tytu: "Tajna wojna Hitlera"

autor: bogusaw wooszaski

tytul

Agonia

Byo co niepojtego w decyzji Hitlera rzucajcego armie do walki w

Ardenach w grudniu 1944 roku. W rozsypujcej si machinie wojennej Trzeciej

Rzeszy potrafi zebra ponad wier miliona onierzy, dziesitki tysicy

pojazdw, 1100 czogw, w tym najnowoczeniejsze i najwiksze Krlewskie

Tygrysy, setki tysicy ton amunicji, paliwa, zaopatrzenia i skierowa

wojska do walki na zachodzie, cho najwiksze niebezpieczestwo nadcigao

ze wschodu. Armie radzieckie stany nad Wis, aby zebra siy i na rozkaz

Stalina czeka, a Niemcy wypal Warszaw. Byo oczywiste, e lada miesic

rusz z nadwilaskich przyczkw do Berlina, majc przed sob ju tylko

jedn barier: Odr. Dlaczego wic w tym krytycznym czasie Hitler nie

wzmocni obrony na wschodzie, lecz nadzwyczajne siy skierowa do walki w

Ardenach? Mona to porwna do posania stray poarnej, aby wypompowywaa

wod z zalanej piwnicy, gdy pon dom!

Ofensywa z Ardenw miaa doprowadzi do rozdzielenia wojsk amerykaskich

na poudniu od brytyjskich na pnocy i umoliwi dojcie do odlegego o

1607km portu w Antwerpii, opanowanie za portu miao odci wojska

alianckie od zaopatrzenia. Osignwszy to Hitler mg zakada, e

powstrzyma postp wojsk aliantw w stron granic Rzeszy na 8-10 tygodni, a

tymczasowa stabilizacja frontu na Zachodzie pozwoli przerzuci siy na

centralny odcinek frontu wschodniego. I co dalej?

Czy rozbiby anglo-amerykask machin wojenn tak, aby nie bya zdolna

kontynuowa pochodu w stron granic Rzeszy? Nie!

Czy zmieniby w jakikolwiek sposb sytuacj strategiczn? Nie!

Czy zatrzymaby armie radzieckie nad Wis, uniemoliwiajc ofensyw na

Berlin? Nie!

Jaki wic sens miaa ta wielka operacja w Ardenach? Oczywicie mona na

wszystkie pytania odpowiedzie najatwiej: Hitler straci kontakt z

rzeczywistoci. Ju wczeniej usun ze swojego otoczenia najbardziej

wartociowych dowdcw i doradcw, a otoczony miernotami i pochlebcami nie

potrafi waciwie kierowa wojskami i pastwem. Jest to

tumaczenie-wytrych, ktry umoliwia wyjanienie kadej sytuacji z Ii wojny

wiatowej, ale prowadzi do stworzenia cakowicie fikcyjnego obrazu wielkich

wydarze w historii. Jake mona uwaa Hitlera za wariata, podejmujcego

decyzje w napadach histerii czy szau? Kierowanego przez doktora-szarlatana

i astrologw?! Na jakiej podstawie? Przecie by to nadzwyczaj zrczny,

przebiegy i skuteczny polityk!

Obj wadz w Niemczech w 1933 roku, gdy pastwo to, ladem caego

wiata, tkwio w wielkim kryzysie gospodarczym, ktry zrodzi ndz,

bezrobocie, zapa przemysu. To nie Hitler wycign Niemcy z kryzysu

gospodarczego, gdy przemys tego pastwa by na tyle rozbudowany i silny,

aby znie wszystkie wstrzsy. Jednak on dokona czego wicej: zjednoczy

i zmobilizowa spoeczestwo do ogromnego wysiku.

W nieprawdopodobnym tempie rozwin produkcj zbrojeniow, cho traktat

wersalski i francuskie komisje strzegce wykonania jego postanowie

skutecznie krpoway wszelkie przygotowania do uruchomienia w Niemczech

produkcji samolotw i czogw. Sprzyjao mu co prawda pobaanie Wielkiej

Brytanii, przyznajcej, e postanowienia wersalskie byy zbyt surowe dla

Niemcw i naley kraj ten traktowa jako barier chronic Europ Zachodni

przed bolszewizmem, ale niewielka to pomoc w budowaniu w cigu paru lat

najpotniejszej i najnowoczeniejszej armii na wiecie!

Hitler potrafi dostrzec i da moliwoci dziaania najzdolniejszym i

najbardziej twrczym strategom i dowdcom, ktrzy opracowali "tajn bro" -

doktryn wojny byskawicznej. W tym samym czasie w Wielkiej Brytanii i

Francji teoretycy, ktrzy domagali si stworzenia nowej armii, tacy jak sir

Basil Liddell Hart czy Charles de Gaulle, bezskutecznie pukali do drzwi

ministrw wojny, premierw i komisji parlamentarnych, pisali ksiki, ktre

tylko cigay na nich niech rzdzcych.

W bezporednim ssiedztwie Francji, Wielkiej Brytanii, Woch, Zwizku

Radzieckiego - mocarstw, z ktrych kade dysponowao wikszym potencjaem

gospodarczym i militarnym ni Niemcy podejrzliwie obserwujcych kady jego

ruch, potrafi zerwa traktat wersalski, przywrci obowizkow sub

wojskow, zbudowa potg militarn, ktra pozwolia mu zastraszy ssiadw

i dyktowa warunki silniejszym. Uzyska zgod mocarstw zachodnich na

przyczenie Austrii i zajcie czci Czechosowacji. Potrafi okpi

Neville'a Chamberlaina, premiera Wielkiej Brytanii, Edouarda Daladiera,

premiera Francji. Umia zastraszy Kurta von Schuschnigga, kanclerza

Austrii i Emila Hach, prezydenta Czechosowacji. Potrafi zawrze pakt z

najbardziej znienawidzonym wrogiem - Jzefem Stalinem oraz uzyska jego

pomoc i wspprac w najbardziej przeomowym momencie.

I wreszcie rok 1939. Gdy dowdcy niemieccy protestowali przeciwko

rozpoczciu wojny argumentujc, e siy ldowe i morskie nie s gotowe, i

roztaczajc wizj interwencji demokratycznych mocarstw, Hitler podj

decyzj, e armie maj dokona agresji na Polsk. I wygra. W 1940 roku,

wbrew ostrzeeniom dowdcy marynarki wojennej, kaza rozpocz inwazj na

Norwegi i podbi to pastwo, przeprowadzajc swoje okrty pod bokiem

potnej Royal Navy. W maju 1940 roku skierowa Wehrmacht na Belgi,

Holandi i Francj i zwyciy, cho na drodze pochodu jego wojsk byy

potne belgijskie twierdze Eben Emael i Namur, niezdobyte umocnienia linii

Maginota, cho poczone wojska tych pastw, wsparte przez Brytyjski Korpus
Ekspedycyjny, byy silniejsze od jego wojsk. W 1941 roku rzuci Wehrmacht

na podbj Zwizku Radzieckiego bronionego przez gigantyczn Armi Czerwon.

Mia 3,5 tysica czogw, gdy Rosjanie mogli rzuci do boju a 22 tysice.

Mia 3 tysice samolotw, gdy Rosjanie mieli ich 8 tysicy. I mimo tak

wielkiej przewagi liczebnej wroga, jego armie przez p roku gnay

radzieckie wojska na caym wielkim froncie rozcigajcym si od Batyku do

Morza Czarnego. Jedynie kosztem niewyobraalnych wyrzecze, zniszcze i

ofiar udao si Rosjanom zatrzyma Wehrmacht.

Na jakiej wic podstawie uznaje si tego czowieka za psychopat,

szaleca, lekcewacego rady i ostrzeenia dowiadczonych strategw?

W grudniu 1941 roku, gdy wojska niemieckie stany pod Moskw, Hitler

zwolni dowdcw, ktrych uzna za winnych klski. Mia do tego pene

prawo. To oni odwiedli go od susznego zamierzenia, eby posuwa armie w

stron Leningradu i Kaukazu, a nie uderza na Moskw. W grudniu 1941 roku

zabrania dowdcom wycofywania wojsk spod stolicy Zwizku Radzieckiego, co

tumaczy si jako krpowanie decyzji dowdcw, przejmowanie ich uprawnie,

ograniczanie manewru, kierowanie wojskami z odlegoci tysica kilometrw.

A przecie bya to jedyna rozsdna decyzja, jak w tamtym czasie mg

podj dowdca, ktry chcia uchroni swoje wojska przed cakowit klsk.

C bowiem by si stao, gdyby zezwoli na wycofanie oddziaw, na ktre

napiera nieprzyjaciel. onierze uchodziliby na zachd, pozostawiajc

ciki sprzt, umocnienia i ca infrastruktur, konieczn dla

funkcjonowania armii: lotniska, stacje kolejowe, punkty przeadunkowe,

magazyny paliwa i czci zamiennych. Istniao zbyt due prawdopodobiestwo,

e wycofywanie wojsk przed napierajcym wrogiem zamieni si w paniczn

ucieczk, ktrej nikt nie mgby opanowa.

Popenia bdy. Podejmowa ze decyzje. Ale ktry z przywdcw mocarstw

by od tego wolny? Jake blisko totalnej katastrofy by Franklin D.

Roosevelt upierajc si, e w sierpniu 1942 roku trzeba wysa pi

brytyjskich i amerykaskich dywizji na kana La Manche, aby zdobyy brzegi

Francji. Ile strasznych bdw, kosztujcych ycie tysicy i dziesitek

tysicy onierzy, popeniali dowdcy radzieccy (Stalin, Budionny,

Woroszyow), brytyjscy (Montgomery, Harris), amerykascy (Halsey, Lucas),

japoscy (Yamamoto, Kurita). Krwawa historia Ii wojny roi si od bdw

politykw i dowdcw, a nikt nie zarzuca im utraty zmysw.

Wizerunek Hitlera-szaleca stworzya stalinowska propaganda, aby

uwypukli zasugi Armii Czerwonej jako tej, ktra uwolnia Europ i Niemcw

od obkaca skazujcego na zagad nie tylko miliony ydw, ludno

podbitych pastw, ale take wasny nard. By moe w ostatnich tygodniach

1945 roku, gdy Trzecia Rzesza rozsypywaa si w gruzy, Hitler straci

poczucie rzeczywistoci. atwym wic zabiegiem propagandowym byo

przeniesienie cech takiego Hitlera, zaamanego, zamknitego w bunkrze,

poruszajcego si z trudem midzy krzesami ustawionymi co par krokw na

korytarzach, czekajcego na ingerencj Opatrznoci, na cay okres jego

wadzy. By wtedy strzpem czowieka, ale nie by obkany. Nie by

wariatem. Nawet podczas ostatnich dni Berlina w jego zachowaniu nie

znajdziemy niczego, co wskazywaoby na chorob umysow, obd. By moe

trawia go choroba Parkinsona - zeznania wiadkw relacjonujcych jego

zachowanie pozwalaj na taki wniosek - ale bezporednich dowodw na to nie

ma.

Jeeli zachowywa sprawno umysu, to jak wytumaczy, e w grudniu 1944

roku skierowa wiermilionowe wojsko na zachd zamiast na wschd? Czym

mona wyjani ten rozkaz, jeeli nie obdem lub, co najmniej, utrat

kontaktu z rzeczywistoci?

A jednak za decyzj rozpoczcia kontrofensywy w Ardenach kryje si

logiczna i przebiega gra. To konsekwencja tajnej wojny, ktr Hitler

rozpocz bardzo wczenie, w grudniu 1941 roku, i prowadzi konsekwentnie

do koca.

tytul

Niezwyka misja

dowdcy lotnictwa
3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

- Herr Generalfeldmarschall - adiutant, podpukownik Konrad, widoczny

przez due okna w drzwiach odgradzajcych salonk Hermanna Gringa*1 od

niewielkiego korytarzyka, zastuka w szyb.

- Co znowu? - feldmarszaek w zwiewnej jedwabnej tunice sigajcej do

poowy ydek, oparty o framug okna wagonu obserwowa wiata niewielkiego

miasta, w ktrym zatrzyma si jego pocig sztabowy. By pny sobotni

wieczr 27 sierpnia 1939 roku. Za kilka dni miaa rozpocz si wojna z

Polsk i Gring jecha do Oranienburga, niewielkiego miasta na pnoc od

Berlina, gdzie miecia si kwatera gwna Luftwaffe. Stamtd mia dowodzi

dziaaniami podlegych mu wojsk lotniczych.

- Pan Dahlerus jest na stacji i prosi o przyjcie.

- Skd si tutaj wzi?Dawa go! - Gring wyranie si oywi. Podszed

do drzwi, aby obserwowa w wietle lamp peronu, jak jego go wspina si po

stopniach wagonu i, mijajc adiutanta w wskim korytarzyku, wchodzi do

salonki.

- Witam pana, Dahlerus. Jak pan si tutaj znalaz? - Gring wycign

rk na powitanie. By wyranie zadowolony z tej wizyty.

- Dzisiaj po poudniu, tu po rozmowie z lordem Halifaxem wystartowaem z

Croydon - Dahlerus mwi o londyskim lotnisku. - Wieczorem byem w

Berlinie, gdzie dowiedziaem si, e wyjecha pan swoim pocigiem. Dano mi

jednak samochd, ebym mg pana, panie marszaku, docign tutaj w

Friedrichswalde, tak si chyba nazywa ta miecina. Prosz, to jest list do

pana...

- W sam por. Czy przeglda pan pras? - Gring wskaza na gazety

lece na stoliku pod oknem. Z dalekawida byo wielkie tytuy: "Cakowity

chaos w Polsce! Niemieckie rodziny uciekaj!", "Trzy niemieckie samoloty

pasaerskie ostrzelane przezPolakw!", "Caa Polska w wojennejgorczce!

1,5 mln mczyzn zmobilizowanych!", "Wiele niemieckich domostw w

pomieniach!"

Dahlerus kiwn gow, ale nie odpowiedzia.

Gring rozerwa kopert i wycign list niecierpliwie, jak czowiek

oczekujcy wanej wiadomoci.Szybko jednak odda kartk siedzcemu w

fotelu obok Dahlerusowi.

- Mj angielski nie jest taki dobry- powiedzia. - Prosz mi pomc.

Dahlerus zacz tumaczy list od lorda Halifaxa*2, brytyjskiego ministra

spraw zagranicznych, ktry wyraa pragnienie swojego rzdu znalezienia

pokojowego rozwizania nabrzmiaej sytuacji w Europie, a wic akceptowa

podjcie negocjacji, ktre miayby zapobiec wybuchowi wojny z Polsk.

Gring zerwa si z miejsca. By wyranie podekscytowany. Kilka dni

wczeniej szykowa si do lotu do Londynu. 21 sierpnia przekaza przez

swoichporednikw premierowi Chamberlainowi*3, e gotw jest w tajemnicy

przyby do Wielkiej Brytanii. Chamberlain wyrazi zgod, eby 23 sierpnia

odbyy si tajne negocjacje, i zasugerowa, e najlepszym miejscem byaby

posiado w Chequers. Gring mia wyldowa na zapomnianym lotnisku w

Bovington, skd samochd polnymi drogami zawizby go do posiadoci

premiera. Jednak Hitler ostatecznie wycofa si z planu wysania Gringa do

Wielkiej Brytanii, czego ten nie mg przebole. By tak blisko

decydujcego rozstrzygnicia, ktre przyniosoby mu wielk chwa. Wierzy,

e podczas osobistego spotkania z premierem skoniby go do wycofania

gwarancji dla Polski, tak aby Niemcy uzyskay woln rk, nie ryzykujc

zatargu z Wielk Brytani. List lorda Halifaxa wskazywa, e brytyjscy

politycy nie odrzucili tej moliwoci i w dalszym cigu gotowi byli dobi

targu: zada od Polski oddania Niemcom Gdaska, tak jak rok wczeniej

zadali od Czechosowacji przekazania Sudetenlandu. Gdyby Polska si nie

zgodzia, a zapewne tak by si stao, mogliby umy rce i powiedzie

wiatu: "To gupota i krtkowzroczno ich politykw doprowadzia ten nard

do zguby. Robilimy wszystko, aby ich uchroni. Sami s sobie winni".

Gring kry po wagonie, odgarniajc co chwil tunik, ktra, zaoona

dla odpoczynku, teraz wyranie mu przeszkadzaa. Wiedzia, e lordHalifax,

autor listu, by politykiem nad wyraz spolegliwym, ktry robiwszystko,

aby Wielka Brytania moga pozby si zobowiza wobec Polski, zwaszcza w

ostatnich dniach sierpnia, gdy wojska niemieckie cigny nad granic z

Polsk. Sign po przycisk dzwonka, aby przywoaswojego adiutanta.

- Chc, aby zatrzymano pocig na nastpnej stacji. Niech tam czeka na

mnie samochd.

Odwrci si do Dahlerusa:

- Wracamy do Berlina. Fhrer musi by powiadomiony o tym licie -

powiedzia podniecony.

