe coruffi afleruiffe perhibent: ex his potifimas treis nominant, Aydnam,
Cupchecen,& Mandulam.Quare fuis optimatibus vfqc adeoinfenfus eftha-
bitUSjVt nil magis,qum fuum Regem hiufniodi tufpitdini obnoxihi, dif-
Jo fe viderentur : hinc Churtd Ldiilo cognomen eft indita : vitas impdicitiam
dPontificcn maxim deulere. Quin etiam iri deprauatae fidei fufpicionem,-
ob Cumanarum confuetudinem, veniTe memorant. tem ca:teris Chriftianas
reipublicx Principibus haud parum fufpicionis iniecit, ne Rgis exemplo Vn-
gari , qui quadoque ab inita olim fide defecerant, in prifeam maiorum labem
reciderent. Itaq; facroan&oSenatuivifum eft, mitterdumefleinPannoniam
Jegatum,Philippum Firmanum,ciuem & Cardihalem circumfpetum,apofto-
liear fedis Iegatum crant. Hic continatis itinfibus in Vngariam contendit :
qd vbi ventum eft, non tam A rttiftitm,qam Procerum rogatu quotidie fol-
lieitatus,Regem primo mitiflimis admonitionibus hortatur, & ofat, prophanis
4 mentem pellicibus abftineat,coIatfantum C coniugalem thorum,nihilab or-
thodoxa fide agat alienum. Nam quicqd iri cacteris humilions fortuna: vins
damnatur, id in regia perfon multo confpe&ius gfaiusq; notatur, atque non
iniuria. Nam qui adregeridos &caftigandos alienos mores nati forent, ita eos
viucre o'portere ,- vt ne minima quidem ab alus turpitudine rtotari pTerit. Id
Tc ptifimum veri Regis omcium,tale de fe caeteris,qui parent,exmphim e-
defe, vt hie omries perdifeancoptim viuef. Qinetiam feueris increpare,-
qod Chriftianis prophanos populos antepont,quod deinfidlibus c'alieni-
genis potiu'Sj qm fuis bencmereri ftudeat , quod execrabiles Guanos ma-
gis quam Vngaros amet, quod hinc non parum fufpicionis de fipfo fufeitarit.
( PrOinde moriere , hortari, corripere, ac feueris incfaf , an'athematis pcenas
demum interminari,nicorrc(3:is & caftigatis moribus,religiofius laiidabilisq;
vixcritr,&: mutato viehdi mofe,- fe catholica fide nequaqua defcif oftde-
rit. Ad hace Rex eo pcrtinacs priftinis rtoribus inftre, excolre concubinas
vchementiis,& fe perditac ibidinis,&: pefuicaci maioris indies fore,vulg fa-
red.His Lcgatuspropemodumcomotus,anathemtis Reg notam inufit,Vn-
G ij
 30* ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
garis dcmiflas barbas i titerdixit, iuffit crines tondcre. Pileorum Cumanorum
vfum , apoftolico cdido inhibuit , poftrem antiquatis Cumanorum ritibus,
quos Regis cxcmplo multi paflim imbiberant, & confirmara fide catholica,in
Italiam rediit. Non multo pft tcmporc,Cumana confuetudo Rcgi pernicio-
H9? fa fuit : nam anno vndetriceno, fupra millenum, falute Chriftiana, hau d pro-
cul caftello,quodKerefzcg Vngari nominant, Cumanis,quos in deliciisha-
bebar, miferabiliter interfeduselt. Huius tcmporCjgloriofa Pannonia fua
laude defecit , vtinfcris loco fuo referetur: fiquidem inteftino bello follicita-
ri coepit, quo pagi, ciuitates,&: oppida vfque adeo igni ac ferro vcxata funt , vt
ad vltimumexitium redadavidercntur : quarc nuiquam pacem &c5cordiam
cerner crat,ac diuitc necubi licebatintucri. Nobilitas,pra: grauiflima egefta-
tc,ad rufticandum,&: quod vix crcdi potei^ad bigas duarum rotarum,plauftra
redada funr. Iamquum boues, caetcraquc iumentadefeciflent, propter rerum
inopi,bigisvtebanturhuiufcemodi,quaeabhominibustrahcrenmr,quosLa-
diflai currus adhucnominant. Quum cnim propter inteftina bella fe quotidic
mutu popularentur,e pcruentum,vt abfumptis gregibus &: armentis,coniu-
gati pro iumentis homines, carros traherent. De Ladiflao hadenus,nunc ad
Andrcam Venerum rite defcendamus.

RERVM VNGARICARVM DEA- t

DIS SECVNDi LIBER IX.
f

jndrtM ^ tX-- N E qj/ a M Ladiflaus crudclc fatu obirct, quum annis cir-
iU' $&$ cl-crcmutuorfecim regnaTct, Andream, quem Venerum ex
WW? cognomento dixerunt, Vngari in Pannoniam induxere,& fa-
^^ lutauerc Ducem,qui in demortui Regis locum fubrogari fo-
let. Huius nimirum origo altius aliquanto repetcnda,ne quid
hiftoria: perquam neeeifarium omittatur, nve ab re in fpem
regni veniiTe videatur. Andream Secundum , Belaz Quarti,
& Colomanni Ducis patrem fuiife diximus. Hunc quoque , fummi Pontificis 30
hortatu Sc audoritate, facrofandae expeditionipraefetum, poll vxoris cardem
in Syriam nauigafle,cepiflc Damiatam,&pracclara multagcififle. Veneta clale
reuedum,vt perhibent,in finum Adriaticum,ab Heftenfi Principe, vetcri ho-
fpitc magnifie exceptum:qui vt tantum Regem,de Chriftiana republicaopti-
m meritum, & cum magna laude reducem familiaris exciperet, gnata mira:
pulchritudinisillifemperadftareiuTerat,&accubantiomniaminirrare,vtho-
fpitalem euidcntis aperiret aftedum. At illc,perfpeda puella: venuftate,facie
hberali,ac mira ingenij dcxt'eritate,cfeftim exarfit, magis perdit, qu od
fe vxore carere nouerat: quarc patri eodem die, amorem fuum ingenue faillis,
pucllam in vxorem expofeit. Pater, qui fe longe inferiore eTe nouerat, ne for- 40
tuna: acceffioncm filia: intercipcret,fcd vt fuam confirmaret, non modo quam
lubcntiflm annuit,fed earn mox accitam inmediu,addudis arbirris, defpon-
fauit. Andreas eodem,quo defp5fatafuit,die,apudfocerum nuptias fecit,con-
iugiumqj tranfegir,deinde,vtparcrat,fecumduxit in Pannoniam.Hc Andrea
vita defundo,accitis Pontificibus, ac magna Procerum manu, fecudum Regis
cxequiasjfe grauidam veris indiciis oftdit. Paucis poft diebus,impetratamif-
fione, ad patrem rediit, & Hcfti vitam duxit , hk tempeftiuum puerum edidit,
cui Stephano nomeneftinditum,qucm Vngaria: Regis filium omnes eiTepra:-
dicabant. Faciebat rumori fidem pueri elegantia,regiaque indoles , qua: citra
controuerfiam hunc regio genere natu efle teftabatur : confirmauit deinde res jo
ipfa, nam ephebis nondum exccTerat , quum immatura mperandi cupiditate
percitus,auum dominatu eiiecre conatur. Sed quum res fentna minus cue-
nTcr,hinc eiedus, in Hifpani ad Iacobum contendit, Aragonix Regem, qui
fororem fu, Andrea: Regis filiam,vxorem olim duxerat : ibi aliquandiu com-
moratus,dcinde in Italia rediitjfi qua forte dominandi daretur anfa.Rauenna-
tes poft
 DEC A DIS IL LIBER IX. jo7
tespoft vbi hune rcdiifle acceperant, prxtorcm continu elegerunt, vr viruni
vrbi nobiliffimum pra:ficcrcnt.Inita practura, auc aui opera, autciuium fadio-
ne,aut culpa fua,quodnondumfatis compertumhabco, non multo pft tem
pore hinc exa&us,Venenas confugit.Vbi aliquantifpcr diuerfatus, patricij cu-
iufdam viri , ex Maurocenorum familia nati, & nimirum ditiflmi filiam, ami-
corum ciilio adadus,vxorem duxit,cui Thomaffina nomen erat, foccriqj Pa
trimonium ampliffimum,iuredotisaccepit. Ex hacfiliumgcnuit, quem ex aui
nomine Andream vocari iuffit}in Vneta natus Se educatus vrbe, hinc cogno
men accepit. Auunculos nadus locupletiffimos, Se natu aliquanto grandior ci
te fe&us,nQn tam fponte.qum fuis inftigantibus,ad auiti regni fpem follicitatur:
proinde viuente adhuc Ladiflao,in infenfi Regis inuidiam, plerifque Proce-
tibus in Pannoniamducitur. Ne auiti regni portionc defraudetur,poft Ladis-
UiRegis internum, omnium fuifragiis populoru Rex declaratur, corona: ini-
gnibus rite donatur.Qu Stephano, Andrea: Regis flio,& Thomaffina Mau-
rocena natus efTct,gentilitia matris infignia vfurpauit , Se crucis tatm circula
vt ca-teris Maurocenorum agnofceretur,inferuit.Parentis nobilitatem vfquc
adeo pra:ueneratus,vt rerum potitus,humilioris fortunar infgnia.pra: matris a~
more,& illius vrbis reuercntia.non fpreuerit:fed ad bella,qua: geflrit,rcdeun-
dum. A dita poteftate, in Auftriamforti animo expednionem fufeepit. Habi
le to impigr deledu,&comparatis copiis,in Autriamcceffit, vicos paim po-
pulamr,&: incendit, oppidapleraq; vicepit , multos captiuosabduxit. Et re fac
fliciter gela,quum fe nonnullorum fadione follicitari intellexiflet,in Panno-
niam rediit,fufpicion,in quaminciderat,veram efle comperit, propemodum
indoluit,quod initum bellum conficcre nonlicebat,vt Auftraliumimprobita-
tem &perfidiam prodignitatc vlcifceretur. In fadiofosnouo Principinequa-
quamfubditos faeuiendum efle cenfuit,conniuendumpotius, &:plcrunq; difll-
muiandum iudicauit,ne feueritate potius , quam dementia , darum nomen
inchoaret.Hinc ergo magis coniuratis adaudi funt animi,quippe qui pruden-
tiampatientiamqueRegisproignauiacapiebant.Horum Principes, Ioannem
30 & Henricum Banum, item Vgrinum, Pochi filium , Se Vilacho ortum memo-
rant,qui cum carteris coniuratis, Bonifacio Pontfice maximo,Carolum pue-
rum , per legatos expofcunt.Pontifexnon foliim Prcerumefflagitatione fed
mitigante Sicilia: Rege,qui hacreditario iure per filium ad fe regnum pertinere
arbitrabatur, impulfus,in medio fenatu, Carolum, Caroli Sicilia: Regis filium
vix annum adhuc natum vndeeimum, Pannonibus mittedumefle cenfuit.At-
que fuper hac re grauilTimumapoftoliciSenatusconfultumfadumeft,cuius
audoritate, Carolas, anno falutis ducentefimo nonagefimonono, fupramille-
fimum, viuente adhuc Andrea Rege, in Vngariam venit. Verum ne Caroli i- ' * * **
gnoretur origo,paulo altis repetenda eft.Stephano Quarto,Bela: Quarti filio
40 Maria gnata fuit , Anna: fortita nomen , qua: Imperatoris Grxcorum quon-
damfiliafiierat.HancpaterStephanus,Carolo Ciaudo, Caroli filio,quiaudo-
ritatc beneficentiaqi Senatus apotolici, Sicilia: regnum ibi vendicarat legi
timo vinculo coniugauit. Ex hoc coniugio Carolus Martellus natus eft, qui ex
vxore dementia, Rodolphi Imperatoris filia,puerumgcnuit, quem Carober-
tum,ideft Carolum Robertum,primo nominarunt, fed in Vnganam transmit-
fm,iruatoprarnomine, Carolum tantmvocauere. InhocaliquantulVn-
garorum Annales errarunt , nam Carolus Martellus,& non filius, venit in Vn
gariam. S iquidem Carolo Secudo,Sicilia: Regi,ex Maria vxore,Regis Vngarie
filia, mares iex,& fcemella: quinq; fuere. Maior natu Carolus Martellus Vnea-
jo ra* regnum,materna, fecundus Robertus, Calabria: Dux, Neapolitanum, he
reditre paterna expedabat. Tertius Philippus ,Tarentinum obtinuit princi-
param. Nata ex prima , Clementia nomine , Carolo, Philippi Regis Francia:
primigenio nupta eft.BlancamfecundamIacobus,qui Sicilia: imperabat,vxo-
rem duxit.Tcrtiam Leonora,Fridericus Arago,Iacobifrater,coiugem accepit.
Bledo, non ignobili rerum vetuftarumhiftorico,acceptafunt.Sedalia
iiij
 jot ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR,
nos adiiciemusj de Caroli primi gcncalogiajSicilix Regis j cxplumbcis tabulii
cxcerpta,qux Neapoh in eius fepulchro comperta funt. Qua quidem in re vc-
niam mihi poftlo,fi vt res vnietia notior fiat, lgiore diuerticulo vtar. Con-
ftantiareginaj Regis Guilielmi filia, profed Chriftianiflmi, quamuis Panor-
mitanamonialisefTct,iIu tarnen Ecclex.Hcnrico Imperatoria Sueua gente
natOjConiugata eft. Ex quo quidem connubio Fridericus Imperator natus eft
1058. adEfimvrbem,faltisanno qmnquagefimoodauo,fupramillefim,Diuiquo-
que Stcphani folennibusi Hi primis cptis regnum occuparc haudquaquam.
potuere,quiaTancredus,Rogerij Regis alius, illegitimo matrimonio natus,a-
cerrim refiftebat.Defundo Tancrcdo,cxpeditio iterum in Sieilix rgnum ab *
1 1 7 8. hisreparata,Dominicx falutis anno ccntefimo fcptuagefimoodauO,fupr mil-
lcfimum,&: regnum vi fumma occupatum eft.Conftantix , Fridericus fis 1
regno fucceffit,regnaitannos Vnum &: quinquaginta. Imperauit Romanis
aufpicis, annis duobus Sc triginta:Hierofolymx vero , duodctriginta.Demum
xtatis fu anno quinqUagefimofextOipofthxcincarnationis Dominica: anno
1 j 1. millcfimo ducenteiimo quinquagefimoprimo, idibus Decembribus, in Diux
LuciX folcnnibus,ei no folu aqua Sc igni interdidum eft,fed pontificia audo-
rtate , ab Innocentio Pontfice Quarto, in Lugdunenfi fynodo,impcrio abro-
1 J J. gatus eft.Sed anno Domini milleiimo ducetefimo quinquagcfimoquint, pri-
dic Diux Magdalenas foIcnnium,extindus cft,Conradus filius huic rite fuccef- 1
fit . nnos circiter duos , Neapolitanam hic vrbem obfedit, mnia diruit,quia
fidelia Romanx Ecclefi obfcquiaprftabant. Conrado Manfredus, illegitime
natus, in regno uccefit,annos dec rcgnauit.Qui ad Beneucntum Sc vidus Sc
interfedus eil , quippe qui ne citra dolum quidem ex Alemannia nurum iuflit
accerfiri,quiaConradus,Conradi Regis filius, extindus erat. Incfulta Roma
na Ecclefia Principum rcgulormque iuflu , Siculi regni coronam vfiirpauit.
Quod S exteri Sicia: Reges faditabant,quippe qui per vnu Panormitanx ba-
filicx Antiftitem , regalibus inflgnibus pro arbitratu fo initiari folebant. Poft
hxc Cdrolus Comes Andegauenfis, ieeundus Lodouici Regis Frcix filius, ex
Blanca, Caftilix Regis filia,qui frater Lodouici Regis Francix fuit, Proincix 30
Comitis , &: inter Diuos ob vitam fandiifimc dudam redadi, Beatriccm Ray-
mundi Bercngarij , Proincix Comitis filiam nouiflimam , Sc hxredem, duxit
vxorcm,ex qua Carolus natus eft. Vrbanus deinde Pontifex maXimus, Sc Papa
1 7 4- Qu3rtus>Dcrminicx falutis anno millcfimo ducenteiimo feptuagcfimoquarto,
Carolum Andegauenfem aduerfus Manfrcd Sieilix Regem excitauit,& non
aliter atque Romanx Ecclefixpropugnatorcm Galliis cuocauit, Sicilixque -
regni ius omne contulit.Sed quum Vrbanus excefliiTet humanis, nee conlio-
rumfucccimmvidercpotuiflet,Clcmcns PapaQuartus,primo fui pontifcatus
anno , Carolum primum, de quo diximus, in Lateranenfi bafilica, Sicli regni
it^r. coronante donauit,Dominicx falutis anno ducentefimofeptuagefimoquinto, 4
fupramiHefimum. Qui quumregnmdextris aufpieiis adoriretr , vniuerlam
in ditionem fuam breui tempore redegit. Sed quum Carolus primus , in oppi-
do,cui Fogix nomen eftindifum ,eXtremum vitxdiem claufifTet , corpusque
in bafilicam Neapolitanam iranflatiim ciTet,CaroIus feeundus eius filius,Saler-
nitanns Princeps rite fuccefit. Sed iam de Carolo fecundo, ciusque feceundi-
tate dicendum, Huic ex vXorc Maria , Regis Vngarix filia , filij quafuordecim
fucre,mares nouem/ceminx ver quinque.In primis Carolus Martclls,Prin-
eeps Salcrnitartus yqui vientibus adhuc parentibus,Rex Vngarix creats eft:
Lodouics Epifcopus Thofofanus, inter Diuos non immrit relatus.Rober-
tuSjDux CalabrixiPhilippuSjPrinccps Tarentinus:Raymundus, Berengars, fo
item Ioannes, Sc ChriftianUs.foannes,DuX DyrrhachiusrPctrus deniq'ue,Gra-
uix Comes.Efminisautcm primigenia fuit dementia, quam Carolus Bau-
cius vxorem duxit:Blanca,coniunxIacobi Regis Aragonum:Leonora, Fridc-
rici infulx Sieilix Regis vxor, Maria ver , Regis Maioricarum:&: Beatrix de-
nique,FerrarixPrincipis,quo quidem extindo,Bertrando, Bauciorum fami
lia nato,
 DECADISII. LBER IX.' o9
lianato,comitiq; Montis Cambiofi tradita nuptui. Sed Carolus Secundus,in
regia Neapoli,lalutis anno millenmotreccntefimooftauo,quarto nonas Maias, 1508.
rcgni vero ui vigcimoquinto , extrcmum vicac diem clauiit , eiquc Robertus
in regno fucceilit , quum Carolus Martellus , primigenius frater eius, Vngaria:
rcgnum efetafquutus,vt infra referetur. EthicElifabetha,Rodolphi Roma-
norum Regis filiam,vxorem acccpit,exquibus Carolus quartus, & Clementia
fecunda naca eft.Et Martellus,fupertitibus adhuc parentibus , Neapoli huma-
nis exceffi t, & in baiilica vn cum vxore,prope maiorum monumenta fcpultus.
Carolus vero filius , in Vngariae regno , &c in principatu Salernitano , patri rite
w fucceifit. Vt multarumrerumcognitiononinutilis &breuiifimahincpofteris
oriatur , aliquandiu inhac egreflione nobis immorandum eft. Robertus,vi-
uente patre, quum Dux Calabrias foret, Violantam, Petri Regis Aragonum fi-
liam,fibi coniugauit, hinc Carolus Dux Calabria: natus eft. Patre nondum rc
gnum affequuto, quum eius mater paulo pft vita dcceffiiet, Robertus Sanfi-
am , Maioricarum Regis filiam , & Violantae confobrinam , vxorem duxit , ex
quanulli iiiperfuere filij.Patri quoque Carolo fecundo, ex declaratione Boni
fia]i Papa: Otaui,&:aucl:oritare,in paterno regno fucceffit, &C non Carolus,Vn
garia:Rcx,neposeius,& Caroli filius. Anno autemnatalis Domini mil
leiimo trecentefimoodauo , &c calcndis Augufli , Auinione , Clemente Papa
* Ochuo, vn cum Sania coniuge coronatus eft. Is annis tribus & quadraginta
regnauit, Se menfibus odo, diebus vndecim,Neapoli diem obiit,in Diua: Cla
ras templo fepultus, aetatis vero fu anno fexagefunotertio. Hinc Ioanna fua
neptis,regni'ditionemfortitacft. Sania regina, poft Regis obitum,vidualcm in
regia digiiicatem habitumque per annum pulchr feruauit , in cnobium fan-
be Cruris deinde fe redegit, inter fan&imoniales profc&o caftillimas , vbi ad
annumvfquemilleimumtrecenteimumquadragefimumquintum Domini- 1345'.
cat natiuitatis,cum maxima humilitatcpaupertateque^itamexcgit.Philippus,
Princeps Tarentinus,duas duxit vxores, alteram, Defpotis Grxci filiam, alte
ram Caroli,cui de Vafalis cognomen erat, priore filij quatuor,duo mares,fee-
50 mell aux. Primigenius Petrus fuit , materna: hrcditatis iure , Dcfpotes Ro-
maniae(vtitaloquar) cognominatus cft, & Maioricarum Regis filiam, vxorem
dux1t,ex qua ftirps nulla promanauit. Viuo adhuc patre obiit , & in cede Diui
Dominici prope auum fcpultus eft, eius frater , Carolus natu minor. Filiarum
altera, AJamanni Regina, Beatrix vero altera, Gualterij de Brenna vxor , qui
Dux Athenamm,&:Licinij Comes cognominabatur,ex quanulli fuere liberi.
E Catharma vero, Philippus Princeps Tarentinus,quBalduini Conftantino-
politan i Imperatoris filia, matri in regno fucceffit,tres filios, fmellas vero du-
as habuir , Robertum in primis, qui parentibus iure fucceifit , deinde Lodoui-
cura Se Philippum , poft hos Margaritam & Mariam. Potrem Philippus ifte,
4c Princeps Tarentinus , Ncapolimortuus , &:in arde Dominici prope patrem fc
pultus eft. RaymundusBerengariusabfquevxorefiliisquediemclaufit extre-
mum. Ioannes nondum facrisinitiatus,puerextintus. Chriftianus quoque
quum m Aragonia pater adhuc captiuus eilet , in pueritia naturae fatisfecit. Io
annes , Peloponefi vel Amorea: Princeps, & Dux Dyrrhachij , illius peninfula;
dominam,vxoremduxit:exqua quum nullum filium haberet,&: illa virum ali-
um, adhuc viuente priorc , fibi defpondiffe diceret , fado diuortio , Agnetem,
Comitis Pecrocolocenfis filiam,fibi legitime coniugauit. Hinc filij tres nati,Ca
rolus Dyrrhachij Dux,item Lodouicus,&Robertus. Neapoli Ioannes vita ex-
ceft,& in Diui Dominici bafilica, iuxta patris monunita fepultus. Petrus,vl-
jo timus Caroli fecundifilius,Germani Comes,inpraelio,quod pro Florentino-
rum auxilio, admontem (vti nuncaiunt) Catiuum geftum eft, vn cum Caro
lo nepote fuo,Philippi Tarentini Principis filio, interiiffe dicitur. Sed iam ad
fecundi Caroli filias deueniend:ex Clementia,primaeius filia,& Caroli Bau-
cij vxore, Philippus RexFrancia; procreatus eft, qui ex filia Burgundix Ducis,
Ioanncm Regem genuit. E Ioanne vero , &C filia Ioannis , Boemiae Regis , Lo-
 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
douicus eft cditus , Dux Andegauix , Bituricenfis, SiBurgundisc, item regina
Nauarra:,ComitisVirtutumolim vxor.Scdex Carolo,& filiaDucis Borboniz,
Carolus Rex Francise natus eft, &Lodouicus Dux Aurelienis. Ex Blanca, fe
cunda eius filia,& Regis Aragonum vxore , multi Aragonia: Reges profluxerc.
Ex Leonora tertia, Friderici Regis Trinacrias vxore,hi promanafle referuntur,
in pnmis Petrus Rex, &: filia, Regis Aragonum vxor , deinde Ioanncs Dux A-
thenarum.Ex filia Friderici &C Leonorae,Elifabethaorta eft, qua: Bauaria: Duci
nupfir,vndeStcphanusDuxBauarix natus eft. Atqui Petrus Trinacria: rex,
Elifabetham,Ducis Tarcntinifiliam,vxorem duxit. Ex qualiberos feptemge-
nuit, in primis Lodouicum, in regno fucccdentem , qui cum maxima filiorum I
orbitate vitam exegit, Sc Frcdcricum , cui Conftantia , Petri Regis Aragonum
filia,vxor fuit,ex qua Maria,regina Trinacri nata.Ea defun&a, Antoniam filia
Ducis Andria:, fibi coniugauit, hinc nulla proles orta. Praeterca Petri Regis fi
lia: fuere quinque.Prima, Leonora, fecunda , PetriRegis Aragonum vxor, ex
qua nati Reges Aragonum,& Dux Montis albi.Tertia, fe Meifanae inter Diuz
Clara: virgines infinuauit , & ob vita: fan&imoniam Antiftes perpetua creata.
Quarta,Euphemia virgo illuftris,ex Maria genita. Sed Caroli lecundi penlti
ma filia, Maioricarum Regis vxor, nullamhberorum memoriani reliquit.Vlti-
ma quoque Beatrix , Ferrara: Principis vxor, pari libero rum orbitate cum Co-
tore certauit.Sed ex Bertrando de Baucio,altero viro,Cannofino Comit,vni- 23
camfiliamhabui^cuiMaria: nomc inditum,qua: Albcrico Dclphino,vt aiunt,
Viennenfi nuptafuit.
c*raim. Vervmtamen vtad Reges quandoque Vngaria: redeamus , Carlus
Rex Vngaria:,Caroli Martclli filius, Elifabetham Ducis Polonia: fororem, du
xit vxorem, Ducis inquam,qui Graccouiae rcgnumadeptus eft.Ex his filij tres
Lodouicus, Andrcas,6Stephanus,dcquibus multa dicentur. Clemcntia,Ca-
roli Martelli filia, qua: Lodouicum, PhilippiPulchri, Regis Francia: filium, in
virum accepit, ex quib. Ioanncs infans vix dies oto complcuit, poft patrisex-
cciTumeditus.RegnumFrancia:,adPhilippum Caroli &Clementiac Croli fe-
cundi filia: gnatum,deindc translatum eft, cui dc Valoys,vti nuc aiunt, cogno- $9
men erat.Carolus,Robcrti Regis filius , &:Dux Calabria:,duas vxores adeptus
eft. Akera,Catharina ducis Auftria: filia, ex qua nulla fufecpta proles, eiusque
corpus inzde Diui Laurentij, Neapoh rcconditum. Maria vero altera , Caroli
de Valoys filia,fororq5 Catharina:,Augufta: Conftantinopolitanar, ex qua duae
nata: funt filiola:,Ioanna quidem, & Maria. Hicigitur Carolus , fupcrftitc Ro-
i j . berto , patre fuo , Neapoli vita deceilit , anno natalis Domini trccentefimo fe
cundo,! upra millefimum, D iui Martini die,cui Ioanna filia,in Calabi ia: domi-
natu rite fucceflit. At Lodouicus,Caroli Regis filius , & Caroli Martelli ncpos,
Rex ad Vngaria: regnum cue&us , vxorem duxit , Caroli Quarti Romanorum
Imperatoris filiam,ex qua nulla fufcepta proles,deinde Elifabetham, Boflenc- 40
fis Bani (vt aiunt) filiam, velut Vngarorum teftabuntur Annales , qui multa de
hoc & aliis omifere. Ex qua dua: funt orta: gnata: , Maria Sigifmundi Regis v-
+ Hei,gn. xor)qua. jn Vngaria: regno fucceilit,&: f Adiuga,Duci Lituanie coiugata,qux
patri in Poloni regno fucceiit,quod ex hreditate materna fuerat aflequutus.
Andreas ver,fratcr eius,& nam minor,vti latis infr referetur, IoannamRo
berti Regis neptem,5 Caroli filiam, vxorem accepit. Ex qua Carolus Martel-
lus natus eft,poft Andrea: Regis & patris intcritum, quippe qui nonis Sepeera-
1345". bribus , anno falutis trccentefimo quadragefimoquinto, lupra millefimum,'A-
uerfas interfc&us eft, be in bafilica Neapolitana fepultus, & exequia: non ab v-
xore fceleratiflima, fed ab Vrfulo Minutulo Neapolitano , clerico pientiifimo, j*
perfolutar.Sed Lodouicus frater eius, fecundo poft anno , cum ingentibus co-
piis Italiam ingreflus , Andrea: mortem cumulatiifimc vltus eft : quippe quum.
vix poft ingrellum exa&o anno ( Ianuario nanquc menfe regnum adortus eft)
Aucrfam cepit.Quo omcij gratia,cognati omnes couenere,Robertus Princeps
Tarentinus , cui Conftantmopohtani Imperatoris cognomen erat ,PhiIippu s
frater
 DEC ADIS II. LIBER IX. 5
frater cius , Carolus Dyrrhachij rcgulus , item Lodouicus & Robertus fratres,
quos quidem omnes Lodouicus Rex extemplo in vincula coniecit. Dyrrha
chij regulum Auerfae, vbi Andreas frater laqueo ftrangulatus fuerar,capite cx-
diiuilit.VenitmoxNeapolim,quamfinedimicationecepit.Caitellumnouum,
vbi regia eft , tuto fubiuit , vltr de dim m , quando loanna vn cum Carolo fi
lio triremi impoita, S paucis ante diebus hinc profeca , ita mandara:. Pacato
regno, Carolus, loanna; filius ex Andrea, cum quatuor cognatis regali fangui-
ne naris,in Vngariam traiecti funt. Carolus eodem anno diem obiit, & in Al-
baregali, inter Regum monumenta relatus. Cseteri in carcere reguli reman
i fcre,Stcphanus quoq;,Lodou ici Regis Vngarix filius,filiae Ducis Bauariae c5-
iugatus, exquatantmElifabethamconcepit. Verum vt ad Tarentinos rede-
amus , Robertus Principis Philippi primigenius , Imperator Conftantinopoli-
tanus,&: Princeps Tarentinus appellatus, Mariam Ducis Borboniae filia ibi le
gitimo connubio iunxitjRegis Cypri filio prius coiugatam,ex qua nulli fuper-
tuere liberi.Hic anno falutis trectefimo fexagefimo quarto,fupra millefimum, 1 3 ^ 4
Neapoli mortuus eft, & in Georgij aede fepultus, Philippus huic frater fu binde
fuccelKjMaria quoque in eadem vrbe deceflit, & in Diuae virginis aede fepul-
ta.Lodouicus , fecundus Philippi Tarentini filius , Ioannam Sicilian Reginam,
fine pontificia derogatione vxorem accepit, hinc Camarina prior nata, breui-
10 que vita defunfca,Deinde impetrata Pontificis au&oritate,permitTuqj apofto-
lico,a Clemente Sexto,exiildemquoq; parentibus edita , qua: pauco Auenio-
ne tempore vixit.Quo Lodouicus & loanna, prae Lodouici Regis Vngarix ti-
more^c receperant,fed in regnii(vti patebit)ab eodem Pontfice reftituti,& per
Metropolitam Piftorienfem,Neapoli quarto caledas Iunias, Pentccoftes fefto
coronati.Poft fextum coronationis diem, Francifca immatura morte fubrepta
e/LEt Lodouicus,vir loanna: Reginas, anno falutis millefimo,trectefimo fcx- 46 .
agefimofecundo,Dominici afcenfus die,ad Caftrumnouumexceffithumanis,
Sc ad monafterium montis virginis,apud matrem ex teftamto fepultus. loan
na Regina , exado dudum anno , fe Iacobo MaioricarumRegi coniugauit , ex
jo quo nulla proles habita,fed in Hifpaniam profe&us, in regno Caftilia:(vt aiunt)
vita derunJlus eft. Haec deinde Othonem , Ducem Brunduficnfem, virum o-
ptauit,quem Tarentmum Principem paulo poft ipfaconftituit,ex quibus nihil
genitumeft. loanna in vrbe Murenii trecentefimo octogefimofecundo falu- 138*?
eis anno, fupra millefimum,vita defuncta eft,vbi Caroli tertij Regis imperio re
legara fucrat,&: ad Diuae Clara: aedem humara eft.Philippus,terrius Philippi
renrini Principis filius,Imperator Conftantinopolitanus appellatus,duas con-
iuges cftfortituSjin primis Mariam, CaroliDucis Calabria: filiam, qui Roberti
Regis gnarus erat, ex quibus nulla proles infantiamfuperauit, deinde Elifabe-
tham Srephani filiam , qui tertius Regis Vngaria: gnatus erat. Qui quum fine
: prole Tarenti vita decefliflent,Margarita foror iure fuccefnhaec enim Philip
pi Tarentini Principis filia, cognatis infeiis, Francifco Baucio, legitimo fe ma
trimonio copulauit,qui deinde Lodouico , Ioannaque Regina , Dux Andrise
creams cft.Ex his Iacobus Baucius,Imperator Conftantinopolitanus olim co-
gnominatus , Princepsque Tarentinus, & Antonia, Frederici Regis Trinacriac
coniunx,gcniti fuht,quae periit in abortu. Margarita vero,de qua diximus,viri
gratia, loanna Regina,Neapolirelegata,extremumibi diemclaufit. Qua per-
cunte,inclytadomus Tarentina prorfus extinua eft, fiquidc Maria, fecudo lo
co nata, foror eius,Neapoli virgo decefit.Carolus Dyrrhachij Dux, primus
bannis filius , Mariam Caroli Ducis Calabria: filiam, qui Roberti Regis gna-
jo tus rat , vxorem duxit. Huic infantulus , qui paucos dies vixit, V: fihae qua
tuor nata: funt, loanna, Agnes, Clementia, Margarita,fed Dux ifte Auerfae fu
it inreremptus, anno Dominica: falutis millefimo trecentefimo quadragefimo 1 3 4 1
octauo. Lodouico Dyrrhachij regulo,fecundo Ioannis filio,MargaritaRober-
dSeuerinatis filia , nuptui tradita, qua: Carolumgenuit. Lodouicus, ad caftel-
lum ui , Regime Ioannae iuu , in vincula coniectus , animam efflauit , & in
 3it ANT. BONFINII RER. VNGAR.
Diux Crucis templo rcconditus. E Roberto,tertio Ioannis eiufdcm filio, vnici
fceminanata cft,cui duo fuere viri.Vnus Lodouicus, Regis Nauarrx(vt aiunt)
filius, qui abfque liberis in Apulia obiit,& in agro Neapolitano in Diui Marti
ni dem relatus eft.Robertus vero alter,Comitis Artucnfis filius,qui ad cartel-
lum Oui ciedus in carcerem,Rcgis Carolitertij iuflu^xpirauit.Agneti quo-
queduo vin,pnor nanque Canfguinor Scaliger,tyrannus Veroneniis,Iacobus
deinde Baucius , Ducis Andrix & Margaritas filius: exneutro fufcepta proles.
Clemencia: maritus,Carolus dc Pacefuit,confobrinuseius, & Lodouici filius,
Ioanne Dyrrhachij Duccgeniti,connubiumapoftolica audoritate contra-
dum.Carolusvero,LodouiciDyrrhachii Ducis filius,Margaritamduxitvxo-IO
rcm,CaroliDucis Dyrrhachij filiam,ex quibus LadiflausChungenitus.Caro-
lusautemifteLodouiconatus,abVrbano Pontfice Sexto,anno Domini trc-
15 centeimo odogelimoprimo.fupra milleimum,Rex Sicilian declaratus. Sc Ro-
mx,die Pentecoftesrite coronatus,moxNeapoli nullo repugnante potitus.
/tts
III.
Anno ver fexto coronationis in Italia, idemCarolus tertius,Vngariae re
gno potitus,vti profufis infr fcribetur,in Alba regali, adftnbus vniuerfisre-
gni Principibus,& Epifcopis, prxfentequc Elifabetha, &: Maria: Lodouici Re
gis filia, & vtraque confentiente, legitime coronatus eft , coque die , qui nonis
Deccmbris crat,tantus Solis defedus apparuit,vt nunquam noftro feculo ma-
iorextiterit,quod ad breue tempus rcgnaturum ciie porcendit.Namidibus Fe- 10
bruariis proximc infequutis , exfadione Marix , & Elifabetha: matris , in arce
Budenijpluribus vulneribus confoTus cft,&inVincgradumtranfucdus,vige-
fimofeptimo dfe veneno confedus eft. Huic Ladiflaus in Sicilia: regno fuccef-
fit , Bonifacio Nono, per Angelum Azayolum , tituli fandi Laurcntij Cardi-
nalem,rcgiisiniignibus initiatuseft,cuiquidemIoannes demum, in Sicilixre-
gno,hxreditario iure fucceifit.Si ad explanandamrem vniuerfam longis eua-
gor,poftcritatisedocendx gratia,mihi venia tribuatur,quandoquidem de Co-
mitibus (vtitaloquar) creatis Rcgibus , dicendum eft. A Carolo nanque pri-
mo,regc Sicili,comits hi creati funt,in primis Gualterius Vicnnis,Lini,Ge
orgius Scuerinas,Marfici,Petrus Rufus, Catanfani, Philippus, Motis fortis,cui 0
antea de Montefore cognomen erat , & Beltrannus Baucius, Auellini Comes
degnatus. A Carolo deinde fecundo, Hermengarus Sabranus , Arricini , Bel
trannus Baucius, Montis Canofi , Ioannes Monsfortenis , Scyllacci, Vitardus
Claro montenfis, comes Claromontis fadus cft. Romano vero Vrfino , Gen-
tilis Vrfini filio,regni Sicilix Prxfedoiufticiario,AnaftafiaMonsfortfs,Gui-
donis comitis filia,in vxorem data,quarc Nolanus comes infcriptus.Gothofre-
do vero Gaietano,Bonifacij Odaui Pontificis ncpoti,DominiaFundorucon-
iugata. Bartholomus Siginolphus Neapolitanus,ab codem Rege,Cafcrtx Co
mes cfteduSj&magnus regni Sicilia; camerarius, Scrgius vero rrater eius,Ali-
phx Comes promulgatus , qui cum fratre poftea , Roberti Regis iuflu , poten- 40
tatibus abdican funt. A Roberto deinde Rege Sicilix , Thomaiius Martianus,
ScyllaceijDiaconus RocchenisCatalanus,Cafertx, Nicolaus Iamuilliis,fan-
di Angel, Iordanes Rufus, Synopolis, Philippus, fandiSeuerini , Alcimonts,
Rogerius Seuerinas,Mclitx,Nicolaus Eubulanus,Capuanusquc Princeps,Tri
uerenfis,RobertusCapuanus,Altxuillc,IonesSangnetenfis,Coriliani,Nico-
laus IamuillcnfisjTcrrx noux,qux quidem terra vxoris olim fu fuerat,Rogc-
rij Laurienis filix.'Nicolaus Pipinus,Minerbini,Gafpar Nicienfis,Trilicij,Ri-
chardus dc Agno,Lorcti,Nicolaus Aquauiua,fandi Valentini,RichardusLuf-
fanus,Sutriani,Robertus Vifontius,Mirabcllx,Pctrus Pipinus,Vici,Petrus Sal-
uacoTa,Vellantis,Thomafius Agnus, Bclcaftri, hi omnes Comits crcati funt. -
Ioannes Pipinus, Nicolai Comitis Minerbini filius, Palatinus Altimurenfis -
gnominams cft. A Ioanna vero Regina,ab initio regni fui, Comits ii confti-
tuti.Carolus Artus,fandxAgathx,&magnus regni Sicilix camcrarius:Robcr-
tus Campar.- ;,Ebuli,& magnus regni Senefchalcus,qui mortis Andrex crimi-
i:: . c^r u;i , demum turpiter interfedus :arolus Gambathefa,Montorij,
qui San-
 DE AD IS II. LIBER IX.
qui SancijE Cabana: vir fuit,qua: mortis eiufdeminiimulata,capite quoqj mul-
data eft. Alios autem Cornices Lodouicus declarauit , Francicum Baucium,
Montis fcabioii,qui Duxetiam Andria: fadus eft: Raymundum Baucium, So-
lcti,ac magnum regni Camcrariu,Nauplium,Manupelli, & Logothetam, pro-
tonotariumq5 regni, Canzolum,Mclphia:, magnumqj fenefchalcum,Lodoui-
tumEugunium, Superiani, Guilielmum Sabranum, Agnioni , Carlettum Ar-
tum,Mtis Odoriili,LodouicumSeuerinatem,Lauri,Thomaium r mphra-
mundum,Cerreti,LaIlum Camponefcum Aquilanum,Montorij.Sed port Lo-
douici Regis mortem, Otho Vrlinus,Princeps Tarentinus, Gothofredus Mar
io zanuSjAliphae Comes fuit.RobertusSeuerinas, Terrae noua:, RaynaldusVrfi-
nus,Tagliacotij,Iacobus Caper,Minerbini,&:magnus quoque camerarius, Ca
rolus Gambathcfa,qui Comes Montorij erat, Muroni etia fadus eft.Iftis quo-
que,per Carolum tertiu, Regem Sicihae,comitatus tituli tributi funt, Antonio
Aquaeuiua:,fandiFabiani,IoanniProtoiodici, Acerrarum, Marilio Confalo-
nerio Brixienii,Murrani,Iacobo Filangerio, Auellini. De Cclani Comit nulla
ficmentio,quando ante Regum aduentum,hi Comits extitere, & nulla origi-
nis memoria perhibetur.Roberta Sambrana, Afculi comitatu potita eft,mater-
na: iure ha:reditatis,quandoquidem Maria Marzana mater eius,iure Margari
ta: Aquinatis,parentis fuar,qux Triftani Aquinatis, Afculani Comitis filia ruc
io tat , dominatum ilium fuerat aflequuta. Ladiflaus denique , hos honores ifto-
rmneffciuflit, Raymundi Baucij , ex Vrfina gente nati , principatumTarcnti-
num,FrcdericiMonfortis,Vigiliarumcomitatum, Ioannis, Carazoli, Giracia-
num,CicchiBurgcnfis,Odoriiianum,Perctta:,Troianum,VngariMonforten-
fis,Sarncnfem,Conradi Martiani,cui de Taberna cognom erat, Neocaftren-
fem,Pauli denique Brachati, Nucerienfem. Sed iam poft longum & alioquin
vtile diucrticulum , multarum fane rerum fpedaculum , catalogumque profa-
pia: Carolorum , nunc ad Carolum Martellum redcamus , &: refarda feripto-
rum veritate, vnde digreffi aliquandiu fuimus , redeamus. Is poftquam funra-
gantibusmultisoptimatibus,&regnate adhuc Andrea Vcneto,regnum ingref-
jo lus eft, aliquot annos apud Vngaros cum Carolo filio fuit,antequam rerum po
tiri poflet.Infupcr acceiTere plerique Pontifieis legati, qui vc puerum apoftoli
eaauefcoritate munitum,Regem erficerent,fummo ltudio,opera diligentiaque
curarunt , verum nihil profecerc , quando conatus omnes cos fruftrati funt, SC
ne facile quidem Andrea: Regis audoritas conculcan poterat.Sedquumhaud
muiro pft Regis mors intercederet,no modo hax regni litem dircmit,verum-
ctiam,quando itafadioforum Proccrum iudicia mcrebantur,multo magis au-
xit,& competitores adiecit. Anno Dominica: falutis trecenteimoprimo,fupra
milleimum , in Budenfi arce diem obiiflTe aiunt,circiter Diui Felicis folennia:
celebratis mox exequiis, corpus in Diui Ioannis a:de reconditum. Nomen eius
40 nemo quidem iure damnare potuhTet,nifi Optimatum diiTenlio,qi diuerfape
tebantjid voluntatis mutationc fugillaflet. Circa haec tmpora, quibus Vene-
ti,ob oecupatam Ferrariam,a demente Pontfice, hoftes Ecclefiaepronuncia-
ti funr,&: feucriilimo interdido aFedi,ac Tepulana coniuratio,aduerfus patri
cios,Venetiis intereeifit , Iadrenfes temporumnouitate freti , eiedo Michaelc
Mauroceno comite,fext rebellarunt,defeceruntquc ad Vngaros. Claffis ad id
continu comparatur,prficitur ei Belletus Iuftinianus,claremque cum equi-
tibus mille, cui Dalmaiium Hifpanum Vencti praefecerant/pedata: fortitudi-
nis Sc experientia: virum , in continentem exponit , haud proeul ab ladra. Ad
mille paflus pro ladra: mnibus,Pra:fedus Dalmatian, quem Banum appellant,
fo cum validiflimis copiis prope metatur , vallo & fofla vtrinque caftra muniun-
tur.Toca sellas fine preclaro facinore trafada,iam ingruebatautumnus,& nul
la adhuc pociundx vrbis fpes erat.Banus ad aftum conuerfus,Dalmafi Vene
torum de fubducit , duo aurcorum milia cum perpetuo lipendio pollicetur,
fiadpraefticutum diem ad Iadrenfes trasfugerit,varia adiicit emolumenta.Qui
bus addudtus Dalmaiius,ex copofito cum vniuerfo equitatu,fubpra;textu op-
D
 314 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
pugnando ciuitatis, vrbem ingreditur, ex pact promhTapra:itantur. Hic port
menfes aliquot,ad tegendam perfidia: notam,inter Vnetos & ciucs de pacea-
gic,quare vtrinque fufpettus eile cperat:defperata tandem pace, naufragium
perpeifus, in Italiam traiecit. Ciuitas deinde loanne Superando , Duce mitis
ingenij,infidem recepta,& cum remifl conditionis mira indulgentia Iadrien-
fium nimos ibi promeretur, atque hinc feptima: rebellionis caufam plcrique
promanafle crediderunt. Secundum Andreas Regis obitu,qui annos fer vn-
decim regnauit, inter Optimates difenfio maxima oritur , atque bipartito po-
tentatus omnis plane diuiditur. Nam quum pars maxima iniquo animo ferret,
ob Caroli ingreirum,qui pontificia autoritate ibi regnum expofcebat, Vnga- re
ros eligendi poteftate priuari,eamque praeter xquum & fas Pontfice vfurpa-
ri,ne fuo iure cederct, aliuminducendumefle aecreuit. Cateri mitiorc inge
nio praeditijCarolo fauebant,quoru Principes, Matthus Omodeus, & Vrba-
nuSjCum magna Optimatum manu,fuhTe referuntur. His refragabantur, Do-
minicus Stephani filius, magifter Taucrnicorum ( vt aiunt ) Demetrius Henri-
cus,itemIoannes metropolita Colocienfis, Andreas Agrienis , Emericus Va-
radinenfis,Haaba Vacieniis,Antonius Chianadienfis,Nicolaus BoTenenis, Sc
Iacobus denique Scpufienfis Antilles. Quiquidem omnes,ad Venceflau Boc-
miaeRegem,&: Othocari quondam filium,conceTere, vtab eo filiumimpetra-
rentjquem regno Vngaria: fc prxfe&uros pollicebantur. Atque ne temer qui- 20
v dem e id conilij cepille fatebantur,partim ne fe eligdi poteftate,ob arrogan-
tiam Pontificis, defraudan viderentur, partim quia ius regniad neminem ma-
gis quamVencelaum Vencellai filium pertinere videbatur. Othocarus enim,
qui ( veluti fupr diximus ) Ladilao Rege fuerat interfe&us, Bebe Quarti ne-
ptem, vxorem duxit, ex Anna eis filia natam, exhac Venceflaum genuit. Qui
inito regno, Pragam, familiari incendio abfumptam , pulcherrim inftaurale,
vndecentenaequitum milia,coronationis fu; tempore, proprio fumptu paui-
fe,domuifePolonos,&clariliima gefta edidifle fertur. Exorantibus tandem
Vngaris,filium dedit,qui vix tertiumdecimum natus erat annum, quum ad ca-
peTcndum regnum inuitatur, hunc pater ex Rodolphi Imperatoris filia, vxorc 10
fu fufceperat,mirae indolis adolefeentem.
fencctM. Qv^a R E Vngarorum precibus adactus,adpagumGodin,VcncelaumRe-
gem}Pontificibus Pannonia: aflignauit,quem illi olcnnibus rite peractis, baud
fine hymnorum concentibus honorifictiilim accepere , iurauere in eius ma-
nus, perpe mam fidem ac fida femper obfequia praeftituros. Mox Albam vene
re, vbi eum rite coronarunt , ac Vngariae Regem confalutarunt , Ioannem Ar-
chiepifeopum Colocienfem , quum Strigonienfis paulo ante excellent huma-
nis,hunc coronafe perhibent. Verum Colocifis Sepufienisq; Antiftites, vbi
Budam peritentum eft, humana: neceffitati conceflere, &in Diui Ioannis aede
fepulti funt. Coronato Vencelao,quem Vngari Ladilaum appellarunt,nequc 4G
ius regium , nec poteftas Proccribus oppidorum , eque vllum ab illis obe-
quium redditur. Immo hi Ladilaum, Carolum alij , Regem clamabant. Sedi-
tiograuisque difeordia inter Proceres redintegratur , & multa hunc, multa
quoque illum hominum ftudia fe&antur.Haec omnia ad patris aures continuo
deferuntur j dum ab Vngaris gnato timet, ne illorum dolis circumuentus oc-
1303. cumbat,ingentem cogit exercitum, &: anno trecentefimo tertio, fupra millefi
munijinVngariam vlteriorem defeendit. VenitPefthum,&eBudeni arce, fi
lium Regem cum corona euocat,icem Ladilaum,Verncrij gnatum,Pra:torem
vrbanum,quospariterabductos,inBoemiamquadratoagmincretulit.Hicau-
tem pft vbi patre in Boemiam relatus eft , prae manfuetudine & clemencia, *1
ita Boemorum gratia promeruit,vt qu tertio trigeimo a:tatis anno, phcKi- '
i contabefams obicrit, diu ab illis merit deploratus. Acccdebat admirada vi
ta; fanctitas, qua: fat hominibus explorata, ftatuam Pragae in facrario mri
to comparauit. Secundum VenceflaiegreTum, qui competitors more timidi
vltro ceflerat,Carolus magis fautores fuos adurgebat, ne inipfofucccfi cu
de fer-
 VDECADISII. LIBER IX. jrj
dfrrent. Bonifacius Odauus Pontifcxmaximus,altcrum abVrbelegacum
niittit,cardinalem Oftienfem,cui Nicoiao nomen erat,vtVngaros Carolu per
tinacias rccufantes,anathematis feueritate corriperet,eccleiiaftica cenfura fae-
uirct, animaduerterec in gentis afperitatem&pertinaciam , nifi Pontificio ob-
i'equererur impcrio.Nam fuffragancibus Caroli amicis,fpcrabat,haud difKcul-
tcr hac ope ipfum regnum impetraturum. LegatusBudam profedus , nihil a-
liud per dies aliquot diligentiflm curauit,qum antiftitum & optimatm dif
fidences nimos ,adccordiam reuocare, quos ita difcordes ofrenderat, vtrem
continuo defperarit. Multi ecu fe Carolo infeftos diifimulabanc , & Pontificis
w mandaca obferuaruros pollicebtur, tarnen re acrrimos aduerfarios fe pratfta^
banc. Tarn varias hominum mentes mirabarur, ex quibus tandem , quid intra
fentirent , nunquam intelligere porerat , quo magis eorum nimos percunda*
batur,eo plus verborum fibi dari nouerat. Suam demum opera fruftratus, nort
priusabirevoluitjquamBudenibus^emplis^facrisomnibus^pera&aclo-
titatc fua foret incerdidum. Quod vbi fadum eft,Romam reuertitur,vbi Pon-
tice vita defimdo , alius pontificatum fortitur, &c Benedidus appellatus. Ve
rum hinc pras indignatione, log maius facinus eftexortum. nam quum facer-
dotes interdicta facra feruarent>parerent pontificis cenfurat, tunc plerique i*
urrexere pfeudopresbyteri,qui vt Pontifici parem vicem redderent, cabros
lo que vero paftore diuerterent,prophano execrabiliqueedido,fummm Pon-
tificem,cum casceris Antiftitibus Vngariae,non modo facris,verumetiam aqua
Sc igni publice interdixere, atque alta voce, hos omnes prophanos , & humana
onfuetudine indignos eile prxdicabant. Edidum rite in folenni celebritace
promlgacum,&:co quidemcempore,quo Budenfem arcem Petermanus cum
praefidio tenebac, quern ( vt aiunc ) Ladiflai captiui cuftodia, Venceflaus olirri
Rex ipie praefecerat. Dum hate ita geruntur , adhuc Carolus rerum potiri non
poterat,nequc Optimates,qui eimfrragabantur,adhuc tatumibi virium com-
pararant,vt hunc Regem efficerent. Ad hoc enim res Vngarica ipfa deuene-
rat,vt intcftina difcordia,nullum adhuc Regem folidum haberent. Quin-
\o etiamillud magis Vngarorum nimos exacerbabat,qudcreandi Regis pbt-:
ftatem,quam olim nunquam amiferant,nunc Pntificem eripere velleeonfpi-
carentur. Quod quum hadenus impetrare non potuerit,nunc, vtextorqueaty
actale ius vendicet iibi, extremam etiam vim cenfurse pontificia;, veluti louis
rulmenadieceritj&maionbusquotidie iniuriis Pannoniam afficere cotendar,
quod ab omni Pontfice,vel in primismaximo,alienumeTedebet.Quicuhqe
igitur pontificia? voluntad & imperio aduerfabantur , pucroque Carolo infefti
erant,cum magna nobilitun manu comurarunt, & OthonemBauariasDuccm,
loco Regis in Vngariam duxerunr. ,....:>'
H vbi regnum ingreflus eft, coronam , quam Venceflao dtam, & hac o/ttt
4 eWdione precario impetratam,fecumattulerat, Albae, populis acPontificibus
oftendic, quam vbi omnes confpexere , veluti eius numine adadi , in OtHonisi
partes conceflere. Quod vtfacerent,partimnouitate rerum,quavulgus mirifi-;
ce obledacur femper, partim Ptificisinfeftatione odiofuntimpulf, proi-
de anno Dominica faluce trecenteimoquinto, fupra millefimum , Benedi-' 1 1 q t,
o Vefprinienfi,& Antonio Chianadienfi Antiftite,regiis infignibus initiattis,'
&coronatus eft. MoxBudamvenes,ac facrum diadema geftans, cum equita-
tu mximo, fe per plateas 6c compita, populo fpedandumexhibuit , fe Regem
etiam per vicos &:fuburbiapaffim oftentauitj vir vfqequaquegloriofus,futi-
$,& conlij parum compos. Tranffyluaniam , ac ciceros appendices regni lu-
P ftrareconlticuit,vtfclegitimumPrincipcm,fua etiamprefentia teftaretunqua-
reBelam quendam,Thomafilium,ibicomtem cum mximo adiecite quitad
tu, InTranfyluaniam profcifcicur,vbi Ldilus Duxpraeerat, qu lili Vo-
dam dicunt, poft vbi eo peruencumeft, Rex tranflacicius confeftim, Ladifc
lao haud citra dolum capitur. Coniicitur in vincula , & folio deturbatus , mi^
re captiuitatis iura fubiuit , qua fe expedir nequiuit ^donec poteftati regas?
 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
rcnunciauic, regnumqi deferuit. Inde turpitcr cie&us, in Bauari rcuerfus eft,'
ae exemplo fuo didicit , neminem temer fe magnis cptis &illegitimis com-
mittere oportere. Ne llud quidem pretcrmittendum eft,quod in corona: ea
rn obtigifle affirmant, nc quis hanc diuina tutela carere arbitretur. Othonem
^__jiiunt , quum regnum aditurus eiTet, ne quo fortafle dolo corona fubriperetur,
earn tomata inclufiflfc lagcna}fidelimmo commififle cubiculario,neqj quid in-
tus.eflet conditum fignificafle. Dum iter omnes faciunt,lagcna tantimomen-
ti,quz ex equeftri fella pendebat,folutoloro, infeioqj fmulo decidit, ncq; niii
ad ferum vfque tempus, iam viginti milia paiTuumcmcnfus, is quam iacruram
fecerit,aduertcrat. Sed vbi illa amifiTe intellexit,relato mox pede, portero die,
in media hanc via reperit,retulit ad Othonem vafculum,ab eo tantopere com-
mendatum; multi eadem via,quamuis fecere iter,aneminc tarnen vifamfuifle
ferunt. Prodigium mox arufpices interpretati,Othonem perbreui regno poti-
turum,mox vero repcrtam ideo dixere,quia Vngaris abalienarifanctumac pe
ne diuinum diadema non poTet. Interea Ladiflaus Vernerij filius,que Ven-
ceflao vn cum filio dudum ciTe diximus , captiuitate libcratus , cum loarme
filio,tertio fer captiuitatis anno,in Diu Petronella: folnibus,Buden-
fem clam arcem ingreditur,ca quidem parte,qua: fynagogae Iudacoru eft prxi
ma. Mox arce potitus,complures ciuesinimicos,quieum prodiderant, ex infi
das adortusjobtruncauit. Petermanus,Pra:torvrbanus,vixeuafit.Item duos ex
iecemuiris, quos fibi infeftiifimos effe nouerat, quorum alterum Martimhcr-
mam,Martinum alterum appellabt, equorum caudis alligari iuflit, per plateas
& vicos trahi,deinde crudelitcrdifcerpi,difccrptosquerogo imponipraeccpit,
fortunas demum eorum omnes occupauit.Paul minore fuitiain prophanos
facerdotes animaduertit,qui contra fas & a;quum,execrabili interdicto,ponti-
ficiam Maieftatem kefcrant,manicis pedicisque vineros, Thoma: Strigonienii
metropolita: puniendos tradidit , qui vt in eos ex lege animaduerteret , omnes
& inedia & perpetuo carcere confecit. Grauiter in hos Ladiflaus faeuiendum
ciTe ftatuit, vt hac fa:uitia,ab impedienda Caroli dignitate, caeteros deterreret.
Quanquamhaccrudelitate Ladiflaus , Regis inimicos haud parum abfterrue- 30
rat,nequaquam tarnen adhuc Carolus rerum potiri poterat,fpes maior tantum
acceflerat. Interea Legatus alius apoftolicus aduenit, Cardinalis profecto gra-
uiifimuSj&confilij ac virtutis compos nonmediocris, cui Gentili nomen erat.
1508. Hicanno trecentefimoo&auo,fupramillefimum,Pannoniam adiit, annum ibi
vnum diuerfatur,dum Optimatum rimatur , & penithis infpicit nimos , ante-
quamfeuerisaliquidadoriatur. Pft vbi diuerfos nonnullorum nimos, in
Pontificis obfequium direxit,6 Optimatum Principes in fentcntiam fuam tra-
xit , ratus iam inftare tempus , quo tutius aliquid ad tranfigendam rem audere
,. ., p,oTe^feuerumanathematisedi&um,in pertinaces Caroliaduerfarios promul-
gauk: Quicunq; potens,nobilisq} Vngarus,Antiftes pariter,facrve quiuis,Ca- 40^
col legitimo Regi,aut iuftum obfequium, aut ius regium non reddiderit, aut
Regem appellare recufarit, aut quid negocij fecerit, aut fuper ea re apoftolici
Senatus confultum au&oritatmve interpcllarit, ei facris omnibus , confuetu-
- w . . dine fidelium, item honore fepultura:, ac aqua & igni interdiemm efto , inimi-
cus Chriftiana: reipublicac haud aliter,ac fl aris ac focis ignem iniecerit,vbique
gentium habe tor. Carolus,Caroli Regis Sicilia: films, ha:reditario iure matris,
vniuerfae Vngarise legitimus Rex efto. Othodoxam fidempropugnato, Ponti
fia Senatuique Romano vfquequaque pareto: RomanamEcclefiam,vtfas eft,
defendito. In Ladiflaum Vaiuodam (vt aiunt) Tranflyluanumfeuera eft lata
rogatio, quando coronam, quam ab Othone Rege , quem ceperat in TramTyl- jo
uania,eripuerat,Carolo reddere recufabat, eque precibus , eque donis , e
que minis,& vi aliqua,vt reftitucret,hatenus poteratadduci. Quinetia filiam
Stephani Regis Macedonia: filio,quamSeruiam nunc appellt , quamuis fchi-
imaticum efle intelligeret, nulla tarnen vera: fideihabitaratione, legitimo ma
trimonio collocarat. Hunc igitur Legatus,duplicemhanc caufatus anfam,gra-
uiilimo
 D D I S . LIBER IX. 317
uiflimo anathemate muldauit. Spedteshax fibi interdiga commoda Vnga-
ri,fine quibus nemo fidelium vitam rede fandeque tranfigere poteft , & cada-
ucribus paifim fepulchra inhiberi,qu commoti omnes,regalia in campo co-
mma,quemRacon circa Pefthum appeIlant,vno cofenfu haberioporterecen-
fuerunc. Quo poftquam omncs Optimates,nobilesque conuenerc,cum decu-
riis conucncuum,quos comitatus appellant, cunis fufFragiis, mira concor-
dia,Carolum Regem creant,& odauo poft Diui Stephani folenniadie,in Alba
regali, facro diademate , quod Ladilaus Vaiuoda paulo ante reddiderat, anno
treccnteimo decimo,fupra millefimuni,ex morccoronant.Eodem anno,pon~ 1 3 1 o.
1 tifici diplomate edicto, integra delidor remifio, & folida animorum ex
piado hominibus indulta fidclibus,Rhodianorum militum gratia,qui fubHie-
rofolymitanx expeditionis pratextu,Clementis audoritate Pontificis,multum
pecuniarum,etiam fupra qumcredi poflet,vndiq; corrogarunt, demum haud
fine Pontificis infamia, res exitum fruftrata. Secundo poft ha*c anno, nouum
Carolo bellum exoritur,Matthams Petri Trinchenifilius, regale calellumoc-
cuparat,cuiDemetrium Nicolai filium,cum prxfidio impofuerat. Princeps hic
eratjopibus & armis a:qu pollens, afpernabatur Regis imperia, & occupatum
oppidulum ac fxpe rcpetitum, inuito Rege, pertinacias retincbat. Rex, ne im-
modicaindulgentia illius audaciam augeret,coadis quibufdam copiis, caftel-
lolumobfidetjVtDemetriumaddeditionemreducat. Milleacfeptingentosca-
taphrados cquites,cum magna peditum manu,pra:ter alios,Mattha:us opinio-
ncceleris coegit. Soluendaeobfidionis gratia,duerfus Rcgem,hunccum co
horte mittit equitatum,cui Dcmetrius,& Abas ex cognomento Magnus, forte
preerant. Carolus,reformidato hoftium aduentu,quando fe illis imparem fo
re fcntiebat, in Sepufium fe continu recipit, oppidani, veluti par erat, ipfum
admiiere , obtulerc auxilia , & equitem cum milite , ne pauco quidcm numero
conuocarunt. Nam Sepufium haud parum copiarum , ea fibi tempeftate coe-
gcrat,quibus CaiTam ciuitatem, vbi ciues Saxonia oriundi, Omodeum Palati-
num interfecerant, vlcifcendi fceleris caufa, oppugnare iam occperat. Nun-
J ciato Regis aduentu , Saxones obuiam ci prodiere , proximum vtrique locum
gerendo bello nimis idoneum,vtriq; certatim occuparepropcrabant: illi mon-
nculum,Rex vallem capit, & non procul ab Harnado caftello metatur. Adert
Rhodianorum militum auxilia, bello aifiduo exercitatifima , quibus haud pa-
rum Rex ipfe confidebat. Inftante praelio , ad pugnam omnes hortatur , in pri-
mis iura rcgni, ac regiam Maicftatem , omni iludi enixu tuendam eTe fua-
det. Ad extirpandos regni holies,omneisexcitat,prius moriendum,qumper-
niciofamhoruminfolenti tolerandam eile aTeuerat. Confirmatis legionum
animis,aciem educit. Interim boles montis latere defcedunt, in calraimpc-
tum faciunt. Carolus fubfidia properat,ac fimul Imperatoris militisqj officium
Vo fubit, prout tempus&res polulat, vices mutt. Tanta vtrinq, ferocia dimica-
tur,vtmulti in primo cgreflu ceciderint,fed parte regia aliquanto plures. In
Viti& Modeli folenibusJioc pradium initum affirmant, quo poil Tartaricum
bellum,nullum crudelius fuife dicunt. Hic quamuis Rex vidor euaferit , plu
res tarnen quam holis amifit. Namex Proceribus regiis,Cacas Stephani Por- ""
chi,Stephanus Bageri,LadilausThomae,Iacobus Aladarij, Michael Petri, Pe
trus Bereges , & Gurcia Michaela^, Gurcia: filij,oppetiere. Gurcia vcxillarius
prius in frufta difcerptus,abfciua dextra,qum vexillumdefcruk.Ex alterapar-
te,Demetrius & Abas,hoftium praefedi, ac duo Omodci fllij, &ca:terorum no
pauca multitudo defiderata. Pugna vfque adco atrox & truculenta fuit, vt res
je ad triarios redada fuerit , regia figna , ca:fo vexillario , conculcata. Carolus ad
Rhodianorum fe vcxillarecepit : quum ad extremum vfque , pari fer virtutc
ac farpe vtrinque pugnaretur,Carolus tandem haud incruenta vidoria potitus
eft. Plures Carolus vxores duxit,in primis Mariam,Polona gente natam, Ca-
imiri Ducis filiam,non minus pudicitia,quam pulchritudine pralatem. Qua;
ad Demes oppidum , poftridie Diua: Luciz folennium vita excefit, Alba: f-
D iij
 3i8 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
1305. nus elatum,in aede Virginis fcpultam ferunt, ab anno falutis crecteimo quin
to , fupra millennium. Vir tribus annis alteris nuptiis abftinuit , demde Beatri-
cem,Henrici Septimi Romanorum Imperatoris,comitisque Luceburgeniis fi-
liam,vxorem iibi copulauit, & Boemoru Regis fororem, qua: vix cum viro an
num claudcrc potuit,fepulchrum eius in Varadina bafilica fpe&are licet. Ca-
' rolus neququam religionis immemor, eodem ferme anno, balilicam Albcn-
fcm,frequenti incendio iam collabantem,& columnis fulcire,&tegulis muni-
re plumbeis occceperat, teftudinem quoque confpicuam adiecerat. Et eodem
1310. temporc,Mattha:us Palatinus humanis exceifit. Anno vigeiimo ac trecentefi-
mo,fupramillefimum,amicorum fuafu,Elifabetham, Ladiflai Polonorum Re- {0
gis iham, iibi legitime coniugauit. Quamuis in aliis vxoribus parum profper
fuifle videretur,ex hac infequenti anno puerum fufcepit,cui paternum nomen
eft inditum , fed perquam immatura morte praereptus , vix annum fpcm patns
alerc potuit. Infantis Alba: funus celebratum, corpufculumqj in Regum iacel-
lum relatum eft.Exin tertio poll: anno,Ladilaum regina in Viilegrado genuir.
Pofthascpeculiarisqudam religio Regem incefit,cuiusinftinhivfqueadeo
vexatus eft, vt nufquam quiefcere potuerit, donee fufceptis votis , ei iatisfece-
rit. Lodouicus quondam iibi patruus erat, natu maior , & diuina pietate longe
pra:ftantior,quiquu humana:,ab ineunte aetate,vanitati renunciaJfTet, facerdo-
tio fe alligauit. Ec fua vfque adeo fan&itate profecit, vt Tholofanihunc Ponti- 10
ficem ciues efflagitarint. Non folm poft mortem,fed antequa vita decederet,
miracula complura edidit,relatus mox inter Diuos,fuum plane numen often-
dit. Proindevtdomefticorum numinum patrocinia iibi perpetuo conciliarer,
in Lippa Diuo Lodouico, fumptu regio, aedem fundauit, adiecit facrum Fran-
eifei collegium,quod haud ab re fa&um eft. Lodouicus enim,Marix filius,Ste-
phani Quinti nepos,proneposqj Bel Quarti,fe ex voto inter Francifci collegia
infinuauit,vbi quum mire profecerit,Carolus quoq; illi aedem, adiecto eorun-
dem facerdotum ordine,dicauit.Nunquampiaveraqj religio cuiquatn obfuir,
neq; iufta legitimacy vota fruftratur. Lodouico Carolus quotanis vota defixe-
rat,neq; impos voti ab eo vnqu dimilTus eft.Nam quum pro futura prole vota 30
1 3 * 6. fufciperet,vigeimofexto actrecenteimo anno,fupramilleimum,tertio nonas
Martias,Lodouicus natus eft. Quem pater, Laio prima nominis initia,vtfau-
ftillima qua:q; forent infanti , fumere iuflit, genitura: prodigia,ad grauiimum
laborem hunenatum efe portendebant. Quanquam infantis afpectus,dexter-
rima multa pollicebatur,ca:tera tarnen ligna deterrebant,qua: hue, veluti Her-
culem,ad fudorem editum ariolabcur. Abfterritum ignis (aiunt) fuile paren-
tem,nii beraus indoles,grauiTima quseque fuperaturam fe vltro polliceretur.
nter castera,quae accidre prodigia,illud ne prxtermittendum efe quid cen-
fuimus, in fequenti enim anno,pridic eius diei, quo Palmarum fefta celebran-
tur, Diui Stephani Regis bafilica, quam Carolo plumbo munitam eile dixi- 40
mus , miferabili incendio conflagrauit , conflata: pra: flammis tegulac continuo
defluxere,campanada tantm turris,qua: facrario fupereft,vbi fandiflimorum
Regum reliquiae recndita: fuerant, diuina (ut aiunt) ope feruata. Sed Carolus
exitium mieratuSjinftaurata aede,iaruram quam primiim refarit incdij , ite-
rumq; plmbeo teto bafilicam excoluit. Quinetiam eodem anno , ne religio
Carolum redderet infcecundum,in Andrea: Apoftoli foInibus,alius iibi filius
natus eft , cui ab Apolllo nomen eft inditum. Hic Se Lodouicus diu fuere fu-
perftites. Verum Ladiflaus quintum vix annum claudere potuit, intempeftiua
morte fubreptus. Admirabilia profed funt in rebus humanis diuina iudicia,
quippe qua: feueriora quandoq; bonis , quam maus viris vifa funt. Quare nifi yo
illud nobis occurreret,Chriftum optimum maximum,Saluatoremnoftrum,ca
licem pafllonis nobis quoq; comunicare voluiflc, vt eadem tolerantia, patien-
tiae pramiia mereremur, neq; hanc vitam,par eiTe,fine anguftiis & labore tranf-
igere , vt veluti aurum igni, ita nos adueriitate probaremur, profct virtutis
quandoq; itinere nimis abfterreremur. Carolus ingenti pietate iufticiaqs pol
lens,
 DEC AD IS IL LIBER IX. ,,,
kns, vn cum liberis & vxore, horribilem & formidolofam vfquc adeo fortu-
nam, diuino fortaile pcrmuTu, fubirc coadus eft,vt non modo opinionem, fed
humanam fidem exfuperet. Quidam ibi vir erat, quem Felicianumdixere, ,
Zaachorum familia natus,apud. Mattha?um Trinchenum olim Palatinum: lue
opibus &: dignicate creuerat,& ab illo dimiflus, inter feruitia Regis continuo fe
infinuarat,vt eo facilis,fupra fortuna: fu: c5ditionem,dignitatem adaugeret.
Dilimlata huic iniquitas &: ambitio,animus ad facinus quodq; maximprc-
cps acpromptus,rapinis&quouis fcelere ibi rem auxerat. Vnic eratimma-
nicatis, perfidia:, ac infidelitatis exemplar, fed grauilima ha:c vitia, pra: liberali
ie quadam audacia, & fubornato femper officio, itacontegebat , vt regis gratiam
admodum promeruerit. Facilem ibi aditum regis, fda quadam mandatorum
obferuantia,&: fedulitatc ira pararat,vt die noduq; fores paterent. In tanta po-
teftate , indigni fceleris hunc inaudita inceffit audacia. Ex improuifo Regem,
liberos, & Reginam nter difeumbedum decernit adoriri, vtcarfa cum eopro-
le,cyrannidemmuadat,omniaque pro libidine fu difponat. Videbatenim,pa-
cato regno , c quiete ac ocio parum pole proficere , contra perturbatis rebus,
varias facinorois occaliones offerri. Alij , illatum fratre Regina: , vxori ftu-
prum,ad tantum facinus incitafe dicunt. Quare ex confulto,accubantem cum
vxore liberisque Regem,in Vifegradi fuburbio, quintodecimo calendas Ma
to ias,fub officij fpecieingreTuSjadoritur, ftridomoxenfe, Regem petit, fruftra-
tus idum,eius dexteramleui vulnere laelit. In fandifimam repente matronam
comierais , dextera: quatuor digitos abfcidit , quos foemineorum muniuxn , C
profufa: liberalitatis miniftros ver poTumus appellare , quum illa dies no-
des,facras his vetes contexerct,&: pararet. Ne adftantibus etiam pueris peper-
cit,in quos dum vibrato enfe graIatur,pa:dagogi cetinuo interceTere, quippc
quipropriorum corporumobiedu, commiflbs iibiliberos, laudabilifide pro-
rcxere,pueri intereadifFugcre. Paedagogus alter, Chcnefichus Gyulae filius,al-
ter Nicolaus, Ianne Palatino natus fuit. In medio tumultu, confternatis do-
minorum animis, Ioannes Alexandri Pathochi alius, Regina: minifter, ac fpe-
jo data: indolis adolefeens accurrit,in Felicianum hinc & inde furente irruit,cius
collum pugione transfodit , humiq; inuertit. Adfufcitatumin aula clamorem,
ex prartoriana cohorte milites pleriqi concurrunt, cum nefario paricida digla-
diantur,&: pro menfa, intriclinio reludantem difTecant, diTedum^membra-
dm ditrahunt. Refpirante cum vniuerfa regia paulo pft Rege, rato qua:cun-
que acciderantjVeluti in fomniis fe vidiiTc,neq; adhuc credere vera eTe, capuc
eius Budam mitcitur,manus ac pedes,abterrendi fceleris gratia,ad varias Pan-
nonias vrbes euedi. Feliciani filius,cum fido cliente,dume fuga furripere fpe-
rant,illico capti,ac equinis caudis ditradi,animas efflarunt,fruftain foro cani-
bus expota,corrofaoTaa canibusj&porcis diu circulara. Dua: Feliciano fue-
4 re filia: , vnam inter feruitia Regina: iniinuarat , cui Clara: nomen fuit , alteram
Copai coniugarat,Sebeu appellatam, qua: Regina: famulabatur. Succifis labiis
naribusque,&; odo digitis amputatis,per plateas & compita circumduda, vbi-
que haec exclamare coacta eft, Quicunq; Regem fuum produnt, aut in eu exi-
tiummoliuntur,has talionis poenas expendant. Sebeu vero,pro Leuua arce,E-
mericiBecheiiufl"u,quicaftellumcumprxfidiotenebat,capitemuldata. Vir
eius Copis, coniedus in carcerem, inedia vitam intercepit. Filij Crucigeris
militibus Rhodontranflati,ibiqj perpetuo relegati funt. Pra:terea quicunque
Feliciani gente nobiles vfquam deprehenfi funt,omnes extremo fupplicio funt
affedi.Hic igitur fuit Feliciani cxitus,quipra: magnitudine fceleris,ne debitas
jo adhuc poenas exoluit. His aut periculis Caroli probitas circumuenta, pacatis
rebus, aliquantifper requieuit : in chiragram & podagram paulo pftincidilb
ferunt , eadem tarnen aequanimitate cunda pertulit. Verum ne fu religione
dcficerec,nve quid fpedata: fanditatis omitteret,vt fandaperegrinatione erra
ta fu omnia expiaret, ex aufpicato Hierofolymam proficifeitur , vt Saluatoris
noftrifepulchrum inuifat. Parum nauigando proceflerat, quum noua plerofq;
D iiij
 }io ANT. BONFINII RER. VNGAR.
in ipfum bella moliri,amicorum Uteris edocetur, admonemr quoque pergra*
ue Valachorum inftare bellum,quod haudquaquam profper , fine Regis pr-
fentia, geri pofle credebanc. Accedebac haud mdica Felicianorum iufpicio,
qui quamuis deleto fer genere,ad interitum rediifent,i qui tamen fuperfue-
rant,necnon formidolofi videbanmr.Rex igitur his omnibus remoratus,inui-
cus tdem ,ab inftituta pcregrinatione, in Pannoniam fe retraxit, inuenit fecun-
dm redi tum non paruamifceri,ocium iriinterceptum, & fintimos plerofquc
in fe bella moliri. ius reditu multa continuo pacata funt , quieuere nonnulli,
qui abfente Rege noua moliri cupiebant. Tranfalpini tantm Valachi,Bazara-
do duce,aliquid temer audere vifi funt. Eodem que Felicianus cum vniuer-
fa prole caefus eftanno,a Carolo mValachos eftfufceptacxpcditip. Ququam
in Vngaria magnus deletms eft habitus , indiuerfis tamen lois , proutres ac
rerum fufpicio poftulabat, copiac in regni finibus diftributac , ipfe cum reliquis
lcgionibuSjin Valachos,qui Getarum iedes nunc incolunt,proficifcitur.Hunc
Thomas TranTyluaniac Vaiuoda ( vt aiunt ) & Diony fius Nicolai Alius, Lan
cha: fanguine natus, adfufcipicndum hoc bellum impulcre , raticxa&o velfu-
perato Bazarado , fe permiflu regio, patentifima Getarum regione facile poti-
turos.Indicendi belli caufa nulla legitima fucrat,quando quotannis Bazaradus
ftata Rcgi ftipendia foluerat,immo ne mini mam quidem annui tributi partem
omiferat,nulliusquepotuerathacl:enus infidelitatis argui,fedillorum(quos di- 19
ximus)fuafu,huic ociumex inaufpicato intercipitur.Quare coa&o inTranflyl-
uania excrcitu , in Valachos caftra mota. In primis Zeurin ( nam oppidum fie
appellant)Rex obfidet,paucorum dicrum obfidionc capit, moxin cius appen
dices erruiis, pagos diripit, nc minus quidem igni, quam ferro fscuit. Captum
vi oppidum,Dionyfio,fpem fuam non fruftraco,dono datur,reliqua regio, ver-
fus Pontum in immenfum eFufa,6 aquarum indiga,Regi late patcbat.Hsc v-
bi Bazarado nunciatafunt,ne quid efuac modefti partibus remitteret, legatos
prius,quam aliquid auderct,ad Regem mittit,quibushxc mandata dedit: Ca
rolo fignificent,hoc fibinc fatis quidem iuft bellum indiemm, quando fidem
debitam vfquequaquefcruarat,imperata praeftiterat, & annua quoque tributa jo
perfoluerat. Sed quando Regibus longe maior quam inferioribus licentia fuo
iure tribmtur, quorum iniuria pro iufticia fatpe haberi folet , Bazaradum , ne a
fuo Rege defeifeat, omnem in fe culpam vitro transferre. Se non Carolum n-
cufare,itcm polliccri,captum cum appendicibus oppidum, fpte Regi permif-
furum, acfuper ius omne concclurum, quinetiampro rependendis bel
li fumptibuSjfepties mille argenti pondo foluturum. Annua expenfurum ve&i-
galia, & obfequia ququc prarftiturum, daturum vadis loco filium , qui in aula
Regi perpetu minilret. Ad poftremum hxc, & multa alia facmrum , fidata
pace3Rcx abierit:contr , fi abnegato contemptoquc fcruitio,hoftili ammo vi
tra proccTerit, ex hoc tempore commoncfaccrc, imminentia praecauere peri- 40
cula,& non modo iniuriarum pcenitentiam , vcrumctiam grauiifimum inftare
fupplicium.Quumhaec mandata Carolus acccpiflct,adnittibus amicis,quic-
um ad bella ifta conicccrant , parum probe refpondit: Bazaradum vfque adco
infolentem,vt fuo ctiam Regi intcrminetur , cuius ouium fc paftorem cfle non
ignort. His adiicere,demifla fe barba Vdachu,feralibusluftrisextracbirum.
Talia refpondentcm,vnus Proccribus ,qucm Danchum appellabt, Zolij ac
Lyptha; Comitem, liberaquadamfiduciafretus, amic corripuit. Bazaradum,
ret acperhuman loqucntem , his refponfis non eflc dignum,parentis amici
officia neququam contemnenda , pacem poftulanti nunquam abnegandam,
ac his vel maximc,qui obfequia fcmperfidaprarftiterunt.Nulla in cos infolen- je
tia proccdendum,qui fida obfequia deferunt , Se iufta petunt. Poftrem Ma-
ieftate regia nil magis infolentia & iniuria alicnu. Exacerbatus his monitis Ca
rolus , pertinacius refponfaconfirmauit, & Dancho parum aufcuItans,poftero
die in Bazaradum caftra mouit.Quum inter montes Sc fyluas iter faceret, ncq*
equis pabula,neque multibus commeatus inuenire potcrat, pagos ruftica m
midefti^
 DEC AD IS II. LIBER IX. 3zi
mi deftitutos offendebat , in quibus , vt rerum omnium inopia hoftemperde-
renc,ex dedita nihil indu ftriadeferuerat. Redado admagnaminediam exerci-
tu, Carolus neceffitudine fumma coadus, accepta parcndi fibifide, cum Vala-
cho pace m facit,ac tuto redeundi poteftat expofcit,impetratq;. Et relato pede
a prfido fibihofte nihil timet, nefcius fpe fuaie falfum iri:inter redeudum, in-
fidias hoftis Rcgi collocat,nam quum per anguftias montium iter faceret, via-
rum diuerticula,& iuga montium ille proccupt.Vngaroru agmina inter an
guftias redada, dumprogrediuntur,demifis lapidibus telis obruit, cditqj,
& dum hinc verter nituntur,anticipata cunda diuerticula cnfpicantur,com-
ic mifcentur prae timor inuicem,neque procedere,nequereuerti licet. A prarru-
ptis auiisqi locis hoftem deturbare nequeunt , omnibus vna mors ac exitus in-
ftabat,defperatafalute,irritisque conatibus,multi cadere occipiunt. Proceres,
cumegregiisgregariisqjmilitibus,promifcucadunt,quatriduumin anguftiis - .-
\erfati,ad internecionem fer czduntur omnes, quin & eftugere conati, inter
efe mutuo collifi , miferabiliter obruebantur. Incredibilis ibi legionum fada
iadura,& ingens patrataftrages,quam circiter Diui Martini folcnnia accidiTe
memorant. Hie Andreas , Alba: bafilica: Antilles eximius, qui Regireruiebat
ab cpiftolis,&: Michael Pofeganus, ac Nicolaus Alba: Tranflyluana: Sacerdos,
iremndreas,Sarubeniis a:dis Antilles, facro Dominici collegio editus,fin-
io gulari quadam probitate pollens, cum fociis plerifque, defixis in capitclaufs,
quum in hoftis poteftatem veniflent,omnes crudeli morte expirarunt. Rtgalis
ctiam acdiculae Sacerdotes,advnum omnes,qui in hoftis poteftat venere, im-
mani fupplicio aftedi funt. Infuper immenfa Cumanorum multitudo cecidit,
nouiflima vero manus,quac fuperfuit, partim faucia, partim integra,in Valach
poteftatem peruenit.Immfus exforum numerus , qui in anguftiis mntm Sc
conuallibus oppetiere,fepulchri honore caruit,quando Barbari fuitia mrtuis
ctiam nihil indulfit.Carolum itaeuafifeferunt, mutae arma, eaque Defeum
Dionyfij filium induhe, qui Getici belli audor fuerat. Regem, vixftipanti-
umpauca veteranorum cateruaeuafiiTe,Defeumregalibus armis mbornatum,
jo quando paterna fcelera ita poftularant , pro Rege ab hoftibus interfedum. Ex
his qui Regem fortiifim protexere, Danchium,Ladiflaumq3 filium,item Mar
tinum Gerendi filium,cum aliqua parte prxtonana: cohortis, potiflm nume-
rant .Innmera quidem multitudo fubcuntium erumpentimve Vngarorum,
telis hoftium occidit,vtriufque partis numerus deideratorum dfiniri nonpo
reft, fed infignem ibiexdem vtrinque patratam,quamuis Vngaros ad interne-
cionem exfos, Annales non rfrant, nemo tam ignort. Adpoftremum Rex
diuina potius quam humana ope , tanto diferimine liberatus, cumfilio, acfa-
cio comitatu , Themefuarum primo , deinde Viflegradumperuenit. Iefu Chri
fto liberatori in primis, deinde caeteris numinibus,Soteria rite perfoluit. Fide-
"j litatem comitum perpetuis muneribus beneficiisqs excoluit , donauit plerofq
ciuitatibus,& falutis audores quotidianis honorib.exornauit. Poft hanc ftra-
gem &c pericula,infefta: fortuna: lenimen,dm Diui Regis Stephani feftacelc-
brantur, fcitus Carolo puer natus eft, qu Stephanumquoq; appellari iufit, C
huncanno trigefimofecundo,fuper terdecies centum, natumefle volunt.Suc-
currit deinde fpes ingens Neapolitani regni,quam infequenti anno aflequi cu-
rauit.Verum res hazc aliquato altius repetenda. Carolo fecundo,Regi quon
dam Apulo, prae ceteris duo preftantiores fuere filij , Carolus inquam Martcl-
lus,qui filium Carolum , Vngaria: Regem ftatuit, & Robertus Calabria: Dux
qui defundo patre,Neapolitan regnum, haud fine Romani Pontificis audo-
j rtate, ac haereditario iure confequutus eft. Et pontificia: ditionis imperium a
fequutus , ne tanti beneficij videretur immemor , fluduante diu Guelphorum
Gibellinorumque fadionibus Italia , pontificias partes omni femper ftudio &
labore tutatus eft.Quum in tutelam Florentinos accepiflet,Carolumillis filium
prarfecit. In Hetruria diu bella geflit , & in Florentino late agro dominatus eft
fed poft eius obitum,viuente adhuc Roberto Regc,in Atheienflu Ducum ty-

 p* ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.

rannidem,Florentia deinde concidit.His temporibus,Europa,&: in primis Ita
lia,plus folito fluduauit. Clemente nanque Pontfice decedente, qui Ceelefti-
hum in Diuorumnmerum retulerat,Romana diu fedes vacafle dicitur. Ger
manic tunc Principes , quibus eft Imperatoris eligendi poteftas ,per feceflio-
nem duos Caefares creauerc , alteri Lodouicum Bauaria:,Fredericum Auftrix
Ducem alteri: quarearmis litem dirimere placuit. Conferto pra:lioFredericus
fuperaturcapiturque.Lodouicus,fortuna:dcxteritateelatus,citraPontificisau
toritatcm , Imperatoris &: Augufti nomen vfurpat. Initacum Vicecomitibus,
nonnullisque Italia: Regulis amicitia,quum Ioanne Pontifice approbarinon
pofletjin Italiam contendit. Romain profedus , Ioannem pontificatu abdicat, 10
& Sarra Columnenfi coronatur.Petru Corbanienfem Ioanni fubrogat,quem
fe mox iterum coronare iubet>Pifani,qui poft Caftrutij tyranni mortem,in Lo
douici Imperatoris.poteftatem venerant,feque inlibertatcm vendicarant, fal-
fumPqntincem,vbiLodouicus in Germaniam fereceperat,capiunt,captumc
ad onnem Pontificem, Auinione tunc agentem(nam in ea vrbe , Romanum
collegium, annos circiter quatuor & feptuaginta hsec tmpora retinuere) con
tinuo merunt , qui fuum facinus ingenue faflus , vitaque donatus , tertio poft
anno, h on cito carcere remoratus,obiit. Dum hsec Pianis agtur,in fequen-
ti atino,.IoannesRexoemiar,Henrici Septimi Imperatoris filius, Caroli Im
pcrtoris patcrJtaUam ingreius,Brixiam,Bergamum, Lucam, Parmam, Rhe- 19
guri,&; Mutinam in poteftate accepit.In omnibus his procellis,Robertus Ec-
clcfix partibus Temper fauit , fed ob Ioannis Regis amicitiam , qui cum pontifi
cio Legato fe coniunxerat,mutatis fadionibiis,cum Scaligeris,Gonzagis,Car-
rrnibus,&: Heftenibus fdus iniuit. Iniquo nanque animo , Imperatorem
a^quern adire Italiam , & ius aliquod in ea retiere, olim ferre videbatur. Sea
uu'ujrripancis ante menfbus , Crolum Florentin Regulum, intempefta morte
urreptum amifiletjremorata ambitionc,ac imperandi aliquantifper cupidita
tmele regnVuicceiTore cogitare ccepit. Extemplo filij mortem, fratri,nepotique
Caroq nunciauii,'qu^ong lateque in Vngaria dominabatur , & quern lseta h-
bcrorum fcudicatc pra;pollcre nouerat,exco fucceflloms adminiculum qua:- p
rt< JC'irous Roberti cafum miferatus,in Italiam Andream filium, qui annum
vix jextiim agebat^mittere deccrnit, ne filij fortunam interturbet , regnumque
auTtumalienis mhibus occuparipatiatur. Plerique Carolum Marteum, eius
auuni, cum Andrea in Italiam profectum fuifle fcribunt, fed nondum hoc fads
cxpjfpratujm. t fe.cum. pro dignitate deledum comitatum ducat, in primis Ar-
chiepcppum Strigonienfem,cui Chianadino nomen erat,&: Andream Vara-
cunurn, Antiftiteni , Iacobum Longobardorum gente natum , Chianadienfem
Epctqpm, Da^nhium , de quo fupr diximus , numerofamque nobilitatis
1 3 5 5* mnuin.c.ogit.Et anbo.trecentefimo trigefimotertio,vltra millefimum,pater&
Andreas ex ViiTegradp proficifeuntur, decimoque die Zagrabiamperucniut. 40
Et ' Dalmatiam iter facer ftatuerint,fuperatis Lapidis montibus,
Segtiara defcendunt,.vnde comparata claTe, quatuor dierum nauigatione, in
Apuliam traciuntj^.ae fpe nimium dudus eft pater,vt filium , Roberti Regis
pfecibu eledum, perbrpui quoque Ioannis vigelmifecundi Pontificis audo-
.i T rtate orjjnatum,in taliarelinqueret,&: Vngaria: regnumLodouicoprimige-

niojVtjkj: erat, addicert : quareie fortunaufimum patrem futurum efle con-

fidebt Atuentanti Rqbcrtus gatulabundus pecurrit, nepotem Carolum,pu-
^. Andream ampjcxatur , hprum aduentu fe fu: prolis iaduram refar-
fiT profitetur.Is^mmiamgraui rafle onfedus , quin minus prob quam
docle vitam duxera^hoc reliquum^quodfupercra^annorum fandifima: con- yo
templatppi,dflgaio nepotj regnp,, dicare ftatuerat:fed amicorum inftantifi-
mi^pr^c^bus adadus^confiliummutauit. Quareadextrcmum vfquediemfibi
regnar pla,citurnet,Andream,cum Joanna nepte pariter adoptare,qui poft
eius niprtem , legafum fibj regnum paribus grrent aufpieiis. Robertum Re
gem f,a^cifcuspj^^^ non minus/natcrnE,quam Latin lingua; numeris
l" cxcel-
 DECADIS II. LIBER IX.
excelles , caeteris tcmpeftatis illius Principibus anteponit. nam literaru m ilu
dis xqu, lludiofis viris deditiflimus,miraprobitate,ac rcrum omnium do-
drinaclaruit. Defun&o filio Carolo, Florentinorum Duce, dux Roberto ne-
ptes fuperruere,Ioanna,quam Andrex deftinauerat,&: altera,qux parum cele-
brata eft. Verum illud haudquaquam ilentio pr*Etermittendum,quod Vngari-
corum fcnptor Annalium,aut negligentia, aut infcitia fubticuit. Carolus Mar-
tellus, Roberti Regis frater,cum Carolo filio in Vngariamvenit,vbi diu verfa-
tus, antequam regno potiretur , tandem eo potitus , gnatum coronandumefle
ftuduit.Hic vbi Regis infignia aflequutus eft , cum ptre pariter imperauit, &,
ie vtiupra dictum eft , Lodouicum &c Andream genuit , ac immaturo fato furre-
ptus,dicm obiit. Carolus Martellus pater , interea regnum adminiftrauit. Re-
rumVngaricarumfcriptorvtrunqueCarolumconfundit.Blondus,acciEteri,
Lodouicum Se Andream,CaroliMartelli, Vnganx Regs, nepotes eTe feribit.
Nam Robertus Carolusqi Martellus , fuo vterque filio pariter orbati, nepotes
adoptare coacbunt. Martellus, Lodouicum Vngarix,Robertus, Ioannamne-
ptem&: Andream Apulix,poft mortem,ex teftamento prfcccre. Aliquantif-
pereuagati fumus,vt res Italicas,ac temporum conditinemcontemplarun, fa
ciiis hiftoriam animo complectamur.Pannonici Carolum Annales, relicto in
Italia Andrea, quem Robertus vfque ad mortem coronare recufarat, quamuis
extemplo in filium adoptauerit , eodem quo profectus fuerat anno, in Vngari-
amrediiue perhibent,hacfirmiflimafpe a Roberto fratredimiium, Andrea; o-
mninonepoti,aclonx,quam ei defponfarat,regnum proculdubiolcgaturum,
quodpaulo poft tempore,ex compolito peratoq; uccelit. Poftquam Carolus
in Vngariam reucrlus eft , in fequenti anno , IoannesRex Boemix , filiusque
Carolus,quinon multo pft imperium Romanum fortitus eft,item Cafimirus
RexPolonix, Vifiegradum ad Carolum,circa Martini folenniaconuenere, vt
de componenda pace agert. Ioannes, cuius aliqua uperius habitaeft mentio,
Luceburgenlium comicum genere natus,Boemos diffidctes acriter caftigauit,
Auftrales graui bello corripuit.Multas in Italia vrbesfibidomuit,occupato Po
jo lonix regno,quum quiete retiere n poTet,Cafimiro,qui bis denamilia pon
do argenti pependeratjius vltr fuum ceflit.Graccouix obfidionem,commea-
tuum defeclu, plane deferuit , Rege Gallorum,aduerus Britannos , iure ne-
cefitudinisinuitatus. Quum annis quinq; ac triginta regnaflet, in truculentif-
itno prxho,intercfertiihmos hoftes cxus eft. Carol eius filium,patri haud-
quaquam inferiorem furffe memorant,quippe qui viuente adhuc patre Tarta
ros forti animo fudit. Cifalpinx Gallix ciuitates , patre olim acceptas,acerri-
m tutatus eft. Veronenfes audacter profligauit , bis in bello equo decidit,
tertium confeendit , haud veritus fortifimaquxque militis prxftare facinora.
Parm alienos fxpiuim thoros incxftauit,nequaquam abftinuit patre incre-
40 pitus.Regnum Boemix,religione acoptimis difciplinis iuxt illuftrauit.Intro-
duxit Pragam liberalium ftudia literarum.Nouamciuitatemmuro cinxit,fun-
dauit ccenobiamulta , arcem erexit admirabilem , regiam confpicuam ftatuit,
vniuerfum denique regnum pacauit. Euectus ad imperium , Italiam rurfus in-
greditur, Longobardos in poteftatem fuam accepit. Eietis Guelphis Gebelli-
nos extorres Florentix reftituit , reliquis Hetrurix partibus , proarbitratufuo,
leges dedic. Coronatus eft Romxmagnificentifimo apparatu,quare ne Ro
mano collegio diflentiret,omnes nouitatis autores,fummo Potifici mul&an-
dos tradidit. Fratri, cuiloanni nomen erat,Morauiam conceflt. Pragenfem
bafilicam , metropolitana dignitate decorauit. Vt Venceflaum gnatum,fe ad-
jo hue viuente, Romanum Regem crearent , ab Ele&oribus imperij, & precario,
&ingentilargitione impetrauit. Sigifmundus , alter Caroli filius , Lodouico
Rege Vngarix,in fpemregni adoptatus multo pft tempore fuit.Dehis ha&e-
nus. de Ioanne Caroloque diximus, & de Cafimiro aliquid adiiciemus,
vi quanti momenti Principes fuerint , qui ad Carolum Pannonix Regem , pro
 3i4 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
componenda pace venerunt,liquid diiudicaretur.Quum igitur inter hos Rc-
ges,de ineunda concordia,perpetuaque focietate, in VuTegrado ageretur,pau-
cis pftdiebus paxconfeda.Hi tanta rerum omnia copia, & tantis apparatibus
tradati,vtnemo Bocmis Polonisque fuerit,quivini &c obfoniorum omnium
abundtiam fatis admirari poflet. Res vidui neceiTariae, omnibus profufiffim
erogara:, acceflere dona Regibus pro dignitate diftnbuta , qua: Pannonici Re
gis magnificentiam cum auerna laude teftantur.Ioannes Rex Boemix,pra:cae-
teris vaiis argenteis,quinquagintaduabus phaleris, totidemque baltheis, infu-
per latrculorum fabula, mira arte auroq; multo elaborata, vbi angulares pyr-
gos , inftrudas vtrinque peditum acies, cataphrados quits, & reges, colatis ro
fignis,pugn vera: lmulachrum referentes,cernere erat,quos omnes,aurata&
genimata pique pauimentum iafpidibus Se fmaragdis tciTellatum,ad
certamen irritabat.Item duobusephippiis,non tamauro, quam ordinelapillo-
rum excultis,a Carolo donatus eft: adieda funt his ppcula gemmata duo, alte-
rum ducentis argenti pondo appenfum ,'alterum folido auro confedum, in
concha: fpeciem , &arte &C gemmarum multitudine fane confpicuum. Ne mi
nore quidem magnificcntia in Cafimirum vfus eft , qui quum ftatuta Boemia:
Regi tributa penderet,quippe cui Polonia; ius omne paulo ante (vt fuprretu-
limus)illc conceflratjhac beneficentia dimiflus eft:quingentis enim pondo,ab
Vngaria: Rege donatus eft,vt debita ad aflem Ioanni ftipdia perfoluerer. De- 10
mumillic confedapace, perpetuaque focietate,conuenit inter eos, vt quicun-
que ex his Regibus primus vi armsve ab aliis la:deretur,caetcri continuo auxi
lia pada conferrent. fdusgrauiffimo cunds iuramentopercuTum, & con-
1 3 5 5' firmatum eft. Quumhax omnia qua: dida funt , anno faliuis trigeimoquinto
ac terdecies centeno gefta forent , tertio pft anno , ViTegradum Locha Dux
Ruthenorum aduenit, deledum fecum equitatum adduxit , poftulauit perpe-
tuam pacem , ac fidiflimac amicitiac officia cunda promiit : annuit poftulatio-
ni Carolus,virumqua: ido fccdere,honorific donatum dimiic.In equenti an
no,Cafimirus Polonorum Rex,acLodouici auunculus,adCarolumrediit,ho-
norificentilimum fecum S Procerum & Antiftitum comitatum adduxit. Rex i9
hunc in frequentifimo Optimatum Pontificumque fuorum concilio excepit,
vt affinem fuum pro dignitate reciperet. In celebrrimo vtrorumque Princi-
pum conuentu, Cafimirus publice , Lodouico ex fororc nepoti, &: Caroli filio
primigenip, orbitatcm caufatus, Polonia: regnumlegauit,adoptauit in filium,
& omnes,quiaderant, Pontfices Optimatesque , nouifima: voluntatis fu: te-
ftes cle iulitjid ipfum cacteri,qui aderant, Poloni vltr confirmarunt, ac fuper
earcfolennepriuilegiumfadumeft. Carolus tanta beneficentia praeter opini-
onem afedus , nullum gratiarum liberalitatis officium in Cafimirum & ex
teros Polonorum Principes praetermifit. Secundo pft anno , locuftarum pe-
is, Syrmio,Pannoniam inceft,vfque adeo grauis,vt fegetibus,arboribus, 40
&: graminibus nihil dimiferint, vineis , praeter omnium opinionem , pepercifle
aiunt.Tertio anno, Poloniam, Auftriam, &Boemiaminuaferc, mox bipartito
diuifa:,in Italiam& Gallias cfhifa:, populatis agris , communi exitio paffim ab-
fumptar. Eadem quoque tempeftatc Cometes in ccelo vifus,ac in Hetruria,in
primisque Florentia:,peftiltia magna defxuit. Sexdecim hominum milia func
luehacabfumpta,quum agitato in Vrbecenfu,conditoq; luftro,nonaginta ho
minum milia,fuperiore anno cenfa forent. Pollero anno, & cometes, &c prodi-
gia multa,qua: Principibus orbis interminantur, maximorum Regum fata tra-
1541. xere. Anno nanque quadrageimofccundo,fiipra tredecies centum, Roberti &C
Caroli obitusintercelit, quorum morte Italia arque, acVngaria,animocicr- fo
nata eft. praftatiimum vtrquc Regem illa fcula protulere, qui domi pariter
acforis praepolluiTe referuntur . Robertus Andrcam nepotem fuum, & Caroli
fratris Vngaria: Regis filium , cui Ioannam nepcem, vxorem dederat,poft fe re-
gnareiubct,quivtdeinccpsreferetur,quumannostresinItaliaregnaflet,gna-
torum inidiis , vxorisque cfcnfu,qui regnumanhclabant,laqueo enedus eft.
Carolus
 DECADIS II. LIBE R * I Xi' * 5
Caroluseius pater , quum annos duos & quadraginta regnaflet, ingrauefcente
febris aeftu, in Viflegrado , non fine nominisfui perpetua gloria, decimofepti-
mo calendas Auguftas diemobiit.Quemitaldng lateque dominatum efefe-
mnr,vtDalmatiam,Croaciam,Ramam,Seruiam,Galatiam,Lodomeriam,Cu-
maniam,Bulgariam,Vngariam,&:adiedoGarganomonte,Slernumeiparuif-
fe,ac vedigalia quotannis ftata pependifte praediccnt. Promulgata Regis mor-
te,tantus omnes mror incefit, vt publico plandu quaceretur Vngaria , Antir
ftites,Proceres,populos ac nobiles iuxt, hie dolor omnes afflixit, nemo fuie ex
Vngaris,finitimisque, ad cuius animum mror ifte non penetrant. Pra:femm
io Ehfabetha,Lo<Iouicus ac Stephanus,adquos propius dolor attinebat,eius obi-
ram efflidim deplorarunt : coadis vndique Pontificibus ; Regulis, Optimati-
bus,& collcgiis Saccrdotum, corpus editiore thalamo refupinatum, cui trabea
coceina , gemmatum diadema , item enfis , aureaquc calcaria,ac cartera Regis
Tnfignia aaerant. Ad praftittumcxequiarum diem, ex vrbibus & pagis inn
mera multitudo conuenit, profufo totgentium vlulatu omnia refonabant, fiir
fios ad Diuae Virginis edem latum,omnes ordines pulla vefte funus honefta-!
runt. Pera&is rite facris,poftridie bucetauro impofuere,ac fecundo amneBu-
dam cum maxima comitum claife delabitur : inftaurata; ibi exequias, poftero.
die AlbamefFertur,quofcunque vicos & oppida rangebat, viri cum mulicri-
o bos , fufis crinibus occurrere , redintegrare funus,& adconrinuandumludum
feTam multitudinem irritare. In itincre Laurentius , vnus Proceribus, Scla-
uonica gente natus, vir fpedatx virtutis ac roboris, cius quondam vexillarius,
figna ante funus regia pafim prastulit, tres quits cataphradi , pur-
pura,gemmis auroque confpicui,qui eius arma prxferebant.Struthione pro a-
quila CarolUs vfus eft. Hi dominum extindum pafim ingeminare,pia cuteros
xniaadludumprouocare. Demumin Diui Stephani bailica corpus palm
feconditum,vbi fatis fuperque conclamatum eft, gemmata arma , veftes , vafa
aurca,ac ingens donatiuum templo aflxum. In fequti menfe, Cafimirus Po-
Ibnia,ac Ioannes Morauix Regulus,& Carolilmperatorisfrater, ViiTegradum
Jo cum honeftiffima nobilium Pontificumque turba conuenere , funus pientifli-
m inftaurarunt, & Albam deinde profedi , Carolo rite parentarunt. At fe R
gi iufta perfoluiiferati , reginam, item Lodouicum ac Stephanum diligentiifi-
m confolati funt. In Caroli funerc, Chianadinum Strigonienfem Metrpoli-
ta, ornatilimam de laudibus eius orationem habuiife ferunt, qua maximum
Iachrymaramprofluuiumauditoribus exhaufiiTe dicitur. His tcmporib.Fran-
eifeus Pctrarcha, Poeta clarifimus , ab Vrfo Tribuno plebis , Stephani Colu-
mnenfs collega,in Capitolio laurea corona donatus eft. Liciusquoq; Afcula- %/,
nus , conciuis meus ,qui Roberto rgnante claruerat, ac tempeftate ilia inter
Aftronomos & Magos excellentifimus habebatur , quia Ioann , Caroli Flo-
40 rentiae Reguli filiac,fata prxdixerat , Accurij inquiitoris criminibus infimula-
tus,aliquot ante annis,extrcmo fupplicio affedus, exceferat, qu iniqua mor
te muldatum omnes cenfuere. Quin ctiam quatuor ante annis,cometes men-
es quatuor apparuit,& antequam occideret,alter duos mefes emicuit, ex qui-
bus facile erat,duorurri Regumfata pradicere. Eodem quoque tempo-
re,decemSaracenorummiliaab Hifpanis cxfa,totidemq; ca
pta, tem Galli congrefi cum Britannis,fui aefu-
gati funt, & decern eorum milia ineo
conflidu defiderata.
 31 ANT. BONFINII RER. VNGAH
JIERVM VNGARICARVM DEA
DIS S E V N D LIBES, X.

Elebxatis rite Caroli exequiis, Carolum Marteau, Lo-

douici auum,filio fupcrfuiflc pleriq; volunt. Vtcr ex his prius
diem obierit , Vngarici Annales nil fane definiunt , fed neu-
trum funcris honore defraudatum , pro vtriufq; geftarum rc-
rum gloria,rcputemus. Secundum amborum leceiTum,Lo-<.
LttJMmm.
douicus adoleicens ,auitis moribus imbutus, omnium accla- 10
mationibus populorum , Optimatumque fuffragiis, Rex Vn-
garix dsclaratur. E generofa huius indole , ac ftudioiiiliina patris & aui educa
tion: , rauftiffima quarquc vulgus ariolabatur. Pollicebatur ipem optiraam, in-
genuus adolcfccntis afpchis,cuitantu inerat Maieftatis, vt fpeatorcm quen-
que fibi facile conciliaret,adducerct in admirationem, ac tacitam fibi quadam
reucrcntiampoftularct. Liberalisers facies,nontamliberarefponfa,qumfa-
cilem gratiam & officia indicabat. Quamuis ingentem animi magnitudinem
prafeferrct,pudorctamen,fummaquemodeftianoncarebat. Ferucntisactatis
impetus grauitatc ac modcrationc quadam ita coerccbat,vt vno codemqj tern-
pore,in eodem nomine, & iuuetutis alacritatem,&grauitatein fene&uus lice- to
ret intucri.Exornabat hc omnia,magna religio,inauditapietas, iufticia iingu-
laris,ingenita clementia,maturaque confilia,cum fumma magnanimiutecon-
iunda. Augcbat gratiam &C decorum,popularitas incredibihs,&: aftabilitas ii>
defeflajingenium eius &c mores, ad regnand natumefe portendebaut. Opti-
mas quafque dotes Gallici Pannonicique fanguinis, in hunc omnes conueruP
fe facile dixcris. Nil indignius moleiliusque tulit,qum beneficentia&liber--
litate vinci,aut fui regni iura ab aliis vfurpari,domi brisque acquc pratans fo
re videbatur.Dolorem publicum.c patris auique intcritu conflatum,ipc omni
um officiorumleniuit,refarfitquc,nequc parum etiam confolationis, pientifli-
mac parentis probitas afterebat, cum maxima fan&itate ciuncb,que, omnium jo
antiftitum procerumque fpem quotidie confirmabat. Quare in rcgalibus co-
mitiis , Rex ab omnibus dcclaratus, Alba: continuo, infrequentiflmo Panno-
num conuentu, rite coronatus eft, nemo vnquam tot fauonbus , ac tarn propi-
tio populorum ac ordinum omnium confeniu , Rex vnquam creatus ene dio-
tur. In fauftis hominum falutationibus, nil aliud re tuhfle memorant, quam iu-
bere omnes d^ fc bene fperarc , fe pro falute regni omnia pericula & labores
perpeifurum , proinde omnes paflim cxorarc,arma fumant, accingant e bello,
feque duce milite , quicunque regni appendices laefcrint, occuparint, in eos
iiruant,Pannoniamq5 Illyricum,Daciamq; paccnt.In prfidos infideles,vi
acarmis animaduertend,pro patria,pro liberis,pro aris acfocis fortifimc pu- 0
gnandum. Confternati iam principum interim Vngarorum animi , Lodouici
Regis hortatu, vfque adeo fufeitati & confirmati funt,vt nil Marte vindxc du-
cerent antiquius.Deleftum continuo habendum poftulant,vltr per acclama-
tiones cundi dant nomina,quin Se fenes,& facri homines,ad expeditionem a-
lutareni incenduntur. tem vulgo mulicres fe fuccenturiatas polliccntur , tan-
tumhinc animi Vngans adcreuit, vt bellum indici, nuncupatis votis, cxpoice-
rent.Ne minus quid immortalitatis amor,ac regni charitas,Lodouicum indi-
es plane follicitabat. Quarc antequam coronationis ille conuentus folucretur,
coato SenatUjilIatas omnes iniurias,perfdiam fuorum,la:fa regni iura, & quaf-
cunque vi occupatafuerant,ad patres referri iufit. In primis contumacia Saxo- yo
numq; rebellio venit in medi,qui Tranfyluaniam incolunt, quippe qui audi
ta Principum morte,contempta fucccToris indulgentia,ac rerum nouitatc fre-
ti,dcbita Rgi vc<5tigaliainterceperant,dctrc<3:abant obfcquia, regia fide fane
defecerant. Senatui primo placuit,abucrrdorum aliorum caufa,qui rebelho-
ais clandelina; argue bantur,hanc in Saxones cxpcd-tionemfufcipi.Itaq; fum-
uio ilu-
 DECDISII. LIBER X. 317
mo Audio hanc omncs militiam appetiuere * magnus qumprimmcogitut
cxercitus,patres fer omnes Regem uuenem comitantur. In Traniyluaniam
vbi defcenfum. eft,correptis plerifque oppidis,caeteti Saxonestleuitatis &c info-
lentis pertxi^ad Vngaricam dicion rcdiere. In omnes eos , quos matura cor*
ripuitpccnicentia,fe benignumexhibuit,quicunque in fide permanfere, indul
gencia & liberalitate fua confirmauit. Nonnulli populi nobilesq; , quorum ani-
mi dudum nutarc cocperant,aut temer defecerat, antequam in fe publice ani
maduerfum iri fentircnt,veniam in tempore poftulatam implorarunt. Ad pa
candum profedo regnum baud parum contulit, Alexandri Tranfalpinse Vala
1 chix Ducis exeniplum. A Carolo quondam hie Rege defecerat,cuius potefta
ti parre ex antiquorum inftituto confueucrat , pertinacius in rebellione per-
manfefat , nulla vi , precibus ac monitis,ad praeftandum , quod debebat , obfe
quiuni reduci poterat. Secundum illius obitum, pftvbi Lodouicumreru po^
titum accepit, audita iuuenisfauftiffimamagnanimitate,optimaquc fortuna,
cm fuis fnibus appropinquare fenit,ctinu fupplex Lodoicum adiuit, ge-
nuaque amplexatus,veniam exorauit,munera preciofiiTima obtulit,ac ne debi*
lis vecligalibus dcfraudale videretur,decies centena auri pondo dedit,pollici
tus fc polthac imperata cunda fadurum,ciq perpetu parjturum. Contra Lo-
douicus,data pace, non tarn erratorum impunitate , quam pari liberalitate do*
10 natudimifit. Quare Alexander, tanta iuuenis dementia C beneficentiadeuin-
&us,redintegratam cumeo focietatem, fidelitatemq; perpetuo feruauit. Elifa-
bcthavero,materpientiffima,matronarumdecusvnicum,&prudentiacfan-
clitatis cxemplar,poftvirifamm,&:initumLodouiciregnurn, & Andrea: gnati
abfentis gratia, qui nondum in Apuliaregnare oecoeperat , & inuifendae vrbis
Roma: deiiderio aqu impulfa , quando humano pariter Sc diuino trahebatur
a/redu, impetrato ab altero filio comitatu, in Italiam traiieere contendit. Co
mitatumfibi,& Procerum& matronarum,honeltiifimum delegit, optauitple-
rofque P6tifices,dodrina&probitatepra:ftante$,ne quid viatico deeTet,mul-
tumecuru peeuniarum attulit,feptcm& vigntimiliaputulatiargenti pondo,
3 obryziver, quod puruTmmm aurum appellant, feptemdecim nidia fecum tu-
liiTefcruntjpoft hxene mediocre quidem aureorum denariorumque his adie-
cit. Addidithis quoq; Lodouicus quater mille auri pondo, vt cam pro fua ma-
rrisqj dignitate dimittcret. Geminas Veneti triremes gratis compararunt, qui-
bus earn cfi vniuerfo comitatu, dexterrima nauigatione, anno qttadragelmo- 1 1 4 J<
tertio, fupra terdecies centenum, in Apuliam traiecere. Vix hoec Siponti littus
attigerat,quum occurrentcm fibi Andream &: Ioannam.cum ornatiflimaprin-
cipum turba, conpexit. In primo congreffu, tantus vtrinquehilaritatis & teti
na: plaufus eft edituSjVtlachrymascongratulationibusmutuisadmixtas cerne-
re eilet. Elifabetha, in filij acnurus amplexus eiFufa, prac longo ingenti defi-
40 derio pene defecit, mox eoru ofcuUs leuato deiiderio, fubinde refpirauit. De-
hinc Neapolim verfus iter ineunt,oppidatim eximij honores exhibid: poft vbi
Neapolim pcruetum eft,cm paucis ante diebus Robertus vita decefliflet, iam
coronandi Andrea: & Ioannae vxoris tempus inftabat, &c aliamcorortam,qum
Pontfice Romano impetratam,getare non licebat.Conuocatis Principibus,
eo Senatns confulto,Nicolaus Palatinus, Paulus aula: Pracfedus, Thomas Ru-
fus, Vitus Nitrieniis Epifcopus , Thomas Petri filius , item Metropolita Bene-
ucntanus, cum magna nobilitatis manu,legati pronunciatur,honeftiflimapro-
fedo legatio , qua: rem tanti momentihaudquaquamdedeceret. Ne inferior
quidem huic accedebat apparatus. Deitinantur Auinionem,vt Clemente
<s Sexto, Pontifice mximo, cuius imperio Neapolitanum regnum parre debet,
Andreas vxori diadema impetrent, vt pontificia audoritate, vtrique regno
potiri liccat, quod difficultcr (vt infr patebit) confequuti funt. Elifabetha au-
tem , in folennibus fanda: Crucis Neapoli egrefla , cum deleda optimatum &c
Antiftitum manu,Romam contendt,vt Apotolorum bafilicas inuifat.Neapo*
litaaus earn Archiepifcopus propis comitatur dum per Campanim iter fa-
E ij
32.S ANT. BONFINII RER. VNGAR.
ciunt, ex vicis ac oppidis fpcdatum omnes paflim occurrunt, non tam ornarif-
fimum comitatum,quam picntifimx Reginas fancbtatcm admiratur. Religio-
fam matronam intuentur, quae nunquam orando ceflabat, &: cunis rogarori-
bus,rniferabilibusquc hominibus, inter eunduni,profufas eleemofynas eroga-
bat,augebat decoremconiunda cum venuftatc fatdicas, quod ardennifimam
cunis fpedatoribus reuerentiamexigebat, iam omnium in fe oraconuerte-
rat,ac Dex loco prxucneraricpta,alteramSabamRcginamhanc eue omnes
prxdicabant. Totum illud iter orando tranfegit : quum ad tertium lapid Vrbi
appropinquaflet,vniucrfus populus,&Senatorum&: Sacerdomm ordo, in cms
occurfumeirunditur,optimates Vrbis,& in primis Vrfini&: Columnenfes,ccr-
tatim ad officium properarunt.Vrbem ingrefla,fauftiflimis paffim acclamatio-
nibus, Romanis mulieribus confalutata,aplebcvbique,Reginx Vngarixfeli-
citer, Andrea: regis Italix picntiflimx parentifeliciter,Matronx fanctillime fe
licite r,exclamatur: no facraperegrinao,fedornaufumusfantitatisille crium-
phus vifus eft.Quum ad Diui Petri bafilica perueninet,Pontifex confeftim, cu
frequentifiimo collegio facerdotum,eam excepit, ad magnam Saluatoris aram
ab eo duda,ingens numini donatiuu obtulit, lacras veftes margaritis excultas,
item vafa candelabraqj aurea gemmataq; , ac caetera tale genus, quatcr infuper
mille feflertini aiunt addidifle. Luftrauit caetera templa,facraq collegia,quo-
rum nullum fine regalibus donis prxtermifit.facravirginum ccenobia,incredi-
bili bencficentia profequuta eft. Sudarium Saluatoris, vbi defudatamnuminis
imaginem interi fas eft, facta femper confeendendi poteftatc, reuerentiffim
vifitauit,ad excolcndum eius tabernaculu, multum auri argentiqj obtulifl di-
citur,vbi tam pie collachrymafle memort , vt omni ibid de lictoru m impuni-
tate dontam,plcriq; fcripferint, fuusq, Confeftor, Sacerdos profed grauifli-
mus,poft eius obit,id vulgo prxdicac & afleuerafle perhibetur. pft vbi vo-
tis & religioni fe fatisfecifTereputauit,poft feftu DiuiFrancifci diem,hincpro-
ncifcitur. Quumaliquantifper Neapoli apudfinumfubfedifTetJoannx fux nu-
rus infolenti, temeritatem, indomitamq, libidinem continuo intellexit, nihil
in ea peni,nihil pudoris &: rcligionis intuebatur.Afpernabatur hxc Andream, 30
&: imperare pocius,qum parre viro ctendebat, prxferebatimpudicam leui-
tatem,&: praeter faftum intolerabilem,dominantemq} libidincm,nil aliud in ea
cernereerat.Improbi illius mores,contmentiumam focrum vfq; adeo crucia-
bant, vt in Pannoniam reiieerent : quod antequam pateretur, ne quid opt i mx
partis officij prxtermitteret,mitibus nurummonitis &hortationibus primum
adoritur,quibus quum nil fe proficere intclligerct,feuerioribus quandoq; ver
is increpuit,ponebat ante oculos regia: poteftatis dignitatem,turpitudinis,in-
famix,&: prophanx mentis incommoda prxfentanea,fcelerum fupplicia, qui-
bus irnprobahaudquaquammouebatur. Quam vbi deperditx audacix,ac im-
pudentiflimifore ingenij indies intellexit,deperata eius falute, ac non 40
fine magno dolore filio, quern male coniugatum nouerat, quamuis legati, qui
Auinionem in Galliam ad dementem contenderant,nondumrediTent,quia
difficilem in coronando aliquantifper Andrea, Pontificem oifenderant, in Co-
quenti tarnen anno, Neapoli profeda, circiter Diui Matthix folcnnia, Barum.
diuertit, vt Diui Nicolai xdeminuiferct, vbi magnificentiflima muera dica-
-uit. Sipontum dcindecum vniuerfo comitatu peruenit, aliquot ibi dies mora-
ta,nauium defedu, fecudum Pafchx folennia, m i Has ab Andrea quatuor trire
mes extemplo confccndit,trium dierum nauigatione,Seniam appulicMox re-
gnum ingrefla, vbi de Regina: reditu fignificatum eft, veluti publica: & magnae
Matri,ex oppidis ac pagis omnes congratular occurrunt, cum incredibili vbi- r0
que plaufu hec recipitur,Soteria ob incolumem eius rcditum apud omnes aras
fiunt. Nondum Drauum amncm plane traiecerat, quum duo gnati cogratiria-
bundi obuiavenere,idemca:terifecerc Proceres, Antiftitesq3, dies publicxhi-
laritati dicatus.Cum vniuerfa plaudentium turba ad Viflegradu peruenit,! biq;
cundis numinibus,mater ac filij ccrtatim rem iacra fecere, illi, quodreducem
prxfti-
 D A D I S II. LIBER X. ji*
przftiterint parentem,ha*c, quod alios inclumes, omnia tuca integra^ re-
pererit.Nondum Legati Pontfice redierant,neque mandata ex fententia ex
pedir potuert,res cnim aulicorauaricia prorogabatur indies, &quam-
uis hereditaria regni iura expofuerant,iudicia tarnen longa,fperata largitione,
anc praeftabant. Delegan iudices cunda difFerre, opulcntiffimam caulam for-
ti, neque id etiam inuito Pontfice fieri ,qui quidem expoftulantes quandoq;
legatos obaudiuit, & quando fui iuris hoc regnum erat , largitionem quanque
maxmura ie addecere reputabat. Res coronationis , ad apoftolicum Senatum
fzpe relata, nullum fineingentipeeunix vifinemhabere polTe videbatur. Le
le gati, quanquam ne Rex Andreas ambitus infamia notaretur , nve largitione
magis,qum iure fuo regnum impetrarle viderctur, admodum vererentur , ta
rnen intellecto Presbyterorum morbo, pacta pontificiam confirmanonem pe
cunia mercati funt. Et quamuis pacifeendx merceds mandata non haberent,
tarnen ne,re tantz molis infecta,redirent,inconfultis Regibus, quatuor <S qua-
draginta marcharum (vt aiunt) milia Pontifici pollicentur. Compofitis in Gal-
lia rcbus,ad Lodouicum Andreamquercfcribunt, quantum pro regni Neapo-
litam confirmatione promiferint, item rogant, vt ad prxftitutum tempus mer-
cedem mittant. Lodouicus , ingnita probitate , ac fraterna charitate commo-
tus,ne in dicrimenamittendi regni adduccretur,Andre vniuerfum onus pla
to nc i ubituru m fe recepit, Pontificis auariciam, & mercati pene regni infamiam
aegerrime tulit. Illud rei exaggerabat indignitatem , qud ius harreditaria: pof-
ieifioms tanti licitan cogeretur, tandem ne fraterna: dignitati deeit, extraor
dinaria regno tributa impofuit,acpcrbreui exacta,in ficum pontificiummifit.
LegatijConfirmationis m'ercede cpacto foluta,re confectarediere. Andreas,
delegato diadematc, Ptificis aucioritate coronatur. Verum antelegatorum
redi rum, anno Dominica: falutis quadragefimoquarto, terdeciesque centeno, 1344.
Lodouicus, ne per ingratum ocium, vitam filentio duceret, in Polonia conten
ait,vtRegi Polonorum,& Calmiro eius filio,cuius filiam, vxor duxerat , cui
Margaritas nomenerat,auxiliumarFerret.Expeditionishuiufce,LituaniaChn-
5 tianz religionis expers,caufa fucrat,quam quidem regionem (nifallor) Libo-
niam plcrique nominarunt.haec vera: religionis iura pertinacius fubire recufa-
bat. Rex Poloniar,vt gens illa libi finitima,acpen patria,re6t faperet,poftqu
ne quouisalio pacto fieri poterat,armis coger ftatuerat. Ad falutare bellum
Lodouicum acciuerat,qui cum validifimo cquitatu,in foccri auxilium,& pro
pugnando fidei pem, ctenderat. Paratis omnibus qua: bello vfui fucrant,
in Lituaniam, cum innmera copiarum multitudine , per glaciem conceflere,
&: quum obftinatam gentem ad falutem monitis ac precibus redigere n pof-
ent, ferro & ignifaniiendum efle cenfuere ,fed mgruentibus Auftris , quibus
glacics omnis folui cperat,pedem lic,re infe&a,& fruftratis viribus, refer-
40 re coacrifunt. Quanta Lodouicus in fuos pictate prxpolluerit, nemo quidem
aris admiremr. Paulo poft, aliud Cafimiro bcll exoritur,quippe quod Io-
anne Boemix Rege,de quo paulo fupr diximus,haud paruum fufeitatum eft.
loannes enim Princeps nimirum przpotens , propagandi regni cupiditate du-
tus,in Poloniam iterum crupit, vicos & oppida multa populatur, nonnullas in
deditioncm ciuitates accipit, Graccouiam demum , Polonorum metropolim,
obfidet,oppugnatq;. A Lodouicofocer, affinitatis iure, debita auxilia expofeit,
habito repente delectu,numerofus exercitus ab eo mittitur,in quo egregios e-
qnitum Praefectos ,Niconem Zeech , & Petrum Poharnok memorant. h vbi
Graccouiam peruenit , & vrbem obfidione , &: Poloniam Boemico hofte libe-
jo raut. Quare Ledouici copia:, re fliciter gefta, ouantcsin Vngariamrediere.
Quod quidem przelarum facinus , ita Polonorum nimos perpetuo beneficio
crga Vngaros obftrinxit,vtinhodiernum vfque diem,immortales gratias fe his
deber fateantur ingenue. Tartaricum poft ha:c bellum exarfit,quod n mi
nus graue,qumformidolofum videbatur.Lodouicus,ne maiorum fortuna la-
Jx>rare viderctur,nve per contemptum,vt illi quondam feccre, res Vngaricas
E j
j5o ANT. BONFINII RER. VNGAR.
in difcrimcn adducerct , legiones omnes,lat diffufas Sc hibernantes, illico ae-
ein iuflit , coadum perbreui exercitum in Tranflyluaniam miik , quando eius
prouinciae Tartari fines inuaferant,Siculosq; ( vt aiunt) Valachis fintimos gra-
uiflim infeftabant. Andreas Ladiflai filius, vir bello ftrcnuus, qui prouinciam
cum imperio tenebat,qucm Vaiuodam dicunt, Lodouici Regis edido, omni
bus copiis repente prxficitur. Is vbi magifter cquitum Lodouico declaratus
cftjin Tartaros continuo profedus,adregni fines immanem hoftem oftendit:
collocatis confpedu caftris, poftero die collatisfignis, pugna conferitur. An
dreas in dextro,in iniftro cornu Stephanus,fortiiTimc dimicant,ab initio Tar
tari fagittis Vngaros obruere contendunt , eo vehementius obftant illi, quibus le
vt veterem conflidum vlcifcerentur , aut vinecre aut mori certum erat. Hi ex
inlituto gentis,quum illatum impetum fuftinere non poiTent,pedetentim ter-
ga vertunt, rati paulo minus fugiendo, quam inftando,fe telis hoftem cfoiTu-
fos,quod vbi fadum eft,tanta vi tergo inftare Vngari occpere,vt fdamox
gentem palantem infequerentur,maxima eorum pars in fuga cxditur. Interci-
pitur AtlamuSjTartarorum Dux, qui poftquam receptui canere cceptum eft,in
caftra relatus,confeftimobtruncatur,hoftium caftra direpta,&figna cum in
nmera multitudine capta , quae concatenata omnis , Viflegradum ad Regem
duda. Celebiata vidoria,Lodouici aufpiciis parta, &C gratia; triduo dus vindi-
cibus ada% Siculideinde , Tartarorum reliquias inTranfalpinis fEpius muafe- o
re,qux ne ad interitum redigertur,dimiflahac Valachorum partc,ad imnien-
fam fuorum multitudinem,quae in maritima Ponti oram eiundebatur, fe con
tinuo recepere. Ita vnum poft aliud Lodouico fernper bellum redintegraba-
tur,vt ad arma tantm , perpetuosq; labores natus eue videretur. Pleriqj enim
Regulijcum ingenti nobilium manu,in Croacia & Dalmatia rebellarunt,non-
nulli Venetorumfadionibus id fadum efle rebantur. Horum Principes , Gre-
gorium Luriaci filium,& Nelepcium,Croacos efle,rumor erat, quorum perfi-
diam &c audaciam,vi coercendam cundi Procercs,habito fatpefcnatu,cenfue-
re. IdipfumRexquoq; afleuerabat,quandoquidem neq; literis,neque legatis,
ad praeftandumfidelitatis officium, rebelles illos reuoeare quiuerat : quare his 50
bellu, veluti hoftibus publicis,indici placuit. Succurrebat illud, quod quum hi
multa oppida &: caftella in Croacia longe lateq, occupailent, quato res cunda-
tis agebatur,tanto maior pcriculorum fiebatacceilo.Adhoc bellum,Stepha-
num BoiTonenfium Principem , focietatis iure, praecepit acciri , cuius Elifabe-
tham deinde filiam , legitimo ibi matrimonio coniugauit. Befli veteres, vt
principio diximus,fucre populi, quos Graxi BeTos farpe appellarunt, hi Bul-
garis ex inferiore Myfia ciedi,in fuperiorem fubmigrarunt,&: proximam Sauo
regionemincoluere , quam intercepta litera, Bofnam BcTis vocauere. Huic
gitur regioni StephanusRex Myforum late dominabatur,qui quidemeatem-
peftate,in Illyricum &c Macedoniam vfque,rcgnum propagarat,ad hoc bellum 40
euocatus, vitro couenit, auxiliares copias numero ac robore prseftantes duxit,
cum Lodouico ad Sauum amnem facra caftra coniunxit. Croaciam ingrefi,
ad oppidum peruenere,quod Beehegium appellant, ibique ad caput riuuli ca
ftra metati funt,que Calacuthpheumvocant, vbi quum aliquandiu ftatiua ha-
buiTent,itarcbellium nimos igni ac ferro confternarunt,vt omnes ad veniam
implorandam venire cogerentur. In primis duo Reguli , defedionis audores,
aduenere,Gregorius,& lun Nelepeczi filius,cui paucis ante dieb. pater obie-
ratj eos haud paucus nobilium numerus fequutus eft,impetrata vcnia,& acce
pta pace,omnes in Lodouici manus iurarunt, fe legitima tributa quotnis pen-
furoSjfaduros imperata,S fidem Vnganci regni perpetuo feruaturos.Hsec vbi r
gefta funt, pacata Croacia , Dalmatiaque,hi a Rege dimifi, & foluta caftra.
Non multo poft Lodouico nunciatur,Gregori in Croacia iterum noua nioli-
ri,defeciTe data fide, & prxftitum ctempfiTe iufuirandum. Indoluit Rcguli
perfidiam Lodouicus, & quantum pro tepore fieri potuit, exercitu inftaurauir
& Magiftrum cquitum,cum duabus legionibus, in Croaciam properare iufit
Q116
 DECAD1S IL LIBER X. 331
Quo vbi vcntum et,breui prlio Grcgorij proteritur audacia,oppida, qua; de-
feccre,continuo recipiuntur, confrmantur nutantia, Venetorum fadione ve-
pcata. Et pacata prouincia, Gregorioquc perpetuum obfequium promittente,
quod ctiam facramento alleuerauit,Magifter equitum in Pannoniamrcdiit,&:
luudparum,ob rem bene geftam, Rege laudatus&donatus el. Compoitis
in Croacia rebus,ne quid ocij fortuna Lodouico largiatur,aliud in Dalmatia
cum Venetis bellum exoritur , quod ladra: gratia fumptum eft , cuius vt noti-
tiadarior habeatur,res eft altiufculc repetenda. Iadrenfcs, vt Veneti quoq; te-
ftantur Annales,quum fub Vngari tutela viuere confueuilfent, &: Venetis fae-
ic pius ntercepti,eorum iugum diutoleraflent, Pannonica; libertatis, faluberri-
masq; focietatis memores , imperante Lodouico , difcutere cogitarant , rati fe
affertorem m ea re optimum,fortifimumque propugnator habituros. Quare
epumo a Venetis defecere,eiecere Vnetos magiftratus, & rebellionem hanc
obmnatiffimis omnes animis commifere. Mifcre legatos ad Lodouicumcx-
tcmplo,quibus mandarant, & Rcgi fane pollicentur , i in Dalmatiam cum ex-
crcicu venerit, non modo antiquum obfequium praeftituros , verum etiam vr-
bera,portum agrum,fortunasdeniq; omnes vltro dedituros.Studiofllmam
Iadreniumfidem,Lodouicus haudquaquam afpernandamratus,vniuerfas vi
res in eorum tutela ftatuit experiri,ingentem compart exercitum, qudo cum
l0 validifimo ibi hofte rem fore incelligebat. Interea Veneti, audita ladra: defe-
honc,admodum perturban, maximum deledum habent , claTem comparant
pene tumultuariam, quia celerkatc ad hanc rem ingenti opus efl iam diu no-
uerant. Proinde triremes quinqu fubit inftrudas, Petro Canali Pra;fedo,in
Dalmatiam mittunt. hie cum parua clafle Iadram nauigauit , Marcum Corna-
num,ciun liberis & vxofc,ite caeterosVcnetos,qui in ea nouitate fuere, in claf-
iem accepit.Mox ad Pagum infulam rediit , ciuitatem ingreflus , oppidanos in
dc retinuitjMagiftratum Iadrenibus miflum, cum ceteris Iadrenlibus, qui
eo tempore ibi reperti funt , haudinuftis Paganis in vincula coniecit, miit eos
extemplo Venetias.Impofuit Pago pra:idium, & circa prximas nfulas, naui-
30 gialadrenium multa corripuit,omnia circm infefta reddidit. Poftquam Mar
cum luftinianum cum tefreftri ad Iadram exercitu peruenifle,&: adproximum
vrbi fontcm confedifle nouit , ipfe quoque clalem ladra; appulit. Ad fontem
Iuftinianus militari opere caftellum crexit , veritus ne Lodouici Regis aduen-
tu,quem propediemadfucurumintelligebat, continente/oluta obidionc,a-
nioueretur.Prfedus Dalmatia;, mari,terraluftinianus,die noduque Iadram
oppugnarc adoriuntur,vt antequam Lodouicus adueniat, fortunam experian-
tur. videbant enim fecundm eius aduentum, non fine multo fanguine, obfti-
natam vrbem expugnari pole. Quare mari terra muros pertinacias oppu-
gnant,mccnib.vineas,arietesjteftudinesq},ac caetera tale genus admouentjClaf-.
40 fiarij contr,admotis proxirn nauibus, malor altitudme pontes fubftruunt,
quibus vrbem irrumpant: tanta vtrinque vi certamen initum, vt fceda cardes o-
riretur.Veneti mmbusamduoreiedi,abftulereDamianumoppidum,quod
vbifadum eft,nunc claffis inftare,nuncabire,mox profedo maiore,qum du-
dum impe tu redire, infeftare portum, &c cum protenfa catena frrea , qua; por-
tum & naualia tuebatur,indies colludari. Superuencre Legati Senatu mifi,
quos Prouifores appellant , quorum Andreas Maurocenus alter , alter Simon
Dan dal us fuifle dicitur. hieo magis vrbis oppugnationem adurgent , curantqj
quo celerius Lodouicum in horam,cum incredibiliexcrcitu,adfuturum affir
mant. Red integratur pra;lium,&: continete,ac mari,vrbs miferrim oppugna-
je tur,par vtrifq; pertinacia inerat, hos defedio feptima ,extremum illos exitium
imminens irritabat. Multi qui mnibus in vrb deillicrant , continuo difeer-
pti,alij horum periculo remorati,ne temer caderent,retr ceiTere3irriti tadem
hadenus Venetorconatusextitere.Deinde Lodouicus cum centum aevigin
tihominum milibus aduenit,vt Dalmatiam,qua: Vngarici iuris eife confueuc-
rat,a Venetorum feruitute vindicaret,alii viginti milia tantm adduxTe perhi
E iiij
 331 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
bent. Poftridie,qum aduenerat,caftellum Vcnetis ante vrbem credum,va-
hdiflimo Italorum Germanorumque pratfidio , ac omni machinarum genere
munitiffimum, tanto mpetu adoritur,vt intra vallum multi profitantes occu-
buerint,vi tarnen tormentorum reiedus Vngarus,& poft magnam ca:dem,Lo-
douicus,datoreceptui figno,pra:lium diremit. Caftellum illud,Vngari Scecach.
appellant. Iniquti diemunitioneni repetit, ne minore quidem vi,pro focio-
rumliberatione , quam pro fe, dimicare ubet. Clafliarij terreftribus copiis ti-
mentes,profpcda acrrima fuorum oppugnatione, inlittus profiliere, vtlabo-
rantibus fubidium arFerrent.Rex bipartita acie,& clailiarios in claflem reiicit,
& caftellum oppugnat. Ad hxc Iadrenfes,partim in clafliarios,partim in muni- M
tionem ctinu erupcre,in hoftes,vt res ipfa poftulabat,fa:uiunt, cadunt vtrin-
que multi. Vngari f'ortiflimo ciuium pratlio , eo vehementis prouocantur ad
pugnam. Pro vallo munitionis,erumpcntibusVenetis,ita vitro citroqueobfti-
natis pedoribus dimicatur , vt maxima in medio ftrages ederetur , pradium ad
ferum vfque prolatum. Interim caftelli praciidium,acerrima oppugnatione ad-
modum imminutum,Iuftinianus,accepto clae fupplemento, inltaurat,mu-
nit pro virilifua , & quum hadenus non ceflerit , maiores in pofterum nimos
concipit. Quamuis mcenibus multi deturbati fuerint, ne claflem exhauriat,
proximis iniulis pplemta capit,quin & noua: quotidie patribus copi mit-
tebantur,vtlaborantiexercitui fubuenirt. Item illud Temper ante oculos ver-
fabatur, fi amilamladram nonreccperint , caetera qua: in ora maritima fupcr-
funt ibi oppida, continuo defedura, contra Lodouicus, i nunc Venetis ce'e-
rit, vniuerfos imul Dalmatas , defperata liberatione , in perpetuam feruitutem
recafuros. Quare iterum atque iterum extremas vires tentare decernit , in fe-
quenti die, caftris aciem educit, &: repetitum caftellum obidet, deinde qua-
uis arte oppugnationem adoritur,neminem ceder, fed ad mortem vfque, do
nee munitione hoftili potiatur,dimicare iubet, &: ita aflidua fubidia fubftruit,
vt etiam i ad nodem vfque pugnaretur, ne ordo quidem longiffimus fubiden
tium defcn poflet,moxfign pugna: dari iubet, vallum fine mora protinusat-
tingunt. Contra hotes, telis, faxis, & quauis belli machina deturbare conten- 30
duntjConflatam faepe picem,item fulphur & ignem,ac caera talc genus in fub-
euntes demittunt,multiglutinofo afper incdio,cumigni, dimillb hofte, col-
ludantur. Plerique vallum aggeremq; confcendunt,&pcrinfeftosgladios pe
netrare conantur,fucceTu deftituti,intrafepta trucidantur,inftauanturedido
Regis fa:pe acies,& oppugnatio pertinaciflima redintegratur. Qui caftell tue-
bantur,inuiti&neceiTitudine adadi,quando circumuenti egredino poteranr,
fortiflm pugnare cogebantur, quandoq; telorum imbribus, qua: foris obtor-
quebantur, obrui videbantur, ad nodem vfque fine intermiflione dimicatum.
Lodouicus fuorum caedem miferatus,quamuis propter nodem dirimere pra>
lium cogebatur , tarnen baud inuitus legiones ab oppugnatione reuocaint. Vi- 40
res &c conatus fuos elud qum a:gerrim ferebat,fed equitum falutis rationem
etiam habere cogebatur , obldione longa caftellum defatigare cogita bat , fed
illud aduerfabatur,qudmaximus exercitus,in Iadrenfi agro, ob inopia com-
meatuum,diutiusverfarinonpoterat,&paruohoftisillinceiicinequibat.Nc-
ceffitati dmuni cedendumefe ftatuit,proinde vrbem prfidiocommeatibus-
que muniuit,ipfe alia oppugnatione in cafiim tentata, Iadrenfi agro, multis a-
mifis, exceflit , ratus aliahinc hoftem arte fe auocaturum. Venetorum Anna-
les,fi*fum & fugatum inde Regem produnt, quod ab hiftoria: veritate longe a-
lienumeft, cum deprauato potius iludi , qum diligenti difquitione id retu-
lcrint. Innumeram ac validiflmam multitudinem , & vita: prodigam, paucis j
imbecillioribus fuiTe fufam, quis facile credideht ? Secundum Lodouici con-
fldum & fugam,hi adiiciunt, tabefetium foetore cadauerum fufeitatam pe-
tilentiam, milites in Venetis caftris inceffle , inftaurafe obfidionem , & in ea
nihil laboris S vigilia; pra:termififTe , rcfregilTe catenam portui prartenfam , &c
IadrenfeSjdefperatis auxiliis, propriisque viribus iam cffeetis, mittendi legatos
potefta-
 D AD IS II. LIBER X. 35j
poteftatem Venetias, Iuftiniano petiifle,qui implorara venia, vrbem patribus
dedcrent,idqj non grauarab eo impetrarte. Eos tandem,impetratavenia,ciui-
tatem Iuftiniano tradidifle,qui vbi earn in Venerorii ditionem rccepitjadren-
fes fcptima: defedionis principes,procul patria relegaflc, ca:teris animaduer-
fionem remififle,&vrbiac Dalmatian aliquandiu pra-fuifie dicitur. Annales
Vngarici,qui nihilfimpliciveritate diTentiunt,alitcr arque illi, hase gefta refe
runt,ha udquaquam diffitentur, Lodouicum non fine magna fuorumhoftium-
que caede,re infeda, in Pannoniam rediifle, Bartholomseum Laurentij filium,
Tothoru genere natum, &:Harfandorpharum,Teuthones,Prfedosequitum
10 prae cxteris in eo bello occubuifle. Ctinuafle Venetos obfidion, & quorun-
dam fadione ciuium,vrbcm per deditionem accepifle, addunr,in quampluri-
mosciues acnobiles inhumaniter faeuitum,plerofque defedionis huius audo-
res variiscruciati bus fuifle muldatos,mukos relegatos in perpetuum, &ingen
tem virorum mulierumq; manum, in captiuitat abdudam, in omnem fexum
&xtatem crudeliter adum , partem inedia abfumptam , carteros carcere per
petuo ruile maceratos. Vtri propius acceflerint veritati, nulli magis, quam Ia-
drenfes norinr. Quam laboriofa furit Lodouici Regis vita , hinc intelligi po-
teft,quum poft initum regnum, nullum in ocio annum degifle videatur. Poft
Dalmaticum, Neapolitanum bellum ingruit,cuius Andrea: Regis interitus, au
io tor extitit. Andreas enim Rex Apulus,tertio poft initum regnum anno,cogna
torumfadione,qui regiam poteftatem anhelabant, & cofentiente vxore Ioan-
na,Aucr{aeferico laqueo facinorofiflim necatur. Coniurationis huiufee prin-
cipem,C5radum Cathanfium,&Chenfam Militcm,tradunt fuifle camificem.
Comes autem Nouellus , Andrea; neceflarius , regiae mortis indignitatem ae-
gerrim ferens, ne per impunitatemnefarijparcidaselaberentur, tumultuaria'
manu eos cepit.Comperto facinore,ne minus quidem,ac illi, in eos immaniter
animaduerrendum eile cenfuit , vt vno eodemque tempore fui prineipis indi-
gnum farum vlcifceretur , &: hoc feueritatis exemplo , carterorum audaciam
diris fceleribus abfterreret. Per omnes nanque comitatus fui vicos parieidas
30 circumferri, candetibus fruftillatim foreipibus difcerpi,demum quadripartite
difcinmiuflit.Infandam Andreas mortem,rumor velox longe celeris,qum in
Pannoniam nuncij detulcre,rumori parum fidei datum. Ad nuciorum vocem,
omnium animi pra: dolore confternati,inprimisque Lodouicus, multo plus o-
pinione pius, &c pientiflima parens, nullum in tanto mrore modum inuenie-
banr , non fine Ioannae confeientia patratum facinus exiftimabant , &c id mul
to magis Regina afteuerabat , quae intelleda nurus improbitate ac audacia, ex
tempore , filio femper timuiflefatebatur. vniuerfa hinc vitro fibi Pannonia,
plandum &L diuturnum ludum indixerat. Paucis poft diebus , Ioannae litera:
ad Lodouicum delatae,quibus ie omni fufpicione purgare nititur,fe fceleris in-
40 digniinfeiam fatetur,dolorem fimulat,eiusq; magnitudinem oftendit.Haec al
ten confobrino nupferat,Tarentino Principi,Philippi filio,quem Roberti Re
gis fratrem fuifle doeuimus. hie Lodouicus diduseft, quiregnandicupiditate
tradus,vn cum Ioanna,quam vxorem duxit,in Andreas cdempariter coniu-
rauit. Huic talia Lodouicum refpondifle ferunt: Impetrata fides praeterita,am-
bitiofacontinuatio poteftatis regiae , negleda vindida , & exeufatio fubfequu-
ta, te viri tui necis arguunt confeiam, &: fuifle participem,neminem tarnen hu-
mani diuin ve iudicij pnas,nefando fceleri debitas,euafurum. Itali regia mor
te indignati , & quae vnde minime debuit, profeda eft , Ioannam omnes in in-
uidiam adduxere.Mirabantur enim Roberto Regc,omni fapietia,&: optima-
jo mm artium dodrinapraeftante,vnico illiustemporis ornamto, tarn facinoro-
iam neptem promanare potuifle.Vlcifcenda innoctiflimi aeprobi Regis mor-
tem,omnes exclamare,iubere bellum indici,prdicare vulgo,totius efle Italic,
tantum nefas vlcifci.Lodouicum ad vindidam Pannoniaeuocandu,multiad
cum Principes Reguli ex Italia feripfere , orantes vtcum vniuerfo in Apuli-
am traiieeret exercitu,regnum fibi debitum vindicaret,non pateretur nefariis
 354 ANT. BONFINIl REL VNGAL
paricidis indign pofideri,ipfiinItalia,neque auxilia, ne que commcatus, neqi.
opem,neque iiipplemtavnquam defutura.Lodouicus quoque, quamuis mul
torum Uteris follicitatus effet, fua tamen fponte vlcifcendi fratris gratia, adiu-
mendum hod bellum fat animatus erat. Ne quid autem prudentia fua remit-
teret,pra:tentandos Apulorum nimos cenfuit,mifit Nicolaum,Laurcntij To-
thifilium, qui poftea Conthus cognominatuseft, vtProcerum& Optimatum
ftudia fentiret, infpicerethominumfententias, &vt intelligeret, quid dido ac
fado opus effet.Tempus, res,perfonas rite confuleret, fubduceret in Lodouici
partes,quofcunque liceret,& Principumin fe ftudia pro virili conuerteret,con
fpirationem potentum conflaret ingentem , ac nihil eX induftria ac diligentia
praetermitteret.Venit hie Aquileiam,haud parum ea tempeftate pollentem,ibi
Lallum offendit,Andre Regis familirem olim ftudioifimum,&: Prfedum
Noua: vrbis, quem Praetorcm vrbanum iure dieimus. Nadus virum integrum
aefidum, profpeda eis voluntate,fenlimfc apent, patefacit mandata, & quid
venerit,rite cnarrat omnia.Qum Aquileia,Marfis,Pra:cutiniis, Samnitibus,i-
tem Apulis, Sc Campanis immineat, pottatuhaudquaquam medioeri polleat,
hortatur,5 exorat,vt vrbem fauftis preditamafpiciis,in Lodouici Regis Pan
nonia: dcm redigat,fuadct id quoqe multis aliis, qui Aquileianorum exem-
plo,ac infelicis Andrea: cemiferatione dudi, vn cum his,quos diximus, con-
fpiraruntimox qliaxunque geftafunt, rite cunda Lodouico lgnificat.Rex in- *
terea indies , dum clm hace in Italia agebantur, exercitum cogebat,euocabat
vndique auxiliares copias,& nihil ex his, quae bello funt vfui, remiferaf. Quum
legiones duodeuiginticum validifimo comparaffet equitatu,per Iltrios 6c Fo-
roiulianos, circumado Adritico inu,in Italiam contendit. Ingreffus Italiam,
honorificentilfim vicatim oppidatimque aeeipitur, officio nobiles Proceres-
que certabant. Quum in Vcnetiam penetraffet, grato cunds hofpitio fufee-
ptusebtyranifefc omnes Cifalpina: Galliar, ad honeftandum Principem oc-
currre, plerique per Legatos perfoluere officium, Luchinus Vicecomes , Ma-
ftins Scaliger,Philippus Gonzaga, Albertinus Carraria,OpizoHefteis, Gui
do Poletenls Rauennas , qui quidem tyraruii , paul ante Pontfice qui Aui- jo
nione adhuc agebat,vicariorumnomine, in vfurpatis dommatibus confirmt!
fuerant, omnia hofpitalitatis officia pracftiterc. At vbi in Flammin iam ventum
eft,Galeotus Malatefta , fratres^uc , in oceurfum cum magnifico equitatu oc-
currerchorumquoque focius, Francifcus Foroliuienlis fuifle dicitur,&Ioan-
nes Manfredus Fautinus.In Piceno agro, Antonius Feretranus Vrbinas, Ale-
grets Clauellus Fabfianenis,Bulgarutius Matelicis, Ifmeducius Seuermas,
Gentilis Varanus ,Michael Milonianus, Pangonus Cingulanus, Picentum ty-
ranni,quacunquepocucruntgratitudine, tem commeatibusaedonis Regem
adiuerunt.Multi ex his,Neapolim vfque,c honorfico comitatueumfequu-
ti,quorum PrincipeSjFrcifcum OrdelafFum,Philippum Gonzagam,cum mul 40
tis Picentibus,Praecutinifque nobilibus fuiffc perhibent.QuumadTrucntum
amnem perucniffet,abAfculanis,honorific ac fummis omni ftdiis exceptus
eft.Regni fines ingreffus,Interamnam,Adriam,Theatum,Pinufes,obfequcn-
tifimos inuenit, qui omni Iludi imperata feccre. Prim Sulmonenfes ofFen-
dit infeftos , qui Ioannae partes palm fedabanmr, impofitoque ab ea prxidio,
Vngaris obtareuintaui,acerrima vrbem Rex obldione circumuenit,& futu-
ramhinc vidoriam aufpicatur.Pctrarchanofter obfefis amicis,a Tribuno ple-
bis auxilia promifit,& in epiftolaadBarbatumSulmonenfem,cuius auxilio tri-
buniciam opem polliCebatur , Lodouico captos fuiffc fatetur. Verum noui
Tribuni dignum memoria facinus altiucule repetendum.Romani , Clemente yo
Pontfice Sexto ab inftitutis nobilirate Senatoribus , Romani Ponrifcis au-
fpiciis regebantur. Stephanus Columna,quinquennio fenatoria poteftate fun
dus, item Raynaldus Vrfinus,&:Iordanis, Petrusque Columna. Poft , Ni
colaus Laurentij filius, ciuis Roman us, Sc feriba publicus, quadam animi cclf-
tudine dudusjfretus populari aura , fada feditione , Capitolium inuafit, eiicic
Senato-
 D A D I S 1 1. LIBER X. 33T
Senatorcs,in prifcam libertatcm Romam vindicat,ob pra-clarum facinus , Po-
pulum Romanum vfquc adeo fuo nutui obtempcrantem nadus eft, vt pro arbi
trio duceret,&: imperaret.In titulo hac modeftiavfum affirmt, Nicolaus feue-
rus^ cleinens,libertatis,pacis,iufticiaque Tribunus,ac facra Romans rcipu-
blica liberator illuftris. hune virum Romani , adeoquc cateri Italia* populi ad
miran funt, vtpauci fuerint , qui hunc maxima quaque gefturum non ariola-
rentur,immo prifcam vrbi Roma maieftate redditurum eile cfidebant.Huic
cateri Italia* Principes & tyranni, veluti antiquam Populi Romani potebtem
&impcrium requirentes,ccrtatim legatos mifere, quibus adfaufta cpta hor-
lo tabantur,ponicebantur auxilia, fortunas &c vires vniuerfas , pro rcftitutione
Romana: reipublica,vltr offerebant : quin etiam ad hanc famam,omnes ex
terna Populi Romani prouincia, pra nimia latida, exultarle dicuntur. Menfe
demum lpcimo , hic Romana libertatis vindex , nulla vi Pontificis Romano-
rmve compulus,ab Vrbe , clam mutata vefte , ad Carolum Luceburgenfem,
Imperatorem declaratum,in Boemiam proficifcitur,vt cum illo fcedera percu-
teret. Ar iile pufilli,vt exitus oftdit, animi, Tribunum Pontifci vindum dono
mifu. Capta Sulmone,Lodouicus,iuperatis Apenninis montibus, vniuerfo fa
cile regno pocitur.Ioanna , hoftis aduentu perterrita , vn cum Lodouico Ta-
rentino1virofuo,impofitopraidio,Neapolimdeferuit,&cumtribus(vtaiunt)
10 triremibus, Auinionemin NarbonenfemGalliam nauigauit.Prafecerat regno
propugnado Dyrrhachinum Ducem, Comitis Grauifis filium,quem Roberti
Regis fratrem fuifle affirmant, hic vbi Vngarum , Neapolim re& contendere
intellexit,cum plenfque cohortibus,& vniuerfo equitatueo properauir, ne oc-
cupata metrpoli a: regia,cateris ctinuo potiretur hoftis.Quum e Rex per-
ueniiet,rcbellemnon fponte vrbcm ofFendit , vrbis aditu Duce prohibetur,
aceumplus aquopertinacem infeftumque cognouit : quare hunc repugnare
aufum,fado mpetu, vrbem ingrefus, extemplo cum vniuerfo pralidio cepit,
capmmque cpitalifuppliciomox affccit,reliquis ignouit.Cum magno plaufu,
ab Optimatibus , populoque Neapolitano fufeeptus eftrquinetiam refragante
jo nermne , ab omnibus Rex Sicilia Hierofolyma falutatus. de paricidis
quaftionem haberi iuffit, multi deferuntur,quorum memoria digni hi potifi*
mmnominantur, in primis Dux Dyrrhachij , duo eiusfratres , Lodouicus
Sc Roberms , item Lodouicus Princeps Tarentinus , &Philippusnepos eius.
DuxDyrrhachij, Auerfa in arce,vbi Andreas laqueo interceptuserat,Regis e-
dido,velutt parieidij audor, publico lidore trueidatus eft. Reliqui vero Re-
guli,qui ex comitatu Caroli pucri fuere,quem Andrea Regis filiumfuiTe me-
morant , quum facinus neququam inhibuiTent , eque in reos criminis IxCq
Maieftatis, vt aquum &: fas erat,& quarere, & cuidos extremo muldare fup-
plicio perrexiTent, veluti dira fadionis confeii , cum pratorianis,cohortibus,
40 cuftoaia* loco, in Vngariam relegati. ATeruati adhibitis cuftodibus,in Vilegra
deni arce,tradati laut honorificeque, haud aliter atque regia confanguinita-
tis necefitudo polulabat.quarenonmediocris,in animaduerionehac,Lodo-
uici Regis dementia comniendatur , quippe qua paucorum fanguine placata,
careros buiufce paricidij inimulatos perhuman pieque tradauit. Peftis inte
rim dira , per vniuerfum orbem, & in primis per Italiana late bacchatur,necc-
rat vfquam vifa remiffio,varietasqj morbi tarn cu vbique gentiu graflabatur,
vtnouillrna hac humanum genus lue,diuina ira deletura videretur. Quamob-
rem Lodouicus, vt communi faluti confuleret, relido fideliffimo Vngarorum
in Apulia equitatu,& prafidiis vbique,veluti opus erat,ritdifpoikis,adpoftrc-
jo mum pacato regno,vtdira peftiltia cederet,cum cateris inVngariamcopiis,
tertio poil menfe, quam aducnerat,fe recepit. Annales Stephanum Vaiuodam
Tranflyluanum,Ladiflai filium , experientia rei mihtaris, & animi fortitudmc
prapolentem,exercitui prafeciiTc, fummam tradidifle poteftatem , & Volfar-
dum Teuthonem , cum valido praidio , Neapolitana vrbi impofuifle ferunt.
Eodem pene tempore,Luchino Vicecomitc vita defundo,Ioannes frater eius,
 $3* ANT. N F I N 1 1 R ER. V NG A R.
Metropolita vrbis, vir fumma prudentia,&: probitate fingulari,dominatum ac-
cepit.Item Genuenies ac Veneti, grauiifimum inter fe nauale bellum geTerr,
mutuisque cladibus fefe affecerunt. Paul ante Genucnfes, fedente Gregorio
Nono, felici vfque adeo Marte cum Vcnetis dimicarmit , vt eorum iniul ne
mo per vniuerfa maria nauigare auderet:variante deinde fortuna,nunc Vene-
ti,nunc Genuenfes fuperioreseuaferunt.Tribunum plebis,de quo paulo fupr
diximus,apud Clemetcm Amnione, aTerda: libertatis afFe&um ingenue pro-
fitentem,cum ex his, qui Pontifici gratificari cupiebant , multi carcere perpe-
tuo,n5nulli extremo fupplicio afficiendum effe ce'nferent, mitiori iudicio, ob
potica: artis opinionem,adiudicatum carceri Petrarcha fuhTe refert. Sed ad to
remipfam reuocetur oratio. Poftquam Lodouicus Rex in Vnganam redierat,
Neapoli Ioanna: fadionibus continuo fufcitata feditio. Neapolitani quidam
Optimates,& Campani , fimulconiurarunt, vt Pra:fedum Neapolitans arcis,
quern Volfardu dictum efle retulimus,eiicerent,&: recepta arce, Ioannamcum
adultero reftituerent. A principio , coniuratis haud parum afpirauit ipfa fortu-
na,eiicitur Volfardus, C moxin Stephanum,regni Pra:fcdum , itum eft.Inter
Auerfam& Neapohm, conuencre omnes Neapolitani cum Campanis, Vnga-
rum fere occlufum inter vtranque vrbem, haud difficulter fuperari pofle confi-
debant. Vngaro adprotcrendam coniuratorum audaciam animus non dcrit,
educit aciem in vtrofquc , cruentum praelium initur. Optimates, ne cdrent, io
obftinatiiTim inftant,cadunt in primo congreTu vtrinque multi,& parihade-
nus fortuna piignatur. Vngari , tantae audacias infidelitatis indignitate fuc-
cenfi,aut vincere, aut mori decernunt, cum animis pugnam inftaurant , adau-
gentque,quare complures ex Italis Proccribus oppetierc , carteri fenfim incli-
hari occpere.Inftantibus mox Vngarisaliquanto vehementius , palantes de-
dcre tcrga,capiunturex Optimatibus, nobilibus , regnique Proceribus multi.
In Neapolitanos rebellionis audores plus fa:uitum,populata illorum caftra, ac
ingens ibi comperta praeda, ex horum fpoliis exercitus admodu ditatus, quan-
doquidem coniuratos, multi Reguli , & eminentioris fortuna: viri fedati funr,
ings etiamcaptiuorumnumerus,quigraui pecunia muldatifunt. Hocvido- 30
riajfucceiTu,multi,qui adhuc nutabat, populi acProceres,vltro in Vngarorum
partes conceflere, publice Ioannae imperium & facinus execrantes. Re bene
gefla,regnum extemplo pacatumeft. Infuper Stephanum, paucis antdicbus,
Vernerium Ducem,cum equitibus quingetis , ad Coritum cepifle memorant.
hie enim Lodouici Tarentini copiis praterat, &: ad follicitandos in Ioannae Re
gina: auxilium populos aduenerat. quare aduerfariorum animi admodum his
rebus,praeter fententiam accidentibus,confternantur.Parem quoque in cete
ris , qua: gefit paulo pft , praeliis fucceTum inuenit Stephani Vaiuoda: fides,
3uippequi redintegrato Lodouici Tarentini partibus bello , ne minora qui-
em pericula fubire cogitur. Maximus enim eius exercitus Neapolim conccf-
fit,vt Stephanum rcgali arce eiiceret, vrbereciperent,qua recepta, de hoftibus
plane adum exiftimabat,quare pro mnibus, de vrbe regno dimicarc opus
erat. Lodouici & Ioanna: exercitus numero multo fuperior, hic robore fide
validior, adprarftitutum vtrinque diem acies educi,iniri pugna, non tumultu
aria, fed ltataria. Collatis pari impetu fignis congrediuntur , aliquandiu arquis
vtrinqj viribus dimicarunt,cecidere complures cxhis,quifortuna neququam
humili videbantur:initacaede,vtriquepariter ad bellum irritabantur,acreodi-
um,vtobftinatispugnarent,efHciebat. iEgerrim ferebantltali,parre alieni-
gcnis,ac vel maxime Vngaris,quorumafperitatem abominabantur. Contra illi
pertinacias Andre fatum vlcifci,rctinere obftinat regnu ibidcbitum,ac de- f
mum malle mori,quam infenf: genti ceder. Quum vitro citroque diu certa-
tum eilet, multi cecidiTent, celTere tandem Itali, & palantes in fugam con-
crfi,intaritibiis tergoVngaris,partini cxfi,partim capti funt,pars non medi-
Ocris,anticipata fuga,falutem inuenit , ex Magnatibus ac Regulis plcriq; capti,
quibus magna: pecunia: indida muida. Parta vidoria , Stcphanus in vrbes Se
oppi-
 DEC AD IS II. LIBER X. 337
oppiaa, quae Lodouico Tarcntino fauebant, &in bello cmeatus&: auxilia
milerant, caftra mouit, multas per deditionemaccepit , nonnullas vi ad obfe-
quium redeguyn canteros fa&ionis huiufce homines feuerifim animaduertit:
tali exemplo alij perfidia abfterriti , caetcri omnes pamm Vngaro parucre. Re-
pendre Brbaro vicemltali, quippequi,ex Vngaris quemcunqueceperant,fi
quam eorum Annahbus fidem adhibemus,aut cute exuendos, auc quauis gra-
uiflima ameiendos pna cenfuere. Proinde vindicandum vtriq, regnum, non
tam aequo Marte,quam diro fupplicio &: feritate iudicart.Stephani gctta,pri-
uilegia Lodouico Rege datateftantur,&in ca caftellorum donatione praefer-
Ic tira,qua: inter Drauum & Muram ( vt aiunt) fitafunt, quorum alterum Izthri-
gum,Chiakthorniaalterumappellarutj multis nanq; oppidis&pagis,huncob
rem in Italia bene geftam,a Rege donatum tradidere. Regina Ioanna,Lodoui-
cusqjTarentinus, quern virum an adulterum appellemus,haud multuminter-
effc Veritas ipfa cenfet,quum obfirmatisa Pannonibils animis, Apulia; regnum
reuneri accepilcnt, ne perignauiamtantum Imperium deferirme vidercntur,
Narboncnl prouincia,& Auinione,quo principio cfugilTererulims,pro-
fcijin Italiam non fine magnis copiis rediere,follicitauerat pro virili fuapon-
ticem,C in partes fuas transferre perrexert. Quumhos Calabria: Stephanus
appropinquarc cognouiifet, quod flutuantibus populorum ftudiis haud dif-
l ficulter intelligere poterat , ad Lodouicum in Vngariam repente nuncios mit-
tir,quibus Ioannae redituni,ac regni diferime plane fignificat, monetqj Regem
fine Rege regno facile eiici non pofle. Lodouicus imminent! repente penculo
fufcitatus,nondum comparato exercitu,quemfe fubfequi iuTert,cum magna
Procerum multitudine in Italiam reuertitur. E Magnatum Antiftitumqj ordi-
nibus, hos in primis numerant, Nicolaum Gileti filium, Palatinum tune agen-
tem,Ioannem & Dominicum,eius filios,& Ioanem fratrem, Gileti quoq; gna-
tum,item Nicolaum, qui Laurentij Thoti filius erat, quem Lucas Sc Bartholo
mus fratres rite fequebantur , praeterea Stephanumc Gregorium, Bebecifi-
lios,Nicolaum Seech,Coniam,Thomx Vaiuodas filium,& Andream, alterum
cum fratribus Vaiuodam (vt aiunt) infuper Nicolaum, Paulum, &c Michaelem,
Ladiflai filios. Par quoq; officium Antiftites praeftitere, Nicolaus Zagrabienfis
Epifcopus,qui Auerfa; facris ptifieiis initiatus erat,Stephanus bafilicBuden-
fs Antiftes,&: Ioanncs frater eius,magno robore praeftans,Laurentij Caniij fi-
lius.Qui quidem omnes Regem fequuti,fe,traiec:o Adritico inu,in Apuliam
appulerc. Siponti Rexportum occupauit, & ciuitatem vitro fe dedent ingref-
fuSjCuratis corporibus , poftero die, Theanum Barletumque oppidum vi rece-
pit.Obfedit fubinde Barium,quodpaucorum dierum obiidione captum eft,in
arce refedit,ftipendiaTeuthonicis cohortibus cxfoluit,quom Prxfcdus Con-
radus erat, Volfardi frater. Aduenere deinde cxzcrx ex Vngaria copia:, quaru
40 aduentu , regia indies caftra complebantur. Quum Barij, Teuthoncs, Vngari-
que milites agerent,non multo poft grauis inter eos orta feditio: in caufaTeu-
thones fuere,qui prar ingenitis odiis in regem, praeter arquum & fas, facinoro-
flm coniurarunt. Ad prxftitutum diem,ex compolto arma capiunt,vtcaefo
Rege , rulsquc Pannonibus , vrbem populentur , &: cunda eorum fpolia diri-
piant : fado tumultujomnes arma capiunt. Vngari,fora,plateas,& compita ca-/
piunt,intentispaffimcatenis vicos intercipit,quareTeuthonesocclui,mifer-
rim cadi, caeteri vero capti, &: nifiportam quanda oceupaflent, qua fugam ra-
puerant,ad vnum omnes trucidati fuiflent. Qui vero hinc erFugerant,ne per a-
gros partim caederentur , hac Rege conditione venia implorarunt, vt fub ho-
fo hum auipiciis nequaqua militarent,fed ex Italia continu recederent,ac iure-
iurandodat conditione comprobaren! , nonnullos exhisinfonres, ad priftina
ftipendia Lodouicus recepit.Poftqu fat completa milite caftra Rex elle intel-
Icxir,vltr progreflus,Canuum,ad Cannas plane it,caftra mouit,quod fide
fu defeciue fenferat.Idautemne minus quidem Lodouico,qum Populo Ro-
mano,infauftum fuifle perhibent,quando dum obfeTum oppidum expugnant,
F
 338 ANT. ON FI Nil RE R. V N G A R.
Rcx pen inter primos, per admotas fcalas fubis, tot lapidibus deturbatus ob-
ruitur , vt ad vfq; contereretur : cui nifi prjetoriana cohors fuecurriflet,
&c ex oppidanoru periculo eruiuet,eo profedo die,de Lodouico fuiet actum,
quare a militibus&prefedis grauiter increpitus , qud nulla habita fui ratio-
ne,tcmere fubiret vitac diferimen. Motishinc catris,dum Luceriam iter facit,
multa in fidem oppida redegit: quum Luceriam venTet,fpoliatam muro ciui-
tatem,&ob idipfum neququam obfequiadetredantem inuenit, ad terti la-
pidem cfpedu caftcllum erat,natura fimul &C arte munitifmum, quodim-
poitum Tarcntini Principis pradidium protegebat. Dum in vrbe dies aliquot
Rex moram trahit, Nicolaus & Paulus, Ladiflao geniti, quum locos explora- [0
rent, in hoftium inciduntequitatum, centum fer hominum & quinquaginta,
puduit vtrofq; altcris ccderc,acris ex improuifo pugna committitur i quum ex
Pnmoribus aliquiin primo cogreflu cecidiffent,ca:teri, defedis animis,Vnga-
ro fc vitro dedidere. Hos Nicolaus , reuindis poft terga manibus, ad Reg tra
nken Diui Francifci collegio Rex eos laut excipi c tradari iuflit , poftero die
exutos armis,vtmosmilitaris expofcit,omnes minos fecit. Pothxc,Salcrnum
caftra mota, quod paucor dierum obidione deditionem fecit, recepta quoq;
circm finitima oppida.Deinde continuatat vidoriae fucceflus,adoblidendam
Neapolim Regem hortatur. Ad Vefuuium conceffit,finitima vrbi oppida reci-
pit,vnde impofita Gallorumpracfidiapaifim deiicit. Contenditmox Auerfam,
nondum moenibus obdudam , qua quum aduerfam inueniflet, acri obfidione
circumuenit,vallo,munitiflmoq5aggerecircumucntam. Huicexpugnationi,
abdicato Stephano Vaiuoda(vt aiunt) Nicolaum Contum,virtute acprudentia
praepollentem praefecit:quod quidem multis improbatum,Stephani animum
nimis exacerbauit , quippe qui ob rem bene geftam , quum dignitati fuae haud
iniuria acceflionem magnam indies futuram fperaret , praeter mam accaetero-
rumopinionem, nc earn, indudo fucceiTore,diminuiperquam aegr ferebat,
atq; hinc Lodouici fucceflus haud paru interceptus eft. Obfefla Auerfa,cpa-
ratisq; cundis ad expugnandum tormentis,quae vfui cfk. folent, in fequti die,
hora tertia pradium indidum. Lodouicus,cui mos erat, minus Imperatoris, jo
qummilitis, in bello ofliciu pracftarc, quamuis fuperiore periculo fat fibi cau-
tus eiie debuerat, inita tarnen vrbis oppugnatione , vbi fratrem indigna morte
urreptum effe recordabatur,fraterni cafus memoria in furoremconuerfus,pu-
gnani vfqueadeo formidolofam iniuit,vt dum inter confertatelafe ingerit,pe-
demretulerit, lethali fagittx vulnere confoflum : adliibita cxtemplo Medico-
rum adminicula, quae fine euidentiflmaquadam diuina ope, parum proficcre
videbantur. Intertiumobiidio menfem prorogata, quum crebras, dies ac no
des,oppidani praefidiariique milites eruptiones facerent , multi vtrinquc ceci-
dere,capiendae vrbis difficultatem,annonx caeterarumq; rerum caritas,quae ex
infperato vrbem inceflerat, amouit. Iacobus Pinniatarius, Praefedus vrbis ar- 4*
cisqj munitiimae,cu Lodouico clam agit,ac fpondet,fc arcem cu ciuitatercd-
diturum,fi cum incolumitate militum ac rerum, abeundi poteftas conccdatur.
Rex, vt cum hofte mitius ageretur , que ad extremam redegerat inediam, vitro
conceflit : poftero die ingrefluscu excrcitu,ciuitate fimul & arce potitur,inco-
lumitas hofti promiffa praeftatur.Hc Lodouicus inferas Andreae operatus,fu-
nebres ludos edidit,militibus millilia fparfit, magnificentiapraefedis&cquiti-
bus bene meretibus eximia oftendit,multos ex his,in Vngaria prxdiis, oppidis
& pagis magnifie donauit,donatiuorummagnitudinem,priuilegia illis tribu
ta teftantur. Poft hxc, dies aliquot Lodouicus,curandi pedis gratia, in arce re-
quieuit,in qua quidem quiete,ne penitus cefare videretur, magiftros precum g
quotidie exaudiuit, refcripfit diplomata, praefedurascp difpofuit , dixit alternis
ius diebus,ac aditum neminidifficilem efrecit. Andream Vaiuodam ( vt aiunt)
Ladiilai filium,conualefcente pede,c fumma poteftate, Magiftrum equitum,
regniqj Praefedumdeclarauit, ne virum expertiflimum, & in re bellica fortcm.
&; circumfpcdum,debita dignitate defraudaret. Nicolaum Drugcthum, Gui-
lielmi
 DEC AD IS II. LIB ER X. 53*
lielmi Palatini fratrem,Salerno,eius quoq; fratrem,militaris difciplmaehaudi-
gnarum,Militem crucigcru,&: Auranae Antiftitem, Auerfa: prxfecit, qui dein-
deloannaemuneribus polhcitationibusq; corruptus, ciuitatem cumarce, con-
tempta infidelitatis nota,regine tradidit. Difpoiitis praefeduris,ca:terisque re
bus , quacmagni momenti efle videbantur, quum grauis in Italia peftis vbiquc
grailaretur,& Iubilei annus inftaret,quo delidoru impunitas, & animorum lu-
itrarOjRomc refipifcentibus facile comparatur, Rex pientiffimus, ac religio-
nide:ditiifimus,preciofam humanx falutis occafionem neququam prxtermit-
tcncLam eiTe rams, vrbemRomam vifere, &: mox in Vngariam redire decernit.
io Comprobant fententiam cteri Proceres Vngaria:,quippe qui orthodoxam fi-
dem,quanto difficilis admiferunt,tato pertinacis retinent,&: colunt. Iter per
Campanum agrum,cum honorifictiflimo comitum equitatu facit,inuiiitCa-
puam,& praeter Caflini montis mceniaprogreditur,que paul ante motu terra:
corruerant. Quum Vrbi appropinquare rumor eflct , Tnbunus Vrbis , de quo
paulo fupr diximus (hoc enim tempore Pontifex Auinione refidebatj ne tan-
rum principem legitimo honore defraudaret, cum ordinibus magiftratuum, 8
vniuerianobilitate,addecimumlapidcm, iingulariapparatuobuiamoccurrit,
vbi quadringentos fer patres, pari purpuratoq; habitu cpicuos,innumeram
prartextorum multitudinem, & togatum populum, Romanas antiquitatis haud
10 parum referentem cerner erat. Haud temer Tribuno id fadum arbitratur,
partim vt Regem excellentilfimu &prsepotentem pro dignitate exciperet, par
tim vt hoc hofpitij honore , Lodouici gratiam promereretur , qua focictat ac
tdus iniret,ac huius ope libertatem vrbis Roma: facilis tueretur : quinetiam
viae ftrata: floribus,&mirincc fuerant, nihil in pradlando hono*re pra>
termiflum. Hacigitur magnificentiifima pompa Rex tribuno plebis&aer-
tore Jibertatis excipitur,tantum eo die Populo Romano induliit, vt fefe paflm
omnibus apprenfandum amplexandumejue conceflerit,ipfe quoque occurren
tes omnes,non rcgio,fcd ciuili more comiter admifit. Arrabilem popularemq;
Principenijvbi Romam ingreditur,omnes admirari,fauftis vulgo cognomina-
jc tionibus falutare,ingeminare Chriftianasreipublica; defenforem, parcntemqj
pientiiTimum , hune Italum Regem, hunevnicum Chriftianaeidei propugna-
toremappellare , publicis hune votis , Romana: libertatis aifertorem &c patro-
num nuncupare,n vt peregrinus Princeps, fed vt Romanus Imperator,ouans,
cum fummo plaufu & leticia Populi Romani , in Vrbcm admiflus eft. In pala-
tium Pontificis,vthoneftiiis ( veluti par erat ) aeeiperetur, introdudus, follici-
tatus mox Tribuno plebis,& eunclis Senatoribus,vt oblatam Romanas rci-
publicacfummamactutelamacciperet,pertinaciflmcrenuit,nequidRoman
Ecclefiacdignitati derogaren ne minore quidem Pontifice honore honefta-
tum ferunt. Tribunus cum ordine fenatorio,quotidiana perfoluebat oflicia^ ad
4c lautiflmafrequentiffimaque conuiuiainuitatus, ne ab inita rei facrae contem-
platione abalienaretur,haud facile conceflic, pedes, Apoftolorum baiilicas fa:-
peluftrauit, in aede Petri quotidie ad magnam aramfacris interfuit. Saluatoris
vulmm,fudarioexpreflum,affe:atiinm quotidie vidit, ca:terisque iimul fide
libus ipeclrandum fe exhibuit ; ad Saluatoris aram,pontincia audoritate luftra-
tus,&: omnium erratorum impunitate aflequutus,quater mille aurcm arisob-
tulit,reliquiteti alia donatiua,nullamq; bafilicam immunem reliquiiTe pras-
dicatur. Ex Vrbe profedus,per Vmbriam & Flaminiam iter fecit, pari vbiquc
honore fuceptus. Quum Veron veniflet,gratifimo Scaligens hofpitio reci-
pimr, quatuor Teuthonumpedim milia, quibus Volfardus Conradusq; -
r0 ranc,ib i reliquit,& quoufq; tipendia Pannonia mittetentur , moram trahere
iuffit. Pacato regno,difpoiitisq; pra:feduris,in Vngariareuertitur,deindepau-
cis pft diebus,debita militibus ftipendia miit,exaudorauit};. Cohort Prae-
fedos ad fe venire praecipit,quibus vbi in Pannoniam peruenere, tipendia cu
mulate perfoluit,donauit vtrunque agris oppidisq5,aliisqj regalibus praemiis,vt
ptiuilegia data teftantur,admodumhonelauit. Poft Lodouici Regis abitum,
F ij
340 ANT. NF NU R E R. V N G A R.
Ioanna cu viro Auinionc agens,regno exa&a, nil in dies ac nodes aliud, quam
vtin regiam reilitueretur potcilatem, curare videbatur. Proinde Clcmti Ro
mano Pontifici inttilme quoeidie fupplicabat, vtha:reditarium iibiregnum
addiceret , pontificia relitueretau&oritate,nve paterna: fuccefllonis iure , vi
aliquaBarbarorum,defraudaripateretur;Qupdvtfacilisaircqueretur,ponci-
ficia: haudquaquamimmemorauaricix', Auinionemvrbem,in Narbonenfi
Gallia pratilantiffimam, vrbem inquam patrimonij fui, fe vkr conceTura Ec-
clefia: pollicetur, eius ope &: au&oritate coronata, in Neapolitanumregnum
xeilituatur. Et ne regnum mercan videretur,vrbem dono datam,fevdituram
olcndit, contra Pontifex minimum quid, ex annuis ve&igalibus, precij loco,
Ioanna: penderet : hunc igitur ad tegendum Sc huius ambitum , & illius auari-
ciam,honefti practextum inuenere. Conuenit tandem inter eos,&: Clemens in
primisjfub honeilifpecic, regni curam fufeepit, quod vt iure facer videretur,
Guidonem PortuenfemEpiicopum,Cardinalem)ex Leonico fibi affinem, fe-
dis apoilolicae Legatum, in Italiam miik, vt inter Lodouicum Regem & Ioan-
nam pacem conficeret. Scribit infuper adRegem, oratq^vt quado fatis fuper-
quCjintercognatos lufum erat,pro ingnita probitate fua,obfecrantisEccleiia:
apoftoliciqjcollegij gratia, bellum cum fuis c5ponat, Ioanna; fororiiusremit-
tat, indulgeat aliquid fanguini , &potius quidipfum deceat , quid Italia: quies
poitulet,quid Pontifex cu facro Senatu inllantiiim expofcat,qum quid mu-
ieris ingenium,&: facinorofa quorundam audacia mereatur,fecumrcpuret:fa-
tis ex illis peenarum exactum,fatis in Italia fauiitum,nunctempus eiTe,fluctuan
tiffimum pacare regnum,deiderc tempeilatcm,&: beneficio fuo non modo rc-
gnum,ed Romanam fibiEcclefiam perpetuo obligare. Quid Roberti manes,
cuius beneficio,regni ius in ipfum recidit, quid Romanas Ecclefixdignitas po-
ilulctj qua progenitores regnum hoc precario poffidendum impetrarunt, fe-
cumcogket. Exiilimet,aliquidfummo Pontifici tribuendum, cuius eil omnc
ius regni,adhxc eti adiicere,fatis illi eTe regnorum,neq duobus regnis tanto
locorumintcruallofeiundiSjVtrifq; fuapte natura fluduantiimis,it maxima:
molis& pcriculi,vnu Regem fat praecfle poflc. Neq; Legatos, Magilros equi- 30
tum,&: Pra:fcdos,contentiofum regnum, fine praefentiaregiacMaieftatis, bene
gubernare poffe. Iubere adha:c,iplumfluftuantis Ecclcfias reminifci,in Galliis
Petrum Dei vicarium exulare , relcgatum eile in prouinciam Narbonenfcm,
necubi gentiu quietem inuenire. Romana fede eiecKi , plus pietatis apud Bar-
baros,quam Romanos & talos inueniTc. Longe c5modioremChriliana: rei-
publicar,in Pannoniis,Myis,&: Daciis,Lodouicum fore,quminbreui Apuli
regno conieaum,aut ingrato ocio emarcefecre, aut Italis factionibus implici-
tum, nihil immortalitate dignum agere. Proinde etiam atq; ctiam Lodouicum
obfecrare, vt pacandae Italia: gratia, ius onine regni, quodeunq; fuum eile pof-
fitJoannxcedat,LodouicoTarentinifratriignofcat. Reguos Itlicos, quos in 40
Vngariam captiuos duxerat,pontificio rogatu miTos faciat,rcm cum fuis cora-
ponat,fuo patrueles beneficio fibi obitringat,bello abilineat,illinc reuoeet ex-
ercitum,&: quod pontificias ditionis eil,pontificiavoluntate,fuaiu,iuiTu,prece-
que,fuo fanguini dimittat. Perfuafum cpiitola Lodouicum, intercedte Lega-
to,Clementi morem geffiiTe ferunt,qui quum peililentia: vefania: Italia excef-
ferit,cIoanna,cx volntate Pontificis,rem tranfegiffe dicitur. Scriptor Vnga-
ricarum rerum , aca:teris Annahbus in hoc aliquantulum dTentire videtur,
quod ca:teri,fedente Clemte,cum Ioanna & Lodouico concordia tranfaetam
tradunt , iile ver , Innocentij Sexti pontificatu , qui Glementi fubrogatus eft.
Polquam in Vngariam Lodouicus reuerfus eil, tribus fer annis , prarfectifui, yo
cum magilro equitu in Italia manfere ; nam cocordia per Guidonem legatum
no ita cito cfici potuit. Eo tpore illi cu Lodouico Tartino aflidua bella ge-
fere,cu eius copiis conflixere fa:pius,atq; vires holi vfq; adeo extenuarunt,v t
vltra metari nequiret, redegere illi fe in oppida, eaqj impofitis pra-fidiis tueba-
tur. Interca de pace & concordia ncintermilllonc agebatur,lcgatus de labore
fuo
 DEC A DIS IL LIBER- X. )4i
io nihil remittit,officio impenfis incumbit,cum Andrea Magiftroequitum,
prscfcdis, item cumLodouico Tarentino & Ioannaitaagit, vt fen-
tentia mandata cunda difpofuerit. Rem haud parum adiuuerant frquentes
Pontfice nuncij,&poftrem Bartholomarus pontificij iuris confultiflimus,qui
quidem omnes Lodouicum in Pontificis voluntatem aflidu trahere non ccf-
labant. Rem demum ita copofitam fuifle ferunt, vt Lodouicus iusfuum Ioan-
nzconcederet,vitro regnum illirefignaret,eaque regni titulo, Lodouicus,fiuc
maritus, iue adulter haberetur , Tarentini duntaxat prinoipatus nomine frue-
returjoanna Tola Regina vocaretur.Pannonici in hoc Regis magnanimitatcm
1 admirantur omnes, quippe qui pontificia; tantm tribuerit, veluti par erat,au-
oritati,vtloann Veprinienfem Epifcopu,cum plerifq; optimatibus, ad Clc-
mentcmqum primulegauerit,qui vrbes,oppida, munitiones, &c caftella cun-
arefignarent,rcitituerent Ioannx regnum,&: perpetuum obferuantiflmi filij
obiequium,fummo Pontifici, facrisq} patribus,nomine fuo pollicerentur. Re
guos Proceresquc regni, quos in Viflegrado retinuerat, magnifie donatos in
Apuliam remiiit,& pro arbitratu Pontificis, cuiq; reddi proprium dominatum
imperauit. Miris deinde laudibus, Clemente,& vniuerfo collegio Lodouicus
eue&us eft,quippe qui magnanimitate,clementia, & probitate i'ua, perpetuam
apoitolic fedis gratiam promeruerit, inimicos,quos prius armis deuiccrat,fin-
gulari officio conciliarit,& non minus deniq; belli,quam pacis fe artifice often
derit. Eodem inita; pacis anno , cleftis flammapoft Solis occafum, inter Ze-
pbyrum atq; Auftrum latiflim excrefeens , hornbile prxferens incendium,
murmure tandem ingenti per caelum mit. Pollero quoque anno , flamma non
diiIimis,longum poft fe limitem extindu trahens, Septentrione in Auftrum
repente defluxit. Alio vero, infinitus locuftarum numerus, in Aphrica Cypro-
^ue apparuit,qux populatis herbarum arborumq; frondibus,inauditam anno-
nx cacterarumq; rerum caritatem allegarunt, ne Solis quidem defedus define,
In fequenti anno, Carolus, quartus Rex Boemix Auguftalem, fine controuer-
fia,corona aflequutus eft.Reuocatis igitur ex Apulia copiis,Rex Vngaria;,pra>
fo fedos,ac militcm quenque fortiflimum magnifie donauit. Compofitis Italic
rebus,in ocium redadus ingratum, de occupatis regni regionibus, & in primis
de vfurpata Venetis ora maritima,follicit cogitare cpit.Grauate fercbat,in
Italia; gentis populos inftaurare bellum,ne imperandi potiusamore, qum re-
cuperandi fpe id indicere videretur, rem primo Uteris & nunciis, mox oratori-
bus repetendam inftantiflim cenfuit.Ne tolerare quidem facile poterat,nobi-
liiEmum maris Adriatici tradum, totpopuli Romani coloniis infignem, ab A-
tila primo in ditionem aiTertum , qui ante Venetorum vrbem latiflim in orbe
imperarat,ab illis efle occupatum,qui Vnnici belli fuere reliquia.Res diulite-
ns & Legatis agitata,facpe per Oratorcs repetir Dalmatia,literarum tandem &
4 oratorum opera ludificata omnis. Ne minus quidem grauiter illud patiebatur,
quod primo fibi verba dari,deindc propria impudenter abnegari fentiebat, ar
fis dirimendam litem efle ratus, ne quid inconfultis Proceribus ageret, Sena
tum indixit. Vbi ad patres de occupt* Dalmatia, de fociis in feruitutem afler-
tis,&de recuperando deniq; martimo traduretulit,haudpaucac5fequutus de
fufeipiendo in Vnetos belo,magno omnium aflenfufitSenatus confultu, de
inde deledus habetur longe qum antea maior. Scriptores Venetorum Anna-
hum, vt fibimctipfi placeant, fauentve, nee dum fatis aliquid exploratum ha-
benteSjdum cminifeendo gratifican ftudcnt,duas huiufee belli caufas prodi-
dere,& vtram potis affirm5t,adhuc ha;itant; alteram, quod Lodouico,copias
f aduerfum Ioannam traiieere cupienti, naues Veneti abnegarunt ; alteram, ob
bellum ad Iadramgeftum , vnde vid Lodouicum abiifle referunt, adiiciunt,
ad cum in Apuhaagtem,legatos fuifle miflos,qui odocumhis, pleriq; decern
annorum inducas pepigifletradidere. Quin &fub initi Liguftici belli,quam-
uis induciarum tempus nondum exicrat, Lodouicum Vnetos clm bello in
Dalmatiafollicitare cpifle,&nii Caroh quarti interutu fe bello abftinuTet,
F iij
34* ANT. NF I Nil R E R. V N G A R.
quiexpc&anduminduciarum finem eflcvidcbat,haud diu bellum fuiflcc indi-
dum,atque huiufcetimoris gratia,cum Gcnucniibus pacemmaturafle ferunt.
Illud tamcninficiari non licet, Vnetos primo tempore, veluti S ipfi ingenue
fatentur , quuminfe bellum ab Vngaro moueri intellexiflet, duos ad eum Le
gatos mifiTc,quorum altcri, Marco Cornado, Marino Grimano alteri nomen
fuit, in Pannonia profcdi,quum nihil acquac conditionis proponercnt,fedper-
tinaciter vfurpatum ius Dalmatiac retiere pergerent, re infeda rediere. Qui
dam eorum Annales referunt, legatos cum eo paccm coniicere potuifle, fi pro
Dalmatico regno, cquum album , annui vedigalis loco, publico nomine, Lo-
douico mittcre pollicerentur. Ex quo facile intelligi poteft , Lodouicum,
vtilicatem,fed honorem, non tributum, fed ius rcgni feciflc magni. Exado in-
duciarum tempore , Lodouicus, inito cum Leopoldo Auftria:Duce , cum
Francifco Carrario, fdere, cum vniucrfo exercitu, hinc Dalmatiam , illinc I-
ftriam , Sc Foroiulianum agrum inuailt. Cum quadragmtamilibus hominum,
Pannonici,Venetici ver Annales,cum centum milibus,inhoc bellumdefccn
duTc prodiderunt,innumerabilibus itaq; copiis Adriaticum tradum inunda-
uit : vno nanq; tempore Iadram, Sicium, Spolatrum, Tragurium, Enonamque
obfedit.Moxinitaclm,cum AuftriiSjAquileienlibuSjCarrariiSjPatauinisque,
focietate,in Taurifinum agr defcendit,quo vbi peruentum eft, Collatini Co-
mitcs,pleriq; Reguli,nobilesq; ad Vngarum defecere. Cunianum, vbi Zacha-
rias Ctarenus prxerat,& Sacilium, paueorum dierum obfidione, per deditio-
nem aeeepit. Deinde Taurifium,admotis caftris,obfeirum,quodad prim Pan
nonici belli rumorem,Veneti fumma diligentia, armis & commeatibus muni-
uerant,pra^fidiumimpofuerantvalidiifimum,cuiMarcumIuftinianum, loan-
nem Dilphium , & Paulum Lauretanum prxfeccre. Tune Rege, vna c Car-
ranorum focietate,promulgatum eftedidum, nc quis populatum pabulatum-
ve in Patauinum agrum excurfaret, aut vim aliquam inferret, qui contra face-
rent,capitales forent, ratam ac firmam Pannoni cum Patauino amicitiam eile,
hinc quifq; nouerit. Ab obfidionis initio,Gradouicus Vcnetorum Princeps vi-
tadeceifit,Ioanncs abiens in demortui locum fubrogatur,qui adineundu prin $o
cipatumTaruiiio accerfitus,ab obiidente Lodouico,tutabcundicopiam im
petrare no potuir,fcd auerfa vrbis parte clm elapfus,Venetiaspcruenit. Com
pralo omni machinarum genere,& inftrudis aciebus,quum vrbe oppugnare
adoritur,admouetteftudincs, turres erigit, fealas adhibet, aetamatroeipradio
meenia oppugnat", vt multi exnobilibus eo die fub muro ceciderint; quendam
Regipropinquitatc coniundum, fub ipfis mnibus occubuile memorar. Sed
vrbe Venctorum prxfidio bene defenfa, Rex ad prxima oppida conuerfus,
multa vi cepit,Afulum,Cnfpiniacum,Gorgoniam, Forgonium, acpleraquea-
liaTaruifini agri caftella capta funt. deinde quum intempeftiuos conatus rri
tos efle rcputaret , ne operam eluderet , quum fat copiarum , qux obfidionem 4
continarent,&: Magiftrum equitum Thomam reliquiiTet, quem Nicolai Stri-
gonienfis Archiepifcopifratrcmfuiflediximus,inPannoniam ad hiberna con^
ceifit. Veneti Carrariorum ac Regis amicitiam fdusque perquam grauat
pafll, Pat.iuinis falem deferri vtant, commercio interdicunc , Marinum Mau-
rocenum Prxtorem inde reuocant. E Germania haud mediocrem copiarum
numerum multo ftipendio conduxerat,quxquum Medoacumamnem imbri-
bus aifiduis adaudum offendiflcnt , m ripa dies aliquot fubfidere coade funt,
quod quum Vngari per exploratores caftris cognouifTent , citato mox agmi-
ne,incautas Germanoru cohortes adoriuntur, hreuiq; pradio maximaex parte
ca:dunt,reliquos fundunt, fugantquc. Rex in Pannoniam reuerfus , ne per ab- y
fentiam bcllu remittere videretur, extemplo Nicolaum Chontum Palatinum
in Italia cum imperio remiit. Hic ne qua intermifione Venetos refpirare pa-
teretur, quo facilisTaruifium inVngari poteftatemveniret, Caftellum Fran-
cumacri obfidione circumuenit, quamplurimos oppidum dies oppugnat, ni
hil tarnen oppugnando proficit,quandoquidem caftellum arte, natura, &: pra:-
dio
 D E CADIS II. LIBER X. 4
fidio nmnitilimumnadus crat,quod neququam facile cap potcrat:nc cona-
tusfuoseluderetjhaud iniuflu Rcgis,quum Thomam copiarum Pracfedumin
obfidione vrbis rcliquiflet,in Vngariam rcdiit.Hic vir bellica: difciplinx com-
pos,cum Venctis fpe profpereque conflixit,in primis quum pro ciuitatis por
talada eruptione,cum pradidiariis & oppidanis dimicarum eft, vbi multis -
lis captisque, in vrbem tandem hoftcmrciecit; deinde cum Venctorum excr-
citu,qui ad foluendam obidioncm venerar, quo quidem tempore,in cofpedu
vrbis,collatis fignis dimicarum eft,& fun* fugatique Vencti,quod rei exitus ap-
probauic. Poll ad Brentam rluuium , acerrimc cum Teuthonibus dimica-
ic tum,qui ad Venetorum ftipendia plane defcenderant,in quo quide prjclio ma
gna pars capta, quam armis exutam, ex Itlica: militia: more dimilit, caeii ac fu-
gatifunt ca:terij& quum vitro citroque flumen altum equo tranart,multi de-
merfi. Paulum Germanum, Ioannis filium, Chiaholisqj nepotem, qui nib Vn-
garomilitabat,virprofe:6ftrcnuus,cuniplerifq;Vrigaris,ibidemerfumfuire
raemort. DeindeThomar, Benedidus Hemi ftlius,iuflu regio fubrogatus eft,
qui iniro imperio, re bellica expertifimus, multa cum Veneris praeliaprofperc
coinmik. Sed exado temporc,Thomas in Italia rcmiTus,haud leuiore, quam
anteafortuna vfus , quarcunque Regs aupiciis in Italia captafuerant, pertina-
ciiime tutatus eft,&Taruiinos arcliore,qum antea,obfidionccoercuit.Dum
lo ha:c,qua: diximus,ab Vngaris agebantur,Veneti interea quinqu ac viginti vi-
ros creauere,quibus curanda belli umma traditur,ac Senatus confultoadmo-
ncntur,ne quid refpublicadetrimcnti patiatur.Quinetiam extemplo legatos in
Pannoniam hi nwttendos decernunt,qui cum Lodouico de pace agerent,mit-
tuntur Andreas Ctarenus,Michael Phalerius,&: Bonintendius Scnba: verum
hi in Pannonias profedi,re infeda domum rediere.Deinentibusinduciis,Se-
rauallum boles occuparunt,ac multo maius detrimentum in Dalmatia Vene
ris illatum. nam quum ob ingentem belli molem , Dalmatia copias reuocare
cogerenturjncdumforisremimpeniscurarentjdomigrauiiTimlaborarenr,
deftituta prouincia,Spalatrum,Sicum,Tragurium,& fintima pleraque oppida
jo ad Vngarum defecere. Enona, cui Iones luftinianus cum prendi pra:fuerar,
quanquam tata fame, rerum omnium inopia laborafct, v t vel obcoeno mi
les cibo haudquaquam fe abftineret,Prfedi ramen obftinatifimi prudential
virtute defenfa eft. Dum Taruiium grauis obidetur,interim Iadra,Elderbo-
hi Teuthonis virtute aftuq;,qui cum Pannonica manu clm ingrefus,Veneto
rum Prarfedum & pra:idium vrbe deturbauit, ad Lodouici fidem poteftatem-
que rediit,pra:clarifacinoris udor,lethali vulnere confoflus, diem vrbe capta
obiit. Cantera qua: in Dalmatia fuperfuere , certatim ad Vngarum defecerunt.
Defperatis Italia: rebus,& periclitantibus dudum Taruilinis,itcrum in Panno
niam legatos mittere,Vneto Senatui placuit, vt quibufeunque polent condi-
40 tionibus, Lodouico pacem ( vt Veneti referunt Annales) impetrarent. Petrus
Taruifanus,Ioannes Gradouicus,& Bonintendius Scnba,legati in Pannoniam
contendcre,apud magnanimum Principem de pace agentes, acquisque condi-
tionibus eampoftulantes,hauddifHculterimpctrarunt. Quando Lodouicus,
neq; ab inimicis iniuria,neq; ab amicis beneficentia vinci facile poterat,poftu-
latam pacem vitro conceffit,quam his conditionibus initaferunt. Vtquicquid
PhanaticoinuDyrrhachiumvfq; Veneti poflediflentjLodouicus Rexhabe-
ret, Veneti Dalmatia cederct,reliquum vero terraru,quod circa finumquodqj
cura eTet, dimidium Vneta: ditionis eflet. Contra Lodouicus, quicquid in I-
rria,Taruiino,& Ccneteni agro,Venctis ademiTet,his vltro reftitueret,item
jo polliceretur,fe neminem Dalmatici nominis piraticam exercere pafuru,clau-
urum externis latrociniis portus infulasq; , & opera deniqi daturum, vt omnia
in Dalmatia Venetis haud aliter rura forent , quam antea fuiflent. E contrario
Vcneti,expofcte id Rege Lodouico,recepert,fe nullam in eos quaeftion ha-
bituros,animaduerfursvc, qui in Taruiino bello Regifaucrint,eisve partes
fedati fuerint,quin & perpetua impunitate donart, nve Lodouico reftituti
F inj
 344 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
vitra relegarentur,nve Dalmatian ttulos pofthac amplius vfurparent. His igi-
tur conditionibus pax tranfada,fed hanc Vencti a Lodouico prius violat com
minifcuntur, quod dedudis prouinciamagiftratibus , res indc fuas afportarc
negatum eft , quod an ne ita fuerit, neququam fatis cxploratum habeo.Illud
ver fat omnib. compertum eft,paccm a Venetis acgre fufceptam,ab his in pri-
misruifle violata,quippc qui contemptis conditionibus , in omnes qui in Tar-
uifino bello Pannonibus faure , crudcliter animaduertendum effe cenfuere.
Nanque omnium oppidorum,qu Lodouico in eo bello deditionemfeccrant,
Praetorcs, Magiftratus ac nobiles, partim fecuri, publicans bonis , trucidarunt,
partim longis relegarunt. In Cuneranospotiffimumfaeuitum eft, multos mi- 19
ninia quaquc fufpicione delatos perpetuo carcerc confecerunnin qua quidem
aniniaduerlione , nullam praeftitifacramenti rationcm habuiflc vi lunt.id ni-
mium Lodouicianimumexacerbauit. Infuper feruente bello , Marinum Du-
cem Venetum, regalis amicitixinfimulatum , fufpendio interemere. animad-
uerfum quoque inplerofque pari faeuitia Senatores , quiciufdem quoquecri-
minis poilulati funt. Item inTaruifinos admodum fxuitum, qui minima fufpi-
cione correptijpartim capite,partim fortunis,& exilio muldati funt. Qua cru-
delitate baud multo pft tempore fadum eft,quemadmodumdeinceps referc-
tur, vu adLeopoldum Auftrix Ducem Taruifini vitro deficerent, quqs quum
aliquandiu fub ditione fua protexiflet, Francifco demum Carrario refignauit w
Compoiitis cum Vneto rebus , in Lituanos expeditionem Rex deinde fulce-
pit , quippe qui non modo finitimos Chriftianos,verm etiam Roxix rcgnum
Lodouico fubiedum , aifiduis excurfionibus infeftabant. Ipfe non per legatos
hoc bellum gerere voluit, fed in Sarmatiamprofedus, vniucrfamprouinciam
occupauit,fpoliauitque,ccpit tyrannum, eumque paulo pft fidaobfequia , &:
quotannis pada ftipendia folucrc pollicentem , ample donatum dimifit. Non
multo poll tempore, Lituanus infidelis fidedefecit,Roxiam,Lodouiciftip-
diariam hoftiliter inuafit , longe lateque igni ac ferro granatus. Poftulatis au-
Xiliis,Rex prxft adfuit,ciedis Barbaris prouinciampacauit. Reuerfus in Vn-
gariam, vix menfes fex quieuit , quum redintegratum in Sarmatia bellum, ru- 50
mor afertur. Quare mifls legatis,Roxiam fibi parentem, tertio a Lituanorum
manibus vindicare coadus eft,quam diu per Prxfedos,Legatos, & Magiftros
equitum inobfequio ac fideretinuit. Neq; inadminiftratione prouincix Pon-
tificibus pepcrcit,quippe qui ad gubernandos Roxanos, quos Rutenos nc ap
pellant^ mericum AgrienfemEpifcopum,item Georgium Zudaremcumfra-
tnbus, deinde Emcricum Bebcchum,& Ioannem Zapoleum cum imperio mi-
fit,quorum prudentia & virtute, prouincia Roxix optim fub Lodo u ici aulpi-
ciis gubernata eft. Ter Pontificum Romanorum gratia, in Italiam, per legatos
expeditionem fufcepit,vtInnocentio,Grcgorio,&: Vrbano Pontificicxoratus,
1 3 . opem aferret. N quum anno falutis quinquageimofecundo , upra tredecies 40
centum , decedente Clemente , Innocentius lummum pontificatum iniuiet,
nihil purgata Antiftitibus Ecclefa , quorum ad fuam quenque ballica'm redi-
re iuTerat,duxit antiquius,qum cum in Italiam legat mittcre, qui vrbes pro-
uinciasque apoftolicx ditioni fubiedas , deturbatis illinc tyrannis , ad pontifi-
ciumreuocarepoffetimperium.EcxterisAntiftitibus, folus jgidiusoccurre-
bat Hifpanus,nobili Carillorum genere natus,qui fapientia, magnanimitate,o
experientia rerum multarum prxftans , ad capeilendum id negocij quam ma
xime videbaturidoneus.is accepta facrx reipublicxfumma cum imperio in I-
taliam venit. Acceptis quoque auxiliaribusLodouici copiis, Flaminiam,Pice-
num,Vmbriam,&: Diui Petri patrimonium,ciedis inde tyrannis (quandoqui- f
dem hxc omnia,inftigante Bauaro,multityranni quondam inuaferantjin apo-
llolicam ditioncm reuocauit , paucis admodum exceptis , qui quum imperara
feciTent,&: vicariatus officia prxftitiflent, eius audoritate comprobati funt:ex
his Galeotus Malatefta,Guido Spoletens,& Varana domus, cum plerifque a-
Jiis fuere. In vrbibus eccleafticis hic arces erexit , quo facilis eas in obfequio
reti-
 DE CAD IS II. LIBER X. 547
rctineret. Cum pnmis copiis , in Cardinalis ^gidij auxilium , Rex Nicolaum
Ladiflaifilium in Italiam mifit. Simon Mauricij filius,pofthuncLodouico
milms,qui quum haud impigr fe gefliflet,ab eo reu ocatus,omncm Regis gra-
tiam amiiit. Demum Vrbano Potifice Petrus Banus cum validiffimo equitatu
ad vindicandam, Barnabonis & Galeatij Vicecomnis manu, Bononiam mif-
ius, opcimam yEgidio in Italiam nuperrim reuerfo , in bello operam naua-
uit.Nam quum quinto legationis anno, Arduinum Burgundionem, Abbaten!
Ciftcrcienfem iucceflorem iortitus , prouinciadeceliflet, Vicecomites conti
nuo caput extulerunt, Bononiam ab Aureliano traditamacceperunt. igidius
in Italiam reuerfus,Canemgrandcm, Lodouicum Gonzagam, Nicolaum He-
ftenfem,& Francifcum Carrarium,ad Ecclefiafticum fdus,aduerfus Viceco
mites contraxitjBonomaVngarorumauxiliis recepta. In eo bello,Barnabonem
fuperari fors tulit,in quo quidcmconflitumultiiuorumcapti,LodouicusVi-
cecomes,Barnabonis pellice filius, Andreas Pepulus, Bononiaexadus, Sini-
baldus Ordelaphus,Paulus Mirandulanus, Guido Polianeus,Azo Corigicnfis,
Guilielmus Caualcabos Cremonls,in captiuitatem concidre:Barnabos au-
rem manu faucius,per fugam elapfus eft. Ad jEgidium vero Cefenae agentem,
GaJlorum, Britanma: , ac Cypri Rcgum Oratores conuenere , pacem Viceco-
mitibus poftulant , eaque conuocatis belli fociis , conftitutaeft. Petrus igitur,
ic re bene gefta,in Vnganam cum copiis fe recepit.Verum ad Lodouicum ac V
netos reuocetur oratio , qui depofitis armis , ad artes conuetii , legatos tres ad
Impcratorcm Carolum in Germaniam mifere , vt aliquid inter eum & Lodo
uicum belli fererent,quo recuperando Dalmatian darcturoccafio.Marcus Cor
narius , Ioannes Gradouicus , &c Laurencius Celfus hi fuifle traduntur. Celfus
apud Carolum rclidus , cacteri quum per Germaniamiterfacerent, quodam
Regulo intcrcepti,& coniedi in carcerem fuere. Tergeftinorumdeinde dc-
fedio interceffit,qui Venetorum ligna ex alto deieda,nonfolm manibusdif-
cerpfere, fed maximis etiam probris laceratafoloafflixere. Nunciata patribus
defedionc,Dominicus Michael cum terreftribus copiis, cum naualibus Cref-
}o iusMolinuspra:fto adfuere. TergeftiniCarnoruauxiliisvrbemcplcucrant,
feaduerfushoftes ftrenuc tuebantur: eludebatur omnisoppugnantium Vene
torum opera,nifi fupplementa noua veniiTent.Oppidani, quum hoftium vires
in dicm conualefcere intellexiflent , ad Ducis Auftrijeopemconfugre, quo
dum modo fidem 8c auxilium implorarent,vrbem,agru m,& caetera diuina hu-
manaque tradidere.Dux impetratis Lodouico auxiliis,& comparato magno
exercitu,in tempore aduenit,proTergeftimnib. cum Vneto diu pugnatum,
fedquum obidionemfoluere nequiret , hinc reuocandas copias efle cenfuit.
Quare Tergeilinos, in Venetorum feruitutem , padis conditionibus , recidif-
fe,ilIorum Annales prodidere. Contra fcriptorVngaricorum,Lodouicicopia-
4c rum Praefcdum,cui Paulo nomen erat,Ladiflai filio, Auftralibus , C Tcrgefti-
nis opemattulil'e, longa vrbcmobidione recepiflfe memorat. Mox Veneris
cum Francifco Carrario bellum intercept, quod quum iniuria initum eflevi-
deretur,finium caufam commend funt. Exmultis Italia; locis,itcme Pannonia
venere Lcgati,qui Carrarios in Lodouici Regs tutela efle dice bant,ac lites in
ter vtrofq;componerenitcbantur. Duorum mcnium fada; inducia?, quinqu
virivtrinq; decreti,qui fines pro communiarbitratuterminarent.Sed quum ab
his nihil diffniri citia litem poifet , Vencti fubornatos quofdam Carrariis in
vrbemfuam miflos querebantur,qui fenatono multos ordine , excompofito
trucidarent. index in medium produdus, iniidias aperuit. Scnatus confulto in
jo eos quarfitum,& pro lege animaduerfumeft. Deprehfi quoque Senatoribus
pleriq;,qui quum per fidos internuncios, Carrario ryranno,quaccunque in Se-
natu agcrentur,clam ignificaflent/enatorioordine^aeterisqshonoribus abdi
can' funt.Ququam multae vitro citroq; legationes ad componenda controuer-
iiamveniflent,nihil tarnen obtineripotuit,quin adMartisarbitrium res omnia
redigeretur.quod quum Venetiprofpexiflent,omnes ingenij neruos,ac reipu
j46 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
blica: vires in Patauinum bellum intendre. Raynerium Vafcum, militaris di-
fciplina: Magiftrum optim,Vneto Senatui exHetruria acccrfi placuit,vt hue
in Patauina expeditionc Imperatorem deligerent. Hie inito imperio , cum in-
gentiexercitu Patauinum agrumingreflus,grauiterinfeftat,populaturque.Pa-
tauinus tyrannus,Venetis fe line externa ope refiftere non poie ratus , a Lodo-
uico Pannonix Rege auxilia petit, quo cum inTaruiino bello focietatem ini-
uerat : quam quum fumma fide feruaflet , conciliati olim Regis opem nequ
quam impetrare diffidebat. Quum ingens Panonum exercitus in Taruiiinum
grum defcendiflet , omnia aecie, rapinis S incendio vaftare adoritur. Ad re-
primendum Pannonum conatum,Tydeus Iuftinianus ad Naxum fluuium -
currit. Tumultuaria ad flumenpugna dimicatum, vbi Venetos Vngarus vfque
adeo protriuit,vt pauci media ca;de euaferint. Cazfa maximaparte, vt corum
teftatur hiftoria, pauciflimi capti funt , in quibus Tydeus ipfe ac Gerardus Ca-
nunenfis fuifle dicuntur.Vngarus,negata vlterius pugnandi poteftate , in Car-
norum fines reuerfus , per Bellunenfes &$ Feltrinos fado itinere , ad Baflanum,
Vicentini agri oppidum, cum quadrato agmine peruenit. Bellunu ac Feltrum,
Alberti Ducis erant,quem Lodouicus in belli focietate,vcluti ante, plane con-
traxerat,nonnulli Carrariis hxc Albertum,vt in Vnetos armacaperet, rece-
piflbmemorant. Paulo poft,in Stagnis Vneto parum profper pugnat: nam
quum locus quidam opportuniiimus munirctur , ex improuifo Carrarius ad-
orcuS,prim hoftesturbat,mox fundit, ac fugat, in quo prarlio, patriciis mul-
tijCum magna fagittariorum manu cecidere,in naues confugcre reliqui. At pa-
rum flicitera Stephano Tranflyluano cii Venetis ibidem dimicatum , quippe
qui,vt locum, quern inter vtraque caftra hoftis crigere pergebat, inhiberet,aut
vi dirucrct, inito prxlio, tanto ab hofte mpetu profiigatus eTe dicitur,vtmul-
tis ca'fisjipccum plerifque nobilibSjinhoftium poteitate venerit,capti quoq;
ex Itlico nomine,Bonifacius & Antonius,Lupij. Lodouicus, accepta fuorura
ca:de,acTranryluanicaptiuitate,ne bellum in uum& amici periculumaleret,
iubinde refcripfit , de pace iam ageret. Pax ea conditione Venetis cum Fran
cisco Carrario tranfada , vteius opera Lodouicum Regem reconciliatum ha- 5
berent,& auxiliares Vngarorum copias Carrarius dimitteret. Hinc ociumtri-
um annorum tantum extortum,quod deinde Leopoldo Auftri Duce inter-
ceptum eft. is enimeum quatuor milibus hominum in Taruiiinum agrum ef-
fufus, palm omniadiripit, ac vaftat, infultat Venetis, & lat populatur. Atilli,
impetratis ab Helenbus auxiliis,& coada tumultuaria manu,Iacobo Cabal
lo Duce,adVingum caftra ponunr,vbi fada pugnandi potcftatc,nonnulliscse-
iisjLeopoldum fuderunt,fugaruntq;. Mox ad Vidorias Pylas ire pergunt,ob-
fident deinde Feltrum , fuccendunt fuburbana, & vniuerfum agrum fd po-
pulantur:deinceps audito Leopoldi fuccurrentis aduentu , in Taruiiinum fea-
grumrecepere. Leopoldus Bellunum progrcius,Venetorum digreflu, prarre- 40
ptam fibi dimicandi copiam grauat tulit , verum Lodouici Regis interuentu,
cum Leopoldo dum annorum inducia: tranfada? funt. Interea quumLodo-
uicum Venetoru ingenia minime laterent,cum Genuenfibus, Antiftite Aqui-
leieni,&: Carrariis,Vnetorum gratia fdus pereuflt. Contra Veneti, clande-
ftinum in fe bellum parari iam rati , ne cum tot hoftibus vno tempore cerrare
cogantur,Leopoldigratiamineunt,quacunq; pofuntconditione,cumeopa-
cemtranfigunt,per Leonardum Dandalum, c Petrum Cornanum, loca qua>
eunque ademerant,vitro reftituunt.Nec multopft, cum Genuenfibus bellum
quarto renouatum eft, quod dum geritur, Carrarius Princeps, & Aquileienfis
AntifteSjCiim Lodouico,excompofito Venetis bellum indicunt.Quum totilli yc
potentatus,adeuertendum fuum imperium,coortos efle confpicarentur, Bar-
nabouem Vicecomitem,&: Petrinum Cypri Regem,fibi focios accipiunt.Mox
hinc Patauini,hinc Carnorum exercitus, in Taruiiinum agr errui,onmia po-
pultur,&vaftanr.Gerardus Caminenis,Venetis,MetaoppidoRichardofra
tri ademptOjdefciuit.Genuenfes , ob adempta fibi quxdam in Liguria oppida,
Pha-
 DEC AD IS . LIB ER X. H7
Phmauguft Cypri vrbcm occupant.Vidor Pifanus,cum duodeuiginti trirc-
mibus,Catarum Lodouici Regis oppidum expugnat,diripitque.MoxLigufti-
caclairis, Adriaticum linum inueta,cunta maritima: ora: loca Venetis infefta
rcddere itudet : contra Pifanus Vneta: Prarfeftus , omnia tueri. In contincnti
interea, Carrarius, & Aquileieniis Antiftes , cum Vngaris , Meftram oppidum
obiidione circumueniunt, fed Francifci Dilphij opera, & cocli grauitate id fer-
uatum.Deinde quum Pifanus claiemSicum,quod nunc Sibinicum appellant,
Cnuertilctjfado mximo mpetu , &c admotis repente fcalis, incautum oppi
dum inuafit. Multos intra mnia ex oppidanis interfccit. Sed quum arcem id
le munitiffimam haberet, Pannonico prarfidio reiedus , Traguriumnauigauit,
vbi Genuenfem claflem elle noucrat, indefruftrato conatu , ad follicitandam
Iadram properauit. Mifit ad explorandos Arbenlum nimos triremes decern,
quiCatarenmm, Sicieniumque cafu confternati, vltrofefc Venetis dediderc.
DcmumTragurina&Iadreni obfidione fruftratus,va:fanite bruma, inlftn-
amferecepit. Infequenti anno , adPolam , Genucnibus mifer prorligatus,
triremes quindecim cum claffiariis amilit,paucifimi in littus effufi euafere,ca-
prahominum duo milia,ca:teri partim ca:i,partim vulncrati:pridie nonas Mar
tas ea clades accepta , quamaritimi belli robur pene amilumeft. Ligures,ad-
au&'s animis,& amplificata clafle , fexdecimque longis ladra nauibus edudis,
icHumagum, Gradum &Crapolas vno tempore occuparunt, onerariam vnam
fequuti,in confpeduciuitatisdireptamcombuTere. MoxadparuamClodi-
am feftinarunt,quam quidcm vrbis partem,primo mpetu captam, incdio ab-
fumpfere,erumpentes ex vrbe prxidiarios milites vitra pont reiecere.ingen-
ti denique lartitia elati , erepta Venetorum ad Polam ligna medio mari trahen-
tes, ac Iadram ouantes rediere. Veneti tot cladibus affedi, penfitatis vrbis viri-
bus,quum vnde Liguribusreiftert,non haberent,&:plcra:q; aues ad bellum
intruda: abeffent,in fummum difcrimen rerum omnium , Lodouici Regs o-
pera addudi , de patria defenfanda cogitare coadi funt. Ad prxfidium portus,
quindecim triremium claflis influida, pra:fedusTydeusIutinianusScnatus
50 confulto creatur. Ad hanc etenim calamitatem & miferiam,Venetorum auda-
ciam Rex Lodouicusplan redegerat,vt qui occupandis alienis rebus nimos
Temper intenderint , nunc pro fuis , & in primis pro patria dimicare cogantur.
Clodia deinde Genuenibus mari , terra vero Carrariis & Pannonibus ca-
pta.Occupata vrbe Venetisqj dciedis, Lodouici Regis & Liguris in edito loco
igna repente prarfixa, ex oppidanis & Venetis fex hominum milia ca:fa, muli-
eres,Vi doris iuTu,in dem fe recepere,ac poftero die domum qua:q> mam re-
petere iufla eft. Pro recuperanda Clodia, omni arte Veneti obnituntur. Inter-
caCarolus,Lodouici,vt quidam credidere,filius,vel vt alij tradidere,ex eo Ca
rolo natus, quiManfredum Apulia: Rege fuperauit,quibus haud facile afenti-
4c or,cum decern Pannon milibus, adTaruiium concdit. Sub eius aduentum,
Francicus Carrarius,itemGenueniu Aquileienliumqj Lcgati cgratulatum,
&ad decernendum de pace bellve,qua:cunq; ad Lodouici Regis &fociorum
facerent dignitatem,conuenere:poftridie Nicolaus Mauroccnus,Iones Gra-
douicus,& Zacharias Ctarenus,Legatiaduenere,quiiniquiffimis etiamcon-
ditionibus conficiend pacis poteftatemhabcbant.Depace quum dies aliquot
in cafum difceptatum foret, quum nihil Venetis, prater vitam, dimittere pla
ceret,illi re infeda &: dolore in iram couerflabierc.Carolus,quummfes duos
in Taruifino agro ftatiua habuiTet,vidiTetqi fe ftando nihil profedurum,folu-
tademum obiidione ,in Pannoniam cum exercitu ferecepit. Verum poft varia
[0 bella,refpirate Venetorum fortuna, Ligures demum apud Clodiam infelicitec
pugnarunt, quibus tria milia,ex Patauims ducentos,ex Illyrico & Graecia ca>
teros, in Venetorum poteftatem veniiTe ferunt. Ne decidre quidemhac cla-
de Liguribus animi, quippe qui inftaurata claife muko,qum antea,vehemen
tius Vnetos impetunt.Tergetini,Lodouici Regis arte,operaq5 Ligulica,itc-
rum Venera fide deficiunt.Donatum Thronu,Prtorem vrbis,cum vniuer-fa
 }48 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
familia, in vincula coniiciunt,geminas in vrbe arces, dcturbato vtrinque -
idio,recipmnc.Pari quoque fucceflu,Pola capitur,deinde Arba.Taruiium ve
ro acrrima Patauini Principis obiidionc vcxatur. Scrauallum,Leopoldo Du
el uftriae Vneto conceditur.Quinetiam vt tyrannum in fuum auxiliumtra
herent, eidemTaruifium,ne Francifco Patauino caperetur , Veneti Senatus
confulto datum, quod anno poft tertio & quadrageimo , quam Sealanis ade-
merant,fatum cfle perhibent.Carrarius Princeps,ququam fub Leopoldi ad-
ucnt Taruifio abfcelTerat, haudquaqu tarnen deftitit illius vrbis agrum infe-
ftare,capere pleraque loca, palam dicere , feLodouici Regis iufluadhuc ibi
armagerere. Leopoldus, quumnouaaffinitate Vngaria: Regi adi&us eTet,in i*
media vrbe , regalia fuis praelata fignaftatuifle dicitur. Lodouicus,ne arHnisfui
rebus parum probe confulere viderctur,temperamento quodam vfus , nc belli
focios prodidiire putaretur , Leopold exorauit , vt aequo Carrarii pertinaciam
animo tole raret Quum grauiffimum diu bellum inter iftos terra mariqjgere-
retur , miflo Torcellano Antiftite , Hamon Dux Allobrogum intercefllt,cuius
quideminteruentu,anno fexto,ac menfe quarto,ex quo vkim cum Genuenfi-
bus pugnatum eft, his conditionibus pax Venetis cum Genueniibus,Lodouico
Rege , Patauino Principe, ac Aquileicnfi Antiftite tranfa&a ft. In primisvc
captiui vtrinque reftituercntur, Patau inus Caput aggens, Sc Morentianum Vc
neto redderet , demoliretur in aquis, & ad flumina iam erecta prafidia, Veneti
contra huic Curaniam turrim plane relinquerent. Controuerafinium inter
Patauinum& Venetum , Alberti Hefteniis arbitrio diffiniretur. Venetus,Tc-
nedo prxfidiumabduceret, Dux Allobrogum, infulam fuis armis biennio cu-
ftodiret.Florentini producentis milibus inter vtrofque fponfores interceftere,
quod Vneto & Liguri circaTanaim negocian non liceret, ne quod toties ac-
ciderat,veteri aemultione rurfusadarmaredigerentur. Infuper dcimo quoq;
anno, feptemaureoru nummum milia Lodoico Regi Venetus folueret, con
tra ille Dalmaticam oram, Venetis negociatoribuspiratistutam redderer,
nve falem Dalmata, Illyricsve conficeret. Eo die quo pax promulgara cit,e-
ditum aiunt infantem,cui quaterna brachia,quaterna quoque crura erat. Hoc }o
admodum bello ,' Venetorum faftum attenuatum fuifle perhibent , quod qui-
dem Lodouici Regis arte ac vi fatumefe nemo dubitat,qui vt oecupatae Ve
netorum faueibus Dalmatiam aifereret , & fuas &fociorumvires experirivo-
luit, ne magnis eeeptis magnanimus Princeps,cui parem olim nunquam for-
tita eft Vngaria,turpiter deilnere videretur. Sed ad alia quoque bella fuo du-
tu aufpieiisq; gefta redeundum eft. Quam in Boflenam, quorunda nobilium
fafcione rebellantem,qua: Vngarici imperij ftipendiariafuerat, expeditionem
fufeepit, per Magiftrum equitum, & legatos parum profpercgefluTc fcrtur.Ni-
colaus enim Comes Palatinus,& Nicolaus Strigonienfis metropolita,cum ma
gna Procerum manu in prouinciam profieifeuntur, Zrebernichum obiidet(vt 4
aiunt) quod cum oppugnare coepiflent, ne line magna quidem hominum re-
rumqueiadura,obidionfoluerefuntadadi. Quin &c aliud interceffitincom-
modum:dum eflent in caftris , &C metropolita; tabernculo, regalia figilla clam
fubtrata,furti auclores,Belialis filij arguuntur, ha:c in Biftricia,paucis poftan-
nis , apud argentarium comminuta fabrum comperta funt. Sigillorum a&ura,
Lodouco minimi fata,quando regio repente iuflu alia inftaurata,quibus o-
mniadiplomata, priuilegiaquefuperioraobfignari&: confirman iuflit.Deindc
in Bulgariamditioni Pannonicfubietam,remc"tantc StratimiroeorumPrin-
cipe,exercitum Rex eduxit, vbi bellum fententia geftum ebfquidem Bodo-
numeorum vrbem, primo mpetu obfeTam, perbreui obidionc oceupaut. p
Stratimirum cepit, qui fe vulgo Impcratorcm appellari iuflerat, deinde vix tri-
um mcnum fpacio , vniuerfam Bulgariam in fuam poteftatem redegit.Strati-
mirus in Vngariam ductus, ad Gcmlechium, Zagrabiens Epifcopicaftcllum,
aliquandiu adhibitis cuftodibus, relegatus eft. Deinde quuminmanus Lodo-
uiciiurafletjfe perpetuam fidem &c obfequium Regi Pannonia: pra:tituru,ma-
gnifi*
 DEC AD I S II. LIBER X. 34
gnific donatus,reddito regno,dimiflus eft, qui recepta Bulgaria, quoad vixit,
padas condiciones imperataq; feruauic. Infuper aduerfus Imperatorem Ca-
rolum eft bellum inimm,caua: no extant, Legati,de quibus diximus, Venejo-
rum, huiufce belli fufpicione non caruerc. Coado exercitu, ad Morauia: fines
proceflic, uteris &: chirographo, Impcratori bellu indixit, Trincinium intrauit,
citcumlocata funt caftra. Dum alias ibi copias operitur, Dux Zidnicenfis cum
plerifq; Proccribus , Caroli nomine aduenere, aliquot dies de pace difceptatu
eft; qua: quum tarn cito confici non poflet, inducia: fada- funt. Nicolaus vero
PalatinuSj&Stephanus Bebechus Iudex regius,ad Carol mittuntur, vtde pa
lo ce agerent, qui quum Imperatorem ad Brodam cum exercitu oftendiiTent , &c
de pace difceptaflent, re demum infedarediere. Lodoicus, induciarum gra
tia lolutiscaftris,in Panoniam regreditur : exado induciarum tempore,Ladif-
laum Apulia: Ducem,& Petrum Banum,cum cxpeditiflimo equitatu in Mora-
uiam miiu, qui prouinciam ingreffi, vicos &: caftella quacdam improbe munita
populanrur,8: incdunt,abiguntpecora,&: muks captiuos abducunt,moxin-
ces&vatatis agris,onufti pra:daabeut:res ita ex improuifo gefta, vt inhibe-
rinequiueric. Succeifit his Caimiri Polonia; Regis obitus, quern Lodouici a-
uunculumfuiife diximus. Hie cum Lodouico,liberis orbatus,regnum Poloni
legaTet,quando neminem habebat,quifanguine propius eum atcingeret,Rex
10 haudquaqu cundandumratus, habito ingenti deledu, in Sarmatiamprofici-
fcitur. Venit Graccouiam,ibiq5 frequtifimum omnium Rcgulorum,Antifti- /
tum,& nobilium conuentum habet,teftamenti tabulas aperiri iubet, aclegi,in
quibus quum fe harrede vnicum ex legato legiflet , perhuman prafatus, Prin-
cipes,populorumqj Legatos exorauit,vtfe Caimiri nepotem,Regem vitro dc-
clararent: quarc ab omnibus,vno ore,dominus & Rex Polonia: falutatus & co-
ronams eft. Pacato regno, difpoiitisqj Prazfcdis, in Pannoniam reuerfus , ex-
rempio de Laici Tranfalpinarum partium Vaiuoda: (vt aiunt) defedione com*
monefadus eft,quod aegr,quum vtranq; Valachiam fua: ditionis eife nouerit,
tulifle ferunt, id fufcepta mox expeditio declarauit. Na coadis celerrim duo-
P bus eXercitibus , inTranfalpinam Valachiam profcifcitur , duabus partibus
prouinciam adoritur ; tergo nanque , & qua Tranifyluaniam attingit , Nico-
laum Vaiuodam TraniTyluanum,&Simonem Mauricij filium, cum ingti no
bilium manu irruere iubet , ipfe Bulgaria, quam Myiiam olim appellabant,
fronte in hoftem impetum facit.Laicus Lodouici exercitum traiicere conten-
dentem,Danubij ripaprohibere conatur,inftat tergo Nicolaus,&cum omni
bus copiis Valachiam ingreiTus,adIlumfam fluuium caftra mouit. Ad inhiben
dum trantum , caftella quxdam praeidio munita comperit , deturbatis illico
przudiis,caftella capit,& tranfmiflo cofeftim exercitu,cum Laici equitatu, cui
Dragmcrus Valachus pracerat, manum conferir: durante aliquantiper pugna,
4hoftisproteritur,funditurq;. Nicolaus vidoriapotitus,adaufcisanimis,in pro
uinciam pntrt inferiorem , vbi quum inter fyluas ac montium anfradus fe
cum vniuerfis legionibus infinuaiTet,irruentibus iugis montium hoftibus,ita
telis ac lapidibus confedus eft, vt ipfe cum plerifque nobilibus , dato tergo, &C
prarclufa fuga,miferrime occubueric,ca:teri partim ca:i,partim relidis impedi-
mentis,ab hofte dimiifi. Cum Nicolao,Petrum Prouaiuodam, & Petrum Rof-
iium,Kikeulla: oppidi Prfedum,item Ladiflaum & Petrum,SicuIos,cum ma
gno nobilium numero oppetiiTe memorant. Nicolai corpus,Valachorum ma-
nibus ereptum,Strigonium milites retulere,&: in a:de Diuac Virginis condide-
re. Ac cladis huiufce iaduram Nicolaus Gara plane refarit,qui mira virtute,ac
Jo ungularumlitaris artis difciplina,Regis exercitum inftrudisnauigiis, Bulga
ria in Valachiam , inuito &aducrfante Laico, itatranfmifit, vt in Danubij ripa
hoftem fuderitjceciderit multos,& prxima fubinde oppida ceperit.Tunc Lo-
douicum Regem,vt Valachis tutius imperaret,Seuerinum oppidum, Seuero
olim Impcratore edificatum,ac vetuftate collapfuminftaurauit. Item ad Hie-
raflum amnem caftellum erexit , quodTerchum nominant, & vtrique -
G
5To ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
dium impofuit. Pacata demum prouincia, in Pannoniam abut. Mos ei fuit, in
rebelles,&: infenfos,fufpedsve,quotnis mouere bella, nullam refpirandi co-
piatn,nullam ocij poteftatemhofti facere,abfterrere audacia,&: perpetuo defa-
tiare bellojobftinatis ac perfidis,variisqj animis multo pertinacias inftare, ne-
que ab hofte vindida,neq; ab amico beneficio fuperari,fupplicibus fefe ofFerre
exorabilem. Laudis praetereacupidiflimu, & immortalitati quam maxime ftu-
dentcm ferunt,Retianos, & Moldauos, qui Daciam inferiorem habitant, &C in
Valachia montana permanent,aliduo bello aftecifle,&precipuRctianos,qui
fuperiorem Myfiam incolunt,quum perfidias vtrofq; plus quam barbricas ene
intelligeret. Quare Dominicum,Oftffij gnatum,prouirfciae Myfia; cum Seme- w
ro prxfecit,poft hos Nicolaus Garafuffedus eft , quum huncanimicorporisqj
viribus Lodouicus prxpollere intelligeret: hi Myfos ac Daces in Panonici Re
gis fide fummo ftudio retinuere. Item nil fibi prudentia , liberalitate, propaga-
tione regni , ac gloria fuit antiquius , omnia literarum ludia auidiflim nouit,
in primis Aftronomiam,qua inconfulta,nihil fibi placuit aufpicari. lus inte-
gerrim dixit,amplificauit cupidiifim regnum, in diuinum cultum, &: ftudio-
fos omnes perquam magnificus &: gratus femper eft habitus. Ne plebs acrufti-
ca multitudo grauioribus , quam par eft, tributis & portoriis , quasftoribus &
praefedis oneraretur,nve iniquis iudiciisgrauaretur,afficeretrverapinis,dif-
fimulato fxpe habitu, veluti callidiiutnus explorator, vicos &c oppida luftrauit, i0
perfcrutaturus mores publicanorum & Praefedorum,&: eorum iniurias exple-
bis querimoniis rccogniturus,quod idcirco clementifimo Principe faditatu
aiunt,vtnon minus optimatum,quam plebis curam gefifle videretur. Quine-
tiam fxpiflimc fubornatus,de moribusregiispercundabatur,&: fimpliciure-
fponis (ce ipfe quandoq; caftigauit. Quam pius,ac Deo gratus fuerit,ex his,
qua: mbiieientur, intelligi poteft. In primis vt Hebrari dur ceruicis pertina
cia deficeret,refiperentqj tandem, fe hos pro Vngaris habiturum, perpetua do-
naturum immunitate pollicebatur : demum quum neque fuis,neq; fandorum
patrum concionibus,ad orthodoxamfidem reuocare potuilfetjpublico omnes
edido Vngaria cxegit,res ac fortunas impune exportae permiiit : hi vero ex- jo
adi , Auftriam & Boemiam inundarunt. Quum eremitarum ordo Diui Pauli
Principis in Vngariam veniTet,corpusque eius Venetijs auedum,in Laurentij
xdem,qua: ad tertiumlapidem,Budx prxima montiprominet,tranlatumef-
fet,Carolus pater,primus eremitarum collegiaintroduxit,qui Laurentij,fanda:
Crucis, Spiritus fndi, & Diui Ladilaifacras aedes vfurparunt, Lodouicus au-
tem, in Nozthre ccenobium his excellentiflimum dicauit , &in Leueldo aliud
Carthufienfibus cxxdificauit, magnificeqj donauit. Duas item aediculas,regio
fumptu conftrudas,magna: Matri erexit, ac ingenti donatiuo excoluit , in A-
quifgrano alteram, alteram in Cellis. Exemple quoq; fuo, muks ex Antiftiti-
bus,Optimatibus,& nobilibus,ad hatc diuina: pietatis officia inuitauit: qui ne 4c
fui Regis magnificentia degenerarent, per fe fuosque templa donaqj dicarunt.
Quare prater omnium opinionem , religio in Vngaria nimis amplificata, & vf-
que adeo propagata,vt plus tertia regni parte in diuinum vfum poffideret. Cu-
manos, Tartrica feritate ac ritibus infedos , ad veram fidem impenfifllm re
uocare ftuduit,&fpemfuam neququam fruftratus,reuocatos,immifis e fa-
cris declamatoribus,religionis Magiftris,qutum in fe fuit,diligentiium con-
firmauit. Adredam quoq; fidem Patarinos in Bofiena conuertit,qui varus -
roribus impliciti,in deperditaimpietatem inciderant: qua quidinre,Peregri-
ni Boflenenfis Epifcopi, viriprofedo fandiflimi, opera vfus eft. Quinetiam in
Sclauonia,&in ca quidem regione, quam Lipnam nunc appellant, quum mu- r,
tos deprauatis opinionibus eTe inteUexiflet , quib. facerdotes ex diui quonda
Hieronymi inftitutione facra miniftrabant,ad veram fapitiam reduxit, verum
hi nunc in priftinum erroremrecidifle dicuntur. Eius etiam tempore Bogdan
Valachorum Princeps,qui deftituta,Tartarorum vicinitate,Moldauia,qua: in
terior Valachia eft , ad Marmarufiam habitabat , coadis Valachis , in patriam
regio-
 DE AD IS IL LIBER Xf * $ji
regionem,Lodouico Rgi fubie&am remigrauit, idque inconfulto Rege fecit,
guod is aegr tulit : fed quumillorum fcccunditate prouinci am indies comple-
ricpiflfe audiuiflet,eam pa&aconditione, vitro cceflit, vt MoldauiscVaiuo-
da(vt aiunt)grata obfequia,&: ftata quotannis ftipendia Pannoni Reg perfol*
ueret. Imperante quoque Lodouico/euapeftiSj&locuftarumxnurumque in-
commoda,item calamitoi teroemotus Vngariam inceTere.Prxteiea quum in
omnes eflet liberaliffimus , qui regalis aulae feruitiis obnoxij ex more fuerantj
eos in nobiliumordinemperhumanaireruit,ac eos feruitutisonereli beraum
Vxores ei fuere dusc, altera Caroli filia, qui dcinde ad imperij Romani faftigiu
jo eueftus eft,huic Margaritas nomenfuit,quasintempeftiua morte fubrcpta,ime
libcris vita deceifit. Elifabethaaltera,Stephani Bofloncnfis Bani(vt aiuntjfilia,
exquagnatae tres genita:,Catharina,Mana,& Adiuga. Catharina,pueritianon
exceflit. Maria, teneris vnguiculis,Sigifmundo Brandeburgenfi,Casfarcaftir-
pe edito defponfata, Auguftali poteftate,& corona potita eft. Adiuga,defunto
patre,regnum Poloniae fortita,Optimatum confenfu,Iagulae Principi Lituanie,
coniugata, qui nondum orthodoxafide initiatus erat,matrimonij f'dcre, ex
compacto in regnum iimul Chriftianam profeffionem admifit, acq; Ladiflaum
appellari iuffit,qui vnocodemque tempore fortunam nomenque mutautt.Lo-
douicum referunt pacem domi, foris bellum Temper optafle , quando alterum
fine altero facile comparari non poteft,domi iufticia, pietatem, & religionem,
percgre fortirudinem, feueritatem, animique magnitudincm , vtrobique pru-
dentiam coluiffe. Priuilegia populorumimmunitatesque eruaTe,facrarum x-
dium iurabefifle nunquam, prouirtcias quas in Chrifti fidem alleruit , omni li-
beralitatis officio iibi conciliaiTe,in omnes demum,vel maxime in calamitofos
ac miferabiles , fuilTe pientiffimum. Tyranni notam diligcntis morte -
uit, quarc non modo tyrannus nunquam vifus eft, fed pra: nimia comitate
clementia,ne Rex quidem,publicus pater vigilantiflmus, regni cuftos, &c pro-
pugnator inui&uselTe dicebatur. Quurna pueritiavenationcs frequcntauerir,
astatcm grandiorcm militias alTumpferit,ad extremum, na&us ocium, geren-
jo darum rerummoleftiis,ad diuinam contemplationemfe reuocauit : quantum
in fefuit,publicis tunenegociis fe fubtrahere,fantorum Patrum confuetudine
vti,perpetux faluti impcnis incumbere,vtrique iimul vitje officia perfoluere,
ncquc interim hoftium infidias regniquetutelam animo eiicere,quod vtface-
ret,marium rbitas liberorum hortabatur. Vt regno confuleret,Sigifmundum
adoptaflc dicitur, quern & Auguftali genere, &c excellentiffima indole eile in-
telligebat; iaCturam liberorum refarcire hoc modo placuit , ne ab re quidem,
quando Princeps illeprudentifimus,Pannonicae faluti eque commodis, ne-
que honorificentis confulere potuit. Etficut exitus remm approbauit , quia
eius viri fapientiam non admirctur,qui longe ante morte futura profpexit,fuo-
4 rumque faluti multo ant,qum res ipfa poftularet, vt in tempore conilia pro-
uifaconferret,ritconfuluit? Annum demum Rex natus fextum &quinqua-
gefimum, valctudine parum profpera laborare occpit,ne aliter quid,ac obei-
geratjid futurum profpici poterat,quando belhci labores,quotidiana cura*,ca-
lons ac frigoris incommoaa,affidua itinera,peregrinationesque corpus eius it
confeccrCjVt in grauiffimum deinde morbum fane coniecerint. Poftquam de-
fperata flutc , extremum fbi diemimminereintcllexit, coaftis Optimatibus,
regnum diipofuitjin manus Maria flia:,ne iubente quidem ipfo, fponte fua o-
mnes iurarunt, fe haud aliter ac patrem earn obferuaturos, & non modo fidem
obfequiaqj debita praeftituros,fed pro eius nutu & imperio liberos, vires, cor-
fo pora,fortunas,ac diuina fimul & humana,quum res tulerit, vltr delaturos, pe-
ricula quseque maxima lubentiffim fubituros. Explorara Proceru ftudiaquum
promptiffima infpiceret, admodum illachrymauit. Quum diem Lodouicum
agere rumor eflet, ita vulgo trepidari cptum eft , vt quifque vita: timere
videretur,pro falute regia publica vota nuncuptur,ad omnes oppidatim& vi-
cacim aras homines operatur,ne tanto defenforeparenteqj orbentur: haud ali
Q ij
 A. BONF. RER. VNG. DEC . LIB. X.
ter quidera omnis xtas ac fexus formidarc vifus cft , atqs fi hoftes in mediis la-
ribus habuiflent. Eccc aliquantiipcr ante mortem cius,Comctcs apparuit,quo
Rgi fatum inftarc omnes augurabantur. Increbrefccnte igitur morbo, idibus
Scptembribus dicm obiit,tantumq; fuidefiderium rcliquit, vt prae ceteris hue
Rcgibus Pannonia deplorafle videatur. Promulgara morte , omnes ex oppidis
&: pagis in Viflegradum conuenerc, confluxerc vndique Principes , Se Antifti-
tes,item nobiles, &: prouinciarum omnium Lcgati , qui perpetuo excquiarum
honore Lodouici obitum honeftarunt. Varia: cunctis populis audita: voces
rarij quoquematronarumvlulatus,qua: regionatim cumliberis haud fecus,ac
ad complorandum fuum quifq; parentem , vitro concurrrc. Hi patrem pien-
tiilmum,Rcgem clcmentiflimum illi ingeminare. Pars defenfor fortiflimum,
& bellatorem inuiriffimum alij exclamare , nonnulli dominum indulgentifl-
mum vociferan , aflertorem regni, &c Dalmatian liberatoremmulti dicerc, do-
mitatorem pleriquc hoftium flcre,nemo tam pictatis officio fefatisfacere pof-
d videri: Quamuis certatim pro fe quifque & ex corde ploraret, filiarum tam
vlulatus in tantam acclamationem populos incendebant , vt ad mortem vfquc
comploraiTe putarentur. E Pontificibus,&: Sacerdotibus,itcm Proccnbus, &
ordine nobilitatis, nemo ficcis oculis fpe&ari potuit, quinetiam in facris multi
Sacerdotes, profluuio lachrymarum , vix operari potuerc. E Ptxfcis equi-
tam & multibus nonnulli,nc pra: dolore indmito iibi manus iniiecrenr, adhi- *9
bitiscuftodibusfuntinhibiti,&:ni Maria: confolatio fuccurriflet,quam pro Re
ge habkuros fe omnes proclamabt,multi haud citra lachrymoliim fu-
nus celebraffcnt. Quid plura,quantum eius mors &. Vngaris &: fociis mceroris
attuleriCjhinc facile confiderari poteft, quod annos tres vniuerfa Vngaria pulla
vefte inceult,totidemque annis lutum regionatim celebrauit. Nufquam rifus,
iocus,fonus,chorea,aliqudvc feftiuitatis genus fpctatumet,iuftkium trien-
nio indicium. Item pueri , veluti patre orbati , gemebundi omnes inccfiTe di-
cuntur,focij omnes,in primisque Roxani, Myiij, Bulgari, & Valachi ab eo dc-
miti,in triftitia: fpeciem barbam depofuifle feruntur. Omnes , praeter Vnetos,
hunc Principe deplorarunt , quippe qui ad primum mortis eius nuncium tanta }
Uctitia exultaTeferuntur,vt nihil vnquam fchcius,ac magis fauftum exaudiue-
rint i quod nc ab re quidem , quando hunc vnicum Vneta: calamitatis audo-
rem, Dalmatian gratia, fore intclligcbant. Corpus Alba: ad balicam Diui Ste
phanien jedicula,quam monumenti fui loco cxa:dificarat,fepultum eft. Sexto
decimo p ft die, Regina Elifabctha, honeftifimo Sacerdotum collegio facel-
lummagnifictifimc donatum decorafle dicitur, qui Lodouici Manibusquo-
138. tidie operarentur. Diem Rex anno falutis ottogeimofecundo , fupra trede-
cies centum obiit, annis quadraginta, menfe vno , diebus autem duobus Se vi-
guiti regnauit. Hunc ftatura mediocri,elatis oculis, crinibus & barba cri-
pa,fereno vultu,promincntibus aliquantulum labris,&: hu- 10
meris parum curuis,ac Regem ceteris longe prae-
ferendum fuifle memorant.

DECAIS SECVNDAE fINIS. *

>

ANT.
 *

ANT. BONFINII
RERVM VNGARICA-
RVM DECAS TERTIA.
Liber primvs.
s Regis Lodouici mortem , duae filias cum ne
pote Carolo fuperfuere,harum altera Vngarie,Po-
loniae altera fortita eft regnum. Maria , natu maion
minor , Adiuga fuit. Carolus ex cognomento Pr
ulis, viuente adhuc Lodouico , quern Andre Re
gis fliumfuiTe aiunt, Neapolitanum regnu , vtde-
inceps referetur,occupauit: quem quid an Lodo
uici (vt plerique) filium, an ex Andrea fratre nepo-
tem dicere aufim,nondumfatisexploratumhabeo,
niii fortafle ab eoadoptatum plane dixerimus.Nam
dumhinc Ligures mari,hinc Aquileienfes, & Car-
rarij, Lodouici focij , Vnetos terra vexant, paulo ante Clodianam claflem , Sc
tranfa&amvtrinq; pacem,Vrbanus Pontifex, Ioannx Reginas infolentiam do-
mitare cupies,Lodouicum exorauit,vt adiutore, Andrea; fratris mortem cu-
mulatis vlcifceretur,regnum reciperet quod fuorum fuerat,eiiceret Ioanam
20
non minus de fuis, quam Romana Ecclefia male meritam. Delatam belli con-
dirionem Lodouicus ne inuitus quidem accepit , vt veluti vtrique filiar , ita &
nepoti regnum compararet,&: illudin primis,quod fuorum aufpiciis gubernari
confueuerat. Quare Carolo,inTaruiino agro aduerfus Vnetos ( quemadmo-
dum fupr diximus ) agcnti,mandat,vtinde profe&us Ioannam impctat,pater-
num regnum recuperare nitatur. Carolus mandatis obtemperans,vocatis ad fe
Venetorum oratoribus, fub prartexm cum Vneto Ligure componenda: pa-
cis,ac demum nulla eius habita mentione , fed aperto , quod animo moliretur
tarn prarpropera in Vngariam feftinatione rediit,vt Comits o&oginta, ad Pla-
nim fluuium,traiiciendo amiferit. Iannotum Salerni Principem, exercitusque
3 fui Ducem reliquit , quem in Hetruriam properare iufit. Iannotus Albricum
Cunij Comitem, & Ferrobrachium Germanum, vnius cohortis Prarfeftum, in
focietatem accepit. Hetruriam hic ingreflus , coa&is Florentinis exulibus,in
Senenfem agrum defeendit. Sencnfes,& Pifani,Iannotum Salernitanum,mul-
ta pecunia placatum , ab agri vaftationefubmouere. id ipfum dum Florentini
facer ftudent, quia fuos exules recipere cogebantur, Iannoto nihil impetra
re potuerunt. Ioannem Hancutum nominatum , ftipendio pacto conducunt,
vteoDuce Iannotum repellant. Dumidagitur, Carolus ex Vngariacum o&o
milibus equitumaduenit, in Aretinum primo agr erupit, vrbem Guelforum
&Gibellinorum facrionibusagitatan^indeditioncm accepit. Senenfemmox
40 agrum ingreTus,Flrentinosinfeftar,qui dimiTo confeftim Duce,quadragin-
ta milibus aureum pacem Caroli mercantur. Hancutus Bagnacauallum oppi
dum Nicolao & Alberto Heftenfibus vendidit , quibus Aftorgius Manfredus
Fauentiam paulo ant,ciuium proditione,dim abftulerat. Carolus deinde vr
bem Romam,vt Vrbanum Pontificem adeat, recta contendit. Hononfc cx-
ceptus Pontfice, data recuperandi regni poteftate , forti animo , cum multis
cohortibus , & validifllmo equitatu id adortur. Occurrere continuo Ioanna
reginae copiae,quas quum illico profliganet,iterNeapolimverfus facer permit:
redintegrate iterum exercitu, hoftes obftiterc, quos quum faepe fugaTet,ceci-
diuetque,Neapolim tandem peruenit,vrbemfata mox deditione recepit.Re-
p ginam inarce,quam Caftellumnouumappellant,Ioannam obfedit, Albricum,
G iij
 3H ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
Ferrobrachiumque Germanum,exonerandi regnigratia,vltro dimifit, vt -
da,aut quauis excrcitum vipafcere ftuderent.Epifcopum Virdunenfem Caro
lus Aretio fane prfecerat,qui fadionis perofus,Gibcllinos & Guclfos fine dis
crimine vilo tradarat. Quumciuium is nimos nulla aequitate beneficentiaqj
fibi conciliare pofletjacobuni Carazolum Neapohtanum ciuem, fucceTorem
fortitus eft. Hie inita gubernatione , quum pari iufticia &: aequitate vrbem fa-
diofiiTimam pacare contenderet, fufcitata plebe Guelfa feditione , in arcem
reiedus eft,quo cum Gibellini quoq; confugre. Carazolus Albricum in Tu-
dercino agro tunc agentem accerfi iubet,eumque in vrbem nodu clam immit-
tit,qui dumGuelforum audaciam coercer conatur, Gibellinorum quoqj bo- io
na diripuitj mulierum violetiamanus abftinuit. Ferrobrachius paul pft fe-
quutus,quodcunque fuperfuit,totum abrait,ingenti etiam praeda Florentinos
1 5 8 1, affecit. anno odogefimoprimo,fupra tredecies centum, ada funt, quo
quidem tenipore,noua qudame Gallia tempeftasexorta,Italiaminceflit.Lo-
douicus enim Andegauenfis,Francoru Regis & Clementis antipapae fuafu im-
pulfus,non tarn Ioannae libcrand,qum deponendi Vrbani gratia,cumtrigin-
ta cquitum milibus Italiam ingreflus,in Bononienfiprimum agro defedit. Ca-
rolus periculiim imminens confpicatus , relidonobilitati Aretio, Albricum &
Ferrobrachium ad fc reuocauit. Quin& Florentini,ab Vrbano Pontfice exo-
ratijHancutu ad Carolummifere. Lodouicus, per Marios, ad faltum Caflinen- 10
fern pcruenit,anno fecundo fecundm Andegauenlis aduentum,duodecim e-
quitum milia Gallia ad hunc tranfmifla,qui per Placentinum,Lucenfem,Flo-
rentinum , & Senenfem, in Aretinum tandem agrum Andegauio duce perue-
nere. In vrbem Guelfis immii,reludantibus domi forisqj Gibellinis, vrbem
tertio poft Albrici clademanno diripuere. Vrbis arcem, Guelforum prcefidium
tenebat , qua: diebus circiter quadraginta oppugnata , in Gallorum fane pote-
ftatem veniiTet, nifi Lodouici fatum nterceliflet : quo quidem cognito , An-
degauius exoratus,deferta expeditione, Flortinis vrbem vendidit,foluta mox
obiidione,in Galliam reuerfus eft. Pari quoque trcpidatione Lodouici exerci-
tus fubinde folutus eft, &folutionevfque adeo turpi , vt mendicantes bini tri- 3
nve milites,in Galliam fe receperint. Vrbanus dcinde cum vniuerfis aulico-
rum ordimbus , vt nepotem Capuano principatu donandumcuret, Neapolim
proficifcitur, quod quum praeter fententiam acciduTet, fpe fruftratus , in minas
fe conuertit. Carolus , intelledaPontificis ambitione ac inconftantia , mox ei
cuftodes adhibuit, quibus palatij exitum inhiberet. Vrbanus, diTimulata iniu-
ria,&impetratamiiTione, Nuceriam azftiuatufe venire fimulauit, vbi numero-
fam Cardinalium manum creauit, veteribus feptem , quos vn cum Rege in
Pontificemconiuraflc dicebat, incarcerem fane coniecit. Aduerfus Carolum
deinde agere occpit,vteu baud iniuria regno abdicare videretur. Diem Ca
rolo abdicationis indixit,vt iure is in forum pontificium accerfi videretur.Re- 40
fpondit Carolus,fe ad indidum diem haud inuitum adfuturum, & comparatis
continuo legionibus, Nuceriam profedus, non vt reus, fed vt Praetor &hoftis
obfedit,vt Marte potius qum Centumuirali iudicio litem dirimcret.Intercef-
fit Raymundus Baucianus, Vrino genere natus, Nolanique Comitis filius,qui
Tarentinum poft haec principatu nadus eft : is copiis fretus,quas fub Rege du-
darat,Vrbanum cu vniuerfo apoftolico collegio ad marc dcdudum,Ligufticae
clafli impofuit. Qui dum Genuamnauigat, feptem Cardinalibus,quos Nuce-
ria; capiiuiTerat , quinqu faccis muolutos in mare demerfit haud aliter atque
MaridRex. paricidas,qui culeis infui, & in profluentcm demergi folcnt. Sed ad Mariaxn
hiftoria nos redire cogit, vtex eius coronatione , quid fibi , Caroloque accide- t,
rit, deinceps rite narretur. Maria Lodouici filia , vcluti pater teftamento caue-
rat, Sigifmundo Brandeburgenfi,Caroli Imperatoris filio, & adhuc puero , ex
compado ita nupfcrat , vt ad maturas vfque nuptias virum non duceret , con-
fummatis nuptiis,Sigifmundum regni confortem pariter admitteret: hc vitro
conditionem vniuerfatunc Vngaria acceperat, quum immortalia Lodouici
Regis
 DE AD I S III. LIBER I. fa
Regis beneficia omncs pariter obftrinxerint. Quum intempeftiua: adhuc t'a
ient nuptiaCjLodouicique patris mrita vniuerfos ibi deuindos haberent, e
que interregnum ipfi facile paterentur,Mariam tanto ftudio,fuffragiorumque
fucceffu, tota Pannonia in regni faftigium extollit, vt non modo Reginam,*ed
Regcmpronunciarit,falutaritq5. Qupdfexuinaturadetraxit,fortunac5citatif-
fimo fauore rependit , pro ReginaRex paflim falutatur, & doee virum duxit
iubente Pannonia, pro Rege temper appellata, & in cunds diplomatis refer-
ptaeft.Quinetiam Albam duda,{ubfequtibus cundis Antiltitum,Procerum
nobiliumqj ordinibus,rite coronatur,ne corona quidem facra,diuino quodam
w numineVngarix Principib. deftinata,hanc dcdignatafuiTe dicitur.hinc quan
ta Lodouici beneficentia , & quam pia memoria fucrit , facile coniici poteft.
Qiunquam adulefcentula regnum iniuerit,ac aetatis intempehuitate, fui mu-
neris magnitudini adhuc fat facer non pofle videretur, materna tarnen fapien
tiamimus prob refarit,ac longe profedo commodisrefarfuTet, fidexterio-
rem illa fortunam , in cuius poteftate funt omnium iura regnorum , fortiri po-
ruiiTet, aut i fuo quam alieno arbitrio maxima queque gerere voluiTet. Erat
enimhuic Nicolaus Gara , vir non magis genere quamopibus fpedatiffimus
quem Lodouicus quondam,ob rem bene geftam,ad Palatinatus (vt aiunt)mu-
nus euexerat: hunc potifimum Elifabetha mater in conilium admittere folita
10 eft , quando ibi fidum ftudiofumque nouerat. Quodcunque Regi Lodouico
in vita is exoluere non poterat , ne ingratitudinis reus eTe videretur , id omne
vxoriacfilixjpoftmortem^epderenitebatur. Nunquam Reginx latere dif-
cedebat,ne imbecillum fexum in tanta animorum varietate periclitan patere-
tur,quantum in fe fuit , Elifabethae confulebat , quarcunque dignitati aut faluti
conuenire vidcrentur.Contr illa vehementiflimam Palatini fidem intelligerc,
nimium ei credere,ex eius profedo fententia cunda gerere,ne illo quidem in-
confulto quicquam agere,quado in viro non parumfidei& conihj iam inelfe
quinetiam tommferuitio fuo addidum efle nouerat. Hic multum audoritatis
apudReginam adeptus,parum cmode confulere fubinde ccepit, ne fuos Pro-
30 ceres nimis extollat,nimimve donet, hortatur , quandoquidem iam potentes
eedi,imperata n faciunt,detredant fidem & obfequia,&: repentina infolen-
tia correpti,aliquidnouitatis moliri conantur , fatius elfe hos ita tradare,ne ni
mium obefle poflnt.Item prxpotentibus quibufdam attenuadas eTe vires,au-
ferendos quoque magiftrams, quicunque formidolofi funt, nequidinfolenti-
usaudeant,fidelibus ttimviris,quinunquam latere abeant,honores mu
era conferenda. Neminem fe in Lodouici prolem fpedatioris cfe fidei con-
tantiaeqj, quu vetera illius in fe mrita obliuioni traderc nullo modo queat. In
ditionem proindefuam Regina? mentemtrahit,perfuadet quxcunque cupit,&:
pro libdine fu cunda facit. Occcepit ex hoc illa muks fibi Proceribusha-
40 bere fufpedos , inplerofquc profedo immerentes odium & fufpicionem con-
cipitjfeqj ipfa temer innonnulloruminuidiamtrahit,item odiohaberi cpta,
quia non omnes xqu diligere videbatur. Quum alios alus honorandoprafer-
ret,ne mediocrem quidem dicordiae ac diflenionis materiam ferit, nter Pro
ceres quicunq; fe Nicolao pra:tantioreseTereputabant,eum vnicum, poftha-
bitiscaeteriSjinconfiliuadmittigrauatferebat. Conflatahincimmodica nter
Optimates odia , & in Garamprazfertim domum , quippe qua: non folmpne
dominari, fed quemuis Procer Regina: gratia fubmouereac deprimere ni-
tebatur. Hincquoq; immortalia Lodouici mrita obliteran cpta, faftidirij
virgineum plane fceptrum,& pro nihilo duchfuborta quoque mutua nter Ma
jo gnates nobilcsq; bella,vim palarn pro fe quifque inferre,rapere aliena , vicos
oppida ferro inuadere.Multietiam rebeflare,e proceribus pleriq; deficere, qui
alium Regem creare pergebant. Perfidia hos primiim incefterat, Zagrabifem
Epifcopum,Itala gente natum,& hac Lodouico dignitate donatum, item Ste-
phanum Vaiuodam Tranfyluanum , & Andream , fratres , quibus Ladilaus
pater fuerat , necnon Se Stephanum Symonthoruiam , &c Ioannem Croacia;
G iiij
#6 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
Prxfidem,&sIoanemdcnique Crucigerum equitem, Auronaeque Antiftitern,
qui quidem omnes aduerfus Mariain coniurati , Loduici beneficio quodam,
honore & opibus excreuerant,quamuis humili loco nati forent.Ex compofico
esteros clam adeimt,fcemineum incufant S execranrar imperium, vanam da
mnant Vngarorum patientiam ; Nicolai Garae tyrannidem ingeminant, varus
criminibus iniimult,&: quid periculi cuique nobilium inftet,variisargumen-
tis oftenduntJn horumplerique fententiam conccflere,& in primis illi,qui no
uarum rerum auidi efle folent, Addebat ad hxc,reginam bonis omnibus auer-
fam, prxclufifle aditum, Nicolaum duntaxatin coniilium admitti , alios afper-
nari,maximam nobilitatis partem toruis oculis intueri , Garam tantm famili- io
am refpicere^fordere illi Procerumferuitia,neque quantum olim fanguinisLo
douici temporibus hauferint, memoria tenere. Proinde nihil fminarum im
perio formidoloiius & intolerabilius efle, Demiiii de ptimo legitimo Re
ge cogitaretur,haud ab re fore.Hisne parum quidem dictis coniuratorum nu
merus amplificatur, in quem magna quoque equitum fe multitudo infinuauit.
Quum hi,quos diximusj Marian fide defciuiflent, clandeftina inter concilia
fa:pius de eligendo Rege habuere,vnicuiq; folus Carolus ex cognomento Par-
uus veniebat in mentem.Quem quidem Apulia: Regem, regali genere natum,
& Lodouici nepotem,haud inuitis populis , tuto Mana: imperio 8c Nicolai ty-
rannidi opponere fe pofle fperabant. At vbi inter eos de Carolo euocando con to
uentum eft,Zagabrienfem vno confenfu antiftitem,ad eum,oratorem mitten-
dum efle decernunt. idnegocij iibi demandatumnon inuitus is aeeepit, quan-
do factionis huiufee auetor crat.Vt cautisres agatur, feeminea interim impe-
rata faciunt,foluunt vetigalia,&: nulla deniquere, legitima obfcquiadetrea-
re videntuf. Orator,ne qidnoui moliturus inltaliam proficifcivideatur,exfol
uendi voti , S magna: religionis gratia,fe Romam profe&urum flmulat. Non-
dum annos Maria duos plane regnarat,quum is ad eocdum Carolumin Ita-
liam contendit. Quum Sipontum applifletj continuatis itineribus, Neapolim
venitiq quum veniflt,& formidolofaminre quaquegrauiifimacuncliatio-
nem eile reputaret,nil profe& iibi fuit antiquius, quam Regem Carol quam jo
primim adire,exponere mandata, &: in fententiam continuo fuam ilium trahe-
re. Quarc fine mora Carolum confeftim adit , ac impetrata clam dicendi co-
pia,fauita in primis falutatione vfus,fic eum pratreuefenter alloquitur : Sancof-
fima progenitorum tuorum memoria, Carole, qui quum Regnum noftrum
pientifllm femper gubernarint,nulla obliuione obliteran queunt,nos hue ad-
egit,vtad te haud aliter,atque ad veras facror Vngaria: Regum reliquias con-
fgeremus,rati nos,qui tuorum iuris dinonisque femper fuimus , in calamita-
tibusnftrisate nunquamdeftitutumiri. Quin&obfirmatis hoc femper ani-
mis cert fperauimus , Pannonicam tc gentem , qua: fub tuorum tutela fuit, in
vtraque nunquam fortuna deferturum. Non ignoramus clementifime Pfin- 40
ceps i facrofum regum fanguinemi ad tc vnicm iam efle reda&um, & in tan
ta prineipum orbitate, te fuperefle folum,quem tuam Vngariam curare,& aui-
tum regnu gubernare oportere intelligimus i atque vt quod nobis opus efle in-
telligimus,facile fperemusjMaieftatis tua: pra:ftantia nos hortatur, in quam o-
mniu m tuorum fapienti,virtutem,fortunamque confluxifle intuemur. Quare
quum fpes vnica fis noftr: gentis,veluti ex mandatis dudum intelliges, nos ad
te potiorcs Vngaria* Proceres miferunt,vt fluduatis regni & hxreditatis quan-
doque tureminifcaris,nvevfurpatum Italic imperiu auito anteponas.Quam
honeitafitaduentus noftri caufa, Rex breuibus aeeipies : Poft Lodouici mor
tem , de tota Vngaria , & Chriftiana repblica ita bene meriti , vt nter Diuos fo
haud immrit referendum efle cenfeamus, incredibili fauore omniumqj fuf-
fragiis ordinum,quando neminem alium ha:redem eius in Pannoniis intueba-
mur,ob tanti parentis gratiam,qui nos immortalibusmeritis obitrinxerat,Ma-
riam gnatam,Regem falutauimus,atque ita iuflimus appellari,vt hac promptif-
fima gratitudinCjLodouici manes admodumpromereremur,nobisque femper
propi-
 DSC ADIS 111 LBR t jr7
propicios kabcrcmus,rati quoq; id non minus infolcntix qum vtilitads nobis
allaturum. Inupcr tanto plaufu eamcoronauimus,vt no plus doloris, Vngariae
patrisdciidcnuni, quam lanicia? , inaudita Maria: Regis acclamatio dedilfe vi-
deretur. Verum poftquam feemineo cunta arbitrio geri cpta funt,longc ali
ter fpes noitratulerat,acidit,Elifabetha mater,quum intcmpcftiuamadhuq
regno filiam,ac feeptri impoc cfle nofecret, vt eius refarciret officium , omnia
pro fu & Palatini Gara: volntate gercre cpit, illum tantm m coniilium ad*
mitterc,repellere alios Proceres,& pro Palatini libdine cuela difponcrc. Mul
tas is Elifabetha: temer fufpiciones iniecerat, deferebat quotidie aliquos, d
lo, prauata conlia fuggercbat, fuadebat, vt plcrofque, fublatis honoribus,fenfiro
attenuarct,q*iorum vircutem formidolofam efle reputabat. Non igitur Maria,
neque mater infelix , regnum gerit , Carole , fed Palatinus folus eft , qui late in
Vngaria dominatur ,fa:uamque tyrannidem agit , Sc pro libdine fu , Reginas
bonis viris aditum pra:cludit,hos modo euehit, modo deprimit illos. Vnde tan
ta cunaos Optimates inccllt indignado , tantaque facinorofos inuafit auda
cia^: depreio pudore,conculcatisque legibus &: iudiciis, vis pafim inferatur,
exerceantur vbiq> latrocinia,& Proccribus alter alteri bellum indicat,incen-
dat vicos, homines & pcora abigat , ferro incendio^ demum omnia comple-
antur.Quin & ex priuato,bcllum publicum exarfit,immo ciuile ac inteftinum,
o quo mutu Procerum nobiliumqj cxdes indies augentur. Maria fluctuantis re-
gni habenas nacta,partim per fexum, partim per aetatem tantis rebus moderari
nequit, eque fecus, ac Phaethon,puerili incitia , Se alieno furore trahitur, &
quaii folio excufla , diffufalate incendia ftupens timensq, confpicit.Huc fatua
noftra pictas, & vana fides adduxit , vt dum Lodouici nos manibus gratificar
ftudemus , & ideirco Mariam Regem ftolid creauerimus,in grauhma nos i-
pos afortunas noftras mala coniecerimus. Maxima pars Optimatumadte
venire me iuflt,vt veluti mximo ftudio , nuncupatiflmisq) votis te opta-
uimusjcreauimusqj Regem, itate minime cunctantem in Vngariam duccrem.
Quamobrem Antiftitum Procerumq; confulto ad te vcnimus,Carole,vnica fa
jo crorum Regum veneranda propago, vt delatum fine mora regnum lubeter ac-
cipias, regnum, inquam,non tarn nobis tibi traditum,qum quiaauitum eft,
hereditario tibi iure debitum,quod fine impietatis ignauiarve nota recufare no
pores.Hoc quod deferimus,tuum cft,quod in Italia poifides,alienum,&ponti-
ficiazobnoxi diuoni,quod quidem precario tant haberi poteft, item inlidio-
fum,varium,&: fallax.Quid in Andreas ille mus qudam fubierit,quot bel
li Lodouicus & Vngari geflerint, quantum fanguinis etFudcrint,quot mala to-
IcrarintjVtinam , ne obducta iam vulnera refcindercm,refricaremque,mi-
tis dicereliceret. Nunc autem qv.\d Vrbani Pontificis iniquitas moliatur,fatis>
fupcrq; tibi copertum habere debes , quippe qui fi facrofancto collegio fuofa-
* cinorofas manus nonabftinuit, qunam pacto tibiparcet, quern non ad regna-
dum in Italiam, fed ad eiiciendam Ioannam tibi admodum infeftam,e Panno-
niis euocauitPropria: potius, quam aliena: femper vtilitati Pontfices ftudere,
iam longa te experientia fatis docere debuit. Item tu quoque teftis efle potes
qui tot bella pro Neapolitano regno gcififti, qum varia fint Italorum ftudia,
quot artes,quas prarcauerenemo vnquametiamfapientiflimus potuit.Hocrc-
gnum,nunc Romanos,nuncGraecos,nuncGothos,nuncL6gobardos, & poft
hrc Gallos,Germanos,Nortmannos, Aragoncsque mutauit,nec aliquando Sa
rcenos expauit,folanouicate,Principumque ftrage gloriatur,&:gaudet: nunc
fab aliena ditionc id & precario poiliderc opus eft. Qum varia: fint Pontifi-
jo cum voluntates,& quanti eorum fauorcs coftcnt,tuorum cxemplo , immo tuo
exacriffim nouifti. Proinde confule re tua: Carolc,memto te efle Vngarum,
Sc ancTrorum Regum genere natum , tibique perfuade , te tutis apud tuos,
qum alenos verfipellesque imperaturum , quamuis prx fapieneia viribus-
cjuctuis,&: Vngarorum ope, vtrunque retiere poteris. Plurimos finge in
hoc regno tibi inimicos,immo crede,quando quotidie cxpcriris.Seuerina do
 35S ANT. BONFINII RER. VNGAR.
mus, vetuftate opibusque praepotens, infefta tibi eft , Pontificem habes multo-
infeftiflimum. Ne G alii quidem dfunt inimici , qui regno eiedi , &c terra ma-
rique potentiinmi,nihil aliud dies nodesque moliuntur,quam vt debitum iibi
hoc imperium recipiant. Quod fi proprij commodi ratione haudquaquam mo
uerere,anne pietatis officio te nunc abalicnari fas eft,&: cuam gcntem deferere,
aeftuantiifima procella fluduantem, cuius ope , ac multo fanguine, Ncapolita-
num tibi regn comparafti? Num fluctuante Vngaria, in ocio tibi rcidendum
eft quam li perditam videris , eque hc , eque ibi profed regnare poteris.
Quare collachrymans ac fupplex tc nunc obteftatur & obfecrat Vngaria , vt in
tantis malis fe refpicias , quippe qua: non modo externo , fed inteftino quoque I0
bello laborat,miferequc vexatur.Gens mifella ex polo ardiore profeda,ad Da
nubium occupatis fedibus , omnes finitimos infeftos habet,in medio hoftium
fitaeft,& quando nunc ford moderatore caret, domi forisque fxuo bello con-
icitur.num iccis id oculis,& pacata mente fpedare poteris , quum in Vngari-
cafalute mam quoqj itamintelligas?Proinde Princeps inuidiilimc,quem Pan
nonia: Regem,fauftis aufpiciis, principio falutauimus, hanc expeditionem a-
ge, fort animo adorirc , copias tibi fpedatiffimas coge , dilpone extemplo re-
gnum , fidaque prarfdia vbique diftnbuc. Viaticum tibi abundans attulimus,
exercitum quoque coegimus , qui ad pacandam Pannomam fatis fuperque tibi
erit. Modicis tibi copiis opus elt , quandoquidem ad afpedum tua: Maieftatis
arma quifque deponet,quum falutarem aduentum tuura omnes expedt. Ve-
ni igiturCarole,& regn hxreditarium t i bi recipe, miferere, quxfumus,patrix
gentiSjCuius fide ope tantum nominis & impcrij,tu cum progenitoribus tuis
comparaftis. Cogita idenunc eorfi manes te efflagitare,ac petere fupplices,qui
fuum rcgnum,quod tanto ftudio in vita curarunt, nunc in rerum omnium dif-
crimen redadum , per ignauiam & impietatem fuorum , irc perditum argerri-
m ferunt. Felicibus itaque aufpiciis,fauentibusque omnibus Diuoru Regum
numinibus arma cape,in Pannoniasque traiice,Magnatum difcordias compo-
nc,extingue incendia,& inteftini belli faces,quas imbecillummulieris ingeni-
um,pra: fexus infirmitate,extinguerenequiuit.Paterni regnihabenas cape,qui 30
bus feeminea: manus moderan non poftunt. Gcntem tuam externo bello cir-
cumuentam protege,qua: Ducem optimum fortita, vniuerfoorbiformidolofa
femper efle confueuit. Quanquam vana pietatc,calamitofaque imprudentia
peccauimus,quu foemineo nos imperio focimus obnoxios, mus tamenaduen-
tus errata corriget,& feeptrum quodfmineasmollesque manus abominatur,
potentifllmatua dextrafufceptum,feliciter cunda difponet. Itaque delatum
tibi regnum accipe , & tc ad fauftiflimam expeditionem confeftim&: audader
accinge. Secundum orationem,mandatorum literas oftendit,potiorum Prin-
cipum gillis obfignatas , & viatici & audoradi militis collatam ftipem depro-
mit.Carolus,Zagabriens oratione perfuafus , lsetiflimo Antiftitem vultu am- 40
plexatus,gratias in primis Vngaricis Proceribus & Legato ingentes agit,5 qu
res it maximi fane momcti,ne quid temer adoriri videatur, tertio die fe refp
urum pollicetur.Intcrcahonorificentiflimo hunchofpitiocxcipi iubet, dein-
de fe folumipfe admiitinconilium, hinc quietis ratio,ciugis liberorumque
fuauilima cofuetudo, & partum nuperrim regnum in Italia,quiefcere fuadet.
eque illudfugiebat,qum formidolofum t,& arduum,nouaquotidiemoli-
ri,incerta pro ertis quarrerc,quo plura tentauerit, eo grauius fortuna: imperi
um fubire,& per maiora quotidie diferimina vagari. Hincfxua imperanai cu-
piditas miferabiliter angebat,fe libcrisprofpicere oportereivtilc gloriofumquc
fore , alterum Vngaris , Italis alterum praeficere ,&: fe vtroque regno potitum, ya
cuneta facile pacaturum.Succurrebat interim laborantis Vngarix commiera-
tio^gnauicquenotajatquevirumjquemnaturagenuiTetadregnandumjob-
latum & harreditarium regnum vltrorecufarit,pulli crimen animi nunquam
euafurum. Vicit tandem regnandi cupiditas , &quando charifltmabi vxor c-
rat,coniliumcum ea communicaretatuit,aperit illi animum,&: qua poteft ra
cione,
 D A D I S III. LIBER I. j^
tione > in fuam trahcre nititur. Legatos ab Vngaris veniTe nunciar,
qui rcgnum ofFerunt , occaiionem hanc cenfet haudquaquam afpernandam,
quando qum varia funt Apulorum ftudia,&Italoruminiidia:, experientia do
cuit. Addit Vrbani Pontificis,& Seuerina: domus inimicitias,item infeftos Gal
brum nimos, qui ingentem nupcrrimc claflem , & terreftres copias in ipfum
eompararunt. Prxtereafe fihum nam grandiorem fecum in Pannoniamdu-
, fe regno potitum , confeftim gnato fceptrum &: diadema traditurum,
pacatisque rebus, in Italiam continuo rediturum, vt Vngaricis opibus & auxi-
liis Neapolitanum quoque imperium tueatur. Demum quando poteftas omnis
Deo eft , fe non inuitis Regum numinibus , ad auita fceptra vocari. Quum
hace vxor accepiiret,veluti imminentis pracfaga mali , tanto dolore correpta eft,
vt haec lachrymas verba fecifle dicatur: qum malis hue aufpiciis infaufti ad
noslegati aduenere, qum deprauato cunda iudicio,mi Carole, pfitaftiine-
fcisjheu neicis,qum grauis femper fuerit Vngariamalorum omnium ofHcina.
Tot inreftinis illa dolis, imultatibusque completa eft, vt donee mutuis exter-
nisqj cardibus ad internecionemperuenerit, nullum vnquamocij veftigium in
Pnoniis intuearc.Gens eft,cuius animus nunquampatet,nouos in horam do
bs excudit , decies in hora mutatur. Vultus ad aliena: mentis habitum emngi-
tur,aliud in ore eft,in corde aliud:quod quum femper fubornatum it, ex ale
lo no femper incommodo , ac Regum mutatione ilbi quaeftum facit. Exultt cse-
dibus, crudelitate gcftit,& plus qum barbara paflimferitate graTatur.Nil qui
ete vehementius abominatur, primas ex more in fuum Regem indias inten
dit, quod fuperiorum te Regum exempladoccnt,quibusii rede memineris,
quid tibi confilij capiend it,facilcolliges.Proindcconiunx dulcifime,perfi-
ebe gentis pollicitationes abnue, non regnum hi patrium,fed proprium tibi de-
ferunrexitium.Scythicis artibus ne crede qusefo Carole mi,i tibi tuorumq; fa-
luti prob confultumiricupis.Habendaeft etiamfororumtuarum ratio,neque
Lodouici manes, de te,de ptre tuo optim meriti , mente tibi excidere debet.
Paulo is ante mortem,te cum validiflimo equitatu mift inItaliam,fuoducl:u&:
}o aupiciis Apulia: regnum oceupafti. Sat igitur ample in Italia dominaris, hc ti
bi regnum,hc liberi, hc vxor cft , hc ma deinde eft Vngaria , pro hacpugna,
hos ruere.Ne fas quidem eft,te Lodouici violare teftamentum,quippe qui Ma
ria:,cui Sigifmundum,Caroli Imperatoris filium,pro viro deftinarat, Vngariar,
tibi vero Apulia: regnum legarat. Si quid in virginem innocentem, in paterno
regno itam,pro aliena libdine molieris,grauiumas (mihi crcde)pnas expen
des. Nunquam innoecntis fexus,& prxfertim fccminci,calamitates &: iniurias
Deus sequo animo tolerauit, in cuius tutela potiiTimm funtvirgines conftitu-
ta:.Non rcgnum hercle repets, fed in tuum fanguinem arma fumis Carole,vn-
de tibi liberisq; tuis paras exitium. Quod fi huiufce regni difcrimen obiieis , ne
( tibi rebuscp Italicis diftidas,explorata Dei benignitas hortatur. Othonem Ba-
uaria: Duccm,paulo ante numerofo exercitu Italiam ingreTum,vt te regno e-
iiceretjdiuina ope repulifti. Cum trigintaequitum milibus Lodouicus Ande-
gaueniis Italiam inundamt ,& repentino mox fato pramentus ,tantum exerci-
tiun in tot calamitatibus dimifit, vt bini ternive mendicando in Galliam fere-
ceperint. Quare Pannonum artes caue,oblatum regnum, immo ca:dem exiti-
umque tuum recufa. Sacram tui fanguinis aulam ne inca:ftato, nve Lodouici
violato manes:quod I contra feceris,perniciemhinc tuam, quod diuina beni
gnitas auertat,imminere fcito. His dictis, humi proftrata, Regis genua fupplex
amplexatur,& ne expeditionem infauftamfufcipiat, porDeos,perliberos, per
jo eta denique humana diuinaque obteftatur. At illepertinacis propofito m-
ftat,mulieris animum coniiliumque fexu metitur,necnon coniugali haud pa-
rum afFectui tribuit,poft vbi aduerfam fibi vxorem intelligit,mentem difllmu-
lat,folatur pro virili iua,&ne quofe metu cruciet,admodum hortatur. Dimif-
fa vxore , ingenti propagandi regni cupiditate fuccenfus , legatum acciri iubet.
Quum illc fubinde veniflet , Rex gratiora opinione refponfa dat : Se delatum
}6o ANT. N F I N II RER. VNGAR.
Vngaria: regnum vitro accipere^ facrum diadema ,& tanti momenti fceptrurri,
quae fuorum maioru infignia fuere,quando line celere facer non poflet,nun-
quam recufatrum , immo nil ibi oblato muere antiquius futurum. Debitu-
rum fe perpetuo Pannonibus, qui regalim reliquiarum non obliti, media e-
as Italia abducere ftdueretfi inita iam confilia bene fuceeflerint, cumulatas fe
omnibus gratias,& vniuerfo regno falutem relaturum.Intcrea quaecuque mo-
liatur , omnes Reginam celare iubet , ne plus aequo exGarnificetur. Zagrabi-
enfis Antilles, refponfogratiflimo potitus , ad parandam claflem hortatunhor-
rebat tunc faeua hyems. Carolus dum nauigare non licet , claflem limit y de-
lcdum habet, pecunias congerit, commeatus vndique praecipit afferri i Lega- io
tus allatis eum minimis adiuuatj quaecunque bello funt vfui, comparari ftudet.
Carolus iam cnela rite parat , ne maxima coepta temer iniuife vidcretur , S
ne regni Neapolitani periculo follicitaretur,omnes arces munitionibus, praefi-
diis,& commeatibus fatis inftmxit,fidos prouinciis praefedos impofuit. Com-
pofitis demum Italia: rebus , quum nauigationisdies inftaret , vxorem folatur,
ne proficifcentemvirum tammifer deploraret. Quanquamambitionetrahe-
retur,vxoria tam dida animo volutabat,& admodum verebatur, ne certi hare
augurij locum fortirentur.Quare ne qua Regina defperatione conficeret,nve
fufceptae expeditionis periculo vniuerfamdomum Committeret,filium quem
fecum du cere latuerat, inmatris folatiumreliquit, quam alio pado nunquam 10
ab intemperato dolore coercer potuiflet.Haec vbi omnia rite difpofuerat,pri-
mo tempore , cum honeiliflimo Regulorum & nobilium equitatu, Sipontum
venit, Legatus nunquam latere difcedebat, qui ne Regina: lachry mis &c pre-
cibus mollitus remoraretur , fummo ftudio cauerat . Paratam fibi claflem con-
fcendit , tempeftiuamque nadus nauigationem , odauo die Segniam appulic
Ex compoiito ante eius appulfum, cum vna legione nonnulli Proceres illuc fa
ne conuerierant , vt aduenientem Carolumhonorificentius excipcrent , & in
primo regni aditu Regem falutarcnt. Cum mximo plaufu & congratulatione
Segniam introducunt, fauftis eumcognominationibus acclamantesxuratis i-
bi triduo corporibuSjinftrudoagminemontem Adriumfupert,fextoquedie *0
Zagrabiam veniunt. Antilles vrbis , quern Vicum pleriquc Italicum quondam
vocitatum fuifle volunt , vt pro legationis officio magnifie Regem acciperet,
quam gratiflimo potuit hofpitio,Carolumadmifit. Aliquot ibi dies cundan-
dum eile cenfuit,vt noui Regis aduentum omnes audirent , quo plures muli-
erum fide deficerent,foemineum afpernarentur imperium, &t eius indies expe-
datio augeretur. Hinc Uteris intcrea fautoru numerus amphficatur, incedun-
tur amicorum iludia,nutantium animi confirmantur, &c aduerfariorum pars
magna,partim promiflis, partim largitionibus conciliatur , quin etiam facino-
rofis impunitas, immunitasciuitatibus,vedigaliumremiifio populis,miIitibus
ftipendia magna promittuntur.Clandeiliniquoque nuncij ad Reguos & Pro- 40
ceres mittebantur, vtfufFragiavndiq;pararcntur,multishonores,pontificatus,
ac munefa maxima proponebantur. Quibus quidem artibus , tot fauores fibi
Carolus plane conflauit, vt nemine rcludante , regiam occuparc pofle videre-
tur, quare multoru quotidie Uteris ad capeflendu regnum inuitabatur. Quae-
cunq; hadenus in eas Carolus moliebatur, ne Maria quidem & Elifabetha pe-
nitus ignorabt: diflimularantprofedo multa * quando focmincofxuire impe
rio non licereintelligebant , ad id viro duce opus efle nouerant. Sigifmundus,
qui viuente adhuc Lodouico , puer ex Auguftali in regiam aulam tranflatus e-
rat ,vt Vngaricamlinguam & mores ibi regnaturus imbibcret,intelledanoua-
rum rerum mole, felinante ocru nuptias celebrauit, ne quo regale conubi- yo
umimpedimento refeindi poiiet.Quum debitumfibi regnumhaud parum in-
uidiae fane conflaflet, quod Caroli factio fufcitarat,ad declinandas Vngarorum
iniidias,quum fuum competitorem adefle nouit,deferta coniuge,inBoemiam
fe reeepit. Tranfadarum fama nuptiarum mens Caroli admodum confterna-
tur,fiquidem Caefarem/ua caufa,gnatum Vngariae regno exigi , nunqu. aequo
animo
 DECADI S III. LIBER I. b6t
limo tolcrammmarbitrabatur, fed pro reftituendo filio extrema quaequen-
taturum ; itaque admodum ibitimere cperat, quoniamlmperatoris vires Se
au&oritatem minime ignorabat.Mulicres poft Sigifmundi abitum inregia de-
fcrtac,diifimulata nouitate, nuncium ad Carolum mittunt percundantes , an is
vc frater patruelis,an vt hoftis venturus effet. Atq; hochaudab re fe facer feri-
bunt,vt . fratrem excepturac fint,obuiam (vt par eft)prodeant,debitisqj officus
excolant j fin hoftem, quod minime credunt,inermes veniam exorent. At ille
diifimulato fcelere,fororis gratia , quam regni pro celia nimium vexari audiue-
rat,fe Lodouici pientifimi memoria commotum,veniTe refpdic, ne Mariam
io totmahs obfitam periclitan pateretur. Adcomponedas Procerum difeordias,
ad curandas iimultates, adpacandum deniq; regnum, Pannonias reuiferepro-
fitetur,proinde metu quoqj & fufpicione ambas carere iubet.Spem Sigifmun
di timor collapfam refumit ; nam dum mulleres , qua? per nuncium fignifica-
ratxcredere arbitratur,fub charitatis auxiliicpeprauextu, regnum tut occupa-
re confidinquare Budam verfus iter ocyus init, cum &: &c amicomm copiae
fubfequuntur. Reginas quoque,accepto refponfo, quanquam iibi intelligcrent
verba dari,tamen quum hoftis aduentum vi repeliere n poiTent,pari hunc ar
te cludere pergunt, dolis certandum eile cenfent, quando fe quoque dolis peti
lentiunt. Se ad excipiendumfratrem,non hoftem accingunt, vbi Carolum ap
io propinquare rumor eft,aurato curru inuedae,iri oecurfum prodeunt,dolorem
metumq} diflimulant : at vbi ad congreflum peruentum eft , hilan fronte acci-
piunt,mutuis fe amplexibus confouent,ob fanguinis memoriamlachrymasin-
terfundunt,quamuis vtriq; pariter ambitio inhaereret. Mox Budam , vn iun-
dis agminibuSjiter capiunt, at vbi ciuitatem fubeunt, Carolus, vt fuumeo ma-
gis animum celaret,modeftiam chntateme^ praferret, non arcem ac regiam,
led priuatum hofpitium fubiuit, &c donec occafio darctur,regalibus tedis abfti
nendum eife cenfuit. Quum inter Mariam &c matrem ibi mdius confediflet,
Elifabetha hace verba fecit : Nemo fatis charitatem tuam Carole admirabitur,
gratiflimumqi animu dignis laudibus profequetur, qui noftri gratia, & Lodo-
)o uici memoria,regno,vxore,liberisquerelidis,calamitates noftras,&: Vngarica
malamiferatus, traiedo mari, fuperatis Dalmatian montibus, in Pannoniam
venifti. Rem profed non minus te, quam maioribus tuis dignam feeifti , &:
quanti Lodouici Regis beneficia feceris,plan hoc tempore oftendifti, quippe
qui,re poftulante,parc gnatse vicemreferre ftudes. Lodouicipietatem armula-
ris,qui & quid pro patre tuo,&: quid pro te geTerit,falutari hoc aductu tuo pro
be fignificafti.Quaecunq; in nos beneficia contulifti,&maiora indies conferre
pergis,quamuis hinc nos tibi perpetuo debituras ingenue fateamur,cumulatas
tarnen fia nobis gratias, quando fmellae fumus, fperare non potes, Deo cu-
mulatiflTimas tande exiges,qui vberrima prxftita: pietatis officia rependit. Nos
4 tibi deditiilimas efe fcito , formnis &: autoritate noftrapro arbitrio tuo vtitor,
mum (vt par eft) fanguinem,tuamq> fororem tutator,interea, quando labor iti-
neris itaiubet,inhumili,quodoptafti,hofpitiorequiefcito. Carolus adhacc,
quod grato fe hofpitio acceperint, gratias agit, ad exfoluendum charitatis offi
cium fe venie iter afnrmat,afleueratq fe magnanimi piiq> Lodouici benefi
cia nunqu obliteraturum. Poft ha;c digrefae mulieres, in regiam fe recipit,
& quid Carolus indies moliatur,fagaciter inueftigt, adeuntes & abeuntes ob-
feruant,fubornantexploratores mukos,qui cunda diligenter inquirant. Nico-
laus interea Palatinus, cuius inuidentia fadiones exorne fuerant, Regina: la-
tere non difeedit, ftipatores cum prtoriana cohorte fidelilimos adhibet , ne
jo quid infidiarum Maria; intendatur, quum hoftem in media pene regia intuea-
tur,qua pofit arte praefenti hcpericulo liberare,huc omnes ingenij neruos in
tendit. Dum infidiis vtrinq; certatur,Carolus oceupada: arcis tempus obfer-
uatjconcurfum ad fe Procerum indies augeri,contr mulieres regiam pau-
cTfimis adiri, contemptuiq, fenlm habed confpicatur.In primis, vt rem tutis
Zi, Gubernatoris,ad declinandam aduerfariorum inuidiam, fibi nom vfur-
H
 5*1 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
pat , fub gubernationis praetextu arcem regiam fubit. Interea pernicioforam
quorundam opera,ad declarandum hunc Regem,&: ad deponendam Mariam
plcbs ipfa follicitatur,quando fminei fexus imbecillitate, fub Mariae imperio,
quot mala Vngariam inceflerint, quifque nouit. At ilia nouitatis auida, mulie-
ribus primo clam illuderc ccepit,mox palm dicere , infelices Vngaros,qnibus
mulier imperat , prxpofterumhumanarumrerumefe ordinem , qui viros fee-
minis fecit obnoxios , inuerfaiameTe Naturae iura, nee fupereTe aliud, quam
Vt viri mulierumloco nent,penfa difponant,contra illa: pro his arma fumant, Sc
virilia pafim muniaobeant. Proindeinuerfos natura: mores nonvltr toleran-
dos, virile reuoeandum elfe imperium, ne effeeminati vbique gentium Vnga- io
ri praedicentur. Hace dum iliac audiunt,per vicos,compita,foraque vulgo in-
clamari , non tam regni iadura , qum vita: periculo grauiter angebantur, ratae
inftare mortem, tumultum Se feditionem imminere,fe dudum perfidia Proce-
rum ad extrema fupplicia raptum iri,quare profufum domi lutum extuler^nt,
&: Lodouici Regis mrita tam cito apud Vngaros interiifle vociferabahtur.
Carolus vulgi fauoribus elatus,haud vitra cun&andum ratus,frequentiflimum
conuentum fub fpecie pacada: gentis indicit,& vbi Rex ab omnibus crearetur,
ne muliercs quidem ignorabant, regalia illa fore comitia. In Budenfem arcem
Antiftites cum Proceribus conuenere,cuius fores Itali obferuabant, ibide eli-
gendo Rege agi cptum eft. Maxima pars Optimatum, cum obfcuramultitu- l0
dine, Regem Carolum dclart, pauci, qui Maria: fauebant, pra: timor plebis
fubticuere. Iuflii Populi Rex pronunciatus,cunctorum fer Procerum au&o-
ritate comprobatur. Antequam conuentus folueretur,infauftus confeftim
nunems ad Mariam properauit , qui earn regno abdicata, feeptro ceder iubet,
id Procerum decreto , Sc Populorum iuflu fa&um efle refert , ne fub muliebri
imperio Pannonia vlteris periclitaretur.Iam fatis omnibus experientia com-
pertum efle,quid fexus Se ingenium muliebre poflit. demum monet,vt quando
Respublicaitaiubet,regno cedat,facrum diadema feeptrumqj refignet,ncfola
nequicquam omnibus aduerfari videatur. Ad primum illas nuncium animo
cfternatae,verba vix facer potuere, fed quum aliquatifper refipifeerc ocece- i0
piflent,Maria prior hate breuiter refpondit: Paternum diadema nunquamrefi-
gnabo , mihi iure datum , eque hxreditario iuri , quo regnumhoc accepi,re-
nunciabo vnquam,vosautem,quaminiuiftis viamhacpergite,ego contra tor-
rentem brachia no tendam.Mihi fat erit, il vos per Lodouici patrismemoriam
cxorarepotero,vt mihi,beneficio veftro,in Boemiam,tuto ad virum confuge-
re liceat.Gnatae refponfumElifabetharefarfit,Iniquus (inquit) innos efles ami-
ce,il tarn cito tibi refponderi poftulares, quando mulieris ingenium cilij mi
nime compos,extemporaria refponfareddere non potcft. Proinde abi , atque
his, qui te hue miferut,ifta dicij.o: De noftraCarolique re iuxtaagi,nos eadem
habitare palatia,vbi coram refponfa dare poflumus.Sic improbum nuncium in 4c
eius inuidiam taliafignificantemElifabethadimiflt, deinde redintegrato cum.
, filia lutu,mutuis (c(e amplcxibus confouent, materiam flendi certatim fugge-
runt,&lachrymarumfympluuioee afpergunt, faniit vtrinque dolor , quando
de vita& dignitate fimul agi vident.N minus quidem impigr matrona: inge
nua:, Sc ancillar multitudo plan&um adaugent, & nil magis omnes quam ex-
tih&a Lodouici Regis merita& immortalium beneficiorum obliuio ad lugen-
dum hortatur, ingratitudo ha:c ad lucrum irritt, omneque folatium longe re-
pellit. Vna voce vltorem Deum exorant,ingeminant diuinam iufticiam,& fu
rias , proditorum vltrices, ac Lodouici manes Carolo &fautoribus imprecan-
tur.Defidcnte aliquantifperplan&u,mater filiam hortatur, vt quando Carolus re
regno iamdudu potitus,coronamexpofcit,atque interminatur,regia ce
dat,in priuata fe tecla referat,ne fado populi rugientis in aulamimpetu,vita fi
mul & regno vtraq; fpolietur,plus qumefFeratum affirmans efle Vngaricu fu-
rorem,quando nulla dignitatis , meritorum , &fexus apudhos ratio haberi fo-
lcret. Multo immanis fa:uire,qum feras,cit deferuefcere,in furore nilpenf
habere,
 D A D I S I . LBERI. fr
habcrc,nequc quid agant,neque quid futurumfit cogitare^ fed fera tantm IL-
bidinc trahi, ceruices praeferrehumiles, atque vbi in iras excanduere, rationis
omnino fieri expertes. Adhcere adhaec,opes,regna,potentatus,infortun ma
nu efle,hanc pro libidine fua rebus humanismoderari. Humane, quoq; condi
tions cfl*e,calamitates,exilia,miferias,vincula,inopiamcj) pati,quando malis o-
mnibus nos obnoxios eTe fortuna iubet. Nihil homine mifenus finxiffe natu^
ran^neque magis inerme, Deum conditionemnftram miferatum , intus tan-
tum homin ratione muniuiffe , qua nos docuit vtranq; mediocriter ferre for-
tunam,eum ab alto humana corda refpicere, obferuare cunda, innoctes ruc
io ri,& nullum deniquc fcclus impumtate donare. Demura confulcre , vt aulam
deferat, furoriqiinfrendentispopuli cedat. Maria propoiito adhuc perftat, cui
certum erat,malle mori,quam aula cedere,coronamvc reddcre. Mater his di-
ftis,deficcatis parumper oculis, Carolum adit, Vngariam (inquit^ immitem &
afperam,quado muliebri manugubernari nequit,mi Carole nunc accipe, pro-
genitorum regno potire , Pannonicis rebus pro arbitrio tuo moderare , nos in
priuatam vitam, quando itafbrtuna iubet,miffas face. Hinc rumor per vrbem
vanus efrunditur,Mariam regno ac diademati renunciaffe. Carolus demum E-
lifabctham bono animo eTe iulTerat , hanc pro matre , pro fuauiflima forore il-
lam fc habiturum pollicebatur, demum quacunque artepoterat, his verba da-
* bat.His Carolus elatus,& in tanto fucceflii properandum effe ratus,coronatio-
nis tempus adurget. Albac conuentUm frequcntiifimum cdicit, coronamfub-
tradam,illuc praecipit afferri; adcelebritatem hancElifabetham & Mariami-
uitatjc illicambas,quando cmunis res agebatur,adeirc iubet. Quare ad -
ftitutum diem , quadrato agmine Albam contendit , quem omncs Antiititum
Procerumque ordines fequutifunt , armatus non modo vrbem cum initructa
acie,verum etiam Diui Stephani templum infoleter ingreditur,circa baiilicam
prarfdia diponit. Adfuere ex compofito mulieres, qua; fe adludibriii exacer-
bandumqj dolorem potius , quam adcelebritatem honeftdam aceitas eile re-
putabant,diflimulandum tarnen eTe Elifabetha cenfebat,veluti vltoremquan-
jo doq; tanta: audacia; Deum fore fperaret,quin etiam fub diuina; humanaeve vl-
tionis fpe j filiam imparem diflimulationi allexit. Coronationis aie , quumex
imperato in baiilicam veniiTent , ad magnam primm Diui Stephani aram -
plicant, mox antequam circum facellaluitrent,in Lodouici aediculam, quae ad
dextram eft, defledunt, vt inferas operentur, & ad fepulchrumeius manes ri
te placent : quo quum veniiTent, ludum clandeftinum ibi inftaurant, quamuis
adhuc conclamatumnunqua fans effet, fepulchrum iachrymis ofeulisqi afpe-
gunt. Maria fupplex tumulum amplexat , Quid me miferam (inquit) pater re-
liquifti ? quid infelicis gnatae deferuifti curam ? Poftquam inter Diuosrelatus
es, prout tua in Dos hominesque mrita poftulabant, nimirumvri cum cor-
4 pore humanarum rerum curam depofuifti > ne qUo huiufee follicitudinis affe-
du initam beatitudinem inquietares. Filiam , quam regrto praefeceras , cur ita
periclitari pateris , naufragium hoftru ab alto defpicis, &: ficcis haec oculis Di-
ue pater intueris ? Beneficia tua facinoroforum audacia , &: ingratitudine Vn-
garorum interiere,ilia cu mifera matre non modo folio deturbata,fed in fum-
mu m p op uli ludibrium adduda , circumuenta ab hofti bus , de praefenti morte
cogitare cogi tur, dignitatis acvitae iaduram nos vn fubirc, improbitas frater
na iubet. Tu autempater,iquafupereft tua: gnatae memoria,nos ccelo refpi-
ce. Si id Pannonicae faluti cedit, ac numina fuffragantur, veluti mories legafti,
dignitatem tuae filias tuere ; iin ante fatobftant,cleri me morte his malis pra>
jo ripe , ne apud gentes omncs infelix ludibrio habeatur. Mox caput ibi vfque
adeo incutere cperat,vt nia caeteris matronis fuiffet inhibita^d patern pro-
fedo tumulum,obfirmata mente,animani dimififfetroccrrit extemplo mater
acriiis increpitans. Peradis breuiter inferiis, inftante coronationis hora, ficcis
oculis,& difimulato doore,fuggeftum vtraq; confeendit. nter folenniafacraj
teluti moris eft^Carolus foUo praeidens, regaba expedat infignia. Strigonieis
H ij
34 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
Antiftes,cuius munus eft pronciatos Reges coronare, facrisqj Regalibus ini-
tiare , accepto diademate , quod capiti eius dudum impoiicurus erat , ex mor*^
ter rogat,anpopulushunc Regem efleiubeat. Praeter eos,qui Caroli ftudiofifli-
mi,S qui ab his fubdudi fuerant,pauci acclamarunt,& quo intentius ille roga-
bat,eo remiffior erat acclamatio.Ex abdicara Maria,quac cum matre aderat,&
ingruentc Diui Lodouici memoria , ex infperato quacdam indignitas & com-
miferatio magna ex parte ita conuent incefit, vt nemo ibi fuerit, qui non ad-
modum referuefcentes hominum nimos fuerit admiratus. Tranfadafolenni
coronatione, multo magis Vngarommftudia referbuere, quin etiam fi ibi au-
torem habilitent, quum nemo Mariam regno iniuria fpoliatam fine lachrymis
intueretur,parum abfuiffet,quin tyrannum in templo trucidaTent,afFedaiTent
idpotifimum Mariae fedatores,fiducemhabuifient. Nouitatishuiusau&ores,
confeientia perciti , fubtriftes plaufus &: congratulationes edidere, item cabe
ros omnes huiufce fadi pcenitentia fubiit.Quod itolidx multitudini eft ingeni-
tum, vt quod inique imprudenterque dudum affedarit , immutatis fubinde a-
nimis oderit. Ex inaufpicato Carolum coronatumaffirmant,quodfubfequu-
tum prodigium oftdit. Praefertur ex more nouo Regi Dim Stcphani vexillum,
cum affumptis regiis inignibus,procedteque Procerum Antiftitumquemul-
titudine , abfoluta coronatione , templo prodit : id quum arduum & fublime
prxferretur , adpoftes templi feniim illifum, in varias partes laceratum conci-
dit,veluti qui malo dolo fceptrum oceupat grauatc ferret. Increbrcfcenteau-
tumnojtriduo tam fatua tempeftas cluminuafit, vtnimbis&tonitruis omnia
quaterentur , deturbarentur faftigiata paffim teda, xylimbrices longe lateque
aera peruolarent,conculcarentur domus,& validaetiam a:dificianutarct: item
hinc in homines pcora tanta eft effufa calamitas,vtnon parum ex his occi-
derir. Supcruenithis innumeracoruorummultitudo, qux regia tedacircum-
uolans , nulla vi repelli potuit , turmatim quandoque feneftras impetebant,ac
veluti ftrangulati crocitabant, congrediebantur inter fe infefti , & seque atque
inftruda acie pugnam conferebant. His tame aufpiciis Carolus parum crede-
re,diflimulare metum,& obfirmata fpe dudus,omnia bene fperare. Mulieres o
omni ferc dignitate iam dudum exutx, velut in priuatum hofpitium,inedem
arcem fe redegerant,foloque Nicolao Palatino confultore vtebtur,cuiobex-
ploratam in vtraque fortuna fidelitatem tantum tribuebant , vt hunc veluti
antea, potiffimum confiliarium & moderatorem haberent. Quum fxpe Maria
de praerepta dignitate quereretur , rogaretque , n ne aliquo modo recuperare
polet, Palatinusadid animum intendit, eque afiduus harumludus, eque
Lodouici Regis de ipfo optim meriti memoria eum quiefeere patitur. Elif-
betham percudatur, an Carolum, qui regn dolo inuaferat,e medio tolli velit,
affirmt illa nihil hacre ibi futurum antiquius. Intellcdo mulieris animo, Pa-
latinus fortiffimum fibi virum efle retulit,cuius audacia operaq, tyrannus facile 40
perderetur.Rogatus nomen, Blafium ex cognomento Forgach appellatum el
fe refpondit,e cuius genere , qui ad Ghymes oppidum dominantur, propagan
effe traduntur , atque id Blafio pro facinoris huiufce mercede dat effe perhi-
bent.Hominemclm acciri iubent,qua:cunque fieri volunt,ilhaperiunt,mer-
cedem pollicentur ampliffimam, fempiternam quoq; gratiam ofrerut:rnooum
hunc patrandae rei vn comminifcuntur,vt fentetia cunda proueniant. Pala-
tinus ad gnatse nuptias propediem fe iturum commentatur , vt domo intrucra
cohorte prodirc,impetrandiq;commeatus2;ratia,in arcem Carolum adirelice-
ret,cuimortemmolituruserat.Commonefacit omnes Mariae fautores,quosn-
dos effe diu nouerat,iubctclandeftinis armisregiamobam bulare,vt fi quidres jo
auxilij poftulet,quam nondum aperucrat,prsefto adfint. Elifabethareginamc-
docet,vt Rofarum die,quaru Februario menfe folennia eclebrantur, fi&acau-
fa Regem ad fe aduocet , acceptas Sigifmundo literas commentetur,quarum
gratia fccretaqudam fe cum eo communicaturam fignificaret,qu magniad-
mod um momenti forent. Omnibus coniuratis praeftitutum diem indicie,
adliuc
 DECADIS II L LIBER L &
adhuc rem omnem, quo cautis agatur, detegit. At vbi hie dies aduenit % Bla-
fium, qui facinus patraturus erat, fecum ducens cum inftru&a manu, veluti ad
gnatae dudum nuptias proditurus,ad arcem concefit, eadem hora admoni-
tus,Reginam adit,qua accitus ad earn Carolus aduenerat,vt omnia ex compo-
fito gererentur. Carolus omnis expers fufpicionis, inter Elifabetham & Palate
num mdius interfedit. Palatinus Regem prior alloquutus,comeatum exorat,
prximas filia: nuptias caufatus:quod haud ab re fa&umeft,vt omni virumfu-
fpicione liberaret.Regina Sigifmundi literas adiecit,de quo quidem concilian-
do nonnihil agi cptum eft. Inter colloquendum , compoiito Palatinus Bla-
io fio fignumlimo oculo dat,vt Regem ftri&o gladio adoriatur;Blafius impera-
ta peragit,Caroli caput adoculos vfque diuidit. Rexlethali vulnere conteotus
exclamat:Itali,qui cum Rege venerant,&: colloquio ceflerant,ad clamorc con-
ueniunt,fpcctato Regis vulnere,animo confternantur.Blafius permedios,cru
ento gladio fretus, aaPalatinamcohortem effugit, quamadregia: fores Palati
nus dudum ipfe reliquerat.Elifabetha pra: timor in atrio exanimata concidit.
Rexfatifcente capite pauimentumcruorelat rtfpergens,incubiculum, vnde
paulo ante prodierat,fe recepit. Palatinus rei fucceflu admodum Confirmatus,
in regiam milites , quos fecum adduxerat, introire iubet ; hi fado mpetu , cu*
riam occupant, talos eiiciunt, arci foribusqj pracfidium imponunt , ita tumul
to tum in vrbe,fumptis armis,excitare conantur.Pauci Regis amici c5uenere,qui
quum neminem ad arma excitari cernrent, reformidare cccpcrunt, ad arcem
concurrunt, quam vbi Palatino occupatam intuentur, defperatis Caroli par-
tibus,rediere. Qui autem Maria: partes fectabatur, intempeftanote vi curiam
ingrelfi , Regemtaucium abftrahunt , & in alta turri,quando moribundum in-
mcbantur,afleruari iubent. Itali defperata falute Regis,ne fera gente trucida-
rcntur, eademno&e clam verfus Italiam iter ineunt, fatmagnum fibi quarftum
fecifle rati,fi inclumes domumfe reciperent.Nondum illucefeente die,mnu-
mera multitude proximis pagis oppidisqj conuenit,quae Budam ingrefla,ma-
gno clamore Marias Rgi fliciter ingeminat, Diui Lodouici filia: fliciter, Si-
30 gimundo viro fliciter. Tyranno Carolo , eiusq> fautoribus exitium impreca-
tur,mox ad rapias couerfa, in Italorum a:des, qui multa in Pannons negocia
habebant,impetum facit,nec a:tati,nec fexui parcit,fortunas diripit. Ex amicis
Caroli,quicunque occurrunt,pafim obtruncat, mulierum contumelias graui-
ter vlcifcitur , caedibus per vicos & fora graflatur. Et multo cradelis omnino
fasuiiTet, niiloannes Croacia: Banus ( vt aiunt ) in tanto furore intercefiflet
hic enim cum validiffima manu,portam Sabbati non fine cruentilmo certami-
ne occupauit. Carolus nondum mortuus , hinc ad ViiTcgradi arcem adduci-
tur,ibique in carcere, admoto plaga: pharmaco, & obftru&is faucibus interiif-
fe dicitur. Corpus in Andrea: a:de fine pompa reconditum, paulo pft , nefcio
40 quomodo, erToflum muks annos fibi fpe&atores allexit. Multi ad hoc huma
na: conditionis,regalisque miferia:fpectaculum, remotis partibus conuenere,
quo facile regnandi quifq; cupidiifimus , quid audere debeat, & quam formi
dolosa fit humana: mtis ambitio,admonetur. Inhumad corporis infelicitatem
hinc illiplerique fufpicantur , qud pontificio anathemate mul&atus obierat :
anathematis ipfe caufa fuerat, quia annua facro erario tributa pender recufa-
rat.Quumdiro fupplicio hic foret obnoxius,cadauer infamia carere no potuit.
Hic igitur fuit Caroli Parui finis,qui quum in Lodouici Regis hacredem,fe im-
pium & ingratum exhibuerit,pra: nimia regnandi libdine, haud immerito has
pnas exfoluit. Caroli catdem , anno circiter octogefimoquinto , fuper trede- 1 * 8 f,
j0 cies centenum, accidifle traditum eft. Quo quidem tempore , Bernabouem
Vicecomitem,Ioannes Galeatius ex fratre nepos, ad Medoaciae arcem in vin
cula coniecit, Sc ad mortem vfque cuftodiriiuifit, ac magnamdominatus eius
partem obtinuit. Inter quos haec prius fuit partitio potentatus,vt Galeatius,Pa-
piam,Vercellas, Nouariam, Teraonam, ac catrera in Apenninum Alpestj ver-
gentia, Bcrnabos,Placentiam,Cremonam,Parmam,Laudem,Bnxiam,ac Ber
ti iij
 66 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
gamum obtineret. Verum antequam res Vngaricas vltraprofequamur,de Ca
roli filiis nonnulla breuiter perftringda funt, ne Vngaricorum Principum re
liquias ingrato filentio practereamus.Caefo Carolo,Itali,qui euaferanc,vxori ac .
liberis viri cafum,quern ilia proficifcenti faepe augurabatur, ex ordine retulere,
rem , quoad ilia potuit, celari iuffit , donee arces aduerfus regni facciones prae-
propere munirentunatqui id facile celari nonpoterat, diflimulacus aliquantif-
per dolor eft.Carolo duo fuere filij,Ladilaus adhuc puer,&Ioanna.hi exami-
corum conlllio , qui Andegauenium partibus Neapolitanam vrbem laborare
fenferant,inCaietanam arcem extemplo tranflati,vt in fidiifima vrbe, arcequc
munitillima feruarentur. Audita Caroli mortCjhinc Vrbanus Potifex, hinc Gal io
h,hinc Seuerina domus,c3eterique eiufdem fadionis Reguli populiqj, ad folli-
citandum regnum nimos intendre. Promlgalo Regis interitu , ciuitates &c
oppida,item nobiles Sc plebeii capita extulere,detrcdauere Imperium &: liber-
tatem hi, Pontificis alij,alij Gallorum ditionem optare, interea mifceri omnia,
Sc obfequia nulla pra:ftan. Vrbanus quum Genua: annum exegiflet,Lucam ve-
nit, vbiquumFlorcntinis apoftolicum imperium labefadatumiricernerer,
quippc qui Bononienfes, cxterosqj rebelles in Pontificcm quotidie irritarent,
Perufiaosque ad nouitatem fufcitarent, Perufiam per Pifanum Sc Senenfem a-
grum proficifcitur.Mox patriae deiderio tradus,Ferentinum concemt,iperans
fe Ladiflaum puerum Sc Ioannam paterno regno facile deturbaturum : multi
enim nobiles,ac Reguli,quiLodouico Andegauenfi quondam ftuduerant,po-
tiundi regni fpem ei concitabant. Quum nuncijs ac uteris, item largitionibus,
Sc promims omnia follicitaret,regnumq5 vniucrfum in turbas vertifTet,Gaieta-
norum nunquam fidem labefadare potuit, quippe qui feruatis miro ftudio pu-
cris, regnum his quoque conferuarunt. Pontifex quum fe in caflum multa co-
nari intelligeret,Romam rediit,vbi magno honore fufeeptus ebmox Andere-
iorum audacia vexari cpit,quorum quideminfidiis,nouem& viginti Cardi-
1 4 i. nalium creatio liberauit. Anno demum quadringteimoprimo,fupra decies
centenum,Bonifacius Nonus,Ladiflaum adolefcentem Caroli filium,in patri-
um regnum tyrannis Sc populis occupatum plane reftituit. Caroli abdicado- jo
nem, quam Vrbanus Nuceriae fextus olim fecerat,antiquauit. Florentinu Car-
dinalem, delegata audoritate,Gaietam miiit, qui in vrbe, qua: fola in fide per-
mmferat, Ladiflaum rite coronauit. Sed de Carolo liberiscjj hadenus, quado
de Ladillao cantera fuo loco referemus~ Illud tam fat omnibus extare debet,
poft Lodouici Regis mortem,Pannoniae regnu, quod is ttopere amplificarar,
ita fubreptis hinc Sc hinc appendicibus , fuilfe diminutum, vt nullius vnquam
virtute ac fortuna inftaurari potuerit.is enim folus eft, qui perpetua in Vngari-
cis pedoribus monumenta promeretur. Venetinanque , poft Lodouici mor
tem, Carrarij Pnncipis ferociam , qui ad eum vfque diem Taruiilum infeftare
non deftiterat,coercere fe pofle perabant,& pacata Venetia, Foroiulianoque 4
agro, Dalmatiam quoque recuperare audebant , quam olim vfurpatam amife-
rant. Contra ille maioribus aliquanto , quam antea, viribus Taruifiumadori-
tur, Leopoldum Auftriac Ducem eo deiperationis adegit,vt vrbem cum fuis
finibus , certis conditionibus relinquere cogeretur. Poft ha:c , cum Antonio
Scala Veronenii, Francifco Carrario fcniori,graue bellum intercefit. Ioannes
GaleatiusVicecomeSjCuius tunc opes ampliflimae habebantur,inftigante Car-
rario,Scalanis bellum indixit,quos cum dextro Marte fuperaflet,his Veronam
Vicentiamque abftulit. Mox adauda regnandi cupiditate , Patauinum adori-
tur, focia Venetorum arma ad id bellum ibi iungit , quos illi infeftiifimos eile
nouerat.Iacobus Dilphius Prscfedus claffis, cum inftrudis ad bellum quadrin- f
gentis fer nauigiis,iuTu Venetorum adueni t, qui oppida , munitiones ac loca,
3uae in ftagis , & fluuior oftiis ille tenebat,illico occupauit. Galcatius mme-
iterranearegione vniucrfum agru,cum circumiacentibus oppidis accepit, Sc
paucor menium obidionc, Patauiu cum tyranno in ditionc fuamredegit.Fi
liusjcui Nouello cognomen erat,inmedia trepidationeclmelapfus,in Germa
niara
 DECADSII. LIBER I. 3*7
niam aufugit. Mox Galeatio Taruifium fuba&um.Eueriis Carrariorumopi-
buSjGaleatius Patauium,Feltrum,Belunum ex fdere fortituset,Venetivero
Taunnum,Heitenlis Marchio,qui his fauerat,oppida,qua; fuorum olim maio-
rumruerant,recepit.SedNouellus paulo poft, RobertiBauariacDucis opibus
adiums, cum maximis auxiliis in Italiam rediit , vique Patauium reccpit, dein-
deVeronam inuafit, cui filium pra;fecit, neque his diu potiri potuit. Quando-
quidem Venetus,amplificanda; reipublicae Temper internus, Vicentiani,Vero-
nam,Coloniam,Feltrum, Belunum,ac demu Patauium occupauit. Hinc haud
pama Venetis follicitanda; Dalmatian occafio data: nam eie&is Carrariis,&fo-
10 lutaLodouici focietate,Pannonia; regnum,qua Italiam attingit , admodumla-
befa&axi ccepit. Quum aliquantifper vagati fimus , nunc res admonct , vt ad
labores Vngaricosredeamus. Neque enim Elifabctha; Reginas fatum, & pari-
cidarumcafus tacite preterir poflu mus , vt diuina in rebus humanis iudicia,
quam acqua iint , plane videantur , te quam ibi quifque cauere debeat , ne fuas
regio anguine manus inficiat , quum fub Dei tutela facri Principes eue repu-
enrur. Poft Caroli ca;dem,Regina vn cum Nicolao Palatino, Blaioque pari-
cida, fine praetoriana cohorte , inferiores regni partes vifere dcernunt : quare
inglaetitiaelatae, idibus Iuliis Syrmium veniunt, vt Saui accolas , Myfiosque
luitrent. Nihil interfecto Carolo vltr verentur, omnia fibi tuta putant, nullius
inidias fupicantur, ulica tantm turba hos fequitur. Quum Diui Iacobi fe-
fto,Diacum verfus iter facerent, eccc in medio campo, Ioannes Croacia; -
fecms,qui Caroli Regis partes potifimum olim fectabatur,audito Reginarum
te paricidarum adutu, coada tumultuaria multitudine, cum multis equitibus
eas adoritur,vt iniquam Caroli mortem,veluti fas efle putabat, data occafione
vlcifceretur. Quum aulici , Palatiniq; homines fe hoftibus impares eTe nofce-
rent, in primo congreflu dedere terga, ne vano conatu omnes iuxt caderent.
Baius Forgachjingenitafretus audacia,primosq} impetus excipiens,equo dc-
turbatur,captus in Reginarum confpetu,qua; curru vehebantur,c5feftim ob~
truncatur. At illa; belli atrocitate perculfae,veluti ftupida; attomtxqj, quidage-
5o rent,nefciebant: exanimatam vtranque dixeris. Palatinus extremo fe periculo
circumuentumconfpicatus,defperata falute, forti animo mori ftatuit, fe equo
dcmittens,arrepto enfe,dextrum Reginarum latus acerrim protegit. Multos,
qui regali carpento nefarias manus iniecerant, mpetu fado, repenit, quamuis
fe continuo intelligeret occafurum , incruentam tarnen hofti vi&oriam relin-
quere recufabat,cui te pulchr mori, te ad mortem vfque Reginis praeftare fi-
dem certum erat. Interealoci telis vndiq; petebatur, tot aduerfo corpore fagit-
tas fercbatjVt ne earu fragore brachia circummouere non poTet,inftabatad-
huc,& pratfenti morte refumebat animum, occlamabant ancilla:, te dominas
propugnatoremq; fruftracommiferabantur. Subiere plerique curram, fubre-
4c ptumqj pedibus Palatinum humi fubuertunt, &ante Reginarum confpe&um,
ne cuiferitati parcerent,vociferantibusillis, obtruncat. Mox Croaci inmulie-
ru m currum impetum faciunt,inuertunthumi, Reginasqj cum eximiis matro-
nis inde deturbant , conculcato pudorc , te obhterata dignitate regia, crinibus
diftrahunt,probris ac iniuriis afficiunt, ad Ioannis Praefe&i confpe&u trahunt.
Vbiquum Caroli Regis infrendens ille fpius obiiceret,Elifabethafup-
plex ad genua prouoluta,Parce (inquit) parce mi Iones,& beneficia, qua; olim
a Lodouico Rege accepifti,nuc per Deos,qua;fo,reminifcere,miferere,te fup-
plex oro,miferere noftri,& pro cunftis meritis,quam debes, cumulatiflma ho-
die Lodouico tuo gratiam refer. Si in facrum denique fanguin fa;uire tibi cer-
fo mm eft,infonti faltem filia; nuncignofce,quando regia; cxdisfic Dem homi-
fidem teftor,infcia, mihi crede,illa fuit, me huiufce mali confciam fif-
i fateor , aucores iamiam fceleris occubuere , te fat tibi pnarum expender.
Me ad hoc facinus adcmptum filia; regnuminduxit, quid pertulimus iniuria-
rum , non ignoras , ignofce mihi , quam grauiffima caufa pra;ftitit nocentem.
Tribuendum cfe aliquid fminea; imbecillitati, qua; in maximis virile robur
H iiij
5S ANT. N F I N 1 1 RER, VNGAR.
iniuriis prxftare non poteft. Memento me fuuTe Reginam, Lodouici mi con-
iugem,a quo tatam dignitatis & fortunarum amplitudincm rccepifti.Et qun-
do non temer mihi peccandum efle cenfui , fi iuftumte mihiiudicem prasbe-
as,innocentiflima: in primis fili,deinde mihi exorabilem te concede,vt tuo v-
traque beneficio vitam recuperane videamur. Interpellt ad haec gnata Elifa-
bethsE precesjipfa fupplex, per Dcum,pcr Maieftatem regiam,per paterna m
rita) per fuam innocentiam,per fpem futuram, vt vtrifque pariter mifereatur,
patiatur aliquam fe pietatis &C gratiae fubire rationem. Etatis S fexus aequ mi
fereatur, penfitet fecum aliquantifper peccati caufam, ne matrem temer pec-
cafle arbitretur:quodfi infolcntiifim fuire decrcuerit,eumobfecrat,vtautv-
tranque pari beneficio feruet, aut ad perpemam ingratitudinis & feritatis infa-
miamvtranqueperdat. Quanquampluraillxin fummolachrymarumproflu-
uio fubiieere conarentur,augercnt vlulatus, & veniam exclamarcnt, amplexa-
rentur fuppliecs Horuati genua,ille tarnen neququam coUabafcit, immo feri-
cati obftinatiflimo animo inftat , vt diram crudelitatem ocyus explcret, vclu
mutus incenfus terga vertit,e confpe&u fe praeripit,&: quid fieri cupiat fatelhri-
bus edicit.Ingruente note,matcr a Maria abducitur,pro Ioannis impcrio,pri-
ma vigilia nocb's,obitru:o ore , in Bozotam amnem Regina demergitur. Ma
ria:, quia culpa: expers eile ferebatur, ab hofteignofeitur, immo diurna potis
Commiferatione vita redonatur, vt fupereiTet,qua: Horuati immanitatem vlci-
fceretur.Virgines nontam nobilitate,qum forma prxftantes,pro militari lib
dine incftata:,vtaiunt,nullus in tanta crudelitate,neque pudori,neque huma-
nitati locus,more plus quam barbrico direpta: , promifeu contemerata pudi-
citia. Maria feorfim aileruata^quam regia: maieilatis nume morte turpitu-
dine vindicatat,parum abfuit,quin cum infelici matre pari fato necarctur.To-
tamnoctem abdu&am fibi matrem repetit, ingeminat, & dplort , ad czdem
iam dudum edu&am rata,n modo laceratis crinibus, faciem vnguibus inferi-
pfit,verm etiam & ftans parieti , &: iacens humi fie caput illifit , vt iam dudum
morituravideretur,&omninofeciflet, nifiadmoti eameuftodes inhibuiflent.
Sacpe fibi Se manus iniiccre,confcifcere fibi mortem furibunda contendit, fi a- i0
motis arbitris licuiict. Nihil ifto cafu miferabilius vnquam fpe&atum eft,vn- ,
de no tam Principum miferia, C fortuna: varietatem, qum diuini iudicij gra-
uitatem,&:timorem Dei confiderare debemus. Suos inimicosper inimicospu
nit Deus , & ne quid feelcris impunitate donetur , crimina criminibus pnas
cxfoluunt. Carolus immodiea regnandi cupiditate fuccenfus, quum prater fis
&C aequum foron feeptrum eripuiflet, praeientaneas facinorofae audacia: pnas
expendit,Regina,Palatinus,&: Blafius paricida, extremum patrati feelcris haud
longe fupplicium fibi diftulere. O miferam humana: vita: conditionem,&eo-
rum in primis,qui in alto ftatu verfantur.Quippe quiquanto altis afortuna c-
uecli funt, tanto grauioremcafumreformidare debent, vel maxime praecaue- 0
re, vt de fe bene perari pofie videantur,ne quo fe fcelere grau iter obftringant.
Ad rem igitur redeamus,in fequcnti die, cum regia praeda in Croaciam iter ver
tunt,Mariam captiuam cumcaeteris virginibus, quas infando ftupro polluert,
abducunt.Quum furor ille aliquantulum deferbuiTet,in Mariam fubinde mi
nus agi cptumeft,fuccurrebatIoannifa:pe illud,eflc fatis adhuc fuperque fa>
uitum,fi res aliter,ac fperabant,acciderit,Maria: vita,multa mala declinari pot-
fe,ex morte ver , defperata omnia futura. Subibat quandoque patrata: pni-
tentiacrudelitatis,qua:inie:is furiis abfterrebathominem,neque fugicbat, in
agendis rebus cuncbtis futura cunda profpiccre oporterc , quando pro infe
cs fata haberi ncqueunt, malis eiTe finem imponendum,ne pergendoaifidu- ,0
orum malorum femina feri videantur : confeientia proinde rerum male gefta-
rum corripi cpit. In Croacia caftellum erat, non tam loci natura , qum arte
prafidio mu nitifimum, cui Crupae nomen erat, hc Mariam afleruari iubet,
fidelem admouct cuitodiam,feruitiaque obfequentiifima in his, qua: ad curan
dum eius corpus pertinent,fubiicit, quin& ipfe fxpius inuifit, ac diligenter in
terim
 D A D I S III. LIBER I. 3^
terim obferuat,quidexpatratofacinorenouitatis oriamr. Sigifmundus inter-
ea , qui celebratis nuptiis , in Bocmiam aufugerat,de Caroli morte,& de recu-
peratoregno,MariaacElifabeth Uteris certiorfadus erat,vnde non paruma-
nimi cum ingenci latina iibi reuocarat:reginarum ver cafuni , qui paulo poft
intcrceiierat,nondum noueratroblata fortuna: fua occafionc, nil vltr cundan
dum rams , quando ad recipiendum crebris Uteris regnum inuitabatur , baud
mediocreminBoemiadeledumhabuerat,coado^excrcitu,fupcriorisVnga-
ria fines ingreflus,multos regni Proceres admifit,quiineius aux iliu vitro con-
currre. Continuatis Budam itineribus peruenit, neminequc rcludante,in ar
io cem admittitur,ibi de cde focrus,&: aliorum,ac de vxons repente carcere ad-
momtus , non minus dolore , quam facinoris indignitate corripitur. Celerem
pro liberanda Maria in Croaciam expeditioncm , nondum acceptis per facra-
mentum obfequiis,neq; cfirmato adhuc regno , iufcipere potcrat.Interealo-
annes,qui Mriam captiuamretinebat,auditoSigifmdiaduentu,&qudiam
regno fine controuerfia potiretur,pcenitentia dudus,his earn verbis confeftim
adit : Quanquam Regina te pariter matrem, pro vlcifcda Caroli cade, iam
medio tollere fape cogitabam , Lodouici tamen Regis beneficentia remora-
tus, qua: mente nunquam excidet,ignoui tibi, & nunc me patrata cadis pceni-
tet. Quin eti il pretrita corrigi potius,qum damnari poflent, nihil profed
ao mihiforet antiquius,qum atufada corrigere , aut horum prorfus memoriam
antiquare.Indigna Caroli morte prouocams,in vos omnes feuiendum elfe du-
xi, peperci tamen Maria tibi , &patris tui memoria, &innocentiaconfcicntia
tua , id vitro faciendum elle iudicaui , ne Lodouici de meoptim meriti fan-
guine meas manus inficerem. Nunc de te liberanda cogitare cpi , fi qua mihi
cautio iuramenro praftari poteft, quod liberationis huiufce nulla me vnquam
pnitentia fubfequatur ; fineam fenferim afpernari , materno tu quoque fato
cades. his didis abiit.Atillacollachrymans,eumadfc reuoeari iubet,fupplexqi
obfecrat,vtfe liberet,regnoqi reftituat,quod fi eius beneficio aflequatur,Ioan-
nem fepatris & Gubernatorisloco Temper habituram pollicetur: non modo id
30 interiedofacramentOjfedallatisDiuorumreliquiis, idipfumfeaTeueraturam
elle recipit,quod vtfaciat, etiam atque etiam ad genua fupplexobteftatur.Ex-
oratus tandem ille,magisfentatis&imprudentia,qumconfilij compos,bono
hanc animo efle iubet,mitis lautiusqj tradari pracipit,interca carpenta regia,
ancillarumq; cohortem parat, fpolia direpta difquirit, qua inueniri nequeunt,
ipfe rependit, poftrem cum honefto Procerum nobiliumque comitatu hanc
Budam remittit.Quum Regina carcere eddam efle, ac Budam redire rumor
efFunderetur,quacunque iter facer dice batur, omnes ex oppidis paflmacpa-
gis fpedatum conuenere , faufta vbique congratulationes falutationesque fa
da haud aliter , atquc fi haec aut Lodouicus pater ex inferis rediiuet.Certatim
40 populi collachrymantes,ex infperatalatitiacongratulatumconcurrebant.Ma-'
ria ver obuium quenque ordinem lachrymabunda fufcepit.Quum Buda; ap-
propinquaflet,non modo vir cum omnibus ordinibus,& inftrudis legionibus,
verum etiam vniuerfaciuitas in occurfum efFunditur. Cum plaufu, &C incredi-
bili lactitia Mariam reducem omnes excipiunt, intermifeebant congratulatio-
iibus publicis lachrymas , &: Maria; ingeminatione omnia refonabant. At vbi
ad SigimundicongreTum peruent eftiSalue(inquit) dulcifima c5iunx,tot&
tantis vexatapericulis. Salue fpesviri ac Vngarorum vnica,quapericulo tuo
in lachrymas omnia conuertifti.Iam dudum ad teliberandam, & vlcifcendum
fand parentis interitum,lcgiones,& ctera bello neceflaria comparaueramus,
jo infperata latitia dolorem ademit,&immanifimumhotemmetus& pniten
tia ad officij rciipifcentiam reuocauit. Proinde clementiflmo Deo, caterisque
facrorum Regum numinibus,qui Pannonia prafunt , immortales gratias aga-
mus,quod te,cuius cafum nuperrim fciuimus,incolumem mihi &reipublica:
reddidere. Hcmaximam Deos nobis fidemfecifle reputare debemus , cura
re mortalia, hominum fadapenfitare , & inpeculiaricuratutelamprincipum
370 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
habere,vtqitos rcgendis aliis prxfecerint, quumomnis Deo poteilas tribua*
cur, eos potilimum femare videantur. AFuere quoique tibi non minus , acre-
gno>pientiifimi ptris manes, qui eque mam, neque Pannonia: falutem defe-
ruere . quare fauftus ac felixik ifte mus reditus , & vnierfae reipublica: quam
maxime falutaris.Regnihabenas refume,quas Diuus pater tibi iam legauit. So
lium^fceptrum, regiamque recipe , quam nulla improborumfacinora tibi adi-
mere potuere. Fortuna, vt virtutem,magnanimitatemq; mam gtibus oftenta-
ret , de te periculum fecit profed maximum, vt in vtroque te femper ftatu fa-
pientiflim gras , ab adolefcentiarobur animi mi periclitan voluit , vt Regina
gctium futura, grauiter moderan, Sc mifereri fcires. Nemo bonus miles vnqua
fumrus eft,qui a tyrocinij die,laboribus &C periculis fcCe obdurarenon didice-
rit.Quarefcito Regina fuauifima,te non minus de liberatione,qum periculo
diuin benignitati gratiamagere oportere,in altero virtutis merimm,in altero
Dei dementia plane conuftit.PericlitaturDeushominem,nondemergit. Ve-
ni igitur falus publica, publica libertas moderatrix Vngarica, &: fpcs mea vni-
ca,&: poft hac meliora fpera , quando fatis fuperque tecum fortuna luit,fatisqi
in te periculi fecit, vt iam omnibus Vngaris apertum efle debeat,te non minus
tux , quam publico faluti fuifle feruatam , & ad imperndum tantmMariam
efle natam. His didis coniugcm amplexatur , mutuis (e(c ambo lachrymis o-
fculisque refpergunt,lachrymofus circm plaufus oboritur:mox haecprenfan-
dam omnibus dextram porrigit,& non modo Optimamm qiienque pientii-
m ampleditur, fed humilibus ad vnum,qui ad officium prodierat,feadiri paf-
fa eft.Sigifmundus fingulari pompa, cum focia fibi agmina iunxiflet,hanc dex-
tra apprchenfam in vrbem duxit.Vrbs ingenti plaufu matronas excipit, laetitia
& fcftiuitatc complentur omnia. Pro liberata domina, facra celebrant, multos
dies mdicbe fupplicationes , vt digne Dus immortalibus gratia; agantur. Sote- .
na mira folennitatc celebrara, nulla ceflauitara, vbi fuerit abunde fuppli-
catum. At vbi diis immortalibus fatis quifque fadum efle cenfuit,de coronan
do Sigifmiindo mox agi ccepmnrebquare frequentiflmum Alb conuentum
Maria tunc edixit, diemquePentecoftenconuentuiprarftituit. jo

RERVM VNGARICARVM DEA-

DIS TERT1J LIBER II.

V v m ad prxftitutum diem omnes ordines conucniiTent,ha

bita concione , Maria Sigifmundum dextra tenens ita pro-
fatur: Quartus iam annus agitur poft Dim patris obim , fidif-
imi Proceres,jquo tepore quotmaaperpefli limus, & quan
ta in regno perturbatio difcordiaque fuerit , quando hxc o-
mniavos& vidiftis, & audiuiftis , de his verba facer fuper- 40
uacaneum forfet. Commemoratio enim vulnera refricaret,
pcrturbaretconlia, &hunc diem,quemfclicem ac fauftum efle volumus^nu
lis aufpiciisiftacaUmitatummemoriaincaeftaremus.Duo funt,qua:me ad hc
orationem impulerunt; vnum fuit gratiarum in cos ado , qui de me ac regno
iuxtbenc meriti funt; alterurn , prouidentiafuturorum quaitanoftra reipu-
blicaeprofpicerecogimur,vtnunquaminfupenora mala fecidamus. hoc itaq;
gratitudinis,neccTitatis vero lud erit.In primis igitur vobis omnibus, qui aut
ocium feruaftis,aut iniurias inhibuiftis,aut deniquc regno,mihive fauiftis,im-
mortales agogratias. Quando Mariam veftram totmalis circumuentam, de-
ftimendam efleminim cenfuiftis, in fide permaniiftis: quod medio ccnui- yo
ftsitollendos efletyranos , nulla profed laus digna vobis ,neque gratia exfol-
ui poteft.Magni nanquemomenti eft ipfa fides , cui multum probitatis &con-
ftantia; inert, haxfola virtus eft, qua tota fere iufticia confummatur, quam fie
medio tuleris, nonfolm vniuerfus corfuet virtutum chorus, verum etiam o-
mnis humana focietas dToluetur. Hxc facit, vt non folm amicis , fed hofti-
. - bus
 DEC AD IS III. LIBER II. 371
bus quoq, officia perfoluamus,fuperis nos conciliate perpetua morte nos ven-
dicat.Itafibi Deum obligat,ac reddit obnoxium,vt adedenda miracula cogat,
ac ab eo ilia confequi mereatur,quae natura praeftare no poteft. Quare nemini
mirumefle debet,fi in nulla feuens facinora,qum in prfidos Deus animad-
uertere folet,quumin plerifq; fa;pe viderimus conniuentem. Proinde non im
mrit vobis omnibus,pacato regno,vberrima me cum viro meo gratiamrcla-
turam efle polliceor, & me vos nihil vnqu fruftrapetituros. Quin & vos of
ficio pra;ueniam,& pro meritis ac dignitate quenq; traecabo, mihi,
quando fneratiora efle debent,qua: Principibus conferuntur ofKcia,cunctos
ic beneficio obligabojha; mea; funt partes,id Lodouici filia: eft omcium,id Mari
veftra: poftulat obligatio. Et quum ha:c re potius quam verbo prarftari debet,
ideirco de his breuiter agendum efle cenfui. Nunc autc fupereft, vt futuris re
bus profpiciamus , ni fortafle furentium more , omnes perditum ire contenda-
mus. In hacre duo neceflariacTe cenfeo,qua; potius recentibus malis,quam
longa rer experientiadidici,prius concordia,deinde moderatore ptimo vo
bis opus eft. Nifi inteftinam difcordia curetis Proceres , vnde omnia ha:c mala
orta funt,nunqu regnum pacatum habebitis. Deponenda (mihi crdite ) funt
odia,cocrccnda: iniuria:,vi occupata reddenda,obliteranda: contumelia:, & eo
magiSjfi lacfi pra:ftentur indemnes. Subeat vos religio,& iufticiac amor, depofi-
10 tis priuatis affectibus,capeflite,quefo,quandoq; rempublicam,communemfa-
lutem amate. Ocium,quod domi retineri debet, Sc priuata odia fubuerterunt,
appetite , difcite prarteritis malis , nil homini concordia domeftica antiquius
efle oportere. Nam domi pax, bellu foris colendum eft. Contra vero,nihilrci-
publica: ipfa difcordia exitialius inueniri poteft. Itaq; fi regnum domi forisque
ialuum efle cupitis,diligite,qua:fo, concordiam proceres, & veteres fimultates
odiaqjdeponite. Nullamvimcuiquaminferendamexiftimate,litesnonarmis,
fed forodirimite,iudicia vobis azquillima praeftabimus. Quare pofthac vim o-
mnem publico edicto & capitali fupplicio inhibemus. Quicunq; aliena occu
pant, nii fpacio menis legitimo pofleflori reddiderit , hunc latrocinij poena
3 mulctandu efle pronunciamus.Qua: quide idcircorecte fancimus,quiaamotis
iniuriis,omnis caufa difcordiarum extinguitur,publicapax,& intcftinacocor-
diaintroducitur,quamlmagishoftesformidarcvidentur. Poftrem de Opti
mo rem moderatore nobis cogitandum,quod quamuis fit in dicendo nomfli-
mum,potiflimum tarnen in confiderando efle debet. Quid enim falutis in flu-
uantiflimo nauis pelago fperare poteft, fi ptimo gubernatore caruerit ? Non
vos prarreriit, Lodouicum patrem de vobis omnibus, &c inprimis de repblica
optim rnerit , qui ha:c omnia mala pro fapientia fua plane prouiderat. Sigif-
mundum Auguftali genere natum,ex omnibus Principum adolefcentibus de-
legifle potiflmm,ac veluti futurum Principem in aula fua educafle,adoptafl
4 demum,&: vt fcitis,mihi legitimo connubio collocafle,vt altcrum Lodouicum
haberetis , qui amplificatum regnum haud aliter, ille,feruaret,tuereturq5,&
Auguftali quoq; dignitate Pannonicum regnum honeftaret. Quid de viro fpe
rare liceat,animi magnitudo, aperta probitas, & afpectus eius maieftas oftedit.
Vos connubij aufpicia, ne minore quidem, quam pater, confenfu approbaftis.
Confalutaftis fa:pe Regem poft Diui patris obitum, &c non minora huic, quam
ill! obfequia quandoque praeftitiftis. Eadem igitur , qux tunc approbaftis, vos
nunc rata ac firma habituros efle credo,partim,quia nihil reipublica: falutarius
fieri poteft,partim,vt ne vitra fmineum toleraretis imperium : qu vobis Re-
gem Lodouicus optauit, &mihi coniugauit,eum ritlegitimum habeatis. Ne
yo fminea; quidem poteftatis eft Pannonia, cut virilis vix dextera moderari po
teft. Proinde Sigifmundo viro clariflimo,coniugiq5 fapicntiflimo facru diade-
ma,fceptrum,ac iusomne regni,vltro iubentibus nunc vobis ipfarefigno. Re-
giam poteftatem patre mihi legatam, ac au&oritate veftra mihi coprobtam,
huic /ponte concedojhunc fauftis,quasfo,aufpiciis, Panonia: Regem exclama-
te. Hunc accipite moderatorem rcrum, hunepropugnator Vngaria; obferua
 37* ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
te,quiRomano regnum, vtvidebitis, decorabit imperio. Pacabit hie regnum,
hie ocium vobis infolens introducet, hic denique Turcorum iugo , & ab ho-
ftium iniidiis Vngariam,mihi crdite , vindicabit. Sic Chriftus optimus maxi-
muSjiic patrij Di; eiTe iubeant, fie omnia nobispofthac faufta & relicia, ac eti-
amreipublica; ene velint.
sjgtfmu- y j x jiaC jXcrat) qUum facram diadema,ac fceptrum , quod ipfa in media
condone geftabat,Sigifmundi,quem manu Temper apprehenfum tenuerat,al-
tcrum capiti impofuit,dextravuiTu , patrumque confenfu , tradidit alte-
rum.Hinc tanms fauor ac plaufus elatus eft,vtSigifmundo Regi, Re
ginas cunta fliciter ingeminarent. Initis deindein Stephani asde iolerinibus, 10
inter facrificandum, ab Strigonienfi Metropolita coronatio rite celebrata. Vbi
in coronati Regis caput,omnes Principes Optimates cum Antiftitibus.item
nobiles , conuentuumque Legati , fidum Sigifmundo obfequium fe perpetuo/
i x 8 6, praeftituros eile iurarunt , quod anno falutis odogefimo fexto , fuper tredecies
centenum fadum efle tradunt,anno autem astatis eius vieeiimo, quem deinde
regalibus rite facris initiatum Budam reduxerc. Aft vbiinregiamredierejper
multos djes de pacando regno, &componendis Optimatum litibus agitatum
eft. Maria verjcui rtih materna vindida videbatur antiquius > dies ac nodes
ad id Sigifmundum irritat,inauditas iniurias,&: illataprobra oculis obiicit.Nul
lum regalis decori imulachrum eum retiere affirmt, nif in paricidam,qui f 10
ero manus cruore fdarat,Reginamquc innoccntem,& virginem duro caree-
re maceraucrat , pro dignitate animaduertatur. Vincitur tandem Reginas pre-
eibus Sigifmundus , ac legiones duas cum cquitibus expeditiifimis compart.
In Traniiftrianas partes iterintendit , fimulans fe in Bulgariam aduerfus Tur
cos iturum.intereaamicorum Uteris admonetur, Ioanne Croadas Praefedum,
Pofegan , quod regaie foret oppidum , clm tutandi fui grtia occupafle , loco
quidem & arte munitiflimum. Illuc igitur fentetia cum exercitu diuertit iter,
arcemobidet, admouet varias belli machinas, die noduqueacrius oppugnat.
Potiundiqumprimm oppidi fpes aberat,quippc quod ars &: natura iuxta mu
niuerat, iniidiis aut fame capere confdebat. Ioannes, ne ad extrema redigere- 0
tur,ad artes animum intendit,clm arci fe fubtrahere decernit , quanquam fta-
tiones cum excubiis circm ab hofte difpoiitas intelligeret,ea tamen parte ef-
fugiendum efle retur,vbi amicos forte fuos tendere fenferat, captabat occaio-
nem,qua carca node fe fubriperet. Quum tempus adueniuct idoneu,quo prx
tenebris,nonmodo nodu, fedinterdiu iter nemo facer potuiflct, clm eade-
fcendit,quaStephanus Ladifli Vaiuodf71ius,& Stephanus Simonthorna me-
tabatur , qui diflimulataperfdia,fe in Regis amicitiam excrcitumque infinua-
rant: quum in horum excubias defcendiflet , euadendi facile copiam impetra
uir.Mox traiedo Sauo,quod nauigando ne, an trando feccrit , incompertum
eft , Dobor oppidum fubiuit,quodin ea BoiTenae parte iitum eft,quam Vforan 40
appellant , vbi Zagrabienfem Antiftitem cum plerifque coniuratis efle noue-
rat. Horum arcepcrfidiaque,vniuerfi Dalmatae, Boflencnfes ,&: Croaci regia
fide defeceraftt,Pannonias quacunque licebat parte,vexabant,incurfabant pa
gos , & cunda"igni ferroque vaftabant. Quare Sigifmundus obfidionem hanc
foluere,traiicere Sauum,adaudoque exercitu,Dobor,proditorum omnium a-
fylum,circumuenirecoadus. Celerem&audacem Regis obfidionehiadmo-
dum formidarunt, immo vfque adeo funt abfterriti, vt Ioannes,nein anguftiis
iterum fe occluderet, ante acerrimam fe cum nonnulhs obiidionem inde pras-
riperet,ratus eadem fe fuga; fortuna potiturum,verm multo aliter, atque fpe-
rauerat, res accidit.Ex oppido clandeftina fuga exiit, dum per colles , auiaque yo
montium loca iter facit,inRegis,quas circm intenderat, inidias concidit,ca-
ptiuus in Sigifmundi confpedumadducitur, hunc diligenti cuftodiais aTer-
uari iubet.Intcrim Dobor expagnat,Boflenam poft ha;c,deinde Croaci,Dal-
matiamque omnem, inditionemfuamrecepit.namcaptisrebellionis audori-
bus,ca:teri facile ad obfequium rediere.Pacatis regionibus, in Quinquecclcfi-
arum
 DECADIS III. LIBER II. )7j
rum vrbcm Rex cum vniuerfo exercitu fe recepit,fecum captiuos onrncs ad-
duxit. Ibipro diraMariae libdine de Ioanne fupplicium fumptum ebreuindis
enim adpalum manibus,per vrbes,vicos,& compita curru circumuedus, can-
dcntibusq) fruftlatim forcipibus paflim difecrptus eft , poftrem ad Gemito-
rios f vfque gradus tradus eft,quadripartitoqj diftedus, frufta corporis, fingu- &*
lis portis ad deterrdam facinorofam audaciam impolita. Ioannes tandem di
gnas crudelitatis fux poenas expendit , caeteri capite muldati. Zagrabienfis E-
pifcopiiSjhumfce nouitatis audor, ob facrofandam dignitatem, qum capita-
lis ee non poffet,epifcopatu,pubhcatis bonis,abdicatus eft. Poft hxc in Va
le lachos fuccefit haud infauftaexpeditio. namquum fub miieris imperio , in-
teftino inter fe bello fluduaret Vngaria, Valachi, qui Dacorum, Getarumque
regionemincoluntjipfiquoq; foemineumfceptrum abominati, in tanta rerum
perturbatione, Pannonia: regno defecere,rogati prarftarc obiequia,&ftipen-
diafoluere, recufarunt, quare quarto coronationis anno , in hos bellum Sigif-
mundus iure fufeepit. Vtriq; tempeftate ilia ValachixStephanusprxerat, qu
Vaiuodam diciint,audito Regis aduentu, Tranfalpinamregion expedito mi-
litc,ac ingenti fagittariorum manu complet, omncs aditus anguftiasque mon-
tium praeoccupan iubet,vt ingreflum,veluti multis olim obtigcrat,hoftem oc-
dudcret,grauiqjcxdeconficerct,itcmperiugamontium,prxfidiarnulradifpo
ic nit, quae hoftcm vndiq; propuharent. Sigifmundus cum numerofo exercitu ac
forti animo prouinciam adoritur,quum inter Alpes progrcderetur,occurritho-
ftis, fagittariorum multitudine Vngarum circumuenit,pedites iimul ac quits
confodit,faxi6 obruit, 6c ad internecion pro virili parte redigere pergit. Con
tra illi Sigifmundi voce confirman, longe audacis obftant, Imperatoris iuflu,
equo deliliunt,pedibusq; pugnant. ObtinatiTimis Valachum animis fubeun-
tcs, ex alto deturbant, & per abrupta loca fugam capere cogunt , fugientibus
tcrgo inftant,inter fugiendum multos intercipiunt,obtruncantq>, partem ru-
pibus praccipitemagunt,gladiis igitur per montiu fauces, &c anfradus ibi viam
raciunt. Ad Vaiuodx tandem oppidum peruentum eft,vbi cum prxfidiofe illc
50 tutabatur. is poftquam audaciflimum ibi hoftem mftarc cognouit, non vi, fed
precibus vincendum,itemfalutemibi,non pertinacia,fed humili facilitate c5-
parandam ee cenfuit.Quare antequam Regem caftrametari occoepiiTe noue-
rit , data ibi tuto adeundi redcundique copia , ex arce cum multis proceribus
obui prodiitj&ad pedes eius profternatus,Tua Sigifmunde, inquit, demen
tia fadum eft, vt quamuis in te arma fumpferimus , vidi tarnen Maieftatis tux
benignitate multo magis confiderc vidcamur , qum fi tui vidoria potiremur.
Magnanimus enim,neq; armis,neque officio vinci poteft, nihil grauatius ferrc
folet, quam ab hofte pariter &c amico fupcrari , quando hunc armis , ilium fibi
officio,&: vtrunque,quum res tulerit,beneficentia fuaobftringerc nititur.Pec-
40 cauimus igitur Rex elementiffime , Sc errata noftra ingenue fatcmur,luimus
haud paululum pnarum,&: dextratuafugati,quam fceptro dignam nunc re i-
pla didicimus,ad eius tutelam confugerc malumus,qum peruicacia omnes iri
perditum. Ab Vngaricafide idcirco defecimus,partim quia fmineum impe-
riumobinfolentiam rei perpcti ncquiuimus , partim quia laborante grauiter
Vngaria,deletum ibi regni fimulachrum credebamus. Nunc autem poftquam
tc potius Deo datum , qum difidentibus Vngarorum ftudiis optatum in-
tuemur,iam dudum nos fadi poenitet,&ate veniam fuppliccspetimus.Quod-
cunque tcmcriutc noftra in Maieftatemregiam commiflum eft, fupplicamus,
vtidtuamanfuetudine expictur. Imitare,quxfumus,Rex excellctiffime, Deos
jo immortales,quorum vicem geris in terris,&: ab his addifce, refipifcentes p-
nitentia nimos non afpernari, non obftare fupplicibus , nullam poftulantibus
veniam abnegare , obftinatos tantm proterere , & dementia potis ac officio
qum iucntate beneuolentiam hominum promereri. Bonis hoc tibi bellum
aupiciis eTe volumus,vbi ex vidoria gloriam,&:clementia,* vteris,laudem ti
bi comparfti. Ignofce regni tui fociis , quos eque indecores , eque inutiles
 374 ANT. BONFNII RER.' VNGAR.
olim fibi fuperiores tui habuere.Hodie tibi no mediocre dementia: argument
tum attulimus , banc laudis occafionem preterir non permittas Sigifmundc,
vtab ineunte iuuentute tua hace fummaimmortalitatis fundameta iacias. Pios
&:mifericordes Deus fempercxcolit,&: hos potTimm fua gratia dignos facir.
Proinde Rex & dominus nofter cs , quern antea non agnoueramus , fociis mis
ignofce,ad vetera nos obfequia fidernque recipe.Vedigaliavfitata pendemus,
& eo rcuerentius imperata cunda faciemus, quo praeftantiore nos Regem for-
titos eile intelligimus. Quod vt facias,per Lodouici manes, per ingenitam pie-
tatem tuam,per fandum Maria; coniugium,te iterum atque item obfecramus.
Secundum orationein hanc,fupplices ad Sigifmundi pedes, quoad refponium
t, habuerunt,iacuerc. Ad hate ille pauca refpondit. Ne qua (inquit) Maieftatem
regiam impietatis nota commaculemus, quamuis facinora veftra impunitate
donari non deberent, quianeceflitate potis, qum ex animo veniam poftula-
tis,tamen vobis omnibus vitro veniam impartimur. Sufcepti belli audaciavos
perfidia deterrere , & impetrata facile venia ad fidum obiquium hortari de
bet. Illud duntaxat pofthac vos admonitos habere velim, date opera, ne man*
fuetudine noftra abuti videamini. Port ha;c,ad genua iacentes leuat , ii in fide-
litate permanferintjbene de fe fperare iubet. Surgentes contra illi,paludamenti
l^ciniam ofculantur,in manus Imperatoris iurant, fe illius imperia nunquadc-
tredaturos. Pacata demumprouincia,Rex Budam reprofper gefta redit, mi-
litem vnius anni quiete reficit. Sexto regni anno , Tranfalpinumapud Vala-
chos bellum iterum emeriit , quippe qui , contempta Sigifmundi benignitatc,
ab eius fide iterum defecere. Propras parum viribus confifi, in belli focietatem
Turcos admittunt, vnde illius plagae primm religionis libertadsqj Chriftianz
emeriit cxitium. At hi ad propagandum prophanum imperium occafionem o-
ptimarn nadi , lubentiifim focietatem hanc ineunt , cum multis equitum tur-
mis,& frequentilTimo peditatu Thracia profedi, Iftrumtrfmittunt. Rex au
dita fociorum defedione, habito deledu, in prouinciam conceifit, exercitum
cumampliflimo cataphradorum equitatu iecum duxit, pft vbi fuperatis alpi-
bus^in efufos campos defcenfum eft,vbi hoftium caftraefle nouerat, quadra- i3
to agmine iter fecit. Quiim in hoftium confpedu venilTet,fulgentes cataphra
dorum acies educit : collatis dum pugna fignis initur,vtriquc hoftes armorum
folgore perterriti terga dedunt,& vt propria: faluti confulant, in fugam fecon-
uertunt. Inftat rergo Vngarus , ac in hoftem fugientem fatua catde graiTatur,
tnul ti in fuga catfi , 8c qum maxime pedites, qui quum equos anteire non pof-
fent,pciundati fer omnes & attriti funt,expediti pedites cladem facilius eua-
fere. Quin etiam &: procidetium multitudine, Vngarorum impetus admodum
remoratus, ingratum fugat fpacium dedit , declinabat ad hate dies, & Danubij
vicinitas occurrebat,quem traiicere hi cito non poterant. Ingruente node, li
gnum receptui datum,ne quidinfidiarummolireturhoftis. Catfa magna Tur- 4
"< corum Valachorumq5 manu,Rex Nicopolim minorem cotendit, in altera Iftri
45*. " fitam,hanc graui obfidione circumuentam, admotis machinis, vehemen
ter oppugnat. Vrbs duplici pratfidio munita,pertinaciter fe tuetur,arcem Vala-
chi,Turci ciuitatem protegunt, erumpuntinterdiu oppidani, &quandoq;no-
du fatuos tumultus in caftris excitant. Rex eo intentius oppugnarc pergir, tor-
mentis arcem & magnam vrbis partem amohtur. Nicopolitdem potitus,qui-
cunquc ibidepreheniifunt , partim captiuitate, partim morte cundos affecir,
vrbi vahdum pratiidium impofuit , mox vniuerfam prouinciam pacauit. Inii-
gni demum vidoria fundus, in Vngariam, rebus compofitis , pedemretulit.
Nondum Budam peruenerat,quum de Regina; obitu nunciatum eft: quo qui- p
dem nuncio,haud ab re,vfque adco confternatus eft,vt quicquam triftius nun-
quam acceperit. Maria,repetina quadam,grauiqj atgritudine correpta, perbre-
ui diem obiit. Hinc Regi follicitudo ingens oborta, quod defimda fine liberis
vxore,ad fororemeius Adiugam,Poloniat Reginam,regnum iure rccidere ve-
rebatur. Ne Sigifmundum quidem fufpicio ifta fcfellit. Ladiflaus enim Polo-
norum
 ,-'

D A D I S 1 1 1. LIBER II. 37y

norumReXjConicripto magno excrcitu, Vngariam vxorio iure, armis repe
ler fane decreuerat. Madam fine liberis, agente in Valachia Sigifmundo, de-
ceuiffe nouerat , nee adhuc Vngariae finibus appropinquafle audiuerat: quare
Ladiilaum regni cupiditate tiatum,cum multis legiombus regni jfine inualil-
fe, rumor erat. Nimirum baud paruas in Vngaria turbas Polonus ipe fufcitaf-
fet,nifi Ioannes Kanyfa,Strigonienfis metropolita,vir conilio opibusqjpotens
occurriTet, quippe qui abfente Rege, & audito Sarmatarum aduentu, cum tu
multuario mox exercituobuiam profedus, aditum in rinibus occluiu, Sarma-
ticoqj bello Vngariam liberauit. Rex igitur Mariae fatum, Budam mgrelTus, a-
ic cerrim deplorauit, exequias pro dignitate folcnnes edidit, corpus Alba: in la-
cellum patris retulit. At vbi fatis conclamatum eft,in ocium redadus, ad vin-
dictam animum reuocauit; quotidie nanq; libifuccurrebant, quicunq; Regi-
narum temporibus, iibi , illisve iniidias intenderant , de vtrifque mal mritos
mente facile nos eiieere non potert. Et quauis in confultando diuerfus quan-
doque traheretur,alios tarnen beneficentiaibiconciliare,alios qui grauiser-
raiTentjCapite muldare decreuerat, quando nullo hos officio ad ridem reuoea-
refperabat. Ctrilli malle mori,quam imperatafacere,tanta obfirmari perui-
cacia,vt neque falutis,neque dignitatis vlla memoria fupereTet. potiilimosho-
rum, duos Se triginta numerant. Principem iftorum,Stephanu Conthum pro-
10 didere,opibus c virtute prarilante,qui nobiliflimo Hedcruarorum genere na-
tus erat,quem ad noftram vfque xtatem per fora,vicos &: triuia citharcedi con-
cinunt.Hi quum imperium detrcdarent,per varias regni partes vagabantm,&:
ne vi parre cogerentur,magnapars horumfub dio nodu quiefccbant,difqui-
rebant latebras, &per pagos,ac fyluas,aRege procul vitam degebat. Sigifmun-
dus, ne quid per occalion nouitatis hi molin polent, Georgium Vaidaffium,
virum ibi fidum, caeterm vafrum, &c experientia audaciaqi 1iinima prseditum
ddegit, huic animum fuum aperit, dat huiufce rei negocium, aciubet, vt qua-
cunque liceat arte, aduerfa: fadionis homines capiat, in regiamrcdigat po-
teftatem. Demandatum ifte negocium forti animo aceipit, tradita fida cohor-
} te,ad inferiores regni partes defcendit,& dum ex madato regionem lulrare ii-
m ulat , audit , illos haud procul Sauo in patenti planicie fu b dio dormir , im-
miffisexploratoribus,locumedodus,proxima node his inlidiascollocat:ante-
quam illuxerat,circumuentos omnes adoritur. Vnus tantm aberat,que Ioan-
nem Corpadum dicunt : hie ita fibi timere folitus erat,vt necubi fomno deprc-
henderetur, multo ante diem furgeret. at illi fomno experredi , certatim arma
capiunt,vt fe aduerfus infidias tueantur. Georgius contr,mitimmishos verbis
omni timor carere iubct,quando non vt hoftis, fed amicus aduenerit, fe cun
aos Rgi reccilialfe nunciat, atq; ideirco vemTe, vt eos ad Regem exoratum
rcducerer,ac illifidum iureiurando Regi obfequium fponderSt.Quiimnume-
40 ro ac viribus inferiores hi fefe intelligerent,pr2e metu in vanam fidem addudi,
depofitis armis, vitro fcfededunt, ducunturfpe completi ad oppidum, cui Ka-
rom eft nomen : hie ex compofito Georgio in vincula coniedi, mox manicis
pedicisq-, vindi,curribusq5 inuedi,cum praefidio magno Budam deferuntur.In
innere fera pnitentia correpti,conlilium ineunt,vt in Sigifmundi prfentiam
addudi,nullo Regem falutationis officio honeftarent, obfirmato adforent ani-
mo,nullumq5 venerationis indiciu ederet,rati fore fatius,obire mortem, quam
infenfo parre tyranno. Exconfulto in confpedum Regis addudi,quem inn
mera no biliummultitudo circumfteterat,neq> capite, neque genu, neque ver-
bo,ncq; re,vllumreucrentixfignum exhibere,oculos humiplane defixerant,
jo raro truces immotosquevultusabduxere. Obftinatahorum pertinacia, veluti
adempta benignitatis occafione, Rex admodum exafperatus, eo vehementius
in horum vltionem exarimpaucis pft diebus,capitali fupplicio,anteDiui Ge-
orgij *edem,ad caput fori,a lidore ex edido affedi funt. Stephanum ante alios
inuido animo fuiife memorant, quippe quimortem vfque adeo contempfit, vt
quum alij tergo lidore obtruncarentur,is vnus fuerit, qui aduerfum, quum
I ij
 37* A N . N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
ca:demnonexpauerit,intentis oculis lidorem fpedare voluerit,immofi tyfli-
ni libido tulerit , aTeuerabac ex edita fe turri deturbari haudquaqu formida-
turum. Quum nullum fupplicij genus moriens expauiffct , multum hinc publi
ca: commiferationis inuidus ille animus fibi cparauit. Spedata domini mor-
te,famulus,cui Ghioka nomen crat,in profufum couerfus fletum, commifera-
bili vociferatione cunds fpedatoribus lachrymas exigebat. Ab enfe hie Ste-
phano feruiebat,& quum poll abfeiflum domini caput,eandem magnanimita-
tern & pertinaciam referrct,nulliusmonitu, folatio, increpationve fletu co
ercen poterat. Animum ad haec Sigifmiidus aduertit,&: approbata famuli fide,
lam, inquit, dominus tuus ego fum, qui tibi magis, quam truncus ille prodefle to
poflum. Adhc puer,Nunquam ego ( inquit) Boemico porco fane deferuiam,
quin etiam in parteis mille difcerpi*malim,quam domini magnanimitate de-
fcifcere,cui Boemiomnes parem anim praeftare nonpoflent. Atillehisincen-
fus,Fatum,inquit,heri cum immanitate fequere infelix puer,& cui viuens ino-
mniferitatis minifterio fpote feruiuifti,eiufdem mortui latus ipfe claudito. Ille
ver Regis imperium haudquaquam detredans, vitro ceruicem ac pari animo
lidori fuppofuit,ca:forumq5 numerum non inuitus claullt. Extra pomoerium in
fuburbio,quaad veterem Budam cxitur,horum corpora fepulta funt,in ccemi-
terio ardicula eft ereda,vbi ftata: infera: firent. Hinc futuras ciurationismul- .
to perniciofioris in Sigifmundum femina profluxere :namobfumptumtot *
nobilibus proceribusque fupplicium , tanta optimatum nimos rei indignitas
inceft,vtin odia Regis clm exarferint,& quod in aliis fpedarut, fibiidipfum
timereccepemnt. At ille,qui prius diligi & obferuarividebatur,nuncfa:ui mo
re tyranni,ab Optimatibus reformidari cccpit. IntercelTerat Maria: obitus,quo
Vngarorum amor haud parum fane deferbuit : quare ad extremum vfque exi-
tum, hinc fibi cauere Sigifmundus coadus eft. Subiiciendumhis bellu,quod
apud Nicopolim infeliciter geftum eft,rit cenfuimus,quod altiufcul repeten
dum eft,vt geftarum rerum feries euidentis profequamur. Imprecarcr, vt Dij
Graxis male facerent , nifi iniquitatis & perfidia: fua: fat pcenarum expendif-
fent, quippc quorum memoria prorfus extinda, hinanq; fuere, qui primi Tur- 5
cos in Europa traiecere. Nam quum ex Auguftali (vt aiunt) Pala:ologorum fa
milia , duo de imperio certarent , duas in Gra:ciafadiones excitarunt , quibus
vniuerfarefpublica nimium laborauit. Decertatum vtrinque diu , quare Gra:-
corum opes admodum attenuate funt,alter,qui inferior erat, ne facile cederer,
ad Barbricas opes plane confugerat, ratus plus in prophana gente fidei, quam
in Chriftianafe inuenturum. Turcorum auxilia implorauit, qui late in minori
Afia dominabantur,ad Amoratem,primum Turcorum Imperatorem ( quando
itacorum vires excreueranr, vt imperium orbi interminarentur ) legatum mi-
it,quieius copias padamercedecondueret. Celcrrimhicmandataperegir,
quando Turco nil erat antiquius, quam per occaiionem in Europam traiicere, 40
vbi fe imperium facile propagaturu,vtobtigit, elle fperabat. Coercebatur ma
ri , nee dum nauigandi artem gens ilia nouerat : quare fub auxilij prxtextu , in
Europam traiiciendi copiam haudquaquam contempfit. Non modo militem
mercenarium,fedfociumfe daturum pollicetur, conducitur Turcus ea condi
tioner exado bello,in Afiam fe recipiat,accepta eft vtrinque conditio. Et per
Hellefpontum Barbarus , accommodata fibi claTe , in Grzciam primo traiecit,
hinc primum Europa: exitium promanauit, cuius audorem haud immerit
primum,dignas pnas dediTe vidimus. Redintegrato Grsccorum bello, &in-
ftauratis fadionibus, diu Turcorum auxiliis pugnatum eft, quum finem fiepe
malisvtriquedaricuperent, quum prxfenteminternecionemconfpicarentur, fo
nouas quotidie caufas Turcus ipfe nedebat , quibus redintegrato bello, vfque
adeo Gra:corum vires eneruarentur , vt exados deinde viribus vtrofque faci
le domitaret. Ne fe quid idconfilij fruftratum eft : nam extenuatis Gra:corum
opibus,in eos arma vertit,occupauitGallipolim, qua: ad Hellefpontum fitaeft.
Locum nadus adinferendum bellum nimis idoneum , vbi ex Aia copias facile
traiicere
 DECADIS III. LIBER II. 377
traiiccrc potcrat , canteros mox impctcrc , vaftare agros , per fintimas regiones
excurfare cpit.Occupata magna Gracia: acMaccdoniparte,inThraces de-
inde arma vertir, nam quumexcurfionibus &rapinis omnes late longeque ve-
xaret,defatigatos ad deditioncm^multos ad mercandam pacem populos mpel-
lebat. Baiazethesquoq; Turcorumimperator, Amorate ptre longe audacior,
& acriore in gerendis rebus ingenio,breui Thraci,Thellaliam, Macedonian!,
Phoeidem,Boeotiam &c Atticam,in poteftatcm fuam redegit.InMyfios mox e-
rupit , quos nunc Blgaros vocamus , &fub Vngarorum ditione eile nouerat.
Qu,um fociorum literis,variisque rumoribus Sigifmundus accepiiret,Turcos
10 Myiias inualifle,in diuina humanaque faeuire, omnia igni ferroque vaftare , ad
Baiazcthem continuo legatum mifit monens,vt& prouincia,in qua ius nullum
fe habere nouerit , & alienis rebus manum abftineret, liquid fas, quid a:quum
foret,rede fciret. Diftulit illerefponfum, donee vniueriam fer prouincia oc-
cupauit, deinde quum domos armis inftruxerit, aceito legato, fat iibi iuris eile
refpondit, quando parietes etiamfua iura prxferrent. Quum hare legatus con
tinu retuliifet , Sigifmundus huic ius omne in armis eile fenfit , cum diro fibi
hofte agendum efle ratus , baud parum timere cceperat. Dcimo lui regm an-*
noexpeditionem in Turcos ipfe fufcepit , falutis vero anno nonagefimofexto, 1 3 9 >
trcdecies centenum, promulgara belli fama, delectus maximus habetur,
* iubentur omnes dare nomina.Quare tot legiones & auxilia coada unt,vt fine
formidinc cum prophano hofte pugnare polet. Aduenere Burgundionum,
Gallommque auxilia , qua: orthodoxy fidei charitate commota, gratis ha:c fa
cta ftipencuafaciebant. Multi Belgis,ac Celtis,emintioris fortuna: viri,non-
nulliquoquc Reguliconfluxere, quorum infigniaBud*,in Nicolai xdc parie-
tibus arfixa,expeditionishuiufce prftantiam teftantur.Coado igiturexercitu,
comparatisq; rebus omnibus,qua: bello vfui foret, ex Vngaria in Ra/fiam, qua:
in /uperiore Myiia continetur, caftra mouct. Sigifmund in agmine quandoq;
dixiflc ferunt, quum amplifllmum dudaret exercitum , nimirum , non folm
Turcus nobis neququam formidandus eft , fed ne cli quidem , ii forte rue-
3 rent,quorum ruinam ftantibus haftis fubire poflemus. Raffia non fine popula-
tione tranfada,at vbi in Bulgariam,qua: in inferiore Myla continetur,delcen-
fum eft,Oriftum,& Budinum, nonnullaq; alia caftella,Turcorumfirmatapra>
fidiis , multo fanguine expugnata. Calendis Odobris, admaiorem Nicopolim
Sigifmundus caftra mouit, ab vna ftriripa, maior, ab altera, minor Nicopolis
eft fita,haecTraiani,Hadriani illa,vidoriae monumentum, vt quorund eft opi
nio. Sigifmundo hinc nunquam ftatiua mouerc certum erat , donee Nicopo
lim cxp ugnare t.Turcorum Ca:far,quem aiazethem Vngarorum Annales no-
minarunt,&: Chalapinum plerique dixere,audito ingenti Chriftianorumappa-
ratu, ne Europa eiiceretur , vniuerfamTurcorum rempubheam ad arma fulci-
40 tauit, cum mximo cquitatu , ac innmera peditum multitudine, in Nicopoli-
tanum agrum his occurrit. Vrbs acri obiidione circumuenta, ac ingenti pra:fi-
dio tuta, haud impigr obftabat, erumpebant ex vrbe fxpc Turci, ac varia for
tuna potiti redibant. Irritabantur ad pugnam vtrinq; animi,fed appropinqu an
te Turcorum exercitu,eo vires conuertere opus erat,relida legione cum non-
nullis turmis cquitum , qua: ciuitatem eruptione prohiberet,ca:tcri omnes in
Turcos,qui iam dudum in confpedum vnrant, fefe verter. Quum collatis
dudum fignis dimicandum eflet, Galli inftantiifim ab Sigilmundo petiere , vc
prima: pugna: partes fibi concederentur, idlaudis diuina:ve charitatis ardore,
cunda Gallorum agmina expofcebant : conceiTum id in caftris Gallo facile.
50 Mox in caftrorum confpedu,cum inftruda acie Turcus obuerfatur : nondum
inftruda Vngarorum acie, nee dato figno,Galli elato clamorc, m hoftem ca
ftris prodiere . Concitatis equis in certamen defcedunt,inaufpicato pugna con-
feritur, at vbi ad congreflum peruentum eft, hi Gallico more defcendut equo,
vtpedibus congrediantur,equi dimiffi inito praclio,cum ingenti clamore in ca
ftra recurrunt. Turcis nil antiquius obtingeire potuit , quam vt ab equo cum
> I j
 37S ANT. BONFINII RER. VNGAR.
peditc dimicarent, ab expedito hoftium cquitatu circumuenti obteruntur Gal
li,miferrimcq; caxluntur. Dum hafta fecurve Turcum ferire ftudent , incurfu
Eecuruiqj hoftili defatigantur,deludunturq5,dum audaciae pnitct,lateribus,
modo aduerfi auerfiq},relorum imbribus, aut falcatis cnibus lanceisq, laedun-
tur.Subfidij fpe firmati,ad vfque dimicant, fpe tandem fu fruitrantur:
nam equi,quos dimiferant, in caftra prae tumultu fragoreqj relati, Vngaromm
abberruere nimos,quippc qui huiuce moris ignari, fociorum hinecoflictum
fufpicanturjmetu perciti caftra relinqut,ad vnum in fugam omnes plane ver-
tuntur, in tanta rerum trepidatione , nullum Imperatoris edifcum,nullum Im
perium feruare.Turcus caefo Gallo, tergo inftat,palantes Vngari fugiunt,ma- 10
gna in fuga caedes patrata, defatigatus cxde hoftis , ad capturam& quseftum fe
conuertit,maximus captiuorum ft numerus. Quin etiam Sigifmundus quoq;,
qui cli ruinam paul ante contempferat, in manum hoftium perueniflet, niii
paruaeymba Danubium traieciflet, Xerxis profe& fatum na&us,qui ctem-
pto maris imperio,paruo nauigioin Afiamrelatus eft. In hoc prlio viginti mi-
lia Chriftianorum cecidere , ex Turas fexaginta milia defiderata. Traie&o
Danubio, reformidato Vngarorum impetu,ob rem male geftam, in Thraciam
Conftantinopolim Rex effugit, hinc nauigauit Rhodum,& ^gacum Ioniurnqj
pelagus emenfus,in Dalmatiam,luftrataqj Dalmatic ora,in Croaciam venit.il-
lum viri autontate opibusqj prtantes eo tempore fequebantur:horum Prin- io
cipes,Ioannes OinyfaStrigonienfis metropolita,& Stephanusfrater, fuifle di-
cuntur,hifidumRegi comitatum,cfiliumq> femper praeftitere. Cum optima-
tibus regni,quascuq; pro defenfanda regia dignitate fieri opus erat, ftudiofifli-
me curabant,abominabaturnouitatemrerum,o nihil his ocio & pace erat an-
tiquius, dum optimi vin fungerentur officio. Contra duo S tephani intercede-
re,Carolina olim factionis principes , quorum alter Ladiflai Vaiuod filius e-
rat, Simonthoruia alter natus erat. Hi quumaucrfos Regis fide , ob remad
Nicopolim peffim geftam, Vngarorum nimos intuerentur , ad refouendam
faebbnempriftinam animum aduertre, tempus perquam idoneum fibi obla-
tum efle rati,c Proceribus multos,in hac coniuratione fibi focios adfcifcut,po- jo
pulorum,fub officij &c publica: charitatis fpccie,animos inuertut, perniciofum
hunc Regem reipublicseefle fuadcnt,&ni prouideatur,multo indies pernicio-
fiorem futurum. Defuncb.Maria,regnum ad Ladiflaum Caroli filiumpertine-
re,qui in Italia lat regnaret, did tyrannicrudelitatem, qua duo & triginta no-
biles in foro trucidati fuerant,vulgo pracdicant.His verbis vfque adeo cuncto-
rum nimos forte follicitarant,vt maximam in Regem inuidiam conflarint, in-
uerterantOptimatum nimos, illiqj infeftos plane reddiderant. Proinde nun
cios ad Ladiflaum mittunt Apulia; Regem , quibus eum ad recipiendum Pan-
nonia: regnum hortantur , hereditario iure ipfi debitum , fi in Vngariam veni
re voluerit , fe regnum fine periculo tradituros pollicentur. Significant omnes 40
Procerum Antiftitumque nimos , Sigifmundityranni crudclitatem habere o-
dio,nec vltreum tolerare pofle, quum ad interitum Vngaria fedigat, rem do-
mi forisqj male gerat,infenfam fibi nobilitat ordinq; patritium habeat. Item
Caroli Regis probitatem, iufticiam& virtutem ita omnium pecbribus infedif-
{c,vt excidere nequeat,eius fatum ita paflim ab omnibus deplorari,vt nihil ve-
hementioribus votis expctant,quam filium tanti fceleris vltorem, Pannonica-
rumq) rerum legitim moderatorem,proinde impenfius orare, vt delatum fibi
patrium regnum accipiat,quo fine controuerfia potiri poterit. At ille quu fe ad
magna cpta vocari intellexinct,c5tinu6 Caroli patris memoria fuccurrit,ob-
urfabatur ante oculos paterna fortuna,fatum miferabile,varia Pannonu ingc- fo
nia,fubornata corda, & ftudia perquam diuerfa, qux omnia cunctatius capere
confiliu cogebant.Quanquam illi Sigifmundu exigcre,traderepacatu regnum
forte fpondebat,tarnen paterna infelicitas abfterrebat.Quum Ladiflaum in ca
piendo confilio tardior confpicantur,eo magis indies Uteris adurgent, incen-
dunt ad id inftantiffim. Demum per internuncios cum Ladiflao , intenedo
facramen-
 DEC A DIS III. LIBER II. b79
facramento,pacifcuntur,quicquid vtcrque Stcphanus ipiius nomine in Panno-
niis cgerint,quoufque regno potiatur,eumratum ac firmu apud fe habiturum.
Pacta conditione,coniurationis audores indies Ladiflai partes pro viribus au-
gent.roc enimnobileshaclabe infidelicatis coinquinarant,vt proditoru poftcri
in hodie rnum vfque diem , ad rufticitatem redadi , maiorum errata luant. Hi
quamuis rem clam agerent, Sigifmundum tarnen latere non poterant. is enim
in Dalmatia moram trahebat, vbi antequam in Vngariamreftitueretur, men-
fes duodeuiginti maniifle dicitur. Diflimulabat omnia , ne inuidiam fibiex re
ad Nicopolim male gefta conflatam adaugeret. Strigonieniis tandem Archie-
o pifcopi,& Canyfarum ope, item Ioannis Marothi opera, qui Sclauoriix praefe-
duram cum imperio gerebat,in regnum reftituitur. Stephanos noua quotidic
moliri c5fpicatur,& quum eos pradidio valido firmatos intueretur,eorum au-
daciam vlcifci non audet.Poftreftitutum Regem iam annus quartus agebatur,
& nouitatis audores cptis indies multo impeniis inftabant : iam gens fer
vniuerfa ex omni ordine, regia fide defccerat,& limis ilium oculis omnes in-
tuebantur. Duorum & triginta equitum candes , Nicopolitana clades , in inui
diam Maria: obitus,& inita poll illius mortem intemperantia, & prxcipue foe-
minarum, quibuspra: licentia clibatus fefeceratobnoxium, incontemptum
hunc adduxerant. Exaggerabantur coniuratorum obloquiis haec omnia , qua:
o multo minora,qum ferebantur,profed fuere,quippe qui multa ab eo comi-
ter populariterqj facia vitio vertebant,& in malam cunda parte intcrpretaban-
tur. Tempus tantm idoneum expedabant, quo Regem tuto caperent, cartera
qua: ad patrandum facinus pertincbt,fummo ftudio diligentiaq,parauerant.
Ad poftremum anno falutis quadringentefimoprimo, fupra millefimum, fefto 1 4 i.
Vitalis die, ex compofito Regem ingens Procerummultitudo, fub officij pra:-
textu adiit , frequenti virum corona circumuenit. Conuenere etiam duo for-
ri/fimi iuuenes, Nicolai Gara: Palatini quondam filij, quern ad Ehfabetha: Re
gina: latus,IoanneHoruatocaefumeflediximus,horum alter Nicolaus, loan-
nes alter didus eft. b indignitatem , quam paterna nece conceperant , quia
30 ilium Sigifmundi fadione cseum fuifle fenferant,haud difficultcr in hanc con-
iurationem defcenderunt. At vbi apud Regem conuentum eft , de patratis ab
eo facinoribus, de repblica male gefta,primo agi cptum,oborta contentio-
ne,quando de rebus grauibus agebatur, ad conuitiacontumeliasqjperuentum
eft. Irritati vitro citroqj urgiis animi , ac nimis exacerbati funt, mox fado im-
petu,omnes veluti inter eos dudum conuentu erat,Regi manus iniiciut, hofti-
li more confrcmentes capiunt,diftrahuntq;, & iam de trucidando viro cogitaf-
fent,ni quorundam amicorumfuafuremorati fuiflent. Fatum fortafle Iulij -
faris fubiuiflet,niii bonorum plerique interceflifent.In vincula tandem praeter
dignitatem miferrim coniedus , adhibitaque Procemm cuftodia: cohors.
fo Quum de prxfedis cuftodia: ageretur, Nicolai Garae filiis committendum efle
Regem,vno confenfu decreuere,quos illi infeftiflimos efle intclligebat : nego-
cium datum vitro accipiunt,in Sokles oppidum, captiuumabducut, ibiqjeum
praefidio Regem afleruant. Sigifmundo ad captiuitatem miferam redado , o-
mres,qui aduerfa fadione iacuerat,capitaextulerunt. Sufcitato tumultu, Pro-
ceres cum numerofo equitatu vrbem difcurrt, Ladiflaum Regem declarant,
hunc verum Regem ingeminant. Ladiflai fignaedunt, non modo per fora Sc
compita , verum etiam per omnes regni oras circumferunt. Cuicunque vrbi
elata figna appropinquabant , cumpenatibus & magnis Diis collegia facerdo-
tum occurrebantjilla modulato carmine achymnisprereuerenterexcipere,in-
5 ferre remplis, & magnis aris imponere, plaufu & congratulatione excolere, fa-
luti hilaritatiqs publice paflim fupplicare. Redada in Ladiflai abfentis potefta-
tem Vngaria, patrumconfulto, dum hace aguntr , adeum in Italiam continuo
Legati mifli funt,qui Sigifmundi captiuitatem, & eum Regem declarar nun-
ciarent,demum orarent,quado iam in vado res eft, in Vngariam repente traii-
ciac. Quum ex his, &: paulo ante difleminatis rumoribus,rcm omn Ladiilaus
I iiij
 38o ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
ex ordine accepiiTet , ad expeditum pacatumquc regnum fe vocariratus, claf-
fem opinionc cleriis parat,complctmihte.InDalmatiam,qumcelerrim po
teft,optimam nadus tempeftat,contendit,Iadramclafle primo appulic,quam
Vngarici iuris elfe nouerat. Iadrenfes Ladiflaum, audita Sigifmundicaptiuita-
te,&: declaratione huius,haud inuiti honorific cxcipiunt,confalutant Regem,
& tanquam verum legitimumque Regem excipiunt, quamuis adhuc in Vnga
riaBudeniisarx,ca:teraque Regis pretidia,cumfuperioribusVngarixpartibus,
qux ad Morauiam fpedant,in Sigifmundi fide permanerent. Aliquot ladra: di
es ille fublidet,dumreliquamclaflem expedat,& ab amicis,quidin Pannoniis
agatur,intelligat.Cundatis patre ,longequeconfultius res fuas agebat,ne pa- to
ri fato rueret, ne quve fe fadti pnitentiafequeretur. Vtrinque indies nuncij
veniebant,qui&quidin Italia & Vngaria gereretur, explorat referebant.
Non tarn potiunda: Pannonias fpe trahebatur , quam Apulia: follicitudine re-
morabatur.-Iadram Ladiflao vi captam, Venetorum Annales prodidcre:
quod veritati abfonum 1 videtur. nam fi ab Vngaris , abdicato Sigifmundo,
is Rex pronunciatus erat , ne magnum quidem negocium fuit , ab Iadrenfibus
fpedatx fidei fociis excipi. Interca Sigifmundus , qui in Soklcs caftello, an-
gufto carcerecoercebatur, & Gararum prxfidio cuftodiebatur , dies ac nodes
lachrymis &c iingultibus vexabatur,deplorans conditionem Pnncipum,vcl ma
ximfortunamfuam, qua nihil videretur cue miferius , quippe cuinec mortis to
adminicula concederentur , nee carnifex quifquam adhiberetur , quieum his
malis eriperet,nec pr vigilicuftodia mortem libiconfcifcereliceret.Dencga-
to quodam pulchro genere mortis , indignabatur etiam qualecunque negari,
& quod longe grauius videbatur,id amduo fuccurrcbat,nec licere viuere, nee
poile mori. Tanti fupplicij geftarum rerum confeientia virum haudquaquam
alligabat , quam multo magis rede, quam perperam,vbique feruaffe libi vide-
batur,ii quid patraratimmitius,vItionis gratia,fe iure fecifle iudicabat.Captiui
Regis gemitus aiduos, Nicolai Palatini coniunx,Gararum fratrummater,diu
tolerare non potuit, quae non modo muliebri ingenio, fed etiam fuapte natura
perquam pia femper eft habita. Infauftam Regis coditionem miferata, ne quid jo
inconfultis liberis ageret,cum his primo de liberacione verba facer conftituit,
quibus feorfum accitis,Vnde id, inquit, fuauiifimi filii vobis accidit,vt infandi
carceris pra:feduram fortiti , aeternam prae cxteris mfamiam depucatam habu-
eritis?Qiud plus vobis iniuriarum quam cacteris illatum eftiquid plus oneris &C
periculiin macerando Auguftali& lacro fanguinc accepiftis ? Nicolaus pater
vefter,quiPalatinus erat, Maria & Sigifmundo pij parentis loco femper habi
tus, is Ioannc Horuato cazfus eft, qui acerrimus Gara: domus fuerat inimicus.
Vos cum paternis inimicis miferi coniuraftis , in facrofandum Regem inie-
ciftis manus , conieciftis in vincula, &nefarij carceris prazfeduram obiuiftis.
Recordorequidem patrem veftrum fepe hare diccrc folitum , coronatum fa- 40
diademate Regem, etiam i beftijs comparan poTet, nunquam tarnen fine
magno fcelere lardi poife: Ci in veftra manu is diem obicrit,nnne perpetua vo
bis veftrxque pofteritati notam inuretis? Ahj,quinouum Regem inducerc per-
gunt, habent, quid fperent, vos qui facrum Principem carcere maceratis, cfi-
citis multiplici morte , eti pro nefariis paricidis haberi poteftis.Quid nam mi
feri fperatis?quod in hunc patratis,id ipfum in fe futurus Rex,mihi credite,for-
midabit. Laudant tyranni proditionem(vt aiunt) proditorem tarnen abomin-
tur,&timent.Si regia; esedis autores fueritis,pra:ter infamia: acternitatem, quid
Diis hominibusqi vobis fperare fas erit?nempe praeter inaudita fupplicia, ex-
tremum exitium,aut pcrpetuum exilium,fortunarumque iaduram,quid aliud
fperari poffit,noninuenio. Hie tot annos iure coronatus, regnoquepotitus cft:
ille, qui aditurus eft, non modo Rcxnon eft, fed nondum regnare didicit. Le-
uitatis profedo magna:,fummiquc periculi, te fceleris inauditi eft , incerta pro
certisquarrere, tentare extrema , infandum parrare pancidium,&Deorum v-
n mortaliumque iramibi prouocarc.Proindc dulciCma pignora, ab initofa-
>, - ' cinore
 D A D I S III. LIBER II. 381
cinore aefinite,deteftabiliadcponite coniilia, nefanda coniuratione deficite,
banc nocatn vobis pofterisqj perpetuamfuturam,dum tempus eft, diluite. Di-
mittite,quarfo, per maternam pictatem,per falutem veftram,Ladiflai Regis fa
cciones , qui quum patrem Carolum Regem parente veftro exfum nouerir,
nunquam vos acquis oculis poterit intueri. Sigifmundus eft, qui de patre ac do
mo veftra femper fuit optimc meritus, huius vxor Sc focrus ipfum ita opibus Sc
autoritre extulerant,vt alter apud Pannonios Rex efle vidcretur.Quare fi mi
hi aufcultaueritis, ft maieftatem regiam , quam in captiuitate praeter arquum &
fas retinetis, beneficio veftro liberaueritis, omnia profe& fummaab eo vobis
10 fpcrare licebit,pro quo pater vefter anima effudit.Maternis diclis iuuenes col-
labafcunt , perterriti reftiterc , Sc inter fpem & metum nutantes , in grauiifimas
curas incidre.Pofterodie pia mater in carcerem defcendit, Nihil (inquit) Rex
oprime , tui nunc impenfis curant inimici, quam vt te quoque fcelcrc perdac
immercmem, contra vero mefmeUam,aiEduigeminis,lachrymxq5tua: fem
per cxcruciant,& dignitatis,& actatis me commiferatiofubit.Non hxc,tua
Maicftas de repblica femper optimc merita,non haec, tua faufta florensq; iu-
ucntus,non haec,Diui Lodouicihxres meruit.Te ab omnibus deftituturn, nee
Deus,in cuius tutela funt Reges,nec viri manes,qui pro te olimoccubuit, me
deferi pariuntur. Incumbo faluti , nihilqj fuccurrit antiquius,qum quibus
10 te captiuum ficarij commifere,corum in libertatem manibus vindicari. Verum
vnum eft quod me propofito fan&iflimo remoratur , filiorum inquammeo-
rum ratio,qui ne te deinde deferantur,vehementer addubito:promde fi neq;
me, neque liberos meos,mea mquam duo lumina, recuperato regno , defertu-
rum vnquam efle receperis,profett te continuo libcratum , in priftinamq; fa
lutem ac dignitatem reftitutum dabo. Ad hare Sigifmundus, oblata (pe falutis,
quam antea defperarat,difpis brachhs,ad pedes prouolutus,Salutaris,inquit,
.Dei internuncia, folaq; infandos Sigiimundi Regis labores miferata, quamuis
tc Palatini viri,quem parentis loco femper colui , pudiciffimam coniugem efle
reput,miferere tamen,quacfo,qua:cunq; fis,calamitatis noftrar.Et noftri mife-
3 ria , prifhnaq; beneuolentia in vos omnes , ac larfum regia; Maieftatis numen,
Sc inaudita fortunar noftr conditio,te quandoq^adcommiferationem excitet.
Quanqu ad definiendas arrumnas lachrymasq; meas nihil morte magis -
fentancfuccurrit,tamcnvtab huius fati turpitudine me redimam,fpcm quam
dctulifti,lubenteraccipio.Siea, qua: me fperareiuffifti, exitu pracftabis,omma
in me ingratimdinisexempla& fupplicia confummentur,fi qua in me vnquam
minima tanti beneficij obliuio deprehendetur. In omnes , qua: excogitan pof-
lint^ncidaminfelicitates,omniumque fim exemplar infelicium,fi me tibi aris
que in priftinam dignitatem reftitutum , pro arbitratu tuo femper (vti par eft)
gratillunum no inueneris.Proinde hoc inter vtrunque,tefte Deum hominum-
40 que fide, i am fcedus percuti , Sigiftnundus liberos mos in fratres nue adoptt,
adoptt te quoque in matrempientifimam,teftes Dos adefle iubct,iureiuran
do fcedus obfirmat.Quicunque initum fcedus violarit,n modo librtate care
ar , veluti omnium compos miferiarum , fed vtfeeda porca diflecetur in frufta.
Dextra demum vtrinque data, fcedus ichim eft. Mater mox cum liberis de li
berando Rege tranfegit , ad emittendum Regem Morauix dorn inatum liberis
pollicetur : commentum id vafr muliere inuenmm , vt Sigifmundus filiis
ftudios Sc cautis educeremr.E fententia omniafa&a funt,emiflus in Mora-
uiam Sigiftnundus, deinde in Boemiam peruenit. Coniuratorum igitur perfi-
dia,quar multis artibus Regem circumuencrat,vnius pietate mulieris eluditur.
5" Hare igitur Sigiimundi fuit liberatio , qui vbi vinculis emiflus eft, peruenit ad
Ciliar Comitem,cuius viribus adiutus, quia fororem eius Barbaram defponfa-
uit, in Boemiam rediit , Sc deinde Vngariam recuperauit. Quum Rex m Bo
emiam euaufletjliberationis huiufcerumoreSjdico celerisinPannonias,GaI
lias, Germaniamquedifleminati funt: adhanc inimici famam animo confter-
nantur,ncfciunt,quid vltrmoliantur, neque quo fugiant,nequequid fperent,
38 . ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
plane fuccurrit.Contr ver,qui Regis captiuitatc iacuerant , veluti fe ab inita.
feruitute vindicaturi , reuocandum cito Sigifmundum exclamant , quicunque
intercedant,contrave fentiant,pro reipublicac hoftibus haberi oportere, in an
chores tantimali publice animadertendum.Sumunt quoque in eos arma, qui
Regem ceperant.In Pannoniis omnia mifcentur,fub prxtextu regiae v indiciar,
in aduerfae fa&ionis nobiles vim inferunt,poplanmr agros , agrcolas cum pe-
coribus abigunt,faeuiunt quandoq; ferro ignique, ac nullum crudelitatis & ik-
uitia: genus omittunt. Inter hos fauiiebatin primis Ioannes ille Maroth, Scla-
uonii pra:fe&us,vir quidem(vtaiunt)iniurius,& ab omni humanitate deftitu-
tus.Econtrario,quicunque has iniurias accipiebant, pari feritate certabat. In ie
tanta rerum omnium perturbatione Sigifmundus, comparatoingenti Bocmo-
rum exercitu,& adie&is Vngarorum auxiliis,qui fuperiores regni partes inco-
lebant, cum maximis viribus Vngariam ingreditur. Diffugere inimici, obuer-
fari minime aui, quando Budenibm arcem,caueraque prxfidiaria loca, adhuc
in fide regia perfiftcrc nouerant.Retb Budam Rex venit,arcemrecepit, carte-
raque munitiifima in Pannoniis caftella regiarecuperauit. Hace in Dalmatiam
Venetiamque omncm fama dirfuderar, Ladiilaus Roc nuncio confternatus, in
Italiam,irnris cptiselufus,repent redire contendit.Cuntationem, quam in
Dalmatis fecerat,approbant, ne turpiore reditu notaretur, aliquiautem (quod
minus probe fcriptum cft,quado nimis eft abfonum veritati) fuorum Uteris ab
hac expeditionc fuifle reuocatum prodidere , quippe qui non modo Neapoli
tans, verum etiam plerofq; regni Principes iam formidolofam expeditionem
moliri iignificaflent. Adiecere quoque, L adi aum ea tempeftate Iadram vi ca-
ptam,cumvniuerfo agro,adiacentibusque infulis,acmari,centum milibus V
neto vendidTe:ad recipiendam eam,tranfigdamque venditionem,cum pr-
idio valido Legatos venifle quatuor,FrcifcumCornarium,Leonardum Mo-
cenigum, Antonium Contarenum , & Fantinum Michaelem. Sunt qui multo
abfurdis tradidere , Venetos Ladiflao totius Dalmatian iura cum ladra rede-
miTe,SenatumPopulumqueVenetum, empta Dalmatia,ita publica larri tia fu
ifle exhilaratum, vtfupplicariones ac vnius diei ferias indixerit. Ex his vtrique 30
futilia ac vana fcripfere.Hi qui captam Ladiflao Iadram tradidere,vt rem belli
iure fibi vendicatam, haudiniuria vender potuifle videretur,iniquum profe
s feribendo proficentur affectum. Nam Iadrenfes , qui tot Venetorum Pan-
nonumque bellis haudquaquam facile capi poniere, nunquam parua Ladif-
lai clafle, ac primo congreflu capipotuiflent. Admifere illi virum , tanquam a-
micum , ac regio fanguine oriundum , quod eo fecere libentius , quia in regni
fpem vocari intelligebant.quum ibi moram traheret, Veneris fuit peeuni is
nauibus adiutus: vt aliquaex parte fatisfaceret,id quod Iadr habebat,quae ali-
cnijhoc eft Vngaricijiuris erat, abiens vitro Venetis conceflit. Qui autem V
netos cxteram Dalmatiam ab eo mercaros tradiderc , multo grauis errarunt. 40
qunamparo Venctiingerendis rebus prudentifimi,cties mille aurem pro
emenda Ladiflao,quam vender nonpoterat, Dalmatiaerogaflent, quiaVn-
garici iuris erat, arque Sigifmundi , S non Ladiflai tunc aufpiciis regebantur
Nunquam profe& in re vana futili ttam pecuniarumiacturam Veneti fe-
ciflent.Ladiflaus igitur fpe fu fruftratus,in Apuliam regreflus cft: antequam
Dalmatia folueret , ad Sigifmundum haecfcripfit : Ingenue fateor Sigifmunde
Rex, me Proccribus Vngaris diu impenius follicitatum , inuitum tandem
ad promiflum mihi regnum in Dalmatiam vfque vcnifle,fubfedifle ibi diu, do-
necrei exitumconfpicarer,vtquid ipfafortuna ac varia Vngarorum ftudiaibi
vellent,velutifpecula profpeftarem. Inconftanriam dolosque huiufee wentis
plane nouifti, vtinam inpatre idipfum non fuiflemexpertus. Nihil hi Regum
nouitate dueunt antiquius ,& tune maxime geftiunt , quando in certamen Re
ges ex arte committunt,ex hac rcquarftumfaciunt.Excufatum igitur me habc-
bis,quia expeditionem hanc vitro non accepi,acceptamqueidcircocimd:atis
gefli, vt diuinam quoque modo voluntatem clicerem, vndemortalispoteftas
cuiquc
 III. LIBER IL jS)
eiqbe trbuimr. Proindc tibi , quem tot xrumnis ipfe Dcus aflcrit , iponte
cedo , pofthac mc officiofum amicum , iramo affinem tui ftudiofiflimum in
exteris rebus agnofces.Mihi autem nil gratius vnquam facer poteris, quam fi
b his ,qu i Regum noukate la- tantur,eas poenas exegcris,quas de te fumere -
natilunt.Sigiimundus,pro fratre inpofterum fe habiturum,& cumularas pa-
rieidis ptrnas exaeturum efle refpondit.Rcucrfus Ladiflaus in regnum, Albri-
ci Cumj opera, Neapolitanum regnum bene pacauit;quo pacato,quum incre-
dibili prudetia Sc magnanimitate polleret,omnibus Italia: Potentatibus,in pri-
misque Pontifici formidolofus efle eeepit. Albricum hie magnu (vt aiunt)Con-
|o neftabilemcreauit. Ne ampiis per Prefectos Sc Legatos foris remageret, fed
ipfe rebus fuis adeflet,Peruliam, multas Latij ciuitates in ditionem fuam rc-
degic. Vigeimo regni anno, perfpeciem arme ida: Romamingreflus,Romanos
in Bomfacium Poncihcem irritauit.Inhac vrbis perturbatione, vndecim pa
triis, a Lodouico nepote Potificis capti funt,& ali&ore ca*fi.Pontifex,patrici-
orum carde conftcrnatus,cum ulica turba Viterbium efugit. Sedente deinde
Gregorio Pontfice mximo, quum is abeflet,vrbem Romam oceupauit. Pon-
rifex indignitate rei percitus,Ladiflaum regni titulo priuaut, Lodou icoq; titu-
lumaddixit,Lodouici Andegaulis filio, quem Regis Gallia: fratrem fuhTeper-
hibent-Succedente deinde loanne,ac redintegrato bello,ita pontificas Duci-
10 busprofligatus eft,vt ingenue fa:pe fateretur,qud fihoftis prudentia & victo-
ria vri ici ui , amdudum de fe regno tuiJlt actum, polt hace inter vtrunqj
varia fortuna fuit, modo , modo induciis tempus tranfa&um. Tortonam
Florentinis vendit. DumFlorentiam, cacterasque liberas Italia: ciuitates in er-
uitutem vindicare pergit,Perufia: morbo corrcptus,Neapolim contendit.Pau-
cis poft diebus, quum ibi conualuiflet , Florentinorum arte , qui ab hoc fux li
bertan admodum timebant , medicato pucllx concubitu , qua: fui medici filia
fueratjCnccfcus eft. Hic fuit Ladiflai finis, qui CaroliPazi ( vtaiunt) filius erat,
quo Ioannam Reginam, Sc vict, Sc carfam uifle tradidert. His temporibus*
anno nonagefimononojvltra tredecies ctenum, mirabilis Dealbatorum per- 119$.
p egrinacio,exvlterioreinCifalpinamGallierupit, tribusqjmcniibus, ad extre
mas vfque Italias oras progrefla, vniuerfos tune populos, ad fumendum candi-
darorum habitum,& ad continuanda fupplicantium agmina concitauit.In illis
fuppicationibus diuinam mifericordiam paflim conclamabant,ingeminabant
publicam pacem, rdcliumq; ocium&quietem, quam per tot annosamiferant,
elaeis vocibus implorabant. Tantam ea tempeftatc religionem populos incef-
fiie aiunr, vt qui candidatus non prodiret,ab humanitate iimul Se diuino cultu
deftitutus eue videretur. Venceflaus Caroli Impcratoris filius, Se Sigmundi
frarer,qui cum ptre ohm imperare cperat,in fequenti anno,ob ignauiam in-
auditamq, lafciuiam , ab Electoribus eft imperio abdicatus. Robertus Bauanis
4 huicfubftitutus,fed non arque ab omnibus appro bat us. Condudus Florenti
nis ingenti pecunia, aduerfus Galeatium Vicecomitem , cum mximo Italiam
exercitu ingreflus eft,nullaque re gefta memorabili,inVindelicos fe recepit.Co
metes in clo vifus , hinc Galeatij mors fequuta, quem in agro Mediolanenfi,
ad Malignanum,diem obiifle ferunt. Eodem quoque anno, Tamburlanus vi
ta defunchis eft. Inauditis opibus Imperator, natus apud Tartaros gte humili,
mox eoufque eueebis cft,vt duodecies centena milia hominum haberet in ca
uris. Qua quidem multitudinc attritis bello Turcis , eorum imperatorem au-
reis catenis vinhim,currui,quo vehebatur,quaii triumphans alligaucrat, pro-
triuit rmenos , Perfas euertit, deftruxit ^Egyptios , Damafcum pen deleuit.
jo Tanto Aam Se Europamterrore compleuerat, vt humanorum vltorfcelcrum
appellaretur. Occuparunt eodem quoq; tempore Galli Genuam, lateq; in Li
guria dominan oecceperunt. Quinto pft anno, Pilar bello fameque confecbe,
in Florentinorum poteftat deuenere. lam tempus admonet,vt ad Sigifmun-
di gefta reuertamur,& quid poft reditum inVngariageflerit,rite profequamur*
Poft vbi Sigifmundus in Pannoniam rediit , quamuis accepta: iniuriz ammo
 34 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
altiits infederant,neqquam tarnen in vindi&am continuo erumpendumefle
ccnfuit,diimlato dolore* clementiam prxtulit, ne extrema immici defpera-
tione correpti, aliquid obftinatis molirentur. Prardia folm fidelibus poftu-
lata,ne his ingratus videretur,vltro refcripfit,multosvillis, muni is alios pro di-
gnitate donauit. JErc bonisque potius , quam capite mul&andos eTc rebatur,
contra ver Ulis eque fpem oecludebat, ncq; oecurrentes limis oculis intue-
batur.Ne gratiam quidem petentibus,fe difficilem inhumanumque prajftabat,
exorabilem,pra:tcr omnium opinionem,fehis pra:bre,oftdere fe iniuriarum
immemorem,infperat prac fe ferre manfueeudinem, vt his qui grauius in eum
peccarant,fiduciamfufcitaret,acmetufimul&omnifufpicioneliberaret.Poft- ,
quam fatis fecuritatis inieccrat,inSclauoniaconuentum indicit, oppidumque
huicpraeftituit,quod Barbarice Keurcs Duarhel nominant. Ad conuentum,
Stephanus VaiuodaLadiflai filius, cum magna equitum manu aduenit, partim
fuorum viribus,partim Regis dementia fretus,fed fpe fua falfus,longe aliter,ac
putab^fibiaccidiTecognouit.Quumin concilium vcniTet frequcntiGmum,
dato figno, ex compofito nobilitatc captus, ibique lictore, indida continu
caufa,obtruncatus eibdifufo necis huiufce rumorc,equitcs,vt fui Ducis mor*
tem vlcifccrentur, fumpfere arma. Domum, vbi concilium die habebatur,
cifcumuencre,& iamfuiTet cruenta pugna certatum, nifi feneftris continuo
Corpus eius in forum deturbafent , quo quidem bectaculo ita fuorum animi to
confternati funt,vt domini fui vindices eue formidaret. In medio tumultu,ad-
uerfus hos vnus occlamat,Quo ruitis mifcri,qu ruitis? en cuius gratia fumpi-
flis arma,iam extin&us eft, in caflum furitis, ftatc viri, Se aduerfus regia: Maic-
ftatis imperium dimicare definite. Dcfcrbuit hac voce furor equitum, nam ti
mor extemplo perculi,difFugre. Stcphanum Vaiuodam,pra:ter aliagrauill-
mafcelera,qua;patrarat,idpotiiImmaufumfuiirememorant. PoftNicopo-
litanam cladem, quum in maritimis oris Sigifmundus moramtraheret, hunc
ad Baiazethem Turcorum Regem tabllanos mifiTe ferunt , elamque cum
de filia: nuptiis cum Ladiflao Rege egiTe , Se ea quidem conditione , vt gene-
rum,ad eiiciendum Pannonix regno Sigifmundum,opibus Se auxiliariis copiis 0
adiuuarct. Rem per internuncios eo adauxifle,vt fub hac fpe affinitatis oblata;,
quam tantoperc prophanus Barbarus appetebat , nonnullas Turcorum legio-
nes,ad labefactandas Sigifmundi vires, inter Sauum Drauumq; induxerit, vn-
de magna Vngaria: appendicibus calamitas vaftatioque iliaca, hunc igitur pri-
mum Turcorum ingreTum in inferiorem PannoniamfuiTeperhibent. Quare
tune Syrmienfis ager , qui tot vrbibus oppidisq; florebat, ita populatus Se cuer-
fus eft,vt vixnuc totciuitatumperpaucavcftigiafuperfint. Sumpto deStepha-
no,tot malorumauctorc,iam fupplicio, cacteri quoque fuas dedere poenas : alij
nanque , exilio complures mul&ati funt, ad poftremum nemo potioribus
impunitate donatus. ResintereaVngaricas aliquantifpcr dimittamus, Sede a0
Venceflao Se Sigifmundo fratribus,& quidhuic cum altero interceflerit , haud
ab re im referendum cTe duximus. Vcnceflaus enim patris non admodu ab-
fimiliSjimprobis voluptatibus obnoxius, item defidiofus, iners & ignauus , pa-
rum appetens laboris, aevino potius quam imperio deditus, itaPrincipum a e
nimos abalienauit , vt ab omnibus odio Sc contemptui haberetur : quare ca
ptus Proccribus,menfes tres crcerc afFectus.SedloanneLufacia: ducc,&
Procopio Morauiar tyranno , non fine magno reipublicar malo hberatus eft. In
priftinam paul pft intemperantiam efufus , iterum Sigifmundo fratre ca
ptus, Albertique cuftodia: commilTus,qui Ducatum Auftriae ea tempeftate gc-
rebat. Quum in magnifias ardibus Vienna: aTeruaretur , cuftodum incuria fu- re
gam rapuit,iterum regno potitus, in mores priftinos plane recidit, agebat per
petuos in vino crapulaque dies. Cum imperio indecorem omnes arbitraren-
tur,ab Eletoribus,haudinuito Pontifice,Auguftali dignitate abdicatus eft,re-
liquum aetatis pari infamia tranfactum. Quinquagefimo huius anno,propha-
na Hufitarum emerit infania , qua; totam Bocmiam, ac magnam Germania:
partem
 1
D A D I S III. LIBER II. 38j
partem prorfus infccerat. Pragcnfe gymnafium ad ea vfque tmpora Tcutho-
nes plane gubernart, quod Boemi, quibus ferox & indomitum eft ingenium,
grauatc pertulcrant. Ex his quidam nobili genere natus , apud Oxonium Bri-
tannix ciuitatcm eruditus, quum in Ionis Viclefij libros incidTer,qui De Re-
rum vniuerfiiLbus infcribuntur, his haud parum monumcntis oblectatus, hec in
patriam retulit : in his de ciuili dominio,de Ecclefia,de clero agcbatur. Viclef-
nftarum veneno iamimbutus,mox in alios perniciem fuam etiudit, librii con-
ciuibus accommodauit,qui Teuthonumodio trahebantur,inprimisqjIoanni,
humili loco nato, cui villa cognomen Hus inditum, quod Boemice anirem
le fignificat.maxima ingenij prepollebat is acrimonia,&: cloquctia, licet peregri
naron mcdiocri,accedebant diale&ice argutie,ingenium deprauatarum aui-
diflimum opinionum , quibus Tcuthonicos preceptores admodum iollicita-
uit,ratus callidis confuos eos enthymematis,poiTeifadiu gymndia deferturos.
quum res fententia non fuccederet, Vencellao imprudentiflmo Prin
cipe impetratum,vt gymnafium, Parik>rumritu gererctur. quare profeftbri- .
bus omnibus externis locus ademptus eft , qui rei indignitare commoti , inico
iureiurando,omnes cum difeipulis abiere. D uo milia ex compofito vno die re-
ceerunt, paul pft tria circiter milia fubfequuta, ad Lipiiam Mythe vrbcm,
triumdierumitinercPragaremotamconuenere,occpere ibi cuneta libc-
xo ralium artium ftudia profited. Exhauftum Pragle gymnaiium,ad Boemorum
poteftatem reda&u eft. Hus partim vitar fubornate continencia, parum copio-
la dicendi facltate frctus,gy mnafij facile principatum llbi vendicauit. In arde
Diui Matthias , quam Bethlehem nominant , acram declamationem fortitus,
feftis profeibsq) diebus de diuinis humanise^ rebus vulgo predicare cpit.
quum cloquentia improbum hominem naca, haud aliter iefe habeat,atq; gla-
dius, qui in manus incidit furiofi , quodeunque venenas quondam libris vi
rus ilie conceperat, in populum tue id vniuerlumeuomuit. Publice Vicleffum
extollcre,commendare viri dogma,di<3:a diuina,&: ccelo fumpta dicere, incer
Diuos hune demum relatum elle, impcniis afleuerarc. Virolum repente do-
30 gma hi primum imbibre,qui facris initiati,grauati alieno ere,infigni quoque
feelcre pollentes,hac deprauate opinionis nouitate fupplicium euadere fpera-
bant. Conceilrc quoque in hanc fentenciam plerique doc~trinapreftantes,qui
quum in Eccleiia Dei fuam dignitatem aflequi non poiTent,nonnullosque nec
cognitionc rerum, nec vitar probitate,fed fortune tat.m temeritate, ad magna
facerdotia eue&os intuerentur, perquam iniquo animo tolerabanc. Hinc pri
mum in facerdotes opulentos oblatratum , adie&e blafphcmie,&: excogitata
crimina. Summum deinde Pontifcemgraukerincufare,dcncere carblica
Ecclefia,ineumhecdogmatacommentifunt:RomanumPomifcern,rcliquis
Epifcopis efle parem. Nullum inter Sacerdotes eTe diferimen , presbyter non
40 acrofan&a dignitate,fed vitar meritis cffici potiorem. Animos corporibus exu
tos, cxtemplo aut fuperis , aut infers in arternum addici , inter hare nullum eile
medium. Purgatorium ignem haudquaquam inueniri. Pro mortuis fruftra in
feras celebrari,ac preces efrundi irritas,& facerdotalis auariciar id eTe cmen-
tum. Item imagines Diuorumc medio tollendas. Irridendam aquar fancte a-
fperfionem. Mendicantiumreligionema darmonibus inuentam. Sacerdotes o-
mnes paupertatem colre oportcre,eleemofynisq;tantmpafci. Liberamcui-
qucdiuini verbi eTe prardicationcm. Nullum capitale peccatum , quantumuis
maioris mali euitandi gratia,cue committendum.Mortalis culpe reum,neque
fecularinequeecclefiafticadignitatepotiri,neq;eiparendum. Chrifma,6<rno-
50 uiflimam vn&ionem,inter facramenta haudquaquam contincri. Cfeffionem
Deo tantm fa&am , cuique fatis elle. Baptilma fluuiatili fat aqua conftre.
Ccemiteriorum vfum,queftus gratia adinuentum. Templum Dei, terrar elfe
orbem.Templis&facelliSjdiuincoardari maieftatem. Sacerdotij veftcs, al-
rariumq; apparatus,ac cetera tale gcnus,in caiTum,veluti nullius momti,fuif-
fc comperta. Euchariftiam quoq; loco ac tempore poftulantibus dari polfe.Sa
jt ANT. NF I Nil RER: VNGAR.
cerdotiq} conficicndae Euchariftiae vbiquc ac Temper liberam eTe poteftaterr
diuinis ad id tantm verbis opus eile. Fruftra etiam eorum fufragia impetrari,
qui inter Diuos relatifunt, quando nihil adiuuare poflunt. In Canonicis horis
tempus fruftra teri. Nullum diem, praeter Dominicum, feftu m haberi. Ferias
Diuis indidas rejiici oportere. Nieiunia ibi promereri. Sbincolepus Pra-
genfis Antiftes , bannis Vicleffi voluminaad fe deferri , coadoque Dodomm
eonciliojin foro concremari iuflit. Ioanni predicado interdida,& adiedae mi
nar. In vicum ille rediit,vnde olim cognomen acceperat, fufFragantem fibi loci
dominum nadus, haec ead coada; plebi predicare occpit. Multa inRoma-
num , cterosque Pontfices indies maledida euomere. Ad conciliandos po- w
pulorum animoSjdecimas dicere haud fecus ac elemofynashabdas efle,pof-
eorum cuique efle liberum eas pro volntate dare , ad foluendum nullo iure
cogi poTe. Nondum euchariftia: prophanus error emerferat,hanc nouam pe-
ftem Petrus Trafenfis induxerat , quod quidem oppidum ad Albim fluuium fi-
tum eft. Hic Teuthonibus eiedus , quum prauis opinionibus laboraret , pri
mus fub vtraquefpecieDominicum corpus miniftrandum ee profitebatur,
Ecclefia infcitiae non mediocris infimulans,quae fub vna tantm fpeciefumen-
dum edixerat.Id Saluatoris ore prolatum,Niii manducaueritis carnem filyho-
minis,& biberitis eius fanguinem,nonhabebitis vitaminvobis.Caeten fenfim
hac contagione coinquinari occcepere. Venceflaus Rex quauis iniquo id ani- ta
mo audiebat, correptus tarnen ignauia, peftem banc impune graiaripatieba-
tur. Sbinco praeful quum nullam , ad coercendam banc labeni, in Rege opem
inueniret,ad Sigifmundum fane confugit, obfecrans fimul & exclamans, vtla-
bantidudum orchodoxae fidei fuccurrat. Perniciofam populi mentesha:reiim
obrepfifle iignificat ,-facras caeremonias , & myftica cunda incaeftari , ni breui
prouideatur, catholicamEcclefiam ire perditum. Se in Boemiam propediem
rediturumSigiimundusaffirmat,&diligentiflimemyfteriisproipeduru.Dum
negociorum mole tempus diftertur , Pifonij Sbinco diem obiit , cui Albricus
fufredus eftjBoemicagente natus,inauditae auariciae deditus : quandoquidem
rogatus,quem fonummoleftius audiret,Maxillarum,inquit,oflafrangentium. 50
Ladiflaus ea tempeftate Romanam Ecclefiam infeftabat,aduerfusIoannem
pontificem maximum,grauiifimum bellum gerebat.Pontifex defenfandacEc-
clcfix gratia,integram peccatorum remiflionem,publico omnibus edido,paf-
fim indulferat,qui in Pontificium hoftem arma fumrent. Quum edidumhoc
inPragenfibafilicarecitaretur,tres plebe homines continuo inclamarunt,
Ioannem Papam Antichriftum efle,quippequi crucem in Chriftianos indixe-
rit. Hi Senatus imperio fubinde capti , in vinculaque coniedi funt , fada fedi-
tione, populus occurrit,dimitti homines expofcit : moX Senatus oratione pla-
catus , arma depofuit, defidit tumultus. Prxima node de his capitale fuppli-
ciumfumptum eft. Quum prxtorij foribus cruor effluxiflet,patrata: necis fe- 40
cit indicium, quod vbi populo fignificatum eft, tumultus redintegratur , refu-
munturarma,ad praetorium vndiqueconcurfum eft. Ereptaca:forum corpora,
aurea purpura inuoluunt,circa omnia templa ha:c per vrbem efferunt, propha-
nx fedx facerdotes cum his panter exclamant, hos pro fandihmis martyribus
habendos , quando pro Dei teftamento fua corpora expofuerunt, corpora ad'
Bethlehem in facrario non fine aromatibus recndita funt. Poftquamfatisfu-
conclamatu eft,foluta multitudine res pacatur. Paulo pft ad Conftan-
tiam Sueuorum vrbem conuentus indicitur , conuenere frequentiifimi Chri-
ftianae reipublicx Proceres , ibi de rebus Boemicis agi cptum eft. Sanandas
tandem prouinciae gratia,Sigifmudo,qui vtinfr referetur, ad Romani imperij yo
dignitat euedus erat, Ioannem Hus & Hieronymum ad fynodum placuit ac-
cerfi ; acciti veniunt, Ioannes aetate & audoritate maior, dodrina facundia
fuperior Hieronymus : ledi ex omninatione patres eruditifimi , qui cii his ftu-
diofiifim difputarent. Oftenderunt horum dogmata diuina lege ac bonis
moribus nimis efle aliena,demu hos orant,ne plusEcclefia fapere contendane,
monea-
 DEC A DIS III. LIBER II. 387
morientes ad falutem , non ad perniciem fapere oporrerc. Ad hxc illi pertina-
cius inftare , dicere fe veros eile Chrifti difcipulos, Romanam Ecclcliara ab
Apoftolorum fententiis admodum diflcntire, opibus &: deliciis oblettari, arh-
pliflimos afFe&are dominatus. Prouentus Eccleiiae, non (vt fas eft) pauperibus
impartiri,fed in luxum&intempcrantiamerogari, nullum malcdicendi genus
praetcrmittere. Ad poftremum, quum rogati eque mutare fententiam, ncque
reiipifcere vellent,fanctorumpacrum decreto,incendij damnatifunt.Deloan-
ne prius fupplicium fumptum eft,paul poft de Hieronymo atum,vterque in
audita animi fortitudine rogum obiit,nullamifcrabilis vox audita.! Ambo ini-
ie gnis ingreflu hymnum cantauere, quod vix flamma & fragor incendij interci-
pere potuit. Cineres,neraperentur Boemis, inlacum proximu difperii. Rogi
folum, difcipulis erafum,in patriam relatum,& pro facro habitum. V cerque
Boemis inter Diuos relatus,folennisqj vtrique dies publice conftitutus. Se&a-
tores exin,amicorum opera,quardam Rege templa extorquent,vbi fax plebi
predicare cperant. Ad Glatoniam , nobile Praedicatorum collegi euertunt,
idq; primum in Bocmia coenobium,Huflitarum impietate ruinam dedit, quod
zdificiis & praeftanti facrarum rcrum apparatu iuxta pollebat.Deinde oppida-
tim Vicatimque in magnifica templa faeuitum. Item celeberrimum Aula: regia:
mona'fterium, quod ad Moldauiae rip ikum eft, quaMyfafluuiuseum influir,
* vbircgum corpora c5dcbantur,pari iacrilegio abiumptumeft. Prarterea ad ca-
ftdlum quoddam triginta hominum milia conucnerc, quibus in patentibus
campis,quum trecentas menfas erexiflent,fub vtraque fpecie data eft Euchari-
Ilia. Venceflaus hac re vehementer abfterritus , ne corum infe arma verceren-
tur,regnumqj iibi abrogaretur,Corandx tarnen Pres by tcri concione liberatus
cft,in Vi/fegradenfem arce fe recepit, paruo tantm fluuio a Praga diiunctam.
Ad caftellum deinde nouum,cui Cuniragiga; nomen eft indit,quodad quar-
rum ab vrbe lapidem ipfe conftruxerat , cum paucis abiit : ad Sigiimundum re
pente fratrem Oratores mifit,quiauxilium implorarent.Mox Confulibus No
uas ciuitatis Pragenis edixit, ne vlteris Dominicum per vrbem corpus, cum
50 pompa ab haereticis circumferri paterentur. Contra illi pridie calendas Iulij,
quum ad Carmelitarum bailicam conuenircnt,Eucharifti,eontempto Con-
fulum imperio,per vrb circumtulere, diripuerc domum facerdotis, qui pro-
phanis deliramentis plane diflenferat. Mox facto tumultu , circumuenere prae-
torium. Confules vndecim metu perculi,fuga fibi falutem compararunt,ca:te-
ri feptem,qui remanferat,raptim intercepti, ex altiflimis in forum feneftris de-
turbati,pilisqj multitudinis excepti pariter,& dilaniati funt. Venceflaus interea
paralyl correptus,grauius laborare cpit. Exin duodeuiceno die, fignatis ha>
reticorum nominibus , quos morti deftinarat , dum fratrem aifidu vocitat , &
amicorum auxilia axius cxpectat,prius humanis exceflt,qum Sigifmundus,
40 & vocati Principes adeflent. Poft Venceflai mortem, Ioannes Zifca quidam
cmcrfit,haud ignobili genere,Trofnouia: ortus,vir tenui cenfu,in aula a pueri-
tiaeducatus, bello impiger, ac ftrenuus , altero captus octilo , quem per certa
men amiferat , item cui ferox ingenium, & indmita rapinarum libido inerat.
Huflitarum contagionc infectus,coacta facrilcgorum manu,in caetera, qua: fu-
perftiterant,templa fecit impetum : commi'nuit Diuorum ilmulachra, Chrifti
optimi maximi fregit imagines, Carthuiiiiumcnobium, vetuftumquidem,
&mirabili opere conftru&um diripuit, fuccendirque. E montana turba circi-
ter quadringenti viri cum mulieribus defcenderunt,Hufitica labe coinquina-
ti, quibus Confulibus, prx timor plebis, cibaria publico fumptu decreta, hi
je Zifcainter fuas copias afciti. Zifcamadlocum profectum , quem Cruces ap
pellant, magnus haereticorum numerus eft fequutus. Ad euni profect locum
quadraginta circiter milia conuenere, quare audentiorem impij ad maximum
quodq; facinus anim coneepere. In eo conuentu,multa aduerfum Sigifmun-
dum Caefarem, que regni hxredem, fuisqj conatibus infeftiflimum eflenoue-
rat, exeogitata 8c decretafunt. Poft hace Zifca, Coranda ducc , Pelzinam con
 388 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
tendit, vbi complurcs eiufdemfadioniseue fenferat, vrbem confeftiminpo*
tcftatem fuam rcdegit,validoque prfidio confirmauit. Qui adduces reman-
fcrant,arcem Viflegradenfcm inuafere , quam negligentis afleruariintellige-
bant. Regina interim anxia,cui Sophia: nomen erat,diucrfa trahebatur, quo fc
modo tueretur , haud facile fuccurrebat. Sigifmundum crebris nunciis opcm
orabat,necnonS vicinorum auxilia pctere, in pareis omnes verfarc mentem,
Demhominumqsfidcm implorare. Nimirum haudquaquam probo Sigif
mundum cflio vfurn tunc omnes affirmant, quippe quern in Turcas, qui iam
pridem fe caftris cxuerant,arma prius mouere, quam labortem Boemiam pe-
tere,libido inceflerit. Quod fi Pragam cofeftim exercitum duxiflet, antequam ie
hxreticorum vires coaluiflent, nunquam Germania tot incendia fubiifet.
ver.dum bello Turcum laceflere pergit,Boemiam amiit,& Vngari non d
fendit , quum ferum cius foret auxilium. Regina cumTcnchone Vratember-
geni,regni gubernationem obiuit. Comparatis regio fumptu copiis, arce Pra-
genfem,& minorem,qu arci fubiacet,ciuitatem praefidio muniuit,adpontcm
Moldauia: turres erexit, vt haereticis tranft inhiberet. Contra iili per regnum
paflim conucntushabereyfollicitare populos,hos minis traherc, illos blanditiis
allicere,fuis vrbem hominibus complere, demum dies nodesqj impenfis de-
cerncre , quibus rerum fummam aribus occuparent. Cum his Petrus Stercm-
bergius ad Benedidi infula conflixit,pra:lium xquo Marte diremptum. In Pra-
gaadaudaimpiorummultitudine,pro ponte pugnatum, quum multivtrinquc
cecidiflent,pons tandem in Huflltarum poteftatcmredadus eft.Moxquum fi
dles inakiorem Cc(e partem recepiflent,coniundis animis vn certamen in-
fiaurarunt: quiis diebus aifiduo pugnatum eft,multi vtrinque ca:fi , multac
magnificas domus igni abfumptae,pra:torium infimo loco fitum quoque incen-
fum eft. In hac fumma rerum perturbatione,intcftinoq} bello,legati Sigifmun-
di Regis interuenere,regni,Praga:que gubernationem iuxt fufceperunt,fece-
re inducas , vt Vinegradenfi arce reddita, ciuibus ad Sigifmundum Oratores
mittere,cum eo rem fuam tranfigere liceret. Zifca,Pelezinam, Pieftam , & alia
quaxunque loca ceperat,vitro reftituit. Pada conditione, externihaeretici de- jo
fernere vrbem,gubernatio &: pra:fedura vrbis Confulibus recepta.Quamuis
aliquanto pacatior cxin vrbs fada,catholicitamen,qui exceflerant, redire non
aui, Sigifmundi Regis aducntum expedabant , cuius pracfentiafe tut in vrbe
pcrmanfuros fperabant. At fpes omnis,perledis cius Uteris, intercepta, quippe
quibus ille haud aliter fe regnum,ac pater Carolus prouinciam,gubernaturum
cue fignificauit. Hinc fedamfuam eiedu iri hatretici intellexere,qua: rgnan
te Carolo nondum emerferat, quare magis ac magis exacerbantur. Saluatoris
noilri natalibus,Brunnam,quod eft Morauia: oppidum, Sigifmundus aduenit,
adcurrre illico Pragenfes , veniamque fuppliccs exorauere. Venia ea condi
tione data, vt catenas & repagula, tota ex vrbe deponerent, fuos accipert ma- 40
giftratus, eisque rite parrent > acccperunt illi metu conditionem. Audito
noui Regis aduentu , ingenti Primores regni lxtitiacorrepti , nuncupatiifimis
eurri votis expedabant,admittcbant vrbes,Pra:fedos Rege minos, & ad eius
obfequium iamdudum c(c omnes accommodabant. Quod fi Brunna tune re
da Pragam ipfe veniflet, nemo profedo dubitaflet , quin Huflltarum peftis to
ta penitus Boemiaexceliflet. SedinSlefiam Sigifmundus iter forte diuertit,V-
ratiflauiamque perucnit,qux caput gentis eft. Itincris caufa fuerat , quia con-
fulatum, que nuper illic inftituerat, populus fada feditione trucidarat. Vrbem
ingreflus,re cognita, feeleris audoribus fupplicium continu fumpfit. Quod
quum Pragenfes audiuiflent , veriti Vratiflauienfium exemplum , Sigifmun- p
do palm defeccre. Cenchonem Prarfedum arcis,largitione corruptum,in fa-
dionemadfciucre : huiusliteris, cundis populis edicitur ,ne quem Sigismun
do aditum prxbeant, quando Sclauonica: lingua: hoftis fadus eft , exitium re
gno molitur,Marchiam antiquam, Prutenorum ordinibus, iure pignoris obli-
garit, alinant Brandeburgenfem, Ioannem & Hieronymum, viros plan f*n-
ctiflimos,
 DE A DI S III. LIBER II. 38,
ftiflimoSjynodi audoritate cremarit,antiquarit facra illorum dogmata. Zifca,
fada defecbione,aduerfus Catholicos irruens, eosfudit,fugauitque. MoxAu-
icam oppidum , quod ad Lufmicium amnem fitum eft^petii^vnde Procopium
Vlricumqj fratres,orthodoxae fidci charitate prarditos,nec mediocrem quidem
populipartemjHuflitarumlabecoinquinatam^iccifl'enouera^breuihancob-
iidionem expugnauit,diripuit,& incdit. Liczium caftellum mille paflibusin-
de rcmotum, qu fe Vlricus cum familia totareceperat, vicepit. Vlricuscum
vniuerfa domo cxfus, vni data venia , qui caeteros trucidauit. In hoc vefaniae
magnat fucceTu,quum ciuitatem muro turribusqj munitamnon haberet,ine-
le iufdem fluuij ripa, locum odo ftadiis ab Aufcafcmotum elegit,quem mnib.
munitionibusq) nonparuis obfirmari iuffit; vt tentona quifque fixerat, ita do
mos acdificarc praecepit. Ciuitati, Tabor caftris nomen inditum, quando Ta
bor Vngaric caftra dicunt : hace inter duo flumina iita , veluti in peninlula, lie
arte locique natura munitur , vt vix vnquam capi poflit : tutiflmum idhaereti-
corum aiylum Zifca efle voluit. Nicolaus monetae Magifter,& Sigifmdi Pro-
curator,in Boemi cum equitatu Rege milus,Taboritarum vires auxit,quip-
pc qui quum in regnum veniflet,vt Ziic motibus occurreret,ex improuifo ab
hofte petitus,armis & equis exutus eft, vicus incenfus, Nicolaus in arce ferua-
rus. Quunivero}vtiAphrica,femperaliquidnouiapporcctBoemia,long fu
ie periore abfurdior haereiis emerfit , qua: Adamitarum dicla eft. Piccardus qui
dam Belgis,traiedoRheno,in Boemia penetrauit, qui prarftigiisquibuldam,
&miracalliditatefidemfibic5cilians,magnaminfuumdograamultitudinem
coegit. Et occupata infula, Lufmicio amne obduda, fe Dei filium elfe profne-
batur,fedatores nudos incedere iubebat,appellare fe Adam,promifcua connu-
bia induigere. Item pro libdine quifque mulierem apprehendere,&:in Adae
con/pedum adduda,dicere, in hanc lpiritus meus incaluit; contra ille refpon-
dere Antiftes , Crefcite , multiplicamini,'& replete terram. Hiccseteros homi-
nes,feruos vocare,fe tantm, &c hoc modo natos, liberos dicere. Hinc quadra-
ginta in prximas villas homines prodiere,ftridisque gladiis plan graifati,du-
jo centos circiter agrcolas interfecerunt,quosdiabolifiliosaferebant. Verum
qu hase ad Zifca; aures perueniflent, Adamit3e,referuatis duobus,vnde fuperr
ftitio nofceretur,ab eo ad vnum omnes interfedi funt.Mulieres,quae fuperfue-
rc, palm aiTeuerabant, quicunq; veftibus, & prsecipu fubligaribus vterentur,
nequicquam efle liberos,ab Vrico Rofenf coiedas in carcerem, & pras obfti-
natione ac pertinacia inaudita,incdio expofitas,cum rifu & cantu feruntfub-
iiile fupplicium. Sigiftnundus, tandem profanis fadionibus , & populi perfidia
rrritatus,coadisSclefia:ducibus,cumexercituBoemiamingreditur.Grcium,
deinde Cuthnam hoftili animo petit. Cenchonem ad reddendam arcem Pra-
genfem multis promiifis impclht,quatuor milia equitum, qui vrbem infeftenr,
40 in arce collocat. Cencho bina proditioneinfignis domum reuertitur. Prgen
des in anguftias redadi , Zifcam accerfi iubent , qui quum vn cum Taboritis
prseft adfuiflet,vrbem continuo inpoteftate accepit,arcem repente, quia non
alio modo qum inedia cap poterat, acrrima obidione circumuenit, occlu-
ditomneis aditus,ne quid commeatuum inferatur. Sigifmudus autem,nepra>
fidiarios quits , quos arci impofuerat, fame laborare paterctur , ferro viam a-
peruit,cibaria,& quaecunque vfui fuere,intulit. Mox accerfnis Germania au-
xiliisjvrbem obfidere decernit:acciti hi primm adfuere Principes,Saxonum,
Brandeburgenfiumque Reguli, & gener eius Albertus, Auftria: Dux. Coadis
auxiliaribuscopiis,vrbsoppugnaricoepta,&diebus circiter duobus & quadra-
yo ginta vexatur afliduo. Interea Sigifmundus, vt regalibus facrisque Boemise in-
fignibus rite initiandus effet , metropolitana arde regni coronam accipit , &:
Conrado Metropolita , qui Vefphala gente natus , in haerefim poftea concidit,
crisfolennibus rite peradis, coronatur. Mox regalibus potitus infgnibus, vt
fummis viribus vrbem oppugnaret,animum adurtit. Interea Rofenfcs Regu
lte Crageri Taborita? caftra tenentes , Nicolao Hus , quemZifca cum ali
K iij
 3k> ANT. BONFINII RER. VNGAR.
quot cohortibus miferat , & vidi & caftris exuti funt. Graecium Reginac srf>
hoftibus cxpugnat. Mons Vidichonis,qui vrbi imminebat,ne fdelibus oc-
cuparetur,a Zifca anticipatus cft , & impofico praeiidio municus , quem quum
Mifncnfis Regulus expugnare contenderet, id non fine magna fuorum iadura
tune aufum fuiTe ferunt. Nam quum Mifnenfcs iam cacumen occupaTcnt,in
partem coadi,quae pracruptaerat, dum haercticos inde deiieere fummis viribus
conantur,ipi partim caefi,partim capti,rnontve deturbati. QuareSigifmun-
dus,defperatavidoria, Cuthnamreucrtitur. ZifcacedentcRegevrbanampo-
teftatemadeptus,hacreticorum facerdotum decreto,ad bafilicas amoliendas a-
nimumadiecit, quando illi,Deorum nulli , prasterquam vni Deo,templum di-
care fas 1 diccbant. Quatre coenobia,multaqj facra collegia Sacerdotum, vno
impetu in vrbe euerfa:quod quum ernes segre ferret , quiadecorum vrbis hinc
admodum foedamm efle videbatur,feditio fenfim in vrbe oboritur.Zifca inte-
ftinumfuas feda: bellum formidans,cum fuis ad Taboritas reuerfus,vt per im-
manitatcm haereticum amplificaret imperium , ad multa fidelium oppida ar
ma vertit. Pracatum expugnar, vbi ne fexui parceret & aetati,vniueriam oppi-
danorum multitudincm, quae in tcmplum fane confugerat , iniedoigni com-
buflit.Dumhaec omnia geruntur,arx Pragenfis, aliquandiu ab haereticis obfef-
fa,oppugnatur.Tanta rerum inopia praefidium inceffit , vt diebus aliquot equi
na came vefceretur, itaque de facienda deditione neceffitas decerni iubet. Ad o
extremum quits, ni Sigifmundus adpraeftitutumdiemadfuerit, deditionem
pollicentur. Item haec adieda conditio,vt veniente ViTegradenfes Rege qui-
efcerent. Adpraeltitutum diem Sigifmundus adfuit,c5ditionis haudquaquam
admonitus,per anguftum fub arce locum ingreditur, vnde fuis facile defend
poterat: oborto Pragfibus impetu,magnam fuorum caedem perpeflus,re in-
feda abire coadus eft.Ibi eMorauis Proceres quatuordecim cecidere,ex Vn-
garis, cacterisque nationibus haud pauca multitudo. Arcem ex compado Pra-
genfibus quits dedidere. Zifca Booflaum interea Regulum,cui Cygneo co
gnomen fuit, qui grauibus faepe cladibus hacreticos olim arfecerat, in munitif-
iimo eius oppido vi ceperat, pellexerat in haerefim , & pro hasreticis exercitum 30
dudare Coegerat, fed quum is paulo pft tempore ad Rhcetium , Auftriae oppi-
dum,copias duceret, lethali vulnere cfoTus interiit. Deinde vtrapinis &per-
fdiae imul ipfe confuleret,Zifca in Pelezineni agro quina cnobia,opibus -
dificiisque preclara, combufit. InCladronenfi cnobio,quod arte natura
munitifimum erat , prsefidium impofuit. Sigifmundus hue prsefedos aliquot,
cum cohortibus & turmis equitum repente mifit , qui vbi in hoftium conpe-
dum venere , Zifca turpiter fui & fugati funt. Mox vniuerfa Sigifmundo
Boemiadeferta eft. Zifca Pelezinam deinde profedus, obfedit, verum dcfpe-
rata vidoria , Comitauiam venit , ne ignobile quidem oppidum : quod quum
paucorum dierum oblidione vi cepifet , vniuerfum populum cum facerdo- 40
tibus,qui ad templa confugerant,petita in cafum venia,iniedo igni abfumpfit,.
fed mox impiae temeritatis fuse poenas dare cpit. Zifcalufcus erat,quum Ra-
bum oppidum, accitis Taboritarum Orobitarumque auxiliis,quos Fratres ap-
pellare mos erat, obfediflet,dum fumma vi capere c5tendit,alterum quifuper-
erat,oculum fagitta conforms amifit, Pragam extemplo tranflatus , curato vul-
nere,lumine caruit.Ne ex hac quidem oculi iadura, nefarias militias curam in-
termifit,quin &eo magis cecus casco populo dudor placuit.Brunnam,vbi ma
gnum Sigifmundus prefidium impofuerat, Pragenfes expugnarunt , in vtrahq;
(vtaiunt) astatemadinternecionem vfq; faeuitum, perquam pauci vita donati.
Pofthascab iifdcm Broda Teuthonica , cacfo prasfidio ,inpoteftatcm recepta, yo
qui paulo p ft Cuthnam , complurcsqj alias vrbes in deditione acceperc. Quu
ad Pontemoppid,aMifnenfibus pofleTum,perucntum efret,occunetibus Sa
xonibus,quorum vires admodum formidabant,illico redicre.Sigifmudus per-
iniqua hucufquc fortuna vfus, nondum animo fuo exciderat, cui quum nihil
hstrctia ftrage foret antiquius,omnes imperij Romani Elcdorcs adinonuit,vc
^dfc-
/ '
 DE CADIS III. LIBER It 351
*d feftum Diui Bartholomaei diem,eamBoemi2e partem , qua: fpe&at ad Oce-
anum,ex cpoito adorirentur,fe ver cum Vngaris,qu ad exortum Colis per-
tinet,inuafurum efle flgnificat. Ad prasftitutum omnes diem affuere , in primis
Maguntinus metropolita, Palatinus Comes, Saxoniae, Brandeburgeniiumque
Reguli,& quam plurimi ex Alamannia Pontifices,tetrarch2Eq; militemmifere.
Primo Soczium obfedere,locumprofero munitiffimum,quodquumvi cape-
re nequiuTent,agrum longe lateqj vaftarunt. quum ad ftatum diem Sigifnmn
dus non adeiret,obldionem repente folure. At ille cm ex VngariSjMorauis,
& Auftrahbusexercitumcoegiflet,ad Saluatoris nataliaBoemiaminuaiit,non-
nulla vi oppida cepit, Cuthnam per deditionem in poteftate fuam redegit. Sed
irruente mox Zifca,infeliciter dimicauit,quando reformidato ca:ci agmine,in
primo fer congreflu terga vertit, & in fugam eiFufus, magnampartcmnobili-
tatis cum impedimentis amiiit. Cuthnam incendio abfumpflt , quamTabori-
ta*,propter argenti fodinas, Antichrifti crumenam appellabant. Zifcam, quum
vnius diei itinere Imperatorcm Sigifmundum tergo infequeretur, magna fu-
gientium praeda ditatum ferunt. BrodamTeuthonicorum exin Zifca expu-
gnatam & incenfam tradunt. Imperator Iglauiam amnem ponte traiecit, Pipo
Horcntinus,qui quindecim milia equitum ex Vngaria duxerat, quum per gla-
cicm iter faceret , ea mukitudinis pondere diiroluta, in amne quam pluri-
*c mos amiiit. Zica victoria infolenter elatus,qua Romanum Imperatorem
fuderat, fugaratque, multo quam antea furioiis in facra templa defaniiit. Cui
dudum certumerat,nufquamDiuorum ftatuas pi&ursve perpeti, nequeper-
mittere facerdotes in facro habitu rem diuina facer , vnde ne mediocres qui-
dem inter Zifcam&rcgni Proceres inimicitix interceTcre. Confules Pragar,
loannis apoftatar Prxmonftratenfis infolentiam grauat fercntes,eumcum ce
teris celerumaucfcoribus, qui forte nouem fucrant, iuflere in prartoriu accerf,
fignificantes fe aliquid cum his de repblica agere oportere : quum acciti vc-
nifent,intus extemplo clm li&ore obtruncati funt. Confules re patrata , fo-
luto collegio abiere,apparitores incauti, dum locum caedis aqua proluunt, ca:-
forum cruorem per aqua; dutum forte in forum demifere,vnde patrat candis
obortafufpicio ,ac indicium facinus occultum aperuit : hinc tumultus exor-
tusjvrb in arma conuertit,praetorio viexpugnato,ciues vndecim, huiufce ca>
dis auirorcs habiti,repent trucidati funt.Ioannis caput,qui fan&iflimi virilo-
co habebatur , mulieribus cum vlulatibus , diebus aliquot per templa praere-
uerenter circumlatum eft,& inter Diuorummonumenta reconditum.Eodem
quoque tempore Purgellinum,vbi paruum Sigifmundus pradidium impofue-
rat, & quo multi orthodoxe fidei cultores , cum vxoribus & liberis (e{e coege-
rant,oppidanorum incuria, incendio correptum eft ; quicunq; ex incendio fu-
perfuerc , Pclezinam fe contule runt. Quam iniqua ob hacreticorum immani-
4e tatem fortuna Sigifmundus in Boemia vfus fuerit,fatis ex his,quaz diximus,ex~
tare potuit. Nunc C2etera,qua: fucceflerc bella,in tertium Librum, ne hienimis
excrefcatjhaud incommode transferemus.

RERVM VNGARICARVM DEA-

DIS TERTIi LIBER III.

