DULA malayong bayan?Masusunod ang inyong kagustuhan!
Hindi
Illuminado Lucente
Abugho (Selos)
Isinalin sa Filipino ni Ma. Evangelina Lumen Pandavela
Mga Kasali:
Huwes de Paz
Yuyang (Maybahay)
Yuyong(Mister)
Ninong(Escribiente ng Huwes)
Hepe de Polisiya
Sa bayan ng kaalimanguhan, sa Kabisayaan, pagkatapos ng
Liberasyon ng Pilipinas.
Ang Huwes de Paz ay isang tapat na hinubog ng
nakaraan at kasalukuyang mga kaunlaran. Si Yuyang ay isang
babaeng matigas ang ulo. Si Yuyong ay isang lalaking tubong-
bukid na nagpipilit magmukhang taga-siyudad.
I
Sa sala ng Huwes de Paz
Telepono: Riiing, rriiiing. . . !
Huwes: Halo, halo. . . Di layin is bisi? E, bakit tumawag?
Hindi, hindi: hindi ako ang tumawag; ako ang tinawagan.
Dalaga? Ano ang pakialam ko sa mga dalaga, mga babaeng
may asawa o mga biyuda? Ako sa nayit dab? Sino k aba? Ako
sa dasing hol? Librame, senor, de la peste y de todo mal!
(Ilalagay ang awditibo ng telepono at kakausapin ang lahat.)
Iisang linya lang marami ang nag-uusap-usap gusto
mo bang making ng mga sekretong balita? Making ka sa
telepono; mga tsismis, mga paninira, mga pagseselos pati na
mga kasalanang hindi pa nagagawa ng iyong kapwa tao
maririnig mo sa telepono. Nasa telepono ang ibat ibang klase
ng misteryo: ang misteryong gozosos, dolorosos y gloriosos
ng milagrosong bayan por obra y gracia del espiritu infernal.
Sa totoo lang; ang mundo ang pinaka malaking teatro ng ibat
ibang drama, may katatawanan at ang karamihan ay
nakakalungkot o nakakaiyak.
Telepono: Riiing, rriiing riiing!
Huwes: Halo con quien tengo el honor dehablat? Aw, Buenos
dias, Honorable. Oo, ito nga, ang huwes de paz ng
kaalimanguhan, naghihintay ng inyong mg autos. Ang
expediente ng causang iyon? Naitago ng aking escribiente na
naroon ngayon sa Panultogan na kanyang bayan; siguro
babalik iyon ngayong araw na ito. Ang inyong katas-taasang
nagtatanong kung ano ang dahilanng krimeng iyo? Selos pa
rin: ang misis ng namatay naging kaibigan ng nasasakdal.
Isang gabing maliwanag ang buwan, nagkatagpo silang tatlo
sa may nakatambak na bakal sa piyer. Nakatakbo ang babae,
naiwang iyong dalawang lalaki at may tatlong iba pa na
sumisilip sa limukon at punay.ang matpos ang drama: iyong
walang kasalanan pinatay noong may kasalanan.
Samakatuwid, gusto mo, Honorable na tubunan ko itong
causa? Masyadong masakit sa aking loo bang hindi pagsunod
sa inyong kagustuhan. Totoo, Honorable, ang inyong sinabi:
hindi mabubuhay ang patay kahit na gaano pa kalaking
parusa ang ipataw sa nasasakdal; ngunit, hindi natutulog ang
Diyos, at hindi rin natutulog ang batas. Ililipat ako sa isang
bale: naniniwala ako na may sala ang nasasakdal at dahil sa
paniniwalang ito, ipadadala ko ang causa sa Husgado de
Primera Instancia kalakip ang aking dimidion! (Ibabagsak ang
awditibo. Kakausapin ang lahat.)
Iiwanan ko muna ang aking tungkulin bago ako gumawa ng
lihis sa aking pinaniniwalaang tama. Sunugin ang mga kodigo,
gawing abo ang lahat ng batas, lung ganoon din lang at ang
kagustihan ng isang makapangyarihang tao ang masusunod!
Hindi ako papayagna ang disisyon ng korte ay
maimpluwensiyang mga bulong ng kahit na sinong
nakatataas. Ang bayan kasi ay mayroong mata, ang bayan ay
mayroong tainga, at walang naikukubli sa harap ng bayankasi
ay mayroong mata, ang bayan ay mayroong tainga, at walang
naikukubli sa harap ng bayanna iyon!
Ay! Kung ang aking tinig ay kasing lakas ng kulog, isisigaw ko
ang ganito: Mga kabataan bakabalang araw marating ninyo
ang kaitaasan, tiyakin ninyo na ang bayan ay magtitiwala sa
katapatan ng ating Pamahalaan!
II
Huwes de Pas at si Ninong
Ninong: Magandang umaga, Sr. Huwes
Huwes: Ay, nandito ka pala. Kumusta sila sa Panultogan? Ano
na ang nangyayari sa iyong bayan?
Ninong: Tuloy ang progreso; ang mga munting sapa sa
kalsada noon, ngayon ay may palaisdaan na at nakakatuwang
tungnan ang mga sasakyang tumatakbo na animoy mga
palakang nag lulundagan, at kung saan madalas dumaan ang
magagarang kotse, doon din gumagarahe ang mga dekargang
trak. Wala nang No Parking kasi kahit saan puwedeng mag-
parking at..
Huwes: No hay que hablar de cosas tristes. Mabutit nakauwi
ka at marami tayong dapat isulat.
III
Sila pa rin at ang Hepe de Polisiya
Hepe de Polisiya: Demanda, Sr. Huwes.
Huwes: Dahil din ba sa selos?
Hepe de Polisiya: Hindi pa mga estudyante lang sa nayon.
Huwes: bakit, gusto ban g mga estudyanteng iyan na
magtransfer sa ating kulungan?
Ninong: Mabuti kung ganyan: hindi na sila magbabayad ng
matrikula.
Hepe de Polisiya: Ganito iyon, Sr. Huwes naglasing sila kagabi
tulad ng ibang mga gabi. Isang estudyante de derecho,
diretsong bumili ng isang daman g tuba saka tinawag iyong
lima niyang mga kaibigang estudyante ring nag-aaral mahing
medico, inhenyero at iba pang mga kurso. Sa halip na
magpunta sila sa paaralan, nagsipunta sila sa puno ng talisay
kung saan sila nagklase. E, ang tuba hindi naman iyan
nagbibigay ng aral, nalimutan nila ang kanilang mga pangarap
na baling araw silay magiging malaking tao, sa halip naging
maliit na hulihin ng mga pulis. Narto ang demanda.
(tatanggapin)
(Mag-iisip muna)Ewan ko kung nakakalimot lang
ako Doon sa Nolini Rizal kung saan malimit mabanggit ang
mga estudyante, hindi ko nabasang mayrrong estudyanteng
lasing o lasenggo. Ito bay nagpapahiwatig na noong
panahong iyon, mataas ang moralidad ng mga estudyante?
Hepe de polisya: Modernismo, Sr. Huwes
Huwes: Hindi. Hindi ko gusting sumama ang loob ng mga
kabataang iyan na magiging haligi ng ating batang Republika.
Ngunit, nagtatanong ako: Saan ba ang mali? Sa mga
magulang? Sa mga guro? Sa mga pamamaraan ng pagtuturo o
sa mga itinuturo?
Hepe de Polisya: Doctores tiene el Gobierno que os sabra
responder.
Huwes: (Pupunitin ang demanda) sabihin mo sa mga bata na
pinunit koi tong papel na nagdedemanda sa kanila. Hindi ako
makakapayag na tatanda silang may masamang alaala ng
kanilang kabataan. Dapat nilang tandaan na ang tuba at iba
pang inuming nakalalasing ay kadalasang pinagmumulan ng
ibang bisyo; at san a maintindihan nila na ang paaralan- hindi
ang kulungan- ang isyang humuhulma sa ating pagkatao.
Pabalikin sila sa paaralan. (Papasok ang Hepe de Polisiya)
IV
Huwes de Paz, Ninong, Yuyong
Yuyong: (Sa loob) No puede ser, no puede ser, hindi ako
kumporme na ang lalaki ay sunod-sunuran sa babae. No
puede ser, hindiiyan mangyayari!
Huwes: Ano ba iyon? Tingnan mo nga kung ano iyon.
Ninong: Invasion! (Papasok)
Yuyong: (Sa loob ng korte) No puede sir, imposible iyan!
Walang lohika! Nag-aral ako ng lohika, Sr. Huwes, at kahit sa
Filosofia natural hindi puwede ang ganoon. Aw, ano ang
masasabi ninyo Sr. Huwes? Ano ang inyong opinion?
Huwes: Opinyon saan?
Yuyong: Nag-aaral ako sa Cebu, marunong ako ng lohika
muntik na nga akong maging pari, por lo tanto hindi
mangyayari ang ganoon. Ano ang inyong opinion, Sr. Huwes?
Huwes: Pero, por vida de cien mil caballos! Tungkol saan ba
ang pinagsasabi mo? Anong opinion ang maibibigay ko kung
hindi ka pa naman nagbibigay ng pahayag? Ano ka ba, lasing
sa vino o lasing sa grasya ng Diyos?
Yuyong: Ambas penas a la vez.
Huwes: Lasing ka pala?
Yuyong: hindi
Huwes: Baliw ka?
Yuyong: hindi.
Huwes: kung ganoon ano ang gusto mo?
Yuyong: Ang inyong opinion.
Huwes: Dale con mi opinion! (titindig at akmang aalis)
Yuyong: Espera, miligoy! Con la venia del Juzgado.
Ipapaliwanag ko nang maiksi, iyong pinaka maikling
paliwanang.
Huwes: Mabuti; iklian mo lang nang hindi tayo matagalan.
Maupo ka.
Yuyong: Hindi na kailangan: mas magaling akong
magpaliwanang kung nakatayo ako. Paraa sa inyong
kaalaman, Sr. Huwes, isa ako sa mga oradores de campanilla
kung panahon ng politika
Huwes: Buweno, buweno tama na ang politika. Ano ang
sadya mo! Ano ang sadya mo.
Yuyong: Heto ang nangyari. Noong bata pa ako, hindi pa ako
matanda noon, guerde en mi pecho un amor santo y
profundo y adore la mujer si par de oro el Corazon.
Huwes: (Sa lahat) Ininaulong mabuti ang mga tula ni Laygo.
Yuyong: At namanhikan ako sa babaenh iyon con todos los
sacrificios habidos y por haber.Resumidas cuentas, ikinasal
kami contra viento y marea.
Huwes: Ano ba iyang contra viento y marea, ikinasal ba kayo
sa Bangka, sa paraw o sa bapor?
Yuyong: No senor, ang ibig kong sabihin, ayaw sa akin ng
kaniyang mga magulang.
Huwes: Ah!
Yuyong: Ngunit ikinasal din kami at nagpunta kami sa aming
honeymoon; pero an gaming luna de miel,ayon sa isang
makata es la flor de un dia que durasolo lo que dura un lirio.
Huwes: Adiyos, adiyos, hindi na maiksi ang iyong salaysay,
baka abutin tayo ng kurpioawar kung dadamihan mo ang
iyong kuwent, lalo na kung hahaluan mo pa ng tula. Sabihin
mo ang nangyari ngayon, huwag mong simulant sa
panganganak sa iyo. Sino a=ba ang iyong kalaban?
Yuyong: Ang asawa ko.
Huwes: sa anong dahiln?
Yuyong: Dahil sa kaniyang malos tratos de obra sa akin.
Huwes: Sinuntok ka ba? Pinalo ka ba?
Yuyong: Hindi Aw, kung minsan tinatadyakan niya ako nang
hindi niya hinuhubad ang knaiyang bakya. Naku ang sakit lalo
na kung dito tumatama sa aking lulod! At ang kaniyang mga
pagmumura ay masyadong nakakapanindig-balahibo!
Huwes: Bakit naman siya galit sa iyo?
Yuyong: Una, dahil sa mga lakad ko.
Huwes: E, totoo ba namang lakad ka nang lakad?
Yuyong: Hindi, senor. Nagbibisekleta ako.
Huwes: Ilang beses kang bumaba ng inyong bahay sa loob
nang isang araw?
Yuyong: Hindi ko mabilang.
Huwes: Ah, palagi kang may lakad kung ganoon.
Yuyong: Hindi Sr. Huwes, kasi alam naman ninyo na
maraming mga sasakyan dito sa ain. Lalo na kung panahon ng
eleksyon, may mga pagkakataon na nakakagamit ako ng
sasakyan sa loob nanng tatlong araw.
Huwes: Ano po ba ang ibang dahilan at galit sa iyo ang asawa
mo?
Yuyong: kung pinagbabawalan ko siyang sumayaw nang
bagong sayaw na malaswa.
Huwes: Anong malaswa?
Yuyong: IYong sayaw na siyutsiyot
Huwes: Paano? Aber
Yuyong: Hindi ba ako sasamain. Sr. Huwes, kung sasayaw ako
dito sa korte? (Musika. Ipapakita ni Yuyong ang sobrang
galaw sa pagsayaw ng Apalachicola.) Ano ang inyong opinion,
Sr. Huwes?
Huwes: Malaswa nga, at wala ni katiting na arte; pero, gusto
naman natin ang lahat ng hindi ati, paciencia y a barajar!
Yuyong: Hindi ako makakapagpasensiya. Nais kong
paghiwalayin ninyo kami ngayon mismo, sin perdida de
tiempo.
Huwes: Huwag. Pag-isipan mo munang mabuti.
Yuyong: Wala nang makakapigil sa aming paghihiwalay. Sa
ibang mundo na kami magkikita kasi hindi ko na matiis ang
kanyang pagseselos at panggugulpe.
V gusto mo?
Huwes de pas, Yuyong at Yuyang
Yuyang: (Sa loob) Diborsyo, Diborsyo! Wala nang ibang lunas,
diborsiyo!
Yuyong: (Malilito). Heto na ang hayop na bruha! Itago ninyo
ako Sr. Huwes! Saan ako pupunta, senyor?
Huwes: Bahala ka na sa sarili mo; pasok sa butas ng lapoy
dahil mas may sungay ito kaysa iyo.
Yuyang: (Sa loob) Hayop ang lalaking iyon!
Yuyong: Santa Barbara bendita, tulungan mo ako! San Miguel
Tusukin!
Huwes: Lumundag ka sa bintana, kung may lugar. (Magtatago
si Yuyong. Tutuloy si Yuyang balisa. Malapit sa mga
manonood ang pagtataguan ni Yuyong para makita siya at
marinig ang knaiyang mga sinasabi. Paglapit ni Yuyang sa
kaniya, itatago niya ang kaniyang ulo makikita ang kaniyang
puwit.)
Yuyang: Diborsy, Sr. Huwes. Walang ibang makakaasyo sa
problema naming kung hindi ang diborsyo. Hayop na lang ang
makakatiiis sa mga pangggugulpe sa akin ng asong iyon.
Yuyong: Aon a pala ako ngayon; Noon hinahalikan pa niya
ako
Huwes: Asong ano?
Yuyang: Iyong may sungay!
Huwes: May aso bang may sungay?
Yuyang: Yong nagpapanggap na aking asawa
Huwes: Nagpapanggap? Hindi ba kayo kasal?
Yuyang: Doble pa, kasi Obispo ang nagkasal sa amin at
espesyal ang kasal. Binigyan pa ako ng isang rolyo ng mga
bulaklak, para para akong may kargang labahan. ,aniniwala k
aba! Dito isinampay ang mahaba kong belo (isinampay sa
braso), sa aking kanan ang abanico de plumahi, sa aking
kaliwa ang aking bag na maliit lang ng kaunti sa maleta, at
may mga bulaklak pa akong inipit sa aking kilikil. Alam ba
ninyo? Ang among padrino
Huwes: Huwag mo nang editalte. Baka puntahan tayo rito ng
mga Huk.
Yuyang: Diborsyo na ang gusto ko ngayon; magkakamali kayo
kung hindi ninyo kami paghihiwalayin. Tingnan ninyo:
Hinablot niya ang aking damit, sinuntok niya ang aking dibdib!
Yuyong: Por vida ang sinungaling na malanding iyan!
Yuyang: Tingnan ninyo, may bukol sa aking noo.
Yuyong: Kita ninyo na! Sinuntok sa dibdib, bumukol sa noo.
Yuyang: Ang gusto kong hiwalayang wala nang balikan at
hindi ako papayag. Sr. Huwes, na hindi ikukulong nang
matagal ang kalabaw na iyon. Ipasok sa bartolina! Susundan
ko ang kasong ito hanggang sa korte suprema, at kung
matatalo ako roon makikiusap ako hanggang sa Naciones
Unidas!
Huwes: Maghintay ka muna, pag-iisipan ko pa. (maglalakad-
lakad. Kakausapin ang lahat) Ha, ha, haaa. Kaylupit nitong
mundo; kung minsan ang dalamhati ng iba ay ginagawa
nating libangan Ya del ageno quebranto el mundo cansado
esta. Ngunit sa labis na lungko sa ating isipan dapat ang
taong mautong maglibang sa kaniyang sarili. At sa
napaglibangan natin ngayon, hahanapin o ang kaligayahan
nitong mag-asawang nalilito at naliligaw ng landas sa
kapayapaan. (Babalik kay Yuyang.) Buweno, diborsyo ba nag
Yuyang: Kung hindi mo mamamasain. Dibosyo, diborsyo! Nai
kong ikondena mo ang halimaw na iyan sa cadena perpetua.
Huwes: Ano ba iyang cadena perpetua?
Yuyang: Na hindi na siya makikipagkita sa akin, hindi na siya
makikipag-asap sa akin, hindi na siya titingin sa akin hanggang
sa magunaw ang mundo!
Yuyong: Pena Capital! Makikita mo mamaya pagdating sa
bahay at babalatan kita!
Yuyang: Huh! Binato pa niya ako ng upuan; ewan ko lang
kung hindi nabalian ang aking mga tadyang.
Yuyong: napakasinungaling nitong aswang na ito, kay sarap
sampalin.
Yuyang: Ipahuli ninyo, senor itali.
Yuyong: Itali ang lelang mo! (Sisigaw). Sinungaling! Abajo ka!
Yuyang: Uy, nandito pala ang usa. aakayin! Hindi naman ako
Austrilian Kaw.
Huwes: Ano naman ang Austrilian Kaw?
Yuyong: Kaw na hindi pwede dito sa korte ipapasok ko kayo
sa kulungan!
Yuyong: Aha, nagpapasikat kasi napakayabang. Abajo ka!
Yuyang: Abajo aang hindi nab aka ang karne kung minsan
ibinebenta sa palengke pero hindi naman pwedeng kainin at
nakakabinat. Gaya ng nakabibinat na babaeng ito.
Yuyang: Babboy, wlang hiya, kalabaw! Ikaw ang Austrilian
kaw!
Huwes: Iyan ang
iyong Naku!
Huwes: Halina kayong dalawa. Matatanda na kayo ang
pinaggagagawa ninyo dito sa korte ay hindi nababagay sa
inyong edad. Alam kong mabubuti ang inyong kalooban
ngunit ibig nyo lang magloko-lokohan. Kung natitiis ko man
ang inyong pinaggagagawa, ay dahil sa ito ay hukuman ng
kapayapaan. Umuwi na kayo, mag-usap kayo ng maayos
upang maging maligaya ang inyong pagsasama.
Yuyang: Hindi maaari, Sr. Huwes. Wala na akong ganang
yumapak psa sa baiting ng aming bahay. Diborsyo ang aking
nais. Kung may iba pang hatol maliban dito, ayoko.
Yuyong: Ganoon man ako: paghiwalayin kami dahil ayoko
nang makipag-asawa sa babaeng iyan hanggat may natitira
pang bituing kumikislap sa langit. Diborsyo, Sr. Huwes! Sino
ang makakatiis sa pagkaselosa ng babaeng ito?
Yuyang: Ikaq ang sobrang napakaselosa kasi wala na akong
kinausap na lalaki na hindi mo paghinalaang aking kasintahan.
Yuyong: Kasintahan Huh!
Huwes: Mag-isip muna kayo.
Yuyong at Yuyang: (Magsasabay). Diborsyo, diborsyo, Sr.
Huwes!
Huwes: (Tatawag) Ninong. Ninong.