Zna Birgera Dahlerusa, szwedzkiego przemysowca, prowadzcego w

Niemczech rozliczne interesy, od listopada 1934 roku, gdy ten wystpido

wadz tego pastwa o zgod na polubienie Niemki. W maju 1935 rokuGring

zwrci si do Szweda z prob o przysug: chcia zatrudni swojego

pasierba Thomasa von Kantzowa*4na dobrej posadzie w Szwecji, cooczywicie

Dahlerus zaatwi. W 1939 roku, gdy widmo wojny stawao sicoraz

wyraniejsze, Szwed, majcy liczne kontakty w Londynie, kursowamidzy

stolicami Niemiec i Wielkiej Brytanii. Zastanawiajce byo to, eto

Gringowi Hitler przekaza misj prowadzenia nieoficjalnych negocjacji z

rzdem brytyjskim. Pomin Joachima von Ribbentropa, ministraspraw

zagranicznych, ktry choby z racji dwch lat spdzonych w Londynie na

stanowisku ambasadora wydawa si bardziej predestynowanydo tej roli. Zna

wpywowe osobistoci, zwyczaje i polityk tego pastwajak mao kto. Jednak

Hitler zapewne zdawa sobie spraw, e brytyjscypolitycy nie cenili tego

Niemca i do ironicznie odnosili si do niego zewzgldu na liczne gafy i

niezrcznoci, jakie popenia w czasie swojejdyplomatycznej suby w

Londynie. Sam te nie mia wysokiego mniemania o zdolnociach Ribbentropa i

jego podwadnych. Pierwszego dniawojny, wyszedszy z gabinetu zauway

stojcego w korytarzu ministraspraw zagranicznych wraz z dwoma doradcami.

Podszed do nich, szukajc audytorium dla wyraenia radoci, jaka go

przepeniaa.

- Postpy naszych wojsk przechodz najwspanialsze marzenia! - mwi

podekscytowany. - Caa kampania zakoczy si, zanim zachodni dyplomaci

znajd czas na napisanie not protestacyjnych.

Ribbentrop umiechn si blado, gdy w wypowiedzi Hitlera zauway

wyran niech do dyplomatw, nie tylko z pastw demokratycznych.Za

stojcy obok Otto Abetz, doradca ministra do spraw francuskich,postanowi

wykorzysta okazj, aby bysn wiedz i zwrci na siebieuwag Hitlera.

Nie spodziewa si przykrej niespodzianki.

- Mein Fhrer, musimy by przygotowani, e Francja wypowie nam wojn.

Hitler patrzy na niego przez chwil zdumionym wzrokiem. Nagle odwrci

si do Ribbentropa i wznis rce do gry, jakby w gecie rozpaczy.

- Prosz mi oszczdzi werdyktw pana ekspertw - krzykn. - Dyplomaci

maj najwysze pensje, dysponuj najnowoczeniejszymi rodkami cznoci, a

zawsze daj ze odpowiedzi. Przewidywali wojn, gdywprowadzalimy

obowizkow sub wojskow, gdy nasze wojska weszy do Nadrenii, gdy

przyczylimy Austri, w czasie kryzysu sudeckiegoi zajmowania Pragi.

Albo olej w ich gowach jest tak zmcony przez niadania subowe, e nie

potrafi uzyska lepszego obrazu sytuacji w krajach, w ktrych przebywaj,

ni ja w Berlinie, albo moja polityka nie odpowiada im i faszuj

informacje w swoich raportach, aby pitrzy przeszkody na mojej drodze.

Musi pan zrozumie, Ribbentrop, e w kocuzdecydowaem si dziaa bez

opinii ludzi, ktrzy zawiedli mnie przy dziesitkach okazji lub nawet mnie

okamywali. I bd polega na mojej wasnej ocenie, ktra we wszystkich

przypadkach okazaa si lepsza ni radytych kompetentnych ekspertw.

Odwrci si i pozostawiajc skonfundowanych dyplomatw zniknza

drzwiami swojego gabinetu. Oto dlaczego nie chcia odda w rce Ribbentropa

i jego ludzi sprawy tak wanej i delikatnej, jak prowadzenie tajnych

negocjacji z wrogimi rzdami.

Dlaczego zatem trzyma Ribbentropa na tak wanym stanowisku szefa resortu

spraw zagranicznych? Poniewa by lojalny wobec ludzi, ktrzy kiedy oddali

mu due przysugi i pozostawali mu wierni, a do takich nalea Joachim von

Ribbentrop. Po raz pierwszy spotka Hitlera w sierpniu 1932 roku, gdy

wsplni znajomi zwrcili si do niego o porednictwo midzy kanclerzem

Franzem von Papenem*5, ktrego dobrze zna, a Hitlerem, zmierzajcym do

przechwycenia wadzy. Co prawda wstpne rozmowy zaaranowane przez

Ribbentropa zakoczyy si niepowodzeniem,ale nie ustawa on w wysikach,

aby wznowi rokowania, ktre mogy przynie Hitlerowi upragnione

stanowisko szefa rzdu. 10 stycznia 1933 rokuw willi Ribbentropa,

malowniczo pooonej w podberliskiej dzielnicyDahlem, ponownie spotkali

si Hitler i Papen, ktrym towarzyszyli Gring,Heinrich Himmler, Ernst

Rhm i Oscar, syn prezydenta Hindenburga.Codziennie, a do 29 stycznia

posya swj samochd, eby w najwikszejtajemnicy Papen mg przyby do

jego domu, gdzie przybywa rwnieHitler, ktrego samochd wjeda przez

tyln bram i chowa si w garau. Gdy 30 stycznia Hitler zdobystanowisko

kanclerza, uczyni Ribbentropa swoim doradc do spraw midzynarodowych. By

to bowiem jedyny oddany mu czowiek, ktry mia obycie w wiecie:

uczszcza do szk we Francji i Wielkiej Brytanii, pynnie posugiwa si

obydwoma jzykami, przez cztery lata przebywa w Kanadzie, a jako

sprzedawca win czsto podrowa do ssiednich krajw, a wic wiedzia o

yciu w Zachodniej Europie i polityce wicej ni inni z najbliszego

otoczenia Fhrera. 4 lutego 1938 roku Hitler mianowa go ministrem spraw

zagranicznych i tadata wiele wyjania: przystpowa wanie do cakowitego

podporzdkowania sobie wadz pastwowych i wojskowych. Na kluczowych

stanowiskach chcia mie ludzi cakowicie oddanych, niekoniecznie

najlepszychi najmdrzejszych. Oni mieli wiernie wykonywa jego rozkazy, a

nie dyskutowa lub, co gorsza, prowadzi wasn polityk. aden z nich nie

mgnabra przekonania, e zmonopolizowa jak dziedzin ycia

pastwowego. Musieli czu si niepewnie i stale zabiega o wzgldy i

uznanieWodza. Ten za tak manipulowa urzdami, aby ich kompetencje

przenikay si, a ich szefowie stale rywalizowali ze sob. Na obszar

dziaaniaRibbentropa mieli wic wkracza inni.

Hitler doskonale rozumia swoj epok. W polityce zagranicznej by to

okres tajnych protokow doczanych do jawnych umw midzynarodowych,

tajnych wizyt skadanych przez zagranicznych mw stanu w rodku nocy i

negocjacji koczcych si nad ranem. Wygldao to tak, jakbypolitycy

podwiadomie czuli wiaroomno swojej dziaalnoci i staralisi j ukry

przed wiatem, choby przybywajc pnym wieczorem, jakgdyby ciemno

moga zamaskowa ich udzia w tej zdradzieckiej grze.Prywatna willa

Hitlera w Obersalzbergu, pooona na stromym zboczugry, z ktrej

rozciga si przepikny widok na Alpy, staa si miejscemspotka

politykw z wielu krajw wiata: kanclerz Kurt von Schuschnigg,minister

Guido Schmidt, minister Jzef Beck, premier Neville Chamberlain, Benito

Mussolini przybywali, aby w tym wiejskim otoczeniu dyskutowa o losach

pastw i wiata. A by to tylko fragment tajnej gry dyplomatw tamtych

czasw.

Hitler, wielki zwolennik dziaa nie poddajcych si jakimkolwiek

konwenansom, sta si mistrzem w manipulowaniu narzdziami tajnej polityki.

W wielkiej rozgrywce, ktra miaa doprowadzi do wojny, Ribbentrop mia

swoje miejsce oficjalnego przedstawiciela Rzeszy. Jednak pozanim

pozostawaa sfera dziaa, od ktrej Hitler musia oficjalnie pozostawa z

dala, aby nie osabia wizerunku Wodza narodu, jaki kreowa woczach

spoeczestwa. Wola wic posugiwa si przedstawicielami nieformalnymi,

bdcymi zarazem najbardziej wiarygodnymi reprezentantami wadz.

Hermann Gring nadawa si znakomicie do tej roli. Wierny towarzysz

walki, ktry odnis cik ran, gdy obok Hitlera szed w pochodzie na

Odeonsplatz w Monachium 9 listopada 1923 roku, twrca tajnej policji

politycznej Gestapo, czowiek, ktry kierowa gospodark i dowodzi siami

powietrznymi Trzeciej Rzeszy, uwaany by przez zagraniczne rzdyza

przedstawiciela Hitlera, choby sam nie wspomnia o tym ani sowem.Samemu

za Gringowi misja prowadzenia tajnych rokowa i utrzymywania poufnych

kontaktw z rzdem brytyjskim bardzo odpowiadaa; zaspokajaa jego

prno. W kraju zdoby wszystkie zaszczyty, ale brakowao mu

midzynarodowego uznania. Suchajc Dahlerusa, mg sdzi,e moment

zawarcia pokoju z Wielk Brytani jest bliski. Dlatego bardzoenergicznie

wypenia to zadanie, cho nie odway si podj adnejdecyzji bez

powiadomienia Hitlera. By tylko jego praw rk i to muwystarczao. Przez

wiele lat...

Dahlerus za stara si wykorzysta misj, jak zleci mu Gring, w celu

zachowania pokoju i mia w tym wzgldzie pewne osignicia, jak naprzykad

zorganizowanie w sierpniu 1939 roku w Sonke Nissen Koog,miejscowoci

pooonej w poudniowej Danii, spotkania przedstawicieliwadz niemieckich

i brytyjskich. Nie byo w jego mocy zapobieenie wybuchowi wojny, ale do

ostatniej chwili robi w tym celu wszystko, choostrzegano go, e ta

aktywno nie jest mile widziana przez wielu nazistowskich oficjeli, a

podobno minister Joachim von Ribbentrop kaza"popsu silniki" w samolocie,

ktrym podrowa Dahlerus, do czego naszczcie nie doszo.

Nie by oczywicie jedynym porednikiem, jakiego Gring wykorzystywa w

kontaktach z rzdem Neville'a Chamberlaina. Od czerwca 1939 rokupodobn

misj spenia ekonomista Helmut Wohlthat. Udao mu si nawet przygotowa

plan gospodarczej wsppracy Niemiec i Wielkiej Brytanii, ktry

przedyskutowa z najbliszymi doradcami premiera Chamberlaina. Robert

Hudson, brytyjski minister handlu zagranicznego, powiedzia mu, e w

przypadku rezygnacji ze zbroje nie tylko Wielka Brytania,ale i Stany

Zjednoczone gotowe s udzieli pomocy, a nawet zwrciNiemcom dawne ich

kolonie. To ju byo za duo dla przeciwnikw ugody z Hitlerem, ktrzy

sprawili, e 23 lipca 1939 roku "Daily Telegraph"zamieci informacj,

jakoby rzd Chamberlaina zaoferowa Niemcom miliard funtw. Oczywicie

informacja bya wyssana z palca, ale skuteczniezablokowaa dalsze

dziaania Wohlthata i Hudsona.

Samochd Gringa dotar do Berlina pnym wieczorem, gdy Hitler,zmczony

caodniowymi negocjacjami z Wochami, pooy si spa duowczeniej ni

zwyk to czyni zazwyczaj. Feldmarszaek nie mg jednakdarowa sobie

okazji powiadomienia Hitlera o moliwoci porozumieniaz Wielk Brytani.

Odesa Dahlerusa do hotelu "Esplanada", a sam udasi do Kancelarii

Rzeszy, aby obudzi Fhrera. Po kilkudziesiciu minutach dwaj esesmani

odnaleli w hotelowym foyer Dahlerusa drzemicegow fotelu i zaprosili go

do samochodu. P godziny po pnocy wszed dowielkiego gabinetu w

Kancelarii Rzeszy, porodku ktrego sta Hitler wulubionej pozie:

rozstawione nogi, rce skrzyowane na piersiach, uniesiona gowa, marsowa

mina.

Hitler powita przyjanie gocia i wskaza miejsce na kanapie pod cian.

Sam przycign fotel i usiad naprzeciwko. Gring zaj miejsce na drugiej

kanapie. Ku zaskoczeniu Dahlerusa Hitler nie zainteresowa si listemod

lorda Halifaxa. Zacz opowiada v swojej walce o wadz, osigniciach

partii nazistowskiej i przyjaznych ofertach kierowanych pod adresem rzdu

brytyjskiego, a tak nierozwanie odrzucanych. Trwao to dwadziecia minut,

zanim Dahlerus zdoa wykrztusi, e negatywna opinia ozdolnociach

Brytyjczykw jest nieuzasadniona.

- Mieszkaem tam przez wiele lat i pracowaem jako zwyky robotnik.Znam

dobrze ten nard - wtrci.

- Co takiego!? - Hitler by zdumiony i wyranie zainteresowany. -

Pracowa pan jako zwyky robotnik w Anglii? Prosz mi o tym opowiedzie.

Przez p godziny sucha uwanie o organizacji pracy w fabryce,

zwyczajach robotnikw, sposobie spdzania wolnego czasu. Przerwa

Dahlerusowi w pewnym momencie i zmieni temat na sytuacj polityczn.

da, aby Wielka Brytania wycofaa swe gwarancje dla Polski, w zamian za

co byby gotw uzna wielkie imperium brytyjskie.

- To jest moja ostatnia wielkoduszna oferta wobec Anglii! - zakoczy ju

wyranie podniecony. - Wehrmacht jest potg!

- Wrogowie Niemiec rwnie wzmocnili swoje siy... - napomkn Dahlerus

niemiao.

Hitler nie odpowiedzia. Wyglda, jakby zastanawia si nad sowami

gocia, po czym wsta z fotela i patrzc przed siebie zacz chrapliwym

gosem:

- Jeeli bdzie wojna, wtedy bd budowa U-booty, U-booty, U-booty...

Powtarza jak gramofon, ktrego iga przeskakuje po rowkach pyty. Nagle

unis rce w powietrze i zacz krzycze:

- Bd budowa samoloty, budowa samoloty, samoloty... i zniszcz moich

wrogw! Wojna nie przeraa mnie! Okrenie Niemiec jest teraz niemoliwe.

Moi ludzie podziwiaj mnie i pjd za mn z penym zaufaniem! Jeeli

niemiecki nard czeka niedostatek, niech przyjdzie teraz - ja pierwszy bd

godowa i dam mojemu narodowi dobry przykad. Moje cierpienia bd dla

nich bodcem do nadludzkich wysikw!

Dahlerus sucha tego z przeraeniem. W pewnym momencie zerkn na

Gringa i zauway, e ten te wydawa si zaskoczony.

- Jeeli ma nie by masa - krzycza Hitler - ja bd pierwszy, ktry nie

bdzie jad masa. Mj niemiecki nard lojalnie i pogodnie zrobi to samo.

Jeeli wrogowie maj wytrzyma przez kilka lat, ja, z moj wadz nad

niemieckim narodem, wytrzymam o rok duej. Dlatego, e wiem, e jestem

lepszy od innych.

Nagle zamilk. Zacz kry po swoim wielkim gabinecie, a zatrzymasi

przy kanapie, na ktrej siedzia Dahlerus.

- Pan, ktry zna tak dobrze Anglikw, czy potrafi pan poda powdmoich

staych poraek w prbach osignicia z nimi porozumienia?

Dahlerus waha si przez chwil, a wyrzuci z siebie, e przyczyn jest

brak zaufania ze strony rzdu brytyjskiego.

- Idioci! - krzykn Hitler. - Czy ja kiedykolwiek w moim yciu

kamaem?!

Dahlerus nie odpowiedzia. W czasie caej rozmowy stara si nie

roznieca gniewu Hitlera i wypeni misj, z jak przyszed do tego

wielkiego gabinetu: dowiedzie si, jakie s warunki, ktrych spenienie

pozwolioby na uniknicie wojny.

Hitler wyjani: sojusz z Wielk Brytani, ktra powinna pomc Niemcom w

uzyskaniu Gdaska, korytarza do Prus Wschodnich i zwrotu kolonii. Tu potem

wyszed z gabinetu. Wrci jednak po paru minutach.

- Niech pan przekae t wiadomo brytyjskiemu rzdowi - powiedzia do

Dahlerusa. Audiencja bya skoczona.

Hitler czsto tak si zachowywa wobec swoich goci, na ktrych chcia

zrobi szczeglne wraenie. Dla niego polityka nie bya tylko mozoln i

nudn gr dyplomatw wymieniajcych noty, posania, negocjujcychtraktaty.

Bya wielkim spektaklem, a on gwnym aktorem. Rozgrywaswoje

przedstawienia przed tysicami widzw na stadionach, gdzie nadzwyczaj

sugestywn scenografi ze wiate, ognia i marmurw tworzyAlbert Speer,

jego nadworny architekt, a Leni Riefenstahl, utalentowanaautorka filmw

dokumentalnych, rejestrowaa to na celuloidowej tamie,aby w tysicach

kopii wywietlanych w niemieckich i zagranicznych kinach wstrzsa

milionami widzw. Hitler by rwnie aktorem w swoimgabinecie, gdzie gra

przed zagranicznymi mami stanu. Dlatego w 193roku poleci Speerowi tak

zaprojektowa budynek Kancelarii Rzeszy, ebyjego korytarze i sale robiy

na zagranicznych gociach jak najwikszewraenie. Dlatego podejmowa ich w

wielkim gabinecie, o wymiarach27 na 14,5 metra, wysokim na prawie 10

metrw. Szczeglnie zadowolony by z biurka, na ktrego blacie mozaika z

forniru przedstawiaa mieczdo poowy wycignity z pochwy.

- Dobrze, dobrze - mwi do Speera. - Kiedy zobacz to dyplomacisiedzcy

naprzeciw mnie, naucz si ba.

Czasami wywozi swoich goci do tak zwanego Orlego Gniazda - rezydencji

na szczycie Kehlsteinu w monumentalnych Alpach bawarskich, abyrozmawiajc

z nim mieli wraenie lotu nad grami. Stawa wwczas plecami do barierki i

majc za sob dziki i grony krajobraz kreowa si na wadc wiata

wyniesionego ponad przecze i przepacie, ostre granie i pikne doliny z

domkami o brzowych dachach. To robio wraenie na jego rozmwcach.

Hitler potrafi by brutalny i bezwzgldny. Umia zastraszy kanclerza

Austrii Kurta von Schuschnigga, gdy w 1938 roku chcia zaj Austri,

premiera Neville'a Chamberlaina, gdy w tym samym roku zabiega o zgod na

oderwanie od Czechosowacji tzw. Sudetenlandu, czy w 1939 roku Emila Hach,

prezydenta Czechosowacji, ktry w czasie rozmowy w berliskim gabinecie

dosta ataku serca, ale podpisa dokument oddajcy jego kraj pod opiek
Rzeszy.

I tej sierpniowej nocy, majc przed sob wysannika rzdu brytyjskiego,

chcia zrobi na nim odpowiednie wraenie, aby dotaro do Londynu, jak

bardzo jest zdecydowany rozpta wojn, co miao skoni premiera

Chamberlaina do przyjcia jego warunkw.

Do czego w rzeczywistoci zmierza? Czyby w kocu sierpnia 1939 roku,

gdy jego wojska stay ju na pozycjach wyjciowych do ataku na Polsk,

gotw by rozpocz negocjacje z Polakami i Anglikami? Nie. Wyjani to

rankiem 29 sierpnia generaowi Walterowi von Brauchitschowi, dowdcy wojsk

ldowych: zaproponowa negocjacje na warunkach, ktrych polski rzd nie

mg przyj, co mogoby doprowadzi do zatargu midzy Warszaw i Londynem

i w rezultacie do wycofania brytyjskiego poparcia dla Polski. Wtedy Niemcy

uderzyliby, nie obawiajc si ju wojny z Wielk Brytani. By bardzo

bliski zrealizowania tego planu.

O #15#/22 genera Brauchitsch podnis suchawk telefonu czcego goze

sztabem i przekaza rozkaz, jaki otrzyma od Fhrera: "Dzie Y" - uderzenie

na Polsk: 1 wrzenia 1939 roku!

Dzie przed krytyczn dat, 31 sierpnia okoo godziny #13#/00, Dahlerus,

nie ustajc w wysikach zatrzymania rozpdzonej machiny wojennej, przyby

do Gringa. Podczas ich rozmowy do gabinetu wszed adiutant. Pochyli si

nad feldmarszakiem i szepta mu przez chwil co do ucha, a nastpnie

poda teczk. Gring rozchyli okadki i wysun czerwon kopert. Dahlerus

wiedzia, co to oznacza: wiadomo najwyszej wagi pastwowej.Gring

zama piecz i przez chwil przebiega wzrokiem linijki pisma.

- Wie pan, co to jest? - zapyta wreszcie. I nie czekajc na odpowied

doda: - Raport naszej placwki kryptologicznej, ktra odczytaa depesz

polskiego rzdu przesan godzin lub dwie godziny temu z Warszawy do

Berlina.

Zagi kartk tak, aby nie mona byo odczyta ani nagwka, ani

informacji zawartych na dole, i podsun dokument Dahlerusowi. Rzd polski

zabrania ambasadorowi w Berlinie rozpoczynania jakichkolwiek negocjacji z

wadzami Niemiec.

- To chyba najbardziej oczywisty dowd, jak dobre intencje Fhrera

zostay odrzucone przez Polakw - powiedzia Gring, gdy tylko Dahlerus

skoczy czyta. - Dowodzi zej woli Polakw i usprawiedliwia stanowisko

Niemcw. Prosz to jak najszybciej przekaza ambasadorowi brytyjskiemu.

1 wrzenia niemieckie armie napotkay twardy opr wojsk polskich na

kadym odcinku frontu! Na ldzie, morzu i w powietrzu bitwy graniczne

rozgorzay z tak si, e premier Wielkiej Brytanii Chamberlain nie mg

uzna, e nic si nie stao. Polski plan wojny z Niemcami przewidywa, e

moe by ona toczona tylko przy aktywnej pomocy sojusznikw z Zachodu.

Dlatego nakazywa rozcignicie wojsk wzdu niemale caej granicy, aby w

kadym miejscu, w ktrym niemieckie czogi wedr si na nasze terytorium,

doszo do walk, stawiajcych sojusznikw w jednoznacznej sytuacji: wobec

koniecznoci wypenienia zobowiza traktatowych i wczenia si do wojny.

3 wrzenia Wielka Brytania, a potem niechtnie Francja wypowiedziay wojn

Trzeciej Rzeszy i uznay, e to wypenia ich zobowizania sojusznicze.

Niewiele mogy zrobi.

Tego dnia Francuzi mieli 30 dywizji piechoty, z ktrych 14 byo w Afryce

Pnocnej, a 9 - na poudniu kraju, strzegc frontu alpejskiego, ktry

mogli zaatakowa Wosi. Na granicy z Niemcami stacjonowao tylko 7 dywizji.

Ich liczba szybko ulegaa zwikszeniu w wyniku mobilizacji, ale to wci

byo za mao, eby uderzy na stojc po drugiej stronie niemieck Grup

Armii "C", ktra szybko mobilizowaa rezerwy i 10 wrzenia dysponowaa 42 i

2/3 dywizji.

Jednake 7 wrzenia Francuzi podjli pewne dziaania, kierujc do walki

dziewi dywizji, ktre weszy w gb niemieckiego terytorium na 12

kilometrw. Jednak ju 13 wrzenia genera Georges, dowodzcy francuskim

Frontem PnocnoWschodnim, poleci dowdcy operacji, generaowi Gastonowi

Pretelat, wstrzyma dziaania zaczepne. Wiadomoci nadchodzce z Polski

wskazyway, e Niemcy odnieli zwycistwo i lada moment mog stamtd

przerzuci na front zachodni trzon swoich si. Oznaczao to, e gotowi s

skierowa do walki 100 dywizji, gdy Francuzi mogliby wystawi do obrony

tylko 60 dywizji. Walki na froncie zachodnim ustay. Francuzi stracili 27

onierzy zabitych, 22 rannych i 27 zaginionych, 9 samolotw myliwskich i

18 rozpoznawczych. Ju wkrtce mieli zapaci znacznie wysz cen za

polityczne bdy popenione w minionych latach.

Brytyjczycy mieli jeszcze mniejsze moliwoci dziaania. We wrzeniu, gdy

Polska ju pona, zaczli wysya onierzy na kontynent, ale pierwsza

jednostka Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego gotowa bya do walki dopiero

3 padziernika. Honor Wielkiej Brytanii zdaway si ratowa samoloty RAF-u,

dokonujce nalotw na niemieckie bazy morskie i okrty, ale brytyjski

minister lotnictwa, Kingsley Wood, nie chcia nawet myle o powaniejszych

dziaaniach. Syszc o propozycji zrzucania bomb zapalajcych, ktre by

wywoyway poary lasw, krzykn:

- Czy pan zdaje sobie spraw, e jest to wasno prywatna! Wkrtce

zaproponuje pan zbombardowanie Essen!

W obliczu wysokich strat poniesionych w czasie nalotw na Kiloni i

Wilhelmshaven samoloty brytyjskie zaprzestay tych atakw i zaczy zrzuca

na Niemcy ulotki.

Adolf Hitler powrci do Berlina 26 wrzenia, po omiogodzinnej podry z

Pomorza swoim pocigiem sztabowym "Amerika". Przykro zaskoczy go pusty

peron, gdzie nikt nie wita zwycizcy, i brak na ulicach tumw

skandujcych na jego cze. Szybko pojecha do Kancelarii Rzeszy, gdzie

wkrtce zasiad przy okrgym stole w gronie swoich najbliszych

wsppracownikw, aby zje spnion kolacj. Wsta w pewnym momencie bez

sowa i wyszed do gabinetu. Tam oczekiwa go Gring iDahlerus, z ktrym

chcia przedyskutowa moliwoci pogodzenia si zrzdem brytyjskim. Byo

co niezwykego w tym przedsiwziciu, gdyod 5 wrzenia Hitler rozwaa

moliwo skierowania swoich wojsk naBelgi i Francj tu po zakoczeniu

kampanii w Polsce. By moe sdzi,e skoni Chamberlaina do zachowania

neutralnoci, gdy czogi Wehrmachtu rusz na zachd.

Przemawiajc w Reichstagu 6 padziernika 1939 roku, Hitler powiedzia:

- Powiciem nie mniej wysiku, aby doprowadzi do anglo-niemieckiego

porozumienia, a nawet wicej: anglo-niemieckiej przyjani. [...]Wierz

nawet dzisiaj, e moe by tylko jeden pokj w Europie i na wiecie, jeeli

Niemcy i Anglia dojd do porozumienia. Dlaczego na zachodziemiaaby by

prowadzona wojna? O odbudow Polski? Polska w granicach traktatu

wersalskiego nie powstanie nigdy.

Chamberlain odmwi podjcia jakichkolwiek negocjacji z rzdem

niemieckim. Liczy, e uda mu si pokona Hitlera, stosujc blokad

gospodarcz, ktra miaa sta si gwn broni zachodnich aliantw. Okrty

potnej Royal Navy i Marine Nationale zablokoway dostawy surowcw dla

niemieckiej gospodarki, ktra dotkliwie odczua zacite, wyczerpujce walki

w Polsce. Brak paliwa, surowcw dla zakadw zbrojeniowych mia w ocenie

brytyjskich ekspertw powali Niemcw na kolana do koca 1940 roku, a

najpniej do koca pierwszego kwartau 1941 roku.

W 1939 roku Niemcy importoway 5 mln 165 tys. ton ropy naftowej, gwnie

ze Stanw Zjednoczonych, Meksyku, Wenezueli, Rumunii, Iranu i Iraku.

Dostawy ze Zwizku Radzieckiego, ktre wyniosy ledwie 5 tys. ton, nie

liczyy si. Przerwanie handlu ze Stanami Zjednoczonymi, a take

zablokowanie dostaw przez brytyjskie okrty, sprawio, e niemiecki import

ropy naftowej zmala ponad dwukrotnie: do 2 mln 75 tys. ton. To byo za

mao, aby napdza przemys zbrojeniowy i wielkie armie wyposaone w

tysice czogw, samochodw i samolotw. Czyme byo 2 mln 75 tys. ton dla

pastwa prowadzcego wojn, skoro Wielka Brytania, ktra nie miaa tak

wielkich powietrznych i ldowych si zbrojnych, ani te nie prowadzia

dziaa wojennych, importowaa w 1940 roku 11 mln 271 tys. ton ropy. Byo

oczywiste, e Niemcy zwiksz produkcj benzyny syntetycznej, i tak si

stao: niemieckie zakady day gospodarce i wojsku o ponad milion ton

benzyny syntetycznej wicej ni rok wczeniej (z 2 mln 200 tys. do 3 mln

348 tys. ton). Liczono si z tym, e Niemcy zwiksz import z Rumunii, i

tak te si stao (wzrs on z 848 tys. do 1 mln 177 tys. ton). Jednake

nie rekompensowao to strat, jakie poniosa niemiecka gospodarka w wyniku

przerwania importu ropy drog morsk. Brytyjczycy uwaali, e blokada w

rwnym stopniu zatamuje import innych surowcw, niezbdnych dla

funkcjonowania przemysu zbrojeniowego i wojska: rudy elaza, rud metali

kolorowych, kauczuku itp. Bardzo si pomylili.

Gdy kampania w Polsce dobiega koca, Niemcy miay ju now granic ze

Zwizkiem Radzieckim, przez ktr atwo i szybko przechodziy transporty

surowcw. Stalin oferowa to, czego niemiecka gospodarka potrzebowaa

najbardziej: rop, rudy elaza i manganu, pszenic... Wszystko! Hitler

proponowa w zamian to, czego potrzebowali Rosjanie: nowoczesne

technologie, maszyny i kompletne fabryki, samoloty i okrty. Co prawda, gdy

Rosjanie przyjli ochoczo propozycj wymiany surowcw za maszyny i bro,

Fhrer wzdraga si przed wysyaniem do Zwizku Radzieckiego planw

pancernikw i niszczycieli, samolotw i karabinwmaszynowych, ale umowa

zostaa zawarta i Stalin skrupulatnie j wypenia, lc do Niemiec

towarowe pocigi.

Alianci szybko si zorientowali, jak bardzo dziurawa jest ich zapora

gospodarcza i co jest tego przyczyn. W kocu 1939 roku anglo-francuska

Najwysza Rada Wojenna podja decyzj o dokonaniu nalotw na radzieckie

pola naftowe. Francuskie siy powietrzne przeznaczyy do tego 5 dywizjonw

bombowcw Martin Maryland (zakupionych w Stanach Zjednoczonych), ktre

miay wystartowa z lotnisk w pnocnej Syrii i uderzy na cele w Baku i

Groznym, ktrym nadano kryptonimy: "Berlioz", "Cesar Franck" oraz

"Debussy". Brytyjczycy postanowili rzuci do akcji cztery dywizjony

bombowcw Bristol Blenheims oraz jeden dywizjon jednosilnikowych Vickers

Wellesley, ktre miay wyruszy z irackiej bazy w Mosulu. Przygotowania si

rozpoczy.

30 marca 1940 roku z lotniska Habbaniyah w Iraku wystartowa cywilny

samolot Lockheed 14 Super Electra, na pokadzie ktrego byli lotnicy z 224

dywizjonu RAF-u, dysponujcego tymi samymi samolotami Lockheeda, ale w

wersji wojskowej; wszyscy pasaerowie mieli cywilne ubrania i faszywe

dokumenty na wypadek, gdyby po awarii lub strceniu samolotu dostali si w

radzieckie rce. Przelecieli nad rejonem Baku robic kilkaset zdj, ktre

miay posuy do wybrania celw i przygotowania nalotw. Misja przebiega

gadko i wydawao si, e Rosjanie nie zwrcili uwagi na samotny samolot

pasaerski. Jednak 5 kwietnia, gdy Lockheed pojawi si nad polami

naftowymi Batumi, artyleria przeciwlotnicza otworzya ogie i pilot, nie

czekajc, a pojawi si radzieckie myliwce, skierowa samolot do bazy.

Zdjcia lotnicze, przekazane do kwatery gwnej wojsk brytyjskich w Kairze

posuyy do opracowania planw nalotu na szyby i zbiorniki ropy naftowej,

ktry prawdopodobnie mia si odby w kocu maja lub na pocztku czerwca

1940 roku. Niemiecka agresja na Belgi i Francj, jaka rozpocza si 10

maja 1940 roku, przekrelia te plany, caa za akcja znalaza smutny

fina. 17 czerwca onierze jednego z niemieckich oddziaw znaleli w

zdobycznym pocigu sztabowym teczk z wielkim napisem "Tres Secret" i

tekstem pod nim: "Attaque Arienne du Petrole du Caucase. Liaison effectuee

au G.O.C. Aerien le avril 1940", ktrej zawarto natychmiast niemiecka

propaganda przedstawia wiatu.

Dla Hitlera najwaniejszym zadaniem byo obaskawienie prezydenta Stanw

Zjednoczonych Roosevelta, eby zgodzi si na wznowienie wymiany handlowej

i eby, jak przed wojn, z Ameryki popyny szerok strug surowce dla

niemieckiego przemysu. Zdawa sobie spraw, e wstrzymanie dostaw dla

walczcych stron nie byo korzystne dla amerykaskich producentw, ktrzy

tracili na tym miliony dolarw.

Przypisy:

1. Hermann Gring (1893-194), marszaek Rzeszy. Niemiecki as myliwski z

I wojny wiatowej (odnis wwczas 22 zwycistwa powietrzne) w 1922 r.

wstpi do nazistowskiej partii NSDAP i obj stanowisko szefa ochrony

Adolfa Hitlera. W 1923 r. bra udzia w nieudanym puczu w Monachium, w

czasie ktrego zrania go policyjna kula, gdy maszerowa obok Hitlera na

Odeonsplatz. Od maja 1928 r. by posem do parlamentu niemieckiego -

Reichstagu, a od 1932 r. jego prezydentem. Pierwszoplanowa rola jak

odegra w tworzeniu wadzy dyktatorskiej, zapewnia mu wiele zaszczytw i

pobaliwo Fhrera, ktry nie reagowa na zamiowanie Gringa do

wystawnego ycia poczone z niekompetencj i kardynalnymi bdami w

wykonywaniu obowizkw. W kwietniu 1933 r. obj urzd premiera Prus, gdzie

stworzy tajn policj Gestapa oraz dwa pierwsze obozy koncentracyjne.

Minister lotnictwa od maja 1933 r. - zorganizowa lotnictwo wojskowe

(Luftwaffe), ktrego naczelnym dowdc zosta w 1935 r. W 1936 r. obj

stanowisko penomocnika ds. planu czteroletniego, a rok pniej

kierownictwo pastwowego koncernu przemysowego nazwanego jego imieniem.

Szczytowy okres jego kariery i wpyww przypad na rok 1940, gdy samoloty

Luftwaffe przyczyniy si do zwycistw armii hitlerowskiej w Europie; w

lipcu 1940 r. otrzyma specjalnie dla niego utworzony stopie marszaka

Rzeszy (Reichsmarschall). Klska w bitwie o Angli w 1940 r., brak

naleytego wsparcia powietrznego dla armii niemieckiej okronej pod

Stalingradem w 1942 r. i nasilajce si naloty alianckie na Niemcy, ktrym

Luftwaffe nie bya w stanie przeciwdziaa, osabiy jego pozycj. 20

kwietnia 1945 r. po raz ostatni widzia si z Hitlerem w bunkrze w

Berlinie, a trzy dni pniej przekaza wiadomo, e gotw jest dziaa

jako nastpca Hitlera, co ten uzna za akt zdrady; Gring, pozbawiony

wszelkich stopni wojskowych i wyrzucony z partii, zosta aresztowany przez

SS. 8 maja odda si w rce Amerykanw. Wyrokiem Midzynarodowego Trybunau

Wojskowego w Norymberdze zosta skazany na mier za zbrodnie wymienione we

wszystkich punktach aktu oskarenia, ale 15 padziernika, na dwie godziny

przed egzekucj popeni samobjstwo rozgryzajc kapsuk z trucizn.

2. Lord Halifax (Edward F.L. Wood) (1881-1951), brytyjski dziaacz

Partii Konserwatywnej, w latach 1920-1931 wicekrl Indii. Od lutego 1938 r.

by ministrem sprawzagranicznych Wielkiej Brytanii i gorco popiera

polityk premiera Neville'a Chamberlaina. W maju 1940 r. by

najpowaniejszym kandydatem na stanowisko premierarzdu brytyjskiego, ale

wiadom braku poparcia parlamentarnego odmwi penieniatej funkcji. W

grudniu 1940 r. mianowano go ambasadorem w Waszyngtonie, co byowyranym

pozbyciem si go z Londynu przez premiera Winstona Churchilla. Sprawowa

ten urzd do 1946 r.

3. Neville Arthur Chamberlain (1869-1940), premier rzdu brytyjskiego z

ramieniaPartii Konserwatywnej od maja 1937 r. Przekonany o potdze

militarnej i gospodarczejRzeszy, wybra polityk ustpstw (appeasement)

liczc, e zapobiegnie wojnie, do ktrej Wielka Brytania nie bya

przygotowana. Z drugiej strony uwaa, e Hitler moe byszans ratunku

dla zachodnich demokracji zagroonych potg totalitarnego pastwaStalina.

Denie do zachowania pokoju za wszelk cen i obawa przed komunizmem

kieroway dziaaniami Chamberlaina w czasie negocjacji w Monachium, w

wyniku ktrych on i premier Francji Edouard Daladier zdecydowali si

podpisa ukad oddajcy Niemcom cz Czechosowacji (tzw. Sudetenland).

Nie zareagowa na zamanie traktatu monachijskiego, czym byo wkroczenie

wojsk niemieckich do Pragi 15 marca 1939 r. Dopiero nasilajca si krytyka

dziaa premiera ze strony opozycji skonia go do podjcia dziaa

politycznych i militarnych, ktre miay przygotowa pastwo do obrony przed

Niemcami. Jednake wszelkie dziaania, jak wprowadzenie w kwietniu 1939 r.

powszechnego obowizku suby wojskowej, byy spnione. Prawdopodobnie

Chamberlain, rozumiejc to, usiowa skierowa niemieck agresj na wschd

i uniemoliwi zawarcie sojuszu midzy Polsk i Niemcami. Dlatego 31 marca

1939 r. ogosi w parlamencie jednostronn gwarancj niepodlegoci Polski.

25 sierpnia zawarto polsko-brytyjski traktat o pomocy wzajemnej. 3 wrzenia

rzd brytyjski wystosowa ultimatum dajce zaprzestania agresji

niemieckiej, a po jego odrzuceniu wypowiedzia wojn Trzeciej Rzeszy. 10

maju 1940 r., wobec ostrej krytyki na forum parlamentu dotyczcej sposobu

dziaania rzdu w sprawie obrony Norwegii i po zmniejszeniu si wikszoci

parlamentarnej konserwatystw z 250 do 81 gosw, Chamberlain zrezygnowa

ze stanowiska premiera, cho pozosta w gabinecie nowego premiera, Winstona

Churchilla, jako Lord President for Council. Ze wzgldu na chorob

zrezygnowa ze stanowiska w padzierniku 1940 r. Zmar na raka 9 listopada

1940 r.

4. tj. syna pierwszej ony, Karin von Kantzow, zmarej w 1931 r.

5. Franz von Papen (1879-1969), kanclerz Niemiec od 1932 r., odegra

wan rol w przeomowym okresie lat 1931-1933, gdy jako zaufany

wsppracownik prezydenta Paulavon Hindenburga uczyni wiele dla Hitlera

walczcego o wadz w Niemczech. Od1933 r. by wicekanclerzem w pierwszym

rzdzie Hitlera. W 1934 r. zosta ambasadorem w Wiedniu, od 1939 do 1945 r.

by ambasadorem w Ankarze i w wyniku jegodziaa Niemcy i Turcja zawary w

1941 r. pakt przyjani, aczkolwiek Turcja nie podjawsppracy wojskowej

z Niemcami. Oskarony przed Midzynarodowym TrybunaemWojskowym w

Norymberdze o popenienie zbrodni przeciwko pokojowi, zosta uniewinniony.

tytul

Nowa misja

Hermanna Gringa

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

By pny wieczr 14 wrzenia 1939 roku, gdyJohn L. Lewis, szef centrali

zwizkowej CIO i potnego zwizku zawodowego United Mine Workers of

America, wykrci numer sekretariatu prezydenta Roosevelta. Przedstawi si

i cho podkrela, e dzwoni w wanej sprawie pastwowej, musia dugo

czeka, zanim prezydent podszed do telefonu. By przekonany, e Roosevelt

uczyni to umylnie, aby go upokorzy. Nienawidzilisi od 1938 roku, gdy w

wyborach na stanowisko gubernatora Pensylwanii prezydent popar innego

kandydata ni ten, ktrego yczyby sobie Lewis. Niechtnie wic dzwoni do

prezydenta owego wrzeniowego wieczoru, ale uzna, e musi odoy na bok

ambicje, gdy wymagaj tego interesy.

- Panie prezydencie, dzwoni z prob - powiedzia, gdy usysza w

suchawce gos Roosevelta. - Czy mgby pan przyj mojego dobrego

znajomego, pana W. R. Davisa, w sprawie, ktra moe mie znaczenie

najwyszej wagi dla kraju i ludzkoci?

Roosevelt niechtnie zgodzi si. Wiedzia, kim jest William Rhodes

Davis, i mia wiele zastrzee do jego dziaalnoci. Nie mg jednak

odmwi, gdy to zaognioby stosunki z szefem zwizku zawodowego liczcego

9 milionw czonkw i 5 milionw sympatykw. Zbliay si wybory

prezydenckie i gosy tych ludzi mogy mie dla Roosevelta cen zwycistwa.

Odrzuci jednak zdecydowanie propozycj, e spotkanie powinno si odby w

tajemnicy.

- Spotkanie odbdzie si wedug zwykego protokou. Niech przyjdzie

jutro. Prosz ustali z moim sekretarzem godzin - odpowiedzia sucho.

Davis by przykadem typowej amerykaskiej kariery. Urodzi si w

Montgomery, w stanie Alabama, w 1889 roku, w do biednej rodzinie, ktra

jednak zapewnia mu dobre wyksztacenie. Nie chcia spdzi ycia w

rodzinnym miecie na posadzie bez perspektyw, wic gdy tylko uzyska

penoletno, wyruszy na zachd, aby tam szuka pienidzy i majtku. W

Oklahomie by straakiem, a potem maszynist, ale ju w 1913 roku, w nikomu

nie znany sposb stan na czele wasnego przedsibiorstwa zajmujcego si

wydobywaniem ropy naftowej w Muskogee. W cigu 25 lat jego "Crusader Oil

Company" staa si wielk firm wadajc szybami naftowymi w Teksasie,

Luizjanie i Meksyku, rafineri w Hamburgu, nabrzeem portowym w Malm w

Szwecji i wieloma firmami dystrybucji przetworw ropy naftowej w krajach

skandynawskich. Paace Davisa stany w Houston, Scarsdale i Nowym Jorku,

on za zarzdza swoim naftowym imperium z biura na trzydziestym czwartym

pitrze Rockefeller Center w Nowym Jorku.

W 1936 roku, poszukujc nowych rynkw zbytu dla ropy i jej przetworw,

zwrci uwag na Niemcy, borykajce si wwczas z wielkim problemem, jakim

by brak tego surowca i paliwa dla szybko rozbudowywanych si zbrojnych.

Zwaszcza marynarka wojenna, ktrej okrty spalay szczeglnie duo ropy,

znalaza si w trudnej sytuacji. Dowdca Kriegsmarine, wielki admira Erich

Raeder, kierowa do Hitlera raporty, w ktrych ostrzega, e "naczelne

dowdztwo [Kriegsmarine - BW] cakowicie wyczerpao moliwoci zakupu

paliwa za marki", co oznaczao, e kasa marynarki wojennej w przegrdce

"paliwa, smary, oleje" jest pusta.

Davis, ktry w tajemniczy sposb dowiedzia si o tych raportach, uda

si natychmiast do Berlina i stawi si w gabinecie dr. Hjalmara

Schachta*6, szefa Reichsbanku, proponujc, e za niemieckie kredyty

wybuduje w Niemczech rafineri, ktr bdzie zaopatrywa w rop z

meksykaskich pl naftowych w zamian za dostawy niemieckich maszyn. Jednak

Schacht nie dowierza amerykaskiemu biznesmenowi i odrzuci t propozycj.

Niezraony Davis walczy dalej o wielki interes. Nie chodzio mu tylko o

spodziewane zyski ze wsppracy z Niemcami. Stara si odzyska 11 milionw

dolarw, ktre zainwestowa W pola naftowe Pozor Rica, a ktre utraci, gdy

rzd Meksyku znacjonalizowa zagraniczne firmy naftowe. Dotar do samego

Fhrera, ktremu spodoba si pomys przerabiania w niemieckiej rafinerii

meksykaskiej ropy. Na pocztku 193 roku Hitler zaprosi Amerykanina do

swojej kancelarii i poinformowa, e poleci Reichsbankowi przekazanie

niezbdnych rodkw finansowych.

Davis, majc tak korzystn sytuacj, jak stworzyo poparcie Hitlera,

rozwin swj projekt. Przekona dowdc niemieckiej marynarki wojennej, e

nie warto wydawa 00 tys. funtw szterlingw na zakup ropy,lecz naley

zakupi koncesje wydobywcze. Wielki admira Raeder w liciedo Hermanna

Gringa pisa: "Zamierzam wykorzysta te pienidze nie nazakup ropy

naftowej, lecz nabycie praw do wydobywania ropy na terenieobcego pastwa.

Przy dzisiejszych cenach ropy, za 600 tys. funtw moglibymy zakupi 150

tys. ton paliwa i oleju napdowego, co jest wielkociabsolutnie

niewystarczajc. Ale zainwestowanie tych pienidzy w nabycie i rozwj

koncesji wydobywczych, np. w Meksyku, pozwoli Niemcom,w opinii ekspertw,

otrzyma okoo 7,5 mln ton ropy".

W tym wspaniaym planie by saby punkt: uzyskanie zgody wadzMeksyku na

sprzeda koncesji na wydobycie ropy naftowej. Jak to zrobi?Davis

postanowi wykorzysta, zapewne za powany udzia w zyskach,wpywy i si

Johna Lewisa, ktry szybko zgodzi si namwi Vincente Lombardo Toledano,

szefa meksykaskiej centrali zwizkowej, do udzielenia pomocy Davisowi w

uzyskaniu koncesji. Meksykaski zwizkowiec dotar do prezydenta Lazaro

Cardenasa i skoni go do udzielenia Davisowi wszelkich zezwole. We

wrzeniu 1938 roku pierwszy tankowiec z 10 tysicami ton ropy wyruszy z

Veracruz do Hamburga. W cigu nastpnych 11 miesicy firma Davisa

wyeksportowaa 400 tys. ton ropy o wartoci 8 milionw dolarw do Niemiec,

gdzie jego rafineria "Eurotank" przerabiaa j, pracujc na trzy zmiany.

Umowa z Niemcami przewidywaa, e bd spaca dugi dostawami maszyn. Do

wrzenia 1939 roku, gdy Wielka Brytania i Francja zablokoway morskie

dostawy dla Niemiec, na konto Davisa wpyno tylko 3 mln dolarw

stanowice rwnowarto niemieckich dostaw, wrd ktrych byo m.in. 17

samolotw pasaerskich Junkers dla meksykaskich linii lotniczych. Obrotny

Amerykanin straci wic na tym interesie ogromn kwot 5 milionw dolarw i

musia co zrobi, aby te pienidze odzyska. Usiowa omija blokad,

wysyajc tankowce do Szwecji lub Woch, skd pocigami ropa miaa by

przewoona do Niemiec. Jednak szybko musia zaniecha tych zabiegw, gdy

Brytyjczycy nie dali si oszuka i zarekwirowali trzy statki wiozce 30

tys. ton ropy do pastw skandynawskich. Wielki interes przeplata si z

polityk i Davis doskonale to rozumia. Zapewne dlatego, szukajc innych

drg rozwijania nadzwyczaj zyskownego handlu rop z Niemcami, dotar do

prezydenta Roosevelta, cho projekt, z ktrym przyszed, daleko odbiega od

ropy naftowej.

O #11#/45 wszed do Owalnego Gabinetu, gdzie z pewnym zaskoczeniem

zauway, e prezydent nie by sam, lecz towarzyszy mu Adolf A. Berle Jr.,

asystent sekretarza stanu. Nie by to dobry znak. Davis wiedzia, e ten

czowiek darzy go niechci i gotw jest popsu mu szyki. Nie myli si.

Przed tym spotkaniem Berle sign do danych FBI*7, ktre zbierao

informacje o Davisie od 1928 roku. Nie znalaz tam, co prawda, dowodw na

jego powizania z wywiadem niemieckim, ale taka moliwo bya oczywista, o

czym Berle ostrzeg prezydenta.

Davis, ledwo usiad w fotelu za niskim stolikiem, przystpi do

przedstawienia sprawy:

- Od lat prowadz interesy z Niemcami - powiedzia. - Od jakich siedmiu

lat - ucili. - I rozwinem osobiste kontakty z marszakiem Hermannem

Gringiem.Dwa czy trzy dni temu otrzymaem depesz od Gringa, ktry

prosi, abym rozezna, czy prezydent mgby dziaa jako rozjemca lub pomc

w wybraniu neutralnego pastwa, ktre mogoby tak rol odegra. Mwi

oczywicie o wojnie w Europie. - Niemcy chc pokoju - zakoczy. -

Oczywicie, jeeli pewne warunki zostan spenione.

- Miaem rne nieoficjalne napomknienia, e mgbym interweniowa w

europejskich kopotach, ale nie bd wcza si do takich spraw, dopki

nie wystpi z tym oficjalnie rzd ktrego z pastw - odpowiedzia

Roosevelt.

- Rzd niemiecki zwrci si do mnie, abym spotka si z jego

przedstawicielami na tajnej konferencji, jaka odbdzie si 26 wrzenia w

Rzymie - Davis nie wydawa si zbity z tropu. - Czy mgbym po rozeznaniu

sytuacji zda panu sprawozdanie?

- Naturalnie - odpowiedzia Roosevelt. - Interesuje mnie kada

informacja, ktra rzuca wiato na sytuacj.

Nastpnego dnia Davis wystpi o przyznanie paszportw jemu i onie i tu

spotkaa go niemia niespodzianka. Departament Stanu odmwi wydania

dokumentu pani Davis, gdy w przeszoci popenia jakie wykroczenie.

Rozwcieczony Davis zadzwoni do Lewisa, proszc o interwencj u

prezydenta. Dziwne, ale Lewis zgodzi si na to i o #17#/22 zadzwoni do

Roosevelta. Tym razem nie wskra niczego. Prezydent, wyranie oburzony, e

przywdca zwizkowy zwraca si do niego z tak prob poradzi, aby

interweniowa w Departamencie Stanu, i gdy tylko odoy suchawk,

skontaktowa si z Berle'em polecajc mu, aby po zgoszeniu si Lewisa

przygotowa subow notatk na ten temat, co mona bdzie wykorzysta przy

sposobnej okazji. Jednak Lewis uzna, e posuwa si za daleko, i wietrzc

puapk nie zadzwoni do Departamentu Stanu. Jego przyjaciel musia

wyruszy do Rzymu bez ony. By tam krtko, gdy oczekujcy go dr Joachim

Hertslet, urzdnik ministerstwa spraw zagranicznych, ktry pracowa przez

kilka lat w ambasadzie niemieckiej w Meksyku, przekaza mu, e Hermann

Gring entuzjastycznie przyj wiadomo o moliwoci udziau prezydenta

StanwZjednoczonych w rokowaniach pokojowych izaprasza do Berlina, abyna

miejscu omwiwszystkie sprawy. Dla Davisa tkwia w tym pewnatrudno,

gdy mia paszport zezwalajcy na podr do Woch, nie do Niemiec.

Postanowi jednak zaryzykowa.

Kilka dni pniej zasiad w fotelu naprzeciw Gringa w jego wielkim

gotyckim gabinecie w ministerstwie lotnictwa. Wszystko to, co powiedzia, a

co zostao starannie zapisane przez jednego z obecnych przy trwajcej

ptorej godziny rozmowie, byo kamstwem, ktre miao na celuwykazanie

Niemcom, e jest czowiekiem, ktry duo moe. Owiadczy,e prezydent

gotw jest wywrze nacisk na pastwa zachodnie, aby podjy negocjacje

pokojowe z Niemcami. Zgadza si na pozostawienie Niemcom Gdaska i

wszelkich obszarw, jakie Polska otrzymaa na mocy traktatu wersalskiego,

oddanie Niemcom kolonii utraconych po 1918 roku, atake na przyznanie

pomocy finansowej, aby niemiecka gospodarka mogadorwna czoowym potgom

gospodarczym wiata.

Gring sucha tego z zadowoleniem, ktrego nawet nie stara si ukry.

Ten czowiek z najwyszych szczytw nazistowskiej wadzy by tak naiwny, e

uwierzy w rewelacje amerykaskiego biznesmena. Uwierzy, eprezydent

Stanw Zjednoczonych jest tak askawy dla Niemiec, a przy tymtak niechtny

wobec starych sojusznikw. 3 padziernika upowaniDavisa do prowadzenia

pokojowych negocjacji z prezydentem Rooseveltem, w ktrych mia bra udzia

dr Joachim Hertslet, osobisty wysannikmarszaka, podrujcyjako Carl

Clemens Bluecher, obywatel Szwecji. Jegopaszport zosta sfaszowany przez

najlepszych specjalistw ze SubyBezpieczestwa SS. Nikt nie mg wykry

prawdziwej tosamoci drobnego, jasnowosego mczyzny towarzyszcego

Davisowi. Wielka misjaDavisa miaa suy rwnie wywiadowi niemieckiemu,

ktry stara siwykorzysta nadarzajc si okazj i umieci szpiegw jak

najbliej najwaniejszego rda informacji: prezydenta Stanw

Zjednoczonych.

Trasa do Stanw Zjednoczonych prowadzia przez Lizbon, gdzie obydwaj

mieli wsi na pokad statku "American Clipper". W biurze linii "Pan

American", gdzie przyszli, aby wykupi bilety, czekaa ich niemia

niespodzianka.

- Pan si nazywa Bluecher? - urzdnik wypeniajcy blankiety biletw

podnis paszport, ktry pooy przed nim towarzysz Davisa.

- Tak, Carl Clemens Bluecher - pewnym gosem odpowiedzia Hertslet, cho

zaskoczy go nieprzyjemny sposb, w jaki urzdnik zada topytanie.

- Panie Hertslet, to nie jest pana paszport - urzdnik umiecha si. -

Spotkalimy si par miesicy temu. Pamitam dobrze, e wtedy mia pan

paszport na nazwisko Hertslet. Czy dobrze pamitam?

- Myli si pan! - z pomoc pospieszy Davis, ktry sta za plecami

Niemca. - Pan Bluecher jest pracownikiem skandynawskiego oddziau mojej

firmy i razem podrujemy do Stanw Zjednoczonych. Zapewniam, epaszport

jest prawdziwy.

- Eje! - urzdnik wydawa si rozbawiony ca sytuacj. - Jeeli panowie

tak twierdz, to musimy sprawdzi. Zechc panowie usi i zaczeka, musz

zadzwoni do komisariatu policji. Sdz, e sprawdzenie paszportu nie

bdzie dugo trwao...

- Prosz pana, musz co wyjani. - Davis nagle zmieni gos i pochyli

si nad biurkiem. - Ma pan wspania pami. Nazwisko mojego pracownika

brzmi inaczej, ale musi pan wiedzie, e wykonujemy tajn misj wimieniu

prezydenta Stanw Zjednoczonych. Warunki wymagaj, aby panHertslet

podrowa pod zmienionym nazwiskiem.

- A widzi pan, miaem racj.

- Moemy kupi bilety? - Davis wydawa si zadowolony, e wpad na pomys

tak prostego wyjanienia caej sytuacji.

- Nie. - Urzdnik pokrci gow i odda paszport.

Davis i Hertslet odeszli na bok, aby naradzi si, co maj dalej robi.

Nie zwrcili uwagi na mczyzn przegldajcego gazet na awce opodal.

Wydawao si, e jest zajty, cho bacznie obserwowa ca sytuacj. By to

agent brytyjskich tajnych sub, ktre ruszyy do akcji na sygna z

Waszyngtonu. Tam Adolf A. Berle susznie przewidzia, e Davis nie zatrzyma

si w Rzymie, lecz pojedzie do Berlina. Dlatego poleci Samowi E. Woodsowi,

handlowemu attache ambasady amerykaskiej w Berlinie, ktre to stanowisko

zapewne byo przykrywk jego funkcji, jak spenia dla amerykaskiego

wywiadu, aby nie spuszcza oka z kopotliwego przybysza ze Stanw

Zjednoczonych. Woods, gdy zorientowa si, e Davis wybiera si w podr

powrotn, wiedzia, e musi on podrowa przez Lizbon, i poinformowa

natychmiast wywiad brytyjski, ktry w portugalskiej stolicy mia dobrze

rozwinit placwk. Brytyjczycy szybko zwrcili uwag na Hertsleta, o

ktrym wiedzieli, e w Meksyku organizowa dostawy ropy naftowej do

Niemiec. Powiadomili ambasad amerykask w Lizbonie, e "mody mczyzna

podrujcy z panem Davisem posuguje si nie swoim paszportem".

Davis postanowi interweniowa w ambasadzie amerykaskiej, uwaajc, e

informacja o tajnej misji na rzecz prezydenta Stanw Zjednoczonych zrobi

tam wiksze wraenie ni na urzdniku wydajcym bilety w biurze "Pan

American". Jednak Samuel H. Wiley, amerykaski konsul generalny, odmwi

pomocy. Mia wyrane instrukcje z Waszyngtonu, od Adolfa A. Berle'a, jak

zachowa si w tej sytuacji. Davis musia wic sam odby podr i 9

padziernika wysiad w nowojorskim porcie. Czekaa go tam jeszcze bardziej

przykra niespodzianka. Na pirsie reporterzy zapytali go, jak udaa si

wyprawa do Berlina.

- Zapewniam panw, e byem w interesach tylko w Rzymie, przez dwa

tygodnie! - usiowa broni si Davis.

- Czy negocjowa pan sprzeda meksykaskiej ropy naftowej do Woch, aby

stamtd przetransportowa j do Niemiec, omijajc blokad gospodarcz? -

pado nastpne pytanie. Wida byo, e dziennikarze zostali przez kogo

dobrze poinformowani. Davis uzna, e przeduanie tej konferencji nie

wyjdzie mu na dobre. Czu, e opltuje go sie, ale nie wiedzia, kto

pociga za sznurki.

- To bzdura! - wykrzykn rozzoszczony i szybko ruszy do samochodu,

zdajc si nie sysze kolejnych pyta. Jego kariera negocjatora zakoczya

si bardzo wczenie. Nastpnego dnia, gdy zadzwoni do Biaego Domu,

dowiedzia si, e prezydent nie ma czasu, aby si z nim spotka. Napisa

wic dwa dugie listy, w ktrych opisa przebieg podry i rozmow, jak

odby z Gringiem, ale nie mia jak dostarczy ich prezydentowi.Uda si

do Departamentu Stanu, gdzie Adolf A. Berle uprzejmie przeczyta

sprawozdania, lecz stwierdzi, e zawieraj wiele bdw.

- A c to za sprawa z faszywym paszportem czowieka, ktry panu

towarzyszy? - zapyta nagle.

By moe wtedy Davis zrozumia, e ma przed sob autora intrygi, ktra

tak bardzo skomplikowaa mu ycie. Niepyszny poegna si szybko, alenie

podda si. Namwi Lewisa, aby interweniowa w DepartamencieStanu. Ale i

ten odbi si od muru, jaki wybudowa Berle, cho zaczrozmow bardzo

gronie:

- Rezolucja, jak podja CIO, aby poprze prezydenta - mwi o wyborach,

ktre miay odby si w 1940 roku - mona atwo zmieni nakorzy innego

kandydata.

Nagle przyj ton bardziej pojednawczy.

- Mr Davis przywiz wan wiadomo od wysokiego niemieckiegourzdnika.

Dziaa dokadnie wedug linii, jak przedstawi prezydentowipodczas

spotkania 15 wrzenia. Jednak prezydent sta si niedostpny.Czyby to

oznaczao, e przesta si interesowa moliwoci odegraniawanej roli w

interesie pokoju?

Berle nie da si zbi z tropu.

- Rzd Stanw Zjednoczonych nie moe rozwaa propozycji mediacji,jeeli

nie pochodz one od rzdw i nie s przekazywane uznanymi kanaami

dyplomatycznymi - odpowiedzia.

- Chciaby pan, eby niemiecki rzd stwierdzi oficjalnie to, co pan

Davismwi nieoficjalnie?
- Rzd niemiecki ma w Waszyngtonie przedstawiciela wystarczajco

kompetentnego, aby mg przekazywa wiadomoci tego typu.

Lewis wsta i ledwo skinwszy gow wyszed z gabinetu asystenta

sekretarza stanu. Usysza najbardziej oczywiste potwierdzenie, e

prezydentnie ma ochoty widzie Davisa. Dyplomatyczna misja nafciarza

dobiegakoca, cho nadal wierzy, e nadejdzie czas, kiedy bdzie mg

przyczyni si do obalenia prezydenta Roosevelta i zemci si na tym

wstrtnymBerle'u, ktry tak bardzo popsu mu szyki*8.

Hermann Gring, ktry usiowa odegra wielk rol w europejskiej

polityce, postawi na niewaciwego czowieka. Jednak premier Chamberlain

cigle stwarza wraenie, e gotw jest do ugody, a Niemcy zdawalisobie

spraw, e za jego plecami stoi dua grupa politykw, ktrzy myltak

samo. Byli to wpywowi ludzie. Bez wtpienia jednym z nich by lord

Halifax. Jego najbliszym sojusznikiem by sir Horacy Wilson, doradca

premiera. Jednak czas premiera Chamberlaina dobiega koca.

Przypisy:

6. Hjalmar Schacht (1877-1970), prezes Banku Rzeszy (Reichsbank) w

latach 1924-1930, by jednoczenie doradc finansowym Adolfa Hitlera. W

1933 r., po objciu urzdu kanclerskiego przez Hitlera, zosta ponownie

mianowany prezesem Reichsbanku, a w sierpniu 1934 r. take ministrem

gospodarki; od 1935 r. by odpowiedzialny za militaryzacj niemieckiej

gospodarki. W listopadzie 1939 r. zdymisjonowany po tym, jak domaga si

zmniejszenia wydatkw zbrojeniowych i ostrzega, e gospodarka niemiecka

nie wytrzyma ciaru prowadzenia wojny. W latach czterdziestych zwiza si

z opozycj przeciwko Hitlerowi i w 1944 r., po zamachu na Hitlera, zosta

osadzony w obozie koncentracyjnym. W 1946 r., sdzony przez Midzynarodowy

Trybuna Wojenny w Norymberdze, zosta uznany niewinnym zbrodni

rozpatrywanych przez Trybuna.

7. FBI (Federal Bureau of Investigation - Federalne Biuro ledcze),

instytucja powoana w USA w 1908 r. w celu cigania przestpstw

zagraajcych bezpieczestwu pastwa. Od 25 sierpnia 1936 r., zgodnie z

dyrektyw prezydenta Franklina D. Roosevelta, FBI zajo si rwnie

kontrwywiadem, zbierajc informacje na temat "dziaalnoci wywrotowej";

utworzono wwczas specjaln sekcj wywiadu (General Intelligence Section),

nie informujc o tym opinii publicznej ani Kongresu. W okresie bezporednio

poprzedzajcym wybuch Ii wojny wiatowej FBI koncentrowao swoj aktywno

na nadzorowaniu osb narodowoci niemieckiej i japoskiej. Liczba

pracownikw gwatownie wzrosa z 391 w 1933 r. do 3000 w r. 1942 i 4886 w

1944 r.

8. Intryg Davisa i Gringa, zmierzajcych do obalenia prezydenta

Franklina D. Roosevelta, opisaem w ksice "Ten okrutny wiek. Cz

druga".

tytul

Tylko krew, pot,

zy i trud

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

9 maja 1940 roku Hitler wraz z najbliszymi wsppracownikami udali si

samochodami z Kancelarii Rzeszy na lotnisko, gdzie na pycie z daleka

zobaczyli samolot Fhrera Immelmann Iii, nazwany tak na cze niemieckiego

pilota z I wojny wiatowej. Jednak kolumna samochodw przemkna obok

dworca lotniczego i zatrzymaa si dopiero na niewielkiej stacji kolejowej

Finkenkrug, gdzie wsiedli do specjalnego pocigu i wyruszyli na pnoc.

Niewielu wiedziao dokd zmierzaj.

Gocie Hitlera zdawali sobie spraw, e tajemnica wynika z potrzeby

zachowania maksymalnego bezpieczestwa, co byo oczywiste po zamachu 9

listopada 1939 roku w "Brgerbrukeller" w Monachium, gdziewybuch bomby

omale niepozbawi ycia Fhrera, azabi wielu jego starych towarzyszy

partyjnych. Ci, ktrzy znali cel podry, jak genera Wilhelm Keitel,

zachowywali to dla siebie. Pozostay wic tylko przypuszczenia. Skoro

pocig zmierza na pnoc, podejrzewano, e zmierzaj do Kilonii,skd

samolotem wyrusz doOslo. W Hanowerze pocigzatrzyma si, a do wagonu

Fhrera wsiad pukownik Diesing, szef suby meteorologicznej Wehrmachtu.

Przynis ze sob raporty meteorologiczne: 10 maja 1940 rokubdzie pikna

soneczna pogoda. Uradowao to Hitlera tak bardzo, enagrodzi posaca

zotym zegarkiem. Dopiero wtedy pasaerowie pocigu jadcego w nieznane

dowiedzieli si, e rankiem nastpnego dnia wojska niemieckie wyrusz na

Belgi, Holandi i Francj i z tym wielkimwydarzeniem wie si ich

podr.

O godzinie #4#/25 przybyli do Euskirchen, niewielkiej miejscowoci

pooonej 50 kilometrw na zachd od Bonn. Hitler, rzeki i wypoczty,

zszed z wagonu do opancerzonego mercedesa, ktry zabra go do nowej

polowej kwatery o nazwie "Felsennest" - Skalne Gniazdo w lesie w pobliu

Mnstereifel, 45 kilometrw od belgijskiej granicy. Stamtd mia kierowa

operacjami nowej wojny, ktra miaa doprowadzi jego wojska dobrzegw

kanau La Manche.

Gdzie nad gowami przybyych przemkny szybowce holowane przezsamoloty

Junkers Ju 538m, ktre wystartoway z lotnisk pod Koloni. Wich

kadubach lecieli onierze, ktrzy mieli zdoby mosty na Mozie i opanowa

belgijsk twierdz Eben Emael, strzegc drg prowadzcych wgb Belgii.

Od powodzenia ich akcji mg zalee los wojny w Belgii. Jeelibowiem nie

udaoby si im przechwyci mostw, zanim wojska belgijskiewysadz je, i

zaj potnej twierdzy, wkopanej 25 metrw w gb wapiennych ska na

brzegu Kanau Alberta, niemiecka 6. armia musiaabyzatrzyma si tam na

wiele dni i toczy cikie boje oblnicze, gdy w tymczasie od zachodu

nadeszyby wojska francuskie i brytyjskie, aby wesprzebelgijskich

obrocw.

Hitler by hazardzist i ogromnym szczciarzem. Podejmowa nadzwyczaj

ryzykowne kampanie i wygrywa.

Tak byo w 1935 roku, gdy odrzuci traktat wersalski i ogosi

wprowadzenie powszechnej suby wojskowej, co oznaczao intensywne

zbrojenia.

Tak byo w 1936 roku, gdy nakaza swoim wojskom wkroczy do Nadrenii,

gdzie wedug midzynarodowych traktatw nie mogo by niemieckich

onierzy. Wystarczyo, eby Francja ogosia pogotowie bojowe

nadgranicznych jednostek, a niemieckie dywizje szybciutko wrciyby do

koszar, skompromitowany za Hitler zostaby zapewne obalony lub musiaby

poda si do dymisji. Jak bowiem mgby wzywa nard do wyrzecze i

prowadzi go wojenn ciek, gdy ju pierwsze przedsiwzicie zakoczyo

si fiaskiem!
Tak byo w 1938 roku, kiedy zdecydowa si wprowadzi wojska do Austrii i

przyczy to pastwo do Rzeszy. W tym samym roku, nie zwaajc na potg

militarn Zachodu, zada przyczenia do Rzeszy czci Czechosowacji i

osign to.

Podj ogromne ryzyko w 1939 roku, gdy da rozkaz do agresji na Polsk.

Najwysi dowdcy Wehrmachtu twierdzili, e wojska nie s jeszcze gotowe do

wojny, i ostrzegali go, e uderzenie wojsk angielskich i francuskich od

zachodu pogry Niemcy. Wygra.

W 1940 roku wysa wojska do Norwegii na pokadach okrtw, ktre

przeszy pod nosem potnej brytyjskiej Royal Navy, uderzyy na pastwo

odlege o 8007km od Niemiec. I zwyciyy. Dziaa wbrew radom

dowiadczonych dowdcw, prowadzi nadzwyczaj ryzykowne kampanie i

zwycia. On zna moc tajnej broni, jak dysponowa, i wiedzia, e

niekonwencjonalne dziaanie daje mu przewag nad wrogami, ktrych plany i

posunicia opieray si na skostniaej strategii, opracowanej na podstawie

dowiadcze z I wojny wiatowej, ktre w konfrontacji z jego ide utraciy

sw warto.

Wydawa by si mogo, e Hitler znakomicie wyczuwa swych wrogw, szefw

rzdw zachodnich mocarstw, i potrafi bezbdnie wykorzystywa ich

saboci. Blefowa, zastrasza, przeraa, potrafi zmusza do ustpstw,

ba, niemal ulegoci, cho to oni dysponowali wiksz si. Hitler nie

tylko rozumia polityk. On j czu. I dziaa instynktownie, czsto nie

zwaajc na wyniki analiz, ocen i ekspertyz gospodarczych, politycznych i

wojskowych. Potrafi dziaa niekonwencjonalnie, zaskakujc generaw i

politykw, mudnie postpujcych wedug regu sztuki wojennej i

dyplomatycznej. To on wymyli sposb byskawicznego zajcia belgijskiej

twierdzy Eben Emael, ktra moga na dugo zatrzyma niemieckie wojska. Na

kadubach bombowcw nurkujcych Ju 87 kaza montowa syreny, ktrych ryk

przeraa nieprzyjacielskich onierzy i wywoywa panik wrd ludnoci.

da uzbrojenia czogw w dziaa z dugimi lufami, ktre miay wiksz

si ognia i lepiej radziy sobie z pancerzami czogw wroga. Jednak nie

potrafi zrozumie i wyczu Brytyjczykw. Tamtego dnia, 10 maja 1940 roku,

o wicie, gdy wysiad z samochodu na dziedzicu "Felsennest" zmienio si

wiele. Nie doceni wielkoci tej zmiany.

7 i 8 maja w brytyjskim parlamencie odbya si debata nad przebiegiem

wojny w Norwegii. Brytyjczycy mieli ju do tchrzliwego premiera

Chamberlaina, czujc, i susznie, e ten czowiek ponosi bezporedni

odpowiedzialno za zo, jakie stao si na kontynencie, a ktre lada

moment moe dotkn ich kraj. Nie potrafi temu zapobiec, a nawet swoim

niezdecydowaniem i ulegoci uatwi Hitlerowi odbudow armii i zdobycie

dogodnych pozycji do podboju Europy. Nie wierzc w moliwo pokonania

Hitlera, cigle by gotw do ugody z nim. Czonkowie jego wasnej partii

konserwatywnej te nie mieli zudze, e wybrali na premiera polityka

chwiejnego, sabego i gupiego. W czasie parlamentarnej debaty, w pewnym

momencie podnis si z miejsca Leo Amery, pose partii konserwatywnej.

- Pozostajesz za dugo, jak na czas, w ktrym niczego dobrego nie

zrobie - zwracajc si do premiera, cytowa sowa, jakie 300 lat

wczeniej wypowiedzia przed parlamentem Oliver Cromwell. - Odejd,

powiadam, i pozwl nam dziaa bez ciebie. W imi Boga, id!

Chamberlain, ktry utraci poparcie nawet wasnej partii, nie mia ju

zudze, e bdzie mg pozosta, cho broni si do ostatniej chwili. Nie

chcia dopuci, eby premierem zosta Winston Churchill. Uwaa go za

polityka zbyt agresywnego, ktry bez wtpienia nie zachowaby si

odpowiednio elastycznie wobec Hitlera. Jeszcze 10 maja, gdy z kontynentu

dochodziy wieci o postpach wojsk niemieckich, Chamberlain zapowiedzia

swojemu rzdowi, e gotw jest pozosta na stanowisku premiera i

poprowadzi kraj do walki. Ale sytuacja, coraz bardziej niebezpieczna dla

Brytanii, wymagaa zatarcia podziaw partyjnych i zjednoczenia wszystkich

si politycznych: partii rzdzcej i partii opozycyjnych. Lada moment armie

niemieckie mogy stan nad brzegiem kanau, niespena 40 kilometrw od

brytyjskich wybrzey. Mogy tam wybudowa lotniska, z ktrych samoloty po

kilkunastu minutach osigayby brytyjsk przestrze powietrzn, sabo

chronion przez szczupe siy myliwskie RAF-u! Posowie Partii Pracy

owiadczyli: "Bdziemy wsppracowa tylko z nowym rzdem". Chamberlain nie

mia ju nic do powiedzenia. Tego samego dnia pojecha do paacu

krlewskiego i zoy rezygnacj. Krl Jerzy Vi zgodzi si, acz

niechtnie, e nowym premierem bdzie Winston Churchill. Wieczorem posa

po niego i o godzinie #18#/00 powierzy mu misj sformowania nowego rzdu.

Adolf Hitler nie rozumia tej zmiany. W dalszym cigu uwaa, e bdzie

dziaa wobec polityka gotowego do kompromisu. Tym wikszego, im wiksze

bd niemieckie zwycistwa we Francji.

Brytyjski Korpus Ekspedycyjny*9, le wyszkolony i uzbrojony, pozbawiony

wystarczajcych si pancernych i lotnictwa, nie stanowi siy, ktra

mogaby wpyn na przebieg walk w Belgii i Francji, gdzie niemieckie

wojska jak burza posuway si w stron kanau La Manche.

W rod 15 maja Winston Churchill zosta o #7#/30 wyrwany z ka

telefonem z Parya.

- Zostalimy pokonani - usysza w suchawce. Premier francuski Paul

Reynaud*10 mwi po angielsku z charakterystycznym francuskim akcentem, co

tragicznym sowom nadawao do humorystyczny odcie. Zaskoczony i zaspany

Churchill nie odpowiada.

- Jestemy pobici - powtarza Reynaud. - Przegralimy t bitw.

Churchill, ktry z wolna dochodzi do siebie, zaprotestowa. Pocz

przekonywa Francuza, e w pitym dniu walk nie mona tak kategorycznie

przesdza wyniku walk.

- Zostalimy pokonani - powtarza Reynaud. - Przegralimy t bitw.

Francuski premier waciwie ocenia sytuacj. Ju 20 maja, wczeniej ni

zakada niemiecki plan wojny, czogi Wehrmachtu dotary do Noyelles, w

pobliu Abbeville. Oznaczao to, e w cigu 10 dni przebyy 320 kilometrw.

W adnej z dotychczasowych wojen nie posuwano si tak szybko do przodu.

Jeeli Churchill by optymistycznie nastawiony w czasie rozmowy z premierem

Reynaudem, to ju kilka dni pniej musia przyzna, e sytuacja staa si

beznadziejna.

19 maja 1940 roku genera Gort*11, dowdca brytyjskich wojsk

ekspedycyjnych, depeszowa z Francji, e wobec niepomylnego dla aliantw

rozwoju sytuacji na pnocy tego kraju powstaa konieczno ewakuacji jego

onierzy. Rzd brytyjski zwleka. 21 maja dwie brytyjskie dywizje i jedna

brygada pancerna dysponujca 74 czogami uderzyy w rejonie Arras.

Zaskoczenie Niemcw byo tak ogromne, e tracc 400 jecw cofnli si o

kilka kilometrw na poudnie. Dowodzcy 7. dywizj pancern genera Erwin

Rommel by przekonany, e ma przed sob pi dywizji angielskich i

francuskich. Tylko dlatego po zatrzymaniu brytyjskiego uderzenia nie ruszy

w pocig ze swoj dywizj i dywizj pancern "SS-Totenkopf" i nie

zdziesitkowa sabych oddziaw alianckich. Jednak to by koniec dziaa

zaczepnych aliantw. Sytuacja pogarszaa si z godziny na godzin.

W nocy z 21 na 22 maja Churchill poleci admiraowi Bertramowi

Ramsay'owi, dowdcy rejonu morskiego w Dover, aby przygotowa ewakuacj

wojsk angielskich, ktre zgromadziy si wok Dunkierki. Czas nagli. Lada

godzina operacja ta moga sta si niewykonalna.

23 maja korpus pancerny generaa Heinza Guderiana doszed do kanau Aa na

odlego okoo 207km od brytyjskich pozycji obronnych. Na prawym

skrzydle korpus pancerny generaa Georga-Hansa Reinhardta osign lini

kanaw od St. Omer do Aire. Dunkierka - ostatnia droga ewakuacji wojsk

brytyjskich - znalaza si w zasigu jednostek niemieckich. Ale nagle

niemieckie wojska pancerne, ktre mogy skruszy opr aliantw na zachodnim

odcinku frontu, stany.

Dlaczego tak si stao? Jest to jedna z tajemnic Ii wojny wiatowej.

Rozkaz o zatrzymaniu oddziaw pancernych nadszed do dowdztwa 4. armii 24

maja 1940 roku o godzinie #12#/31, tu po wizycie Hitlera w kwaterze

gwnej dowdcy Grupy Armii "A" generaa Gerda von Rundstedta w

Charleville. Mona wic przypuszcza, e inicjatywa zastopowania czogw

wysza od Hitlera lub te od Rundstedta, ale zaaprobowa to Hitler. Czy by

to jego bd umoliwiajcy nieprzyjacielowi uratowanie kilkuset tysicy

onierzy, czy te wiadoma decyzja? Czy uwierzy Gringowi, ktryna wie

o otoczeniu onierzy alianckich pod Dunkierk wykrzykiwa:

- To jest zadanie dla Luftwaffe!

A do generaa Erharda Milcha, swojego zastpcy, generalnego inspektora,

mwi:

- Luftwaffe zniszczy Brytyjczykw na plaach. Zdoaem namwi Fhrera,

aby zatrzyma wojska.

Hitler rozwaa: genera Guderian sugerowa, e teren w rejonie

Dunkierki, podmoky, pocity kanaami, nie sprzyja dziaaniom wojsk

pancernych, ktre atakujc okopanych, przygotowanych do obrony onierzy

alianckich musiayby ponie due straty, za bitwa o Francj dopiero

wkraczaa w decydujc faz. Feldmarszaek Gring przedstawia bardzo

sugestywn propozycj: samoloty zaminuj wody przybrzene, tak aby

brytyjskie statki i okrty nie mogy zbliy si do pla, a jeeli nawet

ktry by si przedosta przez minow zapor, pjdzie na dno zatopiony

bombami i pociskami samolotw Luftwaffe. onierze alianccy bd tkwina

plaach przez wiele tygodni bez zaopatrzenia, bez ywnoci i lekarstw.

Stan si zakadnikami, a ich los bdzie musia wpyn na decyzje rzdu

brytyjskiego. Gdyby bowiem na francuskiej play zgino 200 tysicy

brytyjskich chopcw, staliby si mczennikami, a ich mier

zmobilizowaaby do walki cae spoeczestwo. Gdyby jednak tkwili tam,

dziesitkowani przez niemieckie samoloty, artyleri i okrty, konajcy z

godu i ran,spoeczestwo brytyjskie zmusioby swj rzd do zawarcia

pokoju z Hitlerem, aby uratowa tak wielu onierzy. 27 maja Churchill

depeszowado lorda Gorta:

- "W tej powanej chwili musz Panu przesa moje najlepsze yczenia.

Nikt nie wie, co bdzie, ale wszystko jest lepsze od okrenia i

zagodzenia."

Tak, wszystko jest lepsze od zagodzenia! Tak napisa...

Nastpnego dnia zorganizowa spotkanie z ministrami swojego rzduw

gmachu Parlamentu. Bya to pierwsza narada od momentu objcia przez

Churchilla stanowiska premiera. Do tego czasu konferowa tylko z czonkami

swojego gabinetu wojennego*12. Dlaczego w krytycznym momencie, gdy

rozpoczynaa si ewakuacja wojsk spod Dunkierki, Churchill zwoa

posiedzenie rzdu? Czyby tylko po to, aby przedstawi mu sytuacj na

kontynencie? A moe szuka sojusznikw w walce, ktr toczy... w Londynie.

Poprzedniego dnia, w czasie narady gabinetu wojennego lord Halifax, sdzc,

e atmosfera sprzyja forsowaniu wasnej polityki, zacz rozwaa, jak

powinien postpi rzd, gdyby Hitler przedstawi rozsdne warunki zawarcia

pokoju. Churchill przerwa mu gwatownie twierdzc, e jest to

nieprawdopodobne. Wiedzia jednak, e Halifax nie zrezygnuje tak atwo.

- Oczywicie, cokolwiek stanie si pod Dunkierk, bdziemy walczy nadal

- powiedzia w pewnym momencie. Na sali wybucha wrzawa. Wszyscy klaskali,

przepychali si do premiera. Klepali go po plecach. Wielu miao zy w

oczach.

- "Nie ma wtpliwoci, e gdybym wwczas zawaha si choby na moment,

utracibym urzd. Byem pewny, e ministrowie raczej byli gotowi da si

zabi i pozwoli, aby ich rodziny i majtek zostay zniszczone, ni si

podda" - napisa pniej. By moe tak byo, ale czy owiadczenia o walce

do koca nie ogosi umylnie, aby pokaza zwolennikom ustpstw wobec

Niemcw, jak wielu politykw go popiera?

Do pla Dunkierki przybijay statki, dki, stateczki, okrty.

Brytyjczycy zorganizowali, jak si szacuje, 850-950 jednostek, zdolnych do

przebycia kanau La Manche. W tej operacji wzi rwnie udzia polski

niszczyciel ORP Byskawica, ktry ratowa ciko uszkodzony niszczyciel

Greyhound z setkami onierzy na pokadzie.

Luftwaffe zawioda Hitlera. Cho Gring rzuci do walki due siy: 300

bombowcw i 500 myliwcw, Niemcy nie zdoali zablokowa wybrzea,skd w

cigu trwajcej 8 dni ewakuacji flota aliancka zabraa 338226onierzy, w

tym 215226 Anglikw, 123 tys. Francuzw, Belgw oraz onierzy innych

narodowoci. Straty byy due. Niemcy zatopili 224 statki iokrty, w tym 6

niszczycieli. Na plaach pozosta cay ciki sprzt wojskbrytyjskich:

wszystkie dziaa, 63 tys. samochodw oraz p miliona tonsprztu

wojskowego i amunicji. Pozostay te wszystkie pierwszoliniowe czogi armii

brytyjskiej.

Chocia wielka okazja zmuszenia Brytyjczykw do zawarcia pokoju wymkna

si Hitlerowi z rk, to jednak zrealizowa pierwsz cz swojego planu

budowy nowych Niemiec: obezwadni Zachd. Francja nie moga mu ju

przeszkodzi w zdobywaniu przestrzeni yciowej na Wschodzie.

Ju w czerwcu 1940 roku, par dni po klsce Francji, Hitler nakaza

przegrupowanie jednostek Wehrmachtu na wschd. Niemale caa Europa,

podbita, zagarnita, zmuszona do ulegoci lub w sojuszu z Niemcami,

wspomagaa wojenny wysiek tego pastwa. Wehrmacht sta si niezwycion

potg. Pozostawa jednak niepokj. Wielka Brytania, cho pobita i

upokorzona, zachowaa kolonialne posiadoci i utrzymaa linie

komunikacyjne. Morskimi szlakami dostarczano surowce dla przemysu, ktry

zwiksza produkcj samolotw, czogw, okrtw. Coraz bardziej otwarcie

wspieray j Stany Zjednoczone. Na czele rzdu brytyjskiego sta polityk

dowiadczony i zrczny, ktry zapowiada walk do koca i zyskiwa poparcie

spoeczestwa. Hitler, decydujc si przystpi do realizacji drugiej

czci planu i rozpocz wojn ze Zwizkiem Radzieckim, co byo celem jego

ycia, musia liczy si z tym, e pozostawia za plecami Wehrmachtu otwarty

front. Dwadziecia par lat wczeniej taka polityka zgubia Niemcy! Jednak

Hitler nie poddawa si czarnym mylom. Doskonale wiedzia, jak saba jest

Wielka Brytania i jak chwiejna pozostaje pozycja Churchilla. Wywiad

niemiecki mia wgld w najtajniejsze dane rzdu brytyjskiego.

18 maja 1940 roku do drzwi ambasady Stanw Zjednoczonych w Londynie

zastukali dwaj mczyni. Ciemnogranatowe garnitury w jasne prki i

meloniki nadaway im smutny wygld, kontrastujcy z pikn soneczn

pogod. Na pierwszy rzut oka mona byo rozpozna w nich urzdnikw

ministerstwa spraw zagranicznych lub policjantw.

Odwierny starannie przejrza ich dokumenty, ktre podali mu bez sowa

przez zakratowane okienko w masywnych drzwiach, i skin gow na znak, e

wszystko si zgadza i moe ich wpuci do wntrza.

Szerokimi marmurowymi schodami weszli na pierwsze pitro, kierujc si

wprost do gabinetu ambasadora.

- Panowie ze Scotland Yardu? - sekretarka nie wydawaa si zaskoczona

widokiem dwch mczyzn z melonikami w rkach. - Pan ambasador oczekuje

panw.

Otworzya drzwi do gabinetu Josepha P. Kennedy'ego*13 i wskazaa na

foteliki pod cian.

- Jego Ekscelencja zaraz do panw przyjdzie.

Po kilku minutach drzwi do bocznego pokoju otworzyy si i stan w nich

szczupy ysiejcy mczyzna w ciemnym garniturze.

- Jestem szczerze zainteresowany panw wizyt - powiedzia z urzekajcym

umiechem, jakby zawczasu starajc si rozadowa atmosfer.

- Niestety sprawa, z ktr przychodzimy, nie jest mia. - Starszy z

mczyzn mi w doniach melonik, co zwrcio uwag ambasadora, zerkajcego

na niego z wyranym rozbawieniem.

- Jestem detektyw Brawn ze Scotland Yardu - przedstawi si. - Mamy

niezbite dowody, e jeden z urzdnikw ambasady amerykaskiej przekazuje

Niemcom tajne wiadomoci.

Umiech zamar na twarzy Kennedy'ego.

- Czy rzeczywicie maj panowie dowody?

- Obawiam si, e tak. - Modszy otworzy teczk i wyj z niej kartonowe

okadki zawizane tasiemk z lakow pieczci.

- Prosz zrozumie, Ekscelencjo, e nie moemy przedstawi wszystkich

dowodw, gdy obejmuje je najcilejsza tajemnica suby. Sdz jednak, e

te, ktre pokaemy, s wystarczajce, aby dowie winy...

Przerwa, skupiwszy uwag na lakowej pieczci, ktr stara si zama

tak, eby nie nakruszy na byszczcym stoliku. Zbiera okruchy na do,

ale i tak par wypado, co spowodowao jego wyran konsternacj.

...Jak mwiem - podj po chwili, gdy zgarn ze stolika wszystkie

okruszyny i wsypa je do kieszeni marynarki - aby dowie winy pana Tylera

Kenta. Prosz, oto zdjcie przedstawiajce pana Kenta z niejak Ann

Wolkoff. Mamy dowody, e osoba ta kontaktowaa si z ambasad wosk, gdzie

przekazywaa materiay dostarczane przez pana Kenta. Takie, jak te... -

pooy na stoliku tekst depeszy.

- Tak, nie mog mie ju adnych wtpliwoci. - Ambasador wsta, a za nim

dwaj funkcjonariusze Scotland Yardu. - Zawieszam immunitet dyplomatyczny

pana Kenta. Wykonujcie panowie swoje obowizki, prosz jednak informowa

mnie o wszystkich krokach, jakie podejmiecie...

Dwa dni pniej, o dziesitej rano czterej mczyni: dwaj ze Special

Branch Scotland Yardu, jeden z kontrwywiadu MI-5 oraz drugi sekretarz

ambasady amerykaskiej zapukali do drzwi mieszkania w domu na Gloucester

Place.

- Scotland Yard. Panie Kent, prosz otworzy.

- Nie! Nie moecie tu wchodzi!

Kilkoma mocnymi kopniakami wysadzili drzwi z futryny i wpadli do rodka.

Kent zdziwiony patrzy na intruzw, wrd ktrych zobaczy koleg z

ambasady.

- Oto nakaz aresztowania pod zarzutem szpiegostwa na rzecz obcego pastwa

i nakaz przeszukania obiektu - powiedzia jeden z policjantw machajc

kartkami przed nosem Kenta.

- Twj immunitet zosta zawieszony, Tyler - powiedzia Amerykanin. - Oni

maj prawo tu wej, nie stawiaj oporu.

Tyler Gatewood Kent opad zrezygnowany na fotel, za ktrym stan jeden z

policjantw.

Przyjecha do Londynu w 1939 roku, po zakoczeniu trzyletniej pracy w

ambasadzie amerykaskiej w Moskwie. Wynis stamtd nienawi do komunizmu

i ydw. Kiedy powiedzia w towarzyskim gronie:

- Wszystkie wojny s inspirowane, rozniecane i propagowane przez wielkich

midzynarodowych bankierw i banki, ktre w wikszoci s kontrolowane

przez ydw.
Bya to jego fobia. Tak silna, e zdecydowa si podj bezkompromisow

walk z ydami, a poniewa jako amerykaski dyplomata niewiele mg im

zaszkodzi, doszed do przekonania, e powinien wesprze Hitlera w

antyydowskiej krucjacie. W ambasadzie amerykaskiej w Londynie

przydzielono mu prac w sekcji szyfrw, przez ktr przechodziy

najtajniejsze informacje wysyane przez ambasadora Kennedy'ego do

Waszyngtonu oraz tajna korespondencja Winstona Churchilla, wwczas

Pierwszego Lorda Admiralicji, czyli dowdcy marynarki wojennej, do

prezydenta Roosevelta. Utajniano je tzw. Szarym kodem, uwaanym przez

amerykaskich i brytyjskich specjalistw za cakowicie pewny i niemoliwy

do zamania przez niemieckich kryptologw. Z tego wzgldu Kennedy i

Churchill nie czuli si skrpowani, omawiajc najbardziej tajne sprawy.

Wkrtce brytyjscy kryptolodzy, ktrzy potrafili zama niemiecki kod

dyplomatyczny uywany midzy innymi przez Hansa von Mackensena,

niemieckiego ambasadora w Rzymie, zauwayli, e informuje on ministerstwo

spraw zagranicznych w Berlinie o sprawach poruszanych w korespondencji

Churchilla do Roosevelta. Nie byo wtpliwoci, e niemiecki ambasador

otrzymywa tak wane informacje od samego Galeazzo Ciano, woskiego

ministra spraw zagranicznych. Oznaczao to, e musz one z Londynu

przechodzi przez ambasad wosk. Tam wic naleao szuka punktu

zaczepienia do dalszego ledztwa.

Kontrwywiad i Special Branch zaczy staranniej inwigilowa pracownikw

tej placwki i po pewnym czasie ustalono, e asystent attache wojskowego,

Don Francesco Maringliano, ksi Del Monte bywa w kawiarni prowadzonej

przez Wolkoffw, byego carskiego oficera i jego on. Wtedy zwrcono uwag

na ich crk, 35-letni Ann, znan brytyjskim tajnym subom jako

czonkini "Right Clubu", faszyzujcej organizacji antyydowskiej. Szybko

zauwaono, e panna Wolkoff nocami rozwiesza na londyskich ulicach plakaty

apelujce do Brytyjczykw, aby nie mieszali si w "ydowsk wojn". W

demokratycznym pastwie bya to dziaalno dozwolona, ale od kogo Anna

Wolkoff otrzymywaa tajne dokumenty? W dalszym cigu kontrwywiad brytyjski

nie wiedzia, czy przeciek nastpuje w Londynie, w otoczeniu Churchilla,

czy w Waszyngtonie, w gronie wsppracownikw Roosevelta. A wreszcie Luigi

Barzini, mody dziennikarz, antyfaszysta, ktry z racji wysokiego

stanowiska ojca mia wielu przyjaci we woskim ministerstwie spraw

zagranicznych, poinformowa Brytyjczykw, e w Rzymie jeden z urzdnikw

napomkn mu co o informacjach napywajcych z Londynu.

Pewnej nocy Anna Wolkoff podya do mieszkania fotografika Nicolasa

Smirnoffa, gdzie przyszed rwnie mody urzdnik ambasady amerykaskiej,

Tyler Kent. Koo si zamkno. Tyler Kent, pozbawiony immunitetu

dyplomatycznego, zosta skazany na 7 lat wizienia. Anna Wolkoff spdzia w

brytyjskim wizieniu 10 lat.

W apartamencie Kenta policja znalaza pudo negatyww tajnych dokumentw

i dorobione klucze do drzwi pokoju szyfrw ambasady amerykaskiej.

Ambasador Kennedy powiedzia pniej:

- "Powstaje pytanie, czy Kent przekazywa Niemcom kopie naszych tajnych

depesz do prezydenta i departamentu stanu od padziernika 1939 roku [...].

Jeeli tak byo, Niemcy nie potrzebowali wywiadu w Europie, nie

potrzebowali niczego zgadywa. Mogli po prostu poznawa fakty dotyczce

Wielkiej Brytanii i Ameryki, i wikszoci pastw europejskich, czytajc

tajn dyplomatyczn korespondencj Londyn-Waszyngton od czasu, gdy

londyska ambasada staa si punktem zbornym dla niemale wszystkich

europejskich spraw. W okresie po wypowiedzeniu wojny przez Angli premier

Churchill nie mia przede mn, a za moim porednictwem - przed prezydentem

Rooseveltem, tajemnic dotyczcych nieprzygotowania Brytanii do wojny. Mr

Churchill i inni wysocy urzdnicy przedstawiali mi cakowity obraz, dane na

temat brytyjskich si ldowych, morskich i powietrznych, rozlokowania

brytyjskich oddziaw, zasobw materiaw, perspektyw produkcji wojennej i

gwnych planw".

Najbardziej destrukcyjny skutek dla brytyjskiej polityki miao ujawnienie

przez Kenta najbardziej tajnej, osobistej korespondencji Churchilla z

Rooseveltem. Zaczo si to 11 wrzenia 1939 roku, gdy prezydent wysa do

Churchilla depesz gratulacyjn z okazji objcia przez niego stanowiska

Pierwszego Lorda Admiralicji w gabinecie Neville'a Chamberlaina. "Ze

wzgldu na to, e Pan i ja zajmowalimy podobne stanowiska w czasie I wojny

wiatowej - pisa prezydent - chciabym, aby Pan wiedzia, e bardzo ciesz

si z Pana powrotu do Admiralicji*14. Pana problemy, jak sdz,

skomplikoway si w wyniku zaistnienia nowych czynnikw, ale podstawowy nie

bardzo jest inny. Chciabym, aby Pan i premier wiedzieli, e zaley mi na

tym, aby informowa mnie Pan osobicie o wszystkim, co chciaby Pan, abym

wiedzia. Zawsze moe Pan przesa zapiecztowany list, korzystajc z

waszego lub mojego kuriera".

Prezydent mocarstwa pisa do polityka zajmujcego co prawda wane, ale

niezbyt przecie eksponowane stanowisko! To byo niezwyke i wiele dajce

do mylenia. Zayo obydwu politykw usiowano pniej tumaczy

przyjani, rzekomo sigajc lat dwudziestych. Ale to faszywy trop. W tym

czasie list Roosevelta uzyskiwa rang deklaracji politycznej: prezydent

Stanw Zjednoczonych popiera czowieka opowiadajcego si za zerwaniem z

polityk ustpstw wobec Hitlera. A ponadto proponowa mu korespondencj za

plecami premiera rzdu brytyjskiego i amerykaskiego sekretarza stanu. I

tak obydwaj komunikowali si przez nastpne miesice. Churchill dostarcza

swoje listy do ambasady amerykaskiej, skd, zaszyfrowane, byy przesyane

bezporednio do Biaego Domu, wprost do rk Roosevelta. Mg wic sobie

pozwoli na cakowit szczero w przedstawianiu sytuacji politycznej w

Wielkiej Brytanii.

Kilka dni pniej odszyfrowane listy znajdoway si na biurku Adolfa

Hitlera. Byy to bezcenne informacje, gdy pozwalay orientowa si w

ukadzie si w brytyjskim parlamencie i rzdzie, ktre decydoway o tym,

jak pastwo to zachowa si wobec niemieckiego wyzwania. Pozwalay Hitlerowi

na prowadzenie swojej polityki w przekonaniu, e saba militarnie Wielka

Brytania wczeniej czy pniej wystpi z propozycj zawarcia pokoju. Co

prawda Churchill, gdy obj urzd szefa brytyjskiego rzdu, mwi:

"Bdziemy walczy do koca", ale czy Churchill musia pozosta premierem?

19 lipca 1940 roku Hitler-zwycizca wygosi przemwienie: - Mr Churchill

powinien mi uwierzy, gdy prorokuj, e wielkie imperium bdzie zniszczone.

Imperium, ktrego nigdy nie zamierzaem niszczy, a nawet szkodzi mu.

[...] Teraz czuj, e jest moim obowizkiem wobec wasnego sumienia

zaapelowanie jeszcze raz do odpowiedzialnoci i zdrowego rozsdku w

Wielkiej Brytanii i gdziekolwiek indziej. Uznaem, e mog zgosi ten

apel, gdy nie jestem pokonanym, proszcym o ask, lecz zwycizc

przemawiajcym w imieniu rozsdku. Nie widz powodu, dla ktrego ta wojna

musiaaby trwa.

Byy to sowa, ktre miay umocni tych politykw brytyjskich, ktrzy

uwaali, e nie naley prowadzi wojny z Niemcami, lecz przy najbliszej

okazji zawrze pokj. Byo ich wielu. Jedni twierdzili, e Wielka Brytania

jest potg morsk i w starciu z potg ldow, jak jest Wehrmacht, nie ma

szans na zwycistwo. Klska Francji dostarczya im elaznych argumentw.

Inni byli przekonani, nie bez racji, e kontynuowanie wojny sprzyja bdzie

podtrzymywaniu sojuszu Niemiec ze Zwizkiem Radzieckim, na czym najbardziej

skorzysta Stalin, ktry zdoa wzmocni swoje siy i w pewnym momencie

uderzy na Zachd. Jego wielka armia zwyciy Niemcy i pjdzie dalej, przez

Francj do Wielkiej Brytanii. Winston Churchill i politycy, zdecydowani

walczy do koca, musieli bardzo powanie liczy si ze zwolennikami

zakoczenia wojny. To byli potni i wpywowi ludzie. Jednego z

najwaniejszych udao si "zneutralizowa". Krl Edward Viii by gorcym

zwolennikiem Adolfa Hitlera. W 1936 roku, gdy Hitler skierowa wojska do

zdemilitaryzowanej strefy Nadrenii, krl wywar tak du i skuteczn presj

na premiera i czonkw rzdu, e nie odwayli si oni przeciwstawi

nazistom. Brytyjczycy, a za nimi Francuzi, pooyli uszy po sobie, dajc w

ten sposb Hitlerowi sygna, e moe uzyska znacznie wicej ni tylko

obsadzenie wojskiem kawaka Niemiec, gdzie traktat wersalski nie pozwala

stacjonowa onierzom. Na szczcie udao si doprowadzi do abdykacji

krla-zwolennika nazizmu, rzekomo z powodu jego wielkiej mioci do

rozwdki pani Simpson, z ktr maestwa nie akceptowaa dworska etykieta.

O wiele trudniejsza wydawaa si walka z politykami, ktrym przewodzi

lord Halifax, minister spraw zagranicznych typowany przez krla na

stanowisko premiera. On i jego zastpca, Richard Austin Butler, starali si

podtrzymywa przedwojenne kontakty z Hermannem Gringiem i cho obydwa

pastwa znajdujce si w stanie wojny zerway kontakty dyplomatyczne,

sekretne wiadomoci midzy Berlinem a Londynem przechodziy przy pomocy

neutralnych porednikw, czasami dziaajcych w najlepszej wierze. Jednym z

nich by dr Carl Burckhardt, prezydent Midzynarodowego Czerwonego Krzya,

zabiegajcy w Berlinie o moliwoci udzielenia pomocy francuskim jecom i

uchodcom. Gring wykorzysta go do przekazania Brytyjczykom propozycji

zawarcia pokoju, co Burckhardt uczyni za porednictwem Davida Kelly'ego,

brytyjskiego ambasadora w Watykanie. Tu potem do Watykanu dotar inny

porednik, ksi Max Eugen zu Hohenlohe-Langenburg, przywoc sowa

Hitlera: - "Jestem przygotowany do zaakceptowania porozumienia z brytyjskim

imperium, ale czas jest krtki i Anglia musi dokona wyboru". Dopiero wiele

lat pniej wyszo na jaw, e ksi przyj rol porednika na polecenie

Richarda A. Butlera.

Churchill szybko zorientowa si, jak bardzo niebezpieczni dla jego

polityki mog by ludzie z jego rzdu. Przeszed do ofensywy.

Ledwo ambasador Kelly przystpi do sekretnych rozmw z niemieckimi

wysannikami, a natychmiast otrzyma pismo z ministerstwa spraw

zagranicznych: "Jakakolwiek rozmowa z Niemcami w sprawie warunkw zawarcia

pokoju kosztem Francji lub Belgii natychmiast umoliwi Hitlerowi

zjednoczenie Europy, cznie z Francj, przeciwko nam i pozbawi nas

rosncej sympatii i poparcia Ameryki".

List, o ktrym lord Halifax nic nie wiedzia, podpisa jeden z wyszych

urzdnikw ministerstwa spraw zagranicznych. Churchill osobicie wyda

zakaz kontaktw z Niemcami lordowi Lothianowi, ambasadorowi brytyjskiemu w

Waszyngtonie, do ktrego rwnie zgaszali si wysannicy Gringa.

W kocu sierpnia kopotliwy ksi Windsoru przebywajcy w Lizbonie

zosta zmuszony do wyjazdu na dalekie Wyspy Bahama, gdzie obj urzd

gubernatora, ale rwnoczenie znalaz si pod czujnym okiem kontrwywiadu

amerykaskiego. Kilka dni pniej lord Halifax opuci Londyn, aby obj

urzd ambasadora Jego Krlewskiej Moci w Waszyngtonie. Za oceanem nie mg

ju szkodzi tak bardzo, jak w Londynie.

Churchill wygra to starcie ze zwolennikami zakoczenia wojny, gdy mia

jeden, najpowaniejszy argument: poparcie spoeczestwa i w peni zdawa

sobie spraw z jego siy. Brytyjczycy zgadzali si na ponoszenie ofiar i

walk. Bardziej odpowiada im twardy, wojowniczy premier ni saby,

ugodowy, ustpujcy Hitlerowi i przynoszcy niesaw swemu narodowi

Chamberlain. Jednak w Londynie musiao dzia si co, o czym nie wiemy do

dzisiaj. Co niezwykego, co skonio zastpc Fhrera doszaleczej

podry przez Morze Pnocne. Czyby przeciwnicy politykiChurchilla

przygotowywali zamach stanu? Gotowi obali go i zawrzepokj z Niemcami?

Przypisy:

9. Brytyjski Korpus Ekspedycyjny (British Expeditionary Force), wojska

skierowane w 1939 r. na kontynent w celu wsparcia sojuszniczych wojsk

francuskich i belgijskich. Pierwsze oddziay przybyy do Francji 4 wrzenia

1939 r. i zajy stanowiska wzdu granicy belgijskiej. Pocztkowo liczy

152 tys. onierzy uformowanych w 2 korpusy oraz siy powietrzne: 12 eskadr

liczcych 9392 onierzy. Saboci BEF by brak broni pancernej, ze

wyszkolenie onierzy wywodzcych si gwnie z armii terytorialnej oraz

brak wystarczajcych si lotniczych. W maju 1940 r. liczebno BEF wyniosa

394165 onierzy, z ktrych ok. 240 tys. byo na froncie. W dniach 27 maja

- 3 czerwca wikszo onierzy BEF ewakuowano spod Dunkierki. W drugiej

turze, w wyniku ewakuacji z rejonu Cherbourga wywieziono 136 tys. onierzy

brytyjskich oraz 20 tys. onierzy polskich, walczcych u boku armii

francuskiej. W czasie walk we Francji BEF straci 68111 onierzy zabitych,

zaginionych, rannych i wzitych do niewoli oraz 599 onierzy zmarych z

powodu chorb i w wypadkach. We Francji pozostawiono (4000 pojazdw i 2472

dziaa.

10. Paul Reynaud (1878-1966), premier rzdu francuskiego i minister

spraw zagranicznych (od 21 marca 1940 r.). 28 marca 1940 r. podpisa

porozumienie z rzdem brytyjskim przewidujce, e adne z pastw nie zawrze

oddzielnego pokoju z Niemcami. W nastpnym miesicu popar brytyjsk

interwencj w Norwegii. 20 maja 1940 r., pozostajc premierem, przej

stanowisko ministra obrony. 16 czerwca zosta zmuszony do rezygnacji przez

wikszo rzdow opowiadajc si za zawieszeniem broni. We wrzeniu

aresztowany przez rzd Vichy, stan przed sdem pod zarzutem wcignicia

Francji w wojn. Od listopada 1942 r. do koca wojny by wiziony w

hitlerowskich obozach koncentracyjnych w Mauthausen i Itter skd uwolniy

go wojska amerykaskie.

11. Lord Gort (John Vereker) (1880-1946), marszaek brytyjski. W wieku

16 lat odziedziczy tytu lorda. Nieustraszony onierz I wojny wiatowej,

w 1937 r. obj stanowisko szefa Generalnego Sztabu Imperialnego (CIGS). Od

3 wrzenia 1939 r. dowodzi Brytyjskim Korpusem Ekspedycyjnym we Francji, z

czego nie wywiza si zadowalajco co powszechnie czono z jego brakiem

dowiadczenia (do 1939 r. dowodzi jedynie brygad). Jego gwn zasug

stao si stworzenie warunkw i sprawne zorganizowanie ewakuacji wojsk

alianckich spod Dunkierki. 1 czerwca 1940 r. przekaza dowdztwo gen.

Haroldowi Alexandrowi i powrci do Anglii. W kwietniu 1941 r. zosta

mianowany dowdc garnizonu w Gibraltarze, a w maju 1942 r. - na Malcie. Od

1944 r. by wysokim komisarzem Palestyny i Transjordanii.

12. Gabinet, zesp doradcw premiera rzdu brytyjskiego, liczcy 15-25

czonkw mianowanych przez premiera spord ministrw kierujcych gwnymi

resortami (spraw zagranicznych, wewntrznych, finansw) i czonkw

parlamentu w taki sposb, aby reprezentowali wszystkie frakcje partii

rzdzcej; czonkowie gabinetu s odpowiedzialni przed parlamentem.

13. Joseph Patrick Kennedy (1888-1969), amerykaski finansista, w 1937

r. obj stanowisko ambasadora Stanw Zjednoczonych w Londynie. W

listopadzie 1940 r. poda si do dymisji przekonany, e Wielka Brytania

musi przegra wojn z Niemcami, jedynym za sposobem uniknicia klski

przez Stany zjednoczone jest izolacjonizm. Jego ycie rodzinne naznaczone

byo wieloma tragediami: syn Joseph (jeden z czterech synw, urodzony w

1915 r.) zgin pilotujc samolot-bomb w 1944 r., crka Rosemary (jedna z

piciu crek, urodzona w 1918 r.) bya umysowo chora, crka Kathleen

(urodzona w 1920 r.) zgina w 1948 r. w wypadku samolotowym. Drugi syn,

John Fitzgerald, prezydent Stanw zjednoczonych od 1961 r. (urodzony w 1917

r.) zosta zastrzelony w 1963 r., trzeci syn - Robert (urodzony w 1925 r.),

kandydujcy do urzdu prezydenta w 1968 r., zosta zastrzelony w tym samym

roku.

14. Winston Churchill by Pierwszym Lordem Admiralicji od padziernika

1911 r. do listopada 1915 r., gdy musia zoy rezygnacj po klsce

brytyjskich wojsk pod Gallipoli w operacji, ktrej by pomysodawc.

tytul

Niezwyky lot

Rudolfa Hessa

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1
Rankiem 11 maja 1941 roku w holu "Berghofu", willi Hitlera w

Obersalzbergu, czekali dwaj adiutanci Rudolfa Hessa, zastpcy Fhrera,

ktry poobjciu przez Hitlera urzdu kanclerskiego zastpi go jako szef

partii nazistowskiej. Tu po godzinie #10#/00,wezwani przez jednego z

adiutantw,weszli do gabinetu.

Karlheinz Pintsch podszed do biurka, za ktrym siedzia Hitler, i poda

mu kopert.

- Mein Fhrer, to jest osobisty listod ministra Hessa!

Hitler zama niebiesk piecz lakow, rozdar kopert i podszed do

okna, gdzie wiato soneczne pozwalao mu czyta bez zakadania okularw,

czego unika przy podwadnych.Po kilku sekundach jego twarz zaczerwienia

si i nabrzmiaa.

"Mein Fhrer, kiedy otrzymasz tenlist, ja bd w Anglii. Moesz sobie

wyobrazi, e decyzja o podjciu takiego kroku nie bya atwa, gdy

czterdziestolatek ma inne zwizki z yciemni mczyzna

dwudziestoletni..."

Dalej Hess pisa, e kieruje nim nietchrzostwo ani sabo, a jego

wyprawy nie naley uwaa za ucieczk,gdy podjcie tak ryzykownej misji

wymaga wicej odwagi ni pozostanie w Niemczech. Jej celem jest

skontaktowanie si z pewnymi wanymiludmi, aby w interesie Anglii i

Niemiec doprowadzi do negocjacji izawarcia pokoju.

".i jeeli, Mein Fhrer, to przedsiwzicie, ktre, przyznaj, ma

niewielkie szanse powodzenia, zakoczy si niepowodzeniem i los obrcisi

przeciwko mnie, to nie bdzie to miao szkodliwego skutku ani dlaciebie,

ani dla Niemiec: zawsze bdzie moliwe oddalenie od siebie

odpowiedzialnoci twierdzeniem, e zwariowaem".

- Czy pan zna tre tego listu? - Hitler zwrci si do Pintscha. Mwi

zduszonym gosem, hamujc wcieko. Pintsch zawaha si na momenti

zerkn przez rami na stojcego o p kroku za nim drugiego adiutanta.Nie

przypuszcza zapewne, e od tej odpowiedzi zalee bdzie ich ycie.

- Tak jest, Mein Fhrer! - powiedzia wreszcie. I wtedy stao si co

nieprawdopodobnego. Hitler, ktry wwidoczny sposb hamowa wzburzenie, nie

wytrzymaduej i z przeraliwym krzykiem ruszy do drzwi.

- Aresztowa ich! - krzycza. - Aresztowa i do obozu koncentracyjnego!

Zamali mj rozkaz! Kazaem gopilnowa! Pilnowa!

Gdy esesmani wyprowadzili przeraonych i zdumionychadiutantw Hessa,

Hitler stan w otwartych drzwiach:- Da mi tu Bormanna!*15 Gdzie jest

Bormann?! - wzywaswojego sekretarza, ktry zawsze stara si by w

pobliu Fhrera. I rzeczywicie Bormann zjawi si natychmiast,jakby

oczekiwa wezwania. Przebieg wzrokiem list, ktrypoda mu Hitler, i

stan jak wryty o kilka krokw od biurka, nie wiedzc copowiedzie i jak

si zachowa.

- Prosz wezwa Ribbentropa, Gringa, Goebbelsa i Himmlera. Niech

przybd natychmiast! - Hitler wielkimi krokami kry po gabinecie,gdy

Bormann chwyci za suchawk i ocierajc rk krople potu, ktre pojawiy

si na jego byczym karku, przekazywa rozkazy.

- Jest tutaj genera Udet!*16- zameldowa zadowolony, e przypomnia

sobie o obecnoci technicznego szefa Luftwaffe.

- Niech przyjdzie! - Hitler powoli si uspokaja, cho wida byo, e

wiadomo o wyprawie jego zastpcy do Anglii wstrzsna nim i na dugo

wyprowadzia z rwnowagi.

- Kt mi uwierzy, e Hess nie polecia do Anglii w moim imieniu, eto

wszystko nie jest ukartowan gr za plecami moich sojusznikw?... -

powtarza Hitler krc po pokoju, a zmczony opad na fotel.

Do pokoju wszed genera Ernst Udet, po ktrym zna byo lady popiechu,

w jakim przeby kilkaset metrw z hotelu "Platterhof", gdzie zastao go

wezwanie Bormanna.

- Mj zastpca Rudolf Hess wylecia samolotem Messerschmitt Bf 110do

Anglii - powiedzia Hitler. - Czy sdzi pan, e mg tam dolecie?Muszto

wiedzie...

- Mein Fhrer, nie wiem, jakie warunki panuj nad Morzem Pnocnym i jak

wersj Bf 110 lecia Hess. Sprawdz to bezzwocznie.

Po kilkunastu minutach Udet zadzwoni do gabinetu Fhrera, gdziezebrali

si ju jego najblisi wsppracownicy.

- Prawdopodobnie Hessowi nie uda si dolecie do celu, choby zewzgldw

nawigacyjnych - meldowa. - Silne wiatry prawdopodobniezepchn go w bok od

ldu, ominie Angli!

- eby tak si utopi w Morzu Pnocnym! - wykrzykn Hitler. - Zniknby

wtedy bez ladu, a my mielibymy czas na znalezienie jakiego

nieszkodliwego wyjanienia.

Przyjmowa z ulg wyjanienia Udeta, jednak nie mg zapomnie, ejego

zastpca jest znakomitym pilotem, a latanie byo jego najwiksz pasj,

ktrej oddawa si kadego wolnego dnia. W 1934 roku wygra wycigi

lotnicze nad Zugspitze. Nie mona wic byo ze spokojem przyj, e nie
udao mu si doprowadzi samolotu do Wielkiej Brytanii.

Reakcja Hitlera na wie o wyprawie Hessa wydaje si wskazywa

jednoznacznie, e nic nie wiedzia o jego planach. Zeznania wiadkw,

obecnych przy tym, jak Fhrer odczytywa list od swego zastpcy,

informujcyo locie, s jednoznaczne. Nawet Albert Speer, architekt

Hitlera, ktry wtym czasie oczekiwa w holu na przyjcie, zezna, e

sysza zza drzwi gabinetu "niemale zwierzcy ryk". Mona si zastanawia,

czy Hitler,ktrytak bardzo lubi odgrywa rne role, i tym razem nie

zademonstrowaswoim podwadnym udawanej wciekoci i zdumienia. Ale nie

mia najmniejszego powodu, aby czyni to wobec swego najbliszego otoczenia

w "Berghofie". Nie ma te adnych dowodw, e zna plany swojego zastpcy.

Co prawda kilka osb, bdcych blisko Rudolfa Hessa, twierdzi, elot odby

si za zgod Hitlera. Tak stwierdzia ona Hessa. Tak uwaa Wilhelm F.

Flicke, oficer cznoci, autor historii niemieckiej kryptografii.adna z

tych osb nie potrafia jednak dostarczy przekonywajcych argumentw. Ot,

tak im si wydawao.

Rudolf Hess by wiernym kompanem Hitlera od najwczeniejszych latjego

walki o wadz. Wstpi do partii nazistowskiej w 1919 roku, otrzymujc

legitymacj z numerem 1. W kady poniedziaek chodzi do piwiarni, gdzie

Hitler wygasza porywajce przemwienia, i wpatrywa siw niego z

bawochwalczym uwielbieniem. 21 listopada 1921 roku, wmonachijskiej

piwiarni, w ktrej doszo do bijatyki midzy nazistami aczonkami partii

socjaldemokratycznej i komunistycznej, Hitler nie zdy si wycofa z

zatoczonej sali, gdy nagle ciki gliniany kufel z metalow pokryw

poszybowa w jego stron. Hess rzuci si do przodu, zasaniajc lidera

swojej partii. Kufel trafi go w gow i cho rana okazaa si niegrona,

to szrama pozostaa ju na zawsze. Po tym wypadku Hess zorganizowa grup

studentw, ktrzy mieli zawsze by przy Hitlerze i chroni go przed

tumultem, co czsto zdarzao si, gdy do piwiarnianych sal wdzierali si

zwolennicy innych partii politycznych. Hitler twierdzi pniej, e

sprawno, z jak dziaaa jego nowa przyboczna stra, i jej uyteczno

nasuny mu pomys utworzenia Sturmabteilungen (SA) - oddziaw

szturmowych, zbrojnych jednostek partii nazistowskiej, chronicych zebrania

i wiece oraz atakujcych przeciwnikw politycznych.

Po nieudanym puczu w listopadzie 1923 roku, gdy w Monachium Hitler po raz

pierwszy sign po wadz, Hess, cho najpierw zbieg do Austrii, z

wasnej woli powrci do Niemiec, stan przed sdem i da si skaza na 18

miesicy pozbawienia wolnoci. Zrobi tak, gdy chcia przebywa razem ze

swoim idolem w wizieniu. