You are on page 1of 41

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Nowak

Okrelanie wymaga stanowiska pracy 315[01].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


Recenzenci:
mgr in. Ferdynand Jucha
mgr in. Jan Siek

Opracowanie redakcyjne:
mgr in. Piotr Nowak

Konsultacja:
dr in. Anna Kordowicz-Sot

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 315[01].Z2.02


Okrelanie wymaga stanowiska pracy, zawartego w moduowym programie nauczania dla
zawodu technik bezpieczestwa i higieny pracy.

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


1
SPIS TRECI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstpne 4
3. Cele ksztacenia 5
4. Materia nauczania 6
4.1. Obcienie psychiczne w procesach pracy 6
4.1.1. Materia nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajce 14
4.1.3. wiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postpw 16
4.2. Predyspozycje psychofizyczne pracownikw 17
4.2.1. Materia nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzajce 24
4.2.3. wiczenia 25
4.2.4. Sprawdzian postpw 26
4.3. Dobr pracownikw do stanowiska pracy z uwzgldnieniem predyspozycji
psychofizycznych 27
4.3.1. Materia nauczania 27
4.3.2. Pytania sprawdzajce 33
4.3.3. wiczenia 33
4.3.4. Sprawdzian postpw 35
5. Sprawdzian osigni 36
6. Literatura 40

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


2
1. WPROWADZENIE
Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o identyfikowaniu czynnikw
niebezpiecznych, szkodliwych i uciliwych dla zdrowia wystpujcych w rodowisku pracy.
W poradniku znajdziesz:
wymagania wstpne wykaz umiejtnoci, jakie powiniene mie ju uksztatowane,
aby bez problemw mg korzysta z poradnika,
cele ksztacenia wykaz umiejtnoci, jakie uksztatujesz podczas pracy z poradnikiem,
materia nauczania wiadomoci teoretyczne niezbdne do opanowania treci jednostki
moduowej,
zestaw pyta, aby mg sprawdzi, czy ju opanowae okrelone treci,
wiczenia, ktre pomog Ci zweryfikowa wiadomoci teoretyczne oraz uksztatowa
umiejtnoci praktyczne,
sprawdzian postpw,
sprawdzian osigni, przykadowy zestaw zada. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiau caej jednostki moduowej,
literatur uzupeniajc.

315[01].Z2
Ksztatowanie rodowiska
pracy

315[01].Z2.01 315[01].Z2.02
Dostosowanie Okrelanie wymaga
rodowiska pracy stanowiska pracy

Schemat ukadu jednostek moduowych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


3
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:
korzysta z rnych rde informacji,
analizowa i czyta ze zrozumieniem przepisy prawne,
uczestniczy w dyskusji,
prezentowa efekty swojej pracy,
wsppracowa w grupie,
wyciga i uzasadnia wnioski z wykonanych wicze.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


4
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:
sklasyfikowa stanowiska pracy ze wzgldu na warunki bezpieczestwa i higieny pracy,
wysiek energetyczny i wymagania psychofizyczne pracownikw,
okreli predyspozycje psychofizyczne pracownikw,
wykona badania fizjologiczne i psychotechniczne,
okreli intelektualne, fizyczne, psychomotoryczne i spoeczne predyspozycje
pracownikw wymagane do wykonywania okrelonych zada,
opracowa harmonogram pracy w systemie cigym i zmianowym,
skorzysta z prawa pracy i norm technicznych.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


5
4. MATERIA NAUCZANIA

4.1. Obcienie psychiczne w procesach pracy

4.1.1. Materia nauczania

W ukadzie czowiek maszyna (praca) rodowisko (rys. 1), czowiek jest podmiotem
odpowiedzialnym za prawidowy przebieg procesw, a nie tylko elementem tego ukadu [4].

Rys. 1. Ukad czowiek maszyna rodowisko [opracowanie wasne]

Dla waciwego zrozumienia wizi midzy czowiekiem a prac i rodowiskiem,


w ktrym wykonywana jest praca niezbdne s podstawowe wiadomoci o psychice
czowieka. W proces wykonywania pracy przez czowieka zaangaowane s przede
wszystkim dwa ukady organizmu: ukad nerwowy z jego naczeln struktur
psychofizjologiczn zwan umysem czowieka oraz ukad ruchu. W zalenoci od stopnia
zaangaowania ukadu w proces wykonywania pracy wyrnia si potocznie prac fizyczn
i prac umysow. Praca umysowa charakteryzuje si znaczn intensywnoci procesw
przebiegajcych w orodkowym ukadzie nerwowym oraz w narzdach zmysw.
Czynnoci umysowe powoduj obcienie psychiczne bdce wynikiem zaangaowania
uwagi i procesw mylowych oraz nerwowe wynikajce z samej pracy lub psychicznych
i materialnych warunkw pracy. Jeeli napywa nadmiar informacji, moe zachodzi:
pominicie (opuszczenie sygnaw),
znieksztacenie sygnaw (bdne rozpoznanie, niewaciwa reakcja),
zahamowanie w przekazywaniu niektrych sygnaw (nie nadanie z odpowiedzi),
filtracja strumienia informacji (wybr tych, ktre uwaa si za istotne),
zmniejszenie zakresu rnicowania i rozpoznawania sygnaw,
rwnolege wczanie innych analizatorw,
rezygnacja z wykonywania postawionego zadania zaprzestanie dziaalnoci [5].
Aktywny udzia ukadu nerwowego w procesie dziaania czowieka powoduje okrelone
skutki w postaci narastajcego zmczenia. Zmczenie jest to spadek zdolnoci do pracy, ktre
rozwino si podczas pracy i jest jej nastpstwem. Zmczenie psychiczne charakteryzuj
nastpujce objawy:
zmniejszenie stopnia koncentracji,
utrudnione mylenie,
spowolnienie i osabienie postrzegania,
spadek motywacji,
zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdranienie),
nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie, senno),
spadek wydajnoci pracy (wzrost: tR, liczby bdw),
spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej,
wzrost zachorowa, urazw i wypadkw.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


6
Narastajce zmczenie psychiczne ogranicza moliwo czynnego uczestniczenia
procesach pracy i powoduje zmniejszenie wydajnoci. Std te zachodzi konieczno
dokonywania oceny obcienia psychicznego i jego optymalizacji.
Istota pracy umysowej polega na podejmowaniu decyzji na podstawie informacji
napywajcej do centralnego ukadu nerwowego.
Uwzgldniajc kryterium wysiku psychicznego, w kadym procesie pracy mona
wyodrbni trzy zasadnicze etapy:
1. Odbir informacji, w trakcie, ktrego nastpuje przyjmowanie, odczytywanie sygnaw
zawierajcych okrelone informacje. rdem sygnaw s mog by rnego rodzaju
przyrzdy pomiarowe, sygnalizacyjne, ale rwnie inne elementy stanowiska pracy,
maszyny i urzdzenia techniczne, surowce, wyroby itp. Odbierane sygnay mog mie
charakter optyczny, akustyczny, termiczny itp. Informacje zawarte w rnego rodzaju
sygnaach charakteryzuj takie cechy jak: jako, natenie (intensywno), wielko,
ksztat. Liczba odbieranych sygnaw w jednostce czasu, ich zoono, powtarzalno,
zmienno, wano, dokadno przekada si na sumaryczn wielko obcienia
psychicznego.
2. Podejmowanie decyzji, w ktrym zachodzi przetwarzanie uzyskanych informacji na
okrelone decyzje. Wysiek psychiczny w tym etapie bdzie tym wikszy im wicej byo
odebranych informacji, im bardziej byy one zmienne, wieloznaczne i zoone, czas
podejmowania decyzji jest ograniczony, wysoka odpowiedzialno za decyzj, due
moliwoci wyboru.
3. Wykonywanie czynnoci, czyli realizacja podjtej decyzji. Podczas wykonywania przez
pracownika czynnoci fizycznych wystpuje nastpujca zaleno, procesw
psychicznych: najwysze obcienie psychiczne odnotowuje si przy pierwszym
wykonywaniu czynnoci i maleje ono w miar powtarzania. Po wielokrotnym
powtarzaniu pracownik nabywa duej sprawnoci w jej wykonywaniu i wwczas wysiek
psychiczny staje si minimalny.

Obcienie psychiczne nie jest pojciem jednoznacznie zdefiniowanym, co jest przyczyn


istnienia bardzo wielu jego okrele. Analiza wynikw dotychczasowych bada naukowych
wskazuje, e najczciej wielko obcienia psychicznego rozumiana jest jako:
cecha zadania,
stan organizmu,
niezgodno wymaga i moliwoci [14].
Cechy zadania wpywajce na wielko obcienia psychicznego to:
skala trudnoci zadania,
stopie zoonoci zadania,
rodzaj sprawnoci i funkcji psychofizycznych zaangaowanych przy wykonywaniu
zadania (sprawno motoryczna, refleks, procesy intelektualne: uczenie si,
podejmowanie decyzji, zapamitywanie).
Obcieniem psychicznym okrela si take stan organizmu, bdcy konsekwencj
wykonywania okrelonych zada, w okrelonym rodowisku pracy, przez konkretnego
czowieka. Obcienie psychiczne jest indywidualnie i subiektywnie odczuwanym wysikiem
umysowym, bdcym skutkiem wiadomego i efektywnego zaangaowania si w prac,
podczas ktrego pojawia si napicie emocjonalne. Do cech rodowiska pracy majcych
zwizek z wielkoci obcienia psychicznego zalicza si:
cechy fizyczne rodowiska, w ktrym odbywa si praca (haas, temperatura,
zanieczyszczenia, zagroenia),
socjalne warunki pracy: rozkad i dugo czasu pracy oraz przerw, zorganizowanie
miejsc przeznaczonych do odpoczynku i spoywania posikw itp.,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


7
elementy ycia nie zwizane bezporednio z wykonywaniem pracy, np.: liczba godzin
snu,
czas dojazdu do pracy, podejmowanie dodatkowych prac zarobkowych.
Wrd cech pracownika istotnie zwizanych z odczuwanym przez niego obcieniem
psychicznym prac wymienia si:
cechy fizyczne, ktre maj wpyw na szybko wystpienia zmczenia (cechy
antropometryczne: wzrost, waga, wiek),
posiadana wiedza, poziom wprawy zawodowej,
indywidualne cechy osobowoci i temperamentu,
nastawienie i motywacja do pracy.
Obcienie psychiczne prac okrelane jest take jako zakres niezgodnoci pomidzy
wymaganiami pracy a moliwociami sprostania im przez pracownika i/lub pomidzy
potrzebami czowieka a moliwociami zaspokojenia ich przez rodowisko i warunki pracy.
Zakres tej rozbienoci zaley, podobnie jak w przypadku obcienia rozumianego jako
stan czowieka, zarwno od rodzaju i natenia bodcw w rodowisku zewntrznym jak i od
cech indywidualnych pracownika. Im wiksza jest ta rozbieno, tym wiksze obcienie
psychiczne, ktre po przekroczeniu pewnej granicy przybiera posta stresu zawodowego.
Stres zawodowy jest skrajn postaci obcienia psychicznego i polega na subiektywnie
odczuwanym dyskomforcie psychicznym, stanie niezadowolenia, ktre pynie z niemonoci
sprostania wymaganiom, jakie stawia rodowisko oraz/lub z niezaspokojenia przez to
rodowisko potrzeb czowieka. Nie jest moliwe jednoznaczne okrelenie wartoci obcienia
psychicznego, od ktrej zaczyna si stres. Stres jest, bowiem odczuciem subiektywnym
i indywidualnym w swej naturze.

Metody oceny obcienia psychicznego


W ocenie poziomu obcienia psychicznego, zalenie od jego charakteru stosowane s
rne metody i wskaniki. Grupa pierwsza obejmuje metody, w ktrych wskanikiem s
parametry zadania i rodowiska pracy:
oceny obcienia psychicznego na stanowisku pracy wedug I. Franaszczuk
i H. Gadomskiej,
analizy stanowiska pracy wedug M. Choynowskiego,
kwestionariusza analizy stanowiska pracy J. Mc. Cormick, P. R. Jeanneret, R. Mecham,
skali obcienia psychicznego Europejskiej Fundacji Poprawy Warunkw Pracy i ycia.
Metoda oceny obcienia psychicznego na stanowisku pracy wedug I. Franaszczuk
i H. Gadomskiej polega na oszacowaniu obcienia psychicznego osobno dla kadego etapu
procesu pracy: odbioru informacji, podejmowania decyzji i wykonania czynnoci. Podczas
oceny uwzgldnia si: czstotliwo, zmienno, dokadno i wano kadego etapu.
Poziom obcienia psychicznego sklasyfikowany jest nastpujco: minimalny, may, redni,
duy i bardzo duy, zaznaczajc rwnoczenie, ktre z wymienionych kryteriw oceny
obcienia jest najwaniejsze w danym etapie pracy.
W ocenie wielkoci obcienia psychicznego na stanowisku pracy metod Franaszczuk
i Gadomskiej szacuje si take poziom monotonii pracy. Wielko monotonii wpywa na
ogln ocen poziomu obcienia psychicznego na stanowisku pracy. Gdy mamy do
czynienia z monotoni du, wwczas ocen obcienia podwysza si o dwa punkty, za
w przypadku monotonii redniej o jeden punkt.
Ocena wielkoci obcienia psychicznego na stanowisku pracy w przypadku metody
Franaszczuk i Gadomskiej ma posta oceny liczbowej: od 0 do 100 punktw.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


8
Metoda analizy stanowiska pracy wedug M. Choynowskiego suy do opisu warunkw
i wymaga, jakie stawia praca na danym stanowisku. Poza krtk charakterystyk
niezbdnych kwalifikacji, analiza zawiera opis:
fizycznego rodowiska pracy (temperatura, owietlenie, haas, wielko pomieszczenia,
gdzie odbywa si praca, rodowisko spoeczne itp),
wymaga w zakresie psychofizycznych cech pracownika (sprawnoci w zakresie
poszczeglnych zmysw, koczyn, sprawnoci pamici, uwagi, intelektu, cech
osobowoci),
zakresu odpowiedzialnoci i zagroe wystpujcych na stanowisku.
Ocena stopnia obcienia psychicznego w przypadku stosowania metody
Choynowskiego ma charakter opisowy i jest efektem wnioskowania o poziomie obcienia na
podstawie analizy informacji o wymaganiach pracy, wynikajcych z rodzaju i struktury
zachowania oraz z cech rodowiska pracy.
Metoda kwestionariusza analizy stanowiska pracy J. Mc. Cormick, P. R. Jeanneret, R.
skada si z okoo 200 pyta i ma charakter opisowy. Pytania te s pogrupowane
w nastpujce dziay:
informacja wejciowa gdzie i w jaki sposb pracownik otrzymuje podane informacje
w czasie wykonywania pracy?
procesy umysowe jakie formy mylenia, rodzaje podejmowanych decyzji, planowania
i przetwarzania informacji s zaangaowane w czasie wykonywania pracy?
produkt pracy czyli jaki rodzaj aktywnoci fizycznej wykonuje pracownik i jakich
narzdzi uywa?
relacje, kontakty z innymi osobami jakiego rodzaju kontakty z innymi osobami s
wymagane w czasie wykonywania pracy?
warunki i kontekst pracy w jakich fizycznych i spoecznych warunkach praca jest
wykonywana?
inne cechy pracy jakie czynnoci, warunki lub cechy, rne od ww., odnosz si do
danego stanowiska?
Metoda skali obcienia psychicznego Europejskiej Fundacji Poprawy Warunkw Pracy
i ycia skada si z 20 stwierdze, ktre opisuj parametry obcienia psychicznego. Moe
by stosowana wobec dowolnych stanowisk pracy. Odpowied TAK oznacza, e osoba
przeprowadzajca pomiar zgadza si z danym stwierdzeniem. Suma wszystkich odpowiedzi
TAK stanowi wynik skali. Im wicej jest takich odpowiedzi, tym wicej jest czynnikw
szkodliwych skadajcych si na oglne obcienie psychiczne pracownika na danym
stanowisku. Na istniejce na stanowisku rda zagroenia wskazuje bezporednio rodzaj
pyta skali, na ktre odpowiedziano twierdzco.
Pytania stosowane w opisanej metodzie przedstawia tabela 1, klasyfikacj poziomw
obcienia tabela 2.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


9
Tabela 1. Skala obcienia psychicznego Europejskiej Fundacji Poprawy Warunkw Pracy i ycia
Wystpowanie
Lp. Parametry opisujce obcienie psychiczne
TAK NIE
1 Praca o krtkich cyklach jest czsta. Praca ma krtki cykl, jeli to samo
zadanie powtarza si co 1.5 minuty: czyli jeli cykl jest krtszy ni
jeden i p minuty
2 Monotonnej nudne zadania s czste (s to zadania, ktre szybko staj
si rutyn)
3 Zadania wymagajce bardzo duej koncentracji (tzn. takie, od ktrych
nie mona oderwa si) s czste
4 Praca na wydziale podzielona jest na mae czci. Kady pracownik
wykonuje jedynie may fragment produktu wydziau
5 Praca stawia due wymagania emocjonalne, na przykad dlatego, bo
wymaga kontaktw z pacjentami, klientami, uczniami itd.
6 Praca czsto przebiega pod presj czasu, terminw, ktre trzeba
dotrzyma lub te standardy produkcyjne s trudne do osignicia
7 Na wydziale s pojedyncze stanowiska
8 Czsto si zdarza, e organizacja pracy jest niewaciwa.
9 Czsto si zdarz, e inne wydziay me s dostatecznie przygotowane
do pracy
10 Czsto si zdarz, e inne wydziay nie daj dostatecznego wsparcia
11 Czste s problemy ze sprztem (ze funkcjonowanie, psucie si),
maszynami, przyrzdami, oprogramowaniem
12 Brak regularnych konsultacji w pracy, albo s konsultacje, ale nie daj
moliwoci przedyskutowania problemw zwizanych z prac
13 Nie jest moliwe, albo jest bardzo trudne by pracownik regulowa
tempo swej wasnej pracy
14 W ramach oglnych zasad nie jest moliwe, albo jest to bardzo trudne,
by pracownik okrela swoje metody pracy
15 Brak jest dostatecznych moliwoci, by pracownik mg pomc jeden
drugiemu, gdy jest taka konieczno.
16 Pracownicy nie otrzymuj wystarczajcych informacji na temat
wynikw swej pracy
17 W czasie trwania pracy brak jest czasu na krtkie pogawdki
z kolegami
18 Czsto nie ma moliwoci skontaktowania si z przeoonym, gdy jest
problem
19 W zasadzie pracownicy nie mog bezporednio skontaktowa si
z kolegami lub przeoonymi z innego wydziau, by przedyskutowa
zaistniay problem
20 Sporo jest konfliktw w pracy
Suma wystpowania

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


10
Tabela 2. Ocena obcienia psychicznego
Liczba odpowiedzi
Poziom ryzyka
pozytywnych TAK
Due nie tolerowane 1620
Due istotne 1215
rednie
811
umiarkowane
rednie
47
umiarkowane
Mae pomijalne 03

Druga grupa metod oceny obcienia psychicznego prac, w ktrej jako wskanik
przyjmuje stan organizmu. Polegaj one na obserwacji lub pomiarze rnych reakcji
i zachowa czowieka, ktre s wskanikiem stanu, w jakim dana osoba aktualnie si
znajduje.
Metody fizjologiczne, do ktrych zalicza si rejestracj nastpujcych wskanikw:
zmiana w prdach czynnociowych mzgu i serca,
zmiana oporu elektrycznego skry,
zmiana wielkoci renicy oka,
zmiana poziomu wraliwoci na migotanie wiata,
wystpowanie okrelonych substancji chemicznych w moczu.
Metody psychologiczne obejmujce:
badanie poziomu sprawnoci psychofizycznej czowieka: czasu reakcji, liczby bdw
popenionych przy wykonywaniu zada,
badanie sprawnoci w wykonywaniu zada umysowych.
Stosujc metody psychologiczne jako wskaniki wielkoci obcienia psychicznego
dokonuje si porwnania wynikw uzyskanych przez grup osb wypocztych i zmczonych,
wykonujcych to samo zadanie lub porwnuje si wyniki zebrane w tej samej grupie osb
przed, a nastpnie po wykonaniu okrelonego zadania.
Badania psychologiczne s zwykle atwiejsze do przeprowadzenia, gwnie dlatego, e
nie s inwazyjne, czyli nie ingeruj bezporednio w funkcjonowanie organizmu. Z tego
powodu s czciej stosowane do oceny wielkoci obcienia psychicznego prac ni metody
fizjologiczne.
Przykadem metody psychologicznej jest metoda oceny obcienia psychicznego
T. Marka bazujca na zaoeniu, e obcienie psychiczne to stan lub odpowied organizmu
wynikajca z nadmiernego poziomu pobudzenia. Polega na rejestracji zachowania si osoby
badanej w trakcie pracy, na jej stanowisku roboczym. Rejestracji dokonuje si za pomoc
kamery filmowej lub magnetowidowej ze ciek dwikow. Materia filmowy poddaje si
nastpujcej analizie:
wyodrbnia si zachowania obronne, tzn. zachowania nie zwizane bezporednio
z wykonywanym zadaniem,
dokonuje si dokadnego pomiaru czasu trwania zachowa obronnych,
okrela si procentowy udzia zachowa obronnych w stosunku do 10minutowego
odcinka pracy podczas wszystkich dokonanych rejestracji.
Zmczenie psychiczne w pracy powoduje wzrost czasu trwania zachowa obronnych.
Moment, kiedy czas ich trwania wynosi 5% czasu pracy, uznaje si za moment pojawienia si
zmczenia psychicznego.
W trzeciej grupie metod miernikiem wielkoci obcienia psychicznego prac s
rozbienoci pomidzy wymaganiami rodowiska i moliwociami czowieka.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


11
Metoda kwestionariusza do mierzenia psychicznego obcienia prac B. Dudek
i J. Koniarek wykorzystywana jest do pomiaru obcienia psychicznego wynikajcego
z nastpujcych czynnikw: trudnoci umysowych, monotonii, odpowiedzialnoci, ryzyka,
konfliktowoci, presji czasowej. Kwestionariusz wypenia osoba pracujca na danym
stanowisku. Porwnuje ona swoj prac z prac w kilku innych zawodach, uwzgldniajc
wymagania, jakie stawia praca oraz moliwoci sprostania im. Na podstawie stosunku
wielkoci wymaga do deklarowanych moliwoci szacuje si wielko obcienia
psychicznego zwizanego z prac na danym stanowisku jako:
optymalne wymagania zwizane z prac s rwne moliwociom pracownika,
przecienie wymagania przewyszaj moliwoci,
niedocienie wymagania pracy s nisze ni potencjalne moliwoci pracownika.
Metoda kwestionariusza do badania psychospoecznych warunkw pracy R. Cielaka
i M. Widerszal-Bazyl skada si z dwch czci: w pierwszej z nich pracownik ocenia
wymagania, jakie stawia praca w zakresie iloci i zoonoci pracy, konfliktowoci oraz
ryzyka zwizanego z prac. Cz druga natomiast ocenia zakres posiadanej kontroli, tzn.
wasne moliwoci w zakresie wpywania na rodzaj wykonywanych zada, metody i warunki
pracy, planowanie, obieg informacji oraz sposb wykorzystania rodkw materialnych
i finansowych przedsibiorstwa. W tej czci pracownik wypowiada si rwnie co do
jasnoci celw, ktre realizuje w trakcie pracy i znajomoci najlepszych sposobw ich
osigania.
Na podstawie odpowiedzi na pytania kwestionariusza moemy wnioskowa o wielkoci
obcienia psychicznego w pracy dwiema metodami:
analizujc rodzaj relacji midzy wymaganiami i zakresem kontroli,
porwnujc wyniki dotyczce wielkoci wymaga z wynikami w zakresie oceny stopnia,
w jakim poziom wymaga odpowiada pracownikowi.

Monotonia pracy jako obcienie psychiczne


Analiza obcienia psychicznego powinna uwzgldnia bardzo istotny element, jakim
jest monotonia. Na skutek nieprzerwanego aktywowania tych samych zespow komrek
nerwowych zawiadujcych procesami mentalnymi i czynnociami ruchowymi, mog si
w nich rozwija stany hamowania. Rozlewaj si one na szereg innych orodkw nerwowych.
Prowadzi to spadku napicia czynnociowego caego organizmu, ktre przejawiaj si
objawami fizjologicznymi (np. spowolnieniem akcji serca, wydueniem czasu reakcji,
osabieniem percepcji i in.) oraz psychicznymi (np. osabieniem czujnoci i uwagi,
znudzeniem, osabieniem pamici i in.). O poziomie monotonii decyduje wspwystpowanie
czterech elementw prowadzcych do spadku reaktywnoci caego organizmu:
niezmienno otoczenia (jednorodne, niezmienne, nie urozmaicone),
niezmienno procesu pracy (jednostajno, niezmienno, powtarzalno czynnoci),
konieczno staej uwagi uniemoliwiajcej kontakt z otoczeniem (zaabsorbowanie prac
uniemoliwiajce nie zwizane z prac mylenie i kontakty z otoczeniem),
atwo pracy nie wymagajca udziau procesw mylowych (rozumowania,
podejmowania decyzji itp.).
Ocen monotonii dokonuje si w zalenoci od iloci rwnoczesnego wystpowania
powyszych elementw:
dua jeeli wymienione cztery elementy wystpuj rwnoczenie,
rednia gdy rwnoczenie wystpuj trzy elementy,
maa jeeli wystpuje jeden lub dwa z wymienionych elementw.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


12
Praca nocna i zmianowa
Wykonywanie pracy w rnych porach dnia i nocy jest koniecznoci w wielu zawodach.
Praca w nocy jest jednak sprzeczna z naturalnym dobowym rytmem biologicznym organizmu
ludzkiego i dziaa negatywnie na jego wydolno, cigo pracy i wydajno (rys. 2).
W wyniku pracy w nocy nastpuje pogorszenie samopoczucia, narastanie zmczenia, spadek
zdolnoci do wykonywania pracy nawet do 20% normalnych moliwoci. [4]
Organizm ludzki, zgodnie z biologicznym zegarem przejawia aktywno w cigu dnia,
za w nocy wypoczywa znajduje si w fazie adowania. Najwysz wydolno osiga
w poudnie, natomiast wieczorem i w nocy wydolno organizmu spada i osiga minimum
okoo pitej rano. Badania dowodz, e wystpuj rwnie tygodniowe wahania wydajnoci
organizmu, zgodnie z ktr najnisza jest w poniedziaek i pitek a najwysza w rod.

Rys. 2. Krzywa gotowoci do wysiku w cigu 24 godzin [5]

W niektrych branach produkcyjnych procesy technologiczne ze swej istoty musz


przebiega w sposb cigy hutnictwo, energetyka. Praca nocna i zmianowa wystpuje
rwnie poza przemysem w szpitalach, policji, stray poarnej i wielu innych dziedzinach
ycia. Wymusza to wdraanie systemw czasu pracy cigej i zmianowej.
Praca zmianowa podobnie jak nocna negatywnie wpywa na pracownikw pod wzgldem
zdrowotnym i biologicznym powodujc zaburzenia adaptacyjne organizmu. W zwizku
z powyszym, tam gdzie to moliwe, naley unika organizowania pracy w nocy i systemie
zmianowym, wprowadza automatyzacj procesw produkcyjnych, ogranicza udzia
czowieka w pracy.
W praktyce funkcjonuje szereg rozwiza w zakresie systemw czasu pracy zmianowej,
wrd ktrych do powszechnych nale:
system niecigy, gdzie pracuj co najmniej dwie brygady, praca przerywana jest

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


13
z kocem dnia i odbywa si w kocu tygodnia,
system pcigy, w ktrym pracuj co najmniej trzy brygady, praca odbywa si przez
cay dzie ale przerywana jest na koniec tygodnia,
system cigy, inaczej nazywany ruchem cigym, w ktrym pracuj wicej ni trzy
brygady (najczciej cztery) kolejno po sobie, praca odbywa si przez 24 godziny
w cigu doby, przez wszystkie dni tygodnia i z reguy przez cay rok.
Zalecenia dotyczce ksztatowania systemu pracy zmianowej[8]:
wykonywanie pracy w nocy powinno by ograniczone tak dalece, jak to tylko jest
moliwe, a gdy nie jest to osigalne, system zmianowy powinien zawiera jak najmniej
kolejnych zmian nocnych (maksimum 3); turnusy zmianowe ranne i popoudniowe
rwnie nie powinny trwa zbyt dugo,
czas trwania dniwki roboczej powinien zalee od fizycznego i psychicznego obcienia
dan prac,
naley unika krtkich przerw midzy zmianami, tj. zapewni odpowiedni odpoczynek
pomidzy okresami pracy,
naley unika niekorzystnej kolejnoci zmian roboczych nastpujcych po sobie;
w systemie ruchu cigego zaleca si rotacj ,,do przodu, a midzy kocem ostatniej
zmiany nocnej a rozpoczciem rannej powinno by co najmniej 48 godzin wolnych od
pracy,
godziny rozpoczynania i koczenia zmian powinny odpowiada pracownikom, tj.
dopuszcza pewien stopie elastycznoci; w klimacie umiarkowanym zmiana ranna nie
powinna si rozpoczyna zbyt wczenie,
system zmianowy powinien by moliwie regularny, a czas trwania cyklu zmianowego
(tj. czasu, po ktrym pracownik wraca na t sam zmian) nie powinien by zbyt dugi.

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.


1. Czym charakteryzuje si praca umysowa?
2. Co to jest zmczenie?
3. Jakie s objawy zmczenia psychicznego?
4. Jakie s etapy procesu pracy?
5. W jakich kategoriach rozpatrywane jest obcienie psychiczne?
6. Jakie znasz metody oceny obcienia psychicznego, w ktrych wskanikiem s
parametry zadania i rodowiska pracy?
7. Jakie znasz metody oceny obcienia psychicznego, w ktrych wskanikiem jest stan
organizmu?
8. Jakie znasz metody oceny obcienia psychicznego, w ktrych wskanikiem s
rozbienoci pomidzy wymaganiami rodowiska i moliwociami czowieka?
9. Jakie czynniki decyduj o poziomie monotonii pracy?
10. Jakie s stopnie monotonii?
11. W jaki sposb wpywa na pracownika system pracy nocnej i zmianowej?

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


14
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Okrel poziom obcienia psychicznego metod skali Europejskiej Fundacji Poprawy
Warunkw Pracy i ycia dla stanowiska pracownicy zatrudnionej przy obsudze kasy
w supermarkecie.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeanalizowa materia nauczania 4.1.1 poradnika,
2) przeprowadzi analiz warunkw pracy kasjerki pracujcej w supermarkecie,
3) wypeni tabel skala obcienia psychicznego,
4) okreli poziom obcienia psychicznego,
5) zaproponowa rozwizania zmniejszajce poziom obcienia psychicznego na
analizowanym stanowisku.

Wyposaenie stanowiska pracy:


karta wicze.

wiczenie 2
Okrel poziom monotonii pracy wystpujcej na stanowisku pracownika obsugujcego
pras mimorodow, wykonujcego przez ca zmian robocz ten sam detal w jednej
operacji technologicznej. Przy zaoeniu, e: podawanie i odbir detalu odbywa si rcznie,
wyzwalanie ruchu roboczego sterowanie oburczne poprzez rwnoczesne naciskanie dwch
przyciskw.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie powiniene:


1) przeanalizowa materia nauczania 4.1.1 poradnika,
2) przeprowadzi analiz warunkw pracy pracownika obsugujcego pras mimorodow,
3) wybra elementy decydujce o istnieniu zjawiska monotonii na analizowanym
stanowisku,
4) oceni poziom monotonii,
5) zaproponowa rozwizania zmniejszajce poziom obcienia psychicznego na
analizowanym stanowisku.

Wyposaenie stanowiska pracy:


karta wicze,
film Zwyczajna praca CIOP PIB Warszawa.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


15
wiczenie 3
Ustal w tabeli harmonogram pracy dla systemu trzyzmianowego, dla czterech brygad
pracujcych w ruchu cigym, przyjmujc dla kadej brygady zasad rotacji zmian 223.
Praca kadej brygady powinna odbywa si przez 7 kolejnych dni po czym nastpuje 2 lub 3
dniowa przerwa.
Tabela do wiczenia 3
I tydzie II tydzie III tydzie IV tydzie
Brygada

Wt

Wt

Wt

Wt
Cz

Cz

Cz

Cz
Pn

Pn

Pn

Pn
r

r
Pt

Pt

Pt

Pt
N

N
S

S
A - - R R P P P N N - - R R R P P N N - - - R R P P N N N
B
C
D
R zmiana ranna, P zmiana popoludniowa, N zmiana nocna.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeanalizowa materia nauczania 4.1.1 poradnika,
2) kierujc si zasadami zawartymi w poleceniu i przykadem brygady A wpisa do tabeli
literowe oznaczenia zmian dla pozostaych brygad,
3) zaprezentowa prac na forum grupy.

Wyposaenie stanowiska pracy:


karta wicze.

4.1.4. Sprawdzian postpw

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjani istot obcienia psychicznego?
2) wymieni symptomy zmczenia psychicznego?
3) scharakteryzowa etapy procesu pracy?
4) rozrni metody oceny obcienia psychicznego?
5) okreli poziom obcienia psychicznego?
6) wyjani zjawisko monotonii pracy?
7) okreli poziom monotonii pracy?
8) scharakteryzowa wpyw na pracownika pracy w nocy i systemie
zmianowym?
9) ustali harmonogram pracy w systemie zmianowym?

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


16
4.2. Predyspozycje psychofizyczne pracownikw

4.2.1. Materia nauczania


Rozwj przemysu oraz pogbiajca si zoono procesw produkcyjnych,
a w szczeglnoci wyposaenia technicznego wykorzystywanego do realizacji tych procesw,
determinuj konieczno prawidowego doboru pracownikw do okrelonych zawodw.
Niezbdnym wymogiem jest odpowiednie skojarzenie pracownika z prac, w taki sposb,
aby jego cechy, waciwoci i predyspozycje w optymalnym stopniu pokryway si
z wymaganiami stawianymi przez warunki wykonywania tego zawodu. Sprostanie takim
wymaganiom i uzyskiwanie podanych rezultatw wymaga od kandydata do pracy
posiadania okrelonego zestawu cech psychofizycznych na poziomie, ktry zapewni due
prawdopodobiestwo podoania wymaganiom narzuconym przez prac. Do prawidowej
obsugi kadego stanowiska pracy, maszyny, urzdzenia technicznego niezbdny jest
czowiek o odpowiednich cechach osobowych, predyspozycjach, zdolnociach
i umiejtnociach. Zachodzi potrzeba jednoznacznego sklasyfikowania wymaga dla
pracownika, jakie musz by spenione, aby w sposb waciwy wykonywa okrelony rodzaj
pracy.
Istnieje szereg opracowa, ktre nazywane bywaj psychogramami zawodw. W tabeli nr
3 zaprezentowano zestawienie wymaga zawodowych wg Thorndukea.

Tabela 3. Zestawienie wymaga zawodowych wg Thorndukea [12]


Nr Grupa cech Elementy podlegajce badaniu
1 Wymagania fizyczne Sia mini, wytrwao (przy zmczeniu, szybko, zrczno,
adaptacja (w nabywaniu nowych nawykw)
2 Wymagania Ostro dziaania poszczeglnych zmysw
sprawnoci (wzrok, such itd.)
zmysw
3 Wymagania Szybko spostrzegania dla kadego zmysu, szybko reakcji,
spostrzegawczoci rozrnianie
4 Wymagania Logiczne mylenie, rozumienie sowa, operowanie liczbami,
intelektualne inteligencja oglna, inteligencja techniczna, wyobrania
przestrzenna
5 Wymagania Zdolno redagowania tekstu, atwo wymowy, znajomo
teoretyczne matematyki
6 Wymagania Korzystny wygld zewntrzny, takt w postpowaniu z ludmi
spoeczne
7 Zainteresowania Dla mechanizmw, dla idei abstrakcyjnych, dla ryzyka, dla
zmian
8 Wymagania ,,Zimna krew, rwnowaga emocjonalna
emocjonalne

Bardzo szczegowe psychogramy opracowane zostay na przykad przez Urzd


Zatrudnienia Stanw Zjednoczonych (tabela 4). Jest to lista obejmujca 4000 rnych
stanowisk pracy z wyszczeglnieniem 40 cech, ktre brane s pod uwag przy ocenie
predyspozycji pracownika.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


17
Tabela 4. Zestawienie cech zawodowych [12]
Nr Nazwa cechy Nr Nazwa cechy
1 Szybko 21 Pami myli
2 Sia rk 22 Pami instrukcji ustnej
3 Sia ramion 23 Pami instrukcji pisemnej
4 Sia ng 24 Zrozumienie matematyczne
5 Sia grzbietu 25 Inteligencja
6 Zrczno palcw 26 Adaptacja
7 Zrczno rk i ramion 27 Decyzja
8 Zrczno stp i ng 28 Metoda a planowanie
9 Koordynacja rki i oka 29 Inicjatywa
10 Koordynacja rki, nogi i oka 30 Zrozumienie mechanizmw
11 Ocena wymiarw przedmiotu 31 Uwaga
12 Ocena iloci 32 Zdolno wyraania myli w mowie
13 Ocena ksztatu 33 Zdolno wyraania myli w pimie
14 Ocena szybkoci ruchu 34 Towarzysko
15 Szybko spostrzegania 35 Pami nazw i osb
16 Ocena suchu 36 Koncentracja uwagi
17 Ocena wchu 37 Rwnowaga emocjonalna
18 Ocena smaku 38 Ocena waciwoci
19 Ocena dotyku 39 Rozrnienie barw
20 Pami ksztatw 40 Ciar i postawa ciaa

Predyspozycje psychiczne
Sprawnoci sensomotoryczne s to sprawnoci zwizane z funkcjonowaniem narzdw
zmysw (wzroku, suchu, smaku, powonienia, dotyku) oraz narzdu ruchu (sprawno rk,
precyzja ruchw rk, sprawno ng, koordynacja wzrokowo-ruchowa itp.):
ostro wzroku jest to zdolno ostrego widzenia bez koniecznoci uywania szkie
korekcyjnych niezbdna midzy innymi przy wykonywaniu takich zawodw jak optyk,
mechanik precyzyjny,
rozrnianie barw jest to zdolno do porwnywania lub odrniania kolorw pod
wzgldem odcieni, nasycenia i jasnoci: rozpoznanie pojedynczych barw kontrastowych
(konserwator dzie sztuki, artysta malarz, fotograf, chemik),
widzenie stereoskopowe jest to widzenie gbi umoliwiajce ocen odlegoci
(kierowca, architekt),
widzenie o zmroku jest to zdolno dostrzegania ksztatw przedmiotw w warunkach
sabego natenia wiata (kierowca, maszynista),
ostro suchu jest to rozrnianie wysokoci i natenia dwikw (muzyk, stroiciel
instrumentw muzycznych),
zmys rwnowagi jest to odczuwanie pozycji i ruchu ciaa (pilot, akrobata),
czucie dotykowe jest to odczuwanie rnych waciwoci przedmiotw bezporednio
stykajcych si z ciaem, odczuwanie ucisku, wibracji (masaysta, ceramik),
czucie smakowe niezbdna midzy innymi przy wykonywaniu takich zawodw jak
kucharz, cukiernik,
powonienie niezbdna midzy innymi przy wykonywaniu takich zawodw jak chemik,
kucharz,
koordynacja wzrokowa-ruchowa jest to wspdziaanie narzdu wzroku i ruchu
pozwalajce na rwnoczesne posugiwanie si nimi (krawiec, kierowca, tokarz),
szybki refleks jest to szybkie podejmowanie decyzji pod wpywem pojawiajcego si
bodca (np. instruktor nauki jazdy, kierowca rajdowy),

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


18
spostrzegawczo jest to umiejtno dostrzegania szczegw i nawet niewielkich rnic
midzy przedmiotami (kontroler jakoci wyrobw, korektor),
zrczno palcw jest to umiejtno sprawnego i dokadnego manipulowania maymi
przedmiotami z uyciem palcw (np. zegarmistrz, wikliniarz, hafciarka),
zrczno rk jest to sprawne i szybkie wykonywanie rnych czynnoci z uyciem obu
rk (dentysta, stolarz),
brak lku przed wysokoci niezbdna midzy innymi przy wykonywaniu takich
zawodw jak pilot, monter urzdze energetycznych.

Zdolnoci cechy wrodzone, bdce przyczyn powstawania rnic indywidualnych,


ktre sprawiaj, e przy jednakowej motywacji, jednakowym uprzednim przygotowaniu
i w podobnych warunkach zewntrznych poszczeglni ludzie osigaj niejednakowe efekty
uczenia si i dziaania. Charakterystyka zdolnoci ze wskazaniem przykadowych zawodw,
gdzie posiadanie ich jest konieczne przedstawia si nastpujco:
zdolno koncentracji uwagi skupienie uwagi na tym samym bodcu lub problemie
przez duszy czas (np. programista baz danych, chirurg),
podzielno uwagi rwnoczesne zajmowanie si kilkoma problemami lub ledzenie,
obserwowanie kilku sygnaw, bodcw rwnoczenie (np. kierowca, sprzedawca),
dobra pami zdolno pozwalajca na zapamitywanie duej iloci rnorodnego
materiau oraz na odtwarzanie po dugim odstpie czasowym treci wczeniej
zapamitanych (np. lekarz, aktor),
wyobrania przestrzenna umiejtno wyobraania sobie ukadw przestrzennych,
odlegoci, pooenia i manipulowania przestrzennego poszczeglnymi elementami bez
ich spostrzegania (widzenia), (np. architekt budownictwa, krajobrazu),
uzdolnienia rachunkowe umiejtno szybkiego i prawidowego wykonywania dziaa
arytmetycznych, np. przy wykonywaniu dokadnych pomiarw liczbowych, przeliczaniu,
kontroli zapisw liczbowych (np. kasjer, inynier budownictwa, statystyk),
rozumienie logiczne dostrzeganie zwizkw przyczynowo-skutkowych (np.
informatyk, detektyw),
wyobrania i mylenie twrcze dostrzeganie nowych, nietypowych rozwiza,
tworzenie nowych idei, pomysw (np. projektant, pisarz),
atwo wypowiadania si w mowie lub pimie pynno sowna, jasne i poprawne
formuowanie i wypowiadanie myli (np. adwokat, dziennikarz),
uzdolnienia techniczne umiejtno posugiwania si rnymi narzdziami,
instalowania i uruchamiania urzdze technicznych, znajomo zasad ich dziaania,
umiejtno wykonywania napraw urzdze technicznych, wytwarzanie rnych
przedmiotw uytkowych (np. inynier budownictwa, technik mechanik),
uzdolnienia artystyczne (twrcze),
rzebienie (np. plastyk, rzebiarz),
plastyka (malowanie, rysowanie), (np. nauczyciel wychowania plastycznego, zdobnik
ceramiki),
taniec (np. tancerz estradowy, modelka),
gra na instrumentach muzycznych (np. artysta muzyk),
komponowanie muzyki (np. kompozytor, artysta muzyk),
projektowanie (np. metaloplastyk, scenograf),
pisanie (np. pisarz, dziennikarz),
aktorstwo (np. tancerz, prezenter telewizyjny).

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


19
Osobowo cechy, ktre ksztatuj si w czowieku w cigu caego jego ycia w toku
codziennego, indywidualnego dowiadczenia. Wyrnia si wiele cech osobowoci istotnych
przy doborze pracownikw do danego zawodu:
umiejtno pracy w szybkim tempie (np. kontroler ruchu lotniczego),
atwo przerzucania si z jednej czynnoci na drug umiejtno czstego i szybkiego
przestawiania si z jednej czynnoci na inn, zmiany formy aktywnoci, warunkw
pracy, metod dziaania, ktre wymagaj rnych umiejtnoci i zdolnoci (np.
recepcjonista, dyrektor przedsibiorstwa, dziennikarz),
odporno emocjonalna brak silnych emocji negatywnych w sytuacjach trudnych, np.,
lku, gniewu, i zdolno do efektownych dziaa mino trudnoci (np. chirurg, ratownik
grniczy, policjant),
inteligencja emocjonalna kompetencje osobiste czowieka w rozumieniu, zdolnoci
rozpoznawania stanw emocjonalnych wasnych oraz innych osb, jak te zdolnoci
uywania wasnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osb,
samokontrola umiejtno panowania nad wasnymi emocjami (np. sdzia, lekarz),
umiejtno nawizania kontaktu ludmi atwo wchodzenia w kontakty spoeczne
i znajdywania si w sytuacjach spoecznych (np. akwizytor, dyplomata),
umiejtno postpowania z ludmi umiejtno porozumiewania si z innymi ludmi,
ktrzy zwracaj si z prob o pomoc, rad, informacj (np. opiekun spoeczny, kurator,
nauczyciel),
empatia umiejtno dostrzegania problemw innych ludzi i wczuwania si w nie (np.
pielgniarka, psycholog),
umiejtnoci kierownicze organizowanie oraz planowanie dziaa i pracy innych ludzi,
umiejtno podejmowania szybkich i trafnych decyzji gotowo podjcia decyzji
nawet w sytuacji, gdy brak jest penych przesanek do jej podjcia oraz gotowo
przyjcia odpowiedzialnoci za skutki podjtych decyzji (np. kapitan statku morskiego,
kontroler ruchu lotniczego),
umiejtno wspdziaania praca w grupie, zespole (np. muzyk w orkiestrze, reyser),
niezaleno niezaleno wasnych opinii, pogldw i zachowa od otoczenia (np.
prokurator, krytyk artystyczny),
umiejtno podporzdkowywania si umiejtno podporzdkowywania si
narzuconym reguom zachowania lub cisym instrukcjom wykonywania pracy (np.
duchowny, straak, technik analityki medycznej),
umiejtno pracy w warunkach izolacji spoecznej praca w przestrzeni zamknitej, bez
moliwoci bezporedniego fizycznego lub wzrokowego kontaktu z innymi ludmi (np.
nurek),
samodzielno umiejtno zaplanowania i zorganizowania sobie wasnego dziaania
oraz wykonania zada bez pomocy innych osb (np. akwizytor, agent usug
artystycznych),
umiejtno pracy w warunkach monotonnych wykonywanie rutynowych,
powtarzajcych si, prostych czynnoci w jednostajnych warunkach rodowiskowych
(np. monter zespow elektronicznych, elektroenergetyk nastawni),
gotowo do pracy w nieprzyjemnych warunkach rodowiskowych (np. adowacz
nieczystoci, szaleciarz),
inicjatywno podejmowanie dziaania z wasnej inicjatywy (np. zaopatrzeniowiec,
organizator usug turystycznych),
zdolno przekonywania umiejtno wpywania na opinie innych ludzi,
przekonywania ich do zmiany dotychczasowych przyzwyczaje, zachowa (np. agent
reklamy, wychowawca, nauczyciel),

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


20
odwaga gotowo do podjcia ryzyka naraenia wasnego zdrowia lub ycia, jeli
wymaga tego charakter pracy (np. kaskader, policjant),
wytrwao, cierpliwo konsekwencja w deniu do osignicia celu (np. konserwator
sztuki),
dokadno umiejtno wykonywania czynnoci i zada wymagajcych przestrzegania
ustalonych regu, procedur i limitw, posugiwania si precyzyjnymi narzdziami
i urzdzeniami pomiarowymi (np. farmaceuta, zegarmistrz, pilot, kontroler jakoci),
ekspresyjno zdolno do uzewntrzniania swoich uczu (np. aktor, pisarz, krytyk
artystyczny, choreograf),
ciekawo przejawia si w zainteresowaniu, otwartoci i poszerzaniu swojej wiedzy
w zakresie wielu rnych dziedzin: nauki, ycia spoecznego, wydarze politycznych,
w otwarciu na problemy i sprawy innych ludzi, a take w cigym rozwijaniu
i doskonaleniu swoich umiejtnoci zawodowych (np. fizyk teoretyczny, dziennikarz,
krytyk literacki).
Zainteresowania cechy zachowania si czowieka przejawiajce si w deniu do
zdobywania coraz to nowych informacji w okrelonej dziedzinie, w preferowaniu
okrelonych form aktywnoci, powicaniu szczeglnej uwagi wybranym zagadnieniom. Do
tych cech zalicza si:
techniczne przejawiaj si w podejmowaniu takich prac, jak proste naprawy sprztu
gospodarstwa domowego, sprztu RTV, samochodw, instalacji, urzdze uytkowych,
majsterkowaniu. Towarzyszy im umiejtno posugiwania si rnego typu narzdziami,
znajomo zasad dziaania urzdze technicznych, umiejtno czytania planw
i rysunkw technicznych, poszerzanie wiedzy z zakresu nauk technicznych,
naukowe przejawiaj si w czytaniu naukowych i popularnonaukowych publikacji,
doksztacaniu si w zakresie wybranych dziedzin nauki, w umiejtnoci posugiwania si
prostymi pomocami naukowymi, typu: mikroskop, kalkulator, suwak logarytmiczny,
tablice matematyczne, komputer, oraz w umiejtnoci stosowania rnych praw i zasad
z zakresu wiedzy naukowej w yciu codziennym (np. fizyk, chemik),
urzdnicze przejawiaj si w sprawnym i chtnym wykonywaniu takich typowych
czynnoci biurowych jak: prowadzenie korespondencji, rejestracja dokumentw,
wypenianie rnego typu formularzy. Towarzyszy im czsto umiejtno
maszynopisania, znajomo stenotypii i stenografii, umiejtno obsugi urzdze
biurowych typu fax i komputer oraz posiadanie podstawowej wiedzy z zakresu
ksigowoci,
artystyczne przejawiaj si w aktywnym uprawianiu wymienionych form aktywnoci
lub we wzbogacaniu si wiedzy na ich temat: taniec, fotografowanie, film, teatr i inne,
spoeczne przejawiaj si w czytaniu publikacji o tematyce socjologicznej,
psychologicznej, pedagogicznej, z zakresu stosunkw midzyludzkich w podejmowaniu
prac w organizacjach charytatywnych, opiekowaniu si dziemi oraz dorosymi bdcymi
w trudnej sytuacji i wymagajcymi pomocy. Zainteresowaniom tym towarzyszy
umiejtno nawizywania kontaktu z innymi, prowadzenia dyskusji grupowych,
wyjaniania rnego typu problemw, take umiejtno organizowania zaj i imprez
rozrywkowych oraz powodzenie w nauczaniu zarwno dzieci, jak i dorosych.
Przykady zespow predyspozycji psychicznych wymaganych cechy krytyczne
i przydatnych, uwzgldnianych przy badaniu przydatnoci kandydatw do wykonywania
zawodu murarza oraz kierowcy wzka akumulatorowego i spalinowego przedstawione
zostay odpowiednio w tabeli nr 5 i 6.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


21
Tabela 5. Kryteria psychologicznego doboru osb do zawodu murarz (praca na wysokoci) [13]
Kategoria wskanikw
psychologicznej Cechy krytyczne Cechy przydatne
przydatnoci zawodowej
Ostro wzroku Ostro suchu
Widzenie stereoskopowe Czucie dotykowe
Zmys rwnowagi
Sprawnoci Koordynacja wzrokowo-
sensomotoryczne ruchowa
Szybki refleks
Zrczno rk
Brak lku przed wysokoci
Zdolno koncentracji uwagi Uzdolnienia rachunkowe
Zdolnoci
Uzdolnienia techniczne
Odwaga atwo przerzucania si z
Dokadno jednej czynnoci na drug
Wytrzymao na dugotrway
wysiek
Umiejtno wspdziaania
Osobowo
Umiejtno pracy w
warunkach monotonnych
Gotowo do pracy w
nieprzyjemnych warunkach
rodowiskowych
Zainteresowania Techniczne
Tabela 6. Kryteria psychologicznego doboru osb do zawodu kierowca wzka akumulatorowego i spalinowego [13]
Kategoria wskanikw
psychologicznej Cechy krytyczne Cechy przydatne
przydatnoci zawodowej
Rozrnianie barw Ostro wzroku
Widzenie stereoskopowe Widzenie o zmroku
Koordynacja wzrokowo- Ostro suchu
Sprawnoci ruchowa Zmys rwnowagi
sensomotoryczne Szybki refleks
Spostrzegawczo
Zrczno rk
Zrczno palcw
Zdolno koncentracji uwagi Dobra pami
Podzielno uwagi Rozumowanie logiczne
Zdolnoci
Wyobrania przestrzenna
Uzdolnienia techniczne
Umiejtno pracy w szybkim atwo przerzucania si
tempie z jednej czynnoci na drug
Wytrzymao na dugotrway Gotowo do pracy
wysiek w nieprzyjemnych
Osobowo
Odporno emocjonalna warunkach rodowiskowych
Samokontrola
Umiejtno podejmowania
szybkich i trafnych decyzji

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


22
Umiejtno podporzdkowania
si
Umiejtno pracy
w warunkach izolacji
spoecznej
Samodzielno
Umiejtno pracy
w warunkach monotonnych
Dokadno
Zainteresowania Techniczne

Predyspozycje fizyczne
Wydolno fizyczna organizmu to zdolno jego funkcjonowania w rnych warunkach
obcie wysikiem fizycznym, szczeglnie w strefie obcie maksymalnych. Czynnikami
decydujcymi o wydolnoci fizycznej czowieka s: energetyka wysiku (metabolizm tlenowy
i beztlenowy), koordynacja nerwowo-miniowa rnych grup miniowych, termoregulacja
ustroju, czynniki psychologiczne (motywacja, subiektywna tolerancja zmian wywoanych
zmczeniem), charakterologiczne i zdrowotne. Wydolno fizyczna kobiet jest mniejsza
o 30% od wydolnoci fizycznej mczyzn. Wydolno fizyczn organizmu determinuje wiele
cech fizjologicznych charakteryzujcych poszczeglne ukady lub ich zespoy.

Ukad krenia pomiarami objte s nastpujce parametry hemodynamiczne:


objto wyrzutowa serca (6080 ml w spoczynku, 150160 ml podczas wysiku),
objto minutowa serca (45l w spoczynku, 2028l podczas cikiej pracy fizycznej),
czsto ttna (okoo 72/min. podczas spoczynku, do 180 przy duym wysiku),
cinienie skurczowe (ok. 120 mm Hg podczas spoczynku, do 180200 mm Hg podczas
wysiku),
pojemno tlenowa krwi (zaley od zawartoci hemoglobiny we krwi i wynosi rednio
20 ml tlenu na 100 ml krwi).

Ukad oddechowy podstawowe mierniki charakteryzujce wydolno ukadu oddechowego


to:
cakowita pojemno puc (55,5l),
objto oddechowa (44,5l),
objto zapasowa wdechowa,
objto zapasowa wydechowa,
objto zalegajca (11,5),
pojemno yciowa.
Jednym z najwaniejszych parametrw charakteryzujcych wydolno fizyczn
organizmu jest tzw. puap tlenowy. Puap tlenowy (VO2max) to maksymalna ilo tlenu, jak
organizm moe pobra z wdychanego powietrza atmosferycznego w jednostce czasu,
w przeliczeniu na kg masy ciaa.
W miar zwikszania si intensywnoci wysiku fizycznego wzrasta zapotrzebowanie na
tlen. Zuywanie tlenu ronie, lecz wzrost ten jest ograniczony maksymalnymi moliwociami,
rnymi u ludzi. Przy pewnej intensywnoci wysiku osigane jest wic maksymalne
pochanianie tlenu. Wicej tlenu ju nie mog dostarczy narzdy wspdziaajce w jego
transporcie ani nie mog ju zuy minie. Oznacza to, e zostay osignite maksymalne
moliwoci wysikowe. Im wiksze jest maksymalne pochanianie tlenu, tym wikszy wysiek
moe wykona czowiek, tym wiksza jest jego wydolno fizyczna. Puap tlenowy zaleny

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


23
jest od wieku i pci, a take zaprawy fizycznej i osiga najwysz wielko w wieku 2025
lat.
Moliwo utrzymywania rwnowagi midzy zapotrzebowaniem na tlen a jego
pochanianiem przez organizm wiadczy o wydolnoci fizycznej organizmu. Osoby o maej
wydolnoci fizycznej s w stanie utrzymywa t rwnowag przy wysikach angaujcych
3040% VO2 max, osoby o przecitnej wydolnoci radz sobie z wysikiem rwnym 4050%
VO2max, osoby o wysokiej wydolnoci mog dugotrwale w warunkach rwnowagi
czynnociowej wykonywa wysiki angaujce ponad 60% VO2max t zaleno ilustruje
rysunek nr 3.

Rys. 3. Wydolno fizyczna czowieka a jego tolerancja obcie fizycznych [1]

Wydolno fizyczna: A wysoka, B przecitna, C niska. Linia przerywana okrela


poziom zapotrzebowania na tlen podczas pracy zawodowej. Linie poprzeczne na supkach
oznaczaj, w % VO2max dopuszczalny poziom obcie w pracy zawodowej: A 50%,
B 40%, C 30%. Wida, e praca zawodowa o podanej intensywnoci przekracza poziom
obcienia dla osb z nisk wydolnoci. Znajc wic warto VO2max dla danej osoby mona
stwierdzi jej przydatno do wykonywania danej pracy fizycznej.

Wskaniki wytrzymaoci miniowej


Zdolno danej osoby do wykonywania pracy fizycznej, czyli wysiku fizycznego okrela
sia i wytrzymao mini lub grup miniowych stanowica indywidualn cech
pracujcego.
Stosowane s dwa zasadnicze mierniki tej wydolnoci:
maksymalna sia skurczu dowolnego maksymalna sia, ktra moe by utrzymywana
w czasie 5 sekund,
maksymalny czas utrzymywania postawy statycznej.

4.2.2. Pytania sprawdzajce


Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.
1. Co to s psychogramy zawodw?
2. Jakie s podstawowe grupy predyspozycji psychicznych?

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


24
3. Jakie znasz sprawnoci sensomotoryczne pracownikw?
4. Jakie znasz zdolnoci zaliczane do predyspozycji psychicznych?
5. Ktre z cech osobowoci zaliczane s do predyspozycji psychicznych?
6. Jakie zainteresowania pracownika uwzgldnia si przy ocenie predyspozycji
psychicznych?
7. Co to jest wydolno fizyczna organizmu?
8. Co to jest puap tlenowy?
9. Jakie s wskaniki wytrzymaoci miniowej?

4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Wybierz po trzy najwaniejsze predyspozycje z grup: sprawnoci motorycznych,
zdolnoci, osobowoci jakie powinien posiada kierowca autobusu.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeanalizowa Materia nauczania 4.2.1 poradnika,
2) zaplanowa ukad tabeli do wpisania wybranych grup predyspozycji,
3) wpisa posugujc si edytorem tekstu wybrane cechy,
4) wydrukowa prac,
5) zaprezentowa wyniki pracy na forum grupy,
6) uczestniczy w dyskusji nad wyborem okrelonych cech,
7) dokona ewentualnej korekty wynikw swojej pracy.

Wyposaenie stanowiska pracy:


stanowisko komputerowe z drukark.

wiczenie 2
Okrel czy mczyzna w wieku 22 lat posiadajcy przecitn wydolno fizyczn, moe
wykonywa prac na poziomie 55% VO2max, bez naruszenia swojego stanu rwnowagi
czynnociowej.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeanalizowa Materia nauczania 4.2.1 poradnika,
2) zaznaczy na wykresie w karcie wicze, zamieszczonym w arkuszu wicze poziom
VO2max dla wykonywanej pracy,
3) rozwiza zadanie,
4) zaproponowa sposoby zwikszenia wydolnoci fizycznej tego pracownika.

Wyposaenie stanowiska pracy:


karta wicze.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


25
4.2.4. Sprawdzian postpw
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzowa sprawnoci sensomotoryczne?
2) scharakteryzowa zdolnoci zaliczane do predyspozycji psychicznych?
3) okreli cechy osobowoci stanowice predyspozycje psychiczne?
4) opisa zainteresowania bdce predyspozycjami psychicznymi?
5) wyjani pojcie wydolnoci fizycznej?
6) wyjani pojcie puapu tlenowego?
7) wymieni wskaniki wytrzymaoci miniowej?

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


26
4.3. Dobr pracownikw do stanowiska pracy z uwzgldnieniem
predyspozycji psychofizycznych

4.3.1. Materia nauczania


Analiza i ocena wymaga, ktre praca na stanowisku narzuca pracownikowi,
w odniesieniu do jego predyspozycji fizycznych i psychicznych, jest niezbdnym warunkiem
dla rozwizania problemu optymalizacji stosunku midzy czowiekiem a prac. Determinuje
to konieczno badania kandydatw do pracy w celu uzyskania informacji o ich
waciwociach psychofizycznych, istotnych dla pracy, ktr maj wykonywa lub wykonuj.
Prawidowa polityka zatrudnienia powinna zmierza do zatrudniania takich osb, ktre
posiadaj odpowiednie zespoy uzdolnie, wiadomoci, zainteresowa, motyww,
wymaganych do szybkiego i sprawnego wykonywania zada. Poszczeglni kandydaci rni
si od siebie nie tylko cechami fizycznymi, ale rwnie psychicznymi, takimi jak:
inteligencja, uzdolnienia, osobowo. Obiektywne zbadanie tych cech kandydatw przed
przyjciem ich do pracy gwarantuje prawidowe wykorzystanie moliwoci pracownikw
i umieszczanie ich na najwaciwszych dla nich stanowiskach pracy.

Badanie predyspozycji fizycznych


Wydolno fizyczn organizmu czowieka mona okreli przez pomiar parametrw,
charakteryzujcych poszczeglne ukady anatomiczne, decydujce o zdolnoci do wysiku
i wykonywania pracy. W tym celu przeprowadzane s badania:
kardiologiczne, oceniajce wydolno ukadu krenia,
spirometryczne, oceniajce wydolno ukadu oddechowego,
neurologiczne, oceniajce sprawno ukadu nerwowego,
biomechaniczne, oceniajce si i sprawno ukadu ruchu (miniowo-szkieletowego).
Wydolno ukadu krenia oceniana jest na podstawie prby wysikowej. Polega ona na
poddaniu osoby badanej dynamicznemu obcieniu fizycznemu. Badanie przeprowadza si na
ergonometrze rowerowym lub na ruchomej bieni. Przed i po badaniu wykonywane jest
oglne badanie lekarskie oraz badanie EKG. Prb wysikow uznaje si za udan, jeeli
zostanie osignita okrelona czstotliwo pracy serca przy odpowiednim obcieniu,
okrelonym w normogramie i nie wystpi podczas wysiku adne zakcenia bd
nieprawidowoci w pracy serca, a po prbie nastpi w odpowiednim czasie powrt
organizmu do rwnowagi.
Badania spirometryczne pozwalaj oceni wydolno ukadu oddechowego za pomoc
tzw. spirometrii komputerowej. Metoda pozwala wykona pomiar wszystkich podstawowych
parametrw charakteryzujcych sprawno ukadu oddechowego i porwnanie ich
z normatywami.
Podstawowym badaniem ukadu oddechowego i krenia okrelajcym wydolno
fizyczn organizmu jest pomiar maksymalnego poboru tlenu (VO2max) tzw. puapu
tlenowego, pozwalajcy na ocen wydolnoci oglnej. Maksymalny pobr tlenu determinuje
zdolno do wykonywania dugotrwaych wysikw. Na podstawie pomiaru VO2max moemy
wic oceni, jakie moliwoci wykonywania wysikw wytrzymaociowych maj kandydaci
do pracy.
Bezporedniego pomiaru puapu tlenowego mona dokona podczas badanie wielkoci
obcienia na cykloergometrze lub na bieni elektrycznej. Zwykle w tym celu stosuje si test
o wzrastajcej intensywnoci, podczas ktrego przy kadym obcieniu mierzy si puap
tlenowy i rejestruje elektrokardiogram. Test musi by poprzedzony badaniem lekarskim

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


27
i musi by wykonywany w obecnoci lekarza, ktry jest obowizany przerwa test, gdy
pojawi si nieprawidowe reakcje zagraajce zdrowiu badanej osoby.
Wwczas gdy test jest przeprowadzony na cykloergometrze pierwsze obcienie wynosi
5075 W u mczyzn 2550 W u kobiet a nastpnie zwiksza si obcienie co 13 min
o 2550 W, a do momentu, w ktrym przy wzrocie obcienia nie zwiksza si puap
tlenowy lub badana osoba czuje si wyczerpana. Dodatkowym wskanikiem osignicia
puapu tlenowego jest ustalenie si czstoci skurczw serca na poziomie maksymalnym.

Tabela 7. Ocena wydolnoci fizycznej [l/min i ml/kg/min] [10]


Maksymalne zuycie tlenu
Pe Wiek bardzo maa rednia wysoka bardzo
maa wysoka
Kobiety 1,69 1,701,99 2,002,49 2,502,79 2,8
2029 28 2934 3543 4448 49
1,59 1,601,89 1,902,39 2,402,69 2,70
3039 27 2833 3441 4247 48
1,49 1,501,79 1,802,29 2,302,59 2,60
4049 25 2631 3240 4145 46
1,29 1,301,59 1,622,09 2,102,39 2,40
5059 21 2228 2936 3741 42
Mczyni 2029 2,79 2,803, 3,103,69 3,703,99 4,0
38 09 4451 5256 57
3943
3039 2,49 2,502,79 2,803,39 3,403,69 3,70
34 3539 4047 4851 52
4049 2,19 2,202,49 2,503,09 3,103,39 3,40
30 3135 3643 4447 48
5059 1,89 1,902,19 2,202,79 2,803,09 3,10
25 2631 3239 4043 44
6069 1,59 1,601,89 1,902,49 2,502,79 2,80
21 2226 2735 3639 40

W wypadku zastosowania bieni, test rozpoczyna si zwykle od chodu z szybkoci -4,8


5,0 km/h przy kcie nachylenia o 1,4o, a nastpnie zwiksza si kt nachylenia o 1,4o co
12 min (mona te zwikszy odpowiednio szybko chodu lub biegu). Kryteria osignicia
puapu tlenowego s takie same jak podczas testu na cykloergometrze. Podczas tak
przeprowadzonych testw uzyskujemy warto VO2max, na podstawie ktrej oceniamy
wydolno fizyczn w zalenoci od pci i wieku badanego tabela 7.
Badania neurologiczne maj na celu oceni sprawnoci funkcjonowania ukadu ruchu.
Ocenie podlega pobudliwo ukadu ruchu oraz precyzja ruchw.
Badania biomechaniczne pozwalaj oceni zdolno ukadu miniowo-szkieletowego do
wysikw statycznych i dynamicznych. Najwaniejsze wrd nich to:
pomiar maksymalnej siy skurczu dowolnego (z ang. MVC),
pomiar maksymalnego czasu utrzymywania postawy statycznej (z ang. MHT).
Do pomiarw siy miniowej uywa si specjalnie przeznaczonych do tego celu
dynamometrw wyposaonych w skal pomiarow lub elektronicznych testerw. Si
miniow wyraamy w niutonach (N).
Zdolno organizmu do wysiku fizycznego dynamicznego mona rwnie okreli na
podstawie wydatku energetycznego. Wydatek energetyczny moe by zmierzony za pomoc
specjalnego miernika. Metoda pomiaru wydatku energetycznego z uyciem miernika opisana
zostanie na przykadzie elektronicznego miernika MWE 1, skonstruowanego
w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy. Jest to atwe w obsudze, przenone, lekkie (masa:
380 g), maogabarytowe (wymiary: 200/100/40 mm) urzdzenie umoliwiajce dokonanie

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


28
pomiaru wydatkowanej energii podczas wykonywania dynamicznej pracy fizycznej na
kadym stanowisku pracy. Zasada dziaania miernika oparta jest na zalenoci liniowej
i wysokim wspczynniku korelacji pomidzy wielkoci wentylacji puc, zuyciem tlenu
i wydatkiem energetycznym. W skad kompletu pomiarowego wchodzi: pmaska, w ktrej
wbudowany jest przepywomierz turbinowy, miernik i przewd czcy wymienione zespoy.
Cay zestaw pomiarowy zakada osoba badana, na twarz pmask a miernik nosi na pasku.
Wdech powoduje uruchomienie turbiny, ktrej obroty przeliczane s w mierniku na warto
przepywu powietrza. Przed pomiarem, z klawiatury miernika wprowadzane s dane osoby
badanej: masa ciaa, wiek, pe. Miernik okrela automatycznie nastpujce dane:
wentylacja minutowa puc [litry],
redni minutowy wydatek energetyczny brutto, uwzgldniajcy podstawow przemiana
materii [kcal; kJ lub W/m2],
2
redni minutowy wydatek energetyczny netto [kcal; kJ lub W/m ],
temperatur otoczenia [0C].

Badanie predyspozycji psychicznych


Badania psychologiczne dostarczaj istotnych informacji z punktu widzenia doboru
pracownikw dokonywanego pod ktem optymalizacji obcienia psychicznego i pozwalaj
z duym prawdopodobiestwem przewidywa przysze osignicia zawodowe kandydata do
pracy. Najbardziej rozpowszechnion i uznan za skuteczn metod doboru osb na
stanowiska pracy s testy psychologiczne.
Testy psychologiczne to odpowiednio opracowane zadania do wykonania lub pytania
majce na celu porwnywanie kandydatw do pracy midzy sob pod rnymi wzgldami.
Stosowanie testw psychologicznych pozwala na dobr ludzi do wykonywania okrelonych
prac i zawodw, z punktu widzenia posiadanych przez nich takich cech psychicznych jak:
sprawno sensomotoryczna, zdolnoci, osobowo oraz zainteresowania.
Dobr pracownikw metod stosowania testw psychologicznych moe odbywa si pod
ktem selekcji pozytywnej lub selekcji negatywnej. Selekcj pozytywn, czyli wybr
pracownikw najlepszych ze wzgldu na posiadane przez nich predyspozycje do zawodu,
stosuje si, gdy kandydatw do pracy jest wicej ni wolnych miejsc pracy. W odwrotnej
sytuacji stosuje si selekcj negatywn polegajc na odrzuceniu osb najsabszych, nie
speniajcych kryterium wymaga kwalifikacyjnych na okrelone stanowiska pracy.
Dobr pracownikw zapewnia moliwie optymalne wykorzystanie ich sprawnoci,
zdolnoci i posiadanej wiedzy oraz dowiadczenia, przy rwnoczesnym minimalizowaniu
kosztw wasnych pracownika zwizanych z obcieniem psychicznym prac. Dobr ten ma
szczeglne znaczenie w przypadku zawodw i prac trudnych oraz niebezpiecznych, gdzie
posiadanie odpowiednich predyspozycji psychicznych decyduje o bezpieczestwie pracy. Do
tej kategorii zalicza si m.in. zawody zwizane z prowadzeniem rnego typu pojazdw,
z transportem towaru i ludzi drog morsk, ldow i powietrzn oraz z obsug rnego
rodzaju maszyn i innych urzdze, np. suwnicy, dwigu, koparki.
Zakres i czstotliwo bada psychologicznych, na podstawie ktrych orzeka si
o przydatnoci do wykonywania okrelonych prac i zawodw, regulowana jest przepisami
prawnymi. Informacji na temat udzielaj pracownie psychologiczne zajmujce si
prowadzeniem specjalistycznych bada przydatnoci zawodowej do okrelonych prac
i zawodw.
Testy psychologiczne mog by stosowane wycznie przez osoby przygotowane
i uprawnione do ich przeprowadzania oraz interpretowania wynikw testowych. Uprawnienia
takie posiadaj psycholodzy przemysowi zatrudnieni w orodkach bada
psychotechnicznych.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


29
Specyficzny rodzaj bada predyspozycji psychicznych pracownikw stanowi testy
aparaturowe. Umoliwiaj one pomiar i ocen takich cech psychologicznych jak: szybko
reakcji na bodce proste i zoone, atwo uczenia si, koordynacja wzrokowo-ruchowa itp.
Testy aparaturowe nale do typowych testw indywidualnych, poniewa kandydaci
poddawani s badaniom pojedynczo. Aparaty psychotechniczne daj z reguy moliwo
jednoczesnego mierzenia kilku cech psychologicznych, pozostajcych ze sob
w dowiadczalnie ustalonej korelacji.

Badania psychotechniczne aparatem krzyowym


Aparat krzyowy (umoliwia badanie koordynacji wzrokowo-ruchowej koczyn grnych,
z zaangaowaniem do pracy obu rk, orientacj przestrzenn oraz w pewnym stopniu
inteligencj techniczn (rys. 4). Analiza wynikw testw pozwala sformuowa wnioski
dotyczce zmian w centralnym ukadzie nerwowym osoby badanej.
Badanie aparatem krzyowym moe odbywa si w tempie wymuszonym co polega na
naciskaniu przez badanego przycisku, ktry w danym momencie znajduje si na przeciciu
wsprzdnych wyznaczonych przez dwie palce si lampki sygnalizacyjne. Z chwil
nacinicia waciwego przycisku zapalaj si dwie inne lampki, o zmienionych
wsprzdnych. Badany powtarza czynno a do skoczenia programu, ktry obejmuje 49
impulsw.

Badania psychotechniczne aparatem Pirkowskiego


Aparat Pirkowskiego stosowany jest do badania szybkoci reakcji psychomotorycznej
i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Urzdzenie posiada szereg prostoktnych okienek, ktre
w czasie przeprowadzania badania s owietlane w rnej kolejnoci. Pod kadym okienkiem
umieszczony jest klawisz.
Zadaniem osoby badanej jest jak najszybsze nacinicie przycisku znajdujcego si pod
okienkiem, w ktrym zapalia si arwka i zgaszenie jej. Badany powinien naciska
przyciski dwoma rkami. Test jest wykonywany w trzech kolejnych seriach. Najpierw
przeprowadza si seri prbn. Licznik aparatu rejestruje tylko prawidowe reakcje tzn. te gdy
badany nacinie waciwy klawisz w czasie owietlenia okienka. Aparat moe by sprzony
z komputerem (rys. 5)
Klasyfikacja wynikw testw opracowana jest w formie tabel dla rnych grup zawodw.

Rys. 4. Aparat krzyowy typ M-1 [opracowanie wasne]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


30
Rys. 5. Aparat Pirkowskiego typ ,,PIRKOWSKI [opracowanie wasne]

W badaniu w tempie narzuconym osoba badana wykonuje te same czynnoci co


poprzednio, ale otrzymuje narzucon szybko reakcji poprzez samoczynn zmian wiateek,
wedug zaprogramowanej szybkoci, niezalenie od prawidowoci nacinicia waciwego
przycisku. Liczba nieprawidowych reakcji lub liczba prawidowych przycini
zarejestrowanych przez liczniki aparatu stanowi surowy wynik testu. Test poprzedza seria
prbna a badanie waciwe odbywa si w trzech seriach. Klasyfikacja wynikw jest
piciostopniowa i opracowana jest dla rnych grup zawodw. Dobr pracownikw powinien
odbywa si na podstawie maksymalnej liczby informacji o kandydatach do pracy.

Dobr pracownikw na stanowiska pracy


Kompleksowy algorytm postpowania przy doborze pracownikw na stanowiska pracy,
opracowany zosta przez Centralny Instytut Ochrony Pracy [14]. Obejmuje sze etapw:
Etap I rozmowa wstpna pozwala jedynie zorientowa si co do indywidualnych
preferencji kandydata do pracy oraz jego oczekiwa w kwestii warunkw pracy.
Etap II zoenie dokumentw (podanie, yciorys, ankieta personalna, ewentualnie
wiadectwa i opinie z poprzednich miejsc pracy) dostarcza informacji o formalnych
warunkach, jakie spenia kandydat do pracy pod wzgldem wyksztacenia i poprzednich
miejsc pracy. Ani bowiem oceny na wiadectwie szkolnym, ani opinia poprzednich
pracodawcw nie stanowi rzetelnej informacji o rzeczywistych zdolnociach,
umiejtnociach i zakresie posiadanej wiedzy.
Etap III badania lekarskie; s one rdem obiektywnych informacji o kandydacie do
pracy pod wzgldem speniania przez niego warunkw fizycznych i zdrowotnych
wymaganych na danym stanowisku lub w danym zawodzie.
Etap IV badania psychologiczne.
Etap V wywiad zawodowy; jest to kolejne, bardzo cenne rdo informacji o kandydacie
do pracy. Ta forma zdobywania informacji wymaga jednak uprzedniego, rzetelnego
przygotowania si przez osob prowadzc wywiad pracodawc lub pracownika dziau
kadr.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


31
Przydatne w przygotowaniu si do wywiadu mog by nastpujce wskazwki:
dokadne przygotowanie planu rozmowy: W tym celu naley ustali, wok jakich
zagadnie bdzie toczy si rozmowa: Taki plan pozwoli na sprawne przeprowadzenie
wywiadu i zebranie informacji, na ktrych nam szczeglnie zaley,
zapoznanie si ze wszystkimi dostpnymi informacjami o kandydacie do pracy: Pozwoli
to na wstpne wyobraenie sobie sylwetki kandydata i unikanie pyta, na ktre
odpowiada ju wczeniej,
stworzenie przyjaznego i miego nastroju: Uatwi to rozmwcy rozlunienie si
i sprawi, e chtnie bdzie mwi o sobie,
uwane suchanie innych ludzi: Tylko wtedy mona najwicej usysze i dowiedzie si
tego, co nas interesuje,
panowanie nad wasnymi emocjami i uprzedzeniami: Nie naley komentowa
i wyraa swoich sdw i opinii na temat tego, co o sobie mwi nasz rozmwca,
kontrolowanie czasu przeznaczonego na rozmow: Nie naley niepotrzebnie przedua
rozmowy i ponagla zbytnio rozmwcy, poniewa wytwarza si wwczas poczucie braku
zainteresowania tym, o czym mwi, co z kolei nie sprzyja szczeroci i swobodzie
wypowiedzi.
Etap VI prbny okres pracy. Jest to rwnie bardzo cenne rdo informacji
o kandydacie do pracy. W tym czasie bowiem przeoony ma okazj pozna rzeczywiste
zdolnoci i umiejtnoci kandydata, jego cechy osobowoci oraz stosunek do obowizkw
i postaw wobec kolegw.
Przy doborze pracownikw do okrelonych stanowisk pracy naley uwzgldnia ponadto
pewne ograniczenia dotyczce grup pracownikw w sposb szczeglny chronionych przez
prawo pracy a mianowicie: modocianych, kobiet i osb niepenosprawnych:
Ze wzgldu na niepen dojrzao fizyczn i psychiczn modocianych, prawo pracy
szczeglnie chroni ich ycie i zdrowie w procesie pracy w sposb:
bezporedni, poprzez ustanowienie ogranicze co do rodzaju prac jakie mog
wykonywa modociani, w tym ustanowienie wykazu prac wzbronionych modocianym,
poredni, poprzez obniony wymiar czasu pracy i zwikszony urlopw
wypoczynkowych.
Wykaz prac wzbronionych modocianym, ustanowiony rozporzdzeniem nakada na
pracodawc zakaz zatrudniania modocianych przy takich rodzajach prac jak:
pracach zwizanych z nadmiernym wysikiem fizycznym, wymuszon pozycj ciaa oraz
zagraajcych prawidowemu rozwojowi psychicznemu,
pracach w naraeniu na szkodliwe dziaanie czynnikw chemicznych, fizycznych
i biologicznych,
pracach stwarzajcych istotne zagroenia wypadkowe.
Ochrona pracy kobiet dotyczy przede wszystkim trzech obszarw: uprawnie z tytuu
rodzicielstwa, ochronie zdrowia i rwnym traktowaniu kobiet w zatrudnieniu.
Ochrona zdrowia nie wolno zatrudnia kobiet przy pracach szczeglnie uciliwych lub
szkodliwych dla zdrowia, ktre okrela rozporzdzenie. Do prac wzbronionych kobietom
nale prace:
pod ziemi, poniej poziomu gruntu i na wysokociach,
wymagajce znacznego wysiku fizycznego, zwizane z transportem ciarw oraz
wymuszon pozycj ciaa (w przemyle cikim, budownictwie),
naraajce na chemiczne zatrucie lub promieniowanie jonizujce, w kontakcie ze
szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
niebezpieczne (przy materiaach wybuchowych),
wywoujce wibracje ciaa (na traktorach, przy obsudze obrabiarek do drewna),
w podwyszonym lub obnionym cinieniu,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


32
w mikroklimacie zimnym, gorcym i zmiennym,
groce cikimi urazami fizycznymi i psychicznymi.
Pracownicy niepenosprawni w rozumieniu prawnym to osoby posiadajce orzeczony
stopie niepenosprawnoci: lekki, umiarkowany lub znaczny. W odniesieniu do
pracownikw niepenosprawnych maj zastosowanie powszechnie obowizujce przepisy
prawa pracy. Aktem prawnym okrelajcym szczeglne prawa i obowizki pracodawcw
i pracownikw niepenosprawnych jest ustawa o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz
zatrudnianiu osb niepenosprawnych.
Pracodawca zatrudniajcy pracownikw niepenosprawnych obowizany jest dostosowa
do potrzeb i moliwoci tych pracownikw, wynikajcych ze zmniejszonej sprawnoci:
stanowiska pracy oraz dojcia do nich,
urzdzenia higienicznosanitarne oraz dojcia do nich.

4.3.2. Pytania sprawdzajce


Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.
1. Jakie ukady anatomiczne podlegaj badaniu podczas okrelania predyspozycji
fizycznych?
2. Jaki parametr okrelajcy wydolno fizyczn organizmu wie si z ukadem
oddechowym?
3. Sprawno, ktrego ukadu anatomicznego bada si poprzez pomiary biomechaniczne?
4. Jakim przyrzdem wykonuje si pomiar siy miniowej?
5. Na jakiej zasadzie dziaa miernik wydatku energetycznego?
6. Jaka jest najbardziej rozpowszechnion i uznan za skuteczn metod badania
predyspozycji psychologicznych?
7. Jakie sprawnoci psychiczne mog by badane za pomoc testw psychologicznych?
8. Na czym polega selekcja pozytywna przy doborze kandydatw do pracy?
9. Na czym polega selekcja negatywna przy doborze kandydatw do pracy?
10. Kto powinien przeprowadza testy psychologiczne kandydatw do pracy?
11. Do pomiaru, jakich cech suy aparat Pirkowskiego?
12. Jakie predyspozycje bada si aparatem krzyowym?

4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Przeprowad pomiar maksymalnej siy mini doni.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeprowadzi czynnoci przygotowawcze do pomiaru maksymalnej siy miniowej
zgodnie z instrukcj obsugi miernika,
2) przeprowadzi pomiar dla wybranej osoby z grupy,
3) zanotowa wyniki pomiaru,
4) wpisa do tabeli w karcie wicze wyniki pomiarw uzyskane przez pozostae osoby
w grupie,
5) porwna wyniki pomiarw,
6) wyjani rnice uzyskanych wynikw,
7) zaproponowa sposoby zwikszenia siy miniowej doni.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


33
Wyposaenie stanowiska pracy:
miernik siy miniowej,
materiay pomocnicze,
instrukcja obsugi miernika,
karta wicze.

wiczenie 2
Porwnaj wydatek energetyczny wybranych 3 osb z grupy podczas przenoszenia ciaru
5 kg w czasie 5 minut.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeprowadzi czynnoci przygotowawcze do pomiaru wydatku energetycznego zgodnie
z instrukcj obsugi miernika,
2) przeprowadzi pomiar,
3) zanotowa w karcie wicze wyniki pomiaru dla kadej z osb,
4) porwna wyniki pomiarw,
5) wyjani ewentualne rnice uzyskanych wynikw.

Wyposaenie stanowiska pracy:


miernik wydatku energetycznego,
instrukcja obsugi miernika,
karta wicze.

wiczenie 3
Przeprowad badania psychotechniczne sprawnoci reagowania na bodce w narzuconym
tempie pracy aparatem Pirkowskiego.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeanalizowa Materia nauczania 4.3.1 dotyczcy bada psychotechnicznych aparatem
Pirkowskiego,
2) zapozna si z celem pomiaru i metodyka pomiaru wykonywanego na wiczeniu,
3) zapozna si z obsug Aparatu Pirkowskiego,
4) ustawi parametry badania do okrelonej w karcie wicze wersji testu,
5) wykona prb w tempie optymalnym 107/min dla dwch osb,
6) obliczy wspczynnik dokadnoci
7) wykona prb w tempie ekstremalnym 150/min dla dwch osb,
8) obliczy wspczynnik dokadnoci,
9) wpisa dane do tabeli w karcie wicze,
10) na podstawie obserwacji opisa zachowanie i sposb pracy osb badanych w obu
tempach.

Wyposaenie stanowiska pracy:


aparat Pirkowskiego,
instrukcja obsugi aparatu,
karta wicze.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


34
wiczenie 4
Przeprowad badania psychotechniczne czasu reakcji na bodce aparatem krzyowym.

Sposb wykonania wicze

Aby wykona wiczenie, powiniene:


1) przeanalizowa Materia nauczania 4.3.1 dotyczcy bada psychotechnicznych aparatem
krzyowym,
2) przeanalizowa cel i metodyk pomiaru,
3) przeanalizowa obsug aparatu krzyowego,
4) wykona prbn badania w tempie dowolnym dla jednej osoby,
5) wykona badanie waciwe w tempie dowolnym,
6) wpisa wyniki do karty wicze,
7) zapisa w karcie wicze wnioski z wiczenia.

Wyposaenie stanowiska pracy:


instrukcja obsugi aparatu,
aparat krzyowy,
karta wicze.

4.3.4. Sprawdzian postpw

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreli, ktre ukady anatomiczne podlegaj badaniu przy okrelaniu
predyspozycji fizycznych?
2) wyjani sposb pomiaru puapu tlenowego?
3) scharakteryzowa metod pomiaru wydatku energetycznego za
pomoc miernika?
4) wymieni jakie predyspozycje psychiczne badane s z uyciem
testw psychologicznych?
5) wyjani rnic pomidzy selekcj pozytywn a negatywn
w doborze kandydatw do pracy?
6) wyjani na czym polega badanie aparatem krzyowym
Dufouera?
7) okreli przeznaczenie aparatu Pirkowskiego?

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


35
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwanie instrukcj.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
3. Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
4. Test zawiera 20 zada testowych. Do kadego zadania doczone s 4 moliwoci
odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem, a nastpnie
ponownie zakreli odpowied prawidow.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
7. Jeli udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od jego rozwizanie
na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwizanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!

ZESTAW ZADA TESTOWYCH


1. Istota pracy umysowej polega na podejmowaniu decyzji na podstawie informacji
napywajcych do
a) centralnej bazy danych.
b) centralnego ukadu nerwowego.
c) oczu i uszu osoby pracujcej.
d) oczu, uszu i nosa osoby pracujcej.

2. Obcienie psychiczne moe by rozumiane jako


a) wydatek energetyczny.
b) stan organizmu.
c) choroba zawodowa.
c) pozorny dyskomfort.

3. W przyjtej powszechnie klasyfikacji monotoni pracy okrela si jako


a) doln, zerow, grn.
b) pierwsz, drug, trzeci.
c) ma, redni, du.
d) ujemn, zerowa, dodatni.

4. Opracowania w formie schematw, tabel zawierajcych zespoy cech psychofizycznych


wymaganych w danym zawodzie pozwalajce okreli predyspozycje pracownikw
nazywane s
a) normogramami.
b) psychogramami.
c) testerami.
d) psychomiarami.

5. Ostro wzroku to predyspozycja zaliczana do


a) zdolnoci.
b) cech osobowoci.
c) sprawnoci sensomotorycznych.
d) cech charakteru.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


36
6. Cechy wrodzone, dziki ktrym poszczeglni ludzie osigaj rne efekty uczenia si
i dziaania nazywamy
a) zdolnociami.
b) sprawnociami sensomotorycznymi.
c) cechami osobowoci.
d) wadami postawy.

7. Odporno emocjonalna to cecha


a) ukadu immunologicznego.
b) wrodzona.
c) sensomotoryczna.
d) osobowoci.

8. Zdolno rwnoczesnego zajmowania si kilkoma problemami lub ledzenie,


obserwowanie kilku sygnaw, bodcw rwnoczenie to
a) bilokacja.
b) podzielno uwagi.
c) rozdwojenie jani.
d) multilokacja.

9. Miernikiem wydolnoci fizycznej pracownika jest


a) puap tlenowy.
b) zrczno rk.
c) ostro wzroku.
d) koordynacja wzrokowo-ruchowa.

10. Wydolno ukadu oddechowego ocenia si poprzez badania


a) biomechaniczne.
b) aerodynamiczne.
c) spirometryczne.
d) sensoryczne.

11. Badania neurologiczne pracownika maj na celu oceni sprawnoci funkcjonowania ukadu
a) ruchu.
b) krwiononego.
c) oddechowego.
d) nerwowego.

12. Najbardziej rozpowszechnion i uznan za skuteczn metod badania predyspozycji


psychicznych pracownikw s
a) pomiary antropometryczne.
b) testy psychologiczne.
c) badania wydatku energetycznego.
d) pomiary sensoryczne.

13. Dobr pracownikw metod polegajc na odrzuceniu osb najsabszych, nie speniajcych
kryterium wymaga kwalifikacyjnych na okrelone stanowiska pracy nazywamy
a) selekcj pozytywn.
b) doborem ujemnym.
c) selekcj negatywn.
d) eliminacj ujemn.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


37
14. Najwysz wydolno organizm czowieka osiga
a) rano.
b) w poudnie.
c) wieczorem.
d) o pnocy.

15. Zdolno danej osoby do wykonywania pracy fizycznej, czyli wysiku fizycznego okrela
a) zrczno rk.
b) zdolno koncentracji uwagi.
c) koordynacja wzrokowo-ruchowa.
d) maksymalna sia skurczu dowolnego.

16. Elementem wpywajcym na poziom monotonii pracy jest


a) atwo pracy nie wymagajca udziau procesw mylowych.
b) wysoki wydatek energetyczny.
c) niskie wynagrodzenie.
d) staa temperatura w pomieszczeniu pracy.

17. Do prac wzbronionych kobietom nale


a) wymagajce znacznego wysiku fizycznego, zwizane z transportem ciarw oraz
wymuszon pozycj ciaa.
b) prace w porze nocnej.
c) prace kierowcw samochodw ciarowych.
d) na otwartym terenie w okresie zimowym.

18. Metoda oceny poziomu obcienia psychicznego wedug J. Mc. Cormick, P. R. Jeanneret,
R. Mecham polega na
a) badaniu wydatku energetycznego.
b) rozwizaniu testu zawierajcego 20 pyta.
c) okreleniu monotonii pracy.
d) wypenieniu kwestionariusza zawierajcego okoo 200 pyta.

19. Aparat Pirkowskiego suy do pomiaru


a) koordynacji wzrokowo-ruchowej.
b) wydatku energetycznego.
c) stopnia opanowania tremoru rki.
d) monotypii ruchw.

20. Badanie polegajce na naciskaniu przez badanego przycisku, ktry w danym momencie
znajduje si na przeciciu wsprzdnych wyznaczonych przez dwie palce si lampki
sygnalizacyjne wykonywane jest na
a) aparacie Pirkowskiego.
b) psychometrze Lehmanna.
c) aparacie krzyowym Dufouera.
d) mierniku przestrzennym Dufouera.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


38
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ...............................................................................

Okrelanie wymaga stanowiska pracy

Zakrel poprawn odpowied.

Nr
Odpowied Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


39
6. LITERATURA
1. Dobrowolska B. i Mielczarek-Pankiewicz E. (red): Opieka nad zdrowiem pracownikw
w rodowisku pracy. Instytut Medycyny Pracy, d 1992
2. Praca zbiorowa: Ergonomia. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1997
3. Grska E.: Diagnoza ergonomiczna stanowisk pracy. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2000
4. Grska E.: Ergonomia. Projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007
5. Janiga J.: Podstawy fizjologii i ergonomii. Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej,
Legnica 2000
6. Induski J. A. (red): Higiena Pracy. Tom I. Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny
Pracy, d 1999
7. Koradecka D. (red): Bezpieczestwo Pracy i Ergonomia. Tom 1. CIOP, Warszawa 1999
8. Koradecka D. (red): Bezpieczestwo Pracy i Ergonomia. Tom 2. CIOP, Warszawa 1999
9. Koradecka D. Bugajska J.: Ocena wielkoci obcienia prac na stanowiskach roboczych.
CIOP, Warszawa 1998
10. Kozowski S., Nazar K.: Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. Wyd. Lek. PZWL,
Warszawa 1999
11. Krauze M.: Ergonomia Praktyczna wiedza o pracujcym czowieku i jego rodowisku
pracy. lska Organizacja Techniczna, Katowice 1992
12. Lewandowski J. (red): Ergonomia. Materiay do wicze. Wydawnictwo ,,Marcus s.c.,
d 1995
13. uczak A. Wymagania psychiczne w doborze osb do zawodw trudnych
i niebezpiecznych. CIOP, Warszawa 1998
14. Praca zbiorowa.: Psychofizyczne problemy czowieka w rodowisku pracy. CIOP,
Warszawa 1997
15. Rczkowski B.: BHP w praktyce. ODiDK Sp. z o.o., Gdask 2003
16. Wieczorek S.: Podstawy psychologii pracy i ergonomii. Tarbonus Sp. z o.o., Tarnobrzeg
2005

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego


40

You might also like