E s 1 equid, vnde illud accidere foleat,vtPrincipes,quos

fingulanbus animi dotibus Natura coluit,& induftria exor-
nauit, fortuna parum profperam nados efle videamus, immo
^$<1^^&11 itavirtuti in his infeftam eamfuiffe cernamus,vt huic tantum
inuidifle, &c bellum indixifle iudicemus. Id potiflmu in Bru
to , Catone, exterisque alus legimus , quihoneftatis &: patria:
charitate duti , iniquifimo fato concidre. Si cuilatentio
r caufa: fortunam obnoxiam efle dixerimus , inexplicabilia diuina iudicia ef-
fe afleremus, & contemplatione nolra prorfus alinai in autem apert, quid
iiij
 S5>2, ANT. BONFINII REL VNGAR.
aliud in haere potiifimum occurrct, quam crifimum indmita: virtutis excr
citamentum eflFe fortunam? In Boemico bello , & Nicopolitano,infelicem rc-
tulimus efle Sigiiiridum,&qumuis magnanimitate)Clemcntia,liberalitate,
& religione polleret,fuccefTu tame belli haudquaquam gloriari potuit. Quum
igiturhaeretici bellorumeuentu magrtosanimos conccpiflent,plerique Boc-
morum Regulin confulatusque Pragenfis , ad Vitoldum Lituania: Ducem ora-
tores mifere > qui eum Regem aflcii'ccrcnt , & ad capeflendum regnum horta-
rentur. Zifcae fadio his admodum aduerfabacur , quippe quae liberos populos
in regiam feruitute aTererc,nec iuftum,nec fas efe aleuerabat , & in ems prae-
cipu,quiethnico ritu vitam duceret. Vitoldus Coribucum patruelem cum du to
obus milibus equitum in Boemiam trfmifit, qui Prageniibus honorific ex-
ceptus , rempublicam in meliorem ftatum fane redegit. Namcmnobilibus
ociiq; ftudiofis fe facilem &: benignum , facinorofis contra & infidiofis diiici-
lem,icelerumquc vindicem praebcret,mltum fibi gratiae hac artecomparauit.
Secundum eius aduentum,Confulibus Senatuiqucplacuit,caftellum in monte
iitum oppugnare, quem Caroli lapidem appellant , vbi Sigifmundum quatuor
militum centurias pradidio reliquifle noucrant.Trinis caftns ideircumueniut,
in fextum vfquemenfemobfidioprodda,dic noduqueoppugnatio continu-
ata,quinque baliftis,quibus grauia faxa iadbantur, fine intermiffione collidi-
tur, vaforumeirciter duo miliatabidis cadaueribus , humanisque excrementis l4
completa, in hoftem emiiTa, vt eum perniciofo ftore conficerent , ex quo fa
cti! m eft, vtpra: teterrimo odorc , omnibus fer dents caderent , nutarntve.
Obfefll tarnen omnia tolerarunt, & bellum inhiemem vfqe produxere, obfi-
dionem tandem ita folutamfuifle fcrunt : Frcdericum Brandeburgenfcm Re-
gulum cum ingenti Boemiam cxercitu inuafifle , pracdam, incendia, czdes la-
tis egifle,quare coados Pragces extemplo ftatiua foluTe. Ad Vitoldum
Vladillai Polonia: Regis precibus adadm , qui cum Sigifmundo Imperatorc
ad Vngaria; fines fdus iniuerat,Coributum BoemiareuocaTe.Soluta his ar-
tibus obfidione,qutim Boemos externis auxiliispriuaiTetSigifmundus,quieos
ita deftitutos facile pofthac fua imperata fadros arbitrabatur,fpe fua falfus eft: 0
nam eo magis illi prae defperatione furentes infaniuere. In primis , quicunque
intra Boemia fines de catholica fide rede fentiebant, domitarunt , deinde rc-
gni finibus egreifi, fintimos omnes graui bello vexarunt, modo n hos , modo
in illos eruptione fada longe lateque cunda vaftabant.Quin & Zifcam in Au-
ftriam vfquc igni ferroque graflatum fuifleferunt. Quam callids inabigenda
pra:daZifcafuerit,hincintelligipoteft : quum adripamvfqueDanubij excur-
faflet, omnes accoke in proximam infulam coadum pecus tranfmiferc, vt pro-
phani populatoris vim cuitarcnt.non defuit rapirtae ingenium,vtulos,fuesque
nonnullos,qui per negligentiam fuperfuerant, ad oppofitam ripam adduci iuf-
fit,& fubinde vfqueadeo diuerberari,doncC pecus, audito mugitu grunnituqj 0
fobolis excitatum, pra: nimio defiderio tranauit, & collocatis circumuentum
iniidiis, in Boemiam abadum cft. Sigifmundum aiunt , quum earn facile tueri
non poflet,Morauiam ea tempeftatc Alberto genero fuo, Duci Auftriae,dedif-
fe do no, cuius gratia plcrique Proceres ad Huflltaruminfaniamdeclinarunt.
Quanquam remotiifimis regionibus ad Sigifmundum auxilia conueniflenr,
nequaqu tarnen illi profuere. Contra verZifca,ab omni religione ac huma-
nitate deftitutus , eo felicis quotidic inlmpcrator bella gerebat. Ericus Rex
Dacix Germnicas, & Petrus Lufitaniac Regis germanus, quam Hifpaniae par-
tem,Portugalliam nunc vocant,ambo domi militiacque praeftantes, cum pti
mo equitatu, nonnullisque cohortibus ad Imperatorcm venere,vt tot bellis cir ,0
cumuentum adiuuarent,excitabtur hazreticorum faeuitia, quam perpeti fum-
mum nefas efle cenfebant. Quum auxiliaribus copiis Sigifmundi exercitu ad-
auxiflent,ad Lucemburgum Morauiae oppidum caftra moure, menis tres id
pertinacis oppugnant. Procopius Huiitarum labe infedus , & Zifca: focius,
pari crudelitate ac perfidia prxditus , cui Morauia: pra:feduram harretici fan
com-
 D A DI S m LIBER m m
ommifetaht inuitis hoftibus Lucemburgum mgrcflus,milite& non mdica
commeatuum copia oppidum compleuit , quare fpe fuafruftratus Sigifmudus,
obudioncm folucrecoa&us cft. Prxterea quum Mifnenfium regulis Pontcm
& Auitam,quae ciuitatcs ad Albim amncmitaefunt, haud multo ant dederat,
vt has impolito prxidio ab hxreticorum iniuriis cuerentur, Auftam Zifca vn
um Pragenibus obfedit. Fredcricus Mihenum Princeps , Landgraphiusqj
frater, vt obfeflae vrbi opcm alFerrent, Saxonia, Turingia, Mifnia, & vtraquc
Lufatia militcmeuocatuntjmoxq; laborantibus Auftanis prxfto affuere. Cer
tamen pro moenibus initum , diu pari impetu dimicatum , & variante vtrinque
10 fortuna, fortiflimis qum plurimi occubuere , fuperiorcs tandem hxrctici fu-
cre.Hic nobilitate Burgraphij Mifnenfes,Chirporgenfes, Glicenfesqj Comi-
tes,cum multis aliis cccidere,exhis n6nulli,dimiils armis,ad hoftis genua pro-
uoluti , irritam veniam petierunt. Eo bello , nouem fidelium milia defiderata
funr. Auftademumpotitus hoftis, funditus earn euertit. Zifca tot vi&oriarum
kcceii elatus,in omnes infolentix feritatis partes errunditur,Religiofa,qu
fuperfuerantjtempla delet,Sacerdotes crudeliter infedatur,qui more legitimo
rem diuinam facercnt.Nobilitatem vfquequaque perfequitur,ex vrbibus infa
na vectigalia exigit.Mox in Pragenfes, quia imperata non feccrant,iramefrun-
ditjdiripit agrum, villas incendit,nullo detrimti genere fe abftinet Pragenfes
lo contra, imploratis magnatum auxiliis,in hune arma vertre:quib.quumfc bel
lo haudquaquam parem efle intclligeret, prxliumdetrectauit. Intendit ad AI-
bimamnem fugam,ac parum abfuiflet,quin in hoftium manus peruemflet,nifi
Georgij pater,qui deinde regno potitus eft, per Pogiebracium oppidum tranf-
itum illi prsebuiflet. Nec illa tarnen ope magnam cladem euaiit, quando Pra
genfes ad alios pontes diffufi, traie&o Albi,vltimum Zifca: agmen cohibuerc,
quo cum inita pugna , terga dare cocgerunt , & grauiter infe&ati , qum pluri-
mos Taboritas interfecere.Sed quum ad montium anguftias peruentum eiTet,
Zcaiftit agmen , fauces montium , qua: ab hoftibus circumuenirinort pote-
rant , occupari iubet , ibi prxlium redintegratur. Quum in anguftiis illi aciem
30 explicare non poflent,iniquo Marte pugnarunt, tria Prageniium milia ibi exfa
funt , exteri Zifca fuifugatiq;. Mox Cuthnam feftinat, Prageniium prxfidio
remiinitam,iterum vi capit , incenditqs. Pragenfes ibi deprcheni, eodem, quo
vrbesjincendio omnes abfumpti. Zifca fortuna: dexteritate animum eo info-
lentius adauxit , Pragam verfus caftra mouens , ad fecundum ftadium metatus
, eft. Quum inteftinum inter fe bellum exortum elfe omnes intuerentur,non fo-
lm in caftrisjvcrm etiamin vrbe , cundi diffidium tale deteftari , hi Zifcam,
Pragenfes illi incufare.Plerique Pragam dicere, caput gentis,ine maximofee-
lcre oppugnari non poflc,c gentili difcordia,Boemorum vires ad breue tempus
interituras , exteri muftare. Dum Zifca vrbs acernmc infeftatur , Ioannes
40 quidam, cui Rochezanx cognomen erat, in vrbe Dei verbum publice profite-*
batur.is haud iniuflii Confulum vrbe egreflus , cum Zifca ita rem egit, vt vrbi
virum continuo reconciliarit.Sigifmundusautem, qui hoc inteftino bello ha>
reticorum vires breui labefacbtum iri fperabat, audita reconciliatione,ita ani
mo confternatuseft,vt praeter Auguftalem dignitatem,non vi & armis,fed mu
neribus,largitionibus,&prxfecbiris Zifcam expugnare ftuduerit. Hue res Im-
peratoris redada fuerat, vt Cxfar Auguftus , quem non modo Itali a , Gallia S
Germania, fed tota Europa veneratur, homini ignobili, feni, exeo, prophano,
acrilego, hxrefiarchxque,& omnium fcelerum autori,fi Boemix titulo poti-
ri velit,fupplicare cogeretur.Hunc'pecuniahononbusqj fuperandum efle cen-
50 fet,perpetuam Boemix gubernationem, magiftratum quoque equitum, ac ih-*
gens quotannis ftipdium ofFert,i Regem Sigifmundum nominet , eiusqj par-^
tes vbiq; tueatur. Accepit cditionem auarus Zifca , & quum ad Impcratorem
iterfacerec, adPoztoniam oppidum peftiletia correptus obiit.id diuino bene
ficio accidiTe creditum, ne tanta Augufto nota inureretur. Moftrum feritatis,
quod humana manus conficere nequiuit, Dei digitus medio fuftulit. Roga
394 ANT. BONFINII R E R. V N G AR.
tus paulo ame mortem , Vbnam fepeliri mallet, refpondit:Se iuberc,cutc cor-
pus exui,cxutum volucribus ac feris exponi , curata cute tympanum obtendi,
coque duce bella geri,quod vbi hoftes audiuerint , fugam rapturos illico ario-
labatunTaborita: Zifcximaginem, Anglique calicem tenetis cffigiem, upra
portam vrbis infcripfere)ftata quotannis huic facradccreuere.Eius mortem v-
niuerfus exercitus mifer dcplorauit,quum nullum Zifc parem imperatorem
inuenid pofle diccrent.Prae nimio doloris fFcdu , in partes duas milices d;ui,
pars vnaVcterum,Orphanorum altera dida eft.Veteres Procopium excogno
mento Magnum ibi optauere, Orphani felcdos quofdam habuerc } quicom-
muni conilio bellum gerercnt.Seledorum Princeps, quidam alius Procopius
erat , ex cognomento Minor appellatus. etil pars vtraque inter fe quandoque
dil*cntiret,ingruentetamenextrcmavijiuna:iscaftris,bellagerebant. Cumli-
beris ctiam &c vxoribus omnes in caftris vitam agere,abominari ciuitates, oci-
um S ignauiam deteftarijfub dio viuere,carrorumcopiam habere, quibus pro
vallo vterentur.Hi duo exercitus egrcfi, alter Scleiam,Morauiam alter popu-
latur,finitimos eXcurfionibus &-rapinis infeftant.Boemiam , PromiflTionis ter
rain diCunt,Teuthones,partim Philiftaeos,partim Iduma;os,Moabitsve nomi
nant. Erat tertius Orobitarum excrcitus>cui Bedricus Presbyter Strafmic-
fis,quidiuScleiam oppugnauit,duX erat.Taborita; lmul& Orphani in Auftri
amerumpentes,Sueciamobfederc,tribusfer diebus fine intermiifionc oppu- l9
gnant.OppidumAlbertiDucisaducntu,obfidioneliberatu,quicumhereticis
inito cerraminc,quatuor horis ita variante fortuna dimicauit,vt primis vtrinq;
bellatoribus amiflis adextremum is caftris eXutus, Se hoftes amifis currib. ab-
ircnt. Paucis poft diebus Procopius, cui Piafas cognomen erat, Rhtiumobfe-
dit. Bohollaus Cygnes,fagittx vulnere faucius interiit. Rhaetiumexpugnat,
quod Rhtis olim fucrat sedificatum,rapinis 6c incendiis abfumitui , oppida-
norum magna cardes editur.Burgraphius Madeburgenfis, qui oppido domina-
batur,Pragam in eaptiuitatem abdudus,in carcere diem obiit. Quum ha:c ita
gererentur, Sigifmundus Imperator , qui abrogatum fibi Boemia: regnu,quod
paternum auitumq; fuerat,iniquifimo animo ferebat,indido conuentu,quod 0
in Vngariae Aftria:que finibus fer itum eft, Boemia; Principes Pifonium ac-
ciUit.Quum illi conueniflent, ante vrbem tetendere, neintr ingredcrtur.Si-
gifmunaus ad eos egreTus,habita concione,multa de iure fuo loquutuseft.ini-
quo fe bello impetitumefledixit.Si quae caufxforent,qua;populorum nimos
regia fide abalienarent,fc abrogaturum, & benignum tranquillumq; Regem
omnibus futurum pollicetur.Contr illi rebellionis caufam Romana Ecclefia
exortam dicere,cuius decreto fe haerefeos iniuft damnatos efle aTerebant.Su-
periora bella ideirco interccflife, vt honori fuo Bocmi culerent. Benigne ad
Sigifmundo refponfum, fe generalcm his offerre fynodum, vbi fuam in-
nocentiam & dogma tucrentur. At illi, qui armis, &non argumentis taliadif- 40
ferere cofucuerant,ad difputationis anguftias quum fe redigi recufarent, re in
fecta difceTere. Poftquamhacharcim MartinusPtifexmaximus indies ob-
repere intellexit,extemplo Chriftianac fidei fuecurrendum eTecenfuit. Cardi-
nalem Vintonienfem,regia Britanniae ftirpenatum,in Germaniam cum audo-
ritate fummalcgat,finitimas vndique gentes in Boemos concitare iubet, man
datt Sigifmundo,quacunque poteft audoritate, opituletur,vte medio hcrc-
silla tollatur.Tres cogunturexercitus,in primo Saxoniae Duces,vrbesq; quas
Stagnales vocantnn altero,Francones cum Brandeburgeni Principe; in tertio
Rhenenfes cum Othone metropolitaTreuerenii fecere ftipendia. Item Baua-
ri & Sueui,penetrata fylua, ad Mifam caftra pofucre,qua fuperiorc node , Pri- ro
chicho Cleuoniis,hoereticorumprinceps, fidelium manibus eripuerat: hanc
mox reformidatohoftis aduentu deferucre,Taconiamfubinde venere, ibique
machinas bcllicas cum praeiidio dimiferunt. Mox oborto rumore Boemorum
aduentus,in fugam conuerii omnes,ncque pudorc,neque Cardinale remo-
rari potuere , inftantibus skergo haereticis , impedimenta cunda reliquerunt.
Hoftes,
 DEC A DIS III. LIBER III. &
Hoftes, adauctis victoria: fucceTu animis,in Mifnam erumput, pafllm omnia
populante s. Quum per Franconiam pedem referrent,ab his Bambergenfes No
fimbergenfesque multa integritatem agrorum pecunia mercati unt. Sigif-
mundus , quum rem male geftam accepiflet , nec fortuna: adhuc cederet ini-
<juitati,Norimbergam propere concefit,nouaPrincipum auxilia comparac.Iu
lianus CardinaliSjOmni fapientia ac vitas probitate praxells,a Martino in Ger-
maniam legatus mittitur,vt loco Pontificis Bafiliei fynodo praefideat,& in Bo-
emos arma cogat.Hic Norimbergae Imperatorem conuenit,vbicumSigifmun
do expeditio magna decernitur , ad o&auum calendas Iulias ftatutus et dies.
io Belli umma Frederico Principi Brandeburgenfi demadatur, vtquadTe-
plamefticer,Boemiam adoriretur. Albertus Auftria: Princeps,Chriftophorus-
que Bauartis, & Fredericus Saxonia: Dux,vna cum apoftolico Legato,per Mo
rauiam iter in Boemiam facer iubentur.PraetereaHerbipolenfis, Bambergen
fisjEftetenfsque Epifcopi, itemfocietatis Sueuorum } quamDiui Georgij no
mmant, Auguftalium vrbium,& Maguntini,Treuerenis,Colonienfisque An-
tiftitis auxiliares copia: conuenere. Ad piam expeditionem , qua: ha:rcticis fu-
erat indicia, prouinciis multi quoque confluxerant. Equitumquadraginta
milia, peditum paulo minus fuifle prodiderunt. Prorogata ad Auguftas vfque
calendas expeditione , in Boemiam tandem excompofito omnes irrumpunt.
acncendunt innmeros hercticorumvicoSjOppida multa diripiunt,invtriufque
fexus cxdem plane graTantur , non tarn auariciae quam crudelitatis paffim ve-
ftigiarelinquunt. Defaeuiuntin appendices regni, Boemiam tarnen penetrare
non audent. Contra Boemi , qui dudumhoftem validifimum adfore cogno-
uerant, fidelium villas ac oppida deftruunt , ex his neminem fuperftitem faci-
unt. Sciltiberdium ab Orphanisvi captu,oppidani ad vnum ca:i omnes.Intcr-
caaudito Boemorum aduentu,fme proditio , fiue timor inanis ille fuerit , ta
is Germanos pauor inecfit , vt nec pudore vilo, nec metu turpitudinis,nec a-
poftolici Legati verbis fugaremorari potuerint. Quum hofte appropinquare
/enferunt,& no'ndum ille in confpeftu fuit,fe infugamconuertere , depofucre
30 arma,& ea profedo haud fecus,ac i tergo inftaret hoftis,in fyluis prazpropera
feftinatione,quibus obfita eft Boemia, impedimenta deferunt. Quum ha:reti-
ci Germanos terga vertirle intelligerent, ingenteis ex hacfuga nimos conce-
perc,totis hos viribus infequuntur, deprehenfisditanturimpedimentis ^in
cruenta facilique victoria potiuntur. Albertus quum Cardinalem ac carteros
Boemiam fociosinuafiffefenfiflet,ipfe quoque Morauiahac adoritur.Preze-
roniam ciuitatcmobfidetjfed auditafociorumfuga,in Morauiam reuerfus eft,
Sigifmundo fibi traditam: qua: quum ndum illi parre vellet,ne mediocrem
quidem fuarum rerum iacturam fecit. Infeftis nanque ignis , Albertus per e-
am diuagatus , quingentos circiter pagos igni ferroque vaftauit, oppida multa
4c diripuit,diruitq5,& pra: ingti carde prouincialium, ipfam e redegit , vt impe
rio fu o pareret,& de orthodoxa id fide fentiret,quod iam futura Synodus decre
uiflec.Poft haxfrequentifimus Bailea: conuenms,pra-idte Iuliano Propon-
tifice cogitur. Sigifmundus,qui per id temporis Norimberg manferat,quum
duce Legato pontificio Germani Boemiam inuafere , de ineundo in Italiam i-
tinere cogitare ccepit.Boemicis Optimatibus,Magiftratibusque fcripfit,fe Au-
guftalis corona: gratia Romamprofeturum,vt quum anno falutis millefimo 141 o.
quadringentefimo dcimo Imperator legitime fuerit declaratus, Romani Im
peratoris infignia fumat. Quod ne Boemis quidem ingratum eile debet, pro
Rege Ca:farem Auguftum accipiant , & cum fuarum rerum moderators habe-
5 ant,qui Boemica: gloria: femperincubuerit.Eos hortatur,initam dudum fyno-
dum adeat3nec plus fapere ctendant, quam Ecclefia Romana iubeat,fua cum
Concilio facrofan&o dogmata communicent , dierantque , & ab orthodoxa
fide non defcifcant. Sibi demum ex Italia redeunti regnum, quod fraternum,
quod paternum, quodauitumfuit,fme diflenfionereferut. Quin&ipfa fyno-
dus ad Boemos fcripfitexorans,vt legatos mittant. Diffentientibus tadem Or-
 \ -
96 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
phanis,Taboritis,&: plebe,honeftilTima legatio ad Synodum deftinata, treccn-
torum comitatus equitu huic addids. Legati fuere, Guilielmus Kozka, Pro-
copius ex cognomento Rafusjoannes Rochezana,Nicolaus Galetus,Tabori-
tarum facerdotes,& Petrus Anglicus , elenchorumargutiisinftrudus. Quum
Bafileam veniflfent , in conuentum facrum admiifi , benigna potolici Legati
oratione funt excepti,multis ab eo verbis ad refipifcendum hortati funt. Qua
tuor igitur artiCuli ab his ad Synodum relati , De euchariftia fub panis viniquc
fpecic fumenda,De ciuili dominio, quod clericis interdidum eue aiTeuerabt,
De libera verbi Dei praedicatione , De publicis denique delidis nulla rationc
tolerandis.Seledi Boemis dodores quatuor,ex patrum ordine totidem, die-
bus quinquaginta de his difputatum.Quum Huffier vidi,pra: obftinata perti
nacia haudquaquam cdrent , minus cum his agendum efle , vifum eft patri-
bus. Oratores in oemiam Concilio mifi , viri profed dodiffimi , & Boe-
micarum artium pcrquam gnari,muka cum Boemis agere ccepere, quare mo
do pacisfpes , modo belli metus obortus eft. Inter agendum, inter Taboritas,
Orphanosque,5nobilitatem,CuiMainardusprxerat,eftortadiirenfoacodi
non mediocre. Proceres enim,& nobiles,refipifcendo fedicerc miferos,quip-
pe qui quum Regis imperium abrogannt, in Procopij Rail feruitutem incide-
rint.IUum imperiofiflim dominari,pro libdine prouinciamgerere,tributa im
poner, exigere vedigalia, habere deledum, bellum pro arbitrio indicere, iu- w
dicare,a:re capitve muldare, neminem pati in decerned*) aduerfarium,furio-
fas fententias,ac verba fua,pro lege, pro decretis haberi, nobilitatem iuxt, at-
que plebcm, illi feruire, & imperara facere,demum nil Boemica gente mieri-
usele. Quare de inftauranda reipublica: forma frequentifimam concionem
haberi oportere cenfebant,in ea Mainardus cenfuit media nobilitatc Duccm
deligendum, ne imperium Proceribus vfurpetur , viros huic confultiflimos
cum Senatu adhibendos , vt confulto omnia faceret:in eius fententiam omnes
pedibus iure.Alfcio Rofembrg5fis,Duxdeclaratur,huic Maieftatis infignia
fuere , Mainardo audoritas remanfit. Quum hsec Procopius accepiflet,Or-
phanos & Taboritas ad inteftinum bellum continuo ufcitauit. Ad Pelczinam )o
vrbem caftra mouit,quam fidles incolebat,graui mox earn obidione circum-
uenit. Interea inteftinum Praga: belluminter nobilcs,&Taboritas,Orphanos-
que fufeitatur. Mainardus , &L Alfcio vidoria potitus , haereticorum perfidiam
contudit. Procopius,auditafociorum clade,foluta obiidione,Pragam conten-
dit , vbi quum nullam iuftae pacis conditionem aeeipere voluiftet , inftruda
acie infeliciter decertauit. CaefoTaboritarum Orphanorumque exercitu, ipfe
cum Minore Procopio pari fato oeeubuit. A Cozca pcrniciofillimum hunc he-
reticum catfum efle , aliqui tradidere , audorem vidoria: , Mainardum ferunt.
Quum multa captiuorum milia perfidamultitudine capta fuperfmfient, Mai-
nardi cfilio in hrrea redada, & ab armatis cohortibus circumuenta,immiflb 40
igni abfumpta funt. Sicque prophana illa multitudo, qua: quum in caftris fem-
pervitam degerit,tetro horribiliqj afpedu, aquilinis oculis, impexo crine, de-
miirabarba,infano corpore,hirfutis membris, dura cute, nigro ferrugineoque
colore fuerat , cumulatiifimas deprauata: religionis pnasexpcndit. Interea
Sigifmundus Imperator, Philippi Vicecomitis ope virib. adiutus, in Italiam
concellit , parumque profper deinde fuccedentibus rebus , dmturnis eunda-
tionibus affedus, Romam tdem peruenit, vbi abEugenio Pontfice mximo,
Augufta cumdiademate ornamenta fufeepit. Nee multo pftquum Philippo,
qui Germania ipfum euocarat, infenfus ehe occpiflet , Italia abfcefit , quod
143. annofalutistrigefimofecundo,fupraquaterdeciesctenum, accidiflelegimus. <o
NamprimamAquifgranijfecdamMediolanicoronamacceperat.Italiaegrcf-
fus , Bafileam iter intendit , vbi adhuc Concilium haberi fenferat. Quum illuc
veniret,difidium inter patres oftendit,quod Eugenij gratia fuerat obortum,id
Caefaris Augufti prfentia te audoritate fedatum. Mox in Boemia: fines propc-
fc ratjVt quid de rebus Boemicis agi pofit,intelligat.Quum Vhnam veniIct,Sue-
uix ci-
 DECADISIII. LIBER III. 35>7
uix ciuitatcm,&: in vlteriorc Danubij ripa fitam,vbi Lycius amnis,qui Sueuos
Bauaris difterminat,Danubio imnxtusnom amittit,Taboritarum Orpha-
norumquecladcm audiuit.Faufto admodum nuncio lxtatus,Oratores extem-
plo in Bocmiam mift,qui fuo nomine fapitiam,virtutem,magnanimitatemqi
Principum commendarent. Recentcm , gloriofamque vittoriam congratula-
rentur,qudprophanos,facrilegos,imrnanesqj homines medio tulerim. Ma-
ximam a Chrifto ptimo mximo gratiam iniuerint, quia vera: rcligionis ini-
micos extirparint. Proindc hortarentur, vt pro virili quifq; fua publicam quie-
tem in regno curarent,ii qua fupereflent bellorum fomenta,extinguerent. Ini-
lo tarn iam pacem femaren: , qua nil Deo gratius , & reipublica: falucarius facer
poflent. Seque demum Regem excipiant , quem fratri fucceiforem, & paterni
auitique regni hxredem ius gentium eile iubet , & illi quoque fuo beneficio i-
pfum Regem efle patiantur. Boemi grato Legatos animo accepcrunt, honore-
que magno honcftarunt. Quum fe poftulata ricmros aTeuerarent,coato mox
ingenti nobilium numero,ad Ratisbonameum conucnerc, Romanumlmpe-
ratorem,acfuum Regem cofalutarunt. Quum autem ab his feodum Ciapoco,
&C Rochezana,Legatiqi Bafilienfes,qui Praga: fuerant,& fibi cum Boemis certo
modo conuencrat,ad cum quoq; veniflent,Sigifmundus,quum iniram de rcli-
gionc concordiamrecitaflent, approbauit , &ex conuento cuneta iruari edi
to xit. Mox Vngarorum efflagitationibus repetitus , fecundo amne Danubio de-
uecms,primb Pifonium, deinde Budam venit, vbi ad reformandumrerum fta-
tum,animum aduertit. Edi&a multa,legesq> vanas edidit,varias nobilium lites
difcordiasque diremit, inimicitias quoque nonnullas extinxit, ocium in regno
inftaurauit. Sed antequam vltra progrediamur, & quo fe modo cum Boemis
gciTerit,enarremus,nonnullarum rerum,quas omifimus, eft repetcdanarratio.
Boemicananquebella,&ha:reticorumfc6t,itanosrebusVngaricisdiucrt-
re,vt ne inaudita illorumfacinoraintcrcipercmus,nunqu ad inftitutamVnga
ricorum geftorum hiftoriam redire voluerimus. Quare de Boflcnorum bello,
quod paulo ante indicium Conftantienfe ccilium, geftum eft, rite dicendum
30 efle cenfuimus. Quum falutis annus quintufdecimus , fupra millefimum &141/
quadringentehmum ageretur,Hernoia Spalethij dux,qui omnc hucufq; fideli-
tatis officium Sigifmundo praeftiterat, nefcio qua temeritate correptus , regia
fide defecit. Vt perfidiam fuam tutis expleret, confirmaretqj , fe inTurcarum
focietatem afieruit,multas ex his equitum turmas,centuriasque peditum intro-
duxit,quofacilius difcurfare , latrocinialatius agere, pagos oppidaque diripere
poflet. Augebatlatronis audacia,Regis abfentia,qui ad indicendum Conftan
tienfe concilium profeclus erat,vt obortam in Boemis hacrefim coerceret,ac de
capeflenda Romani Imperij corona tunc ageret, reliqua in Ecclefia Dei fufci-
tata dflldia,faa:ionesq>componciet. Proceres , quibus Vngaria: curaau&ori-
40 tte regia crdita fuerat,Boflenorum nouitate cmoti, reipublica:, fociorumqj
faluti confulerc coguntur. Prxfcdi Pannoniarum continu delccmm habent,
copias Sc auxilia cogunt. Turmis equitum, IoannemGaram, &IoannemMa-
roth,item Paulum Chuporem prouincia: Pracfulem rite pra:ficiunt,cohortium
pra:fefcuram cseteri nobiles obicre. In Boflenorum prouinciam exercitum fa
ns amplum deducunt. Contra hoftis Turcarum auxiliis obfirmatus , in occur-
fum caftra mouet. In certamen vtrique forti animo defcendre , fuis quifque
viribus freti,collatis fignis manum cferunt: diu aequo vtrinque Marte pugna-
tum,& dum pari pertinacia dimicant,magnus vtrinque numerus exditur. Bof-
feni , quia nc forte Vngarorum viribus impares eflent , admodum verebantur,
jo vt ex arte fibi confulerent, multos per circumftantium iugamontium homines
difpofuerat, qui in fcrucntifllmo praelio Vngaros infugam iam verfos efle pro
clamaren!, montibus in hoftes rurent , & lie pugna inftaurata , infelici nun
cio hoftium nimos cnfternarent. E fententia fucceflere doli , quum fuos hi
laborantes dcfpe&arent, ex compofito clamoribus hortantur, vt obftent perti-
nacius,quando hoftes terga dedifle iigniflcant : id temer Vngari credidere,
98 ANT. BONFINIl R E R. V N G A R.
quum fuoru fuga animo confternarentur,reniiffius pugnare occperunt.Con
funduntur interim ordines,&: dum inftant alij,alij ctra terga vertunt, res Pan-
nonica inclinatur. Multo ad hace impenius BoTenidimicant, tante am ho-
ftium aciem rcpeilut,inftauratis ex aftu animis, & redintegratis viribus eorum
decurfu,qui monte defcenderant,Vngarum palmfundunt/ugantqj.Mifer-
rima interim ftrages exoritur,deferuntur in tanta trepidatione caftra,& eacum
impedimentis fer omnibus in manus hoftium perucnere,multi Principibus
Vngaria: occubuere,plerique etiam capti. Ioannes Gara,&Ioannes Maroth,in
captiuitatem incidere, quippe qui dum turpiter ceder nolunt, nnullis ex ho-
fle ca:is,demum circumuenti,fefetandededidere. Sed Gara poft muks dies, to
quum duro fecarcere vindicaTet,durifimas compedes,quibus inde profilie-
rat,ad religioiffimunvBatha fanum,quod Euchariftiae numini dicatumeft,re-
tulit,ibique vt debita vota perfolueret, poftibus affixit : ad noftram vfque tem-
peftatcm,inter cartera Dei miracula,illa; fpedantur. Marothus, abnegara fuga:
copia, multa fe ab hofte pecunia redemit. Paulus vero Chupor, qui pari fortu
na captus eft , immanioremnadus hoftem , bouino tergo infutus, in profluen-
tem ab Hernoia,cum his verbis, demerfus eft : Qui fub humana fpecie, bouina
quondam voce vtebaris,bouinam quoq; nunc cum voce formam indue.Nam
cum os moresqibouis Dux ille praererrct , in regia quandoque Paulo ludibrij
loco permugitum falutatus eft : vnde conceptum graue odium , fada vindidx
copia , hoc immane fupplicij genus inuenit. InTranfalpinis partibus , quum
Valachi fa:pe rebellaifent , in eos quoq; faepe Ins temporibus eftfufceptaexpe-
ditio,de qua poft Boflenenfem cladem haudimmerit referendum eft. Quum
Sigifmundus huiufce prouincia: praefeduram Stcphano Lofoncio crediduTet,
ob Regis abfenti in ea eft obortafeditio.incaufaValachorum duo fuere prin-
cipes,Daan alter, alter Merches didus eft,vterq; eodem genere natus. Domi-
nandi gratia eft natadifcordia. Daan quumfe viribus inferiorem eue cerncret,
prcipiti conllio tradus , ad Turcarum opem confugit , quibus auxilia , quz
petierat, facile impetrauit, quum oceupanda: illi Dacia: potiumam hanc eTe
lucerent occafionem. Qiiare vt cognatum fibi infenfum , regno exigeret, pro-
phanas legiones induxit. Merches, ne Turcas Daciam inundare pateretur, ne
v fdac gentis opibus regno eiiceretur,ad Sigifmundi opem confugit. Loon-
cms Rege mius eft,qui prouinciam cum imperio fortitus erat. Quum legio-
nibus upplementum addidiflet,hoftibus occurrit, at vbi in confped hoftium
caftra mouit , fe Turcis Valachisque numero imparem eflfe cognouit , viribus
tarnen fui militis fretus , pugnam detredare haudquaquam eft aufus. Poftero
cum hofte die pradium iniuit, quum diu cruento Marte dimicaflent,paremque
vtrifque fpem vidoria oftendiflet : in medio ecce ardore pugnar,Lofoncius le-
thalivulnereconfoflusoppctiit. Cadente duce , legionibus quoque cecidere
animi,extemplo acies inclinari ccepta,mox infugam cffufa, catteri quoque pa- 40
lantes , caftris iuxt atque impedimentis exuti , partim inter fugiendum ca:fi,
partim capti funt,pauci tanta clade euaferut. At illud incredibile,quod pau
lo poft acciditmiraculum, ilentio prxteriri non poteft. Secundo nanque ter-
tive anno , quum pleriquc in eum campumdefcendiflent , vbi patratam ftra-
gem fuiTe memorant,editifimumq; cadauerum aceruum fpedarent, emiflam
inter ofla fubinde vocem exaudmere, fauftiflma Iefu Chrifti Saluatoris, &: Di-
ux Mariac Virginis nomina refonantem : admiratio imul &: pauorhos inceffit:
quum ad verba fubticuiTent,eadeni paulo poftquaf dirficulter exprefTa acce-
pere. Dum vocis locum inter oTa difquirerent,portenti deiderio ccen, lo-
quax inter cadauera caput inueniunt : quod vbi homines fibi adefte nouit, -0
Quid tam(inquit) ftupidihcftatisviri? Chriftianus ego fum^magnarMatri,
Diu Maria: femper addidus , inexpiatusinconfeTusqj in hoc bello occubui.
Magna Dea,in cuius tutela vitam degi,me anerni fupplicij reum eTe non pati-
tur,hic me adhuc lingua: compotcmferuauit,vt& delida fateri, &animum fa-
cris ritapoftolicis luftrare qucam;proinde Sacerdotem,quiconfeflion exau
date
 D A D I S III. LIBER III. }99
diat,& me expiatum reddat,accerfite, quxfo. Rogatus, quid tantum Dea be-
neficij promeruiffet , refpondit : Peculiare fibi id in vita fuiffe numen , feptena
quotannis in vita fua fcfta reuerendiffim celebraife , religiofiffimisqj ieiuniis,
ex pane duntaxat &: aquadecorafle, facris fuiffe quam ftudiofiffimc opcratum,
illi tantm numini cundas animi vires dedicaffe. Acceriito pago proximo fa--
cerdotejconfeflionem rite tranfegit,& impetrata erratorum omnium re miifio-
ne,acceptaqi nouiffimaluftratione,iddefundi caput repente conticuit, perpe-
tuoque quieuit. Variaquoq; bellain Tranfalpinis dexteriore exinfortunage-
fta,led hocilluftris cladis fecit iniignc. QuuTurci ex perfidia &: focietateRe-
io gulorum,Iftrianas in Myfia partes,&: ad Themeskezum praecipue incurfarent,
prxda; cupiditate,_ac foli feracitate tradi , fe ab infeftanda prouincia continere -
non poterant. Quodnifi temporibus illis Nicolaus Petri Macedonis filius in-
terceffuTet,nimirum de Myfis perbreui fuiffet adum. Is enim bello impiger,ac
ftrenuus, corporis iuxt atque animi viribus pollens , ac tempeftiuus itratege-
matum artifex,bellacum Turcis olim infeliciter gefta,bene refarfit, bis hie in-
figni ftrage Turcam afflixit,ac impedimentis& caftris exuit. Quum ea tempe-
ftate Mahumethes primus , quintus Turcarum Imperator appellatus, fubreptis
medio fratribus, rerum potitus effet, & amplificato opinione magis imperio,
quando iufticia , calliditate , &: rei bellica: difciplina parem artas noftra non vi-
xo derat, earn Myfiaj parte occupaffet, quam nos Boffenam fuperiorem dicimus :
Regulum quendamprouinciae noux praefecit,humili genere natum,qui Ikach
di&useft. Hie regiae dignitatis acceffione tumefcens , fintimos circmrapinis
bello nonparuo infeftarecpit:latis cum ingenti equitatu exc.urfans,mul-
tum pecorum hominumque abigebat, & prout immanis libido tulerat, cuneta
igniferroque vaftabat. Magna pars hominum, relidis pagis,oppiduhsque non
fatis obnrmatis,emigrare coada.Feri hoilis audaciam,& fieuitiam vfquequaq;
graffantem,is diu ferre non potuit,quanquam hofti longe fe intelligeret impa-
rem,feritatis tarnen indignitate correptus,tumukuarium cogit exercitum. Mi
les tibi nullus,prarter gregarium,aut ruftica plebe euocatum, erat, auxilia vn-
jo deeunq; potefteducit,paucas Rege Sigifmundo cohortes cum mdico equi-
tatu,qua? in prouincia hibernarant,accerfi iubet : quin & agreft congeritmul-
titudinem, quando eadem omnibus erat proarisac focispugndicaufa. At vbi
qualifcunqueforctjtantum fibi exercitus effe fenfit,quantum ad arcendum ho-
item fat efe videretur, palantibus Turcis oecurrit. Ikach vbi hoffe adeffe con-
fpicatur,inftruda acic,collatisqj fignis in eum contendit. Ne pugnam quidem
ille detredat, quem longe maior audacia, & vleifeendi libido ad dimicandum
irritarat. Quare magno impetu,pari quoque furore manus conferunt, pradium
cruentumreddunt. Ikach profpedo Nicolao,quem ducem hoftium,veluti fue-
rat,effe rebatur,redaineum citato equo cucurrit.Nicolaus hoftem non decli-
40 nat, immo quum nil fibi hac re antiquius aeeidere poffet , fingulare certamen
mit. Inprimo congreffu, infefta Turcam haftagraui vulnere confoffum, equo
excutit,ipfe quoq; defilies,impado gutturi pede,reiedisprecibus,humiiacen-
tem iugulat. Spedata nece Regis,Turcarum acies in fugamconuertitur, ter-
go contra inlant Vngari, muks in fuga caedunt , muks defatigati esede ca-
piunt. Nicolaus infignividonapotitus, opima ad Sigifmundumfpoliaretulit.
Vexilla Turcarum, impedimenta capta, ad Imperatoremque Romanum re
lata funt,eius cxercitus,ac pagana multitudo, fpoliis hoftilibus, & ingenti pre
da ditatus. Haud multo pft tempore,quum in Myfiam iterum Turci erupif-
fent , ne inferiorem quidem inde cladem & iaduram Nicolao duce retulere.
yo Nam cum adutantibus Turcis , iam fe viribus impar effe intelligeret, hoc vi-
rum aftu vidoriam fibi comparaffe memorantrin primis quem potuit,militem
congregat, quum hofti , ob inopiam militurn,fe obuerfari nonpoffe cognofee-
ret,ab arte pariter ac tempore auxilium accepit.Quum per vicos & oppidama-
gnum armentorum numereffenoffet,agreftes omnesiumentis conidere iu-
bet,pra;cipit etiam cum armis,tympana,buccinasq5 rapi, & aggreffuros dudum
L i)
 40O ANT. N F I N 1 1 R E R. V G A R.
hoftes , ingentes clamores ift pugna: congreflu edere. Mox in fequenti note,'
tertia vigilia,Turcas adoritur, afronte is cum pauco exercitu, lateribus rufti-
cana turbaiumentis infidens hoftem inuadit, ex compoiito clamor ingens edi
tor,tympana circum obfonant.Turci fe ab innmero Pannonum exercitu cir-
cumuentos efle rati , qum quid potiflmumagerent , baud facile fuccurrcret,
confunduntur omnes,aliqui fortius agentes, in hoftem verii trucidantur, non-
nulli in fugam verfi,palantesqj difugiunt,Ducis imperium in tanta confufione
nullo exauditur.Inter confufos hoftes,Nicolaus cum agminc quadrato fe in-
gerit , multum ex hoftili fanguine haurit , ve fui ab hoftibus intempefta nocle
dignofcercntur,Chrifti,fan&iq; Michaelis iam fymbolu edixerat. Turci caftris ro
pariter ac impedimentis exun, magna clade afte&i funt. Nicolaus cumagrefti
multitudine ouas,ac fpoliis onuftus,domum rediit. Sigifmundus ad ha:c qua
tuor &c triginta annos in Vngaria late regnarat,abrogatofratre,Boemia:re-
gnum fub gubernatoris nomine geflerat. Poft Venceflar obitum,anno Domi
nican incarnationis quadringenteiimo acvigefimo vltra millefimum , Boemi-
co diademate coronatus eft. Hunc ingnita probitate, ac profufa benefiecmia
fuiie memorant,non de nobiiitate folum,verum etiam de plebe is bene mere-
ri voluit. Nobiles ac ignobiles iuxtacxtulit,ac praeter fortuna: conditionem,&
opinionem omnium euexit. Plerofq; in Vngaria,ciuitatibus,oppidis,magnisq;
dominatibus donauit. Eximios magiftratus temer quandoque compluribus w
impertiuit. Palociorum ac Rofgoniorum domum multis benficas ornauit.
Quin & Michaelis Orzagi , Palatini quondam haud ignobilis familiam mul
tis honoribus excoluit. Pipo Ozora: ab eo mirific dile&us , ac liberis orbatus
obiit. Philippus Florentinus , &C fua & illius virtute nimis adau&us. Item cun
is honoribus excultus,fub ductoaufpiciisqj Sigifmundi , vigintiTurcam cla-
dibus afflixit. Qups ex obfeuro & agrefti genere olim extulit, ingrati foret ocif
enarrare. Illuftreni Sigifmundi aulam nemo fatis admiraripotuiifet , quando-
quidem prxftanti Principum frequentia refulgebat , quo tanquam ad Proce-
iumviuaria,eX omnibus Europa: partibusviriclari conflue bant. Eremotim-
misHifpania: finibus multos in Pannonias , Imperatoris huufce fama contra- 50
xit. Luiitartia: Regis filias, audita Sigifmundi nomine, in Vngariam peregre
profectos eft. Qui ab Augufto remoratus,& illic hibernare coa&us,quum ftan
tern glacie Danubium, &C oneratos currus, pedeftremq; traltum xquiifim to-
leraretjhaud fecus,ac remmiraculo dignam,ad patrem,multosq; Hifpani Re
guos id fcripfiTe dicitur ; ingruente mox primo tempore , impetrata miffione,
b Impeatore magnifie donatus, c multis excultus honoribus , dimiflus eft.
Frequentauit quoque illius aulam Georgius,fupcnoris My fix Princeps,quem
Defpotem nominant. Hie Sigifmundi beneficentia victos, Albam Regiam, ibi
ad Danubij ac Saui conflenta fitam , vbi Taurinium olim fuerat , in perpetua:
fidelitatis pignus,veluti tuti obfidis loco, Imperatorifpontc dono dedit : quod 40
quidem in Myfia, ac ea qua; ad Turcos nunc fpectat, Vngaria, vnicum eft pro-
pgnaculum. Contra ille,ne bene merend ccderet,ha:cilli caftellain regno
rependit,Zalonkemem, Bechiem, Kelpcm, Vilagofuarum,Tochaium, Mon-
kachum, Thaalliam, Rhegezum ; oppida ver, Zathmar, Bczermem, Debre-
czem,Thur,Varfan,& pleraque alia : Buda: autem,magnificas xdes,qua: regia:
loco haberi poflunt. Dum extirpando fchifmati , quod iam diu in Chriftiana
repblica fuerat fufcitatum,& caftigandis harrcticorum dogmatis , pacandaj
Boemia:, &capefTenda: Corona: incumberet opcrofusille Princeps, res nouar,
ob regis abfentiam,nonnullorum fcclere obort funt,quas haud facile prarfc&i
regnifedare potuerunt. Blaiumquendamrcferimt,humili genere, acin tenui ro
re natum,ex Imperatoris peregrinatione ttum ibi audacia: comparante, vt co-
ado facinoroforum exercitu, quem ex gregario milite plane c5flauerat,Ther-
rtauiam noctu clam intrauerit,&: Vnganci,Boemiciq; militis viribus fretus,c-
fa haud paruaciuium multitudine, in poteftatcmuianivrbemredegcrit. Mox
Thernauia potitos, nattus ad inferendum vicinis bellti quam accom
modatiili-
 DECADlS III. LIBER ill. 4oi
modatiffimum, fuperiores omnis Vngana: partes, quae ad AuftriaMorauiamqj
pertinet,longe lateque ca:dibus,rapinis,incendiis,tumultuq; prculerit,ad Da-
nubium vfque regionem, quam Matthia dnommant, magnis calamitatibus
&terrorccompleuerit,atque nifi magna nobilium multitudine congrgala,
comparato tumultuario exercitu occurriflet, multo latius peftis ilia debaccha-
ta fuTet. Quum is accepiflt,quod ad coercedam eius audaciam nobiles mo-
lirentur,cautius rem egit,de pace agi cptum eft : ea conditione res pacata, vt
quarcunque famus latro occupaflet , nobihum permiflu tut potiretur. Non
multo ante tcmpore,in Vngaria bellum quoquc rufticorum emeriit, feruili,fo-
10 cialique bello haudquaquam inferius: diueris hace temporibus gefta funt. An
tonius in TraniTyluanis nouamolitus , & coada ingenti agrcftium manu , fub
prastextu exuendae feruitutis,a regia fide defecit. Mox in oppida caftramouer
cpit,quxrebellionemiftam dctredarent, obuerfantem his nobilitatem, col-
lads ignis prorerit,multos ca:dit,pagos & oppida,qu parre nollent,prim di-
ripere , ferro ignique vaftare. Nonnulli Proceribus , qui Antonianas partes
runefequi reeufarent, repente pagana turba trucidari, in vincula coniici, co
ada viritim fpolia diuidi.Quare Tub libertatis noua fpecie, Antonius tyrannide
fibi comparauit. Id ipfum Martinus viragreftis, in regionc, quam Nyrium, &
Zamoskenium dicunt, aufus eft : quippe fada ieditione , cumquadrato mili
co corum agmine, longe kteqj graflatus , maximam per vicos 8c oppida nobilitau
calamitatemintulit. Cuiquidem pefti nifi cu tumultnariis copiis prafedipro-
uinciarum occurriiTent , parum abfuiflet, quin regnum ad publicam defedio-
nemperpuliflt. Singulis vtrique pradiis profligati funt, exiisque feditionis au-
toribus,cx agrefti multitudine,alij oculis,pars magna nafo,auriculis, labhsquc
aliqui muldati funt,nonnulli praeciiis manibus pnas lucre, vt omnes illi, qua:
nefaria /celera patrairent,fda cicatrice vulgo referrent. Ex his igitur, qua: di-
da mm,quns periculis ac malis Imperator illelaborarit,facil intelligi poteft,
Jamtempus expofeit, vt quo padores Dalmtica: decrefeere cperint, in Ve-
netorumquepoteftatem deuenerint Sigifmundi temporibus , breuiter aperia-
Io mus. Quum Ladiflao Apulia: Rege Iadram Vencti accepiiTent , quam cum
agro cappendicibus, centummilibusauremfemercatoseileproftentur, ad
recuperandamreliquam Dalmatiae oram animum adiccere.Sollicitare fenim
populos addefedionem, difeordiaefemina paflim ferere , vexare fadiones C
magnis nobiles plerofquepromiilis allicere,variis artibushominum nimos in
firmare , nutantes ad fe trahere. Quare Sicenfes paulo pft tempore , inteftina
dilbnione laborare occpert, dux in vrbe fadiones obortar, nobilitatis vna
altera plebis fuit. Ad Vnetos feceTere nobiles , Pannonum fidem retinebant
reliqui. Quum Pannonibus nobilitatem defeciTe,multitudo vidifTet,extem-
plo fado tumultUjineam armacapit,&:plerifque exfis, vrbe eiieit, reicp publi-
40 caegubernationemeapefit. Optimates exadi,ad Venetorum opes confugiunt,
Senatu,fada deditione, auxilium implorant : ob imperandi cupiditatem, Se-
natus id vitro pollicetur, primo tempore triremes quatuor,c paruis quinqua-
gintanauigiisinDalmatiammittit. Contra Sicenfes per totam hiememPan-
nonica auxilia folhcitarant, validifimo Vngarorum prariidio vrbem muniue-
rant. Quum Sicum Veneti oppugnare cpiflent , proiilientes ex vrbe ciues
cum Vngaris ita Vnetos inclinarunt, vt nifi illife in clafem continuo recepif-
fent,eo de his die adumforet,cecidere tarnen multi, quiinlittus egreffi, fubirc
mnia tentauere. Quum tenui Sicum apparatu expugnari haudquaquam pof-
feintueretur,Senatui repente fignificarunt, maioribus id viribus adoriri opor-
jo tcre,neque fine terreftribus copiis capipoiTe. LodouicumBucechalinum mi-
fere patres, cui copia: cum fupplemento data: , & mandatum , vt fummo ftudio
acvi,terraiuxtatquemariciuitatemoppugnaret. Poftquam Sicum peruen-
tumeir, Lodouicus vrbem obildet, omnes aditus, difpolitis circmmilitu fta-
tionibaSjOCcludit, quin & turres erigit,pra:fidiaqueimponit,nearma,fubfidia,
cmeatusq; imponari poTent. Dumpertinaci vrbs obfidione vexatur , Legati
L iij
 4or ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
Senatu in Vngariammittuntur , vt hanc cum Sigifmundo caufam compone-
rent. Ioannes Barbus , & Thomas Mocenigus, Legati fuere; quum in Panno-
niam venuTent,quia de re molefta agebatur, muks in contentione dies cotri-
uere. Ad extremum,dum fe per omnia verfant,quum nihil inter eos conuenirc
poflet, vtriq; ex compofito, Siccnfem caufam Ioanni fummo Pontificidelega-
runt. D urn ita geruntur,non multo poil Pipus Florentinus^calariorum
familia natus,quem Philippum dicimus, cum decern milibus cquitum, Sigif
mundo miffus in Italiam,Vnetos fines inuafit. Belli huius caulam,Foroiulien
ium,Carnorumqs difcordias pleriq; fufpictur, quum ex his,alij Venetis, Pari-
noniis,Aquilcienfive Antiiliti alij parre ftuderent.NimirumDalmatia motus
huiufce caufa fuit,quippe qu non modo Pipum, Praefeclum legionis, verum
etiam &c Sigifmundum ipfum in hanc expeditionem adegit. Is enim,quod Lo-
douicus quondafocereiuSjtanto fudore ac impendi compararat, facile amit-
terenonpotcrat. AdauxeratindignitatemIadra,aLamilao vendita^Siciob-
fidio. Irritabat quoq; ad id bellum Brunorius Scala , qui patrium dominatum,
Sigiimundi ope,recuperare fperabat. Qumetiam &: Mariam Sigifmundi con-
iugcm in Dalmatiam venule, &: hac Sicum obfidionc liberafle accepimus,op-
pidani quoque tempeilate noilrateftantur,haud a Sico proculcnobiu quod-
dam,diuerforimve ab illa fuiTe sedificatum.Quum Pipus igitur in Italiam,Si-
gifmundi iufu, primm erupiflet, Fredericus Sauorguanus cu vniuerfa faclio- t
ne fu tranimit ad Vnetos. Vtinenfes Pannoniis e dediderunt. Ule recepto
Vtino,inTaruifinorum fines calra mouit,Venetis Sereuallum,Bellunum,Fel-
trum, ac Metam ablulit. Demum quum multa praeclarahic facinoragefuTet,
auro demum Vneto corruptus,dimiTaprouincia,inVngariamreuerfus eft.
Qu,detecla viri auaricia, Sigifmundus infufo in os auro (vt aiunt) enecari iuf-
fit. Sed quum Praefecli fui cupiditate , victoria: fucceTum intcrceptum eTe in-
tellexiTet,inlauratis excrcitibus, in Italiam venit,ex quadraginta homin mi
libus exercitum conflaTe plerique tradidcre,multo minus alij referunt.In Car-
nos primm is erupit. Veneti Carolum Malateilam conduxere , virum longa
rerumcxperientia,& bellica difciplina valde pollentem. In agro fepe Feltreni jo
Taruifinoque,manu confertum eft,& cruentiffima quandoque pugna dimica-
tum. Vngarorum fxuitiam hc plerique commmorant , quia, quicunq, bello
fuperfuiflcnt,oculis orbafent,aut mutilans manibus dimifiTent. In tanta belli
crudelitate,Legati tres iterum ad Sigifmundum Senatu miffi, Francifcus Fo-
fcaruSjThomas Mocenigus,& Antonius Cornarius,fuere Oratorcs,qui cu Re
ge Pannoniae quinquennales inducas confecerunt. Ne diu quidem id ocium
permanit, in Carnis iterum bellum fufcitatur,Vtinenfium facliones in caufa
fuere. LodouicusThechius,qui eo tempore Aquileienfis Ecclefia: Antilles e-
rat,totam Carnorumregionem^ua; Liquentia,Timauoque,item Alpibus, A-
driaticoq; mari continetur , fub ditione fu regebat. Quum nter Lodouicum 40
& Vtinenfes difeordia propter exules oboriretur , quia hi Sauorguana: fa&io-
nis homines,qui ad Vnetos fuperiore bello defecerant,ac ideirco patria care-
bant , in earn reltituere nitebantur : contra lile nimium obuerfari , ac dicerc fe
nullo id paci permifurum : hinc ings el ortafeditio. Interea Sacilium Ve
netis oceupatur. Lodouicus cum grauiflmo ibi hole rem fore ratus,ad Sigif
mundi opes confugit.Veneti quum occafioncm inuadenda: regionis perquam
idoneam oblatam eTe confpicarentur , quibus poflunt artibus , difcordias fo-
uent,Ciuidatenfes adfe deficientes,geftiente animo,in fidem accipiunt.Paulo
poli Lodouicus cum Vngarorum auxiliisaduenit,quum quatuor homin mi-
lia Pannonibus eduxiTet,c Carnis multas cohortes, & fat validum equitatum yo
coegit,inprimis in Ciuidatenfes calra mouit. Oppidum impofito Venetorum
prefdio munitifllmum obfidet , circumiacentem longe lateqj agrum popula
mos: incendit,fedbmma:moxva:fania,obfidionefoluerecoa&useft,foluto^
exercitu , quum per oppida cunda praefidia difpofuiTet , ipfe cum auxiliaribus
copiis in Vngariam concefit. Eademhicme Veneti oppida,que proximo bel
lo ami-
 DEC AD IS II. LIBER III 4j
lo amiferant,recepere,in primisqj Feitrum &Bellunum recuperant.Mox Car
norum fines ingreiTi,quos magna ex parte Foroiulianos appellant, Prat inpri-
mis adoriuntur,euertuntqj. Philippus Arcius,vir bello impiger,Venetor tunc
dudabat exercitum , in tanto belli fucceflu baud cundandum eTe ratus, Vti*
nufti obfedit: quod idcirco fadum eft,quia Vtinenfes pleriq; ciues,qui Sauor*
guanas fadionis erat,portam qua: ad Ciuidatum pertinet, fe prxima node pa-
tefaduros eile pollicebantur. Patefada ex compofuo porta ingreffi, oborto tu*
muku,dctedaqjConiuratione,oppidanorumoccurfureiediunt.Exules,quos
-temeraria inuexit audacia,partim caefi,partim repuli. Vtinenfes,annos aliquot
lo bello vexati. Veneti pleraque interim oppida , Proceresqj Carnorum inditio-
ncm iiiam redegere. Vtinenfes , quum Lodouicum Aquileicnfem in Panno-
niis agentem aliqudiu expedaTent,defperato fubfidio,ac Venet. artis inftin*
du,ad Vnetos mifere Oratores,qui bonis deditionem conditionibus curart.
E fententia cum Venetis eft compoiita deditio,id vnum adiedum,vt inito foe-
dere Fredericum eiufdemq; fadionis homines in patriam reftituerent,omnia-
que bonaredderent. PerciTum ex compado vtrinque fdus. Audita Vtinen-
fium deditione,eandem pleraq; Carnorum oppida conditionemfubiuere.Lo
douicus Aquileienfis Vtineniium defedione irritatus , Pannoniis per Nori*
cosconfeftiminCarnoscum validiflimo equitatu Pannonum erupit. Primo
o Cluiinani arcem impetu,in montium anguftiis editam,vi cepit, Mutianum op-
preffit,nonnulla circm oppida expugnauit. Sed Veneti interucntu,intercpta
vidoria. Sigifmundus enim , qui varus expeditionibus diftincbatur , &modo
.cumTurcis , modo cum Boemis,vanisq} gentibus bellum gerebat,Italici belli
fpirims rcmittere cogebatur. Non multo pft tempore Lodouicus Sigifmun*
di opibus adiutus , baud inferiore quam antea apparatu,in Foroiulian agrum
rcuertirur. Manfanum primo,deinde Rofacium,& pleraque caftella capit. In*
ftaurato in Carnis bello Veneti occurrere. Exegere Lodouicun^quiprxcom*
meatuum inopia bellum ibi diu alere no poterat. Ad Sigifmundum tandem re-
uerfus,dum in Noricis 8 Pnonibus nouamolitur,vita decefit. Audito Aqui-
30 leieniis Praefulis obitu, Foroiulianus ager, quum varus Sigifmundus bellis ve-
xaretur, Venetis occupatur. Ha;chabui,qux Sigifmudum cum Venetis gef-
fiire legi , quinetiam & plerifque Vngaris audiui, qui dum in Italiam per Fo*
roiulianum agrum iter facerent,n5nullos praecifis adhuc manibus hofpites ibi
fe fpedaife teftantur. Quum de rebus Vngaricis , Dalmaticis & Venetis non*
nulla dixerimus,nunc de Sigifmundo reliqua profcquamun Poftquam igituf
auguftali corona potitus , in Vngariam ( quemadmodum fupr didum eft ) re*
diit, Pannonias pacauit, nouasq, leges edidit,vt Boemorum nimos fibiappri*
me conciliaret, eorum ad fe Principes in Vngariam euocauit, fexaginta his au*
reorum milia in Alba regali diftribuifle fertur.Immenfum pecorum numerum
40 adiecit. Qua die Boemiam aditurus erat, admonuit. Deinde in Boemiam itef
intendit,venit Iglariam, vbi conuentum frequentiffimum Boemorum habuit
Ibi omnia cum fynodo Bailienf de verareligione tranfada, iterum compro-
bauit. Boemis & Morauis haec Synodus induliit, vt fub panis ac vini fpecie Eu-
chariftiam fumere fas eflet.-in ceteris omnibus,cum Romana Ecclefiafentirt*
Id an ex praccepto Dei fieri fas fit,Bafilienfis ipfa fynodus plane definiet. Quin
&eam conditionem adiecit,vthisEuchariftiamimpartirt, qui rationis forent
compotes,& eamreuerentilfim poftularent.Item inter communicandum pu
blice facerdotesplebemadmonerentjVt non fub fpecie panis tantm Chrifti
carnem,nec fub fpecie vini tantm fanguinem,fed fub alterutro vtrunque con-
jo tineri,catholice credat. Interceflerequoque aliae inter Sigifmundum & Boe-
mosconditionespacis ,Eccleiiarum pradia loco pignoris occupatoribus reli-
da funt, donee certa pecunia redimercntur. Religiois vtnufque fexus , qui-
bus collegia facra ademptafuerant, itemcxulibus fpes reditus interdida: pro-
miflus Rochezana: Pragenfis bafilicae prarfulatus. Boemicarum Ecclcilarum
poteftas Romano Pomihci prorfus ablata.Quum hxc ita ex compoito confti
L iiij
 4o4 ANT. BONFINII REL VNGAR.
tuta fuiflent, praefidente in Auguftali fuggeftu Sigiimundo , quem in foro ere-
xerant,oadftante Albertogenero, in frequentiumaProcer corona, Roche-
zana cumpresbyteris quatuor , quibus caeterorum poteftas delegata fucrat , o-
mne religion" obfequij officium Romanae fe Ecclefia: praeftituru plane profef-
fus eft. In iequenti die , in eadem concione ac folennitate , pari anathemate,
carterisque cenfuris pontificiis haeretici abfoluti, introdudi per Concilij Lega
tos in Ecclefiam:vbi quum res diuina fierct,Rochezana perfidia: fuae baud im-
memor,vni ex plebe,quem adefle iuflerat,Sacramentum ex calice dedic.Ioan-
nes ad hase Polomor,alter Ccflij Legatis, quum in aliena Ecclefia haudqua-
quam id fas efle clamaret,inhiberetque,perftititin propofito ille,& contempto
eius imperio EuChariftiam homini communicauit. Quatre parum abfuit, quin
conucnta omnia pro irritis haberentur. Ex eo conuentionis capite res pacata,
quo fancitum crat:paucis licet pada violantibus , initam tarnen ccordiam ne
ququam intercipi. Compofitis rebus omnibus , nono calendas Septembres,
1436. anno Dominica; falutis fexto 6c trigefimo fupra millefimum & quadriugente-
imurn,Pragam incredibili pompa honorificctiflm inuedus eft : vbi qui pau
lo ante Boemorum hoftis/purius Antichrifti filiushabitus,& prophanus,cun-
disque hominum votis perdendus efle cenfebatur,inauditishonoribus exce-
ptus eft. Iurauerunt in eius manus Proceres cundi, vrbiumque Legati, fe illius
impcrium nunquam deorcdaturos. Conftitutos abeo magiftratus, vitro acce- *o
pere. Certauere mox omnes obfequiorumofneiis , atque ea tempeftate Boe-
mum &c perfequendo & obfequendo immoderatiifimum iudicafles. E Baiili-
enii deinde fynodo Legati Pragam miifi , quorum Philibertus Conftantienfis
Epifcopus princeps erat. Hi ecclefiafticosritusintroducere,reftituerefacerdo-
tcSjCorrigere facra,& emendare,quibus plebis cantilenas olim adiecerat, item
reuocare abrogatas diuorum imagines, facras aquas referre , dicare fontes ba-
ptifmatis,altariaornare,ac demum fpurcitias omnes abolere coeperunt. Quam
pluiimi fana: mentis paruere, obftitere Rochezanae fedatores, item paflim ob-
loqui,maledidis non abftinere, publiais Romanam Ecclefiam, apoftolicumq;
Senatum fermonibus laniare , quinetiam Legatis plerunque fynodalibus infi- jo
dias tendere.Sigifmundus pollutis fe remplis abftinuit.Iacobi a*dem , quae Mi-
norum ordinis collegium olim fuerat , & quam in acrarium illi rcdegerant, fibi
reftitui popofcit:annuit ciuitas. E Mendicatibus ctiam plerique redicre, vtpu-
taCceleftini,SclaUi,ferui diuas Virginis,Hierofolymitani, & plerique facrorum
ordincs: item Abbates nonnulli, 6c diuiGeorgij Antiftites, necnon& Vrbanae
bafilica canonicorum ordo : altaribus ornamenta reddita , diuini quoque rituj
inftaurati,ademptis olim bafilica: prouentibus,quibus templorum miniftri ale-
banttir, impenfae hebdomadatim collegio huic ex fifco data: : quarc cathedrali
Ecclefiar fex aurem milia quotannis hinc erogata. Multa caneristemplisdo-
natiua ab Imperatore diftributa. Ad extremum vi potius ncceflitatis,quam vo- 40
luntatis imperio,foedus cum hatreticis idum eft. Pacata Boemia, multum fibi
nominis Imperator comparauit.Maximusacfpedatifimus in Chriftiana rep
blica habebatur.Congratulatum vndique Oratores ad eum veniebat, 6c hunc
verum omnes Auguftum ac Cxfarem prxdicabant. Eugenius quoque Ponti-
fcx maximus , auream rofam ingratulationis &betitia: fpeciem ab Vrbe mi fit.
Quicunque autem fupcrfuerantTaboritae,in oppido conferuati, 6c hacin gra-
tiam conditione recepti funt, vt quinquennio tantm fuis moribus vterentur,
tributi nomine quotannis fcxagenas argenti libras penderent, iusciuitatis ha-
berenc, rubra ca:raliteras obfignarent. Veriim in re diuina facienda , quum in
nefandas ca:remonias recidiffent,caftigaturum fe eos propediem Sigifmundus
interminari. Contra vero profanamhoruminfaniam Rochezana afllduo hor-
tatucirmare,indies fe pertinacias agere, monachos redeuntes, dxmones ap-
pellare : demum Imperatoris minarum admonitus , clandeftina fe fuga prjeri-
puit.Eius Ecclefia Rapufconi viro probitate vita: 6c dodrinaprasftati commif-
fa,qui perturbatis iterum rebus,in exilium exadus eft. Antequam Sigifmudus
Bocmi-
 D A D I S 1 1 1. LIBER III. 4or
Boemiam ingredereturjoanncs quidam Robacius, vir ptimo genere, acpef-
fimo ingenio > non longe Cuthnis montibus in edito colle cattellum erexit,
quem montem Sion appellauit, auguratus ex eo quandoque loco promanatu-
ram eile veritatem , qua: Boemicam gentem inlibertatemaliquando vindica-
ret.Quumca;teriProceres,auditoImperatorisaduentu,Iglariamcumvniuer-
ia.nobilitateproficifcerentur,vteumprodignitateexciperent,hicdomirema-
nens predas exercebat.Infeftat fintimos, & Regem demumlaceflere no vcre-
tur. Boues vina, qua: ex Vngaria ad Imperatorem aduehebantur , intercipit,
formidolofa reddit itinera. Ad hunc latronem expugnandum HenricusPra-
io icon Sigifmundo miius , qui quum menfes quatuor caftellum natura & arte
munitiflimum oppugnaflet,capto tandem Robacio,cterisq;latronibus,expu-
gnauit.Cum his etiam Hulitarum Antilles captus eft, qui facris apud eos opc-
rabatur.Pragam perdudi,furcisqj deuoti, omnes laqueo cnedi funt:duo & no
naginta hos fuiile perhibent. Sigifmundus interea iam aetate grauis , varus
tunc fnedutis incommo^is laborare cperat. Hinc Barbaram Imperatricem
non mediocris Imperij follicitudo incefllt. Henricum Prafconem, Alfcionem
Sterenbergium,Georgium Pogiebrachium, &plerosque Reguos ad fc acciri
iubet,quosmagnam apudBoemosaudoritatem habere fenferat. Inabditas
aula: partes inducit,vbi quum confediflent, Imperatorem propediem moritu-
rum enunciar: quum tot morbis obiito , &his quam difficillimis , longam pro-
ferre diem,fperare nonliceat. Quum multa: fint vndiq; turba; oborturae, haud
ab re ait fore , ii ante tempus de retinendo Imperio prouiderctur. lllud vnum
coniilium optimum futurum, quum vidua fuerit,Poloniae Regi legitime con
iugetur. Opulendffimi hunc coniugij conditionem haudquaquam abnegatu-
rum affirmt,quado duo pro dote regna capeflet. Item Cilia: Comits, alterum
fratrem, nepotem alterum, magna ibi auxilia praebituros. Quin &c multos iibi
in Vngaria efle Proceres,qui fuas partes tuebuntur.Imperatricis coniilium Bo-
cmi approbant,& pro illius arbitratu foedus ineunt. Imprudens profect muli-
er,&propri libidini nimis obnoxia,quippe qua: iam annis effoeta Elifabetham
30 filiam,quac Alberto Auftriac Duci nupferat, & iam in fpem regni fuerat educa
ra, mente deiicit, nouum coniugium molitur :coque vefania: ilia proceifit, vt o-
mnes ingenij neruos geniali thoro prorfus intenderet , cuius iam fe impotem
fore fenferat. Neclatuere quidem Imperatorem vxoris artes &: cllia,cuius in-
genium & pudicitiam quandoque fufpedam habuerat , quando hanc ab Her-
nefto Auftria: Principe adamar ciTe intellexerat. Quu intcreamedici omnem
Sigifmundo fpem valetudinis ademiflent,commonefacerentqj,vt animi impe-
riique fui falutem curaret:e Boemia , quam perfidia femper laboraTe nouerar,
depexa coma,& viridante ferto comptus,in bon valetudinis practextum egre-
ditur, in Morauiam conceffit, vt antequam vita decederet, filiamgenerumqj
40 videret. At ilia cum Alberto,audita crrauiflima patris aegritudine,cx Auftria re
pente profeda,Znoimam venit,ibique Imperatorem oftendit. Barbara Impe-
ratriXjVna cum Vrico Cilia: Comite,acfratre fuo , virum fequuta , imperatoris
iuflu , cuftodia: traditur. Vlricus inita: fadionis confeius,capta forore, mox au-
fugit. Sigifmundus , quum fe indies grauius laborare intelligent , & mortem
inftare propius,potiores Vngaria: Boemia:q> Proceres in cubiculum accerfi iu-
bet,quivbipra:ito adfuere: Quumnouiflimum(inquit) diem imminerefen-
tiam,nil mc magis angit amici fuauiifimi, quam veftra falus , 6c vtriufque regni
follicitudo. Idcirco quum Praga: me ifte languor inceflerit, extemplo diflimu-
landi morbigratia,vt mihicomambarbamqj depcxa,& caput fertis bene com-
jo ptum redderetis, admonui , vtvos tutis prfida hereticorum gente educe-
rem.Non cnim nefeius eram,i Praga: mihi mori obtigiTet,vos frementi facri-
legorum rabie obfitos, hinc nuquamtuto egreftfuros. Atpoftquapericulahicc
euafmus,antequam mihi vita tot bellis,laboribus,difcriminibusq}vexata,claii
datur, agendum eft: focij, quo pado hsec duoregnagubernentur , inftitutamqj
pacem ac ocia feruentmam fuperioramala, vtfumris profpiciamus , eo ma
 4otf ANT. BONFINII RER. VNGAR:
gis horcantur,quo maiora illa fuere: imminentia vero, quam grama futura fmt
Barbara? vos conatus admonuit,ita quod nili in tpore prouideatur,multo gra-
uiora fuperfint.Multi nanque morbi qum primm,vbi aduenere,curanmr, SC
ante.eorumaduent multo facilius ipfaprudtia declinan potuiflent, qui poft-
quam altius infedere,aut mortem inferunt,aut perquam difficulter curari que-
unt. In primis Rege, ac moderatore ptimo vobis opus eft, quem dele&um a-
mare 6 obferuare,debitam prarftare fidem,ac arqua illius imperia facer debe-
tis.Quem autem vobis Regem meliorem optare pomm,praterqu eum,quem
mihi gencrum filiumque delegi, haud facile dixerim. Albertus eft, virtute, fa-
pientia , & longa rerum experientia prapollens , nobilitate quoque generis, io
morum excejlentia vfque adeo praeftans, vt etfi infenfus nobis effet, res tarnen
noftras ipiiintata bonorum Principumorbitate committere cogeremur. Non
me magis,fi veraloquiliceat,qum vos omnes probitate fu promcruit.Super-
eftflia,fuperfunt quoque aliqua: Sigifmundi reliquia^quas in amoris mei mo-
numentum Se colre & diligere debetis. Ad hoc nos Alberti mftitia acintegri-
tas impellit, & ingens in vos omneis amor Se benefiecntia, quem apud me pa-
tronum vnicum, immo patrem femper habuiftis. Bcatum , mihi credite,id fu
turum impcrium,quod Alberti ductu aufpiciisque geretur. Princeps enim, cui
religio, pietas,magnificentia, atquitas, & prudentia angularis eftinfita, omnes
de fe optima quq; fperarc, aciuberc poteft.In eo fpem omnem collocaui, hue to
mihi adoptauijhuncvnum pacis&iufticia ocij fundamta,qu ieci,invtro-
que regno adaucturum eile fperaui. Vos autem focij, aliud fentire , aut optare
non crcdiderim,quando hue iuxtatque meipfum femper amaftis, &vtquod
nunc nuncio,facerem,facpe mihiperfuafiftis.Siproarbitratu meo vitamproro-
gare fas eiTet,recufaremprofeft fponte, tot malis &laboribus abfumptus: fed
veftri charitas me remoratur in terris. Nunc poftqu paralytici faeuitia morbi,
iam collabante corpore,propediem obeundum eft, per meam in vos pietatem,
per veftram in me ndem, quxfo,item per vtriufque regni falutem , per incolu-
mitatem veftram, pro qua maxima queque pericula pertuli,v t Albert , quem
vobis nunc declaro Regem ,& cui coniugaui flliam , cui poteftatemac omnes jo
fortunas meas iurelegaui,hunc vos eundem cunds fufFragiis&: habere & de
clarare velitis, idq; antequam vitadecedam,omni ftudio faciatis. Elifabetham
qua debetis fide colatis,3 tueamini, ne aliter quidem, atquenoftra in vos offi
cia poftularunt. His di&is , conuerfusinlachrymas , haudpluraloq'uipotuit:
annuere Proceres ad vnu omnes,S in manus eius idipfum re prxftituros fem
per efle iurauerunt. Declararuntibi Regem,& cun&i ante focerum, Albertum
Regem &Imperatoremconfalutarunt.In Alberti denique manus rite iuratum.
Introdu&a quoque gnata,acfauftis falutationibus admifla. Quum lachrymis
aliquantifpcr ille refpifafTet, vt inita dudum confilia fententia euenirent , Le
gatos quoque declarare placuit , qui poft eius obitum in Boemiam contende- 40
rent, &teftamentumin condone recitarent. Legatorum princeps GafparSli- *
ckius mira ingenij dexteritate, & dicdi copia prarditus, trium Caefarum fecre-
tarius, & de Pi P5tifice mximo, dum in Noricis ageret,optim meritus.Qua
verfatilehuicfueritingenium,hincintelligi potebapudimperatores treis, qui
diueris admodum fuere moribus , cum fumma femper laude ac dignitate ver-
fatus , inter canteros fecretarios obtinuit principatum. A Sigifmundo , Egra Se
Chubito in Germaniaab altero,Calefio Se Alba ecclea in Vngaria: Frederi-
co , Grsecio in Auftria donatus eft. Pollero die , quo diuse Virginis conceprio
celebrabatur, Sigifmunduscompotis humana: vita: rebus , omni facri via-
tici inftrudus apparatu,qui ad vitx alternas iterpertinet,Suoymx,cumfummo r0
1 4 5 7* omnium defiderio exceflithumanis , Dominica: natiuitatis anno quadringen-
tefimo trigemofeptimofupramillefim,xtatis vero fuafcptuagelmo:regno-
rum autem,ac in prinjis Vngarix quinquagefimoprimo,Romanorum feptimo
Se vigefimo, Boemia: decimofeptimo , Imperij denique Romani quinto. Poft
mortem itaab omnibus deploratus,vt adhuc Germanigcmat,Vngari defleant,
Boemi
 DEC AD I S lit LIBER III. 407
Boemilachryment,catholica Ecclefiapracdicet,atque vniuerfadenique Chri-
ftiana rcfpublicacum omni pofteritate fummis laudibus efFcrat , ac comm
morer. Vir fuie probitate ingnita, Auguftali genere,faufto afpeclu,latura ma-
gna,pulchro corpore>quod anguilas mulcum referebat maieftatis,crines aurei,
criipi iuuentute , ferenus erat obtutus , glauci quidem oculi , item promifla
barbamultumfibiadiiciensgrauitatis,quamadpromerdamVngarorumgra-
tiam,qui prolixa barba vtebtur,in deliciis nutriuiiTe &: geftaffe dicitur : quum
nimium popularis eflt,ad corporis decorum nihil adiieere amplius natura po
tuiflet. Animo fuitperquam grandi & excelfo,item profufae liberalitatis & ma-
10 gnificentiae Princeps, amicis prodigebat omnia , & itafepeprouentus omneis
, erogabat, vt nihil etiam in his,quas vitas iint vfui,fibi fuperefle pateretur. Sarpe
quum in regia nihil eTet,quod fuo prandio prxpararetur opiparc,amicos inui-
ratus adiuitrfaepe etiam ab his fymbolacorrogauit. Item comitate,clementia&:
afabilitate tanta,vt caeteros ea tempeftate Principes anteiret. Ad crudelitatem
minqua,ni grauifllmis iniuriis irritatus el.Chriftian rempublic, Eccleiqj
Romanam,plus omni opinione dilexit.Quod ex his vel maxime confiare po-
tel : nam cum graui diuturnoqj fchifmate , quod vnum de quadraginta annos
perdurauerat,diui Petri nauiculam fluctuare cognofceret,C6lantienfem yn-
odum indixitjvbi Ioanne,Gregorio,Bencditoqj Pontificibus abrogatis, Mar
io tinum Quintum fummum Pontificem creauit, vniuerfam rempublicam indu-
trialaboreque fuo componere lduit. Ioannes, Concilij decreto,ad Hcydel-
bergam Germaniae calellum perpetuo relcgatus.Gregorius,qui Pfano con
cilio damnatus fuerat,per Carolum Malateftam Oratorem fuum, fe vltr pon-
tificatu abdicauit.Benediclus cognomto Boltrinus,quum fe Panifcola:, quod
Taraconenfis Hifpani munitiTimum elcalellumjtuereturjfeqj Chrilivica-
rium pertnaciter aifereret, eiufdem Synodi au&oritate iterum abrogatus eil.
Hic etiam hasrefiarcharum grauifima: exabe funtpoenas , promulgate fanti-
ones noua:, & optima Romanac Eccleiae forma introduca cl. Cunclaquoquc
pro viribus pacare curauit,orthodoxae fidei amore fuccfus,tot in Boemia bel-
$ la geffit,coercuitha:reticorumrabiem,& quantum in fe fuit, Hufitarumfetasi
repreilic. Turcas propriis fedibus quiefeere adegit , quos per Pipum Florenti-
numMagilrumequitum,viginti pradiis fuperauit. Bisinltaliam contendit,
femelquum Carfar declaratus eil,ante Conlantienfe concilium. Quo quidem
tempore vniuerfam ferme Cifalpinam Galliamfedandi belli caua lulrauit,
Philippum Mariam , ducatus Mediolanenis titulo , fu au&oritate fecit ini-
gnem.Iterum euocatus eiaPhilippo,dumVenetorum bello durifime preme-
retur,cui i auxilio foret,augulalcmcoronamillepromiferat: profelusMedi-
olanum,afFecl:ato nimium Ducis colloquio,quumin arce Iouis illefe obcluif-
fet , virum nunquam videre potuit. Ob contemptam Casfaris impotentiam, id
40 faclum plerique iudicarunt.Verum exacla Parmhyemc,in Hetruriamnon fi
ne magna indignatione cceflit. A Senenfibushonorifcexccptus, aliquot ibi
menfes fubfedit : & formoiifimarum fa;pe fpe&aculo matronarum exhilaratus
eft. Hic memorabile illud duorum amantium exemplum intercefit. Eurya-
lus enim iuuenis equelris ordinis,&: comes augulalis,mira pulchritudine fpe-
clatifimus,primo obtutu in Lucretiac Senenfis amorem exarmpari quoque ar
dore correpta virgo,quam tanta venulate,forma:que praetantia,eatempeftate
pratpolluifle memorant,vt alteram multiVeneremcognominarent. Amoris -
ftus perbreui vtrunque voti compotem fecit. Sed abete Romam Imperatore,
quum Euryalus amicam deferere cogeretur,fecundm digrefum, altera fexus
jo imbecillitate parum conftans,prae amantis inopiaexpirauit:alteramicoru con-
lio & folatio aliquatifper inftauratus, quamuis vitam dilulit , nuquam tarnen
amplius ridere vifus eft. Quum Romam Imperator venifet,ab Eugenio -
ronatur. Hinc profe&us per Flaminiam Ariminumjmox Ferrariam Matuamqj
reuiit, vbi quumloanneFrancifco Gonzaga honorificentifime excipere-
tur, non modo ius dominatus imperatoria automate illiconfirmauit,fedBar
4o8 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
baram Brandeburgenfis principis filiam,ac fibi arla affinitate coniuntam,Lo
douicoeius filio coniugauit:quibus quidem nupciis baud parum domum illam
huneftauit.Dcmum ido cum Venetis fderc,Philippo infenfus,in Germani-
am rediic , fecundumque reditum , vix annos tres quaturve vixit. Referunt
prtcrea principis magnificentiam fuperbiflima eius aedificia , arque ilia in pri-
mis,quae Budx ftatuit , ante arcem facellum crexit,quoddiuoSigifmundo i-
cauit,cuius quippe numini fe peculiarireligioncfeceratobnoxium,idquc am-
pliifimo facerdotum collegio donauit.Item exacdificauit in arce palatiummul-
tum Romanas referens antiquitatis,muro arccm obduxit, ambulacrisqueam
nilTimis cxornauit,in fpecularia: porticus fpecie:in media fer arce turrim am- I0
plifllmam fundauit,cxquadrato(veluti camera omnia)lapide,qu ad duo fubdi-
alia pcrtinet:fed morte prxuentus, initum opus no abfoluit. Ex altera Danubij
ripa in Pefthana ciuitate , quae confpeclu eft , molcm pofuit , in arcis &
fpeciem,vthinc fupra Danubium perpetuo ponte arcem vtranque caiungeret.
Verum mors inuida tarn mperbi operis initium intercepit : quodfiperficere
pocuiiTet , Traiani pontem , quern in fuperioris Myliac ripa quondam ille fccc-
rat,proculdubio fuperafletmunquam Sigifmundi opera fpetabis,vt non ex il-
lis animi magnitudinem plane metiri vidcare.Quid pluraQuanquam fatis fu-
perquc domi forisquc is clarus eft habitus, tarnen fi quiorem fibi fortuna na-
tus eflet,compluratalem Principem fcula non vidaient. Poft fatum igitur Si-
gifmundi Legati, qui dudum dcftinatifuerant,in Boemiam cum teftamenti ta
bulis properant,ne quid ob cius obitum nouitatis oriatur. Albertus & Elifabe-
tba coniunx, in Vngariam corpus deferunt, vnaque cum regio corpore, Impc-
ratricemcaptiuam abducunt,miferabile humanas miferiae fpedaculum.Quum
Pifonium prim dcfcenderent, pagis &: oppidis vndique lugubresVngari oc-
currebant, vitro miferabtur,Scomploratu filias generic lachrymas augebt:
quin &ingentem Reginas vincula commiferationem excitabant. Vnicum o-
mnibus folatium oecurrebat , noui Regis ele&io , quem optimum futurum o-
mnes augurabanmr.Comitia regia, fine vllacontrouerfia&contentione futu
ra fperabant, quando fat omnibus Alberti virtus explorata fueratrfed quum de 3
Sigifmundi pientiflimi Regis, & de omnibus optimmeritifunerecogitabant,
in fletum recidebant.Nullum mftiflimum exequiarum honorem huic pro di-
gnitate perfoluipofle predicaban t.Pifoniani corpus honorifieeexcepere, per-
foluere poftero die iufta, & patrem Vngaricas gentis pientifimum, publico fu-
ncre comploramnt.Corpus deindc Budamdcuetum,atquc veluti viuens ipfe
legarat , Varadinum detulere , quando diui fe Ladiflai numini femper addixe-
rat. Cum ingentipopulorumProcerumque frequentia elatum funus,& in La
diflai bafilicaexteftamentoconditum. Mox poftquam conclamatum eft, Al
bertus cum vxore ,casteraque nobilium turba ad regalia comitia feftinarunr.
De his ha&enus. Sigifmundi temporibus, multis Italia bellis asftuauit , in pri- 40
misque Cifalpina Gallia, Philippi Ducis,Venetorumque difcordiis,qu ob im
perandi cupiditatemredintegrarevidebtur, indies diuturno bello laborauit
atque multo longiore Neapolitanum regnum,cuius gratia Aragons Gallique
tot annos acerrime decertarut. Ioannananquc Ladiflai Regis foror, poftquam
fecudum fratris obitum,liberis orbati, hereditario iure regnum aeeepit, vnum
& viginti regnauit annos , in feemineo fexu virilem illis temporibus animum
prartulit.In tot bellis &calamitatibus patientiam magnam oftdit.Quum mul-
ti earn Reges captare ftuderent, Alphonfus Taraconenfis Rex primus in eius fe
gratiam infinuauinquod eofaeihus impetrauit, quando fuum atauum aducr-
ius Carolumprimum id fibi vendicafle audiuerat.Hunc Ioanna filium adopta- yo
uit:at is mulieris veritus inconftantiam , ex nonnullorum exemplo Neapolita-
nas arecs mari expofitas praefidiis muniuit,Serianum,magnum (vt aiuntjSene-
fcalcum in vincula coniccit. Quod ideirco ab eo faftum, vt varia Reginas ftu-
dia coerceret: ad extremu multo milite in Neapolitanaarce circumuenit, mul
ta ingratitudinis indicia hinc edidifle vifus eil. Ioanna ingetem hominis ingra-
titudine
 DECADIS III. LIBER IIII. 409
ritudinemcaufata,adieda Martini fummi Pontificis audoritate,ius adoptionis
abrogauit Alphonfo,Lodouicumque Andegauenfem, Sforciae fuafu ,c Galliis
accitum , redoptauit. Quare Braccius Montanus cum Alphonfo fcedus init ;
Sforcia,Ioannae dudu auipiciisque, Neapoli Aragons exegit. Poft Lodouici
fatum,Renatus,Narbonenis Galliae Princeps, in eandem adoptionem ailum-
prus eft : qui variante diu fortuna cum Alphonfo dimicauit , demum vi regno
exadus,illi ceder cogitur. Sub eiufdem imperio Eugenius a Populo Roma
no eiedus, Tiberiqj delapfus, Florentiam aufugit. Quumis princeps Baiilien-
fe in fe concilium moliri fentiret, quod Martino fuerat indidum, accitus (x-
10 pe non paruit ,quo ex Hifpania, Galliis , Germania & Pannoniis Optimates
multi plane conuenerant : quare Ponrificam Synodi decreto abdicatus eft 8
Amedeus Sabaudisc Dux,Pontifex maximus declaratus.Eugenium pcrhibent
indignationcpercitum,compofita inter Carolum Galliae Regem ac Ducem
Burgundi2e,pace,Caroli filium cum ingenti equitatuinBailienfes concitarle:
quo quidem bello , Synodus repente foluta eil. Frequentiflimum hie deinde
concilium Florentiae indixit, quo mximo fumptu remotiffimis partib. Prin
cipes acciri iuifit : hue vitro Ioannes Palaeologus Imperator Graecorum, item
Conftantinopolitanus Patriarcha cum multa Graecia: nobilitatc, dodiifimisqj
Pontificibus & Presbyteris conuenere. Hos Armeni,^Ethiopes, Georgiani,Ia-
cobitaeque,ex Afia ac Libya fequuti funt. Hc Orientalis Occidentalisque Ec-
cleiiae falubris eft fada conuentio.

RERVM VNGARICARVM DECA-

DIS TERTIi LIBER IIII.

Vas Sigifmundo vxores fuifle diximus,Mariam,&: Barbararmal-

teram Lodouici Regis, Hermanni Cilia: Comitis alteram filia fuif-
fe,fcripfimus. Exadis rite Imperatoris excquiis, Eliiabetha, quam
Barbara ille tulerat,vncum Alberto viro, ac caetera Optimatum
Pontificumquemanu,ad Comma regalia Albam properauit: vbi,
in frequentiifimo Pannonum conuentu , omnium ordinum populorumqj fuf-
fragiis,fummo confenfu, calendis Ianuariis,Rex, & Elifabetha Regina falutata Alhertm.
elt: eadcmquc die,ex aufpicato, vterque pro more coronatus : quod quadrin-
gentefimo trigefimoodauo fupra millefimum,fadum eft. Quare in Pannoniis 1 4 } 8.
Sigifmundi manes , prout iple legarat , voto potiti funt. Legati ver , qui in
Boemiam concefere , aduocata concione , teftamentum publice recitarunt.
Pft , vbi oranes hinc vtrunque Alberto & Elifabethae regnum patre iure le-
gatum cognoucre , fubinde adiieiunt , perquam iniquum ac fummum elfe ne
tas, hos paterna haereditate priuare,accedcre &alia,qu Sigifmundi teftamen-
40 mm violare vetat. In primis, Albertimaxima in Boemos mrita : prartereapro-
bitatem ingenitam,viri iufticiam, & cum opibus &: nobilitate fapientiam, quo
neminem haec tmpora mehorem offerre pofle afleuerabant:hunc vicinum
beneficentifllmum , clementiifimum prineipem in Boemos & Morauos fuifte
repetunt. Commmorant quoque Ioannis,Caroli,Venceilai,& ipiius denique
Sigifmundi in Boemos immortalia beneficia. Nil iniquius cmitti poffe,quan-
do admaximamorbitatem tantus fanguis redadus erat, quam Eliiabetha vni-
cus tot prineipum Auguftorumque reliquias,paterna,per impium facinus, ha>
reditate priuare. Iteminteriicere,interBoemix Reges, Auftriseque Principes,
inuiolatum extare fdus , Auguftali audoritate munitum : Vc vtra prius do-
jo mus regali ftirpe, mafeulve fucceflore defecerit, ex altera Regem aeeipere ex
compado cogatur. Succefloremigitur ex Auftriavocandum,nec eo potiorem
alterum optari pofle : quippe qui & fuo, & vxoris iure , & diui Sigifmundi iudi-
cio eft omnibus anteferendus. Vngarorum fententias imitari oportere : vtpo-
te,qui tam cupide hunc, & iuxt atque clo datum , aeeeperunt. Boemi tan
dem his rationibus vidi, Albertum fecundo nonas Maias Regem crearunt. Hi
M
 W ANT. ONF.NLI' RER. VNGAR.
tantm Proceres interceflere , qui quum vn cum Barbara confpiraflent, haud
alia conditione fua fuffragia Alberto Elifabetharqucdaturos fatebaritur , quam
nifi prius poftulata quardam impetraflent.Eorum ergo nomine Alicio Sterem-
bergius ad Albertum venit,pofl:ulata nanque omnia irrica fuere; Albertus,prx-
terquamea qua: focer ndulferar , nihil afRrmauit, Interim Barbara , quae cu-
ftodibus inter Vngaros afleruabatur,quumcafteUaquardammunitiflima, qua:
in Vngaria retinebat, nouo Regi tradidiflet, libertatem fibi comparauit : duo-
decics mille aurci quotannis ei , quoad viueret , ex fifco conftimuntur. Dc
Boemicis rebus hadenus. NuncautemadPannonicasredeundum eft ,& quid
coronato rite Alberto nouitatis Buda: obtigerit,enarretur. Secundum Alber-
ti coronationem , farua Buda: feditio fufcitatur. Nam quum ciuitas ex Vngari-
ca Alamannicaque gente conftaret, ob morumdiflimilitudinemcontrariaque
ftudia,grauibus inter fe fadionibus laborabat : hinc inter eos antiqua conditio
fuit,vtvnoex Alamannia ,& Vngaria prartorem vrbanum altero anno crea-
rcnt, qucmludicem appellant : rata ac firma inter eos fuit iftaconfuetudo, quae
facrar fandionis loco habebatur. Alamanni ,quando arte , vrbanitate , opibus
& calliditate plus poterant, farpe infenfam fibi gentem priuare ftudue-
rantjVariis farpe iniuriis contumeliisque aduerfarios affecerant : fed illi diifi-
mulatis odiis , patientia quadam eorum inuidiam declinarant : reformidarant
quoqueipfi. Vngarorum vires, & quid in alieno regno mohrentur , diligentis io
penfitarant. Nunc aute m oblata patrandi facinons occafione,fiquidemAla-
mannum fe Regem nados efle cernebant,haud vltr cundandum eue rati,ab-
rogandar gentis confilia ineunt. Erat in vrbe ciuis , Vngarorum princeps , qui
Ioannes Euthues didus eft, vir profed grauifimus,multi confilij compos,at-
que his admodumformidolofus , quandoquidem Alamannorum probra mo-
leftius quam carteri ferre folebat : is vnus erat , qui nee in fenatu , nee publice
priuatmve,fuar nationis dignitatem,quoquo modo laedi patiebatur : vnde vni-
uerfam in fe Alamannorum inuidiam plane conflauerat. Contra hi hunc vnum
in repblica patronum habere putabant , qui libere vbique loqueretur. Ion-
nem igitur fub prartcxtu criminis illi ceperunt , in fuis ardibus in vincula con- 30
iecre : mox in abditis penetralibus, varus cruciatibus afficere occcepere : qui-
bus tandem enedum, culeoque infutum, alligatogutturi lapide,inDanubium
clmdemerferunt. do circiter diesfacinus tale delimit, mox cadauer emer-
fit, acripis ab vndis expolitum , clandeftinum fcelus indicauit : quum plurima
vulnera & ftigmata circumferret, id ab Alamannis,vulgus, fadum efle , repen
te coniecit , cum his olim infenfum nimis efle cognouerit. Eo tempore noui
Regis gratia multum nobilitatis Vngarica: Budam forte confluxerat , depre-
henfo facinore , tumultus in vrbe ab Vngaris excitatur , atque ingens mox b-
ortafeditio. Alamanni facinoris huiufce confeij , fefein proprias quifque ardes
receperunt , peflulis has obicibusque obdunt, armis inftruunt , obfirmantque 40
prarfidiis , quando in fe arma capi fentiunt. Mox in eos vulgo fit concurfus, fu-
fpedas primum ardes expugnant,negociatorum opibus mirificc completas:
trucidant homines quos offendunt , nee artati, nee fexui parcunt. In carteros
deindc impetum faciunt,&: pari vfquequaque crudelitate graflantur. Adauda
vulgi licentia,in alios externos,& in Italos vel maxime negociatores,prdx cu-
piditate , fit impetus. Prar flirore efferatiflimar gentis , vrbs vniuerfa paflini car-
dibus & clamore completur. Erat ea tempeftate Buda: Iacobus vir fandifl-
mus , ex agro Afculano natus , qui propagandi diui Francifci ordinis gratia , ex
Italia in Pannonias, cum Ioanne Capiftrano pari fanclitate prardito , paulo an
te venerat. Miferatus barbara: gentis immanitatem, audita feditione , fumpto <(>
faluatoris noftri patbulo, Cum vnierfo facerdotu collcgio loannis arde pro-
diit,nunc mifericordiam exclamans^nunc Iefu Chrifti opem ingeminans, nunc
armaros per Chrifti paifionem obteftans: arma deponant , Chriftiano & ciuili
parcantfanguini,diuinamiramreformidet: quinetiam flexis farpegenibus ob-
fecransme vltr f(juiant,iniurias omncsprarfenti animo Deo vindicadas remi ti
tane.
 DECADIS III. LIBER Uli. 4ir "
tant, contra illi,veluti fiDeum infubfidium adueniflereputaTentjeo crudelis
iaeuiunt, neminem ex illis deprehendunt quin extemplo trucident, corumfor-
mnas,merces,& bona cunda diripiunt, item in publicum traua plebi diripien-
da praeponunt. Iacobus autem,quuminvefariiente turba fe nee verbis, di-
uim Saluatoris imagine quicquam proficere pofle, confpicaretur, in xdem Io-
annis,vnde dudumexierat,fe recepit. Vngari longa Alamannorum caedefatia-
ti , tandem defiere. De his hadenus. Albertus igitur vtroque regno potitus,
vno eodemqs tempore & Rex &: Imperator Romanorum creatus eil , fenteh-
tiafuprcmis honoribus , & Auguftali dignitate fine controuerfiafungitur, vno
io anno par focero fadus,parem quoque gloriarri aTequi ftudet. oemica in pri-
mis obtigit expedido. Ptarfco nanque audita Alberti volntate , qnemadmo-
dum ab Alfcione certior fadus erat , primores ( fadionis acciri iubet , eaque
Hufitica magna ex parte fuerat : coada fadione, de alio Rege creando decer-
nitjdemum Cafimirum Poloni Regis germanum,annos tantm tredeeim na-
tum,Reg dclart. Oratores fubinde mittit,qui auxilia poftulent, quibus de-
ftinatum illi regnum tueantur. Interea Principes,qui Imperatoris eligendi po-
teftatem habent , apud Francofordiam rem Romanam Alberto commendant:
at ille, Romana; reipublica; fummam , Vngarorum Procerum niuu accipere>
haudquuquam aufus , veluti regni initio illis promiferat, eorum nimos prius
confuuit. Rogati vero illi,Sigifmundi Imperatoris exemplo,id difuadere c-
perunt: quippe qui dum Italiam,Germaniam,variaquelocaChriftiana:reipu-
blicx gratia luftrare cogebatur,diripiendam Turcis Vngariam deferuit : adex-
tremum,quum multa vltro citroq, difputata fuiTent,omniu m conlenfu,nc tan
to Albertum honore defraudaren!, accipiendi Romani Impenj potelatem fa-
ciunt:quodquidemfummaGermanorum omnium gratulacione eft ab llouf-
ceptum. Tune etiam Legati, Boemica; gentis nomine , ad Polonia; Rege pro-
fei mnt, quorum alter Ioannes Rabcnfteynus , Henricus Placius alter didus
chhi Regem orarunt,nefratrem Boemiae regnum interturbare patiatur, quod
nullo iure alequi poflet, qudo Albertus & Procerum Populorumqj fuffragiis,
50 & Sigifmundi teftamento Rex eflet : iubent veteris amicitiae efle memorem :
demumi praeter fas &aequum aliemim fratri regnum comparare contendat,
admonent ne ita aliena oceupare pergat,vt pro fuis dimicare cogatur: Alberto
Boemisqj omnibus,vt fuaretineat tueaturq3,neque vires,neq> animumdeefle:
paucorum leuitatem audaciam^j contemnat, hortantur : quanta , dignitatis
virium,paucis diebus. Alberto fada fit accefio, fecum reputet : fi quid aut , id
non in Boemos modo,verm etiam in Germanos, Vngaros, & Alemannos, ac
in vniuerfam denique Chriftianam rempublicam , omnes fieri reputaturos.
Polonus ad hasc : Mutuam fibi cum Boemis amicitiam intercefiTc,ingenue e
faten : eque alium,quim antea fuerit,fibi efle animum: veterem beneuolen-
40 tiam maioribus inftitutam, fe omni iludi & officio feruaturum : fe tam fra-
trem potioribus Optimatibus deledum,regni iure nunquam priuaturum,ne-
que intcrceTurum vnquam,quin traditamfibi poteftatem aflequatur:immo fe
Boemos admonere, cognatae gentis Regem habeant, Boemis &: Polonis idem
fuifle genus, quod lingua; fimilitudo teftatur : fi peregrin Regem admiferint,
non inremfuam fore,quo cum femper interprete opus eft. Et quos eque lin-
gua,neque morum fimilitudo conciliarit,nullam cum his concordiamcharita-
temqj interceffiiram. Teuthonum & Sarmatarum mores ac ftudia, vfque adeo
diuerfa cle,vt in hanc vfq; tempeftatem,inter fe congruere nequiuerint.Se re
gno fuo minime timere, eque externas reformidare vires, proinde impenfis
jo hortari &monere,ne quademde pnitentia corripiantur,vt fratrem recipere,
quam ab eorecipi mahnt. (^umha;cdixiflet,preciofis mox omnes pellibus
magni/c donatos dimifit. Contra vero aduerfic fadionis oratoribus,fe pro-
pedem copias miflurum efle refpondit. Iglariam interea contendit Albertus,
vbi Vlricus Rofenfis,Mainardus, compluresqs Optimates ardeti deiderio no-
uum Regem expedabant. Ptarfco per internuncios precatur Albertum, ne in-
M ij
41* ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
uita faclione fua rcgnum adeat,fua prius fufFragia petantur,quibus per cotcm*
ptum omims,nullum fe Regem in Boemiapaflurum,pbn ratetur. Contra Al
bertus , eum iure Regem haberi oportere , quern maior pars Boemia: elegiiTet*
Ad hare vehemeter orare,fe benigniffimum omnibus futurum,admittat : quic-
tcm regni intcrturbare caueat : fuperioribus malis , quibus diu Boemialabo-
rauit,cfilium fumat,pacem quam bellum malit: iquietemac ociumiuasgen-
tis optarit,nihil vnquam ab iplo fruftra petiturum: nouarum rerum mole ani-
mum reuocet,tutiora confilia fubeat ! quod fi contra perrexerit,pra*fcntancam
pcenitctiam incefluram hominem demum affirmt. Motis hinc caftris, Alber
tus Cuthnam,quam fine prxiidio Ptarfco reliquerat, vi capit. Mox Pragam ca- ie
put gentis iter intendit: frequentiflimus hinc populus congratulatum occurrit,
Regcm Auguftumq, fa!utat.Qui Ptarfconis partes fectabantur,conuentumite-
rum haberi poftulant: reie&ailtorum poftulatione,tcrtio calendas Iulias, Pra
ga: rite coronatur. Quu Ptarfco fe nihil interceflione fua proficere pofle mtel-
lexiflct,armis ianrgendum efle ratus,Coloniam, nonnullasqj focias ciuitatcs,
prxiidiis munitionibusqj firmat:duo equitu milia Polonis accepit. poftquam
fe iam aliquid audere pofl intelligit,eos prim graui bello follicitat,qui Albcr-
tum admiferc;horum agros populatur & vaftat.Tanto expeditionemhanc ani
mo adoritur,vt nobiles quoicunque principio ceperit , omnes cum iuramen-
to dimiferitjVtad commeatus diem redirent, diemautem commeatus prarfini-
uit , quum eius ad Pragam caftra efle fenferint. Nihilo fecius Albertus omnia
prolpicitjCuratq; qu bello funt vfui,milites inautorat,delctum habet,a Pan-
noniis Auftriaq, copias euocat. Cum breui exercitu,qui in tumultu ac teni-
poris anguftiacogi potuit,ante auxiliorum aduentum, Polonis obuiamprodit,
rack pugnandi copiam, quam illi continuo declinauere : quinctiam per Cuth-
na: montes Sobolauiam,adTaboritas,ha:rcticorum afylum,c5fugcrc,loca-
uerc caftra pro moenibus,&: ante vrbem, Albertumexpeare decernunt: ratifi
quid in bello,pra:ter opinionem accidcrit,in amicam ciuitatem, haud fecus at-
que in propriam arcem fe repente confugituros. Rex interea per Benefcauiam
cumexercitu iterfacit, vt qum ocyflm poflet, hoftes conueniret. Oratorcs jo
pra:mittit,quicosadnionerent,vtpopulationibus&incendiisabftinerct,agris,
hominibus , pecoribusque parcerent. Quum de Boemiae poTeIione inter le Sc
Cafimirumnunc agatur , rem praelio , non prouincisc vaftationc,dirimendam:
eultam potius quam defertameiTe vtrique habendam.Si nullum populis detri-
mentuminferatur,haud inutile vtrique futuram. Gentis innocentiam,nulla f-
uitia efle bedendam. Refpondere Polonii iam pgnandi poteftatem ab eo tan-
toperc anhelatam,quum aduenerit non defuturam,neq; fe latere, humani fan-
guinis auidos,diis immortalibus parum charos fore.Sarmatica: non efle gentis
detreftare pradium,ad quodfe natam, non inficiatur. Hoc nuncio exhilaratus
Albertus,caftra mouet,&:quadratoagminc,poftero die in cfpectum Polono- 40
rum aduenit,circiter mille paflibus pr'ocul ab hofte metatur.Tumultuaria,non
ftataria,diebus fingulis pugna,conferitur : extra tarnen Poloni tentare non au-
dent,vcrba tantm gloriofa faciunt. Ad hae Regis caftra , corrogatis vndique
auxiliis,complentur:nam Chriftophorus Bauaria: princeps aduenerat,qui Da-
nix mox regno potitus eft. Item Fredericus Saxoniai , & Albertus Brandebur-
genfis Regulus aduenerc.Triginta milia hominum in Albcrti caftris fuifleme-
morant, in Poloni vero quatuordeeim, qui quum fe proxim Taboritaru moe-
nibus admouiTet, inftrueta acie in certamen defeendere non audebat. Alber
tus negata certandi copia,grandem machinam in hoftium caftra intendi iubet,
qua tanta cxdes facta , vt vix credi poflit. Nunquam intendebatur , quin circi- <
tero&ogintadifpcrderet: disfringerc paflimhominum capita,mod humeros
& femorafruftillatim difiieere , & cunda cruore fdarc : miferabile profect
fpectacul. Poloni hoc tormn genere perculfi,fcintramniarecepere.Geor-
gius interca Pogebracius , qui Ptarfconi adhxfcrat, Thabor cum ptimo equi-
tatUjdum facit iter,in equitum Alberti turma incidiuqua cum extremis v irib us
dim i
 DECADIS III. LIBER 1 1 1 1. 4i,
aimicarecoatus,vitoriapotitur,o:hincprimumfbinomencomparauit.Rex
autem, quum Taboritas nulla vi, m fame, expugnan polTe confpicaretur , ne
fmftra ibi tempus terer videretur ,obidionem lohnt, ipfe Pragam conceflit.
Fredericus,dum in Saxoniam redire contendit, in inidias hoftium incidir, fed
neququam in tanta trepidatione animo confternatus,inftruda dido celerius
acie,cum hofte conflixit,multisque cxfis, & fuis fugatisque ceteris, cum m
ximo quoque captiuorum numero, fe cum fuis incolumem in patriam recepit.
Poloni abiimptis pecuniis,amiilis equis,turpiterin Polonia redire coadifunt.
Ad hace , quum Rex Polonia: nondum fuorum fortunam accepiTet , cum du-
io plici exercitu Sleliam dudum,vtinBoemiam properarer,intrauerat: fed audi
ta fuorum fuga, vaftato agro, pedem retro tulit. Albertus , vt Poloni audaciam
vlcifceretur,haud cunddum elle ratus,Vlricum Cilix ComitemBoemiae re
gno praefecit,ipfe continuatis itineribus,per Sleiam, Gorlicium venit, qua; V-
ratilauienium vrbs eft,opibus & nobilitate potens,& Sleliarum caput. Quum
Vratiflauienfes, belli Ducem peterent, Albertum Brande burgefem Principem
ddit, qui longe lateque Poloniam incurfaret, predas abigeret, & cumulatas
Polono pcenas exigeret. Verum non multi interceTcre dies , qud de concor-
diaagi cceptum eft,quandoquidem Bafilienfe concilium muTo legato intercef-
fit : quern Rodericum Brugenfem Epifcopum fuilfe perhibent, Hifpana genre
to narum, virum probitate magna , & fumma integritate audoritateq} praditum.
Hie Albertum prius conuenit , apud quern praentibus vtriufquc partis oraco-
ribus,quum de concordia ageret,nec earn conficerepoTet,delegataibi caufa,
inducas fecit. Quum apud Vratiilauum,Polonia;Regem,deindeconuentus ef
fet indidus , Albertus dum e iter facit , gradu forte prolabitur. Quare baud
parum la*fus,aliquandiu loco moueri non potuit,claudus hinc fadus, per Mo-
rauiam traniiens , in Auftriam infeda pace rediit : exin aufpicato fe ad percu-
tiendum fdusprodiilTe rams, Poloni amicitiam parui fecit. Vlrici praeterea
Comitis iniquitas interceflit, quern Boemia; regno praefecerat: ex quo intelli-
gi poteft, de committenda cuiquam regni praefedura, qumdiligenter profpi-
jo ciendum fit. Vlricus imperandi cupidus , tantieme regni gubernationem ade-
ptus,clm prim cum optima bus, de vendicando ibi regno agere cpit: va-
riis indies artibus,adcaptandavirorum ftudia vtebatur. Quaecunque iite mo-
lirctur,amicorumliteris admonetur Albertus: vir prudcns,materiam,qua pro-
cerum nimos ille ibi conciliabat , fubducendam illico cenfuit. quare ftatuta
ftipendia extemplo fubtraxit. Ille, fe hinc vcluti exaudoratum intelligens, ma-
giftratum vitro dimiiit,c prouinciaqj difceffit. Mainardus, Vlricusq; Rofeniis,
iulTu Regis huic fubrogati. Dum haec ita geruntur , audito Sigifmundi obi-
tu,magnam hinc Turca; audaciam fane conceperant: videbntenim in Rafcia
(quam fuperiorem Myiiam veteres appellabant) fuum imperium facile propa-
40 garipofle. Deipotcs Georgius prouinciae Regulus , quum fera; gentis viribus
obftare non pofet , traiedo Sauo Danubioque in Vngariam emigrauit. Eum
caeteri nobiles facerdotesque fequuti,vnus duntaxat filius in My fia relidus eft,
qui Synderouiam in ripa Danubij iitam , & Turcis obfeiTam , propugnarer.
Quum Vngari am inferioris Pannoniae fines Turcam attigiTe nouient,&:fo-
lo ab hofte Sauo dinmi , ad Regem nuncios crebr mittunt , qui ad protegen-
dum regnum copias mittat,imminens fd gentis periculum iignificant,mul-
tis preeibus properare cogunt. Albertus nuncij importunitate feftinare iufus,
nc obfeflbs focios perire pateretur,quacunque poteft celeritate, ctinuatis ici-
ncribus,in Vngaria contendit. Quum udam venile t, de Georgij Palocij me-
fo tropolita; Strigonieniis obitu, ftatim iignificatum eft , cuius quidem viri fum-
maaudoritate prediti fatum a;gr tulit : inStrigonieninanque is arce, coro-
nam ibi cum regia fupelledile creditam,aiTeruabat.Eo,vna cum Regina, Rex
properat,arcemque vxori dedit : ilia cum prxfedis xrarij thefaurum totum re-
cognoicit,coronam inter recognofcendum clm fubrepta anicular tradit:poft-
quam caecera rite recenfuit oblignauitque , Albertum fequuta , Budam rediit.
M iij
 4i4 ANT. BONFINIT REH. VN G AR.
Quum belli merus & cumuhus inftaret , fine auxiliis aduerius AmuratheTuf*
carura Regem caftra raouit,eaque inter Tibifcum Danubium collocauic
Dum aceita expecrantur auxilia, Synderouiam, quam Turca: obfederant, dies
ac noires grauiter oppugnant,atque eo impenfis expugnare contendunr, quo
propis hoftem cum fubfidiis appropinquare fentiunt: neq; pareunt machims,
nee extremis periculis abhnent. Neque fpes , neque diligentia fruftratur cos :
nam ante quam Albertus illinc caftra mouiller , Uli vi caite 11 um capiunt, quod
quum fan&o Andrea nomen aeeeperit, Barbari Synderouiam vocant. Poriri
oppido,pro more faeuiunt,Stephanum Defporis hl mm capiunt, oculosque eru-
unt. Sororem eius principi fuo matrimonij loco coniugant. Item Gregorium ie
Stephani fratrem,pariter excarcant. Lazarus ver , qui tertius ex his erat, cum
patrcGeorgio in Vngari euaferat. Oppidanos cumprxfidio ad vnumomnes
inrerficiunt.Multi,vt mitiore fxuitia vteretur,hoca Turca commentumexeo-
gitatum fuiffe referunt, candes xneum oculis obieeifle, vtinfefto calore defic-
cati,aciem vifusamitterent,& lucecapti fpeciemretinerent. Inita cum Turca
amnitas , fortiflimo mueni nil commiferationis adiecit , quandoquidem apud
Turcas pro facultatib. plures vxores ciueere ras eft, &diuerfus in plures amor,
veluti fluuiuSjfacile extenuatur:quare tantumapud eos contemptummultitu-
do parit vxorum,vt pro ancillis potius, quam vita: comitibus aefoeiis habean-
rur. Synderouiam Auguftomenfe captam perhibent. Ad hoc trifte nuncium, iq
Albertus, & Pannoniaanimo confternantur. Iam fines Vngariae Turcam, pro
pgalo plus opinione imperio, attigiiTe vident, immo pro foribus immitimrn i
prarpotentemque hoftem confpicantur. Sed quum pofteapram oppidum , m-
miflo tantim pra:lidio,Turcas hinc abiTe fenfiflenr, ipfe quoq; Rex oborta in
exercitufeditionc,quipra nimio a:ftu,ventris proruuio miler abfumeb*-
tur,caitrafoluere coacrus, Budam reuertitur. Ob ingentem atftum, quem in ea
expeditione fubiuerat,in profluuium alui perniciofamqj dyfenteriam coneidit.
Morbi caufam,peponum arguunt fuifle edacitatem: nam dum prarcordia,cum
guL-e oblecramento,refrigerare contendit,fua: vitxtctenditinfidias.Quamob-
rem quum aluus fifti non poflet,praeuifa morte, vtin patria regione moreretur, Jb'
Viennam verfus iter cpit : venit Strigonium , vbi prae languore aliquanfper
immoratus eft : fed cumStrigonio protectus,in vicum pcrueniflet,qui Neimel
di&us eft,ingrauefcente morbo, teftamentumcondidit, & fexto calendas No-
uembres ibi vita deccfit. Nonnulli in Simonis & luda: folnibus expirafle tra-
dunt. Duos in regno annos claudere non licuit,fiquidem annum vnum, men-
1 4 3 . fes nouem,acdies duodetriginta,regnauit. Obiitautemfalutis anno quadrin-
gentefimo trigefimonono fupra milleiimum. Elifabetha defuneto Rege , cum
frequentiflima PotificumProcerumq} turba, corpus ad Albam regalem refertr
honeftiflimis id exequiis exornar. Tres ibi nationes, confimili dolore ac plan-
ctu , pientiflimum Regem deplorare cerner erat: hinc Norici , hinc Bocmi ac 40
Vngari, certatim omnes Regis opt imi laudes profufo lu<ureferebant,funus
llngulari pompa elat,corpus inter monumentaRegum,ex more, Vngariprin-
cipes recondidere. Fuit Albertus , ftatura corporis aliquanro fupra medio-
crem,mira fortitudine,acliberalitateinignis: prter eximias viri laudes,inten-
tifimum religionis ftudium pietatisq}culturam prxdicant. tem colore fubni-
gro,venerando afpecru,prterca mitilTimus,& in fuos omnes nimium exorabi-
lis fuifle dicitur. Beatum igitur Imperium Romanum, cum Vngaris & Boemis
omnes fore iudicalTent,( Albcrti diutius aufpiciis gubernari potuiflet. Amu-
rathes autcm,audito Regis obitu,elatus,fuperiorem Mviam populatur. Maxi-
mam eius partem occupat,mox in Theflalonicenfes caftra mouit: non ignarus, *
fi anti'quaopulentacj vrbe potiri pofl*et,haud difficulter carteras Grxcix oras in
ditionem fuam redacrurum : in hui us ciuitatis obidionem vires omnes erru-
dit,quicquid terra moliri potuit,huccoegit. Capta vi tandem Theftalunica, in
yttholiam &Epirum caftra mota,quas quidem prouincias, crebris ncuriiom-
bus,totfpoliis rapinis airecitjVtprouinciales^aut brbaro parre, aut folo pa
tria
 DE CADIS IIL 1 . 4
trio emigrare cogerentur. Exadi hinc populi,traiedo Adritico mari, Vniuer-
am Italia: oram,quas confpcducft,his temporibus inundarunt,atquc multas
maritima: regionis vrbes,qua: aut cocli iniquitate , aut longo fenio etfta: fue-
raht,aducntu fuo inftaurarunt.Quarc tempeftatc hac,res Turcarum laborante
ijitelinadifeordia tune Pannonia, nimisadauda: funt. Poilquam Albcrtum
vita defundum fama percrebuit,Boemi,quiin duas partes diuii fucrant,&: in-
teftinis fadionibusgrauiter fluduabant,Pragamomnes confluxere: de redin-
tegranda in primis repblica aliquandiu difceptatum.Quodybi fadum eft,ad
octauum calendas Maias,regalia comitiaindicuntur. Extingo vera: rcligionis
10 audore,ha:reticomm,quxhaudparumdeprenafucrat,iterumexarfit audacia:
Rochezana , qui ad Gnecium relegatus fuerat , Pragam extemplo rediit. Vbi
relaxatis ex morte Regias habenis,mhlo minus folito,in prophanam effufus in-
aniam,in concione quaque, in RomanamEcclefiam, in Pontfice maximum,
in Apoftolicum Senatuni, in Patriarchas & metropolitas, in exteros ordines fa
craque coIlegia,impudentiflim imprecatur: apud omnes exclamans , mytica
facramultis piaculis fuile polluta,apud Boemostantmvera: religionis initia
immaculata permanfiffenfandum, pertinacia fu , piaculum auget,prccioff-
fimum Chrifti fanguincm infantibus dementibusqj propinat. Aduerfantcs do
mo facerdotcs explodit : in facroloco fepulturam omnibus interdicit , qui fub
pais viniq; fpecic mylicam comunionem detredarint : execrabilem animo-
rum peftem inftaurar> S fedatum illorum interimmrcdintegrat. De Boemis,
quid poft Regis obitumnouitatisediderint,oftendimus. Nunc quid in Vn-
garia acciderit,breuifime referendum.Elifabctha, fecundm Regis interitum
grauidaiamrelida,poftquam in regiam relata eft,Iugtibremvitam ducit,rcpu-
tans fecum , non minoribus , quam Elifabetha &: Maria quondam , laboribus,
fe amiTo viro laboraturam : fortuna patris, Boemorum difeordias, &: fraudes
Vngarorum prob didicerat.Illud fuccurrebat in primis, fe ac infamem, quem
adiuc in vteroferebat, nil profedoaliud,qum fortuna: fpedaculum futurum:
viri morte, ab immatura viduitate, pradente orbitate, infauftiffima quarque
50 ariolatur : fedeftitutam& infelicem, infamem etiam, vteunqueeditum inul
to infeliciorem aufpicatur. Item fminei praefertim fexus penfitat imbecillita-
tem.Regni confortem,vt tutius res agatur, non afpernit : nihil quoque fuecur-
-rit antiquius, quam fortunas fe aliqua ex parte temeritati iubtrahere, in tutioris
vita: conditionem afTerere , (i honeft liceret. Nil quandoque magis optare,
quam huiufcemodi ludi mifionc donari. Dum confternato lie animo Regina
vexatur, acceri primores impcrat,vel eos maxime , quos regni charitate , pru-
dentia & pietatc haud parum valere diu nouerai : praeftanti Procerum fcun-
ditate tune pollebat Vngaria , ne minore quidem Pontificum turba florebat
Quum frquentes ad Reginam Optimates conueniTent,ha:cin primis verba
40 fecit :Quum optimum dudum Regem,immopatrempitiffimumamiferimus,
de futuro principe decernendum eft, Patres, ne fine capite ac moderatorc per-
dituni cundi Principes camus: immo vt officium dignitasque poftulat , publi
ca; faluti confulamus,& cum extindo potiore luminc, vos adtenebras redadi,
non fecus atquc ad Lunam homines , nunc oculos vniuerfi in me conuertitis,
fatebor equide ingenue , nullam vobis ex me lucem oriri pofle. Quaquam me
iure harrcdemregn^Sigifmundi filiam,Alberti Regis vxorem,&: Reginam au-
doritate veftra diuapprobatameflenoninficior : tantarum tamen rerum me
impotem efle,liber fateor,ne tantum mihi arrogare videar , vt fupravim a*ta-
tis & fexus,tantx molis imperium aufim moderari. Me non parum Maria: acE-
50 lifabethxdcterret audacia, ne me quidem Pannonicalatent ingenia Boemic-
que feda:. Proinde meifexus & ingenij vires emenfa, falutarem tantarum re
rum moderatricem,meeflc non pone confteor. Si prolem,quam edidero,ex-
pedare volueritis,15ga quidem,& formidolofa hxc eri t expedatio: quin & ve-
reor,ne fmellam potius qummaremedam.Quarc reipublica: veftra: confu-
lite,optandi vobis interregis gubernatorisve faciopoteftatem.Eum difquirite,
M iiij
 4i* ANT. BONFINII RER. VNGAR.
qui multo fmina melius huiufce regni temperet habenas.Et quum hincfalu-
tem veftram quanti faciam intelhgere facile poiutis,Elifabeth2e,ac futura; pro-
lis , quazcunque fuerit , in tempore memores eftote:hinc meum in vos omnes
amorem penfitate.Neque tamen,patres,ex eo quod hoc vobis liberum efle fa
ci, regno cedo iurve refigno } hxreditatique renuncio, immo vos per Dos,
* ber Sigifmundum,per Alberti nuper erepti pietatem oroOobtetor,ne me re
gni vel mei iuris expertemefle iubeatis : neq; fi fauftam diuina benignitas pro-
lem dederit,acveluti ccelo advos demiferitfucceorem,ha:reditario,qua;fo,
iam regno defraudetis. Scruate igitur, per Deum hominumque fidem, femp-
ternamemoria,parentis beneficia,^ qua fide illatueri debeatis,vobifcumafi- M
duo reputate.Cauete, per ingratitudinem aliqua in eius manes piacula cmit-
tatis,in qua; multo feuerius,qum in reliqua, Deo animaduerti folet. Mox in
lachrymaseifiifa , conticuit. Exhac reginas oratione, multa diuturna mala
promanarunt. Nam quum vfurpata poteftate, Optimates ad eligdum Regem
animum aduertiTen , maximum hinc incendium exariit:hinc Polonis Vnga-
risque bellum emeiit. Quare ex compofito regalia funt indicia comitia, qux
poftquam haberi cccpta funt, Vladiilaum Caiimiri fratrem,& Poloni Regem
adhuc iuuenem,fuum principem extemplo nominar. Qua; quidem praeprope-
ra declarado, plus temeritatis quam prudentiac retulifle vifaeftrmulto nanquc
fatius ad interregnum res tunc redigi potuiflet , quam lgarum femina difcor-
diarum ferere.Gubematorem interregisloco creare lictriflct, declinaflent hu
iufce belli pericula, qua: in comitiis quibufque regalibus redintegrafcunt. Rex
cum his conditionibus eleuus cft,vt Reginam vxorem ducat, S quum ex Al
berto grauida foret,pofthumo Auftria Boemiaque cedat,futurisVladiflai re
gina liberis, Polonia: Vngarixque ius t.Declarato Rege , Legati delignantur,
qui regem Sarniatis euocent. Quatuor hos fuiTe memorant , Tinnienfem m
primis Epifcopum, Mathicum Raguinum Dalmatian Praefedum ,Emericum
MarcellinumVaiuod filium,Ladilaumque Palocium-.qui quidem omnes au-
doritateacopibusadmodumillatcmpeftatepollebant.Vladifla Vngarihaud
inuitiideirco regem declararunt,quem vicinitate,probitate,iufticia,rehgione, 50
ac magnisdenique viribus prxftare fenferant. Sed quum feftina-
tio,magna ex parte pcenitentiam continuo parit , vix fer Icgati Graccouiam
aduenerant, cmrepentinis fubinde nunciis , qui fcitum & elegantem Regi
na puerumnai:umeTe,gnificabant,pedemrcferreiubentur:abrogatur his le
gation poteftas omnis adimitur.IUis rei nouitate commotis , quid potius age-
rentjhaud facile fuecurrebat. Quare aduenerint, paffim rumor elfuderat. Vla-
diflaus mximo ( vt par erat) honore plaufu hos exceperat, in Senatum lon
go itinere defatigatos,nondum admiferat ,& quamuis adhuc illi mandata non
expofuiTent, ea tarnen omnes rumore noucrant. Quum diuerii traheren-
tur,mandat'a tandem , ne turpiter abirent,exequi , inuita Regina & magna rei- 40
publica; piarte , decreuere. Aderanteodcm tempore Graccouia:Turcarum le-
gati,qui v uente adhuc Alberto, Thracia profeti,in itinere mortem eiusau-
diuerant. Hi Amurathis nomine , pecunias & exercitum Vladiflao deferebant,
adgercnclum aduerfus Albertumin Boemia bellum,qua; mortuo Sigifmundo
in duas facciones partita, grauiter adtuabat , & altera Cafimiro regnum detu-
lerat, altera vxoris iure Albertum retiere ftudebat. demumcocionefan-
eiendum fdus poftulabant,vt Cafimiro Boemia potito, Vladiflaus, ab Vnga-
rorum fiele &focietate abftincret.De vtrifq; Legatis ad Senatum vno tempore
relatu eft.Turcis refponfum eft: Alberti morte,eorumlegationemeirc irritam,
quum Vladiflaus critin Vngaria,tunc de ineundo fccdereagend.In Senatum r0
igitur Pa.nnones acciti, in frequentifllma Procerum turba,quum rite mandata
retuliuent, non fine ingenti plaufu cun& Senatoribus exauditi funt. Quan-
quam multi fententias dixifient, &tati prineipis abfentiam argreferrent,nemo
tarnen eum tanti regni gloria defraudandum eTe cenfuit,&hanc Caiimiri vir -
tute ia&uram refarcire fperabant. Vladiflaus tandem Senatus confulto , non fi
ne ali-
 bfcCDIS IL LIBER IU 417
aliqaPolonorum molcftia, delatum Pannonise regnu acccpit:fdus quo-
que inter Sarmatam & Pannoncm seternum percutitur. Comparatur mox ex-
creitus , qui Vladiflaum in Vngariam comitetun Legati vn cum Rege nouo^
Budam ctinuatis itineribus properarunt.Vladiilaus Vngariam ingrelfus, Rcx
per vicos & oppida paflim falutatur.Honeftiflimus Polonorum procefum -1
mitatus eo tempore fequebatur: in primis Andreas & Ioannes Taurinenfes, &
Dobrogoftius Sandiuogiusque Oftrorogei:item duo Ioanes Tarnoui,ac Vin-1
centius &: Scidoua Sciamatulei : infuper Lucas Gorcenfis,Nic'olausLaflouia-
nuSjGregorius Sauoceus,qui annos quinqu viginti Leopoli pracfuit,& Le
lo fco Bobricius, arte bellica exercitatiflimus. Sophiam vero matrem, fratremq;
Cafimirum fecum biduo proficifeentes , Rex dimifit. Primores Pannoniae au*
dito eius aduentu , falutaturh occurrre. Magnus vbique honor exhibitus Eo
tempore , Simon Rofgoinus Agrienfis Epifcopus quum Eperieflum negligent
tius euftodiri accepiilet,nodu per occafionem oppidum intercepit,Polonis in*
fcliffimum,impouoque prjdidio , mox Rgi obuiani Chefmarcum venit, ad
capeiTendumregnumanimum eius incendit,aflumptisque fecum AuchaTau-
rinenfijVincentio Sciamantulcio,& Lefcone Bobricio, Budam, quam Fredc-
ricus Comes Cilix prseoccupare contendebat> continuo properauit, Regique
aditum patefecit. LaurentiusHederuara, quieoannoPalatinatumgerebat,&
0 exmore,interrcgis poteftatem habebat,aduentantiRegi Budenfemarcem vi
tro patefecit,& in regia fede collocauit. -
Qv ando Vladiflaum Reg Polonia Pnones euoeatum, in regno con- '***
ftituerunt,quadringenteimus tunc & quadragefimus fupra millemum falutis
annus agebatur,&fefta Pentecoles intabant. Elifabetha vero quum Vngaros * 4 4 o*
poteftate,quam tradiderat, abufos eile confpicaretur, nliumque genuiflbt ele-
ganriifimum ,conceiTaepotefl:atispanitentia excemplo cornpitur. Mrorem
cum amicis & lu&um inftaurat,quando infanti,quem genuerat,Imperium,fua
culpa , ac lolida quadam indulgenti abrogatum iri coniiderat. Conditiones
padtumque cum Vladiflao coniugium refcindit. Nouum Regem pati non po-
30 teft,& Legatos,qui redire iufi,pertinacitcr mandata peregerant, in caeterorum
proceruminuidiamadducit,nonnullos quiprius redierant > in carcerem cie-
cit.Quare duplex in regno fario fufcitaturjimti Polono, pars maxima pupillo
Ladiao , fauet. Quandoquidcm Regis Imperatorisque Romani filium harre -^
ditario regno defraudari , eque fas , eque iuftum fore videbatur. Accedebat
xtatisorbitatisqj commiferatio,quaecomplurium PontificumRegulorumqj a-
nimos pofthumo conciharat.Neque adhuc Sigifmundigeita,beneficiaq> mul-
- ta^Principumfanmentibusexciderant. QuarehicumRegina,coronandiex-
templo pueri coniliumineunt : Albam , excompoito, cum vniuerfa fa&iono
contendunt.Quo vbi peruentum eft,in Stephani baiilica, inter operandum, in
40 frequentiffimoconuentUjDionyfus Zecch,metropolitaStrigonienus,& Car-
dinea dignitate praeditus , pupillum in gremio matris vagientem , ac nondum
quartummfem natum, rite coronauit. Lachrymarum profluuium Elifabetha
inter coronandum.fpeante populo,continere non potuit: quando plus labo-
ris & diferiminis , qum ocij ac felicitatis , infignia illa puero allaturacfle con-
templabatunquinetiam ex vagitibus infantis,infaufta quaedam aufpicari vide-
batur.Reginam quoq; cum filio collachrymantem , non fine fletu fingultuque
Pontfices cEtcri fpedatores intueri poterantrCoronationiLadiflai Regis,
hi Antiftites Proceres in primis adfuere:Matthias Vefprinienfis , & Benedi
cts Iaurienfis Antilles, Vlricus Ciliae Comes,Nicolaus Vilaki,Ladiflaus Gara,
jo Andreas Both : pranerea Ladiflaus & Emericus Ioannis Kanifai Vaiuoda: filij:
item Thomas Zeech,& frequentiffimusnobilitatis ordo: Viridis Cili Comes,
Elifabetha; auunculus , Regina: proximus adfuit. Et quum Rcx fe regni liber-
tatcm,leges, fantiones , & plebifcita omnia populorumnunquam violaturum
iurare de beatas pro Ladiflao Rege iurauit. Contra vero fupra coronatum pu-
plli caput , pot-vbi regalibus facris Dionyio Pontfice initiatus eft , omnes
4i8L ANT. BONFINII RER. V N G A R.
antiftitcs ac Proceres, cum vniuerfanobilitate , perpetuam illi fidcm obfequf-
umque prxftituros eile iurarunt. Perada coronationis celebritate, folutoque
conuentu,mater cum puero &: honefto Procerum comitatuViflegradum con-
ceifit,vtin arce munitiflma, cui Ladiflaus Gara praeerat, facrum diadema re-
conderet , quemadmodum veteres ecUtiflimum tutiflimumq; locum afleruan-
dx coronx hunc vnicum dicarant. Arqui in arcem vbi conuentum eft , omnes
qui aderant Optimates,Reginafefellit;quippe quae dum futura difcrimina ve-
rctur,quam recondere iimularat,coronam kerum fubtraxit,S prxftigij dextc-
ritatefreta,fpedatorumluminaelufit:mox rcconditorium,obiignato ab Opti-
matib. thefauro,iufltoccludi. Deinde regni diffidium caufata,adFredencum re
Romanorum Regem , Stirixque Ducem, in Auilriamcontendic (quern puero
fratrem fuifle plerique prodiderejhuius fidei filiumcoronamque commiiit,vn
de xternx difcordix , ac aflidua cum Alamannis bella promanarunt. Verum
adBoemos redeamus, & quo id regnumpado regina recuperare ftuducrit,vi-
deamus.Quum Boemi Rcginam odauo calendas Martias fcitum puerum gc-
nuifle,dixifle Ladiflaum,&:facro Vngarix diadematerit coronafle,cognouif-
fcnt, mittendos ad earn legatos crearut,quiftatutaapudfe regalia comitianun-
ciarent, admonerentque , vt ii quid iuris in Boemico regno dcberetur infanti,
procurators mitterent,qui Ladiflai caufam in comitiis agercnt, hxc demu o-
mnia in tempore curaret, ne fuo iure pupillus fraudaretur. Aduenietibus lega- te
tis,Regina Ladiflaum,quem ex Alberto genuerat , in cunabulis oftendit : mox
per Deum hominumq! fidem eos obfecrat , &: obteftatur, ne paterna pupillum
jixreditatepriuenr.comitorum item tempus prorogt,qu ad diem quintum-
decimum habendaerant , ardiifimum conueniendi tempus efle:quod ii difFe-
ratur,fe Oratores, qui pueri iura tueantur , miiuram efTc pollicetur. Sed quum
exLegatis vnus eet Regina: amantiflimus , quem Alberti Regis beneficentia
bligarat,cui Procopio Rabenfteyn nomen erat,vir equeftris ordinis,item do
ctrina moribusque prxfts , is optimam Elifabethx operam apud Boemos pro
puero nauaturum efle recipit. At vbi audita Regina,in Boemiam illirediere,
Procopius omnes veteres Alberti Regis amicos alloquitur, Elifabethx deilde- 50
rium exponit,eius nomine comitia prorogandafuadet:quando id neququam
iniquu & inutile fore videbatur,in re tanti momenti,non temer fetinandum:
prxcipitisconiilij ,&tcmeritatiscomitcmpcenitentiamefle docct, id&fupe-
rioribus prxfentibusque & varus exemplis aiTeuerat : Rcginx poftulationem,
mftiflimam efle fatetur.Quare hos omnes baud difficulter in fententiam traxit.
Contra Ptarfco,qui Alberti partibus olimfuerat infeftus,qum primum regno
conmlendum efle vociferatur : nullam fceminx rationcm in rebus grauiifimis
habendam , neque attendendos infantium vagitus : ad hxc , eque Sigifmun-
dum , neque AlbertumBoemiam curare potuifle : prxterea paflim exclamare,
habendaefle cito comitia,inftare aduerfantibus,Proceres conuocare, comici- 40
orum tanquam inierrex diem indicere. Ladiflai ver partes , adprorogandam
diem, multa ex induftriacaufari, fuadere non tantopere fcftinari oportere, at-
que diem ex die protelare, donee Regina Lcgati venerunt. Elufos in tempo
re conatus, Ptarfco xgerrim ferebat:at vbi eos aduenifle fenfit , id tuHt multo
molclius.Comitiainfequentidie habcriccepta, quo quum oratores pueri de-
fcendiflent,extemplo ambire Proceres,apprenfare manus,cuiqj Ladiflai iush
reditarium commendare , &: orare impenfiiis occoepcrunt , vt Sigifinundi Al-
bertique Regis beneficia recordentur, fdam ingratitudinis infamiam prxca-
ueant.In concionem deinde vocati,hxc verba fecercrSi quis fortafle veftrum,
Proceres,aduentus noftri caufam admiraretur, nimirum, vbi rede fas & xquu f
hic fecum reputarit, non tarn eorum qui nos miferunt , quam horum qui nunc
audiunt,rationem commodumque nos hue perpulifle,cognofcet. Neque fo-
cietatis& amicitix iure eftabfonum,eos arquitatis, officij &: vtilitatis admonc-
rc,qui fide longoquc fdere funtobftridi: neque cuiquammoleltum&grauc
viden dcbct,quum amice,velparibus, vel fuperioribus , cum priuatx , tum-
pubaca;
 DEC AD IS III. LIBER . 4^
publicas fal litis admonetur. Regina nos Elifabetha, ad vos exorados venire iuf*
fitjVtpoft Alberci Regis obitum,neque fe,nequefilium Bocmiae regno defrau*
daripatiamini:quandoidnequeSigifmundi,neq;viriii,nequeprogenitorum
in vos officla,qua: perpetua memoria tenere debetis , meruifevidentur. Non
enim vos latet , Proceres , quid ius gentium , quid leges ipfae Impcrij Romani,
quid foedera qua: vobis cum Auftralibusintercedunt, quid beneficiorum me
moria , quid denique pupillans commiferatio , & commodorum ipfa ratio,po-
ftulet. Quandoquidem nemo veftrii eft , qui fi fe priuatis vindicet aftectibus,
hace per fe non omnia facile iudicet.Qunam honeftatis fpecie,paternaauitaqj
10 haereditate quifque pnuari poteft?Quae fat euidens ratio contra excogitan po-
tcrit,ni vim,ius armorum,& diuini humaniq; iuris piaculum adicceris? nem*
pe nulla. Quinetiam quum& caetera animantia, praeter ea quae rapinis funt ob-
noxia,quodamnaturaeinftinctureligioneq3, nidos,neque latebras, luftraqj ali
ena inuadere aufint,nos puerum,cui ipfa natura indulgetifllmaene folet,pater-
no Se auito regno defrau dabimus? Tenellam aetatem , &:tantae molis impotem
immaturamque caufabiturquifquamQui id obiecerit, prius caueat,grauibus
Boemos Auftralcsque afficiatiniunis. Num in vtraque gente vfque adeo prae-
ciara interiere ingenia , vt doee puer coalefcat,regnum hoc adminiftrare ne-
fciant? atque vt hocveftrapaccdixerim,quodin bonam partem accipivelim,
Xo vtinaiTijytinaminquamjBoemivirijVobis ccelo,n5 tantufapere, datum effet,
eque in diuinishumanisqj rebus plus faperevidcremini,qum opus eilet. Ni-
mirum tot inteftinis grauiilimisq; bcllis,& tarn diu nunquam, mihi crdite, la-
borafletis. Neque vos praeterit, Nil boni , fine rerum ordine,conftare poTe : &
nonfolim infanti , fed tempeftiuo quoq; Regi, coniliarios adhiberi,adiici fe-
natus & populi au&oritatem oportere, vt nihil his incfultis agere liceat.Qua-
re veluti adulto,ita &paruulo,moderatorcs optimi dari pofunt, qui rempubli-
cam grant. Quinetiam fub huius , quam illius aufpiciis multo tutis refpubli-
ca regefetur,quando moderatoribus,legibus, confultoqjSenatus, alter aduer-
fari non potel:alter vero prauis faepe concupifeentiis aeftuans , contemptis o-
5o mnibus,appetitus imperio trahitur , & rebus pro libdine fu moderatur : hinc
iudicia faepe corrumpuntur,violantur leges,& patr coniilia deprauantur.Pro-
inde,ne ius gentium, aclegum autoritatem violare videamini, hc vobis Re
gem Proceres optateicuius non modo patrem,fed auos atauosque Reges,olim
tantopere coluiftis. Neque initumquond cum Auftralibus fdus,mente vo
bis excidere debet,quiantiquae focietatis iura tantopere coluere.Siin orbitate
Ptincipum,prout cafus ipfetulerk,&inita foederis conditio poftular, vtrinque
Reges optari debent: nos in necefitate hac,non foliim Auftralem , fed verum
haeredem, & quem indolis praeftantia ad imperandum tantm natum eTe por-
tendat,vobis Regem oFerimusiquemfine violtia foederis ,iine iniunafocie-
40 tatiSjfinepiaculo diuini &humani iuris, fine perpetuaregni infamia, fine fum*
mo denique facinore impietatis , reCufare non poteftis. Praeterea,vnum nobis
quandoq; venit in mentem , quid Ladiflai Regis progenitoribus rependi de-
beat, quibus totbeneficia,&eaquidemimmortaliaaccepiftis:ne minus qui-
dem publice , quam priuatim,de Boemisilli bene meriti funt. Quado regnum
hoc illi Auguftah dignitate decorarunt, vos omnes ita dilexere, vt nonpluris
Imperium Romanum , quam regnum Boemicum,feciire exiftimetur, veftram
gentem domi forisepe clarifimam reddidere,praeftitercopulentiifimam,&:tot
familias amplifimis honoribus &dominatibus exornarunt.Nec inter cogitan-
dum, etiam illam Indor legem, nefaria vobis oecupet obliuio,qua omnes in-<
jo grati,capitales iudicabatur.Sigifmuduscum Alberto,quidpro pacando regno,
pro animorum corporumqj falute fecerit, infudarit , prodegerit, non facile fi ij
eftis,qui eile debetis,obliterare poteritismimir, ille tantm profufiimaePrin
cipis beneficentiae fuit expers , qui aut noluit , aut non petendo contempferit.
Proinde,quid eorum manes,quid infignia quae aeeepiftis merita,quid veftrurrt
offici poftuletjconfiderate. Et quum hodie quaecq; debetis exfoluere liceat,
410 ANT. NF I Nil RER. VNGAR.
cumulatiffimam,data occafione,gratiam,vos qufo,repdite,&:pcrqum ab-
d referee. Si parum , quod neququam crediderim , vos ifta mouenc, quando
e&is homines,humanitatis officia colite. Leones,tigres ,lupasqj legimus,ac im-
manes plerafq; feras,&: gratiarum,&: humanitatis,commiferationisqi racionera
habuiflbpepercifle infantibus,vice retulife,& innocenti denique aetati,fortu-
naeque aliquidinduliifle. Si haec quandoque ilia prxftitere animalia, qua: hu-
manitatis expertia natura finxit, quid homo facict, qui ab hac ingnita nomen
accepitO qum aliter nunc fentiretis, Proceres, li Ladiflaum infantemfpe-
taretis , in quo fauftiflima indoles , maiores omnes inefle teftatur. Spem earn
pra:fcrt,quaillinunquam fuere praEditi,eanutumolitur infans , qua: fidem fu-
perant.Si vixerit , progenitores in geftorum gloria fe anteceflurum pollicetur.
Sxpc hue Fredericus Imperator in medium afferri iubet,quo vbi allatus eft, in
primis coronam procerum circumipedat : mox in Caefarem brachia intendit,
vagitu expofcit,fratrem amplexatur,madidis os eius oculis afpergit, veluti,i fe
tutori,&: Chriftiana: reipublicacmoderatori,commcndaret,exoraretque,ne re-
gnum fibi praeripi,nepatcrnaha;reditatefraudaripateretur: deinde circumftan
tern coronam luftrare contendit , & per Optimatum amplexus obuagatur,ran-
quam omnes ambiret,& obteftaretur,vt immatura dignitatem tuerentur. Ne
minem demum inamplexatum inofculatumque dimittit , ambitioni quando
que gemitum,quandoque vagitum intermifcet, quare nunquam prodit in pu- l0
blicum , quin lachry mas cunds fpe&atoribus exigat. Nihil igitur eft in puc-
ro,quod non admirabile,fauftu,&incredibile videatur:plus diuinitatis, quam
-humanitatis refert. Nemo puerum videt, qui fub diuina Ladiflaum tutela non
credateflc. OmnemPeopotcftatcm hominibus dari proculdubio creden-
dum eft,diuin voluntati quis obftiteritCyrus infans expoftus,Romulus cum
Rhemo inTyberim eiedus,SeruiusTullius captiua matre natus , quin eaad
qu nati fuerat,regna non aflequertur,nullaviinhiberi potuere.Proinde De
ducem fcquamini,Proceres,cum quem regia ftirpe demifit,excipite,declara-
teRegem,& tanquam angelum clo demiflum,cun&is fufragiis,fauftisque
votis confalutate, admittite,colite.iic diflidia, inteftina bclla,carteraque exter- 5
na incomoda propulabitis:hincpriftinavobis cmoda inftaurabtur. Qum-
nam vos magis amaturum , & ftudioms veftra commoda curaturum putatis,
qum eum,qui veftro fanguine,in veftra aula,in veftris vlnis,& natus & edu-
catus eft?Nulla,mihi credite,peregrini principis admiflio fieri folet,qua: autea
lamitofam nouitatem , aut diuturna mala non inferat. Quare vt dicendi finem
faciam,per Dcum hominumqj fidem oro, Ladillaum verum Principem,vc ve-
ftrum officium & vtilitas poftulat,vno Regem confenfu declrate. Secdum
Legatiorationem,magnapars Procerum edito plaufu,illius poftulata compro-
bauit:afleuerans,nullo pa&o aliter efle fentiendum, ne perpetua iniquitatis in-
gratitudinsvc nota, vniuerfa Boemia fugilletur: contra vero, qui Alberrum o- 4*
derant, filium Regem creandumefle negabant:dicere , nihil inconfultius efle
qum intempeftiuum&inutilem regno optare homincm , vel maxime ilium
qui nonregerc,fedregi tantm pofle videatur. Ladiflaus antequa itregnicom
pos, longam temporis intercapedinem intcrcefluram,Boemiam fub interregni
diferimine intereafuturam, flucbantiffimum ptimo moderatore regn, cam
diu carere non pofle. Proinde quoad Ladiflaus adolefcat, Regem creari opor-
tere,&id eo cutius agendum, quo facilius Fredericus Romanorum Rex nuper
elecbis,optandi Regis am ipfis poteftatem indulferat. Vicit hec tand fenten-
tia. Quare, quum de creando nouo Rege ad Proceres referretur , hi maiore ex
parte Albertum Bauaria; Ducem Regem declararunt , qui apud Venceflaum P
quondam ab ineunte atate fucrat educatusrquin & Primoribus nonnulli de-
iignantur, qui Vindclicis Albertum euoeent. Horum Princeps VlrichusRo-
fenfis erat,qui quamuis Alberti partibus femper fauifle videretur,in his tdern,
comiriis aliquid cempori tribuendum efle cenfuit. Ali j autem,qui id argr fere-
bant,rei indignitate correpti , ad Fredericumclm Procopium mittunt : Cxfz-
 DE A DIS III. LIBER IIIL 4u
rcmqs orant, ne pupillum paterno regno defraudari patiatur, tutclaminfantis,
quam nuper acceperit/ummo (vt par eft) nuncltudio gerat: fine infamia regnu
Ladiilao debitum alio diuerti nonpoiTe, rcputet. Mandata Procopius dihgcn-
ter & cautc peragit.Fredericusrerumadmonitus,ad Albertum Ducem repen
te fcribit. Hominem hortatur &: monet,ne qua dudus ambitione,alienum iibi
rcgnum vfurpet.Boemos hredefuperftite,cui regnum debetur,alium Regem
creare non pofle , &c creandi poteftatem , quam ab ipfo in comitiis impetraie
prxdicabant,ementitos efle,pertinacis aTeuerare,nullam fe Boemis vnquam
creandi Regis poteftatem fecifle. Albertus Caefaris diplomate inhibitus,ea ai
lo mi moderatione vfus efle fertur,quam in pauGifimis inuenire licet: nam quum
aducntantes Boemorum Legati , potens amplumque regnum detuliilent, in
genue abnuit. Granas ingentes cgit , quod tanto lpfum regno dignum iudicaf-
fent. Infuper, inhumanum eile, pupillorum iurabedere , quibus omnes fauerc
fas eft, fine mximo fcclerelaedi n poTe. Se quoque foederis olim inter Boc-
mos Auftralesque percuiTi,haudquaquam ignarum. Albertum igitur longe cla-
riorem Regem recufando,quam accipiendo regnu m,omnes haberi iure opor-
tere iudicarunt. Boemi , accepta repulfa , iterum conuentum habent , lega-
tosqj ad Carfarem mittcndos ee deccrnunt, qui ipfum exorent, vc donee La-
diflaus adoleat,tutorio nomine, regnum accipiat. Cacfar ad hxc , quum Lega
to ti mandara detuliTent, refpondit : Se Auguftalis corona: gratia , in Belgas con-
tenderc,quum redierit,perquam commode rebus Boemicis confulturum.Re-
uerfo Gallia Caifare, Proceres Boemia multi extemplo adfuere, in primisqj
Ptarfco acerrimus infantis inimicus : Caefarem hortatur,vt pupillari tutelx re-
nunciet,quod fi fecerit, eum fubinde regno potiturumeiTe polhcetur : adiicit,
hoc iure foederis plane fieri poTe , vt feniorem Auftrix principem, Boemi ex
compado,Regem in regia orbitate pronuncient. Abncgat Cxfar,Se turpiteri
fcinorof pupillum , cuius tutelam ageret , eiTe circumfcripturum , hxredita-
riumque illius regnum occupaturum, neque Boemiam tutorio nomine admi-
niitraturum,quando non ignorabat, earn ine infano fumptu, haudquaqu gu-
}o bcrnari pofle. Boemi nanq; , niiquotidiana ftipendiamuneraveRegibusca-
piant,ab officio extplo rccedunt. Fifcusprofed tenuis,regiapraediaab Opti-
matibus occupata,fcundiiitnae olim argenti fodina: iam exhauftae,extenuata
vecligalia,cenfusque diftradi erant. Quicunque igitur aut Rex, aut Guberna-
tor futurus erat, nimirum cum dignitate viuere nonpoterat, nifi aut raptu, auc
precario,aut collata popularium ftipc vidum quaereret. Quare, ipfi per fe Boe
mi regnum gubernaret,quoufque Ladiflaus adolefcerct, plane fuafit : mox Le
gatos magnifie donatos , fedimiit. At vbiadpopulumidlatumet,vthoc
interrcgnitempore,Gubernatores Boemiam regerent,veluti Cxfar ipfe fuafe-
rat , in primis Ptarfco Mainardusque creati. Inito magiftratu , fubornatam 1*
4o quandiu concordiam feruarunt : fiquidem alter Catholicx fidei propugnator,
Rochezanz prauitatis aflertor alter erat,& vterque fadionum Princeps : ne ta
rnen ad arma perueniretur, optimum exeogitauere ambo temperamentum, vt
pro fuo quifque iudicio viueret. Haud multo pft,Ptarfco graui morbo corre-
ptus,intcrit: cuius interitu, Mainardi audoritas vfq; adeo creuit, vt Prageftfes,
ac potiores Boemi ciuitatcs,huic vitro parerent.Hocaduerfx fadionis homi
nes perquam moleftc tulerunt,ad Georgium Pogiebracium confugere,quem
fapientia& bellica difeiplina, item ingentigeftarumrerum gloria prxftantem
eue nouerant ; hunc fibi praficiunt, perfuadentque, nc fuas partes iacere,n vc
Mainardum , cui Praga caput gentis obfequitur, qui Romana: religionis ntus
jo extollit,patrios antiquat,ac demum adtyranidemafpirat, imperiof ac late do
minan patiatur. Item viri dominatum populo videri grauiflimum , neenon Sc
Rochezanas multas eTe amicitias,fidasque clientelas, Pragam illi facile praeripi
poTe: proindc exorare hominem,vt fua: dignitati falutique iuxt confulat.Pro-
phana: verba multitudinishaudquaquam Georgio difplicuere, quumpra: ma-
gnieudine animi,res mximas anhelaret : coniuration magnam clmmolitur,
N
4 N . N FI N LI R E R. VNGAR.
& ad nouitatcm animum intendit: Pragam fubomatos quofdam mittit,qui ci-
uium ftudia tentent,follicitent animos,&: vt Mainardo,veliiti tyranno ac pere
grina: religionis amatori,poteftasomnis abrogetur,impellant.Quid fieri opor-
teat, Rochezanamconfulant, & coniurationis admoneant. Compoikis rebus,
quum multi in coniurationem vitro confluxiflent, nouitaci diem praftituunt.
Moliendum inremota parte vrbis incdium deccrnunt,vt dum eo populus re-
rum ignarus plane cucurrerit,exaltera,Georgio,parte,cu copiis venienti, por-
tampatefaciant. Quareadpra:ftitutumdiemexcompoito cunda fiunt, fen-
tentiaque fuccednt. Committitur clmincendium,quoomnes ex more con-
uolant,Georgius in tempore aduenit, patefadaque porta ingreius,tumuku lo
ferro omnia mifcet. Magnus extemplo terror inccflit,quicunque adueri arma
fumpferant,continu crucidantur.CapiturMainardus infelix,& polquam ini-
micus eius eft vrbe potitus ,marcem addudus, incarceremconiicitur. Multi
carceris taedio, nonnulli veneno abfumptum interiifleferunt. Georgium inte-
gram poteftatemnadum, fie vrbem&Boemiam illico pacane,&pacatam in
ocio diu tenuTe tradunt,vt nemo fit,qui ex tanto facinore tantum quietis pro
manare pomifle crediderit. Dum haec,quemadmodu fupr diximus,in Boe-
mia geruntur(quia res Vngarica: nos ad fe venire iubent)quid in Pannoniafie-
ret,exponamus.Poftquam Elifabetha in Auftriam profeda eft,fihiquc tutelam
fatis Frederico commendarat,ipfanon fine magna fautorm turba, in Vnga- u>
riam reuertitur. Fines ingrea Pannoniac,ex vultu,verbis,conuitiisque multo-
rum, dum per vicos & oppida facit iter, mutata hominum ftudia deprehendirr
quodquidem in his rebus accidere folet, partim quia nouarum rerum cupidi
plebis animi efie folent,partim quia noua fpes ex Vladilao concepta, omnia in
melius iturapollicebatur. eque deerat ingenitum fempiternum odium,
quod Pannoni cum Alamanno femper interceiFerat. Vladiflaus enim quum
procera ftatura,valido corpore,confentientibus inter fe membris,& gratilimo
foret alpedu: baud difficulter comitate,manfuetudine,& infita quadammgen-
ti probitate,populorumibi nimos conciliabat: quando hate facile populrem
auram captant. Succurrebant& alise praeftantiores animi dotes,religio fingida- jo
ris,diligentia diuini cultus,iufticia infuper ac pietas, & conftantia cum ingenti
moderationc ciunda. Animus ad ha?cinfons,acfimplex,nullivitioobncxius,
& ad promerendam Vngarorumgratiam,immortalitatcmq; comparandamni-
mis intentus , in bello fortis &intrepidus. Nulla vir bonus, ac regno permatu-
rus,aeftuauit auaricia,nulloq} libidinis imperio vexatus eft. Quum fe facile exo-
rabilemque praeftaret,nimium ex popularitate fauoris gratixq; contraxit. Nul
lum ex eius ore vcrbum auditum, quod inloltiam tcmcritatmve faperet, auc
aliquidturpitudinis oboleret. Confuetudo dulcis, mores quoque mitiflimi,ta-
lis deniquecenfebatur,vtc Sarmatis talem virumprodiue,haud facile quis cre
diderit. Hisigiturartibus,Vladilaiprsefentia, multum fauoris fibi comparauit. 9
Hinc multorum voluntates immutatar3& Proceribus complures,qui aduerfa:
fadionis erant, in eius parteis, praeter omnium opinioncm, conceiFere : in pri-
misq) Nicolaus Vilach Croacia: prsefedus , quum pupilli partes quotidie labe-
fadari confpicaretur,vt fuse confuleret vtilitati, regina defeci t, in Vladiflai fa-
dion plane conceflit,& in aflerenda Poloni dignitate, ficacer pertinaxqjfuit,
vt multo plus fortitudinis inaflerendo, quam in deficido perfidiae retulifle vi-
deretur. Simon quoq; Rofgon Agrienfis Epifcopus, it omnes eius fratres, Po
loni partes pertinaciifim ledati funt. Rofgonae defedionis caufa Elifabetha
fuit: quippe qua: Simoni ,dumVefprinienfiseratEpifcopus,archicpifcopatum
Strigonicnfemefflagitanti,rcpulfamdedit,refponditque : Elifabetha rgnante, r9
Simonem nunquam Archiepifcopum futurum: contra ille, Se viuente Elifabe-
tham nunquam regnaruram. Archiepifcopatus igitur Reginse iuflu , Diony-
iiodatus. Item quum in fuperioribus Vngariae parcibus Rofganadomus,ni-
mis audoritate, opibusq; polieret, vniuerfamillius ora: Procerum nobiliumj
turbam in Vladiflai auxilium conuertit. Quinetiam Ioaimem ynniadem , quo
prxitan-
 - DECADIS III. LIBER IIII. 45
praeftantiorcm domimilitiaiCjj virum , illa tmpora non viderunt, vt dcinceps,
quum res ipfapoftularit, fat copiof referemus , Polono nimiumfauuTe perhi-
bemr. Hic enim Valacho ptre, matre vero Grarcanatus , induftria &: virtute
fupra omnium opinionem,fuum genus illuftrauit: parentibus neququam ob-
feuris editum tradiderc. Pater nanque inter Valachos,qui Getar Dacoiumq>
loca nunc incolunt, & Romanis fuperfuTe colonis, veluti lingua: fimilitudo
teftatur,fan creduntur,plurimum apud earn gentem potuifle dicitur. Quippe
qui non confilio folm,ac longa rerum experientia,fed opibus & fortuns mul-
tum fibi auctoritatis compararat, afllduo bello exercitatus, n plus diuitiarum,
io qum nominis militanbus ftudiis ipfe contraxerat. In Comino t vico natus, h*Uo.
in Coruinam Romanorum familiam genus retulit. Mater vero , Gra:cis edi
ta^ veteri & imperatorio fanguine promanarle crdita eft. Nonnulli in Theo-
doiij huic genus referre audent.Seruiuit principio cum duodecim equis De
metrio Epicopo Zagrabien(i,& in Italia duos annosfub Duce PhilippoMe-
diolanenfi prima ftipendia meruit : nam Sigifmundum in Italiam fequutus re-
manilt. Sigifmundumenim affirmant fama paterni nominis , Ioanneni adhuc
cphebumTranfalpinisoris inTranfl'yluaniamtranftulilie , Hunniadicis pra:-
diis,qu*E in extrema TranTyluaniae ora,qua: ad Valachiam attinet, ita funt, ob
rem bene geftam donafle. Prima hunc ftipendia fub Vngaro Hala: pra:fec"to,fe-
10 cifle memorant. Nosq, Diuo Matthia nonnunquam audiuimus: quum Prae-
' fecb cuiufdam filium in confpe&um admitteret , quod de patre , conuerfus ad
alios,ingenue fatebatur: Hiceft(inquit) illius Optimatis gnatus,iub quo pater
meus primm meruit , vocemepcenturionis expauit , mox propria virtute for-
tunaeqj dexteritate frctus , munia quaeque militia: honorificentiffim geffit , ex
bono tyrone miles fortiflimus,ex milite Imperator optimus emerit. Per lingu-
los ordines miro laudis gloriacq) fucceTu ameue&us, prouincias cum imperio
fortiri ccepit, cum praeftantifllma Ghereborum domo affinitatem iniuit. Hinc
Elifabctham,qua:LadiflaumMatthiamq3gcnuit,vxoremduxit.Virfuit,inquo
magnam Coruinorum virtutem,item magnanimitatcm,fapientiam, fortitudi-
)0 nemc^Romanamrecognofcerelicebat.Afpc&uperliberali fuit venerando,
militan robore indomitus,cuius mite praeftansqueingenium nil prter Roma
na: dignitatis imaginem referebat. Oculorum oris venuftate praepolluit.Mo
res omni ex parte nobiliiTimi,ab omniq; barbara feritate redempti. Religionis
ac iufticia:, item liberalitatis & beneficentia: ftudioiiffimus fuit. eque deerat
amorhoneftatiSj&amicitiaecultus, adobligandos militum nimos, &prome-
rendam caeterorum gratiam vfq; adeo promptus , vt arque ab omnibus amare-
tur. Comitate, beneficentia,diffimulatione^callida,ficinimicitias&odiade-
clinauitjVt his officiorum artibus ad eius dignitatis alcitudinem libi viam com-'
pararit,quamne fperare quid licuiifet. Acer & excelfus viro fuit animus,con-
40 filium prudens callidumque,cui mos erat,nil inconfult,nil intempeftiu age-
re. Nilfpes eius appetere videbatur, quod arte confiliveaflequinonauderet.
Variante tarnen in bello fortuna vfus , ne obnoxiam hanc fibi Temper habuiTe
videretur.inagro Hunniadico,quemSigifmundo quondam dono acceperat,
in edito monte caftellum erexit , quod placida circm flumina lambunt : item
arte natura vfque adeo munitum, vt nullum hoftilem impetum reformidet.
Ioannes igitur Coruinus,poft cartera, quae fumma cm laude muera geferat,
TranTyluaniam prouinciam cum Imperio,ob rem optim geftam, impetrauit:
atque hinc facile ad maxima quxque fubinde eueebis eft. Qiiare Vaiuoda ( vt
aiunt) cognominatus , multum pofthac au&oritatis & potentia: fibi vendica-
jo *t. Itaque quum duplici fa&ione Vngaria tota laboraret, Vladiflai partes fe-
etari placuit, quod aduerfariorum vires haud parum eneruauit : hinc tanta Po-
lonis aeeeifio fafta , vt abfque difficultate cartera tranfigercntur. Quum igitur
coronandi Regis tpus inftaret , & pupilli res quotidie detereret, Budae Pala
tino conuentus indicitur. Conuenere extemplo Proceres, Antiftites,Legati ci-
uitatum , vmuerfaque regni nobilitas, infuper &c plebis innmera multitudo :
N i)
 4M ANT. BONFINII RER. VNGAR.
quiquidemomnesnouiPrincipis imperio gratulan, paflimq; geftirc vidcbaib-
tur. Sub incolumitatis diplomate , aduerfa; fadionis nonnulli principes , ad in*
didumconucntumaduenere : in primis Dionyfms metropolita Strigonienfis,
Cardinalis tempore fpcdatifimus,&: Ladiflaus GaraViflcgradienis Prefe-
tus arcis, quos haud mediocris pars Optimatum & nobilitatis fequebatur : ex
his alter pupillum praecipu digebat,quiafacro baptifrnate initiarat : alter ae-
rarij munitifimaeque arcis praefeduram , ob exploratam fidem , non immcrito
fuerat aflequutus. Quum Budam non ab'q; magna expedatione venifent, rc-
galem cum ceteris PontificibusOpamatibusc[)arcemfubiuere:dumfolutofe-
natu,cum alus patribus abirent,interceptus eft exitus^iec vnquamexeundifa- (
dacopia , donee fidum in manus noui Regis obfequium iurarent, & Ladiflaus
Viflegradum,thefaurumqj redderet. Vi adadi, potulata fadicarunt : mox non
fine gratia, in libertrem re ftituti. Pft vbiatis inter Principes de coronando
Vladiilao conuentum erat,ViTegradum omnes,ad referandum a:ranum,acci-
piendumque facrum diadema,conceflere. Patcfado a:rario,cunda integra in-
ucnercjcorona; tantum ab Eliabetha fubtradae,furt deprehendere. hinc tur
ba ings inter Proceres oborta, hinc prima pemiciofi ac diuturni belli aufpicia
lama hint edita,infremcre multitudo cpit,& fadionum vulnera,quae cicatri-
cem dudum obduxerant,recrudefcunt : pars Polonica, ad regalem Albam ex
templo properandum , Regemque coronandum exclamt : acrum Albe dia- v
demanon defuturum.Reges,non peregrina fcemina:,fed Vngarorumaudori-
tateficri oportere.Subticebantpra; metu&pudore,quicunquereginam c pu
pillum diligebant. Nonnulli Regina; facinus improbare, dicere nec iuft, nec
fas eTe,diuinum regias maieftatis infigne,per facrilegium abftulifle, &illorum
commihTe manibus, quibus cum Vngaris, non tarn antiqua quam ingnita o-
diaintercefere. Quinetiam multa hinc mala augurari. Quare nonfine tumul-
tu, ob indignitatem re , Albam properatur. Rex cum ingenti fuffraganeorum
multitudineillucducitur, in DiuiStephanibafilica, Vladiflaum cum mximo
plaufurit coronant : quum vera corona defuiet, quam Regina fuftulerat,
fimulacro Diui Regis, quod in facello colebatur,placato numine, praercueren- jo
ter diadema fumptum, & re iubente , in coronandum Poloni caput vfurpatum
et.Hincincxtricabilcs totius Vngaria: fadiones exortae funt,hinc omnis con
cordia foluta,extemplo inteftina: difeordiae inceflere,fimultates & odiainftau-
rantur. Conticucre leges, & conculcataiudicia, proutquenque propria libido
tulerit,ita (ck gerere,quiique ibi iudex efe,vim, rapias, homicidia paffim a-
gere , inimicitiae tune grauiter exerceri : ule magis iniurius haberi , qui minus
poTe videbatur. Aliena praediafine pudoreoecupari , violaritemplorum iura,
nulla deniquefacraprophanvc poteftas feiniursabftinere. Exaggerabat C
illud haec mala qua; diximus,qud cum armis omnia obftrepcrent, quicunque
fe imparem inimico fenferat, peregrina auxilia introducebat, quae vtrunq pro 40
furoris imperio populabantur. Hi pupill reuocare,Polonumilli retiere con-
tendunt. Alteri Alamannos , Polonos alteri certatim inuocant. Barbaram igi-
tur Scythicx gentis immanitatem , qux tantopere concordiam &: ocium abo-
minatur,diu ifte furor exercuit. Et e vfque ( ni mentiar ) exercebit , doee fe
quifque metiri,coercere ambitione,alienadimittere,inuidiacarere, mutuam-
que concordiam amare didicerit. Sed de his hadenus. E conflatis igitur dif-
cordiis,quibus grauiter Vngaria aeftuabat,bellum ciuile tandem exarit. Ladif
lai partibus in primis hipracerant : Ladiflaus Gara, Banatus (vt aiunt) muere
inignis , Ioannes Philippus Corogus , item Andreas Bothus ex Harapco vico
natus, & Henricus Themafij , Vaiuoda; filius, qui armis, confilio , fortunisque p
amplifimis , multum ea tempeftate poTe videbantur. Hi Polono palm de-
fecere, & pupilli partes fe acerrim aiTerturos efle profite bantu r. Non folm
Regina Elifabetha opibus adiuti,verm etiam fuis impenfis, haud parum equi-
tumacpedituminaudorarunt,vtSarmatarumferuitutePannomasvindica-
rent. In inferiore Pannonia primmrcs nouas moliti , ad monailerium Zcgh-
zardom^
 D A D I S III. LIBER I 1 1 1. 4zy
lardom , quod fub Batha fitum , ad quinquc milia pafluum prope Danubium,
nunc Zeck appellant,primacaftralocarunt. Ad cpercendam huiufce fadionis
audaciam,Ioanncs Coruinus, qui quumTranflyluaniam prouinciam cum im
perio tenuiiTet, pcrpetuumVaiuodatus nomen aTumpfit, nouo Rege decer-
nimr. Nicolaum quoq Vylach , Makouienfis prouincia: Prarfedum, regnique
BoTeneis titulo deinde clarum,in hacexpeditione collegam fortituset. Am
bo nanque ilia tempeftate armis,audoritate,diuitiis, viribusque praepollebant.
Quare haud temer ad extinguenda prima formidoloii belli incendia , vtrun-
que Proceres illico delegere. Quum properatis itineribusad monafteriu per
le uenilent , vix curandis corporibusvnumdiem indulfere , pollero prima luce
priclium initur. Nondum vtrinq; figna dabantur, quum leui velitatione pugna
conferitur : in dextro Coruinus , Nicolaus in iiniftro cornu pra;erat, in medio
Polonus erat. Fada repente pugnandi copia,tanto inter fc(c impetu concurr-
re,vt non cum propria,fed aliena,vel infeftiffima gente dimicarent. Poloni, Vn-
garorum cxcmplo inanimati,eo vehementius dimicare nitcbantnr, quo magis
verebantur,ne ab his qui pare bant,vlla virtute iiiperari viderentur. Intantaigi
tur certandi pertinacia, Ladillaus Gara, qui in iiniftro cornu pugnabar, Cor-
uino inclinatus,ceder cogitur,& dum manus hoftis euitat,fugam prarnpi t : ta
li facinoremorummoxanimiconftcrnantur,cfundunturordines. Hcnricus
10 & Andreas Sarmatisinclinati,profpetaGararfuga,&conf"uiisordinibus, pa
ri mctu perculll, palantes fugiunt , rclidis quifque caftris & impedimentis , in
prximas continu fyluas inuolarunt. Per auia loca ferri,difqnirere latebras,&
varia fcfc arte tueri : contra illi , ne minore quidem pernicitate tergo inflare,
pafliminfequi atque trucidare. Andreas Bothus, haud pama faruitia prditus,
infugacarfuseft. CapiturHenricus. Ladiilaum Garam , Ioannemquc Philip-
pum,quamuis maior corporis moles vtrunque grauaret , dexterior tarnen for-
runarefpexit; excum iter ingreffi, tanta ftrage tandem euafere : quicunq; fu-
perfuere , nunquam amplius in apertum certamen defeendere aul funt. Ioan-
nes autem &C Nicolaus vi loria potiti, caftris impedimentisq; direptis, Simon
a thorniamlftro vicina,& Socios Drauo proximum,obfedere.Quum nihil obi-
dendo proficerent, quando validifimo vtrunque prsefidio munitum erat , ne
tempus in minimis fruftratererent, inferiores oras (Time luftrarunt, nu-
tantes auerfosq^ populorum nimos ad Vladilai fidem reuocart. Reuerfi -
dam, Rege Proceribus cum magno plaufuadmifi, & pro dignitate laudati
funt. Dum hxc in inferiore Pannonia gefta funt,qui fuperiorem incolunt, ob
Auftria: vicinitatem omnes fer Regina; partes tutabantur: inZaladicnli pri-
mm ora , res nouas moliuntur , vicinos pagos S caftella , quae Vladilao pare-
bant , varus belli incommodis afficiunt , omniq5 conatu ad ua fintimos ftudia
reuocare contendunt. Atqui pra: ceteris id Thomas Zeech , Dionyfij Strigo-
40 nieniis metropolita: frater , experitur : vir bello impiger , ani mi corporisejj viri
bus excellens,qui pupilli fide reglutinari non poterat.Komarom regale caftel-
lum cum praefidio tenebat,ad fluuialis infula: caput itum, eque procul Srri-
gonio remotum : audito fociorumconflidujquem Coruino Nicolaoq; acec-
perat,eo magis ad bellum irritatus,finitima cunda igni ferroqj follicitt, long
lateqj difcurfat,pra:das ingeteis agit, pcora cum hominibus abigit,incdit pa
gos^ tumultu omnia complet : eo quoq; fua eueda eft audacia,vt Budam de-
fpedante Rege follicitare nonvererctur.inftrudonanq; agmine, Strigonienf
arce defeendens , quicquid interiacet , id omne populatur & vaftat. Quum ad
Budam veteremperuenifct , fuburbium Buda:, quod ad Calidas fit eft,
50 & Felheuyz nunc Scythic nommant , nullo metu remoratus adoritur. Ignem
in primis asdibus fubiicit, obftantes obtruncat , in fuburbanos haudparumfa;-
uit. Rapinas,ca;des & incendia Rex ab arce defpedat, quin & vrbi timet, cuius
ab ea parte meenia tentari profpicit : & illud verebatur in primis , ne qua in vr-
beconiuratio foret inita,quxThomam propius admouiifet. Arcem cumciui-
catCjdifpolitis vbiq; militum ftationibus, diligentiffim cuftodiri iubet. Ex im
N iij
+ ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
prouifo ad repellendum hoftem prodire non aufus, fat fe facer arbitrabaruf,
ciuitatem protegeret : item ille tot copiis inftrudus aduenerat,vt non facile rc**
pelli poiTet. Thomas incenfo fuburbio, &c direpto agro, Strigonium fe recepit.
Vladiflaus autemfpedatafuorumfidej&profligatis in inferiore Pannonia ini-
micis,animatus in domitandum Thomam,qui ex his qui fuperfuerant, formi-
dolofus admodum fibi videbatur,animumaduertit. Conuocato exercitu, Stri
gonium in primis properat,arcem in edito monte fitam,& Danubio promincn
tem,obfidet. Vt ardius vrbem occluderet,in monte,qui confpedu aflurgit,&:
diui Thoma: xdicula nomen accepit,prxfidium imponit, munitiones & tor
menta ftatuit. Oppidani fxpe ex arce prodire,ex improuifo caftraadoriri,non- ie
nullisq, czls inarcemfe reciperc: contra illi,difpoiitis circm vigilas obferua-
rc,prodeuntium coercer audaciam , 6c mutuis quotidie caedibus Ce(c confie
re.Dionyius autem metropolita pientiffimus,omni religionc,ac vitae honeftar-
te preftanSjhaud acquis Vngaricumfanguin oculis indies hinc &: hinc efundi
defpedare poterat : pupilli iura violari aegerrim ferebat, neque tarnen intefti
num quotidie bellum augeri facile tolerabat, in lachrymas eflufus , diuinam o-
pcm implorabat : ad poftrerrium, communis huiufce calamitatis impatiens, ad
Vladiflaum in caftracum literis puerum mittit,quibus de c5cordia agendi co-
piam poftulat.Rexpari pietate decertans,aequiffima poftulata nonabnegat:po-
ltero die per internuncios res agi cpta,tertio intercedente, pax tranfada eft.
Vladiflaus pacatis hic rebus , in conuentum Zaladienfem, quern fedcfeciTe
nouerat,caftramouit:duoibicafteUacxpugnauit,qua2mpoitisAlamnipra:-
fidiis,pertinaciflim tutabantur,quorum Pakan alterum,alterum Kigios voci-
tatum. Reccptis igitur his locis,& pacata prouincia, ouans Budam rediit. Ne
infigniaquidem incommoda, calamitofasqj rapias prxtermittendasefle cen-
fui,quae his quoque temporibus,in varus Vngariaz locis, finitimis excrceban-
tur, atque in annoscirciter odo &viginti deinde continuata:,adMatthievfqj
Regis tmpora perdurarunt. Dum ha:c Vladiflao in Pannoniis agebantur, in
vlteriore Vngaria,externorum latrocinas & rapinis omnia mifcebantur. Elil*-
bethananqueRegina,Gifcra:Boemo,nobili Brandorum genere nato,viro im- 50
pigro forti,afiduoque bello exercitatifimo , alioquin plus aquo cupido ob-
noxioque rapinis,Zolium oppidum regale, cum appendicibus , fecundum Al-
berti Regis obitum dono dederat. Adiecerat quoque huic Caflouia: vrbis,
montanzeque prouinciae Pracfecturam, vthominem, quem confilio , armis , &
audoritate haudparum inBoemia poTenouerat,hifce fibiofficiisobligaret,
eoque vehementius in pupilli fui tutelam obftringeret. Is quum Vngariae Pro
ceres mutuis inter fe iniuriis,ac intelino bello decertare fenfiflet,nafcus ad ex-
plendam cupiditatem tempus nimis idoneum , vicinas Cafliouia: regiones , ae
vniuerfas fuperiores Vngariae oras incurfat,pagos incendit,agrumlate popula-
tur,pra;damvndiqueingentem congerit,iuxtin homines pcora fuit.Eos 40
ceteris graui bello follicitat, quos aduerfae fadionis efle acceperat. Quof-
cunq; nobiles, pupilli partibusinfeftos, per delatores eTe cognouerat, igni fer-
roque laceflit, atque vt initum tutius bellum aleret, externum militem condu-
citjfacinorofa quoq; gente complet exercitum, qua: raptu vidum trahere con-
fueuerit. Aft vbi fatis audaciam fuam muniuifle ratus eft,aperto cundos aduer
fantes Marte lacefit,vicos incendit,multa vi oppida capit, quinetiam & aliorii
fuo fcelere audaciam augct. Hinc Pancratius Lypthouienfis , hinc Petrus Ca-
morouiiuSjite Axamythus,Telephus,& Ribaldus,Cherzecus,Vricus, Zlonac-
chus,& cum his praeterea magna Polonorum Sclauorumqj manus, &: gregarias
militia: multitudo,pra:da: cupiditate alleda,c5fluxit.Multas in regno munitio- c)
nes, temporariaqjcaftella conftruunt, impoiitisquepra:fidiis,agros late difcur-
fant,populanturque. Tumultu & terrorc omnia complent,quicquid ex inteli
no fuperfuit, peregrino bello abfumptum eft. Eoque arrumnarum redada fuie
Vngaria , vtfuomm externorumq5 rapinis pariter afficereturplebs &rufticana
multitudo , neque quotidianis vedigalibus , neque, rebris rapinis fpoliisque
pacer
 DE CAD IS m. LIBER JUL ". ' 417
fcrrl ciumque mcrcari poterat:adextremam tandem redada caamittem,
detertis vicis oppidisq5,in fyluas & antrfe receperat,difquirebanturlatebra:,
in luftrisjfcrarum more,multi delitefcebant,affiduis nanque caedibus & incen-
uiis cunfcapaifim abfumebantur. A Carnis autem & Noricis ,ne quapars igni,
in tanta perturbatione terroreque ceflaret,Vlricus Cilia: Comcs,Reginar Elifa-
betha: (vt ferunt) auunculus,Pnonias bello neququam inferiore ollicitat.In
omnes optimamm nobiliumque pagos &oppida,qui Ladiflao nepoti refraga-
, ri dicebantur, vfque adeo faruit, diripit,ac valtat omnia, vt cum prophano exe-
crabilique holte rem agere videretur. Vicos &; caftellapaimincendit,pccus
e hominemqueiuxtabigit3nulluminferenditerroris modumpra:termittit,quo
magis nobilitatis & plebis animos, Vladiflai regis fide abalienet quin & fin
timos omnes in Vngaros irritauit. Verum haudab re fore duccremus, fi prius
quam Coruini bella, qua: cum Turcis ille varia fortuna geflt, attingeremus, &
eaqua: intra regni fines geflerit, breuiter enarrarentur. In primisque quid cum
Gifcrafeerit, aquo bis vidum Pius Pontifex fuTe fcribit , exponeretuf. Sed
quum ratio temporum his congruere minime videatur, huncordinem, vtquo
tempore,qua: gefta iint,refcrantur,intcrcipere cogimur. De Turcarum igituf
bello agendum,quod altiufcul repetendum eft. Eodem fet anno , quo Rex
Albertus vita<leceflt,Amurathes Rex Turcarum, aeftuante Pannonia,uperio-
10 remMyiam,quamRafciamnunc vocant,occupauit,quod haud difficukeraf^
fequi potuit. Nam rebus Vngaricis ad interregnum redadis, deinde duplicifa*
dione, & inteftino bello admodumlaborantibus, eicdo Georgio Principe,&
obuerfante nemine,idfibi non prius fperare, quamprartare licuic* Myfiapoti-
tus,ad inuadedam Vngariam animum appulir, quodex inteftinis regni difcor-
ds audere facile potuit, n primisque AlbamGrcam,Taurunum prius didam
&ad Danubij Sauique confluentaitam , obfedit. Arcem cum prsefidio Ioan*
nes Aurane militaris antiftes, vir bello impiger&clarus, tcnebat:hicMatthia
Croacia: Banifrater,&e patricio Ragufinorumordinenatuserat.Hancfpecl:a-
tx virtutis magnanimitatisque familiam,Sigifmundus Imperator,ob rem bene
} geftam nimis extulit,omnibusque honoribus excoluit.Quum adutantem hic
hoftem profpexiflet,ex vrbe oceurrit , & tumultuario cerraniine vfus , quum fe
Turca: impare intellexincc, illico rediit,miraqj diligtia muniuit vrbem. Con* .
tr holis pro virili parte mnibus appropinquare , ftationes circiim difpone-
e, tormenta propius bellica admouere, occludere ciuitatem , & quam grauif*
ma poteft obfidione coercer. Ne minus quidem impigr oppidani cuda in*
tus curare,vigilias agere intentifllmas, &eximprouifo incaftraerumpere,ca>
fisque nonnullis intr fe recipere, atque itaconatus hoftis eludere. Quum A-
jnurathes crebris fuos cruptionibus haud mediocriter infeftari cerneret , illo*
rumque caedem indies augeri,eo magis inftat, & adpradium irritatur. Intendit
40 machinas,mnia & propugnacula pertinaciffim quatit,turres nonnullaspro-
terit , muid quoque propugnatoribs quotidicinterficiuntur. Quafla indies
m cenia aliquaex parte labafeunt, obfeflis nihil quietis datur, quippe qui inter*
diu vrbem protegunt3frados nodu muros refarciunt,egefta terra , fimo, & pe-
corum excrementis aggerem lignis circm munitum ducunt, eoque magis ho*
ftislaboremaciduseludunt. Sa:pe vfque adeo irritati funt vtrinque animi,vt
fealas hi mris admouerent,fubeuntes vrbem cominus oppugnarent , onerata
hofte mnia fufpicerentur: contra illi qui audaeiam filentio fecerant, mox in-
furgere,cum fecuribus excuterc , coflatam picem ac fulphur in eos demittere,
apum in hos examina iaculari,vt aculis competiti,grauiterangantur:item cla*
f ua,enfve deturbare muris,dcturbatosque faxis illic conterere,ingentem de-
mum patrarc ftragem videbantur. Quum vno atque altero praelio fe nihil pro
veer Turca intelligit,ad machinar fpem continuo redit,vrbem grauisquaf-
renon ceffat, clam fxpe muneribus pfomiffis oppidanum tentt. Obaudit
iile, acceptis quandoquemuneribus3& promiflairritapfa;ftat,o:exterioremu*
ro ne fatis quidem frtas, intus folana c aggere altiorem obducit. Quinetianf
N iiij
4*5 ANT. BONFINII RER. VNGR.
diremptadudumhoftis oppugnationc, ex infperaco prodit ex vrbe, incautum
militem adoritur,&antequam fufcitato tumultu expedita acies cogatur , gra-
uis interim clades infertur. Elufa hucufque opera Turcarum Imperator,ante-
quam cptis abfibt,nil intcntatum dimitiere decreuit. Nouas artes excudit,
quando facile intelligit, capta repente Alba , patentifimum fibi Pannoniarum
patere aditum,quare multo vehementius ad expugnandam vrbem incenditur:
earn adadis clm cimiculis oceupare cogitat. Ad ecundum lapidem monticu-
lusaflurgebat, cuius tergo omiiiaclandctine fieri poterant. Continut igitur
obfidionem , ex inita parum oppugnationc fe remitiere imulat , & li quid re
mittitur, id non nii ex ingeti labore fieri oftendit. Mox cuniculorum opus in-
choat, viginti hominum milia operi deftinata , foTam in antrifpeciem exordi-
untur,dienoduque fuffodiunt:quo fiifFoTam cautius terram egererent, maxi
mum iumentorum numerum adiecere,addiderc camelos,afinos &: onagros,
dum veduram commcatuumimultjegetam terram fubuehunt,fubuedam-
que mox in proximum fluuiumdemergunt.Has oppidaniinfidias neququam
fentire,pra montis oppofitu nihil profpedare.Iam illi ad moenia cuniculos con
tinuatolaborcpropfubduxerant,nec adhuc Turcae dolos miferi intellexe-
rcjfolfa vfque adeo patens,vt quaterni quits facile fubequitaret. Interim im-
micifimi hoftis coniilium diuina benignitate intercipitur , nc vnicum Vnga-
ria: propugnaculum, qux folaper tot annospro Chritiana repblica cum fera 10
gente dimicauit, in pcrnicicm fideliumexpugnaretur, indicatur facinus. No-
men indicis & modus ignoratur , aliqui Chriftiano milite, oppidanum quen-
dam admonitumfuiiTc memorant:breucmepiftolamfagitt2e alligatam,immif-
famque moenibus rem patefcciiTe alij prodidere.Prsefe&us Albanse arcis admo
nitus,veluti in re tali fieri folet,cxtemplo alteram contra molitur.interdiu ac no
clujTurcarumcuniculisoccurrercctendit.Quemvbiappropinquarefatcer-
to comperit argumento,foflam quam ipfe fecerat,nitro,fulphurc,farmcntis,a-
liisque concitatiilimi alimentis incendij repente compleuit , muro craiilmo
mox ad initium ocelufit: foramen duntaxat anguliflimum, ad obbridum adi-
tum relinquitur,vbi admoto tempeftiuo igni, uccenfaque materie, caucus ho- m
ftis abfumi poflet. Ioanncm haudquaquam fpes fu fefelht. Nam vbi hoftilem
foTam cum fu intra moenia congruifle per exploratores intellexit , ignem re
pente per foramen immittit, grauiffimum intus incendium concitatur , 6 quu
exhalare nonpoTet, atro cunda fumocompleuif.homines cumiumentis, par
tim igni, partim fumo abfumpti.Congeftananque multitudo, ac caxitate obi-
ta vn mifcetur,mutuoque impedimento confunditur,neque cedere,nequc c-
gredi nouitjin communcm quifq; perniciem feftinat.Nam vbi penitiorc par
te tumultus obortus eft, quicunq; penes aditum verfabantur, intonate clamo -
re,inluerunt: oceurrere egredi conantibus,& dum mal caufam fcire conten-
dunt, moribundammultitudinemfiftunt,cameli, aini,equiqueclamorepcr- 40
culfijfugientes remorantur,& impediunt.quare praeter iumenta, feptemdccim
hominum milia incuniculis interierc. Amurathes cfilio fuo fruftratus,quum
cnedam in fouea multitudincm efFerri imperaflt, fpedata fuorum ftrage,gra
uiter indoluit,cum dira fibi gente remefle fenfir. Praeter haec,in vrbis oppugna-
tione, odo circiter hominum milia defiderata funt. Poftquam fe nih eptem
menbus proficere potuiTe cognouit,obfidionem illico foluit, ab alia Vngaros
parte foicitandos eTe intellexit. Relida Myfia , ad inftaurandum exercitum
& comparanda fupplementainMacedoniam&Thraciamhibernatumfe rc-
cepir. Et Ioannes Ragufinus,ob Albam ftrenu defenfatam,perpetuam fibi do-
muiquefua; laudemeomparauit. Vnicum illa tmpora virumprotulere,Ioan- ,9
nem Coruinum,de quo fuprdicerc occocperamus.Quo quidem,fi in tanta rc-
rura omnium perturbationecaruiflent,neminiprofed dubium eft,qud iam
diu non folmde Pannonibus,Noricis& Germanis, verum etiam devniuera
ChriftianarepublicafuiTet adum. Hicregni & orthodoxe gentis propugna-
tpr fuit acerrimuSjTurcamquc non modo intra fines coercuit,fed varus cadi-
bus
 DECADIS III LIBER IUI. 4,
bus affecbim, ad reddendum Gcorgio Myfiam(vt fuo loco referetur) fane pcr-
pulit. Quare no multo pft tempore,quum fpc&ata: fidei ac virtutis eilet, pra
ter Tranilyluani prouinci gubernatione,quam cum imperio tcnebat,ob rem
bene geftam,Seuerienfis,Themcfiefisqj oppidi prxfeduram fortitus eft. Nam
quum loca TurcisefTentexpofita,adinmbendum durum hoftem,inferio-
ris Vngariae oris prarfc&us eft. Ne virum quidem latcbat,fe talem prouinciam
fuifle iortitum,in qua virtutis fua:periculum,& perpetuumlaudis monumen-
tum futurum erat. Succurrebat amor patriae , &pra:fentisexitij metus,qua: vi
rum vehementer angebant.Vngari,ob inteftinas difcordias,dum mutuis cxdi-
io bus & rapinis hbidinem fuam expirent, eque parria:,neque imminentis ma
l curam agebant, atq; proprix falutis immemores, nil penfi habebant. Turca:,
quam ciui, ceder malebant. Quin etiam eo furoris &vxfaniatunc Vngarus
euetus erat,vt grauiores ciuis,quam Turcas reputaret iniurias. Exin vero A-
murathes , qui tantam opem hominumqs iacturam in Albana obfidione fece-
rat,ne tantam praetcriret occaionem, quacunque licet parte rcgnum incurfat:
nunc ad Tibifcum vfque vlteriorem Danubij partem populatur,pagos combu-
rit,hominesac pcora abigit,nuc quicquidSauum Drauumqj interiacet,vaftat
ac diripit.Hinc & hinc fenes &: iuuenes, mares & focmina: cum pucris , in per-
petuam ieruitutem abducuntur , & proceres Vngariae inteftino bello correpti,
*o nondum refipifcunt. Solus Coruinus reipublica: charitate percitus , tot malis
occurrit}promgauitTurcos,regnumq; pacauit. Nos autem, qui tanti virigeila
fcribimus , non quotidianos congreflus , led infignia qua'dam bella , memoria
perqum digna &: potiora, referemus.Minoris autem mometi certamina, qua:
latrociniapotius,bellique imulachra,quam ver fuere pradia, lentio pra.'teri-
re duximus.Duo eodem tempore duces impigri, in fintimos cuenere locos:
Coruinus inferiorem VngariaexontrlfachRafciseac Myfia: fuperiorem oram
tuebarur. Alter Themefum,Sinderouiam alter,gubernare.Hic, coniho S vir-
tutemaior:ille,audacia&calliditate potior: laudis & vidoriae vtriq; par arr,or.
fuperiorem Myfiam,&:non mediocrem Dacia: partem tenebat Ifach.Vtgtati-
? am ab Amurathe long maiorem iniret, fub quo muera quoque maxima gcf-
ferat,adpropagandostiicimpcrij fines,omncs animi neruos intdit. Albanum
agrum,quem Tauriniquond incoluerant, vaftare ftatuit, vt colonidefperati-
one adacti,emigrare cogerentur:& Albam demum,quam Imperator expugna
re n poterat, ad extrema reda&am occuparet, quo facilis deinde Pannonias
adoriretur. Quacunque poteft arte , Coruinum fuis conflliis obftinatilim ad-
uerfantem,follicitat:modo ineius prouinciam excurrit,modo varias dum pr-
daricupit, infidias intendit. In vias omnes conilia verfat , quibus prudentiili-
mumfortiffimumque hoftem circumueniat. Albanum igitur agrum in primis
adoritur,pagos diripit,incendit, ingtem hominum pecorumque prardam ab-
40 ducit.Populatacircm regione,fuburbanainuadit,vnde xgrreie&useft.Quu
circm late igni ferroque graftantem Coruinus xquo animo tolerare non po-
fet, coacto clam valido equitatu, nonnullisqj cohortibus, & aceito collega fuo
Nicolao Vilacho, Danubium traiccit,& inter Alba &Synderouiam caftra po-
fuit, feptuaginta ftadiorum interuallo feiun&as. Occurrit extemplo Ifach aui-
diffimus, cum ingenti copiarum multitudine, ne , lacefitum tot iniuriis &c oc-
curfionibus,hoftemreformidare viderctur.Datapugnandi copia prxlium de-
tre&are non aufus, extemplo in medium inftruct aciem educit:id ipfum quo
que facit Coruinus. In primis duas vexillationum alas intedit ad vtrunque cor-
nu,poft hc cataphrados quits collocat,quibus hippobaliftas fubiicit,inme-
jo dio agmine milites grauis armaturse,ferentarios fagittariosq; ftatuit. Cataphra-
clorum quoq; munit equitatu, fubfidia his fortiima fubne&it, pra:idiu etiam
ftatuit validimmum.Mox pugna: ignum dari iubct,ac ea mente certamen ado
ritur,vt aut gloriofam vidoriam,autpulchram mortem tandem fortiatur. Col
lates vbi ignis concurfum eft , grauis & pugna cruenta conerituncum ingenti
clamore,Turc pugnam ineunt,quam fi non bene fuccedere fentmt,moxpra>
43* ANT. BONFINII RER. VNGR.
Hum detre&ant, ala: continuo ab his mclinatae : at vbiadcataphra&os peruen-
tum eft, eorum impetus illico fifti cpit : pertinaciterhc aliquandiu vtrinquc
pugnatum. Oppetiere hinc &: inde multi, fed quum hi robore, agiltate Uli ob-
niterentur , in confertiffima pugna Turca: proteruntur. Oritur hic magna cx-
des, quam quum Ifach ntellexillet , obflinatioresqj Vngarorum nimos in ho-
ram fer confpicaretur, Sinderouiam verfus fugam rapit , vt ( ac ca;terorum
qui fuperfuerantfaluti confulerct. Vertente terga duce, id ipfum reliqui fece-
re. Contr, tergo inilare Vngari,Ioannes prae ceteris ocyusinfequi, muks in
fugacaedere,exemplo fuo cxteroshortari,optimiImperatoris ac fortiflimi mi-
litis vno eodemque tempore officium prarftare. Ad Sinderouiac vfque fubur-
bia petituscft hoftis,pauci Turcis euaferc,ca:teri partim capti,partkn trucida
ti funt. Impedimenta,&: multa hinc relata funt fpolia. Coruinus tandem infigni
vicl:riapotitus,cumingentiprda&:captiuorumnumero,Albamrediit,&: cu-
mulatas pro llatis iniuriiSj Turcis tunc poenas exegit.IfachpragulataCorui-
navirtute,in pofterum fe longe modeftis egit. Magna hinc nominisloanni
fuit accelfio : nam vbi de Turcas clade Buda: fignificatum il,ne parua quidem
omnes lartitia inceffit, in primisque Vladiflaum Regem, qui acccpcis de victo
ria Uteris, diis immortalibus repente fupplicationes inftituit, longaqj Ioanni e-
piftola congratulatus,multislaudibus, amplifTimisque donis, ad ctinuandum
hoc bellu plan fuccendit. Hinc ille maiores extemplo nimos concepit,quod
eo lubentis facer videbatur,quia tam fanctam expeditione fortitus erat : qua
non modo fortunarum incrementa, perpctuamque apudjpoileros immortali-
tatem,fed folidam animi beatitudinem hinc fperare fas effet.

RERVM VNGARICARVM DEA-

DIS TERTli LIBER V.

Vm hace in inferiore Pannonia My fiaquegeruntur, Bocmiquo-

que fluctuare non definunt. Poflquam Georgius apud eos princi-
patum adeptus cil, tantum fibi virium cflauit,vt proceribus ne- to
mo publice priuatmve huic auderct aduerlari : quin & Senatori-
bus formidolofa viri potentia,libere loquendi potelatem ademe-
rat. Quifquc hunc vulgo laudare,approbare certatim cius gubernation,item
publice aIentan,omnia ad nutum eius facere,demum impenius orare,ad Ce-
farem oratores mitteret,per quos pupilli tutelam impetrare niteretur. Nihil ad
ha:c fore reipublicac falubrius , quam hunc fieri Gubernatorem , immo perpe-
tuum Dicbtorem. Qua: fi Caefar abneget,dicere,nil vltr cunctadum, quin re
gem alium creandum curent. Regnum tanta: molis,abfq; Rege,optimove Gu-
bcrnatore,cui fummareipublica: tradatur,efTe non pofTe.Huius duntaxat tem-
poribus procellas publicas defediTe.Ha:c Georgius,quamuis ingrato haud pa- 40
rum animo acciperet, afentanti tarnen populo, cuius auram aftectarat , obh-
natius aduerfari,& ila confutare non poterat, ne populada fe iluda declina
re!. Ad Cfarem oratores miit,qui quum mandata diligenterexpofuiTenr,ni-
hil impetrarunt-.quinetiam id ipfum multis legatiombus Boemis polulatum
nunquam impetran potuit. Veniebant faepe ad Catfarem nonnulli Boemis
Optimates , qui fub olficij praetextu , vifendi populi gratia , Caefaris aulam fre-
quentabant : in primisque Georgius, cui G ifera: cognomen erat. Qui no mul
to poil temporc,Ioannem Coruinum inflgni clade fugarat. Polonos fatpe Caf-
fouianum agrum inuadentes,acie fuderat, aduerfatquc faclionis Vngaros,ma-
gnis cladibus &: detrimentis affecerat. Is vbi in Ladiflai confpe&umadmiflus
eftjin lachrymas confeflim effufus , manum infantis praereuerenter apprehen-
dit,& exofculatus: Video te tandem ( inquit ) teneoque mi Rex exoptatiflme:
quem nondumhax xtas fpeclatiffimam tuorum fidem agnofeere patitur : vti-
namqua: pro te periculafubiui,quibus melaboribus expofui,quot aduerfo pe-
ctore vulnera toleraui,& cognofeere, 5c amorem rai militis intueri poiTes. Hae
teflimo-
 D A D I S III. LIBER V. 4$i
teftimonio cicatrices fumpta:.Quam tibi nunc,&:patri quodam tuo, vitam de-
uouijin tuo vniuerfa feruitio cxpendetur. Nullum periculum, nulla vis Sc for-
tuna,meum te animum alienabit,feruitutem meam fola mors intercipiet. Tu
autem domine,qua: dicimus,perinfantiam non intelligis, fubrides tantim , &
internus audis. Veterano tandem milici,totlaboribus iam afedo,qua: prxmia
polliceris ? qua: ftipendia folues Ladiflausadharcnondum fextumnadus an
num, ne indonatummilitem dimitteret, hue 6c illuc oculos obduxit : Ioannis,
qui ierarij quarftor erat , lculos raptim apprehendit , &: fex , quos ibi nummos
inuenit , non line multorum qui aderant principum admiratione,depromptos,
10 Gifcrae dono dedit.Faufta infantis indoles , hare prima futura: liberalitatis ligna
cdidit.Gifcra fufceptos cum mximo plaufu nummos, aurata &: gemmata bulla
rec5ditos,iibi eolio fufpendit,atque id regia: gratitudinis monumentum per
petuo geftauit.Quare,diu inter Ca:farcm&: Boemos de Ladiflai tutela, labora-
tumeft. Sedinterea quid in Vngaria belli gereretur , confiderandumeit. De-
fpotcs Georgius , Myiia Turcis exadus,poft Sigifmundi mortem, ob grauif-
umas Pannoni difcordias , cum Lzaro filio fortunis omnibus , Ragufium
fe receperat:ratus in libera fe ciuitate, liber vidurum.Multum fecii auri gem-
marumqi pertarat , quando opulentiflimo auriferoq} regno , diu quiete potitus
erat. Quinquies centena aurem milia , in Raguinorum a:rario,quo tutius af-
* feruarentur,recondidilTc fcrunt.Quum veluti naufragio in portu,fe hue con-
fugifie intelligeret,fecuram vitam agebat,ocioq$ ciuili, regni iaduram
facile confolabatur. Dum in hac trquillitate verfatur, eccc ad Senatum Amu-
rathis litera: mirtuntur , quibus Ragulinos hortatur,oratque , vt Georgium libi
tradam,eius opes fortunasque retineanr.nil praeter hominem aliud expofeit : vt
cum filiis & regno,patre quoque potiatur,pro beneficio perpetuum fe cum Ra
gufinis ocium foedusque continuo initurum pollicetur. Recitatis in Senatu
Uteris, quum patres dicere ieneentias iubentur , vnico omnes coniilio, Barbari
fcinus abominantes, nullo auaricia; fcelere, Ragufina: reipublica: dignitatem
incxitandam efle, cenfent,neque hofpitij fidem cuiquam violandam. Gcorgi-
3 um extemplo in Senatu acciri iubent, qui quum ocyus adfuiifet, auditis Amu-
rathisinfidiisconfeftimexpalluit:quodquumfenatoresintellexiflent,eum bo
no animo eue iubent, omni principem fufpicione librant. Quum fe aliqutif-
per ille collegiflet, ne cuius cum profana gente belli audor eilet , propediem fe
abiturumeflerecepit : dimilfus Senatu Hirenem coniugcm, Imperatonsque
Pala:ologi fororem confulit,vtro potius ad dechndasTurca: inidias,an in Pan
nonias,an Conftantinopolim fugicndum ene videatur.Hirena ad Gra:cos ua-
dct,ad Vngaros contr,vnde profedus erat,& quorum olim fidem explorat.im
habebat, eius animus hortabatur.Filiorumc3ecitatemnondumacceperat,quos
Turca non modo captiuitate,fed perpetua quoque ciuitate muldauerat.InVn
40 gariam tandem rgnante Vladiflao reuerfus , opes fecti m cundas retulit : ratus
Pannonicis (vt obtigit) auxiliis , amTum fe regnum facile recuperaturum. Ve-
nitin Pannoniam,&: in fu oppida, quibus aSigifmundo quondam donatus e-
rat,fe recepit. Ad Vladiflaum,qui congratularentur, obfequiumque dferrent
Legatos mifit. Quum Budam paulo poll ipfeveniflet, Vladiflao magnifie
exceptus,ido perpetua: focictatis fcedere, rege caiterisque Proceribus admo-
dum o bferuatur. Audita Coruini vidoria,fpes recuperand Myfia: redintegra-
tur ,&: indies 111 tanto bellorum fucceflu , qua: profper Ioannes agebat , auge-
tur. Vix pauci menfes interceflerant, quum Turca in Tranflyluanis oris bel
lum inftaurarit, quod quum nimis memoratu dignum fit, rite referendum efle
jo duximus. Poft fuperiorem Ioannis vidoriam , non multo poft temporis inter-
uallo , altera longe clanor,in Tranflyluana prouincia fuccefit. Turca enim
quum duphcem in Albano agro clad accepiflet , ne Vngaro ceflfle videretur,
quum optima legionibus fupplemta reparaflet,bellum in Dacia renout. Me-
zethum ducem , fpedata: virtutis & prudentia:,item rei bellica: laude non ob-
curum,cum magno exercitu clm perTranfalpinam regionem,Traflyluanam
45t ANT. ON F IN 1 1 RER. VNGAR.
prouinciam inuaderc iubet.Dux impigcr, primo quoquc tempore Myfiapro-
fetus,traiecb Danubio,imperatafacit.Ex improuifo Coruini prouinciam ad-
oritur : quaecunque fibi obuia funt, proterit, diripit, C incendit , palantes mox
omnia populantur quits , in omnemque paifim aztatem fazumnt, tumultu &
terrore omnia complent.Ioannes Coruinus,qui paucis ante diebus in prouin
ciam venerat,audita Turcarum eruptione,quum grauiffimum validimmumqj
hoftem,nec inhibere,nec in tanta militem trepidatione cito coger poTet,an-
gebatur mifer,ac diuerfus trahebatur. Ad Albam tandem Iulam confugit,vbi
Georgium Lepen Epifcopum, fumma virtute & grauitate virum,vetcrique Te
cum beneuolentia coniunftum efle nouerat.Dum cum amico de tumultuario to
exercitu decernit,iamhoftes appropinquabant,quiluitratamaxima prouincix
parte , tantum prxdx congeflerant , & tantumhominum numerumincaptiui-
tatem plane contraxerant, vt cun&atis iter facer cogerentur. Quum ex vrbe
circm incendia profpe<5baret,eo miferis ad pugnam fuccendebatur.Parquo-
que Pontifici erat animus,quando pietate,religione, vaftatione agri,hoftisque
fa:uitia nimim cruciabatur. Quanquam imparibus Turca: virib. occurfurum
ie vterque intelligeret, pulchemm tarnen mori , qum prouincialium cardes,
Calamitates Se miferias tolerare maluit. Aft vbi in iras ambo excanduere , cum f.
eo quem pro tempore cogre potuerunt , exercitu, obuiam prodeunt. Incauti ;
nimia vleifeendi libdine iter faciunt,ncque fpeculatores.neque cleres - w :
quites praemittunt: fed quadrato agmine , ad diui vfque Emerici villam - a
niunt.Callidius rem hoftis egcrat,in proximas,qux circumfidebant conuallcs,
cquitatu dimiferat, inlidias circm clandeftinas intenderat : quum ad inudia-
rumlocumVngarosperuenirefenirent,quiinconuallibusdehtuerant,cxini
prouifo confurgunt, ingentem in eos impetum faciunt , quern tympanis & cla-
moribus iuxt augent.Ioannes, &C Epifcopus,fpetata circm multitudine,con
fternati,ne temer impunve omnes occumberent, retro fuga rapiunt. Contra
illi, tergo inftanC,quofcunque adhibent,capiunt, &C obtruncant. Ca:teri fuga
fibi falutem mparamnt.Pontifex,quum palantes omnes fugeret , pari fe per-
nicitatc feruare contendit,ad riuum peruenit,quem dum tranilire conatur, - .,
quo confeftim excutitur,& ab impetente mox hofte obtruncatur.hunc Ponti-
fex exitum fortitus eft,ne martyrij palma careret: fui quits cum caetero pedi-
tatu , inclumes fe Albam receperc. Mczethi nimis nimos eius fatu adauxit,
neque tarnen Coruinifortitudinem depreifit, alter tutis latiustp vagari,&re-
liqua qua? fupererantloca igni ferroque vaftare pergit.Nil vltra vcretur,impe-
dimentaac fpolia qua; acceperat , cum curribus &eiTcdariisfeorfum feruat, vt >*
integra ad Imperatorem,in praeclarum vifcori monumentum referat altcr,in-
terim oras prouinciae,miraceleritate S cruento enfe perluftrar^militem ex pa-
gis oppidisque cogit,Scytulos arma capere iubet, pro ciugum falute, paganos >;
aequ ac vrbanos omnes publico edi&o militare imperat.Neccflitatc ada&i o- 4(1
mnes iufa faciunt , ne cum liberis & vxoribus perditum eant.Turcam deinde '
populata pruincia,infolentius abeuntem,c tumultuario infequitur excrcitu, ir
vt vbicunque tempus locsvc occalonem obtulerit , hoftem intercipiat. In-
tereaMezethonunciatur, Coruinum cumingenti multitudine noproculfub-
fequi:ha:c illumnuncio refp5dilTeferunt:Veniat(inquit) &C opultio rem qum ^
antea vitoriam relinquat. Aderatquumhc dixit,quidam Ioannis explorator, ;
& quaecunque fubinde cum fociis Mezethus,de ineundo cum hofte prarlio de- j4
cernebat,fubaudiuit: illudq; potiflimum accepit, TurcamfuisimperaTe,vtin-
ita ftatim pugna,quibufcunque id negocij mandatum erat, Coruinum circum- ,^
uenirent, actrucidarent,vtca:fo duce,facilis caeteri profligarentur:igna,qui-Jj :
bus virum & equu dignofceret,certa dedifle.Quum explorator aufeultaf- ^
fet,fe clm fubduxit,ad Ioannquc recurrens, rerum omnium cum admonuit, ^
arque illud in primis,vt ibi pra;caueret,quando fymbola fat explorata congru- %
aque,ipius & equi,haberet hoftisdque peculiare negotium veterana: legioni ^
mandatum,vt eum tantm trucidandumeuraret. Edo&us Yaiuoda,faluti pri- 4
mm :-:;
 DECADIS III. LIBER V. 435
mum fux animum intendir.praefentaneumqj forte confilium occurrit. Erat ti
bi miles quidam, Kemenia nobilitate editus,cui Simon noraen erat,Coruino
periimilis , alioquin vir foras &: impiger. Cum hoc equum armaqj commutt,
Sc in validiffimo ftatuit equitatu. Suppofitus pro Coruino Simon , periculum
non detre&at , Sc mortis confcius, pro amico mori non recufat, vt fato fuo
liberatorem reipublicae conferuare viderctur. Mox procedentem ille hoftera
fequitur,& nunc latere , nunc tergo conferenda: manus occafionem quamt.
Antequam prouincia; fines attingat,in quodam vico, ex improuifo Turcas ad-
oritur,tantoq3 in illos impetu fertur,vt aciem difponentes, continuo difliparit.
10 In valles collesq] diffuii, pertinaciter conuertunt, confufo bellum ordine ge-
ritur,multum vbique fanguinis hauritur. Sedquando non par vtrifque belldi
caufa fuerat praclium* fiquidem hi pro patria , libens , aris , ac focis:illi , prarda?
commodisalle:i,dimicabant:exhocfadumeft,vtimpanbusquidemanimis
viribusque pugnare viderentur.Quanquam vtrinque multi caderent, Turds
tamenplures cecidere,'dumpari vtrinque pertinacia dimicatur.Turca;,fpeda-
tar fomtudinis ex compoito Simonem, Coruina arma ferentem,circumueni-
unt:quem dum trucidare contendunt , cataphra&orum obfirmatum equitatu,
haudfacne attingur.quare penes eum multi oppeticre.Demum,vtducis man-
data peragerent , cxlh qui Simonis latus tuebantur, Sc intentis multorum in e-
to um viribuSjtandem interficiunt ,& fpe fua falfi, pro lmperatore, fuppofitum e-
quitem trucidarunt. Interea Coruinus hac &c iliac difcurfabat, focios hortaba-
tur, nc immincntem vi&oriam dfrrent, ne tot dudum csedibus incendiisqj
graflatos holies , inultos dimitterent : reputaren! fe inter pugnanduminiuis
dexteris liberos Sc vxores habere, diuum hominumq; iniurias vno bello vlcifci
oportcrc,modo nutantes confirmare fubiidiis,mod fugientes inpralireuo-
car, Sc Imperatoris xqu militis optimi officium implere nititur , &c prout
resipfapoftulabat,vtroque fungi. Commutatio rmorum,quu patriae, tum fibi
falutem atculit: fi exploratoris confilium ctempfilfet, eo die de prouincia fuif-
ict alum. In ardentiflimo bello , quum ex altera parte fortuna parum variare
0 videretur,& extremis vtrinque viribus pugnaretur,prouinciales,qui adEmeri-
ci villam captifuerant, Sc incaftrisferuabtur , quum mori quam in feruitutem
abducimallent,rati eo tempore non vltracuntandum,fratis vineulis, in Tur
cas arma fumunninteftinum pradium ineunt,cuftodes obtruncant, mox in pu-
gnam animofis prodeunt, fuis nimos addunt, adimuntquehoftibus. Turcar,
qui amTa dudum fpevifcoria:,ad tutanda corpora nimos conuerterant,intel-
lecla captiuorum feditione, faeuoq; certamine,fenfim &gradatim inclinantur:
contra illi,afpirante paulatim fortuna, multo vehementius certamen inftaurar,
Sc audita captiuorum virtute, obftinatiffim certare ctendunt. Dum laboran
rem vbiq; fuorum aciem Mezcthus intelligit,confternatur animo,&: quum an-
cepsaliquantifper duceretur,partim inclinatas,partim fugientes fubinde copi-
as,confpicatur.Adhaec omni fpe deftimtus, vt faluti confuleret,ipfequoque in
fugam cum equitatu fuo conuertitur.Sxuit tergo Vngari,& palates caedunt.
Mezethus cum filio,dum fpem omnem in fuga collocat,intercipitur,obtrunca~
rarqjifocioruminnumeramultitudocacditur. Quum rumor, cum filio Turca-
ram ducem ciTe ca:fum,effunderetur, redintegratis in pernicitate viribus,irra-
gemadaugent. Coruinus tandem infigni victoria potitus, quamuis hoftem re
cuperara pra?da,caftris Sc impedimetis exuerit,vt ad internecionem cardere vi-
dcretur,nihilo tarnen fegnius ad Alpium vfq; iuga, diebus aliquot eos infequi-
tur,multi in longa fuga deprehenfi ac cadi funtrquin Sc prdente fsepe duce,ad-
> du&i in medium ,& gladio certatim militibus difeerpti. In Alpibus,ad
infignis vicloriae monumtum,trophaea ftatuit. At poftquam ouantes omnes in
rediere,cum mximo plaufu Coruinus excipitur,captiuorum multitudo
ad eius genua prouoluta , in agenda: gratia; fpeciem, pedes amplexatur : aliqui
patrempatriae,liberatorem prouincia::nonnulli milites,inuictiifimum Impera-
iorem:captiui,libertatis vindicejmulieres feruatorempudicitix : pucri Sc ado-
O
 434 ANT. ON F IN 1 1 RER. VNGAR.
lcfcentcs , parentem pientiifimum appcllarc : nulla tamcnin totfauftis cogtio-
minationibus vox audita, quae mrito omniumiudicio ,virum ilium fandiffi-
mura non addecere videretur.Ctra ipfe,profufis lachrymis , omnes amplexa-
rijcongratulari publica: faluti, modo diuinae bcnignitati ingentes ex corde gra
nas agere,& fupplicationes oppidatim edicere:modo robur militum, & popu-
lorum virtutem obfequiumqs laudare , Procer igillatim fortitudinem prdi-
care,extollere magnanimitatem nobilium,&: fingulorum inpraeclaro bello ge-
fta commendare. Turcarum fpolia, partim dus immortalibus dicauit, partim
militibus diftribuit. Chriilo demum ptimo maximo,vt immortales gradas in
fupplicationibus ageret,& apud omnes aras rem diuinam facerent, impenlius ie
prouincialcs admonuit: manubiis , non multo poft , templa in prouincia fta-
tuit. E Turcis viginti hominum milia caefa funt , ex Vngaris tria circiter milia
deiiderata. Tantum ex hac clara vidoria, TraniTyluanis animorumaccelfit,vt
multos Turcam annos nonexpauerint. Illud quoq; commodi non mediocris,
ex hac vidoria prouenit : nanque Valachi, qui Tranfalpinas oras Moldauiam-
que incolunt,Gctarum ohm regioncm,& RegumPannoni fide defciuerant,
cum Turcaqj fdus iniuerant,ad priftinum omnes obfequium,Coraini opera
& audoritate,rediere:quod Amurathes Turcarum Rex tamaegrc tulit,vtnun-
quam quieuerit, donee longe grauius in Dacia , quemadmodum infra refere-
tur,bellum inftaurarit. Ioannem infuper Coruinum (aiunt) ne taminfignis vi-
doria: primitas, & parte legitima prdae regem defraudare videretur, ampliTi-
mum capitib. hoftium,&: exuuiariis militaribusqj fignis, currum onerafle:Me-
zethi, filiique caput, in fronte:fuper haec fenem quendam Turcam, Defpoti o-
hm notum,ftatuiTe:eum deniq; currum,onerariumfuine, quem vix decern e-
qui traherentrmififle huncad Vladiflaum Regem,Georgiumqi Defpotem,qui
vbi in confpedu conftititjfenem ex mandato haec verba feciTe memorat. Cor-
uinus feruus maieftatis tuae fideliflimus,& Defpotis filius,hac parta nuper vi
doria prxdx partem Rex optime mittit, ne te belli, tuis gefti aufpieiis, honore
defraudet. Haec Afiaticae nobilitatis capita, qua: ineurru fpedatis , vobis dono
dat, ne infignis vidoriae teftimonio careatis. Haec funt duo principum capita, 30
alteram Mezethi ducis,flij quoque alterum: caetera praefedorum nobiliumqj,
quae Phrygia pileahoneftabat.Hc ftragis noua: magnitudinemteftantur,hor-
tantur ad maiora cpta,quid pro ingnita pietate religioneque regia: maiefta-
ti fperare liceat,&quata immortalitatis &gloriae occaiio orFeratur,hinc omnes
confiderare,ad fandam falutaremque militiam,per dium hominumq; fidem,
vos Coruinus hortatur,oratque,vt fupplicationes indicantur, & ad hoc bellum
ingens reparetur exercitus : quando Turcam extremas vires tentaturum , &in
tantaecladis vltionem omnia moliturum , omnes ariolantur. Quumdidisfi-
nem feciflet , truces tabificosque vultus oftendit, circumfpedant & admiran-
tur Proceres,caeteraq5 turba.Rexin primis,& Defpotes,Coruinam virtutem & 40
fortunam ftupidi cotemplantur, rem omnem ex literis ordine cognofeunt: mi-
ris laudibusCoruinam vidoriam extollunt , &praedicat certatim, vterq; cora-
mendat,Romanoque triumpho dignum fatetur.Rumorhancclademftatimin
Germanos & Turcas efFudit,vagatur mox per Italiam, & hune vnum Chriftia-
naereipubhcae vindicem,his populi temporibus futurum arbitrantur. Pontifex
maximus,facrofandusque Senatus,qui Chriftianae reipublicae nimium timere
cogebatur, quia Graeciam,Epirum, Macedonian^ Myfios , Se magnam Illyrici
partem Turcis occupatam efle fenferat , fpem in Coruinum vniuerfam con-
fert , hune ChrilHanae reipublicae propugnatorem maximum fore aufpicatur.
Per vniuerfam tunc Europam Coruina virtus erunditur,& omnium hue Cor- jo
uinum gefta fuperaturum , quifque manticinatur. Vladiflaus igitur , ob par-
tam diuina benignitate vidoriam , cundis Pannonia* Pontificibus fupplicati
ones indixit, apud omnes aras rem diuinam fecit : ad Coruinum Oratoresmi-
fit,per quosgratias egit, ducis fidem virtutemquelaudauit ,quibuspotuitmu-
neribus , virum honeftauit : exorauitque,vt pari initam expeditionem fortitu-
dinefa-
 D A D I S III. LIBER V. 4Jj
dine fapientiaq; profequereranadmonuitq;, fe nequc fupplementis legionum,
neque armis, commeatibus &pecuniis vnquaei defuturum. De his hadenus,
adGifcram nuc redeundum eft. Duplici Rex bello,vel formidolofiflimo,ve-
xabatur : iiquidem inteftinum&: externum, mifer Vladiflaum diftrahebat , ic
quanqu Cilia: Comitem Iaurim pernios milites deprehendiet,pacaTetStri-
gonium , &c per prafedos duos,Ladiflaum Garam fudiflet fugaflctque, vtrinq;
tarnen pericula inftaurabantunTurca inMyfia ac Dacia multa molitur: Gifcra
cum cxteris Boemis, quos Regina ad Zoliom &: Cafliouiam collocarat, regnu
late diripit vaftatque. Quare per Sauoceum paul ante euocanda Polonorum
io auxilia curauerat,qu haud facile illi mittere videbantur,partim quia Tartaro-
rum incurliones reformidabant , partim quia Lithuania indies magis ac magis
aeftuabat : aliqui,ne rcgnum exhaurirent,duo : quinqu ca;teri,milia mittenda
eflc cenfuerant. Dumhax Sarmatis expedarentur,Sauoceus,quinuper Po
lonia redierat, & Nicolaus LaTouianus , cum plerifque Sclauorumnobilibus,
in Dalmatiam Croaciamq; mittuntur, qui nutantes populorum nimos , Re-
ginar partibus auerterent,& ad Vladiflai fidem & obfequium reuocarent: idne
diificulter quidem illi pradlitere. nam dum vicos & ciuitates circumeunt,dum
cognationis & originis eiufdem primordia,communemque linguam referunt,
dum benignitatem Principis , ac regiam libertatem pollicentur , non folm ad
10 praftandum obfequium, fed ad impendenda in tanta necefluate, militi ftipen-
dia,Dalmatas adduxerunt. Ne pari quidem fehcitate,cum Gifcra, Ioannes Pe-
renus , ea tempeftate fe geflerat : nam Gifcra Scepufienfem agrum ineurfioni-
bus &: rapinis ad vaftitatem pene redegerat , intereeperat Aperiafcium , Saru-
fcmm,Chftichium,nonnullaque oppida : fed adadis euniculis Cliftichium oc
cupt, quod in edito monte litum , Caiouise prominet : vnde Gifcrani ; dum
prardatum grederentur,ca;des & incommoda non parua receperant. Ioannes
Perenus,pro recuperadis oppidis,irritam vnius anni operam triuit. Regina igi-
tur,Ladiliaum Garam, Coruino ac Nicolao profligatum,vtexercitum inPo-
lonum inftauraret , impenfius hortatur , multisque rationibus idfuadere con-
30 tendit : nunquam tamen confternatum femel eius animum,ad redintegran-
dum bellum fufeitare potuit. At vbi Iaurinum,quod adhuc pofthumi Regis au-
fpiciis regebatur, peruentumeft,paucis pft diebus, de Boemorum feditioni-
bus nuncij adfuere , qui eos de creando nouo Rege agitare dicerent : quare in
Auftriam properare coada eil, quam quum Ladiflaus fequeretur , Frederico
Imperatore captus eft, & plurimi ab Vngaris redemptus : quippe qui quum vi-
rum inftantiflim rptrent , tanti eum mercari coadi funt , quanti Carfaris e-
dixit auaritia. Petita interea Sarmatis auxilia aduenere , cum equitatu vfque
adeo inigni , vt pra: numero &: ingulari apparatu , omnium Vngarorum ni
mos in admirationem fane contraxerint. Vladiflaus, in fequentis anniprinci-
4 pio, quamuis famae hiemisque fuitia laboraret Vngaria, acceptis tamen auxi-
liiSjde pacando regno, quod in primis apprim neceftarium vifum eft, cogitare
ccepit, vthac re fliciter gefta , expeditius vniuerfas vires conuerteret in Tur
cas. Quare Buda prius in Gifcram mouit,vt occupata ab hofte oppida recupe-
raret , impoiita circm Regina: praefidia deiieeret. Pannones autem , non ab re
veriti, quod & ipfe quandoque praedixerat, ne Rex, vbi Poloniae fnibus appro-
pinquaret , abominatus operofi regni pericula, ad fuos fe reciperet : rumorem
promulgaruntjReginam iam de concordia,& Cxfarem de reftituenda corona
cogitare. Item dicere, melius efle reconciliatione, quam bello regnum pacare :
ad expugnandam Cafhouiam,pra;fedos aliquos,prout res ipfa poftulat, ee re-
Jo linquendos:Reg,ne quis Turcis impetus ex improuifo fiat,ac ne quid aliun
de mali inferatur,Budam redire oportere,vt imminentibus periculis praeft fit.
Ceffit tand Rex Vngarorum c5filiis,fubfedit in itincre, & vt de pace ageretur,
Optimatibus edixit. Neque ignorabat, ab expeditionis huiufce principio, Cae-
iarem admodum timuifle, ne repetendae coronas gratia, in fe haec arma conuer-
terentur,de ea reddenda cogitane:& quum in Gifcram bellum verti cerncret,
ij
43* - NT. BONFINII ; V N G AR.
falutari cogitatione fuperfedifle.Quum Rex Budam reuertiiTet,quae vjcfanienA
tepeftilentialaborabat, continuo de pace agi cptum ; quamvbi ab aduerfa-
riis Rex afpernari intellexit,repcnt , quidfruftra temporis tere-
retur , expugnari iubet. Id negocij Ioanni Galearo datum ; fat validus huic da-
tur equitatus,& magna peditum multitudo:item mandatur,vt cum Ioanne Pe-
reno,Chefmarchi priefedo,fcconiungat,& communi cunda conilio confen-
fuque agat. Ne minus quidem Gifcra, quid alij contra molirentur, ignorabat.
Cremnicix vedigalibus adiutus , vbi numifmata fub pofthumi titulo nomi
ne cudebantur,nouos Boemia milites, plane conduxerat:hinc non paruaex-
ercitui fupplementafada funt, fed n5 ea, quibus hofti par efle in aperto poflet.
Galearus Polonorum dux,cum collega Pereno,Cafliouiam obfedit : Gifcra,ne
ardius obducatur, ex vrbe indies erupit, & tumultuario potius, qumftatario,
ob virium iniquitatem, bello certatur, admouent circm tormenta , munitio-
nesq, varias Poloni,ne qua Boemoerumpendi copia detur:&obfidio eo vfquc
prorogatur,donec oppidani fame,ac graui annonse charitate laborent: ita adi-
tus vndique fuerant intercepti,vt nihil commeatuum inferri poiTer.contr ve-
ro,in caftris, ita obftdionis faftidio milites afFedi funt , vt fenfim qum plurimi
elaberentur. Inuitabat ad foluendam obfidionem , Boemicorum praefidiorum
incurfus , qua: tergo Polonorum caftra quotidie grauiter infeftabant : quin Sc
crebris incurionibus,Chefmarchum oppidum ad defedionis confilia redege- to
rant. Soluta igitur Caifiouixobfidione , Galearus cum collega Pereno , Chef-
marchumcontendit,vtoppiduminfideferuaret:at irriti fuere conatus,quando
pridie qum eo perueniict , Gifcrani per proditionem oppidum occuparunt.
Nicolaus Perenus,quum turres adhuc aliquas cum praefidiariis pertinacis rc-
tineretj Polonoru tande fubfidio deftitutus, inde deturbatus eibmox Podoli-
num,cui Nicolaus Comorocfis cum prasidio regio prxerat,ab Gifcranis gra
uiter oppugnari cptum. QuumElifabethaCaffiouiamobfidioneliberatam
accepiflet,faufto elata nuncio,Pifonium proper cotendit,quod adhuc in poft-
humifide permanferat : arcem , Stephanus Rofgonius, cum prxidio regio fr-
matam tuebatur. Arcis oppugnationemadorta,& dificltate deterrita, fubin- P
de deftitit , militem in Ternauianum agrum immittit , partim vt aTidua praeda
copias aleret,partim vt Ternauianos, Vladilai Regis fide, caedibus Sc calami-
tatibus auocaret. Qua: vbi Regi nimciatafunt, extemplo AndreamTaurmen-
fem,cum ingenti Polonorum &c Pannonumequitatu,Ternauiam mittit, man-
datqj, vt vrbem ab hollili incurione tueatur, Pifonianum agrum incurfet, ob-
feTamque arcem,mUite,commeatibus,armis,&:ca2teris denique munitionibus
obfirmet. Atprazfedus impigr mandata peragit , quum Ternauiam vcnilet,
nonfolm hoftium incurfiones inhibet,verum etiam Pifonianum agrum,fic i-
gni ferroque deuaftat,vt hi potius obfefli,quam obidentes dici polent: omni
bus arcem rebus,qu vfui fuerant,fan compleuit,mox vrbem quotidiamspo- 40
pulationibus afficit, afiduis cladibus fie Alamannorum impetum reprefit , vt
Pifonio amplius erumpere non auderent. Vniuerfas deinde vires , hi ad expu-
gnandam arcem conuertere,turres circm erexere nonnullas,crebris tormen-
torumidibus mcenia quatere, eaqjmod teftudine, modo quouis alio machi
nar genere perfodere,cominus adadis fcalis vedibusq; pugnare, rigente bie-
me eo vehementis inftare,atq; (vt aiunt) nifi Rex cum vaJidis copiis Buda mo-
uiet,arciq; fuccurriflet,eo presidium regium redadum erat,vt propediemde-
ditionem facer cogeretur. Eius tandem aduentu Regina vfq; adeo confterna- *
ta eft,vt dimiTo in vrbe validifimo praefidio,Viennamrept fe receperit. Vla-
dilaus cumnouo milite,comeatibus,armis& munitionibus arcem iterum ob- fo
firmauit, Budareuertitur. Eadem fer tempeftate,ne mediocris quide Polo
norum numerus,nullo ftipendio,fed magnain Principem fu charitace copul-
fuSjPctro Odronanfano duce,in Vngariam penetrare nitebatur:obftabt Boe-
mi,qui monti anguftias occuparant,fed dirhcukatem ingcnifuperauit.Nam
quum Poloni iuga negligentis cuftodiri intellexirent,immiuapernodem
C imbres
 D A D I S III. LIBER V. 4J7
timbres validiiTimaiuuentute,qua;viaditumaperiret, fi opuse/Tet : in Vnga-
narapenetrarunt,moxcontinuansitincribusBudamperuenere.'Non fine ma
gna admiratione volutariam militiam fpedauere Pannones,non folum nume
rated apparatu,fide,ac ftudiis infignem : gratiflimohanc vultuRex admifit,ac
mukir laudacam verbis, bene fperareiufiit. Paucis poll diebus, quumfe ex ui-
nere recreallet,pacandi regni gratia hunc exercicum, qui gratis ftipendia facie-
bat,ad expugnandam Cafliouiam mifit: dcmandatum ibincgocium forti ani
mo Poloni facer adorti,incutiendi terroris gratia,quofcunque Boemos capie-
bant , immaniter trucidarunt. Mox Tartaros Podoliam incurfarc nuncfatur s
lo quare Odronanfanum cum exercitu Rex , ad protegendum rcgnum , in Polo-
niamremittere cogirur. Hi quum data mhTione Agriam perucniflent,ab Agri-
cnii Pontfice lautilm funt excepti,qui quum dies aliquot licentius remif-
iiusque viuerenr, Telephus, qui prafidij Caiiouicnis prxfedus erat , co^nita
hoftmm negligentia, oblatam tempore occafionem haudquaquam praeter-
mifit : per medium nodis lilentium inermes, incautos opitosque adoritur.pri-
mo mpetu currus diripit,in plerifq; locis fufcitatincendmm,femifomnes mul
los obtruncat: coadi,difcuflo fomno,Poloni Vngarique abeuntem Telephum
infequuntur,rati,nodurni labore itineris defatigatos,& onuftos prjeda boles
celeris aufugere non pofle. Petrum Odronanfanum , cum non mediocri Po
lo lonorum manu, captiuum Telephus ducebat, quem Solom cuidam familiari
fuo fat explrate fdcicuilodiendum,&: in propinquum oppidum abducedum
commiferat : mox extremis viribus cum hofte pugnandum, praemiils impedi-
mentis, e(Te decernit. Quare quum fe Polonis adhibit cfle vidit, inftrudam
in nos aciem conuertit,acerrimapugnaconfcrimr,& aliquandiu equo Marte
pari vtrinque fpe pugnatum. Quum hinc & hinc multi cccidiflent ,TeIephini
longo labore defatigati,tandem verter terga,&: palantes fugere occpere;in-
/tabant tergo hi, carfa magna manu, priedam recuperarunt. Telephus cum
Auftralibus & Boemis plerifque capitur,Agriamque pcrducitur,cxteri fufi fu-
gatiquc.Soloma Odronanfanum libi commiiTum,in proximam Nicolai Zude-
ris arcem ubtraxerat,qui paulo ante Rege dcfecerat: Zuderhancnactus oc
cafionem, defperatis Regina: rebus, Odronanfanum Budam perdudum, Vla-
difiao rcfcitit,eo]ue beneficio, defedionis veniam implorauit. Iifdem fcr
diebus Aperiafcium,quodnegligtis cuftodiridicebatur, Caiaca C Como-
rocfe,incempefta node capitur, quorum alter Brozoniziam, Podolinum alter
cum praiidio tenebat. Sed quum iuperiore die , Boemi circiter quinquaginta
qui ad Gifcram vndique copias congregantem,vt Richononam obfideret,pro-
feduri erant , in oppidi captiuitate incidiflent, occupatis in Aperiafcij popula-
tione Polonis,turrim quandam munitimmam occupant,ibiqj fe acerrim tuen
tur. Poloni propinquum Gifcram veriti,direpto oppido abiere. huiufce rei id-
4 monitus Gifcra, Polonos prasda onuitos infequitur, eosq5 haud diificulter fun-
dit fugatq-, : Caica & Comorocis,cum multis aliis,in hoftium poteftatem ve
nere. Fugatis Gifcra Polonis,quum oppidi prarfedum captum haberet,Brozo~
niziam fine mora obfidet ; quum dua; ibi forent arces , vnacj humana arte con-
flagraret,ad alteram prsefidiarij confugre:qux ne pari incendio abfumeretur
Gifcraepoftero die deditionem fecit. Podolinum, & Luboliam, nouo firman-
dam pracfidio , Poloni cenfuere : itaque vtrunque oppidum praddiario milite
complerunt. Richononam Gifcra caftra mouit , acriqj obidione circumuenit
qua; quu facile expugnan non poiTet,bellicas machinas admouit,aliquotmen-
fibusquacunquepoteft,omni vi,artve oppugnat: oppidanos ad deditioneper
5 inediam redegit,quam defperatis Agrienls Epifcopi fubfidiis, illi faluis corpo-
nbus & impediments feciife dicuntur. Poft Richononx deditione,in fequen-
ti die, Agrienfis Antiftes cum copiis adfuit, prudentifimi vterque viri7non te
mer dimicadumeTcjCenfuere. Boemus,tot bellorum profper geftor gloria
clarus,& variantis fortunas haudquaquam ignarus, externa tentare non audet:
Vngarus, contrario difciplin*e militaris infcius, ac tumultuarhs copiis parum
O iij
438 ANT. BONFTNH R E R. VNG.AR.
fidens , obfidione potius quam praelio hoftem vinccndum efle cogitat : quare
baud inuiti pugnam ambo dctre&ant. Interim de concordia agi coeptum eft,
per internuncios aliquandiu res varus conditionibus agitata , dcinde non mo
do pax fcedusqi perpetuum , fed affinitas cum vtroque initaeft. Agrienfis Epi-
fcopi neptiSjGifcra: dcfponfatur : multi banc pacem dolis carere nunquam du-
bitarunt, quando neque Regina fuit approbata, eque in reftituendis vtrinqi
captiuis,fidemBoemi feruauere. Quin eti dimiflis aliis, Caicam & Comoro-
cenfein,excompofito haudquaquam reftituere voluere.Item,in Scepufio poft
i&um fdus,Gifcra oppidum foceri occupauit,&: quofcunque regia: fa&ionis
efle comperit,hoftili more tra&auit. Inteltina igitur Vngaria: bella(qu Chri-
ftiana: reipublicarpotifllmum propugnaculum baud immerit efle cenfetur, &
Turcarum metus) Apoftolicum ita Senatum eo tempore follicitum habebt,vt
quuis execrabili fchifmate facer ordo laboraret,& pars vnain Germania,Syn-
odi Bafilienfis audoritateFelicemicontra Roma: altera, Cardinei collegij de-
cretOjEugenium pronunciaflet : vtcrque tamcn Pontifcx , mittendum in Pan-
nonias Legatum efle cenfuit. Felix , Alexandrum Tridentinum Epifcopum ,
Mofcouia: ducibus oriundum , & idcirco Vladiflaohaudlongius attinentem:
Eugenius, Iulianum Ca:farinum Cardinalem , ea tempeftate fapietiflimumha-
bitum,mifere.Quum vtrqueRexac Proceres adiuiflent ,& Alexandrum de
vero Pontfice, Iulianum de cum Rege & Regina impenfuis difputarc 10
intellexiflent, dimiflo altero, Cardinali pacis negocium demandatur , quando
illum non ad captandum in Pontificem fauorem , fedadveram regni falutem
venifle noucrant. Quanquam variis legationibus, ac eifdem quoque irritis,fa:-
pe ante de pace agitamm effet, boni tarnen viri operam , ftudium & au&orita-
tem, in hac re minus afpernandam efle cenfuere. Aderat mite ac quietum Re
gis ingenium,iufticia:,pacisque ftudiofiflimum, & ab inteftino bello regnique
exitionimisalienum. Ad Reginamprofetus,omnium concordia: commodo-
rum,belhque incommodorum admonuit, idque fuperiorum malorumexperi-
mtisapprobauit:adiecitimbecillitatemfexus,conditiones impares, nutantia
populorum ftudia , acinitam Gifcra: cum Agrienii Pontifice affinitatem , cui 5
plurimum confidebat : item infantis pofthumi conditionem, & pericula,fi qua
fortuna: valetudinisqueiniquitate medio fubriperetur, omnes amici , ne ad
orbitatem rcgnum redigi videretur,continu ab ea deficerent:duas filias,quas
adultas haberet, fu fortuna deftitutas faceren cotrario ad penfitandashofti-
um vires hortabatur,qui multo plus opibus,milite,armis,equis, commeatibus,
c duce, iam pofle viderentur. Maximas efle Polonorum Vngarorumq; facili
tates^ quando cum muliere acinfantehis bellum eft, multo in diem fore ma-
iores:i femel eius cxercitus profligetur , nunquam amplius inftaurari pofle,V-
ladiflao duplici regno potito,nquam vircs,pecunias &c fupplementa defutura,
oportere tmpora conditionemq5 rerum vbique metiri , neque ambitioni pri- 40
uatisq5 aftecbbus quandoquetantumindulgere,vtcommuni faluti parum con
fulere videatunhabendamefle Vngaria: rationem , quippe qu nii hoc intefti
no bello liberetur , Turcis propediem inundabitur , &: capto hoc Chriftiana:
reipublica: propugnculo, reliqua in Turcarum ditionem, breui tempore per-
uentura: praccauendam nimis efle tanti mali infamiam , &c quotidie ante ocu-
los imminentia orthodoxe, fidei pericula obuerfari oportere , ne dum incertas
in infante fpes collocataspertinaciter tueri contendit, vniuerfa perder videa-
tur. Quodfi tanti mali auftorhabeatur, Deumvindiccm continuo adfuturum:
proinde poftqua prioribus ipfa conditionibus, ne pofthum tot regnis defrau
dare videretur,ftare noluit,multo fatius fore,fi duas filias viro tempeftiuas,alte- 5
ram Vladiflao,Caimiro altera coniugandas efle cenfeat: inter marem & fmi-
nam,in parentum charitate,practer fexum nullumcflc diferimen. Adhax Regi-
na:Satis fe iuas hoftiumque vires penfitafle, refpondit: bellum fe inuita initum
fuifle,ingenue fcfateri,ob feiti ac elegantis pofthumi charitatem,fe paclis con
ditionibus ftare nequiuTc, ne auitopaternoqj regno filiumdcfraudaret: eque
Ladiflao,
 DECADIS III. LIBER V. 43*
Ladiflao,Deuminnocentia: ac a:quitatis vindicem, abfuturum:infuper,fe Vn-
garos fpe&atae fidei,relinquere nonpofle : eque quantum pro mulieris inge
nio fieri poteft , fe fideli vnquam Pannoniac defuturam : neque, fi qua pacis ra
no inueniri poteft, bellum improbe alituram,illud fibi demumcertu eile, mal
le vi Regnum amittere,qumdefidia, metu, ignauiaqj dimitiere. Commenda-
uit Regina: animumLegatus,quado plus virilis, quam fminei referre videre-
ruringenij: fed vbi pacis iura non recufare cognouit,continu de concordia a-
gitari cptum.Quum multa: vtrinque in medium conditioncs afferrentur,mu
tuoqj repudiarentur, vtres pro vtriufque dignitate videretur arque tradari , ad
ie hace tandem paca Regina redada eft : Quando paulo minus filiarum , quam
infantis cura angebantur, concordia: leges ha: ad Vladiflaum Legato fcripta;
funt.Reginularum altera Vladiflao, Caiimiro Lithuania; duci altera vxorelto.
Caiimiro centum & viginti aureorum milia, Vladiflao Slcfia terra, fub ducen-
torum milium nominc,dotisgratia,pendnntor.Reginapoftinitamaffinitatem,
Slefia; cedito : eique,fi vnquam facultas fuerit redimenda: prouincia:, ius efto.
Quod ad Vngariam ver attinet,Vladiflaus poll hxc regio leCe titulo abdicato.
Procurationem autem&tutelam,ad integra vfque pofthumi a:tatem,retineto
deinde Regno cedito. Si pofthumus forte interim vita deceiTcrit,aut regno po-
titus, fine liberis diem obierit , Vladiflaus omne regni ius titulumq5 refumito.
Rcpenddorum deniqu fumptu gratia,quos in hoc bello Rex erogaflet,Sce-
pufienfis ora, Polonia: regno perpetuo addicitor. Si quod in Podolia &c Vala-
chia ius Vngaris fupcreet,id omne Polonis ipfe refignato. Allata: concordia:
leges, regni Principibus recitatx, fignificatxque funt abfentibus. Proceres di-
uerfa fenfere,& pro fu quifque animi libidine,varias dixere fententias.Corui-
nus,quidomiocium,&foris bellum femp'eramauerat,quumprouinciam,Tur
' carum metu rehnquere non pofet , fuam literis fententiam fignificauit , qua-
rum fumma ha:c erat : Si aequ concordia: Conditiones affcrrentur,nullo modo
recufandas,vt pacato regno, tutius in Turcas expeditio fufeiperctur : nil com-
muni concordia falubrius excogitan poTe:finautemminus,forti externa & in-
30 terna incommoda animo toleranda, ac porius extrema qu arque perieula fube-
unda , quam pati,vt regnum , quod fat amplum maioribus acceperint, iniqua
pacis conditione minuatur. Nihil regno eque ad praeftitutum tempus, neque
perpetuo aliendum'.Nil Vngaris turpius futurum, qum imperium antiquo
rum exemplo propagandum, per ncgligetiam pulillanimitatmve indies dimi-
nuerer bellum cum Regina ctinuetur, vnde facilis concordia fperari poteft,
minoris conftiturum,quam haec efflagitata ccordia, quam tanti per nobilium
, regni membrorum alienationem commercentur.Quare Legatus ad Reginam
rurfus immutatis quibufdam coditionibus abiit,rcdiitqj:& quum quotidie no
vtrinque conditiones expofeerentur, id tandem Iulianus impetrauit,vtVla-
4c diflaus Iaurinum ad Reginam proficifceretur,quo per colloquium facilis pax
inter vtrunque tranfigeretunne infeius quidem erat, quantum prxfentia mu-
tuusque fermo valeret. Princeps autem ille optimus , vt communi quieti con-
fuleretjlaurinum conceflme quii veniifet ad colloquium, in primo congref-
fu, multa: vitro citroque querela: , purgationesque interie&a: funt.Bellum etfi
contra iuftum & fas,neceflitate tarnen quadam vtrinq; initumcofitentur.Mox
de concordia diebus aliquot agitatum , qua: nne inter eos confe&a fuerit , nil
aliud argumentum oftendit,qum in digrcflii magnifica qua: vtrinque data fu
ere muera, & rumor eftufus, qui Elifabetham propediem Budamdefcefuram
eiTe, nunciabat. Is haudquaquam falfus fuit:paulo pft Regina cum honeftifli-
jo ,mo(vt fercbatur) equitatu , Budamvenit : vbipoftquam Cilia: Comes poftero
die carcere emifliis,in quo captiuitatis die,ac initio belli,diligentiifime fuerat
afleruatus,de promulganda pace agitatm eft:qua: infequentidie promulgata,
incredibili omnium nimos lartitia fane compleuit.mox de pacis codi tione, id
prarcipu paffim eft muiTitatum,datamfuper hoc vtrinq; fidem:Vladill in Vn
garia liber imperaturum , ii modo aut precario , aut vi facram cum pofthumo
O iiij
440 ANTr BONFINII R E R? V N G A R.
coronam Frederico reciperet,qui fccundum Albeni obitum,pupilli Patrimo
nium parum probe in Auftria curare dicebatur. Compofitis Buda: rebus,Iau-
rinum Regina fe rccepit,& poft triduum,ventris repente correpta torminibus,
humanisexcefllt.Mors vcneiiifufpicione non earuit:quaminfequutus Vladif-
laidolor,quantum euidentibus iignis coniici poterat, prorfus abrogare videba
tur:eiuscnim interitum dies aliquot Rex aegerrimc tulit. Etii quando eius for
te mentio habcretur, lachrymis abftincrenonpoterat:neqiignorabat,eius in-
teritu,foedus oranc pariter interitum. Et illudquotidieoculis obuerfabatur,de-
fpcratumRegni ocium, Boemomm inconftantia,qui nihil bello vehementius
appctunc. Et Regina vita defunda , ad Ca:farem cum vniueris pradidiis oppi- 10
disque, qua: in Caffiouiana prouincia tenebant,continu defecere. Hi nanque
veluti carceribus ac vinculis emifTi, in regios pagos & oppidaerumpunt,popu-
lationes ac cxdes inftaurant,multo ferocius qum antea feuiunt, inteftina ma
la redintc";rantur. Neque Caefar his pro dignitate malis moderari videbatur.
Pofthumum afleruabatdiligenter,& Bocmos iuxt atque pupilli vindices,lat
longeq;. ferro igniq; graflaripatiebatur, neque rapaciffimum genus hominum,
& quodparuo,vel nullo ftipendioibi retinebatur, fmevi&populatione teneri
potuiflet. Contra illud Vladiflai dolorem haud parum leuabat, qud ex Vnga-
ris mmti.qui aduerfa:fadionis erant, extinda Regina , ad regiam ndem& ob-
fequium tedicre,vnde non parua Poloni viribus fada fuit acceffio. Accedebat to
Gicra- amnitas,quam cum Agrienli Pontfice nuper iniuerat, qua Boemorum
animi fe remitiere occccperunt.Et eos,mite Casfaris ingenium,ocij femper cu-
pidum,nimisfolitis incurlionibus abfterrebar.itaque inteftina mala, opinio-
ne celcris, imminuta funt. Dum hace Rege Vladilao ita geruntur , Ioannes
Coruinus,&: Nicolaus,aduerfus Turcas regni fines impigr tuebtur: hos deo-
rum benignitatc , tempeftateilla datos , omnes arbitrabantur, qui labantes res
Pannonicas tuerenturrin primisqueCoruinum,qui temporibus Ulis Vngariam
mira felicitate tutatus eft: in crebrisTurcorum incuriionibusjtumultuario nuu
quam prsdio dimicatum eft,quin hoftem grauiter inflixerit,fuderit, & fugarit:
necubicongreiTus eft habitus , vbi denafaltcm non vtrinquemilia cftiterint. }o
Vbique demum,fauftaquadam fortuna: dextentateitapugnatum, vtnilCor-
uino vehementius tune profanus hoftis reformidarct.Quin in Turcarum pro-
uinciam farpius excurfum,vnde multis cacfis,ingens pra:daeftabada.Locuple-
tatus eft admodum hoc bello ipfius exercitus.Ex his vnum tantm infigne bel-
lum,filentio pra:teriri,fine inuidia: nota,non poteft, quod cum BaTeo quodam
Turcarum clarimmo,cui Sciabadin nomen erat,geftumeft. Amurathem ferur,
tot clades Coruino illatas, vcl illud maxime, qud Moldauia: S Tranfalpins
Principes fua fide aefeedere reglutinarat,diuti us tolerare non potuifTe : expe-
ditionem ergo maximam in Valachos & TranfTyluanam Coruini prouinciam
i>arat, dvilectiifimum multibus peditatum,quem Ianizarorum appellant,cum 4
innmera equitummultitudine,&: pra:fertim vexillationu cogit:legiones,quas
in Europas prouinciis habebat, fer omnes acccrfcadiiciuntur his auxilia,qua:
focia: Alla; acEuropa: ciuitates , iure foederis mifere. Odoginta milium hune
exercitum fuife,quod haud facile fides admittit, plerique , & qui his adfuere,
Vngariprodiderunt : BaTeoquc fpedata: virtutis fidei , hoc belli negocium
demandatur. Turcas noua moliri Coruino nunciatur , ipfe quoque in prouin
cia deledam habet , tres circiter legiones cogit , in cataphrado fpem omnem
ponit equitatu,ne par urn quidem prouincialibus & praccipu Scytulis confidit.
Baffeum cum innmero propediem in Daciam traiedurum exercitu,rumores
differunt:poft Imperatorem,apudem getem, BafTei fuprcmum locum tenent, p
&vbicunqueagant,Imperatoriampoteftatemgerunt.HuicabAmurathcman
datur,vt pnus Tranfalpinam adoriatur, & quacuque poteftfauiitia, Valachum,
qui focietate fuadefecerat,vlcifcatur:eafdem Moldauis perfidi pnas exi-
gat,qui Coruini operandi foederis iura violarant.Deinde inTranflyluanos ef-
fuiis viribus &: extremo nixu irruat , vt illatas tot Coruino clades cumulatiifi-
me vm-
 DECADI S III. LIBER V. 44
me vindcete cforum olim fociorum manibus abundantiilm exfoluat infe
ras. BaTeus imperara curans, Macedonia caftra mouit,homincirciterodo-
ginta milium,per Myfiam iter facicns,in Danubii ripa confedit:ad paruam Ni-
copolim traiiciendas copias curauit,aliquocin traiiciendo dies , ob innmera
multitudinem abfumpti.Quare in vtraque ripa aliquandiu ftatiua habuit.HinC
vehemens Valachos metus incelit,ingenti cunda trepidatione tumultuqj com
plentur:ad Vngarorum fidem Valachos redinTe pcenitet , quam ob Turcarum
vicinitatem,commod tueri pofle,dirHdebant.Ioannes contra Valachorum v-
tranque prouinciam bene fpcrare ubet , mandat vt in tutiora fe loca recipiant,
10 profano furori neque obftent,fi vires non fuppetat: fehofti forti animo occur-
furum eile recipit,neque robur,neque numerum reformidatur. Chriftum fi-
bi fociisque optimum maximum, orthodoxae fidei vindicem , nunquam abfu-
turum aflirmans,cuius praepotenti numine fe fretum,propediem fda; gentis
periculis , vindicaturum efle pollicetur. Si qui plus aequo timent , ad fua caftra
confugere praecipit. Turci,Balfeo duce, inTranfalpinam Valachiam,quae pro-
pius occurrebat,caftra mouent.Mox fines ingrell,geminis exercitibus fie lon
ge latcque percunda excurfant , vt armis &c incendiis pagos & caftella parum
munita vaarent:res ac pcora rapiunt, homines quofcunque oft'endunt , pla
ne trucidant, mulieres ac pueros, fenesque pariterobtruncant : nulla in fexum
*o aetatemque commiferatio habita. Valachiad ha;c in motes alij fe recipere, pars
remotius fugam rapere, in munitiifima nonnulli oppida concurrererin manus
hi tanmm hoftium inciderc,qui fe negligentiis afieruarunt.Cum fuperatis Al-
pibusTranfTyluanis fimbusappropinquafent,Coruinus neququam animo
confternatus,cum quindecim milibus tanmm hominum,Turcis occurrit,&:ea
quidem mente, vt mori quam ceder malit. BaTeus , qui viri nomen & fortu-
namperhorrebat , vbi eum cum exercitu propius occurrTe , per ipeculatores
accepitjferociam remifit, & cautius agedum eiTe cenfuit. aliqua priusarte ten-
tandum duce putauit, vt Turcarum mos eft , vti quibus potiifimum modis ho-
ftemcircumuenire poflit, intelligat. quare aliquantifper fubftitit, vt eius auda-
> ciam & virtutem infpiceret.Exploratores retulere, hoftes,ne quartam quidem
partem Turcarum asquare poiTe,vermequitatum his eiTe longo agmine con-
ftantem,qui nonparuo negocio fuperari poifit , quando non minus celeribus
turmarum alis,qum aduariis curribus hoftem circumuenit : fires minus pro-
fper venerit,intra curruumfepta fe recipit,atque inde difpoiitis munitionibus
pariter ac muro fe acerrim tuetur. Eodem modo caftra munit , vt nullas per
nodem infidias repentinosque impetus reformidet.Stupet Coruini audaciam,
& rei bellica; difciplinam,fuorum tarnen numero confidit. Quum ad quinqu
miliapafuumprop conuenifent, quamuis vtrinquepraelium minime detre-
daretur, vterque tarnen fpe magna victoria: fretus , rem non temer agendam
40 exiftimauit : ad fuum vterque confugiebat ingenium , vt aliquid in tanto con-
grelTu artium excuderet. Turca gradatimcertandum,&: feruandum in pu
gna ordincmcenfebat,multitu dine fretus,velfi id minime ccederetur,nume-
ro circumueniendum hoftem efle,cogitabat:ibiq; defatigatum, adextremum
innmera multitudine obruendum. Contra ille,id primum iubcre fuos, nemo
locum ordinemquc deferat,nve ab hofte fcindi diuidi patiantur. In fequti
die,quum ad locum quern Vafcapumdicunt,conuenhTent, vtrinqueacies, pri
ma hora diei educi ccepta; funt:multum temporis ad difponendum odoginta
hominum milia, Turca: opus erat:ne parum quidem Coruina virtus & diligen
tiaexpofcebat. Inprimis inftrudis agminibus,conuocatis Praefcdis legionum,
jo Tribunis militum, &c Centurionibus vniuerfis, hax verba fecit. Nulla (mihi
credite)audacia , focij,tanta: multitudini me occurrere perpuliifet , nifi ipfa ne-
ceifitas adegiflet,veftra fides ac virtus hortaretur,quam dudum exploratam ha
bui : &: in primis Iefu Chrifti numen clementifimum infpiraTet , qui nos in fa-
cram militiam fuam optauit , fuumq} nomen veftra dextera vindican voluit.In
hac praeftantis militias euocatione, quantum vos dilcxerit,confiderdum eft,&:
44* ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
immcnfahinc bcnignitas Saluatoris pcnfitanda.Tria nobis hodic commoda,fi
viri,qui olim fuiftis,iidem hodie efle volueritis,Deus ipfe propofuit,quibus ni
hil maius appetipoflet.In primislibcrorum, coniugum,patriaeq; falutem, cum
fortunarum incoumicate coniuncbtm, deinde perpetuara huiufce feculi glori-
,& xternamfelicitatem vobis nunc expofitam efle fcitote.Qupt Turcis o-
Umincendia^alamitateSj&malaacceperimuSjVtinamvobisaudiuiirepotius,
qum fpectafe & pemoline licuiflet.Iam diu liberis Sc vxoribus careretis, quos
mifera feruitus obruiflet,neque focos autarashaberctis,vbiinhabitare c facris
operan valeretis,nif picnciflimum Saluatoris numen,&: veftra indmita virtus,
praeft adfuiflet. eque patria bonisquc frui,neque fungi honoribus, eque li- le
bcrtatcm retiere vidcremini,nifi fancnffima fides, & animi veftri magnitudo,
robur fpe diuina firmatum, hxc quae diximus omnia , vobis integra confer-
uaiTent. lam immanis Turcarum furor , in fuam potcftatem omnia redegiflet,
nii veftris hate armis vindicata forent,& tot ille cladibus rcprcfliis eTet.Is nec-
ubi coercen potuit, non Graeci, non Macedones, vtrique quondam rerum po-
titimonThracum audacia, non Myforum robur , non Epirus C Illyricum, ho-
rum vires retundere potuere. Athenienfes,Thebani,Laceda:mones, qui prifcx
militia: au&ores habentur,his vitro ceiTere.Nobis diuinitus hxclaus,& ingens
vi&oriae gloria delegata eft, qui parua faepe manu, & quandoque incauti ab his
circumuentijtoties infigni ftrage cofccimus^udimuSjfugauimusqj.Atque nul-
lum illi genus hominum in terris magis expauent & perhorrefcunt qum vos,
quos ex aifiduiscladibus,paucos, non minus ac frquentes , formidare didice-
runt.Nunc etiam,vt extremas vires experiantur,cum innumeris legionibus ad-
fuere, atqui vobis neququam plus qum antea timendum eft, quandofubdi-
uino ductu & aufpiciis arma gerimus , & quid nobis audendum fit , aflidua vi-
&oria,frequens experietia,explorata virtus,iam diu vos edocuit:acccdit,qud
eorum miles,aut gregarms,aut feruus, aut auxiliaris,aut vi coadtus, & paganus
ebprxter milites prxtonanos,nil aliud hoftili militia: fupereft, vi ada&i in-
uicicaeteri militant, & illi quidempufillanimitateadferuitiaredatifunt. Qui-
cunqueautem Grxci,Macedones,Illyrici,auxiliorumgraciamiftifunt, quum }o
Chriftiana fide non receflerint,non pro illis,fed nobis dimicaturos efle rep
tate: nos vindices, vos victores expectant.In hoc illi bello Turcis nomina , no
bis vires animosque dedere : pro vi&orianoftra, votafufcipiunt. Quare tanto
vobis animofius fortiusque pugnandumeft, quanto maioremvi&oriam, prar-
dam,laudemque nunc veftris oculis obuerfantem,habetis. Nn pro alienis fo-
cis&ans,fed propriis , dimicare opus eft,ita hodierna neceflitas noftratulit, vt
ni nos ipfi nobis vindicare velimus , & folita fpeacvirtute nitamur, maxima
queque malorum omnium , hodie fubire cogamur. In primis ia&uram fortu-
narum,liberorum feruitutem , incftationes vireinum,coniugum proftitutio-
nes,ca:desparentum,xdium dctemplorumincdia: & quod his omnibus mul- 40
to grauius eft,Saluatons noftri,& Deorum omnium ,ludibria:frangetur diuo-
rum fimulachra,aut vnco trahentur : argntea aureaq; conflabuntur, & in pro-
phanos vfus conucrtentur.Religionis culms omnis abrogabitur,& Deus pe-
ftoribus noftris,prae diffidentia negligentiaque noftra,nif propugnatores pti
mos inuenerit,exigetur.Minimo dgito Turcas omnes,fi voluerit,illico conte-
rct Deus nofter: fed quando tutelam fuinominis in noftradextera collocauit
virtutemprius noftrampericlitatur, vt fi magnam fidamq) compercrit ,pra?po-
renti fua dextra tueatur & firmet.Neminem fibi fidum piumque Deus vnquam
defcruitrii vobis ipfi nondefueritis,nufquamfaluator Iefus vobis aberit.In po-
tentia fuinominis,quod eftfuper omnenomen,hoftes proteret,&iuftumdiui-
na fiducia fretum extollet.Infuper , aliac nobis atquc illis funt punandi caufie
& fpes longe firmiores.Pro domino, eodemqueprophano , & fcelerum omni
um auore:pro fpoliis,&rapinis:proexitiogentium:pro alieno regno,eodem-
3'ue propagando,& mortali laude, illi armauimpfere. Nos contra, pro Ortho-
oxa fide & Chriftiana republica:pro patria,pro hberis , pro vxoribus & form
ais
 DE AD IS III.1 LIBER V. 44j
is airnicamus. Quibus quidem rebus,nihil excellentius,nihil poiteroru com-
memoratione dignius, nihil ad promerendam immortalitatem accommoda-
tius inueniri poteft. quanta his in clis mcrccs eft propofita,qui aut patriam
auxerint liberarintve , aut diurnos honores & veram fidemprotexerint & fer-
uarint.Neque experti ignoramus Deum humanam pietatem,iufticiam &cha-
ritatem nunquam deferturu. Proinde,quid magis illis, quam nobis fperandum
fit, hinc euidentiflm considerate commilitones. Saluatori noftro confidite,
qui diuinitatis premium pollicctur,& fidem virtutemque veftram, Deo ac pa-
trianuxt , nunc oftendite. Qiiamobrem, quando nihil fine diuinaope moliri
ro poflumus, antequam lignum pugnar detur , vos qufo Legari , Centuriones &C
Pratfedi,per turmas &: cohortes lingulas, pias conciones habete , ad falutarem
& facram pugnam militem incendite, legionatim per confeffionis myfte-
rium,alter akerum luftrate,rem diuin facite,ac fumpta ore terra,my fticae com
munionis officium expete: luftratis mox animis,alter alterumamplexate,dex-
tcra ofculoque mutuam date fidem,perpetuumq5 fdus percutite, vobis ne
minem alterumin lacro certamine deferturum : fedproaris &focis, ad vnum
omnes ftrenu dimicaturos. Demum curatis aliquantifper corporibus , ambu-
latoriis dudum ientaculis,dato ligno,ter elatis vocibus,inuocatopra:pollentif-
luno Iefu Chrifti nomine,manumea virtute roboreque conferite, qua pro re
to demptione ac librtate veftra,in agone mortis ille cferuit. Hocigitur,vt vitro
faciaus,per fandu noftri redemptoris amorem,per charitate patria?, per Dem
bominumque fidem,vobis edico,impero. Item vos oro & obteftor, vt ea men
te dimicetis,vti aut clarilmam(quod non ambigo)vidoriam,aut fi res aliter tu-
leritjbeatam in coclis vitam vobis hodie comparetis,non apud inferos, vt Gra>
cus ille, fed fuperos cnaturi. Chriftus igitur optimus maximus nobis femper
aderir,qui nos ( mihi credite,ac ita confidite ) non folm Turcarum manibus
hodie vindicabit , fed cu perpetua nominis immortalitate , opimis nos hoftium
Ipoliis onerabit , & inclumes ouantes domum referet vniuerfos. Sciaba-
din Bafleus nihilo fegnius contrario fuos admonuit, vt amplifican di imperij,
50 & fuperiorum vidoriarum memores,ab aflidua virtute & laude non deficert,
armis Turcarum nomine propagart, quibus Mahumetus diuorum interpres,
tcrrarumimperium,a cundis numinibus addidum eile , prxdixerat. Item au-
guftam hanc gentem, hominum terrorem, vltricem facinorum, Sc populorum
dominam , diuino ore loquutus ominabatur. Quanta breui tempore , ex quo
in Europam traiedum eft, regnorum acceflio fada fuerit,enarrat: ipem ingen-
tis prxdar, & maxima quarque ftrenuis praemia pollicetur, pagos & oppida,ne-
dum rapias & fpolia , fe multis diuifurum eile recipit. Si extremis quifque vi
ribus dimicarit , vidoriam ante oculos certiffimam, ex inopia hoftium, &c im-
menfo fuorum numero proponit. Illud adiicit , profligato Coruino , quem fo-
4c lum Chriftianis impigrum, &rei militaris non ignarum, fereperifle, ingenue
fatctur, nihil ad aflequendum caeteri orbis imperium, amplius obuerfaturum.
Si hunc hodie ad internecionem protriuerint,nullam in Europa vidoriam hac
fore maiorem : quare Coruinum in acie primo petendum edocet,vidori huius
ingentia praemia fpondet. Poftquam fat militi fuafum efle arbitratur , iam in-
ftrudam aciem educit , in duo cornua pedites equitesque diftribuit, in medio
prxtorianos milites collocat, quos Ianizaros vocant, fpedatiroboris homines:
fuccedunt longa fubfidia , multas etiam vexillationes in vtroque cornu propo-
nit,quo pradium ineant,circumuolet hoftes,&: prout fors ipfa tuleritjimpetant,
repetntve. Coruinum in vtroq; cornu,duo quadrata cataphradorumequi-
jo tum agmina , quos hippobalifta; fequebantur , collocafle memorant : ante hos
vexillanorum quoq; alas equitum, qui laterum fronte certarent , extendifle :
in medio autem, quadrata duo cataphradorum agmina equitu ftatuifle, &in-
ter hos cohortes grauis armaturae, tergo haftatis, fagittariisquc munitas inter-
iecifle: vtrunque etiam cornu longo carrorum ambitu circumuallaiTe,quos o-
mni munitionis genere plane copleuerat. Mox progredi in hoftem ordinibus
444 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
edicit,quum ad dumftadiorum interuallumappropinquairent,pugne,fignurn
dare iubet: nimio fecius illi faciunt. Collatis vtrinque fignis concurritur.Cor-
uinus profpeda hoftium mukitudine, prima aciem in cuneum redigit, quofa-
cilius hoftes diuidac : contra illi, forfices obtendunt. Tanta vtrinque ferocia&
clamore congrediuntur,vt nihil vnquam horribilius fit auditum. Turca: verfa-
tiliequitatu freti , falcatis eniibus in Chriihanos faniiunt, infeftis concurrunt
haftis,&:ex equis multi vtrinque deturbantur. Aforficibuscataphradommcu-
neus concidi non poterat,quia armis obdudi,haud facile laedebantur. Inftant
igitur,&: infeftam interfecant aciem. In medio,&: in vtroque latere, pariimpe-
tu dimicatur : cadunt vtrinq; multi : fed profeifla cuneo Turcarum acies,ma- n
^na fu binde cxde agitari cpit. Quum ad latera declinart,in hoftium gladios
incidebant,ecce cuneo quem diximus,occurrit altera, &: pari virtute certatur.
In cornibus varia quandoque fortuna inter vexillationes fuit , quumxquafpe
aliquantifper vtrique dimicarcnt.Sed quum illi eo genere pugn,obequorura
pernickatem agilitatemque nimis valerent,&: numero longe fuperiores efl'ent:
poftquam multitudini ceder , neceflitudo tulit,admunitiifimum hi cataphra-
dorum agmen rediere.Poftvbi ad cataphrados peruentum eft,haud paru for
tuna Turcarum declinauit, dum obftinatis vitro citroque pedoribus, pugna
conferitur , Siexpcditiflimi equitatus pars maxima caeditur. Nanque durisca-
taphradorumcontis,&: fariflis,itemoblongis trifidisque gladiis, haud fecus ac l9
inermes armatis obiedi, nequicquam obftabant: quare in vtroq; cornuTur-
cis laborare cptum eft. Nutantibus adhucrebus,in media aciepradiumatrox
plane conferitur , praetorianae cohortes cum valido equitatu , quadratum cara-
phradorum agmen,quod in medio collocatum efe diximus,multis vcxillario-
num turmis circumucniunt: pedites veterani,fado mximo impetu,equorum
poplitesjfalcato enfe fuccidunt. Ex his cecidere multi,humique porredis capi
ta amputantur,obteruntur contra cohortes,dumcataphradorum ruinammo-
liuntur,ca:des hc vfque adeo magna patratur,vr cruoris riuos ageret, dam ob
ftinatis animis,& de bacchante hincShinc bellico furore, certatur. Prseroria-
norum pars maxima caeditur,ex equitibus quoq; multi oppeticre. BaiTeus,vbi}o
& in vtroque cornu , & in medio fuperiores dudum Vngaros fore confpicacur,
& am pro longo labore defeduros elle fperat: quamuis vbi ftragem maximam
pateretur,ad triarios tam belli fummas redigere decernit : vt cum caetera mul-
titudine, quam ad pracfidia reliqucrat, fuperftite magna fubidior adhucpar-
te,agmina Vngarorum obducat. Ab initaiam pugna, hora fer quartaageba-
tur,quum pradium inftaurare conftituit. Ne ab re quidem id prophano Br
baro fadum : verebatur,ne fui terga dare cpiiTent,reliqua multitudo detre-
dato bello fugam raperet. Ne quem igitur belli expertem dimitteret,ratusho-
ftes numerofa turba circumuentos , haudquaquam, defedis iam viribus, cx-
tremumimpetumvltrtoleraturos,vltimasaciesciet: Vngarumobduciiubct,^
triarios veteranos hortaturjdcfedumhoftemjfado orbe perdedumedicit :no-
uilfimum hoc Vngarorum bellum id efleiadat. Contra vero Coruinus,pro-
fpedo hoftis aftu,fuos aliqutifper patitur obduci,mox carrorum agminapro-
moueri prxcipit , & vt clam Turcas omnes circumueniant clledariis imperar:
deindepugnam cum hofteredintegrat.Feruetvbiqueprlium,& quamuis in
gens paflm Turcarum cades ageretur, prae nimia tam turba pertinaciter vbi-
que certatur. Turca? autem,vt a dextro cornu fe carris circumueniri, &tcr-
go ignitis mifllibus, crepitantibusque machinis peti refpexere , ancipites fai,
feremiiTis agunt,& dum tergo fibi timent,fronte prliumdetredant. Con
tra elato clamore Vngari , vt obuerfantem ante oculos vidoriam capeiferent,
dum inftauratis ipfi animis , fronte multo vehementis inftant : fociosqui
curribuspugnabantjhortantur, vt propius hoftes circumuallent. Hc Turca:
confufo ordine inclinantur,&; ne circumueniantur,retro fugam rapiunt. Qui-
cunque intra carrorum fepta, & oppoiitam aciem depreheni funt , ad interne-
cionem omnes exii , qui autem in finiftro cornu dimicabant , horum exemplo
confier-
 DEC A DI S III. LIBER V, 44J
confternati , tcrga vertunt : palantes cundifugiunt, inftattergo, adaudis prse
vidoria viribus, Vngarus. Bafleus, defperatis rebus, vn cum quibufdam pra>
torianis cohortibus,quibus fe ftipauerat,fe in fuga conuertit. Infrcmcbac a ter-
go Coruinus,& per fufas acies BaiTeu difquirebat, vc fi catdendi ducis copia da-
retur,opima Chrifto ptimo mximo fpoliareferret. Turca caftris exutus,qui-
cunque fuperfuit , fuga*pernicitate cum duce tunc eualit : alij vero,qui diuerii
in fugam cft"uii,pcr nemora,per faltus & agros diuagabtur,aut inedia, aut Va-
lachorum manibus , in quas inciderant , confedi funt. Signa circiter ducenta
eapta,hominum vero quinqu milia.In auxili,quae Chriftianam adhuc fidem
io rctincbantjclementis adum eft. Vix tanti exercitus pars media qua; euaferat,
Danubium traiecit. Is poftrem inilgni vidoriapotitus , inhoftium caftrare-
diitjfe fuumque immenfa pratda exercitum ditauit.Exhis,qui prima fub eo fti-
pendia fecerunt, audiuimus : Coruinum fufo hofte,fat fecilfe ratum, eueftigio
Turcarum caftra pra;da; cupiditate diripuiiTe,nec hoftem vkr petiiiFe: quod fi
ad Danubium vfq; foret infequutus , neminem tanta clade fuperftitem futu
rum afirmabt. Longi quidem ocij foret,quotfpolia,quot enles auratosgem-
matosq, cum preciofo veftium & equorum apparatu, quot aurata quoque pi-
lea,tiarasqj in Phrygum Perfarumqj moremrepererc: ad fummam,nemo ineo
bello fuit, quin fe cum vniuerfapofteritate ditauerit. Ob rem fliciter geftam,
to & prouinciamvtramq; Turcarum periculo liberata, iingulis ciuitatibus trium
dierum fupplicationes indidae, vtdiuini honores Seruatori noftro rcddcretur.
Multa templis omnibus affixa fpolia , fignaqj ad Vafcapum, in vidoria; monu-
mentum trophxa funt creda.Coruinus triumphans,Budam venit,Regiqj Vla-
diflao,figna hoftium,& exuuiarum partem,dignam Principe, detulit, in excel-
Icntiffimz vidoriae teftimonium,gloriofiflimiqj belli excitametum. Inauditam
perilla tmpora Coruinividoriam, rumores long latcqj diftulerunt. Vladif-
Jaus/iiapte natura pientiffimus, diuinam in eo bello clementiam admiratur, ad
expcditionem fandiflim fui ducis exemplo fuccenditur. Solennes Buda; fup
plicationes indicit, miris Coruinum laudibus effertreiusqj oratione , dum Bu-
jo dae fuit,afllduo ad hoc falutare Chriftiana; reipublica; bcneficium hortatur.Io-
annes deinde poft fauftas pra:dicationes ac laudes , quibus Rex cum vniuerfo
Senatu, eum excoluerat, in prouinciamdimillus , vtriufque Valachia; populos
confirmauit, &: vt Turcis in pofterum animofuis reiifterent, promptiores effe-
cit. Coruini nomen hc vidoria per Europam fane vniuerfam efrudit : hunc
vnicum fidei propugnaculu omnes affirmabant. Amurathes paulo ante quam
Bafleus in Tranflyluania profligaretur,certam fe vidoriam habere ratus , lega
tos Budamcxploratum potius, quam poftulatum miferat , quando rerum Vn-
garicarum ftatus ipfum no mediocriter follicitum habebat : nam quum in pro-
uinciaper cunda pradia Coruini fucceifum audiret , in inteftinis tantm Pan-
40 noniae difcordiis fpem omnem collocarat. Intelligebat Vngaros,ni(i fuis armis,
haudquaquam facile cafuros. Vladillao Legati fcedus obtulerant , & pro eius
blide , Albam Gra*cam , quam Belgradum nunc dicunt , aut ii id recufaretur,
annua ftipendia poftulabant. Nunc autem prae recenti vidoria , quum nimos
Vngari rcuocaiTent, ne mitius quidem , quam Legatorum infolentia poftula-
bat , refponfum eft. Vladiflaus Tranflyluanarum rerum exitu, fe propediem
rciponfurum effe , refpondit : quarc paulo ante Ioannis aduentum , Turcarum
Legati, Rege dimifli. Amurathes autem,quum ob cladem,quamnuperBaf-
icus acceperat, tanta fpeexadiflet,extremas vires tentare conatur. Eius opes
artcsque Vladiflaum minime latebanr.quare de grauiifima expeditionc de-
50 cernendum eife cenfet,veluti Comino fuerat admonitus. Coado fenatu,Iu-
lianura Legatum pontificium acciri iubet , qui quum frequentifllmus conue-
niflt,prout regia grauitas poftulabat, rem ad eum refert: vbi Iulianus, qui hac
potiilmm caufa venerat,primm fententiam dicere rogatus, ha:c verba fecit:
^oftquam Turcarum peftis in Europa latins debacchari coepit, nihil vnquam
op catius Pontifici mximo, Apoftolicoqjfenatui, carteris Italia; potentatibus
4 'ANT. BONF.INII RER: VNGAR.
fignificaripotuit,Rexoptimc,forciffimiqj Proceres,quam quum Vladiflau Saf*
matarum Principem , Vngariac Regem vobis declaratum eTe cognoucrunt.
Neminem cnimPnoniarum rerummoderatorem,Scythicarum^viriumdu-
orem,hoc magis idoneum vfquam getium Vngari inaenire potuiuent:quip-
pe qui tanta iuftitia,religione, fapientia, fortitudine , ac militari denique difei-
plina polieret, vtpotius coelo datus , quam optatus , eile videretur. felici
fauftaqj declaratione,omniumquoq; Italorum animi,quiiacucrant,refurrcxe-
rc : atq; vt id felix ac fauftum Chriftianac reipublicx foret, folennia vota fufee-
pere. Quum intimas regni difcordias , & propinquum Turcarum incendi ac-
cepiflet, facrofan&us hue me Senatus mifit, vt de pacando regno,& reprimen- W
da hac labe (vt me fxpe audiuiftis) vobifeum agerem:rcgnum armis &c virtu-
te veftra,intcrceiTione mea,& Regina: obitu,pacatum eft: alter fupereft,quod
honoris,vtilitatis,immo falutis,gloria: & immortalitatis plenum eft : item Vla-
diflai du&uaufpiciisqjj&Pannonico robore digniflimum,Turcarum immani-
tas & imperiumcoercendum eft,Proceres:immo iugum, quodnoftris ceruici-
busimminet,excutiendum, & longe repellendum. Quid vobis audendum fit,
Coruina virtus & fortuna portendit: fortunam Coruinam dixi, immo fortuna
Chriftiana:plebis,&: pra:fens Diui Saluatoris ipfa benignitas, qua: addi&um fi-
bi populu fluftuarc patiturjno demergi.Si tui ducis cqpiis,eisq3 perpaucis,tan-
tus hoftiu exercitus & fufus &fugatus cft,quid de te,Rex inclyte,fperandu eft, to
fi tuo Chriftiq; du&u & aufpiciis militabis ? Chriftianorum Principum omnes
animi in te Pannonicas Sarmaticasq; vires conucrfi funt , omnes in te fpes fuas
collocarunt: tc immaniffima: crudelitatis vltorem,propugnatorem fidei,& Eu
ropa: liberatorem expectant omnes : id eft,cur quotidie vos uteris Potifex ma-
ximus follicitat &angit. quanquam hoc Orthodoxa religio poftulat, non mi
nus tarnen Vngaria: Poloniacqj neceicas vos adurget : quarum altera , Myfis
& Illyrico , Dacis & Gctis altera , Turcorum armis & incendio miferrime be
amdu vexatur. Quicunquc nee diuina charitate,nec ipfa neceifitatc,nec glo-
ria,necimmortalitate moutur,ad facram hos expeditionem propria falus, m-
minensferuitus liberorum comugumqj , incolumitas rerum perfonarum, &c jo
legitima rapinarum compendia fufcitent. Tarn commoda vobis nuc datur oc-
cafio, vt corpus in ver falutcm felicitatemq: aflererc, ac animum ab omni mi-
feria vindicare, cvtrunq; diuinahumanaq} gloria& beatitudine,vnoeodemq}
tempore donare poffitis. Non dfunt duces optimi: non pecunia:, bellorum
nerui,qua: ab vniuerfaChriftiana repblica conferentunnon robora militum,
non ratio,non fortuna,dexterrimaque numina, qua: vos fanctiflma: fidei aier-
tores elfe voluere. Sarmatarum vires , Vnnorumque virtutem perfcnfitpotius,
qum audiuit orbis. Nulla re alia,qum voluntate,vobis Proceres opus eft . Ex-
peditio neceflaria , pientiffima , commodiflima , &: omni ex parte gloria & im-
mortalitate digna eft,&qua: ad vitam vtranque vberrima perpetuaque premia 4$
confrt. Proinde te Rex in primisinclytc,vosq; Proceres vniuerfos oro,obte-
ftorque,perChriftifidem,pcr liberorum charitatem,per falutem Regni, &im-
minentis exitij liberationem,vt forti hoc bellum animo,communique confen-
fu fufeipiendum efle cenfeatis : vitro, quum dele&us habebitur,nomina detis.
Et quando non ad humanam, fed diuinam militiam profetbiri eftis , ca ftudio-
rum vehementia in Turcos armafumatis , quam expectatio &c fpes hominum,
quam veftra virtus,inftans exitium, & diuina in vos mrita poftularc videntur.
Secundum Iuliani orationem , miferabilis Defpotis obferatio lachryma:q; fe-
quuntur , ad fufeipiendam neceiTan expeditionem hortatur : Turcarum feri-
tatem,cruciatus,inauditaq} fupplicia rcfert:filiorum ca;citatem,fubcifaq5 geni-
talia,&: multos dimidiatim ca:fos, complures quoq; ferra dTectos, alios ic cu-
tibuscxutos,authumidefolTos,vanaq5 genera mortis,qua: humana: auresabo-
minantur, enarrat. Exemplo fui, Pannones admonet, quantum iibi caucre de-
beant. Sauo Turcis diiterminari,qui a:ftate faepe vado tranfitur,&: rigte bru-
ma,glacie calcatur.Tranfiftrianam lais regioncm late patre,fc opulentiiTimum
\ olinx
 D A D I S 1 1 1. LIBER Y, 447
olim MyGae fuiile Regem, Sc nuc Turcarum viribus Regno exadum, orbatum
liberis,fdiflmis oneratuminiuriis,& dignitate fortunisquc priuatum, extor-
rem vagari , necubi gentium hadenus tutum locum inuenifle:fed ad Raguii-
nos profcdum,&:ibi mox Turcarum iniidiis fuifle petitum:rediiiTe in Vnga-
riam,eamquoque vndiq; Turcarum incuriionibus infeftari. Nunc prophanum
Regem poftulare tributum , vt aequior fumendi belli caufa detur. Hoftem ini-
maniflimumnonprocul abelle,fedimminere ceruicibus, immo in medio Re
gno, igniacferro quoridie grauari:teftescfle Valachiam &TranfTyluaniam,o-
pulentiilimas Pannonicae ditionis prouincias,quas nili Coruina virtus, fortuna
ig reipublica:,&:inprimisChriftibenignitas,fdxgtismanibusliberairet,iam
de rebus Vngaricis foret adum. Varios elle bellorumexitus,fortunam incon-
ftantem, & Deumde fe quotidic pcriculafieri,non paflurum. Proinde profu--
fis Vladiilauni lachrymis exorabat,& exteros obteftabatur,ne occafioncmhc
dimitterent, ne vidoriae fucceflum per ignauiam Se negligtiamintercipercnt.
Alienar quam propria: calamitatis vindices efle mallent: iufcitata; nuper expe-
dationi fatisfacerent. Item dicere , fe fat magno omnibus exemplo futurum.
Ad hare demum pecunias polliceri non paucas , ad belli fumptum : Se afleuera-
re , Chriftianae reipublicae potentatuum auxilia , collaticiamque ftipemhaud-
quaquam eis defuturam. Omnium igiturconfenfu,quummulti quoqucifto-
ic rum dicla fententiis approbaflent, Senatus confult fit, vt in primo ftatim tem
pore , Rex in Turcas caftra moucat. Interea deledus inflante bruma habere-
tur,poftularentur fociorum auxilia -. Se cum Caefarc , qui Chriftianae reipublicae
praeeft , de pace & expeditione ageretur . Decreti ad Polonos,Valachos,Prute-
nosqj legation primis ad Caefarem, qui ad expeditionem banc, opcm Se paccm
orarent. refpondit, Seneque venire, eque auxilia mittere pofle : fluduantem
Boemiam caufatus,pacem per trienniumconfecit. Pruteni,ob cxhauft longo
bello prouinciam, fe nullam darcpoTedicebant. A Polonis&Valachis
auxilia, cum femeftn ftipendio mifla : quae ingens voluntaria: mihtiae multitu-
do,quutaeft. Multinanq; fidei charitatecompulii,relidisliberis,coniugibus
jo Se formnis,pro tuendo Se propugnando Chrili nomine,proprio ftipendio mi-
litarunt. Item Gallis Se Germanis multi,fumpta Crucis teera cuenere. Ini-
to iam vere,facrofand expeditionis gratia, vicatim oppidatimq; folennes pre
caciones Se fupplicationes indicia:. Res diurna: per omnia templa folenes adae,
vt optimis bellum pientiiTimum aufpiciis inixetur. Omnes fer ad vtranq; Da-
nubij ripam copia; conuenerc. Excrcitum, quindecim circiter milium , fuifle
perhibent. Rex igitur calendas circiter Maias,Buda proicifcitur: traiedoque
Danubio, lento innere caftra mouet, vt cacteri qui aberant , cum fuis facile ca-
ftris coniungerentur. Ad Tibilcum primo iter intendit, accitasqj vndique co
pias gradatim cogitan Tibifci ripa dies tres confedit,vt fubfequentibus adhi-
4c beretur. TranfmiTo deinde arae, per Daciam defcendit, &ad laeuam Danu-
bium fcrus,ab eius ripa nunquam proculiter declinauit. Mox vbi fe Bulgariae
cfpcdum attigiie nouit,ad Salfum lapidem, Se Cobin,qui ante Sinderouiam
fitus cft jDanubiumtraiecit, Se caftra, quae itineris tarditate,auxiliis completa
fueran r,ad Sophiam reda mouit, quae fex dierum itinere a Danubio fecedit, Se
jn prima Bulgariae parte lita eft. Defpotcs ad Danubium fu cum Regis caftra
coniunxit. Dicunt alijjRegem cum ternis itcrcaftrisfeciflc, Coruinum& De-
fpotem cum duobus exercitibus praeceITe,ipfum vnius diei itinere fuccemfle.
Vrbs templo, quod magnifico fumptu Iuftinianus erexit , Sophiaenomen ac-
ccpitjSardacia olim dida, Sardis& Dacis, qui earn incoluere: deinde Bulga-
jo rorum inundatione,& affiduis Traniftrianorum eruptionibus labefadata, ubi
tcmplitantumnomenferuauit. Propter eos qui haerefm infandam de Spiritu
/ando,audorc Macedonio metropolita Conftantinopolitano,fufcitarunt(quc
Parre Se Filio minorem,immo miniftrum vtriufq;, ac cceleftium donorum dif-
penatorem,auerebt) celebratam hc fynodum frequentiflim efle ferunt. Ci-
iias igitur vemftate iam cfFceta,nec arte,nec loco munita, ad prim &: impro
44 ANT. BONFINII R E R. VNGAR.
uifum hoftium impetumoccupatur:&: quum fine graui fumptu feruari no pof-
fet,ac vt primo is ingreflu,armis,inccndiis,terroreque cundacompleret,eam
milite direptam , pollero die facris in bafilica rite pcradis , Rex iuflit inccndi.
Vicos & oppida,quae prope fucrant,facil ccpitjdiripuitqj. Ad Morauam de-
inde fluuium caftra pofuit,vbi ad inundantis parum aequoris fpcciem, in colles
vallesqj modicas,ipfa planicies turnet, &c defidit. Quingenti hinc quits mifli,
Tranfmorauiam non praedatum folum, fedquatutius expeditiusque iter fieri
poiTetfpeculatum,inTurcarum fpeculatores incidcre, quibus quum quatuor
ccpiflent, ex his duo milia hoftium propis adefle,cognouerunt:quare ad flu-
men fugam rapiunt,quum fe lilis impares efle reputarent. Turcae , non intelle- to
dahorum fuga , quum inter ipfos ac flumen collis quidam exurgeret, progre-
diuntur,refugicntes,fuperato colle^in demiflum amnem prxcipites ruunt: quo
quum peruenilfent, prxrupta plcriquc ripa , cum equis in aquam proiiliunt :
reliqui extrema expedantes,fubftitere: alter,alterius periculumcafus inhibuit.
Cis fluuium collis alius eminebat,in cuius verticem,venandi forte ftudio,cum
non parua equitum manu,Rex aduenerat:quem vbi Turci,qui regionc con-
uenerant,confpexerc,obtentas propis infidias eflerati,eueftigioaufugere. V-
triq; igitur vanaopinione decepti,retro fugiunt. Rex profpeda hoftium fuga,
venatione ad pugna: ftudium conuerfus,citato agmine,ad fluuium, qui in vlte-
riore ripa (vtdiximus) fubftitere,improuifo fublidio c5firmati,fugientes hoftes
repetunt. Trepidado igitur vtrinq; magna,& fuga line pradio interccfit. Poll-
quamautem in caftra rediere,intelleda re,cum Turcis cautiflim agendum ef-
fe cenfuere,quamuis fefalfos efle vtrique fenferant. In fcquenti die traiecere
Morauam, pracmifere fpeculatores, qui cunda exadiflm explorarent. Ex his
aliquirediere,qui prope Turcas adeIe,collocafle propis infidias, & nil praeter
occafionem aliud expedare,nunciarunt.Rexinito cum Praefedislegionucon-
filiOjCoruinum cum decern milibus deledorum equituprasmittit,quihoftem
nil tale formidante,per filentium nodis adoriatur. Speculatorumdudu,quura
in hoftes contenderet, ad primam nodis vigiliam, eos propis adefle fenfit. 11-
lucefcebat forte fortuna luna, c magnis cptis fauere videbatur. Pftvbico jo
peruentum eft,vnde hoftium caftra fpedari poterant,ne quis fuga: pateret exi-
tus,illac agmen circumduxitrmox fopitos,&incautos,excitato clamore aggre-
ditur. AtilIi,repentina&inopinatatrepidationecorrepti,parsinfugam, adra-
pienda multi armafe cuerterant. Fugientcs, quum in obdudum agmen inci-
derent,pedem referuntrqui conftiterant, fomno & terrore iuxt ftupidi, & fe
ipfis alieni,ad bellum haud facile fe expedir poterant.Coruinus peraciquaq;
difeurrens, exclamt, Sopitum & inermemhoftem, & tremore perculfum,fine
mora ca:dendum:occafionemtantamvidoria:allatam,non temer prartermit-
tendam,tuto ac forti animo in cfufos attonitosqj hoftes,irruendum:vulg in-
geminans, lam in manibus efle vidoriam. Primo congreflutumulmatum po- 40
tius,qum pugnatum eft:fedpoftquam Turca: Coruinum adefle fenfere, ad il-
lius tantum nomen confternati, terga vertunt : quacunq; curfum fledunt, fau-
cios feminecesqj focios ortendunt:pr timor tata inter eos obortaconfufio,vt
inconfiderato fugiendi ftudio, conglomerati, inuicem comprimerentur, & ab
infequenti facile manu confoderentur. Pars maxima , inter dumeta Sc auia lo
ca pra:ceps ada,dum fe in tepore expedir non poteft, ab inftantc facile vido-
re cxditur. Per totam nodem , cum magna palantes csede petiti funt hoftes.
At poftquam illuxit, reliquia; quaeeunq; fuperfuerant, abfumptx. Strages lon
ge maior patrata , quam aut Coruinorum numerus , aut humana fides patere-
tur,quando decern milibus equitum,trigintaTurcarum milia,vna node - jq
fa, capta quatuor, & nouem militara fignahoftibus erepta. E Coruinis autem,
non multi pro cladis magnitudine defiderati: vixpleriq; quingentos oppetiifle
memorant,fiquidem pauciinfeftum hoftem inuenere. Caftra opuletiflima di-
repta,ne minima quid impedimenta hinc ab illis ablata. Incenfis mox Tur-
carum caftris, Coruinus infigni vidoriapotitus, ouans cum ditato exercitu, ad
regem
 D A D I S III. LIBER V. 449
regem rcdiit.Neminori quidem expedantibus,qumredeuntibus ille dieslat-
titix fuit : nam vbi Coruinum cxs ad internecionem Turcis , appropinquare
nunciatum eft,Rex caftris,&Defpotes,cum reliquis legionibus,ad tria milia
pafluiim,cu ingenti plaufu,&fauftisacdamationibus,gratulabundus occurrit.
Coruinum fuis aufpiciis triumphantem,& apud congrcifum, ad praeueneratio-
nis omcium,equo defcendere cotendentem prohibet,apprehenla mox dextra,
claram vidoriam gratulatunpublicc De ptimo mximo gratias agit,quod fi-
bi in Vngaria rcgnanti , eum his temporibus diuina dementia ducem dederit,
qui Romano dignus imperio,citra inuidiam,vbiq; gentium haberetur. Quan-
10 turn illi patria,regnum &c Chriftiana rcfpublica debeat, breuiter oftendit : me
ntis laudibus euehit,& vt Coruini gloriam imitentur,cxteros hortaturxegra-
tulationis officium deinde Proceres exfoluunt. Mox iundis cum Rege agmi-
nibus, non ine magno plaufu, militaries lactitia, prarmifla fpoliorum pompa, Sc
longiffimo captiuorum ordine, quicatenatipraccedebant, Vladiflaus & Cbrui-
iius in cairrarediere:ob rem benegeftam fupplicationes indidae,&:pientifimo
Icfu Chrifti numini,gratiac in facris acbe funt. Ad profequendum deinde bel
lum , Chriftiani nimos intendunt. Iulianus Pontifias Legatus , 6V Crucigerac
multitudinis praefedus,quie gratis pras ftudio fandae fidei militabat,cundos ad
continuandum vidoria: fuccefum impeniis hortatur,& in tanta diuinx beni
to gnitatis dexteritate non cefandum,fed promouenda quotidic caftra fuader5&:
prxima quxque Bulgaria: oppidarecipienda. Coruinus per cxploratores am
compertum habebat, Sophia, Philippopolim, Thracia* ciuitatcm , triumfer
dierumitinere diftare:tantundemque interualli,intcr Adrianopolim &: Philip
popolim intereife,qux trium quoq; dierum ipacio, Conftantinopoli admoue-
tur. Supcrandi tantum Hemi difficultas obiiciebatur , quippe qui tranfuerfo
Sophia in Macedoniam &Thraciam proficifcentibus , longe lateqj protendi-
tur. Bulgaria Cyabriamnis fonte,qui Triballos olim Mylis diuidebat,nunc
incipit: per Hemi montis dorfum,in Vulturnum Aquilonemque porrigitur :
mcridie,in Macedonas Thracesque dclint: feptentrioue,inDanubium de-
jo flexa, in inferiorem magna ex parte Myflam eftunditur. Hcmusmons edi ti/fi-
mus,quum longius effundatur,inter has (quas diximus) regiones excurrir.hinc
iugavfque adeo frigida,vt perpetuas niues habeant: & vix duobus anni menfi-
buSjfuperfepaftores aeftiuare patiatur. A Sophia in Macedoniam Thraciamve
iter faciennbus, duplex ad fuperandum Hemum patet exitus, alter labore Ro
mano, c Traiano ( vtmulti perhibent) fadus eft: vbiquadrato adhuc lapide
maxima porta fpedatur,quae ad arbitrium aditum inhibebat, dabatq^. alter, ad
paruum eft amnem, quern Slatizam Bulgari nunc appellant. Vter igitur aditus
pateret,hac iter facer Coruino,quemexpeditioni & itineri Rex vitro prarfece
rat,tunc erat animus. Proinde mods caftris,qua;cunq; occurrunt Bulgaria? op-
4o pida partim vi , partim per deditionem capiunt : qua quidem in re haudparuo
adiumento fuit confimilitudo Chriftianx profeffionis,abominabilis Turcae fe-
ritas, linguaeque magna cognado, qua: ad cociliandos hominum animospotif-
fima videtur ee magiftra. Nam quum Poloni Bulgariq; , Sclauonico genere
oriundi, eandcmlinguamferuent, ad nullum oppidum Polonus equitatus ac-
ccflt, quin fe ctinuo dediderit. Ne minus quidem impigr vbique Crucigeri
fe geTere. Quum aute fub Hemo,ad Thraciae aditus perueniffent,rigente iam
hicme,occlufum faxo materiaquevtrunque per exploratores inueniunt. Alte
rum anguftiorem,& humana arte fadum,praetermittut: vbi ftratam olim viam
Romanis videre licet : quam non modo lignis cautibusqj Turci compleuere,
50 fed in decliuioribus faepe locis , aquam per nodem afperferc , vt bruma: rigore
inglaciem conuerfa,equis &iumentis afcenfum inhiberet. Peruenere ad alte-
mm,pari arte pra:clufum,pridie natalis lefu Chrifti, quem Slatiza fubfluit. Va
na hic ingruunt incommoda,in primis aditus difficultas, quam non temer ab
AmuratheTurcarum RegefadameiTe dicunt,vt quum cladibus iamplcrifquc
Coruino foret affedus , praeclufis duobus acceflibus , impofitisque pratfidiis,
P iij
 4fo ANT. NF I Nil RERi V N G AR.
tuto facil,fme pugnar pcriculo,Panoniae Rege,tueri pofte videretur. Item
Vngarorum exercitum tanta rerum omnium inceflit inopia , vt quifque mili-
tiam detredaret,& de militari feditione addubitabatur. Hemus in folitudines,
prrupta Se inacccTa loca errufus,fteriles appendices habet: ad extrcmam fru-
menti & comeatuumcaritatcm peruentm erat, iam inedia vniucrfus langue-
- bat exercitus,& ad fedandamfamem, parum tritici, raro cum carne decoque
re licebat. Accedebat brumar vasfania, inopia pabuli,&frigoris rigor intolera-
bilis.Quum omnia geluconftitiflent,pabulatumfaepe&aquatum ire nonli-
cuit : proinde frigore,fame, ac itineris dirHcultate retroceder cogebatur exer-
citus:& iam diflolutus cflet,niii crcbris Coruiniadhortationibusparuiflet.Isc- (
nim aifiduo dicere, plurimum difficultatis iam exhauftumefle : quod fupereft,
folita virtute ac robore perficiendum,cui nihil arduum & difficile,fe prximos
dudum Thraciae fines efle taduros , rerum omnium feraciulmam. Eo iam pe-
netratum cfle,vt fi retr ceflerint , prae belli vaftitate,maiora longe mala reme-
tienda fnt,quamfi vitra progrediantur.Nihil,patefadis his faucibus,inftare la-
boris: ad populaciones tantm hilares animum intendendum,in medio rcrum
uccefu non ceflandum. Quando no cadem femper fortuna: dcxteritate vti li
cet, contemptum numinum fauorcm ctinuo auerci : hadenus nil efle fadum,
fi vltra non itur : quando omnia quaecunq; capta funt, facile ab hofterecipien-
tur, nifi fuccenfs domiciliis ( Quia Turcarum fatis hucufque cxfum eft , pauci i
qui fuperfunt) Thracia& Maceclonia,ac dem Europa eiiciantur. Quare dum
miles Coruinum audit, facile quifque confirmatur : fed dum mala, quibus fe
circumutumintuetur,memoriarepetit,temerarios principum afus execran-
tur. Interea Turcarum aduentus ab exploratoribus nunciatur, congratulanmr
inuicem legiones , quod honeftae mortis occafio darctur , quando multo pul-
chris in acic,qum inedia Sc algorc mori exiftimabant. Prxmiflus cum equi-
tatu,nonnullisque militum cohortibus eft Coruinus, qui quumadhoftes per-
ueniiTet, facili eos pugnafudit, fugauitque. Odies hucufque cum hote con
flidumefle teftantur,quihuic expeditioni afTuerc,fed non collatisgnis,Sin-
ftruda femper acie. Nos autem quemadmodum quibufdam Coruini militi- }o
bus accepimus,qui vulnera etiam eo bello fufcepta oftendere,remita referen-
dam eTe, cenfuimus. DiTentit ab his aliquantulum Callimachus , Poe'tanoftrj
temporisexcultus, ac fcriptor egregius, qui antequamnolcrexercitus pedem
referre coepiTet,cum Turca dimicatum,& Carambum captum,in Vladilai vi
ta retulit. Sed quid Vngari referan^audiamus, Quum nulla vi fauces aperiri,
ac Hemus mons, ob impoitaTurcarum auxilia fuperari poTet, & egeftate re
rum algoreq; intenfiflmo conficeretur exercitus , Slatizapedem referre cce-
perunt, ne irritis conatibus perire vidercntur. Atque vcluti Coruinus Se De-
IpoteSjCum fuis copiis veniendo, regia caftra vnius diei itinere prarcedebat: i ta
econtrario,Rex cum exercituredcundopraeccflit: Turcaeq) in monte confede- 40
rant , vt tranfitum inhiberenf.nunciato Chriftianorum reditu , inftauratis ani-
mis,per iuga montium hoftes fubfequuntur , rati oblata occafone cumulatas
ab his pnas , antequam Myfia egrederentur , exaduros. Carambus dux erat,
quem Celepin alij didum eTe volunt: is Alla; ptefedus,& Baflei frater, qui in
ter carteros apudipfum Regem principatumfuerat aflequutus , Amurathis fo-
rorem,legitimo fibi matrimonio coniugarat, & Imperatoris edido adhoc bel
lum accitus , cum Aiaticis copiis in Europam traieccrat: quum his anguftia-
rumpraefidiis Rege prazfedus eTet,id in primis fucrat admonitus, ne qua ma
gna occafone, quae certiflimam vidoriam polliceretur, manum cu hofte con-
fereret : fat enim fe vidurum Amurathes efle rebatur, fi hoftem Thracix fini- j
bus arceret. Celepis, huiufce pracepti haud immemor , Chriftianorum caftra
fequitur , & montibus eorum iter obferuat. Quum noftri terno agmine iter
facerent, regia caftra pracedebant, Coruinus & Defpotes triginta mi-
libus pafuum fuccedebant.hocigiturordine,dumidcm
iterremetiuntur,fan vtebantur.
V RERVM
 BCA'&IS III. LIBER VL #*
KERVM VNGARICARVM DEA-
DIS ERT1A LIBbR VI

I T V s his dimcultacibus,quas enumcrauimus, Chnitiano*

rum excrcitus, quum ad quendam montem ex Hemi appen-
dicibus> quem nunc BulgariCunobizum voeant,rediiflet,o
Carambusfequensamonciumiugisicerhoftiumobferuaret,
milites caftris, feruato parum imperio, temer egrediac ex
10 J^j^y^fe^^ igminequandoq; in Turcas erumpere cceperunt. Qnimon-
' ""* cibus inlidebant ,&: xiniquo loco, veluti rabie quadamad-
a-ii, pugnare nicebantunufpecto holte, haudquaquam bello contineri,praefe-
ctis&centurionibustemeritatincrepan.tibus parumaufcultareidicere, Malle
bello ne inultimoriancur,quam fame mori. Carambusadbelluaudax,&gIori
cupidus,hoftiumtemeritateadpra:lium inuiutus,quum fe numero,loco,& vi
ribus fuperiorem efe intelligeret,non aluer,arque fi certam in manu vittoriani
haberet, conferenda manu,contineri non poterat,ratus,fe victoria? gloria con
tempti ct imen imperij,facil aboliturum:quare cum hofte omnino confligen-
dum effe decernit. Coruinus ic Deipotes , ruituros dudum in fe Turcas , iuo-
lc rum milieu infukibus irritaros confpicantur, & Regis abfentia grauiter angun-
tur,quiitincre vniusd ei ( tdiximusjpraxcdebat. Videbancfe, eque bel'um
detrectare,neque legiones regias habere,nequc defpcratione pugna mi-
htem coerceri poTe. Proinde inuiti, pk vbi Carambum nitruct in le aciem
dudum dimilTurum effc intelligunt,ocios exorant,ne temer intemperaceque
inhoitem erumpanr,fed in ordinem rcd.gi patiantur,vti vincerenon daretur,
neincruencamhoti victoriam relinquanc. lnftriiuntigiturexttmploacies,&:
uina magis quam humana ope fren, in hoftem figna colli iubec. Iam Caran.-
bus equitatum monte demiferat, & inftructa acie , cum noftris pugnam inir*
Magna concurritur vtrinq; ferocia,&: ad radices montis,inter colles & conual-
5 lcscongredumtur,\ bi in primo congrelu inultos cecidileferunt. Polononm
equitatus , quem Rex paulo ante cum Coruino pramerat, remanferatque zd
fubeundaquacque maxima belli pericula,&Vngaroi uni tuimx,cumcxpedi-'
tilmis vexiilationum alis , quibus Defpotes pe pra-crac , citra vita racione m
itadinicabantjVtnil morte vehementiusappeterent. Turca? aliquandiu peni-
naciterobftitere,quare magna casdes a principio patrata: ed polrquam cum
dtfperatis rem ibi ee intellcxere,ccepere fenlim defe&is animis inclinari,non
cum hominibus,fed immanibusferis fe pugnare rati. OcciinittergoCaram-
bus, laboranribus fubidiafuggerit , pusilnimes inert pat , rcuocat fugientes,
nunc maleditis,nunchortationibus, mitantes animo obfirmat: intaurat vbi-
4c que pradium , & cunda diligentiifim curac. Ne minus quidem impigr cura
Defpote Coruinus , qui defperatis dudum rebus , vbi inclinatos holies fe vi
di c,mox victos exclamat,fuosadmonct, & preca ur, ordincm & dimicandi ra-
tioncmferuent,nc temer pugnando,felemucron:busholiumobierenr, im-
minentem victoriam capeflant , fciamque , fe fub diuinis aufpiciis &: tutela di-
micare.Mox cohortes quafda pcditum,ad cliu moncis, incer virgulta fubmit-
cir,qui cum venabulis caeim punctimq; caedentibus, difeurfantesa latere Tur-
carum equos, fubeidanr. Maximam equitatui cladem harc manus intulitj incli-
natur hc acies,& qui fubfidebant,in iugummontis, vbi prardium rehetum e-
rat,repentc fubterfugiunt;audaciores qui in valles plane defcendtrt, circum-
50 uenti cacaphra&orum equitatu, argr fe ad accliue montis latus referre pote-
rant.Carambusatcrgo inclamitans,nuncfugientes reuocare inaciem,nuCad-
motislaborantibus lubfidiis,opitulari:fpem vbiqi & praelium pro virib inftau-
rare,omni ftrenui militis,impigriq imperatoris officia praeftarc: inter confer-
ti /fimos hoftes fe ingerere , &: deperatis rebus hac & illac difeurrere , animart
trepidance>, fociorum fugamremorari. Adpollrcm,quum extremo cunattl
P iiij
4J1 ANT. NF IN 1 1 RER. VNGAR.
dimicaret,niue deceptus in lacu incidit,qui glacie fatua coftiterat : vnde quum
ncc fc,ncc cquum educere !, gregario milite capitur.Caeteri,qui eftuge-
re cruentiflimo pradio potuere,adreliquumprxfidij,quod in monte fuperfu-
erar,fe receperunt.Subfequutur per auia &inaccefla loca Chriftiani:fed quum
inclinante iam die,&loci iniquitatc remorati forent, dato receptuifigno in ca-
ftrarediere.Carambus cumMagnatibus plurimis captus,multi inacie cxfi, fed
in fuga longe plures.Exhis qui in montemfugam non rapuerant, pauci euafe-
rc:belli reliquias in diem pofterum Coruinus differt.'lnterim hoftem veneran
do afpcdu , habitu Aiatico Pericve , gregario milite , prxterviri dignita-
ten^vindum duci confpicatur:militemvt captiuum fibihominem vendat,ex-
orat. Decern poftulanti , quadragenos impendit. Carambus giturPrafedus
Afix, & arditima Imperatori affinitate coniundus,tanti venit. Ad Coruini ta-
bcrnaculum addudus , pro dignitate cuftoditur , & bono eTe animo iubetur.
Forte ea node Defpotes hue aduenit,de belli reliquiis confulturus;quum ad i-
gncmliberali facie &graui captiuum vulturefpexiTet,extemploTurcarum lin
gua virum alloquitur ( cuius ob veteremillius gentis vicinitatem confuetudi-
ncmque non erat ignarus)6 repente virum agnouit. Clam fortunam eius mife-
ratur confolaturque,&: ad Coruinum fubinde conuerfus , vt hunc ibi mercan
liceat,precatur.Quadragenis Ule ibi contitifTe refpondit, fe vero nemini plu-
ris minonsve,quamquadragcnisaureummilibusvacnundatur aTeuerat.Tan- to
tundem Depotes fe daturum interea pollicctur. Interea honorifc benigne-
que tradari iubet,& diligentis afleruari. In audioncCarambum Aae Pra:fc-
tum fortuna pofuit , vt variam inconftantemq; humanx viese conditionem c-
ftendat, & quam graui, & nonprxcipiticonilio , femper fit agendum ,aperiat.
Polonijhuic praelio Vladiflaum &adfuife& prarfuife dicunt:Vngari,Regis id
aufpiciis,fed abfente Rege,geftum elle telantur.Infequenti die de expugnan
do Turcarum pra;fIdio,quod in arduo monte fuperfuerat,ac extinguendis bel
li reliquiis, vt illuxit, agi cccptuni cft. Vladiflaus , vt militumfaluticonfuleret,
quando conatus rritos fore arbitrabatur,id omnino dimittendum, & leuandx
famis gratia, adreditum nimos intendendos eTe cenfebat. Coruinus & De- jo
fpotes, qui hoc admodum bello , & Carambi captiuitate , recuperaturum fe re-
gnumele fperabat,deturbadum indcTurcarum praridium, &: ne ex his fufei-
tetur incendium, fcintillas omnino cxtinguendaseTe confulunt : nihil mili tum
robon & virtuti obftiturum efTe,affrmantes.Vicit tandem Coruini Defpotiqj
fententia.Rcx quoque,ne ducummilitumq; virtuti quicqiumaducrfando dc-
traheretjfacile ceft: miles curare corpora, &c mox arma fumere iubetur. Tertia
horadici,inftruda Regis acies,montem primacfcenderccccpit,fadu perj-
culum,an arduummontis accliuumfuperare pofit.Sxpea dimeultate hirtifal-
tus,remoratafubtitit. Coruinum obftnatus profequdx viGtorix animus, ex-
periri cunda iubet, luftrato aliquantifper monte, per obliquum iter,clemcnti- 40
us expeditiusque fubit.Etquum vertex montis, quemhoftcsinfedert, in -
ruptaprominerer,eisque fubeuntium defpedum interciperct,Coruini line vi
lo negocio in alterum montis huiufce iugumperuenerc , rati hinc in hoftes fa
cile ruituros.Sedquu progredi contra cpiient,abrupti faxi prohibentur hia-
tu,quem eque complere materia,neque ponte tranfireliccbat.Quumhotem
cominus deturbare non pofent,obiedis belli machinis,oppugnare contdunt.
Catapultas,baliftas,& cantera talc genus tormenta intendunt, qusemfanos lapi
des emittant,& fragore territent fenantque. , quum hoftes inconfpedu
propius adefTe,<S horribili faxorum iadu fe peti confpicatur,ne parum quidem
animo confterntunAlibeium fuperiorinodcCarambofufFecerCjquum mu- n
tos dira Iapidum iaduralarfos difipatosque intuerentur,grauiter inter fe fludu-
ant,quando abomnifpe fedeftitutosintuentur.Alibeius,c6ftcrnate&:in pne-
ceps iturse dudum multitudini, falubriconiliofuccurrit, omnes admonet,iu-
betq;,audito mox fragore,poft cotes & faxa procumbere , prafentanco peftem
remedio auerti poTe,docuit: & hoc ad relilendum commento, fuos obfrma-
uit.ln-
 D A D I S III. LIBEK VI. 4
uit.IntereaCoruinus,per accliuum magis arduum, qua patcbat in boles afeen
fus,multas cohortes fubire iullit. quae quum infrpugnarent, pra; loci iniquita-
te,& Turcarum oecurfu, facile reieda; funt : demum quum irritam tormento-
rum operam in vrtice , & in praecipki aecliuo calamitofam fuoru ac regiorum
operam efle inrelligeret,defperata congrediendi copia, fignum,confulto Rege,
tandem reeeptui dare iubet, in planiciemcuie deduci agmina. Turca: ,abeunte
Rege, nimos audaciamq, pariter inilaurt,la:tanturq;.ln fequenti die , vfani-
ente hieme , & increbrefeente indics rcrum omnium egeftate , Rex cum duci-
busjegionumqj Pra;fcdis,de feilinando reditu iterum agit: vtc fterili afperaqs
io regione,antequam inedia conficeretur exercitus, in vberiora loca reuerteren-
tur. Coruinus neceffitati tandem cedendum eife ratus , quippe qua: honeili
quandoque rationem haberi non patitur , Regis fententia non diflentit. De-
fpotes tantm,quum idemalij plane fentirent3intcrceifit: focios increpans, qui
capto iam ducc,& profligatis fer holibus , vidoriam in manu kam defereret,
exiguas belli reliquias non cxtinguerent:per metum &: ignauiam, fuperato ho
fte,tcrgaverterent:polliceri ad ha;c,fe ad inhibendamfamcm,tantum pecunia-
rum erogaturum,quantum fatis fore cenfeatur. Legatushec eadpon-
tiicius iadabat vulgo. Sed quumdificultates mala intolerabiliaforet,nuIJa
commodorum fpe , militum animi leniri potuere. Vulgo his obftrepere legio-
10 nes, &c obclamitare,non duces & proefedos , quibus nihil decft , fed milites fa
me confici.Defpotemrecuperdifpe regni,intolerabilia,&: ea qu praeftari ne-
queuntjfuadere: Humhaudquaquam quotidiano militum &iumentorum in
terim comrnoucriineceTitatemupcrari non pofe:exada fe hieme , ad facram
vltro militiamredituros.Intcrea fluiente bruma,& imperate fame ceTandum:
exercitum in hiberna dimittendum, vt corpora labore, frigore, inediaque ab-
fumpta,curent &c rendant. Quas ob res, Rex pra;miffis impedimentis iter rele
er, guod prius fuerat emenfus. Et Turca; profpedo eius reditu , fugam potius
efl rati, ex infperatabetitia vires inftaurant, & abeuntesfubfequidecernunt.
Nouiffimum fa;pe agmen infetant,& nunc tergo,nunc latere, crebris inful-
30 tibus adoriuntur:mutuas clades inferunt,accipiutque,quibus moserat occur-
rentibuscedere,moxinauerfos,conglobatosredirc:intercipiebantvfqueadeo
quandoqueiter,vt exercitus progrem non poflet,accedebantoneratafpoliis&
rapinis impedimenta, qua; properare non inebant. In fyluam peruenere , non
arborum proccritatc opacam,fed mirafruticumfcunditate completam:item
inuiam,& ftagnantibus fa;pe aquis, torrentiumque defluxibus coenofam & in-
xqualem,ac ad faciendum iter perquam difncilem:pra;ceirerat magna ex parte
exercitus, nouiffimum agmen ad fylua; initium , quod cataphradorum erat e-
quitum,vt pariter atq; murus tergo protegeret,Turca; cum expeditiflimo im-
petunt equitatu:velites inhosconuertuntur,vt inhibeant:inftanthi,&: grauem
40 infylua pugnam coferunt. Clamor inge'ns efrertur, ad quern qui anteceflerant,
recurrere: inter digladiandum in vliginofa loca diuertere,vbiquicunque qui
ts inha;ferant,a;gr pra; cni altitudine fe expediebt,intercedebatvada qu
dam oculta,& anfradus, inidiofalocorum inaequalitas , qua precipites e-
qui agebanmr : adexpediendas fylua; difficultates,pedibus dimicare cogeban-
turrqui retro in fubdium concurrerant,inconfulto fuecurrendi ftudio, aut pa-
luftri folo impingebantur , aut in caicos alueos corruebant. Dirempto pradio,
quits circiter odoginta Chriftianis defiderati , qui in poftremo ordine ca-
ptifunt:Turciscentu&feptuaginta,quos Coruinus extemplo iuffit obtrunca
ri,ca;teri fui fugatiqj.In fyluajCum loci potius difficultacc,qum hofte dimica-
jo tum. Quum igitur fames quotidie maior inftaret,&grauitasmultitudoq} impe-
dimentorum , ac afiduus Turcarum infultus , iter admodum remoraretur , nc
inedia &: lalitudine abfumeretur exercitus,Regi cceterisq; procerib. vifum eft,
farcinas in medium conferri : ex his quxcunq; oneri potius, qum vfui forent,
publice concremari,deideratoru arma militum,hoftiumq5 terra infodi,debilia
fupcruacuaqs iumentaeazdi. Exercitus inutilibusleuatus oncribus, expeditis.
4H N Ti N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
propcrarc potuit , nequc facilis fubfequendi &incurfandi copia pothac hofti
fuie. Longis igitur itineribus , ad Albam Grxcam , quam nunc Belgradum di-
cunc, cum vniucrfis copiis,Vladiflaus peruenit: honorificfuis excepms,dics
aliquot,pcr quictem & rerum copiam , milites & equos refecit , recreauitque.
Traiedo deindcSauo,cum Comino &Defpote , cauerisque Procehbus , Bu-
dam properauit: dues &Praefedus,quumeumvrbi cum copiis appropinquare
nunciatum effet, Senatus confulto, vt rcducem pro dignitate Regem excipc-
rent,cum omnibus ordinibus & collegiis faccrdotuminoccurfum efFundutur.
Pontfices cum facerdotum ordine ad primum lapidem fubftitere. Prxtor vr-
banus,& Prsefedus arcis,cum ceteris Magiftratibus vltr progrcfll,fubfequen-
te populo, Regem^ qui a dextraCoruinum, &c lulianum, Delpotemque a lama
tcnebat,coucnere:mccedebthisPra:fediequitum,primipili, achilares ex-
ultabunda: legiones,qua: non modo capite,fed prfixas pilishaftisque coronas
geftabanr.incongrelu tantus editus eftplaufus, &fadacongratulatio,vtfau-
ftis cunda falutationibus refonarent. Publicam tubarum clangor , &: militaris
ingeminatio,la:titiamaugebat.Deindetriumphi pompa explican ccepta. Ante
Regem, longus captiuorum ordo pranbat infignium , in primisque Carambus,
Afia: Pra:fedus,qui catenatus ante vidorcm , omnium in fe oculos plane con-
uerterat : praeferebantur figna hoftibus adempta , S fpolia quaecunque aduehi
potucre.Coruinus,inpalmatavefte, inter LegatumPontificis&Defpotem fe- i
qucbatur,vtipfc poft Regem non immerittriumpharcviderctur.Succedebat
his fandiTimum Crucigerorum agmen , cuius latus Pontfices Magiftratus
vtrunque claudebantzcontinuabantordinem fubinde legiones, quorum voci
feran! alacritatem Danubius & vicini montes rcferebant.Sed vniuermm quem
diximus ordincm , facerdotum pompa praccefferat , qui facro habitu &:folcnni
ceremonia inccdcntes,pcnatcs,&: dos patrios,item urea argenteaque dium
imulachra, prsefercbant:facros pro agendis gratiis hymnos , iefu Chrilo pti
mo maximo,ac diua: Genitrici , Pannonia: patronal , concinebant: dextrisc
finiftris,promifcuapopulor turba,ccclum plauibus fane complebat,Vladifla-
um&Coruinumcertatimingeminans. Aftvbiadportamvrbis proceffere, V- }'
ladilaus Rcx pientifimus , vtDeumtantae vidoriaz audorem fuTc profitere-
tur,confetimex equodeiliit,pedibusque ouans,vrbemingrefliis,diua: Geni-
tricis Bafilicam,cum triumphali pompa prius inuifit.Res vbidiuinas ad omnia
puluinaria fccit,folnes, mximo Scruatori, ic diis omnibus,gratias egit:hofti*
lia templo cum fpoliis igna appofuit, tabellamque fubtexuit , quae vidoriam
Turcis diuina benignitate relatam, plane teftaretur.Solennibus r,tc peradis,in
arcem per,uenere , Comino publice Rege laudes pro mentis data: , cuius vir-
tute prudentiaque , omnia profper eueniffent. Laudati quoque pro dignitatc
cacteri Proceres &Prxfedi:item his mandatum , vt fu quifquccum titulisin-
ignia,admagnam aram,ineadem bafilica rite fufpcnderet,ne mrita praefentis 40
vidoria: laude fraudaretur : qua: ad noftram vfque tempeftatem fufpedantur.
Multo magnificentis triumphi fpedaculum fuiffet, il hoftium fpolia, qua: pra:
necefltate humi infoderant,fucccnderantque,rcferre licuiuet.Secundim Re
gis Corutniquetriumphum,quipervniuerfampaucisdiebusEuropamerFufus
eft, Chriftianorum Pnncipum animi , qui Turcarum fucceffu confternati fue-
rant,vfque adeoeredi funt,vt rgnante Vladiflao,viuentequc Coruino,ferita-
tem dirac gentis,fi bellum profcquerentur,nonampliusexpauerent.Quarccort
gratulatum fimul &hortatum,legationes vndique properabant.In primis, Eu-.
genius Pontifex maximus,item Vcneti,Genucnfcs,&Philippus Burgudiorum
Dux,Legatos in Pannomam mifcre,vtpoltinignis ac fanda: vidoria: congra-
tulationem,Regem,&Ioanncm Coruinum,ad bellum in Turcas redintegran-
dum hortarentur,orarentque,pecunias & auxilia pollicercntur, claffem quoq;
munitiffimam promillis adiicerent,ad Hellcfpont, qua: Afiaticis copiis trank-
itum inhiberct : & Turci tot Comino cladibus affedi , qui in Europa fuper-
fuerant,ad internecioncm facilis rcdigcrenuir. Aduenit & Ioannis Pala:ologi
Grav
 cadis m. liber v. 4#

Graetomm Imperatoris claralegatiorcuius imperiumjTurcarum viribus itafu

erat labcfadarum,vt ademptis tot prouineiis , parum fibi in Thracia Sc Grecia
fupefeffet: poft gratulationis officium, Regem Senatumqj precatur, vt falutare
piumq bellum primo quoque tempore profequatur. Magnitudinem occaiio-
nis oftendit,quando attenuatas in Afia & Europa Turcarum res enunciat: bind
ab Vngaris, potentiflmis prineipibus illinc,grauiffim vexari:his miraculum
adiecit,eo quo Carambus captus eft die,Conftantinopoli,ad portam Maccdo-
nicam,viui m effe iuuenem candidatum,equo iniidcntem,geftienti circmlav
titia difcurfare,nunciare Turcarum cladem,& ineundx in dir gentis exitium
w expeditionis admonere.Demum, il Vladiflao bellum inftauretur, Imperato-
rem Gracum pollicetur,cum validiffimis copiis, Thracia verno tempore ad-
futurum.Neque deerant inftantiflima: Iuliani hortationes, & lachrymofa: De-
fpotis preces, qui quotidic Coruinum, caucrosque Proceres ambibat: amplc-
xabatur Regis genua,&: ad perfuadendam hanc expeditionem, nihil ftudij, la-
boris & diligenti remittebat. Aduerfantur his acerrim Polonorum oratores,
qui fundi gratulationis officio , Regem ab externis bellis auertere nitebantur,
donec inteftina componeret:dicere, ipfus abfentia,Proceres,publica cmoda
contempiTe, priuata curare, &libidinis&ambitionis imperio cunla gerere,
per negligentiam & ignauiam omnia ruerc , hinc tantumTartaris audacia: ac-
*o ceffiffe, vt magnam Ruifi Podolia'que partem diripuerint:finitimis,fub iufti
belli fpecie,populationes inferri.Boleflaum,Opolia: Ducem,licentis incuria-
re^ Cafimirum Lituania, Maflouia: bellum indixifle : proinde ni ad pacan-
dum Polonia: rcgnumreuertatur is , perbreui ruiturum. Poftquam Vladiflaus
cunftis Oratoribus pro congratulations officio gratias egit, iluda in
teligioncm &c orthodoxam fidem commendauit:refpondit,Se propediem fre-
quentilfimum conuentum habiturum, ibiq; de inftaurando bello decreturum,
darurum demum operam, vt potentatuum poftulationibus pro fua virili fatisfa
ciat. Poftero die Legatiomnes dimiffi,conuentus Budaefreques indidus, quo
regiis diplomatis,non modo Vngari,fcd Boemi quoque,qui in Vngariaconfe-
$o dcrt,promiffaincolumitate,aceiti:& in primis Gifcra,eoru princeps. Et qu-
uis Iulianus interceTerit, ne praefentibus Boemis dereligiofaexpeditione age-
retjtamen aduerfante Franco Bano,eorum aduentus &pra;ientia tolerara. Co-<
ado conuentu, de abrogado inteftino bello principio atum eftrquod quum
non polet , induciac in biennium prorogate , & ea quidem conditione , vt ca-
ptiui vtrinque dimitterentur , Se exadis induciis , in captiuitatem reuocaren-
tur, paxipfanon tranfigeretur. Adempto duobus annis inteftim periculi me-
tu, ad externum peruentum eft. Iulianus & Defpotes, quum impcnfls de fuf->
cipienda noua in Turcas expeditione diTeruiflcnt , facile vidoribus permaf-
rc:quam vt commodis grrent, nouum prouincialibus indigenisq; tributum
4o imponi,& quarftores pij ftipendij fubinde creari placuit: bellici apparatus cura
Comino tradita.Et mox quaxunque in hoc conuentu decreta fuerant,Vladif
laus omnibus Chriftianae reipublica: Principibus,ad quos ifta pertinerent,vt ir
tempore parata omnia forent,nunciauit, Pancratius,cui fando Nicolao co-<-
gnomen eft inditum,in conuentum venit, Polonicx fadionis, in Vngaria , hi*
temporibus ahertoracerrimus. Violatafacrofandaconcilij librtate, fado no-
bilitatis impetu,ex odio publico captus eft, in vinculaque coniedus.Pari quo
que inuidia,focij ad fupplicium raptifunt. Furoris huiufce caufam fert, quod
regionem , quam Vagus pratterfluit, affiduis infeftam latrocinas teneret: vnde
publicam in fe,fociosq5 fuos,inuidiam conflauit, & cam quidem , qua publicas
50 fidei fanditatem violaret.Nc mitius quidem cum Gifcra adum forct,nifi Regis
ope & mifencordia obieda , Polonorum manus per pofticum hominem edu-
xiflet,mutatoq; Iaurinum habitu cotinu trftuliflct.Quare Seruatorem,&: fa-
lutis audorem fux,Vladifla pofthac femper appellauit. Rex autem,quamuis
rebus Pannonicis,& futura expeditione admodum follicitaretur , paterni ta
rnen regni procellis mifer vexabatur. Succurrebac procerum fuorum difcor
4 ANT. N F I N M RER. VNGAR.
dix fimultatescjp, Tartaric incurfiones, intermiiTa reipublic cura, & bellum^
quod cum Amaxobiis Cafimirus frater gefturus erat.Sxpc de rcpetenda patria
cogitauic,vtregnu pacaret,cum fratre de rebus agendis rede decernereudum
Turcico quxcunque bello funt vfui,cparantur, &C cributum, quod huiuice rei
caufa fuerat impoiitum , exigeretur. Sed inftantiffimis luhani Defpotisq pre-
cibus &: monitis remoratus , qui fe in tanta rerum mole apud fuos Polonos ex-
cufarent, Legatos mifit. Quinetiam magnus Pannones omnes timor incefit,
ne Rex Polonia reuifcret, nve parentis pientifimXjfuorumqj charitate,a bel
li ftudio reuocaretur. lngruente iam vere,Vladiilao , Coruinoque placuit, per
Legatos omnes Principes admonere , qui in falutari hacexpeditione claiiem, te
auxilia, pecunisve vltro promiferant, vtiin primo tempore promifa praeta-
rent.In primis ConftantinopolitanumImperatorem,vt qu fe inThracia: Ma-
cedonixque finibus cum exercitu efle fentirct, praeft quoque ipfe cum auxli-
aribus copiis adforet.Infuper EugeniumPontificem maximum,Vnetos &: Ge
nuenfes , caeterosque focios , qui comparand clallis negocium vltr fufeepe-
rant,vt in Hellefponmm earn mitterent:quod& impigre ab llisfa& eft. Qui p-
pe qui ad Caietam feptuaginta triremes inftruxerant, clafi Francifcum Alber-
tum, patricio Florentinorum genere natum, Cardinalem , ingenio 6c virtute
prxtantcm,pra:fccerant.Is continuo in Hellepontum nauigauit,portus oceu-
pauit, &C lictora,ne qua ex Aa Turcis auxilia tranfmitti polent. Ad augendam te
hancinferendi belli occafionem , fama felix acceferat , Carmanix pnncipem
cum magnis exercitibus in Pontuin ac Bithyniam properarc,vt minoremTur-
cis Afiam eripiat,Europx imperio infeniTimis. Longe magis,hac rumoris dex
teritatefuccenfa funt ad hoc bellum Chriftiana ftudia,quum iecum reputart,
non modo Europicos per fe, maximum in hoc bello fdus iniuifle, (cd Aiati-
corum quoque,ex infperato,auxilia accepiTe. Quinetiam Amutathes,audito
Carmanici belli periculo , ka animo confternatus cl , vt de pace potius quam
bello, fipoTet, cogitare cogerctur.Quumenim toties fe ab Vngaris S Poionic,
Coruino duce,& lubduclu aufpiciisque Vladiilai, fufum fugatumque reput -
bat , penitatis quoque Carmani viribus, omnem in Europa Afiaque victor iam 5
defperabat.Succurrebant Italorum opes, cum Burgundionum viribus vna cen
iun&x, qua; terra marique plurimum poife viderentur. Quare nihil vtilius vc-
niebat in mentem , quam coniurantc in fe vno tempore iimul Europa, & non
parua ex parte Alia, de pace cogitare, quam propagandi olim imperij cupidiu-
tefemperabominabatur. Deeacum Defpote agend effe cfet,cuiusoblibe-
rorum captiuitat, & Regni priuationem,anhelantiflimumforeintelligebat.I-
taq; ad eum clam nuncios mittit, qui ita caut cum illo de pace agitent, ne eius
cupidi videantur. Quare de Carambi prius redemptione agant,& pro ipfo libe-
rorum Regnique Mylx reftitutionem polliceturde pace fubinde,veluti prae
ter mandataRegismentionemfenfimfaciant.Defpotes primo, qui Turcarum 40
artes non fine magna iaclura calluerat, fufpicione corripitur , deinde quumde
fuis commodis agi intelligeret, ditis eorum aures admouit : quinetiaid in rem
Vngarorum admodum fore videbatur , ad Coruinum rem ipfam pertulit. Ulc
quoque penitatis belli periculis, 6c Vngarorum Polonorumque malis , qui in-
teftinis iuxt difeordiis laborarent,infeftumque Fredericum haberent , opibus
etiam &c auctoritate pollentem , ne reeufandam quidem pacem reputauit. Et
quum cditiones omnes Defpote cdoceretur, quas ne fictas quidem efle in-
telligebat, eoimpenis ad pacem animum intendit. Nequedifpliccbat illud
quod Defpote deferebatur : quippe qui, fi eius opera pax ifta fieret , quadra-
gintaaurem milia,Turcarum nomine , pro Carambo , Sc quxcunque a Sigif- f
mundo Imperatore oppida in Vngariafibidono datafuert, recuperato Ce Re-
gno,Coruino daturum pollicebatur. Amurathesquum acclinatum paci Cor-
uini animum Defpote accepiflet,quem vnicum in Europa perhorrere videba
tur,idibus Iunijs Segedinum,ad eum Legatos m ifit,qui pace omnino ibi tranf-
igerent:at ule, Vladiilaum Regem ftatimadmonuit, vt ad eundem diem , cum
. inftruo
 DECADIS III. LIBER VI. 4J7
inftructo illic adforetexercitu,vtquum adfuturi funt Turcarum legat,de con
cordia fecum acturi , motis dudum caftris , a:quiores pacis conditiones extort
queat. Conditiones omncs fignificarat , Rex autem cas confpicatus, neque re-
gno,nequc tempori iniquas fore,&: rluetuantibus prfcrtim Polonia: rebus,ne-
que tutis etiam Vngaria: , mentionem pacis betus audiuit : ad praiftitutum cum
plurimis copiis diem adfuit. Admiffis Turcarum oratoribus,Segedini diebus
aliquoc de pace vitro citroq; acerrimc difceptatum , quando Turca ulgariam.
argentique fodinas,qua: inSeruia unt,pertinaciter fibi retiere nitebatur: con
tra Vladiflaus, legitimis cuneta domims reftitui contendebat. Tand inter eos
io itaconuentum eft,vt Bulgaria Turca: cederet,reliqua ver qua: in Myfiaocu-
parat, priftinis poflefloribusredderentur. Reftituercntur infupervtrinque ca-
ptiui,&: in primis Defpotis liberi: reftituendis autem oppidis,ciuitatibus capti-
uisq} dies pra:ftituta. In decennium pax tranfacta, pradentc quoq; Iuliano apo-
itolici Senatus legato,qui quamuis earn iniquo animo ferret, nihil tame venie-
bat in mentem , quo ipfam facile improbaren difficile , futuris rebus, erat certa
commoda prarfinire. cruciabatur nimis animo , quod Uteris potiflm fuis ma
gnum in Italia foedus ictum fuerat , & ingens parata claflis:nunc vidcrct appa
ratus omneis hac pace fore rritos , & clarimma: victoria: immortalitatisq) adi-
pifcenda: fpem deponere cogcretur.Contri Vngari,Myfi ac Daci,la:titia iingu-
to lari complebantur: cfiderantes fibi vitro dari,quod fine multo fanguine recu
perare nequiuiTent. Compofitis rebus omnibus, de modo fancienda: pacis agi
cptum eft. Turci iuramentum in Euchariftiam Rege poftulant : Grcgorius
Sauoreus pcrtinaciter aducrfatur,nc arcana myfteria,qua: nulla ratione,nifi fi
de tanmm pura,munita funt,infidelibus prodantur.Conuentum tandem eft v-
trinque, vtin Euangelio noftri, illi in Alcorano iurarent. Scriptis lgitureodem
argumento,lingua tarnen duplici,cditionibus pacis, eas inter fe perpetuas in-
moJatas4fore,fan:iimovtriquciuramentoaiieuerarunt. Confecta iam pa-
ce,abeuntibusqjTurcis,vt ex compofito promuTapra:ftarent,Francifci Cardi
nalis Florentini , qui in Hellefponto Latina: claflis pra:fectus erat, litera: allata:
<5 funt,quibusfignificabatur : Amurathem,exinanitafer Europa, cum omnibus
copiis , in Afiamaduerfus Carmanum,traieciTe: occafionem maximamobla-
tam effe,face recuperandi quicquid in Europa fuerat amiflum. Monere dein-
<k impfis,&: hortari,vt cum fuis qum primm exercitibus, in Macedoniam
ac Thraciam erumperent. Se ad Hellefponti fauces in tempore adfuifle , & ex
fderc promifla prxftitiiTe , atque ne Turci redeant, facile prohibiturum. Ad-
ueniuntquoqueConftantinopoliraniImperatoristabellarij,perquosfeftinan-
damis,ob Turcarum abfentiam,expeditionem orabat,efflagitabatq5, ne oppor
tuniorem quidem vllam occafionem vindicada: fdae gentis imperio, Euro*
vnquam adfuturam: & poftulatam fe Turca pacem repudiafle fignificans.
40 Dcmum inftantiifim precatur,ne vllam fidam prfida: gentis pacem Rexacci-
piat,nve Turcarum fe fauoribus obruendum relinquat.Recitatis vtriufquein
Senatu Uteris , tanta Regem cunctosqj Proceres facti pnitentia mox incefit,
vt nullius vnqua rei vehemtius puderet,pigeretq5. Omnia immortalitatis fun-
damenta,quar iecerant,initacum Turca pace,inuitis infciisque fociis,iam irri
ta fore confpicantur, expeetationem quam de fc in Chriftiana repblica CxiCci-
tarant,fefellere.Vindices dudum faneta: fidei,propugnatores religionis,vltore$
Chriftij&gentium fidelium liberatores,olim appellatos eiTe, fecum reputabt;
contr,nunc violatores focialis fidei, &; Latini Gra:cique foederis immemores,
contemptores immortalitatis,& propriorum tantum commodorum amatores,
i haberi. Animos hac pnitentia fluctuantes, Iulianus tempeftiuius adoritur :
Si quis veftrum ( mquit ) Proceres,fortafle miretur,qud de refeindenda pace,
Violanda fide , fim verba facturus: is primm intelligat , me nil aliud hodie,
qum de femando fdere vobifc acturum , & pari vobifeum pnitentia cor-
ripi:pnitentiadixi,non dolore. Quando hteme inuito qua: facta funt,&pr-
cropinionemvcftramaccideruntjVeluti fpecula cuneta profpexi : cogor pro
 455 ANT. N F I N R E R. V N G AR.
legationis officio, Chriftiana: profciioms eoniundionc,iuxr atque vos an*
mofluduare, 5eo vel maxime, qud de cummuni honoris dignitatisqjiadu-*
ra hodierno die agitur: quam niii communiconilio , & folita virmte refarcirc
enitamur, quam vercndum cft,nc nimia infamia, &: vobis Pannoniis e-
gredi,& mihi Romam redire Ucear, vbi grauiflima qua:que cenfuraiudicantur.
In quas miferias prarceps confihum nos plane coniccerit , conideratc : pacem
cum Turcafecimus infideli,vt fandam fideliumfidemviolaremus,&facrofan-
dum cum fummo Potifice fociisque Principibus initum ante foedus refcinde-
remus. Et cuius, cuius inquam,vtilitatis gratia ? Ncmpc vt Myam 'diu popula-
tam recuperaremus:exigua profed, & calamitofa eft ifta vtilitas, ad bre-
ue tempus intercipi poteft:& carrera commoda,quae perpetua fucrant, longeqj
maiora , amouet He repellit. Quid enim dementius, &: magis inconfultum dici
poteft,quam in deliberando priuati tantum commodi,&: non publici,item e
que honefti,& fandi habere rationem > Quid Turcarum perfidias praeftare de-
beatis,non id quamturhodic,Proceres,fed a Iuliano,Pontificis,&: Latina; foci-
etatis Legato , adore &: audore, irriti promiTi , violatat fidei , & foluti foederis,
ante confcientisE veftra: tribunal poftulamini,& veftro potius , quam diuino a-
lienve iudicio,i mea aequo animo dida patiemini,reos vos efhciam.Refpon-
detc mihi, Proceres,Nnne poftquamfex menfesin Myna,finibusqjThracia?,
cumTurcis tot bella flicitergemitis,deinde ouantes in Pannoniam rediiftis, to
ab vniuerafere Italia, & Graecorum Imperatore honeftiffimaslegationes ac-
cepiftis, &c congratulationes fauftae vidoria: , & ad continuandum bellum ad-
horrationes?Accepimus.Nnne cum Italis &c Graecis, vt illi Thracia cum au-
xiliaribus copiis oceurrerent, & hi claflem ingentem in Hellcfpontum mirte-
renr, facrofandum vltro fcedus , me pratfentc &c audore, percufliftis ? PercuiB-
mus. Si percufliftis , cur cumTurcis,ifto violate , aliud tranfcgilis ? quo iure,
quamuis tranfadumlt, femare poteritis?Ergo i fuperiore anno, cum Pontifi
co maxtio,qui Dei vicem gerit in terris , foedus iniuiftis:fi humani , ii rationis
compotes,i Chriftiani eftis, fecdum omnino vobis fcedus refeindendum eft,
ne primum & diuinum violctis:quodnifeceritis j vereor ne veluti ludas Chri- jo
itum,ita vos eius vicarium prodere videaminimve Deum,quemhadenus re
bus veftris prxfcntem&propicium femper habuiftis , vobis pofthac infelii-
mum fcntiatis.Nunc aut quarfo,dicite,quid Imperaron Conftantinopolitano,
qui ex compofito iam primo tempore fuit in caftris , & veftrumin tanta op-
portunitate exercitumexpedatquidPontifici mximo Jquid Veneris &Genu-
enfibus qui dauern inftrudam haben t,vtconftitutum fucrat : quidBurgundi-
nibus , qui ardore fidei ex Occarto diu foluere , & tot pericula maris emeni,
nunc in Hellefponto nauigant,refpondebitis ? Commcntamini,quafo(fi pote-
ftis)excufationem,& colorem aliquem,quo non penitus noftri diffimiles vide-
amur.Si quid recditaarte excudiftis,expromite. Promififtis vos primo quo- 40
quo tempore in caftris adfuturosmunc vernat veftri milites, Sc seftiuant, & per
calamitofam ignauiam &c negligentiam , tanta &: tarn falutaris occafio elabitur.
ingentem animorum ca;citatem, craflfam ignauiam, execrabile focdus,ad
Chriftianac reipublicx idum exitium. Incufaucrit me fortafle aliquis , Cur id
cum caeteris tolerauerim?Adfui,fateor:fed quantum in me fuit,ne id fieret,in-
tercef, improbaui,& vt multi ex his qui hc adeftis, telles eTe poteftis, inlan-
tiffim damnaui : vidus fum Coruini fapientia&: audoritate, Defpotisqj com-
miferatione,nc regno acliberis, intcrcelTionemea,vltrinfcelixipfecarercvi-
deretur : & ne me commodorum veftrorum contemptorem oppugnatoremq;
quifquam appellaret,triftis & inuitus cefi,haud infeius, bine falute Chriftianac: f$
reipublicae labefadari,fpem gloria; aciramortalitatis extinguidnos omnes,pa
riter diuini humaniq; foederis violatores, prfidos, & Chriftianx gentis prodi
tores (vt veftra pace dixerim)appellari. Quare, nifi antequ perfidia: noftras ru
mor longius eFundatur , nos ip ab hac infamia vindicauerimus, nihil turpitu.
die fcelereq, veftro maius,aut miferius qucquam dicipoteft.ld fi voluerimus,
nor
 DCDSIL LBRV. w
ou tarn facil,qum iuftc fnde facer potcnmus:reftituta Myfia,reddi tis
sue captiuis ,quid aliud vobis agendum eft, Proceres, quminftaurarc exerci-
tus,parare qucunque bello funt vfui,initum prius focdus cum Chriftianis,fcr-
uare ? dicere,VladillaumRegem,poft percuflum cum Latinis Graxisqj fdus,
nihil inconfultis fociis,quorum aufpiciis commune bellum geritur, pacifci po-
tuifle, prarcipu cum hoftibus Chriftianac profeflonis. Si quid illicum Turcis
eonuenerit, fore irritum, priori ilandum efle fderi. Quifnam ita iniquus hu-
manarum rerumcxaminacor eft,qui non facile iudicct,initam cum vtroquefi-
dem,Chnftiano pocius qum Turca*, & fideli potius qum prfido efle feruan-
io dum ? omni in perfidum hoflem arte , vi, fraudeqj vti licct,ars arte eluditur , &
fraus fraude circumuenienda el. Dolo Turca principio in Europam traie-
cic, dolo pedetcntim Regnum inuaiit, nemini vnquam fidem feruauit > artibus
potius quam armis ad id rerum faftigi cuedus eft:&: vos , cne caxitatis per-
ueniftis,vt potius omnis fidei ac rationis experti , quam fidelibus Chri-
ftianis,in primisq; Pontifici facrofando,feruandam efle fidem ccnfeatis?aftu&:
confilio maxima queque gerunmr: Romani maiores noftri femper fociorum
fidem rede fandeqs fcruarunt,pcrfidos pari arte elufere.Ca:far,imperandicau-
fa,ius quandoq; violandum cenfuit. Atque Philippus domitoris Afia: parens &
magifter, calliditate ac dolo farpe malo,imperandi cupiditate vfus eft. Non ta-
o men hi proditores appellantur. Fas eft quandoq publica; falutis gratia, neque
flare padis,neq; perfidis femare fidem. Fas eft iniqua iuramenta refcindere, &
prsrfertim qua; praeter aequum,fas,& bonu efie cenfentur. Anne Diomedi,qui-
cunq; in folo patrio primus occurreret, diisimmortalibus deuouenti, obuium
fibi filium,ex voto & urameto madare fas fuit ? Nempe nefas, arquum igitur &:
iuftum iuiiurandum, omnium iudicio eft fnde fcruandum : quod autem non
modo ad priuatum, fed ad publicum facit exitium, illud irritum ac vanumefle
debet. Quas ob res antequam perfidia noftra late diuulgetur,vos quaefo,&non
fineIachrymisobteftor,Proceres,teque inprimis Rex inclyte, ne datam pro fa-
lute Chriftianazreipublic3e,facrofando patri, caeterisqj fidem vilo vnquam pa-
30 doviolandamcenfeatis. Initamcum Latinis Gra:cisque focietatem fide fan-
deque feruatc.fufccptam ex conuento expeditionem,fociorum excmplo pro-
fequimini,iada immortalitatis & glori fundamta tueamini,prouincias,Tur-
carum feruitute preflas,li berate : collatac in vos fpei,fatisfacite : nolite expeda-
tionem nunc gentium fallcre,quo nihil turpius efle poflet. Nulla vos initi cum
Turca foederis religio teneat,illud cenfetenefarium c dcteftabile,Pontificij be
Chriftiani foederis violare fanditatem : Deum, quodcoeleftibenignitate pro-
hibeat, fi aliter feceritis, acerrimum violatae fidei fore vindicem exiftimate , &
nihil reptate, Chrifto ptimo mximo gratius,vobisq5gloriofiusfuturu,qum
occupatas Turca prouincias omnes,humanidiuinique iuris experti, ferail-
40 lius feruitute vindicare. Nolite hanc opportuniflimam occafionem preterir,
qua nulla comodior vnquam dari poterit. Deftituta Turcis eft Europa, Car-
manico bello: Ptificia clafle in Hellefponto interdidus eftreditus,Thraciam,
Macedoniam , C Grseciam , Epirumque inuifere tantum , & luftrare opus eft.
Nullus hoftis adeft. Proinde Pontificium, per Deumquafo, feruate feedus , &
faufta feliciaque caftra,veluti vobis cum fociis conuentum cft,in Macedoniam
Thraciamque mouete. Iuliani oratione, abrogandam Turcarum pacem, o-
mnes exclamarunt:initam cum Chriftianis Principibus focictatem, quibus i-
pfi opem implorarant, nullo modo violandam : malle extrema omnia perpeti,
qum fand promifla non praeftare,& quamuis maxima commodorum omni-
jo um (pes, in Turcico bello fita fit, tarnen fi res etiam parum profper euenirent,
long fatius cfle,pro Chriftiana religione mori, excitatam expedationem tue-
ri,fcruare fidem,quam infamem turpemquevitam ducerc. Quare ex confulto
fenatus>&c Regis audoritate, pax cum Turcis inita abrogatur, & mahs inquam
aufpiciis antiquatur : quandoquid fine audorum abrogationis exitio,numina
qucunque pacis ac fidei iura mensurad fieri noluere.Ne oruinus 6z Beibo
ot y
4o ANT. BONFINII RER. VNGAR.
tes intercederent,alteri Bulgarix regnum,parta victoria,ex diplomate prcmif-
fum:alter,belli felicitate rcmollitus eft.Interea Turcarum lcgati,reptinx per-4
fidixncfcij, promifla ex conuento prxftiterant: oppida quae in My fia Seruivc
tenebant, ademptis prxiidiis , priftinis poTefloribus reftitucrant : pro Caram-
bo,quem fecum abduxerant, quadragintaCoruino aurem milia perfoluert:
Rafcixregnum,liberosque cum cxteriscaptiuis,Defpotireddiderant. Vladif-
laus autem,decretum abrogati foederis Turcarum , ad Imperatorcm Conftan-
tinopolitanum,&Francifcum Cardinalem Latinx claffis Prxfcctum, ne ccepta
defererent,repte miit.Poloni,refciflampacemaudientes, xgerrim tulere:&
quum rcuifurum Poloniam regem bine fperarent , magna fpe excidere, ncq>
ignorabantjLituanorum S Amaxouiorum gratia,intcr Cafimiru & Bolellaum
graue bellum perbreui exarfurum. Rexdemum per Legatum Polonos cofola-
tus , inftiganteluliano, vndecimo calendas Octobres , Segcdino caftra mouit,
non pari atq; annifuperioris exercitu: quando Turcicx pacis fama, ings Cru-
cigerorummanus abierat, hac etiam caufa muid Polonis Valachisqj dimiffi.
Aft vbi ad Orfouam Vngari deucncre,pridic nonas Nouembres traiecere Da-
nubium,poftquam Bulgariam attigcre, primo Florentinu,deinde Budinum,ia
Danubij ripaiitum vencrunt: quanquam nonnulla oppida prxfidiaque Turca
rum prxterirent, nihil vnqu hoftile factum eft, ne minimis tempus prxliis te-
rcretur, nullum inire certamen Rex decreucrat,niinecefitas adegiflet, donee
ad Hellefpotum exercitum fuum,cum Latina clafle,& auxilianbus Grxcorum
copiis , coniunxuTet. Dux ad Gallipolim iibi vix proponebantur , altera cam-
peftris & breuior, per extremamThracix oram, quaMacedonix coniungitur,
inter Rhodopcn Biftoniamque paludem:hac li iter facer pergeret, quia recta
Hemus fuperandus erat, cliui dificltate & anguftiis, currus deferere cogeba-
tur. altera ad folis cxortum,inPontu, mox prxterPontilittora,&:luftrataThra-
cia,declinato ad meridiem itinere,Gallipolimdeducebat.hxc quamuis multo
longior,& in locis plerifque falebrofa,non tamen vfque adeo difficilis,vt agen-
dorum curruum copia intcrdiccret. Hanc Vladiflaus optauit,nc currus dimit-
tcret , quorum circumfepta, infidiofos Turcarum impetus toties inhibuiffent. }o
Quum ad Nicopolim Bulgarorum metropolimperueniftet, cuius pars Danu
bio abluitur,altera in motem aflurgit,quia collatas illuc belli trepidatione pro-
uincialium diuitias rumor erat , exercitus ab vrbis oppugnatione continerino
potuit : primus in fuburbana impetus factus eft , & continuo populata : quum.
autem moenia attigiflent, qux ftrenue" protegebantur, ab oppugnatione cefla-
tum. Hc dies tres quaturve , reficiendi militis & iumentorum gratia , caftra
moram fecere: regionis vbertatc hc omnem inopiam refarferunt , & reparata
funt omnia qux bello vfui forct : quoniam & via difficilior falebrofirvc fuper-
crat,ac iter ob frequentiaTurcarum prxfidia longe periculofius'.hc etiam Rex
facta tranfuectione,exercitum recognouit. antequam hinc caftra mouerentur, 40
Vladiflao Dracula Valachix,quam Montanam dicimus, Princeps occurrit, vir
non parua iufticia &xquitate pollens , &c fortiftimus in quoque bello Impera
tor Temper habitus:quippe qui modicis copiis,magnitudine animi &: fapientia,
necnon cxcellcnti fuorum militum virtute,Turcarum bellum, vix Chriftianis
omnibus tolerabile , prxtcr omnium opinionem , fine vllis externx gentis au-
xiliis , diu tolerauit , tantamque affiduo bello prouincialium iacturam fecit, vc
vix fupereflent , qui agros colerent. hic ne in Turci feruitutem caderet,quan-
do iam nimis attenuatis erat opibus , ad hanc expeditionem , veluti ad prxfen-
tcm falutem, euolauir.confpicatus Regis exercitum,& militum paucitate con-
fternatus,cum continuo exterosque Principes orare obtcftari coepit, ne vi- <0
tr contendcret, pedem referret: quando non fine magno fuo malo fat explo-
ratas Turci vires habcret:quippe qui cum longe maiore feruorum manu vena-
tum prodire folerct,qum Vngaricx nunc forent copix.quin etiam adiecit,fx-
uitiamhiemis inftare,quxfuperari non pofletrhas ad primum tempus legiones
referuandas eiTe,& quxrenda interim cumfupplementis, externorum auxilia.
Non-
 DECADIS III. LIBER VI. 4i
Nonnulli Dracula: verba in malam partem interpretbanme , rati ilium , quia
ictumcum Turcis fdus habcret, praeter animi fenttiam, ita fuifleloquutum.
Res tamen pfa teftabatur, nil Draculam dixifle veritate & falutari coniilio a-
lienum.Verum quum iam Regis fatum inftaret,& Iulianus quotidie magis iter
adurgeretjlaudato Dracula; coniilio neququam aufcultatum. At is poftquam
Regem ab itinere fe reuocare non poTe cognouit,auxiliorum loco,filium cum
quatuor milibus equitum expeditiinmorum,cum eo miit, item duos ftrenuos
iuucnes locorum peritiffimos : &: in digreifu,ad belli vfum, duos mirxpernici-
tatis equos dono dedit,quorum opera,fi quamala fors adegerit ( quod Deus a-
o uertat) ex omni fe periculo facile expedir poTit. Adauxerant Dracula: metu
Blgara: cuiufdam anicular maga: reponfa: quaeadSullonumvicun^belliexi-
tum ab eo rogata,refpondit: Vladiflaum Regem malis ad Varnamaufpiciis pu-
gnaturum, & profligan exercitus reliquias, aduerfus Turca dinde felicispu-
gnaturos. Hic fllium antequam dimitteret,ftudiofiimmonuit,vt fi paru pro-
iper pugnarctur , ne cum fortuna: iniquitate coUu&aretur , fed ad meliora fe
tmpora referuaret. In Thraciam deinde Rex iter conuertit,& quum ad Pa-
nifum amnem,qui ex Hemo monte ortus,inter Mcfembriam & Odeflum,Eu-
Xinum illabitur,perueniiTet, deprehenfam fluuiahum cymbaru multitudinem,
concremant : creditum hanc ibi efle claiTem ideirco Turca paratam , vt mx-
10 terleclo tranquilli Ponti littore, in Danbij oftiaageretur,mox completa mili
te fubiretIftrum,&Pannoniasinfeftaret. Poft harc,quum via confragofa inita-
ret Se anguila,diu ifo exercitu, ad inhibdos facilius improuifos Turcarum in-
curfuSjHemum confeendere ca-pit.Coruinum cumauxiliaribus Valachorum
copiis ,&: tribus Pannonum milibus praemifit: ipfe longo pit intcruallo , um
reliquo fuo & Crucigcrorum exercitu,rit fubfequitur.Currus& impedimen
ta in medio collocata, vt prarcedenti Se fubfequenti agmine munirentur. iter
per anguftias itafadum,vt a tergo nihil relinqueretur,quo redi tus occludi pof-
/er: ab vtraque parte,proxima quseque oppida,Turcarumquepra:fidia vi capta
Se fuccenfa, miles non folm prophanis manum non abftinuit, fed ne facris
jo quidem,& Bulgarorum templis. Id argerrim Rex tulit, exclamans, multo plus
Deo,qum armis confidendum,& arma per Dos fumpta,non cTe facris infe-
renda. proinde oblata facrisrcddiedixit,facrilegij poenas interminatus. Per
Turcas quos captiuos habebat,mox proximis prfidiis eorum fignifkatum eil,
Rege cuique fore liberum, aut oppidis tut cedere,qu tenerent:aut il volue-
rint,cum Chriftianis licere ftipendium facer: multi conditionem acceperunr,
ne fi forte inmanus hoftium venirent,grauiifimiscruciatibus afficertur. Sn
ete his cil feruata fides. Contra vero qui Sunium Pezechiumq; tenebant,prat-
rupris vtrunque rupibus obfitum,freti natura: munitione,validisque pra:fidiis,
conditionem recufarnnt. Rex , quum ab his iter tergo intercipi facile pofit,
4 vtrunque adoritur : vtrunque tandem,militum robore audaciaq; captum : vbi
quinqu Turcarum miliaca:fafunt,& magna prsedacomperta, militi diftribu-
ta : pars magna hoftium, captis oppidis, rupibus deturbata. In hac expugna-
tione,IoannisTarnouini, & LefconisBobricij virtus enituit : dum alter portas
non fine duplici vulnere confregit, & alter Pezechij muros primus afedit. Vix
bac nonmediocri victoria Vngari potiti fuerant , quum Francifco Cardinale
Pracfe&o claflis, redditae funt litera;, quibus fignificabatur : Amurathem , elufis
ailulargitionvefpeculatoribus , qui infra Galliopolim, Hellefpontici fretilit-
toraferuabant , cum mximo in Europam exercitu rediiiTe , & prope Ifthmum
Thracij Cheronnefi,cum aliis qui ex Europa illucconuenerant, coniunxifle.
S Ne parua quidem Chrilianorum nimos confternatio,hoc nuncio inceiit. A-
liquiretrocedendum,alij munitiiTimumaliquem locum praroccupandum eiTc
/renient, donee iter numerumque hoftium explorarent. APezechiotand,per
nonces ac faltus , vbi fefe optim tueri poterant ( tanta enim vis fati fuerat) ad
plana defeenfum eft : iter per obliquam vallem,in Rhodopen biduo fa<9:um,&:
/ub Hemumadfiniftram, dcimo die, ad Pontumdeuentum eft. Cauarna,re
Q^iij
4i ANT. BONFINII RER. VNGAR.
formidato Regis aducntu faeuitiaq5,quaad Pezechium paulo ante vfus erat,di-
miflis vitro pradidiariis,deditionem fecit. Turca: quoque,eodcm cxemplo,qui
praeidiapercaeteraoppidatenebt,aufugere. Quare Macropolis , Callacrium,
Galata,Varna,&: maritima pleraque oppidaTurcis deftituta,perdeditioncm
acceptafunt,& Chriftianis obfirmatapraeiidiis. SedquumdcVarnenficlade
dicendum eft , locorum iitus breuitcr exponetur: Hemus Mefembria fer -
riensjin Macedonia & fupetiorem Myfi,perpetuo iugo protendicur:& Pan-
noniis in Pontum praeter Danubium defcendentibus , tranfuerfo porreebs,
obiicitur,& ni fuperetur ad Pontum,hc iter fieri non poteft. Is ab vtroq; late
re declinans,in minora feniim iuga collesq;, ad Pontum vfque deiidit, vallesq;
martimas feraces & amnas facit,atque prae caeteris Varneregioncm,quanu-
cundum vndiq; circumfpectumrcddit. Varna vero,in angufto iinu,interduo
promontoriafita eft:in altero Galata,Macropolis in altero praefidet:haec Gal-
lis , ex Alia , prae infelici militia redeuntibus , veluti Gallipolis , &c Gallacrium,
originem nomenque adepta,eft: longitudine ciuitatis, ilia denominata.Circa
Varnam, adlittus vfque vineta,pomariaque : inferis ad dexteram , vallisnon-
nullis vicis habitata:adinilram,qua Galataeminet, paluftris porrigiturfub col
libus lacuna. Ad Varnam igiturChriftianicaftrapofuere, vbi nihil militide-
forevidebatur.AbIfthmointerea,Turcae Adrianopolim venerunt,qua Vnga-
rorumnunciabaturaduentus: moxcontinuatisitineribus,feptimo tademdic,w
haud longius qum quatuor milibus paiTuum, Varna confedere. Quodvbiab
exploratoribus nunciatum eft, veluti in ea re fieri folet, nocturna: ftationcs , &
vigilias redintegratar:ad Regem,quifurunculi moleftia,in finiftro crure dicbus
aliquot laboraratjvniucri Proceres conuenere, vt de praelio dcernrent. Iuli-
anus muniendacurrib.calra,& tormenta circm bellica difponenda efle cen-
febat , vt ab innmera Turcarum multitudine cCc tutius protgrent: bellum
quoq; detre&dum,donee Latina clailis adforet, quahoftes omnino petire-
putabat,vt dum ipfi fronte pugnarent,haberent qui Turcas tergo laceer:
Eius fententiam Simon Rofgonius Agrienfis Epifcopus,Franco Dalmatian Ba-
nus , C Vngarorum Polonorumquenonnulh fequebantur. Rcx adhuc anceps p
ducebatur. Contra vero Coruinus&Defpotes confulebant,dicebantenimvd
lo,foTa,currumve circumfepto,incallris muniri,nonaliorum eTe, quam con
fternatorum metu animorum , & extrema quxque expectantium. Ad inferen-
dumfe bellum,non repellendumdefcendifle, nunquamformidinemmilitiho
ftique indicandam:virtute,audacia,& celeritate deterrendum hoftem.Si in ca-
lris fe occluderent, negataq; pugnandi copia obfiderentur ,perbreui extrema
fame perituros , quando commeatus affatim non adfunt : & in holili regione
comparan nequeunt.Neq; clailis opemexpecbmdam, quando claTiarij,inter-
reftri bello , parum prodefle poTunt : & i quid poTcnt,in tempore fortafle non
adfore. Proinde quum eo defcenfumeTet , vnde ine vi&oria eque regredi, 4o
eque quoquam progrcdiliceret,forti tandem animo,ac extremis viribus cum
hofte confligendum. In confultatione , inter Agrienfem Epifcopum &: Corui-
numoboritur altercado: nam quum Simon detrectandam pugna , & ad muni-
tioraloca confugiendum eue cenferet, Coruinoquc Panonicae defidia&de-
liciarum argueretur : Ego (inquit) Coruine non fugiam, neque pradium detre-
:& ii vincere non dabitur,hc me feito moriturum:te autem, terga verfu-
rum auguror,&: ad meliorate temporaferuaturum.Rex autem ad hasc,hauda-
liter atque inflante adurgente fato , cum hofte fortiflim dimicandumefle,
confeftim exclamt; & quum fpeculatores , Turcas fcfe dudum armis accinge-
re nunciarent,Coruinum acies parare , &: in fuis quenquelocis ordincmdifpo-p
nere iubet. dux circumfpe&us in primis , ne quid tergo ex vallib. periculi im-
mineret,fauces quae inter lacuna & colles intercedunt,curribus praccludit:quo
fe pugna,quum vellent,focij facile reciperent. Alterum vero aditum,tormen-
tis obftruxit,vt hxceminus hoftes extcrrerent,autobtererentinfeftantes.Poft
haec, inftru&is aciebuSjmediamRegiaulicisquevallemdectadpaludem,^11
qui-
 DE A DIS III. LIBER VI. 6
quidem locus tutior efTevidebatu^eiqsnonnullasVngarorumPolonorumqi
legiones adiecit.dextrum vero latuSjqua Varna caftris obiicitur,cetero fere e-
quitatu muniuit,quum ea inter paludem & mare, Turcis paterec acceflus. Hie
quoque Vngarica iigna ftatuit : dextroque cornu Francum Banum,& Agrien-
fem Epifcopum prxfecit. Hisquoq Defpotem cumRafcianis, & Iulianu cum
acie Crucigcrorum adiecit. A tergo , apud munitiones, &curruumcircumfe-
ptum,fubiidia vexillumq} diui Ladiflai collocauu. Ibique Varadicniis Epifco-
pus,cum fuo agmine, & paruo Lefconis Bobricij equitatu cftitutus erat. Cor-
uinusdeniq;, cum expeditiflimoValachorum equitatu, nullum fibi locum de-
lo finit, fed in commune omnium fubfidium difponit, vt vbicunque focios labo
rare fenferit , pra'fto adit. Contra vero Turca , fex equitum milia pratmittit,
qui hoftiumnumerum&: vires fpeculentur,tententque. Imperara illi continuo
faditantes, ad dextram in collibus apparent, profpedato Chriftianorum exer-
citu,veluti contempta paucitate,eminus pugnam conferunt. Simon Agrien-
iis, & Francus, ne loci iniquitate parum profpere pugnent,fe fuosq; continent:
fimulatoque metu, hoftes in plana deliciunt : adauda illi audacia defcendunt,
cominusqj in planicie manus conferunt. Tunc Agrienfis , illico dato pugnx fi-
gno, focios exclamans hortamr, vtpriftina: virtutis &continuataz vidorie me
mores, forti Turcas ammo adorirentur, intrepidi aduerfus fda & prophanam
io gentem irruerent : fcirent propitia ubi cunda eile numina , quando pro aris ac
tocis pugnarent. Tantus extcplo fadus eft impetus , vt line multo negotio ter-
ga verterent,& in collem fe reciperent. Mox ingens equitatus colle fuperue-
nit,fugientes in certamen reuocat:huius pars in cliuo,velutipra:i diaria fubfti-
tit:pars reiedis colle Vngaris,adequa defcendit. Quod vbifadu eft,Francus
& Simon ex inftaurata& adauda acie Turcas repetunt,nonnullosobtruncant:
canteros inproximum collisaccliuumfundunt,fugantqj. Varadienfis profpeda
Turcarum fuga,temeraria percitus audacia, relida ftatione, cum fuis accurrit,
velutine fine fe vidoria pareretur. Id ipfum Defpotes facit & Agrienfis, atq;
tergo certatim fugientibus inftant. Quum collem attigifient,ab increbrefcen-
jo teTurcarum multitudine in finiftram reclinantur : Defpotes ad fuos fe recepit,
Varadienfem peraefum temeritatis fuac, locorum infeitia in palud praxipitem
egit,ratum facile fe iliac ad proximum montem euafurum. Sed quum armatus
paluftri cceno cumequoinhaefinet,ibi obrutum eile ferunt. Simon Agrienfis
luftrata palude , quum Galatam effugere conaretur , ab hofte caefus eft. Aliqui,
captum fuiTe, in feruitut aTertum, Pontificem ex fortunas indignitate, diu
apud Turcas paftorem ouium,ad mortem vfq; exercuifle,memorant:plerique,
fe vidife,impudentis affirmant. Interea Turca?, turbatis Chriftianorum ordi-
nibus, ad diui vfq; Ladiflai figna peruencrant,quo fe Francus , Iulianus & De-
potesacolle reiedi,receperant. Hcacre certamen inftauratur,parifpeali-
40 quandiupugnatum,&multiad munitiones vtrinque caefi: verum fuperuenien-
te Turcarum multitudine,fic Chriftianis laborare ccept eft, vtconfoflo vul-
neribus plerifq; Lcfcone,etiam cum militibus ipfi currus oppugnarentur. Rex
& Coruinus,qu apud munitiones prjefidium iam ad extrema redadu profpe-
darent,continuo cu mximo mpetu aecurrere. Horum aduentu hoftes vfque
adeo confternati,vt illico terga dederint. Inftabat tergo Vladilaus,& truci in
fugientes Turcas cxdc graflabatur.Hi ad propinqua oppida fui,fuor cladem
nunciarunt. Sed Rex continuo in vallem reuocatus,vtIuliano iterum & Fran
co fuecurreret , quos recentibus Turcarum fubfidiis circumuentos audiue-
rat. SuperuenienteRege,pertinaxhcpraeliuredintcgratur,&hcvndiq; Tur-
jo carum acies plane confluxerant. Qui quum numero multo fuperiores eTent,
continuatis hoftem fubfidiis defatigabt. Hc Rex, quum inter confertifimos
hoftes,pra: iuuenili audacia,& vidoriae ardore, CcCe ingereret, nullum militis &
Imperatoris prxtermifit officium : quacunque fe conuerterat, ingente ftragem
agebat. Neminioccurrebat,magno equo inuedus,que non eueftigio protere-
ret:hac & iliac difcurfans,occurrentem quenque caedere/verbis & exempio fuo
Q_iJ
4<f4 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
focios hortari,& paffim cxclamare,vt priftina: felicitatis memores,fortiflimc di
micarent : fcirent fe pro Chrifto oprimo mximo certare, vlcifci Icfu Chrifti
feruatoris iniurias, pro focis item arisque dimicare. Nihil cuiquam ec addu-
bitandum,quando cum iifdem tune pugnam agerent,quosfaepe fugart: ilium
diem,omnibus huiufee belli laboribus finem aUaturum,quando vniuerfaTur-
carum nato eo conuenerat. Contra, medio fuorum agmine obclamitabat
Amurathes , quum fuos Vladiflao Rege non fine magna caede fugari confpi-
caretur,ad expianda violatac fidei piacula, ad vleifeendam Chriftianorum per-
fidiam, & advindicandumius refcTae pacis, incendit: depromptum finuco-
dicem iniri fantifime foederis, explicat . intentis in clum oculis , Hace funt
(inquit ingeminans) Iefu Chrifte fdera , quae Chriliani mi mecum -
re : per numen tuum fnde iurarunt , datamque fub nomine tuo fidem viola-
runt,perfid fuum Deum abnegart. Nunc Chrifte,fi Deus es (vt aiunt,& nos
hallucinamur) mas measque hc iniurias,te qua*fo,vlcifcere:& his qui fan&um
tuum nomen nondum agnouere, violatac fidei pnas oftende. Vix haecdixe-
rat,qui vltimum in fe impetum expecrabat,quum pradium quod anceps ac du-
bium diu meratjinclinare cpit,camelorum onerariorum interuentu: cxde,
adpraedam Vngari nimos reuocarunt. Equi,iumentorumperegrinorum in-
folentia perciti,collutari &expauefcere occpere. Rexnofter,cum nonnullis
equitibus vltra progretus,ad practorianas cohortes peruenit,quos Ianizaros
pellant : pedites funt fpc&atae fortitudinis, &c ad Regis tutelam inftituri. Con-
num interea, cum fubfidiario Valachorum equitatu , laboranrium follicitudo
diftraxerat. In finiftro cornu focios profpexerat,a magna Turcar manu abdu-
cijgrauiffimeq; premi. Accurrerat lluc, &Turcarumillinc impetum plane re-
preTerat. Mox caetera circumpiciens, Regem nufquam vifum difquirit, ad Ia
nizaros vfque peruenit, ibi nutantibus vtrinque rebus, Cpatrata magna cxde,
Rcgem comperit inter confertiflimos fefe hoftes ingerentem ,&: nulla alum
habita ratione , dificillima quarque pericula adonentem. dum reruentUmo
Regem prxlio Coruinus eripere ftudet,& vt vitae parcat,hortatur : ille nequic-
qiam fidi verba ducisaudiens,Martio furore prouehitur,dextro interim armo
confoditurequus : qui quum prolaberetur in praeceps , inter medios Ianizaro-
rum enfes Regem eiecit , &: confluente ingenti prauorianorum manu, quum
Regia geftaret infignia,telorum fylua confoflus eft. Quum Regia; interim tur
mas dominum nufquam vidrent, veluri acciderat, occubuifie ratac , tergaver-
tunt. Ianizari dudum inclinan, confpecta hoftium fuga continuo conhtere,&r
reuocatis cohortibus,qu dudum nutarant,& confufa: fuerant,pugnam nlau-
rant. Mutata Chriftianorum fortuna,quum toto iam die dimicatum effet , laf-
fitudine correpti mifer trucidantur. Confunduntur ordines,ac Regi agmen
in fugam eftunditur. Qupd vbi Coruinus afpexir,deferto Regis corpore,quod
recuperare nequiuerat, adfuos celerrime fe recepit, vt fupereflt qui han da- 40
dem & ignominiamhaud inuitis numinibus vleifeeretur. Defpotes & Iulianus
dudum ingruente nodcjin prximas montium fyluas fe receperant. Varia for
tuna opinione, illo die certatum. Nam Turcx primm Rege fugati, Chri
ftianorum victoriam in prxima oppida diuulgarunt : qui ad ferum vfq; tem-
pus praelium pertulcrunt, non vfquequaquefe vicifle rati, acnefeij quonam lo
corum fe Vngari recepiTent,dum ad currus,ob ilentium, infidias aiquas fufpi
carentur,biduo caftrorumdireptione fe continuere.In acie ac fuga, innme
ra vtrinque multitudocxfa.ExTusis multo plures in acie : Chrihanis,quo$
ad fedecim milia hominum fuifle perhibent , vix tenia pars rediit. Ex Turcis
autem,qui ad hoc bellum cum fexaginta milibus hominum fane confluxeranr, ro
trigintacirc!termiliainterfcdafuilVcfatentur.Exhisquifugerant,locorumin-
jfeitia in varia mortis genera,prxter Valachos con i ti funt. Muki fame fid,
no nnulli frigore lafi tudineque abfumpri : alij,ad hoftilia loca delation icruitu
tem rapti : omnes tarnen in acie, quam fuga mori maluTent. Gregorius Laba
than ibi capitur , & in feruitutem ab ductus, apud Turcas diu fuit, liberosq; ge-
nuic
 DECADI S III. LIBER VI. 4*j
Huit. Iulianum malorum omnium auctorem , inter fugiendum exfum cfle fe-
runt : nonnulli in caftris interfeetu, in confertiilima pugna. Stephanus Bathor,
Cornes regalis curia:, fumma virtute, ac iingulari fide prxditus, cui regia quoq;
fignacommiflafuerant, forciter oppetiit:& inter congeftacacforumhoitium
cadauera,compertus eft. Is Stcphani Vaiuoda: pater fuit,integerrimi,fapiencif-
fimi , ieueriiimique viri , qui tempeftate noftra , multo felicius cum Turcis in
TramTyluania certauit:ac vn cum Paulo Kinifio collega,vt cumulatiflimis pa-
tri parentaret inferiis , fexaginta hoftium milia interfecifle dicitur. Hc eciam
Hcnricus VaiuodxThcmiuj filius delideratus eft. Miferrimus in fequenti no
lo e fauciorum vlulatus in ea planicie collibusque proximis audiri , qui mutila-
,lethalique vulnere confeeti,quumnondum expirare poflent,queridas in no
ue voces emittebant. At vbi adcaftra peruentum eft, quo Crucigeri confuge-
rc , nee ex integris , nee fauciis quifquam fuperftes fuit, ad vnum omnes tero
more crucidati,caftraque direpta. Tales igitur pnas,exauditis Turc impre-
cadonibus, Deus iuftus Cbriftianis exegit. Infaufta pleraq; figna, Regis opri
m fata portende rant. In primis galea inter armandum ferui manu delapfa : in-
iolens equi reluctatio : poft inftructam aciem, ingens in tranquilla codi ierc-
nitate ventor um tempeltas,qua Regia figna dilaCcrata,& haftis exuta tunt, atq;
mox ventus ille deiidic : item terra: motus vehemens , qui paulo pft folutum
ic rdeindendar pacis conuent fequutus eft, & infolira: fluuiorum inundaciones.
Coruinus cum Valachis,amiffis caftris & impedimentis,ac cfofugatoqj exer-
atu, recia cum reliquo Vngaroru & Valachorum equitatu , ad Danubium cu-
currit : fupcracoque amne,per Valachiam eclerrim, ne quid ob hanc cladem,
Fredericus Imperator, cum hoftibusmoliretur ( quemadmodum infra refere-
mus) inVngariam fe reeepit. Quanquam Callimachus,&: Vngari, bellum ita
geftumrctulere, haudingratum tarnen fore exiftimamus, ii,vt res venus enar-
rerur,Turcarum quoque teftimonia fubiecerimus. In tria vtrunque exercitum
agmina, in Varnenfi agro, diuifum fuifle referunt : Amurathem , in vno cornu
Alla?, m altero Europa: Bafcum,cum fuis vtrunque copiis collocalTe: in medio
J fe,cum prxtorianis cohortibus, id eft lan izaris, & tribus cquit cxpcduiimo-
rum milibus ftatuie : fuumagmen, altiufcula fofla valloque prxmuniuifle, vt
i quid aduerfi accideret, veluti in tuta caftra e reciperet : intra vallum onera-
rios camelos,& iumenta,loco muri,fimul perpetua catena coniunxifle. Contra,
apud Vngaros, indextro Coruinum , infiniftro cornu Michaelem , ex cogno
mento Nigrum,praefume : Regem Vladilaum,in medio conftitiTe.Antequam
collatis fignis congredcrcntur,in caftris fuTe deliberatum,vt Cominus &Mi-
chacl,cum duobus aflcis,codcm tempore praehum inirent, & Rcgium cu Re
gio agmen congrederetur. Ex compofito,pugna conferitur. Michael Aiaticu,
Europicum Bafleum Coruinus, magno mpetu adoriuntur, in cornibus vtrifq;
4c diu anceps pertinax pugna fuit: quamuismultivtrinquececidiflent, Corui
nus tarnen prior Europicum inclinauit, Aiaticus collegx exemplo confterna-
tuSjipfc quoque terga vemt. Mox ambo palantes in fugam verfi, dum in colles
fe rccipcrc conantur,inftant tergo duces, & inter fugiendum muks obtrun-
cant: decern circiter milibus pafluum , adproximum vfquc flumen inequun-
tur. Dum hace ita fliciter ab vtroque duce geruntur, in regio agmine, profpe-
cfca lftorum victoria,de adorienda Amurathis acie,qui contra fortuna; varieta-
tem fcmuniucrat,aliquantifper contrariis eft fententiis difceptatum. Alij fuga
os Bafleis,ne rex victorix expers videretur,adoriendum Turcarum regem efle
cenfeban t : nonnulli difluadebant,& expectdos eiTe focios, vt caftra tutius ex-
5o pugnan poiTent,amrmabac. Rex gloria: cupidus,vt veluti duces cumducibus,
irarcx cum rege congrederetur , mora: impatiens , quadrato in Amurathem a-
gmine contendit. Ille intra munitiones ac vallu cum Ianizaris fe continens non
oceurrcrc , neque manumconferere aufus eft. Quin & paulo ante de fugaco-
gitarat,nifi fortiacuiufdam militis dicta, qaeopibus &honoribus deinde mul
os accit , remorara fuiflent. Vladiilaus primo mpetu pro fofla & vallo vene
 466 ANT. NF I NU RER. V N G A R.
mcntcr infultat , ad inuadcndas tnunitioncs fuos hortatur. Mox dum circuit
caftrorum aditum, apertum inucnit, quem ab vtroque latere , longa Ianizaro-
rum acies plane vallabat : Rex uuenili tradus audacia,vix cum equitib. feptu-
aginta,per adicum oftenfum , intra caftra profiluit , & in primo plerofque con-
grcflu proterit, confoditque. Phalanx Macednica hunc extemplo circumue-
nit,vt virummiro decore roboreque praeftatem,&: armorumfulgore corufcan-
tem caperet,rata,haud aliter atque euenit,illum fore Regem.Rcx dumftrenu
fetuetur, C hac &c iliac infultat caeditque , Ianizari, equi latus pedesque fubci-
dunt , procumbens in medios hunc equus effundit : fubdu&a galea , quum ex
vultus maieftate,& prxftantiiTimaarmorum cadatura, plerifque confeftim a- 10
gnofceretur,eueftigio Amurathis imperio caput abfcindut,hafta:que prfixum
pro vallo ftatuunt. Quod vbi confpexerc fui,di&o celeris, animo confternati,
terga vcrtcrc:quicunq; cum eo caftra inuaferant,pari fato oppetierunt. Quum
fugientes Chriftianorumlegiones,Turci confeftim infequi voluiflent , Amu-
.rathesinhibuit : rams multo tutius fore oblatam afortuna vi&oriam accipere,
quam cum periculo ab hoftibus extorquere : quare neminem caftris prodire
permifit. Quum autem Coruinus & Michael, iub crepufculo, fugatis hoftibus
redirent , fuum fugatumquc Regis agmen inueniunt , exultantia Turcarum
caftra profpiciunt , iniqua fuorum fortuna confternati , ipfi quoque in fugam
verii,ad lftrum red contendunt: militibusitinere defatigatis,fatum Regis & *o
belli exitum coniiciunt:re cognita,multo magis exanimati , fuperato amne , in
Valachiam traiiciunt,vthacinTranflyluaniam iter faciant. Turca: in fcquenti
die , quum hanc non fugam , fed Coruinas infidias efle reputarent , vt proxi-
mis vbi illuxerit fyluis pradi rcdintegraretur , omnia circum loca, inftru&aa-
cie,pra:mifis fpeculatoribus difquirunt: quin & caftris hoftium, quaecurribus
circumuallarant, adhxrere non audent : aft vbi omnes longius aufugifle com-
permmhabuere, caftra inuadunt.Quofcunqjinuenere,adinternecionemtru-
cidant.Eodem die,Bafleum Afiaticum cxCum efle cognoueruntiquod xgerri-
m tulit Amurathes. In caftris Ianizarorum,pra;fetus aVladiflao fuperiore die
confoflus interiit. Is fuit huiufce belli exitus, vt Turcis nonnullis audiuimus. 5
1 4 4 4 Varnenfem igitur cladem anno quadringenteimo quadrageiimoquarto vi
tra millefimum,&: pridie Martinarum feriarum,geftam efle perhibent:ob com
mifliim ingens violatae fidei piaculum,ad placandum iratum numen, hanc ian-
dam&immaculatam Regiamquc vidimam,deuoui fibi Deus voluit,vt quem
ipe terris iudicaret indignum , exuta mortalitate , referret inter deos. Quarto
Vngarici Regni anno,& in florentiilima aetate , Vladiflaus occidit : princeps o-
mnium Regum, fi vixiflet,omni probitatc, iufticia, & integritate pra;ditus:cui
animus infons &: excelfus, continentia magna, fortitudo ingens ,ingcnium ad
impcrandum, & ad bella quasque grauiflma promptiffimum, laudis cupidum,
& immortalitatis:pra:terea tarn mite,clemens & benignum , in quos opus erat, 4
&ad officia queque paratum,vt neminem fe dimiferit, qui manfuetudini illi
Regias, fe perpetuo non profiteretur obftridum.Itcm fuorum amantiflimus,o-
mnium morumnobilitate pra:cellens:proccrofuitcorpore,&:laboris ac inedia:
tolerantiflmo , fufca facie , nigris crinibus , & ingenti robore , vuku autem ve
nuftoj&tacitamfibivenerationemexpofcenti. Promulgataeiusmorte,mul-
to vehementius ab Vngris , qum Polonis deploratus eft : quando illi fe ab eo
defertos , hi vero fandiflim gubernatos exiftimabant. Omnes Chriftiana: rei-
publica: potentatuSjgloriofifimi Principis interitumdeneuerunt:in primisquc
Pontifex maximus , qui ad primum monis nuncium collachrymauit,&in cuui
Petri bailica folennes illius manibus inferias perfoluendas edixit . Quinetiam. jo
inimici ad mentionem fui nominis ingemucre , atque exhuius interim, ferum
Amurathis animum, aliquid commiferationis incellit:quippe qui vbi in caftris
fuis oppetiit,ibi inperpetuumfua: fortitudinis & magnanimiutis monumcntj
fepeliri iuflit , ad caputque columna ftatuit,cui nominis, honeftiflmarq; mortis
excifa eft inferiptio. Cafimirus frater pietiilimus,ipfum diu cum vniuerfaSar-
matarum
 DCDIS IIL LBER VI. 4*?
inatarum nobilitate deplorauit, ac folcnnia iuftaperfoluit. Noilris quoqj tem*
ponbus nufquam eins mentio fada eft , quin ad ipfum nomcn audicores ing
nirent, diuinisque dignum honoribus omnes, etiam &c hi qui aduerfae fadio-
nis fuerant}proculdubio iudicarent* Claflls Pondficia,audito conflidu,in Ita-
liam vela rerlcxit,quum triftem lachrymofamque vidoriam Turcis Vngari re-
liquiifent,vano quodam metu,infcitiaque correpti. Cumin Valaehiam Corui-
nus traieciilt,quam Tranfalpinam vocant,in arnica prouinciaj Dracula Vai-
uoda,pra:ter opinioncm, nefari capitur : dies aliquot , non parum honorifley
ab eo retinetur. Dracula tandem fadi pertaefus, quum fe virum temer cepif-
10 fe,ac focietatis iura laciTe videretur, multis eum muneribus donatu, inTranf-
fyluaniam rcmmt.Quarc id Dracula fecerit,nondum compertum habeormul-
ti,vt Turcaiiquantulumgratificaretur,quo cum paulo antfdus iniuerat:a-
lij , quiafilio nondum reuerfo timebat, quem cum quatuor milibus equitum,
Coruino vel maxime perfuadente , in hanc expeditioncm Rgi dederat , id in
caufa poriflimum fuifle arbitrantur. Poftquam in fuam Coruinus prouinciam
fe recepitjCuratis refedisquemilitumeorporibus, quado adultahc bruma hi*
bernare coge bat, Budam ingruente verc peruenit.

RERVM VNGARICARVM DECA

A DIS TERTIA LIBER. VII.
s vbi Vladiflai Regis interitum,& vix tertiana Varncn-
ii clade partem exercitus fuperfuiilc, Pontfices Optimatcsqj
cognouerant,ad inhibendas mutuas in Regno iniurias,de viy
de dolomalo,de latrociniis,ciedibus &: rapinis,feuera decre*
ta promulgarunt : vt donec Procerum,nobilitatisq', rcliqui,
quas bello fuperfuerant,redirent,tranquillum quietumque
Regnum feruarent. Nihil vehementius expauebant ,ne qua
in tanta rerumpermrbatione, expriftinis fadionibus feditio interim oborire-
50 rur.Mors tandem optimifandiflimique Regis,quem vulgo fexus & jetas omnis
deplorabat, ita cundorum nimos confternatos habebat, vt qui deiieiendo ex
Europa iam Turca fpes mximas plane conceperant,nunc ipfum pro mnibus
infultantem cerner videantur. Id pacatum eo tempore Regnum habuit, cum
Vhdiilao mortuo, Regalia comitia inftarent, patres ad prxima feftaPenteco-
fteSjfrequentimmum cuentum, apud campum Racoii, qui Pefthi mccniacir-
cuit,& nomen cancro inditum adhuc feruat,indixere. Coruinus poftquam in
Vngariam fe recepcrat,ob rem ex violata fidc,quadam fati iniquitate male ge-
ftam , nunquam eahieme , vt iaduram fui nominis refarciret, immincntiaque
pericula repelleret, quictem vllam habere potuit : cruciabatur Turcas audacia,-
40 quem non robur , non prudentia , fed fortuna vidorem efecerat : & is ad Sa-
uumvfque expeditiflmos quits, poft vidoriamplandimiferat,qui omnia
incurfarent : fuccurrebat ingens rerum metus , quando hinc Amurathem ho-
ftem acerrimum, & illincRoraanum Carfarem infeftum habebat : augebat cu
ras inteftini belli timor , quod dm Regnum male vexarat , & Boemorum iniu-
riae,quiTranfdanubianam regioncnijCrcdisin locis plcrifque praiidiis, latro-
ciniis infeftam tenebannquamuis hxc futura Ladiflai eledione, cito pacatu iri
iperabat. Quum autem nullum formidolofius qum Turca diferim inftaret,
adhoc inpnmis repellendu,fandiiTimus ille Pannonica: Reipublicae pater,Re-
gnique feruator , animum aduertit. Quare, cum duabus legionibus , qua: non
y0 parum fupcriore bello diminut fuerant,fupplemcnta adieciTet,extemplo ver-
fus Myarniiperiorem iter intendit,initinere nunciatur,Turcas adSarnnvf-
queoppidiixnveniTe,incurfare,populari,paflmq5 omnia diripere. Id oppidum
viginti milibus pafluum, Sauo amne recedit. Ne minore quidem, quam anty
audacia Coruinus hoftibus oceurrit, continuatis vtique itineribus, in Saui tan
dem ripa, confpeduTurcar caftra pofuit.tcum audacia 3 celeritatere luli)
 468 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
Cxfaris inftituto , deterrendum Temper hoftem eflc arbitrarctur : rem confilio
muniendam,& nouis,inftans pra;lium,auxiliis ingenij,obfirmandumeTe cen-
fuic. Multos in caftris ignes,ea node,qua cum hofte congredi decreuerat, exci
tauit: vt profpedis regione ignibus, nihil ille mali , ea node,ab Vngaro iam ti-
meret: mox in prima Coruinus vigilia,milit armari , 8c amnem inftruda cori
ntio acie, fuperare iubet:tertia vigilia, vniuerfus in aduerfa Saui npa cfederat,
deinde continuatis ordinibus,aduerfusTurcarum caftra, qui nihil cale vereb-
tur,plenograducontendit:incautos,&fopitosadontur. At illi repetino tumul-
tu &: clamore confternati , alij arma quacrunt , pars ignobilior fugam molitur.
Nonnulli m primo congrefu faucij,cum fomno ac hofte pariter collu&an-
tur. Pra; nimia vlcifcendi libdine, Coruinus ita famit, vt dum primos xqu ob-
truncarc pergit,aliis fugiedifpacium dare cogatur.Multi principio cxii, mox
caeteri in fugam veri,fufragantenode,fe in fyluas recepcre. Coruinus fufo fu-
gatoque Turcarum excrcitu, in inferiorem Pannoniam fe recepit. Interim,
ne qua Coruina; virtuti ceTatio detur,nunciatur, Vlricum Cilia; Comitem,
poft Varnenfcm cladem noua moliri,& Quadragefima;refipifcentia; tempore,
vniuerfam Croaciam Sclauoniamque hoftiliter infeftare. Multa in vtraq; pro-
uinciaoppida occupaTe,& ni prouideatur, perbrcui totam Dalmatiin tyran-
mdem rcdaduru. Item patribus exoratur,vt poft fufum Turcam,in Vlricum
arma defledat. Coruinus ne interregni tempore , Pannonicac res periclitaren- 19
tur,haud mora,prter Drauum amnem, dudis his copiis, quaradhancexpedi-
tionem fateueviderentur,iterfacit:fuper Petouiam, qua: inDraui ripaitacft,
afcendit.vbi Cili comitatus cfpedufuerat. Hi quondam Reguli,magniso-
lim opibus,&audoritate pollebant:quando Sigifmundumlmperatorem, Bar-
baram Hermanni filiam,vxore ducere non puduit. Vlricus de quo agitur , Frc-
dericiflius,&: Hermanni nepos erat:& Zagoriam,Varafdinum, Caproncium-
que oppidum,pra;ter alia multa tenebat. Coruinus igitur, praeter Drauum fub-
iens,vt in hoftis cofpedufuit, prxima node tumefcentem fluuium,cum qua
tuor milibus equitum,natando traiecit:mox infeftam Cilia; regionem incurfar,
vaftat agros, vicos incendit, incauta nonnulla caftra capitrtanta Regionem trc- te
pidatione compleuit , vt de publica dcditione cogitaret. Vlricus, faruo repenti-
noq; bello in fu; temeritatis pnitentiam addudus, Comino pacem fupplex
poftulauit : qua data , fe corona; Vngaria; perpetuo pariturum eTe pollicetur.
Supplicem Coruinus Comitem , ad Rcgni Patmmque obfequium redadum,
benigne tradauit.Quum regalia,adcampumRacos,comitia propediem infta-
rent,pacataprouincia,relidaque ibimagnapartc copiarum, ad indicium con-
uentumproficifcitur.
LAdisUus. Q^v v m in tempore ad comida dcfcendiTet, in primis de Rege cligedo agi
cptumeft : id line vllafeceffione tranfadum. Nam vnaomnium voce fuffra-
gioque (vt par erat) Ladiflaus pofthumus , Alberti filius,Rex Vngaria; declara- 40
tur : qui annum tunc quintum agcbat. Quum Regno autem per artatem foret
immaturus,de gubernatore cligendo agitatum eft. Quanquam plures in comi
tia competitors defccndiifent,qui fe talihonore dignos eile credebant , veluti
Nicolaus Vilachus, aliique nonnulli , Ioannis tamenCoruini virtus de Panno-
nica Chriftianaquc Repblica femper opnm menta,omncs ambire, omnium.
ibi fuffragia comparare videbatur,neminemq; ibi patiebatur anteferri : quin-
etiam & inuidorum fauorcm fibi plane conciliabat, memoria rerum tam prae-
, clare geftarum oculis omni obuerfabatur: fi qui pra; liuore aliter fentirc volu-
iTent,quum celfante Comino, iam de publica falute adum effe videretur , ne
ququam refragan cogebantur. Quare Patrum cxterorumque confenfu, quo- fe
ufque Ladiflaus Regni compos effet, Coruinus traditaReipublic fumma,Gu-
1 4 4 - bcrnator Vngariae pronunciatunquod anno falutis quadringentemo quadra -
geimoquinto fupra milleimum, feftisquc diebus Ptecoftes,fadum eft. Cum
mximo plaufu Gubernatorab omnibus confalutatur: idque vt fauftum ac fe-
Iix ei Pannoniacque foret,omncs paffim congratulabantur : &c pro ipfo, acRei-
public
 DEC AD IS III. LIBER VII. 469
publica: falutc, vota magna nuncupabant : pro eo fupplicationes india:, ac o-
mne hilantatis genus editum. Soluto conucntu,exigenda: primm a Dracu
la Tranfalpina; Valachia: Duce, poena; fuccurrunt : quippequi la:fo hofpitij fo-
cietatisque iure, Varnenfi cladc redeuntem,interccpcrat : quare delect con-
feftimhabuit,coatoqueexercitu, inprouinciamcontendit. Superatis deindc
alpibus , hoftili animo Valachiam adoritur , vicos oppidaque multa fuccendit,
prbreui bello vniuerfam occupt, Draculamqj in oppido quoda cum duobus
filiis capit. Patrem nequicquam deprecantem cum filio qui natumaior erat,ad
fupplicium educi iubet,ambo capite mul&ati,dignas perfidia: fu pnas exol-
10 uere : alteriautem filio,qui natu minor erat,vtraque funtexertalumina. Dra
cula: alium Vaiuodam ( vt aiunt) Coruinus tune uffecit. Demum pacata pro-
uincia,Budamouans rediit. Paucis pft diebus, Pontfices &: Proceres cuo-
cauit,vt de rebus agendis confuleretur. De pofthumi Regis & corona: repeti-
tione ad Patres retuht:illi cenfuere , mittendos eile ad Ca*arem Legatos,qui in
primis decretum regia: ele&ionis exponcret, deinde fuum Regem &: coronara
rptrent : vt alter, in Pannoniis educatus, Vngaros vehementis amaret : al-
tcra,apud eos erTet,quorum Reges illa carere, fine nephario fcelere nequeunt.
Legati defignati,Viennam veniunt:& Carfari,mandata rite exponunt.Repon-
dkimperator,optim tandem ab Vngaris factum efe,qui fuum verum Re
te gem recognofeerent. Ele&ione opus nonfuiTe fuper eo , quem ius ha:rcdita-
rium S natura Regem genuiflet. Puerumautem,S coron,haudquaquam ad-
huc reftitui oportere, quum ille Regni fit impos, & femel coronatus rite fuerit:
tutore quoq; adhuc egere,eodemq5fideliflmo.Et qui fe ar&ius attinente,fide-
lior inueniri poffit, haud facile dari. Maturam Regno xtatem manere oporte-
re,ne immaturo Rege,rcs malgerantur.Proinde quando interregem habent,
fuis Vngari aufpiciis Regnum administrent. Legati reuerfi,Ca:aris in Sena-
tu reiponfa retulere: qua: quidem Patribus parum grata fuere. Intelligebante-
njm,nefcio quid improbitatis,priftina:q} maleuolentia:,refponfa talia fubolere:
quare Legationibus biennio fa:pe repetitis,Fredericus Imperator, vi puer co
jo ronamqj Tibi ab Elifabetha creditam redderet,nunqua adduci potuit. Ex ab-
negato Rege coronaque, non paruseoboriuntur inimicitia:,qua: nonnullorum
quoq; oppidorum repetitione , qua: Imperator in Vngaria fibi vfurparat, auge-
bantur. Quare Coruino InterregiGubernatoriqj , Senatus confulto, expedi-
tio in Auftriam aduerfus Romanum Imperatorem plane decernitur : vt verbis
olim potulata,bello repetantur.Comparato exercitu n5 mediocri,is Auftriam
hiberno tempore inuadit, ferro acigni vicos &oppida vaftat. Sempronianum,
Vieimenfem,&:Neapolitanumagrumincurfans,omniadiripit,populatur&:in-
flammat.Ncapolim obfedit natura & arte munitiflmam,vbi ne fruftra tempus
terer videretur , foluta obidione , ad populandam incendendamque prouin-
40 ciam , animum aduertit. ParifseuitiaincommodisqueStiriam & Carinthiam,
afficit. Tot rerum rapinis, ac tanta pecorum hominumque preda, caitra com-
>ieuerat,vtfequoque patrata: crudelitatis commiferatio fubiret.His tam ma
is inuitus hoftilcm regionem affecit , vt Imperatorem ad reddenda poftulata
redigeret. Contra ille,multo pertinaciuspropofito fuopcrftare,foris nil contra
moliri:oppidatantmobfirmatapra:fidiis,pro virili fuatueri:malle mori,quam
ceder, proinde eque precibus,neq; minis,neque vi deniq;,ac metu vilo mo-
ueri. Coruinus autem,ne plus a:quo faeuire videretur,populata vaftataque pro-
uincia, ingenti praeda onuftus, ouansqj Budam rediit. Duos circiter annos in
Regno quieuit, vt ciuiles lites dirimeret , Optimatumque caufas componeret.
jo Interim ius omnib. a:que dixit, indicas integerrim prfuit, multas a foro pro-
cul controuerfias diremit.Nullainiquitatis vnquam fufpicio in illo viro depre-
henfa : in negociis expediendis,vfq; adeo feftinus & ardens: item in audiendis
in omni genere perfonar hominibus patiens,& indefefus: vt fedens,ftans,in-
cedens>equitansqj rogatus,ius diceret. In miferos,fupplices,ca:rerosque virum
adeuntcs,pius admodum,&: popularis: nee officio ab amicis,ne ab inimicis ma-
R
 >
470 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
leficio ,fe facile vinci paticbatur. Inhoc brcui ocio,ad futura fe bella prxpaf-
bat: congerebat pecunias, &: quxcunquc bello funt vfui. Nequidintercadif-
cordiarum inter Optimates oborirctur,miroftudio,artc,diligentiaqs,inrecon-
ciliandis Procerum nobiliumqj animis vtebatun Cxterumnondiu fibiqui-
efeere licuit,qudo fe ab Amurathe acerrim peti fenferat. Ne mitius quidem
ipfe fegerebatin eiirn, quippecui nihil erat antiquiusfollicitantiusque , quam
Varncnfem cladem,nominisque iacuram vleifei. lnterca per fpeculatores fibi
nunciatum eft, Turcam noua moliri, delehim habere in Alia &c Europa : ma
gnos facer apparatus, & in Vngaros armafumpturum, rumores paflimdifcr-
ri. Coruinus igitur,qui ocij tempore nil magis bllicitc agitarat, quam Turcica:
expeditionis apparatum,quarto fu gubernationis anno,Salutis vero Chriftia-
1 4 4 8. nx quadrageimoo&auo fupra millelimum &: quadringenteimum, cum duo-
bus &viginti milibushomin, ex Vngariacaftramouit. Valachixnanq; mon*
tana: Vamodam(vtaiunt) in huiufee belli focietatem afciuerat. Coruinum ma
gna femper capta aufpicantem,Legatus in primis apoftolicus fequebatur,Co-
ronenfis Epifcopus:Proceribus autem Vngariar,EmcricusPeluinfis Vaiuc-
daTranfyluanus , Ladiflaus fratereius, Emcricus Marzalius ianitorum Rega^
Hum magiler, Raynaldus Rofgoinus , Thomas Zecch, infuper Francus The-
lomicius Dalmatix Croacixq; Prxfe&us, Ioannes Zechel Coruini frater , Be-
nedicbs Lofoncius,Stephanus Banfh", Nicolai Banffi pater, 6 Baniquondam 10
filius:quibus quidem omnibus de Lindua cognomen erat*. Prxterea Gcorgius
Ciacus,Robcrtus Carrus, Ioannes Corothna quadruumuir, quem nunc Rt gni
Iudicemappellanr.&: innmera nobilium multitudofequuta. Iter Tranfdanu-
biuminiuere,fuperatoTibifcoamne,perDaciaminMyfiamdefcderunt:fed
vbi ad Cubin in confpeftum Myix peruenerunt , paul infr vbi Moraua hu-
uius,pcr My fiam cutrens, in Danubium fertur, Iftrum traiecerunt , ad Seueri-
num oppidum alij tranfmifere. At poftquam in aduerfa Danubij ripaccnfbte-
re,Coruinus Defpotem, qui clandelinis cum Turca internunciis, recupralo
My fia: Regno,pacem femare nitebatur, per Legatos hortatur, & orar, vt fxpe
fe rogatus, adfacram expeditionem veniat , beneficiorumque qua: ab Vngans jo
acceperit, memor eTe velit, & ingratitudinis infamiam caueat , qua nihil bom
vid dignitat magis dehoneftat. Infuper aflirmabat, de bello bene fperandum,
quando eque pecunix,nequecopixdeforenr. Duorum &:viginti milium fe
ductareexercirum , accelfille Valachor auxiliarnihil huic militiXj praeter De
fpotem,Rafcix Principem,deeTe: cuius confilio ac viribus, fiprxfcnsexpedi-
tio adiuuctur,nihil vltrexoptari poTe.Proinde impends orare, vt coahs con
tinu equitum turmis expeditiflmorum,fuacaitraequerctur. At ille male fen
tiens, vt honeftis militiam detretaret , varus fe modis excufat. In primis pa
cem caufatur,quam cum Turca initam,quamuis inuitus,aliqutifper Varneni
bello violaflet,adhuc tarnen Amurathisindulgentiaferuatam, continuare ftu- 40
deret , ne in prilinam miferiam recideret. Itemimportunitatem temporis ar
gir, qudprxcipiti autumno Seucrinum applicuerant : & qum difficile fie,
dum hi bernant alij, in frigidis regionibus bellum agere: quod fat fuperiore
bello haud impune didicere.Hxc& multa alia,vt fe iturum honeftius abnega-
ret,Defpotes comminifeitur: Sed virumliuor magis inceTeratxgerrime nan-
que ferebat, dar ibi repula, Coruinum Gubernatoremfuiuc creat. Subpu-
dere quoq; fe Dcfpotemac My fix Regem, Imperatoris genere natum,lib Gu-
bernatorisdutu & aufpiciismilitare:multoque maiorc fe honore dignum efe
cenfebat, quam gcrerepotuifTet.inuidiafeferecognofcere, Valiquid in hac re-
penl habcre,minimc patiebatur. Coruinus ad hxc refponfa uiccfus,admo- j-$
dum ihterminatur, fe fuis omnino manibus, ingratilfimum nomine, Indorum
cxemplo,capite mul&aturum, Rafcix Regnum digniori erad turum > i ex hoc
bello vidtor euaferit. Moxper Myiam,haudaliter atq; per infeftam regionem,
iterinBulgariamintcndit.. Defpotes,abeunte Coruino, ad peridiam illico
conucrfusjccleribus internunciis,Vngarorum aduentus, &: copiarum multiru-
d^ais
 DECADIS III. LIBER VII. 471
Unis Amurathem admonuit:quin & quotidiana fignificat itinera , quum inui-
diac, tum gratificanonis gratia , qua pacem cum eo facile feruatum iri confide-
bat. Item edocuit,Coruinum cum modicis iliac copiis traieciflc,nil ipii timere
oportere. Pranerea hofti haudquaquam occurrendum , fed permittendu vltr
progredi, mox tergo iter obftrucndum : quod ii fecerit, ilium nunquam inde
rediturum afleuerabat. Coruinus autem grauilimo bello internus , iter pro
virili fuaproperare, creberrimis Sandarobechum Albanenfium Principemli*
tcris vexare ( quo cum aduerfus Turcam, paul ante fordus percuflerat j vt ap>-
properaret,quando iam ipfehoftibus appropinquabat : ita enim cum eo conii-
10 lium iniucrat, vt ipfc cu Vngaris Rafcia Bulgariaqj, ille ab Illyrico Turcis pa-
riter occurrerent, vt fronte tergoque vexati , facile vincerentur. Quod haud
ab re fuiTet,uSandarobechus,qu illi Barbare Alexandrum dominum vocanr,
pradioin tempore adfuiflet. Sed immatura pugna: feftinatio , redi conilij fi-
nemintercepit. Amurathes Defpotis conilia neququam apernatus, Corui-
no Regnum inuadentinonoccurrit,permifithotem vltr progredi, atquc ipfe
duorum trimve dierum itinere fubfequitur , tergoq; ne retro pcdem referrc
poflit,iter obftruit. Iam in planiciem vterqj peruenerat, quam in Rafcia: Bul-
gariacque finibus longe lateq, fpaciantem, Rigomczeu Vngari, Raciani Cofo-
nam nunc vocant,nos Campum Merulae interpretamur.Hcfluuius interfluit,
to qui Schithnizanunc dicitur,& ab Illyrici montibus deflucns,a.liquandiu vaga-
tus,Itxuminfluit. Campi huiufce longitudo,pafluum eft viginti milium,quin-
quemilia continct latitude Circumuallatur vtrinque montibus amoenifimis,
incirci fpeciem : 6c fluuius,ac montium appendices , recondita:quc conualles,
proxim haud iniucunda vicorum frequentia cclebratur. Quum in campum,
haud aliter atque inagona,prius Vngari,deinde Turci defccndercnt:adpagum
amnisaccolam,quiinaditufituseft,anusexclamauit:Hcuqumvereor,nepa-
rum arquis Vngari nunc dimicent aufpiciis , quando traie&us eor vado exer-
cirus vix vnum , Turcarum ver dies tres fluuium perturbauit : veluti futuram
cladem ex inopia copiarum,hariolaretur. In media fer planicie , collis mo
je dicus auirgit,cuius radices Schithnizalambit. Non mult vlterius,adcaputa:-
quoris,qua:dam turris erat,cuiufdamolim Amurathis tumulus & pyramis, qui
profligato exercitu,ibi exfus Se fepultus et.Illud quoquenunc Amurathes ve-
rebatur , ne Coruinus qui praceferat, in malum hoftis aufpicium pyramidem
praeoecuparet. Quare pleniore gradu fubfequitur,vt prius cum eo manum con
i'erat, quam is turrim attingat. Ad collem igitur Coruinus venerat , in medio
campo furgcntem,& ineo caftra locat,Sandarobechi auxilia expeebturus, qui
in horas accurrcrc dicebatur. Amurathes veritus , ne prxima turris oecupe-
tur,& Illyricorum auxilia fuperueniantjCoruinum irritt adprlium.detre&at
ille,donec ablllyrico auxilia veniant. Hie multo impaafius inftat,aquationem
4c lignationemque inhibet,pabula praeripit,& qua poteft arte vique laceflitradde-
bat Turca: audaciam ingens copiarum multitudo, quas o&oginta circiter milia
hominum eile ferebatur. Inuitus in certamen Coruinus defeendere cogitur,
quando aqua ca:teraq; neceflaria interdicebantur. Tandem in diui Luca: fo-
lennibus,ac die Iouis,exercitumarmariiubet, in duo& triginta agmina
diuidit : munitiones omnes in colle aduerfus hoftes parat,& intendit. Acics fic
infrructas,facris Deo feruatori operari, myftica inter fe confefione terreftri
communione vti imperat : & in concione militem ad prarlium hortatur. Ve
nir tandem (inquit) dies, focij, quo fi quid Varnenfi fuga dedecoris & igno
minia: contraxiftis , hodie priftinum fidei & virtutis veftra: nomen recuperare,
Jo &acceptam clade vlcifci licet. Si viri effe volueritis,e tot cladibus quas vobis
accepit hoftis,has vobis reliquias obiecit : qua: et& numero potiores, fpe tame,
eau fis viribus multo inferiores. Quid nam illis fperarclicet,quinonprofuo,
fed alieno pugnant imperio? &dum vicerint,in hac feruitutem,&in altera cru-
ciarum , in vtraq; vita perpetua mifcriam confequuntur ? Vobis contra, vtro fe
res vercatjpro Regno velro,pro liberis,pro patria, pro focis &: aris fane pugna
R ij
 ANT. EONFINTI RERi VNGAlt
iibus,arternam ac folidam vtriufque vita;felicitatem,fperare licet. Cauf: q'tfcK
que vobis longe vehementiores: quippe qui niii hoftem fortiflm cecideritis,
de faluEe fortunisq3 veftris omnino eft adum.Vtrarumque vires exploratz fatis
iuperqj. Ad Vafnam femel male pugnatum eft, vbi fi partis quandoque vtriuf
que fortunam cemutarc licerec, maluiTet fortafle Turea fuorum exdem, cum
noftrorum fuga commutare ( quum fugientes infequi nequiuerit, grauiifime
ea*fus) quam totfuarum gentium fecifleiaduram. lilis plus detrimenti ,. vobis
plus turpitudinis illatum : quamuis illi, vi eoadi, damna > vos vitro fuga*, igno-
miniamfubiuiftis. Verum llius fortafle cladisirata potius numinaCq.ua: viola-
tamnobisfidem vkifci voluere) qum veftram ignauiam meaufa fuifle cre- io
diderim. Nam perfidias illius audores, advnii omnes, capitales llicpnas ex-
ioluere. Nos qui inuiti ad id bellum venimus,vn vobifeum adhucdiuina.be-
nignitate viuimus,adChriftianae Reipublicaz tutelamreferuati,& in primis Vr
gariac,ne Turcari armis ac rabie obrueretur. Hoftium numerus vobis nequ
quam reformidandus, quando cum multis, pauci fzpiflime pugnare,ac vince-
re didiciftis : diuinis potius qum humanis viribus hucufque dimieauimus : in
nomine IefuScruatorisnoftri,prophanas facile acies diflipauimus. Quocunqj
pedem culimus, in pra:potenti nomine , vidricibus femper armis , viam aperui-
mus, quia diuino dudu & aufpiciis militauimus : hinc mortalium Scr uaiorem,
hinc dmam Genitricem femper nobis adfuifle fenfimus. Neqrhodie nobis de- to
fore credimus , Il cleftis charitatis & virtutis veftra* memores efle volueritis.
Adiutor Deus femper adeft fand ac ftrenu dimicantibus. Accedit tutus pu-
gnandi modus, cataphrador equitatus, quiinarcis munitaifpeciem, haud fa
cile expugnan poteft. Cohortes ha* funt nobis militum,qu2e &: facile regi,&:ho-
ftibtts fat efle videantuninnumeranmltitudo c5funditur. Accedunt varia tor-
mentorum'acmunitionumgenera,quibus illi carene. Pra:tereainhoramSan-
darobechus eu auxiliariis copiis adfuturus cft. Periculum non eft ita magnum,
vt timeatis : neque ita paruum , vt contemnatis. Retro fine vido hofte cede
r non pofliimus , quia per has montium anguftias exercitus argr duci poteib
&fi omnis daretur regrediendi copia,rc infeda,ac fine folita gloria,redire non jo
licet. Fortiflimis ardua cunda vins >propofitafunt. Proinde, quando nouifii-
mus ifte labor vobis imminet , quo vniuerfc Turcarum vires ad extremum rc-
cidi poflunt,vos pereum Deum,fub cuius nomine militamus, oro obteftor,
focijTitem per patriam,libcros & fortunas veftras, vt dato pugna; igno, ita ftre
nu dimicetisyvt diuinas humanasq^iniurias^feeda gente fufceptas,& Varnen
fem in primis cladem abunde vlcifcamini. Sandum ibi Regem amifimus , qui
pro falute noftra,pro comiflo la;fa*fidei piaculo,fe deuouit : Regali vidimadi-
uinus furor ille defedit. Date (vosquacfo)operam,vtillius manibus opipar pa-
rentetis. Vlcifcendaefunt cacterorum mortes , qui eopradio occubuere. Reei-
dendus femel,ac hodie,metus ifte Turcarum,&; ita recidendus, ne amplius rc- *&
pulluler : & ab hoc immaniffima* periculo feruitutis vindicandaPannonia , vt
perpetuam hodie quietem ac gloriam ad vtriufque vita: felicitatem corn pare-
mus. Extremis itaque viribus eft,focij, dimicandum, quando neceflitas cogit,
honeftas inuitat , ac varia hortatur vtilitas. In vado res eft , & in portu nauiga-
mus:vtcunq; res acciderir,bene nobifeum agetur.Si vicerimus,perpetua patri
falus 8c incolumitas,ac nobis immortalitas parietur. Sin occubuerimus,hicpul
ciierrimmoriemur, fempiternaapudfuperos virafunfturi. Quamobremea
(quaefo) mentepugnemus, vt vincamus : aut fi res tulerit , honeftifiim moria-
mur. AccenfimntadmodumGubernatorisorationc,cundorumanimi:&:ad
ftrenu dimicdumverbis,ac fiipte natura,fat animati omnes. Ne minus qui- f
demimpigr Amurathes Rex contra, in ordinesredigebat exercitum,&di-
dis,prOmifllsrac iuflibus obfirmabat. Eduda; Turcarum acies ,&: in plani-
ciemefFufar, latus vtrunq^ montium attingebant. VndehaudparumChriftia-
nis ftuporisincuflerant.Tertiahoradiei figna inferri iubet.Coruinus vtraxjjex
colle cornuaadplanademiferatjlongasqi vtrinque vexillationum alas> fronte
pro-
 DECADIS III. LIBER VU. 475
protenderat.In medio Zechclem forore fratrem,cum quadrato agmine cata-
phradorum collocarat: in colle, prxfidia curribus munitionibusqj obfirmarat.
Dato pugna: figno,milites,qui nimos corporaque curarant, ardentes, eminus
primo pugnam ineunt : deinde adauda,blandiente fortuna, vtrinque audacia,
magno cominus mpetu, congredi cpere. Tribus circiter horis acerrim pu-
gnatum,deindc Turcar acies, Benedido Lofoncio,qui in dextro corhu prac-
cratjinclinata.Et Stephano Banrfi,qui in iiniftro erahne minus quidem impi-
gr res agebatur,quippe qui Baileum,Europ:e pertinacis inflante, multis pla
ne cardibus afFecerat. Amurathes,nutantes in vtroque cornu fuos confpicatus,
valida fubmittit auxilia,praeliumq5 inftaurat.Vngari& Valachi cxpediuflimie-
quitatuSjirruentibus denuo Turcis haud parum defatigati, ad cataphradorum
ordines fe receperunt,quiveluti pro muroftantes,maximos quoique hoftium
impetus facile excipiebant. Multi vtrinque cadunt , fed Turcis longe plures,
quando nec talibus armis , nec eo equorum robore feie muniunt. Coruinus
colle munitionibus,quas intenderat,proculTurcas obterit,diflpatque. Quod
qiium Amurathcs vidiflet,quantumeripotuit,fuas acies colli admouit,ube-
gitquc,vt rritos ab alto machinarum idus exciperet. gitur arte, munitio-
num elufa eft opera. Hoc vbi Coruino intelledumeft, adfuccurrendumla-
borantibus animum adiecit : fuggerit vtrique cornu fubidia,nunc voce, nunc
ta manu rem agit. Suppeditat felis auxilium, trepidantibus inclamitat, fugientcs
inordinem rcuocat,acerrim irruentibus occurrit:nihil exoptimi lmperatons
& militis officio remittit. Nunc fortes hortatur, & laudat : nunc corripit igna-
uos,&: territat: omnibus pra:ft adeft. Quare ita feruet vbique Martis opus , vt
cunda fanguine fceda confpiceres.Amurames5fubfidiacrebraacciriiubet,ne-
que fuorumcxde cfternatur, multitudine magna fretus, cui rite pugnare cer-
tumerar.Hauddubifperabat,omninofehoftemlongambfidiorufucceiuone
dc/tigaturum, eque fpe fu falfus eft: vnum Vngarorum agmen , quatuor &c
quinqu Turcarum acies,ante laare cogebatur, quam ubi fubidia rite fucce-
derent. In acie pranfum&cnatum , ambulatoriisque cnis refeda corpora.
}o Eo die vbique Turcica acies inclinata,fa:pe in caftra vfque fugata, fat propere
ab Vngaris pugnatum,magnus Turcarum numerus ca:fus.Chriftiani,quamuis
eo die bello fuperiores eflent,tamen ita obftinatis vtrinq; animis pradium age-
batur,vt vtrique aut vincere aut mori omnino decreuerint. Ccrtam adferum
vfque produdum,nox pradium diremit : vtrique fe in caftra recepere, his ani
mis,vtpoftero die pugnam inftaurarent,neutriq; tergavertcrent,donec ius im-
perandi, Marte iudicc definiretur : & nox infomnis ada, vtraque caftra crebris
vigiliarum ftauonibus obita. Infequentem omnes diem follicitiexpedabant,
veluti Martern fu: vita: mortisque arbitrum adituri : vix dum illuxit,quum v-
trinq; inftruda: acies adfuere,redintegratur pra:lium:fedab Vngaris,nc eo qui-
40 dem ardore ac robore , quo fuperiorc die , pugnatum eft: nemo ex his fuit,qui
extremis pridie viribus nondimicarit. Quadraginta fer Turcarum milia fu-
perfucrt,qua: aut in certamen n5 defcenderant,autleuipradio luferant. Cor
uinus tamen fuos hortatur, neinitamfuperiore die vidoriam, per deidiam
ignauia interciperent,pergerent vincere,vt occperint:item obfecrare,ne ibi
patrixq; defint: confiderent, pridie quam bene pugnarint,quothoftium milia
pauciprotriuerint,quotiesinclinarint&fuderint:pra:caueant,adcxtremutur-
piter iliaducant ,& fudores hadenus efuos , tolerataque pericula omnia int
irrita habituri. Non qui magna oceceperint, fed qui cpta pulcherrim termi-
narintjhos gloria dignos exiftimari putent. Prxponant ante oculos, quaxunqi
S ipfos detrimenta manebunt , fi mal dimicarint : in primis varia mortis & cru-
ciatus genera , itemferuitutem matronaru liberorumq;, vltimaRegni excidia,
raptus virginum , humanarum diuinarumque incarftationes , infndaq; pia-
culaafErmare. Hax omnia vnius diei labore euitaripoTc,proindc orare ob-
reftari, perDem hominumque fidem,vtfolita,fe,patriam,liberos,coniuges Sc
fortunas,virtute redimant,&: in perpetuam Ubertatem cunda vindict. Nihilo
R j
 474 ANT. N F I N 1 1 R E R. VNGAR.
fecius Amurathcs fuos pracmiis , pollicitationibus ac minis inccndit vt omnia
perpcti,qum die Europa ccdcrc maluerit. Luftrat vtrunq, cornu,&: grauif-
fimis cundos didis ad pugnandum hortatur. At vbicollatis vtrinq; lignis con-
currrc, ne minore quidem ferocia impetuqs, quam fuperiore die pugnatur. E
hriftianis qum plurimi, fauciis inaciem redierc, fufeepta dudum vulnera,
aut morte , aut vidona curaturi : nihilo tarnen fegnius pugnafle dicuntur : ma
gna vbiquecaedes oboritur,& Vngarorum impetus nufquam rcpelli potcrat.
quos cum pari pertinaciaTurcac reiicerc haudquaquam poiTent,arte roburin-
domitumeluderc,expcditiflimi ac recentes eorum equitatus occcepcre.Irruen
tibus in fe Vngaris,mox terga vertebant,a tergo aliquantifper infequi,& infta- ie
fe patiebantur,palantes & diffii* fugiebant,feq5 lat diflipabant : hi,vcluti arri-
dente vidoria pelledi,impeniis infequi,multos in fuga c2edere:contriUi,da-
to fgno, conglobati diffipatos circumuenirc ordines, & multa caedc conficere ;
incurfu &recurfu , Pannonicas laare vires, ingentes conatus eldete, &per-
turbatis ordinibus, toto die fine aliqua intermiflionc dimicare. Magna Vnga
rorum eadic patrata ca:des,& Turca? fuere fuperiores, defatigato vtrinq; excr-
citu : nox & laflimdo pradium diremit. Vtrique fe in caftra reuocarunt, vigilia:
ftationesqj fummo ftudio in caftris habita?. Quum ad diem Sabbau peruenif-
fent, neuterq; cederet , prima luce pugna redintegratur. Coruini frater, Vala-
chorum Praefedus,c expeditillimo equitatu primus in aciem prodiit. Scquu- i0
ti funt reliqui Proceres,&: eodem modo ordines inftaurarunt. Reparato certa-
mine , aliquandiu fpe pari dimicatum,magna vbiquc ftrages oborta, & pratfer-
tim Vngarorum,quilongo bello defatigati,multisqjconfoffivulneribus,triduo
in acie,ob ipfam paucitatemperftare cogebantur. Zechel,in primo ordineob-
ftinatiflm pugnans, Prxfedis legionum primus, inter confertiflimos hoftes
Occubuit.EmericusMarzalius,Stephanusq; BanmTurciscircumuti,inme-
dio trucidanrur. Quum Amurathes prima figna,qua: in Zechehsagminecon-
ftitcrant, iam cle capta, & catfo Praefedo, milites terga vertifle confpicaretut,
extern [ lo omnes, quaecunque in caftns acies forent,inChriftianos edixiteiFua
dijVt paucos,& xiduano labore confedos obrucrent. Promulgato tunc Regis 5t
edilo,vt omnes in hoftes vn ruerent,vtrunque Vngarorum cornu, vbi cuncti
labor.ibant,confeftim obducunt: graue praehuminftau rant, ca:duntur Proce
res : numerofamultitudinCj&fagittarumimbribus obruuntur, capiunrurfi-
gna , & in fugam omnes ordines plane vertuntur. At vbi Coruinus fratrem in-
terfedum,captafignanonnulla, & verfum in fugam exercitumaccepit, conti
nu relidiscaftris impedimentisq;,confcenfo fugam equo folus prseripitme fi-
daRegnum tutela priuaret. Fufos fugatosq; Vngaros, mcridie ad intempeft
vfque nodem hoftes infequuntur , & caedunt : mox tenebris remoran , in ca
ftra per nodem rediere. Caeteri qui in acic re manferant Vngarica, caftra cir-
Cumuenerant: in quibus quicquid calonum fuit & lixarum, item eflcdarioram 40
accenforum, fauciaeq turba?, qiiamuis ad mortem vfque certaflent, neque ho-
ftem admitterent,quoufque minimafagittatelumq; fuperfuit, advnumtamen
omnes trucidati funtmullusque in caftris Vngarus eft agnitus , quem tria qua-
turve Turcarum cadauera non attingerent. Amurathes, nc maximafuorum
esedes extaret,nobilium continuo fepeliri,gregariorum vero militum corpora,
inprofluentemproiiciftatimedixit. Quare Schithnizae fluminis accola?, diu
eius pifcibusabftinuere. In faxorummorcm campus adhucoflibusopertuseft,
terra coli citra crcbram armorum inuentionem,vllo pado nequit.Locus,ex in-
iigni clade,illuftris eft habitus. Quamuis Turca: cruentiflima vidoria cefferit,
fufis fugatisq; hoftibus, eorum tarnen ca?dcs multo maior , qum Vngarorum. ye
Quippe quumTurcar quatuor & trigintahominummilia,Chritianorum tan
tum odo miliaca?fa,referuntur.Vniuerfahc Pannonia? nobilitas occubuit.N
hicEmericiduo,Ladilaus,Thoma$ Zeech,Francifcus Banus,Ioannes Zechel
Coruini forore frater, Benedidus Lofloncius,Stephanus BanfH Epilcopus
Coronenis Legatus apoftolicus,Georgius Chiach,& Robertus ,-
rique
 DEC A DIS lit LIBER VI I. 47 j
rique Proceres, nobiles oppeticre. Multi capti , & ante Amurathem poftero
die ex edicto obtruncati. Ioannes Corothna quoq; captus eft,in Afiamqj tranf*
latus, Byrfx feruitium femeftre perpeTus,moxiEgeum, Creticum,Ionium,A-
driaticumque pelagus emenfus, per Dalmatiam in Pannonias fe recepit. Octo
Vngarorummilia in hoc bello ca:fa, Corinthiis Amurarhes eodemmfe figni-
ficauit.Ex his qui eimferant,quicunquc per UlyricumeffugerCjper Dalmatiam
inclumes redierunt : qui per Rafciam , qua vnrant , rcuerti contendere, lie
infeftam vbique latrocinas prouinciam inuenere , vt pauci euaferint* qui aut
fpoliati aut carii non fuerint. Coruinus,quem cxpeditifimum aufugifle dixi-
o mus,infeitam ac varum fortunam inuenit,dies tres cquo inue&us, per auia lo-
caitcr facit,cibi &: potusexpers : quarto,inciditin duoslatrones,dimiflo dudu
cquo,qui nimio labore defecerat. Quum cfet incrmis, fe fpoliandum de-
dit : dircptis vcftibus, ex urea cruce, qua; viri collo pendebat, inter latroncs
oborta contcntio ; dum falutis viamcircumfpicit, promptumiibi latronis gla-
dium intuetur,quo mox rapto,litigantes adoritur,altcrum lcthali vulnere con-
ficir,conculca:q;: alterumpetcns,infugam vertit. igiturcrucis occafionc,
vir fane"tiflimus,fe rapia morteqs redcmit.Quodhaud ab re diuina benigni-
tate fatum,vt qui pro cruce afHxi Seruatoris nomine dimicaret,crucis quoque
auxilio liberaretur. Vitra progreflus,ac itinere,iti,inediaq$ c5fehis,quinto die
* paftorem ofFendit, qui audita Vngaroru fuga, fpe prarda: late vagabatur: in pri
mo ambo cgrciucontitereipator profpefta Coruini vultus maieftate (que-
admodum de lutronibus & Scipione legimus) ab iniuria remoratur. Coruinus
quoque fame iam abfumptus, hunc neququam audet adoriri. Mox cnfalu-
tatione ptimm conciliati,iIne fufpicionc,mutua inter fe verba conlerunt. Al-
ter,nonune dminx charitatis prxfatione,panem exorat; nomen & cafum alter
percontatur. Audita viri fortuna paftor, commiferationepercitus, & promiffis
oneratus , Coruihum in proximam cafam ducit : panem cumeepis , &: aquam
apponithofpiti: qui in iucundafaepe miferia memoria, nunquam lautius fey
quam ibi ccenafTe , affirmauit. HincadSinderouiampaftoredu&useft. Vbi
jo poftqu id Defpotes accepit,eius imperio, Praefe&o arcis capitur. Bcneficio-
rumille immemor, (Perpetua ingratitudinis nota fugillatur. Dies aliquot de li-
bcratione ibi agitatum, conuentum tarnen inter eos, vt ea Gubernator condi-
tione dimitteretur,vti Matthias eius filius,Defpotis gnatam,ComitisCiliaene-
ptem,vxoremduceret. Etvt conuentavtrinque tutius prxftarentur, Ladiflaus
alter Coruini filius daretur obfes. Proinde Gubernator , dato obde , dimitti-
tur. In Seruatoris igitur noftri natalibus poftliminio reuerfus , in non pama
Procerum nobiliumq; frequentia, ad Segedinum recipitur. Certatim falutem
incolumitatcmq; omnes congratulantur,triftemc6folantur,&: bene fperareiu-
bent : fat eis cum fortuna bene a&um dicere,fi Gubernatorem receperint. Mi-
4 litum adhuc copiam,neque ex indigcnis,nec externis defuturam : talem fe du-
cemnufquam gcntium,fiamififl~ent,reperturos.NmilluncVngarica: genu tur-
pitudinis accidifle , quando ad vnum omnes ftrenu pugnarint , cruentiifimam
lachrymabilemqjhoitibus vitoriam reliquerint:neminem fuoruminuentum,
qui non pulcherrim occubuerit. Triduo fine intermilone pugnatum,&:
paucis aduerfus innumeram multitudinem, quatuor &: tngintamiliacx hofti-
bus cecidiil , ex Vngaris vix ofto defiderati : paulo meliorem re& iudicanti-
bus,ac non iniquapetentibuSjVidoriamoptaripoTe.Demum omnes eumim-
peniis exorare,vt fe fibi, patria:, ChriftianaequeReipublidfc femare niteretur*
euocarct animum & obfirmaret. Quod ii fecerit,perbreui ipfum , & Turcam,
5 &Defpotem mentis vtrunque pcenis affe&urum,ca:teraque profper cerni
r. Coruinus Procerum confolationibus haud parum confirmatus eft. Auge-
bt ibi animu, quod multo plures ex eo bello reduces quotidie videret, quam
perareliceret.Namquicunq;anteTiu:casinIllyricumaufugcre,rediereinco*
Iumes:quinetiam ad viginti milia paiTuum, Sandarobechum cum auxiliaribus
opiis occurretem,in itinere offendere, cuius occurfu du&uqj tuto fefe in Illy
R iiij
 47 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
ricum rcceperc. Curatis corporibus, & inftauratis viribus,multo acris Cor-
uini animum Defpotis ingratitudo,quamTurci odia,exercebat:captiuitatisin-
iunas tolerare no poterat. Quare coado repente exercitu,ad Defpotis oppida,
quae Sigifmundo quondam dono acceperat,proficifcitur : vicos incendit,va-
ftatagros,oppidavi capit,ac breui tandem expeditione,qu2ecunque inVngaria
Defpoti parebant , in ditionem fuam accepit : mox Rafciam adorituro Defpo
tis oratores occurrut,qui Ladiflaum obfidem,ac bene donatum vitro reddunt:
fupplices pacempetunt. Gubernatore tandem ab Optimatibusexorato,pax
Defpoti data , remiflae penitus iniuriae inimicitiaeque : pacatis deinde rebus in
Vngariam reuertitur. Nunquamfortem virum fortuna quiefcere patitur , fed to
indies vexat & exercet, ne impune laudibus &immortalitatc decoret. Hzco-
1448. mnia Salutis quadringentefimoquadragelimoodauo fupramillefimu,& quar
to gubernationis anno gefta funt. Nono autem,Turcarum iterum bellum ex-
arfit. Amurathes enim, quum Georgio Defpote dimiflum efle Coruinumac-
cepiiTet,cuius captiuitate nihil erat antiquius,in e nimisexcaduit : praereptam
voti fui fpem efle fenferat Coruini liberatione , indignabatur acerrim , quod
pro reftituto Regno,captiuo dono dato,cumulatiflimas fibigratiasnonretulif-
fet. Proinde,qudtantioccafionem beneficij contempfiflet, ingratitudinis ab
eo pnas cxigere conftituit.Frigibechum Prafedum trium legionum, in Ra-
fcix fines immittit,Chryfonicum oppidum ad Morauam amnem fitum,&gra- 10
ui olim bello dirutum , inftaurareiubct:atque hinc Defpotis regionem impe-
tcre,vaftare agros, & late igni ferroque graflari prsecipit, vt exin cotemptxgra
tificationis pnas luat. Frigibechus mandata facit , in primis coacta magna ex
finitimis cementariorum artificumque manu, ad Morauam oppidum reficit:
interim inhibet iniurias , bellum diflimulat , ne Rafciani fibi impedimento fo
rent: id aggere, fofla, vallo muroque circummuniuit : atque vbieoperuentum
eft,vt impofito facile praefidio, per fe maximum quenque hoftis impctumper-
peti poflit, prouinciam Defpotis incurfat , diripit, & latiffim populatur. At illc
inopinato malo confternams,quid potiumumfacerct,haudfacileuccurrebat:
Turcam fibi citra fcelusnefarium,& ingensfuummalum,conciliare non pote- jo
rat.Si rcfiftendum efle cenferet, Coruini opem, cuius amicitiam ex captiuitate
kefcrat, omnino defperabat.Et quorfum ipfc confugeret,non veniebat in men
tem.Caeterummalebat omnia perpcti,qum immitiffimam Turcieferuituteni.
Poftremo adGubernatorisopem confugitrquem fupplex,non fine fumma ve-
recundia,exorauit. Auxilia Gubernator haud inuitus promifit,quum vlcifcen-
dx prxima; cladis gratia, turn repoftulante : quandoquidem plane ccrnebat,
occupata fuperiore Myfia, Turcam pro foribus ac ardibus Pnonum ftatim in-
fultaturum.Itaq; comparatomoxexercitu,nonfinedecentiapparatu,inMyfi-
am,quam Rafciam dicunt,defcendit.Reipublica2 gratia,fadus immemoriniu-
riarum, non per Legatos &Prfedos auxilia mifit:fedipfe, dudu aupiciisque40
fuis expeditionem hanc accepit. Ad Synderouiam Danubium traiecit. Rafciam
ingreflus, Defpotis copiis fuacaftra compleuit. Iter die noduque fieri coeptum
eft,vt incautum hoftem adorirentur.Quarto die Turcis appropinquant.Quum
Chryfonici agrum attigiflent, continuo illuxit : oborta: funt inter vtrofque , vt
affolet,nubes, qua: vitro citroque profpedum inhibrent. Refolutis fubindca
fole nubibus, armatae in confpedu hoftis acies emicuere, &: coruinafignalon-
gius agnofcuntur. Confternantur illico Turcarum animi repentino inopina
to Chriftianorumduentu : & quum fuis Coruinum ceruicibusinftarccerne-
rent,ita exanimati funt, vt non de inftruenda acie, difponendis ftadonibus , &
conferenda manu , fed de fuga tantm omnes cogitarcnt : quare fufcitato mox p
tumultu, fugam cundi retro capiunt. Expeditiflimus hos equitatus infequitur,
muks in fuga C3edit,capitquc.Inftat tergo pro viribus, & ad nodem vfqs fu-
gientibus,fuccurrentem infequutus,caedem continuatlli mox in fyluas eiFufi,
dclituerut, atque haud facile vltrimpetipotuere. Cataphradorum equitatus,
pras graui armatura, lento gradu fubfequutus eft : ne quid forte mali ab hofte,
foci
 DE CAD I S m LIBER VU. 477
foeiis qui prxceflerat,inferretur.Nifi caedem nox ipfaintcrccpifTe^muto nu-
ior clades patrata foret. Frigibechus cum magnanobiliumturbacaptus. Cor-
uinus vidoria potitus, Budinum Bulgaria: metropolim vcnit,qua: ad Danubio
umfitacft:vrbem belli caufas crcbro ferentem, fuccditiMoxperRafciamre-
troceifit , Si captiuis Defpoti dono datis, ouans Budam rcdiit. Poil vbi reuer-
fus eft in Rcgnum , Boemorum follicitudine vexari cpit, quiTranfdanubia-
nam regionem eredis in plerifque locis prarfidiis,&: occupacis oppidis, latroci-
niis infeftam plane reddidcrant. Et quamuis antea iftorum audaciam farpc rc~
preflerit,nunquam tamen domitare potuerat. Obftitcrat huicprofcdorei non
10 mediocris quorundamoptimatum inuidia, qui excrcfcentcm quotidie, prater
omnium opinionem, viri gloriam aegr ferentes , vt Coruina: virtuti negotium
faceflercnr,clmlatrocinantium Boemorum audaciam tuebatur. Ad remoran
dam nominis acceifionemjhos ad bellum folhcitabant: quorum facinora,pro-
pter externa grauiflmaque bella , qua: cum Turcis geftafunt, Gubernator diu
n diflimularat: nunc adaudam , pra: viri patientia > aut coercer admodum^
aut prorius extirparCjdecernit.Quarc anno quadringtciimo quinquagefimo^ 1 4 j 4
primo fupra millefimu, coado tumultuario exercitu , &:cuocato vndiq; grega
rio quoq; milite, rufticaq; turba,Ioannem Gifcram,haud procul Lofoncio op
pido, facinoroforum omni principem, in primis adoritur , qui adDiui Regis
*o Stephani fanum,pradidium olim crexerat,aggere ac vallo cinxerat,multo mili
te,variaqjmunitionecomplerat.Gifcra forte tuncaberat,quufuumpra:dium.
acerrim Gubernatore oppugnari fenferat : cldcftinis focios admonet inter-
nunciis , vt pro fe quifque locum fortiflm tucantur , donec ipfe cumauxiliis
propediem aduenerit. IamCoruinusprxlidium tam acri oppugnatione vexa-
rat , vt indies deditio fperarctur , qum Gifcra , coadis in fuperioribus Vngaria:
partibus auxiliis,&ingenucxercitu,praftadfuit. Multinanq; Proceres,ad la-
e/dandamGubematoris mngnanimitat, copias gratuito dederant, &cura
oliis Optimatibus coniurarant , qui in Coruini Caftris erat,vt prxlium detreda*
rentj&vtelatumeiusanimufacilisattenuart/e vitro vinci paterentur.Nun*
30 quam defuit virtuti liuor. Inita coniuratorum confiha , fententia fucceflere
Nam quum acies inftruebe vtrinqj conftitiflent, nondum pugnx fignadata
forent,ecce ex compoitononnula coniuratorum agmma,vthoneftis Cor-
uino deficiant , fimulato metu , in fugam fe prxripiunt. Irruunt data occaiione
Boemi,& defertum Gubematoris agmcn,collatis fignis inuadt. Coruinus in
tellect fuorum perfidia,quum fe obiifterc haudquaquam poiTe cerneret, cum
fuis terga vertit:& quamuis tergo acer inftarct hoftis,in prxima tamen oppi-
da incolumem fe recepit.Scephanus Pelufienfis,qui in priidii obfidione ful-
phurea machina lethali vulnere lxfus obiit,pridic quam moreretur, coiuratio-
nemconfefTus eft. Multi ex optimatibus in eo bello cxfi,in primisque Ioannes
40 Compolthij, cui de Nana cognomen eft : item Ladiflaus Hederuara epifcopus
Agrieniis,quum claudus cfTet,ibi captus,in hoftis deditionem venit. Gifcra ca
ftris impedimentisque potitus,veluti iniigni vidoria tunc clatus , ad Gede op
pidum caftra mouitjvbi Lorandi fihj dominabatur. Sed quum oppidani fortif-
fim fe tuerentur,fpe fuafruftratus, Agriam proficifcitur:ratus ob Epifcopica-
ptiuitatem , Prxfedum arcis deditionem continuo elTe fadurum. Sed longe a*
liter atque fpcrarat, euenitmam quamuis Epifcopus in confpedum addudus,
Prxfedum fuum arcem Gifcra: dedere iuberet,preces adiiceret, ac deinde in-
terminaretur,ille tamen, cxtenq3 prziidiarij , quum omneAobili Vngarorurn
genere natiforcnt,ne quam nobilitatiperpetuamnotaminurerentjgrauiqide-
jd trimeto Rcgnum afficerenr, publicam vnius miferix vtilitatem prxtulcre,irri->
tosqj Gifcrx conatus efFeccrunt. Iniquiffimo proditionem illam Coruinusa-
nimo tulcrat,& neinultamBoemoru audaciam prartermitteret, exercit repa
rar. Veteranas legiones, quas in inferiorib. Vngaria: partibus aduerfus Turca-
rum incurfus collocarat,acciri iubet:mox inftaurato ex fideliTimis copiis exer*
citu, in Gifcram iterum caftra mouet:praefidia varia, qua: ad tcmplum Saag (vs
478 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
aiunt) Ipolo fluuio proximum, & inmonte Galchureatem adRofnanum,SceV
pufiumque oppidum , olim erexerat , grauiflima obfidione vexauit , & vt
qum primm deditionem fibi facerent, adegit. Expugnatis his , deletisqs pra>
fidiis, cemporarium aliud caftellum adoritur,quod in valle quamDerechen ap
pellant,Gifcra olim fecerat, cum validoque prarfidio Valgatham Boemum ini-
pofuerat. Id vallo &c aggere , pranerea omnium munitionum genere obfirmar
tum,vt militi parceret , non manu , fed arte expugnandum efle ccnfuit. In valle
nanque fitum eft,quam fluuius paruus influit. Paulo infra , vallem aleo aggcrc
obftruit,vtremorato amne,reftagnantibusquc aquis,caftellum obrueretur.In-
itumhaudquaquam confiliumhominemfruftraturmamquum praeiidiarij mi-
lites (eCc indies ab excrefcentibus aquis obruturairicernert,vfque adco prae-
fenti morte perterritifunt,vt corporum,fortunarum , & caftelli deniquc dedi*
tionemfupplices fecerint. Ad Zolium repente profedus, malorum omnium
officinam , afylumque latronum, ciuitatem continu fuccendit , arcem armis,
commeatibus,prariidio, bellicisq; machinis communiuit. Expugnatis demum
hisBoemorum afylis,inGifcramcaftramouet,hominem vfquequaq; infequi-
tunarmorum denique vi,fic vexat exercetque , vt pacem is precario impetrare
cogeretur. Prarterealongam Gifcr vexationem,alia quoque bella ab aliis Bo
emis in Vngaria pullulabantrqui inita fimul focietate , quam fraterna chntate
fanxerant, & fe mutuo hinc Fratres appellarant, multa latrocimorum gracia in te
Vngaria iam caftella erexcrant,quae militibus & munitionibus obfirmarant,&
longe latequegraflati, rapinis & latrociniis viditabant. Vlteriorem Vngariam,
qux adBoemiam Poloniamque fpedat, fie infeftam reddidere, vtnemo tutus
ibi terram incoleret,autillac iter faceret:quin & adaudis hi viri bus,vicos & op
pida multa,in ditionem fuam aflerucrant. Praeter hos , & alij vim impudcntis
exercebanr,vtputa Petrus Comoromucius, qui Liptouienfem fibi Comitatum
oecuparat : Pancratius,Vngarica gente natus,Thurocium dominatum vfurpa-
uit. Ouar infuper,Berchum & Strechen oppidum cepit: Regionem is omnem
cxdibus 0 rapinis infeftam fecit. Mutuis ifti (c(e odijs ac prxliis impetebant,
mutuis quoque rapinis vtebantur. Sed ad Fratres redeanms. Facinorofum &c J'
ignobile hoc erat genus hominum, gregario tantm milite cflatuni,cui par
tim caftella erant,qu viceperant,partim qua^nuper erexerant.Monachorri-
tu fe Fratres appellabant,ferinis tarnen moribus vtebantur. Quippe quibusnil
aliud placer videbatur,qum raptu vitam ducere,vaftare agros, late populari,
cardes paflim agere:nihil aequi fanclique dignofeere. Duces crearant,quibus in
agendis latrociniis rite parerent,& quicunque apud eos maiori facinorum gra
uitateclarueratjhi potioreshabiti.Finitimasigitur regiones, cxdibus, flammis
& populationibus infeftabant. Vexabant omnia, & autad pendenda ftipendia,
au t ad emigrandum colonos adegerant. G ubernator comperta Optimatum in-
uidia,quifuperiores Vngarix oras incolebant, propugnandis eorum oppidis, 4
inhibendisque iniuriis, animum aliquantulum auertit , &: vt per fe quandoque
refipifeerent, proprio Sc alieno facinore vexari punirique permifit. Sed quum
de his fads hadenus didum fit , ad pofthumu m rcuertamur, ne Vngarici Regis
immemores,hiftoriam deprauemus. Quanquam ab Vngaris aequ ac Bocmis,
abnegante hadenus Caefare, Ladiflaus repeteretur , ad duodecimum tandem
annum res prorogataeft. Qmim rumor effet , Caefarem inltaliamfufcipienda;
corona* gratia profedurum, antequam iter iniret, ab vtrifque vel honeftiflimis
quidemlegationiHus foUicitatur, vt Regem redderet. Quinetia Auftrales pari
ambitione Duce fuum poftulant.Boemi,hunc imperiofis expofcentes, quum
iuxt fibi atque ceteris negaretur,propediem comitia Regalia interminantur, f9
vbi de alio Rege eligendo fe aduros efle profitentur.Caefar ad hos cenfuitmit-
tendos efle Legatos, quibus Syluius Eneas , Impcratorisfecretarius , adiedus
eft.Quum Prag.-e conuentus,fa:uientc pcftilentia,non poffet haberi, Georgio
Pogicbrachio in Bunfthauiamtranflatus, ibiqs frequentiflimus eft habitus, Pi-
urn neam,Procopiocollegainterprete,ibi ornate & componte concionatum
fuiflc
 t> A D i S . LIBER Vt. 47*
ruiile legimus. Cuius oratione fedati funt Bocmorum animi, atquc eis perfua-
fum,vt lmperatoris reditum expetarent,qui Ladiflaum itiaens honeftdi gra-
tia,fecum duturum efle dicebat.Et reuerfum Pius tarn Boemis quam Vngaris
Auftralibusq; fe regem redditurum pollicebatur. Caufa: ad pcrfuadcnd opti
ma: fimt adduebe in primis deducendi Regis pompa , impendiofus Regiac ap
paratus , ingens fumptus , arrarij inopia, exigua veHgalia, infuper quam graue
moleftum fit , collata ftipe infanos fumptus edere: item intempeftiua Re
gis reftitutio,quippequae nil aliud,qum difcordiarumfeminariumeie pote11:
ii nunc Rex reddatur,gubernationis impos,alien;E cura: committctur.quicun-
*e que cum rexerit,inuidiofus is dominus habebitur. Hinc quum Boemis multi
fe hoc honore dignos cenfeant,i fortiri nonpoterunt,a:gr ferent.Frederici gu
bernationemeontetiones has dirimere. His igitur caufis Boemi noniolm fe-
dati, fed mifls Oratoribus, Cfari gratias egerunt , qud cx'teris prarferantun
expedtaturos fe fauftumfelicemque vtriufque reditum , promittunt. Quineti-
amad honeftandamprofetionemCfaris,eximiamnobihumiuututem mit-
runt. Vngari quoque &%Auftrales , lmperatoris reditum expeftare iufi,ac inte*
rim exoratijVtfohtaRegnum diligentia gubernarent. Barbaran! Imperatri-
cem ea tempeftate Graxi diem obiifle ferunt , indmita: libidinis mulieremj
qux inter adlteros publice vitamduxit,proftitutoquepudore, viros fa:pius pe
tut , quam peteretur. Quum ab omni religione deftitutaforet,fuperos ac infe-
ros eile negabat : religiofas ancillas ', iciuniis , aut orationi , rebusque diuinis
' intentas , grauis increpabat , nulhs afleucrans moleftiis ac inedia corpus efle
macerdum: immo laute pafcendum,in deliciis ivoluptatibus alend,&: poft
mortem, quum nihil fuperit, nullamDcorumanimorumque curam efle fub-
cundam.Boemiprofanxtam Barbarse corpus, Pragamtulere-.elatoque folen-
ni funcre , inter Regum monumenta condiderunt. Compoitis Ca'far Boe-
morum motibus,& reclamantibus Vngaris Auftralibuscpe, mul cum Ladif-
laoRege,ac honeftiffimo Germanorum Principumequitatu,in Italiam cten-
dit:Romamque profedus, Nicolao Quinto Pontifice mximo, Auguftalidia-'
Jo demate rite coronatur. Hinc Neapolim progrehis, Leonoram Alphoriii Regis
neptem,& Eduardi Luitanix Regis filiam , praeftantiflimis moribus , ac faulto
tenere praecellentem, vxorem duxit. In hoc itinere , Ladiflaus puer, quum fe
lis populis abnegad segr ferret , inieftafufpicione, pa:dagogiq} cfilio fugam
molitunquum lntentia res minime fuccederet,reieftacft in pdagogum cul
pa,& perpetuo is carcere cruciatur. Auftrales interea, autote Vrico Eyzinger,
ab Imperatore deficiunt:fufcitatoque tumultu , omnes prouinciae magiftratus,
Cefare inftitutos,vi deiiciunt:duodecim viros creant,qui,prouinciamguber-
nent : fummam rerum Eyzinghero tradunt. In focietatem Vlricum Ciliae Co-
mitem admittunt , finitimis auxilia cogunt , quo facihs Imperatorem perti-
40 nacis agentem,ad reddendum fibi Ducem impellant.Interea ex Italia Cx Cut
reuertitur , cui qum primm Auftralium Oratores occurrere , Ladiflaum ex-
pofcunt,atque reddererecufanti,bellum indicunt: poftulata nonreiick,fedre-
fponfa Caefar differt , vt longa mora conatus leues ludt: contra lli mora; im
patientes abeunt.ProuincialeSjintellecb Cxfaris pertinacia,arma fumunt,Ne-
apolimque,quamCiuitatem Nouam appellant,infeftis petunt fignis:primo vr-
bemaduenmadoriuntur,proportis pugna confeftiminita,vbimagn tormen
ta bellica temer infultantium ftragem patrarunt. Moxvbi erumpentibus ex
*vrbe Cxfarianis iam cominus pugnari eeeptum eft , le ab hoftibus cx ac re-
iecbfunt,vt parum abfuerit,quin vrbem,quum vn commixti forent, illi cape
lo rent:vniustantmmilitisvirtute feruata eft, cui Andrea; Paumkirchernomen
erat,q uippe qui,donec fugitibus porta oecluderetur, hoftilem impetum au-
daebrpro mnibus in ponte fuftinuit, & ob feruatam virtute fua ciuitatem
multis Casfare honoribus exornatus eft. Quum fe Caefariani intra mnia re-
cepilTent, hi grauiffimaeos obfidione circumueniunt, muros interdiu noduqj
quatiunt. E Boemis Henricus Rofenfis aderat, qui cum ducentis equitibus,
 48o ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
odingcntisq; pcditibus vahdiffimis adueneratmodum Vngari vcnerant,quum
induciarum tempus nondum foret exadum:quarc duodccim homirium milia
in caftris erant. IntcreaGeorgius Pogiebrachius , qui Cxfaris in Boemia par
ibus faucbat , magnaque fide ac obferuantia eum profequebatur , excrcitum
mox fedecim milium hominum , vt Augufto fuccurreret , comparauit , ac iter
ingrcTus,audita concordia, retro ceffit:inRofenfiumq; agrum copias conuer-
tit,incendit vicos, & cunda late populatur. CaroliBadeniisMarchionis , vta-
iunt , SigifmundiqueSalsburgenlis metropolita: interucntu,pax facta. Ladif-
laus, Casfarea manu Auftralibus reftitutus, qui duce potiti , nonnulla deinde
pacta abnegart: nam quumexpado itatutcTet,vt ad tertiQ idus Noucmbris u
Vienna: conuentus haberctur,vbi prsefentibus Ladiilaicognatis,item Vngaris
& Boemis de pueri gubernatoredecernereturntcrea Vicnnamnon adiret, in
poteftate Comitis Ciliae teneretur, nihil ex propria audoritatc, ante decretum
conuentus,gereretur:nihil ex his Auftralcs praeftkere. contra ver puerdimif-
fus , poftero die Viennam ingreilus, cum fauftis acclamationibus & fingulan
pompa omnium ordinum exceptus eft:ibique eueftigio in vrbe magiftratus,&:
in tota prouincia prarfeduras inftituir. pontiiieatus, &: facra muera, pro fuo &
amicorum arbitratudiftribuit , curiam ad regni fpeciem reuocauit. Aduenerc
continuo Vngari,in primisq; Coruinus Gubernator,quemhoneftiliimusPro-
cerum nobihumque ordo fcquebatur,vt fuoRegi nuperrim reftituto,debitos t?
honorcSjlegitimaquc obfequi'aperfoluerent: confluxere Boemia,Morauis&
Slefitis fpedatiffima Regulorum &c nobilium multitudo: Legati populorum,&
varij magiftratus,cgratulationis officio commoti.Frequentiffimus igitur vtri-
ufque Regni , Auftraliumquc cnuentus,Viennae eft habitus : vbiad praelitu-
tum quoque diem Auguftalcs Legati adfucre, Lodouicus Bauarie,&: Guiliel-
mus Saxoniae Duces , Albertus Brandeburgeniis , Carolus Badenfis, praetcrea
multi Germania Principes Antiftitesque. Primus in concilio locus Coruino
datus poft Regem,qui Regalibus excultus infignibuspraefidebat.Inprimis Au-
guftales Oratores auditi , & iniquis vfque adeo animis , perinde atque fi vidi,
vt Pius .Eneas qui adfuit , memoriae tradidit , vidoribus audirentur. Eorum jo
cxpoftulationesjde padis conditionibusque pacis,quas pi contempferant,sc-
gr ab auditoribus excepta:. A Comit his Cilise refponfum eft , cuius arbitrio
omnia gerebantur: vidorem nee lcgibus,nec padis obligari pofle : ius in Mar-
tis poteftate confifterc : nullam in carcere obligationemlegitimamliccre fieri:
conditiones pacis Ladiilai gratiaRegis initas,qui iniquo tot annos carcere ob-
dudus eftjhaudquaquam valere,immo fecundm ius & fas irritas haben opor-
tere. Proinde repulfa Auguftalibus data. Quinetiam Nicolaus Cardinalis, Le-
gatus Pontificius,componendas pacis gratia mifliis , quum de concordia agere
occccpiffetjillicorcieduseft. Sed vbi adRegnorum&prouinciarum congra
tulationcm difpofitionemque deucntum eft,loannes Coruinus,qui iam annos 40
odo,decreto Patrum, Vngariamgubernarat , ftrenueqj cunds periculis pla
ne protexerat,quum fua geftarum rerum gloria,omnium in fe Principu m ocu-
los c5uertiflet,primus obfequium,compofitis verbis, Vngarorum nomine dc-
tulit, vltroqj G ubernationis muere feabdicauit. His emm verbis cloquutum
fuiflc dicunt: Apparuifti tandem falutare nobis aftrum,&: poft varias longasqj
proccllaSjCxorm tuo, nos medio naufragio omneseripuifti. Ne minore qui-
dem dciiderio te diu expedauimus , quam publicum Maiores noftri Seruato-
rem , ad inferos anhelafle traduntur. Et quum interdida per fe defideria vehc-
mentiiis incendantur, quanto magis nobis abnegabaris Csefare, eo ardentis
tc Principem dominumque noftrum, precario, vi, largitionibus & armis repe- f9
tere cogebamur.Etni bello tandem Cafarea pertinacia vida foret, adhucfau-
fto falutari te duce Sc moderatore noftro carcremus. Agnouert oues pafto-
rem fuum,& reftitutum ac veluti poftliminio reuerfum femper audit. Quia -
um nonmercenarium,fcdlcgitimum,fidum,&vitampro fuisouibus, poftulan,
te re , deponere minime rccufantem,intelligunt. Proinde reftitutioni tuse Rex
fuuftiTi-
 DECADIS III. LIBER VIL 48i
fauftiflime,immo faluti noftra:,cx corde nunc vniuerfi congratulamur. Quan-
do nullum nos caeterseq; gentes, qua: tua: ditioni parent,ociu fcntire potuimus,
donee mo duduaufpiciisq; regiccepimus,vcrumq; dominum recuperauimus.
Salue igitur Rex Vngarix, ciuium Dux Auftralium, bellicofxq; Boemix Prin
ceps potentiflime:falue fpes hominum Sc falus,humanxq delicix:falue totgen
tium Sc Regnorum pacator vnice,fauftus ac felix fithic tuus aduentus, &refti-
tutio perpetuo falutaris. Sicque Saluator Iefus optimusmaximus,te Temper in-
columem nobis efficiat : ne Regalibus procellis quotidie rluduemus. Te non
tam facro noftroru Regum genere datum , quam clo demTum credimus,
lo fi marris tua: pientiflimx originem intuemur,quatuorjinter maiorum eius ftem
mata, Imperatores Romanos recenfemus : f paterna, quinqu domus Auftrix
Auguftos edidit. Humano genere , altis haudquaquam oriripotuifti. Magna
funt profed hxc,fed qua: in te omnes intenti ccrnimus &: aufpicamur,nimiru
multo maiora : diuinum ingenium, intempeftiuafapientia, ingnita probitas,
Regalis obferuantia,decus:non arte parta,fed Natura tradita.Pluies in te Car
iares & Auguftos intuemur : te cccleftem angelum internunciumque adfalu-
tem populorum Deo miTum efle credimus, quem fandum Sc immaculatum*
plus diuinitatis quam mortalitatis habentem , baud temer reputamus. Proin-
de,quando ad regendumnatus es,tuorum Regnorum curam forti animo cape.
Nos compafcux tux oues , ad paftorem te conuenimus , vt lupos ouiha ma die
noduque luftrantes,audader abigas,nosfida& perpetua polhcemurobfequia,
ihidia,vires,fortunas. Item humana Sc diuina omnia tibi ofterimus, tuum ob-
ieruamus imperiu,vt dido celeris tua iufla prxftemus. Nihil tibi deeft, quod
ad explendam gentium expedationem Sc ad comparandam faciat immortali-
tatcm. Numerofa tibi eft populorum multitudo,opes ampliflimx,omnium re-
rum copia,artcs innmera:, fida ac prxclara hominum ingenia, indmita quo-
que virorum robora. CapeTe igitur forti animo , quod tibi fauftum ac felix fir,
Rempublicam Chriftianam, &; expedationem te maioribusqj tuis digna fufci-
pe. Vngaria ditioni imperioq) tuo (vt par eft) fe totam dedicat Sc addicit, quem
jo tot annos lugens ac triftis expedauit,tuum fupplex poftulat aduentum,vt deii-
dcrium ex Alberto patretuo fufceptu,faufto afpedu tuo confoletur: quo fifrui
licueritjfe beatifllmamarbitratur. Ego autem (poftquam reiipifcere, teque do
minum nobis abnegatum,armis repetere cpimu s) iam annos circiter odo,fub
tuis aufpiciis, Regni gubernationem gefll : quantum in me fuit , Vngariam do-
mefticis externisq; bellis defender ftudui, diuina benignitate, domiperegre-
que cunda pacaui. Foris quod fupereft, id tux afleruatu eft gloria:. Vicies cum
Turca proiper confliximus : bis tantm , prx militis inopia, ceder coadi fu-
mus: nunquam tarnen ceftlmus,quin cruentiflmam hoftividoriam relinque-
remus : vt quos fuga vidos oftenderat,eos illataclades,hoftili quoque iudicio
40 vidores eile fateretur. itaque diuino freti prxfidio, Temper feliciiim dimica-
uimus.PoftquamlulianiCardinahsoratione&audoritatefedudijinitam fn
de fidem,Turcx vioIauimus,bis commifli piaculi pocnas expendimus, fans fu-
perqj illudfacinus expiauimus.Nuncautem,quando fat faufta tuaindoles,pr-
coxque fapientia, te Regno maturum pollicetur, Sc Turcarum bella maioribus
funt viribus Sc apparatibusineunda, me quoque graues perpetuiqj labores iam
efftum reddidere: inprimis,quia tempuseft,& ius ita poftulat, vitro me Gu-
bernationis muere abdico: vero domino,legitimo Regi,delegatam mihipo
*teftatemreigno:in priuatam me vitam redigous omne meum, fortunarumqj
mearum,tibi hodic,Ladiflae,dedico : &: ita dedicationis mea: teftem, fandiffi-
jo mu hunc conuent ee mbeo, vt tua Maieftas perpetuo Coruiniiure potiatur.
Gubernatoris oratione omnes obftupuere Principes qui aderant,clarifimi viri
maieftatem modeftiamque admirad , de Chriftiana Repblica femper optim
meriti. Rex in primis in eius obferuantiam amoremque fuccenfus,eum ad fu
genua procidentem, vt obfequtiflimi procurators prxftarer officium, ample-
xatus : Salue ( inquit) Vngaria: pater,vindex Chriftiana: gentis,pientiflimi loco
 4* ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
parentis mihi Temper habende : quo histemporibus fi Pannonia caruiflct, iam
de coramuni falute fuiflct actum. Vtinam talem me Principem diuina ciernen
tia praeftaret,qualcm fpes hominum & Coruini fententia poftularet.De me ta
rnen cundos bene iperare iubeo , quando tc Temper moderatore vtar &: magi-
ftro. Accedit & hdelium fapientiumquehic ordo Principum,quorum confilio
cunda bene gerentur. Te fponte tuo muere abdicantem minime patiar , ma-
ximis quibufq; honoribus ac pratmiis mihi haud immerito exornandus es, cu
ius virtute ac fapientia in Pannoniis falua funt omnia. Quare confulto,quum
hxc dixiflet,Cilia: Comit Gubernatore fuo,in frequentifluno conuentu loan-
ncm Coruinum, omnium Procerum confenfu,ComitemBiftricienfem decla-
rauit : perpctuum Regni Gubernatorem efle iuilit, virumquedemum magni
fie donauit. magni Coruino plaufus cuncbs cum honorificis acclamarioni-
bus cditi,multx cgratulationes redditx,laudatafunt,&prdicatapaflim Cor
uini gefta,fides,religio,virtus & fapientia, commendata quoque vulgo mode-
ftia. Rex Coruinum Comitem dclartu, indiuiStephanibalmca,exaltofug-
geftu,& Regali prefidens apparatu,in iumma nobilium Principumcp frequen-
tia,tradita: dignitatis infignibus decorauit: gentilia Corui conrirmauit nlgnii,
& quum ruentem Vngaria: coronam fortitudine fua fuftinuent , ardui leonis
diadema Regium fubeuntis infignibus donauit. Ad poftremum,c6uentus hu-
iufce decreto fac~him,vt inftante adliuc Regis pueritia,triumuiri creartur, qui to
omnia gubernarent : Coruinus Vngariam, Pogiebrachius Boemiam , Vlricus
Auftriam fortitur. Summa tantm rerum,apud Vlricum,moderatorem Regis,
plane remanferat. Quum Vngari certatim & Boemi, Regis aduentum inftan-
tifim potularent,huncpropediem Vlricus vtrifque promifit,Vngarisq5 prius
fatisfaciendumeflecenfuit. Przftituto Regalis aduentus die, Pifonij conuen-
tus Coruino indicitur : conuenere frquentes Vngari,Regemq; fuum ingen-
ti plaufu,& fauftiffimis proclamationibus excepere : fefti,ob Regis aduentum,
plures ibi dies exafti, in publica: la-titismonumcntum. Deinde , Comitis con-
ftliOjRex non vitra progreflus,Viennam rediit Boemis quoque indicia dies,
qua coronandum Regem exciperent. Interea dum de faciendo itinere agirur, }
Ioannes Smiriftheus inter Boemos nobili genere natus,& Germanica: non cx-
pers eloquentiXjdumrcgiar vita: ftudere contendit,fuam amifit -.quippe qui ad
Ladiflaum Boemiam ingreTurum,ita fcripuTe dicitur: Venturumtc quam pri-
mm in Regnum tuum probo, fi modo veneris imperaturus, &c non pariturus:
ruuenem impotentemqj te intrare non laudo, nifi bieipitem te forte mater pe-
pereri t,vt ex duobus vnum Vienna: apud amicos dimittas, aire rum dubia; Boc-
morum fidei caput , temer credas. Vale. Epiftola Comiti reddita perlecra-
quc,ad Georgium extemplo remittitur : ills coacto Senatu, prxfenteque Ioan-
ne literas rccitauit : quare capitale repente fupplicium de literar auore fum-
ptumeft. Nulla vinus fortunaqj fubUrnis,inuidiavnquamcarerepotuit.Quiun e
autem exhauftum Boemix foret arrarium , & iter coronationisque celebntas,
citra pecuniarum copiam,honefte ac pro dignitate fieri non poflet,adaccipien
das mutuo Cilia: Comiti aduertendus erat animus, quum ad earn rem eque
Proceres eque negociatores fat efle poflent, ad Auftralium morem confugic:
quippe qui in repentina Principum neccfitate,e ciuibus pro cenfus ordine,pe-
cuniam mutuo accipere folent : quod prouincialium iniuTu, fieri non iicebar.
Hue ergo recurritur , ad NouumTritici burgum , vt aiunt, veluti confuetudo
poftulat,conuentus quatuor hominum ordinibus habetur : facerdotum,pro-
cerum, nobilium, equitum:in media conuocatione, prxdente Rege, Comes
Ciliar de itinere faciundo, &pecuniarum inopia multa difleruit: vt fponte fuo )"*
Principi fuccurrant,hortatur,oratque,ne ad fufcipiendam coronam,inopem 6c
mendicabundumirepanantur.OptimateSjConfultandi tcmpusexpoi'curii.Ev-
zingcrus.qui iam pridem Comitis opera, Regis gratia plane deciderat, obla-
tam vlcifccndi occafionem haudquaquam contempferat. Quum ad deliberan
dum fecefliffent, is cum primaras, de Comitis incontinentia, rapinis & iniunis
loqui-
 D A D I S III. LIBER VII. 483
loquitur.eum in tantam cundorum inuidiam adduxit , vt pedem loco no mo-
uerint, donee decreta Reg pecunia , perniciofam in Comitem coniuracionem
iniuerint. Mox Ladiflaum,abfente Comite,adeunt,pecuniam coronationi fu-
pra quam opus eft,pollictur: itaque Principis animum,pra:fentaneonummo-
rum auxilio , mitum in modum fibi conciliant. Mox Eyzingerus de Comitis
tyrannide,ca:dibus &c rapinis multa fubiieit, cui ni Regia prudtia oecurratur,
afleucrat omnia funditus ire perditum. Facinora multa refert,fufpiciones inii-
cit, ac demum prouincialiurh nomine Regem credulum exorat, extemplq vi-
rum deceftabilem & perniciofum abigat , in exiliumqj mittat. Perfuadetur fa-
eile pue r,& aceito repente Comiti curiam per Eyzingerum interdicit, potefta-
tem abrogatjConiiliarij familiariscjj Regij nomen antiquat, c quo velit gentiu
abire iubet. At ille,quamuis non fententia Regis, fed inuidorum maledicentia
fe Regia explodi clamitaret,multaq; (cCc purgado iadaret, cum fumma tarnen
ignominia ire cogitur. Tacitus demum & grauifima quaque capitis diminu-
tione muldato fimilis,cum quatuor tantm equitibus in patriam conceflit. Al
bertus Brandcburgenfis Princeps,hunc ne faxis Viennen/1 populo peteretur,
ad portam vfque fequutus , inhibuit : probrofa tarnen conuicia cohercere non
potuit. Hoc quidem haud ignobile fortuna: inconftantis exemplum,tempeftas
latulit. Rex autem paucis poft diebus,cum magnificentiflimis apparatibus,in
*o Boemiam contendit , &: unimis Praga: honoribus exceptus , rite coronamr.
Sumptus omnes collata Boemorum ftipe fadi , quin &c exuberante hinc pe-
cunia,nonnulla caftella Regia: ditionis redempta funt.Ne paueo quidem tem
pore Ladiflaus in Boemia manlit: & illud,adhuc puer,diuina: practulitpietatis,
quo d nunquam, ctiam fa'pe rogatus , fana haueticorum inuifit , nunquam eo-
rumicris interfuit. Sacerdos quidam Rochezana: fadionis,in facello arcis fa-
cro habicu inftrudus,ia altare praeinte Rege confeenderat: quod vbi con-
picatus eft, continuo abire , aut forte reludantem, prxima rupeimmuTo e-
quitum magiftro , praecipitari iufit. At ille vita: timens, facile celit imperanti.
Rochezanam haereticorum Principem, in Corporis Chrifti folennibus Eucha-
}o riftiam publice & longa pompa geftantem, feneftra confpicatus, nullum ve-r
nerationis lgnum edidit. Percontantibus caufam amicis,refpondit : Auguftif-
fimum Chrifti corpus,tam immenfa: efle pra:ftantia:,vt eius gloria, nulla vene-
racione augeri, & nulla dehoneftatione poffit imminui : fea quum populares
Principibus pendeant , ibi fuifle cauendum , ne tali veneratione , haeretico-
rum fectam approbare videretur. Quum aliquot ibi menfes permanfilet, iam .
Regis rnoraharretica: multitudini grauis ee cceperat : quippe qua: videbat in
dies Regis exemplo,alios fuorum templorum frequentatione deficcre. Qua-
re fadum eft,vt in Auftriam redire cupienti , ex Hufluarumnemo perfidia in
tercdent, antequam pedem retro referret, Vratiflauiam Slefitarum metro-
40 polim inuiit. Pogiebrachius Boemia: Pra:fedus eura fequebatur. AbVratif-
lauienibus Rex cum eximas honoribus , & populan plaufu exceptus eft. Re
gem enim, nondum pueritiac fnibus excedentem , fupra a:tatem vfquequaq;
fapientem,fauftoque afpedu,& venufta facie, fpedatorum facile nimos con-
ciliantem, tanta populi admiratione profequebantur, vt diuinum potius quam
humanum reputarent. Verum ad Comitem Cilia: redeundum. Hie cnim ex
aula regnoque Ladiflai iam exadus , vt diximus , &: reliqua fpc deftitutus, in
Cacfaris gratiam redire contendit , quern Ladiflai caufa grauifm la:ferat. Per
internuncios erratorum veniam precatur,pnitentiam fatetuncterm oFerc
perpetuam fidem,feqj fu opera ademptam Frederico Auftriam,propediem ( f
5o ignouerit) redditurum. Cazfar,qui rebus,non verbis capiebatur,multa qua: ac-
ceperat damna c5memorat:fe indemnem pra:ftarc,dicit oportere: quare qua>
cunque ille pofllderet, fibi tradi poftulat. Comes, vbi nullo pcenitentia: modo
conditioned in Ca:faris gratiam reftitui pofle intelligit, ali animum intendit:
audit grauimum Venetis cum Francifco Sfortia Mediolanenfi Duce bellum
interceder: hic fe cumingetifimis Boemorum copiis venturum Venetis pol
S ij
 44 ANT. O NF IN M REL VNGAR.
Iicctur,ii aequafibi ftipcndia pendcrcntur. Sed quura res intercedente pace n
profpcrc fucccfliflct , nullumque exilij praridium inueniret, fpe fu fruftratus,
ad recuperandam Ladilai gratiam animum conuertit. Eyzingcmm intelligitj
Proccrumobtrctationibus, Reg parum cTe gratum , quumillorum auaricix
rapinisqi obftinatius aduerfaretur. Clamcum illis agit, quos infenfum fibi Ey-
zingerum habere fenferat, vti cum Ladilao de rcuocdo Comit, qui indign
fuerat eie&us , caut tractarent.dicerent ipfum> viri fapientiffimi ac propinqui
opera,fidc&conilio diutis carere non poflbindignum efle, cuius opera Rex
iam pridem reftitutus erat, cum turpiter eie&um , diutius euagari. Quare clam
Comitem Ladilao conciliant : illiqj Regis nomine ignificant,vt cum honori- :o
fico pro virili fu apparatiijViennam redeat. Vbi gratiflimo fe a Principe vultu
excipi fenferat, ab amicis is edo&us, cum expeditiiimo mille hominum equi-
tatu,Viennam properat:quem vbi Rex mnibus appropinquare fenfit,cu vni-
ucrfa ulica &c populari turba, honelifimo Proccrum &nobilitatis ordinej
obuiam occurrit; vt honorifcentis cxceptus,de turpi exilio triumpharc vide-
retur. Eyzingcrum haudquaquam infipientis cgifle ferunt,qui,ne quod in al*
terum ftatuit,inuitus fubire cogeretur,intrante vrbem Comit, is vitro cum a-
micis exiit in exilium. Quod poftquam Comiti nunciatum eft , cum no parum
inuitumlaudaflc memorant, qui fortune ludibriofe fubtraxerit : fequoque in
pofterum aliquto modeftis cgile: aceos aflidufapientesappellarefolitum, te
qui ulica diferimina declinarint, quum nihil Principum gratiainconftantius
cife videatur. Vngari , poftquam Regem in Auftriam reuerfum Boemis &
Sleitis accipiunt, Legatos exoratum continuo mittunt, vtfuumRegnum ne
ququam contemnendum inuifat. Neque tam parui id momentifaciat, vt po-
pulorum deiideria mifer cruciet. Erat ca tempeftatc in Coruinamanufumma
Reipublicac,ac vniucrfa Vngari poteftas:item regales arccs,pra:dia, exerci-
tusqj omnis:ncc plus quidem fortuna: , qum tunc acceferat inuidia:. Quippe
quod nonnullis Pannoniac Principibus inuidiofum &: moleftum erat , &c pra>
fertim Cilia: Comiti, qui eius locum oceupare aucbat. Pactam quotannis lar-
gitionis loco pecuniam, poft exilium Gubernatore non acceperar. Crimini- jo
bus igitur grauiflimiSjfalio virum aficcrc cccpit,vtRegi rcdderct infenfumtno
Lad:ilaum, fedCoruin efle Regem: ilium honores, facramunia,pra'fccluras,
catferosque magiftratus , pro libidine fua tribuerc : Hi vc&igalia cunda pend i,
parre legiones & prarfe&os: illius arbitrio iudiciafieri, illius denique duftu &z
aufpiciis cunta gcri.In poteftate Coruina,munitifima oppida^rces^rarium,
irma, ac demum omnia efle fita : nihil prxter nomen &: coronam Regis illi dc-
forc. Quinetiamnemini efe dubium, indies eumadtyrannidemafpiraturum;
fi Chriftianorum ope id fperare non licet, adTurcarum auxilia confugitururu,
quibus iam bis,validifimos Vngarorum exercitus, plane prodidhTet. Clande-
ftinam cum profanis amicitiam olim iniuife,item pernicioiora crimina com- 40
minifei : eum bis violafle fidem,reginam, introdujo Rege Polonia;, praeter x-
quum & fas repuliflerPolonum quem acciuerat,in acie deferuiflemune Ladif-
laum in Vngariam aduocare, vt vi aut infidas pctitum, medio tollat. Proindc
Regia: faluti confulerc oportere,fcelus in au&orem efle conuertendum. Id fa
cile fieri pofle.i promiflo aduentu, is interim, fub pacandi Regni prxtextu, ad
Regem priuseuocetur. Pernicious puer coniliis audit, &: quum verifimilia
nonnulla videantur , pro iudicio Comitis, iiquas in Coruinum infidias inten-
dit. Ex compofito , Gubernator paucis poft diebus Viennam regiis-literis cuo-
catur. Varus indicibusdeteguntur inidiar.quando difEculter magni arcana
momenti cohercentur. Quare Coruinus proditionis admonitus, fe Regi fem- yo
per in Vngaria pariturum, &c fadurum quaxunquc iuflerit : extra Regni fines,
quando nulla orficij Condi tionecogatur , nunqam cgreTufum elle refpondit.
Poftquam Coruino haud facile verba dari poie intclligunr, Primores auf cum
Comit Cilia: mittendos efle cenfent, qui in Vngaria: fmibus, ad Coche oppi-
dum,cum Gubernatore conueniantcolloquaturq;: virum aut Viennam trahe-
reco-
 DECADIS III. LIBER VIL 48y
reconentur, autfi nequeant, intra oppidum blands verbis addu&um, obtrun-
cent. Is ad oppidum in colloquium accerfitus , cum duobus equitum milibus,
ad praeftitutumtempus aduenit:atque virille fapientiffimus, de dus Sc homini-
bus iuxt benemerituSjdiuina tutela non caruit. Quum difFufirumores,prodi-
tionis fufpicionem auxiiTent,haudinfcius quo cum libi res eflet,& quod alien
potius virtuti quam labori fuapte natura homines inuidere folerent, velutidi-
uinitus admomtus,fibi diligentiffim prarcauendumefle cenfuit. Quumoppi-
do appropinquaflfetad fagittae iarum,etia inuitatus intrarenoluit. Comes Ci-
lise proditionis au&r , Sc delegatam iibi Regis poteftatem gerens , vt fenten-
ic tiaresipfafuccederet,vti oppidum ingrediatur, inuitat,vbi grati/limo excipe-
retur hofpitio,vbiquemclius,quam fubdiuo effe poteritiofficij admonet& de-
cori,fe collegasque fuos,quum Regiam perfonam gerant)Regis quoque digni
tatem icruare oportere. Gubernatorcm hos adirc, qui Principis mandata fe-
runt, haudquaquam indecorum eTe. Si priuatarum lit habenda ratio perfona-
rum, vcl maxime nobilitatis , fe loanne non efle inferiorem : in oppido , collo
quium quietius&honeiliushabcri,&:vtriufque dignitatem commodius fema-
ri poile. Ad haec Coruinus refpondere^Quum ad lpfum legatio muTaiit,Orato-
rcs ad quern mittuntur, eum adire oportcre:de nobilitate hoc tempore non ef-
fc difputandum, illius tarnen rci homincm admonere , miferum&rignobilera
io cum fore, qui non propria, fed aliena virtute nobilitate iibi vendicare ftuder.
Ad extremum, Comiti ignificare, Se nullum vnquam munitum oppid fubi-
rurum,niu impofitum aeque prsefidium habeat. Proinde infetis vtnque rebus,
abiere. Quum parum ifta fuccederet,nouas in Coruinum infidias liuidus Co
mes excudit: ferebant iniquo animo Proceres, G ubernatorem neququam pa
rre Rgi, cuius beneficio Sc autoritate,fummo muere fungebatur. Quare
communes eum amiciperuicerunt,&: eo virum adduxerunt, vtViennampro-
/urum fe reciperet:ii per diplomata, promiilam Rege Principibusque fuis
incolumitatemaflequeretur. Ofreruntur,quxcunque poftularat: histand ad-
duduSjViennam iter intendit. Quum ado&auumvrbi lapidemappropinquaf-
jo fctjCfeftim Lambergerus eques profe& infignis occurrit:eum properare iu-
bet,quandoquidem cumfrequentiachonelliflmo Ladiflaus cquitatu obuiam
dudum prodiiiTet , Se cum eo Cilia: Comes, cum promifla: incolumitatis Uteris
feftinaret. His ere dens Coruinus, ad quartum vfq; lapidemprogreditur. Mox
quum lat campos profpeftaret, neminemque in occurfum prodire cernerct,
fufoicioneremoratus,in prxima villa coniedit.Vixibi aliquantifper forte de-
fedcrat,quumCilia Comes,cumquadragintaequitibus occurrit , confeende-
rc ftatim equum,& properare iubet, quando egrefllis rex , inter pomaria Se vi
eta pra: feruentiifimo aeftu latitans , in patentes campos exire non audet : lite
ras incolumitatis apud eum remaniTe tibiicit. Gubernator collocatas extem-
40 plo lbi ratus infidias,ad Lambcrgerumque conuerfus,Cert,inquit,rnihi mea
titus es,amice; cui Lambergerus, Mandata, inquir, Comitis tantm, ipfe retu-
li : fi qua frausineft, is eft in culpa, Sc adeft, ipfe quimandauit,caufam fuam a-
gat. Coruinus intelle&a repente fraude , inComitem conuerfus, Siccine bo
nos viros perder contendis ? Dolo me petis , at ego te vi queo perder , vete-
rator fccleftifllmc. Nimirum infoueam,quamaliis paraueras,inddifti:&ni me
rcuerentia Regis,&: mea probitas inhiberet,dignis te poenis aficerem : Quando
nemoeft,fi vellem,qui meis te manibus criperet. Proinde non tibi , fedRegi
vitam dono do tuam. Si vnquam pofthac , meum veneris in confpe&um, mo-
riar,ni vltimo te fupplicio multatum dedero fcelus. Patefa&is Cilianis inf-
50 diis , tollendi medio Coruini fpes omnis adempta. Ladiflaus deinde mitius
cum loanne agendum eTe cenfuit, puduit, piguitque non parum, dolo fe malo
forti/fimum clariTimumque Regnipropugnatorem ,Ciliano confilio petiiTe >
quod Se dignitatem Regiam dehoneftare, Se de fe opinionem hominum la;de-
re videretur , per fidles probosqj internuncios,cum Comino, carterisq; Vnga-
Sis agendum eue arbitratur. Ex Optimatibus nonnulli vltro citroq; mifi , rem
S iij
 4S* ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
itafcit& commode tradare occcepcrunt,vt Gubernator munitiflTimas plcrafc
que arces Rgi vitro reddiderit : (Matthiam filium adhuc pucrum feruitio Rc-r
gio dedicarit,quem grato,intcr ntimos cubicularios,animo Rexaccepit,igno-
rans illum non multo pft tempore, in vtroque Regno adiedisqj prouinciis ii-.
bi efle fucceffurum) inferiores tantum partes tibi audoritate Regia referuatar,
quas Turcarum furore protegeret.Quare fadumcft,vt Ladiilaus cumhono-
rificentiifima alicorum turba,Budamvenerit.Qucm Vlricus Comes,cxteriq;
Principes, longo ordine fequuti funt. Anno igitur xtatis fux tertiodeeimo, Sa-
1403- lats vero quadringentefimotertio fupra millefimum,ac idibus Fcbruariis,Bu-
dam mgreflus eft, cum ingenti plaum ac fauftis acclamationibus exceptus. Ab-
erat tunc Coruinus,S vt Comitis infidias ac inuidi declinaret, inferiores Vn-
garix oras luftrabat: recenfebat excrcitum,& ne quid Turcis mal inferretur,
iuramo ftudio profpiciebat. Audito Regis aduentu , ne Regia fide deficere,
nve tyrannidem,vt Comit obiiciebatur,moliri videretur,abfq; Uteris inco-
lamitatisliberiqj itineris,&fo Sc amicorum confilio,vifendumRegem,& fuo
officio fatisfaciendum efle cenfuit.Eo tarnen comitatu,&: vfqueadeoinftru&o
ad Regem venit , vt citra diplomata hbertatis fat vbique tutus efe pofet. Eura
nanque magni Proceres fequcbantur,&: eximius nobilitatis ordo, validiffimus
etiam equitatus : in primis Thomas Zechel , prior (vt aiunt) Auranx : Viada,
MontanxValachix Princeps,item Ladiflaus Canifa,Sebaftianus Rofgonius,a-
liiq; quamplurimi, qui fub Coruini dudu & aufpieiis diu militarant, & muks
hinc honores fucrant aflequuti. Quum Regem Gubernator cum nobiliflimo
Procerum comitatu adiuiflet , honorificentiffim hilaric vultu Ladilao cx-
terisqj Principibus excipitur : prxterqu Cilix Comit , qui os prx liuore ob-
ducerecogebatur,debitam cunds reucretiam & honorem excgit. Complu-
res in aula dies familiariter & amic verfatus , ad colloquia quoque abditiilima
f :mper admiflus : nihil ipfo inconfulto adum eft. Quem quum Turcarum ob-
orta fufpicio reuocaret, Rege cum foeiis Prxfedisquc legionum honorific^
dimillus,ad inferiores Vngarix partes,Themefuarumdefcendit: vbi quid cum.
Ioannc Capiftrano in Turcas gcTerit,eft rite dicendum. }o
RERVM VNGARICARVM DECA-
DIS TERTIi LIBER VIII.

V v M Amurathcs ad Croiam , vt res altiufcul repetatur, in

obfidionegraui morbo corriperetur,Adrianopohm tranfue-
x 4 . 'g '^ dus, anno Salutis quadringtelmo &quinquagefimo fupra
millefunum,diem obiit. Qui quidem annus, quum facer ef-
fet,Iubileus apudnos dici folet.Mahumetes cius filius,ex O-
thomanni genere Septimus, Rex Turcarum,Imperi fufee- 0
pit : patre,maioribusq5 fuis rebus bellicis , animi magnitudi-
nCjingcnij feritate,coniIlio,calliditate,& geftarumrerum gloria longe prftan-
tior : potitus Regno, quumlong maiore imperandicupiditate xftuaret ,cum
Defpote &: Palxologo Imperatorc pacem fecit : mox in Afi traiecit, &. in Car-
manum Iconij tyrannu caftra mouit: quern femeftri fer bello, magnos in Afia
tumultus excitantemprofligauit. Pacata prouinc;a,vtgrandia ccepta qua: meto
conceperat,profequeretur,fe cu exercituinEuropamreuocauit,&:initamcuni
Imperatorc Defpoteque pacem violare coepit: Euripidis didafcquutus,Iulio
Cxfare fxpius vfurpata , Licere ius quandoq; imperandi gratia violare. In pri-
mis,vti belli femina fereret, &: Byzantium imul o bideret, ad BofporumEuxi- p
num geminas vtrinque arces ftatuit, miraqj celeritate perficir, vt vrbi Pontum
& Motim obftrueret : omniaq; auxilia,n modo Pannonibus & Myfiis,fcd
ab vniuerfadeniqueScythiaprohiberet. Imperator, ne fociarum ibi aditus
prouinciar obftrueretur,primm literis,deindc Legatis queri cperat : atni-
hilofegniuscceptailleprofequi,obaudirequerimonias,multadiillmularc,pur-
gare
 DEC A DIS III. LIBER VIII. 4*7
|>arc fe quandoque, Sc nonnulla caufan : dcmum Palarologum grauiter laceifi-
tum, aperto Maree petit. Confcftimque ex Aiia &: Europa, quas poterat copias
&: auxilia coegit:haud infeius , quanta? vrbis obfidionem moliretur. Crepitan-
tibus deinde machinis mariac terra,ficobfefla mnia quatit,vtciuibus ne cu-
randis quidemcorporibus ociumdarctur.Procidunt turres,& magna pars mu-
rorum : reparantur intus munitioncs, confurgunt cleri manu aggercs,&diris
holhbus laborem inftaurnt. Aceita mari clams,partim rcpulfa,partim tormn
tis obruta,irrita fuere auxilia,<5 elufi demum diurni nodurniqj conatus.Hoftis
vrbe, tertio fui regni anno,& quinquagelimo obfidionis die,potitus,magna ex
io de graTatur,cunda diripit,a:tas omnis Sc vterque fexus nulla hoftili iniuria ca-
rait.Polluta Sc incaeftata omnia,& templa quidem ftudio longe maiorc. Patra-
tis nulla piaculis acceflio fieri potuit. Palazologus Conftantinus,ab Helena ge-
nituSjVt honeftius occumberet,inter confertiliimos hoftes dimicans,ca;fus eft,
& folo paludamento agnitus. Vrbs igitur , quadringenteilmo quinquagefimo- 14^3.
tertio Salutis anno fupra millefimum,exado Romano non fine mximo Chri-
ftianx Reipublicx lucl:u,Barbarum, & prophanu Imperium fubiuit. Ad Con-
ftantinopolitani excidij nuncium , omnium fidelium animi confternantur , Sc
prxcipuc finitimorum , qui inftantem propius ruinam intuebantur. Nicolaus
Pontifex maximus,ftudiorum parens , & catholics plebis paitor pientifiimus,
quum Pannoniis admodum Myfiisque timeret,quibus amiflis,iam de Chrifti-
ana Repblica adum eTe rebacur , icrofanda: militix faluberrimum promul-
gauit edidum: quo quidem omnes,qui fandiflimae Crucis tefleram in Turcas
vkt fumerentjgratuitaque ftipendia facerct,integra delidoruni omnium im-
punitate donauit.Quin Sc Ioannem Capiihanum, Sammtibus editum,ac Di-
uiFrancifci facris initiatum,pra?terea virum fandiifimum, &C ad excitandos ad
id populos dicendi copia,& vitx probitate nimis idoneum,in Alamannos,Vn-
garos, Polonosquemilerat, qui adfalutaremexpeditionem facris declamatio-
nibus homines hortaretur. Hic ne minore quidem fanditate praeditum , Iaco-
bum Picentem,eiufdem collegij facerdotem, fibi focium adfeiuit : qui in facra
jo peregrinatione qu Padum ambo traiicere vellent, & portitore pertinaciffi-
m repellerentur,quia interdida diuo dogmate pecunia carerent, quam pro
naulo darent , in difFufum fuper vndas pallium cum comitibus confedere , Sc
velut quadam naufragij tabula, m ripam alteram non fineauari ftuporc porti-
toris,diuinaope tuto trlatifunt.Quumn Auftriam &Germaniamveniflent,
inprimisDiuiFrancifci religionem mirifica propagarunt. Multa in Noricis,
Germanis,Sannatis,&: Parmotiibus huiufce religionis collegia templaque
fundarunt , languentemiam Dei timorem, cultumquediuinuminftaurarunt.
Sed quum Ioannes Coruinus,pro diuina charitate fuccenfus , ad exhibendum
Ladillo obfequiumViennam profedus,CapiftraniIacobiq; fanditatem prae-
40 guftailet , Sc ad inferendumTurcis bellum ab his veluti diuminterpretibus
inflammaretur , compoitis ibi rebus , ambos in Vngariamibi fecum adduxit.
Dum Codi anisartibus &: criminib. cum Ladiflao puero flduauit, maximam
illi Cruce fignatorum manum coegere. Mox Conftantinopolitanum exitium
interceflit, quo viri fandiifimi , ad contrahenda ex edidi audoritate vndique
auxilia, multo vehementius excitabantur. Quin& pecunias oppidatim coge-
bant, vt collataftipe , communi faluti fuccurreretur. Mahumetes Graeco-
rum Imperio nimis elatus,fpes multo maiores concipit,fuas vires emenfus,na-
nali bello fe Italis inferiorem efi non ignort , follicitanda mentem amoucC
Italia:fe terrapra^otentemintelligit,Illyricum&Dalmatiam Regulis obnoxi-
jo am,& in pagos oppida dirufam , quotidianis incurfionibus Se labefa-
dari & facile capi poiTe intelligit.Defpotem tantm, Vngaruqj veretur, quum
auro militeqjvtrunq; pra:pollcre fentiat.Quos fi expugnare contingat,audaci-
us reliqua adoriri pofle rctur. Itaque fuperiorem prius Myfiam ingreiTus, fodi-
nas argentiqua? Defpotiserant,occupare nititurrNouu montem,Trepciam&;
Prifren eius oppida, argentimetalloruniqueferacilfima, obfidetc expugna*.
S iiij
 488 ANT. NF IN II RER. VNGAR.
Defpotes grauicer angitur, quod eius viribus obftare non poieft, & opimi pro-
uentus, preciofaque iibi veHgalia intercepta fint, in muidora fe caftella reci-
pit, &: Vngariar vicina, vt fua cum Vngaris mala communicet,quos propugna-
tores ptimos arpius eue noucrat. DitFeruntur mox vfqucquaq; rumores,Tur
cam ad Albam Grarcam,quam Belgradum nunc dicut,indies caftramoturum.
Maximam fortune fucceffum audaciam addidiffe, ni occurratur, cuota prope-
diem ruitura,neque vllamab hofte veniam tolcrabilmve conditionem fpera-
ri pofle:Conftantinopolitanam cladem,omnibusexempIo ee. Coruinusau-
tem , qui ad protegendas inferioris Vngariar oras , Regia autoritate conftitu-
tus erat, & in puero Rege,ac perniciofo Comite,parum fperare poterat:in tan*- 10
to tumultu,neque animo excidit, neque confilio dfit. In primis Capiftranum
ad banc obiidionem fibi collegam adfcifcit,vt alter humanis , diuinis alter viri
bus niteretur,confulit quid potifllmum videatur agendum. Illc bono animo eC-
fc iubct,quando non mediocrem Cruce fignatorum exercitum Germania fe
cbnflaffc fatetur. Quamuis harcgens , Vngarico ab antiquo it infefta bello, in
communi tarnen caufa & neceflitate,minim defuturam arbitratur.Quin& to
tarn Vngariam,poft Conftantinopolitanam captiuitat,in Turcas concitafle
gloriatur. Interim Coruinum cartera, quae ex vfu bellifunt, curare iubet.Haec
e in tempore auxilia daturum pollicetur, demum adhanc capeffendar immor
tal itatisoccaioneminccndit.Is veteranos omncs,ac alios fpetatar virtutis mi- *o
lites cogit,claem mira celeritate in Danubio parat.Quando Turcam quoque
multa in Ponto nauigia paraffe,mandaffequc, per exploratores acceperat, vt I-
ftrum propediem fubirent,& vbi caftraeflefenfcrint,ibi conifterent.Calixtus
Pontifex, qui Nicolao fuccefferat, imminentis periculi non ignarus , Ioanncm
fan&i Angel Cardinalem,virum fapientia & magnanimitate prftant,in Ger-
maniamPannoniamque miferat, vtSeptentrionalis plagar gentes , quantum in
fe foret, in diruni hotem cocitaret. Interim rumor affermi , Mahumetem iara
fuperato Hemo, perTriballos & Iftrum centum & quinquaginta milia homi-
num,ad obfidedam Albainducere. Infumma rerumomni trepidationever-
fatur Vngaria.Coruinus,5Capiftranus,forti animo,cum fuo vterque exercicu, }
adprotegendam Albam properarunt.Claffemcommeatibusmilitibusqucone-
ratam deducunt.Cardinalis Buda: fubftitit,vt apud Regem cartera curaret.La-
diflaus &c Cilia; Comes,audito Turcarum aduentu, vfq; adeo confternati funr,
vtfimulatavenatione Buda cgreffi , Vicnnam continuo fe receperint. Quin &
Budinam arcem,omni prarfidio deftituta reliquerc,quar diebus circiter tngin-
taetiam hofti patuit. ATurcis interim Alba obfidetur,quodidibus Iuniisac-
cidifle ferunt. Vrbs eft in ngulo fita,vbi Danubio Sauus illabitur: Scptentri-
one Danubio, ab Occam vero Sauo abluitur. Arx-rnohti prarfidet, loco &artc
munitiffima: ad radices montis,ciuitas in amnis vtriufq; ripas effunditur : craf-
fo muro confluentibusque obfrmata, continente duplici vallo, fbff, mceni- 40
busque munitur.Mahumctes in duo caftra exercitum diuidit: altera prater Sa-
uum,quibus Baffeus Afiar:alteraprarter Danubium,quibus ipfe prarerat,ritlo
cat. In fuis caftris tormenta tunc bellica fronte difponit,locum vallo foffque
circumuenit , ne eruptionibus hoftiumforetobnoxius. Reliquam multitudi-
nem per campos efFundit,quar omnia complerevidebatur. Quum continen
te continuatis fer caftris vrbem obfediffet,ne quid efFerri inferrique poflet,Sa
uum & Danubium claffe complcuerat.Quum expugnatiociuitatis infanama-
chinarum magnitudinem poftularet,ac illa; ob itineris difficultatem facile tra
hi non poffent,hoc Barbarus animus commto vfus efhniachinas diffregir, an-
tequam iter iniret , vt in leuia frufta redada; , facilius per ardua loca veneren- (9
tunmoxvbi in Myfiam fuperiorem ventumeft, ad Chryfonicum ftatim con
flato arre inftaurauit: quas quum vrbi propius admouiflet , &: mun itionib. qui-
bus opus erat obfirmaffet, mox oppugnationem adoritur : quatit die nouquo
meenia, nihil oppidanis oeij iam indulget. Coruinus & Capiftranus vrbem a,-
cerrim dudum obfeffamefie fentiun^claffem Vngaris Cruccfignatifquc com
pletani,
 DE A t)S !. LR VIII. 4%$
pletam, fecundo amhe deducunt, vt Albanamarcem aqua terraque obfeiTara
fado impetu ingredi4ur.Quumappropinquauere,vrbemaifiduoquati, arcem
ia&is in alcum lapidibusfublidi.region fuphureolat fumo caligtem,perpe-
tuas feruarc tenebras confpicantur.Sociorummiferatione correpti,qui acrri
ma obidione torquebantur, nimos ingentes fane concipiunt,& ad certamen
irrittur.Trectnti Polonis erant,qUi religionis ardtiilma: gratia,fumpta Cru
tis teflera,ftipendiafaciebant:item Germanorum ingens numcrus,qui facram
expeditionem vitro fufeeperant, Se certatim vtrique obcfis accurrendum eile
eenfebant. Tormentorum crepitus aneorum,ad Segedinum vfq; exaudieban-
ifc tur.Quarc inftru&aclaTe,terretribusq}copiis inaciem eduHs,fecundo amne
defccndunt.Mahumetes his occurrerc aufus,fuam clafTcmopponit,ne quid la-
boranti ciuitati aftcrantfubfidij. Collatisin Danubio fignis , fluuialis pugna
conferitur. Erertur immenfus vtrinque clamor , & crepitantium fragore tor-
mentorum,Danubius intonat,ac vtriufque claifis grauitatc fubgemit. Chrifti-
ana in quadratum agmen efrufa,ripam vtranque legebat. In ripis quadrata
cacaphra&orum equitum agmina,vtrunque claffis cornu protegebant, in dex-
tro CoruinuSjCapiitranus in lacuo prafidere. Hic proracrucifixumamplexus
ac fupplex,ad falutarepradium fuos hortari,promitterediuinamopem, &pro-
fanis hoftibus maledicere. Coruinusacerrimpugnare,acexemplo fuo ad pu
tt gnam Vngaros incendere,iubere vt remis incumbant,&urrrigante Danu
bio cominus dimicent. Qiiodvbi factum eft, mutuis nauigia catenis vtrinq;
colligant. Coruinus in pranoria nauim infiliit/equuntur focij,enfem late du-
cuiUjTurcasquc faucios feminecesque in Danubium deturbant: idem reliqui
faciuncFcruens vbique colludatio cernebatur,multi vtrinque cadut,&quum
irafeomnes ca:de competerent,cruore Danubium totuminfciunt. Quum
fecundiamnis fubfidio noftri nitertur ,Turcarum claiTem inclinanr,ca:dunt-
que. lili obllanti fluuio ceder coa&i, proras auertunt : multainter fugiendurrt
intercepta nauigia , vndisque demerfa , carteri ad fuorum prazfidia confugerc
Coruinus, fufahigataqueclafle, quum Alba: appropinquaflt, earn rfrt, vr-
bemque ingreditur , quam armis, milite , commeatibusque complet , faucios
grosqueoppidanoseducit, arci fupplementumfuggeritvalidiflmum: obfef-
forum nimos recenti victoria inftaurat, &ad propugnandam ciuitatem , vn
cum Capiftrano viro fandiffimo omnes hortatur. Mahumetes ad nuncium
profligara: clafls : Quamuis grauis (inquit) noilro tarnen voto omnino potie-
mur.Quod claife fuperfuit,incedi iulfit,atquc obftinatiflimum adexpugnan-
dam vrbem animum intendit. Quum paterni iibi amici retuliflent, Amura-
them olimfeptemin Albartaobfidione menfes triuile, ac irrito tandem cona-
tu abiiife : multis paternos manes probris affecit , & ante quintumdecimum fc;
diem vrbe potiturum gloriatus eft.Baifeus forte aderat Aiiaticus,hic vt glorio-
4e foPrincipimagisaiTentaretur,certamimminere vi&oriam pollicetur,quan-
do Byzantium ipe vi ceperit, veteri arte munitione quaque maxima prardi-
Eummeque ab Vngaris validis muniri,magisque ftrenu protegi,qum a Gra:
eis oppida foleant:quibus non immrit, non folm eloquij, fapientiarque,ve
rum eti difciplina: miliraris glor ia,fuo iure tribuitur:pra:terca multa: dirut tur
res,completjc fofla:, & iam arquata folo meenia forent, proinde haudquaquam
diffidendum efl affirmabat. Mahumetes his verbis accenfus , in fequenti die
omnes arma fumere iubet,ac veluti decreuerat,nunquam etiam ceflare confti-
tuit,donec Alba potiatur. In tot ordines digerir exercitum,vt perpetuum pra:-
liumctinuare, &itafcfas fubindeacies inftaurare pofit,vti nulla quiete data
J oppidani deficere Cogerentur. Sacer diuo Sixto erat ille dies, o&auo idus Au-
gufti,quodeturbatisdudumpropugnaculis,ruderib. completa foiTa,&obruti$
patentbusq5nioenibus,hoftes in occafufolis,vrbemadoriuntur.Obftant oppi
dani, & quo completos innmera multitudinc campos ab arce profpedtarentj
conllrataqilatmniacernerentjfalutdefperarecogebatur.Nullamaiorfpei
cfolztio fuccurrebat, quam defperata corporum falute pulcherrime mori*
45>o ANT. NF I Nil R E R. V N G A R.
Ioanncs cum diui Francifci collegio , Crucgeros ad falutarempugnamKorta-
tur,&Seruatorisnoftricruccmamplexatus}acfupplex,Deiprxientiamopcm-.
que pollicctur. Uli appetere magis quam formidare gloriofam mortem viii , ad
pugnamq; prompciflimi Turcis occurrunt. Vnumhis obrt, qud animo po-
tius quam corpore armatierant.Gladiis tantm & lancis obnitebantur, pauci
fe galea &c thorace protexerant. Dira nimis & cruenta fupra murorum ruinam
pugna conferimr,umma vi vtrnq; pugnatur. Hoftilis clamor, tympana clali-
caque coelumfonitu& fragor complebant. Rudera , magna carde fdantur,
quando illi vi ingredi,reiicere ifti connituntur. Coruinus vbicunque labora-
rctur aecurrens, nunc verbis , nunc fadis omnibus opem fuggcrit:timidis & i- io
gnauis inclamitat corripitque, ftrcnuos extollit;fortimmos quoique commen
tt &: hortatur,vt vrbem hanc Chnftiana: Reipublicae propugnaculum, fortif-
fimc tueantur:fciat fibi cum his rem efle,quos toties olim profligarint,vicerinr,
& adinternecionem farpececiderint , & inDanubio tot uperiore pugna con-
feecrint : non deeTe diuinum auxilium , Iefu Chriftique prxfentiamjub cuius
nomine, dudu, aufpieiis dimicatur. Mox cum globo veteranorum inftrudus,
vfquequaque difcurfarc,inftaurare ordines,pro feflis validos,viuos pro mortu-
is,pro faueiis integros,proinermis armatos , velutiopus eratfufKcere:quando-
que vbi plurimum laboran fentiebat, fuecurrere , inter confertiiimosfefe bo
ites inferere, ingrenosreiicerehoftcs,&:imperatonsmilitisq; optimi officium ie
prarftare. Ctr Mahumetes tergo fuis inftare, grandia militibus prarmia pol-
liceri, retrocedentes reuocare in ordinem , &: quandoque falcato enfe caedere,
orare,vt ftrenu pugnent , exclamans earn iam vrbem captum iri , & fuos intra
penetrance : proinde vt fado magno agmine progrederentur , hortari.Variante
diu fortuna pugnatum eft,quado Turca: farpe in vrbem penetrarunt,& Chri-
ltianis non fine magna vtrinque carde reiedi. Supra cadauera murorumq; rui
nas , diu tante aneipitique victoria dimicatum. Et hinc veluti fpes vtrmque
furgebat,ita extremis indefeflisque viribus pugnabatur.Saepe Turca; cum m
ximo mpetu in vrbem irruperant: farpe etiam reiedi, arridetc fubinde Marte,
inftaurato cuneo,amiflam obftinatlim viforiam repetebt.Itaque cum pari 5
fpe vtrinque pugnaretur , Mahumetes praeentancum confilium init, quam va-
hdiilimo poteft agmine, in vrbem irrumpere, pertinaciflimeq; tenere. Qud fi
ncqueat,hinc reiedum,fugam fimulare,qua oppidanos alledos in campos edu
cat,mox irrumpente tergo dimiTa equitum multitudine reditum intereipiat,
vti tergo 6 fronte Chriftianagens iuxt cardatur: quare validiflimum agmen
inftaurat.Superata mortuorum ftrue, qua: in ruinis excreuerat,in ciuitatem in-
clinatis oppidanis irrumpit. Pntrt in forum,&: in medio foro prarliumrcdin-
tegratur. E Turcis pleriquc in forum figna inferunt , altis nonnulli turribus vc-
xilla Regis deponere conantur,quar adhuc inmeenibus integre fuperfuerant.
Subeuntem cum vexillo Turcam memorant, qui vt figna fui Regis , ad irritan- 40
dos in vrbem fociorum nimos,qui nondum intr penetrarant,pinnaculo tur-
ris imponeret,&: ad exanimandos Chriftianos Vngarica deturbarer, turrim al-
tiirimam repente fubit. Hunc Vngarus ilhco fubfequitur , ac antequam patria
figna deponeret , cum hofte in turris faftigio colludatur. Quum alio modo id
prohibere non poflt , fe cum Turca quem apprehenfarat , ex altiffimo vrtice
prxcipitcm deait. Coruinus in fummum periculum addudam vrbem confpi-
catus,accito Michaele Zilagio auuneulo fuo, & Ladiflao Canifa, item Sebafti
ano RofgoniOjCxterisquefortifimis Proccribus Vngarorum, ab arce mens in
forumTurcas inclint. Hi tanto furore congrediutur,vtmultismplatea vicis-
que ca-fis, extra mnia extemplo reiecerint. Crucigeridiuinafeopcadiutos ye
rati, adaudis animis extra mnia prodeunt , &: in holies farua carde graTantur.
Mahumetes vbi feiterum iterumquc reiedum efle cernit,cxtemplo fugam fi-
mulat,& plane terga vertit,ac eos educit.Inftant tergo Crucigeri,&arridcntc
vidoria pelledi, pertinaciter infequutur. Iamque ad aifei Afiatici caftra per-
uenerant,qux in Sauiripa collocarat:Capiftranus profpedis ab arce Mahume-
t:s
 bECADis . lber viil 451
s inGdiis,confeftim fuos exclamt, vt retro cdant. Quum pra: ftrepitu &: tin
muku magno exaudid non poffet, tergo receptui figna dat : contra illi victo
ria: intend, nihil exaudiunt,hoftiliacatraadoriuntur,&incendunt. Pater cum
facerdotum collegio,illuc per medios enfes ab arce decurrit,reuocatq;.Mahu-'
metes, qui ad machinarum bellicarum munitiones confugerat, qu BaTei ca-
ftra cremari diripique refpiceret , cum equitatu,quem tergo reliquerat,vt re-
ditum oppidanis obftrueretjeo mccurrerc contendit. Adhax iam dies inclina-
bat.Coruinus defertas Mahumete fnunitiones,&: bellica tormenta confpica-
tus,cumfociis ex vrbe prorumpens,repente capit:machinas a:neas,adado mox
ie clauo,partim oblruit,inutilesq5 reddit,partim in hoftes conuertit , intenditqj.
Turca reicdis catris Crucigeris , qui a Capiftrano reuocati facile efferant,
ad munitiones redit: eas Coruino oceupatas compedt. Quum inflate crep
sculo,recuperandi gratia pralium inftauraret, obuerfas in fe machinas inuenit,
quibus quum grauifllm focij la:derentur,ingrute node,fe in pofteriora ca-
ftra,n line fecda fuga recepit. Alij pedore fauciu,fub papilla, in caftra pedem
retulirememorant.Coruinusmunionibuspotitus eas incendit.Quum adur
gente node,machinas xneas exportare non pofet,obclufis foraminu>us,irntas
prxftitit, vidorque ac ouansin vrbemrediit. Turca vt fe ab vrbe kpe reie-
chim,& Afiaticis caftris ac munidonibus exutumconfpicatur , intempefta
<: verfus Macedoniam iter intendit. Referuntnnulli, eum fagitta faucium,
feminecemq; in caftra relatum,aliquantifperiacuifTe. Turcas ad Sarnon oppi
dum mods hinecaftris Imperatorem tranftulifTe,veritos, ne intercedente ipfi-
us morte,poftero die ad interitum ca:derentur. Ad Sarnum quum ille aliquan-
tulumrefpirafetjde belli exitu fuifTe percontatum:quum illi refpdiflent,Baf-
feum Aiaticum,& cundos fer Proceres oppetiine,magnam partem exercitus
ei ca:fam , Kurkutoam practorianarum cohortium prazfedum , fub mecnibus
fuiTe trucidamm., item munitiones omnes ab hofte captas:ad ha:c, homin(vt
ait)vfque adeo ingemuifle,vt venenum prae vita: moleftia propinan fibi iufl'e-
rit.quodquumamicirecufarent^imidum&demifllim^incenfiscaftriSjturpem,
50 arripuifle fugammeque tam elatum animo venifle,qum confternatus abiit:&
qui fe Terrorem orbis edixerat appellari, parua manu fufum fugatumqj fuiTe.
Balleum Aliar,cui Carada: nomen erat,ad munidones,paucis ante dieb. ab vr
be idum obiifle plerique ferunt. Sexto igitur &quadragefimo obfidionis die,
diuina potius quam humana ope vrbs Albana, Turcarummanibus liberara.
Quanquam multi vtrinq; cecidifTent,plurimi tarnen Turcis occubucre:mul-
ti quadraginta hoftium milia periiTe prodidere,viginti milia nonnulli, d
funt qui quatuor tantm milia fuiffe affirmant. Sed quanta clades illa fuerit,pa
tentiflimi Regis fuga teftatur. Turca: quoque ingentem & incredibilem fuiTe
neququam difitentur:quin& deorum ex fe plures,qum Chriftianorum ma-
40 nu,eo die catfos fuiffe afIeuerant:quiamultamortuorumcorpora, fine vulnere
comperta fuere , qua: diuina potius qum humana vi cecidifTe reputabantur.
Capiftranus &: Coruinus,infigni vidoria potiti,per fe vterq; ad Calixtum Pon-
tificem de hoc bello fcripfere,fuis vterque literis tam clarifacinoris gloriam fi
bi vendicare nititur,quum alter mentionem alterius minime fecerit. Pra:ftan-
tes nimirum viri, potius fe Regnis,qum debita laude defraudad patiutur.Ve
rum quum duo duces,alter oratione,manu alter ftrenu dimicarit, ideirco hoc
fandiffimo viro pleriq; fadum arbitrantur,vt in eo prazlio diuina: podus,qum
human vires,quod Turca: non inficiantur,enituifie viderentur.Praclium id a-
trox &: inauditum fuit, quando hods quatuor & viginti, fine intermiffione vlla,
r0 pugnatum fuiffe tradut.Ne quid vtriufq; Ducis flicitati poffet adiici,ne mul-
ris quidem pft diebus,diuina vtrunq; benignitas, no modo mortali, fed cle-
fti quoq> gloria donauit:at Coruinus id prius affequutus eu , quippe qui longo
intolerabilique labore belli defatigatus, in a:ftuantiffimam febrem incidt,qua
paucis die bus abfumptus eft.Medicorum iuTu,quorum adminicula cunda ir
rita fuere, in Semlyn oppidu amici contulere,vbi cueli benignitatc,fe corpusqj
9 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
multo facilms languorc rcdimeret. Aderant filij duo, Ladiflaus feroci animo,
&: robufto corpore iuuenis,&: Matthias adolefcens diuino ingenio,& praeftanti
indole praeditusutem cognatorum 0 aniicorum numerus non mediocris: Ca-
piftranus latere non diicemt.Satuit ipfa febris indies,& nulla medica arte fa>
uitiam remittitrdefperatur viri falus, &c mcdicoru eluditur opera. Capiftranus
demum Coruinum hortatur,vt quando diuina: fortafle tempus euocationis in-
ftaret,teftamentum edat,humana difponat, faluti confulat , & qua: ad animie-
mi^rationem pertinent,vcluti facra munia iubent,ccb paret,ne minus nunc,
quum opus eft , quam olim induftrius & prudens fibi efle videretur. ArriGtad
hare vir ille fortimmo$,& piapatris coniilia commendauit,fe tarnen c&a mul- to
to antehac difpofuifle refpondit:ignauum& imprudentem ilium rcputauit,qui
ad extremum vita:,vbi fui compos pra: formidine mortis nemo eiTe pofl'et, of
ficia iftadiftulerit. Ne me(inquit)velimvfqueadeoincautum& imprudentem
Capiftrane putes,vt quae probe fuades, ad mortis agonem S tempus emi-
grationis ipie diftulerirmmulto ante hec cunda conftitui,iam dm qua: ademi-
grandum facerent comparaui:teftamentum diu condidi,&: quid liberis & ami
cis,quid diis immortalibus legandumfit,fat bene (ni fallor) profacultatum co-
pia,prouifum exiftimo.Curam falutemque animi mei, neququam liberisde-
legandam efle cenfui,pro facltate nonulla templa fundaui. Erogaui in paupe-
res,qua: humanitas &: pietatis ratio iuiTerat. Et ad peragdum quod inftat iter, to
viaticum quoque mihi comparatum,firma conftansque fides,& fpes ingens : i-
tem &: tot excepta pro fide orthodoxa vulnera laboresque,&: prarferrim diuina
mihi toties explorata benignitas , & prsefentia me bene fperare iubet : haud in-
fcium, Coruinum in hac miferavita mortalium,tot inldiis petitum,tot pericu-
lis 8 tempeftatibus agitatum, felicem demum quietem inucnturum. Id vnum
me angit&: cruciat,quodprotemporis anguftia,nondum profufa: in me diuin
beneficentia mihi fatisfacerc licuit. Verum in hac Iefu Chrifti Seruatoris exu-
berans dementia pietasque fuccurrit : quippe qui fine animi verfura , me fibi
fatisfieripatietur. Totam vitam fub eius du&uaufpiciisq; militaui : quanquam
ftipendia gratuita facerem,multo plus tamen rependit in vita,qum mrita po- 50
ftularent: fideliflimi veterani fidem dux ille non deferet. Vos autem filij , ami-
cique charifllmi,huiufce me vita: miferiisexaucT:orari,a:quo animo (quxfo)pa-
tiamini , fluxa hc & caduca funt omnia : nihil eft , quod quicquam praeter vm-
bram habeatboni. Militauimus hc fatis fuperquc : militia: prannia apud fupe-
ros exigemuSj&eaquidem commoda diuina libcralitateconfequemur, quae
funt perpetu duratura. Si reft fapitis , &ftolidamortalium charitas vos non
fallit,interturbatque,formnae meacfidendum efle potius,quam miferadum re
putabais. Dux ille prarpotens gratifllmusquc , fub cuius aufpiciis facra ftipen
dia feci,veterani fui labores miferatus,militia: vacationem indulgct:&: qua: diu
propofuit, nunc emrito magna prarmia tribuet : proinde hunc neceffitatis ab- 40
itum patientiifime tolerate. Si quid abituro muneris in hac pompa &: emiffionc
Comino tribuendum efle cenfetis,quod fitgratifimum futurum,veftigia,dul-
ces filijjpaterna fedamini,cum paterna virtute gloriaque certate: experiamlni,
fi fuperare liceat,quod mihi per mortem interceptum cft,Turcarum bell con
tinuate,conficiteque.Idfirmum,conftans&rgloriofumcxiftimate,quodhone-
ftatem fbueat&pictatem,atque Deo gratiflimum reputetis. In diuino culm &
religione perfiftite.Et quod mihi aflequi nonlicuit , deletiTurcarumnominis
gloriam comprate. Ne indignum quidem & indecorum eft ftudiorum mili-
tique paterna: iuxtatque legatariimfortunarumhacreditatem accipere.Idqj
in primis precor, nc degenerando per negligentia &C ignauiam , paternum no- jo
men dehoneftare videamini.Te id in primis facer iubeo, Matthia dulciifimc,
qui nam quo minor es,eo melius bona indoles de te perare cogit. Proinde v
lete omnes Coruini memores: tu quoq; Capiftrane vale : pro falute noftrapias
preces erFunde, fupplicaque ,& quando fub eodem Imperatoremeruimus,ad
accipida mecum ftipendia propcrato.Quumhsec dixiilet, prefentibus liberis
dato
 D A D I S III. LIBER VIII. 4J??
dato ofculoj benedixit,amicis circm collachrymtibuscommendauit, omni-
umque dexteras apprenfauit : exorauit mox eos , in primisqj Capiftranum, vt
in proximam diux Genitricis a:dem ad rem facram faciendam fe dferrent, 6c
quum euchariftiam accepturus cflet,Dominum ad feruum,quod indignum e-
rat,venire minime paterentur, fedipfum in andern ad Dominum introducert:
tranflatus in templum,& facris operatus,accepta euchariftia, placatisqj extem-
plo numinibus, animam efflauit, perpetuumquoq; fui deiderium Vngaris re-
liquit. Diem igitur obiit, Salutis anno quadringenteimo quinquageimofe- 1 4 5 6.
xto fupra milleimum,quarto idus Septembris. Corpus,iicuu legarat,in Tranf-
ic fyluaniam delatum,&in a:de,quamin Alba lula fundarut,magnifico funere fe-
pultum. Vir fuit ftatura fane corporis mediocri,magno capite,crifpis crinibus,
caftanea: colore fubnitentibus,oculi fuere magni,ferenus obtutus, fufulua fa
cis & peruenufta : afpedus vfq; adeo pulcher & iucundus, vt iingularem -
fcrrct gratiam,&tacitam iibi reuerentiampoftularet: cundamembra corporis
inter fe ita confentiebant, vt nil poflet elegantius cxoptan : corporis demum a-
nimique viribus seque pollens. felicem virum,cui cum iingulari virtute vi-
uere,acfumma gloria mod datum eft. Dum vixit,ab omni periculo Pnoniam
ChriftianamqueRempublicamliberauit.Quare promlgala morte,n5 imm
rit per vniuerfam Vngariam , ab omni abtte vtroqj fexu eft diu publice d
lo ploratus. Aliqui Propugnatorem fortiTimum , milites lnuidiflimumimpera-
torenijomnes Patria: patrem certatim lugendo ingeminabant:qud ibi ben
ficas Vngaros immortalibus obftrinxerit, & quantum amoris & gratiae, prge-
ftarumrerum gloria fibi conciliarit,rci exitus oftendit : quippe quum poll La-
diai Regis interitum, Matthiam eius filium, regio haudquaquam genere na-
tum, & adhuc puerum ac rerum impotem , omnes vna voce Regem exclama
rme Qujjm adhuc anim^geret,Capifranusingemuit:Inuideo (inquit) Cor
inne morti tuae, qui confummato quoq; prastantiflimi ducis officiOj &: fufo fu-
gatoque hofte,quem Terrorem orbis appellabant, ne qua tua felicitas labe infi-
ceretur,extempIo ad fuperoscuolas,&ampliffimavtriufquevitae gloria potiris.
jo nos miferos, qui rcmafimus, quibus il quid nominis recenti vidoria partum
eftjfuperftitibus facile id fortuna; inconftantia periclitari poteft. Vtinam te fub-
fequi fit mihi fato datum, vt qui pariter fub ccdefti Imperatore meruimus , vn
queque in ccelis triumpharemus. Mahumetem aiunt, adnuncium Coruini
mortis,cfeftim oculos humi defixifle, & conuerfum in lachrymas dixifle, Ne
minem vnquam nuindi principio,illi fub aliquo Principe fuiile,mento ac iu
re fibiindolendum,cuitantam ex accepta clade turpitudinem, amplius vlcifci
non liceret. Viri fatum vniuerfadeplorauitEuropa.Calixtus audita morte,non
parum lachrymarum efFudit,folennia quoque iufta,indiui Petri bafilica,Chri-
ftiana: fidci defenfori perfoluit. Eius mortem prodigia multa portendre , in
40 primis crinitaftella,ingraduquintodecimo,menfeIunio,trigintacirciterdies
apparuit : in Sabinis,Februario menfe, vitulum bicipitem fuifle natum : Roma:
ianguinem,ad portam Veneris; carnes,in Liguriapluifle: & in Piceno agio,in-
fantem cum fex dentibus editum, ac facie infolentis plane magnitudinis fuifle
memorant. Hace igna fatum non modo Coruini,fedmultaquoq; malafgnifi-
carunt. Is igitur fuit Ioannis Vaiuoda finis. E Coruino,vti diximus, duo flij
fuere fupcrtites,Ladiflaus,&Matthias:aker qui natumaior erat,militari difei-
plma& virtute prxftans, item lngulari honeftate , & magnanimitate prjeditus
erat: alter ver minor,admaiora fortafle,qum pater natus efle videbatur.-patri
demum vterque fimilis,ne minima quidemin re paterna virtute degenerans.
jo Sed vter aut longiore vita,aut maiore gloria fundurus eflet,Capiftranus veluti
diuinitus afflatus, optim auguratus eft: nam quum eum Coruinus aditurus,v-
rrunque fecum filium duceret, Capiftranus Matthiam femper iibi ad dextram,
ad /niftram Ladiflaum maiorem natu collocabat. admiraturhuiufcereipater
infofentiam,caufamq5 fcifcicatunrefpondet ille,Haud ab re id fe fieri,quando
slrer immatura morte prereptus emerger non poterit,alter Vngariae Regnum
T
 4M ANT, BONFINI R E R. V N G A R.
fortieturjvirtutc ac gloria cum Alexandre ccrcabit,&: Chriftian plcbis propt*
gnator crit acerrimus : cui fi dm viuere licucrit, omnes orbis Principes, fui acU
miratione conficiet. Capiftranus defuncto Coruino nunquam amplius ride-
re vifus eft , veluti qui fub iifdem aufpiciis militaflet, & infigni vi&oria potitus
triumphante collega, ipfe debito triumpho fraudaretur. Nodes aliquot inib-
mnes exegit,inter contemplandum cumDeofa:pe conqueftus,quarecumcol
lega fibi obire non liceret : in languorem fubinde corporis incidit, quem ex il-
liuslethi dolore contraxcratielutismcdicorumadminiculis, ad triumphdum
accitus,paucispftdiebus inDomino obdormiuit: adVilachum,inSyrmienfi
agro,in Diui Francifci a:de collegioqj fepultus eft. Inter Dcos,ex homin opi- ce
nione relatus,quotidianis in humana auxilia votis inuocatur, miracula templo
affixa , magnitudinem numinis plane teftantur. Iacobus Picens vir fane fanciif-
fimus,defuncto focio, &: amplificara diui Francifci religione, in Itaiiam reucr-
fus eft : vbi quum diu vixiTet,Neapoli demum exceflit humanis : quot viuus &
mortuus miruculaedidcrit,vniuerfaltaliaplan teftatur. LadiilausRex, au
dita infigni Turcarum clade , admodum cxhilaratus , confternatumrefumpfit
animum,& Coruini mortem non eaqua debuit pictatehoneftauit, Cili Co-
mite male fuafus, lxtitiam diifimulauit, veluti Regno fine formidine difcrimi-
nvealiquopotiturus. Vlricus ver Comes,netam quidem Turcarum confli-
ttu,quim Coruini morte Itatuseibvtpote qui vniuerfam,fublato medio ad-
ucrfaric^Pannoniamfe pro arbitrio fuo temperaturumefleconfideret
profect humanae mentis iudicium , quae dira quandoque libdine ita rapitur,
vt pro bonis mala,pro malis bona defideret: fuiflet Vrico nimirum longe falu-
briiiSjVixifle Coruinunv. quippe qui ab Vngaris illi deftinatam aucrtif-
fet. Atqui liuoreius & odium,vnde mortem fibi comparauir,non modo in pa-
trem,verm etiam in filios amicosqj profunditun In caufa non folm ambicio
maxima,fupcrbum ingenium,& inuidiafuerat. Verum etiam aliainterccflerc:
in primis segcrrimc tulcrat , Coruinum ignobiliori genere natum, totius Regni
gubernatione fungi , pro Rege haberi , quo quidem muere fe Ladifiai Regis
auunculum multo digniorem elTe cenfebat.Ncq; vaftationes,incendia &rapi- $o
na: , quas Coruino in pueri & coronas repetitione quondam acceperat , quia
Regno infeftuSjCarfaris partibus adhaefiflet,memoriae exciderant. eque vin-
di&am in vlla vnquam oblata occafione praeterire potuit. Quaniuis inimicum
morse medio fuftulhTet, aequo tarnen animo pati non poterat,fuperftites filios
paterno muere poteftate potiri, magnse auctoritatis &c gratia: adhuc cfle,ab
Vngaris tantm diligi & obferuari , retiere oppida multa,villas pra:diaqj am-
pliflima,& amicitiis,opibus,&clientelis ceteris Proccrib.long praftare.Qua-
re cum filiis eius fimultates & odia inftaurare , nouas moliri in hos infidias , &C
quum principatum apud Regem ipfe rctineret,cuius confiliarius & moderator
eratjinvtriufquecaedem omnia tentare cpit.Quinetiamfsepe gloriatus eft,Se 4
caninum hoc genus propediem Pannonia extirpaturum. Ne latebat quidem
iuuenes,accaeteros Optimates,infeftus Vlrici animus.Neque incaut cum V
rico verfandum efle cenfebant.Quid fibi cauendum eflct,fat patris olim exem-
plo didicerant. Exafto igitur Coruini mortis anno , Ladiilaus Rex , Vlrici fua-
fu,Vienna proficifcitur : & frequcnti Procerum ordinc,magnaquc Crucigero-
rum manu ftipatus,Danubium confcendit,vt Vngariam inuifat. Budam fecun
do amne dclabimr: quum dies in arce aliquot exeghTet, cfilio libdine Co-
mitis agitatus,eadem claflc ad Futhacum defertur : quod quidem oppidum in
Bachienfi agro , & Iftri ripa fitum eft. Hic Rex ex arte Comitis , frequentiffi-
mumeonuentum indicit: conueniunt vndique Principes, ac ingensnobili- fe
tatis numerus : Ladiflaus,qui Albanam arcem , &, inferioris Vngarix oras , ea-
dem qua pater poteftate renebat , vbi Rege appropinquafle ferait, ad Futhacu,
no fine validimo equitatu obuiam oceurrit , ne quid inimico mali patero
tur. Excipitur Rege grato vultu , auditq*,eum ad Albam propediem eflb ven-
turunijVt hoftium polia &caftrorura veftigiarecognofeat. Hic eti,vtfibi ca*
ucac,
 DECADIS III. LIBER VIII. ^
Ucat,admonetur multis,quos Regis confilia non latebant,ac edocetur Cilia;
Comit Regis animum infeftum tibi efle redditum,Regem idcirco Albam vc-
nire,cum Alamannorum Crucigcrorum manu,vt eie&o ipfo, protegendam il-
lis arcem tribuat, omnia oppida, praefe&uras &: magiitratus , qui in manu func
Vngarorum,his exatis, Alamannis committat : atqj illud potiflimum peragac,
vt Coruini liberis paternain omnem abroget poteitatem: Vlricum dcmum ma
lorum omnium efle autorem. Perturbatur his di&is mifer Ladiilaus : tarnen
pro virili ua odium diflimulat, &: feie cohercet. Communicat haec amicis, Vn-
garorump Proceribus,quibus infenfum Comitem intclligebat,& ad quos hc
io pertincre fenferat. Commouentur nihilo fecius illi, &: inimicum ex occaiione
omnino perdendum efle cenfent. Ad Albam tandem peruenitur,quam validif-
fimo Ladiilaus pra:fidio tenebat. aduentanti arcem Rgi patefacit, ipium cum
purpuratis & togatis excipit : reliquis ver armatis , qui circiter quatuor milia
ruerant,portas obcludit: pracfldiarios admonet,die noduqueclandeitmaarma
non dfrant, ne quid ab Alamannis ibi infenis detrinientipatiantur. Claues
arcis ad Regem defert,atque, Accipe,inquit,Rex optime, tua; arcis claues, qua
unto ftidore fanguine pater dudum meus Turcarum faucibus aficruit , li-
berauitq;. Quanta: molis id fuerit,mors infequuta teitatur. Satis equidemma-
ieftati tuae ac vniuerfo orbi paternam virtutem , fidem & integritatem Ipccla-
io um elc puto : nos qui ex eo fuperfuimus, ne degeneres videamur, non minus
paterna: virtutis ac fidei,qum caeterorum bonor hxredes efle ihidcmus : in-
uidiaclm apud te nos Vlricus oppugnat,Princeps clementiflme,&; non modo
dignitate , fed vita, fi liceat , nos exuere conatur. Proindc i nemini inimicve
nollro claues daturus non es,accipe : quando nos ipfi,&: ha:c omnia tua iunt.Si
inuidi obtreelatoris cfilio ac libidini aufcultaturus,te Rex qua:fo,& obtellor,
neCoruinam prolem,qu fuo iure mortalium cuique fidelium,tibiq3 in primis
/teommendata efle debet,pra:ter fas & cquum,um cito dehoneitandam eile
cenfeas.Me igitur(vt par eft)Maicftati tuae emper pariturum,fed paterno nun-
quam inimico ceflurum efle,fcito. Rex extemplo primm recipere claues,ar-
}o cem curare,paternum munus gcrcrc,& bono efle animo iubet:dum mora illic
trahitur,Comes Ciliar,Regem in Ladiflaum irritare, follicitare cnela non de*
finit. Ob non admiflamin arcem armatorum multitudinem,audax Ladiilaifa-
cinus criminatur. Quotidianis contra iuuenis criminibus irritatur , de interfi
riendo Comit paternos amicos confulit : in primis Ioannem Vetefium Epi-
Icopum Varadienfem , Coruini quondam coniliarium , qui deinde Matthia.
Rege , ad Strigonicnfem Archiepifcopatum eue&us eft. is religionis gratia, ne
cardis autor haberetur,fe,vt id fiat,nequaqua fuadere ; ii fa&um foret, impro
bare non pofle refpondit : trucidandum inimicum ca:teri fuadent, Verum de
teda: recentiores inidia* , deftinatum facinus maturarunt. Ladiilaus gnatam
4 Palatini Comitis, nobiliflimo Gararumgencre nati,nuper defponfarat. Vri
co, Defpotis filia vxor erat. AdDefpotem is dudum literas feripferat, poftvb
cum Rege Albam applicueri:,fe duos propediem glbulos elfe miflurum,qui-
bus optime fibi ludere licebit. In his , amborum filiorum Coruini capita polli-
cebatur. Intcrcipiuntur pueris Ladiflai litera: , qua: addominu relata: per
leche finit. Forte Rex facris aberat,ac Proceres eo die qui diuo Martino lacer
erat,in abdito conclaui Senatum habebant. Cornes mali confeius > vocatuSj
an ne prodiret, aliquandiu ha:fitauit : mox loricata tunica muni tus , antequam
prodeat. Ladiilaus tunc literis incenfus occurrit,acpoftulato colloquio,prodi-
torem oftentatis literis exclamat,qui patri quondam , &C nunc filiis indi-
Jo gne moliaturrinfenfum quoq; ibi Regem fecerit , fuppliciorum iam diem ve-
nifle ingeminat.Nonnulli Comitem,prius Ladiflaum probris laceifle dicunt,
&quod prxtorianas cohortes in arcem non admiferit, eius audaciam admo-
dum ineufafle. Illud plane confit, Vlricum arrepto ex armigeri manu gladioj
in Ladi liai caput eum contorfiife, Ladiilaum obie&a repente manu, in vrtice
finml5digitis vulnus accepiiTe:obortocfeftimclamore,Vngaros irmpifle,&
T i)
 49 ANT. N F I N 1 1 R E R. VNGAL
Comitem acerrimc relu&antem , multiset confoffum vulncribus obtruncate;
Vrico czfo,hi cum Ladiflao Regcm adeut,interfe&um Regni hoftcm, &ocij
pacisqj inimicum exclamant: fcclerum omnium auctorem debitafuppliciade-
diffe dicunt,Regem nihil timere ubcnt. Quando nunc Rex & dominus veras
eft,nunc pacatilimum fibi patet imperium. Eum dudum no Regem mifle,fed
Cilia: Comitem pro libdine ua imperarle. Rex quamuisdolorem,iram&mc-
tum aeque diffimularet , etiam fupraqum artas toleraret, & iure cariUm Comi-
tem profiteretur,audaci tarnen facinore nimium commouetur: quum ad tolc-
rantiamhortarenturamici, Ferendumcfle (inquit) quicquid mperiofanecef-
fitas attulerit : Ademptam Vrico vitam reddi non pofe , nucfuperftitumfu- re
perefle fata,qua: Deus meliorafaxit. Corpus etiam Ciliam deferrij & in maio-
rummonumentarecondiiuffir.FuitVlricus procedate decenti,valido corpo-
re,macUentafacie,vultuhaudquaquamindecoro&periucundo:fmineVe-
ncrinimisobnoxius,quarebarbarafa,&excultiscrinibus, molli quoquehabi-
tu femper inceffit. Quum immaturum diem obiit,quinquagenarius ferc habe-
batur. Rexob Vlrici cafum , non longam in Albana arce moram traxit, hinc
profectus,adThemcfuarum iter intendit,Turcis obie&um,itumin amoenifli-
na rcgione,ad Themefi fluenta, excultum a:dificiis,ac multa arte munit. La-
di laus eum comitatur, multiqj Pannoniae Proceres, in primis Ladiflaus Gara:,
Palatinus Comes,& Ladiflai focer: praeterea Michael Orzagus,de Gutthoedi- w
tus , Paulus Banffijfilius , cui de Lyndua cognomen erat : ianitorumRegalium
Magiftri , 0 honeftiflimus aulicorum ordo. Quum ad oppidum peruenuTent,
quod Ladiflaus cum prafidio tencbat^Elifabetha^oruim vxorjVn cum Mat-
thia filio,lugubri vefte amita,& cum pullato ancillar ordine, qux vulcus pr*e
domini morte demiferant, Regi oceurrit: & eum pra:uenerata, vt par eft,up-
plcx ac lachrymabunda filios commendat, & Ladiflao veniam precatur , &ne
illuftria Coruim beneficia mente excidant, obfecrat, & obteftatur. Rex roa-
tronam amplexus,Funefto,inquit,habitu, quotidianisqj lachrymis tui viri ana-
theoin celebran, fummum(crede) nefas eftElifabetha. Coruinus tuusdeDeo
ac hominibus jeque bene meritus, inter Dos rclatus eft, vbi iure felici accm- p
piternavitaperfruitur. Chrifto Vngariam,mihi Regnumferuauit. Intehno&
externo bello Pnoniam liberauit: fudi t,fugauitq5 Tu rcas,& ad i nternecionem
fxpiffime cecidit : cum quibus,decies collatis ignis,quaterdecics tumultuario
& improuifo praeho,feliciter dimicauit. Bis vic"tus,perniciofam hofti vi&oriam
reliquit. Tot templa fundaunynagnificeqj donait. Tantum pro ingnita; be*
neficentise ac liberahtatis imperio,calamitois & miferabilibus erogauit,vt Re
gias ineo genere vires fuperarit : fidelibus,prophanorummetum abtulit,Vn-
garis pacem peperit,vtrifquc falutemgenuit,vita:fan^tatem,gctoru glorian^
immortalia beneficia, &triumphorum feriem, omnes gentes ac cunda fcula
memorabunt. Talem vitam duxit,tot clara facinora gefllt, vt totum orbem, in 40
fui admirationem plane ctraxerit,aceius obitumnonmagisamici, quam bo
les deplorarint.Domi aequus & mitis,foris ftrcnuus &c fortis.Necarmis ab ho
lte, officiis ab amico, vnquam fuperari potuit. In vita hoft.es, in morte (ei-
pfc fuperauit. Quum vltimam vita: horam inftare fenfit,haudquaqu fuo do
mino viitari palus eft, fed labetibus iam membris,&: defeelo corpore,in tera-
plum fefe detulit : vbi domino ac Deo fuo , fub cuius femper ducru & aufpi-
ciis merucrat,dclicl:orum facile yeniam implorauit,imperatori fe fuo reconci-
liauit,fumpfiteucharifti, ceafumpta, abduce gratifimo, ad immortalia mox
prxmia,felix ac ouans euectus eft.Quare Coruina: forti congaudendu congra-
mlandmve potius,qum iridolendum eftrquum oprime ac gloriofilim vixe- jj
ric,pulcherrim die obierit,c\:optata nunc immortalitatc fruatur. Proinde do
lor omnisabefto, procueftomror, lgubres habitus deponuntor. Super*
funt tibi duo flij , qui cum paterna virtute certabunt: hos ego fratres,&te ma-
trem adopto:LadiflaumCiliana*cedis impunitate dono,facrofanram initifra-
terni foederis euchariftia teft effe iubeo. pullas ergo veles vos omnes exuere
iubeo,
 DECADIS III. LIBER A97
iubeojimpero accdico,achunc feftum diem vobifcum vn celebrabo.Vixhc
dixerat,quum purpureas veftes,auro contextas,in medium arTerri prcipit.Eas
viduae Ladilao,Matthia:que dono dedit. Inigni omnes pietate amplexatus,
ancillarum ordincm indonatum neququam praetermifit , quas mox habitum
mutare iuilt,la:titia: ac hilaritati diem indixit, oppara celcbrataconuiuia, quas
carminibus, mimis &faltationibus excoluere. Ladiflaum cum Matthia ad ge
nua in media Procerum turba,inftantiflim fupplicantem,vt patratas candis ve
nia, vtdudum promiferat,donaretur,adpetuserexit:graui affeueratione, cum
iuramento fuper euchariftiam fan&e reuerenter inito,omnes iniurias ini-
ic micitias,ex Vlrici morte conceptas,remilit:ambosfratres adoptauit,ac Elifabe-
tham pientifima; parentis loco fe femperhabiturumeTc recepit. Fraterna: ad-
optionis diem publica cundi Lctitia celebrarunt. Verum quemadmodum in
fequentibus rite rcferetur,quumRex initi fraterni fnde foederis iura aliorum
impulfu facinorofo violarit, anteqam annus poftlfam fidem exigeretur, ex-
tremi fupplicij pcenas expendit. Ex quo facile colligitur , quam praxeps for-
midolofumeft,adolefcentiumimperium:quiquumfibi confiare nequeantjfa;-
pius ad alienum arbitrium in diem fententiam mutare coguntur. Ad diuerti-
culum reuocetur oratio. Ladiflaus & Matthias, regiis donis & blandimentis al-
ledi,abeuntcm Budam Regem,depofta omni fufpicione, fequuntur : familia-
te riffim cum Rege verfantur , &: habentur inter primos. Non folumab eo dili-
guntur , verum etiam obferuantur. Hos Vngaria tota paterna; memoriae gratia
fequebatur, matre tarnen perqum follicita his madatum fuerat,vt nunquam
imul curiam adirent, ne vn periclitan cogerentur : quod i feruairent , non
fortafle fuiflet tantopere laboratum. Vt Budam peruentum eft, cum honeftifi-
mo vterque comitatu, Regiam frequentabant, fauebantapud Principem ami
as , patrocinia clientibus promptiflimaaccommodabant : at contra , Vlrici
Comitis amici, qui illis interitum a;gre tulerant, regias quotidie auresfollici-
tare,inconftantem&: credulum adolecentis animum bona mente diuertere,
dicere,praeclarum Principem, Regis auunculum, furiofo iuuene indigne cae-
jo fum : lxfam hinc Maieftatem conqueri , audaciflimum fcelus nullo pacto inul-
tumefle relinquendum. Ingentemiuuenisaudaciam,ni prasfcntifupplicio co-
herceatur , eo euafuram , vt patris exemplo Regnum anhelet : qui Rgi proxi-
mum obtruncarit, Regnum quandoque aufurum. Quod pater concupiuit, &
pras rei grauitate confequi minime aufus eft,iuuenili hune temeritate facile ad-
riturum : malum anteqam increbrefeatefle curandum,& ab initio incendiis
oceurrendum. In Ladiflao quotidie vltimi fupplicij anfam deprehendi pofle.
Rex tandem flue per fe auunculi cede fuccenfus,eu talibus didis irritatus,am-
bobus infidias molitur: in horum numero, qui vindidam afedabant,inter pri
marios Comes Palatums erat,Ladillai focer,& Vlrici nepos, qui vt auculi ne-
40 cem vlcifceretur,generimortem,quinondum filiara. duxerar,contempfit.Item
Paulus Banffi, & plerique alij, qui aut liuore Coruinum olim obtredarant,
& filios infenfos habebant,aut aflentando,regia: ira: vindidarque deferuire ftu-
debant. ObtendunturiuTu Regis ambobus infidiae. Quum in Regiam venif-
fent,ex compoito porta; clauduntur,& pra:torianis militibus capiuntur,con-
iiciunturque in carceremxapti quoque cum his primarij funtamici,velti Ci-
Iianae mortis confeij, 6c infidiarum quae Rgi pararentur artifices : in primis
Ioannes Varadienfis Epifcopus , Coruino per omnes ordines adhanc digni
tatem euedus,acfiliorum quoque moderator Scmagifter: virquidem ea tem
perate fummae virtutis & prudential , &: non mediocris eloquentia% Nonnulh
c0 quoq; fecum Proceres in vincula coniedi , ex quibus Sebaftianum Rofgoniu,
Ladiflaum Canifam,pra2tanti genere natos,ac domi militixqj pollentes : item
Bodo Gafparem inter Coruini Jiberos educatum,virum quid nobilitate,con-
lio,eloquentia, & multarum rerum cogniiione pra:ftantcm. Pranerea Geor-
gium Modracem, virum fane locupletiffimum: duos Paulos, Hornath & Frad-
tiahar, Alamanna gente natum fuiTe dicunt.Hi nanque militia: Coruino edu
T iij
 4s ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
cati,militaribusq5 muiis & honorib.adaudi,a Ladillai & Matthias latere nuri-
quam recedebant. $i Ladiilaus raatri paruiflet, vt nunquam iimul curiam adt-
,rent,iniquitatem hiufcc fad fortaTe declinaflet.Ipfe dudum,quum Turcas in
Myfiis noua moliri rumor eilet , fuperioribus Vngaria: partibus exercitum e-
uocarat.quum propediem in prouinciam profedurus eflet,deprauato Ladillai
Palatini foceri lili confilio obediuit: quiconfulebat,ne inconfultoRegeabirer,
nve Matthia curia procul abefle paterctur, ne quaeius obliuio cotemptusqj
x abfentia oriretur. Polthabitoq, matris prudendifima: confilio , perfidia: fo
ceri credidit infelix. Vt cum grata miflione Rege difcederet,atq; ua: amico-
rumqs dignitatis patronUm, ac veluti fuse fidei pignus in aularelinqueret , cum to
Macthia& honeftiffimo amicorum ordine , inRegiam vnconcefiit , & idibus
Mardis periclitatus eft. Aliqui, eo die ad Regium colloquium ex induftria vo-
catu,veniiTc dicunt. Quum veniifet,obftrudis tergo foribus,captiuitatis cau-
fam occurrensfocerexpofuit. Aderat Paulus Banmfilius,IoannesGifcra, Be-
nedidus Thurocius,& Lambergenus Alamanus. Mox rumor elfunditur,Cor-
uinos fratrescum principibus amicorum eile captos. Confternaturadmodum.
rei nouitate populus , & omnes vitro commiferantur. Nicolaus Vilachus Vai-
uoda (vtaiunt) TranTyluanus,alto genere natus,Coruina: quondamvirtutis &
gloria: fummus armulator, in curiam feftinauit, quern taliuminfidiaru haudin-
icium fuilfe volunt. Cperitex confulto rem fucceffifle, omnia in Ladillai ne- to
cem confilia intenduntur. Matdiias fratre feorfum cuftoditur. Tertio die La
diilaus capitali fupplicio mulctandus , prxtori traditur : & inclinante iam fole,
pradato pullo lugubrique vcxillo, in platcam reuindis poll tergum manibus e-
ducitur , quae ante Sigifmundi paladalatc dirunditurjdemifis crinibus, arduo
capite,& aurea vefte,quam fortaue Rege acceperat,incedens, ad pro-
dit.Huc & illuc gemebundam plebem impauidus infpicit.Quum ad loc mor-
ti pradlitutum procefliflet, lidorem crines colligere iubct: mox pauca pro Cui
purgadone loquutus, &C genua flederc iuTus, paruit : nullumque trepidationis
vnquam indicium pramilit. Praecoqui damnatorum facinoraexmore publi-
cat,nil aliud impetrato lilendo enunciauit,nii, Reges tales pnas perfidis in- 30
fidelibusquefuisexigere oportcre. Lidor aprartoregladiumin ceruicemfor-
moihTi mi iuuenis ftringere iuiTus , commiferatione ac metu iuxt correptus , i-
dustres intulit, & nondum caput abfeiderat, immone lethali quidem vulnere
larfus erat. Conftantergenerofus ille iuuenis,triain ceruice vulnera exceperat:
fed quum ad terdum procubuiTet,mox vi magnaeredus,deorum hominumq;
iufticiam appellat, fe non vltr lidore petendum exclamt : quartumlidori
idum,exlege interdidum elle: miraculum pro lsefo innocentia: numine,inter-
cefTiile. Ad hare nonnulli Proceres j qui Sigifmundi palatio prsefidente Rege
fpedabant, &; Ladillai anhelabant, lidorem increpitant, enfe ceruicem
repeterc iubent. Qnare vix quinto idu obtruncatur infelix , annos natus qua- 40
tuor de triginta. Fuit robore corporis & ftatura patri non difimilis, ferocia in-
genti, audaci ingenio exorabili, item rotunda facie, colore fufco , crines de-
miffi,&: caftancx eolorem imitantes. Prxterea venultus erat afpedus ac libera-
lis, eque expers pietatis. Promptus ad orficium,adiram & vindidam non dif-
ficilis : belli potius,quam ocij appetens:venuftatem corporis latitudo humero-
rum adauxit. Supplicium de ipfo, eque in foro, eque ad Gradus gemitorios^
eque legitima & vfitata deniq; hora,fumptum eft.Rex,populi,ac rufticorum,-
quorum colendarum gratia vinearum, innumeramultitudo Budam conftuxe-
rat,furorem expauit , haud infeius , plebem eius mortem argerrim laturam, &
propter indignitatem rei in tumultum facile ruituram: corpus haud mora, atro r9
panno inuolutum,ad diua; Magdalena; bailicam eertur,&: ante lucem c'm e-
ucdum,inx'dicula corporis Chrift:i,qux in fuburbij cliuo litaeftyn paricidar
Rcgaliumcproditorummonumcntarelatu eft.ldquamuisadcor.finnandam
necis caufam fadumeuet,vt iure catfus elle videretur, populi tarnen indi-jnif-.
temnimisauxit, quum ad iniquitatem mortis infandar , cu,uk infam iaenmi
msacce-
 DE CADIS III. LIBER VIII. +*9
tois accederet. Verum ne minor quidem nota, non fine fupplicio, huic Regi, &:
huiufce maliau&oribusinufta.Rex,perfidix turpimdinem,infamiam permrij,
violatx fidei&exccrabilisinconftantix crimen iubiuit : illi, crudelitatis , inui-
dix,aciniquitatis perpetuam fibi notaminuflere.Hinc intercipiend Regis vi
ce, qui annum non circumegit , anfam fata fumpfere : qui autem adolefcentis
probitatem malis confihis coinquinarunt , pnas non immeritas dcdere. Vt
igimradcaptiuosredeamus,Epifcopus Varadienfis,intercedcteCardinaIifan-
ii Angeli, Legato Pontificio,Dionyfio metropolitan Strigonicnfi, Cardinality,
ac iuo iure perpetuo Pannoniarum Legato, tradituriudicandus. De cxteris
is quxftio prorogata,qui portera nofte polt Corporis Chrifti folennia,frac~to car-
cere,clam ex arce delapfi,euafere.Matthias duntaxat Comes,&; Paulus Mada-
ratz in arce remanferant. Matthias in turri,qux ad Calidas aquas pertinet,af-
feruabatur.Paulo ab aliis fciuntto,euudere non licuit.Nunciata prima luce ca-
ptiuorum fuga,Rcx nimis angi & follicitari cpit,ne minore quidem mctu c-
teri,qui idfuaferant, vexaricpere. Sebaftianumnanq; Rofgonium,&Ladif-
lau. Canifam,multis opibus,afHnitatibus,&: chentelis in Pnonia:preterea con-
filio , auctoritate , & animi magnitudine poliere nouerant : nc quid iamliberi
molirentur, admodumformidabant. Quare comparatis copiis, rapto fccum
Matthia Pauloque, Viennam proficifcuntur. In eodem ambo curru vehcban-
10 tur. Solutum xtatis commiet atio & innoccntia fccerat altcrum , alterum prx
magnitudine diuitiarum, fpes magna: prxdx, graui compede fancdeuinxcrat*
At vbi Strigonium Rex vcnit , Ioannem Varadienfem Amiftitcm , quern Dio-
nyfii iudicio feceratobncxium,ad le accitum, bonis quidem verbis homineni
triftem confolatur. Bono (inquit) animo Varadine pater cfto, incarcre (mi
hi credej me inuito incidifti. Nunquamtanti viri grau itatemprobitatcmq; ali
gna mrpitudine afficiendam efle,meo iudicio,cenl"uilfem. Id Budx fa&um eft,
vbi quod dira Principum libido tulit,non folm conniuerc, fed tolerare neccf-
fe ruic.Ibi neququam mei iuris cram,nunc Buda profeclus,in propriam me li
bertrem aTerui. Alieno facinore in carccrem coniechas es. Nunc quando fat
J mihi virtus probitasqs tua fpe&ata fuit, non tarn beneficio , quam iudicio meo
liber efto:pnftin dignitatem recipito,&: Varadienlum epifcopatum cad qua
paulo ante auoritate gerito. At vbi Vienna peruenit,de optanda Regi fpon-
fa decern: cceptum eft. Prxpotenti,nobiliTmo formolilfimoq.; adolefcenti, ex
toro orbc3amaximis Regibus,puellx quotidie offerebantur. Virtus,forma,ge-
nus,&:potehisfaciebat,vtccrtatim generab omnibus expeteretur. NulIa,Ma-
gdalena dignior,omni iudicio vifa eft, Caroli Regis Gallix filia, cui par xtas,
genus,ac forma,morumq5 prxftantia inefle videbatur.Egregia legatione puel-
la pctitur,&: afTeclata vtrinque affinitas approbatur. Sed de nuptiarum loco eft
obcrta contentio: Vngari Budx, Auftrales Viennx,Boemi Pragx nuptias cele-
4C brari cenfent oportere. Suamquifquefententiam, haud inualidarationc con
firmt: Rex anceps& diuerfus aliquandiu tra&us. Quamobre Georgmm Po-
giebrachium,BoemixGubernatorcm,cum o&ingentis cquitibus,in Auftriam
ad Danubium vique venifle memorant,magna fe habere diftantem, qua? Re
gi communicaret.Traiicere Danubium,ac vrbcm intrarc iuflum, continuo re-
cufafle,ac dixiffe,Se Viennfes Temper fufpeftos habuifle. Rogatum per inter-
nuncios,arcana qux haberet Regi nunciaret,pertinacis abnuife, afHrmaf-
fe,Nemini fe illa,prxterquam Regi tantm,efle credimrum. Rex tande vi&us,
in tanta pertinacia,prter dignitatem Maieftatis fux,cum togato fer trium mi-
Hum equitum exercitu,potius quam fagato, Danubium ad Gubcrnatorcm tra
jo icit.Inter bina caftra,invherioreDanubijripa,tabernaculum ad fingulare col
loquium paratur. Dies quatuor colloquium habiturmprimus dies,infalutatio-
ne ac obfequij &: officij celebrarione a&us : altero,ac tertio die, colloquio funt
duo telles adhibiti: quarto demum, fingulare colloquium ccfebratum eft, vbi
Rex cum Georgio tantmfuit :de tranfitu Regis in oemiam , agitatum fuilfe
putant.Quarequum nihil inter eos c6ueniret,Guberuator iratus minabun
T iiij
je ANT. BONFINII RER. V N G A R.
dus,inMorauiamreceuK.Rex ea node Vicnnamfe recepit: eumquemoxp
nitentia non parua fubiit, Gubernatorem, in cuius manu BoemiciRegni fura-
ma foret , indignabundumdimiife.Quofdam ex Optimatibus repente dimit-
tic,qui auc hominem reconciliatum traheret,aut fi non poiTent , omnia Regem
poftulata fadurum pollicerentur. Quum in Morauia Georgium adhibuiflnt,
nec ab itinere reuoeare , nec quicquam ab cius fentenciaextorquere valuerunt.
Regis igitur tranfitum in Boemiam promiferc , celebrationcm quoque nupti-
arum,Pragaefuturamnunciarunt. Compofitis in Auftria rebus, cum llngu-
lari quodam apparatu, &: longiifimo Procerum ordine, Ladiilaus in Boemiam
concendic. Quum Praga? ad fecundum lapidem appropinquaffet , Rochezana i
cumfrequenti impioruin facerdotum collcgio ,& multa hareticorum turba,
gratulabundus obuiam occurrit : de faufto felicique eius aduentu accurata o-
ratione congratulatur. Limis cotr toruisque oculis prophanam illam multitu-
dincm Rex infpicit. Quinetiam fubmonente Pogiebrachio,vixgratias egit,&
quafi Maieftatis fua? vultum eo inca?ftafle fpeaculo vifus eft. Ad primumla-
pidem , Pragenfis bailliez facerdotes , Romana? Ecclefia? aflertores , qui impia
hxreticorumfacHone dm exularant, in occurfum venere , crueem & facratc-
rentes, diuinosgratulabundirhythmoscocinebant:quorumpoftquamcgref-
fumattigit, Veros , inquit , Dei miniftros agnofeo. Salucte Patres facrofan&i,
quorum facris ac precibus humana fcclcra remittuntur. Mox equo profiliens, 19
ofculatam crueem praereuerenter adorauit : hatreticorum id nimos admo-
dum ofFendit , quippe qui non acquum fibi futurum hune Regem aufpica-
bantur , & hi praefertim, qui Rochezanx fauebant: odium tarnen pro tempore
diffimulatum,compreflum eft. Variac deinde Praga? Legationcs decretar,
quum vana magni momenti negocia impenderent: in primis nuptiarum folen
nitas & apparatuSjCurandus hareticorum morbus,Turcarum metus,&necef-
faria Impcratoris reconciliado. Itaq; legationes dua; principio miix:vna,ad
Ca?faremplacandum,cuius princeps Eyzingerus erat: altera, ad Carolum Gal-
lorum Regem/ponfam du&ura.InhacprincipammVdalricus geffit Patauien-
fiumPontifex,opibus,autoritate,moribus & doctrina praecellens.Hatc omni- S<>
um qua? tempeftatc noftra fpe&ari potuere, pra?ftantiflima eft habita , cum ho-
neftiflimus hie Procerum nobiliumque ordo fucrit : in hac enim ex Pnncipi-
bus Vngarorum duceti,ex Auftralibus quoque ducenti,actotidem ex Boemis
dele&i iunt: qui forma, habitu,nobilitateapparatuq> pollerent, & quifque Re
gno dignus videretur.E Patauienfibus,centum dclegit Vdalricusrquarefeptin
genti equites,in Galliam,purpura,auro,gcmmisque ornatiflimi abierunt.Itera
virgines & matrona; , qua: Rcgiam fponfam ducerent , quadringenta?:fplendi-
dilfimo eultu acvenuftateomnes.pratcrea quadriga: aurata?,gemmata?que:in-
auditainfuperveftium,donorumque luxuria. Tertia quoq; Legatio,ad Calix-
tum Pontificem maximum deftinata , qua? Sacerdotum lites in religione diri- 40
merct,& ad Romanorum dogma redigeret H uffitas.Quarta denique geherofi
Regis follicitudo fuit,comparandi tanti inTurcas cxercitus,quantus ad vindi-
candam prophana ferui tute iam Europam fat eiTe videretur. lam cum Impe-
ratore conuenerat , ac regia: infano fumptu nuptia: parabantur : Auguftus cum
Augufta , item forores amba? cum viris , Hymenari folennibus adfuturas fc re-
eeperant. Practerea multi Germania: Rhcniq; aecolis Principes,e Gallia quo
que complures Regulhqui quidem omnes non folm ad nuptias fua prxfentia
honeftandas, fed ad decernendum inTurcas bellum ,conuenire promiferant.
Intantarerum omnium expe&ationeapparatuq, vario , fpeshominum falla-
ees , Sc inftabilem humana: vita: conditionem , dcimo calendas Dcembres, f
duodcima nodis hora, fatuo ac repentino morbo Rex corripitur. Aliqui pc-
ftilentiac igno , inguen intumuifle ferunt : nonnulli huiufce morbi nullam fu-
fpicionem fuiTe affirmant. Cubicularij acmediciremitareferunt: Regem,
die iniudicio,n regali cultum habitu, fed linea fubucula, & vefte Pernea pra>
fcdiiTcivtctcntionen^quc inter Pogiebrachium CoruahoramqueMorauum
inter-
 D EADIS II L LIBER V I . foi
inrcrccflcrat,fan dirimerct (quippc quicacaufafuert irritati, vtad fingularc
crtamcn vitro fete prouocarint ) ncque in auditorio vnquam lubriile : fuifle
trifti vultu,vnde futuram omnes argntudincm aurpicabantur.Inter fatrapas di-
miflo tribunali accubuifle,nonnulla grauiter & compofit loquutum : relatum
in cubiculum , quinta nohs hora oblatas fibi rapulas , qua* in Boemia dulcilfi-
mae funt,auidc deuoraflc,bibiflc ficeram: & prius quam fe leo dcponerct,n-
nulla cu amicis verba,relaxandi animi gratia, lepid falfeqj fecifle. Mox oratis
ex more numinibus, dixifiemon mediocri fe ftomachi dolore laborare. Et qu
illi ad 'omnum hortarentur , quem ad abigendum dolorem nimium valere di
re eebant,ad horam dormiuiTc.Iam decimatertia no&is hora agebatur,quum x-
gritudinis grauitate experretus,nullam Tibi quietem poterat inuenire. Verum
quummitilimus forec,ne cubiculariis moleftus eilet, in lucem vfque dolorem
pertulit.Cuocantur medici, omnemque operam in defperata falute fruftran-
tur.Georgius &c ipfe quoque accitus, quum veniflet, & morbi caufam percun-
htus,bona fpe Regem eile iubcrct,Tua iam pridem (inquit) mi Georgi, fides
aevutus fpcctacafuit,tuo me Regem beneficio Boemi vocant,tenentque: fpe-
rabam quod paraucras,vn me tecum diu potiturum : obftant diuorum numi-
na,in quorum manu funt omnia iura Regnorum:proinde mihi moriendum cf-
fe icito,& conditionem mehoris vita: fubeundam. Ita vixi,vt optim fperare li
le ceat , intcmpelliua morte haudquaquam plus a:quo commoueor , quando pro
terrenis mihi cccleftia rependentur. Quum omnino mihi moriendum fit, duo
funt qua: te pcto.antequam ex hac vita decedam: qua; quidcm,quamuis mihi
beneficij maximi loco lint habenda, fas tarnen &a;quum, mea inte priftina
charitas,te facer iubet. Alterum eft,vt Regnum te recufatum, iuft picqj gu-
bernes:pupillis,viduis,ctensq5 mifcrabilibus,iuticiam &: patrocinimn prom-
ptum accommodes. AltentmeltjVt quicunque me Pannoniis , Auftria,ca*te-
risqj prouinciis hucufq; fequuti funt,inuiolatos incolumesq} dimitas. Qupd i
feceris, pro referenda gratia, me propitium Seruatoris noftri tibi numen apud
fuperos redditurum ee polliceor. Quum apprehcnfa femper hax manu di
jo xifet, Pogiebrachius lachrymas continere nonpotuit,& aliquantifper cum
confolatuSjfc poftulatafaturum,datafide promilit. Iam increbrefeentemor-
bojmors inftans,facra humana: emigrationis officia feftinabat.Acciti funt illi
co facerdotes, qui emigraturam dudum animam fando viatico & myftico ap-
paratu rite communirent. Omnia ornamentaRcgia,PragenibaiHc2elcgantur:
ureos crines, quos ad huiufcc hucufq; vita: vanitatem, fe gcffiTe fatebatur, o-
mnes amputan iuffit,ne quo in nouo itinere oFcndiculo pra:pediretur: qui ad-
ftabant,varias fubiecere caufas, quibus mandatum eluderent.Is autem, vt ani
mam iamiam emigraturam intellexit, facram facem petiit : qua prompta manu
iam apprehenfa, propofitam noftri Seruatoris imagin intuens, dominicora-
4e tion exorditur :&: quum ad nouifima verba peruennTet5nil vltra loquutus,fpi-
ritum veluti quieturus efflauitmullumq; dira: mortis indicium edidit. Ladif-
laus igitur , quem Delicias orbis appellabant , maxima quaque nobilitate pra*-
cellens , adolefeens faufta & incomparabili pulchritudine, fapientiaprxcoci^
tot Regnorum& prouinciarum dominus , tantis opibus &hononbus prarpol-
lenSjinfummo omnium rerumfaftigiocollocatus,manfuetudine& dementia
fingulari, caftitatc rara,annos natus duodeuiginti , horarum fcx & triginta fpa-
cio , poftquam a*grotare cceperat, anno vero Salutis quadringenteimo quin- j.
quagefimooftauo fupra millefimum humanis exccffit , non fine perpetua cun-
arum gentium Commiferatione. Ad decentem corporis proceritatem creue-
rat:facies illi fuit venuftatis inauditas, oculi nigri,ferenus ac felix afpec~tus,can-
didus color S fubrubeus inrofarum morem, coma vfqueadeo aurea,promifla,
cripaq},vtGceleft quendam ori decorem adiieeretmafus addecens & fubaqui
Jimis, lineamenta corporis & membra cun&aformofimma. Nihil in ipfofuit^
quin aliquidrarae prarftantiae redoleret:in inceflu grauis,in loquendo perhuma-
nus O benignus eft habitus. Aliqui morbo, veneno alij, fubreptum fuifle afc
 5 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
firmant>& Teuthones praefcrtim medici,qui praxipuam curam corporis gcrc-,
bantjhi euidentilTima veneni ligna in eo deprehendiiTe,poftquam in Auftriam
rediere,pertinaciteraneuerabt;in aliena terra fe nihil dicere aufos,ne illorum
nimos la:derent,quorum fcelere illc pcrierat. Quinetiam (c Rgi clm dixuTe
affirmabant, veneno elfe potionatum: ilium contra refpondiffc , Se id non late-
re,immo iilentium indixifle^ne vn cum mo Rege enecarentur.Senatus Vien-
neniis edicto grauiimo,ne Boemicam in fe fcrociam irritaret,eam famam in-
hibuit,medicos admonuitjnc fua di&a confirmarent.Res tarnen vbique vene
ni fufpicione non caruit: cuius quidem aucorem,Georgium fuifle rumor erat:
qui Viennam profe<9:us,quum fufpetum Regem haberet, vrbem iuflus ingre-
dinoluerit,&:Coruini,Ladiflaique filij exemplo, fibi praecauendum eTe intel-
ligebat. Accedebat Rochezana,'odium,quem publice facra ferentem, Rex (vt
fupr di&um eft ) afpernatus, non mediocri artecerat ignominia. Quibus qui
dem conieturis,vtcrque Regia; mortis crimine carere non potuit. Quin & il-
lam ea tempeftate famam nemo eft,qui ignoret late diffufam,Regcm Praga: id
eo nuptias celebrandas eTe decreuie,vt quum in ilia eclebritate , frequentif-
mus illic potentifimorum Principumconuentus futurus eflet,inita confpira-
tione, herticos omnes facile caperet , & profanam Huflitarum ha:reum pror-
fus extingucrct. Quodquum Pogiebrachio &c Rochezana: nunciatum foret,
audaciiimum pro ialute fuafacinus molitos, extemplo Rgi inidias obtendif- :
e , vt pari dolos arte fruftrarentur. Vtrum potius aftirmem , haud facile dicere
aufim: eain medium aiferenda cenfui, quae alij dicerent , & fentirent. Illud ta
rnen omnibus manifeftu meft, Gcorgium reliquos Boemiae Proceres , prx-
ter Rochezanam,ingcnti mrore fatum regium dcploraTejVniuerfamque Bo-
emiam publico lu&u &c triftitia cele brafle, quem ad feptimum calendas D
cembres continuatum fuifle memorant.Funus regali pompa elatum, neglecta
per vrbem circumueHo,ex more maiorumreorpus demumin antiquorum l-
cellum relatum eft , & in diui Caroli Quarti Romanorum Imperatoris gremio
collocat. Promulgara Regis morte, omnes fer Europa: Principes, aut in com
miferationem,aut in triftitiam conuerii funt.Hos a:tatis , potential, expecbtio- y
nis & fortuna: commiferatio fubibatnllos autcm,ad quos lu&us propius attine-
bat,priuatio boni,iufti&fanti Principis fummo dolore cruciabat: S: inprimis
Auftrales,qui natiuum dominum, quem cruento bello repetierat, per mortem
immaturamamiferintjiteminFrederici manus reciderccogercntu^qucm pri-
us hoftem habuerint.ln Vngaria non pari mrore ccrtatum,iniquus enim La-
dilaiComitis interims, hune pe&orib. omnium abegit:pra:terquam coram,
qui Coruinis infeni $ regias olim partes fequuti fuerant. Carolum Gallia: Re
genera: ca:teris,grauiflimus dolor inccmt,Ladiflai foccrum,&: nuptias propc-
diem fauftimmas celebrare ftudentem : eo quo Parium die , ornatiima illa
Legatio ingrelaeft, antcquam confderet, repentino de Regis interim tabel- 40
lario adrnonetur.Quo nuncio confternata,quum clm Rgi Carolo generi
fignifieafletjtanto Principem illum dolore correptum fuifle aiunt, vt neq;
refponfum dare, eque triftiiimam illam abeuntem alloquipotuerit. Ne for-
taTc minor in Gallia,qum Boemia ludus,ex corde agitatus eft. Soluta Lega-
tione , ad domum qifque fuam mftus rediit. Mortem tanti Principis figna
quoq; nonnulla prodiderc.Superiore anno cometes , quern nigrum appellant,
Iunio menfe, vigemo gradu Pifcium fufpeftus , triginta circiter diebus , varia
mortalium nimos formidinc exercuit. Plures antequam moreretur dies,ipfc
diuerfa paflus eft infomnia:in primis allidua parentum colloquia,qui diu obie-
rant:auorum quoque fermones , quibus fe ad fu peros inuitari , fa:pe experre-f
lus cubiculariis fatebatur. Pridie quam in morbum incideret , prater morem
& inftitutum fuum,ad dicendum ius prodiens,triftis & cogitabundusincelir.
rogatus ab amicis,cur ab ingnita hilaritate deficeret , rcfpondit, Se nihil fcire,
cur triftitia corriperetur : eatamen, etiam relucantcm,carere non pofle.-fetan
dem vitro diuinas voluntan pariturum. Horrcndi quoque non defuercteme-
motus,
 DE AD I S I1L LBR VI.
mt\is,& prasfertim Neapoli, Capua:,Gaietae, Auerfa:, veteriqj Cpania vniuei
fa. Eodcmanno Aragonum Rex Alphonfus,omnium fuitemporis Principum
fane praeitanriflimus,quum in fcbrem incidiflct, Neapoli diem obiie. Cui Fer-
dinandus filius in Neapolitano, Ioannes frater in Siculo Tarraconenfique Re
gno plane fueccifit. Mahumetes Turcarum Imperator,Corinthum expugnad
diffidentibusqi inter fe de regionis imperio, Thoma Demetriocjj fratribus Pa-
heologis,vniuerfamfer pemnfulam ftipendiarim fibi fccit:&:non mult poil
Palologis exatis , Peloponncfo tota potitur: interfecto quoque Trapezuntij
Rege Pontum in ditionem fuam extemplo redegit. Calixtum Pontificem
xe maximum/enemquemagnanimum, o&auoidus Auguftas, mors neququam
immatura fuftulit:eique Rodoricus Boria, forore nepos,Romana: vicecancel
larius (vtaiunc) Eccleiia:, fepuhrum in diui Petri bailica pro dignitatc dica-
uit. Calixtum centies &quinquagics mille aurem , gerendi belli Turcicigra-
tia,ucceflori legaireperiibent:cuiPius,fapienta,magnanimitate,ac cloquent
tiapollcns, in pontificamfucccfic, qui Ferdinandum Aragonium, Apuliac Re
gem continuo declarauit, miloque Latino Cardinale Vrlino, regio diadema-
ce legitime coronauit. Mox Mantua: , Chriftianis Principibus conuentum in-
dixitjvbi de Apulo Turcicoque bello, oto fer menfibus agitatum eft. Subi-
demtempus,Carolus Rex Gallic vita decefit,quem mi ti ingenio, alioquinhe-
10 beti ac inconfidcrato fitiTe perhibent. Quippequiquum tumultumpotius,
quam bellum aduerfus Hcnricum Britannia; Regem , & Ioannem Burgundio-
numPrincipemexcitafer,crebris vfque adeo cladibus, ex imprudtiaab vtro-
que affedus eft , vt maxiniam Regni partem amiferit : ingratitudines iniurias-
que viri in caufa fui/Te nonnulli referunt,& nifi fubulcadiuinam illi opcm vir
go attuliTetjiam diu de tota Gallia fuTetactum.Nam quum vicloris vtriufque
ikuitialibidocjue Gallos ad grauiflimaminopiam 6 calamitatem redegil'et,
illorum preces &gemitus ex altoDeusexaudiuit.Sues haudquaqamprocula
Regia,puellapalcebat:obortanonmcdiocEipluuia,inproximntafacelIurn
confugiti fomnoque correpta,cocleftimpx internuncio admonetur,vti proxi-
i mum libi Regem adcat,nuncictq;,DeumGalhca:calamitatiscommiferatione
commot, i bellum aduerfus holies redintegretur , nfquam abfutururmper*
brcui fe Galliam,i mandatis paruerit , ex hoftili feruitute vindicaturum. Vir
go mandata peragit, diligenter admonita.Eius di&is Rege data fides , inftau*
rantur exercitus,maximi terra aqu.que fium apparatus. BellumRex in Rhoda-
no molitur , claTem in amn parat , terreftres quoque copias cogit,quarum
puella dux fuerat.Quum hoftes appropinquate nt,colbtis pralium lignis con^-
feri:ur,multum vtrinque cruoris efrunditur. Britanni tande, c Burgundiones,
magna ex parte cadi , rion line focda fuga terga vertunt. Claffis quoque audito
pugnae fucceiTu , cum amicis quoque copiis , pari proiperitate manum confe^
40 ruit. Proindcduuuaufpiciisq, rufticae virginis, vniuerfum Gallia: Regnum ex
hoftium manu libcratum eft. Ad poftrcmum, virgo Britannis bello capta , i-
gnique impoli ta.Paulb pft cum Burgundionum Ducc,Nicolai Cardinalis o-
pera,cui fancb Cruce cognomen erat,pax Rege faua,fcedusque fnde per-
euffum: fed quum violata hde, ducem per infdias captum necallt , grauiflma
perpetuaqj inde mala promanarunt. Sub eadem quoque tempeftatejacobus
bannis Cypri Regis pellice filius, defun&o patre,Regno potitur. Huncpater
intellexerat imperandi cupidiflimum,vtpote qui egregia forma, procera ftatu*
racorporis,magnaeloqutia, & fingulari ingenio praeditus, regio fe honore i--
gnum reputabat. Quare vxoris Hclenx fuafu , ad diuertendam hominis ambi-
jo tionem/acris ille filium initiauit, ne Carlota: Vnicx filia: , cui poft mortem Re
gnum legarat,&LodouicoSabaudiDucis filio coniugarat,obeTe poTet.Poft
exceiim parentum,Lodouicus ab vxorc crebris Uteris euoeatus, cum fummo
populorumplaufu in regnum exripitu^acobus,cumdele&anobilium manu,
ad Soldanum Alexandriam confugit,fupplexque ac lachrymans, vt eis ope S
au&oritate in Regnum reftimeretur,implorauit. Acceptis Alexandrie Rsgi*
 yo4 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
infignibus , cum inftruda clafle in Cyprum rediit ,exadoque Carlota Lodo-
uicoque,& recepta Genuenfibus Famaugufta, pacato regno potitus eft.Mar-
ci Cornarij flliam,multo poft tempore,! Vneto Senatu adoptatam,vxoremdu
xit.Eam cum pofthumo haeredem efle iuflit, cum vtris profluuio diem obiret.
Ex teftamento , vtrunque Vneto Senatui commendauit. Pofthumo pantulo
fublato, Regnum hereditario iure in Venetorum poteftatem recidit. De re
bus externis hadenus,adinftitutam nunc narrationem redeamus.Georgiuse-
odem quo Ladiilai Regis exequias perada; funt die , optimates omncs conuo-
cari iubet.Quibus coadis.Gubernationem fuam ad Pentecoften vfque , a Re
ge olim prorogatam fuifle nunciauit:interea de creando Rege cogitan opor-
tere,fe interregni tempore,rem publicamex inftituto fuo gubernaturum,oda
turum operam, ne quid illa detrimenti patiatur. Prxpotenti & praetorianis co-
hortibus ftipato, nemo in Senatu, eque foris aduerfariaufus eft:nec obiieere,
ex morte mandands,poteftatem dudum efle finitam.Haud mora,Pragenfes hu
ius imperio paruere. Matthias Coruinus,qua Rex diem obiit , Praga aduedus,
in Georgij poteftatem deuenit.Id eius opera fadum plerique credidere , vt o-
pulentiflimum, fine ingenti mercede non redderet. Nec pes quidem , vt infra
referetur,hominem fefellit. Hucufque adolefeens Viennx , adhibitis in Regia
cuftodibus,afleruatus fuerat. Cxteri, qui Ladiflaum in Bocmiam fequuti fue-
rant,tuto domudimifll.Mox Georgio Regalia funt indida comida,quo mu-
ti competitores defeendere , in primis Caroli Regis Oratores, qui aut alteriex
filiis eius,imta: grada affinitatis, autalicui Principicui filiamtraderenuptuin
dedeceret,Regnu dan poftulabant. CafmirusRexPoloniae,quiLadiflai Regis
fororem olim duxerat, vxori fu: Regnum Boemiae deberi affirmare:pan quo-
que iure, GuiliclmusSaxonia: Duxniti,cui altera Ladiflaiforor,natu maiornu
pierat. Fredericum eti Imperatorem par ambitio exercere, qui huiufce Regni
inftitutionem adfe pertinere dicebat,quia negleda(vt aiuntjfeudi folennia ru-
iTent.Sigifmundus item Sc Albertus Duces Auftria:,per Legatos Proceres -
bire,& veteris iure foederis padi, Boemiam ad fe pertmere aTeuerare.quan
do Rege Boemia: vita fine virili fobole defundo, ex compado ad Auftriz Du- 5
ces recurrere oporteret. Rochezana denique vulgo clamitare,nperegrinum,
fedindigenam Regem eligendum: i nemo tanto muere dignus inueniatur,
Hebrasorumadiudices,aut Romanorum more,addecemuiratumeTe redeutt-
ehtmlcx! dum. Poftqum Regalia Comida aUuencre,Georgius Pogiebrachius,donfo
risq pra:clarus,iam ltate grauis,& confilij multi compos, Rex Boemia: decla-
ratunquodpatrati pauio ante veneficij crimen confirmauit.Rex creatus, e cu
ria in andern diu Maria; genitrici,vbi Rochezana pontificatumgerebat,folen
nipompa & fubfequente Senatu dedudus, rem diuinam fecit, & Deo gradas
cgit.Rex pafim populo falutatus,& non fine fummo plaufu ab omnibus exce-
ptus/efta,ludi,faltadones&c5uiuia dies aliquot celebrata:epulum populo da- 40
tum. Quum ad difponendam Rempublicam animumaduertiflet,ad decli-,
nandamnonnullorum Proceru inuidiam, qui opibus &c nobilitate prjeftabanr,
& ad pacandum Regnum Optimatibus multtim induliit. In omnes benefcus
&c popularis,ha:reticis fauit,quorum fadione fe ad Regnum peruenile fateba-
tur. Mira in gubernando arte vfus eft.Quanquam potendorum poftulata nun-
quam irrita dimittere niteretur , oftentata tarnen potentia, ab omni fedidonc
deterrebat. Quin & fa:pe illoru poftulationibus oceurrebat, vt promeredo ma
gnos ibi nimos concitiaret & obftringeret. Populi gratiam diligenter coluit,
vt fe tali fauore munitum, Proceres formidarent. AcceTerat filiorum multitu-
do, magna: clientela:,amnitates & amicidae , quibus aduerfus potendorum au- f
daciam,fe bene obfirmarat.Frederici Imperatoris amicitiam & patrocinipro
virili parte obferuauit. Cum Caimiro Polonorum Rege , qui id Regnum ad fe
pertinere dicebat, non fine magna ingenij dexteritate fe gefit.Matthiam Cor-
uinum,Ladiflai Regis cotaneum,quem capduum habebat,ncc gratuito reli-
tuere volebat, bene tradauit.carccre nunquam indecoro cohercuit,conuiuara
in men
 D A D I S III. LIBER IX. yoj
in mcnfa Temper habuit , quoad in cius manu fuit : nimium adolefcentis indo-
lcm,ingenium,di&a, & mores admiratus. Quinetiamquotidieeum onfolari,
iubere bono eue animo,nihilque fehoftile vereri : dicere,fe loannis Coruini
nomen Temper obferuafle , fumma cum eo quondam beneuolentia fuiTe con-
iuncbam,tanti viri gratiam, beneficiorumque immortalium memoriam adhuc
vfquc adeo valituram , vt maxima quatque adolcfcenti adhuc perariliceac. A-
uaricia tarnen erat,qua: ipfum reddendo Matthia remorabatur.Non enim la-
tcbathominem, quantum mercedis hinc exa&urus eilet, quando tarn affeda-
te,non folm matre,verm etiam ab Vngaris adolefccntem repetitumiri fen-
tiebat. Adtantamigitur orbitatem Pannoniac Boemia:q;Regnaredatafue-
re,vt nobilifimo altiflimoque genere , ad mediocris fortunas manus , ambo
peruenerint. Hoc ad Pogiebrachium, quern nulla maiorum (lemmata decora-
bant : ad Coruinum,illud recidit,cuius olim genus, ab vrbe Roma oriund, ni
mia vctuftate iam exoleuerat,& in Valachiaa Barbaris obrutum, ad obfeurita-
tem fane perucnerat.Hunc Fortunan ludum plerique reputarint,qui diuinae fa-
pientia:,mortalium curam,& praecipu Regnorum,fubtraxere,qua; quamuis &C
legibus &armis comparantur , diuino tamen arbitrio tribuuntur. Quis enim,
niii videritjCrederc potuiiTet,Coruinam domum, ad vnius tandem adolefcen-
tis,eiufdemque captiui fpem redaebm , mox ita diuino iuflli refurrexifle , vt ad
10 Pannonia: Boemisequc Regnum Deus euexerit , quod nunquam progenitori-
busobtigerit ? Sed hace in fequentem librum transfcramus.

RERVM VNGARICARVM DECA-

DIS TERTIjE LIBER IX.

Ost q^v a m in Vngaria nunciatum eft , Ladiflaum repen

tina morte fuifle fubreptum , & Matthiam Coruinum ad in-
terregis Georgij manum pcruenifle,haudquaqu tamen eile
liberum , diueris Pannoncs affe&ibus fluftuarunt. Triftitia
' $2 53$?51 non mediocris eos inccflit, qui in Ladiilai Coruini mortem
confpirarant : contra ver,c<eterila:tabantur,qui excuTume
ccruicibus Alamnorum iugum, inter fe mutuo gratulaban-
tur. Plures cnim pro vno Reges fubiuerant, quibus obnoxij, multa pro illorum
libdine olim inique fuere perpefi. Et m primis prx ingentila:titia , Coruino-
rum amici,admodum geftiebant: rati, iam interregni gratia, iniquilfim Ladif-
lai caedem vleifeendi occafion accidifle. Et pro fe&feciflen^nifi Regalia qu
inftabant comitia, Ladiflao Gara,Comite Palatino, nuper indicia, prohibuif-
fent, vbi MatthiamRegem declarare ftudebant. Verebanturenim, ne fi quid
noui molirentur , initum pro Matthia confilium interturbarent : quare mode-
4 fthis agendum ciTe cenfuere. Michael Zilagius eius auunculus,omniumconfi-
liorumfauorumqj moderator e.rat,vir profeto magnanimus,militaris difcipli-
naepenti/fimus,&aucloritatisprudenti3cqj copos. QuumProcerum.
quorundam inuidiam intueretur,qui quondam in Coruinam domum confpi
rarant,vi potius,qum fententiis creandum Regem cfe cenfebat.Aduerfarios,
quamuis populorumfuFragianepotihaudquaqu defutura eereputabat,ar-
mis tamen abfterrcndos,fi quid per fecefionem auderent, eTe cogitauit, ratus
id ex vfu admodum futurum. QuamobremTranifyluanis acinferiorib. Vn-
garix partibus,item Boemis,Polonis, Alamannisqj, dato ftipendio, magnum
fibi excrcitum,ad numerum circiter viginti milium,comparauit. Nondeeranc
5o pecunias,bcllorumnerui,qu^ ab Elifabetha foro re prudentifimaquotidiefup-
petebantur. Ha:c enim, quum multum auri & argenti viro accepiTet , Ladif-
lai morte neququam confternata, vt alterum qui fupereratfilium, aut ab ini-
micorum infidas liberaret,aut ad Regni faftigium extolleret,infanas tc pecu
nias erogauit. Non latebat adueniTe tempus,quo pro vnici filij falute ac digni-
tate impender omnia oporteret. Quanquam hxc Michaele duce in Vngaria
 jo ANT. N F I N 1 1 RER. YNGAR.
curaretjobliuioni tamcn flij liberationem minime dederat,qui Praga: fub Ge
orgij ditionc Regis detinebatur. Quum viuente Matthia, Vienna; , in artis m
gica: difputarionem incidiflemus,Matthiam memini dixifle,in captiuitate fua,
matrem de fe ita fuifle follicitam , vtcurforem inuenerit, qui fex horarum fpa-
Cio, ex Vngaria Pragam adfilium proficifcerecur, totidcmque redirer, licerasq;
& refponfa referret. Cacoda:monum itaque minifterio , per ara vedum fuifle
credebant. Ioannem igitur Vetefium, VaradienfcmtuncEpifcopum,inBoe-
miam ealege mifcrat ( paternorum fane amicomm Principem, vn Budae cum
Ladiflao captum , ac fpedata: fidei & prudentiae virum ) vt nunquam Pragare-
cederet , donee quouis modo pofet , filij liberationem tranfeguTet. Quum ad
Regem ille Boemi perueniTet,nihil fane aliud in captiuitatiscaufa,quamaua-
rieiamcomperit. Quam quidem vbi auro facile curari pofle intcllexiifet,pacta
pro eo mercedc, ad matrc rediit. Sexagies mille aurem pleriq;,nonnulliqua-
dragies,redemptionis precium fuifle dicunt.Rcuerfus in Vngariam,antequam
Regalia comitia haberentur , vniuerfam Michaeli Elifabethse conditionera
expofuinquam quum illi vitro accepilfent,mox vn cum his,adcreandumRc-
gem,difponendaqs fuffragia,vir confultiflimus, & grauiffimus ille, animum in-
tendit. Quum ad campum ergo Rachos,in Pcfthi fuburbanis , comitia ex mo
fe haberentur : in primis Michael cum multis copiis, ac eximio Procerumno-
biliumqueordine,in regalia comitia defcendit. Hue enim omnes Vngarorum
Pontifices,OptimaSs,nobiles,ac vniuerfi Magiftratuum ordines, ciuitaturnq;
Legati,ad creandum nouum Regcm,ex vetcri inftituto armati coeunt.Micha-
clemhiProceresfequebantur,in primis Thomas Zechel praefedus Auranar,
Scbaftianus Rofgonius,Ladiflaus Canifa, Pancratius Zenthmiclus, cxteracjue
Tranflyluania: ac inferioris ora: nobilitas : atque hi denique omnes, de quibus
Ioannes Continus olim domi forisqj fuerat bene meritus. enim gratiflima
multitudo,poft amici mortem,parem quoq; rependere gratiam nitebatur. Ac-
cedebat & illud,quod Coruinam cum fua dignitatem vn coniundam elle cn
tiebat. Contra vero aduerfa: fadionis Proceres Budam conuenerant : cuius
principes hos fuifle memorant, Ladiflaum Garam , Comitem Palatinum : Ni- 50
colaum Vilachum, Vaiuodam'fummanobilitatepollentem,&:Coruininomi-
nis aemulatorem : PaulumLinduanum, Bani fihum , regalium ianitorumMa-
gilrum : carterorumque nobilium ordincm nonpaucum,praefertimcomro,
qui in Coruinam domum coniurarant. Hi omnes in Budenfem arcem plane
conuenerant, b Michaelis viribus , conilio &c virtute admodum deterreban-
tur,arficiebanturquoque confeientia: ftimulis,quodnecis Ladiflai Comiris
non modo confeij , fed audores habebantur. Angebat etiam metu , improuifa
Danubij congelatio,qua fe ab inimicorum periculo parum tutos eTe poTe cer-
nebant. Nam quarto idus FebruariaSjpoft vbi Michael Pefthumintrauerat, in
fequenti node , prater omnium opinionem , fruitia frigoris Danubius plane 40
conlitit , &: glaciali fe pauimento cunds tuto calcandum dedit. Aduerfarios
profpedabant numero,armis,equis,& animo longe fuperiores,vt exitus often-
dit. Quinetiam Coruina: fadionis multitudo ings, fuperato Danubio Budam
venit,vt vi coados,qui Buda: crant,in comitia deducerent. Metum hunc Mi
chael intercepit : nam edido fuo,comitiorum libertrem promulgauit : crebris
qui Buda; erant internunciis omnes,data fldc,in comitia traxit. In medio dein-
de campo,quando plures in comitiis diesadi funt,furcas, laniariamqj menfam
propofuitgraui edido , quicunque Matthias fuFragia reddere recufarent, pra>
fentaneam mortem interminatus eft. Quo quidem tetro fpedaculo, no parum
aduerfarij confternati , extindam fufragiorum libertatem , quamuis a:gr fer- \t
rent, queri tarnen haudquaquam audebant, ne eamox audire ac paticogeren-
tur,qua; multo grauiora forent. Quum rogati eTent Proceres in campo dicerc
cntentiam,Michael,qui conuentum vniuerfum inftruda acie circumuenerat,
in medium prodiit, atque ita exorfus,Miferabile,inquit, Regis fatum, nos
hue Proceres adcgit,vt de nouo Principe decernercmus,quo nullo modo care-
re -
 DEC A DIS III. LIBER IX. yo7
re poflumus : ficut nihil eft,quod grauiorcm delibcrationem poftulet , ita ne o-
mnia mifceantur, eantqj perditum, nihil celeriorem confultationem expofciti
in mora,multa diifidia praua:qj fententiaz boriuntur,quae publica vcilitatc a-
nimum diuertunt. ii bonu Regem fortimur,ml melius: fi malum,nil peius Rei-
publicae accidere poteft. Poftquam illa fandorum Regum faufta propago , in
Maria defecit,& alenos Reges mendicare coadi fumus,qux mala pertulimus,
omnes iam dmnouiftis. Nunc ad earn orbitatemredadi iumus, vt quo confu-
gerc liceat,neminem habeamus. Quinetiam fi peregrini Reges difquirendi ef-
fent, nemo fuccurrit, cui Regnum tut committcre poflfumus. Eadem difficul-
10 tte Boemi paulo ante laborarunt , & ne externis publicam falutem crederent,
adindigenas recurrerunt: rati,fuos multo diligentius fideliusq; Rempublicam,
quam aliengenas eTe gefturos. Georgium Pogiebrachium, cuius in longagu-
bernatione iufticiam,virtutem, prudentiam Sc integritatem fatexploratam ha-
buerant,repulfs competitoribus externis,fuum Regem declararuntmeque de
clara/ poenitet,pigtve,quum oemia,qu fub Sigimundo, Alberto Sc Ladif-
lao tarn diu acmiferfluduauerat, nunc eius probitate fapientiaque quiefcit.
Nos autem qu nobis ex vfu fint,alieno periculo difcere,Proceres,tcitu eft qui-
dem,&laudabile.SiGubernatorisnoftrifihumpotifimumeIigendumcenue*-
rimus,nihil fortafle Reipublica: falubrius decernere videbimur. Cum externis
ic competitoribus rcpulfam omnino dandam efle iudicem,fi de Vngaris optio eft
habenda , Matthiam ego Coruinum eligendum efle cenfeo : vt veluti patre tot
annos gubernante , ab inteftinis externisquc malis omnibus liberati iumus , ita
imperante filio,nos in pofterum hberemur. Quam faufta: ac generofa: fitindo-
Us, qumdiuino ingenio, Sc quanta animi magnitudine, aclaudisardore nunc
aeftuet, /at cuique veftrum conftare puto. Non patre ( mihi crdite ) degene-
rabit, cum paterno nomine laude certabit ; in caftris natus eft,alitus in fago,
in veteranorum contuberniis educatus,teneris hic didicit vnguiculis,Turca-
rum tumultus Sc aciem no expauefcere:pugnare fub vinea,& ccnturionis pra>
eeptaferuare, abequo ac pedibus iuxt dimicare , adpalum quotidie exerceri,
jo tranfnare farpeDanubium, &per frigus &a:ftum fub galea diem node age-
re, laboris Sc inedia: fieri patitiflimum, nil magis quam hoftilem afpedum an
helare, fingulri certamine admodum deledari, in caftris cum fociis fimula-
chrum quotidie belli agere , nil ignauia& defidia magis abominan , contra nil
bello plus appetere. accedit ingnita manfuetudo , pietas &c morum elegantia
eum fumma honeftate coniunda : religio infuperingens,& intpeftiuafapen-
tia. Nifi per hunc,veluti per patrem,in communem falutem afleramur,nil pro-
fed aliud fuccurrit,qu fpes noftras redius intendamus. Niii ad fandas Cor-
uini reliquias confugiamus,nos caetera confilia defecere. eque obliuionitra-
dendum eft,quidimmortalia diui patris beneficia nunc expofcat , qui dum vi-
4c xjt, praeter gloriam virtute fuapartam , nihil pro feruato Regno , pro defenfata
fem per Chriftiana Repubhca,pro ca:fis,fufis fugatisq; totics olim Turcis, -
mij viuus accepit,liuor edax omnia denegauit: quin eti nifi fat ipfe iam cauif-
fet,extremis hunc inuidia fuppliciis afFeciflet. Quid nam nobis peteret,filoqui
poflet ? nimirum clariflimus propugnator ille vefter,nil aliud pro tot immorta-
libus in vos meritis poftularet,nifi vt infand turpitudinem,quam ex iniquifli-
ma filij ca:de intuliftis,quando nil prohibuiftis,honeftiflima Matthias eledione
deleatis. Hoc veftr officium,hoc paterna merita,hoc regni rbitas, Sc res de-
mum ipfa poftulat : hoc ille non tam , vt fuac domus gloriam augeret, cui fat vi-
uens nominis acquifiuit,quam vt Reipublica: commodo falutiq) confuleret,pe-
jo tere videretur. Verum fi quid priuati comodi ratio, vel inuidia, ingratitudovc
hominum virtuti abnegat,rependit id cumulatiflm Deus, qui neq; bona e
que malafacinora pro irritis vult haberi:is eft,qui Regna curat humana, & fua
volntate imperiu piis mentibus eFundit. Omnis Deo poteftasdeftinatur, Sc
voluntad fuxquadoq; obuerfari,haudquaquam tarne reiiftcre poflumus. Mat-
thiani pater multo vehemtius altero coluit,& amauit:fpem omn in eo eolio
V ij
 jo ANT. O NF I NU R E R. VNGR.
cauit,pra:fagicns maximum quidineo futurum: augebat opinione Captr
nus,pater ille fancbflimus,quippe qui introdu&is patrefiliis ad ofncium,Mat
thiam femper ad dextram,ad tiniftram contra Ladiflaum, eo natu long maio-
rcm,fibi collocabat. Rogatus patre, curprarpofteroauatis ordine infiliis vte*
retur, apert refpondit, prope diuinitus admonitus, id non ab re fieri : quando
minor alter Alexander , & acerrimus fidei propugator , ae Rex futurus effet :
maiorimors immatura laudis iter intereiperet. Aiunt infuper, quumLadit-
lao Rege Viennam,ca:fo fratre,duceretur, illudentibus Alamannis,qudRcx
hie Vngaria: eile. vellct , Matthiam intrepidum refpondiiTe , Ac vefter etiam, fi
vixero. Dimitto magarum carmina,qua: certum huic in Myiia, cum patre mi-
litanti , Regnum portendebant. Nos fatorum feriem inuertere non pofiumus-.
mihi autem illud Proceres certum eft,ne voluntati diuina:, publica: vtilitati,ac
numini a:qitatisaduerfari,& adolefcentem,quem Regno dignum, paterna in
nos beneficia iam fecere,legitimo honore defraudare videar, Matthia Regem
declarandum efle cenfere. Quod fi refragantium iniquitate aTequi nonlice-
bit,ab ifto regnum gladio accipiemus.Obiiccrentaliqui aetatem adhucRcgno
immaturjVindittacqi fraterna; fufpicionem: quid eft quodprius quamobiicia-
tur,non continu cfutetur. Dimitto fapientiam,&eius mgenijdi-
uinitatem. Non dfunt tot Patrum Procerumq, ciilia,qua: quotidie ille fecrc-
tur: vefter is alumnus erit,&in gymnaio fapientiae veftrae,perqudocilis exer- io>
citabitur animus. Nihil vobisaget inconfultiSjRegemhabebitiSjquemfandif-
fimis rtibus & difcipliniSjpro arbitratu veftro excolere poteritis.Maiorumm-
tu , ac omnium optimatum , femper fuit maximus obferuator ; quare nihil eft,
cur-vos actas ipfa deterreat: ad vleifeendum nunquam animum intendet^nom-
ftis omnes animi magnitudinem. Quemadmodum in alus rebus, itain haepo-
tiilimm , patris ingcniunv imitatur , cui mos erat, diffimulare potius iniurias,
qum vlcifci: inimieu officio conciliare,& nihil viro dignius exiftimare, qum
vincere feipfum. Furorem facile cohercere, ac dicere, nullam maiorem vindi-
tam iure cenferi , qum quum poifis iniurias omnes ex ingnita probitate re
mitiere. Quinetiamfi pedibus in hanc fententia vencritis,vobis ipfepolliceor, }
ac itagrauiiimo id iuramento fanciendum efle curabo, nullas ipfum vnquam
iniurias recogniturum: parfurum omnibus,& illis potius indulturum, quibus
fe lxfum efle fenferit : vt eoru potius , qum paternorum amicorum beneficio,
Regiam dignitatem adeptus eiTe videatur. Proinde nullius animum ifta fufpi-
cio recto iudicio declinare debet. Quinetiam ne pro imperio libidinis Ala-
mannica:,mifella Vnganareddcretur,diripereturq): illud quoq; cofiderarede-
betis,quotpericula,quotiniurias,quotcrimina,quotinfidiasdomusiftaperru-
lerit. loannesolim Comit Cilia: femper infimulatus,ac eius vexatus eft infi
das : Ladilaus iniqua morte mul&atus: Matthias in exiliu ductus, & nunc fat
uo carcere maceramr. Adolefcs patre imul & fratre orbatus,immo ni ad Re- ^
gnum diuina ope feruatus cTet , ad parem cum fratre cxdcm, quamuis parura
abfueritjiam raptus efet.Coruina gens,qu tot annos Turcarum & finitimo-
rumnos bello liberauit,cuntaquc Reipublica:malaimminebant,ipfafubiuic:
S quando ad falutem Vngari nata fuit,nunc etiam pro publica fe incoluraita-
te deuouit. Quamobrem Pontifices,ac Optimates, omnesqj magiftratuum or-
dines,& Lcgatijvos cum vniuerfanobilitate,nunc oro 8obteftor,vtimmorta-
lium Ioannis Coruini beneficiorum memores,filium,fine vlla feceflone, Pan-
nonia Rege efle iubeatis. Anuminibus dium , oraculis & aufpiciis haudqua-
quam diflentiendum efle cenfeatis. Illum ptate, qui fanctifllmis Patrum con-
feriptorum confiliis parre nonrecufet,nullisque malisopinionibus & conu- ft
pifcentiis,petori altius inha:rentibus,deprauatum animum habcat.Illumfalu-
tatc Regem , quem gloria: cupidum , ad publicam falutem ac Regni vtilitatem
educare pofitis. Sufpicionem quanque grauiflmam , & priuati ( qua-fo ) com-
modi rationem deponite , vt fine vlla contentione feditioneque falutarem vo-
bis Principem chgatis. Quod vt faciatis , per Dem hominumque fidem , per
patria:
 DEC A DI S III. LIBER IX. 5o9
patriae charitatem,vos omnes iterumiterumq; oro &exoro. Quum hare Mi
chael verba feciflet , multorum ammifedacifunt. Pars magna Procerum, Mi-
chaclem ipfum optandu Regem eTcpracdicabant , quod ille ncpotis gratia ob-
nix recufauit:& plerique fententiam partim metu,partim illius oratione vidi,
quum ab inftrudis circm legionibus obdudi forent,extemplo mutarunt.Ni-
colaus Vilachus , qui nobilitate generis, & animi magnitudine , non paruaque
geftorum gloria, fe Regno dignumarbitrabatur, inuitus fpe fuaexcidere vide-
batur. Ladiflaus Gara Palatinus , & praeftantia fanguinis , c fuprema; poteftatis
audorirate, pariquoque ambitione laborans , baud facile cedcbat. Imperator
le item Fredericus, in cuius manu adhuc corona facra feruabatur , in fpem etiam
addudus , clandeftinos non fine nomenclature fautores habebat : fed inter ar
maras acies,quum nemo reludariiamauderet, ac paifim aflentiri : quuis pars
maxima Michaelis fententiam approbaftet, Palatinus tarnen in diem poltcrum
difFerendam rem eife cenfuit, vt de futuro Rege communique falute , res hud
citra Procerm concordiam tranfigeretur. Quinetiam ipfe Nicolaus & Pau
lus , ad declinandum furorem armatorum , qui ceruicibus imminebant, &ad
protegendam inuidiam, Michalem rede compofiteqj loqu'utum eflc , verum
fecretioraharc colloquia poftulare dixerunt.Res in pofterum prorogata,fecef-
fionem & difcordiam repulit , hoc remporis interuallo extinda fedirio. Ponti
le fices rem vtrinque tradantes, ad concordiam rcdegerunt. Palatinus & Nico*-
laus, casterique fadionis eiufdem , vi metu adadi , dummodo his nunquam
Ladiflai cdes obiiceretur,& vctcrum iniuriarum,ac vltionis obliaio in perpe-
tuumaboleretur,facrofandoquciuramento fanciremr, Michaelis fententiam
fe approbaturos eife promiferunt. Id libenter , vt fpoponderat , Michaele fa-
dum,rcedusque percuflum.
I N fequenti deinde die,in fecreto couentu,vnico omnes aflenfu,Matthiam *.
Regem declararunt : quem aliquot ante dies , vulgus , puerique Peithani , per
compita,vicos ac fora paifim exclamarunt.Qupd quum inimiciexaudiiiTent,
populan & diuina voce neququam diTentiendum efe iudicarunt. Infantium
plcbisque clamores ab aduerfariis nunquam reprim potuere. quinetiam Uud
profummo miraculo habitum,nondum in conclauibus,ab Optimatibus, Pon-
tificibus,nobilibus,& Legatis Rex ille declaratus erat, quum in Pefthana bafi-
lica,facerdotum collegium, haudfecus atque diuinitus admonitum, Iefu pti
mo mximo, diua; Genitrici, cxterisque diis patriis cum fummo plaufu inten-
tiifimoque concentu,la:ti gratias agebant. Poftquam autem publice declaratus
cft,vniuerfain gaudium & feftiuitatem conueria eft Vngaria. Omnis artas per
pagos oppida,varia publica; hilaritatis fimulachra ederc,qua;pnfcis nunqu
Regibus exhibita fuerunt. Tubis, tympanis ac fiftulis, prxterea faltatione can-
tuque paifim exultare,fauftas acclamationes permultos dies ingeminate. Mat-
40 thiaCoruinOjRegi noftro,feliciter: patris patria; fiho,feliciter:liberatoris no-
ftri gnato, fliciter : Coruinis reliquiis,feliciter : Matthia; fpei noftra;, fliciter :
Pannonia: Principibus,hunc declarantibus,quoque fliciter: Vngaria; demum
vniucrfae, fliciter. Hic facuo nos externorumliberabit imperio : hic paterno
more de Turcis triumphabit : hic nos Boemorum latrociniis & population!-
bus liberabit : hie Polonos abiget, & Alamannorum fuperbia attenuabit. Sup-
plicationcs pro nouo Rege indidaz,& facra paifim celebrata. Praetcrea in eo-
dem quoq; conuentu, quum Matthias annos feptemdecim natus eTet, &non-
dum tanti Regni compos exiftimarctur,Pontffices cum Optimatibus decreue-
re , vt adolefeenti Gubernator adiiecretur , ne quid ex infeitia ac parua rerum
5 experientia,detrimenti Refpublica pateretur. Quare antequam conuentus il
le olueretur,ex decreto Patrum, Michael Gubernator pronuciatur, & in quin
quennium poteftas fumma traditur : vnde non mediocris eft inter auunculum
&: nepotcm fubortaimultas & difeordia : quam Principes quoque aduerfarfa-
dionis,qui ilh nimis inuidebant, adauxere. Itaque Michaeli Gubernatio data,
Se adducendi Regis negocium delegatum. Hic mox Georgio Regi prius hte-
V iij
 !

/jio ANT. BONFINII R E R. VNGAR.

ris,dcinde Legati's Matthiam Vngariae Regem declaratum eTe nunciat: rogar,-
que,v ad Regni fines adducat,paclum redeinptionis precium, non defuturum
eTe fignificans.Pft,vbi Boemi Rgi inter coenandum Uteris publias eanun-
ciatalunt,quse rumor prius efmderat,accubtem ub fe in imo loco Matthiam,
continuo fuperius afcenderc , fibique prendere iuflit. Aft ille, rei infolentiam
admiratus,qui ante grauiifimam iibi fraternac necis &: iniqu captiuitatis trifti
ciam indixerat,quaii in repentinamfpem tradus,iam ftabat attonitus, &c ne lu
dibrij gratia nouitas ilia fieret,extimefcebat, percundatus, cur id ita prxpofte-
r fiet,ccenare interim iullus eft, exada ccena, fauft felixnunciumexaudi-
turus. Subticuit adolefcens , &c fpe completus cccnare non poterat. Poft c-
nam,Rcx,quidmihiMatthia(inquit)exfolueris,iifummaminauditamquetibi
letitiamnciaroinnnecumulatiffima pro tanto gaudio mihi praemia referes,
& quod te poftulauero,vltro concedes ? At ille,Nil mihi, Rex, librtate lauius
eile poteft,quam i conceTcris,perpetuam,fi potero,gratiam, etiam quamcun
que petieris,me recipio relaturum. Qui in aliena manu funt, quando cogi pof-
funt,iuberi,non exorari debent, Tuncifte: Salue ( inquit ) Matthia Rex Vnga-
ria:,falue Pannonia: Princeps, diuino potius quam humano futxagio declrate.
Te Vngari Regem, propter immortaliadiuipatristui beneficia, propter gene-
rofam mam indolem , & fpem ingentem , quam ex te nuperrime conceperunt,
vitro Regem adeampum Rachos & Peftbanamvrbem declararunt, vt velutia
Coruino quondam rede ac fnde gu bernati liberatiq; fuere, ita nunc Corui-
nis etiam reliquiis,in pofterum liberentur. Te fub diuina tutela fuile non am-
bigo, te Deus ad^tanti Regni faftigium ideirco referuauit, vtnon modo pater
na veftigiaimitari, fed data tibi maiori poteftate, illius gloriamfuperare polies.
In menia te mihi ideirco prarpofui,vt te Regem longe potentiorem fadum efle
intelligeres. In pari hoc anno fortuna: dexteritate verfamur,vix menies tresm-
terceflre,poft Ladilai Regis obitum,vtrunq; noftrum,ad dignitatem Regiam
diuina dementia ( vti vides ) euexit : vtranque domum tanti decoris cxpertem,
vfque adeo illuftrauit , vt immortales Deo gratias debcamus : atque fi viri elTe
Voluerimus,perpetue comparando glorias occafionc no caremus. Proindeage 50
( quarfo ) perpetuum inter nos fcedus,Matthia,percutiamus,percuTumqj facro-
landi coniugij vinculo ac pignore fanciamus, mutuisnoftra Regnaconfiliis&:
auxiliis tueamur. Quippe turbulenta funt ftudiahominum, varia, voluntares^
admodum inconftantes,ambitione, inuidia nouitatequc nobilitas &plebsiu-
xt laborar. Quare gnatam,Coruini thoro non indignam,nc data fide,tc vxo-
rem dudurum eile recipito, cum dulciffima coniuge imperato , ad extremum
Matthiafililiberefto:&; quando Regnumadeptus esprxpotens &: opulentif-
fimura.tuum focerum,tuae falutis&libertatis audorem, quo fauftiilimiconiu-
gij gfaues fumptus facilius fubire poffit,fexagies mille aurem, tuis me patien
ter accipere tolerato. Poftulatis Matthias annuit, & maiora quoque concef- 40
fiifet, dummodo fe in librtate afiereret: quin & gratias egit, cunda quae petie-
ratjinuiolatafe fide praeftiturum efle recepit. Dum itain Boemiagerun-
tur, Michael foluto conuentu , quamuis Proceres cum Pontificibus Budarre-
manfiiTentjVtadfuturum Regem expedarent, Corporis tarnen Chriftiatdicu-
lam adiit,ne Ladilai nepotis corpus inter paricidas lacere pateretur, nve infi-
gni notageneroii nomen iuuenis inureretur, non fine multis lachrymis, ex in-
fami tmulo eruit, Albamque inTraniTyluaniam tranftulit : perfoluit ibi fune-
bnaiufta,& prope parentis monumentu coilocauit. Pofthxc,quum adducen-
dus fibi Matthias eilet,mira celeritateremperegit.Nam eadhieme antequam
inita glacies foluerctur,Regemintroducere ftuduit. Primum cum exercitu, & ^
magna Optimatum turba, Strigonium venit :eum Ioannes Varadienfis, Tho
mas Zechel,Sebaftianus Rofgonius,& Ladiilaus Canifa,cum Pancratio feque-
bantur. Item Petrus Zokoli,Ioannes Chianadienfis ncEpifcopi pater, vir im-
piger acftrenuus , quiexercituiMichaele prafedus erat. Nam quum afduo
Turcarum bello claruiflet,longaquc armorum expericntiapraepoilerc^pcrpe-
tuum
 DEC AD1S IL LIBER & yit
tuum Regis auunculus hunc fibi praefedum afciuerat : quem nunqara antea
infeliciter pugnaiTcnouerat. Ad Strigoniumomnes,liceo pede Danubiumtra-
iecerc : mox continuais itineribus,in Morauiae fines contenderunt. Dum ite
faciebt, per internuncios quotidic Georgium Regem, vt qum ocyifim pofc
fct,Matthiam ad Regni fines adduceret,admonebant: iignificantes poitulatam
adfore pecuniam,ex eiusque fententia fe cunda faduros. Nee minore quoque
ille celeritate properabat, vtpromiiTapra:ilarct, Rcgem Pannonibus redderet,
ingens hinc denique auri pondus acciperet. Quare magnum quoque exerci-
tum ipfe compart, vt pro dignitate Regem acgenerum in Vnganam reilitue-
lo re videretur. Quiim ad pradtitutum vtrique diem , ad Stratniczam vrbem, ex
eompofitoconueniil'ent,nonagintamilibuspafluumaStrigomoremotam,in
ripis Moraux amnis , qui Morauiam ab Vngaria diuidit, inclinante foie caftra
pofuere : pollero die,inlrudavtrinqueacie,Matthias quumprodudusinme-
dmm,inoppofitaripaapparuiflct,ingeniculat continuo legiones,Regem Vn
garia? confalutarunt, adoraruntqj. Plaufuscumlachrymis eximmodicaketitia
exuberantibus, tarn ings perhorameditus,& tantus tubarum clangor, tympa-
norum tinnitus,& asnearum machinarum crepitus,paifim eftufus eft, vt ccelum
collidere videretur : his quoque militaris clamor adiedus,& fauibe cohortium
acclamationcs,cogratulationes geftientium infolentes cxaudita:. Certaiimla>
o titia cumplaufu aliquandiu edita , qua: vbi paululum expletacft, Proceres kfe
propiusadmouere,idipfumfecereBoemi, vtmutuumfacilius colloquium ex*
audirent. Tunc Iones Vitefius Varadienfis Antiiles,vcluti Pater patratus, hxc
inripa fluminis verba fecit:Salue Matthia Rex Pannoniie,quem publicis votiSj
quodnemini vnquam contigit,omnibusqi fufiragiis, Senatus Populusque Vn-
garicuSjPrincipem &: Regem ilium elle iufit, falue (pes vnica Pannonica: gen
u's : faluete Coruini generis faerofanda: reliquia: : faulum Sc felix tibi vniuer^
/arque Pannoniae fit hoc Regni tui aufpicium,& Chriftianx fidei admodum fa-
lutare. Te tua properare iubet Vngaria, capere Regni habenas, i uft regere,
tuique Imperi] fines late tueri. Quantum tibi timuerit,qum afFedat repetie-
30 rit, ex his comitiis nunc intellige, quibus maluit te adolcfcente optare Regem,
quam confummatos conlilio , experientia & artate viros iam fortiri. Te ad re-
gnandum natum eile intelligit : & quod fub clariflimo patre tuo experta eil, id
omne in te requirit, fperatque futurum. Coruini dudu Sc aufpieiis gubernata^
imminentia cunda pericula fuperauit: diu floruit , Sc multa bella profperrim
gefit. Maximis repulfam Principibusipfadedit, vt Coruinis quoque aufpiciis
regeretur.Te non modo alter patrem,vermetiaminmaion potelatefitum
paternum omne nomen fuperaturum eTe fperat. Sibi certum erat,te n5 modo
redimere vbicunque fores,fed etiam,fi idnegatum eTet,vi oblinate repetere:
vbicunque alieno facinore occubuiTcs,mortem armis vlcifcilatuerat. Verum
40 tot periculis clementifimi Regis Boemia: prudens animus occurrit > qui mira
calliditate ex Alamannorum te manibus eripuit, vt te Vngaris coneruaret.
Quamuis hoc fuent humanitatis Se focietatis officium, Vngaria tarnen perpe-
tui loco beneficij id habed iubet. Immortalcs nuc gradas agit, Sc data referen-
di eopia,cumulat rependet. Ne igitur de ingratis benemrita eTe videatur, id
auri pondus dono dat, Se quum res tulcrit , maiora datura el : perpetuam Boe-
mis amicitiam defert , & immortale Pogiebrachiorum beneficium, nunquam
apud fe interiturum eTe pollicetur. Quodcunque Matthias, Proceres, cum ve-
lro Rege couenit,id vniuerfa Vngaria ratum ac firmum eile iubet.Quinetiam
quod Regem nolrum incolumem praelitilis , Sc cum ta magnifico apparatus
nobilifimo equitatu honelatum adduxilis,ne parum quidem huic benefi-
centie velra; nos deber profitemur. Proinde Matthiam reddite , Se initum
Matthia cum inclyto Rege velro fcedus, vtriq; perpetuo conferuemus. Vix
iladixerat , cum non fine pecuniarum efledo , fluuium mox traiecit , Vidori-
numqj Regis Boemia: filiu,infecretum acciuit:padamq; mercede, rite illi per-
foluic.Dum folutio ipfa trantigitur,Matthias ab aduerfa ripa immortales patri
V iiij

v"
yt* ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
gcnti gratias agit , qud Regno indignum, & adhuc impotem,fuprcmo & diui-
no pen muere honeftarit.Sat patriae fe debiturum arbitrabatur,fi publico du-
taxat nomine repeteretur. Adha:cpolhceri,fe nunquam vitss fuse parfurum,
nec labores aflduos, & grauiflima quseque pericula reeufaturum , ne temer
patria, tanta dignitate decoratus efle videatur. Idum cum Rege Boemissf-
dus,red iandeq; omnino feruaturum.Vngaros demum, &: Boemos, de fe be
ne fperare iubet,ingenu pollicitus, fe per vniuerfum vitae tempus,vtrofquefi.
ne diferimine tradaturum:atque nil aliud enixius curaturu,quam explcrefpes
hominum,expedationi patria: fatisfacere, paterna virtute non degenerare^
ingratitudinis apud vtrofque crimen euitare. Vix hsec potuerat etfari pientif- w
fimus adolefcens, cmlachrymarum profluuio vidus obticuit. Boemi quicun
que aderant,initam amicitiam & focietatem,fand feruadam efle affirmarunt,
vires & arma Vngaris ac Rgi oferut,cum promptifllmis femper auxiliis,quan
doeunque opus fuerit,fe praefto adfuturos pollicentur. Tranfadamoxfolutio-
ne,VidorinusDux,& loannes Antiftes,vtrunque exercitum,datis poftinitum
ab vtroque Rege fdus dextris , mutuisque complexibus confirmare iubent.
Regem vtrinque prarreuerenter falutant , & certatim fe mutuo amplexantur,
multac prae lseticia lachrymae vtrinque fufae.Rex Victorino dimiflus,ad fuaca-
ftra traiecit,Boemisquc Proceribus, qui Budamvfqueipfumcomitariconten-
debant, gratias egit, mox vtrique vno eodemque tempore digrediuntur. Vn- w
gari,recepto Rege,longis itineribus Budam properat,vt antequam glacies dif-
foluatur,Danubiumtraiiciant,quacunqueiterfaciunt,expagis&:oppidisgra-
tulabunda in occurfum omnis actas eftunditur,inaudita vbique lauitia celebra-
tur.Quinetiamanicula:,pueri,fenes,&rufticapaifimturba,Matthiamcircum-
funduntjfalutant omnes Regem. Manus & pedes deofculantur,faufta &felicia
cunda precantur,vbique fpes Vngariac,dcliciac orbis,aflertor patri2e,Panonia>
que falus ingeminatur.1nter plaudentem feftiuamque multitudinem,Matthias
tanta popularitate,clementia &: manfuetudine vtebatur, vti mirum in modum
populorum nimos ibi cciliaret. Gratiam, quam fibi patria memoriaprome-
ruerat,aftabilitate,ac prxeoei pietate fua vfque adeo augere,vt in amorem ob- }
feruantiamquefui,hominum pedora cundafuccenderct:hos fratres,patres il-
los,hanc matrem,fororem iftam, appellare: fe amplexandum deofculandumq;
omnibus , vitro ac paflm exhibere,magis aliena:, qum proprix faluti congra-
tulari,inter milites condudu decoro imul ac lepida comitate verfari,ad immi-
nentia grambus quandoque verbis bella fuccendere, de comparanda demum
laude femper verba facer. Quum Strigonium paulo ante calendas Maias,cir-
citer Sarcophaga fcfta, perucniflet , glacies qua: dudu fatifecre cperat, ne fa-
tis quidem tutum exercitui tranfitum polliccbatur , la:ti tandem quits , con-
tempto periculo , filibante fa:pe glacic, maxima ex parte traiecere. Czteri ad
Pefthum tranfiuerunt.Quin cDanubius hilaritati publica: indulgere &grari- 40
ficari videbatur, quandoquid in tampropcra feftinatione, temcrarioq; tranf-
itu , nemo periclitatus eft : Coruina id fortuna factum, omnes efle fatebantur.
Poftquaminfequentidie Buda:appropinquarunt, omnes Pontfices Optima-
tesque ac nobiles,qui conuenerant,item Praetor vrbanus, cumfingulis ordini-
bus magiftratuum , prarterca cunda collegia facerdotumfolenni pompa, dcos
& facra ferentes,obuiam prodeunt,& facros rhythmos concinunt. Occurrite-
tiam populus vniuerfus,vt fummo plaufu, ac eximiis acclamationibus, nouura
& exoptatum Regem excipiant. Quinetiam &: Iuda:orum turba , in occurfum
exiuit,pra:ferens VeterisTeftamenti tabulas,& inter primos falutato Rege,ma
iorum priuilegia fibi confirman obteftatur,& fupplicat. Ad portas vrbis, ciui- J
bus fub vmbellaRex excipitur,&:antequ in vrb admittatur , exoratus Pra>
tore,hbertatem,leges, fandiones, decreta Senatus, ac carteras immunitates ab
antiquis Regibus impetraras,fe nunquam violaturum, adiedo iuramento pol-
licetur:id ipfum,antequam in arcem admirterctur,vnmerfis Regni Optimati-
bus Ponti/icibusqi promifit.Introdudus in vrbem,reda in baiilicamdiua: Ge-
nicri-
 DeCDSII. LIR IX. pi
itricis ducitur: quante praetorium iter faccrct,fupplicantibus noxiis,quos o-
lim quaeftor in vincula conicccrat , vt omnibus faufta felixque foret prarfentia
Regis,patcfado carcere liberantur.Quum in templum venTet,Icfu Chrifto o-
juimo maximo,ac diuae Gcnitrici , fub cuius tutela degit Vngaria , gratias cgit:
feqj iura facra inuiolata feruaturum affirmauit. Hinc in Rcgiam dudus eft , &
plaufus togatorum pariter & fagatorum tantus per compita,vias,& fora editus,
vt cunda publica lactitia complen viderentur. Quum in regia confediflet , ad
componenda Regni negotiaanimum aauertit. In auditu mirific omnium ex-
pedationi fatisfecit,laudabant vulgo cundi mores adolefccntis,qud dignita-
io rem Regiam praeter a:tatcm, principio tarn probe feruaret:etiam &C illi qui co
rra fentiebant , eius prxfencia concilia funt. Ioanncs Varadienfis Epifcopus,
Dionyfius metropolita,cxterique Pontfices, nunquam ab eius latere difeede^
bant.Quinetiam Michael eius auculuSjSebaftianusRofgoniuSjLadiflaus Ca-
nifa,Petrus Zocholi,ca:teriqj paterniamici, idipfum faciebant, veriti, ne vitio
artatis aliquid committeret fua dignitate alienum. Contra ipfe, principio de
grauiimis rebus, nihil vnquam inconfultis Pontificibus & patetnis amicis ad
Proceribus, decernere voluit, iiue referebat aliquid ad Senatum, feu ferret ad
populum,quagrauitate aceloquentia vtebatur,admirabantur omnes. Qum ro
gati Pontfices Proceresque fententias dicerent, attente & perquam diligenter
16 exaudiebat. Diflidentes inter fe Patres confpicatus , haudirreuerenter qudo-
que mcrepabat,fi quam ex inuidia fimultateqj feceflionem in Senatu fien fenti
ebar.contr vero, quandoque patiebatur non inuitus , haud ignorans, priuatis
fxpexmulationibus & inimicitiis crefeere Rempublicam. Quinetiam aliena
didaic argut confutabat,ditasc]ifentctiasimprobabat,vt fua: quenq;fenten-
tiarpniteret,ac id ingenue fateretur: quem prius ex paterna memoria diligc-
bant, mox obferuare ac tacite reuereri occpere:fpem quoq; initam non -
firmauere folm,verm etiam auxere. Auunculus,qui Gubernationis muere
fungebatur,ac rerum omniu audor haberi cupiebat, ab eo nonunquam incre-
pitus,intentia mutare coaduseft.Nicolaus Vilachus, Palatinus,& Paulus,cac-
30 teriq aduerfarij, fpedato Regs ingenio , quem praeter aetatem circumfpedum
eiTe cernebant, magna fpe deciderunt.Sperabant enim, incfultx adolefcen-
tia: gratia,pra:ceps in Rege confilium , quotidianos errores , crebras in regen-
do iniurias , quibus non medioeris deinde peenitentia Vngarorum nimos in-
ceiTerct,& magna rerum mutatio fequeretur. Nicolaus, qui regnu pra: nobili-<
tte generis,opib. & audoritate nimis anhclarat, Sc in comitiis vi coadus Mat
thias ceflerat , nunquam adolefcentem talem futurum fibi perfuadere poterab
Hunc fupra aetatem , cunda prudenter & honeft difponere, nimis angebatun
Auunculum eius omnia gubernare, fauere amicis, & fuos eXtollere , perquam
zgre ferebat.Socii fadionis eiufdem, pari quoq; liuore afFedi, admodum cru-
^ ciantur:diilimulandum tandem dolorem aliquantifper cenfuerunt , donec ali
quid occafionis daretur,qua noua moliripoflent. Interim criminibus, dolis, &C
iniidiis Michaelem circumueniendum eile decernunt. Regem frequentant,fi-
demcharitatemqi magnam mutant, prxftant obfequia, & data occafione,pro
virili fua,Michaelem in inuidiam Regis adducere clm enittur.Rex autem ab
amicorum confiliis non recedit,ad bene regendi difeiplinam animum intdit,
veri Principis artes ibiinitas recognofcituftus & affiduus in dicendoiure, in
puniendo clemens, in miferabiles pius,in gubernando prudens ac folers,in pe-
riculis grauibusq; rebus magnanimus & audax , in agendo cautus, &: fagax,gIo
ria plus aequo cupidus,& ad fimulandu diflimulandumq} nimis idoneus. Cum
fu fenioribus iimplicitatemquandam faepe prae fe ferre , callid quaxunque mens
mala ferret , elicere , obliqua confilia intelligere , & corda hominum cautifl-
mperfcrutari,dimculteralicnis artib.fallipoTe videbatur. Qu m Regni ha-*
benas accepiuer,adrecuperandam facram coronam,quae in Frederici Impera-*
toris manu erat,animum aduertit:quando citra facrofandum diadema, legiti
me Regno potirijhaudquaquam pofe putabatur.E fenatus confulto , Ioannera
 5r4 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
Epifcopum Varadienfem,ad Impcratorem cu duobus Optimatibus mittit, qui
earn repeteret. quum hi Viennam adCxfaremveniTenc,& apudeum manda
ta expofunTent,continu bi verba dari intellexere.Re infeda profec"ti,Budam
redierunt:Imperator enimquum fecumreputaret,coronam in poteftatcfuaef-
fe , fine qua nemo Rex legitimus dicipoterat: &inciteriore muks Principes
Vngariaibfauere, in fpem Regni maximam cocidit:qua fi forte animum abf-
tinere potuiflct, multo ibi Pannonixquc melius profe&o confuluifet. Con-
firmabant quoque fpem eius ,"Nicolaus , Ladiflaus , &C Paulus , &caueri,quiin
Matthiae coronatione aduerfari voluerc:hi nanque clandeftinis quotidie inter-
nunciis ad id Imperator incendebant, nontam vt eum Regem haberentmul-
tapollicentur,qum vtillius viribus &c au&oritate Matthiam Regno eiicerent,
& ipfi deinde pro fualibidme imperarent. Sed Nicolaum fasua regnandi cupi
do in primis inceiferat:quare fa&umeft,vt nihil per Legatos impetrare potue-
rit.Fredericus etiam,adolefcentem nu&uofimo Regno potitum , facile con-
tempiit: fperabathunc, nedum fuis viribus, fed Optimatum quoque fadioni-
buSjidfacilamiirurum.Proindefauionesalebatjdiicordiarumfeminafparge-
bat indies,&: infufa diTenlone nutritisque fa&ionibus , in Pannoniis imperare
ftudebat. Addebat animum , humile ac obicurum Matthias genus,vt ipfe repu-
tabat: ratus adolefcentem peregrina gente natum, Valacho ptre , nunquam
tot inter nobilifimos Principes, cognationibus, amicitiis opibusq; preftantes, 4
diu regnaturm. Nos autem prius quam bella du&u aufpicisve fuis gefta,gra
uesq; in regno motus &feditionesattingamus,deipfius origine copile dicen-
Matthu e- uximus. Matthias rgi , quemadmodum fupr di&um cl,Ioannes
Coruinkpaterfuit , Buthi Valachi filius , in paterno pago natus , quemnoftra
quoque tempeftate,Coruinum dicunt,imperante Sigifmundo, quo virtus e-
ius Sc animi magnitudo primm cpit intelligi: mater ver Elifabetha Silagia,
virago femper habita, is veluti farpius parentibus acceperat , quum adoleuif-
fet,fe Romana gente natum affirmabatrreferebat genus in Coruinos, quiinter
priicas Romanorum familias numerantur. Generofo fanguine fuccenfus , &
Tranfyluaniae finitimus,in prouincia venit,a principio in Chyacorum familia- \o
ritatem fe infinuauit.adau&o mox animo,ingreTus Vngariam,Francifco Cha-
nadino feruire ccepitxui vfq; adeo charus fuit, vti pro filio haberetur. Sub hoc
fauta tyrocinij aufpicia fortitus eft, cliens deinde Demetrij ZagrabicnfsEpi-
feopi fadus,quumignaui expers ocij foret,& Sigifmundumlmperatore, quem
^ inltaliam profe&urumaudiuerat, ctinu fequutus eft, vt Romanos progeni-
" tores ,ac rerum dominos inuiferet. Militaris difciphnae gratia,prima,fub Philip-
j*q Mediolanenium Duce , ftipendia fecit. Reuerfus in Vngariam , Turcarum
bello* fe exercuit , vbi antequam aliquod equeftre munus aTequeretur , dum
cum fociis Myiam incurfat,multum lucri fecit. Vetus Caloergorum ( vt aiunt)
cecnobium populatus > compertis ibi gemmis & lapillis , ampie ditatur. Quum 40
Sigifmundum Germaniamrcuifurumaudiret,repent fequutus eft,vtRegiam
ftequentaret , & Coruinam virtutem iam maturam in lucem ederet. In fpeda-
culis,faltationibus &c conuiuiis, preciois & gemmatis vfque ade veftibus vte-
batur,vt'%iultis Regulis, ex habitus elegantia,haud citra inuidiamprseferretur.
Quem corporis forma & venuftas oris nimis honeftabat: confpieuus incedens,
cumnobiliffimis matronis faltare i uTus eft. Id aegr Sigifmundum tulilc fe-
runt, farpe dixilTe : Ioannem Coruinum ad fpes magnas non eTe prouocan-
dum : quandojvelutiab ambitiofa eius iuuentamticinabatur,ne toto quidem
orbeis expleripoTet.Poft Sigifmundiobitum,Pr2cfeduras prouinciarum,cum
imperio, fupremani na&us in gubernando Regno poteftatem, tantamode- f
,& tarn grato fuiTe animo dicitur, vt Francifco de Ceuadino , neque in via,
neque in menfa vnquam preiuerit,ftando & fedendo praeter dignitatem vene-
raremr , &: illius vxorem pientilfima: loco parentis femper habuerit. Ioanncs
igitur genus in Coruinos retulitjVclutigentilitiainfigniareferebatj&Matthias
Romana gente oriundus,ingtem hinc animi magnitudinem,vti exitus often-
dit,
 DCADS !. LBR X. m
ir,planc concepit. Verum de Coruinae famili vetuftate,& quo modo in Da
cos Sc Geras fefe propagarit * eft rite referendum. Coruini primm Valeriis
Volufiis, Valerij Sabinis ante vrbem conditam duxere genus , Sabini Lacc-
daimoniis promanarunt.Quum ex Achiuis in Italiam olimilli coloniam dedu-
xiTent, Sabinos, Lacedxmonum coloniam fuifle, Plutarchus affirmt. Hi qui-
bus Heraclida: prxfuerc, ab Herclea gente illuftrati, & Laccdxmonc,Iouis
lio,quem ex Taygeta tulit , didi funt. Ex quo fit , vt Coruini non folm ante
Vrbem condita fuerint,fed in Iouempra: nimia vemftate genus referre queant.
A principio nanq; Italiam Pelafgi, Aborigines Sabini nimia pietate nominan,
ie coluererdeinde multo poil tempore,RomulusVrbe condita,Sabinorum virgi-
ncs rapuit,confeda pace, in Vrbem foecros admiiit, in primisque Tacium eo-
rum Regem, vti Dionyiius audor eil : exilluftribus Sabinor familiis tres cum
Tacio RomaCjCommunicatis honoribus,permanfere : quibus multis pit feeu-
s,fcecunda pofteritas rite perfunda eft.Hi fuere Valerius , Volufus, & Talus,
qui Tyrannus eognominatus eihitem Metius Curtius,qui armatus lacum nan-
do tranfmifit.Cum his quoque focij cognati,gentiles & clientes, numero haud
pauciores,centum fane fuere. Audaexhac affinitate vrbe Roma, Tulli Hofti-
lij , Sc Metij tempore, Marcus Valerius floruit : hic primus Fecialis fuit , qui in
percutiendo fcedere , in certamine Trigeminorum patrem patratum Spurium
*o fecit.Mox Publius Valerius claruit , quando hoc adiutore Brutus ex Vrbe Re*
gesexegit. Etquumfe Collatinus confulatuabdicaiTet,collegahicBruticen-
turiatis comitiis creatus eft.Quinetiam Valeriis, Horatiisque ducibus , Roma
nos Reges pulfos'aiunt.Item Publius Valerius cum Tito Lucretio iterum con
fu creatus,& eo quidem tempore,quo Tarquinij adPorfen confugre.Is Pu
blicla cognominatus,quia in fufpicioncm coiedus leges tulit,quE non modo
confulem fufpicionc liberarent , verum etiam populrem efficerent. Tertium
cumPublio Lucretio confulatum geflit. Marcus autem Valerius cum Publio
Pofthumio confu defignatus,quia cum Sabinis bene pugnauerat,cumcollega
criumphauit. Ad hax Lucium Valerium Confulem, de prouocatione ad popu-
}o ium primm tulilfe legimus,&: Marcum Valerium , clarum fuiiTe Dictatorem*
Item Lucius Valerius cum Spurio Caflio , Sc Publius Valerius cum Caio Nau-
cio,& idem cum Tito iEmylio confulatum geflit. Marcus Valerius, Titus Vir-
ginius , confules creati , Publicla interrex fadus , tertio dic,quo interregnum
iniuerat,Lucium LucretiumTricipitinum, & Titum Veturium , confules cre-
auit. Ad plebem, quae nobilitate feccflerat , reuocandam , Lucius Valerius & ,
Horatius mifli funt. Et re deinde compoiita, Valerius Potitius cum Marco &-
mylio confu fuit:magnos Ludos, quos in Veienti bello Marcus Furius Camil*
lus Dictator vouerat,edidit. Bellum in Algidio cum ^Equis geflit: quarc Vale
rio , qui in cadendis hoftibus perfeuerantior fuerat , triumphus decretus eft
40 Collega Vrbem ouans ingreflus,Valerium,Publij Valerij filium,Tribunum ml
litum, cum confujari poteftate, Camillus iterum interrex creauit. ItemLucius
Valerius Potitius, interrex deilgnatus, Lucium Valerium Tribunum militum,
cum poteftateconfulari, tertio crcafle dicitur.In bello Gallico,Marcus Valeri
us, Caio Sulpitio Didatori adiedus eft. Qui quidem Dictator, & Valerij fapi-
cntia,& Tullij ac militum hortatUjGallos fuperauit,& dc Gallis poftCamillum
xquius triumphauit. Nondum Coruinum nomen ex hac patricia gente pro-
fluxerat , eccc tumultus iterum Gallicus oboritur. Huic bello Furium Camil*
lum,Camilli prioris filium,Didatorem creant.Quo cum MarcusValerius Tri*
bunus militum proficifcitur. Quumvtrinquecaftraconftitiflent , ecce Gallus,
jo armis ac mira corporis magnitudine infignis, Romanum militem ad iingularc
certamen prouocat.Marcus Valerius adolefcens, facta iibi Dictatore certan-
di poteftate , forti animo in hoftemegrcditur : cunda rite numinainuocat, vt
pro patria dignitate,pugnanti faueant:mox cum infano hoftc congreditur,ma-
num conferenti , coruus in galea repente dcidit , ob oculosque Galli roftro ad
vnguibus apptit, & vfque adeopertcrrethoftem, quoufquc ab adolcfcente
5i6 ANT. N F I N 1 1 RER. YNGAR.
fortitcr obtruncatur , ac parta demum vidoria,coruus in clum elatus , pctiit
Orientem.Conful aduocata concione, Marcum Valerium Tribunum , decent
bobus,aureaque corona donauit.Ethic deinde Coruinus,a preclaro facinore,
cum vniucrfa pofteritate, cognominatus eft. Natus annos tres triginta,cum
Marco Popilio Lenate, atque iterum cum Pecilio , Confulatumgeffic. Si quis
fortaTe tale augurium admiretur,ii ex aufpicijs aliorum coieduram ducat,cor-
uos in tutela Principum efle fcntiet. Alexandro nanquecorui, ad Ammonis
templumproficifcenti,apparuere,confuiisquedudoribus,diei ac nodis iter o-
ftenderunt.Item quum Babyloni appropinquaret Alexander,corui repente col
ludantes afpedi funt.Ex quibus ante ipfum n5nulli delapfi,vt iter impedirent, !
ac Rcgem hoc augurio morte reuocart.Corui falutatione deledatus eft Au-
guftus.Sub fpecie corui,Arifteus (ii quidHerodoto credimus) plan loquutus
cft.Etcoruo , quem prxima: futrina: manceps in foro exanimauerat , qui Ro
manos rerum dominos , cumTyberioDrufoque Germnico falutabat,exada
vindida , honorificum Romanis perfolutum eft funus. Coruum igitur iure
Matthias Rex inter caetera fua: domus iniignia retinuit , quando fuxgentis ex-
emplo , aufpicatifimo huiufce auis augurio , in magnis fsepe pericuhs i vfum
affirmabat. Deinde vt liane fauftae domus fcunditatem profequamur,ex qua
plurcs Comics,DidatorcSjImperatorcs ac Reges,qum ex cquo Troiano Prin
cipes promanarunt: cmlapidibus pluiflet, Publius Valerius Publicla Dida- w
tor didusatem paul pft,ambo patricij Confulcs, ex interregno creati , Mar
cus Valerius Coruinus tertio , & Aulus Cornelius Collus. Quorum confulatu,
belli Samnitici origo fuit,qui quidem quo animi vigore remgeflerint,ex Liuio
intelligi poteft. Item eo anno,quo AlexaderEpirotarum Rex venit in Italiam,
Marcus Valerius Coruinus , & Marcus Fabius interreges creati , qui Timm
ManliumTorquamm,&Publium Dccium Murem, Confules pronunciarunt.
Prauerea Marcus Valerius Coruinus quarto Conful,cum Marco Atilio Regu
lo creams. Cales, Aufonum vrbem,expugnauit:impofitoque praeiidio,redudis
legionibus , tnumphauit.Fadus quoque interrex cum Fabio Alaximo , Publi-
um Philonem , &: Publium Curforem , Confules pronunciauit. Quum Roma: 50
fxpc contentio oriretur,li Alexander deuida Aiia in Italiam arma vertiflet,
quisnam Didatore & Confulari ordine foret , quem ducem cum Alexandro
conferrent , primus omnium Marcus Valerius Coruinus fuecurrebat. Is etiam
intumultu Hetrufcorum,um Publio Dccio,Conful crcatus,prclar fegeCt;
& rebellante deinde Hetruria,Didator creams eft,Marcumq; imylium Pau-
lum Magiftrum fibi equitum optauit. Aduerfus Pyrrhum Valerius Lstruinius
Confu proficifcitur , cum Caio Scmpronio Valerius Maximus Ccnfor fuit. I-
tem Valerius Pra:tor,in Macedonians miiTus contra Philippum. Nonnulli pra:-
terea ex ea familia per totum bellum Punicum claruerc. Poftquam ad Syllana
tmpora peruentum eft , Caius Valerius Flaccus princeps Senatus,fententiam 4
dixit: ex qua Senatus conmltum fadum eft, vt Legati ad Syllam dc pace mittc-
rentur.Huic Valerius fucceiTit,qui in Sardinia contra Marcum Lepidum arma
tulit,& in bello Mithridatico,in Ana Pontoque Legatus Lucij Luculli fuit. Va
lerius Triarius hui us filius repetundarum Marcum Scaurum,MarciScaurifili-
um, pndie nonas Quintiles apud Catonem , querentibus de eo Sardis accufa-
uit. Ne pra:termittcndum quidem ducimus, Publium Valerium nepotcm,qui
cum Marco Antonio &c Appio Maiore, contra Milonem dixit,defendente Ci-
ceronc.Item Valerium Catullum,qui in Cfarem veriiculos edidit contumelia
ofos : & Valerium Nepotem , cui diuidundis agris praepofito Carfare , Vola-
terranos cleganti epiftola Cicero commendauit. Poftquam vero Csefar poti- je
tus eft rerum,Marcus Meflala Coruinus in Repblica floruit.qui poft mortem
Cxfaris , Bruto &: Caflio vidus,comuni conilio cdemnatus eft. Verum c-
nimucro, vt quemadmodum in Pnoniam Sc Daciam Coruinum olim nomen
penctrarit,non ignoretur,cx ordine rcferemus.Quis enim Coruinu MeiTalam
Romanac cloqucntix parentem,Poetarum quoq; non mediocrcprarfidium , i-
Jencio
 D A D I S 1 1 1. LIBER IX. 7
lcntio prteriitQui Tibullummirific dilcxit,quem Tyberius Imperator ado-
lefcens fenem tantopere obferuauit , te. in orationc Latina imitari ftuduit. Hie
primus Alpinos Pannoniosq; populos fupcrauit,primosquoqj Dalmatian mon
tes, adicusqj inacceflibiles patefecit,primus Coruinum nom vitra Danubium
diftulit : primus denique Pratfc&us vrbis, ab Augufto fa&us, fexto die , prae ni
mia manfuctudine,animique modeftiafe magiftratu abdicauit , inciuilem po-
teftatem illam efle tcftatus. Valerius igitur ifte MeTala Coruinus , Augufti au-
fpiciiSjPannonios vicit: quin etiam Valeriam prouinciam,quae Danutuu Dra- vaUu*.
uumque interiacet , Valerio MeTala Comino , cognominatam eTe arbitror.
lo tem Rcgionem, quae inter Dalmatiam & Pannoniam ita eft, MeTala Corui-
no, Coruaci adhuc non immerito nominat. prope Theutoburgium, .
Coruacum oppidum fuiflelegimus, Coruinis a:dificatum. Imperante lulio 6c
Octauio,per Alpes lulias iter patefadum,& victis Alpinis, Noricorum prouin*-
ciae acceflere. D rdanos & Myfios Europ Curius ProconTul Tubegit.Tyberius
CaTar,Rhticum,Vindelicum,deinde Pannonicum Germanicumque beum
pcrfecit,in ditionemq; redegit Populi Romani,quicquid eft inter Itliam, No-
ricum,Thraciam,Macedoniam,Danubmm,ac inum maris Adriatici : de qui-
bus quumtriumphaflet,Pannonicuscognominatuset. Bathon Pannonicum
Regem,multis premiis donatum,qu fub triumpho duxerat,Rauennam trank
w tulit,gratiasque retulit,qud fe locorum anguftia occlufum, euadere concee-
rit. Imperante Claudio,ad res nouas Gallus Ainius & Statilius Coruinus con-
fpirarunt , Pollionis & Meflalae Oratorum nepotes. Tantas infuper dignitatis
plcndorisquc Coruina domus Romae Temper eft habita , vt cum Imperatori-
bus faepe Romanis aflinitatem fane contraxerit. Claudius Imperator Valeriam
Melalinam, confobrini fui filiam duxit vxorem. Nero huic Statiliam Meflali-
nam , Comino fanguine natam,Tauri bis Confulis ac triumphalis abneptem
ibidefponfauit. Domitianus autem,qui de Dacis & Germanis : Traianus, qui
de Dacis cScythis , vicio Rege Decbalo , Daciam in prouinciam redegit,
multas in earn colonias deduxit. Iberos,Sauromatas, Afreneos, BoTporanos, 6c
) Colchos domuit. Item Adrianus, qui inSarmatica exped tionc , &: Antoninus
Philobphus, contra Germanos ,Marcomannos, Quados, Sarmatas, & Dacos
bellum parans : optima hi omnes Coruina: domus opera, in his expeditionibus
vfi funt. Teftanturid innmera , qua: in Pannoniis ac Dacis Epigrammata re-
periuntur,in primisque illud,Valeria; Cocceiae,quum Valerij & Coruini(vt Tu-
pr memorauimus) congentiles fuerint. Epigramma tale eft : cocceiab
VALERIAE P. TENACIVS GEMELLINVS A V C. COL. APVL. EX
TESTAMENTO P. TENACII VINDICIS E LEG. P. CL. ut D. D,
Item Valerius Elidorus,vt in fepulchro quodam, in Buda: fuburbanis legimus,
raagn-e tunc au&oritatis in Pannoniis eft habitus, horum nanque quos dixi-
40 mus Imperatorum tempore, e gnat i vs leg. avg. pr. pr. e c. l.
PISO LEGATVS LEG. FILIO MAXIMO CONS. ITEM MAR-
CIVS pe. sextianvs EPHESO. Praeterea Aurelius Laurentius, Mar
tian Candidas filius,Septimius Lginus,Sc Sambucius Modcftus,nonnulla pre
ciare geflerunt. Infuper Lucius Annius FabianusDuumuirCapitalium, Va
lens^ PeuriusSaturninus,inDaciaclaruere.Poft hate Modefto& Probo Con
fulibus , in Pannoniis Flauius jtlianus, ALlius Optatus, Macer Sabinianus , Iu-
lius Secundanus, Iulius Emeritus, Caflius Iuftinus, Iulius Probus,iEIius Vrba-
nus, Valerius Sextus, Iulius Alexander, Flauius Emeritus, Valerius Clementi-
nus, Iulius Prifcianus, Verus Veriffimus, Iulius Ingenuus, Iulius Celerinus,Iu-
ie nius Adiutor, Aurelius Lupus , Flauius Celfinus, cum Aurelio Pertinace Fru
mentario , in legionibus prima & fecunda, adiutricibus, piis , fidelibus Seueri-
nis, vt in Epigrammate Schola: fpeculatorum legimus , ne mediocri quid vir-
tute in Vngaria claruere. Ex his colligi poteft , nunquam Valeriorum Cor-
uinorum fanguincm apud Pannoncs defecifle. Imperte Seuero, Valerius Ca-
tulinus , &c Valerianus , patricio vterque genere , floruerunt : quorum virtus
.
 5i8 ANT. NF I NU RER. VNGAR.
quura Impcratori formidolofa videretur,cum multis quoquc patriciis cxfi
funt. Verum imperante Alexandro Mamurci filio , Valerius Cordius , Impera-
toris preceptor & moderator erat : quinetiam eadem tempeftate alius Mefla-
la Coruinusjvehementiflimus Orator, in precio mit,fumma fortitudinc di-
feiplina bellica pra:ditus:quare Alexandri ad matrem adhuc extatEpiftola,qua
eam confuht,an generum malit Maximinum,Maximini filium,an Marcu Cor-
uinum Oratorem fummum, & virum fortiffimum, fi rebus bellicis applicetiir.
Sed Maximinus de vico Thraciar, Alexandro fueeeifit. Ex hoc etiam vetuftif-
imo genere, Valcrianus duxit originem, princeps Senatus, deinde Imperator,
pater Valeriani Iunioris,&: Galicni, Sapore Perfarum Rege captus, fortunam w
virtutis ( comitem nequaqua fortitus. Tantahunc probitatcHiitoricifuif-
fe ferunt,vt quum Deciis Confulibus ad Senatum de cenfore eligendo refer-
-retur, omnesinterruptodicenda: fententiae modo dicerent: Valeriani vita cen*
fura eft : ille de omnibus iudicet, qui eft omnibus melior : ille de Senatu cen-
feat , qui omni crimine caret : ille de vita noftrafententiam ferat , cui nihil ob-
iici poteft : Valerianus primapucritia Cenfor fuit,prudens Senator & mode-
ftus, amicus bonorum,tyrannorum inimicus, hoftis vitiorum , patricius genc-
re,nobilis fanguine,emendatus vita,doctrina clarus,moribus Angularis, exem
plar antiquitatis. Adde,quod Aurelianum Syrmij natum, & Aurelium Vale-
rium Probum, Syrmienfi vrbe oriundum, qui Almeam Aureumq; montem, le
apudSyrmium,militari manu viribus confitum, prouincialibus colendurudc-
dit : ex hac plerique gente originem duxifle putant. Quin& Valeriam Diocle-
tiani filiam , Dalmatia oriundi , Galieno Impcratori defponfatam , Valeriis
quoque profluxiflfe credunt. Quam quum Dalmata: Valachiam proprialingua
dicant,hinc Valerium(vtaliqui putant) prouinciam fuam Valachiam appellaf-
feprodiderunt.Qujmquam varia: Barbarorumeruptiones,DaciamPopuliRo-
maniprouinciam,&: Getarumregionem, vncum Pannoniis inundaflent, co
lonias tarnen , legionesque Romanas, qua: recenter exereuerant , non potuifie
interire. nter Barbaros obruta: , Romanam tandem linguam redoler viden-
tur, &ne omnino eam deferant,itareluctantur,vtnontantum pro vita:,quan- i
tum pro lingua; incolumitate certafle videantur. Quis enim affiduasSarmata-
rum inundationes Sc Gothorum, item Vnnorum , Vandalorum & Gepidarura
eruptiones , Germanorum excurfus , & Longobardorum ( bene fupputaric)
non vehementer admiretur, feruata adhuc inter Dacos & Getas , Romana: lin
guae veftigia ? quos nunc Valachos , ab optima fagittandi difeiplina dieimus.
Hicigiturper tot deinde tmpora fanguis Coruini fane delimit : in Comino
Hollos, tandem pago t repullulauit.Ne id quidem fine magno Dium numinefa&um
eft , vt veluti Coruiniis aufpiciis per tot annos Populus Romanus Barbaris,
ita nunc iifdem ducibus Chriftiana Refpublica prouincias has profanaferui-
tuteliberaret. In hocitaque vico, Ioannes, Matthias pater, natus eihcuius 4
virtus ac gloria , quanta merit , ex his qua: fupr fcripfimus , facile intclligi po
teft. Matthias, eius filius,in TraniTyluania ad Colofuarum natus , & ad tyro-
cinij vfque tempus etiam immaturi educatus eft. Hax fortafl remotius,
quam res ipfa poftulare videbatur, repetiiflc exiftimamur, Scriptoris ambitum
pleriq; damnabunt: verum ne ab re quidem id fecimus , quando Matthias, an-
tiqui fui generis haud infeius, nil moleftius ferre videbatur, quam i quis ex in-
uidis , obfeuritatem ibi gentis obiecifet: atit barbara nobilitate tumens, citra
propria: virtutis mrita fe pra:ferre ftuderet. No gnorabat aduerarios ignobi-
litatem fui generis improbaTc : vulgo quoq dicere,V alacha ipfumgte oriun
dum. Nonnullos HibridamappellaTe , quem diffimilis lingua: parentes edide- f
rint. Id in primis cterioris Vngaria: Proceres dicere, Valach Regulnoneflc
ferendum. Fredericum quoq; Imperatorem iniquiffimpati,opulentiflimum
vfq; adeo Regnum ab adolefeente & peregrino pene Rege polideri , & nc co-
ronam redderet ,ab infeftis nonnullis Optimat-ibus quotidie admoneri. Quin
cti Alamanni.:.fuap te natura Vngaris infenfi, ne Cjorpino fanguincMatdiias
l
pater,
 DECADTS III. LIBR IX pf
pater, quemadmodum gcntilitia Corui infignia teftabantur, flatus efe videre-
cur,autore Cilia: ohm Comit, fabulamhaudquaquam infulfam comenti funu
Sigifmundum aiuntinTranflyluanis agentcm, cum ingenua venuftiffimaque
Valachi cuiufdamnobdis puella concubuifle , banc tertio fe menfe repetitam,
grauidam deprehendnTe,donairemagniic,ac fymboloco annulum reliquif-
,mandafTe,vt quicquid pareret, diligcnter aleret, educaretq;, educatumq; ad
fe cum ymbolo mitteret. deinde ampie dotatam, Valacho haudquaquam
ignobili,mox dctefto facinore nupuTe, qui ob dotis amplitudinem, &: ingenui
tupri gloriam,oblatam puella conditionem minime recufauit.Scitum & ce
le gantem hinc puerumin tempore fuTc editum,quem mater Ioannem appella-
uit: quum infans in matris gremio iaccret,aduolaTe coruum,& annulum fym-
boli loco datum abftulifle : parentem ingenti dolore correptam , virum fubito
exoraTe,vt coruum infetaretur,& annulum recuperaret,ne pueri fpes magna,
inaufpicata: auis rapia perderetur.Virum tdem confofo fagitta coruo,annu-
lum continuo recepiTe: Ioannem eximias deinde pulchritudinis adolefcctem,
materno itnTu,ad Sigiunundum venife, & oftendifle annulum : recognito Re
gem annulo prardiis ac villis eum ampie donale. Quod fi vera hace fabula fuif-
lt, quis ambigat Sigifmundum profufiflimas prodigalitatis Imperatorem , non
lolum agro,fed Regno, quum virib prole careret, hunceTe donaturum ? vetu-
to ftatis cognitioncm,qui taha confabulantur, liuor ademit, quando adolefeentis
imperiumfacil tolerare non poterant. Nefciebant auica adhuc inignia cor
uum retiere , ne vetuftifimi generis Romana; nobilitatis indicia defofent :
non fi<a,non vfurpata,non nuper excogitata hc inignia fuere. Multa ea-
demlmperatorum Romanorum numifmata referunt. In Budenfi agro ex ar
re argento multa reperiuntur , qua; ex altera Impcratoris Conftantini caput,
acnomen : ex altera parte , virum cum Conferuatoris inferiptione nudum re-
femnt,quiframeam dextra tenet,laeua vero bafta nititur,coruus eft ante pedes,
anulumroftro gerens,quifuo ramo defidit,ftantemque virum non fecus ac do
minum refpicit.Quare multi ConftantinumImperatorem,intcr Coruinos non
J immcrito retulere.In vetuftis quoque lapillis,geminas Coruinorum imagines,
graui armatura munitas efe vidimus ,& conimilem pro pedibus adftare cor
uum. Tot igitur domus monumenta in Vngana reperta , fxpius ad
mirad fumus : quin &BornamiTa, qui vrbano quxftoria rationibus feruiebat,
numifmata multa nobis oftendit,quae coruum cum anulo refpicientem refere-
bant,& in Pannoniis ac Dacia reperta fuife afirmabat. Hxchadenus de Mat
thias Regis origine dicta lint. NuncRegno potitus adolefeens , principio quae
bella geirerit,quumnunquam ocij compos fuerit , in proximumlibrum tranf-
feramus.

o RERVM VNGARICARVM DECA-

DIS TERTIO lber X.
initio Regnijtna Matthiae Regi grauifima bella fortu
na propofuit , vtnon fecus ac Hercules , ad mximos labores
natus efe videretur. Quae quidem non modo adolefeentem,
fed alterum Annibalem Alexandrmve poftulaTentralterum,
cum Romano , cum Turcico alterum Imperatore intercede-
batjtertmm cum Boemis, qui imtis nter fe focietatibus,quas
Fratras appellabant,duce Gifcra,vniucrfamvlterioris Vnga-
j0 riac plagam ( veluti fupr diximus ) latrociniis &c populationibus affiduis lcin-
fellam plane reddiderant,vt ne domi quidem, ne dum foris quifquam tutus ef-
fe poTet,quin & fuburbanaPefthiquocidie incurfabant,diripiebantqj:mmum,
Boemicaquepraridia,aNouaBudaprofpedarelicebat. NampotquamElifa-
betha Regina, Boemos cum Gifcra & Telepho in Vngariam introduxerat,
cam vfque adeo latrociniis,ce.dibus C incendiis fecerat obnoxiam,vt nulla or
: x i)
 5 ANT. BONFINII RER. VNGAR,
bis ora,ifta mifcrior did poffct. duobus igitur terrarum Imperatbribn*
bellum imminebat: quod quam arduum acformidolofum foret,pro fcquifque
facile animo mctiri potcrat. Ex his alterum Turcx ambitus , perpetui quidem
iioftis, &late imperandi cupiditasredintegrabat. Quippe qui expugnato Pan-
none,fe cacteras Chriftianae Reipublicae prouincias,racile domiturum eflcc-
debac.Ne cladis quidem immfac grauicatem, quam ad Albam olim Graxam
loanne Comino acccpcrat,bliuioni tradideratmmo quamuis nunciumdc
Matthix Regis declaratione triftis accepiiTet,nc Coruinijs iterum aufpiciis ad
internecionemca:deretur,initaurabat camen audaci,adolefcentis huiufce in-
cxperientia,ac rerum infcitia, quum peraecatem adhuc reformidari non debe-
ret. Alterum Frcderici Imperatoris ambitio , ac Nicolai Vilachi faio fecerat,
qui quum ad regnum afpirare ncquiuent, Cxfaris quam Coruini adolefcemis
imperium fubire malebat. Hunc Graphnitzer,Paumkircher, Hilderbon, Pau
lus Banffi,LadiflausPalezius,acnonullialij citerions Vngariae principes feque-
bantur. Item Comes Sigifmundus , cui de fan&o Georgio cognomen crat,no-
bilifimo genere natus^pibuSjagriSjVilliSjOppidiSjClientcliSjCognationibuiquc
prxcellens : quum inter Vngaros &c Auftrales hie Regulus dominatumhabe-
ret, Alamannorum fationibus adhxfit.Hi Cxfarifuadebant,necoronamrcd-
deret,pro fe aiTeruaret,eiiceret Regno puerum,ac late demum in Vngaria im
peraret. Promittuntur auxilia multa, commeatus, arma,opcs, quibus excitatus ie
Friderici animus , ad deturbandum Regno Matthiam , confeftim incendimr.
Prxter tria hxc formidolofiflima bella, quae imminebant , exhauft accedebat
acrarium,intcftina; difcordia,faliones Principum^ varia Vngarorum ftudia,&
mitantes animi : qua: quidem omnia , non modo tenellum Regis animum,fed
v fortiifimum profe& quenquc virum confternaiTent. Quin &multi inter Mat
thiam & auunculum grauia difcordiarum femina interferebant , vt varus ado-
lefcentis animus erroribus implicitus , in diucrfa prxceps ferretur, ac demum
vitro Regno ceder cogeretur. Rex igitur tot pericuhs difficultatibusque ob-
fitus,haudquaquam animo conternatur , fed hxc cum auunculo Michaclc
communicat,qui Gubernatoris munus rede gerebat : amicos paternos conu- 50
lit , in primis Ioannem Varadienfcm Epifcopum , Ladiflaum Canifam , Scba-
ftianum Rofgonium,Emericum quxftorem, & Pancratium. De his tandem
periculis grauiflimisque rebus , ad Senatum rctulitrquo inconfulto , nilagerc
decreuerat.Senatus cenfuit,quum triplex bellum immineret, ac nullum decli
nare poTet, vt tres vno tempore imperatores crearentur acfuam quifquepro-
uinciamfortiretur,quiremforiscurent.Hidefignantur,Magnus Simon, Seba-
ftianus Rofgonius,Michaelqj Zillagius.Simon in Fredericum Cxfarem,qui fa
cramcoronam Legaus repetitam abnegaran Sebaftianus,inBoemos;Micha-
el,in Turcas expeditionem rite brtitur.Creatis ducibus, delectus habetut.Vn-
gari,totpcriculis circumuenti,ne impune ab hoftibus obrui viderentur,certa- 40
tim dedere nomina:legionibus mpplemetadecernuntur. Et quum exhauftum
foretxrarium, Optimates & Pontfices pro virili quifque fu, turmas equitum
& cohortes,fine publica ftipe,mittcrc coaebfunt. Vixhxcqux diximus,refc-
rente Rege,Senatus plane decreucrat,quum rumor efFunditur , Nicolaum Vi-
lachum,Paumkircherum,Helderbonem, Sigifmundum, cxterosque Alaman-
nicx facbonis fectatores Rege ad Fredericum Imperatorem,vni fer cum to
ta citeriore Vngaria defecnTe.In vlteriore,Boemi quotidie graiTabantur,&cx-
dibus ac latrociniis ad Pefthum vfquc reddiderant infeftam. Turcarum incut-
iloncs reformidabancur indies. Primum ex Auftria bellum erupit : Cxfat -
nim in fpem potiundx Pannonix tra&us , fuum Prxfcclum cum quinqu mili- je
bus hominum , veluti iibi cum Nicolao exterisq-, fuarum partium fe&atoribus
ztmiAihti. conuenerat,fuperiore Pannoniam inuadere iubet.Sabarianufis agr, ex man
dato in primis adoritur, vicos diripit,multa per deditioncm oppida cepit:par-
re Cxfari recufantes,populatur : multos captiuos trahit, plerofq; obihnatis a-
gentesjcxdibus, incendiis, rapinisq; mulctat.In conuent tand, quem Caftri
ferrci
 DECADIS III. LIBER X. pi
ferrei comitatum appellant,progreditur,vtcum fociis pariter caftra coniungat.
Ex inferiore Pannonia, ex compoiito Nicolaus,cum tribus milibus cquitu oc-
currit : ex quibus mille cataphradi , expediti caeteri fuere : item quatuor pedi-
tum cohortes adduxit,cum copiis quifq; fuis alij coniurati extemplo conuene-
rant. Matthias autem hoc tumulcu haudquaquconfternatus, Magnum Simo-
ncm ab vrbe cum exercitu in hoftes properare iubet. Ex belli magnitudine ani
mum non deiicit, fed cxauget, ratus fe aduerfus Romanum Imperatorem tuto
pugnare poTe : quandoquide m lifuperarit, magna fibi gloria, ii fuccubuerit,
nulla adolefcenti turpitudo futura eft. Quare tot bellis circumuentus , nequa-
io quam animum remittit, mimo maiorem ex amplifllma bellorum materia fpern
immortalitatis concipit. AddebantanimumoptimiProceres,&: amici paterno
bello exercitati, peritifimi difciplina: ,& domiforisqj prudentes Sc ma-
gnanimi. Simon aduerfus hoftes caftra mouet, quacunque per eorum agros Sc
oppida,quidefecerant,iter facit,pafim cunda diripit ac vaftat.In reos perfidia?
fxuit,multos vicos incendit: ad Kennend tandem oppidum peruenit , quod in
conuentu Caftri ferrei iitum eft,vbihoftes caftrametatos fuiife audiuerat.For-
timox animo confpedu caftra pofuit,& profpedu,inimicorum vires emen-
fus,indoluit,qud tarn cito properaflet,fe numero ac viribus,illis inferiore eTe
fenfit : Se ; feftinationis repente perta:fus , quidpotius ageret, haud
10 facile fuecurrebat : pugnam fine foeda fuga declinare non licebat, Se CapeTere
line clade non poterat. eque illud etiam latebat , audacibus fa:piiiime fauere
forturum. Spectatum fibi militum robur , ne pugnam detredaret, hortabatur :
lemum in certamen defcendere,quam terga verter maluit. Quum hoft iam
exercitum in aciem educere profpexifet,ipfe quoque aciem inltruit : Se colla-
tis vtrinque fignis,pugna conferitur. Nicolaus dextrum,finiftrum Sigimundus
comu tenuit,in medio Alamannorum acies conftituta certabat. Magno vtrin
que mpetu concurrre. Nicolaum rei bellica: peritiffimum fortiifimunicp du-
cem, maxima pugnandi libido ac furor inceflerat : veritum , fi Regio exercitui
celerit,multafe mala manfurum : i vicerit,adhuc pro Rege dominaturum.Ne
5c minor quidem metus Catfareos inuaferat, qui perpetuam : Maieftati
notam inuftumirireputabant, fi quafati iniquitate fuecubuiflent : magnitudo
virium nimos augebat.ContrSimon,fortunxtantmfidere Vngaros,&pr-
fertim veteranos in acic hortari, vt ftrenu dimicarent , ne qua darum nomen
turpitudine inficercnt : trpidos fugientes reuocare in ordinem , fuccurrere
laborantibus, confirmare nutantes , nullum boni mihtis ac ducis officium pra>
termittcre: atillinihilo fegnius cunda agere. in finiftro cornu, Nicolao Rof-
gone primm inclinati. Quod vbi Alamanni confpexere , cum prsctorianis co-
hortibus,& cataphradorumequitatu, tantum in medio impetum fecere, vt Si
monis aciem retro flederent , qua: militum defedu , nullis fublidiis obfirmari
40 potcracQuum hadenus in praelio mul-ti vtrinque cecidiflent,Simon defperatis
rebus,vt fuga faluti confuleret,mox terga vertit, omnesq; dato figno fecum fu-
gam rapere iubet : tergo munitiifimum relinquit equitatum , qui perfequen-
aum. impetum remorarentur. Sigifmundus ac Nicolaus,continuo receptui ca
ncre iubent,ne Alamannos in patrium fanguinem fxuire paterentur,quado vi-
QtortXi no crudelitatis gratia dimicabant: nonnullos,fpedatis quorundam Vn-
garorum cadaueribus,pnitentia & dolor imul inceflerat, lachrymas emifcre
plerique,& multi inter certandum, quum Vngaros ab Alamannis trucidari co-
fpicerent,pertaefi difcordiarum ciuilium, remiifis dimicare ccepcrant. Simon
fufus fugatusque ad Matthiam rediit. Caifarei , infolenti vidoria elati , in Au-
jo ftriam folutis caftris rediere. Quum Regij milites, primo bello, Simonis dudu
aufpiciis,paru profper pugnaflent,tanta verecundia & dolore correptifunt,
vt fe Rege deeiman poftularent. Hos ille,vultu haudquaquam trifti,fed hila-
ri iueundoq; excepit,talibus cofolatus, optima futura: vidona:ha:c aufpiciaef-
fc,felicisefle Principis,fortunam principio iniquamfortiri,eamincftantem
ele,ac variam: fi principia faufta tulerit,fin deinde amarifimum prabituram:
X iij
5ii ANT. BONFIHII R R. VNGAR.
fi ab initio infeftafucrit, flicem cxitum, ob inconftantiam,proculdubio alia-
turam. Alexandrum in perpetuo vidoriaru fucceffu, deos femper orafle,vt ad-
uerfi ahquid interiicerent, ne exado tenore felicitatis , imminentimiferiarum
mole premi cogeretur.Polycratem principio diu felicifimum, exitumtdcm
miferrimu habuife.Proinde orare omnes bono ene animo,nihil pnftinafor-
titudine &: audacia ex hac fuga remittere:quando numero ac viribus ipfihofti-
bus fuerant inferiores.Id demum in pofterum cnitendum,vt clarahanc notam
vidoria abolere ftudet. Rex igimr haudquaquam animo confternatus , auxi-
lium abarte qua:rit,confpirationem hancintelligit diflolui oportere:funem(vt
aiunt)ex compluribusfuniculiscontortum,nifi difloluatur,nonfacil_abrumpi 10
poTe. Ad potiores confpirationis audores, ac in primis ad Sigifmundu & Nico
laum oratores mittit,qui vtrunque ab inceptis auocent,fuadeantq;, Rempubli-
cam inteftina diffenfione diu labefadatam, non vltra vexdam, e fupcrioribus
malis futura coniiciant:honeftius congtili ac legitimo Regi, quam peregrino
fadiofoj parcdum. tem domi amplilfima quatque muera, latiores domina
te , & commune cum Matthia Imperium pollicetur : fe Regalem przter ritu-
lum Repblica traditum,nil fibireferuaturum. Demum admoneant,vtimpo
fterum perfidia: paricidiiqj notam , & vniuerfa: Vngariae inuidiara, euitent.Af-
fiduis huiufcemodilegationibus follicitati , tandem ambo v.incuntur, ad Re-
giamq; fidem redeunt. Superiore nanque bello experti, quam calamitofe rei-
publica inteftinae difcordix forent, quamuis noui Regis & adolefcentis impe-
rium xgr ferrent , tarnen id potius cum vtilitate ac dignitatis accefione tole-
randum,qum Vngariam in Csefaris feruitutem anerendam efle cenfuere:qui-
bus deindc , quum vellent earn redimere , haudquaquam foret integrum. Ad
conditiones deinde pacis peruentum eft. Nicolaum Matthias competitorem,
genere opibusque pollentem , vtRegc deficeret,ambitioimpulit : Sigifnmn-
dum Auftriie vicinitas,quaa Cazfareavoltate non line periculo diflentire pof-
fe videbatur. Sed quum multo plus peneuli ab Vngaris quam Auftralibusim-
mineret, redadus in anguftias,Vngaricam tandem falutem tueri , quam Csei-
rcam ambitionemfouere maluit. Matthias ab ineunte artate callidu verfutnm- 5
que ingenium fortitus , habendam vtriufquerationem cenfuit : Nicolai ambi-
tum , promifla BoiTonienfis Regni corona expleuit : Sigifmundum prjefe&ura
fuperioris Pannonifibi conciliauit: Ioanni ver fratnprouinciamTrflylua-
nia: cum Imperio promifit. Ablatis duobus ex Imperatoria fadione Principi-
bus , qui viribus, eonfilio & audoritate prxpollebant , ne parum quidem dein
Imperatoris partes eneruata: funt. In eum ftatim exercitus reparatur , ne Re-
gnum,cuius nulluni illi ius erat,impune inuaiifle videretur. Contra Caefar, qui
fuperiore vidoria iam animCi adauxerat, quamuis horum refipifeentiam ini
que toleraret ,fbrtunam tarnen principio fuis cptis arridentem profequitur:
nouas in tempore copias inftaurat, cogitauxilia, fadionis audores promilfiso- 4*
nerat, & aduerfus Regem iterum, vt armafumant, hortatur;quodilli multo re-
miflius facer vifi funt:deferbuerat enim ille furor, & confeientia fu correpti,
ad fociorum,quiadfidemRegiam paulo ant redierant,exemplum,animos in-
tendebant:tandemFrederico vexati, focia iterum caftraconixerc . Matthias
Sigifmundum, cui legiones duas,& fupplementa dederat,cum Simone collega
aduerfus hoftemire iubet:acceptois exercitu, forti animo contra proficifeitur:
cum Caefareis in fuperiore Panonia oceurrifet, prsdium neququam detre&-
dum eue duxit,fed cum colIega,haud mora,dimicandi confilium init.Nunqua
Reges (inquit)Simon. fine aliqua feceffione creariqueunt. nam quum varia:
fint hominum mentes, & diuerfaitudia, nunquam vno confenfu res, quae tanti p
momenti eft , decerni poteft. Poft difleniionem experientia duce , qua: rcrum
magiftraeft,refipifcunthomines,&deprauatafuaiudiciarecognofcum:ingc-
nu fateor, me Rege defecifle, quando violenta Regis fuere comida, in qui-
bus fuffiragiorum fuit adempta libertas : & fubire nond coronati adolefcentis
Imperium,vix mihi fuadere pcteram,ex vfuReipublica; forc:nequc prarcocem
Regiia
 CADIS I IL LIBER %. rij
Rgi apientiam inefle credebam.Tu quoque> qui iuflli Regis in nos caftra mo
uifti^nfcliciterqj pugnafti, aliqua te notainfedum non difritcris. Nunc, mi Si-
mon,tempus adeft, quo fuara vcerque notamabolerepotefbego fidelitcr, & ru
cautis pugnando, vcranque nunc (quafo) turpitudinem exuamus.Explorato-
res du dum hoftes propius adefle retulerunt, fi idem quod fentio , tibi vifum c*
rit,cras ante lucem,inftruda acie,in Cefareos(oro)prodeamus: audacia quan-
doquc deterredus eft hoftis: &pr2cfertim Alamannus, qui fuapte natura fuper*
bus,fi quem in hofte metum intelligit,tantam hinc infolentiam concipit,vt ob*
ftare nemo poflt : abfterreatur , audacia ic animo decidit , vt facile fufeitari
ro ncqueat.Proinde conuocatiscenturionibus& Pra:fedis,confilia communicc-
mus,admoneamusque,vt antequam illucefcat,arma part, & hoftes dato figno
adoriantur. Simon Sigifmundi confilium non improbat, quippequodfortis &
aftuti ducis eratxum tribunis militum,centurionibus &: praefedis,id ipfum de-*
cernunt.ex compoitonondumillucefcente die,Cacfareos adoriutunilliquum
ex improuifo Pannones adefle vident, haud paru animo confternantur. Quam-
uis carrorum circumfeptu fepro vallo muniuerant, hoftis tam impetum haud
facile excipiebant : elato vtrinque tumultu , ingentique clamore, tanta confu-*
io in caftris oboritur,vt dum alij caftra tuerentur,vix alij tumultuariam aciem
inftruerent.Mox quum extra prodiiflent, ab Vngaris continuo profligantuncas
10 teri quum infuljantium agmen tolerare non poflent, ab auerfa caftrorum parte
relicris impedimentisjterga vertre.Inftat cum equitatu tergo Simon,& mul-
tos in fuga caedit. Sigifmundus caftris potitus , figna receptui canere iubet,lau-
datoque milite , ad Regem ouans exercitum reducit. Rex igitur>qui duplicem
m Fredericum expeditionem per Legatos iamfufceperat, inpriorevidus,in
altera vidoriamafequutus eft. Imperator quum profligatum Sigifmundo ex
ercitum aeeepiflet, vehementcr,indoluit,dirrufoque rubore, huiufee belli fub-
inde pnituit.Cxfarem ab adolefcente iuperari,turpiffimum eile reputauit, Su
regni fpe decidit , & miciora in pofterum conulia inmit. Illegitima: ambitionis
pnitentia correptus, in propra decori cogitationem reeidit: & qui paulo ante
50 de follicitando alieno regno cogitauit , dumlongis futura profpicerc nititur,
Imperio deihde fuo timere ccepit . Sed vtinam veluti futura prouidit , fie com-
moda , vti res ipfa poftulabat, conlilia fubieciflct. E diuerfb Matthias de repe-
tendo pertinacius corona facra cogitat. Legatos alios Senatus conuko decree
uit,qui longe maiore quam antea humanitate,debitum ibi diadema repeterb
nullum infolentiae indicium cderent,quod in Coruina maieftate nunquam de-
prehenfum eft. Prfcterea de pace agerent, eumque hortarentur , et exorarcnt*
vtloco filiiMatthiam haberet,patrocinium (vtpar erat) Vngarorum acciperer,
&interVngarum& Alamannumnulliivtrinq;difcrimenageretur. Legationis
princcps,Varadienfis Antifteserat.HiquumadAuftralemNeapolimCfarem
40 conueniflent,Regia rite mandataexpofuerut:mitioremqumanteaPrincipem
inuenere,&:quum Antiftes ilium magis exorabilem nadus eflet,fapienti & or-
nata dicendi copia , eo rem adduxit,vt redditurum fe corona ingenue pollice-
retur , & Matthiamloco fllij habituru , percuflurum quoque perpetuum cum
Pannone fcedus,dummodo id acquis vtrinque conditionibus offen etur. Pro
roa , quam apud fe depofitam efle non inficiebatur , multa prarter arquum &
fas mala fe tolerafle fatebatur, obfidionem hinc Neapolitanam, varias calami-
tofasque incurfiones , agri vaftationem, rapias pagorum, & incendia fe fuifle
perperum,aiebat: quinetiinfanos pro Ladiflao fecifle fumptus: quarum qui-
dem omniu rerum haud immerito rationem haberi oportere,afleuerabat.poft
jo ha:cafHrmare,fe intelledo Matthias Regis animo, qui pacem poftulat,& falu-
bri ocio non diflentit,nihilin Vngariam vltr moliturum : & praefertim f vete*
res amicos,& aflertores fui nominis^quos habet in Vngaria,Rege fenferit be
ne tradari , & fadiones ac fimultates extingu. Ad hace Legati , regio nomine
afleueranterfpondent,Matthiam data pace,redditaq5 corona, omnium imme-
more iniuriarufore,& multo melius Caefareos,qum Cominos impofteruho
 2* ANT. ON FI NU RER. VNGAR.
mines tra&aturum.Eo demura pa&o Legati Caefare dimittuntur,vt de repen
dendis fumptibus,redimendaque corona, cum Rege agerent: rem haud im
mature tracbrent, de conditionibus vitro citroque dcernrent , & Czfari re-
ferrent.lnterim inuiolabiles,ac acrofan&ae inducid forent. Legati Budam re-
uerf,RegemofenduntBoemico bello occupatum:SebaftianumenimRofgc-
nium,ad purgandam latrocinas vlteriorem Vngariam,quibus Boemi,ab Ela-
bethaprimm duce Gifcra introducto ,fccerant obnoxiam , cum duabuslegi-
onibus Danubi traiicere iuflerat. Quin & Ladiflaum Hederuarium,Agrien-
fem Epifcopum,in eos arma fumere cocgerat. Auditis Oratoribus , & intelle
ct morbo Cxfaris,quemauaricianimium laborare fenferat,nonparuala:w^^
& animi magnitudine afte&uscft. Quippe qui ex tribus bellis, primum&gra-
uiffimum, expleta Ca>faris auaritia extin&um iri fperatrreliqua profperfege-
fturum efle confidit.Refponfa Csefaris ad Senatum retulit:exquibus Patres,ne
minorem quidem lxtitiam concepere,de conditionibus pacis & redimcnda
roa us agendum eTe cenfuerunt : vnam tantum inea re ditficultatemeTe
fentiebt,eamque haudquaquam perdificikm: multa pecunia opus efe,quam
etiam,fi res ipfa tulcnt,vndiquecorradendam eTe decreuerant.Res multo mi-
noris Matthia quam Senatu fiebat , qando Collata etiam ftipe facramcoro-
namVngaros vltro rcdcmpturos efenoucrat. IntereaMichaeI,Regisauuncu-
lus,inferioris Vngaria: fines, aduerfus Turcas late tucbatur:& de intis cum Im to
peratore induciis,certior fatus,grauiffima follicitudine animi leuatus eft. Sub
iifdem fer temporibus , regales nuptia; celebrate : quumpoft mortem prioris
fponfx,de quafuprdiximus,filia: Georgij Regis oemiavam nuptia: inftart,
quam, antequam emitteretur carcere,defponfarat.Hanc magnifico duxit ap-
paratu, miroq; amore dilexit.Boemi hanc proceres ,Tricinium vfq; duxerunt,
hinc Regali pompa Pontfices Sc Optimates Vngarici accepere,Budamquedu
xere,vbi nuptiamm folennitas celebrata. Camarina: huic nom fuit.Vixquar-
tum cum Rege annum claufit , & ante coronationcm , immatura morte furre-
pta,in diuique Sigifmundi xde fepulta. Boemicum igitur bellum inftabat,quo
mifer Vngaria vexabatur. Huiufce mali Elifabetham,Ladiilai Regis matrcm, }o
caufamfuhTe ferunt.Hc prima GifcramacTelephum introduxerat,quos Caf-
fiouiar,Zolio,multis quoque oppidis,in vlteriore Vngaria fan praefeccrat.Suc
cefere deinde fraterna: Boemorum focietatcs, qua: varia circmcaftella tem
pornea erexerantjimpolitisque prfidiis hinc difcurrentes,cunta longe latc-
que vaftabant : latrociniis vi&um quarrebant, cardibus , rapinis ac ineendiis,o-
mnia fdabant. Annos circiter oto & viginti peftis ifta in vlteriore Vngaria
debacchatur,vniuerfam regionem ad Pefthum vfque latrociniis infeftam faci-
norofa multitudo plan reddiderat. Ioannem Goruinu bis ibi fufum fugatum-
que fuifle icripfimus. Nemo tanti fuie , qui funeftam gencem extirpare , & hac
Regnum labe,pra:ter Matthiam, purgare potuiflet. Bellum atrox arduumqj fu- 40
it,&: quod vix annis quinqu abfolui quiuerit. Prter eos,quos diximus,faci-
norofe multitudinis duo alij principes erant, qui prefectura: munus gerebant,
alter Komorozkius , Valgatha alter dicbis eft. In horum manu Souarum , Se-
chum,Caftouia,Zolium, Biftricia, Scepulum, multa quoque alia oppidafue-
rantritem caftella duo, Comorozkius & Valgatha , in montibus temporario 0-
pere nuper erexerant , vnde longe lateque tutiora latrocinia exercrent. Non-
dum pnmus Regni annus exacbis erat, quum Rex compoito fer cum Carfare
bello,expeditionem BocmiCaminiuit. Sebaftianus Rofgonius,cui belli huiuf
ce fummadata fuerat, traieclo (vt didum eft) Danubio , Agriam verfus , caftra
mouit: vt fe cum Ladiflao, Agricnl tune Antiftite,coniungeret. Agriam celer- fo
rime peruenit,vt antequam Bocmi ilia duo caftella, qua: in montibus nuper e-
rexerant,munitionibus ac milite obfirmarent,qumprimm demoliretur:vni
Galgozio,altcri caftello Vadne nomen ab his nuper erat inditum. Sebaftianus
in primis Vadnam,in edito monte itam adoritur, quam nondum abfoluerant,
fraternum exercitum in campo dimiferat , vt dciilientes ex preiidiis Boemos
inhibe-
 bGADS . '- &' w
imiberet,n quo nfugerent. Primo infulcu, Boemos cum ducibus ambobus
oftendit,qui extra difcumbebant. Valgatha elato tumulcu cum non parua ma-
nUjVadnam iniiluitjVt cam duerfusVngarorum impetumtueretur.Sedquum
Sebaftianum tanto mpetu oppugnantem propugnculo defpe&aflet, vt nul-
lo modo proteg poflet,defeo ftatim animo}auerfa ex parte deiliit, & in Gab-
gozium efFugit. Quum Rofgonius Vadnam hihilo fegnius oppugnare conten-
aeret,tertia qua cperat hora, cxCis tantm feptemex hoftibus, caftello mon
tano potitur , reliquos captos ad Regem mifit. Mox pari furore ad Galgozium
properatur^quo Comorozkius cum Valgatha paulo ante confugerat. Hi quum
ro Vadna expugnatione confternati forent,defperato Galgozij prefidio,non ex-
pe&ato hofte fefe inde deripiunt) vt ad Sechiun fereciperent,quodnon procul
ab Agria remotum eft.Sed quum ad plana defcendiiTent, Ladiflao Epifcopo,
copiisqj Regiis inhibiti , quas Sebaftianus ad radices montiumlat diffuderat,
vtdifTugientes occluderent,Sechum intrarcnequiuerunt.Quod vbi profpexc-
re , vtrique duces cum feptingentis ferc Boemis , in prximas profufam fugam
fyluas continuo rapuere: inftat tergo cum expeditifimo Epifcopus cquitatu,
&in fyluis multos CEedit:imminente iamnote,immiiIisq}multis equitibus,qui
cos aiidu infe&arentur, &difquirerent, is in caftrarediit. Qui eos fequeban-
niTjin fequenti die> ingcntem rufticorum manum in eos excitarunt,quare cx-
io des ingens continuata. Hi ne longis vagarentur , tertio die cum ducntis 6
quinquaginta captiuis,incaftrarediere.Rufticiinfenfam ac execrabilem Boe-
morum multimdinem,oto circiter dies,ine intermiffione fequutur,
continuant. Per nemora,faltus & pagos,vbicunq; deprehendunt,fine vlla com
nuferanone trucidant. Demum ad internecionem omncs cxfi, praeter ducen-
tos Se quinquaginta captiuosjcum duce Valgatha , qui in fyluis captus eft:quos
Sebaftianus omnes ad Regem mifit. Quare feptingentis , prxteralterum du-
cem,nemo fuperfuit.Hoc pradium, quod in Boemos primum fuit,circiter diui
Georgij ferias geftum. Sebaftiani vi&oria vfque adeo populis omnibus gra
ta fuit, vt adliberandam caeteram regionem , tot annos Boemorum latrociniis
30 obnoxiam , multi gratuito militarent : quinetiam ita cunorum ltudiaiiicccn-
ditjVt rufticamultitudine, hominum circiter quinqu milia, vitro arma fum-
pferint , crucisq5 teTeram altero humero fubfutam geftarint, vt ad facram alios
expeditionem incenderent. Hi ad Sebaftianum & Magiar Blaium conuene-
re, tertio ante Pentecoften die 4 caftellum Myflie,quod ad templum diua Vir-
ginis illi quondam exa:dificarant,magnoqj pradidio munierant , mira cclerita-
te circumueniunt (id Caifiouia tribus milibus paiTuum remotum eft)tanto im
petu oppugnare cperuntjVt pugnam nunquam intermiferintjdonec praefidi-
um expugnannt.Quadringenti,qui intus erant, ad vnum omnes trucidati, vna
tantm muliercula fuperfuit , cui ratiofexus ignouit. Haudquaquam in tanto
,0 fucceffu & animorum ardore,Sebaftiarras & Ladiilaus frater, eu Magiaro Bla-
fio, ceflandum efle cenfuere.circiter Pentecoften , Galzech Boemorum prarii-
dium adoriuntur,&: vi capiunt. Mox in Telephum & Axamithum nfignes la-
tronum principes caftramouent > qui Saros Pathak , & varia caftellatenebant:
cum vtroque ad Saros praelium conferunt. Sed qumBoemorum duo tantm
milia Telephum fequerentur, tantse multimdinis impetum perferre nequiue-
re. non eft diu pugnatum , quamuis fzuicra pugna; truculenta fuit 4 fexcenti ex
his quam primm caefi,captiver ducenti.Quum exteti tergadediflent,inhos
ruftici fauiiere. Ad poftremum, duobus Boemorum milibus vix ducetos eua-
fifle memorant. Axamithus in, scie irtterfeus eft. Cum quatuordecim tantm
50 equitibus , Telephum fugam rapuiTeferunt. Victoria, Rofgonis, & pop-
lorum ftudia , Boemicum bellum continuare iubent: quamis id ipfunvetiah
quotidiana Matthias diplmala imperarent.' Fugientem Telephum Ladiflaus
infequitur}quiad Saron fe receperat, oppidum quidem in arduo monte fitum,
& non modo natura loci , fed arte quoque munitifllmuim Dum huncinfequi-
tur,Iafon Boemoru pradidium,ad templum quoddam a-dificatumjobfidet, vbi
ji ANT. BONFINII RER. VNGAR.
Vderczkium,vnum principibus facmorofsc gentis effe fenfcrat. Vderczkius
node clm elapfus,ad aliud praefidium,quod in Polonix finibus erexerat,enb
git quod Breznicze nominabant. Iafon , Ladiilaus in fequenti die per dediti-
on'em accepit.Quanquam Vderczkij fuga,ad obfidendu Breznicze ipfum hor-
taretur,Saros tame vbi Telephus erat,remoratur. Quod quu obfediifet,paucis
poftdiebusfadadeditionerecepit. MoxVderczkiumrepetit,quem quumad
Nouum caftrum , in finibus Polonia: fitum , confuguTe per exploratores plane
nouuTct,imminente hieme in Vngariam ad Regem ouans reuertitur. Ea abla
te, hxc omnia quxdiximus,in Boemos fliciter gefta funt.Qupd quidem bel-
lum,poithac vix annis quatuor tranfigi potuit. Sub eodem fer tempore,inui- n
dorum opera arteque , Michael Zilagius in Regis inuidia vfque adeo ducitur,
vf de auunculi morte, de fe optim meriti , cogitarit. Simultatis caufam nemo
fat exploratam habuit.Nonnulli,probum virum, fumma intcgritatc prxditum,
& ab omni denique ambitione alienuniiafFedatx tyrannidis infimulant:quam
i aftedaTet, oblatum in comitiis regalibus Regnum multis Optimatibus ac-
cepifet, eque pro nepote tantopere laboraTet. Qn vero xquius iudicare vii
funt,ob'inuidiofum gubernationis munus autoritatem, maximam coflatam
in hnc inuidiam ab aduerfariis, eiusque feueram aduerfus Regem cenfuram,
huiufce mali caufam fuiTe,prodidere.Haud fecus atque pater, profuam Mat
thias adolcfcentiam liberis caftigabar.corripiebatclm tetricis quandoq; ver- u
bis, ne xtatis vitio in grauem intemperantiam prolaberetur. Qui autem Regis
gratiam voluptatum icnociniis inire nitebantur , &c quicunque Michaelisaut
potentiam reformidarant,aut inuiderant dignitati, vtrique certatim in nepotis
odium adducere ftuduere:alteri,ne diffimilem fui regem haberent:alteri,vtin-
uii homims audoritatem attenuarent , & inufitatam in commis audaciam vl-
cifeerentur. Quod vt facile aTequerentur,varus apud Regem criminibuseum
afficiebanr.accufabant anhelatx tyrannidis,fufpiciones varias fufcitabant,& li
beras illius increpationes , feueramque cenfuram,in malam vtique partem in-
terprctabantur : accedebat elatus Regis animus, qui fenis imperium & admo-
nitionem haud facile tolerabat. Atqui memini Matthiam , Viennx paulo ante jo
mortem , fxpe dixiffe , Se in adminiftrando Regno , nunquam alieno conilio
efle vfumrquinetiam fui Regni principio , vix vnius anni, Gubernatorismo-
derationem &cfilium tolerare potuifle. Quare fadumeft,vt tanto magis de-
latoru criminibus foret obnoxius. Eo igitur maledici rem adduxere,vt adeon-
iiciendum in vincula Michaelem, Regem fane perpulerint : rati quoque , cxin
ad mortem adduduros. Rex male perfuafus, auunculum , grauiflimi colloquij
gratia , ad Tibifcum amnem feftinare iubet , fe illic propediem adfutrum cue
lignificans.Is nepotis chirographo admonitus, cum expeditiflimo feftinauite-
quitatu , neque nonveritus , nequa maleuoli fufpicione Regis animum depra-
uaifent, quorum iniquam m fe mentem eTe intellexerat : verum ius fanguinis, 4
vis paternx charitatis , be immortalis beneficij magnitudo , omnium mentem
fufpicione abalienabat. Quum vtrique ex compofito ad colloquium cuenif-
fent,Michaelem in proximo Tibifci pago,validiifimo equitatu circumuentu,
repente capi iubet,& in vincula coniici. Vix hace dixerat, quum prxtorianaco
horte ex infperato capitur.Nonparum nepotis facinus,ac rei infolentiam admi-
ratus:quin etiam aliqui,non probe fentientes,expofcenteRege manicas&pc-
dicasyauunculum refpondifle ferunt, In meo curru difquirite , quas Regi com-
paraui,vtfr quid improborum criminibus impulfus,in auuculum auderet, tales
Gubernatoripnas daret.Exhis verbis,falo aliqui virum ilium integerrimum
calumniis affedatx tyrannidis afficiunt. , Contra qui adfuere, Quidhxcrei in- f
folentia,Matthia,fibi vult, protinus.cxclamaiTe dicunt:hem , hxc pro dato Re
gno mrita auunculo rependutur?hxc gratia ciunulata refertur?Num hxc Mi
chaelis fides & charitas promeretur?qui pitifimi te loco parentis, ad vltimum
cum ipfa domo redadum interitum,c carcere edudum, ad Regni faftigium e-
uexit.Huc te improborum cfilia & delationesadduxere,vt Regnum ab mau
dit*
 DEA dis m. lber x. \?
dita* ingratitudinis infamia aufpicarcris? infaufta Rcgni aufpicia , inaudb
tam nepotis impietatem, inigncm ingratitudinem,gentium vbiq; priedican-
dam.Si hoftis mis fueris^qucm alienum tibi fidum inucneris ? Non me propria
calamitas,& illata pra:terquum & fas turpitudo, fed grauis tui nominis expe-
tationiscp ia&ura vehementer angit:fatvixi,fatque laudis domiforisquemihi
eomparaui: ego nihil mihi timeo , confcienti rcrum bene geftarum me bene
fperare iubet.Sedqua; te exhoc facinorc fupplicia manet? qua; tibi numinibus
\zCx pietatis vltoribus,expendenda funt'Hax ipfa me fane deterrt. Talia oc-
clamitantem Rex vlcr tolerare non potuit,imperauit in vincula c5iici,& mox
ipfe terga vertit.Circumftabant illi, qui obilruendas auunculi didis aures efle
fuaderent,aiTerentes iure captum,aliud nunc dicere in Regem,aliud efle moli-
tum: verba cum rebus haudquaquam confentire,nepoti femper durum moro-
finnqj fuTe,nullave lenitate vfum, fed dida fadaqj pariter improbafle:&: vt fi
bi cundarum rermlaudem compararer, hc in gubernando artem vfurpafle.
Duos Vngariam Rcges,paribus aufpiciis imperantes nunquamhabuilfe:Mat-
thiam Regno fatis ei1e,&: caquidemfapientia,vtnequetutore,neque curatorc
indigeat:qui his ex lege dari fuient, qui rationis impotes & concilijreputantur.
His igitui animum adolefcentis fie inccndunt,vt colloquium Regis efflagitan-*
ti.obftinatis abnegarctur.In fequenti die Michael iuiui Regis vmdus, ad Vi
lo Ugofuarum , quod Lucidum caftelluminterpretantur,Turcis quoque finitr-
mum,non fine cohortis prartoriana: cuftodia ducitur.Committitux duobus ca-
ftei pra;fedis,qui ob Turcarum metum,cum valido id prafidio tcnebant.Hd
rum alteri Gregorio Labathlano,Gcorgio Dachio, alteti nomerat.Commif-
fum fibi virum in carcercm coniiciunt , cuftodes pra:ficiunt , omncs euadendi
modos inhibent. Cacterm pro viri dignitate bene tractant. Exoranti vt vete
ran fidumqj coquum,dominigulam probe calletem, fibi feruire permitterent*
conceiTere. Interim Michaelis inimici,haudquaqua vitra ceflandum rati , mul-
taapud Regem in eius mortem moliuntur,&totmifcrumcrinunibusonerant,
vt nepotem ad indicendam auunculo impellerct. Vincitur tandem inb
jo quis perfuafionibus tenellus adolefcentis animus , &C pro inuidorum libdine,
pracfedis cuftodia: Regio diplomate mandatur , vt excremo fupplicio Michae-
lcm affieiant. Id infcio Rege fub adulterinis plerique uteris factum cXiilimant,
quirci vcritatcm diligentius explorarunt. Gregorius&: Gcorgiushunc capita
muldare iuffi, ne praxipiti quidem conliIio,in re tanti momenti,vtendum eile
ccnfuere.id improborum fcelerc^ac infcio Rege fadum efle rati , confilia inter
feconferunt:altcrumqueex ipfis,adeXplorandam Regis volntateme omnino
mittere dccernunt:& de Michaele fupplicium fumere non dlibrant, quouf-
que exipfu Regis ore impcriofum mandatum explorator non acceperit ; in re-
giumfanguinem neququam temer, eque vno, nifi altero tertio,eodemq^
4c capitis acreru m fupplicium interminantc,edido, faruiendum efle arbitrantur*
Gregoriusadexplorandum Regis animum proficifcitur.Interea coquus, aftus
ac fidei iuxt compos,cum tribus conferuis, pari fide prarditis, liberandidomi1-
ni confilium init:improuifum,ad remperficiendam,Turcarum incurfum com
minifcitur:ex arce Turcas adefe clamitans,prfidiariam cohortem,adhibitos-
que cuftodes,omnes arma fumere iubet,fe quoque in arma furere imulat: cr
dula caftello multitudo prodit, nouiflimus cum tribus conferuis,ifte fubiequi
fingens , mox egreflis, tergo portam obftruit, &: quibufdam cariis, qui in arce
remanferant, frado carcere Michaelem educit, in priftinam libertatem aflerir,
caftellique dominum ftatuit: adfalfumquicunquetumultum prodiert,quum
yo nihil vidiflnt, fubinde reueri, oceupatum Michaele caftellum , &c ocelufam
fibi portam comperiunr.quumvi recipcre niterentur, illico reiediabiere. Mi*
chael igitur,falute mul & arce ex infperato potitus,rutica manu fibi deditili-
rna,commeatibusque oppidum compleuit. Mox accitis amicis ac fuislegioni-*
bus,imporo prfidio obfirmauit. Memorabili nimirum moderatione pofthao
vfum ferunt,quippc qui recuperatafalute yiribusqj fuis,non ad vleifeendasne
 5ti ANT. BONFINII RER. VNGAR.
potis inimicorumque iniurias , fed ad vindicandas Turcarumincurfuinferi-
oris Vngariae oras animum intcndit:in pofterum fe curia abftindum efle cen-
fuit. Ad Regent moxnucium falutisfuae mifit,Se plus coco quam ncpoti de
ber lgnificans quando alter inique in carcerem conieciflet , coniedum fide
liberafletalter:& hie ingfatitudinis, fidelitatis ille,perpetuum. fibi nomen com
paraflet. Neparuo quidemhinc Matthias ruborc fuffufus efle dicitur mecali-
quod doloris indicium edidit. Saeuitiam aliena culpa patratamrecognouit>&
faciles maledicentibusaureshaudquaquam adhibendas,hinc primum didicic.
Refcripfit ad auunculum * liberationem fuam , quae propediem inilabat , fuifle
gratiiftmanuatque id duntaxattrifiitiae attulifTe,quod non ingenue fatetur, - 1(
cum liberations audorem , pietatis & refipifcentiae ibi laudem prampuifl. Id
nonnllorum fcelere factum eTe^on iniciatur,quorum libdine e Regni ini-
tium,aetatis vitium,audoritasque Regia nodum obfirmata,fcccratobnoxium:
fc nihil in eum cogitafle afnrmabat , quod praeter bencficij magnitudinem , 6c
fanditatem cognationis efle vidcretur. Quinetiam haud parum audoritatis ex
hac re fibi comparaiTe faflus eft i quum improbi plerique Proceres hinc Maie-
ftatem regiam reuereri &c timere dudum occpcrint. Eum igitur bono animo
efle iuflitj&futuram propediem honeftiffimam reconciliationem nunciauit.
Sunt qui ferant , id ex induftria Matthia fadum, vt debitam fuae Maieftati rc-
uerentiam , & optimatum metum,ab auunculo primum aufpicaretur . Sed de
his hadenus. In fequentianno,quum Bocmicumin vifceribus Vngariae bel
lum^ neceiTaria Michaelis recciliatio fupereflet, Sebalianus primo tempo
re Rofgonius,iuTuRegis,in Boemos caftramouer.ipfc propedi,vt fe auuncu
lo reconciliaret,adTibifcum amnem profeduruserat,quamuis regni negocia
cundationis aliquid interiieerent. Boemi ligneum in monte caftell fecerunt,
r<uh*. quod Patha nominarant,nn modo loci natura,fed arte ac prfidij robore ma-
gnitudinequemunitum.Idinprimisprfedus Regis adoritur,obidctque:pri-
mo die quum fe ad expugnandum accingeret , mtercedens pluuta prasliumdi-
remit: fecundo pugnam inftaurat , completa fofla vallum aggreditur , militem
quenque fortiumum lignea mnia fubire iubet . Contra illi , quum fe acriter 50
oppugnari cernrent, fubeuntes deturbant , admotas muro fcalas reiiciunt: in
hos faxa deuoluunt,alios difcuTo fecuri capite diruunt.Ipfi quoque fagittis,lan-
ceis , fulphureisquemiflilibuspetiti , haud impune faeuiunt. Multi vtrinqueeo
die caei, faucii vero multo plurcs . Quum rritos ibi conatus Rogonius fore
exiftimaret, ne fruftra tempus tercret, ad Rege venire decrcuit : haud ignarus,
hoc bellumRegias quoque vires addecere. Audit,adTibifcumamnem,recon-
ciliatonis gratia,illum iter facer. Quarc extemplo fequutus, in ci teri ori Tibi-
fciripa,ad Varkon,Regem adhibet:in vlteriore, ad Thizauarfan , Michael erat
aunciilusdies ibi aliquot adi funt, colloquium in Tibifci ripa celebratu:pau-
ci Vtrirtque arbitri adfuere. Multae principio vitro citroque intercefere incu- 40
fationes querel,mult vtrinque purgationes interiedx. Adpoftrcmum,po-
ftulata & concerta mutuo venia,pacati animi , & admotis deinde Ponrificibus,
Praefedis legionum & Proceribus,rcconciliatio non fine lachrimis ac idi per-
petui foederis folennicate tranfada. Poll haec , Michael Zilagius , Regem, A-
griam vfque fequutus,vt frequens ibi de immincntibus bellis, &; diftnbuendis
cxpeditionibus, conuentus haberetur.Hc Michael , recuperara dignitate pri-
ftina, inferioris Vngariae prouinciam cum imperio fortitur,vt aduerfus Turca-
rumincurfiones,eam folita diligentia & fortitudine tueatur. Sebaitianus,du-
du aufpiciisq5 Regis, in Boemos reuertitur, vt vn cum Rege, caeterisquePro-
ceribus, fuperiorem Vngari latrociniis & feruitute Boemica liberet. Micha- jj
el, in prouinciam mox profedus,caftellum Keui, quod prope Synderouiam il-
tum eft,mira arte,ac omni munition genere , ne quid Synderouia , qua ni-
fnium fibi timebat,mali iam acciperet,obfirmauit. Matthias , reconcilalo a-
uunculo,omni fer improba follicitudine liberatus, expeditionem Bocmicam
forci animo adoritur:in primisque Patha,vbi Scbaftianum fruftra pugnafle di -
ximus,
 DECADIS III. LIBER X. 5z9
ximus,dura obiidione circumuenit:& ea quidem mente, vt nunquam hinc rc-
cederet, donee hoftili Sc calamitofo oppido potiretur, quodlatrocinant.um a-
fylum efle nouerat. Hoftes praefentia Sc apparatu Regio confternati , per inter
nuncios in prins cum eo agere coeperunt, vt quatriduanas fecum inducas fa-
ceret , interea de facienda inter fe deditione dcernrent. Dantur induca* , Se
padiones inter eos fata:,vtfi ad ftatutum diem auxilia nonhaberent, fcfe de-
derent. Quae quum habere nequiuiflent, quum omnes Rexaditus occupaffct,
ad preftitutum ex compacto tempus,dednionem fecere. Multa adhuc oppi-
da Sc caftella fupererant,partim olim ab Vngaris,partim ab ipis ereda, qua:
io emi pertinaci.ter retinebant. Recepta Patha, Matthias Saiomenthc , Saionqu
caftellumobidet, qua: in fuperiore Vngaria olimerexerant,eaque ine magno
negocio rccepit. Deinde ad Balozuar caftra mouit , Se potitus oppido , paucis
menibus triapraefidiaexpugnauitan primis Ghemerum, deinde Drench, ter
tio Vfdin. Supererant &: alia , qux Boemos adhuc Vngaria ceder non patie-
bantunhaec non multo poft tempore,Matthias in ditionem fuam plane redegic.
Nanque Rhymam, Zeechum, Zyrchiethum, Zaygriapheon, Saigon , Sc non-
nulla alia, partim vi, partim ex deditione cepit. Duos hcannos,a Patha* obii
dione , in hune vfque diem exegerat : Gifcram autemnondumattigerat, Boe-
morum principcm,&huiufce belli moderatorem, qui ad Zoliumlat domna
lo batur. Expugnatis Rex pradidiis Sc oppidis, qua: paulo ante rctulimus , Budam
rcdiit : ibiqj Emericum Quaeftorcm regni, cum magna potetate reliquit. Nam
infuperioribus , Emericum paternis amicis haud dubic primarium, fpedatae
virtutis Sc fapientiae virum : in inferioribus vero Vngaria: partibus Michae-
lem auunculum rite praefecerat. Quin &: Emerico Stephanum Bathorem col-
legam adiecerat , vetuitiilimo Vngarorum genere , veluti varus in locis,
ex vniuerfa hiftoria colhgi poteft, virum profed impigrum , ad gerenda tan-
tm bella natum,ab initio aetatis de fe maxima quazque pollicentem : quando
tyrocinij fui die,tantam fortitudinem, prudentiam, feueritatem , cum inaudita
caftitate coniundam pra*tulit,vt ex eo tempore,quanti foret, augurari quifquc
}o facd potuiTet. Stephanus Emericifrater,natu minor, impari audoritate,con-
trtuncfortitudine&probitate pari,vt cum fraterna laude certaret, in eo bel
lo fuit.Saron oppidum,haudinuito fratre circumuenit:vbi cum validiiTimo fa
ne pra*iidio,Pan Matthiam,Corabin,Maczyn,Belian,& RuTian,explorata vir
tutis fidei centuriones, Gifcra pra*fecerat. Id in edito monte itum, ad radi
ces, ligneum caftellumfuerat Boemorum, quod Vngari vi ceperant. Stephani
peditatus,abfenteinfcioque ipfo,Saron adoritur , Se oppugnat. Qiuimpugnam
temer iniuiTet, parum profper dimicatum : plures enim ex Vngaris , qum
BoemiSjin eo pradio caefi captique. Saros ab altera Eperies, ab altera Si binium
parte habet: ad quintum lapidem eft Eperies,ad decimum Sibiniu,vbi Stepha-
40 nus hibernabat: quod quidem totum materia confedum eft. Boemi recenti
vidoriaelati, Saro in Sibinium defeendt , vt ligneam ciuitatem incendert,
Stephanumque cum cohortibus caperent. Equitatus autem qui in caftris erat,
profpedo Boemorum infultu, tergo adurget.Quum illi Sibinium oppugnare
uccendereque cpiflent,fuburbanaque diriperent, inftant tergo ifti,vniuer-
fumque in fe impetum conuertunt. Pugna hc atrox Se fda committitur, diu
variante fortuna pugnatum , Se multi vitro citroque faucij Se interfedi. Boemi
tarnen," numero viribusqj in tumultuario illopradio fupenores,Vngaroru tan
dem equitatuminclinarut: is tergadare coadus, rapta in prximas yluas fuga,
difrunditur,&: inftante node pugna dirimtur. Quum fuis male pugnatum fi
jo mericus ac Stephanus accepiTent,irritatis multo magis qum olimanimis , Se
ardiore quidem obidioneSaron obduct,locum natura arteq^munitifimum
&c vi nequicquam expugnabilem,inedia fuperand eTe decernunt,vias omnes
pracoccupant,ne quid commeatuum Gifcra poflet inferri. Boemi, poftquam
bi aqua& cibo ab hofte interdidum eTe intelligunt , ne fame abiumerentur,
ad Emericum Stephanumque Batliora literas mittunt, quibus colloquium ibi
H* ANT. B0NF1N1I HER. VNGAR.
dari po lulan t : quod quum facile impccraflcnt , Pan Matthias aim collegis , de
de did ne Sari, legi b us i us agere oeeipiunt. Poft dies aliquot earn trlgunt,
&ea quidem condicinele faluis corporibus & impediments oppidum dede-
rent. Conditionem Emcricus accepit, tertioqi die Saro poti . Poft hxc re
cepto S aro: quod magni momenti ee videbatur,ad recipieda finitima oppida
qua: adhuc graui Boemorum imperio premebatur, ad Yiuar mox caftramota,
paucisqj menibus Viuar,Bichnc3 Scepufium, Kcmiaarkumcp recipitur. Cate-
ra quoque caftella, oemorum quoque prxfidia,partim dcdicione,partira pe-
cunia recepta funt. Solus Gicra fupcrcrat,aliditatc,cxpcrientia,&animi ma.
gnitudine prxftans : is intelledo Regis ingenio , quum fe viribus imparcm no-
uuTet,fubornatacumeo liberalitate agend efle reputauit: vt anc potius fcfua-
que tuerctur, quam Regem beneficio fuperarct. o nfl atu m in fe Regis impc-
tum , ac Vngarorum inuidiam , breui quidem cpiftola declinauit: Ex ingenu
mea in Ladiilaum ohm Rcgem charitate , Rex indyte, in impietatemc Larro-
cinia incidi(iic me Deus adiutet)inuitus:Eliibetha Rcgina,vt pofthumi aduct
fus PolonumRegni iura tuercr,nc mihi vlterioris Vngarix oram,introducens
dcdit.Pofthc,varix facinoroforu manus infequutx,quas libentiiumc datama
gna licenria admifi , vt facilius vtcunque po flem , delegatam prouinciam pro
pugnar. Feci id pro virili mca,n5 minus obtinato,quam fido animo. Polonos
epe fudi : cum parre mo bis profper conflixi: Vngarorum potius inuidorum M
prditionc, quam mcarum legionum viribus adiutus. Ad hxcvfque rempota
traditam mihi prouinciam in mea po teftate feruaui : atque fi adhuc Ladiilauj
viueret, fub eius ditione feruarcm . Nunc autem quando illo mortao , te -
cere non fine diuino numine,ad regix Maieftatis faftigium,prxter opinioncm
omnium datum eile video , nimirum haudquaquam fie humanitatis expers
fum, Sc ab omni ratione deftitutus , vt inter Vngaros vltra ixuire , Sc cum diui-
na volntate collucrari velim. Quid paterna virtus ac meri ta,quid indigna fra-
tris mors , SC generofa tua indoles,ac intempeftiua fapicntia mcreatur,non me
latet. Facinorofas hadenus fodetates , qux hie fub tutela nomineque meo lon
ge lateque latrocmia agitabant, forti animo eiecifti , SC extirpafti omncs : folus jo
Gifcra fupcrcft, ad hunc vfque diem infeftus : qui nefcio quid magni dc Mac-
dux triumph is & gloria auguratur.Proinde nelaudis vidorixque tux primor-
dia , inuitis numinibus intercipiam, id mihi ccrtum eue fdto,me prouincia vi
tro ceflurum: btempe raturum viccrici Matthix dextrx, Sc vbique gentium
pfius imperara fadurum : acceptisque Legatis, ciuitates Sc oppida fponcc rei-
gnaturum. Haudquaquam ipes Gifcram confiliumque fefellit. Rex perle-
tis litcriSjfc ab hoftc multo pulchrius armis, quam beneficio vinei pofi ranu,
adeum continua Legatos miit , qui oppida roprent : Gifcram abirc volen-
tem,fuo nomine remorarentur: nditionem optimam, Se ampliifima quarque
dona polliccrentur. Legati mandata tranfigunt,compofitisque rebus, ad Rc- 4
gem,G iferam promTa incolumitate ducunt. G ratiffimo ac hilari Rege vu!tu,
his verbis excipitur: Nunqum me beneficentia (mihi crede) Gifcra , fupera-
bis:turpe eft Reges ade vinci,fcd beneficio turpiusrimmo quiequid in Regem
meriti confertur,fneratorium illud eue debet , vt Regia dignitas rite ferae-
tur.Sat mihi tua fides virtusqj fpedataeft. Tu aut quando interraros referen-
dus e s,ad aliena te feruitia exire, Gifcra, non patiar. Sub Matthix dudu Se au-
(piciis,eadcm qua fub Ladiilao quondam fide, ftipdia fades. Quarc qud no-
ftra fine bello reddideris,qu6d nihil vltr negocij faceere decreueris,quod li
beralitate potius quam acie agdum eTe cenfucris,hxc in primis Marthia mo
nunc habeto:Lippam 6c Sohom oppidum, tibi recipito: quinqu viginti au- f9
rem milia, dono nunc accipito:honeltiffma te cum Proceribus Vngarix affi-
nitate coniugari tolerato : commodiilmamq; mecum militiam gerito. Gicra
ad hxc,regia li beralitate confufus, quu fupphcio potius quam magnifias onis
fe dignu eue iudicaret, i n lachrymas conue rti tur,&: pauca reipondens, fideliiC-
mura obfequium,intcriedo fnde iuramento RegipolliccturA'
dcuo;
 DECADISIII. LIBER X. Ut
dcuouct. Paucis poft menfibus > Ioannis Orzag, praeftantis quidcm Proceris
multis, filia deligitur : qua cum Gifcra,cum folenni apparatu , nuptias celebra-
uit:& addidam Regi fidem ad mortem vfque fnde feruauit. Telephus au-
tem,qui ante fufus 6c fugatus erat,in Boemiam rediit.Quum datam nemini fi
dem pra:ftitiflet,e miferiarum redadum fuifle ferunt,vt in foro fportulam cir
cumferret:& vix quandoq; obolum haberet , quo ad popinas paulul carnis e-
meret. Tales igitur perfidias latrociniiq, fui pcenas,facinoroforum ille princeps
expendit. Hie demum belli Boemici finis fuit. Nam poftquam Gifcra ceflit,
nil vltr fuperfuit.Miferam tandem Vngari, quo annos odo circiter Sc vigin-
io ti, Boemorumlatrociniis & rapinis obnoxia fuerat,& nulla vnquam vi liberan
potueratjMatthias mito regno,graTatoria turba purgauit. Sub iifdem tempo-
ri bus, Turcarum bellum oboritur. Mahumetes enim confternatam ex Albana
quondam clade fpem,ad fubigendam Pannoniam refufcitare cperat. Impel -
lcbat ad hoc adolefcentia Regis,Procerum difcordiae, Frcderici ambitus,& in-
teftina finitimaquc bella, qua: nondum adhuc , neque tarn fliciter compoita
1 nouerat. Halibechum igitur fuperioris Myfiae prasfedum, Pannoniam tra-
iedo Sauo incuriare , ferro igni cunda vatare iuTerat. Syrmienfem inpri-
miSjdefidente Sauo,agrum inuadit. Cheulpen,Sandumq5 Demetrium, popu-
lofa tunc oppida,diripit & incendit. Adauda mox audacia,longe lateque popu
lo latur.AdFuthachum vfque difcurrit,opulentum fane oppidum,in Danubij ri
pa fitum : quod vix foflaligneaque mnia fera: gentis incurfu feruare potue-
runt. Effufo rumore , pro Turcarum libidine omnia mifceri diripique, extem-
plo Michael, &: Petrus Zocholi , Chianadienfis Epifcopi pater , vir impiger
renuus, ne minori quidem animi magnitudine , quam rei militaris difeiplina
., tumultuariis oceurrunt copiisme vltimum illum inferioris Pan-
noniae tradum,quem adhuc magnam Italiam appellant, in Turcarum feruitu- *Up,a lu*
tcmconiicipaterenmr.Haudprocul Futhacho,ingentiprarda onulos adori-
untur.Halibcchusobftndaardiscaptiuorumturba,&:depofitaprda,inftru-
dumin hos equitatumcuertit. Pugna vehementi vtrinq; mpetu inita,quan-
30 do abadam hi pratdam crTerrc,cbntr ifti fpolia recuperare ftudebant : paribus
vtrinque viribus aliquandiu dimicatum. Sed Halibechus , intelleda Vngaro-
rum pertinaciaroboreque, dimiifa tandem prda , terga vertit,ne ditandi gra
tia vitam amitteretd ipfumreliqui fecere Turcae , equorum pernicitate freti.
inftat tergo Petrus,& recuperara pra;da, longoqj captiuorum ordine,adhuc la
trocinij ab hofte pnas exigere contendit. Cum eo, pari celeritate cxpeditifli-
mus Regis equitatus infequitur : at vbi adSaui fluentaperuentumeft,maxi-
main ripacaedcsredintegratur.N Turcis, quicunq; inftatem tergo hoftem
reformidabant, pars in amnem fe proiicere,peti telorum multitudinc, ac iuxt
demergi.Alii,ne inukicaderent,in hoftem fe cuertere, & ad mortem vfqj ob-
40 ftinatius dimicare. Multiinftauratainripaacie animofisagere,apulchribi
oppetere.Pauci demum cum equo Sauum tranantes, Synderouiam fe rccepe-
re. Ad Sarnon vfque oppidum, hos Petrum profligaTe ferunt. Halibechus Syn
derouiam aufugerat , fd# fugas turpitudine vfque adeo angebatur,vteam
propediem abolere decreuerit. Quatuor milia expeditiflimoru delegit,vt clan
deftino incurfu Tranflyluaniaminuaderet, & magna cade incendioque patra-
to,in Myfiam fe repente reciperet.Matthias , qui prater aetatem , prophani ho-
ftis aftum nouerat, illum haudquaquam quieturum eiferatus: omnes legio-
num Prasfedos eo diligentius fines tueri , & cautis cum Turca agere iubet.
Clandeftinis,quidillemoliatur,exploratoribusfcireprEcipit:futuraminTrf-
jo fyluaniam excuriionem illi referunt. Rex Pancratium imminentis periculi ad-
monet, imperatque, vt impofitis vbique fpeculatoribus , prouinciam Turca
rum incurfu tueatunvel i eos alio iter capere fcnferit,occurrat.Pancratius Re
gia mandata feruans,ad Themefuarum,cum validifima Sithuloru manu,Tur-
eis occurrit : cruentum hc pradiuminitur. Halibechus , recenti turpitudine fe
exuere : contra Pancratius , prouinciam tueri , &c perniciofa: gentis audaciant
Y i)
 jji ANT. BONFINII RE VNGAR.
protcrcrc contendit. Multi vtrinquc cadunt:fed quum Turca Vngarorum vi
res vltra tolerare non poflent,haud inuito Halibecho, fugam rapiunt. Inftant
tergo Sithuli,duceque Pancratio,ne paruam quidem ftragem patrant,& ad Da
nubium vfque fequuntur .Halibechus fufus fugatusque , Synderomam reuer- .
titun & profpeda noui Regis fortuna , multo pofthac cum adolefcente cautius
agendum efle reputauit. Duplici iam clade confedus, grauiter angitur, quum
fuo multum nomini hinc detradum iri vereatur. Matthias contra , maiore fit
indies animo,maiorespedorefpiritusconcipit:&quum pro vita (vtitaloquar)
hucufquc pugnarit, pro gloria pofthac certaredecernit. Vnumobftabat, quod
antcquarit coronaretur, nil fine magnafollicitudme fe moliri poifecernebat: io
quare corona: redemptionem,IoanniEpifcopoVaradienfi,fpedata; fidei&
prudentia: viro, commiferat. Is clm cum Imperatore , ne inconfulto quidem
Rege, rem ita compofuerat:vt coronam,Vngaria, milibus aurem feptuaginta
redimeret.Quum id Proceres forte fenfiflent,ad Impcratorem fcripfere,fe con
uentionem cum Ioanne Varadieniitranfadam , dudum accepiiTe:nimiumquc
mirari, propriam tanti coronam redimere oporterereius Maieftatem admone-
re , vt cum Ioanne cautis agat , quo , ne verba dentur , ad modu m vereatur,
quum nihil de conuentione hac grauiifima ad Senatum hadenus fit relatum.
Ipfam fine Senatus confulto,nullo modo fieri pofle. Qiuecuque Ioanne vitro
citroque agitata funt, ipfis haec inuitis ac infciis fuiffe tcntata. Qiumi has Im- to
perator literas accepiflet, adloannemqumprimm fcribit : Initis inter fepa-
dionibus,quatum ex illorum Uteris intelligere potuit,regni Proceres ftare nol-
le:obmurmurare paffim,& conqueri prccij grauitatem , quod foluere non pof-
fent:atque fi etiam foluendo eflent,tanti nunquamredimerent.Proinde petere
fe occafionc fieri certiorem, nnc padiones initac , pro fadis , an irritis & infe-
dis haberi debeant. Ioannes perlcda Imperatoris epiftola,qum forte Varadi-
ni foret, extemplo ad Matthiam , qui Sigedini copias comparaban, vt inTranf-
alpinos proficifceretur, fuas cum Cacareis literas mifit, quibus Optimatum
quorundam auariciam &C improbitatempatefecit. Rex vbi vtrafq; perlegit,ne
Ca:fari verba dare videretur , Varadinurri cum proceribus extemplo concept: 5
ibique coado Senatu,de bello V: corona agi cccptum eft. Inde profedus Cibi-
nium venit,vbi poftquam de redimeda corona decretum eft, ibidem Scptem-
uiri quoque creati ex confulto patrum,qui facram coronam redimert,redem-
ptamq;,cum decenti(vt pareil) apparatu, referrcnt. Septcmuiridefignatihifu-
ere,in primis Ioannes Varadienfis Antiftes, Stephanus metropolita Colocien-
fis,Nicolaus VilachuSjLadiflaus Palocius, Emericus Quarftor regius,Lamber-
gcr , & Benedidus Thurocius. Soluto Senatu, Rex in Tranfalpinos , Legati ad
Caefarem feftinarunt. Sed de Matthia prius,deinde de coronarredemptionc
dicatur. Rex in Tranfalpinos adliberandum Draculam Turcarum manibus
contendere dicebatur:cui muherem, fuam quoque confanguineam , legitimo 40
/ matrimonio coniugarat. Iliac profedus , nefcio qua caufa, quando id nemini
fatis compertum eft,Draculam in TraTyluania cepitralterum vero Draculam,
Turca in prouincia pra:fedum,pra:ter omnium opinionem appro bauit:hunc
Budam captiuum duxit, decennalique carcere muldauit. Inaudita; crudehta-
tis & iufticiar, Draculam fuiiTe memorant : hunc aiunt , Turcarum Legatis , in
praeueneratione, pilea Phrygiaex patria: inftituto deponererccufantibus,con-
firmadi moris gratia,trescapiti clauos affixifle,ne ampliusamoucri poflent.In-
numeros palis Turcas prafixifle,& inter eos cum-amicis laut difcubuifle.M-
dicos infuper omnes deperdita: ignauia: , mifcrabilisq; valetudinis & fortunar,
lautiflimo conuiuio excepifle,deinde cibo vinoque completos , iniedo igni ab je
fumpfiTe.Item Turcis fpe captiuis cute pedes exuifle,ctufoq5 fale pra?fricuif-
fe,mox lingentesfalfis plantis capras adhibuiiTe,qua: lingua: afperiratecruciatu
augereuMercatoremFlorentinumdeafieruandis pecuniis follicit percudan-
tem,in media deponere viaiuflifle, & nil de numerata node pecunia mentien-
cem,incolume dirmfuTe. InBarbararegione tanta feueritatcvfum,vt in media
quifque
 DECADIS III. LIBER X. m
quifque ylua cum rebus tutiflimus eiTe poflet. Hunc deinde Matthias inprifti-
nam dignitatem fane reftituitifed inTurcico demum bello caefus,caput ad Ma-
humetem dono milium. Equitum Legati circiter tria milia duxere , vt coro
nara pro dignitate afferrt. Quum in Auftrali Caefarem Neapoli efle lenfillent,
Scmpromum venere: fed antequamvrbeminirent,C*efarc poteftatemimpe-
trarantjVt Sempronienfium hopitio vti liceret,donec de corona tranligeretur:
& re tranfada,integram ciuitatem relinquerent. Sempronium enimolim, vn
cum arce,Elifabetha Catfari oppignerarat. Demde cum vniuerfo Neapohm e-
quitatu Oratores contenderunt. Quum vrbi appropinquaiTent, Caelar ab arce,
io copiarummultitudinemadmiratus,ex infoltiarei formidare cpit: mox por
tas ubet occludijdifponi per meenia ftationes,& hanc non legationem,fed ho-
ftileru exercitum reputare. Quum portas propius acceffiflent , easque iibi lc-
gationis iure patefieri poftularent,eo obfirmatis obditx. Paul pft Caefaris
Orator vrbe prodiit,non tot dicens copiis,nec tarn expedito coronam equitatu
rcpeti,fed infidias obtedi,expugnari ciuitates,praedas abigi, & agros vaftari fo-
lere. Demumne inita: concordias padiones refcindantur,Ca:fari placer, Ioan-
nemtantum VaradienfemEpifcopum,cumducentis equitibus, vrbemtut m-
trareexirve. Refpondere Oratores,Sacra: corona: religione fe adados,cu ma
gnifico equitatu vcnTe : nullam fufpicionem ccipi oportere : fe Canaris vo
te untatc neququam difentire. Quare Ioannes cum ducentis duntaxat equiti
bus NeapolimingrcTus eft : carteri collega: Sempronium rediere. Menis hc
loanne adus : demum re compofita,cum Imperatore peregit, vt Ladilaus Pa-
JociuSjSempronio Neapolim aduocaretur,qui facram coronam recognoceret.
Duas coronas adulterinas affabr ab Imperatore fadas,rumor erat, ne veradi-
gnofeeretur : atque id quidem Romanorum exemplo , qui duodecim ancylia,
verum facile intercipi poTet,Mamurio audore fabrican unt. Ladilaus ac-
ciaxs , veram facramque coronam prirrio obtutu , igno quodam recognouit.
Paumkircher & Groph Nichel, Casfare Semproni ad reliquos mifi , qui eos
ad vrbis momia ducerent, & allatas pecunias exploraren!. In fequenti die , ad
jo uburbana peruentum eft , tunc iterum vitro enroque redintegrata contentio;
nam coronam hic fine peeuniis , Uli pecunias fine corona dare vole-
bant. Par vtrinquc intercefierat differentia. Varadienfis tarnen &c Patauicnfis
Epifcopiinteruentu,pra:ftita vtrinq; fide, factum eft,vt ad portas vrbis vnoeo-
demque tempore,& hinc corona Legatis, &hinc pecunia: Caefari tradercntur,
vnoque momento compenfatio fieret. Itaque res ex compofito tranfada5& fa-
crafexagintamilibus aureum corona redempta, cditiones perpetua: pacis eo-
dem exemplo exferipta:,vtrinq; datae,nc violari autaboleri facile poifent. Qui-
cunquc Carfaris Frederici Sc Matthias Coruini Pannoniarum Regis initum nu-
per fdus Sc concordiam fcire cupit , ifta legito : Cacfar , vt exortum depofita
40 fibi corona bellum extinguat,Pannoni,cuius eft (ne Regnorummoderator,in-
iuriam facer videatur) earn reddito : padam iuft pecuniam accipito : Mat-
chiam filij loco femper habeto : ius omne Regni ill! cedito. Contra Matthias,vt
parem beneficio gratiamreferat,Ca:farem tantm parentcm agnofcito: filibc-
ris abfque legitimis extrcmum diem obierit,Pannonici Regni ius,Casfaris mox
efto : quin Sc nonnulla Neapolitans; ditionis oppidula,vicique,intra Pannoni
fines errufi,poteftatis quoque Cxfareae lunto : Alamannus &c Vngarus,fine vilo
difcrimine,ab vtroque Principe tradator: veterum iniuriarum fedator inftau-
ratrve difcordiarum, capitalis efto : quicunque demum fdus rite fandeque
percuflum laeferit, fandionmve hanc cum fumma per Legatos poteftate ini-
jo tarn violarit,velutipublici& communis ocijpacisque interceptor, &Deorum
penati urn violator,igni ferroque vt foeda porca feritor. Coronam igitur Sem
pronium, quae annos quatuor Sc viginti fub Cacarea poteftate fuerat, fingulari
pompa,Ixti feftiuiquc, haud aliter atque rem clo demiiTam, tenus aduehunt:
ybi Oratorum audoritate promulgatur edidum,lateque difFunditur:Quicun-
que recuprala: facras corona: gratia & religione capiuntur , libera vifendas re
Y iij
 534 ANT. BONFINII R ER.1 VNGAR.
cognofcenda:q5 potcftatcm omnibus triduo Sempronij fore. E finitimis oppi-
dis &pagis,religionisamorc,inriumeramultitudo cfluxit, agnouit agnitamqj
praereuerenter adorauit:mox Budam delata, in arccque recndita. Sed Lega
ti ad Regem feftinarunt,quem in Syrmienfi agro adueris Turcas agentem in-
uenere. Hincenim Turcas per Ladiilaum Marcum Praefe&um legionis nuper
cieccrat:& hoc bello fuccenus,adauctusque animo,qud facrum diadema re-
demerat , Sc cum altero Imperatore terrarum pacem feecrat , ad obfidendam
ujx,*. Iayzam properabat. vrbs eft in edito monte fita , in mediterrnea Illyrici
regione, quam duo amnes circumfluunt, pra:ruptisque rupibus & vadis obfir-
mant. Ad radices montis,& vrbis ambitum confluunt,admixtiqi vninSauum
deinde feruntur. tergo profufa planicies ( BoTonienis quondam Regni hace
caput erat) inexpugnabili arce hoftibus inaccciibilis. Res eft altiufculc re-
pctenda. Georgio Defpoti, de quo multa fupr diximus,liberi tres mares fue-
re:Stephanus, Georgius , & Lazarus. Stephanum&GeorgiumTurcaexcaxa-
uit. E Stephano,Lupus mira: fortitudinis: Georgio, Defpote noftri temporis,
Ioannes ac fratres funt geniti. Lazarus, qui Regno fucccflit, vnam tantum fili-
am genuit:quam Stephanus Boflbnieniium Rex vxorem duxit. Is defun&o La
zaro focero fuo,non folum vxore, fed Regno quoque vnapotitus , Boflonar &:
Rafcias iuxt. dominabatur,Turcico ingenio,fumma impictate,& profana reli-
14^3. gione prarditus. Anno Salutis quadnngenteiimo fexageimo tertio fupra mil-
lefimum,quum in fuperiore Myiia late imperaret , blanditiis Mahumetis Tur-
carumlmperatoris caftelllo clam euocatur , accitus in colloquium , repente
capitunBarbari iuifu,cute exuitur : Regnum quod patre dolo furripuit , cum
vita iimul amifit. Huius igitur temcritate fcelereque Rafcia & Boflona , cum
magna Seruia: parte,in Turca: ditionem peruenit. Matthias igitur quum Sa-
uo tantm fe Turca difterminari confpicaretur,rem facra profeft corona di-
gnam aggredi conftituit. Exploratis Iayzenfium animis , qui Turcac iugum -
grc ferebant , extemplo cum magno excrcitu Sauum traiicit, Iayzamquecon-
tendit,quatuor dierumitinere Sauo remotam. AdclariiTimumfacinus, iuue-
ni animum addiderat,difrufus rumor,Pium Pontificem ab vrbe Roma,vniuer- jo I
fam in Turcas Europam fufeitare. Quare primo impetu,ne obuerfantibus qui-
dem oppidanis,vrbe potitur. Arx fola fupercrat , quam Turca cum validifimo
praridiorctinebat:hanc die noduque oppugnare adoritur, non modo locina-
tura,fed arte, milite, machinis&commeatibus munitiffimam. Diesnoccesque
arte quauis & ingcnio,pra;tereavi,prece,doloque vexat.Harambechus tadem
Pra:fectus arcis,colloquium Regis petit, datur adeundi copia. Quumhonorifi-
c Rege exciperetur,aliquantifper vtrinque fubticitum: Turca tandem exor-
fus,arcem ob reruminopiamferedditurumpollicetur,i abducendorum capti-
uorum copia,faluis corporibus &: impedimentis , fat:in minus , Imperatorcm
propediemadfuturuminterminatur. RefponditRcx, liberandoru capnuorum 40
gratia , bellum hoc nuper fufcepiTe , & fe ne minimum quidem famulum con-
ceTurum.Conuentio tdem de deditione arcis tranfada, Turcis data poteftas,
quieunque fub Rege ftipendia facer vellent , commode pofent : qui nollent,
tut dimitterentur. Harambechus Regem fequutus , cum ducentis equitibus,
coronationem eius, recentis victoria: teftimonio decorauit. A calendis tadem
Octobris vrbem ceperat, deeimofeptimo calendas Ianuarias arce potitur. Eo-
dem quoque tempore , ne ingrato hibernare ocio videretur exercitus , feptem
& viginti circm fintima oppica recepit. Compofitis in prouincia rebus, im-
pofitoque layza: pra:fidio,Seruatoris noftri natalibus, victor & ous Budam in-
greTus , & cum ingenti Senatus Populique laxitia ac plaufu exceptus eft. Sup- m
plicationes dus immortalibus inftituta:, apud omnes aras res diuina facta.Tan-
tumhincnominis Comino Rgi comparatum , vt non modo Pannones facro
diademate dignum , fed Veneti , Pontfices, cxterique Chriftianae Reipublicae
Principes, hunc vnicum aduerfus Turcas imperatorem creandu eife cenferenr,
Mahumctes Othomannus, audita Iayzae captiuitate , qua: illius Regni caput
crac
 DEGADIS III. LIBER X. w
trat, viqu ado indoluifTe dicitur, vt purum abfuerit, quin corde difrumpere-
[ tur. Excrcirumicirciter triginta milium. hominum,mira celeritate comparauit,
ante per fxuitiam hiemis layzae fuecurrere nequiuerat. Nuquam enim arcem,
tam cit capt iri iibi perfuaferat. Ad hxc teftudines,caupukas, arietes, ac ce
rera tale gnus parat , fulphurea in primis tormenta : nullum nouz munitionis
genus omittit, ac dedente hiberna vaefania , quum primm licuit Iayzam op-
pugnare adoritur. Vrbeculam,Vngarorum prarfidio munitam, ariete arneisque
machinis, quas circm collocarat, die no&uquc quaTat, nunc tormentis terri-
tatdiruitq3,nc nocturna oppugnatione pertinaciffim vexat. Nulla oppidanis
Jo Tequies datur,quippemod mceniarefarcire,modo interiore foTajVallo,agge-
reque communire nitntur : mulleres fepuerimilitariaiequemuniapbcunt,
pro communifalute,pari iludi quique decertat. AtvbiMahumetes fatmuro-
rum dirtum efle putat , aperto Marte ciuitatem inuadere audet : prauereatot
acies inftruit pra: multitudine copiarum,vt dies tres pugnam continuarepoflit.
Nam antequam nouifimi defecerint,primi,inlauratis viribus , pradium rediri-
tegrare facile poterant. Quare ex omni parte vrb adoritur, non folm peruia,
fedinaccefa quoq; loca milites tentare iubetpfe tergo inftat,omncs ad -
liumhortatur, praeter murales Coronas ingentiamilitipraunia pollicetur : recu-
perandam Iayzam occlamitat. Quum nihil Turca ceperit,quod vi amiferit,pa-
10 tratum fociorum ignauia dedecus obiicit,ingeminatque:quod prxfenti virtu-
tcabolendumeTevociferatur. Turca: tanto mpetu moenia fubeunt, vtmulti
pinnas vel muros confeenderint : pleriq; figna mcenibus impofuiTe vii,moxqj
ab oppidanis reieclifunt. Clarifimum Vngari facinus commemoratur , qui
quum Turcam imperatoria gna turn imponere cotendentem ufpiceret , cor-
repto imul hofte , fe pracipitem ex alto dedit, vt Coruina adhuc igna ftare vi-
derentur. Tanta cardes eo die facia eft , vt foTas hole complerint. Ex oppida
nis multi ca:i,faucij fer orrines. Matthias audita faeuifima Iayzenum obi-
dione jEmericum Sepuficnfem mox cum duabus legionibus aecurrere iubet.
Virille impiger ac ftrenuus,non minus animo quam prudentia & alu preils,
jo ocyrfim mandata peragit. Nuncios multos premittit , qui rumores diffrant,
Coruinum Regem cum innumerofo exercim propediem adfuturum. Sentit
Turca vndique Vngaros propediem adfuturos.Quoties,& quam infeliciter A-
murathes pater, & ipfe,collatis fignis, cu Coruinoduce pugnarit, memoria re
petit. In repentinum fubinde timorem coniieitur: eumque auget recens &im-
prouifa Matthia: victoria. Increbrefcentibus deinde rumoribus de Coruini Re
gis aduentu,quumdudum adforenunciaretur,prac nimia trepidatione, reliclis
munitionibus,machinis & impedimentis,in Macedoniamferecepit.Emericu
fola famaciuitatem acrrima obfidione liberauit. Inilaurato mox
praefidio,& obmunita layza,adcoronationem quam
\a , Rexedixerat, feftinauit. Hictertix
Decadis finis erit.

Tertiae decadis finis.

Y iiy

I
 3*

ANT. BONFINII
RERVM VNGARICA-
RVM DECADIS QVART^
a Sambucorepcrtae, Liber I.

5 A p T a Iayza,& magna o parte, poftqua Mat

thias, adau da iam bruma, Bud peruenir, nihil pro-
fed Coruinx magnan mitati fuit antiquius, quam
de legitima coronatione cogitare. Huic igitur,ex fc-
I natus confulto , Palmarum dies prazftitutus eil : ad
' quem cum eremotifimis oris prae fuitia hyemis o- t
ptimates nobiles,magiftratus, & legati adcTe ne-
quiuuTent, in diem Paraiceues res ipa eft proroga-
ta. Albam igitur, facro,prophanoq; ordine omncs
principcs,pontifices,cum vniuera Vngariar nobili-
tatc, conuenerant, vt regem, praeter actatem de Re
pblica benemeritum , &C ad clariflima quxque facinoranatum,facro ritdia-
demate, quod nuperrime redemerat, coronarent. Hc ftatuto die , regalibus
quibufq; infignibus in diui Stephani bafilica Dionyiius Sech,Strigonicnis me
tropolita, in frequentiimo tot gentium conuentu , Coruinum ex more deco-
rauit: tanto populoramplaum&coronatus,&:circumueduseft,vthuncrna-
gnanimum regem alterum Alexandrum, alterumve Caefarem , hunc inuidiffi-
mum Pannonia: propugnatorem,variis Unguis tot populi,conclamarent: plen-
que Martern Scythicum,nonnulli Romanar gentis reliquias appellarent. Dona
miffilia,nummi,vedes,ac cartera tale genus, qua; in ea celebritate fpargi folent,
profufis y&c magnificentis quam vnqu antea diffufa funt : Coruino regifee-
licitcr,liberatori Pannonica; gentis focliciter, Matthia: vidori cunda fceliciter,
certatim miles cum plebe ingeminabat. Multos die viros equeftris ordinii
dignitate donauit. Quibus autem torques aureos,aut purpureas lacernas adic-
cit, fpedata cunds pontifieibus & proceribus une admiratione profu
regis magnificentia , qua: omnium ibi ordinum ammos admodum cociliauit, }'
pro eius vita mira folicitudine vtriufque fexus Sc auatis omnes homines vota
1464. nuneuparunt. Anno igiturSeruatoris quadnngetefimo fexagefimoquartofu-
pra millciimum, regni vero fexto , coronatum dieunt. Illud neququam
omiferim, quod in referenda gratia monumentum inter corondum fecit. Io-
annem Varadienfem epifcopum de patre,deque fe iuxt benemeritum,amplif-
iimo illoditifimoquecomitatu perpetuo donauit,vt ipfe,pofterique pontfices
legitime fruerentur: qua quidem donatione bafilica Varadienfis diax Gcnitri-
ci diuo Ladiflao rege dicata, plurimra auda& ditata eft. Priuilegium Mat
thias alto folio przfidensjfacra corona, feeptro, pomoque confpieuus, proprio
ore protulit , id tale fuit. Cum Ioannes Viteiius , cui pater moriens nos vnic 40
commendauit,nobifcum vtranquefortunam fubirenonrecufarit,pari quoquc
difcrimine nobifcum in captiuitatem inciderit,liberarit Boemico carcere : do-
mi forisque nobis confilio , labore, opera femper afFuerit : diTenfiones Sc bella
repreTerit : in Boemica,Turcica,TramTyluana &: Bofnen expeditionc,velfua
prarfentia, vcl copiarum auxiliis nunqua noftra caftra defcrucrit, Sc falutari de-
mum legationis officio grauiilimaquaique negocia fceliciter egerit,coronamfy
nunc facram longo poftliminio retulerit:placet nobis,patribusque conferiptis,
eum fucceToresquc fuos ob fingularem , qua in diuam Genitricem Sc Ladiflai
numen afficimur,religionem,comitatu Bihorienfi perpetuo donare, vteadem
fidehtaus officia cmodis continuare poTit : & nos euitata ingratitudinis no- JP
ta,haud
 D E A D 1 S III. LIBER I. m
ta,haud indebitavirtuti premia perfoluamus. Tranfacbcelebritate eoronatio-
\nis , Matthias cum fingulis ptificum optimatumque ordinibus Budam rcdiit,
ibique a:ftatem illam tranquillam cgit : quotidie varia fpe&acula cdidit , illud
nunquam defuit , certamen equetrc curulve , prxterea leonum venationes,
duo trive gladiatorum paria quibus apprim deiecbbatur. Quin & ipfc
quotidie inhippodromo equeftri certaminc deugnauit,tanto robore & auda
cia^ cum fortiffimo quoque infeftis haftis congrederetur.nullam in certami-
ne dignitatis fu: rationem habcri iubebat,quin& publico id fxpe agebat edi-
fb. Aurigatione aifidua vfus eft, nilignauia & deidiofo ocio duxit abomina
ble bmus,multas in regno lites inter ftiuandum Budxcompofuit. Appropinqua
ei:
te iam autumno, baud vltr terendum infpe&aculis Buda: tempus eflc putans,
15,1.
ad fufcipiendam aliquam expeditionem non minus vtilem,quam necellariam,
animum imendit. Iayz vi&oria fuccenfus de Turcico iter bello cogitare co-
gitur.nullum enim aliud fuccurrebat antiquius , nequc fibi neque Rcipublicx
gloriofius , magisque neceTarium, infidiofum & prxpotentem tergo hoftem
habebat,quem neque negligere, neque per ignauiam fine extremo periculo vl
lo modo dimitiere poterat. Quare audacia hoftem vincere fatius efleducens,
deledumhabuit: vndecunquepoteft, auxilia cogit.Acceflere pia: , auxiliares-
quecohortes Crucigerorum militum, quas Moldauieniis epifcopus fecum ad-
""1 10 duxerat. Cum decern igitur millibus equitum,Phutachum vemt. Sequebatur
eumloannes Emus Venetorum orator , qui etiam in captiuitate Iayza: cum re
ge fuerat. Nam cum Veneti duobus ante annis Turcograuiter in Peloponne-
h vexari ccepiflent , &c ad Ilhmumab Ionio Sc JEgxo mari cum foflamurum.
tumultuaria opera duxiflent, vt peninmlam Turco protgrent: circumuen-
ti vi, multitudine hoftium rritos conatus habuere: ad ineundum cum Panno-
ne fdus recurrerant , Sc oratorem hunc miferant. Deinde Pius pontifex,
cm vniuerfam fer Europam , promifla peccatorum omnium impunitate , in
Turcorum bellum concitaflet, veniflet Anconam , eique Chriftophorus Mau-
ruscum x. inftru&is triremibus continuo aFuiflet: lenta febri correptus , bi-
duopoft,xi x. Calen. Sept. humanis exceflk.Cardinei patres quinqu &qua-
draginta auremmillia Chnftophoro duci , qua: in pontificia area repercrant,
dedcrc , vt ea Matthia: aduerfus Turcos acerrim pugnanti mitteret : Id du
ce perqum diligenter factum. Fdus igitur cum Pannone, Venetoque per-
cuflum,plures annosfexagintaaureiim millia Veneti Matthia: contulerc, vc
perpetua cum communi hofte bella gereret. Ioannes igitur Emus legatus hie
annos treis fuit : ha:c cun&a bella fpe&auit , cum oratoribus tandem regiis,
q|ui ad Paulum pontificem proficifcebantur,vt infrreferetur,in Italiam rediit.
Sedaddiuerticuluredeamus. Rextraieto deinde Sauo,Myfiamfuperiorem
ingrefluSjZoynichum Rafciae oppidum in arduo mote fim obfidet. Ad prote-
gendum Saui fluminis vadum , nc intereiperetur ab hoftibus, Stephanu Colo-
cienfem archiepifcop cum validiifimo equitatu reliquit. Dum Zoynichum
aretaobfidionecircumuenit, quod Sauo quadragintamillib. pafluumremo-
tumeft,& fodinas habet argti, ad expugnanduStreuerinchujEmericum cum
prxtorianis cohortibus mittit,quod viginti millibus pafluu diftabat caftris: Sc
exuberantibus vfq; ade fodinis pollebat argenti, vtab argento fibi nomen in-
d$ uenerit. Streueron enim Sclauonica lingua fignificat argentu. Milites immiffi
itff cum gloria:,tum argenti cupiditate,tanto impetu oppugnare adoriuntur,vt vno
fi alterove pradio ceperint.Potiti oppido , cunda diripiunt.Turcos muks capi
ta un.t,abducuntq^:impofito repente prafidio, pra:da onufti, & in caftra beti redc-
'> jo unt. Iam duos circiter menfes Zoynichum obfederant , acrrima faepe pugna
ft ve xarant , & adhuc expugnare nequiure. In oppugnatione nouifima,Emeri-.
cus equit praEfetus,immiTa ab oppidanis fagitta oculo prarfigitur: parum ab-
> ruat,quinocul erueret,mmio dolore correptus,&deietus animo,inttorium
C/ tetfertur.Rex praefedi fui vulnere confternatus, fe mult dende rcmilius age-
y\ ' re coepit. Dein rumor haud paruus increbuit,Maumethem ne argtea oppida

 y}8 ANT. BONFINII REL VNGAR.
defereret,cum numerofopropediem excrcitu aduenturum : collatis cum rege
fignis,omnino pugnaturum : cum quadraginta millibus hominii in horam ar-
futurum. fama Emcricus oculo faucius , multo grauiusangi & abfterreri,
reg confIere,vt foiuta obfidione caftra amoueat : dicere, fe Turco imparem:
& militem logo bellote afliduo labore defatigat, refici recread oportere: fe
omnino cum vi&oria &ingenti pra;da redire. Pollero die fama ha: magis ma-
gisque militari metu &mufitatione augeri. Oborto tandem tumultu, Tur
cos baud procul abefle,&iamiam cum inftru&o agmine affuturosr rex fola fa-
ma perterrituSjfigna tolli, & caftra moueri iuflit.id cum tanta militum trepida-
tione fa&um , vt reli&is tormentis neis, & plerifque impedimentis^ad Saui ri-
pam continuo fe receperint, mox amnem remenfi, in Syrmienfem agru redie-
re. hlc aliqui vtrique principi volunt fuifle fortunam: quippe qua^ve-
lutiadlayzam, folo aduentantis Coruini nomine Maumcthc machinas eneas,
&: impedimenta deferere : itafub ZoymichimcenibUs,adTurcifamamVnga-
ros,autore Emerico,turpem fugam rapere iuferit. Poftquam falfo rumore
metu fe correptum intellexit,rcxhaudquaquamobfidionem illam rcpetendam
elfe cenfuit : fed frequentiffimum Segedini cuentum indixit,vbi de coramo-
do Reipublica^&fulcipiendo rite bello multorUm fententias audire voluit.Se-
gedinum igitur caftr muit : quo ca:teri pontfices, ac principes edi&o publi
co conuenre. Inter primarios Dionyfius Zeczhius afFuit, metropolita Strigo- to
^- nienfis:IoannestQuinqueccleenisepifcopus,potanoftriteporisnimirum
. mflgnjs , & Michael Orfagh Palatinus,qui ea fapi5tia,probitate,acfortunafuit,
vt ctim fub Sigifmundo florere cceperit, quern in Italiam difpenfatorfequutus
eft: fub quinqu regibus nunquam interceptafelicitate,adextremum vquefi-
nem,vitam cumfumma laude,& autoritate peregerit. Hunc Matthias ob fin-
gularem prudentiam,experientiam rerum,&: aequitat, abdicato Ladilao Ga
ra, Palatintim creauit. AfFuere praeterea cateri optimates frequentifmi : fed
Dionyfius eodem anno,paulo p&ft habitum ea hyeme conucntum,vita defun-
his eft,vir perpetuaiauae,&commdationedigniifimus. Octomiliaaurem,
qua: ad inftaurandam bafilicam legarat,in belli vfum rege vfurpata. Ioannes }0
Vitefius,cum Varadieni fe pontificatu abdicaTet,Strigonienfis metropolita,ob
multa merita,fpe&atiiimamquefidem,non fine maximaaliorum afFe&ationc,
Matthia pronunciatus,& pontificia autoritate approbatus eft. In eo conuen-
tu ( vt quid decretum fuerit , ex regiis ad Venetum ducem uteris fatis explora-
turri habeo ) de bello Turcorum & mittendis Romam oratoribus, prxfente Io-
annc Entone,Venetorumlegato^adtum eft. Oratorcs duo prxftantiifimiomni-
' um confenfu degnati: Ioartrtes Quinquecclefienfis epifcopus,vir fumma elo-
quentia, & dodrinaprxditus & Ioannes Rofgonius vnus principibus opti-
matum : mandata his data, vt Paulo pontifici obfequia prompta deferret,& ad-
uerfus communem Chriftianx reipub. hoftem , opem & auxilia implorarcnt. 40
Ioannes Emo , quia pluribus Turcorum prxliis adfuerat, veluti fpe&ator &tc-
ftislaboris fortitudinisque Pannonicx,tertius his adieftus eft. Illam aeftate Bu-
dxinfpe&aculisrexexegit. Cum primo coronationis anno hxc inRafciage-
itafuermt,fecundoingruenteSeptembri,in Coruatiam caftra mouit. Expcdi-
tionis qua; Caufa fuerit,nondum fatis compertm habeo. In Frangipanes comi-
tes,qui Segniam,Modrufiam,& varia Dalmatian oppidatenebant, obfequiaque
parumgrata prxftiterant,rege tunc aliquidmoliri voluiiTe,opinantur. Eanam-
que tempeftate multi ex ea familia, qua; Romana eft habita, reguli, comitsve
florebantjin primis Stephanus Modruenis,deinde Martinus diuinus,duoque
Ioannes. Plerique regulorum , nobiliumq; nonnullorum iniuriae iter inten- f
difle dicunt , qui vniuerfam prouinciam latrociniis & rapinis infeftam effece-
rant. Rex igitur Albam prim venit , oto ibi dies egit , quibus equeftres lu-
dos femperexhibuit. ibi quoqueSuohIaBoemus,vir impiger acftrenuus,infe-
fta hafta pulchr decertauit. Rex Alba profectus,ciim Zagrabriam iter intde-
ret,adtertiumlapidemquodam pago,pluribus Suohlaexoratur, vtmiflone
donare-
 DECAD.S IIIL LIBER I. *}j
onaretur. Rcmotam is militiam,& fterilem caufabatur: vt miffionem impe*
trarct, aut anfam quererer abcundi, ab intcmpeftiui ftipdij efflagitationc rem
mcepcrat, vt abnegatoftipendio)etiam inuito rege iure fibi abire lieeret.Duos
in hac re fibi focios fuuTe memoranu Georgiu Batolezki Morauiae regulum, SC
Francifcum gencrum Boemum. verum illa fuit defcifcendi caufa, fperabant e-
nim,procul abeunte rege,Pannonia veluti gubernatore deftitutam, latrocinas
fpolusq patere. Suohla demii inuito rege, cum fociis abut. Reuerfus in Vnga-
riam,ad graffandum potius,qum militandum: in primis caftellum regis quod
Coftolan appellantjoccupauit: dcindc focietatem illam Boemicam,qua: ex co
l gnomentoFratrumnomenacceperat,inMorauiatumihuantem,& ab impe*
ratore Romano inaudoratam , ocyffim conuocat : ( erat cnim hc hominum
fere feptem millium)& adlucrum faciendu in Vngariam inuitat,opulentas po-
pulationes, cmoda ibi latrocinia pollicetur.Fraternus hie exercitus Suohlde
pollicicis oneratus,Pifonium venit.De occupanda hc Ternauia agi cceptum.E ,
centurionibus vnus erat Vngarus,cui Blafio Podmaniczki nomen erat. Hic pa
tria: gentis charitate correptus,libero in medium animo prodiit:Quocunq; me
(inquit) focij,noftrafocieta$ ire iuiferit, fiue inPolonos ire cogor, flue in Boe-
mos,Alemannfve,nulla vnquam erit in me mora. Sed in patriam arma fume
rc,quando praeter fas Se gquu eft,id nullo modo praeftare pouum.Deterret im-
0 pietas,religio interminatur,patriae charitas inhibet: Sc praefentanea fupplicia dij
penates, patriique proponunt. Proinde aut ali nunc arma vrtice : aut, fi per-
gitis,me vitro dimittite,& exaudorate.Is accepta ctinuo miifione,infequenti
node cum fuis contubernalibus clam Ternauiam conceffit. Cum em cufto-
des admittererecufarent,prxfeclu vrbis ad Ce vocari iuifit:feftinati caufamad-
ucntus,&: quantu periculi iinmincret expofuit, omni iubens eos fufpicione ca->
rere. Cum iftaretexuTct, a praefedo vrbano mox admiflus eft. Poftero die ru
mor paffim increbuit,quicquid agri Pifoniu interiacet,id omne
Boemis populat iri. HC enim x x V. millibus pafluum Pifonio remota eft.
Atqui res ipia minorem antcceflic. nam ad portas vrbis Boemi ftatim affuere,
30 Sc vrbem fibi de4i poftulabant: huic exitium interminati ni portas ctinuo pa-
tefacercnt. Dicerc adhtc,nil efletimendu,fe prxtcrcommeatus,&hofpitium
nil aliud cxpofcere, nihil etia fine mercede accepturos : polliceri, fi admiferint,
omnibus cum integra librtate incolumitatem. Contra mnibus extemplo
fe Blafius prodidit:quiimperiofus eos abire iubens,minis ac vinilibiprofedu-
ros eTe fignificauit, quando fat commeatibus, &: praefidio ciuitas munita foret,
quinctiam , ni continuo receflerint , pnas interminatur. Ii poftquam in vrbe
Blafium efle cognouere, pedem continu retulerunt , &ad decimumlapidem
ad diui Viti fanum caftellum inftaurarunt,quod Coftolan appellabant,aSoh-
laprius oceupatum. Hinc mox , cmlocum foifa aggereque duplci Sc crebra
40 turribus communiuiflent , in rapias prximas effunduntur. Pagos Se oppida
vimineo muro circumfcpta incendunt, abigunt pcora, in cptiuitatem omn
genus hominum aTerunt,caedunt reludtes,& cunda diripiunt. Suohla indies
cumfacinorofamultitudinelaislongius^ graflatur. Inftauratainfuperiort
Vngaria priftinaefle latroeina,omnes vociferantur:redintegtantur vicatim SC
oppidatim fminarum hominumque lamenta i ad reuoChdum Dalmtica
expeditione regemnuncij mittuntur,qitiSuohlfacinus&renoataBoemo*
rmnlatrociniareferant.VixZagabriamrexfortperuenerat,emSuohla:no-
uitatcm accepit. Eueftigi cum exercitu pedem retulit , concinatis iineri-
bus Strigonium venit, Se in ripa fluminis caftra pofuit , nequenti diecoadi
o vndecunquelicuitnaubus, copias tracere eoepit,tranmio Danubio,Tcr-
nauiam conceffit i moxque Coftolan, famofum grafiatorum afylum , obfi-
dct. Caftellum, quodvifacil api non poterat,magnam vtrinque caedem fi
bi poftulabat:hullaque machinan ingenio citis quam inedia capipofievi-
debatur ,nam ingens multitude propter operofammunitionem, Sc properanl
obfidioncm, ne tantum quidem commeatuum inferre potuit, quantumut cite
 Ho ANT. N F I N 1 1 REL VNGAR.
putarctur. Suehla igitur , cui laquei fuppliciu quotidie rex interminabatur , &
fuas nunquam manus euafurumaufpicabatur,adfugamanimum primumin-
tendit,propofitam ante oculos famem fpedabat,cuitantumiociorumnume-
rum per incdiam abfumptum iriaegreferebat,ab arte falutem exquixic. Proce
ras arbores, qua: murum exmatcria& concerta terra factum circumftabant,
node clm fubcidit:pontemq> ex his conftrni iubet,vt ab auerfa aftelli pane,
iado fupra foffam ponte, profliant. Cum omnia fententia firent, per
filcntium nodis cumvniuerfa fere focietate Suehla per aduarium pontem
clam elabitur : ducentas meretrices,&: trecentos tantum homines in caftello
relinquitrquoprxidiOjdonecipfilongiuseFugiantjConatus regis eludant.Rex
contra, cum hos maxima ex parte exiluTe feniiflet, immio expcditifOmoe-
quitatu,multisque cohorubus tergo infequittmin forda fuga cxduntur mul-
ti.Rexea node in caftra rediit,magnam partem copiarum eos infequiiuffit. In
fyluas illi fc recipiunt, per cundas latebras Sc fingula luftra petuntur. Diffufo
rumore,ruftici fuperueniunt,qui multo fagacius corum veftigia infequunmn
multos inueniunt , quos repente trucidant,poliantqj. Latrociniorum pecnas
feueris exigunt:& iniuriarum haudquaquam immemores , pro furoris impe
rio faruiunt.Ex his pauci euafere : ducenti Sc quinquagintacapti,ad regemqj in
caftra perdudi. Paucis pft diebus Suehla captus adducitur:is enimfolus equo
infidenSjCm per fyluas erraret,vt in MorauiamefFugeret,inlignatorem quen-
dam incidir orauitq; huncimpenfius,vtfefevixducemtantifperaccommo-
daret,quoufque prximos Morauia: fines attingeret. Pro mercede equum, ar-
ma,pecunias Sc pcrpctuam denique gratiam pollicebatur. Cum nomen roga-
tus, Suehlam fe eiTe diceret : illc continuo , Hafalue, inquit,Sueh!a,latronum
princeps facinorofiTime : quotics mihi pcora, Sc iumenta abegifti ? quot
meamdomum calamitatibus affecifti ? quoddetealiquidpollicearis,noneft
ops:iam mei iuris es,Suehla, equus Se arma meafunt.mox apprehenfo equo,
Suehlam cepit,qui trium dierum inedia iamabfumptus , vixequo fuftineri po-
terat.Hunc ad caftellum Cheithe duxit : praefedo , cui Ladislao Ze
nas nomenerat, captiuum afignauit. is mox ad regem,adhuc Coftolarn obfi- }o
dentem, literas mit, quibus Se Suehla: captiuitatem,&: quid de eo fieri vellet
plane fignificabat. Hoc nuncio rex in calris admodum exhilaratus,eum dili-
gentiflim vindjfidisqj cuftodibus aTeruatum ad fe mitti prcepit. Ladislaus
Zenas continu mandata facie. Suehlam manibus pedibusqi vindum, fidaj
cuftodia circumfeptum,ad regem in caftra miit.In confpcdum eius ad'dudo:
Non ne tibi fxpius (rex inquit ) interminatus ipfe prcdixi , te manus meas fup-
phciumqj crucis nunquam euafurumcm forte rogatus,triginta te dents ha
bere dixiTes:non ne meminifti conuiuas tibi omnes affirmaiTc.crucis omnino
peenas te eTe daturumiScelus, cum aftro confentiens, fatum tuum adduxit : te
Suehla facinorofa perfidia hue adduxit: quoties te fufpendio dignum libera-
m?ratus,viribus&virtuti bellica: ahquidtribuendum. Significaui,vtab auerfa 4
prafidij porta clam elabereris, ne ccastera multitudine zqumori cogerere.
fecifti, aufugiili quidem : manus meas euadere nequiuifti. Proinde quand
perfidia,fatum Se latrocinia tuaitaiubent, laqueo cui es obnoxius,emorere,&:
moriendo male mereri define. Fatum enim remorari,non tarnen euitan po-
teft.Fruftra fupplicantem,in carcerem rapiiuit.Facinoroforum fupplicioBla-
fium Magyar prarfecit. Is infequenti die pro caftelli porta cruces longo ordi-
ne difpofuit:fuperhas eminentiores quafdaminftituit, vbilatronum princeps
ipfe prarpenderet. mox omnes adfuppliciumedudi:in inferiori.fpedantibus
focijs,qui in caftello erant, ducenti & quinquaginta rite fufpenfi:in fuperiore J
yero ordinequimagis crant infignes,in medio, Suehla:a dextra/acerdos eius:
a la:ua,puer qui poft enfem geftare foie bat. Caeteri, quiin pratfidio remanfere,
tetro fociorumfpedaculoabftcrriti, ad hoftis arbitrium fefe dedidre. Tre-
centi ibi capti funt:ducentae ver mulierculac , quae pari feelere vidum quari-
tabanc.Ii omnes Stephano Bathore fecundo amne Budam dedudi, Se in tur-
rim
 DE CAD IS It IL .LIBER L tft
rim,quam Mancam ex cognomento dicunt,conietifunt4 Michael Czobor
ea tempeftatc prxfe&us arejs erat , vir quidc baud infacetus: alioquin feucrus
innoxioSj&nonexpcrscrudelitatiSiis enim efurientis faftidio multitudinis
exafperatus , fub prartcxtu liberationis fex , o&ve intempefta node excipere
eeeperat,quos alligato gutturi faXo, Danubio clm demergeret. Interpolate id
no&ibus vfque ade Facbim,quoufquevniuerfus captiuorum numerus hoc
fupplicio ablumeretur. Ex ea igitur Boemica focietate, qu feptem milibus ho
minum plane conftabat , perqam pauci euafere . omnes enim fer aUt fame4
*ut ferro funt abfumpti:hic Fraternitatis illius finis fuit. Dum hace aguntur, fe-
10 cundo coronationis anno,codem quoque tempore legali , qui in conuentu Se-
gcdincnideiignati fuerant,adieto Ioanne Venetorumoratorc,cumapparatu
magnifico , & honclifimo equitatu in Italiana venere , quemadmodum fupr
diximus.Quinquecclefienliscpifcopus &Ioannes Rofgonius ij fuere. Ioannes
Emononinuito inConfultoque fenatu Vneto cum his venit , 6i teftis grauiffi-
mi potius quam legati munus obiuit. Is enim qicquid in Boiha,Rafcia ac Scr-
uia Matthia geftum fuerat , rite cuneta pectauit non modo enim vt comes,
bciusq;,vcrum ctiam vt coniiliorum moderator & particeps,periculis pra>
liis omnibus adfuit. Vir enm confilij acexperientia: magna: compos,domi mi-
tueque regi femper adftitit. Legatio non tam equorum prarftantia , quam flo-
10 rentiflima iuentute clta,omnium in fe fpeftatorum oculos fane conuertit: ra
rahuic a/Imilis in Italia vifa. Legad mandato regis primm Venetias , dcindc
Romar venere , vt decommuni bello cum Venetorum duce colloqtierentur.
Cum vrbi appropinquaTent,mirifico funt honore fenatu populoqj fufeept
Rebus ibi fenterttiaconftitucis , Flrentiam venere & in fenatum admiifi,o*
pem in Turcos ad faltem publicam poftulalTe creduntur.Romam propius ac
cedentes , honorific PontifeX maximus facrofanctumque collegium excepit*
fafta dicendi poteftate,Ioannes ntiftes, vir fumma dicend i copia polies, regia
mandata eleganter expofuit. Poftquamlegitimumpfomptumqe regis obe-
qiunijVireSjfacultates &animum inrequaq; maxima pontificio imperio ob-
Je temperantiffimum obtulit,multade imminenti TurCorum perieulo, deque in-
tolerabilibus &quotidianisVngarorumlaboribus rite dhTeruit:quinetiam,ve
llida rege poftabitumf\ieratedo&i,nouosTurcorum apparatus adiccit.Mau-
methem,inquiens, varus trium annorum cladibus aftcbum, non vfitata folurri
ira,odioque,fed diro quodam furore vexarhomnes artes dolosq tentaremnc
inducias iniidiofas ofterre,expofcere amicitiam,oCij defideriumpraeferre i nt
grauifima bella moliri. Nupcrrimc duos duces cum cxpeditiflimis cxerciti-
bus praemiffle,qui Vngariam penitus ingreffi, quantum in fe effet, igrti ferroqj
vaftent,& ca:dibus cunda ex more compleantan reditu Belgradm obfideant*
Hos iamSynderouiaeappropinqaffc i Maumethcmcm filio , qui natu maio
40 et,cum certis Si innmerabilib. quidem Turcorum viribus, had proCulhinc
fubfequi,vteaxftate ciuitat eXpugnet, Seruiamoccupet , & layzam demum,
Bofnamquc recuperet. Et e obftinatius his duobus locis vt potiatut enixurt
quo facilior vnusinVngariam,Poloniam,Boemi: alter in Dalmatiamjftm,
Italiam, Alemaniamq; aditu praiftare videtuf. Matthiam rege pro virilifuagra-
uiifimis his diificultatibus oCcurrere,multas lignorum ftrues,vt Belgradu mu-
niat,fecundo amne demififfe:obfirmaTe armis, milite,commeatibus:in Boffe-
na,propter Emerici guberntoris occupationes, quifperiorcs Vngaria oras
Boemis Polonisquc tuetur, praefetbs alios difpofuiffe, copiasqe dediffe. Re-
gem habito deleu, Budaprofehtm , in fupcriorem Vngariam Conceffiffe, vt
50 prouinciamBoemorum Polonoturtique latrocinas vindicet , quos magnas
ibi focietates comparaffe intclligit. Dcmum pro viribus,immintibus circm
Eericulis occurrere. Eius animum conilio,& celeritate promptiflimum , nulla
iborum grauitate fuccumbere.Hofti non prudenti,non animi magnitudine,
fed viribus tant cedere,quibus fe imparem cTe non inficiatur.Demni quan
go Chritiana? Reipub. propugnaculum Vngariam effe nemo negat,in comma
it
 54* ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
ncm fidelium falutem pontfice opem,& auxilium implort. A pontfice pa*
tribusq; Apoftolicis benigne refponfttm: Sacrofandi collegij decreto fanctum,
vt quinquaginta quotannis aureum milia , pro gerendo bello , ad Matthiam in
Vngariam mitterentur, qua: anno s muks perfoluta funt. Quinetiam ftanti-
bus adliuc Roma: legatis, Marcus Tininienfis cpifcpus , nouus ad vrb orator
Matthia miffus eft.quem cum propter ifta qua: diximus, turn propter Stepha-
ni Colocienfis archiepifcopi cardinalatum,ad Paulum pontificem Matthia: in-
dulgentifimum,profetum efle nouimus. Oratores,rebus omnibus fenten-
riaconfedis , in Vngariam rediere. In Achaia interim Turcus agens, vt initum
Venetorum cum Matthia fdus refcinderet,nunc Vnetos, nunc Pannonera
cm induciis, turn pace folicitauit:quin & Matthiam per maioris Valachia: re-
gulum,quem Vaiuodam appellant,a:pe tentauit,optimaspacis cditiones ob*
tulit,adiecerat nonnullos in offene, Seruia-que finibus vitro citroque nobiles:
& in primis Rafcia: Defpotam , quern non parua: apud regem audontatis efle
intelligebat. Internuncij quoque quotidie mittebantur, per quos mittedorum
legatorumpoteftatempolulabat.lcicbatenimjnilifolutoduorumfderepo-
tentatuum, nihil in alterutrum bello profedurum. Vires quafque mximas ib-
la difcordia eneruari. Contra vero ub prauextu paris , bellum multo grauius
parabat , nee latebat quidem Pannonem , Venetumquc hoftilis aftus , perfidia
plufquam barbara,& infidia::feruandumeo impenfius vterque fdus eflecen- w
febat.Sa:pe his etiam Ioannes Emus, antequam abiret,interfuit. His quoque
temporibus multa: inter Matthiam, Imperatorem Romanum , Boemicumque
regem Georgium,querela: vitro citroque intercefere,qua: nimos non medi-
oeriter alienabant,& futura inter eos bella portendebant. Friderico in Panno
nia fuperiore prope Sempronianum agrum,catellaqua:damfuerant,veluti
Khifmarthon,&Forychftam:aliaquoqj nnulla, qua: intra Vngariae fines con-
tinebantur. Ha:c cum Imperatori vedigaliapenderet, iure foederis rege Pan-
nonia: immunitatem habebant : nihil tributi rege impofiti , nifi pro Turcico
bello , cum gerebatur , foluere debebant. Rex cum extraordinarium ea tem-
peftate ftipendium,partim propter Turcorum,partim propter fratrum latroci- p
nia numerofa; multitudinis indicere cogeretur: his iuxt atque ceteris, tribu-
tum impofuit .indoluit Ca:far,nihilinvedigalibus fuis populis indultumiri,ni-
hil hpendiis remitti,nullam Augulac dignitatis rationem haberi : & ne fecus
quidem , atque fi ipfe quoque Imperator vedigalishaberetur.Saepe tame Mat
thias Caefaris,&: Leonora: Augufta: Uteris exoratus, impofita belli gratia tribu-
taremifit:ne ius tarnen amitteret, non perpetuo : &cm pcrmiit,re-
tinendi iuris caua, non incaute id fecit.Prarfedus Sempronianus in exigendis
huiufcemoditributis, fe cumreludantibus aliquato feuerius agere cogebatur:
contra illi,quod iure patiebantur, hoftiles iniurias reputare:Confugeread Ca>
farem:& exaggerata re, grauiiim queri : abada Sempronianis pecora,& ca- 40
ptos hoftiliter homines , populatosquc pagos dixere. Ad hace Imperator ( cum
quifque fuis facilius qum alienis credat ) Matthia: fuccenferc,querulas feribe-
re epiftolas , & vitro citroq; plerunque ad iram animi irritan. Cum rege Bo-
emiae, defunda iam Catharinavxoreeius,iniuna:, quae fratrum focietatibus;
&latrocima,qua: partim Morauis,partim Boemis(latronum tunc aylis)Vn-
gari inferebantur,& Georgio haudquaquam inhibebatur, ad capeilendum
facile bellum, ipfum fufeitantibus quoque aliis, incenderunt. Cm in his tan
dem mutua: vtrinque litera: nimos reconciliarent,nouum fortuna bellum ob-
tulit. Nam in Tranfyluanos & Moldauos communi confenfu expedido de
creta. Alteri namque,creato nouo rege rebellarunt: alteri,Stephano ducere-p
gia fide defecere. Benedidus Rufus Tranfyluana: nouitatis audor fuerat , vir
in prouincia opibus & audoritate iuxt potens. Ea namque tempeftate Ioan-
nes,comcs cius plaga:,vt aiunt, Vaiuoda,prouinciam rege ibi traditam , cum
imperio tenebat: virnobilitate, prudentia, autoritate, viribusque praeftans,na-
tus domo fandi Georgij,qu*e inter Vngaros nobilulimafemper habita, acce-
debat
 t)l A OIS il It LIBER t 14*
dbat fratru prarftantia,tnultitudo amicoruSc clientium,praetereacgnationes
& affinitatcs cximiae: item amplitudo diuitiar , quae quidem omnia h ominen
ad maxima quxque fperanda hortabantur.Cm exvfu belli inufitataTraruTyl-
uanis tributa imponcrentr , quorum non tarn grauitas , quam infolentia pro-
uincialium nimos adres nouas irritabatris Benedido Rufo principio clm
vexari cpit , & ad capeTendm munitifimum opulentiflimumque regnum
exhortari.dieebat enim Matthiam ex rege tyrannum euaiiirc,grauiifimis inufi-
tatisque vedigalibus populos aificere^cmini priuilegia, fandiones, immuni-
tates & municipalia iura feruare, ex libdine cunda gerere:prouinciales impe
lo riofum,infolcntcmq> hune dominum vltr tolerare nonpoflc^difquirere quem
regem creentmeminem ipfo Vaiuoda fuecurrere digniorem quippe cui nobi-
litatis & fapientiae tantum ineTet, quantum caeteri noffentipnetcrea tantum au
toritatis Sc potentiae cum fumma pro bi tte coniundae,vt quem alium magis o-
ptent,neminem inueniat.His, confimilibusque didis labtem fenfim animum
ad magna fperanda conucrtit,nec ab re quidem: quando regalia comitia nemo
competitor cxhacprofapiadedccueranBenedidus inclinato huius animojrem
cum plerifquc prineipibus agere ccepit:& muks nobilitate plebeque ^ com-
municato coniilio,vt noua moliantur,impellit.deinde res clandeftina paJm a-
gi cpta:multi ad diuerfa loca dimifi,qui querelas,regis inuidiam,&: nouitatis
%o feminaper vicos & oppida fpargerent regem Matthiam criminibus peterent
quod infolentiima,grauifimaque tributa imponeretipriuilcgia, immunitatis
& libertatis iura non feruaret, aeternum bellum corrogandarum gratia pecuni-
arum alcfet i alium omnino regem quaeri oporterc , libertatis y- & otij amando-
tem: Vaiuodampropenfnucupatis votis optandum,quempiendiimuTranf- ****$&*
yluaniar patrem femper fuifle nouerint. TranTyluanum regnum fuapte natura HI*. "
eue ita munitum,vt fi prou inciali concordia roboretur , nihil fibi fit parte vlla
formidandum: regionem effe auri,argenti, pecoris acmarmoriSjpraetereavinij
frumenti,falis, omniumque rerum, quas lautifimus vitae vfus expofcit,prse cae-
terisjferacilimamc coloniis olim Romanis,&:legionib. completam : oprimo-
jo rum matrem equorum } quos fyluac etiam fpont ferant : boumque foecudiffi-
mam parentcm, natiuum diuitiarum crarium,& non immefit natura mon-
tibus circumuallatu3ne barbaris facile nadonibus expilaretur.Infuper Tranf-
fyluanis fintimos omnes eTe conciliatos t quando fine vbertate hac viuere illi
nequeant.Proindc humile ac ftultum elfejlegatam maioribus libertatem,pu-
fillanimitate quadam per ignauiam amittere: inuiitata nullo pado vedigalia to
Jcrandarvindicem libertatis, & nouum regem omnino quaerendum, Ioannem
Vaiuodam potifimim eligendum.Haec Rufo autore,agitari occepre.Confpi
rantium quotidie numerus augetur. Res deinde publice agi crepta. Primariac
quoqe vrbes legationibusj internunciisque vexatac, vt rege deficerent , quae
40 defedionis crimen abominabtur, fub aferendx libertatis fpecic, ad fumenda
cotttta regem armafntadadae.Vniuerfademum TranTyluana prouincia par
tim male fuafa,partim fu fponte regia fidelitate defccit:Ioannemque Vaiuo-
dam,etiam inuitum,regem declarant,falutantque.Pafim per totam Vngariam
haudquaquam falfus rumor effunditur, Traflyluanos noua moliri, nouum fibi
regem creaTe ,- &palam facrae coronac obfequia detredare. Haecigitur omnia
publico rumore ferebantur. Habito deledu,rexMichaelem auunculum,& Ni
colaum "Wylachum, regni fines aduerfus Turcos tueri iuferat.Ipfe haud mora
in Tranflyluanam expeditinem cum palatino Michaelc , mudseme proccri-
bus, antiftitibusque contendit , odo milia equitum , & quatuor milia peditum
je fecum ducitxaeteras cohortes, turmasque Nicolao Michaeliq; tradiderat,quo
facilius TurcoTum incurfus tolerarcnt. Sed Michael non multo poft Zoyni-
chi obfidionem (quando vix duo ,- vt perhibent , menfes interceTere) male pu
gnando cum Turcis y capitur. nam cum eorum aduentum per exploratores ae-
cepiflet, Coado repente exercitu, ad Boxazin (qui quidem locus fub Syndero*
tiia trigintamilibus pafluum cft)Turcis oceurrit, impar hofti, cmhoneft pe
Z ij
/

544 ANT. BONFINII KIR; V N G A R.

dem referre non poflet,auda&cr manum confcrit, rams Fortuna pietatis & ail*
dacix rationem aliquam forfitan habituram.Primo congrcflu Mars arrifit,mul
ti Turcis principio cccidcre. Alibechus, &c Seeder frater eius,breuem Chri-
ftianorum numerum confpicati,cm vtrinque cornua ducerent,extemplo cir-
cumueniedos Vngaros efle duxrc,quodcmfeciiTent, ij ab hoftibus circum-
Uenti,confternatis animis,partim magna patrata caede occubuere, partim con
fufa acie elapfi efugere.Michaelfpe&ata focior clade, ne pfe quidem fupcr-
cfle voluit:in confertiifimos,cu paucis qui fuperfuerant,hoftcs repente fe con-
iecit,capiturque.quin etiam Gregorius Labathan prafe&us abe , in Turcico
diu bello verfatus, hoftiles manus euitare non potuit quem in Varnenfi clade l(j
captumquoque fuiflc diximus. Ambo Conftantinopohmcaptiui ducuntur,&
Imperatoris iufu capitis fupplicium fubire coguntur. Michael prior, non fine
hoftili affectatione obtnmcatur: Gregorius mox eductus, cum in horam iugu-
lum expectaret, quidam prfto Turcus admit, qui eum cum filio rependdum
Principe precario impetrarat:&pro captiuo Turco repefus,fati diuerticulum
Gregorio eft oblatum. Auunculi mortem rex aegr tulit : quippe non paruam
regno iatturam in eo factam efle intellexit, cunds etiam fuit ordinibus iuxt
deploratus. Matthiam continuatis itineribus in Tranfyluanos contenden-
tem , vehemens quoddam feftinandi ftudium inceTerat:haudinfcium , locura
eTe hoftibus inaccefibilem,fi prouinciales montium fauces , impoltis vbique 1(J
prxfidiis, afleruarent. nam cum Carpatiis montibus,iifdemque perpetuis, & e-
ditifllmis ab Vngaria diuidatur : Prouincia in amphitheatri morem continuis
iugis vniuerfacingitur. Aditus anguftiifimi,& qui facile obftrui queant, currus
vix figillatim admitmnt: Anguftiam motium per quindecim miliapafluum con-
tinuahtunvbi breuiTimumquodquepra:ldium validiffimas copias non modo
remorari , verm etiam ad internecionem cdere poflet. Has igitur Matthias
inprimis occupt : & infequenti die in patentes campos penetrat.Non procul
caftris,prouincialis occurritexercitusirogatus confpirationis autoribus, cm
vfus tulerit,an ne aduerfus regem Vngariac dimicare decerneret? Refpondit v-
niuerfus advnumxSepro conferuandaprouincialiumlibertate,itempriuilegiis je*
& immunitatc ad fupplicandum , non dimicandum eTe inuitatum : contra re
gem nunquam arma fumpturum : defectionis , infidelitatisque crimen morre
impenfius abominaturum Cm harc nouitatis principes accepTent, animo
confternati,&pcenittia dudi, caftrafoluerc populi,qui c5uenerant,fedes pro
prias repetunt,Rex vitra caftra mouens, in rebelles iter intendit : & poftero die
eo peruenit,vbi fuperiore illidie caftra metati fuerant. Ioannes Vaiuodaex-
templo cum vniueris prouincisc iudicibus occurrit , fupplexque veniam exo-
rauit. Nunquam, clementilime rcx,inquitjin confpectum tuum venire potu-
iiTem, nifi mifericordiam , manfuetudinemque tuam fatis exploratam habuifj
fem,eaque grauitate Maieftatem tuam praditam intellexiflem ^vt nihil temer #
agcret,&: inconfult : Quinetiam,i iuftici iimul,& mifericordiam occafio offe^
ramr,dementias potius quam feueritatis officium te nouimus optaturum:quan
do regiam alterum dignitatem magis addecet,ingratum vero & inuidiofum eft
alterum. Hoc magni, pufilli illud eft animi* Nos cum iudicibus ad te onfugi-
mus Matthiam, vt ipeccauerimus,veniam;in minus , gratiam imploraremus.
Sed quis eft tarn bonus,qui non quandoque peccarit? Ad malum potius,qum
bonum* mortaliumpronum eft ingenium ,fed ocyflmreiipifcendo, cmla-
bitur , tempeftiua phitentia veniam promeretur. De me ver , & de iudici
bus rem vniuerfam ingenue fatebor , vt aliquid fibi liberapafio comparare vi-
deatur. Cm infolitaex edicto veftigalia Tranfyluani quondam magna liber- je
tte donati, ob grauiffima bella pender cogerentur : hinc maxime vulgo que
relas funtobortar, inolentiaquifque tributa deteftabamr,& pender recufabat.
Publica hinc indignatio fufcitata,& apene quifque ftipendiorum infolentiam,
& grautatem incufabat , ego communem animorum indignitatem facile co
ercer non poteram , manfuctudine potius & tolerancia fedandam , quam exa-
perandam
 DECADI S LIBER . f4T
fperandam feueritate cenfebamJuter hax lamenta,ecce Rufus interceifit,rem
ipfam graiter exaggerans , indignatos ad defedionem nimos irritauit. Ad id
nonnuJlos nouarum rerum cupidos impulit, me regem declarauit , cum fociis
qui vnconfpirarant,diu mereludantem,&interminantem acerrim, his ver
bis,vt id pacercr adegre: i regnum non acciperem,fe Polonu , aut Valachum,
Ruthenmve introduduros efle minabantur. Ne quis ab his alienigena intro-
duceretur,qui noftram prouinciam magnis viribus occuparet: vitro nomen re
gis admii, quoufque regni vindex& verus rexipfe venirec , qui cdapacaret.
Cum pro rege hic forem, regia me falutatione honeftari vque toletaui,do-
y> nec przfto adforet exercitus, quo facinoroforum audaciam cohercere. Quin-
eriam &illud ingenue dicere aufim,quodiad peregrinos idtransfercndum c-
fat imperium,mihi qum cuiuis excerno maluiTem:haudquaquam dirHfus rc-
giam fuftinere dignitatem,qua: degeneres nimos abominatur.Ni Matthia ve-
nifleSjinter iftos dominan, quam furoremgentis in me conuerterc maluiflem.
Poftquam,rexiacrofande,venifti,paftoremfuumouesagnoucre:te verum re
genere Vngariae Tranfyluaniarque dominum omnes confalutant. Ego quoque
in^rimis princip dominum^} me agnofco, ac fupplex veneror & adoro : ad-
uentu tuo pacata funt omnia, & antequ in tuum afpedum venirent,armaqu
fumpferant,deponiere. Omnes facti pmtet,& leuitatis,qui autem perfidia no
lo tari polfint, funt hercule perpauci. Populi qui conuenerant (vt iudieibus ci-
uitamm, qui nunc adfunt, feire poteris) quamuis ad bellum nouitatis autori-
bus irritarentur , ad fupplicandum pro rebellione confluxerant. Poftquam
principibus confpirationis fc folicitari intellexere , vt fumpta in te arma verte-
rcnr,continu depofuere, ne impium 8 infidle bellum grrent, quarc pauci
funt in culpa. iudiecs autem quibus primariis vrbibus conucnre, debitum bt
gratiflimum vbique gentium &: obfequium Maieftati tuae pollicentur : praeter
inufitati extraordinaria tributi querimonias , nihil fe commifiiTe profitentur
Si hoftilem in te animum gefluTemus, ante ingreflum profed occurriiTemus,
obftruxiiTemus anguftias montium,& obftrudis faucibus,pr2efidia impofuiiTe-
50 mus. poftquam autem in Tranfyluaniam penetrafti, non armati, non quadrato
agminc tibi oecurrimus , non inftruda acie obuiam prodiuimus: fed inermes,
fupplices clementiam tuam venimus exoratum , inprimis vt, ii quid pecca- \
uerimus,veniam & erratorum impunitatem impetraremus. Illud profed cla-
riifimum Maieftatis tuaeopus erit, ignofeere fupplicantibus, prafertim cumin
tempore reipifcunt. Repentina pnittia,ingenua faflio, maximum quodquc
delictum abolet. Da operam,rex benigniflime , vt ex opere dementias ho
dierno te die verum regem , Sc patrem pientiffimum eTe cognofeamus. Boni
prineipis eil officium, in delictis plerumq; Conniuere,& oblatam mifericordiae
occailonem haudquaquam reeufare. Nulla quidem in regia Maieftatc virtus
40 plus dignitatis habet, & fplendoris, quam ipfaclementia,quaDeum reges pro- cUmtntU
pius accedunt. Quidenim magis regium eft , quam vincere fe ipfum , parcere *'
fupplicatibus,&: errata mortalium,cm tuto fieri poteft,facilitate po tius,qum
feueritatc corrigere ? Proinde nobis impenfiffimc fupplicantibus ignofce : 8
ne priftinas libcrtatis priuilegiaTranfyluanis violetur, pro tua benencetia pro-
fpicc , mraque tuere. Cum haec dixiiTet , ad pedes regis vn cum iudicibus
prouolutus,ad ofculum mox excipitur.Rcx omnibus veniam,prterquam per
fidia: defedionis autoribus , daturum, & libertatem priuilegiaqueTranfyl-
uaniae vitro ieruaturum pollicetur. Ioannis Comitisfiduciam , dicendi liber-
catem,& ingenuam confeiTioncmcommendatiaiTeuerat fe nunquamde Tran
co fy Inania; fide dubitaife : fi quid nouitatis accident , id nonnullorum perfidia &
improbitate accidiifc: acque eos miti fe tanuim exilio muldaturum. Vnum e-
rar quod in ea expedicione regem vehementer angebat : Emerici Scepufienfis
indignado, qui in hac expeditionc regia caftradeferuerat. Caufa nemini fatis
comperta fuit,fed illud omnium ferebat opinio: regem amoptimatibus formi-
doloUmeTe cpTc:fuo, non alieno ductuagi velle : tacitam cundisproce-
Z ij
 54* ANT. BONFINII RER. VNGAR.
ribus reuerentiam,promptifltmumqueobfcquium tibi poftularc. Emericura
inter paternos amicos primarium , quem tantoperc cunis honoribus eucxe-
ratjlibere loqucntem,aut confdiis aduerfantem, minis quandoque corripuifle
Fecifle illi ftomachum : & hinc Michaelis exemplo , ilium plerunque montra
inceififlc. InterccffiiTe quoquc calumnias inuidoriun , qui parui ab illo regem
fieri diceret : quinctiam ilium Cc(c rege maiorcm ducere. Proindc oborta hinc
fimultas 6c fufpicio , veterem amicitiam interturbare cperat.Emericus e To
la uipicioneadduclus , vt defereret : C cum opibus C auctoriuteita fo
ret adauctus,vt arte viribusque fuis fe tueri pofle confideret, de aperta defecci
one cogitauitrpalm exclamaste obtrectatorum opera admopiam,ecagrcitem
vitam nqam rediturum,im potius mortem obiturum.Virumtantimoinen-
ri,practerca fpectatae fidei ac fapientia:,non temer dimittendum rex eiTccen-
uit.Ioanncmarchiepifcopum Strigonienfem cum Emerico dimiferat,vthomi
nem rcc5ciliarct,fufpicioncs omnes adimeret,& ad veterem regiamque fidem
omni ftudio & diligentia reuocaret. Archiepifcopus mandata regis fententia
praeftitit, namque redeunti Moldauia regi , Emcricus reconciliatus cum flo-
rentiflimo occurritcxercitu,& fe imperata & fa&urum efle reeepit. Scd ad
Tranfyluanam expeditionem redeamus. Rex cum Ioanni iudicibusque(vt di-
ximusjignouiflet, primo Colofuarum venit,deinde ThordamJbi nouitausgra
tiaconuentumprouincialibus indixit: quoadpracftitutumvniuerfidicmcon-
uenere,dc fidelibus hc,o infidelibus agitatum: qui rebelles perfidi declara-
ti,his perpetuum duntaxat exilium indicium eft:& ea quidem conditionc,vt ad
ftatum diem extra regni limites, quoeunque luberet, fe cum fortunis transfer-
re fit liberum , quinetiam cuique cut abeundi poteftatem & diploma polli-
cetur.Benedictus Rufus, huiulce mali autor, in Poloniam fe furnpuitjibiq; vi-
tam cxegit.Mite iudicium omnes comprobarunt.QuincV: ipfi perfidia? cuicri,
in fe mitius,qum oportucrat,actum 1 fatebantur.Sed multos ignauia,&re-
gis lenitas plane fefellitcquippequi dum coniuentem in his regem fperant,ma->
gis opinione feuerum deprehendere. Cibinium enim cum vcniftet,opulenu-
fimamTranfyluaniac ciuitatem , fi bi continuo renunciatum eft j ibi nonnullos jo
ex his efle, quibus dies perduellionis fuerat indicrus : & contempto prorfus c-
dicto, periculoque capitis, in exilium nondum abire voluifle. Nee parum qui
dem his regis animus incenditur. Et ne ex nimia indulgencia facilitateque con
tptus aliquis calamitofus oriatur, Quarftorem ftatim acciri iubet , qui reos,&
eos qui regni hoftes in frequentiflimo Torde, cuentu pronunciad fuerant,c-
tinu capcrct,morcqsmaiorumnouiTimumdehisfuppliciumfumeret.Eodic
octo captif quibus hos inprimis memorant:Petrum Gcrch, Michaelcm Sulci,
prxtcrea prxtorem vrbis,Iohannemq; Chercium. ij omnes in foro fecuri pu*
blico licrore obtruncati funt : nullus exhorumnece tumultus in Cibinienfi vr-
be fufeitatus , omnes iure esefos adfirmant. Rex pacata prouincia , dum diuz 4e
Camarina folehia eclebrantur , Tranfyluania egreflus, in earn Valachiae par
tem caftra mouet,qua Moldauiam nunc dicunt. Hc Stephanus Vaiuoda lat
dominabatur:& cum fub regis Vngariae ditione verfaretur , omniaque ftipdia
cxoluere, aC imperata facer deberet,elats animo, ferus ingenio , preccrca
impiger , & bello afper, derrectarat obfequium : Tranfyluanas etiam fationes
foucrat,vtperturbatis rebus librtate frueretur.Rexigitur per fvluas,anguftias-
que mtium iter facer cogitur , vt rebellem Vidalachum ad obfequi reuoca
ret. vbi obftructas arboribus,multaqj materia fauces inuenit , partim igni, par
tim ferro fibi viam apent,patefato itinere , cum inlatiorcm region exiuifet,
ad oppidum Remanuafiar caftralocauit i quodRoman illi forum interpreta- p
tur, lignea huic funt mcenia , aggere foflaque munita , Sercthus hoc amnis ab-
loit:adripamarxlignca, prarfidio potius quam arte munita. Stephanus hicerat
prouincia regulusjcui Moldaui omnes iuxt parebant. Rex primo mpetu Ro
mania for occupt, quod vbi ab hofte vifum eft, poftero die per internuncios
de pace agi cptum.Multa vitro citroq; de ccordia agitata funt, nihil tandem
confici
 DCADIS llt LIBER L 47
confici pocuit. Pft, vbi Matthias fibi ab hoftc verba dari fenferat, infeda pace,
catxahmcvlnamouec,ancequamabcac,fucccnmdiripiq; oppidum edicit. In-
cenfo Romano foro, quacunque iter facic,pagos,& oppidulaigni ferroqj pailira
cunda vaflar, homines ac pcora cum ingenti-preda milesabigit. Ad ciuitatcm
demum cerdo die peruenir , epucopo haudquaquam ignobiii prxdicam, qux
MoldauisBaniadicitur : vbiin prima vigilia nodis, rex cum inlidiofo callidoqj
holte confligere cogirar. In hoc quilq; bello fortunam regis cum virtute con-
iondam ruuTe perhibet. In parte fori, regis crac hofpitiu, qua ad cpifcopatum
fpeda: : vbi duz quoque viz congruunt,qux bauXcam am pie dun tur. Cxccri
le pontfices, proceres, legionumque p ? recti, circa tor um hofpitia : vt
ex via regi prxfto Temper adeiient. Inter ccenandum , ad regem cap tiuus qui
dam S y thotus adducitur:rogatus,acci cus interpretc,quis eilec,vnde,& quo ten-
cere : , & qua: caufa fueric itineris ? refpondit , Incerprece neququam ubi opus
re. ie Vngarum,& Tronh luanum eue: rer ignarum,ad reuTenda lua prx-
da nunc in Moldauiam venire , qux caduca vxoris bona forent: in ic:ncre Va-
iachorum duodeeim milia haud proeul hinc ofiendiue , qui Vngaros prima vi
gilia ne dis incaueos adorireneur, crueidareneque : ie gentis chntate p roperaf-
i, ne lilendo nefario fuorum exicium pacerecur. Cum hxc principio paru m
crederentur , ne falutis totee grada ica comminifccrccur : &: a rege minx in-
l- ccrcerencur,mox adiecic: vt adln buis fe i plum cultodibus aile ru aren t : fal
lo. , vi:: mu m de fe fupplicium continu fumrent . rexhominem af-
eraari, & Drach Ber:holdum,ea tempetate difpenfacorem i"uum,equicem
forcunum , 6c ad gerenda bella natum , nu iu as bene t radar lullic. Inc-
narus ipic menfx ie Tub craxic, optimates omnes centuriones 6c prefectos c-
quinim cxcemplo cogic , imminens abholte pe ri cul um enarrat, omnes clm
arma lumere prxcipic : ilaciones in ciuitace per omnes vias , portasque difpo-
nit : ad for adieus prxrorianas cohortes collocat. Ducentos veteranos , 6c eos
quidem grauis armature , pro fuo hofpitio itatuit, vt duobus vicis , qui ibi
congr aune, holt mm impecum excipiant, turmas e qui tum per compita cunda
; : diftnbuit. Vix h xc ita difpofucrat , cum fub p n mam noctis vigiliam hoilis ad-
ucrut: ligneam vrbem vimineo muro circuml'cptam , a tribus repente partibus
irnxniio incendio adorkur, maxim us v trinque clamor S tumulcus oboritur.
Valachi immiflopervrbemigni,intr6 penecrancuniedus vtrifque ignis per cx-
cam node m tan tu m luminis prxlabat,vt euidentiihm dimicarenc Ad portas
- primo , deinde , per vias & mua magna fixages agi tur : canco verinque mpetu
pugna confencur, ve nil inte ft i s agi vide re tu r. Exinduftria,quadrataduoa-
gmina duphci via ad regale hofpidum contendunt : vete ranos ibi infinidos of-
fendunt, acerrimum acrociCmumquc hic prxlium agitur : Cadunt hic muid
Valachis: &: dum ij hoftes domo eiiccre,illi contra vincere, & vi tam femare ni-
*0 cuntur,multum hic fanguinis exhauriuncf Michael Palatinus, Nicolaus Chiu- f >^.
por,&Ioannes Pongrauus,VaiuodxTranfyluani: Nicolaus Banffij,Stephanus *Tj*'-
Bathor , extenque proceres , fori adieus obftinadfllm pro fe quifque tueban-
tur, 5c irruencium impetus repellebanc. Non lacebatenim , capeo foro , haud
ie cu s arque arce , excera facile pe ri tura. Y bique inter cela, 6c incendia,peru-
pacitme dimicatum. Valachi tandem ex omni fon pane reie di, poft mediara,
no de m cerga dedere. Inftant cergo Vngari : 6c aneequam vrbe fe holies fur-
n niant, quamplurimos intercipiunt,alios pre au i di tte fuga; in Hammam, mul
to s in e nies agunt, dum in propera fe ftinatio ne fefc glome ran t,au t puis ter-
go nfo d untur, au t mutuo exci fefc ollidu n t. Vix quatuor milia vrbe exilue-
jo reexceri in vrbe deprehl,ad vnum omnes trucidati func Rex ea node mod
pro hofpiriofuocumveccranis certans, modo in foro ftadones percurrens,mi-
lins 6c Imperatoris opcimi prxftitit officium. In acrrima quaque pugna pri
mus affine, & nunc forres horrando, nunc increpando dmidos * nunc lab oran-
abus fuccurrendo ,&fordflim vbique dimicando, fe cxercitumque feruauic.
Grauiimas rebellancib us Valachis pecnas exegit ad interne cio nem : nanqu*
Z iiij
 4* ANT. BONFINII R E R. VNGAR,
fcptem, vbi illuxit, Valachorum milia caefa, ex numero competa funt : ex Vn-
garis , mille Sc ducenti , caetcri , magna ex parte faucij. Quin Sc rex ea node
haudproculfpina dorfi fagittaGetica confofluseft : vbicmexcuflafcrrum
hafta altius inhxfiflet> quatuor annos non fine eraui moleftia pcrtulit. Et cm,
vbi infederat , tabefcente plaga remitteretur: deinde repeliente natura, fenfim
excuflum eft. Ea node pro vita potius -, quam dignitate, pugnatum. Finitima
quaequcoppidaviciquepariterincenf,direptique. Rex vulnere grauatus, cae-
fo ad internecionem hofte, pedem in Traniyluaniam,deinde in Vnganam re-
ferre ftatuit. Seruatonsquc natalibus Braflouiam rediit : ibi in reos perfidia: fe-
uerius animaduerfum eft. MichaelemTranfalpinum, nobili Vaiuodarum gc- w
nerc natum,fupplicio afFecit. Ex rebellionis autonbus,Michaclcm Zekel,A-
ladarium,& NiCoiaum,cui ex Vifakna cognomentum erat,Quxftorecaptoij
ad Colofuar candentibus per vrbem forcipibus circumueds/Hifcerpifruftil-
latim , ac demum obtruncari iuflit. Ex diro fupplicio tntum terroris omni
bus, qui cum Rufo confpirauerant, incufilt, vt clandeftina fine liberis & form-
nis fuga in Polonos Sc Valachos elaberentur. Eomm.bona aut in xrarium rela
ta , at poftulantibus nonnullis dono data. Nondum TramTyluania pedem
eXtulerat,cm fupplices Stephano Vaiuoda literas accepit,quibus audaciam,
Sc temeritatem fuam ingenue fatebatur , quad aduerfus regiam Maieftatcm,
cuiplurimumnuminisineft,nefariaarmafumpferit:non minus iuftas quam
cumulatas pcenas fc dediiTe dicebat , demum quia poft fupplicium venia fequi-
tur, poftulabatignofci, nondifficilemfibi putabat veniam fore : Sc reconcilia-
tum regis animum precabatur.Rex,neplus feueritatis,qum mifcricordixpra:
fe ferfe videretur, fpcm venix ddit : quam ex quotidianis rebus didis, fi il-
levellet,augeri pofle fignificauit. ii obfequia grata legitimaqueprxftarct,fc
nunquamdiificilem futurum : fi minus , Martern cruentiflimum litem efle di-
rempturum, illum humanorum fcelerum vltorem efle iuftifllmum. Matthias
igitur pacata vtrq; prouincia, in Vngariam rediit. Nondum Carpatho mon
te prodierat , cum ad pagm quendam , Emericus cum florentiflimo exereim
impro uifus occurrit:& veluti ante diximus,per Ioannem metropolitan! Strigo- 5
nienfem reconciliatus , fupplex regem veniam exorauit: hilari Sc periueundo
vultu fufeeptus , & amplexatus eft , ibique perpetux fidei feedus idum. Quo
miifi ea tempeftate fecretarij MtthiX fuere: regale figillum ex compado,fenis
menfibus vicifim ab vtroque geftatum : feribendi munus fine cotrouerfiahoc
modo Ioannes Strigonicnfis Sc Stephanus Colocienfis ambo metropolita; gef-
fcre,qui his temporibus haudparum grauitatis &iufticix retulerunt. igi
tur bella , poftqam coronatus eft , tribus circiter annis Matthia gefta funt.
1 7' Quarto autem coronationis anno , cum ad clara femper facinora anim exra-
ilttum- lifiet, inTurcos hxrcticosque Boemos animum intendit. E Tranflyluania re-
**rfm Geor diens,traicdo Tibifco, Agriam ouans peruenit: indidoqj ibi conuentu, dies a- 40
pmmrigt. iqUOtm ca vrbe Confedit , vt de futura expeditione decerneret. Cum regnum
latrociniis purgaTet, rebellantiu reprcfluTet audaciam,&prouincias noua mo
lientes fcntentia pacaflet, quemadmodum hadenus abund feripfimus , duo
Matchix bella fupererant : alterum Turcorum, quibus cum eft perpetua collu-
datio:hxrcticoruni Boemor alterum. hoc neceflarium,illud Romano pon-
*1 tt. tifice delegatum. Paulus enim pontifex , verus Romana? ecclex paftor , fde-
liumq; pater,nc minore animi magnitudine,qum pietate prxftaret, ad pacan-
dam prius Italiam: deinde ad corrigendos hxreticos, cohercendosque Turcos
anirmim aduertit. Vtinam confilium numina fortunaflent. Quarto pontifica-
tus anno , cum per hyemem magna induftria , 6 labore res Italas componere p
conaretur , Sc non fatis adhuc inter partes conueniret , rerum ille dominus , ac
pacis audor, inter celebrrima facra publice pacem quibufdam conditiombus
indixit : Sc in xdc Marci,inter facra folennia, cum fummo Cardinalium omni
um confenfu edidum edidit,quo omnibus tala: pacis Sc concordia; intertur-
batoribus Chriftiana confuetudine ac facris omnibus interdidum eft. Hxc
molie-
 ) CA tH S ill I. L E fc f. >

tnoliebatur, vt expeditis cetera confilia , quae ad falutcm humanam intende-

ratjprofequeretur. Matthiameo tempore adfacinoraquxq; clarillima accom*
modatiflimum, non tam natum., qum Deo fibi datum reputabat : cuius du-
ctu & auipiciis prophanumqu , ac hsereticum protercret, Georgium Boe-
mise regem execrabilis hserefeos plane conuium , publico grauique edi&o,
regno dignitate priuaerat. Id annoSalutis quadringentelimo exageimo
cktauo fupramulefimum factum erat. Eteoquidem anno,quo Ioannes Quin-
queccleiieniis antiftes & Ioannes Rofgonius, legati ad Paulum pontificem ve
nere. Ex eo tempore^pontificiis fa:pe Uteris ad vtrumque bellum Matthias in-
10 cenditur. Reluctantem,& vtrique hofti imparem fe efle dicentem,variaqj cau-
fantem , Romani Imperatoris epiftola2& oratores circumuenere , qui promif-
fis oneratum,ad extirpandam tandem hxrefim impulere. Hortabatur adid iu-
uenem,qu6dTurcumin Aiiamarmavmife,&Syriaco,^Lgyptiacoque bello
implicitUm eile emebat. Succendebat vlcifcendi libidinem , iniuriamm ad-
hucrecentium amara memoria.focietates enim fratrum,qui tot oppida in Vn-
gariaoccuparantjtot prefidia,& caftella ercxerant,tot annis regnumlatrociniis
inreftum pfxftiterant,Boemicai, Polonixque fuerant : & hinceiecta: in Mora-
mam>Boemimve,haud aliter,atque in patrium, tutiifimumque afylum , con-
fugiebant. Quinetiam mutux flnitimorura iniuriae,incuriiones & rapina^vl-
*o tro citroqueodiafufcitabant. nam dum quifque fuis facile credited veritatem
c iufticiamplerumque animum non intendit. Nee defuerat quidem ingeni-
ruslaudis& gloriae ftimulus,qui ad maxima queque gefta trahebat. Immorta-
Jitatis enim eupiditati fie obnoxium natura nnxerat>vt pro comparanda faep
gloria grauiflima quaeque pericula contemneret. Inftigabat etiam religio , fa-
croiancli collegij obferuantia , orthodoxe fidei charitas , & diuinus amor : in-
didgentiffimique pontificis & Romani Imperatoris autoritas , quorum alter
quinquaginta aurem milia per Ioannem oratprem Quinquecclefienfem epi-
fcopum &c collega adMatthiam miferat: alter omnia vnius anni vectigalia Au-
ftri32,item arma,commeatus & tormenta quoque bellica ad banc vitro expedi-
$ tionem ofFerebat.Quinetiamjquantum ex regiis epiftolis,qua2 ex Strigonio ad
Vi&orinum Georgij regis nimm Munfterbergenfemque ducem , &: ea tempe-
ftate Morauiae prafecturam fane gerentem , fecundo coronationis anno mitte-
bantur , intelligi poteft : Henricus Lippa,&: Matthaeus SteinberguSjifta odia t
belli huiufee femina feuere. Alter enim regni finibus cum Michaele palatino
mutuis decertauit iniuriis : & cum prior ipfe prouocarit ad protegendum (ce-^
ius,lxfumaduerfarium accufabat,illatasque loco vltionis iniurias deferebat.al-
terjcum fociis eiufdem petulantias, crebris regnum incurfionibus inquietaban
Nee minore quidem audacia Stephanus Eyzinger ftomachumregi fecerat. Ad
comenda namque tela , fagittasq;, quarum inopia Turcico bello is admodum
40 laborabat,in Germaniam fuperiore anno nonullos miferat,necubi portorium^
ob falutaris belli rationem ac regis autoritatem ab his folutum eft. Cum Mora-
uiae fines attiguTent , grauiflimum Stephano publicano portorium expender
coa<i funt. Quare haud ab re in Stephanum Matthias commotus eft animus;
Infuper ex vcteribus nouae quotidie iniuriae , facinorofis vtrinque hominibus
ferebantur,interturbatores initi foederis, &ocij indies oriebantur, item (vt re
gis querulateftatur epiftola) in obiidione Goftolani,cm obfeTifratres equos
familiasque alere nonpoflent, clm per filentium noctis elapfos^ inMorauiam
ad Henrici oppida emiferant ; ibique gratum tutumque hofpitium inuencre;
igitur omnia cum rex mente reuolueret , ad bellum oemicum animum
yo acclinabat. Nihil tamen inconfultis patribus,proceribusque agendum eile cert
febat. Cum de fufeipiendo bello ad conuentumfrequentiflimum retuliflet,
varias vtrinque fententia: funt audita?. Plerique , propter Maumetis infidiofi"
potentiflimiquehoftis periculum,acazteris expeditionibus omnino ceflandum
efle cenfebant. Sat Vngarum agere , il Turei impetum , furoremque repellar :
perpetuum , dirum , validilmumque hoftem j haudquaquam dimittendum i
 5S0 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
Vngariam duplici bello prorfus imparcm vidcri : &: afliduo bello vexatamiam
milite,opibusq; exhauftam efle. Contra alij plane fenticbant:perniciofumdi-
cere Vngaro fore ocium, fi ceiTarit enim, in fadiones, inteftinasque difcordias
repente recidcrc folerc : ad bellum tantum efle natum.robore corporis validif-
fimum,ac laboris & inedia: tolerantiflimum Vnietfos Europa: principes, Vn-
gari tantos labores &c quotidiana prlia demirari. Adderc fortunam , fapien-
ciam,fortitudinemquc ducis : cui nihil aggredi licet,qud dexterrimum euen-
tum non afierre videatur. Bellum Vtrumque pium&fandifimum:obortam
nuper Boemorum haerefim efle peftilentiflimam. quinetiam admodumveren-
dum,necm Boemia Morauiam nuper inuaferit, qua: contermina eft,Vnga-
rorum fenfim,&: pedetentim nimos labatur. Omnes tandem taceutts , regis
animum & fententiam cxpedabant.

RERVM VNGARICARVM DECA-

DIS Q^V ARTjE LIBER II.

x poft diuerfas Patrum fententias,Pauli pontificis, & Ge-

faris epiftolas continuo recitan iuflt: qua: Matthiam horta-
bantur, & orabant, Vt delegatm Pontificia & Cxfarea au-
toritate Bocmici belli dudum imperium, vitro fufcipcrct l
tatapollicebantutcum auxihis itipndia. Dcmm obfecra-
bant , vt veluti Turcis hadenus , ita nunc ab hac hacretica-
rum peftc Chriftiana Rempblicam & orthodoxam fidem
9/>- aiTereret. Rccitatis cpiftolis,ipfc folio fie exorfus. Si quis (inquit) hocproce-
- res,bell declinare deberet, Matthias ex his profed vnus eflet : quippe quem
in focerum , falutis autorem , arma fumere , quem pij loco parentis Temper ha-
buit , nee a:quum, hec fas vllumJiortatur : fed cum mecum reputo, quicnquc
publicam perfonamgerit, vel maxime principes , ptius communis quam pri-
uaticommodirationem habere opoirtere: exhocfit, vt publicm falutem &;
vtilitatcm propriis rationibus anteponam , Cm me confidero pris ad regni j
Chriftianxque Reipublica:, quam affinium commodum eiTe natum , meorum
fa:pc cogor obliuifci. Nee illud quidem Scruatotis optiml maXimi docume-
tum quenquam praterire dcbetjplerhque. Cum ius rasque tulefit, non modo
fuorum nullam habendam efle rationem : fed anmam quoque fuam , cim de
Deo agitur,perdere oportere, vt in Cceis ineniat earn. Verum fi, quanti mo-
menti fit id,quo de hodierno die agitur,red penfitaueritis,nimirum etiafn in-
iuflii Pontificis & Augufti , vitro id bellum fufeipiendum efle cenfueritis. Res
tanti pondens fi cui detredanda efl~et,in primis profed mihi eflet. In eo enim
loco regnm fitum habemus, Proceres, & ad tarn mifera tmpora venimus, vt
hoc bellum neceflitate magis,quam volntate fufcipere cogamur, cm Turci- 49
perniciofius efle videatur. Turci,pra:ter obfequium & tributa, nil aliud eX-
pofcunt : ad fuas ceremonias vimec cruciatibus impellunt: nullis animum
prophanis opinionibus inficiunt : corporum , animorum imperium quar-
runt: Boemicaha;refis, qua: tarn multiplex eft, &diuerfa, vtcontrariis femper
fluduet opinionibus,vfque ade propagari cpit,vtnon folm Boemiam, fed
iam iam totarn MoraUiam,& magham Silcfi partem infecerit. lam nftris fi-
nibus peftis haximminet, &nonnllorumetiam militari cohfuetudine ( vt nu
per accepi) mehtes inceflit. Corporis interims incommodmvc,parua iadura
eft,patres : fedanimorum^maxim. Boemus,dummod te in fuamruinmtra-
hat,infitaque labe contaminet, nil aliud poftuat : te nodu &interdiu familia- f0
riflim vtitur,& quibufeimque poteft,hmanitatis officiis eXcoiit i ad volupt-
tes quafque pernicioffllmas incertdit.Iuftm,fas & quum,omnia mifcct:pc4-
luta: ac inuerfae funt Ceremonia;: vrus Dei cultus piaculoum mltitudine de-
prauatus : extindareligio,fpoliattempla,facraqe collegia monachorum: or-
thodoxa fides tot malis opinionibus infeda , vt nodurna facra ad promifcua
adulte-
 C DS .. -LIBER .
aulteria , inceftusque redcgcrint. Hic Adamitas , & Ada: more viros paflim
cum mulieribus nudos incedentes>fine rubore pudibunda oftendentes,cerne-
re erit.Hidacobitas, hie Paulinos,hicTaboritas, &Hufitas,ac varias hxreti-
corum fe&as quifque fpedabit. nee illud ab re quidem: quando, poftquam ab
ipfa vericatc diuertitur,diueri vtrinque nos errores excipiunt. Quarepeftis, &
exitium noftris limitibus imminet: &c ni falutem forte noftram, veluci amentes
defperatione contemnamus, neceflario banc labempropulfare cogimur. Prae-
tereaqudnam bellum honeftius , gloriofiusquc nobis proponi poflet, quam
id,in quo non modo de communi corporum librtate , fed in vniuerfum de a-
ro ramorum falute agitur ? vos orthodoxae fidei vindiccs , vos Chriftiana: Reipu-
blica: aflertoresjvos vniuerfae falutis autoresmunc paftor gctium,facrofantum
collegium, &Romanumimperium vehementer hortatur, cexorat, vt Chrifti
populum non modo feruitute Turcorum, fed etiam ab hreticorum contagi-
oneliberetis. Et ne ea qua: vires noftras exupcrent,ij orare videanturrpecuni-
as,arma,commeatus,& auxilia non parua deferunt.Calamitofumlaborem,for
tafl quis dixerit,nobisproponut.Im ii rede fentire,ac viriefle volueritis : ar-
gumenmmlaudis,& materia nobis offeruntimmortalitatis.Laudis,dixi,&im-
mortalitatismregni acccTionem,perpetuumquccommodum.Quicquid ar-
mis quaeretur, vobis, non Pontifici , non Imperacori, parabitur. Internum tan-
t0 tm harrefeos illi quarrunt. Quicunquc non laude , non belli pietatc mouetur:
commodo militia;, 6 imperij propagatione excitetur.Sed turpe eft,momenta-
neamvtilitatcm perptut praeferre honeftati : nonfolidum , fed inanem fibifi-
nempraeponere. Quietem iibi aliquis optabit : quamam quies, praeter defidio-
(um dringratum ocium, Vngaro eue poteft? Qua: veftrae artes, qua: ftudia int,
quaro conidcratc. In tria hominum genera vniuerfa digeritur Vngaria: vnum
Deo dicatum,in religione verfatur;alterum, miIitiam:tertium,agros colit.Non
vos diucrfa literarum ftudia, non varia- artes &c mercatura folicitat. pars ma
xima veftri arma gerit: qui nifi ftipendia feceritis aflidua , vitam cum digni-
tate retiere non potcftis.Sidomi degitis, impatientes inopia:, ctinuo ad vim*
,0 feditiones & rapias animum aduertitis.Formidolofum(mihi crdite) taie vo-
biscil ocium, ad gerenda bella vos natura genuit. Proinde nolite , quaefo,tur
pi ignauia defidiaque torpefeere: partum tanto fanguine maioribus regnum,
aBoemis & Turcis vindicate. Non ignauia laus ipfacomparatur. Nihil ho
noris tibi virtus adfert , & ornamenti , fine labore, difficultateque qum maxi
ma. Generol viri eft, more Herculis, in perpetuo labore, & fudore vcrfarL
Non ad vtrem,& defidiam,fed adlaborem natifumus.Videte qum bene no-
bis cum fortuna agitur. Inter Turcos & haereticos nati fumus , qui Turcis funt
longe perniciofiores:alteri in feruitutem,inperpetuamanimorummifcriam l
tennos aflerere conantur.Martialis,ni maioribus degenerare velit,cft Vnga-
ria. Vtrinque laudis & commodi,perpetua:q falutis propofita materia eft. Quis
hic vacationem militia^quis otium,aut exautorationem appetieritnif fortaf-
fe nutrir ventrem,& inter mulierculas penfa difponere cupiat: Ardua & dirfi-
cilia cuta fortiifimis viris funt iure propoita-.ignauos & inertes repellit gloria.
Sac ipfa experiencia didiciftis, nihil defidiofo ocio vobis efle pernieiofius , quo
humanum femper contabefcit ingeniu. Si religio & vera fides prius nobis in-
ica: eTe debt,qua:diuinopotius quam humano beneficio coparantur : vobi>
cum,pontifices,aliquantifper(qua:fo) reptate, quid vobis inprimis facrofan-
fca mater Eccleia,quidfpofus eius Seruator nofter, quid Chrifti vicarius,quid
Apoftolicus ordo , quid Ca:far Auguftus, quid propinquum exitium amno-
r0 ftris limitibus imminens , quid falus animorum , & res denique ipia poftulare
videatur. Exiftimate I e s v ptimo mximo vos omnes orari , per cruciatus
indignos , per fanctiimu fanguine , in patbulo crucis pro noftra redemptionc
large difFufum : perfaluberrima mortem, qua vos amorte liberatieftisrne bo
les fui nominis, vel relieionis inferores,in exiti fidelium, in animoru inter-
itu,vires &c imperi amplificare patiamini.Idipfum ca;teri,quos diximus,expo-
 ft ANT. BONFINIIRER. VNGAR.
fcunt.Opulentiflmi Vobis pontificafus & bafilice, opulentflima: quoquc pro-'
ccribus & nobilibus ciuitates ae villa: , fuperioribus noftns fada: funtnonad
luxuriant agendam,non ad crpulas cclebrandas : fed cum Chrifti milites fitis,
ad alendumexercitum,ad protegendam fdem , aderadicandam haereticorum
impietatem. Qua: fi praeter opinionem cntcmpferitis,d aeternam animi cor-
porisque miferiam(mihicreditc)militabitis.Adingratum hc agittame horta-
tur ocium, quam altis dorfi fpinae infixam ValachiCo bello nuper accepkqu-
quam fomnum inhibet > quietem intercipit , &: moleftum cibum reddit : quo-
tidie tarnen graiorcm corpori loricam induxi,& contempfi dolorem,quando
plus rcgnifalus deledationis attulit,quam illa moleftiac.Si vos non religio,non te
Chrifti charitas,non orantium autoritas, ac cartera qua: diximus,excitaueriiu:
num vfqc ade fcgnes, bruti, aC ab omnibus fenfibus eritis deftituu, vt prifti-
narumintolerabiliumq; iniuriatum memoria, quas per totannos Boemis ac-
cepiftis,ad bellum pro fide, pro Chrifto capeflendum, non impel ? In ptirnis
annosodoac vigintiTelephsGifcra,fociique quam pluriminos cxdibus,
rapinis & incediis affecerunt : fratrum deinde latrocinia multo grauiflma fuo
ceTere,qui illorum excmplo Boemia,tanquam afylo malorum omnium,pro-
diere, erexere caftella,templadtripuere,inceftaucre virgines, eximiasque ma
tronas: igni fcrroquc late graflati,necaetati,nec fexui, nee focis 8 aris pepercc-
re^Suchla quid molitus fit,non fine fpedacul quoq; cruento fpedaftis.Qin- w
etiam fupcriore anno, quid Henricus Lippa, fraterna: focicttis latrnum ho-
fpesprfcterca quid Stcphanus Eyc2ingerus,&: Mattha*us Steinbcrgus aduerfus
noftros patrarint, accepiftis omnes , & plerique ex accepta calamitatc fcnfiftis.
Vindidam fibi taies poftulant iniurix , quando illi quibus bellum fumus indi-
duri, hofpitia femper latronibus grata prxftabant,lxticxcipiebant,alebanc
in perniciemnoftram,& praedam fortafe communcmhabebant.QujO vfquc i-
gitur,proccrcs,hxc inulta tolerabitis ? qu vfquc in caedem calamitatemq; vc-
ftram funeftum hoc genus hominum refpirare patiemini ? An vfque adeo diu-
turna malorum patientia obduruiftis,vt tolcrata fortunarum iadura, ferdum
nunc quoque animorum interitum expedctis?Tolerabiliafunt quandoque il- je
la detrimenta,quas refarciri queunt: fed cum de xterna corporis animique mi-
feria agitur , addeclinandum tam exitiale periculum, omnes hominis vires in
tendencia: funt. Difficultatem belli quis obiecerit, & tempus minus idoneum:
Mcems.
neque difficillima duo bella , & tantopere formidolofa , profper vno tempore
agi pofle cenfuerit. Fateor , Boemos Martiales efle , formolffimum genus ho-
minum,culturac corporis ftudiofiimum,& qum maxime crinium : cupidifl-
mum belli,& ad periculapromptifllmuim procera funt his corpora,&fpcciofa:
contemptus mortis magnus ineft , Q perfuauis hercl confuetudo. Sed animi
corporisque voluptatibus nimis funt obnoxij,quibus vires omnes eneruantri
mirainedix,laborisque impatientia. Primo congreiTu nimis poifunt: fedfudo- 40
rem affiduum, iitum , fqualloremque caftrenfem perferre ncqueunt : mori aut
terga vcrtere,qum Coma: cultum prxterire,malt* Acccdit & illud, qud non
cum vniuerfa nobis Boemia bellum fufeipiendum eft i fed cum hxrccis tan-
tm dimicandum, quos &C robur fidesque veftra, & numen veritatis, Seruato-
risque prxpotens dextern proteretvniucrfos. Aliter cum Sigifmundo, quiinfe-
ftum femper fibi Martern nabuit i aliter cum Germanis , & nunc cum Vngaris
(bene bero) pugnabunt. Alium fibi hoftem efle fentient, diurna benignitate,
coelefti iufticia,ab orthodoxa: fidei verkate long aliter munitum. Pro vido-
ria noftra Rom pontificis edido fupplicationes indida: , ad omnes aras diui-
na res fit. Pro vidoria noftra, Augufti bcnefcentia,omnia Auftraliuarmamen- fe
taria patefecit,vedigalia eonfcret,&: auxilia validiflima pollicetur. Nudiufter-
tjus pontifcxPauluSjpater illepicntiflimus,Apoftolicum diploma cum Imperij
fceptro,gladioque mifit.Quo me (velim nolimve) exapoftolici fenatus conful-
to,& Auguftali confenfu, autoritatcque Chriftianx Reipub. Imperatorcm ad
uerfus Boemos haereticos, & Turcos pronunciat,& edieit , Maumetcs ne quid
obis
 D E A D I S 1 1 1 1. LIBER II.
vobis tcrgo moliatur,haudquaqua hoc anno dubitatc. In Afia fibi cu Syris &c
itgyptiis res eft, cum Aftyrioru rege bellum iniuit.In Scylla (mihi credite)inci-
dit,& Chary bdin:noftra in vado res eft,cum hareticis tatum nobis bellum erit:
quos ad refipifcentia falutarem reuocare, cum alioquin viriiint magnanimi,&
domi militia^ prxftantes,n modo gloriofum,fed pi & fan&u crit.Quje nine
cmoda animi corporisqj proueniat,quis vnqua numerarit : Hincregni accef-
fio,comunis vtrinq; falus,ptificia & Auguftalis obligatio,&gloriacu immor-
talitate coiun&a. Quas ob res (facrofan&i patres,proceresqj forcimmi) defidio-
fum ociu repellite,omnes vno cfenfu capeiTendu hoc bellum cenfete, pi
ie {& militi militaterme Chriftianx Reipub.duce, me Imperatore in hae-
reticos ab Apoftolico fenatu dcclaratumfequimini:pro orthodoxa(qufo)fide,
pro afleredo veritatis numine arma capite. Nobile prxclaru genus hominii,
vi ad mcliore frug reuocate,vtimmortali hoc beneficio conciliaria, vobifeum
deinde in Turcos,dudu aufpicrisq; meis,arma gerat. Proinde coparate copias,
fupplemetaqiuerite:& Coruinum, Coruiniqj fortuna forti animo fequetes,ad-
iuuate. Te autem Iesv Chrste optime maxime,cuius aufpiciis ifta bella
fufcipirnus,nuc fupplices exoramuSjVt per nos,in virtute tua,hxretici refipifcat:
Turci, cum quib. totannos bella gerimus, prapotentidexteratua proterantur:
nobis veraialus,&nomini fempiterna gloria coparetur.Secundum grauif-
te fimam regis orationc omnes fine vllafeceflione , pedib. in eius fententiaiuere.
Expeditionem hanc iuft faft&eq; fufcipienda efle,graui decreto cenfuere.Pa-
rendumpontifici,obfequendumCaifari,vnavoceamrmarunt.Addiditomnib.
animumTurcorum honeftalegatio, qua Nicolaus Vylachus,vir ca tempeftate
opibus,& autoritre prxftantimmus, qui inferioris Pannoniae prsefc&ura gere-
bat,honorific duxerat. Oratorcs in fenatum admiffi, & benigne exauditi funt.
Maumethis nomine inducas petebant , &: bonx amicitiae fpempollicebantur.
Hoc no temer Othomanica perfidia expofcebat,vt,dum in Afiar agcret, ini-
tis cum Pannone induciis, nihil vltra in Europa formidaret. Nunqu rex eos ad
fc introduci permifit,quin Draculam,quc captiuumhabebat,accrrimum Tur- DvacuU.
jo corum hoftem& illis perquamformidolofum,femper obiiccret. Uli hominem
agnofcentes,aquo tot immancs cruciatus acccpcrant,totics etiam fufi fugatiqj
mcrantjlimis eum oculis intuebantur:& eo magis adperagendas inducas inui-
tabantur. Verum rex cofirmandi metus gratia inducas abnegat,referes,patrio
iure nulli Panonia: rgi cum Turcis inducias,pacmve facer fas cfle:fi fecerit,
dignitate regia ftatimexcidere. Sedeas quae verbo fieri nequeunt , inducas fe
c Turcis re inituru, ii fec illi bene vixerint, fi iniuriis abftinuerint, vim & ra
pias inhibuennt. Oratores voti nec prorfus quide impotes honeft dimifli, 8c
aNicolaoVaiuodaintutreuedi. Ante<maconuentusrcgefolueretur,non-
nulli proceres,qui in Moldauiac bello fe opm geTerant,a rege magnifie do-
A 0 nati : Nicolao Bamffij multa; villae,ob rem optim geftam,hc rege dono dat:
virtut deniq; fidemqj militare magna beneficcntia,multisq-, promus Matthias
profequend eife cenfebat. Rex Agriamouens,Budam venit: dele&um ibi ha-
buitjlegonum fupplementa difpofuit.Vix odohcdies exegerat,cm Gcorgio
rgi per fcccial bellum indixit:& motis hinc caftris,Pifonium ctendit : inter- *
ea pontfices omnes,ac proceres cum fuis copiis obfequiiubct.Pifonij dies ali
quot praeftolatur , du optimates & auxiliares copias couenirent. Contr,Geor-
giusrex , qui fe Paulo pontfice ob improba: opinionis pertinacia regia pote-
ftate abdicat efe nouerat, & indicendum fibi bell indies opinabatur , nihilo
fegnius validu inftru&umqj exercitumcopararat,fe arms opinionem dignita-
yo temq, fu defenfurum efe confidit,fuae gentis viribus fretus. Praga mous,in
Morauiamc5ceuit,vbiVidorinusfilius,virprofec1:impigeracftrenuus,pro-
uinciam cum imperio tenebat. S ocia cu eo caftra iungit, ac forti animo ad Mo-
rauiac fines Vngarum opperitur. Matthias, antequa Pifonio moueat,autoritatc
legati pontificis,Laurentij Roborellae, Ferrarienfis epifcopi, qui ex vrbe Roma
aducnerat,edi&um ptificium in Morauos promulgat, quo graui Mora-
Aa
 #4 ANT. BONFINII RE PL VNGAR.
uos cum Boemis &: Slcfitas orancs pontifcx anathcmatc mul&at, qui fe haerctl
3!^tJe& crum partib. acclinarinc. Quare bellu hoc Boemicum,anno Salutis quadrin-
1 4 6 8. genteiimo fcxagefimo ocbuo fupra millennium initu fuiflc nouimus: & quar*
to Paulini pontificatus,coronationisq5 Coruinac anno. Moraui,Slefitaeq5 inter
dicto promulgato deterriti,Georgij partes fe&ari no decernunt. A Boemica fi
de pars magna deficiunt: vrbes Romana: ecclefia: dogmata retinet. Harum ta
rnen imperium in ha^reticori manu erat: na arces omnes praefidiis obfirmatas
illi tenebant: parebant vrbes 8 oppida,& ve&igalia cunda pendebat. Rex tan
dem cum pontificio legato,cftris Pifonio motis, Lauam conceilit. Vrbs eft in
, planicie ita, ad Moraux fluenta , qui Moraui ab Vngaria diuidit,&: fines vite- n
rioris Auftriaclaudit. Hace Caefareae ditionis erat. Aducnienti Matthias vrbem
ciues & armamentaria patefecere, adiuuere cmeatibus, & haud fecus ac Ca>
farijobfequia ex vfu grata praeftiterc. Ad rip Vngarus caftra locat, confpcdu
rex Boemia? metatus eft, menis hc teritur,nulla collatis vtrinque fignis pugna
cferitur , praeter fimulachra quaeda praelij, qux lafciuientes quotidic nonnulli
milites comittebant. Pares vtrinqi vircs,parvtrifq; metus,audacia,numerus,ac
robun Ducibus quoq, par virtus &prudentia,fed impar aetas:quado feptimum
Vix Matthias &vigefim claudebat annum,quo Georgius fexagenariusfortaf-
fe fuerat: vetcranus tyronis, & ty ro veterani ingeniu, fortu na vterq; verebatun
Quin SC oborta vitro citroqj priftinae iuauiflimaeq^ affinitatis quandoq; memo- l
ria,pugnae ftudi remitiere, reconciliare animos,& bellum abominan rinita ex
rfinitate nomina,nunqua bello depofita: alter filium,patrcm alter appellare:fo-
cer &gener,pia hace nomina vfurpare. Verum cum belli caufa, aclaudis ftudia
fuccurrebt,animi repente reglutinari,in certaine remitti,& alter alterius ruina
appetere, colloquiain ripa fluminis ab vtroq; quandoq; habita, non fine amara
Verbor velitatione. Generi impietate focer arguebat, foceri prophan mente
increpabatgencr : ad mitiora plerumq; verba deuentum. Georgius faepc iuue-
ft mollire,blanditiis,rtibus circumuenirc, qu doq ; minas precfve interiiec-
re,vt ab iniquo te. infando bello deterreat:c6traille pertinacius obftare, cuin-
cere ratiohe , & vbiq; par pari feferre conabatur. Interuentu cti procerum v- jo
triufq,deinduciis pace agitatum. His omnibus Matthias auresobftruit,prc-
ces & rfinitate ab internunciis repetitam obaudit. Laurentius eum obfirmat,
nunqu latere difeedit, ne vxoris ille memoria collabafcat. Cum nulladem
vtrinq; pugnandi copia fieret, Georgius grauifiimo belli fumptu deterritus,quc
tolerare n5 poterat,retro pede referre ctepir. Ad defendendam Trebyczum, cu
prarfidiovalidilnio Vi&orinumfiliumnatumaiore fubinde mifit, per arces &
oppida hofti obie&a praefidia diftribir.Ea regnum tpeftate ij proceres feque*
bantur:Emericus comes Scepufenfis, Stephanusqs frater,cuius virtus, cftan-
tifimaq5 fides in eo bello nimis enimit:item Cyupor Nicolaus,Vayuoda ( vta*
iunt)Tranfyluanus, Stephanus Bathor,& Michael Palatinus : practerea Magyar e
BlafiuSjPaulus Kinifij,Lupus Defpotes,Nicolaus Banffi,vtriq;archicpifcopi,&:
Ioannes poeta non ignobilis , Qunquecclefienfim antiftes , aliique cumfrc-
quentifima nobilitate proceres , regulique. Paulus humillimo genere natus,
piftrino frumentario in mihtiamcductus,fub Magyare Blafio primm meruit:
cognome paterno pago inditum,inauditisanimicorporisq} viribus fuitrftatu-
ra,robore,lincamentisq5membrorum Herculi prorfusallimilis. In paterno pi
ftrino altus,mola frumentariam,fine quoquam adminicljquandoq; vas
vinariumvixcurrui tolerabile, folus humoubftulit. Armatumquoquehomi-
ncm dentibus furreptum, inter militares choreas, no inermis faltando circum-
rulit. In palaeftra, S pancratio femper indomitus, Blafij contubernio vfus,fic illi f*
gratus fuit: vt no muni modo quasq; militiae potifllma ftatim obiret,verm cti-
am pro fpetata fortitudine , ac fide,oblatam cius filia vxorem duxerit. Tanram
praeftantium virorum forcunditatem protulit illa aetas,vt vix totid Troianus c-
quus peperiTe videatur. Si quis Emerici aftum,fapientiamq; pcnitant, alreru
yiyTem , Palamedmvc fuife dixerit. Stephanus Agamcmnoncm, Aiacem
fc ' Paulus,
 DECADIS 1 1 1 1. LIBER .
raulus,Ciupor Diomcdem,Neftorem Michael, & rex Achillem omni ex parte
rcfercbat. Confimiles Matthix proceres fortuna ddit , quorum opera clarifli-
maquxq; facinora gereret. Pft vbireginunciatumeft,Trebyczum cum prx-
fidio Victorino teneri,quod nonprocul caftris erat, & Georgiumcum exer-
citu abiifle cofpicarar: oppidum illud obfidet,vt regis filio potiatur. Rex primo
mpetu Tuburbaa fuccendit,hinc ignis in vrbem erfufus,cumab vrbaniscocr-
ccri non poTet,abfumit omnia. Vidorinus cum prxfidiario milite ciuibusque
mulcis egreflus, inproximam vrbi arcem, m edito monte fitam , confugit cum
fuis, quinongenti pene fucrant, prxfcdo mox excipitur. Ciues repulan ma
te nus hoftium deuenere.Trcbyczum igitur duabus fer horis,ac folo tantm in*
cendio expugnar. dcimo ante facra Pentecoftcs diem acta funt:arx cir
citer Pafchx folenniaobfidetur. Expugnado dies aliquot tentata. dumhxcnc-
gligentius afferuatur, ecce tria equitum milia intempefta node Georgio mi-
fa,clam arce fubeunt. Vidorinum cum prxfidiariis nongencis,abfq; cundatio
ncjfubducunt. Cuftodixpcr ftationes diftributx,inftrud eorum agmen cum
non in tepore obferuaTcnt, inhiberc nequiuerunt. Secundum Vidorini fuga,
Matthias arce per deditioncm accepit. Qu/ cuftodias agebant,grauiter incre-
puit,qud t negligenter, ac fegniter fefe gefiflent. Cum Vidorinus euaiflet,
rcx Bruna verfus caftra mouit,qux Moraux gentis caput eft : vrbs xdificiorum Pry,
10 prxftantia,& negociator multitudine,opibusq; cofpicua,in plano fita eft,du-
plici fofla muroqj munita.ciuitati arx prominet,qua Spilbergum voct,&:loco
& arte hofti inaccefibilis, ac valido hxreticoru prxfidio o bfirmata. Cum vrbi
appropinquaflentjin fuburbanis caftra pofuit, moxirnmib prxcone,fenatum
rogar:An impietatis hxreticx,an Romane, fidei partes fequi velint.Si Roman,
legato pontificis,pontificioq> duci portas vltro patefaciant : fin hxreticx, indi
dum prxcone bcll accipit. Przconi refponfum fenatu,infcqucti fe die le
gatos eflTe miTuru. Legati poftero die ex vrbe prodiere , be datadicendi copia,
vnus cxhiSjSi fenatus populiq; Brunenfis animu,inquit,fcire cupitis, princeps,
nil vobs cum ciuitatc noftra hoftile intercidere pofle fentietis. Orthodoxx,
)o Matthia rex,fidei,ac Romani dogmatis fedatores umus:omnesqs ad vnumin-
terire malumus,quam ab Apoftolica Romanx ecclefix veritate deficere. Cum
vindice nullum haberemus,hxreticoru, quando itatulit vfus,imperiumpertu*
limus : perniciofa nunqu opinione ipfi nos imbuimus. Vt qux Cefaris,Cxfari,
&qu Dei,Deorcdderemus,infons nobis animus,&: mens Romano dogmate
affirmt: null hxreticorum impenu,nullaq; cofuetudo noftrapedora penitus
infecit : Sincerad intemerata fides, integer facrorum ritus,& inuiolatx quoq;
ccrcmonix.Prxter legitima vcdigalia,& obfequia,qu detredare minime po
teramus,nil aliud hxreticis prxftand clecenuimus. Summum pontfice iam
pridem accepimus,huic bello Matthia regem prxfecifle:hc fidelib.principem
4 aflrtoremq^ dcdiTc. Te quoq; , pater optime,mihTe legatum, vt pro pontfice
cunda gercres.Senatusnofter decretu iummi pontificia no detredat:inprimi$
eius numini,qui Dei vice gerit in terris : deindc Matthi principi,inuidifimo
orthodoxx fidei aTcrtori, gratifimu domi forisqj obfequium pollicetur, fpon-
dctjfe imperata faduram,comendat librtate vrbis, &c vetera immunitatis pri*
uilegia integra fibi feruari poftulat. Quinetia pro feruata inter tot varias hxre
ticorum Tedas integra fide , librtate & extera immunitatis genera amplificar!
fupplicat:vt potius a vobis officio vinci,qum vos vinecre videatur. Intcgrx fi-
* dei maxime unc prxmia : & qudo fincera fide pollemus,Seruatoris noftri,pro
cuius nomine arma fumpfiftis,documenta fedamini: prxftate nos pro fide -
Jo uos,& omni(vt xquum,& fas cft) feruitutis onere leuate,nos immunes effcite,
vt hxreticoru bello refiftere pofimus. Poftrem fenatus populiq; nomine pro
tutela fandifima fidei,pro dignitate pontificia Se Maieftatc regia, iluda, vires,
fortunas,vrb,agrum, xtate omnem, & humana deniq; ac diuina omnia, cum
vfus tulerit,ofFerimus,dicamus, & in vtraqj fortuna polliccmur. De fide noftra
periculum magis ficri,qum incognita prxteriri cupimus. Vobis igitur,vt ami
Aa i)
 ANT. B0NFINI1 RE VNGAR.
cis,vtconciuibus,vt propriis eti poTcfloribus^c dorhinis, porta: vrbis ac ede$
cunda: patent,grata funthofpitia.Proinde cum volueritis,capeifite poteftatem
vrbis: & vt comodius proceres,tribuni milieu, & pracfedi hofpitalibus auguibe
vrbis icdibus vtantur, ciuitat militibus gregariis inhbete. Legatus his c rege
congratulatur,quodin reda fide permanferint,quod peftilentiifimacotagionc
fenoninfccerint:quod,neiacl:urirrefarcibilcmanimorumfaccrent,Boemb
corege,qum fummo pontifice defcere maluerint.Refponfumrege,hacfi-
dem 6c integritat multum efle promeritam:proinde iubere bono animo Bru-
nenfes eflc:fcnon modo vetera priuilcgia feruaturum,fcd integralibertate do-
nacurum.De militari quoq; moleftia nihil timerioportcre: ciuitat haudfecus
ac facellum^patriamvej minima quaq; iniuria,&faftidio defenfurum: imo ci-
uilia cmoda caftrenfi mercatu adaudurum. Addextera mox omnes,vna cum
Legato,ac ofculum accepit: &de prompte obfequio, officiofaqj pollicitatione
gratias egit.Poftcro die ciuitat fubiuit honorific Brunenibus exceptus:ho-
fpitia cuique pro dignitate diftributa. Mox caftellum vrbi prominens obfedit,
quod valido haereticor prxidio tenebatur: Id odauo die poft corporis Chri-
ftifolennia obfeTum cft , quod vix nouem menfium obfidione caperc potuit.
Georgius,vbiBmnamregideditionemfeciffcnouit,haud mora cum exercitu
feftinauit,vt caftellu quod loco arcis eft,obidioneliberaret. Prope regia caftra
quadrato agmine tranfiuitrex,cm fuperiore parte tuto inuadere potuTet,at l
noluit. Cumqj is in medio agmine cataphrado ftipatus equitatu progrederc-
tur,propeqj rege efle cerncret: Siccne,inquit, mecum agis,fih ? patr hoftilitcr
infequeris,& fub orthodoxie fdei pratextu me regno fpoliare contendis ? Non
rcligio,fedambitio:nondiuinacharitas,fedimperandi libido te furente trahit.
Vtin,Matthia, in angufto loco ambo depugnaremus. Ad ha:c Matthias : Refi-
pifce,inquit,repifce pater, & de fide facrofanda ftude rede fentire, no ambi-
tiofum,fcd pin Se legitim tecum bcll geritur: quia Chriftiana: Reipub. hoftis
es.Quod vero adingularemeccrtameprouocas,illudfcito,Georgi,men5 efle
rufticum,qui in anguila fornace tribulis frument : fd principe Georgio non
deteriore. Principes armati in capo dcccrtant.Proindei verus princeps es: Eia jo
age nunc equeftri certaminc depugnemus, vt principali pugna fungamur. Co
ditione generofi certaminis veteranus no accepit,fed praeteriit mufltabundus.
Cm prop caftra metatus effet , bonorum procerum interutuin colloquium
ambo defeendere. His diebus Matthias,nequo focerifurorepericlitaxetur,pro
interiore tunica , lorica caeca vfus eft. Inter vtraq; caftraduo tabernacula tenta,
vbi colloquium &fingulare&frequenshabitu: inter vtrumq; cotentionesple-
rumq; graues. Ibiquoq; conuiuium celebratum: vbi quid acciderit,nequaqu
filentio prxteriri poteft. Inter prandendum duo adert hiftriones rcgij,quiio-
cis eorumferia foluerent: alter Boemici,Pannonici alter regis erat. Inter carte- ^
ros Strapas Ifdengo,Bocmici regni gubernator aderat, orthodoxe obferuator 4*
fidei,& Matthiatftudiofiflimus. Ad principem ergo falfus vtrunq; conuerfus,in
hiftrionibus,inquit,verat fidei periculum efle faciendum: in palarftra: certamen
vtrunque efle committendum , vidoris fidem praftantiorem efle habendam.
Approbatur gubernatoris vtrinque fententia: & vtriq; fuum ad fingulare certa
men , hiftrionem voce plaufuque hortantur. Vngarus ftatura minor, Boemus
longe procerior : vires vtriufque dubia: & par animus : Boemum tarnen infano
corpore vidurum efle,omnes augurantur. Iam certamen initur in regis vtriuf
que confpcdu, vterque fu: gentis hortatu ad vidoriam prouocatur. Legatus
pontificis aderat,quirem diuinamhiftrionum fortuna: comiflamgrferebat.
E iocis in feria reuocantur omnes,veluti de corporis,animique falute,ac digni- jo
tte per hiftriones ageretur. Forti vterque animo congreflus,manibus aepedi-
bus obnititur : vi & arte iuxt vterque colludatur. Spe dubiares agitur : nunc
Boemus Vngarum corripit,& torquet: nunc Vngarus Boemum: nunc pedibus
manibusque ambo micant : cum fuo vtrique vocibus fauerent , ingens hinc 8c
hinc clamor editur.Vngarus tandcm,velutifacrofanda:fidci numine commu-
nitus,
 DECADIS IUI. LBER IL 7
nitus , minam Boemi molem in aera fubftulit, humum continuo inuerfurus:
quidam Boemus,qui propius aderat, intercclt,&ne fuushunucfternaretur,
dextram obiecit. Ifdengo pugnae arbiter,extemplo inique interceded alapam
incufit: obortus confeftim hinc clamor & tumukus,arma vtrinq; rapta. Prin-
cipum tandem nutu, edidoquc depofita funt arma, & ftdata omnia. Deiden-
te tumultUjGeorgius in gubernatorem baud parum fane iccenfus : cum inter
me,hliumquemeum(inquit) hodie Ifdengo tumultum,& arma fufcitaueris,in-
tcrturbatorpacis,&: concordia:,nunquam tale facinus mihi mente excelurum
ene fcito. Non tui gratia, (cd benignitate mea tib parco : haud inicius quid
io faube Matthias prarfentiae tribucndum fit. Subticeo tandem fcelus:&filentio
propter fllium,indignitatem rei, & impunitatem tui pra:teribo. Exado conui-
uio, rebus infedis principes in caftra rediere. Motis hinc caftris , Georgius
paucis poft diebus abiit:Matthias Spilbergum ardiore obfidione circumuenit.
Cum in expugnando conatus omnes elidi intelligeret,vidoria fucceTum pro-
fequi decreuit. Magyarum Blafium cum Paulo in obdione dimilc : ipfe vero
ad Olomutium, vrbem Morauix prxftantiffimam , calra mouit. In faciendo
femper itinerc oppidanonnulla capta vi,aut per deditionem accepta. Cum O-
lomutio appropinquaTet,ciues continuo obuiam prodiererfideles & Roman
ecclca; fedatores fe efle profitentur : regem &: legatum pontiicium cum ma-
* gno plaufu excipiunt: qud falutaremvindicem libertatis,& fidei, qud facro-
tan&um pontificem acceperint, inter fe mutuo congratulantur. Arx tatum ex
tra vrbem erat munitilma,hreticorum praefidio obfirmata. Citra mora hanc
oblidet , ac paucis poll diebus vi expugnata potitur. Finitima oppidaimmiflis
Jegionum legatis occupat,vbi quodeunq; hreim fapere deprchendit,vniuer-
fum id militibus preda; dedit , incenditqj. Cum iam hyems appropinquaret,
ac Magiarum Blaium in Spilbergeni obdione prafecTet, relido in prouin-
ciaexercitUjCum Emerico rex nonnulliscjj proccribus,&: Prartorianis cohorti-
bus in Vngariam hybernatum fe recepit. Tune fama fuit,eum per Viennenfcm
vrbem iter efle fadurum. Praetor vrbis,& fenatus,vt pro dignitatc regem,cuius
ftudiofiffimi,amantiffimiqjfuerant,exciperent, epifeopatus atria,& arce vrbis
appararunt. Ad declinand vero imperatoris fufpicionem,& temperandos Vi-
ennenlum affedus, rex iter diuertit per vlteriorem Vngariam, rel Buda ve-
nit. Quinetiam quando in Tranfyluaniam &: Tranfalpinam ad capiend Dra-
culam profedus eft : tunc Viennenfes,cm imperatorem in arce acrrima ob-
fidione circumuentu haberent, ad regem clm miuTe literas ferunt : quibus, fi
vellet accipere ciuitatem,imul, & imperatorem fe daturos eTe pollicebantur.
Atipfenequidinpatr (quem femper appellabat) impij committere videretur,
oblatam ab his conditionemobftinatiifimrecufauit. In Vngariam igitur,cm
circiter diui Michaelis folennia rediiflet , & quatuor fer menfes hybernaTet,
40 fupplementa coegilTet, & quxcunque bello vfui forent,fat cum Emerico curaf-
fet: Idibus Februariis, in prouinci rediturus,itcr iniuit.folicitabatbelligraui-
tas,& exercitus,qui intermedios hoftesparm comodhybernare poterat,ncc
non & caftellorum promiTa deditio. In regis aduentu,Spilbergum Magiaro
Blaio obfeum,deditione cotinuo fecit. Capto Spilbergo,rex ad Olomutium
fecundo belli Boemici anno caftra mouit : nam captis potionb. Morauix ciui-
tatibuSj&occupata pene tota prouincia,iBoemiciregni,&marchionatushu-
iufee ttulos accipiendi tempus aduenifle arbitrabatur. Id rite faciendum efc
cenfuit. Quod vt fieret/requentifimu Olomutij proceribus, nobilibusq; con-
uentum indixit: vt catholicis Boemis,&Morauis rex Boemia: legitime elige-
jo retur. Ad prarftitutum di conuentus celeberrimus eft habitus:isqj vtroq; titu
lo exornatus cft , quo honeftius, ac iuftius pro addido ibi regno dimicare vi
deretur. Ibi cum fummo plaufu magnoq; confenfu & rex Boemiat,&: Morauiar
(vt aiunt) marchio declaratus,&falutatus eft. Nam cumin librtate prouinci-
les omnes aTereret,mirificecundorftudiainfe conuertit. InSileiamdei-
de caftra mota: quamefideBoemicafadionc deficerc videretur, vitro ead-
A a iij
5jS ANT. NF I Nil RERi VNGAR.
uocarat. In primis Brati flauia,qux prouincia: caput eft,& amphtudin vrbis>&
aedificiommpulchritudinc,pretereaopibus,probicatc,policisartibus,&prsE-
fertim negociatoria,nimis confpicua:hanc Odra fluuius abluit.Magnificentif-
fim Bratiflauienfes Matthia & legatumpontificis acccperc,ac detulere gratifr
limufn in vtraq; fortuna obfcquium:huncq}rcgcm,huc fuum ducc, hunc pro
pria: libertatis affertorcm, ac orthodox fidei vindicemfe perpetuo habituros
efle profitentur, pollicentur & iurant. Idipfum cartera: eiuitates &c oppida faci-
unt,Bratiflauientium explo, fidelitatem, & obfequiadeferunt, ac regi eorum
unquam ifhperium fe detredaturos eue , interiedo iureiurando confirmant.
Michaelcm Ledorem Strigoniefem, ea tempeftate abepiftolis illiferuientem,
paulo antequam Bratiflauiam intraret,pecuniarum gratia Viennam miferat,vt
tquod meaexpeditione promiferat imperator , re ipia praeftaret. Cunda vnius
anni Auftriar vedigalia,prterea nobilitatis ordine mille quits Cafar obtu*
lerat. Nobiles quits mille ex copado miferat,remiferat iilos Matthias,caufa<-
tus ineptum militia: genus hominum. Stipdia mille equitatum,qum quits
habere maluit. Quod Auftrales quoq; nobiles facer non recufarunt. Promif-
fa ab imperatore ftipendia non foluta,pro nummis Michaeli verba data:prseter
cllatam nobilitate ftipem qua: mille equitibus veteranis impenderctur. De
reliquis ab imperatore promiffis,aut paru autnihil exadum eit> ex quodifcor-
diarum,que Matthias cum Carfare interceiTerunt, viide Auftrale bellum obor- t
turn eftjfemina profluxere.Abnegatanamq; padamcrces,vfqueadeo Matthi
incendit,vtnunququiefcerepotuerit,quovfquc,nataoccaione,proiilamer-
cedc,ftipendioq; vniuerfam fer Auftriam occuparit. Pacata igitur prouincia
Silefiae,quam ab ha:reticorum manibus iibi vindicarat,inMorauiamrediit,vbi
Vidorinum Vezele oppidum occupaTe , atque indies aliquid moliri fenferat,
quare continuatis itineribus eo feftinauit: ac Vezele , quod ab Vidorino cum
validilTimopreidio tenebamr,obfedit: turres vincas mnib. admouet,tor*
menta addit a:nea,& die noduq grauiifim quatit,magna ex parte muros con*
terit, moxfado impetu , cum oppidani vltr refiftere nequirent , Vezele cepit.
A Prxtoriana cohorte Vidorinus capitur: c in confped regis addu6tus,mor- jo
tem deprecatur. Cui, faluc (rex inquit) Vidorine frater,huccine tua pertina-
cia,immo execrabilis opinio,quam ptre imbibifti,nunc te adduxit, vt il alio
dudu,aufpiciisq; bellum hoc gercretur^nouiflimas impietatis tua: pnas exol-
ueres ? Te fatpe monui, vt paterna opinione deficeres : calcatoque patrisgut*
ture, Deum equerere, qudoquidem abnegare femctipfe debet homo vt Ser-
uatorem Iesvm ChristVm fequatur. Cum opus fuerit ptre potis,
quam Deo, deficiendum eft. Tu autem beneficio noftro > Scaffinitatis inter
cepta: memoria viue,bono animo efto: non magis hoftis,quam arfinis clemcn*
tiam recognofcesmonmod non vita, fed ne dignitate quid te patiar defrau-
dan.Proinde viue,ac rcfipifce,atq;hinc difcito:qum infolens,temerarium,& 40
formidolofum eft, infefto deoru numine, dimicare. Veriflma igitur Romanae
cccleiia: pofthac dogmata fedare. Refpirauit ad h Vidorinus : & qui de vita
a:qu,atq; dignitate adum eue verebatur,in fpcm regia verba reftituerunt. Is
baud indigne tradatus,indies regis dementia adniratur.Capto igitur Vidori-
no,& pacata magna ex patte Morauia, reuifenda rex Vnganam elle cenfuit, vt
hybernaret in regno:&fuppIementalcgionu,acc2etera,qu: bello funtvfui,c-
modis prouideret. fecundo Bocniici belli ann geftafunt.Rcx cEmc-
rico,& Michacle Palatino,n6nullisq; pontificibus, & prfcdis in Pannoniam,
ingruente dudumhyeme,fe recepit.Hoc eti tempore Hufon Caflan,vir bello
clarus, Mefopotamia:& Armenia: rex,Perfaru,Afryriorum, Mcdorumq; prin- <o
cipum ibi infeftof caftra per fraudem node aggrelTus>ingentem hoftib. cla-
dem intulit : & cx(o rege , tot rgna magna ex parte occupt : In Maumethem
Turcorft principem mox arma vertir, chomanidamqi graui getem pradio af-
fecit.Quinetiam eodem tempore claffisducentarumnauium,quMaumethes
compararat,vt Trapezuntio foret auxilio,oborta tempeftate, ad Hclleipontum
vnmer-
 A l S . LIBER IL." jt9
Vhnirfa diiicitur,obruitur4s. Tune Nicolaus Canalis,prfedus Vener claf*
iSjEniamThracic vrbemdiripit, & incendie: abducitque ingentempradain,
In Patrfi paulo poftlittorej duoTurcorum milia cardit, Veftitiumq, oppidum
impofito praefidio communis Item Paulus pontifex eodem quoq? anno,quem
fexagefimum non um,vitra millennium o quadringtefimumefle Vlunt,cum 1465
Venetis aduerfus Turcos , caeteros Romana: hoftes ccclcfia: fdus iniuit
Cum pontificis exercitus Ariminum obfderet,ab auxiliaribus Ferdinadi regis
copiis funditur3fugaturq;:& Robcrtus vrbisprinccps>acri obfidionc librame
Petrus Medices diuturno morbo confedus,Laurcntio,Iulianoq; liberis fuper-
10 ititibus,diem obiit. Gm Tergeftini rebellaflent, Fridericus imperator pra:fc-
dos quofdam alarum, & cohortiumimmifit, qui ciuitate vicaptam diripuere,
fubuertercq; : vbi tanta patrata eft caedes,vt neq; fexui pepercerinrineque ta-
ti. Eodem quoq; anno,Turci populabundi Alemaniam Stiriam inuafete,&ex
omni actatc multum hominum abduxerunt* Quare non immrit Matthias
Boemicamfequutus expeditionem acceperat,cm Maumethem in Afia nimis
occupatum eile intelligeret. Iam quadringentefimus feptuagefimusq; Salutis 1470
annus fupra millefimum agebatur,cm rex exadis in Vngaria hybernis, primo
temporc,reparato iamexercim,Morauiam repetere ccepit. Cmlaurinum vc-
nTet,nuncij extemplo varij occurrere,qui Georgium Boemi regem humanis
to exccfiTe diccrent. Nam audita Vidorini filij captiuitatejprac dolore morbus
quidam inceflit,quo paucis poftdiebus extindus eft. Audito adprirhum nun-
ciumhoftisinteritu,pientiflimus princeps ingemuit,collachrymauitque:fortu-
namne,animi iadura indoluerit,an dolorem ex arte fimularit,ncmo itis xplo
ratum habuit. In prouinciam tamen properandum cfle cenfuit,vt cum regalia
Boemis comida inftarent,pcr legatos ipfe regiu munus peteret : quaniuis com-
petitores in ea re fibi haudquaquam defuturos efle intelligeret. Ambitus iter
feftinare cofc'git, latebat quidem ipfum, pauca in peregrina gente fuffragia
inuenturu: nilargitiones, promifla magna > vis armorum, precesque iuuarent*
Ad Iglauiam,Moraui oppidu,fubfedit,Vt hinc oratores in Boemiam ad comi-
10 tia mitteret:qui adhibito nomenclatore, proceres omnes ambirent, orarent, &
nonnullos promiflis & largitionibus in fauor allicerent , ac demum fuo regnu
nomine poftularent. Ad Cuthnam, Boemi; ciuitate vbi argenti fodiriar funt,
futura comitia rumor erat:qua: n5 procul a Praga eft.Oratores,quos delegerai,
Cuthna mittit: quorum Nicolaus Ciupor VaiuodaTrafyluanus, princeps erat.
Hue Henrici omnes, alij Boemis conuenere, vt ex more reg cligeret. In
comitia varij copetitorcs hercl defeenderant: cum primis regum Vngariar,P6
loniaeq; legti. Imperator quidem ambitione carcbat:quippe qui hune fibi
honor clmdeferri expofcebat. neq; Georgij regis filij ceflabant, qui heredi
tario quafi iure id fibi dignitatis dari deber fperbant. Matthias Legati argr
40 auditi, quum in Bocmos graue bell ca tempeftatc gerebat : quanqum regni
titulu Paulo fummo pontfice Coruin habuifle dicerent,fine cuius utorita-
tc,approbationeq; nullit regnm,nulla poteftas haberipoteft: fe tatnpoft Ge
orgij foceri mort,Bocmorum procer fuffragiis eligi cuperc affirmabant.Re-
ferebant quoq;,regn hoc cum Vngarico fatpe fifle ciundum, neq fine de
trimento ac fcelere diuidi poTe.Sigifmundum,Albertum,& Ladilaui,vfrq
regno fuiTe potitos :alterum fine altero nunquam comod vidurum. veterem
inter vtrunque affinitatcm intercelfiiTeialterum hominu fcUnditatCjVbcrtate
rerum omnium pollere alterum : nihil vtriq; cmodius fauftius feliciusqj fore,
qum fi pari dudu,& aufpieiis gubernentur.Initum bellum non ex ambitu,fcd
fo falubri charitate geri : vt pars Boemorum j quae alio modo curarinonpoterat,
Martiali dem remedio refipifceret. Nihil cumfidclib. adhuchoftilegeftumi
qumetiam fidles omnes perpetua librtate fuiTe donatos; Piroinde Matthi re-
gem, regali hac,& legitima eledione dedoretur,aeternatn libcrtatcm,ac Vedi
galium omnium remiffionem polliceri:&: quodad amorcm fpedat,Boemes at
Vngaros fine vilo diferimihe tradatur.Obaudiebanthec proceres,pra;ferra
A a iiij
 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
hxrccx prauitatis fedatores , vultus obducebant,3 mufitando quandoque
dicentis orationemintcrpellabant , repula Matthias palm data, nunquam ho
ftem ceruicibus praeficiendum ete obclamitatum eft. Orator igitur, haud fine
pudore perorauit.Quin Se imperatoris legati,qui aliud diccbant,oaliudinfer-
re nitebantur,xquis parum aunbus auditi: eque initum fcedus,veteraquc pa
ita fubticuere , quibus Bocmos, deficiente regia legitima prole, ad Auftrales
principes confugere oportere afleuerabant: offcij, dignitatis &pada admonc-
bant. AdGeorgijplenqucfiliosrecurrendumeflecenfurc.Idpotiffimumh-
retici malle: cum ilium opinionisHulfitarumaTertoremfeucrifimumfempcr
habuerint. Sed Vidorini cafus remintercipere,qui per captiuitatem proceres w
acnobilcs ambire non poterat. Patris mortem omnes aegr ferre, dicere, mira
fortitudine regnum vndique petitum propugnarle : formidolofum fuifle pro-
ceribus tyrannidem anheltibus , &: populo feru ata diu pace ccmmodiffimura.
Introdudi demm fuere Poloni, Cafimiro rege mii : quem tanta probitate,
prudentia, Se fanditatc praeditum ferebant,vt folo multos nomine conciliar.
Ex his vnum in feptis,quidicedi copia non parum poterat, ita loquutum fuifle
ferunt. Si quantum iure, tantundem autoritate apud vos, proceres, hodierno
die valeremus , nihil profed vercremur , quin ante folis occafum Vladila-
um noftri regis filium,&: veftri nepotem,Boemi regem declaratum haberetis:
eque ficandem conftantiam , mdicium Se acquitatem , quam in ceteris rebus l9
retiere foletis, nunc, vbi plurimum opus cft,feruaueritis, nos prorfus ambigi-
mus. Quin Sc vos publica: falutis,& nos voti compotes dudum efficiamur , ve-
tcres amicitias, neeeifitudines &: officia maioribus mutuo inftituta,item
conimiles mores,lingu imilitudinem, Se gentis vtriufque cognationem quis
fortaTc memorabit , vt orationis ambitu imbecillem caufam , C per fe parum
fubfittcm,obfirmare videatur. Contra nobis ipfi breuitatem indixrmus,par-
tim ne eodem quo ca;teri faftidio afficeremus, partim quia iufticiac integri-
tati veftr non dfHdimus, regna,proccres , etfi quandoque armis compartur,
Sc iure belli raro retinentur, diuina tarnen Voluntate,& hereditario,vel quouis
alio iure, vt plurimum, cum fucceflor nullus erit,difpenfari folent. In poteftate 0
Dei funt omnium iura regnorum. Si Dei nutum quaerimus , confulta oracula,
captata aufpicia,qua:fita aftra, edita figna,& multa omina publicaque vota Vla-
diflaum Boemiae regem eile iubent.Si ius, sequum Sc fas inter mortales feruan-
dum eft, quis negarit Boemiae regnum, quod per tot auos , proauosque Ladif-
lai fuerat, immatura morte furrepti,ad nepotem pertinere? Quis ncpoti,decc-
dente fine fobole auuneulo, quis foron,obcte fratre, hxreditatem legitimam
abftulerit? quis poftcritati ius maiorum abnegaritfi lege hie viuitur , ii religio
retinetur , fi ius diuinum Sc humanum in humanis adhuc pedoribus verfatur:
nemo quidemreperiri poteft adeo rationis expers, qui Vladiflaumiure eligen
dumeflenon cenfuerit.Cm Sigifmundi,& Albcrti regis temporibus , nouita- 40
tis gratia Boemi fluduaret,num Polonia; rege no folmauxilia,fedrege quo-
que petiiftis?Siiniquo id tempore fadumeft,quid aequo tempore, iubtelegc,
imperante iure,cohercentc religione,facietis ?Nimirum nemo fapiens,nifi qui
praeeeps vefaniaferatur,&auunculi nepotem hazreditate priuauerit. Nihil vn-
quam in rebus quam maxime arduis inuito numine , ac infefto diuino huma-
noq; iure faciendum.In his primm diuina voluntas,deinde iuftum &: fas con-
fiderand. Proindeiufticiaduce,ac prudentia comit,veftris nunc rebus, Pro-
cercs,(qua:fo) confulite. Si quis humilitatem generis obiecerit, quid eft quod
non prius,qum obiiciatur,fuapte natura confutetur ? Recenfetepaternum ge
nus^ fauftos Vladiflaos,&Cafitmrosconfiderate.Si maternum, connumera- m
te longo ordine reges, diuos A uguftosrpientiflima Vladiflai parens mater-
no quatuor , quinqu paterno genere Romanorum imperatores inter maio
rum ftemmata numerabit.Qui maiorem hac nobilitat qufierit,in obfcurita-
ten\incidat, oportet.Verum enimuero parum profapia& haereditarium ius o-
mne valeret, fi rex aut improbus, aut parum idoneus in medium adduccretur.
Regum
 DECDIS IUI LIBER . $6i
Regu flij, qui publice femper educantur, haudqua^ in obfcuro latere debent:
& ij qua maxime quifupcr a:tat agunt. Non crubetcimus, Boemi, noftralau-
dare,quando cuiq; licet,cm de fortuna, &: dignitatc agitur,propria fine rubo-
re cmendarc.Omnis namq> taciturnitas improbatur,&: laus propria toleratur,
c filcntiu dctrimtofucrit,&: pudor homin honore debito defraudarit. Quis
igiturVladiflaum regno dignum non cenfucrit ? Quis ad imperandu tantu na-
tum non efl iudicaritquis hereditario regno fraudandum exiftimarit ? Num
prohibet hoc genus ? tot regum nepotem,tot imperatorum pronepot & nune
tati regis filium'Num faufta,& generofa indoles'num adolefcentia , tot artibus
io & fandiflimis difeiplinis exculta?A teneris annis domi militiq; preiTe didicit:
prima intempeiliurudimtaimbibit:timoremDci,religionem,pictatem,mi-
fericordiam,integritatem, contintiam fandiflima parente vn cum lade fu-
xit.Materno primm gremio elapfus,n5 duce pardagogo, fed inftinftufuo lite
rarios ludos irrepfit. Ab ineunte pueritia Cracouix ibphiftas,philofophos,poe-
tas audiuit:frequentauit dialedicorum fcholas,& philofophando,difputdocn
corpus fimul &animu adauxit. Quicquidhinctemporisfupereft,rebus diuinis
ac belhcis artibus impditur.Vita: landimonia,&: diuina oratione, facerdotem
quenq; Deo deditiffimu exuperat. Ingenita ttum virginitate prpollet,vtpra:-
potcnthTima: huius virtutis numinc fupra artatem & viucre & fapere videatur.
Tempus ocij & recreationis , ftudia Martis vfurpat. magiftris difciplinx mili-
uris aditur,qui in hippodromo decurrerc, ex equo pedi busvc certare pundim
czrnq; fcrirc,aciem inftrucre, excrcitumdudare,aut quauis arte vincere ho
lte doceant. Corpus magnitudinij&ingtcis vires pollicetur : itevenuftatem,
rorm,animuq; virilem otendit. In adolecete fenem, in teera prxeoec artatc
fapientiam recognofcit.Plurcs in Vladilaos,plures Cafimiros,deniq; Caro
los, S Sigifmundos intueri licet:nulla in adolefeente dicacitas,nulla petulantia
deprehditunn folni rebus verbis , fed obtutu quoq; ac inceiTu,omnide-
niq; geftu corporis grauitacem , fapientiam, pietatemq, fatetur. Non pracipiti
conidio, n5 repentina ira,nulla libdine improba voluptatecorripitur. Nulli
30 hunc vitio dixeris obnoxium.ingcnium mite,coftans,&: benignu : extern fapi-
entia:, honoris & gloria: cupidum, corpus laboris & inedia; tolerantiffimu.Re-
giam Maieftat praefcrtaipe&us, & quandbi tacite reuercntiexpocit. Vti-
nam,Procercs,is hcncadeTet.fic teftor Deu,hominumqj fidem,plus ipfe ta-
cendo,qum nos Ciceronis ore dicendo,incaufa fua loqui videretur.ipfumfi
videretis,vcftris fufFragiis elcdu, nimiru potius Deo demTum,qum iudicio
veftro deignat exiftimabitis. N6 human rcg,fed coeletemad publica falu-
tem,&: ctern oci vobis internunci dati efe rcputabitis.Teneram adhuc x*
tte, regno immatur quis fortafe caufabitur. fed quis hoc in adolefeete rc-
quiret, diuina quad &intpcitiuafapientiapraedito?quis in eo quiprius fencx,
40 qua adolefes efe cceperit.In tutela Dci reges funt, & fihj regu:qui ad regend
nati, indulgtiima fibi natura, & peculiar Dei gratia, &: cultura aTequuntun
no dcrit cfultiT.asquifentus vefter,qui quotidic circuftabit. Melius eft qua-
doq; habere rege fenatus cofulto,qum proprio iudicio cunda gerent.Qui
nimis fibi arrogat , &c aliena confilia plane contenu, fxpc decipitur. Nullus fub
ifto metus,nulla fufpicio,qua: imperate tyrano femper intercedit,nullu externi
belli periculu,& reformidatio.PottiiTimus pater prop adet,& latere domi-
natur,no per fedas & opiniones vobis bcll f2Cuuindicetur,n6pontifexaduer*
fus irritabitur,non in belli focietat aduocabjtur imperator.Quin etiafi hxc o-
mnia fieret,no proximus dceritaTertor,n5 focior aberit multitude numcrofa,
jo focior dixim cognator,quibus vn genus &: eadeftnatio, vt cognado lin
gua: profitetur. Infuper Chriftiani fumus omnes, &c in Euagclica lege vtriq; am
bulamus: inter opiniones,ac fedas paruufer difcnmen,& lud quo de agitur,
vtinafacilis argumentis,quam armis corrigi,&cmendari poTet. Dummodo
Christi dogmaferuemus ad amuflim,an licentius expatrum confilio quis
ccerit,parui(mihicreditc)refcrt.Quas ob res,Boemi proceres, vos Cafimiri re
 56 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
gis nomine nuc hortamur, moncmus,& oramus , vt diuini humaniq; iuris mc
mores eue vclitis. Rcgnum hxreditario iure filio debit , beneficio veftro tri-
buatis'.bellum latere vobis illatum, non tam Pontificio iuflu, quam nedebiu
fux proli oppida in alienam ditionem trasferrcntur , fufceptum fuiflc crcdatis:
rationibus vcftris commodc,ac rede confulatis,quod fi feceritis,hacele&ione
hoftium quoque numerum imminuatis. Quod fi feccritis, vtrorumque falut
dignitatique optimc confulctur. Polonorum oratione vi&i Boemorum ani-
mi,occulta inter fe confilia agitant, centuriatimhinc, Sc hinc coeunt, prompu
Vladiflao fufFragia reddenda muflitant: hunc vnum,ad ocium, quietemqj Bo-
emica natum eile dictitant,hocaliquatifper cuneatim agitatum. Poftquam in-
ter cos de rege conucnit , cxtempl proceres cum vniuerfa nobilitate ac eque-
ftri ordinc, Vladiflaum quintumdeeimum vix natum annum , regem pronuei-
ant, Omnes Vladiflao rcgifccliciter,Cafimiro quoque patri fecliciter , Boerai-
co regno fecliciter, proecribus, Sc fenatui fceliciter exclamare : faubfimis Vla
diflaum acclamationibus ingeminarc,ij angelum clo dcmiTum,virgincum
Sc fanetum regem illiipars falutarem principcm , Sc alma: pacis autorem , multi
fandas tot regum imperatorumque has vnicas reliquias appellare. Oratorcs,
inter multos plaufus , crebris ofeulis ab omnibus afperfi funt. Cxteri ver ,c
prxfertim Vngari, repulfx turpitudinc, ruborefufFufi abicre. Cum, veluti res
gefta fuerat,Matthia: continu retuliflent;rex fpe fua fruftratus,in Boemos ex- td
canduit:& quamuis fxuum de Turco nuncium dudum acccpiTct,in Sauo no
ua molicntc,nihil tarnen de ira Sc vltione remifit. Turcus,dum Pnonem Bo-
emico bello occupatumintelligit,viginti milia hominumad Sau amnem clan
delinc, quantum fieri poteft , cum expeditis artificibus,& operariis mimt,vt
eonfpectu Syrmienfis agri, temporarium materia caftcllum rigrent, Sc
fummaarte,multoqueprxfidiocommunirent : vtquoties libido ferret, Syrmi-
um, extremam inferioris Pannonix oram , incurfarent : ac demum vniuerfam
Vngariam, Alemaniamq; adorirentur. Trifti nuncio Matthias haudquaquam
CfternatuSj&nihilo fcgnius Bocmicis rebus internus , Gabrielcm mtropoli
tain Colocicnfcm,& Ioannem,cui Vngor cognomen erat , in re bellica educa- :e
tum,verfatum in periculis,& cxploratx virtutis ac fidei virum, extcmplo acciri
iubet. Hos ad inferioris Vngarix oras properare prxcipit,quid fieri opus fit , o-
ftendit,admonctpcriculi:atquenifiinitnmTurco caftellum ij continuo dc-
. . moliantur, de Pannonia actum efle prxdicit.Sabaz, inita moles Turco nomi
nan cpta,quod Turcica lingua mirabile quid fignificat.Datur his poteftas ha
bendi delectus, accipiendi vectigalia, & imperandi ciuitatibus quxcunqueex
vfu belli fint.Quin & ad Michaclem Palatinum, exterosque proceres fenbitur,
vt cum fuis copiis Gabrielem fequantur: Sc quantum in eis fitum cft,caftellum
Turcis in aduerfa Saui ripa inftitutu amoliantur : nve molem in ceruicibus
ChriftianxReip.inchoatam,exxdificaripatiantur.ijprviriliquifqucfuaman ift
data regia prxftare conantur. Gabriel cloannes Vngor in Vngariam reuerfi,
proceres conuocant,cogunt exercitum: Sc comparatis vndiquc auxiliis,ad Sa
ui flucnta defcendunt. Aft vbi in ripa confti tere , tormentis primum crepitan-
tibus hoftes ab inftituto opere amouerc occipiunt , iidem quoque machinis
illi inhibentcs abfterrent. quandoque vehementius irritati,vtrique Sauum in-
grediuntur,mutuisquc fagittis fefc compctunt. Neutri tarnen Humen traiicere
audent,quando pares vtrinq; vires, militumq; numerus erat. In ripaTurci ag-
gcres ex aggefta terra fie edunt,vt fecuri ab Vngaricis tormctis intus xdificent.
Qmn Se antc,qum ilh aducniflent,fofla Se vallo itumobduxerant:mgeferant
affatim commcatus,&omni munitionum genere obfirmarant. Palatinus, Ga- je
bricljSc Ioanncs,conatus omnes rritos cofpicati , quamuis vitro citroquenon*
nulli occidiflent,ad protegendum tarnen Syrmienfem agrum,altcrum regio-
ne oppidulum exxdificare adorti funt , Sc in illorum inuidiam die no&uquc in
extruendo opere verfantur.Dum hxc ad Sauum agutur , Matthias ex irrita fpe
in iram cietus,e Morauia crebris incurfionibus Sc incendiis Boemiam long
kecque
 DCDS 1 1 1 T. LIBER . ,
breque vaftat , tam afllduis rapinis & tot populationibus afficit , vt oppidomm
ac ciuitatum pars magna pacem mcrcari,multe fefc dedcre cogercntur.Quin-
ctiam ad vicinos vque rnontes,qui Pragam circumuallant, dilcurfatum & va-
ftamm fuife pcrhibt. In Boemia nulla ciuitas vi capta, fcdpcr deditionem ex
dctrimentorumintolertiainpoteftatem regis haudpaucxfunt accepta:. Hxc
igitur tertio Boemici belli anno gefta funt.Rex autemdifpofitis per cnela op-
pida,quae in Morauia,Boemia, Sileia ceperat, prxndiis:reliclisque nonnul-
lis legionibus,quae prouincias tuerentur,Budam rediit.Victorinum,qucm ca-
ptiuumadduxit, in ardua Viccgradi arce aferuari pro dignitatciuflit,vtpoft
lo belli finem tuto dimitteret,& qua deceret beneficentia, in dignitatem ipfe pri-
hnam reftitueret. Hoc etiam anno, de quo fupr diximus Maumethes Tur-
corum Imperator comparata quadringentarumnauiumclane(vbi triremes du
centa: ac decern equitum milia fucre)Euboiam adorttis,Chalcidem obfidetxt cbJcth
tanto vrbem mpetu oppugnat,vt magna fuorum cde trigclimo die potiretur:
quod Roma; 4. Idus lunias grando infana: magnitudinis portendit^ cuius fru-
fta xi 1. vncias appenderunt. Quare Paulus pontifex maximus impetrandae
pacis liberandorumqj obfeflorum gratia , indidta ad omnes aras folenni fuppli- .
catione,ipfc pedes facrum diu Genitricis fimulachrumadLateranenfcm vfqj
bafilicam pie circumtulit , ibiq, faens operatus eft. Veneti Euboize captiuitate
lo haudquaquam c6fternati,inftrutam fexaginta nauium claflem ad infeftandas
martimas Turcorum oras cotinuo mifere:in qua triremes fexaginta, & vigin-
ti oneratix fure. Nicolaus Canalis prxfe&us claifis ob rem in caexpeditione
male geftam,quia Chalcidiin tempore n5fubueniuent,in fenatus fufpicionem
adduus,vin&us Venetiasadue&us eft, perpetuo deinde exilio muldatus.Io-
annes Andegaueniis , qui Ncapolitanum regnum recuperare ftuduerat , & fpc
fruftratus,ad moliendas res nouas in Narbonenfem Galliam fe receperat,vrb*
potitus Barchinione,dicmobiit. Acerrimum in Galliis bellum inter Ludoui- *&** g*
cumregenij&Carolum Burgundionumduccm oboriturrrex Budam reuerfus, ,CHm'-
recreandum reficiendumque in hy bernis militem eTe duxit, afliduo bello iam
30 abfumptum.Duae tarnen res eius mentem acerrim vexabt:Inprimis Sabacz,
in Saui ripa sdincatum beneqj munitum:dcinde imperij Turcorum acceffio,
quandoquidem auditaEuboiacaptmitate>maximatriftitia virum inccilit: vc-
rcbatur(quod & obtigit)ne vno eodemque tempore cum duplici,pra:pbtentiq}
hofte dimicare cogeretur.Turcorum vires nemo ignort. Bocmi bello acerri-
im,mctus expertes,& quam maxime mortis(quia Vladiflaum Cafimiri regis fi-
liumnuperelegerantjadieclis Polonorum viribus,potentiiTimihabcbtur.Eo*
demenim tempore quo Matthias acerrim Boemiam infeftauit , Cafimirus c-
tiam,pontificis hortatu, iufluqiin Bocmos arma fumpit. Sed poftquam flium
b his reg ledum intellexit, Vrfinosqj omnes , ac Stclligcros cum extera pro-
4o cerumturba,vehementiTima in Vladiflaum ftdiaintendiiTeconfpicatur:Bo-
emorum tutelam ex corde fufeipit. Quo igitur modo imminentibus his peri-
culis Matthias occurrat,cum patfibus & proceribus miro ftudio,diligtiaqj dc-
cernit. Cum bella fine peeuniis geri nequeant,adeas difquirendas inprimis a-
nimum intendit.Ve&igalia folito grauius exigit : collatam potifieibus , facer-
dotumqj collcgiis ftipem expofcit:imponit noua tributa, &: ftata fummo pon
tfice,Vcnetisq; ftipendia poftulat,vthreticis bz prophanis obfiftat.Nc mrita
quidem militum obhuionis iniuriapraitereundacenfet. Cim StcphanusSce-
pufienfis,Lupusqj Defpotes, in bello Boemico fe optim geferintmeque in pe
riculis laboribusq obeundis ynquamfibi pepercerint , Scepufienfcm honori
bus multis adauxit:Defpotam egenum caftello Feyezkeo donauib
Caeteros pro fu quenque dignitate, muniis , honoribus
Se praemiis profequutus eft. Secundum Boemi-
cum bellum,infequenti anno Polonicum
fcquutum eft: de quo in portero li
bro latiflim difleremus. /
 /
4 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
RERVM VNGARICARVM DECA-
D I S Q^V ARTiE LIBER III.

I i R v fato Matthias natus erat, quemadmodum vni-

ucrfus vite, ordo tcftabituTjVt nunquam fibi ocium inuenirct,
bellum ex bello fcrcret,& adextremum vfqucvitx exitum
plus voluptatis ex armis , quam pace capcret. Quanquam do-
mi pacem,foris bellum alcret:fpc tarnen obtigit,vt ipfe quo-
que domi non iblm externo bello , fed inteftinis quoquefa- :
tionibus laborarct.Vt domi quiete viueret,foris bellum alc-
batmonnunquam opinione fuafalfus, optimatum feditione vexatus eft , quod
fortafe non immrit fortuna factum eft , vt Herculei virtutc principis omni
ex parte periclitaretur. Eti labores muks illa propouit , nunquam tarnen vi-
rum (mihi crede) deftituit. Ncc maiore quidem fauore cathenata Comino pe-
ricula obiicicbantur,qim promptiore ipfe animo Temper obibat. Infequenti
bliZm* nanque anno cum in Boemiaageret,Polonicum bellum oboritur : quod anno
j 4 7 1. Salutis quadringentefimo feptuagefimoprimo vltramillefimuinitumeft.Pon-
tifices enim & proceres Hungarian in Matthiam maxima ex parte comurarant:
Cafmirum fecundum, Caiimiri regis Polonix filium , introducere decrcucte: 10
vt poftquamhunc regem declararint,ciufdem copiis Coruinu eiicerent. Con-
iuratio ita vehemens & fcunda fuit , vt in vlteriore Vngaria , praeter Gabrie-
lem archiepifcopum Colocienfem,Michaelem Palatinum cum paucis optima-
tibus, nemo fuperfuerit , qui regia fide ad Polonum non defecerit. Michael
Orfagh,vir ille prudentiifimus, & longa rcrum experientia non iniuria fapien-
tiilimus Temper habitus , illud non minus in corde , quam ore verfafle dicitur:
Quencunquc facra corona coronatum videris , etiam ii bos fuerit,adorato , iC
pro Sacrofando rege ducito,& obferuato. E feptuaginta circiter quinqu Con
ucntibus,quos Comitatus(vt fupr fcripimus)appellant, tanta coniuratio fuit,
vt vix nouem fuperfucrint qui Matthias parerent,& ve&igaliapendcrent.Con- |o
iurationis principes Ioannes duo fuere, nepos &c auunculus: alter Strigonienfis
. niecr0p02ca^^ ^lactHia pacris loco iemper habitus :Quinquecclefienfisantiftcs
alter fuit,vir ille vtraquc lingua cruditiflimus:qui ii curis Reipub. fe reuocare
potuiiTet,habuinet noftra aetas,qui cum vniuerfa veruftate certaflet.Nec ab his
quidem Emericum Scepuiienfem comitem compiures excludunt : quia olim
femel ante Tranfyluanum bellum(vtdiximus)regedefccerat. Hunc quando-
quc rogatum,cur id feccrit^tot beneficiis bonoribus affcc~tus?rcipondTefe-
runt: Fateor me rege defecTe, fed ita tamen, vt illi nunquam ipfe defiriendo
nocuerim, &me ab inimicorum obtreclationibus,&innaiis aueruerim.Vire-
nim ille tanta calliditatc, ac prudentiaiuit,vt deficiendo regem delatorum cri- 40
minibus irritatum, ad refipifcendumimpelleret : &hac arte quanti momenui-
pfe foret, principi , & inimicis oftendcret. Eo igitur temperamento vfus cft,vt
regem regno , & fe rcgi prudentfimc conferuarit. Cur autem paterni inpri-
mis amici coniurationis autores fuerint,caufae nonnullae refcruntur.Namijea
grauitate ac fide fint habiti , vt nullius leuitatis & perfidia: rei exiftimari poTo
viderentur. Metropolitana pra: indignatione varia res nouas molitum fuiflo
dicunt.Rexenim iam compos fui fa<us,ab optimatum confiliis,quibus hafte-
nus fuerat obnoxius,fe aiTerere cperat:fuo,non alieno dufcu, &: conlio vte-
batur.confutabat illorum dicta, fi quid quandoq; liberius fuafiint: cuncbfo-
lus agere videri volebat. Contra illi , autoritatis hinc ia&uram haud modicam f
fe facer arbitrabantur. AcceTerat extraordinary ftipendij infolens impofi-
Dc*. tio,quam Dicam nominant:quac non modo domefticatim, fed viritimplerun-
que indicebatur. Et quamuis alidua bella grauifima tributa poftularent, info
lens tamen vectigal nimis cuique graue videbatur. Quinetiam epifcopatuum
prouentus vfurpare coeperat. Et cum pro publica falute dimicarct,id fibi liccrc
repu-
 DECADIS IUI. LIBER HL je*j
rcputanit. Hoc tamcn non fine Lauiencij Roborellz Apo itolici legat i authori- _ _
tatereccrat. Quare illum mulri grauiter inculant,quod primus Martina: rgi Se *itreM^
animaducrtendi inpoofices facerdot esq;, Se ex viu belli baiilicarumprouentus
vlurpandi poteftatem feceric. Summum enim nefas arbitrabantur,pont:fices Se
iacerdoies, qui femidei cenicri de bent, prophanx cenfurx eue obnoxios. Ar
duepifeopo Strigonienfi fodinarum auri dcimas (qux Vrburx vocancur) abC
tulerat , qux magni fucrant m omenti : nonnull i s e nam pi (copatibus vediga
lia occupant. Qupd ab eo pie ri q; baud temer factum put anr,par dm ne in tan
tarerum copia lalciuircnt : partim ne opibus adaucti,regi bellum inrerrent.In-
io fiiper form idolofus op timatibus,&: violentus efl cperat: Se tcito quod nu
(e iolum imperare , parre carteros vellc indi aba t. Qui autem apud cum ni
mia plurimm authoritate valuerant , ex acrenuata digrutate id acgr ferebant.
His gitur caufi s archiepiicopum Strigonicnfem , ac carteros, vt noua m ohren-
mr,adactos efl opinan tur. Cum hace per coniuratos clam agerentur,&: inter fe
Camirum regem elegiflnt, ad Polonix regem continuo lenpfere, quxcunq; cwr*r#.
ftcilIent,omniacdocuere:omnes fer proceres Matthia vitro defecifle,figm- 2T!!/cV"
ficarunt : & fi qui reftiterint,aut idem propediem efle fa&uros.aut nihil aduer- , p
iamros. Vngaros temeraria quadpietatc correptos , Coruinum regem elegit- Um**rrxr-
fe,non regio, fed humili genere natum : illum regno in ryrnicem prorupiife:
le & quando regio inguinc haudquaquam nams eir,regiam Maieltatem ac ian
xaremtucri non poiie:no folm in alios, fed in fuos a principio acuire oecce-
. auunculum, qui dclatum fibi rcgnumrecufarat,& nepotem reg fecerar,
in vinclaconiecifIc,quin & indixTe mortem: nunc autem in paternos amicos,
qui cam tantopere excoluerant,& in nullis vnquam periculis deferuerant,vim
inferre coepifl : la cram fibicenfuram vfurpafle,ia:uirein facerdotes,antifhtum
vecfcgalia occupare, ius diuinum & humanum iuxta milecre , pro ratione hbi-
dinem habere. Proinde regnum Vngariae inique Matthia; tradirum , arque au-
fem deber : ad Polonia: domum ex more , recunere oportere: demum orare,
n Carnirum filium regem nuper eleum mittat, Sc delatum fibi regnum ac-
jo cipiar. Polonus rcrum harum admonitus,in tata liberorum fcunditatc, fer-
nmxq; fuccelfu, haudquaquam cundandum ciTe ratus,dclatum prter opinio-
ncm regnum accepit. Larticia magna copie tus, Deo gradas agit, qud duobus
annis,duo filij ,in duo rgna optt i fuerin ,& nunc inflantiifim poftultur. D e-
lecrum cxtcmplo habuit: legiones tres cum oprimo cquitatu cataphradorum
comparauit,quas Cafirniro daret,qui adobcundumregnum,in Vngariaprofc-
uruserat: ncque ig norabat, al terum Wl ad ill ao exercitum elle m paran-
dum,qui Boemiz regnum fine controuerfia erat aditurus. Ad archie pifcop um
igitur Sc optimates feri bit, fe filium propediem omnino cum validillmo exer-
ciru eue mTurum. Interea coniurationem,&*competitoris aduenrum rumor
40 ip(c detexit. Cum res ad regis aurcs perueniiTet,haud partim excanduit : & vis
credere poterar, paternos inprimis amicos, quos iplc tantopere exeoluerat , Sc
tot muneribus Sc opibus adauxera'nn fe noua moliri: animo tarnen nequaqu
confternatus,diccre folebar: Se ft udio fummo vifurum,qu snam fuis op rim a-
tibus Cafimiri hofpes efl velit. In eos qui coniurationis infimulabanrur/arui-
re non poterat , quia clam elapli,in proprias arces fe receperant : neq; fi potuif-
et, eo tempore fieuiendum elle iudicabat : fimulare Se difimulare multa,com-
primere iracundiam,&comitatem, le ni tare mq; prxfcrre : non ignorare Vnga-
rorum ingenia,neq; varia hominum hidia latere : fcire incoftantes eorum elle
nimos, ac vulgus fpem,fortunamq; fcqui. Proinde nutates obfirmare,promif-
y ils Sc largitionibus plerofq; prop o lito reuocarc : proceres mu tos oppidis do
no daris fibi reconciliare,plura confilio quam armis agere :con tra torrente bra-
cnia non ten dere,fedaftu 8c prudent iaaduerfantem fortunam declinare. Nun-
q ii tarnen Ubi difSdere , quin Sc in aducr lis fiepe rebus maior quandoq; ani-
mumconcipere,velurimaiorolrentandx fortitudinis materia oterretur. Item
quos coniuraxorum numero elle fubolebat, vitro confulere, Se prxferre fidu-
Bb
 166 ANT. NF IN R E R: VNGAR.
CAmiriad ciam> Intereafamapercrcbuit, Cafimirum cumvigintimilibus hominumViP
gariae finibus appropinquafle : muks ex Vngaris veluti congratulatum occur-
riiTe,&eiusexercitum Vngaroru acceflione indies augeri. Kalendis igiturNo-
1 4 7 1. uembribus,anno Dominica: faluts quadringcntefimo feptuagefimoprimofu-
pra millefimum,regni fines ingreditur. Quacunq, iter facit, magnifie excipi-
tur; Fortunam quifq; fequitur. E proceribus mukiex propinquis locis occur-
runt,qui & magnifie nouum regem excipiunt,& obfequiagratiifima polliccn
cur. Augentur quotidie Polonicacaftra : &muki ex induftria & cpoito,non-
nulli aliorum exemplo,Cafimirum fequuntur. Maiorem indies animum Polo-
nus concipit,& tut per regnum fuum vagari pofle arbitratur.Iam Caflouien-
fern, &: Agrienfem agrum practerierat , Nitriacqj propius be Vacia: caftra admo-
uerat: cum principes coniurationis,quiipfum exciperet,expc&areccepit.Sub-
ftititigitur,& creberrimis literis,clandeftinisqj internunciis primarios optima
tes accerfit. Nee intereaquidem Matthias obdormiucrat : quippe qui compa-
rauerat pro viribus exercitum: principes muks Buda: cogerat.illuc enim Pa
latums, & Gabriel archiepifcopus, item Emericus, & Ioannes Alemanus Vara-
dienfis antiftes,mukique alij ex coniuratis etiam conuenerant:clm rege op*
pidorum , villarumqs largitionibus reconciliati. NicolaumWylachum boma:
regulum,rex per internuncios conniluerat,an ne cum hofte illico cofligendum
efib vidcretur , an cuncbtntius agendum. Ceflandum , vir prudens illerelpon-
dit : quando indies multa: ex infeftis haftae conuertantur , & auxiliares fiant.
Placuit Matthia: fentcntia, & motis Budacaftris, Strigonium cum his optima-
tibus contendit. Hoc pnmum non temer faciendum eTe cenfuit. Videbate-
nim,reconciliato metropolita, coniuratorum principe, nihil vkr reformidan-
dum. Cum Strigoniu veniflct,rex in vrbe fubfedit, in fuburbanis caftra pofuit:
mox Emericum Scepullenfem, fpe&ata: grauitatis &prudentia: virum , Se non
minus eloquentia, quam calliditate prasftantem , cum Palatino , nonnullisquc
pontificibus in arcem fubmilit,qui archicpifcopumiibireconciliarent. li cum
ad eum veniflnt,orarc cperunt,ne regis fide,quemloco filij Temper habue-
rat,& quern fu induftria,& labore ad regnum euexcrat,nunc aliqua indignica- )o
te deficeret.Item dicere,Si quidfilius quandoq; c5mittit,a patre ignofci opor-
tere : indulgentiifimos magna ex parte eile parcntes,&infilioru erroribus ple-
runq; conniuere. Animum ab inito propolto omninoeflereuocandum,quan-
do nouitas ifta non fine maxima regni calamitate fieret. Regem tot aliis virtu-
tibus pollentem,fi quid errarit,efe tolerandum : fucceflu gloria:,ac regni de-
fenfione non eTe reuocandum.Eius animum tarn clara facinora quotidie mo-
liente,non fine mximo fcelere intercipi pofle : eu praefentinouitate haudme-
diocriterrefipuiflbrecognouifle feipfum,& pcenitentiacorrept,fe alium futu
rum polliceri: quicquid infolentia: fecerit,ab viu bellorum fe coaclu fecifle,in-
genu fateri: nilfibi thefauri c5paraiTe : pofthac fe cum omnibus temperatius 40
aturum. Demum& fuo & regio nomine obfecrare,ac obteftari,vt filiu ea,qua
folebat,pietate, ftudio & diligentia tueretur, quaecunq; ipfe iuflrit, poftularit-
que , regem pro ratis & firmis habiturum : quinetiam decimas quas extorferit,
vitro redditurum:& nunc,antequamhinc caftramoueat,partemmaximamin-
ftaurata gratia repenfurum. Poft verba,fuppliccs intcruenere virum,nonnulli
exorandicaufa procidentes,patris illius genua amplexabantur,vt regni pertur-
bationem & periculu deprecarentur. Ille autem,quamuis ex his nonnullosli-
mis oculis defpicaretur,repentinamillorum mutation5,&: incoftantiam demi-
ratus: tamen vidus , ifta refpondit : Se caeterorum pontificum &:optimatum
confulto nunquam diflenfurum : neque vnquam fibi tantum arrogaturum, vt je
praeter ipforum volntate quicquam moliretur.Nondiffiterife Matthiar quan-
doquefuccenfuifle, increpafle liccntius vtifilium : & fsepiflim fuifle queftum,
nee aquum&fas efle , regem facrorumvirorum ve&igaha vfurpare,neque fa-
cram obirc cenfuram: neque fateri,fe tantm Cafimirum aduocafle, fed plures
in ea re focios habuifle , qui mutato mox animo fubticuerint. Neque fe folum
Cafimi-
 DE A DI S . LIBER 1 1 L S67
Cahmirum in Vngaria remoracurum , neq; alioru iudicio obuerfaturum. Mat-*
mix diu nouifle mores : ncqueillud ignorare, lenitatem banc & tibi, &: multis
cxitiofore. Demum,quando itavolunt,coguntqj,intercedente fidcpublica,fe,
vtantea,regi pariturum. Cum ij omnes fuo,regioq; nomine fide dctuliflent,&:
dccimarum loco pecunias (vt plerique volunt ) rependiflenc,reconciliationem
cranfegcre. Mox vt reg ad caftrum introducerent,defcendere:retulcre omnia
vci ada fuerant,& ingenti extemplo follicimdinc regem libcrarunt. Haud mo
ra, is arcem cum eifdemafccndit, Sc cum in colloquium, adhibitis paucis arbi-
tris,pcrueniirent : Nunqua,facrofande(inquit) patcr,me ate defertumiri,mihi
10 ipfe perfuadere potui. Non me latebat,nunquam te id obliuioni mandaturum,
cum me pater moncns tibi c5mendauit. Neq; credere poteram,illum mea nV
de dcfedurum,quicharitatis & fidei pcrpctuum cxplum appcllari poteft. Tu
mecum in carccrem,& vincla incidifti, tu vitro pro falute ac dignitate meacun
dapcricula obiifti, tuquoque Boemico me carccie redcmilti,excoluifti re-
gno,: corona: nihil arduum & difficile fuit,quod tua opera & conlilio no cum
laude peregerim. Neque nunc te Matthiam in tuis vlnis natum, & a te Temper
ftudiofiflim educatum, dcferturum cflc credo. Si quid mea iuuentus in tc pa-
trauic,ignofce,pater indulgentifime:tuo filio parce,exindignationc hac,ii qua
fuit,priitinus vtrinq; amor (quxfo) redintcgretur. Quem cum caeceris Vngariae
* regem conftituifti,periclitantem nunc,qua:io,fiIium protege : &: immortalia in
me tua beneficia, blita benignitate mere : vt quod decedenti vita patri rece-
pifti,rc pracftitiflc videarc. Ex his verbis obort vtrinque lachryma:,metropo-
Jita ad pedes prouolutus,quia initi coniilij poenitentia dudum inceHerat,venia
po/iuJauit. Rex ad ofculum excipiens , contrario vcniam petiit , &conceifir.
Daca c accepta vtrinq; fides,in iniuriarum omniii obliuionem:&: tranfada pa-
ce,pacatisq; vtrinque animis,rex ac proceres abicre. Infequenti die, cum Ca
iimirus ( quern rumor erat , uperiori node in Strigonicnfi arce cum archiepi-
feopo fuicjvt apert pro dignitate fuaarmafumcret) vltcriorem Vngariam ad
Danubium vfque difcurfaret,& dctnment his inferret,qui pro fe arma n ca-
Io pcrcnt: rex copias traiieerc cpcrat.Effufa deinde fama,Matthiam iibi metro-
politam rcconcihafle, &ia Danubium trafmittcre occpifTe: Poloni ab incur-
fionibus fe abftinuere. Caiimirus Nitriam venerat. Ciuitas, quia fe verum Vn- camtrm
garise regem eflc profitebatur, vitro ipfumexcepit. Pro mccnibus vero caftra ^''-
mctatus eft. Rex traiedo Danubio,red Nitriam vcrfus caftra mouir, atquc ex
omnibus pagis oppidisq; Polonos,vbicunq; inuenerat, eiecit. Cum Nitria: ap-
propinquare eum rumor effet, Vngarorummultitudo, quae Caiimiri fortunam.
hadenus fequutafuerat,repcte defecit. Multi clm elapii,in caftra regis vene
re: pars in oppida propria fe receperc:alij magis ingenue hoftilis detrimti me
tum caufati, qui ad regia caftra venere, hilari Matthia vultu excepti funt, pu-
4 blico tarnen edido impunitas omnibus qui Caiimirum fequerentur, promiffa,
i ipfum triduo dfrrent. Promulgato ante caftra hoftiumedido,clapiis clm
caeteriSjpauci remanfere. Quare Caiimirus animo admodu conftcrnatus,intra
Nitriam cum exercitu fe recipere cpit : contra Matthia: adaudus eft animus,
cm ad fidem redire Vngaros confpiceretur. Nitriam ergo propera.tur. Quo cu
venhTet, in vrbe Caiimirum obiidet: inhibet commeatus , & diram intcrea fa-
mem interminatur. Caiimirus Vngarorum facinore euocatumfe ingenue faf-
iiis, per internuncios clm cum rege agit, impetratque vt intempefta node iibi
cgredi, & tuto in Poloniam redire liceat : fequc regno nullum vnquam bellum
pofthac illaturum pollicetur,interiedoque iureiurando affirmt. Paucis pft
5 dicbus,cum feptingentis ex compado equitibus elabitur : &continuatis (vt a-
iunt) itineribus,in Poloniam fe recepit. Exercitus qui remanferat,ardiore ob-
fidionecircumuentus,quotidianisinternunciis tuto abeundi,ne inedia cfce-
retur,poteftatem petit.His autemhaccoditione dimiflio data,vtfaluis corpori-
bus & i mpedimentis abircnt,nullu regno nocumentu infcrrent,nihil in facien
do itincrc hoftile facerent.Quod ft adiedo iuramento non fcruaflent,cuiqi no
Bb ij
8 ANT. N F I N 1 1 RER: VNGAR.
bili,plebeive, item vrbanis omnibus, & paganis, cumulatas paifim de his *
nas fumere liccret. Lex abcundi Polonis accipitur.dimifli rege,in Poloniara
caftra mouent. Rexcii exercitu diei itinere fut>l'equitur-.&; quofcunq; in vicis,
& oppidis deprchendit,reludantes obtruncat. At Uli haud fecus ac carcerL-
bus elapfi,cum inediam fentire coepinent,paulo liccnuus per vicos & agros ci-
baria quandoq; furripiunt : quadoq; Amulantes fe obfonia & pabula mercatu-
ros,mox illata vidiripiunt. Indemnem prouinciapraeftare iurati,non praeftant:
rapinis manus abftinere non poflunt, indies licentia augetur, quto Polonix
fines propius accedunt,eomaiora pecoribus ac rebus detrimentainferunt. ln-
opiam rerum aliqui ingcnit,pleriq; graflandi libidinem caufantur. Ex pagis & r*
oppidis quereljgrauiaqj in dies lamenta fufcitantur,adregemquedefcruntur,,
Rex violato cuiq; vlcifcendi poteftatem facit: edicitqj , vt omnes vim vi repel-
lant,armis fua quifqi tueatur,& erepta recuperet. Promulgatalicentia, Polonis
vicatim ruftici comeatus abnegant : quos cum illi vi accipcre conarentur, bel
lum ob violatafderaruftici Polonis indicunt : fufeitatoq; tumultu , in finibus
Vngariae cundos fpoliare decernunt. Cum illi quadrato agmine iter facer no
poifent,ob rerum egelat,cuius ipfi fuerant authorcs(quando in ingreflii con-
gefta frumenta fuccenderant)diuerii iter facer cogebantur.Extenuatis diuer-
licate viribus , & tunc maxime cum Polonia: finibus appropinquarent palantes
eftufi, rufticis circumuentifpoliantur,&:in prxdam vcrtuntur omnesmon- id
nulliquoq; in rapia defideratifunt. Poloni igitur,qui duce Cafimiro Kalend.
Nouemb. Vngariam inuafere,quarto pft menfe eiedi funt.Matthias c exer
citu vlteriorem Hungariam luftrauit,ne quid illi,antequam egrederentur,ma-
li molirentur. Pacata demprouincia,&exadohofte,infacrahebdomadcBu-
dam ous rediit: legioncsqj magno labore defatigatas (quippe qua; totahyeme
in caftris hybernarant) vernatum,aeliuatumqj dimiit,vt equos & corpora refi-
cerent. Ea ctate nil memoria dignum eTe fadum audiuimus. Poftquam eic*
dis holibus,propulfatisq5 periculis,rexBudferecepit, ad vltioneminiuriar
animum reuocauit. Videbatenim, fi maxima quaeq; facinora femperimpim>
cate donaret,fe audaciam fcelcrum, aeque ac perfidiam, augerc, &pcrbreui re-' \
gnaturumQuare,vt alios crimine lx(x Maieftatis abfterreat,ab archiepifee*-
poStrigonicli facit initium. Hunc per internuncios Budam acceriri iubet, fub
grauiflimi colloquij practextu. Ule quanquam fe non fine periculo iturum elle
intelligerct tarnen fi de regia fretus,& veteri bcneuolentia,Buda fponte venit,
nullumqj Ubi rege periculum imminere putauit. Quamuis cnim primus au-
thoritateforet,nouimmus tarnen adeoniuratione vcnerat,optimatum impul-
fu,& nepotis potiflimum inftigatione adadus: quod non modo regi,fed multis
quoqj aliis palni fadum efle intellcxerat. Et cum in campum Rakos,vbi rega
lia comitia haberi folent, Cafimirus fe propedic defcenfurum efle, procenbus,
qui aduocauerant,continuo fignificaTet:admonuiTetqj, vti ad ftata illuc diem 40
conuenirent,inuitantibusipfumoptimatibus,vltimufe venturum ciTe refpon-
dit.Quare fadum eftjVtreliquife remiifiusagerent,&coniuratiofenfimfoluc-
retur. Ne id quidem regem latebat, fed illud fine aliquo vltionis figno prarteri-
re non potcrat : quando memoria rcpetebat , in amico paterno , quem loco pa
rentis femperhabuerat,quomodo nefanda perfidia concipi potuifiet ? Itaq; vbi
Budam metropolita venit, honclc in aula retinen, &adhibitacutodia pro di-
gmtate aferuari iufit. Ad Viccgradum deinde clm tranflatus , in arce menfi-
bus aliquot cuftodibus regis obferuatur. Vicit deinde Matthiam ingentium
memoria beneficiorum, ingnita pietas,& data: fidei rccordatio : obueriabatur
ante oculoSjCrudelitatis & infamia: metus,quando in facrofandos pontfices fc m
haud fine nefario fcelere animaduertcre pofle reputabat. Pertaefus igitur ira
cundias fua:,hunccarceribusemifit:inStrigonienfemarcem cum dignitatere-
ftituit. Adhibuit quofd milites cuftodiar, ne quid in ipfum vltra moliri poiTct.
Ipfe tamen,ciim vidifiet fe no fine turpitudine captum, neq; abfque ignominia
dimTum: &: vitam,quam femper cum dignitategeiTerat,in nouiilimafenedu-
tc infa-
 DECADIS 1 1 1 1. LIBERIIL j,
tc infamaflc: tantus dcmum dolor inceifit,vt indies mortem expofceret,pro ea
quoq; votanonnunqua nuncuparet. Subieratin fenedute iam vita: faftidium,
&: ad leuandam turpitudinc , 5infamiam,morte nihil antiquius reputaba:. JE- nte
ltatcmeam vix claudere potuit. Nam quinto Idus Augub,pridieeiusdiei, mo"'
quo diuiLaurentij folenniacelebrantur,diemobiit,non1ine mximo procer,
nobiliumqj defiderio.Quicunq; grauiffimi viri probitatem funt experti,perpe-
tuo eius deiiderio & piacommemoratione afticiuntur. Vir fuit archiepifeopa^
tui vehementer accommodus:quippe qui triclinium in arce ampliffimum ere-
5cit:prominens ver ante triclinium rubro marmore ambulacrum cumdupli-
ic cipodio, & fuperbiflimum extruxit. Ad triclinij caput, SibyUarumfacellu,
fornicato opere acuminatum ftatuit,vbi Sibyllas omnes connumerare licer. In
triclinio non modo omnes ex ordine Vngaria: reges , fed progenitores Scy tili
cos cerner erit. Itemcaldarias,frigidariasqj cellas,&: hortum dupliccm, quem
xyftis excoluit, &fuperiore ambulacro coronauit. Inter vtrunq;,turrim rotun-
dam penes rupem erexit,in varia triclinia, cubiculaqj diuifam, varus fupr fpe-
cularibus exornatam.neque diculacarere voluit, hanc ipfe ferfemper inha-
bitauit: quia Danubio promins, iucundum profpedum 6 hortorum amceni-r
tatemafferebat : locus quidem ad philofophandum & contemplandum nimis
idoneus. Diui Albcrti balilicam vitriariategula,neigniforetobnoxia,texit:te-
*o dumqj faftigiatum ad imbres niuesq; reiiciendas fecit. Bibliothecam quoq; v-
triufque lingua: fcundifs.dicauit. Hic gitur Ioannis Vitefj metropolita; nis
fuit. Ioncs Quinquecclefienfis antiftes, & forore nepos, qui inuuum auun- IeSnet *<**
culum in coniurationem attraxerat, audita eius captiuitate, Zagabriam verfus muum'
fugamrapuif.vtii rege forte peteretur,continuo finibus elaberetur. Atpoft-
quam de metropolita; morte nunciatura eft , paucis poft meniibus fuperuixit:
quin&eodem annogeminato dolore correptusinteriit,a:ternumq5 fui defide-
rium non minus Pannoni,qum Italia: reliquit. Annos feptendecim fub Gua?
rini Vcroneniis difeiplina fuerat,vtramq; ab ineunte pueritia linguam-imbi be
rat. Preceptor eius fa^pe dicerc folebat,fe nullum adhuc exltalis,pcregrinisquc
J difcipulumhabuilTe,qui prilantia,docilitate,fcunditateqjingenij cumloan.
Pannonio coferri poifet. Si Latine loquebatur,in vrbe Roma : n Graccc,mediis
natu m Athenis affirmaiTes. Nil barbariei adi , S oratio redolebat. Natum ad
carmen ingenium reputaueris: in profa oratione non iniucundum. Quod i in
publicis curis & procellis non fluduaflet , nimirum cum prifeis oratoribus &:
po'tis certare potuifet. Pa:ftatibus plerunq, ingnus fortuna inuidcr.&: ne pro
viribus emergant,intercedit.Qum facro baiilicx fua: collegio charus hic fue-
ntjhinc coniiee. Cum ob regis iracundiam , is quafi hoftis Reipub. haberctur,
&folennia viro iuftanemoperfoluere auderet , facerdotes clam eius corpus in
facellum Quinquecclcfienie retulerc,idqi picato feriniodiu reconditu habu-
40 re.Cm multo poft tempore Matthias force vrbemillam&: bafilicam inuiferet,
facerdotumregi collegium fupphcauit,vt Ioannis poeta: corpus,quoddiu nfe-
pultum aiTeruarant,pra metu iracundia; eius,debito fepultura: honore iam ho-
neftare pateretur. Indoluit rextantivincafum, falfam eomm opinione ac me-
tum increpuit:&ne poeta iniignis fepulchri honore fraudaretur,honeftifs.mox
exequias edixit. Pannonicus igitur hune vates exitum fortitur. Hax anno fa-
lutis quadringentefimofeptuagefimofecundofupramillefimumaccidere.Hoc 1471.
anno Veneti aduerfus Turcos , cumFcrdinando Neapolitano rege fdus per-
eufferunt. Paulus pontifex idibus Aprilis, inter facra folennia, Borfium Eften- BorfuuEt
fem,Ferrarixduc inftituit:aurca trabea,pomo,fceptro, torque, paludametoqi-^*
yo donauitrducisqj inignibus donatum, ad aiui Marci cedem, atria frequtif-
fimo fenatu duciiuflit. InGalliis, fummi pontificis opera, inter Burgundios, c
regem bella compoita. Fridericus Imperator, & Francifcus Picolhomineus,
Cardinalis Senenfis,legatus Apoftolicus,vir omni laude, &commemoratione
dignifimus , ad Auftralcm Neapolim frequentiffimum Chriftianorum princi-
pum conuentuni habuere : vbi multa in vfum , & falutem Chriftiana: Reipub.
* Bb ii;
 570 ANT. N F I N 1 1 R E r: VNGAR.
decreta funt,& praefertim in Turcos: quae principum deinde diflenfione ae ne
P.w/imer:. gligentia,non fine grandi iadura,praetermifa funt. Paulus pontifex max. fexta
Kalend. Augufti,dum folus in cubculo requiefcit,apoplexia correptus interiit.
Cui Siftus rite fucceffit. Quin & Chriftophorus Maurus, Veneti fenatus prin-
ceps,dicm obiit:& in defundi locum, Nicolaus Tronus fuffedus eft. loanni
metropolita: Strigonienfi,Sclauonico genere nato, Ioannes Alemanus Varadi-
enfis antiftes,regi quam familiariflimus, plane fucceflt. Quinqucccleficf vero ,
nepotijSigifmundus, Ioannis Ernefti quaeftoris regis filius fubrogatus eft. Per
petuum fortuna laborem Matthiae indixifle videbatur: quippe quae nulla quie-
1 4 7 3. tem obire patitur. Infequenti namque anno , qui feptuagciimustcrtius erat fu- le
pra millennium & quadringentefimum, Polonicum fimul&Boemic bellum
oboritur.neque Turcicum vnquam defuit: quando quotidianis incuriionibus
nunc Dalmatas & Carnos,nunc Pannones &c Dacos infeftabant. Huius autem
originem facile quifq; coniecerit. Quis cnim filij dignitatem aequo animo de-
fcrerc poterit?Boemi Wladiflaum,quem regenuper elegerant,honorificc p
tre mium,in regnum cumfummo plaufu acingenti celebritate acceperant,c
paucis pft diebus ex more coronarant. Cm duabus opulentiflmis Mat
thia prouinciis non modo priuatum offendiflet , fed ex magna Boemiae parte
intcrccptum,vehementer indoluit: feque non modo non rcgem,fedne tetrar-
cham quidem eiTe reputauit. Ad patrem fcripiit,fc no ad regnum, fed regni re- to
liquias eiTe euocatum.Ne id quidem pater ignorabat: quippe qui, antequam ic
ex filij cledione Boemis reconciliaflet, vn cum Matthia his bellum indixerat.
Nuncautem,quiade filij dignitatc agitur, coniilium mutat, cetiampraeter ae~
quum &c fas , Boemorum caufam tueri filij iure compellitur. Quare faepe Ute
ris,vt Morauiam Silefiamqj, & quaecunqj in Boemia ceperat , Wladiflao fpon-
te redderetjMatthiamCafimirus hortatur: magna ex parte belli fumptusrepen
furum,& interea ciuitates aliquot dimiTurum pollicetur. Contra ille,mutuae a-
micitiae iure fe idrecepit vitro fadurum,fi quadringenta aurem milia, quae in
eo bello crogaratjfibi redderetur.Intereafe parto regno potituru. Cmingens
pecuniarum fumma peteretur, cui ne Boemia quidem & Polonia cum vniuer- $0
fa Sarmatia foluedo fuiiTet,vtrinq> bellum indicitur.Polonus populorum mul-
titudine praepollens,numerofum cogit exercitum:& non folm nobilcs ftipen-
dium facer iubct,verumetiamplebeiis& ruftica turba , item Roxanis&
Tartaris ingentcmmultitudinem inaudorauinratus, victo Matthia,non modo
prouincias cum regno fe recuperaturu , fed Vngaria quoq? vxoris iure potitu-
rum.Idipfum quoq; filium facer monct. Deledus vtrinque magnus habetur,
triginta hominu milia vterq; cogit. Qui de magnis faepe maioraloquutur, fex-
aginta milia fuiiTe iadtant. Matthias autem fe tot malis obfitum confpicatus,
haudquaquam animo cofternatur. Patres & optimates confulit: &quamuisilli
admodum formidarent , ipfe tarnen veluti extrema tcntaturus , defperatione a
vires concipit,& animum adauget.Vix odo,aut decern ad fummum hominum
milia cogit,ex quib. cataphradus,&expedituscquitatus validifmus erat: do-
mi hoftem expedare non decernit,ne fuis alere fumptibus adigatur,in Silefiam
hoftibus occurrendum efte putat,ne regni finibusappropinquare patiatur. Bra
tiflauienfes crebris eum nunciis accerfunt: fignificant morae periculum,& pr-
uenientibus competitoribus fc portas patefaduros efle interminantur. Pont
fices igitur omncs,primariosq5 proceres, cum excrcitu Bratiflauiam fecum du^
cit, & praeoccupaturus vrbemcontinuatis itineribus contendit. Dux Lauren-*-
tius , Nicolai Bofnae regis filius , cum expeditiffimo equitatu regem fcquitur,
tyro audaciifimus,in aula femper alms: & Matthiae charus,aequ ac filius , fern- fo
GdbrtclA- pCr habitus. Item Gabriel Brixienfis, Agrienfis epifeopus, queme fratcrculorii
"'" diui Francifci collegio mortalis ambitio ad potentatu cuexerat.Hic cum Ioan-
ne Capiftrano,ex Italia in Pannonias primum venerat : mortuoque illo viro o-
ptimo,cum dexteritateingenij,confilio &grauitatcpolleret,correptus ambitu,
humanos honores aFedauit:& c reg placuifet , d cardinalatus vfq; faftigiu
cius
/
 DECADIS IIIL LIBER IIL 7*
*is athoritatc euedus eft. Cum Bratiflauiam ventum eflet , quam Odra flu-
uius abluit,munitq5, profpedis hofti caftris, qua: nimia amplimdine deterre-
bant,c confpedu haudquaqumetari aufus eft. Nam cum pradiis oppidaob-
firmaret, ne facile ab hoftium multitudinc caperetur, exercitum extenuare co-
gebatur. Anceps iam diu tradus eft, an ne cum exercicu intra vrbem fe recipe-
retan extra metaretur, cu hofti numero multo foret inferior. Proceres &c ami-
cos cfulebat, vtrum potius videretur. nonnulli invrbe perfiftendumefle cen-
febant:contralij, qui metu potius diflmulare, qum pericula cuitare videren-
tur, cSfpedu hoftium locanda caftra, & fofla, vallo , circumfeptuq; carrorum
ic munienda fuadcnt,ne prouincialibus metum augerent,& iibi diffidere videren
tur. Gabriel,cm inter cnand de re ifta forte diflereret,Thomas feriba eius, rt***/M
acerrimi compos ingenij,& qui ab adolcfcentia qualis futurus effet oftendit,v-
trunq; faciendum elfe dixit,intus& extra poneda caftra. Qiiod cum epifeopus
fieri pofle negaret,adiecit,caftra in fuburbiis pro mnibus habendarqu ab vr-
be propugnan poflent,& in fuburbano loco fita, intus & extra efle vidcrentur.
Ne patri quidem difplicuit iuuenile consilium. Mox per accenfum accitus , fui
fen bar adagium recitauit : quod vfque adco principi gratum fuit,vt infequenti
die caftra mnibus admouerk:& ne qua vrbem militari moleftia afficeret,adi-
tum ciuitatis militibus inhibuit. Suburbana caftra machinis bellicis , turribus,
10 practerca vallo foflaqj muniuit.Polonipropius caftra admouere,&adquintum
lapidem metati,Pnonicas vires tentare occceperuntrrati hoftem fe in obfidio-
nem propedicm cfle redaduros, & aut per inedia abfumpturos, aut vi omnino
expugnaturos. At rem long aliter,ac opinio fuit,accidifle ferunt. Nam rex vr
bem nadus loco & arte munitiflimam,prterea omnium rerum vbertate com
pltame fui multo ftudiofiflimam,fc in portu nauigare reputauit: in hoftc igi-
turanimum viresque redintegrat : & fe vincere, ii prudenter agat, & non vinci
pofle retur. Patitur milites caftris exilire quotidie,in certamenque cum Polo-
nis, Boemisque defcendere : idipfum illi faciunt , fimulaohra quotidie belli re-
feruntur : neque fine aliquorum hace csedc , & captiuitate flunt. Poft iimula-
5 chra, feueriore Marte dimicari ceeptum. Inftruda vtrinq; acie, quotidiana pu
gna conferitur:fednototis viribus dimicatur. Arrilitinpra:ludiisMatthia:fem-
peripfavidoria. nam dum rem profper fuccedere videt,hofte infequitur: ca>
dit,capitve. Sihoftili fe multitudine obruiconfpicatur,incaftra,vrbmve con
tinuo fe recipit : & inftans tergohoftis,vrbanis machinis inhibetur. Capiun-
tur Polonis quotidie multi:quando magis gregario humiliquemilite,'qum
cdodo,numerofus exercitus ille conftabat : Pannonicus autem,c veterano tan
tm,& deledo. Rex numero inferior, callido ingenio opem expofeit, incau-
tumfemper hoftem aggreditur : noncollatis fignis , non indido pugna: die res
agicur : non a:neatores ligna dare iubet: modo nodu,mod interdiu,modo fe-
4 reno, fpurcidve tempore, ex improuifo manum cum hofte conferit. Multum
lardere , parum ipfe la:di poteft. Detredat fa:pe pradium , & ad certamen aper-
tum prouocatus abnuit, fubtictve : hofti impar, vires hoftium, quas vno alte
r ve die fuperare nequit,indies attenuarectendit. Nullusdies adus,quinvi-
ginti trigintvc ex hoftibus non ceperit : quandoque ducenti in vrbem captiui
caftris,finitimsve oppidisaddudi.nam circumftantiaoppida,quibus validif-
lima prxiidia impofuerat,in palantes efFufosq; Polonos irruere iuflerat. Edixe-
rat pabula circm inccndi,corceri vndique commeatus, & nullius rei copiant
fieri. Multi circm incenfi funt pagi,temporariaqj caftclla: in muidora fefe o-
mnes oppida retulere. Cafimirus c Wladiflao fuas vires eludi confpicatus, x-
yo gr fert conatus tantos fieri rritos. Crebris cum rege internuneiis agit,vt litem
qua: inter vtrumq; intercedebat , iudice Marte definiat , pugnandique po tefta-
tem faciat,quam nemo rex magnanimus detredauit. Neq; non videt eibarioru
inopiam imminere , frumentatum pabulatumquelongius mittere oportere, C
caftris fine pra>fidio neminem tuto vagari pofle, muks quotidie circumfu-
io ho&c capi.Obaudit hax cunda Matthias,^ diuina: tantm iuftici^mibtiq;
Bb iiij
 57 N . N F I N 1 1 R R. VNGAR.
uo confidcrc fe refpodet:quin & ad iucunda fpecbcula quotidiana pradia traf-
fcrt:promcenibus temporaria theatraextruit,qua: abhofte profpeftari queant:
aifiduas ibi matronarum, virorumq; choreas agi iubec , quo Polonos Bocmos-
que proceres adfaltandum facpius inuitat.Celebrabantur cuiuia,&:mulierum
choro excoluntur:epulum quandoque regia beneficentia populo militique da
tfdtthU /'
em. tum:fparfa in orcheftra mifilia,dataque vrbis optimatibus congiaria:propoiica
quoque Pfaltriis premia non parua. Milites ardore duplici fernere, Veneris &
victoria: amor iuxt incendere nimos :&c vt magis placcant,ad preclara facino
ra hortari.Certatim faltationes &: bellageri : ante amicarum confpe&um con-
ferta pugna,pro fe quifquc fortiflime dimicarelli clariores haberi,&: per puel- ,,
larumoravagar^quiplurescaptiuosreduceren^autpluribusingnesaderb
pectore vulneribus redircnt,opimvc fpoliareferrent. Contra illa: quandoqe
his occurrere,& congratulan: collaudare quoque certatimfuum ququcama-
torem,ac demum omnia cum feftiuitate agi. Illud etiam admirati funt omnes,
tantamBratilauieniumfuirevbertatcmjCumfummaprobitateconmndam,
vt nulla vidui neceifaria catius qum antea venderentur : frumcum ac vinum
non pluris in fine qum principio venierit. Contra ver, hoftes omnium fen-
iim rerum egeftas inceiTerat, fpes potiunda: victoria: remorabatur:variis, vt ho
ftem in arquum&apertum Martern elicerent,artibus vtebantur.faepe cedebt,
vertebant quandoque terga, & palantes fugiebant, vt in patentem campum - 1,
duccrent, tergoqj reducis clmalis circumuenirent. inftantilli, & infequun-
tur , quo vfque fe tuto redire fentiunt. admoniti , vltr non progrediuntur : ne
interdicto reditu circumuenti , trucidentur. Ars arte cluditur: & illud Polonis
rabiem fufcitabat,quod n itatana:,fed tumulmari pugna: copia fieret:eorum
quotidie numerus imminuitur , & in vrbe captiuorum multitudine non modo
career publicus, fed turres quoque moenibus circumftantes complentur. Neq;
interea Matthias ipfe ceifaratxlm in Poloniam Stcphanum Scepufienfem, &
PaulumChinifium,impigros quidem fortilimosque duces, qui fpe&ata: fem-
per virtutis fideique fuerant , cum expeditifimo vexillationum equitatu mife-
rat:mandaueratque,necubi confiftcrent,cxpugnarntve,fedlong lateque Po-
loniam incurfarent,popularentur, incenderent , & ferro ignique vfquequaque
fxuirent.Ifti pari audacia roboreque freti, mandata faciunt:quicquid vicorura
occurntjincendunt, pcora hominesque paflim abigunt , in nullius oppidicx-
pugnatione tempus teruntrfed Cracouiam vfque difeurfant. tantum exifto tu-
multu Sarmatis terroris incutiunt,vt omnia metu, c trepidationecomplerent.
Regina cum non folm regnum , fed vrbana quoque Cracouix infano tumul-
tu ex arce fluduare defpicaretur miffis obuiam pranorianis cohortibus , qux
fuburbana propugnarent, ad virum iliumque reges tabllanos extemplo mit-
tit, populationis & incendii admonet,inftans periculum edocer.ac demum , ne
ita pro alienis dimicare videantur,vtfua perdant, feftinatis itineribus ad defen- 0
fandum regnum redire ubct. Caiimirus ex illato Polonia: detrimento ( quod
multo maius,qum erat,eTc ferebatunquado ea quae auditur,grauiora quan
doque videntur, quam qua: oculis cernuntur) non parum regno timere coepit.
. Ciujtates enim & oppidafer cunda lignea funt, & ex materia quoque coftant
mniarpaucis omnia facile concremari queunt. tanta cnim lapidum laborar
inopia, vt vniuerfa igni Sarmatia ft obnoxia. Quin & caftra tanta gentium va-
rietate referta , iam annona: caritate laborare cperant : grauker hinc & hinc
princeps angebatur,qud eque collatis fignis dimicandi copia fieret,& pater-
num regnum igni ferroque vaftaretur. Interceflcre vtrinque proceres optimi,
qui de colloquio & pace agitare cceperunt.Id multi Matthia: regis aftu & largi-
tionibus fa&um eTe affirmant,quibus corrupti nonnulli Caimiri principes, c-
um ad concordiam hortarentur. Quis autem negarit , Matthiam eque vita:,
eque labori,ncque fumptibus, eque artibus eo tempore pcperciTe , vt gra-
uiffimo fe bello fine detrimento &C turpitudinc liberaretr'Gemmatis namque
poculis, ex hoftibus plerofque in partes fuas adduxifle fertur. Procerum igitur
inter-
 ) cadis im lber tit m
Intertientu tandem factum eft , vc dierum aliquot inducia: firent , i am menfes
fer quatuor tumultuaria Sc quotidiana pugna certaucrant,& Polonorm(vt a-
iunt)circiter fuerut o&o milia capta , quorum liberatio Cafimirum admodum
follicitabat. Initis iam indueiis , de regum concordia principes vtrinque im-
penfiusagunt. Facile inter cos conuenire nonpoterat. nam Matthias nihil red-
derepergit,nifiprxfteturindemnis:contrilli, quamuis debitas pro fumptibtis
belli pecunias ex tempore exoluere nequirent, aliquid tarnen Boemici regni
appendicibuSjVt fibi redderetur, inftabant. Infanos exercitus comparant, & id
citra commodum fecifleperquammoleftumerat. Principes tand vtriq; fuos
reges vfq; ade pro communi falute vexarunt,vt quod ipfi eofiecre nequiuere,
id in colloquium illi iam adati,ingenitaquadamprobitatetranlgercnt. Regia
vtrinq; probitas plane conftabat , &: hinc fpes omnis cocordia: colligebatur. In
Vniueruim demum eos confulere oporterc nouerant,& ex eorum colloquio po
eis aliquid omnino fperabant.Dataacceptaqspariter fide publica,facror hinC
& hinc pontificum interuentu , ad prarftitutum diem tres reges in campeltrd
colloquium conuenere: &fuum exercitus quifqa regem, inftrucbiacie, quam
uis datafide,fequebatur.Cataphrarorum equitumquadrata agmlna,micanti-
bus armis, cumfole certare videbantunpraecedebat six vexillationum,qu iu-
cundiilmum fpeftaculumreferebant.Cm incampum effufum conueniflent,
io legiones omnes fe in orbem redegere : & quamuis paruo interuallo diftincbe
forent, & promptaad bellum arma grrent, appropinquantes tarnen fe mu
tuo c5falutarunt,5 militarem infpem pacis plauum edidere. Reges cum pro-
pius in orbe medio conueniflent,intent circunftant, mutuo filenti indicunt,
regem queque fuum diligenter obferuant:& quamuis di&a exaudir nonpof-
funr,nutus tamen, geftus & indicia intelligere connituntur. Cum ij lat tur-
mis obduti, in trianguli fpeciem conftiriflnt : non fine honorificis amicisque
prasfationibus prreuerenter fefe mutuo confalutarunt.Mox Cafimirus,rex li
le ferenilimus,actate multo maior,& fumma grauitate confpicuus, primus ver
ba fecit. Non ambitio,imperandve libido,me fumptis armis hue adegit, Mat- Camlri #
jo thia frater:fed filij huiufce pietas,qua nos, quanto maiores fumus tanto magis ratio;
poliere debemus.Namnuperrimc regnum Boemiae fortitus,ad reliquias qua
dam,&:tetrarchatum, non ad regnum fe inuitatum eile queritur.Paribus anno
fuperiore aufpiciis, pontificio iufuBoemiam infeftabamus. Nunc hic dies
bare caufa aliam belli rationem poftulat. Si me regnandi libido agitalfet, te
profe&,quivxorium,violatiscomitiis,regnumoccupafti,n breui,fed perpe
tuo bello vexafem. Sed cum Coruin glorian , & Vngarica: authoritatis ratio-
nemhaberem, cui creandi regis eft fumma poteftas:tein Pannonialat impe
rare permilijhaud infcius,immortalibustui patris beneficiis,non minus de La-
<liflao fratre quam Chriftiana Refpub.benemeriti , ne paru quidem ene tribu-
40 endum.Itaq; li regnum Vngarix,quod vxorismea; iuris erat,tibi vitro dimifi:fi
rerum difpenfationem diuinac prouidentiae reliqui(non ignarus , diurna quan-
doq; benignitate,fi fata iuflerint, Pnonia? regnum ad liberos fortafle meos re-
cafurum ) cur nunc filium infuo regno follicitas? cur Boemiam , ad te nulla ex
parte pertinentem, fie pertinaciter vexas i cur neminem finitimis tibi parem
enepateris?Immodicus,Matthia,(mihicrede)ambitus,&:imperandilibido,gra
ucm cafum fpius , qum fublimem ftatum part. Si Caefaris & Alexandri for-
tunam recenfueris, quorum te aemulatorem egregium eife non diffiteor, ex in-
teperata regnandi cupiditate intempeftiu fibi fatum inuenere. Nemo fuali-
benter amittit,nemo fponte regno cedit,quod fui iuris ebpraefertim illc,qui vi
non modo fuatueri,fed alienapotius inuadere poflet. Collige te parumr&ex i-
itaambitione,quaeteadeopremit,refpiraaliquantifper:actecumipfeloqiicre:
& coniidera,qum bene tibi cum fortuna fit adum.In priuatis laribus natus es,
c carcere ad regnum eduftus : eoque potitus, virtute duce,& comit fortuna,
preclara multa gefta peregifti.Scito fortunam inconftantem cfle,ac variam : &
dum fe virtuti fingit obnoxiam ,mox elandeftinas illi infidias moliri, Quin &
 J74 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
pcrpctuam virtuti cum fortuna inuidiam interceder crdito. Proindeic na*
bcto,nos minus quid officiis,qum armis, te fuperari nolle. Redde qux-
fo Wiadiflao rgi, filioque noftro,Boemici regni appendices. Bratiflauiacede,
ac Morauia, fi beneficio nos fuperare perrexeris:iin minus,pro arbitratu tuo vr
bes aliquot tibirctineto , quoufquc pro belli fumptibus te praeftiterimus inde-
mncm.publicae faluti &: concordias confule,ne te quidem fub pontificia autho-
ritate protege:quodnam regia: probitatis fit officiu,meditare:&: penfitatis bene
viribus,ea facito,idque cfilium inito , quo depoitis v trique armis in perpetua
pace & charitate viuamus. Cm haec grauiffima Cafimiri dida Matthias ani
mo accepiflet,ne minore quidem audacia,qum ille grauitate,loquutus refp- ic
M<ttthU #- diflefercurtSiquemolimlaborummeorummifererifpcraba, Cafimire pater:
(hac enimin te pratfatione vti fas eft, quem praeuertere beneuolentia, cum p
tre meo inftituta , &c ingnita probitatc parentis loco femper habendum mihi
cfle duxi)te potifimum efle credebam.nam quanto religionc, fapientia Sc aeta-
te maior,tanro beneficentior in me cteros, & ChriftianaeReipub.comma-
dior efle debes.Fuifti Cafimire,fuifti inquam , fuperiore tempore mihi non in-
utilis, donec Vngariic regnum aliorum impulfu non aftedare cpifti. Me cn-
fimhabenas regni capeflentem annos aliquot tolcrafti , nullum mihi negoci-
um palarn facelfere ftuduifti.at nc illud quidem mihi fatis compertum eft , an
hoc proba modeftia,an fpe improba feceris:quoufque bellorum procellis,qui- f
bus fueram circumuentus,obruerer.Qu2ecunque tarnen ratio fuerit,probitatis
iftafpecies admodumlaudari poteft.Dcinde mcpaternoru beneficiorum me
moria carcere ad regnum ab Vngaris (quib. tantumfuos reges creare eft in
tegrum ) vitro petitum, publico plaufu &c Ismcia coronatum,dominatumqj tot
annos in meo regno,non fine mximo populorum detrimento inuafifti. Adiu-
uit me diuina benignitas,S propugnauit:quas ad regnum olimeuexerat. Polo-
niam ego nunquam,nifi laceffitus, petendam cfle cenfui.nec ego,nec pater ille
mcus,Polonorum quenquam iniuria affecitmifi quos in regno deprehdimus,
antiquis vidum latrociniis quaeritantes.E finitimis laefi neminem, nii quos vl-
cifcendi neceflitas adegit.Proccres tantm meos , ac Vayuodas proumciarum }9
noftrarjobfcquialegitima detredantes, iufto bello puniendos cfle duxi.Cum
Turco perpetuum mihi bellum ebquem nc in cterorum Chriftian Reipub.
regnorum exitum elabi patiamur, sternum cum eo bellum gerimus.Potificiis
Auguftalibus,quamlitcris,diu vexati,ob peftilentemhaereticorumlabem, Bo-
emis inuki bellu indiximus. Anne ambitio,& ingens imperdi libido fit hc ap-
pellanda,tu ipfe pater iudicato.fi ex ambitione Boemica bella fufcepim us,eiuf-
dem quoq; tua Maieftas inimulari potcft.Ego non aliena diripui,non in quen
quam tyrannid exercui:fidelcs haereticorum iugo ac peftilentia liberaui: Mo-
rauiam&Silefiam,quas armis ab ha:reticorumfcruitutevindicaui,perpetua li
brtate immunitate donaui.Non ambitio regni,Cafimire, harceft : fed cupi- 4
do laudis & immortalitatis. cuius me appetentilfimum efle nondiffiteor,quan-
do id principis generofi eft officium. Qupd me fortunas admones, & humilita-
tem obicdaSjtibi debeo plurimum:quando parentis optimi eft officio,ad quo-
tidianamfiliumrefipifcentiam,& fui recognitionem exhortan. Sedcmhinc
timor facpe immodicus oriatur , ab inftituto laudis recordado ifta remoratur.
Fateormgenu,Cafimire,me fortuna? fuiTe ludum. qutum Coruina domum
imperiofa illa humanaru rerum domina vexarit , tute nofti. Moritur pater:no$
cum fratre capimur. iniqua mox illc morte muldatur : Matthias in carcere fu-
pereft:qui,parumabfuit,quinvnacumfratreadextremumfuppliciumeduce-
retur. Antequam annus exigatur,edudus eft ccarcereradrcgale faftigiumeue- f
hitur. Non fortuna, fed humanuni fcclus, & diurna benignitas eft in caufa. Al-
terum Coruinam domum adextremaredegitanftaurauit&euexitaltera.Harc
fortunas varietas mihi nimos addidit. E malorum experientia didici fecunda
pati. Plus etiam laudis & gloriar mihi vendico , qud in humili lare, ac Chri-
ftianiT. patre , imo ChriftianaeReip. aflertore olim editus , adiftapemenerim,
quam
 D AD IS II 1 1 LIBER 111, 57f
quam ex infidelibus parentibus in regia natus aula impcrarem. Quod uutem
ad rem pertinet,fic habere. Matthiam paeis & concordias femper ruife aman-
tiflimumj&: amicitiae foederis^ veftri ftudiofiflimmmec vllas recufaturu con-'
ditiones,quae mrpitudine grauique damno careant:& inprimis "Wbdiflai fem-
per fuuTc obferuantiflimumtquem (vt paterna bona venia dixerim ) long ma-
iore pietate, animo Scintegritate pollentcm exiftimo. Nihil me Wladiflai mci
probicate magis vincet,quemfratris loco mihifempcr habendum efle duxi Vt
vn fraterno emper amore viuamus,Morauiam,Silefiamquc,& cartera qua: in
Boemiapoflideo, me redditurum eTe polliceor, cm quadringeta aurcm mi
le lia ( vt huiufce belli me praeftetis indemnem) rependeritis.Quinetiamfi,vtfpc-
rojgratum efle nouero,cumulatiorc quotidie beneficio profequar. Me autcm,
antequamrependanturimpenfx, feitote ne vnumquidemviculu redditurum,
ncc regno , nee regni titulo ceflurum. nemo enim tales prouincias tanto udo-
re,fanguine, fumptuq; partas, tarn facile reddiderit : nee regem quenquam tali
liberalitate his temporibus vfum acceperim. Quod fi ctiam Matthias animus
hancpati puflct,&:Wladillai probitas mereretur, vt vcilrapace dixerim : Cafi-
rniri tamen mcrita,qui tarn graui me bello facpe petiit,a beneficcntia ifta repel-
lunt. Neq; me fine penlitatis viribus refpondere crdite, neq; me ddiais
quicquam immutaturum cxiftimate: nihil vnqu temer adorio^nifi meas vi-
10 res prius fuerim emenfus.Quare,Caimirc pater,Maieftatem tuam,pra:fente fi
lio tuo,adolefcenteclariflimo,nunc oro & obteftor,vt nos hodierno die frater
na charitate & concordia obliges : perpetua beneuolentia vtrumq; obftringas:
ociumBocmia: & Vngaria: tribuas,imo Polonia: : qua:,fi bello vexabimur,ipfa
quoque bello non carebit. Prouinciis meo fanguine partis cedito,redito in Po-
loniam: & me , Wladiflaumq; fratrem paribus aufpiciis & charitate Polonia
gubernato. Vires &c arma noninter nos,fed inTurcos (quxfo) exerceamus: ibi
perpetua regna,que nulla vi poflint auferri,coparare ftudeamus. Quod VtCa-
fimrre facias,iterum iterumfy fupplico : fin minus, vtores humana: iniquitatis
Dos efle feito. Cum ha:c Polonus audiuiTet,Matthiaeferociam admiratus,&
jo iraparumperconcitus ,eius pertinaciam incufare cpit : In communitotgen- Camtrin
tium falute, non eaperuicaciavtendum, commoda propria in rebus publi- $""/"'"'
eis Temper attendenda : pro publica falute pace quiequid erogarit , maxima
id vfura repenfurum. Excitatahinc bella, ne facilemquidem exitum inuentu-
ra. Item Wladiflaus rex, qui fextumdeeimum aetatis annum tunc agebat, cum
Matthiamitius agere, hortari & orare, vtoblatam potius pacem, quam bellum
optaret: fui regni appendices redderet, fraterna fecum charitate certaret. Mox
pater, acfilius,Matthiam , nihil conceder contendcntem> acrioribus verbis
competunt, bellum vtrique interminantur. Contra Matthias pertinacius ob" MMth.ftr*
itans:Teftor,inquit,Dem hominumque fidcm,& vtriufque veftrum maiefta- ""**'
4 tem,cum necellitas ipfa tulerit, me ccelefti humanaqe iufticia vfque ade eile
frctum,vt vno die collatis primum cum patre, deinde cum filio fignis, me dimi-
care pollicear:confido,prjcpotentis mihi iufticia: numen nunquam defuturum,
& me ab inique petentibus omnino defenfurum. Interea quiequid pacis gratia
a me iure fieri debet , fpondeo polliceorque me vitro fa&urum : fi pax ipfa ne-
gabitur,ius meum,& parta tanto fanguine rgna folm meis viribus, quan-
taecunquefuerint, fedfi forte defuerint, accitis aliorum ctiam auxiliis, pertina-
ciifim aflerturum. Vixhaec dixerat,cmterga verter voluit. Cafimirutau-
tem, princeps ille grauiflimus , ne eumdefperatapacedimitteret, ad alterum
tertio die colloquium inuitauit. Interea de iuftis concordia: legibus cogitare
jo iuilit. Soluto colloquio,fe perreuerenter mutuo dimifere,legiones fuum qu-
que principem in caftra fequuntur. Proceres cum nihil in eo colloquio de pa
ce, bellove decretum efle intelligerent, vtrinque poftero die interceflere : cer-
ratim fuadere concordiam,pra:fentia mala oftendere,connumerare imminen-
ta : & multo falubriorem etiam cum iacbira pacem , quam cum aliqua vtilita-
ce fore bellum. Hxc tria rgna dicere bellum omnino recufare, optare pacem
 S76 ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
quam fi non inucncrint, principibus malle deficere. Nec rcx quidem interca
fe fegnius agererproceribus Polonis,qui Caiimirum ad pacemredigerent,mu-
nera gcminarc,non parcerc fumptibus , & promiiTa augere. Ncque decrant li
tera: Polonia mTae', qua: iliaca quotidie noua incendia & vaftationes refere-
bant: qua: quidem omnia illorum quoque oratione augebantur. Aliqui inedi-
am imminentem, & rerum omnium egeftatem obiectabant : exprobrabant alij
hoftium vbertatem: & captiuorum multitudinem , qua: ab hofte facile ali non
poffet,inmcmoriamreucabant.RemhoftisinvadoeTedicebant, faltationcs
ctiam,& quotidiana fpe&acula memorabant. Cum igitur fe his dificultatibus
Caimirus circumuentum eTc cernerct , ad pacem omnino animum intendit, le
quam necefitate adatum commode recufare non pofle intelligebat. Interca
pontificum procerumque interuentu factum eft , vt ad fecundum colloquium
inermes principes cum legionibus couenirent , vt ad certam potius pace quam
bellum prodirc viderentur. Tertio die cum ad medium intcrualli fpacium con
ueniTent, poft honeftifimam confalutationem, triaibi tabernacula, quae pau
lo ante excompollto tetenderant,fubiuere. Mox adPoloni tabernaculum fine
arbitris trini conuenerunt:tres circiter horas ibide concordia, & coditionibus
iees. ejus difeeptatum eft. IHud tandem conuenit incereos, vtfua quifque regna tu
te repeterent,nihil vtrinque amplius iniuriarum fieret:Morauia,Sileiia,quouf-
que viueretjMatthias regi cederet : poft mortem , repenfis Matthiar fucceflori- t0
bus quadringentis milibusnummaurem, Wladiflao regi vtraque reeideret:
"Wladiflaus, reftitutis quae capta in ea fuerant, Boemia tota potiretur: oemici
regni titulo vterque,dum viueret,legitime frueretur.poft Matthia: regis excef-
fum,titulus, regnum, &prouincia: eius appendices, Wladiflao cdrent. Con
tradi forte Wladiflaus ante ipfum exceflerit,his omnibus Matchias,cum pofte-
ritate, integro iure potiretur. Multi adiieiunt , adaueta inter cos mutua bene-
uolcntia conuenifle,vt vter prius vita deceflerit , alter alteri p,ari iure fuccede -
ret:demum captiui vtrinque redderenturtem, malus dolus,&: iniuria: inter fe
perpetu interdicerentur. Poftquam vtrinque conuentum eft, proceres in
rei teftimonium acciti funt,qui concordia; iura confcribert.Quod vbi fatum 0
eft, reges apprehenfis inter fe dextris,in fimulachrum inita: pacis, perpetuique
foederiSjfefe mutuo amplexantun Pontfices &L tetrarchaz,regulique acciti,con-
cordiam ex more tranfiguntjfdusquepercutiunt.Mox Bacchus leticiadeus,
in publica; hilaritatis fpeciem introduetus eft: quo omnes admodum exhilara-
ti,infequenti die,cm nox inclinans iam digreTum fuaderet, antequam collo
quium foluerent,conuiuium regium,ac militare epulum indixere. Promulgata
pace,legiones omnes vtrinque pra; beticia lachrymas emifere.Gaudebant vni-
ueri,grauifimo,maximoque bello finem principes iinpofuifle,ac longam ma-
lorum feriem intereepifle . Matthias , poftquam in vrbemrediit , captiuos o-
mnes qui viuiin turribus reperirenuir,vtbencpafcerentur , edixit: fed ex octo e
millib. vixduomilliaviuacompertafunt. Nam parti m multi tudine nimia fuf-
focatijpartim inedia abfumpti:multi in primo belli furore in Odram fluui de-
merf funt. Prxfecti quoque carcerum prae timor vrbana* famis,alimta fub-
traxere: obftruxere carcerem,vt fatua fame conficerent. faftidio namque ca-
ptiuxmultitudinis, & belli famitia, in feram crudelitatem incidere. Matthias,
qui non modo armis , fed glorioiffimo quoque apparatu prarcellere ftudebat,
tota nocte nihil intcntius curauit , quam vt pro dignitate reges exciperet , quo
rum fe hofpitem eo die futurum profeflus erat. Auguftale tabernacul ibidem,
vbifuperiore die,tetendit:purpura,auro,gemmisquec5textum, aecliuem, mu
tisque gradibus confurgtem abacum in medio ftatuit,omnium vaforum gem- n
matorumque poculorum genere confpieuum. Apparatus circm admirabilis
mftruetus, ingens epularum varietas , ab ingenua etiam gula exeogitata. Cum
principes in tempore afFuTent,quadrata trini menfaaccubuerut:adieta mox
hiftnonum feftiuitas , qui longiilmum mifluum ordinem condirent . nullum
illa cempeftate fpe&aculummaiore admiratione dignum,hoc fuiTe,memort:
vbi tres
 DEC A DIS IUI. LIBER II L 77
vbi tres reges, totpontificum procerumq; adftanti corona circumuentos cer
ner ,& ex his in conuiuio quemq; pro dignitate difeumbentem. Augebt
ferculoram condimenta,grauiflima principum dida.Nihil ibi dictum fadm-
vc,quod in volumina non rede referri poffet. Hie illud Laurentij ducis , N1- #
colai Boffonenfis regis filij , magnanimum facinus rite commmorant. Is cum ? ^""
adhuc foret adolefcens,&in regali conuiuio praeter aetatem architriclinus, pa
terno cultusbalteo incedebat,totgemmis&lapidibus onerato,vtfexagintaau-
remmilibuscenferetur. Addecebatcultumgenerofaindoles,nobilitas,impe-
riofus quoque animus , cum magnitudinc ac venuftate coniundus. Cum fer
ie cuIorumpompammiraceleritatetudioq}inftruerct,acelatus(vtmoriseft)in-
cederet, nine obortum inique cuidam Polonis proceribus ftomachum fuiffe
feruntrquem cum tolerare non poffet,nefcioquomodo feftinantem hac&illac
adolefcentem interturbauit. At ille fuccenfus ira , Polono alapam irreuerenter
ineuffit: &obortoaliquantifper tumultu,cm quid illud effet, principe quae-
reretur : cognitacaufa,laudatum vtrinq; Laurcntium fuiffe dieunt. Exado c-
uiuio,non modo Cafimirum & Wladiflaum regem, fed ne proceres.quid po-
ti(fimos,Matthias indonatos dimifit: laudata vtrinqueprineipismagnificentia.
Poftero die,captiui, quieunque viui comperti funt, vitro redditi : magnam eo-
rum ia&uram prarfedorum carcerum faeuitia fadam fuiffe dieunt. Tranfada,
10 pace, Polonus Boemuique pariter abiere. Rex quoque pacata prouincia, non
multo pft verms Vngariamcaftramouit.Huic bello epifcopus Barrienis,Fer-
dinandi regis legatus, affuit, qui de Beatricis Aragonia: matrimonio cum Mat-
rhia tunc agebat. Contra Matthias huiufee coniugij gratia Nicolaum Banffij,
Sc Georgium archiepifcopum Colocifem Neapolim miferat, fauftum id con-
iugium eo tempore Bratiilaui promulgatum. Cum multi proceribus Vnga-
ris in bello Boemico , Polonicoque (ee oprime geffiffent, quorum nomina rc-
ferre ociofum cft,inprimis Stephanus Scepuienis comes, Paulus Defpotes, &C
Iaxich vexillarionum prasfedus , fe ftrenue geffiffe referuntur : omnes tarnen
Matthiapro dignitate donatifunt, pra:fertim Stephanus, qui in quoq; bello re
jo gemnunquamdeferuerat,neque in mximo quoque penculo vita: iumptibuf-
que pepercerat ,Trincinio oppido , circumiacenti busque pagis & pofleffioni-
buSjitemvedigalibus&portoriis (quaeTrincinienns agri iuris effent) donatus
eft. Hanc tarnen rex condirionem adiecit , vt quoties caeteri , qui ibi rite fuc-
cederent, id redimerc vellent , quindena nummum aureorum milia rependerc
deberent : gratuito nunquam ab inuitis recuperare liceret. Hoc anno Heleo-
nora Aragonia Ferdinandi regis filia,ac Herculi illuftriffimo Ferrara: duci de-
fponfata, cum advirumingulari pompa emitteretur, vbiquepro dignitate fuf-
ceptaeft, przefertim Roma:, Xifti pontificis max. iuffu:quippe qui,authorc Pc-
tro Cardinale fandi Xifti, ad diui Apoftoli xem earn excepit, vbi conuiuium
40 iponfae tarn infolenti apparatu,& tanto luxu, fpedaculorumque varietate cul-
tumexhibuiffevidimuSjVtnihilxtatenoftramagnificenriusfitauditum.Hanc
deinde tarn faufta liberorum fcunditate fapientia praeditam fuiffe vidi-
mus,vt cum feliciifima quaque regali matrona fui temporis poffet fane confer-
ri. Huffon Caffan in Armenia: finibus magno pratlio cum Maumethe Turco-
rum Imperatore conflixit,vbi trigintaTurcorummiha defideratafunt, deinde
relidis in regnum impedimentis fe reeepit. In Cypro Iacobus rex moritur, vni 1m*U regit
infantulo,& vxorc Veneta fuperftitibus. Quare Vencti reieda, cxhty Fer- cjf,,m9r**
dinandi regis claffe, regni gubernationem obtinuere, nee multo pft,extindo
infante , Cypri regnum vfurparunt. Petrus Cardinalis , cui fandi Xifti cogno-
50 men erat,qui Italiam legatus mira celeritate luftrarat,correptus morbo, Roma:
non fine ingenti pontificis dolore diemobiit. HaecigiturannoSalurisiptua*
gciimotertio fupra quadringenteiimum& millelimum gefta effe nouimus. 1 4 7 J.
Infequenti anno , rex inter redeundum nullo modo arma deponere conftirait,
donee Polonorum , qui in Tranfdanubiana regni parte iuperfuerant, prouin-
ciam latrociniis purgaffet. Ii namque in Vngaria: Poloniasque confinibus prae-
Cc
 7* ANT. BONFINII RERi V N G A R.
iidia duo ftatuerant,vnde latius fualatrocinia exercrent: vnum ad Nagmihaf,:
ad Homonnam lterum ruiiTc dicunc. Praefcuujram tue exercitus Ciupor Vai-
uodagerebat. Cum ijpertinaciter caftella,quaemunierant, retinercnt, aftu hos
*i*xijtb. rex aggredi ftatuit. lafich,vexillationum expeditorumq; equitum prxfe&um,
aduocat,& quaecunque fieri velletadmonuit. Hie aceito collega , cu equitibus
quingentis , intempeftano&eiter ineunt:acmirapernicitatc caftris profecb,
ad Nagmihal perueniunt ante diem: vbi potiifimum Polonorum praeiidium in-
efle nouerant : duos caftello dud egreflos offendunt, quos continuo laqueo
fufpendunt, ne quid ab his exploratoribus indican poflet. in vicina ylua
infidias coUocant. Illuccfcente die, ducenti ic quinquaginta quits caftello to
egrediuntur,& mali nihil fufpicantur : totidem in caftello remanferant. In pro-
ximamiftifyluam defeendunt: & cum per quatuor circiter ftadia proceffient,
velites quofdam tergo refpiciunt. Ex hoc metus nonnullosinceffitmumerum
tarnen afpernati,vltra progrediuntur.Vix ad fyluae medium peruenerant,in cae-
camque conuallem defeenderant , cum fe ab infidiis circumuentos eile fenfe-
runt. Vndique clamor magnus oboritur, acris ibi pugnaconferitur. Poloni,ne
captiuitatem perniciofam fubeant,in acie oppeterepergunt. Contra ifti obfti-
natiifim dimicant, obeluduntque, vt latronibus neminem elabipatiantur.
Ad poftremum,hoftes media fer ex parte in pradio caen" funt: cacteri capti, See
regione caftelli poft regis aduentum fufpenfi , vitam laqueo turpiffim finiere,
Pollero die caftellum oppugnari cccptum,vbi miferabilis cams non multo poll
intercefit. Nam dum prfidium, admotistormentis amis, acerrim quatiiur,
cmptrum- CiUpor ab aduerfa parte viminea mcenia confeendit , emifloq) crepitate ma-
china lapide,colliditur. quod vbi rex,ac caeteri optimates accepere, optimi du-
cis cafum miferabilem deplorarunt : quippe quern plus adipiicendae victoria:,
quam tutanda: falutis auidum fuifle intellexerant. Perpetuum ifte fui defideria
militibus reliquit. Caftellum tandem expugnatur: ducenti 8c quinquaginta Po-
loni in capti , in Budenfem turrim mifll , quamMancam cognominant : & ij
partim carcere,partim Danubio abfumptifunt. Cailraea hyemc mox ad Ho
monnam mota unt,quam Polonorum pratfidiumhaudinualidu tcnebat. Hxc jo
breui obfidione demum capitur. qui in ea deprchenii funt,partim cxii, partim
capti,Budamq;mifi. HxceahyemeMatthiagcftafunt. Gabriel epifcopus
Tranflyluanus bello femper affuit:quandoquidem regius erat fecretarius,&il-
li ab epiftolis appofit feruiebat. Infolita hoc anno aquarum ficcitas , perennes
quoq; fontes exhaufit. TurcifuperatoSauo,Pannoniamincurfarunt. Chrifti-
nus rex Dacix,Goti,Noruegia;q;,Romam foluendi voti gratia,ad pontificem
peregr profetus,magno honore excipuur.Scodram Illyricilittoris oppidum,
indito monte fitum,Turcorum centum miliaobfederc: quodvalidiflimo
Venetoru pra:fidiodefendebatur. Sed illi poft rritos conatus morbo correpri,
quern ex malafubie&i fluminis aura concepere,in prximos montes abicrunt.
Carolus Burgundiorum dux Nafllam,Colonienfis agri oppidu,ad Rheni ripas
obfedit. Sed cum Fridericus Imperator obfeflis auxilio vennTet, inito feedere,
reccfitin Belgas. Nicolaus Marcellus Venetorum duxdiemobiit:&indefun-
ti locu Petrus Mocnicusfuffeclrus eft. Item Iubileus Paulo inftituus, Xi-
no pontfice max.hoc anno declaratur. Nihil aliud memoria dignu hoc anno
1 4 7 f< Matthiagcftumefle inuenio. Sed cum Salutis annus feptuagefimusquintus fu-
scxttazj*, pra miHeiimum& quadringtefimuminfequeretur , Sabaczij expugnatio fuc-
cium exfu ccifit,omni laude & commemoratione digniffima: quamuis Sauo, Sauatium
tiutmr. fortaiTe melius diceremus. Quemadmodu enim fupr dictum eft, cm in bello
Boemico rex foret occupatus,adSauiripam, SabacziumTuicuserexerat:vtfa- p
cue non modo Syrmienfemagrum, fed Pannonias ac Noricos incurfaret. Et
quamis per Gabrielem metropolitan! aedificationem inhibere tetaiTet, haud-
quaquam tamen amouere potuit. Nunc autem compofitis in Boemia rebus, &
MorauiaSilefiaquepacata,initoq; cum vtroque rege fcedere,ad expugnandam
hanc munitionem,quamin exitium ChriftianorumTurcus erexerat, Matthias
animum
 DECADIS IUI. LIBER III.
animum intendit:haudinfcius,fe Patiiionias crebris incurfionibus omnino de-
ferturum; nificaftellum illudautamoliretur,aut in ma poccftate tenerct. Qua-
f infequente illuc hyeme cu mximo exercitu conceffit, &c eo quidem ammo,
vt auc ibi vitam amitteret, aut oppido in inuidiam exitumque fuum poiico po-
tiretur.Fortiffimi ac obftinati fortuna animi comes fuit;quippe qua: voti com-
potem effecit. Maumethes cum reuerfum in Vngariam Matthiam audiuiifet,
quem annos circiterfeptem in BoemicOjPolonicoq; bello verfatum fuiflc no-
uerac , remuniendum ex integro Sabazium efle duxit, ratus Pannonem ftantc
Sabazionunquam quieturum. E praetorianis igitur cohortibus vahdiflimum
ic quemquedelegitj&idrobuftiffimohoc praefidio muniuit : quin vt dcle&am
banc fuarum copiarummanum eTe fgnifictius indicaret, omnium quofcun-
que ifthuc miferat,pileis,mitrisvc, fuis ipfe manibus (vt aiunt) pennas afluerat,
Matthias igitur quatuor legionibus inftru&us,ad Sauum peruenit. In oppofita
inox ripa catralocatjfpemomnemin celeritate hyemis fuina ponit; qun-
do vtrinque Turci opem inhibiturum efle fpeuat. Haud mora , Sauum traiicit,
ac nouo oppido turres circum5S tormenta aenea admouet:fepto ligneo ac fo/Ta
circumuenit,ne quid inferri auferrve poifit.Moxnocturnam oppugnationcm
adoritur,&: nihil artis laborisve remittit,nullam oppidanis requiem impartitur.
magna vtrinque cardes oboritur,&: fpe in murorum minis5& fupra propugna
do culadimicatum eft. Chriftiani tandem reie&i,regem ferunt,fub habitu grega-
tij militis cum accenfo , ac rmige tantm cymbam confcendiTe: & vt propu-
gnacula propius exploraret , fub moenibus nauigaTe, &C luftraflb omnia. Quod
cum ab excubiis foret intelleclum : Turcos mox in cymbam tormenm ameum
inrendi/ie, cuius idu accenfus obtcritur : & fubornatus princeps , difimulato
, inita luftratione non celfat. Audax id facinus exiftimatum. Cum lon
ga igitur hoftem oppugnatione defatigaifet , necdum oppido potiretut ab a-
erfa parte maximum agmen in carca conualle reiiquit : ipfe cum cancro cxer-
Citu fronte,illucefcente die,pugnam aggrcditur : tota fer die , haud inten
to Marte certacur. Paulo ante crepufculum certamen dirimit:&amotiscaftris,
jo defperata victoria, fe abire fimulat. Oppidani affiduo bello defatigati , fe rela-
xant,pars Corpora curat,euagantur fine timor alij ; omnes hoftem abiifle rati,
fi quid timebanc, afronte curabant, qua; ad proficifcentem hoftem fpecfare vi-
debatur: tergo nihil maliformidabant.Ingruentciam noctejquiininiidiis rc-
federanr,ex compofito ab auerfa parte oppidu adoriuntun&priusmceniacon-
fcendere,qum oppidani animaduertifent. Rex^ui abierat, vix adfecundum
lapidem,celerum extemplo agminaremifit: ipfe cum cartero fubfcqtturequi-
tatu. Prarmiflli pracliu redintegrant,adduntur fociis animi} qui fupra mcnia nu-
tante adhuc Marte certabant. Res tanto mpetu agitur,& totis vfque ade viri
bus pugna iftauratur,vt infefto mox oppido potirtur.In primo ingrefu mul-
40 ti cx funt,at vbi furor ille deferbuit,cater in deditionem accepti,&: in perpe-
tuam aferti feruitutem. Multa munition genera ibi deprehenfa. Poftero die,
regis edicto idnonincendunt: fed remoliuntur omnia,perpetuoq3 opere com*
muniunt:& circumduclo Sauo,in infulam redigunt,quod trigefimo obiidionis
die ceperant. Clariflimaj vi&ori poftquam rumor erFunditur,Sabazium ma-
chinamceruicibus Chriftianar Reipub. iniidentem , Matthia tanta celeritate
fuiflc captam,vt prius omnes dirutam,qum obfeflam audiuerint : tanta popu
los lticia compleut, vt nihil vnquam lubentius fit auditumSuppications vi*
catim,oppidatimq; per Pannonias a&c,&RomarmifupontifIcis,Venetiis quo-
que ex fenatufconfulto,apud omnes aras folenniteffupplicat.Quin &: vtrirtq;
Jo legati mifi, qui fauftam falutaremtme vitroriam regi congratularentur , & pe
cunias m huiufce belli fumptus erogandas dferrent. Xiftus pontifeX maximus
Dommicum Alerienfem epifcopum,Venetusque fenatus IoannemEmum,vi-
rum profeca grauiflimum,mifere: ac tria,S nongintaaurem nuihmm mi-
lia tuere Rex , quamus ex infigni victoria nimos ibi adauxerat , ne mino-
csquidem ex his belli neruis plane concepit: quin & ex deleto Sabazio, tanto
Ce \\
 j8o ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
prophanos hoftes terroreperculerat,vt Sinderouiam vfque late popularetur,&
s,nder*u,a. cunctapaflim igniferroqj vaftaret. Sinderouia tantm ad Danubij ripam lita
fupererat,quam Turcus ampliifimo praeiidio,ac omni munitionum genere ob-
firmarat,expugnanda: demum hums libido non mcdiocris inceflerat. Quod vt
efficeret , eadem hyeme tria circm caftella, ex lignis & egefta terra confea,
propius erexerat : triplici quodque vallo , fofla miteque munierat: vimineis
ha:c mnibus obduxerat,qua: ex terra,materiaque congefta, nullos tormento-
rum idus perhorrebant.Ex his vnum,quod Sinderouia: prominebat,Vites tra-
pezan militari menfanominauit. enim vrbem illam vfque ade coercc-
bant, vt nullus prxterquam Danubij pateret aditus : quae fi feruare potuiflet, vt to
infequcns liber oftcndet,iam de Sinderouia, quae noftris adhuc ceruicibus im-
minetjomnino fuiflct actum. Hoc anno Turci fuperato Iftro, Valachiam ma
us aufpiciis incurfarunt. nam ab hoftibus primo defatigati, deinde circumuen-
ti , ad internecionem cadi funt : & cum paulo pft inferiorem Myfiam inuaf-
cafha. fentjinigni clade fternuntur. Mutata deinde fortuna , cum maxima clafleCa-
pham adorti,in Turica Cherfonefo iitam, quae fub Genuenfiumditionetene-
batur , fliciter occuparunt. Nee memorabile quidem illud orthodoxacfidei
miraculum, quod eodem anno Tridti acciderat, line piaculo practeriri poteft.
ludAorwn Iuda:ifurtim infantemquendam,cui Simoninom erat,o&auo Kalend. Apri-
Trjdinno- jis qui ies Dominica paflionis erat,rapuifle dicuntur : & moxin eo omnia fa-
s.simon. crofan&i cruciatus myfteria rite operan , crudehter interreciiie. Sed pateracto
diuinits diro fcelere,variis ill! fuppliciis aftecti,meritas deinde poenas luerunt:
corpufculo infantis tot cruciatibus afFecto,obingentia qua: quotidte miracula
cdebantur,dicata baiilica,& ipfe inter Deosrelatus eft.

RERVM VNGARICARVM DEA-

DIS Q^V ARTi LIBER III I.

V a M bene cum Turcis caeterisque hoftibus fuperiore anno

a&um merit,ex his qua: fcripfimus,facil intelligi poteft. In- jo
fequenti vero, qui feptuagelimusfextus vltra millennium &
1476. & V^^^5 P quadringentefimumnumcratur, long variante fortuna, res
Vngariqe fucceflere:quod pleriq; regalibus nuptiis, quarum
tempus appropinquarat: nonnulli faruis bruma: temporibus,
qua: Turcorum cccptafortunarant,adfcripfere. Cum nuptiz
ad Bratiflauiamprius incaftris honorificentiifimperprxconepublicata:fuif-
fentjCelebritas inhunc annum,qui tertius exeo publicationis tempore ageba-
tur,edic"to regis tranflatafucrat.Ad duos ingetes apparatus hoc anno Matthias
animum aduertit : alterum belli,celebrandarum nuptiarum alterum. Atque nc
remifllus quidem in hunc , quam illum intendit , dum in quaque re maximam 40
virium animique praeftantiam oftentare conatur. Magnam in Danubio claf-
fem molitur, qua cum fecundo amne defeendat, machinas varias multiplicesq,
parat, item commeatus, militem & arma : non ignarus , quantum molis adori-
retur, & quo cum fit hofte pugnandum. Quin &: amplillimas crates , abiegnis
trabibus inftar turrium oneratas, Iftro demiferat, qua: vallo , momentaneisque
caftellis,item feptis,fabricisque bellicis vfuiefle folent. Nee prarteribat quidem
circumfpectum prineipem , extremo prxlioin ea expeditione cum Turco pu-
gnaturum. Sciebat enim,Turcum pro retinda Sinderouia,qua: Thracixprc-
pugnaculum eft , nihil prorfus omiifurum , delectum infuper magnum habue-
rat,& ampliflima vndique conciuerat auxilia. Ad nuptias vero,qua: infequente fo
bruma celebrando: erant, non modo vniuerfos regni proceres, fed fintimos
quoque reguos , principes inuitarat: qua: ad conuiuia fpectaculaque perti-
nebant, infano fumptu, copiaqj pararat. Regia: apparatum, abaci prarftantiam,
. g diuitiarum oftentationem fupra Perlicum luxum,& plufquam opus 1,"-
fectatc curauit. Hax autem duo qua: potentiifimo cuique principi grauiflinu
fuifienr,
 DEC A DIS . LIBER I III ySi
fuiflent, pecuniarum copia leuarat , quas partim regni vedigalibus , partim
ftatisltalorumftipcndiisnupcraccepcrat. Idi bus Februarij hoc anno Joan
nes Alemnus archiepifcopus Strigoniens aut ab Imperatorefedudus,aut re
gis me cu, in cuius fufpicioncminciderat,corraifupcllecbli,ac multoauripon-
dcre , in Auilriam ad Cgfarem eitugit , ibique Saltzburgeni archiepifcopatu
Cxfare donatus eft, quod multum omnibus admirationis attulit. Addiderat
igiruranimum inter cantos conacus,vidorurecens,qua: Auguftisidibus mtcr-
cefTcrac : Sc faultus rumor,quicxfos ad Danubij ripam in iuperiore MyfiaTur-
cosadintcrnccionemattulerat. Remicageltamaudiuimus. CumEmericus
Nifor,& Ccplilanos prxfeduram Albxgrxca?, quam Belgradumnunc dicunt,
forte grrent , ab exploratoribus acceperunt, Alibcgum cum quatuor milibus
cquirum expeditilhmorum traiedo Danubio, ad Themefwarienfem vfque a-
grum omnia late incurfare,ferro ignique fxuiflim graflari, multum quoq; ho-
mmurnabducere:&niprofpiciatur,Tranftrianamrcgioncmperbreuiadex-
crcmam lolitudinem redadurum.Re cognica,Lupo Myfi Defpoti,item Nagh
Alberto , &: Nagh Ambroiio, qui ThemeiVarum cum vaiidillinio prxfidio te-
ncbant, prxterea Iaxith Demetrio, Francifco Ariftio, viro fortiffimo , Se tribus
Dociis,Petro,Emcrico & Ladiflao, generofis vexillationum prxfedis, ctinu
nunciarunc, vc cumequitatu quifque fuo expeditimmo conuenirent , quando
*e Turci cuneta late popularecur. Admonueruntetiamcataphradorumequitum
przfedos, qui vltra Tibifcum acftiuabant,Michaelem Pechcy,Sebaftianum
Abrcx,& Ianum Adamfi,ac Marcumdenique cum Ladiflais Hencvum, vt fu-
perato repente Tibifco defcenderent, nee Rempub. Turcorum incurfu peri-
ciiearpaterenrur. Cundi ic edodi,mdatafaciunt, Sc in calamicofum holtem
fine cunctatione arma capiunt. Dum iter faciunt, focia iunguntagrruna, & in
dies Turcum inquirunt : poilquam Emericus,& Ceplianus infenoris ora: pra:-
fcdoscommonefecerunt,iine cunctatione cum equitatucx Alba profedi,Da-
nubium cranfmiccunt , feque cum Defpoca , cxterisque coniungunt. Dies tres
Turcos inequuntur : percxploratorcs tandem intelb'gut^eos adciTe prop. Ad
)o montem,ingruencc node peruenerunt,ad cuius radices, nc quem ab holte im-
petumpaterentur, conglomerad fubfedcre. Immitis lpeculacoribus, quid ho
lies agant, &moliantur, exquirunc : contra ill i clandeltinos fupramoncem ex-
ploratores emiferant, qui iugo monti s , quid Vngari fubidentes tota node a-
gerent,obferuarunc,& paucos efle rati,inter fe confertos,ante lucem in Turco
rum calra redierc,acdixere: Chrilianos,qui i ifcquercntur,efle paucos, &: eos
nulla ex parte formidandos. Qu are Alibcgus animatus , illucefcence die cum
holte congredi ilatuic. V ngari,qu i Tub monte inquietam nodem exegerant, Sc
pars in equis, carceri ftantes, frenaque tenentes holtem expedarant, vbi llluxic,
ne ingentcm impune prxdam agere Turcum paterentur , manu m fe rere Ha
jo run nc. Paulo ante lucem, quadraco agmine iter ineunt, Se in lolis exortu in h o-
llium conpedu fuere. Turci in montem confederant : ac profpedis holibus,
adpugnamaccingunt. Alibegus,Scendcrbegusquc tratet , du as ex templo a-
las monte obtendi c,ibique prxlidium collocaf.a tergo in recndita valle pra>
dam condiderat : Pannonesque idem faciunt: duo vexillationum cornuapro-
ducunt,& ea quidem amplilima: ne ver ab hoftibus ampledi ponen t,in me
dio cacaphrado s quits leaeuunt : iftis quits quinquaginta proponunt, qui
prxlium ineant. Petrus Doci in dextro cornu primumimpetumTurcor for-
titer excepit: neefegnius quidem Francifcus,quiinfiniftro pugnabat:Illud ta
rnen vterque nitebatur, vt reiedos in medium holies lateribus amplcderen-
I cur. Atrox vtrinque prxlium committi tur,& multi in primo congreiu cecide-
re. Sed Turci cm fe lateribus circumuentos intellcxere , mox animo cfter-
nari,pars in cataphradoru m anus incidere: alij,vc vita: confinrent, venere ter
gal ad Iilri ripam curfum flexere. In ft an tergo ifti , alios in fuga , muks in
ripa cxdunt,cxteros in amnem impellunt : ij partim vndis obruti , partim con-
feenfis nauiculis , in alteram ripam aufugere : nonnulli nauali bello exercitati,
Ce iij
 5%i ANT. BONFJNII RER. VNGAR.
Danubium tranarunt. Alibcgus , qui Sinderouiaclaflem acciucrat , illico lit*
clinata acic, adripam properauit,breuiqj cymba fibi faluteminuenit.Scender^
begus in fugaintcrccptus,obtrucatur:cteri,qui remanferantjinacie crucidaci.
Captiui,qui in valle recditifuerant,auditaTurcorum easde,profiliuntj & eo-
rum caftra populantur,ac miferi asquam iortiti funt fortunam: quippe qui,cm
paulo ante liberos, coiuges & fortunas cum librtate amifiTent,nunc cumula-
tius omnia rccuperatunt : im plerique perpetuo ditati funt. nulla fuit mulicr,
purve , quin vnum cquum infideret , alterum prasda onuftu dextera traheret*
Poft hace plaufus libcratorum , liberantiumqj tantus vtrinq; editus, & ta vehe-
mens obortacongratulatio, vt prae gaudio lachrymaru profluuium emittcrenb ro
Turci non modo caftris exuti,fed ad internecionem casfi funt. Praslium hoc ad
Pozazin oppidum gelum eft, in vlteriore Danubij regione , quod triginta mi-
libuspaTuumfubSinderouiaitum eft. EodemetiamlocoMichaelemSylla-
gi profligatum,& cum Georgio Labathanicaptum eife audiuimus : diuerfo ta
rnen vtrumquefato , quando alter Turci fasuitia Conftantinopoli publice li-
clore obtruncatus eft: cum prasfedo Halas repenfus eft alter, quemadmodu fu-
prfcripfimus. E captiuisducenti&quinquaginta ad regem ducti : allataquo-
que vexilla quinqu. E Turcorum fpoliis haudparumdono datum: prasfertim
falcati gladij,multo aurogemmisq; culti : item imitantes vcftes, Perfarum mo
re: pilea folido auro cotexta, &C tympana cum fiftulis multa, quibusequi volu- to
eres adurgentius concitantur. Hasc quinqu fer menfibus ante nuptias gefta
funt. Recenti victoria regis animus nimis accreuerat : qua: late dirrufa,omni-
um Chriftianse Reipub. principum corda mira lanicia fane compleuit. Ampli-
ficatur hinc viri gloria , ac is ad maiora indies facinoralaudis amore fufcitatur.
Poftquam enim tnnis Sinderouiam caftris,quas circm erexerat, obfedit ; iam
decapiendaciuitatecogitabat. Obftabant confiliis nuptias, quasimminebant,
& maxima cpta inhibebant. Statueratiam coadtis virib.vniuerfis,eo defcen-
derCj&Turcici imperij propugnacul expugnare, fed idfaciliushyeme quam
aslate fperabat,cm ob difficile Turcorum auxilium:tum quiaexglacie liante
Danubio,ea facilius capi poftet. Accedit fasuitia frigoris,quam pras vino & era- j<j
pula multo facilius Vrigarus, quam Turcus abftemius & hydropotes perpeti o-
let. Dum hinc rei difficultatem,hinc breuitatem temporis asquo examine pen-
itat,ab inito confilio deterrctur,nihilo tarnen minus incepta profequitur. Ha
bito dele&u, copias cogit , non folm quae alias meruerunt : fed eas quoq; dare
nomina iubet, qua: fortafle nuquam arma fumpfere. Ne belli quidem folicitu-
do nuptiarum curam intercepit. Dominicum enim , clariffimum bafilica: Al-
beniis antiftitem,virum ingenti probitate,& fauftiflimo afpectu,nec paruaeti-
ameloquentiaprasditum, adCasfarem casterosque Germania: principes orato-
rem mittit,qui eos fuo nomine ad nuptiarum celebrationem inuitet. Miffi que
que aliorfumalij. Dumingentemigitur moliturapparatu, aloanneVaradienfi 40
- antiftite, casterisque legatis, qui ducendas Beatricis reginas gratia Neapolim in
'"'' Italia conceflerant,cdocetur:ipfos cum fauftiifima fponfa,iam Neapoli mouif*
fe,honeftiifimum Italorum procerum equitatum cum ea venire : iilorum prin-
cipem &: parentis & moderatoris loco fponfas datum, Adria: duccm:efle virum
maxima grauitate acfanditateprasftantem , ad Sipontum treslongas naues c-
fcendiife, Adriaticumfcfinumluftraturosrinuifuros Ferrariam, Herculis illu-
ftrifs. ducis & Leonoras fororis gratia: neqi Venetam vrbem, opibus & ciuium
grauitate citra inuidiam omnibus iure terrarum ciuitatibus anteferendam , ta
cite prasterimros. Mox per Forum Iulium,Iftriam&Carns, in Pannonias de-
fcenfuros. Hasc nuptiarum expe&atio , non parum ab intento belli iludi regis ^
animum remiifc fertimdeferbuere conatus , & arreclatas vxoris defiderio ge-
nerofi impetus retepuere. incendebat viriles nimos, atqueadmodum mollie-
BeatrnU bat,conftantiffima,frequensque Beatricis fama,qua fingulari forma,venuftate
fauftiifima, incomparabili pudicitia,nobilitate rara, item extemporalitate ora-
tionis, &expeditiffima pronunciation praslant, ex omnium ore pcrceperac
Accede-
 im lber tut ^
Accedcbat virtutum muliebrium co,pia,ctiam fupr quam fexus illc patcretur: i
quibus accenfus, in amorem fe coniecerat. Qualis ifta fuerit, quicunque no-
fcere ftudctjlibrum quem dcVirginitatc ac matronali pudicitia edidimus,per- tmjfcf it*
legat: totam ibi intus & in cute nofcere licebit. Ducenda: Beatricis gratia rex b'rde ~
proceres decern miferatj qui ingulari pompa &apparatu per Italiam iter face- .-*-
rent.Exhis nemo fuit,qui in vrbe quaque nobiliflima multplices abacorgra- ttut*
dus n5 cxplicuerit,gemmatis poculis, & aureis argcnteisq) vas oncratos. Va-
radienis antiftes legationis princeps , qui apud regem magnificentia, fide,
eloquentia,confilio, & ingenij dextcritate , nter primos femper habitus : & ab
lo Vrbinateducehonorificentiflimo exceptus hofpitio , in menfa falinum cxpo-
fuit,quodprincipemetiamditifimuminadmirationcmadduxit.Idmontierat saiinum
impoitum, latere arbor creuerat falino prominens, qua; pomorumloco gem- ,'
mis optimisque lapillisonufta,pro vmbra confpicuo nitore micabat. in monte
latebras affabr fa<as,quasgemmarias apothccas referebant.Item aurcum pro-
chyton , cui emiflorias loco fiftulas draco proftabat anhelans conchyliis huic
corpus erat,prominebatque arduo capite:ad pedesjin fpiras ureas caudam re-
uocabatrgemmatainfuper anfa , tegmentum oris in faftigiatas teftudinis mo-
rem fexquipedale confurgebat: castera ex auro omnia. Supra editiifima baiim
tripedalis moles excreuerat. Alij quoq; collcgas certatim fuas opes oftentarunt;
10 Omitto fuperbiffimos habitus , excultam iuuentutem, & honeftiflimum equi-
tamm-.quas omnia noftri temporis fpeaculafuperarunt.Ii eundo redeundoq}
non modo NeapolijVt par erat, honorificentiflim excepti : fed Matthias gratia
Chriftianas reip.vindicis , vbiq; pro dignitate traftatifunt. Verum in his Vene- teneur**
ti,Ferrarienfesque prasftitere: quippe qui quanto plus opibus antecelluntj tan- f*tAi
to magnificentjus Vngarias rcginam excepere.Cm huic in occurfum fenatus
Venetus cumvniuerfo patriciorum ordine obnauigauct,eamcongratulanti-
bus patribus , ingenuisque matronis vfque ade cun&is appofite ac eleganter
refpondifle,& in Senatu tarn grauiter & ornate orafle memorant > vt fupra fe-
xum fapere prardicarent.hasc ante eius aduentu, cum legati Matthias fignificaf-
50 fent,magis ac magis indies exoptatiffimas fponfas ardore flagrabat,animumquc
non parum bellorum curis abalienabat. Prastcr nuptiarum etiam impedim-
ta, Maumethes,vt Matthiam ab ineunte Sinderouias obfidione reuocaret,pro-
ximahyeme Dalmatiam crcbrius exercitumfuumincurfarciuiTerat:neq; for-*
taTe,audito reginas aduentu , fe ingentemprasdam faturum efle fperabat :
dcerat quidem fasua vlcifcendi libido,quando acceptamnuper ad Danubium
cladem asquo animo ferre no potcrat.Hasc igitur Dalmatias incurfatio,quas in-
gentem fociis calamitat inferre iam cperat,& vehemcns nuptiarum cura,ab
ingenti expugnadas Sinderouias cupiditatc illius animu plane diuerteranNon-
dum regina Venetum finum legerat , cum Turci Croadas finitimi, Maumethis
40 imperio Dalmati inuadunt , mirapernicitate prouinciam peruagati , pagos &
oppidula viminea,infirmaque fuccendunt,populamr omnia: pecorajhomines^
fortunas q;paflim abigunt: reluctantes obtruncant, & in astatem imbecillemac
inutilem valdedefasuiuntancendunt vbique templa,deoru fimulachraparieti-
bus illidutjconfringuntqjtfacerdotes ante aras trucidt: facras asdes virginum
ftupris,matronarumq5 raptib.inceftat.Quin & vulgo beftiarum more vtrumq?
fexum ineunt,abutunturqj, diuina & humana mifct,veluti religionis ratio-
nis expertes. At vbi fatis fuperq} fasuitumeTe fenfere,cum multa prdafein ex->
tremum Illyricum & Macedoniam recepere. Regina , cum Carnoru montes
fuperare cccpiflet, incurfum Turcorum & prouincias calamitatem ftatim audi-
Jo uit. Cuncbtius iter facer ccepit,& in re quaque grauiflimalegatorumcon-
iilia obferuare: in plerifq; fubfiftere ciuitatibus. neque iter quotidie vllum ini-
bant, ni fuperiore die immiffis exploratoribus, fe tuto progredi poiTe intellexik -
ent:quin&rinftruluprasmifereagmen,quoTurcorpericuladeclinarent. At
poftqu in mcditerraneam Dalmatias regionem fenfim deidentem paulo pft
defcendre,quam Turci dudmincurfauerant,incendiorumpopulationumq>
iiij
 5S4 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
vciligia crebra fpcftarunt:fpe in his locis pernocbrunt,vbi Turci caftra pofu-
crant:quin&: vbique iacentia cacforum corpora nondum contabefada repere-
runt.Nec mediocris quidem commiferatio hinc omnes inceflit,& prouinciam
Turcorum rapinis obnoxiam admodum mifcrabantur. Iter etiam ad Drauutu
vfquccum ingcti trepidatione fatum:quamuis traic&o Drauo,aliquanto mi
nus trepidare cpiiTent. Verum fuperato Drauo, baud aliter,atque omnia pc-
ricula fuperaiTent,cm Vngariam attigifcnt,indies noua ptificum procerum-
que agmina congratulatum occurrcbant.Per altas vbique nines iter fa&um,f-
uitiamque hyemis hucufque commmorant. Rex cum vniuerfa principum &
nobilium multitudine ad Albam regalem venerar , vt ibi primm reiginamex- n
cipcret, Sc (vt par erat)antequam coniugium patraretur,eam rite coronaret:Bu-
x nuptiaru celebritasj&confummatio fieret.Ex compoiito facbomnia.Cum
ad o&auum lapidem, vxorem appropinquaife nouit : cum fingulari pompa , &
honoricentifimoprocerumequitatUjConfeftimoccurrit.Excepithilarispro
vtriufque dignitate virginem : & ad primum vfque lapidem ftrata rubro panno
via,Beatricem in vrbem admifit.quod cum tanto populorum plaufu,& tympa-
norum tubarumque fonitu factum cil, vt aliquid fupra humanas vires celebra-
tiflimx feftiuitatis fpccbtum fuifle credideris. Addcbatplurimum larcicia: P-
noniC2c,fauftiffimus&perqumhilaris Beatricis afpe&usrcui fpcciofafrons,e-
lata fupercilia,faginata tmpora, item erubefccntes vtrinque malae , cum -
brum hilaritate,naii modeftia,ac oris venuftate, tantum rara: gratia: compara-
bat,vt forma habituque Venerem,Dianam pudicitia,& fapientia eloqucntiaq;
Palladex omni parte referret.Tranfatacoronatione,Budamidibus Dccem-
1 4 7 - bris,anno Salutis feptuagefimofexto fupra millefimum 5 quadringenteimum
rege ducituriqui virginis pulchntudine,acingcnij dcxteritate vfque ade
pit ftuare, vt nihil anhclantius appetere videretur. Ibi nuptias dies aliquot ce-
lebratae,datum faspius epulum,cditaque varia fpcciaculorum genera:ahduo ta
menequeftrc certamen, &c multa in aditufparfamililia: contra vero innmera
fingulis oppidis & ciuitatibus,itcmoptimatibus acrcgulis,Matthiar., Beatric-
que oblata munera.Qiiinetiam caetcris Chriftianae Reip.potentatibus, preci- jo
ofa funt miTa dona , quibus regale xrarium completum fuife dicunt. Publica;
hilaritatis gratia, noxij omnes incarcre depreheni, folutifunt:criminaimpu-
nitate donata,vadimonia praetore dilata, relaxata ad tempus debita:& nc crc-
ditores vilo modo fa:uirent,menfes aliquotleges promulgatar.Stantibusquoq;
nauibus, rex Cxpe cum regina aurigauit,ne horam quidem abfque ipfa ee po-
tuit. Tota fer Vngaria ad regalium nuptiarum celebritatem fan conuene-
rat:quod cmTurcus apert fenifet,tempus coilio fuo nactus idoneum, qua-
dragintaclm hominum milia ex Europa mira celeritate cocgit, & dum regem
cum tota Pannonia nuptiis oceupat eTc intclligit, cxtempl tria caftella, qua;
ad Synderouiam Matthias erexerat , rigente bruma , circumuenit : cum fxuitia 40
frigoris non modo fofa: aquacomplctar, fed Danubius quoque conftitiTet,m-
cenfo vallo,mcenibusque ligneis,ine magno negotio impolita Pnonum pra>
diaoppugnauit.Illi defperata falute , deditioncmfecere : & faluis corporibus
&impedimentis ab hofte dimifi funt. tormenta , cun&aque munitionum
genera , item clafls & armamentaria , in Turci poteftatem deuenere. Caftella
mox diruta & inccnfa,ac folo xquata. Infuper,ne occafonem quidem tantam
dirus hoftis temer abire patitur. Cmftratum adhucglacieDanubiumcon-
fpicaretur , & TranTyluanos , Valachosque ad nuptias quoque confluxifle per
exploratores intelligerct , cum expcditifllmo triginta milium equitatu Daciam
inuadit:& longe lateque vagatus,igni ferroque cunda vaftat:moxpopulata,in- j
cenfaque prouincia,ex omni a:tate,ac vtroq; fexu, quadraginta hominum mi-
lia hinc abegit:<5 antequam folueretur Ifter,in Myiam fe recepit. Nuptias De-
cebri menfe cclebrata::& hc ea hyeme detrimenta in Dalmatia,Myia ac Da
da Turco Chriftianis illata funt:qua: rcgis,totiusque Pannoniac ment vque
adeo confternarunt, vt nihil cale pofthac in Turcum audentius moiitum fuifle
repute-
 DECADIS IUI. LIBER 1 1 1 1* j8;
reptetur.Interceflerat etiam ingens cumFriderico Imperatore indignatio, ac ^^Jt *
vetus odium , quod Matthiam Turci bello nimium rcuocauit. Nam poll hax
ad fe tuendum potius , quam inuadcndum Turcum, fimultas ifta mentem eius
intendit. Quin & fat pro magno negotio in pofterum habuit , fi incurfiones il-
lorum inhibere potuiffet.quanquam vero faepe Matthias dicercfole bat,nemi
nem praeter fe Imperatorq; futurum,qui intimam belli caufam nouerit , quod
iibi cum Cx'fare interceflit:nos tamen,quas alij opinantur, & quas agrauiflimis
viris accepimus,eas in medium adducemus: quando non modo de dubiis,fed
de falfis quoque rebus plerique fcripfere. Multas belli Alemannicicaufas Mat / cauf*.
io thiam prtexuifle conftat:quarum qua*potifimafuerit,ipfe nouerit.Multi ini- i
tium pro corona odium fuifle coniedant,quado Cacfar,qui ambitiof regnum
anhelarat , fcx annos Matthias coronam abnegarat : acgerrimeqj tulerat,adole-
fcentuli gratia fe in regalibus Vngarorum comitiis paflum efle repulfam : &
quia regium diadema ibi creditum,fine magno auri podere, fine maxima pro-
cerum Obligationen regni fucceflione, reddere recufarat, atq; Auguftale de-
mum negocium vnale feceracquare perpetuam auariti notam Augufto inu-
ftam efle cenfebat. Pacato regno, & legatis & clandeftinis crebr internunciis
prccabatur,vt violentam illam obligationem,qua obftridis proceribus Panno-
nici fibi regni fucceffionem afleruerat , quandoque folueretmve tarn vilen
lo ter,& imperiof cum Pannone ageret : commemorare pientiflimi patris offici- . .
um-.ccm filium adoptarit,orare, vtfecumindulgentius agerettem monere,
vt euitaret infamiam,ne veluti circumfcribendi pupilli gratia, iniidiofam ado-
ptionem obiret.Contrjobaudire femper ille,aflerere idiure fadum. Cum ob-
iinatiflmum in relaxanda obligatione deprehendiflet,rex non parum commo
msjilli fuccenfuifle:& non modo literis,verumetiam vulgo plerunqj dixifle di-
citur,fc illud ius,quod vi adadus inique Cxfan conceflerat, xquo quandoque
bello vindicatur ,&quicquid aliena improbitate amiferat, in foro Martis re-
cuperaturum. Deinde cum ex illegitimo concubitu fcitum &c elegantem puc-
rum nadus eilet, multo grauius conditionem illam tolerauit : vt fi forte liberis
jo carerctjhaberet qui regno fuccederet. A liud quoque caufantur alij,& pro fu %
quifque opinione loquuntur. In acceptis Matthia benefichs , fummam Im-
peratoris ingratitudinem arguunt, eamqj Matthia: ftomachum adauxifle opi-
nantur.Georgium,aiunt,Boemiaeregemin Huffitarum herefim coniedum,ac
ideirco fummo pontificis anathemate muldatum : Fridericum Imperatorem
nihil hoftile metuentem,iniquo bello laceffiffermififle Vidorinum filium cum
mximo exercitu,incurfafle Auftriam,& grauia igniferroque damna intulifl:
Viennam demum vrbem nobiliflimam , vbi tunc Carfar agebat , obfidere au-
fum.FridericummoxVngaria; regem,quem femper filium 11,,
vt prasfentanea mitteret auxilia,ac ipfum haereticoru obfidioneliberaret. Mat-
40 thiam extemplo fuis etiam fumptibus exercitum & auxilia coegifle,& in Vien
nent agro praft afruifle : hoftes quamprimum eius aduentufoluifle obfidio-
nem,& fe in Tranfdanubianam regionem recepifle. Matthiam adaudo Impe-
ratoriis copiis exercitu,illos in Boemiae vfq; fines petiifle : neque vnquam fuif-
fe deferturum, donee aut Imperatori fatisfacerent, aut collatis vtrinque fignis,
litem Marte dirimerenf.Vidorinum ad extremaredadum,cum Carfare ftatim,
infcio Matthia,pacem iniuifle : pollicitum non folm legitimum in omne tem-
pus obfequium , fed indemnem quoque prxftiturum. Imperatorem compofi-
ta pace , clam , ac illico fuas copias Matthia? caftris reuocafle, vt & inglorius
rediret in regnum,& nullam Imperatori opcm attulifle videretur : atque omnis __
r0 denique labor,diligentia,cura, impenfa;que grauiflimae pro irritis haberentur.
Superaffe prxterea ingratitudinem , quod aliorum nomine , immiifis faepe le-
gionibusrgnuminfeftarit,&rapinis incendiisque fintima loca vaftarit. In- j
fuper non multo poft tempore in Boemico bello , cum non folm catholicis
rex foret eledus, verumetiam Pauli fummi pontificis authoritate pro-
nunciams & appro bams effet , regni procefllonem rite iniuiflet : Imperato-
56 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
ris obtredationc non caruit. Nam poft Georgij regis excefliim , cum apud hae-
reticos de futuro rege ageretur , Imperatorem memofant vehemtiflimam de-
diiTe operam,vt Cafimiri regis filius,data Matthias repulfa,rex Boemia; creare-
tur:ac extremum intendifle ftudium , vt iis comparan iure fibi regni titulum a-
mitterct.Conceptus nanque hor,Coruinas Vires Sc imperium amplifican mi
nime patiebatunatque Polonicum hinc bellum in Bratiflauia,veluti fupr fcri-
pfimus,eXortum fuifle dicunt. Quin Sc cum menfes aliquot interceflflnt,nul
lis Matthias iniuriis prouocatus , Germanorum quafdam copias hoftiliter Vn-
gariam inuadere permifu:&: cum oraretur vt inhiberet,partim verba dedit,par-
timdiiTimuluit; & nunc iufticiam, nunc inopiamviriumeaabatun Multi io
promiflum ab eo inexpeditione Boemica ftipendium,quam hortante eXoran-
teque Imperatore iifceperat, nedum iubente Rom. pontfice, potilfimam Alc-
manrtici belli caufam fuifle reputarunt : cm Caefar id nunqu exoluere volu-
iflct.fex Sc triginta aureum mimmm milia id fuifle dicunt: fexaginta plcrique
fupputarunt. Neque dfunt, qui alia comminifcuntur in caufa fuifle. Matthi-
am ferunt,poft duarum obitumvxorum,Imperatorisfiliam proconiuge poftu-
lafle : Casfarem , quaii hominis humilitatem afpernatum , non modo hune re-
cufafle generum,fedper c5temptUm,nefcio quid infolentius rcfpondifle:Mat-
thiamhancrepulfam xgerrime tolerafle,alio cuertifle animum,&: Beatficem
Aragoniam defponfafle. Inuenti quoque funt, qui ad veteres inimicitias pra:- to
inftitutas, Sc autore Cilia: comit diu retentas,rem iftam refcrunt. Bellutnad-
dunt , regni initio ab Imperatore tarn varus fxpe negotiis illatum. Sed cum
diuerfi diuerfa Caufentur,haudquaqua abfurdum cuiquam videri debet,ti plu-
res vnieidemque rei caufae afcribantur.Quodcunque cnim fieri poteft, Sc per-
quam verifimile eft, veritate non poteft eile alienum. Reconditam complu-
res demum illam caufam expromere non erubefcunt , qua: in peregrinatione
Cazfarea, fedte Paulo, interceflifle fcrtur:hanclicet aflirmare non auim,haud
ab re tamen referendm efle duxi, vt ex plunbus conieduris pro aliorum iudi-
cio rei Veritas ineniatur. Cum Imperator igitur reuifenda: vrbis gratia in Ita
lian! peregr profedus eflet , ibi pontfice Paulo cum fauftis honoribus exce- :o
ptus,menfes tres moram traXit.In Auftria procerem quendam pra:fecerat, ma
gna autoritate,& potentia Virunij ci Pamkhircher nomen erat. Hunc, interea
dum Ca:faf abfuit,ficut exitus oftdit, aduerfiis imperatoriamMaieftatem no
ua efle molitum, & cu feptem Sc viginti procenbus Auftria: ( haud infcio Mat-
thia rege ) Coniurafle ferunt; quern defenforem in nouitate delegerant, Au-
guftals vxor coniurationis admonita,crebris tabellaras Caefarem, nihil Roma:
tale fufpicantem,nouitatis Sc periculi admonet:oratque,vt qum ocyifim pof-
ftjin prouinciam redeat. At ille continuatis die noduque itineribus , opinione
ceierius afFuit.Poft reditum nihil ftudiofius egit,qum vt in coniuratos quatre-
retur. lili Uteris acciti,non venintrvarias mora: caufas commentantur , praite- 40
xuntque. Cxfar tandem fab fide publica fex coniurationis principibus Nea-
polim coegit,quos indicta caufa,SC violata pneter dignitatem fuam fide,clm in
hortis capite muldauit. Rogatus ab his, antequam fupplicium fumeret,cur da-
tam fidem larderet?refpondit : iEquum & fas efle , perfidis & parricidis violare
fidem , SC fcelus pari arte punir. Matthiam omni fufpicione in hac re liberan-
dum efle crcdiderim: quern quidem,veluti fupr didum eft , fi quid ipfe in Im
peratorem moliri voluiflet , nunquam profedo occafionem illam prctermiiif-
ietcm fibi aduerfus Draculam agenti, Vinenfes obfeflum in arce Carfarem,
Sc ad extremam redadum inediam,vn cum vrbe dedere voluere:& inftantif-
fim , vt conditionem &: imperium acciperet, eflkgitarunt. Vt autem res or- ye
dine referatun Non multo poft fumptum de his fupplicium , Carfar veluti offi
cii admonens,Matthiam ad vifendumpatremViennaminuitauit.Obten^^
uitpia: voltati Matthias, Sc cum honeftiflimo paucis pft diebus equitatu Vi
enna: afFuit.Recipitur patre,vt par erat,honorific : Sc dies aliquot in cqueftri
cettamine , variisque fpedaculis Se choris teruntur. Intempefta interim no
de
 DCA3S lilt LBER tilt '#?
c aciue Matthias admoneturjVt dido citius Imperatoris euitet infdias:fciat-
tme,fe non ad officium, fed capitale judicium acceritum eTe:& ni cauerit , -1
hnino iacicurum. Rex trifti quamprimm nuncio confternatus, cum duobus
intimis, quos habebat, amicis rem communicat : Czobor alter , airer Nicolaus
Banffij didus erat. Vterque fugx pernicitate quaeredam falutem eue cenfet:in
noncredendo multum perieuh inftare dicit : &pro tutanda falute , multa quo-
que temer credenda, vt in portunaigetur. Quare Viennafe extempl fubri^
piunt:quam primam in Danubio offendre cymba,cfcendunt: fecundo clm
amne Pifonium deuenere.nunquam tarnen polhac fe Imperatori credidifle di
ro citur: Se hinc,vt omniumfert opinio, veterum inimicitiarum cunda vlcera re- 9
crudefeere vifa funt. Neque deerant quorundam nobilium Se regulorum fa-
diones,qui in finibus oppida,vicos Se prdia poffderent:atque variantemfor-
tunam fequutijdum hinc Se hinc fe gratifican ftudt,vtrinquc odia adaugeret
AliquiMatthi fubditirecalcitrabant,Augufti viribus freti:plcrique fub Impe
ratoria ditionc itijfi quid patiebantur,ingrati auxilio regis vlcifcebtur. Hinc
noua: quotidie belli caufx obortae funt.Item,fi quid inter hos proceres contro-
uerfar nofcebatur,ad fadiones confeftim publicas referebant. Praeter ea qua;
diximus,accedebat ingens difimilitudo morum,& ingenitum acternumq; Vn^
gari Se Alemnni odium. Matthias enim fuapte natura beraus Sc magnifiais, &
lo laudis plus a:quo cupidus,& appettiflmus honoris : cui fumma animi magni- FfJ,'2"erj
tudo,&: promptus ad pericula , praeclaraque facinora femper inerat animus: w.
contra Fridcricns Inperator non modo parcus &frugi , fed auarus : Se plus pe-
cuniarum , qum honoris appetens , ad magna Chriftiana: reipub. commoda,
vei /iia vel aliena culpa , animum nunquam extulit. Ule bellicofus , Se impiger
laboris, Se inedia; tolerantiflmus:hic oeij &quietis amator, quin & plus azquo
negIigens,defidiofus& tardus, lile clarilhmorum principum emulator femper
cum antiquorumlaude certauit:hic inuidus quandoque habitus, nobiliaalio-
rum facinora intercepit , in pace bellum , in bello pacem optare folitus fuit, Sc
nullaiu in vtroque conftantiam retiere. Uli liberum ingenium, Mars apertus,
jo animus ad pacem bellumqueperfacilis:huicarte,conilio,calliditatc,& pro iu-
diciocdafuogerere placuit, Sc nihil confiliis amicorumtribuere, demum ad
vtrumq; difHcihs. Illius vita lautiflima, apparatus Pericus , Sc vfurparaex vino
animi relaxatio,neque humanarum inimicus voluptatum : huius eultus modi-
cuSjCotinentifimus fuit animus,inimicus crapularu,quin Sc femper abftemius,
hydropotesque perpetuus, folitudinis &contemplationis amator. Illum fales,
ioci,&amicorumconfuetudonimisobletauit:huncvitarecondita,feuera,tri-
ftis,& fuorum confuetudine admodum aliena.Rex denique pra: ingenij po-
bitate facile cunda remittere,omnia quidem abfumere,vt regno nihil immi-
nuat,plus honorem quam peeuniam amare:praeterealtus, hilaris Sc iueundus,,
40 acad omniapromptus. Imperator pertinacia omnia perpeti,&iaduramparm
facere,aduerfarium obftinatione defatigare, malle omnia perder qum num-
mum ex arca promere , peeuniis potius quam foeiis parecre , fperare eundan-
do inftaurari omnia,& rigiditate folitudineque fua no recedere. Par vtrique
religio , par quoque fuperftitio aftronomorum , mathematicarumque vanita-
tum : quibus ambo (ce. nimis obnoxios non diffitebantur.Sed Caviar in facris
multo magis afiduus , diuinas nimis deditus contemplationi . Vtinam in his
qua; fcripfimus,mentirifas efetrquando, ihos morum fimilitudo conciliaflet,
nuquam Auftrale bellum,graue quidem SC perpetuum, tot vtrinque calamita-
tcs incendiapeperiiTetmunquam etiamtantumfangumishaufiiTet.Quis igi-
r0 tur reputarit , inter tarn diuerfos variosque mores, veteres ingenitasque difcor-
dias Se fufcitata bellafacil pofTe componi? Hace igitur omnia , quemadmd-
dum fupr fcripiimus , ad indicendum Frideric bellum , Matthiam impule-
re. Item,fi & illud addiderimus , nemini fortaflTe videatur abfurdum s Nimis it
appetens gloria: Matthias erat , inter duos orbis Imperatores fe fitumefle con^
fpicabatur. CumTurco diufelicifim pugnarat j compararat multum hinc fibi
 5S8 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
nominis, cum eo multum proficere non poTe cerncbat : quando is terra mariqj
plurimum poteratmunc iniuriarum mole grauatus,fortaiTe non inuitus ad alte-
rum Imperatorem arma conuertit, quo cum fe , quum ifte minus virium habe-
rec,mulco plus proficere poTe intelligebat.neque late bat eum,quantum fibilatt
dis nominis inueniret, ficum vtroque gloriof pugnaffet. Augebat
jiurie huiufce belli libidinem, Auftrix pulchritudo , opulentiifimarum fuperbarumq;
*m' frequentia ciuitatum, quam deliciarum domum , Sc humanarum voluptatum
officinamefle fenferat.Viennenfes illecebrx nondum mente exciderant,qui-
bus fe quandoque vichim feruentiore iam atate effe nouerat.Rufticitatem Vn
garia^ciuitatu inopia laborantis , parta bello Auftria facile refarciri pofTe intel-
ligebat.id quod etfi potiifimc bellum hoc excitaflc non dixcrim,inhibere tam
nequiuiTe affirmarim. Matthias igitur his omnibus commotus,fufcipiendum,
poft exa&as nuptias,bell primo tempore cTecenfuit:quuis,vtdecIinaret,quc
potuit, omnia tentauit.Sxpelegatis, faepiffim Uteris Caefarem commonefece-
rat : obfecraratque, vt bellum Sc miurias inhiberet : & quando pater eft,filij re-
gnum infeftar defineret, pientiffimi parentis officio, non deineret. Sin prifti-
na obftinatione perrexerit , fe armis iniurias omnes vlturum. Nil tandem lega-
tis,nec Uteris ipfe profecerat.Dabantur bona verba, quae cum rebus haudqua-
quam confentire videbantur. Ad poftremum , rex de bello Alemannico retulit
ad fenatum. Variai in vtranque partem pronunciatae funt fenttix: inter prima- l0
rios Stephanus Bathor,vir maxima: nobilitatis,authoritatis fummac,& fpectat
virtutis,fapientia:que,rogatus rege fententiam dicere, licet inuitus, tandem 1-
stefhAHt ta diiTeruit. Silentium hodierno die,patres,mihi indixeram,ne qua re inuidif-
, , - (jmj prjncjpjs noftri voluntatemfortafle larderem: cuius animum amplificandi
ratio.
regni , Sc comparand^ immortalitatis gratia , belli cupidiflimum efle nouimus.
Sed cum dicendi libcrtatem , modeftia & probitate fua , natui nunquam
abrogauit,meq5 fentetiam dicere iuifit:ingenu, quod derepub. fentio,dicam:
& cum regalis veniac prafatione, de regni vtilitate difputabo. Quicunque pace
habere poteft,cur bellum graue,prophanum Se anernum quaerat,haud facile ai
xcrim:quando declinanda funt bella potiuSjqumprouocanda.AlemannorumJ0
iniurias diu pafi fumus,S quandoque grauiter vlti: nunc amicos,nunc difimu
latos hotes habuimus: inter infirmampacem , Sc breue bellum tempus tradu-
ximus.Qiud eft curpofthac pari arte, veluti antea , perpeti nequeamus ? Cum
Turcis,cum ha;reticis iure bella gelimus:quiaiusdiuinum& humanuni, item
ipfa neceflitas adegit:ne cum prophana impiaque gente confentire videremur:
aequifimum fer emper cum his nobis Martern habuimus , quando pro aris &
focis,pro ds,&Chriftiana repub. pugnabamus. nunc, fi cum Alemannis bel
lum iniuerimus,qua cum gente dicitc,Ucite, inquam,patres Conferptimempe
cum vicinis Sc Chriftianis optimisdimicabimus, quos antiqua vicinitas, aux
cognationis efle loco folet, Sc ipfa religio, catholicaque fides, fat nobis cciliaiTe 40
debet. Nouis,inquies,iniuriis quotidie nos afficiunt,nouas indies Vngaris infi-
dias intendunt,nouos quoque dolos excudunt:fat erit,pro arbitratu noftro par
pari referre:nuncpropulfareiniurias,nuncvlcifci,beneficio qudoquehoftem
vinecre ,non vtilc.Si vicinorum errata pati nonpoTumus,qunam pacto exter
norum tolerabimus ? nee minus quidem laudis promeretur ille , qui pari feiet,
qum,qui vleifei. multa toleranda funt,fmulanda &diflimulanda quoque mu
ta:non parum quidem fru&us aFert , adhibita in loco patientia. Supputemus
iniurias, connumeremus Sccommoda, nos quoque illis quandoque fuimusin-
iurijrgrauiores fortaTe intercedt regix Maieftaticum Imperatore cauxtqaz
cmnoslateant,aequam proferre non poflumus in fufeipiendo bello fernen- jo
tiam. Illud fatnobiscompcrtumhabeamus,nil ab ea temer fieri poTe,n ma
nu cius pax Sc bellum.nos eius duc~tum,aufpiciaque fe&abimur. Si autem for
te cum Noricis aut Auftralibus certadum eft, quis animum pro Chrifto afiduc
militantem, in Chrifti gregem obuerterepoteritSifratres omnes in Chrifto fa
mus,quis fraterno cruore manusfoedare aufitNon Alemannicum , fed fratcr-
cum
 DE AD IS IUI, LIBER 1 1 II. ,8,
num eric hoc bellum. Quot procercs,quot ciues, quot nobiles funt vtrinqj, iic
mutuis afRnitatibus necetudinibusque coniun&i , vt inito bello, inteftinuna
Martern exerccre cogantur ? quae emitas nobis eft,quam Alemannica natio no
complerit non inftitutis artibusque politicis excoluerit,n domibus,& fuper-
bis adificiis exornarit? nullum oppidum , nullus pagus eft, quern Alcmannus
non incolat. Vtinam potius fals quam vero id poflem dicere , Vngariam eie-
#is Alemannis nihil cfle futuram. Efto belli caufa iuftiima, vtilis & necefla-
ria: Num,quibus cum nobis agendum fit,confidcrare debemus ? Cum Roma
no Imperatoreres erit,qui plus Auguftali authoritatc,qumnos viribus,poteft;
10 cum Germania,omnium gentium profe& fcundiilma,magiftra ,& di-
ucriarum artium parente : quam per tot annos populus Romauus ctiam multo
fanguine vix domitare potuit. Vbi Cxfar , vbi Auguftus adhuca Quintilio Va
ro gemebundus caifas adinternitionem legiones repetit ? cu Auftraiibus , qui-
bus immenfae opes,indomita uperbia,ingenium varium,&i fallax, auidum no-
uitatis,& aliduo bello exercitatum : pra'terea in muniendis protcgcndisq; op-
pidis vfque ade edo&um,vt nihil fine magna cacde,vi cap poflt. Accedit fre-
quentia ciuitatum,&: caftellorum natura,& quauis arte munitiilimorum,v bi nc
paflus quidem fine cruore parad poteft. Qujs Hamburgum ? quis Viennam ?
quis Neapolim Auguftam expugnaritnempe nemo,mi qui gencis fuae intcm-
10 peftiuum dirumque fepulchrum parare perrexerit. Efto , profligemus Carfa-
rem,& Auftria potiamur : quid tandem fecimus ? arternumMartisludumede-
mus : bellum de bello feremus : decies in die fufus Ca:far,decies magnos exer-
citus reparabit.Hydra,mihi credite,Herculis eft: Auftriaxfo vno capite,fepte- -A**
na re/urgent.finitimos etiamnobis vndiq; irritabit.Lupum auribus tenere dif- ^""*a hj'
Bcilc: quinctiam fi illa nobis hodie fine negotio dedition feccrit, &c fee inno-
ftram ditionem afleruerit: profe&o pro retinendaquotannis multo plus pecu-
niaru m & fanguinis erogabimus , quam etiam quadrupla eius annua vectigalia
patiantur. Si totidem fumptus , quot paranda illa poftulat, in Turcos efmderi-
mus, quod iuftum & fas eft , im quod pientilimum : nimirum totam triennio
jo Europam prophani hoftis manibus vindicabimus. Infuper & illud mihi nunc
fuccurrit, quod reuerentiam prohibet : quamuis libertas animi,& principis in*
dulgentia patiatur. Quid igitur faciam ? dicmne,quod futurum auguror ? Di-
cam inquam , rex inclyte , dicam, & bona tua venia. Si Auftria potieris , quan-
do nihil virtuti fortunxque Coruinar obftare poteft : mihicrede, raro , heuni-
mis raro te tua videbit Vngaria, ea tanquam vidua deferetur , & frequentabi
tur Auftria, hieeexhaurietur , & ijladitabitur : ve&igalia noftravoraxabfumec
Auftria. Vtinam me vanum audiatis augurem , noftrum dominum , regem
Auftrales eripient. Quas ob res Alemannis bellum indicendum eiTe non cen-
feo,cm propter eaquae diximus: tum,ne apud Chriftianos potentatus Vngari,
4 catholiez fidei,a:terni vindices,infames habeantur.Nolite quxfo calamitofum
& altrnale bellum nunc inire , intempeftiuum iuuentuti veftra; parare fe
pulchrum. Ego de me hoc habeo polliceri, nunquam aduerfus ptimos Chri
ftianos armafumpturum. Animam creatori Deo debeo , Matthias corpus, fi
A'emannos caftramoueritis, ad Turcos me conuertam : &meorum exemplo,
ibi pro Deo,pro Matthia, pro me denique ipfo, haud incommode animam ef*
fundam. Cum Bathoriifta dixiflet,omnespontificum nimos in fe conuertit;
& ex his nemo fuit , qui pedibus in cius fententiamnonierit. Contra proceres
belli cupidiifimi,& laudis ac glorias fe&atores, magna ex parte aliter fentiebat:
illos otium,publicaq; charitas,hos bellu,& Martis emolumenta trahebant. Exr
5 eitabanrur etiam regis appetitu, quern indice vultuadhoc bellum, veluti quo-
dam fatOjtra&um elfe intelligebant. Cm de Stephani fententia per fubiellia
muflitaretur: Paulus Chinifius rege iuftus dicere fententiam,ha:c verba fecit. cht-
Superuacaneum eft, patres confcripti,non folm de fufeipiendo bello, verum- *"">rM";
eriam de quaque re grauiTima ante Maieftatem regiam proferre fententi, la-
fCDX. cnim nos multa; caufa:,quas illa tantm nouit ; &c explorata fatis eft fapien
Dd
 S90 ANT. N F I N 1 1 R E R. V N G A R.
tia,altitudoq> confilij,nobis potius iilentium quam orationem indicitidiua eitU
prudentiam,probitatem,&fortunamchuexpertinouimus. dementia princi-
pis libere nos loqui iubet : fed ifta libertas nihil eius confilio adiicit , fupra hu-
mani vires ipfe fapit ingenij. Ego tamen,qudo parendum eft,dicam quod fern
tio : Sc hancfcnatoria militari librtate communiam Cm(proceres) nunc ve-
tcres Caefaris iniurias,facr2e coronae rcdcmptionenijobligationemillam infau-
ftam,imo iugum, praeterea abnegata regi ftipendia , quotidianasque iniidias &
incurfus mecum reputo , equidcmnullo modo ab ineundo bello mtcm reuo-
care poTum. fi, vti Bathor appofit, diferteqs locutus eft, hoc honeft bell de
clinare poiTemus, ocium potius, quam formidolofum hoc negotium optarem. [e
Sedvfque ade ncceffitate vrgemur,vtnoftros fortaflenifi nottridillimiles fie
ri patiamur,nullo id iure euitare pollimus. DiuinaCaefarinfignianoftromm.
regum, praeter asquum &: fas, venalia fecit. Quinetiam fi tanti apud alios cen-
ierentur,iam diu in auhone,in foro Chriftiana: reipub. pofuiflet. Vtinam hoc
Caefarea: fatfuinetauaritias. Nos,& pofteritatem noftram,per iniquam violen-
tamque obligationem in feruitutem afleruit,ius alieni regni fibi vindicare non
puduit. Nomen ditionis Vngariae vfurpauit, quanon alio modo quam vmbra-
tili Romanorum imperio potitur. Quinetiam,fi in fuapoteftate iaceremus, fub
hafta, mihi crdite, veniremus. Omittantur ifta,quando toleran queunt : quis
b aifiduis vltr infidiis fe men potcrit ? malo quotidie dolo petimur. Nunc 10
hunc, nunc ilium,in nos hoftem irritt. Sedulafub alieno nominenobis infert
incommoda , &: quandoque impudentius regni fines inuadit , & vaftat aifiduc:
nunc fubornatas copias immittit:querentibus legatis, bona tantum verba dan-
cur. Quare non emplegmate,fed gladio recidedus eft ifte morbus: nee amplius
lnnoitram nolirorumq; perniciemalendus. IoannisarchiepifcopiStrigonien*
fis fugam non aducrtitis ? quid in nos quotidie Cxfar moliatur, non attendais ?
ilium fociiscarere putatis ? nos catcos,& imprudentes : in medio fenatu ho-
ftem habeb.imus,imo principem fenatus, ac regni primatem, & non intellexi-
mus ? Patiatr ur igitur hxc omnia,quoufque ad vnum omnes Caefarea arte rua-
N mus. Proinde poftquam aliquantifper bellorum multitudine refpirauimus, je
ftullumq; bellum fupcreft nifiquod nobis cum Turco hacreditarium eft, aquo
non folm induciaCjfed pax quoque quotidie poftulatur, fufeipidam forti ani
mo cum Friderico hanc expeditionem efle puto. Excutite quxfo (proceres) iu*
gum ceruicibus : & obligationem illam inique olim initam , xquo Marte re-
tcindite. vosjpofterosque veftros,vobis vindicate:donec iniuriarum finem illc
non fecerit,& ius illud non remiferit,quo nos obftrinxit,ne bello vnquam fu-
perfedete: non obftabunt,mihi crdite, munita oppida, Germana: acies,& ob-
ftrepitantes aeneis fabricis cohortes. Hoftem longe maiorem ctiam cum magna
gloria paflifumus,& quotidie patimur: nouimus Auftralia olim robora, &for-
tunam noftri principis inui&iffimi non ignoramus : Pannonicas vires quotidie ,6
periclitamur : non belli diftlcultas,n5 longitudo deterret. Mihi certum eihdo-
mi forisque , fiue fas fiue nefas rex aufpicetur , imperium fuum vbique gen
tium forti animo fequi.Quanquam igitur me iniuriarum memoria ad hoc bel
lum hortatur:tamen omnia principis noftri fententiae poteftatique commirten-
da eflc iudico : fiue pace fiue bellum mentis ilia diuinitas aufpicetur,eius,qua:-
fo, ardentes dutum aufpiciaque fetemur. Pauli fententia , maxima ex par
te ab his laudata,qui belli ftudia plane fequuntunfedquatenus rem ipfamiudi-
cio regis committendam efle cenfuit,id omnes approbarunt. Archiepifcopi Io*-
nms facta mentio,qui cum vniuerfis facultatibus aufugerat, & principatum a-
pud regem obtmebat , in Cxfarcm nimis nimos omnium irritauit. A fenatu fe
demum regi fupplicatum,fentcntia diceret, Reipub. fibi commiflae confuleret,
prouideretqi (vti femper antea feccrat)vt nihil detrimentipaterctur,fed potius
acceifio fiefet. Atille:Teftor,inquit,Dem hominumqjfidcm,veftramquc in-
*f4fthi*re- primisC antiftiteSjCommilitonesque mei)Matrhiam veftrum arcgni principio,
l . qUOj beneficio veftro acceperam,nihil intenlius diligcntiusquc curaiH-, quam
Impera-
 DECADIS IUI. BER IIIJ. y,x
mperatorem,vcftrum Imperium anhelantem,quocunq, poffem officio conci
liaire. Legationum frequentiam nouiftis,intellectam prineipis auariciam,vtifa-
cram recuperaremus corona, quam tocannos vobis abnegarat, multo fane au-
ro compleui. Ne fatquidem illuderat , me ad breue tempus interiturum ratus,
viregni fuccelfionemfibi vindicare voluit.ac inanem regni titulum vfurpauit;
ne corona facrofanfta careremus , iniquamillam conditionem aeeipere mpc-
riofaneceffitasadegit. Dimitto vetera,aliaq; permulta. Vtinametiamcummw
fera condicione quiete viuere licuifet. Me , vt noftis , adoptauit , frequemaui
quandoque patns curiam inuitatus: &: quacunque potuipietate reucrentiaque
lo parentis Maieftatem ipfe foui-.quidin me officia quaeq; prarftantem mohri c-
perit,ipfenouit. AdBoemicum cumfummo pontfice me bellum impulinauxi"-
lia ampla,& vnius anni Auftralis prouincia: vecligalia in belli adminiclu pol*
licirus,nihil expendimn regis Boemici ele&ione,&: in re quaque vbi de digni-
tate noftra actum fit,quantum profuerit,filioquefaucrit,vtrique fcimus. Qup-
tidianas iniurias, ac iniquas regni vaftationes vos ipfi fpecbitis. Nee legationes
affidua:,ncc literae, ncc verba profunt:necadhibitaChnftianommprinciputn
patrocinia, qua; ab hac ipfum impietate reuocart, quicquam proficerc potue-
re. Neqi tarn graues iniurias,ne dicam vita: periculum, tarn diu tQlerafTem,nifi
impij notam filij reformidaiTem,& hax in veftra detriment* vertertur.Quan-
*o quam inuitus ad arma trahor : hoc tarnen bellum , mihi crdite, declinare non
poflum. Vos autem eftote bono animo, inprimis iufticia: veftra: , deinde -
dei,diligentia;,fortunarcj) noftra; bene confidite. Quid archiepifcopi fuga por-
rendat,qucm tothonoribusexornaui,ac loco fratnshabui,confederate.ilia con
fcientia rerum bene geftarum,& prftita vbiq; patri pietatis officia bene fpera-
re iubent. Proinde bellum acquis mecum numinibus audacter accipite , comi
litones: hic fpetatamfidem & virtutem oftcndite.Id hodie vobis Matthias ob*
ftinat pollicetur,& arrrmat,fe non modo vlturum iniurias,& damna repenfu-
rum: fed iniquam quoq; conditionem illam obligations, arquiffimo Marte re-
fciflurum:aut fi id non dabitur,vec~tigales vobis Caefarisprouincias omnino fa-
jo hirum. Inuicb principia oratione confirmati omnium ammi: ad belli fefe ftu-
diapenitus intendunt.Indicitur dclecl:us,&: procenbus quifq; primo tempore
cum fuis copiis expeditus eile mbetur. fi quos belli grauitas fortafTe deterruit,
regis tarnen virtus fortunaqj confirmauit : in opulentam pulchramqj Auftriam
arma omnes parat. Verum prius quam Auftriam adoriamur,de iltu eius haud *tu.
ab re aliquid referendum efTeduximus.CmRethi,Vindelici Pannones in- *
traDanubium olim continerentur: nunciftorum loco Bauari,Auftrales&Vn
garifuccefTere. fednoncitenoremfolm, verumetiamvlteriorem Danubij o-
ram occupauere.Deflute namq; Danubio,Septentrionalis plagae parente,Ba-
uari Vindclicorum loco vltracitraq, fluuium accolunt,mox Auftrales & Vnga-
4 ri: deinde Myiorumloco,Rafciani, Bulgarie^: Auftria inter carteras prouincias
multo formoiiiIIma,Noricishinc montibus confurgit,6altaprogiedis,Da-
nubio prominet :mox in Pannoniam paulatim ipfa defcdit. vltra Danubium,
praeter paucos montes, in vndantia plana difunditur : ab occafu Bauariam , ab
exortu folis Vngariam habet. Citerior Stiria,vlterior Morauiaclauditur, amce-
nisvtrinq; fluuiis , &vicorumoppidorum^frequentiaplushominumopinio-
necofpicua.HincNeapolis,& Vienna: illincEgnburgum,Rethia,&LauaDa-
ubium Cremfum,Clauftrumburgum,Cornuburgum,Vienna, Hamburgum-
<que accolunt : & tot vtrinque pagi comitantur,vt cuneis facile regionibuS an-
eferas. Hc ardificiorum plus arquo fuperbia, copia pomorum , & frumenti : &C
yo tanta boni vini exuberantia,vt fuperiorum inferiorumque partium fitim ex-
pleat. Jrlinc rufticitas omnis eft exacta :quando pagani quoq; vrbanamvitam
& Juxum feruant. Artes hc omnes florentiffimas fpe&are licet, inprimisq; ne-
gotiatoriam,quam mulieres multo frequentius viris exercent. Ingeniavtriufq;
fexusdomiforisq; mirabilia,&vfq; ade induftria,vt victum facile parent,par-
tis quoq cum voluptate fruantur ; vrbanaz mulieres plus aequo ncgotiofa: , fine
D i)
 f9l ANT. BONFINII RER. VNGAR.
ruborc forapileatae frquentant: fuperb incedunt , & tacitam viris reueren-
tiam expofcunt: domeftica forenfiaq; negotia curant: nihil praeter crapulam,&:
luxum,acReipub.curam viris relinquunt. Reliquavirilitatis officia obet,vo-
luptatibus non parum indulgent:rebus ceteris dominari,pra:tcrquam libidini,
gaudent: in carteris decorum ferut. Laboriofa plebis vita eft:& quicqu id pro-
r'eftis partum eft diebus, id fefto totum abfumitur. gulx nimis indulget, vinoqj
plus quo eil: obnoxia,arti tarnen cuiq; vfque adeo intcnta,vt nullum artis opus
exoptes,quodnon facile inuenias. Hic etiam opulentorum multitudo ciuium,
& pra:fertim mcrcatorum frcquentia,magna nobilitatis,item procerum,regu-
lorumq} copia : qui Auftrales comits creati, oppidis cciuitatibus potiuntur.
Faftus horum ingens,quibus grauis &c togatus eft habitus, vitalautiiima, &: in-
genitis voluptatibus intenta. Multi ex his belli ftudiis dediti,haud paru valent;
cum volunt,domi mili tisequcpracpollent.Cteriningenium his varium&in-
conftans : at vfu belli vfque ade excrcitatum,vt ad municnda protegendaque
oppida nullum genus hominum edocbusinueniatur.

ER.VM VNGARICARVM DEC-

D I S Q^V ARTi LIBER V.
A T T h i a s primo tempore coparatis exercitibus , caeterisq; 10
14 77- rebus qua; bello v fui eile folent: anno Salutis feptuagefimofe-
M"itki re <y ptimofupramillelmum,&quadringentcfimum,priufquaca-
g* m .4-
riam exfc
ffi ttra moueat,aftra confulit,ac cxpcditionis captt aufpicja: ni-
d.lio. $(? hilinconfultis vnquamfideribusegilfe vifus eft: diuinhinc
voluntatem , fauftamque horam elicere mtebatur. Vt cpta
qua:q; grauifiima bene fuccederent, nihil vnquam nii ciiU-
tispatnbuSjlcgibusvej&aftronomis^adoririplacuitjneviactemerquicquam
auderet: quin apud aras omnes rem diuinam fecit,vt numinum xquanimitate
potiretur. Poftquam omnia fibi tuta fore feniit, adaudo iam vere, comit Bea-
tricc,ex Buda caltra mou t. Duplex tu ardor eum inceflerat: alter legitima: Ve- jo
neris,ac Martis alter. Ne Mithndati quidem Hypicratcam , qua: nunqua eum
in bello deferuit : eque Pompeio in ciuili perturbatione Corncliam tam gra-
tam fuifle legimus, quam hanc Matthias vidimus. Primis enim annis nulla no-
tem fine Beatrice tranfegit,at id ne ab re quidem: venuftas namq; forma:,dex-
teritas ingenij cum appolita elocutione ciunta,pfum (mihi crede) Socrarem
in amoris aeftum conieciet. Sed ne laboriofa: hace militia: incommoda patere-
tur,in prxima quaq; caftris ciuitae,caftelloque quiefeere folebat. Antcquam
IaurinumperueniTetjmperatoripraemiflb nuncio bellum indixit. Indicendi
Htitenii belli formulahxc fuit. Cum, Ca:far,pra:ter a:quum 5 fas init totics nobifeum
M,form pacg f0lueris, & ita fa:pe fdera violaueris, nullaq; promifla pra:ftiteris : quin 0
&: malo fatpiiim dolo laefa concordianoftrum agrum, pagos S oppida hoftili-
ter inuaferis : Nos Matthias rex Vngaria:,ca:terique pontfices, rcguli, optima-
tesq;,iutumtibi bellum indiciums :&IefumChriftumopt. max. diuamgeni-
tricem, peculiare Vngaria: numen, catterosq; Dos patrios, violata: iufticia:, ac
Ixfa: pcis, & inexplebilis auaritia* yindices precamur , vt propius victoria no-
ftra arma refpiciant: vires legion obfirmcnt:& vltoribus iniuriarum,ac viola
te quietis, & fidei aflertoribus debitam infignemq; vitoriam tribuant. Proin-
de aut Cxfaream mentem ad refipifeentia reuocct:aut fufeepta nobis iuft vo-
ta,aufpiciaq; fortune. Neq; Ca:far bellum fibi propediem indicium irinefeie-
bat. ipfe quoque deletum magnum in Noricis & Vindelicis habuerat, ciuita- fo
tes & oppida cunera validiflmis prxfidiis ac omni munition genere obfirma-
rat,copias quoque difpofuerat. Rcgem multi proceres fequebantur : in primis
vero Stephanus Scepufienfis Comes, vir fpecbtimmfemper fidei &virtutis,
qui excataphraris cqtiitib. mille,ex velitibus quingtos fecum adduxerat. It
Paulus Chimfius cumexpeditiffimo equitatu, Nicolaus Banhj,ZeIena,bxirh,
Petrus
 DEC AD IS IUI. LIB ER V.
Petrus Emcricusq; Dochij , vcxillationum praefe&i : Lupus quoque Defpores,
indomici quidem robons & conftantiae , quem regi femper fideliilimum ruiffe
memorant. Pra:terea Drach Bertoldus, mira: fortitudinis & audacia: , qui re-
g s latere nunquam difeedebat. Nee Laurentius, dux impiger, & paterna vir-
tute neququam degeneras, cumhoncftiflimo infrions ora; comitatu aberat,
a rege filij loco femper habitus,ne paflum quid ab eo recedebat.Praterca car
tera nobilium ac procerum multitudo, quorum referre nomina foret ociofum.
Cailra vbique tripuda pofita.hc Boemi, illic Vngari, ifthic Ratiani metaban-
tur. Boemi quits cataphra&i omnes,authippoballifta: : Vngari, in grauem &
lo cxpeditumequitatumjcqudiuili: Ratiani vexillationibus tantm vtebantur.
Peditum quoq; non mediocris ex omni gente numerus,grauis &c leuis armatu-
ra:,vix decern hominummiliafuifle creduntur.Perlaurienfemigitur agrumin
Auftriam contendit. Cum cius finib. appropinquaftet , primo intuitu Trautcr-
ftorphum oppidum,cui validiffimu Carfare pradidmmfucratimpolit,acfua-
pre natura muniriiimii,adoritiir. Primo impetu,cm immiffi rege milites in-
trapropugnaculaproiluilTent,magnaaboppidanisftragemaccepere;multiin
ea pugna fortifimi vin cecidere. oppidum tand non minus vi , quam aftu ex-
pugnatum,inditionemprimum regis peruenit.Haudprocul hincad Peterftor-
phum caftra mouit,quod adfecundum Vienna: lapidem appropinquat.Hoc fi
lo nc negotio in ditionem acccpit. Nam cum oppidani fe tueri difldert,deditio-
nem in tanta trepidationc continuo fecere. Cum hc x v i . Kal. Augufti caftra
poluiflcnt , Ratiani cum expeditis pernicibusqj equis mox citeriorem Auftria,
facia poteftate,incurfarunt: cum licentiam plus quam holtile vfurpalfcnt, cun
era diripiuntjincendunt pagos, in omncm a;tat,ac vtrumq; fexum acque defa:-
uiunt.Ca:dunt,quicunq; occurrunt,&cruorcmagis quam captiuitategeftiunt: ***
eo plus fe lucri facer arbitrtur,quo maiore cde gralantur:ferro S igni cun- f**'"*-
&a valiant, templa diripiunt : & humanitatis expertes , diuina & humana iuxt
mifeent. Tantus hc longe lateqj terror prouincialesincelt,vtcircumftantia
quxq; oppida deditione vltro orrerrent. Cum ad Petcrlorphum caftra forent,
jo quis obfellam Viennam negare pomiTet ? Agrum velites vlq. ade infeft ca:- ram* <
dibus plane reddiderant,vt ex vrbe nemo prodirct:quin & fuburbana ita folici-^'*
ta fuere,vt afiduas excubias haberent. Cum ings omnes pauor inuaTet, vno
die quatuordecim oppida , qua: in Vienneni agro lita vrb in corona: fpeciem
circumftant, vltro fefe regi dedidere. Quicquid Neapolim , Viennamqj inter-
iacet, in amnillmam planiciem efFufum, L in pomarij imilitudinem virenti
vicorum oppidorumque frequentia conftum, deriuatisque pafimfluminibus
irriguum,id omne vno die in Matthia: poteftatem peruenit. Et hxc facia dedi-
tio,itaViennenibuscommeatusinhibuit,vtadcxtremamfamemperbreuire-
da&ura videretur : item Imp.animumvfq; ade confternauit,vt ne mediocris
40 quidem non declinan belli pcenitentia fubiret. Viennam tarnen, S Neapolim,
vi, arteq; omni retiere conatur. Vienna inter pulcherrimas barbarr vrbes, Kenne dt*
licet complures magnitudine pra:ftent,iure numeraripoteft.Danubium acco--^'/"'"'
litjin cuius ripadiffunditurin orbis fpeciem,vt vrbi magis bladiaturamnis, in-
fulam cofpe&u facit,in hortorum vfum,qui fruebferis confiti arboribus , gra*
uillimorum ciuium nimos relaxant, Sc lafcuiente ad coenas & choreas iuuen-
tutem excipiunt. Mnia duo pafluum miliacompletbintur , intus S extra ag-
gcre obfirmata : ne crepitantium tormentorum obtutui nt obnoxia,perpetuo
coronantur ambulacro , 8 in coronas fpeciem fuperbarumturrium frequentia,
exeoluntur: quarum aliqua: quadrato lapide & quadrangulare$,nonnulla: la
50 teritio rotunda: confurgunt:quibus crateata: infuntfeneftra?,ferrea:qj, atqj fr
rea quoq; oftia. Fouca obdueuntur pedum altitudine trigentorum : latitudine
vero ea, qua fagitta: iftus elideretur. Ad caput inima foflatantum aqua: featu-
xit,vt cum libuerit,&: vfus tulerit,hac muro ad emiflarium retenta,perbreui to
ta foTa compleatur. Supraportas vrbis quadratic turres Confurgunt, vtimpetu
quemque maximum facile excipiant. Suburbia circm maxima & ambiciofa
 ^4 ANT. BONFINII RER. V N G A R.
cffunduntunvrbem haudaliter,ae arcem regimvc cpleduntr,&cm Vrb*
na pulchritudine certant. Vrbs autcm intus,cum adiueris,n vrbs/ed regia vi-
detur , ob elaboratiffimamftruduram tota confpicua: hofpitibus tota blditur,
ti. &ccrtatim quaeq> domus aedificioru fuperbia fpedatoribus magis plaeerc con-
tendit,rcmoratur eos, neq; pulchritudine fu progredi patitur. procerum cun
da dixeris eile palatia. Quaeq; domus anticii habe t,& pofticum : laxa intus ub-
diualiajCm finitimorum prominentia montiumnimisalgeat. Triclinia lautif-
fima habent,abiegna contabulatione veftinuftrudaq; in ngulo furnace,pro ae-
'ftiuariis vtuntur. Feneftrae omnes vitreae,& ad inhibenda rurta ferris cratibus
munitac: cartera domus in caldarias celias, &: cubicula diuifa, quae inquilinis & to
hofpitibus locantur: fubdiualia^apothecae negotiatoriae circumftant , cum vrbs
tota fit penfilis, infra foli planiciem fubterraneifornices, vinariaeque celia; ma
gna laxitate confpicua:. In feneftris ac fpecularibus tantus cultus &: luxuria, vt
antiquorum fumptus adaequare vidcatur. has auibus complent ofcinibus , gar-
rulisque : vt cum vrbem inambulaueris,per fonoras amccnasque fyluas fpaciari
Templa, videare. fora, vici, compita cunda placent. Templa fpedare licet, infanolum-
ptu fada : inprimis dim Stephani bafilicam, ac diuae Genitricis andern, vbi nihil
eft artis,quin fpcdatorem admiratione conficiat. Turris eft,vnde no modo to-
tam vrbeni , fed vniuerfum agrum, &: citeriorem Auftriam profpedare licet.
Odogona eft,& expyramidali fpecie dfinit in pomurmvbi tot deorum imagi- ib
nes,tot excifos fumma arte lapides cerner eft,vt nihil dixeris in orbe fpedabi-
lius. Sacerdotum collegia, gymnafia philofophantium, fandimonialium clau-
ceiiegU. ftra,praeftantiam vrbis adaugent. Si Scotorum collegium cum aede luftraueris,
fiquaedam principum palana inuiferis, Romanam ad peregrinos fuperbia tra-
iecifl~ereputauerisiHcScaligerorum,Carrariorumqdomos,gentilitiainfignia
recognofecre potcris: qui Paduae,Veronae,Vicentia:que, ac in Cifalpina Gallia
latcregnarunt,Hcmultorumquoq;nobiliummonumentacomperimus,quo-
rum pofteritas Friderici ^nobarbi caeterorumq; Imp. dudu & aufpiciis inlta-
ciuiftm a- liamilitauitjibique oppidis acpagis magnifie donata remanfit.Cm ante bl-
/** lum cenfus haberetur,quinquagintahomin milia numerata funt: praeterpue- je
ros & infantes. in ludis literariis,feptem faepe ftudioforum milia recenfita. Prae
ter conulatum,ex decern &odo virorum numero conftantcm,duo funt magi-
Magiflra- ftratus: Praetor vrbanus,qui ius populo dicit,&Magifter ciuium nominatunat-
/e** que Quarftor capitalium, qui criminibus praeeft inquirendis, & Iudex appella-
tur. Prter hos nulli funt,nifi q ui venalis vini vedigalia exigunt. Cauponam do-
mi facere,nulli vitiodatur : quin&illepraepotens&patricius habetur,quieam
domi femper retiere potebquando ager eft in bibula & frequenti gente, vini
feraciffimus. Quare tanta diebus feftis hicebriorum fit copia,vt nulla fine rixa
homicidioqjcelcbritas agatur. Item diebus feftis no folmnodu,fedinterdiu,
olim /tu*o iter facer Bacchus inhiber. Quicquidnegotiofis diebus plebs ipfa parar,
f*irfortaf- Bacchanales abfumunt feriae. Cum vino incaleicunt,nunc inter ulicos &arti-
*"* fices , nunc inter Acadmicos & plebeios, nunc inter rufticos & vrbanos Mars
oboritur : & cum atrox & carca pugna conferatur,faepe plus aequo , temulentas
ille defaeuit : non eft Magiftratus potentia , quae rixas inhibeat. Tantaeft in vr-
be gentium varietas,vt panel velinviciniafe norint. Rarafamiliarum antiqui-
tas : mercatorum hc magna copia, quorum diuitesfenio confedi , puellas fibi
coniungunt: hasperbreui fadas iam viduas, familiares moxfibidefpondent.
Viris ius eft legandi vxoribus, vxores etiam viris pro arbitrant dotcm, caduca-
que bona legant.Accommodatapignora,fi quid lucrifaciunt,non recufantme-
que vfurae loco reputant. Furtaapudfuremdeprehenfa,Quaeftoriceduntcapi- f
talium. Immaniahcfuppliciaexpenduntur. Quicunqucignimuldandifimt,
viui pyrae imponuntur , ac fenfim fuburuntur. Quicquid paratur,aut gulae, aut
aedificiis,aut veftitui indulgetur,mulieres aequ ac viri negotiantur,&:cinapu-
dorem fora frquentant. Vienncnfis agcr , vinetis &pomariistotus eft confi-
tus. Villaecircmamceniflimae, vbiclaboratiflimafpcdantur aedificia : neque
auia-
 > A D I S II I . LIBER V. 59r
auiari,pifcin:, catteraque viuaria dfunt, montium appendices , vicorum ca-
ftellorumque frequentia viatores omnes admodum oblcrant. Cum Viennen.
femNeapolitanumque agrum attigeris, in planiciem longe lateque difiulum 4
hune omnibus lattis 6 amoenis regiombus tra& , une ctrouedia facile ante-
feras. fi qua hic quies & cucum oaum inueniri poIVt,potius Auitriam,qu lta-
liani optares. Verum tempeftace noftra femper nunc oemicOinuncPannoni-
bello flucluauitPljvbi rex Podom,Peterftorphum, Trautoftorph, Lie-
telanjMjdlingum,SiMargaricam,Schuandorphum,cEteraq>finitimacaftcl-
la cepit , vrben i arebus obfefliirus, nihil fine rehgionis obferuantia aggredi vo-
10 luii: inprimii|i;e VienncnfiumnuminaplacandaeTecenfuit. D.Stephano,ac
Leopoldo, ceccrisq5 diis patriis maiorem cultum, & magnificentiora his tplaj
(fi rt oblm.-r.e vrbis exitium intcrcideret,quod Deus aucrtat) pfe vouei : i
dcdirionem illa i'cx rit, magnos diis hominibusque adaudus pollicetur. Mox
cum quinqu milibus equitum calris egreflus, intempeftanoete Clauftrum-
burgun adoritur,expugnatque. Oppidum eladfecund lapidem fupra Vien-
nam,quodDanubioprominet,&diuiLeopoldibalilicafepulcroq;clarumeb
vbi facru m rcgularium monachorum eft collegium , atdifciorum amplitudin
&tricliniorum cubiculorumque praeftantia pectabile : ibifubdiualeeftinfa-
nolumptu faCtum,&: fpeculariafacns hiftoriisinfcriptaiitemfcccundifimafci-
*c entiarum omnium Bibliotheca f vbi multa ex Italicis vrbibus erepta volumin
fpechntur , qua: ntiquitatis autoritatepermagni azftimantur. Ad maznara a-
ram tabula e ti: a:nea , a tergo candelabrum Salomonis , vtrumque arte maxima
ebboratum : aenei funt rempli poftes, &bailicae quadrato lapide contru&ai
fubi.iccnt horti lattis arboribus coniti,oblongaquepifcina vbi lupos , carpof-
que faginanc, accaercratale genus. Suburbium per montis dorfum efunditur,
be Danubio dominatur. Hums anticipado non ab refafca,quando fluuium hic
elaudere decernit, ne commeatus ab Imp. Viennenibus deuehi pofint.Clan-
deftino deindeitinere, Cum equitatu, relicto ibi prscidio , Viennam rediit: C VemPa
traictlo mox amnc,pontem vrbis adorituroecupat^, ne quid ex vlteriore Au- e*"/"*w
} triacibariorumhaberent. Adpontemligneumvtrinquecaftellumerexir, im-
poiroquepradidio rormentis amis,acomnimunitione compleuit;Duospon-
u Tetauros prefecit,bellicxartis fane peritifimos, qui fratres erant,& Boemi- Teuuri
eis parentibus geniti , ne alter facile alterum hoftih mpetu perire pateretur.ij
commcatus omnes inhibebant, obferuabantno&u Danubi, acne quid breui
ctiam cymba inferretur, difpofitis vtrinque vigiliis attendebant: quin & focios
cuandoqjlucricupiditatealiquid inferreafos ,grauifimcmula:abant. Cum
obftru&os fibiaditus ciues eile fcnfiTent,animoconiternatijfuturfamem re-
formidare,ibi Iiberisq) timere,ne vita inedia finiant:ad Imp.clandeftinos mit-
tere nuncios,& imminentium periculorum admonere : demi orarc,vt obfeflii
40 continuo fubueniatur. Vrbem , i fame prematur,in officio retiere non poTe:
quii Se plcrofque de deditione cogitare. Imperator, qui copias per ciuitate5,&
oppida diuiferatjVtlongo bello Pannonicas vires eneruaret,excrcitum mittere
non poterar, qui obfidionem folucret, collatisqj ignis cum rege cgrederetur.
Spes bona dabatur: promittebantur auxilia,quac indies affutura dicebtur: in
terim aut nulla, aut exigua fubmittebantur. Nonnulli ferebant, id dedita indu-
ftnaaFriderico fieri : ne Vicnnenfes in anguftias redigi argr pari, vt e ilh fa-
mem pacerentur,quam obfeflum olim in arce Caefarem pati coegere. Sufpica-
bantur &c aliqui ex compoiito bellum Auftrale geri,vt rebellantiu ciuium pro-
cerumqj fuperbia,haud iniuflu patris,a Matthiafilioreprimeretur. Verum id no
fc facl,red fenticntibus perfuaderi poteft. Cum in tanto victoria: fucceTu rex
cuncrandum efe minime iudicaret,ad Cornubrgum caftra mota,in vlteriore cmul*-
Danubijripafimm,quodcofpeftuClauitrumburgintuetur. oppidum eft in *"*
plano locatum,elegantibus pr^ditu dificiis,optimis mrenibus,& alta fofa val-
loq} munitum. Id dcimo obfidionis die CapiturjCu tormtorum impetum to
lerare nonpoTct.Rex opulcntilimo potitus oppido,pra:fidiu imponit. Quarte*
D d iiij
 596 ANT. N F I N 1 1 RER, VNGAR.
Tmu. deindc die,ad Tulnam caftra pofita: ciuitas eft Danubij accola, quinqu vi-
ginti milibus pafluum Vienna remota. Rex in Cornuburgo remanfit : regina
ad Pifonium,non fine magna aulicorum turba,fubfederat. Militem ergo graui
earn impecu vexare iubet.qux magno tcrrore perculfa,aliarum excmplo, fcpti-
mo quo vctum eft die,in regis poteftate peruenit.Tuln deditio,finitimis quo-
que nimos ademit. Arridente adhuc forcuna, Stephanus Bator, qui inuitus ad
hoc bellum acceferat, Paulus Kinifius,&Zelena,prxfedi equitum, nihil vltri
^,'m" cundandum eflerati,Chremefum,&Stainumobfident: qua: in vlterioreDanu
bij ripa funt,vix vnius interuallo ftadij feiunda. quod non temer ab his bellicx
artis autoribus fadum eft: ne fuperiri parte Chremefum commcatus &au- Ie
xilia poflet accipere. vrbs enim eft non parui quidem,quado opibus ac pulchris
aedibus ilia floret. Paulus , exteri vexillationum prarfedi , expeditos quits
fintimos lat infeftareiubet:at illi longe difeurrtes, tumultu terrore omnia
comptent, obuiosaut obtruncant , aut captiuos ducunt, incendunt pagos, &
circ umfufam regionem diripiunt,vaftatque. Diri belli rumor per Germaniam
repente dfunditur:Ca:faris omnes auaritiam, morotatem & pertinaciam in-
cufant:execratur negligentiam , & plerique id haud inuito ipfo fieri criminan-
tur. Gcrmanici potentatus Imperij nihil profpiciunt , partim quia Imp.
nihil audebant: partim quia rege prius edodi, bellum id iure gerinouert.in-
dolebant igitur,& focior damna commiferabatur. Interim Imp. Lintzioop- 10
pido hoftiles ineurfus, Sc incendia profpedabat, Chremefienfium tandem pe-
riculo,6 commiferatione vidus,quos nimis amabat, Viennenfiumquc obfidi-
one commotus,quos ad Pannonem deficere quo animo pati non poterat,non
Lguai ingentem comparauitexcrcitum,nonprincipum Germanorumacciuit auxilia:
"' fed legatos quamprimm in Regia caftra miiit,qui cum hofte de pace agerent.
a*> Si principio peeuniis non pepereiflet, fi tatum paraflet exercitum,qui obfidi-
onem vrbium inhibere potuiflet: ne tantam quide is Imperij iaduram, neqi tot
calamitates & incendia florcntifllma illa prouincia fubiiiTet. Cum legati Carfa-
ris in regia caftra veniflent,praefedispro dignitatc uint excepti. Infequctidie
cum colloquium poftulaflent,ex officio datum:de pace mox agere cpere: de- jo
teftari bclla,& inter patrem&filium perquam iniquum,ac fummum efle nefas,
hxc intercefiTe. A Batore, Paulo repente refponfum, ad bellum fe, non ad
pacem efle miflosmullam efle fibicompondi belli poteftatem.regem ad Cor-
nuburgum refedifle , e efle concedendum:acnc quid militari infolcntiadc-
trimenti ex ineoiideratione patiantur,fc fatis honeftum equitatum daturos efle
pollicentur.Dirempto colloquio,& aeeepto comitatu, ad Matthiam properat.
Rexiam fuis delegatorum aduentu , clm fiiperiore node fuerat admonitus.
Cmciuitati appropinquare per cxploratores aeeepiflet , vniuerfum fer pon-
tificum procerumque ordinem,vt honorificc cos exciperet , obuiam mifit:ipfe
quoque folio aduenitibus oecurrit, vtlegationem CxC. omni officio ho- 40
neftaret,ex ordine omnes amplexatus eft. Aft vbi omnes confedere, Oratoram
LFTPacco7a Princeps m profatur: Legati equidem&r Carfaris, &Ttui patris indulgentiffimi,
tie. Turnus, rex inelyte, quos non tarn ad mitigandam iracundiam, quam recoo-no-
feendam pietatem,ad te mifitalliusque rei nos in primis admonuit,vt vtrum vti
hoftis,anvti parentis Oratores admitteremur,diligentiffimobferuaremus.
Nunc autem,cm ex hoc aditu ingenitam tibipietatem&clementiamnulla
arte diffimulari pofleintelligamus : nos , vt Auguftalem flium , non vt hoftem
Imperij Rom. nunc alloquemur.Coqueritur , Matthia, paterille tuus , cur tarn
hoftiliter fecumagas.hoftiliterdixi?im,vtfic bona tua venialoquar,immani-
cer,vicorum incendia,vaftationcs agrorum , captiuorura ac pecorum abadio- fo
nesmcquaquam ifta demiratur.Patiturhax ipfa furiofi Martislicentia.fed tem
pla diripere,rapere virgines,totcxdibus &incendiis fa;uire,pueros illidcrcpa-'
netibus, ac nihil diuinihumanique iuris retiere: hanc facinorum infolcntiam
pater attonitus,exccratur.Quod etil te mandari noncredit:tam hate omnia,
te nefciete, nobis vix credentibus, fua rufticorum multitudo,gens tibi vicina,
accom-
 DECADIS IUI. LIBER V. S9?,
cc5moda,Chriftiana Se offieiofa patitur. Quid illa meruit infeliX ? quid cjt-
miit? quid mifera aufit? Nobifcum haud fccus ac cum Turcis agitur , Matthia,
vindex Chriftiani nominis,&.fidei propugnator. Non cquidem Turci fumus,
non inhumani,non immanes. politicis artib. ac negociatoriis ftudiis cun&a lu-
ftramus : inculta excolimus: atque i Alemannis careret Vngaria, vt veftra pa
ce dixerim,aut deferta,aut inculta inhofpitabilisque foret. Apud principemlo-
quimur,cui nunqua Veritas Sc dicendi libertas infenfafuit.Carfar Deorumho-
minumque fidem plane teftatur,quo bellum iure fit mdiium,adhuc fe ignora
re. Multas vtrinq; iniurias inter ubditos interceifinenouit : fednullaru fe au-
ic thorcm affirmare:fi quiduorum audacia patratum eft, id fe infcio fa&um effe:
fe quoq; ingenue fateri, fuorum quandoq; recalcitrantium audaciam coercer
haudquaquam potuilbmultos contra iniuriarum poftulari, qui vtores potius
quam contumelioi reuera dici poflent. Suis plus quifq; quam alienis credit,&
fuor quandoq; charitas arquitat inuertit. fi mutuam commcmoratio iniuri-,
arum fieret,iamaequu vtrinq; conftaret examen. Satis fuperqj ab vtrifq; lufum
eflet, ne tant quid pecnar errata nbtra poftulflent. Efto, vauationis Sein-
cendij rei fumus.nos tarnen plus expendimus,qumfortaiTedebemus:
& capitaliu more , pro definite- faepe fcelere exitiumfubire cogamur.
Verum quis inter finitimos,qui mutua cfuetudine fruuntur, quotidjanas .lites
l admircturlongimo tantu interuallofeiundi, nonlitigat.Intervicinos modo
de incertis finibus, modo de ve&igalibus , Sc promifcua iuris ditione certatur.
Illeplus fapit,&: probitate prKpollet,qui officio indulgtiqj tolertia,vicin fibi
coriliatiexcelfioris quide animi eleduco,magisproximu quemq; benficas^ a-
armis vincere: alteru cofummata: probitatis, temeraria; fortunas alter eft orfi-
ci. Romani, Coruine, quor gente te oriund omnes vno ore fatemur, ma-
gis hacarte,q armis imperiupropagarunf.quia potius quid fedeeeret,quaquid
externor iniuriae mererentur, animu aduertebant. Non minus pietate , quam
viribus, vtranq; Pannonia Meflala Coruinus olim,tuus atauus (mihi crede) fu-
perauit. Patiatur tua Maieftas,rex inuitiflime, non tam Mrtis aliqudo,q pie
jo tatiSj paternis Oratoribus admoneri: quando nec plus ille quidem,qum hax
afFert,cuitatopereftudes.Immortalitatisrecentia&grauiftima,quxnuperac-
cepimus,dana,nos iniurias referre coegerunt.Sedquisinterpatr&filiu graue
quid intercidere poTe dixerit?.nifi ab humanitatc vterq;,pra: diro quoda furore
fuerit deftitutusQuicquid pater in filium fecerit , haudab re ferine reputatur:
quicquid filius deliquerit,ex nimia indulgentia, confidentive facit:qua: inter
vtrunq; temer quandoq interceduntiniuri,nimia; charitatisdeliramta vo-
cantur.Quanqu Imp. te hoftem Se audiuerit Se fenferit, tu tam eu an hoftem
an patr pientiffimit appellare debeas,hinc intellige.In tanto belli furore ve-
fania,captis tot vrbibus Sc caftellis,incenfis tot vicis, tot etiam hominibus in ca
40 ptiuitate abduebs , occupata deniq; magna patrimony fui parte: non focior is
auxilia conuocauit,non fcurida bellicofamqj Germania in te concitauit: non
fuor cohortes, auxiliaresq; Imperij Romani copias , quas gratuito habere po
tenteduci iuffit, n fuas etjam vires eFudit:vix tumultuaria peditum
manum coegit, quam per oppidorum pratfidiadiftribueret, vtaliqutifper filij
fazuitiam coerceretmon hoftis,non Cxfaris funt apparatus ifti. Proinde indul
ge ntifimi parentis patientiam, Matthia, nunc tecum recognofee. Si quam in
Cfarem , Sc in Auftralem gentem iram coneepifti , iam iam compefee , rex in-
uiiflime:acveluti canteros armis&virtute, itanunc clemetia& probitate vin-
cc.Cxfaream manfuetudin Sc benignitatem xmularc , neefortitudinis magis
- quam mifericordia: laudemaflequare. Quantamgloriana&uram exifto bello
jo feceriSjfacilius coniiei quam dici poteft.Quidfummum potificem ,quidfena-
tum Apoftolicum,quidtotamItaliam,quidvniuerfasChriftianreip.ciuitates
de te locu turas exiftimas?Cm te Rom. Imperatorem, &cm duofintgladij,
alterum immani bello premi nouerint? Filij quoque adoptati nomen , multa
plusgrauitatemfarinorisexaggerabit. Enifte Chriftianazfidei propugnator Se
 59S ANT. BONFINII RER. VNGAR.
vindex,qui Chriftianorum principem, &C humanarum rerum modcratorerr.,fn
rore plus quam humano perfequitur. Proinde , rex inclytc , refipifce , hac te.
infamia exue, qui perpetua: ftudes immortalitati. Quid aequum& fas fit reco-
gnofce Matthia:qui plus quam cseteri principes, iam ipere foles. Pro illatis in-
iuriis fat erat vnam altermve ciuitatem in tuam ditionem aflerere , non omnia
mifceremon tibi animuminducerc,promodicis erroribus licere tibi omnia
cupare , diuina & humana confundere. Delicto non debet eTe grauior poena.
Memento te mortalem,ac principem non ad exitium,fed gentium falutem effc
natum : &: non ad tyrannidem,futilemque gloriam , fedad falutaremguberna-
tionem , veramque felicitatem eTe genitum. Neque communium incommo-
dorum ratio prtermittcndaeft.Maiora(quis ignort?) nos detnmta patimur,
ncque vos tarne multum hclucri facer arbitramur.Hinc Vngariaexhauritur,
hinc incenditur A uftria.Demum,quidfeceris,&: quid regno vtilitatis attulcris,
exitus ipfe docebit. Inuitisnemo diu imperauit:nil violentum natura: iure per-
durabit vnquam,fic fumptus eluduntur, & opera: : fie cruor hinc & hinc effun-
ditunlic pnitentiamordax in nimos fruftra defa:uit. Reputa quandoque te
cum fortuna: varietatem, cui nemo fapiens nimis credend effe cenfuit. & quis
eius infidias Sipericula te melius confiderarepoflit, inuenio neminem. Medi-
tare,quemadmodum ante regnum,opoft tecum quandoque illa fecerit:& ali-
orumquoque vires penfita. Paterna tibi animumtolerantiaaugere non debet: *
nec,quod pietati &patientia: adferibendum eft, id imbecillitati, negligtiae,ac
animi extguitati tribuendum.Paflus eft hue vfque Ca:far, fintimos vobis iniu-
rios,& fibi parum obtemperantcs, te haud fecus ac afilio caftigari tu quoque
patere,Matthia benigniflime,ne carterorum innocentiam ofrendas, ab hoc bel
lo paterna voce reuocari. Cacfar huevfque ven patris vel indulgentiflmi com-
pleuit officium : tu probi filij decoru obferua. Hie vt Catfar, vt pater,vt tutor ad-
huc mus,de te optim meritus, deponere arma iubetxacterm hortatur, orat&
obteftatur, quando fatis fuperque fxuitum eftrtu contra, vti filius , paterna iufo
capcfle:ac exoratus precibus,vltr carde. Nullam tibi gloriam id bellum afferr,
quando facile eft vincerenon repugnantem.paternusid amor, pietasque inhi- i9
bet,neque vilo modo patitur cum gnato cerrare: mauult pati , quam paternura
nomenexuere:mauult ex pietate quam viribus pradicari:in externos,non inf-
lium Rom.Imperij vires aTeruat.quod quanti momentifitjtu quoque, Matthia
prudentifime, non ignoras : non armis , fed paterna patientia tuam iracundiara
Cxfar vincendam efle duxit. Quinetiam & in hanc Germania iiifpicionemir.-
cidit,cm ipfe tibi non repugnet,id excompofito bellum geri. Quare Cafareo,
paternoque nomine te monemus, hortamur , precamurque , vt arma deponas,
iniurias omnes hoftiles inhibeas,ad falutarem pacem animum intendas,de con
cordia perpetuaque quiete nobifeum agas:&qudo repenfe funt verinque iara
iniuriar, fecretiore colloquio de componenda pace difeeptemus. Cum hare di- 40
xiflent , ne parum quidem Vngarorum animi a belli ftudiis alienari occoepere.
Collegae quoque adieceremulta,&vt partis vtriufquefalutic5fuleretur,regcm
obfecrarunt.Rcx tandem ab Auguftalibus legatis exoratus, breuiter iftarefp-
Mdtlh'tr'' dit. Teftor Dem hominumque fidem , fauftiflmi Oratores , me nunquam
iponte in vos arma fumpime. A grauflimarum multitudine niunarum circum-
ucntus,vobis bellum indixi. Quantum in me fuit , expeditionem iftam proro
gaui,ne in parentem optim,impij more filij,fa:uirc reputarer, & hanc demum
infamiamdeclinarem.Inuitusdemum (mihi crdite :&veftraminhacrecon-
fcientiam teftor)pra: afiduarum magnitudine contumeliarum , & non przftita
promiflbrum obligatione,me in arma conieci: ne ex toleranta nimia intolera- f
bilem perniciofumque contemptum fubirem. Remedia cunda tentaui , nulla
profuere. poftrem recidendum gladio morbum eflecenfui. Belli caufas, iniu-
riasque omnes hic rite referendas eTe non exiftimome infaufta commmora-
tionc,dexterapacisaufpiciainterturbentur.Abfurdumeft,cmdepaceagitur,
de belli caufis accuratiifim difputare. refricanturperiniutiarummemorian)
&pe
 BEC DIS IIL LIBER V. 99
fiepe 1,& rcmolliri dudum animi rcdarcfcrmt.Dc crudclitarc quod
<nciris,riihil eft. In cibaria,res& pcora,viuendi caufa,pcr vicos aliquan
tpcrixuirum. Iuhim bellum indiximus, atq; gcffimus multo modeftiusrim
ne par pari rererrent , inhibuimus , vt paternam vbique Maieftarem obferuare
Tidcrcmur. mxiamhoneftatem &pudicitiam vbiq; efle iufimus.Verum qux
udiunrur,quam eaqux cernunmr,multo maioraplerunquc rcputantur.Cum
nunc paccm vobis poftulari videam, & me ad concordiam pater animum in
trudere iubcat: quantum in me cft,dabo operam, vtvetrxinYeruiam volutati,
Tt paremo piream imperio:potius armis, quam officio,nunc a vobis patiar fu-
1c perarLInhumanis mrito reputari poflem, h poftularam paccm,vtrifque (luta-
rern,nunc abnegarem: ic Cxiarex,patemxq3 Maieftari,vt iufram &fas cft,non
obtcmperarcm. llud vnum adiicio,fi fine malo dolo pctatur.Proindc virioptH-
ir: fixqnis picem cditioaibiis poftularis,eam perbrcui voshabituros eflec-
fidftc:h iniquiSj&mala fraude, pem omnem adimite. Si inita deinde violabi-
tnr.Dcnm vkorcm & vindic xqukaris expecatc.Illud rdtote,mc propter pa-
cctn,beilum gcrcrc:& non bellum, quod calamitofum eft , ex bello erere. Sed
fem ptam in tecreriora colloquia transferemus.Cum hxc dixiIct,Senatum di-
m:t,Oracores fcum accumbcrc iulfit. Incquenti die,depacis conditionibus
agicurpram.Rcx bellum iure indixTe aflirmabat, infanos in eo fumptus cr-
ic jlcrhaiid iniquum efe,fi non ex omni,faltem ex aliqua parte fe prxftari inde-
rancmrproinde repetere bcili umprus , & rreccntenaaurem nummm roilia c-frtfti -
poalarc.Contr illi,de belli xquitate non diTerere.prxdas dicere umprus o- **"**"
rnrrcsrcpendiuc, nulla vtrinq; damna refarciri oportere. Adhxcillc,Prxfentia ^*^
<Lrcimecca,qux Alcmannisinrulerit, adbucVngarora m calamitares, rapias,
vifrarionesq; agrorum ab Auftrahbus acceptas,arquare n poTe.Oratores tan
dem a rege conuicb,eumindemnem prxftari oportere,inficiarinon audcticrc-
bris tarnen curforibus Impcratorem confuunt , haud procul ablentcm. Ange-
baradhxc Cxlarcm vehementer Chrcmefi , Viennxqj oblidio. Vienna dediri-
occm interniinabatur,ni aut commcatus,aut auxilia mitterenrunmagnam an-
f3 none caritatem populoam vrbcm incelflc,dudum rumor erat : rcipf dirler-
rinon poterant , eque pro more verba dari:nihil morx fine mximo periculo
mrerci poTe vidcbatur.Infuper Beatrix regina,Cfari affinitate ciuncta,cre-
bris cum intemunciis orabat,vt calamitoia pemnacia fu deficeret,cum viro **
jrtris paccm legibus optaret:contr,virum pro virili uaquotidianis literishor metf^
cibarur, Se rogabat , ne tantopere fxuirct , & adpacem aluremque populorum
arn-nnm fuum reuocarer. Poftlongam igiturdifeeptationem, hxcregi cum
Jegus Crfaris conuenere, vt Imperator ob bellum iufte indicium , Matthiam
rcrem prxftaret indemnem : centum & quinquaginta aurem milia pro belli
, ad prxilinimm an ni tempus rependeret : Matthias obfidionem ftatim
toluereccaptas omnes vrbes & caftella, vbi fatisfachim fuerit,continu redde-
reepia fiiij patrisep nomina, Sc antiqux pariones, ratx firmxq; manerenr.Si ad
fammd'em Matthix haudquaquam {tisfacrum,fuo iure vniueriam Auftriam
cccuparcjoccjparamque legitime pofldere,& in regni Pannonici prouinciam
redijere liceret : eque vilo impietatis Se iniufticix crimine alicubi gentium
notan pofiet.Cm his conditionibus inter cos conuent foret, adie&o folenni
ireiurando,p6nfex Agricnfis pro parre patrato in medium accitus: lubes me,
inquitjMarthia rex Vngarix,pacis tabulas promulgare? Iubco. Iubetisnc vos
Cxaris AuguftiOratores,quibusmcundifderisdatacftfummapoteftas?Iu- ,"*
bemus. At conicenfo pulpito promulgauit , mox vtrofque in tabulas iurare %
fe adegit. Dcmumrlcfu Chrifte, inquit,opt.max. feruator humani generis, tuque *
diurna genitrix,cmpiterna virgo, vnica Pannonixpatrona, vosque clites
omne$,patriiq; dij,tuquc D. Stephane Sc Leopolde fanebffime, his quxfumus,
propinj pacis auipiciis adefte,mutuam inter principes Sc vtranquegentem con
cordiam dudum initam, & perpctuam amieiam confirmare, vterprius mita
n3 feedera violant , non vt anriqui fdam porcam , fed iadis fulmimbus
 ANT. NF 1 N11 RER. VN GAR.
feritc. Percudo fdere, legatos omnes rex cacterique Pannoniae proceres
te amplexati,in tranfi&ae pacis &c concordias fpeciem lachrymae vtrinque fufa:.
Tunc rex po ft mutuas pacis congratulationes , ne plus armis qum benefictia
vincere videretur,pra:ter omnium opinionem exclamas: Vos, inquit, faerofan-
ti Oratores pontfices, proceresque mei , nunc mihi teftes adefle iubeo , dida
attendite:& quantum Impcratori Romano,patri pitifimo, cfidam, hinc
quxfo confiderate.Quanquam pa&ionum iure capta reddere nondebeo: Ca>
Auflna im farca tamen paterna Maieftate adactus, nunc cunda quae cepimus, ei fponte
flinu"rC~ reddo,cedo Auftria,vt obtempranos pijquefilij animus quandoque nocatur,
&c me plus ocij quam belli amatorem omnes intclligat. Mox vulgo accitis cur- u
fori bus,cundis pra:diorum pra:fects qui capta oppidaretinebant, imperauit,
vt prxfidia repente deponerent,oppida legatis Auftralibus refignart,fine mo
ra captis cdrent. At illi Coruinam magnanimitatemadmirati,conuerquein
lachrymas,immortales gratias agere, deofeulari dexteram, &nullu grata: men
tis officium preterir. Caefari igitur extemplo Matthia: liberalitatcm & tranf-
a&a pacem iignificarunt. Obftupuit rebus cognitis Imperator , Sc ingentes li-
teris Matthia: gratias egit.CaftraadChremcim, &c Stanum poita, regis edido
mox reuocantur:reftitutur omnia, infperatabeticia Auftria totacompletur:
nec minori quidem gaudio iam exultt Vngaria, cuius vbertas non fine magno
lucro ab Alemanno digeritur. Hoc tempore prepotentes duo duces Chrifti- to
rcipub. finiftrofato ca:fi funt : alter Galeatius Maria Mediolanenfis fuit,
Ioannc Andrea Pamproniano,indiui Stephani a:dc obtruncatus:Carolus Bur-
gdiorum princeps alter,qui dum Lingones, Trcuerosque debellat, ad Vena-
coum oppidum in Treucrorum finibus profligatus occiditur. Reuocatisrex
in Pannoniam excrcitibus , & percuffo cumlmperatore eahyeme iamfcederc,
1 4 7 8. infequenti anno,qui feptuagefimus o&auus fupra millcfimum &quadringen-
teilmum eft, Pifonium vcnit,& quadragefimale ibi ieiunium peregit. Dcinde
RexcumBe cum maxjma aulicorum manu,& vncum Beatrice fua,vt acuris aliquantifper
tmr. bellicis animum relaxaret,perregnum vagatur, vrbes locaquepreftantioralu-
ftrat, vxorique oftendit , Caffiouiam, Cremnitiam, Nouofolium, &: montana
ambo loca reuifunt: auri argentique fodina: fpeCfcantur : educendi ex terra au-
ri,pretereamolendi,diuidendi,conflandiq;modumadmirantur,quinunquam
antea viderant. Vtcunque poteft rex , Beatrici ftudet : vbique ex ciuitatibus&
oppidis prouincales oceurrunt, ac eximios vtrique honores , acclamationescp
exhibent, magnifie (vtpareft)excipiuntur. Intereacompofitam cum Ro
mano Imperatore pacem, rumores vbique gentium diftulerunt : ad cuius nun-
cium , omnes principes admodum exhilarati funt. videbant enim ex hoc bello
tantumanimorumTurcis acceder, vt Chriftiana: multum reipub.timerenr.
stipend* Ex hoc tempore preftituta Matthia: rgi Rom. pontfice , Vcnetoque fenatu
fvcmM, stipendia abrogatafunt,qua: centies mille nummm aurem fan complebant. 4
tegtaiUta. Id haud ab re fatum,ne aduerfus Ca:farem Matthia: opem afFerre viderentur,
Chriftianxreipub.principem. Poft,vbi reconciliatos efle fenfere, optatcer-
rtnetorum tatim pacem congratulantur. Andreas Vcndramus Venetorum dux,vt ex ar-
dUtrI!uU- cbetypis accepimus , Uteris ita fcripfit : Diftulimus aliquantifper gratulationis
tna. officium ,fereniTime princeps, quoniam varius Sc incertus inita: pacis nuncius
inter tuam , regiam,Auguftalemque MaieftatemadhuceTe videbatur: fedin-
dies certiores fari,has breuiter feribendas eife cenfuimus : quibus etii non ab
unde gaudium & lxtitiam promere , perbreui tamen indicare videremur,i-
teroqueingenti deuotionis affeluialiqua ex parte fatisfaceremus: vtficut bel
lo grauiter angebamur , ita pereuflo nuper falutari fdere mirifico lastaremur. f
G ratulamur igitur Maieftati veftre,imo communi gentium faluti , quarum tu
te la ex veftraconcordiapendet. Gratulamur amicis quibufcunqueveftris,in
quorum ordine nos fumus haud cum poftremisnumerandi.Gratulamurdeni-
q rcipub. Chriftiana: , cui poftbac Maieftate veftra, hoc fintimo &inrefti-
nu bello libcrata,idauxilij fpcrarelicet,quod veftramamplitudinem,pieratem,
religio-
 DEC AD IS IUI. LIBER V. 6ot
rcliglonem,ac ardentiflimum inChriftianamrempub.ftudium plane addecet.
Nee ingrato quidem animo Matthias ifta perlegit , atq; parifer breuitate vfus, *&*>&**
itarefcripiit ; Matthias rex Vngari x, Andrea: Vendramo, Veneti fenatus prin- *"'
cipi, falutem Quod ob initam cum fereniilimo Imperatore pacem nobis exa-
nimo gratulamini,qudamicitic officium in requaquc tarn diligenter attendi-
tis,nos nunc gratulationis afretum,& gratiffimum habemus, &: gratias agimus
ingentes , quando ex fido ac beneuolenti corde profluxifle cognofcimus. nee
minus quidem vos noftris quam propriis commodis betari credimus : quando
nobis nihil gratius accidere poteft,qum cum optimum florentifllmse ampliiuV
ie mxque Reipublicae vcftra fucceflfum audimus. Hsec vetus amicitia,fida locie-
tas, c explorata diu vtrinq; fides, vtrofq; facer iubet. Quod in calce fubiicitis
licerarum,vos Chriftianae reipublica: gratulari,quod nobis vicino &: inteftino
bello liberatis, id auxilij fperarepoifit, quod amplitudini&pietatinoftra: con*
ueniat: vos fcire velimus,qucmadmodum etiam per Oratores fepe veftros
periori tempore iignificauimus , nobis ardentiifimum defenfandae reipublicae
Chriftiana: ftudium nunquam defuife , eque in pofterum effe defuturum : ii
tantam turbulentiffimihoftis molem,cuius vires foli tolerare nequimus,hume-
ris noftris fine adminiculo aliorum fubire polfimus. Intercepta igitur Mat*
thiae regis ftipendia, Venetorum focietate, beneuolentiaque animum abalie-
narunt. Accedebatoccupatx olim Dalmtica: memoria, qua? no fine mo-
leiliafuccurrebat: item quod in bello Auftrali Caefareas potius quam Panno-
nicas partes foucre rumor erat. His quoque temporibus , cum Ioannes Bien- Difitrit*
gus,fuperioris Silefia: prfe&us,regemedocuiflet,inhis finibus Polonos quof- '"f0*/"**
dam noua moliri,vicos infeftare,abigere pecora,i<3:um olim cumCaiimiro re
ge fcedusla:dcre:rex ira aliquantifper infenfus,Poloni regem admonuit,roga-
uitque,neinitumfdus laederet,ne iurafocietatisviolaret: quod fi facer per-
rexerit,eadem fe quoque fa&urum interminatus eft. A t ille praefe&o in primis
querenti,deinde regi ie Uteris diligentia me purgauit:idquibufdam, qui pro-
pwj eilent iuris , fc infcio , inuitoque fuifle fadum : varia quoque caufari , quae
jo violate pacis ipfum excufarent. Contra rex ad eum refcribere, fc quoque poiT
muks ex regno fubornare, qui Polonos hoftilibus iniuriis afficcrent, ac dice-
re,illos fui iuris efle. Demum ad fcmandumfdus hortari, ne ars arte prim um
eluderetur,& minima deinde fcintilla fufeitaretur incendium. Cafimirus fi
admonitus , illorum qui in fuperioribus Silefia; finibus noua moliri occpc*
rant,audaciam reprelfit. Venetorum porro memoria animum Matthias indies
infeftiorem reddebat. feiebat enim , Vnetos Pannonicae focietatis authorita-
tchaud infeliciter cumTurcis egiiTe : muks Vneto quondam fenatu lega
tos acceperat, quibus prasfentibus cum Maumethc profperc pugnauit : c quo-
ties in Illyrico & EpiroTurci in Venetos aliquid moliebantur , inftaurato re-
40 pente in Myfia bello,obfidionemfoluere coa&i funt. quod & Croix, Scodra;-
que oppugnatio fsepe teftatur. Francifcus Venerius ab initio ad eum miflus, ****** h*
deinde Ioannes Hemus,poft hunc.Francifcus Diedus,& Frcifcs Iuftinianus: "ltJ"**?
verOjScodrenfiobidione, Sebaftianus Badouanus , legationis quo-/,
que muere fundus eft. Antonius demum Vi&orius cum Arietenfi antiftite
venerat, & ex annuo (vtaiunt) ftipendio , centies fer mille aureumnummunj
ambo Rom. pontificis Venetique Senatus nomine in Vnganam attulere. In-
termiTaigiturCa;fareo bello fuere ftipendia,qu Chriftiana: admodumrcipu*
blicae obfucre. Ignorabant plerique Turcorum vires,& fomniapotius,figmen~
taqj eTe,quam rem veram exiftimabant. Paflus eft ergo,qui non credebant, il
lorum feritatem experiri: vt quatus in dirum hoftem apparatus fieri oporteret,
Jo carteri fentirent. Itaque ex Illyrici finibus, quos difpofitis oppidatim ftationi*
bus tuebatur,legiones,ob impenfarumgrauitatem,&Italorumignauiam, aua-
ritiamque reuocauit , fuas tantm prouincias curauit. Ferus hoftis , vbi remi-
fas Dalmatian cuftodias efle, Pannonisque animum deferbuifle nouit : diriufa
perlllyricum,Myiam,Maccdoniamque turmas^ad Dalmatian fines conuenire
 ANT. N F I N II RERi VNGAR,
iubet. At vbi quindecim equitura milia,haud procul Scodra conueniffe fciuif,
Dalmaticos,Carnosq; montes fuperare,ac Forum Iulij incurfare,agrumque la-
Turtorutx- t popular! praecipit.Turci, Alibecho ducc,Dalmatiam traiiciunt:nullum,dum
'ullnnilm iter faciunt, prouinciie detrimentum inferunt : equorum pernicitate longa ici
er it*b*m. nera metiuntur. Dalmatiam,&Carnos demum emenfi , Foroiulianum agrum
inuadunt,fluuios,praEtcr hominum opiniones,tranant, montes fuperant editif-
fimos : & nihil vfque ade arduum,ac difficile reputatur,quodillorum audacia
non adoriatur. Cum in Vcnetorum prouincia defcendiiTent,tot homines cum
vxoribus,& liberis abduxcre.vt fupra quam viginti hominum milia in feruitu-
tem vindicaife dicerentur. Tantum hinc triihciae Vcnetorum nimos incef*
fit, &: tanta vniuerfam Italiam trepidado inuait,vt plerique de facienda emi-
gratione cogitarerit. Ii pontificemRomanum, ac carteros Italia: principes ort,
S obteftantur, vt communi coiilio ac ope, commune periculum deprecentur.
Inteftina tamen Italorum odia,fadtionesque perniciofae,vfque ade a commu
ni falute diflxahcbant, vt nihil antiquius inimici calamitate reputart. Alphon-
fs Calabria; dux , & Federicus Vrbinas, cum Hicronymo Comit, Xylh pon
tifias nomine Florentinum agrum , villas infano fumptu aedificatas j amnifl-
mosque pagos,& oppida djripit,atque expugnat. Veneti iure focietaus ad Flo
rentinos auxilia milerant:& cum focios grauifimo bello laborare cernrent,
magnopere angebantur Etrurix enim bello impliciti , in Macedonia , & Foto to
Iulij Turcis accrrim vcxati , grauifimaque damna perpeii funt. DumXy-
ftum pont, vt Chriftiana: faln confuleret,ab Etrufco bello reuocare conantur,
cum tcmpus hc frutra triuiTent , ad Ludouicum Gallorum regem oratorem
mi fere,precantes,vt Italia: tumultus, difcordiasque comprimeren Ludo-
uicus legationc commotus,Xyto diem dicit,feque Renatum Lotharingie du-
cem, regis Renati Andegauenis ex filia nepotem,miTurum interminatus eft,vt
praereptumauiregnumrecuperet.Qinnetivt rebus Italicis impenfius incum-
beret,indcias cum Maximiliano Burgundiae duce compofuit. Veneti,Floren-
tini,Mcdiolanenfesque,tempcftate illa inita focietate,Herculem Elenem du-
Turcerum cem liuicbello praefecere. Praeter hart, Veneti Turcorum fucceTu admodum o
"traTn'e- confternatijpoft primam eorum in Italiam irruptionem,prterSontium amn,
tot. quicquid vadi fuit inter Goricianum pontcm , & Aquileia: paludes , perpetuo
aggere obftruxerant , ftationes militum & munitiones impofuerant. Hoc ita-
que opere in muri fpeciem, barbarum Italift prohiberi credebant, nullum hinc
periculum vitra imminere putabant. Ecce ex infperato frus hoftis aduenit, ac
praeter omnium opinionemin vlteriorc Sontij ripaconfedit, cuius exercitum
decern milia equitum plerique reputarunt. Marbechus Turcorum praefe&us,
circumata equitum ala , catellum,quod ponti imminebat , paruo negotio ex
pugnat: prarcipitato in amnempratfidio,pontem occupt. id caftris fentiri
non potuit ,cm quatuor mihbus paTuum abeent. quits mille expe- 40
ditiiirnosflumentranare iubet, feque cum cartero equitatufequuturumoften-
din Imperat Venetorum caftra adonri, irritare ad certamemdeindc fenfim re
troceder, hoftesque temer tergo prementes in infidias locatas trahere. Fa
ciunt ij mandata,cm in iniidias Vnetos allexifcnt : caneri fronte coorti,pri-
mam eorum turmam ad vnum obtruncant : nemini parcunt, praterquam pau-
ciflmisquibufdamilluftribus, quorum capriuitatemiibiconimodiflimam fo
re fperabant. Prxima turma precedentium morte perterrita , in fugam eftun-
ditur. Inftat tergo Marbechus, cum reliquo equitatu : & equorum pernicita
te palantes aflequiitus, paflm fternit, capitque. Ad MoiTam vfque continut
clades. Hieronymus, qui exercitus gerebat Imperium,cum filio, iremlacobus jo
Baduarius , Anaftafius Flaminius,& pleriq; illuftres in ca pugna dciderati,Mar-
bechusquoque grauiterVulneratus.Pofterodie quicquid nagorm inter Son-
vrturn. tium Taliauentumque fluuios eiunditur , igrti ferroqj vatatur, & ad Vtinura
fumus apparuit, vt finitimis hoftem adefle id foret indicio. Adauxit calamita-
tem aftus plus quam barbarus.Simulatur ab his reditus:morfsquc calris amnes
retro
 DE A DI S . LIBER V. >
fetr fuperant. Traiedo Taliaucnto,vnius diei iter iam remenfi,niox prxima
node redeunt &liberatos dudummetu proinciales, ac incautos, iterum ad-
oriunmr , &long maiore qum paulo ante faeuitia praedaque graTantur: innu-
mcram Virorum mulierumque mltitudihem abducunt. Quid plura ? Vero*
ham vfque trepidatum : & Venetis exeditifima diuiMarci turri, veluti fpe*
Cula,fociorum,feracifTimique agri profpeda funt incendia. Andreas Vcndra-
nus Venetorum dux , hoc anno mortuus eft i cui Ioannes Mocenicus fufFeds,
Alia quoque detrimenta, ex intercepta Matthias focietate, abnegato ftipendio,
Venetis accefere. Croiam Maumethcs, munitiflimum Macedonia: oppidum, crouc*-
lo repente o bildet : fameque adada,vndecimo menfe deditione potiiur, oppida* ?'*
nijprifquam feie dederent, omnia tentafle feruntur fedandse inedia: remedia,
vtetiambomcoria&equorum auid deuorarint. Nondummalorum finis
aderat,cm Alibechus,cpta Croia, Scodram obiidet. Subfequitutpaulo pft st*^*tb*
Maumethes, 5 vt munitiifimam prasfidiolocique natura ciuitatem expugnet, *"'
vniuerfas quafeunque potuit copias ex Aiia& Europa coegit , veluti extrema
iamfibi centanda eifern. Mox dumincertafpe Scodram obfidet, ingente Tur-
corum equitatum per Dalmatiam , in Fori Iulij agrum immittit : Sontiacasque
iterummunitiones aggredi iubet. Carolum prariidiorum pr&fedutn , qui ca-
ftea ad perpetuum aggerem inftaurata tuebatur, in pugnam edCere cona
to tut At fuperioris quidem cladis haud immemor, intra vallum inftruda a*
cie,Turcorum mpetum expedare i dimicabundus, longa hotem cXpedatio*
/tedefatigare. Elu fus demum longa mora Turcus , Gradifcanis caftris retro-
Ce/Ec: &hinc ad quatuor miliapauium,inter Medeae montem, S Cremonam
prxima node fubfedit. Prxima node, propter Manfanum, per patentes val
les ad radices montium caftra pofuit. Superatis deinde abruptis confragofisqj
Carnorum montibus , in Scodreniia caftra fe recepit. Triginta Turcorurn mi-
lia in hac nouiilima eruptione fuiTe perhibent. Dum bellicis Scodra machi*
nisaffidu miferabiliter oppugnatur,Maumcthes,ne fruftra cum tarn nume
rla legionum multitudine tempus terer videretur, loannemCernoi Sabia-
jo Co ciuitate priuat. Afiaticae oras prazfedus ad expugnandum Driuaftum mit*- tm*fim
titur, &perbreui tormentorum adminiculo potituriquingenti exoppidanis
capti,incaftraque perdudi, in Scodrenfium confpedu omnes trucidati funt*
Maumethes oblidionis faftidio ac defperatione correptus, relido ad continu-
andam obiidionem Marbecho, cum odo milibus hominum , ipfe cum czteris
legiorubus abut. Eodem quo profedus eft die , Lyflum ad Drymonis ripam, Ljffm,
cum duabus Venetorum longis nauibus , in fuam poteftatem redegit. Ducen
tos ad Marbechum remiges ibi captos miiit, quos ante confpedm Scodrcn*
fium trucidaret. mandata pro libdine feritatis fada funt. Itaq; vniuerfa,qu
breuibusenumerauimus,mala, deftituta bellicofi regis Matthia: focietatc
40 promanarunt. Quemcmfibi haud inique fuccenfuifeintelligcrent,neC fa*
eile tarnen reconcilian poTe exiftimarent, donee focietatem cum Pannohei*
ft fandeque feruarent, forti animo ac citra detriment Turcorum omnes im*
petus excepere. Contra rex indies exacerbatus, vel proprio, vel aliorum inftin*
du , nunquam amplius eorum amicitiam requifiuit,neque contcmpit,fuis tan*
tum rebus confuluit. Adpoftremum Veneti , cum fe Turco impares efe *
gnofeerent, feque in hoc bello ab vniuerfis Italia; potentatibus deftitutos cTe
conipicarentur,defperata Matthi reconcilatiorte,dc ineunda cum Turco pa
ce dgitarunt. In caufa,ifta fuere coplura Venetorum fupcrbia,inidia,potert* Pe*frm
tatuum Italorum difeordia : 8 in partiendis quazcunque bello recuperaren* "*j *****
fe rurfebus,auaritia,cumfummaini qutate Coniunda qua; quidem omnia , pro
libdine iudicioque fuo cuiquc dehniendarelinquo. Infequenti anno,fenatus
hiflu Ioannes Darius fcriba,exadaia hyeme,de pace agere occipit, ne hoc fen-
fim bello Refpub.labefadaretur. Parum acquis tainen& honeftis cditionibus
earn fane Compofuit : nempe vt dedudis ex vrbe pratfidiariis militibus,& oppi*
danis quicunque vellent,Scodra Turco cederet.Veneti quoque Tenarum La*
Be i)
 o4 ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
coniiepromontoriumj&Lemnuminfulammfuperadiicercnttatqueoodc-
mum aureomm milia quotannis eo nomine Maumethi penderent , vt pontica
Venetis negociatoribus nauigatio tuto pateret. His igitur legibus pax compo
rta, baud parum Venetae libertad derogauit : quando ilipendiariam , vediga-
lemque Turco ciuitatem fecife videbantur.Sed ab omnibus deilitusaauxiliis,
non temer, quando ita restulit, publicas vtilitati falutique confuluit. Quin &
Ccphaleniam infulam,quae ante toliam expoiita eft , &c diua; Maria; cogno
mento nominatur, vi in Turci ditionem peruenire Venetipaffifunt:neinita.
dudumfderaindifcnmenfuumviolarent. Sed de his hadenus.AdMatthiam
X^-Vf* reuocetur oratio. Nihil ei poftero anno fuit antiquius, quam initam olim cum w
." Ladiilao Boemia; rege pacem confirmare. Iam intelligebat illum efle matu-
rum,pra;tereamagnanimum&:prudentem,ac bellicofiflimis denique populis
prarpollentcm. Vndique fibi bella imminere augurabatur. cum Turco perpe-
tuum erat, &ha;reditarium, quamuis adcrebras id inducas haud inuito Mau-
methe redegerat: quoniam adempta fibi Italorum adminicula nouerat. Nee la-
tebatquidem praeter ha;cprincipemCa;farea mens pertinax,& quandoquein-
conilans , variaque : illinc quoque Cafimirum Polonia; regem admodumtime-
fnueni. bat , ne Prutenorum caufa feedera folueret. Pruteni , iinus Oceani Sarmatici
funt accola: : Viilula; amnis oftia, qui Cracouiam praeterfluit , Oceanoque de-
mergitur, aecolunt , & praeter litus effufi, ad Venedicos vfque montes accedunt. t
Apud'hos potens aefacrum diuae Mariae collegium imperar, prouincia quidem
b negociatorum frequentiam ciuilis eil admodum , & opulenta : in cuius im-
perium iam animum Cafimirus intenderat. videbat enim,domita Prulfia,ad
OceanumvfqucSarmaticum Polonia; regnumpropagatumiri. Pruteni, quia
Polonia;tergofunt,aliquem fibi defenforem parare ftudebant, qui frontePo-
lonum infeftaret. Si quid in eos ab auerfa parte moliretur, focietatem cum Mat-
thiaineunt. Rexcum Cafimiro deinde agit, vt ad tempus vfque proximi con-
uentus (quam diaetam appellant ) nullum Prutenis bellum inferatur : fi qua; in
eos copia; mhTa; forent, continuo reuocentur,quoaddia;tamtut veniendi li
bertas fieret. Cafimirus hxc omnia & chirographo& data fide fefadurum eile jo
promiiit. Quare inita; cum Prutenis funt induca;. Scd,quemadmodum paul
poil ex Matthia; aeeepimus Uteris , Cafimirus promifla non praelitit , vt epifto-
larexlonga conqueritur. MiiTuminPrutenos exercitumnonreuocauitxonue-
niendi poteilatem Prutenis non fecit, quare haud parum indignitas iilaPanno-
nis animum incendit. Hiereflauum Bofcouium rex in Poloniam mifit, qui
fuo nomine Cafimirum , vtpromiifis ftaret, hortaretur : moneretque , vtidao-
limfdera, vti fas cil, feruaret. Demum certiorem redderet, Pannone Pa
tenos nunquam focietatisiure defertumiri.Itaque cum huiufee belli periculum
vereretur, confirmandameum rege Boemia; pacem Matthias efe cenfebat, nc
vno tempore cum tot hoilibuscertare cogeretur. Priusautem perlegatos dedit .
operam,vtcouentusillehaberetur, quo demum vtriquereges in colloquio coi- '
rent. Ipfe Georgium Colocenfcm metropolitam, & Protaiium Olmuncenfent
epifcopu,itemStcphanumComitemScepufienfem,Venceflauum Bofcouium,
& Nicolaum Zeecenfem,oratores pronunciauit. Stephanus enimea tempeila-
te Silefiae praefeduram cum imperio gerebat. Ladilaus vero , illulres profedo
viros ad hanc legationem deilinauit , inprimis Ioannem Tymbutem , & Bolef-
lauumfummum Boemici regni iudicem. quibus collegaeoptimifueratadiedis
Beneifius Vaitmiller , Burgrauius Carifius monetae magifter , & Ioannes curia;
pra;fedus,cuideRiupo cognomen erat, vtrinque igitur praeilantes viriadOl-
muciumconuenere,quibuscmhberumforetvtriufqueregisnegotiacompo- ja
nere,ficomnkinterfecitradifcordiamdifpofuere,vtomniex parte cunda con
gruerent. Id vnura fupererat , vt principes conuenirent , & ab legatis ada , fua
audoritate,acfauilapra;fentiaconfirmarent. Quare vtriufque regis edido ad
oimut-ij et- Olmucium conuentus indicitur : atque non folm reges, verumetiam antilites
. omneS)aC regulieroceres que maximi,cum vniuerfa nobilitate, adprarilitutam
diem
 D A D I S IUI. LIBER, V, *of
diem conucnire iubentur. Infolcntes vtrinq; fiunt apparatus) aMatthiaprc-
fertim,qui plus quo ambitiofus eft habitus: ne^indita,ncc bcneficio,ma-
gnificentiaqj, quoqua hofte amicve fuperari fe pafluseft. Wladilaus ad fla
mm tempus, cum ornatifimo procerum ordine,aliquot diebus prior affuit > e-
cumque florentiflimum duxitexercitum. item praeter Boemos, duces duoillu
ftriiTimi,& affines,quorum alter Bauaria:,Saxoni alter princeps erat. cete
ris autem terrarum gentibus > proceritate ftaturas, corporum, ac pul*
chritudine,praeftantia crinium,& fuaiutate confuetudinis, Boemi fane precel* Art'.
luntxorpora comasqi plus iufto colunt , in habitu veftituqinitidiJlimi , &c per
le quammollcs,ad bellum & voluptates tantm nati:populares omnes funt,& af- tbe**? <*
fabilcs: ad conciliandas quoq; amicitias nimis idonei. Cotr feueriores Vnga- %?.
ri,&magisagreftes,belloduriifimi,aufter cfuetudinis,&: quam maxime per- rng*ti.
egrinx. exteros parum amant,plerunq> abominantur.clatum his eft ingenium,
immodicus equorum veftium luxus:armorum habitus,ac mfa; potiflimum
eft ftudium : caeterm minima cura, folicitudoque, pericula contemnunt , bel-
la rerunt , ocium formidant : honorem laudemque appetunt,quam armis para
re nituntur. Matthias obingentem apparatumcunctantiusacceilit,crebris
Boemo Uteris vexatus. Reginam, cum Francifco Aragonio fratre eius, itc pon
tfices procercsq; omnes fecum duxit. Cm Olmucium veniflet Boemus , qui
10 a\iquandiu,& plus arquo in finibus expetarat,ad quintum mox lapidem caftra '
poLuit.poftero dietabernaculum,in medio interualli fpacio tenditur,vbi reges
vncolloqui pofl'ent. Excompoiitodeinde inftru&is vtrinque aciebusprode-
unt. Cmadtabernaculumamboadfagittarlapidisve i&umiamiamcongref-
furie/Tent,fubftitcre vtnnqueagmina. Reges in medium coiuere : primo con
gre/Tu dextras mutuo apprehenirunt , & dedere pacis ofcula : mox equis defi-
1, tabernaculumque fine arbitrio fubeunt. Inito colloquio tres circiter ho-
ras,de communi concordia , de redintegrando feedere verba fecere. Demum
fdus ardius reuinciendum elfe rati,inter fe iterum fan&iflm percuflere;fra-
temoque obftrinxere vinculo , ne facile violari poflet.& accitis deinde vtrinqj
)0 pontificibus,proceribusquearbitris,facrofanc-tum ideTeiufere. Soluto dein
de colloquio,alter in caftra,alter in vrbem fe recepit. Tertio ver die rex iner-
mis,cum vniueriis prmcipum ordinibus,ex vrbe digreditur,atque verfus Boe
mi caftra agmen intendit. Et occurrit caftris ille,comprehenfisq; ad congref-
fum dextris,focia vtrinque agminaiunxere,in vrbemqueperuenere, Hc regis
edi&o lautifllma cun&is Boemorum principibus parata erathofpitia. prope fo
rum duo palatia inter fe oppofita,Perficoqueluxuapparata, reges excipiunt,
' Saxonixque duces pro dignitate recepti funt. Incredibiles in vrb ap
paratus Matthias inftituerat. Wladiilaus armatus , ac inftrucb. acie , cilutatera
ingrefliis eft,alterumq; Martern referre videbatur, magis arma quam toga ma-
40 gnitudinem corporis addece bant. Macs huic rex mirifico luxu apparauerati
triclinia,cubicula,fubdiualia,&vniuerfumdenique atrium fercispiisque au-
heis curiof veftiuerat.Excolucrat etiamregiafupelle&ili,ne quidadhoneftan
dum fratrem pretermifiife videretur. Apparatus vbique magnificus, ctiam
pr qum excogitari poteft . Culta quoque pro cuiufque dignitate caeterorum
hofpitia. Dies quindeeim ob fraterna: focietatis laetitiam , quam dudum ini
uerant, conuiuia afldu celebrata. Temporarium in foro theatrum, feena or-
cheftraqj fumptu magno paratu , vbi ludifeenici, faltationesque accitis eximiis
matronis , cumfumma feftiuitate editar, ante feenam hippodromi circique vi-
cem tuncforum preftitit, vbi quotidie equeftri certamincpugnatum,magna-
jo que ac varia viebribus prmia propofita,proqueregali magnificentia multa in
fpe&aculo fparfa miflilia: epulum vifcerationefque populo, item Pannonio
Boemicoque militi quotidie datac :celebratum in foro conuiuium eft princi-
pum. In medio fori tetragonus ftabat abacus , gradatim more pyramidis ab o-
mni parte confurgens : per cuius fubfellia aurea,gemmata, argenteaq; vafarit
ifpofuerant. .Proftabant abaco rhinocerotes duo , vnus dextra, lxua alter,
iij
 60S ANT, N F I N 1 1 REH: V N G A R.
mira: vterquc magnitudinis.infeftoque cornu fpecbtores intucbantur , axl b*
fimhydria: capaciiHma:,nophora,diota: puftulato argento aftbr fa&ae: fu-
pr vero chryfendeta,calices,fcyphi,cupa:, fialxque, lapillis ac vnionibus onu-
x. Confurgcbat igiturgemmatus , ex omni parte confpicuus in medio foro
abacus, inmontis aurei fpecicm , vbi mifer fpe&atorum luminafatigabannm
Reges cum proceribus in coena accubucre , decern quoque mcnfa: ex ordinc
ibidem ftratae.Inter prandendurnnunquam in fccna & hippodromo ceflatum,
aliqua fcmper edita fpeUacula , hinc mimi , hiftriones , citharoedi : hinc equo-
rumcertamina, infeftishaftis congredientium. Deinderemotis menfis , prin
cipes cum matronis illuftribus duxere tripudia. Regina cum Vladilao rege, & lo
Francifcus Aragonius cum formofifima nobihque puella Germanicam pyrri-
chiam,nonine magnis populi acclamationibus,plaufuque faltarunt.Rex quo-
tidie "Wbdiflauum regione manentem , officij gratia,traiecb viafamiliariter
adibat, educebat in regiam,admiTumque concubiculum Beatrice tefte dome-
iice iocof alloquebatur : quandoque latrunculos cum regina ludere iube-
bat: quod futuri vaniconiugij fuit aupicium.Tantum fraterna: charitatis Tem
per oftendit , C honoris exhibuit , vt nihil vltr addi & optari pofet : veluti di-
us ille princeps WladiflauumfucceToremfuumariolaretur. Qujn & inad-
uerfa formidolofaque valctudine, rogatus fuis , quem fibi fucceliorem opta-
ret,regnoque eligendum confulcret ? Wladilauum, inquit, fi optimum regem 10
appetitis. Compoms rebus , cmiam foluendus conuentus effet, ne indona-
tum quidem Boemiae regem, que fratremadoptauerat, dimittendum eflecen-
fuit. Inprimis quidem vniuerfum hofpitij apparatum , vbi eum exceperat ( au-
reis cubicula aulads texerat, ftragulis etiam aureis le&os ftrauerat, precioiiffi-
toum quoque abacumcxplicaucrat) illi dono ddit. Itemid paruum ratus,red-
dicis duabus (vt aiunt) ciuitatibus,munificentiam auxit. Beatrix trabeam a uro
contextam, regales veftes, ledos lautifimos,& caetera tale genus,qua: clibera
princlpem addecerent , adiecit. Nec indonatos quidem ambos duces , & car
teros principes dimifere:nemodimiifus immunis. Verum lludpotimm com
mmorant ,& admirantur homines , cunda Boemorum hofpitia regali ga-
ophylacio apparatum accepiiTe : denas in feenam menfas fuiiTe ftratas , qua:
multum auri argentique adpropinandum&adferculapoftulabant:nihil ta
rnen regali abaco,queminforoconftruxerant,inconuiuij vfum accepiie.
Quare quanti cenfus Coruina fupellex fuerit , ne facile quidem coniici potuir.
Scdquis mortalium vitam aliquid folidae felicitatis habere arbitretur ? Dum
conuentum feliciflimum ad Olmucium haberi Turcus accipit , prater omni
um opinionem, ingentemexpeditiifimumqueexercitum in Vngariam excur-
fareiubet,vteam rege diartse gratia, qua: Augufto menfe eft habita, deftitu-
tam,furtim inuaderet,diriperet,& ( quod riunquam ante aufus fucrat) igni fer-
roque vaftarct. Fortuna Turci audaciam fequitur , fouctque^ nam tanta icci- 40
tte is annus exaruerat,vt ad vu. Kalend.vfqueAprilisnunqutantumpluc-
rit, quantum fitibundum terrae dorfum parumper afpergere potuiiTet.- Vtra-
que Pannonia Sauo hinc , & Drauo illinc circumuenta , litro munitur, & Tur-
corum incuriu amnes inhibent : pra: infolenti vero iccitateSauusinplerif-
que locis vado tranfiripoterat. Drauus femper ac vbique nauigabilis , eo anno
pedibus traiici paflus eft : in caufa fuit , infolentiifima ficcitas , cum fluuij tres
vbique nauigentur. Turcus vadi exploratorem inuenitad Drauum,quem mul
ta mercede cduxcrat. Tranfmiifo iam Sauo, trigintaTurcorum milia in Dra-
ui repente ripa confedere. Ac ij tutu vadum edoti,fuperato amne,Pannonias
inuadunt, in pagos, in homines , pcora iuxt defaeuiunt : ferro , ignique vf- t<j
quequaque debacchantur : adCaftrum vfque ferreum,& ad Styriam, Rachof-
purgumque decurfant. Triginta hominum milia cum ingenti praeda , incenf
vaftataque non parua ex parte prouincia,fecum abdueunt : iterque remenfi, in
Bofnam fe reeipiunt. Quod vbi regi foluta diaeta nunciatum eil, omnes pro-
Ccres,alarumque praefe&oSjtumultuario Turcos exercitum infequi iubet, ipfe
 A D I S IIt.LIBR V* 07
per fauam peftilentiam, quaeeo anno per vniuerfam Vngariam late debaccha*
ta fuerat, per fyluas & amcena loca^ valetudinis tuenda; gratia,vagabatur.Regi-
fiam CaiTouiam verfus fe dimiferat , ne qua homin frequentia ctagionc
inficererur. In tanto tumultu & calamitate , rex neququam confternatus eft a-
nimo: im tunc cum nihil Turco timeret , de Auftrali bello cogitaban quare
cum Wladifla fcge fdus repercuiTcrat/ocietatcy redintcgrarat.Romanum ftri*et
enimlmp. cre bris Uteris , ac multis legationibus orauerat,vt pacta pracftaret, "'^*
promillperfolueret, centum & quinquaginta aurem milia iam diu exado
tempore penderet. Viennenfes audiuerat ce tum milia Ca:fari collata ftipe de-
te difle:illum auaritia,peruicaciaqs correptum,nihil eife foluturum. Quare veluti
cum eo fibi couentum fucrat,padionu iure abnegatas bello pecunias,repetere
omnino cenfebat oportere.Contr,cm fe obftinatiifimrecufaturu in-
telligerer, bellunaqj hinc iam futurum profpiccret,iam copias clm parauerat,&
in fuperior i Pannonia,Styriaq5 aliquid, paulo ante tumultum Turcori , moliri
cperat. Matthias igiturin tata rer ornni perturbatione, non excidit animo,
vtrunq; bellu audader adoritur:neqj vno , eodemcp tcmpore,cum duobus re-
rum humanaru Imperatoribus,neq; eu ambobus Ciefaribus, & Auguftis dimi-
care veretunvanahec nomina contemnit,animacviresabiracundia,acl2ea
xquitatc, pollutareligione fumit : Deum fibi vindic &: propugnator nun
to quam defuturum efle confidit.quem Pannonicis rebus affuTe femper, ex ipfo
peticulo nouerat.Comparato itaque magno exercitu,fecundumeos quos pra>
miferat,Turcum infequitur:& non modo abadam pra;dam recuperare,verc*
riam iniurias barbarorum fperat vlcifci.namcm paulo ante Turcorum ingre*
fum, pa&am ab Imperarore pecuniam exigere non poflet, Garapetrum, Ste-
phanumque Comitem Scepuifcm in Styriam miferat,eosqj Rachofpurgum,
Petouiam , &Fierftenfeld obfiderc prazceperat. Ob Turcorum vero incurfum
im'tis cum Imperatore induciis , Stephanum & Petrum Garai cum exercitu re-
uocaratjVt Turcos vn peterent. Hoftium mox fequitur veftigiarquos cum in
Pannoniis afequi non poTet, extra regni fines e vfquc perfequitur, doee ab
jo hispnas cumulatas exigeret. Vitra Iaiczamdemum caftramota, dies tres iter
fadum:&: in campo qu Greben appellat , locata caftra:hincexpeditiflima fcx-
decim hominum milia funt emifla , quae Turcos cum praeda perfequerentur,
proximamque illoru regionem , quam Burbofigniam vocant , pari faniitia po-
pularentur & vaftarent. Ad ampliffimum tamen Illyrici oppidum,quod Ver
bos nominant,peruenere: ibiquehoftesaepraedamadhibuerunt. Baflcumhc:
obdent , qui Pannonias dudum inuaferant : & in circumuentam fluuio ciui->
tatem clm nodu penetrant. Maximahc candes oboritur : miferrime cum op-
pidanisTurci,nil tale opinantes,trucidantur : aedes,pueris, hominibus,muIie-
ribus & fortunis vbique completas incendunt,diripiuntur omnia, & Mars cru*
40 entiflimus plane graTatur. BiTeus clandeftinam node fugamcapit,eircum*
fufasque per fintima oppida vicosque fociorum copias cogit : mox cum cle
ri equitatu,Pannones, qui triduo ibi moramtraxerant, cundaque diripuerant,
ingenti prxda onuftos , & Iaiczam caftraque fine metu repetentes , tergo ad-*
oritur. Atrox hinc pugna redintegratur . namdumijprzedammagnamau*
ferre , illi recuperare obnituntur,truculentiffimum fanpraelium confer*
tur. Vngari non modo equos , verumetiam & fe ipfifpoliis onerarant : pra>
daque grauatis expedite dimicare nonliecbat. multimalle mor, quam pre-
ciofa qua; ferebant onera dimittere: contra illidicandi gratia contemptamor-
te,acerrime certarc . pars magna depofitis impedimentis pugnare,iamque non
jo calamitof folm , verumetiam turpifime Vngari rediiflent , ni forte trecenti ob.CM*
Coruatioru quits intcrccflifTent^qui latere redintegrata pugna, Turcorum "*
mpetu repreflere. At illi multo plures efe rati,& mox exanimati,terga vertunt.
Vngari iam in fugam verfi fuerant : Coruatij dimilis magna ex parte impedi-
mentis,&prEdapotiti, cum ca:teris paulo poftVngaris in regia eaftrarediere.
In Illyrico quxcunque ditionis Turcorum caftris pertriginta miUapaTuum
iiij
 S ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
fintima fuere, paflim igni, ferroque vaftarnc. tempeftatc , fi Romanus
Imperator inducas , 6 vetera pa&a feruaflet , neque violatis induciis Iaurien-
fcm agrum inftaurato bello inuafiflet:Matthias adaflerendumTurcorum ma
nibus Illyricum,tempus profed nadus eratnimis idoneu.Sed pertinacia Cx-
faris irritatus,reuocatis copiis , in Auftrale bellum fc ad mortem vfque conuer-
tit:& quidem animo , vt aut Vngariam amitteret , aut vniuerfo Imperatoris
patrimonio potiretur. Itaque Caciaris inconftantiam fecum reputans,compo-
fitis in Bofna rebuSjCum exercitu ea hyemc Zagrabiam venit: vt quid in Styria,
vel Auftria fibi cum Imperatore agendum eilet, ibicumproceribus rite decer-
*47 9- neret. Hace igitur omnia hoc anno geftafunt,quemfeptuagefimumnonumfu
pra millefim,&: quadringentefimum rite numeramus. Paulo ante Gcorgius
archiepifcopus Colocientis, diem obieratrvir grauifllmus , & fiimmalaude di-
gnus Temper habitus:in cuius locum Petrus a rege fuffc&us,vir libero, acrique
ingenio , & animo pro aflerenda fa:pe veritate , &: vtilitate publica vfque ade
vehcmenti.ac intrepido,vt formidolofam regs iracundiam quandoque no ex-
pauerit.accedebant literarum ftudia , quibus in Italia diu operam dederat . hic
enim ab ineunte pueritia Ioanni Vitefio, Varadienfi tune epifcopo,vfque ade
placuit,prac ingenij dcxteritate,optimaqueindole,vt diligenter inter pueros fil
os educarirrad Strigoniefem hic archiepifeopatum eue&us , canonicatu haud-
quaquam inhonefto donarit:propria quoque impenfaBononiaeoptimarum ar i
tium ftudiis excolendumcurauit: Contra hic patronum na&us indulgentifli-
mum,a tanti vin educatione non degenerauit. Mox cum excogitata & extern
porali polieret eloquctia,atque ne parua quidem animi magnitudine preftaret,
inter feribas regios infinuatus,cm Matthia:feruiretabepiitolis,vfq; ade pla
ait, vt hunc potiflimum Georgio fucceforem dandum ccnfuerit.Metropoli-
tanus Colocienfis fuo iure fcribaregius,& fecretarius (vt aiunt) efe debet. Per-
breui fu virtute, diligentia & integritate id erecit,vt inter familiares confilia-
riosque regis principatum obtineret. Iifdem fer temporibus, cm poft Ioan-
nis Hernefti quaeftorisobitum, Georgius, antequam metropolita foret, qua>
fturam geTerit : fecundum eius exceiim, cum de creando quxftore decerne- jo
retur,apud principem variis aliquandiufententiisdifeeptatum eft. Qiuefturac
duo compettores erat: vnus vrbanus,quiproqua:ftorfucrat: Domimcuspra:-
poitus Albenfis,alter.Patrocinia magna vterque pro virili fu fibi comparabar,
vt qua: in regno maxima eft dignitate fungerecur.Prudentes ambo habiti,& ad
gerendum hoc munus accommodati.Dominicus ambitiofius , cautius & mo-
deftius Vrbanus honor fibi poftulabat. plura illc fufFragia praepoficurx ampli-
tudine habuit : pauciora ifte , qui mitiori videbatur ingenio , facro muere
longe inferiore. Notam item ambitus apud principem formidabat.placuit tan
dem reg plus ambitione modeftia:& cum illum rerum gnariifimum , & in exi-
gendis vectigalibus,quiadiuproquaeftorfuerat, expertifllmu eile feiret, quam- 4
uis adhucdiuerfus &anceps,per dies aliquotmuneri prazfecit. Hicineo magi-
ftratucmdexteritateingenij,laborumtolerantia,cxperientiarerum,patientia
moleftiarum , incredibili humanitate,acfidei &integritatis magnitudine regi-
amopinionemfuperaiTet: perpetuumrexquaeftorem pronunciauit. Huncc-
nim cteris omnibus fuis moribus accumulatifllmum, ad maxima quarque
negotia promptum , prseterea ab omni fuperbia &: oftentationc alienum , item
vires ingenij probe diifimulantem, & voluntati denique fua: duntaxat intentif-
fimum efie nouerat. Succedentibus deinde annis , fie rgi virrute, diligentia &
fide charus fuit,vt hunc carteris practulerit amicis, &: cunctis honoribus, maxi-
misqueopibus ornatifllmum, fpedatiflmumque rediderit. contra hic, quanro
authoritate ,potentiaque apud principem maior erat , tanto fubmifiorem ani-
mum prxfcrebat.Ha: igitur artes ipfum, vti nunc Vngarithefaurarium , Gracci
apochryfiarium,&: Romani quacftore vocantjeftecere.Bafilicae Dominicus Al-
benfis antiftes,aliis honoribus,ad alia quoque aulicorum munia, grauiflmasq;
legationes referuatus eft. Cm enimnon modo prudentia, & integritate , ve-
rume-
 D E A D I S 1 1 1. LIBER V. 609
rumetiam venuftapra:fentia,ac faufto proccri corporis afpe&u nimium prfta-
tcr. magnifie munus regio iuflu legationis obiuit, oc cum magno decoro
laudeque pcregit,. Hoc eodem anno,Hercules Ferranenfis dux,Florentino-
rum ac Senenlium agrum populabundus ingreflus,pleraq; illorum oppidacc-'
pit. Ludouicus rex Gallorum,peradisiaminduciis,magna manu Maximiliani
Burgundia; ducis fines ingreflus eft ; & parum profper pugnans , mihtum cir-
citer viginti milia tunc amiiit. Ludouicus Galeatij Marian Mediolaneniis ducis
frater, cum Roberto Seuerinate in exilium acms ,qui aGenuenfibusexau&o-
ratus,fuo duclu aufpiciisque exercitum du&abat , Dertonam Mediolaniium
lo ciuitatem cepit , fintima oppida fupra viginti, vn cum Alexandrinis, in ditio-
nem fuam redegit : qua; poftea compofitis rebus Mediolanenfibus plane refti-
tuit. Florentini pluribus calamitatibus ati,amifis oppidis, cum Femado Nea-
politano rege,non fine mximo fuorum detrimento, turpc fbedus infeiis Vene-
tispercuTere: quibus auditis,Ludouicus Rex Gallorum,contemptis certis Ita
lic fociis,cum Vneto tantm fenatu iemm fcedus retinuit. Pyrametus Car-
manus Maumethis copias, Baiazeto filio duce, fudit, fugauitque. Maumethes
Imperator ingenti clafte,numerofoque exercitu Rhodum petens,vrbem obfe- *Wwil*
dit,acerrimeque menfes tres oppugnauit: demum amina parte maxima copia- ''"*'
ram, irritis conatibus abut : vrbem diurno potius , quam humano prafidio fer
io uatam affirmant; quando in fummo belli periculo lefu Chrifti miniftri ccclo
propugnantes vifi funt : atque noftris auxilio miraculoque,Turcis econtra ter-
rori mximo fuere. Ad huius anni exitum,Decembri menfe, Ioanes Arago-
nius Cardinalis,ac legatus ApoftoIicus,ac Beatricis reginas frater,a Matthia re
ge Buda: tenia hora nodis excipitur : & tanto quidem apparatu , & honore , vt
fummo pontifici,AuguftveImperatori nihil amplius fieri potuiflet. Cum tan
to enim plaufu , pompaque procerum & facerdotum, cumq; tot denique funa-
libus & cabris, in vrbem admTus,vt no&em indiem verfam efle diceres. Fau-
ftis vbique honoribus femper excultus , vel fupr quam optari poflet : fexto ta
rnen menfe,ex quo venerat, ampli (Tim donatus rege, dimittitur. Quin ex il-
$0 lius aulicis nemofuit,quem regis liberalitas non attigerit. Verum de his ha&e-
nus,nunc adinftitutum geftorum ordinemredeamus.

RERVM VNGARICARVM D E A-
D I S Q^V A R T LIBER VI.

V m Zagrabiam Bofna fe Matthias plane recepiflet, regina

non multis ant diebus CaTouiaprofecta, viro congratula*
bunda ftatim occurrit. Zagrabi regale iudicium proceres >
iJ poftularunt: quod breue quidem,& formidolofum eft. Qui,-
cunque hoc tribunal accedunt,haftam fubire coguntur : per
oratavtrinque caufa,in cuius caput hafta dimittitur ^ is capi
tis reus habetur,pra:fentaneoquefupplicio muldatur.Id pro-
pterea fa&um, quia ex optimatibus & nobilitate multihomicidij, latrocinij, 6
rapinarum plerique, nonnulli peculatus,repetundarum alij poftulati. Tuz la
o quoque di&a dies, quod vbi reginunciatum eft,mox ilium in iudicium nori
venturum ee prdixit. Hic enim gcnere,opibusque prxftans,inter potentifli-
mos diu proceres eft habitus : multumque apud regem confilio , authoritatc,
prudentia valuit : annos aliquot qu*efturam,item varia muera cum laude gef-
fit. Inciditautem in fufpicionem , inuidiamve prineipis. caufanemini fatis ex-
J plorata. multa huic oppida, caftellaque in Sclauonia Pannoniaque fere. De-
tredato demum iudicio,addeclinandaminimicoruminuidiam, cum liberis&
fortunis Venetias aufugit : fexaginta aurcum milia fecum afportafle fertur. ibi
cognita viri dignitate , in Patriciorum ordinem Venetis admiflus eft,vita-
que tranquilla fruitur, & beata. In eo iudicioinplerofque grauiter animaduer-
ium. Haec ab anni principio agi cpta, qui o&uagefimus fuper millefimum
 fro ANT. BONFINII RER; VNGAR,
i 4 8 o. eft Sz quadnngentefimum. Dum Zagabria rex moratr,continu rumoraf*
fertur hadincertSjImperatoremRomanum noua molientem , quingentos
per Prucchenfem grum quits infupefiorem Pannoniam dimififletqui pro-
uinciam^ntemptisinduciis^ongelateqevaftarentj&Iauririumvfquecun*
da ferro igniqj mifcerent. Rex n mediocriter irainftamatus,Zagrabiacaftra
Marifurp mouet) Rachofpurgumque peruenit* Hinc vltr pfofedus, ad Marienpur-
gum concemt,quod in eadem valle fitum eft : oppidum arte potius , quam fia-
tura,munitiiTimum,vnius fer diei itinere aRachofpurgoremotum * id vbi tu
multuario bello non pofe capi videt, machinas admouet asneas , mOeriiaque
quatit,oppidani praeidio vlidiffimo pra2diti,quacunqe vipoflunt S arte ob-
nituntur : vrbana tarnen hoftili manu fucccnfa,murus ab Vna parte nimis obt*
riCur,&iamhofti non perdirHcilis patet aditus,quamuisoppidaniintusdili-
gentiflim murorum damna refarcirent Dum oppidum ad extrema perieula
/uZ?' redadum, fama differttecce Profper Cpharellus, legatus Apoftolicus , & epi-
feopus fculanusjvif genere,dodrina , probitate 8 eloquentiapreftans , cura
Canaris oratonbus ocCufrit , Impcratoris crimen exeufat , hortatur ad pacem:
qum propedicm,fi reX didis audierit, fe compoiturm efle pollicetur. Regu-
lorum quorundam iniquitate, non Caefarea volntate, fi quid noui ihterceffit,
fadum efleipacem , quam bellum Cajfarem malle. Demumadiicere mandata,
monitus,precesque pohtificis,qui hoc execrabili bello ttpereangerctur,vn- to
de Chriftiana reipublica: 8 Catholics fidei iam inftet eXitium. Ad haeC ti
gern refpondere,fe inuitum legato pontificio,Ca?fareisque oratoribus, dpa-
Cis coniilia reuocari: quando fe cum legatis omnibus, ab Imperatore falfumiri
prorfus intelligat.Sed ne pontificia? authoritati aduerfar videatur,quam(vtfas
eft) femper antehac ftudiofiflm obferuarit : inducas efle cum Cxfare facb-
rum,quamuis eas irritas omnirto futuras arbitremr. Acceflere fuafiones Ora-
torum,quibus parum ipfe mouebatur plus Romano pontifici , qum Impera-
tori,morem gerendum eiTe cenfuit. Authorc igitur Profpero Afculano antifti-
te,comportuntur induca: : ceflat oppugnatio omnis. RcxCum Cantero excreitu
ad Rachofpurgum redit, vnam tatm legionem in obfidione dimifibeuius Ste- )
phanus comes,& Tetaurus praefedus erat.obiidio non omnino foluta, quando
moresCaefaris ptinCipemnlatebant: feiebat inducas nonfpe pacis, fed com
parand! exercitus gratia poftularL Oratores cum legato pontificio ad Czi-
remrediere,vtante induciarum exitum, paceltt cum Imperatore tranigeret.
Cum rem perfequ occcepiflent, extemplo Cognoiiere ibi verba dari:rege Vn-
garia: vera prardixifle. Profpero colloquium crebr poftulanti, prorogatum In-
terdicebatur quandoq; aditus:& varia cafantem,dirc no poterat. Angcbatur,
fe fua culpa regem immirtenti certacme vidoria defraudarte, intereephTe belli
ucceTum,irritosque eius apparatus reddidifle.Necfe quidem fugiebat,maxij
mum omciofiifimo principi detrimentum intuliflc , dum Apoftolico ab Imbc* 40
ratore legato verba dantur. Interim vnam is legionem, cum duobusrnilibus
equitum,adMarienburgummittit,imperatque,vtcomitemStephanum&Te-
taurum obidionem foluereiubeant,agrumMarienburgenum expeditumli-
berumque dimittant. reludentur, manum cum hofte confrant , oppidum^
fldelillimum librent. At illi mandata faciunt. Cum prope caftra metarentur,
Pannonios continuo per pra*Conemadmonent,vtdimiflaobfidiohe recdant,
quod nili poftero diefecerint,vim prxlium irtterminantur. IdcumStepha
nus & Tetaurus cognofcerent,re iubente ceffere : quamuis haud nfeo id rege
fecerunt. Matthias igitur,poftquamfedeceptum ab Imp. efle cognouit,Budam
verfus iter init, & ad Socios diuertt , cum oppidi dominum diem obiuifle fen- f
fiflet. Michael enim Gara,genere ac viribus canerorum line controuerfiapfo-
cerum prxftantiTfempcr habitus,iineliberis Vita deceflerat: oppida,villar, cx-
teracjue bona ad fifcum fane reciderant.In hoc itinere , cunda per legatos Ga-
renfium caftella recipit. Poftquam igitur ipfe udam venit, nil duxit antiquius
quam violatas toties ab Imperatore inducas vlcifci: & non artem arte elu
de,
 DCDlS IL LBER VI. ir
ticre,fcaperto Marte hoftem fuperare.Vermj quum vno tempore cm duo-
bus orbis Imperatoribus ibi bellum inftaret , non id tarn cito praeftarc poruit,
quam ocio tempore opus erat.quare mles circiter fcptendecim Budaj qui-
euit.Intereamukamolitur: regni fines , qui adTurcum fpetant,omnes mili- .
tumftationibuscircumuoluit,qui excuriones holiuminhiberet, &focios tu-
crentur : deinde validifimum aduerfus Imperatorem parat exercitum. Dum
ha:c rex in ocio molitur,nonnulla pracclara gefta per legatos legionum prouin-
ciarumque prefectos curafle vifus eft. Comes Ioannes, nobiliflma Frange- Fr'"'ef4'
panum familia natus, & Corycix infulauyrannus , quem Veglam nunc di cunt,
10 c infulanis diflentire cpit. Hinc orta feditione, illi Vnetos hbertatis vindi-
ces,hic Matthiam regem licet infcnfus,fub cuius ditione ac tutela Temper Fran
gepanes fuerant,opem orabant.MagiarBlafius cum quinqj cohortibus,tribus-
queturmis equina, in Dalmatiam arege minus, ininfulam traiecit, Fulciniuq
inprimis oppidum , quod nunc Mufclum vocant , vi capit : mox ad vrbem ca- Mfitm*t
ftramouet,vteacapta,totademum infula potiatur. Hoc breue bellum,non in-
iuria rege fufcepturquando Martinus,Ioannis fratcr, Coryciam fuis diu ma-
ioribus 1!,& caetera quae in continente tenebatoppidula,Matthiadibe-
ris orbatus plane legarat.Ioahnes,qui rratris bona inulto rege occuparat,incon
ftantialaborabat: nam nunc Venetorum , nunc Pannonum auxilia folicitabat:
io Vcneti,audito Corycianorum bello,ne in manus Pannonum reciderenr,inter-
ceffere.Iacobus enim Vernerius,ab Antonio Lauretano claifisprfeclo Cor<- **'
cyrapraeil cumnnullis triremib.arFuit.fcquutusinde Antonius Vinei Guer- *""'
ra,a Vneto fenatucum quatuorlongis nauibus.hi vbi illuc appulere , Vngaros
monucre,ne inlulanos bello laederent,fe ab iniunis abftincrent : qud i perge-
renr,ipreditum incerciperent.lnterea addefe&ionem Corvcianos hortaban-
tur: ptimas pollicebantur conditiones,fi Vneto fenatui fee dederent. Hinc
Ioannem monitis promifTisque folicitant, vt cm Venetis nonblum amicus,
verumetiam conciuis fenatorio ordinehabeatur,ibiq; liberos vxoremqj pau
lo ante miflos teneat,ne barbaros Venetis anteponat. Dem virille inconftan-
tilTimuspopuli fcditionemotus , acilorumprecibus pollicitationibusque vi-
dus,iusquod in infula retinebat,Venetorermlit , arcis deditionem fecit, ceflit
infula,Venetiasq5 nauigauit. Perpetuum Senatu ftipendiu huicconftitutum
quatuor aureorum milia pro filiar dote, Senatusque authoi itate decreta. Pau
lo poll male rerum gelarum pnenitcntia correptus,inGermaniam cum liberis
abiit, mierrimeq, vixit. Magiar Blaiius,cm triremes quatuor fuperueniflent,
veritus vt,cm redire vellet,iibi foret integrum : accepta publica fide inconti-
nentem fe reeepit. Multi infulam Matthias tarditate negligentiaque amiilam
predicant. Dicunt Ioannem ad prineipem fa:pe venilTc , oraiTe regem infulam
reciperet,muniretprefidio,&tantimdem in continente iibiredderet: Regem,
4c hominis incontantiam & pulillanimitatemafpernatum,non vt par eft aures
adhibuiTe. HancolimVeneti infulam iure belli fuamfecere:deinde Rainerio
Zenoprincipe,vtaiunt,Schinellis, quilluftriscatempeftateinCoricianisfa-
mihafuera^tota vecbgalis eftcoceiTa.llli cum pofteris ducentos circiter annos
infide manfere. poftea vero, pro motuum Dalmaticorum varietate,nunc Ve-
netorum,nunc Bela2,Ladilai,Ludouici, exterorumqj regum illa fuit. Verum,
li temporum feriem recl feruauerimus,hatc vt alia Dalmatian oppida,vi, mal-
ve dolo, Venetis eil oecupata. Hocetia ocluageiimo anno , duebj aufpicisvt
Coruini,vbique profper pugnatum eft. Nam in Scyria Februario menfe,Peto-
uia, Sc pleraque oppida Cazfaris expugnata. Petouia, Iacobi Zekel aftu & co
jo pus, qui ciuitatem acerrim oppugnarat , in regis ditionem venit. Nee mino
re quidem calliditate Comes Stephanus, vir indmita: fortitudinis,magniqj
conlilij, Rakofpurgumoccupauit. Cmexercitumfuburbanisadmouiflet,ad ^
infequendos Turcos tranfit ab oppidanis expofeit . namfubieclo amne id ab-
luitur, ac longo ponte pro muro tranfitur.Oppidani nihil tale opinantcs,fed iu-
ftiffima eile poftulata rati,concedt.S tephanus ver ponte paulo ante crepucii
 i ANT. BONFINII RER: VNGAR.
lum milites tranfre,&: in vlteriore parte fubfidere iubet, quae ad Iudseorutn V
cum pertinet:vbi mnia parum obfirmata fenferat. Ingruente node , pontcm
conceium occupt, praefidioquc vtrinque munit : mox fecunda vigilia nodis,
neamnibus tormenta admouet:antelucem afiduo crepitantium machina-
rum obtritu,muros late pandit.item eademnode arcem,inedito monte fitam,
extra moenia, fubadis etiammachinis expugnat. Atoppidaninodurnaoppu-
gnatione vcxati,& capta arce conftcrnati,vti patria; faluti confulat,deditionem
Pannoniis fecere.Hoc cxemplo multa,qua; circumftabant,oppidula,in dediti-
onem Vngaricam peruenere. Nec minore quidem felicitate in Tranfyluania
dimicatum. Ad Sinderouiam turmatim indies ingentem Turcorum exerci- IQ
tum conuenire rumor erat: qunam locorum profeduri eflent ,nemo fatis cx-
ploratum habebat. Ad primum increbrefcentc fama nuncium,Matthias infc*
rioris Vngaria; fines obfirmat > vt Turcorum audader incurfum cxcipiat : Ste-
phanumBathoremfquiprouinciamTranfyluanam cu imperio tenebat,&:Vai-
uodaolim creams efat) item Paulum KinifiumThemefuari comitem , prsefe*
dumque regionis,acerrimum vtrumque Reipublica; propugnatorcm,curfori-
bus admonet, fines diligenter cuftodiant , quando Turci propediem excurfuri
nunciantur. Quin & fpeculatorcs vbique haberi iubet, vt antequam Sindero-
uia moueant,eoru iter profpiciant, & alter demum alteri in loco fubucniant.at
illi mandata miro iludi pracftant.Stephanus ingentem libi parat exercitumtid l9
ipfumfacit Paulus. Mox fpeculatorib. nunciatur, Alibechum Danubium tra-
iicere ocecepifle, intenderc iter in Trfyluanos, &fcxaginta circiter hominum.
milia feCum ducere.hoc ambo nouerc duces. Stephanus , vndecunque poteft,
auxilia cducit:& Siculis,Vngaris,Valachis &c Saxonibus cogit exercitum: va-
rioque hominum genere adexcipiendum hotemcaftra complet, obfirmatq;.
Intercanunciatur,populabdum cum numerofo exercitu Alibechum prouin-
cia: fnibus appropinquare. Forti Vaioda Bathor animo obuia proficifeitun
Interim crebris Paulum collegam commonefacit internunciis , iter Turcos in
Tranfyluaniam vcrtifle:fe obuiamindies caftramouere,&: tergohoftemfub
fequi oportere: & diligenter obferuare, vt in conferenda manu alter fronte, ,e
tergo alter inftet: quod fi fecerit , fe cert fperare , infignem diro hofti cladem
vtrumque daturum,neq; vidoriam piis manibus elapfuram.Ille quod fieri o-
pus erat admonitus,ac nihil tale opinantem obferuat hoftem. Nihil obftat, fed
quadrato l5go agmine fequitur.Quin& tergo Turcus nihil reformidat. Po ft
vbi Tranfyluania; fines attigere Turci,cmnullam fronte aciem confpicaren
tur,ad verfam in rapias prxdam &C incendia fe conuertunt , vicos poplantur,
inflammant oppidula:& per effufam planiciem,quam Marifus amnis intcrlabi-
tur,intrepidi progrediutur. Planum montes ab vtraque parte cladcbat, qos
exercitatiores Valachorum popu vicatim incolunt:ab vno latere mons altifli-
mus fe extollit. Cum illi in. prouinciampenctraiTent,vltra Albam Giulam ef-
fuiijCunda diripiuntiincredibili demum coada pra;da,obftante nemine, retro
pedem fert. Sequitur tergo cum exercitu Vaiuoda , vt captato loco Turcos
adoriatur: collegam etiam fpedat. quarc illi ad villam vfque perueniunt, quam
Kinyr mezou pane Vngarica lingua Vocant, vigintiquinquemilibus paiTuum .
ab Alba diftantem. Hc per fpeculatorcs intelligunt, Vaiuodam cum exercitu
in prxima efe ciuitate,quam Saxones incolunt,Saxobanyamque vocat. Sub
ftitere igitur aliquantifper, neq; temer abeund efle cenfuere , nifi prius fufo
fugatoque hoftc id facer tuto beeret, idem ab cxploratoribus dudiun Stepha
nus intellexerat. Quarc neutro Martern detredte, vbiilluxit, in campum vtri-
que prodiere. Confedere tres circiter horas odo ftadiorum interuallo, vt alter e
alterius vires emenfus,vidoria; fu; confuleret , & in alas &: cornua copias diC-
Mjfic* ter poneret.Stephanus turmatim reminprimis diuinam fieriedicittmox omnibus
&MMh myfticamterrameuchariftias loco impartid , ambulatorioque ientaculoquo-
eb*riflu. tumquemque militem corpora aliquantulum reficere:& data inter fe fide,mu-
tuisque ofeulis afirmare iubet, altcrum ab altero in acie nunquam defertum
iri,nequc
 " If .
DECADIS 1 1 1 1. LIBER VI.
iri,neq; iniuflu ducis loco ceflurum, neq; praelium detre&aturum j fed aU mor
tem vfquc fortimmpugnaturum.Aduocatadcinde condone,verbafacit:D a- SH}k*n$
mnabunt fortafle alii.commilitones,militiam noftram, immaniumque Turco- **'*>***
... - < J L -111- MW#.
rum vicinitatem,o pencula deprecabuntur: contra ego, nihil vobis antiqmus
feliciusque dari,aut contingere arbitror potuiiTe. Alij perniciofa,vanaplerique
ftipendia faciunt, quando pro impotenti ac imbecillo Impertore, item pro re
bus fluxis momentaneisque meruifle vifi funt : nos contra falubcrrimam fan-
dilfmamque militiam militamus,quando pro Iesv Christo ptimo ma-
ximo,pro Chriftianaereipublicaefalute,pro patria,pro aris &focis^proliberis SC
io coniugibus , pro fortunis , pro corporum Sc animorum denique falute dimica-
mus. Pars pro alienis commodis,S imperio bella fufcipiunttnos pro noftravti-
litate,regno & immortalitate arma gerimus . Multi totam inedia,abitincntia,re-
ligionequc duriflma vitam abfumunt: nos plus vno momento lucri, quam per
totam illi asta tern facimus,& lucrum quide m itabile ac perpetuum. Pluris pro
feso momcti eft gutta fanguinis,qusc pro Chrifticharitate fundi tur,qum cae
tera quae in toga&r reliqua vitae fecuritate meremur. A comitibus difcipuhsquc
Scruatoris noftriaccipiteconiecturam. Curille neminem in Apoftolorumnu-
mcram , Sc beatoru ordines adoptauit,nifi quos fuo calice impartiuic ? cur mar-
tyres potiilmm, animarum prdigos, inter diuos &: cohaeredes retulit ? Nem-
10 pequiafapientiflimipraeccptoris excmplo documentoque didicere , pro afle-
tenda catholica fide iacluram corporis pro nihilo eile ducendam i imo nihil
pro diuino beneficio magis rcputandum efle iudicabant, quam cm in profef
one onhodoxa: fidei ad vltima fupplicia, nouiflimosque cruciatus educeban-
tur: quos non modo fponte,fed auid fubibant. Sanguinem enim noftrum vbi
nam commodius erogare poterimus,qum in vindicando nomine veritatis: in
protercdis gentibus, quaepfeudoprophetarum errores perniciofos fedantur Sc
affermit: Sc Iefum Dei filium vnigenitum,principem veritatis,&: cceli terraequc
authorem , abnegant ? Multi funt,focij , quos parum ifta mouent : partim , quia
hisparum numen Sc natura indulfit : partim , quia humanis affedibus obruti,
jo non multum ifta confiderant. Tales igitur homines cm prouinciae calamita-
tcs,& pericula,tum patria domefticaque damna,damnadixi ? im folitudinem
& exitium confiderare velim : vtinam id foret exitium , quando finis quifque
miferiae non poteft efle , niii optimus : fed aeternarum eft initium aerumnarum.
Non prouinciales folm cum fortunis Sc pecoribus abdueuntur, proceres : ve-
mmetiam filij,quos ingenue educaftis,quos vobis chariflimoshabetis,pro qui-
bus tot labores Sc pericula fubiiftis : Sc vxores fuauifllmae, quae alterum animo
rum dimidium poffident : ingenuaeque matronas, quae pudicitiam Sc reb'gio-
nem tantopere coluerunt : fortuna: , quas tanto fudore domi peregreque com-
paraftis : honores,quos tot virtutum vfu obiuiftis: dij denique patrij , Sc caetera
^ diuina & humana auferuntur , fine quibus vltra viuere non licet. Non ad mor
tem Sc malorum finem ifta omnia , fed in perpetuam feruitut Sc miferiam au-
feruntjipfa morte longe deteriorem.Pudet pigetque referre,c6militones,quot
piacula,inceftus Sc facrilegia, caftas virgines, pudicasq; matronas prxima no
de maneant, nifi virtute veftra vindicaueritis. Longe maiorem , mihi crdite,
miferiarum cumulumturpitudoipfa,qum caetera damna prseftabit. Num vlu-
latus mulierum , Sc vagitus infantium exauditis ? num voeiferationes captiuo*
rum aeeipitis? qui manibuspofttergareuindis, longo funetrahuntur: quibus
ctiam omnibus,elatis ad ccelum manibus,neq; fupplicare, neque votafufeipe-
re,ncq; exmore numinaexorare licet:quando in vincula coie&i,Deosexorare
jo nequeunt:& nifi virtute veftra redimantur, nihil morte maius anhelan?. Pro-
inde expergifcimini,commilitones:hodie no folm pro Deo,regno Sc prouin-
cia,fed pro veftrafalute vobis dimicandum eft : ne, quodeunque praedae fuper-
fueritjiterum Turcis abducatur. Pugnate , cum fignum dabitur , fi fieri poteft
(quando res ita poftulat) maioribus , quam vnquam antea, viribus , Sc animo
inulto maiori : hoftium multitudinem ne plus aequo timete , quiapauci contra
Ff
 ANT. BONFINI RER: VNGAR^
muks iamdiu pugnare didiciftis : nunquam cum Turcis pari numero dimc-
ftis,nunquam etiam tergavertiftis. Animus eft quinumerum auget,leg;ionibm
fupplementa fuggerit,petora nuda munit,& ftri&os in iugulum gladios corpo
raque contemnit. Quinetiam&: in horam, vt dudummihinunciatumeft,affu-
turus eft illc fortiffimus collega nofter Paulus,que in tempore opitulaturu eflc
fperamus. Pro Iefu Chrifti, qua:fo,nomine , fortifimo animo dimicate , quem
nunqua vobis in huiufeemodi bello defuifle nouimus. Sin vero,quod dij pro
hibeant , barbrico furori fortafle ceileritis ,quas & quot vos mala iam manc-
ant confiderate. Praeter mortem , quae inter cxteraplus boni quam mali adfe-
ret,inauditi cruciatus , aeternaferuitus , turpitudointolerabilis , & miferiarura I0
denique omnium incredibilis cumulus acceder. Haec autem omnia,fi viri eile
volueritis , dextra veftra declinare potentis. Quare inuocato pientTimoIeu
Chrifti nomine,agite focij, manu confer te,fdam audadter gentem proterite,
quam diuvincere didiciftis.gcmitibus captiuae mukitudinis,pcrDeumhomi-
numque fidem, &: per veftrorum denique liberorum charitatem, qua:fo , fub-
uenite. igiturhodie mente pugnate,vt autadinternecionemdirum ho-
ftem ca:datis:aut , fi qua fati cogat iniquitas , nc ea qua: diximus mala , & long
maiorapatiamini, pulcherrim moriamini: vbique Bathor vobis aderit, inter
conferti ilimos pugnaturus : &: ne paternae gloria; cedat , hodie aut vi&orem,
aut deorumconuiuam forte fentietis. Vix Bathori ifta dixerat, cum quo- 10
tufquifque miles nimis incenfus,fignum pugnas dari poftulabat, ac Imperatori '
mnita fa&urum omnino pollicebatur. In tanto virorum ardore , Vaiuoda
haudquaquam ceflandum efle ratus,inftruftas in cornua ftatim acies difponit,
fe cum cataphrato equitatu in medium collocat , pradidium tergo mnitum
relinquit, pro vtroque cornu duas equitum alas obtendit. Dextrum cornu
praeter amnis ripam producir, obtendit ad editiffimi montis appendices alte*
*ty rum. Cum Saxonibus , Valachis & Vngaris conftaret exercitus , quia Caro-
lum Magnum domita Vngaria Saxonibus , quibus cum toties dimicarat, hac
locainrelegationisfpeciemcompleuiTe pthibent: Saxones, quiciuilitervi-
uunt , ac vrbes incolunt , primas pugnas partes lbi dari poftularunt : prximas ,9
Valachirvkima: Vngaris & Scythis pcrfuere. Dux laudata animi magnitu-
dine,conceilir.Contr,Turci fuas alas exphcauerant,recondiderantque ter
go prard.im : Se collatis vtrinque ignis , cum magna ferocia congrediuntur. v-
num Turcorum agmen in cornu dextrum fertur , & forti Saxonibus animo
excipitur.in ripa fluminis tanta vi pugnatum,vt perbreuimulti vtrinque cade-
rent. Pari adhuc fpe certabaturxm alterum Turcorum agmen immifum eft,
cuius impetum Saxones numero multo pauciores fuftinere nequiuerunt.Qua-
re inclinati , prater fluuium cseduntunalij vulneribus confofi , cum retro pe-
dem dare nequirent,in aquas aguntur , demergunturquercseteri dato tergo,in-
tra Vlachorum fubidia e recipiunt. Contrilli confurgut, obuerfanturque, a
& inftaurata pugna multos ex hoftibus obtruncant , nonnujlos praecipites in a-
quam impellunt. Dumhcacerrimpugnatur,Scythuli,qui laruum cornu
tenebant, ne minori quidem periculo laborabant : ala: non ine cruenta pugna
vtrinque retufae,quando inundantihoftiummukitudini obftare non poteranc,
intra cataphraitorum aciemfe receperant. Valachi cum Saxonibus in dextro
1 cornu mifer caei , quamuis multo plus hoftium ibi oppetiilet. Marus amnis
MAryfmfln cocus cruore infedrus eft. Dum vehementer in vtroque cornu laboraba-
tur,Vaiifoda, antequam res ad triarios redigatur, quadratum cataphratbrum
agmen, quod in medio ftabat, vkr promouet. Cum primus in acieftaret,
primo gradu, citato equo, cum eo vn concidit:focij tunc oftenti iniquitate^
confternati , ad Saxabanam quinqu milibus pafluum ab Iuladiftanrem , vel
proximum montem redeundum eflecenfebant. At ille , Quicunque ( inquit)
pro Deo ptimo mximo-, diuaque gnitrice pugnat,qucnam paito malis pre*
Hum aufpieiis inire poteft? Proinde timori parcite , me forti animo fcqui-
mini , commilitones ; futura vulnera abominatur equus , fine quibus bella non
geruntur;
 D A D I S III I. LIBER VI. 6ts
geruntur: fcdifte , mihicredite , hodie vidoremme vobifcum rcferet. MoX
dido celerius in Turcos irruit , laboranum nimos inftaurat : cum canto im
petu fcrtur in hoftes , vc primum illorum agmen line mora proftrauerit. Quod
eum Alibechus accepiflet,quatuor iimul agmma iungit,vt equimmmultitudi-
necircumglomerante,Vaiuoda:acicmobruat. Remittitur interim in vtroquc
cornu pugna; furor, cadpraetorianasaciesMars totus verttur. ibique ficcon-
ferto pralio dimicatur , vt dux cum duce, veterani eu veteranis com.inus acer-
rime certarent. Vaiuoda fex vulneribus vn cum equo confoiius , ad extrema
cum ociis redadus erat, quamuis carforum corporibus obdudus cflet, quo
icplures tum ex hoftibus cadebant,eofrequentior vndique turba confluebat.
Cum ita laborarctur , &; iam ad pra:lidiarios ie recipere non liccret ; ecce ter-
go Turcorum , montis vrtice cum quadrato cataphra&oq>agmine,vexillati-
onumqs alis , collega Paulus apparet: confertamq) cum hofte manum cm ex-
temploproipedaflet, citato gradu, edito ingenti clamore,vn cum tubarum
dangore coniundo,in Turcos irruit: tantoq, impetuhos tergo premit, vt pri
mo congrelTumulti ceciderint. illi cm numero dudum fuperiores, vidoresq;
fore viderentur, tergo peritenon modo fpem vidoria;,fed multitudinis quoq;
fpeciem imul arniferunt. Paulus duplici accindus gladio, veluti leo rugiens,
multo cruore vfquequaque graiTatur: indomitus , quacunq; ruit,cunda obuia
ie protcrit,latam & iniignem ftragemagitmunc vltimam hoftibus internicionem
obclamitans,nunc iuorum ferociam inflammas : quandoque vfque ade into
nans,vtlaborantibus &cedentibus exaudiremr. Poftquampientiffimo feie
rn Chriiti nomine foueri,ac vidori fucceTum continan intcllexit:gcminatis
viribus animisqj intonuit,per infefta latum iter agmina faciens,Vbi vbi Bathor
cs,inquif:vbi cafta; caftitatis fpecimen,rdei propugnaculum,& feueraintegri
taris cxemplum ? eubi locorum es:ii viuis adhuc , refponde Bathor : fum Pau-
lus,protc,pro patria; falute,ad vtramq; fortunam expeditillimus. Senferat Vai
uoda potius ex dciidente hoftium ferocia , qum ex intenta voce , collcgam in
tempore adfuiiTe:& quamuis multiplici vulnere iam exhauftus, tam quia plus
jo alieno fanguine qum fuo cruore fdatus erat , inter congefta vtrinq; cadaue-
ra: Adfum,inquit,mi Paule,adfum,adhuc viuitur.Dum defedaruinamnoftra
corpora minantur , & nutant : tu catholicam fdem , regnum,patriamqj tuctor.
Cm haec vix inter cardes mutuosque idus Paulus exaudiuiiTet,Si viuis adhuc,
confide ergo, inquit, & cunda pro nobis numina dudum arma umpfiTe puta ;
moxcircumadum laboranti Vaiuodae agmen proterit : collega; turmam, qua:
iamiam Turcorum,qui circumuenerant,vi cafura videbatur, prafenti morte li*
berat:additis fubinde animis,agmen in caeros lat ciet. Turci cum fronte ter-
go fe obclufos intellexere,m montem,quemdiximus,editiffimum, proxima-
que iuga difFugiunt, exuuntur caftris,& opulta praeda. nihilo fegnius ac illi fu-
4c giunt, infequuntur ifti , & per difficlima quxque loca difquirunt. potiifima in
piano ftrages ada:& per omnes citra inuidiam infignis, verum paulo minor in
montibus,patrata ca;des . Nam dum per auia feruntur illi,prouinciales locorum
non ignari,pra;occupantexitus:aut fi nequeunt,ne minore quidem ifti cdis Sc
vindida;,qum illi falutis &c fuga; cupiditate correpti, per anfradus ac pra;rupta
loca petunt , palantes illi fugam in iuga furripiunt : ij pari ecleritate fubfequun-
tur : multi per arda & ardua furrepentcs,correpti pedibus, ad ima tradi, im-
maniter diffecantur: pars per accefla vagtur palantes, &c ruftica turba eodem
pofteroque die caeduntur : nonulli faucij &: exhaufto cruore defedi,partimin*
edia, partim lethali languore abfumptifunt. Quicunque per montiuna appen-
jo dices adhiberi potuere, continuo ca:fi : paucicapti,nifi quorum beraus afpe-
chis,magnumcaptiuitatis lucrum pollicetur. Alibechus habitum linguamque
iuxt mentitus , paftoris dudu in montem aufugit, in paruaque cafula ea node
delimit. At vbi illuxit, confeenfo equo: Abi paftor, inquit , ad Vaiuodam, & te
Alibcchihofpit fuifle nunciato : mox dido celerius aucrfo equo cucurrit. Fu-
fisfugacisqj Turcis,ineorum caftrafadus eft impems, qua; ingenti pra;da com-
F f ij
 6i6 ANT. ONFNil RER: VNGR.
,' pletadiripiunt,captios quoq; cuifque artatis & fcxus in libertatem vindican^
congratulaturpileata turba, pedes manusquc affermes certatim ofeulantur, Sc
gratiasagunt. Deinde cafo fer ad intcmecionem hofte , cumreceptuifigna
ceciniTent,in gonem locumq; certaminis omnes conucnere. Paulus vidoria
quamuis haud incruenta lactams , cum collega legionibusqj vidricibus & pien-
tiflimis inter cadauera coenare decrcuitrquia ingruente node in caftra redire no
potcrant , atque multum commeatus & vini , potiti caftris hoftium , hinc abftu-
lerant.Super cadauera ftrata; menfa::quippequxvfque adeofrequentia denfaqj
iacebant, vtper vniuerfum campum , quoquo verfus in ffcadia pene fedecim , in
Cadauerprofilirepotuiffes.Appofitisergodapibusaccubueremilites.refedafa- 10
tis fuperquecorpora:5animilacticia,vinoque plus 2equoexhilarati:captiui, qui
profpcdadudumvidoriahoftiliacaftrapopulari coeperant, ibi quoque opulen
tiffim difcubuere:ccena non fine militari cantu tranfada, incompolito extem-
poraliquc carmine ducum procerq; laudes concinuere.mox incalefcente Bac-
cho , militarem pyrrichiam faltarunt. Cum adhuc armati Martiales choreas a-
gerent,elatis in numerum clamoribus, cunda complebt. item cum in publica:
hilaritatis monumentum,quotufquifq; miles geftu motuqj corporis aliquida-
geret , quo rifum caeteris exigeret : Paulus faltare iuflus , in media corona ita
mbfiliit,medium fublimcmq; carfumhoftemhumo porredumjdentib.fine vilo
manuumadminiculo,plan corripuit:mox in orbem,admiratibus potius quam 0
ridentibus fpedatoribus, numerofe faltauit,choream fe & Hercleo quoq; viro
digna edidit.Ea nox prae larticia gediente infomnis ada. Poftero die , ambo du
ces cum exercituin Albam Giulam ouantes rediere : dimifere multos , qui fo-
ciorum corpora legerent , fimulque congeftafepelirent. Paucopoft tempore ad
'/ fepult'uram Bathoris edido impenfaque faccllum conftitutum , vbi quotannis
parentaretur , inferiaeque firent : hoftium cadauera in aceruos redada quam
plurimos j quos in hodiernum vfquc diem cuique cerner erit. Ex Vngaris odo
milia defiderata,exTurcis triginta circitermihacatfarquin &per accliuiamon-
tium locapaffim caeforum ofla fpcdatur:duoque fer Saxonum,Valachorumq;
milia in profluent ada,quae figillatim deinde reperta fuere. Rex cum Tran- jo
fyluanorum rebus admodum folicitaretur,infignisecce vidoria; nuncius adm
it, qui cefumadinternecionem Turcumretulit. Prxfentigaudiorefocillatus,
ingentes Deo granas agit, quad femper res Pannonicaspropitiusipferefpiciat.
Aras omnes cum regina fupplex circuit , fupplicationes populis omnibus indi
cite ipfe quoque multos dies adomnia templa rem facram facit.Quare in Sty-
riaxn. Kalend.Martias , STranfyluaniaeahyeme bene pugnatum. Eodem
anno Ioannes cardinalis Aragonius, qui cumfumma pontificis poteftate paulo
ante venerar in Vngariam , Strigonium v.Idus Maias intrauit,oarchiepifcopa-
. Ara- tum aeeepit, Matthia datum. Sed cmloannes Alemannus, cuius pfefuc-
lon.metro- ceffor erat j adhuc in Cxfaris aula viueret,feq> in Romano foro iure priuari non 4e
pofle contenderet : Cardinalis prouentus omnes apud Strigonienfe collegium
deponi iuffit , doee vens diiudicata lite poffeffor extaret. Rogatus Ioannes,
cur archiepifeopaturegnoque temer cefferitCaudan monachipuluercs , lon-
gum antefyrmatrahentis, vitra fe tolerare non potuiffe, refpondit: Gabrielem
cardinalem cauillatus, quem fibiapud regem praferri, aequo animo pati non
. poterat. Quartopftannoarchiepifcopatus Aragoniofententiaiudicumaddi-
cruseft. Hic etiam annus Apulis&Salentinis perpetuo memorandus. Turco-
rum namque clafis deledo milite oncrata,&ex Aulone profeda , quod anti
er***, quum quondam nauale fuerat, Hydruntum traiccit : viginti hominum milia in
Iittus expofuit , qui vrbem incautam , & ex antiquo ocio inermem olim fadam
adortijdecimofeptimo die vi capiunt,acoppidanos ad vnum vfquc omnes ob-
trucant:nec fexui nectati pepercere,in templis ante aras caefi facerdotes,pon-
tifexcute exutus : nihil immanitatis , inexpiabilisque audacia; practermiflum.
Mox agrum & fintima quarque oppida igni ferroque vaftant, in feruitutem af-
ferunt,quofcunq; capiunt. Beftias, vetuftiimum ad Garganum oppidu,amo-
liuntur,
 DECADIS III! LIBER VI. $t?
luntuTjud quinquaginta pafluura vfq; milia in pra:dam omnia redegere.Qua*
re Alphfus Calabria? dux,dimiflfotruria: bello, copias in Apuliamreuocauitl
fi contracts ex tota Italia auxiliis , ad recipiendam Hydruntum terra marique
proficicitur. Italiamagno tuncmetuperculfa,multi emigrare dccreuerat:quin
& fummus pontifex Italia: fadionibus confternatus , de deferendaquandoque
vrbe Roma cogitauit,& fe in Galliam Narbonenfem profedurum efle minaba-
tur. Nouus bellandi vfus ita milites talos exterruerat , vt congredi non aude-
rent:fuananq; robora barbaris eludi fenferant. Adgeneri fuiopemFcrdinan-
dus rexconfugit : validiffimus duorummilium equitatus Matthiamiflus , cui
ic Magiar Blaius,&: Nagy Ianos praeerant. Ii cum in Apuliam traieciffent , &mari
& cerra Hydruntum obfeflam efle accepiflent, vt Pannonicas Italis vires often-
carent,ea qua tala caftraingrefli funt hora,cum Turcis congredi voluere.Tur-
rim magno praeidiomunitam expugnarunt , quam pro porta adfontemproxi*
mum Turci conftituerant , potentique pradidio & municione obfirmart. mul-
ti vtrinque ca:i. Vngari tandem eapotiti, c hoftiu audaciam fane reprelerant,
vtamplius egredinaudercnt. Ciuitas demum infequti anno,paulo poft Vn-
garorumappulfum , non line multa fuorumcxde , x v 1 1 1. Kalend. Septemb*
ab Alphono duce recepta. Hoc etiam anno Ludouicus rex Gallorum , exadis
cum Maximiliano induciis,adexpugnandam Doblam triginta hominum milia
inBurgundiammifit:quiDobleniibus non modo profligan , verum adinter-
necionemcef.Quare Ludouicus noniniuria fuccenfus,reparato validiore ex-
ercitu,vrbem infetam vicepit,folo aequauit. tem Stephanus Frangepanis,co
mitum Segnicnium virtute,probitate ac religione,n immerit princeps fem*
per habitus, fu perflate Berardino filio , viro indmita: fortitudmis c audacia?,
pulchrzLjuc nepotum prole, Modrufia: diem obiit. Francifcum quoq; Philel-
pium Picentem noftrum , Gracca Latinaque lingua eruditiflmum , poft edita
multa fui monumenta,otogenariumFlorcntiac mors tempeftiua corripuit. In*
fuper Cledacoriandulus ftratiotarum prasfedus , cum in Peloponnefo ageretj
magnas rupes qua: adTenarum promontoriumfunt, inuafit,ac ca:fis fugatisque
} Turcis, Mantineam eius loci oppidum in mam poteftatem redegit. Hoc eti-
amanno ings peftilentiapcr Vngariamdebacchatur. Qiun & Matthias , cum
hoc tempore Buda: Temper fuerit, cum Friderico Imperatore, vt in Turcos ali
quid moliretur, inducas fecit. Saepe etiam antea miflo antiftite Agrienfe , de
folida pace tradauit : nunquam tarnen earn ad ratam firmamque concordiam
redigere p tuit. verum ille ad cardinalatus faftigium regia ope & authoritato
eueccuSjVoti compos,faftidita Vngaria, Romam conceflerat : in bello Hydrun-
tino , I taliarque tumultu , legatus A poftolicus cum fumma poteftate creams , in
Apuliam contenderat. Sed antequam Pannonia recederet, haud inconfuko
principe regalia figilla, quibus literas obignantur,Petro Coloceni metropolitac
40 concefit.Neque ha:, neq; alia: vnquamregi,quas cum Imperatore iniuerat, in
ducas profuere. Namquoties parato exercituiter inBofnam, aduerfus Ottho-
maniam fumeret , extemplo pra:fedi Ca:faris,violatis induciis , Vngariam infe*
ftabant. Infequenti ver anno,qui odogefimtis primus eratfupra millelimum 1 4 $ l,
& qoadringentefimum , Hamburgum regis oppidum , quod Pifonio eft proxi-
murn,Caefaris copia: obfedere. Id haud parum regis animumcommouit.Qua*
re prfedum quendam equitum,cui Pandoblesnomenerat,Hieraflai Boemici
reguli fratrem,ad foluendamobfidionem repente mifit, gnarumrei bellica: , 5
fpe&ata: fidei vinun. Is clm ad hoftes iter facit,nil tale adhuc metutes.Cm
caftris appropinquauit, iam nox ingruebat: ftratis paflimmenfis hoftes accu-
jo buerant , vinoque dudum incaluerant. Incautos tergo t Pandobles cum ex- *l- r*t+-
peditiflimo adoritur equitatu . maximus primo infultu tumultus in caftnsob- f '"
oritur, mira nfufio cum terrorecundos incefit . aceubantes multitrucidan-
tur , fedantur paflim cruore thori : & qui aliquid audebant , his nee promptum
nee liberum erat arma capere,inftruere aciem, &impetum excipere. Quare fu-
gahis potius,quam pugna fuecurrit. quibufeunque fui t integrum , omnes tergav
Ff iij
 tis ant: bonfinii rer: vngar.
dedere: infequuntur Pannones aliquantulu,mox caeca no&c reuoeati,ac u&i]
fugatisqj hoftibus,potiti caftris,liberatumobiidione oppidum fubiuere.Regi-
naquoq; Beatrix affinitatis fiducia , Uteris & legatis Imp. adineunda cumviro
pace faspiffime hortatur : praeter bona verba,nil aliud acepit. Quant calami-
tatis non modo ibi hoftiq},vermChriftianae reip. hxc obftinataCaefaris per
tinacia attulerit,hauddifficulterhinc intelligipoteft.Maumethesenim Orien-
"""'" tis expeditione adortus , poft ingentia terra mariq) patrata facinora , hoc anno,
n5iinevcnenifufpicione,v.nonasMaiasincaftrisi7.Confttinopolitaniim-
perij anno,it menfeii.&die j.praeteromniumopinion,emoritur. Duohuic
fuperfuereliberi,maior natu Baiazetes, minor Czaliabus. Audita Imp. morte, [0
ingens in vrbe tumultusoboritur. Induas,vti duo fihj erat,facbones vulgusdi-
uiditur. viccrunt tandem Baiazetispartes:& cum is abeTet,quippe qui in Car-
maniam duftarat exercit, filius pro patre abfente, adimperiu poftulatur. Ba-
iazetesxvi.Kal.Iunij Conftatinopolimreuerfus,Imperator populo falutatur.
Czaliabus cognitis his quae Coftantinopoli geftafunt,imperiu Afiae anhelauit,
vt alter Europa:, A fia: alter imperaret. Sed loge aliter q. fperaucrat res ipfa obu-
git. Ex AiTyria: finibus reuocatus , Prufam in Bithynia occupt. Contra fratcr,
quandoimperi no patitur corriualem,coparato exercitu in Afiam traiecit:&
fufo fugatoqj fratre, Afiae quoq; imperiu in ditionemredegit. Matthias adhax
nadus tepus, quale nunquam anteamagis idone,cogit exercitum,deletumq;
habet. Vndecunq; poteft auxilia euocat,vt vtrarrtq; Myfiam,IllyricDaciamcjj
reeipiat. Dum id vnu intendit,& ingentes in Turcu molitur apparatus, (namq;
e Verfus caftra mouerat) ecce triftisnuncius aducnit,qui Friderici Imp.prae-
fe&o fuperior Pannoniam igni,ferroq> vaftari retulit. Indoluit admod Cor-
uinus,&: grauiter angebatur, qud tidonea manibus occafio per Caelaris in-
conftann elaberetur. Praetorianae Ottomani cohortes adHydrunt erant ob-
fefljinquibus potifTimumTurcoru vires continebantur. Bizantiugrauiifirnis
Kicl. ein- fa&ionibuSj&fratres inteftino bello flagrabant. Nicolaus Gingi dux Macedo-
**' niam ingreflus, amiflam olim ditione,patrata magna ftrage Turcoru , plane r
cuprt. Idipfumloanne Cernoifa&ueft,qui tandem cpofitis cum Baiazete jo
rebus,cumfua praeter Sabiacum vi recepiflet,in priftino regno remanfir.annua
tantum ftata Turco tributa rependit. Hoc anno,audito Maumethis obitu,AI-
phonfus c Italicis Pannonicisq; copiis Hydruntu,vtpaulo fupr diximus,faa
deditione recipit,dediticias barbaroru cohortes ad feruitianaualia rcdigit.De-
fperataigitur expeditionis huiufee fortuna,Coruinus no mediocritercommo-
tus,ad vlcifcenda Caefaris pertinaciam vniuerfas animi vires intendit:omnibus
Vngaria: finibus ante profpicit,qui Turcos attingunt, ne illorum incurfu ab in-
cepto reuocari poflit. C Stephano Vaiuoda Valachiaeprincipe,quam inferio
rem quonda Myiam appellabant,fdus iniit: qua quid focietate, nonnulla in
fuperiore Myfia vi Turcis oblata.hinc Ioanne Schanderbecci filium,aliosq;re- 4a
gulos Uly rico ab Ottomano olim eie&os, vt paterna bona recuperet : hinc Fer-
dinandum foceru, qui Aulonis fpe frulratus , Chymira dolo ceperat ,in Baia-
zetem hortatur & irritt. Verum eod anno Baiazetes Imp. manibus Panno-
Rifanttm nia: regis Rifan aftu oppid eripuit. Haec igitur anno memoratu dignage-
smiflkm. fta funt.ProindeinfequentirexHamburgu in Vngariae Auftriq; finibus iitum,
Hamburg*
bfjfum. obfidere decernit. oppid eft decern milibus pafluum iuper Pifoni, citeriore
Danubij ripa,& in altiflimimontis cliuo refupinatu.in vrtice arx eft inacceffi-
bilis,vniuerfae Auftriae Pannoniarq) cfpicua. hanc ptimo praefidi Caefar ob-
firmarat. A tergo Prucchu fubiacet,duodenis pene ftadiis remotum.NecMat-
thiam quide bellica: difeiplinaefanc authorelatebat,nihil in Auftriatut moliri jo
pofle,nifi Hamburg prius expugnaret. A tergo namq; relidu, amploq; praefi-
dio munitum,multii obefle pofle videbatur. A difficillimo igitur loco bellin-
ftaurat Pifoni primo venit 1 1 1 i.Kal. Iulias,cohortes quafdacum nonullis e-
quic turmis eofubmittit,quae oppid obiideant: ipfead deeimum lapidem ca
ftra pofuit.Imperator audita obiidione,cmidprouincia; fu: vnic propugna-
culurn
 OCADIS 1111 LiER V.
4mm forer,ne re tanti momenti per focordia & ignauiam amittcrctjtriatqui-
tummiliaobuiumimt,quiobfidioneminhibcant:pluraindics,vtivfusipfepo-
ftulaueritifubinde miflurus. Hoftcs prop adefle, rumor &tumultus oboritur.
Stephanus Scepuienis Comes, Tetaurusq;,pra:fedi equitum rege miffi,fine
curribus&impedimentishisoccurrunt. cuminPrucchcfemagrperuenifet,
Alemanni quadrato ex vrbe agmine contra prodeunt,vehementifhmo vtrinq}
mpetu pugna conferitur. a principio in acie ceciderc nullfcd Vngari numero
impares,qm explorar potius,qpugnatumvenerant,abhoftiferociainchna-
ti, palantes fugiunt: inftant a tergo iili, fufos infequuntur. Stephanus dux vbiqj
le genti forti/Iimus femper habuus,& impatiens turpitudinis,inclinat aciemn
itere conatur: fugientes aliquot obclamitans in ordin reuocatrfubuenitlabo-
ramibus,<Sc quapoteft vi,arteqj aciem inftaurarectendit. nter conatus tande
rritos ab hoftibus circumuentus capitur, captiuus nondu domitus abducitur.
Duo cuftodes inermi dantur, qui e afleruent.Dum canteros focios turbapetitj
duobus,qui latera clauderent,Prucchu verfus agitur. captatalocj & temporis
occafione, cuftodis latere, qu ad laeuam habebat, enfem ex inopinato rapit,
transfodit vtrumq;, atq; hor mambuselapfus, per auialoca in regia dem ca-
ftra rcfugit.Fufi quoq; dud equites,codem paulo ante redicre;gratultur pr-
fei fortiflmi falut omnes,quem cam propere nunquam reducem videre cre
lo debant. Pleriq; qui in caftris cu rege remanferant,audita dudum fuorunifuga,
longe maiora rati , in prxima Pifonij vrbem, vbi tutius agerent,fe cu principe
recepere.Poft vbi paucosfuiflecaptos,ac canteros cum duce Stephanoin caftra
rex inclumes rediiiecognouit,Hamburg longe maiore, qua antea obidio-
necircumuenit. Machinas belli ameas,atq; vnam inprimis rarae magnitudinis, r*rg*i*
Budamoxadferri iubenquferratoclauftro inued,vixequi circiterodogeni KMl
loco mouen poterant. Cum has vrbi admouiifetjincenia difcutit,ingentcs tur
res prorerit,& laxos vbique aditus patcfacit.Contr praddiaria cum oppidanis
turba iaduram moeni node refarcit, agger pone mur erigir. Inidiofa vbiq}
fabrica tenditur,trinis circum caftris ciuitas obducitur, ne quo adiUari fubf-
jo dioquear. Clandeftinis Imp. internunciis admonetur, t arda vrb obldione
eTeobfitam,vtniicit fubueniant,deditionomnino facer . Decern
milia equit tertio poft menfe ab lmp.mittuntur,vt Pnones inde repeat: auf
iidfieri nequeat, ciuitat milite commeatuq; cpleant. Ca:fareae, vtmperatii
fuerat,copia: aduenere,atq; occidteiam folein confpettu hofti affuere. -
mifere currus omnes: inadutu,vt agminis magnitudme copiarumq; multitu-
dine celarent hoft,ingruente node,vntantum lumen vifum in caftris, maxi
mum vbiq; ilenti actum, cuftodiae vbiq; difpoira?. In medio tatum interualli
fuit,quant neis mutuo eCc machinis ktdere pofent.Cotra rexeartode cun
aos qui ad Hamburgtim ducebant aditus,impofitis militum prcidiis obftruiti
40 tormenta cunda mexnibus admora^hoftibus obtendit.relida obidiaria manu,
reliquos quits peditesq; Alemnis opponit. Quamuis numero inferior eflet,
locor tarnen dificultate, machinarumq; copia viq; ade fe fuosq; obfrmat, vt
maioribus ctia viribus ic moueri n poflit. Alemanni intepefta node cdos
vrbis ad:tus explort : inipofita vbiq; praddiaofFendunt,tentanteiiccre,irriros
conatus fentiunt:mox re infeda,in caftra redefit. Cm ex improuifo hoftes af-
fugiTent,Prior Lau ran cu tumultuaria vexillation manu his ftatim oceurrit
multos interflcit,capitq;,ad rege rcdit,& inflamat ad prarli. Rex armatus con-
fcenfo cquo,cu forti animo illis occurreret, regalia igna iuffit explicari. Quod
vbifad eft,ignavento in hoftes confeftim intendebantur. Milites augufto)
jo fuccenii aufpicio,vix cotineri poterant.Cm Alcmannis appropinquaiTent,to-
tanode machina: bellicae eos infeftart.pft vbi illuxitjnetpusfruftraterertj
defperatare,comuni omnium cofenfu caftra retro mouer.&econtrario,veluti
prariatis curribus pridie aduencrt,(ic poftero die propotis reccflerc: vt i qtiis
atergo impetus imminerer,curruli fcfe oppofiru facile tuerentur.Poftqua Ale-
mnos abcunces Vngari confpicantur,inftandu a tcrgo multi eile cenfent, citt*
Ff iiij \
 ANT. BONFINII RER. VNGAR,
toque mpetu congrediendum , ne inultos dimittere viderenmr. Defpotes,c
lupo cognomen erat, longa bellorum experientia prazditus , praelium cum ho-
fte haudquaquam conferendum efle cenfuit , quando &: numero & robore ar-
misque longe fupcriorem efle diceret. nonnulli tarnen regis iniuflu tergo in-
fequuti,manumq; audadcrcofcrere aufi,parumprofper pugnauere.Cmhos
pugnam iniuifle Francifcus Ariftus vexillationum prafedus intueretur , ipfe
quoquc armis abftinere non potuit. Cum delecto eos equitatu ad Prucchum
vfque perfequitur ; & dum inter confertiflimos vir fortis acerrim pugnat , hu
mero ab hofte transfoditur. Mofes idem aufus,acidu graui la:fus,acie exceflit.
Cum illi Prucchum recio agmine contenderent,ab oppidanis non admiffi, ne
ibi forte Pannonibus obfefli,fame acrerum inopia vn abfumerentur,infub-
urbanis confedere. Quicunque tumultuarium latere tergve prelium comi-
fere,arreptis vigind curribus onerariis, nonnullisq; impediments, incaftra re*
dierunt. Obfidionem rex inftaurat : repulfisque maiore animo auxiliis , yrbem
oppugnat : disfringit mcenia, atque dies aliquot machinarum genus ceare vi-
fum : oppidani tandem ab omni ope deftituti , cum extremam reformidarent
mmburgi inediam,& fubfidia defperarent, fefe dedunt. Hamburgu igitur pridie Kalend.
debm. Qj-0bris capitur. Quanti haze expugnado rgi conftiterk, non facile credipo-
teft : plerique bis centics mille aurem prodidere. Arx quamuis dies aliquot
propugnan potuiflet,prefcdo tarnen acceptis tribus aurem milibus,regitra- lo
ditur. Item,eodem fer menfe, cum deledus Turcorum equitatus Sindero-
uiam prodiiflet, vt Vngariam excurfaret, Se pro more cunda diriperet , Paulus
Cinifus,Defpotes,Pet-rus Dochius, caeterique illius orac proceres, obuiam oc-
currcre,in campum,quem Beccher appellant,Sinderouiacproximum. Vtriquc
conuenere,collatis vtrinq; gnis pugna conferitur : cum in dextro cornu Pau
lus prafiderct, ac in Lxuo Defpotes,dudores ambo fortiflmi,circumadis equi-
tum alis iichoftem circumuencre , vt extremis ibi viribus fit vtrinq; certatum.
Turcus ceder non poterat, cm vndique premeretur: tanto minus Panno,qui
certamiamvidoriam aflequi confidebat. Dumillefepertinaciflimtueri,5
hic fuperare contendit,magna vtrinque cardes oboritur. fubfidiaria: mox ter- jo
gocohortes,aeequimm turmaefucccflerc,vtlaborantibus opem afFcrrt.Cum
his praclium inftaurant. quo cmomnes fado agmine Pannonum cataphradi
quits confluxiflent,hoftes extcmplo reiedi, dato tergo, fe in fugam vertunt,
Inftant ifti, & inter fugiendum magna patrata ftrages. Turci demum fufi fuga-
tiq; Sinderouiam cfugere. Tria miliain acie caefa, capti & faucij muid: quin-
genti ex Vngaris deiderati. In vidoriae teftimonium magnaepars predae,Pau
lo ad regem mifla: pars quoque veluti figna, & nonnulla fpolia templis affixa.
$mj reafe Capto iam Hamburgo,quod totius Auftrix propugnaculum non immrit di-
- cebatur, Imperator prafidiis cartera o bfirmat oppida : in primisque Prucchum
kurgnm. hofti proximum , & Cornaburgum , quod magni in vlteriore Auftria ponderis 40
efle videbant. Matthias ingeminato animo, ne ibi tempus tereret, ac vires elu-
deret,Prucchumpracterit,&:Viennenfemagrumadoritur,infeftatque.VbiFri-
dericum Imp eratorem efle fcnferat,hocnon ab rcfadum,vt fenfim & pedeten
tim Viennam,caput gentis extcrreat. Nonnulli in fuburbanis capti unt, finti
ma quoque circum oppidulacirciter odo , inprimis S. Vitus, Podon , fcplera-
que alia. Styriam deinde perculfurus,penetrare voluit. Ad oppidum igitur cui
tieukitch. Noua: ecclefi nomen eft inditum,cum cxercitu proficifcitur,quod decern mi*
sch*dw$ent libus pafluum eft vltraNeapolim. Ad Sceam Viennamitineris anguftia, &im-
pofidsibiprarfidiis,remoratusrctroCeffit, Semproniumq; peruenit. Hinccura
cunfimeb paucisequitumturmis,nonnullisque cohorcibusmilitum,adobfiddum Kev- f
*1""' zegh oppidum contendit , haud procul Sempronio remotum. Id fine magno
negotio capitur : reuertitur mox Sempronium,vbi dies aliquot mora trada, ad
obfidendammox Viennamrediiflet,nifiexhauftus labore miles , defatigatus e-
quus,acrerum inopia prohibuiflet. Saeuiente ergo bruma, in Vngariam adhy-
bernandum copias reuocare decernit. Quare Sempronio mouens , Tatam ve
nir.
 DECADIS I1IL LIBER VI en
hit. Qadragefimale hie iciunium agitur:corpus animumque rex belli labore
reficit,recreatq;,tertiodecimo ante Pafcha: folenniadic,Budam reucrtitur. Ifta
hoc anno gefta funt : poftero multa oppida expugnata , vt ex ordine referetur. &**1"* **
Prucchum fuperat, in fuperioris Pannonia: Auftrixqj finibus magni momenti ^f,X**
oppidum , quod Cfar validifimo praeidio & quauis arte muniuerat , ratus ibi
baud minus,qum ad Hamburgu Pannonicas fe vires vcxaturum. Hoe tutclam
omne itincris Pannoniis in Auftriam tendentis intercipit, inhibet comeatus
& nemo fine prarfidiario comitatu,hac iter facer poteft. Stephanus Dauid,cui DAmidH*--
Hazy cognomen erat, rege cum pra:torianis cohortibus , deledisq; hucequi-
ic tibus primo tempore mittitur,ij obfident. Ciuitas non folm milite, foTa, m-
ni busjverumcti optima arce, circfluoq; amne Leyta munita in plano fita eft:
ob longu pulchrumq; prar porta fuburbium. Verno tempore oppugnari ccepta,
baud facile capi poterat, qudo varia circm munimenta prohibebant. tentata
fa?pe expugnatio,mnibus admota: machina:, tranata aqua, fuperataf#pe fofla ft**/***
aggereq; ad muros cominuspugnatumradhuc tarnen capi non poteft:multifub-/?,'/<'iCrJW
muro caefi:qui d audader admotis ad mceniafcalis fubire conantur,extemplo "
reieclijfaxisq; funt obruti.Iam quartus ab obfidione menfis agebatur,c Dauid
non minus ira qua verecundia percitus , extremis viribus hac aggrcdi cogitet
ordines inftruit,& dato figno militu ignauiam vulgo increpitans, primus corn-
to pleta foTa murum confeendit. Prarfecti exemplo milites excirantur: obfttop-
pidani,faxaq; deuoluunt.Inhibent contra fagittarij,vrbs pari virtute vndiqj op-
pugnatur. Ad obtrita dem mnia peruentu eft, qua hoftis baud dificulter in-
trare poterat: ob'ftant intus oppidam : &in aditibus,quos a:nea tormenta fece-
rantjgrauis pugna cmittitur. Miferahc cardes exoritur. In fpe vitoria: inftt
timor mortis obftant illi. Sex circiter horis pugnat. Vngari tandem ingrefi
vrbe potiuntur. In primo ingrcTu ne mediocriter quide fxuitum , mox cardib.
tperarum. Arx autem ipfa upererat , qua: nondu capi poterat. Menfem vnum
obfident: &duo de quadragelimo die praefe&us arcis inedia coaclus, deditio-
n facit. Hie annus Prucchi captiuitate infignis habetur. Infequcti vero anno
je quio&ogefimusquartusfupramillefimum&quadringentefimumnumeratur, o -
Cornamburgi obidio,ardua quid & perquam difficilis rite fucceflk, qua: non cemamtur
minus hunc,quaillafuperiorem eftecit infign. Vienna vrbs fane potentiiima &>"
obfideri no poterat,nifi oppida quxda,qua: fuperfunt,ante capertur. Nunqua
enim illa capi potuiflet,nii fupr Danubius ere&is vtrinq; turribus,impofitisqj
prxfidiis occluderetur, ne quid cmeatuum auxiliormve ab Alemanis fecun
do amne facile de mitteretur. Dauid igitur cu iifdemcopiis & prtoriano equi-
tatu,rcgio iuu Cornamburg obidet.Clauftrumburg autem,antequa Pruc-
chum caperetur , f Pandobles Boemico genere natus , prarfecmsqj equit infi- +ft p*m
gnis rege miflus occuparat.Quin & oppid,cui diuo Hippoly to nom eft in- M1**-
40 ditjfubdudo ingentimercede pracfe&o arcis,fubinde receperat.Dauid,multo ft ton- ""'
milite, ac omni machinar genere ciuitatem Carfare ftudiofifllm munitaef- fiemt
fe rgi ignificauit,pluribus ad hanc obfidionem copiis opus elfe docuit: quarc
hue regis imperio Bocmicus quamprimu exercitus aduenit. Acrrima ciuitas
obfidione circumducitur: & ia foflae moenibusq; hoftis imminet:multae circm
turres conftituuntur,affiduoqipra:idio munita::cu oppidanis eminusquotidie
certat. Frrea: vtrinq; glandes ac faxa mittutur, prohibentur muro euftodes, &
grauiores machin moenibus admoutur,quibus murus obteratur,& hofti pa-
retur aditus. Inftaurt diruta intus oppidani mcenia,& ex materia egefta^i terra
aggere pro muro attollunt. Cascas quoq; folTas, ac vallu nocturno labore confi
jo ciunt,&foliciti conatus hoftilesreddere nituntur. Cm grauiterobfideri Imp,
acciperet,exercitAlemannorumhaudquaquaignobile,mitteredecernit,quo
repente foluatur obfidio .Itaque Noricis & Vindelicis milites conducit,dele-
tum cparat equitatum : & exercitum obfelis opem allatur qua ocyifim po-
teft,eomittit.Aemannospoftqupropiusadefle rumor efFunditurjobidiaria^
ne qua ex oppido fiat eruptio,man9 relinquitur,oppidanos iubetur aTeruare, S
 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
nihil tergo timere docetur. Dauid cum ceteris copiis, aduerfus hoftesprop
metantes,inftru<3;o agmine proficifcitur.Cum inconfpecbi fuiflent,clamorm-
gens eftertur: S collatis vtrinque fignis, manus conferitur. principio mira v-
triqueferociaconcurrre,cecidere nonnulli:quiinfeftiscongreflihaftis,equo
detiuxere,humique cataphradorum equitacumifer conteruntur. Vixinho
ram furor ifte perducitur , cum Alemannorum equicatus inclinatur : quod vbi
Pannones & Boemi miro robore pr2editicfpexere,adaucbsmox animis pr
fend vidoria,long maiore qum ancea mpetu feruntur. lili cum vehemtem
incurfum ferre non audcrent, tergiuerfarioccpere, palantes deinde fugere.
inftant tergo ifti , ac necubi coniiftere patiantur , ad quintum vfque lapiucm [0
infequuntur.Caftris igitur cxuunt,& inter fugiendum muks mtercipiuncicd
in prxima feillioppidarecepere. Dauid fignoreceptui dato la^tus>acouans,c
viricimanu incaftra reuertitur: vbi vi&oria: lxtitiam conuiuiis gratulabun-
disque clamoribus vn conclbrant, in oppidanorum inuidiam exhilarantur
omnes,ac infomnem no&emagunt. Contra illi triftes &gemebundi,filentium
intus agunt: &qui liberationem dudumfperabant,fpefuafruftrati,taciturnum
lu&um exercent : demum vires ac animum ab ipfa defperacione concipiunt.
Multi poftquam illuxit,a vallo fub publica fide tuto loquuti, ad deditionera e-
os hortati funt : quin & preces adie&ae , ne calamitofam obftinationem perfe-
quantur, quando &c honori fuo , ac fidei Cacfarex fatisfecerint : nvead extrc- 10
mam fe hoftis fa:uidam refcment,dumtempuseftrefipifcant,&clcmentiffimi
praepotentisque principis legem accipiant. Contra obaudire illi, &: obftinatiffi-
filentio animum indicare : quin S inter fc,iubentepra;fecl:o, coniurare,
potius omnia perpeti, quam Pannonis iurafubire , cuius imperio nihil ducunt
cfle miferius.Inftauraturitaqueobiidio,atfpes auxilij indies adimimr.Prbura
fub moenibus fa:pctentatum,nunquam tarnen vi capipotuit : quando non pari
animo certabatur.Pro laude enimcommodoque illi, quippequiindulgentiffi-
mi Cafaris imperium pro fummalibertate reputabant. Dauid autem iubmoc-
nibus , dum pradium ciet , glande perculTus interiit , crepitanti machina tunc
emilTa.Hyems in caftris afta.Rex fame vincendum elfe cenfuit:quae cum fepti ,0
mo menfefaeuire in vrbe ccepiflet, extrema Cornamburgenfcs media labora-
runt . tanta eos fames inuafit , vt equos felesque in dcliciis lautiflimx gulascen-
ferent.Ea hyeme cum rex Budas hy bernaret, rumor inceflit , Achileiam , quam
nunc Cheliam dicunt , &: Neftoralbam , ad Iftri oftia fitas , Turcis grauiffima
obfidionepremi. Stephanus Valachias: pnnceps,adquem hoc bellum prcipuc
pertinebat focietatis iure, ad Matthiam confugiens,auxilia petit. Rex quamuis
initas cum Turco inducas habebat , eque in conditionibus induciarum per
obliuionem deinferioris Myfise tyranno quicquam cautum erat: tarnen focie
tatis &catholicxfideigratia,nondimiTaCornamburgiobfidione,ingtem dc-
lectum habet,atque proceres omnes,cum nobilitate nomina dare iubet.liben- 43
ter ob periculi magnitudine,ne Achileia caperetur,nomina detulere. Magnus
comparaturexercitus,&Varadinum verfus iam caftra mouentur.Nondume
peruenerant , cum triftis nuncius aduenit,de Achileia dudum & Neftoralba
efle actum. Rcx, quinondum ex Buda mouerat , ne tantum fruftra exercitum
comparaTe videretur , caftra Pofonium , per vlterior Danubij oram reuocari
*BeUc,- iubet,Comitem Stephanum,qui paulo ant*Felefton oppidum fane muninfli-
f'uT mu propeRakofpurgum in Styriaexpugnauerat , vt citeriore Danubij parte
Viennaobfideat,clmadmonet:ipfe ad Pifonuim caftra confequkur,ibiq; dies
aliquotfubidet. Stephanus dads exercitibus fupplcmentis , miraceleritatere-
gia mandata peragit. Sed antequamvltraprofequamur ,nonnulla quae hoc an- 10
no acciderunt,interiicienda funt. Ab anni principio Iones Cardinalis Arago-
nius in Vngariam rediit:& cum in vrbe Roma,repulfo Ioanne Alemanno, legi
timus Strigonienis ecclefise archiep. pronunciatus eflet, x. Kal. MartiasStri-
gonium fubiuit,& Apoftolica authoritate, regioq; beneficio, metropolitana in
Pannoniis dignitate potitur.Hoc edamtempore,cumfeptemTurcorum equi-
tuffl
 DEC A DIS IUI. LIBER VI. 6i\
tum milia per Coruatiam in Carinthiam,& CarnioIam,ad diripienda quxdam
emporia erupiflent,in reditu ad Hunnum amn Coruatia;,qiu Sauu inHuit,ab- H**fl.
dutis decern milibus captiuorum,& ingenti prda, Defpote Lupo,Garaij,6
Matthia Barno,Comice Berardino, cxterisqj prouincix regulis ad internicionc
ca'fa funt,& omnia recuperata.vbi BerardiniFrangepnis virtus nimiu enituif-
fe perhibetur.Hoc etia anno Stephanus Crifpus^Vrbani qua;ftoris forore ne- -*"?**"'
pos,Fer-raria; primim,deinde Romac, humanitatis ftudiis mirum in mod - ***
ditus,claro ix ingenio,& profufa eloquentia praeditus, ad Cafimirum Poloniae
regem primm legationis munus obiuit,ad quod omni iudicio nimis videba-
le tur idoneus. Naatpecbis huic eratvfq; ade hilaris,fauftus &iucundus,vt
mofpectatores obtutu conciliaret. accedebat fumma comitas , item compta &
fuauis oratio, nee non ingnita quaedam probitas, aim incredibili humanitre
c6iunfta,vtvelinuitumhominem amare cogat,vcl infeftiflimum quemq; ani-
in vincat , vel implacabile exorct : neqj deeft animi magnitudo, libertasqj lo-
quendi : & mens fimplex,nullius mali confeia: infuper animus ad benemeren-
dum Temper imentus,nec iracundia:, necinuidia; expofitus. Huncetiam an
num Petri Colocicniisarchiepifcopicaptiuitasfecitinlignenij quod non fine Petrm Ct
mximo omniu proccr ftupore acridit. Primus hie erat principis fecretarius, **
qui folus dicendi librtate apud eu omnia libere loquebatur. Damnabat info-
io lentia palam tributa , qua; ter quatrvexjuotannis obingentia diuerfaq; bella
rege imponcbantur,quasDicasappellant,quibusnonmoddomefticatim,fed
viritim,aureumquifquenummum pender cogebatur. Id vulgo & apud prin-
cipemfaepius improbauit. Prater linguae libcrtatem,qua maximi quandoq; vi-
ri le tangi fentiebant,fatiofa quaedam accefit aemulatio,hums gratia inter prin
cipes exorca : qua regis animus offendebatur, quamuis eum alioquin dihgeret
&: oberuaret.Commotus tandem rex,aut coercdadibertatis gratia, autvtidi-
lectifimi exemplo amici caeterorum audaciam procerum deterreret, hue prae
ter facrofankam mtropolite, dignitatem,incarcercmfan coniecit.Sedhone-
ftiifim per arces regias aTeruatus,annos fex circiter lingua; fuae pnasluit. It
j eodemaano Vrbanusquaeftor ,inudorumobtrectationeparu abfuit quin car-
cerem fubiret : fed innocentia;,probitatis ac fidei fpecbta; ratio virum integer- "**
rimum,regiq; commodiflimum,periculoliberauit. Quinetiam regina & Car
dinalis Aragonius frater interceflere , ne infont virum, fine quo rex commo
de viuere non pofle videbatur,indign liuor alienus opprimerct. Id Matthiz */ j
vitio quandoque datum , obtrectatoribus delatoribusque fuile paululum ob- . ""**
noxium,&: hinc in amicos plerunque faniitum. Nimia,qua eos benefictia pro-
fequebatur,& pro delatorum fuafu larfa charitas,in criminis huiufce regij caufa
fuit:atquela;fa fides,in exigendis plerunque pcenis immodica efle folet.xplo-
rata quotidie Vrbani probitas,&: inaudita cum integritate patientia,item inge-
0 nij dexteritas)laboriofumobfequium,& inaudita prudtia^ nullum criminibus
locum reliquit. Muki llludde Vrbanomemorant,quodinHamburgi obfidio-
neaccidit. Cmrexpecuniis & defe&o iamcxercitunimiumlaboraret,qui
maxima fupplementapoftulabat,abvrbe Buda Quaeftorem acciri iubet,neccf-
fitatemaperit,& maxima cpta patefacit. Poftrem nil aliud hominem dimif-
furus inquit: Vrbane mi,quod nobis opus eft, id pro induftria, fide, diligentiaqj
tua cura,profpiceq;:& tu cnfiliorum trimphorumq3 noftror, mimftcriumqj
auxiliumque vale. Quinquageimo pft die , militum quinq; milia in regia ca-
ftra mifit:quos rex i in Vngariadelettum habuiiTetjCogerc nequiuiflet.Cum 6
celeritate,& beneficij magnitudinc opinionem ille regiamfuperaflet : Vniu cr
o fa,inquit,talem virum Vngaria centum annisfortaflenongenuit. Exeo tem-
pore,tanta n Vrbanum regia; pietatis & benefictia; facta fuit acceflio, vt hunt
pra; ceteris virumamaucrit,cunrisqjhonoribus&commodiscxcoluerit. Sed
ad diuerticulumreuoceturoratio. Cum rexPifoniuvefaniente bruma veniTeti
quo exercitum paulo ante praemiferat:hinc Comit Stephano fauente faeuitii
hyemis ad oecupados Viennae ptcs,eoruq> pracfidia:hincab his qui Cornanv-
 24 ANT. BONFINII R E R. V N G A R.
burgum obfidebant , ad capiendam ciuicatem excitabatur : vno tamen tempore
vtrumquc prarftitit. Proinde xv.Kal. Februarias Pifonitun cum excrcitu profi-
cifcitur : & ( vfque ade incrcbrefcente frigore,vt accenii duodetriginta ptae ri-
gorc brumas coleos amiferint)adCornamburgumperuenit. Oppidaaospcrc-
tatus,nne adhuc fcfe dedere vellenc?Nondum tempus efle, refpondere. mhTu-
ros ad Carfarem , i aliam opem implorare pofint : fin vero dencgabicur , ciuica
tem continua dedituros. Datifuper eare dies aliquot. Intereane tempus fruftra
teratur, inftaurataobfidione , Danubium faruaglacie rigentem ficco pede fupe-
rat/ecum prartorianos quits C cohortes dycit, Clauftramburgum proficifci-
tur.Sttbfedit hc dies aliquot, mox ex compofito per Danubium itineris cuiufq; 10
grauifllmi toleratiiTimum,ad Vienn pontes quadrato agmine defcendit.Extri-
bus ibiprarfidiis,quarciuesimpofuerant, duo in nfula eo dieexpugnat:tertium
quod ad caput pontis ex parte continents eratimpofitum, qua: adMorauiam
fpedat,expugnare non potuit.duabus turnbus,quas eo die ceperat,prarfidia fua
imponit.Deinde vtroquc pontepotitus , &fat eo diefecifle ratus , retro pedem
refcrt. Item iter emenfus ad Cornamburgum & fua caftra reuertitur.Deipera-
J2w/*r tis tunc auxiliis , Cornamburgenfes iam inedia abfumpti , dcditionem vitro fe-
cere. Capto igitur Cornamburgo, quod Vienna: propugnaculum efle videba-
tur,S impofitis ad Danubium vtrinque praefidiis, ne quid demini poflct comme
atuum : rex cum viribus vniuerfis ad obducendam ardifimaobidionc Vien- *
nam defcendit. Diequadiui Pauli conuerfioeelebratur, parte quae ad Clau-
ftmmburgum pertinet,vt ex aufpicatoobfidioneminiret, caftra locat:qua? vero
vuntvip a(j p0on fpedatjComitem Stephanum paulo ante mctari iuflerat. Exadis Pa-
fchar folennibus , accitus ex inferiore Pannonia dux Laurentius , inter carteros
proceres genere,animo,opibusque prarpollens,& principe filij loco iemper ha
bitus,cum mximo excrcitu aduenit:& praeter Danubium ab Vngariar parte ca
ftra poner iubctur. A parte Morauiar,quar ad Septentrionem refpicit , prarrepti
dudum fuerant rege pontes, potiffimus re frumentaria: acutus obftrudus.
Prarfidium,quodin continente fupererat,locatis fubinde caftris,xvi. al. Apri-
lis fada deditionerecipitur, eo quidem die , quo fie infignis fuit fobs eclipfis, 5
vt ftcllae multae cofpeda: fuerint. Multi quoque illum fohs defedum Caefari in-
A4*5> fauftum fore prjedicarunt.nec ab re quidem: quandoe anno, qui odogefimus
quintus vitra quadringentefimum millefimumnumerabatur, Viennam Au-
ftriar metropolim cum maxima patrimonij iadura Imperator amifit. Cum igi
tur ab huius anni principio,haudinconfultis fideribus &aufpiciis,rex Viennam
oblidere cceperit,quo infefta Fridcrico aftraeiTe noueratchuc animum vniuer-
fum intendit, vt indomitam hadenus Pannoni ciuitatem , praeterea florentil-
mam&opulentirimam,autvi,autinedia domitet.Sciebat enim, fi fuperbifima
vrbepotiripoterat,idperpetuumvidoriae monumentum omnino futurum. A
fuperiori parte proximum vrbi caftellum erexit, id ipfum cartera caftra facer iu 40
bct. Suburbana deinde oppugnat,&diripit:eximias,amcenifllmasque villas mi
les circumpopulatur, &incendit. Nemo ex vrbe prodire audet : quae innmera
multitudine completar fame faeuilima laborare coeperat.Defcdis plebei gu
iar alimentis,ad impura C interdida defeendere necefiltas adegit. In macellis &
popinis equi carius opinione vcniere:clm felibus parfum,nec muribus.In-
terea rex nunc fuburbia, nunc ab nfula Danubij mcenia tentare, quotidiana ei
ere prarlia,quandoque circumire folus cum accenfo mcenia , Se ciues nonnullos
alloqui, mirari milites principis fecuritat. Rex caftra fua, quar in fuperiori par
te locauerat,fecundum Laurentij ducis aduentum,extemploreliquit.Petru Ga
raij confobrinumfratremhis prazfccerat, & fe cum ulica manu in Laurentij ca f
ftra redegit.nulIovnquceflaTe die vifus eft. Inter obfidendum,cum prartori-
<x*rnZJ ams coPus ad expugnandum Eberftorphum profcifcitur , matronar cuiufdam
nobiliflmar oppidum,& fummafolicitudine,fumptuque munitum . quodcm
obftinatifimum 5nefariumfcelus aufumefle vidmet, non indignas ab autho-
ribus pnas exegit.Cm prarmeenibus caftra pofuuTet,3 in humili domuncula
cum
 DECADIS 11IL LIBER VI. '. txf
cum proccribus quibufdam & familiaribus accubaret, emiiTa ab oppido frrea
glande , paries exterreftri incruftatione cransfodimr , &parum abeft, quin rex
idu fulphureotranfuerberetur.Conftans &intrepidus ipfc perftititxaeteripre,-
fenti periculo conftcrnati , vbi rcfpirarunt , id malo dolo & fumma perfidia fa-
dum mufficarunt. Paulo pft oppidum expugnatur, milites pracfidiarij in capti-
uicatemmilitaremaccepti. Datamatronae venia,Hiercilaus fcribaeius,acBoe-
micarum rerum procurator , intentarum regi iniidiarum poftulatur , &: maior
indies de hoc fufpicio fufcitatur. Crimen rex diflimulat,ad Viennamdomi tan-
dam incum bit, obftruit delatoribus aures, C ad pacatiora quxrendum crimen
ic tmpora diifert. In caftrareuerfuSjVineas^urreSjCrepitantes machinasse cte-
ratale genus mris admouet. Vnuni fuburbiis nodu vi capitur.incditur raa-
gnaexparte,vbi non mediocrem plebes iaduram feeifle dicitur.Ciues hinc o-
mnes animo conftcrnati , quia optimum ciuitatismembruminterccptumefle
confpicantur : Rogatus Ca:far, vt his auxilium mitteret: Patiantur, inquit, earn
Viennenfes inediam,quam fuum qudam prineipem in arce obfelfum perpeti
coegerunt. Quin C portis quotidie infultabat hoftis : & quam maxime , qui in
ftatinibus inulanis verfabantur. Vario in Danubij ripa euentu pugnatum.Se- fortitude
mel Vngari hac moenibus propius acceflerant, fed ab erumpente ex vrbe mul- '%?*'
titudine reiedi, interdido ponte, cum fe in infulam reeipere nequirent armati,
te fub vndis humo reptantes, remenfo vado in tutum rediere. Laudata nimis mi-
litumaudacia. Viennenfes tandem ab omni auxilio defticuii,execrabilique fa- "** ca-
meadati,Kalend.Iunij Matthi deditionemhaudine perpetua Cfaris igno- **>AI.it
minia, fecerc. Ingens eo die terraemotus fuit , quo quidem oftento igniica-
tum eue regem vrbe non diupotiturum ,ibique diem nouiifimum obiturum.
Rex ouans pridie feriarum diui corporis Chriili , Vicnam ingreTus,quem Ste-
pfaanus Comes Scepufienis, Petrus Garaij, dux Laurentius , & plerique Boe-
morum,Pannonumq; proceres in palmata vefte fequuti funt. Portero die Bea-
rrix regina, oecurrente omnium ordinummultimdine, ae turmis equitum,fin-
gulari pompa vrbem inueda: ibi, ac in proximis oppidis,milites a:ftmarunt,re-
}o tccerunt,rccrearuntquecorpora,longo belli lab ore defatigata. Vrbem omni
um rcrum copia compleuit. Priuegianonnullaciuibus pro voto conceflarfex
circiter menfes Vienna: adi funt. Intereanon omni ex parte ceTatum. capta
namque Vienna, Comes Stephanus cum duabus legionibus , nonnullisq) pro-
ceribus , Ncapolim, Viennenfis fane pulchritudinis xmulatricem , obfidere iu- Keufidtt,
betur: ne quid in Auftria magni momenti plane fuperiit,quod fuum Impe
rium nuperrim partum interturbet. Ipfe cum regina, fine qua nihil domimi-
btixque moliebatur,fexto pft menfe Vienna receflit, Budamquepridie nata-
lis Dominici peruenit. Verum illud quoque memoria dignum eile cenfemus,
quod de ipfius infidiis paulo fupr dicere occccperamus. Rex vrbe potitus,vt in
40 proditores,parricidas&infidiatores quacreretur,edixit.Nam iniidias ad Eberf-
torphumiibi tentas obliterare non poterat. in Hiereflaum , comperto indice,
primo quacfitum. Scriba regi perquam familiaris capitur, coniicitur in vincula:
& in quaeftione pofitus,fe clmillius oppidiprasfedum admonuifle confeflus
eft, eumobfidionis periculo alio modo hberarinon pofle,nifaccubantemin
prxima domuncula regem glandiuomo tormento petat. Item , ne falleretur,
idus locum praefignaiTe regia: fella: in fcopuli fpeciem. In Viennenfiquoqj ob-
( iidione,fub adulterinis Uteris clm ciuibus Morauia,Boemiaque,commeatus
epe mififlc.Paulo pft eadem rogatus,dicere,fe prac cruciatibus ifta fuifle con-
feflum , &c ne capitis reus eflct, fui confeius, extra quaeftionem nihil de confef-
jo fione affirmare. demum cauillatione vti , equuleo fe reiiftere non pofle.
Item, infontem efle , & nihil vnquam in dominum de fe oprime meritum fuif-
fe molitum : demum, morimalIe,qumfupplicia morte grauiora perpeti. Rex,
quifacinus fat compertum habere dicebatur ,perinternuncium&:pra:fedum
carceris cum admonuit, vtfi veniampoftularet ,fc non denegaturum efle pol-
iicebatur. Cotr le,ne criminis regia: Maieftatis reus efle videretur, nunquam
 <6 ANT. BONFINII RER: VN G AR.
adduci potuit,vtfibi fupplicarct ignofci,capitisqjfupplicmmdeprecaretor ;c
pite muldari maluit,quam ex veniae petitione,precariaq; vita,pro confeflb ha-'
beri , ac tanti facinoris infamiamfuftincre. Commotus hac obftinatione prin-
ceps,rite de eo iudicium haberi iuffit : Sc,antequamille Vienna difcederet,co-
uidus ille capitis, in forum educitur. iEquis feriba; mortem oculis Viennenfis
populus fpedare non poierat.Multi lidorem clam admonebant,ne lethali vul
nere fxuire t in ceruicem. at ille,fiue ex compolito mercede dudum adadus, fi-
ue cafu,ceruicem haudquaqu amputauit: idum ex media ceruicis parte in hu
merum deflexit. Cum repetere vellet, faxis populo petitur, infugarnqj ftri&o
enfe conuerfus abiit. Hiereflaus in prximas aedes tranflatus , profluuio fan- le
guinis,paulopo,ft animameflkuit. Pando bles,fraternae mortis inoignationc,ad
Ca;fare m transfugit. Hie fuitinfelkis feribae exitus.

RERVM VNGARICARVM DECA-

D I S Q^V AKT LIBER VII.

i a s igitur , Vienna femeftri obfidione capta , eu Bu*

dam veniffetjCreberrimis populorprecibus reuocatus, (quia
regnum abfentia regis, latrocinas & iniuriis infcftumfan red
diderat ) nihil profed eo fuit antiquius , quam crimina pur- :o
gare, optimis legibus &inftitutis inftaurareRempub.quacle-
gum veterum indulgentia, nimia feelerum fcunditatelabo-
rabat. Odogefimus iam fextus annus agebatur,fupra millc-
1486. fimum&quadringentefimum,cmha;cqua;fequentur,Buda:rexmolirirc-
prit. Capta namque Vienna , quinqu tantm annis ille fuperuixit , ne diu-
tius exterrasmotus oftento vidoria potiretur. Inprimis Quacftorem Vrbanum,
&Emericum palatinum,quos & amare & obferuare videbamr, in colloquium
admifir. Ioannem Varadienfemepifcopum,fupremumea tempeftatecancel-
larium diecit, vt de indicendo Buda; conuenturit decerneret.Quin&Tho-
^Al.Dr*gf. mam f Dragi,pra;torem regni,quem non multo ante tempore legatumadSix- 50
tum pont, miferat , fententia cundamandata cum fumma lauac munifi-
ecntiaperagentcm,itemmaximicallidiiimiqueingenij virum,&ad maxima
quacque negotia natum, practerea Scythica lingua nimis eloquentem , feorfum
alloquitur, percundatur mores hominum ,& de abrogandis, iubendisquele-
gibus cum homine verba facit , vt qui muks in Vngaria annos ius dixerat : ex
eo quacunquc opus eflent, &qum graui feelerum mole Pannonialaboraret,
intellexit. Dcmum fenatus habetur : ex patribus & proceribus nemo fuit, qui
regni mores non abominaretur,& renouandas leges non cenferet. Quarc
conuentus , quam diaetam appellant, optunatibus, populis & nobilibus ad Ca
lendas Ianuarias indidus : adftatum omnes diem conuenere : nec parum qui- tfi
dem temporis abfumptum,quando rei moles ita poftulabat. Ibi fandiones e-
ditae, ac regia & fenatus autoritre munira: : inprimis Palatinale iudicium ab-
rogatum. Et quando Vngaria in conuentus diuifa eft, quos comitatus appel
lant , cuique in flagitiofos latrones , ilcarios & fures animaduertendi poteftas
fada : vt praefidente conuentus praefedo , de grauiffimo quoque reo perorata
caufa, fuppicium fumatur : Sc palatinales proclamata; ,vt aiunt , congregario-
/- nes, ad deelinanda, qua;acciderefolebant,fcelerainterdida;. Odaua:,ftatis ,
J temporibus bis quotannis, non fine iudicum defignatorum, vicariormve
pra;fentia indidar. Idipfum Tranfyluanis, Sclauonibusque praeceptum.Adin-
hibendamiudiciorum acternitatcm lex promulgata, vt omnes caufa; in qua- p
mor tantm Odauis definid. debeant,vltraprorogarenonliceat. Caulseri-
am infinuationum modus impoitus. Ad intercipienda litigantium fubterfu-
gia,Odauarum tempore prorogationes regia; Maieftatis omnibus abolira;,nifi
qui velperegr profedi,vel incaftns,muneribusque publicis oceupati fuerinr.
*. His in tribus tantm Odauis uidultae prorogationes : in quartis autemeauas
definir
 DE CAD IS IUI. LIBER VII.
definir coguntur. Quinetiam abfentibus,quibus parentes, fratrcfve domi vn
viuentes fuerint, exceptio nihil illa fuffragatur: prorogationes autem falso im-
petrantibus,vel allegantibus,linguae emenda propoita.Item,in quoq; conuen-
praefes eius,ne folus ius diccre videatur,e nobilitate odouiratus,decemuira-
tusve,magiftratum quotannis creare iuber,quibus in tribunaliconiudicibus v-
tatur.Munushocrecufantibus,ftatutamulda,&infalfitatedeprehenfishuma-
nitatis & honoris iadura,ex lege tributa cbquando S ccntum,& vigintiquin-
que aurcorumadieda muida. Cum nobiles iudiciaexerceant, & olim a ple
be ipi iudicari folerent, ne przpofter fuperioribus inferiores in dicdo quan-
ic doque iure przeflent , lex lata, vt in caufis nobilium potiorcs nobilitate iudi-
cescrearentur. Teftimoniis, exequutionibuscme iacrorum collegiorum &c *.
conuentuum,modus praeferiptus eft, &: ad Sigifmundi regis morem reuocatus. erHm<ifUi-
Periuris &: falfariis facerdotibus poena grauis impoiita : nam facro extplo mu
ere abdican debent. Abbates & pracpofiti, qui feueriori vita: fe alligarunt , in
teftimoniis, cattcrisque rebus, fux religionis inftitutis nunquam defeifeere
iubentur. Epifcopis quoque mandatum, vt fingula ( diceleos collegia fa*
cerdotum bis quotannis recognofcant : fi abfucrint , per vicarios boni paftoris
officium refarciatur. Item confenfus voluntatis cuocationes.inhibita:,quan-
do corda hominum nemo praeter Deum intueri poteft. In publicis quzftioni-
10 bus agendis priftina confuetudo feruata : itidem etiam in euidenti recognitio-
ne. lnexequendis quaeftionibus hie ordo traditus: Si ex quorumuis relatione
fie querela:,velu ti fad fuerint , reperientur,non reus,vc ex more hadenus fa
ctum eft, fe purgare, fed ador fuo coniuratorumque fuorum iuramento yprout
rei magnitudo 6c ex iudiciis deliberatio poftulabit, adionem nmnirc debet: 6c
vfque adeo, vti ii de illatis damnis agatur , iuramentum pro regni more iibi ad-
iudicetur. Quod ii fat probaiTe videatur , nondum reus potential gratia conui~
tus eile dicatur : fed centum aureis iudici & adori xquc diuidcndis,ipfe mul-
detur , aduerfariumque prftet indemnem. Sin autem diuerfa vtrinque tefti-
monia fuerint, tunc iudici liberum eft, an adorempro illatis iibi damnis iura-
jo re, an reum potius fe purgare velit. De illa vi , qualiter inter adorem &: reum 4k.
iniudicio fit agendum, rite pra:fcripfit, &: teftimoniis, approbationibusque in-
ducendismoauminftituit.ltemetiam,&innocentia; tutandas, 6c his qui vi im-
pulfve alieno , aut necefitate aliqua peccarunt , profpedum , in qui bus quid
iuftum &C acquum fit,iudicem obferuare iubet. Depulfionibus quoque cauit,ne
iufticia interturbetur : 3 trinoforenfes proclamationes aboleuit. Cum Vnga-
ris mos effet, deficientibus vtrinque probationibus in quoque negotio , fngu- DmelUr
lari certamine caufam definid : quod abfurdum eft,ac cacteris foris inauditum: d,m$ca"*'
lexinde lata,qua vbiqucpoterit, quam in militari foro, duellaris dimicatio an-
tiquata eft. Item edidum , grauifimam quamque caufam ad quartas odauas
40 terminan oportere. Nullus etiam iudicibus , quos Protonotarios feu Magi-
ftros appellant, eque praetor qui his prxeft, &regiam Maieftatem perfona re-
fen,cxtra tribunal fine collegis vllam ferre fententiam,aut edida literasque vl-
las cmittere priuatim poteft. Omnium qui propriamiurifdidioncm detreda-
rantjVtquc rege tantm iudicari poient,impetrarant,priuilegia funt antiqua-
ta,prx terquam perpetuorum ( vt aiunt ) comitum, qui diuorum regum benefi
cio ceteris tribunalibus aflerti,regali tantm indicio funt obnoxij. Cauit e-
tiam,ne quid bonorum malo dolo aut inique impetraretunvt bona regia Ma-
ieftatecollatancminiaccipereliceret, donee prfedus,iudicesque conuentus,
illa alicni iuris efle iudicarint : Si quis bonorum huiufcemodi poflcfionem vi
jo obieritjiudici, vniuerfoq; conuentuircpellendieiuspoteftas data. Quinetiam
in donationibus claufulam illam , de manibus regiis , quam tanti momenti eTe cUufuU
ccnfebantjirritam eTe iuffit. Item,fuperiores bonorum omnium donationes, ***"" r"
quainiuria,&prter regni morem datafuerint,edido publico refeidit. Ad co-
ercendam fneratorum auariti fanxit, vt oppignorata bona, qua: vfusfrudus
grada adsfacientib. non redduntur, in primis octauis perorata caufa, dominij
Gg i)
 6ii ANT. BONFINII RER. V N G A R.
fine fcenore,primaquc forte, redderentur : quin & pro vfurae muida fneratof
aduerfariotantumvltrfohieredebeat, qutioppignorataolim bona extimen-
tur. Qucrentibus &proclamantibus , iurapoTeflionumad fe pertinere, quse
ad fifeum defedu hxredisrecidiflc creduntur, iuft prouidit : itemjetiam reg
donation! aduerfantibus. Matronarum dotes falas, ac ratas femper eile vo-
luit. Sacrarum quoque poteftatum &C magiftratuum audoritatem , fi quid ubi
cumnobilitate rei foret , ne ador in reum videretur habere imperium , hac re
duntaxatcoercuitaliquantumm,neinconfulta regia MaieL in nobilescxana-
themate fxuire liceret.Cum negotiatores,atq; alij,tuto per regnum vagarinon
poTent creditorum faniitiam, qui debitores,aut alios pro debitoribus info- je
/W ro fiftebant : optim cauit,& vtrifque profpexit. Damna quoque proceribus,
&nobiltati,quacunque per Vngariam iter faciant,funtinhibita. ltem,cuique
pediti,equitvcedidumeft, vticommeatus & pabulavendentibus vbiquela-
tisfaciant : fi virapiant,apud iudices conuentus,regimve Maieft.poenas luanc.
Quin & copia: regia: in faciendo itinere,fi quid vi ceperint : prafedus , qui au-
daciam non rcpreTerit,delams,pro illis cumulate fatisfaciat. Item,ne quis fo-
luto iam exerci tu,& data miflione, in alienis pofleifionibus immoretur , qua rc
damnum infrt : ita cautum eft, vt quieunque ex militari mora detrimenrum
aeeeperint, ab eorum prxfedis prxftentur indemnes. Qupd fi quam in dicen-
do iure,conuentus,iudiccs, prxfedfve, ignauiam negligentinive praeftitent,
apudregiam Maieft.prouocarc liceat,illaq^ lxfum indemnemprftare debeat.
R0gatio quoque in Polonos & Venetos promulgara, qua his nemo bonorum
quicquam vender,aut oppignorare poteft. Facinorofam quoq; clientium au-
daciam coereuit. iic enim legem tulit : Quod fi qui clientes in aliquo muere
patronis conftituti, facinora in alios iniqua patrarint, pro his patroni, patefato
fcclere , apud conuentus prxfedumlxfis fatisfaceredebeant : fin vero nullo in
muere fuerint,fed domi fux patronorumftipendiofruantur, ipfimetapudfo-
rum conuentus proprij poenas luant,nullamq5 opem patronis aeeipiant , neq
Tttrtni. patrono cuiquam his afTerrepatrociniumliceat.Qujn& patronis data poteftas,
vt clientes, qui alios vi iniurive aliqua aftecerint, aliquvefacinora patrarinc, j
autmalac difpenfationis rei aufugerint, reddendmve rationem adminiftratio-
nis detredarint , contempto priuilegio nobilitatis, & immunitate coneeila, in
vincula coniicere,& ad fatisfaciendum coger liceat: fi vero inique capcos,c-
iedosque in carcerem illicaufntur , citato in ius patrono in primis res oauis
diiudicetur. Si cliens, & famiharis adalicnumpatronum transfugerit , ferui-
tioq; alligarit alieno, illc mox eum dimittere debet: quod fi no fecerit,duplices
De fan*- pro eo pnas pender teneatur , & in primis res odauis agatur. Ne portoria
plus aequo vbiq; exigerentur , conuentuu prsefedos cum potioribus nobilitatis
recognofcendis viis,pontibus & aggcribus prxfecit. Rufticos,qui antehac ex
aliis pagis dudisvxoribusdenariosquadragintaportitoribus folucre cogeban- q
tur,item tonforcs & fartores eadem pender coados,ad viatorum portoria lon-
sigi/mmub g leuiora redegit. Sigifmundi regis edidum olim antiquatu in vfum reftituit:
r'maZm. Ne quis gubcrnator,prxfedfveprouincix,pdatinfvein bafilicas,abbatias &
prxpofituras diuis quondam regibus fundatas , donatasque , aliquid audere,
difponerve pofit : quando ad regiam tantum poteftatem facra hate difpofitio
pertineret. Qui furem,homicidam,latronem,facinorofmve quemuis captum
vitro dimiferit,parochialiiudici pro eo homagium foluito, larfisquc fatisfacito.
riuietrum Villicorum abdudores, vnius anni apud conuentus prarfed patronis reddun-
****** to:fi recufarint,pro eishomagium foluunto.contr patroni villicos tranfmigra-
re volentes,fine vi vlla dimittunto. Qmmalo dolo varia caufati , vlicos remo- foi
rantur inuitos, fex & triginta pro villico quoque ureos expendunto. De de-
DecmAte- cimis quoque exigendis legitime cautum : Dccimatoribus prxferiptus eft mo
dus: hortus,ccllaq3 vicatim vinaria interdida. Ruftici qui deciroatorium mini-
fteriumobeunt,immunes cfle iubentur.Dccimarum controuei fias ad regnum,
. /ir*. & Romano foro , ad regale tribunal reuocauit. Infuper Romanum forum re-
gnicois
 D A D I S III L LIBER VII. 6t9
gnicolis omnibus,item optimatibus pontificibus,pra;poiitisq; nterdictum.De-
cimarum iudiciu regia: tancm Maiell.conferuatum. Potcftati quoq; regia; ius
praucriptum eft, ne quem ex prima querela delationve , proccrra ve conilio
damnet,aut ignominia & perfidia: crimine notet, donee a conuentus prefecto,
eiusque nobilibus rem veram liquido fuerit edoftus, Aducrfus perfidos,infi- ***fibr*m
deles,ac fceleratos fancrio quoq; non magis grauis,quam mitis,edita.Reos vio- '**'*'
lata; regiacfidei dies tantm quindecim inc mala fraude domi tenere : interim
pro eo upplicarcjinnocentiam tueri: item ad regem tuto adducere,abducere-
que quifque potefto,vltr non licito.Quicunquc aduerfus aufus fucrit,reipub,
ic noitishabetur,domus& fortuna: ada:rariumredigunto. Fures, ficarios, homi? a/ ,/<<-
cidas, latrones, incendiarios, alienarumque literarum & monetarum adultera- ri,Crr'
tores,domi nemo excipito : qui exceperit,querenti, conuentus prefecto , iudi-
cique tradito. Quifacinoradcfenderit,contrve fecerit,domus&: fortuna; fici
cxtemplo funtote. Qui pro his arma fumpferint,quasillidebent pnas expen-
dunto. Fodinas auri,argentiq; , item falis, aliornwe metallorum, qua; in pri-
uatis pofiefionibus reperiuntur , rex citra compenfationem xquam non acci-
pito: i nihil rependere voluerit,carum ius omne,frutusque domini poleflio-
numefto. Tribunal Comitum Zagori ad Varafdinum,antiquatum:conuen- cmiatm
tus huiufcc ncola: Sclauonum procerum tribunal petere iuili funt. De his Zaor"-
quihomicidium ex dedito iludi patrarunt , ita fanxit : Quicunque hominem ucmicnU
interfecerit, capitalis efto : i aufugerit,vbicunque depreheridetur,ex regnic- *t!**"i>
iuetudine conuentus ipfe praefectus iudicesque de eo pcenas munto. Si vero
non ex induftria,fed forte fortuna,ex inopinatve quem necauerit,reo,ca:que
cognatis componenda: caufa: poteftasefto. Adquodque tribunal quicunque
conuidus erit,extemplo adurgente iudice,fi recufarit, udiciorum onera, &: Ji
n's expenfas ex more rcpendito. Ad inhibendas futiles friuolasque appeilati- ^fftUati^
onesedicl:um,quicunque ad Maieftatcm regiam prouocarit,lifuccubuerit,ge- "" fualett
minatas litis expenfas,geminata quoque iudiciorum oncrapendito,omnisque
remifionis expers efto. Qui autem iniufta iudicia queritur,haud/uaquam m-
50 reucrenter ad Maieftatem regiam, palatinum,pra:tormve prouocato : i ceffe-
rit, fuecubueritque, eas, quas illi damnati debuiffent , pnas expendito. De c**u*
conuiclsin iudicio capitis , Lodouici regis edictum inftaurauit. id tale fuit: ,ud'c"'
Conuiclus quifque capitis in iudicio,moxadiudicem in vinclaconiicitorrdies
tres concordia; gratia detinetor : re incompofita, in aduerfarij manum tradi-
tor, vt legitime ab eomet poena: exigantur , quae corpore cum rebus in eo de-
prehenfis iure dari poffunt. In vxorcs , liberos , forores , cognatos , pofleflio-
nesque nihil vltra animaduerti poflit.Si iudex concordiam patrarit,omni iudi-
cij emolumto inhacre careto. Illudquoq; adicclum relegi:Filius pro pater
no facinorc nee corpore, necre pnas vllasluito. Vicisfacris,religionive ad-
40 diclis , abfq; priuilegio regia; Maieft.pofleifiones vllas tenere non licito. Qui
federn iudiciariam violarit,mox ureos centum expendito. Per conuentus o-
mnes,qui iuridicendo pra:fint,difponuntor. Haudincfultofenaturcxprsefc-
dos,ex proprio qucmqueconuentudeligito,quivna cum iudieibuse nobilita-
te creatis ius dicat. Nemo eques, pedfve , templorum oftia prsefringere , auc
quiequam hinc rapereaudeto. Si quafacellis visillatafucrit milite, pra:fec~tus
turmarum cohortimveprohis pnas dato,poflefionesqueillius serario cun-
x cedunto. Si rerum inopiaiuflerit,accitoftatimpagiiudicc,facerdotve,c6-
dita in templo cibaria praeftituto a;quo precio militi venduntor. In coercenda -**"*
presbyterorum auaritia edidum Caroli regis , de fepulturis, reftitutum, quod f'Jter"
jo tale eft : Archidiaconorum,& plebanorum nemo,pra:ter vfitata funeralia,vltra
quicquam exigere pro fepulturis audeto : il exegerit, facris extemplo beneficiis
abdicator. Item imperatum , vt communes cuiufque conuentus impenfac ,
collaca pecunia perfoluantur. Item , vt neutra litigantium pars armata iudicia-
le forum adeat. Quin &: nundinas, mcrcatus ac fora , inermia Matthias effe vo- *,
Juic. vciudiciatutaintegraqueferuaret,edixit. Quicunque optimatum nobi-
Gg iij
 }o ANT. BONFINTI R E R. V N G A R.
limve,prcfectum iucucij,vicariumquc eius in dicendo iure acexequendoifflh
pedierit , infidelis efto. Quj feruos v iihcosque habuerit , qui iudiciorum offi
cium interceperint, cosque quamprimum in manum prasfedi non tradiderit,
centenis aurcis mul&ator. ndices ordinarios,legitimosque defininit : vtputi
palatinum : practorem , quem iudicem curian nominant: fecretarium , vt aiunt,
** re. cancellarimve. Praetor autempoftpalatinum,praefentiam regias Maieftatisrc-
*.'** fert: ipfeqjcum protonotariis dicendo iuri praecft. Alios autem,veluti tauerni-
B*ni scU- corummagiftrum , Se Vaiuodas (vt aiunt) banosqj Sclauonix, inter ordinarios
mtmt. j-cgaiis forj iudices adnumerandos efe non cenfuit. Quicunq; temer inaeccr-
caudic- fitfveiftorum curiam intrarit,ctenos aun nummos ouito. Caufidicisquo-
rum -
.
que caufarum numerus praefinitus : quippe quibusfupraquatuordecimhomi-
num lites fufcipere non licebat. Qui autem priuilegia populatione , raptu, in
cendi ve amiferit , ad fexagefimum vfq; annum geftarum rerum nobilium te-
ftimonio comprobationeque vti liceat. Praeterea illud, Nemo iudex iniuratus
i*rjfmr4*- fuummunus bito. Praefcripiit etiam iuriiurandi formulam. Prafbtutus
uZum quoque redimendis capitularibus, conuentualibusque Uteris, atque etiam cu-
redemftto. rialibus, vt aiunt, modus eft. Sed de legibus nouisque fan&ionibus hactenus.
uZl Verum enimuero no modo nouas leges edieba tulit,fed viuendi mores Mat-
<t$aHcn- thias Beatricis aduentu fane mutauit. Pannonibus regibus mos erat, cumpro-
tu reP"* ccribus &nobilitate familiariter viuere, aditum negligentius aTeruari, multas to
muiamt.
menfas fternere, inter optimates amic difeumbere, inter prandendum patere
fores, mendicos rogatores admitti : congiario eleemofynam impartiri , faciles
omnibus aures adhibere: fecundo vt plurimm pane vefci,omnibus velmifer-
rima: fortuna: hominibus regis aditum patere,viuere incultius,ne humilia qui-
dem failidire atria,infanos fumptus in clariffima bella erogare, magnifica con-
temnere xdificia, domiparfimoniam,forismagnificentiam &liberalitatema-
marc : populare prftare ingenium , & benignum: his demummoribus omni
um fibi gratiam conciliare. Prifcorum ergo regum veftigia fcquebatur.quin&
omitate,induftria,&: ingenij dexteritate in quoque officiorum genere przfta-
bt,ne plus geftarum rerum magnitudine,qum virac imitatione,corum quen-
quam prxftantilmadxquare videretur,nc dixerim fuperarc. Adpromeren-
dam procerum ac militum beneuolentiam fualiberalitas , dementia, populan-
tas^ beneficentia promptum effeccrat, vt cun&is ex animo coleremr. Cum
optimatibus & pr*cfetis militum ita quandoque domeftic verfabatur ,vtfua-
MattbUhu uilfimahaccofuetudineiibi omnes obftringeret. Nullo benignitatis & libera-
. jjtaCis officio poterat expleri. Non folm proceres,nobilfve milites officij gra-
tia,fed gregarios quoque vifitauit. In caftris atgrorum charitate cotubcrnialu-
itrauit,fa;pe languentes propria manu pauit,ientaculaque porrexit : hortabatur
ad conualefcendum,increpitabat pufillanimes,& defperatos cofolabatur :fxpc
in acie vulnera obligauit. Ex hoc igitur officij genere mirificam omniumfdem 40
ibi comparabat. Quinetiam gloriabundus faepe retulit, fe Nicolao Bofna: rgi,
cum per officium vilitalfetjiegrotanti pedum dgitos interfricuiTe. Item ,ami-
corumfamanaufealaborantium , inter vifitandum perhuman fuccurrifTe :
velutiregias dignitatis immemor, &expcrs, ftomacho fluctuantis caput fufti-
nuifle. Omittofales , quibus defectos obfirmabat nimos, Smortuos ab infe
rs reuocabat. Inter amicos quandoque licentiore fympofia. & comefTatione
lautiore vfus eft,' vt curas abigeret. Cum Myfiis, & Ratianis, dum Boemis &
Alemannis , cum Vngaris & Cumanisiuxtaverfatus,domi militiajque negli-
genti corporis cuftodia vfus : fides tarnen omnium , & qum maxime militaris,
ideffecerat,vt publica ipfa cura & folicitudine muniremr. Pro ftipatoribus jo
simple* omnes certatim corpus eius peruigili quifque cuftodia afleruabant. Nulla do-
*>.4 * gemmata pocula , nee chryfendeta , myrrhinve , nullis atria auheis veftita:
nullus,vel quid,raro videbatur,& ipfe quoq, incultus,ac rudis apparatus, for-
didiE in quadrata menfa , cultus omnis ad equos 8c arma tranflatus : ibi
aurum,gemmas & argentum geftarc mos erat : item excolerc comaSjgcmmara
fera
 DEC DI S . LIBER VIL <
frtagftare,habitulautifimo Vti,qi trabes Romanas exuperet: cuteras parum
artes curarek Poftquam autem regina venerat , menfas, & viuendi modum ex- ******
eoluit,faftidita domorum humlitate: magnificas cnationcs, eXculta triclinia, """*
aurata cu bicula introduxit,regem popularitatc reuocauit:ianitores foribus ap~
pofuit affiduosjintercepit faciles aditus,regiam Maieftatcm ad feruandum Ion-
ge ambitio fuis decorum redegit. Statis regem temporibus in auditorium pro-
dire,arus dicere monuit. Scythicis Itlicos mores inferuit, & Latinis quoque
epulis oblcdauit.VariaSjquibusolimcareba^arteSjeximiosque artifices ex Ita
lia magno fumptu euocauit.Quarepiuores,ftatuarij,plaltici,clatores oclign-
lo rij,argentariique fabri,item lapidicida: operarij,& archite&i ex Italia condu&i,
infanaquehis jmpenfafalaria '. diuinushinc cultus adaudus,a:dicula regia acci-
tis toca Gallia Germaniaq; cantoribus exculta. quin&olitores,cultores hor-
torum,agricultur:rquemagiftri ex Italia eduti : qui cafeos etiam Latino, Sicu-
lOjGallicoque more conficerent , euocati. Adie&i quoque hiftriones & mimi,
quibus cum regina nimium indullt : item mohaulae,vtricularij,chorauIae ac ci-
thardi. Inuitati etiam muneribus Potx,Rhetores&Grammatici, quifalfio-
pinione fu, miferiores longe mufas , quam adduxerint, inltaliam reduXerunt.
Hasomnes Matthias mirific coluit,aluitque,Pannoniam,alteram Italiam red- Studium*
dereconabatur. Viros quaque arte prarftantiflmosvndique difqqifiuit,condu-'*"r^*/*i
lo xitque. A ftronomos, Medicos, Mathematicos,Iuriscj; confultos dilexit: ne Ma-
gos quidem & Nigromantes abominatus eft : nullamartem contemptvnqu.
Contt Vngari polticas cultura: deliciarum expertes, ha:c omnia xgr ferre,
infanos damnare fumptus : regiam Maicftatem quotidie ineufare , qudpecu-
nias ludibrio haberet , vedigalia admeliores vfus inftituta in res futiles vanasqj
erogaret,prifcorumregumparfimonia & frugalitate defeifeeret, patrios &fc-
ueros mores exueret,abolcret antiquos rirus,& ad Latinas,im Gotalanicas de-
licias,erFminatosq} mores plane trasfugeret. MuiTitare quoq;, nimis vxoriumi
& externos non modo aurum,fcdprincipisindulgentiavniuerfum quotidie re*
gnumpopulari: multa quoque obloqui,&: in malam partem accipere. Atdiuus
jo ille princeps, omnium bonarum artium parens ,& fautor ingeniorum, Vngari-
cos vulgo mores damnare , rufticitatem Scythicam &c incultam vitm publice
taxare,inhumanos paiimritus abominari, vrbanitat fenfimintroducere, pro
ceres cum nobilitate ad politicum culmm hortari , iubere domos pro facltate
magnificas erigere,viucre longe ciuilius, fefe minus cum peregrinitate gere-
re,qum ante prxter omnium opinionem abominabantur. Adhaec igituro*
mnia excmplo fuo inprimis omnes inuitauit. Budenfem atcem, vbi praeter ma
gnifica Sigifmundi dificia nihil fpe&atione dignum crat,eXcolere adorfus eft:
retractioremaulamnimis exornauit: quippe qui Danubij parte aediculamfta*
tuit,hydraulicisque organis,item facto fonte duplici marmreo & argnteo
40 decorauit: collegium adiecithoneftiifimumfacerdotum-.fupra Bibliothecam Bitistttu*
ftatuit,mira vtriufque lingufcunditatc completamxultus quoque librorum f"*
luxuriofiilmus. Ante hanccubiculum eft in abiida curuatum , vbiccelum vni-
uerfum fufpicerc licet, qua fpeftat ad Auftrum. Palatia erexit haud parum
Romano luxu differentia, vbi laxa triclinia, procita, fuperbifima,
item laqueara vbique varia & aurata , multa infignium varietatc diftin&a : po
rtes infuperemblemateconfpicui,infignescc camin,in quotum faftigiis qua-
drig2E,acmultaRomanorumftemmatafuntfculpta.infrahypothecie,thefauri-
que. ad folis exortum varie, cnationes & cubicula, quo altioribus fcalis,& am
bulacro fane fubitur. Buleuterium hc , & dista. Cum vitra procefleris , varia;
<Q manfiones inexcelfamabfidemconuexa::hybernacula,a:ftiaculaque multa
item h eIiocamini,& aurata: zetz. praeter hare alta, abdita^; fecreta , argentei le-
ti,argenteaeq5 cathedra:. Ad occafum,vetuftum opus,nondum inftauratum:in
medio areaveteri porticucircumuenta,qua dupliciacoronant ambulacra: quo*
rum fupremum,nouoq5 palatio prarpofitum,qu ad fumma triclinia confeendi-
mr,duodecim figniferi orbis fideribus infignenon fine admiratione fufpicituf
G g iiij
 tfjt ANT. N F I N 1 1 RER. V N G A R.
teilellata vermiculataque vbiq; pauimenta teruntur, nonnulla encauftica funt:
caldarixpamm,frigidariaeque cellx: hypocauftain tricliniis mammatis tegulis
obteda,quae non modo colorum pulchritudine,fed animalium confidorum va
. rjetate confpicua. In fubdiualibus , confpedu pedcftres tres ftatusc , ex alto
non incrmes,adeuntibus obiiciuntur.Galeatus inmedio Matthias conftitutus,
hafta clypeoq; innitens,cogitabundus:dcxtra pater,& fubtrilis 1 Ladif-
laus.In medio fubdiualiumfons aeneus,marmoreo lacu circumuentus,cui Pal
las galeata, fubeindaque imminet. Ad aula: huius aditum in anteriore fubdi-
uali,quod multo laxius eft,hinc & hinc duac conhtutaz ex re ftatua: nud,cly-
peo,fecuri,enfequeiuxtminates,adbaiimcircumfculptafunttropha.Inhac to
igitur quadrata area,ante Sigifmundi atria cftituta : ve tus latere palatium in-
ftaurare coeperat,quod,i prazlare potuiiret,plurimum de fuperba vetuftate re-
ferebat. Geminas huicfcalasadiecerat, porphyreomarmorc,aeneisq;cande-
labris infignes. Ex eod lapide geminas huic ianuas fuperftruxerat, quas acnei
poftes,& affabr fadi,Herculeisque laboribus admirabiles,& non minus ter-
Unt. Bonfi- gQ qU<\m fronte fpedabiles exornaban , quibus llud Antonij Bonfinis Epi-
M. gramma mandauit,inddi:
ATRIA CVM STATVIS, DVCTIS EX IRE, FORESQVE,
CORVINI REFERVNT PRINCIPIS INGENIVM.
MATTHIAM PARTOS TOT POST EX HOSTE T R I V MP H O S, t0
VIRTVS, JES, MARMOR, SCRIPTA, PERIRE VETANT.
Contignationes huic infano fumptu deftinarat , quibus laqueara aurigantes
per aethera planetas continerent , erratilesque curfus miro fpedu referrent.
In fronte fubgrundiis tedorum triglyphos ilibiicere decreuerat , & qua poflet
arte confpieuum opus efficere. In fontem regia: per odo fer ftadia pixidatis
tubis, fiftulisque plumbeis aquam fubduxerat. Sigifmundi ambulacr , quod
totam fer arcem ambibat,ne pari quidem fumptu profequi cpit. Ille aterni-
tatis deftinatione,hic temporaria in ambulacro mora xdificauit. Laxos lgos-
que ibi tradus inftituit:fpecularia quoque multa , item atrium murorum minis
impoitum,ex lignario opere confedum, vbi triclinium ,cubiculum, prarterea *
apodyterium: & paulo retradius lucubratorium , graphiariumque locum per-
fecit,fed*inuentumvefanamruinaminDanubmminarividebatur. Exiraar-
cem in prxima conuallehorti iubiaccntamniimi,marmoreaquevilla.Hu-
ius propylaeum columnis teTellatis,embrycatisquc circundan!, quaeameacan-
delabrafuftinent. Triumphales funt villa; poites , & triclinium cubiculumque
cum laquearibus & feneftris vfque adeofpedabile,vt lautiimamantiquita-
L,r'*' tem ProPms accederet. Quafpedat in hortos, porticus fubeit.in hortislabyrin-
"**" thus, ex arboribus confitis inftitutus. Infuper auiaria, peregrinis noitratibusq;
auibus: qua; frrea retiacoercebant. In auiariis quoque arbufta, frudifeque
arbores, & nemus , itemxyitiper ordinem digefti, variisque arborum generi- 4
bus cirouallati. Infuper crypto porticus,prata, lithoftrata, pifcinx.Turres quo
que cccnaculis ac pergulis obduda:,in quibus coenationes cum vitreis fpecula-
ri bus vfque ade iucundae,vt nihil putes amnius. Argentans villa tegulis con
vefla teda. Quin & in vlteriore Danubij regione in Peftano agro, ad primum lapi-
dem,fuburbanum habuit, ne minore quidem ameenitate delcdabile, vbi cu-
ris animum relaxare mos erat. Item in Budcni agro alterum ibi erat fubur-
banum , ad tertium lapidem , vbi fyluetnum ferarum amplillima fane viuaria
fpedabacur. magna quoque hc cicurum copia. Adfalinarium erattertium,non
ju* Rtg*. procul ab vrbe Buda. Sed quis ea pro dignitate referre poterit, quae ad Rega
/fc/*. lcm A.ib indiuaGcnitricis bailicamoliebatur, vti facrorfuntrnonumetarc- f
gum . totam enim non modo inftaurare , fed multo pra:ftantiorem efficereco-
nabatur : &pr2cftitiTet eximius illc princeps , ni mors immatura medio fuftu-
lifTet.Magnam inprimisaram, loge priftinalaxiorcm, fundare adortus eft,vt hc
jtra.
bi,patrique Maufoleum conftitueret. HucetiamHelifabethe parentispien-
tilima: corpus non multo ante vita defundae, tranftulit, vtparentibushc& fra
tri,fibi-
 D A D S . LIBER Vit \
tri, fib% facellum dicaret, opus artifieiofae tcftudinis^ ac eminentilmae,e qua-
drato lapide inchoatum,quodinconucxaabfidaiamconfurgerecperat:totq)
crcum fornicibus obftrudum eft, vt acerrimum quodq; fuperet ingenium:&,
guando in palude fitumeft, altiflima ia&a habet fundamenta. Taminfanum i-
gitur molitur ardificium , vt hoc duntaxat vno cartera fupcriorum regum opera
bfcurare videatur. Ad Vicegradum prifcorum quondam regum arcem in e- }4
ditiffimo Jocofitam,fubiacntem regiam fie amplificauit, fie hortis,viuariis fe-1 **
rarum & pifeinis excoluit,vt aedificiorum fuperbia, aliaquoque fuperare vide* dum'
atur. Apparatus hic Attalicos,& laxa triclinia , ambulacra te&orio opere candil
io difima,& feneftras fuperbiffimas cerner ent. Hc hortij fontesq; penfiles, qui
porphyreo marmorc, aeneoq; folio culti funt. Si vltrprogrediaris Tatam of- >
rendes: quae meo fare iudicio caeteris arcibus anteferri in tanta breuitate poteb
Hc enim perpetuo crafoque aggerc, conuallium aqua iftitur, ftagnat,acla-
cumiugerum feptenorum fere milium paTuum efficit. Piftrinae ad emiflorium
aquae frumentaria;,exordinenouem: qua: arcifan cohaerent,& nunquam bel-*
lo auferri queunt. Arcis formam inaftragoli fpeciem duplici muro, propugna-
cula&: fofia munitarbreuis inter porticum area, quam aurataecnationes, ma-
gmficaquc cubicula circunftant:laqueata; contignationes, multo auro carlatu-'
raq; confpicux.EmhTaelacu aqua: refiftitur,& pifeinas haud inuitafacit in-
numeras: magna luporu & carponum copia. Duo vtrinquepagi nonignobilcs,
duxq; baiilicae.Circunftantfaltus quoquo verfum patentiiimi , qui ne medio-
cremquidemfcrarumcopiamalunt.Nonprocul hinca Danubijripa,Rom.le->
gionis veftigia pleraq; fuperfunt , quae adhuc prx loci amnitate , & feracitate
bli,Latina; gentis colonia vocant. Paulo fupr,ad caput nfula: Comarom co-
fpicitur/patij fane laxioris , cui fubdiualia patentiora* capaciora triclinia, & di-
uerfavbiq;laqueariagrauiifimaquidimpenfaconftruc~ta. Buctaurusquoq,*
ad vcliicandum Danubiu ex ligno conftru&us, in atriis fimulacrum, vbi tricli-
ni,procython & cubicul, vbi andronicon,&gyna:ceu, inter puppim & pro-
ram lat compa&u. Prxtcrea Vienna capta,peniles in arce hortos,heliocami*
Y> nos,marmoreosqi fubdu&a aqua fontes fecit. Frigidari,caldariqj cell m pen
fili folo confecbe. Inferius quoque hortos excoluit,cauex auicularum, & aui-f
ariaferreis retibus obduftarfa&um in feceTu nemus, topiariaque loca, ambu
latoria; circm porticus,viti textura; conuexejfupramniaproduxit ambula-*
cra,ad fpaciandnimis idnea. De faciendo in Danubio ponte,etfi pervitali-
cuiiTetjfortaflc prititiiTetjTraiani Cfaris inuitatus explo,qui prope Sindero-
uiam marmreo llrum ponte traiecit, cuius nonnullae adhuc pybe fuperfunt,
cogitabat. Addebat animum architecture, quam tribus fane menfibus Antoni- *
us Bonfnisin Latinamc materna lingua traduxerat. Caetera,quae per arces re-* e*nfi""'
gias&bailicasexxdificanfecitjopera: logions cflet rite enarrare. Praeterharc
4c ad Ioannis Coruini filij fui, qui nondum puerilibus annis exceflerat, educatio- *
nem animum aduertit. Nam cum annos decern dorrii militique imper cuni m"'d'fci-
regina fuiifet, & ne paiTum quidem fuo latere dimihTet ( quare vxorius ple-
rifque reputatus cft) nullamquc ab vxore prolem tuliflet,ad hune Vnicum fpem
omnem intcnderat.Hunc fi liberi defuiiTent, regno prxfcere ftudebat. Allicie-
bat adhocanimum,&fpem augebat, pueri beraus effigies, & indoles genero-
fa. Patrem enim non folm ex omni parte, verum etiam Coruini aui oculos re-
ferebat: quibus nihil vnqu ferenius vifum cfle aiunt. Eadem cum ptre facis^
eademque manus, os, obtutus, frons & nafus: caput, vti illi,iine menda:in cir-
cumagendis oculis motus grauis Se tardus , cui non hac atquc illac lancinare o-
Jo culos, neq; his leuiifim micare,fed afpedu,motu,gcftuq5 corporis regia quan-
dam praferre grauitatem,quam in confiliis ac verbis qu feruare videbatur.Irt
trepidus&liberalishuiceratafpecbis , plus gratia: prxfcres &venuftatis,qum
feueritatis & triftitiae. Defperatis deinde liberis,Matthias augdam eius Se di-
grtitatem,&authoritat' natureiTe iure rcputauit.Cm vt futuru decet princi-
pem,educaiTet puero,vt fpedat cunds redderet,& quanti fieri vellet, oftet*
 1

34 ANT. BONFINII R E R. VNGAtt.

deret:in diccndo fxpe iure ad dcxtram confiderc iuific: item cm facris opera-
batur,folennive celebrabat,aut vtriufqueCa:faris,Romanive pontificis,czte-
rormve regum potcntatumve legatos admiiurus erat in fenatum: ad dex-
tram femper filium collocauit.Qujn & officij regij gratia huius opera fxpe vfus
eft.Qupties folenne conuiuium autprineipibus , aut oratoribus eximiis editu-
rus erat , ftrata regali menfa , fub prtextu aegritudinis , qua: dudum incefferat,
fepe pro fe filium accumbereiuflit.Contrille pro patredecorumriteferuauir,
& prudenti argutoque colloquio conuiuarum opinionem,ac artatemprofeu
fuperauit.Verbaquandoque iic grauiafubiecit , vtnon minus oratio , quam fi-
militudo oris,verum &dignum filium patre indicarer. Maximas hinc indies 11-
bi clientelas &C amicitias comparauit. paternis amicis admonitus , gratumS:
promptum apud regem patrocinium exercere cpit.Quare maiorem indies
proceribus, nobilibus, & prouineiis fauoremfibiconcihauit:pronerainevn-
quam fruftra fupplicauit. Contra pater,vt maioribus quotumquenque Panno-
nem benficas obftringeret, fupplicanti filio nihil vnquam abnuit. Item, vt re
gia: profpiceret orbitati,de honelliflfimo coniugio cogitauit. Admirabaturiam
adolefcentis ingenium, quem inter loquendumnutiquamincautumoffendc-
rat: obferuabat mores eius,& peruigiles clandeftinosque cuftodes , fpeculato-
resque adhibebat,qui explorata cnela referrent. Non citra ftupor quandoqj
incaftris confuetudinem eiuscum manipulis intuebatur , adpromerendam l0
legionumgratiam,dexteritatcm.Deplorabatfecumpuerifortunam,qui,quic-
quid natura largius indulferat , & ius dederat humanitatis , feucra nonnullo-
rum cenfura, opinioneque, poft mortem fuam ademptum iri prasuidebat. De
renouatis regia: moribus,de xdificiis & loarme duce Coruino loquuti,hucufq
vagatifumus,neiftaquoque, memoria non indigna , ingrato lentio omitte-
rentur. Nunc ad inftitutam geftarum rerum feriem redeamus , ne plus a:quo
vagari videamur.Poil aptam Viennam annos quinqu Matthias,vti diximus,
fuperuixit, de quibus vn dicemus , ne annorum fupputationem totics facer
cogamur. Cum habito Buda: frequentifilmo conuentu^rempub. optimis legi
bus &inftitutisinftauraflbt: mox deledumhabuit,legionibus fupplementade- ,0
dit: & reprate exercitu , vn cum filio Beatriceque regina , primo tempore ad
inbbmwi exPugnandam vltcriorem Auftriam proficifcitur.Pifonium primo ventumeft,
Auflnam. aliquo t ibi dies a ch , dum literis , clandeftinisque internuneiis nonnulli reguli
proceresqs faciendam dedition fuadert. Prxmiflis dcinde copiis,Cziiteftor-
phum obfidetur, oppidum fane non ignobile, quod rex fine magno negotioin
. fidcmaccepit.Motis hinccaftris, Lauamre&conceifit. Quitas eftadfMorara
amnem polita,oblonga quide, &quadrata, cui ad caput arx eft, non paruo arti
ficio munita, in medio bafilica, mcenia vero crafla,altaquc,acduplicifouai:
aqua completa , duplici quoque muro , item aggere valloque munita , quem
infeftis cupidibus pertice contexuere,a latere paludes attingunt. Confpicatur ,
vrbem obfeflam facile capi non pofle, nifi amea moenibus hinc & hinc tormen
ta admouerentunqu cpletafolTa,pontve fubftrudo,militibus aditum pate-
facerent. Quare in primis , quafpe&at adPifonium ,caftellum pro porta erigir
ampliimum,quodaggere,foTa,valloque circumuenit, ne fado oppidanorum
mpetu capipoTet: ibique machinas ntdifponit,quibus mnia obtererentur.
Ab auerfa parte,qua Ifnaimam profpicit,Morauiac vrbe, id ipfum facit : nec in-
tadam quidem capite arcem pratermittit., quando non infirmo praridio La-
uammunitamee nouerat.Dum vrbs inclementer vtrinque quatitur, dimiflo
exercitu,addia:tam(vtaiunt)inMorauiamcontcndit:quamadIglauiamcxc-
pofito cumWladiflao Boemia: rege prxftituerat. AdlabefacbndascnimAu- a
ftralium vires , & frangendam Imperatoris pertinaciam , nihil commodius elle
cenfebat,qum Boemicumregem,bellicoilima gente pollentem,fibi concili-
atum habere. Nulla enim auxilia,pra:terquam Bocmica,Germanicve, Carfari
promptioraefevidebantur.Quin&verebatur,quod antea fcmclacciderat, ne
inftitutacum'V/ladillao amicitia, Ca:fareaartedirimeretur:ncbellicofumiu-
uenem,
 bCADis mi. lber vit. *
cnm,&: ad clarifima queque facinora natum , magno ftipendio condceret,
inq; fuam adduceret inuidiam. Quod i Fridencus Imperator exutaaliquan*
tifper auaricia fecflet, nunqamPannones Auftriam occupa/Tent. Verum hard
humana , qua: mortalium nimos fenfim illabitur: ita carteras virtutes eneruatj
expiodtve , vt non modo populum , fed prouincias ampliffimas in grauifimas
calamitates plane coniecerit. Nihil enim confiho fuo obuerfan pofle,i Boem
regem habeat , Matthias intellexit. Indicio iam tertio conuentu , in Morauiam
cum regina gnatoqj Ioanne proficifcimrj vt confirmata cum Ladiflao amicitiaj
mtius cura lmperatore deinde bellum gererct. Multi mandato regis Oratores
i0 cumfequuti, qui eo tempore forte conuenerant : inprimis Neapolitani regis,&
illuftriflimi Ferrara: ducis , cui ab indmita fortitudnc Herculi nomen erat*
Conuentus frequentilimus Iglauiae iam habetur : quo vtriufque regni princi
pes cum regibus cuenerc. RepercuTum hccft ex fernen tia fdus,& priftina
confirmatur amicitia.Wladilaus Matthia magnifie donatus , gemmata rau^
neridata galea, adiectuinq^ oppidum : Innmera: quoque regina veftes auro
purpuraqj contexta:, addita etiam regalis multa fupclleclilis , vt focietate digna
mimcraconfirmarent.Compoitishc rebus,alter in Boemiam,adobfeTam L
uam alter fe recepit. Secundum regis aduentum , prxfeH caftroru iam de con-1-
fetenda cum oppidanis manu confultabant , quando tormenta in plerisque J
lo cismceniaobtriuerant,& aditumhoftifatis amplum patefecerant. Regem dun*
taxt expetarant,vt dexterioribus pradium aufpieiis inirent. Cum ordines fo
rent vbique difpoiti , vt pugna: fignum acciperent , inducas in triduum oppi*
danipoftularuntjVtintereadepaceagerent.Rexhaudinuituspoftulataconcef-
fit, vti commodius vtrorumque faluti confulertur. Poftero die prodeunti*
bus lauaJegatis, de conditionibus & facienda deditione agitatur. Tertio res
tran/cb,&: ciuitas rege in fidem accepta. Capta Laua,vlterius calra mota.
Cum Morauia: , prouincia: fu: fines attigiTct , Inaimam venit:vbi dimifla re
gina, carterisque Oratoribus , ipfe cum Comino ducc adobfidendam Rheti* *;
amproperauit. Triplex in eo bello illi fuit exercitus , veluti vbique in grauii-
jo maquaque expeditione mos fuitrprimus Vngarorum, Boemorum alter , ter*
tius Ratianorum , qui totus in vexlationes & velites digeftus erat. Trinis earn
ciuitatem caftris obducit , vt obfirmatam validiTimo praridio citius expugna*
ret. Haec inter faciles montes refupinataiacet:turribuscircm,propugnaculis,
aluffimaquefoTaeftobduda, finemachinis a:neis capi poterat . quare ma*
gna in mcenibus iacmra fa&a. Obftinatis oppidani principio reftiterej
die nocbique in caira crumpere funt aui : & tune maxime, cm excipiendi
commeatus tempus erat. Tumultus fa:pe , ac rixa potius quam praelium fuit*
Sed cum femel cuftodias fe negligentius agerent , illiq; ad excipienda qua:dam
auxilia ex vrbe erupifent : incauti exequitibus nonnulli occurrre , qui cm
40 ftrenu pugnarent,ab hoftibus circumuenti, fortiter occubuerunt Valachus
quidam rgi chariifimus , qui excitato tumultu primus occurrk, primusque
hoftiumimpetum,ac folus excepit,cm acerrim pugnaret,tribus ca:fis,lediali
vulnere confoflus eft,& adfuos a-gr fe recepit.infequenti die animam cfflauitj
rege admodum deploratus. Ad declinandas Alemannoruminiidias,rex
ar&ius vrbem obiidendam eile ftatuit , grauiores circm machinas appofuif:
quibus turres & mnia quaterentunquin&cuniculos adegit, quibus earn tu*
tius capi poiTe reputabat. Id vbi cmes intellexere, de facienda deditione co-
gitarunt,&: paucis poil diebus,formidata hoftis iracundia vrbem dedunt. Rhe*
tiani perhuman in fdem accepti. AdEgnburgum deinde caftra mota fnf, ^1
jo & vrbs grauiflima obfidione circumuenta. Interim rumor efFunditur, GaV tijute.
rum Oratorem aduentare , &ee propius . itaque regis edicto multaprocerurh
pontificumque agmina obuiam prodeunt , &C honeftiifimi eqijitum ordines
in oecurfumeffunduntur. Singulari pompa is excipitur: & poftquam in caftris
cum rege colloquium eft habitum,Rheti apud Beatricem cum cteris Orato
ribus honorific fubfedit : donee capta vrbe , Viennam hybernatum cum rege
 66 ANT. NF IN II RER. V N G A R.
proficifceretur. Ad ineundum contra Maximihanum , Fridcrici Imperatoris
filium,ipfe foedus v encrt, urgundiaz ducem,& acerrimum regis Gallic inimi-
cum: quo nihil vtrique commodius efle poterat. Nam cum illc inBclgis age-
ret,ac pater in Noricis Pannone vexaretur.duplici bello diftradus, neutrum
fcntentiagererc pofle videbatur. Intcrcedebat Matthiae cum rege Gallico foe-
dus &affinitas:quandoquidem Beatricis mater eum regem propius attingebat.
Percuflumigitur ex compofito inter Vngarum, Gallumque fcedus ,& fraterna
eftinitabcietas,quammutuumcommodiim&confueuidoconciliarant. Ste-
phanus Crifpus,virliberaliingenio,faufto afpedu,& iingulari eloquentiaprae-
ditus, Oratorihoneftdo comes & procurator, propter fuauiffimos eius mores, |
rege datus. Rex ad expugnandum Egnburgum fubinde animum aduertit.
Vrbs eft inter inaequalesfitalocos,&circumuentamonticulis:ipfaquoquc in
monte fita,laxis circm pifcinis obduda. Ab aduerfa parte, arx non infirma : Sc
qua confurgebat in monticulum,ampla & alta fofa,item perpetuo muro, vallo,
aggercque,ac miraturrium frcquentia protegitur. Ad vtramque portam gemi
na; conurgunt turres,acfolida:,qu2E facile obteri non poterant.Impoftum huic
validiilimumfane pracidium fuit. Tentata pugna, oppidanorum fabricis multi
cecidere : quin & in caftris incauti pleriquc cadi , admotis ex ira plus quam ho-
ftilimoretormentis. Solida,quxlabatpra;porta,turrispropugnaculiloco,cre
bris machinarum idibus obtrita: latere pars mni in valum diruta, qu con w
gelacis infano ngore pifcinis , magnus in vrbem patebat aditus. lnftanti pen-
culo confternaticiues ,vix regem exorarunt,vt in fidem acciperentur. Duodc-
quadrageimo demum die vrbs in ditionemregis peruenit , fubinde mota fuere
caftra, praefidium cum impedimentis libere dimiflum. PoftquamEgnburgen-
fesin fidem Pannonis conceflere,regina per Drag Bertoldum,cataphradorum
equitum praefedum,& Ladilaum Moritz,collegam eius, rege accita,cum ho-
neftifimo equitatuEgnburgum ouans inuedaeft : quam vbirexad prtmum la-
pidcm appropinquare fenfit.obuiamprodt , incurrum fuumexcepit:iundis<$
agminibuSjVeluti pariter ambo triumpharent, vrbem fubiere. Aliquot hc dies
ceTatumeft.Deindeduorumdiemmitinere traiedo Danubio,Clauftrumbur- P
gum peruentum. inardibus ad Bafilicam diui Leopoldi ,rex cum Beatrice per-
nodauit.In fuburbanis centuriones,equitumque pratfcdi fubfedere. Exercuus
ad recipienda qudam oppidula dimilus,variis demum itineribus Viennain,
mox edido regis Neapolim , quam vno iam anno Stephano comit &Tetau-
ro, Ladiflao Canifa, Iacoboque Sechel obideri iuTerat , fine intermiGonc con
ccfit. Rexinfequentidie cumvniuerfoauhcorumcomitatu.ex Clautrumbur-
go Viennam defcenditxui ad tertium lapidemEmericus Palatinus, & Vrbanus
Quaelor,quieatempelateIaurienispontifexerat, cum ingulis Viennenlum
ordnibusjveluti de vlteriore Auftriatriumphanti,ex vrbecgratuLbundi pro-
diere, itaque cum regina fingulari pompa xr 1 1. Kalend. Ianuar. Viennam in- 40
De Anttnij uedus. Paucis ante diebus Antonius Bonfinis, ciuis Afculanus,e Picenti agro,
g~fi"* Coruini regs nomine fuccenfus , Rhetiam venit . vbi cum regem &c Bcatricem
gemc-firt- adiuifet,varia librorum, quasnupcrediderat, voluminadetulit. Tria regi dica-
/** uerat: Hermogenem, & Herodianum, quos Greco in Latinum ipfe traduxc-
rat:atquc breuem de Coruinac domus origine libcllum. Reginae duo:alterum,
de virginitate & pudicitia coniugali , de hiftoria Afculana alterum. Vnumau-
tem Epigrammatonlibellumloanni Comino infcripferat, cum haudiniucun-
da,inutilique prefatione : vbi de inilituendo nouo principe agebatur. Cumin
caftris ifta volumina rex auid IcditafTet , fcriptoris admiratus ingenium , quia
nondumhominemnouerat, Calend. Ianuar. accitis omnibus aulicorum ordi- i
nibus & legatis,Vienna; orantem Antonium intcntus auicultauit : addudosque
in medium libros omnes , cundis proceribus & pontificibus leditandos dedit.
Poftulantimimnem,abnegauit:nec paruo quidem Picentemrhetorem falario
conduxit , fauihequc Beatrici legere , & pro arbitratu fuo fcnbere multa iuffir.
nee no caftra fequi prarceperat, fcriptonbus & philofophantibus inimica.Quod
cumule
 DCDS im LIBER V!L $i7
um inuitus facer cogretur4ne ingrato in caftrenfi tmltimoleftiaqjjO-
cio vtcretur: oblat fibi Philoftratum tribus menfibus in Latinum tranftuhtun,
primis vero Neapolitans Iconas,deinde Vitas Sophiftarum,& epiftolas. Rex
autem j cum Natales Dominicas celebraflet ,duo magna negotia* qua; potiffi-
ma imminebant , expedir curauit : in primis , legationem in Galliam honori*
ficcntiilimam : deinde , Neapolis expugnationem > qua; omni arte ac viribus
obfirmata,obftinatiflimc reiiftebar* Ioannes Varadieniis antiftes ad Gallos o- ^<** <?'-
iatorpronunciatus erat i quo adidmunus obeundum nemo tempeftate 11\%/&'
magis idoneus vifus erat. 1s enim ex humilibus * vt ipfc ingenue ratebatur > p-
io rentibus , & in tenuire ad Olmutium natus; tanta ingenij dexteritate conilio
& induftria valuit , vt apud regem inter primos & chariflimos haberetur , & fu-
premus(vt ahmt )cancellarius,&fecretarius effet. In bello namque Boemicoj
cumrexMoraiarriinprouinciamredegit, capto Olmuo huncadolefcentcm
Ciupori Vaiuoda; commendauit. Hie mox ingenij pra;itantia,& experientia
rerum fic exereuit, vt in gerenda prouincia , Boemicisque rebus adminiftran-
diS,hocpotiffimm adminiculo &moderatorevteretur. Quare perbrem fu
fide , integritate , prudentia 8 magnanimitate fic regi placuit , vt in primis Va-
radienii, deinde Olmucenfi pontificatu exornarit. Quinetiam multis bafilica-
rum prfeduris adaudus eft. triginta enim aiireorum miliaprouentibus an-
lo nuis aeeipiebati lmmenfa huicineratliberalitas 5&magnificcntiavtmunus
quodque iibi delegatum, honorificentiilim gereret : nee labori , nee fumpti
pepercit. Nobilifimas domi femper clientelas aluit: omnia mandata regis non
modo fententia , fed praeter omnium opinipnem fe Iiciffimgeflit. Grauiffi-
ma huic quarque negotia quae foris imminerent , rgc committi folita. Acce*
debarfauftus Se venerandus afpcdus,oratio beraus, animi magnitudo j robur
&pulchritudo corporis operofiffimi, cui indefacigabile ac peripicax inerat in*-
genium. addehis mores praftantimmos, inauditam manfuetudinemj hilanta-
tem fummamipraterea comitatem eu magna popularitate Coniun&am.Prom-
)ti/fimus ad officia femper habitus : cui nihil moleftius , qitm aut quenquam
xdere , aut fimularediffimularve quicquam. AmiCos nimium ex corde dile-
xit : obtredatores , & inimicos bene potius reconciliare , qum mal merend
vlcifci ftatuit. Ad obliuionem iniuriarum, 8 benemerendum potius , quam ad
vindidam natus erat. Sat habuit quandoque inimicum libera quadam & pr
fend maledicentia vlcifci: facinorofa vltione fe femper abftinuit* quare vir
bonus & innocens rege & iudicatus,& pronunciatus eib Is igitur cum in Gal
liam orator profedurus effet , atque legatum Gallorum fecm redudufus, -
ram profed pompaminftimit,vtrcmprincipe,fequedignamfaccret. Tre- -
centos nprimis equos eodem colore omnes 5 magnitudine ; trecentos quo* &*"'
que iuuenes ex vniuers procerum ordinibus, &ex tota nobilitate deegit : qui
40 per Angulas vrbestogatiincederent,&purpu reo cundihabituvterentuitem
intonfi omnes , &: eadem proceritate , a;tateq4ie confimiles. Ex his torquatos
muks Cerner erat : canteros vero , quibus aurei crines fuerant , gemmatis ca
pita fertis obdudos. Supellex adhxc plufqam pontificia, qua; necubi expli
can potuit, quin regia; Maieftatis hofpitium referred Vana principe manda
ta accepit, illudque inprimis,vt per Galliam Cifalpinam iter faceret , Mediola-
ni fororem ducis regij filij nomine defportfaret quam quidem affinitatem in
icia regina tradarat, c exado adeo fub fuga; pra;textu Fontana Brixienfi viro
callidiffimOjCuius adminiculo commodaque opera fcp alias in Italia vfus erat
clandeftinis iam uteris fer tranfegerat : deinde vt cum Gallorum rege foeds
S iceret, fraternamque focietatem iniret , vt diiradum bello duplci Maximilia-
nuffl abfumeret. tem Czaliabum,Maumeths Ottomanni filium , Turcorum
Imperatoris, qui fratre pulfus Aa, prim Rhdum , deinde in Galliam effu-
gerat , & in poteftate Francorum regis erat : precario nomine impetraret , vt
fub illius nomine Turcum grauiori, qum ant,bellometuqucamccret. Cun
la igitur mandata fententia confecit, practerqam quo d Turci fratrem fum*
Hh
 *8 ANT. BONFINI R E R: VNGAR.
mo ponrifci promifium abduccre pbtuit. Lcgationcm tata vbiq; pompa ge
fit, vt nihil tempcftatc noftra magnificentius vfquam gentium fpedatum cfle re-
feratur. Parifiis faepc forum pifcarium in celebrdis conuiuiis fie exhaufit', vt di-
fpenfatores quandoque regij pifees mendicare coadi fuerinc. Dcftinau rgi
Uuntr*. Gallorum muera obtulit, qu plufquamvigintiquinq; milibus aureum venie-
te. Inprimis Turcicos equos vigintiquinque mir pernicitatis,vafa praeter hxc
aurea & gemmata,equos quoque cataphrados & gradarios, defultoresque Da-
cicos. Accedebant ephippia auro,lapillisquc diftinda,fuperbiequc cumfrenis
phalera:. Regina: dudili auro contextam trabeam, veftes Perficas, balthea , &
aureum cubiculi apparatum miiit. Legatus etiam Francorum , cui Chriftopho-
ronomen erat, cum Varadienfi epifeopo honorific dimiflus : quem nos ipfi&
rege reginaque donatum amplilfim vidimus. Ad tria nummorum aureum
miliaiudiciocundorumcius muera pertinuerc. lifdem diebus , cm de cre
ando pontfice Agrienfi ageretur , indicio regio , fuffraganteque regina , quan-
do nemo prxftantioroccurrebat,VrbanusQuaeftor,quiIaurienfis erat,Agrien-
fi;pontifexcreatus eft,Iaurienfemquc bafilicamThomas fcribaregius,ob ope-
ramfummafemperfide, diligterquenauatam,abfque negocio impetrauit. hos
enim ambos cum Varadienfi epifeopo, qui in Galhasdudum profedus erat, ea
tempeitate Matthias nimium dilexit,adauxithonoribus,c6modisqj3& qui cum
vitro conilia communicauit. Mitiore Vrbanus Quxftor erat ingenio ,&ad *
maxima quaeque ttadandaerediore. Contra vehemtiore hic,& vtfuluus prac-
ferebat afpcdus, afperiufculo, in agendis tam negociis expertiflimo,item per-
fpicaci, callido ac indefatigabili , oflciofo , conftanti& integro. Sed Vrbanus
mira dex tcntate,fide,tolerantia,&ingeni jaltitudine,apud regem femper prin*
cipatumobtinuit,quamuisingenitxapientiemagnitudincmdiflimularit.

RERVM VNGARICARVM DEA-

DIS Q^V ARTjE LIBER VIII.

Xpeditis deinde legatis , Matthias confultis mathema-

ticis & aftromonis , Idibus Ianuariis adexpugnandamNea-
polim Aultriam/uperioriannoiam obfcflam,contdit : Re-
ginam Beatricem cum ceteris Oratoribus, qui reliqui fue
rant, Viennasreliquit.Properauitaliquantfua volntate ce-
leris , quiaduecs , pratfedi legionum & milites , vnius anni
obiidionedefatigati,ad reficiedosin hybernis equos dimit-
ti polulabantj&graui bello caftnsmulcife fubtraxerant; quaretrecenti Ale-
mannorum quits , cum ducentis curribus onerariis, multisquc bobus qui hos
trahebant,inuiuscuftodibus,intempeftanodeinobfefTamvrbcpenctrarunt3& .v
aliquot menfium commeatibus fane compleuerant. Vnde tanto diutius rgi ad-
laboradum erat.Id is argr tulerat; quum vrbem viribus inexpugnabil, infuam
tttuat. p0teftat;eni pCr inediam propediem fe redaduruefle fperabat.Cm eo veniifet,
iurepolulantibusmiriodita,adiedafupplementalegionum,&completanouo
milite caftra. Neapolis vrbs eil in piano pofita, quam in theatri fpeciem Panno-
nici Noricique montes circumftant,non procul ab caremoti. Solum vrbis palu-
ftre, vliginofum, ab altera parte glareatu m: pratterea fie featurientibus vndique
aquis abundans,vt nufquam tres, quaturve pedes efFodias , vbi aqua non fub-
filiat. Infra quintum fextumve pedem,folida firmaq5 glarea fubeft. FoTe igitur
vrbis altifimxac laxa?. Praeterea quadrato vtrinque lapide munita:,itratcq3 in jo
pelagi fpeciem pifcofamaquamemitmt.Quadrata vrbis forma, quartenx quo
que portae.Si in medio fori te ipfe conftitueris , portas omnes circumfpicis re
da intueberis. Suburbiucuiq;fuueft,vrbanis aflimilea:dificiis:&eavallo,fof-
faqj ex aqua completa circumdantur. Mnia triplici fofla , frequentibusqj tur-
ribusmunita,ad angulum quemquemurorum, prtamque extrafoTam ereda.
Turris
 DECDIS tilt LR VIL tf
Turris in caftelli firtiuiacfunijimpofithi^j prarfiditnj non fine ttiultiplii mu-
nitionu gencrci In aglo ciuitatis qui fpedat ad Pannoniam, arx in aqua pen-
filiSjpeniles quoq> hortij&: hanc per laxa foffa circumdcit.Hite item quadra-
ta eft, in aftragli fpeci : & in ngulo qoqi ftat alta turris, tergo Caefaris hor^- /.<
ti: Viuariaqj ferarum, qui inquindenura milium ampliuidinempafluumfan
fpaciantur,perpetuoq; mur obductae funh lbi ferarum quodque genus , pere-
grinarum 6c cicurum copia non mediocris vgatur in hortis diuriis Machi-
narum fabrica? per mcenia difpoita: ^qu plmbeas glandes jferreosque talos
erampentes ad fecundum vfque lapidem,certo ic~feu praeignata; laedebant* Su
ie periori anrto Cornes Stcphartusj& CollegCjtres quaturve turres ad primum la-5
pidem ftamere,vlterius fine magno periculo apprpihquarnt: quin paten-
i ae^ualique planicies fub nlo proteger fe tmulo poteiant. Secundum re
gis aduenmm,inftauratrobidio:ad primum lapidem perpetuo vallo fo flaque
circumfepta ciuitas, in orbemferpafluu milium xv 1 1 i rie quid intr irluehi
poiTet:& cuftddi vbiqe difpoita?. Cum StephanuSjac focij ad fecundum la
pidan cadra pofuiflent,rex intfa primum lapidem metatus eft: turres Se caftel-
lacitapropiusadmouit.Secundumeisappulfum,paucispftdiebSjintempeT
fta noe, portas fuburbiunij quae ad Vicnnampertinet, fubmifla clum legionci
ne incruenta quidem vi&oria captum fucCenfumq;. Prxidiarij milites defpc-
to ratare,intra mcenia penfili fe ponte recepere. Idquamuis fofla,limoque alto 6
aqua, preterea valloi & plerifque turtibus obfirmata eflet : hoftili tamen auda
cia 5: virtte expugnatur. Qup capto,fxuitum in vrbanos, qui cu vn prarfidia-
iis fefe conglomeraren! : tergo prefli, vt in vrbem fe reciperent partim fefe
mutuo ex angufto ponte iri foiam ampliflmam deturbarunt : partim mitante:
hoftc,ca:i funt. Cxteri ab oppidnis adiuti,in vrbem fe receperant. Amiflo hoc
potilmo fuburbi,qodttiifimiim Vrbis videbaturefle proprignaculmicm
dimTo altero ad portam qua: Pannoniam infpicUyn tfelam arcis, caeteta fub-
urbia diruiflent , quae proteger diffidebarit : Neapolitni animo nimim con-
temati funt,quin fi paul maior hoftilis mpetus fuiflet^vtrinque immixi tune"
jo ii vrbem penetraffent.Totano&c trepidan! eb Ddmefticatimciues,cmno-
bifimas xdes habeant, quibus crafli prietes , crate fa&ae feneftrac ^ ferreique!
poftes funt : ad excipiendum primm rioftis impetm defperatafalute obfir-
mare fefe oceceperant. Maximus tota tocte irt vrbe clamor a:tatis omnis. Et ni
prxfc&s vrbis, vir bello exercitatifllmuSj admdumque circrnfpecTtus,ex ar
ce prodiiffet in forum , & omnium nimos confirmaflet : potero Neapolitan
die profc&o deditionem vitro feciflent. At ille oratiorie Germanica fie omni
um nimos obfirmauit , vt ad extreman! vfqu inediam iri fide permanferint.
Multiidvicoadosfedflepracfidiariaecohortisexiftimanti Rex eano&e fatis
fcciflerarus,infofla vrbis,qua: fuburbium,& mcenia ciuitatis iriteriacnt; infe-
4o quertti die tormenta infarta difporiit qibus mcenia die rio&uq; pro fu libdi
ne quaterentur. Sex obietas turres,&inprimis quae porta; infdebant,machi-
nis,quas Turcis ademcraf,amolitur.Ncslongas curribus onerariis Vienna
Danubio aduehit. Pontes etiam vdiles coriftruit,quibus foflam- vrbis rrliles
exupcret,acobtrita inter mcenia perietref. Pri obftiflatine Neapolitni ob-
ftant,& ad tormenta quotidie Pannonic miniftros,emifis glaridibus proterut^
quin talis ferris fa?p petunt/Intentorii mulos iricautos riecnb Atrox v-
trinqu pugna ex infidiis indies fritur. Rogad faepe ciues dditioriejt bau-
dint. Rex exitiuvltimumintermiriatu'. Pracfcatusvrbi,qui paulo ante Vien-
riarri aduerfus regem propugnara!, fepulchrrn bi iri arce fttuifle refporidit.
p Magnifica vtrinq; verba dabantut, doeeM illis corritieats in vrbe vid fip-
pctererit,&his corrogatx pecuniac,bellum aerent: turtibs &propUgnacuIi$
nort pauci quid quotidie cxdebantur.Cm propius ab orririi parte turres mc-
nibu admouerc ftatiflet : ingenterii cdrbirrt nuriierum edido regis,gregarij
milites palis &c vimine contexuere,in cylindri fpeciem : hos humi iacentes,&
C lapidibusq; femipenos,riocl:u obrepentesyad maxima obuertebant : c a
Bh i)
 f4o ANT. BONFINII RER: VNGAR.
locum peruent erat, obdu&as crates crigebant,& in columnaru fpeciemcon*
ftitutas,ex egefta terra complebant. His igitur pro muro diuerfo vti,ponehas,
turres erigerematcria,tabulatis&pluteisobftruere,infeftashc machinas col
locare: obterere inimicapropugnacula , &: mcenibus propugnatores amouc-
re: in caftris quoque adfacram pylara,vbi regis erat tabernaculum, foflavall-
que munitum,pontes compacbles lignarij fabri efEcere,teftudines,vineas,mu-
culosq; parare. Rex demum nihil ex ingenio & arte remitiere, vt validifimara
vrbem,qua nihil vfquam gentium obfirmatius vifum erat, vbi Ca:far no modo
fibi fedcm,fed fepulturam afciuerat,pra:ter omnium opinionemexpugnaret,&
Auguftali patria potiretunquinetiam exiftimare, hc de fumma gloria: agi.
Regina cum aulicorum oratorumqj magna manu fequuta regem, primo adE-
benfurtu. Viennefi bello Stephano comiti dono datum:deinde Lithinbcrgum,
menfes aliquot prope caftra (ubfedit,Neapolitanamcaptiuitatemexpcftans.
Sexto idus Martias,cm rex turrim editiflma in murorum ngulo ftantem,qui
ad eminentes Noricorum montes afpicit, tergo acerrim tormento quateret,
vt proruens foflamruderib. late compleret,quamiliti pateret aditus : prefeus
vrbis intellecb regis arte, mox ab vrbe turrim intus circumfedit, ligneisqj fub-
fulcit tibicinibus, vtfubie&oigniintramuros ruinamturris alliciat. Extra tur
rim, foflamque,altera turris erat, congefta terra confecta, munitiflimum an-
guli propugnaculum,vndeduo vrbis latera longe lateq; machinarumi&ibus
protcgebantur. Cm tergo turris illaquateretur,inhoramqjruinaminarctur,
pra*fctus ign fupponi priecipit.Sufcitatur ingens extemplo intus incendium,
quod interiora tabulata nutriebatxm ad tibicines, &: fuftentaculaperucnuTcc
ignis, in vrbem fententiacorruit. rex opinione fruftratus,repente Bohmicas
tres cohortes aduocat,ditoqj eclerius exteriorem turrim , anguliq; propugna-
culum adoririiubet.Hae mandata faciunt, ciim fe mox inaciemeduxiicn^gra
uis armature milices vall pra:fringunt,altiufculam repente foTam fupert: per
aggerem furrepentes,ad fuprema tabulata,pluteosq$ perueniuntrtres auda
cia primoribus intro profiliere,qui continu trucidatifunt:reliqui, fine mora
reieti.Ciues, prxfidiarijque milites , cum propugnaculum obilinatiflimop-
pugnari profpicercnt , hue omnes concurrrc , mcenibus prefto fociis adfuc- p
runt.Boemos ad turrim circumfufos fagittis,igniferisqjglandibus murofau-
ciant'rSubmifla ex vrbe adulterina porta , auxiliari manuhinc hoftes amouent,
& repellint: quamuis ne caedemaugeret,rex parum fuccedte Marte, reuocari
iuflerat. Id ingruente node fa&umeft. Centum fere milites breui momento
C3cii,totidemque fauciati. Quanquam ha:c parum profper ceffcrint,nihiIo ta
rnen fegniusobdio continuutur.Regisanimumneqnmpofitafirmifimapra'-
idia, eque munitiones innumerae,neq obftinati ciui animiremifcre,quam-
uis nemo ad prirn fecundmve lapidem tuto appropinquare:neq; propter vli
ginofum & paluftre folum, praterquam via fada,propius acceder poterat,ne-
que circumflua fluraina diuerti, neq; cuniculis adacbs mcenia fubiri (vbicunqi 4
errodiebatur,ftatini latices emergebant)nunquam tarnen eft ab incepto deterri-
tus.Mox tormenta vndique mcenibus adata,& ita proxim circumerecbc tur
res cafteliorum inftar,vti cum oppidanis cominus,nii interiecbfoTa prohibu-
iTet,manus etiam cferere potuilent. Quare nimium oppidanorum attrit vi
res, & confternatianimi, fuperba vbique faftigia machinis deturbata* Contra
illi null defenfionis genus pra:termittere,diruta reparare moenia,quaTata nu-
tantiaq fuccidere,ne foras deuoluta,foflam ampie complcrent:adtraiiciendos
prarterea, quos diximus , gurgites qui muros circumfluant, varia inftrumento-
rumeXcogitatagencra,quenulli bellicae artis autores prodidre.Iamciuesdc-
beratis auxiliisdededitione,fi licuinet,qudoq; cogitaTent.-fedimpotiprefi-
aijmetusprohibcbat.Intellcxit id Coruinaclemtia (qua nihil eatpeftare fuit
circumfpecliusjad inediamergo vrbfredigenda eue cfuit.potuifletquidcm,
voluiiTetjVi eam caperetverni id fine magna cde.ac vrbis exitio fieri no poiTe
profpexit:vt fuis parccret,vrbemcj} militari fuitia liberaret,ne oleu 8 impen-
fas amie-
 DE DI S 1. LIBER Vllt <v
fas amitteret,obfidionem prorogauit^yt ntegra riuitate potiretur. Vtrorumqj
igitur falutihoc modo confultumj feptem in caftris menfes egitttemporari ibi
rcgiam cnaculumcjj in arnphitheatri fpecie , eu proximo faCelld conftruxit
lam infanis vfqj adeo fifeum exhauferat impenfis,vt neqj vitra exercitum alerc,
neq; fupplement cogre poflet,vel eo maxime tempore, quo ventura maxima
obfeTorum auxilia rumor erat. Vrbanum Quaeftorem admonuit,oraitque,vt
pro folitafide,induftria& virmtevteunqj poliet,pecunias,& fupplementamit*
teret,ne in calce turpitet defiifle videretur. Atille Continu Copias coegitin A-
grieni conuentu delecKihabuit, quxcunqj potuit,vec1:igaliacxcgit: pecunias
ic non modo pontificat fuo,fed ex omnibus amicislat corrait : inftru&um in
caftra exercit proprio fumptu miitfuggeit qoq; nummos & fupplement*
Laudata paflm Vrbani ineare Celeritas,fides,& diligentia. Quarc itafibi regia
animu obftrinxit,vt is hune vnic ad morte vfq> dilexerit. Cm hoftes, quoti*
die cadra amplifican, &immenfas Pannonu vires augeri cfpicarentur, dede-
ditionc cogitare funt adah. Profpettare agminaquotidie venitia, qua: animu
nimis attenuabant, iracmoti mris glandes, talosqj ferreos ptocul emitiere*
tres vno femel i&upueros ante rege, fub cnaculo ftates, obtritis capitibus in-
terfecere, Pra cruento tam,diroqj fpe&aculo reX haudququam cmotus eft,
quin 8 perftititimmobilisnullurhq, timotis indici edidit.MoX infanas machi
to nas in vrbe irttendi iubec : quae multa palada diruere* Et cmtegulis maiore ex
parte abignenis,quas Xilimbrices vocant,in aediu teebs Neapolitani vterenturi
de ccremanda ciuitate ob indignitat rei fortaTc cogitaifet. Praefe&us etiam
paucis ante diebus, nulla vnqam machinafe regam caftrenfem arfufm eiTej
jcr intemunciu fan promiferar. & ni ab oppidanis rex exoratus eflct,iam bafi*
icas pene omnes,vnde idus emittebantur,amolitur, quas marmreas teec-
re pollicebturrdcinde vrbeincenfurum ee minabatur,& feciflet quidem,niii
propediem fc vrbe potituruefle confideret, Interea Mapheus Nafo, & Franci-
feus Fontana , prpotenti Medioanenu duce miifi ad rege in Caftra venere;
qui tranfadam Medilani Varadienfi epifeopo , ex cpoko Ionnis Coruini
jo & Blanca: Sforciai, afirttateirtretulere; hi magnifie in caftra reCepti, paucisq^
poft diebus rege dimiifi. Secundum horm duentum Hippolytus Eftenfis^
regina: Beatricis forore nepos,ci Ferdinandus auus,proauus vero Alphonfus
rex cratjCm honeftiflimo Fcrraricnium comitatuin Pnoniam venit , vt me*
tropolitanae Strigonienfis balica: , cui Ioannes Aragonius eius auuncuus ante
przfueratjpoiTeflionem obiret. Matthias rex vt nepotem pro dignitate ffcipe-
rct, inprimis Zgabriam vfq adPerrdinm ComitemModrufienfefn cu no*
biliflimo equitatu obuiam mifitiqui metropolitam Sempronium adduxit.Pft
vbi propius aduenifle fenfit, Stephanus Crifpus regmain oceurfum Oratof
minus eft, qui nepotem fuo nomine vitaret, & fauft gratulatetur aduerttum^
40 ibique fubfidere iuberet,quoufqe ege itt caftta VCaretur, ReXnterea cum
praefedo vrbis,ad extrema reritm omnium nopiam redado, de dedi tione cge-
rat. Tetaurus, & nonnulli alij fucrartt internuncij, mediiq;. Idibus Auguftis, ni
validiffima mittertur ab Imperatore auxilia, praefedus vrbem dedere pollice-
tur : dummodo faluis impedimentis & corporibus tuto Cu prncipalibs rebus
abre,trecentosqj currus onerarios educCre liCcref . ReX conditionem accepit.
Praefedus vrbis,cum dec vris ad regem irt caftra venit: ibiqs data vtrinqj fide<
declaratadedito:quaz adtricen diem tranfigi debebanf.interea ne temps ibi
tercret,dimiTa obfidaria manus^ nonulliSqj cqit prafedis in Styriam caftra
mouet,& adScaeam Viennam^qua in Nricru facibus eft, ducit eXercitm.
50 Id oppidum oceupare decernit,vt in Styriam pro arbitrat fuo erumpere pofit:
omnibusq op Neapoliirtis 6 Viennenbs allatris, hC iter obftrat.Motis
igitur cairis,velites expeditifimiqj quits hoftilem late vaftare agrum iuben-
tf. Incenduntur circm oppidula ,-pagiq4 , S in prardam omnia conuertun-
fuf. Scxi Vicnna,corttinu capta* Ibi Grophnicer refultantis idu lapidis ma- uthtmitn.
chinarij collifus interiit, ibi Nicoaus fratris rege habitus , in car-
H h iij
 *4* ANT. BONFINII REH: VNGAR.
cerem conie&us,quod non fine magna procemmconfternationefacbrriet,
paulo pftfuaintegritate dimiffus. Quin & caftell vcrticc prominens expu-
gnaturum,& in iugum montis infana ex tormenta fubtrala,quibus arx ar
dua protercretur. Patefadtis anguftiis,in Styri erupere legiones,& oppidulacir
citer vicena eo tempore ceperunt. Paulo ante Idus Augulti quo die Neapolita-
ni vrbem ex compacto dedituri erat, rexcum ouante exercitu in priftinacaftra
rediit,vt ad prxftitutum diem ciui tte aeeiperet. Pffc vbi Neapolim Styrienfi
vaftatione reuerfus, nihil profect Matthias fuit antiquius, quam Hippolyt ad
fe vocarc , vt Itali eius comits grauiffimam obfidionem , vnctumqj rite fpea*
Hipftijtm rent , rem quide rege & fpeclatore digniffimam. Hippolytus nonum tunc na^ to
4*. us annum,puereratfaufto afpectu,ore venuftifimo, produ&iorc aliquantulu
nafo,pulchris quidem ocuhs,& grandiufeulis: capite,humeris,ca:terisqjmem*
bris inter fe mira pulchritudine cfentientibus. Item color illi fubfuluus,crifta-
neus crinis,cogitabunda quoq; facies:& plus regias grauitatis quam puenlislx-
ticia: rcferens : veluti noua praeter aztatem cilia,argutaque refponfainhoram
excuderct. Ad hace imperiofa indoles , & angelica , plus magnanimitatis quam
humilitatis pracfeferens. Cum generofum eiusafpectum intueris, grauitatin-
fpicis fine fufpicione trifticiae, ac ingentemfine menda venuftat. Proceramq;
tibiae corporis ftaturam pollictur. Seucradiligensqj principis educatio,imma-
turam in eo grauitatem effinxit. Eutrapelon nimis eft ingenium: verfaule : ac to
tanta verfutia & dexteritate praeditum,vt nunquam incautum ofFenderis.Ver-
ba pro tempore &loco grauia,& argutamihil vnqua ab eius ore profluxitinful-
fum. In diflerendo quandoque vfque ade callidus,folers & verfutus,vtdocbs
farpe viros prater state obliget argumentis, in procerum colloquio cftiratus,
perbreui &oppofita vtitur oratione : fi relaxandianimi gratia, verbis circum-
ftantibus irritetur , cocinna quenq; refponfione validoq; epicherematccuin-
cet. Quare ad clanffima quxq; facinora natus efTe videtur,quum nihil in puero
vulgare,nihilq; reprehenfibile deprehditur. Ab omni vitij fufpicione videtur
alienus. Mirabilis in eo pudor elucet,it fummareligio, rhythmosquotidiefa."
cros potificio more di:itat,rem facra facit: vfq; ade turpitudinem omne abo- y>
minatur,vt addiuinutantm cultum natus effe videatur. Mores eius vbiqj re
gij,& feuera inftitutionc profe&i: Si qua Hippolyto remittenda: intempefliu
grauitatis gratia,inter quales ludendi copia magiftro dabatur,itafalfus ifa-
cetus quandoq; inter familiares apparuit, vt diufalibus Atticis dixeris imbut.
Prsecoxineo virtus, &: modeftiacernebatur : nihil vnqua egit quin xtatefupc-
raret.Quicuqj ipfuminraebatur,multos ineo AragoniosEtefesq; principes li-
cebat intueri. Quod i cu exitib. principia plane cofenferintmemo qui con-
templatus eft,pra;tti clarilTimuprincipem indole futur no ariolaretur.Quare
Stephanu rex Bathorem,quemeTranfyluana prouincia paulo ante euocarat,vt
expugnandis ad extremu Neapolitanis adeffet , & cum delecto mille hominum ^
equitatu aduenerat,Semproniumittit : vt magnifie pro archiepifcopi dignita-
te, Hippolytu in Pannonica caftra ducat. At vir ille feucrus, integer, & eximius
difciplinae militaris artifex , qui perpetua libi caftitatem indixit, vt omnium eft
opinio , diligentiffim mandata peregit. Semproniu, cum equitatu nobiliffimo
zdnturg. contendit,& metropolita fecumadducitxumq; per curforesauditu eft ad dena
miliapaiuu appropinquaffe: rex continu quadrataduo agmina obuiampra:-
mifit,qui Strigonienfem archiepifcopum excellentiffimu Hungarian primatem,
Sc lcgafu pontificium (vt aiunt) natum,vti par erat,pra:uenerarentur: &no arta-
tis , fed praxellentiffimi generis & poteftatis rationem haberent : belli prelu
dia inter redeundum agerent, varia pugna: fimulachra oblc&andipuerigra- p
ta referrent. Ad tertium vfque lapidem , ipfe demum cum vniueriis optima-
turn procerumque ordinibus & pratfe&is occurrit : Hippolyt haud aliter,atqf
vnicum gnat amplexus,totum ofculis afperfk:& fpe&ata gencrofa indole,vfq;
.r ade oblectatus eft, vt ad mortem vfque pro filio dilexcritjfingulari popa plau-
fuq; militari in caftra &c tabernacula fuaperduxit. Honorificentillimc hc Hip-
pobtui
 DdAtm im Lft vi.

plyhis cum Ferrarienium hobilitate excipitur,intcrdiu noduq; vifitur rege,

fpc rapitur in amplexum,&quotidian regis indulgentia cnfouerur. Ad regi-
nam deinde ducitur , Lutirtbefgi prae aduerfa valetudine ceflantem , & vbi fait- Latente*
ftae materna: larticiarfatis fadu eft,ad regem incaftrafubinderefertur.Cum accii*"*-
piendai vrbis dies inftaret,decedentibus Alemanis^ad praftitutudiernhxc rgi
deditur.MoJccuftodibusimmifls,quiperfaftigiapafimvrbisCoruinaPanno-^/^
nicaq; figna difponerent, inftrudis vidrices legiones ordimbs j vrbem vna in- *"&**
greife , altera porta in caftra redicre. Regina deinde cum aulicoru & oratorum Hm,l",4i
manu arcemadiuit,vtCxfare;e vrbisimperium obiret ,virumqj triumphantem
io exeiperet. Tertio dieexpedata fidcrum dextcritate,Matthias ouansfub vmbel-
la,magnifca pompa, & prxcedcntibus cudis facerdotum magiftratuumque or
dinibus,vrbemingreruseft.Inquaquidempompanonferculafpoliorum,nor
captiuorum turba,non oppugnationis confidafimulachra/cdvi&riciatantm
Goruina vexillapraeceflere. Poft regem, Hippolytus Pannonicorum princeps
primamrmltem Vrbanus Thomas fecretarius,pontifices,&pra;fedi caftrorunij
inpalmata vefte fucceiTre.Inprimis Stephanus Bathor, Stephanus comes Te-
taurus.Garapetrus, & Matthias fratenitem Bertoldus , Iacobus Zechel , & La-
diilaus Canifaij.fuccedebant cacteri equitum prajfedi,& cohortes militum,qu
certatimlo triumpho,Io Tnumphe,ingeminabant:Coruinum Cfarcm Augu
re ftum,& verum denique Imperatorem eXclamabant. Varia; tuncnationes,iis
quxquelinguis diuo Matthia: cunda fliciterpublieis votis optabaht.Matthi
tandemNcapolitanaciuitatepotito,&de Auguitalifedetnumphanti,cXomni
ferVngarialegaticongratulatumconuenrc.Quin&cacteripontificeSjproce-
resque abfentes , fuum rite officium praftiteunt, Verum illudprofed nee mi
nus quicem admirabile vifum eft:nullvim,nullaminfolentiam,nimimvecor
mme]iam&conuiciu,ncq; publice eque priuatimvidisillatum:imovbiq;ho-
neftfandeqj verfatum. Ule nempe melior elle videbatur qui pallentis longafa-
me hofpitis ora ctius refocillaret.Quin & ex oppidanis aliqii incofiderata col-
luuie diftenti expirarunt. Sed quis illam acieru intrudion tacite praetermie-
)o rit,quam eo die inftituit, quo compotis Neapolitanis rebus caftra moturus ad
SceamViennaproperauitque vno dieobfeTa vifaeft,& capta. Ante Neapolim,
in patentifimo campo legiones omnes explicuir, in aciem digeffit: vbi quxcuqj
apudvetereslegeram de difeiplina militan, mihirecognofeerelicuit. Nimirum
ibi fe non modo regem fapientifimu, potentifimumq; principem, fed impera
torem quoque confummatiimumoftendit. In quatuor tantm agmina ditri-
buerat equitarum,velites quits leuis armaturae in duas tantu alas redegit, vt
breui copiarumdiftributionemultitudofaciliusregerctur,&confufioeuitare-
tur omnis.Exercitusqui caftrisprodierat in campo,vtinftitutoagmine adoc-
cupandas Noricorumfurcasfaucesq, contenderct, xodo milibus peditum,6
m viginti milib equitum (fine puerisj calonibus & lixis jitemexcarris circiterno-
uem milibus fane confibate Rex autemfuis manibus cunda agmina initmcre
volit: Sc caftrenfia munia pro mentis ipfe diftribuit.Cuique agmini vexilla fua
efleivbiinprimis Chriftianae fidci,mox Coruin2cdomus,deinde inuida: genu's
Vngaria:, poftremo Dalmatici Boemicique regni & Auftrali infignia pedar
Neq; prafcdorumequitum,milimmq; deeTevexillationes: Im Vintim quifqi
equitum prazfixa haftis vela ferre: quod ad militare ornamentumadmodum fa-
ciebat.Inprimis,vbi inter turmas illeprodiit,filentium indidum, non folm vi-
riSjVerumetiamequis^eligioiferuatu.Allataprimiagminisinmediumignai
manu fua prarftantiflmo veterano^non fine folenni praefatione , diligentiqut
je ptaccepto commiiTa. Calcaribus ille carere,quod non fine admiratione ipedarc
vifus film.Id fadum ideirco rebar,ne in mximo conflidu, praz timor concita-
toequo fugeret, fuaquefugareliquorum nimos confternaretmox duodecim
enfesjtotidem fecures,& claua: bertemerentibus data;, Securiferi,cnfiferi,elaui
ferique, vexillifer circunftare. Deinde turmarum ordirles ante vexilla confti-
tutirquoru inguli ex qinq; &Cviginti equitibus conitabt,vt numerus equitum
Hh iiij
 <?44 ANT. NF I Nil RER. VNGAR.
cum turmis cofcntirec.Proinde turmac circiter odoginta equitu ante fignaprae-
cederc , fubfequi totidem : reliqu demum agminaeodemmodoinftituta. Ita
quisque ordinem feruaitit , vt ii digito plus ali proceffiTct, Imperatoris quam
maxime circumfpedi faeuitiam reformidare cogeretur Tantum ybique vige-
batobfequium, tantus timor, reuerentia, cumlmp amOireconiun&a,vt di
tto citius imperataquifqueprasftaret : vitamdum imperio fatisfaceret,pro ni
hil duceret.Tantum eft vbique filerttium, vt non modo praeter Imperatoriam
nulla humana vox , fed ne vllus quidem equora hinnitus, vfqu fit auditus,in-
ftitutum.Deinde quodque agmen , vbi aliquanto pra:ceflerat,dato figno, ante
principie ora belli imulachri agere, Sc nunc in cuneum, nunc in orbem, njinc [e
in trigona,tetragonve,aut in forftcem,&: fcrrammutata acie verti. Acvbifatis
fuperqe,nemine| fuum locum deferente , fumma peritia & dexteritate lufum
eft: vti fua: Beatrici oftenderet euidentius,quomodo inftruua cie pugnaretur,
repente agmina cunda difpofuit. Invtroque eorumduovalidiflimacauphra-
dorum equitum gmina collocauit:digeffit turmatim, duo quoque alia in me
dio ftatuit : his etiam militum agmina interiecit.In primo horutn rdine grams
armaturae peditcs,deinde haftatos,fagittarios,ferentarios,caeterosque leuisar-
maturas milites rite difpofuit.In tertia acie triarij pra:idcbant,&: extrema llena
tuebanmr.Item ante vtrumque cornu ditas velifum alas intendit , qui quidem
in ordinem eruabant , tanta pcrnicitate pra:pollentes , vt aues curfu adhibere M
pofle viderentur. Ego autem Beatricem fequutus , dum ad fpedandum inftru-
dum cxercitum me conuerto, tanquam manum collatis lignis iamiam cum ho
fte conferturum maximafum continu admiratione correptus: namveri fcor-
pionis imaginem pra:ferebat. Pft vbi fatis fuperq; Beatrice fpedatum,exr-
dine quodque agmen iter facer cpit.Carri pariter latere agi,quib. pro foffa
valloque , ex inftituto Coruini, Vngari non folm muir caftra, verumetiara
falcatis in pralio vti, hoftesquehis circumuenire folent. Mirandafunt profc-
do qua: diximus,quum nunquam hxc in Italia vidcre licuit. Sed cum difcipli-
rngartrum nam milicarem moresque fandiffimos quib. Matthias Vngaros educauit , mc-
mtUtlrl cum ipfe coniidero: aliquandiu in caftris diuerfatus, ne minore quidem admi- , ,
ratione conficior.Nufquam gentium milites fpedare licuit caloris & frigoris,
tcm laboris & inedia: tolerantiores , qui ftudioiius imperata faciant , lubentius
dato figno pugnam ineant,fe morti promptius exponant,item qui militarem fe-
ditionem magis deteftcntur: in caftris quietius honeftiusq; viuant , fefe religi-
fius agant, tumukus magis abominentur&rixas ,Colantauidius temperantiam
& caftitatem:&ab omni blafphemia,periurio,illegitknaque venere, intmagis
alieni.Maxima pars equitum quibusvxoresint,&liberi, trienmumquandoq;
afiduo militare coada, nunquam coniugij fidem violaflccreditur.-Siquiscum
fcorco deprehenfus eft , perpetua fugillatur infamia. Formudinis & patientia:
funt plus quam Lacedmonias.Hyemc iuxt atque aeftate Caftra frequentantf 40
Et quod meis hifee oculis faepe vidi , fub niuibus ac terra ne obfidion dfrant
inftitutam toleranter hybernant. Vndemurumfa*pe more prodeunt ftatioui-
bus totam nodcm.tcflerariorum iufu,equites adfunt : neque loco mouefltur,
eque de rigenti algore queruntur. Et quamuis plerifque membra vefaniente
frigore,obftupcfcant, inuidotamen animo cunda patiuntur:liberos in caftris
aluntjibiq; militaribus ftudiis informant. Ex quo fit, vtgens Vngarica bello a-
fpcra,itainltitutis,duduaufpiciisque Coruini accreuerit:vtqu non modo pa-
ternamPannoniaglebam poflldcret, fed vix intra hoftile pomrium feime
fanguine tuerctur,tantum fecerit acceflionis,non Sarmatis admare vfque A-
driaticum,ata Myiiis atque MacedonibusadNoricos vfque , ac Germanos fub <0
ditione fua imperium propagara In Pnonicis etiam Caftris multos Curios,Ca
millos & Fabricios, multos etiam Fabios, Scipioncs & ^EmylioS perluftrati re-
ognoicere ilia tempeftate licuit. Matthias autem Cefarem Alexadrmve,&rc
FttdMj cum & verbo referebac.Hoc etiam anno fcedus cum Anconcnibus rex pcrcuifit:fi-
inctntt*. giUum &ignaregaliamiit, quae terra marique geftaret : & quicunque ilia lar
drent,
 DECADlS IUI LIBER VIII. g4f
deferir, pro hoftibus Matthiaducerentur. Initamcum Pannonc focietat In
nocencias poncifexmaximusgerrimcuhc,&adrefcindendum fa-dus Anco*
nam V! vrbcm adegit. Veneti quibus cum pontfice ihim fdus erac,na crimi-
mbus Anconcnfes oneraruncinPannonisinuidiam,vcnuquamquieuerint do
nec ligna regis ciues fedandz iracundia: gracia, Romam adlnnoccntiummife-
rmc. Rex igicur Neapolicana vrbe pocitus(vc ad hiftoriam redeamus) Ferrari-
enfes, qui Hippolytum Aragonium adduxerant , paucis poft diebus magnifie
donacos^nlcaliamremific. Reginaccrli iniquitacegrauifebrecorrepta Vien-
nam rediit. Quin & ob dmtinam obidionem in caftris,& in vrbe pcftilcia non
icmediocrisobrepferatjquamultiaulici^ilicesquenonignobilesabfumpci.Rex
ad componendas res Stiriarreraanfic. Neapolitaniinmanus regis publice ura-
runc, fe imperara eius ac pofterorum plan faduros , inicamque focietacem &
promTam fidemnunquam violacuros. Paulo pft inpenicioribus Auftria: par-
tibus haud procul diui Hippolyti oppido, fufcitatum Cacareis eft bellum.
quo cum regia: turma^nonnulk que cohortes obuiconceflllent, cmiflo te- '-""
mere pra:lio,acerrim pugnatum eft, Sc dubio vtrinque euentu: Alemanni tan- *****
dem fiifi,& multi vtrinque capti,fauciique,& nc pauci quidem in eo certamine
dchderaci.Cumque femper aliquid noui apporte A uftria, & Fridericus Impe
rator in tantarerum iadur^neque dolis,ncquc viribus parceretmonnullos ibi
to notos,vtrege deficerent,excitauir.Quare eodem anno dux Vidorinus,Gcor-
gij quondam regis filius, &c comes G uilhelmus,item nonnulli in Auftria reguli
vniexcompofito rebellarunt , vt vario regem bello defatigarent. Rex omnia*
bcllantiumoppidapublicauit. Both Andreas , prarfedus equitum impiger &
induftrius jcallidifllmi compos ihgenij ac Maieftati regias pcrquam charus'ad
caprenda Vidorini oppida in Sclauonia ,qux cum Oppauia: ducatu quondam
cum rege comrnutarat,miflus eft:cum paucis cohorcibus,& quingencis equiti-
bus:Iacobus Zekel ad Guilhelmi fratrumque oppida, qua- hon procul Zaga-
bria prominent. Is eo anno inStiria,Carniola, &Carinthiadiuerfatus, totum a-
grumlaceincurfauit, vaftauitque: multa imperatoris oppidula cepit.'Demum
50 in Venetorum vfque fines licentis euagatus eft. Quiaucem in Auftriarebella-
runCjin fequenei anno pacefada defedionc, oppidis cudisque bonis rege
cxuti.Capta Neapoli proximahyeme ad oppidum , cui diuo Hippolytonom
eft,conuencuscxcompofitoindictus:qurexcumoratoribus Cariareis &Ba-
ducibus conuenre , induca: ibi facia:. Verum fuperiore anno'ldibus
MaiiSjIoannes Antonius Mediolaneniis nondum Metropolita, cum ornatiifi-
mo nobilium comitatu , ad confirmandam loannis Coruini & Bianca: affinita-
tem, ab antiftice Varadienli prius initam, Viennam adregem venit:quem qui-
bufeunque potuit,honoribus ille reeepie : & diipofitis fententia rebus omnes
arhpliT. donaros in Italiam remfic.circumfpedus enim princeps, vc mulei per-
40 hibentjCiim fe valetudinarium efle intelligeret,&perbreui moriturumfnam ex
labore militicohortem in'e contraxeratmorboru)filij nuptias feftinare occi-
pie,quasexafmitatis legibus facer non poterat,nili Ioannem prius regem con
fticuerec. Decierac fe Boemia: regno abdicare , fufficere fibi filium : cum
de Vngaria, repugnante Beatrice nouerca , nihil auderet. Quare in Silefa
cum quodamduce bellum fufcitauit: ve amplifimumgnatodominatum trade-
ret. eque Lufatiam intadamprastermifit : in vtraque prouinciahonnullos re
guos ,advenundandasvrbes impulit : & recufantibs captata legitima occa-
fiune bellum indixit. Cum igitur in Silefa bellum foret obortum,Trincham
Bocmorum equitum praefedum, & Francifcum Anftum cum expeditiffimo e-
50 quitatu in prouinciam miic, vtrique veluti rege mandatum erat , ciufdam
illiusducis munitiflimam vrbem obfiderit: quem fide regia defeeifle dicebat.
Ule ad Vladiflai regis opem confugic,auxiumimpIorans,ob vecerem cum
MacthiafocietatemrLadiilaus auxilium abnegat, ne fandumfeedus violare vi*.
deretur. Rccurritad proceres paffimopem exorans,admonensqe; nifipro-
ipiciacur,quxipfe mala nunc patitur,eadem illos efle manfura. Quare Uli per
 4 ANT. BONFINII RER-YNGAR.
fuafi, colleja ftipe auxiliares copias mittunt:ne fociuin S amicum paterno 6
auito dominatu fpoliari patiantunDum vrbs acerrim obfidetur/oluendae gra
tia obfidionis accurrunt,in cfpeducaftralocant:moxcaptato tempore, pracli-
unl ineunc. Hi tanto in Panrtrtes mpetu irruerCjVt aliqantifper eos inclina
rme. Vngari in hac tt Boemorumpcrfidiam caufabantur: quippe qui, negen-
tilia bella committeret,eos praelium detredare dicebant. Ariftius Boemica fide
parumfretus,cexpeditiinmoequitatufcinfyluamrccepit,vttergo,latervc
hoftem incautumadoriretnCircumado non imprudenter agmine,demum in
Bocmos irruir. PertinaX hc pugnaconferitunmulti vtrinquetrucidantur.Trin-
cha tandem cum quadrato Boemorum agmine , quamuis inuitus Cum fuagen-
te certaretjBoemicumque fanguinemhauriret:tamen,vt militari officio fatisfa-
ceret,acerrim,depofitafuorum charitate, pugnauit, cmhic frote, tergo la
tere ve collega certaret , Boemi diflfugere demum occpre. Fufo fugatoq; ho^
fte,cm Pnortes fein cadra non incruenta victoria recepiTent:vrbs,interceptis
s.multMin auxiliis conftefnata, deditionem tandem facer coada. Hinc inter Matthiam,
Mryf & Ladiilaum regem obortafimultas. Hic queritur , qud prater iura foederis,
Zmm. " fuis hoftibus auxilia fubmififlet: ille crime inficiatur, Se foCietatem fe fnde fer-
uafle proficetunid tarnen fatetur ingenue fe Boemis, qui militari ftipendio vi*
dttant,alien ftipendia legitime inhibere haudquaqilam potuifle, Ioannes Va
radienfis antiftes.Boemici regniprocurator,conqueft de lx(z focictate Mat- to
thia miiTus : &fuper eare Vladiilao bis exeufatum , delega proccrum legatio
Viennamvenit. Compoiitis tandem vtrinque rebus, Matthias diffimulata ira-
Cundia,adamplificUdumfilioapudSlefitas,Lufatianosqueimperium,animum
reoeat. Varadienfi tantm in hac re medio vtitur.quem Bocmicarum rerum
moderatorem dexterrimum efle noucrat. Is madato principis,es fiepe duo-
bus illisannisprouincias repetit: reguos omnes ad venurtdandas rgi cottes
hortatur: magnam promptamque mercedem pollicetur , imminentium admo-
net periculorum.C^iare optimi proxeneta; aftir,varias vrbes cum municpiis,<S:
dominatus in vsraqueprotncia regem gnati gratia metcatum fuifle dicunt.E
vfque irt Lufatia pfopagatum eius imperium, vt duorum dicrum itinere Sarma J
eiciun ceanumattingeret, Quod tarn profper in his partibus cundafucccf-
ferint,& Varadienfis Sc deledus regis excrcitus,ibi diuerfatus, quilongis ineur-
bus omniabit magno terrore perculerant. In caufa fuere ditatus pra;da ex-
ercitus praeter duplicata ftipendia: Sc Ioanncs Varadienfis ampliflimo dmina-
tu,qui iepties mille aurcm qotannis reddebat, rege donatus. Cum rx Vi
enna; duobus annis poftcaptamNcapolim,&:odo fer mcnbus pcrmanfnct*
in Silefiam &: Lufatiam fub dixtx (vt aiunt)pra;textu fiepe fe iturumeflepradi-
xit. Quid aliud moliretur,ne fatisquidemexploratum habeo. Eo tempore Sti-
tij Sc Carinthi j ,ob freqctcs Pannonum irtcurfationcs,pacem fpe mefeari funt
adadi. Quin Sc pra:fides prouiriciarum reguli, abbates, pontfices, & praspofiti, 40
Cum Auguftali oratore Viennam venere, vt pacem rege mercarentun Res o-
mnes hie Vrbano autofe, 8 Thoma pontfice Iaurienfi fufFragante , Compofitje
runt:&fortaie caris pacem emerunt,qam fibeageififlent, lidemmarege
compoiitis rebus,laUtifimo couiui funt excepti: Sc nonnulli non indonati abi-
ere,vt in Pannonicam largitione dem pruenircnt,fi quid in eos uaro patra-
tum eft, id factum,vt vi adadi, ab Imperatore deficerent. Eodem quoque an-
noTurcorum legati, pro onfirmandis fiepius induriis , in Pannoniam venere.
Aduerttanint quque Polonorum oratores , vt Matthia; fimultatem cum Vla
diilao duduminitam, &;fufpiCiortcmomnem, quaeq; poUentartc,adimerenr(
&alia nonnulfo difponerenf. Vfualdus Zagabricrtfis epifcopus, inPoioniam e0
femiflus, ferttentia regis mandata peregit. Item irt feqenti anno Dominicus
pr2cpofitus(vtaiunt)Albcnfis,& Bafilic diua* Virgiflis ntiftes,adfedandas qu
qotidie vtrinque oboriebantur cotrouerfias& fufpiciones eodem rege mit-
fus eft y qui ad obeundum mutins oratorium riimis videbatur idorteus. Polle
ro autem anno Calen, circiter Ianuarias , qui odogefimus nonus iupra mille fi
niuni
 DECADis ' fut lber vi. t47
*mm & quadringentefimumerat,cm rcx Vienne, foret,clum prter niorem
grauiterintonuit.quo quidem portento perculf&attonitiomnes,regia: Maie*
ita nimiiim timere cpimus.Ex inita enim podagra & obrepte quodam lan-^
guore laborare cpitjVtnunquampedibusvltrconftiteritiEiusprotomedicus
lulius iEmilius erat, nonminus genere quam dodrina praftans: quine parum
quidem hueufque in regia valetudine fortunatus eratrcm huic alter Italus ad-
ieus eilet, remifit diligentia, cum infuam inuidiamjcorriualemfibi indudum
arbitraretur , increbrefeentedende morbo, eius vita vix in duos mediis an^
nos difFerri potuit. Hoc nno multi ex vniuerfo orbe ad Matthiam oratores
Ic confluxre. Eo vfque nomeneius excreuerat , vtvniuerfus eum orbis venera-
retur,&timeret: &nonfolm Chriftianiprincipes,verumetiamprophani, hue"
miflis remotiifimis partibus oratoribus inftarent , &: amicitiam anhelarent.
Superiori anno Petrus Siculus epifeopus Lucerius , Hiftoricus <S Orator opti- x*uhm
mus, Ferdinand o rege miTus crat.Hoc ver, ngelus Hortanus antifteslega-
tus apoftolicus , vti Petrum archiepifcopuliberaret , quatuor iam annos in car-
cere iacentem,Viennam venit: & magnifie rege fuceptus eft. Deinde cum
ingruente ver Budam rex anno fecundo defeenderet , ab Vngaris diu crebris
legationibus repetitus. Paulo pft legatus Venetorum aduenit:vti obortas in
Balmatia de finibus controuerfias plane comporterez Talis pnctextus ob- frtHeat,a-
lo tendebatur.Verum,vti multorum ferebat opinio, cm iam Pannon prsepollens
viribus, Venetis formidolofus efle ccepiflet, & de breui eius vita rumor difFer-
retur,exploratum potius quam orati acceffit. Paucis pft diebus, honeftiffima
Turcoramlegatio adfuit,qui non modo inducas, Ted pacem inftantiim po-
ftuiabat,vt acceptam,& fane grauiflimam, eo anno Solodano in Styria clade
compoGtis cum Pannone rebus, vlcifceretur. Nondum iftahonorific dimif-
ia,cumpatriarchaHierofolymitanus,Solodani Aflyriaprincipis rator,diu cx-
peftatus aduenit. Superiore namque anno,per Iunium patricium Ragufinum
varia Solodanus ad regem muera veftesq; Tyrias miferat. Is de ineunda cum
eo focietate in Turcos diligenter egit, multaque pollicebatur , fi eommuni du-
jo du & aupiciis expedido lfta fufciperetur.Nam cum paulo ant,terra marique"
infigni fane clade Turcum in Syria afflixilTet,vt tergo Matthias inftaretj Aify -
riustyrannus nimis appetebat. Perbreui, fi hoc feedus idum foret, Turcorm
vires attenuatum iri confidebat* Mors atem ( vti paulo poil rite dicetur ) o-
mniaintercepit.Eodem tiamdie, Roxanorum legati cum Peloponnenfi De-
fpota exauditi , ac omnes magnifie & reeepti & dimifll funt. Item , Friderici
imperatoris &c Maximiliani Romanorum regis legati cum eximio comitate
nhc tmpora inciderunt,vt cum Vngaro de paceagcrent,&:longiifinio bcfl
finem imponerent. Quod cum Ferdinandus rex Neapolitanus aeeepifiet, vt
ad falutarem concordiam vtramque partem hortaretur. Francifcum Monta-
4c numeiuem CampanuminPannoniam extemplo tranfmifit : fuecurrebat filia*
follicitudinijVt regin Beatricis officium curaret,& de faluberrima pace ageret.
Imperatoris autem oratores iidem iterum vitro citroque miffi:vt in conditiones
pacisvtriqueconfentirent.Intereaproroganturinducia,vtcommodiusdepact
ageretur.Ii tandem magnifie donati,abire. Item ex tanta Oratorum varie-
tate nemo indonatus rege dimiflus eft . Quinetiam tanta fuit diui Matthia
magnificentia, vt nullus orator,prineeps,nobilis,& cuiufuis fortuna: hopes fu-
erit,qui reda eum adiret,quin praeter amplifllma muera quotidianum vidum
efifeo vellautiimumhaberet. Contra rex adCaefarem,& Maximilianum fili-
um qui Lincii moramtraxerat,Ioannyn Varadienfem epifeopum oratorem
jo mifit , vt de pace tradaret: qui magnifie, haud feeus atque alias, legationem il-
lam peregit : Sz cum Maximiliano fibi verba dari intelligent ipfe quoque"
verba dedit. Pax autem confici non poterat. Imperator omnia fibi adem-
pta gratis reddi, im rerum & perfonarum damna refici poftulabat. Contra
Matthias cum legitimum bellum geflerit,indemnemfepra;ftari oportere dice*
bat : acq; fepties c tena milia nummm aurem tibi pro diutifimi belli lump tu
S4S ANT. BONFINII RERi' VNGAR.
repetebat . Maximlarts pternam pertinaciam aegr ferre , eque tantam prd
belli fumptibs pechiarfummam rege peti azqu tolerare . inter extremara
hxc mediocritatem appetere,3 cum fe arege & amari & obferuari plane fenti-
ret, multa fui gratia oppida vitro Matthiarcdditum iri cfidere : quandoprin-
cipis magnanimitatem haudquaqum ignorabat : proinde bona verba darc.
Contra Matthias, artem arte cludendam elTe cenfuity Maximilianm muncri-
busprimm captare cpit:&inLihcio commorant^quadringetosvinicados,
totidemque boues, &: duodena nummmmilia donomifit.Varadienfemanti-
ftitem remiit oratorem > f quid de pace confici forte piTet : obftinatiorem
Cefar fe praeftabat: quin & filium , iam ad Matthias partes declinantem iufpc- ,0
dum habuit. Quare aepe petenti ditum, ocelufit interdixitque colloquium*
Ad poftremum, Otto Bauariaedux cum feptem collegis orator ab imperatorc
miiTiiSjVtelegantiiTimavehemtis legatione rex ad ineundam pro Caeiarisar-
bitratupacem flederetur. Hos magnifie rex excepit,donauitqe multo ma-
gnificentius:de pace tarnen nihil tranigi ptuit,ihiqua;cnim vtrinque condici
ones offerebtur. Infuper n temer quidemfadis cum Gallic rege indueiis,
Maximilianus in Auftriam eo anno tantopere feftinauit: nam non folm p
tre Cafare Mathematicis diuinationib. nimis obnoxio, fed multis qidcm A-
ftronomis fueratadmonitus,regemeoanno moriturum.Nequeis etiamigno-
rabat,quid aftraminarentur,quibus inconfultis nihil vnqaagebat. Cmigi- M
tur Maximilianus in fuperiorem A uftriam concelfiiTct , fub concordia; prztc-
xcu,mortem regis pra;ftolabatur:crebros oratores,nunciosque mittebat, vtdc
tante valetudinc certior clTet. Paul ante rex valctudinarius Vienna Bu-
dam profluente amne defcendit:&ante Ottonis aduentum, dum feftaiandiiT.
ucharifti celebrarentur,in lgiflma facrae pompa: tranfuediane,cirm rex ex
aleo pccbculo prfideret, in frequentiffima concione pax inter Pannonem,
&; Alemannum,publico edido promulgata,&:ad Septembres (vtaiuntjldusdi-
xtz mdicitur: vbi Caefaris,ac regis concordia prxfenti vtroque principe tranfi-
genda erat. Sed increbrefcente Matthias morbo , res in alterum menfem pro-
rogata. Menftruatim deinde conuentus ifte dirrerebatur.Rex iniquam Vale- jo
tudinem caufabatur : difponnturinadutusiudicumcurruscirciterquinqua-
gintaoncrarij,quibusthefaurus Vniuerfus erat impofitus,&menfes tres inarcis
propyleo difpoti afleruantur. Ncuembris &Decembris iniquitatemfibiti-
mendam comedores 8 Aftrologi prardicabant : & netemerc quidem, quando
his meilbus tertianafebn laborauit. Exadis igitur diui feruatoris noftn natali-
bus,&captato deteriore horofcopo,cuinimiseratobnoxius,prraiffis cumbus
vtpote euitato mortis periculojViennam contendit.Superiore anno StephrtuJ
Crifpus,nuncSirmiens epifcopus,humanitatis ftudiisVngaroru fane omnium
eruditiflimiis,& elegarttilTima dicendi copia pra:ditus,edido regis orator adin-
clytum Mediolanenfium ducem profedus , vt Coruini, Blancasque nuptias in ^
proximum annum prorogaret,fauftiiTimamqj affinitatem cfirmaret: honorifi-
centiiTim Mediolanfibus exceptus eft,&in fenatum admiiTus. Fada dicdi
poteitate,orationem verborum ,& fcnttiarumgfauitate prarftantfqu
adhucextat) habuit,acad aiiafecietioramadatapemenit. Hie totius Vngatix
nomine congratulationeminftaur'at,regis&fenatus autoritatcinitamolimafi-
nitatem confirmt, ratas & firmas cditiones omnes iTe iubet. Demuftiillu-
ftrem ducem,& Ludouicum patruum, ciusconilior omnium moderatoreft,
ea tempeilate circumfpcdiflimum apud omnes habitum, ac vniuerfumdeniq;
fenatum exorat,vt cum rex eo anno grauifllmis rebus foret mplicitus,rtpote-
rumdifferri nuptias filij equo animo paterentur:vtimagnircentius,ac tranquil
lius pro vtriufque partis digntateferent.Id non abre rege poftulatum. Nam
cum ex legibus affinitatis filium regem ante nuptias prxftare oporteret , & Vn-
gariar ipe coronam tuto refignarenon polTet: veritus Bcatricis acerrim aduer
iantis,&: procerum feditionem,Boemi regnum in Lufatiam & Silefiam propa-
gatum,gnato renunciare deftinarat. Etii quid m hac re noui molirctur^pfe fei-
uir,
 DECADIS IUI. LIBER V1IL 649
nit, quam ob rem nuptias in pofterum annum prorogari poftulabat: vtprinci-
pibus Mediolanenfibuspromifla praeftaret. OmniaCrifpus & fuauitate ora-
tionis,& regis automate, ab illis impetrauit. Cpofitis rebus , ne illius ducis vi
res ignorent,in icrarium introdu&us eft : vbi thefaurum immenfum, & inaudi-
tam margaritarum & lapillorum copiam fpe&auit. Antequam reuerfurus in
Vngariam iteriniret,multain Italia mercatus eft:reuerfus ad regem nee ipfum,
necreginam,imo neminem amicorum praetermilit indonamm. Infequti hye-
me,multa,ae varia Vienna; funt edita certamina. Inprimis cqueftre iingulare-
que certamen^ Hc Ioannes Coruinus primumfe pugna; commiiit,in Hippo- Iia*c*
10 dromumarmatus,cum dele&o regulorum equitamdefcendit:&pra;iidcntibus *"""'
in theatro parentibus, cum equite natu loge grandiore, pulcherrim depugna-
it. I primo namque congreTu,cuminfeftisvtrinque haftis inharenadecur-
rerent, confertatorem laefo capite , ex equo deturbat. Rex autem cum Vienna;
quamuis ingrauefeente in dies xgritudine, fenfim extenuaretur, nuncjuam ta
rnen curandis rebus domi forisque ceflare vifus eft. Ingruente mox Fcbrua-
rio, & deinde Martio citatis per humana corpora iam primo tempore humori-
bus,e magis labefaclari cpit. Curabat nihilominus adhuc omnia, acnihil 4e
priftinoftudio & diligentiaremittebat. Iam annus nonageimus fupramillefi- 14 $ o;
mum &: quadringentcimum agebatur,& rumor erat, ftate prxima in SiJeia
10 regem conuentfrequentiTimumhabiturum:atq; idcircoloannem Varadien-
femepifeopum inprouincim paulo ante pramiferat^vt diartam prouincialibus
indiccrct: adhac principes cogeret,&ad regis obcquium populorum nimos
bene difponeret..Interearex, qui Vienna; remanet,fecum magna molimr. Vr-
bannm apochryfiarium cum exa&is ve&igalibus,Viennam feftinare iubet,mm
dominica; pafcha; folennia appropinquabant : quibus exac~tis , fe ad dixt pro-
pediemin Sileia iturum efle pradixerat, facra ex arbitratu fuo, & varios facro-
rum dierum apparatus inftituit. In celebratione Palmarum, cum omnibus o-
ratoribs, legato Apoftolic, & cundtis procerum ordimbus in theatrum tem-
porafiumjquodinarcisfubdiualibuspridieerexera^Hcxaphorodeuectusefl:,
jo compta Scpexacoma^hilarique vultu rite facrificaturus. Aram ibi preciofifli-
mo inftruxeratapparam, doee Palmarum fefta ex more agerentur. Sexcirci-
er hris ibi arTuitjirtcredibili patientia:peratis ex ordine acris, Venetum ora-
toremante folium conftitui habet : mox cum in equeftrem ordinem refert,an-
teaque vefte , equo plialerato donatum, honeftiflm dimittit. fe , cum nihil
hadenus ientaflet , immirierite languore in penetralia recepit. Diftlit per bo
ras tres ftomachi debilitate prandium : non & reginam expectauit , facro
die vrbana templa luftrantem: dum earn praeftolatur , adlanguorem dcclinan-
dum, certandi gratia , picenas ficus Petrum promptuariu expofeit : at ille cario-
fas attulit, exoletas ; qus cm perguftaflety ita in primo morfu oftenfu's eft
, ftolido illius minifterio, vt iniram excartderit: ad h*c regina reuerfaintercef-
fit,pro ingenij viribus commotum virum fedat,placatq5.Exorto de prahdio fer-
mone,& ilia pro guftu ientacula varia fubminiftrate,nihil aecepitxaufatur ver-
tiginem capitis,&: confufa uniina: in cubiculum fereferri iubet. Ecce apople-
xia repente corripitur : dux Coruinus Petrus, & Matthias Gerebi eius cofobri-
ni,extemplo acciti armere,item Vrbanus pontifex Agrienfis,&: Thomas Secre-
tarius,Comes Stephanus pra:fedus vrbis,& Bathor Vaiuoda,cteriq5 proceres,-
Ad pontificum procerumque concurfum , omnes qui adrant animo confter-
nati fane defecerant. Regem enim omrtes confpicabanturgrauiilimo corporis
cruciatu torqueri : & prae vi morbi nihil loqui poiTe : Hay hay tahtm & I e s v
Jo exclamare : nulla alia verba fingere pfle. ob ingentem igitr prieipis reue-
rentiam ,& in tanto vitae diferimine nemo ipfum tangerc^t aliquoverbo-
rum cibve adminiculo fubuenire ufus eft. Sola regina nunc ore , quod du-
dum is obftruxerat, vi adhibita patefato,vita; fomenta ingererc : nunc , vt re-
fipifceret,aures,digitos,crinesq; diftraheremunc bracha,rnus & ti bias obli-
gare,vtin tali periculo fierifolet: item obclamitare ad aures, &: inuerfos oculos
 *r ANT. BONFINII RER. V N G A It.
aperire : nullum ftudium & charitatis officium omitterc : nunc medicos morbi
grauitate confufos, confulere &: hortari. Contra ille ad dolorum ttuminfultus,
adauctusque ingemifccrc,rugire Leonis more,& cum ipfa morte acerrimcol-
lucbri. Tacitus fletus > quicunque aderan t, amicos incei t. D olebant proceres
legionumque pra:fe<9:i,qui arccm adire potuerant , & regem tot bellorum pe-
riculis afleruarant , nullam nunc opem contra fati impenum afierre polTe. Prar-
terea fibi,regnoque timebantmon ignari, medio fublato principe, omnia mi
xtum &: perturbatum iri. Ingentes igitur totano&e mugitus cd dit. Ingrucn-
te demum aurora , dolor va:lanus ille defedit. Horas aliquot ne tranqulus
quidemeum fomnus obrepfit. Deinde vxfanientciterum morbo expci rectus, .0
totum ilium diem mums &refupinus infomnem egit : obfirmato fa:pc obtutu,
modo hunc,modoillum,nuncfilium ante ftantem,nuncreginamintuetur,ve-
luti aliquid admoniturus diturs ve . verba fxpe effingere conatus , nunquara
tarnen proferre potuit. Inftabat regina rogans, quid iuberet, tanquamcius
nutum intelligens,percunctata an hoc,an illudimperarct, nullum vnquam ver-
bum exegit. Cum in lethiferum recidebat ille foporem , ad fuperiora hare re
media recurrebat : itcrum arms obftringit , in os aliquid fomenti vitalis infun-
dit,infpirat auribus , & emigrantes fpiritus quacunque poteft arte remoratur.
Sic fte infauftus dies a&us.Tertio ver,qui a Marte nomen accepit,inter fcpti-
mam &c oftauam horam ante meridicm,cm raucos femper gemitus emiiitlet, w
variaque ingnita: pnitentiae indicia (veluti diuinam veniamimploraret) cdi-
diiTet , profluuio demum capitis animam efflauit. Inter moriendum pdula,
nucis inftar , ftomacho repente fuboritur : & inter agendam anima'm , (eniim
ad os fubit. cum ad cpiglottimperueniTet, ille continuo expirauit. Matthias
obitmMdt igitur , princeps inuicblf. anno Salutis nonagefimo fupra milleilmum , &qua-
thitrtgu. dringcc(imuniiNonis Apnlis,& die MartiSjXtatisautem anno quauragciimo-
fepmno,cum perpetuo fui defiderio, diem obiit. Et qtiemadmodu Mar-
tio natus erat , ita die &: hora Martis vita decefir. Multa eius mortem igna
portepdre. Inprimis enimfuperiore anno,poftCalcnd. Ianuarias, caelum in-
tonuit : tem Danubius infolcnter poft obitum eius excreuit , multos pagos 6 jo
accolas vrbesinundauit : vtextincto regni propugnatore , Pannonias a Turco-
rumincurfutucretur. Leones quoque qui Budsedetinebantur, omnes eodem
quo rex die interiore. Item, nulli eo tempore corui,qui Coruina: domus in fignia
teferunt,Budxfufpe&ifunt: contra Alba:, vbi reguin monumenta funt Vnga-
ria:,tantacoruorum mutuo inter fe crocitantiummulcitudofpectata, vt omnes
hc regis mortem facile ariolarcntur. eque conie&ores c mathematicico
moriturum anno reticure. Infupcr paulo ant,cm Vienna Budam defeendi-
mus,& ad Comaram rex ipfc fubftitifletn turris faftigio, qua: fupra portam ex-
tollitur,ciconia; ndam fufpeximus : de quo , cxplofa domina, quatuor inter fe
ciconia: acerriln fane cettabant - iuflit carteros id ulicos mecum vn fufpice- 40
re, mox inter focios,veluti diuinits afflatus,Pannonicam eo anno concordiam
turbatum iri, mortem hinc principis imminere aufpicatus fum:in partes item
quatuor Vngarorum ftudia diuidi , quando reges quatuor de regno dimcatu-
ri erant , atque infirma id regis valetudo aufpicium confirmaban Poftero die
mortis , corpus regio cultu acingnibus exornatum,tratocxotrolecro in
ampio triclinio expoitum, vtab omnibus videri poTct : deinde , quamuis ex-
enteratum , cm fubolerecpiilet , in picata capfa reconditum : datoque Pri
mario Aladario, Bodoque Cafpari negotio, fecundo amne Albam demifum,
quousque exequiarum apparatus nt firent , vti infra dicetur. Beatrix vero,
loannesqueCoruinus,extin~torege,accitainarce optimatum turba, vn cum f
vniuerfaauIicorumanu,principem miferrim deplorart. Certatim hc proce
res diuum Matthiam regem optimm,ac principcm inuicbIimu,profufo plan-
tu,deileiire. lllud omnibus lachrymarum profluuium excitauit, cum Cor-
uinum duccm,adhucadolefcentem,tanto patreorbatum,vltr fe ad regina: pe
des prolernere confpcxre : 6 amplexis pedibus obfecrantem , ne fe puplum
defe-
 DECDIS HU LBER Y.
dcfercrct, nve fandifimi parentis membrim j de illa femper optim meriti,
perditum ire pateretr : im commehdatum haberetduceret piro fllioj vti pa-
tri ante fape receperat : quand fe hoercarri piro pientiffima femper matre ha-
biturum eflepollicebatur : &in tanta amicerum orbitale gnatum ex corde di-
ligeret, amafet. Edem rlexis genibs patres mnes ac proceres reginara q-
rant , atque certatim in Commendando adolefeente fufragantur. Sedato ali-
quantulumplandu,ne res Pannoicc finemoderatone perditum irehriin ma
nas reginae S Cruirii ducis cuhdi fpont iuraruntifcqUam Matthias rgi pr-
ftiterantjfidem&obfequimvtfiqpracftituroSjimperia cunda faduroSj atqu
te nunqua edida vlla detredaturSi Nam veluti cum defectus blis accedit, ad iu-
namoculs plane cuertimusiic defundo rege, d Beatricehi 6c Iohnem dli-
cemfpem &c fiduciamomnes intenderunt. Regina fupplicahtem Goruinitm o-
fculata,filij femper loco habitra, 5 pro virili la dignitatem eius curaura efle
promifit.Eum qoq; fecum pontificibus,& regni pfimatibus cmendauit.Ob-
latum accepit obfequium,& fe regno nunqua defuturum eile recepit. Mox ni
mio ludu defatigata,laceratis milr crinibus&: inferipto vnguibs ore, inc-
biculum relataeit. Thefaurus regis vniucrfaqiie fupellx, quam quater ce-
tenis mlibus plerique aeftimarnt , autoritate enatus & reginatnut Goruino
crdita: cuius poteftati munitiimas quafq; arces pater viens fane comferat
le dederatfymbola,&inmanuseiu$nmod pracidiariospraifedsomnesjve-
rumeti proceres multos iurare cegerat:vti had aliter^tq; fibi,fidle Cor-
uino femper obfequi prarftarent : &s fecundm eiis obitUm, iilium fibi regem
furtogart. Nonnulli iurament declinarunt,diucrtiCulumaliquod ex ingenij
calliditate caufati. Praeterea,ne quidinterregni tempore,fraudismliq} doli,ctf
literis Maieftatis regi falso obgnatis c5mittipofTet,rcgaliaiigillain medio fe-
natu,przfidente regina, Coruinocj^diifrada funt. Sigillm tant regina: fper-
fuit:quo diplomatpubliccq; litera^ fubiedis ptimatuligillis,obiignarentur.
Secundum regis obitum^tertio di,Ioahfes Varadienis epifeopus, qui in
ruiam &c Sileiam miflus erat,cx itinerc reuoeatus aftuit3& defunduhi ex ani-
}o modominum deplorauit. Placuitfenatui , vtdiiplex diuo rgi funiis dicaretur:
altcrm Vienna: ^ Alba: ver alterum : vt hc cchotaphium $ farcophagum ilhc **;
pro dignitate principis iure facerent. Quarc ingulari ppa fuccllantibus cen-
turionibus,& ledi auro ftrati fimbrias circumtenentibus,rit proceribs ac re-
gulis,priefedisquc legionum $ ad diui Stephani bafilicamfurius elatum , fubfe-
quentibus in pulla verte pontificibus,&: cundis vrbis ofdinibus-.vbinemo fuit,
qui pias regis exequias non veris lchryris hoheftarit : quin & popuus, quem
fasua famaadadum in ditionem fuamredegcratjlachrymas continere nequiuit:
qui feretrum circmftabant,ij regem optimuminuidiflT.illi imperatorem, pars
prineipem clemcntiffimum,&:Chritiana: Reipub.artertorem:alij regum prin
g cipern, & terrorem orbis exclamare;ingcminareplerique,huncvnurn duorurri
Casfaru dcbellatorefn, & pracellentiffima: virttis cuiusq; exemplar. Normul
li hncvnummagnanimitatis & gloria: fpeeimen appcllare. Miles ducem lu
get libcrliffimum indulgentifimum : ciuis gubernatorem requirit i& plebs
clemcntem,& populrem dominum cum rufticaturbajdeporat. Hunccxterni
propugnaclumTurcorum, domitorem Scythicx feritatis^ Bocmor refrena-
toreni & Alemannicifaftusac fuperbia: domitorem,omniumq5 bonarumarti
parentem pientifimum, profufo ludu vociferan. Hne optimis quque eun-
dem Vngariam difeiplinis excoluiffe , bellica axifle difeiplinam : & varia ma-
chinarum & armor genera inuenifTe,&: regioi dedifle precium dicere. Qua-
fo re illdd in publico ludu admirabie fuit, qdnemo inter tot gemits&voci-
ferationes mentiri vifus eft. Publicum dolore &iimminens, exobitu illius exi-
tium,Viennenfe incendiujfextpoftdie,dum Pafchales feria: celebrantur/atis icendimm
teftari potuit. Obortonamq; incendio plebeiacafula, fervfbs conflagran: r,tnnenft;
& ni proceres, prfcdi cquitu cum militari praridio accmTent,& inprimis
^Stephanus comcs,prouincia: prxfedus (qui armos trigintadudratexercitum)
I i ij
 g5i ant; bonfinii rer; vngak.
iam dc vniucrfa vrbc eo die proculdubio fuiflet adu. Infequti die regina una
Comino duce,eanerisqj poncificibus ac regulis, ad celebran das regis exequias,
Sc habenda comicia rcgalia,Bud fecundo amne defccndit.Praefedur prouin-
ciar Stephano comiti fenatus confulto commendauit: mulcum quoqv argenti,
pro cuenda vrbe Sc prouincia retinenda,c Rcgahfifco dimiflum. Vniueriamul-
ticudo cum pullis quinquaginta nauibus , Sc lugubri vefte Beatricem fequuta.
Cum Pifonium foret appulfum , omnes matronae vrbis pullatarobuiamrcginz
occurrere,publicoqj planduprincipem inuidiiT.&: regem optim luxre.luih-
tium tribus Vngaris menibus indicium. Nullas initinerepra: dolore reginarc-
gales arces fubire voluit. Aft vbi udam deuentum cftrin arcem admita , cui (g
Blalus Rafcai pra:erat,arcis procurator,Matthix quondam rgi vnic dileus:
hic poll Coruiniducis appulfum,moxeumcum thefauro &c regali gaza recepit
Se q uando in eius manus viucte adhuc ptre iurauerat , nemini fe arces omnes,
prxterquam Coruino refignaturum, perpetuumque obfequium praeftiturum:
ibcunti iuiurandum rite perfoluit,&: cunda qua: in manu fuafuerant,inCor-
uini poteftatem ex promilo redegit. Ar illc fideliter agenti , munus confirma-
uit,reiignatumqi reftituit. Mox dc regali funerc agi cptum , nihil enira de fu
turo rege Repub. decerni poterat , ni prius Matthiac manibus funebriaiufta
foluiflet.Quare nihil hacre Pnonico fenatui fuit antiquius. Paucis igiturpoft
diebus,dimifla Budac regina, ne plandu nimio fefe conticeret , ad Albam rega- ta
lern omnes pontifices,proccres, reguli , nobilesqj Coruinum ducem in lugubri
vcftc, pullatisque curribus,& equis rite fequuti funt. Quin Sc legatus Apobli-
cus,ac omnes qui aderantoratorcs,edem concciTrenprimisque Ferdinandi
regis orator Petrus,eloquentia,dodrinaque non mediocri: Alter ver,cuiFr-
cifeo Montano cognomen erat , prxterea magna grauitas , exada facundia, &
experientia rerum cum fummaingenij acrimonia coniunda. E proximis etiam
ciuitatibus Sc pagis ad regales exequias,qudiuiMarciferiarum die fad funt,
mulei properarunt. Infunerali fefto multitudovniuerfaproceffit. Corpus regis
purpureo ftrato compolkum:& paludamento,cnfe,fceptro,corona,pomoq;rc-
dimitum, n5 line calcaribus aureis detedo ore in baiilica fub diuahbus promi- ;
nebu.Circunftabatingcns turba nobilium,&hinc potxfices, hinc proceres ad-
ftitere. Mox initruda regali pompa,funus efferri cpic,& templumantequam
infcrrctur, circumduci diuinx oblationis tempore, dum folennia celebrantur,
cui du ideni praccedebant quits cataphradi , purpuratique : qui regalia ligna
tot clara triuphis praeferebanttem & vnus qui regium prxtulerat enfem. Mox
filius pone fubfequi, lugubri vefte,cui legatus potificius dextra,lacua Hippo-
lytusStrigonieniismetropolita,latusvtrunqucclaudebant.Succeirerepitfacri
Sc prophani ordines primamm:inprimisc pontifieibus Vrbanuspontifcx Agri-
enf. Stephanus Bathor,Ioannes Varadieniis epifcopus, item VfualdusZagrabi-
enfis, Nicolaus Vacienlis,Thomas Iaurienfis , & Georgius Czanadieniis,rcli-4i
quique procerum nobihmve ordines. Cum in Baiilicam diux virginis per-
uentum eiTet, corpusque in medio conftituiTent : quits gemebundi,qui vni-
uerfa cum enfe ligna praetulerant,inigniacundapro ara magna humi deieda-
runt,vcluti regis cafu omnia fua trophea,figna,partaque rgna vn comieren!.
Ad quod fpedaculum omnes collachrymarunt. Dominico deinde Baiilicx hu-
ius antiftiti rite facrificanti , Coruino duce oblata preciofa muera , inpriinis
crux folida,gemmataque, exobryzo affabr fada,quamquinq; &quadraginta
aurcorum milibus veniiTe prxdicabant: item gemmatae phialx , Sc peluis aurea,
candelabra,calices,Euchariitie_ tabernaculum, omnia puro folidoqjaurocon
feda,lapilIorumque multorumvarietatedifcintillantia. Nonnullxquoq; ita- (
ruac argntea;, & duodeeim facrarum veftium apparatus, vnionibus admodum
\
7fooo. onerati.-quxquid omnia quinqu &feptuaginta milibus aurem vcnilc rerc-
** rebant. Item inter operandfacris,ara:cornibusfeptingentos optimates ureos
"/,. imPfi'te. Cum mchoarum mult ante Maufolcumfb prima teftudinc, pro
pter intempeliu morte nondum foret abfolutjCorpus in tcporariofepulchro,
in me-
 DEC AD IS II I. LIE Ell VIII. j
in media bafilica recditum i vbie filij inftituto^quothoris facri hymni decan-
tatur,inter facrificandum Petro epifcopo Lucerino,viro doduT&oratori Nea- *'<"*"-
politano datum laudandi regis eft negotium. Is delaudibus &:geftiseius iat or- ^am " -
natam & copiofam habuit orationem,& multis(annuente fentu,cundisqj pon
tihcibus)iamrationibusoftendit,Matthiam regem ChritianeReipub.aieito-
rcm, principem inuidifT. & de Romana femper ccclcia optim meritum , iure
inter diuos efle referendum : quod ab vniuerfa concione acclamatum eft , &c J?"*.tai
grauiff.fuper ca re Senatufconiultum fadum. Secundum cius apotheofin Cor- inter dittos
"JLJ
uinus cum vniuerfa optimatum turba remenfus iter Budam rediit, vtde futuro
io rege decerneretur. Diuo Matthia: ftatura corporis fuitaliquantomaiufcula,
quam mediocrisjforma eximia, generofus afpedus, & multum referes magna-
nimitatis : rubens facies,&flaua coma : cui venuftatem obduda fupercilia , ve
getate fubnigricantes oculi,& fine mdanafus,nc mediocrem quidem cultum
addebant , obtutus eius liber ac redus , leonis more, oculis nunquam inter vi-
dcndumfercconniuentibus. FauoremfemperobftinatoindicauitobtutUjqu
vero Hmis refpexit oculis infenfum fibi efle portendit. prominentiore collo fi
mcnto fuit ,& ore aliquanto latiore. Caput huic addecens : quippe quod nee
patuum,nec magnum vidcripoteratjfrons vero parum fpacians. Conenticbt
inter fe membra fpaciofa: brachio terete, & oblonga manu, latis humeris,& pa
lo tente pedore fuit. Contra, variufcuke huic fuere tibiae, ad equitandum baud
quaquaminconcinna:. Proindeformofumerat corpus,cui coloralbus cum tu-
borefucratadmixtus i ex qua quidem mixtura mirum quandoque ( vt de Ale
xandre perhibent) fragrauit odorem.Quin ctiam lineamentis oculorum,&'le-
uitate,ilh nimis fuit affimilis,quem fempcr vita: habuit archetypum. Ings iu-
uentuteceieritas,ac robur pedoris,immcnfa animi raagnitudo, ci ingenti glo-
narcupiditateconiunda : item tantumroboris & virtutis, vtneq; animi neque
corporis laboribus defatigari poflct. Laboriofum huius corpus crat,&frigoris,
fudoris&inediactolerantiilimum: nihil facilius militari labore,nihil domeftico
difficilius oeio pertulit. Nechumanis quid pafTus eft fibi facile interdici volu
me ptatibus,muliercularumquandoq; obnoxius fuitamoribus,fedmatronisabfti-
nuit. Crpula & vino fa:pe cumamicis animu relaxauit: promptiffimus adpro-
mittendummo difficilis ad iram: ingenium perquam liberale magnifcum,&
adclariT.quxq;facinoraintentu,crudelitatisexpers, & barbrica; inhumanita-
tis,cuiardentifimu incrat imitandorum Romanorum ftudium,quibus cu per
petua fibi armulationem indixit. Quare Coruinaegentis cognomen fibi inditu,-
perquam libenter accepit. Qu,od amicos inconftanter amarit,& plerosque de-
prefTcritjCriminenScaruit. Sed nunquam, qu nimis extulerit, ab re depofuit:
imo nunquam ab amico quemin primo crimine deprehenfumhaberitpcenas
exegit : fed in iter errantem feuerius animaduertit. Quin & in amicis qudoq;
40 fuitinfelix.-quippe qui opibus & hortoribus in immfum euedi,in eum n5nul-
h moiri ocecepere. Ex humili genere multos extulit,in qibus fe fortunatiorc
inuenit. Caeter fortunatifl*. femperfer eft habitus. In bello Boemico fibi de-
fuerc pecunia:,verbis ergo,& pollicitationibus craftinis alebatexercitum.Cm
dies diftribuendi ftipendiupraftitutus inftaret,qu promiffis differre vltrnon
poterat , prfedis equitu & legatis legionum ad alearu ludum initatur , tota
nodelufum:ipfe tam arquas teeras fortitus eft,vt nihil fibi aliud caderet,qum
qupd iadu opus erat.Denamiiaaureorea node ex ludo fibi comparauit,qux
antequam loco moueretur, militibus dedit, & ex aleac lucro ftipendiu exfoluit.
Raro quicquamadortus eft, quod non profper confecerit. Augebat & illud
j fplendorem Maieftatis,& fpedantiu admiratione, quod regalem celfitudinem
non fuperbia,non elatio animi, non diffieultas aditus, nort initorum improbi-
tasambibat: fed tanta manfuetudo,benignitas& dementia circumuenerat, vt
nemo eum adicrit, qui non modo gratia, fedfolo afpedu fe non beatum profi-
teretur.Sed Beatricis aduentu facilitas eius,& poplaritas multo remiffior efFe-
: nemo eft qui cius beneficentiam non admiretur.Cundas bonas artes affe-
I i iij
fy4 ANT. BONFINII RER. VNGAR,
date aluit,viros dodiflimos in remotis etiam partib. difquifiuit, virtutes m
diligenter excoluit:purgauit Vnganam rufticitate , inuentos politicarumar-
tium artifices introduxit. Scythicos mores mitiores effecit, immancm fuperbi-
am repreffit,S poft Atilam primus ad obfequium diligens dura; ceruicis Vnga-
rum redegit: praepolluit infuper pietatenon mediocrijCiii mira religio , & tanta
diuinifollcitudocultus inerat, vt domi militixquc non fecusatq,- Alexander,
dextera Deum,finiftra haftam ferret: in dos & homines iuxt beraus. Confi-
hum huic ad maxima quaeq; facinorapromptiffimumrneq; confilio , audaciafc
induftna defuit, quod & fortuna acquiflimo comitatu fouit. Cum prope Tur- '
cos caftra metatusefet,icvireshoftiumexplorauit. Pagano namq;fubornatus (j
amidu,cumvno tantm comit fe cum iumento, inter eos qui commeatus
in hoftilia caftra confcrrt,iniinuauit,cm eo perueniflet,toto die pro taberna-
culo Turci hordeum vendidit. Ingrutenode fe incolumcnin fua caftrarece-
pit. Scripfit ad hoftem,fe pndie cius caftra penits exploraTe^endidiTe ruftici
iib perfona hordeum,ad tabernaculum eius : quo maioremdidis fide face-
re t,rerculorum numerum & epular cunda genera retulit. Qua; cmhoftis ac-
cepiflet,umore perculfus,poftero die caftra foluit:veritusCoruin regem non
modo ad vall fibi occurfur,fed in medio tabernculo inuafurum. Adhaxn
regius ille faftusin eo recognofci poterat, qui muks noftri fasculi reges occu-
pauit.Non purpura;, non urea; trabea; fplendorafliduus,non quotidianustri- 10
cliniorum&fellarumapparatus:qua:aduenientiumluminadefcrreant,&con-
trahant luporem : non lidorum & ianitorum multitudo , non amanuenfi tur-
ba,qui diu multumq) rogati,vix tarnen per literas refponderedigntur. Dome-
ftico & mediocri deledatus habitu: n fi cum res poftulabat,tunc decorum ftu-
diJiinmeferuauit.Eius oratio tarda,grauisconcifa,multumpondcrishabes,
icrimonixverbanumerofe&gradatimexpreTitjnilinulfumabeovnquam
auditum.Paucisibi mox fuit in contentione obligare &conuincere aduerfari-
um. In condone militariconcitatus Se eloqus, multarumbi cognitio lingua-
runwprauerTurcicum & Grarcum, omnia Europa: gloflemata calluit. Memo
ria nec Sopioni,necMithridati,necSimonididenique cefiTet.Salibus&face- o
tiisadmodumohledatuseft: &"qudoqueitapopularis,vt inter amicosdome-
fticcnaturuSjCulinaecuram obiret. Non modo fuis, verumetiamperegrinis
beneficiis erat officiofus. Equeftri certamine &aurigatione iuuentute nonfi-
nc fumma voluptate vfus eft. In Hippodromo Budac Vienna; infeftafxpeha
fta depugnauit. Matthias etiam in propatulo & oculis omnium aifidu verfari,
publice benigniiTimas accommodareaures.cuiuari quoque publice acloqui,
putansobfcuis plurimum adionibu,sconuenirc tenebras,honefta; contra vi
ta; luce maiori ornamento fore. Facile omnes intr admittere,& admiTos con
tinuo voticompotes reddere:non diftrahere fpesfupplicantium, eque per va
rios aulicorum ordines expedir , fed ipfe folus omnia dare,gerere erogare,
Vmdidahoftes etiam amicos beneficio fuperaren fecndale fortunanonef-
ferre,fed-Deo gratiasagere : pluraconfidendo inprofperitatc facrificare quam
reformidandovouere.lnmetu hilaritatempracferre,in felicitate cumgrauita-
te benigni tatem.Non fubirafci libere loquentibus,deriderc iadatores: mimos,
aretalogosq; plusa;quo promereri.Nullameriperegloriam,nifi propria virtute
nauatam , fapientiam re magis quam verbis exercere. Amicis fe indulgentifi-
mum praftititjinimicis horribilem.Inpradio acerrim pugilem, invidoriafa-
cilen^exorabilemqjimperatoremibene merentibus vero gratilfimu,rei autera
bellica; peritifimus fuit. Non deftinat folm, fed ex itinere occafione&fpur-
cifllmis tempeftatibus,cmhoftis aprimo tutum fc fore put.iret, prarliumfepc jo
fumpfit,eaque in arte militari commentus eft , qua; alus hadenus ignota fuere.
Inobeundisexpeditionibusdubiumancautio^anaudcLioriquamuisnihilin1-
confultoadorireturhorofcopo.ltineraincrcdibili celeritate confecit: cente
na quot diebus milia paTuu aduario curruemenfus cit. L.ibor ac vigilrum
patientifimus: pro tpore & loco acque feuerus , indulgens inmilitcs. A de
leito-
 DK CADIS III. LIBER VIII. tf
leftoribus & inidiofis feuerius pnas exegic : conniucbat in caeteris adiracun^
diam difKculter irritari : irritatum commotumqjnon cito defidere. Totigitur
virtutibus proetantem regem cm Vngari amififfent , tanto repente metu per-
culfi funr^vt vn cum principe, priftinam virtutem,robur & audacia, &: nomen
amilTeviderentur. Quinetiam oftenderunt , fe potius rege vires gaimos &s
confilia,qum reghxc ab eis habuifle. Vn cum ipfo decus fortitudo,nomcn-*
que Pannonicum ccidiiTe vifumeft. Tanta fubinde proceres trepidado incef-
fitjVti omnes fine patorcjinter feraru luftra reli&i viderentur. Quamobre qui-
eunque prius regem criminibus petebant, quodinfolentibus plus arquo vecri-
10 galibus populos oneraret , quod proceres & nobilitatem perpetuo bello confi-*
ceret,qud bellum ex bello fereret, & nullam & quietem amaret : poft-
quam mortem omnes,mutatis verbis, uxt timebant, afiduoquclu&ufortim-
raum indomitumque principem profequebantur. Populi eu ruftica manu, qui
quotanns prae bellorum magnitudine multitudineq; quaterna veftigalia pen
der cogebantur,&iniquifimamtributorumgrauitatemconquerebantur,nc
gemunt: & populationes,vatationes agrorum & incendia vndique imminen-
tia reformidant. Si ex infers regem reuocare fas eilet, fexterna foluere pollice-
rentur. Nobiles,qui militari labore feabfumptuiri querebantur, nuncpublicu
priuatumqj exitium expauent.Nonnulli fan&as diui Matthia: reliquias fepul-
40 chro euelli oportere aflerunt, quibus regni fines luftrent, &aduerfus hoftes re-
ligiof grant. Alioquieos abigipoilnegant. Cum igitur imperante Matthia
gtauifinitimos omnes bello vexarint,domuerintvc nunc coniurataeorum a-
gmina reformidant. Et qui omnibus terrori mximo fuere, nunc omnium vi
res velaiinimas timere coguntur : vndique bella obtreptmt,grauifimaperi-
cuJa imminent : & tot maus Pannones circumuenti,omnia perditum ire con-
/picantur, vt quantum regem amiferint, in pofterum euidentius fe cognituros
e/ fateri non verentur. Eumitaque publice cunda vicatim,oppidatimque de-
plorarunt : & prxteritis futurisque regibus anteponunt.

'DE REDDITA MAL

1 CORONA, ET FOEDERE INTER
'POTENTISS. INVICTISS. FRIDERICVM III,
Imperatorcm,& ipfum Sereniflimum regem Matthiam nomi
na locorum , perfonarumque fer ex Vladiflai pa*
lis colligi poterunt inferius,

S Stephanus Colocens , & Bachyenfis archiepifcopus , 1

( ciqj eiufdem Colocens comes perpetuus : Ioannes epifcopus
Varadieniis, Nicolaus de Vylak Vaiuoda Tranfyluanus,ac
Machouicniis,& regni Sclauonia* Banus : comes Ladiflaus do
Palocz,iudex curiae,&:Emericus de Zapolya,fummus thefau-
rarius regni , & capitaneus partium fuperiorum regni Vnga-
rix, recognofcimus , & notum facimus tenore prxfentiu vni*
ucrfis. Cum alias occaiione dirrerentiarum&controueriiarum inter SereniiTi-
mum principem,ac dominum, dominum Fridericum Romanorum imperato-
rem femper Auguftum , Vngariae , Dalmatian, Croatia:, &c. regem; &: Auftriar,
Jo Stiriae,Carinthie,&Carniola;,&c. ducem, Dominum noftrumgratioifimum
ex vna : & inclytum regnum Vngariac, pradatosque barones, nobiles, nco
las , & habitatores eiufdem regni partibus ex altera parte fubortarum , ex ver-
tcntium, adnonnullos artculos &c capitula pacis & concordix deuentumfue-
rit. Quod nos ferenimmi principis domini , domini Matthia: praetati regni
Vngarix,&c. regis, domini veftri gratiofiflimi , prelatorumque , baronum,
I i iiij
tjg ANT. BONFINII REL VNGR.
procerum, nobilium incolarum & inhabitatorum ciufdem regni, quorum ple
na 6c omnmoda autoritate,facultate & poteftate ad infrafcripta vtimur,& fulti
fumus, atque noftro ad exhortation fandi domini noftri Papa: pij , medio Rc-
uerendorum patrum domini DominiciepifcopiTorcellanenf. Apoftolicatfe-
dis legati, mii cum poteiiate,legati de latere, 6c domini Rodolphi Redeshain
pr2epom,Friing.& Vormacienf. ecclefurumdecani,S. noftri referenda
rio apoftolici oratoris,& nuncij , in prarfcnti caufa fanditatis commiflarij,
cum prfaco domino noftro imperatore adfinalem & vkimtam conclufionem
eorundem articulorum,fpont,hber,bona 6c fncera volntate in hunc,qui fe-
quitur,modum decrcuimus. In primis adoptatae pacis & concordias delibera-
tum &c6clufumeft,qud fereniffimus princeps & dominus,dominus Frideri-
cus Romanorum imperatorfcmper Auguftus , Vngariae, Dalmatian Croadse,
&c.rex Auftrix,Stiriae,&:c. dux,& heredes fui,ab per redamlineam defcen-
de.ntes,infrafcripta,&:oppida,qu:e fua imperialis fublimitasin metis 6c limiti-
bus regni Vngarix cftituta poflidet,& in lliis manibus per fe,& alios fuos,no-
mine tenet,videlicet Forchtnftain,S KoblftorfF,cum fuis pertinentiis omni im
perio ac iurifdidionc poflideat,abfquefcreniiTimi principis,& domini,domitn
Matthiae,didi regni Vngaria; regis,domini noftri gratioiilfimi,ac hxredum , Sc
fucceflorum fuorum,prxlatorumque ,baronum , procerum , 6c nobilium eiuf-
dem regni quorumcunque per feaut alios eorum nomine inquietatione , tur- te
batione,exadione,grauamine 6c molcftia,quibufcunque de iure & facto accef-
lione iuris, prxfertim corum qui intercfe ad loca prxnominatafe habere prx-
tendunt in fauorem quorumcunque quouis quxfita colore fada,aut fienda:fal-
uis tarnen decimis & cauiis ecclcfiafticis qu in foro fuo ventilari 6c agitari po-
terunt,prout iuris eft,& rationis. In foro vero feculari, inperfonalibus adio
ibus, & realibus, contra, 6c aduerfus fubditos ( imperialis maieftatis , &ca-
ftrorum prxtadorum quomodolibet motis,vel mouendis coram iudicibus,per
fuam impcratoriammaicftatem in huiufmodi pro tempore deputatis ador, iu-
fticiam poftulet&requirat, qua; ad requirtis inftantiam expedite adminiftrari
debet , prouifo quod eo adire ad requiiitionem fubditorum prxdidxmaicfta- je
tis imperialis,& didorum caftrorum per regem pro tempore, &ipfum regnum
Vngarix,eorumque officiates proccdatur,&: proced curetur. Eti paiTagium
generale contra Turcas,pro defenfione fidei,& ipfius regni, fieri contigerit ;in
ea re,requifitione prxuia dido domino imperatore fienda, iidem fubditi ma-
nant mclui,lc tarnen,qud in eum cafum huiufmodi cxadionis per fuam Im
perialem Maieftatem debitafiat difpofitio , &aducrfus contrauenientes , qui
quo nodolibet etiam pro fuointerefle aliquid attentarent , contra ea, quae pra>
tada funt,acprxfatum dominum imperatorem,& hxredes fuos,tanquam con
tra vioatores pacis,rex lpfe pro tempore, 6C regnum potenter afiftentiam faci-
ant. Adiedum etiam eft,& conclufum,quod,poft obitum didi domini impera- 40
toris , rex pro tempore, 6c regnum Hungarian facultatemhabeat , dida caftra&
eorum redditus, cam quo idem caftrum KoblftorfFperdidum dominum im-
peratorem noftrumdemolitum no fucrit,attto, qud mdica; extimationis,&
ruinofum exiftit, alias ipfius redditus reluendi, abhxredib. fua; Maieftatis pro
fummaquadraginra milia florenorum Vngaricaiium,&ducatorum boniauri,
&riufti ponderis.Itcm quia prxfatus dominus nofterimperator, bonis &honc-
ftis refpedibus hucufque, nomine titulo regis regni Hungarix,cft vfus, deli-
beratumeft, 6c concluum,qud cademfuaMaieftas Imperialis huiufmodi ti
tulo regis, pra:latis,baronibusque,nobilibus, proceribus , & aliis S. regnicolis
regni Vnganar,in antea hber,& quiete in eorum literis,&vbilibethonorata,& p
decorata, quoad vixeritjiemaneat.Et rex didi regni Hungaric,&alorregno-
Tumeidem regno cohxrentium,nominari&:vocarieo titulo vti, & fru pofit
&: valcar, impedimento,contradidione,& turbatione regis pro tempore domi-
fiorumque,& inhabitatorum ipfius regni prorfus amotis. Itemvtreipublica,
6c felix S.RbmanEccleijChriftianaeq; religionis ftatus,augeri&promoueri
/a-
 DECADS III. LIBER V1L Cff
eo ialubrius, & vtilius poffit,praefatus nofter gratiofiffimus imperator* ferenifll
mum dominum Matthi regem pro filio fuo adoptiuo habebit , Sc paterne am*
ple&etur : & in prarfentiarum in filium recipit,& adoptt, eique, & regno ami*
eitiam,fauorcs,&:promotiones paternas h antea faciet,cundmque dominum'
noftrum Matthiam regem filium fuum nominabit : & in recognitionem tan
tas dementia:, quae multis refpe&ibus fua fublimitate Caefreaeidcm domino
noftro Matthias ad honorem Sc commoda cedat,vt digna viciflitudinc gratis
tudinis debitaste ergafuam Imperialem Maieftatem exhibeat i conclufumcft,
qud idem dominus nofter Matthias rcx, adoptiuus filius fuac ferenitatis jprac-'
10 fatum dominum imperatorem ex aduerfo , quoad vixerit, pro ptre honorarc*
reputare,nominare,fcribere,&tenere debeat : annuendo,quod idem dominus
nofter rex Matthias prxfatum dominum noftrum imperatorem, patrem Sc re
gem nominet, honoret, reputet, Se eidem patri 8 rgi Hungariac feribat. Infu*
per dominum noftrum regem Matthiam,ac pra:latos,barones,proceres , nobi*
les,incolas,&: inhabitatores di&i regni Hungarian , atque nos, ipfumqj regnum,
vigore mandati nobis traditi obligamus, Se adftringimus per prasfentes adfer-
uandum-inconcufle perpetuo,cumeodem domino noftro imperatore,&hre*
dibus , terrisq5 c dominiis fuis, pacem inuiolabilem, legibus Sc inferiptionibus
mcontrarium facientibus, no obftantibus quibufeunque, im fublatis eifdem,
*o &adcon^a,auxma,&fubfidiaiu Imperiali celfitudini. Sednecferenifimo
ptincipi domino Maximilianojfua; Imperialis Maieftatis filio,cuntis inaduer-
lis, contra quofcunque, toties, quoties fucritopportunum ( S. noftro papa, fe*
de poftolica,& S. Romana eccleia duntaxat exceptis ) efheaciter pro pofle
danda,facienda,&profequenda ad fua: Maieftatis Impcrialis, Se prfati flij fui
reguiiirionem,prxfatorum regni Hungarian regis pro tepore deerimus. Dum
tarnen / expeditione generali contra Turcos in hoc nonfucrimusprarpeditij
Sc irrationabili mora,& contradi&ione quibufuis in his omnino ceflantibus li*
bertatibus regni in alus femperaluis. Ob quod Imperatoria Maieftas grata vi*
cilitudine, fauoribus& promotionibus dictum doniinum noftrum Matthiam
jo regem,o regni Hungari bonum ftatum, fignanter contra Turcum , &: infide^
les Chrifti hoftes apud San&um dominum noftrum papam, fedem Apoftoli*
cam,principesS.Romaniimperij,&:alis,vbiopportunufuerit,fincerpromo^
uere: Et fifprxmiflis tame fignanter ad caufam caftroru,vt fupra,ordinatis,fem*
per faluis) aliqua parti,iue domini,aut eorum fubditi vtrinq; inter fe, alterad
alterum querelas aut petitiones quafeunq; habere pra:tenderint,illas,prout do
iure, Sc non aliter, profequi debebunt, quoru occafione iufticia ad conqueren*
tiiuri requificionem expedite crit adminiftranda. Item ad finem , quod fince-
ramens prfati domini noftri imperatoris,quam ad dictum dominum noftrum
Matthiam rege,filium fuae imperialis Maieftatis,& praetactum regnum Hunga-
40 ria; gerat,amplius ab omnibus agnofci queat:fua Imperialis celfitudo,nobis fu-
pra dichs Stephano Wardai Colocenfi,&IoanniEpifcopo Varadie. facraco-
ronam regni ipiius Hungarian fuac Maieftati , per quondam fereniffimam domi-
nam,dominam Elifabethreginam,vncum fereniifimo olim, bona: memoriae*
rege Ladilao , ad fidles manus affignat,hucufque fideliter tentam &cuftodi-
tam, ne ad alienas manus illam deuenire contingeret, oppidumq; Sopronienfe
gratiofaftlgnauitj&omnemobligationcmfupereodemremifit. Item ad ma-
iorem folidationem paterni amoris, Se in retributionem clemtiifima; affe&io*
nisipfuis domini noftri imperatoris ad dominum noftrum Matthiam regem,&5
ipfum regnum Hungariae,quodque Imperialis Maieftas eo prompnoradipfius
regni commoda, Se boni ftatus incrementa accuratiuspromouendaalliciatur:
deliberatum Se conclufum eft, qud vacante regno Hungarian filiis, feu *
tibus legitimis , ex prasfati domini noftri regis Matthix lumbis procreatis , non
extantibus , fua Imperialis Maieftas, aut filius fuae Cxiarex fublimitatis , quero
ad hoc deputandum duxerit,S poft fuae ferenitatis deceflum,filius eiufdem fu<g
, Maieftatis, quem reliquerit : aut fi plurcs fucrim relicti, alter ex iftis , quem fe-;
 *jS ANT. NT I Nil RER. VNGAR.
gnum ipfum pracelegerit in regem > ipfi regno Hungri praeficiatur , cum plena
ciufdem regni adhiiniftrationetem fi,vtpraefertur,praefatUmregnum Hunga
rian vacauritjptuidcri debet per praelatoSj barones, proceres* nobiles, ncolas
6c inhabitatores eiufde regni, quod imperialis MaieftatiSj aut filius cius,vt prz-
mittiturjConfilio,8 potehti auxilio eifdem regni Hungarian,vt rnoris eft,coro-
netur:& in adminiftratiohe plena regni in pace rccognofcatur,& efficaciter pro
rege teeatur. Item concofdatm,& concktfum eft, quod omnes iniuria:, dif-
ferentiae,diflcnfiones,inpetitiohes quaecunque,&: adioncs inter panes ipfas.e-
ti occaione feicis recordatinis regis Ladiflai aut alias qomod bet fub-
orta:,8 prtibus ipfis ex quacunqe caufaCmpetentes,quoad fe,& hferedes,ac lt
fucceflores eorum,penitus rcmiiTar & extindai eTe debent,omnsque indigna-
tio,& difplictiaj quos prrfati fereniflimi principes* dominus Fridericus Impe
rator^ dominus Matthias,reges contra quofcUnque prariatos^aroncS -
res,nobiles, ncolas & inhabitatores didiregni,ac alios ecclefiafticos,&fccla-
res,occaione adhxfiohis iplis dominis vtcnquehincindefadae, concepta:, in
futurum minime vleifeantur, eque via fadi, eque iuris , fedfimiliterrcmTac
&extindae eTe debent: policentes promittentcs, Se obligantes nos, fub honore
rtoftrOj& fide Chriftianaaduros,faduros,cooperaturosrealiter,& cum cflu:
quod idem dominus nofter rex Matthiasjacpradat^barones* proceres nobi
le* eiufdem regni Hugariae atque nos,omnia &fingula promifla per ipfos,&nos u
agertda,&facida,ante coronationemdididomini noftri regis Matthia:,qiian-
toCis,& port huiufmodi corortationem infradus menfes eandem coronatio-
nem immcditate fequentes, iigillis Uteris procerum didi regni Hungarian
que noftris authenticis firmabimus, roborabims,atq; renouabimus,profequc-
murq; &irnplebimus,faciemus, &rataac firma hbebimus: firmabutpuorcs,
roborabunt,atque renouabut,profequenturqj,implebunt,& facicnt,&rata ha-
bebunt & firma : confirmationes quoque opportunas fuper prarmiffis nunc
prarfato S. noftri papa: in haccaufacommiflario , &: nihilominus etiam expoiti
S.fua,& fede poftolica,ex certa fcientia petemus , cifdem ftabimus &parebi-
mus,ftabntque&parebuntjdolo&: fraude in his omnibus ceffntibusquibs- jo
eunque. In cuius re teftimonium nos T.T.T. noftra prarfentibus fecimus ap
pends Datum in Noua ciuitate , feria tertia ante feftum Maria; Magdalenz,
Anno Domini 1463.
Extant plures mutua: litera; horumdumprincipum de pace: fed non no-
eTaria*,

RERVM VNGARCARVM DE-

CADIS qVARTiE LIBER IX.
s T E qv> m diuo Matthias iufta rite fouta,& funus ma- 41
xima pompa cele bratumeft,iam res ipfapoftulabat, quando
varia iamfadionibus mala parifinteregnu,iubctfoIere iura,
S magrtam faCinorols additaudaCiamquafcnOnimmerito
patrm nimos regia folicitabat eledio. Vrbanus potifex A-
grienfis , & patrm eatempeftate princeps , neqidRepub.
detrimenti pateretur variarum partium rton ignarus, ex Se-
rtts confulto regalia comitiamox edidit:qua: in Pcftano campo,prter Danu
bi j npm hberi folent. Idibus Maus his dies prseftituta. Tantu temporis fpaci
xegulis S nobilitati datum, quant ab remotilumis Vngaricai ditionis oriscon-
uenire poiTent.Res maturand videbatur, nc maior partium indies foretaccef- \*
fio: quia perfuafi nondum erant animi,nc promifs&muneribus eledi , quibs
in vniuerfumfacilior erat confulcndi copia. Pft vbivariisdiuerfahominum
ftudiafadionibusdiftrahiintur,perquamdirficulterinvnuconfeniumcogipof-
iunt. Vrbanus adComitia primus ftato die cum validiifimo cauphradoruin S
vclitumequitatu conucnit.HunchoneftiiT.amicorum agminafequebantur,in-
primis
 DECADIS . LIBER IX. itf
primis Gcorgij Chanadieniis epifcopi , item Petri Bochi, Emcrici fratris, & A-
riltij Franciici vexillationes : quits omnes ad duo millia&quingentos exti-
tere. E Tranfyluania praefedusprouinciatStephanus Bathor expedabatur: qui
odauo pft die,cum ornatiiimis procerurn nobiliumq} copiis aduenit. Quin-
gend circiter,& criaequit milia Bathorea ligna fequutafunt.Eius focij, Urach
oertoldus : Ladiflai duo, Mauricius,&Lofoncius,&:pleriq; principes nobilita-
lis alar legionumq; praefedi. Eodem quoq; dudu &C aufpiciis venere Scy thuli, scjtbmii.
vetuftiffimum Vngarorum genus : ac nullo peregrino fanguinc coinquinatum:
item pari Scytharum pricorum fcueritatemoribus librtate prditum:quip-
lo pc qui venabulo pronafta}itemarcupharetra,enfcquevtuntur. Linteo cor
pus thorace muniunt, &: paftura vidu qua:ritant Dcmum bello gens eft afper-
rima,feruimtis impatis,c\: nullo labore domita* Ad Danubij ripam omnes ca-
ftra locant. Secundum hos Auguftales fandi Georgij Comits 4 paulo inferio
re copiarum apparatumoxafuere: quosKanifai&Seczij , nobiliTimo genere
natijConlociarunt. Nondum exinferioris Vngariacpardbus nonnulli proceres,
regulique conuenerant: exlongo idnere,{ludufve diuerfis, moram trahereco-
acti. Sed cum fat frequens iam videretur ciTe conuentus , &C immincntia vndi*
quepedculanouumprincipempoftularc, fab ampliffimafcenadecligedo re
ge agi cptum eft. Nondum quem podf*. optarent , ad populum latum erat:
to nondum patrumfentcntiamquifque dicere rogabatur:cm ex compofito qui-
dam5veluti^Qccultafactione fubdudi, Albcrtum Cafimiri Polonia; regis fliumj
in concione regem temer proclamarunt. Atproclamatio,refragantibus con
tinuo patribus , reprefla : quod facilius factum eftj cum his aliorum fuffra-
gianoaccederent.inde vkerioris Vngariacvaftatio magna ex parte oborta:qua-
doquidem Albertus proclamations huiufee iure fe declaratum regem eile di-
cebat. Quin& audita diui Matthias morte,comparato magno cxercitu, Vnga-
liz nibus imminebat : expedabat rei exitum , vt praeito fuis partibus addict:
competitorumquepraeoccuparet ingreflum prop aderat. Maximilianus Ro-
manorum rex confultis Mathematicis, qui Matthiam eo anno diem obiturum
J fane prxdixerant , in regni fpem, & amilfe Auftriae recuperationem addudus^
compofids in Gallia rebus,in Noricos continu rediit,o ub fpecie pacis execf-
fum regis expedauit. Ita enim ea tempeftate Vngaroru fata tulcrunt, vti quin-
quclegationes regaliacomitia fullicitarent,diucrtaq; homin ftudia trahercnt:
inprimis Cxfarea, quae quant plus autoritatis o dignitatis habet, tanto maii;s
in regno iusfibivendicarevidebatur,quod in reddendo facro diademate Mat
thias regi,ex compado Cxfar fibi compararan Deinde Bocmica, cui, fi eledio- tegMitmei
nis fortuna faueret (quia haereditario iure nitebatur) multo melius quam exte- 4Z'g>lZm.
ris fperare licebat.Item Polonica,qui pro Alberto regnum expofcebat: & Ara- .*/>**
gonia , qui pro feruanda reginx Beatricis dignitate vt in regno fucceflori con- rJf^"t
4o iugata fuccederet , tune agebat. Accedebat & Coruina , qui Ioannem ducem,
Matthiai regis fili,vd patri fuccederet,multa molicb3tur:cui nifi illegitima gc-
nituraobftidiret,certinccontrouerfiapatrifuccefllflet.Fauebantcundipro-
ceres,facri aequ atq; prophani:quosomnis Coruina quondabeneficentiapro-
meruerat,& ternis fibi beneficiis obftrinxerat.Recentia quoq; mrita iftorum
ftudia in Coruinu intendert,obfirmarantqj. Augebat tot fauorcs,& adolefcc- U**.t*
ds ipfapotentia, quippe cui paterfuturorummalorumnonignarus,coronam, *"***-
fpcs,thefaurum, arces omnes antlegarat: quin&pracfedos omnes , &c magna
ex parte principes in filij iurare manus adegerat: cui quide, ni coniuratorum fi
des moderatorumqi prudendadefuiflet, parum ab'fuiiTet, quin hodieregno po
jo tiretur. Comitiorum temporetotlegatorum genera die noduqj patres ambiunt
vmuerfos,promiffis,largidonibus & precibusita iudiciahomininnedunt, vti
nemo feiret quem podfimum optaret. Inter tot variae ambitionis artes, nenio
Reipub.comodum diiudicarepoterat. Verum quis totfadiones inter Vngaros
admiretur? nimirum ex antiquis illa; repullularunt, & locoru vicinitate metuqi
fouentur. Quiciteriorem VngariamDalmadamq, incolunt, cuando Romana
 66o ANT. BONFINH REt VNGAR.
impcratorifinitimi fnt,Cacfareis femper partibus adhaefere. qui ver citra Da-<
nubium colimt , Sc Polonis propius accedunt , ex earegia prineipem exoptant.
QuideniqeBoemosfinibusattingunt, Boemum regem expofeunt. Priuato
pro fe quique cmodo confulitefpublica fidos raro tutores habet : Sc fi quos
diuina benignitate fortitur , ij perqam pauci reperiuntur. Intercedunt Sc alia:,
tarn Vngarica: quam peregrina: cufa:,qua:fadionumnumeru adaugent. Cum
totigitur legatines Budx agcrent, ac orrines impenfius ambirent : Pcfthi con-
uentus iri aede diua: Virginis , expedatis aliquandiu ceteris qui rondum vene-
***"*' '^*rant,tandem indidseft.Et Coruinioratores,quor alter Ioannes Varad ienfis,
21* Thomas Iaurienfis epifcopus alter erat,primm admTuqui humili genere nati, [0
Matthia; beneficio,& propria virtute nimis exereuerantJoannes inprimis,fada
dicendi copia, non line lachrymis, dim Matthiaegefta commmort, quantum
hoc regnum auxerit,&: amplificarit,& quam de Chriftiana Repub.bene meritus
iit,exponit.Addit his beneficia magna in facros omnes,prophanosque colla-
ta^quorum ratinem cui (nifi fortaflis ingratitudinisres efle nonpudeat)omni-
no habendam efle cenfet:fubiicit, quanto is olim ftudio viritim omnibus filium
commedarit; efle in Coruini poteftatc thefaurum,arma,legiones;icemregiam,
cundas arces,& munitiflimaqaeque regnioppida:qua: qidem omnia non fo-
lrh fuadere, fed cogre ad optadum cum pone viderentur. Nec magnam qi
dem generofa: indolis fpem deefle : aflmilem eue patri, nec minimam genitu- 19
notam tti faciendam. Italos huiufceniodi principes neququam abominan*
folitos, dum publica; vtilitati&falutic5fulatur,patrisirtgcnijmagnanimitatem
vfque quaque referre , externos mendicare principes , neququam efle tutum:
quod fuperiora cundos tmpora docuerunt. Hoc iuflum Se a:quum , hoc pu-
blicam vtilitatem,hocdenique neceflkatem plane iuberc. Hxceadem etiam
- collega, ne minora quidem oratione confirmatafunt. Etres profed fenten-
tiafucceiliflet,ac citra controuerfiam reX ab omnibus declaratus efet, niii con-
ftasxuxgenituraobftitiflet opinio. Nonnulli funtGoruini fortuna vitro com-
miferati,quibus magna fpes era, ptre n degeneraturum. Horum numerum
Coruina: beneficentiae memoria non pamm angebat , &: adolefcentis forrnido- jo
lofapotentia,animsqeimperandi cupidifimus:cuii cumrerum expenentia,
toaturitas actatis,aC fides, & concordia amicorum accefliflet > facile regnum ob-
ctfrufa irepotnifletJnfequentidie^emannorumlegatisfadadicdipotclate : exhis
vnuSjCm procacteris verba faceret, imperiofius Vngaria: regnum pro Frideri-
coimpcratorCjMaXinlilianve filio Romanorum olimregc declarato,expfcc-
re vifus eft: initi quondam foederis conditiones cum Matthiarege, in facra: co
rona: redemptone,mentionem ofFerens, illam inprimis obiecit:quam haud fa
cile confutan pofle arbitrabatur. Si Matthias abfqueliberis legitimo matrimo
nio natis, humanis excederet ,Vngarrac regnum ex compado repente in Carfa-
ream reeidere poteftatem,inita vtnnque pada primates Vngaria: fponfione, ac 40
interiedo iureiurando fanxifle:fi quid contra moliantur, fidei pacisque numen
Violatum iri,in quod quidem feelus dus omnibus jeque animaduerti folet. Ad
/ declinandadiri belli pericula,&ablenda vitro citroqjodiaj nullum remedium
mgis prxfentane efle dicebat , qum fi patr Maximilianmvc vltro poftula-
rent, quibus ad tutandum regnum, & coercedas Turcorum incurfiones maxi
me vires non dccflent.Maximiiani magnanimitatem, rei bellica: experietiam,
Se fmmam in quaque virtute pfseftantiam arTercbat. Neminem dicere d inhi-
benda.qu omni ex parte periculaimminerent,hoc potiorem ab Vngaris optari
poflbhc Galhs formidolofum,hunc Germanis , ac militibus perquam gratm
cfle,hunc a:quitaris confultiflmum,hberaIiflimum femper habittem rtobili- yo
tare gcncris,animi excellentia omnibus pra:ferendum. Demm,pro a:fo feede
r/beer*, re,quod dij prohibet,minas interiieerc. Secundum Alemnos, egati Polono -
rum auditi,qui multo modeftius rem agere vifi funt. Nam dum pro Alberto re
gis Cafimiri filio,patris nomine, verba faciunt , bono Sc aequo fuadere conan-
rur:vctuftiflimamfuor cum Vngari regibus necefltudinem,variasque affini-
tates,
 DCADS HU USER IX. 661
utcs,Sc cognatiortes enttantttahtm antquis bttuolentiam ^dhd &cha-
ntatis interceflifle dicntes, vri Polohiregiaeprolis defecm Pannoniarum farpe
reg optarim : diuerfoq; optatibus Pannoriibils fxpc dcderint.Ludouic Vn*
gariai regeiij Sarmatis vfurpaturhs Polonia* quoque imperaiTe : contra Ladif-
laumGafimiri fratremprimigenim,in Vhgaria prteclareregnaflb Nihil in re*-
gll rbitate melius cenferi pfle j quam ad fintimos j veteres , ae fidos amicoi
corifgerejquibus Reipblumma tt committi poteib Explorata diu vicino*
rmfide , fat cuiqu cnftare poTe } quid potiifimum in confultando videatn
Adha*c elcganciifimam Cafimiro efle liberorum copi,domi & foris aqu pre*
lo ftantemi iuuentutem effe regnjbelloque maturam i ipfam quoque vnuerfam
Vngaris offerrcj vt i eleems haudquaquam fatisfederit Albertus , cteros fin-
glatim j pro afbitratu fuo Vngrorum fenatus rite perichtatur i demum libe-
ros, arma regnum , & fortunas omne's pro Vngarica defenlone , antiqua* e-
ceflitudims ire dferre. Aragonij poftero die ntroduti: perle&is Ferdihrt- ^~/y
di regis literiSjBatricemeius nomine plribus fehati verbis cotnmendarunt ttgU$'
qiiibufcunque rebus opus fuerit, opes 6 auxilia obtulerunt dicentes i A ptre
diidmfiliximpertumjvti fi paternam vfquequaque gratiam femare vellet
enatS imperata faceret nihil cius iniufu de chbatuniiptiifve dcerner i
eamaferiatusautoritatejacvtilitateReipblicaenunquam diTeniiram : atque
fus Vires omnes & patris quicquid ferra marique poteft vitro pro falute re-
gnerogaturarm Poftremo,dilo Boemofum oratotes exauditi fnt: quorum al- Boemtrum
ter,qui Caftro gertere nats eratjqd vetuftiffimm quidem femper eft habi- kgtt,%
ii, inter nutantes hominum nimos ita difleruit. Etfi nihil graius eTe poj-
teit/ortiflimi Pannones,quam cum de creando rege agitur ( quippe cui Reipu-
bJicfummam,&noftramliberorumque falutem3cum fortunis plane omnibus
commTuti fumus ) diuina tarnen benignitate factum eft,vt i priftinam fapien-
tiam etinctis i nihil hac re facilis in decernendo videatur. Complures nimi-
rttl cmpetitorcs fumus , qui varus veftrs nimos artibUs irritemus alij lar-
gtionibus ,- pollicitationibus alij , nonnlli minis,& iure foederis : pars honefta
|o fuafione, & pro fe quifque indicia veftra inuertimusjtrahimusque dierfa ; fed
vtirim in tanta competitorum ambitione uumcuiqueisprodignitatered-
datun fereniflimo Vladilao mifi hue Venimus * regemqe ofterimu ,
impcriofm ^ not trcem non adolefcentem ; fed humanum clehentem.pa-
cibelloquc maturum. Nonincomiti veftr defcertdimus vt qa: vobis ob-
ele , fed quae ab imminen tibus periculis aflerere poflentjan tiqua: beneuolen-
tiae iure confulercmus. Hoc vtriufquc reghi Coniuttcbo , vnius faepe ducu
iipidis gubertlati : hoc veftra fides mutuaqe charitas nos facer iubet. Nort
iniqua,- rton iniufta , nott incommoda vobis Pannones poftuanus : fed qua* x-
juafunt , 6 iufta , 6 ad comunem vtriufque gntis falutem admodm cofe-
forerii Si fas aquu apud Chnftianifimos praccipu viros penitandumeft, ni-
mirum toftro rege nemo vobis Vtiliotoccurret. Si ha:reditario iure dari regn
folent , &: nemo propria haereditate ne magno fcelere defraudan poteft : pr-
fedof Vladiflaus iure fuo regnum hoc fibi poftulabit.Etcnim Vladiflai regis pri-
migenius forot'nepos eft : & Alberti Sigifmundiquepronepos, abneposque:
qui quidem omnes Vngaria: , Bemii^ partibus optirhis femper afpieiis im-
pcrarunt, inter diuofque relati funt. Quirietiam patrui fui iure idipfum expo-
icif. Non nc Ladiaus Poonortm fex, 6 Cafmifi frafer > rede fan&e^ue Vn
garis imperauit quos, vt TurCorum immnitate turtur , ad mortem vfqe
pugnauit vfm falti veftra: rtott praetulit qtum non fects atque paftr pti-
I mus,arimam pro fuis ouibus inter1 corifertifirhos hoftes deouit. lliuspro-
fe:, nepos cft , nepos inquam primogenitus , in quo Sigifmundi agrtaimi-
tacem, fandittem Alberti< Ladilai caftitatem : S Ldiflai denique patrui,Po-
loni qondam Vnga:que regis fortitdiriem intueri licet. d ha;c,i facro-
fanems regum fanguis in regno veftro reftitueridus cft , aut fi prxftantia gene
sis in rc^alibus comitiis neququam fperni debet: quis namifto generofiorpo-
\ .
 i ANT. BONFINII RER: VNGAR.
teritofFerri?vtpotequinobilitatcpraEditusincomparabil:inprimisipferexcftf
rexinquam,Bocmis defgnatus vixdumannosnatusfexdecim,&Cafimiri
regis filius primigcnius, inter Sarmatas praepotentiifimus ;Vladiflai Vngari,
Polonique regis nepos , pronepos Vladiflai Lithuanian ducis,indormtorumde-
nique Sarmatiae principum abnepos;quia Gelono Herculis filio, biformi mu-
lagefformm ]ierem Scythianato( vt aiunt) duxere genus. Paternumhocgenus.Maternum
'**" ' vera fi riterecenfeaSjLadiflaus dux Auftria:,ac Vngariae,Boemixque rexlong
lateque praepollcns,huic fuitauunculus : Albertus rex, & Roman. Imperator,a-
uus : proauus Sigifmundus, princeps illeclariL de apoftolicafede Temperopti-
m meritus : Carolus Imper. abauus. fi Ladiflaus adolcfccns ab inferis reuoca- Ie
tus,de fuo genere glorian poteft,quatuor profe&o Romanos Iniperatores ma
terno genere: paterno vero Auftralique familia, maximorumque principum
orcina,quinque connumeraret. Quisigitur tot fuorum ftemmata,tantamquc
profapiam habere his temporibus vifus eft , qui cum noftro principe ( aliorum
pace dixerim) conferri poflit? Quare fi interceptumfan&orumregumolimian-
guinem in Vngaria redintegrare , fi aifimilis & arnica: gentis focietatem inftau*
rare , fi paribus nobifcum aufpiciis , veluti antehac maiores noilri fzpiflimfa-
titarunt, gubernari percupitis,fi veftrum dominum, veftris regibus edi-
tum,agnofcere,&inauitum folium reftituerecuratis,Vladiflaumeligite, hune
regem, hune moderatorem veftrum ptate, appetite , ingeminate : ne tarn diu i
& vos proprio paftore , & ouibus ille fuis carere videatur. Practerea , ii quid au:
patrum aut maiorum gratia apud mortales plerumqueconcedimr,fibenefi-
ciorum quoque ratio eil habenda , quae citra fcelus praeteriri nequit : ii vcl ma
xima contrario inimicorum fcelera progenitorumeaufa impunitatedonan-
tur : quis eft vfque adeo rationis expers , & ingratus, qui non det certatimpro
Ladiflao rege furTragia ? quis fauftiifima tot principum memoria ? quid innu-
merabilia illorum mrita & clariffima domi forisque gefta poftularentnunc
patres qux-fo confiderate. Quid i) facerent,fi Albertus,Ladiflaus ? quid ? fi Via-
diflaus,& Sigifmundus (ne de aliis dixerim) loqui poTent i nempe nihil vobis
impenfius poftularent,qum vti hunc,ad imperandum natum,vo bis vitro -j
flceretis. Sic Alberti probitas , & Ladiflai caftitas poftulat : qui cum fati iniqui-
, tte fuos annos regnare nequiuerit,cos fancliflimo nepoti iam poteftate regen-
dicuperent. Sic Vladiflai manes: qui pro veftra,Chriftianaequercipublicaefalu-
te aduerfus Turcos , ad Varnam fortiter oeeubuit. Sic denique perpetui quon
dam Sigifmundi labores promerentur&expofcunt. Quorum quidem numini-
bus fi, veluti fas & sequum eft , rite fatisfaciendum efle cenfueritis : ne illorum
quidem decori magis,qum faluti veftrae cfuletis. jqui &c iniqui animi Deos
memores efe ducite,&qum inde deprauato iudicio fendant, confiderate. Illi
quenquam hereditario iure fraudan, iam perpeti nequeunt. Si preclara ban
nis Vaiuod merita,& ingens geftorum gloria,tantiapud vos momenti fuit,vti 4e
filium regno intempeftiuum vitro regem crearetis:cureum,qui tot veftris
regibus & imperatoribus ducit originem , vno confenfu regem non declaratis?
Cuius repulfa (quam Deus prohibeat)infefta vobis cunda reddet diuorumnu-
mina.Poftha:c,etiam quid de cteris finitimis regibus vobis iperareliceat,con-
fiderate, quefo,Pannoncs : quae fides,quis amor intercdt, nobifeu pari men
te repetite , vt & vos qum facilis fit ifta confultatio , qum elcdtio falutaris , &
qum neceTarius omni confenfus,inteiligatis:& nos,quidde his comitiisfpe-
rare liceatjfacil fentiamus. Perpetua vobis cum Alemannis interceiTere bella:
innumerabiles vitro citroqj clades,& incdia:odiaquoq; fempiterna: quaequi-
deomnia(fi recl nunc,vtiant,fapitis)hincproculdubio nimos auertent,& de ji
veftra falute cogitare copellent. Nee melius quid rationibus veftris cofuletur,
fi Polonos vobis praefeceritisrquibusolimimperaftis, cumquibus magna bella
geififtis, grauiifimis imuriis laceflftti : qui deniq* magnis comparatis exercitibns,
fufeitatisq; difcordiis,vi regn vobis extorquere conantur.Infupcradolefccn-
ri rgna cmittere qum formidolofum fit3pro fe quifq; mdicet. Alieno namque
mode-
 DECADIS IIL LBER i X.
moderatore gubernanda atas,pruriens,indodaj intemperanti acvitiisomni*
bus obnoxa,quam rede grauifima regni pondera fubirc queatjomnes intelli*
gunc. Pro ammi libdine cunda geret:vtetr iuuenum potius conlio,quam fe-
Diorum,grauilimorumque cofiliavirorumabminabitur. Sedabitut volupta-
tes , virtutis dirficultatem detrcdabit : leuem vfqueqaque prarferet animum:
aflentatoribus mukm tribuet,credctqueac in concupifcentiarm deriiqe fe
aflcrctferuitutem.E Contrario,grauilImis,matnsque (ce credere regibusj tu*
tum eft, & falittare Experiential compos teera adhuc tas efle nequit, Pra:*
terea non immerit maiores noftri in cunds magiftratibus & pra:feduris pa
i0 ne fanXefe , ne graunlim iuenes munia iam obirent : ne publica cum priua-
tis ruinam aqu traherent nve maxima poteftate potici coneupifeentiis S,
Voluptatibs lidentius inferuirent. Grauem & maturam fummis magiftrati
bus xtaterriafciure, grauiflimos quoque viros in regrtm euehere fohti funt<
Vinutum tantm &: fapientia: locum illi fanxere:Si ciuesregrii compotes in vr-
be non eflent, finitimis &peregrinis eligere non pudebat. Quinetiam li ex in-
genuisnemo foret hac poteftate dignus,ad feruile genus homin confugere li-
cebat : r.e quid Refpublica detrimenti pateretur Quid Vladiflai gratiitas, &
fapientia: quid exadiifimarerum experientia.&: fanditas ? quidreligio,&inte-
gntas?quidpietas,&manfuetudor'quidiufticia,&taciturnitas?quidtcmperani-
,& matura jetas i vigeiimo iamannoinnoftro regno veratanobis Confua^
coniderate. Nunquam Boemia,inteftino & externo bello tarn diu vexata,qui -
fcerepotuit,donecfandimmiacintegerrimihuiufce regis aufpieiisgubernari
Cpit. Non Sigifmundus, non Albertus , non Ladillaus , arftuantiumum hoc
regnum pacare potuere : nunquam reguli & optimates reconcilian mutuo fu
ere, donee autorem pads , &c prudentiffimum hune moderatrem optauerc
Quis crediderit ? nullum vnquam verbum aut infolens , aut obfcniim ini-
quumveexeius ore potuit extorquen; commotus&iratus nunquam inuentus.
Eandem in vtraqe fortuna equanimitatem exhibuit eandem cum decoro
grauitatem feruauit. Nullo vnquam viti leuitatis & inconftantia: Miefta-
jo tem regiam , ad quam fe natum efle intellexerat j incieftauit. Inter fadiones
difcordiasque procerum , crimina vtrinque patinter audiuit : mox exploratis
eorum animis jhs paterna charitate compere faciriorofam coercer auda-
ciam, confolari lxfos , & llorum iniurias iuft vlcifci folitus eft. Perqu fa-
cilis qua fupplicantibuSjiniquapetentibus inexrabilis: &: taciturnus, vt taci-
mrnitate feuefitatis crimen dcclinarct. Altitudinem,latebrasque animifui,-
reconditamque mentem nemo potuit expifeari. iEtasigitur,inomnivirtute
confummata , vita cuique fatis explorata , & mores omni ex parte nobiliflimi,
Tat vos omneshortaridebentjVthuncpotiflimm regem eligatis.Proinde,Pan-
ones , vobis optim confulefe cupitis , fi commodum , & falutem publicam
40 rriatis,largitionibus, inanibusque promiifis haudquaquam crdite : ambitio
us violentisque tyrannis date repulfam: eum denique create regem qui fit vo
bis & Chriftiana reipblicar falutaris, &: quem creane nonpigeat. Habita Bo-
emorumoratione,non folmqui de repblica bene fentiebant , fedquilargiti-
onibus & prbmifls onerati fuerant , inuerfosque animoS habebant : haud fe-
cus , atque confeientia perciti , tacita Vladiflao fuffragia reddere cogebantur.
veritatis numine refipifeunt, reconditumque confenfum in pedoribus ha-
bent. Verebantur enim , ne promulgato de nouo rege decreto , competito
rs repulfa commoti,concitaris vndique copiis, excompofito Vrigariae regnum,
riomenque , pemtus extinguerent. Is enim rumor fat lat diffufus erat , A-
jo lemannis ita cum Polonis conueniife , citeriorcm Vngaria: partem Maximili
ano ,> Alberto vlteriorem * fubadis Vngaris ( qui grauimmcf Vtrbfqe bello diu
follicitarant) ene ceTuram , regnique nomn medio aufrendum, Quare , vt
tutius fbi cauerent, confultum inter fe clam optimates habuere, clamque Vla-
diflaum creauerc. Bona deinde,interpolatishoris, cunds oratoribus ver
ba data: vt imminentia vtrinque bella declinarent, & quamis haefitarent illi,fpe
Kk ij
* ANT. BONFINII REH: VNGAR.
tarnen fu neququam cxciderent. Addebant etiam , comitia nondum cfic fit*
quentiffima : ncc Sigiimundum Quinquecclefienfcm epifcopum, armis & opi-
bus praepoIlentem,cum Laurencio duce, cxterisque Pannoniac infrions &:
Croaciae regulis aduenifle. Hos omnes affore propediem , & vno fe confcnfu
regem declaraturos. Coruinus adolefcens , quamuis ob inuftam gcnitura: no-
ram, rem defperare cogeretur : vicamen fua , & eorum ,qui indies affuturi c-
rant , auxiliis fretus, aiicdatum intempcftiu regnii oceupare confidit. Huic
ob diui patris memoriamapert refponfum, regem nunquam futurum, fedrc-
ge paulo inferiorem : ne arterna Matthias beneficia, apud proceres intcriiffc vi.
derentur. Pada cum eo inita, vti , fi regium diadema , regiasque arces fpon-
t reddiderit, cum proceribusque confenfent, BoiTenac, Croatian Slauoni*
regnum ineat , omniaque oppida, vicos , thefaurum , & dominatus diuo p
tre legatos perpetuo habeat,&: pro altero rege habeatur.His tandem conditio
nibus acquieuifle vifus eft : fed follicitatus fuis , fibi ipfe confiare non pctuit
Alemannis initi quondam foederis conditione regnum poftulantibus : cicandi
regis poteftatem , non mortuorum , fed viuorum eile : libera in his commis
cfle furfragia : ii qua recuperando illi facrae corona: gratia, quondam promiic-
rint , iidem promiiTa prarftent. Quinetiam pro corona in captiuitatc retenais,
Veluti coniedorum in vincla hominummore,nmiliurepromittipofle. Pro-
miifionem, quanquam legitimam,liberam efleoportcro ad expedandamdc- to
mum frequentiifimi conuentus autoritatem hortantur. Polonis bcnignrc-
fponfum & ada gratia , hoc interregni tempore alios , opes acopias offeren-
tibus ,&: fpes ne mediocris quidem oblata. Aragoniis multo plus aa gra
tia : & in tot periculis, quxcunqueofferebantu^lubenter accepta. Contr,pro
regina Beatrice, fpes bona data. Boemidenique^optimefperareiuifo&clan-
deftinum , quod nuper iniuerant confilium , patefaciunt : Sc hortantur,vtad V-
ladiflaum fcribant , vti ad accipiendum accitus regnum , fe propediem accin-
gat , ne competitoribus impediri queat. Eo denique tempore rex declaretur,
Sc regnum ineat. Interea cum regina Beatrix in arceBudenfi (quam dux Cor
uinus cum valido prefidio tenebat) refideret, iibique admodum primigenio j*
timeret , cui in ducenda vxore Blanca hucufque nimium fuerat aduerfata:fua-
fu procerum regiam deferuit : in xdesque VrbaniQuueftoris y ne quam vimb
eo pateretur,non inuita defcendit. Augebat fufpicionem adolefeentis animus,
quippe qui tyrannidemquandam praeferebat immaturam. ExNeapolitanisrc*
gina: aulicis paucis ante diebus ad portam arcis plerique puati , nonnnllinon
admiffi , aliquicum ignominia reiedi : quare, vtfibi praecaueret , in priuaum
fe vitam redigerc coada eft.Quin etiam paucis antdiebus,Petrum Colocicn-
fem archiepifcopum, confilij compotem &aftutum , quern rex Matthias regi
na? ( vt aiunt ) gratiafex annos in arce retinuerat , Coruinus adolefcens, mftar.*
te Apoflolico legato , inuicis patribus & Beatrice liberauit j liberatumque am- 40
pie donauit , & dignitatem vn cum bertte reftituit. Dum comitia tam dm
prorogari nobiles conqueruntur,&: indies abitum minantur : ecce Sigifmun-
dus Cuiinquecclefienfis epifcopus , vir confilio, armisquepraepollens,& dux
Laurentius , cum non paucis exercitibns appropinquant, quorum Defpotus,
Banus laiza: , Prior Auranac , ac caeteri inferoris Pannonia: , Croatia; Sc Sch*
uonia: reguli , focij & comits erant , fociaque agmina iunxerant : Cum equiti-
bus mille Sigifmundus , Laurentius quoque cum totidcm aduenit: caeteripro
fc quifque copias & fortunas orientant , ad eptem milia equitum habuere.
Cm alij proceres & annuits hos cum validimrtio excrcitu aducnire fenfif-
fent , & pro mentibus nondum exploratis , eorum Vires admodum vereren- jo
tur : adconciliandos fibiillos , cundosingenij neruosmtendunt. Id ipfum cae
teri competitorum oratores curant, quando his fuffragacoribus bene fibi fpe-
rare videbatur.Poit vhi traiedoDanubio,occurrentibus officij gratia antiftiti-
bus.proceribusq cundis, cum honeftiflmo nobiliumequitatu, fub Peibnavr-
be,ad pnmum lapidem caftra locarunt : primus omnium dux Coruinus cu me
tropolita
 DE CADIS lili; LIBER IX. 6$
tropolitaColocienfi intempft no&e profe&uSjex arce dhos Vcflit, 6 Slgif*
mundum,Laurentiumque primus adoritur$quos patri quondam fidifimos eff
ttouerat : Se eos exorarunt fupplic:es,h Coruini partes defererenti& praefertini
patria gratia de vtroqtie optim meriti. Deinde Sigifmundus &Laurentius re*
ginmoffidijgrtiamadiuere;quatnultispreeibus jpollicitationibsqerol-
lidtatijtandem in Budenfemarcem,vbiCdruinus cmfortifimopraeidio refi-
dcbat, ea node ad cnam diuerterunt. Vnde oborta repente fuipicio , hos in,
Coruinas omnino partes concefluTe.Deinde pfteto die^intercedentibus qui-
bufdam,Vrbani Quaeftoris opera,non in campo Rakos$ ex more (vt aiunt) neqj
io in cftris eorum,qui nouiflm conuenerc,fed Pcfthi^in diuae Genitricis baiili-
ca,S aequo vtrifquelococomtent eft habitus, non, Vti antea, frequent Nam
multitudo nobilium,& iudicm, facerdotumque mantis ingens, quae ex omni
bus prouinciisoppidatimjvicatimqueconuenerant,cmlongiffimorumcomi-
tiorum fumptus vitra tolerare non poTet,impetrata patribs miflionereccTe^
rat fexagintanobilibus reliba poteftas, quieade autoritate in fanciendo quoi
que decreto pdllerent.Ibi de fanciertdis qibufdamj&refarciendis legibus prie
me agi eeeptum eft. Et orator iterum Neapolitanus adits, qui FerdinSd re-
gis nomine,quaecunqe regno vfui fort,libentiIm defert,militcm,pecunias
& arma pollicetur vbi,Beatricemin priftina dignitate retineattr^fufuroque re*
*e giconiungartt,impenfis orat. Hinc,veluti catteris^bonaVerbadafajfolutumqj
concilium. Infequentidie , cumin eadem baiilica Conuentus haberetur,& de
publica dicordiaagercoporteret: Vrbanus lingua Scythica diu ccionatus et
longa oratione referens,quot, & quanta ex publica dienfionePannoniis mala
fflmnerent : quin Sc in illa fententia diutius verfats eft,qot Vngaros calami-
tates Se detrimenta manerent i quippe qui finitimis omnibus regnis inuii, ob
illata diu bella,nihd de inteina difcordia^ praeter vltim exitium, fperare pof-
fent. Cum pubhci parentis ore loqueretur , huius apud omnes vfque adeo va-
luit oratio , vti iureirando omnes adigeret , vno confenf regem creatros,
nullamcme irt decernendo fore feceffionem. MoX cum ij proceres in creando
jo clam rege perfifterent,aliosqj in fenterttiam eundemque confehfum trbete ni-
tererttur : Sigifmundus & Laurentius cum fociis vniuer<s,quuis magnacon-
ditones ofrerrentur,ifl eandem fententiam haudquaquam concflerej quin Sc
difcordiae caufam indidit indignado , qd regem ipfls abfentibus illi defigna-
rent,hos pro nihilo habiturL Et Coruini commiferatiohempraepietatis &gra-
tiarum numine pectoribus excutere non poterant. Itaque foluto fenatu,abeun-
tibus optimatibus Sigifmundus Sc Laurentius cum Priorc Auranae, caeteiisque
fociis,facl:afeceflione,languentes Coruini partes inftarart. Cum Colcien
metropolita udertfem arcem clm fubiere ,- exereitumque die tertia in cite-
riorem Dnubijripamtraiecere. Quin etiam vrbe Budam oecupare crabant,-
4 quam regni proceres tuebantur ; qui cum adhuc in Pefthana vrbe comitiorum
gratia verfarentur, audita aduerfariorum audacia, qui ex arcemetropolitanam
Pannoniarum vrbem oecupare ftudebt,traiec~tomox Danubio, Budam oeyf-
me rediere : incenque furore, ne inimicis ceder viderentur, de oppugnan-
daarce Confilium iniuere, Negotium idStephano Batriori , Kinifioque Paulo,,
& Bertoldo viro impigro,clariT.difcpirta militaris imperatoribus datum:hinc
cxpugnandi tormenta munitifima, illind propugnacla pari vtrirtque ingenio
comparantur. pro BathoresDrach Bertolcmsvicemgffit.Etcminftrucbiam
acie manu conferendurtt eifet, ne ciuie bellum committefetur , vitro Citrocjuc
viri quidam optimiinterceflere, falubriumque induciarum fuere autores, do-
f de pace, concordia &: regis ele&iofle iterum ageteturiinteftinumhae arte
SC confilio bellum prorogatum eft,de pace iterum agi ceeptu, in diui Sigifmun-
di aedem quae pro arce eft,primates vtrinqueconuenere.Hinc Vrbanus,& Ste-
phanus Bathor i Sigifmundus illinc Sc Laurentius : Nunquam c aequ pro y-
triufque partis libidine Sc arbitratu conditiones vtrinque OTerripofere, vt in
ter eos conueniret. Colloquium ibidem ter,quatrvthabitm, nihil tarnen de*
fc iij
 665 ANT. N F I N 1 1 REL V N G
iblida pace decerni potuic. In hoc tandem, inftauratis induciis, conuentum
incer eos,vti ad Scephanum Cmitem Scepufifem,cui Auftria praefe&uraje-
cundum regis obitu, cunorum principum Sc regulerum nomine cmiTa fuc-
rat,non fine magna argenticopia,quoproincinutantemfaciliustucripolTct,
duo vtrinqj oratores mittefentur,eiusqi voluntatem 5confiliexplorarent,vt
quemcunq; regem optaret,is ab omnibus alus approbaretur. Iones Varadicn-
hs antiftcsregni proceribus minus eft, duo quoque Comino duce, quiStc-
, phani voluntatem exquirerent. Dum Buda profe&i mandata curant , Scepha
num inueniunc potius Boemia: regi,qum cuiuis alij ftudentem:quin etiam o-
ptioni fua: fubiicientem, qud fi quem alium optimates eleeerint, fe rege euro,
pro arbitratufuo,declaraturum,quiReipub.optimc confuleret. Facili quoque
argumento caeteros Tepellebat,nec Alemannum dicens,nec PoIonum,ncc dV-
nique regis Matthias filium commode creari pofle : veteres primum nimic-
tias , Se innata odia cum imperiofa tyrannide diTuadere , alterius mores , &au-
daciam non placer : nee fas,&a;quumene, minorem natu, gubernationb . x-
\ pertem,primigenio fratri teneris circiter annis Boemica feeptrgerenti, Vn-
garia:regnum,& primae ms praeripere geniturae. Tertium vero , quem paterna
gloria,& immortalia beneficia poftularent,non folmab iniquogenijnumine,
confuetudineque Pannonica,verumetiampublici commodi ratione repelli.
Nam fi quis ex tribus externis rex eligatur, tertia ex parte inimicor numerum w
nunciabat ene futurum: fin vero Coruinus,praneradolfcentiaeineXperienci-
quepericula, ex omni parte fintima futura bella : proinde fatius efle,mtegrio-
rem, fancborem, & magis expertum principem eligere, numernmque hoftium
diminuere,quam aut augere bella, aut regni rationibus par um prob ciulere.
Intellecta Stephani mente, Varadienismoxveteranorumexercitum in Mora-
ia xftiuantem, cuius viribus Matthias rex maxima quaequ geftaperegit ,da-
tis centum milibus aureorumnummmregmnomine,inaui:orauit. Quodvbi
competitoribusnunciatumeft,idomnes xgerrimetuIere,<Spra:ferrimMaxi-
milianus, &Coruinus, qui multis faepe polhcitationibus eum paule ante vexa-
rant. Reuerfis oratoribus,& nunciata Stephani mentc:integerrimi viri fernen- |o
tia cuntis patribus admodum approbata,ac multis praedicatalaudibus, con
tra Coruini amici confternati : quippe qui , fi Nigrorum hunc exerctum inau-
torarc potuiflet, fatis exploratum habebant, fe, inuitis etiam patribus , regnura
flrwM occuPaturos- Exercitus hcidcirco Niger appellatus,quia Matthias iuflu fub di-
uo femper hybernare ac aeftjuare folebant, a:ftu Sc algore iuxt obdurati,&af-
fiduis militiae laboribus obfirmati,vt nihil effet itaarduum,&: difficile, quod ex
pugnare non auderent. Regem omnino futurum , regina quamus Maximilia-
num appeteret, vti Augufta foret: hac fpe fruftrata, audita clandeftina noui re-
gis Crcatione,coniugale votum hue conuertere coacta eil. quin etiam proceres,
&epifcopi, vti fmineac inconftantix periculum declinarent, futuri regis Bea- ,
trici nuptias pollicentur. Euocantur ex arce iterum proceres in colloquium^
nduciaeinftaurantur,nunquam tarnen Sigifmundup Sc Laurentius adduci po
rtiere, vti ab adolefcens commiferatione, & grati viri officio deficerent. Et
quamuis publica vtilitas ad confentiendum cum casteris hortaretur , pietas ta
rnen^ ratio mentorum confenfu publico reuocabat. Cum nihil de communi
c<fr*iHifif concor(}iajecerni poTet t Coruinus amicorum fuafu rtonnullorum,fortunam
Se extrema tentare ftatuit. Proceres omnes ampliifim donar: quare ab his mox
confalutatus eft. De arce cum praefidio validiflimo relinquenda , & euehendo
thefauro mox cogitt: ne hic regni proceribus obfeflus,ad exrrema redigatur.
Inito profcifeendi confilio, in fua & amicorum oppida,fe cum impedimentis $9
&exercicu recipere ftatuit,vbi facile omnes optimatum vires eluderet,&: in in
feriore Pannonia dominari iam occiperer. Cum Sigifmundus &: Laurentius
cum fociis ( vti diximus ) ripam in citeriorem Danubij caftra mouilTent : fuum
cum his exercitum admotis prop caftris plan ciunxit: mox carris,&:nauibus
oneratis, aqua terraque QmnquecclefiasverfuSjinilru&is agminibus , circicr
Calenda*
 D A D I S 1 1 IL LIBER I X. 66 f
Calendas Iulias iter facer ccepib Metropolita Colociefis, ne difcordiarutn au
tor haberetur j Coloeiam fe recipit. Per vniuerfam vrbem ecce rumor erFun-
dirur. Matthias regis filium exinanito -erario fiefpohata regia , cum omnibus
fua:fadionis autoribus > inftruda acic, in inferiorem Pannoniam iter iniuiiTe*
um Sigifmundi copiis & Laurentij fretum , tut iter arnpere poflc. Regnum
nonfuitragiis prouincialium , fenatusque decreto , fed viefle capturum. Mox
cumrumore tumultus oboritur , capiimtur arma, ad facrofandos patres proce-
resquerefertur,An ne Coruinum infequidebeant? Datur Stephano Bathori,&
Kinifi Paulo negotium,ij dido celcrius cumcaeteris optimatibus,antiilitumque
ic copiis , & cataphradis equitum agminibus , quarto Nonas Iulij iter arripuere;
Precaeteris tres munitiffimi erant equitatus , prarter vexillationes. Vnusregi-
nx validiflimus , ex omnibus Matthia: regis equitibus ilia delegerat : Hippolyti
Strigonicniis metropolita: altentertius Vrbani Agrieniisepifcopi Dumomnes
initoitinere properant, ecce Sigifmundus &: Laurentius , cum Priore Aurana^
6c Chishoruato acccptis incolumitatis Uteris, publica: concordia: diuerten-
di inteftini belli gratia, ab optimatibus in vrbem rcuocantur. Quod liben-
tius illi conccTere, vti abeuntibus copiis & impedimentis tempus prorogare*
tur : rati, dum de pace ageretur, nullum vtrinque pra:lium oboriturum. Scd res
aliter, acopinabatur, eunit : quinij ea mente Cominos profequcbantur, vti
aut impedimenta cunda reciperent,autmanumvn confrrent. Cum inter o-
pmates regni,&Sigifmundum Laurentiumque nullaconcordiafuper filio re
gis deccrni polfet , re infeda iterum abeunt , adexercitumque feftinant , cum
fiusappropinquarent,aliquantifperquefubftitiTent,vti inter tentandumaduer*
ariorum copias explorarent : ecce contrariarum partium exploratores occurs
runt,quifua agmina precede bant. Prlium interpaucos ex improuifo commit*
titur. Aurana: Prior faucius capitur: Sigifmundus praepropera feftinatione inci-
tato equo vn cum Laurentio fe recepitad fuos. Infequenti die , Stephanus
& Paulus inimicosadfluuiolum, quern limofa aquaSchaarum nominant, ad-
hibuere. Coruini in monte confederant,in vlterioreSyarij ripa furgente,quem
jo Vngarici Czionthegh , ideft offium cumulum,interpretantur : cum aqua facili
vado, interceptis ab hofte pontibus,ob limi alticudin tranfirinonpoflet, Pau
lus in traiiciendo audaciiTimus , primus vadum haudququam formidolofum
ingenie , carterisque fubfequentibus viam fecit. At Coruini tranfitum prohi-
bereconati,minimepotuere,inque montemfefe collegerant,vti tutiiis pugnare
liceret.Traiedo mox exercitu ex inftruda vtrinque acie , praemiffis hinc impe
dimentis pugnam ineunt.Hinc Paulus,Bathorillinc inftat: miferrima vtrinque
caedes oritur. Ladiilaus Mauricius , regni proceribus haudquaquamimpigerj
primus occubuit, dum inter confertifllmoshoftes acerrim pugnaret:e Corui-
nis KysMatthias,&FrancifcusDombay,dumpari vtrinque fpe pugnatur,occu
40 buere.Sedcum ijfortiffimo regina: Beatricis equitatu,& cataphradorum agmi
nibus pratpolleret: Coruini quamuisvexillationesplures haberent,tande cede
r coadi funt.Inclinata demi acie,vix quadraginta militib* deideratis,& lxx
captis,tergadedere,palimque fui cfugatifunt. In prxima Sigifmundi caftel-
la,Quinquecclefienfem vrbem,Coruinus cum fuis omnibus deftitutus, ne me-
diocri quidem ex parte impedimentis tuto fe recepit. Vidores caftris potiti,5
pra:dae cupiditate pelledi, in carros & impedimenta, relido hofte,fe conuerte-
ranf.hi regias veftes,aurea &gemmata vafasilli caeteri, vti fors obtulerat , pro fe
quifq; in preciofa: multiplicisq} fupelledilis rapias irruert. Diripiutur per tot.
annos congefti magna ex parte thefauri,&: pro velit libdine diuiduntur. Cur-
fc rus autem muki preciofioribus rebus onerati , in proximis Sigifmundi oppidis
afleruati.Quin & fintima rufticorum manus inprxdam acqu couerfa,quccuqj
impedimenta in pagos &c nemorapropinquaconfugerant, caefis adorib. paffim
omnia diripiunt.Et amici quoq; ditandi occailone nadi,vt fibi potius qumho
iti paganq;multitudiniproficeret, iuxtdiripuerc. Proinde maxima Comino
iactiira eo die illata, quin plufqua centies mille nummm aurem amifit. Calar
Kk iiij
 66% ANT. BONFINII RER; VNGAR.
mitofa eo die parta Vic1;oria,quia nllus alius qum Vngrorum fanguis cfrufuj
eft: &publicithefUriimpcdimenta,prmatalibidine direpta,in nullos pblicos
vfusconceflere. cu cxteri Commas partes fequuti iri Quinquecclefienfernvr-
bem fe contuliflent * Sigimndus in fua omnes ciuitate fugientes excepit : vbi
exorta inter Coruini proceres ob fufcepta cladem deinde difcordia,diuerfidi-
uerfa petiere. Quod cum fidei &: integritatis inopia , c priuati commodi cupi-
ditate accidit. Quifque apud Coruinum ducem pro libdine przponi , & prin-
cipatumobtinerenitebatur. Surriperc quoque quifque corttende bat,&:plures
furripiendi quam iuuandi gratia conabantur. Qudli fides in his fuiflet,inqui-
bus efle debuiflet^eum fortafle regem vidiflet Vngaria: fedhaudquaquamdu-
raturum,ob aduerfariorum multitudinem, eTe fperabat, quod fuorum fides &
nimos confternabat, & difcordiae praibebat argumentum.Iacobus Sekclinita
cum Coruino dontentione , intercedentibusqueconuitiis, ad Ormos in iupe-
rioris Pannonia: caput reuerfus eft. Laurentius inpatriUm inferioris Pannonia:
dominatum fe recepit: cateri in fua quifque oppida rediere.Duxtraie&oDra-
uo,in Sclauonia:prouindam,ditioni fuse prardeftinatam concefliL Illud omnes
ingenue fatebantur , fine validiflmo regina: equitatu, eos bello nunquameffe
ceTuros, & cataphradorum robore fufos, fugatosque fuifle. Quafe Sigimun-
dus & Laurentius vulgo dicebant j fe vexillationibus & velitibus nonamplius
confifuros, quando dudum experientia didiciflent, leis armaturx quits ad- w
uerfus cataphraftorum robora nil pofle proficere. Quinto Idus Iulias, Stepha-
nus Bthor,& Paulus Kinifius,regni duces,cum cacteris proceribus &c legioni-
bus,recenti aliquuntu vidoria elati,Budam rediere : captiui circiter feptuagin-
ta dudi,quorum Prior Auran &C Georgius Chanifai principes erant. Cumin-
fauftainteftini belli vidoria foret,quamuis eos in reginas confpedum adduxif-
fent : mox tarnen ciuili charitate perciti, accepta fide dimifcre : fucceflum belli
profequi noluere,partim quiadidos hoftes habebant, partim Vti diifidentes il-
lorum nimos aliquantulum caftigatos,facilius reconciliarent, vnoque cofen-
fupraedeftinatum regem haberent. Nee intereaquidemdormiebat Vrbanus:
quippe qui clandeftinis quotidic nunciis,Sigifmundum, & Laurentium, acin- o
primis ducem cum fuis,ad concordia reuocare nitebatur. Nee fpe fua fmftra-
tuseft :quumftudium,&:induftriacum probitate coniunda , magna ex parte
fortunata efle folet. Qua quidem iure,autoritate, auxilioqj reginx vfus eft. Ita-
que rem haud vltra difterendam efle rams , ne procerum & populorum ftudia
magis magisquenutarent,quarto die poll: ducuredimm,pro diui Gcorgijtem-
vudiauf po habita frequentiflima concione,Vladiflaum Boemia: regem inclyturn, Vn-
'. principem , ex omnium pacrum procerumque confulto declarauit : dc-
claratumque omnes,quicunq; aderant,cum ingenti plaufu,approbamnt.Quin
& his omnes competitorum Oratores,&: legatum inprimis apoftolicum,vt pon
tificia autoritate,vicariiq> praefcntia,declaratio iuftifllma muniretur,adeffe vo- ^
luit.Vbi multa de concordia,& falubri haccreatione,Scythica lingua diiTeruit,
ingenitam SC exuberantem referens eloquentiam. Item de patrum procerum
que cundatione,quod rege antea non pronunciarint,haud pauca dixit, & plu-
nbus excufauit. Demum inuocato prxpotenti numine , quod regno Vngariar,
vniuerfarque Chriftiana: Reipub.bonum S fauftum felixque foret,Vladiilaum
Cafimirifilium,regem cunds aflentientibus pronuneiauit. Tanta mox populi
acclamatio cum ingenti plaufu oborta eft, vti eo die tota Buda nil aliud quam
fauftiiimum Vladiftai nomen refonaret : infuper ante priuatas Beatricis ardes,
felix totadie fada eft acclamatio, magni plaufus editi,6 in lignum publica: lac
LecatarMm ticiarmiffiliacum pecunia fparfa. Legati principum,qui voti compotes eile ne- jo
rtrjfm. quiucre>turpis repulfa: perturbatione commoti,ac minitabundi, cotinua abie-
re. Et illud indignationem augebat , quodNigrorum exercitum , de quo paulo
fpra diximus, Ioanne pontfice Varadienfi, regni nomine fenferant inaudo-
ratum,cuius arte potiilimum&: ingenio Vladiflaum declaratum efle reputabt.
Pofthec patrum tc optimatum omnes ingenij nerui,quum regni falus C immi-
nenoa
 bCADIS HU, LIBER & S9
ftehta vndiqe periculaitaexpofcebat, adiante fummo ftudio regina, vtpa-
ribus declarato regi aufpiciis coniugaretur , ad rcconciliationem Coruinarum
partium,& publicam concordiam intenduntur,Vrbanus,& Thomas Iauricnis
epifcopus, cura Blafio Budcnfis aula: procuratore , in cuius manu facra corona,
auereque regales arces erant, &cum Sigifmundo die noduq; ingti folicitu-
iine rem agit:exoratqj,vti Coruinum ducem ad reddendam coronam, &
piendas honeftifimas concordia: condiciones hortarentur. Quinetiam Beatrix
fid exorandum priuignum,&Qujnquecclefienfemepifcopum,ca:terosq5 prin
cipes fadionis,Blafij focerummifit,qui autore Sigifmundo , & genero fau tore,
it buddifKculter Matthias filium ad concordiam reuocauit. Quandoquidem fa
cile intelligebat adolefcs,fc ab vtroque deftitutum,omnem operam elufurum^
iquidem alter opibus pra:pollebat , coronam & arces in fua poteftate habebat
alter. Ambo igitur huiufee ccordia: ab ca parte potiilimi fuere autores,& pra:-
eipue Sigifmudusrquippe qui,poftquam diui Matthix filium , regem commo
de creari non pofle intellexit,ad publicam deinde falutem ac dignitatem animu
aduertit.Reftituda: namq; corona: , pacis ineundae potiflim autorem fuiiTe
vidimus. Item & illud inter varias pacis conditiones decretum interceifit,vt o*
mnia eo rum diplomara, qui Coruinorum & villas & bona regina poft parrara
vi&oriam dudum impetrarant,qui eiuili bello occubuert , aut Reipub. hoftes
10 promulgan fuerant,continu,initaconcordia,refcinderentur, & pro irritisha*-
bcrenmr:qui tepore occupata reddere pertinacius recufarenr,perduellionis
crimen planfubirent.Quareablatacutafuntreddita,&donationcsantiqua-
tx: atq; pertinacib. perduellionis indida dies,&exadaepna:. Legati,pronun-^
ciato in frequentiiima cocione rege, Senatufcfulto decreti, inprimis Ioannes
Varadienis,ThomasIaurienfis,Iones Chanadienfis, & Stephanus Syrmienfis
ex epifcopis: proceribijs vero regulis, Stephanus Bathor,Stephanus comes
Scepucfis,Sigifmudus dUvi Georgij comes, Drach Bertoldus, Ladiflaus Orfag
veteris Palatini filius,LadiflausRofgonius,LadiflausLofontius,multiquoqjalij
ornatiimi optimates : quibus adducdi honorificentiflim regis data prouin-
jo cia, & adieda mandata,vt antea,qum intra fines rege accipiant, in oblatas c5-
ditiones iurare cpellant.Iuifi mandata viri impigr curant. Cum honefto mu-
nitoq; equitatu,Tirnauiam(& ad regni fincs)perueniunt dec milibus pafluum
Schempte oppido remota. Vagus Tirnauiam &c Schempten amnis interfluit,
vt Vngaria: fines Bocmica ditione dirimat.Vladiflaus prius hteris optimaturrl
admonitus,Vngariae fe rege omnino futurum, cum deledo Bomoru exercitu
finibusappropinquarat, vti in tempore pra:ftfemperadeflet. Decern milium
circiter erat cataphradorum equitatiis,gcntium vbique fpedabilis, peditum ad
quinq; milianumerant.Rex cum finibus appropirtquaflet, antiftites optima
tes Vngaria: confeftim occurrere, regem pracreuerenter ctinuo cfalutaxunt:
40 fandiiima vtrinq; fada eft acclamatio. Vladiflaus dementia: , grauitatis & be- * v
nignitatis explar,hilarivultu omnes excepit, & primores amplexatus eft. Tc 'JpUd"
Ioannes Varadienfis antiftes,ornatiflim legationis princeps,e medio ficexor- vudiaum
fus eft: Salue Vladiflaerex inclyte,fale moderator,& redor noftervnice.Si - re?m **f~.
ditiones acceperisjfaufta &: felix maieftati tua:, Pannonicaequc faluti fit ifta fa- una.
lutatio: quandoquidem te regem nobis,nontamhaereditario iure, libera noftra
eligendi potcftate, prouinciarum^ omnium furfragiis,qum diuino confilio &
iuilu datum arbitramur. Ad temaximam pontificum 1-
gatam efle fcito,vti ex legationis amplitudine , maximum totius fere Pannoni-
cae ditionis cofenfum,in te vnum oculos, fpem, fiduciam, & obfequia perpetua
o conuertiTe fcias. Nee foium quidem audiuimus^ verumetiam vidimus omnes,
& fpcd:auimus,precoci ab adolefcentia grauitate,acfapientia tuafluduantiffi-
mum Boemiae regnu,nunqua Sigifmundo,Alberto & Ladiilao auunculo tuo*
ante pacatum , fub dudu aufpicii% tui's in perpetua quiet,infoltiffimum^ o-
cium puenifle.Nos defundo diuo Matthia,rege optaturi, que praeter te potiifi-
mi eligercmus,nemin habuimus, que tibi anteponeremus.His igitur legibus
 67q ANT. BONFINJI RER. VNGAR.
imrdmemm jam, rcpulfis carteris competitoribus , te Vngariae regem declaraimus, vebiq
^ wT regni nunc habenas potcntTimac dcxtrae tuae committimus & fponte damus:
r. " inprimis,vt omnibus optimatibus,regulis, antiftitibus & nobilibus, itc aliis qui
aut facram aut prophanam,aut nobiiem,auc humilem peronam gerant,integra
regni de ere ca,priuilegia, & publica denique, ac pfiuata iura, Maie ftate veftra
feruentur,quae diuis qudam regibus promanara : nihil noui in cuiufuis per-
fonae detrimentum , vti Matthias rex facer plerurique confueuerat, ilia dcer
nt : infolita praHertim vnius nummi aurei ve&igalia , qua: is quondam viritim
quotannis ter & quatcrexigebatantiquetjabrogetqj. Quineriam omnia illius
decreta & donationes, quae praeter more & regni iura iniuit ruht, fanxtve,rc- (0
fcindat,&pro irritis habeat: folitvcdigalia,legirimosque prouentus fibiduo-
taxat aeeipiat: tributa,practermorem,iniuftane fanciat, bona quzeunque im
perante Matthia& Beatrice >um autoritate lcgitimis polleoribus inique
abdicata fuerant, repetenti, ius ftatuat: corona facranemini afleruanda cmit-
tatur, nlfi duobus Vngariae optnatibus,pontifici & regulo * quos frequentilli-
v'"F,td*!' mus reeni conuentus eleeerit. Infuper.ne quo modo Morauiam,Silefi,&Lu-
maferm*. latiam,quas Matthias rex olim in prouincias redegerat,ab nuiulce regm ditio-
""6m,~ ne alienare patiatur : fed ante tempus rcdemptionis,veluti ex compacto in 01-
? *~ mucienfi conuentu decretum eft , fub Vngarica ditione rerincat. Quodfi for
te ipfa ineliberis humanis excederet,quoddij prohibeant, antediem exrrcmto
ita propiciat,ne quo praetextu abalienentur.Quinetiam det operara, vti lex
quae fupeffuerant vrbes,veluti pacta iubent,in eodem conuentu edita, publias
Uteris pari iure Vngaromm imperio fefe obligent,& obitringant,diplomaraque
praftandi obfequij fuper ea re facta, in regni erario recondanrur. Quodtres
iftaeprouinciae praeftituto tempore ab his redimerentur, quorum ius eft: pecu
nia omnis,vn cum facra corona,in Reipub. vfum & vrilitatem pariter afferuc-
tur,nulloque modo, fine patrum proecrumque confenfu, rege tractari&ero-
gari que at, led ad extrema pericula,& regni defenfionem recdatur. Praetera,
ne Auftria, cum plerifque Styriae* Carinthiac, Carniolxq, ciuitatibus Manh
in prouinciamredacta,publicoque fumptu parta, ab Vngatiae regno, inconil- ;o
tis patribus & optimatibus, abdicetut : imo pertinacius pro noftraRepub-rcri-
ncatur,& propugne tur : nullaque cum Cadarea Maieftate, citralenatusconlui-
tum & autoritatem,concordia ineatur,fdusque peru tiatur: quineriam qua
vitro citroqucc5cormaimremr,&aliquahmcoppida,poiTeffiones,pecuniavc
regi cederet, id omne Vngaricaeditioni adferibatur , pecunia cum {acraparircr
corona in Reipub.vfum aTeruetur,& fine Senatufconfulto nunqua rege pof-
fit erogari. Praeterea veftra Maieftas vtcommodius , faciliusque regno femper
profpicere queat,maxima ex partein Vngariarefideat: atquefiquandoresipia
poftularit,vtiBoemiam,aliasque prouincias reuiferevelit,regnum itapacatum,
munitum & inftitutum relinquat , vt ad fauftum vfque reditum id tranquillum 40
inueniat.Dum in Vngariamanferit,omniaregnimunia Vngaris tantm,&non
externis diftribuat,aulicorumque duntaxat Vngarorumofficiis femper vtarur
nee in regni adminiftratione,aut curiae, regiaeque muneribus vllum ex peregri-
s conuiarium,quaeftorem,praetormve,autamanuenfem, cubicularium,mi-
niftrum , ftruttorem & architridinum admirtat. Cum de Vngaricis rebusagc-
tur, nullum praeter Vngaros externum in concilium venire patiatur. quineriam
Vngaris tantm, aut Vngarico quondam imperio fubiectis, qui haudquaqoam
videantur indigni,facra raunera,honores, & Ecclefiaftica prefectura tributur.
Item prouinciarum4vrbiumregalium prefectura: (vtputa, Dalmatiae, Croa-
tiae & Sclaoniae, preterea Themefij Pifonij, Seuerinij, Albae Greca:, Iaicza*,& p
Sabatij,& praefertim Tranlyluaniae, ac Scy thulorum) nullis aliis, nifi Vngaris de
Repub. bene meritis, & fumma virtute, prudentia S rdcli tte predius, regia
Maieftateconferri queant: imo ne pofemones quidem,cc earum iura alienige-
o&m*. nis dari pollnt. In dicendo aut iure,cum celebrantur (vt aiunt) octaux, omnes
defignati omnino iudices intertnt, nifi aut publicor negotiorum impedimen-
to,aur
 >DECADIS:tIIL.' RIX.
to,Ut quauis ardua legitimvc caufa rcmorentvit : atq; hisycasrerisqj collegia &
vicariis,libera poteftas fitiusre<e,integreq; dicendi : udiciaq; libera inomncs
& iufta l"erucmur:<S nullius publiez priuacaeq; perfonz, fed iufticiz tamm, &
conuerudinis , legumq; Vngaricarum ratio habeatur,&nemo fuo iure fraude-
tur. De numiirn.ms aiuem moneta,incnfuls patri bus , nihil noui decerna-
rar.Demumquicquid anuilues,reguli & optimates, cu m cabera nobilitate, pro
rcgnilibertate&comniodo ante coronanditempus , ex antiquorumraore fan-
cire voluerinmd veftra Maieftas ramm &firmum habcat,.fuaq; automate mu-
niat 5crirmet,nihilquecxdiuorurnregurn legibus abroget,immuttve. De
je m alieno Senatum zre leuet , quod arm ihres cum procenbus paulo ante con-
flarant,cm Nigrorum exercitum inauciorarant, vti regnum tuto poteftati tuz
(rex mclyte)trateremus:ite'm quzcunque ppida,regalesq; ptouetus pro regni
alute his diebus oppignorarint,cm a totmolebis refpirare licu rir, vetra Ma
ierasrecuperare,iuftaquetipendiaNigris equitibus de Rcpub. benemeritis,
Matthiaolisn rege debita, perfolucredignetur. Cumhisigiturlegibus regnum
Vngarix Maieilati tuz deerimus , & dicamus, fereniflirne Vladiflae,vtterege
iuftum & verum, benigniilimum principem,&: patrem pientilfimum,non tyran
num,noncrudelemdominum nonimmitem &C imperiofumgubernatoremef-
fe uitelligamuSjVc delatum publico conlenfu hoc regnum &c diuino numjne,bu
ic confio ,hzreditario iure ,liberis quoque furragiis S autoritre noftra
ubideftinatumlibenter accipiasjquodMaieftati tu,Vngariczque ReiplbTfU '
ftam,feuxqjc,terum irerumqviupplicamus.Quippe regnum habes natiuo au- <>" J>f*
ro,argentoq; rererrunr.mira quoq; fmmenti,mtalli,pecois,ac rerum omnium T"'
vbertate przdituov.prztere militum robore, ac belliczrei experientia validif-
fimum. Acccdit religionim,eontinens, Sc mtiffimum,tamhumile, quam nobile
genus hominum,grauifimorum multitudo ponti ficum ,& cerdotes domi fo
ri^ przpollentcs,item unta procerum ditiumorum,& nobitatis copia orna-
tilEma,perpcnioobduraubelo,vtprifcamhcRomana:militixamplitudinem
recognofeere Ucear. Plureshc duces,pluresquoqj Curios,& Scipiones, quam
jo in equo Troianoprincipes;& Romz imperatores inueneris. Proindc i regnum
habes , regn dix i , imo regna plura, im materiam perpetuz falutis, occaliones
Iaums&gloriZj&clarinmarvinutumomniexercitationjfiuepacejiuebel*
lo,fiuc publice, fiuepriuarim mu nomen in extremos orbis fines propagare pa*
cirum fuerir,aut reconditar in facro petore virtutum regali ordines explica-
re:nih.il ell, quod dfit, fancKimve propofitum remoretur ,& przclariffimahzc
inprimis de vniuerfa Chriftiana Repub.bene merendi oftertur occafio:qua di-
ui Vladiflai tui patrui manes vlcifc,& Turcorum feritate, feruituteq; miferri-
maChrilli populuaTerere poteris, fi tibi ipfinon defueris : i animi magnitudi-
nem,ingenitq virtut, hoc, vt incepifti , tempore non remiferis, tecircumfpe-
'4c aum,teiuftu,tefandum,temtegernmu,&pientiiTimueuefcimus. Vntenon **
latere percupimus,qudo beUicofx^fperzqs gentis habenas capis, Vngaru non ""*'--.
indulgentia,fed feueritatemollirimon dementia &impunitate,fed virga frrea
in obiequiorctineri. Quarcdextris aufpiciisttelegamfenatu Vngarorumim-
periu accipe,regnuqj tuuincuzdexterzpotenna dfende. Vladiflausadhzc ob*
latum regnulibenter acccpit:&:ob fingularem Vngaior obferuantiam, ingen-
temqConfenfum,quinComitiisregalibusoftendcre,aciuftifllmasinaccipi*
endo rege conditioncs,ne qua ex parte ingratus , & regia digmtate alienus vi-
dererar.omniaquz Legati poftularunt,vitro concefllt}conditiones omnes ac-
cepit,easq; nofoliureiurdo, 'cdadiecbChrilr.ianafide,& verbo achonore
je regile fuosq; omnes,nomine fuo muneragefturos,integras leges,inuiolatasq
feruaturos elle promifit: quineti publica de his diplomataedi voluit. Mox ad-
miflis ad amplexu viritim Oratori bus,omnes de fe bene fperare iulTit-.pollicitus,
fe nullam vnquam tyrannidcm.fedpij, clemtis, ac ufti regis offici vfquequa*
que feruaturura:ciuitates,pagos & oppida,item diuina&: humana arque curatu-
rum^nullu vnquam beliu graue formidolofum cue dctrecbturu:&di more
 7t ANT. BONFINII RER; VNGAR.
paftors,pro chris ouibus mor tem,cm nccelTitudo tulerit , Temper obiturumt
nullamque in Chriftianos expeditioriem,nii fes adegcrit , fedin Turcos tatm,
vitro fufcepturunb Se demum Chriftiim opcnmittnaximumidiuinamquegc-
nitficerrijcaterosqu magnos , patriosque deos aflduo oracuram * vdfe talcm
VngariS fegememcintjqalcrn regnineceffitaSiCxpe&atique virorum,&fua
dignitas expofcit.Edito ibi plaufu, aeihgti acclamationc, rex cum oratoribus,
& Boemiar, Pannoniicqe pfoceribus inSchempte oppidum venit , Ladiflao
Rofgonio loci domino ad criam inuitatus: Vngaricam ibiprimmliberalita-
tem expcrtus eil, qudo pro dignitate non folm exceptus^icd praeter omnium
opinionemamplcdonatus,inVngariamabiit. . |

RERVM VNGAR1CARVM DEA-

DIS Q^V RT LIBES. X.

CCept Vngarornl imperio (quandd hxc eft rerumhu-

manarum plane conditio,vti, quanto maiores fine , tanto plus
folicit udinis,5 periculi,Iaborisque contineantjduae inprimis,
nee parui quidem momenti , exped tioncs oecurrunt. Hinc
Albertus fratcr, pertinaeiilimus iegni cpetitor, Budamcum
ingti exercira,& non parua Vngarorm manu,qi vncon-
fpirarant , feftiriare diCebatur : hinc Vicegtadm art editifli-
ma,vbi diadema acrum afleruabtuf,eratobfidenda,vti Vladiflaus iri Albarc-
gali rite coroftari poiTet. Quarc duo milia peditum extempo pfaemittit , quiar-
cem obfideant,vti cofonamhabeaf,anteqam Budam ipfe perueniat. Duos ad
Albertum fratrem oratores rhittit,Stephan Syrmienfem epifcopum,& P.Svi-
bowsky , regni Boemia: iudicem : quibus mandata dat , vti fratrem hortentur,
&c orent,retr6 cum copiis pedem ferat,a folitis rapinis &c incendiis fnilitemco-
creeatiquando fratrem primogenitum legitime creatum regem ete non igno
ren im faueat i Vti par eft , & adueffus hoftes Vngari ftipendia fadar.dffium
fraternas quibufeurtque rebus opus crit < veluti ipfe faciet , charitati fatisfcere j
ftudeat. Oratores inito moxitincre, dieno&uque properant , donecin Albern
caftra ad pagum Zechen,vi. Idus Augftas peruenefe. Cum in eius confped
stefh^i ftatim efTent admiiI,Stephanus prior exorfus, Fauftillma, inquit,Vladiflaino-
sjrmttni fci rcgjs Maieftas, te faluefe ltibet, dux illuftruT. & optima queque nuneupatis
MbZtudi* tibi vtiS eXoptat,& cupit.Sed irt femando fraternx chritatis affecbi, parumin
tem oratio, tc animi inuettire miratur,a?greqc fert: quandoquidem non ignorante nonfo
lum expatemisliteris,fedpubIico rumore duducognouiile:feiurejc rite Vn
garorm regem efle declaratm,fequefaepc fenatus Uteris, Sc nuncrnagnicen
tiffima,frequentiiTimaq; patrUm,procerumquc legatione,in reghum^cum fum-
mo poplorum omnium plauf,faufhsque acclamationibus admitti. Nee tela- 40
tere arbitfatuf,qod nper fibi fignifietum eft , qud nil fibi iucudis aeeidc-
re po tuifle t,qum inter fc,Coruinumqj d ucem cium efle fodus , perpetuamq;
ccordiam, intercedente fenatu,efle fatam,&: his primis conditionib. initam,
vt dux rgi noftro pareat, gfataque femper obfcquia prftet , Sc facram coro-
nam,acomnes arces, oppidaque regia: maieftati fubieta ponte reddat. Quarc
cum nihil it,quod rem iftam amplius impedir poft , fratrem quem fibi , fau-
ftifimaquefortunsegrfulari deber arbitrabatur,prter omnium opinionem,
& fas , & xquum,magnas in fraterno regno turbas, bellaque moliri demiratur,
fraternas acies qus auxiliares efe oporferet, bi regno fuo infeftas confpica-
fur.Et inprimis deteftabili angitur infolentia,quzcunque de theode Sc Poly- fo
nice, de Rontulo 8C Remo dicun tur, partim poetis ficta, partim feriptoribus
ffJiT"" eflkdeprauata,ac aliter atque referuntur,fefchabuiiIarHrmantiTe nuricexem
fietM. po mo,ea teftari fuifle vera,q uaxunque de fraterna impietate , difeordiaq; feri
buntur.iniquo fertanimo,quode pi fan&oque nunc genere illi promanarint,
qui maiorum gloriam inaudita feritate inceftarent. Te cum ingera catphra-
ror
 DECADIS IIL LBER X. t%
ctorumequicacuiam Polohiai VhgariamcrupiTe:& nullafracernse charitatis
habita racione , mulrafis populis decrimenca indics inferre:militi omnem dc-
bacehandi licentiam permitcere,& maiora quotidie incendia interminan , ni
ad te forte defecerint plane nouit. Te fortuna fuam interturbare quae tanta i-
pfum deXtericate profequicurjperqua aegre tulit : fed tarnen ab officio & pietate
fua nihil alicn cogitare poceft.Proinde hos ad te feftinare iuffit ) mdauitquej
vti te fuo nomine hortemur & oremus,ab rapinis & incendiis milit abftineas,
exerciru reuoces, fraterna: necefitudinis memor efe velis,ciusq; officium dili-
gter praeftes. Item ea te memoria repetere Cupir qua; prfidos vitro citroqj in-
io ternuncios adra funt.IUud demum te fatexplorat habere iubet^quando omnis
Deo poceftas eft : hare impedimenta forcunae fae dexteritati aliquahtiper re
moranj non tarnen mtare polTe. Qmnetia te obteftatur, vti fas cft,vires tuas in
fraterai regni ac fuse dignitatis defenfionem vitro conuertas. Picntiffimi quoqj
patris te rogat habere rationem: quippe qui ingrauefcente aztate , inaudita filio-
rum diffidia, tolerare no pocerit,&: ad nouiifimum diem feftinare cogeturxuius
felicitas fi gloria fraternis odiis intercipi nondeberet. Praterea quantum no-
minis.duxinclyce, haclenusdomi comparafti, niliabincepto defticc-
ris,id omnc protinus excinguerccur,& pro laude fumma impietatis infamia fuc-
cederer.Quod il hortatiorti fux,precibusq> noftris ncc aiTentire, nee cumexer-
10 citu referre pedem > ned rapinis & incendiis mlitem coercer volueris: fuam
fcitomaieftate,Iicet inuitam,ne periclitanti regno dfit, bi fpont delato* -
culdubio profpetur , & diuina dignicace frer, iniuriam efe facile propulatu-
rm,efubditorq5ceruicibus hociugomninoexcufnir. Quodoccrtms fpe-
rare debet , qu bell magis neceflarium & iuft inibit: quippe cum ab eoinre-
ratur iniuria , quo minime decuit: & qui non modo ardtiiuma fanguinis con-
iuhtionc:fedmultis quoq;latentib. caufis,quae vtrinq; mtercedunt,indulgen-
tiifimo fratri perpetuo obftrits efle debet^quodne faciat fuo nomine iterum
iterumcj}hortamur,&obfeciramus. Cm paru aequo ha;c animo accepilTer, AU
brius,magriaregndi libdine percicus, paucarefpondic : Legatos ad Vldilau l11*?' ri
jo Bocmiae rege fe poftero die mifluru, eisqj ad fratrem mandata & refpnfadatu- ''""''"'
r efle dixit : quinetia fe primo comitior regali die Vngatia regem , ante car
teros cpetitores,lcgitime declaratu,non facile quidem verbis magni momenti
regnu defertur.Adhaclegatireferuntjdeclarationillanonfuillelegitimam,
fea fu bornatis quibufdhominibus,hfdemq; leuiimis, ac plebeiisedicam,e-
orum exelamacionem temerariam* incempeftiuamq; fuilTe,& nemine patrum
c prcerum pprobacam:quinecia continu repreTam : quum de eligendo re
ge nihil adhuc latum eTec ad poplum, fed de inftaurdis tantum priftinis regni
priuilegiis,Sfandionibus Matthia rege admodum antiquatis, agendum erat.
Cum rem ita confutaflenc, ab Alberto mox dimifll , d regem reuertere. Infe
ro c(uenti die Albcrti oratores fueeeflere , qui aperce rgi fignifcarunc , eum Vn- MierorA
gariae regem primo vocatum,nunquam temer voCationemiftam deferrurum, ^*"
heque deiinaco ibi regno facile celTurum , im ad excremum vfque foreunam
expericurum. Neque Vngarideeranc, qui eeeptis defifterehaudquaqam per-
mittebant. Duo etiam peditum praefe&i , quiaa Vicegradurh recuperada; co
ro gratia venert, ar&iffima ftatim obfidione arcem obfedere. Blaiius,qui ar-
cem cprafidio tee bac, defperaca Coruini forcuna,uXilianisq5 copiis,perfua-
us abaliis,& ab Vrbano,Sigifmundoque pontfice , non inconfulco inuicoque
Coruino , coronamarcemque reddidit, ne perpetuus patriae hoftis haberetur.
Rcx interea cum magnificentifima Vngarorum egacione, vahdifimoque Bo-
3 cmorumcquicatuperVngariam icerfacieris,perfpurciilimarpora: Budae tan
dem vrbi appropinquauif , ac nullum cmicacis&: popularitatis- officium inter
ntiftices,proceresque prtermifit.Cmfauftum prineipem appropinquare ru
mor eflec: coca ciuicas expeftacione confeta , &prsfenci gaildio exhilaraca, in
concurfum efluhdicur.In primis Ofualdus Zagabnfis anciftes , icem Vrbanus,
tephanusque Bachor,ac cateen, qui in vrbe ctele, gratia fane remerant, opei-
 74 ANT; ON F I Nil 1 VN G AK.
ofaUier* matcs ad quartum lapidemoccurrunt,&: Senatusconfulto hare Ofuldus verb*
fecit: Salue,inquit, rexnofter fereniifime, faluefpes vnica faluris: tutelar, fan-
his &fclixfitaduentus lc ac vniuerfa: Pannoni perpetuo falutaris:cuius gra
tiamirificc exultamuvnfolka lactitia geftientcs: &: ferenitati ex corde con-
gratuIamur,quando omnium fer antiftitum, proccrumqj confenfu regem no-
ilrum creauimusrnon tam noftro,qum diuino indicio,&: qum clo datum
tuemur, pro debita: congratulacionis officio, fenatuscfulto pars epifcoporura
& ptimatum magna veftras maieitati,vt pro dignitate earn exciperent,ad fines
vfque regni obuiam prodiere.Nos qui Buda? tcela: gratia remfimus,nunc de-
mum ferenitati occurrimus , vt S fortuna: tuae congrittulemur,& publica: i*
gaudercmus vtilitati. Te obitinatiifimo bonorum omnium cfenfu regem de-
kgtmus , delectumqj Sc declaratumfauftis omnium gentium cognominationi-
' busacclamauimus:quandoquidcpoftdiui Matthi_obit,ctotfinitimisprinci-
pibusnemomagis Vngaricis rebus fuccurrebatidoneus.Tufolus prudtia,gra-
uitatc,potentia, item probitate,iuilicia, religionerac nobilicace demum gene
ris , x hereditario iure potiffimus omnium occurnft Quare non tam noftra,
furfragia, & populorum vota, qum propitiaVngarica: gencis numina , te nobis
regem defignarunt. Proindehilari fortique animo datum fato regnum adt, ac
ceptas dudum habenas,pro fapientia tua dirige, ac moderate : gtem bellicofif-
iimam,fideitu Deo commiflam,quando omnispoteftas Deoeft,ad paran- te
dum , protegendumque regnum S Chriftianam Rempublicam d.fenfandam,
difpone.Non modo regnum fed matcriamimmortalitatisingentemfortitus es,
princeps fercniftme. Non decrunt nerui bellorum,optimiqj duces, tbellato-
res validiiTimi : quos magna belli fulmina , 8c Chriftianae ditionis elypeos ver
polfimus appellare, quorum ope maximum quodquegenusimmortalitatis , &C
gIoriac,ni tibi defueris,cfequipoteris. Venis igitur omnibus optaciffimus. Pro-
inde fauft;ilimis accepm regnum aufpiciis forci animo guberna, vt te regem fe~
liciilmumjmaximumliberatorcm, amplificatorempracitantiflimum, & ortho-
doxa: fidei propugnatorem clariffimum celebrare q ueat vniuerfapo
j^ rf*rw'4tcritas. Hc Vrbanus , breuitatis amator, verba facer iufus,pauCafubiecit. ,9
Poftcaquam,incly te princeps, regni poteftatem,&Reipub. fummam fidei fapi-
cntixq) tuac haud imprudenter,illegitimeque cmiimus,nil magis optamus, Se
mmcupatifimis Deo mximo votis pecimus, qum vttuaedignitati, expe&a-
tioni noftra;,Pannonica:q; fpei S faln fatisfacias:qua inre ne plus quide.n dif>
ficuhatis,qumfacultatis eftrquando (vt paulo ante di&u) i tute tibi non defu-
criSjf ab ingenias auitisqj virtutibus non defeceris: omnia qua: tibi ,.nobisque
funt vfui*abundeadfunt:quinetiam cim&a fortuna: tuac numinaafpiratura con-
fidimus,quiatepientiffimumreligiofiImumquecognouimus,idelitatemvbi-
que noftram exploratam habebis. Quare tuam cum falute noftra dignitatem
maieftad tuac commendamus,vtpotquamvtrinque bene fperare licet, paritex
- faluti &c gloria: ftudeamus. Ad hace rex pauca profatus ,omnes de fe bene fpe- * j
greditur. rare iubet:& quando fe non tam fu:, qum aliena: natum eTe vtilitati intelligit,
feimpenfilfime quotidie enixurum, vt expe&ationi gentium & Vngarorura
fpei cumulatifimc facisfaciat. Ad hace iun&is agminibus,fuburbia noua: Budas
fubeunt:vbi pertinacium manus Iudarorum oceurrit ,Mois tabulas orfert,iup-
plexque ex morepomalat,vtpriuilegiadiuisregibusqu5dam impetrara, poft-
hac etiam inuiolata feruentur. Sacrofanras rex tabulas prarueneratur ,fe vltr&
feruaturum pollicetur,nec viuum hoftili orthodoxac fidei teftimonium decjeu
Secundum Iudacos, omncsmagiftratuumordines,&: collegia facerdotum an-
tiftitesque,patriosdeos & numinumfimulachra preferentes oceurrunt, cura- ,9
quecumfacris rhythmis Scfaulis acclamationibus excipit. Ad portam vrbis,
fub purpurea fimbriataq5vmbella,regalibus circmventilantibusarmis, u-
premo admittiturmagiftratu. Curiam publicum carceremprartcriiecbis , ex
clamante noxioru mulcitudin impunitate donauit. In arcem demum regij
ducitur, Blafioprocuratoreredditam:quodpridiecius diei,quo diui Laurer*-
t; 'o-
 * DECADIS IUI. LtBfc % ' %
tj folcnnia celbrantrifaaffi eft* Albertus ftater> qui crtpts nlld pacto ce-
dre volebat)ldngm iter cum oto milibusPolonrmemenfus, iriPefthancf
adDanubim agro fupcrioredie caftra locafat Ecce diurfis reximpigerperi* ^itertmin
culis fe Circmueritum htelligit,o fe nori tam regnum ampliifimum,qum flib %*%%
turttis maris imperium fortiturum efle fentit. Hinc Maximilianus,cognati- /m>
Ollis immemotj iam finibus immint : hihe frater prac oculis inf|at & peruica-
cirem,infeftioremque animum prfert iinferiri Vngaria Turcivaria bella
hloiutur,nfcc inteftinas quidem facciones & Vrigarorum infidi deerant! quai
fidem nufqra tutam ee pacebatr. Et cum hinc Alemannijhinc PolonLuri
0 tahominum ftudia labefa&arent , inUerterentque^ promifis 8 minis rem vbi*
queformidolofam ee cogebnt.Quarede proximo,& perquam familiari pr^
^ de Maximilino,&: furris, inteftinisc]ue maus* decernendurn
elTe eenfet. Ad Albcrtum Ionnes epiieopus Varadienfis mittitur , qui ita rern
cgit,c ingentes eiusfpiritus compofitaoratihe reprefitj fpemque uxitnpo*
Herum dignitatis : vt quinto poft die , quam Venerat, Danubij ripa caftra m~
ucrit. Fratrem cum exercitu pedem retro fefentem, ir, j ;griabundum,cu mi
nime cpta fuccederent,& viam adquintumlpidem regrcifim rcx millo fub-
inde nuncio remoratur, vtfraterrium fibi conriliaret animm, S omriem a
regno iniuriam propulfarct. Mox Buda profetus 5 voCat in colloquium : part
io Albertusl,&: cum inter vtraqe caftra,ad prxftimturri locum cueniflcnt; is mi-
hornatupro dignitate praeueneratur.Inito deinde Colloquio,& amotis rbitriSj
rexfratris pertinaciam &c impietatem,indulgentiffimi more patriSjinCufatj eum^^feM
rteq; legitime declaratumjneque ab optimatibusadmiflum:necfas,necaequum
eTe,aut temeraria pauCorumproclamatione,aut vi deftinatum primigenio rc-
gnmfratri adimere, &violata fanguitiis charitate, ius imperij oceuparc. Pro-
inebortarijS: orare,vt n5 tam fratri,qam fticia: & arquitati Cedat: im qui-
bufeunque rebus poffit,aduerfustothoftium impetus faueat,& pituletur. Dc-
mumpolliccri,fe inreferenda grada ingrtumnott futurumim^paeato Vnga-
ri regno fe,vtiprimo ipfe potiatur,omniriopermiTurum.Cohtrainat Aber^
jo tus,onnulla confutare nittur : tandem fe regno cefurm,vt aint,pollicetur,
fpro re pendenda expeditionis impenfa, Trafyliiania: regnum fibi ccedatur,
Ad hace Vladiflus aliquantifper mmotus, aliendarum regni prouinciarura
poteftatem nonfiiam,fed procerum efle &nobiiitatis. Re tandem infeda,col*
loquium diremit. Infequehti quoqiie die,ne qua ex parte fraternas pietatis vio* aU
laret officium,Varadienfem, Stephanum Bathora rcmifit,vt quacunqe arte '"""'
poTent,pacemcoficerent. Iicm bis trvehociteremenfijAlbertmreuifi-
fent: datis verbis,&fpe aliqua conditions haudquaquam inutilis,pacem tand
carneo feeerciconditioneseius nufquam editae.Initampacem Alemai argre
ferebant, quando fpemonn in fraterna difeordia collocarnt. Dumiriteftina
40 fadione difldioquelaborat Vngaria ; ecce magna Auiraibus deficiedi datur
occafio. Populi fuapte natura Vngarorum irtimici, ac annos aliquot eor g
paflijin priftinam Hbertatem fe vindicare ftudt : & Neapolitani, ac Viennenes vienntnfii
inprimis,vtriqrinuitis aris vtriufq; praefidiis,Maximiiiani Copias admifre: d- ^beU"-
milfisqi auxiiisjab Vngarisvltro defecere.Viennenfes,nepeierafle Viderentur,
eiknin diu ^atthia; regis verba iuraTertr, fe Vnganas regibus perpetu paritu-
ros , fideliqj femper obfequiapraeftituros , fe Maximiliano deCeptos ingenue
fatebarttur. Eiirn aiebant ad Vrbis optimates, decemuiratumqi fcripfire,le Vn-
gariacregomnino futurum : quando fibi cum Corih conuenetati cis -
ftriae:rat,& cum omnibus fereproceribs Vngarorum nullum alium,qumi-
g pfum regem eiTepafros. Quarecitfaperirij violati fderis infamia ad fe
tuto deficere pofle, quando non ad alium, quam, cgitimnm Vrigarir rege defi-
certf viderenturVerbdariti fenatS temer crediditim fub hoc praetextu p-
tiebtur hadafgrefali:quinefiam videbatpopulum Vngaris infcftiffimum^n
obfequio vtra retirtri ior poTe, primores fatum aliqui in fide permanfierit,.
quibus imperiofus Maxirruliani dominatUs formidoloiis erat , &: ipfi VngaricaS
7 ti i;
 7c NT* BONFINII RER. VNCAR.
fadionis cflfeputabantur. Stephanus Sccpuficnfis,comcs Auguftalis,quem Ae*
ftriam cum imperio tenerefuprdiximus,multisantcdicbus,cmvrbemperc-;
grino fenfm milite compleri cerneret, imminente veritusdefedion, Dcccm-
uiratum increpuit,quod noua molirctur. Ctra illi, fe intcrregni tempore *cum
Validumvrbi praefidiumnon foret impofitum , fluduantibus rebus profpiccte
oportereyncquidRefpub.detrimenti parre tu-r, percgrinum inaudoraflfemili-
tcm: hinc plebi adaudus animus, quae Vngarorum Imperium vltrpati non po-
terat. Quart vulgo loqui,reuocandum efle Maximilianum , vnicumNo-
ricorumaiTertorcm;Vngarorum iugum ceruicibus omnino excutiendom^n-
dies per contumelias in vicis ic compitis pugnam inire. Stephanusre defpera- \%
ta,&munita arcc,neceflarium abitum caufatus,ne obcluderetur,exceffit. Cum
MaximiiiA^ parao Maximilianus equitatu x i. Calend. Septemb. Viennam cu mximo pc-
ITeefit. pulorum plaufu inucdus eft. t confalutatis diis patriis, in dmi Stcphani ba-
lica libertatis hymnus publice decantatus. Infequenti die arxobfidetur:&quo
ardius oppugnatur, eopertinacius ilia refiftit, validiifimo munita prefidio,ad-
motis machinis vndique a:ncisy nunquam ad deditionem facicndam redigipo-
tuit , donee fradis mnibus , in mediam hoftesaulaminfilucre. MaximiLanu
cum ante alios acerrime pugnaret ,vnuBi aduerfo corpore vulnus accepit.Pr*-
fidiarij vcroyvbi rem defperatam vident r deditionem tandem fecere omnes,
&c ab hofte mitius opinione tradaci, Neapolitaniquoque idem feccre,obfcf-
fam arcem ad medtam redegcre,quarc cum nulla Comino fubfdia mittercn-
tur, in deditionem accepere : tutis corponbus &impedimentiSomncs a:qudi-
MHPrmi m^> Pruk ciuitas non longe remota, fitaque in finibus Auftria: , moxMa-
dtfeto. ximiliani fadione deficit. Cum Terzanus , qui arcem urn praddio tenebai^
proximam prima luce xdem prodiiflet, ex compofto impetu a ciuibus capi-
tur : Sc coniedus in vincula , arcem dedere cogitur. Paucis ante dicbus, Ca
lend. circitcr Auguftis orator Vngarorum, qui a Matthia rege Conftantioopo-
LegMtiyn- lim rmflus erat , Turcorum imperatore rediit : fe ab eo honorific
"c*tiu.r *- ^cnc tra&atum deque regis morte primo commonefadum fuifle retulic.
Quinetiam adiccit,Turcam Matthias mortem amic condoluifle, neque acce-
pti ab bcneficii fore immemorem : quippe qui defundo patre , cum multa
per interregni occafioncm potuiflet, nulla tarnen bella moliri voluic Imupcr
dixiife , neminem ex orbis regibus fe , prater Matthim inuidilmum , refor-
midaiTe , & ingenue polliceri , f opus fuerit , fe filio , vt paterno regno potatur,
*. quadragintahominum miliafpont miTurum. Quarto Calen. Septemb. coro
didtUt*. nam facram, Vicegrado, potifexZagrabienis BudaroinzdemdiueGenitri-
cis detulit : cui omncs ordines,& facerdotum collegia occurrerc.Moxfacris ri
te peradis , duobus creatis alTeruatoribus , quorum alter Vrbanus , Stephanus
athor alter erat,triumphali curru elatis manibus inueda , & rubfequente cum
frequentifima procerum manu rege , in arcem regiam delata , ibique admotis 4*
excubiis,incoronationisvfquediem eft recndita. GeorgiusCnanadicnse-
pifeopus cuftodiac pra:fieitur.Nondum Auguftus menfs exadus erat, cmSte-
phanus Syrmienfis epifcopus , & Ioannes Selcmbcrg, Boemiae cancettarius (vt
rUdhUi aiunt)adMaximiliana Vladiflao miiTifunt, quibus eapraecxteris mandata da-
ddM*xi- ta,vtcompetitori ambitiofiffimo cognatoque principi fignificent, fe legitime
ler^tteT* fegem efle declaratu, & nulla in comitiis Maximiliano, patrve Augfto fuffra-
giareddita. Quare pro mutua necefitudine fangnnis, mpenfius orare, vtio
pacando &potiendo regno fauerenquinetiarn polliceri , quibufeunque rebus
opus fuerit, fe pracfto Cacfari femper aruturum,nullumquegratillmi prncipis
officium vnquam practermiflurum. i eo die Viennam peruenere , quo Maxi- f<
milianus expugnato Clauftrumburgo,in vrbem cumexercitu fercceperat.ra-
toribusqumprimm datus cftaditusyquicmVladiflaifereniffimi Vngarix
Boemixqj regis nomine, cum decora pracfationc falutaflentificaegr tulit, vtfe
eontinere nequiuerit,quin vultum obduceret.Mandata famen ex ordine refe-
rentes,nc iniquis quidem aunbus audiuit:omnibus in rebus benigne fatisfc cir?
nifi
 D A D I S I IL L 1 6 E R X. 677
hi in his qua: ad ius regni primrent, ingenue refpodit, fc nunquam regno fi-
bi debito facile ceiTurum: quinetiam potiorem optimatum numerum clam fua-
rum efle partium,& quamuis ab humili mukitudine, gctis vitio, parum optare-
tur : facile tarnen &c bello , & fuarum partium auxiliis , earn in fententiam fuam
perbreui redadurum. Ne Polonos quidem fibi defuturos , qui paria fecum fti-
pendia facient:ncc initam dudum pacem efle duraturam,fat Vladiilao Boemi
regi,adiedaibi Morauia,Silefu, Lufatiaqj prouincia,efleterrarum : haudqua-
quamquum& fas efle,vnu omnibus imperare. Paucispftdiebus,feftinan-
tibus oratoribus,fathoncft tradatis dimiiio data: qui vt ille cederet,nullo pa
le oaflequi poniere. Cum Budam iter intenderent, regem cum omnibus opti
matum antiftitumque ordinibus ad Albamregalemcoronandi gratia , conce
der acceperunt. Quare declinato aliquantum itinere , ipiiquoque ad Albam
contendere , & Maximiliani retulcre refponfa. At illc intereaomnes ingenijj
nemos magis intendere , ne rite coronaretur y- nve coronatus regno potire tur.
Quare vndique auxilia coger, maximum habere deledum,& peregrinum
inaudorare militem,inuertere ftudiaprocerum,eosque varus promiflis acmu-
neribus allicere: indies paflim fercre difcordias,& alere,quo facilius oneratis V-
ladiflai viribus, Vngariapotiretur. Ambus Alemannihaudparum, Se conilio
pollent: qud fi armis,robore&tolcrantia militari iuxtpollerent, &ipiquo-
to que concordes fuiflent, verum fibiimperiumcompararent : fed uis farpearti-
busocciduntj&hoftilivirtute adacti, fuccumbunt. Atqu i de legitima Vladiflai
coronatione,ac cius ordine,eft agendum. Inprimis Albam du dum ingrefurus, g ""'
proexplieatis optimatum ordinibus , tale profccl fpedaculumcxhibit, quod '
vbique gentium digniifimum foret habitum. Vniuerfamenim Boemia:, & po
tiorem Vngarix nobilitatem ibi cerner erat. Pra:fedi protiinciarum , tnbuni
ilitum & legati legionum , centuriones & chiliarch , cumflorentiffimapro-
cerum iuuentute regem anteibant: antiftites ex ordine iublequebantur. Ibi
varios ,gemmatos habitus toto orbe fpedabiles : ibi phaleratos , & iupraho-
minum opiniorlem excultos equos, non folm auro & argento, fed lapillis onu-
) /los fpe&are licebat. Se quifquccertatimprxteromncmluxuriamexornarat:
vtMaielatiregiae congratulando iadaret. Opeis hcScytharumomnesei-
fas reputaiTes. Augebant admirationem , & arma : quando ureas , argenteaf-
que galeas , & thoraces gemmatos , infignesque more criftati , geftabant. Va-
naexauro,argentveanimalia,&difcintillatiaprac lapillis ephippiaferebant.iri
extremo agmine Budiniciueserant,modeftiusornati,quibus mos eft inter
ronandum templipoftes,vncum Albinis,& inftruda acietueri. cm pleriqu
optimates , & inprimis metropolita Colocienfis ,& dux Laurentius abeflenty
coronado aliquantulumprorogata, necui excufationis caufapratpropcra fefti-
rtatione daretur : neque ij tandem afFuere. Vndecimo Clend. Odobris rex
40 itarit coronatur. E proximis Dominici antiftitis xdibus,vbireidebat, pre
cedente honeftiflimo comitatu , & vniuerfo pontificum ordine : in pontificio"
eultu progrediente, detedo capite, demiflisque crinibus,paludatus rex in diua;
genitricis bafilicam prodit : dextraVrbanus Agrienfis epifcopus , finiftraSi-
eifmundus Quinquecclefienfis erat. Ante hos loannes Coruinus , elatis mani-
bus facrum diadema prxferens : cuius latera hinc Stephanus Bathor , qui ice-
ptrum regale , & loannes fandi Georgij comes , pomum aurcum ferens , clau
debat. iftos Stephanus Syrmienfis epifcopus aurcam pacem, & Prior Au-
ranas crucem gerens anteibat. Quin & Paulus Kinifius , cum ftrido gladio , &
Matthias Gerebns,cumenfc vagina recndito urea: item Ladiflatrs veteris
0 Palatini filius , magifter agazonum cum equo : & Ladiflaus Lofontius, cum re-
gali vexillo iprarcedebant. Cxremoniariim ordinis prazfedura Ioanni epifco-
po Varadicnfi tradita,Ofualdo Zagrabien veluti metropolitano , facrorarri
operario corrtmendata: cumHippolytus Strigonienis metropolita , cuius hoc
facrum munus erat , ob immaturam adhuc xtatem non adeilet : quod baud ab
/ factum eft^ieabintia dignitatis fue, derogare vifdereeur. Et quamuis ipfe non
LI ii>
 67% ant. BONFiNii rer: vngar.
rencritjValidiTimum tarnen cquitatum(vtpar erat) mit. At vbiin bafilicaper*
uentum eft, parato fuggetu,procurante cnela Ioanne Varadicnfi , omnes pro
dignitate,praefidente in folio rege,infubfelliisconfedere.Initrui ver ad my-
fteria pontfices , in gradibus ara magna conftruuis , fupra quamgladium
ftritum,fceptrum & coronam, caetcraque infignia regis impofuere : itcmc ar
canum exoreifmorum oleum, fine quo regalia initia fieri rite nequet. Vladif-
btus omnium religiofiiimus ad fumeda infignia fe optim prparant, Ea-
dem hebdomade alternis diebus ieiuniatriaiam habuerat,quotidianaqueii
Deum refipifeetiatanti regni molem obiturus, diuin opem implorarat : haud
infeius, traditam Deo poteftatem , fine diuino prxfidio geri nonpofle. Die- ie
bus aliquot ad Deum ingcmuerat,vt qu regem is elegerat, fuis aufpieiis com-
probaret,& vn cum regno tueretur, indiuinoque femper obfequio retineret.
nl'cT* P confenfum igitur omnium , cmZagabrieniis, qui metropolitan loco in
moma. coronatione fungebatur, ante magnam aram pratfideret : rex paludatus adhuc,
cum pontificibus,qui eius latera claudebant , reliquaque manu principum, fo
lio de&endit : & occurrentibus in pontificio habitu duobus epifeopis , ad me-
tropolitanum ducitur. Conftitutus anteipfum, ex more praeueneratur. Moxc
du&oribus epifeopis alter,Saerofan&a,inquit,reuerendepater, ecclefiapoftu-
lat , vt hune dele&um militem in regalcm erFeras dignitatem. At percunctati
illi, aneo muere dignus efletxontinu eft ab omnibus acclamatum , pro ex- ta
plorata viri fapientia & virtute,iam eiTe digniffimum& Reipublica: falutarem.
'tdZ'Tm' Pofthacc metropolitanus facrofaneti patris officio fungitur,admonetque,vt
cum prazclarum inter mortales locum inuenerit, fedpericulis , laboribus ,foli-
citudineque perpetuo refertum:fecum ipfc reputet,cm omnis fit Deo pote-
ftaSjdegrege fibi commifTo Deo quoque rationem reddere oportere:pietatem
vfquequaque feruandam , Deum tota mente comple&endum ,colendumpu-
rocorde:orthodoxamfidcm,quam ab ineunabulis haufit, ad mortem vfq; con
ftantifllm retindam,6 pro virili parte defenfandam: Chrifti vicarios & pon
tfices , omnes pro dignitate obferuandos : Ecclefiafticam vbique gentium li
bertrem aiTerendam:diuina & humana xqu curandauftici , citra perfona- je
rum difcrimen,vbique feruandam: exornandos efTe bonos ,& malos nulla im-
punitate dondos:miferabilequodlibet genus hominum, ab iniquiffimoquoq;
detrimento vindicandum: faciles adeuntibus aures adhibendas,& maniuera-
d nem cum afFabilitatepraftandarmnihil deniquepatrandum, quodfitrcgia
dignitate alienum,& regnumfuc fidei commifTum,ita eTcgubernand:vtnon
ad priuatam , fed publicam vtilitatem regnafle vidcatur : prarmium denique rei
Meptbfria bene gefbe non in terris , fed in clo poftulandum. Contra rex harum rerum
admonitus,Cm diuinis, inquit,aufpiciis me adregend Vngariam euocatum
cfTe fentiam:in primis teftor Deum optimum maximu, ca:terosque cceleftium
. numinum ordines,deinde vos omnes , qui nunc adeftis,me iufticiam, legcs,& 4;
pietatem,pademq; omnibus, cum facrofantis,tum prophanis,ca:terisq; homi-
nibus,qui qualifeunqj formnac perfonam gerunt, & fub mea ditione verfantur,
quantinmefitueft,&fidclilimiSenatusconfultofieripotet,diligentiffime,&:
integerrimferuaturu:Pontificibusmaximislegitimu femper honorem exhib
turum,acdiuina humana iuxt curaturu:Ecclefiariura tutaturu:&antiftici-
bus proecribusq; noftris debit femper honore impenfuru : illudpoftremtoto
corde,acfummoftudioenixur,nequidvnqudetrimentirefpub. temer pati-
atur. Mox in admota propius euangelia rite iurauit,vt dieb. iureiurdo & rata &
firma ab omnibus habertur.Gcnibus deindc flexis,implorand diuinae bene-
diclrionis gratia,ante metropolitani pedes procidit.Ctra ille aflurgens,ingeni- fo
culatis omnibus,elatis in clum manibus,&: depofita mitra,alta voce precatus,
orati* it- Omnipots,inquit,fempiterne Deus, Creator omnium, Imperator angelorum,
una. j^ex regunijg Dominus dominantiu: qui fidelem Abrah de hoftib.triumpha-
refeciftijtribuiftivariam Mofi Iofuacqjpopulituidudorib. virori,humilem-
queDauidadregnifaitigiaeuexifti,quinetiamSalomonineiFabilis<pientix
1 pacisque
 DE A DIS ,' LIBER X. /75
pacisqj muere ditafti : in preces noftras qusefumus refpice , & fuper buc dile*
dum tuum famulumquem tuo nomine veneramur, optauimusqjrcge, cuarum
gratiarum dona diftunde,ac dextera potentae tuac domi militiaeqs tuere,ferua in
iandiflmo feruitio tuo ac pracfta, vt vbiq; gentium iufticiam cum religione re*
tincatinuiolatam : & tuo numinc fretus,exoptata de orthodoxa: fidei hoftibus
vidoriam & optima fpolia referat. Quod vt a dementia tua* Maieftatis implo-
renius,tc per Chriftum dominum &c Deum noftrum, te per tuumfiiium vnige-
nitum,te per fempiterni regni collegamintimum &confubftantialemnuncu-
patifimisvotiscomprecamur. Pol harc inclinato ante magnamaramme-
ic tropolitano,& proftrato adlseuam eius regc,rccincntc choro,facr preces erTu-
fa:,&nuncupata vota. Quod vbi fadum clt,metropolitanus refumpta mitra , in
prxima ededefedit. Rex pontificu corona circumfeptus,ante illum ingeni-
culatur: &exuto brachio,humeroq5,arcano catechumenorum olco,prifcorum
regum more, veluti Dauid Samuele proplieta delinitur. nter delinicndu me- *ft" **
tropolitanusiftaprecandoprecatur : Chrift'us ( inquit )optimus maximus , filius **
Dei viui ,qui patre oleoexukationis dclibutus eft, pra:participibus fuis: ipfe
per prxfentem fanda: vndionis infufionem , paraded fpiritus tibi benedidio-
nera demittat, eandemque ad cordis vfque intima transfunda!, vt exada terre-
ftrisrcgnigubernationepraclara,ina:ternum cum regum rege,corregnaremc-
* rearis m clis. Intends deinde in clumoculis,itacomprecatur:Omnipotcs&
fempiterne Deus,qui reges popuh tui,vt facro mifericordia: tua: oleo inunger-
tur,cdixifti : manibus noftris vim tuoe benedidionis concede quxfumus , 6c V-
Jadilao fmulo tuo, que ib tuonuminc regem inungimus , dignam vndionis
cificaciam & virtutem infunde,vt munita dextera,& corroborate humero, for-
titer, hie acfapienter dclegatufibi rcgnumtuis aufpiciis gubernarc videatur:
iacrofandam fidem longe latecp tueatur: quod vt dementia tua impe-
tremus , tc per filium tuum vnigenitumexoramus. Poftquam rex facris regali-
businitiatus cft, pontificibus turbaque procerum in folium reducitur. Metro*
politanus fubinde facris occipitoperari : & inita confeifione, facer chorus con-
30 ciere cccpit. Interea rex infacrarium relatus,depofitopaludamento,regali diui
Stephani regis habitu,aureisque cothurnis induitur : pallium ferico fad vra-
nei coloris erat : cui Dei thronus, &c Apoftoli omnes,cum diuina Maieftate,cx
auro ctextijin palmatae veftis fpcciem,quod non tarn vctuftate & cenfu, quam
religione pidur fpedabile videbatur. Regali ac facro inftrudushabitu,folium
repetit: vbi poftquam Alleluia concinuit chorus,admagnam aramexmorc re
ducitur , metropolitanumque prsmeneratur. Tuncille ,fumpto ex araftrido
gladio,quem diximus : Accipe, inquit, gladium diuorum apoftolorum autori- AtpgUi
tte confecratum & diuino numine tibi deftinatum , fuper femur tuum accin- d,m **'**'
ge,ac regna : cuius vi sequitatem exerce,protere iniquitatcm,facrofandam Ec-
.0 clcfiam tuere,protege fidles populos, & harreticos achoftes Chriftianinomi-
nis iuxt perfequere : dfende viduas be pupillos , inftaura collapfa , inftaurata
conferua:efacinorofis dignas pnas exige,& bene merentibus debitum hono
rem impende. Omnia igiturconfultis aufpiciis diuino numinc diipone,vt c*
grcgius iufticicultor,cumSeruatorehumanigeneris,cuiusvicemgerisinpo-
pulis,rcgnare perpetuo mereare. Cum ita dixiflet,enfem in vagina recndito,
tili ftatim accinxit : Super femur , inquit, tuum accingere gladio tuo potentiifi-
m:illudque menti altius mprime/acrofandosviros non gladio,fed fide rgna
vicifle. Secundum metropolitan orationem rex protinus enfem accindus af-
furgit , educitque ac fortiter vibrt : mox 1 manica terfum recondit. Poft
3 ha;c , repetturn pro dignitate metropohtanum , genu flexo praeueneratur. De-
inde fub adminiculantibus omnibus in pontificio habitu epifcopis , acceptam
ex ara coronam, rgi metropolitanus imponens : Coronam, inquit, facram
accipe , ab indignorum manibus epifcoporum tuo capiti diuina; Trinitatis no .
mine inditam. Hancfanditatisgloriam& honorem, opus fortitudinis eue
crede, quinetiam initiis iftis te minifterij noftri non expertem intelligc : quippc
L 1 iiij
 6%o ANT. O NF I Nil RER, VNGAR.
qui , veluti nosfpiritualiumpafturam gerimus, ita&inexternarumrerumpri;*
fe&ura te aduerfus omncs Chriftiana: plebis hoftes , tuae fidei commiiTae , in-
trepidum fortiffimumcuie rcddas , clariffimusque propugnator adfiftas , nere-
t*Z. gno tibi delegato indignus ee videarc. Hace vbi dixit , regale fceptrum porn-
gens:virtutis,inquit,&veritatis virga accipe,qua te facinorofos proterere,foue-
re pios , & errantes dirigere , collabantes data dextera remorari , deprimere fu-
perbos , & humanos efrerre , tueri probitatem , Sc iniquitatem infe&ari fcias o-
portere. Diuinum illud dictum tecum quotidie reputa , Virga aequitatis , virga
regni tui.Et idee dihgc iufticiam, & iniquitat odio habe : quinproptereaqui-
dem te vnxitDeus exultationis oleo,prae participibus fuis,vtfuae vndionisiura (0
feruando,cum hacrede fuo filio,te perpetuo regnare pofle fentiamus. Surgenti
deinde rgi reconditus latere enfis amouetur, enliferoque Matshiae datur , qui
continue geftet eum ante regem:&: rexin capite facrum diadema,at dextrafce
ptrum gcitas, metropolitano in regale folium reducitur , ccollocatur, quem
regiam maieftatem omni ex parte referentem, his metropolitanus alloquitur:
Stahc, rex inclyte, rgna, locumque nunc tibi Deo delegatum retine.
per omnipotentis Dei au&oritatem,&: per hanc fan&am coronationem, duode
norumapoftolorum,c2eterorumquediuorumaufpiciis.minifteriomeotjbitra-
ditam , vehementer oramus , vt quanto facrum collegium magna: arae propin-
^ quiusafpicis, tanto potioremv bique gentium honorem tuis antiftitibus imp* M
das: veluti tel E svs, Dei hominifque mdius hceuexit,italcutfas&a>
quum eft, cleri&: plebis rationem habende vtriufquc usprodignitatetuere.Vix
iftadixerat, cum facer chorus ingentes Deolaudcs , gratiascjj concinerccoepit.
Secundum hymni concentum metropolitanus exclamans, ait,Firmetur manus '
tua,oexaketur dextera ma,&iudicium prparatio fcdistuaci Deinde per Qui
ihm optimum maximum, caeterosque diuos fauftiflima qua: que comprecatur.
Quod vbi fa&umeft , adaramreucrtitur , profequiturque folennia : & cum ad
communionem peruentum eft,fe, regemque fanHflma euchariftiareficit,niii
nitquc. Et facris rite peraebs, cum vniuerfa rex multitudine addiuiPetri bafi-
licam contendit, ibiqucin parato folio refidet,dumaliquantifper ius dicit:hinc p
profe&us extra vrbem,infuburbium magnum prodit, Sc in edito loco paratum
podium,cum inftru&o quorundam prcerum ordine,confcendit:intereund
vero cum numifmatis fparfa miflilia. In frequentilfima concione hc ab omni
bus poftulatum,vtcunclaregniiura, priuilegiaque diuisconeefla principalis
vel maxime ab Andrea rege cum ceteris condinonibus inuiolataferucur.Ste-
phanus Bathor Reipublic nomine id in pulpito polulauit,vt U legitimo & -
ronato rege cunda magis ratarmaque haberentur. Tune rex indicio ilentio:
Nihil,inquit(procercs,populiquemei) reges omnes magis addccere videtur,vt
in veritate & a:quitate gubernent^qum pra: ocuis inprimis femper habete
Deumuufticiamintegritatemque vbique retiere : promifla praeftare : indiui- ^
nam fapientiam oculi nobis aiiduointendendi,vtvndcmunus humanuni -<
bemus &imperim,inde lucem & gratiam cum benemerendi facltate hauri-
amus:nihilque faciamus quod non regia fit perfona dignum : nihil etiam moli-
amur,quod publica fit vtilitate &c falute alienum. Noftris hoc maxime -
ribus altius infideredebet,quodficutnos,& olim progenitores noftros,clcmen
tilmius Deus,Reipublicae veftra: preefle voluit:ita& vos diuinam voluntitem
nunc veftris fufFragiis, communique confenfu comprobaftis. Quare eo vehe-
mentius enitendum , v t dignitati noftra: , Se expedationi veftra: atisfaciamus.
Vos omnes de Vladillao bene fperare iubcmus,& patria femper numina exora-
re:vt quem vobis regem iudicio veftro approbatum dederunt , eidem quoque f
in veftrarum rerum moderatione , cum cceleftis dementia: dexteritate femper
adfint,& cceptis omnibus domi & militia: iuxtfaueant : adfitque inprimis hu-
iufee patrona regni, diuinaGenitrix , fub cuius tutela omn Reipublicaeinteri-
tum auertemus. Pofthaec , nos omnibus xquos pro dignitate futuros exiftima-
terquandoquidem nonlatet veros principes,^ quo Imperium aecepert, ipfum
Deum
 A DIS 11 iL LIBER. Xi tit
eurri imitari oporterejrerum omnium falutemxqu curantem , redimdanti-
tmquc fuae boniiatis in res omnes cFundentcm , cum bonum quodlibct tanta
pralfcantiusciTe videatur,quanto profufius impartitur. Nihil principe indignius
eTe cenfemus, quam priuatam publicx vtilitatem anteferre. Is tyannidis moi
eft, quae ad publicum exitium exortamon regni, quod ad commune comodu m
inuentum elt.Quj ad falutem publicara natus eft,publicxftiideatvtilitati: &bo
num paftoremimitetur,qm pro fuis ouibusanimamexponere non vretur.No-
bis igitur omninodabitur opera, vt mcorummore progenitorum , qui paribus
aufpiciis potiti funt, publica: impenfius quam priuata? rci curam gerarnus : nul-
o los labores , nidia pericula , pro falute nollra detreclcmus : nihil quoq ue duca-
mus antiquius,qumde vcftra Repblica benemerer: vt,cm humariis excef-
jferimus,de commiflis pafturae ouibus bonam Deo rationem reddere poffimuS
Criare cmiufticix fit omcium,fuum cuique ius reddere , proceres , vitro pol-
licemur, aequam Deo mentem, cukum &: honorem , quantum humana facl
tate eripoteft , Vladiflaum omnino praeftiturum : diuina& humarta arque fer'-
uaturum : Reipublicas veftrx, regiaeque maicftati, domi forisque, nii vobis ipfi
defueritis , nunquamdefuturum : in dicendo iure legitimara cuique impenfu-
ruma:quitatem,mifcrabiliumperfonarum rationem habiturum. Proide qud
praftanda promifla poftulatis,illud fcitote omnes , quiadeftis : os non ad fol-
o uendam legem,fed ad implendam ad vos veniflemon ad refeindda, antiquari-
daque decreta, priuilegiaque veftra, edinftauranda : non adinfolita ve&igalia *
iraponenda, fed leuandam Rcmpub. xrc alieno grauatara : non ad ptopagan-
dainutilia bella , fed ad pacem quietemque fundandam : non deique ad vio-
landa vcl minima quidemex parte promifla, fed conferuandaperucnims. V-
tinam gualcm animum in vos inftituimus , talem in vobis erga nos ipil reperia-
mus.Itaque,fi Deus,diuaque Genitrixpatrona noftra principem integrum,bo-
numregemjpafentempientifimumjindulgcntilmumquepatremjmoderatt-
cmdeniq; auariciae,& iniquitatis expertem contulit, veftris fufrragiis approba
tum:date quxfumus operam,vtedi&a feruetisjfaciatis imperata, &C vbiq; grata
jo nobis praeftetis obfcquia:vtrinque illudfemper enitemur, vt quotidianis fie V-
trinq; certemus officiis,vtinitimi omnes dimeulter intelligant, nne vos mell-
oremprincipem,anmelioresnospopulos inuenerimus. Quodautdeprarfran-
xs interie&o iureiurado promiins,expofcitis,fic omnes habete : cum nihil ma
ie ftatem regia magis heder videatur, quam rata pro irritis,3: promifla pro vas
habere,neq> eoftare verbis,neq; fidei habere fationem; deos omnes homines^
teftamur, & hoc facrofanebe crucis numen, in qua Scruator humani generis vi
tro pependitjfupplices muocamus, iuramusq;, nos inito diuinis aufpiciis,& be
neficio veftro nuperrim regno,quaxunq; in Vngaria: fnibs pacta iaftl acce-
perimus: cade omnia,cum ceteris conditionibus, diplomate nolro Confirma-
40 tis,integra femper& inuiolata feruatros, nihilq; molituros, c| vt integerrim,
indulgentiflimumq; principem decet:dc Rcpub. bene mereri,ac nihil deniqe
ipfatyrannide magis efleabominaturos. Cum iftadiXiiTet,iurciurando,deofc-
lata crucc,promifla omnia confrmauit,ings vndiq; plaufus attollitur. Cum in
habi tu regia; Maieftatis , & coronatus in pallio diui Stephani effet ,mifabile de
fe fpeitaculum exhibuit. Dum faeris infignibus initiabatur , unqt fe lachrymis
abftinere potuit: foluta concione,reuerfus, haud proeul in fuburbij tumul , c-
cepto ftri&o gladio,quem Paulus prferebat,adfolis exortum Sc occafum,iterh;
ad meridiem & feptentrionem, pro defenfando regno,tcr eo vibrato,bellum ex
more interminatur: Romana quoq; confuetudine imitatus,cm columna c>
3 pi Martij,in parte futuri belli confu hafta iacere confueuiffet. Relatus in aularri,
cum eodemhabitu in medio fuorum principum coronatus accubuit,&: cum ea
Maieftate prafedit,vt verum omni ex parte regem ageret. Refpirabant omnesy
qui in eum ocuos plane conuerterant : & maxima quamq; fpem de rege conci-
piebant,cm viri grauitatem intuerentur. Quin & multi,qui ant nutarant^o
rmari occpre. Nccid quidem aufim raficiari,affumbnonnuUosy cosqj per-*
 t ANT. BONFINII RER. VNGAR.
paucos,qui potius cxplofandi gratia, quam officij, aduenefearner multos quo*
que diu imulatum & diTimulatum fuifle. Multi eo die equeftris ordmis digni-
tate donati.Pofteaquam verum legitimumqi regemVngafi ftatuere,cum vndi-
que bella imminerent ; de fortiendis prouinciis agi Cptum eft. Quare die no
duque fenatus habebatur.Legatus Apoftolicus,qui celebrationi huic afFuerar,
& orator Ferdinandi regis, in Italiam fubinde dimiffi.Ioannes Vefprinienfisc-
pifcopus,cum fe hoftibus AlcmannisfnitimumeTediceret* rebusque fais ad-
modumtimeret:primusexepifdopisregcmimonemaccepit. caeteri dies cir-
citer o&o apud eum Alba: remaniere , donee grauioribus bene rebus profpice-
Diniutio retur. AulicamuneraitapartiriplacuitiStephanusBatho^magiftrammCuri: i
7^*~ Syrmicns antiftes , pramiram regiam,&; loco regias Maieftatis , dicendi iuris
poteftatem:PecrusGerebus,regalisaulaeprfe:uram:Palatinifilius,ftabulicu-
ram:Lofontius,vexilliferatum : Zagabrienfis deinde pontifex cum fefpt Vr-
banus antiquo muere abdicaTet,quaefturam aTequutuseft.Prouincias,immi-
nentibus vndique bellis,hocmodo fortiti:Rcx cumloanne Comino , Lauren-
tioque duce, aduerfus Maximilianum & Alemannos imperator defignatur.Stc
phano vlterior Vngaria aduerfus Polonos parum ab Alberto pace ferata: Pau
lo in Turcos expeditio obtigit,qui Dalmatian! quotidie incurfabant. Thomas
Iaurienfis epifeopus cum prudentia& arte polieret, nullisque laboribusc vig-
* liis defatigari poTet, (quare Matthias rgi tantpere paulo ante placuerat)fupre- u
u*nnt va mus aVIadilao fecretarius decaratus eft. Ioannes Varadienus epifeopus, qui
'"^'" vn cum Vrbao apud Matthiam Temper obtinueratprincipatum:coronato
12* fentcntiafuarege,cmfe patria: & humana: gloria: fatisfeciffcputaflet, praeter
. omnium opinionem, omifla mortalium rerum cura , ad diui Francifci collegia,
inuito rege, confugit : facinus de fe praecarifimum edidit, per omnia tmpora
commemoradum. Quandoquidem de a&iua contemplatiuaque vitaiuxta tri-
umphare ftuduit, fe omnibus honoribus pcrfun&um efte fenierat , quibusno-
lier animus humanarum rerum cupiditate folet irretiri. Quascunqne legacio
nes mximas obierat,tam honoftce gefrt, vti canteros fui temporis ofatorcs^p
paratu,prudentia,liberalitate^c eloquentia fuperaret. Honeftifnmafemper,&:
perquam culta familiarium multitudine delettatus eft : tantum fibi ex diui Mat
thlae beneficentia diuitiarum, oppidorumquc compararat , vt ad centum aure-
orum milia,pra:ter villas & oppida , poffideret. Vnus tantm forore nepos fu-
pererat,6c tanta: quidem indolis,vt nee auunculo,nec pari dominatu Videfetur
indignus. Infalutaremigimrindditrefipifcentiam. En ftulram mortalium ia-
pientiam,en rritos hominum labores : en perquam vanum , fubtiliflimumquc
flnem.Quid ex his tandem fperare licebat,pra:ter maximum Pontificatum? al-
tius enim euehi non poteram. Quiddemumconequti umus prxter carhc-
natos labores,perpctuamque proccllam,& ternam fpiritus afflidioncm?VaIe-
anthsec omnia, qua: me mei ipfius immemorcmefFecere : qua; meterreftnbtis 40
infodere miferiis , qua: me ad diumi numinis vultum nunquam fufpicere pcr-
mifere:humanis ipferebus vitro renuncio, me ab omni mifera vindica condi
tioned diuini numinis dexteritate,iter illud inibo, quo me (ni fallor) ab omni
mortalitate iam afleram. Cunda rccenfui voluptatuagmina, ambitionis omnia
muera prarguftaui, formidolofa diuitiarum fomenta poflcdi,clientium laluta-
tiones,anteambulonum turbas,familiarium multitudincmnonignoraui rneq
popularis aura,nec gratia principimi,necplaufuspopuloFum,neccongratulati-
ones cultus aifiduus domi forisque ieruatusymihi defuit. Quid
eard folida: vtilitatis ex his legere licuit?nempc nihil,prter mentis detrimen-
tum,defetum,interitmve animi , &: affiduam fpiritus affli&ionem. Cedamus (o
igitur terreftri patria, & momentaneis his rebus vitrer rcnunciemus, ne, dum
mortalium amorc rapimur, mortem quoq; perpetuara nobis comparemus. Sat
lufum & infanitum eft, fat in ridiculofo errore verfatum , iat corpori denique fit
indultum:nuncanima:,nuncimmortalitatishabendratio,neanimantium mo
re viuerc videamur. Poftquam in hocaffiduo bello mortalium nemo fere tuto
viucrc
 1 >E CADIS IUI. LIBER X* !j
vuere p teil , nii ad munitifimas arces cffugiat, cditioraloca pctams &: ex
humili gener nati ) vitam quxramus illuftriorem : nee ab req idem nobis fa-
dum erit. Si Chriftum optimum maximumSeruatorcmnoftrimitati, quanta
huic vano fseculo clariores viximus, tant delitefcemus obfeurius , vti cumula-*
tas van hc noftrae glorias pnas cxoluamus:S difeat exemplo quifque noftro,
non in rebus momentaneis 5 fluxis, fed ftabilibus,& arternis fpcm folidam efle
collocandam. Ex humilibus exorti parentibs,in priftinam humilitatem, quod
rcliquum cft vitae,redigamus : ne, cum hac artateplus faperc debcamus , in ob-
ftinata vitas miferia & exctate perfiftendo grauius dciperc vidcamur.Proindc
fo nos quotidianis naufragiis,& fortune poteftate, tandem afferamus, Seruato*
risnoftri humilitatem imitemur,&crucem fubcamus : vt,dum fragilem hac vi*
tam contcmpferimus,perpetuam nobis comparcmus.Siquot labores inferuitio
mortalium principum tolerauimus, tot in diuino officio pertuliffemus, iam ve
r beati poifemus exiftimari. Quare vanitati omnino cedamus , &falubre Dei
qa:ramus obfcquium. mente percitus,haud aliter, atque ii ccclefti numi-
ne foret admonitus, inprimis omnibus fe facris exuit prxfeduris, fepontificatu
Varadieni fpont abdicauit,ad meliorem vitam emigraturus, ne amicoru qui-
dem & familiarium orationem omiiit, vt ingenitam vfquequaque charitatem
rctineret. Cum regem nadus effet indulgentiffimum , & ob fuperiora mrita ii-
10 bideditiifimum,Valentino Pannonio , cui Lupo cognomen erat, epifeopatum
reminciauit : & vt continuo potiretur , cum autoritte regia facile impetrauit*
PrxpofituramBudenfeminfuburbanoiitamOfualdoepiicpoZagabrienfi,a-
micoque vetuftiffimo Nicoiao propontifici ohm fuo , primatiam in Varadino
prarpoiituram. Aliaaliis pro dignitate diftribuit. Alba: ab amicis dudumdigref-
/rus,cunda,qu2e apud ipfum erant, his prodegit. Quin & gemmatos annulos,
quorquotgeftabat,pra;ter Pontificium, in cos partitus eft, obignatorio Domi-
nicum Albenfem antiftitem vltr donauit. loannes igitur , dimcuter Vladif-
lao rege ulica: militia; vacatione donatus , Olmucium in Morauiam fe reeepit,
vtiprius quam diui Francifci facris initiarctur,rit cunda difponeret. Familia-
3 res partim inter feruitia regis,partim inter Valentini fui fuccefloris familiam in-
finuait: quemdiutinaexperientiaitadilcxit,vtifilij loco femper haberet. An*
tequamreligionis ilhus fumeret habitum,illic annum exegit.Interea,edem Ol-
mucij mira celeritate exaedificatam , & Pantheon appellatam, eundis numini-
bus exvoto dicauitjmagnificequcdonauitcfacras vcftes,auro gemmisque onu-
ftas,& multa vaforum genera no Varadienfifolm Budeniqucbalica:,verum
& alus mira liberalitatc diftribuit. Nepoti adhuc infanti, forore villas &: oppi-
da cda, fu virtute pana, legauit. Aurem circiter quinquagics mille in facros
vfus erogauit. Mox exado anno, implorata publice venia, tanquam humanis
excederet , complorante populo , & collachrymantibus amicis , accitis Silefia
4e diui Francifci facerdotibus , facrofandum fumpft habitu : & ab illis exceptusy
confeenfo curru, Vratiflauiameueduseft,ibique infacro Fracifci collegio di
noduque in diuino cultu verfatur. Tantum Vngaris Boemisque fui
deiderium hac infigni emigratione reliquit : vt pientifi-
mo quifque parcnte,ac patrono officiofiffimo,
fe orbatum reputaret.

QJ.ARTAE DECADIS FIXI*

684

ANT. BONFINII
RERVM VNGARICA-
RVM DECADS QJ INT^
LlBERPRIMVS.

I x dum Vladiflaus rex Albar Coronatus , Budam fe

I cum vniucrfo pontificum, procerumque comitatu
rcceperat : cum varij ex omni rcgni pane tumultus,
& graues bellorummetus emergunt. Nam & Iaco
bus Sekellius , defettione ad Maximilianum inita,
ad lacum Balatonem oppidulum occupaffe , ac in 10
Vefprinienfiagro res nouas moliri nunciabatur : 6
crcbrac quotidie Turcarum incurfiones in prouin-
| ciam,ac populaciones afferebantur:quin etiam Pc*
: lonorum Gcrmanorumqueexcrcitus regnifinibus
imminentes , maiorem indies mctum iniicicbant:
cum Albertus regis fratcr pace ea, cuius fibi cditiones noeffent feruatae,haud
ftandum exiftimarct : & Maximilianus fuis impulfus , Vladilaum adilludre-
gnum rite euocatum,iniqifimo animo ferret : cuius ipfc incredibili cupidita-
tc flagraflet. Acccdebat praeterea non leuiffimi momenti res,quod Beatrix,quz
Matthia: regis fuerat vxor,Vladiflai matrimonium prop impatienti animo ap- 10
petebat,vt in priftina dignitate maneret : quz,fi mulier defpiceretur,haud cui-
qucdubium erat, quin, quorum fe partibus adiunxiffet, eifdem regnum etiam
opibus & copiis fuis conciliaturaeffet. Quinetiam,Ioannis Coruini dolefcen-
tia timorem non mediocrem faciebat , quem Maximilianus per Iacobum Sc-
kellium quotidie promus & pollicitationibus ad defectionem folicitabat. Cu
ius rei legati quoq; afldu mifi ifufpicioncm augebat. Igitur rex his tantis fubi-
to difficultatibus obiectiSjOmnibus mature, quoad point, fibi occurrendum ra
ms, Sigifmundum Quinquecciefiarum antiftitem , qui fecum Budam acceflc-
rat, quod eummuItumapudCoruinum valere auc\oritateinteliigebat,Tatam
ad retinendum in officio adolefctem cueftigio mittit : regina: vero nuptias in }
dies acrius flagitanti, eascp nifi affequatur , exitium prope regno Hungarian mi-
nitanti,quod tandem refponfum det,etiam atque etiam confultandum cumpa-
tribus putat. Cum autem de ea re confilium agitaretur,ncmo reperiebatur prar-
ter pucos,qus peeuns & prafecturis ipfa fibi deuinxierat, cui ciugium eiuf-
modiprobaretur. Regem mulieris inprimis a;tas Tacnota fterilitas deterrebat:
patres,quodtimendum ptabant,ne petegrinis gentibus regrium cmmunica-
tum breui ad nominis interitum perueniret : Boemi , praeter cartera , decretum
eiam publicum profercbant,quo cautum erat,nc cui Boemiae regi vidnam du-
ccreliceret. Quia vero poftulantis regina: conditio apert refperetur,ncmi-
ni dubitandum vidcbatur,quin ftatim bellum ilia effet maximum tum fui^um 4
aliorum opibus c6flatura,haudqnaquam fponfalium fpe deiieiendam earn exi-
ftimabant , quoad regnum effet abs tor immintium bcllorum feruoribus exo-
lutum. Rex autem inftante vehementius indics muliere,atque proccrum,quos
poterat, nimos muneribusdi pecurtiis corrumpente : veritus y ne fi confilium
patrum fequutus , falls reginam promiifis fenuiffet , parum fincera fide rexifle
tandem videretur : 1 1 1 r. Nonas Odobris,patribus,procerumquc principibus
fecreto accitis,ita omnes eftalloquutus : Cum me regem declaratum Vngaro-
rum nonnulli hortati effent, vt Beatriccm Aragoniam mihi defpondercm vxo-
rcm : eorum haudquaquam, vt verc dicam, ab initio confilium improbaui , fie
nim
 DEC A DIS V. LIBER I, 6$f
cnim fore videbam,vtductis aurorum millibus ab ea nomine dotis acceptis,
&treccntismillibus,qu: ex dote& forcis ei iuredebentur,quemadmod ipfa
pollicebatur regno remiffis,non boemico fol exercitui,cui Matthias* rex mul
ta fopendiadebebatjfatisfacere/edPolonisetim,&Germanis,quiregn pro-
pe ex compolito inuaferut,facilius poTem oceurrere. Pft autem,cum eadem,
nullis talibus promiffis expletis,meum tarnen adhucmatrimoniumaffeCtaret,
meque fi mam conditionem abnuerem , bello perfequuturam j atque ad hoftes
noftros accefuram,eisque Zolium,Dyosgyurum,acStrignium tradituram fe
oftenderet: eque externos iam folm principes amicos,acneceTario$ fuos ad
io belli focictatem alliceret; fed qui mihi ituderentmeque ab eo matrimonio de
terrent , hotium prbp omnes numero duceret : fateor me Ciim tanta rei indi-
gnitate, tum muto magis, perfpe&a miilieris fterilitate commotum, priitina
omnino fententia detitie:& i qufpem nptiarumobieci,mc id ipfum com
munis falutis caufa,vel autoribus vobis egiTeicum dimiflis omnibus Boemicis
copiis,nulloalio modo infefta regina: arma mihi regno meo immirietiapro-
pulfare commodius pflem. Nunc vero cm vos in eadem perftare fententia
videam, vtquofaciliusmulieris potentifimae infidia: deelinentur, eius fponfa-
liafimulentur,atquears anc quodammodo dldatur, facia^quod vobis place
r fentio:fiillud autem apud vos tcftaturelinquo,meno tamidicit meo quam
*o au&oritate veftra ad hanc cilij rat ionem acceder: id quod vo bis prardictum
volo,nequis me fortaffis contra dignitatem rcgiam^vtperfidiomaliquando
infimulare : authuius meconfilij,fi quidpropterea duriusaccidnTet,autorem
reprehender iuft pofit. Cum omnes aflcnieTent,haudita multo poft inflan
temulierc, fpanfalia in verba paucis adhibitis teftibus pacifei tur , vt dice-
rer./pondere fe reginam ex antiftitum procerumque volntate ducturum.Poft
autem, cum ad tutandum regnum propediem egreflxrus crebris abeaquoti-
die nunciis vcareur * intantium bellorum molem caufatus , argr tandem ad
earn ita acccflk, vt nullum tarnen ei fponfi fignumediderit : nonrifum,non io-
eumnon ofcula,non blandidas vllas attulerit:fed quali alienus cum alienapracr
50 fentibs femper arbitris loquutus , ab eadem aliquand blandientc, trifti ipfe,
feucroque vutu difceTerit. Sigifmundus,cm confrmalo Comino reuerfus,
optimates de nouis fe abfente vectigalibus decreuifle ^ esque mirifc inter
fe diilderc animis compcriiret,impendentemcalamitatemperfpicis,domm
regreTuSjprorfus fe publias negotiis omnibus auocauit. Nondm menus
Oftob.erat exatus,cumnotiaE defecciones, direptiones, & incendia ex
bus regni partibus audiuntur : Sempronium Auftria:finitimu,interpokis con-
ditionibus nonnulIis,Caefari deditionem feciTe:Sabariam Germanis diligen-
tis obfeTam , propediem in manus hoftium efle ventram : laurienfibus obi-
dionis periculum immnere,quos,praEter arcem, nec murus, nec foTa vlla pro-
P tegeret. Albertum Cum exercitu Polonorum cotrafcedera CaTouiam obde-
rc: quadringentos Beatricis quits expedtos,BlafijMagijar,qui apert ad Al
bertum defecerat,arte partim csefos,partim captos fuiTe. Adiare Turcas Mo-
druam vfque quotidie per Croatiam excrfare , &: magna populis detriment
inferre. Nec multo pft,Sabaria capta : & arx Neapolitana fubfidio deftituta,
cm vrbs antea rebelianet,Maximiliario fe tradidife nunciatur. lntere Alber
tus Maximiliano adiunctus, obfidione CafTouia: no contntus, quod oppidum
/nunitiffimum facile rei frumentaria: dificltate fperabat fe in poteftatempof-
/e redigere : cum vlteriorem Vngariam,fluctuante vbiq; regno, adoriri latuif-
/et,prouinciam longe latcque depopulatur: & ad Varadinum,& Agriam vfquc
j excun ens, vrbem nullis mcenibus, aut fofis valatm , magna ex parte fuccen-
dit : inde ab arce repulfus,gros vaftat,pecora abigit, vicos incendit, agreftesqj,-
imperiumdetrectateSjCptiuos abducit. Caftrum autem ferreum feptingen-
tis militibus Sucuis , imperante Caefare , parum profpero conatu eft obfelum.
Nam pracfidium,repentinaeruptione facta, qui obfiftere conati funt, alios con-
idtic,alios vulneribus affecit,reliqui fcfe fuga: mdarunt.Principio inde Noe^
Mm
 tU ANT. BONFINII RER: VNGAK
brismenisloannes VitcfiusVefprinijantiftes,rcgcm,fcnamm4;,mifopreft.
r nuncio,certum facit,fefe aifidu Maximiliano ad defe&ion folicitari : idj
ni faciat, bello atque ipfius vrbis excidio perterreri,orarccos,vtcclcritcrtumi-
tuariumad fe mittantexercitum,cuius auxilio datara fcmelrcgifidcmvfquead
extremum tucri polt. Refponfum rege patribusqj datur,vt ipfc oppidum pro
tempore omnium neceTariar rerum apparatu communiat,ne prima oceupari
imprefione hoftium pofit, fubfidiu fefe idone in tempore fummifluros. Prx-
terea iubetur bono animo eflc,praefentiumq; temporum rationem habcrc,qui-
bus tam multis vndique ingruentibus bellis , & aerarium exhauftum, & princi
pia diftra&os in diuerfas partes nimos animaduertere pofit. Rex inde uaden- ,
tibus patribus,& re ipfa cogente, prorogatis Beatricis nuptiis ( quod fibi tnoo
de fponfalibus celebrandis, fed de propria falute defendenda cogitandumefle,
muhcrirefponderet) paucis pft diebus cum Vrbano Agricnfi,Thoma Secre
tario Iauricnfi,&: Stephano Bathorco,& proceribus,regulisque nonnullis,fePo
fonium confert, vtinde inauctorato nigrorum veteranoruexercitu, in Auftria
fines incurrat,dumcmeipfeeirei cum exteris optimatibus ftudet : Vrbanum,
(cui,ex paternis amicis vni,ob exploratam fidem,optimaque conilia,Coruinu$
fe , vt alteri parenti dicarat : acTatam , Comaromiumque commiferat)Coma-
romium, ad nurantem adolefecntis animum confirmandum, dimittit. Vepri-
nienfis antiftes,vti auxiliu diFerri,& xrarij anguftias ia&ari audiuit, de fuama-
gis,qum de publica falute follicitus, varia fecum agitare animo conilia cpit.
Accedebant ad incitandum hominis animum infignes etiam quaedam iniurii:
quod & raro in confilium a patribus adhibebatur , C vicino quodam regulo
paru humaniter tra&abatur. E6 magis Cfar indics inftarc,ac nunc literis,mc~
do nunciis homincm,vt fortunis fuis confulat,admonere: V ladillaum nonRo-
manum modo imperium, fed fuofmetiplius prop omnes habere infeftos , ma
gnum iam optimatum numerum ad fuas partes tranfifle , neque cum primum
defeftionisiniturumconillium,dicere. Polliceturindc,ponuficaui Vienna)-
fem,aliaque multa muera fe daturum}l defecerit;finminus,extrcmumcont
cominatur exitium. Hxccm ei mandata lacobus Sekellius attuliller,acdiplo- .j
maincolumitatiSjCxfarisfideinterpofita, reddidirent,perfuadetvtfecumm
caftra concdt. Quo vbi venit,liberaliffim cunds cl exceptus, paduscvt
in quacunque fortuna periculum fiba duobus pontificatibusprxitareturjMa-
ximilian Vcfprini tradit. Maximilianus praefidio in oppido impoito,catriscp
inagris locatis,LadilaumCanifaiuminSimigienfem agrum,cum expedios e-
quitibus, paucisque peditibus mittit : vt pagos, oppidaque eiu s omnia ad dedi-
tioncm impelieret, fub imperiumque redigeret. quo cum venifet, rcftentes,
ac mandata facer recufantes fpoliauit : obedientes, nullo detrimenro arTecbs,
commeatum tantm dferre in caftra iufit. Hinc cum fe ad Maximilian con-
ruliflet,fratremtamcnVladiflaoreliquerat,eoc5ilio,vti,cum Auftrieflentfi- i|
nitimijin vtram fe partem vi&oria inclinaTet,in tuto res fuas haberent,atque al
ter alterius fortuna fe tueretur. Vefprinij defe&ione, & Germanorum aduentu
audito.non minimum regis,patrumq animi perculi funt. Mouebatautemcos
inprimis , regalis Alba; propinquitas : qux i in manus hoftium peruenilTet, ni
hil aliud ad expugnandum regnum, qum Buda, oppidum haudquaquam mu-
nitum, fupereflet. Itaque nufam fibi munienda; Alba; moram interponendam
rati, cius rci caufa Stephanum Bathoreum,& Paulum Kinifium cum exercitu
mittunt. Quo cum illiacceiiflent, argrciuibus intra oppidum funt admif-
fi : qui magnitudine pecuniarumdeterriti,quas in munitione omnis generis
comparandis impend jntelligebtoportere (quippeobdiurnam pacemomni- ji
umibirerum,qu ad bellum vfui erant,fumma elfet dimcultas)munitioneeam
attingendam efle negabanr.cm dicerent,modo vrbem loci natura fatis muni-
tameiTe ,quam neScytharum quidem exercitus, cum totam Vngaripcnjiif-
fent,cxpugnarc potuiiTent:modo populi frequentia abunde defenfam, in quam
Ce ex agris,oppidisque vicinis, plerique omnes rebus his timentcs contulifcnt.
Quo
 DE A DI S V. LIBER I. 687
Quo fa&um eft , vt quingcntorum quinquagintaquinqs milimm prjefidiumz-
gr reccperint. Maximilianus interea contraais vndique copiis , Albam ver-
fus exercitumducit, qud mdico earn prxndioteneriaudierat,confeft^
hoftibus fibiconfulendi tempus concdt , oppidum ipfum adoriri conftituit.
Quibus de rebus rex certior fadus , veteranorum exercitum , quern militi; fa-
cramento deuinxerat , extemplo Danubiuin traniire iubet,vt hoftibus ad Al
bam occurreret,qui ad odo millia fefebantr : ipfc coacto Vrigarorum ex-
crcitu,mox fubfequi inftituit,vt vnico,fi fieri poifet,de regno praelio dimicarct;
Exercitus cuminMorauiapoft Matthia: regis exceium tatiuahabuiifetaciri
10 fluminetraiiciendo multum temporis confumpliiret,ad tempus adeife non po-
tuit. Nam Maximilianus,cummagnis peruenire itineribus maturaflet, iani
lacunm traiecerat : & in planicie qua? eft in ccnfpedu vrbis , caftra pofuerat.
S{ephanus& Paulus mnibus vrbis diffiijVt fe ad melioraKeipub.temporare-
ferarent , ea aggreifi , prim "1 atam, indc Budam' ie recipiunt. Maximianus
prxmiius exploratoribus , qui lbi certa de vrbis mnitionibus rfrant, fubur-
bium incenfum efle cognofcit : ne ab ea parte vrbs expugnad poTet; (haec en im
intra duas amplifnmaspaludes collocata^ duos tantm aditus habet : vnum qui
ad Budam , alterum qui ad Balatonem lcum fpedat : caeterum aqua: 1 unique mu regit
impedimento adiri haudquaquam potefl,) pra:terea in murismec laxa,nec piu- P"" &. '"
teoSjOcc iniidiofa vll loco tormentorum loca,neque omnino vllum vrbis pro- g"" "'
pugnatorem confpiciroppidanos ipfos cum rei militaris ignaros^turri rriirum in
mdum deidix deditos,exiguo vrbem prxfidi commifife. Quibus de rebus
adoppidum fubito adoriendum accenfus* Sueuis peditibus expugnandam -
bi vrbem prasdx padione fufeipientibus , fummm eius rei poteftatem permit-
tit. Sueuijhaftatis&grauis armatura: prxmiffismilitibus, Smachinariis poft
fefubfequi iu(ns,cum in fuburbium perueniflent, cum parua pra;fidij manu te
mer ex oppido obuiam egreifi , prxlium commiferunt : quos ex equis infefta
hafta fe acrius inferentes,cm pradidim fraxinea lancea (pedes circiter viginti
longa) cominus manum conferere aliquandiu prohibuiilet,&pra:cedentem
jo pfalngemprotexiTef.tandem machinan is omnia fumo ftrepitu inuoluen-
busconfternatUm , in vrbem fc reeipere eft compulfum , Sueis adeo cupide
infequentibus , vt nonnulli cum iis mifti , intra portam vrbis irruperint. Cuius
praclij euentuin fpem potiundaz vrbis omnes ereti,vahdiflimo dimio propu
gnculo , quod ante vrbis aditumfuerat excitatum, ad mnia, quanquamlat
foTa,& aqua vfque ad pedora alta,munita,repente cuolant : & cum iagittarij;
machinariiquepro foaftantes,conftere inmuris defendendicaufa permut
rent : haftati fofa limofo vado traieda, lanceas pro fealis meenibus admouent,
iisque inriiki,cecritcrin muros afeendunt. Oppidanos &fpcdata fuomm tur-
piin vrbem fuga,iam antea auariciae ignauixque ( cpcratpnitere.&poft,
confpedo repente in muro hofte,defperata falute,certaminis defenionis o-
mne coniiliumabiecerunt, trecenti tantm ex iis quits , qui in prxldio vrbis
erantjforum verfus fe,cum paucis ciuibus eo animo confer unt: vt i facultas pu
gna? detur,n tantarn hofti vidoriam concedant.Portaab iis, qui proximamoc-
nia occuparant,refrada,cataphradi ftatim intromiffi in via lata, qua: fert in fo-
rum,acerrimumcum oppidanis &C pracfidio prxlium inierunt ; adeoqj obftina-
s animis pugnarunt,vt ex praefidio omnes, fine mximo muierum, ,'
plorantium ftrepitu,qalis edi in captis vrbibus folet,ceciderint.Inde in forum
venientesjin quaecunq; incidunt,ferro fa:uiunt,in foratem facerdotes quof-
dam pro templo diuas Genitricis acriter dimicartes,crudelimme trucidt.Inde
jo ad diripiendaconueri vrbem, vt ftipendiorum fuperiorum detrimta farciret:
ciuibus omnibus vn cum vxoribus & liberis captiuis fadis , no folum in bona
fortunas^} eorum inuadunt : fed ne matronarum quidem ac virgirium pudici-
tiae'parcunt.Fueruntetim,quiindiuaeGehitricis edem,& infandrum facel-
la regum irruperunt: quorum quidem cum tres(vtaiunt)mpradrui Matthix fe-
pulchrum obtruncafleni^lanceis tabidum etiam cadaer eis reuellere funt co
Mm ij
 riff ANT. BONFNI RER. VNGAR.
nati. Aij facrafij poftes perfringendos aggreffi , quod gcmmatis reliqiliis dfc
uorum, facrisque vcftibus rcferrillmum lk audierant, Caefaris edicto rcnun-
ciato, quo grauius in eos feanimaduerfuruniedixerat, qui aucmulicribus vim
fcciflenr,aur faeris xdibus manus atculfenr, aut inermemaliqucm ferro lsefif-
fcnt,conaru deftiterunt: feque indc ad Dominicum vrbis antiititem oppugnan
dum contulerunt : qui nonnullis ciuibus iecum fumptis , in altiffimam bafilicas
fuxrurrini,adenrantehofteconfugerar,eocuie vniueram rempli fupclledi-
1cm,qua: prcciofilBmaerat,comportarat. His rebus geftis Maximilianus poftri-
die vrbem ouans ingreditur, innmera principum,nobiliumque Gcrmano-
rum turba ftiparus : ex Vngarorum lacobo Sckelio , Nicolao Zecchio , Ladif- i
lao Kanifio , aliisquc nonnullis : qui Vladilaum regem reliqueranr. nter con
tinentes militum plaufus , & fauftas fuorum acclamariones ductus ea via cft, in
qua cum pracfidio& cum ciuibus dimicatum atrociflm demonftrauimus.
Quod eo fuit confilio adminiftratum , vt cadauenbus omnium adhuc, v bi quif
que eorumceciderat,iacenribus:pra:tereuntife quifque Cxfari commode pof-
fet oftentare : cum alij trecentos , ali) plures fu ic manu interfecifle iadarent.
Quam ftrage iniquiflimis oculis Cx'far dicitur afpexifTe :fiue quod putaret im-
pcratorem Auguitaliapropedicm ornamenta fumpturum , non crudelirate, k
manfuetudineimperij rudimcnta poner oporecre : liue quodvcreretur,nela-
bantes adhuc Hungarorum nimos, pro rfus a fe huius immanitate vidorise a- te
uerriiTet : quorum ea effc ingenia fciretjVtlenitatefaciliuSjquaminclcmen-
tiaflederentur. Quserentiqueei, curade crudchter in Chriftianos & cogna-
tos homines fe gciiTent?refponfum datum eft: czforum fe pertinacia fuific
adados, qui conftanter vfque adexrremumarmarerinuifient. Inde omnibus
cadaueribus fepultura: mandari iuifis , in forum profectus , inque bafilicam in-
grcdiens : valde perturbarus eft animo,cm fibi equus repente corruit : quo fa-
do,eorum expiatum fcelus vulgo putarunt , qui facnlegas deorurofanis manus
intulerant. IntcreaDominicus Anriftcs imperrara fibi , iuisque , &: fupclledili
facrac incolumirate , turri egreditur: atque baud ira multo poft cum ditillimus
cife praedicaretur , & qui regales diui Macthix thefauros perpetu cuftodiiec: )
forrunis omnibus euertitur , atque bafilicae fuar criam renunciare compc. lluur.
Milites ver prsdse intenti,occultum locum nullum ,quem non excufierint, re-
liquum feccrunrr vfque adeo,vt cim acdium etiam fundamenta pail] m er&de-
renr, in vinaria celia, quadam-fub fornice nummorum aureorum fex & trigin-
tamilha nonnulli repererint. Cum autem locupletatis nobiliifima pra:da niiji-
tibus , tribuni militum, equirum inuidia flagrannum , obfequi voluntati,&r-
uire commodis cuperent ; edixerunr, vti vniuerfa in forum prseda comporta-
retur, quo atqualis eius inter omnes partitio inirctur. Rebus igitur omnibus,
quae occultari non potuerunr, in publicum dclaris,diftributio non pro men
tis virtutis , fed progradibus honoris eft inftituta : quod ipfum Sueui inprimis, 40
qui vrbis expugnationem huius padionem prseda: fibi depopofcerant, adco x-
gr rulerunt , vt fe pofthac neque dido audientes futuros eTe profeli fint. Poft
diem odauum Caefar , vt priftinum ciuiratis ftarum , quoquomodo poiTet, rc-
ducerct,edidum propofuit,vt ciuium quifque fuas domos repeteret: & vrbemr
reuocatis ciuibus, arribus , inftirurisquc frequenraret : daturum fe operam , vt
inpofterum ruam in fe neque clementiam , neque arquitatem defiderarcnr , id
quod pauperrimus pro fe quifque ftudiof fecit. Nam qui rem habercnt,pecu-
a nia: qua mulrabarur , magnirudine fe in Hbertatcm vindicare nemo poruic
14 ^F o. Hunc in modum Alba x 1 1 1 1. Cal.Odob.eftcapta,Salutis anno c^E.
/ fexagefimo fer die,poftquam in ea donarus corona,incredibili cum omni gra- ye
tulatione rex fuerar. Quare ade permoti Vngari funr, vr huius vnius vrbis ia-
duraomnem iuamex prarclaris ante partis vidoriis belli gloriam ad minium,
recidiTe , exiftimarerit. Quamuis id non tarn hoftium virtuti, quam prauis fa-
dionumfuarum ftudiis , omnes tribuerent: quodGermani fine Hungaro
rum dudu,nunquam regni fines intrare aufuri fuuTent : neque prartcrea dcef-
fuit,
 DECADIS V. LIBER. !, 68,
(lent, quiproptcrca negledam efTe Albam interprerarentuf j vt Vladiflao farci-
endorum damnorum , quae cam mukis creptis oppidis Maximiliano illara c-
rant, Se. reddendae ci Autriae neccfluas augererr. Capta Alba ,ftatim Ca;far
id Budm oppugnandam cogitationemque omnem incendie: quam
ffubito aggreTus effet , millo tum praefidio S mumtione firmacam,& vicinse
inprimis vrbis calamicatc perterritam,haud cuiquam dubicandum videba-
tur* quin in pteftatem Sc imperiurn millo negocio redadurus fuilTct. Verum,
qtto mins id facerec j moram milicum fedicio aeculie : qui pum exercicum bb
adducentcm ^ fcqi noluerunc. lcaquc diim Alba: fedicione fedauda , rebus
tt componendis cempus ccrit : Bathoreus Se Kinifius ad cam muniendam rege
jifli , vnierfaex finicimis pagis in vrbemrulica curba compula, &: vino,fm-
ment, armentis , caeterisque eius generis omnibus comporracis Sc meen bus
pcf ciues dies nodesque egregi laborantes reparatis,& vallo olaque fir
mati in eum locum rem adduxerant: vt Caefans vidoris impetum per fe fuf-
lincrc pofle non diffiderent , nedum i fe rex adiunxilct; qui indies cum orna-
tifimo exercitu Boemorum Piforiio altore dicebatur. Hoc canto militum in-
Commodo obiedo, Se praitefea difiScultate pecunianun incrcdibili,cmfe
eircumuentum Caefar animaduerceret: ad Sigil'mundumQujnquccclelienfem s&faJm
epifcopum,qucmhominemcfl'e ditiTimum eatempeftate nouerac,litcras m;t- flt%
40 tit rogatque : vtfuis fe partibs diungcre,ac duo Se trigintamillianummum
ircm fibi commodate velit : quibus feditiofo reconcilalo milite , clarifi-
ftiamperfcqui vidoriam queat. Pro tanto beneficio Saltzburgcnfem epifcopa-
ram & multas ciuitates pollicetur : Se vt promiflis fides fit , Gcrmanorum pnh-
iptlrnobgriataseaderefyngraphasmitttt. Sigifmundusvirlmmapmden-
titjatqucingenij dcxcericace admirabili pracditus,officijac dignitatis fuse nori
immemor breuirefpondct : datam feme! Vladiflao fidem fallere,nefas elfe exi-
ftimarc : neque idbono viro aliquocommiccendumeflceniere. Pecuniam,
quam dcCjCopiam nuliarri fibi fuppe tere,& fi qua adfic, earn in tanta reru omni*
m perturbatione pro fua Sc fuorum faute tuenda , i quid durius contigiTer,
}* conferu andam iudicare: fe, quando inter duos clarilimos reges Carica exareric
de poteitate contentio , daturum operafn , ve in priuato fie , neutrius foi tu-
nam fui s aut tudiis,auc copiis fublcucc. Hoc vbf Maximilianus accepit, quan*
quam ea re praecipue angebatur,qu d cupidifimos praeda? milites argre conti
riere popularionibus poTct : Se praererea rlido Albx praefidio, ex ns locis ca-
ftramotiilTet : antiftitis tamcri prudens refporifum , hominisque prop prifearri
mtegricatcmlaudauic:hadparuamferemarequucumarbitracus,fipratfulem
fotcntiTimum Vldiflai partibus auercilTet , qui fi opes ad eum fuas Contulif-
fet, fatis apparebat maximum fecum ad vidoriam momentum eflfe aaturum.
PoftautemcmVladiflaum iara Dariubium exercicum traduxirt,ac Budam
* aduentarc , eamquc vrbcmomni bellico' apparatu inftmdam per fe fatis vel
grauiffimi ' fuhnere vim polTe accepit,magna fpe ciedus,fc in Vefprinien-
fttt ajjfrum recepit : ibique Pauli caleum quod oplentiifimum eTe fama e-
fat, cohorte vnaimmifla, paucis diebusaddeditionemeompulic. Indemocis
Vicrmatrrt verfus caftris, Sueuruni milicum , qui imperaca facer reeufarant, fi-
rJ caftigandam contumaciam racus , ex praefedis alios in iciricre fufperidic , a-
Jiis- pbft. Viennae capuc decruncauit,ex militibus vero , nonnulis curpifmo
tttoitis genere, vt caeteris documenco elTent , affedis , quibufdamcum igno-
minia cumiffis , felicjui exercitus partem in lllyricum , vlcra Drauurh : parcera
*i5rrnTgrenem , & Vefprinienfem, Albartumque agrum inhybera dimific.
fe yiatiiflus faluce Beatrici dida, qu'd per Strignienfem agrum iter habe bar,
Btbdamperuenit : auditoejue Maximiliani difcelTu , quamuis de recipienda per
hyerruem Alba cogitaret', Alberco tarnen fracri CaiTouiam obfidenti , finitimo-
rutnque popupfum agros deuaftanti:prius fibi occurrendum exiftimauit. Va-
Icrimus antiftes Varadienfis,qui pontificio ant muere rege ornams,vt gra-
0 hominis officium prasftarce, Budam fe cum infinido cquiracu conculcrat :
Mm iij
 69 ANT. BONFIN RER. V N G .
filis eopiis ad cam mu niendam fuppeditatis, egrcgi pcrtcrritos ciuium anrao
confirmaucrat:aducnienti rcgi obuiam progreius, cum ingentem vim pecu
niar commodauit: cum ver eins lateri temper arnxus,nullum officij genus,quo
auc virtucem, aucfidemtium declarare t-, rchquic Cum Rcmpublicam in fura-
rrram difGrimenaddudam , tam multis vndique hoftibus ad vniuerfum prop*
Hungarorum nomen delendum vna coorcis,& :n medio iam prope regno ver-
fantibus,videret> deledum maxima cura habendum cenfet. Rex proceres pro
virili ingulos cum imcopiis conuenire ad certam diem iubec, ipie cum exer-
citu iam fluiente hyeme , Gairouiam verfus proftdus , ad Agriam fublicic , vt .
inde CafTouienfium nimos confirmaret, quo & ali) onmes ad diemdidamdi- w
ligentiTimc conuencrunt : quos vel prxkncis pericuh magnitud , vel ann
modo per ignauam Albx infamia commouebat. Poftrcmus omnium Corui-
nus accefit , Comaronij aliquantulum commoratus ,,dum legatos Maximi
liano ad fe tentandum ( led frutra,Vrbano eoncra nitentc Se de officio uo eum
quotidie admonente)mi(fos audit. Vix Kiniliusin inferiorem Hungariam,
quam cum imperio obtincbat, vt regni fines caftraTurcarum impetum tucre-
tur, venerat : cum variorum incmodorum nuncijaFeruntur,duo Alba: Grx-
cxpropugnaculaaTurcisefe capta: parumabfuiife,quin vrbsin potcflatem
peruenerit Banilllyrici animum titubare : Zagrabiam efe Germanorumfi-
dei permififTc : duo Ofualdicpifeopicaftella per vimoecupata. Priorcm Aura- f
nix Crue fcrorum,&Kbishoruatum cum plenfquealiis,adMaxinnlianumde-
ftdione fada , prouinciam populari , & varia oppida beilu tentare. In tanti
malisillud bonumproponebatur,quod multos ob propriam v til itatem coa-
dos, idem haudquaquam prxftituros conftabat : quam opinionem ipius quo-?
que reieuentus comprobauit. SiquidernBanus&:CoinesCarolus,acceptisa
Maximiliano peeuniis, tarnen cm BerardinoFiangepano fidem eruarunc
Regi Caflouiam contendenti , Stephanus Comes SccpuienLi c firmilmo c-
quitatu ,&: peditum quatuor millibus &quingcnt;s prxto fuit. C^ucm vbi rti
aduentare audiuit, qud duccm elfefortiflimum, &C principe m doim, forisque
clariflm, & inprimisregix Maieftati* defenoremacerrimum (ciret : obuiam j
ei adfecundum tapidem prodiit,ac maximum procul ems exercicum conipi-
catus , fidemque fimul &c potentiam prineipis admiratus, clara voce ^Sulue,in-
quit , comes oprime, quem ver hodie vnicum Hunganx pra idium poTuraus
appellare : qud in extremis periculis & Reipubliex , & regi earn animi alacri-
tatem officiumque prxfticeris : quod fi omnes,quos aquum era^adhbuinenc,
haudprofednuncintantisanguftiis verfaremur. Hominem deinde gaudio
prop confufum, &equo, vt regiam de more Maielatem veneraretur^ecen-!
dere conantem , retinuit & data dextera familiarice* amplexatus Yve idem de-
inceps reliqui optimates &prxfedifacercntprouocauit,eurnque ecum in ca-
ftra reduxit. Inde propius vrbem promotis caftris , qud earn acrius indies 40
premi audiebat , exercitumque ita audumvidebac(erac enim x v 1. millium
numerus ) vt iufto iam cum hoftibus eerramine confligere pbTec, de commit-
tendo prxlio cogitare inftituit. Cui Albertus, vt terrorem incuteret,fubito oc-
currens,caftra ita vicinayvt facile inter fe eonfpici poTent oppofuic.Hc tumle-
gatis vltro citroque de concilianda pace mittendis multi dies,obftinacis vtrin-
que animis , fruftra confumpei funt : dum Poloni Albertum regem iure ad rc-
gnum euocatum contendemos, iufti belli impenfas , & regni ciuitates aliquoc
pofeunt: Hungari vero hxc omnia pernegances, pro vaftatis direptbq} contra
ius fasque agris fuis, ingentem ab eis vicifim pecuniarum vim repett. Per eos
ffjfin/d- dies ade fxuahyemis tempeftasyimbrium,niuis,frigoris,& ventorum conri- fft
***' nuatione oborta eft,vt acriorem nulla vnquam illislocis fuifl'econcarct.nequc
cnimequi folm,iumenta,&:reliqua pcora, fed homines quoq; multi vi frigo-
ris obriguerunt: cmvno die cotonifer centum,quilignatum,pabulatumquc
exicrant, occubuermt, multi paflimrigoreextindi reperti int, multi tepido iu-
mentorum afflacu xgr ubi falucem quxfierint. quine tiam fxpe accidie , vt pra:
niuium
 DECADIS V. LIBER 1. c9t
aiuium altitudine caftris curru cquve nemo prodire potucrit. adde quo d fe
cunda no&is vigilia ade vehemens fpirarc venms cpit, vttabernacula mult
euulferit,ac diripueric,& homines equosqj paru abfuent quin afporrarit : ignem
ver,quemnon frequentianiuis extinxerat,per aera repente abilulerit. Batho-
rcus quidem direpto tabernculo aegr fuis eftconfcruams. nam regem mul-
titudo fagata valli in modum circumliftens , vix tanta tempeftatis contumelia
vindicauit. eque vero in Hungaria folm(quod quidam ad crudele fratrum
inter fe dilidmm ominando trahebant)fed in tota etiam buropa,eadem cft fce-
ditas hyemis pergraflata. In his anguilas nihil tarnen Hungarorum excrcitus
jo ardentius perpetuo cupere, quam vt,quoniam pacem habere honcftam no po-
terat, bellum gereret gloriofum : feque , quia iufta arma , &: pro regni falute m-
enda fumpfiTet , iniuriamq; potius defenderet, quam inferret, fine dubio Dos
propitios,& duri certaminis ocios habiturum, pro explorato habere. Ita prse-
liohofti indicio , omnes in pofterum diem fe adpugnam comparare rege iu-
bentur. Vbi dluxit , cum excrcitus ambo ad praelium inftru&i , in magna plani
cie adueris frontibus conftitiflent : dux vterque fuos ad virtutem retincndam
hortatus cft. Vladiflaus quidem cataphra&o inidens equo , &c aurata galea, 8c
ftaturae proceritatc,corporisque pulchritudinc lorig ante alios confpicuus, ^^s*W
Hngaros in hunc allocutus eft modum. Nunquam noftrae familias miferum 'H",r*t'*t
i.0 ade,triftequc fatum efc credidiflcm,vt iifdem parentibus orti,ad acerbam ar-
morum inter fe contentionem defeenderent : nifi meipfum ad hoc certamen,
aduerfae fortuna: vis adduxiflet. Quanqua in fummo dlore,que ego ex hac ca-
lamitate capio , ea me res valde confolatur , quod ab,eiufmodi me dimicatione
emper refugifle , eque nunc ad faciendam,verm ad propulfandam iniuriam
arma cepine , nemo veftrum ignort. Quam meam volntate quotidians quo-
que ad fratrem legationcs, me de concordia & compoitione miflae declarant ;
quibufcum,quantumpotui,vt&veftra:voluntati,&maiorisfratrisa:taticonce
deret,obteftatus reundem tanto furore, vt nie regem vobis rite declaratum
bello perfequeretur,auocarcconatus fum. quas ille ita refpuit,vt quem defen-
8 dere cum capitis fui periculo fraternae charitatis admonere fenfus debuit , is me
in extremum etiam dignitatis/alutisque periculum adducere n dubitarit. At-
que vtinam res ita tuliflet, vt ego vnus hac tantamfubire dimicationem, vrbis,
veftrisque rebus in tuto 11,!: profe&o me certamini alacrius
obtuliflem. Sedmeangit praeter modum, & excruciat eximius quidam amor-
veftri,quos aequ, ac fratres filiosq; vt diligam, c veftra erga meimmortalia be
neficia, 6c ipfum Regia: dignitatis nomen hortantur : cm tantum regnu in tan-
tam contentionem metuenda: dignitatis caufa addudum efle intelligo. digni
tatis dixi ? imo ver finium veftrorum , quos ille villis incenfis, pecoribus >i
aba<is,agris vaftatis,agreftibusque vexatis,infeftifllmos reddidit. quae quidem " *<
4c omnia vos ea virtute ab extrema prohibereiniuriadebetis, qua maiorisveftri
vobis quondam homines acerrimi, atque omnium fine dubio fortiffimi, pepe-
rerunt : pro explorato habentes,Deum in tarn iufto certamine vobis, vt femper
alisjaiFuturumjacnobifcumtantarumaudoresiniunarumeirevlturum.Equi-
dem quod ad me attinet,pra:clar mecum a&um iri exiftimaturus fum,fi in ha
ipfe acie pro veftra , proque regni huius amplitudine defendenda cecidero.
Nunc veftru cft,ne mihi vel amoris, vel virtutis magnitudine conceffifle videa-
mini,operamdare:quodnifeceritis,procertohabetotc,Hungariciregninom
extinfcum,in Polonorum Gcrmanorumqueditionemfubit conceflur.quod
per Demhominumquc fldem ne aeeidat, vos, quaefo, auits memores gloria;
Jo prohibete. Dum haec apud Hngaros Vladiflaus loquitur , non minore cum
an i m i mpetu apud Polonos Albertus agebat : eos obteftans, ne fe ducem fuum
poTeiione regni amplifimi fpoliari, c primo comitiorum die regem ab Hmv-
garis declaratum,inde fratre pcriniuriampatcrenturexcludi: veniTediem il-
lam, qua, fipriftinam virtutem adhibere velent,fimul&:fuaiuratueri,5ipfo*
rumeruire vtilitatibus pofTent. neq; enim finem vlluapparere cupiditaciscius,
Mm nij
 9 ANT. BONFNII RL V N G A R.
qui Boemiac^MorauiaEiSileficqiie regno content"us,adhuc vlteriorem Se ci-
teriorcm Hungariam inhiaret , vt imperium ab Ocano vfque ad Adriaticum
marc perduccret : qui ita proprio principatui ftuderet , vt nihil de amantiflmi
fratris rationibs cogitares : qtfas quidem fe illorura praefertim virttc fideque
frcturAaut victarcm illo die defenfurum^ut ibi cum iis viaum,hneftiilimara
mortem oppetiturum. His verbismilitum animis vtrinque accentis,cm ati
esad prxliinftrucbe, figiio pugna: dato, magno imperii procurriflfent, pro-
motis ordinibus , : vtrinqtic machint intonare cpiflent , multares inti-
derunt,qux Alberti aliqutum prxferocem animum retardarint. Nam Sc Caf-
fouienfes,vbi eum caftris egreflnmirtacieftare mnibus profpexerunt,oppi- (
do fefc propere eiicientes ypneidio interfecta ,duodecim a Polonis extruebs
aduerfus fe turres detrbarant : aeneorumque tormentorum , cum fubfidio re-
currere pi in acie irnpediti rton poflent,potiti erant : Sc Tartarum quedam,qui
ante etiam equo progrenus ad inglare certamen Hungarorum fortiifimum
quenque iacbntius prouocarat:Iakzith, qui ei CeCc pugnas obtulerat,hataequo
dciectamgloriolimeinterfecerat : &poftregium ediitum^quo impunitatem
omnibus ad tridui fpacio redeuntibus propofuerat,ipfe relictas multis fu-
crat. Quar omnia fecum ipfe animo verfans ,de pacis cogitare demum conditi-
iiirtmfd onibus cpit. Qamobrem epiftolam mbit ad regem in iaculoilligatper pu-
tmfttt. ertm n\iit,qux aD eo colloquium poftulauit.Pcrlccb. Vladiflaus epiftola,la:tus te
qud ad fanrtatem redire frater videretur, haudquaquam expetitum colloqui
um abnuit. Ita fubit inter duas acies tabernculo coftituto, duces ambo,pro-
ccribus latera fuis cuiufque tegentibus,proccflrunt. Alberto ex equo dcilicnri,
vtfratrem pro regni dignitatc veneraretur, Vladiflaus pari eum honore ana-
cnSydexteram porrexit,ftatimque:Cur me hoftili odio Alberte perfequcrisfin
quit.Cui illc: Non te Domine perfcquor,fcdhos ( Hngaros deignans ) qui me
ad regnum capeTendm accerfuerunt,ndemqucfefellerunt. Hisque diista-
bernaculum ambo fubierunt:& de compoitionc agere,foloVaradicnfi antiti-
te,qui regio fatcre nunquam difeedebat,vtrumque propius obferuante,ccepc-
runt. Vladiflaus de fratris impietate Sc audaciaqueri : fedparentum inftitutump
multo acrius increpare,qui tarn graue inter fratres bellum fufeitatu aluiilent,&
cum Maximiliano aduerfus HungarcnmregnumyfibiDci volntate &hama-
no iure conceflum, confpiraflent. Albertus contra fe purgare, ac reru omnium
eulpamin Hngaros detorquere:quife non modo Poloniacuoeaflent,idar-
miSjCommeatibuSjOppidisquc oblatis,cprius etiam fufragiis regem creaTent.
Ita placais mutua criminum purgatione amborum animis,pax compofita eft
inhaSjVt vulgofercbatur,coditioncs: (neque enim procertisin vufgs vnquara
ettuntt emnart: ) vt nequidiuris in Hungaria: regno Alberto clfet: vt Vladiflaus ciui
tates Alberto quafdam in Sileiia, & tria quotannis aureorum milia daret , cum
, vt quoties opus eflet,eius fibi vti opera liecret. Qua rcanifhaduerfa,Vara- 40
dienfis antiftes,fubito vtrumq; amplexus, ad mutua ofeula inuitauit, inquiens:
Amate inter vs, &fraternam pietatem colite,fi veftram Sc populorum veftro-
flam falutis curam habetis. Pacem in perpetuum inite, li veftra regna arternaef-
fcdcfideratis. Dumquehc martantibs pra* votuptate lachrymis diceret,illi
.iritetfc'cmplexi fculum obtulcrunt. Albertus ante m ad antiftitem cortuer-
fs,Mare,inquit,Valentine^perge operam fidemq;7quam ecepiftr/ratri Do
mino rrieo pratftare:teque (fi hoefeceris) gratiam amenonleuiorem, quam ab
jllo,refaturum exiftima. Prodeuneedeinde tabernculo in amborum confpe-
um e^ercituum regexum Albertuniftrum eius latus tcgcfet,lxuamquetc-
neret, incredibilis qukkm ab vtraqae parte plaufus militum pacem coclaman- r0 j
tium/arpiusque has voces rfcdmtegrantftm, editus eft: Vadiflao Sc Alberto fe- I
liciter,Camiro & Elizabet f1icter,fratribus pofterisque cor feliciter:Chri-
ftus opt. max. Sc diua genitrix , ipfique patrij dij fanctam ftarrum concordiam,
fanuumque foedus corum in perpctum teantur. Eodem inde modo excr-
cituum amborum cohortes ac turmz per praefectas in gratiam redicrunt,atquo
Hun-
 D Ab S V. Life ER I.
Huhgari Boemique cum Polonis fe aeterno tum fderc conunxerunt.
vin. Kal.Martias a&a.Pace fafta,atq; vrbis obfidioncfoluta,rexfratre amplif-
funis donis affe&o,& legatis, qui exfdere oppidaei in Suea traderent mifis
quorum principcm locum Ioanncs Schelemburgus, fecrctarius Boemoru (ma
gna turn apud regem , propter fummamfapientiae & fidei opinionem , gratia Sc
autoritate)obtinuit,in vrbem ingrcfTus eft.Ibi ciuium fide & virtute, quam tum
in toleranda patienter obidione, tum in munitionibus hoftium idneo tempo
re difiiciendis adhibuiflent, pro concione laudata,eofdcm & librtate , & quo-
dam fintimo oppido moenibus propter perfidiam nudato , & praetereaequeftri
io ordineauto,pnuilegiismultisdonauit:nullumque officium autgratihominiSi
autliberaliffimi in omnes regis reliquum fecit. Albertus cum fe in Hungariae
Polonia:qj fines cum exercitu recepiflet, Saros, Eperies & Sibinium,caftella vi-
ginti millia paiTuum vltra Caflouiam pofita , donee promiflafibi praeftarentur,
in poteftate retinuit. Eodem tempore Polonis Alberti , & Boemis Vladiflai
multibus , multa multis locis prouincias detrimetaillatafunt.Tenebant turrim
adhuc quandam aduerfus Cailouienfes obfidione conftrudam duo millia Po-
lonorum:hi, cum per bellum populationibus, ac direptionibus agrorum aflue-
ti^ne pacatis quidem rebus fe continerc polTent : CafTouienfium perinde atque:
hoftium agros pecoribus abigendis,frumentis,vinisq} abfumdis , ac facris etia
10 xdibus violandis vexarunt, Alberto interim fe idtidem,dum hace ad eum de-
ferrenmr3purgante,& militari haec lictia,quas difficile coerceri poflct, fe infei-
cnte,& inuito fieri afferente. Boemorum& veteranor copiac, quibiis rex pa
cata vlteriore Hungaria,Budam fe recipiens, inter Vacia & Agriam ftatiua con-
ce/3erat,nullis ad tpus ftipendiis procedtibus, pro libdine cuneTarapere, atqf
vndecunque fibi vihim quaerere inftitueruntmeque vero frumenta folm , pe-
cora altihaque di ri pe re fatis habuere:fed colonos etiam propriislaribus peUe-
re,&lectos, currus , caeteraque vel familiaris vel rufticae rei inftrumenta afpor-
rare,templaque,qu agreftes homines resfuas,vteirent ttiores , conuexerant^
diripere , & tormentis ac cruciatibus eos ad res abfconditas ofter.dendas adige-
50 reauifunt. Eoqueperniciofaeorumlicentiaeftproueta,vtcuidamfacerdoti
fan&ifimum Chrifti corpus lculo argteoinclufum,admoriturumhominem
fcrenti,nulla Chrifti habitaratione, loculum manib. eripuerint : alij vero vir
gules quafd forte fponfam mariti domum deducentes, cum in eas incidilTent,
vi allata,tuprarint:ex quo fa&um eft, vt multis inedia diuturna quotidie mori-
cntibus,aliis vero vitam duro afperoqj viem fuftinentibus, grauis &: fda pefti-
lentia confequuta fit. Eadem hyerhc legati ab Hercule Ferrara: duce gratulan-
dicaufa miffi,cm Zagabriam peruertifent: interrupto a Germanis itinere,do-
mum,officio,cuius caufa vnrant, intermiTo, regrefi funt. Defpotes autem,
& Kyshoruatus,in inferiore Pannonia ob leuitatem ingenij, nouis reb. cum vi-
^ecinisftuduerunt. Arx Hamburgi,cm oppidum ant Germanis occupatfu-
i(Tet,facbpra:fetodeditione, inMaximiliani poteftatem peruenit:frumenta-
riae ne inopia rei coado,an pecuniae magnitudine addutOjparum conftat.Pr-
fidium Hungarorum,quod Comaburgi impofnum erat, vt eommeatu , qui in
dies Danubio deueheretur, intercepto, Viennaererum omnium dificltate af
ierren tribus millibus peditumobfeflum : quatuorproximis Boemorum tf-
mis accitis, in hoftes eruptionem fecit, eosq; non fine magna clade fudit , fuga-
uitq3,&caftrisexuit.Maximilianuscmpofl:captamAlbam,Vinamfecontu-
liflet,ac nulli rei gerendas,pecuniis tantum(vt fama erat) conquirendis intentu*
ftuduiTet : nunquam patre impetrare potuit, Vt ad belli fufeepti reliquias re-
0 ficiendas pecuniarum aliquid fibi daret. lile enim fatis feadeptum arbitratus,
quod maxima ex parte Auftriam recepiflet, noluit filio ad id bellum fubleuan-
do , seternum cum Hungaris bellum lerere , quorum fenfus moresque fatis no
tos habetet. Itaque cum Maximilianus ea fpe deftitutus , ad Imperij fibi au-
xilium confugiendum putaTet: concilio,qudRomanorum rex erat , frequen-
tifmo in Vindelicis habito, Germanos doeuil , ad Imperij amplitudinem pei~
 *4 ANT. N F I N 1 1 REL V N G A R.
nnere,vtlongius fines producerentur,&HungariaBc>emia: rege occupatajc-
cipcretur:quam fi ad le Germani traduxiiTent',haudprofed dubitandum die,
qineorum potitia infuperabilis eflec futura. Hoc autem fe nullo negocio con-
fedurum, ii tibi ad earn rem i quam petebat , pecuniam prasbuiiTent. Refpon-
fumeftprincipibuSjncminifeadChriftianos.&maximvicinosfuos^belloop
pugnandos pecuniam fuppeditaturos. Bemiae regem primarium efle Imperj
membru.quid fing iniquius pofle , quam i regi ptimo eptemuiro Eledoi
amico,vicinoque orHcioiImOjarmajnulla accepta injuria, inferantur? Quo ii-
le refponfo , & imul tumultibus Galhcis perturbatus } nimos ad res cponcn-
das adiecit.Itaq; prius quam in Galli ad film Burgundiae ducem,qu i ibr res no- i
uas occulte moliebatur,eontenderet,'pacem cum Viadillao cciliarecnftituir,

RERVM vngaflicarvm deca-

D I S Q^V I N T LIBEK it

Acata vteriore,vt omnes opinabatur, Hungaria, reibbat

alterum de ciferiore liberada certamen. Vefpnmium,mu]ra-
que alia inter Sauum & Drauum oppida occupata, Albaque
jpfa inprimis foliaros dies nodesque nimos regis Sc patrum
habebat:quam per negligentiam iuam captam Germanos te- w
nerc, arque inde Budenfiumportis quotidieinfolentiusiniul-
tare,arquo animo ferre non poterant. Occurrebat autc,quod
firmilTimo pradidio cuftodita,vix fine magnis pecuniarum impeniis ,& line m-
genti hominum carde pofle recipi videbatur. Obftabat etiam fumma difcor-
aia principum, qua: mala omnia fperabat : frnulque incredibilis quacdam rei
pecuniaria: difficultas, qua fiebat,ne Boemis fatisfieri poiTet, qui fine ftipendio
(c moueri exhybernis,pafluri efle non videbatur. His ac rebus Buda?,qu fe rex
cadecaufacontuerat,frequenti Senatu cm de pradenti ftatu Reip.refcrrerur,
decretumcft , vt Paulus- Kinifius cum poteftatc regia in inferiorem Pannoniam
proficifceretur,atqne omnes imperata facer detredantes ,beliocogeret:&u^ .
commodo Reip. poflet^xcrcit inde primo quoq; tempore ad Alba oppugn-
dam adduccret. pro immineritibus autem fuftinendis bellis , vt vulgo pecouix
conferrentur:& non modo portoria, vedigaiaque ? fed oppida etiam qudam
regis oppignerarentur , & fuis qilque merere fumptibus cogeretur. Rex Bu
da: quoad hxc omnia procuraret, morari coadus, inde Vicegradum fe contera
Boemos milites ftipendio feptem tequadragint miliu nummum aurecrum
afFedos,continu Danubium traiicere, & red Albam contendere iubet . qui
cumtranfiiTenfper vicos pagosque difperfi, qud priftina temperare icentia
non poceran,& reg opera fu vix carere polFc intelligebaritingctia agrefti bus-
damna efFufis populationibus intuerc. Accedebat etiam vetus illud incom- 4
modum,qudBeatrixacrius indics inftabat, vtquandorex belfo fratrisgrauif-
imo iameiTet Dci volntate perfundus, ad fponfalia tandem celebranda vcni-
retrquod ipfum fi negledum foret, ea omnes cura metusquc inceTerat, ne mu-
ier defperatis rebus , ad Maximilianum confugiens , grauiora multo bellorum
incendia fufcitaret. Quare audoribus patribus,rcx Strigonium profcdus,bo-
jio eiTe animo mulierem iubet:eamque doee reliqua pacaretur Hungara, cx-
pedarexm diceret bellicis fe cris impedirum , rei illo tempore vxoria: com
mode mfcrire non poTe: arque magnificisabeamuneribus acceptis, pofttri-
diumBudam regreditur, vt reliquas res, quae adbcllumviuiforent,expediret.
Batorus ex regis Sc Senatus audoritate dux belli decaratus, primo quoque fo
tempore impedimenta,currus,tormentaquc bellica prxmittere,&: Boemorum
exercitui,quodiaadhoftesacceilrat,pra:efle,& AlbobfidionccingereiuiTus,
Nonis Iun. Buda egreiTus,ad Baanhidaexercitum rite luftrauit : ac poftridie,in-
ftrudis agminibus, Albam perucnit, caftraqueabea parte,quae ad Budam per-
tinct,locauit:Kinifium ex inferiore Pannonia expedans,qui cm copiis fuis ab
altera
 DEC AD IS V. LIBER tt $H
altera parte vrbem intercluderet,cm cteras omnes vaftae ac difficiles paludes
obducerent. Interea Ioannes Coruinus , qui fupcriore menfc in Illyricum regia
ornatusauioritate^ontenderatjVtqudamoccupataabhofteeaftellarecupe-
rareti principe Zagrabienfc collegium,vbi bafilica fita cft,intar arcis editum,
&munitum,quodGermani tenebant,recipere conatus eft. quilocus quoniam
ad rem frumentariamomnemintercipiendam, & magna affcrcnda detriment!
erat aptiIimus:fexcentorum militumprsefidiotenebatunaccitoquc prouinciac
prxfeto Bano, fuburbio collegium primo obidct;deinde,ququam viminco
icpto, foiTaqj accurate vallatum, atque arduo obiedo colle, munitum eiTet, & i-
Ie pfe machinas bellicas nullas haberet:tamen oppugnarc non dubitat. vfque ad*
eum tum ineuntis jctatis feruor,tumlaudis cupiditas,&rcrum etiam iiiarum
ftudium acuebat. Qui intus erant,eafpe nixirefiftebant : forevtbrcui lacobo
Zekclio, qui indies cxpecbbatur , fubfidioleuarentur . quicumexpeditiffimo
cquitatu haud muhis pft diebus acceffit, & prarlio Coruino acerrim ac for-
tilfim dimicantc fufus,ac fugatus, vfque ade adolefcentis audaciam atque a-
nimu m extulit: vt poftridie,agmine facto , cliuum fupcrauerit , & traiccb foTa,
fepta partim ecuribus, partim ign expugnare contenderit.Hoftes contra acri-
tcromniarteobfiftere,acfaxa,tigilla,ruderaq} in Coruinianos deuoluere,eosq$
fulphureis tormentis propellerc diu conati:cm comiua cominus pugna,mul~
*o tis acccptis vulneribus grauius vrgerentur , veriti ne nimia pugnandi audacia
aditum fibi veniae intercluderent,inter dimicandum deditionem fccere,atquc
omnes,reht:is impediments, dimifi inclumes abiere. Kinifius autem, qui,vc
fupr demftrauimus , inferioris Hungariac partibus cum imperio prxfecus c-
rat,vtad obfidione Albac,quiE maturabatur, adciTein tempore polet, celeritcr
dicordes regulor quorunda nimos inter fe recciliare conatus eft : acceptisq;
Petro metropolita Colocieni cquitibus circiter mille,atq; ab aliis, pro cuiufqj
facultan bus,fecundo fortune cuentu rem pcrfecit. Nam dux Laurentius , De-
fpotes, & pleriq; alij volntate obtemperarunt. Cum aute Kishoruatus dctre-
tato imperio,magno(vtres pofcebat)apparatu obfideri effet cocptus,quarto ab
je inita obfidione die quadringcti cum Nicolao Hederuario oppido fefe eiece-
runt : quorum ducenti Bocmis infequentibus capti , in poteftatem venerum:
reliqui Trinka per biduum fugati, fe in fintima , qua: defecerant , oppida re-
ceperunt. Quibus rebus ex fententia adminiftratis, & nonnullis practerea vil-
lis,oppidisq3 receptis,ac luftrata,pacataq5 prouincia,cum eius proceribus &ex-
ercitu haudquaquam cotemnendo, Kinifius Quinquecclefiaseftprofe&us. E
veniendi caufafuit,vt Sigifmudi antiftitis animum exploraret , quern Maximi-
liani reb. ftuderefufpicio hominu magna erat. Hic cum fe,vt fupr diximus,ab
omnibus publicis negotiisremouiTet, &ad quieta vitam retuMet, tum in op
pido D.Georgij erat, qui locus ad citerioremripamDraui eft, natura & opere
40 munitilimus,de fu , fuorumque falute cogitans. Pofitis autem infubie&a vrbi
planicie caftris , ipfe in vrbem cum paueis quibufdam admiflus , facile cogno-
uit,& ciues &: antiftitem in fide ergaregcm,&; officio priftino pcrmanere,& vr-
bem arcemquenon modo tormentis,& copiis,fed commeatibus etiam,& bel
licisopcribus omnibus egregimunitas,abiis, contra quam opinabantur homi
nes,ad regia commodacuftodiri. Itaque antiftitc& ciuibus cximi collauda-
tis,& opcribus ac munitionibus approbatis , inde confeftim cum quinqu mili-
bus equitum Albam fe retulit,atq; ex altera vrbis parte confedit. Poftridie cum
ad regem veniTct , qui Sc ipfe triduo ante tiii. Kai. lui. acceerat , in magno
procerum conuentu , de rebus fein inferiore prouincia geftis verba facicns,
( 0 cum de fingulorum principum fide atque officio dicere inftituifTet : eiufmodi
Quinquecclefienfi antiftiti teftimoniumimpertiuit,vt dicere no dubitarit,nul-
lum fe iudicare in toto regno aut prudetiorem,aut integriorcm, aut fideliorem,
conftantioremque illo principem reperiri ; errare autem vehementer eos , qui
de i 11 i us erga regem animo , aut ftudio dubitarent. Omnes regios duces in his
rerum tempeftatibus acflu&ibus aliquid fibi commiflar rerum amifie:hunc
 696 ANT. BONFINI RER; VNGAFL
folum fu prudencia ac diligentia res fuas integras omncs ab hoftium vi & inf-
diis defendifle , oppidque fua , quibus in munieridis Cuftodiendisque ftudium
fuumomne pofuerit, Quibus verbis, dici vix poteft, quanta regem,caeterosquc
omncs fpe,la:tieiaqu perfiiderit. Eodem ferme die Scephanus Comes Scepu-
fienfis, vir ftrenuus,ac dux rei militaris peritiffimus , equitibus cataphradiscirr
citer trecentis,expeditis ver ducentis^peditibus grauis armaturae iexcentis,Ie-
uibus autem duobus (vt fama erat) milibus fecum addudis , ad Albam in callra
regia venit : quem pacis poft diebus Vrbanus Agrieniis antiftes , qui propter
infirmam valetudinem Buda; remanferat,cum icpungentis equitibus,alij etiam
<jii*ei- proceres(Vtquifquematrrimepotuit)confequutifunt.Itaanto ad quadragin- Ie
p^"' tahominum miliaexercitivvrbs Bathorei c61ilio,magnoapparatu ex omni par
te oppugnari eft cpta. Fuit autem apparatus illius huiufmodi. Primm mu
niciones multas excitauit , inde vt amis tormentis muros percutere , tutus ipfc
ab hoftilibusiniuriis,poflet. c ad portas caftella duo conftruxit : ex quibus per
infidiofas feneftrasmiflilibus,minoribusque tormentis incautumhoftem feri-
ref.eavero tum tigillis accentonibus circumduxic,ne catapultis,aut quauis alia
machina larderentur: tum vallo etiam,foflaq; muniuit, ne clandeftina hoftium
eruptione aut caperentur , aut inccrtderentur . deinde crebras, nifi paludibus
impediebatur,circum vrbem turres erexit, easque militib.ita vt caitellareple-
uit,vt neminem in muris confiftere defendendi caufa permitteret. ex quo effi- :o
ciebatufyvt vrbem acrius& obfderetimul,& oppugnaret. Quiautemintus
eranf,fummo ftudio omnibus,quod poterant, hoftium ciliis occurrcbant: S
quam per diem murorum partem deturbaflcnt , earn per nodem inftaurabanc,
ac reficiebant. Et ne domorum teda,quz ligneis tcgulis erant obduda, lllato
igne comburerentunea omnia detexcrant:portaique ipfasgrauimateria,acmu
ro validiflimo obieda munierant. Patefadis inde diuturna verberatione ali
quot in locis muris,acmiliti bus auide pugnandipotcitatempofcentibus,eos ta
rnen continuit rex: quod prxlio commiiTo,acerrim atque pertmaciflrn vtrio
que dimicaturos milites videbat : illos , quod propter adhibitam crudelitatcm,
falutem fe impetrare vllam pofle diffiderent:hos,vt acceptam iniuriam pari gra- ^
uitate fupplicij corrtpenfarent; : & quod fpem omnemrei componend-e , fado
praliOj&grauioribus detrimentis illatis, omnino praecidi animaduertcbat .cu
ius redum coniihum haud it multo' pft rei eucntus ipfe demoftrauit. Nam
cimhoftesfevrb defender pofle dirfifr,de eareddenda cogitare Sc pace con-
fciettda inftituiflent, Bathorco & Scepuicnfe ad earn rem colloquium poftu-
larunt. Hocftatuctim res ad Albam eflcnt, prarfidium quod erar in Vefprimi-
enfi arce impofitum, cum vicinum formidaret hoftem , de deditione per inter
nuncios cum rege agere ccepit. Hi cum maxima pars Boemi eflent,gratuitam
meniium aliquot militia? operam deferebt:i Bocmi.r afcripti militia: pari pra>
mio cum ceteris afficcrcntur. Kiniiras cum quibufdam fuorum equitum tur- \
. m*s profedus,oppidulum,cui Vafon nomen erat, Germanis oceupatum , in a-
gr Vefprimienfrecepit, pridieeius diei , quiD. loannis Baptiftaenatalibuscft
tem saa- chxus. Sabara perThomarlaurrcnis antiftitis milites recuperata, exGerma-
IM
norum qui in arce fuerant pratfdio , ado & feptuaginta captiui in caftraregia
funt perdudi. Eodem etiam tempore,vt Hungarorum res fecunde, cumularen-
tur , eorumque animi ad bene dcRcpub. fperandumincitarentur;Cafimirus
regis pater, Poloniae rex,legatos alios ad Friderictim Imperatorem, & Maximi-
lianum filium mift,qui eos orarent,ne Hungarian bellum inferre,& Vladiflaum
flium ium regem Hungaria; rite coronatum, armisperfequi vellent , feque, fi
id facer oerrexiflent , illorum inirias non negldurum oftenderent : alios ad jo I
Irmocentiumfexttrm pontificemmaximum^quieumobteftarentur, vcipfepro
fua, Apoftolicique Senatus audortate , Vladilaum Hungarian regem creatum
confrmaret , competitoresque regni ab armis aduerfus cum ferendis deterre-
ret. Quae ne diuturna admodum Hungaris gaudia eflent, repente nuncij de va
rus Turcarum incurionibus populationibusque allati cfFecerunt. Hi cum i-
., niium
 DECADIS V. LIBER H 9
nifum ex inferiore Hungatia , cum omnibus fer copiis ad Albam profedum^
regionemque praefidio deftitutam efle comperiflent i in vlteriorem quampri-
mum Hungariam inuadentes $ incendia i candes S rapias intulerant : atque o-
mnis aettis & fexus hominibus in feruitucem abftraciis , diuorumque fanis in*
cenfis y Cum viginti milibus pafluum ad Varadin acceflflent coortuminpro-
uincia tumultum veriti,prim in fines fuos inclumes fe cum pradaretuleranti
deinde au&is exprofpcro rerum fucceflu animis , viera Themefuarum excur-
ionem fecerant : &oppidum , quod in Stephani Bathorei poteilace erat con*
cremarant : totiqueprouincia:,quam milite vacuam efle cognouerant , vulnera
io grauifima inflixerant. in Croatiam autemcm irrupiflentj magno hominum
pecorumque numero abacio , mercatores etiam Florentinos quofdam> qui in
Hungarianegociabantur,inferuitutemredegerant. Quje mala per fegrauia,in*
firma quoque regis ipfius valetudo, grauiora reddebat : qui inlocis paluftribusj
fenicntc maxime asftate, moratus , infebrim & dyfcnteriam fcuifiimam & val-
de periculofam inciderat. Quamobrempoft quinqu induciarum dicsjGer-
manis qui Alb obfidebantur,qu commodius de deditione deliberare pof-
fent, Bachoreo S Scepuienfe datos : res tandem in has conditioned conuenit :
vt Germanis , qui vrbem tenebant <, cum impediments fuis inclumes tut in
Auftri redire, currus fex & triginta ex vrbe deducere liceret : Cxtrm temp
lo plis fpoliandis , mulieribus violandis , mancipiisque abducendistemperarent*
Quas rex conditiones partim aduerfa valetudine perturbatus , partim, ne a fra-
tre per morbi fui occaiionem iterum armis appeteretur veritus,fibi accipiendas
efle arbitratus eft. Ita miniftris in vrbem, vt Germanos ( vti pepigerant ) vrbe
cum impediments folis dimitterent,miflis,Alba x 1 1 1 1. Kalend. Sept, ex ma- aIUh*
nibushoftium efterepta. Quibus rebus ex fententiaadminiftratis , rex conti- Ptd-
nu exercitum in Vefprimienfem agrum , ad deiieiendum ex arce illa Germa-
norum praefidium duci iubet: ipfe in proximam Laurentij ducis villam , ptre
magnifico &regali quondam fumptu conftruftam, receflit, vtibi mitioris cli
&amniorisloci beneficio conualefceret. Hacre profpergefta, multa inci-
jo derunt,qu2E Hungarorum laiticiamj voluptatemqj ex Albenfi re bene gefta mi-
nucrent. Nam & Boemici milites, nili promifla ftipendia exoluerentur, prefe*
ai Bathorei fe imperata facbiros negabant: Cumque non effet vndefe&equoS
fuftinerent,multo fe,qum militaris difeiplina paterctur,intolerantius gerebat:
ac fi eorum coercer audaciam prfedtus pro imperio voluiTet, feditionemin-
gcntcmfubit fa&uri videbantur : &Poloninegle&ofcedcre, nouis rebus ft-
dere,& iam Sopronium caftellum in finibus obfidefe, Alberto fratre ea difi*
mulante,nunciabatur. Conftabat etiam , moleft illum ferre, qud triamili
nummm nondum fibi ex fdere eflent perfoluta: eundcmqj partim coni-
cloribuSj&:aftrologis,quibusrefertaCracouiaet,breemVladiflaivitamfr
| aflerenribus , partim nonnullis proceribus de vita regis defperantbus , ad re-
nouandmbellum,regnumq30CCupandumquotidie incitan. Cum fama de re-
gis morbo adCafimiri patris aures graior accidiflet^ primo perlegatum ( quod
regis animum vehementer afflixit)eum admonuit,vtcum Alberto mitius fe ge*
rcret,patcreturque poft mortemipius regnum adfratrem potius,quam ad alie*
num aliquem peruenire: poft autem,vbie morbo emerifleeumaudiuit, lega*
tos alteros mifit, qui Hungaris verbis fuis nurtciarertt,ne quid ab Alberto time-
rent : qui vcl aitatis vitio, vel fatioforum hominum impulfuj vcldefperat fra*
tris vita induhis, bellum in finibus Commoiflet: fe non modo ab eo furore
eurri reuocaturum,fed etiam i au&oritati fux non paruerit, pro Vladiflai filij &
o regni Hungarian falute regnum vitamquefuam in periculumadducurum. Al- AUtmt,
bertus ntereapropius indies cum exercituad Cafloitn accedebat:non igna-
rusjfe,fi vrbisillius eflet potitus, facilius Hungariam vlteriofem occupatru: &
iam Litinburgum,quod ab Hungaris tenebatur,immiTa turma equit,& parua
manupeditumobfidebat. Qujevbi rexaccepit jConfeftimLitinburgumHip-
polytum Strigonienfem archiepifeopum cu equitat proficifei ibet: qui
Nn
 *S ANT. N F I N II RER." VN6AL
bus primo aducntu in fugam coniedis,& tribus mtimis oppidis ccupatis, *
tius cum magno incolarum detrimento vagatus eft. De Cafbuieni autem ob-
idione folicims, Dominicum Albenfem antiftitem, &Panzolzium Palatinum
legatos ad patrem fratremque, qui de illatis contra foederis conditiones , armis
quererentur,ire iuflit. Lcgati,vt rege mandatum fuerat, cm, antequam Car-
*ir?"ZdAi- Patns montibus fuperatis in Poloniam traiieerent, Albertum conuenifent, a* ,
icnum pud eum, Dominico ipfo, qui gratior multo erar, verba faciente , in hunc mo^
"' dumlocuti funt : Ecce rurfus ad te Alberte dux inclyte, venimus, rege noftro,
fratre tuo, Hungarisque Polonorum fociis mifi,vtexquiramus,pro ratefce-
dera inter nos paulo ante percuflais habiturus : an , quod minime decet , bel- io
lum, vt oftendis, nobis iterum illaturus. Regs quidemnoftri ea fententia eft,vt
quiduis potius perferat , quam vt iterum cum fratre pernicioo bello dcernt.
Cuius nos confiliumqumpium,tamnoftris rationibus alienumexiftimamus:
quippe cuius indulgcntia quanta: regno noftro calamitates acciderint , fentia-
mus.Tuus vero qui fitinhacre gerenda fenfus,valde audire cupimus. Regnum
te j illo pulfo , nortrum occupare velle , funt qui dicant. Vnde hoc tibi tandem
venit in mentem fperare quando nos alis , vno coronato rege , regnare alte-
rum iuimus ? aut quando vnquam aliquem fine iuffragiis noftris regnum ob-
tinere paifi fumus? Vladiflaumfratrem tuum rite regem creauimus : defneipe-
rare , te , viuente illo, pofle ad regni faftigium peruenire : define credere , nos *
tibi amicos pofle effici , quos inimicorum more crudeliiimc diuexafti. Non
fratribus oppugnandis, non vexandis fociis, non fderibus violandis , fed pie-
tatc colenda, tuendis amicitiis, padisque feruandis,regna parantur. Quae enim
grauiora nos Turcis immanibus hoftibus incommoda metuere poflumus,
qum Polonis,cognatis amicisque noftris,te imperatore accepimus qui haud
iibi fatis arbitrati efle,pro libdine rapere,auferre,incendere,& feruitute afficc-
re : etiam ( quod fine lachrymis dicere,aut meminifle non pollumus) virginum,
matronarumque pudorem , & facrarum sedium numen pro nihilo habuenmt.
Non his artibus Albertus aims tuus,non Ladiflaus patruus,non Sigifmundusi
alij hoc fibi regnum quadiuere: quorum fada fi tu in confiliuni,dux inclyte,ad-
hibueris,& fi cum iis,qua; per te acia funt,compararis:non dubitamus,quin pro
tuafapientia de fufeepta fubit fententia deceflurus , &: te cum tuis copiis in fi
nes tuos recepturus fis. Quod ni feceris,vt te breui iftius confilij & audacia: tua:
pniteat,eucnturum,Deorum freti auxilio,fperamus. ab eo magna cum
librtate dida, Albertus non modo non inique tulit, fed antiftitem Aimmo eti
am honore,italocutum,fibi habendum putauit: cumqjfe purgandi fui caufa,&
propter pacta non feruata , & propter fratris incertain ex graui morbo vitam, ad
bellum addudum refpondiflet: pofthac cm eum iam incolumem elfe audi-
ret, ab armis difeeflurum, & communibus commodis confulturumpollicitus
eft. Hoc refponfo accepto,legati profedi,quinto pft die Cracouiam peruene- 4
runt: &Cafimiro rgi, Alberti incendia,rapinas,ca:teraque,qua: praefentis tem-
poris conditio fuggerebat,expofucrunt : eumque, vt filium parre reeufantem,
pro imperio coerceret , orarunt. Cafimirus moleft fe de Alberto audire
refpondit : ac confirmaris legatorum animis,continuo per nuncios Alberto im
perar, vt fe primo quoque tempore cum exercitu in Poloniam rfrt : id ni fe-
cerit,fe ftipendia ad exercitum non miiTurum,atque arma contra eum pro Vla-
diflao fumpturum,oftendit. Poloni cm ftipendia fibi negari,& reuocari bel
lo ducem iimm vidrent: quacunque ope pofliint, Albertum paternis iam man
daos fegniorem, languidioremque in gerendis rebus effedum , patris impe
rils exequendis auertere conantur. vbi ver in propofita fententia eum vident, p
cm aliquandiu fe fine ftipendio rapinis fuftinuilTcnt , in Poloniam regrediun-
tur:& fada ab Imperatore fuo defedione, omnia hoftilem inmodum diripiunt;
vt ea faltem ratione Albertum , fi poiTint , ad bellum perfequendum cliciant.
Iam legatidomum reuerfi,legatione renunciata,regem, patresque in Polonicac
pacis fpem adduxerant:atque vt omnium in bellum Gcrmanicum,quod vnum
relznqui
 DECADIS V. LIBE* t f9i
rclinquividcbamr,cureconuerterentur,effecerant; His de rebts rcx crciter
al. Sep t. villa Laurentij ducis , vbi fui rcfciendi caufa fuerat, cum fe Budam
contuliffct, Sabaz ium Turcis obfideri certior fatus j Laurentium cum equi- s*l*zJ*n>
tatu fuo ad inferiorem tuendam Hungariam mittit: Vrbanum ver Agrienlm J ("**
untiftitcm,qui paucis ant diebus Budam erat delatus,focium Stephano Scepu- ^m"
ficniadiungit:atque ambos in vlteriorcHungariapublicisipriuatis commu
ais feruire , & Albeno , fi quid mouiflet , refiftere iubec. Eodem menfe graui
Germanis , & Maximiliano imminente bello , cum fe ad tarn diuerfa bella oc-
curfantes fufficere non poTe rex cum patribus cerner : pacem omnes , ipof-
io fet,zquis ; fin minus , tolerandis conditionibus petere conftituunt. Ea de caufa
cum Uteris & mandatislegati Pofoniumvtrinque miffi,hinc Thomas Iauricnfis
epifeopus, qui tempore vniucrfa ferme regnuiegotia^ qua erat prcditus fa-
pientia , adminiftrabat : illinc Stcphanus Bathoreus,&Ioannes ^
Boemus cancellarius,vir grauiilimus. Cum de ccordia agi cptum eTct,Ger-
mani intolerandas prop conditioned ferebant : iura feilieet foederis cum Mat-
thia rege quondam initi, cum ineimjate noua Fridericilmperatorispermiltt v for*
corona reftituta eft, repetentes. Maximilianus ver regno Hungaria: fein per- htct*a*
pctuum ceflirum efle negabat : fed foli Vladiflao,propter fanguinis ciundio-' * *"
ncm,in prafens conceflurum dicebat,communemquecum eo interea regni ti-
** tulumdepofcebat, & belli gefti fumptus poftulabat. Has tarn aiperas conditi
ones, quibus fc Auftriacorum imperio Hungari fubiicerent, legatis fe acceptu-
toseffenegantibus : Germanis autem contra pertinaciiuminfiftentibus,acf-
pe accenfis vtrinq; grauiter animis, Se defperata prorfus concordia , colloquicj
recedentibus , multum temporis efttranfadum. Interea prattefopinionem o-
mnium,maiorum vndique malorum nunci| deferuntur : Albertum ad obiidio-
nem Cailbuix reuemiTe : Prinianx familia: adolefcentes eximios, cum exped*
riffimo equitatu , priufquam caftra locarentur , aduerfus Polonos temer -
grcflbs,miferandum inmodumoccubuiTe : ad Corneuburgum in Danubij ri*
pamites,qui in prxfidio erant, turri, quam in fpeciem caftclli extruxerant , vc
)o commeatus fecundo amnedeuedos Viennenfibusintercluderent, Germanic
de improuifo irrumpentibus, fuccenfa, ad vnum omnes caefos fuifle : Kiniiium
crebris Turcis acceptis incommodis ,diris barbaram gentem cruciati-
bus ab incurfandis finibus prohibere conatumimaioribus indies calamitatibus
ihferendis caufam attulifle : Albertum iam folmCaiTouianum agrum va
llare, fed etiam effuie omnia populantem , duo miliacadorum viniinPolo-
main remiiifle : multa etiam temer efrudifle , non pauca in belli vfum referuaf*
fe : poftrem, Sueuos Maximiliani milites , excurfionibus in Morauiam fadis,
ac magno pecoris numero abdudo , ad Tyrnauiae obfidionem Danubium #ra- ^*,
iecifle. His , aliisque eiunodi rebus, & iimul inteftina feditione &diicordia,
40 quae in inferiore vigebat Hungria,perturbati : cum pacis cupiditas fumma , ac
recens fuperiorum detrimentorum memoria s metusquefuturorum omnes vr-
geret : legati haud fibi moram interpnendam exiftimarunt , quin primo que
que tcmpore,qibus conditionibus pofTentipcemcompararent. Itaquc re diu
ruukumque agitata , tandem ex regis audoritate his legibus eft tranfada : vti
padacum Matthia rege de reftituenda corona inita,renouarentur : vt regnum
Hungarian adMaximilianum,aut eo mortuo, adlegitimos eius heredes recid-
ret , fi Vladiflaus line filiis lcgitimis deceTifet : interea , vt regni titulus penes
ambos refideret : vt pro belli fuperioris impeniis , Vladiflaus Maximiliano cen-
ties mille nummm aurem pendcret : ne fummi honores vlli, vt duumuiratus
jo facri diadematis,Palatinatus,vt muniatamfacra,qum prophana,& prouincia
rum prasfedura;,nifi interpofita amborum automate, &: iureiurando vtriq; da-
t,capi poflcnt:vteofdemvterque amicos,rebelles,hoftesque haberet,iurequc
focietatis alter alterum bello iuuaret:Hungaros,Germnosqne eodemloco at-
que honore haberet : ne Hungaris vlhs fraudi eTet, qud ad Maximdianum fe
eontuHflnt,neq; vlla aut nota^aut poenaaficipropterea poTent: fed bonis fuis
Nn i)
 jtrn ANT. N F I N 1 1 RER, VNGAL
quae publicatafuerant,reftitutis,eodem,quo fidles loco ducereiitr, Sc eflnt
ad poftremum,vt omnes antiftites & metropolita:,proccrcs,prxlides,lcgatiqu
&ciuitates,cum vniucrfa nobilitate legatis Maximiliani pra:fentibus/c has foe
deris leges inuiolatas in perpetuum cum fu pofteri tte feruamrosiurarent.Pax
populo Martinalibus,his tamen fupprefis cdicionibus , in magna omnium ex-
pccbtione renciata eft. Pftautem cum legad e BudamrecepiTent,vtfcedus
commum fententiacomprobarent:rex cum Senatu,legatisque ciuitatib. mif-
iSjexarccdefcenditinconcionemjquaetumanteregiamhabebaturabiqjBoc-
mica lingua Varadienfi antiftite fingula populo interpretante , principio regni
fui omnia, qua: interceflerant , incommoda perfequutus.ad pacis demum con- !
ficienda: neceilitatem peruenit : eamq; vt libentibus ac laetis acciperent animis,
tammultis pratfertim cflidati diffcultatibus, ethortatus:hisqj di&is,protinus
fe cum patribus inregiamretulit. Rege concione profe&o, Iaurienis S Ba-
thoreus,duo pacis arbitri atque legati furrexerunt , vt patria lingua,quac de pace
dicenda cflent,mulcitudiniexponerent. Ex iis Iaurienis longam ingreflus ora-
tionem,primm omnia,qu perpefli erant belli damna,ac detrimenta oftendie;
publicis & priuatis pecuniis confumptis,agricolis , quorum labonbus tam facri
quam prophani ordines fe alerent ac tuerentur , in citeriore Sc inferiore Hun-
garia fpoliatis,regno domefticis difeordiis in multas partes diftrato,Rempub.
diutius reilere non potuiTe:fe ex communi conilio pacem , Se vnicum omni- w
um malorum remedium requifiTe , eamque his conditionibus impetraTe. Io-
de pacis nditioncs,quaeadhuc o ce ul cata; de i nduftriafuerant,rccit au if.easqj,
quanquam fortafle parum acquas , tamen vt reip. commodilmas , vt iubcrent
fe eis fuadere,dixit. Sic enim fore,vt Germnico foluti bello , irrumpentes Po-
lonos nullo negotio propulfarent. Muhitudo vbi conditiones audiuit, tanra
cum ftomacho perinde obftrepere Se reclamare ccepit,quainon pacis, fed fer-
uitutis conditiones eiTentaccipiendx:nihilquepropiusfadum eil, quam vtiB*
gentem feditionem propterea excitarit. Satis cert conftat , Se patres nonnuJ-
los,& ipfos pacis legatos per aliquot dies,nii armatorum turba lipatos , tuco in
curiam non veniiTe , Se ex nobilitate multos de feceflone a patnbiis facienda i
conilia habuiiTe. Itaque cm ilngulis noibus tabella: triuiis, Se tcmplorum
valuis populo affigerentur: in quibus denunciarent, fe millies mor* uros pri-
us, qum tam turpes foederis conditiones approbarent : rex omnes adfe placa-
tis ante per Palatinum 8e Bathoreum illoru animis, aduocari niilit : & paucisfvc
de fu deque regni dignitate fidei fu: commifa bonum animum haberent,co-
hortatus: temperatis cum legatis conditionibus,eos ad fcedus iureiurando fan-
ciendum,ne tanta concordia folueretur , adduxit. Eodem quoque menfe,ad
Hunam amnem in Croatia , ex Turcis mille Se quingenti , qui in prouinciam
populabundi defcenderant,caefi,totidemque capti: ex quibus centum Se vigin-
ti ad regem, nonnulli quoque ad reginam Bao muneris loco funt mifi. In 4*
eo bello Bernardini comitis virtus inprimis enituit. Fcedere cum Gcrmanis,
quemadmodum demonftrauimus , confirmato,rex comperto CaiTouienfcm
agrumab Alberti militibus deuaftari,Boemosftatim,quiadfeptemmilIiae-
rant,ex Auftria reuocatos celeriter, quanquam faeuifima hyeme ,ad Peftum
traiieere iufit. Cum Stephanus Scepufienis Id. Decemb. magno cum e-
quetrium pedeftriumque copiarum praeidio in prouinciam minus, nihil ad-
hucmemorabile ibi geiTct,multo9 in timor adduxerat: ne leut ante Auftria,
le nunc per negligentiam CaTouia pelleretur. Ob earn rem ille magno pra>
lij committendi ftudio accenfus,illa tarne difficultate afficiebatur,qud Boemi
fe,nifi perfolutis ftipendiisTinaciemdcfcenfuros,autpugnaturosnegabant.Cui j
incommodo vti obuiam iret,pra:fetos equit Se ceturiones , inprimisq; Hugie-
riez,virumfortifimy& mximo reimilitaris vfu pra:ditTinfuam fententido-
nisprxmiiscpperducit. Dcinde militibus regni,Reiqjpubl.periculo,nil1 prarlio \
cumhoftibus decernatur,expofito:pollJcitusq>fe daturumoperam , vtperfun-
tahis calamitatibus opericulis>rep.cumfcenoreomnib.meritao ftipendia Se
praenua
 DEC AD S V. LIS EU IL 7ci
prxmiaperfoluanturj gemittata deihceps militia hoheftchtr : omncs ad ar
ma alacri prompto animo capiendadeducit: tumultuaras militibus,agre-
ftibusque hominibusvndiquceuocatis , maximis exercimm fupplementis ad-
augeti Albertus vbiHungarumpradij caiifapropiusaccciribvidit,etlifc nu
mero militum inferiorem cerne bat, tarnen baud ibi pugnam detrectandam ra-
tus : &: fimul exercitus fui Viribus & fortuna: , qua faepius fecunda erat vfus , fa-
uorefubnixus ,auda&er occurrit , &:caftra in confpe&u Hungarorumlocauit.
In pofterum diem cum pugna eifet indicia j par vtnnquexura, S folicitudo per
totam noclem nimos agitauit : fed caufa non pari : quippe cm illi de dignica-
ic te, hi de ncolumitate propria cogitarent. Vbi illuxit, Stephanus,antequam ex
ercimm fuum caftris educar,milites allocutus,admonet,n5fenunc, vt quon
dam rgnante Matthia^pro augendo imperio, &rdomefticacumulanda gloria:
fed de defendendo regno , & publica falute Cenare : incommoda , atque iniu-
rias omnes, qas per biennim ab Alberto acceperintjfigillatim exponit. perfi-
dimeius ineos, importunam in fratrem regem immanitatemedocei:qui
nefariacupiditateregnandiaccenfus,regnum illi legitimum eripere,&Him-
garisinuitis inuadere ftudeat. duerfus hax aut forti efle animo reiftendum,
aut feruitutis iugum turpiflimum fubeundum,addit. Vi&oriam autem ibi cum
Hurtgarorum Bocmorumque fociorum virtutem incredibilem, turn iul bel-
*o H caufam, & diis iplis immortalibus probatam, facile polliceri. Contra Alber
tus Polonos hortari, vt quem ad fraternum iterum regnum oppugnandum im-
puliflent,eum hoc ipfo tempore acerrimc fortiflimeque pugnando defendert.
equidem, quanquam numero copiarm eTet inferior , fperare tarnen eorum
virmte fore fuperiorem prarfertim ver , cum res eis cum tumultuario exer-
citu, & Regis imperio nudato eTet futura. Carteraque eiufmodi adiieit, qui-
bus aut aduerfariorum opes imminuere j aut fuas augere > aut certam vi&oriae '
fpem facer poflet. Quibus rebus inflammatis Polonorum omnium animis,
ltatim pugna: ignm dari poftulant: ae clamorc ingenti eum , etiam inuitum
(qud iam de difeiplina 5: numero Hungarici exercits , cui fe imparem lon,-
5 gcernebat , certior fa&us , pradio abhorrere coeperat) in aciem defeendere
COgnt. Signo pugna: dato } primm cum Boemis > qui in imiftro cornu loca-
ti erant, certamen initur, equitibus vtrinque egregi pugnantibus : quorum
muid equis deie&i , pugnam pedeftrem non intermiferunt. ex altera parte S ce-
phanus i qui dextrm cornu cum Hungaris tenebat , &c eum feqiiuti, quos Bea
trix regina miferat, pugnare ineipiunt : & pari impetu congreflijclamore &: ftre-
piru omnia Complent. multis vtrinque cadentibus i pugna vfque ad ferum diei
eft perduca. Tandem AlbcrtiiSj quod, quos defeflis fuis ntegros , recntet
eme fummittere non habebat, & qui diu pugnafent , vix confiftere iam pra: la
bore &vulneribus pofent, valde laborare ccepit, Quareanimaduerfa,Hun-
40 garorum manus, qua: caftris prxfidio reli&afuerat, eruptione fada, Polonos in-
uadit : diuturno przelij labore dt facigatos , millo negotio pelit. Solus cum
qui tatti in vltima cie reiiftit Albertus : qui multis amiifis , poftretn fc in fu- Mber <.
gam dare coatus, accepta eius rtotis captiuo quodam milite teTera: per me- /%*
dias hoftium cuftodias , cum paucis tanquam amicus , imprdntibs illis ela-
pfus j ad Eperies peruertit. Ex proceribus pauci euafere : plerique aut deiide-
rati , aut capti : reliquus exercits ptofligats, caftra direpta , impedimenta 0-
mnia,& totus bellicus apparatuSjinprimisque a:nea tormenta inuitata: magni-
tudinis Cracouia deuecla, inpoteftatem peruerterunt : captiui, qui paulo ante
Polonis capti fuerant , recuperan. Stephanus Centum &c quinquaginta quits
fecunda noebs vigilia ad hoftes infequendos immittit : quorum alij palati ab a-
greftibus,alij ab equifibu$ca:i,acfpoliati funt. Albertus in oppido Eperies,qu
cum equitibus viginti confugerat, poftero die Stephano & Obice obfefTus:
cm inde euadere n poTet,nec fubiidium in tempore fperaret, ad pacem acci-
piendam demumcompellitur,his legibus: vt tuto exHungariaabiret:tormta,-
aptiuosqj omnes reCiperet^aroSjCibinium^peries^reliqua qua; nvlterio-
Nn iij
 7o ant; bonfinii rer. vngar,
re Hungaria oppida occuparat,reftitueret: Hungaris nunquampofthac bclluri
facerec : fdus & amicitia in perpetuum integra permaneret Qua: vbi Budam
nunciatafunt,maioremexpace,qum ex vi&oria lxticiam ommbus attulcrut:
rgi vero in primis,qud fratre ipfo incolumi,bello maximo,ac periculoiiflimo
libcratus effet. Finito iam Germnico &c Polonico bello , & regno grauiflmis
periculis exoluto , vnum reftabat Turcarum bellum , quodfuperioribus knpli-
citicuris,intermittere eoa&ifuerant. cuius caufa rexadKaiend.Feb.concilium
Buda: frequentiflmum indicit : quo,dumregni proceres cocunt,nuncius alla-
tus, Turcamad obfidionem Alba: Gra:ca:, qua; Belgrad vulgo dicitur, prope-
rarc : quodnon Hungarian folm , fed Chriftiana: quoquc Reip. primumputa-
batur propugnaculum effeyaliquantulum concilium perturbauit. Paucis poft
diebus,cm iidem ad Sinderouiam conucniflnt,vt Danubio (que frigons ma
gnitudine & vi conglaciaffe exiftimabant ) tranfmiflo , vkeriorem Hungariam
incurfarent : opinione deceptive fruftrafe mouille viderentur, clam ad Saba
zium diuerterunt: acdimiflis in ripa Saui cunds equis , cm occult fuburbia
adorti,die nodeque oppidum oppugnaflent, prarfidij virtute & robore indc de-
T>eamm pulfi, incenis tarnen fuburbiis ,receTerunr. In pradio exTureis quingenti,
cUdes. ex pr2C^1jio quinquaginta ceciderunt : non tormentis , fed manibus noires de-
turbati, qud machina: omnes loco dimotae fuerant, qua; res proditionis
fufpicionem non leuilimam attulit. Per eofdem dies alia Turcarum manus, i
qua: in vkeriorem Hungariam irruperar, cm in Kiniij turmas incidietjinpo-
teftatem fer tota concefit, multis cfis, alus captis : ex quibus purpuran quo*
que nonulli ad regem mifli. Quibus de rebus .publice dus gratulationcs&fup-
plicationcs habita: funt. Neq; ita multo pft fexcenti ferme alij, ad Albam Gra>
cam profligad nunciantur : qui cm pra:fe&os duos Budam ad concilium abi-
turos fentientes,expeditos in infidiis equites,vt eos incautos opprimerent,col
locaffent : ab iifdem eadem,qua in eos vu erant,arte,nec opinantes circumuen-
ti, & prater paucos deletifunt.Itamelioribus aufpiciis,re bene cum Germanis,
145z. Polonis & Turcis adminiftrata,annus ... eftinitus.ln ccilioau-
tem cum Petrus metropolita,qui cum ducetis equitibus cataphracbs, &ex- 5
peditis trecenas venerat: de Beatricis fponfalibus celebrandisretulifl*er,abvni-
uerfa condone reclamatumcft: cum regem omnesfcundam virginemducc-
reoportere,& regno Hungarico nihil fterilitate regina: incommodLusaccidere
pofle affcrerent. More Scuerini caftelli pra*fe&us,cm victoria: de Turcis par
tCjdcfenfacq} ftrenuaearcis, propria: virtutis teftanda: gratia, currus duos car-
forum hoftium capitibus onuftos,ad concilium veheret : in medio itinerc gra-
ui morbo correptus intcriit. quos cum Georgius frater Budamv atque in ipfum
quoque conuenmm iuflu regis detuliflet , eo fpectaculo proceres incredibili 0-
mnes laeticiaaeque ac ftupore repleuit : cum truculenta adhuc , & crudelitatem
minantia mortuorum ora defpicerent.denique fummo omnium confenfupro- 49
pterea laudatus,ac magnifie donatus : fratrique mortuo,qui fortiflimus vir, &
Turcis formidoloifimus fuerat,rcgis & patrum autoritre eil: fubrogams. Di-
miffo concilio regina,vbi neque per legatos, eque per nuncios, quid de fpon
falibus fuis patres decrcuiffent,accipere potuit,ludincari ferata:e Strigonio Bu
dam veterem eo animo venit,vt,quod poiTct,fibi & caufa: fua: ne deelfet : & in
regiam profefca,inde,nifire perfeda,non difeederet. Neque tarnen adnouam
Budam fine autoritre rgi s & fenatufconfulto afeendere eft aufa;verita,ne oc-
clufis fortafle portis,parum honeft retroceder cogeretur. Ad eammultiprin-
cipes,maxime ij,quos ipfa ibi muneribus &promifs obtrinxerat,officij gratia
venerunt: rex vix adduci potuit,vt earn femel inreruiferer. Quamobrem ddu- p
fam fe exiftimanSjdlensqs qud eo veniflet, die feptimo fe Strigonium reeipit:
& patre Ferdinando rege Neapolitano , vt per legatum Vladiilaj animum ex-
plorarer,petiit. lgitur circiter Kaien. Iunij, Andreas Carafa,vir fummo loco na-
tus,miTus,hoc rege refponfum tulit ; Se per legatum Ferdinando regi,quid fut
de regina: coniugioconiilij ft ,cxpoturum. cuius re caufa poftea Anton iura
epifeo-
 \
DE AD IS V. LIBER 1. 70J
epiicopumNtrienfem,adAleXandrumpont.max.quiInncentiomortuofub^
rogatus,Hungaros in clierttelam accepcrat,&: regem Ferdinand Idibus O&o*
bris,cum mandatis ireinltaliam iuffit.

RERVM VNGARICARVM DECA-

D I S Q^V INTjE LIBER III.

N magna omnium trepidatione , fummaque ex incommo*

dis diflipatis de bello Turcarum rumoribus multis, regis pa-
10 ^&*Q IfcN^i trumque iolicitudine,MarcinusZobor, qui a rege multo an
te ad Baiazetem imperatorem legatus de fummis rebus mif-
fus : ab eo de induftria , ne bellica caufa fu conilia enuncia-
retjdiu nullo refponfo rcddito,diccbatur fuiTe retentus:tan-
dem vi. Idus Iunias reuertit : atque omnia, quae de recenti
Turcarum motu com pererat,cx ordinerecitauit. Baiazetem ingente terra ma
rique belli appartum confecifle : quippe ducentis triremibus ad Propontidem
coactis, & multis in Ponto nauigiis contru&is , attuariisquc ratibus non pau-
cis,quibus Iftrum fubiret,lembisqj leuioribus in Bofna pluribus,quos in Sauum
deduceret, comparatis , ex Aia atque Europaincredibilem copiarum multitu
de dinem euocaTe , & ducentorum milium hominumnumerumeffecifle. quor-
fumcapertinerent , haud fe afFerre pro comperto pofe. hominum enim varias
invulgus opiniones iatatas,aliis in Cyprum,nonnullis in Dalmatiam,multis in
Getas & Valachos earn belli molem conuerfum iri dicentibus. De Alba Grae-
cahaudquaquam fibi videri, cur hoc tempore maxime laborandum fit: quod
Baiazetes cum exercitu Sophiam vfque , inferioris Myiix vrbem , cuiuf-
dam au&ontate progreflus, vtindead Albam,Hungaris externis interea bellis
&inteftinis difeordiis occupatis,eripiendam contcnderet:poftquam recentem
Hungarorum cum Germanis Polonisquecompofitionem, cuius domo egre-
diens ignarus omninofuerat,perceperit : vehementer aceufata BaTa: temerita-
50 te,totam belli rationem,&fenttiam commutant : quinetiam pacemeumeum
Hungaris illa fe conditione facturum oftendiie : fi ibi per eos in Valachos &
Epidaurios, &pcr Dalmatiam in Carnos & Noricos impune excurrere licuif-
fet. Quibus fe conditionibus repudiatis , eum ade vehementer animo fuif-
fe commotum, vt iracundia elatus,pilos barba femel iterumque euelleret;po-
fteroque die infecta re,fe fine cuntatione dimiferit. prafentem porro eius ex-
creitum ad peditum equitumque viginti tantm milium numerum peruenire :
reliquos omnes collc&itiam manum , inermem ,& bello partim idoneam eTe :
agreftiumver turbam prop infinitam fecum ilium trahere , nullo alio telo
quam feipione pratfixo ferro armatam : omnesque tunc , vt qui aqua duntaxat
4c &viliflimo eibo alerentur, peftilentia ac dyfenteriacorreptosgrauiflm labo
rare. His auditis rex,quanquam multis de rebus animo eierebatuntam haud
fibi tanti hoftis tantos motus contemnendos exiftimans,exteplo fintimas Tur
is arces omnes milite, tormentis , commeatu & armis munit. Seuerinum, Sa-
batium & layzam duplicato praefidij numero confirmt : arcemque Alba: -
mis militibus mille , & rebus qua: bello vfui eflent , omnibus inftruit : reliquos
Boemos ad PaulumKinifium ire in inferioremHungariamiubet.Indetoto re
gno deledum magna cura diligentia habet, & pro iure focietatis auxilia
Germanis etiam poftulat. namremotiorain tempore, fi Baiazetes vltrproce-
deret,adeTe non videbantur pofle. Tanto vero ftudio, tantaque animi propen-
fo fione,ab omni ordine,a:tate,fexuqj impetrara, omnia pro falute &dignitate re-
gni adminiftratafuntjVtin magna militumnomina ad bellum vitro profittiura
turba,facerdotes etiam cum monachis fponte fe militias offerrent : iacra: autem
virgines , pueri ac fencs , quos aut fexus & ordinis pudor , aut aetatis Sc virium
imbecillitas grauioribus operibus amoueret , quotidianis fupplicatiombus
Votapro incolumitate regni Deo facer non defifterent. prxfe&i ver ad fuam
N n ij
 7o4 ANT. NF I Nil R E R. V N G A R.
quifque protiinciam firmo cum pra:fidio tiitandam repente magna animi ala-
critate difcurrerent. Quibus de rebus rex in earn fpeiri venerat , le fi arma infer
re Turcas perrexiflet, dum primis regni arcibus expugnandis tempus tcrerent,
exercitum fexagint milium ho minum facile dorummnfiumfpacio contra-
durum. NamBatcreuSj&StephansValachorumreguluscumTranfalpino,
viginti milia pollicebantur: totidemque inferioris & fuperioris Hungaria; regi
ones. Germanos ver Boemosque, & iis attributas regiones, viginti item mi-
lia prabituros plane non dirfidebat. Baiazetes autem^ qui Sophiam vfque , Al
ba: ex improuib occupanda: confilio,proceffcrat: tanto hominum confenfute-
rumt]ue appairatu cognito,fpe concepta deiedus j eque vltr progfediehdum
rats, exercitumdimiit: S Baflis duobus cumtriginta milibus hominm So
phia: rclidis,atquc Oratore ad Vladilaum de induciismiflo, Byzantium fe re-
cepit. Dum autem de induciis agitatur , BaTarum alter perfidia plus qum br-
bara,Valachiam populatus,noripaucisfuorum defideratis,turpiter retroceder
coadus ebalter montanos Albanenfes adortus, qui loci editifimi,& fu natura
infuperabilis munitione freti, Turcarum ditione defecerant,ipfe cum validif-
fimo equitatu concifus eft : quamuis redintcgrato poftea exercitu , eins Turca:
locipotitifint. Odo autem milia ad obfidendtim Scuerinum miTa, Kanifiano
mature fubuenientefubfidiOjfubitreceTerunt. Eod tempore Cafimiro pa-
tri, Polonia: i egi, in Lithuania mortuo,ampliTimasexequiasjmagnaprocerum
totius regni afliftente acfunus decorante frequtia,rex ipfe folicitudin6,aCmce
unt. son- forc prope confedus,parauit. Antonius Bonfinius qui has fcripfit hiftorias, to
"*' tius rcgij generis ferie altius adlaudem familias repctita, eius vitam qumorna-
tifima potuit oratione laudauit. Poft autem cum comitiaregi in Caimirilo-
cum creado apud Polonos eflent irtdida, duos'eo legatos , Ladilaum Cafine-
rum,& Ioannem Boemiae cancellarium rex miiit : qui fuo nomine Polomci re-
gii iura, qua; ad fe,vtad maiorem natu fratrem,merit pertinert, Alberto fra-
tri fyncerafideremitterent. ad quod officium fatis cortftabat, regem afllduisi:
patris quond,& tum matris viucntis precibus , & inprimis fingulari ipus qo^
dam ergafratrem pietate,per fe fatis excitat fuifle. Augufto vero, qui irifequu- ;o
Bocmi. tus cft,menfe,Boemorum cohortes, quae veteranorum &c nigrorum appellab-
tuf,cumeTcntadtutandos inferioris Hungarian fines,&: Turcarum incurfioncs
reprimendas miTc:Paulo Kiniiopracfedo,ob intolerandameorumlibidinisa-
uaritiequelicentiam, mritas pnas dcderunt.Cm enim qum fcede,mifefe-
que fuperioris iidemHungari partes omnilatrociniorum,facriIegiorum,&:li-
bidinum genere turpiter exercendo ante tradaflentjilleinmemoriam reuoca-
ret: centuriones eorum primo d fe aduentu libcralillimc acceptos,munificCft-
tilfimequedonatos^impenfiuseilhortatuSjVtabiniuriajmalefiCioquefejfuosci;
prohibcrentmefoit qua: infuperiorc Hungaria fcelens be mtemperantiazfuae
cxempla,cum maxima ignominia: nota) prodidiflent, cadem in inferiore qoty 40
relihquerent : quibus nihil vel ad famam lpforum turpius , vel ad retinendos in
fide populos alienius , vel cert pietate Chriftiana rcmotius eTe poiTct. Nam
quod adcorum commodapertineret,fe grauiifima peena edidurum , vt praeter
pabula,quae gratuito haberentur , reliqua ad vidum neceflaria certo, eoque c-
tiam mdico precio pra:bcrentur. Cuius orationem cm cturiones omnesita
approbaflent,vtfe, quoad poiTcnt, ne quid tale committeretur , pofthac annifu-
ros eTe contenderent : Segidinum , amplum fane, atque oplentum oppidum,
ina:ftiua dimifi funt. Vbi per aliquot dies morad, &quafi ad femet reuerfirad-
eo fe intempcranter & auar gerere cceperunt , vt nee fortunis , nee pudori,
nee fiepe etiam vita: prouincialium parccrent,quo infatiabil & immenfam cu- jo
piditatis & libidinis fua: fitim expirent. Famaet,matronam quandam honc-
fto & bono genere natam, nudato corpore,fed pudendis manipulo herba: con-
tedis,fletus &c lachrymarum plenam ad Paulum venifle : atq; ad pedes eius pro-
uolutam , infignem in fe Boemorum militum iniuriam expofuifle : per quos o-
mnibus fortunis euerfa, etiam propriis veftibus ad velandum corporis puden
da di-
 DE CAD IS V. LIBER III. 7o
da difpolita fuifletiab eoque,vt omnium iniuriarum & contumeliarum *qui ,
iimo vindice, duriima: fortuna: ( auxium implorarle, neque ita mulco poil
pagi cuiufdamfacerdotemmceftum acceTiTe,de audacia petulantiaque cuiuk
dam militisacerrim conquerent:qui loculum argenteum, in quo Chrifti Do-
mini noftri corpus eilet inclufum , templo abripuiflet , & ipfum fan&iilmurn
corpus in terram,nefario quodam,& inaudito fcelere abieciet. Paulus autem, /
qui militares eiufmodi mores femper damnaflet, iuftis primni lachrymantis
millions querelis auditis,vehementer animo eftcommotus,libentcrqucmeri-
tum de cohortium nefanda petulantia fupplicium fumpiTet : ni eorum nimos
lo parum idneo tempore alienatum offenfumq; iri dubitaflet : cm infeft quo^
tidie Turcarum excurilones in prouinciam timerentur , quibus fe fideli vetera-
norum,& probata inprimis opera occurfurum efle fperabat Poft autem cumli-
tcras, quas affiduis perditorum agricolaru querelis fatigatus , ad eos fuperea rc
miferac,manibus ab iis difcerptas, & pedibus in fui contumelia conculcatas au-
diifet : eosqj eo demum intemperantix ac vccordix proceffifle, vt nullam neq;
difciplinse militaris, neque Chriftianx pietatis ,ipiusq; adeo Chrifti curam aut
rationem haberent : tacita quadam religione ad contemptum Chrifti nome fe-
uerius vindicandum accenfus,haudvltr tantam eorum iibi temeritatem,atqj
intolerantiam perferendam putauit.Itaque protinus ab inferioris Hungarian re
te gulis,& vicinis ciuitatibus, auxiliis occulte per certos nucios euoeatis, &agre-
mutn turba alterius iimulationc belli coacb, &: ex omnibus pagis militibus ac-
ceritis,iuftumaduerfus eos exercitum ducit.Premiflx expeditiiimorumcqui-
tum turma:, cum forte in feptingentos Boemorum quits inciduTent, cmiTo
pradio,trenuc dimicarunt. par ab initio vtrinque pugna; conditio fuit: tandem
Boemi,quiadexplorandumpotms,qumpugnanduminftrucbvenerant:retro
le ad fuos referre coati,eos,quo res verfetur in periculo docent: &,vt fe caftris
fubit communiant,admonent, fi erumpentis in fe Pauli fuftinere impetum ve-
Jint. Hoc illi audito,vt in re trepida potuerut,protinus ad villa, quam Pifcinam
vocant,impigr caftra locant, eaque vallo,folaque circumdant,fcilicet,vt& a-
jo qua: copiam habeant,& faltem pifeinx parte defenfi fint. Prxuenit eorum iter
& coniilium Paulus,neque longe ab eo loco caftra & ipfc ponit>& fatis egregio
fe pro tempore ad omnem belli rationem expediendam parat.Cum autem ho-
ftium caftris ita appropinquaflet , vt eos eminus percuterefe facile pofle confi- "
deret: frequentibus eos glandibus xneis inceiTere per tormenta minora emif-
is inftituit, atque in campum aciemqp prodire cogit : cum duas vexillationum,
& expeditorumequitum alas in cornibus , in medio ver cataphraclorum tur-
mam cpllocaTet. Boemi quadrato agmine caftris egreifi , tanto fe in cataphra- Mptm*
dos impetu intulerunr, vt Pauli agmenlongius fummouerent. Qua ille reani- tUtU,i
maducrfa^ecurionib.rtatim&prxfeaiisequitumignumda^vtfenfime reci
bo piant,&hoftesefrufius infcquenteslongius caftris abducant. Id erat hominis
confilm,vt remotos caftris hoftes facilius circumueniret, ac pro arbitratu con
cideret:quod nonfecus eucnit,atque animo deftinarat. Dum enimeedentibus
Hungaris , Boemi vehemetius inftarent, neq; fe logius caftris prx infequendi
ihidio progreflosfentiunt: Paulus eos vtrinq;agreftiumultitudine,quifalcibus
poplitesequorfuccidunt,quafiquadamindagineclaudir:& alas equitum,qui
tergo inftent,vrgeantq5,immittit: tum fugientes fuos fubiiftere,rufticos equi-
tesqj,quod imperauerat,exequi iubet. Itacm mandata ab omnibus diligenter
atqj induftri fierent,Boemi vehementer laborare cperunt,cu nee tergadare,
necpercircumfufamfalcatorum agreftiu turbam euadere,& tergo &: lateri-
bus prefl1,nec fr6tequidem,obiicientibus fc validiflim Hungaris, erumpere
poflent. Quamobrem ad extrema redacb'^multis dfideratis,deditionem facerc
coa&i funt. Profligato exercitu, caftraindc , qua: pro vallo carros obdu&os ha-
buerant,n5 iincaliquacxde capta &c direpta funt.Quadringtoscecidifle(nam
fuerunc qui feptingentos dicerent) cftans opinio fuit.Deditio his conditioni*
bus facia eft: vt Boemi fe paulo pofthae audiences dito futuros,& in Hngaros
 7 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
nihil inpofterum molituros,nequc praeteritorum temporum pofthac Alpen*
dia flagitaturos iurarcnt.Quo fe illi iureiurando fientes oblnnxerunt. Poll
tem,cm Paulus apoplexia rpt correptus4 de vitapcrtimefccns,eofdemno-
uo adigere iureiurando vellet,fore vt regi inprimis, deinde Bathoreo perpetu
obfequerentur i id vfquc adeo recufarunt, vt ad regis opem conrugientes , non
modo pofteriore faCramto non fint ailriU*fcd priore exoluti : optimus eorum
quifque rege,multi quoqi Bathoreo & Palatino confcripti lint : reliqui,cm
fe prillinis quibus aflbeti erantmaleficiis temperare nequirt, in fines Auftriz
&: Morauiae feceTerunt . qui quotidianis furtis &c rapinis intolerabiles fai , ab
Auftrias prfide comprehefi,ac varus fuppliciis affe&ijprop omnes deletifunt.
Paucis poll diebuSjCm palates Turcae infines Hungarian introrupiflent,&mul
tos captos, ac barbara crudelitate excruciatos , ad Gemonias Conilantinopoli-
tanas necaflent , meritis poenis aflfedi funt. Paulus enim fera illorum immani-
tate accenfus,pofitis aduerfus eos iniidiis,cm facile imprudentes , necopinan-
tesque multos inpoteftatemredcgiflet,ac Themefuarum tranimlTeuinauditis
ant apud Chriilianos generibus tormentorum afFe&os interemif.cm alios pi-
ftrini in aquafe verfantibus rtis alligaflet, alios igni fenfim admotos lento in*
cendio confeciflet,non paucos cute vt bclluas exuuTet , nonnullos etiam in ha
r reu i nhs poil terga manibus,efurientibus fuibus obiecTct:nimirumvtpaii
fuppliciorum metu intra fines fuos barbarumhoftem deterrit continctet. In-
1 4 9 3 fequenti annojqui fuit fupramillefimum,& quadringentefimum,nonagefimus
tertius,Matthias Gerebus, Matthias quondam regis confobrinus, feien-
tia&vfu prditus,vt vulgo Matthiz alumnus diceretuf:itemqueStephanusBa
thorcusjvir fumma: in bello paceque au&oritatis atque prudentiac,magno cum
omnium dolore diem fuum obierunt. In Bathorei locum , qui fe fponte paulo
ante Tranffyluaniae praefe&ura abdicarat , Vladiflaus Lailontius , & Bartholo*
marus Dragfii , rege fufFe&i funt. Ioannes Chanadienlis epifcopus , defperaa
regniquiete,& contempta humana: vitacconditione , facerdotum D. Pauli p
mi eremita: profeflione difciplinae fe obligauit, Circiter Kal. Feb. Alibech,
Baiazeta; imperatoris Sinderouiac praefe&um, cum valido exercitu inTranffyt- ;5
uaniae fines ingreflum, &c cum ingenti preda per quinqu dies coacta redetem,
Syculorum tumultuaria manus, adempta przda exuit , 8c plerofque Turcas oo
trtierho cidit. Kal.autem Auguftis Friderico Imp.Cacfare mortuo,Maximilianus filiu',
Zx!'r quem pater viuens regem Romanorum declarandum curauerar, imperium c\-
mtajtusF. cepit.Per quos eofdemdies infignem, atque ade memorabilem in Croatia da
fuetea. jem ^ Turcis acceperut.Croatia; , Dalmatizquereguliiam pridemCor
uiniducis imperium detractantes , &fe regiduntaxatobfequuturosaffirman-
tes:nouarum rerum cupidi, partim finitimis vim inferre , partim oppidamaior
ignauiaamTa,armis recuperarejvel ipfo duceinuito,inftituerant:initioloan-
nc Frangepano,qui prineipatum quo dam in prouinciaobtinuerat,introdufto. ,e
Quibus Coruinus confliftatus incommodis , pfouinciae imperium regi renun-
ciarat, Iaiczx maxime periculo conturbatus: quam fe aduerfus quotidian im-
minentium Turcarum impetum poTe defender defperauerat. Ita prouincia
Emerico Drenceno , fummx induftrise , fingularisque confilij viro rege -
miTa, bellum vehementer vtrinque geri erat eeeptum. Cum autemEmericus
Berardinumin lapidea maritima regione caftellis quatuor oecupatis, adiuno
fratre , ad obfidionem Segniae profe&um , magna vi ad fua inde fe oppida rco
pere coegiflt: vniuerfam inde in Frangepanum belli molem,apparatumq; con-
uertcrat,quiBreuiam,vt auitam poTeffion,per dolumoccupatam,fercpctenti
regi redditurum eiTe negarat:motisque aduerfus eum caftris, Breuiamoblidio- je
ne premere, rebus in eum annum cum proximo Turcarum prarfc&o compofi-
tis,inilituerat. Dum autem arcem,qux natura magis, quam arte munitaoppi-
do imminebatjdiligcntius ipfc cum collega fuo Bothlano oppugnat:fahim eft,
vt Bothlanus pila amei tormenti peroTus,mifere occubuerit,cuius morte ipfe,
aliique omnes grauiifimeperturba,maioribus opibus animisque oppidum op-
pugnan-
 DECADSV. LIBERIlL 707
pugnandumaggrerE,e Frangepanumadduxerur , vt poftquam fe refiriere diu
non polTc vidic, cum proximo Turcarum Baila fecreto pepigent , vtfiadauer-
ccndos reuix obldicne Hngaros, cum delectis equirum curmis , Camiolx
& Carinthix fines populabundus mille t : ipfe pro canco beneficio in perpeeuum
aiazetis dicioni imperioq; iubieecus effecTum alia baud fibi, canea fpe obie^
ta.cetfandum racus , confefHm cum ocio milibus cxpcdicifrimorum equicum
perCroatiamregnicolasGermanoruminfcftusmcurfat,&: adluliam &Peco^
uiam vfq; prxdas facic , ac Cianum agrum continenti prope pepulacione d
formt.Quibus incommodis oecurrerecupiens Drenccnus, Frangepanum libi
J0 recciliat:& fol 11ta obfidione .magnum ex coca prouincia delechim haber : cum
ad cum non reguli folm frequentes,federiam ex yricoplurimi conuenTcnt:
ccx pagis magna contraamanus,quanquamincrmis , 6j ad fe renda arma pa-
ram idnea, accefniler. Ica Baffe cum ingenci prxda cirius quam ftarue rat, me
ta copiar Maximiliani,qu imminere populantibus dicebcur, redeunri,Hun-
gari fe Drenceno duce ad prouincia: fines obciunc , acque fronte exitum in-
tercludunt. nam tergo Iacobus Zechelcumquingentis equitibus,magnis au-
xiisfuccedentibus Germanorum,initabac Qua: vbi Balia in Modruiienlium
progreflus agrum,cognouic,per nuncios Drcncenum inprimis admonec, vc pa-
dis flare velit.neq; enim fc Hungarian prouincia: detrimti aliquid attulille: ne-
^q que li quo ipfe alienum agrum incommodoafFeccrit,cius ad vindicta in-
iuriz pertinere:quam G,quemadmodum oldit, armis perfequi pcrgac,fc deos
violatxfidci acerbos femper vindiecs inuocantem , ac fibi afrueuros fperancem,
alacritcr quameunq; pugna: al earn ubimrum.Non defunt,qui addant, Baam
Drenceno etiam incolumem indc exitum precio redimere volcem, a:qui ni-
h ab eo impetrare potuinexmdiccret,fe aRegemandatum habere, vtChri-
manos captiuos,quacunq; ratione poffet, feruitute eriperet. Itaque fi captiuos
ilic dimitteret,nuUo ei fe impedimento futur :fin minus,fe regis iufiaexequen-
tem, prxliopro illorum librtate dcccrtaturum.His alia conditionibus fuper-"
b repudiatisjhaud fibi diuus infyluis, per quas iter faciebac,mordum exifli-
ja mauicmulq; vericus, ne dum cunctantius ageret,adauccismagis Chritiano-
mm copiis, fronte &c cergo incerclufus,fdimm cxdcrecur : fuccifis -
bus iter peryluam aperit-Egrefluris iam ex fylua Turcis, & fe in apertum cam-
pum cum vniuerfis copiis effufuris : variis inter nolros duces de re gerda dif-
putari fententiis cptueft. Drencenus, quieos,quoadfc campo cmitterent,
inuadedi caufa extra faltumexpeclauerat: cum fe ab iis equimnumero & robo
re ipcrari videret,prorfus iam conferendo pnelio abhorrebar.efle enim noua
Turcarum milia,omnes belli miliriaeqj peritos, & longo tempore laboribusmi-
liraribus induraros compererat. fibi vero vixfeptem milium fummadeue con-
fciuserat,ex quibus quingenti catrn quits: reliquiautcolleicij milites, aut
P cuocati,autrutici eflenc,qui raro gladio,nullalorica,galeaq5,fed pedali cantum
fcipione ferro pratfixo,ligneaque claua,auc rudi arcu armati, operamhaud pre
ciar, v t aduerfus tancum hoftem,nauaturi eflnt:quos ipfos expedirifiimo Tur-
carum equitarai pratfcrtim fibi adpugnam iniquifluno,inconful-
ti du eis eTe, aut parum de fuoram faluce cogitancis , arbirrabacur. Ab hoc di-
uerfam Berardinus Frangepanus fequums fentcflrian, pugnadum omnino,at-
que audaci conatu cacam prxdam,&: tam multos Chriftianos de man bus h oili
um extorquedos icebat: acq; cius officij curam maxime ad Drenccnum Croa
tia: prxfidem pertinerecontendebacquod fi illelenius atq; remifuus ageret, fe
fuo confilio vfurum,&: in quecunq; fortuna: cafum holies mecu (vc fatis appare-
, bat) cxanimatos, aggrefrurum,& Chriftianos caprinos, vel fui capitis periculo
barbarorum fdiflima feruitute pugnando exempcurum. quo in praclio fi quid
forte acceptum detrimenri fuiflet , eius culpam penes ipfum , qui pu-
gnam detredaiTe^futuram: deque ea re &regem , & patres, fe maxim( fi ind
viuus euaderet) acculante, iniudicio cognituros. Quibus rebus vichis Dren
ch snu s,tandem rcfpondic/e,quodflutarc in praefens cfilium ducerec, idipfunt
 7o8 ANT. BONFINII REL VNGAR.
in medium attuliflc : verum quando illi omnino cerrum,fixumque pugnae -
filium fit: fe eundem,ne ignauia certamen refugere vidcatur,& caput iuum , &C
filij vnici,&fratfi$amantifllmi>quos fecumhabeat, inapertiflimum periculum
pro falute & librtate Chriftiani nominis adduduru . vnumillud Deo omni
bus preCibus peccre,vt cceptafua, prxcipiti potius audacia, quam maturo fub-
nixa coniliOjfecundarec.Dum hax inter nolros conilia agitantur,iam Turcz
ex fyluis egrefi,explicads in campo ordinibus ad przlium le inlruxerant. Con
tra quos noftri confelim , quadratis tribus agminibus dudis , & immina prima
*"?&?
mtjera acie,fortiter
imt fer manumconfermitXmvtrinquec6ftanter,&
; gaffe fuos non
jauj inclualos animaduertehs , exgeminato timideubrmfu
ubiidio pugna-

agmeni hinc Berardini aciem Drancenus opponit,ipfc fubiidium ubi depofeit,

& ab vtroque latere peditatm difponit. Vrgetium hoftium impetum cum Be-
rardinus fulinerc non poTet,fuga falutem petere conte ndi t, ac iios in prima a-
cie laborarepugnando defatigatos deferit,fuaque fuga fecum perturbatos ordi-
nes trahit.Fugiendbus nftant Turcz, profligdseme primis in laborantem aci
em irruunt,atq; inclinatas turmas nuilo negotio pellunt. Qua re cognita Dr-
cens,ab vltimo agmine clamitans,fugientes retiere , &C in hoftem conuerrerc
nititur : & Berardinum prxlij huius audorem , & mortis periculum gloriole &
ia&anter verbis paulo ante contemner!te m, identidem increpat,& incufat : qui
priftini decons &c antiqua* laudis oblitus , eFulflim fugiebat. In umma vero to
rerumomniuiniquitate,acpropdcfperatione,meliuseirepulchrmori,quam
incruentam hofti vi&oriam relirtquere arbitratus : extremum agmen in boles
promouet : cin confertiflimaminuedus aciem , muks interficit,mukis ipfe
petitur: donee fufroTo,quo vehebatur,equo, pedes manum confererc cogitur.
quod cum ftrenu aliquato tempons fpacio, multis circum fc vulneratis ac ftra-
tis feciTet : tdemgladij capulo frado,ab hofte circumuenitur.cui cum filius v-
na cum fratre,paucisque aliquot militibus,fubuenire periclitantiproperaret. i-
pfe vn cum foeiis obtruncatur. Drancenus viuus ab hoilibus comprehendi-
tur. Ita fugato demum ac profligato exercitu , Ioanes Frangepanus vir ftremi-
s,& ingenio corporcque praeftn czfus,& ex eadem familia Nicolaus captus, \
b Carolus dux equitatu magna ex parte exutus eil. alij turmatim ilrati, fugari-
que,quocunque feconferebant, ibicuminfequente hole certamen inllaurire
coadi,pari fortuna: euentuaut necati, aut in ferui tute omnes abftradi funt. Ex
noftris quinqu milia, & feptuagintafeptem: ex hoilib. mille circitercecidere.
Hungaris omnibus na amputad, vt in certum victoria: argumentum, ex nafo*
rum numer non dubius czforum hominum numerus colligeretur. Clades v.
Id.Septembris accepta. Captiuorum inde turba in vnum coada,eobiles mul-
ti notati unter canteros autem dux ipfe DrancenusjVinctis poft tergum manibus,
in BaiTz conipectum addudus, omnium in fe ora oculosqj conuertit. Qui cum
inter ccenandum filij,fratrisque capita , ubi iuTu Baila; in menfam appoita - 40
grtouiifet,altiflmo dolore perculfus : Cur non me potius , inquit , vita fpolial i,
quam hoc dir fcedoquefpedaculo afecifti ? Cui ille i Iure, inquit, hzcpateris
Emerice, qui prior fdemiefelleris , ac tot lrenuos milites , fordflimosque du
ces in diferimen adduxeris.quid enim in prouinciamego tuam incommodiim
portaram,cur tu tarn infefto armofum natu meum reditu impediresfQuam-
obrem nolifperare,te rumnishis morte finem impoturum.ego enim adtuas
augendas Cumuldasquemiferias dabo operam,vttuainlonginquum vita mea
maxima diligentia protrahatur. Itaque cum paulo pft cum cateris captiuis
Conftantinopolim, fubligatis cquo pedibus , &: cuftode adhbito veheretur , i-
demqueproocandi in fuum exitium ferocis & iracundi holis grada , cuffo> #0 1
dem extracto proximi militis latere gladio, necauiflet: eum tamen afta iuter-
imi vetuit, qud diceret, diuturnam ei vitam quacunque morte duriorcm acq;
tcerbiorem futuram. Pft autem ad Baiazetem addudus , cum priftinam in
vultu fuo ferociam retincret , iufu eius in fatis mitcm carcerem eft coniedus.
deinde cum duobus familiaribus inparuam infulam relegatus , ibi tribus pft
men-
 D D I S V. LIBER 111 70*
menfibus expeftilcntia aerisjvel(vt fama quaque fuit) veneno extinhis cft.So*
cij partim in Gemonias conditi,partim centurionibus o pra:fecns bene men
tis diftributi. Kex tanta audita clade , acqu &C ducis 6 exercitus fortiifimi tri-
ftemcafmac miferum deplorauit *. &: iuftitio indi&o , de vlcifcendo tamo in-
commodo cogitate inftituit In Croatia plena omnialu&us&lamentationum
fuerunt,cm alij patrcm,ali) filium, alij fratremj alij alium lugerent, vt ibi quif-
qiie fanguine &amore coniun&us erat.&cum nemo extaret, qui autpopulan-
tibus hoftibus reiifteret, aut aliis publicis neceffitatibus confuleret : magna iani
rcrum omnia inopia affli&abantur : quae mala vt quoquo modo poflcnts cUra-
10 rent,fefe in prouincia, qua: inter Saum &C Drauum fitaeftjretulerunt) atquc ita
vit & impet incurfantium hoftium etiitarunt Alexander pont.max.in cuius
manu Baiazetis frater erat, Hungarica accepta clade permots , Baiazetem > vt
Drenceni vitaeparceret,obfecrauit. Eodem annolegati Venetorum,cum ad re
gem veniflent, ab eoliberaliflim atq; honorifictiffimhabitifunt. Hi profpe-
ros fortuna: acceTus humaniflim gratulati,cm vires ac facilitates Rcipub.fua
omnes pro rege, regni^ falute detuliTent : regia iura in parte Dalmatian, quam
ipfi ante armis occupatam pofidebant,cumulatc fbi remittipoftulant.qurem
etfinonimpetrantnt,renouato tarnen antiqofcedere,amici difecfere. atq; in-
de Poloniam ttanfgreffi , reg Alberto nouam dignitatis acce/fionem, veterc
*o ciuitatis exemplo,gratulati, antiquam cum Poloiuarregibus focietatem inftau-
rarunt. Pofthos Epidauriorum legati acceflere, qui pro vetufto focietatis $ cli *.
cnteluredebimmHungaris,vtpatronslcgitimis,obfcquij officium prarfcite-
runt: 8c urea, argenteaqj magni precij pocula dono,cum annuis tributis actule-
runt. nec minore animi propenfione rege adcepti,ed magnificis contra donis
excuJtij&equeftri prxterca dignitate ornad,priftina focietate redintegrata,di-
fni/fifunt. Eademhyeme in concilio nobilitate corona regia rcpetitaeftjqua
adeam diem Stephanas Syrmienfis epifeopus , & Andreas Bathoreus albrua*
rant. Videbaturquippe multis indignum,perpetuameos ibi tanta: rei Cftodi
afciuiTc , magiftratusque perpetuos parum libertad publica: vtiles auteommo-
jo do$eTe,propter tyrannidis fufpicioncm,dicebant. Eodem in cciliorex omni
um prop pontificum , & ex proceribus inprimis Stephani Palatini paulo ante;
creati, Laurentij ducis,qui fe cum Palatino fraterno prop fdere, affinitte*
que coniunxerat , multorumqj aliorum nobilium grauibus vocibus &: acerbio-
nbus querelis exagitatus, atquc concerptus eft : qud belli am pridem , reique
militaris memoriam, & curamomnem depofuiiTet , &inBudenfi arce ociofus
& iners fe contineretmeque ad bellum vllum vel rcgni,vel dignitatis fu* tuen*
da: caufaprocederet. nimirumautipfum in aciem eflecogendum,aut fi id face-
re non pofetjfummam belli adminilrandameTe alteti permictendam.Hos au-
tem fermones muid ob earn rem principibus illatos inccrprctabturjVt regem
abinita animi magnitudine deturbatum , ac fimultatum ijgnificatione perter-
rirum, libidini magis fu: obftricuim haberent , ac prop ibi feruire cogrent*
Itaque non deerant, qui regis caufam tuentes,dicebant, culpam efle non in te-
gis ignauiam, fed in Hungarorum auaritiam & petulantiam transfetendamre-
gem per biennium famos hoftium impetus fortiter excepifle : feq; ex iis , quan
tum pet iniquitatcm temporum licuit,fummo conilio eXpcuulei quid in tan
tas eum aerarij difficultatibus , reique nummari: anguftiis proficefe poc, cm
nec tributa,nec vecugalia impofita perfoluerenturjfed irt priuatum vfum verte-
rentur : nec legitimus copiarum numerus in bellum fuppeditaretur, fed contra
omnia vetuftatis eXempla ,femiplena omnia pratberentur eque ver obfeu-
e ram efle,quorfum hate vniuerfa pertineant: fcilicct vt regia Maieftate deprefla,
muti tegiam poteftateffl inuadant , 6 fuam quifque imperij partem ad priuatas"
fationes,commoda^3traducat.Proinde regis au&oritatem contcmnere,&eius
mperi ludifcare deineret,ne,dum vnum regem rite creatumjatq, calumnia-
tufrtopprimere,aut imminuere priuatis incitad fimultatibus,autptopriis addu-
fcicmodis velintjimpotcntcs tyrannos multosinducefent, libdine inprimis,

 jt9 ANT. BONFINII RER; VNAK
&auaritiam,que omni bene conftitutse reipub.nocuiTent. Sic cnim fort, vto
diisalendis,touendisquedifcordii5,& animis inter fe prouincialiumdiftrahen.
dis , &: ab ipfo capite auertendis , breui regnum vel inteftino feditionum mor
bo corruptum,vel externis hoftium armis labcfatbtu , rueret prorfus,&inter-
iret. autem difputatione rex , cum ad eum delataeffet , grauiflimo animo
perturbatus,fubit fenatum habuitbiqj acerbis inimicorumconuiciis inhune
modumrefpondit: fe per annum tantm,&: quidem inuitum,domi ociumagi-
tafle : quia pacato regno,&: veteribus hoftibus fibi recociliatis,nullares aliage-
renda,qum Turcica,fupereTet : quam ipfam fe , deficiente re pecuniaria ( qua
vna "bellorum radones expediunmr , &: uftincntur ) attingere aufumnoncflc.
Ex Hungaria enim vix fe adeam die quadraginta miha nummum aureumper-
cepifle: Boemicisauteveligalibus non modo regiam, fed magna ex parte re
gnum fuftinuiTe. Quare fi copia: , ftipendiaque debita expediantur, nullum fe
vel fortunarum vel capitis penculum pro Keipub. falute & dignitate recufatu-
rum. Eo nimirum prudentis regis fententia & ratio pertinebat , vt omnibus (fi
ita opus effet) contumeliis perferendis , importuna ante Hungarorum ingenia,
& diftra&a voluntatum ftudianoiTet,quam vllum eotumhbidini,ac petulanti
remedium adhberet. cui malovtmaturius,&:conderatius fubueniret, cum
Alberto rege, reliquisque fratribus confilium communicare conftituit, diem
per clandeftinos nuncios ad colloquium certbcondixit.Interea in concilio Bu-
Decreta mi dx multa decreta facit, ac multa multis petentibusindulget. Coronam vero ex
**Vfc arce Vicegradenfi cuftodibus repetitam, Stephano Palatino, Thomxq; Agri-
cnfipontifici,interpofito iureiurando,aiTeruadamcommittit: idq; cmfummi
illorum aucl:oritati,tum exploratae vtriufq; ergaremp.fidei tribuir.
dies legati Maximiliano de rebus magnis,fed fecretis,ad regem venerunt.Qui-
bus celcriter expeditis,ftatim Agrifis epifcopus,princeps Senatus, &: Nicolaus
Banffij,vir grauifimus,ad Maximilianum Viennam milifunt: partim vt priua-
tiofficijeaufa Augulalibus Friderici mortui exequiisinterefent, partim vtre-
gia mandata fecretiora peragerent. eque itamulto pft,ead hyeme, illufa
Maximiliani & Blancas Mediolanenfis nuptias celebratae funt. Vix dum dimita
fum cociliumerat,cm Stephanus Palatinus, quiius loco praeto ris vniuerfo re
gno dicebat,& iudiciis omnibus praxrat,corona regia cum Agrienfi collegapo
titus,pr3eter omnium opinioncm,& cotra fuam dignitatem, animumrebusno-
uis intendit. Inter Palatini oppida,Coruini ducis caftellum erat, quod Sombor
appellabant, in excelfo admod colle fitum,non tarn atte quam n atura ipfamu-
nitum : cuius potiundi mira Palatinus iam prid cupiditate flagrabat, vel vefti*
galium Se portoriom magnitudine,&:pagorumfuorum pra:idio addu&us: vel
cert,neobortoahquando bello,magnis inde afficeretur inc6modis,metuma-
xim perturbatus.Itaque cum caftellum aut vi,autfraude oceupare cftituiflet,
primum cum praefe&o eius,homine,vt res ipfa docuit, leuifimo agit, raagnaqj 4*
cum pecunia & ingentibus promifis onerat : fi fibi caftellum, quacunq; racione
poffitjtradatQuibus illepracmiis excitatus,cum fucceTorem fibi propedieven-
turum cognouifTet , confilium capit : arcemfine munitione,commeatu, armiscp
relinqucre,vt fe inde profec"to,oppidanirerumaddefenfionis vfum idonearum
difficultate atq; inopia preffi ,cotinufefe imperio Palatini dedere cogerentur.
Itaquc tormenta neaalia humi infodit,aliaferreis clauis confgit;puteos peco-
rum ingeftis cadaueribus inficit, resq; omnes qua: ad vi& opus fint, diigenter
aut diflipat,autcorrumpit.Quibus rebus erFetis,acPaIatino,quo res loco eilet,
& quid opus fa&oeiTet^edoto, traditoqj fucceflbri caftello : Palatinus repente,
vtconuenerat,iufto cum exercitufe oftendit,atq; caftellum acriter obfiderein- ?
ftituit. Durifima vero hyeme obferuata , qua Coruinus abfens in Illyrico fub-
fidio fuis mature venire nonpoterat: turres ex materia & terra egefta circagit:
& ne quid efferri inferrve pofit,vaUo foflaqj perpetua caftellum obducit.vici-
nis vero,nifi pro hoftibus haberi velint, ne quod obfefis auxilium ferr, aperte
denunciat. Qua re cognita,rex mirabdus Palatinu qum primum ab obfefio-
nCCAlci
 DECADIS V. LBER III. ?it
tic caftclli recedere iubet:eumquejVt, fqiiid fortaiTe cum Comino cohtroUef-
fisc habeat,de ca iudicio potiuSj qum armis expetiri velit t hortatur.neq> enim
decere,eumqui ius aliis a4cat,vimautiniuriamcuiquam inferre, autvllum ho-
minibus maledicendi iibi locum , facltatemq; relinquere. Palacinus aut currt
regia: fe obfequuturumaudoritati dixifetj haudquaqua tarnen cpto opere
deftitit:fedinfufcepto obfeflonis coniliojomni regis imperio fpreto, pereue-
rauit. Quae res mirabiliter regis, patrumq; nimos perculic,vericos ,ne Palatini
cxemplo ,optimatuhaudquaquamreip.vtilis audacia ad fimilia edda faciiio-
ra incitaretur:qua: plus iufto indies iam prxualentelicentia, nferendis iniuriis
io adaugebatur. Itaq> cum obfeflbs iam acrius premi, atq; Omnium rerum diffiul
tare conflidari rex audiret,Palatinum iterum,vt fama: fua:,& honori, multis re1-
bus praeclar ante geftis,partoconfuleret, admonuit:eumq; , vt ab eiufmodi ar
mis recederet,obfecrauit. Ad qua: ille non ante refponmm reddidit, quam cum
oppidanisde oppidi deditione tregit.Itaqj legatis regiis cumfuperbo & con-
tumaci reiponfo dimifls,ac protinus caftcllo in dcditioncm accepto , iuftu re
gis atq> omnium bonor infe odium,atq> inuidiam concitauit. Eod tempore
LucaChanadieniepifcopo,quodQuaftoris(quemThefaurariumvocanr)mu
nusparum integrafide per biennium obiiret,magiftratu abireiuiTo,Sigii*mun-
dus Quinqueccleficnfis anciftes, regis &c fenatus precibus impulfus, vir ea tem
i petatediuitiisclariflTimus,munusilludreipub.caufafufcepit. Ladiflaus autem
Gerebus Matthia; regis confobrinus,pontifex Tranfl"yluanus,rcge cum fenatu*
ac vniuerfo procerum comitatu , conuiuio inprimis fplendidu excepto , atque
argenteopoculoinfana:magnitudinis, &equispernicibus,acdefultoriis,noil-
nullisque aliis muneribus,qux nummorum aureum quatuormilibus cfebn-
tur, rege donato:non tarn noua muneris magnitudine,qum grato officij gene
re mirific omnium ibiftudia voluntatesque deuinxit. Hippolytus autem E-
itenfis,metropolita Strigoniiis,&: Fridcricus Caiimiri regis films, & regis Vla-
diflai frater , vir non generis folm fplendore , fed morum etiam fanditate me -
morandus } in numerum cardinalium ab Alexandro vi.pont.max. fumma o-
jo mniumgratulationerelatifunt. FerdinandoqucNeapolitanorege vita fundo,
Alfonfus flius cius natu maximus omnium,regnum excepit. Sequiturinde an-
nus nobili inter omnes ferm Chn ftianos principes fdere pereuflo infignis*
quoCarolus vin. rexGallorumcum Maximiliano in gratia rediit : &cumHi-
fpani regeFerdinando,reddito Perpenniano,finitimaqueRoncilioni prouin-
cia,pacem iniuitiqua eadem fe Britannia; nfula; rex, caitcricjue Occidetis prin
cipes obftrinxcrc : bello vero omnium mximo poil in Italiarepent excitato
clariTimus, quod Galliaduerfus Alphonfum Neaplitanum regem intulerunt,
magna in Ocano , Ligufticoque mari clafe conftruda , & numerois equitum
peditumque copiis contradis, & Mediolani,Ferraria:que regubs in focietatem
jo adfcitis, & Carolo ipfo rege adolefeente in earn fpem excitato , fore vt auito re-?
cuperato regno, TurcarumlmperatorjCuinsinfeftis farpe armis <Sexcurfioni-
bus Italia,finitimaeq} prouincia: diuexata: fuuTent, bello pcrfequutus,fuis ipfutti
finibus continere compelleret. IamNitrienis antiftes,quem rex ad Ferdinan-
dum Neaplitanum regem, Alexandrumque pontiflcem, legatumde Beatrics
nuptiis miferat,(Conuento vtroque,& regis nomine expoito, regem fororis a-
mantilima: loco Beatricem habiturum, eamq; oppidis bonisque fis frui ab o-
mni intadainiuria concefurum:at contra leges Boemorm,& volttes Hun-
garorum , neququam earn in matrimonio habiturum) ex legatione reuerte-
rat.Eius rei caufanonis MartiisVrfus Vrfinus legatus pontfice ad regem mif-
0 fus eft,vt poftquam propoitis folennibus peccatorum expiationibus Chrifti-
anos ad arma aduerfus Turcas capiendaconcitaTet, regias etiamcum Beatrice
nuptias pro virili parte Conciliaret. Qui rem aggreflus , ex omni parte difici-
lcm, vbirelutantem regis animum, procerumq;auerfas ab eare voluntates,&
veram mulieris,qu iadabatur,fterilitatem perfpexitmon vltrfibiconandum,
i*ed regem admonitionibus potius qum nuptiis fledendum ratus (fie enimi
Oo i)
 ?i ant. on f nu rer: vnar.
Vrmmon pontfice mandatumhabebatjinde recefk:& in innere morics, pud Vilacril
in Noricis fepelitur. Eadem hyeme,fupremo,frcqucntiq; conuentu, quas oda-
uas appellaK,rege & cundo fenatu pro tribunaliedente, &ctrouerias cogno
fccnte,mlta ab adolefecnte Coruino oppida, quib. parre donarus fuerat, an-
tiqui poflefFores , non fine magno mukorum dolore, propmifericordia po
ftularunr. Ver autemappette, finitimaeTurcarum regiones magno noftris
incommodo, Pauli maxime Kinifij confilio, atq; indutria conflidata; funt. is
enim in earn cogitationem dies nodesp ncentus , vt uperiorcm Turcis ca*
dem vltus,afnidosqj nimium,ac debilitaros notromm nimos exciraret, & tri-
ftem prxtcritorum damnorum memoriam recentis alieuius iniignis vidoriz w
gloria prorfus obrueret,in fines Turcarum > abetc iam hyemecum decern mi-
Jibus equitum,rege turmas fubmittente,populabundus inuafir: du loque prae
ter Danubii ripam exercitu , infra Sinderouiam per aftridum adhuc prx alta
glacieflumen,tnamilia expeditorum equitum ad vaftdam Myfiam ire iuffit:
ipfe in riparum commoditate rcliquo exercitu fubfiftens, qud famitia frigoris
ver iam imminte languefcerct,currusqj onerati haud fatis tut iam trahi per
glaciem fluminis poflent,caftris locum muniuinequices autem per prouinciam
eiFufi,fubit CcCe ad duo prxima Alibechi praefedi caftella , vbi ingentes Tur*
carum prardas afleruari audierartt, contulerunt:quodq; opuletius erat, <5 in quo
Alibechi filijjvxorq} cum coneubinis efle dicebantur: id prius adortt, adeo ho- w
ftem latuerunt , vt prius foTam vallumque fuperarint, quam oppidanifpacium
adarmaaducrfusfubeuntemHungarumcapiendanancifcipotucrunt. Dum
utem trepidatione intus exorta, prxfidium per meenia dirmfum, fuccedentes
iam vndique noftros fumma ope muro deuoluere, praxipiteque turbare *
natur: quidam Croatus , eximia; fortitudinis virtutisque per omnia fcula me-
morabilis vir, murum aduerfusinfefto omnium conatu afccndit.&quanquara
Vigintiquinque vulneribus arFedus,prxfidium de munitionibus deiicit:& fue-
cedentibus impigr fociis , muri partem defenforibus vacuam tradit. Quota-
multu omnibus inoppidoperturbatis,Alibechifilijfibi,rebusque uis diftii,p
pofteriorem oppidi parte clapfi,in propinquum caitellum akerum fe recipiunc. )9
Itanoftri prafidiariis omnibus trucidatis , caftellum auidc occupantracfpolio-
rumprardarumque promptuaria, quacdicebantur^ diripiunt : oppidanos.Clm-
ftiana: ritum pietatis, quanquam Gracca fuperititione eolenres , mitius, huma-
niusque tradant.Caftelloque illo accenfo,ad alterum , vix refedis corporibus,
&: coada praeda , incitato curfucontendunt,atquceiuspaucorum in iadurae-
quitum,haud aegre potiti comburunt. Quibus rebus cognitis,Paulus duo mi
lia equitum auxilio fummiit , vt vidores latius vagarcntur , & longius prxdan-
do vaftandoque progrederentur. Itaque finitimis omnibus duorum incendio
caftellorum,etiam proprio imminente periculo exanimatis,facil ad quinqua-
gintamilia paTuum prohibente venire, incendio, rapinisque omnia mifcue-4
funt. Prarda ingens coada : Roxians terra: incola: omnes cum coniugibus dc
liberis&armentisabdudi,pccuniarum,quasquotidianisdiuturnie milicise fti-
pendiis coacefuarant,vis ingens egefta, argntea au vafapcrmi:lta,vcftes
Perlicz,gemmati calices, preciofafupellexafportata: inter qua: Ladnlairegis
candelabra ex argento fabrcfada,qua: fuce'enfo Varadino,regnte Matihia, A-
libechuspefincurfionemabftulerat : quod ad memoriam poftcritatis infigne
fuit, codem , quo ablata fueraht die recuperara , omnes eis Danubium incolu-1
Meehiin mes Pauli in caftra fe retulerunt. Pollero autem die Alibcchus ad ho rum de-
/. rrimentorum nnciu perculfus , cumodo milium exercitu in Danubij vlrerio-
re ripa,diiigentcr noftror infiftens veftigiis,fe oftendit: fed flume ipfum vapo- ya
re folis iam refoluta glacie,traiicere nequiuit. Iraq; magna turn prardx recupe
rando, tum vlcifcendi, quod optabat, hoftisfpc repente dcpulfus, in cum dolo-
remfuroremq;proueduseft:vtinfpedantib. omnibus barbamfpcdilacerarir,
&manusmomorderit,&dentib.infrendens,deosdcasq; omnes ftipdrbaqua-
dam omniu numinum defpicientia, execratus lit. Qu| cum noftri ex altera ripa
iam
 DECADlSVtlfi&lU ?
am in tuto colicati cohfpiceretttjincfcdibili ex prfpero arridntijj aliquand
for tuna: fuccetu lxticia > acrioribus ill barbaros vocibus infultabant : &c fe gra-
uioramult,ni quiefccrent,illaturos eis detrimenta fignificabant. Inde reduda
Themefuarumexercitu,Paulus opimtemilitibus prxda: parte diuiiit: partem a-
liis,quorum beneficio parta erat,qua erat pietate pra:ditus,confecrauit. His re
bus Budam nuneiatis , rexbctus , fupplicationibus indidis,primm gratias dus
agendas putauk,deinde Croatum, qui infigne in mris fortitudinis exemplum
ediderat,muralicorona,ducctisq5aureis nummis,purpureaq; vcftedonauit : &
vtregnumadperpetuampacemtranquillitatem^redigerct,&fuperiorisigno-
io minia: labe delcta,maiorum glori gcftarumrerum magnitudine refpondertj
maiores inde res animo agitare, fpe bona tacitus coneipere inftituit. Paulus
autem , cum preidiarios milites de Alba GrarcaTurcis prodenda, coniilia ha-
buiiTe audiflet : manibus continuo eius prineipibus coniurationis iniedis , ne-
farium per cruciam fcelus confeflos acerbilTimo,atq; haud fcio an alias vnquam
audito upplicij genere omnes aftcit. qtppe in carcerem fdiflimum cbtosj
fingulis diebus eoru iingulos, hdorum in modum veru pra'fixos, & ad ignem
diligenter aflatos,foeiis vefeendos appofuit i idetidemjad indignumcruciatum
afperitate conuici| cumulandum, vtproditorum caro ad palatum refponderet,
interrogans. nouiffimum autem eorum,nemine omnium ex tante,cuiipfe eibus
to pponereturjlcnrainedia,cibiq5neceflarij fubtradioneconfecit.Exinde Vi.Id
mart.rex confilio regulis omnibus,& fratribus colloquio Leuchouiam indido,
cumepifcopis &proceribus Caflbuiam verfus profieifeitur : Buda:,Sigifmundo
Quinquecclciienfi,& Stephano Syrmienii epifcopis, cum Blaiio arcis pra:fedo
fclidiSjVtfe abfente ciuitatem regni caput adminiftrarent. Stcphanus , qui pro
rcgeiusdicebat,pra:turamq;iuft fnde gerebat, paucis pft diebus ix.A-
vtilis exitiali morbo oppreius interiitjcm omnes fortunas uas pauperib.Chri
ftianis,ecclefiis^uelcgaTet:vfq; adeo,vt vix ibi,quanturh adfunus parandum^
familiamque dimittendam fatis eflet, reliquiflet. In eius locum regis audorita-
tc,&fenatufconfulto,paucis poft diebus Dominicas prcpfirs Albcfis eftfub-
}o rogarus : vir integritate vita:,fingulari iufticia,& magno rcrum gcrendprum viu
infignis : atq; is Buda: iiirifdidioni,vn cum Blafio,perregis abientiam prarfuic,
Abiente autem rege, grauiora & memoratu digna aliquot incommoda aeeide-
!re. Nam Laurentium , cognomento Magnum , virum pugnacem ac fortem , ob
rntrouerfiam inter ipfum, & focerum lum natam, in villa eius, qua; in Pefta-
no agro fita erat,foceri frater,opc familiariurrt ade immaniter & mifer ob-
triuicauit:vtvxor eius tehella,fetumultuproripienSjCum interiore tan tum tu
nica Bdam,timore exanimata, confugeret ! bona eius feueriffim in publicum
redada^ fifco adiudicata funt. Ofualdus autem Zagrbieniis epifcopus , qui
poft regis difeeflumin Illyricu fe reeeperat , caftellacpifcopatus Comino du*
| ccoccupata(quippe qua: Germanis paulo ante reeeperat ) bello recuperate
contenait inimirUmopportu naCoraini,qui apudKinilium erat,abfentia inui*
tatus. Quare Rochonico obfeflo Uc capto , arma inde ad alia oppida, militibusj
ijuos Germania euocarat,crudeliffim fe gerentibus,tranitiilit.Coruinus tan-
tse rei nurtCio confternatus, nulla interpofita mora, omnes fer inferioris Hun-
garia: copias permittente KiniiGo cogit : &: Laurentio duce, Priore Auranea:, &
Kishorwatho,&aliisnnnullisadfecumequitatufutradudis,inZagrabien-
fcmprofedusgrum,omniaqucUnqueademtafuernt,interpoiItisconditio-
mbs,recipt:EQmaldiexercira,qui triurn milium numerum explebat,profli-
gato,omrts epifebpatus villas incendifmeque agns, neque incolis vllis, quan-
e quam innoeentibus,parcit. Ladiflaus autem Canifaiqui prouincia: cum impe
rio pf2cerat;vttanti belli ifteendium extingucret,quo multas regiones facile -
flagraturaSitt innidudus cniedura,profpiciebat: Comino caftcllum ab OC-
ualdo'feecpturn,ipf non repugnante Ofualdo,reftituit:&: iis inter fe re-
#>ncilitis,qui prior padis &; fdere reGeflficr,is vt Ma-
iefttis reus effet, edido famtit,
ii) ,
 74 ANT. BONFINII REFU VNGA&
RERVM VNGARICARVM DEA-
DIS Q^V INTiE LIBER IUI.

V U rex Leuehouiam, quo proceribus,regulisque conuentm ui*

dixerat , & 1 Poloniae regem,fratresque alios inuitarat,ire
pcrgit : per Agrienfem agrum iter faciens , pontfice Thoma ho-
norific , pro vtriufqu dignkate , fufcipitur. Inde Caflouiam cum
venifet>atqueeodem mox vniueri principes acceffiflent,vnoLau
rendo duce excepto; qui fuperbe regis imperium inani quadam inflatusarro- ti
ganda, detre&auit : ibifrarres , quos fatis mature ( quippe longa difficiliae*
menfuros itinera) aduenirenon pone profpiciebat , ibi expe&andos putauit.
Legatis autem Hippolyti Strigonienfis archiepifeopi , qui paulo ante Catdina-
lis defignatus erat, petentibus^vt Hippolyto in Italiam ire,atq; pontificemma
ximum Apoftolicumque fenatum de more conuenireliceret : adid muneris fl
eto menfium fpacium aegre permit. Inde audito,fratres iam finibus Hungariat
appropinquare, Leuchouiam per Eperycs, Cibinum, & Scepufium iter ingref-
fus, apudSaroscaftellum , quod inter Cibinum, &Eperyes , in edito monte fi*
tum interiacet,magnifico inprimis apparat ,cum totopontificum ac procerum
comitatu Palatino fufcipitur: pariqueabeodemliberaitateinScepufienar- w
ce,quinque milibus pafuum Lcuchouia diftante,tractamr. Vbi vero Leucho
uiam venit , omni in earn curam animo incumbere ccepit, vt frattes & forons
virum ducemBradeburgenfem, quos multos ant annos n viderat,qumho-
norificentiflm poflet aeeiperet: quam ad rem infignis quoque Palatinilibe-
ralitas , non leui filmo auxilio fuit, qui ad eos ho ores, quos reg per oppidafua
iter capeTenti habucrat, Leuchouia: quoque nouos adiunxit : cum regiducen-
tos vini cados , pontificibus & optimatibus centum dono mili !let , ac pifciu
cuiufque generis fummam copiam,ac boum,vitulorum, hordci & annonan;-
gnum omnibus numeru m ( eodem Boemos, quo Hngaros profequutus ame
re, vel officio ) minitrafet. ex quo cum paulo poft ad conuentum veniret,mi-
rifico ab omnibus honore exceptus eft. Regis inde iuiu,loanne Ernefto curan
te hofpitia Polonis, eximio apparatu inftrutta . veftes, lecti, abaci magni precij,
& operis mirifici funt expofiti, culinae in foro difpota:, & ngulis difpenltor
inguli attribua, nullumque omnino rege officium, quod ad cohoneandum
illuftriflimum Gcrmanorum aduentum pertineret, eft praetermifum. Palan*
nus, cum Albertum propediem acceiTurumfentiret,acerbumeius odium fupc-
riore Polonico bello in fe conceptum ,fimulque oFenfum regis ab occupt
Coruini caftcllis animum extimefeens, impetrato rege comineante conuen-
tureceffit. Polonis longa propter intumefeentes ex affiduis imbribusamnesin
itinere tracta mora, defdentibus tandem fluuiis,tridui abeflfe innere nunciatis: 4
rex ad patres de illorum aduentuexcipiendo retulit.Eam vero difficultatemreJ
ofTerebat , vtrum Polonis hofpitibus , cum validifimo atque ornatifimo equi*
tatuvenientibus,armatos,an inermes oceurrere Hngaros aequumeTer. E-
rant, qui armatis armatosobuiamire oporterecenfercnt,nefe temer firmiffi-
mo Polonorum equitatui , acrrimo paulo ante hofti , obiieerent. libidinem c-
nim dominandi , perpetuam omnium parentem fcelerum, mrito deber fem-
per eTe fufpe&am : eque nimiam in rege cautionem ac diligentiam aiquan-
do fuifle vituperatam; contra aliqui ad elementiorem fententiam traJu i,pra-
ui nihil atque atrocis tarn coniunctis inter fe fratribus ee timendum : i ne
maligna: quidem fufpicionis fignum vllum eis afTerendum cenfebanr : horhini-
bus exteris, qui tam longum , ac periculofum iter ingrefi , ad fe venirent , Iicc-
re arma ferre : ibi vero , ex propriis penatibus honoris caufa obuiam ad exigu-
tim viae fpacium exeuntibus, fine armis omnia coinitatis,humanitatis,fideiquc
officia diligenter eTe praefanda. Atque hace quidem fentcntia obtinuit, vt or
nato quidem, fed tarnen inermi cum agmine Polonis obuiam prodiretur. Iraq;
condib
 ECADS V. LBER I.
eonditto rege die,epifcopifer omnes, &: Petras Colocienfisarchiepifcopusj
& regni proceres certatim,egregio omnes in fpeciem cuhu inftru&i,affuerunt:
ex pontificum autem ordine,Thomas Agrienis maxime conpicuus erat,qu d
cumprasftantifimo cataphra&orum equitatu, & cummagno puerorum comi
tate acceferat : quos vnionibus , gemmatisque torquibus , Se pallis aureis mi-
rabilem in mod excultos, equis eximic frenacis, ac phaleratis impofuerat. Ira-
que longo cum rege ordine aduentanti Alberto vrbe obuiam egrefli , cum len
to gradu ad quintum vfque lapidem proceffiflent : rcx ex oppofito monte de-
fcendentem confpicatus Albertum,proceribus ibi fubilcrc milis, ipfec duo-
lo decim equitibus citatiorc pre nimia lanicia gradu profcems eft : & quoniam
quadrato Polonis agmine praccedentibus,Albertu cum fratribus in medio, an
te nouifli mum agmen,inccdere viditpfe per tranfuerfum tramitem properans,
latere fe ineorum ex improuifo cfpecbm dedit t ibi comiter laluce vltr ci-
troque dita,omnes ex equis fubito defcendentesjmutuis fe amplexibus impli
cantes, ofeulis aliquantilper haeferunt. Reges autem verb* facer cupites, fua-
uiquodamfletuexnimiagratulatione,interioribusfcilicetinufitatogaudioen
ibus oceupatis , impediente , magno interim plaufu milites cum regibus ani*
morum gratulatione cenantes, has fxpe voces ingeminarunt: Fauftae Polonia:
domini fliciter, Vladillao Alberto regibus fliciter, Sacrofanto Cardinali
io FrideriGho, Alexandra, & S igifmundo fliciter: Hungaris,Polonia:, Boemia:-
que fliciter : aeterna pax,& concordia hace triregna tueatur,& focietas inuio-
lata permaneat. Refipiccntibus inde aliquantulum ex ccepta animi volupta-
te fcnibus, ac faepe redintegratis amplexibus, & initio colloquendi fato:reges
equosafcendert,&adcumlocum,vbiVladiflaus Hungarorum principes fub-
fidere iuueratjproceflerunt. lilis ex equis fubito,vt Albertm fratresque vene-
faretur,digredientibus,Vladilaus ad Albertm cuerfus, Ecce,inquit, fratres,
noftri.veftrique Vngari.nec mora,Albertus fratresque de equis fe deiicientes,
manus veneratibus Hungaris pontificibus, &proceribuspbrrigunt,& maxima
omnes comitate excipit,inde in equos reilientcs, duo reges, duocp exercitus,
jo qui durifimo inter fe paulo ante bello armati conflixerant, iun&ismixtisq; mi
re concordes agminibus,togatus vnus,fagatus alter,gratulatibus cuntis,omni-
busquelocisvocum,tubarum,amcorumquetintinnabulorumfortuadpubli-
cam figmficandam beticiam perftrepentibus : Leuchouiam peruenerunt.ibi V-
ladiflaus, Alberto fratnbusq>inhofpitium, quod eis erat in foro parati, perdu-
tis , ipfe in alterum regione recefit, ac deinde fuacuique principi affignauit.
Alberti fratrumque hofpitia continuatis ardibus ita difpoiitafuerunt,vtpcrfora-
tis parietibus facile inter fe couenire , & ignaris omnibus ad arbitrium colloqi
polfent. Conuentuinito,quinq; vin ab vtraque partead componendas dicor-
dias inter Hungaros,& Polonos, ex fuperiore bello natas, creati funt. Huic rei
jo expedied magna obiiciebatur difficultas,qud abfente PalatinOjCuius vniuer-
aeratiurifdictio,nihil omninodccerni,auttranfigipoterat,ilIevero adeTe fine
diplomate fidei ab Alberto fratribusqj data; nolebat. Albertus autem de diplo
mate rogatuSjCm refpondiTet:maiores fuos nunquam,nifi verbo incolumita-
tcm alteri praeftitiilemeq} fe ab eorumcxcmplo tradito velle difcedere:tandem
Vladiflai coptimatumprecibusexoratus, dixit: Quidquidb Vladiflao fratre
vltr Palatino de vit incolumitate promiflum eflet,idfe fratresq; fuos,cum Pe
lonisomnibus,fideintegerrimaferuaturos.ItaPalatinusprimmrege,depra:-
ftita fecuritatis fide Uteris acceptis : & deinde ab Agricni epifeopo , homine fi-
bi coiunctifimo, &virp fumma autoritre prxdito, 6 tune moderatore rerum
omnium, ymbolo incolumi taris accepto, cum mximo grauis &leis armatu-
cquitatus comitatu, Leuchouiam, oceurfu omni principumHungaroruni
exceptus,accefrt,ac maximamcommeatus omnis generis copiampoftfe aduc-
xic.Quac in foro longo ordine expofita,cm omni aliquantulum ora abetan-1
tiumdefixifet, fubit ad arbitrium regis hofpitibus Polonis eft diftributa , &
pollero die ab Vladiflao ad Albertu dedutus,mirificam eius erga fe facilitatcm,
O o iiij
 7* ANT. BONFINII R E Ri VNGAR.
incredibilemquehumanitatemexpertus eft.Inde coghofccndis iudicandisqt
controuerfiis opera dari coepta, regibus aliaadQuinqueuirum iudiciumteiici-
cntibus,aliafuo arbitrio referuantibus.Quinqueuiris autcmfaepe fententiarurn
inter fe contentione certantibusjplacitumeft, vt res omnes adregum, cardina-
lis A grienils epifcopijPdatinique iudicium deferrtur. Reges interca fa:pe ho
ras quinqu integras foli, remotis arbitris omnibus,ade fecret inter fe collo-
cuti funt,vt nemo,quid tacita eorum colloquia coquerent,perfpicere, nifi con-
ie&ura poTet.De concordia tamen,&mutuis auxiliis , quibus amboregnafua,
deletis inimicorum opibus,confirmarent,fermones contulifle,vulg creditum
eft. Brandenburgenfem cert ducemjquifororem eorum in matrimonio habe- 1*
bat,non eos folm ad pacem &c concordiam hortatum efle : fed palm fe ei ini-
micum futurum denunciante conftat,per quem ftetilTet , ne inita concordias-
terna effet. Hinc publica? hilaritatis Caufa , magnifica multa conuiiaapparata,
irtignesque ludi editi:in quibus etiam fuit , vt Hungari & Boemi cumPolonis,
infeftis contra fe haftilibus , in Verx pugna: fpeciem coneurrerent , ex quibus
nobiliffimi Hungari aliquot,qui fe ftrenugefTerant(vt Georgius Bathoreus,&
Gabriel Perenij filius ) magnifica rege pra:mia retulerunr. Memorabile illud,
cum per fe Polonorum & Vngarorum prineipum quifque gemmis certatim &
margaritiSj ad inanem diuitiarum oftentationem ornaret, ac Polonus quidam
fe totum precioilmis aliquado vnionibus oneraflct:Palatinus,quipereos dies W
nullum geftamenvnquamtult,quod nonminimum tribus nummmaurem
millibus cenferctur,quai Polono prouoeatus , eueftigi lapidemadebprcci*
ofumexpofuuyvt adprimum eius afpe&um Polonus fe victum confeTus,gem*
matam illam veftem,qua fe oculos Hungaror perftri&urm efle putarat, efcu-
ent. His rebus cfe&is,Fridericus cardinahs regum fratrum rogatu, facris ma
gna pompa casremoniaque patratis : Deum pro vtriusque regni , & regum po-
pulorumqueamborum incolumitate orauit. Quo fpe&aculo nullum aliud no-
bilius, auguftiusque eflfe potuit , vel fi facerdotem operantem intuereris , rgi-
um iuuenem omnibus & corporis , &: animi muneribus , quae natura conferi
poffunt,longc caeteros excellentem: vel fi facri ipfius rationem fperares,inquo }0
duobus maximis aiTiftentibus regibus,duobusq; praftantiflimis audientib po-
pulis, votapublic pro vtrorumque concordia fan&iffima nueupatafnt. Cum
autem per menfem ferme ibi fuifTentj multa:que res caufam couentui dirimen-
do afierrent: tum Vladiflaus fratres omnes in fecretum addu&os, in hunemo*
dum eft alloquutus:Si meo mihi arbitrio^ chariiimi fratres, vitam haneducerc
liceret , nihil equidem iueundius fttuer'm , quam vobifeum in eadem domo,
atque apud eofdem penates diu familififlmc viuere : fed quoniam res itatu"
litjVt adregendos,gubernandosque poplos terrarum longe fpaeiis vocati,dif*
traheremur , proinciae fua: quifque praceflej non ex noftra j fed ex Dei iudicio
& volntate debemus. Equidempaucorumhommdierum,quos vnfuimus^i
voluptatem ver poffum cum diuina illa beatorumeonditione conferre : quip-
pe qui adolefeens ad Boemiac regnum euocatus,&: magnis dimcultatibus iacb-
tus, veftro parcntumquedulciflimo confpeu femner abfuerimquortim die-
rum breuemfrutum quoniam farpis vobis pre/entibus vfurpare non licet,rc*
liquumeft vt inCommodamabfcnti: noftra: iachir quotidiana fraterna: cha*
ritatis memoria farciamus : &quoad Opes noftra: ferent, mutuis imperia ac r
gna noftra auxiliis tueamur,qibs ditiino muere fcptentrionali Ocano vf"
que ad mare Adriaticum imprams.Hinc cum alia prcipu ad Aibcrtum con
uerfus,de matre fratribusque pie foundis addidilet , finem dicendi fecit. Ad
hxc Albertus , cum alacri animo fe nitllo vnquam erga illum officio defutur, f
& maieftatcm eius omnibus viribus dcfenfurum,cateracue quae prxfentis
peditabat fermonis occafio, refportdifletrmic &hberaliter ab Vladiflao donis
excultus dimiflus eft. Dona vero fuere gemmarapocula decern , inuitatema-
gnitudinis & mirifici operis:&: praeter purpureas, aureasque veftes , equi decern
eximia: pulchrirudinis ac celeritate,frcnis,phalerisq; aureis,&gemmatis ephip-
piisex-
 bfefcblS V. Lber ii. ftf
pus cxornat&oqs alij,qos cardinali: & fex,quos Sigifmundo : totidem,quoi
BrandburgnijVncum magnifias mulcis veftibus impertiuit. Quibus rebus
ex ordin adminiftratis,rexabeuntcs omnes codem, quo exceperat, comitatus
cultu (adquatuordecimequitu milliafuhTe dicuntur) adtertium vfquclapidem
profequutus dimiik t Nicolao Banrfij , qui eos officij gratia ad vefpertinu hofpi-
tium deduceret, cum fexccntis equicibus miTo. Inde frequentifiimo conuent
folutOj Lcuchouia Caflouiam reuerfus, cum prouinciam vniuerfam perkiftra-
re in animo habere^SigifmundusQuinquecclefienfemantiilitem, quem quar-
ftorem Buda: iuri dicundo proficifcens pra:fecerat,adfe accerfit, vteius potifi-
to mum confilio ad grauiflma,quibus aFectam cfle prouinciam nouerat,fananda
vulnera vteretur.Quo factum eft,vt CaTouiaVaradinum,atq; inde in TranTyl-
aniam,quam prauis vfque ad exitium lacerari partim ftudiis audierar, fe con-
tulerit. His diebus famadiuulgatur, Gallos Alpes n Italiam traiieere incipien
tes , quadringentos iamad Atam quits prxmifiTe,& ad Genuam& Rhoda-
hi oftia ingentem claTcm comparatam habere: Alexandrum pontifican
oppidum oceupafle : & Iulianum cardinale,qui relicto pontfice ad Caroli par
tes accelferat, clm Otia Genuam profugiiTe : pontifican , qui principio non
ihodb Caroli rebus fauere, fed eum quoqueadhanccontentionemadduxile
putabatur,iam mutata volntate,cum Alphonfo rege,Florentinisque fe ciun-
* xiffe: Se coronato Alphonfo , filiameius ex concubina natam vxorem filio fuo
defpondiTe. eque vero hi rumores inanes,irritique fuehmt. Nam paulo pol
CaroluSjLodouico Sfortia Mediolanfium prarfide, & Hercule Ferrarieni du
ce fauente , fuperatis Alpibus cum fexaginta millibus hominum Italiam pene
trant : Alphonfus autem , qui ingentem terra marijue belli apparatum confe-
cile dicebatur , triremes o&o cumaliquo peditatus numero in litore Ligufticd
mifcCarolus cum per Italiam iter capefl'eret, ne tergo Italorum infidiis pre-
mcretur,Ticini,Florentia: j& Lucas arcibus,quas obfidum loco fibi dari cten-
dit,pra;idia Gallorum impofuit,& mutui nomine liberis ciuitatibus,pecunia;
numemm magnum exegit. Florentiae vero fufeeptus,Mediceos (qui paucorurri
Jo potentiafubnixi,incaciuitatetyrannidemoccuparant)vrbeexegit. Alcamius
Cardinahs LodoiciSfortix frater, cum ad Gallu pontifice defciuiTet per do-
lum Oliam oceupauit. Abeunte autem Augufto, regij Quaeftofis procurato-
fes aliquot, cum impofita tributa exigere vellent,haud procul Albam , in Lau-
rentij ducis pagOjiuflu. eius occifi funt. Quanquam maieftatem fuam imminU
tam rcx videbat: tamen quoniaminTranflyluaniam properabat, eius cogniti-
onem & animaduerionem inaliudtempuslbidirFerendamexiftimauit. Tuf
ex autem, cum catcllum,edito in loco fitum , qud defenforibus vacuum efe
audierant,occupalTcnt: variis excurionibustotam prouinciam infeftare,maio-
re iam fubnixi audaciajnftituerant.Itaque Albam Graccam,quam ductorum
3 tantmmilitum prxlidio cuftodiriperceperant,eximprouifo adorti:feptem i-
gnis iam in montibus collocatis,facile inpoteftatem redegiflentmi Pauli Kini-
j praifectus,aThemefuato propere cum inftrufta legione profcrus,eosemce'
nibus acerrime detraxifet: atque Syrmienfi agro,cui iam iam imminebant,
abftinere coegiflet. lili vero cum praeter Sauum iter mftituiTent, vt locum in-
enirent,quo ftumen commode vadarent, adD.Demetrium, Laurentij ducis
caftellum,nullo prohibente ,tranfgremfunt:cminccndiisrapinisqueeam o-
mnem oram va{talent,atq; homines,iumenta,fupelletilemomnis generis ab-
duxiTent , idq5 infigni Laurentij ducis potilfimumerga regem regnumq5 perfi
dia, cuius illi villis etia omnibus pepercilTe dicuntur : qilas ex notatis quibufd
ignis,vtcuciirbitis,lacerisque mappisappofitis,cognouerint. Quinetiam tem-
pus rnaxime idoncum nari,quod & rex in Tranfyluania: finibus abcrat,& per
petua fex mcnui ficcifas omnes prop amnes, qui Hugana; propugnacula funtj
ita exhauferat , vt mukis in locis facile traiici vado polfent : per totu Olobrem
menfempopulationes atq; incendia vfq; ad Petouiaperduxerunt. IndeDrao
ad Petuiam traiedo,&magnis detrimtis iilatis, homin ad feptemmillia abj
 7i8 ANT. N F I N 1 1 REL V N G A R.
duxerunt. Pftautem metu , ne intumefcentibus fubimmincntemhyemerrt
omnibus aquiSjintercluderentur : ad Sauum regrcfli, quicunque aut aetatis , aut
corporis imbecillitate languoreque fcqui non potuerunt, eis capita in ripa flu-
minis detruncarunnatqiie in Croatiam^crebrisincurfionibus iam prop defer-
tamillapfi, complures redeundo pueros fame laboreq; enedos, infepcs imma-
nicer abiecere.Paulo vero ante* cum traiedo inferiore loco Sauo, in Pofegam,
regionemvini feraciflmam,&amcenifimam,&: mulcis pagis,& caftellis, oppi-
disque plurimis frequentiilimam , penetraifent , magnam inde prxdam abege-
TjrnauU rant fem mcnfibus,Tyrnauia: ludan quid cum le diro atque immani quo-
unm. dam fceere obftrinxiTent,meritum fane fupplicium inuenerut. Duodecimvi- [9
ri,cum duabus mulieribus , ingenuum adolefcentem Chriftianum occult ca-
ptum , atque in prximas ardes abdudum , obftrudis repente faucibus miferc
ftrangulart,& adapertis venis fanguinem eins , dum animam fcnfim be iingul-
tim efflaret,partim abforbuerunt,partim alus aneruaruntxorpus autemin par
tes diiTedum,membratim humi defoderant. Cum adolefcens diu parentibus
qua:fits,nufquamappaferet:fatisquecontareteum,pndieinvicoIudaeorum
verfatum,haud pofteafuiTe confpedum:legitimain ludamos quaeftio conftitui-
tur. Liebres in corum aedes immiffi, deprchenfis recentibus cruoris notis, do
minum cum tota familia comprehendut.in qua:ftionemabreptasmulieres, me
tu tormentorumadadae,totamfacinoris indigniffimi feriem confitcntur : qua- t
rumteftimonioconuidireliqui,Palatiniiumu,quiprarfbdusvrbiserat,omnes,
magno ad id excitato in foro incendio,conflagrarunt : alij,qui minus videban-
turobnoxij, magno pecuniae numero funt multati. Cum autemc fenibuscau-
fas tanti patrandi facinoris , per torme ntorum eruciatum cruerent, quatuor eas
efl reperiebant,quibus Tyrnauia:tum,&: alias fcp inaliisrcgionibus,eoieIu-
iuJ*6r*in dan flagitio aftrinxiiFcnt. Vnam , quod ita maiorum audoritate perfuafumha-
!1 berent, Chriftiani hominis fanguinem praeputiisin circumcifione appoiitum,
quatuor. ftcndo fanguini opportunum eife remedium . Alteram,quod eundem adcon-
ciianduminterfeamorempIurimumvalere,incibodatum,exiftimarent.Ter-
tiam,quodcm vid mulieres arque apudeos fluxu menftruilaborarenc fan- y>
guinem hominis Chriftiani epotum , idoneam ad id medicinam ex-
pertierant. Quartam,vtvetus apud fe, fedreconditumdecretum exequeren-
tur , quo quotidianis facrificiis in aliquaregionc Chriftianum Deo faftguitiem
libare coguntur:quo fadum eTc diditabant,vtin eum annu eafors ludarisTyr-
nauieniibus obtigiflet. Hsec omnia Salutis annoquadringentefimo nonagefi-
4 5 4. mo quarto fupramillefimum incommoda contigerunt.Dum rex autLeuhoui
conuentum peregit,aut eo dimiflo,iri TraniTyluaniafuit,quibus illemalis obii-
ftcre non potuit j partim remotis locorum interuallis exciufus : cumin extrema,
iam Dacia? parte verfaretur,acTurca: rcgnum fuperioris Myiia^jBofnatque fi-
nibus infeftarentjpartim regulorum quorundam intempcratiaprarpeditus, qui 4.0
regia autoritatecontempta, quaCunque ratione vires, opesque regis ffangi t ac
debilitari,quo ipil licentius dominarentor,optabant: non minimum ctiam mo
mentum in pecuniarm penuria fuit pofitum, quare exercitus mature compa
rand aduerfus hofteS in tempore adduci non potuerunt. Tranilyluaniam au-
tcm,cum prouincia opulencifima eet, intetinis feditionibus agitata, debi
ta fibi vedigalia pender recufaret: rex idneo ibi maxime tempore^ompofi-
tis publicis priuatisque Hungarian rebus, inuifendam putarat: vt capacata^rae-
fenteminderei nummariaedifficultatem,vcteribuspenlionibus exigendis, ali-
quaex parte leuaret. Duo ibi ius dixerant prxfedijBartholomaeus Dragffij,&
Ladilaus LoTontius.Qui vtdiuerfo inter fe crant ingenio, fiediuerfamin iure jo
dicundo rationem fequuti : atque propterea apud omnescontempti,non vete-
res folm fadiones alucrant,fed nouas etiam alias excitarant. Vnde fceda qua:-
dam in potentioribuslatrocinandirapiendiquelibido,qudid impune omni
bus liceret,eratexorta. Quibus detrimentisvtmedereturrex,Ladiflao ad Ma-
gilri curiae honorem cuedo,Bartholoma:um folum in prarfedura rctinuic : ra-
tus,
 DEC AD I S V. LIBER I1. 71p
us,ipcttc$ vnum iurifdidio t Tct , eumcommodius animaduertendi fetierita*
te prauam ipfam peccandi liccntiam rt prelfurum. Idque Bartholomus mox
latronibus&ficariisomnibusautpalishgncis infigendis ,autin crucem agcn*
dis,auc igne comburendis , autcapite multandis , facile ex regis fententia cow-
fcquutus eft. Inde cxagintamilibus nummm TranfTyluanis exadis,iuftoq;
apud eos exercitucomparato^ex in inferioris Hungana: fines, Theniefuarum,
compoiitis iam (vt quidem in praeicns potuitjTranliyluaniae. rebus, : eo
cfilio,vciuftisc5tratis copiis,Turcicas incuriiones vlcifccretur : & Syrmienii
agro, &: Illyricis, Croatia*que rebus afflicbSjiam prop ac perditis, opem ferre:
}o quamregionem inteftinis odiis, & perfidia exitiabili iamiam praxipit , ad ex-
itiumruituram vid-bat. Paulus enimexpriftinafeueritatemuhumremiferat:
ue qud noua focietate, qua fe cum multis procerib. occulte deuinxerar,aper-
teorumcupiditatibusobuiamire nonauderet:liue,qudapoplex x vi,quaiii
periore anno correptus fuerat,vna cum corporis viribus , animo ferociamifif-
fet:cm fermonis & linguae vii pra:pcdito,nutibus& ge ftib. aninii fui fenfa tan*
tumexpromeret, & vix familunbus ummam fentcntiar fuae notam facer pof-
fet:Regerncum Agrienll,Q^pnqueccleicnf,& Varadiei epifeopis, & Barcho-
lomato TranTyluania: pra:fecto,q'ui lateribus eiushrebant,vbiad levenitem
Paulus audiuit:c5fcftm incredibili quodani elatus ftudio,cum inhuctis copiis
*o ad Themefienf. fines oceurrit, & ineius confpefcum delatus , atque ad eius pe
des proie&us, quoquo modo poteft,Turcarum,quibus re filtere non potucrir,
vahtiones & incendia lamentatur. Et quoniam prazpedita lingua exprimere
verba non potuerat,voce &:dextrain Turcarum fines intenta, regem ad tantae
perfequendas iniunas obteftatunta&oquegutture fuo,fe ibi nigulum fuum cs
pide pro regnifalute obieturum,&fanguinemanimumque profufurumpol-
licetur.Hominemincredibili laude &:fortitudinis&pietaiisinigneni,rcxub*
leuatum amplexus,bono elle animo lachrymabundus iubet : feque tanta: cau*
(x nullo modo defuturum,fed caput etiam fuum, i opus fuent , in dubiunt
deuocaturum affirmat,vtregnum contra efFrenatam barbarorum licentiam tu
fo eatur. Inde fubfequenteseuminfpeftare copias iubet,quoafpetu(ertenim.
inprimis ornara; illae) vfque adeo exhilaratus eit,vt fe ctinere nequiuerir, quin
carfiin, pun&imque glad um edurum, vt in acrrima quondam folebat iuuen*
tute.vibrarit. Vladilauminde cum omni comitatu, magnifico ade appara-
tu, excepit,vtfummorege, cuius opes illeexdiuturnaprouinc prefectura
adeptus erat, amplius fplendidiufque defiderariadlautitias, fumptufq; laudem
nihil potuerit. Cumqueeidiesnocresq; afifterer,null ahum fermon, quam
de bello Turcis infere ndo intulit : vt & antiqua bellica: virtutis apud Hngaros
fama conferuaretur : & vt animis regno ab externis defendendo incurfionibus
occupatisjdomeftica: interea,ciuilesqi difeordiaz obrueretur. Quibus rex voci-
fc busexcitatus.inde ad Petri Varadinumafcendit: quodeft oppidum 'mcxcc\(oj'tr'rr'"'Ai
monte fitum , fupraBelgradquadragintamillibuspau, Danubio immins:
vt inde,tanquam ex altiflma fpccula,omniadefperaret,& vlcifcenda: quoquo
modo iniuria:,faIutarcaliquodconfilicaperet. Cmautcertisnunciiscom-
periiret , Turcaru quits per Petouiamin Illyric & Croatiam irrupifle , ibiq
Myiia fine praefidiis prop direptioni incendiisq-, rebeba, prxdis agendis agrisqj
vaftandis intentos eH"e:tempus idone iibi dariinuidd Myfi ratus, ex grauis
leuis armatura:equitibus adquatuordecimmillialegit,eolq; Paulo&Br-
tholomicoducibus addepopulandhofti prouincitradit. Buda; ver,& ina*
lus regni Ciuitatibus,rei bene gerenda: caula fupplicationes indicit rex. Ahbec*
i chus ^>uincia:pfe:us,repexploratorcscognita,Rv>xianostprouincia: incolas, **'**'
ne Chriftiana: pietatis,quamGra:co licet ritucolebantjfbudio incitati, ad Hn
garos deficerent,vltramontemquem Nigrum appellanr,traiicere iubet. Noftri
vero alacri animo Synderouiam verfus profcfci,traiefco Sauo,prouinciam hoc
ordineTurcicam inuadut. Maximum cataphractorumagmen,tanquam totius
belli prxlidium , lento gradu prxcederc ubent : in medio , qud hoftili io-
 7 ANT. BONFINII RER. VNGAR.
lo forct,militum impedimenta locant, VeXilltion ntereaturma: longe Iatet
difcurrtcs,pagos inccndcre,domos diriperejagros vaftre,vtriusq} fcxus &
mnis astatis homines, cum pecoribus abducere, Sc in munitiffimu cataphrado-
rum agmen omnia refefre contendunt.Inde ad prdadum reuerfi,Synderouiz
fuburbiis ignem iniiciut:o caftris vtra promotis,hoft null inucniunt omni-
bus,qud e nftris pares eTe non viderent,rnet fe intra mecniacontinentibus,
Cum ad dies quindeeim, rebus omnibus ex fententia fuccedtibus,vagati cun
eta per centum miliapalu ferro igniq vaftaent ; tantpraedx coacefuarunt
vt iumenta,nec currus adeam reuehendam vlli fufficert. In caftris quina;
boues ureo numo veniebantieodemq; precio hordei & auentantu,quanuim
quatuor equis per annum alendis fatis fuifet. Mater cum quatuor pucllis duo*
deuigintinummis veditaeft.Quine ftipendio militabant,praedamincomure
conferre non erant coadi. Qo fact erat , vt nullo aliqua eX parte detrimento
accepto , mirific omnes eTent locuplctati. Paulo ex fecundo rer geftar fuc-
ccffu elato,& vltra progredi , & atius populationis circumferreterrore cupiri,
pleriq; turmar prarfecti reftiterunr. cum dicerent, exercitum graui& opulenta
praeda onuftum^vltra progredi n pofTe-.infidiofum, fallacemq; pranereahoftc
inprimis timendum:neq; tantopere arridenti fortune credend, eifq; temen-
tatiexercitueum c5mittendum*inquo totafalus Reipublicx,& regni tutela ef
fet repofita:neq enim eadem,qua? adhuc fuit, copulationis rationemfuturam, t
cum montes inaccei,& amnes rapidiilimi, magno labore traiicendi , iipercf-
fent. Contra Paulus,continuand vi&oriam , & fortuna: paru faspefauenticon
ftantibus oceurrendum animis eTe: Omnes belloru cafus ex temporu momen-
tis vnis pedere,hanc i de mambus vleifeendorum hofti occafion dimiiiilcnt,
earn fruftra alias quarfituros.Itareclamantibus illis, C fe dicto eiaudientes fore
negntibus, Paulus lactiffim de acerbiffimo hofte victoriam dimitterecoadus
petrmt m- eil Ve enim Petrum More , qui tu Confiantinopoli Orator erat, pofteanatran-
re' tem udiui : Turca: audito infefto Pauli Hungarorum ineurfu, adeo perd
metu crantt prartorianar cohortes,qua: Contantinopoli prxfidebt,in Aam.
repente traiecerint,imperatore prxfcrtim tum in ifigypto abfertte, Sc bello cum ;o
Sukhanograuiffimo c5tendnte:quinetia,fi milites Paulum audiffent, potuilie
facile Conftantinopolim vfque populationem, direptionemq; pefduci. Quart
mods caftris,& Nigro monte prattermiflo(quc ii fuperaiTent, facile quadraginta
milia hominum volntate fequentium , fecum ex fuperiori Myfia deduxiflent)
Calendis Nouembrisad AlbamGraecam inclumes omnes , cumopultiflima
omni praeda,fe reCeperunt:S caftris in proximo monte fattis,depdatraiiciefl-
mm ciar da,& de Synderouia obfidenda cogitate cperunt. Paulus intcrealethalifebre
fi- Correptus,ad D. dmentis oppidum, quod eft in citeriori Saui ripa fitum,cum
multis equit turmis fe deferri iuffit. neq; ita multo pft,teftamcnto nullo(quod
iam pridem mutus crat)confecto,nllaq; prole reli&a, Chriftian, pientiffimiq; 4
hominis ritu exhac vita deceffit, & rgi , ac vniuerfo regno incredibe vrtutis
aeprudentix fuxdefideriu reliquit.In prxfecbiraTemefieni Iofephus, qui ab
eo fuerat educatus,& per quem ille omnia domi fori fq; in fenectute gerere con-
fueuerat,audacia,roboredifciplina militari, eius non diffimilis , regcfuffe-
ctusebBuda: ob populatam profper Myfia fupplicationes ad omnia deor pul
uinaria habitat. His rebus peractis, rexinde adBaciam cumpatribus Bartholo-
mxo,Pctro GerebOjCaeterisqj optimatib. afeendit, vti armis , prouincia inteib-
no bello fluctuantem,pacarct : occafione maxime recti Pauli morte quanta,
quinimia indulgtia nonnulloru factiones aluerat:& qud hyems fuberat,e%-
ercitum,dum tormenta & munitiones Buda Danubio deueherc t,in hybefflu \t
dimittit. Huic bello caufam Petrus Bachicnfis, idemq; Colocienfis archicpi-
feopus, Kishoruatus , Prior Auraneae , & prarcipuc dux Laurentius attulerunr.
Nam vigintiantdiebus Petrus,vt baiilicasfua: iura tueretur, loam's Kishoruati
arcem occuparat,& vxorem ac liberos cumfortunis primm abduxeratjdcmdc
inclumes reftituerat. Kishoruatus autemcuui lectuTuno equitatu aduenieni,
caitello
 DEC AD IS V. LIBER till. 7t
caftcllo pervimrecepto,ex fuis aliquot,qui illud Petro prdiderant^grauiffimo
upplicio,aliis palis infixis, aliis pelle fpoliatis,aftecerat. Baciac verrex cura ef
fet, Vngaria: principes omnes j quorum infirmara fidemexdetredato fxpe im
perio fufpeebm habebat , ad fe venire iubet : ex quibus ali j inconftantia: vitio
nutantes,non vcncrunt : alij, ex confcientia rerum geftarum, variis interpoiitis
mora: cauris, omnino venire reeufarunt. Inter eseteros autem Laurentium du-
cem accerfit.huic enim pra:cipu fuccefebat,qud facinorofum & feditiofum>
fccontumacem principemnoueratj&Turcicae paulo ante incurionis aucto-
rem. Erat enim fama,eum Turcas, ureo nummo fingulis aeeepto, per agi um
j fuumin Illyricum induxiffe : & quibufdam ignis appofitis,villas ex pa& fuas
Turcarum direptionibus & incendiis coferuall i &c villicos fuos forte ab iis ca-
ptos gratuito redemTe. Conftabat etiam, eundein Golocienfem archiepifeo-
pum arrogantem intemperanremque fuifle:&: Stephano Syrmienfe vixdum vi
ta fundo, epifeopatus caftella tria diripuiTe : regis autem Maieftatem femper
ade deipexiffe,vt neque edi&is eius paruiftet vnqua, & ipfum ad contumeliam
bouis nomine appellare in fermone folitus eiTet.Quibus rebus manfuetumalio-
quin c remillm regs animum vfque ade iraincenderat,atque aduerfus fe
concitaratjVt in nouiflima cotra Turcas incurfione trecentos ab miffos equi-
tes,indignabundus rcmiferit,&pocula,aliaque ab eodem mia muera, afpcr-
o natus lit. Hic ergo edido,vtdixi,regio accerlitus3flagitiorum, feelerumque iibi
fuorumconfciusjnonvcnitimatremfuamiamnatugrandemj&leiaiiimamin
primis fminam miit , qua; fpeciofis exeufationibus incitatum regis animum
demulceret , innammatumq) odium adiuftas de fe capiendas peenas extingue-
ret. Interim ipfe Vylaki arcem, casteraque ditionis fuse caftella munit, nouisque
praidiis firmat. Vxorem ver & familiam cum opibus in Nemetuiuarum , ca-
leiiumloco & opere munitimmum,Auftria:que finitimumjtransfert,delctuqj
fodorumhabitojfacinoroforumhominum vndecunq; poteft,in arcem,tanqua
in afylum,multitudinemcogit, &c quo regis ergafe animum duriorem acerbio-
matre accepit^eo maioribus viribus, & conatu intentiorein bellum in-
cumbit : vtetiam vim cados, quos pro regis aula coemerat, Vylaki in arc -
to transferrer. Vylakum oppidum eft in vrtice montis fitum non muro,fed vi-
mineo vallo, & exigua folla circumdatum, haud aliter atq; Buda Danubio im-
minerts:ad medium aides eft D. Stephano confecratai in arec beatiloannisCa-
piftrani fepulchrum vifitur. hinc decern millibus paiTuum abeft Bacia,vbi reX
tum cu patribus erat , de bello aduerfus Laurentium inferendo coniliacon-
ferebat. Reperiebatautem,vtferfit,diuerfaspatrum, neque fatis explcalas de
rota rci fufeipienda: ratione fententias. Agrieniisenimepifcopus, quemfidum
regis comitem,& prudentem in primis confilioru eius moderatorem fuiffe, fx-
pc fupr oftendimus,bellum quidem iuftu eiTe,fed multis difficultatibus impe-
5 di tum dicebat:quippe cum hofte non opibus folm,fed etiam fratrum,propin-
quorum& potentum multorum cognatione,&focietateflorente:proindecau-
t fufeipiendum , videndumqj diligenter, ne ad turpem reiexitum, locus ctiam
fermonibus hominum daretur : qui dicerent regem,vtmaiorc licentia tyranni-
dis dominatum inuaderet, regulorum,procerumq; fuorum opes oppugnare,&
conterere inftituiffe: fe tamen,quodcunq; ille coniilium fufcepifl"et,&fcntentia
probaturu femper, & capitis etiam periculo defcnfiirum. Huic contra rex belli
acqitatemopponebat, quod pro regia: Maieftatis incolumitate,pro violatis fa-
cns , pro falute Reip. iniretur: feqj opibus, cognatione , fratribus &propinquis
regibusfuperiorem:&duobusprcterearegnispotentiffimisfubnixadiuftiffi-
i mamarmorcontentionemdefeendentem fperarc,Deosetifibi fecundos C
propitios afmmros. Quinquecclefienfis autc,quid fui iudicij effet rogatus, cum
eadem, qua rex rationc, conilij fui fumm explicaret,iifdemq; addu&us ratio-
nibus,inbelltotusincumberet,nutantemiampridem,atq; inclinat regis ani
mum facile fecu in belli fententi traxitta tamen,vt Agrienlis coniiliu rex haud
quaquam contcmneret; qui caut prudenterqj armaifta tra&anda elle cfebat<
 fit ANT. N F I N 1 1 RER. VNGAR.
Iraq; corumvtrunquc perpetuo adeflcfibi voluit, ilium, vtclypeum,hcvt g-
dium,cautumillum,pugnacemhunc:ambos tarnen copiis,fidelitate, &
experientia pares iudicaret.Sufcepto autem belli confiho,extemplo Banholo-
m2eo,PetroGerebo,NicolaoBanrnj,c2Eteriscjjproceribusadfcvocatis,quidfui
decreti fit aperit : & exhybernis omnes copias euocari iubct. Prasfectis ergo c-
quitum regis iufta cupide facientibus , paucis diebus magnus conuenit excrci-
tus. Quod vbiLaurentius per exploratores cognouit, Futacho,quod Quin-
quecclcfienfi antiftiti ante per arma ademerat,communito, prarfidioqj firmato,
in Illyricum cum paucis ad Raholczam citato curfu contendit , vti propius , fi
poflet, fuis praefto adeiTet. Interea Bartholomus exercitui prxeflTe,&: totius rei
militaris fummam adminiftrare iuflus,copias ad Villakum ante luccm adducit:
&: qud erat vallo foflaque frmatum oppidum ,adortus arcem, ad portas &ad
muros pugnam committit. Cm regij alij foflas ingefta materia replere,alij va-
dotraniirecontenderent: oppidani ver, quorum numerus luburbanis omni
bus cum vxoribus & commeatibus intra oppidum receptis , valde excreuerat,
contra refifterent , mifllibusque & tormentorum puis regios propellere cona-
rentur, aequo inde marte difeeffum eft. Poftridie autem adau&o exercitu , itc-
rum ad arma congreiiimque defeenditur, ac paribus vtrinque animis decerta-
tur: quippe indignitate hi moueri, qud pridie perrumpere vimineafepta non
potuiflent : illi capitis & fortunarummanifeftopericulopermoueri. Inflantes l
tandem regij ,& vt deditionemfacerent, oppidani clamantes, rciciffb ac iubru-
to ab vna parte vallo , in oppidum omnes irrumpunt. Quo cognito oppidani
abieebs armis,fefe dediderut:rati facilius fe veniam , pofms fubit armis,qum
diu retentis impetraturos,quos omnino non fefellit opinio. Siccnimduxipfe
mandauit, vt impetu in commeatum &: in pabula facto , ma nu s ab oppidanis o-
mnibus abftinerent. cm prxfidiarij , quos pugna non fuftulift'et , omnes in ar
cem fe recepiflent,editum ftatim rege promulgatur: Ne quis Laurtio fauii-
fe,aut ab eo ftipendia accepifle vellet : qux id feciflet , ei reditum ad regis gra&-
am intra menfem patere , qui non rediflet , capitis ei & fortunarum multara,&t
perpetuam perfidias notam intentum iri. Quo audito , nonnulli ftatim Lau- y
rentium reliquerunt : alij in propofito manentes , fe & fuas res in extremum pe-
riculum adduxerunt. Arx interea diligentiusobfderi cpta eft, qud nullam
conditionem acciperet,&; demifa oppidite&a vehementius infeftaret. Itaque
tormenta inufitatas magnitudinis Buda , fecundo amne deueta, per Iacobum
Fabrum magiftrum,ad xdem in medio diuofitam fubducuntur,vti inde propi
us arcis momia quaterentur: turres ad portas per alios excitantur, ne quis foras
egrederetur,&cm in iugummontis oblongum , quod partim ab arcc,partim
ab vrbe erat occupatum , trepidis in rebus fefe ditiores homines contuiifcnr,
inde exirc prohibentur : vt quo citius frumentum confumpfiflent , cclenus
fe regis imperio, poteftatique permutrent. ConcuTa tandem mu It is in locis 4*
maioribus ex aede tormentis , & turribus machinis minoribus valde la befachta
arce, multisquefacuo impetu tormentorufdiflm interfeftis, prsdidium -
tuexterritum , cum Bartholomaso clm de deditione colloquitunorat , vt bel
lum lenius gerat:nonenim cum externis &alienis , fed cumciuib. &: cognatis,
&familiaribus geri : arcem omnino in regis poteftatem eife veturam.Itaq; mu
ros eius lacerari,perforarique grauioribus tormentorum muralium pilis,neque
vtile eque pium videri. petit inde in paucos dies inducas , quibus de dedicio-
nis conditionibus quieto vtrinque ab armis animo transigatur. Verbis appro-
batis,facil paucorum dierum Bartholomus concedit inducas , fed ea tamen
conditione:vt,fi intra eos dies nulla Laurentij auxilia apparuiflent, fine vlla ex-
ceptione deditio fieret. Interim quiefeente vtrinque bello , prasfidiarij milites
quaflatu arcis murum occulte reficiut,&: munitiones inftaurant: &tpore indi>-
ciarum exato,allatis certis infpecie caufis fe pada feruare no pofle dicut. TV; i
Bartholomus flagranti ira feruidus, vt quiprasfidio non obfcur effet deb*.
prxlium redintegrat, & oppugnationem inftaurat. Laurentius inte
s-.
 DECADIS V. LIBER litt
acfuis rebus plane diffifusjadPalatiniiiiqUo cura afinitatc SSftfcder fe deuin*
xerat,citato gradu contendit:&: vetrecomemorata amicitia}auxiliumaliquo4
dubiis rebus ab eo fuis implort. Palatums prdenter iniquae caufa: turpitude
nem auerfatSj fe hominem morbo fenioqtte languetem , ac periculis vndique
eircumuentumjCopiis fuis auxilio ei futur efle negatsaudontate au tem, & gra
tia apud regem , ei omnino incaufa eius quoad pofit fubleuand , non defutu*
rum yU diligenterpro eius incolumitate fupplicaturum pollicetur. Hoc con
tcutus Laurtiusj& Palatini monitu celeriter inde, nc forte regis iuflu capaturj
proftdus: proceres, cognatos,amicosque carteros adit,&: ab eisquamplurimoj
te poteft milites cogit. Palatini autem oratores continuatis itineribus , Baciam ad
regem cum peruenifent, conuocatis patribs admifi, ita verba fecerunt, Pala-
qus,cuius nomine nos ad te,rex clementiTime, vcnims, miratur nprimis tej
cui iura huius regni omnia debent eTe notifima , Laurentium ducemleuibus
Criminibus infimulatum, indidacaufa hofte iudicaflc,bello oppgnaTc,& Vy-
lajcum denique illius imperij capur,ardiffima obfidione cinxiuerfe Palatinum,
feprztorem , fe regni iudicem ait: cumque demum , ad quem non folm rege
prouocatio fit,fcd cuius etiam cognitioni,tque iudicio Maeftas ipfa regia a:*
pe fubiiciatur. Si de Laurentio iudicium erat Conftituedum, eum non modo iri
forum j fed in campum Rakos, indidis comiths , reum trahi , Sc cap tali pet 1er
to ges fupplicio affici potuiiTe. Bellum eque more neq; indida Cafa inferri : Sc
plane hominis non regnantiSjfed ad tyranmdem rtonobfeure afpirantis,fadum
videri. His de rebus te ob vetera fuaergatuam Maieftat beneficia orar,vt b-
fidione Vylaki foluta,&conentu Budacindido,Caufam eius agijCcntumuiraii
iudiciopatiarc:vbi,iaduerfusMaieftatemtuam illc deliquiiTe coarguetur,rtoTi
modo fe pro eo non fupplicaturum, fed immifis extemplo lidoribus , ad mor
fem duci iuTurum. Eiufmodi Palatini legationem vt fuperbatn, arrogantemqj
imis rex iniquifimo animo audiuitjquippe,qud fe illc facinoris eius aut iudi-
cem,autdefcnforem profited non dubitaffer.de quo nemo ex optimatibus ver
bumaduerfus fe facer aufus efet. Quamobrem refportditlegatis, Palatino vt
|o fenunciarent,multo iniquius efle pra;torem,qucm iniurias omnes prohiberc o-
porterctjiniuftam aliqando vim alteri attuliire,neqi regis ipus audoritat de*
duci ab incepto potuifle s quam regem indidacaufa publicum hominum deo*
nimquehoftem armis vlcifci jeumq; demum Palatini non roganris , fedprop
minantis, non Voluntati,fed imperio denegare. Laurentium grauiflimor cri
minum reum,fa:pis fe citatum , ob rerum patratarum confeintia imperium
derrcdaTe:& Maieftatem regiam,quantum in ipfo fuit, in ordinem coegiflc.Sc
autem cuius pro regia: dignitatis amplitudine tnta fit audoriCas,Vtciusme
i'ito Voluntas vim iuftifimae legis obtneatin ea caufa, in qua regni fals t Sc pu
blica quies contineatur , neqj iniqua idicia fequutrm , neqe recfatur fe-
uera idicia, neq; bellaca periculavllarcformidaturu, Proinde Palatino fem*
perforcintegru,anmanfuetumefacilem,anpra:dru&inexorabilcmVelitha
bere dominum.Si cum Repblica bene feriferit, eque magnficos ade aducf>
fus fcgem fpiritus geTcrit, fe ipfo azquiflimo Sc clemtiifimo femper vfr. atqi
itadimiffisoratoribus t adaudoexercitu,arcis obfidione, oppugnatiohcj,* acti
on ifitendi ftdio iubet , edidumq; iterum promulgriwqui Laurenti obfti-
ttatapcricaci dcfendiTent , nifi primo qoqi tempore ad officium redflefifj
ehi dregecontulifentrparem cum eo capitis aefortunaru poena exfpedarent*
Quo metu Laurentij mater exterrita,ad Bartholomarum magno peeuniaru nu
mero redimendi periCuli cafa cum veniflet, nihil ab integerrimo hominis im-
i petrauit. Rex autem,vbi fatis attrita afeis mnia , perpetua maiorm tormen-
torum verberatione, cognouitiintempefta node , qua certi per tenebras ab h-
ftibus idus deftinari non poflent,&ad pericula beunda andadores homines
eile confuerent,vrbem,arcem^ ex omni parte adoriend imperar, Horacon-
ftituta,fegijclam oppidi meenia fubet;magnaqj vil audaCia,prius inmuris con
jjftut,<juam ccis inde hoftiu idib, deiiei paiTent. Gm in pugna^paucis amiffis,
 7*4 ANT* BONFINII REK VNAK.
fed raultis ueiisediti iugum oppidi occupanentmulla in oppidanos,ducs iu
fu,crudelitace p atraca ; extemplo macuratur ad arcem,vbi multo acrius fuperef.
fe prxlium apparebat- Capti oppidi penculo,qui in arce e rant, exan i m at i ,qu-
quam in paucos etiam dies fuftinere fe virtute ac diligcntiapotuiiTcnt ; tarnen,
ne delui prius fe imperatoris conceptum aducrfus fe odium vehementius in-
flammarcnt, cotporis incolumitatem padi, eadem fe illi node tradiderunc Ita
Vyllakum,nullafada cuiquam iniuria,ante lucem x 1 1. Kalend.Ian. captu eft.
Rex validiflimanobiliffimioppidi,& munitiffimx arcis expugnatione,debilita-
tis fradisque prorfus inimicorumfuorum animis^odem die bora duodcima,
ordine vrberoeft ingreTus ,vt Agrienfis antiftes cum longa equitatu grauis ;
armature phalange prxcederet : hunc Varadienfis , cum pari peditum numero
fequeretur : ipfc cu Boemis,qux pretoria manus crar,medius incederet: Qujn-
quecclefienfis autem extremum agmen ornatiTmurn clauderet. Ei ad arcem
iam proximeaccedenti,ecce Laurentij mater atrataveb,pauscrinibus,&ma-
nibus inclum fublatis,fupplcx,lachrymansque occurrit: &c protinusmiferere
iam ( inquit) noftri, rexclementifllme, mifererc, eque enim ufticix laus ma
cis in regem conuenit, quam dementia: : fatis adhuc iufticix fecifti : nunc me
mento mifencordix, teipfum vince , qui nos vieilli : Sc vidos demum benigni-
tate, ac moderatione conferua : da hoc petcnti matri,mulierculx , vidux, c la-
chrymis iam prop fenioque confedx,neiram fiiium meumtualongius exar- Vf
defeat. En capta vrbs , expugnataarx : nunc ifortunis eius Sc capite temperaco,
ncq; eum turpiffimo inimicorum fuorum ludibrio eue finito. Dahoc filio cius
paruulo, in certam fpem tux aliquando fouendx Maieftaris educato; daconiu-
gi mifere,non iamdeimperio,feddefalute viri fohcitx,&regis faftigio adex-
cremam miferiam calamitatemquc redadx.Rex non vltrloqui aniculampa-
ms,per Agrienfem interpretem bono cam animo efle iuflir : fore enim,vt liber
tas &C dignitas filij ftare t,t innocens iudicatus fui le N fe ea exped tione per-
feda,Budam reuerfurum: ac frequentifimoconuentu indido, nomeneiuwi
centumuirale iudicium de ht urum: quo iabfolutus fuiet,fe damna cius ra-
uerfafincerafiderefarciturum : fidamnatus, omnibus ei ciuitatibus fortunisp
remifis , capite tantm infolentis hominis fore contentum : vt exemplumca-
teris prodereturTqui aliquando denegligenda,&conculcandaMaietate regia
cogitaTet. Hisque didis,mulierem cum ancillis,& cum honelo comitaru Ba-
dam traduci uit, integra fupelledilireddita,& paulo pft , tribus etiam oppi-
dis reftitutis ,Sc fiquidad vitam ex dignitate ducendamdeeflet, opportuno ex
regio xrario fupplemento decreto. lngreTus autem arcem ,haud mdicas o-
pes, commeatusque inuenit : veftes nimirum trecentas vario preciofarum pel-
lium genere fufrultas,valaex auro argentoque cxlata plunma,cadorum vini ad
triamillia, ex quibus alia fortibus viris, alia proceribus, pro cuiusque virtute &C
meritiSjditributa funt. Quibus rebus cfedis,reIido firmo in oppido prefidio,
flagranti atque intento in Kishoruatum mpetu fertur: calrisq^ mods , quatri-
dui fpacio, repentina obfidione, quatuor eius oppidacircumuenit. Ex quibus
vno per nobilium iuucntutem primo congreTu in poteftatem addudo, reliqua
vi capta , c incenfa funt , milites pariter debitum virtutis amorem acceperunt.
Quin&Petrus Bathiani duobus prop Tathamoppidulis,altero vi,altero dedi-
Bini Dme tione potitus eft. Deinde oppidum diui Demetrij,ad Sauumamncmitum,non
***^*" minimi momenti locus, qud per eum Turcxinfeta in Illyricum arma ferre
confueuiTentjmiflo Dcfpote obfeTum, cum refiftere no poifet, deditionem fe
cit. Ita omnibus,quxcunq; Laurentij fuerant in inferiore Vngaria,duob. roen-
fibus in ditionem addudis, Se Futacho quoq; recupralo, & Quinquecclefien- t;
i antiftiti,cuius fuerat, reftituto, &c regia vbique aduerfus contumaces &: rebel
les pri ncipes dignitate cumulate rege defenfa , hie annus abiit. Eod anno La-
di flaus Egheruari,vir probitatis Se prudentix fingularis , non fine magno Reip.
detrimtomortuuseft.HicMatthie.regi bello Auftnaco egregi opera fidemq;
fu prob arat,c excrciteius femper duxiTet,& Sefix ac Liuarix prefeduram
magna
 ECADS . LK V. 7>f
nagna cum laude gefliet: &: Dalrhatix 5 lllyrico Sc Croatix ea virtute prxfuif-
feEvtTurcarum copias memorabili clade, quinque eorum millibus oeeidione
ccifis,aificcret:& Germanis ex Ulyrico pulilsiprouinciam ad fdei priftinx of
ficium redegict. Demmprxfeduradepofita,magifterTauernicoramcrea-
tuSjineo vfque ad mortem muere perfeuerauit. Kai. lan.Francifcus Budenfis
antiftes, Agricnfis frater , vir vtraque lingua eximi eruditus , ad Iauriens epi-
fcopatus honorem euedus ft .

RERVM VNGARIGARVM DE-

rt CADIS QVINjE LBk V.

N E v N anno, qui fuit partu Virginis fupra mille Se qua-

dringentos nonagefimus quintus,Vladiilaus magni intereil i 4 9 j.
ad regnitrquillitatem,onominis fui dignitatem exiftims:
peruicaci fuperborum regulorum contumacia fradainemi-
ncm fibi dido non audientem in prouincia reliquifle : pacata
inferiore Vngariaj rebusque omnibus ibi profper admini-
ftratis, traiedo Drauo, bellum in Illyricum transferre > carre
ta rasque Laurentij arces expugnare contendit. Itaque ad Verrucem quod erat
oppidum in poteftate Nicolai Banffij potumj conuemu ciudiciis odaarum
inditis,Raholczam,& Neemetuiuarum,duas inidiflimas Laurentij arces* in
cicclus montibus magna vi expugnare conftituitiquemquidemfamaeratjex-
creituvalido infinibus Auftrixcomparato,Palatinumad ibas partes SC bellifo-
eietatem facile tradudurunv.quanquam vix credibilemultis videbaiur,Palatii
num,mmmx fagacitatis atque prudetix virum , e vc&nix progreflurum, vt res
fas integras cum Laurentij perdiris afflidisq; mifeere 5 Sc inclinato, profligate
que fe fortunasque fuas omiies in apert periculumdeoeare velle cum
afronte, atque tergo,regiis omnia tertericopiis atqiie prxfidiis cerneret. Qua
Y> dccaufarexlofam nuperThemefuaro euocatujCumquibfdamcohortibus
pcditum,&: fex millibus equitumjqux obfiddo NeemCtuiuaro deftinarat,ad-
uerfus Laureritium mittiti Bartholomxum vero Waiuodam in Simigienfem a-
gfum,cum Hippolyticardinaliscopiis,&Bornamifl vexillationibus,ad Capo-
fuiuarum, caftellum in piano fitum, idemque triplicifoTa, aqiique muhituffi,-
oppgnandum ire iubet:ipfe cum exteris Verrucx conuentumhabet,& feuere
iudiciaexetcet, quae plcrique Croatian principes, maximorum fine dubio pef-
culi c6fcientiafcelerum,deuiubant.Ibi cum Priori Auranex, quem Lauren-
tio defeeifle conftabat,amicis mukis pto eofpplicatibus, veniam edonaflet:
Palatinos cleri, S fecida Villacki expugnationc parumper prxferuidam illarri
4 regis aduerfus Laurentium iracudiam deferbuiTc j ac facilius iarri omnia fe,-
quxcunquc vellet$pro eoimpetraturum exiftimans : ratores duos,viros loge
grauiffimos,ad eummittit,quiobfecrent,ne Laurentium vltrarmisoppugnet:
fed fumptis pnis contcntus , ad conuentum Budenfem caufam eius omncm,-
ex vcterc regni inftituto,reiiciat:&: tum defrium conuidm* damnatumq;,ma
gno omnium confenfu, vltimo fupplieio afficiat : abfolutum vero, i atiquam
patriorum bonorum poTeflionem omni prxftito detrimento reftitat. Hi cum
mandata cxpofuinent,vetus&conftansrefponfumfege tuJerunt; fcomuma-
ces,acReipub. inimicos homines oppugnandifinem nhquamfa&urum do
nee egregiccaftigati, fuppiiees ad implorandam miferiordiam acccfliTent, S
[6 legitimaibi obfequiaprxftitiflent: fupplicij detanto fceere nondum fauscxa-
cbjmefrejatqueeiusrei modumnapriuato/edaprincipeiudicand. Quin-
ctim paulo pft familirem qucdam Laurentio , pro petenda venia milum
dmonitjVt domino fuo renunciaret,bouem illum,qem per iocum appellare
olebat,iam vnum magnum cornuhabere: alterumq; modo enatum , ^lde inr xwk
Pp iij
 76 ANT. N F I N 1 1 RER; V N G A R.
dies crefcere : proinde fperarc fe brcui fuos hoftes gemino cornu petiturum,o
osque fd laniaturum. Inde IUyricorum Croatorumq; inter fe controuerfiat
audita:, multa: inter multos lites compofita: funt. Ofualdus Zagrabienfis epi-
fcopus,cum ad conuentum cum ducentis equitibus veniflet,facil caftella , de*
eimasquebafilicaefua:,quibufdam regulisinterceptas,recuperauit.Decretum
etiam vtrique prouincix falutare fatum eft,vt ad Turcicos euertendos in*
curfus , ftipendia quadraginta milia nummm aurem, decern milibus equi*
turn prouincialium , belli tempore , penderentur : qui regni fines ab eo tem-
foretuerentur.Ioannes Coruinu^vtriqi prouinciaCjCumduobusequitummil-
ibus,fumma optimatum omni volntate praefectus eft. His dicbus mirificuin i
clo oftentum apparuit,quod nos ab iis qui viderunt auditu , nullo modo pra>
termittendum cfe duximus. Nicolaus Sigifmundi quarftoris familiaris , Buda
oftentum. ad regem,dominumq; fuum propcrans:in villa,cui Slita nomen eft , magnain
aere luce,cum ingenti fragore oculis auribusq; fuis obie&a, repite reinouitate
exterrituSjin terram procubuit,fufpiciensq3 inde in calum, beatae Virginis fpc-
ciem cum filio,nimbo fulgentiifimo cireumfufam,per acra descendente, & Bu-
dam verfus curium intendentem vidit,idqi ipfumftatim Bocmo cuidam , &c v-
xori eiushofpiti,& auriga: fuo venerabundus oftendit. Quod vbi regi & Sigif-
mundo retulit,magna vtrunq; admiratione affecit.is dies erat qui Deipara: vir
ginis coceptioni dicatus eft: quern poftea femper Vngari religiofius coiuerunt. to
lnterea cm Bartholomus,qui in Simigicnfi Capofuuiarum obiidebat,nupti-
arum celebrandarum caufa parumper caftris in caftellum proximum fecef-
fiftet:Dauidus Dombaij,Laurentij praefectus, vir impiger &: au dax,eius abfen-
tia cognia,clm elucefecnte luna,cum expeditiffimo equitatu caftra intempe-
fta note adortus,femifomnes, atque improuifos omnes aggreditur, & couerfis
tormentis, nonparuam ad portam praetoriam ftragem edu.Ex regiis alij acritcr
obftitere, alijin prxima fylua fe inclumes recepere : ex Hippolyti copiismui
ti trucidati.Bornamifla vbi impetum ferre non potuit, quindecim amiflis e<ju>
tibus,falutem fibi fuga qnrerematurauit:rcliquipanter,multis vulneribusic-
ceptis,caftra demumdeerucre.Laurentiani caftris captis direptisqj, comeatus it
aencaq; tormenta incaftellu omnia conuehunt, arcisqj munitionibus inftaurat:
inde ducentis curribus edu&is, ad quanda Bornamifia: villam, vbimercatus a
gebatur,fe conferunt:& mercatoribus omnibus fpoliatis,lateq; villis illis depo-
pulatis,pra:da onufti, in caftra fua refugiunt. Eare incitatus Bartholomus, ter
tio die collects auxiliis, reparato excrcitu,caftellu repetit, idqj Budenfibus
Peftanisq; validapeditu cohorte accepta,acrius oppugnare conftituit:cm mi
lites foTatriplici,aquaq5 traieta,pra:hum eminus acerrim coferuiflent: atq ad
extremum prouetb vallum,pugnamiam inituri cruentam efient,cafu tormen-
tarius apud hoftes puluis ignem corripuit, atque fubito incendio munitiones,
commeatus,fepta,aciemq5 ipfam comprehendit : cuius rei terrorepericuloque m
Laurentiani compulfi,dato figno deditionem fe fa&uros, fi fibi venia conceda-
tur,oftendunt:ac ftatimaccepta,dataqjfide, dementis pra:fedi iuflii dimifiapu
gna, & patefa&a porta , cuntiad arcem incendio liberandam , & ignem extin-
guendum cotendunt. Raholzainde languidius obfeflaeft-.quiapraefecbisar-
cis , pofteaquam ca:teraLauttijoppidainpoteftatem regis peruenile audiuit,
deditionem fe factum eiTe,fme dimicatione oftendit,adhortationibus maxime
obfidentium,ne diu in loco inexpugnabili tempus tererent.excitatus autemeft
mons hcin lllyrico altiflimus,fylua magna, atq; glandiferacoueftitus, fub ver-
tice paulo demius : in prominenti praeruptoq; faxo caftellum eft, quodab vna
tantum,eaque angufta via ex tranfuerfo aditum habet.Sub iugo montis fons eft
perennis, ex quo amnis aquae calida: manat , qui per caftellu deuolutus in arce,
oppido &c fuburbio fontes, pifcinas & viuariaefneit. Ad radicem mtis fparfim
villa: fubfunt,cultiq;ac feraces agri.amnitasvbiqfummaexmirificaclicle
menta nitet.Laurentius autem adNemetuiuar cum ab Iof fe vrgeri exercitu
ani-
 DECADS V. LIBER V. 717
anniduerteret,de imploranda vcnia,&: quazcunque ferretur,Conditione acri^
ptcndacogitans , inducas in aliquot dies poftulauit. Quinquecclefier.fi maxi
me vt darentur hortante,difiuadentibus vero iis,quiexrer confufione,& Rei-
pub. perturbrteme fpes fuas alunt. Sunt qui dicant, Turcae per legatos auxilb-
um,G vnum modo fibi caftellu in Illyrico c5ceffiflet,per quod in Illyricu irrum*
pcre,&lat populan fines poTet,pollicentieumrefpondifle:MallC e fortuna: a-
cerbitates perferre, qum fuo rege tam federate deficere. quibus rcb. geftis,
rex fead Quinquecclcfias circiter Cal. Martias , cum vniueris optimatibus re-
tulit: & quo d iam fatis pnarum peruicaciae , temeritatisq; fua: dedifle Lauren-
lo tium ducerct, f aciliorem inde fe iis,qui pro eo fe interponerent,prxbere cpit.
Qup factum eft, vtper Andream Bot , qui fatpius vitro citroque commeauit, in
gratiam eum tandem fuamreceperitutavt veniendiadfe facultatem,&: res fuas
componedi conceflerit. lta lofa: madatumvt exercitum reduceret, atque omni
maleficio abftineret,fecumque Laurentium duceret:qui fi venire recufaret,bel
lum maiore conatu redintegraret. Quibus mandatis acceptis , confeftim lofa,
data fide , Laurentium Quinquecclefias duxit , atque ad decern miliia paflu-
um,long Nemetiuaro exercitum rcliquitme infecta pace,graius bellum ge-
rcre cogeretur. Laurentius ishorwato,& Nicolao Zechycomitantibus,abo-
mnibus pontificibus proceribusque honeftiflim exceptus , &ab iifdem ad re*
io gemperdutus:orationem habuit humilem,& ver fraro, fupplicique homini
congrucntem,in qua erratum infaniamq; fuam apertcofeflus eil: ita tarnen, vt
erum fe a&arum in focios fuos clpam omnem trftulerit, quorii prauis con-
iliisabftratus ipfeperierit,eos fuiiTe,qui latrociniafecerint,qui ftupra exercu-
erint,quiTurcis aditum patefecerint , qui regiam demum maieftate pronihilo
habendam docuerint,hominesrapaces,&praeda: auidos,quibus turba: cordi,
bella,vnde fe & libdines fuas alerent, iucdifima fint . fe id vnum maxime de-
liquifte,qud fecundis rebus,& nimis arndente fortuna, ca:catus, quid fuioffi-
cij fueritjplan non viderit,& fe pefllmis hominum perditorum confiliis,qua
quodamfluclu,long vero,a:ququeabripipaflus fit. Nunc, quoniam virtutc
jo fortunaque regis erredu eft,vt qum tenues fua: fint opes,quas temerariis aiTen-
tatorum vocibus impulfusplus nimio magnifaciebat,agnofcat : fe eximiavnius
eiufdem regis dementia: opinione fubnixum petere , vt qua fortitudine , atquc
conftantia fe fato potius,qum volntate contumaeem rebellemque ctuderiti
pari manfiietudine ac mifericordia vitro fupplicem,atque eius veniam humili-
terimplorantem,fubleuet,&: in fpem fortuna: melioris adducat:quidquidenim
pofthac fibi ad dignitatem,vel ad vitam acceTerit, id totum, vt fingulare eius v-
nius beneuolentia: clementiatq; beneficiu pofthac &prdicaturufemper& ha*
bituru. Ad ea rex valde adhuc animo comotus, refpodit,fe inuitum,atq; necef-
fitate fua: tuenda: maieftatis addutum,hoc bellum & fufeepifle, &gcilfle:gau-
(o dere tarnen fibi locum datum , quo non tam feueritatis in contumaces, quam
dementia: in fupplices edere exemplum poffit: fua: ilium infaniar, peruicaciarqj
mritas dedife pnasrquarum fi iam ilium pniteat,& ad officium fincera fide
rcuertat , fe dignitatis commodorumq; eius ratione pro manfuetudinc fua non
negleurum. Atque his dictis illum in fecretum feduxit:multaq; ab eo,qua: ab
illodicentefignificatapotiusquamexpreTafuerun^exquifiuit.EodqjdiePri-
orem Aurane Iofacomprehcndi,&cuftodia:tradi,familiares fpoliari,currus,
equos,argenteamque fupellectilem totam diripi iuifitrquainopinatare, rcliqui
regis inimici ade funt perculfi,vt nif porta: cfult ant claufae fuiifcnt , multi
protinus fe in fugam coniecturi fuerint. eque vero Laurentius timor caruit,
> quauis fide duobus pontificibus accepta venilTet.Cm Prior vita: times regem
orari iufiflet,vt fibi ad religiofam vitae profeffionemtranfire, & bonis omnibus
atq; adeprophanaehuius vitae conditione fe abdicare liceret.rex indignationc /
accenfus,Qui nam(inquit)tam perditum fceleratumq; hominem religiofus ho-
xninumctus cxcipiet,aut vitae fociumpatietur ? eiusq; ftatim membris omni-/"^'
Pp iiij
 7iS ANT. BONFINI1 REH VNGAR..
bus ardo catenarum vinclo aftnngi ufis * ne fibi ncem confcifcere forte poC-
fet , ad populum rei nouitate tumukuantem, per Agrie niem edixit,ne qu is ani
mo conturbaretunfe Prions nefanda & inaudita poil hominum racmorum fla-
gitia amplius ferre on potuiTe. Per efdem dies Trcrum oratorcs cum Pc-
tro More, qui fperiore annoConftantinopolim millus fuerat Budam indu
cas in dccenriium expofcentes, venere, barbrica dona 6c calata nonnuila
ex argento pocula ad regem tulerc. Hi liberali tcr accepti,magnificisquc con
tra donis cxculti,induciis tantm in trien nium datis, dimiffi funt, his conditio-
nibus : Ne vlla vtrinque vis & incurfio per triennium fieret : vt iine rraudc i do-
imdmei. loque captiui ex clade Croatica redderentur : Vladiflao vero integrum eilet in-
ducias aut producere, fi vellet : autintercipere,fi commodum eilet , modo tri
bus id ante menlibus indicaret. Ita , quod alias raro antea Vngaris acciderar,
hoc anno omnia domi forisq; quieta , feditionibus compoluis, &c induciis cum
yUJi. Fir durcis triennalibus partis, egregia Vladiflai inprimis prudentia atque fortuna
*' fuerunt. Nee multo poil, in inferiore Vngaria magno oborto in quibufdam
villis , vbi mercatusChriuianis&Turcis communis freqentifilmus habeba-
mr,mecndio merces omncs,cum fexaginta circiter millium nummum aureum
detr imento,combufta: funt. In Italia ver poftquam Carols rex Florcia pro-
fedus ft, reda iter capefens, ad vrbem Romanam prim um Sienas , deinde Vi-
terbium venu :ibique aliquandiu fubftitit. Alexander pontifex in diucrfatra- w
dus, relidis Gallorum parti bus, Alphon iam, quem paulo ante corona dona-
, rebus fauebat : populus Romanus omnium rcrum inopia conflidacus, & ob-
fidinis timor percitus, fe, li Carolo regiapontificis fadine iter impedirc tur,
.', ad eum defedurum minabatur : cui omnia Galliis Romam vfque oppidao-
mnesque porta: patuiTent , & obidumloco multa traditaeflent. Pontifex ar
diales tres, quos violara fide comprehendiiunerat,obidionispenculo pern o-
tus,relituit. Alphon exercitum, quem in vrbetenebat, dimifit. Pollero tie
Galorm in vrbem excrcitum recepit. Carolo ex vrbe Campanmagruvtr-
fs Calr mouente $ Alphonfus defperatis rebus , Neapolim cum filio, populis
inte rea deditionem Carolo facientibus t fe recepit , idemque Ferdmando filio 50
regno tradi to,& tribus triremibus,cum duabus onerariis naibus paratus,' n Si-
ciliam abiit, Carolus motis calris,ac nemine vfpiamoccurrte, nono die Nea*
poli in deditionem accepta potitur. Ferdinandus cognitapopuli voluutate, pri
mo in caftcllum nouum,de indem proximam, adtrigin ta milliapaiium, intu-
am fe recepit. His rebus profper geftis, nimia iam omnibus principibus Chri-
flianis Caroi potentia terrori eife atque inidiae cperat. Quare foedus inter
pontificem, Venetos,&: Lodouicum Sfortiarn Mediolnenfium ducem, Max*
miliarto quoqueCaefafe &Fcrdiriando Hifpanix rege aflumptiSjCmrnunisfa-
lutis cafa initur : de quo Veneti Vladiflum > adhuc Quinquecclefiis iiio*
rantem s certiofem fecerant. In Polonia vero Albertus rex in Prferis pr ofe- e
dus, regulurrt quendam perfidia: infimulatum, praeter amnem Viftulam irhpe-
rantem , in itinerc fegnofpoliat ; & ab omnibus Prufliae principibus magiiirati-
busque,perpetua fide atque obfequio, interiecFo iureiurando acceptis , prouin-
c iam vniuerfam pacat. Alexander autem dux Lituanie, filiam ducis Mazouias
lnratrimoniumducit, magna dote , &prouirtciis Ciitatibsque ad vnam 0-
mnibusTqiia: ad Lit'uanienfcm principatumpertincbant^recepta^nptiaf abfeil
te rege, prarfente tantm Cardinale fratre, perada: funt. Sponfa cum Grce/ ri-
ru Chriltum coleret, Cardinale ad facra Romana traduca eil. Camirs , V*
gjmirm adlai & Alberti regum fraterdiem fuum in Lituania obiit : cuius aliquot rn*
JMtm- raculis editis,fpedta fanditas eflfecit,vt hodie apd Polonos,tanqUam Deus*
piis hominibus in vota vocetur , & religiofime vulgo colatur. Vladilaus in-
terea rebus mnibus ex fentcntia administratis , antequam fe Qujnqueccleiis
mouerct,frcquentifimum Buda: conuentm,ac iudicia odauarum edixerat, vt
pacato regno ius diceret, &C meritas facinorois hominibus , ex inlitutoveto
re,pcc-
 DECADIS V. LIBER V. 719
re, pnas exigeret , acbcllorum eo anno geftorum rationem omnibus redde-
Tct.Ita cum magna gloria per Batam,Sexardiam, Albamque regalcm, v. Nonas
Aprilis,ea de caufa Budam fe contulit,'conuentus paucis diebus frequtiffimus
fuie. Summa quippe pontificum,regulorumque & prcerum omnium , &: ma*-
xima nobilium , quorum ex iingulis comitatibus decern conuenerant, celebri-
tate nobilitatus rex : de rebus omnibus ab inito regno fe geftis , & maxime de
Laurcntiano eius anni bello verba facturas,& rationem redditurus,patrumque
judicium erat fubituruSjVtvn&maleuolis obtrectatorumfermonibus occur-
rcret , & iuit fe , fapienterque gefta omnia demonftraret. Quo factum erat,
M vtmulti,cm quftionem aduerfus regem parari,abeoqererumgetarum ra
tionem repofci viderent,quanquam eo facto maxime Ixtarctur, fibitamenval-
dc timerent,ne ipii pari quoque ratione iudicium pati,& res per vim ablatas re-
ftituere cogerentur. Agrienfis aut,& Quinqucclfienfis,patrumq; ctcrorum '
fapientiilimus quifque adReip. otium, regiamque dignitatem tuendam magni
intereffe arbitrantes , ne regis afta ,quas fatis iuftafuiffeconftaret, populiiudi-
ciofubderentur,nihilde bello cum Laurentio fociisque gcto,qud id populus
fine dubio confirmaturus effet , deque eorum vita , ne maius eis odium confla-
retur,cm reconciliati Reip. mirifico aliquando vfui effe poffent,referriad po~
pulum voluemnt:acfummaprudentia vtriufque partis dignitati,honoriq;
fuluerunt : Laurentio tamc,ac fociis eius poteftas fupplicadi permiffa eitqin-
ctiamex S. C. &: nobilitatis confenfu duo viricreati, qui pro lis ad regem fup-
plices accederet. Ule mutataveite,demiffo capite,mfto vultu,fuppliciq; aipe
tu cum paucis comitibus per couentum incedens, facile apud omnes fui miie-
ricordiam concitauit.Rex tarnen duumuiris fupplicantibus,nihil,nifi fpem bo
norum reftituendorum exiguam ddit. Plerique interpretabantur, regem ad id
propterea difficiliorcrh effe, quodrefuanon videretur,quann inferiore Vn-
gariaademptaLaurctiofuerant,retituere: ne ille vicinior Turcaru aliquando
auxiliis fultus, timori fibi acformidini effet. Deinde inter nobilitate(quavni-
uerfum regnum refert) & patres,proceresqs , faeua,ac inprimis memorabilis fe-
)o ditio xcitata eit,cm de tributis pendendis ageretur. Rex vt fa:pe fecerat,in*
gulos numos ureos, per Angulas domos annui tributi nomine repetebat. N0-
bitas autem ad veterem tributorum confuetudinem reuocabat, in quamrex, Tril*t*m.
dum coronaretur,iureiurado adaftus erat : nimirum vt quinqu domibus au
reus nummus exigeretur,pacisque pra:fentis qua omnia prop bella in perpetu-
um extinfta effent , rationem habendam effe contendebat : auti fngularu do-
morumtributumvelle:,non cum patribus,fedcumnobilitatefentiret,ac Vete
ra regni de vi,dedecimis,acveftigalibus exigdis intituta, vetutate nimia ob-
ruta,renouaret: patres effe, qui debitaregi veftigalia interciperent,cum ipfi ni
hil penderent,& pro rege fuis quifque populistributum exigrent: patres effe,
^0 qui libertatem nobilium imminuerent,& plebem feruitute opprimerent,& re-
gis opes exhaurirent:decimis non rerum,vt lex iubet,fed pecuniarum tantum-
modo exigendis,& rebus omnibus ad vtilitatem propriam traducendis.Sin au
tem nobilitatis tutela afpernaretur , &c patrumfouere potetiamvellet:fehaud-
quaquam ha:c inuitata veftigalia foluturos. hoc modo clamtibus , &antc cu
riam expofcentibus,rex &c patricij veriti nc plcbs(vt et nouarumrerum natura
fu cupida 8 multorum capitum belua) longius, i quid negaretur, vecordia &
temeritate proueheretur : repentinum fluftuantisac tumultuantes multitudi-
nis motum quacunque ratione fedare conantur. non ignari autem quam fa;-
pe ecundis , quae nunquam foluerentur , promifls magna: etiam flagitantis
5 populi feditiones effent reftinfta: , plane fe nobilitatis voluntati obfequut-
ros oftendunt. Dominicumque Albenfem, & loannem Vefprinienfem anti-
fti tes decretis renouandis prarfciuntieisque protonotarios,qui ius dicenti fem- Prmm*+
per adfunt , adiiciunt , rati nobilitatem haudquaquam morae , fumptusque ta:- **'
di um vfquead rei,qua; confulto prorogaretur,exitum perlaturum. eque
 7jo ANT. BONFINIl RER- VNGAR.
vero corum vana irritve fuit cogitatio.nam dum decretis fcribendis,ad pop*
lum ferendis, & ad Senatum referendis, tempus teritur : multi nobilibus mo*
tx & fumptus impatientes, abeundipoteftatem popofcerant. Alij,necommea-
tu qui dem petito difceflerunt : rcliqui qui remanferunt, partim ab optimatibus
corrupti , partim tci perficienda: defperatione adducli : totos fe fenatui permi-
ferunc. Ita nobilium caeptis aftute deluis , decreta intercepta , & tributum an-
nuumin ngulas domos impoitm.Interea Valentino Varadienfiantiftite,qui
regi femper minfice charus,ac perpetuus conftansque eius Reip. defenfor fuc-
rat,ex aqua inter cutem extin&o,multisque fefe in eius locum petitores profef-
is, ac pecunia etiam contendentibus , rex in fenatu Dominicum prarfulcm AI- 1
bcnfem fingularibus Virtutibus eius, ac rebus Tub Matthise primum, deinde Tub
fuo imperiopro Repub. benegeftis expofitis, magna fenatus & populi volunta-
te x 1 1 1. Calend. Iumas epifcopum Varadienfem pronunciauit, cum fuaerga
ilium volntate addclus tum maxime iludi Agrienfis,&QuinquoccleficnJS
antiftitis & loannis Boemi cancellarij , qui principem turn locum apud au
tomate grada obtinebant, in Albenfis aucem locum Georgium Frangepa-
num declarauit , cum generis fplendore, tum literarm , virtutumque omnium
nomine apud omnes maxime commendatum. Die autem altero Pentecoftes,
pontfices regulosque folennibus epulis omnes eXcepit,vbi praeter exquiitifi-
Aiumii mas epulas,preciofum inprimis abacum,gradibus feptendecim inftru&um, ex- to
pofuit i qui gemmato elaboratoque auro, atque argento onufti , omnium ad fe
oculos traducebant. Supremum ordinem duo cygni naturalis formx&magi-
tudinis tenebant, inter quos laterria crylallina, variaque pocula erant interie-
cb,reliquos ordines gemmate phiala:, lagena?, cuppxque , canthari,fcy-
phi , chyorhx nex , hydria-que quatuor eximia: magnitudinis cecnx Domini
deftinata:. Chryfendeta vero, & anagly pha multa ad nouifllmum gradum fub-
erant,cui ea tantm commifla erant , qua: vfui uiuarum encnc,cm fuperio-
ra omnia pompa: atque fpe&aculo inferuirnt. Triclinium autem aulais erar
nobiliflmis conueftitum: in quibusTroiani belli feries nimio artificio,fumfho-
que opere ert inteXta, hax omnia Matthix regis quondam fuerant ; fed inter- jo
regni temporejoanne Coruino profligato , per Palatinum , & Iofam ad Vladif-
laum colhgendxeius beneuolentia; caufa , vt fama hominum erat, fuerant de
lata. Deinde cum priuatis rebus opera daretur, &: de vi , deque dolo malo cau*
tetrsPoit (x COgriofcerentur,Petrus Pokius inter ca;teros,regis omniumque fu/Tragi o ca-
' pitali fupplicio condemnatus el.cum multorum tcitimonio,Coruini familiaris
iui calellum Palatino prodidiTe , eidemque Coruino fepe interficiendi caufa
infdias tetendiTe, fratrem germanum fraterna hxreditate ceder recu/antcm,
in profiuentem abiecife,& cum euadere niterctur , lancea tranfuerberale con-
ftaret. Prouocate eo ad Csfcfarem , turn rex, Ne Carfare, inquit,fpectto: fed tib
repente moriendumeTeftatuto. Suntquidicant,eum portea latfocinia tre* 4o
decim vltr confeTum fuifle , quo factumeft, vt poftridie inforo D.Georgij,
infpectante populo, viuuS in quatuor partes difeerptus, fcedcpericrit:qu mor
tem conftanti tarnen ille inprimis animo, &Chriftiano hominedigno,afidue
mera am- j}e[ mifericordiam implorando,fulinuit. Prior autem Auraneae,qui non mo
rAtiei n
tcritm. do fege (arpe defecerat, & iudiciis decretisque cius parre recufarat, fed Vint
etiam multis intulerat,0 alienis calcllis occupatis,nomcn regium in lilis pr-
tibus vfurparat,& faifa nota nummos adulterinos fignarat, virginibusque ft-
pratis nihil omnino pij fan&ve inuiolatum reliquerat: quo fupplicio affe&us fit,
parum confit Alij, Budam aductumj& quod quibufdam facris initiatus eilet,
in Danubiumdemerfum, alij, quacortftantior fama eft, apud Thcmefuarum #0
perpetua: cuftodiae traditumpirtantur. Quibus rebus cum magna fcueritatis
1
& fapientiar laude confectis : rex, vt fumptibus nobilium, quos diuturna Buda:
commorationepropeexhauferat, aliqua ratione confulerct,concilium dimifit:
& oclauas in O&obrcm menfem prorogauit. In Italia vero (mortuo Brbaro,
Miran'
 DEC A DIS V. LIBER V. ftt
Miranctulano,Politianoque,& aliis ) rex Gallia: , cum fe Neapoli commoifler, i 4 f,
netergoforderatorum exercitupremeretur,&vtcaftracum Aurel.iduce
fuo coiungcret, qui in Italia cum magno excrcitu ex vlteriore Galliapaulo ante
traiecerat:magnis itineribus adpontem tremulum venit , vt in agrum Parmen-
fem,peranguitias montium,atque indein Galliam penetraret.reditu verof-
deratorum copiis (cCc auid obiicientibus,intercluib,fummo&memorabili ad
Tarrim fluuium pratlio, maximum eorum exercitum,oto milibus ftratis,pro-
Higauit:&patefa&oaditu,inGalliam ad rcnouandas belli copias , explicandaqj
noui belli coniiliaproperauit. Vladiilaus intereafoedaafficientc Vngari pefti-
)o lentia,totum Augut menfem venando,vt fe longe periculofa fa:uiemis mor-
bi contagione fubduceret, in fyluis obeundis, perluftrandisq; confumpiit. De-
mum habito inSchaguarcumpontificibus quibufdacolloquio, adSegedinum
ccihum habuit.Peftilentia: vero magnitudine adaclus, Chiariadium, aciam,
fan&um Michaelem,Verrucemq5 peragrauit:& traieclo Drauo, Babotiam,atqj
inde perSimigium & Sabariam,Scmproniumque, Polonium c5tendit,vbi Bo-
cmorum,Morauorumque couentum egit, & Anthonium Nitrienfem legatum
ad regem Polonia: Cracouiam miit : quibus rebus rite conftitutis,inde Budam
fe, quo concilium o&auis indixerat , rendit, ibiin Senatu regio Sigifmundus
Quinquecclefenfis fpont quxftura fe abdicauit , quam parum fecunde honu*-
to numadmurmurationegefferat: cumin foluendis debitis penfionibusdifhcillb-
mus , nec minus in publias pecuniis erogandis , qum in priuatis condonandis
lentus ac tenaxfuifl*et.Sigifmunduspra:pofitus,homo &litcramm,&rationum
a:rariinonignarus,proqua:ftoreefleiufllt ; ei Nicolaus epifeopi Nitrifis frater,
qui apudBoemosprouiforis muere fundus fuerat, collega additus eft. Infti-
ru tis Odauis, quretibus plebeiis,quod lites immortales iudicibus redderen-
turr&quxedudae diectentur , nunquam decernerentur : rex edicto propoito
CauitjVt expedito de eduffis caufis iudicio ftatueretur, grauem qua: imminebat
opportuno coniilio feditionem coercuit. Inde in frequcntilmum nobiliunv
conuentum, qui in a:dc D. Ioannis habebatur , ex arce vitro progreius , pauca
jo qua: tempuspofcebat, de Beatricis nuptiis, & de dicarumexaclionibus per In
terpretern Varadienfem diflerenda fibi putauit: ac de Beatrice quidem eadem,
qua: antea femper,feab ea ducenda auerfum animumhabuTe,actatis eius gra*
uitate &: natura: fterilitate deterritum , atque in hoc non fuo magis , qum eo
rum commodo nferuifle , ne nulla ex fe fuperftite prole , regnum ad ahorum
impefiumneceflaritradutum, grauifeditione aliqua tandem excitata corru-
eret : earn vero , quo votifui compos flerct, nihil prartermififle , vfque adeo, vt
c perfidia: etiamapudpontificem regesque omnes Chriftianosinfimularit,&
multa in regno fuo fa:pe mala molita lit: quae, ne cum mullere bellum gerere vi-
deretur,ipfe difllmularit. Verba ei fe dedine,nonpoiTe inficiari, at id e cum pa
to trum autoritate , & aperta re in fenatu conteftatione, tum eo iure facile tueri
pofe , quod nc illa quidem promifla ingentia fu prjeftiterit: quibus il ftetiflet
Auftria nunquam amifla effet : fe tarnen eorum coniilio , fifecus videatur, vfu-
rum,inque eorum poteftate femper futurum. De dica vero ita locutus eft , vt De*{eu&
cam neceflari pendendam effe cotenderit : quia per certos exploratores com^ '"'*'"
pertumhaberet,Turcas inter Syndcrouiam&Taururumcaftellum ligneu ma
chinantes, multame materiam aduexiTe, qua repentinum opus educerent, &
inde Alb Graxa: portis quotidie contumeliofius infultarent. Regihaxdicen-
ti , alacriter ab vniuerfa nobilitate refponfum eft : placer omnino vt virginem
duceret , cuius matura fcecunditate fauftifima regia proles longe propagetur:
D atque vt ex fngulis ordinibus bini oratores deligerentur, qui Beatricem difer^
t c,a 1 iam vt ibi conditionem quereret, admonerent. De dica vcro,vetcra re^
gni decreta feruari fibi placere,quibus ille fe, dumeoronaretur, iureiurado in-
terpofito,obftrinxiffet:nam cum diui quonda reges fanxinent,ne,nifi in quinas
domos quotanis nummus imponeretur: ipfum regiis intitutisneglehs,infia

^ i
 73* ANT. BONFINII REH V N G A R.
gulos indixifie, &bis in anno exegife Quinetiam populos eius omncs grauif-
fimexpoftulare dixerunt , quod intra fex annos bis decies odies centena mil-
lia nummm aurem rgi pepcndiflent: neque in quos Reipub.vfus ea colktta
eiTent,pateret. Cumque ad hoc rexfubito,fcxagintatantmmillianummmfc
accepiife dixiflet,tum vniuerfa nobilitas exclamauit: Enimuer ferendum non
eft, vt dica imponatur , nifi in manus regias tota perueniat : im ver in eos eti-
am , qui pculatum fecerint, conftituenda qua:ftio cil : nec dicas in priuacas nc-
celitates conuerti,cum tanto regni detrimento, permitiere oportere. Demum
quod adpraefens tempus attineret, fe non modo vnam in anno, fedduas etiam,
auttres,i rex iumiTet,bluturos:&: gratuito etiam, fi rcx popofcnTet , ftipendia
pro repblica merituros dixerunt. Qupd il ille , ne optimatum fe voluntares
verteret, trifte hoc quftionis officiurecufaret: fe apud tribunos plebiseorum,
qui pcculatum fecerint, nomina delaturos,& eorum iudiciomulctaturos. Jtfle
autem quxftoribus , ad quoiam illa ve&igalia peruenerint, eruendum. His
in ea condone ita pcratis,paucis diebus intermifls, cum impoita dicaobtine-
ri non poflet: nobilcs,qui biniexfmgulis comitatibus acciti venerat, longa: tar
do morac occulte domum,cacteris Buda: remanentibus,abierunt. Nccitamul-
to poft,atroci inter patres plebemquc veteribus fimultatibus accenfa: feditioni,
nouam res prop minima caufam attulit, Tumultus Chriftianis pueris in vi-
vM,rKm co ludorum cafu eft excitatus , indecora nimis petulantiain eorum ianuas in- il
fultantibus, ac vitrea feneftrarum fpecilla temer lacerantibus: quos cm ium-
mouere pro viribus Iudazi inftituTent, ingcntem aduerfusfehumiliumhomi-
num mulritudinem concitarunt,& eorum maxim,quirebusdomefticisimpe-
ditijfaCilc fpe praeda: &: rapinarumad quodcunq; flagitium adducantur.Quem
tumuhum cm quoquo modo poflent fedare Agrienis familiares domoegrcf-
fi vellent , maiorem mult feccrunt, & grauius plcbis etiam nimos irritarunt;
qud Agrienfis imponcnde dicae vulgo auxorexiftimaretur,&fupcrioreircffl
, anno familiares eius ad defendendas ludarorum iniurias miili , mortem tru
Chriftianis adolefccntibusintulilent.Rixavfquead no&em perduda,aliquo-
rum regulorum intercurfu demum fedata,rcpreTa:que rapia: funt* Illucclccn-
te autem die multi partim fuperioris diei parum fecunda pugna incenfi , partim
fpe preda: certiorc ille&i, Iudaicarumsediumoppugnationem renouant, cre*
cente que in horas multitudine,in eorum teta valuis anuisque rcfra&is illapii,
iupellettilem diripit, pignora afportant,vafis aureis argcnteisque, veftibusfc-
ricis auroque intextis manus iniiciunt:alij longe ab a:dibus,quai in ftationclo-
cati , abeuntes cum prx'da homines opportuniorc conillio aggrcili , nouumdi-
ucrfis vrbis inpartibus tumultumfpoliandorum illorum cauia miicentj& quod
tumultum magis augebat,familiares procerum, qui regis,dominorumquciuo-
rum iuifu ad reprimendum tumultum occurrcranr, pariter ad ardium populari-
nem conuerfi, iniurias, quas defender fimulabant, vehementius infcrebam. 4
Quare in tanta totius ciuitatis trepidationc , & vniueffo omnium prop pericii-
lo , rex adfummum remedium deueniendumrams,pra:fetum aulae,cum pr-
torianorum cohorte immittit : qui cm vnum, altermve abreptum fubit in-
fpetantibus ceteris obtruncaflet: reliquos omnes facile inftantis fupplicij ter*
rore continuit. longius autem inplcbem inuehi rex. non eft aufs , ne eius ni
mos in pontfices vehementius irritaret , atque ex feditione feditionem roulro
*. Ui4- acriorem fereret. Iifdcm diebus cm Pragenfes oratores ad regem venTcnt,
"' decern ei equitum millia,atq; ade, necelTitas pofceret,quindecim milliapol-
liciti funt : petentique regi , vt viritim vnius grofli vedigal penderent, rcfpoti-
derunt, fe fummo ftudio bis , quatrve in anno ad eius arbitrium foluturos. E-
gerunt ei etiam quam amplifllmis verbis gratias,qud caufam ha:rcticoru pon-
tifici Romano mximo ftudio commendaiTet , oftenderuntque fe ad officium,
ritusque Romanos libenter redituros, ii iifdcm conditionibus, quas Sigifmun-
do imperatore ob tinuiflent , in gratiamredirc pontificis , & fenatus Apoftolici
poflec.
 . ,

DEA DIS V. LIBER V.

poiTet. Demuta fupplicrnt, vt regnum mum ihuiferet ! feque fuis fumptibus
vniuerfam aulam alituros $ & omnia Cccleliarum bona fe an te adcmpta, vitro
reftituturos,&: in facros vfus collaturos receperunt. Dica ver , quam rex ma-
iores iam res in animo agitans impofucrat, inproximtim reiecta concilium eft,
eius rei omnis penes Sigifmundum & Agrieniem,quorum ex autoritre impo-
fitaputabaturjinuidiafuit. Qua de cau&Sigifmudum peculatus reum quidam
fecere. Iudices cxtemplo dati, pontificibus Varadienfis & Nitrienfis, proce-
ribus Lofloncius,ex plebe Francifcus BornemhTa, qui in fecuda feditione ma-
gnamadeptilaudemfuerant. Iudicio agitato,cx confuisciusraciombus apen
io peculatum cura commififle ftatuetunt. Itaque iuflu regis repente comprehen
ds & incarcrem magna plebis gratulatione conditus eft. Captsquoq; cum
eo Dombaij proquaeftor eius , qui propter eximium auariciar artificium , omnis
peculatus author habebatur: cm foluendo non eTct,adThemefuarum perpe
tuo carceri traditus cit. Sigifmundus autem in Rempublicam fe deliquiflc vi
tro confeiTus,cmcarcerisr|editatem ferre non poifet,digniiimum fe,quifor-
tunis, epifeopatu, vitaque ipfa fpoliarctur, tacita religione , Se cortfcieima com
plente profeTus,quamcunque pecunia fummam,vt indeeximertuf,folutil-
rumeTepollicituset. At vero vbidepna iudices decreuerunt, quadnngen-
torummillium multa contenti fue runt, moderante quidem & cenibnt omnia
10 rege cuius tanta in omni a&ionegrauitas, & in caftigandis flagitiis feueritas e-
rat,vt vulgo omnesacerbum iam nimis&acremputarr, quem paulo ante plus
iuft patientem & lentum iudicaflent : metuque perculi , omnes dicam j quam
antea recufarant,adminim fe regis ctia nutum foluturos,A omnia ex eius vo
lntate mandata enix fadurosefle proftercntunplcbesqj femper mobilis &ti*
tubans,vnum fe tandem nunc regem habcfCjVoceconftantiffimapracdicaret

ANT. BNF1NI1 R E R V M V N G A R -
RVM DECADS QVI NTit LIRI V- FINIS.
754

BREVS APPEN
DIX DE EODEM LADIS.
L.AO, ET RELIQJVIS, PER IOAN-
NEM SAMBVCVM f I R N
V I E N S E M.

A T T h i A s cm tatis quadrageimo &nono,im

pcrij vero tam varie feliciterq; au&i, feptimo actri-
gefimo,poft Viennam captam anno quinto,adpr
mia diuina,haecquelabentia prorfus negligda,hu-
manis exceTiTet : regni proceres mmmmi,iuftist
parentatis, de alio , i fieri poflec , non detcrioreillo
fublegendo, delibcrationemfufcipiunt: conutum
de more maiorum edicunt. Nonitalong pft,<juj
apudMatthiam internuncij fuerant, adfuos prino-
pes,attentatis, condu&isque nnullorum iuft'rag,
vt,quanta pollnt diligentia,celebritateque,aliosb
bi fublidio ad iolicuandum.verbaq) pro rei magnitudine facienda alleger/cri-
bunt. Multo maximaparte baroncoada,ecce vndiq; legati accurrunt,prehen
fant,captant,conciliare nimos ftudent. Cmunicatis rebus igkur,velcumali-
quot nimis tardis, ambitioncq; inflatis abfentibus, quibus cu haud conucntm
iri iibi faniores rebantur: Ioann Coruinum toties Matthiacmendatum,ncc
degeneremtamcn,fedmegitimothoromfceptum,proponunt,quodincoauit
paternasqj virtutis indolem ac feminaria deprehenderent : ac mernoriahoc be
neficio Matthi,meritisqjrcdderctur gratia:opibus & ditionibus nunc poliere;
necaliam fuilTc cum Fridcrico,Ladilaoquerationem repetid fcederis,qutnvt
magis eTent deinceps fui filij rationes adregnum expeditas. Maximilianiquo-
que,ac PoIoni,patrisq} Beatricis interpretes veniunt: multis argumentis adim-
petrandam coronam quifq; vtitur. Sed ceteris, Ladiflaus Boemiae rex, qui cura
Matthia erat epiundiffimus , adeoque in altero Olomucijconuentuabipfore-
giis ornatus dimiffusquc muncnbus,&: Vngariscollaudatus,interentu, mille- J*
que precibus, & ambus Beatricis,quae occulte ciugium Ladi liai pridem con-
ceperat,anteponitur : licetjqui Ioannem Albertum eius fratrem, quo cum bell
gerere pft coa&us eft,praferrent, non defucrint. Perfecit gkur inprimis re
gina, fu eloquntia,totque promiis, ac immunitatibus prorus , vt Bohemix
rex,Sigifmundi Polonifratcr,nort tarnen ilic publicaro decreto, alus o-
mnino oratoribus fpedeic&is (qud prafules quidm ,& Banus Croatia: non-
dum affuerint) pulcherrimo, Auguftoque regno potiretur.Tandem vulgo non
paucis oblftcntibus , legatorum tiam indignations expoftulationibus mixta,
rexdepofcitur,acclamatur,pronunciatur : quique hoc illi denuncient,atque,vti
fieri foletjin fines regni adducatur, in verba prasferipta, priuilegiaq; Andreac re- <J
gis iuret,iuftis copiis expediuntur. Rcx nuncio tam lxto accepto,voluntateq;
Beatri-
 IO. SAMB, RR. VNGAR. APPENDIX. 7^
Beatricis,acftudio (cuius tarnen nuptias, cum valde vetula, ftcrilique.abhor-
rucrit,tantm fimularat) intelle&o s de ohemis &: aliis, quas poteft, manus fa*
cmquorum comitatu, quia diuerfas adhuc de fe opiniones, propenfum de ipu*
rio Matthiae ftudium,fententiamque audietatiad Sempthe arcem , vago fluuiq
circumfufam, quodde fratris Albertiquoque furore, patrisque cfilio, adciui-
lestumultusexcitatumquiddamfubolfecerat,c5fedit:donec,quidomnino fu
turum, fperandumque eiTet,certo fciret. Auxerat idemeXercitumi quia Maxi-
milianus derecuperanda Vienna aliisque occafiortem nonnegledurus, ingen-
tem edixiiTe militemferebatur. Adducitur Ladiflaus voto,applaufuque omni-
10 um. Maximilianus interea,Vienna fine difficultate, fdeque Auftriacorum ci-
uium mutata, prter arCem , in qua Stephanus Scepuius praefidium clam ela*
pfus,reliquerat, potitiu\Sed eaquoque,moxfubuerfis muris,S adirruptionem
apertis, fededidit. Quo fucCeflu Clalernaburgtim , vicinaque oppida recupe-
rantur. Sunt,quifponteLadiflaum Vienna cefliffcjobiusqodAuftriadrnus
de Vngaria cum Matthia confirmarat, diCant, Verm non contentus Maxi
milianus iis,quae citra laborcm,&: annuente rege, fiebant : eodem anno Albam
rcealcm,quam Paulus Kinifius apto prasidio , commeatuquecopiofo tenebat*
fubfidio Germanici imperij circumfeditreamque vigefimoquart,abexpugna-
tione inchoata die,haud fine fuorum ca:de,capit i itemque Vefprinium,non ita
*o pertinaciter defenfum, vn cum aliis bene munitislocis,&: adquasuis inimici-
tias infeftis. Marte fatis profpero Maximilianus vfus,perfeqtii vitoriam,mili-
tumimportunitate , pradaque onuftorum , nequiuit. Etenim , quodftipendij
iolutionem differri fibi cauibantur, fcalas non admouebant,fubire cuniculis,
aut vlterius progredi recufabant : vt paiim relido praefidio , Viennam fuorum
inobedientia reuerfus fit, idq; etiam fecit , qud Ladiflaum oppoiturum fe ad
Bdam valida mamt,& omnia expertutum, perceperat. His ita geftis, Ladifla-
us anno altero, magna pompa,numeroque baron ftipatus ingenti , Buda: con-
ucntumpromulgat:quo de prfidiis Germanorumeiiciendis, regnoq aTcren-
do,prorus concludatur. Eo per aliquot dies expedito,qua ad falutemregni, fi
jo ncsq^purgandosattinebant,decreta cert fuere: pauloq>pft Cfarianispaffim
pramoutis,fi fe cuperentincolumesjfinibus libere exccdert,eandem Albam
grauifime oppugnat, breuiqj iniuriam & damna ca recepta vlcifcitr,cuntaqi
reftituit:ibidem diademate Stephani , millo vexillo vfitato regibus ifticrcliquo
Germanis fado , eque Matthia: fepulchro quodam detra&o , conftrmatur.
Quem Ladilai fucceflum permoleftquidem Maximilianus tulit: fed ob im
perij negocia tum abfens, rebus, vtivoluiTet,fuccurrere non potuit. Dum La
diflaus vbcrtatem foli Pannonici deguftat,totque Baronibus cumulatur do-
nis, pfxfertimreliquiis Matthiae gratiam eius adiurtgentibus, & animm: fer-
turinha:cverbalocutusadBohemos:Domini,vntuofioreftculinaVngarica
boneDeus , qum hc omnia funt expedita, qumvili vetieunt. Perqu fabri
cas Sc triclinia Matthias commeans,confpetoq} pro foribus Matthia: ad viuum
efficto ore,mquit:Ver bonus hic fuit paftor ; multas oues & pingues nobis re-
liquit miles fortiflimus. Ibi Laurentium Ducem fubiecifle aliquot verba Vn-
garica,quibus eius rideret admiradonem,aiunt: fuifle Marc,rion Lcam,Mat--
thiam. Quibus fignificabat, non eunt ignauum , aut ociofum * fed leone fuifle
promptiorem , animofioremque. H is rex verbis rirt intelle&is , rogat pro-
ximo,quid Baro dixent.iriterpres, vt periculum Barone auerteret ,laudatve-
ftram Maieftatem , meliorem earn vel cert non fore deteriorem. Multa hunc
regem bella fimul excepre: vtneminidebeat mirum videri , adaffeciiorcxta-'
i fem non nihil lentum fuifle , de quibus cum edita quarta Decas Bonfinij , cum
Quinta: dimidia , amplilfim narret , repetitione fupcrfedeo. Illud cert non
tacebo, Iayzam iyoi anno barbaris iterum vexari coeptam , pra:lio crUentifli-
mo ipfum IiberaiTe,tutioremqj Dalmatian oramab exteris pra:ftitifle. Tur-
cam a Pers,eis tempore,ca:fum. Sub eo , cm Veneti Matthia & Panndnii*
Joties exorati , 6 ad fui defenfionem exciti , denegato annuo promifo auro fe-*
 \

7} IOAN. SAMBVCI RERVM

ceifionem feciflent,cumTurcis centum annorum ac vniusdieifceduVoooe,
vt audio,addira corona,Methona,aliisque in Peloponcfo traditis,redemifle:id-
que anno quingentefimo fupramulefimum,quaadhucfocietate illigati tcncn-
tur. Inter Maximilianum & regem crebra legatione vtrinquc de pace perpetua
tra&ari cotptum eft,legibus,tranfa:ioneque veteri,qua domus Auftrianiteba-
tur,iaminde ab Alberto cum Vngaris , poftea Matthiaquoquc fafta : ambo vt
dimittcrent exercitus , praefidia iniquis locis tollerent : ac fi Ladiflao vita fun-
do, heredes mafculi fupereflcnt, exigua penfione ius illud ab Auftriis quotan-
his redimeretun fin aptum, propriumque regno ex fe fuccefloremno relinque-
tet,pa:a Auftriis valere debete:oppida ditionis Ca:faris,fine mora,reftitueren-
tunquae fines Pannonix loca contingerent,vt Prukh, G unfium, terrea ciuitas,
Hamburgum, excepta lege piorumredituum ad ecclcfias Vngaricas pertinen-
tium, Auftriorum eiTe : nee fecus,quaeGermaniprope Stiriam in Sclauonia &c
alibi occupaient , reddi deber. Beatrix fpem diu matrimonii fouens , per le
gatos parentis nuptias vrfit : bella fuifle in caufa, quo minus celebritas, vereque
nuptice Ladiflao fuiflent completa: , rata. Sed aduocato rex primorum confix
lio5animoque, volntate de coniugio mutando patefada,illam pontificis ve
nia apert recufat: atque filiam Annam , principis cuiufdamdeGandala,dili-
gentiflimam ( fi ita licet appellare ) matremfamilias , que nixu Lodouici extin
ga eft,in matrimonio habuit. Sub annum deinde x 1 1 1 z. fupra r>. Selymus,
erepto Baiazethi impcrio,cm in alias Vngaria? partes,poft terrmotu,armare-
fumpfit : turn vero in Croaciam, mximo cu mpetu, viqj apparatus no aeftima-
bili tranfit, ifticqj fegniores noftros amorte Matthias, nee ita fortunatos, obfer-
uans,Sabazium expugnat : atq; fimul fortifim oppidum,vnde pacis,& bellora
fpeseius regni pendebat , Thinniniuminuadit: de vniuerfo maritimo tra&u is
triumphaturum fperans : quiaChriftianos externis bellis laborare, Ladilaum,
& Polonumoccupatiflimos nonignoraret: contemni etiam regem ab Vngam
6 ofFenfum aliquotiesabiis, &muneribus exhauftum, adfibirefiftendumnon
facile dercenfurum.Claruit tum confilio,dignitate,opibusqj Thomas Cardina.-
lis,qui vt pericul regno, nifi aliterprouifumeiiit,impendereextremumfenfiuj
milites fe abfque pecunia , pontificis liberalitate, mox in hoftem corrogaturum
promittit. Vt igitur olim per Iulianum Cardinalem contra Amuratem fa : fio
prjcful Leone dcimo, qui Selymum Italian infidiari, priufqua Vngariaminfe-
ftare coftituiflet (ob pacem ab eo vitro Ladiflao oblatam, ideoqj corruptis qui-
bufdam Pannoniis, ne cum Selymo pacem facerent, impedierat : ) totius Chri-
ftianitatis auxilia eil pollicitus. Diploma perfertur,quoremifllo delifcorum,vi-
taque fempiterna,quipro Chriftinomine propriis umptibus arma capeflerenr,
vulgo enunciatur.x qua demum indulgentia,quoniam eo nuncio Selymi fer*
uor imminutuserat, Sc quia nuperadeptumimperium,tribus affectum Sophj
cladibus,debilitatumque,nec in diueriabellafufFe&urumfenorat: ideoque,vt 4*
paul antea didum, Ladiflao pacem impetraran imperita multitudo,pagano-
rumqj coitio nobilibus diu mal iniquve habita, eos fpiritus licentirfum-
pir,vt quas cTurcis manus conferere volebant , fuor nobilium carde &c fan-
guine imbuendas clamitarint: aliter fe vel Turca reconciliato ,aut repulfo , qua
fperarent,rtunquam habituros quietem. Peruicitopinio confufa: incertarqi ple-
bis: ilic incendio,rapnis omnia confliebntur; necillius ment quicquaana-
re, aut reducere in piam memoria , cuius amore figno crucibus notato ad mili-
tiam,focietatq5 concurriflent,Chriti potuit.Hinc illud incendiunorrend^ci-
1 mal exortu, quod nobilitatem oppugnauit : feruis libertat,i in anire li-
beret, promitteret. Vari, turbulenten^ ab eis re cpta, optimis quibuque foi
medio fublatis,fpe nihil minus venix fceler perpetua: retenta, fu: libidini -
n fatis indulfere,ac fan vidori in manu gefllflent,iugumq; debitum excuffif-
fent,nifi loanne Vayuoda,non iam tune virtutis opinioneiuuene, Ge-
orgio Zekel,&: alus eius acftus fuforisque antefignanis, trans Tibifcum fugatis,
multoquemaximaruticorum caefaparte,pauas difpalatis,multis comprehert-
is,fedi-
 VGAUC. APPENDIX. 7J?
fis,ieditioagreftium qua cunda cruore mifcuerant,fuiTetextinda. Qo fado,
rex animo & viribus cum nobilitate receptis, omnem cogitationem ad pacem
optatam,falutisque tutelam ctulit: rebusq; edulo ad quietem dedudis, autore
Deo,redaq; Baronum confcientia, vniuerfa Chriftianorum pacificado eft c5-
fecuca. fiquidem Maximilianus,dum Ladiflao iam artate graui,podagra debi-
litatOj & Sigimundo fratrc, quem de liberis fuis per legatos certiorem fecerat,
ipfoque approbante adfciuerat, Polonisque eum infinuarat,licctfalfis rumori-
bus de incurfationibus Turcar,.a Vayuoda Ioanne(vt quidam volunt) fparis,
regnum vt turbaturh aliqua arte,adipifceretur:ad oppidum Prukh, prop Lay-
o tam fuuiolum , conuenerat. Vbi dextris pcramanter iundis , ofFenfa omni ad-
uerfum Sigifmundum Maximiliano depofita,Viennamliberaliflm inuitan-
tur : hofpitalitatem & amicitiam vt exemplo ibidem experiantur, Carfare ro-
, ganturtfdusque perpetuum nuptiis mutuis vt confirmare velint, admontur:
eTe eius neceflitudinis occafionem liberos Ladiflai , fuosque nepotes , ac ne-
ptem:idliadmiferint,omniaforecertiiTima&integra.QuapropterVienamla!-
ti,fedimbri copiofiflimoexcepti,&:madidi ,viafpuyciTimaingrediuntiir: La
diflao cum liberis in ipfa arce liofpitio defignato: Sigifmundo ver in ardes lepo
ribus inignes pidis dedudo.Quidhcfplendorem,appratusqj conuiuiorum:
quid ofcula,compofitos & beneuolos fermones,hilaritatis omne genusjudosq;
commemorem Facile igitur,cuius gratiaCxfar iftudmnecupiebat, vtex ne-
potibus alteri filiam Ladiflai nuptiis illigaret,perfecit:quodvigefimafecunda
lulij menis , concordia principum vulgo recitata, fupplicationi busque in diui
Stephani iuft cfirmata, nuptia: binar, & viciflim iundar fintanno Chrifti-
ano ip 4. ttenim,hcec de Anna Carfari optio,ibi earn velit}an alteri nepotum,
data fuerit:quametiam loan. Scepuiifis , ab obitufenispatris fe impetraturum
aliquando fperabat, Ferdinando eadefpondetur , Maria vero neptis Lodouico,
iam rum rgi Vngariae copulatur. Etfi certis Uteris doceor , Lodouicum, reten-
tam Viennar,linguar Germanica: addifcendaicaufa,fororemperGeorgimar-
chionem laborafle, fratri vti fponfo , Carolo eledo Romanorum rgi , non ob-
,0 ftante filia regis Galli,locaretur:pofle id Romanum pontificem prftare:vtque
hacdecaufavelinHifpaniamCarolumarchiofequeretur,perGeorgiuThur-
zo camerar prarfedum, fumptus zoooaureorum,& amplius , fi opus merit,im-
peratos. Hisitafaufti peradis, Ladiflaus Budam cum filio reucrfus , Anna Vi-
ennae relida,cm procerum odiacontumeliasque diflimulaiTet,podagricus,&
mulca carne annisque grauis Budae vitam cum morte commutt. Vifus eft mul-
tis hic rex ad ocium & pacem , qum militiam&gubernationis molem aptiori
fuarum enim rerum nimis pertarfus , ac profufus,eas duxeratfuos reditus in an-
guftias,tenuitatemque(licet idcoadus Baronibus,femperexigentibus aliquid
& obiedantibus, prseter iufiurandum illum,ipfisque inuitis, fcedus cum Carfa-
i0 fare male percuflifle,faccre vifus iit)vtinterdum, quodmenfarapponeretur,vix
habuerit. Cartera vita: fandae , precibus indefefis , multum ignorantia linguae
Vngaricar illi obfuit,dum omnia per interpretes agcbat,opinionem-
que maieftatis non parum exterarum nationum clientela apud
Barones fuo modo & genio imperitare afluetos,ac viuere,
detraxit. Albar vbi carteri reges conduntur depoii-
tus eft,M Dxvii i.regni vigeiimo quarto.

CLq
 7J8
CONTRACTVS MATRI-
MONIORVM REGALIVM INTER SERE-
NISSIMVM C^VONDAM LvDOVICVM VENGARA

Regem, & Mariam Regis Hiipaniarum filiam ; necnon Sereniflimum

Ferdinandum,tunc Archiducem Auftria?, & Annam La-
diflai,Regis Vngaria: filiam.medio Maximilia-
ni Imperatoris fadus.
rvtea -^4n* s Maximilianus diuinafauente dementia , Romanoru Im
X
perator , fempcr Auguftus, ac Germanic, Hungarian, Dalma
tian Croacia:, &c. Rex, Archidux Auftria:,DuxBurgundia:, w
Lothoringia:,Brabantie^Stiria:,Carinthia:,Carniola:,Limbur-
gia:,Lucemburga:,&Geldria:;Landgrauius Alfatiae, Princeps
Sc Comes tfurgudia:, Ilindia:,Tyrolis,Goricia, Arthefiae,Ho-
landia:,Selandia:, Ferctiin Kyburg, Namurci, Sc Zutphancix,
Marchio facri Romani Impenj,fupra Anafum Burgoniar , Dominus Phnfia:,
Marchia:,Sclauonia;,Meclun,Portus Naonis,&Salinarum,&c.Nos Ladiflaus
Deigratia,RexHungaria:,Bohemia:,Dalmatia:,Croacix,Rama:,Seruia:,Gal-
licia:,Lodomeria:,Cumania:, Bulgaria:, Marchio Morauiae, Dux Slefiae, 8c Lu-
cemburgenis,ac Marchio Lufatia:,C. Nos S igifmundus,ead gratia Rex Po-
loniae,Magnus DuxLythwania:,Rufl1a:,Pruflia:,&c. Dominus &ha;res. Teno- i0
re prarfentium recognofcimus , Sc ad perpetuam rei memoriam notum facimus
vniueriis, Quod cum fuopte naturae noftra: inftituto, ea, qua: ad ornamentum,
d igmtatem,amplificado nem,c conferuationem regnorum ac fu bdi toru m no-
ftrorum,quibusdiuinadifpofitionefumus pra:fedi, pedare nobis vidtur,pa-
ce,concordia,atque amicitia potius,quam vilo alio ftudio,fiue officio, quarren-
da putauerimus ,ac pratfertim amicitiam , atque fraternam inter nos vnionem,
quamuis alias auita neceflitudo , fanguinisque ftrida ciundio inter nos inter*
cedat,nouis Sc ardioribus vinculis ftringere,atque confolidare cogitauerimus,
quo cteri Chriftiani Principes cxemplum noftrumimitati,facilius etiam inter
fe ad fanda pacis foedera coirent,& religio Chriftiana propriis atque concordi- 30
bus viribus Sc armis aliquando fubnixa, ibiipi decori, conferuationi Se incre
mento, fuis vero hoftibus immanifimis formidini,ac demumexitio eflt futu
ra. Cumqueeiusreicaufaexmultis nunc annistam fuper fponfalibus , quam,
vinculis matrimonialibus inter noftroj Maximiliani Imperatoris ,& Wladiflai
Regis nepotes Se liberos formandis eflet tradarum alias, tandem diuino annu-
entc fauore, his negotiis extremam manum apponere voluimus, Se in hoc cele-
berrimo,atquefandiflimoconuentunoftro,quem Deuspropitius fu benigni-
tatc dementer indulfit, ac fieri ordinauit,vltra ea, qua: ad publicam vniueralis
Chriftiana: religionis vtilitat inter nos acta Se cfulatafunt , memoratos Spon-
faliomm Se Matrimoniorum tradatus felici fine atque concluione duximus 4o
frmandos , atque fanciendos. itaque ad laudem &gloriaminprimis Dei opt.
maximi, Sc ad vtile religionis incremenmm, necnonadperpetuamtranquili-
taten^quietem.ftabilitatcn^atque conferuationem, no tarn noftram, quam ne-
potum,liberorum,regnorum, dominiorum , Sc fubditorum noftrorum : ad hos
infra feriptos contradus tradatus deuenimus. In primis contrada, celbra
la^ firmata funt fponfalia , per verba matrimonialia, Sc de pra:fenti cum foleti-
nitatibus, & ceremoniisin huiufmodi adibus interuenire folitis Sc cofuetis,in-
ter Sereniflimam Dominam Mariam , noftri Maximiliani Imperatoris neptem
chariifimam,& Sereniflimi quondam filij noftri Philippi Regis Caftella: filiam,
ex vna,&: Sereniflimum Dominum Ludowicum Hungaria:,Bohemia:que Rc- yC
gcm,noftri Ladiflai Regis filium chariimum, parte ex altera, accedente ad hoc
mutuo,
 IO/SAMB. RER. VNGAR. APPENDIX, #*
mutuo,& cxpreiTo,quantu pet a:tatem licuitjeorum confenfu, & volutate, pro-
ferentc prcfato Rege Ludo uico haec verba formalia:tgo Ludouicus accipio
teMariam inmeamlegitimam vxorem: contra autemipla Domina Maria pro
nunciante! figo Maria accipio te Ludouicu inmeum legitimum maritum : co
ram Keuerendiffimo in Chriftopatre domino, Domino Thoma tituli Sandi
Martini in Montibus Presbytero : Cardinale,& Archiepifcopo Strigonienii, 6C
PatriarchaConftantinopolitano,& fedis Apoftolic de latere legato,huiufmo-
di contradum per annulorum fubarationem , & alhs neceiranis firmante & -
lennifante^acpotilTimumlege&fine^tfuccedente per tcmpus legitima atque
kc idnea actate , pra:fati Dominus Ludouicus rex, & Domina Maria, huiufnwdi
matrimonium per copulam camalem, vtconuenit, inter fe conlumere debet.
Quod indubitanter ita futurum , nos Maximilianus , & nos Wladiflaus Rex in /*
verbo noftro Catfareo 6c regio promimmus. Seciindo,Nos Maximilianus ho*
die contradum matrimonialem cum fercniflima Domina Anna noftri Wbdif-
lai Regis filia chariflima perverba de prxfenti , ad talem adumneceflaria, 6c
proferri vtrinq folita,celcbrauimus,&; folenniter in facie Eccleli firmauimus,
nobis Imperatoribus hace verba formalia pronunciantibus: Ego Maximilianus
accipio tc Annam in meam legitimam vxorem : & econtra ipfa Domina Anna
referente , Ego Anna accipio te Maximilianum in meum legitimum maritum:
to coram fupr dido Reuerendiifimo Domino Cardinale lcgato,huiufmodi con
tradum noftrum matrimonialem perannulorumfubarationem , & alia ad hare
tequifita, 6c adhiberi folita,firmantc 6c folennifante. Priufquam tam nos Ma
ximilianus cum Domina Anna pratfata cotraheremus,coram Notariis,actefti-
bus ipecialiter ad hoc requi litis , &; vocatis , nos Maximilianus, 6c ipfaDomina
Anna folennem proteftationem fecimus,&: declarauimus, Quod li alter ex ne-
poribusnoftris MaximilianijVidelicet, aut Illuftriilimus Dominus Ferdinadus,
Arcrudux Auftria: : lue Sereniffimus Dominus Carolus, Dux Burgundia',6
Hifpaniarum Princeps,dummodo is ctraducum Domina Renata,olim Lu-
douici, Regis Francia: flia,alis fado,liber & immunis fieret,& opporrunafan-
50 diifimi Domini noftri 6c fedis Apoftolicac difpenfatio interueniret, cumprae-
fata Domina Anna infra fpacium vnius anni data praefentis contractus proxi-
toe futuri contrahere vellet : Qupdiftudde expreflo confenfu & volntate am*
borum noftroruxn fieri poiTet,& pratfens contradus inter nos Maximilian lm-
peracorcm,& ipfam Domina Annam,miltocafiiannihilatus,annullatus,&caf-
xus efle debeat,prout in Inftrumto proteftationis defuper confedo latius con
tinetur & exprimitur, debemusqj ac volumus nos Imperator Maximilianus hu-
iufmodi contradum matrimonialem cuto D omina Anna, nii alter nepotu no*
ftrorum in tepore prarfixo , vnius videlicet anni, earn per verba de praefenti du*
cet j per copulam carnalem infra trimeftre poll: 6c fupra annum, diepraefentis
40 contradus computando,confummare &coplere,& in huncfinemprfata Do
mina Anna ad manus noftras fuit tradita, & libere confignata. Nos vero Wla*
dilaus ReXjCm vtraq; ifta matrimonia non folm de cienfu 6c volntate no-
iIra, i mo ex ardtifllmo noftro defiderio fada funt , vt priefatam filiam noftram :
chariflimam, dote decenti 6c conuenienti honeftaremus , eid filiar noftrai An-
nae,ducentamilliaflorenorum Hungaricorum,dotis nomine, tenore prarfentiu
infcribimus,& aiignamus: ita tarnen qudhuiumodi pecuniae folutio,neqj ad
prae fens,eque tempore confummationis matrimonij fieri , fed adillud tempus
diFerri debet , quo chariffimus filius nofter Ludouicus cu Domina ma
trimonium per copula confummabit,cui Domina; Marias fimiliter, vt infra pa-
o tcbit,ducentamilliaflorenorumHungaricalium dotisloco funtinferipta. Hoc
namque matrimonio filij noftri , cum Domina Maria per copula confummato*
lmiufmodi dos vtrinque compenfata,& neutra partium ad ilhus folutionem al-
teriobligatafit,velenedebeat.Vtautemviciirim nos Maximilianus Imperator,
Dominam Annam,vt par eflet,debit& ingenue remuneremus: loco donatio-
nis propter nuptias, feu contradotes, eidem Domina: Anna: reditus annuos vi-
ij
740 I AN. SAMBVCI RERVM
ginci quinq; mffljqm Ducatoram Hungaricalium fuper certiscairris , locis, fcu
tcrritoriis noftris interiore prfentium afignamus , videlicet, medietatcm illo-
rum redituuminprouinciis noftris Auirralibusinferioribus,videlicet fuper op-
pidts &caftris Iudenburg,Leolen,Styra,Lembach ad SanchimHippolytum,&:
Gars.vnacum omnibus ac iingulis ipfor territoriis,diftrichbus,& emolumcn-
tis. Alteram autem medietatem in Comitatu noftro Tyrolis , videlicet , fuper
oppidis,& Caftro Ymbft,Caltharn, vncum officio in Altemburg,& fuper op-
pido & caftro in Ratenberg,vn cu eorum omnibus pertinentiis,vtfupra atc:.-
bimuSjVn cum omnibus aliis, qux vel ex priuilcgio, confuetudine, aut deiore
prouincix noftrx Auftrialis Archiduciflx debentur, pro contradote. Si autem :
iftorum locorum , per nos aflgnatorum,reditus ad prxfcriptam (n m mam non
afcenderet,ex aliis reditibus noftris huiufmodidefectum,vtpar eft,fuppleri v-
que ad integrum valorem fummx viginti quinqu millium Ducatorum Hun
garicalium curabimus,& pari firmitate promittimus,ipfaroqueDominamAn-
namftatim poftconfummanonem matrimonij internos percopulaminpoiTcf-
fionem fupra dictorum locorum ponemus, &: introducemus , curabimusque vt
omnesorriciales,ac fubditi fupra dictorum locorum Dominx Ann pernos af-
fignatorum homagia, Sc alia fidelitatis juramenta, eidem Domina: Annx prx-
ftare debeant. Ipfaque Domina Anna de omnibus iftorum locorum omdisac
perfonis inftituendis ad arhirrium iuum difponerc poit Sc valear: ita videlicet, u
vt prxfata Domina Annahuiuunodi reditibus,vita fua durante,vti,frui,acgau-
dere,& ex illis ftatum luum fuftinere, Sc intertenere pofllt & v alear. In caula au
tem quo alter ex nepotibus noftris Ferdinandus,aut Carolus, cum prxfata Do
mina contraheret,nos vn cum Sereniifimo Principe, Domino Ferdinando A-
ragonum,vtriufque Sicilix,& Hierufalem rege Catholico,communium nepo-
tum noftrorumauOjConcordabimus&prouidebimuSjVtDomina Annaprofb-
pra dicta fumma contradotis viginti quinqu millium ducatorum Hungano-
lium conuenienter ac fufficienter afllgnetur &: aflecuretur. Circa vero corm-
ctu m Domini Ludouici Regis cum Domina Maria: Nos Imperatoreidc Do
minx Marix dotis nomine fimiliter fummam ductorum millium norenortm jj
Hungaricalium tenore prxfentium adfcribimus , Sc aliignamus recompenian-
dam turn fuo tempore, cum alia dote,ucut fuperius eft cxpreflum clare. Vidf-
fim ver nos Wladiflaus Rex, nomine chariliim i filij noftri Ludouici, loco do-
nationis propter nuptias , lue contradotis prxfatx Dominx Marix redit-os an-
nu os valoris viginti quinqu millium florenorum Hungaricalium fuper bonis,
ac locis in regnis noftris Hungarix Sc Bohemix Reginis afllgnari folitis , inlcri-
bimu s,& per tenorem prxfentium amgnamus , videlicet, in regno noftro Hun-
garix,Maromarufium,cum Camera falium, Sc CaftrumHwzth, cum quinqu
oppidis,& aliis ponefllonibus : inregno autem noftro bohemix,Hrades , fuper
Ajbinifluuium,Chnrdini,Dwnor,&:Iaroneiir, cum attinendbus vncum alus
omnibus,qux velexpriuilegio,confuetudine, aut de iure prxfatorumregnor
noftrorum Reginis debentur , pro contradote. Quibus omnibus ipfa Domina
Maria temporibus vite fux libere gaudere,vti,acfrui poiIit,& valeat^hoc padc,
v : l fupra dicta fumma in eorum reditibus fummam prxHxam,videucct, viginti
quinqu millium florenorum Hungaricalium,non atxingeret, qud de aliis re
ditibus noftris hunc defectum fupplere debeamus. Si autem banc fummam vi
ginti quinqu millium Ducatommexcederent,nmuommus id totum Domine,
Marix ceder debet. Ipfamque Dominam Mariam ftatim poft confumrnario-
nem matrimonij cum filio noftro, Domino Ludouico,percopulamin pofleiu-
onemfupra dictorum locorum ponemus,& introducemus,curabimusque vto-
mnes otficiales , ac fubditi prxfatorum locorii Dominx Marix per nos alligna-
torum homagia, & alia fidelitatisiuramenta, eid Dominx Marix prxftarc de
beant. Ipfaquoque Domina Maria de prxdictorum locorum officiis, 8c perfo
nis inftituendis , c deitituendis, ad arbitrium fuum difponere pofrk, Sc debeax.
Hxc duo matrimonia cam e : il ad lau de m in primis Dei gloriofi , Sc ad propaga-
rioncm
 VNGArC. APPNDX. Ui
tioncm regalis fanguihis,qualis cfle debet finis &intentio Sacrameti matrimo
nia nobis mftimta& formatafunt:tamen,fiDeo zterno placer, ficut omnes
mortalitati obnoxij fumus,reuocare ad fe ( quod tamen longius abefle velit ) v-
num ex fponfis,& fponfabus,ante vel poft matrimonium per eopul cfumma-
cionem : ka inter nos eft eonuentum,&eoncluuimeft,&: inprimis in cafu.quo
fponfum iue marit Domina: Anna:, nos, fiue alter nepotum noftror ex
humanis ante copula difcedere ctingeret, qud tunc prxfatae Domina: Anna:,
iumma cenm millium Ducator in fpacio vnius anni tue proxim ftituri pcrfol-
uamr,aut iocalia tanti valons, fecund verseftimationem ad numerum ctum
c millium florenor Hungancali,quae apud prouinciales noftros inferioris Au-
ftria: dcponere\lebemus,ineuentu n folutionis fupra didae fumma: centu mil
lium florcnorHungancaliumtradantur, c conditionc tam,nos authxredes
oftros de Domina Anna,authrcdibus fuis,huiufmodiiocalia,c fumma me
morara centu millium Ducator Hungaricali redimere pofle. Pro qua re Prx-
lati, Comits, Barones, Nobiles, Comitatus,omnesqj ftatus & ordines prouin-
cix Auftria: fufficiter fub fide atq; honore fuo,& fub hypotheca omni bonor
fuoTum,mobili &immobili,fe obligabt: quod in fupra fcripto cafu iumma
iccccc. DucatorumHungaricaliuj abfq; omnidiminutione,aut iocalia ipfa
nobis apud eos deponeda,manibus prafata: Domina: Anna:,aut Serenifimor
0 Regum Vngariae,& Boemiar, fiue aliom,quos Serenitates fua^aut rgna ipfa ad
hocdeputabut, in arce Pofomenfitradent,& aifignabunt,omnidolo & fraude,
tc quauis machinatione finiftra procul remotis.Quod vt facit illis tenore pra:-
fentmpra:cipimus,iniungimus mandamus, ipfosqj ab omni obligatione fub-
iedionis,fidelitatis, & obediencia:, quibus nobis &ha:redibus noftris funt aftri-
di,adhunc duntaxat effed abfoluimus , & liberos fore circa executioneprae-
didorum expreis pronunciamus,& ex nunc declaramus . Hi autem,qui huiuf-
modi pecunia fiue iocalia in fupra dido cafu adarcemPofonienfemperferret*
numerum ducentor, fiue quits , fiue pedites fuerint,excedere no debebunt.
Similiter moriente ante conmmation matrimonij per copula fponfae pra:fat
domina: Annae,quicunq; is fuerit,idem Prouinciales noftri,ipfam Domina An-
nam cum omni honeftate, fauis perfonis,&: omnibus rebus fuis, & omni fuo-
ram , ad omnem eius atq; Sereniflimorum Regum Hungaricorum voltatem
& arbitrium,ad regna paterna,Pofonium videlicet,autZnaymam reducere de-
bebunt,& tencntur.In cafu ver qud vn ex fponfabus ante matrimonij con-
fummationempercopulam mortem obire contingeret; nihilommus alteri fp^
e,qu3c fuperftes erk,dos expreTa,videlicet,ducentorum millium Ducatorum,
perfoluatur. Similiter fivnusxmaritis poft matrimonij confummationemfa^
ris concederet,&: vxor relicta ad fecunda vota tranfire vellet;eidem relida: fum
ma illa ducentorum millium Ducatorumperfolui,& ipfarelidaftatim, redi-
tibus pro contradote fibi afignatis , fibi ceder debet. Interim ver , & quam-
diu folutio dotis ducentorum millium Ducatorum non fit , redits annuos , t
ftatum fuum tenere,& percipere potcrit,ac debet. Quae omnia fupra dida in
ter nos Maximilianum, noftrosque nepotes , ae noftros Wladilai filium , & fi-
liam contrada , firmara & conclufa , poftquam matura deliberatione pracbab^
ta, nobis fancitafunt,procerumvttiufqueimpcrij regnorumnoftrorum ac
cedente confilio,grata,rata, firma habemus,eaque omnia in fide verbis no
ftris Regiis obferuare,exequi,ac adimplere pro vobis nepotibus,liberis, & hae-
redibus atq; fuccefloribus veftris , neq; ex illis quoquo modo cotrauenire dirc^
,velindired,ex quacunq; caufa,occafione, fiue colore, dolo & fraude peni-
rus cxclufis,tenore pra:fentium promittimus,& nos obligamus.Nos Vero Sigif-
mundus Polonia: Rex , poftqu hae omnia fupra dida,nedum in pracfentianc^
ftra , fed & cum fcitu& voluntare, atque confenfu noftro faneita atque firmara
funti nosq$vtfic fierent,omni opera&ftudiolaborauimus ,ratinon ta prarfatis
Maieftatib. facfatifimi Ca:faris,& fratris noftri Hungaria:,Boemia:q; Regibus,
Regnis & eoru hberm,{d fc vniuerfae Keipub.Ghriftiana: rem tarn fandam U
 ?4 IN. SAMBVC REKVt
faluberrimarii profuturarri cadem fide noftra rega, atqj in verbo ingenui Prin-
cipispraefentiumtenore promittimus, nos omni fide^ftudio, acoperanoftra,
quantum fieri per rios poterit,vt fuprdida omnia obfertu^exequanrar, in
tegra atque ille,facnferentur,& manuteneanfur,&compleantur,Incere atqj
ingenue curaturos atqtie elaboraturos,
Adruec nos Maximilianus Imperator Wladiflaus, & Sigifmndus Reges,
pro premiTorum omnium confirmation fandimmum Dominum noftrurc-
quinmus, ficontradus fuprafcripti debitisfolennitatibus, velperfonarum ra
te, aut alia quauis caufa , iue defedu non fatis eent fulciti , vt beatmido fua ad
incrementum pacis SC vniuerformfalutem huiunodi defedus ppleat,&o-
mriia,vt ada funt,confirmet,&: approbcr,omnibus in conrrarium facientib.de-
rogar. In quorum omnium fidem indubitatam , atque teftimonium , nos tres
prxfati Principes ternas conformes literas manibus Sc ehirographis noftris pro-,
priis fubfcripfimus, ac gillis noftris imperiahbus, atque regalibus,communiri
fecimus. res ifta: eticonfilio Sc induftriaatq; opera Reuerendirnmoru
Dominorum Cardinalium,fupra didi videlicet Strigonienis, SC fedis Apofto-
liae legati , Matthan fandi Angeli DiaConi Cardinalis Gurcze. Coadiutoris
Saltzprgenfis,& noftri Imperatoris in Italialocumtenentis generalis, adar,tra-
data^&conctufa: fint : manibus fuis prafentes literas ad maius robur Sc ernca-
ciam etiam duxerunt fubfcribendas. Datum in ciitate Vienn. Dominicadic to
fcfti Sandx Maria: Magdalena:, ix. Iulij, Anno r y y- Regnorum noftrorum,
noftri Maximiliani,regni Romanorum 30. Hungariciver vigefimo fexto; no
ftri autem Wladiilai Hungarian j. Bohemia: vero 4^. noftri autemSigimun-
di regni Polonia; $.
Nos itaque prafatus Wladiflaus,Rex Hungariai,& Bohemiae,&:cf. vthocfu-
pra fcriptum exemplum ex Uteris originalibus fdus affinitaram nobifc cum
Cacfarea Maieftate continentibus,ad vrbum transfumi, Sc transfcribifecimuK
Sc vt oratoribus noftris ea in re fandiifimus Dominus nofter plenam Sc k/u-
bitatam fidem faciaf,figilIo quoque noftro corroboran iuffimus.

CONCORDIA VNGARI-
CA, INTER SERNSSIMOS ET G L O-
KISHSIMOS PRINCIPES, ET DOMINOS, DIWM
Fridericm III. Roman. Imperatorem.&c. & iniftiffimum Princi-
pem & Dminam,Dominum Maximilianum Rom. & Vngaria: R
gence. Auguftos, ex vna; &ferenirimmVladilaum,VnganaB
&BoemiaRegem,incIymmcj;regnumYngaria?,exal- *
tera : Pofonij conclua, Anno
MCCCCXCI, ,

s Vladilaus Dei gratia,Vngari, Bohemi,Dalmatia:,Cr(v

atiac,Rame,Seru3,,,Gallicia:, Lodomeria:,Comania:, Bulga-
ria:que rcx : nec non Sclefiae & Lucemburgs dux,Marchio-
qute Moraua: Se Lufatix,oc. Recognofcimus,&tcnore prsc-
ferttium notum facimus vniueris. Cum nos,qui pacis &con-
cordia: cnpidi fertiper fumus , Sc illam cum omnibus principi-
busChriftianis,qutum in nobis eft,habere,&: tenere, vires
Se facilitates noftras pro bondcmn, Se falute Reipublicae Chriftiana: , inho-
ites potius fideijfanguinemChriftianum&iperniciemreligionis Catholic fine
fine fitientes,quaminChriftianos ipfos conuertere Se expender femperopta-
mus : in caufa guerrarum,& difenfionum earum, quae inter ferenifimos prin
cipes
 . V N G A R . APPENDIX. 74$
eipej D. Fridericum imperatorcm&Maximilianum regem Rom. femper Au-
gu/ros, Vngarias,Dalmat3s,Croat3S,&:c. lmiliter reges, non fercniilmum
principen! quondaD.Matthiam,fimiliter Vngari &: Bohemias regem,&c.pra:-
deccflorem noftrum , ciarse memoria: , Se tandem inter nos fufeitatarum , infra '
nominatos oratores,& nuncios no ftros peciales, cum plena & omnmoda no-
ftra Se eiufd regni noftri Vngarise faculrate,ad conueniendum Se tra&andu fi-
militercuminfrafcriptis oratoribus.&nunciis fpecialibus, praefatarum imperi-
alis Se regias Rom.maietatum, his diebus uperioribus deputaflemus,& ij ex v-
traq; parte in ciuitate notra Pofonienfi fratern & amicabiliter conuenifent,
c pluribus prius,ac notabilibus inter fe habitis tracbtibus: poftremo,bono (vt no
dubitamus) afiftente fpiritu, in infraferiptos artculos pacis &concordiae,cum,
bona matura deliberation, deuenerunt: illosq; pari,& vnanimi volutate, Se
cfenfu,in virtute niandatori, quae vtrinq; habebt,pro vtriufq; partis cmodo
&quiete,proqj totius Reip.Chritianas confolatione, & tranquillitate ac bono
cmuni,concluferunt,literisq5 ac figillis eorum in hunc,qui fcquitur modu,n"r-
mauerunt. Nos Thomas epicopus ccclcfiae laurienfis Sec. regius cancellarius
inVngaria,comes Stephanus de Baihor, iudex curiae regia; & VayuodaTrfyl-
uanus,Ioannes >chellenberg,regni Bohemias cancellarius, Ladiaus Orzag de
Guthagazon, alter Ladiflaus de Rozgon cubicularior regior magiftri,Gc-
,0 nefius Weitmulner burggrauius in Karlftein , &magifter monctarum inmon-
tibusCuthni2,\^ilhelmusPaumkircherdeZalanok,&:IonesdeRuppou,ma
gifter curias regni Bohemias:pro ferenimmo principe , &D. domino Vladiflao
VngariaE,Bohemi,Dalmatiac,Croatiae,&:c.rege,marchioneMoraui,acSlefi,
&Lucetnburgenfiducc,&c. D.nolro gratiotiflimo , &pra:fato regno Vnga-
riar, nuncij , & oratores fpcciahter deputati:recognofcimus , & notum facimus,
tenoreprsEentium,vniuetfis. Quodadtollendas,&prorfusextingucndasho-
Witates^uerras Se dTeniones intef fereniTimos Se inuidiffimos principes, Se
D. dominos Fridericum imperatorem, &'Maximilianum regem Roman, fem-
per AuguftoSj&c.ac Vngariae,Dalmatiae,Croatae,&c. reges, eorumque terras,
0 principatus,dominia,fubditos Se ncolas ex vnaj&ferenifimquondD.Mat-
thiam Yngariae Sc Bohemiae regem, Se confequenterferenifimum principem Se
D. dominum Vladiilaum, regem Vngarias Sc Bohemias, &incly tum regnum
Vngariae,regna,prrncipatus Se dominia illi pcrtinentia,eorundemque fubditos,
ncolas, partibus ex altera ;dudum tempore erenifllmi principis quondam
D. Matthias fimiliter Vngarias& Bohemias regis, &c. claras memorias exortas:
& occaione iuris,quod dem D. Maximilianus rexadipfumregnum Vngariae,
vigore cuiufdam inferiptions habere dtnofeitur, poil eius mortem vfquein
hec tmpora noftractinuatas.fufralciplenaria&omnimodaautoritate^po-
telatc praefati fereniflimi,& gratiofifimi D. noftri Vladiflai regis, prputinlite-
\ ris mandatin Jlr nobis defuper dati,clarcontineri dinofeitur: CmfpecM-
libus, magnifias Sc generous D. Thobia deGoskouitz Sc de Cfchernahora,
|cfat maieftatis imperialis capitaneo generali, Matthaso de Spaur, fuse maie-
atiscamerario,ac pincerna hreditariocomitatusTy*-olonfis,Bcrnardo Per-
geriUirispontificijlicentiatOjimperialiprotonotajro,^ banne Fuchfmagen do
cbremperali confiliario,procodcm ferenifimo principe, Sc D. domino Fri-
derico fc om. imperatore femper Augufto,&c.oratoribus,&nunciisfpecialiter
deputatis-item Yttel Fridcrico comit de Zolarn , regias Ro.maieftatis capita
neo in Hohnburg,Bernardo D.de Polhaim, Decretorum dolore, regio cofi-
liario, Hein*coPrufchinkh,libero D. inStcttenberg,regiocamerario,Ioannc
Kiifchoruatho-Halapfich,& Georgio Rottaler,regs cfiliariis,proeodfere-
1 niffimo principe 5D. domino Maximiliano Rom. rege Temper Augufo,&c,
Vngarise,Dalmatix, Croatia:, &c. fimiliter rege, archiduce Autnar,duce Bur-
gridiae,Britaniae,Brabatix,Stirix,Carinthi,Carniol,Gelri,&c. comit Flan-
dri &Tirolis,&c. fimiliter oratoribus, & nciis fpecialiter deputatis: invnum
couen etes,&: inter pfatos prinipcs,9ccnoregna,& dominia,atq; fubditos
 744 IOAN. SAMBVCI RERVM
rum pads materiam diu longeque tra&antes : tandem poft diuturnos Sc inex
hauftos labores , diuina afpirante dementia , de communi & vnanimi confen-
fu, & concordia cum prjefatisoratoribus , pro quiete S tranquillitate di&orum
principatuum,& dominiorum,tum SC vniuerfae Chriftianx rcligionis cfolatio-
ne^uiufmodibellajguerraSjdiTcnfiones&differmasprxfentiumtenorefopi-
imus,oprorfusextinximus,fub modo Sc formaarticuloruinfrafcriptorum,
adquos deuenimus,eofdemqueinvirtuteprxfatimandatinoftri conclufimus, i
in hunc,qui fequitur,modum. Prim conuenimus , quod fereniflmus D. Vla-
diflaus rex,deinceps pro vero &indubitato Vngarix rege manear : regnumque
ipfum etiam in heredes fuos mafeulos legtimos, exlumbis fuis procrearos, iub n
conditionibus infraferiptis tranfmittatur, &deuoluatur. quodque inter pratfa-
tos Rom. imperatorcm,& Vtroque reges,eorum regna,principatus,terras, do-
minia, fubdicos, ncolas &habitatores eorundem,hinc in antea firma atque per-
petuafit&maneatpax, vena&concordia:acquicquidha<3:enus ab initio belli
huius, tempore pracfati quondam regis Matthias vfque inhanchoram,pra?da,
captiuitate,homicidio,exuftione, aut quacuquc alia vi bellica inter hec domi-
nia fubditos,habitatores,ftipendiarios Sc miniftros commiflum cft,id vniuerfa-
litef abolitum fit,Se perpetuo extinetum. Et principes ipil amicitia, bcneuolen-
tia &: fauorc fe mutuo compledantur : praecipue vero Carfarea , Sc regia Rom.
maictateSjipfumD. regem Vladiflaum, vtifuarummaieftatumcfanguineum
regnique fui Vngarixftatumapudfancbflmum D. noftrumfummumponti-
ficem, fedem Apoftolicam principes facriRo.imperij , & alias, vbi opus fuerit,
prxfertimin fado defenllonis prxfatircgni ab incurlone Sc vaftatione nepha-
rixgentis Turcorum fincer promouct, Se faueant eifdem.Vicifim quod ipfc
D. Vladiflaus rex Se regnum,prxnominatis Ro. imperatori Se regi,omni iludi
S cofilio Se fauore adefle debeant , ftat & dignitatem eorum pro poflfe fuo ad-
iuuando Se ampliando. Item conclufum eft , qud omnia ablata in hoc bello,
praeter bona mobilia(qux,vt fit,illico diftrahuntur,ad quorumq; reftitutionem
ncmoprxfentistenrecogatur)principibus,&:ipforum fubditis , moderation!
bus & conditionibus fequentibus reftituantur.lnprimis,D. Vladiflaus rex,vni- je- ,
uerfa caftra,ciuitates,muntiones , Se alia loca cum fuis pertinentiis, in Auftria,
Stiria, Carinthia , Carniola , Sc aliis dominus hxreditariis Cxfarex maieftatis,
qux in fux ferenitatis Sc fuorum fubditorum manibus funt, Sc per qudam do
minum Matthiam regem viarmorum,&in bello, quod cotra imperialem &rc-
giam Rom. maicftatesgeflt,obtentafuerunt,aut alias quoquo modo in manus
Tuas venert,cum omni iure ( fi quod in lilis habere potuit Rom. imperatorum)
infra tempus , modos , Sc conditioncs hc proxime deferiptas, prxfentis tenore
reddere teneatur. Similiter Sc eidem Cxfarex maieftati omnia iura , qua; idem
D. Matthias rex incaftris , qua: fua maieftas Cacfarea vfque hodie in terris fuis
hxreditariis recuperauit,forma&:modo melioribus ,vt fieri potuit, cefiflein- 44
tclligatur. Item conuentum eft, qud ipfe D. Vladiflaus rex,locafubfcriptaitt-
fra hinc, Sc feftum fanbe Lucix proxime venturum, Rom.Imperatori,auteiui
officialibus,quos ad hoc maieftas fua deputabit,reddereteneatur:&:prouidere,
qud in reddendo huiufmodi loca, ipfe rex hominibus fuis prxcipiat , SC diipc-
nat,vt pacific,finc fpoliis oppidanoium, autafportatione bombardarum, Scz-
liarum machinarum bellicarum, qua: in prarfentiarum in ipfis loCis fun: confti-
tutx, Sc ad ea prxcife pertinent, recdant , huiufmodi machinis illic lelics , SC
funt hxcloca,qux infra hinc,& feftum fanclx Lucix ceder debent: Stuchfen-
ftein.Starhenber^GutfteinjLiechtenuerd^PotdorF, Korneunburg, Schmi*
da^aa^genbur^Cifterftorfl^Schonbcrg.Hohcnprugki&alwcaftrajIocaj&fe
munitiones,qux forte funt in manibus D. regis Vladiflai, aliis non obligata,hoc
tempore cedet.AtoppidumRetz,ocaftrumWolkerftori;D.Vladiflaus rexaf-
ignare tenebitur Rom. imperatori, infra hinc Sc feftum S.'Blaj proxime ven
turum: infraferipta vero calra, oppida& munitiones cumnt alijs obligata Sc
infcripta,& hoc tempore egeat ipicD. rex Vladiflaus,vt eaex illorum manibu$
redi-
 VN G A RI APPENDIX. ?
redimat, conuentum eft,vt ea infra medium annum, aut ad fummum, infra an-
nuro,initium eius fefto S. Martini nunc inflante computado, velcitius,vt fie
ri poterit,ad manus Carfareas vel Rom. regias,fi(quod abiit)Cfar intereaexce-
deret ex humanis,coniignare debebit:videlicetKirchflach,hbenfurt,Walters**
torrF,Horn, Alentfteig, Gmnd, Meilperg, Grcebern, Katenbrun,Potenberg,
Kreut2en,Stett,Kadau,Schaunftein, Obern Ruofpach,Krainberg: fimiliter 6
alia omnia,&:fiquae caiha,&loca cum fuis pertinentiis,in prazfatis Ca*farea? ma
eftatis dominas hcereditariis ta,quz aliis obligata eile poTint, & hc nomna
la non funt,infra prarfat ann Carareae maieftati ipfe D. Vladillaus rex afligna-
o redebebit.Ex parte autemcaftri Schcenkirchen,quoniiftudnon viarmorum
fedemptionis titulo ad manus Sigifmundi Schnaitpekh,quoda nomine Reut-
ter deuenifle conftat,conclufum eft,qud idem caftm in manibs ipiius Snait-
pekh maneat : faluo tarnen, quod haeredibus, & aliis ius ad dictu caftm habere
prattendtibus,ad eor impetitionem cor principe patria:,vti alius patriar inco-
la,ftetiuri : quodqjfententia mediante decret fuerit,exequi patiatur abfq; ali-
quoimpedimto:caftrum ver Iohenftcin loanni Sokolskij, ad quem iure b ac
reditado perrinet,reftituatur.Item conuentum eft,fialiqui,quibusdi<acaft
&munitiones obligata? funt, pro honefta&couenientifatisfactione, quam D.
Vladiflausrex ipiis ofFeret, infra nominatum annum,aut quencunq;,ab ipfo D.
lo Vladiflao rege , in tali tempore anni requiki fuerint, ceder nollentrquod tunc
Caefar Sc Rom. rex armis,auxiliis, 6 coniliis,aut aliis viis & modis,prout prin
cipes ipfi inter fe conuenerint, D.VladiflaorcgiadeTetenebuntur, quottoe-
modiushuiumodi rebelles ad traditionemipibrcaftror,quEtent,C2Efarea
maieftati cftnngercpofit: quodqj ipfe rex Vladiilaus tenentib. huiulmodica-
/tra,talemponat modum , quod in hoc tempore,quoufque Cicfarejc maieftati
con/ignari debent,reddicibus adipfa cailrapertincntibus iint content!, &: vici-
nosnon moleftent, neque perturbent , eque pads huius violatores aut turba-
tores in eacaftraintromittant,nequecum eis fdusvllum(fub quocnque co
lore aut formaideriporit)ineant:contrauenientcs,vtpacisviolatores,puni-
cndo.Itemconuentumeft,qudinfrafcriptalocaeccleiiis,auteccleiiaruprcla-
ts ptinentia,pcr pfum D. Vladifla regem ad manus Ca?fareas,fub ead incri-
ptione,&: obligatione,fub qua ea tenuit Matthias rex prfatus,aut ad manus re-
gias,cafu,fi interea Caefar vita fungeretur,c5iignaridebent:itatamen,vt cum i-
pii pradati, ad quos huiufmodi loca pertinent, Carfare maieftati, aut poft fuam
maieftate,Rom. regi fatisfecerint; quod tc fu: maieftates ea loca ipis prarlatis
reddere3& nullo modo ab ecclefis alienare valeant. Sunt aute hare, &nonnulla
alia loca, fer omnia apud man9 lacobiZekelij:videlicet,Petouia,PrifchatZ,vel
alio nomine Kaim,Liechtemuald, Reichftein,&fi qua fint alia hknonnomi-
nata,eadem lege tradidebebtJtemconuentueft,qudCarfareaO regia Rom.
5 maieftas,ipfum lacob Zekelij feriof, & omni via meliorirequirere debebut,
quod omnia , &C fingula caftra,oppida &: munitiones , qua* in terris hreditariis
Carfarcae maieftatis quonda D. regis Matthi nomine tenuit,&hodie quocuq;
nomine tenet, iue t eccleiaru, fiuc Cfarear maieftatis, fiue aliom, fuit maie^
ftati abfq; vll dilatione reftituat.Et ne eis (cCe rex d fidem prftita, vel alio mo-
do,ab eatraditionefacidaexcufarc poflit:cuenteft,qudipfe D. Vladiilaus
rex, fimiliter &illuftris D . dux Coruinus (qiidoquidem regnu cum eode duce
concordauit,quodhuiufmodi caftraregno redderedebeat) eidferiof feribt,
te admoneant,vthuiufmodi loca prarfata Cfare maieftati,ad eius requiimo-
n m, abfq; vlteriori mora cedat ineffe&u.Quifi poft huiufmodi requiitionem
adhuc ceder nollet, prtendens occaiion alicuius obligationis,qua vel D.rex
Vladiflaus , regnu,vel dux Coruinus,fibi videatureiTe obligatus,ad huiufmodi
eeionem, doneefibi fatisfiat, artari n debere;conclufum eft,quodintali cafu
Rom.imperator,vel rexjtres viros eligere, fimiliter & D. Vladiflaus rex tres no-
minare,qui fexinoppido Haimburg,in termino duodecim hebdomadam, mi
lium car a tempore requifiuonis didor caftror computdo,conftitui:vbi&
Kr
 74 IOAN. SA.MBVCI RERVM
ipfeIacobus,&aliquis cum fufficiente mdato,nomine D.regis Vladiflai&du^
eis Coruini.cor illis comparere,qui more arbitror hinc inde quilibet,& que-
rclas,difrercntias,&a&iones,& re'ponfionem vtriufq; partis fufficienter audire
debebunt.Qujbus auditis,ftudebunt partes amicabili cpofitione vnire.Quam
ireperire non poffifit,ex hinc inde deductis,quid iuris i^cognofcent.Quii fie
fententiando pmnes,velmaiorpars concord abunt,quod decretueft,illicoexc-
quutioni demadent. Si vero fie fententiando int pares quoq; pro parte fu fen-
tentiam dicentes, ex tune acb iudicij vn cum arburorum fenttiis claufa,& -
gnata,adilluftr principem&D. Occon duc Bauarix:tanqua fuperarbitrum,
qui ab ambabus partib. vt fe huicnegotio intromittat, interpellari debebit, traf- H
mittent.Qui viis a&is,vnex illis fententiis probare teneatur: 6c quamcq; fuo
laudo probandamduxerit,ea abfq; morainexecution mitti debebit: vbi i do
minus Vladilaus rex,aut D ux Continus , in aliqua pecunia bluenda fententi-
ati fuerint: neq; in prompta pecunia ij fubit foluere habeant: debetipfe Iaco-
bus Zekelij , pofitis pignoribus fufficientibus , pro sequitate & qualitate debiti
contentan. Toms aut ille iudicij feuarbitrij atus,in termino duormenlium,
poftquam partes in H amburgo cparuerint , finiri debebit : nii ius ipfum lon-
gius tempus expoftularet. At nihilominus teneatur IacobusZekel pramomina-
ta caftra, abfq; mora.admanus Caefarcas conignare: qui ifuperhec omnia re-
bellare,&hancconditioneneq; fufeipere, neqj loca praefata Cadari ceder vel-
lec:extunc ambo reges & Cxfar fe mutuo iuuare debebunt,eund ad obedien-
tiam cpellendo.Si tamen idem acobus caftra & loca prafata Cxfan fine dif-
ficultate,&: iilatione,poftc|requiitus fuent,reftituet : conuentumcft,qudex
tunc D. Vladilaus rexdeeoficcontentuSj&eiquietantiabfolutoriade omni
bus pra:ftet,i & in quant nihil obligationis fu ferenitate , vel duce requirer.
Itemqaantu pertinetad caftra & oppida intra fines regni Vngaria: cohtuta,vi
delicet Ferream ciuitat, Forchtenftein , KobelftorF, Hornftein , Rohonzifu
RechniZjGunz, Perftain,& alia loca,quae ante bellum quonda regis Matthifii-
crunt in manibus facr imperialis maieftatis:conuentcft,qudealoca oiimu
prxter Rechnitz.cum fuis pertintiis antiquis (quod imperialis cellitudo degrade
a fpeciali D.Wdhelmo Paumkircher,iuxta ( maieftatis literas donauit)cU-
beat apud fuam maieftat remanere,fecundu vim & tcnorem prioris infcnptio-
nis &c concordiaCjtempore prfati regis Matthiac cum imperialimaieftate fache.
Sed quonia Frrea ciuitas,& Forchtenftein,&KobelftorfF,vfqshodiem mam-
bus D.regis Vladiflai,aut fuori fubdtorhabentur,conclufum eft,qud ealoca
cum fuispertinentiis idem D. rex Vladilaus ad manus Cazfareas , infra hinc, be
inde fanfta: Gerdrudis proximcvcnturam,qua2eftdecimafeptima Marti), an-
ni nonagefimi fecundi,conignare debebit : retentis tamen omnibus conditio-
nibus,circaealocain priori tratatunotatis,infuovigore:pre/ertim in fado im-
poitionis fuper homines illorumlocorum,ob generale paffagium, pro defeni- 4f
oneregni,& iurium,& exercitij iunfdidionis pertinentisad ecclefiam lauricn-
fem, autalias eccleus regnt.Etquidcm non folmin locis prxfatis, led quifcraf-
cunq; alus locis regni , in quibus deeimac de iure ipi ecclefiam Iaurienfi , vel alijs
eccleliis in regno ciiftentibuspercipifolent. Vbiiquisc|locorumilloru capi-
taneus , velorrlcialis,aut alius fubditus imperialis maieftatis in folutione dect-
marum,autalioruiurium,eccleirebelIis,veleaiura(vtiiuspoftulat)r.5ioluiirc
compertus fuerit : copelli debet per Cxfaream maieftate , ad fatisfa&iofte inte-
gram,vn cum expefarum folutione. Quocirca vt huiufmodi turbationes, aux
pro tempore fieri poTcnt,vitentur, dignabiturfacra imperialis maieftas,tales il-
lic poner caftellanos, qui cu vicinis amicabihter viuanr,viafacri nihil corra eos
attentenr.&eccleiis fu iura (vt ab antiquo eft introductu,rclinquant.It,quod
ipfe D. Vlad flaus rex &c regno, literas illas obligatorias procentmiilibus flo-
renorum , datas quondam Matthias rgi in prima ccordia , Caefarcas maieftati
reddere debeant : quam fi haberenon poTent, obligabutur darc fuar maieftati
quietante ffficiente,qua fua maieftas , fubditi, &z omnes flatus ducatu &c do-
miniorum
 V N G A R C. APPENDIX, 747
firiniorum fiide Maieftatis fint aflecurati.Et nihilominus literae huiufmodi,pra;-
fentis tradatus vigore,ipfo fado intelhgantur caffx&extinda.ltipfe D. Vla-
diilaus rex,& vniuerfum regnum , vetercs illas infcriptiones fuper fucceflione
fadas ratificare,confirmare5&renouaretencturitaviclelicet,qudiipfumD.
Vladiflaum reg hredem mafculum non cotingat fufcipere,aut fufceptum vita
fungi,nullo hxrede mafculo per linea redam defccndente,poft eum relido ; re-
gnum ipfum,cm vniueris alus regnis,prouinciis & dominus , ad coronam re-
gni Vngariae fpedantibus,in ipfamregiamRom. maieftatem , auteius heredes
per lineam reda exlumbis fuis defcendentes , deuolutu intelligatur ipfo fado,
item quo regia Rom.maieftas dehuiufmodi fucceflione magis aflecureturjc-
clufum eft : qudD. Vladilaus rex huiusreiacaliorumnegotior regni gratia
citius(vt fieri poteft) dizetam indicat,de cuius tempore D. confinados Cariaren
aut RegiaeMaieftatuVienn exiftentes auifabittempeftiu,adquamconuocet
prlatoSjbarones, ciuitates, c alios regni flatus potiores,in maiori ( vt pro tcm-
poris breuitate fieri poteft) numero: vbi &Rom. regs oratores adefle debebut.
Qui pra;lati,barones,ciuitates,&alij ftatus regni,illic compardo hunc pracfen-
temtradatufolenniteracceptabunt.Atomnes 8: finguli fefe, pro fe,ha?redbus
& fucceforibus fuis > Uteris patentibus infcribent,in hanc fententi: Si D. Via-
difla regem liberismafculis,exlumbis fuis legitim procreatis,nonrelidis,aut
w eifdem relidis & fine hxredibus defcendentibus mortuis decedere contingat,
quodin talicafujipfumMaximilian Rom. regem, aut eo non exiftente,aliqu
ex fils fuis, aut iis non exifttibus,eorum harredibus mafeulis, per linea redam
ex lumbis eorum defcendentibus,quem eligendum duxerint,pro iio legitimo
&indubitatorege acceptabunt,ad pofleflionem regni abfque omni difficultate
Venire permittent,in pofleflionem regni inducent, &illi vti regi & domino fuo
debita obfequia praftabunt : hancq, fententiam publice &folenniter in cadem
congregatione Rom. regi in praefator regis Rom. oratoru pre/entia iurabunt.
Item,quonia multi fortaflis,quor intereft,aut interefe debebit,in hac congre
gatione no comparebt:& ipfius negotij magnitudo expoftulat , vtha:cprfens
jo concordia omni auribus immittatur : conclufum eft, vt hac & aliar regni ne-
ceflitatu gratia, D. rex Vladilaus alteram diartam generalem adfefta Penteco-
ftes proxime ventura, vel circa , in liquo infigniloco , feu ciuitatc regni , indi-
catrvbi imiliter oratores Rom.regisadefedebebuntn qua conuocatis omni*
bus incolis totiusregni,& dominion! illipertinentium,hunctradatum & vnio-
nem vniuerfaliterpublicari,&ab vniuerfo populo Rom. regem aut fuos here
des , cafu , quo ipfe Vladilaus rex fine legitima prole mafculinafuperftite mor
tem obiret, infutur Vngaria; regem acceptari facit. Et fi quiillic comparen-
tes,in priori congregatione vii no fuerint illi prarnominatu iuramenr publice,
modo,quo fupr didu eft,prftare,& literas confitentes,itidemjquod generales
fo liter in prima congregatione recognouerunt,roborare debebt. tem con
clufum eft,qudhuiufmodi literaria roboratio,& iuramtum,deinceps de per-
fona in perfonam defeendat tarn diu , quoufque talis cafus de fuccededo Ronii
rege, aut fu prole verificetur:ita, qudquotiefcunq; aliqucm regni pratlatum
ad prelatura fuam de nouo aflumictingat,quod is inaTumptione fu,prfen-
tem tradatum de fucceflione Rom. regis aut fuorum hredu, iuret velle obfer-
nare, & eum profequi, vt de iuramento in prima cgregatione fuperius didum
eft,infupcr & Uteris patentibus,quibus &iuramenthuiufmodi fe prftitifle, 6
tradatum prasfentem femare velle,fe fe obligare tenebitur. Alioquin nifi hc fe
cerir , ad huiufmodi prclaturam admitti non debet. Pari modo palatinus regni,
o banus Croatia?, Vayuoda Tranfyluanus , comes Themefienfis, Bani de lay tza,
Zeuerinenfis,& Nandor Albenfis, Caftelli,caftriBudenfis5comes Pofonienfis,
& alij officiales maiores, & caftellanipotiorum caftrorum regni , qu in finibus
regni funt conftituta,quotiescunque tales de nouo ad fu officia afumi contin-
gat,iurare Rom.regi literas dare, modo, q uo fupf de praslatis didu eft,tene-
buntarmeque alias homini eor officiis prarficianturtem conferuatores facr
Rr ij
74S I AN. SAM V CI RERVM
coron rcgni prxfentes be futuri, in ingreflu officij fui iurabunt Rom. reg, earn
corona,fi accidatD.Vladillaum regem ine legitima prole decedere,nullapoft
cum mafeulina reli&a,modo quo fupr di&u eft, ad nullius manus dare, fedpro
coronacione ipfius Rom.regis,aut fui fanguinis,ex fe per lincreda defeenden-
ris,fideliter conferuare.Similiter & cum ipfo caftro Viflegrad, foli Roman.rcgi,
authcredibus fuis,in tali praefato cafu obedire velle:& de hip literas fuas paten-
tes roborabunt. tem , fi D.Vladilaus rex excederet ex humanis , haerede ma,
feulo annis minore reli&o : conuentum eft , qud hi qui haeredem talero iuxt
regni ordinationes ocefuctudines fub tutela iuatenebunt,pari modo & de no-
uo iurabunt,cm tutelam huiufmodi fufcipient,prxfentemtraftat,qutum;id \%
fucceflionem.manutenere, & fecundu illius tenorem viuere. Haeres infupcri.
pfe, cm adlegitima xtatem peruenerit, tenebitur omnia hc in prxfenti trada-
tu coclufi,literis& figillis pro fe 8c hxredibus fuis, eo modo, quo D.Vladiflam
rex fecit,antequa regni gubernacula aTumet,roborare & confirmare.Et is mo
dus feruandus erit de hxrede inha:red,&: tutoribus eorund,continudoquo
ufque fucceifio ipfa in fanguine Rom. regis,fi fuperextat,deuoluatur. Item coa-
uentum eft,quod litera: roborando in prxlatorum, officialiu, aut tutoruaiTum-
ptionc,noua:,& alias liter omnes,de quibus fupr fit mentio,mox vtfuerintro-
borate, prxfentari debeant inHamburga, reponendoeas adiudicc,&confula-
tum,aut caftellanum ibide,vti placitum flue ordinatum fueri t per Rom.regem, u
quoru opera vlterius ad manus Rom.regis tranfmittentnr. Item cclufum eft,fi
D. Vladiflaus rex,fic,vti prxmittitur, fine hacredibus mafculis deceds.fuiamv-
nam,vel plures reliquerit,tcnebitur rex Rom.vel hxredes eius, qui tunc regno
pra:ficientur,eafdem pro confuetudine regni honeft dotare,& maritare. Item
fi D.Ladiflaus rex,fic,vtpra:mittitur, fine hicredibus mafculis dccederet,vxore
fuaviduarelifta,tenebitur Rom.rexdotem ipfi viduae iuxtaregni confuetudici
debitam,foluere. Ex integro idem conclufum intelligatur de hacredibus fuccc<
dentibusjhxredibus Rom.regis, quotiefcunqueviduasvxorespoftfefupctfti.
tes reliquerint.Item conclufum eft,quo dRom.rex authredes fui,regnum((-
cepturi,pro eiufdem regni & incolarum fuorum confolatione , &commodiori)
contra hoftes defenfione,in ipfo regno,falt pro maiori parte temporis,habitare
dignentur. Itemconuenmeft,fi regni Vngaria: harreditas modo prxdi&oinb
guinem Caefareumdeuoluetur,qudis, qui iuxta capitula praefata regncola
rex acceptabitur,veleligetur : pro regni defenfione,& confolatione,quam pri-
mm venire,& accelerare debeat. Qui fimiliter non armis , vt hoftis, regn in-
tret,fed fe inlimitibus regni iuxtamorem expec~tet,quoufqueperpra:latos,ba-
rones,& alios regncolas honorific fufceptus, fine dilationeintroducatur : qui
& tunc iura,& cfuetudines regni antiquas,& approbatas feruare,& regncolas
omnes in fuis iuribus,& libertatibus , & approbatis confuetudini bus coferaare,
&cofirmare promittet : quemadmodu & alij reges prxdeceTores fuipromitte-^f
re,S cofirmare cofueuerunt. Item,Rom.rex titulo regni Vngariaevtipoterit,&
ita domino rege Vladiflao&regnicolisappellabitur, quemadmodu Caefarea
Maieftas eodem ha&enus vfa fuit, & deinceps vtetur. Viciflim,quod Czfar,&
Rom.rex,& ipforufubditi, D. Vladiflaum regem Vngaria: eu titulo folito regni
Vngaria: appellare, & intitulare tenebuntur. Infuper pro folidiori perpetua: hu-
ius vnionis fundamento conuentum eft, quodidem D.Vladiflaus rex, circare-
gnicolas regni Bohemia: laborare, & omnem fibi poflbilem dare debebit op
rame ftudium impendere,qu eofdinclinet,& in hanc fententia trahat,vteo
fine liberis mafculis decedente, hune D.Maximilianu regem, authxredes fuos
legtimos ex lumbis fuis defeendentes, reg fibi prazficiant. idqj quantocius fieri ji'
poteft incipere,& omnes fauores,& ftudiafibi poflbilia adhibere debebit: vti-
pfe rex Rom. & nemo alius,in hoc Bohemia: regno fibi in tali cafu fuccedat. Ira
conuentum eft, qud in recompenfam aliqual expenfarum,facl:aruper Rom.
rege in hoc bello,& requifitione iuris fui, ipfe D .Vladiflaus rex foluere debebit
Rom. regi centu millia florenoru Vngaricaliu, in auro iufti ponderis , vel argto,
aut
 VN G A RIC. APPENDIX. 74,
tut moneta crrete in Auftria , coputando Temper quatuor Renenfes,autttum
moneta: fie currentis, pro tribus florenis Vngaricalibus , in fpacio duoruman-
norum:quorum initium computando fit fefto S. Martini nunc inftanti. Ita ta*
men,qud trigintamillia teneatur ioluere in termino primi dimidij anni,&: alia
trigintamillia in fine primi anniueliqu vero fumma: medietat in fine fecundi
anni dimidij ,& alteram medietatem in fine fecundi anni. Et pro huiufmodi pe
cunia ipfe D. Vladiflaus rex & regnum, Romanorum regem affecurabun lte
nse igillis, in ea forma & obligatione. Quod fi aliquam ex illis fummis folue-
re neglexerit,qu6dex tunc eius loco duplum , hoc eft,pro triginta fexaginta, St
10 pro vigintiquadragintamillia ioluere fit obligatus. Liceat infuper Kom.regi,
oegociatores regni,& eorum bona,vbicunq; ea inuenire poteritjarreftare tam*
diu,quoufque huiufmodi duplum folutum fuerit:& occaiione arreftationis hu-
iiiS) non intelligatur praefens vnio Sc pax efie violata. Item couentum eft, qud
omnes iniurise, dinenfiones,difcordia: Sc differentiae, quoquo modo occaiione
prafentis belli , adhaefionis Rom . regi infra fcriptarum perfonarum , videlicet
reuerenliifimi Ioannis epifcopi Vefprinienfis,& magnificorum,& nobilium vi
rorumD. Ioannis comitis Czetin, lacobi& Nicolai Zekelij , Ioannis Kiishor-
uath,Stephani Sc Georgij fratrumcius, Laurentij Banffij , Ioannis Berizlo , Sa
Francifci filij eiufdem,ac Ioannis filij quondam Martini Berizlo,LadiflaiIoan-
10 nis&Stephani fratrum de Kanifa,Nicolai Zechij de Alfolijndua,Iacobi Banffij
de Lijndua,Ioanis & Stephani fratru de Elderbach, Nicolai comitis de Frange-
pan,Michaelis comitis filij D wian,Nicolai Hagmas de Zenthgroth,Ionis Bor
nemiiza > Georgij de Strefeue , Georgij de Welike , Petri Ampolith hlezuaij*
da,Nicolai Kalmaniitz Petritz, Matthias Clafitz, Petri Eletz, Nicolai & Ladilai
fliorum Franconis quondam Bani de Taotz,Ioannis Banffij filij qond Per-
coniSjBam Bernardi Se Georgij filiorum quondam Francifci Banffij, & Ioannis
fhj Nicolai de Tallotz,Ladiflai Ofchfi,mter prlatos,baroncs,nobiles,oppida*
nos, Sc alios regni Vngaria: Sc pertinentiarurn ncolas , Sc eorum fu bditos exor-
ta:,prorfus fint fublatae Sc extin&ae. Quodque praefati. Sc alij qtcunqtie adhat-
0 rentes Sc confeederati Romanorum rgi, hc fuis nominibus no defigrtati, apd
D. Vladifla regem eadem gratia Sc beneuolentia, vti caiteri ncola? regni , tra-
dentur,cum abolitione omnium praeteritorum, quouis modoinhoc bello cott
trafuamferenitatem Sc regnum attentatorum,fublationeomnisindignati*
nis omnino. Quibus &cuique eorum feorfum , fua ferenitas huiufmodi reCon*
ciliationis in forma honefta>infuper& libertatem,ifaCultatem vbicunque,C
euieunque principum,qui non fit hoftis fua: maieftatis , aut regni, aut hollibus
adhaerens,& prafertim ad honorem Rom. regis praiftita:tamenprius obedien
tial Sc fidelitatis iuramento , inflar aliorum ipfi D. rgi Vladifao extra regnum
bndi,8feruiendi, proutipfis libitum.aut cueniens ruerit, libertatibus regni,
1 Sc oncribus,circa eorum bona, redditibus fupportandis^femper faluis,ad eo
rum inftantiam Sc petitionem clementer conceder Sc admittere debebit. Con
ciufum eft infuper,qud in fpacio quatuor menfum, initium eorum prdicb
S.Martini fefto fumendo,praefati adharrentes in omnia eorum bona immobiia
Se iura,qua; poft mortem regis Matthias Rom. regiadhrentes perdiderunt, re-
ftituaneur. Si autem huiufmodi bona in quorundam baronum autncolarum
tegni manibus teneantur,qu: D. rex Vladilaus non nif armis,ob eorum tem-
ritatcnijab eis eripere valeat:conclufum eft, qud hoc cafu fua ferenitatc con
tra tales ipfo fado armis procedendo , quicquid teffiporis vitra dium fpacim
quadrimeftre pro recuperatione eorundem loCorum curret : neque imputari,
neque huic tradui obefle debebit. Ipfi infuper adhatrefttes, quibus caftrafa in
hoc bello nonfunt adempta,tenebturin fpacio oto hebdomadarum, initium
earum fefto S. Martini iam dicto computando,nifi regno abeflentip, D. V-
ladiflao regi prxftare iuramentum fidelitatis, quemadmodum moris Sc confue-
tuenis eft in regno ha&enus obferuatae. At abfentium loco fufficiet , qud hu-
ittfrriodi iuramentum fratres eorum praefentes vfque ad eorum reditum in-
Rr iij
 I
7jo I AN.' SMBVCI RERVM
terea praftare tencantur , & praftent: ipfis auteni fupemcniencibus huiufmodi
uramentum per fc praeftare tenebuntur. Quicunque autem hace vti prxferipta
funt, fiuepra:fentes,fiue abfentcs,facere neglexerint: prfens tradat9 ipfis mini
me fuffragari debebit.Quibus vero caftra,vel alia bona fua hoc tpore belli funt
ablata, illi tunc tandem iurament huiufmodi prxftare tenebuntur,cm coram
bona ipfis modo iam praefcripto reftituta fuerint. Prxterea fi qua telonia,vel a-
liabona,fiue ha:reditaria,fiue pignoraticia,nominati adhrentes aliis occafione
pricfentis belli abftuliflent , vel occupaient , teneantur & ifti poft notification
nem pre/entis concordiae,ad reftituendu ea illis quibus pertinent,aut quorum
manibus abftulerunt : fi tarnen aliqua ex huiufmodi bonis receptis vel occupa-
tis peradhxretcs rurfus ex manibus eorum ereptaeflent, apudillos,quibus pep-
tinent,maneant:qui quidem adhxrentes,fi alias aliquid iuris ad huiufmodi bo
na habere praetendant, id iure mediante requirere debebunt, quibus ad eorum
infttiam ius expeditum adminiftrari debebitur. Simili modo & via , vti iam de
adhazrentibus regia; Rom. maieftatifcriptum eft , agatur in reddendo caftra &
alia bona circa fubditos Cfarex maieftatis.Si qui fortaifis in hoc bello D.Vla-
diflao,aut quondam Matthias regi adhacrere , & ea gratia caftra fua perder po-
tuiiTent:fuperioribus articulis faluis , infuo robore permanentibus , circa caftra
tarnen reddenda D . de Liechtenftein de Murau ita cuentum eft,vt ea tandem
Cxfareamaieftas teneatur eidemrcddere,cm fiet vltimareftitutio caftrorum *
prasdi&orum ad manus Cxfarcas , ita qud iimul & femel hinc Caefar , D.dc
Liechtenftein,illinc D. rex Vladiflaus caftra reftantiaCasfarireddaf.qudoqui-
dem D. de Liechtenftein, cum hoc tempore captiuus teneatur , communi arti
culo captiuos concernente gaudcre debebit.Item cum comits Croatix in hoc
bello Rom. rgi adhrentes coquerantur de bonis ipfis ablatis, conclufum eft,
quod omnia & fingulaeorum bona & iura,qux,poftquam Romanoru regiad-
hxferunt,perdiderunt,eis reftitui debent in tempore,quo fupr de adhxrtibni
dictum eft. De his aut bonis quae ante adhaefionem,aut tempore regis Matthiz
ipfis ablata funt,adeoruminftantiamD. rex Vladiflausexpeditamiufticiam,ic-
motis fuperfluis dilationibus , & execptionibus , magis ad difterendum nego- 5
rium,quam ius promouendumproponi folitis: iuxta morem & regni confueru-
dincmadminiftrare, & in propria petfona, pro huiufmodi iure reddendo, fe
dere debebit. Item de caftris comitum de Zagoria ita conuentum eft , quod Ia-
cobus Zekelij ea caftra ad fidles manus domini Vladiflai regis,tanquam terti-
am perfonam, refignet : &: poftea vocatis comitibus,&D. duceCoruino,cui
ea caftra per Matthiam regem perhibent efle donata , ipfe D . rex Vladi ilaus iu
xta regni confuetudinem, feruatis feruandis, expeditam iufticiam mimftret , &
cui parti pracdittarum per huiufmodi fententiam ipfa caftra obuenient , illius
manibus rex ipfe eatradere teneatur inuiolat. Item , in fa&o debiti & quere-
larum,quasnobilis vir D. Thobias de Tfchernahorapropofuit; in hue modum 4*
eft conuentum : inprimis D. rex Vladiflaus tenebitur ipfi infra mefem,initium
eius fefto S. Martini computando,villas illas in Morauia , fibi pro certa pecu-
niarumfummaoblgats,& per quondam Matthiam regem vi ablatas , reftitu-
erc:& illis iuxta vim, 8c tcnorem literarum obligationis libere vti poffit: duo in-
foper mllia flrertorurr quondam Matthias regi prxfato per ipfum D. Thobi-
am mutuata , fi ipfe D. Thobias per has , vel alia eudentia documenta , hu
iufmodi dbitum probauerit, ipfe rex Vladiflaus mfra annum , ems initium
fxpe diclo S. Martini fefto computando, ipfi D. Thobiae , aut eo non exilen
te, hxredibus fuis reftituerc teneatur. De quinqu millibus florenorum in-
feriptis ipfi D. Thobiar per ipfum Matthim regem fuper caftro Schonberg,
quandoquidem ex illis ipfe D. Thobias D Vladilao regi , tria millia de bona
volntate remifit: conuentum eft, vtreliqua duo millia D. rex Vladislaus ei-
dem in fpacio duorum annorum ( initium eorum iterum fefto S. Martini i.im
inftanti computando ) foluat. Quantum vero ad impciifas fadas in ardificial
in Spilberg pemnet : conuentum eft , qud de huiufrnodi impenfis D. Tho
bias
 VNGARC. APPENDIX; ?;
bias capitancum Morauiae edoceat : quibus edodis,& ad regiam Maieftatem
per capitaneumdedudis,&conftito ex ipfius capitanei relatione, qud fua fc^
renitas pro huiufmodi impenfa foluere debeat : infra annum tempore decla*
rationis ipfius capitanei , ipii D.Thobiae foluere tenebitur. Item in fado credi-
tinobilis viri domini Wilhelmi Pau mkircher, quod contra prouinciales Sciriar
proponit: conuentum eft , quod Maieftasimperialis demandabitprarfatis pro-
uincialibus, vt ei didum creditum foluant.Qui i fe in eo mandato grauari que-
rantur,tanquam iamdudum ab eo fint abfoluti , conftituere debebit Cefarea
Maieftas praefatis prouincialibus diem ad Gretz, in fefto purifications cele-
i0 brandam: vbi & ipfe dominus Wilhelmus fadores fuos,vn cum aliquo D.re-1
gis Vladiflai feruitore , habere debebit : &c facia ratione &: computo de perce-
pus ex dico crdito , & conlito, quantum poft huiufmodi computum foluen^
dum eidem reftet, iftius fumma dimidium in termino primi anni ( eiusinitium
conclu ione computifaciendum)& alterum dimidium in termino fecdi an
ni immediate fequentis,przfati prouinciales ipi D.Wilhelmo foluere debe-
bunt. Quod vero adeaftrum Kecz, fiue eius redditus &prouentus fpedat:con-
uenmm eft,quod idem dominus Wilhelmus Cazfaream Maieftatem de huiuf
modi literis,& figillis ( vt prtendit ) munitis informet : quibus iuribus i Caefa-
rea Maieftas excipiendo contradicat.ex tune illifex in Hamburgum infado a-
XQ cobiZekelij, vtprarfatum eft, venturi , an hanc D. Wilhelmi an Cxfaris Maie-
ftatis contra eafdem exceptio praeualeat , dcernant. Qui i cognofeendo fine
pares, ex mne dominus Thobias de Schernahora , nobis Carfareis & regis o-
ratoribus vthocomms in fe aumatinterpellatus, inprjefentiarum,vti fuper ar-
bicer, vni d.itarum fententiarum acceder debebit. Ex cuius cognitione,fi ca-
ftrum prcfatiim,autcius redditus,ipfi D. Wilhelmo acceder debebunt:ex tue
ihpacio dimidij anni (eius inicium tempore huius decifionis computando)
Carfarea Maieftas D. Wilhelmo caftrum ipfum , vel eius reditus reftituere , aut
cius loco odo millia florenorum Vngaricalium auri foluere debebit. At fi pra>
fati fexjoccafione didi Iacobi(vt puta, quia eius caufaabfquc eorumconuen-
io tu terminan potcrit) in Hamburgum non eflent acceTurimihilominus prasfen-
tis cognitionis gratia iliac venire debebunt. Item conuentum eft infuper,quod
D.rex Vladiflaus,& regnicobc,hos, qui fe neutrales in hoc bello conftituerunr,
Vt Sopronienfes,& ali],aeque, vt alios regni fubditos, gratia & beneuolentia c5-
ple&antur : & occafione illius ncutralitatis , aut cuiufuis alterius cum Rom. re
ge intell igentia;,nulla indignatione,aut ftatuum fuorum detrimento perfequ-
tur. Item , quantum fpedat ad caftra ipfius Gijleis , ita conuentum eft : i co
ram praefatis fex in Hamburgum, in fado IacobiZekelij Venturis, documen-
tis apertis docebitur pro parte Caefarese Maieftatis, Cxfaream Maieftatem eius
caftra,vt hominis rebellantis fuae Maieftati,obfediie,prius qumfuac Maieftati
in de nouo (quandoquidem poft mortem Matthias regis fe in fubiedioneCarfaris
dedcrit ) nomine D. regis Vladiflai diftidauerit, exclufus fit beneficio -
fentis tradatus : fi autem oftendetur , quia ante huiufmodi obfeifionem,& poft
reconciliationem,&agnitam naturalis domini fui fuperioritatem, Carfari no
mine regis Vladiflai bellum indixerit ; gaudeat beneficio prafentis tradatus:
ita quod caftra fua fie ablata, eidem reftituantur. Item, ex quo caftra & do-
minia omnia ipfius domini de Potendorff, ad manus Cacareas venire debe
bunt, iuxtapriusconclufa, ipfe autem filiam vnicam reliquerit fuperftitem:
conuentum eft , quodfua maieftas ei dem bona fua hereditaria , aut iure ei de
bita reftituat : & donee fit minor annis,ei de tutore prouideat. Item conuen-
cum'eft , quod ex aduerfo Rom. rex vniuerfa caftra & munitiones hoc tempo
* re belli per fuam Maieftatem in Vngaria, Croatia, Sclauonia & caueris prouin-
ciisqualitercunque adVngariampertincntibus, perfe, aut alios expugnata,vel
alias qualitercunq; indeditionrecepta^infrahin^&feftumLucia: praefcriptu,
ita vt caftrorum huiufmodi traditio hinc inde eodem tempore fiat, his quorum
ferint,& de quoru manibus recepta funt , reddere vel reftitui facer teneatur,
Rr iiij
 7* IOAN. S AM VC I RERVM
Sc prfeftim Sabariam,vulgaritet Stainamangef, Zenthgroth, Kernend, Mar*
uankew,Koftel,& aliaomnia,quin fuis, aut fuorumfubditorum manibus ha
bet^ hc nonfuntexprefla fuis nminibus. AtcaftruniTerfat, quod (vt fcrtur)
eft in manibus Casfareis, cortuentum eft, Vt in fu Maieftatis manibus cum fuis
pertinentiis,quoad vitam fuae Maieftatis duntaxat, maneat : &: fua Maieftate ex
humanis fublata, abfque vlteriori cun&atione , ad fegnura redire debeat. quod
vt certius fiat, tenebitut fe D. Maximilianus rex de tradendo huiufmodi caftro
poft Cfcfaris mortem , ipil regno, vel regi ( li interea modo fuperius expreflo re
gno n5 prasficietur ) pro fe,& haeredibus fuis infcribere,& obligare. Item quan
tum ad caftrum Zdeucz attinet,conuentum eft , vt ex quo ad alud D Vayuoda
7 ranfylanus plenum ius habere fe aiTerit,manibus fuis per regiam Roml Ma-
ieftatem aifignetur. caftrum verb Schorftenegk , tunc tandem manibus regiis,
aut illius, cui pertinec,agnetur, quando D. Vladiilaus rex vltimam faciet Cx-
fari caftrorum prasdidorum reftitutronem : ita quod huiufmodi reftitutio hinc
inde eodem tempore fiat. Item conuentum eft , quod D. Vladiilaus rex filiis
quondam Vdalrici Graftenegker prouideat de aliquo honcfto tutore,qui calr
ScharfFanegk manibus Rom regis , aut fuorumfubditoru, fuo tempore reci-
piat,& ad manus didomm filiorum,vn cum alus eorum bonis,fideliter cuto-
diat: Se ipfis ad lgitimam attatem peruenientibus,caftrum ipfum,cumfuisper-
tinenciis, &aliis bonis reddat, Se rationem perceptorum Se expofitorum facat. 19
tem ex quo tres Maieftates in hanc fententiam conuenerunt , qudhinc inde
adhasrentium caftra tedominia, quibusablatafunt,rcftituantur:&fortauisali-
qui ex his in regno Vngarias , qui huiufmodi caftra tenent, in eifdem reddendis
iue reftituendis fefe difficiles exhiberc,autprorfus inobedientes oftdere pof-
fent: conuentum eft,qud tam Ga?far&Rom.rex,qum D. Vladiilaus rex,rc-
gnumVngariasvnanimi confilio & contra tales i nfurgere,& es dfe-
ftitutionem huiufmodi catrorum,his quibus ablatafunt,non folm compele
re 2 ver rnetiam contumacia eqrum crccentc, Se exigente, omnia eorum bona
confifcare,&perfonas ipfas exterminare debebunt. ita fimiliter de fubdius G.-
far. Maieftatis obferuari deber in hoc Cafu , conuentum eft. Si tarnen ah qui ic y*
adhuiufmodi caftra fie obtenta ius habere prtendant: illud iuxta confuetudi-
nem patriaCjiurejrion violentia,requirereteneantur. Item contienda eft, quod
neque CaefareaMaieftas, neq Rom. rex fubditos coron* regni Vngana: rebel
les, inobedientes , aut alias quocunque pado cum D. rege Vladiilao non bene
fentientes, in fui protedionem & defenfionem , aut Caftra Se municiones eoru,
qus tali caf auferre poflenr, recipit,aut quoquo quxfito fuco auxilia S con-
filia ocCulta,aut manifefta,pra:ftent: fed ad eos confugientes repellante Ce ne
que de perfonis, eque de bonis 3caftris eorum intromittant idque cum fub-
ditis Se baronibus eorumfieridifponant,contrauenientesferiofpuniendo.Iti-
demviciflm fiatdefubditisCfarese,autRegiaeRom. Maiefttum rebellant!- 4e
busclo Se fraude remotis. Item, omnes in bello ifto captiui ab vtraque parte,
qum primm poft feftum fandi Martini, abfque vlteriori detrimento , liben
pronuncientur: Sc holdx,& alias exacciones iure belli promiilavnfuper Sc capti-
uorum taxationes,vfque in hanc diem S.Martini nonfolutae, deinceps nonfol-
uantur , neque petantur : tum Sc earum folutionum gratia fideiuflores , fu a fi-
deiufione liben pronuncientur : non obftante quacunque padione , fub qua-
cunque conditione inter partes hinc inde conclufa , etiamfi expreffis verbis be
neficio praefentis relaxationis renunciaflent : omnibus nempe huiufmodi Se a-
liisobligationibusnonobftantibus,quicquidvfqucad praefatum feftum fancti
Martini folutumnon fuent,deinceps non foluatur. tem mercatoribus liber fit yo
omninoacceflus,& negotiatio,tam inaquis,qum in terris : folutis tarnen telo-
niis,&aliis pro eorum mercibus folui confuetis. Sed quoniam quidam merca-
tores tpore reftitutionis Albas regalis,ad manus D.Vladila regs, (ce in mer
ci bus, & ferucoribus eorum illie, contra artculos iu fefllonelociprxfati con
cluios , Se qudam ex Ulis etiam contra faluum condudum regiiun , vim &: da
mnum
 VN G AR 1. APPENDIX. ?ft
mnm paibs conqueruntur : conucnt eil , vt eius querela: difcui ad illc s lex
in Hamburgo cuenire debentes,remittatur, & in hac re eorum iudicio ftetur.
Item generaliter omnes confderati,omnes adhrences principes facri Roma
ni lmperij,& alij quacunq; dignitate,titulo vel officio fintinfigniti, cum eorum
feruicoribuSjinhac pacc& vnione intelligantur efle incluii. Omnes infuper va-
fallijoccafionepraeientisadhacionis&bellijfeudafuapetere negligentes : illud
deinceps Domino cuius eft feudum, ptant. Quod quidem feudum ob tem-
pus neglecbim, aut adharfionem, ad Domin feudi intelligatur deuolutum*
Item fiquifquam fubditus corona: regni Vngaria:, a&ionem fuie querelam ha
lo buerit,vel habitums fic,contra fubditum Cadarea: aut regia: Rom. Maieftatum,
conueniat eum coram officialibus Caefaris,vel regis Rom. pro vtiuris eft, & pa-
trix confuetudinis. Similiter fiat ex aduerfo : fi fubditus Cacarea: Maieftatis,aut
Rom. regis, actionem vel querelam habeat, vel habiturus fit , contra fubditum
coronar. Etvtprovtraque parte vitentur ambages,& expenfa:, capitanei parte
Cadarea: Maieftatis , aut a parte D. regis Vladilai & regni, inloco rei vel con-
uentiqueruJtibus,iimpliciter& de piano iufticiam fummari, quotiesoppor-
tunum fuent,miniftrare debebunt. Qui fi caufam huiufmodi diffinire non po
fent,eam remittent ad principem rei, vel conuenti : qui poft remifllon, in fpa-
cio vnms menfiSjin quantum ius admittit,caufam huiuimodi, iufticia median
te te,finire teneatur. ltcn.fiquifquamfubditorumCatfarea: Maieftatis,autRom*
regis,contra fubditum corona: actionem habens,n5 qufica,aut expe&ata iufti-
cia,propria automate, aut vi armorum,illi,contra quem huiufmodi accion ha*
bet,aut alten regncola:, quocunque qujefito colore, damnum inferre prarfum-
pfcrit : ex tune hinc Carfar,vel rex,illinc V ngaria: rex per Caefarem vel Rom.re
gem requiitus,contra huiufmodi fubditum inurgere , & eund pro modoex-
ceuumfuorum,etiam vfque ad exterminium,& eietioneme patria, & bono-
mmconfifcation,caftigaretenebuntur.Simili modo per omnia procdant cir
ca fubditumregni,fimili tementate contra fubditum Cacarear, aut regia: Rom*
Maieftatum,quicquam contra iusattentarc conantem. Item conuentum eft,
jo quod Caefar.i Kom.rex,hc pacem 6c vnionem fub generalibus feripturis fm-
difimo domino noftro& colegiocardinalium incimt, Sanditatcm fuam cer-
tiores rcddendo,quodhuncD.Viadilaum rege deinceps pro vero indubita-
to Vngaria: rege habeant, & recognofeant. Obedientiam, qupra:ftiterit,acci-
pient: t fu fcrenitacem,vt in principio huius I ra&atus criptu eft,proniouen-
o. Item conuentum eft,fi ftipendiarij vtriufq; partis pro conuenienti & hone-
ftalabo>rum fatisfa&ione no contenti,fraternitates &c vniones inter fe facer, 6
regna,principatus,&:dominiaillius,autalteriusprincipis,viautarmisinuaderc
conftituerent: ex tune ambo reges,&Cacfar,vncum fuis fubditis, pari confen-
fu contra tales infurgerc,& eos,vtipacis violatores,punire & eiieere teneantur.
^oltemconcluum eft, qudfacra Imperialis Maieftas,Rom.rex,& D.Vladiflaus
rex,hunc prfentem tratatum,cum infertione articulorum de verbo ad verb,
de nouo roboient,& confirment: & huiufmodi roborationis & conflrmationis
litera:,Ca:farea: & regia: Rom. Maieftatum,vna cum Uteris concernentibus ca-
ftrum Terfar,imihter & D. Vladilai regis, in Hamburgum,ad diemfanebr-a-
biam 8Sebaftiani proxinifuturum,portentur, &illic hincindecnfignentun
itaqjod huiufmodi literarum afignatio hinc inde eodem die fiat. Item certis
refpectibus neceflariis , pra:fertim pro folidioripra:fentium articulorum firma*
tione,& integritate amicitia: corum, manutentione regnorum,terramm & do*
miniorum fuorum, tum &nouainter reges ambos &Cxfaremcfffderatione,
jo Scpromutuis auxiliis contra quofcunquepra:ftandiS,&aliis rebus ingruenti-
bus conuentum eft, qud poft fefta Pentecoftcs, cum D. Vladilaus rtx ab illa
generali diana , de qua in articulis pra:fcriptis abfolutus fuerit, Rom. Imperator
& rex, & fu Serenitas in aliquo loco, de quo poftea concordabunt , perfonali-
ter conuenient,& ill . de omnibus,qua: opus fnt,concordabunt. tem cuen*
tum eftfinaliter,qud deinceps nullius diJfcicnLi^autdmcnfionis cauf~,enam
7S4 IOAR SAMBVCI RERVM
inter principes ipfos, aut eoruffl fubditos, quanturncunque potentes , aut infe-
riores,fiue occafione iurifdidionis aut contradus cuiufcunque, fine cfinium
aut metarum dotmniorum, fiu diledi fubditi, & iiue alia quacunq; caufa, nul
la excepta, exorta: , principes ipfi ad arma authoftihtatem deue niant : fed quo-
tiefcunque talis cams accidet , fi quidcm is per capitaneos & officiates locorum
determinan non poflit, principes ipfi confiliarios fuos vtrinque in aliquo loco
competenti conuenire faciant,&: illis plenam autoritatem huiufmodi differcn-
tias fopiendi &prorfus tollendi concdant Et quicquid per huiufmodi confi
liarios decretumfuerir,id ab vtraq; parte obferuari debebit. Poftrem,quan
tum ad caftrum Koftel pertinet , quod tanquam in pracfenti bello hoftiliter ca-
ptum eflet,intcr alia, vt D. regi Vladiflao aflignaretur , in articulis precedent!
bus connumetatur i conuentum eft , quod idem caftrum in illius manibus qui
hoc hodie tenet,remaneat : feruitiis omnibus & impoiicionibus generalibus ad
colonos,vt aliis regni colonis fieri eft confuetum ; fimiliter & prxltatione fidc-
litatis de eodem Caftro regni Vngari,vti ab antiquo introdudum eft,ac aliis iu-
ri bus , fi quo d quifquam ad idem Caftrum habere pra:tendit , femper faluis. In
quarum rerum robur,fidem & teftimonium3has prfcntes literas icnbi,& figil-
lis noftris folitis communiri fecimus. Et pro maiori fecuritate omnium fupra-
didorum,manus noftras proprias hc infr fubiunximus. Datum,& aum Po-
fonij, die Luna: poftfeftumS.Leonardi,Anno Domini millefimo quadringen- to
tefimo nonagefimo primo
Nos itque Vldiflaus rexpraefatus, qui, vt pramiflum eft, pacis femper ze-
latores & amatores furaus, communeq; bonum, & Catholics: religionisinerc-
mentum cordi femper habemus, femperque pro noftra virili promouere eupi-
muSjVifis & examinatis pra:didis articulis , capitulis & conclufionibus,penian-
tes illos non folm honori , quicti & commodo vtriufque partis , ac regnorum,
ftatuumcjue,&principatuumearundem,fedetim rebus fidei,& vniuerfae Rci-
pub.Chriftianar plurimum coducere : eofdem igitur in omnibus fuis partibus,
capitulis & pdis,laudaimus,approbauimus, acceptauimus, & ratifie auimus,
ex certacme noftra fcientia,& animo deliberato, laudamus , approbamus,accc- 50
ptamus,ratificamus,&roboramus per prafentcs,promittendo pro nobis,&hx-
redibus noftris, irt verbo rtoftro regio, & bona fide mediantibus , qud illos fir-
miter C inconcufle obferuabimus , eifdemque in przmifiis omnibus claufulis,
pundis & fententiis,realiter,& Cum effedu fatisfaciemus ,dolo & fraude in his
omnibus ceflantibus quibufcunq;. In cuius reifidem, &teftimonium, fecre-
tum figillum noftrum, quo vt rex Vngaria: vtimur,pra:fcntibus fecimus appen-
di. Datum Buda: infefto beati Nicolai epifcopi , &confeiforis. Anno Domini
millefimo quadringentefimo nonagefimo primo regnorum noftrorum,Vnga-
riae anno fecundo, Bohemias vero vigefimo primo.

DE LVDOVICO REGE. 4
dovcvs anno m d v 1. natus , quod ei Galla mater no-
men,Iulium pater voles appellari,dederat : pam bimulus, vi-
uo patre,Vngaria: fceptrum nadus,infignisquc corona fuit,a>
tatis autem quarto , Praga; , Marchione fororio Brandenbur-
genfe,Staniflaopra:fule Agrienfi teftibus,Boemorumetiarex
vocatur,diademateque confirmatur. Vbi Anna fex annorum
*?> forotj tantjs apparatibus augeri fratrem , coronaqj cofpicuum
videret,fertur conqucfta illachrymafle,fe Ladiflai quoque efle prolemjeofdem
mereri honores , atque ornamenta, peradisque folennibus , patrem ioco caro-
nam capitiimpofuiflejitqueplacane earn, vbi paulo pft ob nefariumqudam
& conuiciofum ibide turbas in Vngaros data:, vtvix Stephanus Bathoreus eua-
ferit. Fuit Lodouicus corpore valido, colore fano, &fubfufco, ad quatuisnarus
folatia , largus , nemini moleftus : fed fine extrema cute , quam XfaAfpiJk vocant,
editus;
 VNGRC. APPENDIX. fsf
eaitus : artcquc , & inun&ionibus eaproduta, vt vel adolefccns canos aliquot
alebat capillos : ingenio fatis excitato/edformatoribusminuseducatuSjpra:-
terqj Maictat,nullis exercituspriuatiscuris,neclaboribs corroboratus : im-
peritare initio non admodum norat; nec dito audites habebat Vngaros, cum
vellet. Ioannes Scepuienis maturiore ad hanc Maieftatem requirebat etate,
&fortaflefuam raagis idoncam putabat: fed Maximiliano,Sigifmundoqj Polo-
no autoribus,ad publicam omnium regni ordinum earn pertinere confukatio-
nem refpondcntes,comitia indicunt. Quibus habitis, Vay uoda fexcentis equi-
tibus,qui aecurrerant, Peftho ob fufpicionem cupidinis regni, Budam euoca-
10 tur : resquecomponitur omnis. Puero Georgius Brandenburgicus moderator^
additur. Palatinatus,quia tune vacabat, Stephano Bathorco committitur : itaq;
de ambitione Vayuoda,fpeque dciicitur, Excufare quofdam non pofumus,e-
tiam rcligionis cura & titulis principes, qud quorum puer confiais informan
debebatjinftru&iorqi ad regendum effici,quod ipil fui omnino iuris eTe volen-
tes, fine folicitudine principe viuerepermiferantdiutius negle&u. Eaetiamrc
poftean paru factum, quod cmTuicaiampridemin Vngariam oblata occa-
lione,diilenfionibusqj taronum & antiftit penetrare cupiifet(quod ipfum.fe-
ptem annis retento Barnaba Belaij Seuerini Bano, iam Ladiflao de pace miflb,
fatis deelararat) noftrorum ocio,quodvoluit, obtinuerit. Etenimcommotus
Parthis,accepta tanta per patremcladc,& quod ipfe quoq; contraeos profectus
exercitu iooooo. vix cu o&uagintafaluus cxdem eftugiffet, vt fuos tyrones ad
grauioraconfirmarct,reliquos veteranos in officio pollicitisretineret:Myfiam,
& Pannoniam fe fcilicetoccupaturum,eisq; diuifurum dixit,imperiumqj paulo
pfthbiliturum: nec obfuturum confilio fuo vllum de Vngaria impedimen
to : Primates diuifos ef*e,theatrisqj deditos, negligi regem, muks feeptri acmu-
los, paucos duces militiac peritos : Chrilianos principes inteftinis arder bellis,
acodiiSjCiuilibus armis longius finibus Pannonicis diftineri : nullu, aut ferum
nimis externum Vngaris afforefubiidiumdocebat. Hunciampridem Lodoui-
cus eius anim exploratum habebat> nec femel praefe&is Albfi &aliis de pe-
}o riculis erat,nifcaueret,tempore admonitus: nec fane officio id ab aliquot an"
nis defuit. bis anno mdxxi, Iunij x x i x. ad pontific Adrianum, vt Carolum
Gallo reconciliaret, &labantibus Vngariae rebus fuccurreret , fupplex miferat.
Nunciauit, Solymanu fida pace, cotra Polonu Tartaros concitarle : Mechmet
Valachiam infefbre,cum zoooo.bellatorum,prter naues inftru&as ad Albam
Grecam occupandam cogitare mouifTe eundemtyrannum,Rome,Budx,Hie-
rofolymis(j; aras Machumeto confecraturum,iide Pannonibus triumphariti
quare,orare fe, vtHadrianusin medium cfulat. Pofteaad Galium quoq; mit-
tit,idemexponit,grauemimmineredefenfionem:fcutumadhuc contra inimi-
cos nominis Chrifti per muks annos obie&um ab Vngaris,nifiqj de fanguine
40 ciuiliabftinetjinfraclum iri, vnde periculum intotam Europam efundertur.
Ad fororis quoquemaritum archiducem Ferdinandum fuos ablega^Turcam,
ponte iam perDanubium'ftru&o, vicinumq; Belgrado, exitium apportantem,
docet.nec fecus apud Polonum agitfuam caufam: oratoresque Pofonio mittit,
qui adopemeum,licet c5fderatum,fledant: fed nihil efFecere. Polonus enim
res Chrilianas impares tato hofti ratus,focdus cum eo pepigeratraliis, vt pacem
acceptaret,quomodocunq;expetert,colerent,dumponent,femperautorfuit
ideoj} pa&is vt recederet,nunquam potuit perfuaderi. Miferat antea etiam ad
Emanuelem Portugalum,de au& nauigationibus imperio qui gratularentur,
fimulque aperirent, Solymannum tribus validifimis exercitibus, pace c Perfis
yo fadb,dilidentibus Carolo cum Gallo,inPannoniasirrupturum.Ducentis mil-
libus Taurino appropinquare,centummillibusMechmetbegumTranfyluania
infidiari,cumtotidVerbofouia:Baram,inCroatiamo;Dalmatiamfurere,de-
uiaa^gypto,Syriaq5,valdelatu:orareigitur vehemter,vt pecunia fefeadiu-
uet,Carolum cum Gallo componat. Sed,dum Spirx noftri conuentus agitant,
nihil impetrat.Quocirea magno impetuin Vngariam Turca conccpto,per loca
76 OAN. SAMBVCI RERVM
qua: ante annos feptem prohbete acceflu potuifTent, Valentino Torok pra-fe-
do,Belgradum receptum,&: alia tranfit, Salankemeno quoq;, & Varadino Pe
tri occupatis,arteqe,&: terrore fibi via communita, Valpone & Soklofchio vix
tentatis,tranfmiflo,notrorumfocordia,Drauo,Tolnarnverfus,nemineobfer-
uante ,Zegedinique conuentum Lodouico de occurrendohabente,opinione
celeris feftinat: vndique quanta: noftrx cTent vires, quidfperarcnt, aliunde
cognofcit.Quo nuncio,regis, Baronumque ceTantium , & no credulorum ani-
mis perculfis, adarma fubito concurrendum, qualemcnque defeniionemar-
ripiendam,regi perfuadere incipiunt. Cumquemulti Lodouicum,vt Buda,vel
Pofonij, exitum rerum potius, quam prxfens expedret, hortarentur : minusq;
ignominia:, ac penculi , reliquis omnibus interfedis , modo rex faluus fuperfit,
putarent:per Thomoreum tarnen cnobio vi ad militiam retradum,in aliam
fententiam impellitur. Confirmt , Turcorum non efie numerum feledum :
tanto numero, 30000 eTe , qui aliquid aiideant , inermes reliquos : adefl'ct gi-
tur, aliosque fuo exemplo animaret : non defuturum Deumfux caufx.Qui ,-
niores erantjloannem Vayuodam, cogentem ingentes copias, fnesque & prx-
ceptos dolosa Tranfalpinis obferuantem, accerfitumque, expedandum fuafc-
re.Sed Solymanno nuUarn moram intermittente,noftrisque iam ad duo millia
imminente,collcdo rex miferandus ad viginti quinq; millium cxercitu,quam-
uis exteriorum vicittorumqj fperataope fruftratus, tandem fe opponit: aduen- te
tumqj Vayuodx tardiorem fore,qum neceflitas poftularet,veritus , l'uafu -
nachi fe fuosq} in conflidu animoie,pioqj zelo,prxcipitauit. Nam promotis. Se-
gedino ad Mohacz oppidum caftris, quod hoftis xquo in loco numerum Chri-
ftianorum exigu valde confedifle,finc machinis,cautisq} dudoribus, fenferac
ilic laceiTere,carpere,cxdere,vt vires fepararet,veiitado diftraherc coepit,tor-
menta fu innmera in quada vallc,ne appareant, cum prxcipuis mil 1 tibus,fio-
reqj iuuentutis collocat,noftros incautius progreffos excipirpartemelioricaih-
feda,reduum fine fuorum detrimento comprehenfos,vidosqi tenuit. Ncmpc
eundis rege per Paulum Tomoreum ad certamen vtcunq; difpofitis,0 inde
ordinatis, iregi, cuftodibus, & certo faciliqj periculo ad elabendu loco dfiai' 50
tOjiniquifime c tanto hofte confligunt , eFufo terrore , machinarumq; &glo-
borum iniuria,fugati fine fine cxduntur. Kex vita: confulturus,cum paucis,quo
alios illapfos viderat, in lacu ex Danubij inundatione, alis quid vadofum,ied
tum tranfmiio exercitu Turcico,imo vngulis equorum altius cauato,deferruri
Zetriziumiuuenc nobilem,&miniftrumanteipfumtranteminfecutus, cquo
in tergum freno inuerfo,palude hauritur.cuius tandem cadauer, indicio eiufd
cubculo miniftri repertum,Albx inuita Regina loan. Zapolya luduofiflm
fepult fuit.Occidcrunt ibi omnes,vnicoexcepto,Epifcopi, cumGeorgio See-
pufienfi,& alijs proceribus,quoru cafum paulo pftincredibilis vaftitas,prdf,
cxdes paflim confecutx : cxfa&abduda eo anno ex Vngatiaad trecenta pxnc e
hominu millia. Hic fuit miferabilis, ac deplorandus boni regis atq; innocentis
exitus. Vtinam,vtina Chriftiani principes hc nomen,autoritatemq; vulgo pr-
ceptam in occafione prxftitiflent,tantum periculum confenfu & armis auertif-
ent longe felicius vel eu remotiflmis gntibus ageretur. Sed, proh dolor, ea
eft humanitatis impotetia, vt acrius in domeftica feratur vindidam, quam lon-
giifimam ; intusq; alat omnii cruentiflimam,& maxime horribilem. Solyman-
nus vidoria celeris,qum putarat,regnoqj ampliifimo facillim potitus : redi
Budam,prxmiifis calonibus tantu,&impedimctorumfedatoribus,progreruS,
Pefthum occupt, ignique , nemineprohibente, ( cum tarnen idfieripotiflet)
exurit, inq; Thraciamadfeditionesexortasreuocatus , Vngariamprxfidio va- f0
cuam deferit. Regina onerariis aliquot nauibus, cum AleXio Turzo, comitatu
ciuium promifeuo, Pofonium, Strigonio, haud fine moleftia &fuarum reru in-
iuria , euait. Huius cladis recens eft memoria : & quando earn copiofius vc-
riusq, Stephanus Broderith/ociuseius pericui,confcripferit, inte-
gram hc commodamq; fubiiciam,
BRODE-
 VNGARIC. APPENDIX. ?f?
BRODERITHI DESCRI-
PTIO RECOGNITA A SAMB.
Eg abat tempore , quo S oly manus H ungariam vali-
ditfimoexercitu eft aggrelus,anno i y~ 6,Ludouicus,eiusno
minis fecundus, Hungarix, boemixqsrex/VladiflaiCazimi
ri ex Anna de Cndale Galla alius: qui paare in xtate pupil-
lari amino, age bat eo te m po rc,q u bellum eft ei per Turcam
motum,p rimum Sc v igelm um annum, r uerat ei paucis men
iibus ante mortu um parrem, deiponlata Caroli Imperatoris,
ac Ferdinadi archiducis Auftrix loror,Maria : quam ftatim, vt ad annos puber
taris peruenit, duxic in vxorem : lo rore lua natu maiore Anna , eodem tempore
Ferdinando in matrimonium nadita. Erat Ludouicus iuuenis procerus , for
ma corporis fupra alios xquales egregia, naturx ungular i boni rate, & prxclara
indole: virturisitainhgnis ,vt iieumadmaturiorem xutem peruenire conti-
giflctjhabninemus in eo procui dubio, longe optimum, prxftanfiflimu prin-
cipem. Ingenio erat m iti admodum,ac minime feroci , ad omne recru m Sc ho-
10 nettum mire flexibili,&: fu etiam fponte procliui. Prxtereaarmorum tracbn-
orum, equitandijvenandi.&alia huiuimodi iuuenia>& militara opera exer-
cendi iludiofus, verax,conftans, &: leeren, fi quod ei credidies, tenaciTimus.
Erat eodem tempore regni Comes Palatin lis, quem vocanr,qux prima eft re-
geinter (culare s dignitas, Stephanus Bathori i upe rile s, Stephani batheri, qui
Cub Martfaia rege impigr, Se magna cum laude rem Tranyluanam adminiltx. -
uerat, exfratre Andrea nepos : Se Tranfyluanix prxerat loannes Zapoli, comes '"^
Scepuiienlls , is qui paulo poil regnum eft a de ptus . A pat re Stcphano in am pli f- ~
lunis opibus cum fratre Georgio eft relichis : tanta apud no b il i ta te m gratia , Sc
raoore , vt iam inde a puero omnes eum , veluti regni fucceflorem , fi illud hx-
$o rede legitimo vacuum remanfiflet, obferuarcnt,& in eum vnum omnium
li efient coniedi. M ai or i Walachix, quam Moldauiam appeJlant,S tephan us
minori, quam Traralpinam vocant , Radul impcrabant , vterque rgi H unga-
rix ibiecras. Banus Dalmacix , Croatix , Se S clauonix ( nam hx tres
cix ab vno magiftratu regebantur , quern nos maritimum etiam prxfecfum di-
cimus ) erat Francifcus Batthiani, obi'equiis familiaribus iuuenis olim regi ad-
huc puero cone il utus. ArcemThemefienfem,& eas regni partes,quas inferio
res voc am us, Petrus Pereni tuebarar : Sc is coronam etiam regni, poft mortem
partis Emenci Pereni, apud eum relidam, cum eo, quern diximus, Ioannc Za
poli comit S ce p henfi, feruabat. Sirmio , Sc ei regni parti , qux inter S auu m
40 Sc Drauum per ripam Danybij iacet, Paulus Tomonj,archiepifcopus Colocen
fis prxerat,cx ordineeorum,qos fratres minores de obleruantia vocamus: vir
trenuus, Sc qui, antequam earn religionem intranet, plurima exhibuerat , nee
mdica fux virtutis argumcnta,cum hofte fxpius cogreflus. Vacante poftea ar^
cbiepcopatu oloce nli , cum ea bona , amino paulo ante Belagrado , non mi
ftus defenore, quam acrorum mimftro indigere viderenrur : poftulatum fuit
in publico regni conuentu ab omnibus,vt Paulus religione, fi exirc abnueret,
ctiam vi , SC authorira te lummi Pontificis Romani extractus, illi eccle fix, ill is qj
locis ab hofte defendendis prxfceretur. Diu,mulrumque,ac vere,non fimula-
t re luctat um , tan de m voluntan re gix regni parre coegerunt. In qua prxfc
fo cbira,confeffionc omnium,perperam etiam de eo i d1 contium, (vt nulla excel
lera virtus fine inuidia eft ) ita fe geiTi t, vt nihil penitus prxtcrmerit non loi um
quod ad ftrenuum mili tem,c Imperatorem, fed etiam, quod ad virum religio
8 bonumarchiepifeopum pertineret : nihil de pnore vitx aufteritate, ne-
que in eultu corporis , ncque in vlla alia re remirtens , aut immutans. Comes
Chritophorus de Frangepanibu s ,ante menfes aliquot,ab obfequiis F e rdinan-
Ss
 7f8 IOAN. SAMBVCI RERYM
di Archiducis , magnis promiflfis adregni obfequia acccrfitus : cm poftealoe#
bcneficiorum,quae expe&abat,iniuria non mediocri affe&us fuTet,illuc, vnd*
vcncrat,ad Ferdinandum redierat. Cancellarij muere fungebatur Stcphanus
Brodcricus, in ea parte Pannonia: fuperioris natus, qua: nunc peculiariter Scla*
uonia nominatur: ad eum magiftratum,ex legatione Romana,quam tuncobb
bat,paucis ante menfibus accerfitus,maiore ad bene aged um animo, quam fa
cultatc:qui haec prodit.Thcfaurarij magiftratus erat penes AlexiuThurzoncm,
hominem (vt opinio multorumde eo crat)pra:diuitem,&eomigiitratuaIi-
quoties antea diligenterfun&um. IoannesBorncmizzaPoionienis &c Buden-
fis arcis prafe&um agebat, non parus apud regem, quem ab incunabulis cdu-
cauerat,eodem in hanc,vel in aliam voluntatem moucndo, autoritas : apud a-
lios fer omnes magna: venerationis,ciim ob fenium,tum propter immota: cu-
iufdam feueritatis,& bonitatis,ac illibata: in rege fidei opinioncm.Hi fere,quos
diximus , erant tunc publici magiftratus. czteri praelati & barones fuis quiique
priuatis rebus operam dabant: praeter Ladiflaum Salcanum , archiepiicopura
Strigonicnfem,regni primatem, &fuprcmum Cancellarium : qui,licet paucii
ante menfibuSjVel quiaaliter facer no poterat, vel quietions vitas (ludio, figil-
Ium regium,quodfecretum vocant, in manus regias tradiderat, quodStepha-
no Broderico fuit datum:penes hunc tarnen magna pars authoritatisrefidebat,
resqs huiusetiam nutu,pro magna parte,regebantur,cui ob dignitatcm,tatem, U
prudentiam , C rerum quas longo tempore adminiftrauerat , agenciar um peri-
tiam , rex adhuc inter omnes plurimum tribuere videbatur : przfertim vbi de
fumma rerum agcbatur. Et is fer erat flatus rerum in Hungaria : quando rcgi
Ludouiconunciatumeft,Solymanum,pacec omnibus finitimis in annosplu-
res iirmata , arma infefta contra fe terra aquisqj mouere. Cui ad id faciundum
magnam pracbebat Opportunitten!,Belgradum,& Sabacz, paucis ante annisia
potellarem redada: Zalankemcn,& omnibus aliis oppidiscitraSauum,eodea]
tempore dirutisjvfq; ad Varadinum Petri: quem totum traaumnos,durtrai-
akmimm. hucantiquovocabulo,Sirmium appellamus. Qua: res talem hoiti aditumiu
Hungariam patefecerat, vt quotics Sauum traniirc, & in Hungarian! irrumpe- \
re velletjgrc poflet ab eo prohiben. Prsecrat tuncei Pannonia: inferioris pat-
ti,quod fuperius di&um eft, Paulus Thomorij: qui,vbi exploratum habuic Tui
ez in Hungariam aduentum, non contentus id per literas & nuncios farpe an
tea rcgi ignificafle : cofeenfis raptim leuibus curribus, quos nos loco Kotcze
appellamus,vigeima Martij,adreg tune Viflegradi agentem,repenteaduolat:
aduentum , & apparatum hoftis , ac pericula , qua: regno imminerent , edocety
fuarum adhoftem reprimendumviriumimbecillitatem narrt, celcritate eile
opus,arcendumhoftemSaui apud Belgradum traniitu : & rem, fi in tempore
prouideatur , tametfi difficilem, nontamen effe prorfusfa&u impoffibilem. Ad
id, fi neceflaria fibi prxftcntur , fuam operam pollicetur. Rexhis rebus - #
tus , & quod aduentus Turca: ex pluribus etiam aliis locis vehementer cofirma-
batur,ex eorum,qui tune fecum erant, confilio , conuentum publicum i ndicir,
ad diem diui Georgij martyris, quae prxima erat facra. ad quam cum frquen
tes omnes omnium prouinciarum ordines conueniflent,decernunturibi ea,
qua: ad regni defenfionem pertinere videbantur : illudque inprimis, vt ad diem
Virgini matri ab Elifabeth vifitatx dicatam,qua: in fecundam menus lulij diem
cadcre foletjomncs regni proceres,tamecclefiaftici,qumfeculares,& tota no-
bilitas, viritimcum certa rufticor parte, Tholnam armati coueniant, hoili in-
de cum rege obuiamituri. Rex interim ad bellum neceflaria parat. Principes
Chriilianos,maxim vicmos,per oratores, communis periculiadmonet : -
mos item,& Morauos,ac Slefitas ta nunciis,quam literis vrget, ad auxilia debi
ta^ alias fibi ad hanc rem promifla przftanda.Ncq; omittit pontificem Roma-
num vrgere,quantum maxime poflrt,ad earn peeuniam, quam in Hungaria ad
militem conducendum pontifex habebat,adaugendam. Nam de rege Polonia:
Sigifmundo, patruo regis, aliaprorfus ratio videbatur: qud is fdus cum Tur
ca pau-
 ' V N G R I APPENDIX. 70
ca paulo ante pepigeratj extremm excidium fuo regno ( qando aliter inter
tot Chriftianorum principum difidianon poflet) vel hocpa&o auertere cona-
tus. eque videbatur princeps integerrimus,&fideioberuantiflimus, contra
confderatum principem auxilia vllaprarliturus. Eadem de Veneris ratio e-
rat. Permittitur prattercain eodem conuentu regi , vt, i ob rarij publici pe-
nuriam ( quod mala adminiftratione eorum , qui Reipub. prfuerant , penitu
exhauftumerat ) videretur ei thefaun eccleliahci pars aliqa attingcnda, id ei
facer liceret : quod ne fieri fine aliqa noxa polier, Romanus etiampontifex
fuoiam diplomate indulferat. Defignanturpoftrem inter illos,quosdomi ha
lo bebamus, duo huic bello gerendo duces : Chritophorus comes, quem ad Fer-
dinandum redifle , fuperius diximus : & Nicolaus cornes de Salm. Cum haec, Mm-
& plura alia in hunc modum eflent in conuentu illo generali conftituta : rex re
bus omnibus rite confultatis,conuentum dimittit: ipfe,quae ftatuta in conuen-
tufuerant, quanta maxime poteftdiligentia,exequitur Prim um omnium fcri-
bit de his periculis ad omnes principes Chriftianos , omnium auxilia implorar,
maxime Cxfaris Caroli , & regis Gallorum Francifci , paulo ante ex captiuo in
libertatemreftituti: vtrunque fummis precibus obteftatur,ne fe in tanto dicri-
mine dfrant* Regi Gallorum & illud in memoriam reducit , quid fibi in op-
pido Piczigytone prope Mcdiolanum captiuus, per oratorem fuum de defen-
10 dendaHungaria, &de ferendis, i Deus eum pritinae libertan rehtuiflet , fup-
petiispromiferit:nuncefle tempus,vtpromifl*ahuiufmodiperfoluantur,quan-
doei faca efletdiuino muere eorum adimplcndorumpotetas , &bi extre
ma imminereteorundemexpofcendorumnecefitas.Mkritpraterca oratorem
expeditum adahum fororium fuum principem Fcrdinandum,&ad alios m-
perij principes,qui tunc Spyreconuentum Imperialem habebt. MittitinBoe-
miam,Morauiam, Sleliam, Agit cum loanne Antonio barone burgij, quitunc
Pontiicis nomine apud regem oratorem agebat , vt inftet apud Ponticem pro
maiori pecunia,ad tantum onus belli fuftinendum,fuppeditanda. Prxficit di-
midij argenti ex ecclelis accipiendi fummac 4 LadiflaumMacedonium , paulo
50 ante exepifcopo Sirmien Quinquecclefifem,ingratiam Cancellarij fadum,-
cum pluribus alus : Nicolaum vero Gerendi Tranyluaniae prxfulem , argento
huic vel in monetam cdendo , vel ex aflenfu oratoris Pontificij ad hos tantm
fobs belli vfus militibus diftribuendo. Exigitur praeterca per thefaurarium pe
cunia ab abbatibus,pr2epoiitis,capitulis,ciuitatibus, quas appellamus liberas,
Saxonibus,Tranfyluanis, ludaris : conquiriturvndiqueneruus belli, ita, ve
intra paucifimos dies , colle&a ft in hunc modum non pama vis pecuniarum>
ineofdem,quos diximus,neruos belli dilribta. Veniunt interim afldu mo
do litera: , modo nuncij ab archiepifeopo Colocehi, WaiuodaTranfyluanOj
Turcam iam Belgrado appropinquare : &aliquamcopiarumpartenijqu prie
ra ffiifla eratjiam Sauum tranire. Qua: res acriores addidit & regi , & his qui apud
regem erant,ftimulos,rerum omnium approperandarum; &: ante omnia hoftiSj
quando iam Sauitranltuarceri non poftet > Drauitrnitu prohibendi. Ve
rum hic locus poftulare videtur,cm fit facpe tarn Saui,quam alioru fluminura^
& locorum,mentio facienda : vt tum vnierfae Hungarian , & maxime eorum
locofiim, p*cr qua: hoftis contra nos venit,per qua: nos illiobuiam proceflimu,
vbi praelium commiflumiit,breuiterexplicemusw

HVNGARIi DESCRPTICb

Hungriam totam (qin nunc vel ab Hunnis,ve ab Hngaris, populis ex

Scythia cert profedis,qui earn incolunt, ita appellari cnftat J Danubius o-
mnium, quos Europahabet, fluuiorum maximus, inMartianafylu ad Vlmam
ortussex Germania dcfluenSjmedim interfluit,atq; in partes fcindit,in citerio-
rem,& vlteriorem. (nam nunc ita loquimur,ac fi Buda^qua: regnifedes eft,efle-
mus.) Citerior eft ea > vbi olim Pannoniae fuerunt : haec ab vlteriore Hungariai
Ss i)
 7 I N. S A M V I R R V M
Danubio,& Auftria,& Norico,radicibus ad Vienna Caxij.ficolim diu,mo**
tis : Slauonia Drawo, a Bozna & Rafcia Sauo fluminibus terminatur. Nam
in locis Danubio propinquis,& ad Belgradum fpcctantibus,ad Saui vfq; flunii-
nis olia,cum Daniibioexcurrit, WalkojPofegam.Sirmi^res infignes prouin-
cias,quasnoscomicams vocamus, Slauonia diuellens. H uius citerions Hua*
gariaecaputcft ea,quam paulo ante nominauimus,Buda,regni fcdcs. Nobilio-
rain ea oppida, Alba Regalis, coronatione&fepulmrareguminfignis, Strigo-
niummetropolitana,Quinquecclefienfis,epifcopalisfcdes,pra;tereaSoproni)
Iaurinum,&Sabaria,diuiMartini,&Stridon,diuiHieron.patria.Fmminamul-
ta in ea nobilia,praeter Danubium Sc Drauum,quos fuperius diximus.Lacus ha i
bet duos nobiliflimos , Balaton, Sc Ferto, alterum tredecim circiter milliarium
in longttudinemprotenfum,alterum non italongum,fed Balatone longe latio-
rem. Huic citeriori Hungaria;,vbi Drauu tranileris, annexa Sclauonia eft, pan
olim Pannoniaz fuperioris, inter Sauum & Drauum pofita: fed Sauum etialoa-
H*n. g tranfgrefla,& vque ad numen Hunam (hoc enim ill! nunc eft nomen) pro-
tenfa,vbi Croatia incipit.Poft quam Dalmatiafequitur,peroram Adriaticima-
ris,quae partim V eneto,partim Turcas paret: minima eius partcula eft regi Hu-
ganae fubiectadoca mediterrnea oznenfes tenent,&Rafciani, qui olim Mefi
fuperiores fuerunt. Sclauonia: caput Zagrabia eibfedes Epifcopalis Croatix
nunc Bigihoneft, antea Fumium erat. Dalmatian, inea parte, vbi Hngaro pa- Hi
ret,Segnia,Boziia,Iaycza,RafciadiueSeruixBeIgradum:&inhuncmodumic
H -angaria citerior, Sc eaquae inter Danubium & iinum Adrix funt,habent. Vi
tra Danubiana Hungaria montibus Carpathiis, fupra Pofonium incipiemibus,
& longiflimo flexuadlittusEuxini maris porre&is,Morauia,Slefia,Polonia,&
Rufia diftinguitur , vfque ad eum locum,vbi regio eft,quam Maromaruiam
vocamus. Ibiiam alij montes, Sc fylux ab eo loco Seuerinum verfus tendentes,
Tranflyluania&ValachiaTranfalpinafeparant. hancvlterioremHungariam
Tibifcus fluuius,omnium,quos Septentrio habet,fluuiorum (quantu adhucia-
telligere licuit) pifcofiflimus,inmontib.Maromaruiiis Sc fahnariis orcus^ned
inrcrfluit : praeter alia minora duo nauigabilia ilumina , in fe recipient Zamof- j
fi.ira,& Maryfium,vtrumque ex Tranflyluania defluemem. Hxc Hungaria vl-
terior habet oppida nobihora, ad Septentrionem Pofonium, Tirnauiam, Tria-
cinium,& ibidem fluuium Vagum,prope Comarom in Danubium influcnterai
Nitriam, Sc inibi Biftriciam, cum aliquot montanis oppidis , auri & argenti,cu-
priqs fod nisnobilibus : item Vaciam,Peftum,Buda:oppofitum, Agriam, Caf-
fouiam,&: aliquot Sccpuiij oppida non ignobilia: ad Meridiem vero Colociam,
Bachiam, Zegedinum: vltra Tibifcum, Varadinum, Debrecinium, Riuulos
dominarum,cumfodinisauri&argenti, ChanadinumEpifcopalCj&nobilifTi-
fflam arcem Thcmefienfem : prxfe&uram , quae tertium inter regni praefe&u-
ras locum obtinet : Seueririum,vbi pontis olim Traiano Imper.extru&i vcfti- 4
gia etiam nunc apparent , & alia, quae breuitas hiftorica nuncprolixius vetat e-
numerare. Tibifcus ipfc circa Tituhum praspoilturainfigne,non procul Va-
radino Petri,in citeriorc eius fluminis ripa ita,Danubi influit. Vltra cos mon
tes, quos Carpathiis ad Seuerinum protendidiximus , Tranflyluania eft, De
cas olim prs.Eius caput Albalulia,vela lulio Carfare,vel ab HijulajJbtiustjuo-
dam Hunnorum principe , ita dicta. Oppida complura nobiliflima , in quibus
Cibinium,BraiTouia,Colofium,Biftricia,& plura alia Germanis,quos nos Sa-
xonesappellamus,condita,5habitata. Inea funtSiculi, vulgo Zekel diti, ge
nus hominum ferox,& bellicofum: inter quos nullus neq; nobilis,ncquc rufti-
cus,omnes eodem iure cenfentur, Heluetioruminftar. Tranflyluania ipfare- f* I
rum omnium eftferaciflma,prarcipuauri, argenti&aliorum metallorum : ad
hare falis monrani.equos general nobiliflimos, vinoabundat, fed non arque ex-
cellenti,vt Hungaria, & Sclauonia. Tranflyluaniam dux cingunt Valachix
Tranfalpina,& Moldauia : ilia Danubio,hxc mari Euxino admota : vtraqj cum,
Tranflyluania eamEuropx nunc occupt partem, quae olim Daciaerat. Sic co-
tusifte
 VNGARIC APPENDIX. 7
tus ifte trahis Transdanubialis, quino folm Hungariam vlterior, (ta Tranf-
fyluaniamquoque,cumvtraque Valachia,continet: Danubio, montibus Car-
pathiis, mari Euxino , & rurfus eodem Danubio ex omni parre includitur. Et
harc de generali Hunganae fitu : nunc reftat de hislocis dicere paulo aliquanto
particulariuSjin que. totahuius belli vis incubuit. Infra Budam,perripamDa-
nubij defcendentibus,prter quofdam ignobiliorespagos,& vicos,Rakos,poft
Tholna eftjfedecim milliariis noftris Hgaricis Buda remota. Inde Batha,fub
Batha Mohacz,adripam Danubij ftum. Mohaczad dextram,in locis mediten-
raneiSjQuinquecclefias habet, ciuitatemante hac cladem in Hungaria fatis in
to fignem,quatuor milliariis, vel paulo amplius Danubio, tribus Drauo remo-
tam. Drauum verfus Soclofium, vitra Drauum,Valpo arces nobiles habentemt
Mohacz porro,vfqj ad Drauum flu. quatuor,vel paulo amplius,milliariafunt
Supr^eumautemlocum,vbi Drauus Danubio mifcetur,invltcrioriripaeftop-
pidum Ezeek, o ibidem veftigiamagnae alicuius, tempore quo Romani Pao- Et).
nias obtinebant , vrbis : colonia: fortafle Romanorum , ab otio Draui non nifi
duobus milliariis remotx. In eo loco,vbi Ezeek eft, Drauus in anguftum coar-
i:atus,ponti faciendo eft aptifimus: quodfequuti noftri,tempore,quo telgra-
dam amiflum eft,pontem ibi,per quemexercitus traducerctur,extruxert. Poft
Ezeek, Erdewd eft, arx prarpoftura: Thitulienfis, locus vndique fyluis cindus,
tc &qui paruo labore , natura adiuuante , munitilimus efHci poflet. Poft Baroh,
Walko,Zatha,&: regionc Bachia, quam diximus : altera Hungaria: metropo-
ls;inloco campeftri lita, vt funt omnia alia vlteriora , qu inter ibifcu &: Da-
miiuiftiacent,campeftria & plana, atque ob id pecori & armentis alendis in-
primisvtilia. A Zatha per eandem ripam,eft WiIak,oppidumcum nobiliffima
arce , atque ibi primm aperitur beata illa , &c fertilifllma regio Sirmienfis , non
viii folm tota Septentrione laudatifimi,fed etiamrerum omnium, qua: ad v*
um humanum percinent,fcrax : tot olim Imperatoribus, atque etiam ( vt anna
les Romani habet ) vnius ad pontificatum Romanum euecb, mater, & alumna,
oppid olim eiufdem rtominis infignis , cuius etiam nunc veftigia extare di
jo cntur. Mira ibi eft locorum amnitas, mira foli fcecunditas, incredi bilis ae*
ris temperies : quod propterea iam efle conftat , quod ea regio non eft littore
Adritico nifi tridui,aut, ad fummum , quatridui itinere remota. Prima in Su> v
mia ab Wlak recedentibus,occurrit Bakmonoftra,fedes cpifcopatus Sirmien*
fls :ac,antequam ad Varadinum Petri perucneris, Kamanceh nobile oppidum:
intra illud eft Varadinum Petri , oppidum cum arce ecclefix Colocienfi fubie-
dum : quem locum,amiflo Belgrado,pro Belgrado numeramus. poftea eft Za-
lankemen, & alia non magni nominis oppida, fuperiori Belgradenfi clade per
Turcas dirata. Inde in eo ngulo , vbi Sauus Danubio influit, arx Zemlen : in
ter hanc arcem,& Belgradum,oftia Saui,& in altero confluentis anguloBelgra-
fo dum illud,tot nobilifllmis cum hofte Turca commiflis pradiis infigne : cuius
iam pene captae ppugnatione,Ioannes Huniad,Matthia: regis pater,Hungariae
gubernaror, cumfratreloanne Capiftrano, Amurathen olimTurcarumimpe-
ratorcm,fumma cum nominis noftri gloria, repulit. Hanc arcem nos Nandor
Albam vocamus,aliqui Albam Graecam dicunt,antiquiThaurinumappellart
Sita ft, qu*a Hungariam fpe&at,in rupe prxcipiti,oppidum habens fub fe eiuf
dem nominis : hinc Sauum , vbi Danubio mifcetur, illinc Danubium praeter-
fluentcmdefpiciens.Etin huncmodum fe habet Hungarian eorum locorum,
vbi tan tarn cladem accepimus,fitus. Nam ad dotes Hungarian, quibus fupra o-
mnes Europa: prouinciasf fi verum dicere licet) abundat,referendas, peculiar!
5 vol ummeeiTet opus.nos fitum eius,vt magis effet confpicuus,oeulis legcntium
fubiicere ita voluimus.
Rex, igitur, vt adinftitutum rcdeamus, vbi accepit, Turcorum copias iam
Sauum tranfire,veritus ne 1II0 fuperato,eueftigio adripas Draui,& ad oppidum
quod diximus Ezeek , ante fe occupandum feftinaret : ad eum locum prasfidio
rccinendum,animum adiecit ; qua: resdemandataeft comiti Palatino, qui tunc
Ss
 7 IOAN. S A M V I R E R V U
non procul Drauo,in arce fraterna erat. Qui licet mal pedibus affeftus,id ta
rnen curandum impigr fufeepit. Caeterm illis,quibus mandatum erat, vt c-
dem vcl irent,vel copias iiias mitterent,mandata iegnius,qum par erat,obeun-
tibus,Palatinus fruftra id, quod aggrelus fucrar,faccre conatus , Budam ad re
gem venitivbi accufataeorum,qui fibiadeile noluerunt,negligentia,poftea a-
pud regem manfit,regia:exhinc contra hoftem profe&ionis comes. Sub idem
fer tempus , rex fa&us eft certior per fecremm nuncium quodam , cui hoftis
confilia, ac rerum cius ftatus erat exploratiTimus, nihil elle confultius , quam i |
VayuodaTranfyluanus, cum Tranalpino, ( nam & huius fides rgi in hac par
te explorataeflevidebatur) vel tergoaggrederentur hoftem, nihil talccogi- (
tantem : y. el illo re contra regem tendente, ip fi iun&is viribus Thraciam, o-
mni prxfidio nudatam,inuaderent. itaenim fore, vt hoftis vel opprimeretur in
medio , vel cert ab incepto deiiftere , atque ad fua defendenda redire cogere-
tur. Fuit id confilium primo fufpe&um , ob nonnullas caufas , quas longumei-
fet commemorare. DcindecumStrigonienfi archiepifepo res fuiteommuni-
cata: illo confilium approbante,praeceptumeft Vayuoda: Tranfyluano, per Vr-
banum Batthiani,qui tune forte in Moldauiam mittebatur,vt re plenius cogni-
ta,id faceret,quod magis Repub.eflc arbitraretur. Et,fi id putaretvtiliuj, vi
res fuas,& Tranfyluanorum,cum VayuodaTranfalpino ,ad illalocaconuertc-
rct. Quae res pro magna parte in caufaeiTe potuit, qud Vayuoda ad tepuspra:- te
lij adeile non potuerit. Iam dum hxc agebantur, non aderac folm,fed &pra:-
terierat tempus conuentui Tholnenfi defignatum , &nerao adhuc ad em lo>
cum venifle audiebatur : videbanturque omnes folum regem infpicere, eque
prius Tholnam venturi , nifi regem ibi intellexhTent efle. Inualefcebant inte
rim in dies magis ac magis rumores de Turcac vlteriori progreflu : donee audi
tum eft , cum Sauo tranlito , aliquot caftellis obuiisdirutis, Varadinum Petri
obfidere : & iam arcem ( nam oppidum parum munimentumhabebat ) acra
me terra &c aquis oppugnari. Tum denique rex,licet neque ex oemia , neque
aliunde quifquam adhuc aduenerat , &paucas admodum copias apud fe habe
re t, ne quid tarne in tanto regni periculo omififle videretur , quod fc fieri pol- \\
(et, x x 1 1 1 1. Iulij Buda exiguo comitatu egreditur, penes Danubij rip, Thol
nam verfus paulatim iturus : fperans intcrim,alios quoque ad fe venturos. Pau
lo ante hunc regis ex Buda egreflum, miffus fuerat Stephanus Bathori de Som-
lio , ad Vayuodam Tranfyluanum, qui eum iuberet, reie&is omnibus aliis con-
filiis, hoftis aduentu itaiam exigente, cum omnibus copiis Tranfyluanis ad re
gem properarc. Habuit tune rex, cmex Buda egrederetur, cum his, qui Mai
ria: regina: Sc archiepifcopi Strigonifis erant , equitum ac peditum ad tria mil-
lia. Eo die quo Buda egrefi fumus , ad fuburbanum Ambrofij Sarkani perue-
MrJMar- nimus, duobus milliariis Buda diftans,Erd loco eft nomen , ibi rex cquum a-
*"""*' mifit,quem habebat omnium charifimum, praftantiflimum, reptino mor- 4
bo abfumptum : ex quo incredibili dolore eft aFedus. multi id pro infaufto o-
minehabuere. Vbi cum aliquot diebus rexfuiflet commoratus , neque quif
quam ad cum venhTet, cum iifdem copiolis, cum quibus illuc venerat , vlterius
ad vicinum pagum , Erchij vocatum , procedit : ibi etiam multis diebus inuti-
liter confumptis , &folo Andrea Bathori exprimoribustum,non cantemnen-
dis copiis ad eum veniente , per ripam Danubij ad Penteleum eft itum,locum
Sc ipfum (ficut&deEzeek diximus) vetuftatc alieuius etiam Romanorum co
lonia: veftigia feruantem,vbi nobis Vayuoda Tranfyluano Georgius Bafij
cum mandatis praeft fuit. Summa mandatorum ha:c erat: Vayuodam valdc
aneipitem eile , quid agere debeat , ob tantam , qui ad eum miffi illjs diebus je
fuerant, nunciorum varietatem. veniiTc ad fe primm aliquot literas regias,de-
inde frquentes nuncios (in quibus Gafparum etiam Horwath de Wimgard
regia: dapis in menfam apponenda: pra:fetum) quibus ad regem venire iube-
retur. venirte pofteaVrbanum Batthiani,qui coniiliaquardam de hofte tergo
cum Vayuoda Tranfalpino aggrediendo,adfe detulent : venTcpoilremo Stc-
phanum
 V N G A R I . APPENDIX.
phanum Bathori de Somlio, qui rurfus priora illa mandata repetiuerit , non re-
uocatis apert iis, qua: per Vrbanum Bacthianifuerantnuciata. Atque itapror-
fus fe incertum efle,quid inter tot coniiliorum mutationes agere , vel quidnam
horummandatorumexequidebeat:ad omnia fe,qua:cuque regia Maieft.iube-
at, efle paratum. Sibi tarnen videri illud confilium longe efle falurarius,quo ad
regem venire iuberetur. Serum efle iam illud de Turca a tergo aggrediendo : &
vt valde penculofum,ita iam fadu long, qumantea,dinicilius , etiamf maxi
me conducat. lam enim Tranfalpinum , cum quo id facer iuberetur, coadum
elfe mittcre in calra Cxfaris Turcarum , pro obfide filium , quem vnicum ha-
o beret. His Georgio Bafij cognitis , rex inde ad Felduar (ita oppidum in eadem
ripa Danubij itum appellamus)eodem,quo Baij mandata domini fui expofue-
rat,mane profedus,Georgio ibi in fenatum vocato mandat, vt dies , &: nodes,
quantummaxim poflt,ad Vayuodam feftinet:placerc rgi , Vayuoda: coniili-
um:&ita nunc,hofte limites regni ingrcflo, & contra fe properante,ex vfu efle.
Itaque rebus omnibus & confiliis aliis poftpolitis, Vayuoda cum omnibus tam
Tranifyluanorumcopiis, qum aliis, quos per viam ad regis caftra veniens v bi
que oftenderit,ad regem feftinet,omnes,quofcunque pollt, in caftra regia tra-
hat,non nobiles folm,& militares,fed etiam agrcolas. Dantur litera: ad Tranf-
fyluanos, dantur Se adepifcopu illiusprouinciae Ionem Gozthoni,regina: can-
10 cellarium:danturadVayuodamipfum,Georgioidexvoluntate(vtdicebat)do-
mini fuifuadente.ha:, quas ille aliis ad eos facilius mouendos oftendere pofet,
folito ardius fcripta::& in quibus fub pnainfidelitatis ei mandabatur,vt ad re*
gem dies &nodesfeftinaret.Mittitur cum Georgio Bafij,vtres facilius & cele-
riusconfici poflct, loannes Statilius, acris& prompti ingenij vir,acnon medi-
ocris literatura:, Petri Bcrizlai epifcopi Vefprimieniis & Bani Martini , viri pa
ds &: belli artibus clari,exfororenepos.alij nondum rege difceflerant:&ecce
infaulus nuncius , Varadinum Petri per plures dies noftris viriliter defenfum,
omnibus fer defenforibus interemtis , muro (quo peruetufto , ideo nonfa-
tis valido, arx erat circumdata) crebris tormentorum idibus in terram deiedo,
|o in hoftium poteftatem veniiTe : atquc eos inde terra Sc aquis ad alias propin-
quas arces, maxime adVylak oppugnandum , properare. Rex hoc nuncio
confternatus , tanto magis properare iubet eos, quos ad Vayuodam mittebat.
fcribunturpraterealiterxadomnespartes.mittunturnuncijadGcorgiumco-
micemScepuuenfem.qui non longe ab Alba regali,cum quinqu hominmil-
libuseTedicebatur; ad FrcifcumBatthyanij,Banum Croatia: ad comit Chri-
ftophoru,quem iam fama erat Ferdinando digreflum, in Croatiamad patrem
perueniTe,vt acceptis inde armis,equis Se domeftico milite, ad rege inftrudior
veniret. AdhaecLadiflausMacedoBudamadreginam cleri curfu ire iubetur.
Petitur regina, vtfratremFerdinandum, Se in eius abfentiaprseides Auftrie, '
o pro fubidiis antea petitis , rgi quamprimm fubmittendis vrgeat : & maxima
pro tormentis bellicis, quibus hoftem inftrudiffimum audiebamus , nos non
valde abdabamus. Deinde,vtregina Vrgeat Boemos quoq>,& illas copias Bo-
emicas, pro quibus nomine Scxtc fuo priuato conducendis Mezericio Mora-
uo regulo pecuniam dederat. Vrgetur per literas Thomas Nadasdinus , qui ad
Ferdinandum mi/Tus fuerat , vt inftet apud eum, narratis & regni ac regis peri-
culis, S praecipu Varadini Petri amiffione,ne princeps,regi duplici cognatio-
ne, Se periculorum etiam focietate ciundus, regem in tata necelicate deferat*
Ideni agere iubetur Nadafdinus apud alios Imperij principes, qui tunc (vt fupc-
rius didum eft ) Spirx conuentum Imperialem habebant. nter haec Paulu*
) Thomorij , qui adhuc ante Varadinum Petri expugnatum , dum duo equitum
millia haberet , qua: fola tune cum eo crant , fumma: temeritatis eTe iudicat,
tanta: hoftium multitudini fe opponere : relidis inpracldio arcis mille circi-
ter peditibus, & paucis equitibus , quos in arce ab hoftibus defendenda periif-
fe diximus , in alteram Danubij ripam tranfgreflus fuerat . vbi quantum pote*
rat,hoftis celetatcmretardabatjtam terra quam aquis. Habebat cnim& fuper
S s iiij "" .
 74 IOAN. SAMBVCI RERVM
Danubio copias nauales,eorum,quos nos Nazaditas appellamus , non pamas
hofti tamen longe impares* Rex vero oppugnatione Varadini Petri audita,
p^rripamDanubij,exeoloco,quemiuprdiximusadPakos,ibibiduumeom-
moratus,& erat dies transfigralo faluatori facra,Tholnam peruenit,au&oiam
aliquantulumcxercitu:& cm Tholnam intraret, habuit ad quatuor, vel paul
amplius equitum millia.Tholnam intrant! regi,prodiit obui,cum his qui pau-
ci iam Tholnam conuenerant,comes Palatinus: qui adhucex fecundis caltris,
qua: eum in Erchij diximus habuiiTe,Tholnam fuerat prxmiilus.Rege Tholna:
exilente , conuenerunt ex omnibus fere tarn citerions , quam vlterioris Vnga-
ria:prouinciis,qua:nos comitatus appellamus , frequens numerus . fuperuenit
& comes Georgius Scepufienlis cum trecetis,vel paulo amplius equitibus gra-
uis & Ieuis armatura: , ac mille circiter ducentis peditibus. Affuit c Hanmbal
Carthaginenfis Cyprius cum mille trecentis peditibus, pontificas pecuniis c-
. dudis. Venerum alia; pedeftres pontificis copix , qux omnes in vnam fum-
mamcolled,emciebant quatuor peditum millia,armis & robore militum ele
ganter inftru&. Atqueexhoc numero,duce Leonardo Gnoienskij Polono,e-
gregio caftrorummetatore,& adhoC ipium precipu conduto,Poloni mille &
quingenti:qui rebus omnibus,quibus hocmilitum genus commendarifolet,a-
hos peditatus longe anteibant. Veneruntper hoc ipliim tempus & nonnulli ex
epifcopis : Paulus Vardaij Agrieniis , Francifcus Perenni Varadienfis, &plures *
tamepifcopi,quamfecularcs. Dum Tholna: eiTemus , confulcatumeitdiligen-
terfrequtiifimo fenatu, quotidiefer, diebusregni,de vkeriori regis progret-
fu,acrurfus deretinendotranfitu Draui:quando iam &: de Sauo ,& de Varadi-
no Petri a&um eflet :& Turca, expugnatis iam omnibus penes Danubiumca-
tellis,& arce etiam Vilak in poteftatem recepta,ad Ezcek aduentarc diccretur.
Defignatur itaque rurfus , qui properet ad Draui tranfitum ante hoftemoccu-
pandum,idem comes Palatinus,quiprius.Addunturplures ex optimatibus,<p
eum fequantur cum copiis;quorum aliqui, dum mandatum regium exequirc-
cufant,dumpriuilegiafua,& morem baronum fub regiis tantumfignis miliun-
di iactant,ea quoque res,Draui fcilicet defenfio , fuit pratermTa : Palatino,ta- \a
mcti eadem qua prius corporis valetudine impedito , nullum tamenlaborem
recufanre : quern cum ad Mohachium progreflum , casteri quimittebantur, fe-
qui recufarent,priuilegiafua(vt diximus) allegantes; rex in frequenti fenaru, v-
bi de hocagebatur,fubit iniram verfus:Video,inquit, ego vnumquenqucca
pitc meo (verbaenim regis, ficuti fuerut,ita ponemus) excufationem falutem
capitifuoqua:rere. Ego perfonam& caput meum ideo in hcpericulaadduxi,
vtillud pro huius regni & veftrafalute omni fortuna: difcrimini obiicerem.Nc
quis igitur iit,qui poifit excufationem aliquam fua: ignauiae capite meo practcn*
dere,nve poflit aliquid mihi imputari:ibo ego,Deo ptimo bene iuuante, eras
vobifcuminperfona,e,qu alij fine me irenolunt. His diebs applaufu multo- 40
rum,admiratione vero omnium,quiaderant,fubfequuto,fignum in fequentcm
diem proficifcendicanereiubct: quibufdam,qui non gnorabant,quidnde pe-
riculi fequi poiTet, fruftra profeioncmhuiufmodi diluadentibus. Ex Tholna
igitur fequcnti die profe&i,pridie eius diei , qui erat aflumpta: Virgini matri di-
catus,Zeckzardum, inde binis caftris Batham peruenimus. Fueriit prius mill!,
inualefcentc in horas hoftis appropinquatione, qui exercitum per pagos & vi
cos hue illuc difperfumin vnum cogrent , 8 Batham compellerent. Fuitmif-
fus epifcopus Boznenfis,Georgius de Palma, vir iuris fcientia& vitx integrita-
te clarus,quiPaulumTcmoriedem venire iuberet.Cumitaq; Batham omnes
conueniflent , & tempus exigere videretur f id quod & ad earn diem videbatur
non fine graui detrimento & incommodo dilatum ) imperatorem aliquem ex- f9
ercitui prxfcere:rex animis acfufFragiis omnium fingulis fecreto exploraos,
cum multo maioris partis vota in Monachum inclinare videret: eum cum co
mit Georgio Scepufienfi , fratre Vayuodx , totius exercitus imperatorem d
clart: non omnibus cam ducum,pra:fertimMonachi , declaration^ appro ban-
tibus,
 VNGARC. APPENDIX* yf
ibs, quibufdam etiam fatis grauker id ferentibus : quos tarnen pofte omne
vidimus dido ducumobequentimmosfuifle. Verum Tomorij,cm regis volu-
tatem earn circa fe efle videret,vt curam ducendi exercitus omnino futciperct,
dm eft,multumque reludatus,nunc regulrem profefionem, nc impcritiam,
viriumfuarum tanto oneriferendoimparitatemcaufatusrhaberedicebatre-
giam Maieft.multos claros viros,ex ordinc patritio , feculares , qui bus hoc mu-
neris longe magis conueniret . nominabat comitem Palatinum prarfentcm , &
Vayuodam abientem : vtrumq; in magnis expeditionibus verfatum , & ducen
di excrcims aliis omnibus quos Hungaria haberet, peritiorem: ad hax, Zondij
iuucnes, non carentes tarnen & ingenio, & miniftris longe fe bello geren-
do aptioribus. fe tanto oneri omnino imparem , vt qui tale bellum , quale tunc1
fux Maieft. inftaret, ne oculis quidem vnquam vidiflet : eque idonus vilo pa
cto fubiturum,etiam fi rex caput ei amputare iuberet. His & aliis eiufmodi tam
publicc,quam in fecretis regis colloquiis fiuftrafarpe commemoratis,rex nihilo
fecius eumducem belli declarat.Additei,quoddiximus,Georgium comitem,
Vayuodaz fratrem, qui& ipfe diu eft earn prouinciam pertinacilim depreca-
tus.Tandemealege c6fenfit,qud ei nemo alius,nii frater Paulus (itaenim di-
cebat)collega daretur:vtqj,vbi frater adueniflet,liberum eilet ei ftatim hoc m
nere fefe abdicare, quod facile fuit coceflum : qud longe iam antea fuerat de-
crem,vt cum Paulo Tomorij,& comit Chriftophoro Vayuodaj dux huic bello
gerendo prxficeretur.nam comes Nicolaus de Salm valetudin aduerfam excu
iauerat. His itaq; peradis, duces ad locum caftris prope oppid Mohacz capi-
end proficifeuntur. Erat id oppidum epifeopatus Quinqueccleneis,inter ba-
tham& oftia Draui Huminis,inripaDanubij it. Danubius paulo fupraBatha
fcmdimrinduosalueosiquorummaiorvlterioremjquaecampeftriseit^unga-
ran fecat : minor Batham & Mohaczium alluit:ambo infra Mohaczium in v- .
num coeuntes , infulam ibi efficiunt. Mohaczi vicus iue oppidum eft fatis ce*
lebre,habet circa fe quaque verfum ingentem planiciem,nullis collibus,vel fyl- ,
uisimpeditam.HabetadfolisoccafumQuinqueccleiias,ciuitatcm(vtdiximus)
jo ante hanc cladem fatis inignem. A Septentrione eft ei , quam diximus , Batha:
ab Oriente habet ilium minorem Danubij alueum , aMeridie quatuor & am
piis milliariis remotu Drauum fluuium , inter quem & Mohaczium funt par
tim colles vitiferi,partim paluftria quardam loca. & in hoeipfo fpacio erat , non
procul a Mohacz,aquapotius quatdam paluftris,qumquod eavel palus,vel a-
nmis vocaripoiit, Kraloeum incolae appellant, vitra quem habebat Tomorij 1"
quinq; , aut fex equitum millia in caftris, partim ex his qui ab initio cu eo fuerat,
partim qui poftea cu Petro Perenni,& cum aliis ad eum aduenerant,quos iuflu
regis ex vlteriori ripa Danubij in citerioremtraduxerat, cum exercitu regio co-
iungendas. Loco igitur caftrorum cum collega prope Mohaczium capto, di
40 ligenter ex prarfcripto etiam Leonardi Gnoienskij metato , & fua cuique ftati -
one aflgnata:ipfe rurfus adfuos,qui vltra illam aquam in caftris erant,cum Pe-
fro Perenni proficifcitur.illos quoque , fi id ei perfuaderi poifit , in caftra regia
fecum addudurus. Q110 vbiperuenit, & vbimilitibus&copiarum dudonbus
in vnum conuocatis,voluntatem regiam, & pariter fuam de caftris retroducen-
dis expofuit:tum vero milites ad vnum omnes fremere,indignari,efe ab hofte,
cui obuiam iri oportebat , cum quo manus , fi viri eflent , ftrenu forent confe-
rendae,abduci:fugam meditari,non pugnam,Principes, qui taliaregi fuaderenc
ocio & inertia: afuetos. Veniat modo rex& fecum in hoit armaferat : vidori^
am forein manibus fuis.Exploratum fibi eTe, habere quidemhoftcm ingetem
|0 vim hominum & tormentor: exercitum tam eius imbellem eTe, & inermem:
vix decimum,aut vigefimum quemq telum aliquod habere, quo nocere poffit,
Illud etiam elle fibi compert dicebant,omnem illa ftrenuam olim,& inuidam
Turcarum manum primumfub Belgrado , pft in expugnatione Rhodiceci-
diTe:agatmodo magnanimusdux cum collega, qua; fintftrenuiducis: omnia
profper cafura. Aucllat regem , C lrenuum quemque militem ab illa inerti
766 IOAN. S AM VC I RERVM
facerdotum , & aliorum pugnam detredantium turba, qui regem etiam ipfum
de animo & corpore praftantem, fuis ignauis moribus, &: confiliis corrumpe-
re,& errrcminare,&: ex praeftantiflimo iuuene , fui fimillimum reddere contur.
Dum haec m illis caftris aguntur , iam apud Mohacziumomnesloca in caftris
ubi deignataoccupauerant,&: fub tentoriis agebant.Rexadhuc fe in Noua vil
la Macedoniorum, qua: inter Batham , & Mohaczium eft, cum paucis contine-
bac:non paruo expoiitus periculo, li hoftis non multum inde remotus , pauci-
tatem,quae apud regem erat , animaduertere potuifiet. Sed regis fatum in aliud
tcmpusjvbuong glorious pro patria occuniberet,formna referuabat. Aduo-
lat interim repente ex caftris, node intempefta,ad regem fomnum carpentem,
Michael Podnamiczkij , ab optimatibus miTus,afFerens pro re certa, Csefarem
Turcarum Drauum iamtrafiuifle, cum magna copiarum parte : reliquamcum
omni edentate traduci : certamennullo iam modo diferri vlterius pole. Ora
re optimates regia Maieft. vt, omni mora poftpoita, ad eos in caftra venirec, de
prsdio cum holte conferendo confultaturus.Rex his qua: Podnamiczkij attule-
ratcognitis,& aduocatis his paucis confultatoribus, quos fecum habebat , con-
fultat quid in re tarn trepida & ardua agendum effet. Occurrebat rgi coniili-
um Vayuodse Tranffyluani,&: comitis Chriftophori,quorumvterquepernun-
cios,qui ab illis paulo ant redierant,damnaratcoiilium eorum,qui regem ante
tempus ad locum hoftis adeo propinquum adduxerac. FuiiTe rgi vel Buda: ex-
pedandum,vel in alio quopiam rcmotiore ab hofte loco fubiftendum,dum o-
mnes regni vires & auxilia conueniffent. Hortati fuerant regem, ne ante fuum
faltemaduentum , manus cum hofte confercret. Nunciabat&illudVayuoda,
per Ioanem Statilium , venire fecum ex TraniTyluania copias cm numero,tum
robore militum ita prxftantes , vt in eis poffet rex vel praccipuam poner fpcm
vidoria%Etha:cigiturvcniebant rgi in mentem,&: ante oculosei verfabancur
qua: Senatusnunciabat. Cui fi nonparuiiTet , fi quid aducrli contigiffet,hoi}e
praefertim ade propinquo,& militibus tanto ardore pugna: nagrantibus,vidc-
batomnemreimalgeftac, autoccafionisprsetermiffa: culpaminfe vnumcoa-
iedum iri. Hiscuris anxius, ftatuit tentare optimatum nimos, fi quo padoa^
Vayuodam faltem & comitem Chriftophorum expedandum , & ad caftraio*
terim,i hoftis vrgeret,in tutiorem locum transferenda induci poiTent. Mimtur
ergo in caftra , eadem ferme illanodis hora, qua Podnamiiczkij venerat, can-
celarius , qui apudregemerat , fuafurus primoribus , maxime ducibus belli, &
Strigonifi archiepifcopo,ac comiti Palatino ( nam reliquam procerum fimulfiC
vulgi multitudinem nutu iftorum pender non ignorabat)pradij dilation. lu-
betur cancellarius commemorare omnia ex ordine, quaecunque a Vayuoda,&:
Chriftophoro fuerant rgi nunciata:ponereeis anteoculos, qummanifeltu
excidium regno immineat,fi rex cum tot primoribus, tanto totius regni Hunga
ria: nobilitatis &: militia: flore, fcfe tam aperto periculo exponeret. Nam i con- 40
tingatfid quod hoftium multitudine & apparatu cum paucitate fuorum collata,
magnopere effet extimefcendum ) regem fuccumbere , quidpofteaeffe, quod
poifit hoftem remorari,aut impedir, quo minus tota Hungaria paruo negocio
potiatur? D icebat infuperTefl longe fortaffe vtilius,dum alij venit, dum Vay-
uodacumTranffyluanis,BanusSclauis,ChriftophoruscxCroatia,Boemicum
Morauis,8 Slcfitis, & fi qua: alia auxilia cffcnt ventura , adele poffent, exerci-
tum abducere in aliquem tutiorem locum: vel retro etiam, fi hoftis earn necef-
fitatemimponat, aliquantulum ceder: minus calamitatis acceptureffeHun-
gariam , fi hoftis eamtotam Mohaczio vfqucad Pofoniperuagetur, ferro
& igni deuaftet: quam fi tanti exercitus, in quo rex, & tanta fit proceru nobili- fo
urn & militum turba , vno praslio dcleantur. His enim deletis , quid poftca fpci
regno reliquum effe?Regeautem,& totproceribus,ac tali milite faluo,faciliora
fore omniaxo prfertim rege,qui generis propinquitate ac neceffitudine fit loa
g lateque vniuerfum Chriftianum orbem circumplexus. Haec cm cancel
larius, quemadmod iuffus erat, cademilla node ad proceres, primm primo
ribus
 V N G A RI . APPENDIX. ye?
ribus fingulis feorfim node aditis,deindead Senatum vniuerfumdetuliflet,n*
hil magis profecit,qum ilnihil eis fuifletnunciatum: ade omnium animi e*
rant partim vana viorix fpe certaminis auidi , partim metu difluadendae pu-
gna:,cuiusdefdcrio vide bant mili tum nimos accenfos , occupati. Kexigitur
ub primam lucem in caftra venit: 6c quia nondum ex Buda aues venert,quae
tentorial alia in caftris regi neeearia deferebant,in domum epifcopi,oppido
adiacentem,diuertit,tentaturus ibi quoque,quod per Cancellarium paulo ante
fruftratentauerat. Conuocantur igitur ad regem omnes omnium ordinum 6c
nationumconiliarij, diu Senatui ex ordine ctiam militari interfuere frequtes:
le SexBoemisquoque,&Morauis, illiquiadeospracuenerant. Agiturdihgen*
ter cum fenatu, &: militari ordine,quidfado it opus : cum nemo adhuc eorum
quiex'JramTyluania,Sclauonia,Croatia,Boemia,Germaniaexpedarentur,ad-
elTet: quorum pleiofque certa fpes eflet breui afFuturos . hoftis aut inpropin-
quo elle t,non niii duobus ad fummum milliariis caftris regiis remo tu s, pugna
fbrtafle millo padodilaturus : quid faciundumregi cenferent: transferendane
aliunde caftra,pugna?, interim dum hi qui expedabantur aduenirent,difFeren-
dz gratia; an belli fortunam cu hofte experiundam ? Aderathis confultationi-
bus Paulus ctiThomorij,prxima node ex alus caftris haeipfa de caufaaccer-
fitus : quic pradio cum hofte conferendo videretur non alienus,rex miratus,
ie qua fpe animu habere t, 6c cius etiam tali propoli to auertcdi gratia coram vni-
ucrfo fenatu iubet eum interrogari,primm de iorum,deindc hofti numero.
Nam&id fciebat ille,magis ipfl,qum vllialij conftare, ob frquentes explora-
tores & transfugas , qui ad eum aifidu veniebant. Ad primumrefpondit, tam
in caftris regiis , qum in fuis (erant enim , quodfupr diximus,diuifa ) non efle
fuo iudicio fupra viginti millia armatorum.in caftris vero hoftium,dixitfe cer-
to inrelligere ad 300000. hominum. quaeres, 6c tanta noftrorum cum hoftibus
imparitas,cm nimos omnium vehementer percuhflet : fubdidit repente illc,
noncife hoftes proptereamagnopere formidandos. efle enim illam multitudi*
nem 6c inermem magna ex parte, 6c imbellcm. Inftanti regi rurfus percundan*
y> do,qutnamcrederethoftium millia efle bello aptiora&felediorarefpondit,
70000. Is quoque numerus vifus eft exercitum noftrum qum longiflm exu-
perare : prxfertim cum idem tormera etiam bellica grandiora dixifer efle fupra
}oo. His tarnen diu multum que confultatis,& tam Monachi confilio,qum ani-
misfer omnium (prxterpaucos,quinefcioquovanometududi,nonaudeb4
palm quodientirent proferre) iam per fe ad pugnamdecernendamfpedanti-
bus : fuperuenerc repente inter medias has confultationes , mifi ex aliis caftris:
qui cum in fenatum intromiflifuiifent, dixerunt, fe nomine eorum,qui in aliis
caftris erantjtam ad rcgem,qum ad fenatum mandata habere. Itaprius eu folo
regeinfecreto conclaui collocuti,pofteaindecum eodem rege egreffi, monent
40 fenatum accurate , nomine fuorum , ne regem pugna cum hofte conferenda
dehortentur,habere fe vires hoftium,licet hi numcrol fint,plan exploratas: vi*
doriam efle inmanibus,modfortuna,quamDeus eis obtuliTetjVtivelint. Ve
nirent igitur cum rege, & caftra, Deo bene iuuante , cum fuis caftris hofti vici-
nioribus,&illiinuadendoopportunioribus,iungerent. Quod fi quid aliud re
gi perfuadere niterentur , illis paratum efle exitium : fcque ab hofte contra nos,
fi caftra noftra caftris illorum quamprimum non admoueremus,venturos affir-
mabant. His inter ipfas belli confultationes coram rege & fenatu expofitis,
illis etiam qui faniora confilia fequebantur,tam atroci denunciatione deterritis,
pugna decernitur : nulla fpe,neq; Vayuodam,neq> Chriftophorum, neq> Boe-
s mos ad tempus pradij afFuturos. Banus ratum Croatia:, Fran. Bathianij,quiiam
non procul Qtnnqueccleiis cum copiis Sclauonicis erat, fpem facicbat , fefo
intra biduum, aut triduum afluturum. Id quod poftea cuenit ita. Fuerunt qui
dimiTo etiam fenatu,multum improbarent confilia pugnse,ita praccipitantcr m-
cundse. Fuit inter alios Francifcus Perenn epifcopus Varadienfis, feftiui inge- ffem
nij iuuenis,& ita certo fcribendi charadere praedims,vt eineminem noftrorum yarad'^)lit,
 76% IOAN. SAMBVCI RERVM
(nifi fortafle Thomam Zalahazij epifcop Vefprirtienfem ) in hoc genere prsr-
ferri velim, pr^fertim fi tntum ingenio excolendo,qumm ocio, & his rebus,
in qibs iuenes nobiliores,rrtagno fiio & patriae damno tempus plerunq, c-
terere olent, indulfnTet. Is igitur , quaii eorum , quae paulo poft fequuta rnt,
prafcius,regi,nonline omnim,qui aderantjadmiratione dixit,eum diem,quo
pugnandumeiTet,poftquam itaplaceret, iooo Hungarorum martyrium(non-
dum enim hnc nurttcrum exercitus excedebat) duce fratre Paulo Thomorij,
pro Chrifti religione occiforum foreconfecrandum: ac pro eorum canonifati-
one,quod vocant,Cancellarium,ii is huic bello fuperfit , in vrbem fore mitten-
dum,vt quipontificijc fupremis patribus iitadlegationes Roma: defundas be
ne notus.in quo vtinam ille falius fuiffet vates. Sdeme fortafle , qui accufaturi
fait audaciam noftrorum,qui ita cupide pugnam hanc expofcebant:&4*anc vel
temeritatem,vel improuidetiam lint vocaturi : quod neque nunc deetfc video.
Sedignorant multa illi fuifle in caufa,quac prudentiflimos etiam,& fuminos lm
Eeratores,ad idem radi impeliere potuiffent:& ante omnia , mirus & incredi-
ilis,ac fatal is pen quidam militum ardor, ac certa & indubitata in omnium
fer animis victoriae Ipes. Ad hace, occulta qusedam Pauli Thomorij , cum ma
gna hoftilis exercitus parte,confilia, cum his fcilicet, qui vel Chriftiani ipfi , vel
Chriftianis parentibus nati erant , & qui tormetorum bellicorum apud hoitem
curam habebant, partim Germani, partim Italici generis . quin & ilJud accede- w
bat,quod no videbatur fatis tutus ab hofte ade propinquo receffus.-hofte prae-
fertim ob equorumvelocitatemad nullamremmagis apto, & prompto, quam
ad perfequendumcedentes. Pugna igitur in hunc modum decreta ,ea, quae ad
pugna pertinebant,curantur. Ante omnia Thomorij in caftra fua,quae in proxi
mo fuifle diximus,proficifcitur; ibi aegre fuis impetrat , vt retro aliquantulum
concdant , & fe cum exercitu regio coniungi patiantur. Ita fequenti die caftrc
noitra cum caftris illorum, medio fer milliari,infraMohaczium coniunafu-
eruntc tamen,vt & ibi noftri illis non mifcerentur,fed effet paru um mteraa-
luminternftra&illorumcaftrareli&um. Eodcm tempore venerunt
aues tormentis bellicis maioribus,&: minoribs,puluereitem bombardico
qui bufdam alus ad pugnam neceflariis piense: noucm etiam machinas Vien-
nenfibusmifasaduehentes.Venert& Alexij Turzonis fer pedices, cum
aliquot machinis * nam ipfe cum epifcopo Vefprinicnfi Budac relitus erat apud
regirtam. Hiduoadeius cuftodiam& obfequia dputti fuerum: fug etiam e-
ius portea Comits, qui in hunc vfque diem in reginas obfequiis permanierunt.
Affuit Banus etiam Croatia;,die dominico,qui pugnam praeceflit, cum elegan-
tiffimis copiis : fuere ad tria milliaequitum , aenon ita multipedites. Vnrant
cum eo Ioannes Tahij,oannes Banffij,& nonnulli alij ex regni Sciauoniae pro-
ceribus.Venitpoftridieeius dieiman,rege etiam inftruente(nam eo etiam die
creditus eft hoftis in prxlium defeenfurus ) Simon deErdewd,epifcopus Zagra 40
bieniis, cumfratre Petro ErdeWij , cum feptingentis amplius equitibus , viris,
equis, armis decenter inftruclis. Aduenit eodem fer tempons momento Stc-
phanus Azel,cum 500 equitibus ferme , quos Ioannes BornemijiTa rgi infub-
fidiummiferat,cumaliquotmilkbusaureorum,fupremumpatrefiiio alumno
munus. Venit circa ferum eiufdem diei , Ioannes Zerechen , fupra 2000 pedi-
tum,eorum qui circa Drauum colunt,&mignesfagittarijhabentur,ducs,par
tim in fuis , partim in capituli Quinquecclelenis pofleflonibus collecfcorum.
Venerunt & alij plures intra illud triduum:illi pra:cipu,qui propinqui erant,&
in his Philippus More epifeopus Quinquecclelienfis, &fratereius Vladiflaus
LstUMort. More. Qinbus omnibus fimul congregatis (fuere autem ad viginti quatuor vel j
vignt quinqu hominum milliamam naualiumcopiarum,qua:&ipf32 eodem
' in loco eratitjnullus in eo bello fuit vfus , Carfare cum illo fuo tam numerofo &
potenti3ooooobominumexercitu,nonnifiperduomillianadiftante)confum-
ptifuntillic tres dies,qui pugnam anteccfferant,partim in pugna: prludiis,qua
.. affidua: fiebant,maiori femperhoftium quam noftrorum damno: partim in con
ful-
 VNG AR I . APPENDIX. yp
faltando , quo pato , & in quo loco cum hofte congrediendum , quem in mo-
dum acies eilet ftmenda,vbirex inacie ftare,vbi eques,vbi pedes, vbi bombar-
x poni deberent,quas adottuagintahabebams,cumhoftilibus minime con-
ferendas. Difputatum fuerat ante lllud tempus dihgenter de regis perfona
fuerant, qui cenfebant eum cum aliquot hominum millibus lele&is , proeul ab
acie ftare deber. quod cum nullo pa&o exercitus laturus elfe videreturj^ui rc-
gern de more volebant praelio intereife : agitatum eft &c illud, vt regis loco , ar-
mis regiis alius indueretur. Sed id quoque vifumeft , fine ingenti exercitus re-
clamatione , confternatione fieri non pofle. Decretum igiturpoilrem eft,
ic cum fatis aneeps pugna imminere videretur , vt cflent qui regis feruandi cu-
ram haberent, fi quidgrauius aeeidiflet : & regem limul, ac aciem , itavtrefti-
tui pol amplius nonfperaretur,inclinare vidcrenr,cx media acie ereptum ab-
ducerent. Demandatafuithac cura GafparoRaskaij, Valentino Torok,&Jo-
anniKalnaij , tribus praeftantiflimis viris , & regi line vla controueria , fidiffi-
mis : difpofitis etiam ad id equis velocioribiis , quibus rex, fi ita neceflitas po-
ftulaffet , in euadendo vteretur. Sed vt ad rationem dilponenda: aciei redea-
mus, erant non pauci,& in his Lampert Gnoinskij, qui confultillimum nimium
cenferent , 11 curribus quibus rex maxime abundat, acies vndique cingereturi
aefi intra fepta &munimcnta certamen firet: hoc enim pacto futurum dice
10 bant , vt hoftis non ita facile nos poflet (quod magnopere timendum erat ) cir-
cumuenire.Approbanthancftruenda: aciei formam Radifch,Bolich,&: Paulus
Bakith: ex quibus pofterior tribus legitimis prseliis Solymano cum hofte com
miffisjinterfuiiTe fe dicebat. Itum eft igitur pedibus in hanc ienttiam. Deman-
dataque ea cura Gnoinskij, & quibufdam aliis : ferius tarnen , quam oportebat,
&eodemumvcfperi,quoinfcquentemdiemeftcumhoftepugnatum. Itaque
hare quoque res,ficut alia multa,fuit neglecta. Aciem eo die, quo eft pugnatum -*'****
(qui fuit xxix. Augufti menfis , diui Ioanni Baptifta: decollato facer) ex fen- "*
tentia eorum,quos paulo ante nominauimus, ita extruere placuit : vt quto la-
tius extendi poflet,extenderetur : in quo illud cftpotiflimum fpedatum , ne ab
jo hofte circumueniremur. Deindediuifus eft vniuerfus exercitus induoagmi-
na. In primo agmine,duces belli erant nullo certo loco : fed vbi res poftulaflet,
dextrum eius cornu Banus Croatie,cum loanne Thahij : liniftrum,quod Vay-
uodx Tranffyluania?,fi adefle potuilTet,defignatum fuerat, Petrus Perennij cu-
rabat. Erant in hoc priori agmine plures ex primoribus,in quibus Antonius Pa-
loczij,Francifcus Hommonai), Gabriel Perennij,Thomas Zechij, Andreas Ba-
thorij, Emericus Czibak,& plures alij. Tormenta bellicaftatimpoft principia
pofta erant. Secundum agmen , fiue ilia acies , quam nos ftatariam appella-
mus, in qua rex erat , ex equitatu magis conftabat , paucos admodum pedites
lateribus habebat : inter hanc aciem,& primam,non intercedebat,nifi fpacium
fo lapidis ia&us. In eo agmine ante eum ordinem , in quo rex erat, triplex erat or
do , magna ex parte excubiculariis regiis Sc baronibus conflatus : quorum dux
erat Nicolaus harczay, vir & manu promptus, SC fingulari in regem fide. Ibi
dem erat vterq; aula: regia pracfedus Petrus Corlatkei, & Andreas TrepkaPo-
Ionus. Erat Sc Stephanus Slijk Boemus,cum aliis Boemis,& Morauis : &: hi an
te regem , regi proximi erant. Tres illos ordines fubfequebatur ordo regius , Si
in eius ordinis medio rex ipfe,nempe
Ingetiio,(peciC) virtutefr numnisinfiar,
Spespatri*y regumfy decus, ftfata tuliffent.
Ad regis dextram erant,antiftes Strigonienfis,& Zagrabienfisinam Agrien-
> fis adhuc ex Batha Budam fuerat miffus , poft Zagrabienfem,Varadienfem,
Quinqueccleiienfem, Sirmienfem : duo enim ex pradatis, Iaurienlis Sc Vacien-
fis,ad laruam pofiti erant. Poft Cancellarium, Nitrienfis, Bofnenfis, pra^pofitus
Albenfis,&: poft huncfecretarij accubicularij. regis in parte finiftra,penes rege,
locus erat reli&us Comiti Palatinoiqui licet aeger pedibus, & vix equo infidens,
tarnen modo in primo, modo in fecundo agmine diligentiflm verfabatur In
Tt
 j7 IAN. SAMBVC1 RERVM
lua igttuf prte,cum Palatinus loco fuo abcflet,erant penes regem aliquot b
rones : & illi duo, quos diximus,antiftites. Rgi tergo adhxrebant Czcxricz,
Maiilath,& Cafpar Horwath, ftabuli reg) magifter. Poft proceres fimili modo
erant hi, quos quifquefibi magis idos , & ftrenuos pro tutela corporis fui dcle-
gerat:his erat coniundus poft regem &proceres,equitum cataphradorumpul-
cherrimusglobus,ioco,vel paul amplius cataphrados continens.namalijhu-
ius generis quits per primrnn agmen fpari erant. In medio huius globi erat
vexillum regis , quod loannes Dragmj. iudex curiae , qua: tertiaeft inter fcula-
res rege dignitas, fuftinebat. Hanc ftatariam aciem cingebant vndique qui
ts leuis armatura:,& pedites quoque alateribus,quod fuperius diximus. lnla- 19
tere eiusdextro,poftantiftites&: fecretarios, erant illi tres,quibus tutelamregij
corporis commiflam fuiflediximus.Locus, vbi acies fuit inftruda , reccflerati
Mohaczio milliari vno,a Danubio prarterfluentemilliario medio.Erat,quod&:
iiiperius dictum eft , ineo loco ingens & lata'planicies , nullis eque fyluis, e
que virgultis , neque aquis , neque colhbus impedita, nifi quod adlaeuam , in
ter eumlocum & Danubium , erat aqua paluftris , & limofa, crebraarundin
caricibusque plena, vbi pofteamulti mortales perierunt. Contra nos eollis erat
in longum protenfus, in theatri qucdammodo forma,vltra quern CazfarTurca-
rum caftra habebat . in eollis imo defcenfu, pagus modicus cum templo , Feul-
dwarcipagoeftnomen.Ibifueruntpoiitac machinaehoftiles . eumlocum - *
lis nos poftea,circa extremum certaminis tempus, confpeximus,holtibus fuiiTe
opplctum , maxime Ianiczaris , quos vocant , qui quicquid erat vltra illius pagi
cafulas, omnia longo ordinc occupabant: inter quos fuifle Catfarem,poftcaru-
it cognitum. Tormenta ita erant ibipofta,quafi in quadam valle: propter quod
noftris longe minus,qum li in plano fuTent,nocere potuerunt,& plus terrons,
quam darani intulerunt. Acie in hoc quem diximus loco , eo quem diximus
modo & die, paulo poft folis exortum inftruda , ( erat autem dies clara,& mui-
tum ferena ) Palatinus regem ex eo loco , quem ei defignatum fuifle diximuj,c-
dudum,quod& triduo ante fecerat,per vniucrfum exercitum circumduct: i-
bi cum prxfentcm,de quo aliqui dubitauerant, omnibus manu oftentans, pa- \*
ratum dicebat omnia extrema &c morte etiam fubire pro patria, pro facra Chri-
pMtmi fo j)e{ 0pt max# religione, pro coniugibus & liberis eorum. Agerent aquel-
ir. <?* ,#. p^ qUOque virifortilHmi,Hungaros fe efie meminiiTent : & eos qui &: ipi fepe,
& eorum olim maiores inclyti illi heroes, & fortiffimi Chriftiana; Reipub. pro-
pugnatores,tot clara trophaea , ex eodem illo , cum quo pugnaturi eflent holte,
retuliflent. Nec eiTe qud hoftium multitudine deterreantur : non enim in
multitudinc, fedin robore milkum, fitam eiTe vidoriam. Deum etiam ipl"
ex alto,pro fuafanda religione pugnaturis afuturum:in manu ipforum pofitam
efle dicebat, non patria: folm, quam hoftisoccupareveniet, fed totius Chri
ftiana: Reipub. falutem. Hace & alia talia cum Palatinus , & imul etiam rex, - 4e
mnibus ordinibus obequitatis, commemoraiTent:rex locum & ordinem fuum
repetiuit. Confumpfimus poftea maiorem diei partem in expedando hofte:
qui fe ita haud multis , qui leuia cum noftris certamina ac belli prarludia exer-
cebant,pra:miifis,adhuc poft colles Ulis continebat,dubium noftrsne,vt ad il
las locorum anguftias pertraherent,an vt pugna in fequ entern diem dilata , nos
eanode in caftris ex improuifo aggreflos opprimeret . quodpro eamilitum &c
tormentorcopa,qua abundat,non erat ei difficile fadu: vel vt potius nos lon
ga pradij expedationc fatigaret.Quicquid in hoc hoftis fuerat fecutus,non mi
hi de hoc eft compertum.Tenuit cert nos tota fer ilia dies fufpenfos. Sic fuf-
penfis , & expedantibus apparuit , iam foie in vefperam inclinante , agmen ho- J j
ftium, per vallem,quae nobis addextramfubiedacolibuserat, tacite meedens
folahaftarumfummitateilludprodente.Monachusigitur,ratusidquoderat il-
los vel ad caftra noftra diripienda,vel vt nos circumuenirent, tendere, de prima
acie ad regem aduolans,iubet Cafparum Rafllcay cum duobus aliis,quos ad cu-
ftodiam regij corporis dputtes fuifle diximus, ire exploratum, quidnam iJ
moli-
 VNGAIUC. APPENDIX. 77*
molirentur, & vt cos fi poffent, ab incepto itinerc aertant. Ilic noh immemor,
quid ei antea fuerat de regis cuftodia mandamm, recufata, quant honeft po-
tuit,prouicia, demm cum & Monchum inflare videret , & regem Monachi
imperio non contfadicere : ne,quod non fine magna caufa facicbat,id in igna-
uiam vel timidita,tem ei verteretur : fubdit equo calcaria,&: illuc, quo mitteba-
tur,cumfociis, &tota eqitum , qui eis parebant , cohorte feftinabat , ea etiam
fpe (quod non videbatur vilo modo dubitandum ) illum ad tempus , quo reg
cms operaeflet neceTaria,inde facile reueni pofle. At his eo,quo diximus,pro-
fe&is,adhuc incertum erat, verum hoftis facturus effet eo die pugndi potefta-
10 tem: & erat poft meridiem horafer tertia. Nee deerat ex primoribusj qui tarn
lotigamexpe&ationem perte,fi,figna reeeptui canenda,& incaftra redeundum
cenlrent. Quod cum Monachus fenfiflet, repente ad regem cum collcga ad-
uolat,pugnam nullo modo differendam effe monet : minus efle perictili nunc
cum parte copiarum hoftilium , quam in pofterum diem , cum toto exercitu c5-
gredi i non effe de vidoria dubitandum. Ad quam vocem rex ftatim figna ca-
nereiubet : & fimul cumtubarum clangore, &c tympanor fonitu exoriiurcla-
mor,vel cantuspotius noftrorum, lefu Saluatorisnomen inuocantium demo
re. & eodem tempore , vidimus ingentem copiarum hoftilium vim de colle il-
fe,qui nobis oppofitus erat,fefefenfimdcmittentiuni,vbiCa:far Tufcarum eti-
10 am erat. Tum demumregis capiti galea eft impofita,quo tempore magnus in
eis ore pallor apparuit,quafi futuri mali prarfeius. Signo belli dato , virilitcr cu
hofte concurrerchi,qui in prima acie erant ; bombarda: quoque noftra: omnes
emiffzfuerunt: paruo tarnen hoftium'damnofitcertamen, multo acrius quam
pro numero militum noftrorum:pluresex hoftibus,qum ex noftris cadut: do
nee noftris fortiffim pugnantibus, hoftis ceder, fiuenoftrorimpreTioneco-
adus/euvt nos ad tormentorum loca pertralieret,cpit.Et repente aduolat ad
regem Andreas Batorij, hoftes terga dare, victoriam efle noftram , promouen-
dumeTegradum}&noftroshoftemfugientemperfequehtesadiuuandos.Pro-
peramus igiturperacqua&iniqua : verm,vbi ad cum locum vctumeft,in quo
50 paulo ante fuerat certatum : ibi vero multa noftrorum,plura hoftium cadauer
per Campos iacentia vidifles , & quofdam femiuiuos , & adhuefpirantes : inte
rim noftris hofti inftantibus, & fortiter cum eo pugnantibus, agmine regio eo-
4em,quantum cataphrado milite propcrari poterat,properte inclinari cor
nu dextrum cpit,& pleriqueex eo cornu fugam capeflere, tormentis ( credo }
qua: hoftis tunc primum aculari cccperat , exterriti : qua: res,& globorum iam
noftris etiam , qui penes regem eramus , capitibus fuperuolantium , crebri ia-
ftus, non partim terroris omnibus incuflerunt : &. eo ipfo tempore rex inordi-
ne noftro non comparuit , fiue priores illos ordines , quos ante ipfum diximus
fuife , progreflus, ( quod antea ita erat ftatutum s ne rex in eodem loco ftaret)
40 fiuc fublatus ex acie ab his , quos ei poft tergum fuifle diximus. nam vtrunque
fieri potuit. Nee dfunt, quidicunt, eum priores fuiagminis ordines tranfgrcf-
fum,vfque ad principia proceflifle , atque illic viriliter cum hofte pugnafle,
quod ego neque arnrmare aufim, neque apert inflciari. llludmihi certa con
fit, eum tunc noftro ordine, & fuo loco abfoifle , quando tormenta hoftilia
tonare cceperunt, & qudo ex cornu dextro fuga fieri ccepit. Secundum ex eo
dem ordine, pene eodem tempore, quo regem, fenfimusabfuiflearchiepifco-
pum Strigonienfem , & nonnullos alios regi propinquos. Ego regis amiffi cul-
pam neque in eos aufim conferre,qui eicuftodes fueriit adhibiti : neque in eos,
qui eumfortaifeintempeftiu ex aciefubduxerunt, fed infehcicuidam noftro
jo fato : vt rege etiam amiffo, non folm pateremur ea , qua: ab externo hofte paf-
lfumus,feddomefticis etiam diffidiisj&faaionibus ob alium regem in locum
demortui fubftimendumagitaremur: noftris flagitiis, his etiam grauiora mc-
rentibus.Illos enim vtrofquefcimusregi fidimmosfuifle,& regie, falutis ftudio-
iiffimos. Nam quod ad tres illos attinet,ad cuftodiam regij corporis deputatos,
confit eos ab hofle,ad quem reprimendum mifi fuerant, non prms redire po
Tt i)
 771 I A N. SAMBVC1 RERVM
tuifle,qum fuerit tota acics noftra in fugam conuerfa , capto ctiam vno ex di,
fceodem in loco liberato. Quo moleftiore animo fcrendum cenfco, quod au-
fus fitquidam,orationedehoc publicata, (ft oratio illavocari debet ) noftrosfui
regis defertores falio vocare. An deferuifle regem fint cenfendi,qui omniailli
ofticia bonorum fideliflimorum fubditorum praebuerunt , qui omnes fere in
eodem,inquo rexiacuit, campo iacuerunt, teftati morte ctiam, qumfidifuo
rgi, qum amantes patria: fuerint.Sedidem illeegregius hiftoriarumfcriptor,
qui haecfcribit, &qui tot conuitiain gentem noftram ingerit, huius etiacladis
hiftpriam ita fcripfit, vt me pudeat eum ita impudter rem fmi ignotam in vul-
gus prodere fuifle aufum.Sed nos ad inftitutum rcdeamus. Regis exercitu per i
ea, quae diximus,vehementer turbato,&: ad fugam fpecbnte : diu tarnen etiam
poftea eft pugnatum , iam non in latiore illa planicie , fed ante ipfa tormenta:
quae nobis ade erant propinqua , vt non fuerint nobis decern paffibus remo
ta: donee non folm terrore, led & fumo tormentorum omnia replcnte , ac vi-
fum etiam prohibente,coadafuit magna exercitus pars in vallem, qua; aquisil-
lis paluftribus un&a erat , defcendere , reliquis adhuc ante tormenta virilitef
pugnantibus. Caeterm cum hi quoque , qui fe in vallem receperant , rurfus
in pugnam inftaurandam redihTent.nequeiam vlterius vis tormentorum &fu-
mi fuftineripofle vilo modo videretur: magna exercitus parte in fugam dilapfa
ipii etiam funt fugere coaui. Fugam igitur ad vnum omnes , qua cuique pro- w
ximum erat capeffunt, per ea potiftimm loca , per quae paulo ante ouantes,
& fpe vicloriae pleni veneramus , & per caftrorum loca , quae fuerant antea ita,
per hoftes direpta & difiecb,vt veftigia tanmm eorum fupereflen t , & plena ef-
fent omnia eorum qui in caftris remanferant cadaueribus. Hoitcs vifano-
ftrorum fuga,vel fraudem fubeffe rari,vel pugnafatigati , diu fe intra aciem fu-
am continuerunt:& nifi tenebris nodis infequentis fcfc intendentibus , nequ
quam noftros funt infequuti. Quae res , & quod nox paulo port cum imbnbui
effuftflimis eft fubfequuta, multis mortahbus faluti fuit. Durauit certameiia-
ftum per vnam fere,& mediam horam, funtque non pauci & ilia paluftri voti-
gine abfumpti. Nam regis corpus, quern & ipfum ibi penifle nonnulli dicebi, ye
fuit poftea repertum inhiatuquodam terrae praerupto,fupraMohaczium,milli-
ario medio fub pago , quem Czelie vocamus : quilocus tunc Danubij inunda-
tione aquam folitomaiorem habebat: ibi fimulcumequoita,vt erat armarus,
ab aquis fuit fuffocatus: quo in loco plures etiam alij perierunt , atq; ab loco
nonprocul repertum eft corpus AndrexTrepka,&Stephani Azel. Monachus
in prima acie fertur cecidifle,fortiter pugns.eius caput trunco abfcilTum,po-
ftero diepercaftrahoftium loco triumphifuit circumlatum, longa: haraeafi-
xum : quod poftea ante tabernaculum Caefaris ftetiife aiunt. Eo die,qui pu
gnam eft infequutus,mille & quingenti ex his capti fuerant, & inter hos magna
primorum nobilium pars in coronam poiitii, coram exercitu victoriae capi- 4a
te funt truncati,Caefare fanguinem illorum libante dus fuis, pauci ex captiuis
feruati : vteflent, quibus Caefar,& HibrahimBaflaea,qua: opus erant,poiTent
fcifcitari. Inter hos Nicolaus cognomine Hertzek , quod lingua noftra du-
cem iignificat , dux reuera , & thefaurarius regius exiftimatus : item Ioannes
Pileczkij , & ioannes Maczieiiowskij , Poloni , omnes cubiculi regij miniftri,
quibus poftea ad reginam reueris multa cognouimus , quae breuitas hifto-
rica commemorare nunc non permittit. Seruatus fuit & Michael Fekethe,
&Bartholomaeus Maytinij,qui poftea magno aere fuerunt inde redempti. Per
ierunt in eo praelio,& in fuga , praeter regem , ex antiftitibus Ladilaus Zalka
nus archiepifeopus Strigonienfis, Paulus Thomori Colocenfis dux belli , Fran-
cifeus de Pqren Varadienfis, Philippus More Quinqueccleienfis , tlaius Pa-
xij Iaurienfis,Francifcus Chaholij Chanadienis,Georgiusde Paliina Boznen- '
fn epifeopus. Ex baronibus, Georgius de Zapolia , comes Scepufienlis , alter
belli dux:loannesDragrlj,iudexcurie:FrancifcusOrzagcubiculariorum, Pe
trus CorlatruWij,&: Andreas Trepkaianitorum, Simon Horwath pincerna-
ruin
 VNGARIC. APPENDIX. 773
rum regalium magiftri i Thomas Zechij, Gabriel Perinni, Ambrofius Zarkan,
Antonius Paloczij, Matthias Czethini, comes de Frangepanibus, Sigifmundus
Banmj,FranCifcus Hamp,Ioannes de Batian,Stephanus Slyk Bohemus,&no-
nulli alij Bohemij&Moraui. Ex nobilioribus & potioribusregni,Fracifcus Ba-
lafzy, Nicolaus Tharzay, Ioannes Paxy, Ioannes iftwanfrij, Emericus Warday,
Michael Podmaniczkij, Georgius Orlotychicz capitaneusSegnieniisjMepha-
nus Azel caftellanus Pofonienfis, Sigifmundus Pogan, Ioannes Tornaly, Ioan
nes & Stephanus Kalnay,Nicolaus Forgach. Prater hos,nobiles potiores vfque
ad quingentos. Quin tum prater tria,vel quatuor millia peditumj paucillimi e^-
io uaferunt. fuerunt autem vfque ad duodecim , vel tredecim millia peditum eX
quorum ducibus vix euafit quifquam alius,prater Hnibalem Cyprium. Tor
menta bellica omnia,& illa,quae in acie fuerunt,& ea qua: partim in caftris, par
tim in nauibus remanferunt,habuit hoftis. Horum cura demandata fuerat, fed
fero,&non,nifi eadem ilia node, quae pugnampraceit, comitiloni Hardek, T ^
viro ftrenuo,&induftrio,&: qui circa regem ab initio fuerat diligentiilim ver-
lams,regi inter paucos rharus. N ocle & die qua: pugnam infequuta eft , hoftes
in omnes partes propinquas curfuefFufi, obuiaquceque vaftauerut, & combuf-
ferant,nuUi mortalium parcentes, non fexui,non xtati, noreligion^omniaf-
da&crudelia inmiferam gentem exercentes. Neque eft mearum virium , cia
to demillius noctis ,&fequentium dierum deplorare qua; tanta fuit per omnera
illam Hungarian citerioris partem , vt non poffim mihi perfuadere , ab vilo vn*-
quamhoftecrudeliuseTefxuiram. IUud inter alia contigit, nunquam fortaiTe
antea auditum,qud infantuli viui,ne vagitu proderentur, fueruntab infelicif-
fimismatribusinterramdefofli,ibidemaereterrainterclufo,matribusindeau-
fugientibus,mifer fufrocati.Proceffit hoftis vfque ad Balatonem lacum,Quin-
queccleiienfi ciuitate infigni combufta : cuius tarnen arx,&: nobiliffimum tem^
plum,quod in arce eft/emaniit inta&um. Dum hxc agerentur , iam Vayuoda
circa Zegedinum erat,cum copiis Tranflyluanis : qua: cu ita cito fubfequi nort
poent,ipfe confeenfis leuibus rhedis, cumpaucis ad regem properabat : vt vel
|o folusprxlio,quodintellexerat minime dilatum iri, intereflet. Comes Chnfto-
phorus Zagrabiam peruenerat:Boemorumaliquapars,eorum qui in auxilium
rgi veniebant,partim non longe ab Alba Regali,partimcircalaurinumerat>&
circa eadem loca Georgius Marchio Brandenburgenfis , & Cancellarius Boe-
miae Adam de Noua domo. Regina hac clade audita, cum epifcopo Vefpri-
nisnfe,& Alexio Thurzone,& oratore pontificiOj incerta adhuc de regis inten-
tu,trpid Pofonium confugit,rerum fuarum magna parte per Danubium fub-
ue&a: inquibus,&in his,qua ciuium udenfium erat,licet Andreas Orbancz,
quiarciStrigonienfipraerat,nonnulla damna fecerit, tarnen inhuiusrei com-
memoratione longe veritate reeeilit ille,quimilitibus noftris leis armatur,
f qtios vero nomine Huflariones appellant , earn impingit eulpam, quodpuellas
regtnales inhoneftius habuerint, &in earum foleis per ludibriurn faltauerinr.
Cxfar paucisdiebus circa ealoca,vbipralium fuit, commorats, omnibus de-
inde, qos pradatutn dimiferat>,adfe reuocatis , inde Budam verfus mouit : ad
quam fextis autfeptimis cftrisripam Danubij legens cum perueniflet, oppidis
&villis obuiis omnibus exuftis, earn fine omni prafidio relicta rcperit,&con>-
buflc,arcc fola Cum ftabulo regio ac viuario ferarum relicb. Inde dimiffis in o^
mnes Hungarian citerioris partes pradatoribs , qicquid inter Danubium S
lacum Balatonem iacet,vfqi ad Iaurinum,omnia ferro &flammavaftauit. Stri*
gonij tarnen arx,pereum,quemfuperiusnominauimus,Andream Orbancz de-
ferta , per hominem humillima: fortis , & qui paulo ante peditum illis capitula
dufcor erat,Mattha:um cognomento Nagh,qui illuc cum paucis confugerat: &
arx Wiffegradij , corona; regia: conferuatorium , per ruftjcos &monachos fue
runt feruatae. Taras terror inuaferat nimos noftrorum, audito Carfaris Budam
aduentu: quae quidem arces, & cum his Thata, & Comarunij atque etiam Alba
&egalis,propterea eti ab hofte non fuerunt captac,qudis} nefeimus quo con-
"-" Xt iij
 774 1 A N. S A M V I RERVM
filio,rcgnumvaftaretantm contenais ,dearcium &locorummunitiorumex=
pugnatione nihil habuit penfi. Nufquam eft hofti fie in Hungariam fzuiti ma-
itarorh. gis repugnatumjqum in loco,cui Marotho eft nomen,nonprocul Strigonio.
Secefllis eft archiepifcopiStrigonifis,noninamnus,inter eas fyluas, quasnos
Wiertefias appellamus, fyluis &c nemore vndique cindus. Hue fe aliquot mil-
lia noftrorum receperant , cum coniugibus & liberis , anguftiis freti. Cum his
hoftifuitnon femel acerrimum certamen, magnahoftium ftrage. Poftrem,
cum nullo modo caftra noftrorum , quae curribus circumduxcrt, expugnari ab
hofte poflent , coadus eft hoftis tormenta quoque bellica iliac adducere , & ita
demum & caftra diiieda,& omnes fer ad vnum carfi fuerunt:ingentes cadaue- ie
rum cumuli , qui nunc quoque eo in loco vifuntur , facile magnitudinem caedis
declarant : fuere autem,vthi,qui pauci inde effugerunt,referut, vfq; ad 15000.
noftrorum. Omnium vero vbique tam cacforum , qum cptorum numerum
in vnam fummam colligdo, affirmare aufim, ex his que. cognofcere potui,per-
iiflc hacclade, prop 100000. hominum. Citeriore Hungariainhunc, quem
diximus, modum, Draui oftio adlaurinumvfque vexata, terrore non mdi
co etiam his qui proculerant,&Viennenfibus quoque iniedo,ponte fuperDa-
nubioadPefthumfadojdecimoquarto quum Budam venerar die , Carfar m
Hungariam vlteriore m traniit : dimiffis inde quoque ad omnes partes , qua: in
ter Danubium &Tibifcum funt, qui omnia iimilitervaftarer,& comburerent, w
ficut in citeriore Hungaria fecerat : multitudinem omnem,quae Tibifcum non
tranfierat , partim gladio interimit, partim in feruitutem rapit. Ipfe fatis iam in
miferam Hungariam debacchatus,domefticis,que. interim in Aiaminore(qu
Natholiam vocant ) exorta fuerunt, diifidiis eum reuocantibus, omnibus, qua:
intra Drauum & Danubium occupauerat, locis, atqueipfa etiam arce, &ciui-
tate Budenfifme vilo pra:fidiorelidis,domum eft reuerfus.

DE FERDINANDO REGE, SAM B.

'C X it 1 T regnumFerdinanduSjdiuinitus omnium voto nunc Imperator it ^

*-"Rex,idque fuo iure non modo connubiali, fedmaiorum cu Matthia, poftea
Ladiflao quoque conuentionibus & padis , quae vel ab Ibraimo BalTa per La-
fcium aliquando Byzantij rccitata,& audita comprobata fuifle lego. N6 tarnen
fine labore,diuerfisque Baronum ftudiis,illud eft confecutus,coronamque Al
ba: in fefto Emericiaccepit, 1517 anno : ac Buda: in regia collocatus cit, cum
loan. Vayda iam ad Tokay militem colligeret, &a Nicolao Salme frrea ma
nu dido fufas, turpiterque profligatus erat. Ille enim flagrans cupiditate regm",
quod illi Ladiflao fer, & proceribus, excito ad rufticanum bellum fopiedum ,
quidam etiam promiflum fuifle dicere non verentur,quid animi haberet,quam
Lodouico &Ferdinando ftuderet,in interregno ipfoteftatus eft. Iam enim 42
conuentu illo Pethienfi,vbi omnia loca armis obfederat,vim minatus, cum de
Lodouici confirmando imperio tradaretur, quid ambitio,prehenfationes,&id
genus artes valeant,experiri eftaufus : exercitu quoque ad Mohaczium tardius
moto (licet id accidTe contrariis Lodouici legationibus & mandatis muki ai-
ferant) fpem coneepifle de Solymani erga fe,adque regnum tradendumpropen
fa liberalitate , non imperiti rerum fateri audent. nee omnino fpe falfus eft , li
quidem Ferdinando rite eledo , pratripere coronam aggreflus , promiilis innu-
meris, vt quibufdam rexerearetur , obtinuit. Sedinfauftus illi dominatus , iL
femper inconftans fuit,adeoque cladibus faepe cumulatus. Ferdinandus enim
conferipto exercitu paratifimo,illius molitionibus,ac fubitariis,tumultuariisq; foi
turmis obuiat~ red Budam obfeflurumvt Vayda intellexit,confcius viriupro-
fugit.BisadTokayfulsciusperVelium&NicolaumSalmiscopiiSjfatisVn-
garorum focietate firmatis, nufquam tutus eile potuit : & diu in Polonia hopes
latuit, donee fe, faosque & regnum ad extrema redadus,in turpifim tutelam,
feu potius feruitutem acerbifimam Solymani abiecerit. Quo vari precibus ad
rediten-
 VNGARIC. APPENDIX. ?;j
reftituendum ibi regnum, &fecurumpra:ftandum excito, imperim cum po
fuum amiferat,tum verncgociuEuropa;,folicitudinemqj attulit maxima. Po-
ftrcmo tarnen Caroli V.ahorumqueprincipu opera, Varadinianno j8. recon-
ciliatus opera Burgij & Salmenfis interpret patbs laudabilibus admortem fte*
tit. Non obcurum eft , Vayuodam apud Turcam non parum commenditio-
nis opera Venetorum inuenife, quod Syrmicnis prarfe&ura Grittio , Tranflyl-
uania:qucconcerafuerit:necdetuntliterx,quibusdocetur,Francorum regem
annua rricena millia aureum nummum Venetiis fubfidio Ioanni aliqudiu de-
pendific. Verum quod ad hune optimum,clementifimum,fidilmumque re-
ic gem Ferdindum attinet,non deerunt qui memoria,& ftylo,quidampre Chri-
fti molitus fit, per 38. annos fufeeperit, aufusque fit,copios, vereque narraturi
int : quando recentes hiftoriac poil obitum commodius diuulgentur,liberiusq>
cognofcijiudicariqj foleant. Materiam argumentum tamcn.omnis illiusvita^
integerrima: oratione mea fequenti ad funus confcripta,uibiiciam,quodipfum
& alios nuper fuarum feriptores rerum fecifle video.

IN OBITVM IMP. FER-

" DINANDI PRIMI, ORATIO
lOAN. SMBVCI.

Ve M vniuerfus orbis nunquamcomprchendebat, cuius ad

Imperium,&:focietatem,omnes Reges Principes conflue-
bant,qui tot bella former intulit,propulfauit,cfecit,pruden-
tia,confilioq5 omn memoriam fuperauit:eum,auditpres no-
biliilimijthecula fummi diei celebritate fubit efFerri, vel
pi potius,Opt.Principem,P.P. nnne per omnevitamlugerej
jo ^^^ ** **" ~ ' ' lachrymisque eius veftigia colluere debemus ? Quod ipfum
eert funeftiifim vobis,& piiflim fieri vidco:quos ad hanc concionem com-
muni mrore & querelis conteftatam,gemitibusqj aflduis plenam concurriie
intueor. Miferum eft,Chriftiani auditores, confuetudme familirem amittere:
miferius, orbatum parentibus , in negociis propriis inopem ac dubium verfari:
mifemmum,detitiiufto patrocinio: fed calamitofumetiam,huiufmodiPrin-
cipem, quem Deus in publicum vfum contlerat, iftafeilieet erga omnes leni-
tate,clementia, fortitudine, vi&oriisque clariifimum Caefarem,non femper vi-
dereprxfentem poTe,quifuorumcaus,propriosducebat : quemadmodum fi-
bi concreditos,fartos, teos, florentesque conferuaret , dies noctesque cogita-
40 uit ; qui femper in periculis cum laude verfatus eft, Chrifti fpe , pofteritatisque,
&c frucT:u du&us. Sed dum ifta attingo , mirabitur quifpiam , qui ipfe hace pro
nunciation fpiritu praccludar: pra:lachrymis vos intueri,pra; dolore animi&
fingultibus velhifcere queam : cum vos,quotquot adeftis, contra&is & depofi-
tis animis,angore, multorumqs iam dierum fqualore obitos,ac pene confe&os
fentiam. Sane,pij auditores,niii hac oratione quiddam aliud,quam lucm ugen
dum putarem : nifiqs breuitertanti herois vitam, &quas meretur laudes, quafi
prarteriens percurrere, iuftaq; cohoneftare, vteorum memoria leuationem vo-
bis quandam afterret, conftituiflem : haud ego hunc locum ficcis oculis, minus
coniiftentibus pedibus confcendTem.Seditaeft,cuius res pratclar & iramor-;
jo talitergefta; in omnium recenti memoria & fermoneverfantr,quiadfmpi-
ternum eft domicilium abreptus , qui tot benefieiis in rem Chriftianam pofitis^
hoc ocium expetiuit,aliis honores,triumphos,imperia concedit, adcoqj hac re
rum geftarum vacatio, honoris amplitudo , xtatis exeufatio vendicat quietemi
eius ego aliquot verbis mentionem faciam : vtqj diuturnitatem temporis , quo
dolor minui folet,fac~torum recordatione , veftraque in mortuum pstate pru*
Tt iiij
77* IOAN. SAMBVC1 RERVM
denci reprjefentetis, cohortabor , ne ingrati , aut ftllam aeternitatis fpcm alcre,
fed his beneficia caducis tcmporibus emetiri velle videamur.Sum quidem ego,
quos copiofaillius clemencia & voluntas clientes fouit, omnium minimus: nee
diffiteor effe loge difertioreSj ad quorum me aggregare numerum, mil. infolen-
ter,nunquampoiTem:&: in funere tanto non modo egregia eius facinora,fed o-
mnes omnino virtutes ipfa: laudandae eTcnt: (qua: ea funt dignitate,vt cuiufuis
cloquentiam fatigarint)quia tarnen ob patria: afflitiflmae ftatjpracipuum mi
hi huclucbjm,&: acerbiflimum propofui: officiof me factum putaui, i vngues
tantum,de quo molemleonis veftris animis conciperetis,proponerem, indica-
remtantm,morem Palladis in hocfectus, qua: cumTirefia: luminib. pnua-
to,relituere vfumeernendinon poTet:vttamen fonos,& auium quaruis ftte-
pitus agnofeerec, auribus expurgatis effecit. Ardua res , atque difficilis eft diui-
nos & bonos virosludare,aq; aberrare in aliquo,graue peccatum:quidem qui
cleftibus i miles vituperat,aut difimiles probat,in Deum illum peccare Socra
tes veriffim dixitrquippe fandi funt boni Principes , atq; ad Deorum naturam
accedunt,& quai illorum congreflu &: confiliis quotidie erudiuntur,vt Homc-
rus de Mirtoe alicubiprodidit. Sed volutatem & conatus, etiamfi vires non vf-
quequaque tanto oneri fufnciant,omnes xquo animo accepturos,non d ubium
habeo. Affenfum itaque me,non reprehenfionem;gratiam,non irrifionem,ini-
turum ifto conilio,mihi perfuai:benignis igitur3&conftitutis adaudiendum, w
& paratis auribus j quxfo , adftis , & grauioribus curis nimos fubleuatote.
Ferdinandvs Cafar Habenfpurgia, nunc Auftria, familia oriundus fuit:
qua: quam fit incolmis, quam Celebris, quam omnes alias fpledore Sc vetufta-
te,fuccefoneque Imperatorum anteeat, nemini eftinauditum, qui de Carolo
Magno ali quid vnquam , vel faltem Rodolpho Imperatore didicerc . nam vul
gare non eft,iftius familia; fobolem ac propagationem,omniumregnoru Chri-
ftpraeterCyprum&Scotiam, fuiTe dominos : ocbumhuncMaximilianum
ewmperatorem.Hiftoric id narrant integra::pleni funtomnium Commenta-
rij & inlucem editi, & inftituti. Etquanquamfatendum eft, nullosfer Comi
ts aztate Caroli Magni cum dominij aut locorum appellatione fuifle notos,aut}o
ngnes:tamenhrumnonmaleaGothis etiam,& Carolo Magno, deducimus
agnationem. Sed quid opus tot verbisNnne fe fatis illuftres pofteris , tot an-
norum fingulari, fummoque Imperio Chriftiani orbis , efFecere.? hxhacigicur-
familia omnium opt.Princeps,orbis deliciac,atqueexemplum antiqua: virtutis
&maieftatis,prodiit,fauftiiIimo die,Itis aufpiciis,inHifpaniis,regno Caftellx,-
oppido amniifimo Complutenfi, fluuio Henares vulg di&o nobili , ad ora-
uum lapidem Madridio, anno rediuiua falute omniu M.D.m.fub ingreium
folis inarictemjdecimaMaij,patre Philippo,auo illo Maximiliano primo, pro-
auo Friderico III. Huius frater germanus fuit , Carolus ille V: cuius non fama
folm, fed gloria, nullis orbis regionibus terminatur. Nofter itaque Cafar ad- 40
modum adolefcens, cum in Belgiis fumma:rerum effet pr2efetus,qu6dfratcr
audita regis Catholicimorte,in Hifpaniasrediiffet:paulopft,condicione Pan-
nonicarumnuptiarum,rebus ibidem bene compofiteq; adminiftratis, in Hun-
gatiam VormaciaRexdefignatus,proficifcitur.Exin27 anno rex eligimrBoe-
mia:,Coronamque 24 Febr. accipit: vxor ver Anna,die pft tertio. 29. quo Ca
rolus Clemente Imperij diadema folenne accipit , Solymanus grauhlm Vi-
ennam circumfedit: quern obfeffi fortiterfpe , & authoritate Ferdinandirepu-
lerurtt,vimque & minas 200000. vanas eluferunt. Anno vero 30.CoIonia:,fo-'
licitare, S prafente fratre Carolo Romanor rex defignatus, Aquis eius digni
tatis ferreum iniigne 31. tulit. Cumque fe pacem amplexurum , fuisque ocium f
darurum putaffet,3i anno iugum,interitum Vnuerfo orbi Chriftiaho , non tan-
tum Vienrta,Trca denu minitte, cum fratre paratifimo , & validifimo ex-
ercituoccurrit,terrorefuos exemit:&:, ne pofthaclongpotentioribus pericu-
lum moliretur,pra:cauit.Hcego vos obteftor.auditores , quorum memoria fi
dlisagrau eft : quot ille ex tempore coacus vclfufcepit, vel depulit bella?
quo-
 V N G A R I APPENDIX. ri
quo tics ob falutem Hungariae attcntatus fuit ? quotmillia hominum contra x*
mulos in aciem expediuit ? quos fumptus fecit? Eti enim regnum hoc Hunga-
ricumlg amplilimum,offlnium rerum feracifimum fcmper ( vt Galliazquo-
que praspofitum fit) amnitate , cli temperie commodiffim : populum vero
aiitanimis & armis potentem , infradum, alienis regnis olim quoquelocuple-
tiffimum , & infeftifimum : i tarnen rationes putentur neruorum etiam belli*
corum , i exterorum tot millia recenfeantur , qui amore communis libertatis
te paeis nil refugiebant,inueniet femper armis defenfum,ac propagatum idre-
gnumfuiTeivtquiduriora non funtexperti, etiam macellum hominum aui
e fint vocare , atque numorum voraginem. Conditionibus huic fando regi vc-
teribus &vficatis matrimonij oblatum iulis regibus, confenfu multo maxi-
mx partis Baronum, Regnumque firmatum fuit. Sed quam illudtranqullum,
quam integrum acceperit, omnes meminerunt. Viribus enim regni Turca,&
partim intus diuortiis labefadatis , fradis , perpetuas ptimo Principi folicitu-
dines(etiami quaedam recuperauerit3&: fidisreceperit )exiguumfrudum at-
tulit , ab infeftis , quibus quifque malo animo opportunifimus veniebat , nul-
lampro mentis gratiam fenfit. Nolo hc commemorare Catzianum in Turcas
apparatum,& ftragem ad Ezekium; minus Rogendorffij infelicem reditu : lon
g omnium minime Marchionis Eledoris validiimum,& inhoftemprom*
,c ptiflimum quidem animum,fedre,aliorum (vt aiunt) negligentia,infcda,com-
munes clamores, querelas confecutas : taceo Ferdinandi Archiducisad Babo-
czamconfilium,& egregi fortiterq; inchoatum negocium:quodimuria tem
porisa ceifione hoftiumintermiiTumfuerat. Ha:c,inquam,& aliahuius gene
ris expeditiones prxtcreo: qudab hiftoriographis omnia contexantur,&:mul-
ros,qui fuperfunt,recens lxdat hiftoria. Illud apud vos cogitate, quoties fepa-*
ratos, beneque inftrudos milites inter illa,&:pofteaquantis impenfis,apparatu
pafim in Hungarian fines dimiferit , quam miferabilis ilia ruirta noftrorum edita
ducibus Sfortia &c Teiftelio ad Palaftum, vbi non minus religione , quam dex-
teraparatus antiltes Vacieniis Sbardellatus,fortiiim occubuit. obiter ad-
i duco, non quidem, vt exitus infauftos, & xrumnas, exiguum frudum exagge-
rcm,autlabem aliquam coniliis Imperatoriso Principum aliorum turpemal-
latura ifta putem : abfit hoc, nee quifquam me tarn inconfideratum , c gratia
relidumacftimet, qui nefciat quantum nos Hungari beneficentsimo huic P.
Patriae, totique Germanic, & aliis debeamus : fedvt dementem ,& amicam
voluntatemerga Regnum intelligeretis -, vero mea oratio fpedat, vtpro li
brtate nee Qj^ab. nee Ful. Flaccus , nee Marcellus , nee P. ifimylius , neque
Cl. Nero , non Seipia fudarint. Tumultus quoque incertos ille rufticorum pa-
cauic : & vt fuis parrent heris , nec fe infirmis & fradulenter comparatis fen-
tentiis circumferibi paterentur,per fuos, & publice impetrauit.Communebel-
> lum in Saxonia, 8 arduum,fubitoque natum,& velut incendium vento diftra-
dum/uitinuit: Albi,vt Iulio Rubiconc,traiedo,extinxit:atque Imperij & Cxfa-
rum virtus,dignitasque,eavidoria,belloque intra tres fer menfesfquod Caro-
lus Magnus in 30 annis vix potuit)confedo, auda ftabilitaque fuit. V ix eo fini-
tOjBoemos quofdam, rerum nouarum ftudiofos, fuique (vt ferunt) obhtos, &
vetere fortitudine,& fide difcedentes,compefcuit,grauiterque puniuit:liberta-
tisamplitudinem,vtmemorpofteritaseiTet,caftigauit,inqueanguftumadduxit:
praedia communia ciuitatum ad nobilitatem , fuo ctiam redituum detrimento,
tranftulit , tantm iufta fe exufcitans ira. Non paucos de Hungarian primati-
bus ob fidem fufpedam cepit , vt Pekrium , Bodonem, Prinium , Catzianum :
in cuftodia , & arbitrio vitae necisque habuit. Quod in Virtembergenfi regio-
neiusibireliquumeTe,certasqueconditiones poteftatis comprobabat. Du-
cem eius expulerat:&ne tarn cito reftitucretur,obfuit, cum prxfertim bellum
Lantgrauio in Carol um inepte decretumvideret: dum Hifpani,belliParmen-
is caufa euocati , prouinciam cam liberarint , Afpergi praefidio Germano reli-
do. In Marchionem quoq; Albertum inimicopoftrcmo fuit , & hoftili animo,
 '

771 IOAN. SAMBVCI RERVM

communeque bellum in eum cum Mauftio parabt . Sed haec dixi alterius ef-
fc loci,ac tempofisiinc ad virtutes cius oratiuculam couertamus. Ncc morem
hc fequar mulrorumjqui cum elogiis aliorum vctuftatis exempla, & compra
te qiriduis rcitant: proprias ego huius Monarch fandiffimi laudes , non imi-
les aliorum rebus geftis,percurfam : atque in his quoque rerum ab eo geftarum
non ero immemor. Fit enim , vt fcilius res heroum de natura & moribus co-
gnitis,coniehira trahij&eliciquCant. A metu igiturdhlin,quem pietatcmap
pellamusjcultuquein fuos, &: amore, fimoleftum noneft,exordium ducamus.
Quis in omni vita fan&ius eo cogituit , quis priuatim 8C publice conftantius
Deo precesjCultumqUe dhibuit? vt nihil vnquam in animum induxerit, propo to
fueri t,abfque diuinorum memoria , uthorisque ftelicis profefllone. Nee qui
quam inficias ierit , ipfum iam fufcepto imperio ftudiofiifimum, atque cupi-
diflimum corrigenda? tque conftituenda: religionis , hominum diueniione 8c
ambitione controuerfa: , fuiflend m omnibus colloquiis , vniuerfis & feparatis,
monuiiTe,vrfiffe,adhibitisrnoderatis iudicibus, negotium fidei denique amore
omnium componeretur: vtrinque de iure humano,vitioq; per odium clle&o,
quiddam inoptatam concordiamremitteretur: potiifimamgloriaeChrifticau-
famefle,deponendas fngulorum oirenfastreais animis,deliberatis iudiciis, fa
na volntate, ftudio ccelefti, beneficio in quemqueproximumparato, tra&ari
hare deber : nee mrtino quofdam numero annorum , legumque non fcripta- i
rum,fed vfitatarum Vetuftate niti,cm labes fint non obfcur, deber : & qui fe
literarum elegantia,multaqeledione,primcque Ecclefie authoritate munitos
arbitrarentur,de rigore ad xquitatem,dum per falutem, & in Principem Crea-
torem offenfionem mftis,& ad tempus fa&is caufis fieri poflet,tradabiles & mi-
tes offerre deber. Hx voces ex illius ore & petore non femel exiuerc : fanita-
temque Ecclefiae,quafine politise nulla: funt moderata?,omnes infirma: & mor-
bofx, omnium odiis omnibus pra-poncbat. In hUnc finemmulti conuentuspu-
blici Conocati,res tentata non leuitcr,fed fru ftra,& dolenter, fuit. Quod aut
quibufdam durior irtaccipiedis excufatiohibus , S acerbiot in pnis eXpecen-
dis religionis vifus fit, vcteremque Ecclefiarum morem obiecerit : facile, fi cti- y>
minfiddicatur,& invitio ponatur, refpondebimus. Initio quidem renafectis
per Saxones libertatis, reprehendendi abufus tempore, vtin re infolenti & ad-
mirabili,attonitum ilium, iudicioque turbatum fuifie , perfuafum quoq; non-
nulliSjfortafie non fitientibs fanguinem , fed in medium gratiof cfulentibus,
& fuarum rerum curiofis,ad quandam feueritatem,& ad fuftineadum eos difE-
cultatem impuluTe. Quid enim vehemetius Principem , quam religionis emen-
datiojintermiTarumqj difputationum,&longiflimo reli&arum intcruallo, fub-
itoque iepetitarum confuetudo commoueat? Deinde authoritatem renouatas
religionis apud ipfum minucbat , ingens diuortium profeflbrum & fetarum:
qua: concordiam difiuebant , ab amore &fide dominorum abftrahebant, fedi- 40
tiones,bella,domeftica etiam dilfidia fanguine tincta creare nonpaucis dice-
bantu r. Hxc alioqui populrem & mitem illius animum immutabant , & am
bitione rem geri,priuatisque fimulttibus difceptari perfuadebatur .nam quod
Bion fertur dixiflc,Grammaticos,de Vlyflis erroribus difceptando fuos non vi-
dere:idem ille inTheologis quibufdam obferuabat,alicna qui infe&aretur , fua
non attingere. Hancille tantis conatibus,tot reprehfionibus,poenis, temerita-
temliber,varieqj fentiendi, adimere,& ad vnum fenfum reducere adnifus efti
licet addiderit,non in hominum earn pacificationem ftudiis conltimtam,nego-
tium eue clefte,quod nifi iuflfu & fubfidio clcftium coalefcere nequiret:cu-
pere fe tamen,& expetere, vtdomicilium habitatioqueEcclefia: in certa firma- jo
que tranquilzate rerum fuperiorum vigerctihancomnislmpenj, vtinhami-
ne animam,in Repub.leges, vitamquaviueret, eiTe. Quid? nonne telles nomi
nare primos conuliis , & Ecclefiarum prarfe&os poflem, qui multoties ipfum
mrore contritum viderunt,atque dicentemaudiuere : Si Saxonici tot varus
ententiis inferendis, inter feq; alicniscefiart, animo redo, temperate que co-
irenr,
 V N G A R . APPENDIX, 7$
ircttt,hon alios ftatimdamnarcnt,fore fe nonpoftremu, qui ab illis on abhor*
reret. Qua ex voce quid quxfo inclemtius aut corde acerbo profedu in quen*
quam, quid crudelius ftatutum fuiflc obieceris ? quieo fuitienfu, potentique
animo, vt ctiamii vfitatam minus , & tritam fuis religionem , ac ceremonias vi-
derit: Ghriftiano rum tarnen conciliandorum ergo , fe reccTurum, omnium-
qu complexurum quietem profeiTus fit. Hace illius fuit feucritas , hare videli-
cet diuulgata & exaggerata ilia crudelitas,hi foci &ignes, quibus intemprant
tius graflatum aliquando in miferos fuiiTe clamatur : & aliquaexempla vifa
funtinufitata,non malo animo,fedmeliorumfpe,atquec5filioada, mihi facile
redeque perfuadeo: vt cm ignitum plumbum argto mixtum eft, illud quam-
uisgrauius, tarnen fupernatat, argentum vtinimo colligatur : itanonquidfa-
dum fit,&: quod modo in oculosincurritfpedandum; fed cuius ergo laborarit,
illud potius recenfeamus. Etquidem meum non eft de Dei volntate firma
decretis pronunciare : fed quid fi Deo ad has repetendas pnas adhibitus
fueritjVt caftigata luxuria, infinitos, libertatequeprolixos Theologian profefb-
rcscommonefaceret,atque oifenfionibus voluntariis nihil profici,caritatem
poiTein omnibus plurimum oftenderet? Nunquam ille probauit, quifefolutos
nimium religione iadabant ,quifupcrftitiof minus roboratoram animis eam
vtcunqueiniicerent,modumpratfcribebat.Atquevtmanifeftiusdoceam,non
o accenfas priuato odio eius fuifle fententias , non cupidum vltionum , extremis
quoque praxlanffimis , &: optatis exemplis teftatus eft. Nnne quarum in re-
rum, alieno vfu obfcurarum, defiderio ac votis totanniseius ditiones fuere i
ante annum per Synodum,poftea pontificem obtinuit , non fine graui fufpicio-
ne mutati confilij, vt integra , & primis vfitata feculis, Chrifti inftitutio vltima;
cna:, feu memoris communicationis, pontificibus , ob quafdam fuas caulas
mblata;, vulgo redderetur ? vt etiam facrorum miniftri , qui idonei forent , non
coai, fed libere , artate & moribus cxigentibus,inmatrimonio efle legitimo,
non adulteratOjpoflent? Hxc cert illius voluntas publica, repetitaapuafacros
Jtledores, fuit, quorum caufa tantoperc volebat, id effedum mal , aut in-
) grat accepiflent: fed omnino. hare poftulationis pars reieda eft, inquema-
turam dehbcrationcm collata. Quantum tribuerit omnium concordia; , Pata-
uienfes conatus & compofitiones docentmon minus in Saxonicis metallorum
feduris libera tot annorum, & tranquilla Auguftana: cofeffionis dodrina , nul
lius oifenfionibus excitata aut introduda mutatio. Nemo hunc acutiflimum &c
oculatiflmum Cajfarem,fuifleinertem ade, Sc rerumexpertcogitet , quiab-
ufus ceremoniarum non notarit,vitam cleri noniitdeteftatus : fummum in illis
arder odium, incredibilem auaritiam, ignorantiam, luxum non deprehende-
rit , emendationem exoptarit. Sed aduerfanorum quoque vitam non omni-
no puram ab his vitiis , difieniones vero iudiciorum longe plures , nee omnes
felices & fanas intelligebat: ideoque ad frugem & mentem vt meliorem vtrique
redirent, auebat , Deumcuje folicitc precabatur. Id etiam tempore patrum in
religionis dodoribus multi querebantur, ^ & fordes in mora fui/Te , quo
minus totSynodis aliquid praftiterint : vt ad Procopium quadamipfeNazan-
zenus apud Bafiliumepiftola confitetur. lamfubhoramdifceflonisnobis,
& per omnem morbum , quam confcientiarnpraetulerit , ore & animo teftatus
conftanterfit , quiaftuerunt,ipfumquefortitudinis &regionumDeiadmonu-
erunt,teftesadomnempoftcritatemerunt:nihilpietate,redoq;alienumcom-
mifif.nihil diftimulauit, nihil tedi odij fecum , aut vindidae afportauit : omnem
offenTam remifit,acdepofuit omnibus :fibi idem vltimum& maximum con
ced atque reddi Chriftian officium petiuit: compofit folum fihj Dei meri-
tum , & gratiam ad omnem aeternitatem fufFeduram afleuerauit : quae ex ho-
minum voluntatibus prodirent, citrafummi Dei pcrmifioncm & auxilium,
nunquam niti cceleftium gandi pofle : vt Deo vniuerfa proficifcantur , ini*
pfum omnia reditura , eius amori nihil humanum refpondere , beneficentiae e-
ius nihil fimile,&,nifiipfummet per nos, neminem quicquampotuTe. Ttulos
 ?8o OAN. SAMBVC1 RERVM ,
quoque in appellando fe , & confirmando , prohibi : nihU fe pratftare cztcri
apud Deum afleruit : mortem arquare omnes , atque indicium effe conditions
mortaliSjfecuturxque larticiae hanc interquietem . O diuinum Imperatorem ;
cxitum de his calamitatibus,quas nos etiam opes miferi putamus/ehcem ex-
emplum nonfiliis,&: prxfentibus fed reliquo omni tempori falutare,&inad-
effis vfurpdum Vitima; voces(auditores)&: fnis,vitam antegream, cuiuf-
modifuerit,abundearguunt.Si enimhonefta mors vitiofam commdat vitara,
quem hunc Caefarem ruine dicemus, qui fe diuinum femper oftenderit, alioscj;
imiles efle optarit? A tali Principe nquid alienam eTe iufticiam &: alquitaran,
qua omnia temperan potuiTe vos credideritis ? non, li mille obducantur teftes,
totidemque manes excitentur,aTentiar.Neque hc Socratis ementitamdefini-
tionemlufticiae accipi volorvt malu pro malofiSpriuatimreponas,fuum quo
que aduerfario ius nos tribuirte menciamur. Nunquid non cum omnibusfuis
hoftibus mitiflim git?noxiam facile condonauit? in victoria tantumvfum,
& difciplinam militarem retinuit,priuatorum nunquam acerbius meminit:ata
femper facilioremrationem duxit beneficiorum remunerandorum , quam vl-
eifeenda? iniuria; ? Hoc ille padum difeiplina Chriftiana valere purauit,non
femper fummum ius vrgere,moderatisfauoremobtineri:&pacem,communcs
cntradus,&: emptiones alia ratione,magiftratus&dignitatesdiftribui alia dc-
beremihi confufc,nihil trbate committi, tolerari in publicis deber Quoi m
illeprincip lites atque controuerfias de iure foluit?bellaauertit?inhibuir,fum-
malenitate6xquitateadpacemvocauit?Ia&entalijSalomonem,iadentMi-
noa nefeio quem,iadent in feruandis promiifis Regulum,& alios : ab huius ex-
emplis obfeuritatem illi aeeipient. Quaproptcr iuftus fuit, quia imperare norat:
legum rationes tenuit, nec vtilitate,fednatura & pietate illas proponebat,vale
re quodque fuo loco & tempore iuflit. Etenimfundamtum iuris eft, ipfapro-
penio ad diligendum genus mortale,mifericordiamque declarandam.hico-
mnia,quae vidiftis vos,velaudiftis, exempla manarunt : hinc vtiufticia ,amore
& coniundione,qua; nobis cum Deo et,nonmetu,conferuaretur,operamdc-
ditmec fe vllis cuiufquam meritis, as&*mty*> padis tramite redo infle&i paf- )o
fus eft,nec vilo priato odio,autcommodo quitatem couulfit:latrocinia,adul-
teria,proditiones,luxumomnemconuiuiorum, &lauticias veihum , tanque-
fcam malorum fuftuhtmimiamauariti, &regulorum tyrannidem compcfcuic
Qui iibi impotentiores fieri iniuriam iudicibus querebantur , ipfe pro tribu-
nali caufam cognouit,& quadiuit:pauperibus, & ad ius fuum profequendu aon
inftrudis,patronos, pecuniam publico imperauit. nefcio quid amplius in hoc
ordine Principumdici,autponilaudabiliusqueat. Cuius non vulgare fuitquo-
que exemplum,reftitutio illa ftudiofa,&cutodeimperij,locupletatoreque di
gna, AlphonifecundiFinariorummarchionis,quem in communitatemlmpe-
rij,& priuilegia,ex agnatione non obfcura(vt fertur) ducum Saxoniae oriudum, 40
pro maieftate aiTeruit , tituloque imperialis Principis auxit. Coniiliis autem, &c
prudentia(quam primam in virtutibus iure Plato collocat , vt fecundam conti-
nentiam) quantum hie Monareha potuerit, nai fus Mineruam, ii exponerc vel-
lem,docer.qui interfuftis eius diesis &C cogitatonibus,auditores multi. Quod
enim imperium ita munitum,tot nationum prarfidtis firmatum, tam folerter or-
natum,atque huius ipfius,vnquamfuitrlnfans is eft , qui ante pedes ttumqua;
funtjfuturis & praeteritis negledis,de rebus iudicat,fubitoinomnem euentum
fua coniicere velit,neque recordatione antegreifofurn, qua: confequenturno-
tare,&compararc.Memoriaineofuprafidcmiingulariserat,grauiffimarumi
variarum rerum multiplex &fuauiscornmemoratio. tare, nemo mireturfio- fo
mniumrerum, quarumvfus eft neceflarius, atque etiam honorificus,ille icien-
tiam tenuerit. Nam prater legum natura & dodrinahauftam cognition,tan-
ta erat in rebus obfeuris promptitudine cxplicandi', tanta facilitate argumcan-
di,docendi,conferendi,vt vcl fummis Philofophis,Hiftoricis,Medicis, quieren
do,& aliter fentiedo, negotium prasbuerit: incerdum nimis ociofos vtres Lati-
nis re-
 VNgHC. PPNDI& yii
his rerum appellationibus elufcrit: vt nihil ade longinquum fueHtnini inui-
ftim Se infolens,cuius non illc exempla,caufas,naturam frire fi ignoraflci, quas-
ficrit,& docilisftatimhauferit,memorique fepiueritivt aliquando fratri Caro
lo V. obnimium ftudium,& velut tanto infolens loeo,admirationi fuerit.Nam
vera repeto, Auguftae cum fmul pranfi effent , atq; bubulc magnum pondus
mollita? aceto , odale condita: appofitum effet, auidiusque edentem Carolum
rogare caufam cpTct,quare tam fenfui,qui genera quibus vefcimur,maxim
& voluptari percipit,grata, & alias dra,& ad conficiendum & diuiddum
inepta Uli fperet : atque Carolus alia animo verfans , refponfum diftuliffetj
i hicque amanter idem requifiiffet , tandem refponfum ab illo fuiffe : Sibi non-
dum curis fuis perpetuis tantum fuppetiuiffe ocij,quo hc, & imilia cdifcc-
re,aut quaerere potuiffet. Illud quoque acute dictum ab eo, efeulenta &c potu-
lentavt proba: lingu atque guftatuiprobarentur,eadem condicione ad liorna*
chumventura,atq;corporumnutritionemadiutura: ideofjj modicevinovteb
turjfed commodo, & ptimo. Cumq; aliquando regulo Pannonico interpel-
laretur,totnegociorummolemrequirereplenioremvictum;qudmultielfent
raediocris &ciuilis ftatus,qui fer lauticias quarentfuis conuiuiis,& cum vel-
lent,fumere liceret:refpondit,vulgarium id elle , atque heluonum qui crudita-
tes alerent:atq; ideo fcuftinere totmoleftias poffe,quia minus de ventre foliel-
to tus eflet.Scirefe multos ee nfima: conditionis,qui liberius viuerent.Sed cum
iufummo Deo vifumfit, vtorbisGhriftiani negocia fuhneat : id onus bene-
fkium fingulare ducere,malle fe vtiliter interdum,licet incomode, pati , quam
vulgi more,abuti tempore:legem fe alus fumptuariam poffe poner. Sobda igi-
tur,& extra ordin illc doctrina, confiliis valuir.cuius cum omnes illius familia
res telles funt,tum vero infpicite qidubitatis, veftigiahuius commendationis
in tribus eisfiliis,principib.noftris clemtimis, quid illi fapiartt,quantupra:-
fentes in c6iliisdidicerint,viderint:vtquodpatermultoruannordiligetiacol-
legerat,idifti paratum primis annis epromptu habert. Cur igitur quis mire-
tur,amdiu hos fratres imperiis,&regnis, ditionibushaereditariis prepoitos,
o iam pridem dicecefes definirs habuiffe,iubendi volendique eis poteftat con-
ccTam?cuius inftitutionis nunc demum nos frucrus, & omnes mortales capie-
mus quam vberrimos.Non quidem difputo, ipfum demortuum in omni gene
re literaria fummum fuiffe, morepriatorum fcholas fectantium philofophm:
fed quod curis 6 oceupationibus iampuero infantifeceliohis fuit atque va-
cuitemporis idipfum in honorfica literatura confuetu ponere.nec fibi Socra-
tis aut Platonis fapientiam contingere poffe, tot rebus diftracto 1><>(
feiens camen, non tantm &/ fuit. Qh enim iudieiis Sc armis diftinentur
fufHcere ad folidam cognitionem omnium neqeunt : fed quantunwiecefitas
cxigit,ne deterior inferioribus effet,tantum operse fe infumpiffe liberalibus ar-
o ribus libenterconfitebatur,atque italedione bonorum fcriptorumfefe munie-
bat j quoniam ex illis eorumadmonebarar, quxmultinonfuiffentaui dicere:
& plus fe literis deber confirmabat , qum armis tantm. Neq; ars militaris &
iorritudinis cxcmpla cum literis pugnant, qud etiamin Arcadia templu com
mune Herculi & Mineruae confpefitum fit,vt vult Paufanias. Norat nimirum,
quibus fumma rerum fefetueatur,prudenti atque vftis potioremingubernan-
do, qum fapientiae efle locum:& nimia illa ftudiorum cura , nefcio an n prin-
cipibus interim plus mali,quam commodi apportet. Hifpanamlinguam ama
rre cum lade hauferatj Latinam frequentabat, Gallicadeletabatur,ltalic&:
Germanice non indifert loqebatur , omnis generis vocibus ac fldibusfum-
m frebatuf i venationis quoque perftudiofus , Vt ve in ocio , difeiplina: &
i mil midinis armorum recordaretur.neque has tarnen animi, moleftiarumque
remiffiones fecit tanti , Vt dignitatem humanam cum beftiis c6mutaret, quod-
jue volptatis &rei ludiera: parte aliquis pracripuiffct,perdere illico vellet: fed
grauibus minis, atq; edictis plebcm ab interceptione ferar deterrebat , metuqj
inieQ:o,intra ipfos fuum continebat opusvGumq, aliquando ruricohs quidam
Vu
 782/ IOAN. SAMBVCI RRVM
aliquoties nocuiflc feris eiTet deprehenfus, atquead ipfum Cacfarem adducbs i
pnam edi&,vtoculis priuaretur,repetiuit. fed paulo poftreuocato , cui ncgo*
cium exequendum dederat , dimitti reum iuffit , nolle fe animal ratione deftitu-
tumcum nomine adaiquare: & cui ne pilum adiungcrepoec , maxime nccca-
rio rgano ilium bclu caufa perpetuo carere. lftud exemplum afferrc obiter vo-
lui,dequoreliquaiudicaripoifint:repeto fuperiora. Mira de NeftoreHomerus,
cuius fapientem & fuauem orationcmin gratia omnium pofuit. Xenophontem
quidam inclum,isCyrumfuumquoque extollit: fedetiamexhuius confuetu-
dine&eloquentia,mira efflorefcebat prudentia , copia &promptitudo fubito
dicendi enituit . quod ipfum Impcrij Germanici Principes ,exteraeque nation "
plurimum funtadmiratac: quiipieproponere, refponderein comitiisqua: vtilia
fore putauit , maluit , quam per interpretes agere : eaque dicendi facilitate cum
ilngulari humanitate copulata , perpetuam fibi beneuolentiamjomniumordi*
num adiunxit atque retinuit , fuisque pofteris firmam tranfmifit. Erant excel
lentes & multa: diuinae in aliis dotes, fortuna amiciffima,cofilij acumen,in occul-
tandis conatibus prudentia,inpra;properis mora, in negociis fufcipiendis patien-
tia & conftantia: fed venia omnium liceat dicere,quod fentio , & non offen furum
me cuiufquam piiiiimos manes fpero, fuifle noftrum huncCaefarcm ver aper
mm,largum,in confultando expofitum,in exequendo aliquoties celcriorcm,
in congreffibus familiariorem , munificentia cert &: pietate plurimis fuperio- w
rem. Vitiofa quidem eft in principibus abie&a familiaritas , vulgarisq; falutatio,
& contemptum non femcldemiffio maicftatis pcperit.ideoque Vlyfles laudamr,
cum in prxliis Minerua in tutum fubducitur : quod confilia,&: armorum appa
ratus , allocutioque nonfrequens , fed rara , teda; & recnditas cogitationes effe
dbeant:fed quern intime nouimus , & natura: bonitatepari obferuamus inferiis
noniocofum, in ludicris non au Herum, cur improbarim ? os inregibus , &vulrus
paternus requiritur , comitas affabilitasquc fermonis erga domefticos , abditu-
nimusergahofteSjtruces geftus,& horrenda: notae. Ex huius orevrsenla:./
euolabant,linguam omnium amore&ftudioimbuebant:proptcreain amidtia
omnes fouit atque aluit,& tanto in illo preclarior fuit fermo, quo maior erateou- .
ditio: & (vtitadicam)cleftiumagnatione,qumnos,&: gente maiori tenebatur.
Quamobrem nulla eft optabilior,auditores, nulla gratior virtus,imperiq;,quam
fine armis, lingua &: prudentiamabiliqueftudiohoftium nimos inflederc,fine
fangu ine ad concordiam perfuadere : neque tarn immaniiietum in hominum ge
nere vitium, quamconfifum potentiate armis, quod fecur&obfequiorehabe-
re poifis , crudclitate requirere . ex quo cfficitur.vt Principes Deo dari credan-
tur, qui proximauthorisveftigiaperfequantur. Itanaturamconferuantem ra
tio imitata , banc partem vita: & compoikionibus neceflariam iolertereftconib-
cuta, & oratione,vt reconditi mores patefierent , perfecit. Sed iam de fortitu-
dine quoque adiiciamus , ne minus dextera & viribus , quam verbis prxftitifl 4o
quifpiam fufpicetur. Iracundum nemo fuuTe , &facili ad commouendumani-
mo dicet,neminem -[& voluilfe. tedidicerat illud Philofophi : 7-*,'
iJy d^7!<A')ti/ ),- fotm< 7rfjn9KXfiViin')cstvf. Ac licet legibus fuerit folutus , tarnen
iifdem quas proponebat , iuftiffim vixit : &quomodo mediis bonus is ft , qui
non praecipit modo, fed agit idem : itaab ptimo viro melius putabat rgi omnia
quam lege tantm. Nec volebat Chriftianos fubditos vt barbaros efTe,vtin
quibus literarum atque rationis maior \is eluceret. Nam barbari fcmperli-
bentius qumcultaenationes feruiunt, quod ctiamolim in Afiaticis & -
is animaduerfum eft : ideoque illa femper tyrannica fuerunt , & ab humani
tate rgna relida, vt adhuc Mofcouia, Turcia, &c. modo enim fnt fecuri P
ab aliis, omnia perferunt fuis. Secus eft inter nos , auditores , qui Princi
pes noftros non mctiijfed amore, mandatoque fummi Dei colimus. Eft profe-
eto ira in Imperatoribus necefaria ,& calcari ftimuloque ad fortitudinem opus
cuiuis gregario militimec hominem fine ira quenquam fapere , aut intellige-
re quid honeftum , quid turpe fit , crediderim. Sed nofter hic Princeps ea,
vtalus,
 VNGARIC. APPENDIX, 7
Vtaliis,cmvfusexigebat,vtipoterat,fefequcad egregia facinorafcitare.Nonib,
lecemerarius fuit,non, nifiinloco,vehemens : &fidifciplinaarmorumpofcebat,
etiam aper , in puiiicndis vitiis inexorabilis quod in multis fuis do'cuit. Ncc raro
in armis vigilauit, fpeculator hoftilium conatuum , paucis fibiaflumptis,fuit : ad
nuncios fubitos , & periculum importantibus intrepidus,nihil a conftantiadifce-
dcns, alios inprarliaexcicns, cefantes cogens. Vtinam per fidem nonnuJlorum,
auditores, illiprafentiexpeditionibusquibufdamadcflelicuiflet: nemo quid iu-^
uenili artate, quidaftedapoterat, dubitaTet. Sed nemo magni& excel fi animi,
nemo vidorismereturlaudem, qui dubiis eorum,quosinhoftcmducas, animis
0 nimium confidencer, vel temer fefe infcrat:cm cauere fatisfuorum faluti, 6
prouiderc nequeat. Non minus lrenua fada confiliis folertiaquc eduntur,
quam dexterainpugnam parata:fa:pe cautio vnicatotum exercitum fuga&: -
de liberauit, eadem in peftem fummi periculi coniecit : exempla non adduco.
Qupcirca qui hunc beatumnunc Imperatorem magnitudineinfufcipiendisar-
duis , &c tradando prudcntia,in perpetuando conftantia , in aduerfs pemirbatio-
nequefuftinendafuperarit,lego neminem: qui inferiores mt, noui multos. Non
eft negandum quidem,illumnon femper profperam habuiile fortunam , non tam
felices rerumexitus vidiiTc,nontotcaptiuis&triumphislaetatum,quotnonnul-
los:fed quorum id culpa fortaflls interdum accident, malo vosfufpicari,qum
10 me recitari. Nam cum in Imperatore alia: virtutes plurimum poflmt:fortitu-
do,confilium,modus,cfciplinafintneceflaria: fi tarnen fornmamhabeat nouer-
cam, fine optato exitu omniafiunt Veruntamen pius hic heros fortunam &
fortcm , ipfum Dcum putabat , cuius ad nutum omnia molitus ebnonaliquod
numen fenfucarens,ca:cum,ociofum,vohibile, raro quiefcens :uoninamphoris
Dianx , vt Hannibal, rerum difceptationem ponebatrminus in ferpentibus lage-
nis fidilibus ctraEumenem portatanauali vidoria , equc terreftri in mare tranf-
lata . fuo ifte duce fummo Deo nitebatur , hunc rebus fuis quomodocunque ge-
is &confedis fcopum pra:figebat, cuius rem agiper fe inter homines rebatur*
Se non Imperatorem , fed miniftrum ; non hominum dextns , fed coeleftium c-
ftodia d prefidio tutum cundagerere : cui Deo i videretur, cCe vidoriamre-
portaturum : fin aliter , aequo animo & patienter laturum : licet non ita caucus
fuerit,quina;pe fibi maleuolentia & odio fufFufum animum impedimento fu-
iTe , moramque & perniciem iniedam fenferit. Sxpe fuomm quoque in-
remperatam & fceleribus coopertam vitam , impunitatemque , Dei prouocaf-
feiram iuft cogitabat,in peenamque propriam illorum mihtem conferiptum:
prefertim cum Turcarum vexationes Deo permitti , vt denique nos vitio-
fis & noxiis abducamus , fandeque veniam erratorum deprecemur , pie fcia-
mus : libfidium tamen Dei precibus & conatibus excitare non prohibemun
Atque fane nihil minus , quam fortunar cum fapientia conuenitrfed euentus
> tamen fimilcsefficerefolent,vt vixdifcernas. Nam &opibusaugent,&hono-
ribus ambas, imperatores crant. Sed laudabilius eft, exvirtutefapienter me-1
dioerem poteftatem , quam fortuna; arbitrio fummam adipifei . rede Piutaf-
chus iudicauit , Romanos non tam fortitudine , quam fortuna; aflentationej
quam primigeniam colebant, tantos euafifle. SarpetamenFerdinandus quo
que nofter vicit. Nonne bis vniuerfam Chriftianis ille feruitutem auertit?
faspiffimeab Hungaria& vicinis incendia, populationes , ca:dem,replit,? pro-
hibuit ? & adhuc velut in cathenis 5 metu habuitTufcas? Etenim^ auditores,
nif tam potenti ac dextro exercitu primos illorum infultus , minas ceruici-
bus noftris,nifiea diligentia &celeritate cruoremreieciiTet Ferdinandus,fu-
J rorem fregiflet, miferrimi eflmus mosque qui annis confequentur , perpetu
ara feruirent feruitutem. Verum iftius praxipufoIicitudine,pietateincogen-
damanu,promptitudine in oceurrendo, 5 exigendoproiiidentia,&maturitatc!
fadum:quo minus lile fitiens , omnemfanguinemhauferit, atq; repreflus , cru-
deles impetus remiferitjvlterius nonitprogreTus:quodqueademit,nontam il-
Ii periculis & Marte , quam Chriftianorum negligentia &: dildhs conftiteri
Vu i)
 74 IOAN. SAMBVCI RERVM
Etqua:.pars eft Chriftiani orbis,quam ille non anticipatam animo,&:adcdcm
notatamnonteneret, miferrimeq, vaftaifet ? Nonigitur nofter Imperator ncq>
valetudini,libcrifve, neque thefauris, & ad alios precibus, vt fuccurrercnt , vn-
quam pepercit : omnia ilia in has reliquias Hungarian vc aliis remocioribus c5-
fuleret, deprompiir, cxhaufit, nee vnqu fa&i poenitiut, profuit bonitate omni
bus vtMenandriillud verum fit,^Mw^'lToinM<xiuit)ff7!e/'>i'.Multosleginius& vi
dimus eximia rerum cognitione intru&os,confiliis promptos,&: deliberationi-
bus admirabiles,qui vbi ad rem ventum cft,nihil pollebant,euenta fubito con-
iliorum contraria fenferunt : alios item non pauciores,qui inconfiliis rerge-
rendarum capiundis prorfus pueri,& inepti vififunt:fed cumhoftis eftpracfens, I
occafioni &c manibus confilium fubit fliciter occurrcbat. At hic c fepara-
tim admirabilis,&: rebus gerdis Angularis. Quid hoc animo altius,qu ado, quid
admirabilius,qui maxima reliquorumregnor um fuorum cura, acceptes Pno-
nia: fines,attritos toties,peflm vexatos,tam alacriter &: conilanter, tam impa-
uide,6 fumptuos, vel fuorum profufus, inque cos medium dans hoftem, tuta-
tus fit? tyrannidem inhibuerit ? Quid, ii ille integrum partibus, florens legibui
& concordia, pacatum ciuibus regnum Lodouico excepiflet , iliaque mifera-
biliadMohacziumcladenonomniainfeilaconfumptac]ueforent,amorenunc
libcrtatisnonfeciiTet? Quo in ftatures futuras nunc putaretis,i diminuta; la
cerate etiam reliquia: fuilent? fi multi fuis contenti,non regnum appetiuient, u
huncque dimouere diuinitus firritc datum regem non efent conati ? nullum
mehercle hodie regnum tam copiofum,amnum, tam fertile, frequentiacul-
tiusvfpiamconfpiceretur. Nemo igitur laudabitfenfum eorum,quiipuubi,ex-
citis deniq; barbaris, malum &: dedecus accerfiuere , aliis perpetuam curam te
mer multoque innocentum fanguine imbutam , modo non diffluentem, me
tumqs incuflere.Sedneq; Turca vnquamhos fines attentare,minus poner pc-
dem aufus fuiiTet,ni crrore dicam, an fummorum in Ecclefia virorum cofilio&
perfuafu id efe&um fuiflet. ltaliam ille ( patria; enim dolor fateri iubet ) & a-
cumiacentes locos ad mumphum defcripferat. non eTet nunc Roma, no Nea-
polis fortafls (quibus pcriculis tarnen illas & omnes nos Deus pra:feriiet)noa, \\
inquam, in hoc luxu & maieftate multa: elTcnt Italiae vrbes,nifi urea? cfilium
pernos ipfosmuta(Tentpontifices,periculumque (nonfecus atque S tilico apud
TheodofiumcxathoratisGothis,qui Italiae minabantur,eos in PannoniamC
Illyricum creato Alarico tranftulit : vel vt Philippus Achxos wbaZ*tSfex*juint vi-
dens, <ay Ttr kJ1 V'uf^mm\i/MrccmvJaCtK*y7mm4fmii^ceaicuJTtif etfcLiiiyfiacu) in
fines effudTent. Namcmconfceleratiffimus hictyrannus ltaliam cum male
ficio inuadere cftituiflet, omniaq; iam ad perniciem comparaflet , inlb'titpon-
tifex apud Vladiilaum per Iulianum Cardinalem : quomodo etia Sixtus Ve-
netis impulfus,tempore Lodouici per Thomam Cardinalem, tertio, qui omni
bus diris fe deuoturos , &c cruciatibus Hngaros , tradituros infernis aiebant , fi 4*
Turcefdus tum expetenti amicitiam pollicerentur : indignum fore nomine
Pannonico, qui profide tamfortiterfaepe depugnalTcnt, tot ab pontificibus or-
nati eflent pragmas, fi cum immani belua pacem facerent: quin potius vel non
laceffiti , (c(e armarent, cos fibi depofcerent holies : accepturos tam qui defi-
derarentur qum qui fuperforent,a:terna longequehis leuibus &fugacibus
nobiliora praemia. His illi monitis minis admixtis , metuque confeientiis &
religione allatis , noilros pace & conditionibus Turca: abftraxcre , deterrue-
runt : itaque factum, vt cum ille in ltaliam irrupturus,non fatis vicinis fe Pan-
nonibus (quorum ille vim & fortitudinem periculos erat expertus) fecurum
animaduerteret , priores nos aggreflus adeo atterat. Etfi ha:c vobis accipi ft
nolim,quafi Itahs, aut cuiquamalij citius malum optarim : &, fi pollm, non in
me libentius partem deriuarim.id enim officium pietatisrequiritjVt in proximi
v bonis aeque ac noftris cupiamus, fi quid mali vicino accidit, quantum pofis,tuo
etiadamnocafumfubleuare: fedvndeoccafionThracicus ifte hoftis ,in Pan-
noniam vt tamdiugrafiaretur ( qui ab an. 1415. nobis adeo iinfcftum prcebuir)
fumpfert,
 VNGARC. APPENDIX,
fumpferit, aliquot perftringere Verbis Volui : haxqe dc Hungarian qua? fe pro
Chriilianis iam tot annos,velut fctm obicit/umciht. Bellum ver Saxo-
nicm vndecuhqe ortum haberit , qua Virtute & fortitudine cun fratre ad-
miniftrauit?qibus ille fe cafibs , &hunc Imperatorem Maximilianum carili-
mm filiilm non btuht? fxpe inermemjimparatum obiecit? quas ille hoh tem-
pehtes,qiias minas no facile toleraitquotufquifque audiebatur, qui aliqUod
indicium victoria: in horm caftris reliare ptaret? Sed prsetet aliorm eXpe-
ctationem,mille offenfis animo hori inflexo,vim Vi,virtutem virtute reiecit.Vi-
ftorim tarnen optimi Principes ita perfecuti fuht,vt ipfi vidi, & in triumpho du
io fti quibufdamdicerentuftea moderatione & obliuione iniurias foure, Vt fe ca
ptiuorumcufa doler apert telarentur arma tarnen fecifej quo minus eos
non illico ad fos remiferint , nonretntum odium,non vindicte cupiditatem
Si quid praeter opinionetn aeeidebat , & VeXari fe aduerfis fentiebat j eum fe o-
ftendebatjVt dbitares inimicne fortuna plus in eo premendo, doloribusqj ac-
cumulandis effet oCcpata,an ille negligendo&refiftendo. De bello Tranfyl-
uanienfi multiplia, obituque non fperato fratris Georgij , varit funt voces I de
quibus linglis aliorum efto iudicitn. Veruntam, pace omnium di&um ve-
lim,non iuffu Ferdinatidi i qui cum iureiurando mutuo fe oblrinXerat , ea -
des fada eil. EtenimquzdamvitatXjVtferunt, illius ad Turcas litera?, quibus
io eius morari vim,& eludere apparatum folebat: minus Confciis cum effent de-
prehenfae : metu prxfentiUm periculorum eXercitu vtriiique ad confligendum
per Varkocz folicito , ne qua mora etiam noftris forte aliquibus ius hteris ali-
quando fieret,fuo quidam Confilio,non regis mandatojvitam illi,nihil tale me-
tucti,( ob veniam & incolutnittem Vlmanbecko Lippa impetratamjffpici-^
one collc&a) eripuere. non me dico , audita narro : abic in quenquam
mortuummtemperantior fim. De filio Iannis regis (cuius pater per conucn-
tiones vri titulo regio potuiffet , filio in res folo poffefionesqj auitas fuc-
ceTuro, nii vana fpe omnia deuoraTet , c imperandi lti etiam fanguinem bi-
bilTet)omnium eil votum &fpeSjbreui confili inique fuggefto difcefurumj
jo & malum ( ita Vlente Deo ) irt autores turbulentos , qd etiam ante vfucnit,
ortcrfurumv commnibus armiSjnimisque Coniunclis,in beuam Orien-'
tisconriiamuSjillumquecm nomine extinguamus: Graxis amiffam librtate*
fealiis, nobis mmirtutamffioxnorentemreddmus. Quod fi vnquam, audito
res , hoc Duce &: imperatre Maximiliano fperandum eft, qui mentem &ani-
mum cogitatione geftorum parentis conformuit , nee (quod Demofthenes in
fuis grauiter nott) ^apt\ii^Twyitf^>{wp^^^<^ei''B^5^TOy>t^)<o^ putat,fed
memoriam veterum repetens,fuainilruit: modo initia Imperij conilituat ,
vfiififle ceffatios domi cVSapudexteroSiquorUm intereft^paret, expeditaqj habe
as Fuiraenim &leuiter Imperator Ferdinandus tantis fe moleftiis occupat
io fetjtot fumptibs obruiffet,totpr3Eiis & vi&oriis eius libertatis aufpiciaedidif--
fet , fpemque oilendifletmifi , quod ipfe per vitam ad finem perdcere nequii t
id fuos cumulatiifim , & penits confe&uros & praetituros prefenfiflet. Reli-
quit nobis tres ptimos , frtifimos } plenos fpei ac libertatis heroes , fingular
prudeti , & prater aetatem Confiais abundantes, quemque dignum maielatc
Chriftini Imperij &rbis: qui inhoc iamincumbunt,id procurant,qmad-
modum religionis diffidiis finitis , animis reconciliatis , eadem fide & clefti-
um perfuafionejfpe prducente optima* contra Turcam proficifeantur, illumqj
euertat, prilinumque decs Chriliana: mieftats &falutisrecuperent,inftau-
rentjperpetuumqtte faciat.Quodomnes qui po funt animo veile dubito
Demque corrtprecari, his Principibus fehces'fucceffs largituair, debilitata &:
fraa ftabiliant,afea^ue reocentfeculai Porrotanti hius Imperatoris adio^
nm,fefmonum,ContliorumjqodpotuiteffeCondimentummaiusillaomnis
Vitae temperic,mdoque ingeftibus,vutu? Prfedjfi virtutm natura dimn-
ione quadam mediocriurh t & non n aterutraln partem declinante nimium
tatione, cenfetur:haec foa virtSj quam temperantiartj 6c modum appellamus,
Vu
 1
7% I AN. S AM V CI RERVM
cundas reliquascompleditur ,&abfoluit. Nam quid prudentia, hifticia, quid
in aduerfis contemptus, nifi luxu repofito, ad temperiemque accommodatis a-
dionibus vti omnia rite fiant,poiIunt ? Rede igitur ille :
Est virtusplacitis abflinuijfe bonis.
Id qui fponte,afe munitus ,&paratus , minime coadus, facit, tcmperantera
cum vocamus,non aberrantem reda via : continente quoq; dicimus. etfi ali-
quaeftdifferentiain his duobus nominibus,vt non omnino idem fitcontinens,
qui temperans : fed hsec ocioiis relinquamus. Quare cum fortitudine & con-
ftantia,nihil ac'qu actemperantia , focictatem habet: quod quiimpetus regere
iudicio, & moderan voluptates norint, aftedibusq], ne fefe nimium efrundant,
nee omnino lateant,imperant: vanis illecebris obftant,in quibus alij felicrtatera
inepte ftatuunt,& finem mum, ilia negligunt, nee vlla fe deliniri dulcediae pa-
tiuntur,hoc eft,feipfi vincere didiccrut:hos ego magnnimos & fortes dico:no
qui fe feruos,& miniftros deliciis abiecerunt,vnde,tanquam cno,nunquam
ad frugem,ad conftantia, & honeftas cogitationes , producendamq; falutaritcr
& tuendam vitam,emergunt. Qui fuis viribus hoftc vincunt, nnne maiorera,
quam qui alienis, laudem merentur ? qui fe moderata vita nullis blanditiis,
nulla mollitiedimoueriinunt, nnne hos aptos communibus vfibusfore,&
exoptandos putes ? Talis hic Csefar nofter fuit, qui non fordibus, ocio, non vn-
quam gulse,aut abdomini feruiuit:fed fobrius,vigil,vt publice fufficeret,vitam,
dum codo licuit,bene,caftiffimeque dux it : tantum edens, ac bibens , quantum
quotidians curas, &exercitationes virium abfumebant. infolentiornunquam
vifuseft : hominemquippe fe fciebatj nee, vt humanitatis memor effet, opus
monitore(vt Alexander , vel Paufanias) habuit: ac quod de Antonio fertur,
otitis S&Tramt$,vSiuwie%,fyi'tci)a.')( n?Yi\i,K9l\ifii my^M %. atqilC illudSeueri
lmp.eftfecutus3^/xAii^!^*Ti,A/ttAwiW^WAo^TOf/m'Twr.namdefevoculasper
aflentatores illatas,aut aliorum interdum iniquius de fuis rebus fentientiumno-
mina, audire noluit. Sane vbi voluntas temperate , iufteque agendi cum (um-
ma poteftate iungitur,& ipfe beams eft, & qui ipfum audiunt. In hoc profedo
Carfare, quia prudentia & temperantia cum potentia viguit vniuerfa : optima- y>
rum author legum , naturaque bonus conditor extitit. Non facile coniiietudi-
nes mu tabat : quippe quern non fugiebat,nihil eTc moleftius,atque ad alienan
dum fuorum voluntatem promptius,antiquatione, mutationeqj vulgi morum :
nifi publica offenione^acturpitudine laboraret : tantum probitas,& oratio pof-
funt.Etienim Menanderad perfuadendumorationemexcludit,tarnen vtrun-
que copulandum eft. Non vnquamhuic Catfari quifquam,vt Cimoni vinum,
vtfomnolentiamScipioni,obiecerit : non fraudulentos fermones. cuius ani
mus, cogitationesque, non fecus bonis ( atque Iulius Drufus Publicla fuas ae-
des perfpicuas,vt vita: rationes domeftica: omnibus patere poffcnt,cupiebat) a-
perta;, teftatq; fuere. Qupdcxemploliberorumquoque,honeftiflmaq-, educa-
tione orb conftat : quos fui fimiles voluit , ac effecit: ne rempublicam guber-
nafe,qui familirem ignoraTet,pofteris videretur.Confuetudine fcilicet hero-
ica,iuffcaqueindolcm diuinarumvirmtum excoluit, confirmauitque, Lycurgi
ad Lacedxmonas exemplum haud ignorans. A morte charimma; fu; regina;,
ea fuit continentia, vt illi Medici cam conftantiam, & pudicifllma; coniugi cu-
ftoditammemoriam,valetudiniobfuturamdicerent. Infocietate ver cumu
la fuauifma &rarifllma ita vix it,vt nulla vnquam fufpicio temeratacfdei exti-
terit,n leuitatis.Neq; .n. minus cafti efe poifunt, qui in matrimonio funt,qu
in omnino illa negata, & feclufa confortione fminarum vita, homines inue-
niuntur. Quis vnquam audiuit,morc aliorum Principum, qui numerum libe-
rorum fugiunt, atque imperio fuo,ne multitudincharredum diftrahatur,cauer
hunc in coniugio extra ordinem & fidem , aut poftea , vel fufpicione vllam reli-
quifleprolem?Non igitur continens ille,fed temperatus fuit, quis cnimprudens
eft, qui fimul continere fe nequcat : qud no in rerum tantum intelligentia,fed
/wo7itnadagcndu,prudentidefiniamus. Nihil ab inuito,nihil per iniuriaccepit:
\ in com-
 VNGARIC APPENDIX. ?87
in commune confulebat,nonvtCaligula,fed vt Adrianus & Antoninus : Vtqua
etiam fifcodebebantur ,liberisreorumrelinqueret,nefilij infontes paternum
fcelus luerent : nee quinquennium tantmclemens,quodTraianus de Nerone
dice bat, fed perpetuo mitis fuit, ^ nee fiducia Imperij , vt Caligulam,
Neronem, Caracallam , Heliogabalum , in vitia deiecit, fed vires & dominatus
ihbilierunt. Largus inomnes,effufus in benemritos fuit,humanitate Se co
mitate inaudita, vt multi eius bonitate abufi fint:reuerentiamque detrahere , &
in focietatem conuertere inepte voluerint. Sed illud inipfo verfuitheroicum
humanitatis indicium maximum, qudquos aliquando confpexer.it, aut ali
le cutuseft,ii poft vigintiannosrediinent,illico agnouerit,extcnfamanuveterem
gratiam obtulerit ; diligenterque circumfpiciendo cauerit,ne quem in comita-
tufuo infolentiorem, appellatione , aut nutu dementi prateriret. Quorum fibi
operam vtilem & diuturnam,fidelemqueexpertus erat , profequi omni libera^
litate,& exornare eos ftudebat: palms eft benefcium , atque remuneratio-
ncmexpedadone fieri maiorem:ociumfeffis, non negociumimperabat: pra>
fens& viuus pracfentibus&viuis gratiam referebat , non advltimam actatem
dilferebat:fatiseos fidos &pcomptosfore femper iibi ratus, quos beneficiiscu-
mulaflet. Vbienim expekatiogratiarum extrahitur, minus illa: cara: iunt:&o-
nus baiulo, ii tempore fubleuctur, adperferendumfitleuius , qumfi,vbime-
lo tamcontigit,exoneretur.nequeego mcritorum meorumfruitionemvJJius in
morte heri conftitui velim : fed accepto beneficio , exemplo alios ad officia &
labores vocari, inque frutuum poflefllone meos locari. Teftatadico :non
more auari patnsfamilis , fuis rationes exigebat, vnquam ille magiftra-
tusopibus quorundam metiebatur, minus iis vendendis autlocandis mercatu-
ramfaciebat. Etenimvbi fortuna: virtus poftponitur , venalesquefunt dignita-
tcs, vt res optimoium nonconfiftit,itaCaefari & Regibus fuaimperia infirma
concidunt. Lucri cert fpes ptimos quofque pctitione rerum gerendarum
rhonorum auertit , qui umptus facer nolunt. Itaque quos idneos duxit
nofter Imperator , oneribus honorabat etiam nolentes : quos auaros , aureoque
50 pifcari hamofufpicabatur, nunquamadminiftrationi negociorum vel cupidos
prarpone bat, licet nominum, feu titulorum interdum ambitionem, importu-
nis inanem,non difficile impertitus fit. quoniamiuftitiam ad alteriusprannium
referimus , ideo non pecunia proxim virtuti fatisfacit , fed iufticia. Atqui
funt qui non omnino laudent , varus locis & curis fingulos pracfuiiTe curatores^
feuorficiales,eamqucmultitudineminutilem,onerofamqueeidemfuiTe. Sed
hos ego velim audire, vtrum melius fit pluribus magiftratibus vnum pra:ficere,
qui ad volntate m omnia gerat ;&: cum ipfc non in omnes partes fufficiat, per
feruos cupidos mui'aagat, an muks ? nonne fi finguli partitas curationesobti-
neant , diigcntius cunara molientur , qum vnus,& quidem per feruos pecu-
nia conduciros ? Non igitur fpe magni lucri tanrae moli ac feeptro pra:erat , nec
alienorum admodum cupidus fuit : quod ttum Principem feiebat Deo con-
itutum , eiusque eue muneris, non folm vt multorum gentium fit domi
nus : quomodo diuitem , vt poffideat , prematque multa : fed vt bene aga-
tur , & viuatur. Liberaliter Ferdinandus Ca:far , & cit fuos fouebat : fimul
rem , fpem &c memoriam comprehendebat , bonumque,iuftum & iucundum
re& coniungebat : fecus qum Delphis in veftibulo notatum erat. Nam
dare, iufticia: ebaccipere laborum fru&us , bonum : iucundiflmum vero , cu
ius caufafudaris , aliquando confecutum eile. Alia fuit quorundam ratio, alia
noftri Imp. fed fortafie genera negociorum,populorum,regionumquequibus
i ill* praefuere,hancdiuerfitatem peperere,vtin officio,nifi fpe,c5tineri multine-
quiuerint. Adulatores,peft & domefticos ficarios vocabat,& librtate fua plu-
rimos perire.omnium animalium perniciofiflimaha:c duo effe: de agreftibus*
tyrannus:de domefticis,quos alimus,nobifcum circumducimus,gratia: Se ven*
tri, auribusque homines inferuientes . quorum conditio tarn eft iniqua , quam
i quis vomicam,autvulnus in ventre habens , curatum fi velit , adhibitomedi-
V u iiij
7te IOAN. SAMBVCI RERVM
co,barbae,aut vigibus forficem is adiungat,malmh attingi videat: loco Sci
licet alieno medicinamjnon ex genti, fieri qureretur. t enimres demencia:
apud quofdam vftit,vt Hon voluptatis>fed iarri ambitionis ergo fcurras & para-
iitos alcndos cenfeant ; quod Vitium fumm Plato reprehendt. Heluij Per-
nacis cfuetudinem fecutSjCauebatj nccx vanis alicuius fermonibus commu-
nitef periculumCreareturi atqe alteram in Creta louemauficulamhabuiffe,
vt pramaliis quoque,& integramferaret^meminerat.Proclergo hocgenus
hominum fe efle voluit,fubit tales notauit,fibi confuetudine cauit, confef-
ores nunquam collufores fieri eil paTus : quid enim eare perniciosus ? eque
hc repetam,quo animo 6c ope ergalitefatos,ipfsqe literas Temper fuerir, rpfc
honeftae 6c iube literatura: Princeps. Exempla conliliariorum id declarr^qos
non vetuftate titlorum mnitos^no alienis claros virtutibus, fed fubidio pro-
prio'inftfu&os j rcrxperientia claros effevoluit, MaluitilleexemploaiMa-
ximilini primi,eruditos 6c fanos iudicio, linguarumque vfu , vel tenui fami
lia in confilium,qum generis longiflma ferie nobiles,aptos tarnen minus,& o-
ciofos, euoeari. Norat fapientiifimus Imperator armis & legibus imperia cou*
feruari : quorum iftud abfque mediocri rerum 6c literarum fubfidio , nunquam
fliciter inftitui poffeti illud ver,nifimnitum effet confiliis,fruftrafufcipi. Ac
quod Soomenus Theodofio , amorique literarum eius tribuit , huius prorfus
cxemplis cngruunt* Nee tarnen nobilitatemneglexit,fuumillis locum dedit, to
complexus amanter eft : fed hos vt neceffarios , illos vt ornamentum habuit , 6c
comitacum : 6c in belhs nobilitati przcipuus fitlocus : *&($%**& <mi*t't***
tt$W, vt ait Plutarchus.Et quod in rebus publ videmus ficri,vt magiftratus alij
int ncceflanj ,v tiles alij : ita hic diuinus Carfar , omni habuit aptam rationem.
Collegia multa inftituit,collapfa pen Gy mnaainlaurauit,inque lucem & di
gnitatem vocauit, librtate 6c priuilegiis extulic, coque modo iuuentutem ad
lhidiinuitauit. Fabricandi magiller non ignrus,& copiofus: quod ex his per
petuus 6c fumptuiifimis fubftru&ionibus,& pomrij Viennenfis, ex
locis munitis,& ttitis , ex fan i illius OEniptani celebritate,& artificio dormo
lioque pauperum hc admirando patet , multisq; aliis paflm in oculos omnium p
incurrentibus,& eos oble tanti bus openbus. Sed quid opus tot verbis? Omnes
ille mods,rationes conferuahda: dignitatis,^ imperdi, vtfuis amaretur, te-
nebat. Ciues enim in Repub.amore fuftt & pace retinendi. Non facile pradn-
tem ftatumimmutauit : fuis mandatisexemplo ipfe, quantum dignitaS patitur,
prazmit. QvH noXia nulla tenentur > fontibus 6c latronibus difeernebat iudi-
cioque in puniendo vfus eft: damnis 6c aduerfariis faftos te&os Conferuauit.
habuit quoque,vnde ift fuppeditafa fint,heruos 6c fumptusiprxipua vera Dei
religionisque pura: cogitatio fuit : qua fine,nulli frucius,at prgreffus, nullum
honorificum nomert neque in hominibus,neque apud cceleftes inuenitur. Has
ille omnes artes callebat t nihil quod ad hanc dignitatem opemque requititur o
mtandam,illidefuit: omnibus ad fummam virttibusafHuebat: quodque ab a-
lio nullo, fortaffe tanto Hroe, religiofius prseftitum, velhoftibus abiecbfTimis,
inimieiffimis fidem femare voluit, nee vllam benegerenda: rei occafioheffi ex
tra fidem arripere. Nri fcilicet pollicum confeederatrum neXu huic expref-
foeju fanguine,communiterque haufto,opus fuit : nihil illo Nutnx tempfo,n
externis cxremoniis , quod in animo habuic,fed recondite quoque teftabatun
in ote illud farpe habens Piatonis , r^o/am Ajuste ,^.*<. Itaquc non
farttm folml,vtLyfander,vel Alcibides, fedgloriam vefamtvt Cymon,vt A-
riftides ibi Conftituit. In cunis rebus - fpe&auit , vr propemodm ipli
StO,verbum illudnort mollienti,fatisfccerit, Sed longius,qum putabam.ve- <o
ftras aures demoror. His,igitur,prclaris,& inauditis virtutibus &: falis Heroa
hune fuiffe,omnium feculorum memoria mihi telimonium pethibebi : natu
ra & formais falut noftra potifimum fuife coniund,non tacebit.Qiii x x v.
Quindilis , acerbo rerum iatu nos reliquit. Nam vt hoc addamus , ex infinitis
laboribus acmoleftiis ante feptennium grauiifim acdefperat decumbenti
non
 VNGARIC. APPENDIX. 78<>
Hon parum,&;nutriendi, & vis animalis damni contraxerunt, inq; reliquu tem-
pus fomitem fymptomatibus quibufdam : vc . Aprilis,anni, quo eft
mortuus,proximo ante Palmarum fehim die,man abluturus pedes,m vemgi-
nem,ac animi turbationem incident , vix Zithardo concionibus & folis con*-
feihonibus eius Theologo,ipfumfuftinente; cumq; fe collegiffet, ait, Vos puta*-
bans me prorfus non rediturum .' non tarn cito id riet, certum habco , me ante
Pentecoften vita non migraturum. cumque eum diem , & odauum pott am*-
gifletjrepetiit : Spiritus fandus noluit vt morerer ante feftu lacobi : vt, quo mo*-
do is peregrinus apud nos , ita ego infans Hifpaniarum extra folum natale cum
to ipfo peregrinen Lx eo tempore grauius habere cpit , medicosque ibi aliquid
exhibere fer coegit : non faduros ipfos officium , l natura; cunda permittan-
tur. Sxpc repetebat,fe ad vitam & mortem paratum,nihil abhorrere,cuius ma
lum periculum fanguine ChriKexhauftum effet ^cfublatum. Imiucun-
diffim animi promptitudinem ac voluntatem declaramt, cum adiecit: Se mor-
tiilligatum,eamque non rccufare.quodi maiores ipfius mortui non ecnt, per
numerum totfuperftitum fuccefforum , fe ruricolam, autpaftorem forte, cum
Imperator ft, futurum fuiffe : ideireofe fuis quoque adMaieftatemccffurum,
vt dignitatem obtineant arquam , dum per Deum Auftriae domui liceat. Sxpc
Deum precatus eft, vt,fiquos ofrendiifet, fe proderent : vitamque iibi,dum er*-
to rorem deprecetur,ac illis dctrimentum compcnfet,produci orabat. Miniftro*
rum indic,& nomina, quibusdebebat, quos digne locupletaritj quibus imme*
icntibus fpeliberorum quidlargius indulierit,repetebat. Per 38. annos Turca; fc
oppofuit : nulli tamen ems caula fe inopes fados queri poffunt.ac i ocium fuif-
fet ditandi, quis eo vfpiam potentior , amplior fuilet ? cuius caufa Soly mannu
fextm redire itcoadus, ad 130. milliaria continua ditionespoffederit. Defe
cis paulatim viribus,dieafedefinitolacobi,facillimc,vimorbi,nullograuimor
tisquepra:fentis indicio ccfllt, horapoft prandiolum,etiam ouo iufeulo folutOj
cumulatum,infpedati bus fuis, vixdigrcffo filio Maximiliano, nectumeiufmo-
di quicquam cogitante, 0 adfubitumnuncium etiam addubitante. Cuius vi-
0 tima vox detcnti fomno, ac de hora quserenti ( cuius machinationis femper fuit
amantiffimus) ad Cr tonem medicum fuit,aliis abfentibus : Quomodo habeo ?
Aperto corpore, vifeeribusque vacuo,in finiftro rene plurimi lapilli , arque eti-i
am in vefica(de quibus tamen nunquam fuerat conqueftus)repcrti fuere. Con-
ducamus igitur hunc opt. parentem patria; adfepulchrum } animis demiflis , ac
dolentifimis cohoneftemus : quodmaximpol Deum pietatis eft exemplumi
eiusque memoriam , dum vita fuppctet, reiierentercolamus. inhac enim par
te fita eft gratia; vis , non quod Athenienfis de Legibus apud Platonem ait , vt
conditorium ncque maius, neq; minus mortuo, nec ignobilius dignitate fit, or-
namentorumqueannuoruminftauratio : fed,quod fubiicit, quotidierepetita
0 memoria. Qui s igitur noftrum carura nonlugeat ? qui tanto prarfidioliterarum,
coniiliorum , poteftatemunitiiimum, ornatiflmumque amiferimus: hispra>
fertim locis,& temponbus,vndique periculum & bella fignificantibus : qui fer-
rum Scythicum prarcauendo rciecit, debilitauit, compreflit, in eius etiam fines
erumpens. Acfan , qui tantas dotes eftimare norunt, in perpetuo fquaIore,la-
chry misque forentrtabefeeremus in hac calamitate,nec falutis fubeffe fpem pu-
taremi nifi nos tres ifti Principes ad iniurias & vim pellendam promptiffimi fo-
larentur,& iameceptis conatibus in optima fpeponcrent. Hifuiofficij ratio-
nem omnibus fine dubitatione perfoluent: &c ne vilain eis fit mora, nullaque
hxreac culpa , prouidebunt : non mediocribus confiliis , non vfitata via Vnga-
riam florentem , & coniundam exhibebunt : hoftem Turcam non repellent Sc
eiieientmodo alienis,fed propriis quoque poirtn*ionibus,aciedjbus vicinos
fuis collocabunt: non Euphrate fines, fed ipfa iufticia( quomodo Pomp, fer-
tur dixifle) arque fortitu dine inaudita terminabunt. Quamobi em, auditor
res, moderemur lachrymis , & hanc mortuo quietem, tot laboribus emeniis-
iuie occupationibuSjConcedamus ; ad reficiendas enim vires, animumq; colli-.
79o IOAN. SAMBVCI R E R V M
gendum,&cceleftium confpedu reficiendum,abiuit . Neque ille opinioneh u
mana non fatisvixit: in corpore quippe iftoinerti,& exangui,diuinus fpiriLus
L x i. annos,cumaliquotmenfibus,copulatusfiiit,totvirmtibus&moleftiis fe-
fe orbi fruendum dedit. His diligentia veftra mihi adiungenda fuit, nam c:rta
eft fides , nee authoritatc didum quicquam,fedfadis vos quiifimos cxhibui-
ftis : nee opinione,fedratione,fed veritate omnia libentius animiscomprehen*
diftis. Si igitur quemuis pro patria: periculis 6c iniuriis fe obiedant,omni p ra>
eonio maiorem , &: relaxione virium longiffima dignum cenfemus : qua hunc
conditione eTc deber, quem locum meritum dicemus ? quo acre, auro, argen
tve expreflameius imaginem circumferamus , &: in penetralibus & atriis lo- it
cemus ? Aiexandri imaginem auro argentoque formatam qui habere olim , &
geftitare potuit,felicitatem eare ibi vulgo pollicebatuf : hunc vero heroa cer-
tum,beatum,pacificum,ii collo,vel ininugeramus, quato maior opinio con-
fequetur ? lam quid adfrudum vitac atque gloriam huic acquiri luce produda,
quis cumulus potuiflct ? Itaque liberior fadus,fuprema ilia pra:fens,luce non a-
liena,fed puriffima,videt,miratur,variosq; noftros cafus,errores,futura,vt pra>
terita,intuetur : hanc vitanon ille cupit amplias, in qua Maximiliano triumpo-
tentiifimorumregnoruminfignia,paucos intra menfes,impoiita( quodtantum
Alberto contigit) ille vidit,caeteris impcria iuftc partitus eft , elocamt filias regi
bus & ducibus : illam mauult,vbi Rodolphum illuftratum perpetuitate,vbi Al-
bertos,Fridericum,Maximilianum,Philippumpatrem, Carolumfratrem, & a-
lios videt,ampleditur,diuumq; choro mixtos,ipfe focius,miratur : ibiqj Deum
ipfum,que tribus perfonis confitemur,iucundiflm afpicit,colir, focietatefrui-
tur beata : donee tandem recepta , quae iam corrumpitur &c vanefcit , carne lon
ge puriore,beatifimus floreat,indinolubilique compagecum Deo aeternuhz-
reat. Quod vt cert , communeque nobifcum aliquando fiat, deiideriispiisfc
precibus congruis flagitemus : fimul vna voce , &: ardentibus votis Deo con-
tendamus, Maximiliano Cxfari, ( ad cuius Imperij aufpiciu,quotadnulliu5ra-
quamalus,legationes exvniuerfoorbc tot confluunt,eratulantur, cotra holes
progreflus funt feliciffimi) eiusque fratribus,mentem det bona : reget, intruar,
tueatur falutariter: vt omnibus fatisfaciant,de iufta via & regione nu n quam de*
fledant : omnibus omnia,fe ibi re de, atque Deo reddant. Amen.
III. HON. SEXTIL. M. D. LXIIII.

F I I 8.

LOCO TVMVLI EIDEM.

POSTERITATI SACRVM.
Mperatori . Diuo Ferdinando , Philippi Caftellx,
fratri Caroli V. nepoti Maximil. I. pronepoti Friderici III.
&c. Germanico,Pannonico,Boiemico,Dalmatico, Croati-
co, &c. Caefari pientiff*. AuguftiiT. feliciflf. vigilantiff. libera-
litate,lenitate,iufticia,prudentiaiingulari, & ptimo Princi-
pijtyrannorum mximo & infeftiT.hofti3Pacis amantT. Vi
ta modeftiT. Confiliis fano,ArmisinuidiT. Cofuctudincfa-
cili,Religione vlltata &C vniuerfa,Omnibus defideratiT.Qui quum fe moleftuT.
ste perpetuis occupationibusnonmodononcxoluere,fedne relaxare quidevn- ff
quam vellet,obfcuraprimm febri,ac vari arreptus,moxper v i.menfes ea pa
lana vehementius acinteftin adurente , vt partes aliquandiu folidas attentant:
pituita quoque tenui focia per fauces acriter &: tabide pedus amreplente , fan-
guinis etiam probitate,habitudincque vniuerfa , extremo rumore indice, in a-
quam peneconuerfa:tribus filiis Maximiliano II. Imp.Fcrdinan.& Carolo Ar-
chiducibusg
 VNGAUC APPENDIX. 7
chiducibus,nouemqucfiliabus relidis, compofit &facillim ab hominm fo-
cietate ad coeleftem regionem > quo cius perpetuo conatusj mens, precsve re-
fpedabant, ipf Iacobi die , omnium mceroreincredibili exceffit. vt quomodo
is Apoftolus Hifpanos primus ad Chriftiamorem atque profefionem vocauit:
itahic infans Hifpan. eidem Apoftolo die facro, caueris, vt vitChriftian exu^
ant , praeiret. Cuius ex volntate ad coniugis dulciT. ofla cineribus apparathT*
funeftiffimeque depofitis , corporis cum anima hic rediuiuam coniundionem,
fpccerta,interquie ncertaexfpedat. Cuius manibus,hofpes,lataprccator:pft
abijhancque conditio nem beatam fcito.
10
VIXIT ANN. LXI. M. VI. D. XI I II. H. XX.

RERVM AD ACRIAM
M. D. LII. ANNO GESTARVM
NARRAtIO IO. SaMBVCI.

i0 ^^fe^e^^^RDiNAND vs Rex, Anno M. b, X L V I I i , griatti iri

fuam fidem ac tutelam Pcrenij obitu receptam , quam poll
Nicolaus Salmenfi Comes (Czabragio, Lewa, Zy thna, Mu-
Jwrano malac fidei pofleflbribus afertis ) nouis ftudiis purga-*
rat, ibidemqj pefte obierat'yo. anno : cum non fatismunitam
prfidio,neceflariisq; dodus euet,procuratorem arcis confti-
tuit,& (fi vfuspofceret)eundemomnisdefenfionis artifice, 6
adminiculum,StephanumDobo de Rufca,vi animi,&promtitudine admiran-
dum, probatiffimisque facinoribus nobilem . Collega huic adiungitur Fran-
cifcusZay ,&ipfe longa experientia,& confiais vir clarus. Anno fequenti,no-
jo mine facerdotij , dignitatisque religionis , eum ipfumlocum Nicolaus Olahus,
paulo antea Z agrabiae epifcop us,rit confecutus eft. Itaque vt omnia expediti o-
raeflcnt, falutariusque prafedorum vigeret accuratio : anno quinquagefimo
uipra m. d. conftitutiscuftodiacducibusfideiureiurandoqueaccepto,polli-
centur Rgi, Praefuli, vniuerfoque orbi Chriftiano, fi imminere hoftis quando
ipforum tutela;,infidiarique velle videretur, inuidam fe virtutem profper,co-
ilantifimeq; daturos.Haud multo pft, Agrienfes de regis mandato ad Zolnok
profedi,eameripiunt:quo locohoftibus ademto,beneque armato,Francifcum
Zay cura autoritateimpofuerunt.Quivir,quemfe praebuerit,omneslibentera-
gnofcunt:Ferdinandus etiam legatione Uli cum Antonio Veraucio ad Solym-
40 num tutiflm commifla, non diffitetur. Eo ipfo ex Agria tranfportato, Olahusi
antiftes ipfi Doboni StephanMeczkey addidit , animo inexpugnabili , &mul-
tis praeliis hominem clarumferga quem fe fortuna tarnen portea iniquius gefit)
quo ifti duo mutua & vicaria fibiadminiftrandi opera traderentdcircoqjiufiu-
randum ab eifdem exadu: quo religiof depofito,vicillim illi omni fe ope atquc
fubidio fine exceptione affore,multis promiferunt. Et quando ipfoloco, & cir-
cumftantiis cognitis,melius res geftae annotariqueanr. operxpreciumfecero,fi
omnem Agri fitumqum breuiffim recitaro,vtquid quoquein loco fit fadu, pUfi*:
fine mora intelligatur. Mons quidam eft,in cuius latere accliui,fed eo fufpedo
& infidiofojinque profundam vallem vergente Diuo Stephano, vt fertur , ve-
fo lut applicata cernitur Agria. A Septentrione fedes regia obiicitur: ab Ortu
montem habet alium editifimum , cuius de fummo liber in arcem patet pro^
fpe&us. Exitus & ingreflus Occafum verfus , ad meridi amniffimus campus
vifitur. Ab eadem plaga oppidum in valle conftitutum,prafeptum illud,ac mu-
nitum tedorioex arga fado : vbi fluuiolus Agria didus,haudlentocurfu per
medium fertur. Templum ver primam epifcopatus nobile, Occafum fpe&at*
79fc OAN. 5AMBVC1 REfcVt
Carterm arte ipfa cum alias femper> tum ver reieeta fortiter obfidione , nnfe
magis innotuit,atque paucis annis municiones , atque ornamenta infignia rc-
cepit. Etenim merrdie ineens prormgnaculum> vicirtaque illi Thomas Var-
cocz porta fe oftentat: adeoque infeftioremhoftibus, propinqua fibi Gcciden-
tem verfus turri > comminatur. Nee parum pradidij obfeffis in propugnculo*
quod ibidem Dobo exardificarat , conftiturum ruuTe videtur. Intra hoc opera:
craticea:, ad vfq; infignemiam dietam molemperducbe.Interiecta his foahu-
milis,atque etiam prope fepta porta: congeftus tumulus,irruptioni hoftium op-
pofitus. In cuius vrtice rates terra completar, actormentis addiiturbandumh
tem quoqu verfus difpofitae apparent. Poil hc alius quidam agger olim exci-
tatus,inter feptentrionem& meridiem prominet. Videaseriamgerrasinte&is,
plteos ipius arcis , eiusque ngulo erectos : hxeque fepibus artificiof ob-
du&a.Haud procul ab his,paul tarnen interius ad angulum , de filice -
hitio conftructa,qua: in iptentrionemporrigitur,vbi career ebftatim magni
fica quaeque dificia Aubrum intuentia,fefe oferunt. Sub quibus remotior ille
murus qui proxim fepibus magnis excipitur: item alius mexitupalatiorfub-
eft,qui ipfe Alexandri propugnculo terminatur. Porro autem, recens memo
ria tenet, Petrum Perenij hanc arcem in duas diuiffle panes: interiorem , & cx-
teriorem. In illa cnobiuminclufiue , atque cuftodiam facinoroforum in pro=-
pugnaculum redegiTe:abexteriorc arce ad dictum modo locum, aggeres eun- lo
dem eiecifle, qui bombardis in tres plagas dire&is repleti plurimum ad arcen-
dum hoftem profuere. In fanctuario ibidem,ftatiua multorum erat. Siquidem
aliquot tabulatorum turres conftrucbe fuperius, acmole completa: , confpitie-
bantur:infuper vtomni incurfu irrentes prohiberentur,gerre, ac vimineaco-
pleta tormentis extabant. Adiacethis pendula porta,quae in arcem exteriorcm
defert. Ab hac rectus murus> de quo paulo ante , ad angulum vfque peroneos,
terra ingefta ad proieturas plenus & coronas vfque oftenditur. Ibidem tu
mulus murum exaequans adiectus , qui & ipfe teXtis ,& corbibus emunitic/fc
cuius faftigium obfeptum -, ne ex monte confpe&us in arcem daretur , mtdtum
depugnationem adiuuit.Deinde mole Alexandrina adufque angulum , extra ^o
muros fofla eft altifima,pari cum murolongitudine.Iftinc rurfum alius fine am
bagibus intermiiTuSiad magnamextenditurportamt in cuius extremo turricula
quaeda velut latens conquiefcit. Hiceft finis arcis interioris:nunc alcerius quo-
queformam paucis indicemus.Harc Alexandrinum,adcoque murum interpo-
jitum ab Auftro afpicit.fofaetiam,qua: communis intercedebat,exteriore ipfa
arce concludittinvbi propugnaculum Stephano Cyabij factum eft,qui diuifi-
nem arcis hanc Perenio perfectam inftituerat. Apud Cyabianum,pauim ad
occafum,ahgulus alter procedit,qui palatio muri exteriotis loco venir. Ab co
dent Cyabiaho tenuis murus,ad latus monns,excurrit, in cuius ngulo turris ro
tuda exitit,mxdificatailla,&graui materia folida. CajterumErnericus ebek, 4
penes alterum murum peculiare propugnaculum fieri curauerat, quod ipfum
tandem nomen etiam ab autore fumpfit. Atque ita in excedentes duos ngu
los huius arcis finis dfinit. refer pedem Bebekiano, ad i ngentem vete-
ris porta: molem^vbi inualidus cernitur murus^Supra quern lapide a turris loca
ra: fub qua olim ianiculum fuit s hodie quoque foeno & fimilibus importandis
commodum. Paulo inferius , penes angulum , alius ruinofus quidam murus
in meridiem tendit: qui vbi ad interiorem feceffit arcem, foTam impedir,
qud tenuis murus fecrcta: arcis habet foflam peranguftam, intus Cyabiano
ad prarfatum angulum vfque productam. Hie duplicato viminc fepes funt iun-
tx-qui bus terra fummo conatu 6 vi complctis, minutas turres ad arcendos ho
ftium globos, fi preminens murus deturbatus fuiflet,diecerc. andem rari-
onem communitionis in propugnculo porta: cogitdum: inter murum feilieet
fepes foflam currere ampliflimam , eamq; crebr intereeptam , ac rurriculis
ad tormentorum opus extruftis firmatam. Ad fummam nihil defuifle t quod
ad munimenta attinet, credendum : qud pnefertim fepibus deniis,& varie de*

 VNGARIC APPENDIX 7,j
cuflatimqu efR&is , bene tta loca ferint. Atque hec de mni tu arcis , &
communiuonefufficiant. Subindc dicendum de praefe&orum cura & folicitu-
dine, quafead excipiendamobidionem>fuosquecomparabant. Etenimhaud
parum faepe,non tantm rumufculis,fed certo ermone ferebatur, excurfiones
lu&uofas fieri,infetaripafim agros,&munitiffirnaqua:qj locaexpugnari:eon-
fternatos multorum nimos, atque ferio adoccupandam vniuerfam Vngariam
tyrannum incunibere. Augebat famam fortifimi herois Stephani Lofoncij in4-
teritus : non minus Lippa;, Solymos, Chynadinae arcis fubita,&irifueta quo*
que amiione pcfculi : vt cunda minari obfidionemvideres prxfentem. ide*
10 nim temporis,quo folicitius Agrienfes afficiebantur, Amhatbafla cum Begler-
bekoj&ipfoCaTon, intra fluuium Themes quietus fe cntinebat. CisTibi-
fcum autem,& vltra Danubium , Aly bafla Budenis confederat : vt meditatum
aliquid facile animaduerterent. nam Budenis Vefprimio capto , 8c mox traie-
&o Danubio , fimiliter locis ibi fufpe&is , aliisque ademptis , quai vi&oriam
profecuturus,Budamreuiit. Ferdinandus totdetrimentis palim acceptis,me-
tuque maiorum , rebus communiter occurrere volens,haudexiguis ex tempo
re copiis , Matthiam Theifl praeponit. Verum hunc non fatis cautum Alybaf-
<a , ad Palaftum cum Sforzia , prarfuleque Sbardellato , vn cum exercitu para-
limo, circumuenit,& mifercecidit. QuofucceTunonfperato, ille de A-
to griaconlium captt : qud nufquam vlla manus aduerfaria eflet relicta, cuius
auxilio niti ad reiftcndum ChriftianipoTent.De quo Agrienfes percertos ho
mines ftatim admoniti, armare fe, &:ad obidionemomniaprouidere, vtque a-
uertiiugum pofit,veli caput deuocandum in periculu foret,cogitare : fedam-
ptitudine loa , &c praridij tenuitate confiderata , nuncios ad regem mature ex-
pediunt, non fecus ad prx'fulemfuum , Se alios regni proceres , qui cleri auxi-
Jioelc opus , fe vix ad tutandam Agriara fuffecbros , edoceant. Per eofdem
dies conuentus de more in Sixo ex dioeceibus vicinis cogitur: vt fife^agrosque
uos, totam adeo patriam faluos cupiant , confultationem de rebus mmincnt-
bus anam , S maturam fufcipiant Id enim fedulo eos Stephanus Meczkey
50 hortabatur. fed vald inepte tanto viro,& quod exacerbare quemuis facile pof-
t,refponfum fuit: Non debuifle qenquam in fummo ocio Cuftodiam arcis
inferecipere,dubiisquiemporibs ingenio & viribus fuis diffideret : atque
fe nihil aliud confulere , quam vt iuxta pfouerbium , deuoratis carnibus , ius e-
tiam abforbeatur. Quo audito , Meczkey vehementer commotus, fatis con-
tumeliofa fententia ibi refponfum ratus, domm reertitr : ac fociis vanam
legationem , quemque vicini animum induerint , cum dolore breuiter expo-
mt : eque efle rem loco, vt foli Deo fit fidendum : ferum nimis fore auxilium^
quodexpetiuerint. quamuis poftea mediocriter conuentibusillaru partium,
de mandato regis,fuerint adiuti. In hoc rerum ftatu, & non paruo metu , & ne-
40 gligentia amicorum, dum rege nuncij dimittantur,quos iterum,ac tertio iam
obfefi remiferant: ipfi ex iis,qua: ditionis ac iuris erant Agriat,qod poTunt,fe-
fe comparant. Namque exprouentibus annuis certos habebartt quits, c.to-
tidemque pedites: quibus tum neceflari LXXX.corifcriptosaddidere.Diinit-
tunt quoquo verfus aliquot ex prxcipuis, cum mandaEis,vtqui ditionis funt A-
griae,comportata fupelle&ili,fe inarcem confrant : inftare pcriculum,quod il-
h' facile perfuaferunt : vtque x l. quits Agriam veiiirent , pagani officiales, vt
vocant,perfecerut:infuper decolonis c. cumbombardis. lnterea rex amanter
Sc benigne literis'fcriptis,praedes confolatur,omniqj celeritate,c Viribus pro>-
pediem ilhs fearbrepollicetur. Cuius animivt fignificationpraeberet,Cafpa-
50 ro PetejStephano Zoltay equitum ducTtori,& Gregorio BornemiTa plane im-
perat , vt extemplo fe Agriam confrant , fidem iffcic & fortitudine rebus arduis
dclarent : quod illi mnpulis quibufdam fecu addudis,non moleft fecerunt*
Etenim BornemiTa ccl. pedites conquifiuit, Peteu xv, equites,totidemque
promptus Zoltay. Neque fecus rex ad omnes illarum regionu conuentus cum
mandatis fcribit, vt ratione capitis ac formnarum habita quodcun que pollenr,
Xx
 m IOAN. SAMBVC1 RERVM
ad Agria: defenfioncmconuerterent. Hoc modo brcui contrais vndiqueef;
litibus,pra:idio firmata non paruo Agria fuit. Conftatenim,ex comitatibus cir-
cumieais^nobilitateattributosfuiireequitumjacpedimmjadMDivtinvni-
uerfum MDCCCC&LX fuerint,de quibus tam quid fe poftea clam fubduxe-
rant. Sed principes,&cum auftoritate qui alus anteibant,&: quorum induftria
& ingenio militari potifimum res adminiftrabantur, fuere s Stephanus Dobo,
vir mexpugnabili fortitudine:Stephanus Meczkey,in bello manu potens: poft
ea Cafpar Peteu, vir laudatus : quartus , Stephanus Zoltay , arte ac belli
eruditus : quintus , Gregorius Deak , arduis in pugnis fxpe iam perfpectus: dc-
inde Ioannes Figedy,experientia&: confilio prxclarus. Fuerunt&alij innumc-u
ri, licet dignitate inferiores , tarnen virtute &: auis parirer celebres : quipartim
ducum illorum vices gerebant: partim fu forte contenti , rem non minus ftre-
nu geifere . quorum hc nomina referre nonnecefarium duco. Ac quoniam
ad obidioncmfuftidam multa requiruntur: prudenteripfeDobo chirurgoi
xiii accerfit,materiarios v ,fabros ferrarios ini,carpentarios totidem,molito-
rcsix,laniones V 1 1 1. Iudices pagani quoque lxxv felectos de plebe fecum ad-
duxerant. Edem in tutum mulieres xl cum liberis confugerant , quae panes
cum alus conficerent. Dumhxcanoftrisitaprocurantur, Alybaifaliterasnu^
tit ad AmhatbaTam, & Beglerbecum : quibus indicat, multum impedir Zoi-
nok C Agriam,ad potiendum tota Vngaria: fe igitur,vt pofthac nih vicronam
m'oretur, cas circumuenturum ; & , fi paulm adnitatur , expugnaturum: qud
exploratum haberet,fufo nuper exercitu regio,nullius afTore fubfidmm,quo rct
Chriftiana fubleuetur. Igitur obfidet Zolnok , arcem non ita pridemad vim
fuftinendam conftructam:qu etiam Amhat aecurrit. horum multitudini faci-
le noftri cefere,vacuamque arcem un Septembrisdeferunt:fatiusfore omnes
rati,i in Agria, vnde totius regnifalus pendret , oceumberent , quam vt vires
diuidantur. Paulo pft mittuntur Agriam literas Turcis , per villicum<juai-
dam : quas,nuncio in vincula detrufo,coram omnibus recitari voluerunt,dem-
de ad Regemmittere.Quarum habita fententia, inter fe leges fanciunc fimfii-
mas, & perferibi eas fanguine iubent , vt quibusdam omnem fpem defe&ioms Io.
adimerent,&ad mortem vfquepugnandumcogitarent. Legum hxcfuitfum-
ma. i . Si quis pofthac cum Uteris ad fe mitteretur , is vn cum illis Vulcano di-
caretur. n. NequifquaminobfidioncvocemadTurcasemitteret,autquor
quo modo hifeere auderet. ni. Ne vfpiam conuenticula firent, & in aurem
iibiloquerentur , fed palm omnia firent, un. Qujcunquc deditionis mo-
ueret aliquam mentionem , morte is multaretur. Aduerfus has nemo dixit:fed
precibus ad Deum, cuius ope nitebantur, pie fuis,hoftemexpetabant. Li- j
terarum autem hace erat fententia : Ego ille Natulay BaiTa , fummus & dux &
confiliarius Cxfaris,vobis Agrix prxfedtis falute prxmiiTa, fignifico , per me v-
tramque oram fluuiorum Themes & Maros,itemque Zolnok, in ditionem Im- 4#
peratoris concelfiflbatq; amic hortor,vtde fide pertinacia remittatis veftra,
ne vos inpericulum extremuprxcipitetis. quod quidemfietomnino , nifi fub*
ie&iifimearcem cum oppido BaiT a me iftuc milTo,tradatis.Qud fi vos dedi-
deritis,per autoritatem,qua multum ego poiTum,ac fidem vobis affirmo,acde-
nuncio,Imperatori vos gratos fore: perfeturum,vtdonis amputer dimif-
i,agris & poTefionibus liben in amicitiam Cxfaris veniatis , & legibus vfitatis
fuauiter perfruamini : vtque rata hxc promTa videatis , eadem figillo proprio
communienda cenfui. Sin ver ad perniciem in fide fteteritis , ac pertinaciter
Cxfaris iram depopofceritis, omnia vos extrema fubituros. Verum nihil Tur-
carum minis, Herouanimifledunturrfed quo maioraoftendebantur,hoc ma- J*
gis creuere, adeoque fpe meliorum erigebantur. Explorata igitur penitus ho-
ftium volntate,vniuerfa difponunt,armant, pediti bus quits permixtos aptis
locis,cum obferuatoribus,diftribuunt. Cuius ranonem lubens quoq; bc prx-
tereo Cuftodiarum negocio cautc & tempore confe&o , quatuor omines
certos deligunt . in medio interioris arcis foro , ad omnia pararos conriruunt
CCLXIX,
 VNGARIC. APPENDIX. 7
ccl:X i x. equites,ac pedites longe exercitatiffimos. Horum omnium in gene
re Capitaneusfuit Ioannes Wayda. Equitibus Dobo pr2cerat,pedit dux Ara-
brofius Zadornik. In altero foro x.non minus fortes collocati,quibus pra>
fedi erantGeorgiusIuany, & Antonius Biasko, Ianifco. fed tamen potiffima o-
mniumcurainMeczkeyconiiftebat. Tertiusexercitus ci.militum,antepor*
tam arcis exterioris excubabat, quorum redores Cafparus Peteu , atque Petrus
Antonius Kys G omerenfis Capitaneus fuere . Quartus in exteriori arce ftata-
rius erat,qui conrinebat ducentos quinquaginta tres: quibus dux additus Gre-
goriusBornemifla:in hisquoque feledi cum imperio Albertus Nagh de So-
klios, Antonius Nagh,Stephanus Zoltay, Sc Ioan.Figedy,omnes virtute Sc pru-
dentia infignes viri. Caeterum bombardarum ex acre potiffima inDobonem
cura reieda: cuius pofteainduftria,&nunquamfatis laudara vigilantia, ruin
acfubuerfiones murorum reftituebantur. Sed eque excubiarum ordinem,
Sc cuftodias , eodem modo perpetuas fuifle exftimandum : pro loco Sc tem
pore omnia prouifa , auda , diminuta : prxfercim qando inignis illa ruina pa-
tuit , quae tot hiatus edidit, de qua infra dicetur. Nunc ad ipfam veniamus ob-
iidionem.
Nona Septembris,prxcurfores & velites hoftium in Maklar veniunt, atque
duos de fpeculatoribus Agrienfium intercipiunt. quem cafum vix ahj duo ela-
,o pu, vt Agriameuafere , de confilio prarfe&orum Caflouienfis Capitaneus exic
cum aliquot equitibus Sc peditibus , vt palantes ac vagos excipiat. Sequenti lu
ce fummis copiis BaiTa Eunuchus edem fubfequitur , in cuius comitatuerant
multi duces : Alba: Grxcae,ac Zenderouix Beky,Memhetan Arczlanbekus, Sc
Hafonbekus,Velibekus,& ( qui Segedino prxeft) Muftaffanbekus,Kamberbe-
kus , & Deruisbekus. Ex Amhati quoque caftris multi fubmim" , vt circiter tri-
gintaquinque millia ad obiidionem feftinarint. Sedqupropiusaccedebant,
hoc minus metus noftri oftendunt : quod Zoltay , Peteu, Figedy, Sc Stephanus
Fekete,9o.promifcu de equitibus Sc peditibus aiTumptis,agmen hoftium non
contemnenda prxda, quibufdam adinternecionem quoque exfis , turbauere.
) Interea hoftis per patentes locos,valles & montes, ad Nemtij vfque caftrafaci-
unt,fub regiam fedem,&: ibi profluentem.vbi confeftim Agrienfes teda,& c5-
rignationes palatioru,ne facibus iniedis corripiantur,deripiunt,nudantq5.idem
de quibufdam ciuium xdibus,ac molendinis fadum: vt hinc nihil opus tormn
torum impediret. Die Dominica, proxim natalem diux virginis fequenti, A-
lybala montemprocul abarceconfcendit,ac tribus machinis muralibus,curu-
libusqj eo fubuedis,nondum aggere &: loriculis fadis,ter fingularum vim in ar-
cem experitur. Die pft tertio , munimento fibi de aggeftibus Sc turribus con-
ftrucl:o,ex regia fulminare in monafterij vallum frequentiffim incipit:quodex
eo loco magnam noftris machinis exhiberi fibimolefticognouerat. Etenim
l illinc viqj eo fatigabatur , vtrotis Sc ftatuminibus tormtorum deletis, ptimos
quoq; eorummagiftros , velut turbine, fuftulerint. Plurimum eilocomoleftus
fuit hoftis,ira percitus:fed quas pila: grandes trigintapondo ruinas interdiufe-
cum trahebant, eafdem noftri per quietem (vt erantprompti ) celeriterreftitue-
re : atque ifte infolitus globorum commeatus Sc vibrationes quinqu dierum
fuerunt. Sed quando id perpetuari line maxima pulueris iadura non pofle
Dobo aduertit,& quandiu obfidione concluderentur,foli tanturn Deo confia
re nouiflet:grauiores machinas vrgere deiiftit. Triduopft,multiexarcea-
quatum in oppidum concedunt , Se inclumes ad fuos redeunt. Eodem tem
pore Arczlanbekus ad diux Virginis fua caftra ponit : Se altero die , non minus
ac caeteri , in omnes partes furibundus tormenta procul mnibus admouet. I-
pfo hoc die multi de noftris excurrunt, ac paffim hoftes leuibus prxliis carpunt:
inprimis autem Zoltay , Peteu , Figedy, Francifcus Bay , Sc Ioannes Ormandi:
cui dummorantur hoftem,eliciunt. Ianiczeriexinfidiis,StephanumBuda-
hazy fclopetis equo deiiciunt.cui fubledus eft Gabriel Orozy.vbiex improui-
fo noftros circumplcxuri fine numero exiftunt: quorum mukitudini longe im
Xx ij
 79<S IOAN. SAMBVCI RERVM
pares hicedunt,&in arcem ferecipiunt. inter hasc augeturexercitus indies ho*
ilium , & adglomerati omnibus in locis , ne quifquam ex arce egrediatur , infi-
dias locant : fed tarnen audder noftri aliquoties aquatum profedi , de Turcis
aliquot interficiebant. Per hos dies plurimi Ianiczeri apud Al Maghyari, propc
montis latus confidunt: qui equis merebant, per conualles & colles ma expli
cantes tentoria,&: papiliones varios. BeklerbekusadTihemer conftitit. Vitra
fluuiolum Amhatbafla in theriotrophium,feuferarium fe contulit,vtnihil pr
ter caftra paflim,&tabernacula confpexifles. atque vt omnia cautc difponebat,
minis plcni,ac furientes : tarnen fpretis illis,ne tertio quidem ab obfeilaiam ar
ce die portas clauferant. tanta vis animi,& coutemptus barbarorum fuit. Septi- w
ma luce hoftis aggeres iacit , turriculas circumagit, cunda prmunit , atque ex
praediolo Heczey biduum fuo tonitru arcis culinam infeftat:ncc parum noeuit,
qudbeneinftrudusatormentisvencrat. Etenim tria infignis magnitudims
adduxerat muralia, quodlibet ff.lib.pilas futlinens : colubrinas vndeeim, qua;
intra aggeres in arcem direda latebant,& confeftim ita puluere onera explode-
bant,vtplerisqucvulneratis, etiam aliquot beftias delerint. Quamobrdcfcn-
fores quo tutius verfarentur, vifum eft in exteriorem arcem, egeftis aliquot fof-
iis,exercitumproducere, &conftituereillincexcubitores. Tum ver primra
hoftis omnis generis tela per machinatores contorquere,&globisfunditus de
lere vniuerfa conatur,fulphure Sc bituminecompadis agere : fed egregius cu- la
ftos Dobo,vt irrita omnia euaderent,commodumadinucnitremedium. Iuifit
ftabulorumteda,fnum,ftramina,frumentum, C quae materia ad exardefeen-
dum facilis erat, partim exuri, partim pecori copioius, & temer proiici,vnico
fni aceruo, & mdico tritici referuato : mox eilieiis & coriis crudis pafim loca
obtegi fine mora, multa prterea madida& hmida, quibus faces relinguan-
tur,vt fuppetant,apparari. Ante omnia in parieres palatiorumcollimatidus.fe
mums ibidem tenuis prolatus, impediebat ruinas illius , in quo demoliect/o
vehementer fudat. Inde alteram partem aggreflus,non minori conatu muram
imul non ita validum,ad portam veterem pcrtinentem,aperit. In interiori cai
te Dobo , &: Meczkey fenatu habito aduigilant , textis & terrafofla pertufaob- y>
ftruuht. cadem quoque fcdulitate in exteriore cunda fiunt, palos & crabes in
foramina ingrant, materiamfeptrs obducunt: ac negledafalute,quiduis con
tra fortiter audent, vthofti de fe nparuam admirationem fuis oceuri bus pra>
buerint. interieda mora , portam regiarum adoritur, cuius potiun-
dx fibi fpemfinxerat. verum noftri hypogas & concameratis terra implctis,
tormenta imponunt, &C more folito, acriter omnia deturbant , vbi tum ex vnius
curulis bombarda: diultu , Blafius Nagh focas ereptus eft. Redithoftis in-
tentius ad exteriorem arcem, propugnaculumveteris porta: corruit; fed confe
ftim obfef ruinas reftituunt. Ibi videres iam perforatis inflare, diligenter,
ne quis prodeat,collibraremiiIlia,minutisquemachinis detergi obuia : pro- ^
ieduras , coronas & pinnas decutere , atque cunda oftendi extrema , nifi per
nodem indefeflo labore , quoquo modo hiatus reparaflent. tantusque furor
conceptushoftibusfuit, vt opus hoc tormentorum tredeeim dies infuet con-
tinuarint. Videns autem noftrorum pertinaciam, &haudquaquam rem ex vo
to fuccefluranijattentarc nimos,&addeditioneminuitare,pollicitationibusq$
implere inftituit, idque hteris ad primores diligenter &amicperfcriptis agit:
quibus noftri,exlege nonrefignatis, fed in ignem abiedis, earumquefumo ta-
bellario excruciato,mox vindo,inque foflam deturbato,conftantiamnon con-
trahunt. Eare vehementer commotus holium animus: non tormentis rem ge-
rendam,fed acerrimis infultibus,incumbendumdecernt: ita fore,vt quidde-
fenfores valeant,c5fertis cominus armis,& manibus,facile cognofeatur. Adde-
bantillis animum, & non parum inuitabant ruina: aliquot ab ipfis iamfabe, fi
confertim ac tumultuari inuolarent. Quatuor enim non faris tutac extabant:
deftrudio palatiorum in arce interiori , altera prope angularem turrim , tertia
iub Bebekiano, quarta penes propugnaculum veteris porta: : cuius turrim
exteriore
 VNGARIC. APPENDIX. 7*7
exteriore portulamir euaftarant.fed qtianto ampliores ill ptebant,tato ma*
gis Bornemiffa,renouatis cuftodiis,milites diuinc folatus,excitabat:fecuturam
proculdubio iam iam oppugnationetmfedDeum affore in omnes cafus,
quodpro falute patria* acque religione certarenc. In fefto igitur , qui diuo Mi
chaeli tribuitur,hoc cft vndcuigcima die o bfidionis , intra munitiones C fuos
aggeres nodu X x v 1 1 1 cohortibus condudis, tantumhoftis clamorem 6c cu-
multumedit, palatinis prafertim partibus,vt vel fola horrenda voce, qui eos
nunquam nofet,incutere metum pofintexindearreptisad gerendum leuibus
fcalis,certatim inftant ruinis:fed re infeda proturbati n fine ca;de, latebras re
to ceptant. Tum Georgius Gwlay imliter fclopeto de vita migrauit , quomodo
etiampridie eius oppugnationis, Thomas Polyki per Ianiczeros extindus erat,
capitaneus is Borfedenfis fuit, longiore dignus vita.cuius vigilantia, ad angula-
rem turrim,de terra illa inignis moles cogefta, & defenfata mirabliter fuit.hu-
ius virtutefocij addudi,ad quamconcidk turrim, ex eius cafu & nomine Poly-
kanam femper vocarunt , quam praecipu hoftis impetebat. vt maxi-
mam vaftitatem mceniorum habuerint propofitammunquam tarnen ad propu-
gnaclum ipfius portar furor illorum peruafit, veteris ttm molem inuadebt.
continuo xxv cohortibus foli cupidius infidiati funt: doee ibidem fupra por-
tam euaderent,atque ex oceupata turri, de noftris aliquot tollert. Quorum eo
is loci numero confpedo,prudenter Dobo cedit, 6c intra aggeres fe ciicit ; fupra
quos iam antea bombardas eduxerat, muros confeenfuris lethales.Mox inho-
ftctn omnia cuertit,qui in turri fuperbiebat: muros difiicit,&ita vniuerfa tur-
bat,vt complurimis illorum interfedis,non paucionbus Ixus, retro adi, in ca-
ftra confugerint. id temporis Emericus Nagh , fecundus peditum dudor , ex
geminato vulnere cadit: ipfeque Peteuinpede laefus, aliquandiu decubuit : cu
ius locum integer Francifcus Vitez tuebatur. Ioannes quoque Pofgay tum oc-
cidir.Dumhaec vtrinq; tam ardenterfiunt,Meczkey metuens fubfecutur lon
ge maiorem impreifionem,ex tempore fubitum militem in arce interiore difpo
nit:nccipfummetusfefcllit. Summo quipe mane,holisredit,oppugnationem
jo gfauius vrget:qua in meridiem extrada, vtrinq; muid occubuerunt rfaucij ve-
rod noftris,non fine gemitu,peritiachirurgorum curati fuere. Finita ita prop-
tio Deo ardua prima oppugnatione, confert fe Meczkey ad exteriorem regio-
ncm , qud Peteu nondum omnino conualuerat. DcdeditionehcrurfumeX
mprouifo Baila* literis,&* per Andream Saray tradant,amicitiam potius,qum
vim fuam defenfores experiri velint.Sed nec ledis literis,atque iis conuulis,e-
arum dimidium nuncius in vinculis deuorare cogitur,igni reliquia dicatur.Ex-
adis aliquot die bus, de nuncio cuftodialiberato exquirunt , qua: fententia fue-
rit literarum.Tum ille, fcripifle Arczlanbekum, i fe dediderint , habituros Im*
peratorem benignum,& qui omnium iniuriarmemoriam depofuerit:dchaci-
iC pfius fide neminem dubitare debere,qud obfidem idoneum effet daturus:& fi
quid ipbs Lofonetij cafus moueret,non alterius, quam fuaipfiusmet culpa,qui
ad mortem infeftus eflfe fica voluerit , mort accernuiTe credant:quodque am-
plius eft, omnem^ue abiiciant metum , fuum excrcitu Baffam retro ad tria mil-
liaria abdu durum, fi vacuam omni praefidio arcem relinquant, in planum e-
am dedudurumme aliquando ex ea fe nocere vllispartibus voluiffe fuipicen-
tuneundos Agrienfes,militarc fi Cscfari nollet,farcinis,vita,&fama inclumes,
infuper dignis muneribus audos dimiffurum: abfcedantmod pertinacia , po
tential futurjs ex vidoria malis leniri nimos patiantur,implacabilemele ali
ter in expugnatos Cacfaris iram. Bona in fpeciem verba,& fallacia,mitigare for-
tiffimum quemque potuiffent, nifi longo vfu & perpetuis dodi exemplis,a con-
ftantia demoueri nequiuiiTent. Vbi Turca,internuncio retento,moram trahi,
& nullum reddi fibi refponfum videt , acrius tormenta palatio inhibet i praeto -
rem qnoque oppidanum, multis aliis befis, conficit, Vbi in locum Kendy fuffe-
dus eft quidam S tephanus Hegeduus: quemperfidumdeinde &comprehen-
fum,dignofuplicio puniuerunt.Is enim per quoddam foramcn,ahquot coniu
Xx iij
 7,8 IOAN. SAMBVCI RERVM \
ratis fibi aflumptis , crebras omnis generis voces ac promifiones ab hoftib
profesas cum haufiflet;res nouas mouendas,& profugiend cenfuit : eiusqj rci
bellam occaiionem , facinus qua exeufari poflt , praimeditatur : quo premium
rei forticerin hoftem fe geftarpoftularet, &repulfam feeleri prauenderet. At-
qui diuinits re ilicopatefa&a , Dobo & Meczkey aduoeata concione, crimeo
quarri iubent , & coniuratione elicita , ipfum autorem pro medio foro fufpendi:
reliquis , affines tarn horrendi fceleris quos compererunt , aures pra:ciduntur.
Quantam, per Deum,vnius profligati hominis confcelerata mens vniuerfa; Va
garia: folicitudinem ac metumimportaTet, niidiuinatum quoque ope perni-
eiem diuortiTet ? In illius nequam locum, ne ftatio vacua eirer,Emericus Pri- 1
bek fubftituitur,homo bellisafluetusxuius fides hoc maior in omnibus eluxit,
quant alter minus in defenionemanimatus erat. Quarta 0&obris,horren-
dus ex puluere cafus noftris aeeidit, quo haud pamm hoftis exulcabat , & fuam
fore Agriam plane affirmabat. Puluis enim forte flamma concepta , magnam
facrarij partem, in quoafleruabatur,vn& ruinar farda excindit, mulcosq; in
candemcalamitatemtraxit:qud Paulus Nagb, Gcorgij Bathori capitaneus,
cum aliis odo difiedis periit:Georgius Horwath ob manum auulfam , non diu
fuperfuit : molxetiam, cumiumentis fecluiis & rebus infacrario preciofis,ab-
fumpta; . Quis enim tantam ignis vim compefeeret, nii cumulare periculum
velit? Haud exiguus noftros tum pauor inceffit, quod rem ex compofito fieri u
non obfeura fufpicione colligcbant. Igitur ferio ad certamen feaccingunt,
ii proditio fubfit , vltimo fe pradio cafuros , aut dolum prohibituros. Eiicit fe
Dobo ad cuftodiarum loca:vtquc tot fortium miferabile fatum confpicit,cun-
dos edem euocat , pauidos clauacogit : fimiliter alij , qui cum dignitate prare-
rant, adexcubias difeurrunt, milites exigunt : atqueipli confolationis egentes,
intrpide fuis metum excutiunt. Addunt, pamm, aut nihil pulueri deceffilTe,
cum tarnen 14. vafeula correpta fuerint : etfi antea de materia pulueris itapro-
fpedum merit, vteocafu nihil diminutum iriconftaret. Ex reliquiis pifiriai
duarum molarum, vt farina: copia fit , vnam inftaurant : ad ruinas au rem eo'tu-
formnio editas,qui omnia reftitucret, Benedidus Sigifmundus eftdatus,ineo-5
que celeritate fua multum profuit. Hoftis quia videt, per quoddam foramen
noftris exitum &regreflum dari : fine interuallo inmediam portam globos pro-
mittit , eaque commoditate arcet:fed noftri ima muri euniculis ada&is fube-
untes, non minus commode, qua fe eiedent, reeeptentque , fpaciumaperuere.
Vbi Turca infignem ruinam , quafi defertam , Sc noftros , quod non ita appate-
bant , ceilifleputans , contentius vndique tormentis agere , propexrdes Maio-
ris, vt vocant, Prarpofiti , vallum proiieere , eo tria maxima tormenta educere,
paulo infr propugnacul, ex terra comportatum , ab Occafu turrim cum xi-
ficiis,& palatij lateribus deftruerc, ex Regia molem carceris verberare tanta vi,
& fucceflu,iam vtprofpicere in forum potuerint,fornicumque tabernas exure- 40
rc.Verm incendio per noftros extinctOjforaminibuspropugnaculiouinispel-
libusmadidis obturatis,fardisq;, & vnde periculum metuebatur, cotrafedem,
vulgo regiam nominatam,aggere coftrudodabores illorum vanoSj&fpem fai-
fam reddiderunt. lam hoftis in vallum exceiferat , ftrudisque ante fc fcutis,
progreiTurum opinabatuncm fubit repulfus per foramen, ad fundamentum
noftris, vt dixi , eifractum , neque in caftris tuto illi efle licuit. In hac diftur-
batione fcutorum prxcipui extiterunt , Colomanus Porkolab cum Philippo
Demetrij : quorum ille faucius,Michacl G afparith fubmifit, fed is quoq, p ft-
eafclopeto euanuit. Ne folus igitur Philippus periclitaretur, additus eft illi
Ioannes Zukany. Turcae interim ab aedibus Heczey folamnilfegnius fub val-, jo
lo caecam ducunt,eamque vafis repletis , praemuniunt : vt igni muros difiicerc,
noftris nihil fufpicantibus , valeant. Mane tarnen quodam , dolurnfuum ex-
uftisfaepibus &: fumo vane fufeitato produnt : ad quos noftris quia nonlatim
bombardis penetrare dabatur,fadisoperofeadeiiciendos globos foraminibus,
iisque pariter latentibus, hoftem igni obruto expulerunt. Nihiloxninus tamea
impe-
 VNGARC APPENDIX. W
mpetu irt terreum & vaftum illud opus fado, cotinu id infeftrunt : feptorum
ftipites,& palos excindebant,quibus eiualfis, vaia etiamfubuerfa, inaniaq; fter-
nerentur. At noftri locis fubmotis,cathenas praetendunt,hoitemque cocptis in
hibent, eodemque tempore, vt omnia fecuriorant , fupra portam arcis inte-
rioris & oppid aggeres tormenta conuehunt,adeoque prope ipfam portam do
muro parum abducunt. Turca nihil minus fe exercet , eruet , infan de foffis
aliquomodocomplendis conlilium ink: ideoque vallum contra propugnacu-
lum,quo noftrorum telaimpediat, conftituit primum : mox audaciffimc in tur-
rim, praetcns maioribus fcutis,cochleisque egreditur, atque dum fub tabula-
tis protufis lasitat,& minaci fclopeto,fi quis prodeat, expedat, incommode de-
fenforibus inhiat. Vt adniti hollem noftri extreme vident,machinis aduncis,&
lupis,coriumproiedurarum & tabulatorumauellunt: ac fufpenis ab hafti
bus hamis, 6c cachenis, operas hoftium prompte excipiunt , perturbant, faccos
tumentes & diftentos eruunt , denique tabulatis illorum pice & feuo illjtis , i-
gnemaddunt,comburuntq*Ibi Turca dolo fuofruftratus,cautius aliquidmo-
liendum arbitratur. Magno pecorum udore , ftruem materia: feda:compor-
tat,colles frquentes contraarcem,turriummodo,accumulat,exquibus inBe-
bekianum fe erundat. Hinc per foramina fcalis ad murum protrus , & ligno-
rum fruftis ciedis , eadem foramina faccis turgentibus obftruunt. Sed illis cu-
c leis exarce remotiSj&patefado illorum perfugio,molitionesliberiuscerneban
tur. Prope eadem loca bombardis apta , ca:fa: materia: in foTam multum proii*
cmntjVt per ftruem facilius murum fubeant : fed hc quoq; dolus incendio mi
re dato, elufus eft. Siquidem Bornemifla minutim diifeda cremiola , &: ligneas
tegulas , farmentofaqjinvafcula cum fcloptulis inclulit,deinde palea pite, ful-*
phurc, 8 ieuo imbutam in materiem deiicit,aliud ftramen axungia & lardo co-
potum, fuperaddit,accenditqiic. lbi Turca: ignem dum conanturprohibere,
abeondufis intra vafeula fcloptulis diuexati,intra colles regreditur. fcxacer-
batusinimici furor ifto inuenco fuit,omniaq> extrema tentare conftituit.Eidem
iuque propugnculo grauiusminatur, acnon paru ex altera muri parte demo-
o litundemq; furloflione curule tormentum quoddam ad marginem vfq;fofa-
rumadducitjfed propugnculo terra folido,nihil obfuere.Hc aliudidem Bor-
nemira,homopariteradommainftrudus,c5minifcitur,vtdefofl"ahfl:emabi-
gat. Rotas vehicularum rapit,ham marginem aTeribus obtedam, clauibus, ve-
lut fcloptulis minutis, ludicrisq; quibufdam obducit. Vas deinde amplum li-
gnorumpra:fegminibus,addito ulphurc, ac pice , fimiliter explet qua: in pro-
pugnaculumfublata,&: accenfa,in foTamdetruduntur:vt,dum vasigni volitare
hoftis miraturjcrepituinditarum clauium,obiedo periculo,excedere clamofus
itcoadus. Qua ex re aduerfumfibiDeum,&nonociofamMaumetha:iram
colligebat : dolumhuncnonab hominibus,fed aliunde profedivanus fufpica-
5 batur. Nihilo remiflius ad porta: propugnaculumreuertitur,&cuniculorufub-
dio ad muros fubrepit: vbi foraminibus apte fadis , Ianiczerineq; globis, e
que pulucri pepercerunt: haftulas quoque &c pilas amentatas impellebant,por-
taque fuccenfa, difceflere.Scd,qua: fecerantilla foramina, noftris poftea in op-
portunos vfus cefere.Etenim bolides gnitas per eaexerentes, multorum extre
ma cuti ablata,dum illas rehenfant,aceriperecupiut,manusamburunt.Id ho
ftis admoduma:grferens,magnaindignationeomnibusnoftrosdirisdeuoue-<
bat : fed hi rifu & cachinnis eius execrationem auerterunt. Meczkey nunquam
ociofus,eodem venitratq; arcis dolofam igni fubueriionem veritus,quod quid-
dam olfecerat, contra illorum cuniculos ex difciplinafoiTores adhibet : qui vbi
ad hoftium dolos penetrant , non ilicoeos adoriuntur: fed mdico interuallo^
Se contiguo relido , per medium ventrem Turcicum magiftr glande feriunt.
quo illi vifo, MedetMedetjClamabundi aufugerunt. quoque iniuria mo-
leiliilim accepta, in propugnaculum omnes neruos intendunt : vbi quid pate-
re viderunt , ignem in fepta & arundinacea coniiciunt, quibus compefcendis
Meczkey fubit aifuit , nee ferpere flamma eft paflus : noftri ex aduerfo parked
Xx iiij
8oo IOAN. SAMBVCI RERVM
omni genere mifilium , laminae, &globi forma effidorum noncedunt, fed fa-
gane potius,acinfequuntur t Sc praefertim Andreas Balog, cum Paulo Syrmai.0:
aliquot ad muros,vniCo de fuis amTo, trucidant. Omnibus ita defperatis , de
mie Turcacum Agrienfibus deinduciis,auttradicione per literas agit,orat,mi-
natur , promittit , fed fruftra i liquidem Uteris illorum ex more difeerptis , nulla
vnquam eos refponfione fuere dignati. Aliter igitur perfuadendu cenfuit,Grx-
c,Latin, Hungaric, Boemic muera & librtate pollicetur,fchedulas quo-
que diuerfis Unguis exaratas fagittis immittit , quib fortitudine Se euftodiano-
ftrorum collaudata,fatisiam lufum fuiffe fignificat:quid ipforum valeaat animi,
Se vires,declaratum: igitur iam fe dedant,quod fibi conftet,pulueris Se crnea-
tus nfle magnam difncultatem : rogare fe item tertio,ne fe perditum eant,
cxde abftineant.C3Eterqui,fiin manus vi&iperuenianc,crudeliterad vnumin
terfedu iri. Huiufmodi voculis ne aliqui de fuis caperentur, praefedi arcis tym-
panis, tubis, ac tormtorum intonationibus,ab auribus cas auertunt. nec toties
expetitum refponfumhoftis vnquam abftulit : eoque noftromm animi coJJeli
magis nii funt,etfi non parum tot ruinis periculi luberat , ne fcilice t fumma vi
copiarum, noftris pene feiTis,illein arceminuolarct. qiaippe hiatus prxcipui, ve
hoc queque dicam,iti fuerunt: vnus ingens,apud portam arcis intenons: alter
non minor,inter nouum,& ex terra illud fadum propugnaculum:tertius penes
carcerem, cum feptorum exuftionc ad nouam vfque molem, cum aliis ibidem: u|
quartus , murus eodem in loco lratus , quo propugnaculum arci iungebatur :
qintus propugnaculi carcere Fadi,& palatiorum deuaftatio : fextus , vbi mu
rus exterioris arcis ad Alexandrinum vfque, vn cum corona Bolykianz turris,
procubucrat : feptimus,quando Bcbckianu, Se antiqua porta, cum interceden
te muro prociderat. Hx omnes inuitare hoftem ruina? , nii Deus noluiet, ad
producendamobfidioncm potuiiTent:fcd quiDeo fdunt,&: nihilominusquid-
uis amore fuorum audent , eos deferi nunquam videmus. DuodecimaOdo-
bris,poic intermTam requiem, iterum fe de operibus commouet hoftis acre-
nouandam oppugnacionem extrema contentione ac viribus , ex vtilitate foie
ducit. Ante omnia , vigintiodo cohortibus in propugnaculum veteris portxfe jo
cup idius inferunt, quod antea igni fubiedo eaodem portam conflagrate vide-
rant: fed Meczkey iamdudum lapidibus medns colubrinis ea community
ingenti alacritate expcdabat.Hoftibus igitur cacee ingnientibus, Meczkey,fuis
admemoriam priftinae virtutis reuocatis,feflls ntegros fubdit : ad occurfum t
midos fu le compcllit , omnique genere telorum , vt vim pellant , cohortatur.
Qua in oppugnatione, prout imperarat,fe inuide,ipfemetlapidc idus,ge/lrut:
quern fuppeditarit aliis animu,vulnere teftatus eft. Ex altera parte ho His in cer-
renum propugnaculum denuo figna infert : centum quits ad municione m il-
lam de carcere fadam, ablegac,vtquc in ruinas excdant Ianiczeri Sc Sagittarij,
diligentercollaudationeaccendit. Hie eius impetus extremum Agnenfibm 4
mal attuliiTet , nii Dei beneficio fecus rem cadere o pormi Act. Nam intus qui
locum tueretur,nemo fuit : quoniam tunc Dobo alibi milites ad virtutem foli*
citabat. Ne igitur locus periculo mximo ab hoftibus caperetur , Ioannes Zu-
kany cum loanne Pribek tempore accurrunt, fupra ruinam haftilibus auid in-
filiunt , rem que fliciter fuftinuere. Confequitur plufimus hoti clamor quafi
triumphantium,vexillispatetibusruuntdenuo,furiuntinmuros,omniaconan-
tur obidionis pertexi. Sed 11 vnquam antea,hccert aduerfum certamen expe-
riuntur.nam Peteu propugnantium ibidem numerum auxerat,& fummam vim
adhibuerat : ac tegulis hamatis, SC lateribus,& malleolis, Se plumbeis ad biici-
endumgIobis,abfqueinterquietc,donecreprimerentur,cdcumulabat.Dum p|
iftafiunt , Dobo fefe in lucem profert, oculisque in munimetum ex carcere fa
dum ciedis,fignum forte videt deiedum. Alio igitur arrepto, Stephano Nagh
illud commendat : qui non multo pft ibidem fclopeto expirauit : quo cafu c-
tiam Dobone deprehenfo, fignum lapfurum corripit , ac pediti cuidam non i-
gnauotradens,StephanumNaghhumariex pietate curauit. Eoipfo tempore
odo
 VGARC. APPENDIX. lof
ofcgnahoftiumin Bolikianam incurrunt:quamBornemifla, Zoltay (tuma-
liquantum laefus)& Figedy,magna inimicorum ftragc,tutabantur. Quos con
tra illi dolo, ve aftus noftrorum imili arte vlcifcantur, huiufmodi vtuntur. Ha-
ftilium oblongomm ac teretum extremitates orbibus ferris prxmuniunt,qui*
bus extantibus, vacuum intra Circuios locum minutiflimis clauibus replent;
bisque inftrudi , ad oppugnationem procurfant : neque tarnen eo inuento pro-
fecere . pauciflimis enim laefis , aftus noftri cauere didicerant.Iftud certamen in
quam maximum ferum diei continentcr durauit, quo etiam ad priftinum de
cusa fpem victoria: obfeis multum accefferat. Dieproximfequentijomnis
P generis ordines vndique hoftis conuocat,hortatur,imperat,vtfeadvltimamop
pugnationem accingant,atque hac vice digna fe ftipendia facer oftendant.No
itri baud fegnius tota node in ftatione perfeuerando , aduentum illorum para
dle feruitutis iugum auerfuri,prftolantur.Tum fubito ftrepitu,&clamoribus,
quo m agis terribiles videantur, fuo morefublatis , aduolant , & aerea tympana
ingeminant. In quos noftri conftantertormentis agendo, plerofque interfici-
unt, atqueagminaeorumdiuidunt. ConceiTitDoboadruinamcarceriproxi-
mam:fimul capitarma,caedem facit: ipfe inmanibus acpedibus vulneratus,en-
fiferum fuum amittit. RemuTo clamore, totis viribus in propugnaculum terre-
um contenditur: quo animo eius ftatim deprehenfo , milites Dobo confirman
& ad comportandos lapides,quibus poftrem noceatur,dimittit. Tum vidTes
fminarum etiam praefentemanimum,quilapidibus hoftem feiiciebant. Ad-
iuuit tunc feflos integris Peteu , qui figno Budenfis praefedi aureo ibidem poti-
tus eft. In hoc aequo certaminevalentinus Papaconcidit : alij etiamcaede non
abftinuerunt,donec ipfi quoque confedi fint* Ibidem plurimis Ianiczeris,Bef*
harisque interfedis,Velibekus vulnus abftulit cruentum. Aliunde non minus
in Boliicianam aduolant : tantus ibi furor eos tenuit, vtpilisdolof inftrudis,
prerer alios, ipfius quoque Bornemiflaedexterampercuncrint* Sedhacetiam
inufitata vi retruduntur : &ipforum animi pugna infelici cadebant, quod plu-
rcsdeillis,qum noftris deiiderabantur. Vltimo coadis omnibus fignis, &vi-
) ribus,quicquid aderat, coniundis , perfundere nimos vano timor noftrorum
integra vi conati , eidem propugnculo aduertunt. Sed prompte? noftris , vel
iam feflls,occurritur. caufa enim vires in milite iufta attollebat. Quid enim ibi
virtus Meczkey,&:praefentian6fregit>qui telis ignitis,& mille artibuscongref-
fus,hoftiumingentemnumerumproftrauit,reliquos incaftra exturbauit. Non
obicur circumferebatur,tot cladibusaeeeptis, Amhatumlachrymantem,in A-
lybaflam grauiffim inuedum,qudfe in hancinfamiamfociumadduxifleti
longe aliter habuiflerem,qumilleiadabundus affirmant; Neminem fore,qui
aduerfus tantam vim &apparatumCaefaris vel hifeere auit. Se, Agria cuiufmp-
di caula.vt nominarit,eIeuaritque, & ouile fit, expertum : nufquam fe in ta-
i les infantes incidiie,qui arma tam fcienter tradare,omnibusque cafibus obui-
are didiciflent: plurimum ea obfidionc de armis & virtute Caefaris demptum,
difeedendum caftrisadeoignominioenunquamratum. Finita hac poftrema
incurfationequidamdehoftibus ihhaec verba , vt noftri exaudirent , profatur:
Laudo vos Agrienfes, ac ftrenuos femper fatebor. Noneft qud iam vobis me-
tuatis:abfceditearmis,&requiefcite:relinquere caftravolumus, qudfatis nc
dimicatum noftro malo fuerit. Sed tamen anno infequenti ex hybernis hue
referemus caftra,long ampliora,vtlabem hanc&: ignominiamvltiregeramuS
haecquodamprolocuto,ninilo minus tormentis omnia quatiebant , &varin-
fidiabanmr. Sollicitus Dobo de iis, qui in Bolikianamanferant , vt illi habe-
i rent, puerum fuum Chriftophorum Tariauinum iftuc mittit : fedis inter eun-
dum globo interceptus perit. Finita hac, vtdidum, ardentiflima pugna, qua
in diferimen perdudum iri noftros fperabant, detrimentum ac dedecus fub-
moti acceperunt ; necrenouandum impetum deinceps putarunt, fed in hyber
na concedendum. Id quidem non obfeure prae fe ferebant. noftri tamen nort
increduli femper, dum praeter fpeminfolenti clamore atque fremiw fe
 * IOAN. SAMBVCI RERVM

mouerunt , atquein Fel Nemcth cundahoftiliter fumare viderant, moxdeo*

peribus abduci tormenta & machinas viderunt. Quos eueftigi aptaoccafi
bnc quidam infecuti addiripiendacaftra,omnis generis pr.tda onufti,magrum
etiam vim pulueris noftri ademerunt. Eadem node , fuccenfis caftris , & mul-
tis ibi noftrorum mem impedimentis relidis , exercitum comminutum Baflk
tremebundi Peftum verfus dirigunt. Quorum difceflli noftri nihil elati, quod
fubefledolum metuere,dum rapinis & incdio cunda mifcent ; quifque in fuo
loco,& ftatione, explicatis Turcarum iigniSj iisque laceflentibus, operiebatur.
Sed omni apparatu longius progreffi deformans agris, reliqua cura noftros pe-
nitus hberarunt. eneficium hoc,& fincm laborurn,quia diuinits accidie no- :
ftri agnouerunt, precibus ad Deum vulgo indicis , etiam ad vulneratorum le-
dos,quor amplius ducenti ftratiiacebant,linguis&animis Dei gratiampro-
fcili funt. Tandem congeftis hoftium izooo globis,eos cum fuis tormentisa-
pto inloco condiderunt. Ilico de praecipuis quatuor,Ioannem Wayda,Georgi-
um Vitezi, Andream Somoghy, & Albertum Kuufegy, aliis duobus additis ,ad
regem ureo vcxillo,qui gaudium nuncient,praemittunt. Quos Ferdindus clc
menter exceptos ,& in lingulos centenis aureis donatis,fericeisque fuperaddins
collaudat. Eamlxticiamrexcum Nicolao Olaho, nuncarchiepifcopo Strigo-
nienfe,atque Mauricio Saxonum duce,cmunicauit. Legatos Agrienfes idem
pra:ful fine muneribus non dimiurus,prxter alia eifdem quotcunque venerar, to
inaurata pocula hilariter contulit. Eofdem Mauricius 400 taleris liberaliter
auxit. Dum hi abfunt,conftantia & rerum geftarum gloria Dobo celebns,Ste-
phanum Fekete cum aliquot non minus impigris exploratum mittit,vt hoftem
confesando, hyberna obferuet. Quodille tam celeriter & audader conferir,
vt precioiiflimis quibusquefpoliis,qua: in commune diuifafunt, relatis,multos
fub hafta , audionatuque vendiderit,plures ceciderit, in poteftate viuos habuc-
rit,nomenque fibi perpetuum cftituerit. Finis hic fuit obiidionis Agria:, qaim
>rofedo folo Deo conferuatam nemo negauerit: quod tanta vi reie&a,tropic
us infeftiiimis,denoftris 300 tantum deiideran imt : hoftisver nufquam,tot
locis expugnatis,maiorem fenfiife cladem fit queftus. Mox Diis fupplicariones, jo
& grates ad omnia habitac puluinaria. Sed vt paucis , quae confecuta fuere,adii
ciamrfoluta obfidione,arege ac pracfule fuo Dobo exorat,vt exhauftis tot labc-
ribus onere cuftodia: fe librent , & reditum ad fuos domum itionemque con
cdant. Quod rex eius virtutilargitus, Agriam quiexcipiat, aliosque pratfiriat
idoneos,SfortiamPallauicinum,cummandatisablegat. Cui Dobo claues tra
ditio pro arbitrio cunda difponere facile eft paflus. Sfortia neminem tunc ad
rem tantam idoneum iftic offendens , Stephanum Meczkey per amorem regis
& patria: obteftatur , velit duos tantm menfes priftinum onus in fe recipere:
fore vt illius virtus hoc magis exornetur. quod ille admifit. Elapfo gitur altero
mfe,Gregorius tornemiilain illius loc fufficitur : &banatu Agrienfi decora- ,9
tus,claues accipit: huicquefocium curar Paulum Sarkandiadiungunt,n mi-
noribus auis hominem : quorum induftrianunc res Agria: cum laude admini*
trantur.Cxterum Ferdinandus memor inaudita: fortitudinis,& conftantiae A-
grienfum,Stephanum Dobo VayuodamTranfyluanorumdeclarauit, aureum
prouinciac fignumilli porrexit , clementiamdenique ,&non dubiam beneuo-
lentiam obtulit,admonens vtfpedata: virtucis memor, cum vfus pofceret,fimi-
liter operamfaluti patria: nauanet.Cui Dobo:Ita fibi vitam optare,fi pro rege ar
que patria omnia fidliter & prompte ageret. A rege aliis quoque partim nobi-
litate,acpagis,villisque,partimauro cumulatis, vulgoque ab omnibus, qui dif-
crimen euafert,liberaliflime habitis, foliStephano Meczkey fors in frudu glo-
ri inimica extitit.qui Agria domum ad fuauifimamconiugem,liberos admi
cos profedurus,ad Warkonqj pagumveniens, rufticis,vtfe in tutu profequan-
tur,humanitercompellatis,furenter,nonfatiscognitus,interimitur:nam cede
r temeritati multitudinis ignominiofum ducete , inter ipfamaltercationcm,&
conuitia , quidam nefarius fecurimfecundumfrontemfortiffimo viro infligir:
alij duo
 VNGARIC. APPENDIX. oj
lu] do cufpidata bolide in Vtnmque latus tranfuerberant , arque ita confce-
tutu. Multos tari viri cafus in pleb exaccrbauit, & fine difcrimine cxfij pcenani
communiter uebaiit. EiuscaduerScepufium, publico funeredeportatum, in
diui Martini fepelitur , cognatorumque Sc micorum luhi in ipfum amor ex*
promitur. Sedfinemhfcnarrationi tandem imponamus: Siqid
prarteritum fuit,aut pro dignitatc minus polite ob res
& nomina di him,venia de tur.

OBSIDIONIS 2IGETH BREVISSIMA/

VERA Q^V EXPOSITIO, ANNO
r $ 5 3. Samb.

Ost grauifllmam & omnipoltcritatis memoria digham A*

griae defenfionem , de regis , ccommuni ordinum regni, *
tiusque ade Chriftianitatis voto fententia,internunci),&
patificatoresadTurcamdeliguntur , Antonius Verncius,.&S
FrcifcusZay : quiobferuantia,&muneribsplacatatyranni
volntate, rebus patriae feflls requiem tandem impetrarent
Dum hi mplius bienniumabfunt,ThuigonBaiTa,qui Bud
id temporis p raterat , iniuriarum fuis illtrumimmemor , de damnis, qua: i-
p Zigethienibus, Babocza, aliisque viciriis Quinqucclefiis locis accepif-
fent, queritur : ea rc non pacem oftendi,aut peti , led violar ius gentium,at dc-
bitam induciis fdem , teftatus. Qui quidem non omnino caufaminiquam fo-
cbar, qud vulgo Hay dones ftipendio liberi , ex rapto viuerent , multas ho*
ilium nauiculasmtercipercnt:fedrexeiufmodilatrones vagos acpraidones
vi prohibere comod vix potuit. Tandem noua quadam permotus iniuria , de
cern milliumexercitu coacto, Capos Vyuarum,defetionefociorum, capiturj
> Babocza nihil grauius experta , proditione fc ddit. Idem fore dZigeth ipe-
rans , egregi fallitur. Etenim illam , prxfedo adhuc Ladiflao Kereczcny, ob*
feflurus, adcolubrina:iacbmicaftrafacit:acceptoqueper medium tentorium
magni ponderis globo, retrocerfit. quo noftris omnis mtus demitur,acina-
nis admirado Turcarum efficitur. Bis enimleuiter congreffi , trccentos Tur
cas animse necarant. Atque conftituerat Thuigon , Zigethienfes tormentis
quoquc aggredi : nii hortatu fuorum , &C periculis , conftan tiaque hoftrrum,
tic Cxfarisinfeiram,infecl:are,deuocaret,perterritus,coniliummutaret. Hace
autumno a&a. Confequcns hyems , pace dubia , nihil holiliter edidit : do-
Cacfar ex Perfia reucrfus , qui SC ipfe antea regem non femel de crbris in-
! iuriis monuerat, neunte vere, Alybaflam in Vngariamexpediit, aciniunxit,
Budam,nifiZigetho prius capto, minime ingredi aufit. Qm Baila in Sirmia
aliquandiu moratus , rgi obfidionem fuperbiffim pramunciarat : refponfum-
que tulit,nondeiure id ipfum fa&urum, cum fuos interpretes apud Cacfarem
babeat : veruntamen , fi aliter noit , ad deferuloncm fe coadum defeenfutum*
Baila fubit accitis ad obiidionis focietatem aliis , vigefima Maij , cuftodiai ar-
cis & oppidi Marco Horuath Kereczinio fuble&o , pra:feti DeruisbekQuin-
qucccleuarum, Amhacbek aboezienfis , Nazufbek Coppanienfis, veterano*
rum ingenti numero , contra Zigeth , ad interuallum vnius milliaris , confi-
dunt : ac de ratione obildendi, reque bene gerenda, inter fe folicite confernt*
IvJeque cnimeos latebat fortitudo , & praefcns propugnatorum , quorum vim
toties experti fuerant, animus : & decreuerat Marcus , foeiis iurciurando in o-
mnes euentus fibi obftricbs, integra fide iftic at mori, aut impetum Vellcfufti-
nere. Mouebanthoftes non parum, loci quoque finis, &munitiohes. Etenim
Zigeth ab Antemo quodam, genere opibus illuftri, pota, in loco plano eft,
coqipaJudofoiquxaSeptencxionelacumadiunclumhabetjVndetripcifora;,
8o4 I A N. SAMBVCI RERVM
ac vallo arcis,itemque oppido,aqua opportune circumfundkur., Ad Occafiim
iatis amplum,ac frequs oppidum, &illud fubterraneis cuniculis importunum
dernitur : propugnaculis prafertim duob. arx non parum mta:aggeribus ctiam
fubitariis, de virgultis terra coatis,ad fpeciem plus, qua heccifitatem extruis,
frmata. Prxfidium non quidem firmum admodum , fed tamen vfu cognitura
&exercitatum, duorummiUiumnerat. Equits 1 8 o.horum dux Sebaftianus
Vylaky,reiquipedites,o:fclopetarijexpediti:quibusprxibantBenedidusTo-
pordij , & Iacobus Radouanuayda. Haud igitur ad oppugnandum temer fe-
ftinans,olonos primm omni inueftione commeatus,& acceflu ad noftros,vt
fierifolct,arcet. Non illi tamen Temper conatus fucceflere : fed , noftris omni- ia
bus faluis, reprefi,& plerique interfe&i funt. Mox prxfentia Alybaflie confir
man, qui decima IuniJ ad luftrandum Zigeth , non exiguis fecum adduttis co-
piis,aduolarat: fed rtoftri, vt animati eflent , declaraturi,literas deditionem fua-
dentes conuellunt:ac emiflis vndique multibus , prxlium meridie in noctem
extraxerunt. Haud parum ea pertinacia commotus BaTa,de plaga meridionali
tertio poft die,arcemcumoppido circumuentam,nouem maioribus tormentis
aggreaitunfed eo quoque die,ac fequenti , nullo de noftris defiderato , quid a-
nimus & dextrx fortium iftic heroum valeant, inimici obfer uarCit. Noue obfi-
dionis quarta,multacura &: labore fua caftratextis,cefpitibus, &: terra inquau
hoftis permunit : ac luce prxima , propugnaculum minime contemnendum, i
quodKefas Baftiam vocant,colubrinis fuis machinisque vehementer infeftat;
dumque fe cupidius extracaftra eiicit,Rodouanus,cuius prcipu virtus in dc-
fenfione conftitit,yo fclopetariis cxpeditis, quamplurimis vitam eripuit. In op-
pidanis vt magnum efle prxfidium ac fpem obfeffis aduertit , eodem diepilis
flammam inferentibus multas xdes,fepium luto indu&arum ab Ortumagnam
partem exufllt:arcis portam , & murum extcriorem prope templum, fine mora
quatit. Sed labor omnis eius elufus ac irritus fuit : nifi quod duo pedites tunc,&
biduo poft quatuor occiderint. Expgnate , & folo xquato , iam diclo propu
gnculo, porta iplus oppidi orientali : Gregorius , & Michael BykfithpMs
conficiuntur. Vigefima prima Iunij,no&e , beneficio lunx,ab Occafu,iuxtay>
molas frumentariaSjde limoils elebis,terra & fimilibus,exvfu tormentorumo-
pera extruit.In qua; noftri mane,omnibus machinis &C globis non minutis,ea vt
ipfum commoditate arCerent,finealiquo euentu,conatifunt. Eodem die,adc-
ripiendum oppidum, fe omni vi c artibus compart. Et quia iam anrea illud
mult maxima parte minis vaftarat,viamqueignipatefecerat: completis paulo
ante ingenti ftrue lignorum foffis, qua: vix decern millia plauftrorumfuftinuif-
fent,quaterin oppidum penetratitotiesque reietus,materiem noftri itatimin-
cenderunt. Quinto demum,cm pertinaciflim fureret, noftri in arcem fece-
dunt. Aduerfarij oppido vteunque potiti,ibidem fua vexilla contra arcem pa-
iim eriguntjVallari opere , foflis cunera cireundueunt. Et quoniam iftic ha;- 40
rere diutius , fine mximo noftrorum periculo , nequiuiTent : fupplicatione ab
infellis publice decreta,faCrisqueritperat.is,occulta quadam & hoftib. igno
ta via erumpuntjachftemoppidoiterumfeliciterjodingetisfublatiSjexigunt.
Vbi Nafufbek Zanczyakus terribilis Coppanienfis,cum aliis aliquotBekis, n-
teriit. Quinetiam Amhatbek felpeti vulnere difcefit.Viuus etiam captas A-
gha:viginti nouem infuper capita prxcifa , inque arcem illata. Non tamenhoc
ipfum fine noftrorum clade &S mobilia contigit. Etenim genere virtute no-
bilifllmi quidam quits , non fine luru , & communi omnium dolore amiE:
quos inter prxcipui,Georgius Macedonay,Georgiiis Paladij,Ioannes Hagma-
fij,Ioannes Hozthotij,Georgius Zekel,vncumVayuodis,&: peditumnonpau a
eis du&oribus , occubuere. Vulneratus etiam tum Rodouanus , cum aliis qui-
bufdam,fuit:fed opinione celerius curatus, ftrenu rem geflt. De Coppanienfi
Zanczyako illud obiter addendum,fuiTe hotnincm vafto corpore,& Herculis
prorfus audacia:qui cum auidius cxdi cum aliquo fucceTu eflet internus &c ne
quidem alios decern metueret ; quidam ex Haydonibus , velut Dauid contra
Goliad,
 VNGARC. APPENDIX;
GoIiad,minimus,faltu ineumex improuifo fado , gladium incuruum per medi
um abdomen,& totum ventre eius inflixit,vtexanimatus, inteftmafimul ederet.
VigefimafecudaIunij,"turrimhoftis interioris arcis , quae Occafum fpedabat
atqueade cundas municiones irtuficaca; magnitudinis tormentis quatuor , ali-
isque minonbuSjhud fine morte quorundam noftris , grauiffim concutit : ac
fub nodem,prope deferifaculum Henyeij,cxcra tarnen oppid,aggeres eiicicmo-
eque obfcura, machinis amis ndudis , eandem turrim, cum porta lapdea, &
qui intercedebant, parietes profternere , acin planum deducere contendit. Inde
aliquo fucceflu rem contentius vrfums ex aduero arcis* pro porta oppidi, longe4
0 lareque vallare & mirabiliter fe firmare incipit. D uo folm aperta loca, quibus
feemitcat,& recuperet, reliquerat:alterum ab Occafu, molendinumverfus ,fub
aggerc>quo aquaexpalude,velut alueo,in oppidi & arcis foTas dimittenda coer-
cebacurrad molemHenyeij alcerum: intra qu loca foifas incus lignisexpleturus,
& margini Equaturus,materiem operof congerbat. occaione tutius vige-
fimaquarcalunij tocumdiemfulphureo puluerc acglobis,indefenfores,quibuf-
dampedicibusoccifis,fauiiit. Diefequenci, eodem ipomodo,aliquocpedici
bus ereptis,foIam aquacicam,in qa non exigua noftris fpes relinquebacur, tur-
banc:vtq; locus in ficco deftimerecur,omneis fategeriint. Triduo pftjalio agge-
re, & vallo regione arcis excitato,vniuerfas cmunitiones labefadare,aC diruc-
10 re fuo vulnere decreuit : vbi prxima luce quinqu fclopetarios noftris iiftlit
Qumque interpoficis diebus, cum alicer feprofedumm diffideret, interfedis
Georgio Kifdezij,Demecrio Theflenij,& Petro Petrudij: ingentem vndique ma
teriem duobus angulis laboriof cogic,qua foflam arcis expleac.Sed quodille ab
Orcucomporcarac,hoc eft, vigintimilhbus plauftris ,Deo propino, & facrispr-
petratis,obfefi,larido,pice,ac puluere compadlis vari pilis toti exurunt.Quam
ille flammam prohibiturus, feptingentos , non fine Chriftianorum etiam fangui-
ne, amittit* De noftris,quorum gloria & virtus inprimis conftabat , monuncur,
Nicolaus Czernel eques Stephanus Baloghdecurio, peditcs non obfeuri fex:
paulo poft Francifcus etiam Kefas vitafungitr.Vbiigitur Cunda exea parteho
0 ftisfore vana prazuidec, confilium idem node proximarepecic , &ab Occafu vi-
gintimillibusplauftris,vtaiunt,lignaconueda, infoTam,concraangularemmo-
lcm,deturbat : fedibiquoque> Deo immortali volente , conatus fubdica flamm
confumptijachftiumquadringentis extindis: noftris cadunt Lazarus Nagh,
cum alus duobus,Martino Radoanij adolefcnte^ac Valencino Thoc. Diefe-
quenti,multis eis promifis, acilleccbris denuo noftris refu taris, quodaircem.
humilem,ac plano in loco vluoqueitamvidebat,iterum in foflas ligna cum ter
ra, vt facilius in muros euadat , obnix deiicit : & ex aduerfo duorum angulorum
terraplenos corbes,aliaque text, ordine criplicacojerigic : qusefuper faecs pari-
ter completos impohit , ibique fpaciis ex commoditate fclopetrum relidis , Ia-
0 niezeri exalto in noftroscrudeliteragebant : &: qui faces arcifubiicrenc,pafim
latebant. Nonfecs ab Occidente contra alterum angulum , eodem modo lo-
culis aptiwdinead eiaculandumfibi confticucis^ dcima Iulij Ianiczeri fuere mo
leftiffimk&quicquidfpacij fofla intra eos ngulos tenebac, cerra induxernt,i-
bidemque Cafparum Bachafeghij grauiter vulnerant. Duodcima Iulij , per n6-
dem ex oppofito arcis 3 lignis ac terra colles proponit,vnde omiiis generis vi tor-
mentorumadexpugnandumincumbat. Maninteriorem arceincm eiufdem
operibus,& exteriorem vn cum propugnaclis uaftt,no pacos virtutis fpe^
datar quits , pedites fotciflm obnicences , eripic:acfi vnqm antea tum
certeferunttotos quinqu dies,had fine damno fuotum,celis noxij: vtrege,
3 firtiul S comit palatino Thoma Nadafdij , fubfidiu rebus aflidis implorare fu-
erint coadi. Verum noftri quoqe pftea ingens Turcarum ilud ex terra e
eculeis tumentibus opus,ad portm,quoilli refugiebanc,edicum;mralibus cor-
ments,vbi fepcem noftri pedices ceciderunt,ferio fternunt,dum penitus molem
deecerintjadcoqueligna,qua:non cpiflent decies mille currus , fofls ingefta,-
duobus in tanta vi noftris ibi relidis,concremarnt. Die viee fima,con tinuus
 % I AN. SA MB V CI RERVM
1\
tormentorum vfus, pilarumque coniedus vtrinque durauit. Dumque ita ftr<>
nue fefe noftri obicdant,vigefima prima die,node tormenta & machina: hofti
Quinquecclefias verfus commouentur : &C Bafla,occafione Baboczienfis obfi-
dionis oblata,de qua alibi dicetur,eo recurrit. Caetermvigefimafextaeiufdem
menfis,cmnoftriliberatos iam fe,refedis fubito maximisruinis,putaflent:ec-
ce ad obfidendum, accepta memorabili ad Baboczamclade,animum hoftis re-
iicit : & Septentrione, propefyluam Hazerduu didam, confidit. Cuius caftra
tormento omnium mximo Zigethienfes tedo metu pertentant , aceruptioni-
bus crebris numerum hoftium profper minuebant. Qup-ipfo die , militari au-
dacia,&'fingulari certamine MartinusHoruath, quendam Turcumglorioffu-
perauit: ciusquecapite ceruice liberato,incolumis adfuosrediit. Dumhaec
fiunt,nihilominus ab Ortu hoftis ex infidiis & latebris furenteragit, fedomim
victoria noftris incruta euafit. Poftrem quafi noftros animis deiedurus,vni-
uerfacaftra&furorem Alybafla vigefimafeptima Iulij fub caftrumadmouct:
fed hi audaciflim remdefenfuri,penes Baflal feeffundunt,ac fliciter pugnarn
edidere. Neque tarnen cptis inimicus abftitit : fed velut obfidion continua-
turus,aggeres fubitarios erigit,pilae magnum arcis fpacium pertundunt, nuc ex
trema minatur,nunc ureos montes,libertatem amicitiamque Caefaris memo-
rant : fed citra moram noftri congreifi,ac fugientes infecuti,caede, aufpice Deo,
luduofam illis faciunt. Sequenti die iterum cominus cumillo noftri agendum l
rati,odo horarum certamen contrahunt : nee vnquam ex combufto,&iam dc-
uaftato oppido intra arcem compclli potuerunt.& fi qudo in deferta opera ho
ftis cum iignis incurrebat,ilico reiedus, in caftrafua& latebras, complurimisa-
miffis,repellebatur. Quamobremidem node proxim fequenti,non defertam,
acindefenfam fore Zigeth arbitratus , quod per eos quinqu dies vnicumtan-
tm Chriftianis caefum audierat : obidionem foluit, tormenta &. omnis ge
neris machinas bello idneas de locisaufert, acvniuerfus exercitus ,fugz mo
do Quinquecclefias properat : noftri ver plus qum decern millia in fe gJobo-
rum excufTa,diligenterque colleda,feponunt. Atque hic fuit exitus &c finis^u
initio longe maiorem vim periculum minabatur, obildionis : ideque metu, \_
quo magno tenebantur , liben', & obidione graui Deo exempti Z igethienfes,
fummo uo patrono &: defenfori coelefti gratas rite peradis , non parum laudis
mrito fibi compararunt. Iam ver qui ex noftris paifim & promifcue cecide-
rint,fingulorum nomina vtreferantur,non duco neceflarium : illud coftat , ho
ftium ad duo millia Sc amplius caefa , de noftris vix centum & fedecim extin
tos. Hcbreuiter,quidfingulisfer diebusgeftumfuerit,notaTe fufficiatxu-
ius omnis vidona; ac laudis , fecundum Deum , ac pientiifimum regem Ferdi-
nandum,maximam partem induftriac Marci Horuath iure tribuendam cenfeo.
Qui, eti globo idus , quem teftem adhuc voluntatis. in crure defert,
aliquantu valetudinarius fuerit : quod tamen fua virtute ac neceifitate dignum 4e
exiftimabat,nihil vnquam preterm ilit,autneglexit. Quern non iniuria
fibi quidam , locis qui periculoiis cum autoritate & cuftodia
pra:funt,ad imitandum proponere queunt,&
gloriam regiis audampra;miis,
comparare.

XPVGNA-
 VN G A RI . APPENDIX, I07
EXPVGslA TIO ARC I S
TEMSVARIi DESCRPTA PR
OANUM SAMBVCVM,
$ j i. -
T rege Ioanrte in Zazebes fundo } vixharedem infnt-
lum fe infelciter confpeebim , Curse Monachi, Petrouithij,
matrisque folicit commedat amiciciam, & foedus cum Fer-
dinando Varadini ante duos annos renouatum, fimul vtreti-
neant,hortatUr:& vt multi affirmant,!! quae Vis inimica,extcr-
naq; ingreret illorum faluti ac tutele,Solymanmquoqub
nondefuturaddidit, quodabillo contra officium ex federe
per internuncium Caroli v. (vt ei conditionibus Ferdinandoprafcriptis ami-
citiampriftinamomninorenunciaret)faumvidecur.FerdinandUs cum inique
tr^dita Buda Turca?, c aliis munitiilimis locis , impieqj fecum agi ferttiret: ctirri
ipfa Buda Iazygum quoque regionem populofam, vberttefo^ mctallormqj
feraciflmam,Dacum veteru coloniam, vnde Grsecis recentioribus Pnodacia
lo ftdib,recuperarc conftituit.Dum enim eagens vicinia peficulis,&C5ftan*
tinopolitanis infidiis Tranfalpinorumq, effet obnoxia, atqe per Palatinos feu
Vayodas,fceptro PannonicTemper patuiflet: ne aftu hoftium , aut odioper-
fidiaquetutorum infantuliinTurCorum mans aliquando deueniret:orhnibus
modis de ea fibi concilianda, in fubfidiumque defenfionis Chriftiahae aditm*
genda,cogitat:omnes amicitix rationes,fcederisq; cum przfe&is init. Sed qi
nonnullos exillis fuis inde opibus, ac dominadilibidini potius ihferuire quam
Reipub. omniumque libertad cupere obferuabat , dum fidem Ioanni datam fe
perqaruis pericula nunquam reli&uros iftabat, qui Turca excito iam egre-
gietmcnfuerantillufi, Lippamqueablegati: rex difiungitillormfocietatem:
o &ad Monachum,qui thefaurum, corohamque, &pra;cipuamciuitatm nobi-*
liumque clientelam pofidebat,mittit Nicolaum Salmenfem 4 & Sigifmundm
Herberftainium,totlegationibusfpetabies,in conuentum ad tathor : vt crri
e quibufispfomifis in communcmfalutem,amicitiam,&diiiortiumcEte-
ris pacifeantunregin cum puero intutelamfuam quibus pro dignitate omnia
Tripla 6 expedita effet largiturus , confrt. Id tra&ari admonita regina, in-
fiiias & iugum fibi pueroque parari fufpicata, metu Lippam comraigrare inci-
pit : ac fe Monachi rebus nouis , ftudioquemutato non magis , quam Turcicae"
fidei poffc affentiri,exiftimat: dedecus fe nunquam tantuh in familia ffceptu-
ram,vellaturam>vt ad peregrinos mendicatum abat,filiolmque abiiciat,con-
e latterait. bitionem parari Monachus docetunqui eam facile retrahit dum
exclufurum fe ipfam cum hsercde,fi redire aliquando velit,prorfus Tranfylua-
fi. minats erat. Redit igitur illa non fine fufpicione de mutata fide Mona-
ch,necefitndinisq3 Gefmanice:cum Petrouithio,Pathoczio, Antonioqj L-
fonezio rebus communicatis,line mora illi xercitum yooo cogunt, lbam Iu-
liam oceupatam praefidio infident. Qua re accenfus,offenfusqe frater Ge-
rg"ius,vrbem cum 10000 oblidet.per o&o diesem fefe dedant, &ad faitatem
re3cant,grauibus irtterminatur: dnec quorundam proceru interuentu re com
pfita,abarmisvtrinq; difeeffumeft. Hcautumno afta. Sequens bruma cum
fefe frcgiffet,conatus priftinos vrget Georgiusinec iam obfcUre^iubmiflis Fer-
3 liriandomediocribs copiis,reginam oppugnat, coronamque cuftoditam in
dicio mica fuse clienteise Vienrtam mittit Vehementius hac molitione Petro-
uithius & Cieteri perculfi , cauere fibi vndecuq;, 6 puero nitntur: clanculum
igitur,noniflfcioSolymano,qui Satrap Budnfi,vtopemillis ex tempore coh-
ilioq; fefret petentibus^iam mandarat:Rafcianorum,Bulgarorumque non par-
tiam contrahunt manum , occrrendumque infidas quamprimm arbitrantn
Vy ij
So8 IOAN. SAMBVC1 RERVM
SedMonachus facile illorumvim/Turcicamque, obdudis viginti mflibus i
ftrorum,qui duccThoma Varkocz confligere cum illis debebant,inhibuit.Ve-
rum,quare vtrinquc prselium non fie commiflum, culpam multi in Monachum
conmlcfcratqueetiamobdimiffionem incolumeihc Lippa Vlmanbeko m-
petratam,confilij non firmi fufpicionepra:bita,quibufdam audionbus , ali
quot vulncribus confoflus, nihil tale vnquamopinatus, vitam amifit : ex eoquc
tempore Tranflyluania padis internuncio Caftaldo Bathoreque noms cum
regina, inmanusFerdinandi iuft rediit. Sed hxc alterius funt loci , ad Te-
mefuarum nos conferamus. Quo tutiora ab iniuria , vindidque Turcarum,
quando ab eius patrocinio abduda regina eflet, cunda forent: ingenti nume-
ro bellatomm Caftaldus fumma: rerum prxpofitus ,fedulo profpicit , pra-fidia
mutt, paffim reftituit,confirmatque: cumque Stephanum Lofoncziumno
bilicate , virmtumqueexemplis principem virum , fide nunquam mota intelle-
xiflet:cutode,feuVayuoda Andrea Bathoreo in biennium conftituto , Te-
mefuarum, qui locus cognomine fluuio tripartito difeedens, tertiam dignica-
tibuscomitum,pra:fidiisque Vngariae obtinet, Lofonczij vigiliisattribuit.Qui
eratmodeftia , imparem licet tantis fe curis , viribusque propediemaduo-
laturo hofti non diffiteretur : amore tamen patria: , cui fe tutandas poft Deum,
in primis in lucem editum,totqueexemplis ac periculis probatura intelligercc
aflumptis fde fibi Gabriele Perenio, Nicolao Bathoreo >Simonque borgacz,
duobusitem fratribusHifpanis dudoribus Campo vocatis ftrenuis, &miliciae
afluetis hominibus , nulla fe quouis cafu periculapro rege, patrive,cumhisre-
cufaturum pollicetur. Vtquc hoftem imminentem vicinis locis anteuerte-
ret,multis vexationibus eorum ftationibus,acpraedis mole itiffimus, propter
Tibifcum illorum uftodias exigit , crebris praxis fatigat , longe latquecir-
cum fibicreditam fedem infidiasdimouet:quoquefintad obiidionera inffi-
tuendam eius virtute cognita hoftes difEciliores , miris artibus,faepe commit
fis velitationibus , eliberatis quibufdam nexu Chriftianis , perficit : piratis, Sc
myoparonibus , plagiariisque ripas perpurgat , mirafallacia in tedam rapinam
elicitos intercipit. ^ >
Tot eius facinoribus infeflis Turca in rabiemadus,&qudGermanomm
mperio,quae ille dudum fpe deuorarat, concefla vidit, aditus in Vngariam pre
cipuos alieno iure teneri, occludi facultatem aduerteret imperitandi , quaniis
tentandafibi, & perfequenda extrema, vel cum maieftatis &: opinionis dimi-
nutione, duxit : non ferendum diutius ratus,cuius regni iam quinquies ipfe po-
tiundi ergo fe in pcricula dediflet, vnius Monachi , aut fcemin dolis vt eripi
cum ignominia videret.
Mittit igitur Solymanus ad decus obtinendum , fines propagandos Begler-
bekum ,cum fexaginta millibus exercitatorum , fenque ( vt alblet) iniungit,
Tranflyluaniam iuri fuo adhibeat , ignominiam fadam aliis quoquc locis ex- 41
pugnandis deleat:Lofoncziumtemerarium,inauditque audacia coerceatjCu-
ftodianudet, viuum aut mortuumadfe mittat : quod ni eflciat,ofFenfionemfi-
bi propofitam,& aduerfariam grauem dignitatis cert fciat,muniisque fuis pri-
uatum iri. Beglerbekusingens fibi onus, ac periculofumimpofitumnonigno-
rans, ferro, igni , cruciatibus invtrumque fexum fibi viamadconfiliurn&fco-
pum patefaciendam exiftimat, infirma loca m itinere facile capit, ad Temefua-
rilimitesproperat:quod,vt quiddam metuat,Lippam quoque recipit , fefe-
que adexpugnandum Lofonczium curiof accingit, commcatuum rationes Sc
annona: prxripit , caftrainduftric dfinit : duodecim totos dies,fed fruftra, no-
ftris aduerfifllmis , premit. Itaque defperatis rebus , ad Fellak caftra remouct, f
ad Lofonczij fe laudes cumulandas infelicemqueritur , paratamfibi eue Casfa-
ris iram nil dubitat. Nam obfidione liberati, illius tergaacrius perfequentes , &
animof vndique carpentes,dolorem non parum auxerant. Dumhaecfi-
unt,conuentusPofoniediciturfolennis,quodeTranTyluanisElabantibusad-
huc rebus,pra:fidique finibus augedo,fentetiis exquifitis definiatur: abfq; du-
bitatione
 VNGARIC APPENDIX M
bitatione Tcmefuamm cum miore furore impetitum iri > locanda fe houa
przfidiaj prefecturas vel commutandasjvelcftituendas. EdemaccurritLo-
fonczius,admirandus heros,nouo exemplo omnium in fe nimos cSuertit. va
rie ibi confultatum,multa neceflari prouifa: fed prsecipujVt Lofonczius pro*
uincimadeo fortiter tu tatam continuet,Temefuarum glorioie defentetj rece-
pturum ilium Deo pramia,& pofteritatis memoria laudem: quoad res vfui a-
ptas futurasjnihil ei denegatumiri : indifcrimine fi aliter fieri nequeat, ipfum-
met regemjvel liberos illi prefto aFore,perculum depulfuros.Efle in D aci x li-
mitibus non fpernendum,qui fuccurrat labranti, exercitum : fidat modo regis
ic procerumque verbis, nunquamfiduciae ilium periculumfenfuru. Salutatis igt-
turconige,aCliberis,vndevenerir,eodem fe apto comitatu recipiat: loca infir
ma bene communit, pecuniam victuiq; neCeflaria importet , defenforibus ar-
cem compleat. Animus folicitus, acdubius, quippe qui antea nullamobfidio-
nem fubfidio admiflo cmemorabat leuatam, qudBeglerbekum honore de-
ie&um, non tarn facile quemuis ad inchoatos reueritiru conatus,Lofonczium-
que irritandum opinan deberet: in met alios fore maiori , liquid inimicc at-
tentarint.His Stephanus demum perfuafus,omnibus fibicariflimispofthabitis,
rebus nonnihil familiaritercompofitis , in omnem euentum locum priftinu re
petit, delibatum laudis& integra: fama: fenfum neminileuiter concerus.
te Vbi ad fuos expectatus reuifitj qui vices abfentis obierant, tanta orancs la:-
ticiacfFufiplaufum dederunt,vtfceius ductu fortunatos, aufpiciisquc nihil ad-
uerfi timere acclamarint : cumque eo non modo arcem fartarn,tetamque pr>
ftituros , fed exigua manu quafuis copias intrpide fufuros. Idcirco animis , &
fcntentiis libere collatis, confilio veteranis quoque gregariishaudeXclufisj
quorum in manu iuxt vim & confilium efle agnofcebat : infractos , debilita-
tosque impreionibus & glandibus locos arcis & oppidi reficit > tutiora a fcala-
mm appenfione , &irruptionibus cunda efncit , qudper captiuos explora-
tores alteram parari oppugnationem cognorat : AmhatBalTa: caUi-
diflmo, & vfu cxpeditionum commendatojomne negocium cficiundum da*
P tum.
Expedito igitur Amhat ( qui Beglerbekum pet prsetorianos in gratia *
faris repofuerat,foci adfciuerat) duplicato ferme exercitu,ameis machinis non
globos paruos euomentibuscentum,muris Cortctiendis paratis duodecim, o-
mni genere crudelitatis recta Temefuarum anhelat, carde, ac libdine furenterj
vt noftros percellat, fxit. Pollicitus erat Solymanus > fineccfitas exigat, fub*
miflurum prompte auxilium,nullipericuloparceretjnec inftrumentis belli-
Cis : non deefle fibi aliam manum , qua: Tranflylanas aliquid copias minitan*
tes reprimant, per Valachiam fe expedite illas tardaturm j intraq; limites con*
tentitrrrh
fo D ic igitur IonnisBaptiibe, Amhat Lofonczium cupiditate malefaciendi
eagatum intelligens,aduolat,obfidetomrtcs vias,exclufurum eius opem prx*
fentem ab arce fperans , ad expugnandum feexpedit : fed ante quam caftrarit
defcribitjvallos aggeresj parat,eodem Lofonczis vefperi cum aliquot fuis,fi-
ducia caufxChriftian,mirabiliterin arcem fubiitjallocutinenondum rob*
ratos munit,fingulisqi ad operas certas difpoitis, impauidtatis periculisfe op-
ponit : recenfet diligenter focios : quits mille cum oppidanis numerati,pdi-
tes cum Hifpanis & Boemis,aliisq5>millc & qingenti.
Caftra Turcus ad meridiem fua locat,d ihfidias opportUnitates emetitur,
oxque circumfudit exercitum. diflcultatem haud Corttemnendamobiici fi-
& infeffis concipit : qudTemefuarumjfluio Temes Polonia: iugis ad ex-
tremum Dacia: perCurrrite,tripartitoque nfulas velut tres ^
oppidojaquaticquepraEfidiOjheaqiacuriicUiSjaliveaertatrarte^ifclude-
bat fofliscommodis, tribus extantibus prtis^ propugnaculis duobus immen-
<s terra excitatis, afylumqiie tutum prxbentibus * negocium exhibiturum vi-
deretur. Hauftoitaquefurore,cupiditateque ambitionisoberfante, in mceni
Yy iij
 8ro 10 AN. SAMBVCI RERVM
tormentis,perpctuisquc idibus infanit,omnem ade reficiendi pertufa moral*
imbri gladium adimit,pcr quatriduum, vt ab ea regions magnum fpacium apc-
ruerit , maniaque ad ruinam facilem concitarit. Qua eius vi continua , noftri
infulamdcferunt:cafulascx arceincendunf. hacrendi, fubeundique, ac legendi
fe copiam eripiunt : qudex eo loco impormni efle poterant , ac facile moeniis
infukare,quomodo prohibere id paulo polt noftri non potuere. Indeenim al
teram arcis molem puluere itaquafiarunt, tam pertinaciter &: impune vi omni
inftiterc, vt pene earn partem deiecerint , vkimumquedifcrimen importarme
Don Cafparum eo loco exegerinr.patefadoquefpacio.fcalis appoiitis, quiduis
egerint , nee periculo temeritas vacabat, turbatiquedefenforesnonnihil vide-
bantur. Verum prilino Cafparus animo , cuius egregia facia nemo digne bre-
uiterque commemorarif.fuos ad cuftodiam reducit,ftrenu periculis obuiat,in-
crepat,orat, nifi perfeuerent falutem fociom tueri, enfemin ceruices fe mhibj-
turum. Huius exhortatione milites, prater hoflium opinionem , ita animan ad
officium rediere,vt Nicopolis Satrapem, no fine dolore indignationeque BaiT,
de medio fuftulerint:mutuoque illi idu,dum foramina Caiparus farcit, cgregi-
um propugnatoremconficiunt.Vtrinque ob amiTosfociosoboritur dolor, au-
getur Amhato, quddeftitutus nitro globis eTet : noftris , qud feflis nee vi-
res,nec pecunia,vidusque fuppeteret,diminutisq; tanto numero,difficiliimam
foredepugnandi rationem. Sed paulo pftvtrosque fpesfubfidij collegir. Am- *
hatus enim per Nattolienfem prxfedum ooo.integros quits , matenam tor-
mentis fatigandis aeeeperat : Lofonczius,quia in ttis curis hdum lu um Siepha-
nu Deack emuTum, oppidatimetia Thomas Varkoczopera aliquot milites, pc-
euniam imperatam,corrogatamque mir felicitate viderat importatam. Turca
denuoperi inftat, nullis parcitadminiculis,omnes vires in aftedum conuertk
locum, vt Lofonczius in magnsc porta: eminentem,firmamqueiliam turrimfc
reeipere fit coadus , iamque per multam intercapedinem nudatos milites ;d
conitantiam diuina immortalitatisque fpe fuo exemplo , oratiunculaquej/u-
marit, inque labore demorams fit. Inter alia confirmt, fefos penarlos mo-
leftiarum hoftes feceTuros: non eil, qum vnicam adhucrabiem expeddam: \e
pul ere mox delitutum,aut ad tempuscerte ab infama dimotum irr. Supcreifc
autem fuo negocio Deum , cuius nomen indefeTe tutarentur : qui in lJo fpem
locarint , nunqua fallos: vnico cnelefti duce , mulca millia data necnec deerc-
re facile fuam caufam folitum , ne gentes & inimici contumelioie eis infuirent,
dieantque: Vbieft Deuseorum?peccare,quiplusTurcisadeinumina,qum
Chritianis , pu tarent : vanam fequi opinionem , qui contra voluntatem Dei,
quicquam tyrannos pofle diditent : admonitos eife vel vulgatis per conuiuia
carminibus, fidles omni periculo mirandum inmodum exemptos : quan-
do fruftrati fint precibus , vitio id notro accidie , impatientisque morx ani
mo. Durarent ergo,ncc cdrent malis, fed contra audentius irent. Qud 44
fi aliqui imbecillioresmon corporis libertatem , vitamque fperarent, patriae lu
is que faltcm fortiter nauarent operam , nec remitterent : repofita efie his man-
di ilecebris apud Deum potiora long praemia, nomen, rcliquam meraoriam
facinoraq; piaiugiq; fufFragatione culturam. Hifce illos , & fimilibus didis cri-
git,folicite omnia denuo procurt , in omnes panes cura partitur,tationes per-
uolitat:occifis viuos,fels refedos fubtituit,omnes difficultates ad trice l m um
& fecund vfq; diem inuidiperfe rune. Qupdieobfidionisvniuerfam molem,
atq; minas in fe ccitatas dum negligunt, prompteq, impetus euibrant, ludt,
turrim inrermediam comeatui oppidanoru in arce inferuientc infeffiamittunt,
inque ateem profugiunt: hi penetrare infedando contentiflm operam dant: fa
& parum fupereife diferiminis rati,vnica fe adhuc imprelTione efredur, quod
tantopere optarent , fibi perfuadebant : nifi fuorum , de quibus optimi quiquc
perdit ierant,nullam ducere vellentration,adaq filentio conterere. Quam-
obrem fubtiftunt parpennimis magno arcemempt iri, mili tes obiieianueo-
giuntes,atquenon ignari,Ca:fari moleftamacceluram, ingratamq; vidoriam,
qux
 VNGARIC. APPENDIX. gi
quae tant confHterit : ad preces fe,deditionemqj impetrandamconuertunt:
piols omnis generis promiflis aures copient: ad colloquium familiare/alutisq;
plenum noftros inuitant,iufiurandum,diplomata,fi dubitt, interpofituros, c
dant modo eue obrinati , prxfentem occalu m vita libertateqj permutent : cle-
mentiam oblatam ne fpernant, effeduros tuta fide, vtcos ceiliorus nun qu p-
niteat.Tot pollicitationibus oppidani dites facti, qud s fadufuo ofhcio pu-
tarent,ad Lofoncziumintercedunt,orant,obiecrant,ducat fui, coniugumq; ra-
tionem : cm praefertim omnium fit oculis teftatum,hofti minimum ad potien-
dumrerumfummadeeiTe,propofitamfibicontrliberaliteropinionemincolu-
10 mitatis vitx, bonorumq; , ac neminem iure indu fir iam fortitudinemq; pofthac
illorum requifiturum,qui tot adhuc exandaflnt labores : Turcam padis , con-
uentisque in tutum fe>fuaque profecuturum. Vidus tot micrandorum ciuium
improbis deniq; precibus hros, cm prxcipu 700. globos non van infe im*
muTos confpexiffet : atque vnica fe opprimi pofl'e irruptione plane vidit. Nun-
quam ille Turcis obcdiiflet,quos femper fuifle periuros fciebat:ni,vt dixi.oppi-
danorum mifertus fuiiTet.Deditur arx,exceflonis leges prxfcribuntur, ytrebus
& iarcinis in currus elatis,inter eos medij oppidani,cxteri Turcis fepti abirent.
Progrediuntur exordine, vbi Lofonczium adhuc rectem animo, vllame-
tus ignificatione aduenttem offendunt, Amhatcum Beglerbeko eum ambit,
40 compIexum,flipatumq; obferuant,occaliones conditionum rumpendarum ca
ptant eiusfidum &cariffimumAchatemTomoreum,quienfemprxgrandem
admanus illifuggererefolitus erat, tergo furripiunt. Quod Heros xgerrim
fetens , Punicquc fecum ac dolo agi percipiens,excandeicit, ad arma mos cla-
oreobteftauonquereuocat: vim,plagiatumqueadmiuumqueritur,acpro-
tinus erepta cuidam Turcx fica incurua, Sanczacum principem cficit, vlterius
cxdem cumulaturus , ni armis caruuTet : & ne quid amplius moliamr , aliquot
vulneribus lethaliter accipitur. lubetur adBaflam reduci, vinciri: exprobratuf
ilii vioiata fides, it idem non ira pridem Chriflianis in Vlmanbekofadum,cu-
iusabicioncm prxter promifla , cxde rapinisque moratifint Contra Heros,ca-
30 ns eos , fdifragos , impios appellat : fibi conflithTe quidem femper ipforum
fallacem leuitatem , fed parcere aliis deditione voluifle : atque fi point , decla-
raturum morte conftantiam , in eos fummum odium , fe nomen femper vi
ta: antetulifle : quidquid igiturin fe flatuerint , xqu fubiturum. Non paru eius
minacibus verbis Amhatus commotus , & quia per tot vulnera eius vita: fpes
exigua oftendebatur : abfeindi ceruice caput imperat : idque ab oflbus libe
rum, & palea iepletum , pilque afHxum circumferri , moxque Conflantino-
pohm triumphi in modum prxmittit. Oppidani fefe exeufantes, futurisque o-
p en bus , agrorumque cultura; idonei, legitime cum priuilegiis fuis domum re-
mitruntur : reliqui ab obfidione milites ad vnum mifer trucidati. Hicfuit ma
lo gnarimi Lofonczij,fociorumque, calami tofus quidem , at gloria perpetuitate-
que m emorabilis exitus. Prxcipui horurn, Alphonfus Perefius Kys campo,qui
ereptoccuiufdamTurcxmanibus Chrilliano, dumeundemperimit,inChry-
fium amnem temer de lap fus, aquis fuftocatus erat. Admit & infignis Bathia-
ni Farcas , Staniflaus Shiulok , Simon Forgach , iuuenis in excurrendo dexter,
conuellendisque hoibbus mirus artifex, qui adhuc fuperftes , fines cutodia in
tegra patria: tue tur : & alij non minus fortes , familia , m ai orum que agnatione
clari, qui Lofonczium extreme funt fecuti , pulchramque petiere per vulne
ra mortem. Ferdmandus tanta: cladis nuneiovalde cum Caflaldo , Bathoreo-
que territus , ingemuit , aperteque condoluit : nee tanti exempli oblitus , filias
ciufdem Herois permiilionc omnium bonorum uget : nomen vetufliifimx
familia: mafculx vfurpandum , velut man bus, concedit : eamque conditio-
nem in porteros eorundem producit , vt Lofonczij poileri vel quouis alio
genitore ex filiabus eius prognatiappellentur,ne cum oeeidiune optimi,& eius
cognominis folius reliqui prxclarifumi & maudit i Lofonczij, prop ugnationis
cxemplum aboleri queat. Confecuta eil hunc acerbum cafum, Lippx quoqu
Yy ij
gii IOAN. SAMBVC1 RERVM
receptio,Qujnquecclefiarum ac SolimofijamiTioeodem^annoinfandailIi
ad Palaftum ErafmiTeufelij lrages,de quibus alias verba faciemus.

EXPVGN A TO ARCIS
TOKAY, M. D. LXV, ANNO, PER LA-
ZARVM A SCHVNDE, &iC.
Sambuco authorc 10

Vvm Ioannis regs proles Turcica cum Ferdindo pacec-

prehenfuSjin officio,nonnulla etiam affinicacis fpecula, perfi-
fteret : vix eiufdem pientiflmi Caefaris morte audita,fuo ne,
an maleuolorum confilio,data ( vt quidam aiunt ) non mini
ma per pra:fedum Zathmarifem Melchiorem Balaflam, in-
feftandis Vaydae pagis, decimisque vinearum praeter morem
& conuenta exigendis caufa : d idem cuftodia fuit abfens,
pacem violt : rebellesque Zathmarienfes, aceito Stephano Bathore de Som-
lyo,eius fe ditioni aflerunt. Vayda Bathoreum,quem ad hoc non impigrum eft w
ratus,qud antea id oppidum eius fuhTet,cum paucis opportune fubmittit : at-
que ingentem Balaflithefaurum, quern ex Riuulis confecerat, vnacumconiu-
ge eius quatuor liberis concipit: nonleuiadfuturam obfidionem praefidio fir-
mat, prjefertim repertis iftic munitionibus , ac tormentis noftrorurn aptiimis.
Caufam Vayuodiani etiam nonveriti obtendere/adumque excufare,nihil eos
periurij admifiTe,perfugamBalafl confiliorumfuorum arcanor pra:fidem,
Ferdinando iniquejContrque decorum pacis leges receptum, indequei/-
lum temerarium efle, odium vicini efFundere in fuos folitum , ad frequenr
querelas,nihilremedij fadum. Hinc non fperatum ciitile incendi, hoc diuor-
tio inter optimum &conitantiiTJmperatoremMaximilianum,&Tranffylu^ yj
num extitit: iufteque ille motus,iam triennium fer vindida tanto fceptro con-
gruam,non abfque magnis,& ali conuertendis potius (ni caufa Sc maieftas co
grent) fumptibus , duce Lzaro Schuende } perfequitur. Valde infolens fuit
Maximilianojde capto Zathmar,nuncius : nee id Vayda potuiflet vnqua fpe-
rare, vt tot benficas affedus, patrocinio n5 leui apudFerdinandum parentem
fempera fecommendatus,5fa;pe excufatu/,hanc patrono gratia referret. Lu
cius publicuserat,nondumcadauer bene refrixerat,curarum moles intolerabi-
lis : de pecunia pada, mittendaque Conftantinopolim varia grauisque delibe
rado : de componendis imperij negotiis, comitiisq} ex more edicendis, cogita-
tio : fratrum quoque ex teftamento(quae leniflm & facillim inter fnde edu- 40
catos& dido feniperaudientifmos fuit) compofitiorfororumnondum matri
monia conclufa,&: alia incumbebant; cum ille iniuria publice prouocare incc-
pit,ac omnibus conatibus tato Caefari, per occupationes aliquam notam labem
afpergere. Sed non inermem$ nee imparatum inuenit : nee fenats eius , quem
iniqu,nulloque fuo mrito irritarunt,bene expenditJtaq; cm prfedus huic
vlcifcenda? iniuria?,belloqueducendo idoneus, prasca;teris,Schuendius ducc-
retur: hunc Ca:far,confenfu regis Philippi,euocat,|negotij reicj; profper citq;
gerenda: omnemmolemimponit:& quo minus is denondum vifis regionibus,
nee dc infuetis fibi Vngaris dubitaret,addit Andream Bathoreum,cuius laudes
cuiufuis veterum praeconia fuperant : itemque Melchiorem BalafTam, gnaru,& r0
in aduerfariorum rebus diu verftumjtcrtium GabrielemPerennium,qui fidus
in omnibus,&copifus fuit comes. Exercitum fine mora Lazarus Germanum,
non mediocrem, in Scepufienfem agrumdeducit,augeturis Vngarorum fortif-
fimorum numerOj prxfidiis quoque euocato. Et quia Tokay arx natura , arte,
& inTrTyluaniam aditu commodo, firmiflimapotiffimumobiiciebatur, bru-
macquo
 VNARIC. APPENDIX. % ,
maeque vis vrgebat celeritatemmegle&is aliis leuioribus in itinere caftelis , hc
vt Schuende aggrediatur,a Balafla c aliis perfuadetuncuius hc breuillm fub-
iicio aufpicatam,& fubitam expugnationem Pridie igitur Cal. Feb. v l x v*
nomine Maximiliani fecundi,praefet.usrei fummaeSchuendius, mentis confi-
liorumque Catfaris bellicorum intime eonfcius ,adeoque fummus in Vaydam
iniuria: vlcifcendar,damniquedati imperator, Fracifcum Popendorfium cum
tormentis, aliisque militia: adminiculis neceflarhs, quibus is prxerat, additoilli
in tutum peditum figno,Cailouia in oppidum Guncz praemittitivbi ipfumcum
vniuerfo exercitu commode opperiatur. Itaque Calend. Febr. Schuendius
io cum turmis equitum , peditibusq; diuina fcfe fpe comouet:eodemqj die Gunt-
zium perueninpoftero, vt expeditiores , &coniunti omnes ad oblidione pro-
ncifcerentur,ibidem fubftitit.Tertio die vniuerfac copiai Tokay veris ptomo-
uent:proximeq;fequenti,adagrum, &arcem,vtfit,premiffisvelitibusVngaris,
& Germanis ad explorandum,ac male habendum dimittit: vtpro arce oppi-
dulum Kereftur, ad commoditatem rei gerendae , Se acerrimum f rigus a militi-
bus fer nudis arcendum,pra:riperent,inmandatis omnia perueftigantibus , &
peruolitantibus Lazarus ddit. Quod noftrorumconfilium etfi Tokayenfes im*-
pedire fuo prjefidio aliquotics,& oppidulupro arec flamma corrumpere fuerint
adnifi: re tamen vix tentata, fortiter noftris,& non fine illorum cde>ad portas
fo noftris vfq; infequentibus , fuere repul! : coq; oppidulo obtento ,faciliusfe ad
expugnandi radones inftruxerunt.No&e, propter fluuium Bodrog,aggere eie-
o,ttibus ad infeftadas luto obdudas fepes, arneis apte indu&is , die quinto de-
feniacula,&: turres,vbi prarcipua propugnandi fupellex hoftium extabat; decu-
tere noftri vehementer ceperunt : atq; oppoficispropius noftris propugnaculis,
eofdem diuexare. Eaipfa luce incolliculo ad Bodrog,duobus extructis terra
mohbuSjinuedisqi machinis quatuor ingentibus,innudatorum ftationesglan-
dibus iceratis, tutiore hoftem loco deturbant. Poftero die,ad eundem fluui o-
mni opera valliscjj fe noftri praemunire pergunt: verum ob vim hyemis terraad
opus importuna , foiorumq; penuria minimum proficiebatur : infracto tarnen
J elabore pertinaci ampliatisaggeribus,machin3e imponuntur,caecumt,ac ini-
diispromptum contra arcem fit munimenm. Sexta eiufdemmens , nodrein-
terapefta,interTibifcu,& Bodrog,alius excitatur vallus,cui maximis tormenta
cauetur:hocqj opere prior agger dilatatus ea ratione fuit,vt quinqu murabbus
mane fequenti arcem fatigare potuerint,illam^fubftrutionem,&adBodrog
molemproduftamminacernq^quapraiCipuefpemimpunitatisalebanthoftes,
noftri duobus locis totum diem,cuniculisq5 fubiecbs, deiecerunt : eadem via
fcalis & incurfioniaditus communiais itaeft,vt eadem fortafis , vel infequeme
die,mod niuium perpetua iniuria.ventoqj inimico non fuiflent prohibition i-
pfam arcem euafufent. VlttaTibifcfeoffimBalauaegeftotumulo,fibiptope-
40 xerat:aditusq; omnes,&: vias,equitibus Vngaricis,Vaydonibusqi infederat : fed
duabus tanc mediocribus ferpentariis obfidion > potuitmec
vero Gabriel Perenius,c5moditate riuuli,BodrogcircumTokay aNemethio
circfufi, ceTauit,variisq3 inuentis fidel, expeditamqj operam ctulit.Nona 6C
decima Febr. cum obfeh* vndiq; grauiter folicitartur, infignis ilk & vafta,pro-
ruptaq; moles procubit, hianteqj magno loco,ad inuoland,qui n5 putarant al
tera eTe in receflu arcem , noftris animus datus:remq> non fine cxde fua,paruo
emolumto,vrferunt:d,cuius aufpicio ante omnia debebant moliri, Schudius
arcano milite in foflas tutumq; reuocauit , inq; ftationes priftinas redegmqud
prarpropera feftinatione pedit ea irruptio infaufta, cruentaque aCcideriti dum
o aliter,qumduxpr2emeditatuscummoraerat,iuireratq;,mniainuaferant.De-
cimo die, meridie hora fecda, quia vniuerfam fortaffis oppugnationem, vim*
que extremam adatum iri Nemethius gener Emerici Balafla veritus eft,qui ar^
cem alieno iure, tutelarq Scherediis nomine, propria vfurparat , cumq; prefi-
diotenebat,adSchuendmmfupplexmittit, oratjtantadeniq; vi,furoreq; defi-
nat,fpaci de deditione^ompofitioneq; cogitandipermittat:fcdconditionibus
 8i4 IOAN. SAMBVCI RERVM
idnullis,nectemporis mentionc,quamdiu confiiltairc vclit, additis expreffisvdJ
1
Sed Schuendius Chriftiani fanguinis & commiferationis mcmor , ad folis vfq;
obitum fpacium concludcndi coricedit: fed crr dilato refponfo,fraudulenter,
non animo pacificad^ Tecum agi videret, noftri repetit auxilio Caelcfti, fummis
conatibus impreffionemfecerunt: maximque munitam , infanamque ftruem
Jllam,terrquc ingefta molem,vnde acerbifime rcftebatr,vna cum tormen
tario apparatu enpuit,inque abditam arcem, qua; fouls, aqua, parietibusqj cin-
gebatur a:quatis,fuperftites ftrage depulerunt. Quern inreceptumetii propu-
gnatoreocfilio cumreliquiis fecorripuerat,vtnoftriSjquomodo cceperat,ne-
gociumlethalcfaceileretreiusq; animi omnibus fatigiis,&:foramimbus, pa-
lm,ferioquc,baud fine noftrorum fahguine, ediderat indicium : cfiderata ta
rnen viftoria , fuccefluque noftrorum recenti , quiexteriorem arcem cum ma*
chinis occupatam tenebant : eademque fubfidia contra fe obiecla,
vidcret,pra:fertimead node muris,fine interuallo verberatis, cuncbs in fe ad-
miniculis conuerfis,turrique demolienda: comparatis : denique hoftes, voccm
precibus mixtam (quod propofitum tenereriequirent ) extulcre, cccpto fuper-
federentjColloquium noftri admitterentobfecrant,efle quod fcilicct illis apcri-
re velint , nee ingratum nuncium afferre. Qup illis Schuendi dato , aliquot
cgrefli , praefedi fui Nemcthij mortem fignificant : fclopeti vulnere fecundum
tmpora accepto,pridie nunciant confectum, idcirco fe diutius neq; pofle, nee to
vele efle pertinaces,^ i pa&ismediocribus pofint,ab armis &defenfionede-
ifterent, deditionque locum relinquerent. ibi Lazarus,ad fummam,cum illis
tranfigit : licere hoftibus folo gladio accindis, alique omni fupellccbli bonis
reli&is , exceder. Quam vicri accepere legem : inuper eorum additumpreci-
b us,licere illisherumfuum, quo vellent, ad fepeliendum deportare. Excedunt
igitur ad cccL. fed magna parte vulnerati,facramento,religionque non vio-
landa obftriuirne per id bellum, aduerfum Caefarem vilo modo & pratrexru fti-
pendia facer auint. Atque ita Tokay Ferdinando antea bis,nuncMaximi/ia-
no tertio receptum,praeidiofrequenti,neccflariisq} impofitis,ingcnti omnium
ad vfumparandorum ibidem copia reperta,tenetur, nec vllas transTibifc mi- t,o
as horret : quod firmiffimum fit propugnaculum, expeditum^i in Tranffylua-
nia: fines c5metum praebens : equeloci natura,vt aquarum inundatione,hoc
eft,Tibifci Bodrogiiqj confluente circumplexa , facile vim, infidiasq; externas
auertere omnes pofllt.Ncc fane vnquam antea ita inftruda ad refiftendum,nec
tam valida oppugnatione ( fingulari Dei beneficio,primisqj Ca-faris huius belli
aufpiciis fecundifimis ) atque nunc fuit recuperata. Siquidem Zathamarum
hoftisfbi metuens,deferuit : paulo poft Erdodquoque , per Georgiumatho-
reum vix hoftiliter tentatum, viis, 8 aditu impedito , receptum eft : & progref-
fus , nifi vana fpc de pace Vayda per Stephanum Bathoreum legatione aliara
{dum ad maiores (efe apparatus in noftros fortaiHsconfirmarent)facillimiin40
TranTyluaniam patuiflent. Huius omnis vidoriai,aliorumqj honor,
gratesqj Deo Opt.Max.debentur perpetua: : quo fine,
euentus omnes funtinfelices.

CHRISTIA-
 CHRISTIANO LECTO
RI SAMBVCVS.
*9XCaximillianusficundu
omnium curarum orbe ablut-
dio metafiidante inoffense decurfi :fidfatalt
feptimana 'vixdetrita , exfertac^ : cleflinitori, atefe
Integritti eft retutus. Exiguam hanc humum,$ con-
dtionpr&ftantiam, quifqu eft, vndecuncfe <veniat,nemo inui~
deat3aut rite Amuletur : *vti indeptm,eodem domiciliogeni*
aliter habeatur. $lupdip[um,nifipriuilegio, acpr&iu-
dicio Chrifli,neminiadhucqudecontigit. Abi,
'vale, ^hocdiuorticulo niltibiperiijfefii-
% hiepie animo,Un-
guvefaueto.
8i ON, SAMBVCl RERVM

IN MOERORE FVNERIS
t). MAXIMILIANI It. LAVDATIVN-
CVLAi Sambvc avtore.

V a vos expedatione 4 acerbo in muere diligentia , lachru-

mis,fqualore,pullis ipfo territo fole,concurrie video, Audi
tores inonillo Athenienfium miniaco funculo adconcio-
nem agent,opus animaduerto : quo item ipfc4angote ani-
mi,ludu,fingltibus, ac orationis tenuitate ad hue me loCum
comparatum fentio : Equidem dubito,qui praecipuarum vir-
tutum,rerumque geftarum in primis confeij adeftis,nm vos
confoler,an ex ftudio,veftrqe in demortuum obferuatia,ipe leuationem pc-
tam, qui extra compedes vniuerfi cafus, vos vt adfortitudinem &conftantiam
reuocarem,had cum Prometheo fim conftitutus.Sed vtrumque,prxfeDti ope
ca;lefti}efnciam,vt &immortali Principiextremum officium,quiexoculis,non
mente,aut memoria efFugit,praeftemus,& vero nos homines,quibus nihilinfo-
lens accidcrit,eflc memincrimus. Cum praefertim, quem repofeimus, non ami-
ferimus,cum filio regnum pcrmutarit,quo uperftite,res omnium fint faluar fu- w
tura:. Equidemfcio fote innmeros, copia, ornatu, gratia rebus idoneis narra
tion initruda pararos,qui d exhauriendum praeconiis nunqum,facilem He-
roa, fint ad pofteros conferuaturi: Veruntamennoftri quoquemunufculieTc
duxi,oloribus, ac lufcinis quiddam mifeere, quod vobis gratum potius , quam
graue futurum confido. Si quos igitiir non audiuimus modo, autipfi vidimus,
fed perfpeda fenfuumteftatione,aliquando fumus complcxi: forte iidem loci
aut temporis interuallo difcedant,fuiqj defiderium afterano vitamaccrbam,ni
conruemdinifejnobisquefruendosquamprimumreddant,efEciurit;qui<do-
loris ac perturbatinis non crearint, fi non ad paucos dies , horasqjfemigrarint,
fedquafi perpetuo erepti Videantur > Catellas, fimias, pafierculos indeUtiisha- }o
bitos adfed requirims;parentes,cognatos ita diremptos focietate,adhorulx
adfpedum totis thefauris depacifeimur : quid Maximil. obitu,illi optato, nobis
calamitofo facias ? vtplandibus modereris ? profedo , nullum pene lachrimis
modum defcripferis,qui filium , patrem , generum, pronepote Caefarum, ipfum
Caefarem/ecundum Deum,cuftodem pietatis,autorem pacis,virtur fpeciem,
exemplumarttiqua conftantias, moderations, clementix, hac prarfertim otbis
trifti facie , fpedaculo regionum horrendo , amiferis : vt non abs re Fridericus
EledorPalatinus,acceptofatali ad menfam eius rtuncio,dixerit,Magnum,pru-
dentem nos Dominum amififle,multa rem Chriftianorum paiTurarnnpfcj ali
quot pft diebus,hydrope fit confecutus. Eft quidem humana poteftas incerta, 40
xs4$rim9fti*Hp*t:Sca quae ifta pietate,confiriis,temperatione nititur,omnium fa<-
lte diftenta, aliis,non fibi Vixerit, non quenquam ofenderit, beneficiis obftri-
dos indies cumularit,exteros,aciihmerentes dementia prouocarit,iniuria ne
minem laceTiueritjdatamfidemvclholibusferuaritjimmi tes placandi,lenien-
di duros,infontes fouendi,latrocinia,fraudes,turpes quftus caftigandi,ad mo
dum qudam cxigendi,aftern tenuerit,de animis anticipatam opinioncm leua-
re non facile tentarit : talem , inqUam , tan tu mqtic orbis decus communionc
vtata eXcitum,quis,ni ftipes,vel clo deripere,fi pofit,non tentarit ? No ego
debitum fati aecufo, f certum petatur, quis recufet ? Sed noftra Caefatcm caufa
fupereTe velimrquo vix meloreftfucceTuruSjpottiorforfanpoteftQuimor-' fo
ti aliquid incommodi fubefle docuerunt , hadenus, nofuturorum confeienta,
idilli autumabant,exteriorum,ac praefentium amore dolorem teftabntuf,vim
fati,quod etiam difficultatibusexpedirer,haud metuendum cenfuere. Recueil
li quidem, cu m hoc : ad felicitatem meliora, & gloriam ifta compage,hopiti-
ve carnis relido, bonis referuari,hominumque fatus cumfoenore redditum iri,
itaque
 VNGARC. APPENDIX 8i?
iftaque piaculationc terra* occafus etiam riri, HxC admitigandos dolores an
tiquitas nifi pus reftaret, non ludus feralia , infana: procurationes iufta confi-
cerent? Sed vita paim temer profufa tanti Monarchal defiderium vix repra>
fcntare t,minus compettfaret.Qiiippejfi cadueorum fpe,gloriolaT tenuicuo fen^
fu vetuftas fuis monumtapida,fculpta,fufa,pilas,fepulchra}Obelifcos,pyrami*
des,coloflos erexit: cr nos minus pientifimi Cxfaris obitu c6moueamur,nort
ad urea feculaexpoftulemusquijnimirum, fidemcoluit, omnium ocio conii-
luit, nullius ofrenone quicquaminftituit, prater decorum & vires, nihil vrit,
nulli hominum imperio Dei ftatuta pofthabcnda volucrit , qui fcierit , vim di-
uinam nulla atate, aut prxmdicio poTe confici : cur tanto fu b lidio orbati , non
quiddamgrauius praecipiamus ? Quare importunam mortem noftra volunta-
te iudicioque malum acceritum -, doler cogimur : fed tarnen diuinis oracu-
lis aduerfaria eft moderanda , ne hominum ergo in Deum limus contumelio-
i : fie omnis generis cultus in cum congeramus , vt redi turum fpercmu s , &
diuinis abftineamus. Lux hace plena eft acerbitatum , fxpe curfu bonorum
Opmve excutit , vt vires colligamus , ifta in terquiete opus eft , ideo nox tC^lm
didafuitjleuatioquardammoleftiarum. Sed nec omnes cafus, etiamli acer
be conuulnerent,adiram Dei extremam funt accipiendi,non ad ingula tul-
gura idus confequuntur: quando adfit Rodolphv s , quem fuo loco pa
ie reus , fedeque locarit , qui, quod nobis expedient , fuppeditabit : vt, ft comme-
dinoftri cantum gratia Maximilianum humi ftatuendum putemus , ipfam gra-
tiara deferamus ,conilio futura non emetiente infiftamus, ipriftina conditio*
ne fnde meritum efflagitemus, quod ille a:s reliquum exoluerit, ergaftulo , in
quo optimis etiam rebus folicitudo adiiciatur , tempeftiu euaferit , contagem
copulatorura, cognationemqj purgatiorem fitrecepturus,familiaritatibus bea-
torum tr iumphet , auos , & proauos longa ferie complexus , recenfeat , ima fc^
cretus horreat , vobis mehoracomprecetur. Quidenim vel Epicurei cumEm*
pcdoclcis Schola fua prodidere ? Quidilli Gymnofophiibe , qui plures fuper-
ftitcs in vita, quam mortuos , rogati, refpoiiderunt, quia mortui quoqtie viue*
rent ? &, hominum genere nihil robuftius dixerunt , quod algere tantum , fer*
reque cogerentur , ac poffint? Taedethc barbara & Romana eXempla in fe*
rundis accidentibus fortia recitare ; piget Siculi poeta^ firniliumquc narrare fa-
um, qui faniora,& ad diuinitatem propriora nouimus. Nemo quidemtam
pratfenti fateor , ad pericula animo , aut inexpugnato fuit , quiri infradus hor-
ruerir,vtcunque Sophorum clamores fuam conftantiam iadarint: fed vbi com-
pedibus expedid , in fummum illud Capitolium eadimus : cur nos doloribus
abiiciam us? cur ad fandorum integrum fenatum non euolcs ? quod ipfum fan-
cbffimo noftro Imperatorinunc vfu vcnifle quis in contentionem Vocarit?Currt
vero ilud Maieftatis nomenauditis, quantum Heroaintelligitis vfurpri * au-
5 ditores.'quibusdotibueximium caput? quantum bonorum domicilium?fpem
indigorum,moderatae pietatis afylumjhiftoriarum pedus,amplam fcribendi fc*
getem , materiamque oblatam ? in quo fortitudinis , dementia:, magnificcrttia^
fapientiae,eloquentise fedes,literarum ornamentum eluxerit ? qui morbos fpre-
uerit,his natura anguftiis non contentus,immortalitatis amore ftigraritj inful-
tantes fibicolludantesqueanhelitus ftrenu rradarit, mortem, vtfortinum ac-
ceperit? Dequomepaucanarraturum,obfecro,aitditis.
Quis Imperatotum,maximis vulgo diffidiis rempub.conuellentibus, mo
do actatum fadis,nontantmannis fummam facias jdomi &foris inimicac-
cens , cundam extremo furore labem minitantibus s nc inperniciem eXcede*
rent , promptius cauit , dubia flrmis conftituit ? Quis tot moleftiis, atque arti*
bus, fenatu in omnes partes feit verfato , fubditis iugum & cardm, ab a*
gris vaftitatem,fammas tedis auertit , omnibus fatutatius confulit ? -
ta contradacme religiortis librtate , ne quidpofteritas detri menti caperet,ec=
quis accuratius prasftitit? Rodolpho filio, breni totregnorum poteftate muni
 M IOAN. S A MB V CI RERVM
t,prouidit? Scrio,&: cafte educatus,literisque non modo iftis humanioribi^
fedetiam acroamaticis , & epoptieis mediocriter tindus (qui dodos nonmi-
nus,qum AriftonemluhuSjPomp. Cratippum,Maccenacem Auguftus ,vti be
ne imperaret, necregeret modo , fed fines augeret.in precio duxit) ad altafe to-
tum conculit, omnium oculos , & fuffragia in fe nutusque regios corripuit,vel
inuidos comitate vicitjvndique bneuolentiamcontraxit ,humanitaceinamo-
re , fuique reuerentia aluit , frequenti congreflu , & fermonibus quiduis impe-
trauit, cum remoriflimis amicitiam Borealibus , fociccacemque, proaui & pa-
tris exemplo, pepigit, vnius vel ordine , Senatuque Principis importunitatem,
plurium mediocrium modeftiae pofthabuit. Ianum Cobentzelium Equitcmu
ordinis Teutonici, ad Mofcum allegauit , itque fubito ccepit,vt ille Ratifpo-
ham vfque fuos remiferit , omni genere munufculorum honorarit , in fratrum
numero depofuerit. Anglicum connubium pro fratre Carolo ea magnificen
cia, conditionumque temperie inchoarat,vtvani euentus lizabecham vale
pnituerit, ad Bauaricas nuptias difeeflum non obfeure queftadoluerit. So-
tous Regina: Poloniam linquentis, vices quam fomter,iniurias cum prioris io-
roris morte coniundas tulerit , iitquc interpretatus , preflo alto dolore viccnc,
omnes norunt. Antiquitatis porro memoriam , ac literatos ita habuit,vtqmd
Vellet,poiTet,eisque deferret, Bibliotheca nobili , marmoribus , fignis, pi&uns,
docuerit: quantum fubftrudionum artificio &c iudicio valcret, rarismuentis,i
magnifie oftenderic : paiTima;dificauit, hortos varie , adque normam veterum
conlitos, parauit , vtnec Marcum Philofophum , nec Ptolemxos, Hadrianum,
Valefios adoptaris. Adultior , bello Saxonico ( quod ab hoftibusneicio
an fugacius, anabs Carolo v. audacius iniquo numero geftum eft. cert maic-
ri periculo, qum exrcitus damno, pervadatraniieu opportuno, euafit)cun>
patruo,& parente,qii ille pericula fubterfugit?quis infeftms feie hoftibus obk-
dauit?quis interim fuis node dilapfis, fomnoque ftratis, equi lapfu eidemii.-
iedus , recurrit , vt pyrobolis idibus ad Inglftadium pen conceptus, foraffimi
Dudoris palm documenta exculeric , adpacrem in Saxoniam ? Curautemt-
quis ad cleritatemeoncitatis , patruo fe fubduxerit,& quaii retradus , iy>
exhilararitjVariaeftmemoriaJnHifpaniasaccitusproRegequos ille nimos &
autoritatem biennio omifit? Regno, fifeiqj Senatui pratfedus an quid neglcxu
quibus vcnatib.periculofis n5 roborauitrVt difeeflum eu Maria coiuge,Caro
filia,multisexternis Regibus expetita, negataq; moderatusit,piratar infidias,
Gallics in Infubribus allatrationes virtutis reda via graflaturus,comitatuequi-
tuni Pannonicoru eluferit , vt eodem tempore femifomnes flamma hauftos,vi-
noqj fepultos,riferit,recens eft narrado. In Auftria quoque olim ulico imperij
Senatui prxfedus,quid non fapienterdifereuie ? manfuetqua:iuit,vriliternon
dcfiniuit?abfque vilo gratiar morbo, non impetrauit,admirationcpatrisftatuit?
Quis,per Deum, fuplex iuuentutis adhuc Principem,mox Bohemis Regem
datu,adiit, quin lattior abierit?quis prolixius omni aeeeilibus patuit ? quem il
la frontis ferenitas , adlocutio , dextra porreda, fermonis vbertas , in confilijs
promptitudo extra fe nonlocauit?Quis Pontificum, Ducumcongreflus,aut in
te rpretum,allegatormve falutauit, negotiatus ciieo eft: quin cximiamlingua-
rum copiam benigne quarrendi, cxplorandi, rcfpondcndiq; modum , rationum I
conclulones non ftupuerit?leporem,oris lacritatem,intelligendi vimprarftan- J
tem, inueftigandi acumen, rerumconfequentium intelligentiam , arciumque
illudvinCulum(encyclion)hiftorias, iudicium antiquitatis, de Dei excelle nua
pios fenfus non afFedrit ? ad amandum fubadi dominio fuo exeluferunt ? Ec-
quiSjinquam , Auftrix domui ampliores amicitias, affinitatesejj adquiiiuir, No-
bilitatem frequentauit, patriam Viennamopibus, aulamelitelis, exterorum
' concurfu,obeditia,in fidem Imperij fubmiflione, Gymnaiia cruditis certius c-
' uexit?Iam qua comoderatione ofrenficulas tulerit, alioru errores , importiarr.
loco diffiraularit.rnodificamseftjVtamor tarne fempextaret,vixiliadepertexue-
rim. Quantopereinfubietos,&obreligion mutatfa:uientes,dehortatus (:,
intci-
 VNGARIC. APPENDIX. h$
interuentu fuo rogos quorundam fopierit 5 omni vita fua praetulit. Nemo, -
ter Albertum V. nunc Rodolphum II. tot fimuldiademata accepit > minus fe-
licius fuis tradidit, qui ta. d. Xlvi i i. RexBoemis collatusjeius infigniaiS
Romana Lx 1 1, itidemfuftinui^annoinfequete PannoniisRex nominatuSj
eriam corona enituit.
Qua: tum illa oelo vbertas erat , qiiat blahdimenta , quis regnriim, Prin-
cipumque concurfus, quiapplaufus omnium ordinum,vt pen modum totc-
lebritatibus feTus expetiuerit? Amorte nunquamatis laudan parentis >orbis
precepto iludi , in reip. quietemtotus animo nhquam territo crebris C-
o mitiis in Vngariae falutem > libertatemque apert incubuit; ab eo fcopo non Co
mmis , venatus , vxor , liberi , Fratres , non Vila impedimenta demouerunt, noii
apparatus fregemnt,velexnaufrunt; vt infontm animas igo & laqeis
Turca* auerteret , occupatas laXaret , prorfusque eliberart. Si omnem vetufta-
temcgas , memoriamque replies, qui vno impcm fulmineo> noXia,domiqu
natftudia fuftulerit, vicinorum flammas reftinXerit, vindidae graui peperce-
rit,vix repereris. QujdenimduduSchwendij memorabilis, catij ordinatique
duetoris, contra DaCum* eiusque fequaces,pro dominio fpiritus iadantes, non
ediditvc Turca: fubfidia Tartrorum immanitate firmata, & nfeftiflimanobi-
htati, BebecijNemethij perfidia auda,obtriuerit,&concitlcarit, latrociniorum
l matfionibus[rptim eiecit , Tokaij , Zakmar , & alia inpoteftatem redege-
ritjvcl aniculiss c lippis ad lyram concinentibus y baud obfeurum ft. Quibus
quidem diuortiis,fi Lazarus Heros jhiilitum mantis continens,nec Aurclia-
nisregulis mitius tradans* idtemporisdiftentus non fuiflet,vnaquecumSaxo^
nico,& Boemorum equitatu , per fadiofos impedito , ad Zigethi obfidiohem
aduolaflet, Solimanni confilium eo euentu fortaifis egregi fuiflet frftratum :
nihilominiis tarnen nee corpufeuli parum folidi Cxfar,non fumptum memor,
hoilium infan caftra difloluit,fexaginta M. ad Bregetium ,1 pre
fecto per Thurium intercepto,Tyranni minas non fuftinuit mod,fpemque eX-
traxit fed mentem , animamque eripuit. Si Chrihaa coniundio odiis nort
laboraret,Turcarum impetus vanos femper in nos fore > illa ipfacndatione"
manifeft declarauit , eaque efficacitate > vt tertiumab eo Byzantij Dominum
verbis , & quibufdam munfeulis attinuerit ; non arquore fieco , fed Vdo tenu
re fortunam illi deinde maluerint, exitio claffis extremo : fidem tarnen Maxi-*
milianus ilkefam,omni opportunitati rei gerendiCjVel Selymi admiratione,pr^-
tulit; necilligari fe clafficae focietati vncniam eft paiTus, hueque illd fuumj
Devs pRovtDEBiT, femper fpedaile affirmauit. Non eo inficias,conftan-
tia religionis violata, quofdam molliculos inuentos, ftipendia in fplendore,nori
baltheis gerentes; quor vitio aliquot loca in Vngariatrpiterfint prodita,mu-
nitiortes , arces manu fituquetuts efFradas , heris &c cuftodibus ciectis perdi-
, tas: fednullaCsef.culpa.&quis eofdm fortuna: fuccelTus vnquamobtinuit,ni
ncsniibf, non etiam labem &orTenfiones eXpertus eft ? Cyprus Venetis adem-
pta eft, contra pada feruitus denunciata^ pleraquc prouinci vexarse. Melit
quid non paiTa, licet meliore exitu? Diffidiummari copulatofum quid Goleta^
Africaequc litoribs perniciei non attulit ? Temeritate Bekeffij Budenfis BalTa
commotus , num quid non BalafTio ad Nouizolium aliquot arecs ademit ? Au-
ftriacam multitudinem,infperatamoliti , nonne itatrepidationecorripuit, vt
CxfarPrage adtriftem,fubitumquenunCiumi Vixlachrimas inhibueritj com-
toifrtione turbas fit profecutus ? Et culpam in Principes omnem conferemus?
quafi ab euentis,caufacintegritas fit femper extimahda ? DeGiula,&Zigetho
vtroque paucoruminterUallodierumercpto, varia: funt voces: fed in Imp. nul
la hsefit mora, non Maieftatem tuendi illc vias fpofuit. Vtihm $ vtinam, audi
tores, Kercczenius data: fideimeminiflet j fpemque munificentia Caefaris ela-
tam i fuftinuiTet , Magoczij rationes &prudentiam fibidefenfionique propo-
fuiet. Vtinam Gomiti Zeriniocitius auxilia fubeniTentj non, mehercle,So-
Zz ij
 1
fio IOAN. SAMBVCI RERVM _
limanumcaniaftutifue,noninfolensviguiarummolcftia, minus vndiquc ex*
citx vires ,nonfumma vitormentorum oppugnatio iuuifient,vel melius , fi pul-
uis nitratus infellos non defeciflet , veldecuffis , patefadis,hiantibusquepro-
pugnaculis ,tantifper Comes furorem uftinuiTct; dum potent! noftroexercitu
prafens Maximilianus periculum fubmouiflet. Profed ea confdia , excu-
, manus depugnantium, aufpicio Zerinij impofitorum valuere,vt Barbarus
ea mora nil impotentius tulerit , locum illimi litu, fedrobore lacertorum mufcu-
lorumquehumanorum replemm,vitaredemerit, dedecorefuorum Vngariam
reliquerit , vlterius caut nil molitus fit. lbi enim cum ne momentum infeihs
caftris Zerinius Heros interquieuit, norma fortitudinis nil remifit,infinit cir-
cumiedorum cuftodiam eruptionibus turbauit , tormentorum verberantium
vi latera, 8c fumma cratium &exaggerationum difiecit, non exiguo numero
rafos diminuit. Verum enimuero , vt Zygethi negotium grauaret Solima-
nus,non paucaipfumad comprimendum infeftius rcddiderant : nimirum an
tea vane iterata eius circumfeffio , Melitenium oppugnatione infamia fufcepta,
Palothxper GeorgiumThury Pannonium, heroanunquamaduerfiscommo-
tum , alterum flilmen Achileum , ftrenua defenfio. Et, l addendum libenus
eft, folicitatione ReguliTranfyluaniaz, patrcmimitati,quiTurc2eobuiam feco-
mitatu & donis emiferat,e tutela vtiliberaret,Solymanus tarn hoftiliterin Vn-
gariam fruit: non Maximiliani huius conatibus , & quod paternis fderibus w
recefTurus videbatur , fenium extremum , &: cundam vim Zygethi aris , facris-
quevidimamextulerat: quodipfumGeorgiusHozzutothij,nobilitate&:Sena-
tu fifci Pofonienfis clarum,eiufdemTyranni in ipfa via minas leniturum,depre-
hendifie , quidam confirmarunt. Sed i ipfi nos amaremus , fateremur nifal-
lor, Giuke &Zygethi iaduram, Solimani caftris folutis , vitaqueeius iftc pro
dada , non minima parte compenfatam. Dum prter fpem &: audi tum antea
exemplum, nil barbaris metuentibus,Comes Eccius Salmens: Iauriniindefe
fus euftos, Vefprimiu cum Tata , infidiis loca inftrudifima , celeriter cum Tbu-
rio recuperautt , infinitos agros nobilifllmae fertilitatis , non paucis eFuevab-
tis , auertit, vt deinceps fpeculas fuas & confilia lolicitius inftitueret , vicinii -0
Machmetanicauerent,dignalaudeperfecent. nter hocipfum curriculum, re-
bus ad fententiamCsefari plane fuecurrentibus; tarnen non defuit quorundam
beneficiariorum maleuolentia , qui fiue odio , fiue alus morbis nouandi , Maie-
ftatemminuere Principis , feditionibus coniurare , libertatem communem ad-
fligere, cundorum ftudia nobis dedita fubtrahere , inque calamitates venere
fiat conati . Sed illi, authore Deo,aciufto vindicc,flammas in teda aliena fub-
iedas, moxfinu proprio concepere, triumphisCxfaredudis,inhibitisque vin-
clis , agnofeere facinus , ac profited funt coadi. Commodum Opt. Princeps
periculis , xreque circumforaneo in vfum reipub. profufo , fe collegerat , cura
ecce ab fociis claflicis , vidoria mari illuftri parta, folicitatur , eius vti foederis 0
caput, Duxque foret : legatione fplendida Cardinalis Comendonus Vienna:
rem prolixe ornat: Sed Imperator animo puro ,nulloperiurij na;uooblito,va-
letudine dubia, &, quod facilius bella cogitare,qumgererefitratus, non eft ad-
fenfus,deliberatione fana,pluribusque exemplis antegreflis, opus produxit.
Credo , quod ex regulis militix didicerat , aliorum poicitis ac neruis bella
non confeifeenda , fa?pe vrbem libertatis perditam , dum caftea defenderen-
tiir, ignorationem caufarum in rebus nouis initio mirationem vulgo facereri
fed malum in fuos,ni manifefta vidoria, haud leuiter deriuandum , fandi-
tatem fderis oftenfiunculis dilTolui ceftabatur, fortafle cariimos quoque li-
beros i lie refpexit, quorum nimos domefticis vnire ftudiis, non remotis
incenisque diftrados voluit, audaciam tcmeritatis, prudentiam mora; ofRci-
nam ratus. In fumma tranquilbtate,fpintibus Uyzantinis remora obiet,a,inquc
do
 VNGARIC. APPENDIX. Szi
o&o annos pacatis furoribus, ecce Polonia: fcepcrum, Baronum , Litaormq;
fumma contentione,fufFragiorum applaufu fubied oftertur. Quod quidem i-
pfum Caefar prim fuo iudicio recuauit, pft, importunitate vidus , pe de Er-
nelto praebita , fufcepit , mutuoque iureiurando re confeda , Stephanus Batho-
rius cliens, acpro Rege Daciam obtinens , nobilitate , &: opibus auitis non vul
garise ingerit,inque Coronam artibusfadioforum, &celeritatc opeque diui-
na, vt putar, inuolat. Quodfadum Princeps meliorum expedatione , & quod
Ratifponam cogitabat , tacite haberi dilimulatione,dumqi rediret , pan ftatue*
rat,magis quid lito loco dignum foret,quam quid in tales fieri iure poflit, medi-
o tatus.Cert vi cum ipfe abftinuit,tum,qui lientis audaciam mirabantur^gra-
uiequitatu,& expeditis copiis fines Sarmaticosinfederant,abcxdeabduxit,
non defore ratus occafionem,qua mutati coniilij c5fcios,fadi poeniteret,ade-
que plebis commiferationeturbulehtis ad fanitatem receptum , tempusque ad-
iccitzalioqui non pauciores vno die Polonos per Germanos concidi *
quam illi Vladiflaum Jagellonem vnaclade Teuthonum haufifle gloritur,quis
difrueatur ? Quocirca Tiberij A uguftam proredurus , quo de perpetuo fub-
fidio ad fines Vngaria: muniendos conficeret , diuturna podagra , &: nephriti-
de vix dum reeeptis viribus , antea vix lediese agitationem pra: mrbi grauita-
te admittens , Vienna fe commoit : cum Strubingam perueniflet,aliquot die-
to bus iftic fublifterecogitur,calculum exigit; cui malo caufam vfus etiam fru-
ftuum horariorum ac pifeium longo tempore intermuTus, prabere forfanpo-
tuit: moxComitiorum loco , Cardinale Morono eius aduentm praeftolantCj
adplicuit. Vbinon leuibus vigilas exercitus,& quia iniquius negotium qui
dam fuaeundatione eleuare velle vifi funt, couiuarum hilantate gelidis hau
fifle dicitun earn ad rem fubit pugna inteftinorum rta, ad ledulum feftinaf-
k , quibus fudorum meatus paterent , poculum arripuifie , inde pulmonum, ac
pedoris laxitate contrada, in liquidis attrahendis palm noxam proditam,fpi-
ritusqe produdionem negatam : frigoris fimul vim per vias renum difeeden-
tem, ftomachumeuertifle, clculos latebr is motu excitos,dorfum & latera
jo fatigaffe. Ea paul pft ventriculi euerfione,cordis quoque domicilium ad fo-
cietatem difficultatum arreptum, mox atrum regione lienis humorem ad pe-
dus elicitum, aiunt,vomitquegrauiexpeditum. Notas indidem diftenti bilis
receptaculijlaterumque flatus editas, dolore dextri hypochondri) aquam mil
lo exitu apto colledam, pulmones defluxionibus & fuhgine oppreflos , flabr
inhibir, fibram cordis dura pituita obfeflam, locum eius dirHuentcm , iecore
nitido, plenque , non horrido , citra vllam Epilcpfiae fufpicionem, mentisque
importunitatem,cunda in exitium eualuifle. Fama eft, vltima iftarenum mo-
leftia , varia medicata ipfi oblata , non pota tarnen > fomentis laterum firmitu*
dinem laxatam , acceflfle his omnibus deniqu ma edis Vaform ihCommo^
\c dum; acRodolpho addecretorumpromulgationemprxmiTo, Auguftaacris
ditius detenta, lucem hanc Opt.Caef. reliquifle, vt beneficentiae diuturna:
cmoda ferret , vel potius breuem moram infinita propagaret memoria. Hoc,
fcilicct, erat , quod quinto ante die, luna: frons totidem fer horis obtda, La
bore pronunciabat : idem gradus , 6c proceTus feptenarij aetatis , vix dum i ftf
toties dudi confpirarant,cafumq; nobis longe acerbimmumimportarint, Cor
pus eius purgatum , odoribusqe repletum , lculo idneo compolitum eft, V
ad fepultufam parentum Prgam deportaretur, Heu crdelem aftrorum vir-
tutem , luna: faciem turpem , impudentem, qx tmpio , indulgentique P. P<
nonpepercerit. Tampraefent, excelfo animo cum Cxfaf morbis illuderetj
horamfati adefle ratus :ne quid filentium mortis alici fraudis aFerret; vti obi-
tus fui nuncius ilico exifet , triduve cadauer folito habitu indutum fpedato*
fibus exponeretur , iuflerat. Quantum nos, Auditores,hoc mentis & corpo
ris eius diuortio iaceamus, quantum patronum exteri quidani Reges , ac Prin
cipes^ res fuas foris bene geretdas amiferint,alij enuncient. Mult,me Deus,
Zz iij
 \
I A N. S A M V I R R V M
Csefaris more rcucrcntia teda lamer, qu aliter ad manus erupiiTen^rant'
ta ipfe diftulit , vel propria iadura, iniedisque fcrupulis, difllmulauit,non pau-
corum taciturnitate apud nimium curiofos fufpicionem irritamt. Atqui Ko-
dolphum nobis decus ac lumen futurum loco,riteque cum ant commcn-
daflet,nonimmerito fibihanc viamabeundi facilemcomparauit , quoRodol-
pho vix ad tantam molem aptiorem cogitaris, idquc adeo verum efe mecura
vos confiderate. Nemofecus iudicat, in nouiCasiaris indole contra telaprac-
fidium Chriftianis ingens repofitum, moribus & confiliis efl'c rarum ,moni-
torum & exemplorum parentis tenacem futurum , de concordia vniuerfaco-
gitaturum, nullam occafionem, ipfo autore, ad res obtinendas effluxuram,non
prateruolaturam opportunitatem, redudurum temporum illam ,Tra-
iani felicitatem,vbi, quod licet.quifque fentiet, quod fentit, loqui aufit : feu qui
vela falo, feu quis dat femina terrae. Necfpem,nec metum cumHannibaleex
vano habiturum, in fratrum patruorumque amore ^*, ope , confiliis ac-
quieturum , qui neceffaria , fanaque dixerint , auditurum , ne oiendat, veiera-
norum fenatu cauturum ,quodinfuorum diffidiumTveldetrimentum abierir,
nil moturum vel vita: incommodo , vt imperij fines dilatet , dies nodesque a-
durum , qui teneris Aulae prxfedo , illuftri , literatoque Barone , Dietrich-
fteiniopalatij Magiftro , Scnatusque arcani compote & participe v fus, Joan
ne autem Tunnero , I. . ad formandos principes nato, intrudoque viro,Au-
lici confilij focio, adfuefadus , qua; in veftibuloduriora occurrent,feret: quo
Deus optimus maximus Maieftatisfaftigia, vela, vires, virtus, orfquc voca-
rint , intend : /?/** Cyri filiis traditam , tuebitur , aeternis monimentis im-
preflam famam eiferet, cauebitquc,vt tandem toto Mars impius orbe quie-
fcat. Quamobrem , fi talem Maxim ilianus nobis conmlit, Dcus praefecit; quis
de morte patris queratur ? quis non eum mille in clum Unguis y ve animo fin-
cero, atque labe ifta immuni, deincepsvinatjCooptarit? Carterm quiao/>b
nio nimos omnium peruafit , publicas &: arduas res , ecretis pedons ,naru-
raque hominum in lucem manare , vt de mortui moribus etiam penitius alt-
quidvobifeum cogitetis,nonnulla ab eodem vel acute, fapienter, vel nii-\e
gnificc, & forriter moderateque , vel ioco pronunciata, obiter inferam. De rc-
ligionis diffidiis aliquando familiarius conferens,iudicauit,ad capita &fon-
tes,vnde ea dudaperuerffuerint,ambitione & priuatis afFedibus reprcil
fepokisque,reuocanda, aberrationes caritate interprete, ac Duce , qua: in ho-
minibus frigeat, & modo non extnda videatur, fanandas, qua; feparatim fu-
peritionibus nimos terrrent, viduarum domos vacuarent,fcnfimcaftigan-
da. Ad venationes quibufdam frequentius euolantibus : egregiam , &: Princi
pe dignamexercitationem dixit, minimum Ixi homines, quando cum be-
luis fie negotium , dum ne ludicris feria elabantur , qua; nulla opima carde fera-
rum farciri queant. Quidam Senatonbus adhuc iuueni fignificabat, no- 44
bis Turcas captiuos nimis benigne, molliterque tradari :ne lernad monftri ex-
emplo mala fuccrefcerenr, tollendos efle : cui nofter : Cum quibus igitur poft-
bacnobis bellum foret? qui labores ad memoriam,lumenqueliterarum eilent
reliqui? & quod maius eft,pacifci te cum hoftibus oporteret,ne ad talionem
conciperemur. Qui expugnare iudicium,&:conrantiameius Cabala; , Chy-
micisquerationibuseruditi,aut machinarumcompendiisadgrefifunt; audi-
uit libenter , fed videri eos fibi , ait , non diflimiles , & qui in hy pocauftis , ferro
nunquam accin&i , ad pocula , vel fomnos acies recenferent , caftraque trada-
rentrfacilem efle rationem paruorum,monftrandorum exemplorum in ma-
gnis autem, & vfibus longe difficillimam. Magiftratuum , ac dignitatum - jo
lentia breui elatos,& importunius vacationes exigentes, miratus eft, fui eos
commodicaufafuam aliquandiuindulriamvni,&:operam auare nolle : fe ve
ro per-

VNGARC. APPENDIX.
tb perpetuo omnium falutis nomine , cuntis vt bene fit , & fatisfat, cum cura
laborare mil hminum genus minus ferre, quam o cium,l amosque dies ,1a-
xamquc feruitutem polk. Exteros ad quamuis artem excellentes , priuilegiis
& viatico profequebatur , neminem exclufit. Maledicos , ac te& inferios , tu-
litjobliuione fi memoriam ex animo depellere nequi bat:tamen ad fuos clemen
ter : fatius effe , alij quadrant, cur non puniat, quam nimium , aut mcdice fi
punierit. Inmrius quidem delationem anteuorterat,cui Princeps facete &a-
cut: fe de feneftra profpicere aducntantem,& vix animam receptantemreum
illius pedibus fe fcalarum aliquot gradus prohibere nollejdum adfit,& finiftram
lc aurem quiddam intus pulfaffe. Furtum cuiufdam Senecionis Magnus patro-
nus excufaturus , quod ab auaro &. ditiifimo reculam, v 1 1 1. florenorum,ege*
ftate fumma coaclus , alienaffet , refpondit : fe videre fatum exigui damni, id
eo nee fe offenfo fumptum laturum : verumtamen feni, quern ad earn a:tatem
operis fuis & labore tant acquirere piguilTetjquando alias non diu effet fuper-
futurus,in pnam duorum obolorum funiculum imperaturum. Adulterio cui-
dam notato nunciari iuffit , eo vitio ne amplius fe foedaret, caeteroqui ipfum in
familiam artificis , qui ab operis fuis ante medium diem ceffare foleret,con-
ceflurum. Iuuenemrobuftumliberius Venerideditum,fed aula? priuilegio fe-
fc ab ciuih Praetore , & neruis adferentem , virgis actum, pomnis arcendum
*c cenfuit: qud, qui tarn imperiofa & onerofa animaba fuftinuiffet, aliquot be-
tlc ramos traftabiles tergo facilius effet laturus. Quos ventris , gulaeque in
fama, fed maiorumordinum diftineri ,fi^OTra audiuit , doluit : quod, qui o-
mnia, quae licerent facerent , adduci aliquando , qua: non liceant , vt commu
tant. Doctore ipfo adolefcentulns inlgni vate vfus , eius indulgentiam non tu-
lit, &ad patrem aliquando : fe ifta lenitate , & erga fe reuerentia Praeceptoris^
diu fub ferula haefurum : ftimulo acriore opus fore, vt vmbris parictibusquc
relicb's, ad patulagymnafiacitius expediretur. Quidam colloquio latto ad fo-
cum iniecerat,ciuium &plebeias Matronas fuperare fuo cultu , mundoquc
nobilitatem cpiffe : iniuriam fieri altioribus , qui non haberent , aut non cu-
)o rarent , non lege Oppja teneri poffe , plus femuncia auri eas ferre folitas , iun-
Hsque vchiculo iumentis , iam non.ad mille paffus, ( vt ille ait ) aut publica fa-
cra , fed viciniam abuti , luxum vulgi effe caftigandum* Cui noffcer : non au-
difti , imitationem morum in nobilibus facile , pernicie illapfa , candem in po
pulo exiftere , & finuil exuberare : quae vitiofa cernis , tu vero abftine , & ocu-
los auerte. Quod Senatus quofdam diu confeios profugiffe,alios fperato euen-
ru fuas legationes nonobiiff , idque impune ipfum toleraffe cum vulgi quere
la 8 murmure fenferat, fubiecit , non quosfibi perpetua fide addidos , &per-
fpectos fciret, mulcendos ,fed nonnihilfufpe&osdemerendos , illos fibi fi vel-
lent , nunquam nocituro5,idem ad quofdam pro talibus interuenientes refpon-
b debar. Cudame proceribus , nullis difciplinis liberaliter imbuto ,de hbello-*
rum Magiftris, &Secretariorumd;gnitatibus , &fplendore quefto,dixiffefer-
tur; quid inter Achilleam , & Alexandn lyram inteifit, quianon didiciffet, id
e frigide accufationem infticuiffe. In quadam preclara fuavrbe, ab aube do-
mefticis admonitus,ad libramnonvendi bubulos,aliarum ciuitatum more
negotium Vrbano Magiftratui dederat , querelam & incommodum hoc tolle
rem. Cuilanij accerlm : ii Maieftas Caefarea vt Vienna:, ita apud fe cum Aulicis
perpetuo harferit,facilefevfitatum more abieduros aliter priuilegio fuo vim
allaturos.AdhaecCfar ad fuos familiares in cubculo nfiffe,acfubdidiffe)Re-'
ges ac Principes fuam Maieftat laniorum & carnific rationibus &lucris non-
I dumpermutaffe,itaqjpertinaciameorum perftrinxiffe.Symbolilludfacrum:
Devs pro videbi T,auantpietatem,&:fortitudin,inq5pofterosomnesi
fpem extulitDe quo,cm aliquando me fubieftiflm admonitus effet,Impe*
Z z iiij
 \

84 IOAN. SAMBVCl RERVM

ratoriam dignitatem ea verba,qui altius i humanis euadere nequiret,nonnihil
mutaredcbere:refpondit, nolle fe ingratum effe de athore beneficiorum, qui
hue loci ipfum perduxiffet,vimque eorutti verborum adfuccefforcs quoq; per-
tinere velle. In domefticis turbis, inteftinmalis fubortis,dicT:um Celebris illius
oratoris,aureis chara&eribus in Regiarum veftibulis notandu, fecutus eft , He-
rodis GneciiFatendum aliis extremis malis tanto bellum efle grauius,quantum
bonitate pax effet vtilionquanto tamen bello fecurior effet pax,tanto ieditione
bellum optabilius: Siquidem in remoto nnibus bello libertatis ferudac ftudio,
in ciuili femet perdendi quemque deiiderio peffum ire folere. idque exemplo
fingulari docuit,cm Principe viro rogatus,fratrum difcordiam, leui decaufa
ardentem, vti compefceret, refpondit: Rotam ad cuiusqj comotionem facilcm
fe prabere,fedab concitato,feruentiquc curfu, manus omnes libenter cohibe-
re,non fe tamen precibus fupplicis,Maieftatique defore. Chy mico inepte exi-
guis adminiculis in magnos thefauros verbis effufo , qui x x. flor, in carbonum
fumptus petebat,fignificari iumt,mirari fe tantillu fubidiumtot annis ad Cr
opes non comparaffe. Symphonic , hoc eft , vocalis concentionis fodalitatem,
ea liberalitate in admirationem adduxit,vt ex omni abtte earn praftantiam car-
minum haud collcgeris : quod ctiam caelum cancre didicerat , & iderum fei-
entia nunquam abhorruit:extremam pcenam, & dimcillimam eorum,quorum
liberi uVsa.Kst^^.recndumMityleneos^ducatifint, iudicarit. Lufores, w
talos eft auerfatus,damnauit,vtin{ignem humanitatis pcmiciem,nobilcm con-
uittorummairorem)pcenamq;iuftam:quiautemviCiffent,dedecuSj&contem-
ptum ad periurium irritamentum palatum. Aftris multa cceffit , vt caufarura
quibufdam adiumentis : fedfuperftitiofam credulitatem cuidam Bohemo Cy-
priano exprobrauit, qui </.<?rtilli , feculireuolutione vix rediturac, ante paucos
annos omnemdiuinamvimagentemtribuebat. Quxfiuitenim, quod alius de
Cannenf pugnarfi coelo adfefto, fideribsve compoitis , fidendum protfusr,
quiinfigni clade fimul concidiffent, anvtexitusvnus idemque omnium fiiiflcr,
etiam idem vnumque aftrum natalibus comminatum effet? &: qui mgenio ex
cellrent, an etiam vi variorum fiderum eadem die in lucem fufcepti effent? A- y>
ftrologo neganti idem, vnumque eualuiffe fidus, vniuerf refponfum: non effc
igitur opinationi aftrorum 6 fchematibus fataliaadicribenda,&quiin plu-
uiis effent diu verfati, facile eos maduiffe. Qum pi,& fcit,auditores? Fama
noua,qua: in confiais capiundis multum interim pollet,non feducebatur, qud
illamcuiufdamvelocittis,ha2cconftaritia', mora:que officium putarct. Prxfti-
giatores femeladmittebat,veritatemimitarifa:pecafus folere cog itabat. Sorti-
bus,qua: manu alieuius duecrentur, non credidit, minus ariolis , auguriis & o-
mina metuentibus : quod claro exemplo die coronationis Vngaria?, D. Steph.
facro, quo Pofonium profcifcebatur,docuit: quo & Pofonij incedium datum,
&mnorum Vienna: pars defedit, &equi prolapiione nil territus fuit non fi- 40
xa hxc coslo, fed focordiahominum accidereconfirmauit. Confuetas nonnul-
lisleges,fed vari ad cafus deflexas , creos nafos appellabat. Rumufculosex-
ortos, quibus iam auladifliuere querebatur, incert, cupidisve ia latos fpre-
uit: fcurras,&affentatores neglexit,qui eiscaperentur , leues dixit,vt quiRegi-
bus initio inutiles mifcefentur,pft ad perniciem fuppetert , vt Alexandro ac-
cidiffe Arrinus memorat. Nobilitatem nuperortaprobauit,lcis tamen,&ho-
noribusetiamcaftrenfibuSj&contributionibusdiftindahabuit. De fene quo-
dam canos, barbamquefuco diffimulante,adproximeadftantemquidhunc in
tegra: mentis & coniilii intus alerc putas , qui patula cunftis , notaque obfeura-
tc non vereatur ? His fingulis, & cunds cum redundant Imperator,reperias ta- n
men,qui Cephei aftri modo, ccruice ad onus ventris dctorto,eius Maieftatila-
beculas afpefgere aliquando tentarint,quorum infaniam Anticyrana antidoto
retuderis; fin non fuffecerit,fuccedatillud Aufonij: Atqui c5diderat,poftquam
non repperitaururmaptauit eolio, quem repent laqueum. N5 quidemfanebffi-
mus Cfar,fateor,cmeritos benficas ilico obruebat/peductabatlongiuSjtem-
porc
 V N G A t . A P P N,t> 1 & iif
pore jgratim retulit , nec obfcuros ftatim illuftrabat , remotos tame accieba^f
miliares quail negligeret,ad tempus tratabat,nil petenti nil detulit:at fpem po ->
tiorumillis apud ie referuabat, faluamque tutatus eft. Ncc cuiufuis Senatus il-
lefenttias arripuit, iudicio fuo experictia inftru&o, fuiFragiorum varietati in-
dulfit. Pietatrs negotium in tanto diuortio ad Chrifti oracula exegit:itaeos,qui
nefcio quid in diiputationibus diifidentes totis voluminibus fe conciderunr,
temperauitjVt turbarum occaionibus dilutis,Typicorum , feu fuffiguratorum,
Balaecianorum, Ariomanitarumqjlibellis exploiis ,Maieitatis nutus&guber-
nationem cun&is fanis , & probioris fenfus,comprobarit. Iniuriarum non facile
io oblitus,vindidamdiftulit}rarocjueinfenfeftperfecutus:Parentumlapfusgra-
uiores in liberis valere noluit,vitiaprofufionumreprehendit, libdines fregit,
Comitatum palatij fui modeftia inufitata definiuit, vt interdum ad quotidiana-
rum impenfarum iudices infpiciendos otium impertieritmil acgrius, quam ter-
minorum in agris fraudes, & accifos fines exarations-ve tulerit , ad recognitio-
nem vocarit. Sereniffimos liberos ea moderatione fplcndoris,reuercntia: erga
idneos opinione,inomneshumanitateeduxit,vtfefereo loco natusignora-
rint,necante tempus curarint. PromiiTa inconuentibuSjacnuda,nonliteris,f-
gnisque verba fua munita,vel aliorum Regum , Principmve diplomatis ada>
quauit. Rgna, &fubie:os ad neceiTariorumfubleuationemitavoltesperrra-1
*o xit,vt, quo plus requifierit, plus dantibus accreuerit , &: quodfxpefolaAuftria
bivno anno ad 700000 contribuilet,peregr cum gloria iatarit. Vngariam
velpartibus fuis adhuc floretem,eam opulentiam &nummorum copiam nun-
quamtraaiTc fenferat,quam mcrcatores,& vecbgalifi pracfedi fibi nunciarinn
Siepe ille compreflam annonaab auaris, qui vulgus miferum fame, & vrbes fuf-
focare conabanmr,liberauit, vulgo fumptus ademit : quarda fuis maioribus in-
cognita,led fubditis concefla tributa,vt ornamenta pacis, belli fubidia, Reip.
neruoSjitaexercuit, vt hypothecary, & feudi pofTeibres, quorum eius generis
exa&ioncs intercrant , plus lucri ex conducbone & locatione iibi conflarint*
qum ad rarium itinlatumJnamicisiungendis,fderibus pacifcendis,& af-
|o fnitatibus tardus,circumfpedus,in alendis, retinendisve fedulus t in foluendis
vinclis , aut laxandis difficilimus femper eft vifus : quibus multum licere vidit,
minimum vtliberet,cautionemcXiftimabat. Linguarum proprietati deditus,
rudi pronunciatione vocum,autliterarum tranfpofitione facile ofFendebatur,
nec 7m)o,u / cura Pellxo dixiflet, nec vati Ariftandro de aquila fuperuo-
iitante credidiftet. Nefcio , me Deus , auditores , quid in mximo mortalium
mortali amplius formaueritis feu ad ocium feu decus , nifi coelum terra: iunxe-
ritis. Nam qui diffipatasfententias ita prob collegerit,prauas fuggeftiones ele-
uarit, vt aliquado Chriftiana virtus expergefieret, & ad comune vinculum exci-1
tare tur, accurarit, neminem ex omnibus annalibus obieceris:qui ad volutatem
,c ocpnefcriptaDeifuos fenfus , cuntorumque ocium redegerit , erratis veniam,
recep turn ad frugem adiecerit,tranfuerfa ftudia,ne quid contaminarent , adui-
gilarit,& quem nemo cum faftidio audierit,a quo fupplices repulfam nunquarrt
tulerint , qui obfolefcere virtutem in hoftibus fordidis fcierit, tumultus & ni
mos vulgi di&is rexerit,compefcueritfurores,morbosfanarit,beneficiorii fem-
piternamgratiam coluerit,vix vllumlaudaris. Contuliftinimirum te,Maximil-
liane,adlocum pacatum/plendidum ,ad quem nulla: blanditia: leues , non vis*
fraus peruenerint, nulla iun&orumconfufio,rerumqucobitus acceTerit. Nos,
nos infelices,quos tua cuftodia nudos defpicis , ad focietatcm expe&as. De-
difti tarnen nobis, Maximilliane,tuarumvirtutu imagines expreflas,fubftituifti
hunc Rodolphum , quem complexi , omni fubmiTareuerentiacolemus, cui nil
eorum,quae in tuis a&ionibus redundarunt, vcl ad pietatem & prudentiam, vet
integritatem,pacem,clementiam/vitamque beatam^longam defuerit.Sub iuga
i am Seres,iam barbarus ibit A raxis , Et gens ii qua iacet nafcti eonfciaNilo. Ea-
re vos optimi auditores , iandti , riteque fuis muneribus defun&o , eiusque Ma-
nibus beta , felicia nullo termino gaudia defcripta, comprecemini : Rodolphi
%i6 IOAN. SAMBVCI RERVM
aufpiciis > genio , confiliis,intitutis progreTus vberes,euentus nullo aeuo aut
mora impeditos,qui Pannoniam reftttuct,alia regna morbis aut fato laborantii
fanabitjneperorbemtcrrarumvaftitasjlachryrn^ellajcdesvrgeatjprouiden-
ter curabinnobis ipfis conftantiam , fidem , oCium > Sc tranquillitatem pofteris,
idque per nomcn Chrifti Iefu,ad eiufdem gloriam>Patris,& Spiritus fandi,exo
ptemus,Amen.

ELOGIVM EPITAPHIVM D. MAXI-

MIL SECVNDI: PER SAMB.
II
Ic funtreliqualmperatorisMaximilianiii. .FP.generi,pa
tris,filij,pronepotis Ca:farum.Qucmhotes,& amici acqu co-
luere, cuius pedus coniiliis &prudentia nuquamexhauftum,
iudicio Se arbitrio certum,adisfrmum , euentis falutare , vni-
Licrfaincolumitatediucoftititjftabitque.In quo Maieilas cum
i humanitatc coiit^amorjnonmetuSjut fimulatto omhes in offi-
' CiO)& admirationc tenuiniuila pro oraculis,eifdcm iple iubic-
t\is , fanxit. Cuius fi nutus quidam tuliiTent , minus domi laborarent* Fidem
hoilibus feruandam duxit , lanienas , infernos imperium fatuum nonprobauic,
multorum faces,incendia fopiit,alienanon turbauit, cuiufuis iusloco, apteque w
adfcruit,ad quietem Sc concordiam, vcl impari forte , damnoque proprio ccta
redegit , iniurias obliuione contriuit. Iberos adolefcens biennio rexit , lmpenj
Romani Maieftatem vel proxumo capitis periculo in Saxonia tutatus eft,mbus
diadematis , vno velut fpiritu , fufceptis , abs fe fponte alienatos , in ordincm ad
Gotham triumphis , vinclisvc corcuit. Daco iniurio gratiam neptc Cliuenfc
aliquando expetita Ferdinando, fuo reddidit : Galli impedimentum
Polonia excedentis,liberaliIimo hofpitio expediuit. Danum,& Suecum, pro
prio exitio flagrantes compofuit; Francifco Medici, quod patri Cofimonega*
rat,pontificios honores confirmauit,Ianum BalatTa, DobonemCommunifama
fufpedos , cuftodiapriftinxdignitati,opibsvereftituit ; Bebcc cum Nemc-^
thio bonis Sc vita per Schuendium exuit. Solymani adZygethum furores noa
modo retudt , fpiritusquc exhaufit , ifpem eluixt : fed ipfam fda compage,
membrisque fceleratis animam noxiam, perditamque , valid. limis obiedisad
Iaurinum caftris,eliiit,pacem Zelymo,&fucceioribus tum minis, tum blan-
ditiis extorfit,quid fratram amore voluerit,inque rebus eorum cupierir, Caroli
nuptiis Anglicis inchoatis declarauerat. Vniuerfum , &: factum illud mari con-
ligatorum foedus , tarn prolixe oblatum, fde, fuorumque confcientia, Sc quiete
diftulit. Sarmatarum feeptrum tarn fuppliciter aeeidens , fpe quadam de Er-
neftofubieda,morafalutarismemor, initio quai diffimulauit, port, feditiofis
ad fanitate &frugem tempus receptumque concedens,admiit.Qum,vtChri- 40
ti.communiaque negocia beat vigeret,ambitione exclufa,nilvnquam eft me-
ditatus.vltimo difficilique fpiritu Ratifpon idem Comprobauit,longam prolem
ad decuSjRodolpho eleto, Se imperia dedit. Ecquid mximo mortali mortali,
ptOjiufto.fapienti, clementi, forti, felici, indulgentiffimo P. P. addiuinittem,
reb. tot getis,morbisque vidis, decima Se quinta prolcedita, filiis fceptro ido-
neis , filiabus maximorum Rcgum tandis accenls, rehqui fuit i Diu turna igitu
podagra conflidatus. nephritidefociaftomacho debilitato, anheli piritus of
icina defluxione ac fuligine opprefTa , cordis vieti globo ad fibram dura pituita
obfeTo , bilis receptculo nimia folidior ve copia diftento , im fedis vafis im
portune adferruminiquis,viis etiam,quibus in omne corpus cibi diuil,adque ft
alendummodicati,difcedunt,impeditisi vitiofa inter ventrem,& latus , nullo
exitu (ce prodente,aqua colleda;quorum ergo Comitiaedixerat,iis ad finium
Pannonicorum fecuritatem amplifime confedis , palamqueperRodolphum
paulo ante vulgo enunciatis,cupidequc Chnftt mentis auditis,admiiscj4ie :ad
fedes ltquidas,motibus compocis^uolauit: vbi perpetui comttiatusmaiorcs,
ics
 VNGARIG APPENDIX- 8?
dies omrtes fati, facrisque obeundisidonei. Vixit an. iL.M.n.D.x.Romanilm-
perij & Pannonici xn. Bohemorumxx v 1 1. Obiit Auguft.Tiberij, .x. a. m.
i i i.Eid. nxbr. m. D x x x v i : ipfo nominis folenni die, totidemfer ab lunar
labore diebus, quotilla horis obfeurior latuerat, Anno quadrate infeducb fe-
ptimOjeoqueexato.P.B.M.C.H.V DVM ARTVS REPOS CAT.

N I S.

Maximil. ad Viatorem
XT On mihi, tibi,(ed mihi vtl tibi , ^ ntutrii
Sat mihifit tibi, nonfatis efl, erit aftfat nitrique. *
Sum, morior, tviuovtmoriar,iviuam morituris.
Nonfuperes viuax,fuperata mortefuperfis.
7(ec/piro,nec mutus eo,fedvtroque cadauer,
J^uodmutumefi,fpirat,loquitur,neutrumper'trumui
Dum ceffb moueor, dum labor labe refurgo.
Die cito dum pendes ,necfido fummus ejr imus,
Curfim,quidteneam, perdam lucrrqueprofeftus
10

EPITAPHIVM,
T? Eli qV a veteralabisMaximillianifecuridi his cineribtts,diirnacl
contagionem perpetuorum vocetur,Chriloquc pura ami&us oc-
currat/imt abolira.

DE CORONA SERENISS.
,0 RODOLPHI REGIS VNGARIC &c,
ARCHIDVCI3 AVSTRI1, &C. S A M . ORA-
tiuncula y Poonij , j. Sept. 157z.

V d ptimo cique ex animo erat, foliciteque D eo con*

tendendum:id vltrDiuina voluntas, miferta nominis Pan
nonici , hodie obtulit : fcilicet ad frugem nos denique vt re-
digeret.&admeliorainuitarer. Quid enim illo ca:leti do
micilio potius Chriftiano eTe debet'Quid non fufcipiat,au-
deat,amoreque communitatis actern x,n ubeatSecundum
illos enfusjtanquam exemplum, & quoddam imulachrum,
librtate iftahumana: coditionis,patrive integritate,quid cupidius quramus?
Nonne vita pro hifee abgtilibus,o prorfus ignaris pietatis, cum laude, animo-
eque vulgo profundebatur? Sed hace publicamagis , quae narro, quam ingulo-
rum funt.Quje vero priuatimaccidunt,quibus quifque ibi placet, opeSjConix,
liberi,ditiones,& alia huius generis qum funt,me Chriftus,chara,qum ea no-
tris conatibus intuemur ? qud hace tanquam virtutum fru&us , & ad laudem
confetaria,noftras acciones ornare,& feparatim ad poleritatem foleant uffra-<
o gatione commendare. Hxc initio fi quis,cur commemorem, requirat : Vt pu
blico Dei muere domi,& vbique ltemur,kodolphum ex alto mifum ample-
fcamur.ipu" noftris commodis gratulemur: paflim templa, aras precibs,omnes
parietespuluinaribuscumulemus, Maximo Deo grates concinamus:qud tan
ta annorum ferie , perpetuoque fubfidio domus Aulria nos facile , libenterqu
texerit:Auftria,inqu,cuius temmate nihil intoto oibenobilius, dignitate
8i8 IOAN. SAMBVCI RERVM
piofius,progenie amplius , in omni humnitatc , gcnerationcidius enirucrif,
patrisque more , vifcera intima omnibus Regnipericuhs addefenfionem pra>
buerit, nofque propriis morbis ac diuortio inteftino aliquandiu vcxatos, con-
iungctcftuducrii^contincatque.vtadhuc poft Deum Auftriorum benignitatc
& finu refpiremus,iugumque Afiat acrfari, breui, proceres, hoc, hoc praecipuc
eleo Rege Rodolpho,quem corm fpe&atis, iniurias perfecuti , firmiffim in-
fiftamus, Idem pater omnium clementiflimus Deus, robur, fociosque huic ad-
hibebit , qui cum Veneris Philippum ad dedecus, 8c vindi&am Oricntis exci u-
uit, qui duhi Iani Auftrij detrimento Turcaminuifo inauditoque afflixit , vim
minasque martimas comprefit. Iam enim videntur mihi obuerfari Angelo-
rum ctus , Regum Principumque colligatorum exercitus , ad vi&oriam acies
ordinatae : quae nos ab immani belua cripiant, pulcherrimamque Vngarias pof-
feflionemreddant.Ita^q; nemo dubitat,diuinitus vosiftudcon'ulio eguTe,vtRo-
dolphum,cuiusmenrione omnes virtutes nominatas volo, dominum &: Tuto-
rem depopofeeritis , honorandumque deideretis. Et ver , quem omnibus ad
tantam Maieftatem conditionibus magis idoneum, propiorem Regno , cona-
guum meritis expc terctis : nul ingrati de Deo , obliti tot beneficiorum , ftudij m
vos perpetui inimici effe velitis ? Calamitates Pannonise, quae aliunde accerlu
fuerint,nouorum peregrinorumque Regum iludi malahc nolo commemo-
rare,odij plena funt exempla: Alias nationes , qua: eodem morbo (ce perdidere u>
&adhuclaborant, animo reputetis:nimirumreperietis,nihil ad vires ,finesquc
tenendoscertiusinteftinis velproximisherisdefiniendis:quilonginquiusnon-
nullorum ambitione acciti funt,aut fefe ipfi clam ingeflere,vel non obfcur do-
minandi libdine inuolarunt,nondiuturnumfuifleregnum: coniundorum Gui
guine,ac multis nominibus meritorum imperium felix,amplumq; cuauTe. Scd
vno,quod animo prxcepiftis, verbo dicam:Quis Regum dilEtorum eapotcfb-
te,(Regulorum acprincipum ea clientela, focietateque fucrit : qui nos extreme
in faucibus Turcarum hxrentcs,falucc, tam commode tutari, diutius conienu-
re potuiiTet?Semper Auftrij nobis, vt vicini, parie ti busque interge rinis , & affi-
nitatibus deditiilmi, ita opibus 8c depugnatione fumptuoi', prarlentesq; accui- j
rcre.Plurimum,quod non nefritis, harc gens propri line aliis valet. Imperato-
res 8c Reges praeter Cyprum 8c Scotiam,pen omnibus, & Reginas edidit , fo-
uitque populis:focietate autem 8C fangu inis amplitudinc omnes facile exceffit:
vt ad huius nutum C amorem,vniuerfa Chriftianiras aduoler,fe fubiiciat, cfi-
lium accommodet,libenterque,bono euen tu morem gerens,mandata capelit.
Profe& bella fuis no comparat,priuatis odiis in diferi men nihil dar, bello ab
horrer, iniurias moleftiffimas procul arcer, necipilus gratia ple&unturAchi-
ui. Ac cum de illutriffima gente fit fermo (iftud obiter hc inferam) haud de fu-
perioris Pannonia: aut Marchiac orientalis Regibus , quos ctiam Drufi 8c Tra-
iani fuTe temporibus aiunt,Ioquimur, necdeMarchionibus Sueuix ducibus
profe&is, quorum odauus Bauarix quoque Dux fuit creatus,quive alaudarum
infignegerebant,accipiendumeit, minus de quinqu Ducibus, quorum hodi-
ernaarma fccundus,de Auftraie, & Lotaricis coniuncta>cxtulit,a Barbarofl,vri
Bohemia; Reges, lie Auftna; Principes mandante,datis,cfldifputandum:feddc
Rhnan x veterisque , feu occidentalis Auftriat , adeoque ipia Francorum Re
gum pofteritatc,ad Rodolphum primum vfque,eft repetenda omnino, cenfen-
daque memoria. Ac line cot ambagibus, de nomine allatis, remotoqj Anmico.
Scimus veteris Aultraia?,feu regni Lotarici,fub quoHabfpaniaquoq; fuit, do
minos hac diuinam familiam extitiTe, arcemque ipfam,vtcaput,& Regiam , ad
3uam Vindoniflenfes vfque pertinebanr Habfpurgum forte vocat, nam & ho
i Span , Span/chajft , dicefim cum Iuris potcftate intclligimus.ncc dubito
Gryphonc,Pipini fratre,qui Rumcrici,ad anguftias Lotharingicas,vicinve Iu
ra: loca infederat, non tantum in Saxoniam vel vlteriorem Aquitaniam confu-
gerat,propiushancSyngeniamabducipofle. Applauditeigiturproccres,popu
laresque optimi, pectus Se arcas , viresque , fummo ordini ,acRodolpho noltro
con-

\
I
VNGARC. APPENDIX. 2.9
conferatis:nemononadoptatiflTimi Regis nomeexcitetur,eiusque aufpicatum
imperium,plcnum vidoriis , ac triumphis exoptet: fi rem Ghrifti faluam , nego
cia patria: tuta,fecuros vicinos,remotosla:tos effe velit.Huius enim Regis aipe-
his iocundiifimus, Maieftas verenda,difciplina, vfibusq; & itineribus progref-
fus no mediocres, urea nobis faxula pollicentur,vel potius iam in mahibus no-
ftris eadeponuntun Ad cuius imperium & iufla quife aggregfint, nunquam
fideijfadiquepcenitere poterit:quod breui omnibus fitillefatisfa&urus. Baud
de maiorum hie paccrniscme eXcmplis defcifcet , humanitacem 8 clementiam
coletjlibcralitatemefFunde^thefauros^icinoSjpropinquos^atres^itamdeni-
l0 que ipfam prompte in communem defenfionemdabit. Hos ifte , abfqj dubita-
tione,fpiritus,&: animum fouet,Deo & omnium bono,fuae prodigus vit,vtiin*
feraiat,atque diuinitus crefcat. Qui in eius confuctudine,colloquiis funt ihti-
mi nunc,&primis annis fuere , ratiortes & fermones notarunt, alta fana eon*
filia omnes tribuunt , animum ad repcllenduhotem,purgahdos}5 feditifos,&:
htronesitapropenfum,iamq5anhelum:vt modo vos vnitivelitis^ullasiniurias
aduerfariorum lit curaturus, fines Pannoni2eflorentesconfenfu,munitos pa
ce, firmatosqueprxiidiiscelerrim praeftaturus. O inauditos in iuuene fenlus,
meditationes heroicas, ipfius maioribus dignas, Pannonia; rebus etiam
neceTarias,& proprias. Hu ic diademanon obtrudamus ? Hunc non parrem pa-
10 tria; caamus,omniq$ genere exqifiti cultus veneremur? Non artas,anni,non
femper qua: in oCulos incurrunt,quomodo in obfeuris & vulgaribus , in hero-
tim natis ita fpectanda funt. Eugenia illa maiorum que virtus , qae in porteros,
vtaquilarumin pullos , pertinere folet , eosque agitare , monere , impeliere ad
munus fufeeptum , graueque nomenperfequendum,confideretis. Nunquid -
neveftro,proceres,Nobilitasque,exemplo hax recenfeo ? Quifcintillasnobili-
tatiSjtanquam ftimulos parentibus hauftos,vel teneris adhuc annis, &mem-
br/s imbecillis excitare foletis,vosque ad magna,ardua, praeter domi fuae nato-
rura morem,vclut euehere niamini?Si membrorum decens poitio,oris oculo-
rufnquehoneftafacies,in vobis ,veftrisqueantecellit ,profei animus defor
mo miorignobiliorqueraro contingitvt & mentis indolisqitecamendationejVitii
corporis penfari, perficiq;,& imul temperiem corporis generoi , c excelfi ani-
mi efie indicium plerumque dicamus. Quare,cum ingenuo,liberaliq) ape
adolefcentem,cum agiles^oderatoscjj arms videmus,vel pro dignitate,noh fa-
tisveAib. decoros: iudicamus nobiles, amabili ingenio,moribus tefliperatis, &C
ad quamuis laudem natos. Non me caucus vllivls amor teuet, non gratia exer-
cet,teniere defuturis nihil foleo pronunciarefed dum huius Regis ego anim,-
cogitationes,&aliacolligo:veritasameexprimit,fatear,n minus fotehcort
&velut nouam ftirpis perpetua: Regum Vngariae radicem , concordia , & in li
brtate deinceps vi&urorum : quam nulla vis peruettat , nlla imbtium diluuio
^ exhauriatvel violen vtRodolphumiIIum magnum, qui hc feliciffimam profa-
piam in coclum , longumque extulit > fubdidiffe propaginem Augufto Imperio
nouimus. Non eft tempus , Pannonii, de laudibus,S fpe certa, quam opt. R ex
oftentat , concionandi : fed cuius ergo coronam recipit,iam qtiafi prarftitum
arbitremini. luuentaplerunq; nonnullis morbis laborat, temeraria.vulgo hare
artas,imprudens cfetur: verum de hoc nil talefperandu:ac nunc filebo,alio tenv
pore pluribus agam; fi vox medcrecerit,calamo de virtutibus,vtnon prarfentes
mod,fed qui annis cofequentur innumefabilibus, eius legant,mirenmr dotes,
ac praxonio id omne aruum producant , agam. illudprarterife rteqeo : de hac-
fummagete Auftra,quarnos hodierno die beat, & qua horade hoc Rege cogi-
jo taftis,faiutaritercogitaftis: nulla in aliatotlinguaru effloruifle vfum,morum, 6
humanitatiSjtracrandorumqi fubie&om, fi ad alios eXtimes; nulla in aliamagis
diuinam,fandamq;; nulla in aliamaius , ne dicam par ftudm, amoremcp erga -
mnes eXteros viguiflbquae in noftris periculis mplis Voluerit , falute perfece-
ritjprorfus dico nullamextitiflervt Auftriampenu fobolis Carfaruirjj&Regumi
vinutum,pietatiscpdomicilium,humanitatis exemplum, ftudiumrei commit
A
1,6 IOAN. SAMBVCI RRVM
nis, liberttis vindicbm dicas: Rodolphum veftigiis fuorii non declnaram;
omnia loca rrophais, fchoftibus captiuis completuru fperemus. Cumque,pro-
ccres,hodierno die Rodolpho infignia, mulco interuallo,decurfuque
non vlli alij itcranda(fcu magis,eo viuo nc quidem animo praecipiendajfinrtra-
denda ; fauere,adefte,oro,linguis,&animis cclebritati : quifquc mente ,&offi-
ciis animum deditum,& gratum Auftriis declarer : in primis Maximil. 1 1, cle-
mentilfimo,deinde Reg nlio,ciusque patruis, arque frarribus fereniT. hanc fa-
miliamin oculisfcramus,ab ea nulla: nos infidiae, minx, nullac maleuolorum
fubiecbe caufx dimoueant, nulla vis dererreat. Ira enim nos Pannonios Dew
benigne refpiciet, errores facile condonabir, hocque Rege priftinis Saudis fi- U
ni bus ornabit. Salue,igitur,Diuina proles Rodolphe. Vme, viue, Rex inclyte.
Benedicat Dominus ex S ion, bene fit tecum nobis mfcmpiternum,millies ubi
ftella oriatur matutina : *
Felices popu ,felicia Rgna Rodolphi,
Si nutusprompt & iuffk fequamur Heri.
Tu quoque Rex placidifime , in cuius animo ruga non eft , aut naruus c-
prehenfus : genus Vngaricum in amore,vri ccepifti, & dementia poniro : quod
ribi,vt Macedones Alexandro, periclirarionibus conftanrer aderir,quoaddio
omnium eius neruorum & poreftatum omnes ferent fru&us. N on enim ub te,
vtliberi modo fint,armacapit,fed maiorum more,vt alus imperes, feruitutem w
longinquifimis minerc, integra omnia ribi & gloriofa euenianr, plena Jarticix,
plena obferuantiae,&pietatis,erricient. Vixalia natio, fi frenum habeat,&bona
verba, tra&abilior, ab ira ad leniratem paratior videtur : quodexmagnisduci-
bus intellexi, & vetulia monimentacomprobanr, Vngarumn indulgentia,fed
fcueritatemolliri: nonclemetia,fedvirga frrea inobfequiorcrineri.Mutuuir,
fcis,habenr reditum pater,& fliuspatronus, & cliens; Rex, & fubiecb : nee mi
nus fceptra facilitate , & mitibus fenibus , quam facuitia , aut contemptufcm/Kf
conftitrc : In quorum altero eft fuauis amor, & reuerentia > metus , &: xmbzia
altero : quod velin turpifimo Caligula extabat. Olim,dum immanitaremTui-
,& funus proximiVngarivehemenrerhorrebanr: diftratbquorundamfbi-yi
dio,ambitiofaque voluntate,non omnibus fatisfecere : fed vorgines, & copi>
li quidam,perniciesque Reip.contra officium admiferunt : factum nemo exci
ter, autores, vn cum poftcriratc extin&i , poenasluere : fednon obfeurae Regio
nes ahar,aequ,ne dicam grauius,quas nulli barbari attingunt, nullac caufa: vre-
re,peccarunr, fpontque exitium ac dedecus iibi dieuntur creaile : V t iftius vul-
gatx de Vngaris opinionis ac vocis notas aliorum no minus nimos fubiile, ar
que exercitos labefacbTe audiamus. In exteros Dominos, longiusexcitos in- 1
terdum leguntur illifuifle duriores,minusq; diclo audienres:ergafuos,ipro- I
prios,aut vicinos . non affe&,autmorbo dicb.minus in vllius in-
iuriam rrahivelim: Veruntamenfubiicio,vtquifqueintclligat,decus Yn- 4'
garicum non aliquot leuium hominum facinoribus obfcura-
tum:fed plurimorum fidorumoptimatum inDomum
Auftriam conltantia/emper valiturum.
atque de his nunefatis.
t v i $.

DE G IV-
 VNGARIC. APPENDIX. ty
DE CIVLAE, ET ZYGE*
THI EXITV, ijH, SAMB,

I y L a m Beruh Baila vi fumma,& ope nifus, otnnino fibi ex*

pugnandam,rebus orientis pacatis,&adoFenfamtiotrcora
paratis , depopofcerat : im iam pridemad Zolnok famihari-
tte Kereczenij fpem deditinis, eiusque potiunda: haud ob-
10 ^!^1[ fcur deuorauerat.Mouerant eum nonnullx ad tantum opus,
onusq; : qud mulcis locis & partibus i'uos cruentiflira
paflim acceptos,tradatosqj Pannoniis cognorat : ac nifi tem-
pcftiuaexpeditione,qualeuia &C anguila quaedaobftacula,velutauerreret,pra:*
caueret,nullum interuenientium impedimcntoi um fore modum purabac : tum
intellexeratipftmi Sultanum herum fuum, fruitra iterum Zygethum ahquado
tentatum, cumdedecorc,& capitis difcrimirte tertimimpetiturum ; deque
triumphum ad grauem auatem, velutfuarum prarclarc geftarum rerum coroni-
dem,additurum : vti cunda expedita per Hungariam pofterjs forent: & in oras,
viciniamqi Stirix fimul,& Germanise irreperent,veftigiumqiponert. Coato*..
10 igitur, tettahexomnibusNatoliajCappadociajMcciiarumditionibUs vfitato
milite,audo eo paganorum quoque & tumultuarioiu numero, ad 80000, Giu-
lam aduolat.Caftris metandis oppidi fitum Chryfio amne per foflas tutum, dfi
nit, primis conatibus lente omnia, remueqj agit, conilianoltrorum explorar,
vtamnemriuulis auortat,inficco oppidum deitituatur,machinationibus accu-
rat. Non diu cefand ratus, amnem traiieit, obdudisq; defenfaculis & praetex-
tibus,fefe ad foflas,vallosque proripit, latebris noftros infcnlus petit, oppida-
nositaexercet : vt diufurorem fuftinere fe,abduda aqua,vixfperar potuerint.
Nmiiominusitarefiitunt, italeuioribus concertationibus occurrunt,rarvC
ceflcrint,uiojj periculo illi noftros elicuerint Sed quinta obfidionis luce,cm
jo fe/noftri impares perpetuislaboribus, fatigarve quererentur in laxiorem , &
exteriorem fe arcem, quatuor portis infignem , textis , fepibusqj terra cohibita,
&:aggeribuscircumfua,nilbimetuendum,iintrocefl'erint)xftimabant Suc-
cendunt,igitur,oppidum,& nihil opportuni lichofti relinquentes, ex arce ve-
hementius agere , infultarc, caedibus mifcerc omnia occipiunt : vt hoftim nu
mero diminuto,horrcndasminas,& lanienam,i furere noftri perrexerinr, bre-
ui enfuros Turca: diditarint. Sed Turcam prarbitafpes deditionis animabatJ
confeios, non diuturnam fore depugnationem, fi pacta clam inchoataCum La-
diflao Kereczenio, valitura eflfent. Vtinamadextremumperprefcdos, &non-
nullos confilij participes,eampra:Idiariisvirtutem,animorumqe prarftantiam
|o exercere licuinet. Sed metu inani ab fidei defertonbus , vulgo miedo, falfisqj
rumufculis de Zigetho occupata inftrudo : omnes videlicet adhuc obfeflos , a
Germanis nunquam fubiidio liberates , Schueftdio negotium cDaco &: -
taris futurum , Cafarem ad Iaurinum caftris motis laboraturum : Turcas vltr
paccm oFerre , aqua: fubdudam efle Commoditatem: fpedare ifta cUndaeos
deber ; ni fanius & minus quid cogitrint, ad omnium perniciem obiidioncm
exceTuram. Hortantur ea re fraudulenter fubordinati gregarios : fsepe ad collo-
quia clm foras proreptant : vincunt bonis verbis, vti de arce quoque eXteriore
deferendafenatumhabeant : quo i fereceperint,fuaq-,conduxerint: tutiorao-
mnia futura, eiusq, etiam opinionis efle Schuendium, & Caefarem iubcre Te*
runt. Leges ad fpecieni voce pracconis de conftantia rennenda, omnis vt fufpi-
cio cordatioribus eximeretur,promulgra: confiunt.Ne feilicet vllse. liters telo*
aut alia arte emiflae,vel incromilat accipiantur: ne quifqm,i vitam amet,ver-
bum de deditione cogitandaproferat.fedfalfaj,rio versrigidarq; fuetnthac le
ges, corrupta; virio prsfedi , renitentibus palm aequioribus : in primis viceca*-
picaneo Ioanne Gyzio,&Stephano Glythi,peditum dudore,& aliisrquidolurri
AA ij
 |}1 IOAN. SAMBVCI RERVM
1
1
pridem fubolfecerant,ca;terosq;adimmotam fortitudinefirmabant r fentircfe
quidem,nefcioquidrelaxionis in praefe&is aiunt, Deo tarnen votum iufiuran-
dum,& gloria, officioq;, quo inatftoratiefTent, plus, qumcuiusquam blandis
&lenibus verbis deber, depugnatione ne auerti fe patiantur , orare. Quibus
monitis haud paru profeciflent, nifi quaed, peruerfaq; ratio pracfei, pro-
miflaq; vana plus apud impericiores potuiircnt. Semper,vt muhis audiuijKc-
reczenijambitus,eaprafecmraGiulx,totmuneribus &precib.oblucriam-
plinidinexpetita,obtenta^,fufpedaeirecpit:prefertim,quodarfinitateChri
ftophori Bathorei , cuius fororem priore matrimonio fibi adtciuerat , ac Reguli
Tranfyluani i'efe tuerctur. Non obfcur prat fe tulit: earn efle autoritatem Ba-
thoreiapudloannSigemundum jhuius apudSolymannum, vt, fi adueiii quid
Giulxingrueret:feeomautoritate,&vinculo,citraomnisdedecorislabern,a-
uerfurum:im ivelle^hoftium armafibi adiun&urnm, &quiduis obtturum.
QuaproptercmGiulafirmiifimoequitum & peditumveteranorumprefidio
munita, cun&isq; adneceflitatem &manus affluentibuscopiofaeiTet: necali-
quid mctuedum fibi miles putaret.qud nullam vimintegra interiore arce, fefc
foris,pr2Eter aliquot locapatefata,confpicerent:tamenperfuadentur,vtinar-
cem vetuftilTimam,quadigularem,tcgulis laterjxeis , vnicapro portaturricula
prominente,ad nullam ofFenfam conftru&am , confugerentribiq; fccuritatem,
iuisq; incolumitatem ponerent. Res omnis lufpicionem intelligenti- w
busauxit,digreiTusfrequentes,clandeftinicommeatusdifplicuere, praEfenmad
propugnacula minis hiantia, itemq; aliquot dierum vtrinque admifla a vi cef-
fatio. Sed pertinaciter probiores conllant: vita cum hofte fe permutaturos po-
tius,quam vilo indicio in vllam deditionis rationem demiuros , profitcur,idq;
fe dextris comprobaturos.addunt,tefe denu fchedul in caftrahoftm emiflam
deprehendifle:in autorem lege capitali inquirendum , vlH parcendum. Ili-
c factum de fchedula Praefe&us excufat, efle in hoftibus expioratoreTmimm-
tum Nofosky , quem ad colloquium fdutare , neceffariumq; acciuerir, ex eo fe
nuncium lxtum accepturum : non vilo dolo,animoq; finiftro fe idcommifii:
meliora fperent,feq;vtpurgaret,ilicet per prcon horrenda vocemiterandam, >
quicunq; deditionis vel temer meminiiet, correptum intra & extra muros ver
berandu,laqueoq; punidum,fingit. CauTas vtcunq; prolixius recitatas alif ac-
cipiuttfed inter fe murmure agere,capita,vitam pro patria,Regedeuouerc,cir-
cumfpecleagend,inq; omnes partes & ngulos oculos coniiciendos dicere.
Paulo pt fparguntur voces, aduenturu Bathoreum, Bertha Baflam amicitiam
polliceri:integram,faluam Giulam manfuram,nece cu pere aliud, quam vt ci
fra ddecus,obildionem Iaxet : dimiflum iri prxidiu conditionibus quibus ve-
lint. fatiseTe depugnat : ix feptimanis nfanam vim expertos. Amhatum Te-
mefuarofcripfle obIdesdentur:cuntafaufta, mitiaq; fenfuros. Quibusqui-
dem pollicitationibus quid non obiectumfuit? Nihilominus confciis nonnullis 4o
etiamGermanis(vtaiunt)res,obftentibusnequicquampotioribus,indeditio-
ornatamverbiSj&promiffis tolcrabilibus,atptccdecruenta,exituq; mi^
ferabili prarftitis , datur. Pcrfcribuntur mils Kereczenio purpuris & aiis lite-
ra;,legcsq; deditionis Turca: ntermitttur Matthias Kereczeni cum aliisob-
des , dum per Bathoreum cunda definiantur. Sed oblata incolumitas m
rito pra:fetum cumfociis fefelIit,exdifciplina,moreq;Turcorum veteri.Nam
vix ad x.M. paflus,reliquiis dimiffis, reliis iftic tormtis,armisq;,farcinis ino-
nerarios currus elatis:ecce Ianiczari latebris noftros completuntur,fanguinc,
prardaomniareplent,paucisadmodumelapfs:quosadhucpr3;tas virtus com-
mendat,inque viuis,vt Ioannem Gyzi , Stephanum Fewldwarij tenet. Ita per- f
fidia pnas in autores redegit. Nam fccundaSeptemb. arce fuperiorenulla vim
cxperta,deditur? cuius exitum quinta pftdie Zygethiamiflio, cum triduo an
te Solymannus ibidem animameuomuiTct, fortiTimiq; Nicolai Zerin jmors
jmmortali memoria digna confecutaeft. Cuius Herois exemplum vtinam bo
nus Kereczcnius bi ad conftantiampropofuiflet : priftinasque ibidem virtutis
mcivior,
 VNGARIC. APPENDIX. 8,)
memor,decusfuorum,fpemqueprimiotum effet intuitu s . Sed tarnen tanta i-
bira,non exigua parte fubit,pra:terqe omhiUmfpem,per Comitem Eccrum
Salmenfemreftitutaifaita^fuitJsenimcmlongiusmalurridifceffut^fuamqj
euftodiam laurini in anguftias coa&u iri profpicereti memor Zerinij &c fui ofli-
cij,affmpto Achate fuo,GeorgioThrio , Vefprimiumcum Tata ab hole r
cuprt, Vias &aditus infcftosjobfeffosqj, ad laurinum celeriter expedit, agros
& fanes cultoribus prpagat , ad profpiciendas & auerteftdas infidias , ita inuia
purgat,vt Omni metuagricolas,0nobiiitatem tot annispreilam, pibus&proi
fpericate auxerit. In reditu MaXimiliahi I L qui 60000 exercitumex viiiuerfa
10 Chriftianitatis focietatc , Italicis, Gallicis prihcipibs ,& Germanis (in quo ad
160OO equitum fuere) inftiruXerat ^vtiZygetho fuccurrerett nuncio cafus do'-
lenteraccepto, prasfedveAlbenfi paulo antea intercepto , : capi te Zerinij ad
laurinum incaAra miffo pompaquecrato,cum IaurinUrediiTet,per Groatam,
vtferuht, fubdkoigni, damnum mercatoribUs incendio ad 00000 fl. datum,
conflagraruntad 100 agroti& infantuli. Cumquefu Maieftas 14* Aug. hinc
Vienna fe mouiffet,menfeSeptembrifalu rebus, &comitatu,Dco duce,dem-
pto paflimmetu,&periculohoftium,eodem rediit. Sed dehis,0 Zygethoali*
bi copiofius dicetur. Ne tarnen, dum plur legetis, fumma hiftoriol hlcapt
fraudere : paucis , quldpropemodumquoq; die per obfdione" atumk,accpc*
19 Solimannus vltima feneca vindi:am,&:aliquotiniurias perfecuturusjfincm vt zjptlum
aliquando bello PannoniCo imponeret,cm ei TrnTyluanus in via, comitatu
araplo,& muneribus,fc vt tutela quafi abfolucret, priftino tamen patrocinio fo-
uetet,occurriffet: ecce iooooo exetcituad Drauumcofiftiti cuius eluuies tarn
eft importuna, vt viciniam ad M.paffus interdum lacunis^ paludibusque fdet,
inundet^. Ponte igitur,iam antea mUdatuTyranhi fubitaria& promifcafub-
ditorumopera,long ftrato feXta Auguft,pra:fetis caftrorum,Mechmcto,Ha-
zonbeco, Karanbeco, Bofnenfi cuftode, ad Soklofium prius Budenfi Orozlam-
beco ltrangulato,apert ab fegione S. Latirentij imminet , cum locum Vdis 6
caricoiis impediments difHcilem profpiceret: arcem duobus munitis oppidis,
jo fcrnburbanis, pfttotidem intus latentibusarcibUs,&pr?idio Zerinij dudum
noti,aliisq; fortilimis Heroibus ,moleftias fibi pracbituros Mahmeto dixiTeti
primis diebus velitationibus nftros ftigat, tormentisq; ctinuo in noum op
pidum dire&is, itafepes, cophins exaggeratos, coneutit, conuellitqj, Vt no-
tri ceder, fe fubie&a flamma, inqj veterem ciuitatem fugere cpulfi fuerint
qu vbi fe iniecerunt , ad vim infecuturam depellendam , mir fe firman tt ad o-
mnes aditus inftmunt,ne quid furor hoftium temer noccat. Intcrea propugna*-
cul ingens,terra eFoTa,inq;aceruum congefta,quo machinas fubleuent,que
alto in noftros ardentius agant, Turex procurant : vnde plurimum damni, ac
poftea ruinarum manauit. Qare Ianizari ad infultu s vallo,cratibus, & virgulas
lo per paludes ftratis,ad meenia interiora, viasq; moliuntur,fa:pe dimicn^ tamq;
infaneconatus vrgent , vt defenfores iam tum loco motri, vehementer turba-
rint,me tuque perculerint : dum 19 mais quoque oppidum imporcunitatc, ac
vehementiafua obtinuerint,przcipua noftrorum iatura,qui fubdij externi -
mne m fpem dudum Sc alleuationis abieCetant. Tum Cert praicipui milites, ac
Wayuodx,vncum omnis generis machinis,& adfuftindamobfidiOnem an-
nonacopiofa,periere. Hincfpemaiore ab oppgttatoribus Concepta, dum nil
advi&oriam intermittunt, 6 impetum in arcem exteriorem propugnculo
foris emunito,egeft que, faciunt : viam iniquam, lutofam, 6c vliginofam , qu i-
bufcunquemodis,adcommoditatem expetej&conneereiriftituunt:cum^i
-, ibi tanto furore dimicatum aliquot horis fuiflet; elui hoftcs,BaTain,cum ihnu-
mers ahis,duobusque ignis cohortium, amifere: fed nimos noftris addidetat
ipus Zerinij prxfentia cuius dextera cum acinace Croe hoftium madebab
Hace vitoria,fi quid aliunde foris auxilij admitti irttto potuiTet,noftrosq; per
petuas iniuriis recreare : hud parm ad obfldionem producendam, dum Cazfa*
sis caftra propius acceTiTent, recentiq; milite laffos , fatigatosq; Turcas aut fub*
A A iij
834 HRN L G I
mouinent,aut prorfus depuliffent,opinionis, fpeique attuliTet. Sed aduerb Za
to cunda illis mora & fatigationibus accidrc -.intrpide tarnen Capitaneio-
mnem foeiis metumcxcutiunt,mortem fibipropofuam Deo, perpetua gloria
enunciarunt. Donee feptimadeniqueSeptembris,hoftis numero fuo,& recen-
tium militum manu fubindeobie&a,fretus,& qud celeritate fibi opus efle, ob
Maximilianill. accurmm,videret:infanisfuhninibuspropugnaculumprxti-
puum maioris arcis verberat, partibus difloluit, pafimpertexta& meeniafora-
mina ad confeenfum pertundit. poftrem ignem iniicit,quo correptis intus fe
re omnibus locis,ad pulueris vfque nitrati turrim 3 &: confumptis : primumZe-
rinio & foeiis , fumus & ardor animum infregit : extremque periculoin inte-
riores reeeptus confugiendum animaduertunt. Sed eo quoque flamma pene
trante : tandem fubfidiis cun&is, & falutis viis remifis , Zerinius concione fuo-
rum pedoribus vltima corroboratis: exiliendum ex intima quoquearce cenfet,
proque portis &foflisibidemfortitercadendum. Quem cftantiifime Heroes
fecuti,paucis fuperftitibus habitu mutato, reliquis : pulcherrima morte , exem-
plum pofteriSjfuique immortale defiderium ediderunt, memoria triumphocce-
lefti cnfecrarunt. Ita Solymano , qui triduo ante ftomacho facto & nonnullo
metu tado,luce exceflerat, Zygethum fuorum 30000 occafu , vitque propna
conftitit : cuius obitus tedus, tacitusqueadinaugurationem vfqueujSelymi,
prudentiacatiMehmetipermanfit.

N 3.

CHRONOLOCIA PAN-
NONI^, PER IO. HEROLD.
A v D dubium eil\ab Adamo omnesbitiationes ortumfimerepo(ft,vtl
tribuere-.mantfeitmeautem Noepoft dtluuij cladem cttraiaamum uj
1 (nam fibi qtnJqkegentem,nomenvendicare. guiquum cccl
poea vtxtet , non fat habuit tribus filiis orber terrarum iuiderc-.fd
proereats adhuc mult'u beris > orbearcumire, inritere ab eo editas
i arte,qulle ingenio iure vniuer\quos vna regio non cmprehendekjt,
vitan/ pojjcnt vtuere tranqutlliorem. CumTuyfconetgitur qtgante lw%
Semiprogeniem etam ad Arduum mit : vbi nepotis Me,ArameifiLij , proies bannen ifri
rgi inferiorem vberioremfortit .prouincUnomenfuum impofuit. Hiemde Gra
tis Ptonesdidi -.poftquamautem Latinistnnotuere,Pannonesvocitattfunt.
Annodiluuij ciVi
a NN N primus in Pannonia regnauit,drproutnci*nomendedit<
4
Annodiluuij M DCC xcvi.
Daraus , Hydafpisfilius hrum bertati virtuti infidiattu eft. Liberos MegabyTo , E-
rop&pr<efedo,operant auantefubegiufubados magna exparteinferuttutem abegtt.Sedan*
noflalim tertio,quum Ariagords Mikti tyrannus rebearetjterum inpatriam rediere*.
Annodiluuij m Dec xxxii.
Cum nitimisformidolofieffent , Amyntas Macedonum rex ,populiferocitatemperta*
fus.,bellum tllis mtulit, infliciter vero pugnauit: adflipendiumfoluendum adaettujllis phi*
Uppumfiltum obfidem dare adtu eft.
Annodiluuij MDCCCCXLVi
Ham cladem quum Perdiccas Macedo vlcifci vellet)ipfadcaptiuitatem}vuimamlmi-
ferian/ redacus eft.
Annodiluuij MDCCCCXLVI.
Bardyllvs autem ob vidoriam elatus , Macedoniam inuadere aufus regem Phi-
lippum ydifciplina militariapud Epaminundamprincipem Gr<eci<einflruclu, clademparen
tis ac iniuriampropriam qui vindicaretjnuenitiah eo vidtu,precariopacem tmpetrauit. Sed

 J> A N N N I . 8
amo deinde quinto Philippi,quum iterum rebellajfet,in im Macedonum compulfifttni.
Annodiluuij MDCCCCLXXt.
L a g a R v s verb,regni Alexandriannoprimo , Auforatos, nenegocium <^Aanane
txpedrtionem mditanti Alexandrafacefferent,edomu4t. Macedonum Aganos contra Da-
num Arfamifilittmfequiiuit-.quo in bello dr regiam cufiodiam, cjr nomen celebre adept
fttnt.Vadeface libertatemfuam di retinuerut,adeo quodSylla cum edomitis Scordtfcisfe-
tocifimis,pari delicio reos,parivindic7acatgandoscenfebat : tamturperabipfis racetus
tH,vt deincepsper longum tempus,qui Confulatum apudRomanos intrent, Pannonum bel
lo abflinuerint.
o faclenus Pannones liberifuis legibus viuebant:fed Augufti fortunados; vt caleras or
bit nationes, Imperio Romanorum adiecit.
ROMANA PROVINCIA PANNONIA
Anno nato Chrifto i x.
Cefferat orbit Imperium Auguo : cederet vt Pannonia,infatis quoquefuit. Libertaten
torum repreitprimo,miffo Vibio : deindeper Tyberium Romano Imperto adiecla,(ub Galte-
fupertore Pannonia aucJa :fub Probo,vtneis confita, legionibus duabtu ad Confiantmum
vfquecohcrcita.
VANDALI PANNONIAM OCCVPANT
Anno nato Chrifto cccxxxvi.
io Exhanfia deinde , pefieacprincipum impietate dilacrala vndiqui, cum Imperij ruina k
Romanorumfide detracia ,poilquam (ub Romanis cccxxvn annos degerat. Con
fiantini ergopermiffu,Vandaliproprwfedtbut Gotbis expul,eamper x l ferme annos in~
bibitarunt.
GOTHI PANNONIAM INHABITANT
Anno nato Chrifto ccclxxxii.
Gothiautembos,ThevdofioImperatore Orientaliagrotante,duceAlatheo& Safra, exp*
ierunt, Pannon iam exfdere,cum Gratano icio, potdentes. -
HVNNI PANNONIAM INTRANT
Anno Chrifto nato cCcci ->:-
\ v A autem duce Hunni, Arcadio imperante. Gothis expulfis,Pannoniam,pugna cru-
entiima cum Macrinp Illyrici & Thetrko Germania1 prJtfeclo , coemerunt: occi/o nan% du
ce, ex millibus defideratis , Romanis vicloriam reltquerunt ,quodpolfhac contra kuns
tlos exercitus reparare baudportire. Pacata deinde prouinaa reges habuerunt duo : quorum
primus nato Chrifto 42 3 Kjftila,regnauit 2 7 . dtine 4s $.Ernacus,regnautt 3 .Sed is fra
terno ciuili bello exbaufiis viribus,tn Scythiam a b Oftrogothispellitur,paucis ex Hunnis in
Pannonia relicits.
OSTROGOTHI PANNONIA IMPERANT
Anno nato Chrifto cccclyiii.
Vatamirregnauit annos 4, Theudomer 11, Theodoricus s i,Athalaricisj.
LONGOBARDI PANNONIAM REGVNT
Anno nato Chrifto dxxvi.
Kylndoinus rex , expulfis ofirogoth'u, regnauit in Pannonia annos 1 7. quem infiqtttttui
Albumus, 2 s : donee a Narfete in Italiam vocatus, Hunnu veteribus amic'ts expaclo ceit,vi
It quo tempore Longobatdis neceffeforei reuertifua rurfum araa reciperent.
HVNNI PANNONIAM RECVPERARVNT
Anno nato Chrifto dlxvii.
Attaritis,quum regnaffet 2p annos, Chacanum babuitfucceorem.
ROMANI PANNONIAM RECIPIVN
Anno nato Chrifto dciiii.
tMatiricias Imperator Pannoniam recepit, vnde variis cafibusfub Orientalts Imptrij iu
re ex L annos agitata elf.
HVNNI PANNONIAM TERTIO INVADVNT
- .' Anno nato Chrifto dccxliiii.
At M V s Vngarorum, qui iamPannoniam'tnhabitani, dux, auitasfedes rptent,Sua-
then imperio ftibditttm debellduit. Eius autem genealogiam Bonfinius ex Anndlibus Vih>
AA iiij
tb6 CHRONOLOGIA PANNONI/E.
garorutn excerptam,quumediderit,ne VngarosfutantiquitawfraudarcmiiSyVifum eliad-
dte.
i , Iaphet, 3 Cham, 4 Chas, $ Nembroth, 6 Hunor, 7 Boros, 8 Dm,
pCheledus, ro Cenes, Cheat, 2 Bler, 1s Radar, i+Otbmar, /sSarcaus,
iBondofardus, ijBucents, 18 Canadas, ipRuldus, 2oBe7ur, 2 1 Micas, 22 Hi
jees, 2j0mpudes, jCbulchas, 2$Leuentas, 26 Lechel, 27Zambur, 28Balugm,
zpBukhm, 30 Sultbanus, iBerendus, j2CadicA, 33 Opus, s+Etheus, jsStt*
mens, } Tarda, 37 Bendecucus, S Aula, 3p Chabas, 40 Edus, 4 t Vegem,
42 Etendus, 43 ^Almus.
Hums ergoprogentes quum imperffet, PannOniam% prouinciam itcrumpacaffet,tin-
dem inito fadere cum Tatlone Bauart* duce,tladem tulttfamotmam,ac imperto exettt.
PANNONIA A.FRANCIS SVBIVGATA
AnnonatoChrifto dcccv.
Carolvs ^Magnus Hannos adinternecionem vfque deleuit ferme,fedfub Franca
quumper centum annos,tn Caroil Pipini, Lindeati, Lodouici, Carlomannifideptrtttfftm:
fobole aucla , ^Arnulpho extinelo, Cermamam & Galliam calamitofam incur/tombus ftct.
runt.
PANNONIA IAM QVARTO PRiESVNT HVNN,
AnnonatoChrifto dcccc xcix.
Toxis dux Almi nepos,Italtaminuaftt : decemmodtis argentifumpttsredtit: Gey- w
S A M filiumreltquit h*redcm,quiorthodoxafide,quam bello clarior, Stephanumprodaxu
re^em.
CERTVM REGNVM VNGARORVM IN PANNONIA,
AnnonatoChrifto .
R E g v M igh ur Vngaruferies,quorurn quidemannosapudBonfinium ejraliosinq-
rere luetic eft:
,1 Stephanus .12 Geyfa tt 23 Venceflaus
2 Petrus 13 Stephanas tit 24 Otho
\4 Bela 111 2 s Lodouicus
4 Andreas t$ EmericuS 26 tMaria S
S Bela x6 Ladtflaus It 27 Carolus II
6 Salomon 17 ^Andreas It 28 SigifmundaS
7 Geyfa it Bela till 2p Albertus
8 Ladtflaus tp Stephanus I Jit 3 0 Vlidiflaus
9 Colomannus 20 Ladtflaus 31 Ladtflaus litt
10 Stephanas II it ^Andreas tt 32 <Jltd bias.
it Bela II 22 Carolus
His fiReges, qui Matthta , quos Bonfnius non defiript,addere voles , quatuorinut*
nies:
Vtadiaum tt 40
Ludouicum It
Ferdinands m
loannem.
^uidmali aateminuexerit Ioannis pertinacia , Refpubtica Chriiana animiangoreinah
mabili[emit: quidfynceritas Ferdinandi expofiat, tn omnium voto cs~t4
H E S Lector humaniime,Pannonicilmperij vanatimmpau
ca : tmmmentem mutatienem,quam, ne malum aliquod
Omen effutiam,nominare nonaudeo; vt Dais
aucrtatyfupplexord.

FINIS. MDUHI.

VNGA-
IVNGARICAE HI-
STORIAE CORONIS:
AVTORIBVS,
<%Cichaele Riti Neapolitano>Bonfinij Rhapdo :
P. Caimacho cpencntc : <
3\icola Olaho : .'
T". aAlexandro Cortefio,
MICHAELIS RITII NEAPOLITAN
NI DE REGIBVS VNGARIyE
LIBER PRIMVS.

Alens in Vrbc rem potiebatur , & Damafus erat

pontifex,eius nominis primus : vcl ( vt ah j fentiunt)
Flauij Iuftini principatu.qui luftiniano iucceflrt,an-
no Salutis trectefimo feptuageiimo tertio, Scythiai
gens Hunni,quos aliqui vocant Vngaros, ailumptis
Cheme Chadichiaqj Germanis,& Bela ducibus,re-
li&ispatriisfedibus,adarmatorum decies centum &c
cloginta millia , cum liberis vxoribusq}, & fupelle-
tilijiumentisq} & omni pecore , fuperata Marotide,
quo primum delati funt,Gothoru fines occuparunt.
& Dcinde Beflbs, Sdalos, & vtranq; Cumaniam, fci-
liccc lbam Nigramque, qua; Madouia nunc appellatur,& Rutenos indi tionem
redegerunt, traiect q; Tanai, iuxta Pannoniam caftra pofuerunt , adripas amnis
'Titij. Tenebant eo tempore Pannoniam Longobardi , quum capti facie loco-
rumquevbertateHunni,eamiibiperpetuamfedem defignant. Eare comper-
ia M.icrinus, qui Pannonix, Dalmatian, Thraciaeque, & Macedonia: prarerat, is
quum per literas ab imperatorepetiTet auxilia, Dietrichus Veronenis, qui Ger-
naniam , vnde oriundus f erat , obtinebat , belli focius ei datus eft. Et iam con- f strmat
ticnerant ad Potertiam, fecundum fluminis Danubij ripam,ciuitatem: deque ra-
ttone belli confitando, muiros abfumpfere dies, ab hoftc nihil metuentes,in-
tcrie&o Danubio, qui non facile tranfitum dabat. Interim, diftentis viribus S
piritu plenis HunniDanubium conftrauerant,inie&aque'materia, veluti per
pontem, traiecerant in alteram ripam,ac Romanos inopinantes adoriunturreo-
rumquemutos.fubitare perculfos,interemerunt. Dietrichus autem Macrinus-
que, coJlecb's ex fuga q nx fupererant copiis,hofti fe opponunt: confertaq; ma
nu dubio Marte vtrinq; acerrim pugnatum eft vfq; ad vefperam , quum Roma
ni Barbaros in fagam vertunt,iccrumque Danubiumtraiicere,qua prius arta
Compulerunt,amifl*o vno ex ducibus Chemc,centumquevigintiquinque milli-
bus in acie deideratis.Nec incruenta Romanis ea vidoria fuitmam duetnta de-*
8}8 MICH. RITII DE REBVS
ccmquemilliafurumamiferunt.Poftridie Romanus eXerciras Turnara verfus
iter fecit : ea re comperta,Hunni tfaiedo litro, caftra pofurnt, vnde Romani
difceTerant* Coramitonumpridiecforum cadauera , more Scythico tumu-
laenint in via militari : locusqueex re,Chcueoza didus,hodiequc mutatisfyl-
labis,Cheazonominatur. His rebus Hunni confediSjaduerfushoftes pergunt,
inftauratoque praelio fundunt,caeduntqj in campo Chemaurilis. Tantisque v-
trinque animis concurfum,vt Macrinus,vnus ex ducibus Romanis, ela, Che-
mes & Chadichia ceciderint,Hunnorum duces. Hunni tarnen exhac vidoria,
tota Pannonia potiti Hint.
Anno Salutis itaque quadringentemo primo , poft eorumque in Panno- (
namaduentum duodetrigefimo, Hunnorum omnium cfenfu,rex Atilacrca-
tus eft,quem Hunni gentiliterEthele vocat. Is Hunnorum primus in Pannonia
fex,acris ingenij vir,rci rriilkaris peritiifimus,ingentis animi, corpore robuftus,
in hofte fallendo callidiis,habku exterisqj domi forisqj fplendidus : infigne gc-
ftabat afturem,ex accpitrum genere, coronatum. Dccies centena armatorum
millia, prxter gregarios, fub eo meruifle tradirar. In epiftolis diplomatibusqjita
feinferibebat: atila, filivs bendecvci, nepos magn nem-
BROTH, NVTMTTS IN ENGADDI, DEI GRATIA REX H V N-
NORVM, MEDORVM, GOTHORVM, DACORVM, METVS ORBIS,
et FLAGELLVM del Fuk'Atilac frater nomine Buda, cui regni portio- w
ncmconceffit,quicquidabamneTkioadTanaimvfqueinteriacct,excrcimq;
dudo,Moeiiam,Achaiamq},& Maccdoniam,ac vtranqueThraciamredegitin
poteftatem. Motus ea re Gepidarum rex Alaricus,Marcomanni Sueuiqj,Qua-
dijEruliquc Sc Turingi vitro in Atilxdmoncmvenerunt.Exinde Germania? fi
nes ingreflus AtilaSjobuium habuit Sigifmundum Conftantix principcm,cum
valida Germanorum manu,quem tame ad Bafileam pratlio vidum fugauit,ex-
pugnataq Argentina,muros vrbis dirait, folo zquauit, vt inde Stras burgap-
pcllataik. Excifa: per idem tempus Auxona,Bifontmm,Cabilo,Lingonen$r
Lugdunumfunt ab Atila,qui profedus Aurelios, vrbcircumfedk, etil tertiam
copiarum partem miferat aduerfus SoldanumMiromanum, qui Bethicz fines ^o
attredabat.Ethius interea Patriciusin Atilamcomparaueratingentes copias,iu
eiusq; belli focietatcmTheodericumGothoru regem pellexerat, Atix fruftra-
to conilio,qui Theodericumfollicitabat, omnique ftudio conabaturadfe tra-
ducere, Vnde coadus Atila , ab Aureliis abducitexerckum incampumCatha-
lonicum,qui Campania nunc appellatur,in quo Cathalonenfis vrbseft.Edem
duxit agmen Ethius,qui prater legiones Romanas,auxilia Cathorum,regisque
Theoderici , Merouxum tertium Gallorum regem,Saxones Sarmatasq; & tri-
tones, aliosque prjcterea muks in caftris habuit. Atilaprimo miflkandis vlcr
ckroqueIegationibuS,fpeciepetenda2pacis&induciarum, remdifferretentr
bat,quoadreliquam exerckus partem a Bethicareuocaret. Eiusconhlium non 40
fefellkEthium, qui abfciia pads fpe,pra?Iio decefnee properabat , antequam
omnes Atila copiar conuenkenf, primo leuibus vii certaminibus, ira demum
glifcente,quum nonpoifent animi militum contineri,neceflefuk Atilar,pra:ter
animi fententiam , iniquo fuo tempore manumconferere. Quod vnumlicuit,
auguriorum fidem feqtiums,certamen ad ferum diei diftulk, eo quoque confi-
lio , vt C\ vidoria penes hoftem fuiiTet , nodi s intcruentu , fugx daretur occafio.
Collatis itaque fignis , diu arquo Marte pugnatur , donee Anlac ccifit exercirus.
OccubueruntineopradioMerouxus Gallorum rex,& Theodericus Gothonl
Publica opinio eft, ad hominum centum odoginta millia vtrinque cecidifle.
Theorifmundus autTbcoderici lius , audita morte patris, ad internecioncm P
perfequi Atilamiurauit. Quod vbi com perk Atilas,ephippiorumfellarmvc
ftruem componiiuffit, imperaukqucfuis,vtl quando Confcendereterogum,
facem fubderent: malebat enim fuorum manu perire , quam viuus in hoftium
poteftatem venire. Sed Ethius,veritus ne Theorifmundus, Atila deleto, defice-
ret ab amicitia Romanorum, fuak, vtantequ Theorifmundus in Atilam graf-
faretur,
 VNGAUiE, LBER t ttf
Lttutj fegni res conftitueret , in quo frattiscupiditatcmniniuriadebcrct ha
bere fufpedam.Quae res eiFecitvt Atila reparatis viribus Gallos adriretur , vr-
bemque Trecarum vi cepit in Campama,intra quam dudus eft dio Lupo e-
fiifcopok Mouebatur enim Lupus Acilae titulo , qud flagellum Dei fe diceret*
nde reuerfus ad Vrbem Remorum, Vaftata prius omni regione, expugnauii, ac
diripuit,ab eoqj Remorum pontifex Nicaiius,ac eius fororEutropia , fanditate
vitae maximi,crudeliter interempti ,martyrum diuorumque numerum auxe-
runt. Sunt qui tradant , Vrfulam regis Britanniae filiam, cum Virginum vnde-
cimmillibus , dum fecundo Rheno veheretur, in Atilae milites ineidifle > quum
lo forte Agrippinam vrbem,qux Colonia nunc dici tur,o bfiderent, ab cisque tr-
eidatas omnes,ideoque relatas in caelum. Subegitinfuper Atila totam fer Gal-
liam , Lothoringiamque. Mox in Pannoniam rediit , eiusquefratrem Budam
iua manu iugulauit per caufam , qud is in fe nouas res molitus effet , armsque
depofitis apud Sicambriam,quam Budam vocant, quinquennio queit. Inde
mouens perStiriam Dalmauamquepopulabundus,Salonas,Spalctrum,lade-
ramque& Sibinicum,cseterasque maris Adriatici vaftauitvrbes.Aquileiam pe
tres obfedit annos,donecedixit,vtcquitumfuorumquifque eX quatuor ephip-
pis ligncis fellis vnam coniiceret in foflam.congeftoque ingenti aceruo, immit-
tiignemiuflit,eoque incendio labefadatiscorruptisque iam mcenibus , augu-
10 rioque ciconia: confirmt us > vndique inuadit vrbem. Acritcr aliquandiu ad
mnia pugnatum,fed quum Hunni feifis integri fuccederent,oppidanique nul-
lam alicunde fperarcnt opcm,capta vrbs cftjatque in omnem fexum aetatemque
euitum,prarterquam ii qua praeftanti forma puella victoris hbidini feruabatur.
Id quum matrona quxdam,honefto loco nata, pulcherrimaque, audiffet, ex a>
dium faitigio in vortices fubiedi amnis fe prxxipi tauit , ne turpiflmo holte
Vimpateretur. Excidium Aquileia:,vrbi Venetiarum ddit originem. Scribunt
enim quidam, ciues Aquileia:, proximarumque vrbium plcrofq,dum belli pc-
ricula timerent,cum omni familia fupelledili, ad Riuum altum traieciile , fe-
curos Hunnorum , quippe quos vfu nauigiorum carere probe feirent. Euerfa
jo Aquileia,Patauium, VeronamjVicentiam&BrixiamjCremonamjBergamum,
Mantuamq;, & Ferrariam,totam denique iEmiliamvfqueadRauennam Hun
ni imp erata facer coegerunt. Rauennates Atila: portas aperuerunt,fuafu loan-
nis eorum pontificis. Atilas ab omni iniuria temperauit , nif quod vrbis portas
deiici, certamque mnium partem diruiiuffit, qua ingredi egredique poffet,
Inde Mediolanum profedus occiis ad internecionem ciuibus , vrbem diri-
puit, ac folo xquauit. /EquaTicino clades illata,quod oppidum, mutato priore
nomine, Papiam vocant. Pokiscaftris nter confluentes, qu Mincius influir
in Padum , agitare fecum cpit , an Romam agmen raperet. Ardebat enim
inexpiabili in Romanos odio , fed Alarici Gothorura regis excmplo terreba-
p tur, qui non ita multo poftvrbemvaftatamdiemclaufit. lnterea pontifex ma-
ximus , vidus affiduis Romanorum precibus , ad Atilam ex vrbe venit , quern
rex obuiam progrems humaniffimc excepit, omniaquepontifici, qUaecunqc
petiit,vitro conceffit:itaque pontifex in vrbem rediit,Atila Raucnnam. Expref-
iis Ioanne potifice fexagintamarchis auri, in eumomnesque Ariana: fedae ca-
pitali fupplicio animaduertit. Itaque Itlica pra:da,opimisque fpoliis onuftus in
Pnoniam fe recepit, vxoremque fuperduxit, regis Badrianorum nohiinc Md-
zolth, etfi plures alias habebat in matrimonio. Quumque nuptiales epulas ap-
paratiflim celebraiTet,liberisfolito crapulatus, incubiculumferecepit,erum-
pentque naribus fanguine in os dormientis , extindus eft anno actatis cente-
5 fimo vigeiimo quarto , regni fui quadragefimo quarto. Ex pluribus Atila: iam
defun&i filiis inter fe de regni fucccifione duo ccrtauerut,alter nomine Chaba,
quem fufeepit ex Honorij filia Coftantinopolis imperatoris ; alter Aladarius, ex
matre duis SaXoniar flia.Dietrichus Veroneniis inter primoi Atilac praefedos,
ac plerique omnes Germanix principes Aladario fauebant, Hunni Chabara
regem falucauerant. Vterque apud fuos aliquandiu rcgnauit , donee magni*
 4o MICH. RITI DE REBVS
vndiquc comparatis copiis, inSicmbria: nibuS abri pralio csfefis externis m
litibus,Hunni inter fe pugnaueruntd dies fer quindeeim, cu maxima fu cla-
dc. Chaba, qumuis Aladarius in acie ccCiderat, ipfeq$ vidor initio videbatur,
impar hoftium vifibusi,cum feXaginta fratribus,& Hunnis viginti quinqu rcli-
quis,ad Honofiumcnfugiti apudquem moratus annis tredecim,negle<a im-
perij parte,qU maternus auus Hnorius ei pollicebatur,ad antiques maiorum
fuorum lares, in Scythiarediit. VbiBendecucus aui paterni confilio duxit vxo-
remex Corofmouorumfamilia,duosq; fufeepitliberos, Edemen&Ed , nee ita
mult poftexceflit vita. Pannoniaenon magna manus Hunnorfubftitit,ho-
dieque caufa diferiminis appellantur Siculi. Deinde , fiue qud ea regio vacua io
cultoribus,ob ingentes belli clades,fuit;fiue qud Marotus miles Polonus, bel
lica virtute clarus,ab AtilaMefiae Vulgariaefy &: Santepoluch impofitus, Vnga-
ris imperauit aliquandiu,proprium non habuit rege, donec anno Salutis feptin-
ge neefimo quadragefimoquarto , reliais Hunni fedibus fuis , rurfus effuficum
liberis vxoribusque ottinique fupelle&ili, feptifariam diuifi, fub totidem duci-
bus in Pannoniam redierunt. Vbi primo aduentu benigne recepti,nihil hoftile
moliebantur: poftea,Santeplucharmiseiea:o,fines oecuparunt, ita tarnen, vt
quifque partem fuam fortiretr. Ex feptem ducibus,quos diximus,vnus Seiita,
primus adfidem Chrifti traducere tentauit Hunnos , quum muks Chriftiani
generis homines in exercitu haberet,& in his Adeodatum ex familia anh" Sc- to
uerini in regno Sicilia: nobililma,qui duo coenobia ftatuit in Pnonia, alterum
cognomento de Tata,alterum de Parato. RegemqueStephanumeiusnominis
primum,qui pofteaconfecratus eft, ab Alberto Racenli pontifice baptizatu, die
luftrico de facro fonte leuauit , vndeTata abipfo Rege , honoris caufa appella-
tus eft : etenim Tatam,generaliter illi patrem vocant, ex quo monafteri, quod
Adeodatusextruxit,deTatacognominatudicitur. Subeifdemducibus inGer-
mania,Gallia,&ltalia,plurimamoliti,tancm predas ex agris egerunt.
Hucufque frima Bonfinij decas.

MICHAELIS R1TII NEAPOLITANI *

DE REGIBVS VNGARIi LIBER II.

E T v U iam eft ad annum noftrac Salutis vndefeptuagefim

fupra nongentos , quo Stephanusex Geyfx ducis ante dich'
ftirpe genitus,amiflo patre,qui Simingienfts erat dux,obuiam
Cupan progreiTus, implorato dmi Martini numine , victor, i-
pfiuShoftis capti corpus quatuor in parteis fdc difcerptum,
totidem portis vrbium fuis in finibus illuftrium fufpendi cu-
rauit,hac de caufa, qud is Stephani matrem fecundas ad nu- 41
prias compellebat,Stephanoque per infidias moliebaturtaque Stepha-
nus omnem,qux fub imperio erat Cupan, regionemredegit in poteftatem, re-
giumque nomen vitro defercntibus fuis accepit. Mox eie&o Giula duce Vltra-
fyluano,fecit etiam fui iuris Herdechelin, qua vocant Prouinciam, quam Giula
poflldebat. Mouit & aduerfus Sclauorum Bulgarorumque ducem, quem diffi-
cili longoque bello tandem vicit,abarquemdeingentiprarda, quendam pro-
auum fuumgentibus his impofuit. Albenfemque bafilicam condidit, vbi reges
Vngariae de more capitis inigne diadema accipit. Apud Budam prxterea, co
gnomento veterem , ccenobium fub titulo Petri Pauliquc ftatuit Apoftolorum,
FuitStephanofiliusEmeriUS,honeftatemorum,regiisquevirtutibusinclytus,
; quem quum fucceflorem bi deftinanet,intempeftiuo fato fubreptum pater a-
' cerbiimluxit,exeoque mccrorc, viralioquinartatis ingrauefectis, paul poll
' diemclauiit , qum regnaflet annis trigintafeptem. Nee regnum Buda confe-
quutus eft,Egruth patruelis fui filius, vt animo propofuerat. Nam CheilaSte-
phani vxor,prxter defuncti viri volntatem curamt,vt Petrus eius frater & Ste
phani
 VNGARIiE, LIBER II. I4i
phani tantum confanguineus, vt quern fotoreis pepereratxGiliemo, SigiC-
mundi urgundionm regis fratre,fegtii habenas occuparet*
Petrus itaque voti compoSjVngaros omnes iibi aliehauit,quum fuperbe,cru*
dliter, aarque dominaretur. Itaque commtticat conilio , nobilifimi qui-
que Vn gmihe regem adent, hortanturque, vt in melius irhperandiratinerri
commutet,anclumquc Stcphanum iibi proponat imitandumcuius digni ta-
tcmafFetafleti
Sed quum hihi eo quoque modo profeciiTent,isque perfeueraret in propo-
fito,regem dclart Abam,cuiforor ante di&i Stephaninupta erat, Adre,Be-
D la,Leuentque,fobrinisipius regs repulfampais : qui quum Cheilfc Petrqiic
faeuitiam formidarent,in oemiam fe reeeperant. Aba colicolis Vngarorum cor
pits, in Petrum proficifcebatur. at is hoftis aduentu non expe&ato , fupplex ad
Henricumconfugitimperatorem,quiperidtempus cirat bauaria. Potitus Aba
fine carde totoregno,ninil habuit ntiquius, quam publico omnium decreto res
Petro geftas , vt irritas inducere. Ncc Henricus iiofpitem Petrum neglexit,
annque ex fuga tertio tentauit eumrcftituere. Sed Aba nonexpeclandumibi
ratus , vitro cumeopiisirruit in Auftriam^ fa&isque maximis incurfionibuSj-
huftus ingeti prxda rediit in Pannoiiim. Vnde Henricus infeftior in eum fa-
s,apd AgrippinamColoniam coacto condlio , mmmo principum Germ-
o nifcconfenfulatuitvlcifciiniuriam. SedVngari per Legatos imperata fe factu
res pollicentur , modo Petri tyrannidemnon reduceret. Interea Gothofredus
Lothoringix dux aduerfus imperatorem bellum mouet. AdhuiusergocoUa-
tusimperator omni iludi conuerfus , Vngaris pCemdatjhisconditionibus^vt
ab armis vtrinque difeederetur , Vngariprscdam captiuosc]ue reftituerent. Ex-
inde metu folutus Aba,quum nihilominus fxuiretinfuos,qum Petrusen eius
catdem multos excitauit. Quorum compert cohiuratione per fpeciem con*
uentusChianadunum perduxit ,omnesquequiconuencrant,in cubculo qo-
dam neCandos curauit,reliqui confugiunt ad Hricum , pudquem Petrus ad-
huemorabatur. His hortantibus , Henricus S Petrus cum valida armatorum
> manu aduerfus Abampergunt. Ihgrcffisque Pannoniaefinibus,occurrit Abairi
Menieu iuxta Taurinum , collatisque ignis , diu acnterque pugnatum eil , do
nee Aba defertus ( vt aiunt ) fuis, falutem fuga qurens , in villa Scoba: capts
ab Vngaris oCciditur,ibque primm tumulatus,deirtde corpus in monafterium
de Saar , ex eo loco tranflattim fuit. Henricus exercitu Victore Petrum profe-
quutus , ad vfque Albamvrbem perducit,folenmbusque de more celeDratis,-
in priftinum regni faftigium reilituit, ac Vngaris, quoad per eum fieri potuit, o-
mni iludi conciliare conatus eft. Sedea gratia ditutna non fuit,qum Petrus
adpriorem vitamrediiTet, Vngarque eius impotentiam non ferrent. Quumcj
Belafanfti Stephanifobrinus,Calui Ladiflaifilius eius, de quoiam diximus , a-
pud Polonie ducem moraretur,eiusq; filiam cum fumma dote promifiTet vx*
rem ducere t Belxq; fratres, Andreas & Leuenta veniTent ad regem Ruthcn^
nim,nonnuilqs nobies apud Petrum,quod his uderent , efent delati, capita-
lquefupplicio afFe&i: Pannohes excitato tumultu cohueniunt ad Chaad. An-
dreameme & Leucntam per Legatos accerfunt ad imperium , quod omnes Vn-
gari fummo iludi dferrent. Nee in iis qtiicquam mora: fuit$ exceptqe furit
honorifice , omni pafim nobilitatc plebque obuiam efFufa , ab eque bruno
peticrunt , vt eis liceret ad antiquam patrum reigionem redire , fecus aduerfus
Petrurn negabant armafumpturos , nec id xgre impetratum. Extempl omnes
facris itiitiatos ad vnum trucidauerunt eorumque caede bafilicas 6 facra tem
pla polluerunt.Qitumque fatis in Petri prefectos vbique debacchatum videre-
tr,in ipfum Petrum verterunt impetum. is Albam contendebat, ab Vngarisq
prasuentUSjinde excluais ei. Quumque honoris gratia Andrea: Leuentxq; ple-
riquePonticesCCurrirenf,intraie:uDunubij,qemvocantPelh, omnibus
exemplis nteremptifuntj&irtiis Gerardus epifeopus Chiandinus,i$ qui rela
tas iri clum,martyrum auxitnumerum. Petrus autem rex, qu fe teeipere teh>
B
 84 MICH. RITII DE REGIBVS
caret in Auftriam,ab itinere retraftusocciditur, acinbafilica Quinqccclcfie-
fi,quamipfecondiderat,fepultuscft,anno reditus fui vigefimotertio.
Ncc ita mult poil exceflt vita Leuenta, regnumquerediit ad vnum An-
dream,qui Coronan voluit ab epifeopis, ii qui fuperfuerant ex caedei catholic,
apud vrbem Albam,edi<oq; iuflit,vtomnes Vngari,relicb fuperftitione, redi
rent ad verum Dei cult, Chriftiq; fdem , qua dmus Stephanus eos inftituerat,
vkimumqj fupplicium ftatuit in eos, qui contra facerent. Andreas igitureo no-
mine primus,&inordineregumquarms,Belamfratremducis Polonia: genero,
cumtotafamilia,reuocauitinVngariam,regniquepartieipemfecit,vtipredua$
regni partes obtineret,BelatertiamDucis appellatione.Sufcepit Andreas exiu-
fto matrimonio filia: RuthenorumDucis Salomonem & Dauid, ex pcllice ver
Georgium. Belagenuitex Geyfa Polonia: Ducis filia Ladiflaum, exulapudPo-
loniam,poftque eius in Vngariam reditum,alterum nomine Lambertum.Con-
didit Andreas cnobium diui Aniani pontificis Aureliorum,in loco qui dicirur
Thion. Henricus autem rurfus inftaurato bello,petit Vngariam,perfequumrns
recens illatam Petro iniuriam. Sed eius conatus irriti fuerunt,ngrute tanta re-
rum omnium inopia, vtcoa&us Andrew Belaequepacemperpetuamdarefue-
rit,infetquere,reduc"ris in Germaniam copiis, Vngariam fratribushabendam
reliquit,affinitate contra&a. Nam filiam defpondit Andrea: filio Salomoni, qu
pater appellari regem feviutepaflus eft , etfi nondum quinquennium puer ex- le
cederet. In quo rratri quoque Bla: fecit iniuriam , cui fpem fuccedendi polt
eius obitum dederat , & pft inuitumeompulit aflentirecoronationiSaJomo-
nis. Hacindignatione Bla motus, inPoloniam feceit , Andreas adimperato-
remfocerumSalomonem emandauit , vn cumpluribus Vngaria: principibus.
Interea Bla ,paratis ad bellum neceflariis , acceptas focero copias in Vnga-
riam ducit. Andreas ad nuncium tumultuario exercitu comparato,
auxiliaribusab Henrico duce Boemiae,quem mercede coduxerat, obuiam B
la: progredirur. Ad amnemTitiamcollatisfignis dimicatum , donec ad&lam
belli Mars inclinai! it. Andreas fuis defertus, infugamfeconiecit, intercepois
ab infequutis equitibus occiditur,ac in monafterio diui Aniani, quod ipfe cou- -p
diderat,humatus eft.
Bla victoria clementer vfus, Germanoruni duces apudeum captiuos, hu-
maniiTim tradatos, gratis dimifit. Albam profecluS", regium capitis infignece-
pk,regnque pacato diupotitus eft,omniumq; primus apud Vngaros ex argen
to monetam fignauit,forumque & precia rebus conftituit,cenfus tributa mi
nuit. Quumque vno agmine magna vis Vngarorum concurrifletad eum , dum
Albaemorabatur, ac infano fremituflagitaret , vt abiurata Chriili fide, veteres
ceremoniarumritusinftauraret,ampliationemtriduipoftulauit: interea fubi-
tarium militem iuflt in eos irruere,multisque repente oppreifis,hominum va>
cordiam compefcuit.Obiitque tertio,exquo regnare cperat,anno,fort pro- 41
lapfus ex regali folio, dum ius inhominum conuentu diceret. Condituseftin
cccnobio Sauatoris Zeukzard,ab ipfo conftituto.
Audita Bla: morte Salomon, acceptis focero copiis, Vngariam petit, vn-
de Geyfa Bcl filius,viribus fuis diffifus,Poloniam f recepit ex fuga.Sed vbi Sa
lomon auxilia Gcrmanorum dimifit, imperatorquereuerfusinfua, Geyfa repa-
rato bello , contra Salomonem mouet. Sed res ad pacem certis conditionibus
verfa eft, audorque Defiderio epifeopo nuenit,vt Geyfa Ducis appellatio-
ne contenais, eadem qua: pater Bla poffideret. Idumfdus eft apud vrbem
Quinquecclefienfem, in qua Salomon prafente Geyfa diadema accepit , infe-
quentiq; noire, eavrbs incendio fortuito pene tota conflagrauit. Precibusde- 1
indeZolomeri Dalmatiarum principis , vterque copias eo dux it auxiliares, ad-
uerfus. Corinthos , qui Dalmatian quofdam fines occupabant. Re profperc ge-
fta,reduces, quod cnobium diuo Iacobo Palatinus inZechim ercxerat,dedi-
candumcurauerunt.EtSalomon,eiusq5fraterDauid,exfenuIlamfobolemfuf-
ceperunt. Ipfe ver Geyfafilios habuit, Colomannum Se Almum. Quumque
Bocmi,
 VNGARIA, LIBER . 43
Boemi, yiolato fcederc irrupTent in Vngariam > cm magna fua ftragc repulfi
ceflerunt: Vngarique Boemix fines ingreflijferro ighique omnia populati funt;
Eadem fortuna Chunos exccpit, inPannonix fines auios itrumpere, magnam-
queabegifle prxdam. MoX exercitum Salomon &GeyfaduXerunt in Albany
oppidum BulgariCjexcaa,qu6d hoftibus Vngarorum,contra pcis conditio-
nes,portas aperuiflent. Trimcftrisobfidio fit,donec ab Vngaraquadampul-
la, apud Albanos captiua, iniedus ignis xdificia corripuit , occafiohettique de-
dit Vngaris,vttrafcenfismnibuSjVrbemcaperentJngensindeprxdaaiporta-
ta,in qua partienda inter regem ducemqe diflenfio obortaeft : paulatimqj gli-
lo cente ira, re ad cxdem verfa j primo rex ducem pepuliti accedentibus deinde
Bocmis ad Geyfam,inftarato prxlio> regem Compult m fugara qui fe recepit
in arces Mofon & Pofon.
Dux ergo G eyfa vidofia potirus,regium nomen vfurpauitjaccepto de more
diademate,ftatimque templum Vacienfe cohftruxit. Jnterea Salomon im pera-
toris opibus Vngariam recipere temauit,irritque fpes eius non fuifler,niii Ger
manise principes Geyfa corrupti,perduxiflent imperatorem, vt infeda re do-
mum rediret. Porro Geyfa dudus (vt aiebat) confeientia, voluit inZugard e-
reptum Salomoni regnum reftituere}res tamen efFcdu caruit. Geyfaque tertio
quam rex appcllatus eft annojtnorboimplicitus obiit,elatusque eft ad bailicam
t Vacienfcm.
Succeflltei Ladiflaus frater , eius nominis prims, ab Vngaris habenas im-
perij fufciperecoadus,quum dicerer,alterum nefas elle coronari,Salornofie fu*
perflate,qui prior infigne regis aceperat,affirmabatquejipax inter eos tutafu-
mra effet,vitro Salomoni regno ceiurum,ducatucontentum. Rege Zolomero,
cui nupta Ladiflai foror erat, ab humanis abfq; liberis exempto,Dalmatia Cro-
atique Pannonix finibus acceflit. Et cum Salomone rem cp >fuit anno,qum
regnareccepitjquartOjpadusingentcmannumpecuniatm Verum comperta
Salomonisin eum confpiratione , comprehenfum conieci tin carccrem ifTe-
gfadi , vnde poftea emiflus , apud regem paucis admodum diebus moratus , ad
\o ducem HunnorumConfugit. Hunc ad belli focietatem perpulit^quum fidem
dediflet , eius filiam in matrimonio fe habiturum $ Tranflyluanamque prouin-
ciam dono daturum. Itaque paribus aufpiciis in Ladiilaum moUentes,ab eo vi
di, fuga vix euaferunt. Tandem Salomon vitam agens folitariam medio fub-
latus eft , fepultusque apud oppidum Iftrix Polrm Ipf ver Ladiflaus aduer-
fus Chunos, frequenter incurioiiibus Vngariam venantes profper pugna-
uit : Rutenos inuper& Polonos domuit. Quumque bellum moliretur ih Sart-
tepoluch , qui Pragam vrbem occupaerat vt earn ncpotiChoinado Boemo-
rumducireftitueretjin xgritudinem lapfus $ hud ita mult poftobiit. Impe
rium non peruenit ad Almum Geyfx filim , quem Ladiflaus fuccefbrem iibi
4c deftinauerat/cd ad Colomnumfratremnatumaiorem, Geyfa xtatis verecun
dia cedentc.
Colomnus crg ftatura breuis,inguablefus,& altero pede clads, ab Vn-
gafis in regium faftigium euedus eft. Inde inter eum Almiimque fratrern ort
diflenfione s audoribus vtriufque amicis, ab acie difcefliim, Ventumqi in collo*
quium , allatisquc in medium cladibus acceptis domeftica feditione , le'ui que
de caufa,patrum memoria fratres inter fe fobrinosq;, 0 alia neceifitudine con*
iundos,paricidaliprxlio occbifle, placuititaremcompnere: Abelloabfti*
neientjfiquidhaberent inter fefratreSjquodexpoftulareht,ngularicertamint
dcidrent. His conditiohibus flrmatapace,Colomannus exercitum duxu in
je> RuteiioS , qui rhlieri tum parebant. Eafupplex ad regem venit , inclemcnter-
que reieda, defperatione fufflpfit nimos & coniilium : nam Hniios eius au
xiliaresJit Vngaforumcaftr repente emittit,hi incautos adortivertnt in fuga,
ingehtqueftragecxdnk Habit Colomnnus eX priore c'onige Ladiflaum
Stephanumuefilios,Amiflo Ldiflao fuperduxitalteramjqiiam paul pftdi-
fnifit in adulterio depreham , qu iam ex ea fufeepiflet fili nomine orich, *
 844 MICH. RITI DE RGIBVS
quo natus eft auito nomine Colomannus. Quumque res nouas mbmdemoiH
retur,Almum fratrem,eiusque filiurn Belam,captos luminibus priuauit.Rumor
eft Colomannu,quum Varadienfis epifcopus eilet inauguratus, Romano pon
tfice refecratum , eiusque permiflu, depofito facerdotio creatum regem. Mifit
&is in Apuliam copias , Veneris conduda claTe,duobusq; maritimis oppidii
occupatiSjMonopoli Brundufique Venetorum prxidiumimpofuit.Obiitan-
noSalutis millefimo centefimo quartodecimo,quumregna.flet annisviginti-
quinque,menfibus quinqu.
Habenas regni Stephanus excepit eius filius,qui Roberti Guifchardi filiam
duxit vxorem. Copiis infuper auxiliaribusin Ruthcnos immifit , vt opem dad '
ferret,aduerfus fratrem bellum gerenti,fed infeda re,duce mortuo,rediitprin
cipibus regni coadus. Bellum quoque fu feepit in Gra:cos, quibus maximisaf-
fedus incommodis,pacis condiaones accepit. Quumque mhilliberorfufce-
piflfet, Almi filium Belam,fobrinum fuum,quem Colomannus (vt diximus) ob-
excauerat, in fpem fucceionis erexit , in matrimonium datacomitis Seruiz fi-
lia,qux Geyfam filium peperit. Exinde lapfus in argritudinem,defundus eftan-
no,poftquam regnare cocpit,duodeuigefimo.
elxtametfi capto luminibus regnumftetit,cxeademq;coniuge,cuinomcn
Helena,treis alios habuit filios,Ladilaum Stephanumq; &: Almum.Crudeliter
animaduertitineos, quorum conilio Colomannus Almum patrem, lequeob-
excauerat. Interea Brochus,ex adulterio fecunda: Colomanniconiugisedims,
afFedans regnum , Ruthenorum Polonorumq, copiis adiutus, in Belam fufee-
pto bello,parum fliciter adlocum,cuinomenSceo, pugnauit. Annodemquc
principatus fui dcimo Bela diem claufit,elatusque eft in Albenfem bafilicam.
Geyfapatrifuccefit, inlucemeditus in priuata patris fortuna, qui fratresex
arce Pofon,quam ex improuifo oceupauerant, res nouas molientes facile pepu-
lit. Imperatorem praeterea Conradum,Lodouicumqj Francorum regen^copiaj
adrecuperandamHierofolymamducentes,hofpitiofufcepit. Exerci turn quo
que duxitin Ruthenos,vt illatam focero perfequereturiniuriam.Quumquerc-
gnafletannis vigint,menfibusqitribus,ab humanis exceiit, anno Sal utis mik^o
fimo centefimo fexagefimo primo, fitus in eodem cum patre conditorio.
Imperium Stephanus excepit,eo nomine tertius,Geyfa patre ortus. Is La-
diflao primm patruo,moxq; eo defundo, Stephano Ladilai fratre bello pc-
tituseft. Sedacic vidor,&fupcrato Stephano,regnauitannisduodecim,mortc
obita,Stridonr condituseft.
Bela, Stephanitertij filius, ab humarts exempto patre,loco fratris habenas
imperij fufeepit. Hic externo nullo bello tentatus eft,ocio potitus pacis,opibus
intentus,moresacri cenfuracorrexit,infacinorofos animaduertens omnes,vn-
decunque copertos habuit ex fu ditione: nec prxtereamemorabile quicquam
geflit,annis dece &feptem, quibus in vita fuit. Apud Albam fepukus eft, Eme- 4*
rico & Andrea fuperftitibusliberis.
Res ad Emericum peruenit, eque potitus eft ociof , & abfque iniuria bel
li, annis circiternouem. Deceffitquefuperftite filio Ladiflao , quemfuftulitex
Conftancia Aragonia : tumulaturque in Agrienfi templo , anno Salutis milleli-
mo ducentefimo
Ladiflaus ab eo, nomine eo feeundus , amuTo patre , regnum breui tenuit:
nam intra fex menfcs,adolefcens adhuc,immaturo raptuseft obicu.
Ladilai morte , Andreae fecundo , Ladilai patruo, ad prineipatum patuk
aditus. Huic ex Gertrudis connubio liberi fuere , Bela, Colomannus, Andreas,
&Elifabeth,ea qua: pft,vbihominemexuit,in clum relata eft. Gertrudis au- J*
tem,quum vni fuorumfratrum,qui earn vifum venerat,Bancabani munis foro-
rem produxiTetjin fe caedem conuertit. Nam Bancabanus, comperto germana:
ftuprojdebacchatus eftinaudorem,Gertrudimq; iteratis vulneribus interemit.
Andreas Hierofolyma duxit exercitum ex voto,quodBela pater fufeeperat. In-
dque protomartyris Stephani , Margarita:^ virginis auexit capita, dext rasque
Bartho-
 YUGARA* LIBER. L U
Bartholomaei Thomaeque apoftolorum,hydriamque vnam ex fex,in quibus a-
quam Deus noftcr in vinum comutauit. Annos trigintaiam regnauerac,quum
morbo folutusjclams eft in coeriobium De Egrus,vt appellant;
Eiusliberumnatumaximusab fuo nomine quartus,imperiu Bela fufeepit.
Hie ex Maria, Coftantinopolitani Imperatoris filia, genuit Belam, qui viuo p
tre deccfit,& Stephanum Bela regnoTartari cu maximis Vngariam copiis in-
uadunt. lis obuiam BelaprogreTusjapud Humen Sceo,cmiTa pugna vi&us,a>
gr pedibus falutquaefiuit, omni fer iuuentute deiderata. Tartaros Vngaria
triennio potitos,infua conuerti coegit,inopia c5meatuumorta,bellis intenun-
ic &afatione,ex qua multa hominu milliaperiiflecontat,ctiam poftquam Tartari
copias reduxerunt. Cum Boemis idem Bela profper pugnauit. Apudinfulam
Budenfemfato conceflit,annregnifui trigefimoquinto,elatusinbafilic Dei-
parx Virginis,quae curationiseft eorumflaminum,qui fe Minores appellant.
Mrtuo Bela,Stephanus eius nominis quartus,fratrum natu minimus^atri
fuccefit aufpiciismelioribus : nam domuit Boemos, eorum fuperato duce Q-
thocarojfecundum amnemRapcha,Bulgaros imperata facer compulit: &hxc
onmia,intra biennium quo regnauib Obiit& pe mortem, in qua pater, nfula
budenfi,fuperftkibus liberis, Ladiflao^Marique ea , quae Carolo nominis eius
fecundo, Sicilia; regi,nupit<
*e Ladiflaus itaque fui nominis tcrtius,anno ab humanitre Dei noftri mille-
fimo ductefimofeptuagelmofexto,regium capitis infignefumpu. Auxiliari-
busq; Gcrmanorum copiis,Othocar bello repetir, eque in acie carfo, vertitur
m Cumanos,qui fines Vngarixhoftiliteringreifi,populabantur duce ldamur..
Eadem belli fortuna fuit,qux cum Boemis: nam Cumanis adinternecionese-
fiSjVix tfufa fuga pauci cUpfi, ad Tartaros vfque penetrauerunt, eosq; ad repc-
teridarn bello Vngariam facile perpulerunt,omniaque ad vfq; locum, qui Pelh
appcatur,igni ferrque vaftarnt. Huic Ladiflao, Caroli filia fui nominis pri-
mi,nupta fuit,fed ea dimifla,plures ex Cumanis vxores fuperduxit,hec Legato
Pontificis,eo nomine Vngarim profe&o,perduci potuit,vtiniuriofe remvxo-
50 riam non traebret. A Cumanis, quorum affinitatc ceteris omnibus habuit po-
tiorem,miferabilicer interemptus eft,annoprincipatus fuidecimoquarto,exeo-
que regni fortuna relabi cpit, quum nullam fobolem reliqui/Tet.
Iamque ventum eft ad Andream nominis eius tertium , Andrea? fecundi ne-
potem, eius qui fuit Ladiilai, qui nouiflm vita fundus eft. Vnde fatis apparet,
Andream & Ladiflaum fuiflefobrinos. Andras enim fecunds, dumrediitab
expeditione, quam fufeeptam demonftrauimusin Hierofolyma,MarchionisE-
ftenfis vfushofpitio,eiusfiliamduxitinmatrimonium,exequegenuitStepha-
num,inlucemmortuoiam ptre editumj quem vocantPofthumum. HuicVe-
tieti generis matrona peperit Andream, cognomto Venetum^ qud matre Ve
te neta ortus , Venetiis educatus effet. Andreas igitur interempto Ladiflao, dia
dema furtipfit i annque principatus fui fecund, bello domuit Auftriam. Ve
rum Bonifacius oetauus, efflagitantibus Vngariac prineipibus, CarolmRober-
tum, Caroli fecundi nepotem Mariaeque,regem Sicilise,qui Carolo Martello p
tre nats erat, in Vngria: regem dclart , eo nomine , qd Vngaria! regnunt
magis ad Carolum Robertum , quam ad Andream pertineret , quoniam Ladif-
lai tertij foror Maria, fuerit auia Caroli, Ladiflasquc nulla reli&a fobole decef-
ferit. Sed ca res Andrea? nihilo profuit,na contemptis Legatis,quos ob id ipiu m
pontifex Vngari miferat, A ndreas,ex quo regimen aeeepit , annis vndeeim po
pulos in officio fuque fide continuit, obitque die, udse conditus eft ad aedem
0 fratrum Minorum.-
Mortuo Andrea,Carolum loco regis habebnthi,qui eumeuocarat. Verum
Colcenos Archiepifcopus, Agrienis,Varadienfisq;,&: Vacienfis, Chianadien-
s,Bozncnis,& Scepfenenfisepifcopi,Venceflaumj quem genuit Othocarus is,
quem Ladiflaus in aciececdit, Boemixregemfreqentcsadeunt^ortantur^,'
1rt Vngariae regnum capeffat,quod ad fe iure pert-ineret.
, iij
 S4< MICH. RITII DE REGIBVS
- Erat cnim Vcncc flaus Annae, elx quarti filiar,Vcnccflai, de quo totici iara
diximus, amitx nepos. Is extra Boemiae fines dum nollet egredi, paterno nomi
ne filium Vence flaum reg ddit Vngaris. Eares maxime mouit Vngarixpro-
ceres,vtVenceflaummauellent,quodverebtur,nepontifexiusimpondirc-
gis vfurparet. Ac v t facilius,quo iure Carolus & Venceflaus ad regnum niterca*
I
tur,omnesintclligant,infrgtadus & ftemmadeferipfimus.
Andreas fecundus,uipes
r Stephanus natu proximus,
Ex Sicphano^ Ladiflaus fine Hberis, &
CMaria regina Sicilia:. H
p. *. Carolus Robcrtus,
tx Maria CaroiusMarteiius.
r A nna Boemiae Regina,
Ex Carolo Martello < Venceflaus filius,
Venceflaus nepos
Contendcntibusitaque Carolo Roberto , quem fimplici nomine Carolumvo-
cant Vngari , Vcnceilaoq; qui Ladiflaus ab eis appcllams eft , cuius res fuperio*
fuit,acceptque folio, quumnonomnes, ctiam qui ftudioieeuocauerant, eius
imperatafacerent,inBoemiamferecepitadpatrern,cumdiademate.
Qnod occalionem dedit Vngaris, vt chonem Bauarix ducem , regem ia- *
lutarent. Is Ladiflao capitis infigni recepto, venir Vngariam, am oque a Chri-
fti natiuitate milleiimo trecentefimoquinto inauguratus eft in regem, Vefpri-
mienfi Chianadienfique Pontificibus , apud Albam. Quumque regionem pe-
teret Cedeln, Bla filio comit , comprehenfus a Ladiflao VamodaTranflylua-
no,coniectus in carcerem. In fequentiautem anno milleiimo trecentefimo no-
no , frater Gentilis Cardinalis , latere legatus ,totum annum moratus Vnga-
riat,cenfuras,S a pontifice diras in cos promulgauit, qui Carolo non parebanr,
& in Vaiuodam Tranflyluunum , qudereptum Ochoni diadema non -
ret. Vngarineglectareligionc ,dirarum fecuri fuerunt ad annum millefimum
trecentefimum decimum, donec in campum,cuiRaptum noraen , aduoeau \
vndique concione, omnium confenfus & ftudia inclinauerunt in Caro'u,quem
recuperara Ladiflao Vaiuodacorona,demoreornauerunt. Exinde quumar-
cem obiideret , eo quod ab defecerat aduerfus Vngaros , qui Prefecto faue-
bant , immite cruentumque praelium gcfllr , ex eo tarnen excefit victor. Vxo-
reshabuittreis,Mariam,Chazmeriducis Polonorum fihamjdcindc Beatri-
cem,cuipater, Romanorum fuit Imperator, fororem regis Boemorum, de fa
milia Lucenburgenfi;tertiamElifabeth,alterius Boemorum ducis riii.im Ladif-
lai. Qux duos ei peperit filios,Carolum, qui intra annum , diem claufir , Ladif-
laum,quem pater amifit, exacto propluftro,Loyfiumque,&Andream. Qui
dam Felicianus eques ,regi , eiusqj coniugic liberis parare perinfidias 4
aufuseft. ApudViiTegradum prandebantinregiaCalendis Maij,quum Felicia
nus mpetu facto regem percufit in dextera, quatuorqj reginae digitos amputa-
uit, fed accurrentibus illico ftipatoribus , ipfe trucidatuseft , omnesqj coniurati
per omnia exemplaludibriqueexcarnificati,fupplicioafFectifunt. Mou i tex
in de contra Bazarad Vaiuodam, Valachorum hortatu , Vaiuodac TraruTyluani,
Dionyfiiquefilijlanchga. Principique vitro Bazarad pacishoneftam condi-
tioncmrecufauir,eamq5 paulo pft, exercitu commeatuum penuria laborante,
petere coatus eft. Pactisque cum Bazarad indueiis, exercitu m red ucebat: vbi
ver quafdam fauces , prseruptis vtrinque ripis , anguilas ingreflus eft , Valacha
quifubfidebanttcrgofrontque, repente fublato clamore, farcinis impediros eel
Vngaros aggrediuntur iniquis locis , omnesqj ad vnum pene trueidauerunr. I-
pferex,opefamiliari,fubindemutatavcfte trepida fuga vixeuafit. Egit ctiam
cum Ioanne vigefimofeeundo, Romano pontifice, vt Andream eius filiu m
ximo natu proximum,Sicilie regem declararet,aflentite Roberto, qui tum re-
rum inea potiebatiu-, qud Andreas Ioanna eius neptis nupta erat. Ipfeq; cum
filio
 VNGARIiE, LIBER IL 847
filio pfofedus eft ad rcgnum,fcd infeca re,fe rcccpit in Pannoniam, Andrea fi
lio fine diademace princip at uq; fub ipfius Roberci potcftate relido . R euer fu s in
fua Carol us , cum toemix Poionixq; regibus in VTegrado in colloquium ve-
ni t,in omnemqj vitam cum lis paeem feciclbi quoque cum Carolo fdus in't
LochJcaRuthenommdux,Cbafiiuras Polonix Rcx,annoSalurismMefimotrc
centenmonono. regno ce ilk apud Viegradum Lodouico , Carol 1 filio maiori
nam,cius ex fororc nepoti. Ipfe Carol us obcinuit etiam a patre accepcum Saler-
ni principatam,moncemq5 Garganum,regnque Vngarix,Dalmatix,Croacix,
Raniz,Scruix,Galaaz,Lodomerix,Comanizq3,&Bulgah,quadraginuduo-
bus a nn is . Annque Salutis millcfimo t re centelim o quadragefimofecundo,de-
cimofeptimo Calendas Augufti, vita fundus eft apud VTegrad 1 cadauer Al-
bam tranflatum,magnific ipulrumcft.
Patri fuccefit annos agens fepcemdecim Lodouicus. Is in ambus Tranflyl-
uanisdomuic Sazones , Alexandrumque Vaiuodam Tranfalpinum , qui fubla-
v.s am .ni s a parre defciuerar, imperara facer m pul it. Elilabcth eius mater in
Apuliam venir, indque Romam , mox in Vngariam , eueftigio relicto reuertit
innere. Lodouicus impecum Joannis Boemorumrtgis,aduei(us ChalimrPo-
lonixregem,pcr Legatos expedirionc fada compeicu:r,&: Tartaros, qui Tranf-
fyluanos attentaban t, i nge nti eorum dira clade. Cum Stephane Bao Boznen-
c fi rege iunxic afEnitatem , duda vxorcElifabcth eius filia , cuius opibus elatos
Croacise prncipum fpiritus contu di r,coegitque dido audientesefle.Profcdus
laderam cum copiis,vt earn vrbem eximeret,infeda re domum redit. Quu r. .-
qaecius frater Andreas , Sicilia: rex , refte fenca fuipenlus apud Auerfam fuif-
fet,a loanna eius nominis prima Andre x coniuge, Lodouicus non minus de-
buk,earc permotus ,colfatoexercitu , Neapolim perfequururus iniuriam per
git, vltrb expeditioncm fequutis, Malatefta Ariminenfi, Philippque Mantua-
no prncipe, &Francico Forohuienfi. DirhYa rebus itaque fuis loanna, cu Lo
douico Tarenti principe, cuiinterempto Andrea nupferat, aduentum Loduu-
ci non expedauit , (ed tn bus tanrum longis nauibus appulli M juiiam,inde A-
5 uinionem fe receperunc Itaque Lodouicus omnium lummo lludioexceprus,
Neapoli totque regno potitus cft. Habitqueinconfciosnecis Andrexqux-
ftione, Dyrrhachij ducem vltimofupplicioaecit. Duosqi Lodouiciprincipis
i arenu traeres,in carenis Vngariam deducendoscurauit.eoCarolum quoque,
Andrcx impuberem ri! ,m;k. Ipe paulo poit,impo litis regni prxfidio,Laczk
Vaiuoda Tranuyluano,Volfradque De V olfrad equite Germano, cui Neapo
lim prxcipu credidit,in Pannoniam reuerfuseft. Quumq; Neapolitani, a m-
panique,eiedo V ol : ado defecifenr , copiasque ducerent in Vaiuodam, is o b-
uiam progreTus in agro Auerano hoilem confecic Exercirum quoque Lodo-
uici Tarenti principis,propemocniaNeapolis ipe Vaiuoda cecidu. Sed loanna
: Lodouicusque Tarcntinus, Auinione Poncifici vcndita, ex ea pecunia repara-
as viribus, Neapolim bello repetebant ,quum Lodouicus Vngarixrex ,euoca-
tis vndique regni fui Principibus , auxiliisque Gcrmanorumpedicum quatuor
millium , per Adriaticum mare , copias in Apulix littus expofuit ad vrbem Si-
ponrum, quam Manfredoniam nunc appellant. Eacp ftatim dednione recepta,
Germani milites , quum rex hibernare t apud oppidum Bari , quum dirpere Si-
pontum vellenu , orta inter fe ciuesp & repugnantes Vngaros fe dit ion e , in cx-
dem veril , magna ex parte trucidati funr. Reliquix Germanorum Lodouico
d imilla: h lege, ne fe hofti adiungert. Ex ri aro Lodouicus protmus in Canu-
fiumduxitjin cuius expugnanone,dum per fealas mris admotas intrpido gra-
> du nititur,idu lapidis accepta plaga, prolapfus in arcis foflam,opc fuorum,luaqj
virrure incolumis euafir. Inde Neapolim per Luccriam petit, Auerfamqj ftam
obfidionecinxitjvbi vu In us accepit inpcde ex idufagitte,nec deftitit vrbem
premere , tertioque pft menfe compulit ad deditionem, penuria cmeatuum.
Nec oppidum folm, fed Cards Prxfedus, Iacobus Pignatellus, in regis fidera
venit. Appetence Ludorum fxculariumfolenm tempore , quod in melius con-
B iiij
848 MICH. RIT II DE REG IB V S
uerfo rim cacremoniarum Iubilcum noftn vocant,quum regnum prasfidio fir-
maiTet,ipfe Lodouicus in Vrbem Venic,& inde pal poft Vngariam.Sedtricn-
nio pofl: vidus,affidiiis efflagitationibus Clementis Sexti,rcgno ceflit 1,
fratrcsque LodouiciTarentini, quos apud Viflegrdum feruabat in vinculis,
dimifitjin Vnetos fufcepto bello,pro fccipienda Dalmatia,quam Vngari con-
turbatam occupauerant.ObfeiToq4ieTaruifio,quum plura circm fintima op-
pida vi cepiiTet, Legatos obfidiom caftrisquepraefecit, ipfe paruo prxfidiodo-
munirediit.Et iam non tantutn Dalmatiam reccperat , fcdantiqui quoque Vc-
nctorum iuris aliqua redegerat in poteftatem,fed ea poftea,padapace cum Ve-
netis,reftituit. Ab incurfionibus etiam Lituanorum Rutenos exemit,eamquc
gentem per fuos aliquandiu duces adminiftrauit. Auxilia ter Eccleilae miutinl-
taliam,contra vim tyrartnorum, qui contre&abantea quae Pontificis erant,Bar-
nabamque& Galeaz Vicecomites, infeftos Bononiac compefcuit. Alberto pr-
terca Auftrix duci fuppctias tulit in Turegienfcs, qui ab dcfecert: hi noftro
tempore focij funt Heluetiorum. Sufcepit expeditionemquoq; in Vulgariam,
&Strachmerum Vulgariar,vtfemetipfe nuncupabat,Imperatorem imperatafa
cere coegit, ac habuic incuftodia apudarcem Gamnech, demum recepta ab eo
fidcjiuramentoquCi fe dido regis obedientem fore, necvnquam hoftiliamoli-
turum, dimifitinregnu. Mouit &aduerfus impcratorem Carolum, verfus Mo-
rairtumjfcd nulla memorabili re gelbreduxitcxercitu. EiusauuncuioCha/i- w
mero vita fundo , Polonia: regem fe gefit. Ab omnibus Vngariz finibus He
breos exegit, hique fe in Auftriam Boemiamque receperunt. Condidit&Ere-
mitarum cnobia,facellaque Deiparavirginis honori dicata.Lodouiciprinci-
patu,eoquc maxime adnittc,Cumani Trtarorum casremoniisabiedis, ad ve
rum Dei cultum , Chriftianumque dogma tranfierunr. Eorum fequuti funtex-
emplumin Bozna Patrini,Sclauique,fed inreligionediu non periliterunt. Per
idemtempus, OlachiMoldauiam vacuam cultoribus occuparunt. Habuit Lo
douicus in matrimonio Margaretam,quae nullo edito partu, mature deceiEr.ac
Eliiabeth, ex qua tres tantm puellas fufeepit. Qurum Catharina natu maxi-
mam,Virginem, innuptamque extulefunt, alteram nomine Mariam Sigifmun- }o
do BrandcburgenfiMarchionicollocanmt, cumfpefuccefionisinregnuPan-
nonias.Tertia fuit Aduiga , cui Polonia: regnum ceifit in partem paterna: hxre-
ditats,qua:Principmconfenfu,Iagula:nupfit,Lithuanorum regulo, qui nuper
acceperat Chrifti religionem cum duobus fratribus, ipfoque dieluftrico facri
baptifmatis pro Iagula Ladiflaus eft appellants. Obiit at Lodou icus tertio idus
Scptcbris,anno Salutis milleimo trecentefimoodogciimofccudo. Conditusin
facello iacet,quodipfe viuens in bafilicadiu Virginis apud Albam conftruen-
dam curauerat,regnauit annis quadraginta,menfe vno,dicbus viginti duobus.
Hucujquefccundu Bonfim\dtcas.
A morte Lodouici,Panonia: regnum reciditin Mariam, Lodouici fili^ qux 40
bienio polquam capitis in figne fumpit,ab iis,qui maxime fi bi debcbat, Lo-
douico ptre lummis affedi beneficiis,inita confpiratione,valde laborauit.
Euocatus enim Carolas^ Andrea: filius, regno Sicilia:, per Epifcop, Zagra-
biehfem,cl ; lie dclatus,oram Signix tenuit, inde Zgrabiam profedus , Budam
trant per fpeciem compondi tumultus, ex commodo fororis. Ab vtraq; Re
gina, matre hliaq; ,obiiam progrefis, honorifc exceptus.arcem occupt. Eli-
f.ibethcum filia Maria metu periculi elapfx.a fuga retrahuntur, Albamquc cum
rege deduda: funt, vbi Caroluscccptodiadematc^ Budam reucrfus. Haudita
multo poft Eifabeth,& Nicolai Palatini de Gara, per fpecicolloquij, circum-
itentus infidiis, Blafio Forgach accepta lethai plaga, comprehenfus in care- jo
rem conieduseft,vbi vel ex vulnerc,vcl indito veneno vitam mifcrabihtcrex-
halauit. Ipfa: vero Regina: forte extra Buda: muros egrefla:,modico familiarum
comitatu,vixoppido,cuinomcnDiaco,propinquaueranr,oecceIoanncs Ba
nns de Hcruath cas adortus,Nicolao Palatino, Blafioqueobtruncato,captiuas
agit. Proximaque node,blifabcth in proximum flamen mergitur, Mariam Ba-?
nus in
 VGARIifc, LIBER I. *
fetisiCl:oati<iduxit,ibiqucinvinculishabuitinarccCuprx,<oncca<luen-
tu SigifmundiMarchionis, ipfiusMariaefponfi, qui nunciabaturvalidamBoe-
morum mahum ducere,territus,ada&a iurare Rcginam,iniuriamnon vlturam,
dimilitad Sigifmundum, Budam.
Salutis igitur anno milleimo trcenteimo ocbiageimo fexto,rdgi Princi
pes, habito conuentu,refercnte Regina,apud Albam decrcuert, vt Sigimun-
duSjCelebrato cnubio,Pannonic regnum capeTeret. Ornatus itaque corona,
contratas vndique copias in Banum,Ioannemque DeHoruath,vtiniuricon-
iugisjcxdemque focrus vlcifceretur,educit. At ipfe Banus , vbi Pofegheuar op
io pidu.quo fe receperat, obfidione premi vidit,amne proximo Saude tranato, fu
ga peruenit in caftrumDobor. Infequente Sigifmundo magns itineribus ,d
iam poitis ad oppidum caftris,ad folitas artes conuerfus Banus , elabi tentauit,
fed inhoftes incidit,adSigifmundumque dedudus eft. Qui Doborexpugnato,
Bofnaque & Croacia coadis imperata facer, IoanncmBanum, omnibus ex-
emplis antea cruciatum , vltimo fupplicio affecit apud vrbem Quinquecclei-'
fem,cotentus Epifcopum Zagrabricnfem,quoadvixit,exilio mul&auiTe.Mol*
dauiamdeinde domuit, Stephanoque Vaiuodaeveniampettidedit, coa&um-
que iurare ineius verba tributum quotannis de more perfoluturum, dimiitin
honore magiftratus. Sextus agebatur annus , ex quo regno potitus , exercitum
**o conduxit in Valachos, qui Turcas euocaueruntin auxilium , rebusque profpe-
rgeftis, hoftibus profligatis , oppidum Nikodobfidionecinxit, vi cepit,
bterea Regina diemclaufit,&: Ladilaus, cui nupta Reginas foror erat, Polonia:
rex Vngarias regnum iure hxreditatisad vxoremfuamtrahebat, ingentiq; ma
nu VngariE fines ingreTum Ioannes Strigonienfis pontifex,quoadmaiores ad-
uenirent copiae,moracus eft. IntereaTurcarum princeps Amurathes, qui Gran
ds inter fe fuper imperio diflidtibus,ex Afia traiecerat inEuropam, magnam-
que Thraciae partem ubegerat , obiit diem. Eiusque films Pafahites , incredi-
bili fucceflu omnemThraciam ,TheTaliam Macedoniamque , Phocidem 8
Bccotiam occupauerat,& iam Myfiam,quam Bulgariam vocant, Vngaria: con^-
30 tributam bello petebat , vnde Sigifmundus ab eo , mio caduceatore petiit, vt
ab eo conatu defifteret. Isaftutocallidoqueconuliorefponfumdiftulit,quo- *
ad totaprouincia potitus eft: pft armorum varia genera conferri iuflit inquan
dam fu: domus aulam.accerfitocpe caduceatori, Haee^nquitjpofidendis My-
fix finibus habeo iura, arma digito monftrans. Ex quo Sigifmundo necefe fuit,
anno regnifui decimo,collatis vndique viribus,expeditionemfufcipere contra
Turcas. Habuitque voluntarios belli focios ex AngliaGalliaque plurimos, illu-
ftri loco natos , & in iis Burgundiae ducem , qui ftudio defendendacreligionis,
vlcr,fuisfumptibus)adidbellumproperabant.EtiamMyfi3; fines agmenSigif-
mundi tenebat,oppidaque Orifzum,&: Biolinium,Turcarum pracfidio firmata,
uo vi ceperat,quumcaftra circa Nicopolim pofuerunt,anno Salutis milleimo tre*
centefimo nonagefimo fexto,ntra Calendas Odobris. Eare Turcarumprinci-
pinuciata,qummaximis potuitcopiis,Bulgariamproficifcimr. Ad diempra:-
lio conftitutum, dum Galli primam aciem fibi expetunt, primumque hoftium
impetnm fuftinere,pulchrum ducut,auidius inchoato pra:lio,prius quam omnis
acies explicaretur,ab equis defilierunt, vt aequo Marte cum Turcis cxperirtur<
Quumque equifine cuftodibus incaftrarediiflent. Vngari Gallos ab hofteex-
bs rati}mmulmaricceperunt,ordinibusque turbatis , Turcis grauiter infiften-
tibus in fuga coniedi , Sigifmundum quoqj traxerunt . is prim Cftantinopo-
lim,deinde Rhodum, demum Dalmatiam Croaciamq; peruenit. Interea Pan-
jo noniequid principes, verfis inLadiflaiiamdefundifihuftudiis,e regno Nea-
polis euocant,fed is infelici patris euenru momtus,approperandum minime ra-
tus, aliquandiu rem diftulit. Interim Ioannis Strigonienfis Pontificis,illorumqj
dcCanufa,loannisquedeMarothope,Sigifmundusinrcgnumreccptuseft,fed
non ita mult poft principibus in carceremconiedusjinoppido Socios cufto-
ditur. TumLadiflai vexmum per Vngariameircumfemir, lamisque mutorum
8jo MICH. RITII DE REGIBVS
acclamationibus abfens rex appellatr,ad c LdikS iter inVngariam capef-
fit. Interea Sigifmundus fruftratis vinculis elapfus eft , opera cuiufdam vidux,
qua: Nicolai Palatini fuerat Vxor > mater 5 quibus cuftodia Sigifmundi
crdita erat. Ab ils itaque Moraiam dedu&o SigimUndojdedito iam fuae fuge,
rumore diuerfampartiufaftionesinteftina bella excitauerunt. lpfe vero Sigif-
mundus.eXercitu propere co, popularibs fuis obnix nauaritibus operam,
faueritibus etimnonnullis VngariSjVngarimrediitj mult po ft fuarecu-
peraut Ad eam famam Ladilaus,qui iam Dalmatiammagnis itineribus appu-
lerat, veftigio Neapolimrediit. Sigifmundus aduocato totiusregni conuentu
StephanumVaiuoda vltimo fupplicio affecit, apud oppidum Checeufum,fo- ic
ciosqi coniurationis partim egit in exilium,partim cpite damnauit , terro-
re continuit omnes in officio,nec inteftino bello follicitatus eft in vita.Quumq;
regnaffet annis viginti tribus,Romanorum rex creatus eft. Iterumq; bell mo-
uet in Turcas, arce Chlabocz, accepta clade , multis deideratis, do-
mumrediit. Per idemtempusfuperftitio, quam vocantHufitanorum,inBoc-
mia IoanneHus, in Anglia Itte Viklcffinftitutaeft,&ctus Adamitarum,
qui primi parentis exemplo , nudi degebantinfpeluncis , omnia quserentes in
commune. Quumqj maximus eorum natu , rem diuinam fuo ritu perfeciiTet,
ad plebem conuerfus , Gcnefeos effatus verba > Crefcite & multiplicamini,
reftin&is luminibus, omnes paifimdifcurrcbantadamplexusillius,quamcun- to
que fors obuiam proxirrtamqj dediflet. Is hominum furor quumbreui tantum
conualuiiTet,vt non modo fc ab aliorum iniuria tueri, fed vitro etiambcllo p
trent eos qui no idem fentirent,Sigifmundus { ex Pannonia G ermaniaq; colic-
Otis copiis,in eos mouit. Hi ver duce Zifca lufeo , qui altero captus erat ocu-
lo,raptis armis obuiam progreil,imperatorem vertunt in fugam , tanto ardorc
impetuqj ferebantur , infigne calicis in vexillo portantes : nam & hic error cos
tenebat , vt contenderent in vtraque fpecie communicandum. Quumq; Sigif
mundus concilio Conftanticnfi intereiTct ,hi quibus proficifeens Vngariargu-
bernacula commiferat,aduerfus HeruoiamSpaletiducem , qui fpecie vedican-
dx libertatis Vngaria:,res nouas moliebatur, infliciter pugnauerunt. Annoc \o
trigefimoquarto, qum regnare cpit in Vngaria Sigifmundus , infigne diaic-
matis accepit ex regno Boemix,& fi longe prius eopotitus erat, Venceflaofra-
tre fublato.Tumultus infuper excitatuseft rufticis affe:antibus,vt iaclabant,
rcgnum,quidiu vgati longe lateeme ign ferroque vaftatis omnibus^gr tan
dem fuperati funt. In Capita coniurationis vltimo fupplicio animaduerfum,a-
lios erTofls oculis, ut prazeifis manibus ad vnum dimifit. Exinde Sigifmundus
invrbemvenit jvbi ab Eugenio Quarto pontfice mximo , imperiale corona
coronatus eft. Vngariamque magno cum plaufu quafi triumphans ingreiTus ad
compefeendos oemia: tumultus red pergit , fubitaque vi morbi correptus a-
pud oppidum Pragam,graisetiam annis ,vtVngaros llluceumfequutos afa- 40
eibus Huffitanorum eximeret,aggrauante ctiammorbo,extra Boemix fines cf-
ferri Voluit.Sed nondum peruenerat in Pannoniam, quum feflus xtatc,xgritu-
dineqj,&: itineris labore,apdZnoimammigrauite vita. Quum regnaflet apud
Vngaros annis quinqaginta vno , in Boemia feptemdeeim , rexque Romano
rum fuiffet annis vigintifeptem,imperatorqe quinqu, a:tatisagens annumfe-
ptuagefimum,elatusque adbafilicam Varadienfem,conditus ineaiacet. Vnga
ria; Bocmi#queregnum,$igifmurtdi gener, Auftrijc duxexcepit,Elifabeth vni-
camSgifmundifiliam,ex fecunda ciuge nomine Barbara, Ciliae comicis Her-
man ni filia,habens in matrimonio, quam vmo patte,cum fpe fucceffionis ad V'
trunque regnumfpoponderat. j:
Is Albertus anno Salufis millefimo quadringentefimo duodequdragcfi-
mOjCalendis Ianuariis,apud Albam coronatus eft. Eius prineipatu Panones res
omniumTeuthonicorum , qui negociabantur,aut alia de caufa fedes habtbani
in finibus Vngariae,diripuerunt,editaingenti eorum cxde. Copias etiam duxit
Albertus in Huffitanos , qui fe reeeperant ad oppidum Tabor,abfe conditum,
natu
 VNGARIjE, LIBER IL gj
natura loci & opere munitifimum , quumque tribus mefibus obfidione fruftra
cinxifTet oppidum, infecta re domum rediit. Exercitum quoque numerofum
coegit aduerfus Turcas, qui quum diu morarentur , oceupatiexpugnandis Ra-
fcia , Epiro , ^Etoliaque, Pannones longa in caftris expectatione grauati , quura
Lupo gentili lingua conclamaflent,inuito rege, ad propria redierunt. Albertus
adueravaletudine correptus,itinere non intermiflo quum Viennam contende-
retjinualefcente morbo,diem claufit in oppid Ncine , quum biennio fer re-
gnaflet,anno Salutis millefimo quadringentefimo vndequadragefimo, relatus-
que Albam, ibi fepulturac honorem fortitus eft.Elifabeth , vxor Alberti , ferens
o vrerum,pot viri mortem rem tcnuit. Ambigcntibus Vngaris , vtriusfexus edi-
tura partum foret,Elifabeth in deterioremmagisinclinabatj&pueliam fore cef
tis argumentis augurabatur.
Ita'quc ea auctorc , regni principes mifis legatis euocauerut Vladiflam Lb
mania: ducem , fratrem Chafimeri Polonia: regis. Interim regina pucrum pe-
perit, cui nomen Vladiflaus etiam fuit. Verum fer reuocatis Senator] bus, V-
ladiflaus dux inVngariammagnis itineribus, rapto venerar agmine,plurimo -
rumftudiisexceptus adregnandum : neceo fecius Elifabeth , cumfuaifacbonis
hominibus , infantem quatuor partu menfium detulit Albam , coronaque de
more ornatum,pera&isfolennibus,Viflegradumrediit.Tenebat Vladiflaus Bu
dx arcem fponte praife&o fa&adeditione. Diadema fecum regina eruandum
afportauit,elufisque proceribus, &: filium&coronam emadauitad Fredericum
Stiria:ducem,quicreatus Romanorum rex erat,&puericfanguineus. Quum*
que varia fortuna diu certaTent,Vladilai fatbo fuperior fuit,operaprcipuc o-
annis de Hunyad, aquo Matthias Vnganxrex originemtraxit , Vladiflausque
rexappellatus , inligne capitis accepit. Per eofdem dies ipfe loannes de Hu
nyad Vaiuoda Tranfyluanus , aduerfus Turcas fliciter faepe pugnauit. A <*e-
baturde conditionibus pacis inter Elifabeth & Vladiflam , periegatum quen-
dam de latere, quum repente Elifabeth vita excefit. Induca: annorum de
cern , Turcas inter & Vngaros paita: funt, quasVngarigrauifuacladeviolaue-
3 runt. Namcommiflo pradio,rexVladiflaus inaciedeideratus , dipfful fu-
gatique,maximaaccepta clade vixeuafemnt ,anno principatus Vladiflaiquar-
ro. Rebus affliris,Vngari animum appulemnt adLadiilaum puerum, Alberti
filium , quern apud Fredericum educari demonftrauimus. Habitoque folen-
ni conuentu totius gentis in campo Racos,anno Salutis millefimo quadringen
tefimo quadrageimofexto, vno cofenfu regem crant Ladiaum , tutoremque
impuberidant loannem Hunyad Vaiuodam,moderareturomnia,quoufque rex
integra: eflet a:tatis. Is loannes, accepta tutela, nihil habuitantiquius ,qum
Drakul vlcifci, & eum quoque Vaiuodam , qui I oannem detinuerat in vincu-
lis, ad vfquefuperiorisVladiflai mortem. Expletoqueeius poena animo,rebus->
s que pro tempore compofitis,Ioannes & Vngari.a Frederico diadema, rcgemq;
iuum repofcunt , Optimatcsque vn cum Ioanne , Viennam regem falutatum
profeifunt. Ipfeque loannes titulo comitatus By ftricenfis honore iureq; do-
natus eft rege , nee non infignibus rubri leonis in albo campo. Per eofdem
dies, Nicolaus Quintus Romanus pontifexomnes cruce fignatoseuocauit,du-
ceq> loanne Capiitrano,viro fumma:fanditatis,eiusfcda%qua:Minorudicitur,
in Pannoniam finitimaque loca milit, vt bellum contra Turcas grrent. Nam
Mahumetus Amurathis filius , obfidione Conftantinopolim cinxerat, &ante-
quam nolri auxilio irent,expugnauit.
Ladislaus annum agens quartumdeeimu, Chriftiani natais anno millefimo
quadringentefimo quinquagefimo tertio venit in Vngariam^bicnnioquepft
Mahumetus victoria Conftantinopolis elatus , Vngaria: fines ingreflus , obfi
dione cinxit oppidum Nandoralbenfe. Quumque rex Ladislaus, &: comes
Vdalricus, Ladislai maternus auus , cuius coniili gerebat omnia , Vienna fug*
petiflentjauderetque nemo cum tarn numerofohorrendoqihoftecongredi,lo
annes Vaiuoda comes Byftricenfis vkr nomcdedit,& ab omnibus defperatan*
8ji MICH. RITII DE REGIVS
ducisprouinciamfumpfit jhortatuqiloannis Capiftrani plurimi mortales curt
fequuntun nauali prdio Fortuna fauit Vngaris , deinde machinis
1
tormentisquemdsnibusjintraquindecimdiesjex quo Venerant,adeo concurs,
vtleui momento cafuraviderentur,circa arcem acri pugna diu ccrtatum,verfa-
que Fortuna ab Vngaris ad Turcas aliqoties eft > d vltim fufus, infugam
verfus,omnia opera machinasque amiit* HisitageftisjComesByftricenisin-
eidit in aduerfm valetudinem,ex qua paulo pft moriturj Vladiflao Matthiaqi
iupetftitibusliberis:haditamult pft,&: ipfe Iones Capiftranus ab htoanis
exceflk.Ladiflas interea,quem Viennarft cum Vdalrico profe&umdcnitra-
uimuS,inregnumredit.Qimmq4ie comes Vdalrics in caput filiorum Ioaii
Vaiuoda: nefaria moliretur > ab Vladiflao Vaiuodae liberum natu mximo p-
uents,in arce Nandoralbenfifufceptushofpitio,ab Vladiflao trucidatur.Eacx
des admiratione formidineque regem imul & principes Vngariae perculit, in-
deque ftatim mouerunt verfus oppidum Themefuar. Ipfeque Matth ias Vladif-
lai frate^alter Vaiuodas filius,& Elifabcth Matthias mater4 obuium progreffi,re-
gern benigno hofpiti ffceperunt,ab eoque veniatn tdis Vladiflao facile im-
petrauerunt, affirmante inuito rege fe non perfequutur comitis Vdalrici mor
tem. Verum qum Budam veniflet , afliduis quorundam iuafionibus inftiga-
tus, ab Vladiflao pnas fumere ftatuir.fcd expe&abat * vt vno tem-
pore,Vhaque caufatihe, & Vladiflaum vltim fupplicio afficeret,&:Matthiam
fratrem in carcerem coiiecret. In terca crcbris nuilcns fFerebatur,adciTc Tur-
carum copias :ac Vladiflaus exemplo patris ineas iturus, quum bello neceffaria
pararet,hortantibus iis qui maxime eiusoptabant > dedit operam vt Mat
thias quoque ad regem veniret , vtper eius abfentiam vicem perfonamq; iiiam
iuftincret:oblitus mandatorum patris,qi moriens vetuit,vtrunque fimul apud
regem verfari. Simulac itaque Matthias Budam venit, ambos in vincula cou-
ieCit, tertioque exinde die Vladiflaus fecuri pereuflus eft * aiunt adhuc pofttcr-
tium itum,vt erat manibus poft terga vin&is/efe in pedes erexiTe,atquemui-
tisaudientibusexprefleloquutumi Commouit Vladiflai cafus multos, qui pro
pere correptis armis > aduerfus fontes infontesque iuxt debacchati , peruaftris *
ignefmibus, ingentes ediderunt ftrages. In iis Michael Zilagii de Horgzeg.a-
uunculusVladiflai comitis,Tranfyluanos aggrefluSjOmnia breui redegit in po-
teftatm.Quumqc fra& carcere eaflent aliqui,qui cum Matthia feruaban-
tur in vinculis:ex eo,abducl:o fecm Matthia,Vicnnam petiit,ibique Matthiam
Pauiumque Modrat cuftodiendos rcliquit. Ipfe in Boemiam profeclus eft: Pra-
gxque moratus aliquandiu,fbita mrbi vi correptus, paucis exinde dieb.obi-
it, non fine dati veneni fufpicionc,anno aetatis duodeuigeimo, quoto tempore
regnafle dicendus eft : quia pofth'umus partu Alberto patri fucccflic .annoque
Salutis millelimo quadringcntemo duodefcxagelmo apud baiilicam Pra-
genfemfepultuseft. 40
Aflato nuncio mortis Ladiflai, Pannones vniuerfa; gentis indicto conuentu
apudvrbem Pcfthcnfem, de creando nouo rege agere eeeperunt, vnoquecon-
fenfu ad Matthiam conuencrunt:cccptaque Michaelis Zilagij fponfionc,Mat-
thiamfratris Ladiflai non vlturum. itaque eumabfentem regem appcl-
larimt,huclcge, vtquinquertnio Michael Vngaria; remgubernaret jquofquc
Matthias imperio maturior effet. AtBocmi Georgiumde Podebra regem fibi
creant,eumquiproLadflaopueroiamdefunro Boemia:prfuerat.HicGeor-
gius,incertum quomodojMatthiam tarnen habuit in poteftatc, feu viuentead*
hue Ladiflao, ex arce Vienncnfi dedurum: flue poft Ladiflai mortem , falib re
gis nomine fignatis literis.non antea certdimiiit,qumfiliameiusvxorcmdu l
xit.Connubioque iam celebrato, aeeeptaque focero magna pecunia, venit in
Vngariam : primq; ingreflus oppidum Straznicc,plura domi forisque egregia
ediait facinora:fextque demum,qu\m regnare cpit,anno,apud Albarn capi
tis infigneeepit. OppidumiayczaabobfidioneTurcarumexemit,comitatum-
que Sirmienfem ab eorumpopulationibus. Boemum quoque Suyhlam, virum
bellico-
 VNG AR I iE, LIBER IL 8jj
bellico fum:Fredencmqu Romanor regem,qui rcgnum Vngariae aiFcftabatj
acie fuperauit.TranTylanos,qui alio creato rege ab cius fide defecerant, rec-
pit,& imperata facer compiilit. Scephanum Vaiuodam,cum magna manu c-
trafc venientem.no&is ilentio fudit,fugauitque. Sumpficexpeditionem con
tra Bocmos Huflitanos j quibus cum concinencer bellum feptenni geTiCj ma-
griamqe Boemix partem fuo fubiecit imperio : Boemixqrex appellatus , in
vrbe Olomucfi de Boemia coronacus eft. Archiepifcopus intereaStrigoniisj
&pontifex Quinquecclefenfis,Cazimirum Cazimiri,Poloni regis filiumjpr-
uatis conihjs euocantad Vngari rcgnum capeTendum. qui potitus arce Nitri-
) enfi,obfeflus Matthia^vix fga in Polortiam euait.Ipfeqe Matthias non con
tenais recepife fua,milfis in Poloniam copiis,omnia cadibus impleuit.Qunl-
que Cazimirus in finibus Slefianis res nuas moiretur,vtrinque comparcis iri-
gcntibuscopiis, ad vrbem Vratiflauienfm caftracaftris cntulerurit. Sed an-
tequamde fumma rerum dimcaretur,agi de pace cocptum: qua firmata bello
difceflefnt. Inde Matthias exercitumredcens , oppidum Sabatz ,Turcarurrt
praefidio firmatum obfedit,atquc vi cepit. tucujquetertU BonfinijDecat.
Iterumque bellum contra Fredricum geffit multaque iuris eius oppida re-
degit in poteftate,& in his vrbm Auftria: Vienna. Habuit vxore fecudo matri
monio Matthias Aragonem Beatrice, Ferdinandi regis Sicilia: natu minorem
filiam.QuumqjTurcac martimos Apulia: fines occupairentjMtthias auxiliares
Yngarrum copias mifit.Obiitnullafuperftite fobole, trigefimofeptmo , quam
regnareccpit,anno. Vngaria: regnu competitors ad fe quifq; trahebant, Maxi-
milianus Romanor rex, & Vladiflaus Cazimiri Polonix regis ilius, qu raor-
tuo Gcorgio de Podebrad, Boemi rege ibicreauerantealege, vt fineret Hufi-
tanosex inftituto viuere,quem Matthias(vtiam dit eft) magna iregni fui parte
fpoliaucrat.Quumq; ftatim poft obitum Matthx, Vladiflaus Boemia: regnum
Maximilianusque Auftrioccupaflet , vterque regina: eatricis (eis enim ma
xima apud Vngariae principes,ob natura: liberalitatemj au&orits ert) granara
captabat.
> Qm vero Maximiarius cuntarctur earn duccre,pra:uenit Vladiflaus :ad-
iunctaquefibi matrimonio Beatrice, fuperior fuit. Ipfeque paul pft omnibus
iam pacatis, Vngaria: rex appellatus, infigne capitis accepit : cum Maximiliano
padus,vt fi decederet abfque legitima prole Vngaria: Boemiacqj regna ad eum
ciusquefucceflores peruenirent. Sed haudit multo p oft diuortim cum Bea
trice fecit.nam regno priatamcompuiit aflentri futris cum altera nuptiis ,af-
firmans nunquam fecum matrimonium traxifle : grandiq; pecunia ab Alexan-
dro Sexto pontfice mximo im petrauit,vteiliceret aliara fuperducere.itaq
filiam dominide GandalaVafconis,vxoremfibiinxit.
MICH. RITli LIBR SECVNrJi IFiNSi

P> CALLIMACHI EXP-

RlENf 1$ ATTILA,
f t h o s, ue agri inopia dorhilaborntes,fiue benigni-
rcm ccelo terraq; patriam qua:retes Berith duce ingenti mu-
titdine originum fuar infuis au&os , excepit pnus id littus
Grmani Oceam , cui hdie qoque homn Gotthifcanta.-
Qu rgone etiam poftea improbata,fub Filmir quinto
Berith rege , pulfis indigenis , Vlmerigorum terras oceupa-
er.Deinde viribus animisq; adatis,ca;teras peeomneis
terrrumorbis partes, varia bellorum fortuna euntuq; peruagati,cum interim
aij atque alij igi fuccefione apud eos regnarent : tandem veri ihPom, intet'
GG
84 P. CALLIMACH1
Bicem paludem 0Boryfthenis oftiafedem cum ccpiTent, adforu duCtun fio*
1
mina fuum accommodantes, qui propinquiora flumini tcnuere, Viflogotmos,
ca*teriOftrogotthos feappellauere. Vnius tarnen eiufdemqi regis nutuomnes
intuentes,inde fubiedis ubi Vandalis, Matcomannis , Quadorumque nomine
vniuerfo , circumtulere arma ad Septentrionem : quo tempore imperij eorum
fummaerat penes Emenricum A malum. Quem pleriquclaudibus Alexandri
Magni arquandum putant , gloria rerum geftarum , domitis fubaftisque , dudu
aufpiciisque ipfius Herculis , Roxolanis/Venetis, Helftorumque populis , cum
nationibus ca:teris,vfqueadglacialcmOceanum. EamgerendorumbeUorum
udaciam ac felicitatem, icvndique Gotthis ingenti nominis fui terrorecir- Et
cumadbm,florentibus tum maxime Emenrici rebus prouocata, poft multacer-
tamina , viciflim aduerfo profperoque euentu commiiTa, fubmouere procu
Bice, Pontiquelittoribus:tenuereq; aliquandiufub imperio Hunni.De quibus
traditaab authoribus fummatimrepetam , quo vitx,moribusq; & bellis Attilsr,
ipforum quarti tranfitu in Europam regis , explicandis , fi qua humana: virtutis
modum in viro fupergrefla videbunt , relato ad Deos originis argumen-
to,fidcm aeeipiant. Scribunt pleriq, , Filmirum G otthorum regem. Sed rerum
antiquarum peritiores memoria: proditum reliquere , Idantirfum exercitulu-
ftrato,nonnullasfminas,alirumnas Scytha: vocant,vitra communem aliarum
fpeciem corpore atque indole auguftas,Scythammcaftrisexclufire,easq;fub- *
inde in folitudine trans Maeotidem in Afia agitantes , Faunis Sc Satyris com-
preflas,Hunnos genuine :quorummox foboles tanta fcunditatepropagata,vt
credi par foret, Deorum quoque cuiufpiam adid operam acceffife. Sic genid,
fie propagati,nullius vfquam diuinae aut human reicommercio,cumalio quo-
piam genere hominumhabito,diunatalialoca, ab omnib.lingua, viuu,b.abitu,
moribusdifcrepantesincoluere,finevllisaEdificiis,fubdiuopainm,&:tatmfe-
rarum pellibus, aduerfus cli terrarque rigorem & tempeftates circumtedi ma
gis,qum ami&i, fine vlla inter fe culms ia&atione.Capitum tegumenta,ga]en-
CLi!iincuruiinformesque:ac multo informiores ex libro calcei,fubhdinis pel
libus crurum inuolucrum. Sed vilo colendi agriferendarmve frugum v- 50
fu cognito , venatum, paluftriumque arundinum radices (quas regio pradulces
fert) pro cibo habuere: &eumquidcm eque co&um , eque faporibus incita-
mentisvegul2cadulteratum,fedautinfole,autfubaliscalefaaum. Nonreligio
apud eos, numinsve vllius vel metus , vel reuerentia. Corpora hirfuta,faeies
terribilisacminax,defacuientibusinfiliosparentibusipfonataiidie,mariumfci-
licet omnium genas candenti ferro infecando , & ante primam alimoniam vul- j
nerum patientiam incutiendo:ex quo fine forma: venuftate fer imberbes tem
per, cicatricofa & fulcata cute , tempeftiuam pilorum gratiam non admitiente.
Cxterm ad robur,valetudinemque, cum agiltate admiranda , tanta fitis , inc-
dia:,frigoris,caterarumque humanarum neceffitatum tolerantia, vtvel exinde 4e
diuiniin eis feminis origo argueretur. Argentiautauri necvfus , poTeflio:
viliumacpromifcuorumcommerciapermutationeexercentibus,diuitia:folx
& gratis in armtis, maxime equorum , quibus infidere iam tum " pueritia he
nda meditatione aiTuefcentes , facile poftea nationes carteras obeundis eque-
ftridifciplinaprarliisfupetarunt. Iracundumfed peffe deferens, nouarumre-
rum ftudiofum , ac prardx immodic cupidum.paulatim deinde aut domi ex-
cogit;;ta,aut peregr accepta lanificij ratione,paul humaniori habitu fefe exco-
luere.Rcligio quoque ince flu nimos, fufeeptalouis,Veneris, Mercurij,fedin
primis Martis venerationc : quorum dcorum Scythis myfteria cum aeeepif-
fent.etiaScythicisnominibusappellabat.Sed&prasdaEftudiograiTantesingeu-pl
tes alias,vt quaeque proximior erat, & minus valida, faxisfuftibusq; veldura-
tis ignc,vel cornibus exafperatis, quae tela principio illis fuere, adnoticiprius
armor,deindeetiam advfumperuenere,arcuumq5 in primis:in quibus tantum
ftudium exercendaiuuentuteimpendcre,vt eos quoq;ipfos,a quibus agittandi
peritiam accepiTent , brcui antecellercnt. Iam tamen frequentibus incurio-
nibus
 ATTILA. fy
nibus rapinisqj , gladiorum etiam ac loricarum ingcntem numerum adepti, iu-
ucntutis Cux maiorem partem prop iultis armis ad Scy tharum fpecicm arma-
uerant,cmBaudetes,poftregiamftirpem primae apudeos nobilitatis, venandi
ftudio ecruaminfequens, fie ante fe fugientem, vtlafitudini mox ceflura vide-
retur,non prius abftitit,qum fuperata Ma:otide, fe velut in orbem ali clapfum
vidit. Cm itaq; cerua,quam oculis pedibusq5 fubfecutus vfq; ad paludis extre
ma progredientem nufquam appareret , in campis vndiq; loge lateq; pattibus,
venerabundc fpeciemqs & fitum locorum miratus,fimul adoratis Dus, in quo
rum tutela regio foret, needubius fecum , numinis alicuius du&u fe illuc vique
) perueniiTe,retro ad fuos, feruatis veftigiis,cum gratulatipne reuerfus , omnia vi
acberant,& qua: vidiTet,exponit. Quibus auditis, qui adidlocorumpaludem
imperuiam crediderant,erec:is in fpem lsetioris foitunae animis,tum vei cupi-
ditateintuendi ea quae Baudete contra ac prius opinabantur,audiebat,tumul-
tuario confenfu , Velambro rgi fuo prope neceffitatem illuc moudi impofuc*
re. Non prius tame mota funt caftra,qum qui explorar milli, haud dirficilimi
laboris rem fore tranfitum retulerant: tentatxque in euentum fortes,flic fau-
ftamque migrationem portenderant. Superataigitur Maotide , duce Baudete,
pofaiscjs in Europa caftris,primum impetum verter in Sarmatas,paludis extre-
maiuboftiumTanaisaccolentes:quosimprouifos,& nihil minus quam bellum
cogitantes adorti, facili negocio fuperauere : direptisqucipforum curribus,&:
magna iumentorum prseda abacia , captiuis fubinde armis , quicquidmilitaris
aetatis inerme inter fuos adhuc fupercrat,armauere.Creuit(vtfic) animus victo-
ribus re benegefta , & multiplicata arma etiam fiduciam augebant. Itaqud
per mediterrnea in Daciam, Myfiamque declinantes , cum Gepidis tque A-
lanispari ac cu Sarmatis feelicitate pugnauere,hoitibus non tarn armis cedenti-
bm,quamnouumtrucemqueoppugntiumafpetum nonfutinentibus, Dif-
ficiJior res cum Gotthis fuit, exercitatis omnium fere gentium bellis , &: vito-
riar numero & magnitudine tum infignibus i tum fupra quam vt vinci fe poiTc;
crederent elatis. Nam licet primus congreTus Hunno eX fententia cefliit,
propter militarcmfeditionem apud Gotthos, ab Saro atq; Amnio , inter primo
res gentis opibus atque authoritate prsepollentibus , contra Emenricum regem
fuum excitatam, in vltionemconiugum fuarum , quas velutaddominatum vi-
ros incitarenr,paucis ante diebus, iinTuregio3equicaudis fuis alligatas, non mi
nus fcede quam crudeliter in partes laccrauerant. Qua occafione feruata,cm
rex nonminus fenio ( quippe quod vigefimum ipra centefimum annum age-
ret) quam vulnere, quod in eotumultuacceperat,confetus occubuiflet, facile
Hunni vi&orcs euafere , pulfis Gotthis ad interiora Sarmatix , qu maxime in
Septentrionem porrigitur. Sed VinitariuSjEmenrici fratruelis,fuorum reliquiis
colletis , imploratisque Vitulfo auo fuo auxiliis , mox tanta flicitate bis ad-
) ucrfus vi&ores copias eduxityvtmaximam gentis partem deleuerit.Tertio pra>
ho,''n ipfo congreifu fagitta tranfuerberatus interiens , non eius tantum certa-
minis, fed belli etiam toriusvictoriamHunnisreliquit, fuis vero parendinece-
tavem. Namexinde Gotthi Hunnis paruere. nter initia gerendarum re
turn contra Gotthos , Mundruth , qui &Mazuchus didus , mortuo Velambro,
fucceflerat illi in regno. poft quem licet Attilam Bledamque filios reliquilet,ta-
m en quia propter etatcm adhuc teneram principatui gerendo impares vide-
bantur,Hunni fuarum rerum fummam dctulere ad Hottarem & Rugilam,Ma-
zuchi fratres, quorum dutu& aufpiciis multa & preclara geiferunt : inter quae
memoranturinprimisduaeinBurgundosexpeditiones,proptervtriufquegen-
tis maxime infignes clades. Quandoquidem Burgnndi piriore bello multis
certaminibus re male gefta,vbirurfus contra fe Hunnummouifie fenferunt
addiuinam opemeofugere: Chriftianisque myfteriisinitiati,magno praelio fu
fos boles enfosque finibus fuis exturbauere. Hottari & Rugila: fucceflere At
tila & Bleda, ftatimq; principio dominatus verter arma in Gepidas,fruftra f-
pe ab Hottare &C Rugila ttatos.Sed afuitcceptis fortuna s quippe &: fupra fpertf
CC i)
-jtf . ALL MA CHI
confurgendi ad arrnarurfus,primo certamine cx , in. deditin venere Attx,
qui citeras fubindeSarmaticas nationcs hand magno negocio fibi fubiecit. Ea
dum gererentur , Viflogotthi ferentes indigne Hunnorum imperium , Daciam
Myfiamq, vtramque incolendas Valente Imperatore Romano impetrauerant:
quibus perfequendis dumpararec Attila expeditionem,Bledainteriicr Et quia
mors eius fubita , vulgo didum eft , fratre veneno necatum , vt aut focium rc-
gni, aut aemulum fubmoueret. perfolutis itaque more apparatuque regio iuffij
Bledae, Attila in ViTogotthosmouit:vitosqueMyfia,&fubindeiJacia,inPaa-
noniam fubfccutuseft. Vnde feflos caefosque multis ac magnis certaminibus,
tandem commigrare in Gallias coegit . ipfe vero victoria ille&us , inThraciam te
& Macedonian! trfcendit,penetrauitq; vfq; ad Acha:os,ad ^geum marc.Qu*
res compulit Martianum,qui Orietale tenebat imperium, vt cum Perfis &c Van-
dalis ,qui in Afiamfereceperant,pacem firmaret. volebatenimftabilitis trans
Pontumrebus,Hunnooccurrere.SedAttda,feuan4imriMartianicummgenti-
bus copiisfamamotus,feuterritusoftcnto, quodfereno& tranquillo clo,ne-
mine impellente^abernaculum ipfius corruit, cm renunciaretur pacatam effe
Afiam , Martianumquc Conftantinopolim properare , conuerfo agmine redi
in Pannoniam,ibiquefedemfuam poner conftituit. Simullocotumcaptusa-
mni tte, fimul perfpe&a opportunitate retmendis fub ditione fua natiombus,
quasdeuicerat, qudvclutinceruiceillarumpoicus, omnemtumultuandifa-
cutate omnibus adempturus apparerct:nec minus magnis & frequentibus flu-
minibusvndiquccircumfeptaregione, fubitis quorumeunque incurfionibus
tutum fore fecredebat.Sed&cogi talionis fuexitum per fortes explorant!, foc-
licia omnia &ftabiliaobuenerant.Captisigiturdefcriptisq;iocis, per quae gen-
tibus fuis diftributis,regionem munitam, claufam infultibus externis redder,
aliquantulum temporis ftabiliendis rebus regno fuototum feribendis legi
bus, quibus agitarent inter fe, abfumpfit. Putabatenim conferiptis legibus ho
mmes fieri meliores , cmintuerentur quotidie quae bene merentibus decom-
muni vtilitate propofitaeiTentpracmia , & quae flagitiis poena immineret . cicc-
rm principem viuam eiTe legem, in quo&laxamentum aliquod vitiorumvit- \*
tutumque,pro conditionererum atquetemporum compenfatione. Mox domi,
& quacunque Pannonia in Boream &c Subfolanum Europa porrigitur , paca
ta omnia & firma ibi cum intueretur , reputas fecum Gotthor in Italia & Gal-
lia fucceflus, ad Occidentale imperium animu adiecit.Eratenim gloriaeac bel-
lorum percupidus: quibus gerendis ttundem conilij adhibebat , quant ftud j
fufeipiendis Etcmmanu ftrenuusforet,non minus erat temperacus.Ceterm,
fpplicib. prop admolliciemfacilis:&qui infide femelreceptos,inperniciem
vfq; futuerctur.Moliendis efficiendisq; rebus mirain eo tum dexterita, mve-
locitas, &c multo admirabilior fubeundis periculis conftantia. Sed vt dementis
animi in deditos , ita inexorabilis in deui&os. Veftitu quam fplendidiflimo v- 4t
tebatur,putabatq; idad maieftat pertinere.Interprandendraro fedit-.in coena
profufus eratjCibq; auidifime conficiebat.Caeter carne plurima fe farciens ,
panefer ablinuit, vtquiinepti & pauci fucci alendiscorporibus cu arbitrare-
tunvino immodic cum indulgeret in ocio,femper tame fibi ipfi cftabat.Reli-
gioni ver perfuafionibusq; de Dus gentefuafufceptis vfq; adfuperftitionem
addictus.Dicebatq;,nullo fan&ius facrificio deos piari,qum fi iuft &: benefice
inter homines agitaretur. lncitabat autexeplo fuos cum ad caeteras virtutcs , t
maxime ad temperantia in bellicis cxpeditionibus , cu plerunq; aqua&r plebeia
pultecontentus in publico pranderetrexiftimans earn tolerantia humanar ne-
ceifitatum , quae obfidendis expugnandisq; vrbibus , turn itineribus ac reliquis f
muneribus obeundis miIitieftneceTaria,nullaremagisimpedirifrangiq; poflc
quam delicatioris victus confuetudine. Pecunias, veteri maiorum fuorum in-
ftituto,prope ctemnebat : audi tusq; eft fa:pe, cum diceret, plus cfle molefti in
earum amiione,qum in poiTemone voluptatis. Armorum meditationcs ad tv
rones excrcendos minime neceflarias arbitrabatur,quocquepericulo faxisex
tern-
 ATTILA. 7
tempore inferendis propulfandisque vulneribus erudiete. Statura corporis fu-
itinfra mediocrem , pedore ac toris fupraftaturam fefe in robur efferentibus:
capice autem maiufculo aucerat autapparebat,ex oculorumorbibus,ad Sauro-
mammfpcciemparuisibarba illi rara admodum,& iam turn raris adfperfacanis:
at color, qui eius agrefte originis genus indicaret. Sermo horridus ,
propter barbaram prortunciationemauribusgrauis. InceiTu quoque adege-
ftuofus & compofitus , vt vel exinde fuperbillimi animi contraxerit infamiarm
Accedebat vero ad naturalem audaciam5periculorumque contemptum, Mar-
tis gladius; quo accindus,fupra humana: fpei modumfecurus , certaminibus fe
to mferebat.FeruntScythamexmediaplebe,cumresab Hunnis contra Gotthos
ad Bicem paludem gerercntur,cruentum viculae veftigium ictro infecutum, in*
uenifte gladium temer in campo iacentem,moxq; ad Amlam dctulifle,cm ille
per quietem armari Marte fe vidiflet,itaque plane cred:cum ab Amia (ibidem
ftinatum diuinits eum gladium,vcluci fubigendi fe orbis terrarum pignus &c
fubfidium. Adiedis igitur adfuos, quam potuic,numeronirrus copiis ex Mar-
comannis, Quadis, Sueuis, Herulis,Turcilingis Rugiis, quas orrines natiohes
iampridem dido habebat audientes,vna cum Harderico Gepidarum, & Vala--
miro Oftrogotthorum regibus, nee non Dietmaro& VittimaroreguliSjquin-
gentorum millium expleuit exercitum. In qua multitudine pauci pro numero
lo pedites erant . impellendis enim conturbandisque aciebus aduerfis, efneaciffi-
miim fmper putauit Attila equorum impetum, humana inidcntisratione di-
redum.Cxtermvt,quod viribus facile pofle credebatj confilio & fine pericu-
lo aequeretur,pracmifit legatos Romam ad Valentinianum , qui benigne eum
alloquentes,nunciarent,fe bello accingicontraTheodoricum,quiViiiogotthis
inGalliprareratnftituiTe delere gentem , publica: omnium gtium paris per-
turbatricem.Nihil fibi rei cum Romanis efle,&: viros eos fortes ac bonos crede*
re.ouorum imperium &lat pateret,&a:quiffimoa fubditisferretur animojpol*
licerentur prarterea,fi ex vfu fore appareret,initurum fe cum illis foedus: atquc a-
micitiam,viresque, & conlilia communicaturum , qiiocunque res ac difcrimen
jo vocaret.Hauddiffimilibus quoque mdatis lnftrudamlegationemadTheode-
ricum mifit in Gallias,vtfeparatim poftea eos aggrediens,facilius vtrunquefu-
peraret.Tranfmilfo deinde Danubio,permediam fer GermaniaminRhcnum
fe conuertit,tam feueradifciplina militemeoercdo, in gratiam nationum qui-
bus imperitabat,vtnequelibidinisnequeauaritia?tam diuerfarumgtim tan-
tus exercitus veftigium poftfe relinqueret principio: poftadiuiiia&: humana
omnia,quacunque progrediebatur,diripuit. Pacato enim agmine in G alli pro-
peraturum , conuenerant in fe plerxque naciones , non folm negando cmea-
tum,verm edam tranfituarcendo,vcpamdium fyluarmve aut Huuiorum op-
portunitatesretinendieamfpemfaciebant. SenferarValencinianusaftufepetif
*c & veconatus A ttilae illicretunderentur, mifit in Galliam Etium patricim , qui,>
vt erat vir non minus ciuilim artiumqum bellorurn peritus , agendo fuaden-
doque attraxt naciones Gallicas, vt fecum aduerfus tam teribihs hoftis impe
tum progrederentur.Itaque conuenere adeum Luciani,rmorinani,Saxones,
Riparioli, Bridoncs,Lambriones,tum Frcorum rex Merous, & Alaorura
Sangibanus. ViTogotthum etiam mouerat non minus timor hoftis , a quo vin-
ci cfueuerat, quam Etij fuafiones , vt percuflo cum Romanis fdere, beias Co
pias adueffus Atilm educeret. Bis eo anno luna defecerat , & freqes terrae-
m otus vrbes etiam nnullas pene totas eerterac:&cumcrinitaftellanoctibus
aliquot ad oeeidentem pparuiflet , vifum eft clum ptefieri velut fanguineo
fo hiatu,plurirnis haftis igrteo fplendore perlucidis,hiatum per cranfuerfum incer-
fecantibus:que oftenca, populorum nimos religiofa fbrmidine complerant. X-
taque quo plus diferiminis etiam velut diuinits iignificabatur , eo diligentius
Theodoricus atque Etis circumfpiciebant , pra:parabantque omnia aduerfus
Attilam : qui vt terrore fui Gallorum in fc ammos Romanis Viflogotthisque
auerteretjdiripiendo incendendoque vicos atque oppidaquaxnq; obuia, tr
G )
 *yff P. CALLIMACHI
I
grenus Rhenrn,cum Gundicario Burgundorum reg , prius qum Etioatqw
Theodetico fe cum fuis adigeret,vitam fimul & copias ademilet. Peruenerat
iam ad Cathalanicos campos,qui &: Mauriaci vocantur. quo inlococmvidif-
fet ex aduerfo hoftem tot rortifimarum nationum auxiliis inftrudum , appare-
retquead id peruentumeTe diferimen, in quo non vnius tantummod pradij,
fed totius belli fortuna periclitaretur , Attila de vidoria. exta confulens eoinpc-
rit,fe pugna quidem inferiorem futurum , ied eum qui fummus erat in hoftili a-
cie,cafurum.Itaqs conuerfo in Etium animo, cuius virtutem atq; ingenium c-
ptis fuis maxime obftiturum fentiebat , etiam cum fuorumclade pugnare cfti-
tuit. Non tarnen prius,licet hoftis explicatis ordinibus pugnam expofceret,fuos '
in aciem eduxit,q um fol vergeret in occamm, vt fi vinci c5tingeret,nox pradi-
um dinmeret. fecutusqj eft confilium euentus in eo. nam nox quidem , animoq;
& viribus magnis accenfum prxlium diremit.Cxterm non Etius,fed Theode-
ticusinteriit.Parum tarnen praciidij.fufisfugientibusqjHunniSjfuifletinnode,
nifi fe adcaftraurrib. ohuallata recepiftent : tanto enimardore vidoribusv-
biq; cdebantur,quod adum erat de Attila,fi aut abefle munitiones lgius cor-
tigiflet , aut aggredi & demoliri nodu fine oppugnantium cofufione potuiffent.
Tradunt quidam, fupra centum feptuagintamillia,eain pugna exfa. Alijnu-
mero exprimendo abftincnt , fed augenda cxdis fpecie feribunt , riuulum , qu
modic inclinant campi,allabentem,occiforum fanguine audurn,faxaeriam & '-
cadauera euoluifle. Sed vtvincentiu numerus maiorfuerit, armisqj&militari-
bus artibus inftrudior,nihil magis ad vidoriam feeifle creditii, qumquod At-
tila,vbi fuos ad fugam inclinaturos vidit, veluti fato cedens,praeliu deferuit. Po-
ftridic eu ThurifmudusTheodcricifilius,fimul dolore amifli patris,fimul victo
ria iuuenilemanimum ftimulate,caftraoppugnaturus copias admouerct: Atti
la, qud vbiadarmadifcurricptu, maioremlong,qumputaret,ftragem fa-
dam animo aduerteret,equorftratis in cumulum cong ibs, ingentem veJuti
pyram excitauit,cui fuppofito ign , fe fuperinijeeret , fi caftra capi contigi/ff:
ne tot tantarumque gentium & nationum vidor, in poteftatem eorum , quibus
vitro bellum inferebat^viuus veniret.tubis tarnen m portis cani prcepit,vten> }
ptionis expedatione hoftem eluderet. CxtermEtius forfannonreprehder-
da,fedparuflici fufpicione veritus, ncdeletoHunno ,Romanisfubindediffi-
cilior res foretaduerfus Viiogotthos,Thurifmundumab inftitutoauemt,pn>
pofitoei confilio, patern regnum, antequam frater fuus Valamirus cmunire
llicfe poTet,prxoccupandi.Quamonitioncpercitus iuuenis.cm fuorum reli-
quiasfecum trahs adeam partem Gallia?,quam paterhabuerat, citauflmo in
nere properaict, Attila noua fpc credus, folenne facrificium Marti celebrauir,
vouitq}inannosfingulos,rogansqj,<:veniampetens, vtqux bello gefturtis Tub*
inde erat,propitio & volente ipfo ex animi fui fententia tranfigerentur.
in Tungros mouit,quoru metrpoli cxpugnata,promifcuinomnem fexuxta- +
temquedef2euis,advnomnesdeleuit : quiacm praemififletquidedkionem
pcterent,non impetrauerat.Nihil arque admiratu eum ferunt principiojqum
tormenta bellica,quibus grandiores lapides excutiutur.Nam qui ad id locoi um
mi(ilianullanoiTet,prxterquam quae altera manu tradari mittiqj poient , vbi
vidit ingentibus faxiSjViresq; humanas excedctibus,non fingulosmilites,fedfe-
r totos (xpe manpulos profterni,cumterrore admirabatur. Et vtcunqi feu di-
ina ope,feu humano torquercnturingenio,deteftabatur,quaiiniuftum genos
auxilij, faxa vaftiora qum vtvnum corpus aut ferret,autmittcret : mox tarnen
illis aflucuit,ncc expugnandis modo vrbibus , fed campeftribus etiam certami-
nibus plerunqueadhibuit. Profedus ex Tungris Trecas venit, vbi Lupus epi- jj
fcopuSjfacerdotibus omnibus comitantibus,cum facris , folenniori apparatu&
ceremonia,ad mille paflus obuiam progreflus, venerabund per frenu equiar-
reptjfuis ad vim armatisinftrudisq; eum fubfequentibuSjinciuitat perduxit
& t pacata omni filentio,per porta altera eduxit,vt tenueritfamaj captis tantif-
per luminibus, dum prarteriret, no vrbe, non circunfufum ad fpedand populii
animad
 ATT IL , ip.
bnmaducrtents, fe per vafta folitudinem traduci cxilimaTc. Dimiffus Lu
po, paulo poli aflecutus cl in via plerofque, qui ciuitatis dircptionem timentes,
cum liberis rebus charioribus ad fyluas properabant. nter quos mulier fuit, '
qua: decern filiarum mater,minorcm,qua: bima erat,linteolo ad collum fu alli-
gatam apportabat,ftimulans imul iumentum,cui ex reliquis teneriores duas fu-
perpofueratjfubfequennbus adultioribus ca:teris,non tanti forma, fed quadam
cciam inter fe fimilitudine inignibus:qua: armatorum fuperueniehtiumterro-
reexanimes,matrifeeircumfuderant.Atilla,iampridemfuorumpatria:queca-
fu,quam captam euerfamq; putabat, adflicla, tum ver ad prxfentem fortnam
le exanguis,& vix animi compos, omnia calamitofa & fda de fe liberis anim
ibi praefigurans, in flumen, cuius in ripa fubliterat , prxcipitem fe datura vide-
batur. Cmquicircumfteterant,admiratiindolem&numerumfiliarum,abo-
mni abilinentes iniuria ad Attilam perducunt: mouit fuapte natura mitem Re
gis animum, etiam fasuiifimis ingeniis fpectaculum miferabile , cum mater, d
qua: per xtatem mala fu fentiebant filia: , pedibus fuis effufx , lachrymis ac vo-
cibus , quas inter defyderium&txdium vitx dolor metusque fuggerebat , mi-
fericordiamcaptarent. Itaque clementer matrem eleuans,bono animo efle iuf-
fit, fequidemacfuisinuiolatamfore:moxdata ei non mediocri pecunia, vi-
exinde quoque animi eius fenfus , in tarn natura: raro , fortunar ver miferabili
a-o exemplo indieretur. Ad filias matri liberatas, adiecit etiam alios , qui vn fu*
giebanr,&quo vellent,omnes redire permifit.IntereaThurifnutndus,compo-
ficis rebus domi, cum Romanis iterum fe coniungere pararet , Attila nouas co
pias ad veteres adiecturus,rediit in Pannoniam. EtpilpauI,neociumdetre-
cbndi obfequium materiam curamque fuggereret militibus , quor nimos la
bore ac periculis traclabilesmanfuetosque reddi compererat, tum reimal gc-
fta; in Gallia pudore limulante , viribus &c copiarum numero longe quam prius
validiorem exercitum ducens , per Noricos & Rhetos, licet afpera pleraq; & fa-
lcbrofa, vel prxaltis obfeTafyluis prxdicerentur ,inltaliamfe conuertit, irx ac
minarum plenus , quai Galliarum vi&oriam ex manibus fibi Etius eripuiTet.
3 Putabat vero, non tam facile Viflbgotthos Romano in Italiana afTuturos, quam
ile ViTogotthis afFuiflet in Gallia, coque haud magno difenmine Italia potiri
poTe : quafub imperium fuummiTa, exteras fubinde nationes autfcclicitati S
gloria: lux,aut viribus fuecubituras. Non dfunt qui fcribant,Bledam fuiTe iri
Gallia cum fxatre, fublatumqj de medio. Polea cum progrederetur Attila con
tra ItaloSjiamq; ad expeditioncm paratus equum cum afcendiTet,coruus b or-
CLi Solis aduolans, dextrum ipfiushumcrumprop infeditjilatimqjfublime pe-
tens ,paulatimicelatus eft, vt tandem viumeftugeret. quo omine fuprmo-
dum lxtus,fidensque mouerat. Cxterum inter progrediendum.anguftx fre
quenter prxruptx via: vix aliquando temos armatos accipiebant,campelribus
4o itineribus aTueros, txdiofaprogredicndi mora per impeditamontiumiugaad-
eo adfli&os habebat,vtconuertendiagmeniraq,& txdiumfxpeimpetumfug-
gererent,feditiofis vocibus, vt cuiufq, fortuna erat,inter milites erumpentibus.
Sed Attiia,vt erat dificukatibus interritusjvbi defperatio maior immineret,ac-
currens docebat ad fin fimul montium laborumqj,peragratis Noricis & Rhe-
tis, pemenifle. Iam inde italiam perfpici,paruo impendi fui illuc peruenturosy
ybieTentterrar orbs prxmium habitud. Mox tarnen cum renunciaretur,Va-
lenriniam Augali copias in pfoltalixaditu anguillas infedifle, tranfitue pro-
hibituras,conuertitfeadIllyricumacDalmatiam.o:Tragurium,Sibinic, el-
gradumjladramjSegnam^olamjParentumjEmoniamexpugnaui^&diripuit.
Verfusque iterum in Italiam , oceurrentem ibi Romanorum exercitum, haud
procul Tergelino finu,non vicit modo, fed ctiam prope deleuit. Ettndper
Carnos illapms in Forum Iulij, Aquileiam tam oblinato capidi animo aggref-
fusefl, quod ciimeam expugnare mpetu primo no potuiTet, triennio obbder
perfeuerarit. Erat maior obfidentium numerus, quam vt tamdiu vna in regiond
ali poTet, cogebanturq} t homines quam iumentainfolitis vefei alimentis: qua*
CC iiij
t6o P. AL LIM AC H I \
res diuerfa morboum genera in corporibus excitabat,vulgabatque. Et cum ob*
fefi etiam frumenti inopialaborarent, non fames modo} fedvalecudo etiam ad-
ucrfa,defperatiqiie&tediumvia:oriaE,Hunnicamtolerantiamvexabat.Etiam
propc tumulmm& feditionem res eratjindignantibus vociferantibusque militi-
buSjMinim ferendum,fe bellicofamm nationum omnium domitorcs , in cur-
fu victoria: fu:, circa vnius vrbis momia, cumfoueisturribusqj &lapidibus pu
gnando confertefccre,vbi eque praemium eque gloria laboribus ac periculis
par foret, Si,qucum pouce aduerus inanima,vulneribus & ferro imperuia,ho-
minm vi&or exercitus experiri placeret ^ duceremr faltem ad vrbem Romam,
qua operae precio imperij totius Italia: expugnaretur. Praeter id quod paru mo- M
mentiautad laudem,autad pracdam,in direptione Aquileia: : cedendum necef-
fitatibus humanis, illicque pgnartdum > vbi ferro, virorum more, non fame
]affitudine,Velti debilibiis pecudibus,occumbendum.Ncc inftationibus mo
do , fed palfim per exercitum, vt referendum exquirentiumq fu mala tur
bas fortuna congregaba! : cum infpe&aciconia, qua: pullos fuos ex arcis culmi
ne, in qo nidum fecerat, afportabatj capiendo: vrbis nouam fpem mnibus in-
gefit: aTeuerante Attila,futurorum prafcias aues iamiam cafuram arcem relin-
quere. mox omni expugndarum vrbium apparatu murum aggreTus* tanto ar-
dore obfequentesadprimum impetum milites habuit , cum ipfearmisadhorra-
tionque infignis progrederetuf^Vt qua: trienni fe defenderat, triumhorarum l0
fpacio ciuits caperetur. Direpta militibus przda : & praeter paucas fcerninas,
beneficio formas adlibidinem referuatas, in omnes faeuitum , propemodum ra-
biofe propterea, quod tam obftinatc fe defenderant. Traduntur caefaillic fupra
trigintafeptemmilliahominum,&tdemvrbs etiam incenfa, limul vt deleretur
ignominiofummonumentum tam diuturnx obfidionis , fimul vt caeteris metus
incuteretur. Fuit in ciuitate digna mulier,forma & diuitiis infignis, fed pudici-
tiae laude in primis venerabilis , qua; vbi barbari hoftis iramq; & Jibidinera, per
omnia foeda & immania,viftoria abutentem vidit,vit potius fuo fceiere,qum
alieno pudicitiam amiffura,domefticturrim,pra:terfluentj Ntafoniimmincn-
tem,confcendit,obuolutoque capite,infubietum turri grgitem fe precipita- jo
uit. Perfeuerante vero obfidione, Attila muros plerunque circuibat foIus,mutc-
tis veilimentis^eXpugnationi opportunioradeiignas. ltaque cim foitudo &fi-
lentium inutafet aliquando^vtmuro fuccederet, inciditin armatos, qui long
venientem confpicati, propere elap per cloacam fub*mnibus duam, m in-
fidiis expectabant, ignari tarnen eum rege eTe,fed cupiebant exquirere per tor
menta abhoftium exploratore, quid confilij inexercitu, quaeve capiendo vrbis
fpes effet. Exortiigiturfubit Attilamcircumfiftunt , & dum viuumcapere ni-
tunturjabftinentvulneribus^tiltc^uifugainterclufajdefendiqucfetammul-
tis haud magna fiduciaefet, vt faltemnon inultus moreretuf,prxrupta foucae
fie occupauit,vt tergo tutus,cum aduerfis tantummodo rem gereret,fcd vtvi- 4
dit veut parci fbi ab hofte, & prope negligenter infultari, ratus timor, magno
mpetu & clamore profliens,duos obtruncat,iUatusque in alios,vt via ferro pa-
tefacb,fuburbani Cuiufdam maccriamfaltufupcrauit,prcpetque deinde curfu
ad fuos ferecepit. Femir eos, qui capturiipfumcircumfteterant, retuliffe fuis,
cum Attila fe in vires collegit circumfpe&ans , qu impetum faceret, apparuiuc
n oculis nitentis clamantisque ccelete quiddam,& fcintillas gneas quam fimi-
limas vigori , qui deorum oculis ineTe creditur. Dum oppugnaretur Aquileia,
Taruifiumac Verona,fponte imperii! Hunni fufcepere,illudauthore Helmun-
do ntiftite,h2EcDiamcrico.Cptumquepra;tcrea condi Vtinum ab Attila,vt
fi re infeca, ab Aquileia humana: neceflitates difeedere coegiflent , eam muni-
tionem poft Ce relinqueret,velutiliberi regreTus pignus ac fubfidi, quid ptx-
ter fpemfibi in Italia contigiffct. Digreffus inde Concordiam , cuius mur pri
mus nfccndiTe crcditus,mox Altinum, Patauium, aliasq; nominis & moment!
minoris quam plures vrbes captas,prope funditus deleuit. Vir enim natus edu-
catusque incaftris , & campeftribus aiTuecus munitionibus , muros, vrbanaque
 ATTILA. Ut
edifcia,febellandi nimos opportunitatemque ciuibusfuggercrearbitrabatur,
Venic ad eum poft victoriam Patauium,Marullus Calaber,Pota cius tcmporis
gregius, compofitumque in adulationem carmen recitauiL In quo vbi Attila
per interpretem cognouit fc Deum, & diuina ftirpeortum vaniflimpriedica-
ri, afpernatus facrilegje adulationis impudentiam, cum Authore Carmen exu-
ri mflerat, quafuentate fubinde temperauit,ne Scriptores cjeteri ab laudibus
ipfiuscelebrandis terrertur. Par fpecimenmagni&: feueri animidederat pau
l ant,ab Aqudeia Concordiam petcns, medio ferme itinere, in vico gnobil
Circulatores plaerique atate ac vin bus integris,fpe mercedis illecti, per infeftos
' enfes nudi miris flexibus agilem faltation coranvipfo quum exhibuiient, ca>
teris ldicro cu admirationeexhilaratis, Attila indigne ferens, tarn robufta cor
pora^ qua: omnia militix decora implere poflenr,circumforaneo mendicabu-
loadulterari ac proftitui,muenes ad fe vocat,ftatim armari facit,tum armatus i-
pfe,faltque in equum receptus imitari fe iubet : quod quum armis infueti efK-
eere non pofTent,rurfus prouoeauit fagittando. Sed cum eque arcum tendere,
eque agittam neruo applicare fcirent,tam diu vi&u tenuifimo tradiditmace-
randos ,quamcibumlongiflimointeruallopropofitumfagittacontingerentja
armati in equum dextra lamq; tam facile , quam paul ante nudi per gladios fa-
lirent , vfusque eft eis poftea fortifimis commilitonibus ad pleraq; difficilia ob-
o eunda. A Patauio per Venetiam ducens ad Ixuam , Vihcentiam prius, tum Bri-
xiam, Pergamum velut continuato mpetu expugnauit, ac diripuit : fed ab ign
vbique temperatum,quanquam porra? infultans,c caperetur Brixia,vulnus ac-
cepit, cuius dolore accenfum vix retinucreamici,cm inftituifletinclufum po-
pulum vn cum a?dificiis incendio delere. Sed&Vincentiaeadfoueam, qua ci-
uitas ambitur , cactcris tam altitudine aquae inexplorata , quam lubrico per pro-
cliue delcenfu territis,hfitantibusque in margine,pra:cipiti curfu deiiliens in a-
quam,papillis tenus extantem, ad murumeuaferat, recurrensque adaccliuum,
verecundia fuos adegerat,vt murofuccederent tantafeftinatione, dum quifque
prioris tarditatis pudore,primumdefccndendi decus exoptat,quod plerique at-
> trahendoq3& impediendo feviciflim, cliuoin profundiorem aquam dilapii,
ilmulqi impliciti tenentium eluftantiumqi fpecie, fubmerfi funt, priufqua in ci-
uitatem tranfeenderetur. Circumuaftataexinde ^milia,pluribusqjfolo acqua-
tisvrbibus,cmRauennamobfideret, Tones Epifcopus cum vniuerfo populo,
candidatus ac fupplex,fufcepto imperio,vt ciuitati a?difciisque parceretur, ob*
tinuit. Victoria: tamen ingentem ipeciemprabuere fores vrbis viens dpoli
ra?, pedibus intrantis, & per aduerfam partem exentis exercitus fubiettx & cal-
catar. Moxin eo loco caftra pofuit, vbiMintius amnisPadoillabitur. Nametfi
animus ad imperij caput Romam fcftinabat, anxius tamen eratfecum,proptei
AlariciGotthorumregiseuentum,quicptxdireptacquefeRom3ehaudmul-
j tumfuperaixerat. Deliberanti igitur, fuam ne fortunam ad excidium Vrbisfe-
queretur,an illi us fatum deuitans, per Picenum in Samnium, reliquamque Ita
lians vfque ad fretum Siculum vittoremexercitumprius circumduceret,accur-
ritLeoPontifexmaximus,doa:rina&fancl:itateiniignis,quipofi,tispontificali-
bus ornamentis,oratione atque habitu miferabili , pacem Italia: impetrauit. Fe^
runt Attilam, dimiiToabfeLeonejCminterfogareturfuis^urhoftifetamfa-
cilem pra?buiflet,afleuerafle vifuma fe iuxta ilium cum pacem peteret , huma
na fpecie auguftiorem iuuenem minan fibi mortem, fipaci aduerfaretur. Qui
vero miraculumexcludentes,rationibusconiecl:urisq3 humanis factum expen-
dunt,putant Attilam,aut tra&abilimitiquenaturafua infupplices idpraeftitifle^
aut ingenio Leonis Se doctrina victum.Cmille omiTa ltalia,qua:fponte victo-
risnutumfpcctatura eTet,fubigendos ViTogotthos in Italia perfuafiTet,quac
vna gens in toto orbe Hunnici imperij aemula atque hoftis eilet, id vtique non
ambigu inter milites ioculariter ia&atu :Haud immerito Leoni cefile in Ita-
lia,qui Lupum in Gallia reformidafet^plusq; cohibendo Attila momti habere
ferarum nomina, quam hoftium armatas acies. IntereaHonoria , Valentiniani
8i . A L L I M H I
principis foror , cum feuere admodum fratre vitra legtimos annos domifer-
uaretur, perEunuchum fuum clmab Attila impetrauerat,vt fein matrimoniu
peteret : itaquc cm firmata pace,in Pannoriiam retro fe couertiier , Legatos ad
Valentinianum mifit > qui fuafionibus minas adiicientesj conced ibi poftulata
peruicere Habebat Attila more gentisfuae vxores plures. Catermpriufquam
Legjti Roma reuerterentur , captus fpecie puellx, fama nobilitate inter fuos
cxin1ia:,Cui Hildico nomenfuifle traditur,eam quoque ibi coniugauit,hauft-
que immodic vino in nuptiali conuiuio , cum fupinus obdormiuiiTet , fanguis
per nares, erumpens,vitaliumfpirituum meatus intcrclufit,fubitque eXtindus
eib qua node Martianus Imperator Conftantinopolis pcrfomnium vidit,ar-
cum lllius fradum , quo genere armorum Hunnos maxime excellere dixirnus.
Polridie cum Rex praeter confuetudinem ad diei multum conquiefcere vide-
retur,miniftri idprimmnouimatrimonij voluptatibustnbucbant, indulgc-
bantqj : qui mox in fufpicionem vcrfi,intimo cubiculi referato,mortuum inue-
nere i puellamver iciuxta eumiaecntem , vt qua: timeret dormientem exci
tare. Qua: cum renunciaflent,plandu & lachrymis vniuerfarcgia complcta,va-
rixque erantaecurrentium acclamationes , inter mortui Regis laudes 8c defy-
derium : femitonls deinde capitibus, laniatque morefuo vultu,elanl corpus.
Vbiequeftres ludos concelebrauere,fepukurae mandarunt,n mepaJudamen-
tis,phaleris,lgnisq5,&aliis militarib.impcratoriisqjornamentis,quaiilIe vario
exhorte attulcrat.vixit annos fex&quinquaginta. Signa vero mortis przcef-
feranr,qud reuertenti ab Itlica expeditione, in tranfuu Lici amnis , qui Rhe-
tosdiuiditaVindelicis,mulierphanaticatemereinequumirtuedaclamauittcr,
Retro. Equusqj, quem prop in deliciis habebat, ipfo nuptiarum die , nullo z-
gritudinisfigno precedente, fubito interiit. Etnouaenuptaecubiculumintran-
tis pes dexter,icliminiimpaduseft,vtpra dolore aliquantifper aflfederit,audi-
tque eft: eius voxdicentis,Si tempuset, veniam. quibus verbis mortem in do
lore compellafe crediderc.Sed 8 ccelo eius viri curam fui teftatus eftcome-
tes, qui ante obitum ipfius, ter feptem nodes ad vernum folis exortumappare-
re perfeuerauerit. Sunt quiferibant Attilamreuerfumcx Italia , iterum coma \o
ViTogotthos armamouifle, varique pradiorum euentu bellum inter eos ali-
quandiu extradum, fed tandem in eifdem campis, in quibus ab Etio debellatus
priusfuerat,vidum,fugatum,5poilea VTogottho,cxitu, quo dcfcripiumcft
iupr, interiifle.
p. CALLiMACHi Attila i i s.

NICOLAI OLAHI, ME-

40
tropolit STRIGONIENSIS, PRl-
MATIS HVNGARIl, LeGATI SVMMI ET Se^
cretarij & Cancellarij S. Cxi. Regiarq; M. ac Lo^
cumteneritisRegrii,&c\ viridolillimi,
A T 1 L A.
Caput i*

V o primm tporc Hunn, fub ducibus Bcla, Cheua, &Ca-

dica,& in ripaTibifci caftrapofuere , Pannonias incolebanc
diueda: gentes : quarum limitibus ad arcendos barbarorum
excurfus,aduerfa Danubij ripa,Maternus, aut (vt alij tradunr)
Matrinus prfedus fuit. Hic non eas modo prouincias qua:
nuncHungariaappellatur,fcdetiam Dalmatiam.vtrafq; My-
*& ias,Achaiam,Thraciam& Macedoniamadminiitrabat. igi-
turcer-
 ;. A T I
tur ccrtior fuis fadus , Hnnorurn gcntis antea incognita: mutimdinem intra
prouinciamfuam magna vi in ripaTibifci caftra poiuifle,ftatuit Detrici, qui id
temporis non minima: Germania: parti prxerat , quod fe obiicere tanta: barba*
rorum multitudini vereretur, auxilium implorare. Is cofcripto ceieriter magno
vicinarum omnium gentium velutad commune extinguendum incendiu ex-
ercitu,inPannoniamadueniens,ineo qui nunc Zaazhalom vocatur campo,no
longe meridionali ripa Danubij confedit. Vrbs non multum ab eo loco abe-
rat Potentiana,inter campum memoratum, & oppidum Thethem , ad eiufdem
fluminisripamfita,Iocoaliisquecommoditatibusmemorabilis.HcquumMa-
1 ternusageret, copiasque adarcendum rcptinum hoftium aduentuconferiptas
haberetjco profedus eft Detricus,vt quid fado opus eiTet , cum eodem confu*-
taret:decernercntqj,pra:ftartne traiedo Danubio Himnos incaftris imparatos
adoriri, an aliam rationeos opprimendiinire , qusve modus cum hotib. tarn,
inopinatis atq; incognitis eTe deberet pugnandi.Qiiare per exploratores Hun-
nis nunciata, dumconfultatio iuftodiutius inter impera tores protrahitur , rcli-
to incaftris ad vxores & res fuas tutandas pra:idio,Hunni cumctera militum
mulntudine,Tibifco traiedo ad loca Danubio propinqua peruenere.Licetau-
tem Detricus & Maternus ab exploratoribus accepiTent,hoftes appropinqua-
re : arbitrati funt tam nter eos murum fortem interied eTe, Danubij numen,
0 quem arbari non facile eflent fuperaturi.Hacdudi fiducia,quufegnioresinre
fuacurandaeflent: Hungari, haudmultilaboris efle rati, poft tot arduos plun-
mosqjinuios montes,pra;cipitia&fluminafuperata, Danubio trfuehhvttibus,
quorumagnunumeruadvfumcaftrorumhabebant,Danubiu,prterfphoftiu
infra Budam ciuitat traiecre.cui loco,vbi nue oppidum cft,ob hue traiedum
poftea Hungaric Kelenfewlde,ideft terra traiecusnom eft inditu.Hc coa-
dis&inordinem redadis militibusMaternum&Detricumintentoriisadvr-
bem Potentianam , tune quietos , fomnoque deditos node intempefta fubit
inuafere.QuiinfuetisHunnorum,quosmoreScythicoedebant,clamorib. ex-
citi,quid facerent,qu erumperent, qu hoftibus refifterenr, non fatis feiebant..
3 Milites quoque& focij eorum non minus qum duces ,tamrepentinahoftiunv
irruptione perculfi,arma &: caftra deferere.Hunni rugientes perequi, tota no
de cardere,trucidare,& ferro omnia delere. Lucefcente die infequenti, Hunni,
vtfe& milites cxde hoftium nodurnaiam feflos reficerent , in valle Tharnok, ^J^.
non long Potentiana vrbe , caftra metantur. clade & internecione fuo-
rumDetricus & Maternus vehementer perturban, verfabant dies & nodes a-
nimo3quo modo accepta ignominia infignialiquo facinoredelerent. Cotradis
igitur qui adhuc clade fupererant militibus, & his omnib. aliis quoq; qui in
proficuo vrbis atq; aliis in locis erant, inordinredadis, antequam Hunni vires
recenti ca:de fatigatas recuperare poflent, eos in ipfa valle Tharnok inuadunt
Hunni tum clade nodis pra:teriEe,fine magno labore hoftibus fe illata, anima-
ti,tum fuorum multitudine cfifi, ftrenuo animo contra hoftes tendere , acriter
fe defender. Duces partitis inter fe exercitus ordinibus,quifque nunemonen-
do , hortando , nunc hoftium impotentiam & paucitatem eleuando, vt milites
acrius fortisve hoftibus infifterent,furnmam operam auare : nunc vbi ho
ftes vehementius vrgerent,etiam ipfi concurrre,ftrenu fe gerere, pugnare, &
virtutis fuaefacinoraedere. Contra, Romani quoque haud egniter Hunnorum^*-^*^
impetum propulfabant,fe vitamque tutabantur, magnam noftroru cxdem ftra- o-Dtmei
gemque edcbant:memores,de facultatibus,imperio, & falute fu in eo agi cer-
tamine.Fitigituratroxpugna,magnavtrinqjftrages:campus vtriusq; partis ca-
daueribus cfternitur. A prima luce cedes adfolis occafum protrahitur. Qua ex
re virtut vtriufq; populi,quantum quifq manu & robore valeret,poTctq;, fatis
cerneres. Verum declinante iamfole,resHunicafiunferior,obprterita: nodis
vigilias,inquietem,S; labores. Dant igitur noftriterga.Qups,quiaiampugndo
defefi erant, Detricus & Maternus perfequi non potuerunt. Hungaricaqu
prius celeritate Danubium traiicientes , ad caftra , qua: vitra eum reliquerant
 <>4 NICOLAI OLAHI
***** amnem, rediere; Centum S vigintiquinque millia Hunnortim in ca pugna d*
/ZST" fidcrata eflc traduhturahter quos etiam Keuuc vnUs ducibus interficitur.Ho-
ftium vero dccnt 6 decmillia dicutur caefa,prter eos qui in caftris perierc.
Funeftafan pugnaj& memoratu digna. Sequeti die Detricus &Maternus,etfi
vi&ores, noluerunt tamen Hunnofum reditumelociexpe&are: acpraclifc-
quehs, quod futufum efle rebantur, tanto fuotum periculo cmmittcre. Cum
militum igitur forum rcliquiis Tulnani oppidum verfus, quod Vienna, nunc
Auftrix ciuitate,olim non multum aberat, cleri itincre feie recipint.
Caput lt.
T_T Vn n i accepta hachoftim fuga,in campum vbi eratpgrtatum reuertun ze
,^*. In quo conquiitis fuorum cadaueribus , mxime vero Keuue ducis, ca
(<p**- mxta vjam publicam Scy thico magna pompa fepeliunt. Quo in loco fta-
tuamponunt lapideam , remmibi geftarum apud pofteritatem moaumentum.
HuiclocoadditumnomKeuehaza,ideftdomus Keuue: qui nunc mutatis
detra&is Uteris Keazo appellatur. Pft, vbifuorumfuneribus Hunni morefuo
parentarnt, non multo tempore Pannnix inferioris region qua: cir
ca Danubium eft,partim vi,partim deditione fubigunt. In qua vxonbus,liberis
&omni familia collocatis, fortuna vkerius experiundamrati, magno eXercitu,
quem ex omni plebe iam rurfus validum conferipferant,victoria uperiorc ca-
ti, Tulnam oppidum verfus tertdunt. Detricus &Marernus poft prxliur antea :
confecbm coacto nouo milit , iri campo Kefmawr eis oceurrunt. Noftri ft-
tuunt prius mori,quam pugnam detreUre,aC loco cedere,& virtutis fuprifti-
nx, tot iam laboribus &: periculis partx,gloriam obfeurare. Primi igitur aciem
inftrucntes, in terroremhofticiamorem terrificum edere, tympana more pa
trio pulfare,iaculis ac telis hoftem eminus ferirc,ordines turbare cneperunt: vbi
turbata omnia vident, imprefione fa&acominus pugnare. Nec Detricus cum
fuis rem fegnitergerebat. Qua impetus & vis maior ingruerat,e noftris reftc-
re,&fefuosqueftrenu defender. At Hunni in quam partem ineubueranr, o-
mnia cxdibus profternere. A primo dilueulo ad horam diei nonam acem'mc
pugnatum eft. Ad extremum , hoftes multis aeeeptis vulneribus cerga Vernmt. ^
Marernt Hunni,quofcunque fugientes confequi poterant,paifimomnes trucidant. Ma-
ternus ea pugna obtruncatus eft: Detricus in fronte fagitta grauiter vulneraros,
vix cuafu. ex quo vulnere xgre tandem ConUaluit. Ob quod vulnus aeeeprum,
cognomen Detrico ab Hunnis inditum Immortalis, quem in hunc diem Huo-
gariinfuiscarttionibs,moreGra;cohiftoricontinentibus, Detricum immor-
talem nominant. Teli huius quo fronte ictus erat partem , vt plaga: accepta: fie
cicatrice & teli fragmento fidem Imperatori factret , dicitur Romam tuiuTe.
Tantum fanguinis in loco pugnx fluxit , vt campus fer totus cruore maduerit.
Nec Hunni lxtam& incruentam vitoriam funt confequuti. nam quadraginta
millia ex eis oqeifaefle dicuntur: inter quos BeIa,Keme,& Kaydichajduces oc- 40
cubuere. quorum corpora ad ftatuam lapideam, de qua fupr diximus, in fcpul-
chro Keuue,tradita fepuIturxfunt.Hoftium maxima pars concidir,prxter pau-
cos qui elabifugapotere. Nihil poft earn pugnam tentatum fuit ctra noftros,
nec G ermanismec ab aliis hoftibus : ita duorum prxliorum ftrage ac calarui-
tate vires eorum fuerunt debilitate & concifx.
Caput tt.
" T 1 T 1 hac Hunni vitoria,iam vniuerfx Pannonix, fi fegioibus his qui
Materno fuberant, libere imperitare cperunt : nec erat quifpiam, qui ar
ma illisobtendere nderet. Ita magnum imperium fubita fortunx mutatione,
breuitempore,de manu in manum venir. Igituramilfis j vt diximus y- quatuor 1
aliis ducibus,arbitrati funt Hungar^imperium magnum,laboribus,pcnculis &
vi partum, ita demurn du raturum, fi llius gubernationi quifpi 8 animi 8 cor
poris viribus prxftans prxflciatur. Memores nmque erant, ad conicruanda
non minore virtute opus eiTe,qum paranda rgna. Diu i raque inter Ce primm
agitant, quiiham potiffimumpar eflt tanto oneri ferendo, &c tantx multitu-
4init
 ATILA. if
pro cris rebus mas i s quin antea ekcx, bono publico recda. 7 an
dern fcntcncia omnium , Anno incarnarionis Doimmquadringctcnmo primo,
Achila i qui (blas namcro ducum Hunnonim cum fratre Buda aohuc upcr- 'ZZl^'Z
crcamr. De cuius natura, mori bus , Se corporis habito, non abfurdum ,
videturpaucarefcrre. Adula, HgariceEthdedidus,fcaira^a mdia fuit, pedo- '%^'^
re & humeris la ti s , capire ad membra cerera quo,fufca racie,oculis nicenribus, m c-
ipfo inmim cucriratem qnandam prx c renribus, raras barba, fimo nafo,in- T""" ^
cciTuluperbus, promis in venerem: corpore laboris, inedix, vigilia-, rmgoris
iuxraccaloris pari eme: magna vi animi,coulio bono, audaz , manu ltrcnuns,
le Se in rebus miliuribus excrctarus , cupidos glorix:in hofhbus falleodis , dolis,
intdsquc flrucndis , vitan dis ve , Se ingeniofus , Se *~alMn$ : in prxliis omnia
ckcmupiciens, nunc mincis icrenui, nunc diicis opmi agens officium : vt illud
Homencum*

mrito ci conuenirer . erga i'uperbos ferox , fuppccs vero facilis Se mife ricos.
ipfc corporis Sc animi vi prxdicus , imperio acccpro.agi tabarur indies ma-
gis magis cup iditaie regni fin proferendi: & cos populos, quomm auxilio Ma
cernus contra fe fuos bellum generar , inuadcndi , iniurixque acceptx vin-
drandr, Scacuit igirur IUyriam,Myfias^ chaiam, Macedonian! &Tnraciam,
M qui Materno m ihres auxiliares antea miferanr, primo quoque tempore adori-
ri. Verum ne domi imperio uo aliquid fe ablente dcecdcrec, Se vteilet qui iio
nomine regno , udm fratrem tori illi regioni qux a Tibiico vfque ad
Tanaim amnem , ad Scpcencrionem protendimr , prxficir, Iubct barbaras o-
mnes naciones qux Hungaricoiamfubiectx eranc unperio,l parre : ipie ve
ro ex Sicambria ciuirare,quam fibiregiam deegerat, cum exercitudecies cen- **&
mm nfllinm militum (hune enim cpiarum cius numerara, praeter naciones il- rMm& <*
las qux ad cum vndique conueneranc,Ghronicon tradic Hungaricum) in cam-
pn progreditur. Apparatum ipfius bellicumcalem ruineexferiptorbus com-
perimus. Tentoria habe bat varia , ex more regnorum qux antea fubegeratj
- mica arte contexca. Id quo ipfemct vcebarar , ex ferico a uro , gemmis inrex-
tum ornatumque erac,pfcoons incericeb's lapidibus huius mali aure:,qucrum
corn ra Alones arque iunchiras vniones fplendidi ornabanr. Aliud,in quo equi
ftabulabantur, (ricc torum . Lechis quo cubabat, cum menue & conuiuiorum,
ptxteucaailirueinuTnnicntum,ephippia,phalcrx, Se aliaequorum ornamenta,
aar gemmisque decora. lam tarirn ab initio lmperij , vt erat carum rerum
qoae bello vfui lunt ftudiofus, tormn torum Se rnachinarum bcllicarum,ad m ce
nia diruenda, Se ad vallum carrorum fuorurn muniendum , Eonparuam vim
compararat. Coniticuerat ad hare, decern millia curruum falcatorum , qtabus -
caftrorum fuorurn municionera veluti muro cingcrct. Gladio vtebacur , ve ip **<~
ptnabat, diuinits eimio. Namque dum quadam per quietem vidifiex^
c a Marte armari , pollero die quidam ex gregariis milieibus derulit ad eum en
tern , in campo pacenci , dum veitigium cuiufdam viculx fuciaex incquere-
trir , forte fortuna repertum. Qux res ficem prxcedentis fui fomnij non modicc
corxnrrnauit. Infi^nc cam in feueo quam velis gerebatj Afturem auem , coro- +'
pim in capitegeitanccm.milicum fuorumarma erant ex So :hiaexportata: cly
peus coriocecras ,ferroque pobrompermducrasuircus cum fgiccis, lancex cu-
fpidibus aeuminaex, Se enfis femori accincras. Habitus corporis non ade ma^
enus,cvulru apecracphorridus:barbapromilia,cxinibus^ incopds. Indumen
tum,relies hfutx,more Scvthico.His rnamenos, populis omnibus cerrn e-
. quem Hunniculcom vfque ad cempraGeyfx ducis ,fihjToxon (de quo,
6 aljs etiam Hungarie ducibui ac regibus.fi per occparioes licebit,a!ias for
te dicemusin omnibus uis expeditionibus feruarunt. Dos eolebant, Ioucm,
>klartcm , Mcrcurium, &: Venerem: quorum aufpiciis omnia fibi profpere fue-
arbitrabantuf. Ticulus Atbilx,quo vtebacur, crac : Achila filiu s Bende-
ocz^ nepos rnagni Nemroch , in Engadi natrims : Dci gtiia Hunnorum , Me^
 %66 NICOLAI OLAHI
dorum,Gothorum,Danorumrex ,mctusorbis. Cuipofterioribus temporibtts,
propter verba Eremita: adiecit,flagellu Dei:de quo infra fufius dicetr. In hunc
modumcomparatoinftrudoque exercitu,non modo fuis, verum ctiam omni
bus mortalibus Athilaadmirationi atque terrori erat.
Caput llll.
\A E m A igitur Atha,lllyricos, Myfos, Achiuos, Macedones &Thraccj,
^^aducrfum fe fuosque,Materno non mnimo antea fuiTe auxio , horumq;
opemagnamgenti Hunnicac ftragem illatam : eorum prouincias fummainua-
dens alacritate diripit,vaftat,ac late populatur Byzano vi&or imminebar,
dum inter belli apparatumTheodofius imperator moritur. Sabellicus tradit,
Hunnos Theodofij ducibus vno pradio fuperatos. At vetus noftrom Chro-
nicon , nulla accepta aut clade,aut damno.vidores latosque magnaprxda cum
Athila Sicambriam reuertiffe refert. Theodofio fuccelfit Martianus ,qui vi
res Athibe , multorum iam regnorum imperio audas veritus, ne feilicet quatu
or fimul potentiifimipopuli, ab Oriente Perfae,ab Occidente Vifigotha^ab A-
phrica Vandalia Septentrione Hunni,eodem tempore bello fe premerent,cum
Genferico Vandalorum rege , & cum Perus in certum tempus inducas paci-
fcitur:ratus,his quiefcentibus,fefacilius armis Hunnicis obuiam iturum. Dum
Athila,fiuemetuventuri contra fe ex AfiaMartiani Imperatoris, vt quidam tra-
didere:iuetentorij fui,ferenoccelofubito prolapfi,portentoperculfus,Sicam-
briam reuerfus fuiflet:dimiflo exercitu ad ea Pannoniae loca,qux illis ad curan
da corpora , quietemque aliquantifper agendam diftribuerat : ipfe ne id quo-
que temporis quod bello fupererat gerendo,inutiliter,ac prter publicum fu-
orum commodum abfumeret:ftatuit,regnum legibus tabilire : arbitratus le
ges regno firmando non minus neceflarias eTe, qum arma. Igitur quum legi
bus ex aequo & bono publico conferibendis , fubditis in ordinem quo viuerent
redigendis , operam daret : reges & populi complures , partim nominis ,fon>
tudinis,ac in rebus mili car ib us glorix ipius fama, qua; totum ferc iam penetra-
uerat orbem, pelle&i:partimexiftimantes,depofita priore prasferoci naura,e-
um iam ad mores cmiliorcs conuerfum iri atque regnum fuum legibus nrma- ja
turum , hacque re aliquam pracbituru m Sc continencia: &iulca: fu; 'pecitm,
ex diuerfis orbis regionibus indies ad eum confluebant. Quos, yt xternoram
nimos ubi conciliaret , benigne excipiens , li berali bus donis onerabat . nter,
quos Valamirus,OrientaliumrexGothorum:Hardericus,Gepidarum rexftre-
nuifimus , Cob res preciare geftas infignis : nec non Dietmarus &c Vittimarus
ex Oftrogothorum regulis : praeterea populi Marchomanni, Sueui, Quadi, He-
tuli, Turingi &Rugij,militari virtuteomnespraeclari , regis Athila: imperium
atque focietatem vltro fubierunt. Athila plurimis iam audus vidoriis, regum-
que acmultorum populorum elatus imperio ,arbitrabatur non magni effela-
boris totum Occidcntem bello fubiugare. Qui vt partim opum fuarum often- 4;
tatione, partim human itate,benenciis,&munificentia eos qui nondum infui
admirationem exciti erant , fibi conciliaret , diem ftatuit , quo non modofub-
diti ,fed etiam alij externi, quorum effet id faciendi animus , praftita eis fide &
fecuritate ad fe venirent. Quje res fecit , vt multi mortalium ex longinquo po
pulo ad ipfum vltr commearint. Detricus Veronenfs , quem cum Mater
no contra Hunnos rem infelicitergeffiue,fuprdocuimus, cum plerifque Cer
n ania,cuipr2Eerat,prmcipibus, benignitate admonitus Athila:, ponte ade-
uro venit. Quibus Athila fumma numanitate ac beneuolentia appellaris,
exceptisque , magna muera Iargitus eft. Detricus animum Athibe infe&
fuos comem atque beneuolumefie animaduertens,eum belli & rerum geren- d
darum fuapte etiam natura auidum , ad arma fuperiori primm German
dein Gallix inferenda accendit. Qnod e facilius illi perfuadet, qud & Ger
manise & Galliae populos praefidio vacuos effe , certo affirmt. Igitur Athila
ingenti&fuorumSCexternorum,quiadeum corifluxcant, &quorum benc-
uolentiam atq; fidem iam fibi fatis pcrfpeda effe arbitrabatur , conferipto excr<
Citu,ex
 A T I L . 7
titu ex Sicambria caftra mouit. Exercitum eius ad quingenta hulli arrhato- Ctfu ***
rum,Sabellicus fuiTe tradit. Dudo igitur milite per Auftriam j Baiiariam , Sue- ^,Zex-
uiam,& eas Germania;, qua: Rheni c Danubij fontibus ihclufa: funt, regiones: &*.
atque interim omnibus quae ei obuiaert oppidis , partim propter rebellinem,
&quod commcatu prohibebatur -, viarumque anguftiis vbiqiie intercludeba-
tur, funditus euerfis > partim in fidemacceptis ,Conftantiam vrfus exercitum
ducit.Sigifmundus,eius regionisea tempeftte princeps,non longe a Bafilea,ad ^""ex
Rheni ripamlita, mgnis copiisilli occurrit. Quern Athilacum exercitu 1** -
omni facile profternit, atque fugat. Hie fr&iis pradio* poteaquam viet For- *%2'
io tuna viribus Atmlx eile longe inferiorem: nongrauatim cum regno in de-
di tionem eius concedit. Hinc audits indies vi te opibus Athila, Argentinam;
ad Rhertum pariter fitam , obfidione circumfedit. Eavrbs nemine ante id
tempus imperatorum vi capta eile traditur. Haxnonmuitis poft obiidinem
diebus expugnata,in prxdam direptionemque daturmilitum: omnibus tbuetu-
ris,qua: in modum munitionis ineaerant adificta:,dirutis &c dmoli tis. M-
nia illius in multis locis folo quata funt,vtiin memoriam nominis Athilx cun
ds mortalibus aditus libere pateret. Promlgatumque eil pius iuflu per prae-
conem , ne muros demolaos viuo fe incola.* reficere aderent. Hanc ob rem rpntm
vrbi Alemnico vocabulo Strafpurg omen inditumefl dicitur , quod fonat> enra^f.
to Arxvia:. Pofthac,traiedo Rheno,perTulingos,Heduos te Sequans,quino-
ftraastatc Burgundidicuntur,exercitumdudat. Gdicrim eorum regem iam
tum rnagnis viribus fe Aetio &Theodorico coniungere volentem, cum omni
bus fuis copiis iulto conflidu interficit > deletqu. Qua parta inligni victoria,
multas Sequanorum & Gallia: muhitas vrbes,opibus viribusque pra*itahtes (in
ter quas Lixouiumj Befontioriem Matifconem, Lugdun, Cabilonem, te Lin-
gonum vrbem mmorant)fundituseuertit. Autor el Sabellicus , eumin Gal-
lia Rhemenfes primo adortuni efl : te Nicafium eis vrbis epifeopum , de quo
paulo poft dicemus, virum moribus, vita te fanctitate i llultrem,ibi iugulatum.
Verum fatis conftat ex hiftoria noftroruni Rnemenfium expugnationem , te *
i o Nicaij mortem,pot pugnam Catalaunicam elle fadam.
Caput Vi
DA v L o ante quam tmla intima G alix penetrare t, videos fortunam rerum
* omnium dominam,quoquo verum tenderet,rebus fuis vidoriam polliceri:
imul etiam arbitratus,neminem in Gallia obuium bi futur um, qui fortun te
viribus fuis refiftere poTet:rm fiiam fegnius folito agere , multitudini fiix plus
iufto rdere.Hacexre,quoniamnohdumde Aetij copiis aduerfumfe iam con-
feriptis certi quicquam acceperat, minore xercit fatis fe municum eife reb-
tur j ad ea qua: animo coriceperat perficiend. Tertiam igitur copiarum fu-
arum partem ad fines Hifpanicos diripiendos depoplandosque mimt. Re-
^o fert Chronicon noftrum , nos Athilac milites, Hifpania:aliqua parte ferro ign-
qe vaiata , vfque ad regulum Baica: prouiheia:, cui nomen Miromann fu- ^/r**fL
iflt, penetraUifl'e : eumque terrore Hunnorum omnia caedibus longe lateqe ""?
vaftantium, vehementer perculfum , ex Hifpali $ vbi degebat per fauces Gadi-
tari fret in Africam elapfum fuiTe. Id tarnen pro comperto affirmare non
au fim , quum te Galliam Aquitanicam, te Hifpaniam eo tempore Vifigothos
poiledifle conftet. Nunc tempus admonet vt quohiam in Aetij mhtionem
jncidims , qua: de eius origine te fortuna aeeeperim , quam paueiffimis re- . ,.
feram. Aetius ordine patricius , ex Doraftana Myfiac erat oriundus. Is initio %&*%.
ob virtutem , te rei bellica: artes , ab Honorio imperatore in lcum Conftan-
tij copiis fuis pra:fedus , multa preclara contra Bufgundos , Francos , Hala-
nos , virtutis fac ediderat facinor. Poftrem quia Halariis, Vandalis &Sue-
uis , qui ad meritam , qua: ad Aram fluuium fita eft, confederaht, viribus
irripiar , d interiorem Hifpaniam , fiue metu hoftium , fiu quod tanta: multi
tudini fuos non p'utauit temer obiiciendos , exercitum fuum retraxerat : c-
um H onorius imperio copiarum priiiauit. In cuius locum, Caftinum quen
DD it
 \
NICOLAI LAH
dam,magiftrummilitum,$cythici generis virum, fuffecit. Aetius accepta
contumelia Romam reuerfus , ftatuitruri vitam agere priuatam : in qua niliilo
magis ab inimicorum fuorum accufatione tutus elle potuit. Itaque reus moli-
endarum rerum nouarum fadus , mortem proculdubio euadere non poterat,ni
jtetijfuga fuga in Pannoniam occulte abiiiTet: vbi viuente Honorio commorams, Athilx
*rtam"ia & Hunnis charus erat, tarn ob infignes animi virtutes , quam qud omnem I-
talicarum rerum ftatum Hunni ab eo didicerant. Hic igitur Honorio mor-
tuo, &in locum eius Valentiniano fuffedo, Romam reuertitur. Vnde dudus
ad Valentinianum, Placidise matris fuafu , gratiae &amieitiae Cfaris ( Caftino^
quern in locum eius furrogatum fuifle ant memorauimus , inexiliummiflojto
reftituitur. Huic Aetio Valentinianus Galliammdam committit. pollicuuse-
nimeifuerat, fe facile prohibiturum Hunnos , ne Pannoniam fines egrediaude-
rent. Igitur Athilacum his quos fupr diximus regibus & populis , Galliam,
Aetio magiftratum eius gerente , primm inuadere ftatuit: iiue qud Aetius
promifla, qua; Hunnis de rebus Italiaz olim feceratjminus feruaTet: iiuepotius,
quod Gallia deuida , Italia , ad quam diripiendam iampridem Aetij hortatu
animum intenderat, minori poftea negotio fe potiturum fperaret. Occifo igi
tur Gundicario rege , euerfis > vt fupr retulimus, oppidis Burgundia*,fecus
Rhodanum numenprogreius, omnibusque locis quae occurrebant demolitis,
"fide'm* contendit Aureliam,vrbem adripamLigerisfitam,eamque obildet. Cuius op-
pugnationi quum totis intenderet viribus, tum primm certior eft fadus, eti-
um follicitare reges & populos , vti magna vi contra fe tenderent. fca res Athi-
lae prater expedationem accidit. Quare veritus , ne Aetius, quod iam fadum
eratjTheodoricum Gothorum occidentalium regem,cum quo iampridem gra
ue fufeeperat bellum , fibi conciliaret : ftatuit animum Theodorici, Hifpania-
rum & Gallia: Aquitanica: tenentis imperium,an adfepellicere poflet,follici-
"Atl"dAThga tare" Mittit Jgitur a eum legatos , qui dicerent fe venife in Galliam, magis vt
donenm re regum populorumque amicitiam , quam inimicitias quazreret. Nihil aurpnr-
Fm' clarius,autad imperia diu conferuandatutius fibi vifum,qum beneficite bc-
neuolentia,vbi eius fit facultas,animos regum fibifauentesfacere*Igitur in pri-p
mis fe cupere amicitiam & feedus cum eo inire, ab omni belloru motu eumab-
efle:fibi cum folis Romanis belli elle caufam, qui ab initioHunnis infenfi fem-
perfuiuent.HisTheodoricofruftrarecitatiSjlegatireinfedareuertuntur.Nam
iam antea Aetius fufpicatus Athilam Theodorici focietatem affe&aturum,ipfe
prior in amicitiam fuam , bellique communionem, illum traxerat , partim pro-
mifls,partim antiqui inter Hunnos & Gothos odij commemoratione: Gentem
Gothicam magna olim ab Hunnis contumelia , fimulque ignominia eie affe-
d diditans.Maiores ipfius fuis fedibus illor rabie expulfos : Hunnos fecifle,
Aeodlrscu vt extorres Gothi patria virtute nouas fibi fedes in Gallia Hifpaniisque quat-
trattt. rerent : iam inftare iterum, vt his quoque quas olim virtute pararant fedibus,e* 40
os deturbarent. Venifle nunc Athilam eo confilio in Galliam, vt & Gothorum
& Romanorum imperium per fummum eorum dedecus,ni febus fuis vn pro-
fpiciant, fimul armis occupet. Proinde nunc eue Dus datam occafionenijqua
antiqua Gothis iliaca barbaris iniuria& calamitas vindicetur, qua Hunnorum
ferocia atque fuperbiareframari pofit. Idautemfadueflefacillimum , fi vires
Theodoricus fuas, viribus Romanorum coniungat : fe omnibus modis curara*
rum,nifolus fibi deee malic,vtfe duce,veteresmaiorum fuorum iniurias, Diis
fauentibus fit vindicatums,atque Galliam barbarorum tyrannide liberaturus.
oratione Theodoricus rex, fimul memoria antiquaeetiam inimicitiaper-
motus ,fe Aetio belli focium contra Hunnos pollicetur rhisque conditionibusjo
foedus cum illo irmat,vt paribus viribus, communique impendi bellum Hun*
nicum fint adminiftraturi,& confeduri.
Capot VT.
pOsTEAQ^VAM Athilade Theoderici& Aetij fdere fuislegatis fitccr-
A tior,putauitvlteriusnonefle fibi cundandu : fed fine mora hoftibus obuiam
pro-
 )

A T I L .
prodeundum,nemora&cuntatione mimicoramvires k finitimis populis mi
gis magis indies crefcerent. Igitur foluta obfidione Aureliana, cum exercit
aduerfumhoftes ire properat-eofretus confiho, vt eos incautos imparatosque
adonatur.Dum iter faceret > repertus fuis in prccipitio ardui cuiufdam mon-
tis Eremita quidam,qui,vt mundanis prcul tumltibus, in Dei minifterio Vi- *
tarn tranquillam ageret , e loci tugurium vile extruxerat * ad Athilam ducitur. ^i^'
Huius aduentu rexmultumlaetatus , feifeitatur quisnamhominum effet, cuius ,
Dei cultum obferuaret quid in loco afpero vitam iibi agendam decreuiffet?
quern fibi Dij euentum belli promitternt ? is poft diuturnum filentium , velti
numine afflatus diuino,regi irefpondet: Se hminem Galium effe,& cultorem i-
lius Dei , quern Chriftiani in perfon trinm , in fubftantia tarnen & diuinitatq
vnicum,ver &{&1::^ vnde abdutus effet, elegiffehabitatio-
nis locum, vt terrenis tumultibus feiun&us, Deo ipfi, cuius nomen profi-
teretur,carne rationifubata,& vigiliis,abtinentive macerata,quietiori men
te famnlari , illiusque legem meditari , &: przecepta feruare poffet. Quod vero, v*tcm*
inquitjfortilimeregumme cogis, vtDei voluritatemtibiaperiam , tuique con- *%?
filij euentum : etii illius , qui res mortalium omncs manu Ala continet, mini
mus fim vermiculus, vt non lit poffibile quempiam illius immenfa cfilicoiii-
prehenderc: tarnen ne arbitreris voluntatis Dei mei,quem tu ignoras, cuius re-
o ligionemjpopls Cultui eius deditos,perfequi in animum induxifti , me, qua-
teaus eius finit benignitas, ex omni parte effe ignarum : non fis nefcius, Deum
ipfum ob flagitia fuipopuliirritatum,quivteosaiuititia&: vera religione ad
impictatemprolapfos,ambitione,uperbiajiniuftaimperandi libdine acceri-
fos,pauperum oppreffione plenos, nuli mgis rei quam bello inteftino dedi-
tos,voluptatem&: corporis delicias ratioiie nglecta quzrentes , turpis lucri
auidos, proborum virorum cntemptores,adulatoribus, perniciofis tum Prin-
cipum tum regnorum proculdubio eerforibus, aliisqiie aurium obltamen-
tis plufquam veritate &C honeftis fiudiis gaudentes , alus etiam facinoribus
fceleftiscontaminatos,& rebus omnibus impiis obnoxios , ad modeftiam hu-
militatem , temperantiam , iufticiam , charitatem , pacemque mutuam , conti-
nentiam s liberalitatem in pauperes, ad seftimationem proborum, ad veritatem
(qua: c Regum &imperij eft conferatrix) adiendam, & ftudiarecbjaliasque
virtutes & verum fui cultum (qui praecipe in fide be charitate erga ipfum at-
queproximm notrumconftit)iftamque vitam te ftimulante redcat , gla-
diumfuum in manus tuas nunc dedibTuenim Dei es flagellum, ad vitia Chri- thiu d
ftiani populi Corrigenda miffus. Hune te , rcuerfo ad fanitatem fuo popu- pe*'
lo, dum volet , ruffus auferet , 8 alteri pro fuo arbitrio tradet. Te tantifper
tua hac potentia terrena vti patietur, dum ei vifum fucrit ; qui vteertus fis , co-
gitatus, confilium & vires tuas , praeter Dei rbitriurii j nihil robofis habitu-
3 fas: omniaque non modo terrena , fed etim cleftia in ipfius riut effe poi-
ta ftrofm portcnta te animaduertiffe exiftimo. Hoc prselio j quod contra
Romanos facturus es , eris inferior. Non tamen potentia & imperim tuum
manbus tiis mox elabeturrfed e ad id temporis vfurus es quoad Deus , ve
populus fs ad reliorem te vigente redeatfrgem , tib coftituit. Athila v-
bi Eremita; verba accepit, admiratus homunculi huius tam fapientei eoquen-
tiam, inopihatd tamen perculfus nuncio, iubet cum moeri, in cftodi ob
prudentiac reuerentim honeftferari : doee ab aufpicibus vtibusque fuis,
quorum magrius apud eum id temporis erat humerus , de rerum fuarum euen-
tu cerior intelligent. Accerfitis igitur illis , qui de prxlio futuro fehtiant,
1 percontatur. Hi extis pro iba difeiplina ifpeftis , vaticirii a Eremi
te vera effe affirmant. Addtntad hoftium prxlicafurum. Pro-
inde licet Athilaanimo erat fdllicitus de aduerfo futur'i prarlij euet,maluit ta-
men fortunas fe committere, & extrema omnia expefiri j quart trga verte-
re , ac virtutis fuae gloriam foeda fuga dedecorare. Eremita donato , & in tu-"
murium fuum ex quo abdudus erat , remiff , cum tofo exercit fuo campum-
 bf NICOLAI OL I
Catalauncum verfus ,vbi Actius &Theodoricus cum Sangibano Alanorud
& Meroueo Francorum regibus,atque populorum,Burgundorum, Fracorum,
quibusMeroueusrexpra:erat, Lucianorum,ArmoricorumrSaxonum,Ripario-
horum,Brigonum,Lambrionum,Sarmatarum,Luretianorum&:Britannorum,
odio potius Athilac quam amicitia Aetij concitatorum , magnis copiis eonuene-
ranr,celeri contendit itinere. Quo dumpcruenit, edo&us hoftmm numerura
longe quam antea crcdidiTet*maiorem elfe, rum prmmm fat? fui poenitere coc-
pit , qud exercitus fui tecriam partem Hilpaniam ver fus mifinct. Dum igitur
h.cfuac copia: ad fe reuerti poflens, bellum ducere,traherequecontotuit. Ita
caftris fuis,decern illis,de quibus fupra diximus, curruum faicatorum millibus, (o
difciplinamihtari firmatis , practexru pacis mutuo trafcanda; legatos ad Aeti-
AthiUUgA um, inducias petitum mittit. Is tum qudcoulil j Athikenon omnino igna-
ti Aettu. ruseratj tum qUOC} totregum , populorum acnacionum viribus plus iufto fide-
bat,induciasfevllas daturum negat. Animus Athilac, eifi imerfpem & metum
vari agitabatur , reuoluens idenridemfecum, fuorum praehoftium multitudi-
nepaucitatem:fimuletiam Eremita; ac arufpicum fuorum vaticiniartamendu-
cis hoftium interim, quem vates prasdixerant , femet confolabatur , animum-
que fubtrepidum fpe aliquafublcuabaryarbitratus Aetiumproeuldubioeapu-
gna interiturum. Itaque exercitus etiarri fui quouis dicrimine, belli ubirc
fortunara conftituit, modo Actium, vt ipfe perabat , interfectum confpiccrct. 19
oQr.t,qui Multa prodigia huius pradij atrocitatem pramunciarunt. Lunabinam eo an-
fupuim ca no pa{fa eft eclipfim : plurimae vrbes repentino terra motu corruerunt : coelur
. cruento hiatnapertum,mutuishaftisignitis id oblique Icindentibus. vifusprje-
terca cometes aliquot nochbus radios os Occid rnrem verlas porfigens. Qui
bus oftentis multi mortales terrebantur:& non Aihilam camum , fedetiam Ae-
tium& Tbeodoricum magna inceflerat cura, res fuasqu ara diligentiflimc fie
ri poflet , ad futurum conrHcturn prarparandi , vtrilque vipote rem fuam fupe-
riorem futuram fperantibus, n campum igitur Catalaunicum ueMaur/a-
cum , quem baud procul Tholofa in longiuiuinem ducentis , in latimdinem
vero fepmaginta portendi leucis Sabellicus tradit : magna tendit feftmatio- \
ne. Quo dum per ueniffe t,concione conuocata, haec ad milites hortandosver-
ba loquutus eft .
Caput Vit.
AthiUarA- 1? E s ipia. hortatur, commitones & focij fortifllmi , hodierno die meapud
noadmiti- vos verba facer. Eacnirn tarn arduaelt,& neccuaria,vt nifi velimus opes,
**- facultares, & falutem noftram m apertum diferimen poner , fummamdus cu-
lammcam. ram nos habere oporteat. Nam quod omnibus artatis noftrae temporibus , a-
^BentneU^- er*us * vrgentius & periculofius propotum fuit nobis negocium , quam nunc,
tiaattf/ vbi de regno, falute & vita noftra agitur ? Non fum dubius de veftra , milites o-
" ptimi & focij fidiflimi,in rebus gerdisfortitudine, animiconftannia, omnium- 4e
que rerum aduerfarum incredibili patientia. Quodenimhifce oculis in mul-
Aperfin tis dubiis&pericolofis rebus intuitus fnm,de eo vix me animo haefitare conue-
"""" '""' nit. Nam praetermiilis ommbus alus veftris facinoribus , fuperioribus annis
magna fortitudi ne editis: quid rerum & arduarum &difficilium per Germani-
am vniuerfam,atque alias hoftiles terras, per quas nobis armatis proeifeen-
Aferfond dum erat,non forti animo fuperauiftis ? Licet autem id veftrapte virruteeffece-
f**' fitis , nonnullum tamen etiammeapr2efentia,& rerum omnium difficilium pa-
tiendarum focietas, ftimulum virrutis edende vobis addiderunt. Quid enira
vnquam curarum, quid labora-, quid periculi, fiquod nobis omnibus fortuna
obtulerit,non pari animo vobifeum vn fubierim? Qua: res me vnquam pro- je
fpera elatiorem fecerit? Non vtducem & Imperatorem iure ptimo facer
conuenit, me vobis praetuh? fed in omni vttiufque fortunar euen tu aequa vobif
eum fum vfus conditione. Qnarum rerum caufa non arbkror opus eiTe , ne-
que tempuspatitur,mukis mevos ad eahortari, adquaeipfanecefitas, durum
mortalium telum , vos fuapte natura impeliere debet. Qam potens hoftis,
ocij
 Atli ; 87I
locij fortiiimi , nunc nobis obie&us fit , quamultitudinc.quibusapparatibusj profit,
coniiderate. Quid opportunitatis commoditatisve holies adpugnandum ha-
beantjomnium maxime videtis:vtpote intra regnum fuum , in patria, in dome-
fticis fedibus eonftitun. Contra, quo nos pra: illis fimus numero , quam dubi-
um fit infolo hoftili manum confercre.qumque veftrm animo bene perpen-
dere neceffe ct. Hodierno die vel victoria diis bene iuuantibus preclara no- -*'.
bisacquirendaeft ,ni in leruitutem morte acerbiorem deuenire malimus : vel
omnibus ad vnum vfque moriendum. Eo loci progreffi fumus , commilito-
nes mtegerrimi , vtnon nifi virtute & armis hinc euaddi ,detur nobis poteftas;
10 Afronte hoftes nos vrgent:dextraLigeris flumenobftat:laeuaRhodanus:
poft nos oppidani,&reliqua Gallicana: gentis colluuies , itinera } per qua: veni-
mus, arclra obfident , atque praclij huius exitum pracftolantur , predas noftra: in-
hiantes. Quod fi perfuafum effet animo , intra munimenta nos continere , 8 thjf*
ordinibus noftris bene frmatis,paulatim retroceder : quidcafpecie fuga: glo- fhtr*'
rix noftrae iam multis maximisque vidoriis parts, effet indignius ? quid inho-
neftius? quid nobis turpms ? quid Scythiconomim,vniuerfoorbi formidably
minus conueniens ? quidmaiorum noftrorumvirtutibus&: fortitudini magis
aduerfum Satius Temper habitum eft , & pulchrius j cum dignitate gloriaque Athoneei
mori , & maiorum noftrorum manes inuifere , quam imbeiUum atque locordi-
um more, hoftes noftros turpi fuga deuitantes, infamem &c dedecore plenam a- "
gcre vitam. Si forti animo conftiterimus,hoftibus obuiam progre dientes,fpe-
randum eft Martern belli, peculiare gentis noftra: numen j nobis propitiuni fu
turum,. Si victoria manu &: armis noftris parabimr,quidnonytilitatisex eano- btiht*
bis fequuturum eft ? Spolia inprimis hoftium j nobis vi&onbus proponemur: f^%?m~'
tum regnum Gallia: opulentiifimum &: fertihffimumj imperio notro accedet: \i
poftrem, gloria non minima, res nobis fortiter geftas abunde cumulabimus.
Prarrereanon vlli alij in tota Europa occrrent.his deletis ,hoftes,qui totius or-
bis opes & imperium nobis fint remoraturi. Regnum Gallia; imperio noftro
Pannonico& Germnico, quae iugum noftrum iam fubierunt , coniunmm,
jo quantamadferet opibus noftris acceffionem ? quantamvitacfelicitatem ? Quid
adiis immortalibus commodius, fortunatius & fclicius nobis hoc dari poteft?
Nee vos terreat hoftium multitudo,non alienx regionis ignoratio. Quidenim ?,%%
in hunc diem aliud egimus, quam qud in alieno folo multos reges , nationes
& populos ftrenu deuicerims ? Hoftes , quos nunc intucmini , non funt vo-
bis incogniti. Horum robuftiorem validioremquc partem iam olim vos mili
tes fortiiimi , mecum vn fedibus fuis expuliftis. Veftram ipfi virtutem,for-
titudinem , &arma iamdudum experti funt. Hos primp ftatim fedibus no
ftris paternis egreffu , primm fub Emerico , deinde fub Vinitario rege turpiter
fugatos, omni regno priuauimus. Non funt hi maioribus fuis Gothisautpra:-
10 itantiores , aut fortiores. Omne robur Gothicum iampridem nobis veftra
virtute,milites fortiffimi,eftdebilitatum,extinctum, deletum. Hae qua: adhuc
iuperfuntfub Theodorico duce Gothorumreliquia:,non impetum, non arma,-
non vires expc&abunt veftras, fi modo viderint vos forti animo fe aggreffuros.
Prazterita: cladis &: calamitatis iua: maiorib. primum noftris , tuma vobis,mi- .
lites optimi,acccptse memoria, verfatur eis ob oeulos. Quae non minimum a-
nimi , & , fi qua adhuc eis ineft , virtutis, ipfis adimet. De Aetio autem tacen- EtefMiidM
dum mihi potius apud vos eft,qum pauca dicendum. Ingenium , mores &c "' """"
conditio hominis , iampridem non aliter vobis quam mihi comperta funt :
quippe qm expulfus ob ignauiam fuam Italia, fub imperium noftrum confu-
> gerk , in caftris noftris longo fatis tempore inter vos militauerit, nulla tarnen
vnquam maiora quam vnus ex vobis minimus , ediderk virtutis facinora. -
ra fi quidvnquam fecit, id reuera praeftitit,veftra confi fus, muniras &anima-
tus , focij , focietate. Efto, fit in eo liqua rei militaris feientia. Earn cert ve- Coc*m.
ftra dodrina didicit. Nouit veftra inuica arma,nouit virtute,nouitin rebus ge-
rendisprudentiam,fortitudinem,conftantiam. Non fua veftris armis obtendet^
DD iiij
 %7 NICOLAI OLAHI
fi viderit noftro dudu Vos fibi odcurfuros Dcnique inducitc in nimum, quoi
ducat milites: nempd Galls,nontamarmisqum ocio aptos : corporis quidcm
proceritate praeftantesjfedlaboris impatientes) poft primum armorum concur-
Jjjjyut& oblngufcer mox folitos* Qum igitur,focij Se commilitones praftan-
/oZm'^. tifimi i hoc praslio de honore , gloria , falute Se vita omnium veftrm fit depu-
meratiene. gnan(Jum : qUum regnm amplifimumnobilifimumcjue hodierno die Impe
rio noftro non difficulter adiungi pofit : qum Vobis cum eo hafte fit congre-
diendum,cuius maiores fedibus fuis facile expuliftis , atque etiam cum popu-
lis qUieti potius qum bello deditis manus fitis conferturi quorum Imperator
non mittuS qamqiuis ex CommilitOnibusvefttis,vobisfitcognitus:forti&o
cortftanti decet vos efle animo , omniaque bona Sc felicia fperare. Deos in
primis immortales quorum aufpiciis in huncloCum falui perueniftis ,deinde
me& ducem SC commilitonemveftrumfeqamihi. diuuabunt dij fortunam
veftram, augebunt vires gloriam Se Opes. Ego vero nufquam fum vobisde-
futurs: vbifcum vn omnia peicula, fi fors ita ferat , conftntianimofubitu-
rusivobifcumvn&vidums,&moriturus. Meigiturproponitevobisobo-
culos:perficiam,vtmcum prius fanguine hoftili tepefadumgladium,qum ve-
ftra arma crure refperfa 4 confpicere poiTitis. Et vos mea fada imitemini : ac
dum me ftrenu fem getentem Videritis,alcri intrepidoqu animo hftem vr-
gete j profligate , ptofternite. Non magno periculo vi doriam confequuturi fu- u
mus, il pari virtute vnoque animo cum hoftibus depugnauerimus. His ab A-
thilfecitatis,tantumanimorum milites fumpfefunt, tantus ardor pugnampo-
feentium eft excitatus,tanta vndique omniu acclamatio fada , vt fua fponteho-
ftem primi inuadere optaucrint. Verum Athilapramiffis aliquibusfakemprx-
curforibus , qui tenuia primm futuri conflidus ederent preludia, mibe pugnz
committendacquxrittempus&occafionem. Quam in folem iam declintcm
confilio diftertjVt fi pugna (ficuti prxdidum ei fuerat) hoftis fuperior effet futu
ras, hdis aduenientis p radidio fibi fiscjue profpicere poflet; D um igiturib/
in occafum vergeret f exercitum Athil in lociim aptum dediiCit , atque aeiem
ita inftruit. Oftfogotthos , cum parte fociorum , in dextrum cornu collocat: o
iubeteis Vaamifum regem praxfle. Siniftrum corhuex Gepidis , 8 partere-
liqua fociorum efHcit : quos Ardricm regem curare iubet. In acie alis re
guos cum armatis militibs loCat. Ipfe cumrobore fuorum propter figna con-
fiftit. Exercitus poftrerrtani partem deledo iututis robore ex ordine firmar,
ne hftes multitudine freti,a tergo circumenire fuos poflent. At ex alia par
te Aetius cum Romanorum viribus finiftrum tertet cornu : Theodoricus cum
WiflegothiSidextrum. Sagibanum regem Alanorum, quoniamiampridem
in fufpicionem venerat ad Athilam deficiendi, Sc vrbem Aureliariam, fegiam
fuam,in poteftatem illius dedendi < in medium ag;nen includnt. Ita inftrudo
vtrinq; exercitu,Athiladie iam aduefperafeente dat fignum. Acies paulatina v- 40
trinq; incedit. Vbi intra teli iadum ventum eftjHunni , hoftes iCulis, quitus
mxime poflunt,eminus feriunt : quos virosque paffim fauci an t. Hoftes Con
tra adproperant, vt iaculorum fagictariorumcje vulnerib. librt i , mah gla-
diisque,qucis plurimm fidebarit , praclium cominus confrant. Valamirscx
dextro cornu cum ftrogothis,Aetium,Romanmque robur acrius Vrget.Ncc
minor ArdariciGepidarum regis in Theodoricum&WiiTegothosfitincrfio.
Pofteaquam omnesvttiufq} partis vires, honorem, fortunam, vitam&falutem
fuam ftremt defendcnteSjCaidibus atque fanguine permiftae fuifTent : tanta v-
trinque infertur &accipitut ftrages , tamarrox Sc cruenta, vt Vix vll hominum
memoriaatrociorisvnquammemirierit. Cadaueribus ita Campus repletur,vtyo
fuper oeeiforum cadauera poftrem fuerit pugnttim. Tanta visfanguinis&
hominum Sc equorumeftufa,vt riuulum,qui in campi medi labebatur,torren-
timmerm tis inftar , fanguine fubit audum , interfedorum cadauera deuexifle , autores
rumm tradiderint. Ad ctum & odoginta millia hominum vtrinq; ea in pugna dfi
'ttZsi derata efle dicunmr. Theodoricus rex,Trafimundipater,dum equocircumue-
dui
 " -ATI I A.) '- ' g7j
ctusfosadpugnam hortatur , deiedus per quempiam Hunnorm in terram,
pugnantibus conculcatur. Sunt qui dicant, cuiufdam Audagis Oftrogothi telo
confixum, exhalafle animam. Traiimundus Theodorici filius, dum intempe-
ftanode erroreviarum inHunnorumincidiretcaftra,neceIitatem invirtutem
vertens) fortiter dimicat. Quem capite faucium^ equoque ob id delapfum* fui
aegr liberarunt. Aetius etiam , clade fuorum turbatus,vix ad fuos errabundus
rediit. Variant fcriptores, Hunnine an Romani fuerint fuperiores. Sunt qui
fcripfere , Aetianos,cognita Theodorici morte,primos fe fugae comififle. Non-
nulli contrjinter vtrumque diu arquo Marte pugnatum, poftrem Athilam
cxde proftratum , fe in munimenta curruum falcatorum contulifle. Vtcunque
fit,fatis certcconftat,hancpugnam extremo fer vtriufque populipericulo,ca-
de internecione comparatam.
Caput Vtlt.
TRasimvndvs Theodorici patris intericumaeerbiimfcrns, pofter
die inuento inter casforum cadauera patris corpori,regali pompa,Hunnis id
ex caftris infpedantibus , iufta primumfacit : tumcaftra Athilae cum copiarum
fuarum reliquiis , dato tempore commodo muadere ftatuit mortemque patris
Hunnorum fanguine vindicare. Atha ver , amiflb praecedentis diei pugna -
militum fuorum robore, cognitaqueperexploratores Trafimundi voluntatej *h'u*df*~
to rebus fuis pene defperatis, milites fuos conuocat:orat,monet,&:obteftarar,poft- '&-
quam tot bella obiuerint , magna vbique fuie virtutis teftimoniaedidcrint , re-
ges ac regna complurima cum fumma virtutis ac fortitudinis fiue gloria deui-
cennt : huncque eundem Romanum hoftem,qui nunc eaftris eorum fuperbus
inftaret oppugnandis,&quem hefterna die iniigniaffecerintclade, vires &a-
nimum refumerent : meminiflcnt maiorum , fuaequc tot am annos partae virtu
tis ac vidoriae. Si hoftes erumpere eosqueinuadere auderent, quumnullaa-
lia ipes falutis adfit, gloriam laboribus ac periculis quaefitam , manu, ferro ac
virtute lacres conferuarent. Hoftium vires priftinas eife fradas , vnicamno-
demnon multum roboris atque animi addere illis potuifle : cum his certamen
eis fore, quos hefterna die magna ex parte debilitarint,fugarint,&pccudiirri
inftar proftrauerint. Sibi vltra animum inuidum, vires quoque > ad extrema
omnia fortiter perpetienda, magno iam rerum militarium vfu corroboratas:
rem e tutiorem eile , quo d caftris j rebus omnibus belli abunde munitis, vel-
uti fortiTimo muro circumuallati eflent. Itaque nihil formidiriis adeiTe , for-
tunameis futurampropitiam:feducem fequerentur in eum quifque eonii-
ceret oculos . Eo die fe fidurum , vt aut hoftium copias Hunnorum virtute
diisfauentibusprofterneret:aut more maiorum fuorum,qui femper vincere fo-
liri fuiiTcnt, non vinci, gloriofam eis infpedantibus mortem oppeteret. -**>*/
exhortatione recreatis parumper militibus , ipfe nihilo fecius fluduans animo* tluma^d
0 vidoriam , i ingruant hoftes , defperare , omnia timere : fuis rebus , fi quid ad-
uerl contingat , prouidere. Paucis , quibus magis fidebat conuocatis , docet,
rem Hunnicam in dubio eie,(c vereri hoftium multitudinemrncfi fortius con-
flantiusque infteterint, fuorum hefterno die debilitatam vim profternant. At
quum fortuna belli gloriam euentumepe in fua habeat manu , fe cam fequu-
mrum : ac vn cum eis omni cura , labore , virtute enifurum , ne hoftes vido-
na potiantur. Verum fi fortuna ita ferat ( qua: varia atque dubia eft, non me-
lioribus femper fauere folet ) vt caftra fua ab hoftibus expugnentur : fe malle
fuorum manu interire , quam in hoftium deuenire poteftatem , atque his tot
iam rebus fortitudine eorum pracclar geftis darum, perfummumdedecusef-
1 fe ludibrio. Iubetergo exequorumephippiis,acaliisimpedimentis y quxtunc . .
ad manum erant, in vnum coniedis , tumulum parari. Amicis , quorum fi- u"-*J",
des ei magis notaerat, cacteris remotis, confilium fuum clm aperit : fe,fi hoftes ^'^
caftris expugrtatis fuperiores futurifint fupra congeftumephippiorum cumu- '.*$
lumafcenfurum.Proindemonereeos,hortari,orare,vtignemillifubiiciant:e- &ZmZ'
legife fe, fuorum magis opera mori , quam per fummam ignominiain hoftium cxfeuart.
 874 NICOLAI OLHI !

venire ferututem His ic fierijatq etiairi tubicinibus tuba canere iuiEs,ne a-

liquam timoris fe ccepti fpeciem hoftibuspraberetj fed potius quo attendis
efle,&pugnam iterum repofeere velle videretur ,hoftiumirruptionem,info-
mncm ducens nodcm , praeftolatur. Nec minus etiam focij & milites attcn-
ti , promptiorcs erant ad omnia , quaecunque fortuna ferret , forti animo perfc-
renda. Dum & Hunni in cafths & Trafimundus cum fuis flu&uarent animo,
confultarentque quid effet commodius fa&u : Aetius confilij Trafimundi non
ignarus, verebatur, nei Hunnorumcaftrispotirentut Gothi* & res Trafimun
di fupenores forent , ferox iuuenis vi&oria recenti tumidus , Hunnis dele tis,
fidem violaret, acomnem militum fuorum vim contra feac RomanumpOpu-
lum verteret. Itaque aliis remotis arbitris , huiufccmodi oratiortem ad Tra-
etij ad fimundum habuit : Fdus, amicitia, & belli primm focietas , qua: mihi cum
Trafimu* Xheodorico ptre interceflerat : dein tua virtus fortitudo , quam & atttea
orart, . *
mui.uto- in multis rebus cognoui , & heri contra barbaros, communes bonorum omni-
. um hoftes, omnibus nobis circumfpedantibus intrpido animo declarafti,mc
hortantur, rexTraimunde:vtquodtuoba;tatem iuuenilem,animumquc licet
fuapte etiam natura induftrium , tamen accepta recenti patris clade magis af-
. feumj accenfum , ferocmve, parum animaduertere nunc potes. Idego tibi
in memoriam redigam. Hoftes inuadere,caftraeorm expugnare , ihohri, ad
internecionem vfque delete , magna: funt virtutis , generofique animi indicia, to
Nec aliud ambos curare, conari, agereque licet , quam acceptam iniutiam fer
ro vindicare: hoftes, vbi adfit opportunitas, inuadere , expugnare , delerc , glo-
^**"^4iampra:clarisfatisdumpofis augere. Verum vires noftras, magna fuperi-
oris pugna: attritas calamitate : i belli fortunm , qua; non valentioribus au-
dentioribsve , fed quibus ex libdine fua fauet , vi&orim plerunqe praefta-
re folet , diligentius animo reuolueris : fi denique rerum tuarum priuatrum
amiffo ptre conditionem circumfpexeris : difficile deliberan! eft , quid me
lius vtiliusqueitfadu : nobsne nunc aliquid tencartdum, agendmvejacco-
piarum noftrar reliquias, & eas bello diuturno viribus exhauftas fortunz te-
tHe hojtmm.
Z'""*' mere committendum ', an in futurum t 1 f
bellin vfum conferuandum. Hoftes etfir
10
non minimum & ipfos hefterna clade fractos : tarnen prarter multa eorumu-
cinora , qua? in hunc diem ediderunt , etiam ex magna noftrorum ab eis acce
pta ftrage , pro comperto habemus , efle feroces > fortes , ftrenuos , & extrema
prius pati omnia quam vinci folitos. Si tibi eft animus eos inuadere , aut Vin
cent,quod dij auertant: aut ad vnum omnes morientur. Horum mors nequ
quam nobis erit incruenta. Si contra vicerint , in earn res noitrx communes
redigentur difficultatem , vt de tuo ac Romanorum Imperio t non minimum
fit futurum timoris, difcrimmis periculi. Magna: femper virtutis 6c confilij '
fuit,res futuras praniidere : pcricula quai euenire poiTunt , prudencia anteuer-
tere : confilium , vt res pofcit , pro tempore mutare atque dum tempus adhuc ]
eftjpoffisque, omnia animo circumuoluere j ne pofteare dcplorata t fruftfa u-
pere , conilimve mutare velle videare. Equidem in tua focietate, amicitia,
, fide , conftanti permanfurus fum animo : atque , ficuci fortem decet vitum ,eft
animus me omnibus periculis intrepidum obiicere, fi quid gloria: ex temeri-
jit<bt,Utd- tate comparari poilk. Verm maiorem nos hon modo vtilitatem fed etiam
tecommu-
laudem cortfequumros exiftimauctim,fihoftibus iam fufis fugatisque, acin
caftra per fummum eorum dedecus hefterno die compuls, militm noftro-
rum reliquias in futurum noftrum vfum,Imperijquenoftri tutelam integras
conferuauerimus. Ad hax Trafimunde fex, priuatis etiam rebus tuis (quz
vt integra: fine, pro amicitia ac focietate noftra mutua, non minori mihi curt
funt , quam ) maxime conducere arbitrot , fi cas omnibus liis prcetuleris:
&falutem tuorum militum, qui adhuc fupcrfuntj quique tibi tuisquc rebus v-
fui efie potcrunt, non poftrcmo loco habueris. Pater tuus te, & Valamiram
fratrem domi nuncagentem, rcgniiui reliquit ha:rcdes. Frater regnandicu-
pidus,auditapatrismorte,quiddomiteabfentemoliatur,nonfatiscompcrrum
habes.
 ATILA. 87
habcs, Pauci mortalim priuatam neceflitudinem,fanguinis vinculum,domi-
nandi libidmi praeponunt. Quod fi is rebus nouis animum intenderit,cupi-
ditateque imperandi vi&us , Imperium paternum te exclufo iibi vendicauerit,
opes domefticas manibus implicueric, popularium nimos ad omnemfortunae
flatum procIiues,beneuolentia, munificentia,aliisque illecebris fibi conciliaue-
rit.quid tibifortunareliquifaciet Quid fupererit,nifi vtius tuum fratre bello
rptas? regniimperium,opesque,magno variantis fortuna: periculo armis vin-
dices? Deletis autem, aut faltem attritis in praefentia militumtuorum viribus,
quid tibipraefidij fore,aut quid domifperandum cenfes ? Age igiturTrafimun- /%*.
ic de , delibera , vtra res fit vrgentior : fratrisne tui confiliis obuiandi Sc regnum
paternum inius tuum integns adhuc militibus vendicandi : an Hunnos dubio
Marte , in re ancipiti, inuadendi. Si meam expetis fententiam, iiiadeo , noftra-
rum copiarum reliquias falas conferuari : & te tuis potius rebus,dum tempus
eft &: potes ,confulere , quam in nouam belli fortunam nos conijcere : ne,dum
plura confequi velis,etiam maioribus mis mximo labore parta,turpiter amit-
tas. Quando hoftes adhuc fupereiTe nos viderint , nihil aduerfum nos ( vt ar
bitrar) molientur nouL At contra, femper aliquid , nobis integris , verfabitur
illisante oculos,quodvereanmr,formident,fugiantt Aetij fimulata be- frA'**'
neuolentia, orationeque,Trafimundus facile perfuafus , dimiflb confilio opp- /&,//j*
10 gnationis caftrorum AthiIa:,conuocatis fuis , quipatremfequuti, in earn vene- re*
rant belli focietatem,Tholofam reuertitur. Cuius profecbone & Aetius , &: hi *"
populi qui Romanis auxilio vnrant, alius alio dilabuntur FamahuiusCata-
launic pugnae,tam atrocis ac cruenta:,vniuerfum iam peruagata fueratorbem:
cuius , tertia etiam ilia exercitus Athila: pars , quam ad Hifpaniam miflam fu-
Te,ex relatione Chronici fupr memorauimus , non erat ignara*, Quareveriti
milites iram Athila: , quem fupr quam dici poteft timebant, nunquam ad eum
in Pannoniam reuertre,ne moramfupplicio luerent. Verum poft ipfius ex
campis Catalaunicis profe&ionem , circa eius campi confinia confedifle,
fuis dueibus feu praefeis,qui Hungaric Hifpani appellantur (vt ab aliis,qui de
jo eorum feripferunt origine,diflentiam)regno Hifpaniae(ficuti Chronicon referr,
penes quod fides fit ) nomen inditum efle , noftris nefcio quo argumento pu-
tatunquamuis Trogus Pompcius, earn quae antealberia ab ibero diceretur, ab
Hifpali Hifpaniam cognominatamefletradat. Aetius non multo pft tempore
Valentiniani imperatoris iufu Roma: interficitur, iue quodinfufpicionem afc-
fe&ata: tyranidis venerit:iue potius, quod aceufatus fuerit, prxbuilb cauiTam,
qud Athila,qui cum omnibus copiis poft pugnam memoratam mdico neg*
tio deleri poterat,manus Romanorum euaferit;
Caput I X.
p s T E a o^v a M Aetium&Trafimundum,aiosquenoftes thiia ahuma-1
* , li dilapfum cognouit,fupr quam par erat fuperbire cpit: ratus, Romano- .
rum exercitumin pofterumnon fibi obuiam venire aufurum. Dixifle igicur !^^^
fertur,fuperbumillud di<um:Stellaspra:fe cadere,terram tremere,fe malleum
efle vniuerfi orbis. dein in idarrogantia: proceffit , vt iuflerit , ficuti Eremita di-
Xerat , flagellum Dei adijci fuo titulosac eo epitheto fe cnominari , & in literas
referri. Profe&us igitur ad locum pugna: , aliquot ibi dies, vt milites quiete
Ocio reficerentur , commoratus eft. V bi facrificio Marti pro more gentis fu:
facto, votisquepluribus pro profperis fucceflibus rerum fliciter gerendarum
folenniter nuncupatis, exercitufuum adreliquas Gallia: ciuitates,maiore quam
prius terrore inuadendas,ducit. Primmigitur omnium Treaflorumvrbem
SP (qux & Trees: , 5 interdum Troia dicitur ) in finibus Senonum , ad flumen Se*
quanam fitam , venit. Callimachus refert , eum primum ad Tungros profe-
tum , eorumque metropolim expugnafle , ac ciues eius fine vilo fexus & a:tatis
diferirnine ad vnura omnes occidifle. Verum fi quis rede perpehdat , Tungri
funt Eburonum populi, non longe flumine Mofa in terra Leodienfi, long
ab hoc itinere Athila: difllti. Superflui igitur laboris fuiflet , Tungris Treca
 l76 NICOLAI OLAHI
DiuusLm. cumrecrtiTejctiCallimachusdicit. HuiusigiturTroiJentiftcsdiuusL^ \
'wr. pus) hbitu indutus pontifical! , cum multitdine cleri AthiUe aduenienti fit ob-
W*.- s. Is fada faluttincjimcrrogat Athilamiqusnam effet, qui tot regibus de-
'/y7w' uictis, nationibus ac poplis proltratis>vrbibs euerfis , cuneta vi bi mbderet.
Cui Athila:Ego,inquit>fumrexHunnorm, flagellumDei. Qua voce Lupus
territus:Quis, inquit,mortalimflageilo Dei meirefiftet,qu minus in omncs,
quos volet, fauiat? Veniigitr, vt dicis, Dei mei flagellm.qu bet proficifca-
reomniatibijVtDei miniftro , me non repugnante parebnt. Iubet inde por
tas vrbis reerari,ac Athilam (frenumequi honoris caufahiunuteaens ) fumma
veneratione introducit. Qui fiue humariitate ductus epifcopi j fiue Dei vo- it
luntate i fine Vlliuscaede detrimento , pervrbem mediamcum omnibus fuis
copiis progreffus, altera vrbis parte egreditur. Chronicon Hngricum tradit,
eumhincTholofam vrberrtveffus profectum^eamquein fidem Samicitiam
eis deditanb Sed id vix vetifimile effe videtur. Tholofa eftim per idtcm-
pus Trafitnundi regia , ad fines Gallia; Narbonenfs , non procul radicibus Py-
renaEimontiSjadripamGarmnifluij fitaeft: ciuitasadhuc opulenta populo,
archiepifcopo , Academia , ac negociatorumcommcrciis inclyta. Qiiod itera
propoito Athibe long mitalienUm.Confttueratenim,expugnatis.quibufdam
GallixoppidisadBoreamvergentibus,Sicambriamregiammamrcueru'.Diun
jgitur relicta Trecaj ad Rhemos exercitum duceret,magnm fu.- clemencia to
in innere edidit teftimonium. Nam qum plerofqueTreca: vrbis accolas, me-
tu pertertitos 4 cum conigibus & liberis ad fylas vicihas , falutis fux tuen
de cafajptofugientes, initineteconfpexiffet: eos bono animo & intrpido ef-
jtbiu eU- fe uTos , domum abire permifit. nter quos addcta eft ad eum per milites,
"o- exripafluminiSjin quod fe metufer exanimata, precipitare volebat,quxdam
onos,&mit mulier : quae paruula filila , quo finus Vlnseque faciliore grauarentur onere,
pliZTo- fafciis alligata,acduabusminoribusiumertto,quodagebat,impofitis,oe-
ntratam. inde alus quoque feptem * per artnortlm feriem maionbus , circumfeptaerar6-
liabus. Mouit Athilam miferc mulieris ad pedes eius lachrymofa prouolu-
tio> aC tot proliminfantium numerus iuffamqueaflurgere ,manibus proptiisjo
erexit. Quam ampliUs deinde donis , vt fililas nutfiret , & maricis collocret,
-., ut donatam , domum redire ibet. Paul pft Athil Rhemenfes obfidet : con-
cepta amdudum in eos ir : quod,dum ad campum Catalaunicum (vtfupr
memOfatum eft) pfopefaret > magna calamitate , mltisque malis milites affc-
ceran. Horumigitur memor,Vaftatagne acierro vniuerfaRhemenfibusad-
iacente regione , ciitatemque eorum dura Cingens obfidione , machinis beili-
cis moenieius quati , druere , demoliri : itavt tum ob telorum denfitatem, tor-
mentormque frquentes aculationes, tum ob inftantis multnudiniscrebram
oppugnationem, nemo mortalium ad mnia defendcnda acceder audret.
Quo factum eft , vt cies non modo formidare , trepidare : fed omnia malorum 4:
genera, quae in obfeTafolent fe ciuitate, tolerate, pati : muliereSj pueri &pu-
11 lachrymari , eiulare 4 voces ad coelum tollere : alij voluerites animo victo
tis crudelitatem } quam ex confcientia factorum antea in Adlanos feperpe-
tratorum , aduerfum fe futurum metuebant,omiies vias & occafiones pertenta-
!ZeV/n- fe>vtpericulum vitare poffeht. Erat ea tempeftate eius vrbis epifcopus beatus
fmRhemi- Nicafius,vir iuftiCi,morum integrtate , fanctlmoniainfignis r&obfideffijVi1-
**' taqj puritatem,Deo acceptus. Hic cum utropia fbrorejvirgine teneris annis
Deo dicatafquse n minus pulchritudinc corporis.qum omnib.animi dotibus
infigniserat)totohoc quo obidebantur tepore.aidis vacabantratiohibtisivf
Dei iram,cius gratia Athilam malis ciuesafiicerearbitrabantr,placarent:atq;co '
eius miferiCordiam,fupplicibus omnibus pfasferttemcofequerentur. Ad nunc,
quum Athila obfidiom Vrbis vehementius intenderet, nullaq, fpcs effet reliqua
Rhemenm falutis, cies, pars alta ex pedtorc trahentes fufpiria, pars lchrymabundi, humi-
AdtijCMfiZ les confugiunt. Quem eo tempore orante,his verbis aggrediunturcNifi comper-
M. '*"* tum nobis effet, vir optime, De opt. maximuid gratia: mifericordise tibi im-
partitum
 A T I L A. 877
partitum efle, vt tua: apud ilium preces ob vita iritegritatem fint gratii mx : at-
que hane omnem calamitatem propter noftra fcelcra nobis ab eo immiflam:ac
dum in meliorem viuendi ordinem nos cuerterimus, boles ceruicibus rur-
fusnoftris Deurri aut depulfurtri, aut placabiliores humanioresque redditu-
rum : noneflt nobis integrum delibcratu , vtrum dte cnfugiendum velex
defperatione (qua malis iam quarriplrimis crudeliter afflidi ; vehementer de-
tinemur ) aliter rebus noftris pruiddum nobis eTct; Verum quum& Dei ele- senilen-
mentiam praeter omnes res mortalium omni tempore azlimauerimus : & te ex '"* ai t*~
fignis compluribus, pater ptime , comprehenderimus illi cfle aeeeptm : nori^jf' '"^
i dubitaimus ad te venire, cuius coniilio patrocinive & viuere&mori iam-
dudum conftituimus. Qua: fit hoftium multitudo , vides : qua; in omnes cru* *****
delitas, &: tu nos feimus. cuius multa circumiaccntium vrbi cadaueraper-
to fnt documento. Tanta: barbarorum multitudini diutius propriis viribus
refiftere neququam poflumus.autfponte nos dedefehoftibus oportet,&fidcm
quam profeii fumus mortis terrore abnegare : aut,ne vim orum, tyrannidem-
que experiamur, voluntaria eft nobis mors confeifeenda. Aterum horum per-
petiendum erit , ni aut diuinits adiuti auttuis,pater optime,confiliis fpes ali-
quapropulfandi nobis periculi,ob oculos propofitaferit. Hoheftas quidem
ipfa inducere t, vt ad extremum fpiritus halitm hofti tam crdelireftentes ,
o conftantia, fortitudine, fide noftra metii mortis non auocaremur , fi quidfpei
effet conferuanda: vrbis. eque tiamignarifumus,fore nobis vtiliushac ob-
iidionis mala ad breue aliquodtempus perferre , deuorareque , vtpace pofte
librtate cumeoniugibus &liberis frueremur optata : quam per focordam
& ignauiam , hoftibus non repugnando , in fdam nos coniicre, eamque per-
feruittem. Sed quid rehiedij hiciald dhibendum,quid longis iam
laboribus,vigiliis,inediadefatigatis facidum nobis fit,vt mortem immaturam
vitemus, non plane conftat : vtpote quibus iam praeter fpiritum longa inquietu-
dine haud bene fpirantem , & ofla cutemque diuturna fame corrugatam pa-
rum decoris(vt vides )humanifupereTevideatur. Tu, quem Dei voluntatis
> nortomninoexpertemefe credimus i confule, vtrum ex malis nobis impen-
dencibus deligere debeamus. Si dediderimus hofti ciuitatem : facultates,falu-
tem,vitamqj omnium noftrm in diferimen haud dubium dederimus. Contra,
fi vi expugnan' furimus,qua: non malorum genera nos manebuntQuibus cru
ciatuum generibus , quorum hace tua plebecula impatiens eft , in nos miferos
barbarisfeuitumnonfuerit? Eit fint noftrm aliqui malorum cruciatusve pa
tientes. At longe plures funt,qui humana vidi imbecillitate, horrore,viq; tor-
mcntijDeum abnegent.fidem profeflam dfrant anima: fux detrimentum fa-
ciant. Tuum igitur eft, vir Dei, nobis his malis vehementer afflidis prouidere,
gregi tuo tremebundo' confulere,remediumfiquod potes pro tempore adhibe-
c re:ne ab eo quodhoneftum eft , &pium , malis coadi prajfentibus, auocemur,-
atquc Dei optimi maximi volntate defcifcamus.
Caput X.
Dhxc Nicafi us,iam ante cxitm ferm orculo cdodus,ita paucis refpon-
"^dctrTametfin multum , vt vos cehfetis ciues optimi,ineiTc mihi video vir ffT/^
tutis : quicquidtameneft Dei donorumin me collocatum, idomne acceptum
refero illius in nie chantt; , mifericordia: berieficio.q[ui non meis meritis , Ccd
propria fuabenignitte, me fua:gratiac,fuorumina:ftimabilium bonorum par-
ticipem eiTe voluit : cui quicquid id me eft , totum adferibo. Nee eft cur vos,
qud Deidonumeft.meis tribuatis viribus. Ile vim,potentiam, bonitatemque
> fuam irt me exerit.Mihi eius fpiriti,aiflatui & volunta eft parendum. Cuius fi
praeceptis obferuartdis toto quo poTumus animo incubuerimus , promiflaque
vitac cccleftisfpe iridubitata expedauenmus, nihil in rebus his mundanis tam
graue nobis obuenerit,quod non in illius fide conftanter perferre poflimus : ni
hil tam arduum,tam hoftile, quod no peruium, toleratuq; fit nobis facillimum.
Multitudinem , tyrannidemque barbarorum, Remenfes viri, iampridem& no*
.
 %7% NICOLAI OLAHI 1
ui,& extrema vicinorum populorum calamitate cxploratam habeo. Qu Ctt*
tc ipfa ex Dei proccdit permiflionc. Achila vobis obefle , vimquc fuam coib
tra vos exercercnonpofet, ni noftris deli&is Deumin nos concitaTemus. A-
pud quem nunc ftatutum eft , quod mihiillius orculo i(im diu fads conftat,vr-
bemhancinmanushoftium poftrem venturamivosquemecumvntyranni-
di barbarorum deftinatos , vt delifta carnis,quibusfumusobnoxij, momenta-
neis his nunc cruciatibus expiantes,advifioncmdiumam ,clcfteinque vitam
betiaduolemus , atque illius beata; fmus participes. Agite gicur, fratrescha-
nflimi, quicquid vos manebit calamitatis atque periculi , conftanti & forti per-
fertc animo. Me fequamini &paftorem & patrem veftrum , me oculis veltris n
proponite : vt vos fpiritu falui fitis, me prim obiiciam periculis. Breuia erunt
qua: barbaras patiemur tormenta. Illacleftia, qua: Deus nomen fuum in
fide & chntate profefis ab initio conftituit praemia , vt fnfibus mcomprehcu-
lbihafunthumanis:itafelicia,immottalia,acnullisvnquafeculisfinienda.Noa
igitur vos corporis terreat aut malum,aut cruciatus : qui initium eft, confian
tes in fide fueritis , vita: perpetua:. Nee licet his qui vos perfequuntur, malum
precari : fedimitati Chrifti I E s v &dodrinam& factum , pro inimicis veitri,
vtad veram Dei cognitionem , re&amque vitam reuertantur , mecum vn iu-
giter deprecemini. Nihilo fecius Eutropia etiam virgo, ciues ad ea forti ani
mo perferenda , quae iamiam aduerfa immincrent , intrpide hortatur: fef, li-
cet feeminam, tarnen ante eorumoculos conftanti ingenio Dei auxilio decla-
raturam: hoftes, etiamicorpori tormenta intendant , non menti tarnen cftan-
tiam , in bono perfeuerantiam adimcre pone. His diuorum admonitio-
nibus, timor paulifper ciues depofito ,quacuis aduerfa alacriore iam animo
fuftinendaexpectabant. Interea Hunni fupcratis mcenibus, aliisque deiechs
munimentis , vrbem fubit ingrediuntur : fit vbique militum armatorumra-
bidus difcurfus. Hi obuios trucidare , pberes & impberes necare : nona:-
r"4^ T" tat*>non ^exui parcere . Nicafius & Eutropia virgo tanta: hoftium truculencia:
JdL'utet ducti admiratione,ad a:dem beat Virginis,quam beatus hie epifcopus cxtruxe-
^th,ufn- rat, hymnum canentes la:ti profugiunt, eo confilio,vt vbirebus profperisprc- }o
rema, cesfuderant, ibi in extremis quoqueanimamDeoredderent. Hunnirabic
perciti , ad ardem etiam ipfam concurrerc. Quos Nicafius , manibus lilenti-
um indicanSypaucis alloquitur : Video ego , milites fortiflimi , vos verorum
fortiumque militum fanguine longe degenerauifle : ac manfuetudinis , qux
plerifque etiam feris animantibus natura ineiTe folet , omnino eTe immemo-
es . Cuius fi vel minimam partem aliquam haberetis , non cene victoria,
qua: victis facpe parcere , & in folos fuperbos fa:uire confueuit , infoleiceretis:
nee eo crudclitatis progrcderemini , vt omnia ferro delere , quam in vfum
veftrum conferuare mallecis : quafi alterius, non veftra: iam ditionisfint , quae
nunc viribus magis veftris , quam Dei permiifione confequuti eftis. Prz 4
fubito furore haud animaduertitis , & populum omnem in feruitutem , & opes,
aliaque omnia noftra in veftrum ornamentum , potita vrbe , ceffiiTe : Populus
Chriftianus fupplex ad genua veftra accidit , falutem vobis precaturus. Ca>
term vos obuium quemque ficuti pcora trucidatis , omnem pietatis
humana: morem. Si nullum veftrae fcrocia: modum ftatuitis , fed pietatis &
commodorum vcftrorum obhti , crudelitate omnia implere vultis : in me,
qui illorum fum paftor , veftram conuertke ( milites ) rabiem . A pernicie ftra-
gequc horum veftras continete manus : parcite humilibus , fupplici busque:
fuperbos & contumaces , qui vobis refiftunt , profternite. Me praefulem fi
crudelitas magis , quam pietas vos excitt , me inquam , qui veftram hade-
nus remoratus fum victoriam , inuadite , petite, conficite : meam , quarenus
Deoitavifumeft,eripite animam:hismeis ouibusy nullum commeritis ma-
**4K**- kim ,. vitam donate. Quum his hortatibus Hunnorum ferocia nihil leni-
retur , fed in omnes , etiam in a*dem facram congregatos famirent , diuus Ni
cafius preces lachrymis plenas ad Deum , vt antea , fundere ceepk : atquc
vbiil-
 A T I L A. g7i>
vbiillud Dauidicum carmen , Anima mea adhacfit pauimento , pfalleret , mox
a quodamfatrapa gladio edu&oinuafus, capite truncamr. Cuius caputamem-
bro eciam auulfum , diuinum canticumnon intermiiit : fed illud protulic Pfal-
miftae , Viuifica me Domine fecundum verbum tuum. Hoc modo beams
hie vir inter diuinas laudes in coetum martyrum gloriofus aduolauit. Poft
hxc Hunnorum milites , fine modo furentes , Eutropiae virginis pulchritudi- *^'
ne capti, vim illi intentare. qua: conftans in pudicitia: iampridem Deo deuota: *!*" *'*"
cuftodia,ad Nicafij interfe&orem conuerfa : Crudcliffime omnium , inquit,
quos terra genuit , barbarorum, an ignoras in quern Dei yirum , innocentiaac
I fan&itate vita: infignem, manus mas acrilegas extenderis quem nihil mali mc-
rentem, impie vita priuaris : mrito te, ob tale facinusfceleratum , iuftum Dei
manebit iudicium. Nonfatis tibiducis, te virum plurima fan&itate confpicu-
um, in templo Dei trucidafl : fed & me tua: fpurciflima: libidini inferuire co-
gis? Caeterum , Deus virtutis & pudicitia: vindex , hoc tuum facinus temera-
riumimpimve, me miniftra,inultum non patietur. His diebs Eutropia in
capillos tyranni inuolat,arreptisque magna vi illius faucibus, oculos moxeuel-
lit. Alij milites, qui fortitudinis huius fcemineae fpedatores adcrant, cpmmi-
litonis fui periculo commoti, Eutropiam virginem , &: alios qui in templo erant
Chriftianos, furibundi inuadunt,& ad vnum omnes trucidant. Fuee feripto-
lo res, qui tradiderunt,Hunnos,pofteaquam in omnes vbique tum in templo, tum
inaliis vrbis locis repertos, truculenterfatis faeuiffent, atquepra:dar,acdireptio-
ni vrbis animum adieeiffent , terrore coclefti fubit fuiffeperculfos. Vidiffe signaplu-
in aere cleiles acies dimicare , audiiTe fonum fragoremque terribilem cem- ''*/'
plum edere. Qiubus ignisexanimatos, pracdaabftinuiflcj&ad diuerfaquem- Cl<? *
qucloca extra vrbem tremebundos fugile. Vrbem deinde diu vacuam letif-
fe , tot martyrum carde confecratam. Faces ardentes fupra ciuitatis verticcm
farpe ac diu vifasreantus cccleftes auditos : ciues plerofque , qui metu tyranno-
rum aufugerant, vifis tot fignis diuinisque prodigiis, ac cognitahoftiumabitio -
nc,ad vrbem tandem reuertiffe:& Nicafij ac Eutropia:, canerorumq; martyrum
} corpora magnis lamentis atquelachrymis fepulturx tradidiffe*
Caput X I.
\ hatead Rcmenfcm vrbem itavt memorauimus aguntuf, interea ^
thila quendam exercitus fui ducem Giwlam , vel ( vt quidam volunt) Iuli-
um nomine , cum parte copiarum mifit , qui Coloniam Agrippinam , ciuitacem
tunequoque ( vt nunc) infignem &ampIam,obfideret. ls,vtiuffum erat, vr-
bern forti cinxit obfidione Ea tempeftate .Ethcreus Anglorum regis filius,
pulchritudine , virtute ac moribus diua: Vrfula: , Britannia regis filia: vnigeni- vrjku ri-
tx, ardcntifimc commotus , eius per legatos apud patrem ambire ccepit con- ****
nubium. Quem,quum follicitus effet quidrefponfi darctlegatis , Vrulaan- "
je xium mccftumque admonet, vt depofita animi follicitudinc , iEthereo earn
defpondeat. Orculo enimfe accepiTe, ne id detre&atura effet ea lege matri-
monium,vt triennium illi confummando concederetur , quo peregrinationem
fe votam interea exequi poffet. Hanc autem earn effe , vt vrbem Romanam,
comitata decern millibus vrginum, iniferet. Proindcipfe &^Ethercus procus
curarentpari opera, decern fpe&ata: pudicitia: virgines conquirere:harumfin-
gulis mille,& fibi quoque totidem fubdere,quarum fpecbta effet omnium pro-
bitas pudicitia. Legati accepto ptre Vrfula: hoc refponfo , lam redeunt. &** */
JEthereus & Britannia rex Vrfula: pater, conferipto vt defignatm erat virgi- ["?*"
nuffl agmine, eas Vrfulae fodalitioadiungunt. Qua: accepta hacnobili focieia- .
o te, arque comparatis vndecim magnis nauibus , aliisq; rebus in peregrinationis
vfumneceffariis ,ex BritanniaadoftiaRheni, vbi nunc Hollandia: pars eft, ap-
phcuit. Vnde aduerfo ilumine Coloniam, cum magno ciuium applaufu ac la>
titia-ex Colonia Bafileam,pcruenit. Ibirelitisnauibs,cumalijimpedimen-
tis,pedebri itinere Romamproficifcitur. Qua: tandem fanclorumrcliquiis, &
facris omnibus locis,vt eius eratvotum,Romxperlufl:ratis,Bafilcam rcuertitur
E i)
 So NICOLAI OLAHI !

Cyriaco pap , cuius alij ( praeter feriptorem Hiftoriae eedefiaftica* , qudcat)

autores nullam faciuntmentionem, earn fummo vbique honore profequente.
Confcenfa igitur ad Balleam naui , fecundo Rheni ilumine Coloniam deuc-
hitur. Quae egrefla in continentem, nihilque hoftile/ed omnia (vt antea) tu
ra efe arbitrara , vbi vrbi appropinquare coepir , mox ab Hunnis vndique inua-
JTt. ^itur at<lue cum omni focictatis fux turma crudelifime4 trucidatr. Ita an-
ecnmxi diflima virgo, fuoiEthereifponfi( qui accepto Vrfulx reditu, cum mtrc,&:
miibi. w- forore Florentina, nonnullisquealiiscpifcopis Coloniam vfque,eiobuiam ve-
UmAtrmci- nerat)atque Cynac pontmcis ac exterarum virginum anguine,pudicitiamtu-
"*" am Ghrilo Domino, virginitatis vero fponfo , confcrauit. Harum rcliqiiis t
illuftris eft Colonia. nter feriptores non fatis conuenit,de huis necis tempo
re. Verum quoniam Chronica Uoftra hoc tempus virginum trucidatarum tra-
dunt,creditunon abfurdumeft,per id tempus quo Athila erat in Gallia, Vrfu-
lam cum fuis vireinibus fuifle ab Hunnis necatam. Athila Rerrienfibus ex-
pugnatis,peruagataGaUia,acFlandriadirepta,depopulataque,inThuringiam
proficifetur. Hie volens declarare, fevniuerfx Gallix totiusque Occidents
. efle vi&orem,folennem (vt vocant) curiam in lfinaca vrbe fe celebratururh in-
tunngia dixit. Plerique vicinorum regum ac poplorum,partim metu,partim quod euffl
conuentum eiuscjue apparatum videre optabant, eo confluxere. Quos Athila magnisone-
finecurtAm ^^ donis , liberos remittit. Erant plerique populi circa littora maris Bri tan- to
nici& Balthici, fine Germanici, degentes : quibus non adhuc magnat erat for-
midini Athilx potentia. Igitur vt ij quoque eius arma fentirent , delcgit ali
quot duces : qui cumexercitu Normannos, Caletes,Morinos,Tungros,Phri-
fos , Cimbros & Pruthenos inuadant, omniaque (ni eis pareant imperio) ferro
igneque vaftent. Hi omnes aducntu hoftium timor perculfi ppuli, Hunnc-
lum imperium vitro accepere. Athila interim certior faclrus, Romanos Go-
thos Confcribercmilites,comparareexercitum,bellum Contrafe renouare:pro-
inde versus, ne ipfe fuiquetot laboribus , tot bcllisgeftis , vi&oriis variafor-
tuna partis , vehementer defatigati , circumueniri abhoftibus poiTent : rcLtis
Galliis ,Sicambriam, regiam in Hungaria fuam , vbi udamfratrem relique-}*
rat,reuertirur.
Cdput jtlt.
'uftaure. ^" v P a T Athila in bello Gallico , Buda fratcr , flue quod* de visoria
imtjjctdes. ^-^vitaque Athilx dubius erat:fiue potius, quod regnum duos vix admitiere
foleat , imperium Hungaricum , exclufo fratre , occupare in animum induxiti
quodhac cxre ,c libdine fua , domi adminiftrarcccepit. Cuius rei indicium
erat, quod& arcem illam, quam Athila prope Sicambriam vrbem xdificari
fe cptam , iufferat Athilam nominan : ipfe fpretafratris voluntate.e fuo no-
MtdAsrx. mine Vocauit Budam. His nominibus Buda inmulatus , qum Athila pro
pter au&am ipus potentiam, manum ei pal.im i nuce re non au deret , infidiis 4
adortUm capit , trueidatque: accadauer in Danubium , ad cuius ripam S icam-
bria &c Buda, fedes regis Hungarian, fita eft, detrudiiubct. Sunt autores, qui
Budam ante pugnam Catalaunicam interfectum eile , feriptm reliquerint. E-
go tarnen fequutus Chronicon Hungaricum , poft earn pugnam id fa&um
efle crediderim. Buda interfecto , iubet edi&o , vteam quifque arcem ex A-
thilxnomineappelle,Budxmemoriaabolita. Id tarnen (vt varia funthomiA
num ingenia , ad prohibifas res magis tendentium ) non fuit plerifque obfer*
uatum. Hungari earn arcem , &: vrbem etiam inprxfentia , BudamfTeutonei
vero , nuncEczelburg , id eft arcem Athilac : nunc fufnis calcis , quae olimex
Mfi* <r& lapidibus illic coquebatur , Offen vocant. Qua ex re fatis conftat, Alemanos, fe
<^*' veluti iure belliab Hungaris quxfitos , ea quoque tempeftate Athila: fuiflfe di
cto audientiores. Poft Budx , rebus omnibus H angaria- pacatis , S
in ordinem reda&is , Athila quirtque annos Sicambrix commorat us eft. In-
terea tempons milites ipfius , rapinis prxdisve aflueti, Myfiam , Macedoni-
am , Achaiam , Theflaham &c Thraciam infeftare , prxdari, diripere : quin
V: vrbes
 A T I L . 881
& vrbes quoque ac populos Huhgria:,Athila fubditosjdhiri fficer^vexre,
ade vt coloniplerique impatientes tantarumdireptionum* derelidis pcori-
bus &c armentis fuis,impetrata primm ab Athila ad id facltate, alio mgrare
coa&i fuerint ad e qufqe qua: maluerht loca. Ipfe vero Athihj vtrcrum .
qua: in omnibus orbis rgionibus agrentiir effet confcius j quatuor veredari- ^ffl
orum conftituit ftationes : primam in Colonia Agrippina* alteram in ladera ci-
itate Dalmtia: , tertiam in Littiania^quartam ad flutifm Tahaim. Ex bis lo-
cis iingul totius fere oirbis a&, ) mutatos in locis fuis nuncios , Sicambriam
ad eum deferebantur. Contra -, ipfe quoqe illorum quoslibet voluhtatis fuae
io Ccrtiores faciebat. His ita compoitis j tum opprtunltatem rei contra hoftes -
fe bene gerenda: obferuabafctumtmidi adu'rfmfe aggredi vellent,fatis ek-
ploratum in tempore hbebati
tdfut XI il
Icmbriam vrbem cuius fre^uentem fe&ms mtrionem, tradunt fcri^
ptores,Gallos,Pannoniadu:u Amenons Troianivaftata,in fuinominisme-
nioriam olim condidifl j 8c in mlts nnbs habitafle. Hanc Athila , poftea-
quam Hunni Panhonis (vt filpra docuimus) fubegiient , inftaurauit -, regiam-
que fibi delegit. Quae iue Sicambris poplis Germania: Rheno fintima:}
10 quam olim Galli infeitabant^ fue alia ex caufa Sicambria vocata fit , nohfatis
compertum habe. Hic licet corpore Athila quietem agere ftatuiffet : gloria;
tarnen atqueahibitioniscupidus, voluebat indies animo imperim propagare
regnum regno adiicere , populos quofuis fuse ditinis Facer , gloriam bello
aligere. Siml memoria repetens tragem fubrum Catalaunicam -, ea volue-
re animo, meditari,ad id tons viribus incumbere:omnes vias artesqucqua:-
rerc , quibus iniuriam illius cladis vindicar poflet. nter haec accepto de Aetij
morte nuncio , ratus ad ea quae animo iamddum eonceperatj commode exe-
quenda , diuinits datam fe occaionem : atque neminem am fujjertitm ef-
e , qui fuis viribus par efe poflet, tatuit primo quoq; tempore Italiam inuade-
jo re: vt ea dei&a } pugna: ad campum Catalanicm furieta: memoriam , no
ua virtute j nouatjue belli gloria aboleret. Igitur comiocatis rcgibus ac popU-
lis,qui per id tempus figna fu feqebanturhuifmodi verbis difleruit Quah- br/t A-
do virtutem veftrarh , animi ad res belhcasalcritatem, duces optimi* milites- th'^*d^
que ilrenui,mecum ipfe confidero : mulque, qot populos, nations, prbuiri- */,**-
cias ,regna, virtute veftra, viribus,fociette fretus , meo imperio fubiecenm: "q**"*^
quantum deniqj victoria: vbique terrarmpeperrim : nonvideturefl'e opera:- . *
precim j me vos multis ad ea qua: vetrapte htuia, cohfilio ac virtute ducimi-
ni, aut hortarijaut excitare. Quandoquidem ad omnia ftrenua c militara fa-
cinra , qua: fortes decent viros , intrpide fubeunda , quam propenfi ab initio
^ofueritisjreipfa compertum habeo. Enitehd modo eft,ac fummis contenden-
dum viribus, vt rei bene gereda: occaionem, quae rerum omnium apud morta
les prima habetur,dm occurrerit,haud gruatim Capefamus. Quam fi ample-
xabimur,focij optimises omnis demum in prompturobiserit. Si contra nege-
xeritrius , quid non laboris , cura: ac folicitdinis ante nobis fubeundum erit,
quam ea fe nobis rurfus offerat? Romanorm vires ifriperimque magnum,am
plum,magnificum &hiemorabile fuerit, vnierfumcomplcdens terrarumor-
bm,iampridem vobis fatis eftperfpe&um. Id qiio latius j illuftrius & exceUeh-
tius antea fuerat,eo maiori nunc oboxium eft :^:,1.> Sie-
riim dihgentius conditiortem illorunt conderaueritisqid non detrlmehti at-
d ^tii generis malorum , iue fato noftra hac tempeftate pfli funt, fue viribus e-
oUrr im cfenefcentibs c debilitatis ? Vandali,Vigotthi,Britanhi,Gefm-
ni i Romariorm imperim fu ex libdine inuadettes fut nobis documentj
cjum nt illorum virs nunc tnues,attritae,exhaftae. friCam, Iberim, Gal-
lise rion minimam partem, Britannim , qua: omnia Romano parebant impe
rio j nunc holis habet. Pannonia^ Myfia, Thracia^MacedoniaJllyria, alia*
iij
 88 NICOLAI OLHI
Orientis regiones,virtute (milites ) veftraRomanis ademptar,noftro parent im
perio. Quid igituriam aliud reftat , qum vt Italiam , omnium regionumquas
dixi principem,inuacjetes, noftra: fubiicimus ditioni ? quod ni occafionem di-
uinitus vobis datam ( milites) manibus ignau turpiterque emittere malueri-
tis, fadu erit vobis haud difficile. Nam quae oppida, vrbes , quidenique popu-
lijquaeprouincia^quaereenajarma veftra non timuerunt, fenerut, experta fiint
Quid vnquam vim eft (milites fortiffimi) vobis tam difficile , quod veftra
virtus,fortitudo,in rebus omnibus conftantia, non facile reddiderit ? Quod fi in
regnis &prouinciis, quas memoraui, fuo imperio antea parentibus reftere ve-
ftris Romani armis , virtuti ac potentia haudquaquam potucrunt , quid nunc
contravos viribus ntegros , temporis quiete corro boratos , multorum focio-
rum acceflione audos,Romanum imperium iam fradum 1 cenfebitis ? Pu
gna Catalaunica (ne noftram etiam cladem , dum mala commemoro aliena,fi-
ltio praeteream) licet aliquamociorum&: commilitonum noftrorum ftragem,
Aetij olim virtuteintulerit: fi tarnen hoftium catforumnmerumrioftrisaminis
Contuleritis,ludumiocumque, qua: pafi fumus , pra: his iudicabitis. Nec hanc
etiam pugna: pra:terira: , i quam accepiftis , calamitatem , ignauia: arque focor-
dia: veftra: expfam ferre debeo . Quotus enim quifque veftrm fuit,cuius ma-
nus fanguine hoftium non maduerit , vitamque hoftis non cripuerit ? Verum
quicquid nobis illatum fuit malorum , id cuenit Martis vario euentu , ac form- te
na:: qua: viros fortes &ignauos, fine diferimine, detrimento plerunqueamcere
folet. Nuncigitur,focij& milites ftrenui,tempus eft, vthanc quoqueolima-
ceptam cladem noua virtute vindicemus. Quod fiet proculdubio , ni ignauia
torpere , occafioni pra:fenti deeffe , qum earn profequi , malue ritis. Animas
meus,earumqua:fequutura:funtrerum vates, mihi praefagit,Italiambreui non
magno labore noftram futuram. Qua in poteftatem noftram redacta , quid
*?' > refidui in Europa erit , quod non facile ugum veftrum admittere cogatur? Agi
te igitur , focij optimi , vt alia in hunc diem omnia , ita hanc quoque expedit.o-
nera Italicam alacri capelite animo. Non defitis fortuna: , opibus, & dignnari
veftra:. Quxvfui funt bello , nunc nunc parate. Mecum vn profequi mini for- y>
tunam, Equidemnon labore , non periculo, no aliis quae in bello accidere fo-
lent rebus incommodis, veftris opibus augendis , ab amicitia focietateque
colenda,falute veftra tuendaauocabor. Omniavobifcum vn fubire,im ame
vos experirivolorme mod,Fortunamatque Occafionem, qua: folae res in bel
lo prima: habentur,fequamini. Faciam,Diis volentibus, vt Italia: non minima
pars vcftro ante pareat imperio,qum Romanorum vires vobis occurram.Hac
oratione Athil principum acmilitum animi concitan ita fuere , vt magna ac-
clamatum fit leticia, fe non modo ad Italia cumeoprofeduros : fed in om ne m
rbis partem , quam Athila iubeat , illius figna intrpide fequuturos , iufTaque
^"""'faduros. Coado igitur Athila fuo, &Oftrogothorum,Erulorum,Turcilin- 4
feduio. gorum,Quadorum, Rugorum, quos ab initio in focietate belli habuerat , exer-
citu,quum itineri accindus equum confcenderet,diciturcoruus ab oriente ad-
uolans , humero eius dextro infedifle : ac deinde tantifperinfublime volaiTc,
dum vifum omnium effugeret. Hocaufpicioltus Athila, mox iter capic :pri-
mumque Stiriam,Carinthiam, Illyriam&Dalmatiaminuadit. Qu i bus depo-
pulatis,Salonaque acSpalatovrbibus incenfis,adlittora Adriaticimaris perue-
nit: deinTragurium, Scardonam,Sibinicum, Iaderam, Nouam Segniam,Po-
tentiam, Polam,Tergeftum, Capiferiam,vrbes opulentiffimas iuxt fortilll-
mas jdiruit, & in prxdam fuorum vertit. Nonnulla: Valentiniani imperatoris
copix in ipfo Italic ingreifu , fauces viarum obfederant, conati Athilam cce- '
pris auertere. Dum tarnen e properaret, fubito omnes metu diftrahuntur.
QHoanno Annus,quo inuafit Athila Italiam,eratnatali Domini quadringetefimus quin-
7,'*)- quagefimus. Eufebius vnum , Sigebertus vero quatuor his fuperaddit. Venen*
fera. quos rege Pylemene ad Troiam amiflo , ad intimum Adriatici maris finum du -
ce AntenoreveniiTe,fcriptores memoria: mandarunt,ea tempe ftate circa A-
driam
 AT IL A.' 8j
driam habitabanr. Hi cum plcrifquc Aquileix ciuibus , aliisq; vicinaru vrbium
accolis , Achila: fedibus fuis reliais , primm in infulam quandam Aqui- remetMra
lcix vrbivicinam:deinraci, equoq; Achivimpenecraturam,inaliaminfu- ***""&
lam maris x ft i b u s turiorem, cui Riuo alto nomen eft , migrarunt. Quo m lo
co banc,qua: nunc Venecia: dicicur,vrbem edificare cperunu
. ,. Caput XIIII.
T~\r v tis memoraos ciuitabus , dum Achila Aquileiam verfus pergeret,
occutrit ei finu Tergeftino Romanorum itis vaiidus cxetcitus.Quopro-
ic (trato , deletoque , Aquileiam vrbem bildet a licec difEcilis eflec expugna-
, partim qud cius accola: audi r o iampridem Achila: aduencu , earn omnibus *f/t'/*
rebus ad mit inendam obli dionem , & fe defcndendum ncceflariis , iatis muni- '^
uerantrpartim qud pratiidium numerolum firmumque eo collocauerant: ta
rnen ne vnica hiee regis cam magnanimi pocenciam viresque non perfentifee-
rct,voluic extrema quxque fub earxperirL lgjtur admotis illius oppugnatio-
ni mach in i s bellicis , quas compiares fecum terre erat oli cus , quum resnun-
quam ex animi ente n tia cede re t , criennium in o bldione fraiera abfumit. In-
cerca omnis circumquaq; ager depopulatur. Qux res fecit, vt in cabris Athilx
inopia commeatuum non param iltlaboratum. Eaque ex caula cam homines
qumiumenta inuetis veci cogebantur alimencis , varia morborum genera
inerentibus. E iam deuentum erat, vt& Athilam obfidionis eius vrbis ca:-
deret: Se militum animi mm malis diuturnx obfidionis,tum penuria rerum ne-
ceTariarum vehementer fueri nt conftcrnaci, Se corpora admodum debilitata.
lam paffim murmur Sc fremitus m exercuu audiebamr militum indignantium
fenon cum heminibus iufto Marte , fed lapidibus Se munimentis vix expugna-
bUibus,rem habere : cuius laboris & tolerancia: necgloria , neeprannium vllum
eiTet futurum. Et honeftius Se vtilius fibi eue, Romain capuc icalix ftatim pro
ficua, fi obfidio vrbium Amihmdelecbuet:quaexpugnaca,caueranmiciui-
camm deditio facile fequerecur , acquetotius lcalia: opes Hunnis accdrent.
jo Ad hzc, perpetua gloria res eorum getas,capta Roma abunde cumularec Has
militum voeiferationes promifeuas , tametii Athila iniquo ferret animo : ne
tarnen vnicac huius vrbis fonimdo,gloriamfuam multis rebus preciare geftis
per corumorbem iam florentem obfufearet , militum nimos partim fpe iam-
iam potiunda: vrbis,parcim pollicicationibus magniheis demuleendo , fibique
reconciliando, ftatuiteaneifper inobfidioneperfeuerare, doneeeius vrbis quo-
quo modo pociretur. Qupd vc cicius fieri poflec , neque fuo ipfius periculo
parcebac , obequicans frequencer vrbis muros, vc vbi illius expugnando faci-
lioreubtinfulms,experiremr. Icaque quumquadam die cacicurnicas obfef-
forum,&murifobtudo inuitalTet earn propius rocenia acceder, armad qui-
. damhoftium per euniculos Sc cloacas fubterraneas , fub mnibus ad Hun-
nos fallcndos producas , clanculum erumpentes , fubit eum inuafere. Achi
la , quum neque infuga, nee in alio fuorumprafidio, prxterquam fui ipfius ro
bote Sc virtute , fpes vlla falutis ciTet : ne inuitus morerecur, intrpide eos ag-
greditur : duobusque interfectis , quum reliqui vifa eius audacia non iam te
mer eum muaderent , faluus ad fuos remeauic. Dicunc , milites hos vrbanos
reculiie candem fuis, ex huius , quieunque fuenc ( ignorabanc enim Achilam
eue) militis oculis, fcintillas veluti gneas, quum eos fremebundus circumfpi-
ceret , emieuifie. Altero dein die , dum multis fruftra tentatis oppugnacioni-
bus Athila anxius Sc curarum pienus,more fuo mnia vrbis circumequica-
ro rctjVidicciconiamaueminfummo cuiufdam rarris culmine nidum habere: ex
quo auis ipia pullos adhuc implumes,vnum poftalium,in arundinemm vrbi vi-
cinum roftro deferret. Cuius rei fpeclaculo quum Athila diutius cogitabunr Zxdcni*
dmconftitiffetjtandemadfuosdixilTcfertur: Auemtuinatciuicatisiamiamim- **?*'
minencis prefeiam , pullis fuis preparare fecuritacem. Nam quod in arundine
mm cum pulhs migraret,portendere vrbem propedi in manus fuas deueturam:
iiij
 ]
884 NICOLAI OL AH
veilcque ciconiam mai fatuti praefciam -, pullos fuSjhe fimul cum vrbc inen*
dio aut ruina paulo pft abfumerentur,liberos eue Hoc igitur augurio admo-
nitus Athila, vrbis ipfisoppugnationi ipfo die VehenlentiuS inflare ccepit.
Verum quumrs tunctjuoquejvt antea>minus fuccefnflet > poftero die iubete-
phippia quurti cuiufqe Cqui> ex omni fu exercitu conferri , 6c in foflam vrbis,
ex ea parte qua muirus erat debili^cijci, incedve, vt murus ardore ignis con-
fekus> aut fponte decideret , aut tormentis pofteapetitus ruinamdaret facilio-
rem. Interim Athila inftrumentis ad quatiendum murm Compoitis , militi-
busque adinuadendam vrbem admonitis,expeUabat temjpusyqu fopito in
cendio , mcenia aggrederetur. Conulim hoceum non feFellit . nam murus i- 19
gnis Vehementia confumptus , fponte ruinamdedhTe traditur. Athila, vifa hac
capiunda: vrbis opportnitate,milite's hortatur j vt pro virtute quifque fu adni-
teretur mnia fuperarc , vrbemque ingredi. Hi magna alacritate dcapefen-
tes negocij , in vulnera ac armatos muri dcfenfores rurit. Nec arman ciues,
v nec vlum periculum eos ab incptis arcebant,fd intrpido impauidoqe ani
mo mnia fuperare quifqe contendebat. Nihilo minore animo obfefi quo-
queftationmquifquefuamvrbemjfe,fuamque,coniugumaclibrorumvitani
defenderemon ignafi,hullam aliam fupereflc fpem vita:, quam i hofte m longo
iam labore malisque defatigatum repeliere > vrbem vi virtuteqe confcruare
poflent. Quod Achila videns s vulrieribus confecbs ad caftra refcrri -y &S fdfis to
nous fuccedere ibe. Ipfe { qu res etiam igauos milites in re quoque du
bia acccndere^ftrenuosque facer foletjfpe&ator cuiufqe facinoris atque vir-
ttis adeTe,quemque nomine compellare:hortari,rogare5 ne cceptodeuftant:
niaxim, quodfiieritj oneris acpcriculi iamfupcratum : exiguumadhucfuper-
efe vrbis potiundadaborem,Cuius magna cuilibetapud fe parata euentprmia.
c**i't. Itaque milites fumma vi mttnibus annixi , trium horarum fpacio vrbem capi-
untsdiripiunt:iuuenes,viros, fcnes paffim trucidt: non xtati,nonfexuiparcunt:
paucis,quibus decor acplchritudoinefat,fctmnisexceptis. Omnia qu in vr-
erant, in prxdath dantr mirufrt, Vitra triginta feptem milliahotninum tra-
duntur lic caifa* Erat tum in ciuitate fcemina, nnreligione& pdicttiami- \*
nus quam gener obilis i forma vero tam infignis , vt omnes alias eius vrbis
'1% fminas facile praecellereb Huicnomen Digna fuit. Ha:c,quum audiretHun-
,1* nos in omnes ad mortem vfque famirc $ prxterquam fminas pulchrimdinc
Tcm reff- pnc liantes : in fuperirem xdim fuarm partem cnfugit , ftatuels prius mo-
eet.chreni- ri, iquis Hunnorm vim ubi intentare vellet, qumpudicitiam mittere. I-
''"* S'tur ^um quipim militm , decore ipfius captus earnquc infequutus,vio-
' lare conaretur : Digna in fluuium Natifonem , fub xdes defluentem , fe prac-
chui&Eu- cipitauit ata pudicilima fcemina /milicis fpurtifimi turpem libidinem morte
/.L/.litaeuafit.
nth,ct4-_ Caput XV. 4
me Dugna. *->. t R y T fundits Aquieia,atque fub ea obfidione cedito Taruio,ac Ve-
rona:hac, autore Diatherico-. autefn , Helmundo prefule : atque etiam
Vtino per Athilam extru&o , vt memofiam fuinominis i i Aquileia potiri non
poTet , apud polleros relinqueret : Concordiam verfus digreditur. Quo in i-
folt1*' tmere pulcherrimumfortis animi deditfpecimem Circulatores pierique, vi-
th,Lmdt- ci cuiufdm ruftici , robufl aetate ac viribus , fpe lucelli confequendi ad thi-
. iam veniunt , inter gladiatorum artifciofos flexus mira arteagiliter faltitan-
tes. Aliis fpeftatoribs in rifm hoe fpetaculo folutis j Athila trpe dcebat,
tam valida Corpora j militia: potius quam huiufccmodi qusetui circulatorio^
be rebus inaniter udicris cnuenientia j ociofam atque inutilem agere vitart Jo
Iubet igitureos armari, aefe qiioqe rmis indutum equo infilientem imitari.
Quod quum propter infuetudinem prarftare non poTent , & eque arcm
tendere , eque nenio fagittam adhibere fcifent corpora fuperfluo prius per
ocium paftu faginata , eo vfque tenui cibo extenan mandat , vt poftea abfti-
nentia & exercitatione , optima rerum omnium magiftra, dodi, vtramq; rem
facile
 A T I L A. 8ty
Facile Jtoeftiteririt Quorum tandem opera &fortitudine in plribus eft vfus re
bus militaribus. Igitur dum Goncordiam peruenit,eam cum internecione fc-
ptem & decern miium Hunnoram, cuius mcenia primus ipfe infeendit, expu-
gnauit , diripuitque. Cscreris item vicinis vrbibus partim vi captis, d inuis que,
partim deditis , Athila primm Patauium ( vbi Marulli Calabri poetas carmen
dclaudibus fuis conferiptum , inignemconiici iuffitj quialicentia potica Ori- **.^*^T
ginem Athila: ad Deos rctulcrat i arbitratus impudentem effe impudentiam "LfuLta.
dum mortales homines fe Dus immortalibus traxifleoriginem confngerent)
deinde Vincentiam, Mantum, Bnxiam, Bergamum, Cremonam5 Ferrariam
lo vrbes munitas & opulentas , vi cepit , de in pratdam concefllt militum . Quibus
tarnen omnibus tumpropter maenificentiam a:dificiorum,tum amicorii reten
ais precibus,pepercit, ne ign abfumerentur. Vnicam Brixiam, ob vulnus in
porta vrbis , dum acrius illi expugnanda: inftarct , fibi inflichim vn cum tiui-
bus omnibus eo inclufs , incendio funditus delere decreuerat : fed ab amicis
b eo quoque propoiito fuit reuoeatus. In Vicentiac quoque oppugnationc
egregium fortitudinis fua: teftimonium prarbuit. Quutn enim milites > pro- -
pterobfeflorum vim &aqa: profunditatem , propius mnia acceder cun- Utt'.
darentur , ipfc in foflam qua vrbs ambitur,prarcipiti curfu defiliens , per aquam
papillarum tenus altam, ad mumm euafit. Quo ipfius fado excitad milites^
lo concitante eos verecundia, certatim murum fujserare contendunt,nonnullis eL
orumaltitudineaquarfubmerfis. HincRauennamverfus caftramouit. Erat<v*^rf"
ea tempeftate huius ciuitatis praeful IoannesharrefeosArrianadefenforacer-^^*^
rimus . is opibus iam olim congeftis prardiues , non minus in xmulationem t*"**
qum contumeliam Romani pontificis , dodecim crearat epifeopos Arria- c
na: ha?refeos profeflores , ve eorum opera & adminiculo hxreim fuam latius
in Italia diffunderet. Hic Athila: Rauennam appropinquanti , cum multi-
tudine cleri ac ciuium ohuiam profedus , eius indignationcm fupplex depte-
catur i pollicitusfe efldurum , vt fi Athila ipfiusprofeflionemfufciperet , eos-
[uequi Romana? ecclefix diclo audientes funt,perfequeretur, breui Romana
jo vrbe , totaque Italia , Africaque fine labore periculo potiri poit. Ad quern
Athila : Humilibus quidem parcere fe , ait : & promifla, fi ea praftarc poiTet, li-
benter expedaturum: tamen ne interea(inquit) pofteritas ciuium tuorufn pado
potius quam vi vrbem hanc me deuidam eile glorietur omnes vtbis portas .
moxdetrahi volo,acper certammcniorim partem dirutam,cquorumqueno-
ftrorum vngulis attritam cum vniuerfo exercit noftro armatus ciuitat ipfam
vidoris inftar ingredi. Ioannes epifedpus , ciuescKie , accepta Athila: volnta
te, portis vrbis refignatis , laeti iflafaciunt, ac regem gratulantes in Vrbem de-
dueunt. In ea, cum omnibus fuis copiis Athila , tanto tempore quo voluit eil vM*sSi
commoratus. Ticino deinde,quae nuncPapi dicitur,Placentia,Parma&tyu- Jfv'x"^
40 tina direptis, Mediolanum vi expugnat : ciues trucidt, vrbemdiripit, foloque *thtU,i*
arqut. Militibus hinc eo loci vbi Mincius Padum ingreditur,in ftatiua dudis foUnum"
deliberare fecum ccepit> an exercitum fuum Romam duceretreafu Alarici re- fmidfie/
gis Gothotum permotus , quem ea vrbe ante fe expugnata atque direpta , ihd- *'*', .-.
pinato fato defundum fuifle aeeeperat. Igitur dum animo dubius in Caftris ha:- 4r
fitaret , proceres Romani veriti ne Athila ad vrbis Romana: oppugnationem
properaret, Leonempontifcem adeunt,orant,obteftantur,ad Athilam fupplex
profieifeatur, irmeiusdeprecetur ,falutem Romanispetat: fc fperare, id um
non grauatim ab illo impetraturum: qui Ioanni Rauenna: vrbis archiprafuliad
pedes eius prouoluto, veniamlargitus fuerit. Leo tum Romanoram pfeeibus,
*o tum periculo Ecclefia: fuae indudus,conftituit fe id fadurum.Tradit Sabellicus,
Leonem ad hoc indudum Valentiniani imperatoris hortatu. Dum haec ita a-
guntur, mterea Athila,ne laboribus ac rebus femperagendis aflfeti milites, o-
Cio 8 quiete torpefeerent : quendam Zowar exercitus fur ducem deligit , qui r*r;
parte copiarum accepta Apuliam , Calabriam , & ea Italia: loca quae mari ad- /
acent Adritico, depopulatur. Sub cuius tandem cum ingenti prxda redi-'
 88 NICOLAI .OLAHI
.

!
tum,Le pontifex,vti conftitucrat, cum magno cleri agmine jfacris ornan vc-
oratie Le- ftimentis , ac ( vt Sabellico placet ) altero Confulurn , magnaque parte fenatus
TLdAfbi- Romani, ad regem venit, qui ab Athilaobuiameiprodeuntc ingentiacccptus
UfitffUx, honore , hace verba habuiffe dicitur: Magna olimjrexmuidiffime, Komano-
tum , totius orbis vidorum , erat glotia. Romani dare vidis veniam , fuppli-
ces in fidem amicitiamq; recipere , vidoriam mifencordia lenire folebant. Qui-
bus rebus Imperium , opesque augebant : famam vero ac gloriamnominis lui
immortalem faCicbant. Hx, dum vfus ferebat, Romanorum erant artes, mo
res > ingenia. Cxterm mutata rerum vice , quod nobis cripuit , id tibi , rex
Athila , nunc fortuna tribuit. Quantum nobis detradum eft , tantum tux vir- ie
tuti accreuitglorix. Multa licet oppida, nationes &c regna deuiceris, prxcla-
rosrerumte geftarumtriumphosegeris, omnesfer orbis terraru m regiones,
virtutis fortitudinis tux famaiam occupauerit: non tarnen hxc omnia ma-
ioremlaudem, fi rem animo bene perpendas , tribuere poflunt , quam dies hxc
hodierna apud omnem poftcritatem eft tibi comparacura. Populus Koma-
nus olim totius mundi dominus , quo multi antea populi ac reges iuraleges-
quepetebant, nunc tua ductus potentia , fupplex ad te venir, pacem tepetitu-
rus,& omnes quas velis fponte fubiturus pacis conditiones , modo ma nos di
gnos putes mifericordia,fide,amicitia. Non neceffe eft te armis Romanam vr-
bem,&eaquxilli parent, tibi vendicarc. Suafponte tua eft Roma, nos tuifu-u
mus : tua omnia funt, qux noftra. Omnia ex tua fac libdine , fruere tuis le
gibus: fingulatuonutui parebunt, verbis pro armis Vtere . Age igitur , rex po*
tentiifime) qui in hune diem alios vincere folituses , nunc tu te vmccanimum
oflFenfumreprimejiramcontinejquaforccontranosfeuerioreireconibtucras.
Nullare propius immorralitati acceder potes, DeoqueefTefimillims, quam
, parcere humilibus , &: mifericordiam petentibus imparciri. Poil hxc confu Sc
Romanus fenatus ad genua Athilx lachrymabundi accidunt. Quibus Achila
aflurgere,bonoque animo cfle iuifis, veniam pacemque fe daturum,aceos a-
dem , focietatem & amicitiam recepturum affirmt. Accepta igitur conditio-
ne tributi populo Romano deinceps Athilx quotannis pendendi , Leo pond- }0
fex omnia qux petiuit,voluitque,liberaliter ab eo impetrauit.Dimiffis Pontfi
ce & Romanis fenatori bus, duces qui fubeomilitabt,interrogauere Arhilamt
Cuius rei caufa,prxter folitu, tam facilis & indulgem erga Romanos fuiffet: ac-
que lenibus illorum motus lachrymis ac precibus , tam certam manibusemi-
fiflet vidoriam,ttiusque Europx imperium,in omnibus rebus Pontificis con-
fentiensvoluntati? Quibus Athilarefpondit:Itafadum&conuenifle,&opor-
tuifle. Satis eTe,fupplices ad fe venifle,pedibus fuis toxius mndi dominos pro-
ftratos:Romam, qux vniuerfo orbi olim impcritabat,fe vidam fateri, fuonunc
fubditam imperio:tributum Romanos imperatum fponte fufcepiile, omniaque
iuffafaduros, Quod ver omnium maximum effet, fe fupra caput Leonis, qui 4e
adeum venerar, vidifle hominemhabituaugftiore, veneranda canicie,ftrio
cnfeaffiftentem:fibique,niilliusvotisparret, mortem minitantem. Hincmi-
litum iocofum didum vulgo idabatur: Athilam plus timere ferarumimmani-
um fola nomina, qum exercitum armatum:qui in Galli contra Lupum, inl-
talia ver aduerfus Leonem,fuonon vfus fuiffet imperio
Caput XVL
1 L a Rauennamrcuerfus,Ioanncm archiprxfulem in vincula coniieie
acceptisque ab eo acciuibus Rauennatibus fcxagintamarcarum aurinul-
libus,ipfum&eos qui Arrian infedi cranthxrefi trucidari mbec: fiuequod
uddtc't' ^e0 PonCu?ex i ab eo impetrauerit : iiue potius , quod aliquid eo abfentc fini-
(m exerc- ftri contra ipfum moliti fuerint. Poft hxc conuoeatis exercitus fui regibus ac
tmjHum ducibus5breuiterenumerat,qux bella ipforumvirtute confecent:qum potch-
ZhL'IiJL tes reges , populos , vrbes , oppida ditioms fux fecerit: quibus laboribus aepe-
i*riamea riculis, vt illis gloriam immortalem pareret , fxpe fecommifent. Nuncfeina-
' ^ nimum induxife,orones mortales eo laborareis vitra pereancm gloriam,qui-
crictiara
 A T I L A 887
etietiam Corporis nn diu pirantis , quantum liccrctj poft duros diuturnosquc
labores bene confultum eile velint . Promdc fi nomen laudemque fe eis ha-
denus partam,fatis fibi ducerent:fe conftituifle in Hungarian^ deftinatam fua
ipforam quietis fedem,poft tanti temporis moram elabores reertiifatis iam
opum j fatis triumphi gloriaeque , fatis ornamenti apud omnes gentes eile par
tum . Decere quietem laborum comitem eTe,hisquc illam fuccedere,poftea-
quam omnia cum fummalaude peregerint. Omnes homines exanclatis labo-
ribus ocium ampledi folitos,praemium fcilicet curarum , folicitudinum , ac in-
quietudinumanteadarum. Comprobato ducibus confilio, Athila in Panno-
to niam redire properat, Valentiniano imperatoria cuius fupr meminimus , fo- Zf,T/e"'
tor erat Honoria. Quae clm fratre*miflb nuncio Athilam orat,vt fi id non dej rfirorjr-
dignaretur matrimonium,fe duceret vxorem. Qujc,fi ei videretur, aut rediret, "'"*'
aut ad Valentinianumfratrem mitteret Legatum, iuumconnubium Athilas de-
pofcentem. Italiae fines rex iam exceiTerat,quumnuncius ad eumperuenit. Li
cet autem gram ei erat de tarn honefto infignis pudicitiaeac nobilitatis fcemina:
matrimoniojdelatumad fe nuncium : maximi tarnen turn laboris eiTe ,tumeti-
am dedecoris arbitrants eft,exercitum fuum iam ab Italia amotum, & tot itine-
ribus laflum,& qui Panoniae iam propior eilet quam Italian , vnius muherculae a-
more reducere. Itaque miflo Legato ad Valentinianum , Honoriam fororem
*o curnlmperij parte fibidepofcit : quodnifaceret,reuerfurum femox ad Italian^
&C ilium vniuerfo imperio priuaturum , fororisque vipotiturum minarar. Di~
mifio nuncio , ipfemet in Pannoniam regreditur. Dum Sicambriae inregia
vitam degeret,etfi(vt fupr didueft)ociumagerc,poft tot bella ex animifuien-
tentia iam confeda, ftatuerat : non-facile tarnen fit , vt animus ad aliquid em-
pcr agendum natus, bello inftrudus,magnarum rerum cupidus, quicfcere pof-
it. Non contenais igitur parta tot iam rebus geftis gloria, contra id quod pri-
us militibus approbantibus decreuerat, cogitabat dies nodes, vt dcuida iam
Europa, vires fuas in Afiam , Aflyriam , vgyptum conuerteret : arbitratus pa-
rum laudis imperijque fe quaefitum, nifi illas quoque orbis regiones fortitu-
)o inem& armaeiusexperirentur, eique parrent. Tradit lornandis , Athilam
per id tempus mifife Legatos ad Martianum Orientis impcratorem , qui dice-
rent,ni Theodofij praeceforis promifla fibi feruaret,fe illius imperium vaftatu-
mm. Hoc autem Athilam eo animo fecifle dicit , ne Trafimundus Vifigotho-
rum rex conatus ipfius prasfcire poTet* Nam paulo pft Alanos populos , quos
trans Ligerim flumen fub Wflegothoru imperio habitafe teftatur, Athila fub-
iro inualiflet: quem Trafimundus nihilo fecius praeueniens , iufto pradio deui-
dum coegiflet in Pannoniam turpiter refugere. Regem Ahilamin Galliam fe
cundo reuertifle,& cladem Trafimundo accepiTe, non fatis memini me apud
alios eomperife:reuera neq; Chronico,neq alus autoribus, alioqui rcticetibus
tam longam eius profedionem , & dedecus acceptum, fi quidcerti de c5fti-
tiflet.D um igitur animo,vtdidum eft, fluduaret,impottiaamorisvidus,non
expedato Valentiniani refponfo de Honorio connubio , filiamregis Badriano-
rum Mycoltham nomine vxorem ducit, virgincm omnibus corporis dotibus il-
mftrem,cundisq5 alus fceminis pulchrioremn cuius nuptiis regali apparatu ce-
lebratis,quum folito largius fe vino ingurgitaTet, node infequeti illam compri-
mensjvcnereis rebus plus aequo datoperam.Quibusvtrifque,vino fcilicet& ve
nere immodicajetiam adolefcentibus periculofis,ne dum feni,quum fanguis in
vniuerfo corpore efFerbuiTet,naris profluuio,dum altiore tenetur fomno,fufFo-
catur : anno Domini ( vt Chronicon teftatur Hungaricum ) quadringenteimo
o quadragefimo quinto: non,vt Eufebius ac Sigebertus tradunt, hic quadringen
teimo quinquagefimoquintOjillequinquagefimoquarto.My colcha fanguinrS
in finum fuum proflutis calore experreda, maritu attredare, excitarve ccpit.
Cuius corpus qu exange frigidurnqjtadufenfiflet, nihil in eo fpiritusin-
6He,inopinato malo territa, eos qui ad fores cubiculiaccubabat,magnoeiulam
acclamt. Qui excitati regina: clamore,faeibusqj incenfis, aedes Athibc interior
 888 NICOLAI OLAHI \
res ingreffi, ilium animan! cm fanguinc iamdudum efflafle compcriunt. Fit
mox clamor omnium,vlulatus ad ccelum vfque tolitur. Sicambriatotalamen-
tis excitatur,qifq tanti regis mortem magno fingultu deflentes. Fama dec-
ius morte per totam Hungariam breui diuulgata:lugubrem quifque induit ve
ttern : mceroreque ita omnia corriplentr loca , vt diu ab omnibus lacticiae fignis
fuerit temperatum. Fa&is igitur more Hunnico iuftis : ludisque Circenfium
more equeftribus circa cadauer celcbratis , atque cam funebri qui laudes & res
regis geftas continebat folenriiter decantato tandem Athila regaliapparatufc-
pelitur in maiorum fuorum fepulchro , in valle Keazo , prope lapideam colu-
mnam: vbi Keme,Kewe,Cadica & Bela,vt fupr memoratu eft, fueranttumu- n
lati. Node iUa qua Athila extin&usfuerat,Martianus imperatorConftantino-
politanus , vidifle dicitur in fomnis,arcum Athil fra&um efle. Memorant,A-
thilameo die natum fuifle, quo C. Iulium Cacfarem : & Idibus Martiis mortu-
um, quibusille in Capitolio tribus viginti cfoflus erat vulnribus. Vixit au-
D*M4tt a- enl . vtnoftratradunt Chronica, centum&viginti quatuor annos. Sabelli-
'uciui'" cus elicit i m mortuumanno aetats quinquageimofexto : quod non viderur
eile veriimile . nam fatis conftat , Athilam inter alios Hunnorum duces vnum
fuifle eatempeftate , qua Hunni expulerunt Gotthos fdibs fuis & poftea
ingreffi funt Hungariam. Non abfurdum autcm eft creditu , eum id quoque
temporis xtatemegifle virilem : qui fcilicct tot millibushominumigentibus te
ad bellum natis , ob animi confilium, rei bellica: peritiam , & corporis vigorem,
in numerum aliorum ducum ferit dele&us . Ingreffi autem fuerunt Hun-
573. gari Pannoniam , vtfuprmemoratmeft , anno nato Chnfto, trecentcimo
feptuagefimo tertio : poft quem annum ele&us fuit in regem Athila, vigeflmo-
&auo anno , qui erat annus Domini quadringeritefimiisprimus : quo re-
gnauit quadraginta quatuor annos. Si Athila, fecundum Sabellicum, anno z-
tatis fu: quinquageimofexto mortem obiiflet, quumeledusfuitin regem,a-
gebat annum duodecimum : quod vix eft rationi confonum. Nam non faci
le a populo bellicofo, ac multis rebus geffcis tunc quoque claro , rex impubis ,&
non modrcrum pubicarum,fcdnefuarum quoque priuatarum adminiftraa-}
darum peritus , maxime in initio regni armis acquirendi , & ftrepitu bcllo-
rum fuiflet admiflus. Secundum igitur fupputationem pra:di<9tam,qua: veri-
tati magis eft conformis j dum creats fuerat thila in regem , feptuagefimum
fecundum agebat aetatis annum. Hinc ergo liquet , eum eo temporis quo
Hunrti Scythiaegreifi fuere , natum fuiTe quinquagemumfecundum annum.
Atul"4 Qu* fi numerum redigas , Athilam Vixifle cmperies centum & vi- j
gintiquatuor:non,vtSabellicustradit,quinquagiritafex annos. Prarterca tam
Eufebius quam Sigibertus in fuis Chronicis concordant * ab Hunnis profliga
ros efle Gotthos &: Hunnicum impcrium iriceptum efle anno nati Domini
trecentefimo o&uageiimo:mortuum autem Athilam quadringentcfimo quin- 4
quagefimoquarto. Quorum temporum annos fi contuleris , cognofces Athi-
\x vitam fuifle feptuagintaquatuor nnorum : etiamfl tum fuiflet natus , quum
Hunni Gotthos regno priuarant. Sic Sabellicus conuinci etiam horum duo-
rum teftimonio poteft. Quod autem tot annos exegifle traditum fit , id nihil
mrum videri poteft. Nam inter multos , quos nunc confult praetereo , etiam
EmeUricus Vigotthorum rex , de quo in initio Operis mentioriem feci , tan-
tundem fere annorum tranfegit. Prceterea parcius mirabimur annorum vitx
Athilae multitudinem , fi in animum induxerimus , Hunnos quoq; anni temp us
potuiflfe brcuiori fpacio comptate, ficuti Arcades trium, Chares & Acarnanes
fex , igyptij in initio quatuor menium habueiunt annum. Aut quod Athila fo I
ob natura- fortitudinem , corporis temperatram , tantum annorum
prtdigU^ folanum, vt alij, facile conficerepotuerit. Plufimamorfemeiusprodigia pra>
^"hT/- fignauere. Nuptialieius die , equus quo in prarliis & Optimo & fibi fidiifimo v-
*/. tebatur,nullo figno prarccdentis morbi apparente,fubito eft mortuus. Mycol-
thaetiam fponfa ingrefliiracubiculum, tam forticer pedem dcxtrumliminiim-
Pcgir
 A T I L .
pcgitjVt ex dolore nimio aliquandiu defidere frit coa&a. Cometes ante ei us
mortem viginti circitef noctibus ad ortum folis vernum vifus. Ad hoc, traditur
qusedam mulier fanatica,equo inue eta, Athilae redeunti ex Italia in Parinoniamj
fub traiedum Lyci amnis,inter Rhetos Sc Vindelics deHuentis,ter frem voa
ce acclamauife, Retro Athila.
Caput XVlL
\A R t v rege Athila, duo legitimi, & animo &c virtute nothis filiis pras-
ftantiores (alter Chaba, ex Herriche , Honorij Graecorum imperatoria fi- ch*h*.
lia : alter Aladaricus, ex matre Krcirtheiltz, filia deis Bauriaejgenitijde impe- AUddncH*
lo rio certabant. Detricus Vcrona,qui neptem Athilae ex forore,vxorem duxiii
fedicitur,cuius feilicet fupr mentionemfecims,princeps militia: Athila:,cum
reliquis Germanorum & aliarum exterarum natinumprmcipibui, qui nthi-
lam fequebantur,Aladarico adhaeferat: vtpote ex genere nationis fuae Alemn-
nica? ono. Chaba miorem Hunnorum partem fibifauentem habebat. Hi duo
regij iuuenes dominandi libdine perciti, quifqueimperiumHunnicumprofe
occupare ftudebat. Comparato igitur vtrinque magno exercit , in campnm
Sicambricum cailra poniere. V bi acie collata,tanta commiii'a it cxdcs, v Da- mngdrori
nubij aqua > Sicmbria ad Potentinam vfque vrbem , mixta fanguine deflu- cUdt^
xifle tradatur. Durait hace pugna ad quintumdeeimum dieminec finis eius
10 ante fuit, quam maior pars externorum militum ab Hunnis trucidt a fucric. A-
ladaricus in praelio cecidit. Victor primum Chaba: poflrem Dctrici Veronen-
fis arte victus,cum feXaginta fuis fratribus,nothis Athilae > ac vigintiquinq; mil-
libus Hunnorum,qUi ex clade adhuc fupererant , in Grxciam ad Honor um im
peratorem,auunculum fuum, confugit; Apud que tredeeim annos commora-
ms,dereliclaea regni parte,quae ex materna haereditate eumattingebat, in Scy-
thiam itinere vnius fer anni reuerfus eil. Nondum Bendegicz auus ipfius pa-
rernus,vita(vt Chronicon tradit,penes quod fides fit)defuncu$ eratiCuiuSjCX-
tremo iam fenio confe&i > coniilio j duxit vxorem ex gente Cotomanorunij
Scythix vicina,ortam. Ex qua duos fufeepit filios,Edemen & Ed. Qui memor tdrmen &
y> fertilitatis regni Hungarise , farpe filios admonebat , vt dum per aetatem liceret, Ed< c"**
Hurtganam rptrent. Cuius admnitionempoflen eorum poilca bferua- y
runt.nam morte Athila: poft annum circitertrecentcmium,HunniexScythia
magno exercit reuerfi,Hungariam fecundo oecupauere. Is Chaba non tta diu
in Scy thia viuens,fato conceflit. Non dfunt autores, qui Chronico diflenti-
entes , de HuHnico poil Athila: mortem in Pannonia imperio , vfque ad Maun-
cij imperatorisfer tmpora , meminerint. Non tamen et inlituti nolri, hi-
floriam vitra Athilae mortem in praefentia producere:quam fequentem , his qui
me plus & ocij S virium habcnt,rclinquo deferiben dam .
Caput XVlh
40 DOS t pugnam irt agro Sicambric corimiffm, praeter exercitum Chaba*,>
qui in Graeciam eratprofeclus,tria milliaHunnorum caedem elapfa,in cam
po CzegIed,vbinuncoppidumefteiusnomiriis,confedre. Hi metuetes Dc
trici & aliorum Germanorumpotentiam,in earn Dada: partem qua: noftrahac
tempeflatc Tranflyluania, ue Septem cailra ( feptem dueibs bi unnicis , qui
in fecundo ingreTu Hunnorum in Pannoniam, cailra fuac loci fixert ) deno-
minantur,celeri itinere appulere* Qui vt facilius perfadcrent fc non elfe Hun
norum reliquias,mutato agnomine Hunnic,fe SiculoS denominarunt.Hic po-
pulusetimnuncanoftris ptahtur vetufliores cfTe Hunnorum, qui in Hun-
gariaremanferint. Sunt in eumhi aueli iam numerum , vt dum bellum eis in-
'jO gruat, facile ad quinquagintaoampliusarmatorumhominummjliiaconfcri- >
bere,in campttmque edcete poffint., Grauatim patiuntur (iiam familiam , do-
mumque,externaenationismifceri connubio: rooribus,ritibusac legi bus alio
rum Hungarorumfuntlongcdifimiles. dexplicandam animi fuifententiain
ac voluntatem quotidianam, praeter vfum papyri te, atramcti,ait characleris ali
arum linguarum, notas quafdam bacillis ligneis ineidunt, aliquidinter fefigni-
FF
 89o NICOLAI OL A Ht AT I LA:
ficantes: quibus itaincifis,apmlamieosac vicinos vicenuncij,cpiftlacvevfdn^
tur. HiSiculiinhuncdiemcrcdunt, ChabamnonreuertiTcinScythiam,(cd
in Graxiaperemptum.Cuiusreigratia,in hominemcx aliquolocoremotonun-
quam rediturum , hoc vtuntur diderio : Eum tuncreuerfurum,dum Chabacx
sicuUrnm Grarcia in Hungari. Voluntfe omnes haberi ingenuos , vtpote qui int vete
". Hunnorum reliquiae. Nec abs reavti curant libertatis prxrogatiua . neminem
*fc enim patiuntur intet fe librtate eTe fuperiorem . Minimus eorum earn habet
inter eos immunitatem, quammaximus. Suntdiuiiin comkatus , Czik, Gyr-
gyo,Kyfdy,Orbay,& alios aliquot: quosipfiregiones,vel potiusfedes voeantb
quibus, ex his qui funt vetuftioris familia^ditiores ac potentiores, cftituuntii- ,
bicapitaneos fiue patronos , quos lingua fuaLofyfekel vocant. hosobferuam,
verentur,atquccolunt.Si quid contra eos excitatumfiierithoftde,horumiigni
fequuntur. Hi poteftatem fummam habet eos iudicandi,conuocdi,& de fum-
ma totius rei cum eis vn decernendi. Tributum nemini nee regi nee aliis pen-
dunt,prxterquamqud,quumrex coronatur Hungari: , aut vxorem ducit,aut
nafeitur ei filius.viritimfingulosconferunt rgi boues. Verum idquoquenon
fine magna dimcultate plerunque faciunt; quodmeaaetate, non fine patris mei
incommodo,eutnit< Nam quum Paulus Thomoreus iuflu V ladiflai regis,fub
tempore natiuitatisLudouicifilij,ad hos boues Siculos ftigmate notands(cau-
terio enim boues regi donati,inuruntur)cm aliquanto militum numero mi/Tus u
fuiTet, atqueineiusauxilium fedecim quits Stephanus Olahus pater meus
mififet,Paulusipferepetens boues regi pro more gentisdebitos,quumillifeea
in re difficiles prberent, & contra eum tenderent, coaebs eil cumHs manum
conferere.Qui,fortioribus multitudine Siculiscumuiis copijs,quas adnumer
quingentorum fie vitra equitum habebat , vius proftratusque , viginti iuei-
atus fuit ( fi fatis memini)vulneribs. Quo in confli&u multifuorum militum
fucrunt occifi : maior pars rebus fpoliati , aegr domum recurrerunt : inter que*
HcmUftA patris etiam mei quits tres occubure,reliquis femilaceris redeuntibus. P-
fiT*no"- na hacinfuos dehnquentes vtuntur: Quum quempiam eorum contra Rem-
entestan- publicambonumque commune aliquidperpetraue,aut contra librtate, quam y
tHTi
vltrares omnes mortalium mrito ftimat,clmmoliri fenfennt:autadedium
eorum publicum contra hoftes non aiTurgere,eomparereque viderint : direptis
ipfius facultatibus ac rebus,domumfundits demoliutur. Et fi eius copiam ha
bere ponrunt,occidunt.Parent,poftregem,nemini qum VaywodieTranflylua-
norquemrex Comitemeorum,dumhancVaywodtusconfert autmutatprz-
fe&uram, Temper crt. Verum huic quoque fiepe funt inobedientes. Supe
rioribus annis,quum diclo Ioannis Zapolya(tc comitis Scepufiens, & Vay-
tyoda: Tranflyluani, Siculorum comitis:riunc ver, regis) minime parrent,!
coatus eft cotra illos exercitum comparare,arma fumere,vi eos perfequi. Hic
viriliteranteaciem exercitus fui,aliquot faltem fuorum ftipatus , omnibus -
fpecbntibus pra:currens,cum eis conflixit : ae eos profligatos di&o
audientes efle coegit; Ita hac quoque tempeftate Siculi
veterum morumac bertatum Scythicarum
nee dum funt obliti.
#1 N I Si

ORNA-
 RNATlSSIMO VIRO D. SEBASTIA
NO HaLLERO, LEG VM IMPERIALVM
.. Do&orijVincentius Obbpceus.
T s i ferenitmtss rex Vngari* Matthias Coruinus,plurima virtutun
fuarum monumentapofleru reiiquerit, vt non admodum earundepra-
conem &te(lemrequtrat {nam virtusperfe fatis clara ejr aternaeH)
tarnen cum inter alia literarum egregia monumeta, exUltus bibltothe-
ca admonks measperaeherint , maxime beneficio illuriimi Princi-
pis GeorgijMarchionisBrandeburgen(s,Princtpis noftrt clementiimit
huitttextmijPoetaT.AlexandtiCortejverculijneiutlaudcmcon-
fcripti : nopaffusfum,vt Uli ipfidiutius in tenebris delttefierentycm luceJim dignitmi,cum
ob tanti Principa jr bello espace maximi immortaltmgloriom , tum iim Poet* mirifieam
eruditionem,ejringeniumngulare. Fuit hic vnm ex numero, quosfelictrmumiliud&pO'
litiimumAngeliPolitianifetulumproduxit^quonunquamfeltciumingenioruvberiorpro-
tient extitit. Ji>ui,ddiu/lam ingenij mattintatent peruenietjiumprifiisPoaU immeri-
to annumerattts eetjouim lucubrationisfoetura documento eil. Hos dutern verficulos ,or-
ttatitmeSebaiane}meritotibidicarevideor, no tantum ob idquodhomines mufitosincre-
dibUt quodam amore compleftaris , fed quodipfe inter eximios Poetas honeiimum lociob-
tineas:hocef},quodomnihumanitate,amore,fuaifitatejepore,gratia,vencre,faceltif,vr-
bnitateicomitatetciuilitate,neque non eruitione^dr multarum rerum c6gnitione,vn cum
iuris ciuilis ocpontifietj prudentia , omnium mortaltum es excultimus ejr excellenttimus.
>uapropter hocamortserga te meipigntts nongrauataccipe, ejrvale exjententia. Bxadi-
buinofIrisOnoltzIpachtjjdibusIuniis, y^inno M. D. xxxi.

T. ALEXANDER R TE SVS, RHG

Matthi Corvino, Ioannis Corvin filioj
Vngariar,Boemi*, Dalmatian, Croacia?, Rafnia?,Seruianix, Gallina?,
Lodomeria?^ Romania:, Bulgaria:: Duel Autria^Slefia^Lucembur-
genfis: Marchiotti Morauiae,Luiatice: oprimo forrifi moque Princi*
pi, ob rempublicam Chriftianam coniruatam, & impcrium
regni Vngariae propagatum iniignibus vircuti- .
buseiusdomiforis^j S. P,

Tsi nihil difficilius videtur , optime Rex, qudete fcribere,inqud

omnis eft laus imperatoria , & digna Principe virtus : tarnen quum
exiftimarcm, fi non facltateme ateert voluntatem hae optimum
qemqueprobaturum,mouercrque admirationercrtcgeftarum,
feripfi de tuis laudibus libros duos. Et quum bello Sc pace qu da-
rus fis,vno res bellicas, altero pacis arfes fum pe'rfequutus. Mitto priorem hunc :
Secundum , quiadhuceftin manibus,paul poft miflurus. Nam he hunc ipfum
q uidem nunc mitterem,ni mdignum putarem^ quae ab al iis lcgerentuf, ea tibi,-
cui dicata iunt>efe ignota. Leguntur autem,non quia fint fcriptaleganter,(pa-
rum enim aut ingenio aut doerina vale ) fed quia tus & veras Continent lau-
des,quae ita pafim amantur, celebrnturque , Vt & quoquo modo feript dle
stent : & qui eas fcriperitjCharum omnibus reddant. Nam quum omni es laude
cumulatusjtum maius quiddam atque praeftahtius in te cft,qum quod xtas no-
ftra pati videatur,5 plane cum antiquitate conferendum.Quafe vrbs noftra,dea
(vt ita dicam) terrarum ac gentiuRoma,vnde tu originemducis , tisgeftitvir-
tutibus,tibi gratias agit. Ipfaq^,Cui ntus es,Refpublica Chriftiana,q freqen-
tiusglorieunyn quvc magis conquicfcat,habct neminem. In tanto itaqueto
FF ij
85, MATTHIiE CORVINI
tius orbis terrae confenfu,ego quoqueabfens atqucignotus feci hoc (quaicenn-
que eft) poema,vtiirhul immortalemtuam gloriam meis verfibus venerarer,ii-
mul egregiam in te oftenderem voluntatem.Tu ver,fi nunquam ab his ftudiis
te auertit cura regnorum, lege (oro) atquecognofee: & merui, intuorumnu-
merum adferibe. Vale.

.AD . LIBRVM.
Chare liber,magnum quiiam volitarefer orbem,
Notui ejr argutis auribus ejji cupis :
J>ui mfis Arloi tefitsjuccedere regis,
. Nurninisejrpropiusoravideremei:
2uali(cunque,mihi multo vigilate labore,
I felix Genio candidiore lber :
Neu bla ta informi Udat rubigine,nve
Tempus edax noceat , neu mala lingua, tibi.
Sicfaueant Mufie : ejrfludiisferuata nepotum,
canis,hc olimeclafutura legant,
>uantus ejr Aleides, ejr quantus nommeAchilles, ,
^Matthias hominumperuolet ora .
^Matthias, Romanus honos,cui verticejacro
Fierios laurtts bellicafert hederas.

T. CORTESII DE MAT-
THIyE CORVINI REGIS V N G A-
RliE LAVDIBVS BELLICIS
Carmen.
tiACAS alijflammas, Thebanquefratrum
^yirma,ejr Jafoniis infignem heroibus Argo,
K^Aflrorum curfus, ejr Ditis inania rgna,
Ficlque Pierio rfrant miracula canta:
Nospropria(peianda oculis, nosinclytadextrA
fac~la tux canimus,qutbus aureafidera viuus
Tangis,ejr*thereasfama pelts arduus ants.
Sedfine te, nunquam tenues adcarmina tanto
Subfifiant vires onert : Tu numine tot
Dexter ades : da M&oniamtuafattacanenti
Matthia ornine chelynDelphicaparent
Templa tibintit^fiequens tua nomina Cyrrhat
Si Mue ,fiPhhus amant,hoc temporefolus
Carmimbmfidignafacis,qu* nulla vetufias
Deleaf, annormquegrauiftus obruatxuo.
>uamque abfens tanto rerumfplendore tum
Excitor,affinfulaudumproculomniaplaudunt
Fortun momenta teque ciarius axe
Lumen ab Arcloo mieuit : (onat omnls vbitL
Nomine terra tuo,ejrfamam vagagloria clo
Termint,immenfm^ ingens accedt Olympum
Non hxc ingenio compkcli, aut verfibus optem
Poe meis , cupido nonfitorrentia vati
Piendumnt ora nouem, fit ahenea lingua.
Litterca)
 E N M I v M. n
tittoreos aliquls ciitus numeraba arenast
Paruqueper denfitm volitantia corpora mundum,
Et tenuesper inaneglobos, quamfingida verfu
Expdiant, f'otuifatius tacuijfe fut entern
2^/ dulcs raptaret amor , quifienapudoris
Rumpit , ejr immenfo cogtt decurrere campo:
Conueniunt omnes quando, tua cura,poeta,
Certatimfy nouas contendunt(cribere laudes.
T^ec bene Romano de nomine Mu meretur,
%ua tuafaclalet. Regum tu maximus Ule es,
Et maris ejr terra domitor : tuafulminapaim
Herret perborea regio Maottea bruma.
Te duce tutafides, tibi reigiofaparentum
Debeturpietas : in tefidueta duris '
CMilitibusfita, Threicijfera muera Martis
Tepenes, inte anceps beUtfortuna recumbit.
Tu vallum Italia, Romana palatiaferuas.
Impia tu gentis contunds monftraprofana, ' '
BtJdltmque,Scythmque ferum. Tu Norka vinca
t^rma, ejr bellacem non vno Marte Boemum.
Tu mores hominum domitas, ejr iuraper vrbes
Refiitus, lapfis/frpotensfuccurrere rebus,
Infaciem antiqui mutas mala tmpora cultus.
Verum ego non Hydra magi's indlbile collum,
Fxcundmqueiecur Tityi confumerepojje
De/perem,aut Ixioniosfirmare rotatus,
>ttandoquidemprimo tantarum in limine Liudum
Htne decus, bine rerum incertamfert copia mentem.
^yc veluti rubra dubitat rimator arena ,
%uam prius e variagemmam legatordet byajpis,
Lucet onyx, viridiraditfulgore fmaragdus,
Inpartes dubium varias, ejrfingula circum
Illum agit harentemjpeclandt immenfa voluptas.
2(am quidprincipio referam ? vnde exordiafumam ?
CMaiormneprius repetens exempla tuorum,
<JMeffalas tanos memorem,ftirpmque togatam,
Vnde tuum magnis genus eslaulortbus ortum ?
K^npatrs Hunniade tot bella exhaufia tot annos
Perfequar, vtfauostottesdifiecerit hoftes,
Fuderit vt dirum Taurini admnia Turcam ?
(Nunc Albam appellant) albent quando ofitbus arua
Biftoniis,galeamicant, effoffa^pila,
Et madid,!!: humanopinguefcuntanguinegleba.
Sedgeme tarnen Matthtamgloria maior,
J>)uam varis feptem bellis domutffe friones,
Et tetigtffe ahum vicina fronte Bootem.
Romulea deem Hunniad memorabilegentis,
%uo duee Pannoniumpulfauiidera nomen.
Tfon vllapro laude,pater^nullis^ triumphis,
Plus tibi res tala debent,quam pignore tanto,
Fulmina quadbellipopulo rediuuta Latino,
Et tanta euerfispepertfii commoda rebus.
Tu nato concede tuo : quantmquepriores
Vicifli, tantum vincipatiaris ab tilo.
Non/ecus AEacidemproles PellaaPhilippum .
FF iij
 8*4 1 CORVINt
Tortior, ejr hello Peleumfuperauit Achilles.
Sic vinci Anchifes natogauifus , ejr AEgeus
Magnanimum Uto mirt Thefea vultu.
Atque equidem ,nafciRomanofemine, muhum e&%
Matthia armipotens : !orum fortibus aclis
Et genus ejrfamamrenouare, ejrfatafuorum :
Scilicet ante alios curfu Neptunius auras
Alttus efflat equus,virtusfeimmiffapropagat
Indole, diffujas gnata inpeelora vires.
In te cremt bonos rerum (uceefbus autfus,
Et noua matorum virtus tua nomen obumbrat^
Sola bonis contentafuis\nihilindigapatrum.
Te vario aii venturum carmine vates,
Je cecinit multo quondampius ore/acerdost
Jaique auium cantus,quique arduafidera norunt,
\^Aut qui diuinumfpirant (uhpecJore numen.
Tum clumfua figna dedit,Phbeque lucent
Natalem pradixit auis,quum decidit athra
Kylnnuluijngremium malris delapfus Elyfti
Ipfa fub vmbrofa,fatorum nefcia,quercu
Carpebat placidam feelufa in valle quietem :
Huicpuerinfbmnis, vtero quern lnguidapleno
Geftabat jubitofacta circum vbera vifus
Ludere, ejr infantisfaco velut agmine in ora,
Plurim'apracipiti labentiaflumina curfu,
Peftorefub magno,dittu mirahile, condi.
>uumfubitogemmam,digitis qua lapfajaccnti
Errabat,roftroprapes librauit acuto,
Infafinum eelfa demit ab arbore coruus,
Et leuiter molli diflinxit luminapenna.
Excidit extemplo fomnus: tum Utafalutans
\^Augurium,verbisfupplex his Diuaprecatur:
Coruefacerongafupet-isgralifsimevita,
Seu tuponte venis,no(lripragus honoris,
Seu Pateraltitonans clo te mijit ab alto,
Ad/is, ejr tantofortunes omine natum.
TugentHis honor,cognomen nobile noftri
Tugeneris,te no(Irafirent ingniafemper,
Parfe aquilis toto venies viclricibus orbe.
Ai tu Rexfuperm,primis eutpugnat abonnis
HunniadeSyCuifefevltro deuouitytjr
Progeniem ( quando eueniuntfinenuminenunquam
ia ) tuo charumfelici lumineftum
Afpicc, ejr aujpicijs infomnia Utafiundis :
Vt quoi ab innumeris manabantfontibus amnes,
Totfint rgna meo lateparentia nato,
Vndique caruleiscircumdata regnafluentis.
ait, ejr tacitis veaturNumina votis,
Pannonim quo morefinex,aut Dalmatafueuit,
J>ui defiderio aeli,terrque, marque
Longumiteremenfusandemperuenit adarces
OMaxima Roma tuas, ejrflexopoplitefupplex
^Ardua clauigerifuccedit limina Petri.
Ipfipius tremulis tituhantia murmura labrisi
Intgrt ipfepreces : ejr canafronteperattis,
Concretam
 E N M I V M. *9S
Concretam votis exemitpeclofe labem :
Tfon aliter clumdiuosfcprecaturElyfai
Atpater omnipotens,meltoris conclu or tti,
Prxima maturi repettns iam temporapartui,
Atqueanimum cofiaprecibus commotio Elyfie,
His incorruptam compellans vabus vitro, ,
^sfjfatur Mariam : >uanquam fata impia cogunt^
mater\dtropnas defangumefumam,
Immittmqueglobosflammarurn in vifcerA terrai
Etgenus Immanum deletofemineperdam,
mpudet tn noras armari Nttmina vires,
>uafuperis depulfapolis,damnauimus Orco.
En rurfus fera bella cient,rurfusfc Gigant esf
CMonftrque defuperis audent dcernere rignis.
Pars quota terrarum reflat mihi , poidet orbem
Turcaferox,Ettrm^premit Magmcdus ejr Aufirum.
2(ecpatriam tantum Solymam,nec Achaica tanturn
Regnafedlllyricum tenetfipirmtfe (upcrbus.
x^Anguo vtx tutafreto Roma inclytafdium
Roma locus, Roma imperijpulcherrimajedes.
Jguidmemorcm infandis tot diruta templa ruint
Dedecu in norum,verfumfasft omnc>nefas
Poliutmquefidem, ejr temeratas cadibus aras
Anfruftra ignfera torquemusfulmina dextra,
Mtfcemusfy caus horrenda tonttrua nymbu ?
Me tarnen Hunniada pietas mouet,aque bello
Fortia, ejr effufits no/Iropro nominefanguis.
Sedquoniam emeritum tampridem fde locare
Siderea,certum elt,riam nuncfiliusilli
Nafcitur : hunc rebus bellantem imponerefefiis,
Hocftuos dueloreparo compefeere Turcas.
Ergo age tu Lucinaparens,tu maxima Tuno
Dafaciles matripartus,natmque rubentem
Excipe : quurn^ fuo vocemformauerit ore,
F Turcaspuer ille meas [e iurct adaras
Igneficuturum rferrojerraque martqtic.
Pofiquam lacres magnis viresfirmauerit ait/is^
Ispremat immanes imtelo militegentes,
Aureque Arlois componat fcula terris.
vbidiJa,polus tremuit,tremuere
Tellurite cau<e,ejr(onitum maria alta dedere
Palluit anguiferis impexus crinibus ora,
Territus atqueimo latuit Magmedus auerno:
Ceulatetintonfo pauidus fub gramineferpensi
Vicina apparet quotiens Tonis armiger athra.
Dulcibus is pradam natu rimatur, & acres
Bat penna(tridente fonosfuper aera raptus
lile ancepsglacie torpet,latebras^propinquas
Intrat, & optat tmulofefe abdit arena,
nterea chara nullo languoreparentis^
Continuo in dios ope numin'ts editus auras,
IpfepuerfiricJos primis vagitibus enfes
Complefii,tnpatriis repftfiiparuulus armist
LMtlitis exceptus manibus,plaufua\fauentumt
OthryfiumteneroJpirabaspeore Martern:
TF

'
US MATTHIiE CORVINI
j^/ -ufo cunisgenitu loue mollibus innst
Elifitgeminos mambus Tiryntbius angues.
y^ttibinafcentiEortunainnoxiaplaufit,
Permulfitfy manu blandum Rhamnufiapectus :
^ddfuit AEneadum genitrixformofa Dione ,
Gradium%parens, at% vrbis Romulus Author i
Exoriare,inquit,noro de[anguine tandem,
CMagne nepos,patria decus & tutela ruentis.
Quanta tibiplacidifauetindulgentta cli,
Jualibus AEgceros radits, quo lumine Mauors
Projpicit, & quanta rutilus Jouefulgurat ather ?
lngens AEtnaisflridetfornacibus enfis,
Jngentem Siculiformant thoraca Cyclopes^
En tibi iam rupes Vulcania tota remugit*
Incipe diuepuer tenero vibrare lacerto
Tela virm,iam nunc nimos oendis auitos;
>uippc his Scipiades oculis,hocparuulus ore
Cafar erat,c Coruinus mihi rtjerat olim.
Aficejam noflri quantum(tat roboris inflar,
Fronte tibi, &patrios cffingit imagine vultus :
)ualiserit,quum mftus Arabs,quum lerntus Indus
Cernet, adhucfuperejfemea degente nepotem,
i_yuflt qui domitis toticus iugaponer Daeis ?
Verge modo,non hac equidem te oractilafaUent%
OJpes Aufonidum, dr Romani nominis hares.
Dixerat, ip/a fouensgremio Tritonia Pallas
IIaam injrtabat dextra, & Phorcynida Uua,
Etparuo atam capiti diadema locabat.
Ter lauro cinxere comam,ter blanda dedere
Ofcula,terlata cecinerunt omina Parca.
Vixfaripoteras,breuibusquum longa lacertis
Tela dari toruus,ptre exultante.petebas :
Affuetus clangore tuba, atque hinnitibus ipfis
L<ttari,&galeaflammis ardor corufca.
At non armorumfonitum, pugnavefragortm
Conforta horrebas,gemitus voces% cadentum
Auribus intrpida, tormentquepeclorefuetus
Audireimpauido,quumtxeafulmina inflar
It pila,flammiferifonituSfy imitatur Olympi.
Non amnis tumidi murmur,/fumantique vnd
AEquora,non rpida terrebantflamina ventis*
Sic in Chaoniisgenerofa viuidus aruis
Pullus equa,vifo% truci venaticus apro,
Indolis ante annos catulus datfigna Moloft.
Polt vbipaulatim crait robufitor atas,
Atque metus expers adoleuit corpore virtus,
2(n tergo, fedfronte vago nottimushofti,
Iam volucresfolitus curfuprauertere ceruos,
Flammea velcelerisfaltu vefligia dama,
1"clique nunc arcu,nuncfaxa emitterefunda,
AEreafulphureis tormenta incendere tadis,
CMurormquefiequens lapfam ingeminare rttinam.
Ac velut Hefperium Pnus quumprejferat orbem
Hanniba^aeriasfyfurens animofaper alpes,
Et Pj)renaos tauerat agminafaitus,
0 quoties
 E N M V M. t97
O qtioties aufus vaflos vmbone molares
Feilere, centenes quotics urrere teils,
Intactas fper ire niues,fletuios% minacest
Et tumidum audacipelagus tranare natat \
JPurtm treptdumgenitor cafiris educeret agmen,
Ipfe author pugnaftabas, ejr terga daturts
Firmabas dubmrn rerurn dijertminepectus.
lum^perinfidias , tergo inuaderet hoftIs,
Etfurtim miffastremeretprocul Albaphalanges,
Vertebasftrictispatadas mucronibus alas,
euferus AEneades,premeret dum Nerttius arces,
Julius emicuit,raptque militeparma
Reflitttfus media intergna maniplos.
Et quoddefixum eH Othomanni regis in oret
( Vulnere quo turbata acies) tua dextera telum .
Tor[erat : aufficioparta eil victoria tanto.
Inde chorus dium, ccelqtte exercitus omnls,
Pro te bella manu teils infefia ciebant.
Ipfepaterfuperum,fummo tibi Chriflus Olymp
Tropugnator erat : iam turn pa numina voces
Audiueretuas, ejr votis annuit either.
lile Pharaoniasfummertfiuctibus alas,
lile ejr legfero Mofa Deus adfuit, vndas
Difiiciens,mediumque viampatefecit in aquor.
TSfJmirum Macedilmpopuli, atque Alemanniapugnax,
K^duentu tremueretuo, refponfatfe dtum
porus, ejr Scythicls Hypanisproculhorruit vndts.
nterea Hunntaden,referentemfigna cruentis
Turcarumfpolils,ne quidmortalibus vltr
Viribus auderet mains,reuocareparabat
Iuppiter,ejr vacuo terra decus addere clo*
lsfa vbt labentes artus &frgida membra
Sent,anhelant mque animafugienteiuuentamf
Sicfatur mortem, dietisq} itapetorafirmat :
Nate mihi vita (emperiucundtoripfa,
Flos regum,nateAufonidumlumcnqucfuture, -
'
\_yiccipe, ejr hac memoripr acepta inpectorefige.
Nam tequifupra eH annis, ejr vrtice toto,
Fratremfata mihi comitem darn mortis acerba:
lam propter mors atra run quid lctea colla,
>md'flaues calido conferosanguine crines \
Commemorem ? Heu tener fangu'is meus idis ano,
Proiicisejrtruncum ferro,ceu victima,corpus,
dolorJ lachryma,dulcs Ladelae.tuorum ?
Tu, cuifelices ofiendunt numina curfus, *
)tiipatrtam,nomnqueferesadfideranoflrum,
Vtereforte tua, necfxdi careerU horror
Terreat , ant dnri Imperium crttdeletyranni :
Inuentetfortuna viam,victorque redibis,
J^uadrijup ingnisfubiecta per oppida enrrtt.
te Pannoma regem te Myfia ejr alta,
Norteas lllyricis mundusvenerabitur oris,
Succeffttcjsferens (efe latabitur omnis
K_Armipotens Europa uto , ejr caput eiferet afiris.
K^dmplum nate biregnumfammquerelinquo,
 M MATHIjE CORVINI
buttum cafiris Hunnum, ajfuelum%pericl(St
Jj>ui nullt inferiorgentipietate velarmis,
Quique tuis nunqiiam dfit conotibus audax,
^yiudeomnes tentae vias hoc milite\ ejr omnes
His belli ntemtie minas fuer inclyte dextris.
Debellanda manuvariarum horrendaferarum
CMonratibi,ejrmultadiuetrJisftnibus vrbes:
K^ugendum bello decus, ejrfudoreparanda
Gloria, nam magnosfortunant Fata labores.
Ergo nee fomno indecoti,nec temperaJegni
Perde fitu, ejrptrem duris imitare (ub armit.
Incumbent alt/ Sanano mollis o/trt,
Argutas tenui ducent degutture voces,
Pulfabunt citharam melius ,faltque choreas
Jntexent agiti, ejr conuiuta lautaparabunt :
Tu bellarefiequens, ejr vincere nate memento :
Hoc tibi eritudium, regntque ext endere fines,
Exercerefidem, ejr contingerefiderafitlis.
Ingredere, ejrtantosiam nunc ordire labores,
lam nouapertentant moribundumgaudiapeelus.
memorans dulcigenitor dedit ofculo natoy
Etmulaflrigeris confeendtt in athera bigis :
AElius vt Solyma vates leis excitus aura,
Egitfidereo candentes igne quadrigaS.
Obflupuit mediis agitantern in nubtbus axem,
Sublatumfypolo nequicquom exclamt Elye :
Jguo ruts, ejrculcemlinquis crudelis amtcum?
Sicpater Hunniades calo fefe intulit alto ,
Tum diua immenfo regnumparituro labore
CMatthia Fortuna fuo,fratrem impulit acrem,
Vlcifcipatriumferro decus, hofleperempto.
Jpfius ante oculos Ageloi regis, ejr ora,
Enfe virum at indomitum,patrqueparentt
K^udax Hunnidda natus, Me iura, arma,
Regdmve manum veritusfafcefve tremendos,
Sumeret vt mritos hofltlt fanguinepnas.
At rex Pannonia tremuit Germjnus in aula,
Infontem^ dolts iuuenem, ejr niltale verentern
Occupt multofdatum vulnere fauus
Impertintonfa caput ceruictteuetli.
Heu petas ! haret vinelis poH tergd lacert
Infelix puer, ejr crudeliafata moratur,
Ter% quaterfoferus nequicquamfortia
ollaferit , crebristfr addit fuper icitbus icius.
Purpureo niueos humeros dum cafa er
tnfeCit ceruix, ejrpulehros abluit artus.
2{on lachrymaspueri, nonplebs,patrifvcfenatui
Continua, triftes^necemfeuere caterua,
Turpauitfenior fqualentespuluere canos
Danubius,gemuere alt ofubgurgite Nymphaf
Et Riphaa tuga, ejr Boreaglacie obfita tellus.
Sed non tile diu afu latatus acerbo eH:
Dum noua regifico clbrt connubio luxu,
lnterit intervino mifir libata , dopesjj,
L ataque lugubri turbot conuiutaplanlu.
Nil
 E N M V M. h,
Niladeo crti miferis mortalibus vfquam eil.
Tu,velut dterna, PoUucis morte redemtus
Caftor,\jmycUumfiellis stendit honorem
Et certam nantis tranquilla lucedut'em:
Talis ades regno euerjo,patria^ ruenti,
^uumprimum lapfas miles tibivUtorhabenati,
Et regni vaga frena ddit,ceruicibtts iffis
in folium regaleferens,fraclis^ catena,
Tradidit ^drcloa late moderamina gentis:
Principio infenfas actes,populosque rebelles,
tmpia nongrati perturia milita vltus ,
Subiuga dcpreffomififtiregiacollo.
2{ecdum etiamprimo vesltbatflore vitentes
Barbagenas,quum Uta tuos Victoria currtts
Circumit, ejr viridesfubftrauit Gloria lauros:
Prima triumphlesfronti concett honores
Seditiopacata tu<e,prima impulit armis
Di/cordes latgentesfrenare (eueris.
Necmora,Sidonio longejpeclabilis fir
Sacrafacis,facrsque Deum veneraris adaras : f
Vocatem velutifama el Dauida tonantem
PUcauicDeum,tcnerifundaminaregni . .
Dum iactt, ('puram facrisfert curribus arcam.
LMacte anitnis, dr chare tuis cceleftibus Heros,
>ui fancla imperijpietate exordiafirmas. t
Non vires,non arma magis,legmvepotefias,
Relligione vaient :mundumterrorefubaclum
regit,hacfauas moderatur numinegentes.
Protinus hoftdem duelor capis acer lafam^
lnuiclmque doces vinci certamine Turcam.
^4c prias indomitumfugientia verter cogis
Terga dueem : nee te bellt vis vUa,nec vllus
Impetus auertit dura obfidioneprementem
Mnia,difiecl'ts doneepatefatla ruin'is
JntraflicurruviclorfublimUouan, .
Et magnm infand rapuifii ex hofiibus vrbent.
Seddumperfequtris vitlrictspramiapugna,
VltoreSfatrahis iurata adpraliadiuos,
Dira/uperfiitiopatrias inuaferatvrbes:
Huius hui auclor quondam,nec templa, aras
Erexitfuperis : ejr qua conftrucia manebant,
Diruitimpius,ifelix: acpefle cruenta
Triia periura maculauit mania Praga,
iMultque defuperis dmens infanda canebai;
Hmcortamonftriifacis,bacchataquepaim
Prodigia,Herculeisnon contemnenda lacerti$
Tiphones atraftimulis accenfafiemebant.
Nee contentafuis iampridemfinibus ingens
Bellua, Pannoniasjpiris inuoluerat ambas :
Mille manus iifuerant, ejr cornua mille,
Et totidem intorfis armabat colla colubris.
^uumproculobfeffas regni circumfpicis arces
Tartrea labistabo, fieprotinus orfus:
guid Thracumfequar indmitas, Arabm^ phalangesj
iuos terra,&vaftis dirmit marefluclibus altum ?
 5>oo MATTHIiE CORVINI
xjMonftra dornt vincenda mihi maiotAfitpcrfitni,
Inteftina meipopulatur vifcera regni
Sacra lues,propius^fedens in limine labes.
Indigetes dtui,patria tutamina noftra,
Et tufancierum columen, Stephanetnclyte,regum:
Si me canafides, ptetasg, illafa ciert
Bella iubet,medtis artus opponere felis,
Nuncprecor, Superinfinite bac mefternet e dextra
Prodtgium ,diroque manusfare cruore,
Nunc finite his terris[celeratam auerterepeftem.
His dic7is,monftrumpatria viperder adorJus,
Non claua accinclus,non in cert amina pelle
Ventfti: rigide> pugnatum est vndiqueferro%
Vndify commiffa cumulatosftragis deeruos
Cerner erat. Tepidas Oder crorinficit vndast
lnuolmtcjf ruens labentta corpora vertex.
Pars flammis ambuftafonat,picequecrematur
lgne lues,nigris luent incendia buft'is;
Etjparfos rapiunt cieres in nubibus Euri.
Ergo viSta tutsportenta Boemica tclis,
Tempora vitfrici flauentia fronde ornant,
Pracedunffo duces onerati colla catenis,
t^Atqueacerdotes ctu comttantur honoro
Florentes vifentem vrbes, ejr vota antem.
i_yurea cafaries humeris volitabat eburniSy
Latquepurpurea flagrabant ora tuuenta.
Cuatis vbi auricemos eduxit Lucifer ignes,
Ver nono rofeus rutilo Solenitet aftro:
Sicformaftlendore nites., darUfa verenda
Firtutis beilique notis,o nobile Martis
Numen adoratum, terra deem omnibus ingens;
Iura manupacmquegeris,virides triumphos,
Etfeelerum vtores educs in agmina diuos.
Imperium tibigrande comes,tibi regna,laborfa
Ciarut,ejr infignisgenerofo vulnere mortis :
Bello iura Getis, bello data iura Britannis.
Parta qukspopulis,ejrvitagloria maior.
t^ydde tot crecas vrbes,poftos%, colonos,
Tot pacatafero late loca vafta latrone,
AEquorque trine61as quondam per inhofpita merees*
An memorem iuncas dier(o litteregentes,
An notas rerum caufas , fedesfa loeorum,
Et mores hominum, ejr varia commercia lingua ?
fo alum Alciden, vicique Oriente Ly
Extultt,hocPerfas,Pnos,Gallumfapotentemt
Romanosfa tues : & tefortiime Princeps,
%ui nunc extrema Europa vielor in orisi
Immanent auertis Tyrrhenis vrbibus hoflem.
Salue certa fala rerum pater inelyte Mauors,
Certa virum : tibi nunc aterna taudis honoremt
Inuiclmque cano Romano carmine regem.
^uodfinafeentis vix dum Cortefia (
Orfa iuuent,dicque meo dignabere verfit
Matthia,incipiam rurfum, &primorda laudum
Excquar,exemptas vulgo,doclasfaper aures
Tj>fev>
 E N M I V M. 901
Jp virm longos viuax voUtabis in annos.
Nox clum inter nigris inuoluerat alisy
Etplacido miles laxabat corporafomnoy
Strataque per terras animaita fejja iacebant :
Rex vigiles animo ,cajusq!juturosy
Et rerum ingentem voluebat pecJore molem :
Extemplo Lattis iuuenis cui fulgidus arm'ts
Vijus adeeprocul, Martmque accendere dtcTts:
Chare s,potes hoc tardare ingenua curfu
Fatque,Fortunmque,tibiquatraditacufios?
Imperiofupermjnagnis accingere rebus :
Pugnandum meliore Deofiruandque rurjum
Roma tibi, ejrgenert rurfum datagloria noflro.
K^ifpice me,tanti qui Cum cognominis auclory
Cut quondamgalea coruus confedit in iay
(Coruigermque alte quatiens caput) eia agegnem
Rumpe moram,ejr tantis/anguis meus vierefatis.
H<tcfatus,criisfulgentibus exuit arma,
Telaque terrib nodis viribus haam
Infignmque enjem,atque iterumfie oreprofatur :
Accipe digna tuis tandem virtutibus arma,
hta bt tarn muks olimferuataper annosy
Hxc Cythereafuo quondam dedit urea noto :
lUcjoint aeftarepatres, hisfortiter v,
Dum/letit imperium : fedquam culmine lapfa
Roma ruit ,paim^ diractaper orbem ety
Occului mecum Elyfijs arma tnelyta campis.
At modo Sicanijs tterum Vulcanus in antris
Tirmautt^rajjumfo orisfuperaddidit aurum.
ubi do,generts lux clariima nori:
Ne dubttes acres tnpraliapojcere Turcas :
Indue , ejr Aufoniamfaclisfer ad&therafamam.
Talia narrabat, croceo quumauaferenum
Orejerens Aurora diem,puljabat Olympum :
Senfit, ejr ambrofio re>er(um rore nepotem
Defcrit,rjr caca noelifeimmifeuit Heros.
<jMattbias monitis ejr tanto muere Utus,
Singula miratur rutilis radiantiaammisy
Et galeatn ejr clypeilongvenerabiletextum.
Nunc tllure caput veit, nunc br achiajatos
7^unchumeros,aptat^altisaccommodamembrisy
Et (olitomagis armorumfremitexcitusfiro:
gualis vbi Hetruis Volaterra infinibus vrbify
AEtnaoparamma iugo, derupe cattata
Exilit ,aff>irant BoreasfiforteyNotus% :
Suhhureos tum terra vomens eruetat aceruos
, Aerius, igneuntfy magis per nubila flamm*: t
Sibtlag mgeminant latrantibus efferajaxis.
Ex to atduis vitam traducerecaris
tj\iatthia, &duris atuii incumbere rebusy
. Arma ctbos,dant arma thoros,placidm^foporem
]);firatusclypee,mulqueincejpitecarpis.
Cofitemjitumnefitimreferamfomnmquefamm^p
Concretasjudore comasretosque caloresy
, tr r ipidos longisjuperatosjolibusaflusy
CG
 504 M H I M: R V
Frigorque prtais dmela rigenA brumis ?
UWotiities alias, ur-pique ignauia Luxu
Lenta iuuet,teneris^ quits ingloria plumis:
\yt te artes traclare iuuat Mauortis. Anhelum
>uU melius tefrenat equum, quisjleclit in ores
Ocyus ? Hisftimulis agitari mallet Arion,
Tefijjoreferoxpenfaret Cyllarus acrem
Cafiora,penfaret te ?erfea Pegafusales.
^uem BellonamagU rutila tegit hrrida parmai
f^EgidequemtantumPalUsfulgentetueturf
CuvefuumtotiesGradiuuscommodAtenfem - "'
^uis dura inuiEladextraquatit Aeriusha
Roborahui peftus thorax animofitis ambit ? ,*
x^Eneas non maior erat,non diuus Achines,
Ambo anim'is lacres,armis leibits ambo.
htU vaga afira locat te cautius, opprimit hofitm
Durius,aut cingit melius munimine vallum ,
Autpremit ob(eflas bello conflantius vrbs ?
Jihtispatrio latos de more agitareper Agros>
Poner quis ulosfciat aptiusordinecurrus?
Seis tormenta hofli venturo aduerfa locare,
Et locaflaminibus vicina ejrpinguibus artas
Deligere, & duplicem aftris deducerefoffam.
Inquamcun^libetfaciemcomponerepugna. ''' :..*
x^Agminaue tuaplaceateu legeprforum,
Omnia militia calles documenta (enera :
^uingenus armorum varium, & quo quifyfuperbit
Enfe minax,qua vi telum,qua torqueat haftam,
PecJoraifc & latos quo tegmine maniatarmos.
Ca/lida Sertori, &regis mens vafra Moloi
Talis erat,virtsvefenis matura Camilli.
x^An tu Cantabricis CimbrorumfeptamanipUt
Cafiraperhorrefcas:autiunoGotthusAlanet (
AutconiuratofiFandalusAjperaPno -
Bella tibi monant ? An quifquam ludere teciis
Latetur tepojfe dol,telis%fugare ?
Firmior vndi(onisfcopults,quos impetefiangunt
^yiufter,ejr infants nequicquamfluftibus aquor,
Obfiftit bellis animusatsfuturos
Prfaga cum mente videt, vis corporis acres
StrenuA belligerafternit virtuttcohortes.
Ac velut objeura denfus calgine nimbus,
^ui varias aira concepitnubeproeellds,
Poiligns rtilos, dr crebra tonitrna,praceps
Jn (yluamper inane ruit,magnquefragor
Frondferas auinm (edes,atque alta volucrum
Culmina,perpetuumgeminans quatit ilibus imbrem,
Et rpido tonfosproflernit turbine ramot.
Nulla equidem rara monumenta ingentiapugna)
Egregia te clade latent. Marathonianofti
Bella^aguntinasfyfacesfiannasjpPadmquei
Et quanto Leucas , quanto Cathalanica tellus,
AEmathtj quoties rubuerunt (anguine campu
Ergo rudimental corrupta munerafirmas
LMilitia, vt bello teneris auefeatab annis,
. " Vtfefi
 E N M I V M. 5103
Vtjefe ad var'wmfingat certaminis vfumt
Etparre ducum ditto maturaiuuentus
Difcat,ejr iniufffugiat dtfcriminapugna :
Iujfa eadem infefiis hofti concurrere telis,
K_Ardeat irefer, cuntoJeu tenderegyro,
outfit opus recio outfirmo decerneregretfu,
Stue vrgereproculiaculyfeu continus enfe.
IrejLucemfyfequi legio per vulnera difcat,
SiuepedesJiue a(fer equoprocedit anhelo,
TentantJeu valle viam,jue ardua montis
Fer iuga,feu caisluarum anfiaclibuierret :
K^AnnoJum veluttceruiramofaferentent
Cornua,Strymonta%gruesfuper atra fequuntur
Nabda duel orem,r certoprpculordine angunt.
Tum vero ajfenfuJfelix exercitus alt
Conclamant vario : Dubia iam nulla timemus
Fortuna te rege mala, & te extrema iubente
AEihiopumfacileimpauidipenetrabimutaruA.
7ecumfluclifonis capita obieclarefericlis
Nonpigeat,tecumdirisobJftere mon/Iris,
Etpropriospiceis artus opponereflammis,
Aut qua lethtferas murait machinaglandes
Spargit, ejr excuis creberfonat aere teils
Scotpius^nnumera^volantperJpiculamortes, ,
Taita magnnimofundebantpeeloredtla :
Etquocunqueruas,penitstequiJqueruentemf
Prodigus infirilos anima comitabitur enfes.
Vt tener infuetasiuuenis cuipecloreflammtu
Ignis altt,charque animism virginefixis,
Ule mare in medtum,medios tile tbit in igns
lntrepidus,quumiutt Amorrfuumfyimpulit tus:
Froijciet dttlcemper millepericula vitam,
Optabttfyfua dominaplacuijfe ruina.
Et quontamjolers vires induftriafirmat,
Hrrida continuis exerces corpora bellit.
St quandofiluere tuba, valioquerefixo
^Agmina (edatis iam captant ocia rebus,
Venatttm intereafiudiUftagrantibusitur :
Tum milespofitis vibrt venabula filis,
Tum nemorum canibus (altus,atque auta luftrtt
Circuit, dr va/lisfigitpcora abditaluis,
Indicttj.,feris alio certamine bellum.
t_Mcenia feu vacuus,pacatis vrbibus,intrat,
Mtatqtie belligeris edit[feelacula ludis,
Autferit enje virum vir cominus,autpetit hafta
Eminus: armorum conicluperfonat ather,
VicinatfrproeulJjtlua,montesfyreclamant.
htaliter indomiti longisper compita tauri
^uos trahit implcitos laqueis Romana muentus,
Agmine cum tot0 Capitolin vrticepugnantt
Siiuuenem curuiselatum cornibus alt
Exeutiunt, ac morepilaJuper athera iaclantt
Tum vero arrecis animis AEneiapubes
Incejfunt,magnis^ implent clamorthus Vrbem, '
Turn vagaperfeptem re(fonfant murmura mentes.
CG y

 ,c4 1 CORVINI
Praterea valido franguntur robora nixu,
Iciibiu &fontfes tantU collifut vtrinqut
Ingemuitfufis quits labuntur habenis,
Semineces rubroque lauantfora lata cruore.
Facia virm trepida mtrantur fortia turba,
Peftorque inuaditpauor, dr mtferabile murmur.
Martia ceu magnts vrbs quondam effufa theatris
Inferrurn audaces vidit concurrere turmas;
K_yuertt largo mftos fanguine vultus,
Plurimaque exammi matrona expallait ore*
, guifquefibi diibijs hinc tefortiimus optt
Ki bus habere ducem, tecum matorque bello
Kyudet, r inpugnam violenttus ardet Erinnysi
Et magis horrendo duce te Marsintonat ore.
Nam quid lela canam generoft roborapubis ?
guifquis Parrhaafama celebraturab Arfto,
Te colit : ejr multo compulfus nomine,gaudet
Inpartes tranfire tuas,tuque armafouere.
Haudequidem dfunt,magna qui Stentor voce,
> curfu cem, qui virtbus Heftora vtncant:
" vntis tibi Tydides,non vnus Vlyffes
UHilitat : HeroaspoH hac veneranda vetftas
Parcius,Heromque duces extollat Atrides.
. Non his Matthia modoformidabilis armis,
iMilittbutfy venu: necteolertiatantum
Vtftorem,aut durisfacit experientia rebus.
Sedquodprrftaftdes,pietasfc,Aftrafc virgv
Inpugnas te Uja ciet, quis iuius arma
Indutt, autpacis(ludio mage bella capett?
Cau/a, Deoprafente, ipfoftat in agmme viftrix,
Vna tibi qando ante alios dfenduur omnes
Relligio, (equitarque ducemfelicibus aujis,
Conatus omitata tuos : ipfa vnica beIlls,
Frbibtts,ipfa tibiprafes,tecum ipfa volentes,
Signferos^ in bella trahit memoranda Penates.
$uippe altquisfuperm turmas circumuolat ordo,
_ inter tfiunt ignesagrantiafiunt
Fulmina,grandifiris ventqueimbrsfy proce
Ergo numinibus fidens , ejr nobile vaft
CMunitus patria i/irtutis robore peftus,
fta tuts veluti fubftdant virtbusarma,
Trulla oblataferi detreftaspralia Martu,
Et nullum pugna vitasgenus aceriniqua,
Occurrisfy hofti, veIinundent milite montes\
Obuia vel denfispeditum feges horreat haif.
Ecce autem Stygio Furiarurnprima barathr
Bellaferensammasfy, Afiam bacchataper ,
Threicium iuxta demiis Bofporon alis
Conftitit : vrbs magnis vbt in littorefat
Spartanofundataducifefeertgit : illic
Gens effrenafero quondam cognata Gelono,
Maageta, Turca% horrendo Martefremebant.
Impius, ejr Grabperfufus fanguinepeftus,
Arcem inft'aurabat domita iam viftorin vrbt
Magmedus, quemfucceffu Fortunafecund*
Cctperat
 O MV >
Cperat ignauo um corrumpere lux.
Hic iuuenem trifit virgo tica vultu,
Patris Amurath* infaciem mutat labantem
Increpat,ejrfauasdiisitafufcitatiras:
Ergone, quem eque bella valent^neque natelabores,
Jnutc7umfuperare,quiesatque otiafrangent ?
Non ita te cades inter,pugnas% cruentas
Erudij attritusgaleapater. eripepci
Te nate,ejr be/its immanibus infere bea.
^ tibi bellorumpreciumfitvile,Corinthus,
TundtturEuboicoqua^ inclytamarmore Chalets,
Scodrque Dalmatia pudor ? Enproculafpice, in armis
^AEmulus AEneadum quant tibi anguinefurgat
Matthias : huiusfatis contraria nofirit
Fata vides , fauo iuuenem prius opprimeferro,
Pannoniam patrio quamfirmet roboregentem.
Solus htc infirmo>potent,nifternis,ab
Fortune promiffa tua refeinden fata,
Jllius aufficiisfufum te vidit, tjf armis :
Taurinum vidit, cuiusflatfronte cicatrix
Vulnus,an hoc vnquam vulnuspatierisinultum ?
>uid,pater Hunniades quanta meaffecerit ohm
Cladibus, ejr dira memorem difcrimma mortis ?
Diripe tarnfaclis lacerum crudeltbus hoftem,
Tefy fimulpatrmque tuis vlcifcere beHis,
Etfatura infenf Matorum (anguine manes,
Tantarum ftte vlla moitentpraconia laudum.
Dixit, ejr ardentes oculosftiffufa cruore,
Tanartas imofixit dea peelore flammas,
Etfcelus, ejrgeminosper vifcera concutit angues.
Deinpennis wind atris,fuperagmina bellt
Eumenis infernofignum canit improba cornu,
Et vicfrix Erebifubito fe reddidit vmbris.
lilt atrox medtis rabies infueta medullis
Sauit, ejr infano Stygiusfuroraftuat igni,
AEgrkque lethiferurn fudant pracordia virus.
Turn vero Iaxispraceps Othomannus habenis,
AEolus vt cacis ventos emittit ab antris,
Agminaper terras effundit, ejr omnia late
\Arua feroxanimis numero(o milite complet.
Ac velut obfcnis Maurufia terra locuftis
htum tegitur,nigrque alarum obducitur imbrii
Vn agrosglomerata omnes tot millia vaftant,
Et latas denfapopulanturgrandinemeffes:
Stein Dalmatico confedit littore Turca*
Hdud ego crediderim iuuenum tam multafequuta
iJMiia Cambyfen,Lagaa in rgna furentern:
Aut Xerxem, AEgao minitantem verbera Ponto.
inter, Scythica rex implacabilis ira
Talibus incendit dueloris peelora Lydi,
Ilium propter Halym Bocchoconcepit Amazon,
<_Mtxta Deo,mixtmque illidedit Ombrima nomeo.
(JVtagnanime,antiquum dimmgenus, inclytebellot
^yinte alios Halybocche,meisftdiimeregnis,
Dum me Dalmatico nequicquamScodra tumult
GG if
foe MATTHIA CfcVINt
Infdix tenet, ifauis tu Pannonas armis,
Coruinmque impee ducem : licet iefuperbS
laitet anos,pairis% injultet viribus hofiist
Tu inga, Danubio,Breucfy imponefubau.
Nouiego,quosanimosingentipec?oreverfist
Turcarum decu*,imperif(pcs maxima norii
1 celer, drwliis redeas opima.
Extemplo Illyrie ductor jeLydius oris
lntulit,aut Eury IcariU quumpugnat in vndtt
x^iut Coro (imiiu,magno quum murmure frangit
Herculeam Calpenferpcntifermve Allanta :
Non aertf montes,non alta t e tardant
Flumina, concedtt Macedo,Myfw%,TribaUusfy
lmpiger, tirTur aieantur milite Carni.
Verumvbi collt is actes Coruwafurenti
Obuia proceitgnis, atfue agmina contra
Matthias rio emicuit Romanus in fir:
Tumprtmum trepidare anim,atque4uerterevult
DucJor Amazonias,cpitfy indtgnafuorum
Fata queri. sfr infau/lis affultibus amens,
Fix cleri perueclus equo 'jefe agminefufo
Proripuit,bis tergafugadedtt obrutushaftis.
Vt fe rclliquias inter collegit, tjf omnes
Palantes trepidus toto videt aquore turmas,
CMultagemensco:lmqueobtefians,vocibusinfit:
guis Dens his Magmedepater , qua tantatuetur
KjM.atthiamfupermfactes^quidnoftrarelinquit
Signa , quidmprimo mentem certa mine turbas }
Non / au/piciis oltm fperare tubebas.
Heu heu, quoi periere vtri,quot clara meorum
Luminafunt extincta ducum : da dedecus iflud
Vlcifcipater, ejr dignas meumerepnas.
fatus,toto viresparat acer ab orbe,
Et maiore virum vtpercitus,emicat ardens.
\^Ac velutiprimi vilus cerlamine cur(us
Acer eqttus,rurfum curafirmalus herili,
Carpit iter,mediis% effert fefe arduus aruis,
Et palmam , ejr raptos mcaflitm expofeit honores:
Talisfe bello Maandrius intulit hros.
^uo vefane ruisfatis malefietus auitis ?
Matthiafiernente cades, mater Amazon,
Corniger aut genitor moi ientem iuuertt Euan.
Interea magno celfam muniuerat arcem
x^iggcreTaurinum contra, curuamfybicornil
lile Saui mris ripamfirmaucrat ait ts.
Non his audacempaffus confifiete Turcam
Finibus,obfejJas admoto milite turres
Vi capis, r cactos radieibus eris mis.
Nee te Matthia belli vis vlla,nec vllus
Impetus auertit dura obfidtoneprementem,
Mcenia deiectis doneepatefifla rutnis
Jnirafii.curru victor(ubltmis ouanti,
Et valtdam infandis rapuifit ex hoftibusareem.
Turn vero obntxis animis Bafterna iuuentus,
Ante arcem toto concurrunt agmine veram ;
Teri
 ENCOMIVE $7
Ter ijuAterjj daces intunt malapralia Turci^
Effufypcdtm retro impeliente dedere
Pannone:tumdiec7aactes,re/olutaphalangfi t
Ettrii compago ruitper vulnera cap.
Inclint turbata cohors,vndanttque vrget
\^gmina,per medios volitans rex Hunntcus hofiet%
t^fgminisip inar totius, millia letho
Multa dattdrvaftamdiuerfaftrage ruinam.
J^tpostquam extremoprojpextt ab agmine ductor
Lydias , dr verfis nefcitjuccurrere rebust ^
Jn cuneum coiere duces,nec iam amplias vlU
Curafuga el,fceda/quallent arua omnia clade.
Tum demum iubet ira}truci decernereferrot
Et decus ,dr chara mortispro laude cupido
Euolat infelix,calum diuos^precatus t
hepater, dt quondam regnator Et,
guifquis es,dr cali quacunque in parle morarts,
Extremamfimegenuifli,hancaccipevocem.
Non ego iam vlteriusgenitor,non vlla repofco
Effugta,haud[uperefle velim totcadibus vnus
Teftis, dr inpatriamgentempudoripfereuerti,
lam% vale,tuque ipfe tibi capefunere tanto
Veuotum hoc Magmede caput : iuuat ireper enfist
Degcrptrcm nee me vlla olim damnauerit atas.
rmemorans,denfum properat moriturus in agment
Interea nigro quants demittit Auerno
lile viros ? quot calcat equo ? quot traycit hafia
Suis mihi,dux inuic7e,tua nuncfortia dextrd
Vacia canat? Stupuit mediis rex Martins aruis
Pralia mifientem, drgeminantem vulneraferro.
Tuncintergemitusmagnocoreminatur:
te dira lues,verque ignara tonants
ReUigio,miferum quo te rapit improbe,lethum
i>uinpotiusfugis?at%equidemiamfeptimapromptum
Te potuitfectefuga : autfitanta cupido eil
Uliorte tuos maiorefequifequere,inquit, dr enfem
fulmineum ajfurgens adigitperpeclora dextra.
At iuuenis tantiprofiratus mole lacer
Thermoodontiaco re[perfit/anguine terram,
Lapfus equo,dulcmque animam vomit ore cruento
Infelixu Aterna manent incendia fontem,
Seu dira exercent in te tormentaforores,
Latior hac Stygias dextrafugis iefus advmbrm*
Hie oritur cadesfacies% mijerrimapugna,
Arua rubent alto late (tagnata >
Plenkquefanguineis creflunt torrentia riuis,
Et loca corporibus complenturtriflia truncis :
Vtquum Phlegrais genitor Saturniusaruis
Terrigenas contra fratresftetit,atqueflagranti
Corripuit telo EnceladumJimuladStyga trufit
Centimanum Briareumfimulanguipedem Typhon.
Bisfeptem vacuo Turcarum millia campo,
Alibusfyfersfyiacent datapabla diris.
Vtprocul,heu,tantum congeftafirage cadauer,
Sau'aque magnantmus viditjpettacula Princeps,
 *cS MATTHU CRVIN
Vtjj aruoetit in medio : Sat chara fuprqu
Sxuiturn eft, clamt,legio jam pat cite vtt'ts.
Si quifquam cladiftipereHfinite tile (uperfit
Nunciusfdr Scythico refera t meafacia tyranno.
Tumgenibus terram ampleIt Tibi maxime vota
Chrie dein// toto foluam non imnumor auo :
Tupuerum regno tngnem, clarisfytriumphis
Auxii : Fortuna mihi le prafide Ut. tit:
Succeu interea tali da (anc~t\fuperbo,s\
Excutere Aufontis long cerutcibus boftes.
ait, & magna refj/onfant voce cohortes.
Vtprimiim tanta cladisper nttbila rpita
Peruenitpauidas Othomanni rumor adaures,
\^yc velut inflaret tergo, ejr tarn cafira teneret
Pannon,ab lllyrtcoproperans laclaalior lIro :
O mmmm Turis Mai ibta naie ruin'ts,
Exclamat,quanta fraudas mea nomma laude? ' ,
Tumfecumillacbrymans, Scodram ob/idtone repente
Librt, ejr Gratisjubitoc reddidit oris :
htal'ts Hyperboreum penna crepitante columba
Accipitremfugit, ejrpraceps in te ta reuertit.
jQuodniciuU reuocajfentfata tumult m;
Nunc tota imperio pareret Myfia ft,
Sub tuga Turcaferoxnectot gauderet aduca,
Frbtbus infuitans mtferis,necrage cruenta
Tarn multis vacuas viduaet regibus oras.
Seil Carnutus ager Turcam it Mylia tota,
hiumpremeres,quanto torquvbas turbine telum,
Fatif adens dteclas enfe cteruas,
Ceufecat fiauentes mffor ariftas.
Talem belltgera mifeentem pralta mala,
Crimbus ejr vaftisfretum Sam/ona lai ertis.
Sape Palafimasfama eil maclaephalanges.
Jpf ruens rpidoperrata cadauera cur,
Caforum informes cumulis a ddebai eros,
Pulfa batque a des mala findente corufas :
>uot natosfeuerepatres, ejr duIna matres
Pignora ? quoi vidua raptos in bell mariios?
>utdmocto,quam caut not ducture cteruas,
Commemorem,autpugn<e qua captas tempora.quvc
Componis cuneos,qui/e inflruis arte mampos,
Sen denfas campo expltcuit,(eutoi'us apeno
Ordmibus longisfeclas exercitus alas ?
Vt folet aecliuemper collemponer vites
Agricolainnumeras,tum recio limitepaim
CMiUe vas , ejr mille vasfeeat omnts in vnguem
Struclus agerfudibiis,cannistfrpaluribus borret.
Hincfregiffe mora nemo est teprompttor hat m,
Fortiter ejr duri tolerare incommoda Marits.
infomnis elfa qualis depuppe maoter,
Veliuoliutluspelagi qui nouent omnes,
>ua lateatrupes vbtferueat a'usar cms,
Vnderuant imbres,ventorum vndemgruatagmtnt
Surdaprius taatiferutatur murmura Pontic
_% auras captandoproitu'.e. tram,
armai
 N U ta ,
Armt ejr, adquacunqueparenturpralia, eft.
Sape ncmutfluuimquc, & inexuperabile dorfum,
Humano quprejja pede veigia nonfunt,
Enfe viam faaente fubis-.properandquefuetut
Maturare,hoflemfecuro tn liminefegncm,
Ante expeEiatum vicino Marte laceis.
Ergo vagus totoperagrat quern Sarmata tra7u,
Geta,quemque Aquiloglacialibus obruit alii,
Vtproculinfonuit Coruini nuncia late
Fama ducts, linquunt tatiros & aratra colonic
K^iuikque atterfifefe in defera relegant
Paores,errant incufioditaper agros
Armenia , at curuis trahitur cafapendulaplauris,
Dique Lares,frugsquefocttsfr &parttafupellex.
Sape puer char nutricia ab vberepender. s,
Continuit querlos audit nominefletas.
Jguinetiam fubitopartum clangore tubarum
7errita,abortiuum rupta nurus edidit aim.
At non ejr cleres raptantem inpralia turmas
Territa deferuit charum Regina maritum :
Italidum Regina decus,cut luce micantes
Sidrea flagrant oculi, vt quum duke decoris
Extulit osformoja genis, velut atherepuro
Rofida punteis ortens Aurora quadrigts.
Nonfatis eft caa mores,fludiumque Minerudi
Tionfatis ambrofios Veneri rapuijfe capillos,
Etplenaspuer pharetras & lumina Phceb,
iMufarumfruitur donis, decimumLfedilt
Jmplet,Ama^oniosaudaxaquarelabores,
Et cornes armtos it tecumfidaper hoeS.
^ualisper denfas actes Mithridatica coniitk,
CMagnanimumfeqnitrque virumjergque recept
K_ycr sequi, tendit % arcu4,ejrjpiadavibrat,
Atque hue atque illuc circumuolat omnia,folum
Re/J>iciens,folque oculos in cniugefixa,
Et feeura fui,charo timet ilia marito.
Haudalitergeneris^ memor, laudttmquepriorurn,
xjMillibus in mediisardens pharetrata Beatrix,
Robur Aragonium tcnerofubpeftor verjat,
lngentesjubit curas,ingenuafafta
Fcemina,famineis maiorque viribus audet.
Talibus excitus patriis non degener ttn'ts,
Vndique collecto tota iam milite victor
Regni mole,paras crudelem expeliere Turcam,
Thracique Aufoniis auertere tela vocatis.
^ttefinitimisbellatrixAufiriaregais
Jmpulit inuitumfauis accingier armis,
Atque alto vires, alto conuertereferrum.
Jfyid mea plus aquo,clamai,vota morarts?
>)um male confultum rebus Fortunaftcundis,
Jguidmefaua tenes ? Ineat,dic,fdera Cafar,
> atiene velit, dumpatria iurafupernt :
^uajjtotingentibellisditioneparatti,
Tuta domint rgna mihi. Iam nulla reeufim
Pralia,nuaee(sfatiquehorrendaperick.
 MATTHIiE CQRVINI
ibper Ambraciosfaltus, ejrPonticdfcindam
i^AEquora,ejr Argolkd committamgnafub ihmo.
Profternens^ truces Dacos & Iazygas armis,
CHtenia torments quatiam Byzantia noris.
Trulla mora eft , glido tremutt contenua vultu
guamgefias Fortunafinit : nihil hifcere contra
Au(a,tuamgeminis ceruicem ampleitur vlnist
Occultum% animispugnandi injpirat amorem,
^Atque nouum molitur opus,noua bella minifirat.
Heu,quantum tnfelix lachrymarum,at^ Auftria quantum
Sanguinis effandes, quid bellum infana lacefis
Nam te defidix tadet,vita^ priorit,
Ota degenerifugis illaudata veterno ?
ducefimentem bellorumgloria tangit,
Tu melius toto fieripoles inclyta mundo.
gumfueratfatius , vicJorem admittere regen
CMcembus, dr nullos contra tolerare labores l
Ecce triumphala iamnunc ceruice recumbis,
Etpiget ingratis tantm duraeperkits.
Scilicet tlLtuis Matthiaobfiere dmens
Viribus optabat,quem noncompageniuali
Caucafe rispes, Rhodopaa^faxa ruentem
S'u/i'meant,cut terra patet,cuipanditurathert
Cui via per medios aperitur in aquorefluclus.
Pone modum lachrymis,nec[oliim Roma tirites',
Marcellos iala, & Fabtos^ejr nominaprifca :
Coruinos, Marios% refert en magnus auttos
Matthias virtute duces, &forlibus ingens
Patricios aquat faclis belia tor honores.
Nam velut exarfit raptapro coniuge in iras
Taurus,vbi ejr duris acuitfua cornuafax'u,
Et pedibus iamjpargit humum, iam ora cruentus,
Terrfico terram mugit eyfidcra complet;
Talisfintimos bellum molitur in hfies
Matthias : quaque arma trahit, qnaque agmina ducit,
Omnia dbilitta labant, ceu mcenia vaftis
Arietibus concuffa. ^uidaut cafiella relila,
Aut defolatas verfit nuncprofequar vrbes ?
^uidmcmorcmeuerfas actes, pugnataque bella,
Germano5% bonofuperatos milite montes,
Nec non Danubijviflricia figna ferentis
Mille,altum,ingentem, conteclumnautbusalueum?
Aut quid marmrea dicanrexpugnata Vienna
CMnia, dr oppreas tantis conatibus arce**
Et longa infignempartum obfidionetriumphum ?
Atqttenouam nuper tam magu nominis vrbem,
Ardua dfiecJis curuantem brachia muris,
dijciam, iam nuncfpoliis veftire decoris
Etpofies,<jrtempla,iuuatyiuuathumJdaferrt
Serta coronatis viclricifronde capillis.
Vrbs equidem vigili nuncprimum libera cura
Soluitur,rfeftis ornat delubra corymbis:
Ipfajj lethiferinutrix Germania beat,
Palladia crines ramispracingit oliua.
Inctduntpatrioprinceps de morefenatust
Etplebs,
 E NEO M I V M. 9u
Etptebs,&niueavelatusvefiefacerdos, i. .
Exemplaque tuofoluuntpia votaperaras,
EtfacrovnigenaperaguntlenntaChrioi " .
Perfora,per^viaspaimdiufatuuentus '"' >
lngreditur,ceant% operum articttm^ labores,,
Ipje triumphales inter vicia agminapompas
Latus agens,currque rotisinueclusahenis,
>uadri)ugoprocedis ouans iplaufus^ementes
Exapis : ingenti qmm te clamorefalutat
MtleSydrarmifoniscomplenturvoctbif aura*
lam videor rutilas aurofpeclareenrules,
Et regale aurfolium, argent'oquefuperbum,
In mediopopulis te dantemiurajubaclis.
Quanta quics animo,diris circumdatus armii
Pacemfrontegeris.J^umformidable noment
Hoiseras : tarn dulcs adesprafentiachari
Principia. In te omnes,in te mirantiafigunt
Lumina,^- oblttisimmotifenbusharent i
Panitet exaeliper tantapericuU-Mank. ', ' "
Conclamant: Validis cuipropugnacula mris
Claufimus,ejr duras aratocardineportas? . '
In quern tarn multos bellumproduximus annos ?.
Ovtinamvallotrepidamquumcingeretvrbemy "'
2(ota ducispietasplacidi,>eclatfuiet
t^Maieas vuItus: vitroinfu ara rentes
Iffemus, tamisfumm'i colli trophis.
vbi diel , citos Virtus auriga iugales
Ducit,loraferens, ejr lato candida vultu :
Ponfequens Fortuna,deam comitaturouantem:
Vno eodem Fas atque Pium veclantur in axe,
Atque Honor, ejr niueis volitans Vielortapennk.
K^it chorus Aonidum,cithara modultus eburnd
UWillemodos,totumvertuntafontibusimis
In laudes Helicona tuas , esfumina Dirces.
Ipfe egomet vario laudum difaclus honore
Obruor, dr capta blanda ulcedine mentis
Confufusupeo,nec fam{mthicredc)furorl
LatitiaoLfatis, cnelos aquare Poetas - -.
(^frdeo,& Aufonijsfttperare AEneidapleclriii
Pars quotafed rerum,Matthia,eH illa tuarum ? >
Namfaperant ceeptis maiora audatibus, & qua
Njtnc faeis, ejrqua venturos molirisin annos.
Ac velutifi quisudeat cohiberetumentem
Eridanum,autfeptemgeminus quum creuerit lerf >
Noeles atque dies incuruas aggere tipas,
Agrcola incaum metuensfelicibus aruis
Munit,drobdufio circumdatumina vallo :
Ii exundantesfinuofogurgite late, *
Obieclamfuperantmolem-.campquepotiti,
gualibet obijeibus bacchant ur in acfUore ruptiit
Non aliter , quicunque tuas deferibere laudes
Dicendo cuptt,ingentifiupetiUe.labore,
Irritapertafus tantarum exordia rerum.
a Latas ne loquarglacies,pulfata^ crebris
AEquoraquadrupedumpedtbuSyVttreas^pervndaf)
9 1 CORVINI
andidafiuminibtis ientor'tafixagelatis ?
^dutperluftratas referam tot curfibus oras,
Tot loca, tarn multis vulgo exornata tropais,
Ac vario late fufos difcrimineDacos,
lUyrios,Myfosfofecuriferos%Polonos,
Et dorntmm fraftis iampridem cornibus Albim ?
Anproculexpulfos Nomadas,(ras^ luentes
?aftores rupto S/culos profarderpanas,
Trinacria Suidos quondam,Scythia^ colonos,
Fortta magnnimosprubenles colla Valachos,
Jgui referuntprifca Romanam ab originegentem ?
Turcarum an/eru/le iugum,populis^paratum,
Proh dolor,Hefperits,dominatfcminantia Roma;
Frafta tua tot tela manu,gents^nefanda
t^fddam Dalmtica tot /trata cadaueracamp?
CMagnanimm velutiLibycis regnatorin aru'ts,
dirumfrmit ore leofilforte laceit
Venator,feu dura fames impeUit in iras,
Dant quercos, dant faxa locum:fiugitaquoretto
Segneptcus,trepidaj. ferajpelaa recjuirunt :
AEftAt ipfe fui vindex,ac cade cruentas
Maftat apros,vario lacerai certamine tauros,
Vnguibus & valueres lyncas difcerpit aduneis,
Ora madent (ame, ejrfuluos cruor irrtgat armos.
Mtrafidesrift/s quotiesflagrantibus ardens
lnuolitasjetffy micas ceruice tremendas,
Ft quum terrifico Mauors horrentia curft
Biftoniis terit arua rotis, viftricia tecum
Fata trahis, diumque omnes hominmquefauores.
1pfeferox oculis volucremjpirantibus ignem
Inftruftos late cuneosfinuatique luftras
Cornua, difponenspeditmque equitmque cateruas :
Tum te pulfia tremit magno cum murmure tellas,
Bellatorum auidumimulantempeftas equorum.
Necmora, terribiles quumprimum adderatoruum
Intonure tuba, quum fe clangore vieifim
Increpitant,prior aduerfus ruis acer in hoftes :
Cuaque inuadis atrox, ejr qua viferuidus inflas, ,-
N/lte ferre valet: tanto conaminepraceps
Fundttus obtritas aciesprocul impetus aufert.
Thracius baudaliter Borea quumfpiritus atris
Nub/bus, &pelago incubnitftrident/bus alls,
Fitrefitus: qua parteruit,ccelmquefretmqtte
Proripiunt,cedunt<fcmin : illeagmin inflar
Diripit horrifiero volitantemfiamine mundum.
Atque vbi crudefcit Furiarum verbere cades,
Etfiera vipreoJuit BellonaflageUo,
Non fecus aggeribus rupt'tscorrentia torquent
Saxa fimul, fimulomnepecusjyluasfy natantes.
Non impune tibi quifquam venit obuius vltro,
Irrittque acres animos,irmque laceit.
Nam^minaxvultu,requimquemormqueperofis,
Sanguineumperrumpis iter,pertela,per enfes,
Sternis agros,quatis infienfas terroribus vrbes.
^uale viam rapidum medm vbi rupit ab aris
Tulmtn.
 E N G M I V M. >ij
Fulmen, ejr atrios diecit turbine montes,
ConcuffA reboant turresvrbsfy alta remugit',
Etpreabus faut cumulant altara maires.
1 nunc,ejrjecli laudatrix Famaprioris,
Heteriam mirare (idem,atque ingenua regum
Nomina Gallarum,& raptos Orientis honores.
Non AtiUfortunaprior,non Gotthica lauru,
Germanmque decus,ne vicio maior Oronte, '
CMatthia,Saladinia erat : Gracia reges,
Nee Babylon quos alta tulit,quos hrrida laudat
K^phrica.quos tepidimiranturflumina Nili.
>ua regio laudum, Matthia,ignara tuarum,
J>ui locus et vfquam? Tais tefintit, ejr Arftost
Te Gades Scottufa (onant,te clifer Atlas,
Eottsfy tuo turbatur nomine Ganges.
guinproftrata ducum concdantfaftapriorumt
Imperio quemeunquefuo Byzantia tellus,
(yut Romana deditfretus viftricibus armis,
Tranfierit licet Euphratem, ejrfuperauerit Jndum.
Nee vero AEgides tantis(efe extulit aftis,
Centaurosferro,Lapithas, ejr Creta quamuis
CMaftarit monfira,ejrStygiumconcuJferitorbem :
7(ec Libycamfecuit qui Gergona,qui^ Chimaram,
Igniuomo rpidas efflantem gutturepommas :
Nee qui Colchiacum nudauit vellere Phafim,
^Aufusinajfuetaprimumfretafcinderepuppe.
Vraferri iam nemo poteit tibi iure,Jperbis
Semideos armis aquas ,ejr(olus in omnes
Heroas iamfiare potes: lux temporis huius,
MilitiA^parens,ejr belltgloria,magnis
Laudibus ob(curas veterum miracula rerum.
Salue Mariis honos,Martisgenus,optima bello
Dextera,Romanis maioribus amula Virtus.
OfelixnimiumfobolesfeliciaquAte
Tempora : qua talem,tantum,tulu inelyta tellus ?
Non magis auf pheebo Delos,aut Creta Tenante,
\yiutgemino pugnax Lacedamongaudeat ouo.
Infrtaprorumpensfeptenaper oftia magno
Gurgite dum fluftus fier turbabit amaros,
Dumpatriis Latia Mufts memorabile lingual
Viuet opus, ntdlo Diuiperiturus inauo
Matthia durabithonos.necnominis vnquam
Deficient monumentafacriyventurque quondam
Secuta palmferos delebunt nulla triumphs.
Scilicet Eois olim fubnixa columnis,
MaufoUa ruent,altosfeaquantia montes, ,
CMarmora pyramidum (cindet longaua vetuds.
^At tua venturi vaturn celebrata nepotes
Carminefafta legent : &fero traditus am,
7{otus era ducibus, decus exemplar%futuris.
Chrifie pater,tuque athere* quiiamtor auUes,
J>)uiVaticanum,&Latialemrefi>icisvrbem,
Si benefafta iuuant, & nominis vtlus auiti
Reflat bonos,datefelicipia numina curfu
Longauas in luce moras,placidmque (alutem :
 J4 CHRONOLOGIE
Et rapta imperij referentern fceptra Latini,
AV prohbete talas Orientiimponere leges,
uanquam fttUtgeri tonesplaga candida ceeli
Te reuocat,cupide ampridem celfa morantur
A(lra,nouum Ar cl'oofidusfactura triont.
Tu points pr<eens hominum labentia
lata diu, Um oque leuispete fidera greffuy
"Dum magnus matoraparas mtexere rtbuiy
K^ijfeftasfoviam mritojublimls Olympo.
jhttppe vbi tot terrere Italas fucceibusvrbei
Pergitjam mttlt'u elatus Turca triumphis,
ClaffenatattantAvic~torfreta,maximusorbem
He[pertum timor ingentiformidinepulfat.
In tefpes arrec hominum, cur<eqf repofta :
Vtquum enrulis tempefias imbnbus orto.
CoHeelas nlomerat nubes, turbine nigr
Prxceps lam ruitura fatis yluis^minalur,
St fax dtfieiosrtttilti Titania nimbos
Cpit equis afflare,neque irrita votaferuntvr.
10

FINIS.

ABRAHAMI BAKSCHAY
SCHEMNICENSIS PANNONII, SECRE-
TARII ILL VSTRI SSIMI DOMINI PALATINI
SyradienfisjChronologiade Regibus j,
Hungaricis.

INGKESSyS H^NNORVAi IN
Pannoniam. \

Sen capita-
V NN r v m ue Hungarorum decies centena & oduaginta
net Hitnno milliaex AfiaticaScythia,folifterilitatempopulorumquemul-
rum. titudinem caufata, fub fex dueibus, Bela, Kerne &Kadicha,fi-
liis Chele , de genere Zemen ortis : item A thila , Kewe & Bu- 4*
da, filiis Bendeguz, de genere Kadar, inEuropam traiecerunt,
& in Hungariam(quam tunc diuerfae nationes prxude quodam
Matrtntu Matrino,alis Martino,didode Sabaria,propter fohfcundi-
^ tatem 'n colebant)peruenientes,adTibifci amnis ripam calrafuafixerunt.Ma-
trinus audito ignota: gentis Scythica? aduentu, Thetrici de Verona, vniuerfx
Germania: ex Romanoram gratia prefidentis,petiuitauxilium :&iicambo,co-
ado ingentiexercitu,ad Potentianam vrbem, inter Theten& Zazhalomfi-
primaSi- tarn, confederunt.vbi primo per Hunnos,qui fub Sicambria Danubium aiihi-
- bcjs inflatis vtribus tranfnatabant , intempefta node miferrima caede areii,
funtfugati. In agrodeindeTharnokwelg, eofdemHunnosfuperioribusvicH- 9
liis daborib. exhauftos,viciflminfugamconuerterunt:quirenatato Danubio
- ad fuos peruenerc. In hoc conflidu, ex Hunnis cum vno dueum Kewe , homi-
*' num centum &: vigintiquinq; milliaca-fa : Romanis, aliisq; nationibus, prater
eos qui in caftn's fuperiori node ceciderant,ducenta & decern millia deflderara
funt.Deindepropc ThuIn^nuncAuftrix,olim Hungarian ciuitat, Matrinusab
Hunnis
 REGVM VNGAR. w
Hunftiscafus occubuittinnumeramultitudo adinternecionem vfque profliga-
tur. Thctricus vero fagittain fronte i&uSjCU paucis euafit. H unnorum quadra- '<,*
gintamilliainhoc pra:liodeiiderata : tres etiam duces , Bcla, Kerne & Kadicha *** *
mortem oppetierunt: qui tandem folenni pompa ad marmoream columna Ka- rmm*
iezo didam, penes ducemKe we prxdi&ufepultifunt. HacHunni potitivido-
ria,vniucrfae Pannonia: cum imperio prseeTe cceperunt.

A T H I L A, omnium cofenfuin primum rege Hunnorum eligitur,5decla- tkiUf-

ratur, Anno mundi 4361 : anno Chrifti 401. ingreflus Hunnorum in Pnoniam "i7*
to z8.Hic imperij fedem pofuitin Sicambria ciuitate:&profedurus cum innme
ra copiarum multitudine in bellum , Budam fratrem fuum vniuerfx Pannonia?
loco fui,praefecit,vfurpato iibi hoc titulo :athila bendegvz filivs, tit*
MAGNI NEMROTH N E P S, IN ENGADI NVTRITVS,DEI GRA-'*"
TIA REX HVNNORVM, MEDORVM, GOTHORVM, DACORVM>
METVS ORBIS, F1AGELLVM DEI,
Adoriturinprimis vtramq; Myfiam,Thraciam,Achaiam,Macedoniam,&Ii-
lyriam: redit victor. Sicambnam,quo etiam ThetricusVeronenils, accrrimus
olim Hunnorum hoftis , cum frequtiflimis Germanorum proceribus beneuo-
lentia&Iiberalitate regis ailedus venit,feque gratum be familirem rgi exhi-
10 buit. cuius etiam fuafurex,quietisalioquinimpatiens,occiduas Romani Impe
rij prouincias inuadendas efle decreuit. Ideo progreflus, ign &. ferro tota Ger-
maniam mifeet. Sigifmundum,eius regionis principe,cum magna manu occur
rentem,interConftantiam & Bafileamfunditjfugatqj,Argentinam per eum di- rpntin*
rept,dirutis ia moenibus,PoIyodopolim,id eil Stras burg,edixit appcllari. Hinc SJI^^^
amoto exercitu, Galliasvaftat&fubuertit: ac in Hifpanias vfq;, Beticam&Hi-
fpalim,vidricibus armispenetrat:& in capis Catalanicis cum rege potentiffimo
Theodorico,&: Actio Romano fenatore,crudeliffimo omniu pr&lio cfligit.Ex-
pugnatisq; multis vrbibus,Sicambriam regreditur: vbi Budam fratrem fuum,eo
quodSicambri,quamnuncveterem Budnominamus, vocabulo fuinominis jeMU ~
50 denominauerat,propriis fuis manibus interfecit,cadauerq; illius in Danubium dmfratr
demergi fecit.Dumqj quinquenni quieuifTet,per Styriam^ Carinthiam, & per
Dalmaiiam ciuitates plurimas demolitur : kaliam inuadit,&: deuaftat.Reucrfus
VltimSicambriajtantorumiamlaborumpertiefuSjVirgincmHildicOjialisMy- 1
ko!th,Badrianoru regis flliam,in vxoremducit.in cuius amplexibus, dum vino tW
&z venere corpus eius inflammatu eiTet,node,fanguine copiofo naribus infau """'
ces exundante,extindus eil: Anno mundi 4407.Chrifti 44 j. Ingreifus,72. Im
perij, 44. iEtatis, 114. apudfupradidamcolumnamfepultus.
Defundo Athila,imperium penes duos filiorum fuorum, quorum alter Ala- alad-
darius, Chaba alter fuit,csEteris aerate & fortitudine eminentiores, remanfit. Hi -*
4o cum de fuccelone inter fe perlongumtempus diiTiderentj rex Gepidarum Ar- ?%*
daries bellum aduerfus Hunnos mouit: &trucidatis multis H unnorum milli-
bus,fliitAthilaeAladario,potitus eil optima parte regniPannoniae. Alter au-
tem frater Chabajante iftam cladem, cum fexaginta fratribus fuis natu minori-
bus,& bona parte Hunnorum in veterem patriam rediit, Pars quae m Pannniaj
maniitjfubquamplurimis&diuerfis principibus, peregrina? gentis inPanno-
niam,propter regionis fertilitatem,& opportunitatem,infuf,multiplic exper-
taeftformnam.Ideoqueoratoribus fuis inScythiammiffiseiFeceruntjVt longo
pluies prioribus denu egrederentur

jo SECVNDVS I N G RE SSV S H V NN
RVM IN PANNONIAM*

HV N N R v m ingers muititudo fecundarlo ingrefla eil Panhohiam,Ann

mundi 4706, Chrifti 7445 obitus Athila; 3 o i fub feptm capitaneis : uHntrWm
uorum primus fuit Arpad alius Almi,quieftprognatusexEIendofioVgek *f//.
HH ij
 9i6 H R N O LGI \

Vgck cxEdo ,Edus ex thaba filio Athilae. Secundus cpitaneus fuit Zabolch.l
quo & nunc locus comitatus de Zabolch. Tertius Gy la, quo & hodie familia
propagata extatGywlay. Quartus Kewnd, quo capitaneo Kendij familia de-
ducitur. Quintus,Lehel. Scxts, Berbulcho. Septimus capitaneus fuit Wrs. Hi
*' fe Hunnis Pannonicis adiunxerunt, Sconfederunt in TranTyluania, pofitis ibi
"eViZg. ' feptem caftris : vnde etiam ipfa proincia Sibenburg , id eft eptem caftrorum
nomen habet.
dido autem Arpad, capitaneo fcilicet primario^ profluxerunt duces com-
plures eiufdem gentis ,qui Pannoniam vfque ad tmpora diuiStephaniregis,
cruentifmafapiffim cum aliarum diuerfarum nationum generatiombus pu
gna interueniente,poflederunt,& gubernart. Ex Arpad enim dux Zultan pro-
GytzAfrt cefl-lt ; ex qUoToxon, pater Gaycza 8 Michaelis. Gaycza genuit diu Stepha-
chr,,anu* num regem: Michael vero genuit Ladiflaum Calum,& Waful. Ladiflaus Cal-
inter Hum uusgenuitAndream,Belam&Leuente. Gayczaprxdi&us,primus inter Hn
!
garos fidem Chrifti amplexus eft,fuitq; baptizatus 5. Adalberto epifcopo.Mo-
riturAnnomundi45> S 9> Chrifti vero 997

S E QJV V N T V R REGE S
Christian!.
!. S. StepHaNVsI. filius GeyczE,nafcitur Mun Chri- Con- \Rtgi-
Strigonij , &S.AdalbertoPragenfianuftitej& di uero mtnis
Adeodato comit, defacro baptifmi fonte le ua- 4931 969 nis
cur.
Tota fer Hungarian pars , intentiiima cura
Geyczae & S.Stephani,ad fidem Chrifti eft con-
uerfa,circaannum.In regem,omnium miro co- 49JO 9%9
fenfu &applaufu coronatus , Strigonienfem ec- 4i>*3 IOOI
clefiam metropolitanam 6 Colocenfem bafili-
cam,aliq> tpla funduit,& thefauris dotait.
Sufcepk geflitqj bella aduerfus Cupam Simi-
gienfem ducem: item contra Giulamauunculu
fuum : preterea contra uIgaroru Sclauorum
ducem Ceanum.Horum autem fufceptoru bel-
lorumcaufas iuftiifimas fuiTe, Hiftorci & An
nales tradunt. Moritr in fefto aTumptionis B.
Virginis Anno Mundi yooo , Christi ver
millefimo & triceimoocbuo : Regiminis fui
Hungaricitricefimo feptimo: cuerionisHun-
garorumad fidem Chriftianam,quadragefimo-
nono : fepultus in Alba: regalis bafilica , ab ipfo
condit* Hicgenuit filium D.Emericu, qui de-
ceiic ante obicum pan is.
i. P e r. v s iemartiiSjfilius Guilheimi,fra-
tris Sigifmundi Burgundiorum ducis* ex forore
S.Stephanineposieligitur in regem poft S. Ste-
phaniobitum. Cmiuperb>crudeliter &auar
dominaretur, fuit regno expulfus. JOO3 041 Si
3. Aba Hungarus,foforiusS.Stephrti,expul-
fo Petro eledus S coronatiis eil: in regem. Hic
quoquecrdelis&iniuftusfuitjidequeprope
amnem Tibifcum odcifus.
Sepelitur in cccnobio Saar. 044 1*
P e t r v s Alemartus mox poft mortem Ab
viribus Herici Imperatoris redu&us in regnum,
dcnuo
 REGV.M VN G AR. 517
deuo Albaccoronatur: & tandem occiditur. - Chri- Con- Re-
Scpelitur in Quinquecclefienfi bafilica,quam di turf. g'-
ipfe condiderat. Eo tempore magna pars Hunga- 5009 1047 61 3
rorum fide Chriftiana defecerat.
4. Andreas I. primogenitus fupradi&i Ladif-
lai Calui , eligitur & coronatur in regem eod an
no. Genuit duos filios,Salomon&; Dauid. Salo
monen), quintum xtatis annum agentem,corona-
ri fecit in regem. Tandem in bello contra Belam yon 1055 73 iz
gefto occiditur : & in monafterio diui Aniani in
Thihon iuxta lacu Balathonemabipfo extru&o,
humatus eil, Belapermittente. yoi4 1061 7* iy
f. Bla I.frater Andrea: prdi&i,deuito&dc-
functo eodem Andrea,gr tulit Salomonem ele-
him fuifle in regem (nam ideo bellum contra fra-
trem geflerat) in regnum fucceffit. Habuit filios,
Geyczam,Ladiilaum & Lampertum.Hic rexmo
netam argenteam cudi fecit : menfuras & ponde
ra conftituitrpreciarerum venaliuftabiliuit.Hun-
garos adidolacolenda regreiTos, ad vnuminterfi-
ciiuffit. Struxit celeberrimummonafteriumSal-
uatoris in loco Zewkzard,vbi poftea mortuus de-
fun&us eft. J0Z7 I06j 79
6. Salomo N,filius Andreas regis prediti,de-
fun&o Bela,opc Henrici Imperatoris (cuius filiin
vxor fbi deftinata habebat ) Hungarorumcp fuf-
fragio Albxdenuo coronatus eft.HiccumGeyc-
za&Ladiflaopatruelibusfuis,adhucducibus,bel-
la geffit acrrima contra Cumanos & Bohemos,
regnum deuaftantes. Quibus perdomitis , auxilfo
eordem Geyczae & Ladiflai Nandor Albam im
perio Hungarico adiecit. tandem ab eifdem pa-
truelibus fuis fugatus,regnque exutuseft. Inha-
bitu religiofo diem fu obiit Polar, oppido Iftriae. 5039 1077 90 11
7. G E y z I. primogenitus regis Bebe I.filius,
fugato Salomone, regiam dignitatem adeptus eft.
Genuit duos filios,Colomannum & Almii. Tem
pore huius validiffima fames Hungariam afflixit.
Obiit,fepultusinecclefiaB.Virginis,Vaci,quam
ipfe conftruxit. 5042. 1080
. S. L a D 1 s L a v s I. frater Geycza: (que Hu-
gari propter vita: fan&itat,fantum regemnomi-
nabant)demortuoGeyczaj&:viucnteadhucpulfo
Salomone , in regnum fucceffit. Hie Dalmatian &
Croatia: regna, Hungarorum regum mnxit impe
rio. Geffit multa bella cotra Tartaros , & alios ad-
uerfarios, semulos regni. Deceffitabfque liberis 3.
Calen. Augufti. Sepultushonorifccntiffimis exe-
quiis in ecclefia Varadienfi,ab eo extructa. 517 1094 108 if
5. Colomannvs, filius Geycza: regis , fuit all)
(opinionequorundam) primm epifcopus Wara- 19
dienfis,deinde per difpenfationem fucceffit S. r
gi Ladilao. Sub eo Hungari multa grauia, Deoq;
& mortalib. quam moleftiffima perpeffi funt.mul-
ta enim inique atque crudelirer geffit. hxexcauit
H H iij (
 CHRONLGI
I
fratremfumAlmumducem,&:filiueius Beiarn. i dri - ii-
tandem & ip fum Almum d terimi fecit , in eccle- dt ft uerj. v-
lia D emclienfi. Habuit hie rex filios duos , Ladif- mi-
laum & Step hanum. Obiit diemimpi,vc vixerat: nit
fepultus in Alba Regali. 076 1114 1*7 19
10. StephanvsII. eins filius , adhuc adole-
fcentulus regno praficitur. Cognominabatnr is
vulgo fulmen: propterea qud non confilio fed
fubico animi furore cuela faciebat.Cumq; ex vxo-
re nullos fufcepuTet filios , moriendiq; iibi tempus
adeife animaduertiflec , regno fe abdicauit, acce-
ptque monachorumhabitu decelTit. Corpus ex
Agria in Varadienfem ecclefiam tranllatum, ibicjj
reconditum. J053 1131 if
. E L a 1 1. a: cus appcllatus, alius Almi du-
cis, cuius oculos Colomannus eruerac,regaliafce-
pera adipifcitur. Regnum prudentiim fan&if-
fimquegubernauit. G enuit filios quatuor, Geyc-
zam , Ladiflaum , Stephanum , & Almum. Bori-
chum filium Colomanni regis, natum expellice,
regnum fibi vendicare concendentem,in fugam
vertir, fuumque numerofiifimumexercitumpro-
fligauit. Hngaros autem , qui illius fauerant par-
tibus , interfecit. DeceiTit Chriftianiflim : fepul
tus eltAlbac. J 5103 1141 itf 10
iz. Geycza II. filius Belxfeeundijfratrufuo-
rfi natu maximus : adolefcentulus hriftiana pi e ca
ce inhgnis, adregnifaftigierFerrur. FuditTeuto-
numac Saxon Auftrenfiumq; &: Bauarorum co
pasela: Pofonio occupato Hungan inuaferant,
horumqj exuuiis tpla per Hugariam ditauh. Se
cundum hoc bellu Pannonias ( vt Annales memo-
rant) ixua fames inuaiit. Genuit filios quatuor,
Stephanum,Belam, Arpad & Geyczam. Migrauit
vita, mira cum religione : Alba: fepultus. 5123 Ill zo
*7J
13. Stephanvs III. filius praefati regis Geycza;
fecund i,rex declaratur & coronatur. Multa contra
Venetos in Dalmatia, ac contra Emanuelc Imper.
Gra:corugelht:mu!caquoq; Ladillao& Stepha
ne duc ib us, patruis fuis,filiis videlicet Bebe Cacci,
perpelTus:quibustandexterrninatis,deceffit vi-
uis abfq; liberis: fepultus inecclefia Strigonicnfi. 5134 117z 186 II
14. Ladislavs 1 1, filius Bela* Ca?ci, viuente ad
huc Stephano III. vfurpatafibiregni poteftate/ex
rhefibus imperauit : mortuus eft, & Albx fepultus. 5134 117z l%6
if. Stephanvs III I. Ladiflai huius frater,&:
Belas itidem Cxci filius, mortuo eodem Ladiflao,
& viuete adhuc Stephano tertio , vfurpata corona,
poticus eft ea quinqu menfibus. Tandem rege
Stephano tertio acie victus , in caftello Zemlin
mortuus eft, eode anno quo c Stephanus : fepul-
tus in Alba Regali. yijy "75 187
16. Bela III. Stepfiani tertij frater,Geyczx iti
dem fecundi filius,poft Stephanum regnauit.Is re
gnum fuuni latronibus & furibus quorumingens
. turn J
 REGVM VN G AR. 91$
him erat in toca Hngaria copia, intentifima cura Mutt- \Ckri- Con- Re-
purgauit. Hic fuperftitibus filiis duob. Emerico& M uerf
Andrea, diem obiit Albae,vbi&:fepultus iaect. 54* 1196 110 4
17. Emericvs, filius huius Belae tertij rite
uccedens promit regno:& relido filio vnico JLa-
diflao, mortuus eft, Agria: fepultus. 166 1104 219
18. LadislavsIII. eiufd Emerici filius, re-
gnauitpoftpatris obitum fextantmenibus.nam
immaturo fato furreptus eft,fepultus Alba;.
t9. Andreas II. films Belae tertij regis,omni
fuFragiis rex optatur,& Albxregiis infignibus do-
natur. Vxorem duxit Gertrudem , nobili Germa-
norum genere natam : ex qualiberos fufccpit,Be-
lam, Colomannum, Andream &c Elizabeths , f-
miham vitas an&imonia omnibus perpetuo
celebrandam. Hic di&us eft Hierofolymitanus,ex
eo qudin terra Sandta,commifTa atrociflima pu
gna aduerfus Babyloniorum Sultan , vi&or glo-
riofus euafcrit. Antequam autem idem rex conti-
nuaturus eo iter, copias fuas Contaminopoli in
Aliam traiiciendas curaret : Gertrudis regina
Bancbano locumteftente regio in Hngaria, pro-
pterea qud vxorem eius,fratri fuo, ex Germania
qui aduenerat,violandtradiderit,lethali vulnere
conficnur. rex in reditu terra San<a,filiam He-
ftenfis marchionis alteram duxit vxor:ex qua ge-
nuitStephan,patr Andrea: Veneti. Hicrexpri-
uilegia hbertatis optima Hungaricae nobilitati co-
ceffit. ad cuius etiamdecreti obferuationem,vni-
uerfi Hngaria: reges,tempore coronationisipfo-
rum , folent iurare. Exceflit vita rex, & in cno-
bio quodEgres appellant,conditus.
ao. Bel a III.Andrea;fecundilius,natuma
ior ,ab Hungaris omnibus rex confalutatur,& ex
more coronatur. poft pattern regnauit , multis af
flict us incommodis. ei us enim tempore tota Hn V97 iitf ijo bl
garia per Tartaros crudeliter incendiis , ferr que
fuit deuaftata: per quos etiam Rex ipfc expulfus
fuit ad nfulas maris Adriatici : vnde poft Tartaro-
rum in Hngaria triennium confumentium abi-
tum, auxilio RhodianorumCrucigeroru& Fran-
gepanum comitum , fuit inHungariam reftitutus.
a quo pofthac non folm amplift. priuilegiis , fed
ppidis &: pagis honorific donati funt. Obiit, fe
pultus Strigonij apud fratres minores. 547 1171 %9 35>
2.1. StephanvsV. filius Bla: quarti , haere-
ditario iure Pnoniacregnmaccepit : fuitqjin ar-
mis plurimu fortunatus. Hic fuperato rege Otho-
caro , Bohemos domuit. Bulgarorum regem cum
vniuerfaMyfiaftipendiari bi fecit. Superftitib.
liberis Ladiflao & Maria , ea qua: Carolo Claudo
Sicilia: rgi nupfir, ex qua ille genuit Carolu Mar-
tellum , qui fili Carolumquoq; nomine genuit :
exceflit humanis,fepultus in infula Budenfi. 5*4 IZJ% 29z
%%. L a D 1 s L a v s I III. Stephani quinti filius,
HH iiij
 9 CHRONO LOG I
qui Kwnlazlo nominatus eft,fucccfit patri.Cuius Mttn- Chri- Con- Re
tempore n8y. Tartari infeftis armis denuo Hun- di i uerf. s'-
gariam ingreflifunt , qui omnia pen longe lateqj, mi
vfque ad Pefthum, direptionibus atque incendiis nis
abfumpferunt. Annodeinde i.abeorum ingreflu,
no fine maxima prada exceflere.Hic rex Cuma-
nis, baud procul caftello Kerefzeg, mifcrabihter
interfectus eft. Sepultus iacetChanadini. TO 1251 30f
13. Andreas IlI.filiusStephani,filij Andre
fecundi, qui & Veneras eft cognominatus,elehis
eft S appellatus rex. Coronabatur nece Ladiflai.
Auftriam hie in poteftatem fuam redegit. Obiit,
uda: fepultus , in aede . Ioannis euangeliihe, a-
pud fratres minores. Legaras pontificius eo tepo- 5 I3OI 316 11
re profe&us eft in Hungariam , commdaturus in
regem,Carolum filium Martelli.
24. Vence s l a v s, quem Hugari Ladiflaum
nominabat,filius regis Bohemia?,inducbis fuit per
quofdam Hngaros cotra Carolum pronepotem
Stephaniquintijintencra aerate exiftent: pro quo
fcilicet nonnullis procera regni miflus erat. Hic
Venceflaus , aliter Ladiilaus , propter diflenfiones
Hnngarorum ( habebat enim pars Carolum , pars
ipfum, pars eriam tertium regem , Othonem fcili-
cet Bauarix ducem ) reliquitregnum , & redudus
fuit per patrem in Bohemiam. 2.66 1304 315
iy. T h dux Bauari2,{imiter per facciones
quorundam Hungaromm induras fuit, Albeque
coronaras : regnauit annis fer tribus, fed per La
diflaum Wayuodam Tranflyluani fuit poftea ca-
ptus,fpoliatus,& regno expulfus.
z6. Car Lvs I.Caroli Martelli filius,puer ex-
iftens,in rege Hungariae anno Domini 1310. coro
naran Genuit piares filios, qante eu mortui funt.
Poftrem genuit Ludouicum, Andrea 8c Stepha-
num. Hie MattharamTrintfchiniefemcomitem,
armis opibusqj potentem , & illius ingente xerci-
tu,propeCaflouiam praclio vicit. Regno non mo ^74 3
do fortiter tutatus eft , fed&plurimu auxit. tenuit
namq, fuaditione Dalmatia, Croatiam, Seruiam,
Lodomeriam, Ruflam, Comani, Bulgaria, Bof-
nam.Felicianus quidam aulicorum,in die Pafchar,
regem Carolii & reginam,cum eoru liberis, men-
fa: aflidetesjin arce Wflegrad,enfe interimere co- 419 19
natur. pro quo fcelere debitas deditpnas.
Dux Rutenor venit ad Carolii, ad Wiflegrad. 5301
Cafimirus rex Polonia:, &Ioannes rex Bohe 9
301 I340 3
mias, venerunt Carolum inuifendi gratia , ad Wf-
fegrad.
Locuftarumpeftis Hungariam inceflt.
Cafimirus rex Polonia: veniens ad Wiflegrad,
refignat regnum Polonia: Ludouico, filio Caroli,
ex fororeCafimirifufceptorcarebat enim alio h-
rede. Morraus eft autemxvu.Calendas Augufti,
fepultus in Alba Regali. T304 '34* 7 *
27. Lv-
 REGVM VNGAR. 9H
3.J. Lvdovicvs I.filiusCarolipra:fati,uiccef- Main Chre Co- %egi-
ik patri. Multa bella fliciter gefit,multaque re di fii uerf mims
gno fuo recuperauit. Praeter alios rebelles &-
mulos regni , qui in Croatia& Dalmatiamotus
magnos exciuerant,Moldauos Rutenos per-
domuit. Gentem Comanor>ritu Tartrico n-
uolut , adfidem Chriftianamcuerti procura-
uit.ExHungria ver Iudospepulit.Electus &
coronatus fuit Polonia: rex. Heredes mafculi-
nosnhabuitjfed filias genuit:Mari,qua:tand
Vngaria::& Heduig,qua: Polonie fortita eftre-
gnum. Obiit mortem die .Septembris. Sepul-
tus eft Albavnfacello quodviuens extruxerat. 544 138z 197 40
z8. Ma ri AjfiliaLudouiciprimijpoftobitu
patris inregem coronatur,decerniturqj.qa: Ma
ria fuit poftea nupta Sigifmundoi filio Caroli
qarti Rom.Imperatoris. Cum Elizabetha,ma-
tre fua,regnait annos quatuor : & contra hanc,
adhuc fine marito,admodum iuuenem,a plerif-
que introdu&us eft, be cronatus
19. . L v s II. cognomento Paruus,rex
Neapolitanus, Ludotiiciprimiexfratre Andrea
nepos : qui in arce Budenfi ex volutate Elizabe
ths: regina:, procurante Nicolao de Gara, iegni
palatino,perBLfiumForgach occifiis eft, Anno
Dominica: incarnationis 1385. Maria poil hare
adhuc viuens, ius fuumrcgumSigifmdoma-
rito fpont eeint,ac mrtua eft,fepltaih eccle-
aVaradieni. 91
30. SiGisMVNDVs, Maria' fponiiis , anno
setatisfua: xx fuit per dominos regncolas rite
eletus,& regni corona donatus.infefto Pente-
coftes. quipoft&:ImperatorRomanorum& J348 1386
rexBohemorumfuit.Hicrexglorious^iriliter^
licet infeliciter,cm Bay azite Turcarum impe-
ratore,apud Nicopoiim vrbemconflixit.
Poftquam cladem Hungarici proceres um
incaftmmSokloscaptiuitatidederti4oi.Bre- f$*3 401
ui tarnen clam emius, prudenter & forriter re-
griagubernauitjacinfaliofsgruiteranimad-
uertit. Blasko quidam Boemus , humili genere
natuSjCoado facinoroforutrt exercitu,Tirnauia
clam intrauic: viribusque militum fuor fretus,
ca:fahaudparuaciiummuititudine,inpotefta-
tem iiiam vrbem redegit. 5>3 1431
45
on multo ante tempofe,duplcx rufticorum
bellum in Hungaria emerfit. cafis aut feditio-
nis authoribusjgreftis quoq; multitudo graues
pnas dedit; Hie i mperator & rex tredeeim co-
mitatus Scepufieiifis ppida,Polonia: regia: Ma
ie'ftti titulo pignorisinferipfit. Obiitautdiem
fum annoxtatis lxx i. in Moraia Znoiinat,
in feftoconeeptionis Maria: virginis.
In Varadienfi ecclefia honorificc traditus eft
eputura:. 99 437 448
ftl CHRONOLOGIA
31. Albeb.t vs, Romanorum Imperator, & Mun- Chi- Con- Re-'
archidux Auftri,qui Elizabediafiliam Sigifmun- fii uerf.
dt regis &imperatoris in vxorchabebat: ipfisCa- &-.
mi
lcndis lanuariis Alba: rex falutatur , & coronatur. na
Duos in regno annos clauderenonpotuir; iiqui-
dem exceiit humanis in fine Odobris , Albas fe- 401 1439 4P
pultus.
3 . Elizabetha regina,mortuo Alberto re
ge, rcmanic grauida : & dum nefciretur, an filium
vcl filiam eilet paritura, proceres regni miferunt
fuos oratores proiuuene Wladiflao Lithuanidu
ce , regisqj Polonia: fratre. qui antequinducere-
tur,regina peperit filium Ladislavm:& con-
tradixiteledioni,de Polonofada: : fecitqj moxin-
fantemcum bona parte dominoru regnicolarum
Hungarorum coronan , &coronam regni { in
Auftriam ad infantis patruum FridericumRom.
Cxfarem,archiduccmAuftriar,afportauit. 4 1440 4Ji
33. Wladiseavs introdudus, cum corona
regni nonhaberetur, diademate quodareliquiaru
de capite fandi Stephani defumpto,coronatus eft. 4 1440 4Ji
Subhuius imperio Amurathes Turcarum Im
perator mbegitvtramqueMyfiam,moxqjingredi
parabat Hungariam.
Quo tempore Ioannes Coruinus, Huniady di-
dus, intra paucos menfes cotra Turcas, multas vi-
dorias,magnacum laude, aecutus eft.
Cuius etiam virtute caftrum Zcnderew, rcgi
WladiflaOjab Amurathereftitutum eft.
Rex hie magnanimus , &: bellicofus princeps,
perfuafus alegato ptificio Iuhano Cacanno,cru-
entifllmo illo & maxime memorabili pradio con-
flixit cum Amurathe,apud oppidum Varna: vbi&
cum Cardinale peri it, in felto fandi Martini. 4 1444
Agens annum xxi aztatis ,Ioannes Cor
455
uinus Huniady didus,comes Biftricienfis & Vay-
uodaTranflyluanus, poft Varncnfem cladem La-
diilao puero in manibus Friderici Augufti cxifte-
7 H45 4
te , pronunciatur regni optimatibus ingubcrna-
torem Hungarian.
Qui , cum Fridericus Ladiflaum puerum , tan-
quam legitimum regni regem, cum corona regni
reftituere rccufaret,infeftis armis per Auftria,Sty-
riam, Carinthiam & Carniolam > multar ci uitatu
& villarum agros, incendiis & ferro vaftauit. Mo-
uit& bellum aduerfus GeorgiumSeruia:Defpo-
tam,quod &ad extremum fliciter confecit: item
epera Bohemos,qui duce Hiskra, aliquot in Hun-
gariasrees expugnauerant, atque occupauerant.
quibus recuperatis, no modo hoftium exercitum
profl igauit : fed &c multa caftella , oppida & pagos,
illis ademit. Deinde&cum Amurathe Turcarum
imperatore R afciaminuadere parante, commiTa
pugna,vidor euafit.
Ladisiavs V.filiusAlberti regis fupradidi,
circa J I I
 &EGVM VN G AR,
Circa xii.setatisannuViennainHungariam, circa Mun
fftum Purifications fyearx Virginis,reducl:us eft. al fi*
Quo tempore &. Ioannes Coruinus officiu gu- 1452- 465 !..
bernationis depofuit. Vrbs Conftantinopolitana,
lim Byzantium dicta , Mahomethe , filio Amu-
rathis , ex Othomanni genere, feptimo Imperato-
reTurcar , feria tertia pft Corporis Chrifti,ca- 5V5 4 464
pitur.
Ioannes Coruinus , dux & miles folertifimus,
vn cum Capiftrano,qui fuis Cruciferis gni cru-
cis pra:ferebat,Mahumethem hunc,captaiCon-
ftantinopoli , Nandor Albam vrbem , Ptolcma:o
Taurinumdicram,cumexercituquadringtorum
millium,hominumle:iflimorum, propriainper-
fona obfidentem ( qud nulliin Europa reg con-
tigit)parua manu fudit& fugauit:ereptis &: adem-
ptis lli a:neis tormentis piuquam cent , rara; ma-
gnitudinis,machinis & ingeniis bcllicis maximi
valoris. Deceilit Coruinus ex hac lachrymarum J4I7 455 $66
valle,cum perpetuo fui defiderio Zemlini: quarto
IdusSeptembris. HI8 56 47 16
Corpus inTranfyluaniadelat: & in arde Alba:
Giulfi,pereum fundara, magnifie fepultum eft.
Comes Ladiflaus , filius Ioannis Huniady , eu
Matthiafratrefuo,iuflu regio in carcerem conijci-
tur: tertique die Ladiflaus comes, annum aetatis
xxvi agens , ob cadem aduerfus Vlricum Ciliae
comitem patratam, de mandato regis , Buda: ob-
truncatur. Id autem contra regis gratiam 8c iura- 5V9 457 48 l7
mentum,Temefuarini Ladiflao fuperinde praefti-
tum, factum efle , Bonfinius Decadis tertia: libro
o&auo tradit. Rex Viennam,moxq5 Praga, relicto
Vienna: fub firma euftodia Matthia , proficifeitur:
vbi dum nuptias appararentur,cu Magdalena, Ca-
roli regis Gallorum filia, obiit, no fine veneni ad-
miniftrati fufpicione: tatis &: coronationis xvni
anno , fepultus ibidem more regio. 4 i4j8 465? iS
34. Matthias Coruinus, eo quo rex viuis
deceffit tpore, Pragam ex Auftria aduectus : inq;
GeorgijPodebrad, qui tdem rex Bohemia: de-
claratus extitit,poteftatem deuenit.
Hic in regem Hungarorum electus &: declara- 7410 1458 46p
tus,Georgio rege non prius dimTus eft, qum
Catharinameius filiam vxorem duceret. Dehinc
Matthias Bohemis vfq; Strafniczam, arcem mu-
nitiflmam ( nunc generofi & magnifici Domini,
D. BernhardiSerothina,liberi Baronis, &c. po-
cillatoris Casfarei ) Morauo circumfluam,vbi vni-
uerfa Hungarorum nobilitas conuenerat,deduci-
tur. Vnde, rege accepto, longis itineribus Budam
properant. Hoc&fequtibusduobus annis,mul-
ta domi forisque praeclara facinora edidit. Etin
repetda corona regnifqua: annos multos fub C-
fareapoteftate fuerat) non deftitit, donee cam re
hab nerit. 1462 473 I 4
 5,i4 CHRONOLOGI
Giuitatem & arcem Iaycza,ac feptem &: vigin- - \Chrt- Con- Re
ti circm finicima oppida , vi armis Turcis re- di W uerf. g
cepit. j4zj 1 1465 47z S
MahometesOthomannus,auditaIayczcapti-
itate,cumingentiexercitus multitudine viciffim
oppugnare Iayczam adoritur. Audito aut folni
rumore aduentus Matthias, foluit obfidionem.
Ad di Parafceues, AlbacRegalifrequctiifimus
indicitur conucntus:vbi Matthias facro diadema-
tc cum incredibili populorum plaum coronatur. f4z6 1464 475
Appropinquanteautumno,rex, vndecunq, po-
teft,auxilia cogit : traiectoque fluminc Sauo, My-
uamfuperioremingreditur.vbiZrebernicu,quod
ab argentifodinis nom habet,ardaobudione per
cum circumutum , vnoatque altero pradiocapit.
Zoynichum ver Rafcix oppid, in arduo monte
licum , acerrim obfeTum , expugnan non potuit.
namMahumetemcum quadraginta millibus ho-
minm,inhram adfuturum, audiebatur. ltaque
foluta obfidione rex Sauum remfus, in Syrmien-
fem agrum rediit. In oppugnatione autem nouiAi-
ma , Emericus comes de Zapolia , emiTa ab oppi-
danis fagitta,oculo altero prsefigitur. 42-7 1465 476 I 7
Segedini couentus generalis indicitur: vbi Mi
chael Orzag, virfubquinqjlegitimis regib. Hun-
gariar,fapintia, probitate &: felicitate cohfpicuus,
rege Palatinus declaratur.Duoque oratores Ro-
mam,& in reliquas partes Icaliae, pro auxilio con
tra Turcas impettando,mittuntur.
Rex in Croatian* caftra mouere decreuit. cum- 14SJ 7
quevixZagrabiamfortveniret,informatur,qua-
liter S wehla Bohemus , vir bellicofus , immemor
fidelitatis^caftellum regium apud Tirnauiam,Co-
ftolian dictuftboccupanet : & coacb ingenti prav
donmanUjin rapias effunderetur, pagos & op
pida incdiis &C ferro vaftaret. vnde rex eueftigio
pedemreferens, Bohemum obfidione incaftello
cin6tum,ccepit,dque eo atque fociis eius fuppli-
xiummmpt.'
Rex inTranflyluanos, fequenti armo (qui, fua- f4z8 \66 477
dente & horrante quodam Benedicto Rufo,Ioan-
nem comitemfancti Georgij , etiaminuit , in re
gem declarabant & faltabant,facra:q; corone, ob
sequia detredabt) expeditionem decreuit : & re-
li&is in regno, adprotegdos aduerfus Turcas -
gni fines,Michaele Zylagy auunculo fuo(qui rege
expeditionem pcopofitam ctinuante, infeliciter
cumnoftibus c5grediendo capitur ,& imperato-
ris TurCiciiuuiConftantinopoli capitis fupplici
fubire cogitur)& Nicolao Wylaky,cum numero
us cobortibus &turmis:ipfe octomilliaequitum,
&quatuormilliapedit fecumducdo, inTranf-
fyiuania contendit. Ad que Ioannes comes Way-
uoda extemplo cum vniuerfis prouinciae iudicib.
occurrit,fupplexque veniam exorauit. Rex omni
bus ve-
 REGVM VNGA R.
busveniam, practerquam pcrfidia c defectionis - chri- ton- Re-
autoribus,dedit. di [fli uerj.
^;
Tranflyluania itaq; pacata , rex cum Michaele mi
Palatino, Nicolao Bairiphy Stephano Batori , cae- nis
terisqj prceribus inMoldauiam(vbi Stephanus
Way uoda -, qui Tranflyluans quoq; fa&iones fo-
ucratjlat dominabatur) caftra mouit. Primo gi-
tur mpetu ppid Rornanuafr occupt: quo i-
cenfo j pagos & oppidula igne ferro^i paflim Cn
ela vlat,abigit pecora,in captiuitatc omne genus
hominum cum ingehti pirseda miles aflerit.Tertio
tand die adciuitatemMolduabaniadicbmper-
uenit : vbi rex in prima vigilia noctis, cu inidiofo
hofte , acrrimo & atrociflimo praelio congredi 6
cortnigere cogitur. Vbi, licet & ipfc eano& circ
fpin dorfi fagitta Getica confoms fit miitis tamc
imperatoris optim praeftitit officium * eque Se
exercit feruauit : grflmas rcbllantibus Va-
lachis poenas exegit , & ad internecionc tune fepte
millia Valachorum cecdit. Sicqj Stephanum ad
obfeqia grata legitiman^ praftanda adegit. 9 67 478
Rex igitur pacata vtraqueprouinci a,in H unga-
riam rediit : traictqu Tibifco, Agriam ouans
peruenit, & conuentum nouum indixit, in quo de
duplicifufcipiendo bello traccandu cenfebat: quo
rum alteramTurcorum, bohemorum alteram,
Paulo videlicet Rom. pontfice , & Friderico Im-
peratore Rom. delegatm.
In hc conuentu honorific addu&i fuere per
Nicola Wylchy,tunc pffectum infrions Pan-
rxoniac , legati Turcoram , qui Mahumethis nomi
ne inducas in Senatu petebant; (
Rex eos nunqu ad fe introdci impefauit,quin
Draculam , quemcaptiuum habebat, acerrimum
Turcarumhoftem , Ulis femper obiieeret : confir
mandos metus gratia,rcx inducas illis abnegat.
n eo quoque conuentu nonnulli proceres (vt
Michael Palatinus,Nicolaus Banmj,& reliqui,qui
in MoldaUiae bello fe optima geflerant) rege ma
gnifie donad funt.
Rex Agria moens,Budam venit, & Pofonium
contendt: regiq; Bohemia; G corgio bellum indi
xit ( quod &profecutus eftperfeptcnniu) optima
tes interim auxiliares copias Pofij expectans. W 1468 47? 10
Integras Morauiae (praeter nobiliflirriam ciuita-
cerri Hradisht5quam propugnante fortitr vefera-
norummilitum virtteatque praeftanti,etiamob
inundationes fluuij Moraui , expugnare non po-
tut) Silcx, Lufatixque prouincias , ibi cum im
perio fubatas reddidit.
Ideoq; in regem Bohemorum, & marchioneiri
Morauice Olmutij in frequctiffinio cuentu de-
drats,Corortatuso falutatuseL quo etiam titu
lo,vita comite,hortorific eft vfus J431 1465 480 n
Georgius rexBoemix morkur : & Wladiflaus 1 1470 481 1 ii

96 CHRONO LOGIA
vixquindecimannorum,fihusCafimiriregisPo- i Mttn- Chri- - VRe-
lonia:3inCuthnaBohcmicciuitate,infrequentir. | di fii uerj. \gi-
conuentu rex dcclaratur. Rex Matthias ob id in mi-
Bohemos vehementer excandefecns , Morauia n'u
crebrisincurfionibusigne&gladioBohemilon-
g latque vaftat : tamq; afllduis rapinis Sc popula-
tionibus regnum Pragam vfque afficit , vt oppido-
rumac ciuitatumpars magna pace mercari, mul-
taequefefe dedere cogerentur.
CafimiruSjCafimiri regis Poloniaefilius, pon
tifieibus nonnullis ac proceribus Nitri vfq; intro- 1471 481
ducitur,vt eorege declarato,copiiseiufdemMat-
thiameiieerent. Re intelle&a,rexreta cu fuis, a-
liisq; auxiliaribus cohortibus Nitriverfus caftra
mouit : Cafimirumq;,inhibito prkis c5meatu,ob-
iidione valida circumuenit. Cafimirus Hungaro-
rumfacinoreeuocatufe ingenue faTus, per inter
nuncios clam cu rege agit : impetratq; vt intpefta
nofte fibi egredi,& tuto in Poloniam redire liceat. 5434 1471 483 4
Copiarum rex Matthias magnam partem mit-
tit,vtPolonix fines omnib.quibus fieri poffetmo-
dis popularentur. W 47b 484 i ir
Nunciatur regiMatthi,Cafimirum regem Po-
lonorum,adiunto fibi filio Wladiflaorege Bohe-
morum , numerofifllmum parare exercit, in fuo-
rum Vngarorum exitium. Alterum itaque Mat
thias, holi tame numero mult inferiorem, cogit
exercitum,Wratilauiamq; inSilcfiapetit: ad cu
ius vrbis agrum Polonus quoq;, c Bohemo, pau-
c spftdiebuscaftrametatun&quoniaeiusexer-
c tus maioriabundabat multitudinejideo ftataria
collatis fignis nunqu, tumultuarise vero frequen-
tiflima: pugna; committuntur.
Interea quoq; temporis clm in Poloniam Ste-
phanum de Zapolia, cu expeditifimo vexillatio-
numGquitatu,vtomnemregionempopularetur,i-
gnifcrroq; omnia abfumere^mifit.EareeFedum
eftjVtvtrinque proceres pro pace & concordia m-
tercefferint. Data acceptque pariter fide publica,
ad prftitutum diem, poft multa vltro citroque di-
ta , pax & concordia benigna atque honefta nter
tres reges componitur,& promulgatur.
Stephanus comes de Zapolia,ob egregia fuafa-
cinora,in Bohmica &Polonica expeditioneedi-
ta,Trentfchinio rege donatur.Rex Nagmibal & 543^ 474 485 16
Homonna Polonis rcuprt. Anno eodem ca-
ftrLiSabaczmunitiTimum,Turcicisq;prcfidiisre-
fertiflimum, Matthias rex vi&oriofiT. expugnar.. H37 475 486 l7
Exercitus regius Alibechu & Xenderbechum,
caftris exutos, ad internecionem confecit, ad op
pidum Pozazyn. 5"43^ 1476 487 18
Beatrix regina,fpnfa regs Matthi,in Hunga
rian! deducitur, Sc Alba: coronatur : tranfafcaque
coronatione,Budadnuptiarumfolenniaducitur. 5438 1476 487 18
Mahumetes TurcaiImperator,dumrege cum
tota
 REGVM VNGAR. 7
tota Pannonia nuptiis occupatum eile intelligit, Mun- Chu Con- Re-
Dalmatian! & Croatia: fines populatur: nee non dt fa uerf.
tria caftella ad Synderouiam fada expugnat. mox- mi-
que Valachiam flama ferroqj vaftat , inqj Myfiam nis
preda onuftus rediit Exadis nuptiis, rex belluad-
uerfus Fridericum 1 1, Rom. Imperatorem,fuice-
pit. Huius autem ffcepti belli caue 4 in Epitome
R anzani, indice xxxv i . & D ecadis quartae rerum
Vngaricrum libro quarto apud t onfiniumjrecen
fentur. Mouet igitur ex Vngaria cum vniuerfo in- H39 4*7 488' i9
itrudoque exercitu , Germante fines irigfeditur :
cxcurfionibus,quicqid occrrit locorunljpopu-
laturi inudit,diripit,vaftat,incendit.arc Trout-
manfdorff expugnat, PetersdorfHum tapit: No-
uamque ciuitatem 6 Viennam interiacentia op-
pda numero quatuordecim, vno die ( q erat xvn
lulij) rgi deditionem vitro deferunt.
Clauftroneuburgu intempefta node adoritur,
expgnate^ xviii lulij.
Corneuburgum x obfidioniS die rege capi-
tur.
Tulnain regis poteftatem peruenit vu dieob-
fidionis. Interim etiam Chremiium,S tan,prfecli
regij obfident:omniaq} circumftantia illa locater-
rore complentjobuios obtruncant,inccdio &: fer
ro circumfufam regionem vaftant.
Ad hecimperator Roni. Chremfienfium peri-
culo ac commiferationej necrion Viennenfi ob-
fidione Commotusj legatos ius pro componenda
pace,& percutiendo cum rege fcedere,inregiaca-
ftramifit: quibusrexexoratus,Caefaree, Maiefta-
ti cunda qua: cepert j fponte reddidit. Ceffit Au-
ftriae : reuocatisqj n Hungriam exercitibus , Po- j44o 1478' 485 id
fonium defeendit: ac vri Cum maxima auicorum
manu,reginaque Beatrice fua} ariimm recreandi
gratia,perregnum vagatur,vrbes, Ocaq prxftan-
tiora luftrat,vxorique oftendit. Ciuitates monta
nas, vbieducdi fodinis metallicis auri & arge-
ti, item molendi, diuidendi, conflandiq; modum,
nunquam antea ipfis vifum,admirantur:pra:cipu
Schemrlicij, ciuitte iuticia,fide in fuum regem,
conftantia,opibusj udoritate, gloria & dignitate
celebn.Cuius qidm vrbis pre.ftantiam,Gymna-
umterarium, redore D.ThomaFabri Panno-
niOjViro vndiquaq; dodiT clariflimoq^nunc ad-
auget,6 illftraf.
Eo tpore,praeftituta Matthias: regia Rom. pori-
tifice/Venetoque Senatu ftipendia,abrogatafunt.
Id autem fadum,ne aduerus Rom. Caefar, Mat
thias opem dferre viderentur. Turci re cognita,
per Dalmatian! & Carnos emef Foroiulianum
agrum inuadunt,fluuos tranant,monces fuperant,
&inVenetorum prouincias defcedunf viginti
milliahominditionis Vnetas: in feritutefn re-
digunt i clella & arces , oppidque munitiflma
" i
$i H R N LG tA
expugnando diripiunt. Hare autem mala aliquo- Mu iChri- I CoH- M-
tiesreiterata, delitutabellicofi regis Matthi fo- a fii uerf ti-
cietatc promanarunc. ideoq; Veneci defperata re
gis rcconciliatione, cum fe Turis tunc temporis nis
impares eue cognofcerent,fub certis coditionibus
cum Mahumete fdus percuilere.
Rex Matthias cum rege "Wladiflao Olomutij
Foedus repercufit,focietatemque,& fraternitatem
redintegrauit. 44I 479 490 21
Turci abfente rege Pannonias inuadunt,ad ca-
ftru vfq; Ferrcum & in Stiri difcurfant : in pagos,
homines & pcora iuxt defaeuiunt: xxx hominu
milia,cumingentipraeda, incenfis vaitatisq; pro-
uinciiSjfecum abducunt in Boflenam Vfque.
Rex , Romanorum Imperatorem crebris ute
ris , multisq; legationibus ad promhTa perfoluen-
da, paaque pra:ftanda folicitat : nihil autem prae
ter verba impetrat. Ideque cum duobusrerum
humanarum Imperatoribus, vno eodemque tem
pore dimicare cogitat, bellumque duplex fufcipit.
Turcos cumexpeditilimo exercitu,vfque ad am-
pliifimum lllyrici oppidum , quod Werbos nomi-
nantjinfequitur : maxima ibi caedes oboritur, mi-
ferrim Turci trucidtur,omniadiripiuntur:pre-
davltimo onufti Hungari , incaftraredeunt.pau-
cisq>poftdiebus,quxcunque ditionis Turcorum
in Illyrico fuere , ab Hungaris igniferrq; crude-
liter vaftantur. f44* 1480 45>i 11
RexZagabriamfe BoTena, accepta vi&oria,
recepit Rumor e adferebatur , exercitum lmpe-
ratoris, Rom. Hungariamlaurinum vfque longe
latque vaftare. Rex ira inflammatus ( praemifs
copiis in Stiriam, qui du&u comitis Scephani de
2apolia,& Iacobi Zekel,Petouiam, Rakofpurgu,
& plraque oppida Cxfaris, in regiam ditionem
coegerunt) Zagrabia caftra mouit, ditiones alias
Imperatorias vaftaturus. Adquemlegatusponti-
ficius Profper Afculanus antiftes , cum oratoribus
Cxfareis occurrit,per hos Ca;farexcufatur,culpa-
que omnis in quoi da magnates , qui infeio Impe-
ratore in Hungariam defcdiflent, deriuatur. Rex
Budam proficifeitur. Turcarum triginta circiter
millia cum infigni regis victoria ,capitaneis Ste-
phano Bathory Tranyluaniae Vaiuoda, & Paulo
Kynify , fortiflimo & robuftiflimo milite, in Ke-
nyer Mezeye (Vaiuoda vulneribus fer confe&o )
profligantur.
Mahumetes Cazfar Turcarum^ non fine veneni
fufpicione,quinto nonas Maias,feptimo & vigefi-
mo Conftantinopolitani Imperij anno,item men-
fe vndecimoi & die quinto , moritur : relidtis duo-
bus liberiSjBaazete & Zoliabo. 443 1481 45?
1
Rex Matthias Hamburgum , in Hungarian Au-
ftrixcjue fnibus fitum,pridie Calen. Ocbbris ex
pugnar. 444 1481 45>3 4
odcm j
 REGVM VNGAR.
odem mehfe Turcarumtria millia in campo Mm- CbH- Con- Re-
eezkereke , Synderouiae proximo , dudu Pauli di ucrf. P-
Kyniy Defpotis,& Petri Doczy in acie,prter ca
peos & faucios multoSjCum preclara victoria caefa nis
quingentis ex Hungaris delderatis.
Rex Pruck ciitatem practerit , & Viennenfem
agrum adoritur, infeftatq^, nonullis in fuburbanis
captis. fintima quoq; circm oppida(vt S.Vittim,
Podonam,& alia) in fuam ditionem traxit. mox &
Nouamccclefia, item Kewzegh, alias Guncz, op
pidum baud procul Sopronio fitum , & alia cir-
cumflantia fortalitia , fine magno negotio obfedit
c expugnauit. Simiente ergo bruma, in Hunga
rian! copias adhybernandumreducit.
Clautroneuburgum, Se oppidum fanai Hip-
olyti , ab infigni equitum prefecto Thobefch
Tchernyhor, rege MatthiamiTo,occupantur. HA5 1483 4S4 *f
Prukh ciuitas,quam Cfar validilfimo prxfidio &
quauisarte muniuerat,iuflu regisMatthiaeaSte-
phano Dauidhazy obfidetur, magnaq; cudifncul-
tate expugnatur, prater arce, cuius prxfetlus poft
menfem,inediacoactos,deditionem fecit. 44 484 45j 6
Corneuburgum , ciuitas &c amniflma & mu-
nitiifima,acerrima obfidione circumducitur.Ob-
fidio autem vt repente foluatur , Noricis & Vin-
delicis auxiliares copias inftrurifimas Imperator
mittit, manus collatis vtrinque fignis conferitur,
fortiter pugnatur. Germanorum vltim equita-
tus inclinatur.
Eodemtempore,feptemTurcaru equitum mil
lia per Croaciam,Carinthiam & Carniola,ad diri-
pienda quardam emporia, eruperunt. in reditu ad
Oonwyze amnem Croatia; , abdu&is decern mil-
libus captiuoru,& ingenti praeda, nonnullis pro-
unciducibus,vtpoteDefpotaLupo,comiteBer-
ardino de Frangepan, & Gercb bano, adinterne-
cionem cacfafuntjiSc omnia recuperata.
Rex potitus victoria,Corneuburgenfes tarn diu
obfedit, donec defperatis nouis Cazfareis auxiliis,
iam inedia fer abfumpti , deditionem vitro face-
rent. Similiter & alia oppidorum& agrorum per
eamAuftria?partemloca,inditionemregiamper-
uenere.
Rex Vienam obfidione circumuenerat xxvin 447 4*1 45)6 *7
lanuarij : praeripiuntur ab eo pontes vrbis,& potif-
mus rei frumentaria: aditus obftruitur: fuburba-
naacriter oppugnat & diripit : eximias , amcenifi-
masque villas,cunas, hortos, alodia, miles igni d
ferro proterit. Viennenfes tandem omni auxilio
deftituti, execrabiliq; fame adadi, haud fine per
petuo regiac victorias monumento deditionem fc-
cere,Calendis Iuniis. 447 148/ 456 7
Conuentus Buda: frequentifimus, Vienna ca
pta rege indictos, celebratur Calendis Ianuariis. 448 i486 4*7 z8
Refpublica optimis legibus & inlitutis inftaura-
* II
 ^ CHRONOLGIA
tur. Quibs habits,in alia Auftria: loca rex profi- Muth \Chri- | -
cifcitur : CzifterfdorfFum nobiliflimum oppidum di i uerf.
obfidetur,& in fidem rex accipit. Motis hincca- mi
ftris,Lauam concefit ciuicas ea cu arce,non infir nis
mo prarfidio munita, inclementer rege quatitur.
Conuentus Iglauix celebratur generalis , quo
Bohemorum & Hungarorum proceres cum vtri-
ufqueregni regibus conuenere. Tertio repercuf-
fum hic fententiafdus, & priftina confirmaba-
tur amicitia. Wladilaus in Bohemiam , Matthias
ad obfeflam Lauam fe recepit , eamque in fidem
acceptauit.
Cmitatem & arcem Auftria: Rhecz, acerrime
rex oppugnat. Rhecziani vltim quoque in fidem
accepti.
Egnburgu,ciuitas munitifima Auftri,xxxviii
obidionis die in ditionem regis peruenit.
Noua ciuitas,vrbsAuftriae,regiMatthia: arte &
Viribus per anni fpacium obftinatifllm refiftens,
rege acerrim oppugnatur : incenduntur circra
oppida, pagiqj, & omnia diripiuntur. Schadwien
continuo capitur:& patefa&is anguftiis viarum,in
Styriam regis legiones eruperunt}& oppidula cir-
citervicenaeo tempore ccperunt. xv 11 tandem
die Augufti vrbs regi deditur. 449 1487 458 19
Capta ifta Neapoli, prxima hyemeapuddiuu
Hippolytum conuentus indi&us, eo rex cum ora-
toribus Caefareis , &cum duce Saxonia: Alberto,
conueriientes,inducias fecerunt.
, Rex ad venundandas varias vrbes cum muni- 5450 1488 499 Wo
cipiis,item dominatus in Silefia & Lufatia( Ioan-
nis gnati fui,ex illegitimo thoro nati,gratia) proce
res nonnullos prouinciarumimpulit, cuius impe-
rium evfque inLufatiapropagatum efe dicunt,
vtduorum dierum itinere Sarmaticum Oceanum
attingeret.
Hoc quoq; anno Styrij & Carinthij , ob frequ-
tes Panonum incurfiones pacem rege mer
can Tunc adacli.
Rex motibus prouinciarum omnibus compofi- c^ji 1 1489 Jo o
tis,podagra in tantum corripitur, vt nunquam pe-
dibus vltr conftiterit
0 anno multi ex vniuerfo orbe oratores ad
Matthiam confluxere. Rex etiam,quamuis Vien-
nx, ingrauefcente in dies aduerfa valetudine,fen-
fim extenuaretur, nunquam tarnen curandis re
bus domi vel foris cefare vifs eft. ruinas pafim
mceniorum vrbis reditu i & reparan fecit. Tdem
Matthias , princeps inuittifimus , feria tertia poft
Dominicain Palmarum, xtatis armo quadragefi-
mofeptimo , no fine mximo Hungarorumluctu, -1 1490 foi
$*
moritur.
Corpus Albam Regiamdedueitur,inq; regum
conditorio magnifie epelitur.
3y. WladislavsII. rex Bohemorum,filius I
Caimiri j
 REGVM VNGAR W
Cafimiri regis Polniat,defundo Matthiajab Hun Mun- Chri- ton- Re-
garis in fuum regem declaratus : venit in Hunga- di uerf.
riam cum oratoribus Pannonicis, & prim in arce ml
Schempte confedit. j4ji 1490 Soi nis
Maximilianus Rom. Caefar j fub id cempus re
cuprame Viennam,Nouam ciuitatem, Prukh, &
totam fer Auftriam. Hoc etiam anno Alba rega
tos,Vefprimium,vna cum aliis caftrisfortiflimis,&
ad quamuis oppugnationem infeftis, Carfare ( no
inecade fuorum) expugnamr. Hxc tarnen vicif-
fim rege Wladilao obfefla, breui cunda refti-
tuuntur.
Rex Wladiflaus Vndecimo Calen. Odobris,de
communi confenfu Albac rite coronacur. y4 ^ 1491
Horrendum illud rufticanum&fcruileaduer- ^478 iyi4 54 4
fus Nobihtatem bellu in Hungaria exoritun quod
& ceteris loannes WaiuodaTranflyluania:,
prarfe&is eius feditionis capcis , maximaque parte
caefa rufticorum,fedauit.
MorkurWladiflaus rex,Budac. Sepeltur vero
in Alba Regali. 478 iyi 5Z7
36. LvdovicvsII. filius Wladiilai,viuo ad-
huc patre,inipis cunis rex Hungaria: creatur.Re-
gnauithic ad indar patris fui,in ocio,vfque adex-
peditionem Mohaczienfera.
Solymnus Turcorum imperator Belgradum,
alias Nandor Albam , maximum regni Hungarian
propugnaculum,capit,in fefto decollationis ioan-
nis Baptifta:. ' 483 1511 H*
Hie etiam Sclauonia:,Croatia:& Hungaria: ma-
ximam partem iibi fuba&a reddidit : Moldauiam
&Tranfalpinamibi tributaria rgna fecit.
Eodem anno Maria neptis Imperatoris Maxi-
miliani,filio"Wladiflai regis Ludouico in vxorem
datmJ. Contra foror Ludouici AnnajCefarisftepo-
Xi Ferdinando defponfatur.
Solymannus Turcoruimper.Iunio menfe,ma-
gna vi & copiisRhodum obiidcre cpit: tan
dem feptimo menfe,Decembris die 1 j, deditione
cepit , anno Domini 1 j 1 .
Solymannus idem,Hungariam redpetit,prae-
lioque decernit cum Ludouico rege : qui in cam
po oppidi MohacZjin fefto decollationis beatilo-
annis Baptifta: vi&us,infugaperiit. H^8 7 io
Cadauer eius in riuulo Czelepataka , integre
poft duos mefes inuentum: & in Alba Regali per-
honorific,fummacumluftus omnium contefta-
tione,fuit fepultum.
37. I a NN E s de Zapolia,Waiuoda Tranflyl-
uaniae, & comes terra: Scepuiienlis, poft Ludouici
regis funeftum & calamitofum occafum , fua po-
tentia fretus , nonnullis fa&iofis proceribus &
nobilibus regni, ei adhxrentibus , rex falutatur,
jn fefto Martini 1516: palatino regni Stepha
ne de Bathof,atque faniori dominorum pra:la-
ij
 W CHRONOLOG1
1
torum j baronum & magnatum aequo nobilium re- Mun- Chri- - VRt-
gni parte non confentiente. di ucrj. \gi-
38, . F.ERDINAHDVS Infans Hifpaniarum , & tut-
archidux Auftria: , in rcgem Bohemia: 1 4 Februa- nit
rij coronatus,fdere connubiali,maiorum^ fuo-
rum pa&is & conuentionibus , iure ptimo regni
gubernacula excipit,& facro diademate Albae co-
ronatur,die 18 Odobris. H*9 iji7 J8
His rite peractis,WayuodaTranflyluanic con
tra vim Ferdinadi regis , in tutela Solymanni Tur-
carum Imperatoris confugit.
Solymannus folicitatus Ioanne,cu numerofif-
fimo exercitu Viennam vrb Auftria: , ad Idus Se-
ptembris obldet. Sed c nihil proficeret , tandem
poftridie Idus cto bris foluit obfidionem,&fuga H9l W
fibi confulere cogitur: mukisq, Turcaru millibus
in reditu defidcratis,Bud re&rediit : ibiqj loan-
nem rege conftituit,& cfirmauit. Budam autem
Wayuoda vfq; ad morte poiedit.Mortuus eft An
no Domini 1^40, mfe lui. relicto infante filio Io-
anne, ex Ifabella Sigifmundi Polonia: regis filia.
Hunc tutores patrocinio imperatoris Solymanni
commendant. Memhetbeck Baila terramMathy-
uusfetuulde comburit,atqueproterit. Regius ex- H9i SV
ercitus du&ore Ioanne Koczian , in Sclauonia in-
cidit in aduerfarios Turcas , ex quibus magna ex
parce cciditur. Ibi magnificus D. Paulus Bakyth
de Laak , vir eximi bello foftis, cum acerrim -
tra Turcas pugnaret , extinctus eft. Solymannus H99 437 y48 10
imperator lluftrifimum &: clarifimum difeiplin
militaris principem,DominumHieronymu La-
feo,Wayuodam Syradienfem,&c.felicis recorda-
tionis,quem Ferdindus, vt ipfum placarct, Con-
ftantinopolim anno D omini 1 540 miferat , in vin-
culis detinet, (dehuius Lafci illuftfibus &proba-
tifimisactis,PaulusIouius libro 32., Ioannes Slei-
danus libro 13, Andreas Fricius de Reub. in Orat.
de poena homicidij,Roterodamus paflim) fimulqj
auxiliares copias pupillo Ioanni mittit , atque Bu
dam & Pefth occupt. 1541 55* 14
Pefth Ioachimo Brandeburgeni marchione
fruftratentatur. 04 iy42
Eodem anno Hieronymus Lafco , ex veneno
fibiaSolymnoindimiflionecxTurciaadbiben-
duadminiftrato ,moritur : &in bafilicaarcisCra-
couienfishonorificefepelitur.
Turca in Hungariam iterum irruitxaftr Wal-
po,Suklos,Quinquecclefas, Stridonium, aliaque
infignia regni loca capit, & Albam Regalera ex-
pugnat. iH3 tf4 16
Hungari, du&ore illuftriD.Petro Bakyth, bel
lo Saxonico oceupantur. *o8 *6 SS7 \x9
Serenilima princeps Anna, regina Hungarian,
moritur ex partuIoannac,2.7 lanuarij, iJ47Saluris
anno, Praga: fepulta.
Locubc I*
 REGVM VN GAR. m
Locubx Hungariam peruolitant, Sc inficiunt. - Chi- Con- Re
Lewa,Zy thnia,Czabrag, Muran, Sc alia fortalicia di uerf.
expugnata ab excrcitu Ferdinandi regis , impera- ff-
tore fupremo Nicolao comit Salmis , fumma in j5o
" 9
quaque fortuna praftantia confpicuo viro. The-
mefaar,Lippa, Zolnok, Czanad, & qudam alia
caftella, Turca capta Themefuari magnanimus
ille&fortiflimus Stephanus Loflbnczy, Turcica
immanitate periit. 554 5
Exercitus regius, dudoreErafmo Teuffel , que
Hungari Ordeg Matthias nominantin Palaft,alis
Pleflouicz, circa montanas ciuitates, Bafa Her
relt dido , ad internecionem conciditur. in quo
Hungaror acerbiffimo cafu praeter multos rerum
bellicarum inftrudiifimos , reuerdifimus Sc am-
plifllmus pracful, Auguftinus Sbardellatus,antiftes
Vacieniis interiit. 554 m* & 4
Turca vidoria potitus , arcem D regelt, item
Giarmat,Szeczcn,&aliaadiacentialocacapit.
Agria ardiffima obfidione ab AmhatbaTa, Ba
libaffa,Beglerbego, Sc Kafzonbego , fruftra circ-
uenta : propugnantibus fortiter magnificis militi-
bus D.Stephano Dobo, Stephano Mekczey, Ste-
phano Zolthay , Gregorio Literato, & Ioanne Fi-
gedy. Eamhiftoriam.lo.Sambucus diligenter c-
fcriptamedidit. 554 ijji S'i 4
Poft grauiflmam Agri obfidione, totius Chri-
ftianitatis voEointerncij &pacificatores adTur-
cam Byzantium deliguntur,reuerendifimus D.
Anthonius Verantius, epifcopus nunc Agrienfis :
magnifiais Dominus Fiacifcus Zay , Caefareus
CaflTouia: capitaneus. f5i8 IJJ6 567 19
Zygeth arx fruftra Turcicis copiis obfidetur,
propugnante fortiter D. MarcoHoruath. Deea
quoqueD.Ioan.Sambucus.
Serenifimus Sc illutriT. archidux Auftria: &
comes Tyrolis, See. Ferdinandus ,Ferdinan-
d i regis filius , validilfimis copiis pro tpore con-
tradis, in Hunganam defeendit, hoftem aggred>
tur, & cum immortali preclara vidoriae monu
mento reprimit,anno eodem. De his clriflimus
D.Petrus Raymundus Amadonus,Medicinae do-
tor,in ea expeditione phyficus.
Eodem anno Tranflyluani,diuoFerdinando,
rege fuo, ad Ioannem filium regis Ioannis nuper
redudum,deficiunt. iy58 569 31
FerdiKandvs Rom.Hungaria;,Bohemi,
. rex,&c. Imperator Chriftianorum declaratur,
*4 Februarij. W 570 32-
Zakolcza ciuitas igne memorabili coflagrata.
AlbertVs a Lasko,&c. lacobum He-
raclidem Bafilicum Defpotam, in Moldauiam in-
troducit : Sc Alexdrum , eius loci crudelem prin
cipan fuumcj; numerofiffimumexercitum, par-
tia manu, i$ Nouerhb. fundit, fugatque : atque 554 34
I 1 !
 CHRONOLOGIA \
* Con- Re-
regniri ipfui ampimfaum,locpletiffimmjdi- Mu- Chr'v-
erisquc populis feFertifmum>vfque ad vltimos di uerf
fuos trminos vi&rici ma fortitudine adeptum,in- mi
grato Defpot: fubacbim reddit. De hac gloriofa nis
vidoria, Andreas Triceus, Adamus Schroterus,
IoachimusTanrteberger,& alij, copiofius.
$9- Dius Maxim ilianvs II. Romanoru
Imperator Augutiflims , coronatur Prag in re
ge Bohemia:, 16 Septembris , Anno Virgihei par
tus i y 6 z.Francofofti in regem Romanorm,eo-
dem anno , vltimo Nouembris : denique Poibnij, 55*5
in regem Hungariae,die natiuitatis gloriofa; virgi-
m 574

nis Manac. Sequen* die,qui erat 9 Septembris, Se-

renilfima princeps Maria Imperatrix,in HiiDgaro-
rum reginam rite coronatur.
Dignetr Deus dpt.max,huius Chriftianifmi
principis imperium,infuinominisglonam, Chri-
ftianorum falutem atque incrementum, liberati-
onemq; calamitofx&affliclinima; patriae noftra:,
fortunare, & diutifime conferuafe
Defpotafuis Valachisdolo & aftu circumu-
tuSj y Nouemb.occiditur. Dux Demetrius Vifno- 554 574 36
uecius ab eis voca tus, S olymanno vin&us Coftan-
tinopoiimj crudeliifimo mortis genere extinguen
dus traditUr. Intrim loco huius ThomTa , prin
ceps factious falutatur. hic breuiflimo fui regimi-
nis fpacio exacto , ab Alexdro in Ruflia vfq; fuga-
turfac tand Leopoli, primaria Roxolanor vrbe,
iuifuSerenillimi regis Poloniae,capite plecUtur.
Auguftus,pius,flix,pacificus Imperator Chri-
ftianorum , diuus Ferdinandvs,P. P. vitam
fceliciter cum morte commutt Vienna? 1j Iulij,
horafextapomeridiana.Sepclituf PragX
Arces & dominaamplifima,ThokayjZerencz,
tfi6 w 575 37
Zathmar,Erded,Kwar,Bathor, "Wybania, Zen-
dereu, aliq; infignia loca, nomine facratif. Rom.
Caefarez Maieftatis , generali exercituum regni
Hungarian imperatore D. Lzaro de Swendy, c-
filie,prudentia,celeritate ac militari difciplinain-
clyto viro, expugnantur. 7 65 576
Palotha fruftra Budeni Baflaobdetur : rel-
ftente bellicofo viro Georgio Thwry,eius loci ca
pitaneo Carfareo.
Thata& Vefprimiunt perilluftrem Salmis co-
mitem Ecchium,fupremumlaurienfem capitane-
um, 8c. bello &c pace de regno optim meritum,
vi&armis recuperarttur. 55*-* i66 577
Solymannus Turcorum Cxfar ad Hungariarri
vaftandam , quotidianis incurionibus , & rapinis
infetandam,fuoque imperio fubigandam,inre-
gnum propria fu perfonavenit,arcemq^Zygeth
arebffima obidione adoritr, & non abfq; cruen-
tiflimafuorumcde expugrtat.Vbi forti ter, cu bo^
na Hungarca; nobilitatis parte , occubuit heros
perpetua memoria celebrandus , Comes Nicoaus
Zrinio, j1
 REGVM VNGAR. *5f
Ziinio) gnre, opibus, dignitate, nimiqj forti- - Chr't- 'Con* Re-
tudme conftantiailluftris. di uerf gi-
Solymaruuis vioria ifta potimsitnoritur. mi-
Sultan Selim , anno etatis 41 Imperator Turci- nts
cus tredecrms,de domo Othomannica(qiuez66
annos durauit) fucceditpatri,i6 Septembris,anno
codem.
Arx Gyula , Baila: Petano Vezirio deditionem
facit.
Tartar , gens immanitate barbara , fuperioris
Hungarian partes vitra & citraTibifculatdifciir-
runt,pracdas abigunt, omnia flama vaftant, omnis-
que tatis & fexus homines partim cdut , partim
in Cetuitutemperpetuam abducunt.
Maximlianvs Cxfar cum numrofifli-
mo expcditiflmoque Chriftianitatis exercitu ge-
neraliterparato , in regnum Hungarian Komaron
vfque , ad hoftium vim reprimendam , defcendit:
vbi nonfolm regni huius ,fed& totius Chriftia
nitatis propugnacula , contra hoftiles incurfiones
tutatus eft.
Zabathka, Pelfewcz, GombaZzek, KraZria-
hwrka,Gadg,&aliacircumiactiacaftella&ror-
tahcia,per Schwendium expugnata,eodem anno.
Tartari,adiunc~to Turcorum validifllmo muni-
tifimque equitatu,& innmera Ianiczarorum
inultitudine,animis obftinatiflimis arcem Tho-
kay circumueniunt. qitoslacobusRaminger, fide
C militari difciplina confpicus vir, arcis capita-
neus digniffimus , inuicb. animi fortitudine incli-
nauit: confterriatosqueanimiSjpalantes fugauit,
annoeodem.
Georgius Hozzuthothy , nobilitate generis &
animi excellentia vir clariffimus , Sacra: Caefarea*
Maicft. camera: Hungarica: conliliarius, Orator
fliaMaieft.fuperiorianno ad Solymann Byzan
tium miffus, Dei beneficio nobis optatiflm ex
Turcia remittitur , in fine Dccembris, annopras-
di&o.
Z adwar arcem munitiffimam Georgij Bebek,
fide Imperatoria deficientis , Turcisqj adhaeren-
Eis,Schwendius capit. 9 7 57*
Munkacz forti obfidione Cxfarianis, ca
pitaneo Schwendio cinctaj
expugnatur.
*
P I N I S,

-
ILLVSTRISSIMI DOMINI
ALBERTI A LASCO, PALATINI SYRA-
DIEN&C EXHRTATI A MLITS* IN XPE-
ditione MldicajCUrri acobm Baiciirrt Dcfp*
fam in fegnum introduceret, Ann
Domini i 5 6
ntam eacurri ncquc tarn fupcrbam mctem Dij
, immortales dedere mihi* Milites,vt auiditate domindi,in du-
bium Martis difcrimn vos huc,in alienam , & nobis omnibus
prorfus incognita tcrrairijCX patriis fedibus educere,confilium i
h abercm : eque tarn diitiarum cupidam , vtearam ftudioc
vitammeamj&anginem etiam vftrum , periculo obiieere
vellem. Si enim nullum vnquam trifte imperium j in eos quos
mihi natura ubiuguit , exercui:& i cot ditiones , iure hereditario ad me dela-
pfasj parui apud me Temper feci : quis quxfo erit , qui me vel fupcrb afectan-
tem imperia,vel auar ambientem diuitias,aut eTe exiftimet, auf me hue verlie
fe propterea putet ? F a m a , Milites fama atcue immortalitatis ftdim come
pertraxit, vt oblitus quietis domefticas atque vitsepriuata: (qam hitaritum fe-
licem putant , qui fub diuo fomno fe dare inhoneftum exitimant : 8 iniurias
ventorUm,niuis,frigoris,agoriSj inedia: acvigilixfubterfugiunt) vobilcum vni
hue mme conmlerim : iniquiflim i ac crudelillimi tyranni vitam falutemq; per-
fequuturus. Antiqua fcula Herculem non modo laudibus gloria profequu-
fa funt,fed etiam in numerum Deorum immortaliu retulerunt:propterea quod
is contra DiomedemThracum regem (qui carnibus hofpitum , fanguinei-
pforum,equos fuos pafeebat) bellum inftituiTet: deuictumque & in fruir di
fectum, in pabulum prxbuiflet. Philantum quoque , Dryopum regem Apol-
linis Delphici templum violare aufum (Deum hax iniuria fuit) fegno pcliaut,
illudque Melienfibus incolendum dedit. Quod ab eo factum eTe,muti auk-
res funt,non vt regnum affectaretsfedvt & iniuriam Diuorum^hominum den -
quevltmiret,& famam virmtis faai aeternitatirelinqueret. Is animus mihief:, $
Milites. Bellum enimfufcepijglria magis quam diuitiarum aut imperj cupidi-
tate ductus:& fufeepi contra eum,qui nc Diis,nec mortalib u s Vnqafn peper-
eifle videtur : & cui praeterinferendas ihiuriasjac exercendam crudelitatem,m-
hil penfi vfquam eil. Non veretur^ homo omnium qus terra fulinet fcelera-
tiffimus,in dona Dem aaras,in fartguinem autem mortalium cruentas manus
iniicere.Quod enim fanum ab illis auaritia intactummanit ? Taceo homines
ab illo contra ius/asque violenter trucidatos, quorum fanguine hie fluuius -
pc inundauit: cadaueribus autem hae fyluae,haec pratarepleta,& volucres in aere
volitantes paitar func. Hax fua voluptaseft:inconfpebvxorum maritos, ante
oculos liberum parentes vtafpoliare. In hunc modum iufti prineipis officio fe 4
perfungi exiftimat > vbi fana & delubra Deorum fpoliauerit t liberos in prsefen-
tiaparentum trueidauerit, in iuftum a*qu aciniquum faeuierit , neminem nifi
fraudis& candis alicuius rem in fuis repofuerit. Ad quem vindxcandumhz
arbores^a^cernifis^ilitcs^ilapides.quipedibusveitristcrunturjhicfluui-
ustqui equos veftros vosqj metipfospotat,hic locus deniqe,quem oecupaihs,
hi etiam montes* quos cernitis eminere , fi fenfus illis ineflet , confurrcxiflent:o-
tenfur,tam atrocem & crudelem tyranum neququam ferri deber. Qui cum
alienam patriara fraude atuque occupalet, in deliciis id vnum habere videtur,
vt cam fanguine humano confpergat oftendens nimirum , fe hie duertricium'
&peregrinum,non haredem : tyranrtum,nortiuft dominantem eue. Namfi t
patria eilet hare fua,num neceTe haberet,vt patriumfolumita irnmaniterdepo-
pularetur
 EXHORT AT IO AD MILITES.
Jmlaretur ? vtiqj veras hxres, verxhxreditati peperciffet. Silegitimus princeps,
lege agerct: non vi, bona fubditoramoccuparct. Si miras gubernator,iuft ad
fupphcia condemnaxec. Sed non cil ita, Mili tes. fada quenque fua, qualis quif-
q ue r, declarant, &: orbi demonftrant : vt&: hune am ltis liquid dcmonllra-
uerunr , elle illum omnium mortalium iniquiffimum. Videus , qui mihi allt,
Defpotamnobiliflirnnmmobiliirlrnx Sc anriqn i(Il mxfamilia: virum,verum hu-
ius prouincix fucceflorem &hxredem:cuius illefedem&patriam along iam
Js tempore,malis arribus occupait:& contra quem exercitum nunc parauit,
milites coeg i t,vt patria prius fpoliarum,vitanunc criam irla priue t. Ac ego, qui
> ceno icio, apud tyrannum imperatorem , milites metu magis qua m amore im-
peratoris rem agerc:ittapudmeconihmo,criamnumeroiiilimam phalangem,
x . g u am, v b i ad rem verum ue n t , fat i s tmbcllem fore. Qui e ni m prxfentem
meruit, abfentem odit : id quod de militibus fuis cen ubi perfuaderc potelis.
Oderunteum , S non nii inui ti militiam fufeeperune Non eft i taq; qud pau-
citarem veftram refpiciatis,Mi lites : in robore militum,&: bomtatccaux,victo
ria, non in numero hominumconlitit.Et Mace donum regem pama manu ma
gnas copias fu dille , fcimus. Cogitare autem in primis , periculo ingenti maxi
mum prxmium propofitum ele. Torus orbis virrutem veftram , fi cum viceri-
mus,admirabirur,& in caelum teret. Hi autem quos ryrannide, veluti e rauci-
c bus inferorum,in hbertatemeduxcritis,non modo gradas actuxi fun:: fed ti am
omnia fua vobifcum eue communia ex i i1 1 m abunt. Nihil e rit i ta eorum , qubd
non xqu idem ft veftram. Sed quid ego de prxmio dico , S apudvos difiero ?
quinunquamhicpedem intulifletis , G me non fingulari quodam amore profe-
quuri efletis. Itaque vos oro & obleero,li vobis mea falus (qux in eodem cardi-
r. e . : r. quo & veftra,vbiad pradium venrameft,verabitur} fama&i gloria (cu
ius iludi & vos eduxi in han prouinciam , & me ipfum omnibus pene deri-
minibus obieci ) curx eft, oftendats vos eos cue , qui bus nihil xqu ciipiicc,
quam vitam fine gloria & bellicx arris fama tranlegifle : & enitami-
nijVt ego vcftra virture vincam. Nam vt vos meo com-
lio lui litis, ipfe o pe ram dabo

DE TRIBVS SVMMIS IN
IMPER. VIRTVTIBVS GNOMvfi
GENERALES AD INVCTISS. >-
farem Rodolphum II.

I P E nonnuuos caonesBeUator in rmist

Hofies'vt normayfuhijciasjue manu.
Alte animo Ca-jar, Gethicos exfeindefurores,
In rahiemglido verfaque monfirapolo :
ciere Pannonias, cuaque incunabulajeruat
Sic Ptr'ut Pater , grgratus alumnus eris.
QuispotU e melius : cut calum, terra^jretwnve
^Arridcntproprium hoc munus^onusjue canunt ?
Haudnumerofempet decust& 'vicloria confit :
Cauffamouetsjrangitpec7ora, vincit honos.
Pracipuam hanc laudumjgetcm tihinumina tradunt%
Pon atauos ,proauosgbriaque ifia tua elf.
KK.
 '"-" v rrrvi S ""
NiUnimum vertatJicet arfirit ante Cometes,
ulitis aternafub regione minax.
Eil cette cauis qui taliafuitat aptif,
Quiprecibus veniampandet,eritjue Deits.
Si quid in hisnugisfuerit,quodforte mouere,
^ut monuifje queatjujcipe lents opus.
Sum maiora breuiyrebusque quua daturas :
Sis modo Aiacenasulgeat aura rati.

V. Cxi Maiel.Clicntulu
cConf.&Hiftor.

loan. Sambucus*

PRVDENTIA SEV 5CIENTIA REI

MILITARIS, APPARATVSVE.

E v M cum tuts rite timeto.

Intellelus aliorum modice cogito*
Iuftam caujjmfoueto. i
Vbiparuifli, imperato*
Proculpenatibus beato.
vzAmic'ts quafihoflem}his vtamtcum teprobeta*
Honorem virtutumpremium extimato.
Digniora cetate ne concupiito. <
Ingenium>animumque comis habeto.
Euentucaufam3exordiofinemnemetitor*
Verbis dies rerum ne temo.
In aliena cupidius ne inuolato.
Cupidinis morbo nilferuentius duetto*
Resy& occajioprA>eantsnonquuntor.
JSleceitati cum conlio mariumporgito*
Infubitis aberrationes vitato*
Non pvtARAm, numquam dicitot
Vim^tjemperin metufis3nefacito.
Adihtem legito3non emito*
^Annona tempore abundato.
Reifrumentarifuffocationemcafligatoi
Feedera cum remotispacifcitor.
Pacla,& conuenta eolito. x
Domi morborum mala ante curato*
Bellumfeditione optabiliusfcito*
Confilia multorumfugito.
Imperita multitudini rariusruito.
Eandem ad deteriora paratam ne obliuifcitdr,
Dolurtt
 IMPERA! 9
virtuti,fidloco,aquato. .
Patriam ciuibus tuetor.
vi
^Aduentitiosproxume amato.
Fortunam culpam habere ne queritot.
frtutemptefortunaficlator.
Semel infamesfaclos atceto.
Velingtatos liquando laudato.
Idneos mage, quam charos deligit.
Aduerfd diu tecum ne coquito,
Clajjem terrjoanc illa obtineii
Externos prouentus re familiarifuppleto. .
^Alienis neruis,&poicitis bella ne confcifcitt
Ex rumore nilflatuito.
Triumphaturus agrumanteuortitt
Metu t adularter nefinito.
Maleficio moduntfiatuitt
Nil, ni ticeat, libere tibi adfuefcit.
Qua rediturus es, mlvafiato.
Domi quid in omnes euentus habeto.
SubditosJape luflrato, cenfetve.
Quibufuu animum leuiter ne contrahitt
F R T v N JE femper memento.
Gregario tefamiliarius nepropinato.
Vacawnes venales auetfuncat.
Quoddiufuffecerit,per licentiam neprodigit<
Retine quidpotius, quam totumperdito.
Confilia cum paucis inita,multis expedito.
Numero fummam ne tribuno.
Pnarum metum' addefe'tonem lubricumfcitt
Quos tueris^ti confienti amato.
Caut, rarove tribunis diffidito.
Militemfine vxore ejjepatitor.
Emritos confultation nepriuato.
Fortiorem,nifi'biciriorum animo explofato,ne laceit.-
Paucos,ac fecurosfines comprendito.
Proxum*fiammfuccurrito.
Ampiapedetentim, afigufia celeriter vrgetf
I v s gentium nevilaio.
Vimadperjuadendumpoideto.
Quiduis, quam vec1igalis,efficitoifi

\ \f
\
H* VIRVf
CASTRA SEV VIRTVS; ET
AVTORITAS, &C.

A Sociorum teflisynifihyemisperfugio, abinetol

Exercitumeueritate contineto.
Itinera certapracribito.
Eorundem motus & molimina celat.
Diidium in hoibuserito.
Impoibilia ne molitor.
Autoritatem virtute, hanc illapraatt
Fama opinione cogito,non modo terretoi I
Plus milite,quam hoe,timetort
In alieno caflra meditator.
Eorundem,vtvrbiumyformam quadratam laudato.
Extra eapro latisfois & vao velites locato.
Premium nongeneris,Jed virtutis eflo.
Mercenarios largitionibus obringito.
Tui contemptu cnela difficilioraforc crditai
Loca munita copios anteponito.
Caflra lata aquationi, ggeflui accommodato.
Deliberaones in manwusponitOi
Ediaferio>ne vilefiant, afjkrito.
Secundis aquisy &fyluisgaudet.
Si hoflis alitor,aqu4S deciduas deciinato.
Edita edit'isjoumilia paribus uexato.
Quapalmjunt, opportunitati captand antefcrtOt
In hybernisaftiua comprate.
Quouis modoquampralioJooflem compeitot
Ad opus lixts & machinis te inflruitOi
Hoflem incco deflituereatagito.
Nauibus ad iungendas ripas abundato.
Domi antea diordibusSorts cautevtitot.
Cafiris opimis interim ceditoj& egentem concipitot
Flumen traijeere, minus vt elabaturuinetot
Obpaucos velites vniuer ne mijeeto*
Seditiones ilicet deleto*
Leuiores mora caftigat.
Signapropraetoriofigito.
Qui eapropbanat,eum multat.
Ob contumaciamlus milespleuitt*
Cohortes crebro alloquitor.
Fecialeslidos auegato,
Pnam adpaucos, admultos exemplum ext endito.
Exercitaoneseriis ne capeito.
Sorda
 I M T. *4i
ordesprocula cafiris amouentor.
Afilitem animi ergo longius euagariprohibeto.
Si 'viribus diffidasmijos ne admittito.
^Ante ignemfumum nefufcitato.
Obfejjus arcana ne aeri quidem creditOi
Qui linguam variantJufyendito.
Viens vbi coaluit,ne rejricato.
Metum velgrauempremitOi
herum ne delinquito.
Lotis afyeris ac defertis tuosfolator.
^dviHoriam anguflias & vafiitatesfugit.
Aiilitem ociofum nefufiineto.
Su>icione nil infelicius arbitrator. *
Fideles3nonperfidiafirenuosfoueto.
Auneris oblitumflatione amoucto.
Recentibus excubiascommitiito.
Quo vinequis ,artefaltem irrepfatt
J-Joflem,ne roboretur',fatigato.
Injomnia concocla ne bernito.
Crapulam , talos tolito.
Cliyfilive hoem infuetum, mora frangti
InduciiSy f>e ptis ne languefeito.
Rebus debilitat'is ipfa mala,non remedia dijfertOi
Tejieras aliquando,fignaqu mutato.
Inducios vicinis rarojpacem diitts conceditot
Fidem hofii, nificrefceretjruato.
De abfentibus maiora 'vulgari notato.
In malo ciuilifingulorUm audaciam vitato.
In plus militi,quam duci licere memento
Largis exmetupromiis nefidito.
Vindiftam citra damnum verfito.
Ojfenfas Dei,publicve aujjaperfequitor.
Impedimenta in 'via retro,in periclis media concludito
Pugnam >e potiundiy nonfame aggreditor.

FELICITAS SEV CON-

GRESSYS, od

T luftis vi opprimi turpe ne ducit

Nilarduum numini cenfeto.
Dies afirave occfioni neprferi.
Mori, quam turpiterfiiperejjemauulti
Euitum indagine viasaperitoi
Prior aciem ordinato
9Ai V I T V T E S
Miexpertosproduct.
Signifierum in medio locate.
Sifcalis euadit3primum mittito.
Hoempriot3potis3adoritor.
tarnen tutam nepracipitat,
Hoflem ne contemnito.
Stratagemataparibus eludito.
Ordinum contiumgregarium celata.
SipotiSy infidiis inuaditotacpremito.
lnfenfos3fiprofiugiant3ne curato.
Sie quid confundaspro>icito.
Tironibus aliquandoflontem pertentato.
CongrejfuruSituos ne difirahito.
Grandibus terretOyparuuii machinis conficito*
De viafejjosflatim ne inruito.
Globatosfuge3 dmi ne coeant,dijj>alato.
Lajjos difdant3a pugna arceto.
KecentepotiUJupcCi quam territosreuocato*
Sufbelos emittito, redituYosc excludito.
Superflues extraaciem habeto.
Poflerioribus mage3quam confligentibus terreto.
Tormenta editiore lococelante aciem dulato.
Vtmiadelatorum1rvtiJcelcrajnuijafunt04
Vedes inplano feflito.
Si tormenta deflnt3 te equite tegito.
Pedites locis dens,equites laxisflatuito.
Eojdem circa cataphraElos imperato.
Vbiminus periculijinfi'ome cogito,
Vndiq3 denjus terga, fronten, latusque ipfe tuetor.
quis celeribus quidcommouet*
Sape commouendo hofiem minuito.
Inplano eques,ambagibus pedes agito.
Imperator irtdextrojnter equite,peditestquandoque mdius eflo.-
Graues latere equis munitifquntor*
Sians tuttory robuioribus latera qUatito.
Ailles debilior cornu debilius infefiato.
Pedes cuneoet, aut in cuneumforce ruito.
lmbelles^Tfu>ec7os in medio coigito.
Quospromiu corrUmpis,pra>bitor ne maneto*
Sipotis,aciem vet'faulemformato.
TrgonaopUij'vti quddreSj-accurato,
feiern humiliorfecuS,aquus3aqu moderator.
Vniuerfos cuius impeipoe,quamngulosviiariJcito*
Equis circumuentus,pedes remgerito.
Firmier
 M P E R A i 54)
firmior comimtstdebilior eminuspugnat*
vlrmavelinietaJtmeliordyCdpeito.
Fundsfogittisi hafiis}fiorpionibus mito.
Subpugnam in ordine nilmoueto.
Equitigraui expeditum mifceto.
Ab alaycornvefinifiro nefiufiraton
Triariis cum accenfisrelicjuum permittito*
Clamores,ni extreme decernis,inhibeto.
Fugituros ad angufliaspellito.
Fugatos leuibus infiquitor.
Deditioni,fi velaries fuerit admotus, conniuta.
Fugatus ip,adprimaycundaue rdito.
Vifubieftosocio torpejcerefinito.
Fracli Tyrannuli ne hijcant, cohibeto.
Qua expugnai ad ignauiam ne deleto.
Antiguospofjeores loco nefacile traducito.
Terr motu conuulfapratergreditor.
v I v s Hjirtutifortuna^ viloriaparcit*
Locacrat&publ. priuis nepouito.
Qua aty auar totiuntttu ne qu'idem adilicito.
Sceleratum, vt dits inuifium3 velab arts auellito.
Fidem in viloris libdine ne infinuato.
Superaw nouaprfiia imponito.
Adiliti congium,donatiua largitor.
lus haft,flionem ne toito.
Ob qufiumnoxios minime laxato.
FJoi cfos ne recufato.
Quos defideras,humandos dato,
Finem laboribus tuts definite.
Rebusgeftis pacem, pofieros intuetor.
Famam integram tranfdito.
Quod vegetus obtinuifii3 lafjus neperdit.
Viuusvtipartisfiuare, adnititor.
His Flix Imperator nominator^

FINIS.
 RERVM IN HISCE BON.
FIN! DCADIBVS T CETERIS
NOtATV DIGNORVM I N D E Xj
epitomes vicem preftans*
A VngariaRex pag. 1 8p ,*uerfu 47. Kjiadarius AtiU filius 105,3. 88ptp. m
** 841,8. Eins bellum cum PetroR.ejr editionecafus 107^38
Henr.Imp. 1 ,, ij>2,i( yyilamannicum bellum,einsj, eaufie 585,1
abacusprecioss 60 s,si. 730,20 \_Alamannorum bellum tn Vngaros 25p,23
^barisphilofophia caufaperegrinatus $,51 \_Alamannorum Budsfiditto 410,10
xyiba-ytyyarienfisconuentut 26,45 K^lanorum Wriusfr Scythiafacinord 3 1,4,
Kjbfyrtij contutor 87,42 0
i^chtUia capta 622,33 Filarieus Gotborurn rex crtus 43,6. fe-
\^Acieruminruc~lio 643,2p des ab Honorio poftulat 43,28,50. Ro
\jdalbertus dux AufirU 203,12 ma Occupt 44,1p. mortuns tnfluuijaU
Adalberti Boemid antlitis vitd,cuius opera ueofepelttur, :bid. 40
Geyfa ad Fugaros conuertendos v[us 167, Alba Graca ' ofeffa, ejr de-
46i feregrinatio in Prutam,ejr marty- fenfa 488,36. alia eiufdem oppugnatid
riuminLiuonia *7*>i* 2O.38. 210,32
Adamitarum harefis 38 ,.8 so,i6 Alba luliametropolis 6,23. 26,52. Eiuscon-
Adtuga Polonia- regina, Lituauiaprtncipi co- ditor 134,47
iugatd 3St,t4 ^lba Regia Sigifmundo R. dono data 40
Adogiupopuli 1,36 38. Maximiliano expgnala 687, 16.
Adotnus Longobardorum rex Pannonias in- ab Fngarisoppugnata" recepta 6p6,io,
greditur ti 2,32 *P7**St
Adoloaldus Longobardorum rex dclartur Alba- regdlis conditor 134,33. filiea a
120,48. abdicatur 122,14,17 Stephano R.condita ijp,47. &dMdtth
AEgypti/ScythisvicJi 28,47 Coruino iuftaurata 180,14. adtficmm
AEmyltanus'Myfid prafefus Imperium in- 632,49
uadit 36,3 Alba cur tot in Vngaria 23,38
AEneas Syluius 47&,S2' Albanerum regio,mores & nominis ratio 17i
AEftusgrauitmus 261,2p 36
Aetijpatricijorigo 867 ,47. fugainHun- Albens balica a Carolo regeexornat 31Si
gariam 868,3. apudTheodoric R.ora 6. incendio conflagrat, bid-
tio 868,34. oratio adTrafimundu S74, ^.Albens conuentus 23,2p
ii. interitus U7SJ3- videEcius. Albericus Httruri* princeps Sardeems eLa-
Agathyrfi 2,43 tipellit i$5,4
Agilulpbus Taurinenum dux 1 18,38t ton- Albertus Auftrid dux Morauia donatur 2\
gobardorumrex declaratur 11p, 8. f- 42. parre recufantem domat 3$ ,34t
dus eu Fnnis" Francis init xip,4,4j. rex & Imperator foceri fuafu aluiatut
bit i 22,12 406,3s. primum Vngri, dein
Agilulphilius 120,33. filia capta 120, i 2. Boemia R. creaiur 4,8, S4. 8sotsti
reddita, ibid.43 Praga corohaiur 412,12. fit cldudus413i
Agues Henrici I II. Imp. vxor ipfi 8* im- 23. EiusexpeditioBoemica 41 1 , 10,53.
periumprofilio adminiftrat 203,1$ Turcica 413,37. obitus ex dyfenterid
Agrandus dux Spoletanus 130,48 414,26
AgriaVrbs 4,6 Albertus Bauaria rexBoemrttm regnu ob-
AgrUtus 7pi, 48, prafefiorum cur ejr latumabnuit 420,50.421,0
Jolicitudo7p3,. obfidio7P$,i8. lib Albertus Brdndeburgefts Alberti Vng. R. au-
rtio 802,10 xilidriui 4t2,45. 413,15
Agyienfiumfidesejrconfiantid 477,43 ^Albertus Poionorurn regis F. bellum mottet
y^iio BeneuentanusduxSclau'isdbtrunca- infratremVngari*R.672,i8. cumeo-
tui i 23,3 i dem ingratiam redit 675,36. aftra itt
I
 INDEX
t>anubij ripaponit 675,1. paitisnoat jfu de vlcifcenda perfidia 464,7. exte.
684,16. facet denuopetit 69 2,7. ter- ditto in Coruinu 470,4.^ vtcloriacru-
tiotnarmis contrafratrem 697^5,50. '^4472,50.474,49. obitus 486,3$
viclusfugit 701, 42 Anacharfisphilofophus 9,51. vnus Gra-
Alberti Lajeo exhortatio ad milites 936,1 cia/apientibus io,t
Albricus Pragenfis epife. ingniter auarus ^Anacletus antipapa 258,37
386,28 Anaphritusjpefuafrufiratuscaditur126,32
Albuinusfirenuus iuuenis,rex Longobardo- i^Anaflafius imperto pulfus 1 28,49
rum 113,29. primitmGepidas,moxGo- Andreas CaroliVng.regisF.Ludouictfrater
thosadoritur 113,43. Panoniis emigrat 310,45. in Apuliamadjpregni mijjus,i
114,38. Italtamingre(ptFenetiamdr Roberto R. adoptatur 322,31, 53. Pont.
Foroiulianos occupt 115,11. coiugisin- Rom.folicttat pro corona 327,43. pacta
fidi'isinteremptus i 16,3 pecunia coronalur 329,2,24. Jericob-
Alcinumeuerfum 9**15 qutonecatur 333,20
Aleco Bulgarorum dux Italia partem impe- Andreas cu Bela ejr Leuentafratrib. D. Sie-
trat 126,43 phani regis monitutnfidiasfugtt 18 5,49
Alexander dux Lituania 728,44 Andreas ejrLeuenta pro explorai onb.capti
Alexanderpom. max. 2065 1 94,33. adregnumVngariareuocaaiur
Alexander 11 1. papa 265,17 195,16. 841,43. Eorumediclaethmca
Alexander Scyihasfuperat 3,5 f 95,42. parentes 98,9
Alexander falachia dux Lodouico regi (up- Andreas x.rexVngaria 842,3. renumit
flex 327,9 197,43
Alexandria vrbs 14,18,47. 16,45. Ptole- Andrea 1. regis bella cumfinitimis 198,12.
maoExopolis, ib.33 199,1. bellum . in.. &feu\s
Alexiagyripop. 22,8 19 9,3 5. dttdiumcumBeufratre,cr
Alexius puer VenetorumGauorum^auxiliu optiohuicdata 201,28. beUumcumhx
implort 274,35 fratre2 0 2j6.ediclumChriuai971
Alibechicladesejrfuga 612,21.615,4,51. 45. vxor 199,28. obitus 202, $5
706,29. infamia 7^,48 Andreas . rex Vngaria 277,55.84^,48.
Almericus Hierofolym.R. 265,36 Emericofratriregnuerifereftudet 27s,
Almus Geyft F. regno legatofratri maiori ce- 48. imperatorpera expeduionis deca-
dit 232,40, 54.fitfupplex 244,52. vena- ralur 278.42. Damtataobfidet 280,27.
tioni deditus 245,8. fratris tndtasfugit face iniquis coditontbus SoUl.no impe-
245,26 38. eidem retoneiltatur 246.1, trata in Vngariam redit 283,33, }8,45.
2 3 . excacatur,tb.2 5 . Confiantius dtcus Hefienfis principes filia in vxorcm ductt
* 251,45 306,29. obit 286,20. Eiusliberi 278,5
%^4lmusVngarorumdux 835.54 Andreas ui.rexFngarU 307,12.845,33.
y^dlmiduc'is genus cjr profapia 13 2,46, $ 2. duxjdutatitr 306,23. curVenetus diclus
836,3 3<>7,8. Eiusorigo 306,27. expeduioin
x^Alopecia infula 13,50 Auflriam3 0 7,i 9. obilus 313,37
\^4lcio Rofemburgens 396,28 Andreas kircher 47 9,50
Amalarum morts &excidium 32,26.33,37 \_Andreas taurinefis 436,33
AmantiumexemplummemorabiU 407 ,43 Andreas Vaiuoda regni Apulia prafeelus
Ama'^onumorigo,resgeflaejr regina 30,8 338,52
K^Ambulachus Saracenorum rex 147, \_Jnianus epifc. Aureliana vrbis liberator,
K_An>h.ttBaJfi 809,28 eisfymiracnla 60,36
Amphriins 0 b defeciHone oculis aptus 1 27, i^fntespop. 21,43
43 Antharis Flauius Longobardorum rex 117,
Amurthesprimus Turcaruimperator376% 47. Antheriana Longobardoru tmperij
37. inMyfixDeotemmouet 476,13 terminumflattut nS,$2. Bauanci
Amuraibis Turcar imp. expeditio in Corui- fillam in vxorepetit 118,2 6. 'veneno -
ni 440,37. UgatioadVladiflau fttmttur 1 9,3
Vngarta R.44$,jf. paxcum Vladiflao y^An tlochia conditor 16,50. dcditioinex-
RegC4$6,26. expeditio tnChriftianos per- pedittone(acra 36,25
turos - Victoria 462,19. verba ad Chri- x^dntonii Bo.aduentus ad CMatthiar R.
citer
 IN BON F I N I V M.
twjj/cripta 63 6,4 1 . tpigramma 63 2, fitlit 62,47.63,22. acies inftrttitin cam-
/ 6. [cripta 704,22. liber depdicata co- pis Catalaunicts milites^ hortatur 64,
iugali 583,2. liber dearchiteclura 633,37 i 3,3 5- cum hoftibus concurrtt 66,49.
^Antonius ruicorum duelor 401,10 fan61is viris(ape vielus 71,3. Gallias va -
^Aperiafcium dptum 437,32 fiat 73,30.79,ii.inTuringiamfe rectpii
\^quamira natura 5 84,5,23. inpatriam je confert,vbt quin
x^Aquileia ab Aula triennio obfejfa 90,3$. quennium moratttr 85,5. Italum adori
883,10. capta 92,7.884,26 turusprius maritimam Adriatictfinus 0-
x^Aquileiafitus 89,47. ortus 9,24 ram expugna1 8 5,48. in Iapygiam caftra
Aquileienfiufides 90,29. rategema 92,46 mouet 88,36. Aquileiamobjidet , ejr ex-
i^AraFlauiana Vienna 7,27 pugnat 90,35. Padua euerttt 94,4. Me-
Aragonij legatiadeomitia Vngarica 661,14 diolanum auaritia aftuans diriptt 98,4p.
KyirgcntinaabAtilaoccupata^rbisfynome Honoria Valentihiani ororis comugiunt
mutatum s S,3s,41. cur Strasburg dida petit 104,10. fiagelliim Dei dtus 869,35
838,27.867,11 AtilaresgeftaS 38,1 0 .8 s 5,5 3 .atas 10 5,8'.
argentina adesjacr ab Henr. il Imp.in- 888,14. arrogansdtclum 875,41 . artes
ttuta 17 $, 5 4 ad Imp. Rom.euertendum 5 f,7.duguriu
\_Arichis Beneuentanorum dux 120,1 1 ex aconits 91,45. clementta infugtemes
Arima%xus Sogdianus ab Alexandre viflus colonos , & mulierculam proltbus onera-
15,8 tam S76,2o.conuentusm Turmgta 880,
Aripertm Longobardorumrex 124,13 . cum 1 4. corporis ejr animi habitus 49,1* 51,
Longobardorum rege confltgit 127, 5 5 . 15.86 5,5. defperatio post cladem Qata-
inTtcinoamnemergitur 128,40 launicam 67,31. 873,38. exercitus 51,49.
^Arioldus L ongobardorum rex 122,18 86 5,24. gladtus 49,16. 865,39. infignia
xjiriulphusSpoletanus dux D. Sabini auxi- ejrinfcriptto tndtplomatisvfitata 52,6,
lium expertas 11 9 , 5 1 8. 838,16.865,54. legattadAettuSjo,
xjirneides dux ab Vnnis fus $2,41 ii.adTheodoricR. 868,25. oratio ad
x^rnoldus Bauarit dux,Italtrexfalutatu* ducesfuosreuerfuri ex Italia in Hungaria
iS7,3* 886,51. oratio admilites 870,34. 873,
y^frnulpbus Bauarus Conrado Imp. rebella 18. 88 1 ,3 1.fauitiainSalonenfes 87i3 1,
ad Pagaros eofugtt 156,26. Henrico Caf. veredarij 881,4. vicus pracellens 51,2 .
reconctliatur J 57,7 exitusterrtbtlU i 4,47 . 862,5. 887,46.
Arnnlphus Imp. phthiriaft interit 152,29 exequi ^ 5.2
^Arpadus Vnnorum dux 132,45. Panno- Atilam Roma obfidione duces dehortaniur
niasinuadit 134,2 too, 10. item Leo ponttfex 101,4
x^iruenfisconuentus 0,43 guares vndefic dtclt 1 31,50. prius Pant,
Afellusmortuus, in vitamreuocatus 73,9 post Bauartdtcli 11 3,42. 131,53
Ajjandriopusinlflhmo 12,49 K^Auarum excidij canfa 22,20
Aftricus virfanclus>ad Rom.pont, legatus Auarusattro in os infufo rtecatus 402,25
D.Stepbano 174,21,40 Auerja obfeto & deditio 338,20,40
x^Aftulphus Longobardorum rex clo tac!us Augufta VmdelicorUab Vagaris obfejfa 158,
i} 1,9,2$ 29
AtatdphusVigotharum rex Hifpanias do- Auguftus CafAquileienfiureftitutr 90,3 i
mit'ts Fandalis occupt 44,4 $ i^Aulkorttm auaritia tuduta differri Jolent
t^Atbalaricus Italia rex 111,16,31 329,3
/hhanarituSGotborum rexChrifiianos in- Auranx Prior loanni Coruinofauet 665,36,
(eEtatur 41,44. ByTantuobit 42,13 capitur 727,45. interit f 30,44
Ailamus,Tartarorumdux 33", 16 Aurelianavrbts obfidio ab Aula 60,9. 868,20
AtilaHunnorum R. 48,5t. 865,2. gratiasa- Aujprandus Longobardorurex 127, 5 2. ad
gitpro oblato regno 4 9,33. Romanaspr- Bauarorumducenifugit 128,6. Italtam
uincias adoritur 52,11,26.ftatre obtrun- tmtadit^egnum^LongobardoruaJJequi-
catfatfumftpro condone dfendit 53,3>, tUf 128,35
2 0 . lllyricum,Gcrmaniam,Heluetiam r (yiufta obfejfa ejr euerfa 393,4, 14
allias vaftat 58,17. 866, 5 3 . eremitam i^AuftraUs ab Imperatore defcium 479,35
& amaices de beut at.iLumci exit ca- s^iuralium Boemorumdiffenfio 211f
LL if
 INDEX
Auria Trid. Imp. reituta 600,7 Beatrix MatthU R. vidua , Vladiai matrh
AurUlaus 588,6. Jitut S9h4 monium expetit 684,1,.694,40.702^
Auria ducum origo 63,50 42. Eiusvirtutes 582,53
Auriacum bellum 645,13 Beglerbekus 8 088
Auriaci belli caufa 607,6 Bekefienfisconuentus 26,18
"DA a i s Sarmatarum rex Theodori- Bela 1 . Andrea R.fiater in Poloniafugit ip4,
*-* obtruncatus 109,13 p.pro Meonefingulare certainejubit,ib.
Bdchtcnfisconuentus 26,24. ip. reduxin Vngaria ipp,10. rex Vngaria
Batira cedonurn imperio fubdita 16,33 approbatus Chrtiana religionem rei-
Baclrianipop. 16,2t tuit 203,31,55. 84 2,32. Ems alterafuga
Baiazethes Turcorum imperatorcJWyfiam inPolonia,ejr bellum cumfratre 202,21.
inuadit 377tS decreta de rerum preciis & argento 203,
Balamirus Vnnoru rex Ofirogothasuperat 38. vxorefr liberi 194,31. obitus 204,
40,43 30
Balduinuf 1 1. Hierofolyma rex 253,42 Belau.Cacus,rexVngarorumcreatur2S4,
Balduinus iv . Hierofolymitanus R. 262,12. 26. 844,18.a Colomanno txcacatus 246,
263,2t 30. Stephano 11. adoptatus 2 s 2,1,12.
BaltaGothisquid 43,p Eius vxor 252,22.lber1 254 ,4 o .tnfignia
Ban Geyft regis auunculus 260,53 dicla 254, 48,5 5 . bellum in Rutenos
anbanm regno Vngaria ab x^Andrea . ejrPolonos 25 5, 32. cacitos vxoris (uajit
pr&feclui 27 p, p. obillatu vxori dedecus vindicata 255,8. temulentia&malain-
regina interimit ,ejr regem iudtcepou- deorta 258,12. obitus, tbid.
lat2jp,p. regis iudicio abfoluitur 284,12 Bela ni. VngarU rex eligitur 270,20.844,
annon Pannoniaprimusprinceps 834,40 3 6 .primuspetitionum ejrprecumfirmu-
Bannonia nfula 3,24 lasinftitutt 270,40
Barauienfis contientus 23,17 BeLe ni. expeditio inDalmatiam cotra V
Barbara Sigifmundi R. ont ob noua confi netos 271,32. fiueritas tnfacmorofos
lia cuodiatradita 405,15,41. liberata 270,36. interitus 273, s
410,5 (*7>'7 Bela 1 1 1 1. VngarU rex 286,32.845,4. bel-
Barbara imperatric'ts impudicitia ejr So'w luminTartarosfufctptt 2,2 ,$3. cum
Bartholomus uinquecclefienfis anties Tarlaris congreffurus exercitum dejer.t
296,4 2 9 5,1 4, 5 3 . Aurtaduct ingentempccu-
Bartholomus Camod 725,32 niam numerare cogttur 2p7, 5. Cuma-
Bardyllus 34,53 nos hojpilio exciptt , vndefibt maximam
Barfienfisconuentus 26,3/ conflauit inuidiam 2po,ji,44. 2pi,S.
Bafilea Sigifmundusprincepspacem cum A- in Dalmattamfugit 300,1 p. tn Vtiga-
ttlainit 58,30 riam redit 301,15. exercitum ductt i
Safilienfisnodus indicia 3 p5, 42. qua Boe- Auriaductm 30 1,33. in Boemico bu
mis indulfertt 403,43 lo caditur,ac tandem obit 3 2,17, 5
Baffeorum Turcicorum dignitas 440,50 Bel* mi. vxor liberi 302,4*
Baernapop. 11,23 Belgradum 761,3p
Bathavicus 23,23 Bellifarius Romam capit 112,12. centra Go-
Bathonis Pannoniorum regis fubditi 20,52 thos mius 111,41
Bathor Opos praclaro facinore infignis 208, Bellum ciuile inter Vngaros 424,46
1$ Bellum inter Vngaros (-Trancos *37, 37<
Bathoreorumfamilia 5,13 139,16,37
Bathus Tartarorum rex in Vngaria irrum- Bellt indtcendiformula $92,38
F* t 293,8,15,34 Bendegiczpater AtiU 88p,z6
BauariaaquibusficdiEla 115,2 5. ohm Vin- Benedicluspont. max. 115,17
delicia appellata #9,53 Benedictus Rufuslrffyluana nouitatis au
Bauariadinternecionemcxfi 1 ip,34. Vn- er 542,51- 546,25
garos adfocietatem bellt inuitant contra. BenedicJi cnobium in Cafino monte Lon-
CarolumM. 37,53 gobardisfioliatum 120, p
Bandetes Hunnus #55 BenenentumaSaracen'isincenfum 156,4c
Bascar adusFalachus 320,18,27 Beregens conuentus 26,2s
Ben..-
 IN BON flNIVM.
Xerengarius Italiaprinceps 15 2,16. ab Vn- BoijaDacisdeleti o,tf
garisprofligatur 153,54-. maierum oti- Bolefiaus ni. Boemia dux 192,48
ouficeltor i s 6,15 Bomfacij vin.anathema in Vngatos 315,1
Berengarius . Italia rex 156,31. regno Boremundus Gothus 46,23
rieftus Vngaroru opemimplorat 157,23 Borichus adulterinas Colomanni filius 245,
Berengarius \w.in Italum redit 157,45. 47- Vngartam tnuadtt 2 55,40 . inpra-
ab Othone cum filiofuper 160,$. 161,2 lio fuis cafisfugatur 257,34. EiusfortU'
Sergomi opp. origo 96,18 na extrema ejr exitus 263,28
Bernardus Clarauallenfis Abbat 261,35 Borifihenesfl. . 2,30.11,7
Bernardas Italia rex fecuribuscafus 148, Borfius Eftenfis 569,48
Borjodienfisconuentus 26,13
Berofus Agyptius a Scythisfugatut 2 8 ,48 Bor(us Comes rex dclartus exilio punitur
Bertharitui regnofugiens Gallosin Logobar- 252,36
doscocitatJ24, 1 s ,54. Garimbaldo re- Boina Lodouico regit ebellis 348,36
gnum aufert 126,52 offenenfis clades 397,30
Befienorum pugna cu Salomone rege 220,1$ Boianotto 330,38
Befit in Vngartam irrumpunt 1 81,4 Bofporietumquotadiorum 12,24
Bezen Rutenorum dux 249,42 Bothondi Vngari monomachia cum gigante
Bibliotheca $95,19.631,40 Graco 159,13
Bigaabhominibuspra iumentorum inopia Bratiauia 558,1. vide Vratiauia.
traft* 306,13 Bratiauienumfides in Matth.R. 570,44
Bihorienftsconuentus 26,16 Bratiaus Boemia princeps ftatrisfauitiam
Bladifiaus Boemus regali dignitate donatus fugit 198,20
247,53 Bratiaus Boemus Auftralesfundit 211 ,3/
Blafius Forgach Caroluregem cadit364,41 . Bratiaus primus Boemia Polonia% rex de-
365,1,10. pcenasluit 367,27 claratus 212,24
Blafius PodmamczMi 5 39, if Bratiaus Morauia dux, Boemia ducaiuafi
Blafius rebellU 400,50 fequitur 207,23
BledaAttiUfrater 855,54. vide Buda. BrixiaabVnnispopulata 96,31
Blondi error 276,53. vanitas 226,13 BrodaTcuthomca 390,50.391,16
Bodroghienfisconuentus 26,25 Brunna Pragenfibus expugnata 390,47
Boemta regnufit 247,4 0. in ducatum re<- Brunnenfes Matth.R.obfequiumpollicentur
cidit 248^8 5S5,iS
Bocmiqualei $52,35.60 5,6 Buda AtiUfiater, regni confors 52,23. ab
Boemi in Vngariamirrupentes repret 208, Atilainterfeftus 53,3-88 0,33
10 Budaarx 880,49
BoemorumadCafaremdefeftio 440,10.fa- Buda alias Ofen 880,50. Jedes regia in Vn
ciio deregiseleftione 415,5. 418,13.420, garia 27,34
.37. legatio ad Imperatorem,deredden- Buda vetus ejrnoua Budinisdifta 24,10
doLadtao 478,49. legatiopro regis e- Buda vetus,olim Legio Germanica 182,5. i
leftione 661,21. legatio adVladiaum Carolo LM.obfeJJ 141,29
732,47 Buda templum D.Stephano rege inchoatu,
BoemorumcjrAuraliumdienfio 211,37 Ladtfiaopcrfeftum 182,4. D. virgint
BoemicaexpeditioprincipuGermania 395,3 ades Geyfa & Ladiflao condita 22 0 ,10
Boemicacomitia 559,32 Buda legatifceleratitmumfacinus 1 85,32,
Boemicafiaternitates ex Vngaria riefta 519, pna 189,5 s
48.524,5,29. 528,21,53.539,9. 541,7 Budenfisfiditio 410,10
Boemici regni competitores 5 4,20 Budinumfuccenfum 477,3
Boemicum bellum 4S,4i Bulgari Auarm habitum vfurpant 22,13.
Boemtcum bellum aduerfus Georgiu regem UMyfias occuparunt 22,5. Italiaregio-
548,38. 553,43 nincolunt 126,45. Conftantino Imp.
Boemundus Antiochiaprinceps 253,1a profiigati 137,9. * Lud. pio reprei 149,
Boetius exilio mulftatus, detnde reuocatus 29. catholicafidei dogmata recipiut 151,
occiditur 111,22 15. Vngarorum tributary 1 55.aD.
Bogdan Valachorumprinceps 350 ,53 Stephanofufi 181,34
IL ij
 I N D X
Bulgaria Vngaris tributariafaB 303,20. ab Vngaris rex ceprobatur if, $'-. Caht
rebellis a Lodo i regeadfidem redacta P.Vngari* regem conituit 321,47
Carolus UHartelli F. Vngari* regno potttus
Bulgaria termini 44Pi2 7 307,3i,43-309,9-S4f,S*- Eiusorigt
Burgundia in im Imperij concedit 188,55 307,38. vxor&liberi 310,23. 3*7>5i*
BurgundionesolimVandali 21,31 318,2,9,11,15,30,45- 321,41-
Burgundionum origo 38,34 Caroli Vngari* regie bellum cum^Matth
Byzetiaus Boiemus dux 1 93,49,53 principe 317,1 4. pietas & religio318,6,
CA d a N Tartarorum rex Rodanam ex- 16.319,52. periculum familiari 319,
pugnat- 293,22. Varadinum occupt 3. expeditioinValachos 320,10. flui
97,40. Croaciam ejr vtram% Myfiam de Neapolitano regno Andre* F. cofequen
populatur 300,21 d032i,44. 322,28. Vijfegradfnfispa-
Calceorumfole* comefi 138,38 ficatio cum vicinisprinctptbus 323,23.
Callimachuspoeta 45,32 munificentia inexteros principes 324,3.
CabioannesGrac. Imp. 2 54,1 6 obitus 324,49
Camarienfisconuentus 2 5,1 7 Carolus Paruus rex Neapolitanus 353,8.
Ca mpus Merul* 471,1 9 Proceribus Vngari* euocatur ad regnum
CandolusGal/is pont. max. creatut 2o6,i6 356,16. neglect0 vxoris confilio tn Vn-
Canidij centurionisratagema ad terrendos gariaproficijeitur35 9,1 0 . 360,9,21. be-
hofies 21,s 2 neuolentiamfimulat erga Elifabethamet
Capha Genuenfium colonia 12,20 <JMariam reginas 3 i, 7.363,17. rex Vn
Caput cadaueris loquax 39h',42 gari* comprobatur 3 62,16.abdtcata Ma
Carambus Afi<t pr*fcc~tus 450,43. inpralio ria inauicatocoronatur 363,20. 36 4,16.
capitis Coruino venditur 451,8,51.452, mijerrime in regia trucidatur 364,37.
8. mtriumpho ducitur 454,*7 365,10. Eiusfilij 366,1,7
arafusfi. Vngaric* cladis tcflis 251,40 Caroil lapis,cafiellum 392,ii
Cardinales culeis injuti ac demerfi 354,47 Cafimirus Polont* R.323, 25. Lodomco Vn
Carmficis cuiujdampmmcommentum 246', gari* regisfilio Poloni* rcgnu legat 3 24,
30 28. obit 349,17
Carniola vafiata 129,53 Cafimirus Poloni* Regisfrater ,Boemorum
Carolus Baibus Vngarisf*pe bellum intulit rex declaratur 411,14
150,54 Cafimirus Cafimiri Poloni* R.filius ab con-
Carolus duns reruin Franciapotitur 150, iuratoribusrex Vngari* defignatur 564,
47 20. venit in Vngariam 566,1. Nitria
Carolus Ioannis Boemuregls F. 3 23,2 5,34 obfidetur LMatth. R. 567,26
Carolas 1. Skill* R. quos Comits erearit Cafimirus(anctus 728,47
3/2.28 Cafimiri Poloni* regis oratio adUMatihiam
Carol 1 . Sicilia regisgenealoga 308,1 R. 573,27. obitus 704,19
Carolus 1 1. SicilU R. quos Comits crearit Cafpijfamefinesper imunt 18^3
312 ,3 2.Eius liberi307,48 . 3 0 8 ,45 .309,52 Cafitoniavrbs 4,49
Carolus in. Sicilurex,Vngar'uregnopott- Caiouiaobfea 43 6J
tur 312,15. quos omites ordinarit 313,12 Caftitatis conferuand* exemplum 121,
Carolus Magnus Italiam Longobardisae- Cafirtferrenfis contientus 24,5z
rit 1 31,28. 1 3 5,28.1 36,v. inHifpanta Catalatinic* pugn* acies, dttcum exhortait-
cum exercitu contenait 13 6,45. bellum onesadmilttes, & exitus. 64,1 j, 35. 66,
in Vngaros mouet 13 9,43. Leonepont, 50.858,2.872,21,54
coronatttr 144,36. Imperium cum Irene Catalaunicicampi,'JMauriciditfi 63,42
diutdit 145,16'. cofiitutis imperij rebus Cauca(as mens 14,39. aScytbisGraucajts
obit 147,38,52 dtclus 17,26
Carolus Martelais regni Vngarici hieres3 0 7, Caufidicorum numerus 630,1e
43,49. rexVng.creatus 308,47.30 9,4. Ceas Bulgarorum dux *(its 181,44.
34,25 Cedoaldus Saxonum rex Rom* baptizatus
Carolus Martcllus dtfficulter regrttiafjequi- 127,45
tur 313,25. 314,54. 316,30. auilori- Cerui vehiculis iugati ^7,1)
tate apofiolica tandc adipifiitur 316,32. Chaba AlhiUfilius 105,3. 8 S9,8. in Gr.
cum
 IN BON F I NI V M;
eimfrgil i7,6 Colomannus facerdotio deindtus in ?ol-
Chabd cum Gr<eciateuertetur, tue redeas: niamfugtt 232,2$. Ladtfiao in Vngarii
trouerbium Vngaricum 107,32.8 90,2 regno fuccedit 234,8. 843,42. Kenues
Chaba Vngarorum rex Carolo M. obfijfiu Calman appellatus 234,1$. delatfacr*
expeditionis imperiiabnuit, ib. 2 9. facr*
Chacannus Vnnor rex Torum Iuliaobfidet txpeditionis exercitu tranfitu prohiben
121,1. Foroiulianos inuadit 126,14 nititur23$,7. infratremouenscidemre-
Chacanni Vnnorum regisfrdus cum Agilul- conciliatur 237,28. Rutenis ejr Chunis
pho 119*4* fereadinternecionem cxfus,ib. $3. fratri
Chacuarumopp. 134,4 rebelltignofcit 244,39. 24$,11. jratrem
Chalcedonenfe cdnciiucxxx.pdtrw 103,21 eiusfyfilium excacat 246,2 $t
Chaleis Turis occupt $6 3,11 Colomanni R.freduseuVenetis 238,43. bel
Charitis virgo 186,26 lum cum Venetis 240,3. beumcuHcn-
Ckcna Vnnorum dux cum centum & vigin rico y. 24 $,48. altera vxor adultera
tiquinque milibus cfus 46, 5o 245,44. liben 238,40. fomniti244,21.
heronfus Dromos AchiUeus diet , 14, morbus lethalis 246,3 9. mors 247,34
43 Colomannus BeU uii.frater exprdiofugit
Cherfus vrbs 2,n 2 95,47,5 i
Cheronneregiofertilis 12,40 Colomannus martyr 188,47
Chefmarchum proditione oecupatitm 436,20 Comes Palatinus aTartarisfufus 292,31,$*
Chiaciorumfamilia i34>37 Cometa 119,1 5- *$,S3. 324,44,47-32$,
Chianadienfis conuentus 26,22 42.3 $2,2.3*fi42. 493,40. $02,46
Cbildepcrtus FrAncorarex quater Longo Comeuduomulvi 129,4 '
hardis bellgerit 117, $2. 118,6,22,40 colonia 96,23
Chingia primus Tartarorum rex 2 S 6,$ 2. Concordia ab Vnnis diruta 91,14
288,9 Conflictus adSantPelten 621,39
Chwngradiens cnuentus 26,21 Coniuratio in Matthiam R. $64,18. contu-
Chremefum opp. S 96,8 ratorum epiola ad Cafimirum Polonum
Chriftianorum lades ad 37 6> $6$,i4
26.378,1$ Coniuratorumparnd induditd 7T3,i *
Chrunnus Bulgarorum rex Leone Imp. - Conradus Dux Boemia eiicitur 13 2, 1
fus " 147,20,46 Conradus Imp. principes rebelles ado b/equi-
Chundus Vngarorum dux 134, S 4 umredigit 1 $6 ,i7.eiusresgc{t*i8 2,28.
Chunorum bellum cum Vngaris 208,20 mors 189,$
Chunorum in Vngariam irrumpentiuclades Conradus Imp.Sueuusfaeram expedttionem
226,so. lades altera multo maior 22 8, /ufcipit 26 1 ,3 9-Jpecie fiipendijfacriVnr
14. clades tertio, 229,3$ gariamjpoliat, ib.4$
Chunorum infolentia ob Vngarorit regis in Conradus CMorauid- dux 211,48
dulgentictm 252,48 Conradi cuiu(damingnispoenilentia 178,
txCiconidprafagium 883,48 39
Cimmericusfinus 12,27 Conans Imp.Longobardis bellu infer , Be-
de Circulatoribus AtiUiudiciS1,9.884,4$ neuentum/fcobfl'det i2$,8
Ciuporis internus $7S>2,23 Confiantia ab Aula oppugnata $8,29
Ciz,us comes 2$1,3 4 Conantiens conuentus 386,47
Claudijftrenua facia in Gothas , eiusfo origo Confiantin* conditor 2$i,$o
Conantinopolis TUrcis occuptld 487,}
r honores 37>g,4S,S$
Clauflrumburgum expugnatum $9,i4 Conflantinus Imp. parta deBulgaris vitfo-
dementispont.auaritia ejrfoltcitatio depa ria,ekphantiafi moritur 137, 9
ce inter Ioannam ApulUreginam &Lo- Conflantinus vi. Spolctani Beneuentanifr
douicumVngar'uR. 34,i,SS ducatusfinespopulatur 138,50. matre
ex catus in carcere obit 143,2$
ClodtaVenetisablatd 47,21,33
Clvpeorum mons 201,2 Copulchus dux cum Chunis adinternecione
Codaorus Longobardorum rex 108,12 cafas- 228,14
Colecenfis bafiltca inittttd 174 >i * Corbulus oculispriuatus ob Ufam regia ma-
Coletia metropolis 23 ,$3 iefiatem 128,22
LL ay
 I N D E X
Cordula virgo ?'8,4 $ Cyriacus fepontificatu abdicAt7$Jt cuvit-
CoributusBoemiagubernatof 92,10 ginibusfacrU caditur 78,3t
Cornambttrgiobdio 621 , 29, capto 624, y\A.JEpopuli 6l
16 U Daca pop. - t$j
Cornuburgum caput S9 5,5 Vacia ejr eiuspracipua vrbes aepopuli $$
Corona colonia 86,1$ Dacia vaftata $i'4,47
Corona Vngarica amiffa ,diuinitus feruata Daci iidem cum Dauis 6,44
316 ,4. regina bU/ubtrafta 413, $2.418, Dacorum nomen vnde 6^7
2. ejrfurtum deprehenfum 423,52. ftu- Dacorumlftrianorumortus 17Ja
rafapeab Imperatorerepetitur 469, 13. Halmata Mario, Afinio Poione, Vibiotf-
5*3, $3- 523,32. tandecertUpaftUre- pugnati, tandem Valerio Meala domi-
dimitur & redditur $32,11. $33,3,39 ti 21,14. pirtica affueti 267,7. ad
6 $$,30. Buda defertur76,3$. ano- Gracos deficiunt . 267,4!
bilitate repetitur 709,26.710,2t Dahnatiaab Atilavafiata 86,14. Vent-
Coronandi ceremonia 678,13 fis ad Vngaros deficiens , librtate Colo-
* Coruaciavndedifta $I7,I mannodonatur 139,6,10, $2. Vent-
Coruacumopp. $7,13 tis recepta 140,3. cum Croacia VngarU
Coruina domas monument* $19,24 adifta 2 24,44. ab VngarU recuprala
Coruinafamilia vtufias etpropagatio $/$,/ 241,49. Sigismundo regerecepta 372,
orum augurium 364,26 $ 3. VenetU vendita Ladiao \^ApuU,
Corycianum bellum 611,8 feeundum aliquot 382,23
Cofdroas Per/arum rex diu graffatus abHe- Dalmatia pars Coruatia appeata 21,2t
racliovincitur 122,26 Dalmtica res vt in Venetor poteftAte per-
Craccouia Ladiao Vngaro obfiffa 13 ,44. uenerint Sigifmundi R. tempore 401,2s
plura in Graccouia. Damafciobfeto 263,6
Craflinus magnorum malorum autor 4$,4 9 Damaponttf. iniqua tmpora 41,37
Cremona Longobardis diruta 120^9 Damiata ChrifttanU objeffa 280,27. ex-
Croat trecenti 6 7,$ pugnata 282,1. Sarracenis reddita28},
Croaticuiufdamfortitude 7I2,2$ 39
Croatia Vngaria adifta 224,44. Lodoui- Danubit4ifl.7i4$, ierdifttfd 7,5$
coregirebeUU 330,24. Sigtfm. R.rece- Dapho Longobardorumrex 46,39
f*A 372,$3 Daui pop. 1,23
Croatia titulus VenetU vfurpatus 140,19 Dealbatorum mirabilisperegrinatio 38$8
Croiacapta 603,9 Decius ex Panonia oriundus , in Cbrtfiianos
CrucUfigurainluna 266,13 crudelU,ideoifrinterfeftut20t46.3$,4p,$$
Crupa, Maria regina career 368,$ 2 in Delatores lex 22,2 !
Cumani in Vngariam migrant Bela 1 1j 1. D.Demetrij oppidum 724,46
C0cejju29o,36. ab VngarU male traft'a- Demeppus duxfuoruteporuriptor 36,47
ti adTartaros deficiunt 294, 3 2, 43. Derbicumftriftttm im,item crudelitas infi
Ladiao .fu 304,41. adchrtiani- nes 18,22
fmumreuocati 3$o,43 Defiderius vltimut Longobarderm rex 131,
CuniculorupelUcuU tributi loco data 27$,10 26. indeditionem Carolo M. aeeipitm
Cuno Bauaria dux -203,13 36,37
Cuntperti LongobardoruregU monomachia Detricus, fiue Dietricbus Veronens , altis
cum Halan 127,13 Thctricus,auxtltarius otra Hunnos 863,
Simigienfium dux,coniurationU in D. 2. 837,27. lmmortails diclus 864,34.
Stephanum regem autor17 2,39. in qua titila fe iungit eum^adbeum Germa
tuorpartes di/Jeftus 73,53 niainferendum infiigat S66,4i
Currasponte fepromouens 133,14 Diacenfisepifcopatus 23,9
Cufidi Vngari Ugatio ad Suathem Satmata Dtca S*4,sr.7Ji,4)
133,2t DiceneusGothorum dux 32,48
Cuten Cumanoru rex in Vngariam miarat Dignaforminapudicitia g 84,30
290 ,36.ibidemobtruncatur 294 12,23 Dion Pritfeus j
Cuthefcttt Chunorum princeps 226,fr Dionjfius Zeechpuettum rege coronat 417,
Cyriafius infuperandU Saris 5,4$ 40. parisfequefter 426,13
Diopham*

_*;
 N BONFINIVM.
Diophantes 13,1 Blmichas partent veneni propinan biber
Dobla (oloaquat 617^8 vxoremcogit 116,20
Dominica Valentis vmris prudetia ejr vir- Emenricus Amalus Gotthorum R. 854,6
tus v 41, $2 Emericus D.Stephaniregtsfilius 176,33.pie-
Domtnicus Albensprapotus 646, 51. ejr tatiejrreligioni dedittftmus 1 7 7 ,15. ca
ctus oratio 698,7. Varadienfis epifc.pr- itatem praare diuinttus iubetur 1 77'
nunciatur 730,10 55. inter diuos ex miraculo pott mortem
Dominicas MaurecenusVenetorudux 267,8 relatus 178,36
Domitiani Imp. dux expeditiones in Dacos Emericus ^uaor regni , dux cotra Boemos
7,2-2 $29,20. caflra deferit 54 S ,5 2
Draco medics 2*6,44 Emericus Vng. R.patrifuccedit 273,14.844^
Dracula ValachU princeps Turcica expedi- 42 .per fyncopen Henricus diclus 275,25
tionem diffuadet 460,4.1. Coruinucapit Emerici R. bellum cum Venetis ad Jadram
467,6. capitepunitur 4<>9->* 273,50 .fraternumbellum 27 5,46. ma
DracuU inaudita crudelitas S}2>44 ter 27 5,23. obitus 277,10
Drauwfl. *9,S Emerici Drencenipr<elium ejr fortuna 706^
Driuaum 603 ,30 43.708,28,38
Dromicheres Getarum rex 10,4 Emericoprincipi bonis priuato , omnia refli*
Druhulphus Sueuus 118,3 tuta 26,30
Durchus AtiUfiliu 105,3.1 06,27 Emmanuel Imp. Gracus Rom. imperium
T^Berstorphii expugnatio 624,51 font.petit 269,54. EiusfduscumSte'
"*-"'' Eccius Salmenfis Com. 833,2 phano m.Vngaro 266,54
EcijpatricijRom. fdus cumTheodorico R. Emmanuelisw.Grc.lmp.fcelus 262,27,42
46,34. induriaindefendendo Imperio Epidaurtorum kgati 709,2t
drlicitandis auxiliis contra Atilam 56, Ephenafynodus 103,19
1. 57,10.60,23. confticius cum Atila in Equipedum tenus iubati 301,47
campts Catalattnicis 63,45. 66,49. in- Erdfuburbanum 762,39
tentas 103,28. quareAetius. Eremitavates ad Atilam duelus, eius^va-
Ed&Edemen,ChabaF. 889,29 - ticinium 869,4
Egnburgiobfidio 635,49.636,11 ErmanfredusTuringorum rex 110,49
EleeJoratusimperijinflitutus 165,37 Ernacus AtiUlius 1 0 5,3. c*diturw6,25
ElibethaAnd.ii.F.eiuscfcfanitasejrmi- Erneus Sueuorum dux 188,50
rcula 284,20 Emeus pacts amatar 215,31. aEadiaofe-
Elifibetha Coruini vxor pro filio apud rege pultur<etraditus 218,23
intercedit 496,23 Eruli Italiam adoriuntur 1*7,47
E-lifabetha Lodouici regis mater in Italiam Erulorum etymon 38,44
proficifcitur 327,2 1 . in Vngariam redit Effedonespopuli 2,27,42
328,39,48. Eiuspietas 328,2 EtheriusVrfuUducisfponfus 75,50.77,45
Elifabetha Lodouici R.vxor Palatinoto ni- EuchinaOrogotharum rex Romanisdu-
miumfidit 3 5,19,2 5. Eius miferand cibusfepius reiecJus,tandem Phtlippopo-
fatum 367,12 limcapit 35,25
Elifabetha Sigifmundi R.filia, Alberti Vxor, Eueratisregni auelor, filio interfettus 1 6,
Reginafalutatur 40 9,28. corona regiam 37
furripit 413, 5 2. poil Albertimaritimor- Eudoxia Genfericum in Italiavocat 103,4 '
temgratada regni confortepetit 415,22, Eugenius m. Pont. 262,23
4 0 . edito puellopetitionem irrita cupit, Euryali ejr Lucretu Senenfis amor 407,43
fedfiura 41 6,31.417 ^.infante qua- EuryphilusGothorumrex 32,34
drimerem coronan curat 417,37. pue- EutropU Nicafi) fororU magnanimitas 5 9,
rum ejrcoronam furreptaFrederici Rom. 1 9,41. 879, f
imperatorisfidei tradtt 418,2. lio - Eutycheshxreticus 103,16
micum regnum recuperarefiudet 418,13. Excrementa humana in hoftemiffa 3 92,2 0
maxima Vngarorupartedefritur 422, Expeditiofacra Clemetisfuafu (ujcepta 272,
i9. Pifonianam arce obdet 436,27. ad 8.278,11
certapacispaciaredigitur 439,10. obit Expeditions/acraprincipes 1 34,54. i3ft>
440y2 48
 I N D E X
FZekopp. ;'6 1,1 4
"C A m E s in Pannoniis 261,27
*- Farina mons ejfeclus i3*,49
Farnaldm dux Spoletanus 128,3}
Fafltda Gepidarum rex minorreddittts 35,6
Feliciani indigrrum(celus 319,3
FeltheusRugorumrexcafus 108,4
Ferdinandus Vngaria R. 774,30. in eius
obitum oratio 7 5,16
Ferdinadi Archiducis Aufiria ejrAnnaLa-
diai F.contracJus matrimonialis 738,1
Ferdulphus Foroiulianus prafecius Sclauis
cefus j 28,18
Flammaccelefiis 34*, 21
Florentinum concilium 409,1$
Foeminei imperij incommoda 357,4
Foroi'alienfes Venetis tributary 267,20
Franci ex Vngaricisfacultattb. ditati 1
18
Francio equitum magifier obfeffus 118,14
FracifcusBatthiani, banus Dalmatia,Croa-
tia&Sclauonia 757,33
FraneifcusPerenni epifc. Varadienfis767,54
FrancifcusPetrarcha 322,$$. 325,3$
Francifeus Philelphus 17,2s
FranctfcusZay 791,28
Franconia Gothisfpoliata 32,50
Fragepanumfamilia male excipit Gelafmm
pont. 2$4,t
Frangepanum reguliin Dalmatia regnant
301,21
Fratres Boemi,latrones 478,18
FridericuS AEnobarbus Papfit fupplex 271,
6. in expeditionefacra obit 272,20,32
Friderici AEnobarbi Imp. Rom. gefia in Ita
lia 264,40.26 5, 21,43. 268, 36
Fridericus Auftria dux Tartaros injequitur
24,4* BeU 1 1 1 1, tres omitatus extor-
quet 297,5,18. Vngariam vaftat,ib.27.
tnmonomachiaoccumbit 301,4a
Frideficus 1 Imp. Rom. anthemate feri-
tur 82,43
Fridericus Imperator Boemi* gubernatione
renuit 421,17. netfr vi , neife preeibus ad
reddendam corona adigi poteii 46 9,12.
478,44.51 3,53. Romacoronatur 479,26
Fridericus Saxonia dux , Alberti R. auxilia-
rius 412,45.413,4
Friderici 1 1 i.Imp. bellum in Matthta Corut-
num $20,1 1,49. paeificatio 523,25. ei-
dem bellum a Matthia indicium 592,3 8.
legdtiopro pace 596,20. molmo in
LMatth.610,1. 6 18,22. renouatio belli
in enndem 645,1 3. legatiopro 64.7,
35.faduscumUatth. R. 65 5,30. lega-
tio ad iti Vngaric 66 , 33 . Tul
& Matth. R.dinerfimores 587,1t
Friderici 1 1 1. & CMaximilidni concordu
cum Vladiao R. 744'
FrigibechuSTurcarumprafeclus 476,l9
Furto Scythis nihilgrauius 29,11
^ R i E L Agrtenfis 57, S'
^J Gaidulphusdux Bergamenfis 1 19,1]
Gallipulchroftrategemateelufi 124,55
Gallia yjrianaharcft'infeca 73,41
GalluseyVolufianusImpp.cafi 36,2
Garibaldus Bauarorum rex 1 18,27. ScL-
uisprofligatur 121,52
Garimbaldus Longobardus regno exuitari
Bertharito 126,51
Gajpar Sni 11/s trium Cafarumficretams
406,41
Geberici Gothici regis beau in Vandales 38,
19
Gelafiuspont. Rom. 253,41
Gemerienfisconuentus 26\j
Genouepha virgofacris inittata 7 1,51. eius
fanclitas ejr miracula 7 9,24
Genfericus Vandalorum rex qalii 45,45.
Romam occupt 1 03,42
GenuaSaracenisexpugnata 1 57,51
Ghtokaperttnaxfidesin dominum 376,4
Gijcra Elifabetha regina deditus omnia di-
pradatur 426,30. apuero regefexmm-
mis donatus43 0,47. Vladtfiaifiio-
ne oppugnatur43 S,3>2i. Polonosinfe-
at 437,32. periculo, VladiflatR. tpe,
liberatus . 4 55,5 0
Gijcra concordia cum Agrienfiepifcopo 438,
2. vide Ioan.Gifcra
Gifulphus Beneuetanus dux Latijoppida oc
cupt 128,27
Gifulphus Foroiulienfis dux occumbit 121,4
Giulaarcisexitus 831,1
Giula, tertius jeptem ducthus Vngarorum,
134^42
Giula Vnnorum dux,idem qui Iulius 76,7.
virginesfacras cadit 78,24
Georgius Dejpotes magnifie Sigifm .R.tU-
natus 400,37. in Vngariam fwrtt me-
tu Turcarum 413,40. i^Amurathisi-
fidiis petitus ad Vladtfiaum R.fe confer
43 1 ,i 4- CoruinofiijuppUx 4 7 6,1,34.
Ei Rafcia regnum Turcts reddum 46t,
6. Eiufdem ingratitudo dr perfidia n
Coruinum47oi27iS4-47Si3 0. liben
534^3
Georgius Pogiebrachius Ptarfcon feciattr
412,53. Boemia guberndtionem zi
adeptus 421,45- Ca-foriopem
fin
 IN BONFINIVM;
fert 480,3. cum Ladiao congreditur tcmporibus 46 i
499 4 ! deneceLadiflai regis[ueclui Gothcfiedus rex Hiero/olymiian:.'s dt dar-
S 2, p. rex Boemia dclart 504,7, tus ' 37,' 9
34.852,46. inarmisconttaMatth.R. Graccouid 3,4 . Polonor rcgumfedes 27 %
553,46 33 . obwne abl'ngaris Liberata 329,
Georg Pogiebrachj paca Mattbu rege 45,49
510,30. colloquium cum Matih. R. s 5 , GraciprimiTurcas inEuropa euocant 376',
21. obitus 559,I9 3' w Italiam migrant praTurcorum
Georgias Vaidaffiusvafer 375,25 tyrannide 41 5 11
Gepidarum etymon 35,3 Grando infana magnitudinis 563 ,15. 149,39
Gerardi epifeopi & fociorit martyrtit 196,2 Gratianus Tbeodoum imper if 0orternfa -
Germanimores,ejrmirculaab eo edita 71, cit4,$$. in Gallia caditur 42,34
34 Gregorius Croacus rebellts bis domitus 330,
Germant cur Vngar'is mixti 107,40 26,52
Gertrudis regina facinus 279,6,17 Gregorius ii.moritur 130,44
Gefitsepuid 7,x Gregorius v. pont. Rom. 16 ,30
Gerafina Sicilia regina '74,3 S Gregorij Dialogus de vitis (dn&orum , Ten-
GetavndedicJi . 6,55 delinda regina dicatus 119,18
Getarumorigo 8,41 Grimoaldus Beneuetanus dux 3,53.Lon-
eyfa i.Ladta'iater,Prngaria R. 2 1 9,47. gobardorumregnoccupt 124,22. ru-
843,13. Magnus ex cognomento didus pta vena interit 126,47. Eiuscommen-
222,38. patrueli regno ceder cogitans tuminrecenfendoexercitu 126,27
obit 223,8,29. iusfugain Polonia 204, Grimoaldus dux Beneuentanus Carolo M.
44. fdut cum Salomone rege 206,} o. tributarius '47,3 5
difeordia eu eodem 21 1,18,33. 212,43. Grimoaidipuerifacinus 121,19
reconcilitio 213,29. dtfeordia iterata Guilielmus Hetruria princeps Apulta poti-
213,50. pugnacumSalom.R.ejr vifforia tur 188,12
215,48. edtcainfacinorojos 220,12, Guilielmus Sicilia rex Papa excommuni-
liberi 2 08, s catas 264,3 /
Geyfa w.Vngarorrexeligitur259,14.844, Gundiperga regina pudicitia feruo defen-
2$. Hhiu bellum cum AlamannU 2$9, ditur 124,7
23. bcllumin Rutenos 264,15. libera- Gunfiumobfijfum 620,49
litas infratres 264,8. obitus 266,13 Gypfusfarina immiiis 262,8
Geyfa Vngaror princeps, alter Huma Pom- Gyfla D. Stephaniregisvxorisfacinus iS',37
piliui 163,24,$!. veram religions' pro- GyulaD.Stcphanircgisauunculus 181,12
parare interfuosfludet 164,16. mor- T_J Ad r iv s monsvndediclus 21,4
tur 166,2. 171,2. eifiliui religionis re- * *HalarisBrixianusduxingratus,aCUt-
formatorpromittitur 16 7,2 8 perto rege in monomachia caditur 127,1^
Gycerius Italiaprafecl us to 9,31 14
Godepertus Longobardorumrex 1 24,1s HalibcchusMyfia prafcfusduplicicladc af
Gotbivnde progrei quas regiones occupa- feJus $3*,**
tint 31, 52.32, 2 s. fapientia amantes31, Hamburgumobfeum 617,43.618,4s
SS. duplices 32,22. Romanis deci- Hamburgideditio 620,16
ton 34,31. Martiano vitfi patria re- Hamon dux Allobrogu pacis (quefier inter
petunt 36,34. Claudio vbi^viE37, Venetos ejr Genuenjes achodou. Regem.
8. iterumvieli Aureliano imperante38, 34*,* S
4. ngulingulisaureisvenditi 43,24. Hemusmons 449,30.462,6
in trespartes diutfii 06,47. Vnnostt'ts Henricus ^duria dux cognomento Rcbellis
fdibits eijciunt 108,26. Sueuosfuperant 163,42
tumScyr'is 108,34. Pannonia ncola Herais Attria dux bellum in Vngaros mo-
835,24 uct2S9,24. cafusfugit 261,12
GothicorumheroumprofapU 33,24 Henricus Gothorumrex 106,16
tothrum
34, S4 rjrGepidarum
L bellum inteintim Henricus
*73>2SImp. Sictliam occupt 272,39,44-

Gothorufuccejfits Valemni et Galieni Impp. Henricus 1 1 . Impi i 7 s,) j

 I N D E X \
Henrkus 1 1 i.Petr uni Vngarunt in regnum 108, 3S
refiituit , commifla tngentipugnacuAba Hunnorumtrtus erresgefi* 8 54,13. ml-
190,10.191,24. i9*Jt graones 837, 12. aduentus in Panno-
Henrici m. bellum cum odalrko Boemia ntm83S,28,45i52- 836,28.
duct 1 9 3,3 t. expedido in Vngria 1 99, tides 889,17
36. fdus cum Vngaris 200,37. mors Huumonafieria - templa diruunt 387,
203,1+ 13
Henrtcus i y. imp. Salomonem in angaria Huttarumortus 384,54.8 50,15. doclri-
regnum refiituit , 04,38 85,8. UgattoadBafilienfemfym-
Henr. 1 v. & Gregory v 1 1. font.[editio dum 39<S
2/2,10,30 Huon Cafan Armenia R. 5 58,49. 577-44
Henr. 1 v . bellum cum pont. max. 2$3,20. Hydruntum captum 616,49
expedido in Vnganam 221,32. vxor Hyemsfauiima 253^2.690,50
206,40 Hypanis. 3,4
Henrkus \. cum Colomanno R.bellumgerit Hyperborei ,"
245,48 HyperboreorummondumaccoLt 13,31
Henrkus Lipp $49,33 rcania oppida ejr fertilitas 16,55
Henrkus Saxonum dux Imperator creatus jAcoBVS Pkens Capifiranicoegd487,
ISAi- Kjirnulphtm Bauarum adobfi- * 8.494,1*
qutumreducit, ibid.tr acobus Vernerius 611,21
Heracltus Perfas aliqtidtiesfundit , tandem Jacobs regis Cypri mors S77,-f*
Cofdrod regem fmgulart certaminevtn- lacobiZekelludcfettio 684,8
cit . 122,23 ladraanLadifiao Apul/.e R.captA 382,23,
Heraclio equo portam ingrejfuro ,diuinilus 31
eaobfiruitur 123,1s ladra col. Rom. fitus 87, $5. eius cms con
Hcrmanarkui Gothorum rex,alter Alexan trafidcmdatam ab Vngaris cadutur 88,
der dtci'us 38,40. perfide interfeus 40, 10,19
}2 iadrenfes Ladtfiaum Apulia R.honorificeex-
Hernoia Spalethij dux Sigifmundo R. rebel cipiunt 380,4
la 397,30 Iadrenfes exules pelagusinfefiantesdoman-
Heroldus Danorum rex in regnum refiitu- tur 27S,t
' tus 148,19,36 Iadrenfes fiptieS ad Vngaros deficiunt, ejrto-
Heuefienfis conuentuS 26,13 ties VenetU adfidem rcdiguntur 139,7
Hier(fiaicrib infelix exitus 625,6,38 45. 140,9- 21 S,43. 241,49. 267,26,45.
Hieronymus Hft dtfcipulus J 86, si 7 h34'*74,27- 31 3,4i<3i4,4- 331
Hierofolyma recepta 13 7,7. quibus & quo- 8.332,5S-3-f3i33
ties euerfa 137,16. Saladmo capta 271, Iagula L itbuanorum reguluS 84 8,33
36 lamir Boemusfamuli opera- pertculo cre
Hkrfolymitana expedido 273.30 ptus,afratre ocul'ts priuatur 192^55.193,
Hildtco AtiU fpon(a 862,5
Hippolytus Aragonius Herculis ferrarte dti- laromirus Prgenfis epifcopus 207^6
cF. ^ 25,47 laurtenfis conuentus 25,2
Hippolytus Eflenfis 641,31. 642,10. Car Iay^afitus 534, 8. ejreitiS recuperado per
dinalisfit 7it>2 OHattb.R. ibid. 25
Htfsniavndedid 875,29 lazygespopuli 4, 3. qmbiis nominibusap-
Hfirionum duorttm monomachia 556,38 peliari [oliti ii72i
Honoria Valentinianilmp.joror 887,1 0 Iglauit contientus 634,49
Hontenfis cnuentus 25,55 Ignis ofletitum 253,46
Hofpuius monacborum prfecius , irrupti- kacb Turcorurn regulus 399,21
.'is Longobardorum vates 117,2 Ildtco AdUprimarta vxor - 104,42
Hottar Hunnorum princeps r 855,47 lllyrica genS Romanis grauiterfapius at-
Hugo Arelatenfis princeps Itali* imperio po - trita s 8, 5}
titur 157,35 Imperatores Rom. vndique maltspret 46\
Hun ft. 623,2.760,15 41
Hummundus Sueuot urn princeps captus Imperatoriapracepta PS73I
Jmpe-
 IN ON FINIVM.'
Imperium in Trancos tranatum 131,19.
Francis Germanos *57
Jmperij diuifio ab Irene ejr Carolo M.faca
Imperij inuafores aliquot fi 4 5,3%
infantes vagientes ad mentionem Stephani
regis conticefeerefoliti 250,50
nfidelitatispunit* egregiumexempl 3 19,
InfubresMediolaniconditores 96 ,3 $. votis
fulsfruftrati Romanisjubiguntur 97,4
Ioanna Ladiflatforor , regina Neapolitana
408,44
Ioanna Sicilia regina,Andrea vxor 310,35',
45. qttos Comits conflituertt 312,52.
mortis Andre* mariticaufa 333,21,3s.
in Gaiamfugit 335,1$. cum copiis in
Jtaltam redtt 337,12. Clement!pontifi-
cifupplicatpro regno recuperando 340,1.
Eius maritiprater Andrearn 3 11,1 8,28,
32.333,40
Joannes Alemanas Strigoniens metropoli
ta 570,5. fit Saltzpurgenfis 581,2
JoannesxAragonius Beatricis reginafrater
6og,2 2. Strtgon. metropolita 616 6.
6 22,51
Joannes Auranefie firenue gerit in Albade-
fenfione 427,26
Joannes Boemiarexeis^res gefia 322,1 f.
323,24*27
Joannes Bornemizza 7 $8,0
Joan. Captfiranus expedttionisin Turcas co-
citator & Coruini collega 487,24. Eins
luff.-a ob Coruini mortem, & ex mrore
bitus 493,26.494,3
Joan.Corothna 47S->*
Joannes Continus Hunniides Vladifilat par
tiumfeclator 422,55. 423,50. Ladiflai
pueripartesfiiperat 425,2. ex aciefu-
git 464, 39.465,2t. Dracula captus,
moxdimius 467,6. GubernatorVnga-
ri.e creatur 468,50.851,23. pnas Dra
cula exigtt 469,2. fit Cornes Bifiricienfis
4.8 2,8.fia(fis crtminibus apudregem one-
ratur 484^0. Ctlu Comitisinfidiispeti-
tur 484,48.485,23
Joan.Coruinielogtum 496,2 9. 5 14,23. ix-
peditiotn Auftria 469,33. in Boemos la
trocinantes 47 7-, 5. expedido in Turcas
470,4. clades-fuga 474,1 5,3 4.expe-
ditiopro De(pote 476->I- fify493,4S-
infignia ancla 482,17. morbus 491,52.
oratio ad' Ladtfl. R. qua obfequiuntdefert
480,40. oratio admilites 441,50. 471,
47. parentes,mores & incremeta 423,3.
patria 5 18,36. rerpublica Optima adml-
ntratio 469,48. resgefia in?urcas euni
Capiflrano 486,29. 487,38. (entetia de
concordia inter Vladifiaum ejr Eliabetha
R.43 9,24.fpoliatio latrombus,captiui-
tas ejrredemptio 475,9. victoria deTur-
CtS 429,2 5. 43t, 50. 448,26. 4S0,27,
46 7,36. de Carambo duce Turcaru 451,1,
de Sciabadmo Bafieo 440,24,3 4 .44 5 ,i i.
vindtcla de De/pote 476,1. denatiuitate
einsfabula 519,3. morituri oratio ad
amicos ejrfiltos 492,13. obtins 493,5
Joannes CoruinuS Matthta R. films, nouer
fupplex 6 50,53. regm Vnganct competi-
tor659,40. Ems dtfcipltna 633,3c de-
fpon(atw637,45.645,34.fuga066,46.
primum certamen 649,9. difcordta cum
Zagrabienfiepifc. 713,38
Joannes Croacia Baas 365,35. regt is
vindex acerrimus 367,20. tandem dtrtf-
fimum (uppliciumfua crudelitat'is pendit
372,18.373,2
Joannes Dyrrhachij dux 308,5 1. 304,4}
Joannes Emus Venetorum orator 537,21,
S 38,4t
Joannes Euthuesindignitme cafus 410,2}
Joannes Frangepanus 61 1,8.706,39
Joannes Galearns Polonorum dux contra Gt-
feram 436,4
Joannes Gara ejr eiuS compedes 398,10
Joan.Gifcra Corninumclade afficit 477,16.
eulpam deprecatur, ejr Matthta R. rcon
cilitur 5 30,9. vide Gifera*
Joannes hxrefiarcha 94,48
Joannes Hardek . 773 J 4
Joannes Hierojolymitantts R. 282,51. afifini-
tatem cum Friderico 1 1. mit 283,50
Joannes Hus gymnaj Pragifisprinceps 385,
8,21. in patria concionatur 386,7. ad
(ynodttm euocatuS comburttur 386,51
Joan. PaUologus, ejrlegatto eiusadvngaria
regem 4S4JS
Joannes Perenus Gifcranosprofligat 435t2t
Joannts Pramonralens cades vindicat
}?l,24
Joannes htinquecdefienfis antifies, coniu-
rattonis princeps 564J0. obit 569,22
Joannes Robaciuspradator 405,1
Joannes Roche^anapacfequefier 393,3y<
perfiduS 404,2. fitgit, ib. 51. Pragam re-
uerfusin Pont.Rom.Concionatur 41 5,1 1\
indigenam regem eligendumeefet 504,3t
Joannes Smtrtftheus capttepunitus 482,31
Joannes Varadifis . Corutni filior ma
gifier capitur 497)47. prifitnadtgnitati
 I N
recipit 499,7,22. Contint orator 66 ,.
monacbatum amplexus 68 2,21. Elus in
legatione pompa 637,7,37. advladi
laum R. oratio gratulatoria 66 9,4 1
loans VayuodaTranyluanu rex ereat Iuflinianus Imp. BeUiJariit aduerfus Gothos
inuitus $42, $2. $43,42. fupplexve-
niamorat 54-4,36
Joannes Viteus Comitatu Bihorien dona-
tur 36,34. Strigonienfis metropolita
pronunciatus $38,30. coniurationis in
Matthiam R.princeps $64,30. reconci-
liaturregi $66,22. obtt $6 9,4. Eitts ora
tio $11,22. defeclio adMaximilianum
686,1,19
Ioannesxiii.pont.R6m. 155,38
JoanesZapolyaScepufienfis regnum affectt
7 S S, 5- 774,3- TranyluanuVayuoda
757,26
loan. ZechelCoruini eroreater 473,1.
474,24
Joannes Zifca Huitarum dux 3 87,4 o.plu-
rimaoppida occupt & Tabor codit 389,
1. Prag* poteftatem naclus templa euer-
tit 390,8. luus alterum quoque oculum
amittit 390,42
loannis Zifctcalliditas in abigendis prdis
3p2,3$.inlentia rferita393,i4.ex-
ercitus diuijus poH em mortem 394,7.
mors 393, $2
trene Conflantinumfilium excacat 143,2$
Jjach Turcorurn prafecJus Coruinoufus
429,26
jriofliafeptem 8,14
jftriaabVnnisinuafa , 89,15
Italia magna $31,26
Italt duplici gente ddaniata i$6,i 1. in
priflina mala recidit /$7, 22
inltaltaquxfigna apparuerint anteLongo-
bardorurn aduenturn 114,11
JialorumfauitiainVngaros 337, S
Juan rex dclartus capiteplefiitur 2$ 2,} 6
Judai ex Vngaria exaeliin Aufiriadr Boe-
miamfecontulcrunt 3$o,2
JudxornmTirnauienfiumfacinus 718,9
Judcurum turb<e 732,19
IueLcorum Tridentinot-umj-acinus $80,17
Judiciorum bonus ordo apudVngarosintro-
ducius 270,46
Julianuspontificias legatus Vladifiau ' Eli-
fabetham conciliare nititur 438,18. ad
beHum Turco infierendum hrtatur 44$,
$0. 4$$, 12, 37. fdus cum Turca ini-
tum,violandumJuadet 4$7,$ 0 . Eins exi-
tus 46$,!
Julius AEmiliusmedicus 647,$
D E X
Julius Vnnorudux Romanis incitalus, /*
deim virginuagmen Cddtt76i
4- 78,24
Juramentum regium 670,3
mittit 111,41. Vandalicus,Aphricus jr
Gotbicus cognominatus ell 11 2,26. Bel
li/art/ opera multa recuperauit 46,$
T7~Aiazo 48,8
^Keazo 864,1$
Kelenfeld 47,18.863,2$
Kenezij Vngaris aTartarUprafecli 299, $
Keua Hunnorum dux 83 $,30
Keuicaflellum 528,$i
Komorotz,kiusfiatriarum Boemicarum co-
ryphus $24,43
Krajfbpalus 76$,3$
T Adislavs Apulu R. ad
*~^ regnum recipiendumfiimulatur 378,
38. Vngari rex declaratur 37 9 ,44. in
Dalmatiamvenit 380,2. Jpefruftratus
in Apuliamredit 382,4$. medicatepu-
elU concubitu necatur 383,2$
Ladifiaus Canija 486,2 0 . 490,47. capilar
497,$ i- efifiugit 499,9
Ladifiaus CaroliParuiF. in Neapolitan re
gnum reflituitur 366,7,28
Ladifiaus CoruiniF. 493,4$. Eiusfides er-
ga regem , ejriurgium cum Cilia Comit
4P S,7,48. captiuitas 4^,18. indignif-
fimumfiupplicium 498,21. corfus tranf-
latum S!<>,4*
Ladifiaus Egberuari 724,52
Ladifiaus Gara CoruinofufuS42$,ij. Ca
fare captusplurimiredimitur 43 $,34
Ladifiaus Gerebus 711,20
Ladifiaus Hederuaracaptus 477,40
Ladifiaus Hederuarius dux contra Boemos
524,8
Ladifiaus 1. Geyfit 1. frater, ex cognomento
Sanolus, eu Pius , rex Vngari* 224,20.
84 3,21. Duxpronunciatus 219,49. Dal-
matiam dr Croatia confequitur 224,44.
Cbunoscadit 227,4.228,14. 229^$.
Rutenos in deditionem accipit 230, 22. in
arm'is contra Polonos 230,31. cotra Boe
mos 231,26. expeditionufacratduxcon-
ituitur 231,48. obit 232,34. tresannos
deploratus233,24. /-^post obttii
233,11
Ladifiai i.x3att<;233, $ 2.facinus egregium
209,8. fortitude in liberanda virgine
230,20. laus223,$o. prodigiu 216,38,
pietasinfratrem2i7,n. in ca-fios bofles,
ibid. 39
Ladiaus
 IN BNFINIVM;
Lddidus . Bel* C*ciF.furrepta cotona re- Lazarus a Schwende,okdy expttgnl 8 i y
gnOfOtitttr 269,20 52
Ladiaus iii.FngarUR. 277,38.844,46 Legati pontif.Rom.in Vngdriani mit ad
Ladiaus vt.Chunusdttfus 3 0 3,31. 84.5,20. fedandas fedtttones 438,10
njndehocnomenadeplus 30 5,30. inBoe- jLegatio adGallic regempr*antitma 50 0j
mum mottet, initofdcrecu Rodolphoi. 28 (659,32
imp. 303,36,5 5. Cumanosprofligat 304^ Legdtiones quinife dVngarica comitia mi*
41. Cumanis fuis interficttur 306,4. Legdttonttmfrequentidad^Matth.R, 646,
Eiusaffinitas cum Carolo Sic/ R. 30 5f 46. 647,9
12 . impudtcitia dplorta 3 05,24 Legatuspneter mandata ages occidttur i24>
Ladiaus V. Alberti F. pohumus , nondum 1 9,2 9
qUddrimeris Vngari* rex coronatus LehelVngarorumdux 135,2
417,37.8 s 1,14,4p. Imp. Rom. cuflodix Lehelisfacinus tS^-,47
comius 41 8,1 0 .quietusfecial ores 424, Leo Imp. diuotum imagines comburt tubet
47 . fugammolitur 479,32. tn Comittis 129,4 0 . Eius ditdtum cu Gregorio pont.
Vngariarex declaratur 468,38.reitui- 129^9
tur C*fare 480,8.Pifonij exctpitur 48 2, Leo ponttfe* confulitur de auerten'ts malts
23. Pragecoronatur 483,1 9. Corutno ab Italia 93,17. Atilam Roma obfidi-
indias tendit 484,46.494,1s- cttmeo ne dthonatur 101,4.8'86, 4.orthodoxam
tran/igit 485,50. .oruinifilios infratres fide ab bacreb.affertt 103,11.a Genjerico
adoptt 496,27. contrafidem datam La- njrb'tsfalutem impetrarenequit 103,45
dtflaum Cortt. F. capiteplefttt 498,2 Leompont. oculi & lingua erepta reftttuun -
Ladtai v. animus infeus in Buttas 483i tur i44,7
23.500,10 .legattonesvaria 50o,i4.Jpon- Leopoldus Auri* dux 1 97,7. Boemisfu-
Ja499,32. repentinamorS 500,49 fus 211^7. in Imperatore diurat 212,38.
Ladiaus Polonorum rex Vngara iure vxo- fdus mit cum Salomone rege 220,23
rto occupare conatus 374,S< Leopoldus AufirU dux Venetorum dttionan
Ladiaus Saleanus 7'58,15 populatuf 346,33
Ladiaus Sicili* rex , ejr Comits ab eo infit- Leuce tnjula eiusfc etymon 10,
tuti 312,23.31 3,20 Leuchouiaconucntus ?i4>3
Ladiflaus Vayuoda Olhonem Vngari* regem Leuent*, Andre* regisfratris, mors 198,3
in vincula conijeit 31 5,5 2t artdthemate Libonia 3^5
feritut 316,49 Licius Afiutanus afirOnomus 325,37
Ladiaus Vernerq F.prator Vrbanus in - Ligurum infeltxpugnd 347,49
mtam captiutts ducitur 3 14,48.liberatus Lmdeutus Vngarus rebel/is Imperatoria9,1
in Budenjesftutt 316,15 Lintpertus L'ogobardus m balneojuffocdiui
Ladtatcurrus 306,14 127,52.128,5
Lagarusdttx 835,3 Lintptdndus ab Aripetto librtate donatus
LaicttS Vaittodd Lodottico regi rebcllis 349^ 1 8, 13. adLongobardoruregnueueclus
26 1 28,48. Bauarorum regisfiliam ducit tn
Lamil Longobardorurn rex Blgaros c*dit vxorem 129,25. AEmyluoppidacapif
112,5t > (127,54 129,37^ vitaexcedit 131,2
Lampertus Lortgobardorum rtgnum inuafit Lintprandtfeltcitas in bellis aduerftts Romd-
Lance regina RutenOritJupplex Coloman- nos 130,9. fduscit Romanis 130,28,46
no Vngaro repe/litur 138,3 LipnaCacr'tsvtebaturoiD.Hieronymitni-
LdpithtabAuguodomi 20,44 tutione 356,50
Ldtrones 2 5 ofufpenfi $40,56 LipfenfisacademUinitium 3^5,iS
Latrtdnculorum tabula 324,9 Lis de argntea patina diuinltus diremptd
LaUavrbs 554,9 i 33,34
Lduaobfea 634,36 Lithuania 3,4^ 7,1
Laurentitts dux s 7 o,48.eiusfacinus 577,4 Lituanus LodouicOregirebe'ts 344*2 1
Laurentius dux loanni CMatthi* F. ftudet Locha dttx Ruthenorum 324,25
665,31. fadnorofus&rebeUii 717,481 Locufi* 1 1 9,14. 324^9.341,25
7^6 Lodornerius Rutnoru principalum ffeftat
Ldurentijducts dtcerium 73A 264,1p
LMCt ij
 I N D
Lombardta olim cifalpina Gallia 151,3
Longobardi Rugilandiam occupant 108,11.
*utin Italum traiecerint 114,10.115*3*
qttando Pannonias ingret fuerint , tjr
qitamdmwcolutrint 1 14,7. 83 5 ,4 0 .de
cern annos fine regibus viuunt , ducibus
tantitmv/t'116,44. Gallias traiiciut 11 7,
/. in Italiar redeunt 1 1741. lfiriampo-
pulantur 11 8,12. ad veramfidem redacli
lip, 20.in Italia deleti 1 31,30. &quam-
dtuibidemregnarint 131,14
Longobardorum origo rmigraones 112,
36. habitus 12 0,22. fduscumAuaribus
120,28. reliquia in Italia 44,49
Longobardorum reges Flauijdifii 117,49
Longobardorum regnudiutfum in Bcneuen-
tanosrecidit 124, 1 $,3*
Lorandifortitudo 34,49
LofcordtalUyricagentis caput 89,8
L otharingia nomen vnde 1 5 0, 2 1
Ludouicus Burgundia R.periurus oculis pri-
uatur 1 $6,32
Ludouicus Gallorum rexexpeditionem Hie-
rololymitanamfufcipit^cuufycontinentia
in itinert 1 $6,20
Ludouicus Germaniarexmale cum Vngaris
pugnat 1 s2,3 5
Ludouicus, Ioanna Sicilia regina maritus
311,18
Ludouicw t.CaroliF.Vngariarex 326, 9.
847,13. Polonia rgi contra Lituanos &
Boemos auxiliatur 3 29,25,41 . Sicilia
EierofolymaRfalutatur 33 5,30. Roman*
inuifit, ejr oblata Rom. reipubl.fummam
renuit 339,4,34. Polonia rexcoronatur
* 34p)i7,2$.Aftronomiadcdttus3$oj$.
Sigifmundttm Imp. F. adoptt 351,34
Lttdottki 1 . helium in Vnetos ob Dalmatiam
3 3 1 , j .34 1 ,3 0 < 342,11. bellum in Saxo-
aes Tranyluanos 326,50. in Tartaros
3 ,53 . in Croacos " Dalmatas rebelles
130,23. in Carolum Imp. 34p, 2. expe
dido duplex in Apuliam advlctfcendam
fratrisnecem 33 3,1 8.337,23 . in Litua
nos 344,2 1 .in Bojfenam 348,36 .in Bul-
gariam, ibid. 47. in tranfalpinam Vala-
chtam 349,26. terna expedo in Italiam
344,38.fdutcumGenuenfibusjr Car-
- rariis contra Vnetos 346,42. ejr recon
ciliado cuhifce 348,17.pax cum VenetU,
eiusjfViolatio 343,43.344,2. periculum
338,1 ,2o.pietas ejr religio 350,25. tranf-
ac~lio cum loanna regina 340,44.341,6.
vxores & Itberi 310,38. 3 51,9. obitus
35i,4J-3S2,3,37
E X
Ludouici 1 . prafecJi trienniam bclfal in It*
ha 340,5
Ludouicus ii. Vngaria R. eitufy resgefla
7 54,41.757,3. mtferabilisexituf 7 56^
32.77IJ7
Ludouici 1 1. Vngaria R. ejr Maria Hijfani
F. matrtmoniorum contrailm 738,1
Ludouicus Pius Imp. varits motibus agita-
tur 148,13,28. admodumdedttusRom.
ecclefia z49,l7
Ludouicus Thuringius Landgrauius 284,
22,41
Lugdunum ab Aula expugnatum 62,30
Lupicinus ejr Maximus ob auarttiam a41,
10
Lupus animalfideiuffbrcm rmunrt po,i3
Lupus Foroiultanorum dux Cbacanno Vn-
nocaditur 126,9
Lupus ponttfexprofanlo habitus 71,5
Lupus S. Trecarurn antiftes X?6,i
Lyptouienfis conutntus 26,40
Lyitm 603,35
jvy R i N i &Thetricipralia cum Vn-
CMachinarum transferendarum commen-
tum 4^8,47
Magnus canisScythia dominus 15,37
Mahumetana claisnaufragium 558,54.
Mahumctes Turcorum Imperator 486,39.
Myfiam & Vngariam muadit 487,46
MahumetU clades adAlbam Gracorn 491,4.
mror ex Coruini morte 49343. inanis
iaflantta 4 S9,36. bellum in Matthiam
R. 531,12. incurfusinDalmatia 583^1
(Jttabumetusnaftitur ii9,44.fuam religio-
nem/pargit 1 23,41. ajellam wit, ib.48
(JMahumettmors 618,6
UMainardus maximam Huitarumpartem
delet 396,16,33. Boemia gubcrnator
ereats 421,39. in careerem conieclus
422,12
CMantua Longobards expgnala 120,41
^MarbechusTurcorurnprafeclus 602^7
CMarcburgenfe bofpitale 285,24
CMargianavrbs 16,49
UWaria Ludouici Rlia Sigifmundo defpon-
fata 351, 13,47. 344,51. rex Vngaria
fronunciatur 355,3- 848,40. con>iratio
incandem 355,$t
Maria R. ejrElibetha dolts certat c Caro
lo amulo 3 61,3 ,16. reqno ceder iuben-
62}23. coronationiamuli intermt
363,22
LMariaregina miferaforiuna ejr cjptiuiias
367,12.368,24,52. liberali 369, 13,31.
erat
 IN BON FINIVM.
Wriopro corona Siginundi mariti dtricmn imp. $19,46. $20,;.$ .:
j f. obitus 374,5 in Tranjjyluaiios ejrModauoi $42,49.
^Marienpurgiim 6 1 0,6 546,40. inTurcam $19,46. $31, .$34^
(Maromoruenfis conuentm 26,47 4. $37,10. $78,46. 607,21. 6 12,9
UMars Scyibarum Deus 2, $3 Matthta R.fdus cum Anconitis 44, $ 4.
<~Martianopoliscondit*occa/io 34,43 cum Frid.Imp.fcederisfycondttioHes $ 9 9t
Martianuslmp. contra Altlamvires tnten- 18,36. cum Vladiao Bocmofcedus con-
dit$2,32. Gothisdonamitttt 10 8 ,16 firmatum 63 s, 13
CMartlnus v. fontifex Huitas opprimer CMatthia R.humanitas 630^3. laudes bel
findet 394,42.3 9 s, s lica 892,2s. legatto ad Rom. Pont, de
<J\artinus ruftan*editionis autor 40 iy Turcicobello $38,33-S4*,9- legattoob
18 matrimonium Beatrices $77, 2 0 . mores
CMartinus Zobor legatut 703,10 aduentu regina mutati 6 3 0 ,1 8 . /tuflia
xjlartim Pannonici vita ,fanitas ejrmi- cum Boemia regisfilia s 24,21. nuptia
ractdaS 1,1 r. mors 83, $4 Beatrice $84,9. nupttarum cum Beatri
Marlus foeta exuri iujjus ob adulationem ce apparatus $80,38. oratio adproceres
861,2.88$,$ de bello in Boemos harettcos ujcipiendo
Marmamnis 614^46 $$0,24. origo e Romanis deduca s 14,
Mapgeta 2,2 s.i s, s S 21. pax cumLadifiao confirmt
CMaternusprofecas , dux contra Hunnos 6 4,io. pafa cum Frid. Imp. 6 $$,30:
82,$2 (imtillas Vladiao Boemo 646,1$. ft-
Materm cades 864, 3 1 dium erga literas & vita eultttm 631,18.
Mathiidis in Italiafloret 203, 19. multa Ec- triumphus Neapolitans 643,io.vitium
clefii Rom. legat 2 $3 ,33 623,34. morbus 647,3. 649,3$. obitus
Matrona quadam egregia pudicitia Jeruan- 6 s 0,24. funus duplex 6 $1,30
daexemplum 92,37 inter Matthiam R. & Imp. Rom. ac Georgia
Matthus Petri TrinebeniF.regirebellis317', Boemum querela mutua $42,21
Matthias Theifl 7 93, 17
*4
Matthus Steinbergus S 49, 33 tJMauricius Imp. Francorum regem adinfe-
Matthias Ioan.CoruiniF.493,45-in vincti- rendum Langobardis beii hortatur 117i
laconiec7us497,i8. 499,11. in Pogiebra- $2. 118, 6, 22, 40; Phocainterfecut
cbijpotefiatemdeuenit $04,i$,S3- Vn- 120, 3S
gariaRexdeclaratur $09,26. 8 $ 2,41. Maximilianus Viennam reeipit 676,12. i/t
in Vngariam e Boemia adducitur $09,$$. arm'ts cotraVladiaum 684,17. 6'S'$34*
Beftotis gnatadefyonfatus 47s,33.auun- 6S7,2.pro pecuniafoluitat principes 6 93,
culum vmculis confiringit $26,10. eidem 47. patrifuccedit 7o6,33
rconcilitnr $ 28, 36. coronatur 536, Maximiltanicum Vladiao R.cencordia Vn-
$. Bocmia rex ejrMorauia marchiofa- garica 742,31. nuptia 7*,29
lutatur $ 57 , 44- redintegrat bellum in ^Maximiliani 1 1. laudaliuneula 816, i.elo-
Imp.6 07,$.610,1. 6'28,3s. cum Beatri gium epitaphmm #26,9
ce vagatur 600,27 Maximinus Imperator an Gothicus,&vt ad
MatthiaR. adificia 631,36. apotheofis 6$, imperiumperuenerit 33,40* Gothrum
7. bellum in Georgium Bocmia R. s4 8, auxtliisvfus 38,12
38. s 53,43- bellum Boemicum s 70,1i. Maximus Eudoxiamrapit 103,39
bellum Polontcnm 164,16. $70,11.577, Medialuna pluta 9 , 4 9
5 3 . bellum in Frid. imp. eius% caufa$8$, Mediolanu Longobardis expngnati $,4
i, $90, S3, s 92,20. colloquium-cum Mediolani initia & incrementa 96,33
- CafimiroejrWladiao Polonis $73,4- (JMediolanenfes Atilafideife committentes,
decreta & fancfiones 626,41. dtfcordta oliantur 97-25->4
cum Cafimiro Polono 601 ,2 2.encomium Meduacum opp.nunc Bachilio 9 S,2S
Mercurius Albenfis bafilica adituus, D.Ste-
6S3, 10
Matthia R. expeditio in Auriam 628,4s. phani regis dextra cum anulo diuinus
62i,4.inAuriam vltcriorem 634,29. donatur 187,21
in Coruatiam $38,43- infatas Boemi Mefco Polonorurn dux 192,48
cas $19,48 -S24,h29-28,2i,53JnFre- Mezentius Imp. cafus 12 $,4 9
MM iij
 I N D E X
iMezethusTurcarumduxcafui 431,53- titulumvfurpent 283,5}
433>43 TCforiu* h<erelicits i*3Ji
CMichaeltmp.pacemcum Carolo M.confir- Neugradenfis cornentt*s 26,2
47>23. je abdicat imperio, ib.41 D.Nicafimepijc.Rhemenfis 876,4$
cMichaelOr/gh Palatinas $38,22. Eiu Nicafij potifiis vatkmium deRhemenfium
diclumfapiens > $64,24 ixcidto, & magnanimitas in appellandis
Michael Fenetorum dux 243,$ 3 hoftibus $p,8i 877,43. 878,28. cades
tJMichaelZilagivs Coruiniauunculus 490, '7**53
47. UHatthiaCoruino incomitiisfiudet Niceaobjejja&dedita *35>1''
50 $,40. gubernator Vngariapronuncia Nicephorus Imp. Italian* inuadit 146,21.
tus sop, 5 0. dux belli in Turcas $20,37. Bulgariafitperatus occumbtt 47-,4
$24,1 p. in inuidiamadductus aMatthia 2(icolaus Drugethus Auer/aprafec7uS338,
rege capitur $26,10 .coqui opera e carcer S$
fugit $27,41 auunculo rconcilit in - Nicolaus Gara Palatinas in magna autlori-
ferirem Vngariam Tunis defendenda tateapudregina, indeej{ conjlatainuidi*
fortitur $28,44.531,23 . Tunis capitur 355,17. Emsfides in reginam 361,47.
ejr obtruncatur f43,S* 3 67, 3 0 . confilium de Caroil regis ncce,
Michaelis Zilagij oratio pro Matthia elecJio- ejrfuccejfus 364,32. mifera caaes 367,
ne $06, $4 J 6,30. Eiusconiunx SigifmundiR. libe
Militarisdifciplina 628,12 ration!findet 380,28. filtjprafccltcufio-
Militum licentia 693^22* diaSigifmundiR. 37 9,40
Mmuans Rutenorumprinceps, Gey .fl NicolausGinH 618,28
eet 264,16 Nicolaus Olabus 79^30
Mtromanmt regulus Batica 867,41 Nicolaus Petri Macedona F. Turcas bis in
Mi/caPolonusChriianusfacJus 17 4,$ gnu cladeafficit 399,12
Mohaczienfiscladisdefiriptio 7S7J Nicolaus Romana libertatis vindex 334,53
Mohaczijfitus ' 761,8. 76$,23 Nicolaus Vilaeh 422,43. Ioannis Corum
Moldau/pop. 350,7 cdllega 42$,$. Eisindia in Corimfi-
Moldaatd 6, 18. 27,2p los 498,17
Monfirum 206,13 Hicohus Vilachus CMatthiaad Cafarm
MorauiavndeficdicJa 27, 2 i deficit $20,11,44. premtis adfidem
Morauia a Tartaris va/lata 2p 3,20. Aufiria tedtt $22,11
duci dono data 392,42 Nicolai Zerinijmors 832, $3.834,12
Mofonienfisconuentus 2$,$i Nicopolis mator er minor 377,34
Mulier decernfiliabas onerata 8$p,3t 87 6', Nicopolisobfffa 374,4 t
24 Nigrorum exercitus 666 , 34. cLdes 704,
Mundo latrociniograatur "o,$2
CMunulphits infida S.Iulianidnx np,i6 CNliinundatioinfilit4 280, $0
CMufelum opp. 611,14 T^itriaoppugnata 2)21,40
<JMufiela vicJoriamportendit 216,41 Nitrienfis conuentus 26,36
(JMycoltha Atilavxor 887,43 ' 2(obiles Pannonia ad ruflicandum redaeli
tJMyfiifiri accola 2 1, $4 306 iit. 37p, 4. ctfiaTurcis 474,
OWyfia Tunis defen/a Nicolai ducts opera $2
399,9 Nomadum mores j Jf
iJtyfiafuperioraTurcisvaftatd 413,37. Norimbergenje's pacem Boemis mercanm
44*4* 395>*
VJAndor^' 76 1,4J NortmdnniDalmatidm infefiant 1 38 42.
"*-^ Narfes Longobardos in taliamdccerfft Gallia vafiata in Aquttaniafibifedesi-
114,3$. Romamoritur u$,S4 tuunt isi4
Ndthlia 774,23 Noruegia Chriftifidcmfufcipit 64,43
Neaplis oppttgnatd 479,44 Nyrprouincia Z0g\2
T^eapolis dejertptio 638,4 $.obftdio 6 2$,32. Nyroppidum 2Iii
6,12. deditio643,4. defecio 67 ,2 0
Tfeapolitana feditio 336,1z Oclauinfiituta *2<i47- ^70,54
7{eapolitani reges cur H'tcrofolymitani regni Oclauuntispapa 26$, 1
Odalrici
 tN feNFlNIVM;
Vdalrici BoemU ducis bellum cum Henrico Francis ubiugat S36,1 i
m.eiusfyoccao ,9,8 Pannonta fuperior Ladiai pueri partes d-
Odenatus Perjasprofligat 6,30 fendit contra Polonum 4*5,3$
Odoacer Erulorum ejr Turingorum dux Ita- Pannonu etymon it, $1. prifcipopuliejrop-
liamadoritur 107,4p. fxpius oppugna- pida ig, 11. chronologie 834,25
tus, tandem cditur no ,t8y3 Pannonu regnum a Lodouui R. morte pau-
Olbia metropolis 1,11,42 lalimimminutum 366,34
Oldamn itmanorumprinceps 3 04,43 pannonu ttulos vnde Germanilmp. vfur-
Olomutium opp. 557,i6 pent 161 9
Olmutijconuentus 604^3 Pannonij VibiorMeffalaCoruinodomiti
Opitergi.'im ab Atilaeuerfum 91,16. a Lon- 21,8,18
gobardis dirutum 123,40.126,41 Pannonius mons 2 $,14
Opus Batbor, miles audax 221,4$ Pantkapactti. 12,30
Opm tjMartiniP. 21$,18 Papia nuncflorentiima $9,18,26
Ordephalus Vendorum dux 240,7 ParenttumabVnnts dirutum S9,3 5
Orphanorumduxejrexcuro 3 94,9,1 s Part) latrones Romanis domiti 87,46
Orphanorum ejr Taboritarum dieojp6, Parifades rex inter dos relatus 12,36
15 Parrhium Genouephaprecibus ab AtiL ob-
Orobitarum exercitui 394,1* ftdione liberatum 80,1
Orodienfis contientta 26,19 Partbeniumpromont orium 12,6
Ofientum 726,10 ParthiScytharum exules ,% res fire-
Ofiroqytha rex 3$,> 29,43
Oftregethi Pannonu imperant *35i37 Patha latronum cafieHum 528,2$
Oftrogotborum etymon 33,42 Patariniadfidemconuerfi 350,47
Ofuaidta in armis contra Cotuinum 713,38 Patauium Longobardis igni abfumpturh
Ofualdi oratio ad VLdtaumR. 674,1 120,26
Otbardui Saxonumdux 193,42 Paulus Aquileienfis metropolita ti$, 14
OthoBauarudux 206,41 Paulus Cbupor bouin* pelli infutus 398,1$
Otho Bauaru dux Vngarurex coronatus,e- Paulus Kinifij, alter Hercules $$4,43. eius
iutfyfortuna 31$,37. 846, 16 resgeft*6i2,i$. 620,21. 704,33. 7 12,7.
Otho hoemorum dux 217,3 71 9,11. oratio de bello Alemnico $ 89,
Otho Imp. ejr eius virilits 1 $9,32. resgeft* $1. faltatio 6i6ti8. mors ,720,37
1 60,10,3 o.coronatio 16 1, 33. mors 16'2,31 Paulus 11. Pont. 548,46
Othoi.lmp.ejrresgeft<ei62,33. obtins PaulusTomoru 7 $7,39.767,18.772,3 $
163,1 $ Penno Foroiulianus prafeci'us 128,23. p*~
Otho in. Imperator defignatus 163,21.Ro- cemcumSclauis contrabit 129,27
mamobfidet 16$, 16 Penno muere abdicatur 129, $0
OthocArus Boemurex Auflriapotitur 301, Pertdeus infidiis circumuentus regem tnte-
33. BeU IV. ob Styriam bellum indicit rimet e cogitar 116,8. atem nam
302,10. Imperium recufat 302,36. viefeitur t 116,32
Stephano Vngaro vielus 3 0 3,16. aduer- Perfede Chriftiana initiait 1 23,8
Jus Imperatorem Rodolpbum bellum mo - Perficum bellum cum(acra expeditions du-
uet 303 ,41. lepido commente ab Imp. loribus 136,4$
Rodolpbocltiditur 304 .3. inprdioocci Perufiaab Agilulpho obfa 119,25
ditur, ibid. 29 Peanihorti 632,44.
Oxiflmtij latitude 16,31 Peftanorumexcidium 296,3
PA 1 s cum Matthia, Cafimiro ejr WL- Peftenfis conuentus 2$,$
diaoregtbus leges 576,18 Pefiis Florentinfitua 324,4 S
Padua oltmqual 94,9. ab titila obfea, Peispervniuerfumorbem 335,44
ibid 4 Pefium oppidum 5,2 o
Pallantis corpus integrum inuent 197,23 Peterfiorphum opp. 5 93, 18
PacratiusPolonicxfaclionis aertor 4$$,43 Petri Varadtnum opp. 719,40
Panistributum 267,21 Petrus Antifodorenfis imperatorConft.defi-
Tannonia Sarmatis ejrSquadis depopulate gnatus 278,30. incarcereobit 282,38
20,51. Romanapoumcia S3 $, 12, 48. Petrus Colecienfs epijeopus 608,13. capt-
 !
INDEX
tur 623,16. libertur 664,37 gatioadcomitia regaba 660,5
Petrus eremita expedition'^ fanttafolica- PolonorumlegatioratioadBocmOS 560,17
tor ^3h'4 PomeraniPolonorumvecligales i94>"
PetmsMore 720,27 Pompeq Magni iter ex iberia in PontS 17,27
Petrus Odronanfanus PolonorumduX 436, Ponttficumcreandorumfanciio 203,24
jf Pontifieum Rom. dtidium 203,7
Petrtts Pokius fuppliciumluit 730,33 Portorum xn.trtbutum 267,21
Petrus Ranzanus 647,13 Pofeganensconuentus 23,14
Petrus Tribunus Veneria* contra Vngaros PraLium triduanum 47iJ
munit *55>9 Pralium24horarum 49!A*
Petrus Trafens vtrius^ecieiin Euchari- Praga objea Sigifmundo R. 3*9,47
' iaaertor "" 386,13 Praga Uberaliartiumudia capta 323,4a
Petrus Venetusquamdiuregnarit 201,26 Pragenfegymnafiumdefertum 385,1
Petrus Vnganarex 841,3. Eiustyrann Pragens arxHutisdedtta 390, ig
x 94, 43. procerum in cum conjpiratio Pragens lumultus ob interfectosfedtttojts
18 9,12,41. fuga 18 9, $2. irruptioin 386,34.391,24 , ,
Vngariam 190,10. reitutioinregnum Pragens conules interenpti 3*7,34
19 2,31. fuga in Aufirta, ejr mors 196,39 Prgenfes Sigifmundo rege deficiunt 388,
Petrus Vrfeolus 223,37 $o.adRom.ecclefiamreducli 404,22
nfula 8,ii Pragenfium cades 393'8,
Phariumopp. 87,42 Probt Imperatoris respr&clar* 20,33
Pbilimerus dux 1,28 Procerum Vngaria tn <^ regem con-
Phtltppopolis ihr rcuprt monumen iuratio i 5 5,5'
tum 34,50 Procopius Morauiaprafeius 392,54
Philippins Imperator Conantinopolitanus Profper Afiulanus 6 10,14
311,35 Prucchi obdio expugnatio cruenta 621,
Philippus princepsTarentinus 308,50.30p, 4. defeetto 676,23
27. eiusfilij 311,12,18,35 PrufitaSarmatiaparS 3,4s
Phocos Imp. cafus 122,14 Pruteni 604,18
Phnicescymbainuentores 10,54 PtarfcofaclionisBoemicacaput 4.11,11. or-
PhrigiternusinfidtasfibiaLupicinoruclas mis agit 412,14. regalia Comma autle-
retorcjUet 4t,2o raritubet 418 ,36. Boemiaguberr.ttor
Pilitensconuentus 24,8 creatus42i,39. obit, tb.43
Pipinus Romanusrex dclartur 131,21 Pudtcitiaexemplum 860,26
Pipini Francorurn regisfortitudo 129,16 Puella fubulca regij exercitus duclrix 503,
Pipus Plorentinus infines Vnetos 402,6 27
Ptnorum expedtiio in Saracenos 2 53,23 Pyrifca D. Ladiaifilia, Imperatoris Cofian-
Pifonenfisconuentus 25,53 tinopolitani vxor 250,34
Pijoniana arxobffa 436,27 \ Vistores regtjoeei 717^2
Pifontumtvrbs4.50. Geyfa regeobfiiim ^^.^uinquecclefiensvrbsolim di-
222,42. Germanis captum 259,36 fa 3 if
Pluspont. Rom. 503,14 ^uintiltus obutritatem cafas 38,1
Placidia Honorij foror Confiantino deon- 1) Achis Poroiulanorum dux 129,^3
(ata 45i28 Hachis Logobardorum/ rex monachusfi
Podolia 27,4 131,8
PolaPifanisoccupata 272,50 RadulphusvltimusErulorumtex 113,23
Pole colonia Rom. conditores reuerfio Sp, Ragunorum magnnimaas +31 f
28 Ragufium a Venetis receptan* 277,16
Poloni qui appellentur 2,15 RapoItus miles Germanus 259,3p. 261,15
Polonia Sarmatiapars 3,43'.27,17, imperio Rafcia,olimfuper'u>r Myfia 300,2 2.413^8.
vecligalis 193 ,40. Tartarisiiafiata in Turca ditionemrcdaca 534 24
293,18. 299,54 Ratianorumjauitia p 2I
PolonU ofpida lignea 572,44 Rauenna dtgnitas Valetiniano amplifia-
Polonicum bellum 564,1^.570,11 ta J0J ,
Polonorum "voluntaria militia 436,51. le- Raucnnates Atila dedunt $. ii.iS} 21
RebeIIum
 IN BON F I I V K.
Rebellium captorumpertinacia & irreueren Roiharitus ignominia notatus bit 128,3
tiaerga regem 37 S,43 Roth Iritis Logobardorum rex Aridntts i22y
Redagdjus Gothicus rex Romanis obtrun- 1 9, multa infuam ditionem redigit i23t
cAtm 43,10,18 $9. Longobardorum leges in todices co-
Regia dextra abbat 187,4.9 git " i 24,2
Regis coronandi caremonid 78,* 3 Roxiini j 1,26
Retidnipop. 3$o,8 Rox'anorum be/lit Cum Ladiao Pi 130,22
Rhasfl. 13,32.14,33 Roxia Ldouico regifubiecld 344,22,27,3 i
Rhemefes ab AtHa expugnan $8,44.876,3* Rugi ad internCioneni cafi i 08,8
Rhemenfiti ad NicafiumfuppleX oratio 876 , RugilaHunnorumdux' 55,4?
Si R11[cia alba ejrnigrd 11,29
Rhetia dedita $,2? Ruid 3,31.27,4
Rhodus obfea 6 op, 16 Rutcorum bellum in Vngarid 401,8
Rhombites maior ejr minorft. 1 3,44,51 Rucorum motus compreus 204,4
RiciariusSueuerumrex 105,46 Ruteni,olim Roxani 3,51. Vngaros cadunt
Rtfanum amiffum 618,43 37.S3
Robertus Calabria dux & Sicilia rex 30 p, CAbacz caftellum $62,34
3,1 1. Ecclea Rom.fauet 3 21,48. qiios ^ Sabacz,ium Mattbid R. expugnatu 5 7 8
Comits credrit 31 2,41\ Andrea ejrlo- 46. Tunis obum 699,1
annaftliaregnumlegat 322,25,53 Sabaria ciuitas, D.Martinipatrid 24,52. a-
Rodericta Brugenfisepifc.orator 413,19 miaoS 5,37,44. recepta 696,43
RodoAldus Longobardorum rex in adulterio Sabinus,militumpaironus 120,5
deprehenfus interficitur 1 24,4,11 Sabnrtisa Romoaldo/upcratus 125,34
de Rodolphi angaria R.corona,orattogratu Saca pop. 15,22,38
latoria 827,3 0 SaladinusTurCorum rex Hierofolymam ca-
Rodulphus Burgundia rex rerit in Italia po- pit 271^6,30
titur 157,26 Salardus Vngarorum dux 15 7,3
Rodulphm Hdbsbttrgcnfis , Imperator 302, Salinummtrabile 5^3,10
37, Eins bellum cOthocaro Boemo 303, Salomon Vngaria R. 842,43. Henrict 1 v,
4t opera in regnum reftitutus 204,38. ma-
RodulpbusSueuia dux vfurpati impert de- trem increpantem pul/are conatur 21 8i
bitspnas (eluerefatetur 212,12 54. Imp. implort 221, 7. obfide-
RotrcricusGothorumrex 4 5,20 turPifonij 222,39
Rogerius hifloricusfugafibi conlit 2p/,53 , SalomonUR. Cniugium 201,13. bellum
298,32. 29p, 9,18 cum Chunk 208 ,20. cum Bulgaris
Rokofpurgumpp. 611.52 Be'is 209,33. fdus cumpairueltbus
Roma capta Vifigotthis 44, rp. a Genjerico 206,50. pugna cum Betnis ejr viciara
i 03,42. BeUtJario 1 12, 12. ab Henri 220,15. fterHitas 07,53
co I v< 212,3 0. Saracenis objejfa ejr Sdlmonis R.cum Geyfafratre difiordia 2111
fuburbiavdata. 149,46 18,3 3.2t 2,43. reconctltatio 213,29.
Roma S.Stepbani adis conditor 180,22. lu- diordiaiterata 213, 50. pralium cuni
Bus ob Aquileia excidtum 92, $4 fratribu 2 1 4,48. 215,46. fuga2i72
Romana ecclefia vt caterarum caput effet, 29,2S
qiiando conftitutum 120,53 Salomonis R.fdus cumfratfcLddiao 22 5,
Romanajedes diuvacat 322,3 2. foederis violatio rcaptiuitas 225,22^
Romaniad Bottoniamcafi I3iS 39, liberati 226,9. ftudium in vlci-
Romanoruimperatortn Scythasgefla 33,3 jcendis iniuriis ib.41. pcenitenttd infi-
Romandiola i45,5 gnis ejrbitddiaritio 27,4
Romoaldus Beneuentanus Salentinororani Salomonis candelabrum Pragd $4**2
occupt 127,38 Salon*fitu,obfidio & euero 86,18
Romoaldi Bcneuentdni dueis vxores 129,44 Samaria Danubt infuL 5 ,$
Rofimunda Turiftndi Gepidarum regisfiltd Samfonis conuitia in Regem,&poenA 2$6t
si 1 ,46. maritum tndiis tntertmens, 5
deindc alteri venenpropinans, ip\apar- Santiorunt reliquia in Vngaridm audio!
ttmhatmrecogituf 11 i? 84ii
 i D X
Sandrobbchtts Albanenfiumprinceps, Cor- Scylurus&flij ti,54
uinifociuscontraTurcas 47h7 Scythakus Gothicusrex Macedonian* vsfat
Sanguine pluit 24$,$$ 32,43
Saraceni vnde difti 123,47. Sicilian* in- Scytha ab AlexandrovicTt 13,5 5
uadunt 12 $,51. d Cardio Martello cafi Scytha Afiatici Europicis priores }2,ij
i2{>,4. Italian* tjrSiciliam popttlantur Scpbarum contentio cum AEgyptiudc anti-
149,44. Verietosfuperanti$o,22. Cre- quitate 28,20. fides deferuttto in alters
tamadonuntur 1 $ 1,12. Dalmatian* vita is8,$4.mores 9,37.1 3,s.29,4.ort-
infefiant 151,21. dSclauU&Ottonccx go 27,47. resgefta 28^!
Italiapulfi 162,3, 1 2. Italian* rptant Scytbia duplex i,r
Scythia Afiatica deferiptio ijjf
Sariens contientus 26,$ Scytbia extra Imaumfitapopuli 15^5
Sarmatu Europica efcriptio 2, 2 Scytbia intra Imaum monte deferiptio i$
Sarmatarum mos 13, $ Sebaftianus Rofgonius486,20. 490,47.a-
SarolthaGeyfavxoriSteph.protomartyrap- pitur cum CoruinifiltU 497,50. ejfuvit
paret 168,42 499,9. dux belli contra Boemos 520,36.
Saroscaeum 7*4,18 $24,$,48. $28,21,48
Saros oppidum latronibuspurgatum $ 29,32 Sebafltano Strigoniefi metropolita infus re-
Sauoceus Dalmatas adVladtat fidem reuo- flitutus , 177,7
cat 435,9 Segefta deleta Segeflo pago ortum deduce,
S.nirorr,atVr}de d'Mi ' 2,10 26
Suuusfl. *9,47 Sempronienfis conuentus 24,54
Saxones cum Longobardis in Italia migrant Sema ab Vnnis direpta 88,37
114,4s. patriasfedes repetunt 1172. Senonis diaconifidelitasinregem 127,16
Carolo M.rebelks 136,41, $3.143,10,2 9 Sentapolux tyrannidem in Boemia occupai
Saxones Tranffyluania ncola, regt rebelies 132,16
326,50 Septem ar 2 6, 4p. vndefie dicta 132,4.2
SaxonesVngarici 614,27 Stratin* Tungrorum epifcopus Atila imn*
Saxonum colonia in Daciam Panoniam nitatemprauidtt 73,42. inter diuosrt-
deduca 143,21 latus 79,16
S jxonumJedes Suem occupant "4,49 Sefualdtfidelitaserga dominum 1 25,14
Sbinco Pragenfis antiftes , Huttarum anta- Seuerinum opp. $,40. inflauratum 349,5}
gontd j!6,S,22 Sicambriaopp.24,16. impcrt/ Vnnornm\t-
ScaaViennacapta 641,49 desfeuCtila regid $,13.881,15
Scancia Scythia infida , eittsfe ncola 1,13 Sicenfiumfacliones 401^5
Scardona ab Atila euerfa 86 SiculiDaciaincela 132,21. Hungariapopuix
Scelus fcelere puniri , egregium exemplum 889,46. vulgo Zekel 760,48
, 368,33 Siculi qua poena in inobedientes vtantur
Scepuens conuentus 26,6 890,28
Scbithniza fl. 474,2 0 Siculorum mores 889,49
Scbytt. 16,47 Sigijmundus Brandeburg. Maria dejponfs-
Sciabadin Turcarum Bajfeus in Valachos * tus 3 54,51. pra Carols facione in Btt-
TranIJylunam proutnciamtffus 440,$, miam fe recipit 360,47. coronaturRtx
milites adpugnam hortatur 443 ,28. Vngaria 372,6 .849,5. obimprobuctB-
Coruino cum exercituprofligatus 44s, 2 filium notatus 388, 7, 4.4. Boemia rex
Sclaui Foroiuanorum vecligales 121,43. pronunciatur 389, $0. Jmperiy eltclora
Bauawcai2i,S3. qua*gentesprodu- euocat addornandos Boemos 390,53.2-
xerint 122,3 jeam largitionibusfuperare udet 393,
Sciants Carolo M. bellum indicium 139,3 42. Boemis nodum offert 3 94,28 . ex-
Sclauoni pop. 21,4 1 ternis auxiliis contra Boemos adiutrn pi-
Sclauonia i22f2. 760, 1 3 rumproficit 3 94,47.39 $. iffltalpTt-
Sclauonicum bellum J4$,4 ficifcitur coronagratia 3 9$ ,43. Roms
Sclauorum origo 21,26 coronatu* Bafeam venit ditdcntes pi
Seodra obfidio 6 03,13 tres concUiaturus 396,44. in Vngartsm
Scordtfcorum mores etymon 20^7,26 reuertitur 36'9,1\ cxpedttionepro Mans
Uheran
 IN BON FINIVM.
liberandafufcipit, ib.ii.Boemicodiade-
matc oron.m 400,12
Sigtfmundi R. expeditioin'Turcos & clades
377,17.fuga 378^6. reditusihf'egnum
poll fugam 37p,6*captiuitas, ib.22,38.
berattoper Nicolai Card cont'ugem 3 8,
i 7.38 i, 12,4.7. " regni 8, Spitamenes adplacndam \yilexandri tram
jo. vindiclacontinentia 383,55
Sigifmundt R. encomium 400,16.4.07,3
Sigtfmundi R.expedttio in Roemos herticos
389,36^ inlannem Croad*prafeftum
372,18,22. inValachos 373,9-374,21.
gefla cum Venet'ts 40 i, 28.iter in Italiam
407,36. magnificentia 408,4. oratio ad
froceres de t~Alberto in regem aumendo
40 s,44. pacificati cum Boemis 403 ,3 5
vindicta deprocertb. fibi ejr regina ohm
infeftis 375,11. mors 406,48
Sigifmundo R. amulus fufcitatur fatiofis
378,2 s J Boemosfoetus 529,24. dux belliinTur-
Sigifmunds Comes deS.Georgio Caf.partiu
fitfator $20,15. $2i,2$.Matthureconci-
li.itw afarUnosprofligat $22,32,44
Sigi(mundus princeps adBaleam ab Aula
vietus 867,7
Sigi/mundtts >uinquecclees Coru'tnifau Stephanus Boffontenfiurex cute exutus 534,
tor 664,42
Sigifmunds Jhinquccclefienfis epifc. regni
quafiorji i, 6. peculatusreus 733,6
Sigifmundt Jjhtinqueccleensdes 689,18.
69S,3S
SigtUa regaliafubtracJa 348,43
Si^ninorum fcemina auriga 18,26
Stiefia a Tartair direpta 29 9, s s
Stief bellum 645,44.
Simigienfis conuentus 23,25
Stmigienfes D.Martin decimaspender co-
aeli 174 ,7
S. Simon 580,17
Simon exercittts Imperator aduerfusFrede-
ricum Caf. 520,37.a Cafarianufugatur
521,4 0 . in eofdefliciterpugnat 522,45
Simon milespro Coruinofatumfubit 433,1
Simon Rofgon reginafide deficit 4 22 ,47
Simonts Rofgontj Agrienfis epifc. diidium
Coruino 462,29,42.cades 46,14>33
Sirmiens regio 761,2$
SinderouidTurcicum propugriacuUim 580,2
Sogdtanipop: , 16, 2i
Soldanus Turcorum imperatorfugit 281,11.
adbellumredtt,ib.34.Joliseclips 1 89,1;
624,30. j'oies duo vifi 18 S,io
Soltham Vngarusfeditionuartifex 248,46
Sdymannitrruptw in Vngariam 7 55,55
Sophia Henr. Imp; filia Vngaro deonfatd
200,44.201,13
Sophia Iuini Imp. vxor, malorum in Ifalik
caufa 114,22
Sophiavrbs 44-7,48
Spalatrumopp. 87,37
Spilbergum 555,21. deditum 5 57,43
Cafus 15,52.
Spitigneus Soemiaprinceps i 94,3
Spitigneus Morauiaprinceps,eius^impietas
inmatrem 198,18,50
Statua Uteris capitiinferiptis reperta i971
3
Staurarius Imp. Gracus 147,21
Stephanus Andrea 1 i.filius, And. 1 1 1.^4-
ter 306,48
Stephanus Banf renuus 473,7. eius cades
474,26
Stephanus Bathor 46 $,2. expeditions in
tas 61 2,13 . eius oratio ad milites 613,2:
oratio de bello Alemnico 588,2
Stephanus athori comespalatinus 757,23
Stephanus Bojfonenfiumprinceps , Lodonici
regisfocer ejr auxiliarius 330,33
Stephanus Broderith 756,54* cancearius
7$*,3
Stephanus Conthus rebclli coryphaus 375;
i9,53. eius.famulipertinacia 376,4
Stephanus Crif^us 623,26.648,37
Stephanus DauidHazy . 621,8
Stephanus Dobo 794,6. fit Vayuod tranf-
yli 802,43
Stephanus Eyzingr i49,3 8
Stephanus Frangepanus 617,22
S.Stephanus 1. VngariaRex 840,34 .
S.Stephdniregisgenus 167,4.natiuitas168>
52. baptiz.atioi69,2. educatioejrinfti-
tutto 169,16. lecJio in regent 1 70,47; '
diligentia era'quitdsi7i,5.diumre-
ligionispropaganda 172,13: vicloria de
hofiibusperpreces 173,3 5.leges ejredtcla
varia 17 5 ,24- vxor & beri 176, 21j 2:
pietasinMariamvirgincm 179,43- li
beralitas inpauperes ejr calamitosos 1 8ot
29. mos vtfitadi templa ejr ccenobia quo -
iann'is 1 82,1 6, conjetudo inpartiendo
temporel 83,48. animaderoinlatro-
nes iS'4,8'.aduerfa valetudo 184,34,54.
infidia ei tenfa aproceribus i84,4-2\mors
ejrexequia 185, 15,20. fucceor 185,32
S.Stephdni regis vxores dua Gyd diuerfis-
monbus 186\
*
 N D E X
S.Stephani regs bellum cum Befls 181,1. Sueropilus Dalmatiarex Chriuna fideini-
cum auunculo,ib.ii.cum Bulgaris,ib,34. tiatur SijS
cum Conrado Imp. 183,14. adeius cor- Sueuia a Gothis direpta 1 09,9
pus qua miracula edita 1 8 6,3 2 Suohla Boemicam focietatem in Vngariam
Stephanus 11. Vngariarex 24.8,8. 844,9. cortenat 539,7. vinclus adregemmijjus
Eius bellum Volnos ejr Boemos 248,34, ejrfuenjus S4>i9
38. bellum in Polonos 250,24. inRute- Supplicia inaudita 706,15.713,13
nos 249,4 - dira crudelitas 2$i ,41. ex- Synderouia Turcu capta 414,3,20
pedino m Myfiam,Thraciam ejr Graciam Syrmens conuentus 23,3
2s 0,2p. legado ad Fron Macedoniaprin- Syrmium vnde dielum 20,31
cipem 2 $2,1 8. morbus & interitus 252, R Hufitarum cacum 389,12
* Taboritarum ejr Orphanorum difenfio
44- 43*1
Stephanas 1 1 1. Vngaria rex 266,28. 844, 396,15
32. regno exuitur anepotibus 269,20 Taboritis quinquennijlibertas concea 404,
Stephani 1 1 1. fdus cumEmmanuele Imp. 46 ' ' ,
1 contraVenetos267,i. mors 269,48 TamburlanusTartarus 383,44
Stephanus 1 v. BeU CaciF. quin%menfium Tanaisfl. i3,i*
rex 269,36 Tapyrorum mores 1 6,54. 18,30
Stephanus v. {aliis 1 v ) Vngariarex, eius^ tarta vera,itemfaifa 3,4t
resgefta 303,10.845,14 Tartarifigillo regio inuento adVngarorum
Stephanus Lofoncius Valachia prafeclus perniciemvtuntur 296,39. Lodouici re
398,24 gis aujpiciis cafi 329, 53
Stephanus Lofonczius Temefuaripropugna- Tartarorumirruptio in Vngariam 292,28,
tor 808,12. eiusexitus 811,18 5 0 . 293,11. immamtas in Vngaros 298,
Stephanus Meczkey 791,41. 794,7. eiusin- 17.30 0,49. commentum adarcumiu-
felix exitus 802.50 niendos Vngaros 298,46 . abttus ex Vn
Stephanus Olahus 8 90,21 garia 301.8. eunda irruptiom Vngam
Stephanus Palatins rebus nouhudet 710, 305,7
30 Tartarorum reges in Vngariam irrumpes-
Stephanus Pont. Rom. 131, 1 tes 29},(
Stephanus 1 v . Pont. 148,26 Tapio Bauarorum dux ab vxorebi im*out
Stephanus Scepuftenfis comes 690,2 7. Eius finit 137,47
facinus 619,4 Tajfo ejr Caco Foroiulienfes duces facinorose
Stephanus Syrmiens epifc. ejr adAlbertum traclatt 121,40
ducem oratio 672^2 Tata dree regia infignis 25,24
Stephanus Vaiuoda exercituiprafecJus3 3 5, Tataarx 633,11
i1- 336,38. abdicatur 338,23 Tata cnobium 169,10
Stephanus Valachia Vaiuoda rebelas 'venia Tata quid 840,25
petit 37 3,1 $,3o.in Sigifmundum R.con- Tauricapeninula mediterrnea 1 2,1
irat 378,2^. pnas luit 384,12 Taurii a Dacis deleti 20, 7,17
Stephanus Vaiuoda rebeUis\fitfupplex s 46, Taurifium Lodouico R. obfefum 342,2 2
. 42.548,18 , Telephus Caiouiefisprxfidij prafeclus 437,
Sliltconis artes ad oecupandum imperii* 4 2, 13
46. 43,3 8.perfidia in Got hos etpana 44,1 Telephus Gothorttmrex 32,28
Slrabonis error 19, 5 0 Telephus latronumprinceps 525,42. Eius
Strategemata 130,49.295,1.399,53 exitus S3J
Stratimirus Bulgariaprinceps 348,48 Temefuari arcis expugnafio g 07
Stridents oppidum Gothis, dein ab Vnnis e- Tendelapius Spoletartus dux j 20,9
uerfum 89,40 Tendeltnda cumfilio rgnt 122 14
Strigonienfis connatus 25, 27 Tendelmda regina adificta 20,16,1)
Strigonienfis ecclefia creca 174 ,5 6 Terbalus Bulgaroru dux, & eius leges 22,14
Strigonium TartarU aptum 300,2,25 Terchum cafietium 49, f f
Suathes rex Sarmata callide delufits,t andern Terge/la Rom. colonia direpta s9 4)
vi regnope/iitur 133,28 (72,6 Tergeftinorum defeclio Venetk 345,26.
Subulcus ob hojpitalitatem regnu ajjfequitur 347>S4
Terna-
 N NFINlVMi
TernduiaBlafoperapericuloliberata S39 , Tibifcnsfl. f6b,it
, 14 Ticinum,nunc Papta,ab Vnnis occupaii 99,
Terramyica propane & ^co euchariU i6.kLony>bard'tstriennioobfeffum 115,
6 12, h 46. abVngariscaptum 157,32
.Terramotus 4i,i9 Tirnauialud^orumfacinus 718,9
Teutanamulier legatos Rom. violt 8'8, 52 Tokay arris expugnatio 812,3
Ttuthonum & Vngarorum milttumjeditw Tomilda frnmina audacia ejr libido punita
337,4-0 121,10
Tba'lefiris Amazon um regina ex Alexandre Tornenfis conuentus 26,4
grauida 17,5. vitim Amazonum regina Totila cum Gothis deletus 114, 5
30,44 Toxisfiue Toxus Vngarorum R. munertbus
Tharnokvallis 863,33 ab Italia tnuafienereuocatus 159,50
Thathar hunorum dux Stepbano 1 1 . mire Toxis expeditio Francica 1 6i,7
acceptm 252,50 Traguriumab Atiladirutum S6,3
Themefienfis conuentus 26,23 TraieftumabAtilacrudelitateliberatti 79,
Theodatiingratitudo 111,3 5.&pa 112,6 13. 84, 22
Tbeodepertus Franc. R. fiatrib. cajus 122, Tranfemundus Spoletanus dux Logobar-
10 - dis deficit 130,20
Theodoricus Gothus Sueos in Hifiania fu- Tranyluaniaregiafide deficiunt $42, $0
perat 10 $,44. obit 106,1$ Tranffyluanienfis conuentus 26,48
Theodoricus rex Gothos cogit contra Atilam Tranfiyluania extrema Dada ora 132,22.
S6,t2. tnpugnaGatalaumcacafitsj, Vngaria regno adiedla 181,25
22. 872,5$ Tranffyluantxdefcnptio s,48, 760,44. en-
TheodoricusThindimeris filins Gothorrex comium 543,25. oppida 6,21
dclarants 109,47. Italia regnopotitur Trafimunduspatriparentt S73,i4.ab Ae-
110,14,33. diem obit 111,20. Eiusaffi- tioperfuajus domum redit bello 87 5,18
nitas cum vartis prtncipibus 11 o ,3 4-for- Traufila Valentimani interfeclor 103,3 o
turne felicitas 1 ,5. egregia opera, ib.27 Trauterftorphumexpugnatum 593,13
tbeodofiavrbs 12,29 Trebyczumexpugnatum 555,3
Theodofius Imperij confors, prouincias amtf- TVenehinienfis conuentus 26,39
fasrecuperat 42,4,38 TribaUpopuli 7,7
Theodofius imperio eieftus 128,50,55 Triclinium Vitefij 369,8
Thetricus Afilafamiliar iimus 5 7,48. vide Triumuiri create 482,20
Betricus. Trinchaprafetfus 645,48
Thetrici&Macrinipralia cum Vnnis 47,1 Tulnadedita 596,1
ThthanpeninfuL 24,5 Tungrtfop. , 875,53
Thindtmer urnfiatre imperifortit 109, Turet Afiata Scythia oriundi 31,37- Hie-
24. lllyricumtnuadit 1 0 9,38. moriturt rofolymam capiunt 188,37.a Valachisin
ibid. 4 6 Vngaria euocati 374, 23 . bis ingenti ca-
Thindimer expeditio in Sueuos 109,2 de Nicolao affeSii 399*9,48
Tholnenfis conuentus 23,28 Turcorclades 136,6.427,18. 581, 9.612,9.
Tbolo regiafedkfitus 70,25 620,21.622,55.700,37.702,17.712,6
Thomas copiarum prafeclus , Venet'is infe- Turcorum excurfio in Alemania & Italiam
flm 343,2,17 6o2,i.inVhgariam6 06,35.eruptio con-
Thomas Dragi 626,29 tra Vnetos 602,30. oratoresadvladtau
Tbomasfiriba S7i>n 728,4- legatioadcSWattb.R. 647,2t
Thomas Zechel 486,19 TurcarumfeptendecirnniiUiuminteritusin
Thomas Zeech 42 5,39 euniculis 42 8',-3,41
Thorifmundus patrem demortuum pro con- Turegienfes Heluetij 848,14
cioneladat 68,24. regnuminit 69,55. Turingi Italiam adriuntur 107,47
Tholofam regntfedern conflituit 70,24. Tunis Dautd'ts 137,13
fodttur 105,39 Tuz [anus Venetiasfugit 609,44
Thorontalenfisconuentui 26,21 Tyberis inundatio 128iS
Thurocenfis conuentus 26,44 Tyros fi. 10,18
Thyfiageta 2,34 Tyrusobfeffa 44,t
NN
 INDEX
VkakTartarobfeffa 293>S* tUrexeleBus 314^2.845,5}
Vacia ciu.origo 215,49 Venceam vinofus Imperio abdicatur 3 Sjt
Vadem quidamJe tohituensprolupb p 0,13 37.384,42
Vadn latronum cafiellu expugnatum 524, VenetUin Vngaria conditores 38,50
S3 VenctiaPipinodediut 146,3S
Valachia 208,22. dupkx 760,53 Venetiarumorigo 93,2p,47. 883,3
Valacbia montana 27,28 Veneti adConfidntinopolitanum imp. rea-
Valach'uprincipumfeditio 398,2 5 dunt 146,6. vndifyimpetuntur avicinit
Valachivndefie diel1 277,32. iniuftbello principibus 346,48. Lodouico regi vefti-
petitsingentem Vngarorumflrag edunt galei 348, 27
3 20,10 Venttorurn artes ad recuperandam talma-
ValachorumJedes 277,26 tiam 34S,20. bellaob Dalmatia 267,8.
Valamir Gothorum rex ah Vnnis deficit 10 6, bellum cum Colomanno ob violtumf-
21,48. cumfratribusregnat 106,47.1 08, dus 140,3. cum Carrarits 366,38. cum
i$i occumbit 1 08,4P Francifc Carrario 345,41. pax cum eo-
Vakonenfis contientus 23,8 dem 346,29. bellu cum Lodoico rege
Valens fmpt incendio cum cafula crematus Dalmatia , s. 341,36.343,.elides
41,27,32 Saracenis 150,31. expeditio ad lairam
VaUntinianus Imp.de impendentibus Italic reeipiendam 271 ,44. 273 ,27. fee-
malts(entrinas rogat 93,6. cum Theodo- dus cum Colomanno Vagaro 1 38,41.
fio ejr Ecio contra Atilamjeparat $ s ,40. foedus cum Matthta R. 537,22. kgao ad
interfiatur 103,3 0 Colomannumdepace 242,15. Lgattoad
Valeria,qiiA nunc Sclauonia,vnde die!a 2 ii Matthiam 01,41.647,1 8 .paxcuTur-
20. 224,$ 0. $17,8 tii 603,45
Vakriani dr Galieni Impp. t emporurn gefla Vehetorum ducis epiola gratulatoria ad
30j (JUatthiam R. 600,43
Valgatha Boemicorum latronudux 5 24,4s Verbukhus Vngarorum dux
Valia Gothorum rexjeedus cuRomanistnit Verona ab Vnnis obea & direpta SUM
4S,2i. obit 4 if, 8 Verinienfts bafilica xdtfuata 176,^
Vandali Burgundiones Drufo ejr Tyberio in Vefprinienfisconuentus 24,1
fuasfedesrepulfi 21,31. Japius nomina Vetarius Foroiultanorum dux erum 126 ,
mutarunt 45,13. cum Longo bardis de tri- 36. '
butispendendispugnant 112,45; Pan- Vezele captum fs*,*!
noniam occupant 83 5,18 Vgocienfis conuentus . 26,29
Vanddloritmvaridnomina 21,26. vari* Vgolinus (Tolocienfis metropolita 293,4}
Jedes 38,28. impertum Genferico rege ait- Vitalls MichaelVenetorum dux 267,13
tum 45,44 VkentUfitusfirtus, ejr internus 95,23
Varadmum DacUopp. 6,32 Vicegradus olim oppidum,nunc vicus 24,46
Varadinum Ladiat regisfepulcro nobile 2 , VicJoriaus Boemia R.filtus 511, 53. inar-
i conditum 131,10.a Jartaris expu- mis contra CMahiamR. 553,51 captas
gnatuni 297,42 vitadonatur 558,30. fuaf iniperatorts
Varadinum Petri 761^5 Matthit rebellt 645,20
Vtorntjitus 462,1a Vidi infeminandis diidi'uudium 212,50.
Varnefis Chrifiianorum elides ob violtam 213,50. ades *7, 5 . in cadauer iusf.i-
Turcxfidem 462,5,18 u/tum 218,47
Vafonopp receptum 6 96,40 Vienna; deriptio 593,41. obfidio xJMat-
Vath defeciionisa religione Chriidna au thia rege 5 , jo. altera obdio Matth.
tor / I9S, 29 624,20. deditio 625,21
Vatiavrbs ' 5J Vtenneneincendium 651,52
Va%ulimmanifiimetrat~latur j Viennenjes Matthut Rtvrbem offerunt s 57
Vencellinm ^dkmannus Vngaricixercitus 7/ . - '
prafetfits - 173,20 Viennenum defeclio ab Vngaris 675^4 0
Vencedus BoemU rex , Praga inauraior Vinitarius dux S St if
314,2s Villi excidium ,2,40
Venceaus , VenceJlaiBoemu regis F. Vnga- VilnaJedes regia in Lithuania 27,33
Vtndelici
 IN BON FINIVMi
Vindelici Vandalornm reliquia 122,7
Virbina in Saxonia finibut Sarmatis occu
pt* 189,2
Virginum vndecim milliumperegrinatio r
expedttio 7 4,s martyrtum 78,1s
Virtutes imperatoria 9)7*3*
Vifigolha a Vaknte Imp. CWyfiam Thraci-
Atnfy imptrant 40, so. Stilicone mal
tracJatiinRom.imperiumirrumput 43,
3. Romam capiunt diripiuntfy 44t1 6,47
Vtfigotharumfedes 33,44
Ftes ingentU magnitudxn'is 16, s 2
Vitigts Gothorum rex Romam obfidet 112,
3,18
Vitoldut Lituanie- dux 392,6
Vladtausi.fiue^Wladaus,hituaniadux1
Polo/tu R. frater, Vngarorurex declara-
tur 416,16,2s. 8s,i3- coronatur 424,
27>paciudet 43S-.9- pacem init cum
Eti(abetharegina439,39' bellum Tur
cas redintegrat 4s4,43d acte cafus46t
Vladiflai r.encomium 422,2s : expedttio in
Turcas 44S,49.447,i9- reditusin Vnga-
riam4S3->7->26- &triumphus4S4-
altera expedttio tn as,pacts interuen-
turemorata 4S<>,9
rladiai i. R. pacificatio cum Tunis iuretu-
rando confirmt 4S7. foederis viola-
tio & indefecuta clades 4 s 7,27.4s 9,4<f-
462,18.464,1s' luctm obElifabetha
regina mortem 44 ->4
yladifldus 1 1. Cafimiri Poloni F.rex Boemia
pronunciatur s<2, 1 0 S7>Ii- Vngaria
rexdeclaratur 66 8^3-8S3,23-Budain~
greditur 673,49 . Albertopater re-
gnum remitttt 74->24
yladtai ii.bellUin Turcas 70 2, s. 703,4 t
712,6. 717,11,34- 7'9- bellum curn
^Maximiliano 6 84^.686,42. colloqui
cufratre&pax67S,i9-692,i<>'1i4>3'
conctoadyigaros6 S 0,37.6 91,1 7. con
cordia Frid. . &Maximiliano 742',
3 1 .coronario &7 7 ,21. difitibu-
tiomagiflratuum 682,10. expeditioin
Albertumfratrem672,i8.700,4i. ex
pedttio in Laurentium ducem 7 20,46. It-
gatio adfratrem tertio rebellem 698,2.
legatio adMaximilianu 676,42. nuptia
turn Anna 736,18. pacificatio cum (Ma
ximiliano 69 9,7. paxcumCMatthia R.
604,10. fedttio cum procenbus 729,28.
>onfalia cum Beatrice 684,30. 68s,23-
7Si,30. obitits 737,33
ylmerigta 302,16
Vlpianumopp. s\34
yIncus Cilia Comes pro puer rege in cor0-
natione iurat 417 ,fi. Pannonios bello
lacett 4 27,4. Contint opera adobjequii
redigitur 468,14. \_Auftralium defeclio-
admita?47 9,3$. Ladifiai regisgu-
bernator 480,32. Aufirta triumir ere*
atus 48 2,21 .omnipotefiate abdicatur,ib.
S 2. in Cafarisgratiam redirefruflraco-
natur 483,4s. Ladiflaoregireconciliatur
484,3. Coruino infidiasfiruit 484,29.
48st23 ,
Vlrici Cilia Comitis , Boemia regno prafeffi
iniquitas 41 3,12,27. inftfius animus in
Coruinum eiusfy liberos 494,19. cades
49S,3i,SS
Vricas Eyzinger defectionis Auftralium au*
tor 479,3 s- Cilia Comiti parpari refert
482,S2. Cilia Comit ingratiam recepto;
Jponteinexiliumit - 484,16
Vngaria quibus poff Vnnos & Oflrogothas
occupata 1 12,31. quas regiones comple-
ctatur 1 3S,2 0 . infide Chrifiianaiwfiitu-
ta fecundo 16 8 ,38'.ejr tertio 204,27. tri-
tnniumpullata obLodouici regis mortem
3S2,2J
Vngaria conuentus feu comitatus 23,3. de-
fcripti6 7S9i47- etymonpminofumi89i
38. fines 22,3S- 27,24. latititdo 18,4s.
ltges67o,3. opes ' 671,22
Vngaria regumferies 836,2s
Vnfcaricutufdamfacinus S3S,*3
Vrgarifeptem , La&art & mendici appellati
161,19^2.
rngarifuntpenitiimicytha 18,41. prim
<JliOtis,deinde Danubij accola 22,10.
Vnnorum cognati 39,43- cum Vnnis &
Auaribusfeconiungunti3s,i3- Carolo
M.fidem Chriftianamjufcipere iubentur
14.2,18. Carolo M. deficientes iter do*
mantur 143,29,42. rebelles Ledouico
[ab imperiu redacti I49,t- ab Arnulph
Jmp.deficiunt, Germaniam tjrPranciam
immanitervaant 1 s 1,24. in Pannonia
teertnturiS2,32.inGracosexpeditio-
nem fufcipiunt 1 S3,i3-in Bulgarosarma
vertunt 1 s 3,34- Italia adoriuntur ,
S 1 . ltalorum verbis irritati pene omnes
cadunt 1S4,27- Vnetos oppugnant is St
2. euoeatt in Jtaliam cum exercitu coten-
dunt 1 s s, S*- Alfatia& Saxoniavofian-
tes ab Henrico regecaduntur is6,42,si
Vngaroru Annales 266,4 0.3s> 7,46. clades
296 ,12. 706,3s. collatio cum Boemis
603,6. difiiplinamilitaris 644,28:
 INDEX IN N F I N I V M.
didiumobregiseleSlionem 3x4,7, 4t VrfusVngarorumdux 13 5, i
417 ,32. legatio ad explorandam Pan- Vfonesptjces 00,51
noniaruvbertatemi3i,2i. natura 671, Vylakumopp. 721,31 >761,24
40. prada ex expcdtttone Germanica ejr wiclefltltkrii Boemiadelati 3 85,4- $r*-
triumphus 152,43,50. varia incurfio- gacombi 386,6
ns in exterogentes 158,1 TtytnuliappellanturLongobardi 112^9
Vngaricum bellum cu Carolo M. 139,16,37
Vngenfts conuentus 26,1t Hth bolceksis conuentus 26,14
Vnniex Afiprimumprodierunt 25,22. di- 'ZachariasGracus ,pontifexmax. 130,
uinoprodigio ademigrandum adacltjp, 4$
51. quando & qutbus ductbus m Europa ZagabriaolimVicusItalicusdia 19,18
traiecerint 40,10. Parmonios occupant Zagabria conuentus 23,16
fednonnefuorumrage 46,52.48,46. Zagabriens antifies legatus ad Carolit Par-
quidamje Siculos nominaruni 107 ,14.a uumR. Neapel. 356,20. epifcopatuab-
Francos bellmoueht 115,1 8. curfeAua- dicatus 373,7
resnuncuparint 11 s,23. Turingiamin- Zaladienfis conuentus 24,3
uadunt ejr Fracos x 19,36. cScythiaemi- Zamolxtspro Deo habitus p,6
grant Pannoniasrepettturii31,40.13 2,8 ZanczyakusCoppanienfis 804,52
Vnnis Pannonu a longobard emigratibus Zaradienfis conuentus 26,20
relit* 1x4,41 Zathmariens conuentus 26,2$
Vnnorum bellum cum Gothis 3 8,53 40,3 2, Zelomirus DalmatU rex 224,4$
43. inteftinum bellum ob regis eleclionem Zemplinienfis conuentus 26,46
poH AtiU mortem io6,so. crudelitas 88, Zeho Imp. iheodoricum mult hononbus
49. origo 23,43,50. 38, 55. fuccettiin ornat 109,4.9
propagando imperio 42,2$ Zeurinopp. 32022
Volfardus Teutho Neapolitan* arch prafe- Zigethiconditor &tut8o3,S3. obdioSou
tui 335,53 I0' exit* ^ 83,i
Vradiflaus primus rex BoemU dclartus Zobolchusvntu feptem ducibus Fxtgaror
247,40 834J?
VratiauiaaTartarts direpta 2pj,i Zoliens conuentus 26,4
Vratiauies[enatus pUbetrucidatus388i Zoliumlatronumalum 478,13
47 Zolnocens conuentus 26,1s
Vrbanus quaftor 60 8,28. 623,30,41. 64^ Zolnokobfea 794,23
6. 674,30. fit Agnenfis epifc. 63 8,13 . - Zolomirus DalmatU rex Vngaroru opt Ca
mina regalia indicit 6 56,44. Etus ora- rinthtos pelltt 207,41
ti 674 , 3 0 Zothmundi opefa egregiumratagema edi-
Vrbanipontificis honores ejr mores 4,10 tum 199,48
Vrula Britannia Rlia 87p,} 7. vndecim ZottusBeneuentoprxfecluS 1x9,2
milltumvirginumduclrix 74,6,9 Zowarduxexercttus AtiU 885,53
VrjuUconftamiainobeundamortc 78,3. Zoynichumobfeffum 537J9
onfus 75,50^879,38 Zuardorumfamilia 135,3
Vros Macedoniaprinceps 252,19 ZultanBeenorumprinceps 220,21

IUDII S IN N P, F I it I S,

DEGRE-
DECRETORVM
SEV
ARTICVLORVM ALIQVOT
PRISCORVM VNGARU REGVM,
AD CONTEXTVM BoNFINII I L L V-
ftrandum,foriq; Pannonici vfum
ncceflariorum,
LIBER,
Ptyncprimm typisproditns.

FRANCOFVRTI
Apud Andream Wechelum,
M. D. L x x x I.

Cumprivilegio CafeSftTaiefi, ad decennium.

 I
%\

V OYXH U
I > /"I

;,

. .

LEGTORI SINCERO, AC
VETVSTATIS AMANTI, S. "
/*

N TSonfini] his narrationib?3onfiliorum

public orurn decreto rumq^ fiequens occur-
rit memoriaicumq^ neminifit 6bfiurum3dc
^refponfis3legibiis3atutis3ncllionibus3no
i uel3renptis cuiufais &tatis3temporum\
T^erumeLpub.normam^regionumfaci-
em deprehedi.profero tfipfialiquot potio-
rum Regum Vngari& articulos3feu confii-
tutiones3adiuflranda multa hioriarum
loca3eorum(feficulorum repr&fentandamformam : quorum ($le-
ttw multisgrata erit3 adeoc^ editio a noflris caufarumpatron
fUitpridem defiderata.Qupdenim dreliquos articulos3
ximil.II. 4jfque pertinet: hoc e3quibus p&mngulis annis ixl
,additur3<velaliquiddemitur3 iuum volumen debetur, nque ad
'bonfinijpertinentpronuciationes3Jedfori atque iudiciorum Re-
giorumpotimdifceptationes. Quodfiforte leclor velformulis
tnufitatawelprimA rudisfy religionJufcept&z^elo nonnutta3ne
dicamiperitione3adfl?erfa3qu& ne clero ipfi <vjuequaque hodie
fatisfecerint3occurrerint\ neminipr&iudkiumfertur, nee religio
importatur: quisqf duntaxat *vt hiftorica accipiet. %)ale_^3
quidquidhocauclario compairuerif.inprimis erudito aAntiiti
IJacienfii Zacharia Mojfouio3 conliario &iru3 autori^co
hortatori acceptumferasxuius monitis3acfbfidio3huiusargu*
menti reliqua3breuiparatim3juocfe locoprodibunt.
Vienna Kai. Decemb, ijSo.
 ALIQVOT INSOLENTIVM
VOCVM IN ARTICVLIS PANNO-
\
KlClS iKTERRETATVNCVLiE
Sambvcl

A Coniurati, quifimuliurarunt tees.

A P E, eleemojyn* confraterna Conferuatorium^cr//?/*.
tatum. Continium , gratuit* adfines mu-
AWomm.respropria^eoligaUs ta- niendos opera, & militum foi-
, mn. miio.
Afare,fignificare. Corpora, collegia [acra.
Cribriones, in Zal executores,ac
Banderium,coW A.oo.militum. minifln iundici.
BznuSjprafes regius in regnis Vnga- Cmi^tabulafeu iudicium regmm.
ri* adiunclis , ejuivexillo alios o- D
mnespwit. Depilare, ad dedecus raderr. de-
Brtblmora, marturinorum penfto coriare, loris cadereforte.
0fcmt De plano, citra ambages,& frocef
BicccWUhartuLeamentata. fa-
Brachium feculare, gladitts ciuilis. Dicaxafitopublica.
Breuia, circafeum Georgij iudicia Dignitaces, officiolatmt munia pu-
curtarum, & liquidiorum caufa- blica.
runu E
Educillare^iwWi, & vafe delinire,
Calculado, inquitionis communis T vender [ub heder.
teiumfupputatio. EfTedui quid mancipare, iudica-
Calendat,odalitates ad pias caufas. tumfacer.
Cambucu, paoralis claua: aliude Eipericus, aflurco,puttus equitijge-
cambueca. , nerofu
Cancellrius aulicus, quifequituf ,&,: litera*.
prineipem. Emendare equ um, citari, empti-
Cancellrius (ummus, Regis per* tare*
finxprafintia, cuius vicarias efi Emenda lingua eiuslapfusnmji-
perjonalisprafentia. beratioqj.
Capetia? quindem alias , aceruu Eo fado, flatim, extunc.
manipulorumumentariorum. Eui&or,^ cauet alicui ab onere,vel
aucariyefies obdutit,falfi. expdie.
Comes librai Fregipani, Vrfini, Euocare>^ vocare.
Veg\u\&c. hoc efi Zlunu^BUgaiy ExcicitutCafrafequii confiribe-
remilitem*
Comes parochialis,/>r*//wu?ce Exdomarij, fine domibus, & firis
feu Comitate. -verfantes,
Condc(ccnuo,citatioirrita,vellitis Expedito^/ librt ab onerc,
inalios tranatio. Expreflata,<>x/>rf^.
Ewck,
 VOCVM INTERP RETATIVNCVLiE.
E vceck, oppidani,velviUani. Litigiofa, controuerfa bona.
E yp},finiuM lim cuodest viaruni Literatori, injeriptis. ,
que feruatores. Locumtenensregius, pro rege, vt
F palatinalis, pro Palatino. ;,
Fatigiae, labores. Loca tekimoniii^ConuntuSyCa
F ertn, 84 denarij Vngdrici. aliud pituki
verton. M
Fidefragium^rriww. Magifter, iudex, vel protonotarios
Formata, clericatos litera. iuridicui.
YorcncSiextertiVelnundinatorei. Magnus Schenefcalcusj/ra/'ifttf
G palati
Gu\\ich,Valachia< Manus,/?ro tefle ahquando. ,
Gentes, militesxrcitus. Manfones, locaionum.
Giam(co,generous,Nedpotitdnus i- Maftigibferuilesmulta&facinora.
Mega, regio,diriclos, Comitatos.
quus.
Gialnifco, marathandi clauflrapi MeipomSi pignus contractusyvel
atoria. emptionis. ..'.'.
GroTus, nunc quinqu denarij, olim Meritum cmteyfummd,flatos.
O
Jfexyb-j. H OdauXyfunt comentos iuri dicun-
At\z3mctreta frumentaria, inter- di, ocio diebos ante Georgij, &
dumhquidorum&'vini. Vder. Martini diem: nunc Luca.
I p ...
Immediate pvot,idefl,pauloante, Palatirtus, fommos regni curdtor vi-
localia,gemmata monilid. Cdrius, qui prafert coronam Prin
Ioccerdeghfurtorum coUeSlores. cipe Strigonienfem fubfequens.
Iudiciaria dclibfatio 9iudktunL VaWizC,fucumfacere, leuiter excu-
Iudicium ferric loco iuramenti ad fare
cdndensferrum examen, vi aquai Vfghjtelonid via.
adaquam,credo,feruentem. Perfona regia.-v nobilespoeiona-
Iudices ordinarij, vt Palatinos, Iu ti, & notartj regij ad executiones
dex curia, CancellariuS) vel eiuf- mi'u
demperfonalis prafintid. Vcipemioncmferemptorie.
dices nobilium, Zolgabyro, vel Viktum,ios Strigomen in vrburis
quatuor delefli in Comitatu dd ins aurarui.
PolycdrOjfeneus equmi indmitos.
perjequenduni
Populofa domusi habitata,

Kalendar,funt coationes ddpids cdU Poftergarc,^'?, negligere.
fds, quai confraternitates loco fd- VoffcionztSyhabens bonalo.
crobonte deinarunt. PoTefionum ius,i;f carorum,op-
L pidorunii
hzrub pcrfond field, obducldddfdl- , Pr^dium, nobditaris locus defertus.
VtxiolumsurianbilitariSjVelfrx
lendumiudicium^
Lega, grados.bom^V metaorum. colonor'um.
iij
 VOCVM INTERP RBTATIVtf CVLjE.
\
Priftaldi, executores iudicu nobiliu. Tinnien. ijo.
Proclamata congregatio, olim in Strigonien.ad /000. ducatoru.
dicium in ZaUjrigidum, &paucis Teiles collatrales, quos quis caufi
dicefibus* mortisyvel abfentia infuturum v-
Protocolum, libri publiciy eyauto* Jum cogit im amento profefjos.
ritates. Thanya, finus, piaturay ftus vel
. R brachiumfluuij.
KakSyCatnpui adPeum regia ele* Thauenicalia, indicia dieuntur de
c~lionis,&pro diatagenerali. liberarti ciuitatu controuerfiis,aut
Ramia, Bo%na. rmittifolent adpernalem pra.
Reftollare, retardaretimpedire. TranfmiffiojCY/^ vitro a Capitulo^
Reuifio, atat'ts pupiorum cenfus in vel per appellationem ad tabulan
capitus. regiam>&c.
S Trinoforenie iudiciumtolim terni
Sarkas, iudex olimc diclus, in So- citatione in nundinis contra ali-
mogb. quemtprocejfus iuris.
Schindeuingsvilispromifcuamone- Triumphare,c4/w sincere.
tagenus. Tmcna.>temeritaSyinfitltatio,perti'-
Sc, wer, *vt decimus, decimusmet naca.
iurat. ! Turris manca, Buda3carcer,
Signor, dominus. V
Solatium facer, benefacerfuis ex V&da,itineray vecligalia.
facris reditibus. Vadia,pignorationes.
Shut&Ojannulopaclum matrimo~ Vagiare, pecus ob damna infatis ali
nium. gere.
S\ipport2LKtalicuiparcere in ftere. Yzguuyfiruusfugitiuusy nequam.
Synodus, Cleri conuentus. Vayuoda, Pras loco Kegis3 vt in
T Tran>luania3 Valachiay &c. gu-
Tcnuta, teloniay grauamina itineru. bernatore inferior.
TctTugiam}peno}iusfundi. Vduornicales, auliciydr ei quiddam
"TaxZypenfio pro uteris editis, item a- obligad.
nata Romana^tforte hodiefol- yu\gas,colonus}plebeius.
uunt Vralatli Vmzdiyijiclualia.
^Agriens 4000, ' Vicecomes, diflriuu vicarius ad-
Zagrab. zf.QOi minirator.
' Nitrien, z/f* Vzbek, facinorofusyfid aliquot die-
Vacien. joo. bus liber.
Vefyrin. 500.
laurien. fee. ^cyz, locusfagenis aptuSyficretusp

KEOVU
%EqVM VNqjRI^ ET -
rum decreta m hoc libro contenta.
Pag.
S. Stcphani I. decretorum lib. II. i
S. Ladislai I. decretorum lib. III. iz
Colomani Regis decretorum lib. 1 1.
Capitula deynodalibus dccretis Dn. archiepicopi Laurentij Strigo-
nienfs Metropolitani & decern fufragancorum fuorum 31
Andreas I. Regis decretum armo 1211 editum 35
Bla? 1 1 1 1. priuilegium 38
Conclufio confirmationisLodouici I. decretum Andrea: Regis con-
firmantis ibidem.
ArticulinouiterconceptiperLodouicum I. 3p
Gratia per Sigifmundum Imperatorem infidelibus & rebcllibus fuis
facbj&c. 43
Sigifmundi Imperatoris decretum fuper donationibus poiTeffionum
infidelium 45
Sigifmundi decretum Pofonij anno 1435 editum 47
Sigifmundi Imp. decretum fuper modo exercituandi 58
Alberti Regis decretum Ci
Ladislai V. regis, Alberti F. decretum 6j
Matthia; Regis confirmatiofandionis Andrea: R. tempore corona-
tionis 71
Michaelis Zylagij Gubernatoris Vngaria: decretum 7*
Ioannis CoruiniWayuoda: articuli 74
Articuli dc officio Palatini 75
'primum 76
iccundum 78
tertium 82,
quartum 5
cjuintum 88
Devrburiscxvct.codicc v .
I
 SANCTI STEPHANI PRL
MI REGIS HVNGARI^ DECRETVM
FELICITER INCIPIT. OBIIT IO47.

^4d [annum Emerkum ducemfi refert.

Vm cunda Dei nutu condita,fuque euidentiifima prarordi-
natione difpofita,tam in amplitudine cli,qum iniftisapti
fimis terrarum climatibus ratione intelligentise fundicus fen-
tiara vigere,atque fubfiftere:cumque afttim vniuerfa huius
vitas vtilitati, dignitatique,gratiaDeiconcefla,fcilicet Regna,
m^l~^y?kL ConfulatuSjDucatuSjCcmitatus^ontificatuSjCaetersquedi-
^=^e^ gnitates,partimdiuinisprarceptisatqueinftitutis,partim legali-
bus, partim itiridicalibus,iue iurifdiionibus, partim ciuilibus,acnobiliorum,
a:tatqueprouecl:orum,confiIiis,fuafionibusregi,defendi,diuidi,coadunari vi-
dcam:& cum omnesordines vbique terrarum,cuiufcunquefintdignitatis}non
folum fatellitibus, amicis, feruis,pra:cipere,confiliari,fiue coniulercjfuadere,fed
etiam filiis pro certo fciam : Tune me ne pigeat,fili amabiliflme,hac vita comit,
tibi documenta,pra:cepra,confilia,fuafiones parare, quibus tuae vitar mores, tibi-
que fubie&orum exornes, quandoquefumrna concedente potentia poft mere-
gnabis. Teautemftudiosadhibitaaudientiapatrispraccepta,iuxtadiuina2fapi-
o entiatfuafum,condecetobfcruare,dicentis peros Salomonis: Audi filimipatris "
tui difciplinam,&: ne dimittas legem matris tux,vt multiplicentur tibi anni vita; "
tux. Ex hac ergo fententia animaduerterepoteris,fi ea,qua: paterna pietatc tibi "
pra:cipio,contempferis(quod abfit)qud iam amplius amicus Dei &hominum
non eris.Audi ver inobedientiampraruaricatorum pra:cepti,cafum &: prarcipi-
tium. Adam quidem, quem Dominus conditor,totifq5creaturxpIafmator,ad
fuam formauit fimilitudinem.emquc vniuerfals fecit hxredem dignitatis,vin-
culum frcgit praceptorumjftatimquedignitatum fublimitatcm.acmanfionem
paradifi perdidit. Antiquus quoquepopulus Deoelerus&dilecus,quiali-
gaminamandatorura,digitis Dei condita,difiecit,idcircodiuerfis intcnitmo-
3 dis, partem quidem terra deglutiuit,partemque exterminator morrificauit,&:
pars inuicem fe intcrfecit:fiIifqueSalomonis,abiiciens pacifica verba patris,ac
fuperbia elatus,minatus eft populo percufllones framex,pro maftigiis,idcirco
multa mala paiTus eft in regno,& ad vltimum deiehis.Hoc tibi ne accidat,obedi
fli mihi, puer es,diuitiarum vernuIa,puluinarisaccola,fotus,educatsqueradc-
Iiciis cunis,totius expeditionum laboris atque diuerfarum gentium ineurfionis
ex pers.in quibus ego iam fer totam meam con triui aetatem,iam tempus adeft,in
? quo tibi non femperpuluinar mollitiei,quai te hebetem&delicatumreddant,
adhibenda:funt,quodeftdiifipatiovirtutum,&vitiorumfomentum,atquecon-
temptiomandatorum,fedinterdumafperitastribuendaeft,quar tuamintelligen-
\ tiam ad ea,quas prareipio, reddant attentam. His itaquepraefatis redeamus ad
propofitum.
Capitulum I. Deohferuandacatholicade.
Qv N i a m ad regalis dignitatis ordinem non oportet nifi fidles & catholi-
ca fideimbutos accedere,idcirco fandar fidei in noftris mandatisprimum damus
locum: in primis praecipio,confulo,uadeo,fili chariifime^ regalem cupis hone-
ftarecuriam,vtfidemcatholicam,&apoftolicara,tali diligentia & cuftodiacon-
fcrucSjVt omnibus tibiDeofubietisexemplumpraebeas,cuntiqueEccleiiafti-
ro ci filij mrito te verum Chriftianac profeffionis nominent virum, fine quafpro
certo fcias)Chriftianus non diceris,velEcclefia; filius.quienimfa^sccredun^vel
fi dem in bonis non implent,& ornant operibusfquia fides fine opere moritur)nec
hc honeft regnant,nec terno regno vel corona participatur.Si ver ftatum re-
Aaa ...
 1 S, STEPHANI REGIS
tines fidei,habes etiam galeas falutislhis quidem armamentis contra inuifibilcs &
vifibiles legitime dimicarepoterisinimicos.nam aie Apoftolus:No coronabicur,
ni fi q ui legitime certauerit. Fides ergo de qua loquor hxc eft:vt patrem Deum o-
mnipotentem,faoremtotiusfaura;,&vnigenitumeius fiIium,dominum no-
ftrum Iefum de Maria virgine, Angelo annunciante, natum,&prototius muri-
di (aluce, in crucis patibulo paium,& Spiritum fanum, qui per Prophetas,& A-
poftolos,& Euangeliftaslocutus eft, vnam Deitatem perfe&am,indiflolubilem,
incontaminacam eiTefirmicercredas,&: fine omni ambigui tte teneas.Hscc eil ti
des catholica, quam fie Athanafius dicit: Nifi quis fidcliter, firmi terq; crediderit,
faluus elle non poterit.Si aliquando infra tuam inueniantur potentiam (q uod ab-
\eensMn- n^quihanctcollationerofan&aTrinitatisdiuidere^elminuere.fiue augereco-
nantur,hos ipfos fciaseTehxrefiarchx ieruos,& non fanra:Eccleia:filios. Taies
vero nutrias, defendas,ne tu etiam videarisimmicus& vltor.huiufmodi
enim viri fant fidei filios omnino reddunt morbofos,&: ift nouell fana Ecclc-
fi plebe mifcrabiliterdcftruunt,acetidiifipabunt.hoc ne fiat,principalitcr cura.
Cap. II. Decontinendoecclefiajlicojlatu.
In regali quidem palatiopoft fidem Ecclefia fecundum tenet locum,ca-
pite notrofcilicetChriftoEcclcfiapriusfeminacajdeinde per ciusmem bra, vticp
ApoftoIos,fantosqj patres tranfplantata,& firmiter dificata,atq; per tocum or-
bemdirFufa,&quamuis Temper nouamhabeatprolem.incertis tarnen Jocis,quafi *
antiqua habetur. Hxc autem fili chariffime in noftra monarchia adbuc quafi iu-
uenis,&nouellaprxdicatur,atqueidcircocautioribus,euidentioribusq;egetcu-
ftodibus,nebonum,quoddiuina dementia per fuamimmenfamclementiam no
bis conceffit immeritis, per tuam defidiam & pigritiam atque negligentiamde-
ftruatur & annihiletur. Nam qui minuit autfdatfancbe Ecclefia? dignitatem,
ille Chrifti corpus mutare niticur. Ipfe enim Dominus dixit Petro, quern cufto-
dem,magiftrumq5 eidem pofuit fantz Ecclefia; :Tu esPetrus,&fuper hancpe-
tram ardificabo Ecclefiam meam;feipfum quidem nominabat pe tram,non lignc-
am,vel Iapideam fuperfeaedificatam Ecclefiam dixir,fedpopulumacquifitionis,
gentem eletam,diuinam gregem,fidc dotam,baptifmate lotam,chrifmatevn- 5
cbm,fantam fuper fe xdificatam Ecclefiam dixit,& appellat.Si quis infelix huius
ianclx Ecclefiaemembra.vclparuulos fcandalizat,iuxta Euangelij prxcept di
gnus eft,vt mola fupendatur afinara incolIoeius,&demcrgatur in profundum
maris, id eft,eiiciatur de poteftatis dignitate,&maneat extra Ecclefiiuftorum,
in illa mundiali miferia,ficut ethnicus & publicanus. Ac per hoc fili mi fem ti ilu
di debes inuigilare in fanta Ecclefia, de die in diem,vc potius capiat augmenta,
quam detrimentum patiatuninde quidem in primis reges Augufti dcebantur,
quia augebant Ecclefiam. Hoc&r tu facias, vt tua corona laudabilior,& vita bea-
tior,& prolixior habeatur.
Cap. III. De impendendo honore pontieibus, *
Re g iv folium ornat ordo pontificum,ac per hoc in regali dignirateter-
tium poifident locum poncifices,chariffime filirfeniores illos ita cuifodias, ficut o-
culorum pupillas. Si illorum beneuolentiam babes, neminem aduerariorum ti-
mebis.lllis quid te obferuantibus eris fecurus in omnibusjillorum precario com-
mendabit te omnipotcnti Deo. illos enim Deus diuini generis coftituit cuftodes,
fecitque fpeculatores animarum,ac totius ecclefiaftica: dignitatis.ac diuini facra-
mencidifpofitores,&: datores.Sineenimillis necconftituunturreges,nec princi-
panturjper illorum interutum delicia delenturhorainum.fi illos perfec amas,
teipfum fine dubio fanas,tuumq; regn honorific gu bernas. In manus enim illo
rum pofita eft poteftas ligandi nos in peccatis,& peccatis foludi.Tcftamentum
verofempiternftatuitillisDeus,eosq; fegregauit ab hominibus,& fuinominis,
atq; fantitatis fecit participes,o ab humano die interdixit reprchendendos eTc,
per Dauiddeificumreg:NolitetangereChriftosmeos,&c.Ille enim tgitChri-
ftosDei,qui contra diuinum,atqueCanonuminftitutum,facriordinisvirosfalfi$
criminibus foedat, atq>in publicum protrahit. Quod tc omnino ,fili mi,agerc pro
hibe,
 DECRETORVM LIB. ,
hibcojfi vis beams viuere,& tuum rcgnum honeftarc : quia in his rebus in primis
oiFenditurDEvs.fi accidence cafu,culpa,reprehenfioncdigna,fuper aliquem ho-
rum,de quibus fermoeft.cecideritfquodabfitjcorripecumjte^quater inter te,&
ipfum folum,iuxta pra;ceprum Euangelij .Si tunc fecretc renuerit audirc mnita,
adhibenda fibi funt publica fecundum hxc:Si te non audierir,dic EccIcGar.Nam
fi tu ordinem feruabis,gloriam,tuam penitus exakabis coronara.
Cap.l lll.de honore Principum & militum.
Qv a R T v s decor regiminis eft fidlitas, fortitudo, agilitas, comitas, confi
dents Baronum;Comitum,militumnllienimfuntregnipropugnaculum,defen
o- fores imbecillium,expugnatoresaduerfariorum,augmtatores monarchiarum.
IHicnimtibi,filimi,fintpatres,&:frarres.Ex his ver neminem in feruitutem re
digas,vel fcruumnominesjilli tibi militent non feruiant,eorum omnibus fine ira
Se fuperbia atqucinuidia pacifie, hurailitcr.manfuetc dominarc,memoria reti-
nensfemper,quodomnes homines vhiusfuncconditionis.&quod nil eleuatnifi
humilitas,& nihil deiieit nifi fuperbia,& inuidia. Sierispacificus,tuncdiceris
rex,& regis filis,atqueamaberiscun&ismiiitibus. Si iracundus,fuperbus,in-
uidus,impacificus,fupcr Comits &Principeseruiccmerexeris,finedubio for
titudo militum hebetudo erit regalium dignitatum, Se alienis tradent rcgnum
unira. Hoc timens,cum regula virtutum dirige vitam Comitum,vt tua dilc-
o tionc angulatijfemper regalidignitatiadhaercantinoffenfi,3vttuum rcgnum
per omnia fit pacificum.
Cap.V.deobfcruationemdicii&patientia.
PatientE& iudicij obferuatio,quinta regalis coronae eft ornatio.Dauid honor
RcxarqueProphetadicitiDEvs iudiciumtuum rgi da. Etidcmalibi: Honor re- ?EG1\
gisiudiciumdiugit.DepatientiarauIusApoltoIusloquitur:Patientescftotead - -
mnes:&: Dominus inEuangeliorlnpatientiaveftrapoffidebitis animas veftras. *''* Rex
Ad hoc tende,filimi;fi vis regni habere honorem,diligeiudiciumi fi animam tu- dlllt?' '
a^poffiderevis,eftopatiens.Qu9tiefcunque,filichariifime,caufa digna iudicari
ad te vcneri^velaliquiscapitalislententiacrcuSjnoli jmpatienter portare,vel cum
iurameto firmare,illumpunire,quodinftabile&: fragile debet efle,quia ftulta vo
ta frngenda funt,vel per teipfum diiudicare,ne tua regalis dignitasvfurpatione
inferiorum negotiorum fdetunfed potius huiufmodi negotium ad iudices mit-
te,quibus hoc commiilum eft, qud ipfi fecundum fuam hocdifcernantlegem.
Tune efleiudx gaude,ver rex cfle,&:nominar.R'egcs vero patienter regnanti
impatientes ver tyra'nnizant.quandoquidem aIiquid,quod tua; venitadiudi-
candumdignitati,tibi vencrit, cura patientia&mifericordiafiue miferantiahoc
iudica,vt tua corona laudabilis fit Se decora.
Oaf).VI. Dedetentione " nutrimento ho>itum.
v In hofpitalibus Sc aduentitiis viris tanta ineft vcilicas,vt digne fexto in re
galis dignitatis loco pofit haben , vnde in primis Romanum creuit Imperi-
um.Romanique reges fublimati fuerunt,&gloriofi, riifi quodmul/no biles, &
4iapientes,cxdiuerfisilIacconflucbantpartibus.Romavervfquchodie eTetan-
cilla.nifiiEneadesipfamfeciirctliberam.Sicutenimexiucrfispartibusprouin-
Ciarum veniunt hofpites : ita diuerfas linguas& confuetudines,diuerfaq; docu
menta & arma fecumducunt,qua;omniarcgiaornant,&magnificantauIam,&
perterritant exterorum arrogantiam. Nam vnius lingua;,vniusquemortalisre-
gnum imbecille Sc fragile eft.Propt'ercaibeore,fiIi mi,vt bona volntate illos
nutrias, Sc honeft teneas, vt tecum libentius deganr, quam alieubi habitcnt.Si
tu deftrucre,quod ego a;dificaui,autdifipare,'quodcongregaui,ftudueris,
fine dubio maximum detrimentum tuum patietur regnum.Quod ne fiat,tuum
<juotidieaugeregnum,vttuacoronaabomnibushabeatur. , , .
Cap. Vil. De magnitudine confilii.
.In tribunalibus regum,confiIium fibi feptimum vendicat Iocurconfilio enim
confticuunturrcges,gubcrnancurregna,defv'nditurpatri.i,componunturpra:lia,
> ;, Aaa i\
 4 $,< S.TEPHANI REGIS
fumiturvaoria,propelluntutinimici,appcllanturamici,ciuitatc$conftruunmr,
cuminueni & 3dUerfariorum deftruuntur. Quando vero confiliis ineft vtilitas,iam
%Nb'fnS ftultis,&:arrogantibus,acmcdiocribus(vt mihi vidctur)non valent componi vi-
nmfikm. ris>fcd maioribus,& melioribus, fapientioribusquc,ac honcftiffimis fenioribu
** exprim debent,& poliri.Idcirco,fili mi,cum iuuenibus,& minus apientibus noli
coniliari, aut de illis confilium quaere , fed fenioribus,quibus illud negotium
propter xtatemV: fapientiam fit aptum. Nam confilia regumin prxcordiiskpi.
entumdcbent claudi,no ventofitateftultorumpropagari.Si cnim gradieriscum
apientibus, fapicns efficicris;fi verfaris cumftultis,fociaberisillis,fatenteSpirim
fanto,pcrSalomonem:Quicumfapientibusgraditur,fapitumeric amicus,nccio
ftultorum erit fimilis.Et Dauid pfallitrCum fando fandus eris,& cum viro inno
cente innocens cris, & cum elcdo eleduseris,&cumperuerfo peruerteris. Ad
hoc quicquid negotij vnicuiqjconueniatxtati.inhoc fe exerceant,fcilicet,iuue-
nes in armis,fenatores in confiliis.omnino tarnen iuuenes nonfuntexpellendi
confiliis.Quotiens ver cum illis confilium inibis,etiamfi fit habile,tamenfcmper
ad maiores diFcras,vt omnes adus tuos norma fapientix menfures.
Cap. III. Deexecutioneperfilios.
Execvtio maiorum in regali dignitate odauum poflidet locum.Regale
ornamentum fcito elTe maximum,fequi anteceffores reges, &: honeftos imitan w
parentes. Qui enim anteceTorum decreta fpernirpatrum,diuinasnccprocuiat
leges.peribit. Patres enimideircofunt patrcs,vtnutriant filios.ideqjfunt filij vt
obediant patribus: qui patri fuorefiftit,inimicus Dci confiftit. Omnes enim in
obedientes Deo funt refiftentes.Spiritusenim inobedientixdifpergitaoresco.
ron. Inobedientia cnim totius regni eft peftilentia. Propterea.fili chariffime,
edida patristui fempertibifint promptuofa,vt profperitastua vbique regalibus
dirigatur habenis.Mores quidem meos,quos regali vides conuenire dignitari,
fine vinculo totius am biguitatisfequere. Graue enim tibi eft huius climatistc-
nereregnum,nifi imitator corifuetudinis ante regnantium extiteris regum.Quis
Grsecus reger Latinos grateis moribus,aut quis Latinus G rxeos latinis regeret p
moribus? nullus. Idcirco confuemdines fequere meas,vt inter tuos habearis prz-
cipuus,& intet alenos laudabilis.
Cap.IJC.De ohferuationeorationis.
Observatio orationis maxima acquifitio eft regalis falutis,& ideoter-
uum &c nouaria regi dignitatis,canit regula. Continua oratio eft peccatorum ab
lution remifilo.Tuautem,filimi,quotiefcunqueadtempIum Dei cums,vtDcu
adorcs.cum Salomone filio regis, &ipfe rex femperdicas: EmitteDominefopi-
entiamde fede magnitudinis tuae,vtmecum fit,& mecum laborer,vtfeiam quid
fit coram te omni tempore. Et iterum: Domine pater,&Dcus vitx meae,nedc-
relinquas me in cogitatu maligno, extollentiam oculorum meorum ne dede-
ris mihi,& defiderium malignum meum auerte meDomine,aufer me con-
cupifeentiam, &" animo irreuerenti & infrenato ne tradas me Domine. uaep
oratione antiqui vtebantur reges.Tuquoq5 haceademvtere,vtDeus cunda vi-
tia te auferre dignctur,vtinuidifllmus rex cunds nomineris. Ora ctiam vt
defidiam & hebetudinem te depcllat,& fupplementum omnium tibirribuat
irtutum, quibus vifibiles & inuifibiles vincas inimicos,vtfecurus,&: expdiais
ab omni incurfione aduerfariorum, cum omnibus tib ubietis,curfum xtatis
> tuaevitae cum pace poffis finir.
Cap. X. De pietate & mifiricordia, ctterfque p
virtutihus.
M D v s virtutum ornt coronara regum,& in prxceptis ponitur deci mus.
Nam dominus virtutum ipfe eft rex regum:ficut fuusexercituscleftisplenitu-
do,in dnis confiftithorisj fie tuas vitxeonuerfatio in decern periftat mandatis.
Oportet regem efe p ium,mifericordc,&: ctcris virtutibus im b utum & orn atum.
I Rex
 DECRETORVM LIB. II. n t
Rex cnim impictatc &crudelitatefdatus,incaflum fibivendicatnomen regis,
quia tyrannuseftdicendus.Obhoc ego, fili mi amabiliffime,dulcedo cordis mci,
fpes futura; fobolis,precor,iubco,vt per omnia,& in omnibus pietatefultusmon
folum parentela*, & cognationi.vel Principibus,fiucDucibus,fiuc diuitibus.fcu
vicinis,& incolis fis propitius, verum eciam extraneis,& cunclisadtcvcnienti-
bus.Nam opus pictatis ad fummam ce ducitbeatitudinem, fis mifericors omni
bus vim patientibus,femperilludDominiin tuispraecordiis habensexemplum:
Mifcricordiam volo,& non facrifcium. Patiens eftoadomnes,nontantmpo- yrt$$nt
tenteSjed etiam poteftatecarentes. Sis denique fortis,ne te profperitas nimis e- /*'*"?*
io leuet,autadiierfitasdeiiciat.Sisquoquehumilis,vtDeustealcumfaciat,hc,6in '**'
futuro. Sis vero modeftus,& vltra modum neminem punas, vel damr.es. Sis an
tis, & nunquam iuftitia; repugnes. Sis honcitus,& nunquamalicui fpontaneum
inferas dedecus. Sis pudicus,& cunftos libidinis fcetores, fian ftimulum mortis,
cuites. Ha'C omnia fuperislibata regalem componunt coronam,fine quibus va
let nullus hc regnare, nec ad aeternum pertingere regnum.
LBER SECVNDVS,
Cap.IDeatu Ecclcaflico:& de venerations domus Dei.
10 Rgnante diuina dementia, opus regalis dignitatis alimonia catholi-
ccfideieikctumamplius.acfodiusalterius dignitatis folecopcribus efle,&:quo-
niam vnaquxque gens propriis agitur legibus, ideirco nosquoquedenutuno-
ftramgubernandoMonarchiam,antiquos& modernos imitantes Augutos,dc-
cretalimeditationenoftra,ftamimusgenti,ququemadmodumhoneftam&in-
ofenfamducerentvitam,vtficutdiuinis legibus funtditatijfimiliter etiam fccula-
ribus fint addicti,vt quantum boni inhisdiuinisampliantur,tantum mali & rciin
itis vilitentur: qua* autem decreuimus,in fequetttibusfubnotauimus.Quifquis
faftu fuperbia* elatus,domm Dei ducit contptibilem, & polcfiones Deo con-
fecratas,atquead honorem Dei fubregiaimmunitatisdefenfioneconhtutas in-
30 honeft tra6tarit,velinfringere prasfumpferit,quafi inuafor & violator domus
Dei excommunicetur.decetenim,vtindignationemipfiusdomini regis fentiar,
cuius beneuolentixcontemptor,&conltitutionisprxuaricatorextitit:nihilomi-
nus tarnen rex fuas conecfionis immunitatem abhominibus,ditioni fuarfubie-
is,illzfam conferuari pra*cipiat,aTenium vero non prxbeat improuid affir-
mantibus,non deber elle res dominicas, id eft,dominodominantiumtraditas.
Itaque fub defenione regis,ficuti fu; propria; hreditatis,magsque duertat:
quia quantoDeusexcellentior eft homine,tantopra;fttior eft diuinacaufamor-
tali poTefsione.Quocircadecipitur quifquis plus in propriiSquam in dominicis
rebus gloriatur: quarum diuinaru rerum defenfor, C cuftos diuinitatis ftatutus,
40 diligenti cura, non folm eas feruare,fed etiam multiplicare debet, magsque il-
ia,quduximusprftantiora,qumfuadefendereoportet,&augmentarc.Siquis
igitur infanus imporrunitate,improbitate fu regem redo propoitoperuertere
tentauerit,nullsque remediis mitigari poTe vifus fueritdicet obequiis aliquibus,
& tranfitoriisfitneceirarius,abcindendusabeo,proiiciendqueeft,iuxtaillud
Euangelium: Si pes,manus,aut oculus tuus candalizat te,erue eum,&proiice
eumabste.
Cap. II. Depoteate Epifioporum fuper res eccleaicai*
Vt Epifcopi habeantpoteftatem res prouidere,regere,&:gubernarc arque
yo difpenfareecundumcanonumautoritatem:voIumus,vtLaicieorumminifterio
obcdiantEpifcopis,ad regendasEcclefias,viduas &* orphanosdefenfandu,&vc
obedientes fint eis ad eorum Chriftian i tatcm feruandam, confentientesque fine
Comites&IudicesPraefulibusuisadiufticiasfaciendas,iuxtapracccpta legis di-
uinx,& nullatenus per aliquorum mendacia,vclfalfum teftimonium,eque per
periurium,autperpra*raiumlex iuftain aliquo deprauetur.
iij
 6 S. STEPHANI REGIS
Qtp.Il. Quales deheant effe accufatoresfc teftes clericorum.
Testes autcm, & accufatores,fi aliquafit infamia,vxores,& filios babea
res^ omnino Chriftum pra:dicantes,teitimonium Laici aducrfus CIcticum ne
1
mo reci piar. Nemo etiarn quemlibec CIcticum in pubIico,mi in Ecclefia excom-
municare prxfumat.
Cap.IIII.De labore Sacerdotum.
S i T E fratres cunti,quod fupra omnes laborant Sacerdotes.Vnufquii-
que enim veftrum fuum fert laborem proprium,iIle vero &c fuum & fingulorura.
Ideo ficut &ille pro omnibusivobis, ira & vos omnes pro ummoperelabora-
re debctisjin can tum.vt fi necelitas fueric,animas velras pro eo ponacis.
Cap. V.deconceione regalipropriarumrerum.
HAcAnire. Decrevimvs rcgali noftra potencia,vtvnufquifque habeat facultatem
^^"^ruadiuidendijtribucndivxori.filiiSjfiliabusqjjatqueparcntibuSjfiueEcclci.nec
poil eius obitum quis hoc deftruerc audeat.
*ieU""' Cap. VI. derctentu regaliumrerum.
Volvmvs quidem,vt ficutcaeteris facultatem dcdimusfuarumrcrum:ira
ctiam res, milites, feruos,& quicquid ad noftram regalcm dignitatem pertinet,
permanere debet immobile,& ncmine quid inde rapiatur,aut fubcrahatur,nec
quifquaminhisprxdiitis fibifauoremacquirere audeat. 20
Cap. Vll.de obferuatione dominica diei>vt abjlineant laboribus.
Si quis igitur,Presbyter,vel Comcs,fiue aliqua alia perfona fidelis,die do
minica inuenerit q ucm I i bet laboran tcm,abigacur;li vero cum bobus,tollatui fibi
bos,& ciuibus ad maducandum detur.Si autem cum equis, tollatur equus,qucm
dominus boue redimat,fi velit,& idem bos mand ucctur, vt d it um eft. Si qui aliis
inftrumcntis,tollanturinftrumenta,&vcftimenta,quxfivehr, cum cute redimat.
Cap. VII I.de eodem die dominicahyVt concurrant ad Ecclefiam.
A Sacerdotibus vero & Comitibus commendetur omnibus villicis.iu vt
ipforum vifu omnes concurrant die dominica ad Ecclefiam, maiores & minores,
viri & mulieres,exceptis illis qui ignes cuftodianr. Si quis ver obtinacus rema-
nebit,propterillorumnegligentiamvapulent,&:depilentur.
Cap. IX. de objeruatione quatuor temporum.
Si quis quatuor temporum iciunia cunis cognita carnem manducan
vioIauerit,pcr ipacium vnius hebdmada: inclufus ieiunec.
Cap. JC.de objeruationefextaferia.
Si quis in fexta feria ab omni Chriftianitateobferuata carnem manduca*
ftemeirM. Uerit,per vnamhebdomadam "jiuca: inclufus, ieiunec.
Cap.Xl.de his cjuifine confeione moriuntur.
Si quis tarn obftinatuseit(quodabfitomniChriftiano)vt nolicconfiteri fua ^'
facinora,fecundum fuaiumpresbyteri,hic fine omni diuino officio &elcemofy-
nis iaceat,qucmadmoduminfidelis. Si autem parentes proximi neglexerint vo-
care(miniftros)prcsbytcros,&itafubiaceatabfqjConfcffione morti,diteturora-
tionibus,&confoleturcleemofynis,fcd parentes Iuant negligentia ieiuniis feeun
dum arbitrium presbyteror. Quj vero fubitanea periclitantur mortc,cum omni
ecclefiaiticofepcliturhonore.Naocculta&diuinaiudicia nobis luntincogniu.
Cap. XII. deobferuanda Chriianitate.
SiquisobferuationeChriftianitatisnegledra,&negligentia,itoliditatcela-
ms,quidincamcommiferit,iuxtaqualitatemorTenfionbabEpifcopoperdifcipIi
nam canonumiudicetur. Si vero rebcllitateintinctusrenuerit.fbi impofitum
acqufurFerre,item eodem iudicioreftringatur,&:etiamvfquefepties: tandem fi
per omnia refiftens &abnucnsinuenietur,regali iudicio fcilicccdcfenforiChri-
ilianitatis tradatur.
Cap.XI II. de homicidio cafuali.
Si
 DECRETORVMLIBERII. /
S i quisautemcafuoccideritaliquem,duodecimpenfasauriperoIuat,&f- //-
cut caones mdanr.ieiunct.Si
* vero liber alicuius occident cruum.rcddatalium
'*"/*#**
whs iwe#$
fcrimm,vcl precio componat,& fecundum caones ieiunet. . 4o.
Cap.XII 1 I. de his quifuas occidunt -vxores. }%Zmf'-
Si quis Comitum obduratus corde, negligens animam(quodprocul fit *'.
cordibus fidclitatem obferuantibus) vxoris homicidio polluer, ecundum decre- ' 'J*~
tum regajis fenatus cum quinquaginta iuuencis , parentibus reconcilictur,& ? W-
fecundm mandata canonum ieiunet. Si autem miles alicuius vir vbertatis can- ar"^Co-
dem culpaminciderit.iuxtaeundemfenatumfoluatpartibus decern iuucncos, ejummiU-
10 ieiunetqjvtdiftumeft.Siverovulgarisincodemcrimineinuenictur,cumquin- '" ,. .
. * . ... ^ Opeslimm
que iuuencis cognatis concihetu r,& iubdatur przdiccis eiuniis, /*-4?>
Cap. X V. de periuriis. ?: *&
Si quis fallentium fide commaculatus,cordcpollutus3iuramentoconfractus, nob,iu, yo.
periurioaddirusinueniretur,perditas manusperiurioIuat,aut quinquaginta iu- *jfrt* *~
uencis manum redimat. Si vero vulgaris periurusextiterit,manuamputatuspu- ' ?.
nietur,autduodeciro iuuencis redimetur,& ieiunet vtcanones mandant. Namiesva
Cap.Xyi.de homicidiis voluntaries. cam^..hoe
Si quisaccenfusira,acuperbiaelatus,fpontaneumcommferithomicidiuro, '^*J^
10 fciat fe fecundum fenatus noftndecretum,centum&: decern daturumauri pen- 50./^*/
fas, ex quibus quinquaginta parentibus dentur,decem autem arbitris & mediato- * ^
ribus cdonentur.Ipfequid homicida fecundum inlitutionem canon ieiunet. , /
CapXVll.de librtateferuorum. dmtHr.
S 1 quis mifericordia dutus,proprios feruos & ancillas librtate donauerit
cum teftimonio,decreuimus,vt poft obitum eiusaudeat inducere. Si autem li-
bertatem promierit,& morte hancimpietatemeandemlibertatem ttlificari>&:
agapefacere pro anima: redemptione fui mariti qualitercunque velit.
CapX Vlll.de contient ad Eccleam, & de his qui murmurant
hora mtjj*,vel loquuntur.
Si qui ad Ecclefiam venientes,adaudicndumdiuinumofrcium,&ibidcni
hora folennitatis miflarum inter fe murmurant, & canteros iquietant,exponen-
tes fabulas ociofas,& non in ten Jen tes diurnas lecciones, cum ecle ( (tico nutri
mento: fi maiores funttincrepati cum dcdccoreexpellanrurdc Ecclefia;fi vero
mi ores, & vulgares,in atrio Eccleic ,pro tanta temeritatc,coram omnibus ligen-
tur,& corripianturflagellis.
Cap.XIX.de non recipiendisferuis}veUncillis3in accutione,vei
tejlimonio,(uper dominosfuosyveldominas.
Vt gens Monarchie huiusabomniincurfu&accuationeferuorum&ao-
40 cillarum remota &: quieta maneat, fecundum regale decretum concilij penitus
interdicrum el,vt nullius caufa culpa; aliquamferuilemperfonam,contra domi
nos vel dominaSjinaccufationcm & teftimonium recipiar.
Cap.XX.de his qui liberos injeruitutem redigunt.
Qjoniam igiturDeodignumeftjin hominibusoptimum vnumquemquc
fu: induftriar libertatis vita: curfum ducere,fecundum regale decretum ftatuen-
dum cft,vt nemo Comtum.vel militum,pothac aliquam liberam perfonam, fer-
uituti fubdere audeauquod i eleuationis audacia fuatftimulatuspra;fumpferr,
fciatfctotideexproprioc5poiturum,qu2e vercompofitio interRegem & Co
mits diuidatur,&ca:tera.Sed fi quis haenus in feruituterctentus.pro librtate
Jc fuaemendaiudiciumregalefaciens.fecurusextiteritjtantummodolibertatcfrua,-
tur ,&illcquo in feruitute tenebatur,nil rfeddat.
Cap. XJCI.de his qui alterius militesphi tount.
V o L v m vs v t vnufquifq; fcnior(feu dominusjfuum habeat militem,(id eft fer-
uientemjne aliquis alter ilium fuadeat antiquum defercrcfeniorem,& ad fe veni*
re:indecnimlitigiumhabcacinitium. Aaa iiij
 t S. STEPHANI REGIS
Cap. XXII. De recipiendtshoftitibus.
Si quis hofpitem cum bencuolentia accipit,& nutrimentumfibi horad
mpcdit.ciuamdiufccundumpropofitumnutriturjnondefcratfuumnutritorcm,
& nee ad aliquem alium fuam defcrat hofpi talitatem.
Cap. XXIII. De his quiflagellantfita qfaerentes.
Si cuius miles,vcl feruus,ad alium fugerk,& is cuius miles vclfcruusfug
clapfus.fuum miferitlegatumad reducendum eos,& is legatus ibidem aquocun-
que percuiTus,ac flagellatus exciterit,decreuimus noftrorum primatum conucn-
tu,veille percuTor decern foluat iunencos.
Cap. XXI 111. De viduis " orphanis. n
V L v m v s quidem,vt vidua: & orphani fint nunc legis participes tali teo-
re:Vt fi qua: vidua cum filiis & filiabus remanfcrit,atqj nutrir eos,&: manerc cum
jUriMw & His quamdiu vixerit.promiferinhabeat poteftatemnobisfibiconccffamidfa-
deeori fit- ciendi, & nemine iterum cogatur in coniugium.Si enim mutato voto.iterum
nubere voluerit,& orphanos deferere, de rebus orpbanorum nihil oraninofibi
vendicet,nifi tantumfibi congrua veftimentaaccipiat.Si aurcm vidua fine prole
remanferit,&feinnupraminiuaviduitatepermanerepromiferit,volurnusvtpo-
teftatem habeat omnium bonorum fuoru m, 6c quicquid inde facer velir/ariat.
Et poft obitum autem'eiuseadem bona ad fui redeant parentes ruariti,fipra:fcn-t
tes habet} fin autem fit hartes.
Cap. XXV. De raptu puellarum.
S i quismilitumimpudicitiafcedatus,puellamaliquam fineconceflioncpa-
rentum fibi in vxorem rapuerit,decernimus puellam parentibus reddi,etiamfi ab
illo aliqua vis fibiillata fit,& raptor decern foluat iuuencos pro raptu,licct poftca
rcconcilietur parentibus puella?. Sivcrpauperquis,autvulgarishocaggre<a-
tur agere.componacur raptum quinqu bobus.
Cap.XXVI. De hberisfornicantibus cum ancittis alterius.
^ Vt liberi fuamcuftodiantlibertatcmincontaminatam,volumusillispone-
re cautioner, ne cum aliis fornicentur ancillis. Si quis autero m prouidus banc P
cautionem tranfgrediens , fornicatur cum ancilla alterius, fciat fe reumeffecri-
minis,& pro codem crimine decoriari. Si vero fecund cum eadem fornicaras
fuerit,iterumdcprietur&depiletur.Si autem tertijfitferuuspariter cum aocil-
la.auc redimat fc. Si autemancillaconceperitdeeo.&parerenon poterit/edin
partu monctur.componat cum cum aha ancilla. Seruus quoquealieuius fi cum
ancilla alterius fornicatur, decoriatur &depilatur,& fi ancilla de coneeperit,
& in partu moriatur,feruus venundetur, aedimidiaparspretij feniori ancillxdc-
tur,altera pars ver fenioriferuifemperremaneat.
Cap.XXVIl.De his quipetunt ancilUs alienas in vxores.
oi * T ncmo corum qui libero nomine cenfentur,facerecuiquam iniuriam *
ccniugmfer audeat, terrorem & cautionem impofuimus. Quia in hoc regali concilio deerc-
*"*"'"*'' tum eft,vt fi quis ber connubium ancilla; alterius feiente domino ancilla: clegc-
rit,perdita fualibertatis induitria perpetuus efficiatur feruus.
Cap.XXVlII.De his qui extra regnumjuasfugium njxores.
Vt genusvtriufquefexuscertalege)&abfqueiniuriismaneat,&:vigeat,in
hoc regali decreto ftatutum eft, vtfi quis proteruitate prarditus,pTopterabomi-
nationem vxoris,pa triam effugerit,vxor cuna,quin poteftate mariti habeban-
tur,poifideat,dum velit expeebre virum, vt nemo in aliud coniugium coger
pra-fumat.Etfi fpontc nubere velit,liceatfibi,fumptiscongruis ve ftimcntis,&di-f
miffis ca:teris bonis.ad connubium ire:& fi vir hoc audito redierit,ne liceat fibi
aliamducerc,pra:terfuam,nificumlicentiaEpifcopi.
Cap.XXlX. Defurto mulierum maritatarum.
vm igitur cunis & omnibus abominabile fit virilem fexum repertum
fccifTc furtum,: magis magifque fexum fmineum,fecundum regale fenatum
eft
 DECRTORVM LIB. IL 9
eft decretum,vt fi aliqua roulicr maritata furtum commiferk, marito redimatur;
fiverterti,vcnundetur. ,
Cap.XXX.Deincendwmanfionum.
Si quis^er iriimicitiasaltcrius xdificiacremauerit igne,decreuimus,vracdi-
ficia rcftituat,& quicquid fupelleailis arfum fuerit,infuper x vi.iuuencos.qui
valent LX.folidos. ,
Cap. XXXLDerigis.
Si quaftrigainuentafuerit.fecundumiudicialcm legem ducant adEcclefi- ^^;
am.&coaimcndeturfacerdotiadieiunandumjfideqjdocendumjpofticiuniuro/,^.,.^
lo ver.domumredeat.Si fecundo in cod crimine inuenietur/imiliieiuniofubia- .
ceat : Port ieiunium ver in modum crucis in peore,& in fronte,atqj inter fea-
pulas incfa clauiecclefiaftica.domum redcat.Siverterti,iudicibustradatur.
Cap.XXXII.de makficiis&ventfciis&Jortilegs.
Vt creatura Dei ab omnium laefionc malignorum remota, & nullodetri-
menturn fui paflura maneat,nifi Deo, quo &augmentatur:fecundumdecre-
tum fenatus ftatuimus ad magni cautionem terroris,vcneflciis,& maleficiis,vc
nulla perfona maleficio aut veneficio quenquam hominum fubuertere ftatu
mentis,aut interficere audeat.Aft fi quisvelquxpofthac hxcprxfumpfent,tra-
datur in manus maleficio lxfi,aut in manus parentum eius,fecundum eorum vel
lo le adiudicandum.Si ver fortilcgio vtentes,vt faciuntincinere.&hisfimihbus,
ab Epifcopis flagellis emendentur.
CapXXXllUemuafionedomorum&depugnaibidemfccuta.
Voj.VMVs.vt firma pax,& vnanimitas fit inter maiores,&minores,fecun-
dum Apoftolum : Omnes vnanimes eftote, nee alium aliquis inuaderc audeat.
Nam fi quis Coroitum.poil definitionemhuius communis concilij.tam contu-
maxcxtiterit,vt alium domiquxrat,adperdendum,atquefuasdiffipareres,& fi
dominus doroieft,& fi fecum pugnauerit velintcrfecerit,luatfccundum legem,
de euaginationegladijconfccbm.Si autem idem Comes ibidem occubucrit,fi-
ne compofitione iaceat, Si ver miles quis turrim vcldomumaltenus inuafent
3 mihtis.dccemiuuenciscoraponatinuafionem.Si ver lcnonfuperueneric.fed fcgfc
fuos milites miferit.centum iuuenciscomponatinuafionem.Si vulgaris quidem ier fa^
altcrius fui fimilis manfiunculasinuaferit.quinqueiuuencosfoJuatmuafionem. *J
Cap.XXXIHI.de adicatione <* dote Ecclefia a fiubJ/
viis compofitA.
: Decem villzEcclcfiamxdificent.quamduabusmcnfistotidemqimanci-
piis dotent, equo&iumento,exbobus,&duabusvaccis,trigintaquatuorminu-
tis beftiis. Veftimenta ver & corporalia,* oopertariaRexprouideat,presby-
terum,& libros Epifcopi. ,
40 Cap.XXXV.de donopropriarum rerum,& regs dono.
CoNSENsiMvs igiturpetitionitotiusfenatus.vtvnufquifqj domineturpro- ***-w
priorum fimiliter & donorum Regis.dum viuit,cxccptoquod adEp.fcopatum ';-*<-
pertinet,&: Comitatum:ac poft eius vitam filijmili dominio fuccedan t,nec pro
nulliuscaufareatusdetrimentumbonorumfuipatiaturquis.njficonfihatujmor
tcmRegi^auttraditionemregnifecerit^elinaUamfugeritprouinciam.tucvc-
r bona illius in regiam veniant poteftatcm:ipic ver fubiaceat tentent.s,filus m-
nocentibusremanentibus. '
Cap.XXXVI.deferw interfeclo ab Mtffoferuo.
Sx aIicuiusferuusferuumalteriusoccidit,feniorhomicidxmed1etatemfer- Diute
\A componatfenioriinterfeai.fi poteft: Sin autem non.peraSa vna quadrage- *;*+
fima,venundeturferuus,&preciumdiuidatur. . . ; / //-w
Cap.XXXVllderedemptione homicideerm. <?*<
S er vvm Hbcri homicidam,fi ieniori ptacuerit,cum centum Sc decern m-
ucncisredimat,auttradat. ; %
 io . S. STEPHANI REGIS.
\
%::, .. vindica nitentium acquirereU-
<r<tc,nmi- bertatemalienisfcruis.
tit m mai- _ !/
Si quisalienisferuisbertatemacquirereniteretur,quotferuicrunr,torira
'di??*",* ma0ciPiaio,uat>cxquibus dux partes rgi, terna fenioriferaorum.Rex autem ex
farteaduer fua parte ter nam tribuac Comki.
fi<&- Cap.XXXIX.Defurtoferuorumfemelcommiffo.
^dhmein S r quis feruorumfemelfurtumcomrniferit,reddatfurtuxr,&redmatnauim
$Lm'" quin<lu5iuuencis; finautem non,abfcndarur.
Cap.XL.de rvindilafemelabfffurti& tertio committent'u.
S i furtum abfcifusnafocommiferit,redimataures quinqu iuucncis,fiporelfc
fi autem non,abfcindantur.Si tertio commiferit furtum.careatvita.
Cap. XL I. defurto liberorum3fmel}bis & ter commiffo.
ridedsin. Si quis liberorum furtum commiferit, hanc decreuimus legem comprete,
iZfirii vt kmcl rctUmat fe,fi poteftifin autem non,venundetur.Si idem ven u ndatus, fut-
r. tum commiferit, legibus feruorum fubiaceat.Si fecundo,fimili legi fubiaccat.Si
cret. S. Ld-
JjsLu ca.%. vcro tcrtiidifpendio vita: diiudicetur
umfrtbu. Cap.XL II.de regali portione a Comitibus dejraudata.
Si quis Comitum partem Regis defraudauerit,rcddat fraudem, & duplo
componat. *
Cap. XL III. de retione iuiiudicij Comitis.
Si quis militum iudicium fuo Comit reiudicatumfpernens ad Regem
appellauerit,cupiens Comitem fuumreddere iniuftum,Gt debitordecern pen-
farumauriComiri. . ,
Cap.XL IUI. de redditione rei Comitibus iniufl ablatif.
Si quis Comitum inuenta aliquaoccafionequidiniuftmilitiabulerit;rcd-
dat,& infuper ex proprio tantundera.
Cap. XL V. Demendado doni>ontefac7i.
Dt inimft S i quis autem militum.fuumfpontaneumdonum dices fibi vi ablatum,men-
froHicant,- jax extitcritjg hoc careatj&infuper tantundem foluat.
Cap.XL I.de his3qui hominemgladio occiderint.
Si quis hominemgladio occiderit,eodemiuguIcturgIadio.
Cap.XL yil.de dbilittione membrorumgladiofac7a.
Si quis autem gladiocuaginato.aliumquemubetdebilitaueritjvcl inoculo,
vel in pede,vel in manu,confimile fui corporis patiatur.
Cap.XL Vil I.Degladij ruineratione.
M^'fuT S f quis verg,adio vuIncrauit aliquem,& vuloeratusdeeodem vulnere i-
/Tlm2'. nus&incolumiseuafert,homicidij compofitionem vulneris illator componat. 40
Cap. XL I X.degladii euaginationene vulnere.
Si quis furore repletus.euaginauerit gladium,&: tarnen non Ixferic,pro fola
euaginatione,homicidij compotum foluat.
Cap. L.De teflimonioferuorum regali curue vel Co-
mitis prapotorum.
Si quis feruorum curias regali vel Comitis prarficitur , eius tcfbmonium
inter Comits recipiatur, feruus feniorem, vel feruiens fuum Comitem inter-
fecerit.
Cap.LI.De eon>iratione regis & regni,
S 1 quis in regem aut regnum confpirauerit , refugium nullum habeat ad
Ecclefiam. Si quis contra regis falutem aut dignitatem quolibet modo ali-
quid confpirauerit , aut confpirare aliquid tentauerit , feu tentaori feienter
confenferit , anathematizetur , & omnium fidelium communione priucrar.
Vei
 DECRETORVM LIBER II. n
Vcl f quis huiufmodialiquem nouerit,& probare Valens non indicauerir,prxdi- pucS crt-
dtx fubiaceat damna tioni. me i"'"
Cap. L II. De decimatione. mw.
S i cui Deus decern dederit in anno,decimam Deo det:Etfi quis decimam
fuam abfcondit,noucm foluat:Et fi quis decimacionem Epifcopo feparatam fura-
tus fueric,diiudicctur vt fur,ac huiui modi cpofitio tota per tineat ad Epifcopum.
Cap. Llll.de verfutia Comitum.
Si quis verfumsalicuiComitum.velalteriperfonxfilcIidixeritjaudiui re- ^
gemadperditionemtui loqui,&hicinuentusfuenr,pereat. ^.
Cap. Lllll.de his,cjui mendacia inter duosproferunt Comits.
S i quis inter duos Comits mendacia protuleric, tacere easqux depreca-
tus fuerit, vt aftutia diaboli ab inuicem eos fepararet,foluat duas compofitio-
ncs fallacis linguar,pro reatu mendaci );fi vni ioli adulatusfucri t,priuetur lingua.
Cap. L V. de furto Vdvornicorum.
Si quis i!lorum,qui vulgo Vdwornyck vocantur,furtum commiferit,lege
liberorum dHudicetur.Teftirnonium autemeius inter ipfos nonrecipiant.
Explicit dcreturn (anctiStephani Regis.

PRIVILEGIVM DATVM PROTOABBA-

TiiE s. Martini P a n n o n i .

I nomineDominiDei fummi. Stephanus diuina prouidenteclementia,

Hungarorum Rex. Credimus & ver fcimus , fi locis diuino cultui mancipatis, ,
poteftates, atque honores adaugmentauerimus , id non folm laude humana
prxdicandum, verum diuina mercede remunerandum. Quocirca omnium fan-
tx Dei Ecclefiae fidelium noftrorum,quod przfentium atque futurorumfolers
comperiet intentio,fignificamus,qud nosinteruentu,conilio,&conenfuDo-
30 mini Anaftafij Abbatis,monafteriofanc}i Martini in monte fupraPannoniam fi-
to,a genitore noftro ineepto, (quod nos per Dei fubfidium.ob animar noftrar re-
mediuro,proftabilitate regninoftri,ad finemperduximus)talem coneeifimus Ji-
bertatem,qualemdetinetmonafterium fan&i BenedicH,in monte Cafino: quia
propter orationesfan&as fratrumeiufdemmonafterij, confiliante domino Aria-
itafio,prcfcripto Abbate,& iugiter adiuuante,confortati,&laurcatifurous.fin-
gulare namque fuirragium,quod per mrita bead Martini,in me pueritia ex-
pertus fum , memoriae pofterm tradere curaui. Ingruente namque bellorum
tempeftate,qua inter Teutnicos & Hungaros,feditio magna excreuerat,pra>
cipue qud cum ciuilis belli ruina vrgeret,volenteComitatuquodam nomine
4 Simigenfi paterna me fede repellere,quid fluciuanticonfilijdarem,quoquemc
verterem, tanta ta&us verecu/idia.aftantibus Ducibus,videIicetPoznano,Cin-
cio,Orthio,dominque meo Archiepifcopo,votum voui fan&o Martino, qud
i de hoftibus interioribus,autextcrioribus,eiusmeritis victor cxifterem.fupra-
nominati Comitatus decimationi,de omnibus negotiis,pracdiis,terris,vineis,ie-
getibus,ve&igalibus, vinmque hofpitum,quod in prafdiiseorumexcrefceret,
ne parochiano Epifcopo pertinere viderctur, fed magis Abbati eiuidem mona-
fterij,fub teftimonio praefatorumDucum,multormqueComitum,abfque vlla
mora fubiugare.Dmquepoftcogitatum,vitoriapotirer,quod animo reuolue-
ram, opens efficacia complere ftudui.nec dum etiam Epifcopatus,&Abbatix,
Jo prxter ipfum locum in regno Hungarico fitx erant. qud fi vos fidles licuit mihi,
quo voluijloco Epifcopatus & Abbatias ftatuere , an non licuit cuipiam loco
quodvolui,vtfacerem?&neadbucEccIefiafanitMichaelis vacua efle videre --&
tur,vel Epifcopus Parochianus iniurias querimonisque incolleftionedecima-
rum pateretur,ei Curten,qux vocatur Cortcn,cum hominibus codem pertinen-
tibus, tradidi ; qud il i pu, contra mea ftatu ta , quid inique agere, vel acquirers
 ' S. LADISLAI REGIS
volucrit, ante Deumiudicem viuorum&mortuorum in die iudirijfe contende
re mecumfciat. Adhuc autem fubiungensdico, fit ipfummonafterium ab omni
inquiecudine femotum,habeantque Monachi poil tranficum fui cuiufque Ab
baus alium Abbacem fecum eligendi,& quoeunque velint Epifcopo conic-
crandi eum,fitque illis licitum ordines accipere,quouis loco,& quoeunque Epi
fcopo : ante neminem vero Abbatum capilla incedat,nifi anee patremeiufdem
monafterij, propter reuerentiam,& fan&itatemipfius loci,morcqueEpifcopi in
fandalibusmiflamcelebrer.Prxcipimusitaqiiub teftificationibus faluatoris Do
mini noftri Iefu Chrifti.vt nullus Archiepifcopus,Epifcopus,Dux,Marchio,Co-
mes,Vicecomes,feu aliquis homomagnus,fiue paruus.de iam fa to monaiterioi;
aliquo modo feintromittere in mancipiis,terris,vineis,decimationibus,pifcatio-
nibus, ripis, placitis, fine conceifione Abbatis eiufdem monafterij audeat.quod
qui fccerit,componat centum libras auri optimi, medium Camera; noltrar ,ac
medium przfatomonafterio,fufqucrc&oribus:maleditionfque perpetua: vin
culo apternaliter feriatur. quod vt verius credatur,hanc paginam manu propria
roborantes figillari iufimus. Datum Anno 10 o i. regni noftri iecundo,in-
dicrione decima quinta.

INCIPIT DECRETVM SANCTI RE-

^ GIS LADISLAI. BUT IOp 5. *

Rgnante Creatore & Saluatore Domino noftro Iefu Chrifto,anno in-

carnationiseiusmillefimo nonagefimo fecundo, xi 11. Calend. lunij,mciuita-
tcZabolchij,fancbfynodushabiraeft,pra:fidenteChriftianiflmo Hungarorum
* Rege Ladi laOjCum vniuerfis regni fui pontificibus & abbatibus,nec non cunds
optimaribus.cum tctimoniototiuscleri&populi.In qua fan&a fy no do canon
cete laudabiliterhxc inuenta funt decreta.
Cap. I. De higamispreyteris &diaconis.
ctniugvi Bigamos presbyteros &diaconos,& viduarum vel rcpudiatarum mari-
fresbjteri tos^'ubemus feparan,& peracbpnitentia,adordinem fuum reuerti:Etqui no- '

-400. ]ueriti|Iicitaconiugiadimittere,fecunduminfl:itutaCanonis,degradari. Separa

*nnos.
tas utem fminas parentibus reddi iubemus fuis,& quia non eran t legi timz,
voluerintjliceat eis mari tari.
Cap.lI.De hiSyCjui ancilam in locum/rrogauerit njxoris.
S r quis autem presbyter ancillam fuam vxoris in locum fibi aTociauerir,
vcndat,& fi voluerit, venundetur.tam preciumeiusadEpifcopumtransfcratur.
Cap. 11 1. De indulgentiaprejterorum uxorum adtempus.
P r E s y E R. i s autem,qui prima & legitima duxerc coniugia,indulgentia
ad tempus datur,propter vinculum pacis,& vnitatem Spiritus fandi,quoufquc 40
nobis in hoc Domini Apoftolicipaternitasconfultur.
Cap. 1111. Deconfenfu Epifcoporum nolentihus feparart
ab illicit ocomugio.
Si quis autem Epifcopus,aut Archiepiicopus.abillicitisconiugiisfcparari
nolentibuSjfprcto iynodali decreto,confilium & confenfumpraebuerit,autEc-
clefiam dederit,aut aliquid quodadordincm pcrtinet,agerepermiferit;aRege,
& coepifcopis fuis, fecundum quod rationi rationabile videbitur.is diiudicetur.
Si vero Archipresbyteri caufa ignorantiacEpiicopoconfenferunt.aut presbyter
per cfenfumillius m tali vitiopermanferit,iudicioEpifcopi voluntarle fubiaceat. jo
Cap. V.De dote Ecclefiarurn non expieta.
Qvj v N QVE Ecclellam Deo xdificauerit, & dotem norninauerit,nomi-
natum vero non dedcrit.ad illud explendum tranfmiflo nuncio,prarualeatepi-
fcopalc iudicium: cui fi quis contradixerit,& contradicendo verberauerit,ipfc
rcgali iudicio fubiacebit.
Cap.
 DECRETORVM LIB. I. ij
Cap.VI.deperditionererum Eccleaflicarum obfacer-
dotis incuriam.
S i quis prcsbyterorum res EcclcGat ad propria loca duxerit,& ibi vendide-
ritjvel per incuriam fuam perdiderit,tripliciter Ecclefiae reftituat.
Cap. Vll.de reflauratione defolatarum Ecclefiarumpro
pter (editionem.
Ecclesi as propter feditionem defolatas, aut combuftas,iuffu Regis pa- Ditrtt^
rochiani reftaurent,calices& veftimenta ex fumptu Regis dentur.Iibros Epifco- syb*
w pus prouideac.
Cap. Vlll.de defolationepropter vetufiatem.
Ecclesias ex vetuftate dcfolatas,Epifcopus rexdificet.
Cap.IX.de negotiatoribus^uos Ifmahelitas appellant.
De negotiatoribus.quos appellant mahelitas,fi poftbaptifmum ad legem
fuamantiquam^ercircumdfionem,rediffcinuentifuerint, fedibus fuis epara-
ti,ad alias villas remoueantur. Uli ver qui inculpabiles per Judicium apparuerint,
inpropriisfedibusautaedibusremaneant.
Cap. X.de coniugio Iud<eorum,& Chriflianarum mulierum.
jo Si ludanvxoresChritianorum fibiaffociaucrint,autaliquam perfonam
Chriftianaminferuitioapudfedetinuerint,ablataabeislibertate,reddanturvcn-
ditorihusjeorum preciumtollamr,& infumptumEpifcoporum veniat.
Cap.XI.de negligentia Eccleftarum in diebus dominios bfeftiuis.
Si quis in dominicis diebus.aut in maioribus feftiuitatibus , ad Ecclefiam
non veneritparochialem,verberibus corripiatunSi vero villa: rcmotaffuerint,&
ad Ecclefiam fuam parochialem villani venire nonpoterint; vnustamenex eis
homine omnium bculo ad Ecclefiam veniat,& tres pancs,&candclam ad altare
afferat. 4 , , rt ,.
r- . ' Cab. Xi I.de venerationefupra dtctarum dierum.
5 Si quis in his diebus venatus fuerit cariibus, cquocareat, fed equum boue J"*
redimat. Si vero presbyter aut clericus fuerit venatus,ab ordine defcendat vfqj J.
adfatisfa&ionem.
Cap.XI II.de interfeclione adultera.
Si quisvxorem cum altero viro adulterantcminucncrit,fpontepuniat,de fc
rationem reddat,& fi volueut,aliam ducat.Si vero ex propinquis fminae aliquis
ineuminfurrexerit,qudinterfeciiletiniuitc,iudiciodifcutiatur,&illudavicims
eorum omnimod inueftigetun fi in defpedionc & contemptu apud virum
fuum effet prius, aut aliqua fufpicio fornicationis illius pnus orta fuiflet: & hoc
40 fecundumquod rationabilevidetur,diiudicetur.
Cap. XIIII.defubtraclione Ebendarum abfy licentia.
$ 1 quis de Kalendis presbyteri fui & fratrum licentia fubtraxerit,manum
cam,cum qua fraternitatempromifit.decempenfis redimat.
Cap.X V.de negligentiafeftiuitatum ob negotium.
S i quis in dominicis diebus.vel in maioribusfeftiuitatibus Ecclefiam ncgli-
gens mercatum frequentauerit.equo carear.
Cap.X Vide negligentia dominica diet.
S i quis die dominica mercatum conftituerit , praecipit fancb fynodus, vc
' ficut conftruxit,ita dettruat-Si autemquisrenuit,quinquagintaquinquepenfas
foluat. , . .. . . .
Cap. XVII. de ho^itibusaduementibus ciertas.
Si qishofpes clericus in hancpatriam fine commendaticiis Uteris Epifco-
pifuivencri^nefortmonachusachomieidafuerit^ix^alicuiusordmisfccon-
fefius fuerit,iudicio vel teftimonio difcutiatur.
Bbb
 i4 . S. LADISLAI REGIS
Cap.XVHLde coharentia clericorum.
Si quis clcricus inpatriamiftaravenicns,aIicuiEpifcoporumvclComiturn
adha:ferit,& cum dominus fuus bene habucrit,&: fecundum quod cum conuenit,
vcl cercaucrit.fi difcederc abeo voluerit,nequaquamdifcedet,donecpriusdein-
milicia fibi illaca,audiencia regis declarauetit.
Cap. XIX. defl>retionepropriarum Ecclefiarum.
S i derelicta Ecclefia villani ad alias traniicrint,pontificaM iurc,& regali man-
itedem. dato vndetranficrint fibi redire cogantur.
Cap.XX.de muliere in adulterio deprchenfi.
smfr . is. S i quis vxorem fuam in adulterio deprehenderir, & in iudicium ftat ucrir,
'"""'7*liccundum inftituta canonum.pnitentia imponatur,& perada pccnitentia,fi
tu, Icch, maricusvoIueric,iterumrecipiat:linautcmnon,quamdiuambovixerint,mnupti
,mr' permancant.
Cap.XXI.de proeuratione Abbatum ergaproprios Epifcopos.
A a T E s, fecundum decreta patrum, in proeuratione Epiicoporum fuo-
rum,in cuius territorio funr,humiliterpcrmaneant,& non femelin anno, fed ix-
pe monafteria eorum Epifcopi vifitent,& regaliter vitam & conuerationem fra-
trum difeutiant, conuerfi monachi,cui monafteriovoIuerint,fe cum rebus uis
commendent.Similitcr&anclimoniaIcsnmonafteriofancl:imoniaIium.Dein-io
cepsautemaliquisEpifcopusautAbbas,finetitulocerciloci,monachum,autrao-
nacham non audeat ordinre.
Cap. XXU.de ritugentilium incrificiis.
Qv i cv NQVfc ritugentilium,iuxtaputeos,facrificauerint,velad albores Se
fontcs,& lapides,oblationes obtulerint,reatumfuumbcneluant.
Cap.XXIII.de donationepropriarum rerumalkui Ecclefia'.
Si quis res fuas,aut praedia, vni dederit Ecclefiae, nulla inter uenientc caufa,
fubtrahere ne audeat, &c alij dare.
Cap.XXIl 1 1. de inuentione rerum eccleaicarum.
Rs Ecclefiarum vbicunqueinueniantur.fiue apudEcclefias alias,vcl apud
dominos,adpriorcm Ecclefiam fuam redeant.
Cap.XXV.de negligentiafidelium cadauerum.
piJtJeeter. 5 r qUs dominicum diem non obferuauerit,& dies feftos non feruauerit,aut
e.T '! quatuor tempora,& vigilias non ieiunauerit,autmortuosfuos ad Ecclefiam non
**< (epelicrit,duodecim dies pane & aqua pniteat in cippo.Si dominus Tcrui fui cor-
pus,aut villicus pauperis villani,vcl hoipitis,ad Ecclefiam non detulerit,tantun-
dem pniteat*
Cap.XXVl.de laboribus Iudxorum infefliuitatibus.
S 1 in die dominico, au t aliis maioribus fcitiuitatibus,Iuda?um labor antem i:
aliquidinueneris,ne icandalizeturChriftianitas,cumquibusinfl:rumencis labo-
raucritjillaamittat.
uitrt^ erat Cap.XXVII. de decimatione liberorum ^Abbatum.
cr in eUe- A a t e s de liberis luis dent decimationem Epiicopis.
2" Cap.XXVIII. de tefiibus iudijferri velaqu*.
Ferrum. Qvjdtiens vcl aqua, vcl ferroiudicium factum fueric.interfntibi rresido-
^** nei tefteSjiurando iure probati,qui&innocentisinnocentiam,&econtra culpa-
bilis culpabile perhibeant. Presbyter de ferro duaspenfas,& de aqua vnam pen-
fam accipiar. p
Cap. XXIX. de celcbratione mijja extra Ecclefiam.
Nvllv s presbyter audeat miTam celebrare extra Ecclefiam,nifi forte itine-
ris caufa necefitascogateum.Si vero Comit fuocoausfuerit,quinquaginta
quinqu penfas foluat. In itinerc vero diuinum officium celebrare liceat in ten-
torio.
Cap.
 DECRETORVM LIB. I.
Cap.X X X.De decimatione ^ de emancipatione
eorundem Ecclefiisfacla.
p i s o p i de liberis accipiant decimas.libcri quoque quicunque Epifcopo,
vol Comiti adh ferint,ficut eis placueri c,ita habeantur,falua tamen libcrcate.Qui
autcm pro animarum (aluce liberati,mancipati fuerinc,eo tenore tamen vcEccle-
fiae feruiant,ipfinemini,nifi folifibipresbyteroadminiftrcnt.
Cap.X X X l.de carnis dimiione.
L ATiNi,quiHungarorum confuetudini legitime confentirenoluerint,fci- yj'^'0n
I0 licec,qui poftquam Hungari carnes dimiferunt,ipi iterum in fecunda & tercia fe rttH w
ria comederunr,fi fe notra: confuecudini meliori nonconfcntiredixerint.quo- 9""T""
cunquevolunt,eovadant:pecuniamver,quamhcinqui"erunt,hcrelinquant, *
nifi fortjrefipuerinc,& carnes nobifcum dimierint.
Cap. XXXII. DeiUataviolentiaiiirginisvelmulieris.
S i quis virgini vel mulieri de villa in villam eunti,vim intulerit,quantum pro
homicidio,tantundem pniteat.
Cap.XXXlll.de decimatione pecorum in alio Epifcopatu nafcent'mm.
E p i s p i, qui decimationem pecorum in alio Epifcopatu accipiunt,quar-
tam prcsbyteris in fuo Epifcopatu manentibus tribuant.
10 Cap. XXXIII l.defatisfaionemeretricum'velflrigonum.
Mere trice s,& ftrigz, fecundum quod Epifcopo vifum fucric,tali modo Stephan.
diiudicencur. %%**
Cap.XXXV.de Abbaus velmonachiofculo erga Regem velEpi/.
Si concigeric Regem vei Epifcopuad quamlibct Abbaciamvenirc,Abba$vci
m onachi ad Regis vel Epi fcopi ofculu in Eccleia non accedan t,fed egrefli in clau
drum ordinatim (lames , Regis velEpifcopi ofculum prxilotentur. Regem aut,8c
Epifcopum,cum quot&qualibus fibi placuerit, Abbas clauilrintrare permittat.
Cap.XXXYl.defatisfaclione Abbatisvelmonachi euntisad Regem.
;o Si aucem contigcric Abbacem,vel monachum, ad curiam Regis venire, in
Ecclefia ad falutandum Regem non eat,fed poftquam exierit de Ecclea}in do-
mo, vel in tcncoriofaluteteum. |
Qtp.XXXVil.de vigiliarumfentfarumobfiruatione.
In hac vero Tanda fynodo venerabili Rege Ladislao ftatutumeft,&vni- *"*#*
uerfis Epifcopis collaudatum, & canonizatum,vt vigili elebrrur beati Stepha- "&****
ni regis,& Gerhardi martyris, quo die paflus eft,& eres dies ad feftiuitatem fanai
Marcini-.&quodpatronusfuus Andreas rex cum omnibus qui tunc erantEpifco- &***
pis vouit,& ftatuit,ipfeRcx Chriftianiflimus deftruercnolit,fedfirmus perdu- tcr.
rauit,trium dierum vigiliam ad feftiuitatem fancti Pccri.
^ Cap. XXXVlll.de Sanclorum venerationefefiiuitatum.
1st vero feflmitates feruandx iuntpcr annum: NatiuitasDomini,fan6ti
Stephaniprotomanyris,fan&iIoannisEuangelifte^antorumInnoccntum,Cir-
cumcifio Oomini,Epiphania cum vigilia,Puricatio fan Mari,in Pafcha qua
tuor dics,fanti Georgij martyris,Phiippi & Iacobi cum vigilia, InuScio S. crucis,
A fcenfio Dominion Pentecofte quatuordies,fancri Ioan.Baptiftar, Petri & Pauli ,
vna die,ini Iacobi,fandi Laurentij, Aflumptio ian&at Mariz/an&i Regis Sec
phani,fanfti Bartholomxi,Natiuitas fanae Marix, Exalcatio fantbe crucis , fan-
cli Matthzi Apoitoli/ani Gerhardi Epifcopi,fancb Michaelis archangeli,fan-
tomm Simonis &Iudz,OmniumSanctorum,faniEmericiDucis,fancti Mar-
tinijfandi Andrea:, fandi Nicolai,fandi Thomz Apoftoli. Et vnaquxque paro-
chiafuum patronum,& dedicationem Ecclefix celebret.
Cap.XXXlX.de Abbatibusvelmonachisin Ialendis dentibus.
A a t e s vel monachi incer fracres kalendarum non fedeant,fed A bbas ob- />****
lationesfratruminclauftruraaccipiac,&: fecunduregulam fratribus adminiftret. %%?
Bbb i)
 S. LAD! SLA I REGIS
<Zap. XL. de decimarum negantibus.
Episcopvs accipiat decimationem in omnibus, fed eotenore. Epifcopi
Priftaldusinterrogetpotfeflorem annonarum,feu beftiarum.quantum habeat.Si
ver crediderit verbis illius,accipiat feeundum hoc quod dixit. Si ver non cre-
didcrit,faciatfllum iurare.&accipiattlnrannonaver commixtum non accipiat,
fed feparatim.Si ver poftiuramcurn dominum annonx quis alienus periuruta
lixerit.praner Pratftaldum Epifcopi,ante Pracftaldum Regis & Gomitis numere-
tur annona,& culpabilisinuentus fucrit dominus annon.tum dcima pars dc-
tur,5 nouem partes denturEpifcopaS i vero ipfe,qui infurrexerit,mendaxex-
ftiterit.eodcm iudicio perfoluatculpa.Si nonhabuerit vnde fe redimat,folus vc- 10
nundetur4exceptisliberis.Decimatioautemtotacolligaturvfqucadnatiuitatcm
Domini, fiius autem qui in domo patris eft,veUeruus,nonfeparetur,fed fimul
dent decimationem cum ptre : filiis ver velferuis,qui per fe habent domos,
accipiant decimationem de omnibusquaehabent.Si autem aliquis contumaxfu-
rit,interrrogatusdemarn,& noluerit indicare Pr*ftaldo Epifcop,tuc Pracftal-
dus coram doneis teftibus defignet quantum fibi viderurefleiuftumjinum,vel
canapum quantum potelpuglluscapereprefs digitis ad terrain prcmcreacci-
piat.Si trituratam annonam inuenerit.fi decern hydria:fuctint,nil accipiac.- vi-
ginti,vel plus,accipiatdecimam partem.
Cap. XL I. de litigatoribus venientibtts ad regale palatium.
Si quis ver nobiHum,feu mlitum^utComitumjincuriam cauialirium ve-
nicns,ad regale palatium cum fuolitigatore n fteterit,& regio nuncio vocatus,
fine Regis Wcentia,domum pcrcexerit,rationemperdet,&iniuperquidabco
abtulerit,dupliciter redd.
CapXLII.de frretu ftgili regfj^ indicts.
07<4*/i,t Si quisamemRegisfigillumfuperaliquemproiiciens,&ipfem curiam ve-
itntumaci- njrc neglexerit; rarionem perdat,& quinqu penfasperfoluati&quotiefcunqoe
4mr. renouauerit,totiens quinqu penfas perfoluat.Si ver iudicis figillumproucicns
non vencrit,centum miramos perbluat. p
Explicit liberprimus (anli Regis LadiJUL

INCIPIT LIBER SECVNDVS S A N-

c T i Ladislai regis.

Cap. l.de furtoproximi quorumlibetprincipum.

Temporibvs piiiumi Ladislai Regis,omncs nos regn i Pannoni optima
tes in monte fandoconuentum fecimus.&qufiuimusquahtcrmalorum homi-
numimpedirenturtudia.&gcntisnoftrxexpedirentiir ncgotiarprimum omni
um iureiurando conbtuimus,vt quaHfcunq ue proximus Principum reperiretur
in furti culpa,vltra preciumgallinarum,nuilatenuspofit abfcondi,vel defend
quolibet eorum. Placuitquoque vripfcfurnificecideiiunEccIeum,fufpcnda-
tur,& omnis facultas eiusdcpetcat.Et fi imprudentiaeiusqui ceperat eum,eua-
. ferit in Ecclefiam,vel in curia Regis,vel ad pedes Epifcoporum,careat qui non ca-
Jitdit 1*0% uit vendicatione furti. Si autem de manu fideiufloris euaferit,de patibuloquidem
frontun- liberetur.vcrumtamencurn eodemfldeiuflore inaliam rcgionem ve-nundetur,&:
bona ipfius cegali fifco vendicentur.
Cap. 1 1 . defurto ferui. ,e
Si feruusurinuentusfucrit9nonpolfit precio commutari nafus eius.nffice-
'snph*mo ,^" nEccleiam,vel in curiam Regis.vel ad pedes Epifcopi,& fi ceciderit,ca-
i.x. reat cuftos eius vendicatione furti. Si vero fecundo hoc modo captus fuerit/u-
pendatur.
>' (ap.lll.de ligationsfur'ts.
Si
 DECRETORVM LIBER II. i7.
Si quis autem furcmligauerit,habcatpoteftatemligandieum,&ducendi ad contra
iudiccm, fiue iuft,fiue ituuft Jigauerit.Si auccm ligare quis prohibuerit,perfol- 'ft*""1*
uatquinquagintaquinque penfas,& eandemnoxamin ligamine. luplpZ
Cap.IIIL depurgationefurtifiquem tota villafurem proclamauerit. "r*i>f*-
Si quempiam dcinceps tota villa furem eile proclamauerit,probent iudicio. 7.
VndcfimundusapparueriCjvillaperfoluatfoImvnanvpeniamprcsbytcroifiaib
tern rcusjomni fubftantia eius vindiceturRegi,vndedeturquartaparsvillanis.
Si veraliquemperfonaliter furem efle proclamauerint villani,accipiant vnam
penfam.Si autem vnapars accufaueritfurem,aIiaverQdefenderit,nonaccipiatur
* eorum defenfio & probatio fine iudicio:fi culpabilisinuentus fuerit,non habeat
parteminquartapartevindicationis. . ,;
Cap.V.De incjuijitionefurtiuarei.
S r quisveftigiafequiturfurtiua:rei,nunciuropermittatinvillam,inquamdi- ^M**-
riguntur veftigia,ne excutiendo beftiasiuas perturbent villaniveftigiafequenda: ^-^w"
quod ii contumaciterfecerint,perdiras resperioluanr.Si autem priufquam nun-
ciusvencrit,villani excuflcrint beftias iuas,tuncinueftigatorepericrutenturfin-
gulas domos,vt ipfis placuerit. Si cuiperierit res, cat cumteitibusidoneisinuc-
itigare rem,vbipuraueritefi*c,& fi prohibitusfuerit.prohibitoresprobenturiu-
dicio,&fi culpabiles cfFe&i fuerinr,pereant,vt fures:S vero mundati,propter pro-
hibitionem quinquaginta quinqu penas p erfoluant :Si autem inftinchi Comitis
fui milites inueftigare impedierint.pro ipfis quinquaginta quinqu penfas Co
mes peroluat,& portea probcrur iudicio.
Cap. Vide naiias iudicio ergaferuum *velliberum.
Si iudex nafutn ferui non inciderir,vel liberum non fufpenderit,pereanc - /*#-
mniafua,praeterfiliosfilive,& ipfe iudex venundetur.Si vero iuftumfufpende- -
* i i n- - i rteatornm.
nt,centum& decern penfas,&: omnia bona uauipenireltnuat.ht li le cum duo-
bus teftibus idoneis liberauerit,ab co,qui duxcrat euro in concilium, tollat quin
quaginta quinqu pcnfas,& fi ad iudiriumperuenerit,&iuftus iudex apparuerir,
0 introductor cadem poena pereat^quaiudexperituruseratiEt fimaiorisfacultatis
iuerit,qum iudex,amittar etiam librtateme
Cap. VILde negotiator efiue mercatorefurtiuam rem emente.
Nemo vendar, velemat prater mercatum;fi quisvero contra hoc emerir,dc
furtiua re pereant omnes,& emptor &yenditor,&tcftes.Si verpropriam rem
traxerint,perdant rem & precium,& teftes tantundem.Si vero in mercatu fit con- yenditio c
traus,fiatcoramiudice&yhelonario& tefi.es.Et fi resemprafurtiuaeficappa- *$
rucrit, emptor quidem teftimonio iudicis& Theolonarij eadat,teftes autem
reddant venditorem.
Cap.P~III.De iugulato homine.
10 S i quis extracto gIadioipgulauerithominem,regali iudicio tradatur incar-
cerem,& omnia fua diuidantur intria,fcilicer,vinea:,terra:,lixa:,ferui.VndeduaT
partes demur cognatisiugulati.tertia veto filiis8vxori iuguIatoris.Si ver mino-
ris facultatis fit, quam centum &dcccm penfisamittat etiam libertatem.
Cap.IJC.de quolibet eiufdem profapifurtumfaciente.
Si quis eodemdecretoexdiuinapropiciantcgratiajprolemvelcognatam^-
ue quemlibet propinquum in furti cognitione pracocupauerit,fufpenlionem,
vcl carnis perditionem non fubeat,fed vt exul venundetur, fi vulgaris fuerif.fi
ver nobilis,eadem culpa captus parentibus fuerit,nonvcinundetur,federga-
ftulorumcuftodiECommendetur.
0 . ' : Cap.X. de ctiiufuisferuo infurto deprehenfi.
Si quis ergoferuumfuum,Vel infurto proprio.fiue aliorum,culpabilem in- >"'*>
ucnerit,pra:fato teftanteeloquio,iudicibus neparcatadincidendulargirinafum. f$J"[ "'
Cap. XI. de nobile ijelmiliteyihuddhte alterius domum.
S i quis nobilium vel mili turn alterius domum nobilis inuaferit,&: ibi pugnam
V- Bbb iij
 i8 S. LADISLAI REGIS
in dtcrtt fecerit , & vxorem illius flagellaucrit; fi tantam mbftantiam habuerit,duat part
Jthmc%. ciufdcm fubftantiae pro rcatu commiflo demur, tertia ver vxori.filiisqifuisrc-
U.i. maneat:Si autem fubftantiae defuerint,rafo capite,ligatus &: flagellatus circafo-
rum ducatur, & fie vendatur. Alij vero qui cum eo erant,liberi,rcac fuumquio-
quaginta quinqu byzantiis redimanc. Sin vero alieni, qui ad bac pugnam iniuftis
dominis conuenerunt, venundentur,&: dimidiumpreciumpro reacu detur,di-
midium vero ad dominos illorum redeac.
Cap.Xll.de libero velferuo infurto capto,& defiliis libero-
fum injruitutem redaclis.
Si quis liber,vel feruus,in furto captus fuerit,fufpendatur.Si vero pro eua-
dendopatibulo.ad Ecclefifugerit,abdutus abEcclefiaobcarcetur.Seruus in fur
to captus.fi ad Ecclefiam non fugerit,ficut liber fufpedatur,domino ferui illiusde-
triraentum fit in feruo fufpenfo,domino ver rerum perdi tarum fit detrimcatum
in rebus perditis.Liber in furto captus,fi ad Ecclefiam fugerit,&indeedudus ob-
cxcatusfuerir,filijfui,& filia: fuar,fi decern annorum,autminoris xtatisfuerint,in
librtate permanet:fi veto maioris artatis,qum io.annor fuerint,in feruitutem
Rigtrm,- redigantur^ornnisubftantiaeorumaureratur.Seruusautc.velliber.fianfcrcm
velgallinamfuratus fuerit,monoculuscniciatur,&quodfuratus e(t,reddat.
Cap.JCIII.de furto clericorum.
Ordo clericalis,fianferem,vel galhnam,autpoma,veIhis fimilia furatus fue-
rit, feopis tantim magiftro corrigatur, fed quod furatur,reftituat.Matus his fi
furatus fuerit,ab Epifcopo fuo degradetur,& iudicio vulgaridamnemr.
Qap.Xllll.de libero infurto reperto.
Si quis liber decern denariorumprecium furatus fucrit/ufpendatun minus
denariis decern fi furatus fucrit,furcumduodeciesreddat,&:bouemvnumper-
foluat.Seruus autem fi ralefurtum feceric,reddatduplum,&: nafumamittat.Ser-
uus profugusjfi alicubi in furto deprehfus fuerit,obczcetur:&ideo ne fufpenda-
tur,nec lingua abfcindatur,decreuimus,vt fi portea dominus fuus cum inueacrir,
requirat per eum,fi quis quid perdidit. 5o
Cap.XV.vt nuinegotiatori liceatemere velvender equos/vel
bouesjuif quantum ei necejfefuerit.
Sertuunr. N v L L v s mercator in aliquo huius terrae confinio equum aut bouem vende
r,vel emcrepraefumat,fed equum folum fibimetad expeditionern necefiarium,
aut boues ad arandum aptos,fi voluerit,emat.
Cap.X Vl.de venditione ecjUorum,& boumjtne licentia Regis.
S i quis equum ad vendendum fine licentia Regis in confiniu duxerir,eq uus
ab ci u idem confinij Comit aufertur,& equi dominus in carcerem mittatur, do
nee teftimonioComitis fui comprobecur.Ec fi reus extiterit,ficut fur pceniteaufin 13
autem liber,&hofpes euaferit,fed equum, quern adduxit,amittat.
Cap.XVll.de priuatione honoris Comitum,fipermittunt
emere vel vender.
Comits nfiniorumfiequos vel boues viera fines huius patriae line licen
cia Regis vendi permiferint, comitatus honore priuentur.Cuftodes ergo confi-
> niorum,qui vulgo Ewrij vpcantur.fi abfqjfcicntiaComitum tale quid commife-
rint,libcrtatem amittant,fi pauperes fucrint: lilis vero cuftodibus qui prarfunt,fi
in culpa eadem rei muentifuerint,cumomnibus,quaehabuerint,pereant,foli filij
& filia: in librtate permaneanc.
Cap. XVII l.de cuiufuis ho>itis negotiatione.
H s p E s ex aliis regionibus in confinium pro equo emendo, vel aliis rebus ne-
gotiandis,fi venerit,cum nuncio eiufde confinij Comitis ad Regem eat, & per li
cencia regis quicquid & quanta ei conceflum fueri t,coram Priftaldo Regis emac
Explicit berfecundusfmtti Regis Ladiai.
INCIPIT
 DECRETORVM LIBER III. i,

INCIPIT LIBER TERTIVS SAN-

CTI REGIS LAD I SLA I.

Cap.I.deCenturionibus&Decurionibns*
Hoc decreucrunt, hanc legem conftituerunt,vt nuncius Regis peromnes
ciuicates dirigatur,qui congregec Centuriones, & Decuriones,eorum qui vulgo
E wrij vocantur,cum omnibus bi coraraiffis,& precipiat eis, vt fi quem furti cul-
pabilem fciunt,oftendant,& qui pro cuIpabilibusoftenfifuerinr,fi quod non fint
culpabiles.iudicium portare voluerunt, iudicium detur illis; quoique nominaux
Ewrij.illi patiantur decennario numero, quorum vnus pro decern portee iudi-
cium;fifueritfaluus,rcliqui decern falui fiannfinautem,nouem portent indicium
vnius.quifque pro fe:ille autem qui pro decern iudicium portauerit,ipie etiam
pro fe porter xqu iudicium. Poft haxinquiratur acunctisopcimatibus.&popu-
lo,fi q uam villam fciun t furto difta matam .E t fi quam dixerint,dicat nuncius Re
gis v illanis ,vt quos fures fciant in illa,iIlos reddant,quos autem reddiderint, fi in
dicio fe defender dixerint,ne prohibeantur,ed qui furcs antea auditi fue rant,
illis neququam detur iudicium, propterea eiufdem villa: villani per decern &
decern diuidantur,&decimus pro nouemportet iudicium.Si ipfefueritmundus,
10 reliqui noucm mundifint:fi culpabiles fint,ficutfuprdiximus,vnufquifquepro
feportet;decimusautem,quipronouem portauerat,ipferoet aquae iudicio probe- ^f >**
tur. Deinde nuncius Regis de villa in villam vadat.fcifcirando villanis vt vbi fu- "*""'
rem fciun t,monftrenc.Notum etiam faciat totius Hungarian Principes facramen-
tum feci(Te,qud eque furi parcant,neque clent ipfum,ipfi quoque similiter fa-
ciant. Et fi ruftici dixerinc iufiurandumfe velle obferuare,tunc oftendant fines
vbi fciunt. Sed fialiqui fures pofteacelafle eos accufauerint, &ita periuri inuen-
ti fuerint,pro commutationc lingux,decem penfas perfoIuant,& canonice p-
niteant.
Cap.II.de his qui aliorumfermentes detinent.
Pracii-imvs etiam, vt idem Regis nuncius palm faciat omnibus.tam no-
bilibus,qumignobilibusinprimisEpifcopis,Abbatibus,Comitibus,poftcavero
minoribus,qud tempore Regis Andrea;,& DucisBelc,& defcriptionciudi-
cis Sarchas nomine, apud quemcunquealiquiciuium,velvillarum,quidicuntur sarck*i.
E wreck,vcl fcrui detinentur,in aiumptione S.Mariae,omnesRegiprzfenttur:
<j> fi quisfortdetinuerit,dupliciterreddat,velis,qui defender voluerit,in predi-
ca feftiuitate veniat ad curiam & defcndat.Veniant& illi omnes,qui dicuntur
Wzbeg,ad curiam incademfeftiuitate,&: fecundum quod regale iudicium ordi-
nauerit, poftmodum ratum permaneat. Et quifquis vltraterminum prxdi&um
40 aliquem illorum, quos tune reddipra:cipimus,detinuerit,dupliciterreddat,& yy.
penfas propter trfgrefionem foluat,& fi qua fufpicio de illo, vel alterius.qui rem
detinebat, habita fuerit,co, qud quem retinucrat,fur & latro diffamabatur.ipfe
expurget fe iudicio.Si culpabilis furit,vt fur & ipfediiudicetur.Illi qui dicuntur
vulgoWzbeg,cuicunqueeperfonaeadha;ferint,repraefententeosRegiinaffum-
ptione S. Maria: virginis.Quod fi quistranfgrelusfuerit,bistotidem reddat,&
infuper propter legis fra&ionemquinquaginta quinqu penfas adhibeat.
Cap. 1 1 1.de Palatino Comit, & eiusfigilloyacfacltate.
Placvit etiam, vt fialiquando Palatinus Comes domum iuerit,Regis&
curia; figillum,qui in vice eiusremanferit,illidimittat,vtficut Regis vna eft curia,
50
& ita vnum figillum perfiftat. Domi vero Comes idemquamdiupermanferit, . - .
fuper neminem figillum mittat,nifi fuper eos duntaxat qui vocanturWdwor- /im n-
nyck , & qui fpontanea volntate iuerint ad eum , illis liceat iudicare. Quod '"*'*-
alicer fecerit,quinquaginta quinqu penfas foluat.Similitcr & Duces,Comi- ...
tes,qui fuper fuos,quam alios iudicauerint,ea fententiacorrigantur. ***
b b iiij v /
 S. LADISLAI REGIS { :
Cap.IlII. de quolibet fure ad Ecclefiamfugiente.
Si quis liber furatus fuent,5 adEcclefiam fugerit,cuius Ecclefia: refugium
quaeiui t.illius ieruus fit.Ille autem, cuius fuaione euafit,parte fu carear. pres
byter portea eumemancipauerir,&ipfe vice eiufdem feruus fit Ecclefiar.lllc vero
qui furarus fuerat, venundetur in aliam patriam,&: fi poftmodum hue reucrus
fucrit,tollantureioculi. . -
Cap. . de fem vel libero in eadem culpa ad Ecclefiamfugiente.
Servvs qui furatus fuerit,&adEcclefiam fugerir,dominofuorcddatur,5
cuius conillio fugit,detEcclefiarduas penfas. Et i ber furtum fecerir,ed eque
captus neq ue ligatus ad Eccleiam fugerit,ipfe fimiliter fit eru us Ecclefi;& cuius l0
erat fur, parte fua noncareat eo modo. Si feruus ad Eccleam fugerit,vnapcma
dominus eius eura redimat,cuiufque res furatus fuerat,iIlitotum reftauret.Item
fi feruus magnum quid, & tantum furatus fuerir,quantum dominus eius reihu-
rare non poterit,cuius erat vnam penfam Ecclefia: dec,& feruus fir eius.
Cap. VI. De nntliere infurto inuenta.
S r qua; mulier habens maritum,furtum fecerit,nafum pcrdat,& venundetur,
C cum tota fubftantia fua,cum qua poil: viri fui mortem maritarialijpoTcc,per-
eat.Et fi vidua idem fecerir,alterumoculumperdar,& exceptis pambus filiorum
fuorum cum parte fua annihiletur.
Cap. VI I.Depuellafurtumfaciente.
Si quae innupta pueilafurtumfecerit,venundetur,&nunquamadlibertatem
redcar.Ec fiquisemancipauerit,preciocareat:&ilIain curiam Regis ducatur.
Cap. VIILdcfuribus liberis decern velfex denariorum -valentium.
S i hber,quod io.denariosvaler,furatus fuerit,cum omni fubrantiauaper-
eat:fi minus autem,alterocuIuseruarur,& fecundum fanai Stepbani decreta,di-
iudicetur.tem fi feruus 6. denariorum precium furatus fuerit,carcat oculis:fin
minus,femioculo,& quod furatus fuerit, dominus eius dupliciter perfoIuat,ac rc-
ftituat.
Cap.lX. De his qui capiuntfurem. P
iH&cetoiim Q_v x i E scvNQjE quis frem cepenr,& ligauerit,per rrcs tan r m dies
^lcemiu, teneatur, quarto autem dic,iudici ftatuatur. Et fi forte confeios furti inuenturum
trant r/OT/dixerit,ex eptimanarumhabeatindulgentiam,& interim furti confcios,quosfe
"^^^inuenturumpromiferat^inueniatifautemnoninuencritjregaliententiadamne-
L^^tur.Si veo plus,qum per tres dies,eumtcnuerit,&inquarta,fcutdiximas,iu-
erC^i-dici non prarfentauerit,&porea velparentibusipfiusfuris,veldomino,fido-
dmone rt- minuni nabet.declamauo venent,ante udicem ftatuatur, quod eum v/ncuia-
g detment tum tenuit,&fecundum legem diiudicetur.Si autem tertia.vel quartad/enon rc-
/lJ7PrCfentauerit,iPe etiam anteiudicem ftatuatur, & qui iniuftctenuitfure.dc-
efttm*ti. cem penfas perfoluat, fur autem fecundum legem diiudicetur.Ecfi quiscontu- ^
JZ"7raax iudicium iudicis tranfgreditur,fex penfas foluat. Iudex ver pervimfurera
dm Lbnur capiat, & fi fur iudicium qua;fierit,iudicioqi dato inculpabilis fuerir, de his fer
^^"penfas, vnam fan&a; Ecclefia: donet,& fi quis culpabilis fuerit,cum omnifub-
tor /frJ^ftantiafuain fumptum Regis exportetur.
J*** fe" Cap. X . de bis qui fiante expeditionefurantur.
Si Rex in expeditionefuerir,& interim furem capicontigerit,quicepit,fr-
miter teneat: fed poftquamRex& primates redibunt.vltra quem rerminumdi-
xir,tenerenonpraefumat;qudfialiterfecerit,ex penfas enumercr.
Cap. XI de negotiatonbus de ciuitate in ciuitatem euntibus. ,;
Bmptio c: ^r quis de ciuitate in ciuitatemvadens.emrit vel vendiderit,& fi quod pri-
tefl.bus us vendidit, portea furatum efle apparuerk,ille q ui vendidit,ficu t fu r,diiudicetur,
yfrfcr.fe^&quj je^es ficrintjipdicodtcutiantorfi culpabilesinuenti fuerint,ficutfurcs,
diiudicentur.
Cap. X I l.defure in curia nobilium capto.
Si
 DECRETORVM? LIB. 'III. u_
Si quis in curia nobilium furtum fecerir,nuncietur vcl eiudem domino **- *'-
curias, vel Priftaldo eius.Et forte contigerit,quod neuter domifint,expedent "a ,*"*,
per decern dies: fi in vndecimo neuter illorumveneritanteiudicemftatuatur,& dm ad de.
fecundumlegenura&etur. ..'. ' cemdut.
Cap. XI I 1, de collecloribus rerumfugitiuarum.
Rervm fugitiuarum collector, quem vulgariter Ioccerdecbdicunt,quic- Nunc c'"'~
quid colleger, ad ciuitatem eiufdem prouinciae congreget,& Regis agafo,&: Co- tUdidtmr,
mitis eiufdem ciuitatis in fuburbio ftabulum facianttibi vfq, ad feftiuitatem S.Mi- M"ftfi'b>
chaelis archangeli quicquidpecorumcolleum erit.feruerur.dua: partes fugiti- com,Z'tm.
10 uorum bominum donentur Regis Priftaldojtertia pars Comiti.&vfqj ad pronun obmq**t.
ciatam feftiuitatem detineatur, de quibuspoftfeftiuitat fan&iMichaelis,quan- 'IflrZXa
do diuiduntur,nuncius Epifcopi decima partem accipiat.feftiuitate fanai Mar- Matopei-
rini,v^3adfeftiuitatemfan^Georgijcongregenturoues&boues,&fimilimo- '*j$'
do diuidtur. he l iterum rerum fugitiuarum collecor,quem dixi,hoc tranlgref- a* due
fus rueric,exccptis filiis,& vxore eius,cumomnifubftantiaperdatur.SiComitis tat"r "'
colle&orfugitiuorum liber fuerit,fimili modo difperdatur:fiferuus,Comiti au-
feratur.Si Regis fugitiuorum collector de his,perdatun&: fi quis ei quicunque de
talibusnegauerit,quantumnegauit,duodeciestantumreddat.
, Cap. JCIIlI.de his qui curforibusequosdimiosretinent.
Si quisequos,quos curforesdimittunt,habuerit,pcrtresfeptimanasadEc- Hodiedin*.
clefiam,vel ad mercandumcaufamonftrandiducat;&fi dominus eius non vene- g***i*>*-*
rit,doneteoscolletori Regis.Similiter de equis fiat furibus dimiffis,&quifur J^f
cumequodeprebenderitjfurem iudicidet,equus vero fuusfitfibi. finfiner*.
Cap.JCV.de his qui deeretum Regisfternunt. m'/n/^JZ
Qv icvNQVE ergo Regis & Principum decreta fregerit,fi Epifcopus eft, t,net '"*
fecundum voluntatem Regis diiudicetunfi Comcs,comitatu degradetuni Cen
turio, honore priuetur,& infuper quinquaginta quinqu penfasoluat.Miles -
militer quinquaginta quinqu pen fas foluat.
>* , .... Cap.XVI.deiudicibus.
V N v s i s o^y E iudex in parochia fua iudicet. 'fa'd'a* '
Cap. X Vil. defuribm ad Ecclefiam fugientibus, b[e in- , d,tJ.
- nocentes prodamantibus.
S 1 qui ierui vellibcri turcs ad Ecclefiam fubintrauerinr,& fe innocentes efie
proclamauerint,iudicioprebcntur,qudreiapparuerint,quafiqui Ecclefiam no
intraflent iudicentur: fi vero culpa confefifuerintjlegebeatiStephanidifcutitur.
-,. Cap.XVIII.njtnulluscumfureconuenireaudeat.
Nemo cum fureconuenireaudeatifi autera quis fueric,talis jy.penfas perdat.
jj0 Cap.XIX.nemofurcmducatadaliumiudkcm. .
Volvmvs ctiam,vtfi quifpiamfuremceperit,anteillumiudicemdifcutia-
turcaufa,in cuius termino captus fueritfur.
Cap.XX.de vfu capioms. . ,' x
Vsvcapiones capiantur fefto fanai Gcorgij vfquead feftum S. Ioannis
Baptiftx,vt ducantur in ciuitatem,tcneanturq; vfqs ad feftum faneli Michaelis,ac
prxfenrentur affidu in mercatu,vt fi quifpiam fuam reperit pcrfonam,redimat
5)o.denariis,equum 11. boue j.Ex quibusduas partes Regi,tresComititribuan- ^
tur.Si vero vque ad feftum faneli Michaelis inuenti non fuerint, diuidantur pra> *,*?/>-
~ dido modo,tamcrinullopacTt'vendantur,velcelcntur,fedtantura labore eorum ^"*"'f*
vtantur.Qupd fi collecbrvendiderit,velcelauerit,triplumreddat,ipfeqjdecem
penfasperloluat: Comes vero fi itidem fecifle probatur/quinquagintaquinque
penfas perfoluat.Similrmodoiubemus.vr^Uivujcapionestenuerintj tempore
Regis Beia vfque ad feftum iani Stephanidimittantur.
Cap. XXL de his quirecipiuntferuum vellixasalteritts.
t'.i
 xt S. LADISLAI REGIS
Interdicimvs cciam,vt nullus rccipiatfcruiunaltcrius,vellixa$.Siquif-
piam autem receperit,fi Comes fuerit,fciat fedupliciter cum jy.pcfis rcdditurum;
fi iniuft,miniftri dupliciter cum jy.penfis.SiplebeiuSjduplicitcr in quinqu pen-
Cuf7aTirt fi-Qud fi rcccptus, ycl pro furto,vel aliquo crimine latucrir,& receptor confei-
(tftirts. us rearus illius fucric, Sc negaueric fe fuifle confeium,fi Comes eftjiuramentofe
purget,&infuper5j.penfasfoluat:fiverplcbcius,fimiiuramentopurgcrur,{.
penfis m ponat,& fi quid circa eum latro proclamauerit, exaudiatur.
Cap. JCJCII.de iudice erel * conflituto.
tfortctim. ^r quisiudicum cum dirHnitlirigium,ancequam feos poteftasauferamr^
niac ad iudicem conbtutum,& cuc iudicare difpofucrat cumeo difcernat,S "
exinde recipiat nonam partem iudicij,iudex vero deci mam.
Cap. JCJCl II.defalfis iudicibus.
Si qui falfi iudices in oceulco iudicare aliquid cognofeerentur, pra:fcntcn-
unudici in cuius termino reperrifuerinc,inquifitveabciscommifficaufa,quod
diiudicauerint duplum reddant, ipfiqj decern penfas perfoluant.
Cap.JCJCIIII.de iudice litigium diffrente.
Si quisdiftuleritiudicumlitigiavltra trigintadies,vapuletur.
. Cap. XXV. de iudicibusJigium mittentbus.
Pos s it iudex figillum mitterefuperquofcunque.excepris presbyte- to
ris,& clericis.necnon Comitibus.Si quis autem iudicem iniuft iudicaflc procla
mauerit, & non probauerit.quinque penfas foluat: fi vero iudex conui&us merit,
iudicatum in duplo reftituat,&: infuper quinqu penfas pcrfoluat.Iudex pro fuo
iudicato in fein vno anno portea non introducatur.
Cap.X XVl.defyernentibusfigillum iudicum.
S i quis figillum iudicis negligens.ad caufam non venerir, prima quinqu
. , penGspuniatunfifccundojtotidcmsfi terti,rationemperdct,&tonfusrcddatur
pro debito.
Qap.XXVll.dehis qui domifeceruntpugnam.
Etiam indi-
S i qui domipugnauerint,& ad iudicem nonvenerinr,nilqua?rat iudex. Si *
, veneninr,ad ius cius fiatlibitumiqudficoncordatialiquidiudiciindcdcdcrint,
tunt I,w"v* tcrtiam fibi.duas partes regi rcieruet.

Cap.XXVIII.de curforibus}qui vitra tria miliaria equos duxerint.

Nemo curforum audeatducercequum extra, vltratertiam villam,ve!acci-
pere ad Ecclcfiam Eipericium.fiue ad curiam Epifcoporum,feu Comitum,necde
presbyterisautclericis,acinc4rribuseorum:accipiatautcmqualcfcunqueinue-
nerit equos, vt Regis legatio citis ex pediatur.Si quis autem curforem verbera-
uerit,f)-.penis:filoraretinucrit cius.io.penfispriuatur.
Cap. XXIX. de quarentibus perditarum rerum. *
^u'frt Sl quis feruum %k"m,vcl quodcunque pcrdiderit, quxrere voluerit^
^T5J/T^nemulcProhibeatur.quisautemprohibuerit,velqua:rcntcmvcrbcraucrit,de-
Erge penfa cemiuucncismul&abitur,valentibus decern rpenfas.
*a i.fl.
Explicit ecretum ( Regis Ladiai.

DECRETVM COLOMANI NEPO-

TIS BELiE 1. OBIJT III J.

De dote cuiuibet Eccefia,per beatum Regem Stephanum

Sufr c*f. di>ota:per Coloman.repetita.
P la v i T Regi, & communi concio,vr dotes cuiuslibet pofleffionis,mc^
oaftcriis,fcu Ecclefiis beato Stephane rege difpofitx,mconuulfa: remancant.
De
 DEGRETORVM LIBER I.
Dcjynodo in vnoijuoque Epifcopatu, Comitibus &magiflra-
tibus celebrrtela*
Qvi a populus noftcr magnis ( pe tam vise.qum inopia: labori bus prargra-
arus.pro qualicac neceffitatis curiam rcgalem adirenon poteib bis in anno, id
cft,fe (riuicatum A poftolorum Philippi & Iacobi,& in buis Michaelis, fynod
in vnoquoque Epifcopatu celebrare conftituimus: in qua tam Comcs,qum Co
mits, & aliorum magiftratuum poteftates , ad fuum Epifcopum conucniant,ad
quam quieunque etiam (Ine figillo vocatus non veneri t,reus iudiGio erit.
I0 De aliemgemsprejbyterisfine Uteris commendatieiis aduenientibus.
Aliengena presbyter,vel diaconus,cum commendatieiis Uteris reeipia- *f"f
tun qui vero ha&enus reeepti funt.fi iure vcncrint,cxaminentur. quatenus de i.*.iV.
qui bus aliqua res noftras pulfat infamia,hi ab officio ceflenr.do nee vel iudicio
purgcntur,velde terra eliminentur.
Quodnuus indgenafinefideiujjore reeipiatur.
Item nullus indgena fine fdeiuflbrerecipiatur.
De citationibuspreyterorum.
Episcopor vm,& Comitum capellani,vel rcliquorum,per figillum Epifco*
pi,vcl Archiepifcopi,ad caufandum cogantur.
10 De citationibusprejbyterorum & laicoruni contrajefe,
Si vero clericus caufam habet cum laico.periudicis figillum Iaicuscogaturi
fi vero laicus habet caufam cum clerico,per figillum Epifcopi, vel archiepifcopi,
clericus cogatur,ab eisque indice fuo examinentur.
De caufis duorum Comitum injynodo terminandis.
Si duo Comits pro caufa aliqua defiderantf,in fupr di&afynodo ven- ^ff'"*^
nlcntUr. /"fcZnert,
De caufis duorum Abbatum injynodo iudicandis.
Si duo Abbates contenderint,in eadem iynodo iudicentur.
50 De caufis miniflrorum Regis vel Ducis} & capeanorum
' injynodo iudicandis.
Maiores miniftri Regis velDucis,5 capelln!, quorperfonisindignum
eil coram iudice infra fe conftituto conferre,in eadem fynodo iudicentur.
De contumacia iudicum,adJynodum venire nolentium.
S 1 qiiis fuperbus iudex,adpra:ditamfynodum venire ncglexerit.fuo aecu-
fatore iudicetur.
De contumacia miniflrorum Regis & Ducis.
Si maiores miniftri Regis,&:Ducis,vcl inter fe,vel cum maioribusconten-
0 crine, &: ad uidiccm venire contcmpfcrinc, Comes parochialis cum iudice eo-
rum caufas difeutiat.
De iudieibus miniflrorum Regis & Ducis.
Dvcis miniftri, qui in mega Regis funt,& Rcgis,qui in mega funt Ducis,
ante Comit m &iudicem; minores ver,antc iudicem deli tigentur.
De facltate Comitum dijcutientium caufas injynodo.
Si Comes cum Comit contender,vel populus eius,icu fynodica difere
tio/euvicinus Comes caufas difeutiat.
Quod nullus fecularis iudex clerico detfigillum.
Nvllvs pra:(umattcculari<iudicis figillum clerico dare.
Rcuocatio omnium donationumprater donationemjaneli Stephanie
Qv 1 a communis videturtvalerecuria,quo minus fuppett neceflariatne no- ^faet.
ftraabundtiaineiusfuperfluatpenuria,placuitostpiftrinas,prxterquasStephat/r/*/;*
nus donauerit,fumma:regalireddere,quiaindign erat nobis recedtibus, curia- 1,**'
lera nobic honore recederejVbiprctatnoSjSivcnitcscopihonorisinuenire.
 4 COLOMANI REGIS
ablatiopifcindrum monafieriis -vel Ecclefiis dotatarum.
Similiter decreuimus pifcinas monaftcriis vel Ecclefiacdatas,aliasqui-
demreddere.fcd neceflarias quocidiano fratrum villi relinquere,nullas ver nifi
fuperfluas auferre.
Quod donationes vinearum3manfionum r tenarum inuo
vigore permaneant.
V in E , mandones, terra:, regibus quibuslibec datz,per(cuerent his qui-
bus daban tur,&: permaneant.
Quodfylua data Ecclefiis non auferantur. w
S YLV as Eccleliis datas.minimauferreconcedimus.
\ De terris occupatis colonorum eieclorum.
V e T e R es colpni eie&i terram non habentes alibi.ad fuam reuer tcu r:fi ter
ra eorumdata monafteriis,vel Ecclefiis,& ipfi aliam habent ,hoc inuiolabilicct
permaneat.
De fucceionibus pofjeionum coUatarum Regibus.
Possessio quaelibet an&o S'tephano pofthumo,velghauis fucceflonis
quoslibet contingat he,rcdes,pofleffio ver ab aliis Regibus data prodat ad filium;
qui fi defuerit, fuccedat germanus, cuius fihj etiam poft mortem illius non exha*- tt
redentur:germanusautem prxdi>usfn5inueniatur,Regi hxreditas deputetur.
De hart'dit atibas emptieiis cjuemlibet haredem concernentibus.
HjEreditas empticia nulli hxredi aufcratur,fed tantm eodem teftimo-
nio confirmetur.
De indicioferri & aqua in ejuibus locisfieripoint.
Ivdi ciVM ferri,& aqux,in aliqua Ecclefia fieri interdicimus,nifi infede
Epicopb&maioribusprapofituriSjminoriPofonijjoNitrie.
De iudicioiniuflo cumfigilloi'velfinefigio citato.
Ivdex iniuftx caufx difeutie: ad curiam Regis cum figillo cogatur,ied
fineiigilloadfynodum. $
Deiufto iudicio Epioporum,Comitum,& negligentia citatorum.
Si quis ad conuenmmEpifcoporuro,&Comitum, venire neglexcrit, ipfe
vero fie follicit conueniat, fie ubnixa cura confidat,ficquefummadiIigcnria,
aequ liber animis trucinam compenfet.quatenusnecleues^jhincq; per odium
innocentiamcondemnctur,nccilIius per amicitiamculpam defendant.
De decimis tributorum & rveligahum.
De tributis autem & vecb'galibus,ficutComiribustertiam partem dari de
creuimus: itadecimamquoque Epifcopis cenfcmus,quibustam nou^quamvc-
,9GtmftetisTe(bmeati pagina decimas dandas efle proclamt. Incautum igitur &1-40
coniultumeft.fi inftituta fanorum praifumamusinfringercquariummapotius
deuotione debemusadimplere.
De tefiibus confitentibus ante attefiationem.
Si quis in teftimonium adducbs,alicuiusveritatem fu nitituratteftatione
probare, huius teftimonium fie recipi iubemus^prxfcrtimfitconfcfluspcccats
fu facerdotibus,fideniquecontrariumhabeatur,&fitcautela veri teftimonij per
facerdotem in confefione,& mendacis culpa: redemptio fiat in pofleflone.
Defialfis tefiibus deinceps non admittendis.
Nvllvs audeatprohibereteftimonium,nificonfcfluspereat;cuiufcunque
teftimonium faluminuenietur,eius teftimonium amplius non recipiatur. ^
De Priftaldo iudicis verberatOy & depna ver berantis.
Si Priftaldus iudicis procaufadiiudicata abaliquoverberabitur,huncvcr-
berantcmadComitemcomitatusmittat,&quicquiddeliberatumeft,totumau-
feratur vi iudicis.
De
 DECRETORVM LIB. I. 4jij
De idoneitate Prialdorum ,ficut & tejlium.
Prist Aldos tales efle pr*cipimus,quales idneos teftcs fieri fupr iufle-
ramus.
De pana Prialdi inicjuam executionerfaciendi.
Si Prihldus iudicis in legatione eius iniuftquid egcrit,damnetur cum in
dicio iniquo ex mandato.
De pana iudicis occajione Prialdifecuta.
D AMN iudice per Prihldum alicui iniuft illatum;de rebus iudicis
I0 reftituamr.
D oceupatorihus terrarum, & poena eorundem.
Si quis terram alcerius ad pofidendum vfurpauerit iniuft.cminiudicio
reus fuerit,tantundemde propria terra perdat,infuper decern penfasfoluat.
Deduplici tributo mercatorum.
Mercatores ad id folum vt fuadinofcant,venalium rerumdediti ftu-
diis,priftina duplicenttributatpauperes vero qui de mercatoviuunt,folita tributa
perfoluant.
D e diflributiuispropriarum rerum inforo emptarum. '
Si qui; de propriis dorn efticis rebus quid in foro vendiderit,Iege fanti Ste-
10 phanitributumreddat.
Si quis hofpitum, accola, terram ciuium cohabitat, aut iuxta medietatem
fublantixciuilium expedition faciat,aut feptem denarios oluar. f Sed iftius f rtJew
capituli altera pars intelle&ui meo hinc facile patefcit,vt fcilicct iuxta medieta- 1'
tern ubftantia: ciuilium expeditionum faciatseftimam, aut qud idem fit fenfus
illius capituli quodfcriptum elide non dandis 8.denariis.
De equo donato Regiin quolibet Comitatu. tem de expenjtsnun-
ciorumperPalatinum Comitem dandis.
Qvando ReXjVel Dux, in Comitatum aliquem intrauerit,tunclegalis -
30 quus exercitualis preftetur.Qui f quo cafu mortuus fuerir, quindecim penf do
mino equi donentur: fi vero aliquo modo,fed non vfque ad mor remjarfus fuerir,
p rx i i preti j pars dimidia pro equo reddatur. Si magna fama Marchiam intra
uerit,Comes nuncios duobus equis exercitualibus quatuor ad Regem dirigar,
qui cum proprio cibo illuc peruenientes,pretium viatici fui Palatino Comit
exigant,& tandem adreditum fuunv.fi vero equi illorum mortui,fcu Ixfifuerinr,
tot penfae.quot prxdiximus,pro equis reddantunfcd fi redeant,pro vna via exer*
citualideputetur.
I N quacunque Comitis mega Rex digrcdiatur.ibi iudices duo megales cum
eo coniungentur,qui &diflenfionespopuli illius difereto examine dirimt,&ipfi
40 clamorepopuli ingrauefeat, Comit Palatino diiudicentur.
Si Rex forte cuiquamComiti,velminiftro aliquem de ciuibusdimiferit,fo-
lus in expcditionibuspergat:Sin autem,adpopulum,vbi egit,reuertatur,&c#
Omnibvs interdicirous tenere quenquam de ciuibus ad fugam facien-
dam abque Regis licentia,at fi quis tentauerit,quafi legis fra&uramemendet.
Quod ohm loricatificundum exigentiamprouentuum ... . . ' -, ; : .
difyonebantur.
o m T e s proprios in villis fuis liberos habuerin t,de quibus equos acci-
pcre,& centum pelas poffintcolligcre,loricatum vnumRegide fumptuillopro-
curent: fi vero quadraginta penfas,milite abfque lorica educen tunat fi minus/uis
hoc propriis vfibus referuent.
Deruis diuagis medio capite tundendis.
S 1 Rex aliquem vaginei feruum alicui donauerit, hie medium caput eius
f tundat,quod i non fecerir,decem penfas amittat,cuifivxoremdedcrit,etiam ^T"wr"
illam cumeoperdat.
Ccc
 at ' COLOMAN RGIS
De pnis vagos abjque licentia Regis tenentium.
Qvi v N q^v E abfqj licencia Regis vagum tenuerit, yj. pefas foluat, & fi apud
dominum quicquamficfuracus,dominus crimine iudiciopurgccur,&fideiuf-
for eius fi fuerat,illumoftendat,idem4i fi inculpabilisfucric,eandem legem per-
foluat,quam retencorius,& fi non habet,propriam libertatem amiccac.
De redemptione vagi ab eo3qui eum apprehendit.
VM quis vagum apprehenim tenuerit,dominoeius primo exigatur.
Depna vendentium vagosferuosy& etiam ementium.
Si quis vagum, quern cenec,alicui donarit.dedcrit, decern pen fas perfoIuar,5
Sc totidem emptor illius.
Vbicvnqve quits, emptores.viacores vencrinr,id eft.fi voluerint,non
minus tantum Capecium comparent, qui vero minoris precijacceperit,autqui
maiorisfecerit,quinquagintaquinquepenfasperfoluat.
De exemptione liberorum Jolutwne ocio denariorum.
Denarii oo qui de liberis fingulis colligeban tur, modo non accipiatur.
De ciuilibus exdomariis oto dcnariosprarcipimuscolligi rincer quosfcilicctfi
quis liber no Rege,fedab ipfisciuibus.Siautemliberi,qui Rgi per fines eor
tranfmigranti, equos,currus fubdutorios,& feruicia ftipendiariafuppedirabanr,
quacuor denariosperfoluant.Similiter&liberi,qui cumeis conhabitare confen- 20
ferint,exeanc antea.
De accufatione Inaelitarumfecundumclas luuencium.
Si quis Ifmaelicas in ieiunio feu comcftione,porcina:q; oarnisabilinentia,
vel in abutione,vel ex quolibet fuaefe&xfacinoredeprehenderit,Ifmaelitac R
gi deputencur; qui vero eos accufabac,defubftanciaeorum partem accipiat.
De Ecclefiis Ifmaelitarum, r de dotibus earundem.
Vnicviq^ve villa: Ifmaelitarum ecclefiam acdificare,de eademq; villa do
cena dare praecipimus, qua: poftquamdificacafuerir,media pars villa: Ifmaelica-
rum villam ciungcre t Jcqj in trinfecus fedear,& quafi vnius moris in domo : ma- ,0
ter autem no bifeum vna eademqj Chnfti Ecclefia indiuidua vnani miter cfiftat.
De matrimonio Ifmaelitarum.
Ismaelitarvm vero nullusaudeatfiliam fuamiungere matrimonio ali-
cuius de gente fua,fednoftra.
Deef carniumporcinarumper Ifinaelitas.
Si quis Ifmaelitarum confortes habueric,vcl aliqucminconuiuium croga-
uerir,tamipfe,qumconuiua:eiusdeporcinatantm carne vefeantur.
Depnis homicidas retinentiumy nonpatricidis,& aliis.
''', Si quis homicida apud Comirem, vel per quemlibec inueniatur.pernun-
cium Epifcopi ad pnitentiamqujcratur,quem fi miccererenueric,eademcum
homicida fencencia fcracur.Pacricidas,& caecera qua: pramculauimusodia,Epi-
feoporum cenfuris vacare decreuimus,quac iuxta qualiracemfacinorum& per-
fonarum,proucipfisvifumfuerit,canonichuiufmodideliberetur. Simplicia ve
ro huiufmodi homicidia Archidicono & iudice feculari iudicentur,de quibus
& ipfi nonam,decimam parces inter fe difpartiant.
Defuribus quarta die adiudiciumfiatuendis.
^'tdUi ^VR caPtus>Pcr triduum ligatus fine manuumfecatione,ignisconcrema-
.i.cap.}. tioneteneacur,quarcaaucemdieadiudicemducacur.
De eademre. p
Fvr quandoducicur Priftaldo doroini fui,fi vna tantum ibi familia fit,in
, die vnus cum fureeat;quifiirenolueric,iudexiudicarenonformidec.SiveroiIii
nulla familia faerie, ad viciniorem domini fui illius loci iudex ligatura dirigac. Le
ge aucera fur iudicerur.
Depna cuiutiam aliquem iniufi capientis.
Si
 DECRETORVM LIB. I. i7
Si fur didus in iudicio faluus appartient, captor eius iudicetur ientcntia,
fed non aboculetur.
Depna capentis fifalfus euaferit.
S i fur captus,furtum proponi non poIit,datur iudiciu m>in quo d faluus ap-
pareat, captor illius priuetur fubftantia, quantum ipfc fur did us habere dinofci-
tur,non autem aboculetur.
De furto XX. denariorum.
S quisfuratusquadrupes animal, vcl pretium eius,aut veftimentum pre-
ia tijviginti denariorum furetur.vt fur iudicetur.
De poena capientium aliquem exfolajuictone. '
Si quis folafuipicionefuremceperit,vt furculpabilisin iudicio iudicetur.
Defuns Jupplicio.
Fvk inuentus in iudicio culpabil is, aboculetur.
Devxoribus rfiliisfururn.
VxoRfuris,quiaparticepseitfcelerismariti,maritoferuitutimancipetur,fi-
li] quoque eorum xv.annorum,& vlcra,matrispcenamfortiantur;qui ver infra
quindecimannosfuerint,impunedimittantur.
De meretricious.
D E ftrigiis vero.qua: non funt,nulla quxftio fiat.
De mulieribuspartum fuum necantihus.
M v lie res partum fuum necantes, Archidicono allata^poenitenti agant.
De raptu mulierum.
R r v s mulierum Epifco pus feu Archidiaconus diiudicc t.
De maleficis.
Male fi ci per nuncium Archidicono Comitis inuenti indicentur.
De adulteris.
50 Advlteri Epifcopo vel Archidicono addudi,dcbicis peenarum iudiciis
depucentur.
De amitone equi in villa vbi Rexfuerit.
Si in villa,quaRcx fuerir,equus perdatur,nullus de villa illa emendct,fcd fit
circa partes iilas, v bi in villa latrocinium fuerit,hi ligentur.
De amiione equorum itinerantium.
Si quits viatores in villa acuerinr,& equos perdiderint,villanishxc c-
mendentunfi vero extra villam,nullus de villa perfoluat.
De tempore difeuionis querimoniarum.
4 Q^1 m tribus conciliiscaufam fuamlegaliterdiffinirenoluent,eiusqucri-
moniae ampliusnonaudiantur.
De Comitibus & militibus poteatem Ecclefixfibi vendicantibus.
Nvll vs Comitum,velmilitum,inEcclefia prarlumat iibi vendicare pote-
ftatemjprxterfolum Epifcopum.
Deperfonis ecclefiafiicis decimas perfoluentibus.
Presbyter i,& Abbates,fcu cuiuslibet perfonx digniratis.Eccleiia: deci-
mationem perfoluant,in cuius territorio agricultural exercer, auc vindemiant.
De bigamispreyteris.
q Bigami,& viduarum,velrepudiatarura maria coniugiis cefllnt illicitis,
vel cleri excludantur confortiis.
De celebrationibus Miffarum.
Miss a noncelcbretur,niiconfccratisinlocis,nificaufaneceintatisaliqua DeeretLam
exiitente,& tune in tentorio,iiue alio mundo loco; (cd viz tantmacitineriharc tUtUscxt.
vacet neceflitas,non venationi,nec fine tabula itineraria. u
Ccc ij
 *8 . COLOIMANI REGIS
. ..:. . :. - DercliqusSanlorunu
Re Li Qvj * San&orum per viam non portentur , nifi bono & rcligiofo
clerico. ..- ;.....
Deveibus clericorum. .
Nvllvs quiclericusexiir,imamr,veftibus vtaturlaicalibus, vcpotefilTopel-
licio,vel tunica fparfa, manica rubra, tlrangula vel viridi manica,aucchlamyde,
caliga feu ioppa,calceo pi&o.vel icricata cam ilia quoque & tunica,& fcrico inpc-
iorc non confuantur,fed nodis vel fibulisampleent collum.
De quatuor temporibus.
Qvatvor tmpora in fuis,vtha<enus mos fuit,locis celebre ntur.
De officiofancla Trintatis.
1 Oeficivm defanaTrmitatepoftodauasPeritecoftescelebrctur.
Defepulturis ChrijlianoYum.
Sepvltvra Chriftianorum non nifi in atriis Ecclefiarum fiat.
De ludis Chriflianum mancipium ementibuf.
N vll V s Iudacus Ghriftianum mancipium emere,vel vender au deat,aut in
fuoferuitiorenerefinatur. Nunc vero qui habet, fiinfrdaris il biindiciis non ven
dar, amittat.
De agricultura ludaorum.
\fortifd- Agricvltvram aut fi quis com habct,fpugnis hanc mancipiisexornet.
i DepoeRionibus&manjionibtisludorum.
Possession es quidcmIudadquipofTuntemere,habe4,iedipfinuiquam,
nifi vbi fedes EpifcopaIis,remanere finntur.
Depna incolarum alienigerits eopuum Hungaricum ementium.
Nvllvs habitantium in HungariaadiacentibusHungarircgionibus Hn
garicum equum emere audeat. Quoi fi quis emeret,ac vt alium furatus fic,Gbi
impofitum fuerit, infra Hungariam,& vfque ad fines Hungarian tantmcauiam
Terr]ideff fux cxcuationis protendere ei Ucear. Cum vet equi vend torem in extraneavo jo
comfcdsm lueritqua;rerepatria,non Uli illuc ire permitratur/edferriiudicium portet.fi reus
fZq'u*"de apparuerit,pro fureiudicetunt mundus,non vt fur teneamr,fedpretio quo
/^** rat,(blummodo careat.
Qualesferuipoffunt vendi extra Hungariam: Etjmiliter qualia
animalia,& depna tranjgredient.
Nemo feruum in genere Hungarorum,vel quemlibetinHungarianatum,
etiam alienigenam,nec ancillam,exceptis lingua: alcen us fe ruis, qui ab aliisduCti
funcregionibus, vendar.
N E aliud animal,prxter boues mafculos extra Hungariam vel vendere,vel
ducere audeat. Quod fi qui Comitatuum, vel Comituminfringeret,aut honore ^
fuo priuetur,aut duas rerum fuarpm partes amittat,tertiaveriubftantixportio
vxori atqueha'redi bus fuis remanear.
De tribuns inter Regem & Qomitem diuidendis.
Vvisq^ve Comitumincomitarufuotertiam vbiquepartcm habeat de tri
buto, . ver ad plenum de tributo omnium fimiliter duas partes habeat.
De pecuniis per Comits in vnocuocuc centuriatu colligendis,
& Strigonium importandis.
sirigomu, S in g vLi Comites,per quemcunque iuorum voluerint, denarios,qui per
regaiufides vniucrfas Hungarian partes colliguntur,quantum fupervnoquoquecenturiona 5
Ifrchepifa tu ^' collecum, nominatim fub cerco fcribenres numero Strigonium vfque
to conditio- feftum fan&i Michaelis mittant,neque prius regij Comites,vel Centuriones par-
""* ternaccipit,edineodem loco, videlicet Strigonij,fiat omnium partium diuio.
iitfrth'aie'- Si quis autem vfque ad tempus prxiignatura nummos illos cum pleno illucnu-
'* . mero non attulerit,duplicker reddat.
Dc
 DECRETORVM LIB. I. i9
De liberis ho>itibus Sclauis in terris aliorum laborantibus.
Liberi quoquc hofpites,ficut Sclaui,vel caeteri,ficut extranci,qui in terris
laborarte aliorum,pro librtate tantm denarios dene, non alios etiam denarios
pro opere aliquo dare cogantur.
Defolutione cafiellanorum.
D E cafteilanis autem tarn pro opere, quam pro Iibertatc,denarij accipiatur.
Quod nemofinefigillis tributariorum extra Hangariam ireaudeat,
EcREssvRide Hungaria Theolonariis tarn Regis quam Comitis,qui exi
jo tus tcncnt,figillum quadrant pro Thclonitariis, quod Theolonitarius regis ab vna
partccumfigillocomprimat,ab altera parte Theoloniarius figuram Comitis fui
concludat. Si quis abfqjtali figillo tentaueritcgredhvc legis pra:uaricator,vnam
penfam foluat.
Depoena falfirum teflimoniorum.
Si quifpiam falfum teftimoniumalicui impofuerit,ideft,deeopluribusex
villis fine rege,vel odijcaufaatteftantibus,ferreoprobetur iudicio.acfimundus
fuerit,impofitor culpa*, decern penfas foluar. Quod fi reus crit,fine quidem res
eius permaneant,fed admodum crucis terreo ingeniis excoquatur,vc amplius te-
ftimonium ciusrefutctur.
to Defuribus ad Ecclefiamfugientibus.
S i quis autem defurtoaccufatus,adEcclefiamfugercr,nonillicotencripro
fure culpabili eum iudicamus: fed iudex cumpresbyteroEcclefiaipfuseumin-
" terroget,vtruculpabilisft,nec ne.Et fi reumfeeflefatebitur,proEcclefiadeob-
excatione oculorum,feu aliorum detrimentatione membrorum liberetur: fi ve
ro fe non efle furem dixerk,excufandi fe potehs ei non negetur, fed non de peri-
culisfupr ditiseumEccIefiahberabit,fi reus poftea efle probabitur.
Item fi quis fur efle ab aliquo accufabitur,fur furti figno apud ipfum reperto,
vel comprobato,qud pro tali caufa aliquidvili reftaurauerit,vndc de villis aliis
plurcseumcriminabuntur.
jo
Explicit ber primus dcrets Colomani Regis.

INCIPIT LIBER SECVNDVS DE-

CRETI COLOMANI REGIS.

Colomanvs Dei gratia Rex Hungarorum,hanc legem dedit ludariSjin

regno fuo commorantibus, vt nullus Iudarus deinceps pra:fumat Chriftianum
mancipium cuiufcunque lingua:, vel nacionis,emere vel vendcre,aut inferuitio
fuo retiere. Et fi quis hoc deoretumtranfgrcdiatur,damnumChriftianimanci-
^ pij aut eum iuuerim patiatur.
De mutais Chriianorum & Iudaorum.
Si ChritianusIudzo,autIudaEusCbriftiano,duarumve!triumperfonarum
pretium accommodare voIuerit,mutuator mutuante vadimoniumrecipiat,o
telles Chriftiani ac ludaeiintetimoniumaTumantur,vt fifortalteralteriquod
mutuaueri^denegaueritjVadimoniotantumj&teftimoniovtriufquecomprobc-
tur. Si autem vltra tres perfonas alter alteriquicunque accommodauerit,vadi-
monium,& teftcSjVtpraedium eft,aTumar,&quantitatem pecuniac nomina
teftium in chartulam fcribere,ac figillo vtriufque,mutuatoris cilicet & mutuan-
tis,figillare faciat,vt fi quando alter alteri in hac re vim inferre voluerit,fcripto aut
figillo vtriufqueveritas comprobetur.
De emptionibiu & venditionibus Chriianorum & Iudaorum.
Si Iuda-us Chriftiano,autChrifl:ianusIuda:oaliquidemere voluerit,co-
ram idoneis tetibusChnftianus& Iudasus rem venalememat,eamqj rem & no
mina teftium in chanda fcribercfaciat,& chartulam illamcum figillo vtriufqj,
Ccc iij
50 COLOMANI REGS
vcnditoris fcilicet &: emptoris,infignitam apudic cuftodiatrvt fiquando inhac
emptionc furti reus aliquando arguatur, dominum re i furciua?,quz apud fe reco-
gnita eft, & tees prarnominantesproducat,& liberetur.Si autem dominum fur-
tiuat rei& recognitae producere non potent, hartulam vero figillatam otendc-
ric,iuramento teftium infcriptorum purgatus euadat.Si autem teftesChriftianos
non habuert,6Iudarus idneos prod ,& i uramen to corumfecun dum le
gem Iudorum purgatus,furti compofitionem quadruple perfoluat.Quod fi nec
dominum recognitx rciinucnerit,nccchartulam figillatam produxerit,more
patrixdiiudicetur,compofitionem furti duodcciespcrfoluat.
De devyadatione bivamomm. to
Si qttis bigamus propter vxorem diuinum officium reIiquerit,omni ccclelia-
ftica dignitatepriuetur,&: inter laicos deputetur.
De decimispopulorum&feruorum denariis.
Decretvm eft in fanda fynodo ab omnibus Epifcopis,vt populusS.Ec-
clefiae dcimas om ncs,quas poifident; ferui vero ecclefia? parochiano presbytero
tres denarios impendant.
De notis infidelitatis.
Ex autoritatc Apoftoli,pro Regis noftri falute,&regnieius ftabilitate,in o-
mnibus quotidie Ecclefiis orando, cenfem us, &: diftin& prarcipimus,vtfiquis 20
contra Regis falutem.aut dignitatem, quolibet modo aliquid confpiraucrit,aut
confpirare aliquidtentauerit,(eu tentad feiensconfenferit,anathematizctur,oo-
mnium fidelium communione priuetur: Vt fi quis huiufmodt aliquem noucm,3c
probare valcns non indicauerit,przdiz damnation! fubiaceac.
De mulieribusfugientibus virofuo.
Si quamuliervirofuofugerit,reddaturei,&quotiensfugent,rcftituaturci,
quia feriptum eft:Quos Deus coniungit,homo non feparet.
De mulieribus adult eris.
Si quis vxorem fuam coram legibus adulteram probauerit,ipfapcenkentix
fubiaceat,& poftea fi volucrir,reconcilietur:alitcr innupta permaneat.
De priuationebigamorumprefiyterorHm3& eorumbeneficiis.
Vt clerici bigami,& viduarum,autrepudiatarummariti,temporaIibusEc-
lefi bcneficiis,&: cunis dignitatibusecclefiafticispriuentur.NullusEpifcopus
aliquem promoueat clericorum ad diaconatum,&vltra,nifipriuscontincntiam
voucrit,&fi vxorem habuerit,ex eius fiat confenfu idem promittentis.
De femitio coniugatorumprejbyterorum.
N v L L v s coniugatus presbyter,aut diaconus altari deferuiar,ni fi prius vxori
cooedcntij&continentiavouentiJocumfeparatimjScnecciTariavita: temporalis
prouideatjVtfecunduApoftolumjhabentem.quafinonhabentjfcefleintclligat. 40
Vt nullxs laicaspoteflatem habeat Ecclefia.
N v L L v s laicus poteftatem Ecclefiz habeat.
De clericis concubinariis.
Si presbyter altari deferuiens.concubinamhabuerit.illaauferatunipfe vero
luxta przeeptum Epifcopi,fru<3:uperato poenirentix ad adminiftrandum altari
reftituatur & Ecclefia::vt villa,in quaeftEcclefia,abEcclcfialongiusnonrece-
dat:quod fi reccfcri t, decern penfas perfoluat.
De njenditionibus in diebusfeflis.
Si quis fefto vendiderit, precium acceptum quadruplo reib tut, ipfe vero ,
pnitcntiz fubiaceat.
De non celebrantibtisfeftiuitatcs.
Si quis defcriptasfeftiuitates non celebrauerit,ficiudiceturineum,vtfiliber
eft,tribus dicbuspniteat:fi feruus,fcptemplagis multe tur.
De defyonjationeconiugali infacie Ecclefixfienda.
De
 DECRETORVM LIB. II. }t
De defponfationeconiugaliplacuitfan&xfynodo.vtomnis coiugalisde-
fponfatio in cfpeu Ecclefia: prarfente facerdotc,coram idone is teftibus, aliquo
figno fubarrationis , & confeniu vcriuiquc fiercnaliter non coniugium.fedopus
fornicationis reputetur.

INCIPIVNTCAPITVLA DE SYNODALI .
DECRETIS DOMINI ARC HIEPI S COP I L A V-
rentij Strigonienfis Metropolitana & decern fuffra-
19 ganeorum fiiorum.
De caus Ecclearum & clericorum.
In primis intcrpellanduseftRex,vtcaufa:clericorum,velEccIefiafticarura
rcrum, canonice finan tur.
Defermone ad populum.
In omni dominico die.in maioribus Ecclcfiis Euangelium &Epiola,& fides
exponantur populo: in minoribus vero E cele fiis,fides, & oratio dominica.
De communicatione deri & populi.
0 Vt omnis populus in pafcha,& pentecofte,&natalDomini,pcenitcntiam
agat,&communicct:ckri vero in omnibus maioribus feitiscommunicent.
De eccleaicis ordinibpu.
Vt omnes ecclefiaftici ordines in maioribus Ecclcfiis habcant,&: officium
fuum exhibeant.
Delocutionibus clericorum.
Vt canonici in clauftro,& capellani in curia literarorif loquantur. fiJe/.*
De idiotis preyterts.
Idiot presbytcri nc ordinentur,qui nee ordinandi funt,ordinat difeanr^
auedeponantur.
' De rit gentilitatk.
Nvllvs aliquid deritu gentilitatisobferuet:qui ver fecerit.fi de maiori
bus eft, quadraginta dies diftn de pniteat; fi autem de mino ribus.lep tem dies
cum plagis pniteat
De annuls feis.
Si quis deferiptas feiliuitates non ieruauerit,eadem Icge.ficut in prarcedc-
ti capitulo,iudicetur.
De negligentibus pnitenttam.
Si quis pro facinore commilTo iniunclam peenitentia ncgligens,ab Epifcop
4 excommunicato in eadem peruer ltate obierir,in cormitcrio Ecclcfut non epe-
liaturpresbytcris.
De mortuisne coneionc'.
Si quis infirmatus.prcsbyterum non vocauerit.nii fubi tanca caufafiierir,eo- Dtcret.str-
demmodofiatdeeo.Parentesvereius,autvxor4o.dierumpcenitentiamultcn- *"" ' "
cur.Si autem parentes nonhabuerir, villicus cum duobusfenioribus villaridem
iudiciumiubeac
De vxoratis in Epifcopum promouendts.
Si qui ad Epifcopatum promouendi funt,fi legitimo matrimonio iiini funt,
nifi ex confenfu vxorum,non aflumantur.
Deportwnibus Ecclefue cjuomodo debeteri.
Episcopvs tres partes de acquifi tis ad vtilitatem Ecclefix fideter intu-
liile videatur,lice t ei agere de quarta quod volueric.
De monaeriis Epifcoporum qui obierunt.
E p i s p i s,qui obicrun t iam,neqi Ecclefix iux prouideru n t, fed tan tum fili
Ccc iiij
 ix COLOMANI REGIS
fuosditauerunt,pIacuitmedietatemauferre,&EccIefia:reddere.Monaiteria ve
ro taliura in potcftate fuccedentis Epifcopi,tranfeat quod ei melius fuerit vifura.
De his qui res Ecclefia diipauerunt.
S i qui eorum,qui Ecclefiis praefunc,res earum diifipauerunt, duplo reftitu-
anr: oon habenr,deponantur,donecemendencur.
Defamulis Ecclefia.
N v llvs Epifcopus,autpresbyter,inpropriislocisfcruos Ecclefia; tencanr.
Deparochis Ecclcfiarum.
Vnaqv^eq^ve Ecclefia circa fe in proximo habeatparochiamfuam. I0
De Ecclefiafine dote non confecranda.
Ecclesia non confecremr,fi dos & terra prius non dacur.
De preyteris ad titulum confecrandis.
N v L L v s presbyter fine titulo ordinctur,dc codem nullus habeatur in clero,
qui non eft titulatusalicui Ecclefia?.
De clericisfine Uteris nonfufiipiendis.
Nv LLvs clericus dc alio Epifcopatuvelprouincia fine corrtmetidaticiis Ute
ris fufcipiatur.
De legationibus Epifioporum.
Episcopvs ad Epifco pum fine li teris & figillh legationem non mittat. to
De aduenis derids " infamatis.
H os pit s clerici,quidcalienis partibu&yenerint,autlegitimosteftespro-
ducant, aut vadant, aut redeant nifi cum forrrta.
Nequis in altsrius Ecclefia celebretfine licentia.
Nvllvs Epifcopus,autpresbyter,autAbbasmiflam celebrare audeateon-
tra volunutem presbyteri.
De profeis clericis ad titulum ordinatis.
Qvicvno^ve ad titulum ordinatuseft,velcumprofeifioncfufcepms,non
priueturordinc,velhonorc,nififupercertiscn'minibusiudiciocanonico.fcdipfe
noqucreccdcreaudear,nififortadmaiorempromoueaturgradum,quodetiam
Epiicopusfuus benigne debet confentire.
De oppreis clericisveliniuria affels.
Si quis fe oppreflum exiftimat,liceat fibi concilium epifcopale appellare.
De clericis,vel Abbatibus feculare iudicium quarentibus.
S i quis verocIericorum,aut Abbatum,in caufisecclefiafticis rclio epifeo-
pali iudicio,regalem curiam,aut feculare iudicium adicrit,caufam pcrdat,aut fe
peenicentia emendet.
De concordia diuinorum officiorum. 4*
D i v iNORVM officiorum, vel ieiuniorum fecundum libellum,quemcol-
laudauimus,ab omnibus teneatur.
De vita & njidu canonicorum.
Vict vs canonicorum, & vita, fecundum regulam ipforum ab Epifcopo
difponantur.
De librtate ho>itum canonicorum.
S i quis hofpitum cannica; regula: fefponte fubdiderit,nihiIadSliumeius
pcrtineat,nifi forte & ipfeidem voluerit.
De librtate canonicorum^filas eorum. f
Si quisclericusfcruusEcclefia;fuerit,filij ciusadpriftinamnonrcdeant/ed
inter liberas Ecclefix habeantur.
Deferuis non ordinandis.
Nvllvs feruus clericus ordinctur, nifi antea dominus ciuspenam fibi de-
derit libcrtatcm.
De
 I

DECRETORVM LBER IL
Defacerdotibus antefroratum vxorti?.
1 .
Presbyteris vxores,quas Jegitimis ordinibus acceperint , moderatius
habendas,pra?uifa fraeilitate indulfimus.
De ciertas nonvxorandis.
Qvi diaconatum,velpresbyteratum/mematrimonioadeptifunt,vxorern
<Jucerenonliceat.
Ue vxorwus tpijcoporum.
Vxores Epifcoporum epifcopalia pia;dia non inhabicent.
10 X^e excommunieatis.
.
Si quern Epifcopus excommunicauerit,hoc& Regi &fratribus fuis,datis
literis,indicet.
Vbi debeant Mijjam celebrare.
Nvllvs extra Ecclefum in tentorio.vel in aliquoloco.vel domo MiTam
celebrare, aut audire audeat,nifi Rex, aut EpifcopiComites,& Abbates illi,qui
tentorium,autaliquodhuiufmodidiuinofolummodocuItuipra:paratum habere
poTunt:Ethoctantummodo,quandofu ntin via.
T 7
Item de^ibbatibus.
I a t E s prouifa facltate monareriacum Epifcopo adduo aratra vnum
monachum,reguIaritcr veftitumj&initruauteneantj&regulambeatiBenedii
omnes monachi fciant&intelhVant.
De eijdcm ^Abbatibus.
A a t e s rar de monaftenis fuis egrediantur.neque ad Regem,neque ad
remotas pofleioneSjfine confeientia Epifcopi, vbi tum diutius immorari non

Item Abbates mitram,fandalia,nodum ante cappamnonhabeant,velca-

tera infignia,neque baptizent,neque pocnitentiamdent,nequc adpopulumfer-
monemfaciant.
.30 Abbates non plus parentibus.qumcaeterispaupcribusfolatiumfaciant.
Quod il Abbas inuentus fuerit bonamonafterijdiffipare,autdifperfifre,ipfedeT
ponatur,& fublantia illa reddatur.
Deorainandis monachis.
Nvllvs Epifcopus,aut presbyter, monachumordinet.
De his qui monachi habitum accipiunt.
S 1 quis monachi habitum habet,aut monafterium intrer,aut habitum per-
dat,0 peenitentia; fubiaceat.
De conuentione oblationispro mifjane fiat.
40 Nvllvs presbyter conuentionem de miia pro obiationefaciat.
De nonemendisvelvendendisEccleis.
Nvllvs Ecdefiam emere vel vender prjefumat. SiquisEcclefiamven-
didcrit,authbrumfuum fine culpa abiecerit,dclatorilliuscuIpa:partem magiftri
illius eo modo accipiac.
De baptifmo &fepultura.
Nvllvs de baptifmo &fepulturapreciumexigat.
De feflimtatibus.
Nvllvs feftiuitates vender prarfumat.
_0 De indicioyCjuomodo njelquando dari debeat.
Vt iudicium ferri in Quadrageima,ucut inaliisdiebus.exceptacaufaeffu-
onisfanguinis,dctur,vtferrumaccipiat,& in defignatolocoponat.
QuidinEcclefia legijvelcantari debeat.
Nihil legatur, vel cantciur in tccleiia,nifiquod fuerit in fynodo collau-
datum.
,4 COLOMAN1 REGIS
Quomodo in K^alendis conuiuiis conmuari debent.
Si quis presbyter in cannico conuiuio,velKaIendiscogendis potos vide-
rit,arguet eos:& (\ eumn5audierint,ipfc exeat,& archidicono eos accufct,qui
cispcenitentiam feptem diebus iniungat.qud fi ipfe presbyter non cxient, ab
officio fufpendatur,& 40.diebuspnitear.
De eodem.
Si presbytercoegerit,velcoa&usfucritinebriatus,deponatur. Si quis pre*,
byterum incbriatum inuenerit.anteEpifcopumvel diaconum,trespenfasabeo
accipiau&fiiam presbyter fecundo inebriarusfuerit,d<ponatur.
De eodem. ,0
S i quis de nobilibus ad potum coegerit,vel coa&us fuerit inebriatus, ^.di
es pniteat:Gveroinhocperfeuerauerir,excommunicetur.
De omnibuspnitentialibuf.
Epi scop i in vnaquaque ciuitate duas domos ad coercendos pceoitentes,
faciant.
De maleficiis.
S i quis de maleficio aecuatus fucrir,cuiQ. us fecundum caones pcerjiteat.
De aecufatione, velaccufatis.
Si accufator,quatiniccir,probarenonpoterir,eadempoeniccntiafubiaceat.
De mulieribus maritisfugientibus.
S i qua m ulier viro fugerit fuo,reddatur marito fuo fem cl & bis.Tcrtia ver
vicCj nobilis e(t,adiiciatur peenitenti fine ipe coniugij:fi de plcbc.venundctur,
finefpe libertJtis. Si quis vitro vxoremfuam adulteran proclamauent,Gvolue-
rit,maritetur. Eodem modo,qui cum alteriusvxore,velquae cum marito alterius
pcccat,iudicctur. Si quis puellamrapuerit,vel violauerit,li nobilis eft,canonicz
peenitentiz compoftioni fubiaceat. Qui vero hoc perfoluere nolucrit,vcl non
potuerir, tonfo capitCjfecundum iudicium Regis Ladislai.vCnundetur. Si quis
fponfamrapueritaltenuSjfi illa non confenferit,reddatur proprio fponfo.Raptot
vero fi nobilis cir,compofitioncm canonicamfaciat,&: finefpeconiugijpoerjite-
at.Si non potuitcompofitionemdare>finefpe libertatisvenundetur.Siquisvxo-
rem fugiens,fe fpontedebitoremfccertvndee expedir noluit,propter odium,
quodinvxoremhabet,fcmperinfcruitutepermanat. Et fi vnquam liber videa-
tur,itcrumvcnundetur,vxorveroeius,cuivelir,nubat.
De bigamis, & viduarum velrepudiatarum viris.
S i quis de clero icundam vxorem,vel viduam,velrcpudiacamduxeric,dc-
ponatur.
Si preyteribigami recipiant ordines.
i g ami presbyteri,qui ad ordines fuos redire voluerinr,exconicn(u vxo- ^
rum fuarum recipiantur.
De prejbyteris qui concubinas habent.
Si presbyter concubinam habuerit,deponatur.
f canonici regulam fuamfeiant.
Canonici regulam fuam feiant,& in tclligant.
De clericisprofurto aceufatis.
S i quis clericorumfurti arguitur,ab Epifcopo,vel Archidiacono,iudicerur,
reus inuentusfuerit,deponatur,&bonaiuaperdat.Si nihili fuerit,venundetur.
De tabernariis clericis}&fneratorum.
le ri ci tabcrnarijjVelfneratores non fmt:quicunque vero in taberna
ria domo biberit,l clcricuse(t,deponatunfi Iaicus.in teftimoniumnrcciputur.
De reimoniis clericorum.
Vt telles cleri non nt,nifi in teftamento morientis,vel facramcnto,v:i
pro iudicio.
De
 DECRETORVM LT . II. g
De ludis3cju Chriianoshabentfmulos\
I v D i feruos, vcl ancillas,neque proprios,vcl vcnalcs,neque mercenarios
Chriftianos habere audeant. '. .,
De Chriianis carnes a ludis velcibos ementes. ;-:
N v L L v s Chriftianus carnes Iudxis fpretis emere pracfumat.
De decimis clericorum.
D*crtvm eft,& fanti concilij fancicum eft autoritate,vt de propriis hor-
reiSjfeu cellariis,auc quilibet monafteriorum &Ecclefiarum,&omniuro,qui irl
Jo clero funt,decimsenonexigantur,excepta quarta parte parochiani prcsbyccri.
De archidiaconis.
Omnes archidiaconi Breuiarium canonumhabeanc.
Deprefeyteris &feruis Ecclefiarum.
Presbyt er i quoque Ecclefiarum iuxta Ecclefiamdomumhabent u-
rumEccleGarum.Si boues proprios habuerinc,magiftri fuidehis,quiarauerint,
dimidiam partem accipiant. Si autem cum bobus magiftrorum fuorumaraue-
rint,duas partes indemagi (tri Ecclefiarum habeant.
De congregandis cieas adfanalamJynodum.
Qvicvnq^ve de his,qui in clero funt,adfynodumEpifcopi fui non vene-
0 rintjVqueadlaicumdeponacur.
Explicit decretum Colomani Regis.

DECRETVM ANDREW REGIS, EDITVM

ANNO I N A RN A T I O N I S CHRISTI lili.

In nomine fancbttrinitatis,& indiuiduarvnitatis.AndreasDeigratiaHun*

gariar , Dalmatia;,Croatiae,Ramix,SeruiE,GalIicia:3 Lodomcriaeq; Rex in perpe-
tuum.Quoniam libertas tam nobiliumregni noftri,qumetiamaliorum,inftitu-
* ta ancto Stephano Rege,per aliquorum Regum potentiam,vlcifcentium ali-
quando iram propriam,aliquando etiam attendentium confilia faifa hominum
iniquorum,vcl fe&antium propria lucra,fuerat in quam plurimis diminuta,mul-
totics ipi nobilesnoftriSerenitatemnoftram,&pra?deceTorumnoftrorum Re
gum, fuorum prccibus,& inftantia multa pulfauerunt fuperreformationeregni
noftri. Nos igitur eorum petitioni fatisfacere cupientes,in omnibus,vti tene-
mur,prx(ertim quia inter nos & eos occalone hac iam fxpius ad amaritudinem
non modicum eft proceflum,quod vt Regia honorificentia plenius conftruat,
conuenit euitari ( H oc enim per nullos alios melius fit, quam per eos) ccedimus,
tam eis,qum aliishominibus regni noftri libertatem,fancoRegeconceiam,
4. alia ad ftatum regni noftri referuantia, per eundem falubriter ordinamus, in
hunc modum.
Defolennitatefanc~li Regis annuatim celebrando
Vt annuatim infefto fanai Regis,nifi arduo negotio ingruente,vcl infir-
mitate fuerimus prohibid, Albas teneamurfolennizarc:& finos interefle non po-
terimus,Palatinus proculdubio ibi erit pro nobis,&: vice noftra caufasaudiet;&
omnes feruientes,quivoluerint,liberilIicconueniant.
Quod nemo condemnetur3 nififuerit citatus.
V L v m v s etiam,quod nee nos,nec pofteri noftri aliquo tempore fermen
to tes capiant,veldeftruantfauorealicuiuspotentis,nifi primo citati fuerint,& ordi-
ne iudiciario conuiit i.
De librtateferuientium,& Ecclefiarum*
EM,nullam colleam,nec libras denariorumcolligi faciemusfuprapra;-
diaferuientiuro,necdomos,nec villas defcendemus,nifivacat,fupcr populos Ec
clefiarum ipfatumnullam penitus collecbm faciemus.
,* ANDREA REGIS
De facltateferuientium dionendipofjeionestas.
t,de \
S i quis feruiens,fine filio difceTerit,quartam poiefionis filia obtineat,i
refiduo,ficut ipfcvolucrit,dirponar,& fi morte praeucntus difponcrc non potcrit,
propinquifui,quieummagscontingunt,obtineant.EtfinuHampenitusgene:i-
tionem habuerit,Rex obtinebic.
Defacltate Comitumparochialium3& Bilotisregalibus.
Comits parochiani prardia feruientium non difcutiant,nifi caufa monc-
tarum,& decimarum; Comits curia; parochialium nullum penitus difeutiant,
nifi populos fui caftri, fures, &: Caones Bylochij regales difeutientes ad pedes
tan tum ipfiusComitis.
De populis coniurat'iSy cjuodfures non nomment.
Item populi coniurati in vnum fures nominare non poTent,fcutconfue-
ucrunt.
De modo exercituandi.
S 1 autem Rex extra regnum exereitum ducere voluerit,fcruientes cum ipfo
ire no teneantur,nifi pro peeuniaipfius. Et poft reuerfionem judicium exercitus
fuper eos non recipiat. Si vero ex aduerfa parte exercitus venerit fuper regnum,
omnes vniuerfahterire teneantur.
De eadem re.
Item fi extra regnum exereitum ducere voIuerfc,& cum exercitu iueri-
mus,omnes,qui Comitatus haben t.vel pecunia noftram ,nobifcum ire teneacur.
De autoritte Palatini, & de vicariis iudicum.
P ALATiNvs omnes homines regmnoftri indifferenter difcutiatadcaufatn
nobilium. Qua; autem ad proditionem capitis,vel ad deftru&ionem pofleffio-
num pertineat, fine confeientia Regis terminare non poffi t. Iudices vicarios non
habeant.nifi vnum in curia fua.
Defacltate Comitis curialis.
Cvrialis Comes noftcr donee in curia manferitjomnespoilt iudicarc, 10
& caufam in curiainchoatam vbique terminare. Sed manens in predio fuo Prz-
ftaldum dare non pofit,nec partes facer citari.
De remuneratione filiorum Bar in hello oecumhentium.
Si quis Iobagio habens honorem in exercitu fuerit mortuus,eius filius.vd
frarer congruo honore fit donandus.Et fi feruienseodem modo fuerit mortuus,
eius filius,ficutiRegi videbkur,donetur.
QuodhofftiteSyfu aliengena ad dignitates nonpromoueantur.
S 1 hopites, videlicet boni homines, ad regnum venerint, fine confino re-
gni,ad dignitates non promoueantur.
De dotibus njxorum. 4*
Vxores decedentium,vel damnatorum ad mortem per enrentiam,velin
duello fuccu mbentium,vel ex quacunq; alia caufa,non fraudentur dote fua.
Quod rufliciper Barones non>olicntur,necalijpauperes Iobagiones.
IoB aciones ita fequanturcuriam,vtquocunqueproficifcantur,velpau-
peres per cos non opprimantur,nec fpolientur.Item,fi quis Comes honorific fe,
iuxta Comitatus fui qualitatem, non habuerit,vel deftruxerit populos caftri fui,
conuictus fuper hoc,coram omni regno dignitate fuaturpiterfpolietur,cumrc-
ftitutione ablatorum.
De aga^pnibus canifrisy " Falconariis. jo j
Agazones caniferi,&Falconarijnonprxfumantdefcenderc in villi's fer-
uientium,qui integri Comitatus impetum non conferantur.integros comitatus,
vel dignitates quaicunqueinpradia feu poflefionesnonconferamusperpetuo,
poTeffionibus etiam, quas quis iuilo feruitio obtineat aliquo tcmporc,non pri-
uetur.
De
 DECRET A. j7
Defacltateferuientium eundi adfilium& de cdufis coramfilio inchoats.
Item feruicntcs,accepta licencia nobis,poflntliberireadfiliumnoftru,
fed maiore ad minore m, ncc ideo pofleffiones eorum deftruantur. Ahquem iu-
fto iudicio flij noftri cdemnatum,velcaufam inchoatam coram ipfo,priufquam
terminetur,coram nobis non recipiemus,nec conuerfo filius nofter.
De librtate rufiicorumt & hofyitum.
Iobagiones caftrorum ccneanmr fecundum libertatem fanfto Rege
conftitu tarn :fimiliter & hofpites cuiufcunque nationis,fecundum libertatcm ab
initio eis concclam.teneantur.
De decimts.
Decimi argento non redimantur.fcd cut terra protulcrit,vinum,vcl fe-
getesperfoluantur.EcfiEpifcopicontradixerint,noniuuabimusipbs.
Qjtod Epifcopi non dent decimas ecjuts regaltbus3 necpopuli eomndem
decimas importent adpradia regalia.
Episcopi fuperprxdia feruientium equisnoftrisdecimasnondent,necad
prardia regalia populieorundem decimas fuas apportare teneantur. Itemporci
noftri in fyluiSjVel in pratis feruientium,n5 pafcantur contra voluntatem eorum.
Item noua moneta per annum obferuetur Pacha vfquc ad Pafcha,& denarij
lo tales Gnt,quales fuerunt tempore Regis Bla*.
Quod Inaeliu & Iudai non teneant officiolatus.
Comits Camerarij,Monetarij,Syluarij,&Tributarijnobilcs regni noftri,
Ifinaelita: S ludan fieri non poiTuoc. Item tales in medio regni non teneantur,
tancmin ZabolcZj&RegccZj&confiniis.Itempofleifioncs extra regnum non
conferantur. Si aliqua; collatae,vel venditar,populo regni ad redimendura
reddantur.
De marturinis foluendis.
Martvrinj iuxta confuetudinem Colomano Rege conftitutam fol-
uancur.
De conuiclis in iudicio non defendendis.
S i quis ordine iudiciario fuerat condemnatus,nullus potentum poffit eum
defender.
Deprouentibus Comitis}& regalibus.
it es iure Comitatus fui tantmrruantur,ctcra ad Regem pertinen-
tia,rcilicet,cibriones,tributa}boue$,&duas partes caftrorum Rexobtincat.
Quodprater Palatinum3Banum3& Curiales Comits Regis &
Regina nuusduas dignitates teneat.
Item prarter hos quatuorIobagiones,fcilicet,Palatinum,Banum,Cornites,
& Curiales Regis & Regina*,duas dignicates nullus tencat.Et vt hare noftra tam
conceflo,qumordinatio,(itnoftrisnoftrorumq5 fucceflortemporibusin per-
petuum valitura^amconfcribi fecimus in feptemparia literarum,& aureo figillo
noftroroborari,ita,qudvnum par mittatur domino Papar,&ipfe in regiftrofuo
feribi faciat, fecundum penes hofpitale,tertium penes templum,quartumapud
Regem, quintum in capitulo Strigonienfi, fextuminColocen/eptimum apud
Palatinum,qui pro tempore fuerit,referuetur: Ira q> ipfam feripturam -
lis femperhabens.necipfedeuiet in aliquoprdictorum, Regem,velnobiles,
feu alios confentiat deuiare,vt &: ipfi gaudeant fua hbertate,ac propter hoc nobis
S fuccefforibus femper exiftant fidles, & corona: regias obequia debita non
negentur.
Facultas data regnicolis adrejtflendum regia Maieflatifi con-,
tra flatutionemfuamfecerit.
Statvimvs etiam.qud fi nos,veIaliquisucceTorumnoftrorumaliquo
vnquamtemporehuicdifpofitioninotrat contraire voluerir,libcramhabeantha-
Ddd
5 BELiE PRIVILEGIVM.
rum autorcace,*nc noca alicuius infdelitatis,cam Epifcopi,qum alij Iobagion,
ac nobiles regjni noftri vniucrfi Se fingulijprfentes Sc futuri,pofterq5,reJtend Sc
ccradicendi nobis 5noftrisfuccelorib9 in perpetuumfacultatem. Datum per
manusCleciaulxnoftraeCancellarij AgrienisEcclexPrxponi,anno verbi in-
carnacimillefimoducenccfimovigemo fecundo, vencrabililoan-Scrigonienfi,
reuerendo Vigrino Colocenfi,Archiepifcopis exiftentibus;Deiderio Chanadi-
cnfi,Ru,berco Wefprimienfi jThoma Agrienfi, Scephano Zagrabienfi, Alexan-
dro Waradienf , Bartholomxo Quinquecclefienfi , Cofmx Iauricnfi , BriStio
Vacie nfi,Epifcop is exiten tibus,r egni n oftri anno dcimo feptimo.
10
ISTVD PRIVILEGIVM EL JE IUI. RE
GIS DECLARAT Q^V ALITER REX S I V-
losfuos deWagexemit ah onere firuitutis.
Obiit i x 7 .

L Dei gracia Hungarian D almatix, Croacia:, Ramix,S er,;

Lodomeriar, Cumaniarqj Rex, omnibus camprxfencibus,qum fucuris,prxfen-
cesliceras infpeduris,falutem in omnium faluacorc.Ad vniuerforum cam prxfen
tum,qumfuturoru hociciamharum ferie volum us pcruenirCjQuod cum Siculi lQ
de Wagh olim per Comitem fuum fuiflent plurm aggrauati,nobisq; fupergra-
uamineipforumhuiufmodi ex parce eorumfrequenciusfuiTecupplicacum.Nos
qui ex officio fufecpti regiminis noftri condcfceredebcmus cum modcratione
pctitionibusfubditoru,eofdemSicuIosgrauamineiuopra:dico eximendosor-
dinaueramusjvc fub cerco numero hominu,videlicec,cencumarmacorurri,nobis
& regno noftro in omni expeditione noftra feruireteneancur,fuper gracia feu
niiicricordianoftrumpriuilegiumconcedendOjfperanteSjVtiidemadferuitium
nobis&r regno noftro impendendu vcites Sc idonei habean tur. Verum quia prdi-
i Siculi in libeccace periftences prxnotaca,nobis in omnibus expedmomb.no-
ilris.quas fecundum remporisdmerfirac,& negotiorum noftrorumqualicacemje
habere nos oporcuic,vlcraipfam ordinacionc noftram,quafi de vireucein viruitcta
gradatim a(ccndences,ade6gracum &laudabileferuiciimpenderunc,vcnouxt
regius animus frequctius in feruiciis quicu iflec eorundcm:Nos buiufmodi fidcli-
tacibus Sc feruiciis eor laudabilibus,o benignicace rcgia.graco rccom penfacionis
muere occurrcntes,facisfacerecupiences,vcefplendidius nobis feruire valer,
quo pecialiuseosamplccimur regio cfauore,calemcisgraci duximusfacicn-
da.cj, non fub cerco numero.fed modo fi cue feruienres regales per fe Sc perona-
liccr armaci nobife excrcicuare ceneancur. Ve igicur hxc nobis concefl gracia
robur obeineac perperux firmicaeis,necperquempiamproceflucemporisrecra-
tari valeacauc inirricumrcuocari,prxfencesconcefi1musliceras. 0

CONCLVSIO CONFIRMATIONIS LODO-

V 1 I REGIS PRIM I, PR1SCRIPTVM D E-
cretum quondam Andrea Regis conrmamis anno Do
mini i J i. qui obiit i S 2.
Vide infra confirtnationem Matthut.
No Sjigieu^pecieionidictorumBaronumjProcerumj&nobiliumregni noftri.
auresexaudibiles,regiocumfauoreinclinces,confideratis,& in memoria reuo- e0
cacisfidchbusobfequiis, cfincerifllmiscplacenciiseorundc^bus in cunis no
ftris. & rcgni noftri negociiSjjpfperisparicer&aduerfiSjfpecialiter vero infumda
Vindicta innoxij fanguinis,oli m domini Andrex,Hierufalem Sc Siciiiz Regis.fra-
tris noftri chariliimi.bcacar recordations, cuius dira: necis acerbicas fere cocius
orbis fines, feu plagas propuhauic,ad diumRegnum Sicilia: nobifeum profici-
icentcs,
 LODOVICI REGIS DECRETA. &
fcentcs,nopinatis fortuna: cafibus,& varus perfonarpericulisfum ma fidelitate
fui ti intrpide fe fubm ittendo noftr Maieftati ftuduerunt complacere,& fe red-
dere vti gratiofos&acceptos,volentes voris ipforum granse occurrere,& eor
benepIacitadimplere,vtipfosadfimiliafidelitatis opera exercenda deuota men
te incitemus,pra:dicbs literas ipfiusdomini Andrea: fecundi Regis,aui & przde-
ceTorisnotri charilTimi,aurea bulla fu roboratas,omnipenitusufpicione caten
tes,de verbo adverbum przfentibus infertas,acceptantibus,ratificantibus,&ap-
probancibus,fimilitercumomnib.libertatibusineisexprefis:Exceptisfolummo-
dovno articulo pra?notato,de eodem priuilegio cxclufo,eo videlicet, q, no biles
lo homines fine hanededeeedentes,poflmt&queantEccIeu"is, velaliquibus alus,
quibusvolunt,in vita,vel in morte,dare&legare,poMeflioneseo rum vender,vel
alienare,im ad i fta facienda nullam peni tus habeant facltate, fed in fratres pr
ximos, S in generationes ipforum pofcflioncsearundem de iure,& legitimc.pu-
re&mpliciter,abfq>contraditionealiqualideuoluantur,vt tenor continetpri-
uilegij bullarum domini Andre Regis fupradidi confirraantis,&eafdem liberta-
tes de beneplacita volntate ereniffima: Principiflz,dominxElizabeth,eadem
gratia Regina: Hungaria?,genitricis noftra:chariffimac,ac de confilio eorundem
Baronum noftrorum, & regia: benignitatis dementia innouandas,ipfos eifdem
perennitercommifimusfruimros,3gauifuros.
10ARTICVLI NOVITER CONCEPTI PER LODOVICVM.
Primo i)t 'viri ecclefiafiicipendente lite innobilesper cenfuras
eccleaicas proceder non point.
I N s v p E R pro tranquillion ftatu,& pacifico commodo rcgnicolar noftro-
rum,dc volntate eiufdemgcnicricisnoftra:,&confilio eorundem Baronum no-
lroruEn.ipfisexfolitalibertatchuiufmodilibertatesinfrafcriptasfuperadddum
dux im us & concedend:quod fi Prxlati,vel aliqui viri ecclefiaftici, ctra nobiles
regni noftri in aliqua caufa in przfentiaalicuius iudicis regni noftri proceflerint,
& li tem habuerint; t une pro caufa,pro qua agitur,li te pedente, interdiclum in eos
,0 ponere.vel contra ipfosfententiamexcommunicationis nonpofiuntpromulga-
re,ficut hatenusvifunt,&confueti,abfquecitu& noticia regia: Maieftatis.Et
iidem viri ecclefiaftici,feu Praclati,tramite iuris obferuato,in alieuius regij iudicis
przfentiam de iure conui&ifuerint>tuncineandemgrauaminispnam,quaeo-
rum aduerfarios intendebantaggrauare,incidanteofa<o.nccpro funerehomi-
num per aliquem vcl aliquosinteremptorum Archidiaconimalaconfuetudinc,
ficut vfi iunt,vnam marcam exigerc valeant, atque poffint.
Quod mimticomentusah emanatione litcrarumfaclumperpe-
tuitatispojJeionumtangentium3ceJJent.
Minvti etiam conuentusabemanationcliteraruarum,fuperperpetua-
4o cionepoffeffionumconficiendarum,ceffent,& eorfigillaomni careat firmitate.
De lucro Camera,cuandofuitinfiitutum.
Lvcrvm Camerzjprout tempore inelyti Principis Domini Caroli,olim
Regis HuHgarias.genitoris chariifimi, piae mcmorix,de quolibet integro fundo
curia: tres grofi foluebantur: fie & nunc cum tribus grofis,innofira Camera cu-
dendisfquoniam groflbrum vnus fex denarios Camera: noftrz in valore,& quan-
titate fcx lotor Wienenfium valeat,& iporum groflbrum quatuordecim vnum
fertonem faciantjperfoluatur. Su perfluos autem denanos,dicarum redemptio-
nem,& vi&ualia recipere non valeant.
De exemptis afolutione lucri Camera.
Villicos, & fermentes in proprii&eorumpoTeflionibuscommorantes,
ac feruos ipfius lucri Camere, dicatores dicare,& fuper ipfos lucrum Camer exi-
gerenon poflnt.Etgeneralitcrdicendo,nihilpIus,qum tres groflbs,recipere va
leant, Se extorquere.
Defolutione & exaione Nonarum.
Ddd i}
 4e LODOVICI REGIS
* PR^TEREAab omnibus Iobagionibus noftris aracoribus,& vineas haben-
*$ tib.inquibuflibccvillislibcris,acctiVdwarnicalibusvillis,quocunqjnomincvo
)<*!**" citatis,acreginalibuscftitutis,exceptis ciuitatibus muratis,nonam partomniu
frugum fuarum,& vinorfuorum exigi faciemus,& domina Regina exigi faciei,
ac przdi&i Barones,& nobilesiimiliterabomnibusaratoribus,Iobagiombus,&:
vineas habentib.in quibulibctpoTefionibusipforum exiftentibus.non partem
omnium frugufuarumj&vinorumfuorum^roeorumvfibusexigantj&recipit.
Quod viri ecclefiaflicifimiliter nonas exigant,& decimas.
P L a T i quoq;,S viri ccdefiaftici Iobagiones habentes,primo decimas,
pofthxc (militer nonam partem omnium frugum fuarum,& vinorum ipibrum I0
exigant.Etfiqui in exaioneprditafecusfecerint,nos intahumrebellium,&
praifentem noftrara inftitutionem alternantium,pofleffionibus,pro vfunoftro,
ipfam nonam partem ipforumfrugum S vini exigi faciemus,fine diminutione &:
relaxatione aliqua: vt per hoc honor noftcraugeatur,& ipfiregnicolaenoftri no
bis fideliuspoffintfamulari.
De redemptioneliterarumfuperpojjeionibus donatis
in Cancellarta.
De poflefsionibus enim nobis,& noftris fucceflbribus inucniendis.iuxta
earum quantitatem,videlicet dc poflefsioncprouentuum decern Marcarum fa- 10
cientium, vicecancellariusnoftervnam Marcaro,& fcriptorvnumfertoncm;&
dc maioribus poflefsionibus prouentus,viginti marcarum facientes,duas mar
cas^ fcriptorfimilitervnumfertonrecipercpofsint,&:habere:&: fie conlequcn-
teriuxtaexcrefcentiam poffefsionumdenuo inueniendarum.
De tributisftecis iniuflisfuper tenisficcis, &flumis.
T R i v t a omnium iniufta fuper terris fccis,& fluuiis,ab infra defeenden-
tibus,5 fupra euntibus non exigantur,nifiinpontibus Scnauigiis ab vitra cranf-
cuntibus foluantur,cm in eisnobiles&ignobilesregninoftrimultum Scnimi-
um percepimus aggrauari.
De conuilis in indicoper tudicem captiuandis,& injra triduum 30
caufa pacis conferuandis.
Cite RVM,fiquisnobilis ordinciudiciario in faci potentiali fuecubitus
duelli,in pcena calumniar ,aftationisfaIfi termini,&exhibitionisfaIfarumlitera-
r,ac ententix capitalis,pro quocunq, fado.in prxfentia palatina! \,& iudice cu-
. ri nolrc,autalccriuscuiucunq;iudicis,cuiufcunq;przicntiacuidus fucritnu-
j?"me*Jno ^ex uscaua:talemconuit recaptiuet,& tribus diebus caufar reformations
Snfin.faj. pacis inter partes fiendx,&ordinanda;detineat. Et fi concordare nequirent,tuDc
4%9'V.ju m manus (ai aduerfarij ad infligendum fibipcenam,iuxtaconuetudinem,&de
iure debitam,afignet.& fi tali conuido pars aduerfafnereceptioncalicuius pe
cunia: vel grauaminis poflefionisfuz complacucrit,etit exped tus.
Quodfilij,fratres,proximi,JororeSy& vxorespro excefju talis
perempti non impediantur.
F 1 L 1 1 quoque,fratrcs,proximi)forores,& vxores pro exceflu talis perempti
hominis non debeantaggrauari,fed in poIefionibus,domibus,& bonis ipforum
pacifici& quietipermaneant.Si autem cum parte aduerfa homo prxmiTb modo
conuiuspofletconcordarcnudcxnonvltra^ifiquinquagintamarcaSjdandoli-
bi terminum debitum ad cafdcra perfoluendas,recipere poflt. Et fi dato fibi ter
mino foluere non curaret,dc poTefionefua,exfpiratoipfotermino,recepcoho-
mineregio,& teftimonioalicuius capitulivelcredibiliscuentus,portionem,vel jo
portionesjipfas.quinquaginta marcas valen tem,velvalentes,pofitoccupare,tam
diu poffidendam, vel pofidendas, doee per hos, quorum redemptioni eadem
vel exdem magis conuenire dinofcuntur,pro ipfis quinquaginta marcis rediman-
tur.
Quodhomines nobiksregni eadem librtategaudeant.
Ad
 DECRETA. ' > 4i
A D rundem ctiam nobilium petitionem annuimus, vt vniuerfi viri nobi
les intra trminos regninoftriconftituti,tamin tenucis ducalibus fubincluliuc
tenninorumipfiusregninoibiexitemibusfubvna& cade librtate gratulentur.
Quodnobiles interfluuios DraireZaire}ac dePoz^& deWalh,
ajolutione martunnarum exempti nabeantut.
L vcRVM ctiam Camerx noftrac nobilesinterrluuiosDrawan,Zawan,a
de Pofega, &: Walko, cum aliis veris nobilibus regninoftrivnanimicerfoluere
teneantur, nec ratione collecb: marturinarum Banfulusmara vocacaruma mo-
do,&inpofterum inolefcerent,fedabomniexac>ionealiarumquarumIibetcol-
lecbrum.hacbnus perfolui confuetarum , exempti penitus.tanquam exteri no-
bilcs noftri aliarum partium immunes habeantur. .,,
Qupdpojiones nobiliumin quibus minera reperiuntur}(ea Maie-
fias abfq; acjuiualentibuspojjeionibus non auferat.
Si qua: ver minera; auri,velargenti,cupri,velferri,autalia;fodinzin -
elionibus nobilium inuenienturabfqjcompetenti concambio,non auferantur:
fed pro taHbus poflefionibus mineras auri in fe germinandis,i regiz piacueric
voIuntati,aequa!es pofleffiones confrt nobilibus pracnotatistalioquin poflfcf-
fionesipasmincrofas Regia Maieftas pro ccambio habere nolit,ex tune msre-
10 gale,feuvrburasiuri regio pertinentes,recipere fuonomincfaciat,eafdemqj pof-
fcfionesipfis nobilibus cum cterisquibuslibet fuis vtiIitatibus,ptouentibus,ipfis
nobilibus, & iuribusreIinquctibus,prout etiam idem dominus Carolus Rex.ge-
mtornofterchariffimus,ipfisregnicolisannumeratliterarufuarumpervigorcm.
Quodnomen regium fuper faclis pojjeionum donatarum litigio-
nariumquaioninonimmifieatur. !
S i autem alicui pon*efloncm,veI poffeffionescontuIerimus,illeponeifio-
nem,vel polefiones eidem collatas,pro fe rccipiat,& non nomine noftro/cd no
mine ipforum proprio, cum conditionibus,in ftatutioncdiftarpoiTeffionispa-
,0 rentibus trahat litem;itaq)nomennotrumipfilitigionarij quaririoninonimmi-
lcean t.nec procuratorias literas ad executionem talium caufarum nobis recipe-
re poffint,ieu impetraremobiles etiam ad loca tributorura ire non compcllantur,
fed per portus,quo voluerint,libero tranitu abfq; aliqua impedimento potian-
tur:nec etiam Iobagionesaliquorumregnicolarumnoftrorum ad rcgiam,velre-
ginalem celfitudinem pertinentes,vel ad ecclefiarum Praelatos,aut potetes rcgni
noftri aumentes, abfq; voluntaria permiflone dominorumeorundemlobagio-
num potenter non abducantur.
Quod nobiles tempore nuptiarum adfolutionem vnius marca in
loco tributario non cogantur.
40 D Eni qvjE iftam confuetudinem, qud dum nobiles rcgni noftri ad con-
ducendas vxores eorum accedunt,&morefolico,cumeorum vxoribus ad pro
pria redeuntcs,inpontibus,& ttibu tisvna marca exigir ur,duximuscaTandum,&
annihilandum: nihilominus etiam in ciuitatibus,& liberis v.llis regalibus,&; rcgi-
nalibuSjPrxlatorum S Baronum & ahorum nobilium tenutiSj&poflelEonibus
Iobagionibus&regnicolarum noftrorum pro priftinis fatis non poffint imped-
ri,prohiberi & areftari in rebus & peronis,fed fi idem vulnera, laefiones, mort,
incendia, & alia confimilia enormia perpetraren! manifeft, extune ex parte eo-
rundemiudicium&iuftitiamimpendant.&quilibet querulantium in proprio-
rum dominoru fuor prfentia,iudicium & iulitiam perfequanturcongruenter.
5o Quodfiliuspro exceibuspatris non puniatur.
P o R Ro,pro excefibus patris, filius nec in perfona,im nec in poflefloni- Bcni.pag.
bus,aut in rebus damnificetur. *.*.
Quod viri eccleaici cum tribus Uteris inejuitoriispojiones
acquirerenonpoint.
Ddd iii
 4 LODOVr REGIS PECRETA.
E P I s pi quoque,capitula,abbates,conuentus,p raepofiti ,& exter poflef-
flonatae perfonee ecclefiaticx,cum tribus Uteris inquiitoriis(ni Regia Maieftas
delinatis probis viris,quos maigrit, experiatur & informetur.intcr nobi!es&
ecclefias fuper poflefliones acquirendas)poTefiones necrequirere retiere
poflint, nii cum Uteris priuilegialibusregiis,velreginaljbus,auciudicumviccm
gerentium Regias Maieftatis. "
De teflimottiis Cdj)itulorum,& conuentuum,& defalariis eorundem.
Homines aiuemcapitulorum,feuconuentuum,quiex mandato regio pro
teftimonio ducunmr,nonpoffintcfle,nii hi.qui dignitatis habentineademEc-
clefia:& fiipfius capituli,velconuentustetomonium in equofuo proprio ductus '?
fucrit,tunc per diem duos groiTos; vero in equo ipfius nobilis ducetur,cuncper
diem vnum groflum ipfi idem nobiles dare tenean tur.
Quodhomo regiusfieri nonpoitjnide eodem comitatujn
quo eil ille qui citatur.
Homo autemregius,quiducitur ad citandum,vel ad inquifitionem facien-
dam,non poflit elTe aliunde,nifi dceodem comitatu,vel ditricb,inqiwetille
qui citatur, vel contra quern fit inquifitio,&capitulorum teftimonium depro-
pinquioribuscapituIisadducatur,ad cirandum,ad inquirendum.
Quodinquifitiones nonpoint aliter eri,ninobilil?us togregm. w
Qvod inquifitiones non poiTmt fieri per aliummodum,nifi mediantibusli-
teris regalibus, vel Palatini,aut iudicis curiae regix,& congregentur nobiles illius
comtatus veldiftricbisinvnum,abeis inquirantur manifeft.
Quodpro iudicio pacts tres Marca exigantur. ,
Cavsantes enim in quacunque maxima & ardua caufa,fi concordare
voluerint,iudex prohibere non poHk,& de iudicio pacis ab ipis non plus quam
tres Marcas exigerevaleatquoquo modo. *
Quoduniuerft caufa infao pojjeionum abquedilationein
tertio termino terminentur.
' Vni ve RSiE etiam caufse infacfapoTeflonum motar ,velmoucndx,in ter
tio termino , abfqi dilationc & prorogatione aliquali}terminentur.
Et vtprjEfentisnoftrxconfirmationis,innouationis,conftiutionis,&Iiber'
tatum Iargitionis,& conceffionis feries, robur obtineat perpetua: firmitatis,nec
vilo vnquam tempore per nos,vel noftros fuccefores,in aliqua fui parte quomo-
dolibet valeat in irritum reuocari,prarfentes conceffimus literas noftraspriuile-
giales,pendentis&autenticifigillinoftrimunimineroboratas,datumpermanus
venerabilis in Chritopatns,domini Nicolai cadem & Apoftolicxfedis gratia E-
pifeopi Ecclefix Zagrabicnfis,aulx noftr vice Cancellarij diledi &c fadelis noftri,
Anno Domini milleimo trecentefimo quinquageimo primo, tertio idus De-
cembris,Regniautemnoftrianno dcimo. VenerabihbusinChriftopatnbus,
&Dominis,Nicolao Strigonienfi.lociqjciufdem Comit perpetuo,& Dominico
SpaIaten,Archicpifcopis,fratreDionyloarchieledoColcenfi,NicolaoAgn-
enfi, Demetrio Waradienfi, Andrea Thinimenfi,Colomano Iaurienfi,Nicolao
Quinqueecclefienfi,MichacleVacienf3,lone Vefprimifi,ThomaChanadien-
fratribus.Thoma Seremieni, Peregrino Bofefnenfi,Stephano Nitrieni.Epi-
feopis Ecclefias Dei fideliter gubernantibus:Magnificis Baronibus,NicoIao Paia-
tino,&iudiceComanorum,Nicolao filio Laurtij WayvodaTranly!uano,01i-
uerio,MagirroThauernicorumnoftrorum,&IudicecurixDominzReginc,gc-
nitricisnoftrachariflmajComiteThomaludicecuri^tcphano.totiusSclauo-i9
nic&Croaci.DominodeMachow^NicolaoZewinoBaniSjPaiiloMagi-
ftro Thauernicorum reginalium, Bartholomxo Pincernarum , & Lewkewsda-
piferor,Dionyfio Agazon,& Thewthews ianitorum noftrorum.nec no ban
ne filio eiude Ouerij dapiferoru reginalium magiftris.Simone filio Mauririj Co
mite Pofoniefc,&aliis qupluribus regni noftri comitams tenentib9,& honores.
GRATIA
 GRATIA PER SIGISMVNDVM IMPERA-
TOREM INF ID E L I V S E T REBE L I V S
juisfafa raone ereclinis Banderii amulifmine'cnon iniu- .. . "; " ,", j ; .
riarum. damnorum, nocumentorum , .. - r '
Domini i /f. 03. .,:.-

Nos Sigifmundus Dei gratia Rex Hungariac.Dalmatiijroatiaj&c.Maf-

chiqucBrandebprgenfis.^c.SacriRomanilmpcriigcncralisvicarius^rcgQi
lo Bohemia: gub.ernator, memoriae commendantesad vniuerorum noticiamva-
iuraus ferie prxentium peruenire , quod quia nos ad inlantem & denotaran
upplicationem fideliumnoftrorum Baronum,procerum,&nobilium regni no-
ftri Hungariar,hc nobifeum perfonaliterexiftentium, quorum precibus propter
eorum fidelia & gracifima feruitia, atque fidelitates ex i mias.con fenfu m non pof-
fumus denegare: Decreuimus cum omnibus rcbellibus, asmulis Se aduerfariis
noftris,in regnis noftris Hungariar,&Sclauoniar,nec non in partibus Tranflyl-
uaoienfibos conftitutis &c exiftentibus,verampacem facere,& concordiamfta-
bilirc. Idcirco nos prardiclorum fidelium noftrorum fupplicationibusfauora-
biliccr annuentes,ex innata nobis clementia,omnibus, ngulis Prarlatis, Ba
to ronibus,nobilibus,militibus,clientibus,nec noncuiufcunquealterius przemi-
nentia: vel conditionishominibus,in regnis noftris praclibatis,Hungariar&: Scla-
uonia;,nec non partibus Tranflyluanienibuscommorantibusjadeofdcm^pecr-
jtinentibus,gratiam faciendi duximus,in hunc mod um. Primo namq; qud regia
piecare conced mu s,qiodomnesipi Prarlati, Barones, nobiles,milites,clien tes, &C
alij practitulati,ac hxredeseorum,&cuiulibeteorum,occafionevelrationeete>*
tionis Batuderij alien i no ftri muli,& fub ipfo contra noftram Maic ft. & alius na-
ftrosHddes,diuerfarumpugnarum&cfl.uumexcrcitationis,oblationis,etiam
receptionis feu oceupationis aliquorum ca ft rorum,d ft riel uum, vil!arum,& pof-
fcffipnum.,uuecombuftionis-i&deprcdationisilloruro&illarum,necnondifip-
50 tionis&pcrccpcionisboiiur/euiuriumnoftrorumregaliumfeucccleiafticar,
velnobilium,&;genera]iterquorumcunq>hominum>acetiamoccafonecaptiua-
tioni?,fpoha tionis, imeifccbonis, feu tnutilationis quorumctinq; hominun ,tm
liobilium.quamignobiliumtnecncuiConismonetarumfeudenriorum^&ge-
eraliter cuiufuis enormi fa&i,per eos velaliquem eorum fimul vel diuim,huc-
ufq5,quomodocunq;velqualitercunqjfaorum,gcftorum&pcrpetcator,nullo
vnquarotemporequouis mqdb.pernos,autaliospulfint,vel debet impediri,feu
-aliqualiter aggrauari.Sediidem quibuuiscaufidicis intra vel extra iudicium,ab-
oluti,penitu$cp fupportati habeantur,nec eos quifquamiudexordinarius regni,
rationeprafuiaiudicarevaleant,autdamnifcare,im lites exindeiubortae,vel o-
40 riundar.fopianturj&fedenturjperiudicesantefatos. . .h<io
Itera concedimus,quodialiqui ex regnicolis noftris prdicis,quuiscaitr,
munitiones,feu forralitiaifponte,vel inuit manibus alienis tradidiTent,eu etiam
fi aliqua aflumpra ibivotis extraneorumaliqua damna nobis vel regnicolis no
ftris inculiffent,autfuperciuitatesliberas,vil]as,oppida,&ponefilones noftras,vel
aliorum ccnfus,colletas,vel taxas rccepiflent,aur ad vrburas Camerasq; falium,
& lucrum Camera, fiuc aliorum quorumuis redituura,& prouentuumnoftro-
rum regalium.vel regnicolarum, debite, vel indebite feintromittentes,difllpaf+
fentjratione horum nec per nos,necper aliquempoflintiropediri.fedpenitus
habeanturabfoluti.
50 Inrcrea i qua caftra.munitiones feufortalitia,diftricbs,aurpofleflronesad
noftram regiamMaiefatcmcuipiamhominum regnicolarum praediclorum fo-
rentobltgata, ille,velilla,nemine recipiant.nifi prius faca debira olutione,eti
anifi ille,cui peius impignoratafuerant,a)terqi eanominepignorisobligafict.
Concedimus quoquequodomnes donatione* eis haenusfa&x maiori f-
ciHonoftrodenouofiendoconfrmenturptoeifdepit ........ . . -.
* Ddd iiij
 44 SIGISMVNDI REGIS
Cxtcr m fi contigerit in pofterum per regncolas in regno aliquam congr-
gacionemgeneralem celebraran eadmq, ratione prxmifforum,nos vol aliquis
ex regnicolis noftris aliquem ex prxdi&is Baronibus,nobilibus>militibus,clicn-
tibus,veladipfos fpecbncibus,fimiliterconiunftim,veldiuiGrn,quocunqueex-
quifico ingenio condemnare,auc aggrauare vellemus,vcl nitcrcnturrebus&bo-
^. las vniuerfis facer,t valeamus arque pofinc.
InfuperomnesEpifcopatus,dignitates,& beneficia ecclefiafticaquarlibet.
ItemcaftraRohonchIaurie-.Hrwfow& Padalayn incafu,quoNicolaus,fi.
lius Stephani de Liblio,cY patrem Podalaynnonin honorem,(ed in pcrpctuum
haberi dono fcitur,nec non municiones &pofleiliones viris ccclefiafticis,velfc-fc
cularmus,autnobilibusquouismodoablatas,occupatas,&:receptas,dimmuseis,
quibus exdem abalienatx fueran t, pleno iure remittendas,illis videlicet,pro
quibus vcerque Nicolaus,Waywod Tranffyluanienfesduxerunt obfidcs nobis
dandos.
Dem um omnibus.&fingulis prxlaris,Baronibus,nobilibus,milicibus,clien-
tibus,cxrerisq; cuiufuisftatus&conditionishominibus,& regnis.&partibusfu-
peris nominatis, pro quibus ipfi Way woda: ipfo s obfides eoru ftarevoluerint,
vfqj ad dies triginta die datarumprxfentium in antea memorandos ipfi nobis in
fcriptisnominatimintimaueruntgratiamfacere,& cmodo quo cEterisrcbelli-
busindulgere. Depocioribusautem proceribus,acfociisfequacibus,fauroribus,
& adhxrentibus ipforum xmulorum noftrorum,&:cuiuflibet ipforum.pro qui
bus obides non habuimus:(tatuimus,qudilli,i vfque ad feftum dominiez -
tiuitatis nunc ventura;, coram noftra maieftatein diclo regno noftro Hungaciz
.exiftentes,perfonalitercomparuerint,debeant,cum confilio tarnen Prlatorum,
Baronumqjnoftrorumconfilijnoftrijin forma aIiisconceTa,gratiamobtinereii
yero venire contempferint, eis prxfens gratia nihil fuffragetur. Defamiliaribus
vero quoruracunque xmulorum prxfatorum,necnon dequibufcunqjnobilibus
in prxfatis rcgnis noftris Hungarix, Selauoniar,& inpartibus Tranffyluanicnt
bus,pofleifioncshabentibus,decernimus,qudinprxfensgratiaipri$gcncratitet
computctur,ita tamen,quod infra annircuolutionemproximfuturi,diedau-i0
rumprxfentiuminchoandojCaufafidelitatisftendcndccoramnoftraMaictatc
feprxfentando.litcrasnoftras regales pro fe obtineant fuperinde : qud fi forte
nonnulli ex rebcllibus,& xmulis noftris iuperis defignatis.feu ex fequacibus
corum,aliqua fpolia,incendia,damna,malerlcia,rapinas,ca:des>fcu alias cuiufli*
bet generis offenfiones deinceps commiferint,vel perpetrauerint,feu quicquam
concra Maicftatcm noftramattemptare prxfumpferint,videlicetilii inter partes
Tranm/Iuanicnfes,& Drawancommorantes,poft diesorojilliverodcpambus
Tranffyluanienfibus,poftdies vigintijfiilli qui funt trans Drawam.poft dies quin
dcima die datarum praefentium in antea c5putante,volumusquodpoffint,non
obftantibuscontentisinIiterisnoftris,fccundformaiuris&iuftitizc5demnari.4
. Poftrcm donationes vniuerfas per noftram Maieftatem depofieffionibus,
caftris,oppidis,& diftriibus dictorum Prxlatorum,Baronum, nobiIiura,milit,
clientum , & ad eos pcrtinentium prxferiptorum, quibufuis durantibus pracfenti
guerrajhaclenusfaclas^mul cum omnibus Uteris exindefcriptis vel confeis.ir-
rifantes atqueannullantcsjprioribuspoffcflbribusearundemcenfemuseo iure,
quo antea poflederunt,eastcncrc,acetiamgubernare:fpondcntcs,atque promit-
tentes omniaprxmifla,&fingulaorum,eis,&quibuflibcteorum,&adipros per-
tinentibusjhredibusqjipforum^urc^finccr^neoronidoloj&fraudealiqua-
Ii,bona fidc&inuiolabili mediante firmier obfcruarc,itavidelicet,vtvbialiquis
corum quouis modo refiliendocotra noftram Maieftatem rebellizareniteretur,ffl
atqj velletjtunc nos talem cum Prxlatis & Baronibus noftris,qui tune ipfi de con
filio noftro fuerint,fimul,& coniuntim,non autcmdiuifim,agnitisfuisdcmeri-
tis,prout qualitasexiget.iuxtarcgninoftriantiquam confuetudinem.punireva-
leamus. Datum Budx feria fecunda prxima poft feftum fan&iFrancifcicort-
fefloris, Anno Domini millcGmo quadringenttimo tertio.
 DECRETA. 4j
SIGISMVNDI IMP ERA TO RIS DECRETVM
SVPER DONATIONIBYS POSSESSIONVM
infidelmm, Anno Domini 1404,
Nos Sigifmundus Deigratia,Rcx Hungarix,Dalmatix,Croatie,Marchioc#
randburgenis,&c.facri Romani Imperii vicarius generalis , & rcgni Bohemia:
gubernator,memoriaecmendamus,tenoreprcfentiumignificantes,quibusex-
pedit vniuerfis.quemadmodu nobis alias extra regnu noftr in partibus Bohcmi
pro facri Rom.Imperij honore,& iure noftri patrocinij.pro pole infudand & la
xo borand.q, quid Pra;lati,magnates,proceresq5,&nobilcsregninofl:ri,malofreti
conilio,imorebellionis calcneo duti,& in improbufcnfumdati,ingrati,& im
memores bencficiorunoftrorum celficudine nolra ufcepto i,& crimen \x(x
Maieft.fimiliterconfpirantes:Nosver rege,&dominu Hungarian diaderaate,&
folio ipfius regni noftri,cui iam Deo propitiofer i.annis fliciter regnauim',
impcrauimus,priuare,&:dertitiiere,aliumqj esignotinregem,vtputaLadillau,
I i um Karoli de Duracio eligentes,in diel regnum noftrum introducere fatagc-
bamydemq} affiftentibus nobis domini remedij adiurpres nonnulloru fidelium
Baronum,&: procerum noftroru interuenientefubiidiogubernaculadidi regni
noftri vonureadipifccntibus,plerifq; ex di&isinfidelib9 noftris iiixtademcritor
io fuor exgete dignacorreaionislineaferri,aliasq}ca(lris,tenutis,ditricibus,Co
mitatibuSjOppidiSjpoiTeffionibuSj&cunitorubonorumuneribuSjtanqu per no
ta infldelitatis huiufmodirebelli admanusnoftras regias deuolutas,& redadas,
de diistymanibiis noftris regiis,n5nullispraEdictis fidelibus Baronibus,proceri-
bus&nobilib.noftris,partemnoftranimoconftanti & fidelitate firma tenente,
fauente,&magnificante,iuxtalaudabiliferuitiorumipforimerita,vigorecerta-
rum literar noftraru exinde conferaru,iure perennali dedifle,donafle,ctuliirc
&cMribuiTcperhbemur&:recordamur.Itaque nunc nonnulli forent regncola:
noftri,quorum,vt prxmiuitur,pofleflones,& poleflionaria per Maieft.noftram
modo prxmiTo,pranatis noftris fidelibus donata, & diftributaexiftunt,quihis
3o tribus modis infr feriptis lamentabilibus querelis noftram infeftant Maielatem.
Prim qualiter nonnulli cTent ex ipfis,quor licet iura poleflionaria propter
notamnfidelitatisipfor diclis noftris fidelibus in cum contulerimus: tarnen tan
dem moti regia pictate,quadelinqutibusvcniam folemus impartid, ipfs capiti-
bus,poTeIonibus,ac rebus & bonis ipforum vniuerfis gratia feciflmus fpecial.
Secundo autquibufdamexipfisjlicetiurapofleflionariaipforumpereandem
notam nfidelitatis aliis infidelibus noftris donaucrimus:tamipi iuxta gratia per
nos,acDn.Ioan.ArchiepifcopumStrigonienfem,necnonvtrofq}Nicolaum,alis
WaywodasnoftrosTraflyluanienfcs,felia'terfaa,initam&motam,quibufuis
malorumgeneribus.necn acribus potentionariiSjSiiniuriiscuipiam inferendis,
40 fuperfediil'cnt,prorfus&:ceTaflcnt,necvnquampoftpra:diclgratiam nobis, aut
' -.'- cuipiamrcgnicolarumnoftrorum,adhxrendo noftris rebellibus& xmulis,ah-
quaminiuriam,damna,nocumenta,iniolcntiasq},&opprobriaintuliflent.
Tertio aut eflenttales,quorumfimiliteriurapoiTeifionariapropra!miflanota
infidelitatis aliis noftris fidelibus certarunoftrarumliterarum donarionaliu vigo-
ribusc5tuIiflcmus,quo nunqua,& maxime in his elapfis proximis difturbiorum
temporibus,aliqunoxijcriminisinfidelitatis,autaliuscuiuuisc6tagionsnotin
fe c5tincntem,contra noftram Maieftatem,& facrum noftrum diadema,aut alios
quofcunqj infideles noftros palm,veloccult perpetraflent, &commififlent,pa-
rirerqiipfihuiufmodipoffeiIonibus,&iuribuspoirefllonanisnoncflentdigni>&:
5 meritpriuandi, & deftituendi/uppliciummodoculminivocibusgemebundis,
& ipils circa prxmifla de remedio dignaremur prouiderc opportuno.
Nositaqiquiexiufceptiregiminisoificio,caufasquorumlibctoppreirorum S
querulantiomninometiridebemus,iuftitiarequirte,auditis,&fanintelIetis
npofitionibus prjcmiflis,vn eu fidelibus Prxlatis.Baronibus.&jpceribus noftris
maturo exinde prhabito &digefto cfliOjcircaprmifios articulos,obie&iones,
4 SIGISMVNDI REGIS
& querelas permouere querulantes modo fuperius fpecificato, cora nobis,ac ipfis
Prlatis,& Baronibus noftris proponeos &declaratos,vn cum eifdem fanximus,
decreuimus,& inftituimus.fupcr hisc (latum fecimus, vt hiomnes,& Gngulire-
gncolx noftri, quo,vti fuperius expreTatume(l,iura poflcfionariaaliisfidclibus
noftris prxcexcu przmiflae nota; infidelitatis contuliiTedinofcimur,hos noltros
fidles, apud quos di&aiurapoflefionariacxiftunt,indomibuseorum propriis,
aut alias vbi reperiri potuerint,mediantibus hominibus noftris regiis, & teftimo-
niis aliquorum credibilium capitulorum vel conuentuum contra feipfos perfo-
naliter,velper Procuratorem noftrx Maieftatis perfonaliter,vbi tunc(Deo du
ce) vn cum eifdem Prxlatis, Baronibus & proceribus noftris fuerimus conftituti, ro
euocent in pra:fentiam,merum,plenum,&condignum judicium, finemq^decifi-
uum recepturi caufain prmifla. Aducnicte aut ipfo termiuo,ipfis partibus coram
nobis pro habendo in eorum caufamoderatiuoiudicio,fi& inquinan t ipfse par
tes v nanimi & ccordi volntate feipfos in eorum caufa,attefta tionc feu teftimo-
nio aliquorum fide dignorum proborum nobilium virorum,qui fidles fuerint
principio,&funt,noftrMaieftatifpontefubmiferint,&compromiferint:xtunc
idem ipfacpromiffio ipfis partibus per nos,ac ipfos Barones noftrosadmirtatur
& confentiatur,irrter ipfasqs partes iuxta formam huiu fmodi cprom ifonis , aut
atteftationis, iudicium & iuftitiam exhibeant indilat, prout conueniens fu enr,&
iurividebiturcxpedireJncafuver,quo partes prxta&x in huiufmodi teftielc- 20
ionedifeordes fuerint,tunc nos Prlatos,Barones,aut carteros nobilesilliusCo-
mitatus, in quo ipfx pofleiTiones denotata: & collatx exiftunt,q nobis fidles fue
re, vel fi in ipfo Comitatu tot & tan ti nobis fidles in numero protunen fuifienr,
quorum tcftimoniumfuper his fufficiens eflet,&: acceptdum, tunc alios noftros
fidles alterius Comitatus,ipfis pofleffionibus collatis propinquiores,de fidelita-
re vel infidclitatepartis.quxinculpatur, per certas literas noftras requirere,&ab
ipfis exindemeram certitudinem recipere&experiri teneamur,vt recepta rei ve-
ritate,inter ipfas partes finem facer valeamusindilatam.
Ad conclufionem autem horum articulorum, Primo quicunqoe regnicola-
rumnoftrorum,quorumiurapoffeifionariamodoantclato,cuipiamfideliumno- ,a
ftrorum funt collata,feannotantium gratiam per nos ipfis domino Archiepifcopo
C Way wodxfaram,pereuidensdocumrum,aut alia credibiliateftimonia.ve-
raciter obferuafle comprobare poterunt, tales rurfus in plenum dominium vni-
uerforum i urium ipforum pofleffionario rum debent efife in continenti rediten-
di. lilis vero noftris fidelibus,apud quos ipfa iura poTefionaria extiterint,loco eo-
rundem alias polefiones aliquorum infideliumnoftrorumnetoriorum nobis
impetrauerint,& feipfos ipfi infideles ab ipfanotainfidclitatis expurgare non va-
luerint.allegantibus folm ub ipfis capitibus poflefionibus,& bonis eorum, poil
ipfam donationem noftram,per noftram Maieftatem gratiam fore facbm,in ple
no dominio ipfarumpofleffionum ipfis donatarum inacuumdebeantremanere, .
nec vnquam ipfas polefiones ab eifdem noftris fidelibus modo qualicunqj abfqj
bona eorum annuentia & volntate auferre valeamus,nec ipfis infidelibus no
ftris ip fa gratia noftra quoad rehabitationem ipfarum poflefionum eorum polit
in aliquo fufFragari, quoniam volumus huiufmodi donationem noftram femper
& v bique in fui roboris firmitate inuiolabiliter permanere.
Item.quicunquefidelium noftras aliquas pofefiones infidelium noftro-
rum culmine noftro modo qualicunqueobtinuerit, vel impctrauerit,feipfumq;
in dominium huiufmodi polefionum,pernosfibidonatarum,tepiditate,aut a-
liquali inertia dutus,infra tempus legitimum,vtputainfraannireuolutionem,
per noftrum.aut capituli,vel conuentus homines,prout moris eft,ftatim non fa-
ceret.tales vigores liccrarum fuarum donationalium perdiderit.ipfq; poTeliio-
nes rurfus ad manus noftras regias funt dcuoluendx eo fa&o.aut hisregnicolis
noftris,quorum capitibus S polefionibus gratiam fccilemus,ineocafudebeac
eile vtique reftituendum.
Ulorum autem infidelium poTefiones,quorum folm capitibus, Se non pof-
feffioni-
 DECRETA* '47
fefllonibus gratiam feciiTc perhibcraur,nobis retincmus,aut G cuicunqjipias ma-
lucrimusdonare^id in noftra confiat,&conftarcpoterit volntate.Qui vero mo
do & conuetudine obferuatis , fe vigore donationis noftrz regia: in domir, ium
polletonum ubi datarum.infra cempus legitimum,perno(rruro ccapituli aut
conuencus homines introduci,ac per ipfos homines faffionem debitam, coram
diclo capitulo,aut con ucntuf prou t moris eft) fieri procurarunt , occurrentibusq;
interim, &: imminencibus aliquibus fibi impediment's autobftaculiseorundem
capituli, vel conuentus ,ipfumcapitulum vel conuentus ipfas literas itatutorum
ob contradictor um nihiiationcm,aut al i am poten tionara m rehilen ciam, aut fa
lo uorem,fcuformidinemdictorumnotroruminfidelium,vclfratrum e o rundem,
aut aliis caufis expreffis extradare,&emanari facer recufaflent: tune ex eo non
debent perder vigorem literarum fuarum docarionalium.dummodode ca re
je jici m doceant.de Su fuper his perhibeant tebmonium veritatis.
Propterea,quicunque fidelium noftrorum in dominium poflcfionum ob
notam infidelitatis alicuius per nos fibi donatarum,infra annrreuolutionem,aut
hucufque.aut ob metum Se potentiamfuiaduerfarij.vel de noftra commiffione,
eu mandato,aut prorogatione fe ftatui facer nequiuifet, Sc in dominium ea-
rundem legitime introire;&idritc,&lcgitim,cum fufficientiteftimonio poflet
comprobare:fimirervoluinus,vtcxeononperdat vires Ifterarum fuarum do-
10 naonalium.
Volumusetiam.quod przfents feripti noftri patrocinio ftabilimus,vt hi o-
mnes,-& finguli noftri fideles,qui de pofleflionibus eorumpernoftramMaiefta-
tera eis prztexcualiquarumintidelitatumdonaris,vigoregratiz noftrz per nos fi-
biipfisinfidelibusfacrz,aut per ipfos infidelcs,aur alios quofeunquepotentiona-
liter exclui eilent, vel qui, vt przmifimus, ob metum di&orumaduerfariorum
corum.hucuique dictas poflefliones intrarc nequiuiiient : rurfus in plenum do
minium earundem per Comits parochiales ilIorumcomitatuum,inquibusipfae
poflefliones exiftun t.modis omnibus reftituantur,& introducantur. Volumus
cciam,vt numerus eorundem fidelium noftrorum augeatur,& via reel udacurde-
3 linquentium. Sanximus,vt quicunque regnicolarum noftrorum quibufuisno-
ftris intdelibuSjfci^tOjaucfubidiocxpcnfarmquelargitionefubueniTc^ut ipfis
hofpitalitatem przbuuTc, probare potuerunt : Hi omnes lmiliter perdant iura
ipforum pofleflonariorum vniuerfa. Datum Buda: feria tertia prxima poft
dominicain Inuocauit, Anno Domini millefimoquadringencelmo quarto.

DECRTVM SIGISMVNDI, POSO-

N11 EDITVM ANNO
40 '455-

Sigismvndvs diuina fauente dementia, Romanorum Imperator,fem-

perAuguftus,acHungarix)Bohemiz,Dalmatiz,Croatia,Rami.r,Seruiz,Galli-
c,x,Ledomeriz,Comaniz,Bulgariz^Rex,&c.VniuerJsClinhrjdcIibus,prx-
ientibus pari ter S fut u ris prfen tium notitiam habi turis,al u ce in omnium Salua-
tore.Inter cunda quz pro fubiecroriialute cferuanda noftrz meditationis per-
penditacum,adeaprfcrtim cordis noftri curas innata nobis inclinar one natu
ra olemusdiuertere,quibushumanccemeritacisaudaciaefrenatanonnunc| vin
cha pottiareprimatur,& iuris integritas abutentipuaricatione deprauata,nunc
_0 apertore prior conuetudinum declaratione,nunc nouarum vtili conftitutioni
legum participantes prouidentia reformetur. Proindead vniuerforum,tam prz-
fentium futurorum noticiam volumus peruenire,q, cm nos pro imperialis fa-
ftigijhonorefinalitcradipifcdojpoftelectionnoftraminRegem Romanorum
act,& prim coronz regi Aquisgrani fufception,nouifimc facri Rom .Impe-
rij princibuselecbrib.no bis on~ulentibus,in panes Lombardizdeic^enduro,
4$ SIGISMVNDI REGIS
inciuitatcMediolani fan dam coronam rcgiam Rom. Im p. recepiflemus,& de-
mum in vibem Rauennam profecli fuifl~emus,infulasquenoitrasimperialcs,dc
manibusfandiTimidomininoftn,dominiEugenijPapcquarti,cum debita folen
ni tte fufcepiflemus,& deinde nonullis parti bus Italix Germaniz perluftratis,
rcbusqj tarn fan&x RomanxEcclefix, quam noftris Imperialibus nobis interim
occurrentibuSjVotiue difpontis exonerati ,tum in peculiare regnum noftru Hun-
garicum medio tempore prxfentia noftraregali viduatum.iniuriis damnifica*
tionibus potentialibus in fuo ftatu,& fine quietis & pacis amni tte difturbatum
regrefi,in hac ciuitace notraPofonienfiprimamrefidcntiamperonalemfeci-
femus,ac vn cum fidclibus noftris,PreJatis videlicet,& aronibus eiudem regni
notri,ad nolram Maieftatem confluentibus.certamconuentionem nobilium
de fingulis ipfius regni Comitatibus cuocari feciTemus-.Tandem ipforum con-
gregationeadunata,dceorundemPrzlarorum,Baronumnoftrorum,necnoa
nobilium regni nolri,totu m corpus eiufd regni cum plena facultare abfencium
repr.xfentantium,vnanimi voto,coni!io,deliberatione& confenfu pro debita,
o rdinata,& forum iufti tic adminift rati one incolis ciufdem regni quali ter omni
bus de extero exhibenda.nccnon quieto tranquillo ftatu eorundemregnico-
laruminfcriptasconftitutioneSjftatuta&legesinperpetuumduraturaSjSinuio
labiliter obferuandas difpofuimus,decreuimus ordinandas,declarandas car-
mandas. 10
De iudicihus ordinr regm,& de eorum iuramento.
Primo quidem,vt omnis fcrupulofa fufpicio,qux contra iudices, mili
cianos ipflus regni noftri,dcfauore,odio,autquoquo modo c5cipipoflet,decor-
dibus quorumlibctpenitusremoueatur,8<: tolIatur,ftatuimus,vtfemper fucceffi-
mstemporibusomnesfinguliiudices,&iuftiriarij,dicttregninoftri,tameccIe
iaftici, quam feculares,qui videlicet inPalatinum,vcliudiccmcurix,magirrum
Tauernicorumregalium,cancellarium,autvicecancellariumregalem,inproro-
notarium feu vicegerentem iudicum prtatorum,ac etiam aTeToris in iadicio,
in Waywodam partium TranflyIuanienfium,Comitem Siculorum,Banumrc- 0
gnorum Dalmatix & Croatix, Banum Sclauonix, Banum Mochonienem,ac in
Comits quorumlibetComitatuum,& iudiecs nobilium ch'gcntur & affumen-
turjcorundemqiiniudicatuvicegcrtesjfubtitutij&aleroresjtemporcreceptio-
niseorundem,ad huiufmodi honores & officia adminiftrationis iudicij& iufti-
tix.inroanibus noftris regiiSjVeldeputatorum nobis,iuramentum prxtare te-
neantu r, per formam verborum infra feriptorum.
Forma iuramenti.
Ego N. iuro per Deum,gloriofam Deigenetriccmvirgin Mariam,per
omnes fan&os electos Dei,qud omnibus}: fngulis.corammecauantibus,
abfque cuiufuis perfonx,diuitis fcilicet 5 pauperis,acceptione,omnibusprece, 40
prxmio,fauore amore,& odio poftpoitis&rcmotisjproutcilicetfccundum
Dcum iufticiam facidum cognouero.iutum & verum,iuftitiam & i udicium
faciam meo pro pode, fie me Deus adiuuet, beata virgo Maria,&hocfignum
viuificx crucis Domini noftri Iefu Chrifti.
De eleclione iudicum nobilium.
Ivdices autem nobilium in quolibet Comitatu eligantur,vtprzn*ciantur
ex nobilibus potentioribus, benepoTefionatsilliusComitatus,comrnuniter
omnibus nobilibus eiufdem Comitatus concorditervii,& mrito accep tan di.
Depana recufantium ajfumere hoc offcium,& cjuodinfra cjuinquen-
nium nonpoit iudex nobilium iterum ad hoc officium
afjumendum coartan.
E T jpfi elc&i teneantur non refutare,fed fufeipere officium iudicatus,fub
poena viginti quinqu Marcarum,pcripfamcoramunitatcm,fifecusfecerint,ir-
remiffibiliter exigendarum, exceptis tarnen officiolatus, honores regios.rcgi-
nales,
 DECRETA. J 4)
naIcs,Pr!atorum,Baronum,veIaliorumtencnribus,vclftipendiarationecxerci-
tuationis habcntibus,vcl alus rationabilibus ex caufis in ipfo Comitatu c5tinuam
refidcntiam non facicntibus, & huiufmodi officium ad minus per annum exer-
cendum, habentibus figillum cognofcibile,ad dandum cum figillis aliorum iudi-
cumnobilium,&Comius,velricccomitis,literas fide dignas.Si ver elapfo anno
voluerint, habeantreeufandi facultatem.qudfirefignauerint,autper commu-
pitatcm nobilium comprouincialium remori.feu mutati fuerint,ante annii quin-
tum futurum ad officium aflumendum inuiti non coartentur.
|o ' Dediuifionebyrjagiorum inter Comits & indices nobilium.
De byrfagiisautcmComitumparochialiumadportionemiudfciariamce-
dencibus, Comits parochiales, Se iudices,a:quam inter fe diuifionei$i facer tc-
neantur in duas partes.
De proclamta congregatione generali.
Vbrvm quia frequenti querela regnico!arumnoftrorum,imquadam^al-
pabiliexperientiatefte,noftrapercepitCclfitudo,pern5nullaspoffefionumoc-
cupationes,&potentiarum aduum illationes,cofdemregnicolas,inferiores vi
delicet^ potentioribusmultipliciteropprimi&grauarU^^
&nouistattemptationibusprorcmedioopportunoviamprcluderc:StatuimuS/rtW^r
i0 &ordinamus,quodquandocunque c vbicunque fuerint fada: pofleffionumaut <4**/ftt
terrarumoccupationes,potentiarum vadationes,feurerum& bonorum occu- '*""*.
pationes,ablationes,fuccifionesfyluarum,interemptiones,vulnerationes,& vcr -
berationes hominum,domorum&poiTeflonum inuaioncs&depracdariones,
& alij imiles noui adus poten darum maiores; extunclzfi,damnum & iniuriarri
paffi, impetratis Uteris regalibus noftrisquerimonialibus,& prafceptoriis.Comi-
tes parochiales, & iudices nobilium Comitatus illius , in quo fada huiufmodi
patrata extiterunt , accdant, & requirant : qui quidem Comits, & iudices cum
reftimoniocapituli,& cuentus illi Comitatui deferuirefoliti, vicinis& corn*
metaneis,& nobilibus comprouincialibus,fub certispoenis in huiufmodi Uteris
3o noftris regalibus declaratis,in fedem eorum iudiciariam,per mod um proclmate,
congregationis, partibus quoque litem habentibus conuocatis,adfidem eorum
Deo debitam,fidelitatefnq} nobis, & facrac corona; noftrarobfcruandam.taclis
fandorum reliquiis pra:ftitam,fuper huiufmodi nouis occupa ciombus poflefllo-
nariis,&aliisadmuspotetionariis,plenam&indiIatam requirant veritatem: qua
requifita,& inuenta,pofTcffiones occupatas,autoritatc,inhacparteeisattributa,
mediante, reftituant eifdem, quibusfuerant indebiti occupatx.ipfosq; in do
minio earundem protegant,& conferuent; alia vero bona,& vada potentionali-
ter ablata.abfque defedu reddantur,& reftitui facianr. v
Quod habitafufficienti inquifitione&fatisfaione impenfa,fa-
clumpotentiartum ad curiam regiam deciden-
dum tranfmittatur.
Svper fado au tern potential in talibus commife,partes vtrafque.difcuffio-
nem & fententiam finalem rccepturi,adccrtum terminum mediantibus eorum,
& didi capituli, vel conuentus Uteris, feriem totius fadi exprimenti bus, ac pro
pria, &pofleffionum fadum huiufmodi atteftantium nomina continentibus, in
perfonalem prxfentiam noftram regiam,aut palatinalem,feu iudicis curia: noftras
tranfmittant: vbi abfqs vlterioris term ini,& li tigionarij procerus bfc ruatione,&:
c5tinuatione,eti partis non venientisabfentianon obftante, nos,vel iudex alius,
5 ad quern caufa tranfmifTa fuerit,iuramentum capitis deccrne:tandem finalem
fententiam proferemus,& proferre tenebitur. Partes tameh litigantes,quando-
cunque voluerint, abique requifitione iudicis, & onere folutionis byrfagiorum, ccerj^ti
liberam concordandi habeant facuIcatem,quemadmodum antique &laudabilis mZtie'm*
regni noftri confuetudo,huiufmodi concordiaminquibufcunque fadis poten- im*.
tialibus&alis libere facicndamdidat&conentit.
Eec
 |o SIGISMVNDI RHGIS
e Barombus3Mdicibns& aliis officialibus3ac Comitibus pdrochialibus,
alios indebite opprimentibm^uod eademproclamta congte-
gatiogeneralis contra eos celebretur.
Ne autem Barones,iudices,& alij.honores regios & officiolatus Regia
Maicftace tencntcs , feu Comices parochiales honori & iudicatui ip orum fubic-
tos,quibusctiamipiabaliisiutitiam miniftrt,per feipfos quamuis cupidicatc,
Vel propria volntate alleii,aliqua occafione indebit grauent, opprimant, feu
damnificent,autpereorum vicegerentes talia fieri perraittant:ftatuimus,vtatali-
bus la:fi,damnificati,&iniuriati,impetratis Uteris noftris, ipforum querela conti-
nentibus,prceptoriisq;,modo prtao coram rudicib.nobiIiu,ac teftimonio ca
pitulad conuentus eiufdem Comitatus,per modum fimilis proclamat congre-
gationis,veritat inquir facer, & fu damna vel grauamina coprobarc valct,&
peripfosiudices,vna cum nobilibus prouincialib.Comitatuseiufdem,iudiciura
& iuftitiacx parte huiufmodi officialium impendatur,aut noftr Maieftati,fcu iu-
dicibus,&:iufticariis curia: noftrae prsenout^modo prarferipto per literas ipfo-
rum hidicum nobilium,fcu capituli &:conucntus,feriem totius fa&i continentes,
caufadifeutiendi adeertum tcrminumtranfportecur, vbi huiufmodi caufamodo
przmio fine dilatione terminetur. Si vero iid Barones,fcu officiales rcgales,aut
Comits debitum moderamen fui offici; in tantum exceflerint,vt ex parte totius
communitatiSjOficiolatui fuo fubiecbc, generalis vociferado querulofa contra
^ttfi,it+ nos emerferit extunc nosadfidelem&tliteratoriamaflertioncroiudicumno-
tmfim. bilium,& capituli, aut conuentus prouincialis,perfonaliter,vel per idoneum ho-
minem ad hocfpecialiter deputando,volumus & tcnebimur ex parte talium coa-
dignam iuftitiam miniftrare.
f)e officialibusdominorum^uicumpotentiisdominorumfitommahos damnu
ficant,(jitoddominieorum defuis bonisfatisfaciantf tandem de bo-
nisfiorumfamiliarium^tiamperdetentionesperfina-
rum,pro Je fatis recipiant. p
Statvimvs itaq? ad reprimendum potentionariorum atuum effreaatum
abufum,prfcnteordinationefancicntes,qu6dfiquicaftellanoru,autcxtcrorum
officialiumnoftrorum^utreginalium^ecnonpralatorum^aronum&nobiliu,
acregnicolarum noftroru,decaftris,&officiolatibus,&cum pottntiis dominonl
fuorujquibuseiufmodicaftra^oiTeffiones^offieiolatusprohonorcobtinent,
aliquos ahis potcntiarios,damnificationes,iniurias, c quaecunqj mala perpetra-
ucrint & eommifcrint,talium domini,quieifdem huiufmodi caftra,officiolacus,
& honores contulerintjfuper omnibus damnis & nocumentis per (e,&defuis bo-
nisjplenam fatisfaionemcxhiberefintobligati.&teneanmreffeiu feipfos in
huiufmodiatibus pottiariis per fuos caftellanos feu officiales pcrpetratis,infcios 49
&innocentes,& immunes fore,debito iuramento purgandirSuum aut damnum
inhuiufmodi fatisfa<ionepre.ta<aperccptum,* volucrintfuisfamiliaribus ca-
ftellanis,feu officialibus,qui ipfi fatisfa<ionicaufamdcderuntJperablationes re-
rum, & bonorum ipforum,ac poiTcffionumoccupationes,feu rebus,& bonis,ac
ppfleffionibus minus fufficientibus per perfonarum eorum detentioncm,&in
captiuitatemredationero,&:conferuationem,vfq5adrecuperation6damnorum
fuorum pradior fiendam, non abitante libera: nobilitatis condi done,vel altc-
riuscuiulibetdignitatispriuilegioJliberamhabeantfacultatem,quantitattamen
fui damni in folutione huiufmodi percepti no cxcedendo.Vt autem officiales i
Comits noftri practaai,nobiles, & ncolas regni noftri fub fuo onere & iudicaru
conft tutos, in debitis byrzagiis.exacbonib.grauandi occafione non habeanr,an-
tiquaminhacpartcconfuetudineregniimitandodeclarcmus:Quodnullusiudi-
cum feculariu iudicia feu byrzagiaextorquere poffit.nifi tempore congregado- f
nis palatinalis,vel alterius per RegiamMaichadcongregariones generales celc-
brandasdeputati,infingulisComitatibuscclebrandis,fecundumcfuetudincm
aban-
 DECRETA. yi
ab antique obferuaram,cxceptis cafibus infr fcriptis,quibus etiam extra tempus
did arum congreg uionum gener alium byragia exig debite poffint.
DE CASIBVS IN QJ/IBVS BYRSAGIA EX-
torqueripoflunt,noocxpedatacongregatione generali.
Primus cafuspropter violatam retentionem, & damnicationem
lobagionumponpetitam licentiam.
Primo, videlicet, propter violatam reten tionem,aut damnification Io-
bagionum.petita liccnu'a,iuito terragiodcpolto,alisque debitisfuis pcrfolutis,
ad alterius pofieifionem fc transferre volentium : quo cafu Comes parochialis
cum fuisiudicibus nobilium,abfque quibus nullum in talibusproceflumfacerc
debet, ab his,qui in hoc cafu culpabiles legitime inuenti fuerint, Judicium, feu
byrfagium trium marcarum toticns,quotiens&quandocunq3Culpabilesinuen-
ti fueriur, fine expcdatione,extorquere poteft, Iobagionem detentum.feuda-
in ni fic.it um cum omnibus bonis uais,damnis etiam recuperatisdibcrcabireper-
mitti faciendum.
Secundas cafuspropter indehitam ahduclionem lobagionum
ante dies quindeeim petita licentia.
20 I T E M,fi quis Iobagionem alterius,non pctita,nec obtenta licen tia, vel peti
ta, fed non cbtcnta,ante dies quindeeim huiufmodi petita: licentiaepotentialiter
abduxerit, talis pro abdudionc violenta Iobagionis buiuimodi byrfagia trium
Marcarum foluar,&: eundem Iobagionem cumaliistribusmarcis byriagialibus
perComitemparochialemcumiudicenob.reibtucrecompellatur. Si vero Io-
bagio aliquis non obtenta licentia, fed furtiu ad poflcflioncm alterius receierir,
& idem ad cuius pollciioncm accefleri t requifi tus reddere rccufaucrincx tunc ad
reftitutionem Iobagionis furtiui Comes parochialis talem cum byriagio trium
marcarum com pellercdebcatac tenca tur.
Tertins cafus propter 'violationem fedis indiciara.
5 Item violator fedis iudiciariac by riagium xxv.marcarum foluat.
Quartuspropter dimiionem malefaflorum de captiuitate.
I , quicunque furem,vel latroncm,aut aliquem publicum malefdo-
rem cap tiuauerir,& eundem de captiuitate fuavolun tarie per mieritabirc,foluc-
re debet Comiti parochialihomagium malefadoris prarnotati.
Qmntus cafuspropter nonfoluiionem lucri Camera.
Item,.i quocunque lucrum Cameras debito tempore folu turn non fuerit,
Comes parochialis cum iudice nobilium,dequaIibct villa non perfoluente poil
emanationem litcrarum byrfagialium per Iud.nobil.contra tales dari folitarum,
i0 exigercdebeatipfum lucrum Camera: cum byrfagio trium Marcarum.
Sextus caftts propter nonjolutionem decimarum debito tempore.
Consimiliter qui certa fcientia meminimus noftrorum praedeceflb-
rum literis.pernotramMaietatem frequentius literatori,&laudabiliconiuc-
tudineregninoftri,percipifolitumeirc,&vfitatum fore decimas Ecclefiarum de
fingulis villis decimas perfoluere: port iruerdidum ecclefiafticum certo cofueto
tempore obferuaricommiiTum4recufantibus per Comits parochiales,aut vices
fuas gerentes exigere debere,cum fingulis tributis maieftatis. Ideo prxfentib.or-
dinationibus, &ltatuti vigore eandem conluctudincm ratamhabcnd, innouan-
dam,&imitandamcommittentcs,qud port interdidumecclefiafticu,in fingulis
yo dioecefibus,5 Iocis epifcopalibushucufqjfolitis.impofitum de fingulis villisjqu
per vnius menus fpacium huiufmodi interdidum ecclefiafticum animo indurato
tolerarint,eafd decimas foluere recufarint.feu non curauerint,mox elapfo ipfius
menfis fpacio, Comits, vel vicecomitesparochiales, per decimationesrequifiti,
dcimas eafdem cum fingulis tribus marcis byrfagialib. pro feindilat exigentes,
eis quibus foluidebent,abfque dilationc Sc defedu perfolui facer teneantur.
Eee ij
 j SIGISMVNDI REGIS
SePtimm cafapropter non attefiationem ilium tempore
proclmala congregations.
Item quandocunque nobiles alicuius Comitatus vigore Iiterarum rcgali-
um per modum proclamt congregationis, Tub poena crium Marcarum.in eif-
dem Uteris rcgalibus exprefla,conuocati fuerintjquicunquein illara congrega-
tionem non venerint, nifi xgritudine, fenio, viduuatc, orpbanitace)paupertacis
impotentia abfentia remota,vel eorumarduis negociisrationabi liter feexcufare
poterint:Comes parochialis,& iudex no bilium,predicbs tres Marcas in dichs li<
tcrisnoftrisexpreffasindilatcexigere poffint. n
Oclauus & vltimuscafuspropter cxtoroncm byrfagiorum
in caujis accumulatorum.
Item Palatinus, & iudex curiar, carteri iudices ordinarij1ecclefia(tid&
feculares,vniuerfa iudicia ftatim in eau fis coram eis vertentibus aggrcgata, ftacim
ipfis caufis finitis,&per fententiam finalem conclufis,prim parti aduerfa: de fua
portione fatisfaionem impender teneantur,& ad partem fuam iudiciaiiam
cedentem exigere liberam habcant facultatem.
QualesperJona capitulares & conuentualespro teimonio mittantur.
Item ftatuimus,qud ad faciendas tatutiones,inquificiones,&euocato-
ncs,& alios quofcunqueproceTus,cumhominibus&teftimoniiscapituIaribus&
conuentualib us fieri blitas,quar commuai ter fidedignitates vocantur:de capitu-
lis&conuentibusperbnx ieu homines fimplicesnon mittantur, fed de ipfis ca-
pitulis canonici ad minus,aut perfonx in beneficiis vel officiis cftitutx.De con-
ucntibus vero Monachusconuentualis facerdos deftinctur.
Quod tcfiimonium antequam exmittaturjturamentumpract.
Qv i quidem pro huiufinodi teitimoniis capitularibus & conuentualibus
,jt deputati,priufquam ad faciendas aliquasftatutioncspoiTcffionanas,metarumre-
pim'a. ambulationcsjt reuifioncs poiTcffionarum,& communes inquifitiones tranfmit-
tantur & procdant, iurare tcneantur,vt incifdemfais fideliter&ret proce* p
dant,& veram relationem feu faifionem faciant.
Quod homines regijpofi reuerfionem tempore relations coram ca
pitula vel conuentibus iurare teneantur.
Homines ctiam regij in prxmiis procedtes,tempore reuerfionis corum,
ac faflonis feu relatio nis,coram ipfis capitulis & conuentibus facientes fi mile iu-
ramcntumprxftareteneantur:quicunq}nonfeciiTcrepertusfuerit,talis,tanquam
falfarius & periurus,pnaamiflonisbcneficij fui,fi quodhabuerit,puniatur,&
nfuper fiue beneficiatus.fiue non bencficiatus exiibt, perpetuis carceribus man-
cipctur.Homo veroregiusfi in prxmiffispolTeffionariisftatutionibusmctarum,
reambulationis,& rcuifionis finiftr,vel false proceflerminfa&operiurus poena
capitis, & amiflione omnium bonorum fuorum cnuincatur.
Depoena illorum^ui executionebi commia proceder nouent.
QvicvNc^vE ver nobilis per alium, feu alios quofcunque,mcdiantibus
norths regiis,vel aliisconfuetis litcris,nomenuumcrinentibus pro honore re
gio, coram teftimonio alicuius capituli vel conuentusrcquifitus,huiufmodi pro
cerus aflumere & cxequi recuiaueritrin byrfagio confueto trium Marcarum,pcr
Comitem parochialem indilat exigendarum,conuincatur eo fa to.
Vt vicinorum * commetaneorum nomina in Uteris conjeribantur.
Statvtiones autem poTcIionariarum metar,reambulationes,&re-jo
uifiones aliter fieri no debeant,nifivicinis&commctaneis huiufmodi pofleifio-
num inibi legitime conuocatis, &,vt fraus & dolus in talibus melius euitctur,no-
mina fingulorum vicinorum & commetaneorum tempore prmiflorum procef-
fuum iliac principaliter conucnientium,in Uteris capitularibus &c conuentualibus
fuperinde emanandis/criatim confcriban tur.
De
 DECRETA.
Dereamhulationeliterarum capitulis vel conuentibus&
defalariofidedignitatum.
E T YC materia difeordia: fuper fafto redemptions litcrarumcapitulariuro
el conucntualium.nec non fuper fatisfaioneviarumfeulaborum,tcftimoniis
capitularibus & conuentualibus fien tibus,hatenus xpius fuboriri confueta,de-
creto ceflet,&: fuccidatur : prafenti ordnationc,antiquam tarnen daudabilem
confuetudinem imitantes: *
Primo de redem^tiombus literarum.
Statvimv s,vt in omnibus locis,tam capitularibus,qum conuentualibus,
proqualibetliteraeuocatoriaperfe,videlicetcuocatoria prima,fecunda& tertia
in capitulo aut in conuentu fimiliter cum eorum notario &fcriptore pro redem-
ptione litera; recipitur feu bluantur Gnguli denarij vigin ti quatuor maioris rao-
ncc.Icem,proqualibec litera proclama to ra denarij centum. Item,proqualibet li
tera procurator ta denarij xxini. Item, pro qualibet litera prohibitoria.protefta-
toria,5 alus fimilibus,i patenter emanen tur,denarij xxiin.fi vero claufar,denarij
xii. tem, pro qualibet litera faflionali emanata priuilegialiter,denarij centum;
patenter ver,xxiui.claufe autem.denarij xii. Item, pro paribus antiquarumli-
teraruminconferuatoriisrcquifuarumjCutodi/eurequifitoriper fe denarios
l0 Et proredemptioncliterxrequifitar,finonhabuitmultum de fcriptura,&: paten
ter confea fuerit,denarij xxiui.fi vero labor fcribendifueritmagnus,& litera
priuilegialiter confeda, denarij centum. Item, de fimplicibus tranicriptis,feu
cranflumptis Uteris patenter emanatis,vbi labor feribendimagnus non fueric,de-
n rij xxun.Vbi autem litera fuerit prolixa,aut priuilegialiceremanata,denarij
centum. Item, de litera ftamtoria,inquacontraditiofacafuerit,denanj xxiin.
De Uteris vero fen te n tialibus perpetuis,in quibus tradil io fa la non fueri r,rc-
cipiantur pro redemptione literarum,fecundumqutitatempofleEonis,necnon
feflonis modo fubfcripto,videlicet de feflione vna,duab',aut tribus,vel quatuor,
in toto denarij Vbi aut fueri tvltra quatuor fefiones,vfqj ad decem,quo quali-
IQ betfeflonedenarij xxiin. Vbiverfuerintvltradec,vfqjad viginti,de qualibet
ieflione denarij xn. Vbi ver fucrint vitra viginti,vfqj adc.de qualibet feflione de
narijxn. Si ver fucrint vitra c.vfquequaqjiie qualibet feflione denarij vi . Item,
de Uteris reambuIatoriis,metalibus,in quibus contradicho c euocatio faca non
fueritjdenarij xxuii.In reambulationibus aut metalibus,in quibus fimplex con-
fignatio,vel cum hominib.regiis,dc curia regia tranfmiffis,fimilisconfignatio, vel
finalis metar eredtio.cum iuramento fuper terram in forma iudiciaria,aut parti-
bus c5cordantibusfatafuerit,pro redemptione lirer denarij quingenti.Vbi aut
partibusinhuiufmodireambulationib.&demonftrationib.metalibusdifcordan-
tibus,caufa ad curiam regiamrcdufta fuerit,tunc,p redemptione literarutalium
. denarij cc.Item,de comuni inquiil tione ordine iudiciario cmiiTa,denari j c. Item
dcrcmiiTionepoiTeffionarioccupationis,denarij deem, de occupationibuspof-
elonum hominu in fentetia capituli conuitor,& rerum ablationibus,iudicia-
riacommiifionemediante,fiendis,de rebus ablatis de antiqua cfuetudine capi-
tulumhabebitdecimpartem;proredcmptioneatliterxdenarijc.Item,de efti-
mationibuspoflcifonariis,iudiciariacmiiIonefiendis,denarijc.Item>depoflef>
lonaria diuifionis,defingulispoTeIlonib.diuifis finguli denarij c.Item,deexpe-
ditoria iuramentali,denarij xxuii. Item.de expeditioneiuramentali continente
nominaconiurator,denarijc.Itcm,dcfolutionib.pecunialibus coram capitulis,
vel conuentibuSjVel eorum telimoniis fieri folitis,capitula vel conuentus dcima
.0 &nonam partes exigerenon pofllnunifiquando propter difeordiam partium,in
eorum facritiis feu cferuatoriis huiumodi pecunia: repofitx fuerinnde talibus,
nempcdeiure,decimam&nonam partes reciperepoflint,attamcn partis ration,
quxcauamdederitpecuniamhuiufmodiinconferuatoriisreponendi.
De falariis fidedtgnitatis.
P R s o N i s autem teil imonialibus capitulorum & conuentuum,pro fingulis
E e e ij
 4 SIGISMVNDI kEGS
diebus, quibus in tinere fidedignitatis procefcrint.foluanturxii.deriarij maie-
res.fiu in propriis equis, fiue in equis cauantiuambulent,oducantu nica tarnen,
qud in vicluahbus& expels caufamuim,&:ipfos ad facb ma conduccnti,imi-
liter cum equis.&familiarieorum de domo iter i ndom Temper ducidebeant,
& reduci. Prxterea ex quo in iudicits.in curia noftra regia fieri cfuetis coram iu-
dicibus ordinariiseiufdccurix.ac eoru notariis.upradita: litera;,& redemptio-
nesearumneceflariarumoccurrerunnideoadcollendamcuiuiliberaltercatioois
occafion.qux inrer ipfos notarios &caufantes emcrgi pofct,antiquconfuem-
dinem redemptions litcrarumcarundcm modo fubfcriptoduximusfimiliter de-
larandum:vidclicet,q, in pratfenti curia noitra,notariisipfius curiae iudiciariz de
vna litera prorogatoriacommuniterfoluanturdenarij Xii.De fimplici litera io-
quifitionali,fimiliter denarij xn.Dc fecunda euocatoria,dcnarijxxmi.De terna
euocatoria,dcnarij c. Deproclamatoria,denarij c. De litera iuraroentali tertio
vel ext c alicui adiudicata,dcnarij xxiiu.De eoqui iurabit,xn.velxxv.aut
quinquaginta fe,dcnarij De commuai inquiitione,denarij c.dc litera duella-
ri,denar) cc.DciuramcntaIifupercaput,denarijduccnti.DeinbumentaIiexh-
bitione prima,denarij xxint. De fecundara &tertianainlrumcQtariaexbibi-
tionc.cumgrauamineairumprajfimilitcrdenari) i. De prorogatoria re/pon-
den te cum tribus marcis, denarij xxuii. De litera prorogatoriapatenti.dcnanj
xxnii.De litera fallonali commuai, denarij xxnn. De aliis Uteris gtneralibus, io
videlicet prohibitoria,& fimilibus, denarij xx uii.Deprohibitoriafacieadfa-
k ciem, denarij centum. De litera fententiali fafti poteotialis confcruatorij igilli,
floreni decern per entum denarios; feriptori autem ducenti. De literis autem
ftatutoriis,&rcambulatoriisfimplicibus,denarij xxii n. De Uteris autem adiu-
dicacoriisreobtentionispoeionum,eualiarumrcrum,iuxtaquantitatempof-
fefionis, feu rei reo b tenta;, habita concordia inter caufantem protonotanos,
fiet folutio.
Deredemptione iterarum in Cancettariamaiori.
In Cancellaria autem nolra regia,quoadredemptiones Jicerarumiudici-
riarum^conferuatarum.ferueturantiqua^onfuetudociudemCancellariar. 5H3
militer de donationibus,& confirmado riis,penataquantitate rei donare, velcon-
firmata^critconcordantia cum Cancellaria modo ha&cnusobferuato.Quia ve
ro in omnibus przmiffis redemptionibus literarum, & aliis quibufeunq; olutio-
nibus,&byrfagiorumcXaciionibus,de numero &qutitatedenariorumprotera-
porecurrentium faepenumeromentiofaclachgratia remouendi dubij prarfea-
. t,um ^' declaramus.vt denarij tales intelligantur, quorum lnguli centum v-
num florenum auri valeant,& reprseentcnt. Et fi denarios minores pro aliquo
rem porc curfum habere contigcrit.ad eandem rationem um ampliori&xqui-
ualenti numero fuppleant.
De areflationihus^uod in propriis tenis r officiolatihuseri ^
necjueant fub pnax Marcarum.
Item inaretationibusmercatorum,&aliorumhincindeprorlcifcentium,
quae pro debitis,& aliis cxccfibus.propriisautalienis in poflefiombus,fculocis
communi bus,tam per ecclefiafticos,qum fxcuIarcs,nobi!es & ignobiles lats fre
quenter fieri folent; in quibus etiamhac>enusnonnullaimpedimenta,&damna,
& iniurix,per extraconfuetudinem huiufmodi areftationiscommiflafum&pa-
trata; eandem antiquam regni noftri conuetudinem approbandam , declara-
mus.Qud nullus areftarevolens,in fuispropriis,autfrarrumcondiuifionalium
fuorum p o lelli on i bus, terris.au t officiolatibus, pro quae un que caufa areftatio- jo
nem facer pofit: alioquin pro indebita areta in poena trium Marcarum con*
nincatur , & areftum huiufmodi indebit faclum , cum altero byrfagio trium
Marcarum relaxare, & liberum permitiere per Comirem parochialem compel-
latur. Cum autem in loco communi quifpiam areftationem facer voluerir.iu-
dex ipfius loci commuais eandem areftationem coram fe c,8c non aliter.fieri
patutur,
 DECRETA; #
patiatur, & accepter, fi videlicet, areftans prius fe domino,vel villicopofteiljo-
nis,in qua areftandi refidemiam habuerint, iuftitiam poftulafle, & huiuimodi
iuftui,aut fibi temerari denegatam , aut fi nali ter exhibitam fore,& fatisfacb'o-
nem debitameum impenfa cxtitiiTe, Uteris Comitis,veIvicecomitis parochia-
Iis.auc iudicis nobilium,vcl aliiscreditoribus poteritcomprobarc.Dum auterrt
hxc prxmilTa modo prztao euidenter poterit comprobare,extunc dominus,
vel iudex,aut villicus ipfius loci, feu poiTeflonis communis areftum retincrc,&
inter partes , more in talibus confucto, judicium & iuftitiam facer : Super de*
bitis autem aliis,exceffibus, vel rebus coram eorationabiIitcrobtentis,debita: fa
lo tisfa&ionis complementum de rebus & bonis iudicialitercondemnati,aut re
bus & bonis ipfius minus fufficientibus,per deten tionemperfonalem impender
teneatur.
Depcena iudicis areifauori%antis>& de vi illata arefianinec non de
proteflatione iudicisfuper eofieri debentia.
In cafu etiam,quoipfe iudex arefti,profauore,aut timor cuiufcunque, vel
ex qualibet atia caufa rationcm non habente,areftum coram & legitime facbim
leu fiendum re tincrc,iudicimquc& iuftitiam, & fatisfa&ioms complementum,
modo fuperis dcfcripto,exhibere recufauertt:extunc ipfi areftatori cuius ipfe
aduerfarium libere abire pcrmierit, pro damno, quodper huiufmodi areftum
to rcquirerc,&: mediante iuftitia obtinere poterat,&prototo intercite teneatur,
& exiftatobligatus,nifiarcftandus, vel areftandi tantamporentiam&vimhabu-
erint,propter quam dominusaut iudex loci communis eis reiifterc,& eos retie
re non valcbit, aut aiapotentia iuperuemens,arcftatos contra volntate m iudi
cis arefti violenter abduxerit : quo cafu eueniente,ad fui excu(ationcm,fupcr eo
quantotiespoterit.fuisvicinis &: commetaneis publice proteftetur.
De pms ciuium regalium,& reginaliumjnpropriis terris rega-
libus & reqinahbus areantium.
Volvmvs autem, quod in noftris,ac reginalibus liberis comitatibus,op*
3Q pidis,villis,&poTefionibus,mcdiantibuseorumiudicibus,ofTicialibus,&prx*
dentibusquibucunque,perciues,mercatores,hofpites&incolaseorundempro
fuis debitis,rcbus & acquifitionibus quibufcunque,areftationes huiufmodi mo*
do fubfcriptOj&fubpcenisantediclis per MagiftrumTauernicorum aut alios eo-
rum fuperiores indilat exigendis, fieri nullatenusdebeant nequcpoffint;fedin
locis communibus,& coram iudicecommuni,cm neccflefuerit,fiant areftatio-
nespereofdem,modo fuperis declarato.
.-.,., Defalario iudicis arei.
Ivdex autem communis ateftationes huiufmodi coram eo debite & legi
time fadas decernens, & iudicans, pro fuo labore & honore,fi fuerit iudex per
^ dominum poflcffionisconftitutus,aut dominus ipfemet,xL.denarios;fi vero vil
licus, xii.dcnarios ab homine iudicialitercondemnato,profcexigendi habeat
faculta tem.
De donatiombus iurium cjuaper defectum fiminis quorumcunque deceden-*
tium deuolutafuerint,& de huiujmodipojjeionibus mamfefi non confit;
& de ekelione nobilis communis3cjui pendente liteyea(dem pofjef-
fiones conferuet; & de donatiombus iurium pojjeiona-
riorum,ad R^egem deuoutorum.
fo Porro acquitatem , & iuris obferuantam , quam inter regnicolas no-
ftros vigere peroptamus , noftra Regia Maieftate exordium habere, demon-
ltrarevolcntes,praefcnti decreto ftabilimus, qud in quocunque Comitatu ali-
qua iura per defectum feminis quorumcunque dccedcntiumdeuoluta fuerinr,
& de huiumodi poTefionibus manifeft non conftat , an ad ius regium per*
>tineant,vel aliquos fratres generationales, feu hacredes feeminei fexus concer-
Eee iiij
 y SIGISMVNDI REGIS
nant,fed inter iftaduo,videlicet,ius regium, & ius aliorum, fcilcct generariona-
liumvelfcemineum,dubium inter ucnerit;cxtunc homo cmunis,nobilis,&:ido-
neus.in quolibet Comitatuad id per Comitem parochialem cum iudice nobili,
&aliis nobilibuscomprouincialibus.ad vnum locum congrcgatis,non tarnen ex
Baronibus.nec depotentibus,fed de mediocribus nobilibus eIecbis,huiufmodi
iura deuoluta,&dubiofa,&etiam alia fimilia.G qua contigerit,tamdiu conferuet,
& manu teneat.abfqj damnificatione qualibet:cxcepto Tolo, qud de prouencib'
confuetis huiufmodi polTeffion, donee in manibus fuis manebun t,expen~as mo-
deratascapere&:fatisfacercpoflit,dcquibus tandem rationem reddere valcat,&
tcneatur,quoufq; huiufmodi reuolucio iurium fine harredi bus decedcibusinic-
deiudiciaria curiae noftra: regia: publicata fuerit; publicatione facta, qui-
cunque eafdem pofle(Ioneso iura fibipertincre allcgauerit,intercifisoc"tauisfc-
quentibus,quantocius poterit,rationabiliter iura fu producendo,eafdem ad Ce
pertinere comprobet.Quod fi facer poterit.iudex curi regi eidem itacui man-
det,& faciat cum eFeuu. Si vero inprobationedefecerit.iuri regio relinquatur,
& fi quisvlterius ad eafdem ius habere fperauerit,eas de manibus regs requi-
rat legitime.
De vxoribus &filiabas decedentium in bonis defuncli remanentibus.
Vbi autemvxores,vel filia: huiufmodi hominumabfqj hxredibusmafculi-
nisdecedentium.in ralibuspoflelFmnibus& iurbusremanerint,extuncpoIef- ie
iones eaedem & iura manibus earum oceupari & auferri n debeannpriuquam
deearum iuribus,videlicer,an hereditario & perpetu ad ius fcemineum pertine-
anr,an non, Veritas inquiratur.Quod fi reperrum fuerit eadem iura iurifoemineo
non competerc,extuncdi&is vxoribustalium decedentium, antequam domi
nio didarum pofleffionum excludantur.per Regiam Maicftatem, vel alios, ad
quos repertae fuerint eile deuolutas,de earum dotibus&iuribus plena facisfa&io
impendatur. ,
De quarta pueari, & domopaterna.
,., Filiabvs vero vfquetempusmaritationisearum,domus cum quarta par
te pofleflionum paternarum,pro quarta filiali,fecundumconfuetudinemregei js
notri,fequeftretur,& pofidenda relinquatur.
Defiliabas nubentibus homini impojjeionato.
Postqvam vero maritata;, & traduca: fuerinc, de earum iure quartalitio
\aLimme- pecuniaria
l/"""r
folutionef mediante fatisfaciat. Vbiautemaliquaexipfisfiliabus,ho-
m'm impofleflonato tradita fuerit, didante eadem regni noftri confuetudinc,
imperpetuo iure,& dominio huiufmodi quartxpofTcflionarixfuccederedcbe-
ret &c rcmanercita tamcn,fi ipfa de volntate Se confenfu fratrum feu confangui-
neorum fuorum,in quos poftipfius matrimonium huiufmodi iura feu quartali-
tiareucrtiorediuidcredebentur,homini,vtpraEfertur,impofleffionatonupferit:
alioquin fiue de domo parcntali,fcu de curiis & feruitiis Baronum>vel maiorum 40
nobilium.dictisfuisfratribusjfeuconfanguineis.autparentibusirrcquificisj&no-
Ientibus,feunonconfentientibus,idfecerit,iusfuumquartalitium,noncumpof-
fefionc,fcd cum fatisfaionepccuniaria.requirendi habcbitfacultatem.
De non oceupandis rebus ecclefiafiicis.
Aducientes ftatuimus ftatutis fuperioribus,quod nullus Comes,Banus,
Waywoda,eu alius officialisregius,cuiucunq5denominationis& dignitatis exi-
tat,ecclefiasepifcopaIes,archiepifcopales, abbatiales, prarpofitiIes,&: alias quf-
cunque regio iure patronatus difponendi.earundmque tenutas,pcrtinentias,
decimaSj&poiTefliones intraterminos limites fui honoris feu orHciolatus,abf-
que fpeciali mandatoregiojoccuparejautdceifdemfortionalicervelcotaliterfc i9
ingerere prxfumat.
Defiperflua exaclione tributfirum.
Ve VM quiaeximmoderata&fuperfluaexaidnetributorum.perlongi-
curni temporisabufum,&:maducttcntiam,ac negligentia difpouionis fuperinde
neceflariz
 DECRETA. 7
icceffariar multa damna, grauamina,& incommoda regnicolis noftris,& extra- '
neis hominibus,cum eorum rebus & mercibus in regno noftrohinc inde profi-
eifeentibus, per tributarios, tum noftros regales,& reginalcs, qum aliorum, pro
pria cupiditaie , nullo ad Dei timorem & sequitatem habito refpcu , allcos*
illatafore hatenus,feruentiorique auiditate dietenus irrogan, experienri te-
te,noftracognouitCellltudo:Idcopra:fentifancionedeCernimus,qud in fin*
gulis Comitatibus regni noftri, tempore celebrationis gencralium congregado*
num palatinalium per palatinos, pro tempore confti tutos, vel alios ex regia de*
putatione celebrandarum, inquirant iuratis aflefToribus huiufmodi congrega-
J0 tionum, numerum & loca noftrorum tributorum, in ipfo Comitatucxigi foli-
torum , & dominis , feu poflefloribus eorundem tributorum petantur exhi^
beri litera; primaria: inftitutionis tributorum eorundem i in quibus il inuenta
fuerit quantitas foluendi tributi, de fingulis rebus iolui confuetis, talis folutio
moderctur,& reducatur ad rationem praefentis monetr, taliier ne protributa-
riis,feu tributa habentibus, eorum iufti prouentus non deerefcant,nececontra-
rio folutionis modus in onus tributa foluere deben ti u m fupercre fea t*
De moderationefolutionis tributorum}& rviarumfaljarur}ji
Vbicvnqve autem huiufmodi literas primarias inftitutionis tributorum
rcpcriri,& exhiberi non poterunt; aut repertz for(ltan,& non exhibits, quan
go titatem foluendi tributi non expreflcrint : tunc praediftis iuratis aflciloribus
dirx- congregationis Gmiliter inquiratur , & reiciatur quantitas folutionis tri
butorum , in quibufuis tnbutis ipfius Comitatus de fingulis rebus tributaries
folitis tempore antiquiori ,quod humana memoria comprehendcre poteft.fi-
eri confuctae,& retrahaturadantiquam confuctudinem,compenfata qualitate,
quantum iuftius fieri poterir, pecunia; tunc currentis,femper abfquedamno&
detrimento tributa exigere& foluere dcbentium,a?quitate videlicet vtriufq; par
tis femper falua. Similiter inquiratur,difcutiatur,&moderetur,quomodo,&vbi
flunt faifa: vix,& indirecte quorumlibettributorum,& quantum long Vel pro*
pc huiufmodi vias faifas finguli tributarij obfiden tes,& itinerantes in eifdem pro-
30 hibernes,vel impedientes,iuftam &c confuetudinariam habucrin t& habere de-
beant facultatem.
Quod 'bU non adinueniantur*
Vas autem nouas in locis,quibus viae ab olim nunquam haber eonfe-
uerunt , nemo pro communi & vniucrfali tranfitu itinerantium , in decrimen-
tum ac damnum tributorum vicinorum, in faciebus fuarum terrarum adinue-
nire praefumat.
De exquirendisfaljis viis\
Alioq^vin de huiufmodi viisnouiter adinuentis, cum pra:diclis congre
gations bus generalibus.iuxtaaBrmauonemiuratoru m afleflori huiufmodi con-
t gregationum decernatut.an pro falfsviisdcputanda:lnt,vel aliter reftringenda
&moderanda;.Habentesinfuper& exigentes tributa,rationepontis,vclnauium,
pontes huiufmodi aut nauesfub debita reformatione femper ftudeant cofcruarc,
taliterqjviatores,& tributa folucntes,abfqi impedimento per pontes &naues eo
rum tranfitum liberum, & non impeditum, facer poffint; id vero facer negli
gentes, pnis, & grauaminibus opportunis.ad debitam rcformationem&con-
feruationemfuorum pontium & nauiumin dials congregationibus promulga*
ns per Comits eorum parochiales aftringantur, toticns, quotiens eorum negli*
gentia exigente fueritopportunum.
De non acceptandis infidelibus,^ aliisfacinorojls ad caflra dom'Morum,
Prater officiatesfinitimos,cuifolumfure$yldtrones,& ma
lefaores recipere point.
Postrem o,antiqua regni n oftri confuetudin prfenti edio confirmand,
Prxlator,Baronu,& nobilifi regni approbate cuentu,ftabilimus,& ordinamus:
c,nullusPra:latoru,Baronu,nobihum&:regnicolarnoftror,cuiufcunq}ftatusf
j8 SIGISMVNDI REGIS
conditionis,& dignitatis exiftant,quofcunq5 infideles manifeftosnoftros,& co
ron noftr regni noftri,publicos fures,& latrones,& maIefa&ores,prxfcrtim
in congregationib. generalibus profcriptos,in fuis caftris,domibus,bonis,& pof-
feifionibusretinere,hofpitare,&: coferuare,aut eis auxilium,hofpitalitatem,& fa-
uorem impender pr/umant,fubpnaconfimilisinfidelitatis,&furum,&Utt^
num hofpiralitatis:exccpto,qud fures,& latrones,& alios malefactores in con-
gregationibusgeneraIibuspro{criptos,demptisinfidclibus,Barones,&:Caftellaiii
noftri,in cofinibus regni caftra,& fortalitia,ac officiolatus, & honores pro defco-
fioneconfiniorumtenentes,vfquetempusacquirendxgratixpoteruntinhuiuf-
modicaftris&fortalitiismetalibusreceptare,&:retinere.In cuius rei mcmoriam, ii
firmitatemqj perpetuam , prxfentes conceflmus literas priuilegiales.pendcntis
autentici figilli noui duplicis,quo pro nunc vc Rex Hungarias v timur,muniminc
roboratas.DatumpermanusvenerabilisdominiMacthiarde Gathalotz,Prpo-
tiEcclefizQuinquecclefienis.aulanoftraefummiCanccllarij.fidelis noftridilc-
&i,anno Domini millefimoquadringtcfimo tricefimo quinto,o&auo idus Mar-
tij,regnorum noftrorum anno, Hungarici quadragefimo odauo.Romanor vi-
gefimoquintOjBohemiat quindcimo, Imperij vero fecundo. Vencrabilibus in
Chriftopatribus,dominis Gregorio Strigonienfi.Ioan.Colocicnfi&Bachienfi
Canonice vnitatum.Doy mo Spalatenfi,ladrenfifede vacante, Petro de Rozgoa
Agricnfi,Varadienfefedevacante,GeorgioLopesTranflyluanienG,Zagrabienfe
fedevacte.HcnricoQuinquecclcficnfijSimonede di&a RozgonVefprimienfi,
ClemcnteIaurienfi,Vacien/efcdevacante,GeorgioNitrienfi,Chanadienfefede
vacante,IacoboSirmienfe,Iofeph BoznenfiJoan.Thininienfi, Vito Corboncn-
j,Ioannc deDomniis Scgnicnfium Ecclefiarum Epifcopis,ccclefias Dei fliciter
gubernantibus,fubinuicemmonentibusScordonienfc,Tragurienfe,Makorien-
fe,&Farcenfefedibusvacantibus.ItemMagnificisMatthacodePalocz>przdicb
regni noftri Hungarici Palatino,fpetabiIi&: magnifico Hermanno Cilia: & Sa-
gorix Comit, focero noftro chariiimo.totius regni noftri Sclauonia: Bano,Co-
miteStephanodcBathoriudice curiae noftr,Ladiflao de ChaakWaywoda no-
ftroTranflyluanienfi,Ioanne&:StephanoWeglea:,Segnia:,& Modrufiac Com je
tibus, rcgnorum noftrorum Dalmatian, & Croatia: prxditorum,Defew,&La-
diflao de Gara Machonieni,Nicolao de Radnijch crucifero ordinis Pruthenor,
Sewerie:Banis,Ioanne de fatpedi&aRozgonTauernicorum,Emerico filio Ni
colai Way woda:,de Marczali Ianitorum,loanne & Stephano de Peren dapifero-
rum,Paulo&IoanneKoinpolth de Nana pincernarum,Laurentio de Hederva
ra Agazonum noftrorum magiftris , ac Stephano & Georgio de antelata Roz-
gon.Comitibus noftris Pofonienfibus,aliisq; quam plurimis regni noftri cmica
tus tenentibus,&honores,&c.
DECRETVM SIGISMVNDI IMP ERAT O- 40
RIS SVPERMODO EXERCIT V AND I.
I 4 3 5-
Nos Sigifmundus diuina fauente c!ementia,Romanorum Imperator fem-
per Auguftus,ac Hungariaf,Bohemix,Dalmatix,Croatix,&c.Rex.Notumfaci-
mus.tenorepracfcntium, gnificantes quibusincumbitvniueris:qudnos,cui
Regia: celfitudinis prouidentia,fubditorum fuorum,& terrarum,ac regnor fuo-
rum ditioni, tuitioni,& illxfa: conferuationi nedum introrfus.verum potius ab
extrais inuaforibus,officiofu dignitatis exigen tefeobligatam profitcaturrvo-
lentes fines regni noftri pra:diH partibus noftris Bohemia:,& Moraui. quibus 9
propteringruentiampra:fentistemporis,abal!quibuselapfisannis hucuquefre-
quentioresferuentioresqs ipfumregnumpertulithoftilicates.vi noftra regia red-
dere fecuriores,omnes infraferiptum fpontc,imoex debito regali.in noftras re
gias curas & expediciones duximusaflumendum.
Videlicet, vt ciuitates,S caftra fifbfcripta,ciuitatem Se caftrum Pofonie:
ciuica-
 ... decreta: #
cfuitatesTirnauie: & Zakoltza,caftrumTrinczine:&alia caftra,acmunirio-
nes,& fortalitia,in confinio Moraui,& iuxta fluuiumWagh fituaca.quemadmo-
dum tam inipfo ex parte Bohemiac,qum in alus omnibus confiniis,& metis re-
gni noftri.exqjacq; parce apudnoftras regias manus habita, & in futurum quo*
uiscuentu& cafueifdemnoftrismanibusapplicari contingentia: noftris fumpti-
bus regalibus, contra quempiam Bohemorum,& alios vndecunqj cmergenciurn
muniemus,&:tutabimurfufficientibusgentibus,armis,&vi<3;ualibus,aliisqi ne-
ceflariis, tam pro confenutionc Se defenfionecaftrorum&munitionum in fc
quam ad tenendos campos, defcndendumcircumiacentiacampeftria.contra
lo quofuisinfultushoftilesoccurrcntes.
Si autem unta potentiainiroicorumrrepfcrir,quodmaior viribus gentium **^**g
noftrarum imperialium foret, nee ab inuafone finium regni arceri& prohiben f^J,'jo.
per eafdem gentes noftras imperiales poe verifimiliter vidcretur:extuncprxla-
ti deputati,pro dcfenfione$arum partium, cum fuis Bderiis & viribus iuxta dif-
pofitionem deEpifcopisfaaam,&obferuarconfuetam,nccn communicates
ingulorumComitatuum,proearampartium,velaliorum cuerras habete con-
tingentium,defenfione,modo fimili deputatorum/ubBanderiorcgalicumBa- &;>
rombus,proccribus,& nobilibusdicbrumComicatuum,& eorum gencibus,per bndcr,.
roodum generalis expeditionis exercitualis,vkibus coniunftis fupradi&os.
10 Conclufum eft inuper ftacutum per noftram Maieftatem jcum Prolan's
Baronibus,& regnicolis noftrisprarnotatis,quod tempore vniuerfalis exercitus*
generaliter proclaman, finguli Baroft es,proceres3 & nobiles pofleffionati/eeun-
dumquticaccmdominijipforum,videlicet,dengulis trigintatribus Iobagioni
bus,proprias pofleifiones,& terras,morealiorumIobagionum,in pofleflionibus,-
quibus refident,habentibus& cenfum colligcntibus,munera,feualiaferuicia do-
minorum,cum aliis Iobagionibus iupportantibus vnum,de centum vero tres,&
lie confequen ter d e al i is,quotquot habu e rint,dc fingulis cenc.fi ngulos tres pha
re trarios equeftres,ad minus videlicet arcuSjpharetras,gladios,& bicccllos haben
tes,& ad bellandum aptos Sc vtilcs,ipflmct perfonalitcr accedcntes,adquoflibet
30 exercitus regni generales conducere tenean t ur.Hi vero.qui minus quam trigin ta
tres habentIobagioncSjIobagionesfuos>quoshabuerint,cum Iobagionibus alio-
rumtalitercoiungere,&commendareteneantur:qudfemperdc trigintatribus
Iobagionibus quorumcunq;vnus pharctrarius.modo pramiioarmatus & difpo-
fitus.ad exercitus generales tranfmiccatur.Ccerideniqi nobiles Iobagionibus ca-
rentes.fingulariccr propriis in perfonis,hi vidclicet,qui dominos habere dinofeuri
tur,fub quorum nominib. Sc expenfis exercituare folen t,cum eorum dominis,ac
gentibus feu Banderiis:Alij autem huiufmodi dominos non haben tcs,de propriis
eorum pofleflionibus,domibus,&; expenfis,cum eorum Comit parochiali(illis
tarnen ex ccpts,quos decrepita artas,viduitas,orphancitas,& alterius confirnilitef
40 irapotentiae caufa neceflaria.vidcantur exeufare) fimiliter pro fu facltate con-
decenterarmati,&dipofiti,exercitualiterproficifcitcneantur.
Vbi autem duo,vel plures fratres indiui ,& in vno viu manentes exti terint, -
vno eorum ad huiufmodi generales exercitus proficifcente.Illi ver,quiinpro- ****&
priis perfonis fub Banderio,& ftipendio regali, Sc Baronum proceder habebunt,
praeter Sc vltra gentes fuas,dehonoribus,&ftipendiis regalibus,vel Baronum fe-
cum fcruientium,&: exercituare debentium,nihilominus practaum numerum
exercituumdefuis propriis poflefllonibus.cum Comiccfuo parochiaIi,feu Gomi-
tibus,fubquo,vel fub quibus pofleffiones fuasexiftant,cxpcdiant,&: tranfmittant
ad illas partes,& pro illo tempore, quibus iidem Comits parochiales fingulorura
je Comitatuumdcbebunt exercituare. . .
Prxterea Pralari, Barones, & nobiles tegni noftrica(tra,fortaIitia,&muni-
tiones habentes,eorumcaftellanos,feu alios nobiles,procuftodia huiufmodi for-
falitiorum neceflarios, fimiliter ipfi Barones,nobiles,& maiores pcrfonacfecula-
res cora coniugibus Sc domefticis fuis perfonis nobiles pro magiftro curi2c,& alios
ad conftituendum honorem curiarum fuarum deputandi & relinqucndi habeane
 to SIGISMVNDI REGIS
facultatcm:modcratctaracn,&tantumnoftroineuitabiliterneceirariaspci/onaj
ia huiufmodi feruitiis occupando,&relinquendo,&proptercacommiiumeft,
qud in quolibet Comitatuvniuerfitates nobilieiufdemComitatus cuenien-
tes,certum ex eis eligere dcbeant de medio in ftatu nobilium, non ex potcntiori-
bus.quicumiudicib.nobiliipfiusComiratusnurnerum Iobagionum quorum-
libec regalium,reginalium,& Baronum,ac nobilium inipfoComicatu pofleflio-
nes habentium,tempore proclamationis exercitusgeneralisfidclicer computet,
Sc confcribi faciat ,& regiftri par,feucopiam huiufmodi regiftri tradere Comiri
fuo parochiali dcbeac.
Item,quod quilibet,tam in generali exercitu regnicolarum,qumaditipen- ;
dia exercituare dcbens,die Se termino expcditionis excrci tualis.cui inccreflede-
bcbit,affignatis,abfqueomni procraftinatione in loco deputato,cum omni gen
te fua,cum quaadexercitumire tenetur.conftituatur.
Quicunquc autem ad huiufmodi generales exercitus proflcifci debent,tcm-
poreproclamationis&inftaurationiseorundc,contumaciterire&proficifcine-
glexcrint, aut multum tard, terminum locum vniuerfalis conuentionisipiius
exercitus praenotatum iludise priEtermictentes.cteriscxercituantibusfatigatis,
vel difperiis,feuconfli&u bellicofoiam comiiTo & habito,fupcruenerint,aut tem
pore venientes ad comparendum eadem ante debitam Sc finalem expeditionem
belli,occafioncqualibet,c6flicTtunonhabito,noftravelCapitancorip"uscxer- i9
citusabfq;licentiadeeode exercitu temerario receflerint: tales cxpediti minime
reputentur, fed eorumpolTeiiones,q, huiufmodi non vcnientibus,vel tarditate,
aut temerario difceflu,occupentur,& de huiufmodi poTcIionibus occupatis,
per noftram Maicftatem ,dc confilio Prxlatorum Sc Baronum noltrorum,quid
agendum fit,deliberetur.
Item,quod exercituantes tempore aeftiuoin villis&fcgetibusdefcenfusfa-
cere non dcbeant,fed in campis vacuis,inquibusfegetespedibusequorumnoa
conculcent, ncq; deftruant.vllaq; damna Sc nocumenta inferre pra:umanr,nihil
omnino prter herbas non falcatas,ligna,&aquam,abfqucdebitopretio,capien-
duro,feu auferendum praefumant. (J
Pretia ver victualium cuiuflibet generis, tam pro hominibus,qum equis
fretimm. nccefarjorunij jn quolibet Comiratu,anteaduentumexercituantium,pcrcom-
munitatem nobiliumeiufdem Comitatus,fccudumfcrtiliorcm,veI infertiliorcm
euentum temporis Se anni lirnitentur,moderencur,& taliter ordinentur,vt intui
tu ipforum exerciruanrium,pretia victualium in nulloexcrefcant,vltrapriorem
curfum,& communem in foris communibus vfitatum,prout cupiditate homi-
num fieri confueuit.
Si qui vero contra pramflam ordinationem,in villis, & in alus locsmodo
prartafto prohibitiSjdefcenfus facere,aut vi&ualiacuiucunq; matcriz,abfq;prc-
tioordinato,auferendo,damna irrogare prarfumpferintjextunc homines damna-
ti,fiue nobilesjfiue ignobiles,ad prxentiam Comitis parochialis, & iudicisnobi-
lium Comicatus illius, in quo huiufmodi defeenfus & damna fa&a&illata xtitc-
rint,accedcntes,fuperquantitate damnorum,qux fibi iliaca fore conquefti fue-
rint; fi nobiles,pcr fe;fi vero ignobilcsfuerint, cum fuovillico,&:duobusvillicis
fuis domui fu; ex vtraq* parte proxime coniunctis,iuramentum pr*ftent,ipfi
Comites,& iudices nobilium,fuper huiufmodi damno Se iurameto , ipfi conque-
renti literas eorum teftimoniales tradant,vigore quarum,quim primiim ad cu
riam regiaro in prfentiaiudicum&iuilitiariorumipim curiam iudicantiumac-
cefferit.mox abfq$ vlteriori probatione,diriumprotractione,eifdemconque-
rentibus,&damnificatis,iuxtacontentaIiterarumprardctarum Comitis, Se iudi-
eis nobilium illius Comitatus, in quo huiufmodi damna per quofeunq; exercitu
antes iliaca fucrerquibus quidemliteris,abfqivlteriorisprobationisrcquifiu'onc,
ex vigore praefentis conftitutionis, plena fides adhibcatur,ex parte cuiuflibet da-
mnu inferentis omnmoda fatisfactiodamnorum,ncc non cxpenfarum,pro ipiis
dam nis exquirendis fatarum/cntential i ter fieri dcerna tur, Sc cum executione
debita,
 DECRETA." 4i
dcbita,finalitcr & cfFcdiu.pcr fentcntiam iudiciariam,qam Palatinus & iudex
Curia; pro tempore conftitutus,vcl corum vicarij &figilliferi literatori darc&
proferre teneaneur: Comitibus,& vicecomitibus,&iudicibus nobilium illorum
Comitatuum,in quibus ipfi cxercituantes.qi prxmiffa damna irrogafl^moda
ante lato comprobad fuerinr,pofleffiones,& bona habere dinofcuntur,pcr hu
iufmodi literas ententiales fcribatur,&dcmandetur,quatenusipfimox,receptis
di&is literisfenrentialibus,huiufmodiIxfis,& damnum paifis,ex parte ipforum
damna inferentium,perablationesrerum,& bonorum eorundem,&fi necefl fu-
erit,pofleifionumoccupationes,fuper omnibus,in huiufmodi Uteris fententiali-
xo bus contcnds,coramteftimooioalicuiuscapitli;velconuentus,omnimodam&
indilatam fatisfaclionemteneanturexhibere.
Qmcuncp autem ex huiufmodi excrcituantibus,potentialitcr feu volunta- d**'c?>*
rifuccenfioneSj&combuftioneSjautdepraedationesvillarum&pofleffionum,^^,^'"
exacciones Ecclefiarum, nobilium, &c virorum ecclefiafticorum propriam curi
am^ domorum inuafiones,& deprxdationes,mulierum velvirginumfpoliatio-
nessraptus,& dehoneftationes,hominum verberationes,& vuInerationes,& ali
os fimiles, & maiores, & enormes aclus potencialiter committere prxfumpfe-
rinticxtunCjContrataleSjprarmiflomodo&ordineinillisComitatibuSjinquibus
huiufmodi potentionaliter patrata fuerint,inquilta & comperta veritate, in fa-
io o potential conuincantur, & ex parte corum,indi laca fachf'actio, modo fuperis
declarato,per ententiam iudiciariamimpendenda declaretur,6 demanderur,
aeper Comits parochiales, & iudices nobilium ipus delinquents, &: in fato
porentix conuicli.ad executionem earundem fententiarum per oceupationes
poflellionum^erum & bonorum ablationes,& alia in talibus fieri folita,pcrPaIa-
cinum , & iudicem curix,rcaliter,& efetiuprocedi,literatoriccommittatur&
dcmandctur.In cuius reimemoriam,firmitatemqueperpetuam,prxentes con-
ceCmus literas notras,pendentis i authentici igilli nolri noui duplicis,quo,vt
RcxHungarix,vrimur,munimineroboratas. Datum Budx,infefto beatiGre-
gorij Papar. Anno Domini millefimo quadringentefimo tricefimoquinto,Re
|0 gnommnoftrorumanno,HungariciquadrageGmootauo,Romanorumvigef-
rao qu in tOjBohcm ix dcimo quinto,Imperij vero fecundo.

ALBER.TI I L L V S T R 1 S S. QJ O N D A M
HVNGARI^E REGIS DECRETVM I N-
apit editum armo Domini 1439.

Nos Albertus Dei gratia Romanorum Rex,femper Auguftus.ac Hun-

garix, Bohemix, Dalmatix, Croatix, &c. Rex, 6c Dux Auftrix, Sic. Memorix
40 commendamus , tenorc prxfentium dignificantes , quibus expedit , vniuerfis,
quod excellentifimo Principe,domino Sigifmundo Romanorum Imperatore,
ac prxfati regniHungarix, &c. Rege,patre noftro charifimo,laudandx rae-
morix,temporc nouitcrprxterito, Deo cceli, cuius nutu humana fragilitas ne-
quit obuiare,volente, viam vniuerfx carnis ingredienti,nobifque fauente dir
uina dementia, in regimen, S folium ipfius regni Hungrici votiu fuccden-
tibus,Prxlatorum & Baronum, non Procerum, &: Nobilium regni nottri
Hungarici vniuerfitatis identitas,noftrum regium confpe&um adeundo, &--
bertates ipfius regni noftri,quibusipfiPrxlati,&Barones,ac Nobiles,eormque
p.rxdeceflbres.temporibus diuorumRegum,prxfertimque quondam Serenilfi-
jQ mi Principie, domini Lodouici, Regis felicis recordij , prxdecefloris noftri fre-
ti fuere C gauifi,in qum plurimis fuis articulis diminutas eTc recitantes, 6no-
ftram Regiani Serenitatem fuper r-eformatione ftatus diU Regni noftri pre-
cibus & inftantiis propulfantes, infra feriptos artculos, & in eis contenta, no-r
ftris Uteris infer, & conferibi facete, appro bare, & in eifdem fe per nos illibat
Fff

1
 6 ALBERTI RGIS I
confcruare,humilim fupplicarunr, nos quoquc promifimus , imm promit-
timus bona fide , quod artculos infr fcriptos tenere & implere volumus , S
debemus.
De reformatione confuetudinum Regni.
Primo, quod antiquas leges &: confuctudines huius regni,& liberrates re-
gnicoIarum,Ecclcfiafticorum & fecularium,cuiuflibet flatus, ad priorem fuum
modum & ftatum, quantum dc iure,& cum honore eorundem Prxlatorum,&
Baronum,acRcgninobilium confilio & auxilio poTumus,rcducemus,rcdinte-
grabimus,reformabimus,& decatero in cifdem manutenebimus, & confer- J}
uabimus. ,
De eleclione Palatini.
InsVpe R,qud Regia Maieftas Palatinum Rcgni,antiqua confuetudine
regni noftri requirente.eligat, & quod idem Palatinus ex parte rcgnicolarum Re
gie, Serenitati,& ex parte ipfiusRegixMaieftatisregnicolis judicium iuftitiam
facer poteft,& teneaturrquodconlio Prxlatorum,& Baronum,ac Regni No*
bilium par volntate eligatur.
Defiipendiatis, & exercitu generali.
Item, qud regia dignitas, pro tuitione Regni, & confnio rura , i pfifque 10
conferuatione ,hominibus fuis exercitualibus de h'pendio regali difpofitiones
faciat, fie, quod regnicolas ipfi ftipendiari exercituantes nonprdentur,exerci-
tus vero generalis regnicolis tarn diu, doee huiumodi hpendiati exercituan
tes aduerfariis refitere poterunt,non proclametur. V bi autem ipil exercituan
tes regnicolas prxdati fucrint, tune tales pronuncicntur ad indar aliorum pa-
tratorumauum potentiariorum. Dum vero neceffitatevrgcnte,exercitum ge-
neralem proclaman concigcric.tuncNobilcs regni vltrametas,&confinia regni,
ex quacunque parte eiufdem regni,inuitimore exercituantium nonducantur,
antiqua eorum librtate requirente.
Item,quodnouitttes,&nociuxconfuetudinesintroduhe,aboleamur,&de-
ftruantur.
Quod officia exteris nationihm non conferantur: & quod
N : domini Pralatigr Barones3hominesforenfes
non confiruent.
De Ucpept Item alienis,& forenfibus hominibus, cuiucunque nationis & h'nguagij
*t*'bm ** cx^ant>fficia m *pfo regno noftro,non committemusinec catra,fortaJma,mc-
^<^rt/'^ras,poflefiones,honores,prxIaturas,baronias,Comitatus,velquafcunqueEcclc-
*ln!ZHtu fiafticas>vcl Reculares dignitates,adtempus,velin perpetuum.extrancis&foren-
g.*l{Ot.
fibus,nifi hominibus Hungaris conferemus:Qudque Prxlati& Barones,homi- 40
nes extrancos & forenfes non conferuent.
Quodprouentus regales Colis incolis regni in arendam
conferantur.
Item de tricefimis, lucro Camcraf,montanis,vrburis, cuffionibus me-
netarum,camerisfalium,eorundmque Comitibus, necnon Marduris,quin-
quagefimis , & quibufeunque officialibus in arendam , vel adminiftratiu,
feu aliter quouis modo , {militer hominibus idoneis , coronar Hungarix fu>
pofitis , & non extrais , liberam difponendi facultatcm , modo confucto,
habeamus. 'p
De lucro Camera}euinquagefima& Mardurims.
I T E M,qu6d lucrum Camerx in regno Hungarix,quinq uagefmam in part-
bus TranlyluanienGbus,ac mardurinas in regno Sclauonix,exigi confuetas.exi-
gi,moro
 DECRETA. 6
gi,morcalis ab antiquoconfueto.rcdimendij: ad ftatum tempore prfati quon
dam domini Lodouici Regis obferuacum.
Quod domini PrMati & Barones duas dignitates tenere nonpoint.
lTEM,Prarlati & Barones duas dignitates,honorcs,baronias,cilicetfecula-
rs,& ecclefiafticas,fimultenere non valcant;nec homo fecularis,fiuc vir cccle-
fiafticus, dignitates ecclefiafticas oceupatiue feruare poffit.
De cambiis forenfium mercatorum.
Item, nullus mercatorum forenfium, 8 extraneorum,cuiufcunq; nationis
exiftant,admercand,feuforizandu,in medium regni, fed ad loca tempore
tacti quondam domini LodouiciRegis,adforizandum,&cmendum,&cambi-
endum dcputata,negotiationesfuasperal:urus,more confuero accdt.
De moneta non immutanda}& de euione obulorum.
I T EM,quod monetam auri S argenti,in valore & curfu,qmbus pro nunc ex-
itit,fine confilio Pra:lacorum,Baronum,&: regni nobilium non immutabimus:
fed cudantur obuli,in eadem lega,qua ipfi maiores denarij cuduntur, quorum **.
obulorumduovnum integrum denarium valeantrEtquod penes dominum Ar- M*uhR*-
chiepicopum Strigonienfem,f Magiftrum Tauernicoru , vnus fdelis & idoncus
vir, in probationchuiufmodicufionismoneta:,auriciIiccc&argenti,deputetur.
le De extrais monetis &falibus.
It EM,monetac,& pecunia:,atquc falesfo renies, in regnum non introducan-
tur,& acccptentur,& de hoc fiat prouifio celerius,quantum poteft.
Quod domina Regina officiolatusfolis incohs regm confrt.
TEM,quod difpolltio pro ferenillirna Principe, dominaElizabeth Regina,
&eiusftatushonorisconferuatione,exquoeftha:reshuiusrcgni,fiat,vbicunque
vulrinrcgnorfic tarnen, qud ipfa domina Regina, honores & officiolatus fuos
no extrais &alienis, fed incolis huius regni, quibufeunque malueri t,conrercndi,
&collatos,dumbiplacuerit,abeifdem,fecundumfuumarbitrmm,habeatfacul-
tatem auferendi.
to
De captiuis in exercitu,temporepugna ereflis,& defacltate
betiantium di>onendi de eijdem.
It E M,dum in exercitibus, & pugnis,feu quibuicunque Regis cum inimiris
regno committendis, Hngaros aliquos de hoitibuscaptiuare,velaIiquid aliud
Iucraricontigerit:tuncipfiHungarihuiufmodicaptiuos,&lucrum,exccptisno-
tabilibus perfoniSjVel capitaneis ipforum cxercicuuminimicorum Regia: Maie
ieftati,in captiuos pertinentes, quos nos ab ipis captiuantibus,prodoniscondi-
gnisreciperc valeamus,pro fe retinend,vclvendendi,autEcclefis perpetua: er-
uitutis iugo tradendi,& donandi habeant facultatem.
4 Quod in defenfionibus metarum regni,Maiefias Regid confilio
regnicolarum vtetur.
Item, qud in defenfionibus Sc conferuationibus metarum,& confinio-
rum huius regni,confiliis regnicolarum vtemur.
Quod honoresJaculares incolis ifiius regni conferantur.
lTEM,honoresfa:culares,abf$quolibetconfilio,hominbnbus regni Hun
garian non aduenis,Iiberumarbitrium conferendi,& abeifdem auferendi ha-
beamus.
Quodpoffeionesforenfibus non conferantur: incolis etiamproferuitiis,
jo & non propecuniis donentur.
iTEM^offeffiones.&iurapoffefionariajnonforenfibus/edbenemeritisin-
colis tantm regni, & corona: Hungarian fubietis,iuxta eorummerita.&obie-
quia,& non pro pecunia, conferemus. Perpetuas vero venditiones,vel impigno-
rationesiuriumregalium^Camerajnec cum confilio.neque fine confilioquo-
xumcunque faciemus.
Fff ij
4 ALBERTI REGIS
It e M.quod prxfcriptiones,feu difpofitionesfupcr metis &graniciebusiib
ter Hungariam & Auftnam pris fa&x.in fuo robore perdurentide metis vero
& graniciebus inter Hungariam & Morauiam,quicquid de confilio corundem
Prxlatorum,Baronum,& regni nobilium de iure facer debemus, libenter fa-
ciemus.
De hojbitibus,& viclualiumprocurator ibus.
I T E M.quod in poiieflionibus>&: bonis nobilium & Ecclcfiarum,feu quarum
fecularium,& ccclefiafticarum perfonarum,violentas exacciones viduali,
procuraciones hofpitalitatu,& alias quafcunqjaggrauationcs prxter voluntatem
inuitantium no faciemus, nee fieri permittemusmec in domibus ,& in locis Prx- '*
latorum,Baronum,&aliorumquorumcunqifccularium,Sccclefiaticarumper
bnarum,protralatbushabenclis,& alus quibufcunqjnegotiisdifpon end s.iplis
inuitis morabiraur,auteoscxpenfis,victoalibus,curruum & farcinarum veciuris,
nunciorum& familiarium,&quorumcunq} ad nos pertinentiu procuratione,vi
tra eorum fpontancam voluntatem in aliquograuabimus,ficutabuGuc,&: contra
voluntatem eoruro,abantiquo tempore retracto fieri eratinchoatum.
Deferuitiis exercitualibus Ecclefiaflicarumperjonarum.
I t e m, Ecclefix,& ecclefiafticx perfonx taxis non dm abufiuc introducs,
liberx & abfolutx relinquantur; feruitia tarnen exercitualia more alias conucto
facer teneantur.
De maritationibusfiliarum regia Maieflatis.
Item, quod de maritatione filiar um noftrarum agemuscum conlio Prx-
latorum,&: Baronum, ac nobilium regni noftri Hungarici,nec non cognatorum
&proximorum,atq;fubditorum regnorum,acducatuum noftromm.
Item,qud ecclefialica beneficia vacatura non facicmus,neque permittc-
musperfecutorcs oecupare perfonas.
Irem,quod habitationem noftram hc in Hungaria.morc aliorum Rcgum,fa
ciemus,& continuabimus.
Quodprocuratores regij r retinales inJede iudiciariajedere nonpoint. ja
1 r e M.quod procurators Regia: & Reginalis Maieftatum in fede iudiciaria,
vncumiudicantibusfcderenonpoffintjfcdinterimcaufanteSjCempore^uo vi
delicet caufaipforum Regia: & Reginalis Maieftatum agi tur.ftaredebeanr: literas
ctiam per caufidicos in ipia fede cxhibentcs,per fe non confpiciant,ncc tractent
fuismanibusnifimagiitriiudicantium.
Quod Regia & Reginalis Maieflates ratione indebiti recaptiuationis
iuriumpojjeionariorum in aflimatione conuincanturj& de
impetratoribus iurium regahum.
iTEMjin facto poileflonum pcrRegiamvclReginalemMaieftatem,autec^^i
ruro procuratorum talibus,qui per prxfens in dominus earundem extiterunt,
recaptiuandar,& iuri regio acquirendarum,quas Regalis feu Reginalis Maieilas
iure mediante vigore huiumodi recaptiuationis,i]bi appropriaren poleiu,con-
tratales,qficindebitl&abf9iureimpediti,&expfisratigatifucrint)ipfa Maicft.
in xftimationetalium polTeffionu ad inftar aliorfimiliafacienti regnicolarum,
conuincatur.Et fimilicer il quipiaaliquaiura pofleflionaria, nomine iuris reg).
fe impetrarent, & ead ipil iuri regio pertinere,comprobare non valercnt,in zfti-
matione eorundem.Si vero tales impetrantes ante decifionem cauf,in fado hu
iufmodi iurium impetratoris motx,fe de dominio ipforum iuri um,ac de prouen-
tuum eorum perceptioneoccupatiue, fine alioquouismodointromitterencnec
tandem iuridice fibi appropriarepoiTcntjcontra partem lxfam,feuluigantem,&*
expenfisfatigatam in facto potcntix.prouc ordo iuris requirir, conuincantur.
Quod Deftot us,& Comes Cilie, ojficiolatus Hungaris confrant.
It e M,iuxta requifitionem regnicolarum noftror.nos vni cum eidem ope-
fabimur,quodDcfpotusRaici,&: Comes Cilie,,cxtcri$ Magnates,dominia,vi-
deJicct
 ". DECRjETA. l
delicet poircffioncs,caftra,fortalitia,ciuitates,oppida, &aliabona,in hoc regno
Hungarico habentes,& tenentesmuiufmodi caftca,forralitia,oppida, ciuitatcs 6c
poffeffiones^onaduenis&forcnfibus.fedHungarishominibus pro honore da
re debeant. ; .,..
Item,honores& officia noftraillis Hungaris,regnicolis noftris,quibus volue-
rimus,moreabantiquoconfueto,iuxtahuUisrcgninoftriHungariciconfuetudi-
nera,conferemus. , .
Quodfolum nobilespoint captiuarijCjui infententia capitali comincuntur.
lTEM,quod nullus nobilium regn^proquibufcunqifaetisperquemcunqj,
10 praeter talem , concra quem ententia capitalis iuridic latafucrit,poflit detincri,
feu quoquo modo capciuari.
Quod nobiles decimos/obere non teneantur.
Item, nobiles tam Iobagiones babentes,qum non habentes,dccimas dare
non teneantur, antiqua eorum librtate requirente.
De proclamara congregatione,qui modus infiitutusfuitolim tempore quon
dam Dn. Sigijmundi Register Dn.Alhertum Regem .
Vervm quia frequchtiqucrelaregnicolarumnoftrorum.irnquadam pal- r,d*<Ucre.
pabili experientia tefre,noilrapercepit Celltudo.quod noullas nouas poffeffio- t^s,g,fmu*
10 num occupationcs,&potcntiarum ahium illationes,eodem regnicolas,inferio .'f?!
res videlicet, potentioribus multiplicitcr opprimi,&grauari,idcovolcntesin-
foltiis,& nouistanteceptationibus.per media opportuna,viampra?cludere:Sta- '''
tuiraus,& ordinamuSjficut etiam in decreto maiori antefati quondam domini Si-
gifmundi Iroperatoris alisPofonijdevnanimiPrarlatorumj&Baronum^cPro-
cerum huius regni noitri nobiliu conlIio,aiIcnfuq;&: volntate edi to,a perte con-
cineturjquodquandocunqi&vbicunqjfuerint facl nou pofleffionariar,ac ter*
rarum occupationes,potentiaria:vadiationes,feu rerum& bonorum ablationes,
fuccifones yluarum,interemptiones,vulnerationes,& verberationes hominum,
domorura & pofleifionum inuafiones,& dcprdationes,ac alij iimiles noui aftus
2o potentiarij maiores:extunc!a;fi,acdamna&iniuripaffi,impctratisliteris notris
regajibus querimonialibus,& prceptoriis,Comites parochia!es,& iudices nobi
lium Comitatus illius,in quo facta huiufmodi patrata extiterint, accdant, Se re-
quirantiqui quidem Comits & iudices nobiliu cum teftimonio capituli vel con-
uentusilltComitatuideferuirefoIiti.vicinis &cmetaneis,acnobilibus
uinciali b us,fub certis pnis,& huiufmodi uteris notris regalibus declarandi s,in
fedem eorum iudiciariam,per modum proclmate, cogregationis,partibus quoq;
litem habentibus conuocatis,ad fidem eorum Deodebitam,6dclitatcm nobis Sc
facra? corona; obferuandaro,tarisian:orumreliquiisprftjtam,fupcr huiufmo
di nouis occupationibuspoflelTionariis,& aIiisaclibuspotcntionariis,plenam&:
jlo indilatam requiran t veri tatem; qua requifita & inucta,poTefliones occupatas au
tor i tte in hac parte eis attributa,mediante,reitituant eifdem quibus fuerant in-
debiteoccupatabipfosqj dominio in earund protegant,&coneruent. Alia vero
bona,&fvalida potentia ablata.abfqj defe&u red/dat & reftituanr.Super fado au- ififi*"-
tem potentia; in talibus commifla; partes vtrasqj difcuGonem,& fententiam fina- ^a'lr'bu
lern recepturi,ad certum terminum,mediantibus eorum,& dicli capituli vel con- ta.
uentusliteris,ieriemtotiusfaiexprimentibus,acpropria,&:polTeiTIonu factum
huiufmodiatteftanti nomina continentibus,in perfonalemprcfentiamnoftram
regiam,autpalatinalem,feu iudicis curia: trfmittantrvbiabqjvlterioris termini
& litigionarij proceflus obferuationc, & n tinua tione, etiam partis non venien
te tis abentia non oblante, nos,vel iudex alius, ad quem caua tranfmilTa fuerir,
iuramentum capitis decernentes, tandem finalem fententiam proferemus , &: t^o/r-
, . / . i . ferre lene-
t po fine terminabitur. i,fur.
Quicunqj autem huiufmodi vicinorum,&cmctaneorum,acaIiorum no- GUjfideer*
biliumcomprouincialiatteftationes fieri,de damnisq;&ablatis,la:fis,& damni- "t^rtt
fcatis atisfactionem impendi no permitterer,eifdem omnino refiendo: extunc $
Fff iij
 66 ALBERTI REGIS
fit Mttfta taiis in termino,ad quem factum, feu caufa huiufmodi,per Comit, cap tu-
Tu}'Jtos. lum.feu conuentum refcribetar,in fauo potentia;pronuncietur,{cudecernatur
eo fado.
jtdJiti a- Volumus ctiam,& prasfenribus decernimus,vt talis modi pra:rniibrum exe^
juidin cutio,feucaufa,permodum proclamatx cgregationisexinde mota Hue v creen:
K'n^TJL ncc nft"s regalibus,fcu reginalibus,neqj Prailarorum feuBaronum,quorum-
ntmimfre- cunque etiam confiniaregnmoftri tenendum Uteris, ncc videlicet ratione exer-
rettmr. citualis expeditionis, neqj conferuationis caftri poflit quoqua prorogari,fcd ca-
dem caufa in vno termino ad hoc depu taro finaliter concludatur.
Quod quihhetperfonaliter repertusfuper nouis alibuspotentia-
riis re>ondere teneatur.
It r m, quod qiiilibetpatratornouorumauumpotentiarioruro, qui coram
regia Maieftate,aut Palatino,feu iudice curia: noftrx Regia per que.Allantes per-
fonalifer reperictur: in continent!, fine vlla prorogatione,vllaq; cautela inuenta,
fuper omnibus ubi obiiciendis ipfiquerulantidebeatrefpoadcrc:alioquin con
tra talcs,tanquamabfentes,ipfa congregado generalis detur.
Defacltate Concordandi litiganttum.
libreto. Partes tarnen licigandumquandocunq5VoJuerint,abfq;rcquiu'tione iu-
fIr.'+9. dicis,& onere folurionis by rzagiorum,liberam concordandi habeant facultatcm,
quemadmodum antiqua & laudabilis regni noilriconfuctudo huiufmodicon-
cordiam , in quibufcunque fa&is pni ten tiahbus, & alus liber facicndam di&ac
&confentit.
Redcmptionesautemliterarum,&adduionestcftimonioru capituladme,
euconuentualium,& qualiter,autquomodo faifa: viae tributorum cuftodiantur,
incodemftatu.quoin ipfo decreto dominiSigifmundiImperatoris&: Regis con
tinentur, relinquantur.
fitHirntmT>E PROCESSIBVS PER EXHIBITIONES LITE-
fia. ralium inrumentorum: qui modusfuit olim inflitutus,& obJeruatus,vfq; ad
annum Domini +88. quo tempore quondam dominus Matthias R.ex,ijlos *
longosprocerustadbreuiores trminos reflrinxit:tarnen in fis
prias motis adhucpriinus modus obferuatur.
Ite M.alia facta poten tiaria minora.pro quibus videlicet proclamata cogre-
gatio non datur.in tribus tcrminis,feuocbuis finaliter in iudicio ccludantur.fic
videlicet.quod duas euocadones precedentes, trina forenfis proclamado fubfe-
quatur. In fa&is autcm.feurequifitionibus quarumcunqjpofleifionum.rlnaliter
duabuseuocationibus,& trineforenfi p roela matione proceden ti parsaduerfa re-
fpondcre teneatur,tali modo:Qud fi aliqualiteralia instrumenta apud fe habere
aflerucritjtunc femclfineonerc,binisautemvicibus,cumoneribusiudiciorum, t&
bfque confulentia vlterioris prorogationis,exhibere teneatur: autfiadprimum
terminum exhibitions non vencrit,tuncetiam duo termim';S fi ad fecundunon
vcneritjtunc vnus terminus compleatur,cauiaqj infa&opolTeffionario raota,fi-
nem fordatur erFediuum.
Quidfi dixerit infirumenta apud manus alienas exiere.
Si ver pars aduerfafualiteraliainftrumenta apud manus alienas haben af-
feruerit, tandem pro requifidonehuiufmodifuorumliteralium inftrumcntorum
vnus annus affignetur, vt contra adueriarium in faroipforum inftrumentorum
terminus compleatur:fic,quod elapfo i pfoanno.in primo termino i uridicafl-
gnato,dicb inftrumenta fu exhibeat; vcl exhiberenoller.autnonpoier^tunc9
abfqj vlterioriprorogatione ipfa caufa fimiliterfinem fortiaturefFehuum.
Quodfipluresfuerint in causam attracli, 6r quidam ex eis abfintes fuerint.
Si verinaccufationealicuiuspofleTioniSjtres.velquatuor.autquinqjfiue
pluresperfon,vniustamen&ciufdgenerationis,incaufamfucrintattraai:tunc
in abfentia,& n venientis vnius,vel duorum aut pluriura,auc ex ip fis vnus,vcl
duo
 decreta: 7
duoaut plurcsincxcrcitu,fiucinconfcruationcconfiniorum,fciicalri,velalis
quibufcunqj cruitiis regalibus fuerint conftituti,tunc ration boru caufa in facto
talis pofeflionis mota vilatenus^rogari poflk, fed in eadcaua cum vnovelplu-
ribus eorund in propriis refidentibus,tcrminus legitimus fimiliter compleatur.
Quidfi omnes in exercitufuerint.
Vbi autcm omnes huiufmodi in caufam attractos, nullo penituscorum id
propriis remancntc.in notabilibus regni,vel rcgiisferuiriisoccuparicontigeriu
cxtunccaufaipfa,demptofa&o proclmate, congregationis generalised vlterio-
rem terminum.more alias confueto,poterit prorogri.
10 Depnis inter eccleaicos &ficulares impofttist
lTEM,quxcunq> eeclcfiafticaperfonaaliquemnobilemin prxfentia cuiuf-
cuq; iudicis ordinarij citaucrit.vel euocaueri t,& fi idem nobilis ctra ipfam per*
onam eccleiiaflicam ordineiudiciarioin fentcntia conuitusfuerit,tuncgraua*
mina maioraincurrerc non poffit idem nobilis, niihomagi fuum,fcilicecemen-
dcapitisfui precio fi,eo modo fcutiipfacccleualica perlbna,&de damnis tarn
ex parte eccleafticarum,quam fecularium perfonarum,iudex damnum patien-
ti fatisfaclionem impender tencatur.
Defunerihus bominum interfeflorum,quad At chidiaconi nullum
jQ folutionem recipere -valeant,
I T E M,decreui mus,p rout etiam per certos prxdeceTores notros Reges de*
crctumfuiflcinrellexi mus,qud pro funcrib. hominumperaliqucm vel aliquos
interemptorum.Archidiaconi feu Plebani parochialcs,prouthucufquedemala
confuetudine fuit obfcruatum,nullam folutionem pecuniaham recipere valeat,
atquepofllnt.
Nos itaqj huiufmodi petitionibus Prxlator m ,Baronum,nobil ium regni-
colarum nolror aures exaudibiles regis cum fauore inclinantes, fupradios ar-
ticulos, q uoad omnes fuas ctinen tias,& claufulas, mera noil ra automate, & po
tcfta tis plenitudine,ex certa noftr Maieftatrs fe ntentia, necnon de cfcnfu & be
IQ neplacitoprxfatzdominz Elizabeth Regioz,confortisnoitra:prxdia;,przfen*
tib.literis noftris inferi fecimus,ipfos Praciatos,Barones,nobiles, & regncolas no-
ftios,przmifislibcrtatibusincifdemarticulisfupcriusexpreifis,perenniter frui-
turos,&gauifuros cmitte: Adiecimus prxterea,ac noftro ac poteftate domina;
Regin confortis noftr nominibiis fpondemusrqud memoraros regncolas no*
rros>&totumregnumno(.rum,inquibufcunqjeorum neceflitatibus no defere-
mus:fed fideliter,&; toco pofle noftro,pariter cum eifdem ipfum regnum,ac prx
aflertos omnes regncolas noftros,ab omnib. xmulis defenfabimus,ac in cunds
tam prxmifis,quam etiam in alus fingulis bonis,& laudabilibus,ac iuftis antiquis
confuetudinibuseorum,&regninoitriHungariciprzdicti,inuiolabiliterfempcr
0 vbiq, tencbimus,& conferuabimus effectiu. Quicunqj autcm hominum,cu-
iufcunqiftatus&conditionisexiftantjhzc ipfa,qux in fuperioribus continentur,
quauis fcilicet occafioneimpugnare molirenturreontra omnes,&quoflibet tales,
ad eorum proteruiamdomandam& compcfcendamparitcr,tum eifdem regni-
colisnoftris,prout&ipfi omnes vniuerfaliter id ipfum fe facturosfpoponderunt,
operabimur,totoqj pofle prcfentiumliterarumnoftrarum.quibusfecretumfgil-
lum noftrum.quo vtRex Hungaricus vtimur,eftappcnfum vigore teftimonio
mediante.DatumBudzferiafexta,proximaantefeftumfanla:TrinitatisJAnno
Domini miUefimoquadringcntefimotricefirao nono.
JO LADISLAVS DEI GRATIA HVNG ARIA
BOHEMIij DALMATIi, CROATIi, &C.
Rex,^ttftri<eq; & StirU Dux>nec non Marchio
. 1 4 s 4.
FiDELiBVs noftris vniuerfis, Praclatis, Baronibus , Nobilibus, S alcerius
Fff iiij
 a LADISLAI REGIS
cuiufuis ftatus & conditionis hominib.pofleflionatis.in Comitatu Pcfthienfi coa-
ftitutis,&: exiftentibus,falutcm,&gratiam. Crcbrarum acdudu inualeicentium
nouitatum nobilium hominum fide dignorum huius rcgni noftri Hungarix peri-
cula formidacium patefa&ione edoh ium us luculenter: quomodo per fidifllmus
Imperator Turcarum pocentiifimapaganorumcoadiuuacionefolitomultiplica-
ta in finale ex terminium firma incentione machinatur,hocregnumnoftru Hun
garix fubintrare.Proinde nos vigili aduertentia in animo reuokientes,ne vclut
olim hoc regnumnoftrum Hungarian ex Tartaroruminuafionc im prouifa,inad-
uertencia regnicolarum,in flebilem ruinam fuerat pofitum,& in prxfentiarum in-
euitabilicuriudicti ImperatorisTurcorum,&campeftri cumconftictu indifpo-
iti(quod Deus auertat) nos ctingat periclitara totius huius regni machina,fa-
crareIigioneChriftianaimbuta,pcnitusdiruatur,quemadmodumetiam in pro
ximisdiebuseuolutisexemplari intuitu ciuitatiCoftantinopolitanx per eundem
ImperatoremTurcoruillatum fore am expertifumusmanifeftc.Ea propter pr-
dicli fidles noftri Prxlati,Barones,nobiles proceres di&i regni noftri Hunga-
rix,vncum certiselectis nobilibus hominibus fingulorum Comitatuu eiufdem
regni noftri,q uibus per alias literas noftras nuper fuper inde dederamus in manda
cis,inhacciuitate noftra vndecim his diebuscongregati,upereoquaIiterhuiuf-
modiipfiusImperatorisTurcoruminuafioreftoIlandavaleret tutiuseuirarcvni-
formem habentescralatum&delibcrationem,nos cum cifdemvalidam exped- 20
tionem exercitualem,ad natalem patriam noftram, Al tifllmo propitio.dcfenden-
dam aduerfus paganorum infultus.decreuimus inftaurandum, prxfenti bus literis
noftris, fub certorum articulorum inclufionibus fubnotandis veftris fdelitatibus
notificandum, videlicet, quod primum peclabilem 6 magnificum Ioannem de
Hunijad,perpetu Comitem Biftricienfem,infra prxfentis integri reuolutionem
anni, capitaneumgeneraleminftituimus huius exercitus noftri inftaurandi.
Item,domini Archiepifcopi, PrxpoGti,Epifcopi & Capitulare Abbares,&
alij dignitates & honores Eccleiafticos maiores tenentes, quemadmodum tem
pore quondam domini Sigifmundi Imperatoris & Regis,aui noftri,conueti fue-
runt,cum ipforum Banderiis,ac numero Iancearum exercituare tencanmr.itavi-
dclicet,qud quantumcunq; cccleiarum,fcu perfonarum cedefiafticarum pro-
uctusperinimicoscxtitiflentminorati.iuxtalimitationemcleftorumhominura
prxdicbrum,etiamhuiufmodiexercituatiocardcmeccIefiarum,feuperfonaru
cedefiafticarum, cum tanto defeetu minore tur: qudetiam alixperfonx eccle-
fiafticx, dignitates & honores eccleiafticos minores tenentes,quorum nomina
in regiftro noftro exercituationis feripta nonexiftunt,fecundumconfcientiam
limitationum eleftorum hominprxdiccorum,iuxtaquantitatem prouentuum
carundem perfonarum ecclefiafticarum,exercere teneantur.
Itcm.in quibulibet Comitatib. tot probi & fide digni homines poriores per
communitatem nobilium eorundemComitatuumeligtur.quot in eifdem Co- 40
mitatibus inde nobilium habentur,qui vn cum eifdem iudicibus nobilium Co-
mitatus,inquoconnumeratioficridebebit,prxftitisiuramentispcrcofdem,con-
numeratisq portibus Iobagionibus,ad rationcm&numerumlucriCamerxfa-
ciendum,decentumportisIobagionalibus,tamecclefiafticar,quamfecularium
perfonar.quatuor quits pharetrarij,& duopedites fimiliterpharetras,ac cly*
peos,& cufpides habentes.ad excrcituandum hac vice tantum,& vfq$ ad metas i
trminos regni noftri Hungarici,& non vlterius difponant, ac in quolibet Comi-
tatu,per candem vniuerfitatem nobilium, medio ipforum vnus idoneus condu
ctor belli illius Comitatus cligatur,qui cum eifdem hominibus exercituantium
conumeratus penes Capitaneum exercitus tempore debito acceder teneantur. jo
Vniuerfi etiam nobiles regni noftrilobagionesnonhabentes.perfingula capita,
auteum dominisipforum.iuxtalimitacionem dicloruro eledtorum hominum,te-
neanturexercituare.Etquiequefter,vel pedefterproficifeidebeanr, vel qui pro-
pterpaupertatem,fenium,velinfirmitatccxercituaren5poffint,iidem elecri ho
mines difcernantfc difponant. Pro perfonis vero filiorumMagnatumparuulor,
homines
 decreta; 9
homines armati,pro aliisvcrpueris&orphanis,iuxta eorutn facultatem.confi-
militcr homines cxercituantes tranfmiccantur.Vniuerfi aucem Magnaces,Baro
ties, milices, nobiles Se proceres diHregm'noft:ri,maiores fei licet &minores,ab
inuicem di uili,pcr fingula capita propria hac vice excrci tuare teneantur.In caitris
ex pluribus cailcllanis mfrJciacvnumremanerc,cumtotperfonis,quocprocon*-
fcruatione talis caitri fufficientcs fore iudicauerint clecli homines deptuatalij
pcrfonaliter debebunt exercituare.
Item,in domibus notabilium nobilium,vnus nobilis pro prouiforc Curi pof-
fit remanere,ira tarnen, qud quicunqj modoprsemifloremanferunc,ceneantur
to homines fuos exercituantes connumeraros tranfmittere.ex nobilibus vero, S
aliis minoribus, filios, aut fratres indiuifoshabcnccs,fufficiatvnumadexercicum
proficifci,antiqua confuetudine obferuata.
Item, qud Iobagiones exercituantes nobilium in pluribus Comitatibuspof-
feiliones habentes, eleti homines connumeratores talium Comi tatuu m erga &
penes dominos pforum in ilium Comita:um,vbi tales domini eorum reldtiam
fecerint,perfonalemcranfmictant;quiquidemnobiIes,feu dominium cahb. ho*
minibus eorum exercituare fivoluerinc,fubBanderiodominorumipibrurn acc
dant, 5proficifcantur.qui etiam rationem de numero,& perfonis talium fuorum
exercituantium,generali Capitaneo darc,& de cifdemrefpondere tenebuntur.
ft0 Item,quilibetexercituans,tam maior,quam minor, teneatur in propriis ex-
pen's tarn in eundo,ftando,&: redeundo, prohcifci,nullusq; audeat aliquas res,vel
vitualia,abfqj competen tifolucione,rccipere.Si qui aucem violctcr inaliquibus
locisaliquas res,velvidualiareceperint,ductorexercitustalisComitams ex parce
damnificantis teneatur im pender fatisfadionem indilatam.Et fi pe damnifi-
- cans,vndefatisfaceret,nonhabercr,capuceiufdeminmagnisdamnificacodebeaE
affignare pro duore belli Comitatus pracnotaci.Qud u ralis duor belli facero
non poflet propter perfona talis damnificantis maioricacem,auiec fuperinde Ca-
pitaneum generalera , qui teneatur damnifcalo fatisfacere. alioquin damnum
paTus, valeac damna fu, iure mediante, acquirere,fccundum contenta decreti
30 dominorumPrxlatorum& Baronum.
Itc:i-!,omnes libera; ci uitates,tamnoftrregales,&:reginalcs,qum domino-
rum Dcfpoti Sc Comitis Cilix,aut aliorum Magnatum,ncc non totum regn no
ftrum Sclauoniac,de quibus lucrum Camcrnoftrxfolui non confueuiTentjmo-
do pra; millo, connumerari debeant, Se flmiliter Philiftae^Comanij, Wolaij,<S
Tarrarijconnumeracidebeant exercituare
Irem.omnes celebrationes otauarum,& iudicioru,tam tcclefiatici,q. fecu*
larcs.vfqjdefcenfumexercitusnoftrijin proximo cfurgenteceflaredcbet.Poft
dcfccnlLimver6prcfencisexercicus,aucibuiufmodicxercicusleuarindebuerir,
oes oauc,gnacer fefti beati Georgij immediate fequentis vfq5 fine eclebrentur.
40 Quodqj Iobagiones quorumcunq; vfque ad feltum fancti Martini proximd
afTuturi,nullomodohincindededucantur,morentur.
Difpofuimus infuper,quod quicunque tam PrxlatorUm, ac Baronum,viro-
rumqs Ecclefiafticorum,5 Magnatum,nec non nobilium,&poleIonacorum
hominum,prxdicam difpoficionem 8c ordinationem in toto vel in parte obferua-
xevelimplere nollct,aut non curaret.Hxtunc tales didlielcdti connumeratores in
<oraoxadmoneredebcant,vtperdcfccbmhuiufmodinonperfeionis,difpofi*
tionis,& ordinationispra:didorum,pro quolibet equite,fcdecimflorenosauri,&
pro quolibet pedite,io.flor.auri,vfqjquintumdecimumdiem,dieadmonitionis
eorundemcomputado,dito capitaneo norro generali dare &c foluere debeant,
Se teneantur.qui non folucri n t,extunc duor exercicus talis Comitatus, vn cu
cledishominibus,&:iudJcibus nobilium ipfius Comitatus,vbitalismodi dipofi-
tionesinfringentur,feunoproficifcentur,illaspoflefionespoflefionarias,dequi-
bus ipfac difpoltiones profeso nonfecerint,occupare,occupatasqjtamdiu,do-
per hos,quorum redemptionem dem magis com petunc,dit orum famraa
& quancicace t orenorum rediman tu r,conferuare valeant,atque poffin t.
7o LADISLAI REGIS DECRETA.
Quodqj praemifla difpolitio exercitualis ad aliquam pecuniariam folutio-
nem nullatenus,& pernullummodum,perqueropiamconuertatur:quodfiper
aliqucm faftum fuerit,pcenam fententiae capitalis incurrat ipfo fado.
Item,exercituantes illi,q fcilicctdc exercirufurtiuc recedunt.finobilesfue-
rint,poiTeffioncs ipforumamittant:fi vero ignobiles,pneapitaIifubiacant:&
fimiliter illi,qui dominis illor difpofitionem habuerunt.vel pecuniam coru Icua
uerunt,cum eifdemqj proficifci noluerunc,eandem fuftinct capitalempceoam.
Prxtcrca.quia praemiflam difpofitionem exercituaiem contra antiqucon-
fuetudinem & libertatemtam Ecclefiafticarumperfonar,quametiamaliorum
regniolarumnoftrorum,maiorum&minoru,propterpra:ientis validiffimi belli 10
apparatus, dic Imperatoris Turcorum in huius regni inuafionem(qnod Deus
auertat)facicndum pro eiufdem regni notabilis fcilicet filij regij,& patria: paterna:
defcnfione&conferuationeinprxfcntiaruleuareoportuit,& promulgare; Ideo
nos,& ipfi Pra:Iati,Barones,cxteriq> nobiles& proceres di&i regni noftri fpon-
dcmus,&fide noftraChriftianaprxftita,etiamcumnoftri,&ipforumPra:Iator,
&BaronumfigillorumimpreffionisroborationeJpmictimus,&: pollicemunqud
modo & deinceps nullo vnquam tem pore,talem i nconfue tam exerci t uationcm
promulgabimuSj&faciemuSjneqjipfacientj&jpmulgabuntjfedtamnos^uam
pfi Prlati, Barones & proceres regni noftri,penes diftam antiquam conuctudi-
nemexercituationis femper permanebimus,& ipfi permanebunt.
Item,pro compcfcendisquarumcunonocKurnitatumgeneribus,difpofui-
muSjVt Prxlati,eleti homines in ingulis Comiratibus,vn cum iudicibus nobi-
lium, omnibus querulantibusteneanturfuperquibufcunqjfa<!iispotentiariis,&
etiam poeffionum oceupationibus ex parte in cauam actrarorum.habita prius
fnperindt:diligetiinquifitione,compertaqifuficientireiveritate,abfq;dilarionc,
&tcrminorumprorogatione,iudicium&iuftitiamquerulantibus teneanturex-
hibere:Comesq^ parochialisms huiufmodi iudiciorum modo prxmiflo facienda
teneatur fatisfa&ionem indilatam plcnariam ex parte huiufmodi incaufamat-
tradorum laefis miniftrare. Qud fi ipfe Comes parochialis ex q uacunq; caufa fa
cer nollet.extc talis Comes parochialis honore fuopriuetur, caufaqj huiufmo j-
di,modoprxtado,adiudicata in curiam nolrr<?giam,pereofdemiudices,tran*
mittatur:vbiinprimisoauiscelebrandis,fineconclufioneabfq3vllaprorogatio-
nevIterioriterminetur,vbiipfcComcs,velvicecomesprxmira patraa in con
ipfi in prima die fcdisiudiciarifuper talis modi nouis acribus potentiariis.daronij
atqj iniuriisjlfis & damnificatis omnimodam impender debeant fat isfacboncm
admoneat.qui i id facer recufauerint,tunc ipfi eledti & iudiccs nobilium iericra
huiufmodi non fa tisfatorum,in Uteris eorum conferibi facer, &: ad primas oda-
uascunccelebrandas tranfmittere,iudex Ordinarius orauisin cifdem contra ta
les Comits Sc vicecomites literas fententiales lzfis & damnificatis darc,& cande
execucionem debeant,& tencantur. 40
Quocirca fidelitati vcftrae prxcipimus,&mandamus,quatnusmox,poft5
prx tah homines ele&i diti Comi tatus Peftienf s, hc udar in prarfen riaru con-
ftituti.hincveftri in medium cum prxfentibusreuertemur,&peruencrint,adIo-
c fedis veil ra; iudiciaria: vniuerfaliter congregati,iuxta ctenta prarfen ti difpofi-
tionumnoftraro,vncumdidisPra,latis,&Baronib.&eleaishominibus,pervos
depucatis, cterisqj nobilib.& proceribus diti regni noftri in fuperiorib.arcicula-
tim confcriptaru.vos cum celeritate more exerci tuantiu,tam expedite difponatis
& appromptuetis.vt dum,& qprimmannotatus Comes Ioan.generalis Capita-
neus exercitus noftri pnominati vobis feri pferit : in continenti cum parat 11 exer-
cituali fulcitiprxuiodudore,belliipiusComitatus,vndemodopcaco,vnumdcr
medio eligendo,ad loca.q idem Capitancus nofter generalis duxeric notificda,ad
refiftendu prediebr inimicorum noftror infultibus proficifci valcatis:aliud fub
pnisprxdi<2:is,& noftrxindignationis,facere noaufuri inpratmiffis.DatumBu
da: in feftoconuerfionisbeati Pauli Apoftoli, Anno Domini 1 4 y 4.
i^sfd reUonem ominorum Prelatorum &Bar onfirmat4.
Matthi
 71
MATTHIAS regis hvngari^ confia
MATIO SANCTION I S REGIS ANDREA
tempore coronationis3anno Domini 1464.
Matthias Dei gratia Hungarian, Dalmatian, Croatia- , Rami , Seruia,
GalliciaSjLodorneriatjComaniXjBulgariicqjRcx^niuetiisChriftifdelibuSjpr-
fentibus paritcr,&futurisprasfentium noticiara habituris.falucem in omniu fal-
uatorc.Ciim laudabilis,fdixqj (It rcfpublica illa,in qua bene indi tutx leges domi-
nanturrdecetigitur Reges & Principes, in quorum manib.populorumvrbiumq}
10 iuseft,non modo arnnspopulumiibcredimm former tueri,fedeciam in iuribus
libertatis,&: conftitutionibusvtilibus confcruarc. Proindeadvniuerforumnoti-
ciam,harum ferie,volumus pcruenirc,q, P r&lati,& Barones regni n oft ri, no bi -
les proceres, qui ad concludendum in negotiis regni no(tn,in congregatione ge-
ncrali,quam his dicbus ,pfelicicoronationc noftrain Albaregalicelebrauimus,
deputatifuerantjaccedcndonoftrum rcgiuininconfpetum,neceifitatibusillis,
quibus hocregnum noftr &: nunc vrgeretur,pcr omnia declaratis: Exhibuerunc
nobis quxdampriuilegia,qu5damexcellentifimorumPrincipum,dominorm,
Lodouici Regis Hungariac,acSigifmundiImpcratoris Romanorum,&iimiliter
Regis Hungarix,&c.prxdccerorumnoftrorfeliciumrecordatioftum,decreta
%o & in fti tu ta rund cm & did i regni n ft ri ntnentia,ac infuper quofdam articu-
los,quos ipfi Praelati, Barones, &nobilcs noftri regni in pradi&a congregations
pro communivtilitate& pace denuofeeifTennSupplicantesvnanimitermaicfta-
ti noftre, vt eadem & eofdem acceprare,& approbare,ac de verbo ad ver bu rran f-
fumi facer, & (militer cum libertatibus & inlitutionibus in eifdcm confer"
ptis.&ctiammilicer cum decreto quondam porentiffimidomini Andrea: Regs,
per ipfum dominum Lodouicum inhuiufmodi fuopruilegioconfirmato,auto
rtate noftra regia innouando, pro vtilitate regni noftri perpetu duratura & val*
tura ftabilire & confirmare, & confirmara oberuare dignaremur: quoru quidem
pri uilcgi or um , vnius cilicct,di&i domini Lodouici Regis, tenor talis eft.

50 DECRETVM QJVONDAM LODOVICI L

REGIS EDITVM ANNO DOMINI
i $ j I. Obiit 1 i s z.
Lodovicvs DeigratiaHungarix,Dalmatix,Croatix,Ramix,$erube,Gal-*
liciac, Lodomcrix, Comanix,Bulgaria:qj Rex, Princeps Salemitanus,& montis
fanti AngeliDominusiomnibusChriftifidelibuSjprzientibuspariterj&futuris,
prxfentium noticiam habituris.Salutcm in eo,qui Regibus dat ialutem,ae flici
ter regnare,vi&oriostriumphare.Thronus & potera rgalis dignitatis tunc di-
40 nofciturroborarijCm fubditoruquieti& tranquillitati prouida fufpe&ionepro-
uidetur; ipfisqi digno remunerationis braio in libertatibus Iargiendo,imoetiam
per alios Reges pia confideratione inftitutis, t cum fouendis ccftimonio confir- j*
mationibusliberaliterrefpondctur.NamtumobferuantiafdcifuE,trahens origi- on c*fir*
nem debita rationis & naturx Iegibus,ftabilis perfeuerat,cum beneuolcntia Prin- mand'
cipis in fuos oftenfa regnicolas,ficfempercoalcfcit infubditos,vtnifivitxfufFo-
cetur ignieulusjin corpore vigor fidei non lentefcit. Ea propter advniuerforum
noticiam harum ferie Tolumusperucnirc,quodBaronum,nccnonprocerum&:
nobilium regni noftri ccetus,&: vniucrGtaris idnticas, noftrum regi confpcum
adeundojfidelitatibus fuis,& fidelium ieruitiorum prxclaris meritis,in cuntis o
co ftris & regni noftri negotiis,properis & aduer(s,cum fummo fidelitatis ftudo,8
votiua diligentia noftrx Maieftati cxhibitis,& impenscdeclaratis,&:notramir
memoriam reuocatisjexhibuerunt nobis quafdam literas priuilegiales Illuftrifli-
mi Principis domini Andrcxtertij Bel Regis filij,olim inclyti Regis Hungarian
aui,& prxdeccfloris noftri.pix recordations, aurea bulla roboratas.Iibertatcsqj
jpforum per fan&iflimum S tephanum Hungaricx gentis Regem & Apoftolum,
7* MICHAELIS ZYLAGII
vt ptxdix literas dedarabanr,ipfisinftitutas,innouandas&confirmandas teno
ns fubfequentis;fupplicantes vnanimiter,& conformiter noftr humiliter Maie-
ftati,vtipfasacceptantcs,ratifieantes&approbantes,pre/entibusde verbo ad ver-
bum traniTumi facientes,fimiliter cum omnibus Iibertatibuseorundemineifdem
expreiIis,cxccpto folummodovno articulo in fubfequenti declardo,confirma-
re,& eafdem hbertates in ditislKcrisexpreflas,ex regia benignitatis dementia,
autoritre Regia in nouando,ipibs in eifdem perenniterfruituros,& gauifurosji-
terisnoftrispriuilegialibusmediantibusftabiliredignaremur.Quarum tenor iu-
pr in Andrea Rege,pag. }j.
SEQVITVR DEGRETVM QVONDAM
Michaelis Zylagii de horogzeg
olim gubernatorisregni Hungaria,editum i 4 j 8.
Nos Michael Zylagij de Horogzeg,nomine &inperfonafereniifimiPrinci-
pis & Domini,domini Matthix Dei gratia Hungaria*,Dalmatia-,Croati,&c.ele-
ti Regis,gubernator in eifdem regniscftitutus, Memores commendamus prx-
fentibus,qud nobis vn cum dominisPrxlatis, Baronibus,nobilibus &proceri-
busregniHungarivniuerfis,circafcitumCircumcifionis Domini proximpr-
teritum in hanc ciuitatem noftr Pefthienfem couenientibus Sc profieifeentibus, t0
ordinationibus,qua* pro conferuanda pace, & ftatu,vtilitateqi &commodoprx-
tator um regnorum,& partium eis fubie<3:arum,opportun Sc per tiles videban*
turtratandjc,reliris fopitisqj&fedatis omnibus &fingulis gwerris,& difcelfio-
nibus in alteru trum pruiis rationibus exortis Sc fucitatis,inter alia qu hinc inde
ccorditer expedita funt,praEfatidominiPra*lati,Barones,nobiles&:proceresvni-
uerfi exhibuerunt nobis concorditer&prxfcntarunt artculos infrfcriptos,pe-
tentes Sc deOderantes.vt eos & in eifdem contenta.ratahabcre^dmittere^c per
nos praefatum domin noftrum Matthiam electum Regem conferuat uros per-
mirteredignaremur: quorum quidem articulorum tenor fequitur in haec vetba.
Qwd bona tarn Eccleafiica (juamcularia tribus annis anteaSlis - r*
pata vfq ad quindeeim diesfubpnafahpotentialis remittantur.
Item pnm,q, omnesEcclefia* qecupatae Sc ponefllones Sc bona earundem,
acPrdatoru&Baronum&nobiliupofreffiones&portioncspofTcffionaricfimili-
ter occupatse.tempore feilieet quo no fucrunt oebuz iudicialiter celebratx.hoc
eft, tribus annis,vel citra,remittantur,vfq5 ad quindecimdies;itaquod occupa
tio talis probetur per atteftationesvicinorum&commetaneor^ac nobiliumpro
uincialium,proutconfuetumeftinproclamatacongregatione. Et fi oecupata re
mitiere noluerint,extunc finevlterioriproceTuconuincanturin fado pocen tur,
Sc dominus gubernatorpoffitoecupari facer poflcffioncs,& talis bona conuidi,
propriam perfonam eiufdem captiuarc.
Quod Regia Maiefias dfais prouentibus exercituare teneatur, alio-
quin etiam Banderati3& demumNobilesji infurgant.
lTEM,quoddominusRexcontraorones&quoi]ibetinimicos&:huiusregni
deuatatoreshocregnHungaria*de proucntibusfuisregalibus proteger Sc de-
fenfareteneatur:itavidelicet,quodfidemdominusRexinnltibusipforumini-
miorum huius regni cum ipfisprouentibus proteger nonpofTet,feunonvaIe-
ret,extuncPrlati& Barones, cteriqiviriEcclefiafticihuiusrcgni,Bandcria,fca
gentes ipfor,iuxtalimitationesdiuorum Regum huius regni in hac parte facbs,
leuare &c infurgeredebcant&tcneantur.Si autem cum eif4emctiamipfis inirai- 1*
eis refiftcrenonpoflent,extuncvniuerfinobiles,&alteriuscuiufuisftatuspoflcf-
fionarij homines, exercituantium morc,prout aliorum Regum Hungaricorum
temporibus fuit.proccdcrc &permanere teneantur.
Item,quddeomnibusillationibusdamnorum&iniuriarum,&aliorumraa-
lor generibusj fefto beata: Katharin virginis in anno Domini raillefimo qua-
dringen-
 DECRETA. 7f
dringcntefimoquinquagefimofexcopra;terito,vfq5harctempora,pcrquofcunc
patratorum&commiflorum.iuxta Ordinationen! & conclufioncm Prarlatorum,
& Baron um regnicolarum huius regni Hungarian pridem in generali congre
grteme ude fata,in Comitacu quolibet iudici um & iuftitia celebran tenea-
tunhoc eflet contra libertatemRegiam,& Palatinale officium. Igitur idipura
permaneat in antiqua confuetudine.
I5X Quodcjuatuoroclauangulisanniscelebrentur.
It em, quodipx quatuor octaux fingulisannis celebran" teneantur,&nun-
quam pro aliqua ardua caufa dimittantur,excepto,quandoerit generalis excrci-
10 tus,& nullaalia caufa prorogetur. '
Quod nunqttam ahejua taxapetatur.
Item, quod nunquam dominus notier Rcx, & neqj dominus Michael Zy-
lagij gubernator huius regni,proquacunqj caufa, feu negotiisquibuiuisarduiffi-
mis.aliquam taxam,feu folutionem pecuniariam,pcrIobagioncs regnicolarum,
feu alios nobiles petere valeat atque poflk.
Quod vniuerfafortalitia admonitionem nobilium infra ejuindeeim dies di-
ruanturjub nota indelitatis-jiec retinen valeat nicum litem
capituliyVelconuentusyaciudicisnobilium. ' :
lTEM,qud vniuerfafortalitiafeucaftellaperquofcunqueinquibufuisCo-
mitatibus erecta & conitructa,ex quibus fpolia & depraedationes committun-
tur,diruantur,exceptisqux ad vtilitatem ipfius Comitatusfunt,remaneant:ita
qud ( aliqui moniti per nobiles iliiusComitatus in fede iudiciaria infra quin-
deeim dies non diruerent, extunc tales notaminfidelitatisincurranteofacto,&
dominus Rex vei gubernator, tales vt infideles punir valeat:Et quodcunqjfor-
taluium in aliquo Comitatu remanere debebit, extunc tale fortalitium vigore &
teftimonioliterarum capituli vcl couentusaciudicis nobilium iliiusComitatus,
in quo tale fortalitium eilet erect um, remanere valet.
Quod digmtates ecc[eaiae3acoficiolatHS}^rperpetuitates ex
trais non conjerantur.
I T E m, q, ipfe dominus Rex neqj digmtates ecclefiafticas , neqj alios honores
officiolatuSjVelperpetuitatcs hominibus extrais dare &confcrre valeat.
Quod bona extrais collta recuperentur. '
: .-. It em, de caftns c aliis bonis extrais hominibus donaris Rex faciatrecu-
perandidiligentiam.
Qualescafus eccleaicipoint indicare.
Ite M.quod iudicesccclefiaitici.ncqi Archiepifcopi,vel corumvicarij iudi-
care valeanr,nif dotes & res parafernales, iura quartalitia,fatum decimarum,ef-
4o fufones fanguinum, &verberationeseccle(ia(ticorum&mulicrum,necnonte-
hmenta,& matrimoniales caufas,acdeperiurio,prout in canonib.expreum eft.
Quodfi.cerdotes,fcholares3& nobiles thelonia jr decimas nonjoluant.
lTEM,q,nuIlus omninohomindefacerdotibus,fcholaribus,nobilibus,nec
thelonia, neqj decimas,proutvetus regni rcquiritconiuetudo,exigcredebeat.
I tern, q, neqj ipfe dominus noter Rex, 5 neqj ipfe dominies Michaelguber-
nator ex parte omniu,& quorumhbet fratrum,& famiIiariumipforum,omnibus
queruIantibusabfqueomnifauoredebitamiuftitiam,accqmniodam fatisfactio-
nem impender tcneantur,&ncc per aliquosfratrcs,velami{iaCSpforum aliqui
regnicolxhuiusregniquouisrhodoopprimantur. . t;:: . . ;. ,.._
QjMdnou4,pecm4cdaniur,&nunc[uammutentur. . .-<q
Item, quod pecunia: noua: cudant ur,quorumduccnti pro floreno,&obuli
corundemquadringenti hab,eafitur,& nunquam mutentur;.. ':ofj
Quodngulis amis adfefium Pentevofiesatdiatah Peh.
': Item, quod vniuerfi regncola; & homines poffeffionati fingulis annis ad
74 mich. ZYLAGii decreta;
fcftumPcntccoftes ad oppidum Pefrhienfe per fingula capita congregan tenc-
antur.Et qui rationabiliter fc cxcufare non potcrunt,talium pofleffiones per do-
minumgubernatorcm,vcl dominum Regem oecupentur.
Quod vniuerfa ciuitates r caflra regalia ad manas domini
gubernatoris tradantur.
lTEM,qu6dTniuerfxciuitatcsmurata;,accaftraregalia,admanusprxfad
domim Michaelis gubernatoris,& ftatim.reilgnentur.
Quodomnes Iobagiones Hber dimittantur,fubf>na occupations
bonorum, grfolution'uduodecimmarcarum.
Item, quad vniuerfi pofleffionati homines de corum poiTcflonibus ad pof-
feffione$ahoruro>obtentalicentia,iuftoqiterragiodepofito,&aliisfolitisdebici1
perrolutisnuxta antiquam confuetudincm huius regni.abfqueomni l.dgionario
proceffu.pacifice & tutc.feeurcq permittere debeant. Si autem aliqui permittc
tenoIlenr,extuncComites,vclvicccomites,&iudieesnobiliumiIliusComitatus
huiufmodi Iobagionem cum fex marciseIiberaretencantur>Proucanriquacon-
fuemdoreqmrit.SiaiitcmaliquihominumComitatibusobedirenolucrinc.tunc
RegiaMaiefta$JveleiusgubernatorpoTeffionestaliumoccupet,&tamdiucnc.
re valeat,donec huiufmodi Iobagio cum duodeciro marcis cliberabitur
.... Nosinique peddonibus dictorumdominorumPr*latomm,Baronum,No-
biliurn & Procerum rcgni vniucrforum iuri confonis inclinati artculos defcri-
ptos,& fingulatim eorum inuiolabiliter obferuare.complert^&exeouipernos
vel per prxfatum dominum Matthiam Regem eleuum promirtimus.&volul
mus cum erbau. In quoru m omnium prarrohTorum teftimonium prxfentes lite-
ras noftraseidem vniuerfitaddominorumPralatorum.Baronum.&Nobilium
Hunganarprcdia. duximusconcedendas.Datum in Pcith,vigefima ouar-
qUumqu ' 0 ml,Cfim W
Nota auodfetjuens arcuhu videbaturferiptuseadem manu cumpreceden-
tibus amculu a tergo literarum. qui cjuidem articula mihi modi-. *
campraftaretfidemynifieum in iudiciisfolummodo
confyexijfem obferuari.
Item adhoc,qud literas prxccptoriar, proclama conereeationis rene,
ralisriresmtegrashabcant^
mmusfexcoramctanei,totidem vcini,acduodecinnobilesCOmnr^,;T i
teftati habeantur Vbi autem defers ^^^^^
pJcancdefeuustalespcrvicinostantundemnumeri. uent.up-

ARTIGVLI IOANNIS CORVINI WAY *

-:- VODD \* 511* PESTHISNSI, PE& "
fratoos Cr Barones m congregation generali editi,
Anno i J. f.
I.
Qud eligent,& deputabuntvnum gubernatorem.
""II.
QH^^^ucrfdominiPraIatb&BaronesAqumisaliicaffM^a ii r >

P*^hkgVcrrarumtcmporibuso^
bunt^m.tatesedaTn.quashaaenusCapitaneitenuhTcnt prTh,!? -^ %
pofitioni, euftodixq,, ac conferuadoni proprix pfe ^^
pient manus,genteS,acfamiIiariorum eorum rquiq, et am hSutfT" ""*
^sacCapitaneis^^

adeadem
 MATTH. ARTIG DE OFF. PALAT. 7f
ad eadem, donee huiufmodi rcmifionem Sc refignationem efficient fuo modo.
Qupd^vniuerfacaftra,cail:ella,fortalitiahisdifturbioium temporib.erca,du-
rance prxfente congregatione, diruantur & deleantur,his demptis,quae in con fi-
nibus regni, pro defenfione iuntcreda: qui fcilicethc prsentes forent,non re
cdentjdonec eadem deponere facient,&: delece.
III.
Quod omnes domini Barones bonores,& ofEcioIatus eorum, quos habenr,
in prienti cuentione deponant,manibusq5,&: difpofitioni,ac dil tributioni alio
rum dominorum Prxlatorum, Baronum,S regnico!arum,liber,&:fine contra
jo diclionecommittent,& afignabunt.
1 1 IL
Quod alia vniuerfa,qua* in hacconuentione pro pacc,vtilitate,& commodo
regni itatuentur,concludentur,acdifponenmr,firmiterobferuabunt,ineifdem
periiftent,ac eis obedient,& parcbunc.
V.
Quod omnes contratus,confocderationes,& vincula inter quofcunq; Prx-
Iatos, Barones & regnicolas,in alterutru,& mutuo,fide mediante, vel alia re,qua-
liccrcunque fac"raj(& ordinatar,qu fcilicet vtilitatem regni & reipub.impedirent,
caiTx,annuIlatc,8 inanes habeantur.EtqjipfidominiPrxlati Barones in omni-
Xo bus pro vtilitate regni Se reipublicaeregnicolisallilent,accontraomncs ftatuta
& ordinationes regni infringentes infurgcnt,toto eorum poffe.

ARTICVLI PRONVNCIATI TVNC DE

OPFICIO PALATINI, QJV ANDO SPECTABILIS
jr magnifiais dominus Emericus de Zapolya}Comes perpetuus Scepu-
ficnfis,perjereniimum Principem^n.Matthiam 1{?,
confenfu regmcolarumfuit eleus in PaLtinum.
Qvoniam prxfensdixta, flue congregado regnicolarum,proeligendo&
o fufficiendo nouo Palatino inftitutaet,eamob rem,qualiseligidebeat,&quxad
eiusoffici ex antiquaordinationepertineant,prxtereaquo tempore ex fufeepto
officio exerce re &peragere debelante omnia diligenterconfideranda,&anno-
tanda funt: vt his cognitis,faniori matunoriq; confilio eleclioipfatrac~r,ari,& talis
eligi pofir, qui neceiiari.is in c condiciones h.ibcat,&: onus Tibi ini und um pro re-
' gni honorc,commodo,ftatu, tranquilzate & conleruatione,prudentia, confilio,
6 automate fua fupportare,atque regni habenas,necelfitatis temporc,modera-
ri,Seiusdcfenfioniprofpicerelciat,&valeat.
In primis,quodmaiorumordinationefancitum &conftitutumeit,quod fi
quando regium lernen deficerecontigerit, & de cJe&ione noui Regis traaretur,
mo in ipfa eleftione Palatinus ex officij dignitate.prima vocem femper habere debet.
SecundojfiquifpiamRegum haeredemin teera aetateconftitutumreliquc-
rit; Palatinus ex officio tenetur, &: debet ilium, tanquam tutor, in regnis & domi
nus paterniscferuarc,& fideliterdefendere.Cuiquidem Palatino interim,quo
h eres ipfe in adulta peruenerit tatem,vniuerfi illius fubditi & regncola:, priode
vero domino &Regi,femperobedire,&: in omnib. rebus obtperaretenetur.
Tertij regium fernen deficerec5tigerit,infra id teropus,quoadnouusRex
eligeretur,aut etiam, fi,vt prxfertur,hzres in teera a?raterelin<juatur,PaIatinus
eius tutor habet femper ex officio pro rebus,& neceffitate regni,&etiam illius h-
redisfaccrej&iudicaredietas.quafcunqueopportunasduxerittcuijVtprxfertur,
regnicolxfemperparcre,&moremgereredebent,&:teneantur.
Quarto, fi quando vrgeret regni neceffitas,& opusefiet,vt pro eius neceili t
te^ neceffaria defenfione regnicolx infurgerent,Palatinus ex fufeepto officio
debet elfe generalis &fupiemusCapitaneus regni &regnicolarum,& illos guber-
uare,iuxta tarnen voluntatem&arbitrium Regia: Celfitudinis.
Quinto, qud fi quas differentia?, fiue feditiones,aut alix controuerfia: inter
Ggg ij
76 1 REGIS
\
regncolas fore contingerent,Platinus autoritateofficijprouidcre,illasq5fcdare,
& complanare, atque nocentes iuxtademeritapunire, ncc non commila emen
dare & rectificare debet , dignitace camen & autoritatc regia fala Temper re
manente.
Sexto, qud f quando differentia fiue difeordia aliquando inter Regem &
regnum oriri forte contingeret, Palatinus ex officio debet eile mediator, & fe
interponere.atque illos,adhibita omni diligentia,cura,ftudio,& folicitudine.fide-
liter componere.
Septimo,fi quando contingeret regem tam fimpliccm,aut ncgligentem effe,
adaudiendumoratores,vel etiamad refpodendumiillis Palatinus ex officio pro- to
uidere,& illius defectum fupplere debet & teneatur.
Ocbuo/i bonaaliqua donantur per RegiamMaieftatem.&conrradiores
apparuerint,caufabunturq; iniuftc per fuam Maicftatem fuifle donata rdebent
Palatino conqueri,& ille ad aures regias huiumodi querelas quam prim m re
ferre tcnetur.Si vero Rex abeIet,nihilominus accepta querela,teneturille quam
primm fgnificare, {militer rogatum facerc,quoMaieftasfua prarfigat termi
num,& locum, vbi & quando ipia querela videatur,difcutiatur,& diffiniatur.
Non, Palatinus ex officio h aber,q uemlibe t regnicolarum line prateextu iu-
rium poTefIionariorum,lueatuum potentionariorum,ad iuftitiamquerulan-
tiuminiuseuoeare,&hacinreadeamplampotcftatem,mrifdirionern&auto- to
ritatem habet, vt dempta regia dignitatc, nnllus omnino iuftitiariorum amplio-
rem,fed neqjparem babeat. Alijquippeiudicesregni,incaufisduntaxatatuura
potentiariorum,& non iurium poiTcffionariorumdecerncrc,& fententias ferre
habent.C,term,fi qui iure coram Palatino in Byrfagiis,aut ali is iudiciorum one-
ribus ,conuincantur,illis eiuicemodi onera Regia Celfitudo non tam ordinata,
quam fed abfoluta potencia, & autoritre relaxare quidempotelr.non rament4 r-
bet hic>quia Palatinus de By rfagiis ipfis pro fuo arbitrio femper difponere pote ft,
aliisautem,quicoramczterisiudicibusconuincuntur,Regiafublimitas liber
directe de ordinata fu potentia,oneraipfa relaxare fem per poteft.
Decimo,qd Rcgiam Maieftatem iue in exercitu,ue aliter extra regnum je
agere fi contingan Palatinus ex officio debet in regno femper cflelcumtenen*,
& cum aliquibus penes i pum deputandis, quorum tarnen ipfe cap ut & fuperior
effe debetjomnia facere,& exercere,quar Rex ipfe poiTct &: deberet, potefr,dem-
ptis tamengratiiSj&donationibus iurium, ad coronam dcuolutorum,prarterea
aliis illis qux dire ad Regiam dignitatem ex antiqua ordinatione pertmuc*
runt femper.
Vndecimo, habet Palatinus ex officio iurare totam Comaniam,& eft fern per
Comes&iudexComanoruro,quibuspro huiufcemodi officio &: laboredebet
habere quoad annum triamilliaaureorum,prouthocexliterisLodouicialio-
rum Kegum praedeceflorum manifeft colligitur. 4
Duodecimo, tota Dalmatia fubiacere debet iudicio Pala tini,<5 pro prouen-
tibus habet in illa certas nfulas.

PRIMVM DECRETVM MATTHU

REGIS ANNI M. CCCC. L X 1 1.

Nos Matthias Dei gratia,RexHungaria:,Dalmatia*,Croatiac,&c.fignifica-

mus per pra:fentes:Qupd cum his diebus in praefenti generali congregatione vni-
uerforumPradatorum,Baronum,Procerum,&: Nobilium regni noftri in hacci-
uitatenoftraBudenfi,quinto dcimo diefefti bead MarciEuangeliftxcelebrataJo
vn cum eifdem multa c magna difponcremus, ad memorandum ftatumreeni
noftri pra?diti,opportuna:interaliaiidem Pra:lati,Barones, Proceres & Nobiles
vnanimi omnium voto obtulerunt & prazfentauerunt nobis quofdam Artculos,
antiquam legem &confuetudinem ipfius regni noftri innouantes,<5 declarantes,
odme infrfcripto in hare verba.
Articu-
 DECRETVM I. 77
Articuli3inquibus iuxtaantiquam confuetudinem regni euocatio,jtne era-
fitnatione extra otlauas fieripotefl,mpr<efenttam personalem R.e-
gis,vbicunquefuerit intra ambitum regni.
ARTICVLVS I.
Invasores catrorum,&domorum,feuinhabitationu Nobilium,inqui-
bus pcrfonaliccr refident, iverbera,fiue vulneraciones aucczdcs,fiucipoIiarcru
intalibusdomib.eoncruarifolitarumfecerint.Irem.violtablatoreshterarum,
auchteraliuminftrumentorum. Item, incendiad), & inductores cxtcrorum ho-
10 minum fpoliatorum,& engentes fe contra reucrenriam Regis,&: literas iuridicas,
act fi ici publtcx,quas faluum coductum,vulgariter glait appellamus.ltem,inter-
feboresNobilium,6quinobiles,&:captosdetDec,vulneratorcsq3prorumNo-
b;lumi,pra?fertim cunuimi ad congregationemregnicolarumvelocrauasaut fe-
can !udiciariam,velibiexiilentesdamnihcabunt.Itern,dcpredatores totalis pof-
icflion is alicuiuscuineftraCcioneEcclciia:. Item,violentiftupra tores virginu,auc
corruptores honeftaru muherum. Hi omnes euocari poiTunt in pcrfonalem prx-
fentiam Regis ad terminulongiorcm vclbreuiorem/ecundumdiftantiam loco-
rum,quibushuiufmodieuocato fieri dcbet.Ita tamen, quod longior terminus
trigiiua dies n5 cxcedatibrcuior vero terminus infra quindecim dies no defcen-
ao dat. Et talis modi cuocatio fiat folummodo per teftimonium capituli,vel conuen-
tus illius Comitatus,aut vicini,vndc prardi&a cuocatio fieri debet.Et quia firmius
eft iudicium,quod plurimor fentcntiis roboratur.in terefle debent iudicio huius
euocationis Prxlati,& Barones,qui tunc in Curiadomini Regis fuerint coftitu ti.
t diiationem habet fine prorogatione folummodo illi.qui occupati erunt in ex-
ercitu generaliter,aut partiali pro vtilitate regni inftauratium.Item, qui erunc oc
cupati in ambafiata Regis,vel rcgni,pro com uni bono.Verumtam en qui fub con-
fidentia talis modi pro rogationis aliquem ex prxtaccis fecerit aibus,& fe abfen-
tauerit iudicio: huiufmodi prorogatione fe defender non valeat.Et talis modi
euocatio fiat folm deinceps pro atib. prxmifls, prima die przfentis congrga
lo tionisgeneraliSjin pofterum patrandi.In occupationibus ver tempore electio-
nisdomininoftri Matthias Regis factis,fiat reftitutioscui fi occupator n obedie-
rit,aiuimpedicrit quo minus fieri valeat&pficiatur,euoceturvt fuprdeclaratur.
Item proclamata congregado deturfecundum formam decreet quondam domi
no Sigifmundilmperatoiis&Rcgis.Itera quatuor ocbuxannuatim fine intermif-
fione celebrentur.
^Articuli,qui concernant notam infidelitati$,& in quibus & non aliis
pointper dominum Regempojjeiones & bona delin-
quentium donariyfeu alienari.
40 I
Evidente, fe erigens contra (latum publicum Regis & coronx.Item,quf
confit faifas literas.vel eis cuidenter vtitur in iudicio. Item,qui fculpitfalfum fi-
gillum,vel eo vtitur. Item,cufores faliarum monetarum,vel fcicnter& publice in
magna quantitateeifdem negotium exercentium.Itcm,occiforconfanguinei fui,
vfq-, ad quartum gradum confanguinitatisinclufiu.Item,inccndiarijpublici vil-
larum,Spofleuonum.Item,inductoresexternorumhominumfpoliatorum,aut v
ftipendiariorum,addifturbandumftatuminternumregni.Item,erigtesfcoppo-
n endi fua potentia contra literas iuridicas,& fententias iudicum ordinarioru poft
fecundameuocationem&probation. Item, violatoresliterarumtidci publicar,
yo velfaluiconducl:us,dumeuidtcrfuerintconuicti.Item,traditorcscaftrorum,veI
propriorum dominorum.dumeuidcnter fuerint cuic1;i.Item,occiforcs vel vul-
reratores iudicum ordinariorum Regni przfertim.dumfint in officio publico,
rcm.publici haereticiadhrentcsdamnata:haErefi.Item,inceftuofi,& corrupto
res confanguinearum fuarum, vfque ad quartum gradum confanguinitatis,dum
cuidenter fuerint conuicti&profcripti.
Ggg iii
7g 1 REGIS
^ArticHi eaufas rerum biritualium concefnetS
I.
Omkes caufx circum myfteria & defeuus facramentorum.Item,daufo ia
fado fidci,& caufx hxrefum,feu fufpe&orum de hxre. tem, caufx teftamenta-
riorum,6:eifdemaccelonbus.ltem,cafx matrimoniales &acceflorium earun-
dem.Spccialiterautemdotis,& rerum paraffernalium,donationum propter nu
ptias, fidurisquartahtij, fin intentemrprohxredi tte poffcmbnariaac^^
da. tem, caufx decimarum realium &perfonalium,&acceflorearundem.Item,
caufx vfurarum.Itcm,caufx viduarum &c miferabilium perfonarum,fi non agitut
propoTeffionibus&prxdiisadipifccndis. ltem,caufxfideiviolatx,& omnium 10
peri uriorum;& caufx,quarum finis tendat ad corre&ionem pro peccato. Item,o-
mnes cauf,in quibus quis incidit in fententiam excommunicationis hominis,vel
canonum. Quibus quidcArticulisprxmiBs,modovobisprxmifloprxfenttes,
fupplicauerunt nobis diti Prxlati, Barones, Proceres , & Nobilcs rcgninoftri,vt
eofdem artculos regio confcnfuapprobantcs,dignaremurdeinceps facer ob-
feruari. Nos iraq, fupplicationibus eorundem Prxlatorum,Baronum,Proccrura
&Nobilium prardi&iregni noftri inclinati,prxdios Articulos,& quxlibeteo-
rum acceptanda& appro banda decernimus,deinceps inuiolabilitr obferuanda
obferuabimusj&obferuarifaciemus cum cfFeu.In quorum omnium prraiflo-
rumteftimoniu prxfentcs literas noftrasfecretifigilli noftri.quo vt Rcx Hunga- M
cixvtimur,inmunimineroboratas,vniucrfitatidicorumPr!atorum,Batonum,
Proccrum,&nobiliumprxdi<Siregni noftri duximusconcedendas. Datum Bu-
dx vigefima die congregationis generalis fupr dix, Anno Domini railleimo
quadringentefimo fexagefimo fecundo.
SEC VN DI DECRET I, INVICTISSI Ml
PR IN CI PIS MaTTHI, REGIS HvNGARIi,
articulinoui,pereundemediti anno Domii 1464.
1. v

Articvl autemprnotati hane continent formam.Prim qud nos hoc *

rcgnum noftrum Hungaric,& omnes eiusad idem pertinentes incolas,in omni
bus & fingulis bonis &antiquishbertatibus,confuetudinibus,&iuribus,quibus
hoc regnum vtebatur,temporibusprdcceflbrum nqftrorum, conferuabimus,&
tenebimus,& qud decreta quondam dominor Lodouici&Sigifmundi Reg,
fimul cum decreto olim domini Andre.fimilitcr Regis, per i pfum Dn. Lodo uicu
Regem confirmato,confirmabimus,& cum infraicriptis articulis obferuabimus.
De conferuatonefacra corona.
I T E M,quia nouimus nos,& nouerunt omnes domini Prxlati & Barones no-
ftrunouit etiam tota communitasregni,quomodo&qualiter propter indebitam
cuftodiam & prouifionem facrx coron x.ipfa corona fuit ab hoc regno alienata,ia
cuius alienationc irrecuperabilia damna,& indicibilia fpolia,& multas incommo
ditates hoc regn palum eb& tadem poft muiros labores & fatigas,&: graues ex-
penfas,ipfa corona ex pecuniiscommunitatisregninouifljmcilredempta:No9
ergo volumusj&debemus de pari confenfu& volntate dominorum Pnelacoru
BaronurrI,& regni noftri nobilium hoc in locojpuidere circa debitam cuftodiam
& conferuationcm ipfius coronx facrx locum alias confuetum ,&: perfonas ad id
idoneas,ne(quodDeusauertat)ipfa corona iteratoab hoc regno alienetur.
Quodnemo nota infidelitatis>fine Bar confilio3damnetur.
PrjEte r e A,qudnosaliquem,velaIiquosexregnicolis,He Prxlatoram w
eonfilio,& regni Baronum.notafiue crimine infidelitacisdamnare no valeamus.
De ahlationebreuium iudiciorum.
r eves etiam euocationes de cxtero pro nullisatibus&commiffis vt fi
rent; ex parte tarnen iameuocatorumfieret iudicium,fecundum contenta licc-
rarum euocatoriarum.
Dc
 DECRETVM II. 79
De celebratione quatuor olauarum>& de euocationib.cum innuatione.
Ctervm omnes quatuor o&aux annuatim celebrcntur, excepto cafu,
quo contingeret fieri exercitum generalero per orones regnicolas:Et,fi etiam nos
in fais&negotiisregniparticularibus extra Budamoccuparemur,otaua: non
prorogtur.Iudices quoq; maiores,fiuc ordinrij,pariter cum eorum vicegeren-
tibus,in celebratione huiufmodi octauarum interefle emper teneantur. Oein-
ceps quoq; euocationes cum infnuatione ad ipfas octauas firent, in quibufeun-
que negotiis,& faclis poil obitum quondam domini Alberti Regis illatis,ac per
petra tis;quxeti^uocationes cum infinuationepoTcntemanari,ubfigilloomni-
0 umiudicumordinariorum regninoftri.
Deprorogationibus,& peenis "vtentiumfals prorogationibus.
Pro roc ationes autemnoftris temporibusipfarum oftauarum nemini
fuffragarivaleant: nifi folm illis,qui cadra in confinibusregni,& iignificanterin
regno Bozna: tenerent,vel qui eflent eo tune occupati in belio,aut qui progrede-
rentur in legationibus noftris.&regni noitri,perprouinciasextraneas.t t aliqui
Tub forma alcerius iftorum triumarticulorumlimitatorum prorogationis acqui-
rerent,& ita non occuparentur,in pnis alias in talibus fieri olitis,hoc eil in e-
menda linguar,conuincercntur.
De quatuoraSl'npotentionariisqua in tertiaoclauanaliter ter-,
minentur&ecvlteriuspointprorogari.
In fao vero interemptionisnobiIium,& occupations poflefllonum,abIa-
tionisliterarum^literahuminftrumtorum,domorumq5&curiarumnobiHum>
vbi perfonali ter refiderent,inuafionis,nulla amplior in iftis tribus articulis limita-
tis,nii tempore euocationis prima: oaux,in tertiam otauam fieri poTet pro-
rogatio,nec i pG occupati infra huiufmodi eis datamprorogationem cum aliqui-
bus litigare valcant.
, Deprorogationibusatrum indiuiforum.
Si occupatus duosvel tres,vel plures fratres indiuifoshaberet,quorumno-
5 mina in prorogationeexprimerentur,&:nonoccuparcntur in rebus diclis, tribus
articulis expreffis talibus non occupatis,nonoberueturprorogatio,exceptis re
bus fa&um pofleifionum & exhibitionum litcrarum concernen tib us. Ille vera
qui occupatus fueritin negotiisprxdi&is,cumeiscondcmnarinonpoiret,qui in
talibus non eflent occupati.
QuodJales extranei in regno non vendanturfubpeena ablationis. "
Sales extranei in regno noftro,&inconfinib.regninoftri,n5vendantur,fub
p cena ablationis eorundemrfedvbicunquefalesnoftri regales curfum habere de-
beant. Ulorum autem pofleffiones & bona.qui ablationes huiufmodi falium ex-
4.0 traneorum non paterentur,occupare debeant; tenere infra fatisfa&ionem de
damnis notris exinde fecutis.
De difiraione caeorum pofi obitum Alberti Regis ereclorum.
Omni a caftella poft obitum quondam domini Alberti Regis,in regno no-
flxo conftrucl:a,vfq3 feftum Pentecoftes proxim venturum, fub poena perpetua:
infidelitatis,diftrahantur: exceptis folummodo caftellis illis,qusc in partibus infe-
rioribus,contra incurfusTurcoru,acquxin Comitatib.Bachienii,&de Bodrog,
& aliis ComitatibusTegni noftri confiniatenentibus>conftruclactTent,& etiam
dempto caftello Ioann. CrWz,ac illis,qua: antiquis temporibus.ac etiam tempore
quondam domini Sigifmundi Regis fuerunt caftella tandem rupta,&iterum in
jo alio loco conftrucb cflcnt,quxrcmaneantprovtilitateregni.
Quod ille,qui cum iure regio,velproccfu caufidicum alios infuispoffeio-
nibus iniuevexaturjnaftimationeiorum conuincatur.
It e M,quicunq; nobis donationem iuris rcgij.fuper aliqua,vel aliquibus pof-
feifionibusimpetrauerit,bonisaliorum,fi bona impetrataiuri regio pertinerede-
bere,no poffi t comprobare,ac etiam illi litigantes qui aliquo iure fuper bonis alio-
Ggg iu"J .
 So 1 REGIS
rum litigarent,&bona huiufmodifuo iuri ordineiudiciarioapplicarenonpoffet:
propter indcbitam inquictationcm poflcffionis, contra eundem pofleflorcm in
communi exiftimatione ipforum bonorum conuinccrctur.
QuodbonaiUarfUiepoftobitum hertiRgkfuiffent occupatayremittantur.
Omnivm,& fingu lorum bona,quae tempore obi tus di&i quond domini
Albern Register quofcunq5niuftcoccupataellcnt:pereorumdetentores,infri
ocbuum diem fanftiloan.Baptiftac nunc venturi.illis.quorum funt,rcmittancur.
Etdetentoresillivigoreliterarumnoirrarum.velaHorumiudicumordinariorum,
pernoftrumhominem,&capimli,velconucntusteftimonium,adrcmittcndum
occupata bona amoueantur :Et fi amoti non rcmitccrcnt.cuocentur cum infi- '
nuatione ad proximc futuras oauas ex partc,quorum fieret judicium Se iufticia
fine prorogatione.
QuodrcgnumSclauoni &partesTranyluan infuis hber-
tatibus conferuentur.
Recnvm noftrum ScIauoniae,&partesTraniTyIuanxinomnibusantiquis
bonis lbertatibus,confuecudinibus,&iuribus conferuentur; viri farcubres con
tra virosecclefiafticos in nullo facto & lite fzcularipoftent magis aggrauari,quim
viri ecclefiafticiaggrauarentur contra fxcularcs.
Quodplura 'loca trihutorum in eadempojfeionc ejje nonpoint:
4emodoexigendis&fals vus trihutorum.
Tribvtvm in vna&cadempoilcmone,in ploribuslocis exig non poffir,
fedmvnounttnloco.ctiampoiTeioribus tnbutiquantumcunqs inter fedifcor-
damibus.Et quod in omnib.locis tributorum tributum fecundum antiquum mo-
dumexigeretur;facientesautemcontrarium,amitterentdominiumtributi.Tri-
bucarijviasfaIfas,nccinterrisaliorum,nec extra antiquamcofuetudinemjcufto-
dire valeant.Et vt propter non olutionem tributi,quifquam impediri nonpoflit,
extra metas pofleflionis,vbi tributum exigerctur. Nullum tributum,vei vadum
poffit efTe contra antiquam confuetudinem,& legem regninoitn.
Coniunctorum hominum bona.quoad portiones iudiciarias,tam nos,qum * *
iudices noftri ordinanj,non aliter ni more alisconfuctoconfcrrevalcamus,
aut valcant.
De caufisforum ecclefiaicum concernentibus.
I E M,pratter forum teftamenti,matrimonij,dotum , & rerum parafernaliu,
periurij,vcrberationis,&: exfpoliationis elcricorum,&: mulierur,&: prxtcr illas
alias caufas.qua: non eflcnt,in forofpirituali nullacauarerminaretur.
QuodRegia Maiejlasadfimplicem quer eUm bona alicuius non occupabit,
& quodfaflumproprium ordine iurisprofequetur.
Ex,quod nos ad iimplicemquerimoniamaliquorum,vclcuam in proprium
fais noftris,bona aliquorum occupari nonfaceremus,nifi pretender fuffiaens
cognitio caufas fecundum coniuetudinem antiquam in talibus fieri folium.ic
quod nos etiam factum noftrum regium ordine iuris profequamur.
De poena lUorum^uiprotonotarios, velalios iudices rerni ver-
berarent, interficerent,aut captiuarent.
S i qui protonotarium,viccpalatinum,Banum,vicebanum)Comitem,vcl
Yicecomitem, vcl alios iudices ordinarios regni noftri tempore fedisiudiciariz
aut etiam alis,(necaufa verberarent,interficcrent,aut capriuaren^habitafupcr-
indeprobationelegitima,in nota&poenaperpetu infidclitatis cnumerentur.
De hisquorum liter*per inimicos &potentes abLttafuijfnt, *
vtiHis bona eorum de now conferantur. /
Et quia nonnulli eflcnt ex regnicolis, quorum iura&litcraliainftrumenta
per inimicos & potentes ablata fuiflent:igitur fi talesablationem huiufmodi iuri-
um,oliteraliuminftrumcntorum,adid,quodipfi,&:prcdecenorcscorumindo-
minio
 DECRETVM II. Si
minio bonorum &pofleiConum,quos tangerentlitcrxab!atx;pacificc perriti-
fent,& ipfosconcernerent,pervicinorum,&commetaneorumfuorurT),&:nobi-
lium comprouincialiumatteftarioncs comprobare poiTent:talibus nos huiufmo-
di bona fua,titulo noux noltrz donation is donemus,& conferam us.
De ludiciogenerali in omnibus Comitatibus.
lTEM,quod per omnesComitacus regnincitri fiat iudicium generale,mo-
realiiSjtemporibusicilicetantiquiSjConfueco.
Decudendanoua monetd.
lTEM,quodnosfaccrcmuscudcrcvnambonammonctam,inicgaponderc
monetr quond.i dom:ni Sigiimundi Impcracoris, quar currerer per toru m domi- *?/**"**
mum noli rum, vi ta nobis com ite,i ne aliqua perm urationeA' haberet duos obu-
los.Ec huiufmodi moncta noftra in cunis cenbus lucri Camera; &: dec i m is v-
bique rccipiacur.
De conftrmationbtdonationum Ladiai 6" Katthux Regum infra annum.
T quod nos omnes donaciones prxdecelTorum noftrorum Regum,& no-
ft ras proprias, (uper qi ; ib u fuis bonis Sc poiIeflonib.fac}as,exceptis dona t ionibus
quondam Domini Ladiflai Regis, & norris,quas de lucro Camcrxquinquage-
iimali, tricefimis prouencibus Marcurinalibus cu:q;fecimus, tfecTer, confir
i mare dcbeamus.Tencaturautemquilibccomncs literas donationales quondam
dominiLadiflai Regis mediare prxdeceiTorisnotri,& etiam noftras, prima die
Aprilis, infra reuolutionem vnius integri anni,adconfirmationem reportare. Si
vero non reportarcntur,eorum litera: non maneant in vigore.
De modoolttendi decimas,& de examinatione aceruorum.
DeciMj foluantur in omnibus Sc fingulis Co mi ratibus/ecund modum,
quo vnufquifqs cum Prlato uo fuperinde haberet,vel feciTer,aut deinceps face-
recdifpofitionc:inquarum cxactione,&:folutioneceneretutdifpouioaddecre-
tumannotatidominiSigifmundiImperatoris,ScRcgis:itatam,qudGadrequi-
fitionem dicacoruro decimar rufticus iurarerc dicatorhuiufmodi iuracocte-
" dcrct,nonamplius,nifiiuxtaiuramentumiuranrisdicare valeat;S vbi iuratoru-
fticodicatornoncrederct,liberamaceruumexamindi habeat facultatem;qui ii
plus inucnerit.fuperfluitatcm auferre valeaf.fi autem iuxta verba ruftici reper-
tum fuerit,pro indebita remiffione acerui, vnus florenus auri per dicator ruftico
foluatur;quem l dicator ibluere recufaret, rufticus auferre valeat equ dicator,
Quod dichas dominios, & feiuitatibus beau Maria virgi-
nis nullum forum celebretuT.
D i E v s dominicis,& fimiliter in feftiuitatibus bcatx Marix virginis,in hoc
regno noltro, Sc eiuspartibus.nullum forum celebretur,exceptisduntaxatpro-
40 ptcr bonas caufasforis dominorum Archiepifcopi Colocenfis.&EpifcopiWa-
radienfis,qux in aliquibus bonis Eceletix eorum celebrantur.
De cufjribusfalfarum monetrum.
Cvssor.es falfarum monctarum, & florenorum falfificatorum earundem
publice infaman, habita fuperinde debita priusreuifione,per Barones regni no-
ftri punianturcondigna poena.
Depana violantiumfaluum conduclum.
Qvicvnqv^e ex regnicolis faluum condudum norruminfringcrct,prius
cognita caufa,taies,&: domini talium,in nota perpetux infidelitatis cuincantur*
jo De emunitate domorum nobilmm,&perfonarum eedejiafticarum,
& de violatione Eccle<e.
Postrem o,fi tempore exercitus, vel alias quaodocanqj,aliqui in domibus,
&curiis nobilium,aut perfonarum ecclefiafticarum, prxter eorum voluntatcm,
defcendercr.autEcclcfiasconfringerenuuIeseuocenturadocrauascum infinua-
cione ex parte: quorum agens volucrit,non aliter niii mediante via communis
$i ' M'ATTHIjB regis
inquifitions,impendcretur iudicium & iuftitia. Similiter ex parte illorum,qui
tempore exercitus facerent damna per ablationes,tale iudicium impendatur.
Conclufio.
Vnde nosadfuppIicationemprfatorumPrlatorum,Baronu,&nobilium,
annotatis priuilegiis & decretis iam fatorum dominorum Lodouici Regis, & Si-
gifmundiImpcratoris&fimiliterRegis,necnon&artiailispra;miffis,quosiidcra
PreJati,Barones,& nobiles denuo feciflent,acceptis,&: fufccptis,eadc,& eofdera,
prxfentibus Uteris notris de verbo ad verbu tranflumpta & inferios, quia in vtili-
tatem regni noftri,& pro totius eiufdem reipublic tranquilzate fada & difpofici
efle vidcntut:fimiliter cum omnibus libertatibus&inftitutionibus in eifdcon- w
fcriptis,ac etiam fimiliter cum decreto prarnotati domini Andreas Rcgis,pcrdi-
tum dominum Lodouicum Regem confirmato,approbamus,&ratificamus,ac
innouamus perpetuo duraturas,o valituras cfirmarous. Noscp omnia in eifdem
cctcnta,cummoderationearticulorumpra:di<orum,obferuareobligamus,prx-
fentis fcripti noftri patrocinio medite.In cuius rei memoriam, firmicar cm per-
petuam, p fentes literas noftras pendentes, &autenticiigilIinolt ri muniminc
roboratasduximusccedendas.DatumpermanusreuerendifmiinChriropa-
tris,domini Stephani EccIciarumCo.'occnis &c Bachienfis Archiepifcopi,aubc
noftra: fummi Cancellarij fidelis noftri diIeh*,anno Domini millcimoquadria-
genteimofcxagefimo quarro,ocbuo Idus Aprilis,rcgni noftri anno fcptimo,co- ld
ronationis vero primo. VencrabilibusinChriftopatnbusdominis,Dionyfio de
Zeech, Cardinali Strigonienfi,eod domino StephanoColocenfi,Arcbiepifco-
pis;Ladiflao Agrienfijoanne Varadienfi,NicoIao TranflyIuanie,Zagabrienfe
fede vacte,Ioan.Quinquccclefieni, Alberto Vefprimienfi,Auguftino laurienC,
Vincentio Vacieni, Alberto ChanadienfijThoma Nitrienfi,Boznenfifedeva-
cantc,NicolaoModruen,EcclefiarumEpifcopis,Ecclefas Dei fliciter guber-
nantibus. tem Magnificis Michaele Orzag de G uth,regni nolri Hungarici prz-
diiPalatino,NicoIaodeZapoIya,regniBoznisgubernatore,NicoIaodeWy-
lackj&Ioan.PangrazdeDengelekWaywodisTranyl.ComiteLadilaodePa-
Iocz,iudice curiae noftrx.eodem Emerico de Zapolija Dalmatix,Croatix,nccn P
Sclauoni regnorum noftrorum,8 prfato Nicolao de Wy Iak,Mach onien fibus
Banis,honorc Banatus Zeuerinenfis vacante,Ioanne de Rozgon Thauernicor,
Benedicto deThuroczIanitorum,AndreaPangraczdeprxditaDengelekPm-
cernar.Stephano de Peren,& Ladilao de Bathor,dapifcror,Paulo de Dombo,
& LadilLo de Wefen agazon noftroruregaliumagiftris, Andrea Pamchircher
Comit Pofonie*,aIiisqscplurib.rcgni noftri Comitatustentes,&honores,&:c.
DECRETVM TERTIVM MATTHIi
REGIS an ni m. cccc.lxxviii.
Nos Matthias, Dei gratia, Rex Hungarian, Bohcmix,&c. Memorixcom-
mendamus per prxfentes , quod rcdeuntibus iam pridem nobis, conceflb diuini-
tus nobili triumpho,& felici victoria de bello Auftrix,in hc vrbem noftram Bu-
denfem, conucnientibus ibidem tunc in dixta generali fidelibus notris vniuerfis
Prxlatis, Baronibus,acProceribus,& ele&isomnium Comitatuum regni noftri
Nobilibus,trarantibusq} eifdem deiis,quxad vtilitatem,bonam pacem,&tran-
quillumftatu pfius regni concernrent prxcif:Quibus fie diutiuslaborantibus,
voluentibus & reuoluentibus rebus, & negotiis.defenfioncm & conferuationem
regni efficientibusi iidem domini Prarlati, ac Barones & Nobiles antedii inter
cxteras eoru laudabilcs ordinationes prxfentaru'nt nobis certos artculos, vtpote
infra fcriptos, iupplicantes humiliter noftrx Maieftati, vt eofdem artculos acce-
ptare,&ratificare,eofdemq>&eorumquxlibct ex innata noftra benignitate con
firmare dignaremur. Quorum quidem articulorum I.talis eft.
^rticulus 1.
Serenissime Princeps,quamuis magno tempore fatisfimusgrauati: ta
rnen
 DECRETVM v . 8,
men,coa(!eritaopportunanGccrKate,attentactiampctitioncMaieftatisveftrc,
nuper per fidles oratorcs in pracienti congregationc faa,cfiu infuper benigni-
tatceiufdem,vtdeinceps mantanos beneuolentiafuarcgiaprofequatur,nobif7
que dominusgratiofiffimus exiftat:in omnibus e5fuetudinibusantiquisnosgra-r
tios conieruabit: Contribuimus hoc anno praefenci Maieftati veftra: de fingulis-
portis lobagioaum noftrorum florenum vnu m.cum lucro Camera: computado*
^yirticulus IL
I T i M,vt Maieftas veftra eo melius ncceflltati fua-,aclibertati & reftaurationi
regnorum uorum prouiderc,dcfenioniq} contra infultus Tureor magis inten
lo derepoffii:,polliccmurinfequentib.quinqjannis,fcilicetfuturofeftoCircumci-
fionisDoroini,anni videlicet eiud millefimi quadringentefimifeptuagefimi no-
ni,Gmiliter contnbuere veftr Maieftati de fingulis portis Iobagionu noftrorum,
prout infr notabitur,fimul cum lucro Cameras Maieftatis veftra: computan: flo
renum vnum,hoc tarnen dcclarato,qud prima contributioexigatur in fcftoCir-
cumeifionis Domini proxime aftuturo,reliqu autem vfque ad completionem
quinqu annorum integrorum Temper infeftiuitatibus beati Martini exigantur,
itaquod Maieftas veftra dignetur acceptare artculos infr criptos.
articulas III.
pRiMo.q, iftis annis fequentibus,Pr*lati)Barnes,Proccres,Nobiles)&qui
* cunqjregnicolathuiusrcgnifubquacunqioccafione contra quofcunqjinimicos
veftra: fere nifllm Maieftatis & regni fui excrcituare no teneantur.excepto dun-
taxat,fi Romanorum & Turcarum Imperator,& Poloniat.Bohemiaqi Reges,ac
B"aTaRomania:,dumcumexercituimpenalihocregnumMaieft.vcftrxperfona-
literinuadere ctingeret.Quod fi aliquocafuaccidcrct,tuncquilibct regncola*
rum,iuxta antiquam couetudinem regni.exercituare teneantur:& nec aliquis fe
ab ngrcflu excrcitus huiufmodi pecuniis exonerare.vel eximere poffit. Itc dica-
tioprxfcnSj&futura.hocmodofiauqudNobilesvniusfeffionisdomusallodia
les Nobilium ac familiarium eorundcm,qui expenfis dominor fuorum nutriren-
tur,v illici quoqj & nimium pau peres non diecntur, neq; loca deferta, & molendi-
na.de capitib.dicarum duo dcnarij,& non pluresrecipiantur:EtncqiVilIicus,neqi
villaexpenfasdicatorib.daretencantur.Provno florenodenarij cent recipian-
tur,& no vltra.lnquilini atillidiccntur,quiterrasarabiles,fefionem,vcl vincas
proprias colunt;alij autem non dicentur. Prxterea in omni Comitatu adiungantur
femperdicatorivnusidoneusNobiUs,quicumiuramentoteneaturvidere,& fa
cer fecundum cotenta pracfentis decreti,ea quae &fereniffimo domino Regi,ac
ipfi Comitatuiiuftafunt.Etinfupcrinvnafedeiudiciaria adhancremdeputan-
da tencantur in quolibet Comitatu omnes villici importare capita dicarum
tribus integris annis,& cum uramento,& etiam in regiftro ipfi Comitatui prfen-
tare,&eadominoRegiComitatusipfefideIiterrefcriberedebeat.
40 Item,quiahocregn Serenitatis veftra: uperomniaaliagrauamina,&oppref-
'"* fionesper exercituantes equites& pcdites,ad vltimamdcfolationcm& exa'cer-
bationem magnam in tantum deuenit,q, iam pauperes ncola: regni huius vix vi
ta: neccTariahaberepoffint;humillimis& dcuotis precib. fupplicamus Maieftati
veftrit,vtead,c6ideratisnoftrisobfcquiofisfidelitatibus,attcntisetidefolatio-
nibus regni fui, vt idem xqualiter rcfpiret,& vires fuas priftinas recuperet, digne-
turteneretalemmod&viam.nedeinceps ncola: ipfi huius regni peripfos exer
cituantes quits, quemadmodumhacnus,oppreflonem&defolationempa-
tiantur,neqs per labores finitimorjSc exacciones viiualium opprimantur, dem-
ptisdificationbusKewij,Pofazyn,&Hararo,quxfireparabuntur,Comitatibus
5.0 illispropinquiores adiumento eTe dcbebunt,&qu6d exercituantes in domibus
2\Iobilium& allbdiis non defeendant.
Item.quod infra iftosprxfcriptosquinq)annos,per omnes Comtatus huius
regni,congregationesgencrales,feu iudicia vniuerfalia,in Comitatib.fieri ojta,
n5celebrentur,propterinopiamipfiusregni;demptisComitatibusPofcga,Wal-
ko^irraien^BaconijajCx alia parte Drau tarnen Chanadienfi,Themccnfi,

s
 4 MATTHIA REGIS
Zarorod.&Orodienfijinquibsdiucrfafurticiniajlatrocinia^ilitationcs.hom-
num vendiciones,decollationes,aliaqjmuItipliciamalorurn genera com mini di-
cuntur,propterquxiudiciagencralianonomittantur,fedcclcbrcntur,iavidcli-
cec,quod in praetacb's iudiciis pecunia: defenfuales non exigantur, fed neq; Byrfa-
gia:Infupcretiam factum pofleifionum in ipfis iudiciis non iudicetur.Prsctcritis
autem iiftis annis,huiufmodi congregaciones generales non aliter,nifi confilio do-
minorum Prxlatorum,Baronum,& Procerum eclebrentur.
Item,pro poiTeflionibus,& bonis occupatis, fiue per donationem regiam,fiui
alio modo com miffis,poflint fieri contra occupatores breuescuocation es,&r pro-
ccdamr contra cosiuxrarcgniconfuctudinordine iuris.Si vero tempore ftatu- \%
tionisiuxtaconfuetudinemlegitimiapparuerint,impetrator calis poffeffionisn
debet introire,ncc permanere in dominio poTefionis.Quod fi aufu temerario fa
um fuerit^ncedatur conrra eum ordine iuris per breues cuoeationes,& conuin-
catur talis in aritimationeilliuspoiTeffionis.vclbonorum.ficuti antiquitus fuit.
Item, qud Sercnitas veftra ad fimplicem querimoniam quorumcunquebo-
na Nobilium occupari facer non permittat.
Item,qudMaieftas veftra abfque iuris ordinemaiorem.yel minorem non ca-
ptiuet,nifi eos,quos iura rgna confueta captiuari permittunt.Ncquealiquem ex
Pra:latis,Baronibus,Nobilibus huius regni cxulet,aut captiuet, fincconfilio&:
fententia Pra:latorum,Baronum, Procerum & Nobilium, ficuti antiqukus erat
confuetum,
Item,qudiudiciaocbualia infede BanorumMachouienfium,amodoinpo-
ftcrumncc!ebrencur}&:quodiudiiainfa(aopofleilonum,inrrareuolutionem
duorumannorum prasteritorum facb, reportenturadoclauasin praifentiamdo-
minorum Prxlatorum,Baronum,ac magiftrorum protonotariorumji eleb-
rum Nobilium regni,addifcuffionem &reuifionem.
Itcm.qud breueseuocationes in omnibus articulisprius fuperindepcrMa-
ieftatem Regiam.c dominos Prxlatos,Barones,Proceresq5 regni editis,ram fub
Palatinali,qumCoroitisS4epbani deBathor figillisemanarc&iudicari poflmt,
ficuti fub figillo perfonalis prcfentiac Regia: Maieftatis: & qud reuerendiffimus
dominus Colocenfis,nec no Magnifici domini Palatinus,& Comes Scephanusdc
Bathor,ac Pra;lati,& Barones ad iudicium & iudicandum,nunc in prarfenti con
gregations electi, vel fairem eorum media pars.femper in iudiciotam odtaua-
rum,qumetiambreuiumcuocationumiqtereiredebcant,&eorumauthoriuce
&pra:entiaqua:Iibctcaufa,faltemgrauis,definiri.
biudicationefiquidembreuiueuocationum,&oaauari,talisteneaturmo-
dusQuodvidelicetinteripasquatuorotauaSjhaaenuscelebrarifolitas.oaaue
feli beati Michaelis Archangeli,cunascaufantibus nos regni nofrricmunitcr,
more alias conueto.abfqjomnioccafioneadinuenienda celebran debeant,Pro
carteris autem tribus ocluuis pro nunc ccrrisrationibusomifis,talicerconclufum
ft,vt vice,loco,& termino odtauarum prarmiflarom.iudiciabrcuiumeuocatio-4*
num vigefimo quinto diefcftorumad hoc abantiquodeputacoruro,vtpote,fan-
Jorum Georgij,Iacobi,&piphaniorum Domini inchoantium,fcquentibm
alus quinqu diebus ferialibus.fine intermiffione continuentur.
Itcm,quod5erenitas veftra caomnia,quas pro reftauratione& conferuatione
regm fui articulatiminhocregcftofuntconfcripca,benigncacceptaxe, roborare,
atque confiderata fidclicate noftra, nos in omnibus confuctudinibus Sc libertati-
busantiquis,fecundum decreta praedecefforuraRcgumSerenitatis veftrar quo
rum decreta tempore coronation fu Alb confirmauir,tenere & confemare
dignetur gratios. .,, '
Item, indicationibusdecirriarurn teneatur antiquus modus, vt dicatores te- *
neantur contentan iuramentisrufticorum.Vbi autem voluerit,vaIeat examina
re aceruos cum yrfagiis confuetis. nfuper deeimx cum peeunus vbi exieunmr*
xudices nobilium deputetur cum dicatoribus.qui vadaot.fi volunr in eorum nrrv!
prns expenfis, & non deeimatorum, & fideliter attendant dicatores. Vbi vero
catares
 DECRETVM Hit 8f
catorcs iniuftedicarevellent.iudices nob ilium deiiftanc ire cum eifdcm.Si vero
milieus aliquis iuramentum feccrit,tunc dicator rufticum fie iuratumamplius
vexare, vcl dicare non poffit,nifi in tantum ficuti pratftitit iuramentum. Ex quo
aucem in quibufdam Comitatibus dicacores decimarum milicos, qui pro eorum
frugibus iuramentum prxftiterint,rationehuiufmodiiuramcnti talem rufticum
iuracum in duabus capetas frugumdicareconfueuerunt,idamplius neququam
facer valeant,fi non fueritcofuetudo.Quibusquidemarticulis per eofdem Prae-
latos,BaronesacNobilesComitatuantcdictos,noftra:Maieftati,vtpr3cmirum
cil, prfen tatis, tum ad humilimam fupplicationem eorundem nobis porre&am,
io tum etiam ex eo,quia prxdi&os artculos ad bonam pacem,&tranquillum (la
tum , vtilitatemque regni noilri ordinatos eile confpexiTcmus.cofdem artculos
aeeeptauimus & ratificauimus, di&osque PrxIatos,Barones,Nobiles,&:eorum
quemlibet ineifdemconferuarepollicitifumus:imaccepramus,&ratificamus,
polliccmurq5,harum nolrarum vigore &teftimonioliterarum mediante. Da
tum Budx prxdica,in Dominica Quafi modo geniti,Anno Domini millefimo
qudringentefimo feptuagefimo oclauo.
Q^VARTVM DECRETVM MATTHIi
REGIS, EDITVM ANNO DOMINI I 4 8 I.
10
Nos Matthias Dei gratia , Rex H ungarix* Bohemix, &c. Memoria; com-
mendamus, tenoreprxfcntiumfignificantes,quibusexpedit,vniuerfis;qudnos
vn cum dominis Prxlatis,& Baronibus,acProceribus,&: eleisomniumCo-
mitaruum regni noftri nobilibus, totum hoeregnum noftrum Hungaricumre-
prxfcntantibus,inprxfenti dixta,feu congregationc generali hc Buda: nobif-
cum conftitutis,fuper bono communi,&reformationc flatus omnium tarn fpiri-
tualium,qumfecuIariumperfonarum,maiorum fcilicet&minorumearundcm,
&; regni ipfius defenfione,& debita eiufdcm conferuationediutius laborantes,Sc
mature tracbntes.communi eorundem dominorum Prxlatorum,& Baronum,
-0 procerum^jj&regnicolarum nol*orumvoto,& vnanimi voJuntate,intercxte-
' ra,& alias bonas ordinationcs,dilinliones,& ilatuta: inhos infrfcriptos tan
dem,perpetuo duraturos conuenimus ajrticulos.
De auibus rebus decima exigantur, & de quihusnon.
In primis qud dominiPrxlati,&:cxteriEcclcfiaftici decimas habentes,de
nullis aliis rebus,prxterqua vinis, frugibus, agnellis,apibus,milio,fiIiginc,hordeo,
& auena,iuxtaantiquam regni confuetudinem,decimas exigant:quodqj deineeps
omnes alix inordinatx cxaftiones,quas deeimatores eorundem dominoru Prxr
latorum,&cxterarumEccIefiafticarumperfonarum,temerarifacereconfueue-
mnt,ceTaredefinant,ncc vilo pao in poilerum fiant.
40 Quod ad nobiles3vxoresq; &familiam eorundem,propterruicos decimas
foluere non curantesccleiaicum interdictum non imponatur. _
Item, quod ad nobiles,vxoresq5 &c familiam corund,ratione non folutionis
dccimarum,proptcr milicos &Iobagiones eorundem, interdicl ecclefiailicum
peripfosdominosPrxIatos,autdecimatoreseorura,non imponatur, nifi ipfi fine
caufa notoria,proptcr quam ruftici & ignobiles decimas foluere reeufant.
Quod Rafciani &fchifmatici ad decimasfoluendas non teneantur3necpro
pter eos ecelefiafiieum interdiflum ad Chriflianos imponatur.
Item, quod Rafciani, &: exteri huiufmod fchifmatici,ad folutionem deci
jo marum non alringantur,8 neq; per Comits parochiales, inilar aliorum,ad hu-
iufmodi decimarum folutionem compelltunquodqj ad Chriftianos,in quorum
medio tales fchifmaticimorantur,aut contra,rationeipforumfchifmaticorum,
& non lolutione dccimarum,interdilum ecclefiafticum non imponatur.
Quid cum Chriianis focietatem contraxerint.
I T E M,qud fi quando Chriftiani cum prxfatis talibus Rafcianis & fchifma-
Hhh
 Z6 1 REGIS
ticis focietat,fue contractu habuerint,& araturas,fiue alias agriculturas pari an?
xilio fecerint,de parte fruftuu Chriftianis cedenda decima: foluantur ; de reliqua
vero parte,calibus fcilicet fchifmaticis cedenda.tales decima: non exgantunhoc
carnea adiccb, & per expreTum declarato, q, tales Rafciani fiue fchimatici non
cenfeantur,& eque int in perpetuum ad huiufmodi folutionem decimarum ex
emptijcd tantummodo,per aliquos annos,& interim quo vfque fcilicet bono mo*
do fe tales aliengena* Sc trasfugx regno Hungarix,& dominus facr coro n (ub
icis firmabunt, &vttaliumtransfagarumexemplo,etiamaIij damnation! Tur-
iforte rum fubiccb.ad veniendum tanto promptiores efficiantur,qut tales,qui iam
tertrimtM Yencruntjtantaprxrogatiuafcompefcerintdonatos.
*wCKtr,m"* Quodpro vno aureo centum denarij, & pro quatuordeeim ca
peis vnus aureus exigatur.
Item, quod centum denarij regales vbiqj pro vno aureo recipiantur,quodq>
pro quatuordeeim capeciis vnus aureus,& centum denarij tantummodo exigan-
tur,prout eft confuetum.
De capitibus dicarum nihil exigatur.
It EM,qud de capitibus dicarum nihil exigatur villicis,fedfacrap!enaria
decimarum folutione,dccimatores teneantur,autillarum dicarum capita redde-
re,aut aliter per literas illos villicoscommittere expeditos.
Dedefcenfudecimatorum>& hofpitalitate eorundempernjikos.
Item, qud deeimatores deineeps nonapud viIIicos,fed apud plebanos pa-
rochiales descendant; verumtamen villicus loci, vbi fcilicet deeimatores ipfiaut
prandium, aut cnamfecerint,teneaturmitterc duo fercula, duos cubulos.aut
duo quartalitia udciiaauen,duastortas,fiue duos panes circulares,&duas pin
tas vini:hocetiamadieto,qudvillicivillarumvicinarum,inquibus fcilicet tales
deeimatores prandium,aut cnam non fecerint, nihil eifdem decimatoribusfol-
uerc teneantur,fed totaliter exempti habeantur,ex eo potiffimm, quod ilii etiam
alias in exactionc&collecboneipfarum decimarum fatis laborare habent.
Quod nullus Pralatorum decimasjuas arendare valeat, & depoma aren- p
datorum decreta Siginundi Regis transgredientittm.
It E M,quod nullus Prlatorum deinceps poffit dcimas fuas arendare.quod
il quifpiam eorum graui compulfus necefitatc,locarecoatusfueric,conduaor
fiuearendator illenon prxfumat ordinationem & limitationem fiue continencia
dccreti,quonda fereniflimi Principis, Sigifmundi Imperatoris tran fgredirfed di-
care dcbcatiuxtailluddecrctum,&fecundum quod vnufquifq; dominoruPrx-
Iatorum,aut aliarumecclefiafticarum perfonarum decimas haben tium,cum fuo
Comitatu recordauerint:quod fi arendator,feu conductor ille,his ftationibus,&
diclo decreto quondam fercnifim domini Sigifmundi Imperatoris contrauene-
rit,homo per Comitatum clc&us,cum decimatore deputatus, plenam ex nunc 40
datam habcat facultatem ilium cap tiuandi,& Regi Maieftati pre, fentandi. Regia
vero Maieftas de illa pecuniarumfumma, pro qua ille totales decimas condux ir,
ilii Prejato fatisfacere dcrefpondere, ilium vero condudorcm mal,& contra fta-
tutadccrctaq;dicantcm,caftigarchabebit.
Quod ratione decimarum vfquefeftumpurifications inter-
diclum eccleafiicum non impeditur.
Item, quad nullus Prxlatorum, aut decimatoru,ratione deci marum,vfq uc
feftum purificationis Marix virginis,ponat interdi&uro , fed in primis circa fe
ftum beati Nicolai confclorisadmoneatquemlibet ad folucndu,& tandem circa -0
feftum prfatu purificationis Marix,contumaces & foluere reeufan tes fubiician-
turecclefiaftico interdicto.Vbi vero vina non procreantur,fed tantummodo fin
ges & blada,ibi tales decimxexigantur temporibus ha&enus folitis & confue-
cis.Prima autcm decimarum folutio fiat ad feftum NatiuitatisDomini,rcliqua ve
ra ad prxdi&ura feftum purificationis Marix virginis.
De
 DECRETVM IUI. 7
De modo dicationis decimarumfe de tranfgredientium.
Item, quia multas bactenus diiFerentix,&inordinationesindecimarumdi-
eatione, earundem exaftione merunt: ftatutumigitur,&difnitumet,qud
dum tempus huiufmodi dicationis decimarumaduenerit,Pra:latusq;adeadem
micterc voluerit,debeat prius nobilibus illiusComitatusinfedeeorumiudicia-
ria fignificare; qui quidem nobiles ceneancur vnum bonum Sc probum de medio
eorumeIigcrc,iuftiim,&confdentiofum,SPra:latononfufpe&um,&curnipGs
decimatoribus ad expenfas ipfius Praelati mitcere. Idem vero homo pe ipfos no-
biles cle&us publice in ipfa iedc iudiciaria, iuramentum pra'ftarc debeat.quod
io fcilicet,tam Praelato,qum etiam incolis illiusComitatus fidcliserir,nccquicqu
iiniftr,& perperam,veliniuft pro aliqua parte fieri pcrmittet,quodq;neutri par
ti fauorabilis erit. Qui quidem decimacores fi non debite, Sc non iuxtavifionem,
atqjiudicium ipfius hominis hoc modo eletidicauerint,praefatisq}ordinationib.
Se difpofitionibustemeraricontrauenireprziumpferint; idem homo eleus,it-
los dicatores relinq uere, & amplius cum eidem proceder non audeat.quodq; fi
Prxlatus requifitus non emendauerit,8nonretificauerit,conclufumeft,quod
q uandocunq; id Regia: Maictati ex legitima <S fufficienti probatione conftiterit,
habita prius iufta5diligentifuperhisinquifitione:ex quo prioribusdecretisfuper
ipfarumdecimarumexactione talibus penitus nulla poena inflicta eft,&noftra,&
dominorum omnium Praelatorum,5Baronum,Procerum,oregnicoIarum com
muni Sc vnanimi volntate tales hanepoenam perpetuo duraturam patiantur,q>
talis Prxlatus,vel alia ecclefiaftica perona nunq. decimas fuas de cartero cum pe-
cuniis exigere pofit,fed cas de rebus illis,q uas terra produxeri t,i n fpecie recipere
& colligere teneatur:ita tarnen, quod ex vtraqueparte,fine fraude calumnia,
cum veritatc&iuftitiarcs agatur.
Quod decima cumgrauaminibus confetis exigantur.
Qvod decima: cum grauaminibus olitis Se conues, Se non aliter, exi
gantur.
Quod decima fecundum ordinationem,cjuam 'vnufauifaue
habetum Prlato exigantur.
It E M.quod decimz ipfa; fecundum decretum,5 confuetudincm, atque or-
di nati onem, fi uc dipo fi t ionem, quam vnufquifq, dominorum Praelatorum cum
fuoComitatu habet,exigancur.
Depna iniufl conquerentium Regia: Maieflati ratione deeimarum.
I TEM,qud fi quifpiam hominum in exadionedeeimarum Regi Maieftati
" minus iuft conqueftus fuerit:diinitu eft,5 conclufum,quod comperta ventatc
Sc vifaillius iniufta querela,eo facto talis in emenda linguae conuincatur.
Quodgenerale iudicium vjcj; adfefium S . Martini non celebretur.
* Item, conclufum eft Sc diffinitum,quod nos Matthias Rex prxfatus,a fefto
beati Martini confefloris proxim venturi,vfqj ad aliud feft fimiliter beati Mar
tini immediate iequentis,in corpore regninoftriHungarici generale iudiciu ce
lebran non faciemus. Interea autem domini Prxlati,& Barones,cxteriqj regni /
Proceres prouidere,& dealio modo cogitare debebunt,quo malefactores extir-
pentur.Quod fifict,nos tandem huiufmodi generale iudicium non folm non
celebrare pollicemur, verumetiam infuper ita deponemus,<Sabolebimus,quod
nunquam amplius in ipfo regno noftrocclebretur.
De donationibus lurium poJJeionariorum3pernotam indelitatisjtueper
jo defectum feminis3aut alia ex quacuncj^ caufa,cuod contradiclores in
fra anni integrifyatium dieflatutionis computandifua
prtuilegia exhibere teneantur.
It em, quia illisdonationibus,quas nos Matthias Rex praefatusferuitoribus *W*,* ^
noftris de illis bonis, quae ad facram coronara fiue per infidelitarisnotan^fiue per
Hhh ij
 8t MATTHIiE REGIS
defectum feminis,aut alia quacunqjexcaufa deuoluuntur, facer confueuimus,
multi tcpore ftatutionis contradicere foliti funt:conclufum,& difpofitu eft,q ud
cali donationi noftrx concradicenticerminusvniusannideincepsprxfigarurjc
interim in dominio calium bonor relinquat ur.Elapfo au tem vno anno, lllo die,
quo btutio donationis noftrx ficbat,iura&priuilcgiafuaproducere coram no
bis debean t; quibus produ&is,fi illos cotraditores ius plenum habere coro pe rie-
rimus, ipfos in pacifico dominio ipforum bonorum relinquemusrSiautem pro-
ducerenon poi]enr,aut non curarcnt,cxtunc donatio i pfa vigoremhabcat,& iiii
cui donauerimus ftatuatur,fru&usqs poflelionu collatar um infra id tempus per-
ceptos ipfi cocradictorcs rcftitucre teneantur.Qud fi iura,& priuilegia fua,apud
(nanus alienas forcallegaucrint,dimidio anno ante terminum przfigendum com
pletioncm nobis reuelare teneantur. Nos vero tales,apud quorum manus fue*
tint,ad eorundem iurium Sc priuilegiorum retitutionemcompellere&adlrin-
gerc per omnia remedia habeamus.
De tejlimoniis capitulorum,& conuentmm,cjui mxta diofitum
eisfaUrium contentan nouent.
Item, quia in prxfenti diana, feu conuentione,plurimi regncola; conqueh*
fi'tiemtt. funt, quod capitula, &conuentusfigillisvtentes,intenitcndis eorum teftimo-
lendu. niis ncolas regni vltra difpofitumeisfalariura grauarent,& ad vota eorum caxa-
rcnt: Conclufum itaquc fuper his,& diffini tum eft, quod Comiratus,in quo id de-
inceps fieri tinge t,nobis Matthix Regi prxfaco , refcribere ub firmo iuramen-
totcneatur.nosqs tales inordinationes ratificare,atque eos qui tales inordinatio-
nes temer cmittcreprxfumpferint,caliterpunire,&:catigjire habeamus,cjuod
abeiscxceriexemplumcapianc.
De Prlatis ecclcfiarum, & eorum vicariis^uod citationes,& mo-
nitiones generales dare nonpoint.
It em, quad Prxlati Ecclefiarum,& eorum vicarij,citationes,& moniciones
generalcs,nonexprefisillorumnominibus,contraquos huiufmodi citationes &
nominationespecerentur,dare non debcat,nequeetiamperfonas laicas Sc fecu- -0
lares pro leuibus fais,& prxfertim illis,qux ecclcfiafticu forum non ccernunr,
aduocare:fcd cum citationes aliquas.vel etiam moniciones adalicuius inllan tiam
decernunt,exprcfTisillorumcitandorum velmonendorumnominibus.&cautis,
proquibus cicarijvelmoneridcbenc, dcernant, & pro leuibus caufis citationes
non dcernant, fed vnumquemqjue fecularium,fiuelaicorumad mum patro-
num remittanc. Si vero aliqux eflent caufxmercecclefiafticutnforumconccr-
nences.in his vnufquifqj fecularium.vel ecclefiafticarun)perfonarum,corara or
dinario fuo primm profequatur,& dei nde fi content us il! ius indicio no fue ri t,ad
metropolitanumappellet,& fie cfequenter: in decernenda tarnen citatio-
ne,veladmonitione,abvnoquoqueiuramcntum de calumnia exigatur.
Qyos quidem artculos nos Matthias Rexprxfatus,pernos,acditos do
minos Prxlatos, Se Barones , non proceres , Sc electos nobiles modo prx-
mibjdc beneplacita omnium volntate Se confenfu, pro bono communitam
fpiritualium quam etiam fecularium generaliter confedtos accepcamus,approba-
mus,& perpetuo duraturos.obfcruaturosqjratificamusjiarumnoltrarum vigore
& ceftimonio literarum mediante. Datum Budx,in feftodiuifionis Apoftolo-
rum,Anno Domini millcfimo quadringencefimo ocruagefimo primo ;Regno-
rum noftror um , Hungarici anno vigefimo quarco,Bohemici vero tredcimo.
DECRETVM CLVINTVM MATTHIZ P
REGIS anno m. cccc.lxxxvi.

Matthias Dei gratia, Rex Hungarix,Bohemix,DaImacix, Croatia:,

Ramx>Seruix)Gallicix}I.odomerix>CumanixJBulgarixq; Rex,necnon Slefiar,
& Lucen-
 DECRETVMV. *5>
& Luccnburgcnfis Dux,Marchiquc Morauiaf,& Lufatiar ,ad pcrpctuatn rci
mcmoriam. Decet Reges & Principes,qui fuperna difpofitione in fuprema di-
gnitate fxculari conftituuntur,nonlolmarmis,vermctiam legibus efle deco
raros, &: bonorum ftabilimque potiusinftitutorumvigore,qumabfolutse po
tential, vcldominandi abulonis feueritate populos fubiectos,& fimulimperijfui
habenas moderari. Proinde ad vniueriorum notitiam volumus peruenire,
qud nos poftquam maxirao& inexpeato dei munere,aceiufdemineftabili
incomprchenfibilique prouidenria ad hoc Regia: dignitatis faftigium fubleuati
fuimus,femper in animo voluiraus,fempcr cogitauimus,&cordi femper habui-
io mus,vteas inordinationcs,& perditas abuiones,quc in hoc regno pratdeceiTo-
rum noftrorum.Serenifllmorum Dominorum Regum,& noftra enam tempe-
ftate hadenus, potiflimm ver in iudiciis fuerunt,extinguere,ac ftatuta & de
creta ita falutaria.ita ftabiliaconderepoffemus,qu:e ad laudem&gloriam impri
mis Redemptoris noftri,ac deindenoftrum,&:totiusdeinderegnihonorem,a~
lucem.commodum & tranquillitatem plane dignofcerentunquarque pro legi-
bus,& iure feripto perpetuo habertur,nec vnquam pro arbitrio variare,aut no*
uas,aut contrarias leges cuiquam ferre liceret,prout ha&enus in cuiuflibet noui
Regis aflumptione farum fuifle noneftobfcurum:feciiTemfquefatishuicfan-
cto propofito,8 defderio noftro.nifi vrgentiffimis huius regni neceffitatibus,
potiifimm in orarum finimque eiufdem re&ificatione, fimul etiam atrociffi-
morum hoftium exterminatione, quibus regnum ipfum refertuminuenimus,
prxpediti fuiiTemus. adeo quippe fines regni partim per Bohemos, partim per
Alemanos, partim Turcorum continuas ineurfiones, partim ver vicinas alias
nationes, & quidem omnes inimicas,diftra<ux,occupatxquefuerunt,vt nihil
prorfus prxter corpus regni, & id quoque diuerfis,vt prxfertur , hoftibus re-
fertum, dilaceratmque reftabat. Quibus rebus effectum eft,vt huiufmodi fa-
lutare propofitum in aliud tempus difterre fumus coacti,& maxim ,quiafpera-
bamus,quod poftquam hoftes prxfatos(quipluribusannisregnumipfum ferro
& igne vaftauerant, & qui illud tanquam hxreditariurn tenere pofle,iam non du-
30 birarant. Sic enim in ipio pedem fixerant,vt iam connubia etiam facerent,&:
affinitates cum regnicolis contrahere eeeperint) fuperarcmus,pacem,ocium,&
fimul quietem veftigio comparare, & eiufmodi defiderium commodius com-
plere poflemus; verumtamen fiue operationc inimici generis humani, qui bo
nis falutaribsque votis femper infidiatur; fiueprauorumhominumfuggeftio-
ne, & ineftrenata dominandi libdine effectum, fpes & opinio nos in hac par
te fefellit. Nam poftquam cum dei auxilio hoftes ipfos exterminauimus , Sc
oras finsque regni omni ex parte grauiffimis licet laboribuSjexpenuX&multo-
rum noftrorum carde non modo reftificauimus, verum etiam plurimum vndi-
que extendimus & dilatauimusjmque id quod cordi femper habuimuscom-
40 plere molimur : Ecce Serenifllmus Dominus Fridericus Romanorum Impe
rator, & Dux Auftrix,&:c. quern perinde ac patrem chariffimum femper co-
luimus,&obferuauimus,& cui in omnibusrebusgratificariftuduimusj bellum
nobis fic,vt prxmittitur,Iongis,grauiflimisque armis,& expenfis exhauftis in-
dixit,& continuo regnum inuafitnlludquegraui&irrccuperabili iacbra,incen-
dio,fpolio,& diuerfis aliis execrandorum malorum generibus afFecit. Quo fa-
aum eft.vt rurfus,liccc inuiti, arma capere, & nos.rcgnmque noftrum,
cum vi propulfare coadi fimus ; ficque fexennio huiufmodi bello vacare nos
oportuit. In quo quidem bello eodcuentumeft,qud Deo rebus noftrisfauen-
te,&: iuftitiam,fimlque iniuriam exalto profpiciente, non iolm nos.regnum-
jo que noftrum ab ipfa Imperiali Celfitudine, qua fie prouocati, ficque laceiTiti
fuimus,tutati fumusiverum etiam ilium in Auftria.patria hereditaria agentem,
adorfi, Viennam,ciuitatem celcberrimam, eius prouincix caput & folium.fe-
meftri fer obfidione cindam, expugnauimus,fubiugaiTemsque & eius reli-
quias,nifidomefticis infolentiis&rquerelisreuocatifuilTemus. Sed dum his re
bus vacamus,dum fuccefus noftrosvrgemus,dumfoitunmque fimlque vi-
H h h j
5e 1 REGIS
toriam profcquimur, magna proprer longam abfcntiam &occupationemno-
iham homicidarum,furum,larronumvprxdonum,falfariorum,incendiariorurn,
& fimili um fceleracorum oritur in regno mulcicudo, i ta,v t non via t or,nec frater
fratre,nec hofpes ab hofpite tutus. propter quod vt fimul tandem prxfatum deG-
dcriumnoftrumexplere,tranquiUitatiqjregnicolarum,prout Temper optauimus,
confulere poifimus: in hoc regnumnoftrum, ad cuius regimen diuina,vtprxmi-
fimus, volntate aiTumpti Turnus, frequenti regnicolarum lamen tationepulfati,
defcendimus,generalemq; dixtam hc Budx celebrand, cunis pracfatis Baro-
nibus,&Proccribus,&aliisNobilibus,inftituimus.vbicumeifdemvn,cxteris-
que de quolibet Comitatu eletis nobilibus,& vniuerium hoc regnum reprarfen- u
tantibus, ad laudem inprimisDei,Seius Genitricis,virginis Mari.x,fanaorm-
que Regum,patronorum huius regni,&deindepro noitro,& totius regni hono
re, falute, bono ftatu, vtilitate, com modo,S trn q uilli tte, in fubferipta capitula,
& artculos pro legibus, & iurefcripto,perpetuduraturos& obferuat uros, par
& vnanimi omni voluntate,confilio&aiTeofuconuenimus&:concordauimus.
Quorum quidem capitulorum liue articulorum primus eft.
Indicium generalefeu palatinate nunquam celehretur.

In primis definitum &conclufumeft,quod judicium generale feu palatina- *

le aboleatur,& modo nullo vnquam tempore celebretur. Sed tamen ne per hoc
malcfaoribus mal agdi data conceda videatur liccntia,ord ina cum et,quod
fi quando Comitatus aliquis Iatronibus, furibus,homicidis,inccndiariis,falfa-
riis&aliishuiufmodiflagitiofisfenrirctfemoleftar,& tales malefactores ibi mul
tiplican cognofceret:Rcgia Maieftas ad petitionem illius Comitatus annuerc,&
cifdemlibcram conceder facultatem debebit,quod illos cum Comit exquite-
re pofit,& valear.
Proclamata congregatiogeneralis cejjt.
II.
It m, quia in cclcbrationibuscongrcgationum proclamatarum plurimx e- *
normitates , 6c inaudita (cndala, pericula etiam inopinata ex improuifo fieri fo-
lent:ad tollendumhuiufcemodipericulofum,o extra hoc regnum inauditum ju
dicium,feu potiuscorruptelam,pari vniuerforum regnicolarum volntate, con-
filio,&delibcratione,ftatutum cft &diftinitum,qud modo nullo vnquam tem
pore huiufmodi proclamatx congregationes generales celebrentur,fedpenitus
ceffent,& perpetu abolitx tint & habeantur.
Breues euoeationes [militer cejjent.
III.
Item conclufum eft,qu6d breues etiam euoeationes confimiliterceffeat, ,
& aboleantur.
Oflauafeorum Georgij & Michaelis celebrentur>&
ordinari interfint.
I III.
TEM.qud fingulis annis.nifi interceflerit legitima & gram's RegixMaC-
ftatis ,aut regni neccifitas, infallenter iue Regia Maieftas agacin regno fuo,fiue
non , celebrentur dux oaux , fanftorum Georgij , & Michaelis : ita videlicet,
qud illorum celebratio,feu prima dies,aut terminus incipiatftatim vigefima die
poft fcfta prxfata,inquibusduoadminusex iudicib.ordinariisintcrefldebent.
Cxtcri vero, 0 propter vrgentes aliquas neceffitates intcrefle nequeunt,vices ge- P
rentes nihilominus eorum interefle reneantur. Eorum autem loco,qui non in
tcrefle poterunt, Regia Maieftas alios ex dominisPrxIatis& baronibusfubfti-
tuere debeat. Sine prxfentia tamen prxfatorum dominorum iudicum ocbux
ipfx nondebeant nequcpoffint celebrari. Durent autem quoufquc ncccflari*
videbuntur.
V.
 DECK ET VM V. st
V.
I T i m, diffinitum eft, quod in Tran lyl uania & Sclauonia militer fingulis
annis duc aliocbu,videlicet Epiphaniorum Domini,& fanai Iacobi,celebren-
cur,& fimilitcr vigefima die poft huiufmodi feftiuitatem inchoentur, & durent
quoufque neccflkas poftulaueric.
VI.
Item, quia fin alis decifio caufarum, po tiffimm vero in facto pofleifiona-
rio per vanos hinc inde terminos,variafque dilationcs,in longum ferpcre confue-
uit, adeo , vt interdum vix in vna hominis artatc finaliter caufa aliqua terminari
^ poteft , propter quod partes laborantes & expenfis vebemter grauantur,& non-
nunquam adextremam inopiarn deucnirc coguntur:QuamobremconcIufum
eft,vt modo vniuerfaccaufae,etiaminfato poffembnum,&:iuriumpofreiiona-
riorum, coram quouis iudice deinceps mouendae,abfqueprorogatione &dila-
tionc,femo caq; omni exccptione,in quatuor o&auis terminentur.
VII.
Item, ordinatum eft, quod cafantes fiuelitigantes in omni caufa concor-
dandiliberam habcant facultatem. Iudex vero eos inhiberc,ncque pro pace feu
concordia quicquam ab eis extorquere poffit.
VIII.
CjEtervm ex quo ordinatum eft,qud vniuerac caufa: in faclo iurium pof-
feffionariorummoucnd*e,in quatuor tcrminiSjfiuc otauis finaliter terminari de-
beant:idcirco ftatutum & diffinitum eft, quod euocationes cuminfinuatione,
qua: fupcr faclis potentionariis>damnorumillationibus)aliifquenocumentis)&
iniuriis fuerunt,in pnmis ohuis,poft factam euocationem cclebrandis, fina
liter terminentur. Si vero in fat pofleffionariorumfuerint,&: maxime fi iuri
um & Iiteralium inftrumentorum exhibitionem ncceflariam requirere digno-
iccntur, vfquc ad fecundas ochuas,fcd non amplius,prohuiufcemodipriuilc-
giorum produtione,differri poffint. Euocariones vero cum infinuatione, in
jo. quibufcunque factis fucrint,fub figillis omnium iudicum ordinariorum , tarn
rcgiorum , & palatinalium, & iudicum curiae, quam ctiam Banorum Sclauonia:,
Croa t ix,D a lma t i x,(d Sc Way wo dx Tranflyluanix libere decernan tur.
IX.
Vlteriv s,quia folent plurimi fe facie iuris prorogationum fufragio im
pune abfcntare,& partem aduerfam,iuftam contra fe actionem habcntem,longo
litigantium proceflugrauarc:quod malum vt modo tollatur,vtvnicuique iufti-
tiatempotedcbitoadminiftretur;conftitutum,&fancitumcft,qudprorogatio-
ncs Regia: Maieftatis temporibus otauarum ncmini fuffragau valeant,nifi his,
qui extra fines & oras hui us rcgni Hungarici.in caftris & feruitiis,vel in legationi-
* bus regiiSjVel regni fuerint,vel occupabuntur in regno,& ad illud cum ceteris
vna tempore debito proficifcerentur. Illietiam qui extra fines, in caftris,vt prx-
fertur,fucrint,in tribus tantummodo ocbuis eiufcemodiprorogationes obfer-
ucnt,inquartaautemrefponderc&iuri ftaretencantur.
X.
Prjeterea fi duo,vcl ctiam plures fratres indiuifi fuerint,& eorum pater,
eut eomortuo.fratermaior natu domifuermcxteri vero fratres,vel eorum alter,
fiuc in bello,fine in caftris,vt prxfertur,extra regnum occuparentur,fi tarnen fra*
tresdiuififuerintiobtentatamcnprorogattonefruipoffint.&gaudere.Si quiau-
50 tern huiufmodi prorogationes RegiaMaieftatcfalsimpetrareprxfumpferinr,
hoceft.i vel fratres fuos in bello, vel in caftris extra regnum,vel in legatione oc
cuptes finxerinnin emenda lingua: eofa&oconuincantur.pro qua quidem pee
naperbnaliter,fi presentes fue rint;fi vero abfentes,procuratores per iudicem,co
ram quo res agitur,capiantur,& immediate poena ipfa ab eifdem irremiffibilirer
cxtorqueatur.
Hhh iiij
9% 1 REGIS
XI.
It s , quia in executtonibusfaciendismagnirefert,qualiter homines regij
fe habeant,& quales illi fint; idcirco ordinatum e ft,quo modo in quolibec Comi-
tatu Comes cum vniuerfitate nobilium ceneacur ex pocioribus nobilibus,& per-
fonalemibirefidentiam facientibus, decern velduodecim,aucotlo,& eo plures
Tel pauciores,iuxta Comitatus exigentiam cligere , & illi duntaxat debeac & pof-
fintadfaciendas inquifitiones,euoeationes,ftatutiones,& alias executiones,cum
ceftimonio capiculi vel conuentus proficifci:qui onus illud infra vnum annum in
tegrum fupportaretenentur. Qum primmautcm eligen tur,ficutelei capitu-
lorum & n uent ualium, ita Sc illi,in fede iudiciaria.iux ta fubfcriptam formara, to
iuramentum deponere teneantur.Etfiquisonuseiimpofitumfufcipere reeufa-
uerit.in viginti quinqu marcis per Comitemconfcftim Se irremiiTibiliter exi-
gendis,cuictus habeatur eo faoto.Cmverdealiquaexecutionereuerruritur,
ficuti teftimoniacapituli vel conuentus,in capitulo vel conuentu,iuramentum
prxitare debeant Se teneantur,Quodid,quod vidcrunt,fecerunt,audierunt,re-
feicrunt Se executi fun t,fuo modo fatebuntur.Si qui vero ipfo rum falitatem ali-
quamquacunque ex caufacommifiTerepcrtifuerint.honorern &humanitacem
perdidifle cenfeantur,& infuperin viginti quinqu marcis per Comitem imme
diate S irrcmiflbiliter conuincantureo fafto,quodq; de cartero nunquam tefti-
monium de aliqua re, eque intra eque extra iudicium,inefpeoiali gratia Regie,10
Maietatis, facer valeant.
XII.
Ix M,quiain quolibet Comitatunobiles,quicaEteris&conditione&facuI-
tatibus reperiuntur inferiores, pro iudicialibus eligi confueuerunt, quo fit,vt
plurimae leuitates, timor, fauore & pra:mio per illos commit tuntur: Eam ob
rem ftatutumeft,proutetiam temporibus quondam Sereniffimi Domini Sigif-
mundi Imperatoris.&aliorum Regum obferuatumfuifleplan conftat,quodde-
inceps non tales, fed boni &digni,beneqj poiTeffionati nobiles.in quolibet Co-
mitatu ex refidentibus eligantur. Quicunque vero fie clectiaTumerc onus 1
recufauerintjinquinquaginta marcis immediatc&irremiffibiliter per Comitem'0
exigendisconuincantur facto. Qui quidemiudicialium arma Se figillaagno-
fcibilia habere dcbeanc&tenean tur.
XIII.
It e m, quia per homines capitulorum& conucntuum,qui pro teftimoniis
tranfmittuntur,pro fauore, precio, dono, odio,timore&cornpIacentia,plurirax
incredibiles enormitates.tam in faffionibus,quam etiam litcrarum emanationi-
bus,committifolent; hoc vero ex eopotiffimum fien confueuit,quianoncano-
nici,fed rectores altarium,vel capellani, & frequenter etiam fcholares,& mendi-
cantes,&quidemtalesadexecutionesmittuntur,quifacilimccorrumpipoirunt:4e
Idcirco, vt huic malo debita prouifione occurratur,tatutum eir>qud in omni
loco capitulari Se conuentuali teneantur canonici Sc fratres.in manibusPrxlati
vel yicarij fui , iuramentum de feruanda in executionibus iuitia deponere.
Qudque deinceps nemo alius de capitulo, nifi canonicusjde conuenrtiver
nifi frater in facerdotio conftitutus,ad executiones mittantur. Hi vero feria-
tim tranfmitti debeant ,& quandocunque ab aliqua executione reucrtuntur
qua executi funt,fub iuramento rfrant. Pro via autem, & rederaptionibus
literarum , tenearur ille modus Se ordo , qui tempore quondam Sereniffimi Do
mini Sigifmundi Imperatoris tcntus fait , &qui etiam in prarfenti decreto in-
ferius eft declaratus. Cum autem pro aliqua executione, vel inquifitione fa- p
ciehda,vel alia quacunqucreemittuntuninquificionemipfamcum hominerc-
gio,qui bonus & confeientiofus, arque bene poffeffionatus efle debebit, facer
debeat,fingillatim tam nobilibus,qum ignobilibus,& ab omnibus etiam alii
quos habere poterit. Antcquam tarnen inquirer , ftririffinmm iuramentum
abeisexigereteneatur: Quad quicquid ab eis interrogabit,fideJiter &veracircr
confite-
 DECRETVM V. *j
confitebuntur,potmod vernominatim vndefint,& fiignobilesfuerint.cuius
une lobagiones, cuius etiam conditionh:& item,quid de re,dequainquifiuerit,
quilibct ipforum fcire conhtcbitur,de verbo ad verbum fingulorum atteftatio-
n feribere debeat,6 ceneatur.Si qui vero huiufmodi ordinationis tranfgrcflores
repcrci fuerint, tanquam pcriuri,&: faliarij,atque communis boni,comrounisq>
iuftitiproduores,eorum benefices eofa&opriuatifint,&habcantur}ncq5 etiam
gratiam quoquo modo facer valeanr.
X I 1 I I.
Item, quia propcer incuriam & negligentiam Abbatum,& Prxpofitorum
io regularium,potiffimm ver conftitutionemnonobferuantium,conuentuseo-
rum multum inordinate, diflolut, & fcandalos viuere,acinemanationibusli
terarum,& inquifitionibus facicndisplurimasenormitates & falfitates commit-
terefolcnt:idcirco de Regia; Maieftatis voluntatc,acdominorumPraclatorum,
Baronurn & Procerum.caeterorumqjregnicolarum communi confilio con cl u-
fum eft, &: dfinit u m, q ud modo Abba tias & Praepofituras conuentuum regu-
larium.potiflimiim verfigilla habentium,nulli alij,nifi religiofieiusordinis,cu-
i us Abbatiac vclPraepoGtur fuerint.tenerc poflmtrquodqj ipfi Abbates & Prarpo-
fici fimul cum omnibus eorum fratribus regulrem vitam,iuxta ordinis fui ftatu-
t,feruare teueantur.
*o XV.
. It em, quod Epifcopi.in quorum diceccfi Abbates &Pra:pofiti fuerint,te-
neantur eofdcm,acque etiam eorum conuentus bis fingulis annis perfonaliter vi-
firare. Si autem mawribus occupati, vel abfentes fucrinr, per ipforum vicarios &
prxpofitos,aut alios bonos & dodos virosEcclefiafticos.hocnihilominus facer
teneantur. Et fi Abbates & Praspofiti regulam eorum non obferuare,vel alias ma-
lam vitam ducere,aut etiam Epifcopis luis inobedientes fore dinofecntundepo-
nantur per eos,& melioribus eorum beneficia conferantur. Ex conuentu etiam
fratrum,fi qui mali&inobedientesfuerint,pervifitatorcseiiciantur.Namfi Ab
bates & Praepofiti boni erunt, fratres boni fiant, neccfiecl.Sicqj neqs inliterarum
to emanationibus,neqj alus in rebus falfitascommittipoterit
XVI.
Item, folent nonnulli in euocationibus poner de confenfu & volntate
T.& T.quod directe contraDeum& ciusiuftitiamforedignocitur.Quis enim
fcire poteft an confenferunt,vel quod commiflum dicitur fuifle,volucrunt:de
oceultis fiquidern & intcntione.prxter Dcum,nemo rede iudicare potet. Id-
circo ftatutum e(l,qud deinceps nunquam tales euocationes determinentur.
Nunquam etiam vxores,matres,iIix & forores nobilium euocentunnifi forte
caufaerationetaliumiurium pofTefionariorum mouerentur,qua: illas arqualiter
conccrncre dignofeuntur; cum claufula tarnen pracfata, hoc eft, de conenfu &
40 voluntate,& inftigationeT.&T.nullo vnquam tempore euocare debeant.Quod
i fieri contingeret,per iudices ordinarios, &magftrosprotonotarios>nunquam
obferuentur,nunquam etiam admittantur.
XVII.
I T E M,de communibus inquifitionibus cefebrandis ordinatura eft, qud pro
partium euidentiori iuftitia,communis inquifitio,ficutihadenus,ita etiam in po-
fterum eclebrari pofir, celebran tarnen debcat,taliordine:Qupdquoticfcunque
eiufmodi inquitio fieri debebic, per vtramquepartem vno die in fede indiciara
eiufdem Comitatus celebretur. Praeterea, qud teftimonium capituli vcl con-
uentus,& regij homines,iidem pro qualibet parte, &non diuerfifianr,qudque
jo finguli atteihntes fingiilatim iurarc,pcr ipfius capituli vel conuentus, atque
regios homines, de ncgotio,dequoexperirivolent,intcrrogari k examinan de
beant.
XVIII.
Et item,qud tempore inquifitionis fine atteftationis huiufmodi partes cau-
fantium interefle non valeant, fed ipfos regij Sc capituli vel conuentus homines
9% MATTHI.E REGIS
cxcludant, & femotis His feorfim,vt prxfertur,quilibet interrogan & examina-
ri debeat. Adhuiufmodiautemattebrionemfaciendamperiuri,infarnes,&qui
honorem 6 humanitatem perdiderunt, praeterea etiam ignobiIes,etiamfipoIef-
ionaci fuerint,per Regiam Maieitatemnonnobilitati,acceptari &admitti non
debeanc.Item,qud in occulta reuifione modus & antiquaconfuetudo feruetur.
XXIX.
I TEM,quiahadcnus propter inordinatam cclebrationcm coramunium in-
quifitionum,interdum fauorc vel odio, interdum vero mem partium plurima
periuria,S quidem euidcntercommiflafunt: ad euitandumigimr,&contercn-
dum eiufmodi animorum laqueos, &: fimul ad tollendam peftiferam peccandi i
occafioncm, definitum e(t,quod tametfi in fuperiori articulo fa tis declaratum fit,
qualtter inquifitiones &c aliorum etiam iudiciorum proceflu um executiones fieri
debeant : tarnen, vt magis huiufcemodi damna periuria cedent & extinguan-
tur,in executionibus ipfarum communium inquifitionum, talis ordo feruetur:
Qud cum ex reportatione inquifitionum querclx,fic,prout fa&x fucrint,repe-
rian tur, non reus, prout hactenus extitit conuetum/e p urgab i t, fed ador fuorura
coniuratorum, paucorum fcicet,vel plurium iuramentis,iuxta rei exigentiam,
& iudicis delibcrationem,acbonem fulciet&: confirmaba; i ta vidclicet,qud i
aliopro damnis fuctit,iudexiuxtaqualitatem&quantitatem,&: exigentiam da-
innorum , fecundum regni eonfuetudinem, actori iuramentum indicabit,& ie
a tor ipfe inquifitionem pro fui parte reportabit,caufamq; obtinebit,teus in fado
potentia: modo non conuincatur,fed eius loco in viginti quinqu Marcis,puta
in centum aurcis immediate perfokiendis,ac inter iudicem&acloremarqualiter
diuidendis, eo fadto conuidbis r & habeatur, &: infuper damnifcalo damna
peroluere, &deillis plenariam htisfaclionem impender teneatur. Cauveto,
quo in factis eiufmodi damnorum temporeinquiGtionisfaffionesatteftantium
difpares fuerint: iudex decerneredebebit,an ador pro dam nis fibi illatisiurare,
vel reus fe purgare debebit.
. .
CiETERVM diffinitum eft, qud modo in pofterum, nemo infactopo-}*
tentix, etiam fi quis com m ilia per ipfum mala, vel in indicio, vel etiam alias pro
prio oreconfiteretur,nifiinhisfubfcriptiscafibusconuincatur,put,propterin-
uafionem domorum Nobilium, item occupationem pofleffionu & vnlitatum,at-
que pertinentiarumearundem,acdetcntionem.Nobilium,fine iufta caufa,prx-
tereavulnerationem,verberationem,vel interemptionem Nobilium. In his ve
ro cafibus,taliter iudex proceder debebit. Quod fi ator pro fui parte inquifitio
nem modo ordine fuprnotatoreportauerit,inampliorcmrei vcrificationem,
fi partes voluerint, caufam ipiam ad communem inquifitionem dcernt. Si
vero reus ipfam inquifitionem acceptare noluerit,extunc actor,pro maiori verifi-
catione veritatis fua;,iuxta regniconfuetudinem,hactenusinhacparreobferua-40
tarn,ad caput illius aduerfarij iurare debebit.Si autempartibus volentibus ipfa
caufa immediate prxfcriptacommuniinquifitioncdefinietur,&:ipfa communis
inquifitio pro parte actorum feratur, fi tarnen reportatio ipia difpar fuerit : iudex
ex attcftantium faflionibus dcernt, v ter illorum, a5tor, vel reus,iuramentum
deponcre debebit.Ybi ver in his prfcriptis cafibus fact urn fcilicet potentiarum
tangentibus caftellani, officiates, au t alij familiares, vel Iobagiones dominorum,
aut aliorum quorumcunque rcgnicolarum delinqucrent,&quofcunqueofFcn-
derent: eorum domini propterea peenam facti potentia: non incurrant.fcd fuper
innocentia , quod fcilicet non de eorum volntate malum illud fit patratum,pro-
ut iuri & iudici confonum videbitur,fe purgare debebunt; verumtamenfi talcs
apud eorum dominos remancrent, ex parte eorum ipfi domini veram iuftitiam,
iuxtaiurisa:quitatcro,facere&:adminiitraretenebuntur. In aliis autem cafibus,
put damnorum & iniuriarum illationibus,& czteris fimilibus, modus & odo
prxfenptus obferuetur.
XXI.
Geccrm
 UECRTVM V. 9S
CiTERVM quia tempore atteftationis communis requiitionis, cularx
reuifionis,ftatutionis>& reilatucionis,nec nonaeftimacionis iurium poiTeffiona
riorum, per partem conui&am haenus nonnunquam repulfioncs in concern-
ptum iudicij & iuftitix fieri folitaefunt; pro quibus prima vice in vna Marca auri,
fecunda vero in duabus id facientes,iuxca confuc tudinem hattenus obfcruatam
conuincebancur:quarevchuiufmodiviolcncorum,&iuris,iufticizqVurba(orum
cementas debito remedio compcfcatur;ftacucum&fancicum eft, quod quicunq;
in pofterumcuiufcunqueftatus,&gradus,& conditionis exiftat,qualicunq;& in
quacunquecaufa etiam fentenciz capitalis vi facer pra*fumpferic,concra partem
lo aduerfam in fa&o petentiac,& infupcr fi in caufaftatutionis,velrcftatutionis,aut
acftimationisfuerit.in atftimationc illorum iurium poflcfionariorum.qua: ftatui
autx(timaridebuerunt,procedatur.Sivei id,tem pore communis inquificionis, ,
velf occulta: rcuiiionis contingac,fimiIitcr in facto potenci,prxcerca in amifio- l,/
ne caufae conuincacur,& conuictus habeatur eo fa&o.
XXII
Item, ordinatum cft & conclufum ,quod trlnoforenes proclamaciones,
quae ha&cnus in facto p ofleffionum & iuri um pofleffionariorum,pra* terea in ex-
hibitione licerarum & literalium initrumentorum,atque eciam infa&oobliga-
tionum.certisqj aliis caufis fieri folicac funr,ce(Tenc,& deineeps aullo vnquam tem
i pore fiant, fed penitus aboleantur,quoniam quidemabui o <S corruptela potiiis,
quam lex dicipotel. In obligationibus vero talis modus feruetur,quodfccundum
quod fe quifquisobligauit,facta Iegitimaeuocationc,in primis odaiiisiudicium
&iuftitiamrecipiat,5 ad hoc vigore prxfentis decrec aftriftus habeatur.
XXIII.
It i m, quia in duellocumdimicationeplurimxhincinde fraudes commicci
poilu nt: (raro enim illi, inter quos illud fit iudicium,perfedecertanc,fed pgiles
conducunt,qui nonnunquam dono,fauore,&promifiscomponuntur,ficq5 par*
tern fuam,quantumuis iuftam, quandoquidem non ipfimct decertare confucue-
runt, fuccumbere patiuntur)quare ftatutumeft.quod modo illud iudicij genus
3 extra hoc rcgnum in mundo inauditum perpetuo aboleatur,& in faitispotentia-
rum iuriumq; pofleffionariorum fieri nunquam debeat.Duellum liquidem cune
olummodo fieri deberet,& ad hoc ordinatum ex ti ti t.quado omnis probatio de*
ficcret: in factis vero potentiarum & poiTeffionariorum partes probaciones fem-
per habent,& etiam aliquando Judicium duelli ad curiam regiam militarcm,&
non ad fedem iudiciariam pertinec. Accedit,quod in iudiciis perfonalis prxien-
tia Regias Maieftatis femper in terciTc,literas etiam figillare dcbet.Is vero vt pluri-
mumipiricualis cfle debetJncercruncprzccreaArchiepifcopi,Epiicopi,&plures
alij fp i rituales, & idcircononconuenit,vt iniedciudiciariaduellumdccernatur. outtimm.
Proinde his,& aliis pluribus bonis rcfpeibus,rationaiibusq^ ex caufis hoc iudicij
40 genus perpetuo abolearur,& nuquam dcccrnatur.n ifi in caiibus,in quibus omnis
probatio deficercc,vc,fifolus folo in icinerc,nullofpcacc,fpoliarecur,vel quid-
quid alter alteri fine alicuiusteftimonio commodaret,aut aliquidad fecretas au*
res diccrec, & alter n eq; polium,neq creditum.neqj eciam verba prolaca probare
poflet.In quibus cafibus huiufmodiduellumdecerniquidcmpoteft, non tarnen
in fedeiudiciaria,fed in curia militari Regie, Maicfh ad illam iiquidem,vrprarfer-
cur,&no ad fedem iudiciari eiufmodi genus iudicij pertincre,planedignofcitur.
XXIIII.
CiTERVM,cxquodecifioquarumlibeccaufarumetiaminfatopoiielo-
num,& iurium poiTeffionariorum, dcinccps moncndarum,pro regnicolarum
J quicte,& communiquiete,ad quatuor tantummodoocbuas, vcprzrercur,reftri*
ta cft, &reducta:ftatutum eft,qudquilibet in caufamratione iurium poiTeffio
nariorum attraftus , in primis octauis proclametur,quo euocatio ipfa magisad
no ticiam eius perueniat , & per magiftrum,co ram q uo caufa ipfa mota fuerit,dc-
beat fieri,vc moris eft, fignatura.Et linoncomparebit in primis octauis, in nullo
onere.feu nullo Byrfagio conuincacur; fi vero eque in ecundis,neque in tertiis
5 MATTHIjE REGIS
comparebit, teneatur foluere Byrfagium, ab antique confuetum. In quartisau-
tcm octauis fi ue compareat,& fe,caufamq; fu am dcfcndat,fiue noxaufa ipfa iux-
ta vim pratmifli articuli,non oblantc quauisallcgatione,finalitcr tcrminecur,&
definiatur.
XXV.
I T E M.conclufum eft & ordinatum,quod deinceps nullus nio magiftto-
rum protonotariorum priuatc in hofpitio extra tabulam, feu fedcm iudiciariam
Regix Maieftatis, caufam aliquam fine rationem potfeffionum, fiue a&uurn po-
tencionarioru.iue aliorum quorumcunq; motam vel mouendam adiudicare,&
fententias ferre audeat : fed vniuerfx caufx,tam maiorum,qum minorum.infe- (4
de iudici aria.in ptxCe nt ia caecerorum iudicum ordinariorum dic u tian t unquod-
que nullae prorfus litera?,potifimum in caulsarduis,&: qua: finalem rerumdeci-
fonemcontingunt,pcrmagiftrum alias extradentur ,nii in fede iudiciaria,vbi
priusalta &intelligibili voce publice perlegantur,&deinde pro maiori cautela,
&euidemiaiuftitia:,vltralgillum,quoipfe magilcr protonotarius illas muniet;
alius ctiam magifter protonotarius fe ubferibere debeat>& teneatur: ita quad fi
caufa coram Regis protonotario agetur, protonotarius Palatinalis; fi vero co
ram illo,regius,aut iudicis curia?,ad literas manum apponcre,& fe fubferibere tc-
neantur.
XXVI. w
Item, quia nonnulli fe iudicio & iurifdicb'onc Banorum,Waiwodarum,
Comitum&: vicecomitum parochialium eximi,&folummodo iudicio &iudica-
tui Regia: Maieftatis praeferuari procurarun t;fub cuius exemptionisconfidentia
exteros plurimis dam nisjniuriis,oppreTionibus,nocumentis,&: alio rum malo-
rumgeneribus impune afficere confueueruntrquare ftatutum efr,quod vnuerx
huiufmodi exemptiones,haenusqualitcrcunqueconcefla?,&perquofcunque
impctrata:,demptis duntaxat pcrpetuisCommbus,quiexvetuftiflimadiuorum
Rcgum ordinatione folius Regix Maieftatis iudicio referuati intelliguntur,re-
uoccntur,caflentur,& nullius vigoris aut firmitatis habeantur: mrito quippe
eoncefta immunitate S gratia priuari debent.quiillaabutuntur.Et fi perquopi- '
am fimilcs exemptiones S gratia forte impetrarentur, illx quoque vigore p-
fentis decreti nullius vigoris intelligan tur.
XXVII.
RVM, quia ex parte illicitae occupations illorum bonorum, & iu-
riumpoiTerfionariorumjquaiperRegiamMaieftatemieruitoribusfuis.&ahisdo-
nantur,variac querela: Sc clamores nonfolmapudMaieftatera fuam.edetiam
in vniuerfo regno fieri confueueruntrcaufantur enim plurimi,quam primm
bona aliqua ua Celfitudine per fuos vcl alios impetrantur, ilia protious,nullo
habito fcrutinio,an fcilicetiufte& legitime Maieftasfua donare potuit,occupa- 4
rent,& non obftante eorum contradidionc, obtinerent:quarc ftatutum eft &
fancitum,quod modo fi quibus aliqua bona per Regiam Maieftatem,quocun-
que nominc,& titulo donata fuerint,& contra iura,decreta,&:confuetudmem hu-
iusrcgniquacunqueartedominiumillorum,nonobftantcctiamcontradidorum
inhibitione,capient: Comes per contradictores requifitus, teneatur illosvefti-
gioadmonere,qu manus fuas deillis excipiant.Et Q. ad primam ctiam requifitio-
nem & admonitionem id facer recufauerint,fecund per cofdem contradicto
res requifitus, teneatur, vigore prcfentis decreti, fcita prius veritate.illos captiua-
rc,& dc illis bonis ciicerc,& infupcr ad folutionem communis asftimationisco-
rundem bonorum per omnia remedia compellerc. ad cuius reiexecucionemfi fo
Comes per fe impotens effet, Comitatus per ipfumrequifirus.peneseundcmin-
furgere,&: ei opportuno fauore,fubfidio & auxilio afiftere debeat,& teneatur.Si
qui vero ade potentes fuerint,vt Comes etiam cum auxilio Comitatus id facete
non poterit: Regia Maieftas perComitem auifata, bona pa occupari facer te
neatur.
XXVIII.
 DECRETVM V. 9?
XXVIII.
I TEM,concluumcft,qu6dfi deinccpsaliqua bona Regia Maieftateim-
petratafucrint, & impetraos intiterir, vt ca Regia Maieftas nomine fuooccupari
racercc,iraulq;piocuraret,vt litera: donationalesfcriberenmr,quafi illa de mani-
busfuisregiiscollataeflent: eiucemodilitercdonationales, quoad illam claufu-
hm{dema/>:bus regys) nullius vigoris&firmitatisfint,&habeantur; &quod eque
per Comits, fed ncqucinoclauis per iudices ordinarios, Smagiftros protonota-
riosobferuentur.
XXIX.
. Vlteri vs quod vniuerfa bona, poieflioncs, & iura poTefionaria qux
ab anno proxime tranfao, videlicet millcfimo quadringen relimo ocluagefinio
quintOjvfqueia prxfentem diem fcftiEpiphaniorum Domini, anni ciufdemmil
lcfimiquadringtefimioduagcfimifextiinclufiu, perRegiam Maieftatem,qui- l45-
bufcunque donata fine, fi, & in quantum ilia contra iura, & decreta, acantiquam
Regnieonfuctudinemoccupatafunt;illorumdetentores&occupatores,requi-
fitiprius&:monici,cum Uteris regiis, aut palatinalibus, infra ftatum vniusmenfis
integri, adi requifitionum &monitionum computando, remitteredebeant,&
teneantur. Alioquin Comes, cum aliis nobilibus illius Comi tatus, penes eum eli-
gc:& dcputandis,illis quor fuerunt reddere,in eiidemque illos conferuare de-
10 beat. Si autem detentores illi potentes fuerint, Comes vero ad hoc exequendum
impotens & infui'Hciens, Comitatus huius prxfentis ftatuti vigore infurgere, acin
hac parte Comiti ipii afliftcre debeat, & teneatur. Illi autem detentores fi ex
regia donatione iusibiacquifi tum perabunt fuiTe,iure regni aequireredebeant.
Si vero detentores adeo potentes erunt, vt Comes etiam cumauxilio totiusCo-
mitatus id facer non poterit, Regia Maieftas per Comi tem auifata, oceupare, &
praemila facer exequi debeat, & teneatur.
XXX.
De iurihus impignoratis.
* E v , quia fieri foler,quod nonnulli bona & poffeifiones fuas,necefll-
tate cogente, pignori obligant, & eadem tempore medio, venditis etiam aliis re
bus tuis,redimcre vellenr, & ad hoc pecunias paratas baberent, tarnen illi, quibus
obligarun t, ira memores alutis & honoris, remitiere nollent, fed ad oclauas cius
reidecifiondiiFerrent,vtfcilicetintcrcafruusperciperevaleantjpropterquod
nonnunquam eiufmodi poffeifiones & bonaabipfis pauperibus,& eorudem har-
rcdibus perpctuoalienantur,ex quo pecunias vtcunque ad id difpofitas, aut ex
pender coguntur.autcafuamittuntur.Vtigiturillorummalorumfneratorum
malitia compecatur, & horum inopum indemnitati confulatur: ftatutum eft, &
fancitum, quod, quandocunque eiufmodi fneratores peraliam partem iuri-
* dice & legitime requifiti,pecunias eorum leuarc.vel illis leuatis, bona impignora-
tareddere,& remitterenoluerint,fedcaufam ad oclauas diftulerint, in primis o-
tauis caufa ipfa definiri,&: fie adiudicari debeat: quod fine vlla folutione ilia bo-
naremittantur,&periudicemtatimreftituantur,&:infupcrfccneratorillein tan
ta fummapecuniarum,in quanta bona ilia fibiobligatafucrant,contra partem al
teram conuincatur eo faco.
XXXI.
erv m, quia quotiefcunque bona aliqua, aut iura poflcflionaria.fiuc
per defectum, feu vnius, feu alie rum, ad coronam, & confequeter ad collatione
fo Regia: Maieftatisdeuolui contingunt.plurimi infurgere, & bona ipfa ad eos de-
uoluta iure acclamare foliti funr,licqj Regia: Celfitudinis aures non modo impor
tunis clamoribus obtundunt, verumetiam Maieftatcm fuam maioribus inttam,
ne fein illis intromittat, prohibent,turbant, &impediunt: illis etiam Maieftas fua
quibus bona huiufmodi donat.ne fibi ftatuant contradiclionis velaminc obuit.
Hoc ver iccirco maxime facer confueuerunt, vtinterca, quoad iure dctermi-
Iii

>
 ,8 MATTHIiE REIS
nabitur,an ad Regiafn Maieftatem, vel alios bona i pa fint dcuoluta, fru tus,pro-
_,. uentus, & alias illorum vtilitatcs impune percipcrepflinr.Quareprarfentidecrc-
' tofancitum eft, quod in quocunque Comitatu aliqua iura per defectum feminis
quorumcunque deccdentium deuoluta fuerint, & de huiufmodi poflertlonibus
manifcftenonconftabit, feddubiumerit,anadiusregium, velaliquosfratresdc
genere decedenti, feu hxredesfcemineifexus pertineant; extunc Regia Maie-
ftas intra huiufmodi reidubixdecifioncm, bona illa occupari,& ad manusalicu-
ius probi & idonei hominis,quem feilicee fua Maieftas ad hoc depucaui t, tquam
ad manus communes & fidles dari & aifigna ri facer de beat,q ui inter i m, quoad
dubium illud refoluetur, & caufa fnaliter decidetur, cum folit is & iuftis prouen- 19
tibusteneat; fi quid autem vitra folitum &ordinatumcenfumcxrorlerit, illi.cui
poftcaufdecifionem bona ipfa cedent, redderedebeatj&tcneatur: hoc adico,
quod, fi qui bona ipfa ad eos deuoluta fuifle affirmauerint,in ira vn integrum an-
num,proutetiaminfequentiarticulotangetur,fiuecelebrenturotai),lucnon,
teneantur coram Palatino iura fua produce ,& docere,bon a ipfa ad eos perrine-
re.Qupd fi facer poteru nt,Palatinus eifdem ftatuere mander, & faciat cum elfe-
u:fi autem inprobatione defecerint, dentur &afllgnenturcadem bona ad ma
nus illorum, qui bus per RegiamMaicftatem fuerint donata, &, fi qui vherius ad
illa ius habere fperau erin t,eadem de mam bus regiis require t legitime. Vbi autem
vxores, vel filia: huiufmodi hominum, abfque hxrede mafeulo decedentes, in illis 20
poTeTionibus remanferint, poiTefliones eardemmanibus earumauferri Se oc-
cupari nondcbeant,priufqum de earum iuribus,videlicet,anhxredita ri & per
petuo ad ius fmineum pertineant, an ne Veritas inquiratur. Quamquidemve-
*ritatcmfminxipfieinfravnumannum,vtprxfcrtur,oftendcredcbebunr,&tc-
nebuntur,& fi repertum fuerit eafdem poiTefliones iuri fmineo non compete-
re, extunc didtis vxoribus talium deccdentium, antequam de dominio aliorum
excludantur, per Rcgiam Maieftatcm.aut alios, ad quosrepertae fuerint deuolu-
tx, vel ctiam quibus Maieftas fua eafdem pofleffiones forte donaue rir.de earum
dotibus & iuribus plenaria iatisfaio impendatur. Filiabus vero vfque ad tcropui
maritationis earum domuspaterna.cum quarta parte pofleffiooum paternarum, p
pro quarta fiiali.fecundum antiquam coniuetudinem rcgni.fcqueftrctur, & pof-
denda relinquatur.Poftquam vero maritatx, & tradux fuerint, deearum iure
quartalitio pecuniaria folutionc immediate fatisfiat. Vbi autem alicuius filia, vel
foror,Guc decuria alicuius Baronisvclnobilis,fiue etiam de propria domo pa
terna, vel aliunde vndeeunque, cum confenfu& volntate pa tris, au t fratris, ho-
fDniimpofiefllonatonupferit:ipfiuspuella, in quarta illa puellari per ipfum pa-
trem, aut fratrem, nobilitari debeat. Si ver fine confenfu& volntate partis, aut
fratris, id feccrit,in portionc fua pucllati non nobilitetur, fed cum pecuniaria b-
lutioneeidem fatisfieri debeat, & in hoc cafu,iusfuurn quarralitium non cum
poTefione, fed cum pecuniaria fatisfactione requirendi babebit facultatem 4
prout&quemadmodum huiufmodi cfuetudo& ordinario etiam hactenusob-
ieruata fuifle plane dignofeitur.
XXXII.
Praterea ordinatum eft, quod, fi cuiperRegiam Maieitatem bonafc
polTefllones.&quascunque alia iura pofleiionaria.ijue per defectum feminis, iiue
n mine iuris regij, aut alio quocunque titulo donata fuerint, & tempore ftatu-
tionis contradicetur,impetrans contradiction]' parre, & locum dare tencatur &
illorum dominium contra ipfam contradictionem non capiat. Sed tarnen li con
tradictor de recentiin poflefljoncm illorum bonorum e ingefllt, & priusillorum J
bonorum dominium non habuit,proutetiam in fuperioribusta&um eft: infra v-
niusannifpacium, diedatarumliterarumdonationahum computando, fiuein-
terea celebrentur aliqux octaux, fiuc non,teneatur contradictor coram Regia
Maicftate.aut Palatino, velmagiftris fuis protonotariis,ad id deputatis, iura hu
producerc,rationem contradictionisrcddcre,cfidaul oftendcrc, bona* illa pti
mo iu-
 DECRETVM V. 99
mo iure ad fe pertinerc.alioquin elapfo termino.per Rcgiam Maieftatem,aut Pa-
latinum, vigore prxfentis ftatuti, eiiciatur de bonis illis, Sc affignentur illi, qui im-
petrauit, Sc infuper idem contradictor compellatur adintegram reftitutionem,
quicquid vtilitatisinterca ex illis bonis percepit. Si vero bona ipfa etiam prius a-
pudmanuscontradibrisfuerunt,iropetransiuxtaprfcriptosarticulosinoa-
uis,vigorc prxfenus decretive manibuseiufdem iure requireredebeat.
XXXIII.
It em, dos vxorum qualitercunque dcccdcntium>faluafcmpermancat,&
io illanunquamfraudentur.
XXXIIII.
lTEM,quia inter Prxlatos,cxterosq;virosEccIefiafticos,ac Nobiles, non-
nunquam lites Sc controuerfix fuboriri confueuerunt, 5c pars partem omni via,
modo, Sc arte grauarelaborat: pro tranquilliori igiturftatu, Sc commodo regni-
colarum,ne fcilicct pars in partem in hoc cafu habeat impcrium, ftatutum eft,
qudfPrxlati,&alij viri Ecclefiaftici contra Nobiles in prxfentiacuiufcunque
iudicis litem mouerint, pro re& caufa, pro qua fcilicct agecur, lite ipia pendente,
fine certa feientia Kegi Maieftatis intcrdictum in eos ponerc,vel cotra ipfos fen-
10 tentiam excommunicationis ferre non debean ne potius ex paflone, quam x-
quitatisamoretulifle earn videantur. Et fi PrxlativelalixEcclefiafticxperfonx
inprxfentiaalicuius iudicis iuris ordine conuicli fuerint,in eadem grauamina,
quibus aducrfarium onerare intendeban t, eo fado incidant.
XXXV.
I t E M,quia merca to res,& negociatores, cxteriq; pauperes, qui aut quxftus
gratia, aut pro neceflaria vi&uum acquifitione, vel etiam pro aliis ipforum rebus,
per regnumhincindeproficifci habent,per varias arreftationesmultiplicitergra
uari,impediri,moleftari,&damnoirrccupcrabiliafficiconfueuerunt:ordinatum
p igitureft & ftatutum,vt modo perpetuis fucccfluis temporibus talibus in arre-
ftationibus modus feruetur. Qud d quifpiam caufabituraliumfibi deber, nifi
debitum fuerit liquidum, hoc cit.nifi debitor fuerit apertus Sc manifeftus,qui vul
gari& materno fermone, hembe,valo ados, nuncupatur, is enim in communi loco
arreftaripoterit: nonprotinus ilium vel alium, aut alios pro fuoarbitratudebeat
rreftare, fed prius tcneatur rem adaures Comitis illiusComitatus, in quo debi
tor fuerit, dferre, qui vigore prxfentis decreti tcnebitur veftigio dominum de-
bitorem admonere,& fimul requifitum, quo ilium iuri detineat,& fi creditor non
fatisfaciet, tcneatur fub poena duodceim Marcarum grauis ponderis per Comb
tern exigendarum, ad prim urn diemiuridicum, adfedem iudiciariam aftorire-
40 fponfum adducerc: vbifi ille defender fe& expurgate n poterit, veldi&usdo-
minus fuus,eum in fecundo termino iuridico prxfentare Sc ftatuerenon curabit;
Comes ipfe teneatur, & fit obligatusde bonis eiufdem dominiuiatorinonfo-
lummodo de forte capituli, verumetiam de vniuerfis expenfis per creditorem vel
adorem fatis,ex integro fatisfacere.Si vero debitor,vel reus per dominum fuuro
dctentus,& in fedem iudiciariam tranfmiflus,ibiq5 conuiftus fuerit,iuxtadelibc-
rationemfuam iudiciariam,&commiflionemComitis,de rebus & bonis debito-
rum, tarn, vt prxfertur, de umma capitali, quam etiam expenfis fact is iatisfaccre
debeat Sc teneatur, Sc ad hoc per Comitem compellatur. cui quidem reo fi facili
tates ad fatisfaciendum non fufficicnt,inpnmisres,quashabucrit, demur &xfti-
50 mentur crcditori,& tandem caput quoqueilliustradaturinmanus di&i crdito
ns. Si autcmalicubi in hac parte Comiti non parerenr,itaqudiuxta vim prxfen
tis decreti, debitum fuum facer non permitteretur, fed cogereturrcm adaures
regias deducere:extuncdominus pofleiionis, in qua fcilicct ipfi Comiti refraga-
bitur, in viginti quinqu Mat eis perRegiamMaieftatem irremiifibiliterextor-
quendis conuincatur eo fato, Sc nihilom inus teneatur Maieftas fua, Sc ad hoc fie
III i)
xoo MATTHIiE REGIS
obligata, de quantitate & fumraa debita creditori vclactorifimul cumexpenfis
per ipfum fa&is, fine vlla prorfus dilatione,fatisfacere ad integrum.
XXXVI.
Item, ftatutum eft, quod dum Praclati, Barones, & quicunque nobilcs, Cue
ad Regiam Maieftatem, vcl eius curiam,fiue ad bellum,vel quocunque alis,&fi-
ue in rebus priuatis,fiue publicis proficifcentur,fine damno,nocumento,iniutia,
& impedimento aliorum regnicolarum Temper & vbique proficifci debeant, &
teneantur.
Dominusgentiumfeu exercituspro damnis irrogatis
iure conueniatur.
XXXVII.
It EM,quia regnicolar per progrcfTum&defccnfum militan tium plurimum
haaenus,vtprxfertur,grauati&damnificatifuerunc:ftatutumitaquceft&inci-
tum, quod tarn gentes regia;, quam aliorum quorumcunqueregnicolarum, tarn
fcilicetequites,qum pedites,qux per regnum proficifci habent, teneantur dein-
ccps pretia omnium victualium, cam cilicet equis quam hominibus conuenicn-
tium, perfoluere,&nufquam damnum inferre prxfumant. Quod fialiqux, non
regia:, fed aliorum contrauenerint, illorum dominus pro damnis irrogatis, ob in-
iuriam,& acturam pail"o,i u re requiratur. Si vero regix fuerint, tcnebiiur Temper
Maieftas iua cum illis aliquem bonum S bene poffeifionatum hominem fuum
deputare,qui cum eis procedat, & nufquam damnum inferre patiatur. Et fi aliter
facer prxfumfcrint,atque pro damnis &iniuriis querela ad regias auresdeducb
fuerit: teneatur Maieftas fua ex parte illius talemtantamq;iuftitiam&fatisfadio-
Hem impender, qud non olii m damna illata, fed etiam expenfx, quas damnifi-
catus fine querulans fecerit,refundantur.Ne autem occafionem folutionis & pre-
tij vicl:ualiumdiFerant,feucontcntionemaliquamoriricontingat,difKnitume^
qud tarn regiisquroctiam aliorum gentibus ad bellum profeturis teneantur v- p
bique locorum vicrualia dare.cadminiftrare iuxta regiftrum &limitationem
Regix Maieftatis, quantum Maieftas fua iuxta temporis conditioncm facer, Sc
dutoribus eiufmodi gentium fuarum dare debebit, & eorum precia gentes ipfx
{militer iuxta continentiameiufdemregifrri feu limitationis fine dif+icultate fem
per perfoluere debeant,& teneantur.

XXXVIII.

Cit E R v M,quia nonnullx gentes,potiffimum vero Icuis ar matura- ue hu-

zarones hoc facer confueuerunt, quodpoftdefcenfumexercitus.autetiamex- 4
fpiratoftipendioeorum,non in propriiseorum,fed aliorum bonis accntjfcqi rc-
ficiunt,&plurimaiflicdamna,moleftias,&alianocumentorum genera impune
committuht:ftatutum itaque & difKnitum eft, quod tales modo nufquamin
bonis aliorum manerefeu iacere poifint.fed teneantur ad propria redire, & ibi,
volent, noua ftipendia expetare. Qud fi qui forte temer aliud attentate prxfu-
merent,&hi,in quorum bonis agercnt,moleft ferret, debeant Comiti illius Co-
mitatus fignificare, &: eum requirere , quo illos remoueat: ille ver veftigio te
neatur eos mone re,qud recdant,& damna irrogata perfoluant, & fi non paruc-
rint, eos captiuet, & perfonas ad caftigandum RegixMaicftati tranfmittat: de re
bus ver & bonis fuis &familiarium fuorum.damnaillatare&ificetj&perfoluat. P I
Si autcm Comes per fe ad hoc impotens & infufficiens erit.Comitatuspenes cun-
deminfurgere teneatur. Si tamentcpidus& negliges fueritj&damnificatusque-
relam Regix Maiettati porrexerit,debeat & teneatur Maieftas fua,de propriis re
bus & bonis ipfiusComitis,vniuerfa ilia damna rectificare,&: etiam expenfasre-
fundcre, teinfupergcntesipfasdepoiTcffioncqucrulantisremouere.
XXXIX
 DECRETVM V.
XXXIX.
lTEM,quiaVeneti,&PoIoni,omniarte,omnquevia&technisconat funt,
& Temper conantur ad terras & dominium,adfacrara coronam pertinentia,pe-
dem infer re,& illa vfurpare,prout etiam aliquam partem de fa&o vifpart: pro-
inde ftatutum atq;fancitumelt,fub nota perpetua: infidelitatis.vcnemoregnico-
larum audeac itlis aut eorum alicui catra,fortalitia,ciuitates,oppida)(S poifeflo-
nes.aut alia bona immobilia vender, infcribere,impignorare,commendare,do-
nare,vel aliter qualicercunquedarc,vel a ifignare.
xxxx.
io TEM,quia officiates &feruitoresdominorumexconfidentia,quam in eo
rum dominis habentlocatam,plurimisdamnis,iniuriis,moleftiis,&:irnpedimcn-
tis caeteros afficere confueuerunt:quare, vt eorum temeritas c licentia compefea
tur,& fimul etiam, vt eorum domini prouidentioresemxiantur,fancitum eft, &
conclufum,vti quinobilcs&poiTeffionati cadra, velaliaofficia,abipforumdo-
minis tenuerint, malque ex illisperpetrauerint, teneantur eorum domini,fcita
p'rius veritate,ad requifitionemComitis,fub quofuerint,la:fisiutitiam admini
strare, & fatisfactionem impendcre,commiTquemalaretificare. Si veroeiuf-
rnodi malorum patratores nonfuennt maIiquoofficiolatuconftimti,fcd ih'pen-
dium duntaxat ab eorum dominis habuerinr,& in propriis fuis domibus manfe-
io rint,aut aliter dominis ipforum feruierint,&: iicmalahuiufcemodicornmiferint,
ipfimet teneantur coram Comit fuo comparere,iuriftare,&: fe expurgare, in
hoc autem cafu talium domini non audeant neque debeant de illis inrromitte-
re,n cque eos defender, cd ad Comitem remitiere eos teneantur. Si qui autem
aliter facer pra?fumerent,conuincantur eo fado in duplo homagio ipfius i erui-
toris, & nihilominus Comes feruitorem illum captiuare,& ex parte fuahcfo dbi
tant iuititiamadmimftrareteneatur. Domini ver huiufmodifuoseruitores,qui
fcilcet alios damnificabunt.aut aliqua alia mala perperrabunt,fiue etiam qui fa-
lores fuerint, 5 commiflafibi bona maldifpcnfabunCjVel non data bona ratio-
ne aufugiunt,non obftante priuilegio &immunitate nobiIitatis,liber,vbicun-
J que poterinr,captiuare, & ad iarisfaioncm adftringere poflnt,& valeant. Si
quis tamen feruitorem captiuabit,&illecaufabiturfeiniuftcaptum;contraeum
euoeatione in primis oebuis cauiadifcutiatur,&iuftitia capto ex parte fui admi-
niftretur.
Defe fugitiuo.
X X X X I.
Prter e a fi alicuius feruitor aut factor aufugier,&alterius domini fer
uitio fe iubiiciet, requitus & admonitus dominus nouus per priorem teneatur
illum veftigio licentiare,& fe dimitiere: alioquin in duplo homagio feruitoris
illius conuictus fit, & habeatur eo fato, Se nihilominus fi nullo modo dimitiere
voluerit, euoeetur perlxfum ad ochuas primum celebrandas, vbi eidem ex parte
illius plenaria& condigna iuititiaadminiftraridebeat.
De tributis & teloniis.
XX XXII.
VLTERivs,de tributorum Se teloniorum exaionibus ordinatum eft,
qud per totumhuncannum,vfque ad futurum feilicet feftum Circumcifionis
Domini,ComitesquorumcunqueComitatuum,cumcertis&potioribusNobi-
libus illorum Coroitatuum,quotquot loca teloniorum in illo Comitatu habebun
5 tur,videant: Se fi illud pro pontibus,aut aggeribus,vel in terra arida,aut alicer exi
g tur, Sc item quot vlnarum tarn pontes,quamaggercsiIIiexiftunt,Regia;Maie-
ftati fideliter refcriberc teneantur,vt tandem Maieftas fua cum dominis Prxlatis
Sc Baronibus poffit limitare , quantum quisque in fuo tributo ab itinerantibus
exigere valeat.Si qui ver pofthuiufmodilimicacionem,amplius aliquid aeeipere,
& huicfan:ionic5trauenirenonformidarent,teneatur Comes cumelectis No
li i iij
| MATTHIiE REGIS
bilibus re&ificare.&laefis.tamdeexais.qum ctiam expenfis.fatisfacere.Si ve^
ro incorrigibilcs fuerint, prohibeat Comes,quod vfqj ad gratiam Regia* Maicfta-
tis.vlccriusibitributumcxigcrenoprxfumant.&inuperprouideatjqudintct-
ea liberc,& finevlla tributifolutionc,locumilIumquilibctpertranfirepo(lt.Ta-
lesvcr pertranfeuntcs Comes ab illistranfgrcfloribus defender tcneatur.Si qui
autem Comits per feteloniainiUoComitatu,in quo officium tencnt.haberent,
vicinorum duorum aliorum Comitatuum Comits debeant tributa illius Comi-
tatus confpiccre,& illorum rationcm,&cauiam , atquc qualitatcm,vtprafettur,
Regia; Maieftati refcribere.
XXXXIII. I0
I T E , rufticis vxores de aliis villis ducentibus,deinccps nullum tributu pror-
fus exigatunquodqj fartoribus & raforibusnonquadragintadcnarij.proutha-
tenus confuetum fui t, fed duntaxat tantum,quantum ab aliis arti ficibus & viaco-
tibusexigitur,in loeis tributorum exigatur.
XXXXIIII.
Item, ftatutum eft &definitum,prouteciam per fereniflimum quond do
minum Sigifmundum Imperatorem fancitum fuifle dignofei t ur,q ud nulJusa-
nus.Comes,Waywoda,feu alius officialis regni,euiufcunqi tituli,authoritatis,di-
gnitatis,&prxeminentiexiitat,Eccleasarchiepifcopales,epifcopalcs,abbaua-
]cs,prcpou4ales,& alias quafcunq} iuripatronatus regio conferuatas,&difponcn- to
daSjCarumq; pcrtinen tias,fru&us & redi tus,fcd eque decimas & p o fil- ilones in
tra trminos limites fui honoris,feuofficiolatus,abfq> fpeciali mandato Regir
Maieftatis occupare,aut de eifdem partialiter.aut totaliter ingerere praifumat,
XXXXV.
lTBM,quicunquefurem,veIlatronem,autaIiumquemcunq; publicum ma-
lefacrorem captiuauerit,& eundem de captiuitate fuaabire permifcrit:Comiri
parochiali homagium illius malefactoris,lGs vero damnum irrogacumfoluere
debeat, & teneacur.
XXXXVI.
Item, quia de vio lentis indebitisq; colonorum Hue milicoru m abdu&ioni* y
bus,varij clamores,varixque querela;,vari x etiam lites & con tro u er fix oriuntun
proinde ftatutum eft, qud vniucrficoloni,ab vno anno vfqj ad prxfentem diem
Epiphaniorum Domini, per quofcunq; indebiti &: contra confuetudinemregni
abduii,ad requifitionem Comitis eorum dominisreftituancur.Si qui ver non
reddi derin t,i n ho magio coloni conuincantur eo faftoxui us medietatem Comes
pro fe,reliquam vero medietatem pro eo,cuiuscolonusfuit)exigercccneatur:&
hocComites, in quolibet Comitatu,& in bonis quorumlibet exquirant,&exe-
quantur.In primis autem incipere debeant in bonis Regia: Maie ff a ci s,& illuftrif-
um. domine, Reginx,deinde vero in aliorum bonis;deinceps ver nemo aliorum
Iobagiones violenter,& contra cofuetudinem regni,fubpcenafcx marcarum,nc- 40
mo etiam fubcadem poena Iobagiones fuos,iuxtaconfuetudincm regni abirevo-
lcnces,aliqua excogitara calumnia reciere audcat:itaq,p3upcres hberam & ma
nendi &difcedendihabeancfaculcacem. Si quifpiamaiuemcaufabicur.fuos vio
lenter &indebiiabduaos,ComesilliusComicatus,cumeletisregiis,&: aliis -
m'shominibusdifcernat,&,fiquerelamiuftamcognoueric,abdudos reddi faciat,
& peenam praemiflam violento extorqueat. Si qui autem impoGta calumnia,vel
aliqua excogitara nouitate,fuosretinuerint,put,ii tune folumraodo taxa ad eos
impofuerin t,q uando illos abire velle cognouerint,vel longo tem porc ante i mpo-
fuerint, & nondumexegerint,& hoc maxim,vc illos tali practextufemper obno
xios alligare,&: exinde retiere poffint, in poena przmiiTa,hoc cft,fex marcis per w
Comicem immediate & irremiffibilitcr exigendis, eo facto conuincantur. Ta
xa m etiam ordinariam fi qui exigerc volent,infrafcxagintadies exiganr alioquia
poftmodum taxa ipa calumnila intelligatur.
De decimis.
XXXXVII.
1
 DECRETVM V*
TEM.cxtermquamuisab tempore, quo Regia Maicftasdiuina difpo-
fitionc ad regiam dignitatem fublimataeft, in omni dixta, in omni conuentu,in
omni denique congregationc rcgnicolarum tradatum Temper fuerit de folu-
tione decimarum,qualiter fcilicet,&: quo ordine ilia: folui deberent, plu rima: et-
iam fuperinde conllitutiones fadz extiterunc : nunquam tarnen adhuc modus
&via reperta eft, quo partes contenta; extitiiTen t,& querela: cefldTent;& idci'r-
co etiam in prxfenti dixta , licet multum denique, tarn Regia Maieftate,
quam ctiam regnicolis fuper hoc cogitatum fucrit,melior&conuenicntiorvia
& modus reperiri non potuit, qum Fuit tempore coronationis Rcgix Maiefttis
i repertus:eam ob rem conclufum 8c ftatutum eft quod modpcrpetuis fuccef-
uis temporib.dedmxipfx foluantur.&cxigantur iuxtadifpofitionem tempore
prxfata: coronationis facram:hoc cum adiedo,q,quandocunqj decimatores in a-
liquoComitatucxircvolunt,vnumaut duos ex his Nobilibus,quos Regia Maie-
ftas in omni Comitatudcligere habebit.adcxpenfasEpifcopi velcapituliiecum
ducere teneantur. Qui in primis prouideanr, qud decima: vbiq; iuftc &: bono
modo exoluantur. Deinde, qud decimatoribus iniuftas & fuperfluas decimas
dicare non permutant. Qui quidem decimatores fi eis non parebunt , tenean-
tur Epifcopo vel capitulo recribere, &eumauifarc,&fiille,velillud non proui-
debit,& non rediflcabit, teneantur Rcgix Maieftati iignificarc,qui pro bono
*c communi, Se quiete regnicolarum , pro fua gratia & dementia hoc onus fubire
debeatrquodtamex parte Epifcopi vclcapiculi,quam etiam decimatorum talcm
iuftitiamfaciat,quodComitatusbene Se mrito cte n tus eile valcat.Interim ve
to exadio decimarum ceflarc debcat,& eius Epifcopis interdidum
poner non valeat.
XXX XVIII.
Item, ordinatum eft, prout etiam per Sereniifimum quondam Dominum
Sigifmundum Imperatorem ordinatum fuiftc conftat,quod decimatores iura
mentis decimandorum contentan debcant.vel fi contentan noluerint.aceruo-
rum liberam examinandi habeant facultatem.Qui fi plus inucnerint,quam rufti-
}o cus dixerit , fuperflui tatem auferant, & vltrahoc iuftam eidem decimam ad fol-
uendum imponant: Si vero iuxtadidum rufticicompererit,rufticoprodamno
in fubuerfione accrui illato, vnum aurum veftigio foluereteneantur:quem fi
foluere recufaren t,vel difficul taren t,rufticus ipfc eq uum dicatorum libere aufer-
re valeat. Quod vt facilius Sc commodius facer polfit.prxfen ti decreto cauetur,
qud decimatores aceruum examinare incipientes,equisdefcendcre,& in domo
vel curia ruftici decimandi illos ligare teneantur. ,
XXXXIX.
It E m, quod in agris ruftici animalia dicata foluanr,neque ad fcftum fan-
40 di Michaelis femare teneantur, Sc fi poftmodum ipa animalia caufaliter per-
ierint , ruftici pfi prxterea nullo modo grauari debeant , fed tarnen te-
ueantur,quod non eoram culpa, eque malitia,& eque volntate perierint.

TEM.foIentnonnulli in certisComitatibustemporedecimarumin fingulis

pofleiionibus luis vnum hortum, cum bladis Sc frugibus,& item vnum cella-
rium cum vinis pro fe re ti nere,& vltra decimas prouenire debentes pro fe exige-
re^ quia huiufmodi abufio contra fandorum Regum ordinationem induda
fuiiTedinofcitur.Siccnim per illos ordinatum fuicconfrat,vtquos in colligen-
50 dis decimis ipfis facer habent,iis relaxartur. Proinde ftatutum eft,quod huiuf
modi abufio iopiatur,& perpetu abolira intelligatur.Ita qud nullus hortus,nuI-
lmque cellarium dominis terreftribus indecimationerelinquatur. Renitentes
ver,& tranfgrelforcs, Comes per media opportuna adftringau qui fi tepidus fu-
crit,aut fimpliciter facer rccufaucrir,Rcgiam Maieftatem fuperinde auifare de-
beat,qux tandem illos competiere tencatur.
tili
In in)
I04 MATTHIiE REGIS
LI.
I T E M,conclufum cft,qud fi qui rcgnicoIarum,cuiufcunq; (latus & condi-
tionis cxiftant,fupcrdccimis,cum quibufcunqjperfonis,& quantocunque ccra-
porc,in curia Romanahatenuslitigaflent,veletiamin przfenrialitigarent,cau-
fas ipias mod ceTarcibi facianr,& fi vfq; ad primum diem mfis Maij,feftum vi
delicet beatorumPhilippi&Iacobi Apoftolorura proximo venturum,ad hocrc-
gnum in edeiudiciaria Regia: Maieftatisdifcutiendasrcuocare,&: coram Regia
Maieftatecomparercneglexerint,ea ad partis comparentisinftanti,nonobftan-
te illor contumacia,vel abfentia,quod iuftum fucnt,decernerc,&: caufam ipfam
finaliter terminare, 5tam defumma)&:damnocapitali)qumetiamdeexpens :
fenten tiam fcrre,atque earn debit executioni, vigore prxfen tis de ere t i , deman
dare debebit.
LII. .-::..
GiTERVM,ordinatumeft,quoddcincepsncmo omnino regnicolarum,
neqs pro decimis,neq3 pro aliisquibuicunqjrebuSjindicra curia Rornanaliu'gare
pracfumat. Si autem aliquidominorum Pradatorum,autalizEcclefiafticzperfo-
nx,cum quibufcunqucregnicolis.aut econtr,vcl rationecxemptionis.velenam
fuper eo,vt rum iuftz & integrz dccimx eis folui debeat,vel alio quocunqj modo
uper decimis,autetiam aliis rebus qui bufcunq, lites mouere, vel motas proequi
volucrint: id eis coram Regia Maieftate libere, fed nufquam alias Hceat,quz ex
fufeeptoregiminis ortcio,vnicu!q> iuxtaallegata&approbata, quod iuftum fuo
rit,difccrnerehabebit.Hoc tarnen per cxpreflum declarato,quod caufas decima-
rum non iudicesregni,nilifola Regia Maieftas pcrfonaliterfemperdifcuccrcpo-
fit,& valeat.
LIII.
I t e M,quod Regia Maieftas ad fimpliccm querelam,quantumuis grauem &
enormem, bona regnicolarum non faciet occupari, fed accepta querela fcribat
adComitem,&:elcdosNobilesilIiiisComitatus,eifdemq;committatquodque-
rclam refciant,& Regia? Maieftatifideli ter refcri ban t,q tandem exilio rum at-
tcftatione videat,cognofcat,& dlibrer quid illis faciendum erit,& an bonorum ,0
occupationem,vclaliam pcenam merebuntur.
LIIII.
It e m, quod Regia Maieftas neminem regnicolarum, fine Baron m &Pr-
latorum confilio.nota feu crimine infidelitatis damnare audeat;conclufum eft,q,
nemo regios infideles ad caftra,munitiones,ciuitates,vel alia loca fu acceptare,
& ibi conferuare,atque defender audeat.Si quifpiam autem infidclium ex con-
fidentiaadaliquemdominorvelamicorufuorumconfugcrit,eumiIIefufcipere,
&: infra decern dies,fcd non vlterius, apud fe,& in domo fu impune conferuarc
poifir.Et fiille,vcl pro gratia obtinenda.vel ad oftendendamobedien tiam, aut et-
iam innocentiam fuam declarandam, venire ad RegiamMaieftatem voluerits
eum fecum vn,fi vole t,ad fuam Maieftatem,vbicunquefuerit, duccre,vel etiam
cum Uteris & hominibus fuis mittere,fub faluocondu&u Regia: Maiefratis,qui
omnibus talibusvigorepraifentis decreti ex nuncdatus,&conceiiusintelligitur,
libere valeat,liber etipro illofupplicare,laborare,& interceder pro gratia pof-
fit. Ver umtamenfi gratia ipfa Maieftateua impetrara ob tineri npoterit,rur-
fusadcaftra,munitiones,ciuitates,oppidavelalialoca,&bonafuaillumfufcipere
&admicterenullo modo audat.Qudfi qui force aliter attentarenc facere,huiul-
modi caftrum,munitio,ciuitas,oppidum,pofl"effio,fiuelocus, ad quem fcilicct ta
lis infidelis acceptaretur,eo fado ad regium fifeum deuoluatur,& ex nunc deuo-
lutus intelligatur.de quo Regia Maieftas,vigore pratfentis an<aionis,liberam,pro jo
fuoarbitratu difponendi habeatfacultatem.
LV.
C^ETERVMjfiin bonis aliquorum fures,latrones,homicidac, incendiarij,&
monetarum,velliterarum,fiue etiam manuumalienarumfalfatorcs fu erint,&:d-
mini Uuiufmodi bonoru requiiti per Comi tem,illos de bonis fuis n cxpulernt:
ceneatur
 DECRETVM V. ioj
reneatur Comes mit te re ad capiendum eofdem malefactores. & fi r u ftici, fiue in-
col(poirclionum,inc]iiibus taes fuerintjContra homines Comitis in furrexerint,
& eis relitcrint, quo minus illos capere poffint: Comes pofleffionem non ftatitn
occupetjfed teneatur fecundo,maiori manu, maioriq; potencia, ad ilium mittere,
& tarn prarfatos malefact ores,quam etiam ruilicos illos capi facer. Vbi fi officia-
lesdomini loci illius fimul cum rufticis, vel etiam feorium cum aliisfuis complici
bus,infurrexcrinr,& illos capi non patientur,promiferint tarnen, quod illos in fc-
deiudiciaria, coram Comit iuri ftatuent : homines Comitisparcere, &con-
tenti ciTedebebunt, &in hoccalu Comes poiTeflionem nonoccupet. Verunta*
lo men fi illos neque capere patientur,neque vcpracfertur,ftatuerepromiferint,pof-
feffionem ipiam vfque ad gratiam Regie, Maretatis occupare debeat,& teneatur
Si vero dominus talis loci in hoc cafu contra Comitem, vel eius homines, perio-
naliterinfurrexerit,&obftiterit,nepraefatimalefactores,vel etiam rebelles lli ru-
ftici capi poiIinr,& neque illos, vtprarmiflumeit, infedeiudiciariaftatuerepro-
miferit, vel fipromiferit, &nonfecerit: pofleilio, in qua hoc fieri contingit,nco
regio in perpctuum applicetur,o ad illud vigore przfentis decrcti ex nunc deuo-
luta intelligatur, quam Regia Maieftas, vel pro fc retinendi, vel etiam alus donan-
di,liberam habeatfacultatem.
LVL
io Item, quod fialiquae mineras auri,&argenti, ialis, vel alix o<H'mxipo(- gf.p.19,
feflionibus Nobilium, vel aliorum polefionacorum, temporum proceflu re* *'*
perientur, abfque debita comperentirecompenfapcrRegiamMaicftatemnon
auferantunfed i illas Maieftas lia habere voluerit, pro poflefllonibus illis.in qui-
bus huiufmodi minera; habebuntur, alias arque vtilesacfrudtuofas daredebe-
at:alioquin tantummodo ius regale feu vrburas ad ficum pertinentes percipifa-
ciat, & poiTefllones ipfas lim ul cum omnibus fuis vtilitatibus, prouentibus, & iu-
ribus eifdem Nobilibus pacific polfidendas relinquat.
LVII.
Item, conclufum eft, quod Judicium & iudicatus Comitatus Zagorienfis
J0' in Varafdino hacrenuscelebrari folitum,aboleatur,& modo nullo vnquam tern
pore celebretur.Quodqj caufantes in illo Comitatu,ad fedem feu judicium Bano
rumSclauoniarfpeareteneantur&debeanc.
LVII I.
I T E m, fi qui hominum, cuiufcu nque conditionis & prxemi nen tise exiftant,
deliberatiuhomicidiumperpctrauennt,omniredemptioneicmotainterfician-
tur.Ec fi tales homines fugatprxfidio fe defer) faucrint, vbicunque&quandocun
que reperti fuerint, eandem pnam incurrant, obferuato tarnen iuris ordine, vt
ComeSjVel vicecomites,&iudices Nobilium illius Comitatus,vbi talis homicida
repertus fuerit, ipfiiufticiamiuxtaregniconfuctudinem adminiftrare tencan-
4 tur;& nemo tales in caftro <Sc domo fua,fu b poena de infidelib. & aliis malcfacto-
ribus fupcrius exprelTa, acceptare& admitiere audeat. Si vero homicidiumnon
exprconceptamalitia,neque animo deliberato,fedcafualiter,autaIiterinopina- _
taccideric,occiforcumpropinquis occifi liberam habeant concordandi facul-
tatem.
LIX.
I t e M.diffinitum eft,quod fi quipiam caufantium fiue coram Palatino,vel iu*
dice curiae, fiuc ceteris iudicibus ordinariis,Ecclefiafticis, videlicet, & feculari-
bu's, tempore octauarum in Byrfagiis,fiue iudieiorum oneribus conuincerentufj
ad folutio nem huiufecmodi onerum feu By rfagiorum ftatim in fine li tis per iudi-
5 cemcompellantur, & fie per fentcntiam finalem caufa concludetur: Prim parti
aduerfx de fua portione, & de bonis conuicri, fatisfactioncm impender tenean-
tur,& deinde ad partem fuam iudiciariam cedendum, prout etiam hadtcnus ob-
feruatum fuit,liberam exigendi habeant facultatem. Similiter etiam, fi qui coram
ComitibusparochialibuSjinfedeiudieiaria, in aliquo onere conuincerentur, in
fra quindenam, facia priusadmonitionCjfolucretcneantur. Et qui facer non
 ic MATTHIifi REGIS
potucrint, vcl fimpliciter noluerinc, Comits ipfiad tanta bona & poflcifiones,
qua; onus feu Byrfagium aequiualeant,liberam defcendendi habcanc facultatem.
L X.
I T E M,quia nonnulli caufas fuas,etiam exigui momcnti, de fede & udicio Ba
o ru, Way uodarum, Co mitum,& Vicariorum aliorum, etiam iudicum ordina-
riorum,in curiam regiam prouocare confueuerunt, vt fciliet partem aduetfam
longioribus,grauioribus^litibus,taboribus,expenfis,iniuriis,&damnisafficcre,
& vel le grauare poifint: pro quiete itaque,& relcuaminc regnicolarum,& potiffi-
mumopprefforum,&paupcrum, communi confilio,volntate, &afTenudomi-
norum Pralatorum,Baronum,caeterorumq> regnicoIarum,ftat ueum Se fancitura M
et,qud il quipiam de extero caufam aliquam de prarfentia cuiufcunque iudicis,
in curiam Regia: Maieftatis prouocauerit, ibique iudicium prius factum, appro-
batum merit in duplo Byrfagio,in quo conuidus propter appellationemintelligi-
tur,conuinci debet,ac eo fado, & immediate per iudicemfuum ordinanumirre-
miffibiliter extorqueatur.
LXI.
CiTEavM, folent nonnunquam partes in eaufis iudiciisq; fuccumbenres
eorumiudicescalumniare,infamare,& in eos iniuriosinuehi,quafi eis non eflec
iufticia per illosadminiftrata;propter quorum iniquam& dam ncara vociferati-
onemplurimacandala.&aliamalorum genera plerumque fuboriuntur: proin- M
dead compefeendam coram linguam,communiomniu fententia decretutneft,
quodnmoomninomagiitrosprotonotarios infamare, aut in eos iniuriosinue-
hi audeat : fed fi qui iniuftum fibi iudicium fadum dicant, ab illorum prxfencia
& iudicio cum honcfla te,honore & rcuerentia ad Regiam Maiefta tem, aut Pala
tin um, vcl I udieem curix,aut eorundem Palatini & Iudicis curi, vices gerentium,
appellaredebeant: qud fi quipiam prxmiffa facer no formidauerit,&linguam
non compefeuerit, atque infamiam, qua magiftros ipfos, aut eorum alteram affi-
ciat, probare non poterie: extunc, vigore praefcntisdecreti, inca poena de fado
conuincatur, qua magi ftri ipfi con ui a ci de beren t, fi obieda in eos, auteorum al
terum probari p offene. P
LXIL
PrjEterea ordinatum eft, prout etiam per Sercnifi mum quondam Lu-
pAfi+o. douicum Regem diffinitumfuit,qudfiquisNobiliumordineiudiciario,fiucin
fado potentionario fuecubitus duelli, fiue in poena calumnia;, vel delationis, ex-
hibitionisq3falfarumlicerarum,autententia:capitaljs,fiuea]ioquocunqucfado,
in pracfentia Palatini,& Iudicis curia;, aut alterius cuiucunque iudicis, conuidus
fuerit:iudex caufz talem conuidum cap tiuare,& tribus diebus caufa pacis & con
cordis detinere debeat.Et fi concordare n e quiucri t,cx tune ad manus aduerfarij
adinfligendamfibi pcenam, aiurehtutam, &debitam,iuxta regni confuetudi-
nem,aflgnet. Qui fi huiufmodi conuido mortem, vel aliara pcenam iure ftatu- 4
tara intulerit:iudice,&parteaduerfa,finefolutionealicuiuspecunix,vel graua-
minis,abolutushabeatur.Quodquefilij,fratresproximi,vxores,forores,&con-
fanguinei eiufcemodi conuidi & condnati.pro illius excelTu non debeant aggra
uari, ita quod nequc propria: pofleifiones & portiones illius, nequealia bona,
demptis duntaxat illis rebus, quae apud ipfum tempore captiuationis reperientur,
periudicem auferantur,fedomninoin filios & ha:redes fiue generationes fuas
condefcendant.illiqjineifdembonisjpofleflionibusjdomibus^iuribusporefi-
onariisfalui,liberi,&quietipcrmaneant:hocadiedo,quodfiprrruflo modo con
uidus &condemnatus cumfuo aducrfarioqualitercunque concordare poterit,
id ci emper facer liceatr & pro huiufmodi concordia iudex nullum prorfus fo
Byrfagiura, aut aliquam aliara folutionem, vel ab ipfo conuido, vel etiam parte
aduerfa^ capere & cxigere poifit, fed libere, &abfquc vlla penitus folutionc, con-
eordiam & paftmipfam facer valeant.
LXIII.
I t e M,quod filius de dliais & excefl bus patris,& contra,nec in pcrfona,nec
in poTefionibus,&:aliis rebus condcmnetur,autalitcrpuniatur. LXII1L
 JDECRETVM V. 7
L XI III. . -v.
VLTERivs,quodepifcopi,capitula,abbates,conuentus,prxpofiti,&cterx
ecclefiafticx pofleifionata: perfona:,cum tribus Uteris inquifitoriis fuper pofleiB- p<t+u
onibus acq ui rendis, nii Regia Maieftas delioatis probis viris.quos maluerit,ex-
periatur,& informetur, inter Nobiles & Ecclefiafticos pofleftionem aliquam nee
acquirere, nee retiere poflent,nifi cum Uteris priuilegialibus Regia? Maieftatis,
aut iudicum vices gerentium fuar Maieftatis; prout hxc omnia tempore qudam
Screniflimi Domini Regis Ludouici decreta obferuatafuifledignofcuntur.
LXV.
io Ordinatvm infuper eft, prout etiam in decreto Serenifimi Domini Si-
gifmundilmperatoriscontinetur,quodviolatorfcdisiudiciarix in Byrfagio vi-
ginti quinqu Marcarum, irremiflibiliter extorquendarum, conuincatur eo fa
ci.
LXVL
I T E M,quod minuti conuentus,& prxfertim conuentus de Zenth lob dein-
ceps ab emanatione literarum cedent, & omnino careant firmi tte.
L X V 1 1.
I t e M.ordinatum eft, qud Regia Maieftas, cum confilio & volntate Prx-
Iatorum&Baronum iuorum,debeatm quolibet Comitatu aliquemBaronem,
10 velaliumnotabiIem,&benepofleflionathominem,qufciIicecurEciens&ido-
neus videbitur, in Comitem parochialem prxficere, 6c ille teneatur ex iilo Comi-
tatu,& non aliunde, notabilem altquem pro vicecomite vel vicecomitibus elige-
re,quiomnes iuxta fubferiptam formamiuramenti, iuramentum coram Regia
M.aieftate: vicccomites vero in ipfo Comitatu prxftareteneantur.
L X V 1 1 1.
Item, folent plerumque exercituantes in eorum progreifibus cclcfias.pro-
ptercommeatus, fiue viualia, alias res per colonos pro fecuritateadeafdem
collataSjDci & hominu m timor poftpoilto, violare, & inde non olummodo vi-
tualia necelaria, fed etiam omnia bona eorundemcolonorum iurripere,&ibi
30 alia etiam enormia, 5diauquoque nefanda impune committerej quarevt eo
rum temeritas & deteftanda licentia compefcatur,fancitum cft.qud modo ne
mo omnino,fiueequcs,fiuepcdesfuerit,&Gue cum exercitu,fiuealiter,qualiter-
eunque iter facer habeat,oftiacclefiaruminfringere, vel aliter Ecclefiaspro-
fana re,aut viualia, vel alias aliquas res inde violenter aeeipere audeat. Vbi vero
deineeps contrauentum fuerit, li capitaneus ciufmodi copiarum nobilis fuerir,
tarn iura fuapoflcifionaria, quam etiam omniaaliabonafuaamittat,&adflfcum
regiumdeuolutafint&habeantureofao.Si autceiufmoditranfgrelToresigno-
bilesfuerint,comburantur. Hanc vero executionem fupremus capitaneus cx-
ercitus facer rencatunquifi neglexerit,vel forte ipfemctfanioncmiftamtranf-
40 gredietur,auifata Kegia Maieftas fuperinde, pro fua gratia, & iufticia, atque inna
ta clementia,executionemfieridemdet.Etfigentesillx Regia: Maieftatis fue
rint,Ecclefiam reconciliare faciat; (1 veraliorumfuerint,il], quorumerunt.hu-
iufmodireconciliationemfacereteneanrurrhocadiec'to, quod Ci tales exercitu
antes viftualium inopialaborauerint,plebanus,aut iudex,aut villicusloci Eccle-
fiamaperire,&illisgentibus coram illo, quem capitaneus earundem copiarum
ad id depu taue rit,pro iufto,digno,& conuenienti pretio & folutionc, viualia de
Ecclefia dare teneantur.
LXIX.
I t EM,quod gentes huiufmodi in ipforum progrefu in domibus Nobilium
jo nufquam defeendere, & eque res & bona colonorum, fiue rufticorum, de do
mibus & curiis Nobilium violenter auferre & exporrare prxfumant. Tranfgref-
fores ver eandem-peenam, quam violarores Eccleilarum, incurrant eofao.
LXX.
^TERVM,quiaarchidiaconi,vicearchidiaconi.&plebani propter eorim
dem inatiabilitarem, non content! i u (lis & veris illorum prouentibus, quandam
 tel- MTTHIjE REGIS !
dcteftandam , & extra hoc regnum inauditam corruptelam, pouffimum vero in
Comicatum Sim igienfem induxifle dinofeuntur, videlicet, qud dum contingit
aliquem quoeunquemodoincerfici, fi etiam teftatusdecedat,fepulturailli,&in
Ecclefia, 6c ctiam incmeterio interim negatur, donec vitra omnia funeralia,
& alia pro locorumconfuetudine & diuerfitate in taiibus fieri folita, vnaMarca
argenti,vel quatuor aureifoluantur:quxres,quia non iolmabufio, & corrupte
la,verumetiamq uoddam facrilegij&Simonia: genus meri t cenferip o teft: cam
ob rem prfenti decreto ftatutum eft,qud modo deinceps eiufmodi exa&ionis
genus vbique, & fignanter in dido Comitatu Simigicn fi cefle t, Se perpetuo abo-
leatur,&nemo archidiaconorum, vicearchidaconorum,&plebanorum,&eo-
rundem vices gercntium,fub poena amiffionis bencfciorum,extorquerepra:fu-
Mof.p.n?. mat,prouthoc etiam tcmporcquondamSerenifimiDominiCaroliRegisHun-
4,# garia:, in praefato Comitatu Simigienfi, per bullas A poftolicas, ad peti ti one & in-
ftantiam eiufdem Domini Regis, caflatum &extinctum fuifle, ex eifdem bullisin
prsefenticongregationeregnicolarum publice prarletis,manifeftedinocitur.
LXXI.
Item, quia ex Comitatibus fxpenumero vniuerfitas Nobilium.inrerdum
pro rebus totius Comitatus, interd um vero iuflu Regia? Maieftatis nuncios, & e-
IectosNobilesadRegiamMaieftatemmittcre folent; nonnulli autem funtum
fpirituales,qum etiam fceulares domini,& item Nobiles, Abbates, Prxpofiti,ca- **
pitula, 6 conuentus,qui,inftar aliorum, de bonis ipforum expenfashuufmodi
nuociis&electis dare reculant, &feabhuiufii)odiexpenlarumcontributionepe
nitusfubtrahunt:quainrevniuerfitatiNobilium,&potiu*mumquiinferioriscon
ditionisexiftunt,non mediocrisiniuriainfcrridinofcitur:quarepra;enti decreto
fancitum eft,quod modo,omnes&finguli,cuiufcunque flatus, & condition
poflefionati homines exiftant,& in quocunque Comitatu contimaritur,expen-
ias per Comitem difpondas de bonis & pofleffionibus fuis, ad rati onem fiue or-
tem eorundem, in medium Comitatus emper perfoluere>& perfolui facer te-
neantur,&dcbeant:demptis tarnen illisdominisPra:Iatis,Baronibus,ca:terisque
pofleffionatis,qui tempore congregationis ad Regiam Maieftatem nominatim c **
perfonaliter per literas vocabuntur. Veruntamen alias, cum feilieet factum Co
mitatus agitur,quilibet contribuere teneatur. Renitentem autem Comes illius
Comitatus.etiara cumgrauaminibus,in taiibus fieri folitis, hoc eft cum onerc t-
um Marcarum leuis ponderis,compellere debear,& teneatur.
IXXIL
iTEM.quiaadfedcmiudiciariamNobiliumquorumlibetComitatuumcaa-
fan tes, & nonnulli alij,qui federn ipfamingrediuntur, eumfamiliaribus&Ioba-
gionibusarmatis,&quidemmaioriquopoiTuntnumerointrarc,&cetcrosarmis
velmultitudine terrcre iolent:quaretum ex eo,quod deinceps quilibetin eiuf
modi federn iudiciariamquiet,liberc,&fincomnimctu,atquepericulifufpicio-^'
ne intrare, & ibi honeft,pacific, & abfque omni prorfus impedimento perfeuc-
rare pollita tum vero ne leges inter arma, & iura filere videantur:
J LXXIII.
",7 CoNCLVsvMeft, qudtam Nobiles.quam etiam eorum familiares,& Io-
bagiones federn iudiciariamingreiruri,armaomniaJcuiufcunque generis exiftr
inhofpitiisdeponere.&inermesinipfamfedcmingredideDeamjVtibinonarrais'
fediurecontendendumnofcant.TranfgrelToresverfiignobilesfuerinr.Comcs
eorundem armaauferat.&iniupereofdemincypponemponat.ibiqjduoousdic-
busj&totidemnoftibus, abfque efu&potudetineat. Si vero Nobilis extiterit,
modo fimili armaauferat,&infupcrvnam Marcam grauis ponderis ab coden/
extorqueat.
LXXIIII.
lTEM,quiainnundiois,& foris hebdomadalibus, prarterea&intabcrnis
plurima: hominum interemptiones, vulneratroncsfverberationes, & item multx
rixx,
 DECRETVM V. i,
rixa:,& infinita alioruramalorum genera committicofueueruntffurorfiquidern
vbique arma miniftratjidcirco vt deinceps eciam huic malorura generi debita
prouiione occurr'atur,conimiliter latutum eil, qud omnes,& finguli,cuiuf-
cunque conditionis exiftant,ad nundinas, fora,& tabernas proficifcentes, arma
omnia in hofpitiisdeponat,& inermes ad emendum,vendendum,&:bibendum
proficifcancur,ibiqj pcena Tub eadem viuant & commorentur pacifie.
LXXV.
Qv i a in fupcrioribusarticulis,quanta Comes parochialis in cxecutione
ufti x agere habeat, plane dcclaratur, vt tarnen debito modo, & fine aliquo im
pedimento officium fuum exequi valeat:tauitum & diffini tum eft.qud quicun-
que contra Comitcm, aut vicecomitem,in eiumodi cxecucionibusinurgercnr,
& eidem vim inferre pr*fumerent,ficquc ipum coercerent , qud iuftitiam,
quam executioni demandare deberct, exequi non pofit: extunc tales.fcita ta
rnen prius mera rei veritatc,nota infidelitatis muid entur. Si vero ferui vel rufti-
ci fuerintjipos dominieorundem,fub pcena viginti quinqu Marcarum,in ma-
cusComitisaddignameirdempoenaminfligendam,dare&:affignare teneantur,
& infuper de innocentia.qudfcilicetnondceorum volntate &commiffione
idactum lt,iuxtaregniconuctudinemfc purgare debcant,& teneantur. Si au-
10 tem ferui velruftici perpetrato facinore aufugerint; Comes pro iniuria ei illata
illosperquiratj&uihilominuidominieorum^tprxfertur, de innocentia fe pur
gare teneantur.
LXXVI.
It em, quia de iudieibus ordinariis frequenter mentio fieri folct,&dubita- ordm^j
cur plurimis qui fint & intelligantur iudices illi,idcirco declaratur hc per expref- '**'"
ium,quod iudices ordinarij funtBprimisPalatinus,deinde iudex Curiaj,&poft-
modumSecretarius, Cancellarius,fi praefens fuerit:finautem,locumtenens,hoc
cfr,qui figillum iudiciale Regias Maieftatis pro tempore tenet. Appellantur au-
tem iudices ordinarij,quiaquamlibetcaufamdifcutcre,&ipfifoli,eormque vi-
30 ees gerentes ad federn iudiciariam non vocati intrare,& etiamalios,fiquospro
teftimonio aut alia re volent, aduocare poffint. lili autem fubferipti, videlicet
magilerTaueruicorum, magnus Senefchalcus, Banus Dalmatias, Croatia:, &
Sclauoniae,&: Waywoda Tranffyluanus non cenfenttar iudices ordinarij,& id-
circo ad fedem iudiciariam Regia: Maieftatis non vocati, intrare non deben ^ne-
que tcnentur: fed tarnen ex quo funt iudices, & officialesiurati,fi quando fponte
intrare voluerintjfiue Regia Maieftas praefens fit,admitti,& locum honorificum
femper habere debebunt: quorum ctiam protonotarij & in iudiciis vices geren
tes fimiliteradmittidebebunt: neminem tarnen ad ipfam fedem iudiciariam,finc
permiffione & annuentia prardift orum trium iudicum ordinariorum,vocarc po-
l-o cerunt:hoc per cxpreffum declarato.qud prxfati, iudices ordinarijetiam in ab-
cntia Regia; Maieftatis, fine iftis alus omnia iudicia libere facer poffunt. Ve
a utemiudicia cu m honeftate,grauitate,&maturitate,finecilicet aliquo rumore,
tumultu,lrepitu,&: turbatione celebran pofllnt : latutum eft,qud fores do
rn us iudiciariar femper pateant,& nemo,nifi vocatus, intrare audeat. ahoquia
tranfgrefTor pcenam alias fuperindedecretam,hoc eft centum aureorum,incur-
rat,proquibusftatimcapiatur,&inturrimanca,vfqueadre(litutionem,teneatur.
LXXVII.
I T E M,folent procuratores,lucri gratia.plurimarum perfonarum caufas fufei-
> pere,& fatis negligenter adcarumdefenfionemattcndere,nullmquecafum fa
cer, fi quando eorum principales in Byrfagiisconuincantur,&: hoc potiffimum
ex eo,quod antiqua confuetudineByrfagia huiufmodi,temporeduntaxat cele
brationis iudiciorum generalium,extorquerefolebant:cm vero huiufmodi iu-
<iiciageneralia,proutuperiustaa:umcl,abolitafint,&: deinceps nunquamcele-
Kkk
 no MATTHIiE REGIS
brentur-.idcirco ordinacum eft, quod dcinccps nullus procuratorum,plutium
quam quatuordecim pcrfonarum caufas fufcipere &fup portare audeat. Vbiau-
tcm in Byrfagiis conuincentur,ftatim pol fincm litis,& caufxdecifioncm.dc bo
nis & pofleffionibus fui prineipaliSjtam ad partem iudicis,qum etiam aduerianj,
ftatuantur.
LXXVIII.
It E M.quodomncs caufx & lites, qua: hatenusfuperquibufcunq rcbus&
neg tiis motxfunt,eodem ordine.&proceTu iuris,quohuc vfqjconiuetum fuu,
profequi,terminari,& finiri debeannita videlicet,quod prxferipti articuli folum-
modo de futuris,& non depraetecitis confe&i intclligantur. I0
r LXXIX.
Item, conclufum eft,qud fi qui cuiu feunque conditionis, fiuc fcilicetEc-
dcfiafticx,fiue feculares perfona exiftant,caufarentur, &priuilcgia fua perTur-
cos,Bohemos, Polonos,Teutones,vel alios quofcunque hoftcs& acmulosabla-
ta,aut ign confump ta,& deperdita fuifle.vel etiam fi quifpiam Eccicfiaiticorum
allegarit Ecclefiam fuam apud laicales manus, prout nonnunquam fad u m eft,diu
tenum fuifle, & tum per ipos laicos iuribus&priuilegiis fpoliata m,vel aliter de-
fraudatam fuifle,fi tales ad literatorium mandatum Regix Maic ftatis,vel requii-
tionem aliorum iudicum ordinariorum,cum Nobilibus illiusComitatus,inquo
bona illa,fuper quibus iura&priuilegia amiTacaufabantur,in rebus fcxagmta
anniSjVcl citra,itaacumcTc comprobare poterunt,eiufcemodic6probatio&:at-
teftatio Nobilium femper,&in omni iudicio, pro principalis: capi tali priuilcgio
tencatur,& reputetur.
LXXX.
I T E M,quod feculares perfonx contra Ecclefiafticas.in iudicio,in maiori onc-
re nonconuincantur,qumEcclefiafticx contra fxcularcsconuincuntur.
LXXXI.
I T MjOrdinatum eft.vt omnis fcrupulofafufpicio.qux contra iudices,&ia- y
ftitiarios regni,& item Comices, vel vicecomites,iudiccs Nobilium, atque eciam
ele&osNobiles,ccterosqjofficiales,defauore velodio concipi poTet,de cordibus
r-*f.4. quorumlibetremoueatur,iuxtadecretumSerenifimi quondam Sigimundilm-
peratoris:tacutum& fancitum er,qud perpetuis femper fucceffi uis temporibus
omnes iudices & iutitiarij regni.tam ecclefiabci,quam fxculares,qui videlicet
in Palatinum,Iudicem curix,Magiftrum Tauernicorum, Cancellariuro,aucvice
cancellarium,inprotonotarium,feuvicesgerentera iudicum prxta&orum,& eti
am afleiorum eorundem,Banum Sclauon-ix,Waywodam Tranflyluanum,& in
Comits quorumlibet Comicatuum,aut iudices Nobilium eligentur SaTumcn-
tur,eorundem vices gerenteSj&fubftituti^emporeaTumptionis ipforum adhu- 49
iufmodi officia,inc5fpcctu Regix Maieratisiuramentum honcftum,de fer inn-
da fidelitace,SadminiuTandaiuticiaprxftaredcbeant.Vicccomitcs tame & iu
dices Nobilium coram fuo Comitatu huiufmodi iuramtum prx ftare teneantur.
LXXXII.
Forma vero iuramentijequitur in bac verha.
Ego T.deT.iuro per Deumviuum,&gloriofamDcigcnitriccm,virgiacm
Mariam,& per omnes fanros,&eleros Dei :qud omnibus coram mecaufanti-
bus,&in omni negotio,quodad officium meum perrinebit,abfque cuiufcunquc
tnl".""
ftitm.
perfonx, diuitis fcihcet& pauperis, texceptionc,prece,prxmio,fauorc,timore,
odio, amore,& complacentia remoris,&poftpoims, prout fecundumDcumfc
cius iuftitiam faciendum cognouero, i uft um S verum iudicium,iuftitiam,atquc
executtonem omnibus in rebus,pro meo pofle faciam. fie me e v s adiuuer,
& omnes fanai.
LXXXIII.
 DECRETVM V. m
/ LXXXIII.
i R y M.in redemptionibus literarum capitularium, & conuentualium,
nccnon fupcrfatisfaione viarum,fcu laborum.quosteftimonia capitulorum be
conuentuum in executionibus facer habent.nedifcordiamoriricontingaucon-
clufum eft, quod in hac parte feruetur limicatio tempore Scrcniffimi quondam *,n"
Sigifmundi Imperatoris fata,& tandem per Regiam Maicftatem tem pore felicis
coronationisconfirmata>itavidelicet,qud in omnibus locis.tamcapitularibus^
quam conuentualibus, prima, fecunda, & tertia euocatoria in capitulo.au tcon-
uentUjfimul cum eorum notario & criptore.proredemptionelitcrarumrecipi-
10 antur, feu foluantur finguli viginti quatuor denarij, quorum centum vnurnau-
reumfaciunt.
LXXXIIII.
I T E m, pro uteris prorogatoriis denarij quatuordecim. Itcm,pro quibuflibet
uteris prohibitoriis,proteftatoriis,&aliis fimilibus,fi patenter cmanarunt, dena
rij viginti quatuor: fi vero claufac,denarijduodecim. Item,de quibuflibet uteris
faffionalibuspriuiiegialiter emanatis, denarij centum i patenter vero denarij vi
ginti quatuor.Item,proquibuslibet Uteris inquifitoriis,fiue patenter,fiue clause,
denarij viginti quatuor.Item,de paribus antiquarum literarum in coferuatoriis re-
quifitarum cuftodi feu requifitoripro fe,denarij centum: & pro redemptione li-
ao terarum requifitarum,fi nonhabeant multum de criptura,& patenter confe&
fuerintjdenarij viginti quatuor. Si vero labor fcribentisfueritrnagnus,&: litera;
priuilegialiter confesa:, denarij centum. Item.de fimplicibus rranflcriptis/eu
tranflumptisliteris.patcnteremanatis.vbilaborfcribentismagnusnonfuerit.dc-
narij viginti quatuor:vbiautcmliterefucrintprolixa;,autpriuilegialiteremana-
tajdenarij centum. Item,de Uteris ftatutoriis,in quibus contradictio faebfue-
rir, denarij viginti quatuor. De Uteris vero ftatutoriis pcrpctuis.in quibus con-
tradi&io facta non fuerit.rccipiatur rcdemptio fecundum quantitatem pofleffio-
nis.&numerumfefionum modo fubferipto,videlicet de feffionevna,duabus,vel
30 tribus,vel quatuor.in toto denarij cctum:VbiautemfucrintvItraquatuorfeffio-
nes,vfq; ad decem.de qualibet feifione denarij viginti quatuor. Vbi ver fuerinc
vltra viginti,dequalibetfefionedenarijvigintiquatuor.Vbi ver fuerint vitra vi-
ginti.vfque centum.de qualibet feffionedenarijduodecim. Si vero fuerint vltra
cntum.vique quaque de qualibet feifione denarij oo. Item.de uteris reambu-
latoriismetalibus,in quibus contradictio &euocatioifaa non fuerit,viginti qua
tuor. In reambulationibus autem metalibus, in quibus fimplex confignatio.vcl
cumhominibusregiis,dccuriaregiatranfmifljs,fimilisconfignatio,vclnnalisme-
tarum ere&io.cum juramento fuperterram in forma iudiciaria.autpartibus con
cordantibus facta fuent: pro redemptione literarum denarij quadringenti.Vbi
A0 autem partibusinhuiuimodireambulationibus&demonftrationibusmetalibus
difcordantibus, caufa ad curiam regiam indu&a fuerit, tunc pro redemptione li
terarum talium denarij ducenti. Itcm.de communi inquifuione ordine iudicia-
rio commifla.denairj centum. Item.de reuifionepoiTcfllonaria occupationis.de-
nrij centu.ltem.de occupationibus poffeffionariis hominum in fenten tiacapita-
li conuicl:orum,& rerum ablationibus.iudiciaria commiflione mediante,ficndis,
de rebus ablatis ex antiqua confuetudinecapitulumbabebitdccimam partem:
proredemptioneliterarum.dcnar. centum.Item.de a:ftimationibus pofleffiona-
riis.iudiciariacommiifionefiendis.denarij centum, ltem.de poiTeffionariis di-
uifionibus,de fingulis pofleffionibusdiuifis.finguli denarij centum. Item.de ex-
jo peditoria iuramentali continente nomina coniuratorum,denarij centum.
r LXXXV.
I t e M,de folutionibus pecunialibus coram capituIis,velconucntibus,vel eoru
teftimoniis fieri folitis.capiculum feu conuentusdecimam&nonam partem exi-
gere non poUint.n ii quando propter difcordiam partium, in corum facriftiis.feu
Kkk ij
 na. MATTHIvE REGIS
confcraatoriis, huiufmodi pecunia: repofitae fuerint.Dc talibus,ncmpc,dciurei
decimatn & nonam partem recipere poffint, ad illius tamen partis rationem, que
caufam dederit pecuniam huiufmodi in conferuatorio repon en di. Perfonis au-
rem teftimonialibuscapitulorum vclconucntuum.pro lngulis diebus,quibus/n
itinere procefferin t.foluuntur finguli duodecim denarij, fine in propriis cquis,Gue
in equis caufantiumtrancrint,8cducantur,&:ipfos ad fa&a fu conducentes,
fimul cum cquis,&famiUarib.eorum de domoiccrum in domum Temper ducere
debeant, S teneantur reducere.
LXXXVI.
Prtere a, ex quo in iudiciis, in curia regia fieri conuetis,coram iudci- 0
busordinariis ciufdemcuriar,accorum notariis,fupr dicbeliterar,& redemprio-
ncscarumnccefl"aricurruntHdcoadtollcndamcuiuflibetaltcrcationisoccaGo-
ncm.qux inter ipfos notarios.&cauTantes emerg poflct,antiquamconfuetudi-
nem redemptionis litcrarum,modo Tubfcripto.duximusfimiliterdeclarandam,
videlicet, q, in ipfa curia rcgia,notariis ipfiuscurix iudicis.de vnislitcris^roga to
rus Toluanrur denarij duodccira.De Uteris iudicialibus TeuB yrTagialibus,fimitcr
denarij duodccim.De mplicibusliteris inquitoriis,fimitcr duodecim. De /c-
cunda euocatoria,dcnarijviginti quatuor. De tercia euocatoria,dcnarij ccorum.
De proclamatoria, denarij centum. De Uteris iuramcntalibus,dc tercio vel Texto
fiaHcui adiudicata, denarij viginti quatuor. Decoquiiurabitduodecimo.vd vi- 10
geimoquinto,autquinquagefimoTe,denarij centum. De commuai inquikio-
ne,denarij ccntum.Dc litera duellari,denarij duecti. Dciuramcncali fuper ,
denarij duccnti.De prima intrumentaliexhibirione, denarij viginti quatuor. De
fecundaria,& terciaria inftrumcntorum exhib tionc.cumgrauam incaTumpUji-
militer denarij viginti quatuor. De prorogatoria rcTponionc cum tribus Marcis
denarij vigintiquatuor.Dcliteris^rogatoriispatcibus, denarij viginti quatuor.
De Uteris fafionalibus communibus,denarij viginti quatuor. De aliis Uteris ge-
neralibus,videIicccprohibicoriis,&fimibus,denarij viginti quatuor. De prohi-
bitoriis facie adTacicm,denarij cecum. DclicerisTcnrentionahbusfa&i potentio-
nalis concruatori figilli , floreni decern per centum: Scriptori auccm denarij do-
cenci. De Uteris ftatutoriis&rcambulatoriisfimplicibus, denarij viginti quacuor.
De Uteris autem adiudicacoriisreobtentionis poTeffionum, feualiarum rcrum,
iuxta quantitatcm poIcffionis,Tcu rei reobtentx habita concordia inter cauTao-
*4M>" ccm&protonotarium,fiatfoIutio. Statutiones autem poTeffionarias,metarum
rr.f.
perambulationes.&reuiioncs alicer faccreno dcbeant.nifi vicinis commetancis
huiufmodi poTeffionum legitime ibicouocatis,fc,vcfraus& dolus in calibus me
lius euitetur, no mina fingulorum vicinorum &commcraneorum, tempore prx-
miflorum proccfluum illucprincipaliterconucnientium,in Uteris capitularibus
5conucntualibusfupcrindcemanatis,feriatimconfcribantur.
LXXXVII.
Postre mo, conclufum , quad Regia Maicftas prxcriptam ordinario-^0
nem,quoadomncs claufulas, capitula &pun&a, per quoTcunqucinconcui ob-
feruari faciat, tranfgrcTorem fie cmcndet,puniat,&:catget,quoregnicolx,[.
cuti earn ipfam ordinationem pari & vnanimi omnii conTenTu, volntate Se cl-
lio.maturaqj deliberationcfcccrunt;itaomnes MaicftaciTux me ritas gracias age-
re valeant.QuosquidemarticuIoSjfiuc capitulados Matthias,Rcxpra:fatus,cum
fupraditisdominisPrxlatis,Baronibus,Proceribus,&ca:tersNobiiibuselets
tocum hoc regnum reprxfentantibus,& in prxTenti generali da: ta nobi 'cu m ex-
iftentibus.matura prxhabita delibcracionc.quoad omnes eorum continencias de
eorum dominorum Prxlatorum, Baronum, Procorum, &c cocius regni confio,
voluncace, & aflenfu, pro perpetuo regni ipfius decreto, & ftacuto,nec non iure
Tcripto tenendum, &durandum fancmus,ftabilimus,authorifamus,authentica-
mus,& affrmamus, atquead corundem obieruationem vniucrfos TucceTorcs
noftros Reges, & item totum hoc regnum fie oblgamus,vtnullo vnquam tem
pore,
 DECRETVM V. tii
pore.neque fcilicet in nouorumRegumclectione,vclcoronatione,fednequein
diztis, feu congrcgacionibusgeneralibus vcl particularibus regnicolarum, quic-
quam ex illis varietur,feu immutctur, fed in omnibus claufulis& punisincon-
cuflc & inuiolabiliter obferuentur. In cuius rei memoriam,firmitatem^perpc-
tuam.articulosipfosinprzfcncemlibellum confcriptos,&infertos,deeorundcm
dominorum Przlatorum, Baronum,& Nobilium,ac totius regni voIuntarc,&
Confilio,fecreti figilli noftri, quo vc Rex Hungarixvumur,appenu"onefecinius
communiri. Datum Budz per manus reuerendi in Chrifto patris,domini Ioannis
EpifcopiEcclefiz Waradienfis, aulznoftrz Secrecarij,Canccllarij dilccti,&fi-
t* delis noftri, Anno Domini millefirnoquadringentefimooctuagefimofexto,infe-
do conuerfionis Bcari Pauli Apoftoli : Regnotum noftrorum anno,Hungarix,
Sic. vigefimo nono, Bohemia: vero dcimo nono.
Venerabilibvs in Chrifto patribus,dominis,Ladilao Gereb, electo,
& confrmalo Albenfi Tranflyluaniz, Apoftolicz fedis lcgato,Strigonienfi fedc
vacante, Pecro Archicpifcopo Colocenii, Gabriele Cardinale Agrienfi,przfato
Ioanne Waradienfi, Ofualdo Zagrabienfi,Sigifmundo Quinquecclefienfi,Vr-
banoele&o 8 confirmatoIaurienG.fum mo thefaurario noitro, Alberto Wefpri-
rnienfijIoanneChanadicnfi, Nicolao Wacienfi, fratre Gregorio Nitrienfi,Ioan-
ne Sirmienfi,& Matthia electo Bozneni.Ecclefiarum Epifcopis, Ecclefias Dei
*> fliciter gubernantibus. Item Spectabilibus & Magnifias E merico dc Zapolya,
Comit perpetuo terrae Sccpufie nfis , & prxdicti regni noftri Hungarix Palatino,
& Comit Stephano de Bathor,iudice Curiar, & Way wodaTranifyluano, Mat
thia Gereb.regnorum noftrorum Dalmatix,Croatiz,&SclauonixBano, Ladis
lao Pakos Tauernicorum noftrorum, Andrea de Zokol,&Francifco deHaraztij
Zewerie. Ban is,Wilhelmo Comit ZagorixDapiferor, Georgio de Turocz
Pincernaruro,Ladiflao OrzagdeGuth Agazonum noftrorum regalium Magi*
ftris, Paulo Kyniz Themeficnfi, &: Nicolao Banfij de Lindua Pofonienfi , aliisqj"
quam pluribus regni noftri Comitatus tenenti bus,& honores.

! DE VRBVRIS OBITER Q^VIDDAM

EX VET. CODICE.

i R T a res eft, & per multa regefta, ac alia documenta probad poteft,q,
Reges Hungariz,ab corum mon taniftis, receperust vrburas , hoc eft, de fingulis
minerisauri,argenti,&cupri habueruntdecimampartem,&quotiesRexhabuic
decimas partes huiufmodi mineraru,toties diuifit,&dedic Archicpifcopo S trigo-
nienti vnam partem, &vocabacuriftadatiodccimadccimx,&durauit huiufmo
di exactio vrburarum vltra centum annosjquoniam quod fcmelinfcribiturrege-
40 ftis Regum & Archiepifcoporum,non ita cit obliuioni traditur.Et cm iam pr-
fata vrburarum repofitio multis,vt przmiflum eft,annis fuiflet continuata,&
montaniftx prxuia ratione cum corum argento toto eo tempore fuiftent li
ben, ita vt cuicumque voluerunt illud diuendere potuerunt , fine aliqua mul
eta Regis & Camerariorum . Poftquam autem fzpc dicti Reges & Archiepi-
fcopi per nonnullos montaniftas fzpc fxpius fuiftent decepti in eo, quod non
bonas mineras, fed aliquando viliifimas depofuerunt , quas poftea cum com-
modo & vtilitate non potuerunt confiare ; ex crebra itaque vilitate , mutatio-
nc,& varietate minerarum permoti, nolentes diutius decipi&damnificari,ad-
hibucrunt in confilium PrxIatos& Barones, concluferunt.qudReges regni
Hungaria; futuris temporibus dominis montaniftis & montants non vrburas
huiufmodi minerarum , fed more aliorum regnorum, totum lucrum Camera
rum pro ieipfis retinerent , ita tarnen , vt ftolnas hereditarias &c aquxductus
omnes pro conferuatione regalium montanorum, fuis impenfis debito inter-
tencrenu&fxpefatis Archiepifcopisde fingulis marcis pagamenti monetz,pro
Kkk iij
114 DE VRBVRIS.
tempore crrente finguli vnum pifemm exolucrent,prout&hodie fir,& iam
plus qum centum annis inconcufle obferuatum eft. Et poftquaro Reges & Ar-
chiepifcopi in antiquiffimiseorum regeftis & priuilegiis inueniunt vocabulum
vrburarum, tot.vt premiflum cft,annis eorum prcdecefloribus folutarunMata-
gunt illas fa*pius,fed fruftra,ex nouo montaniftis extorquere,& fie vni boui duas
cutes per indirerum,&: contra naturam dctrahere,ac fi neicirent ante dicbm Ii-
mitationem.per rcgnicolas faUm,& iam tot annis irreuocabiliter obferuatam.
alioqui tot Reges & Archiepifcopiauri & argenticupidiffimi,per omnia graua-
mina,imo eriam varias excommunictiones,& pcrfonarum detcntiones,las no
mine alma: Ecclefia: Strigonienfis montaniftis extorfiflenr.auricnimfacrara- I0
mes quid nonmortalia pecbravexat? Imoprarfati Archiepifcopifucruntiurati,
vtprouentus iam did almxEcclefiae Strigonienfis,fi quieflcnt abeadem
auulfi,vellent omnibus modisrccupcrare.&farpiusprxuiaratione
hoc conati funt , fed repugnante iuftitia.oleum & lam
pada perdiderunt. Nam fallituraugurio
fpes bona fatpc fuo,&c.

Fini s.

F R A N F V R T I

Excudebat Andreas Wechelus,

Anno salvtis m. d. lxxxi.

f Bayerische ^1
i Staatsbibliothek I
l Manchen I

!?
 I ' ) -, -

'

V,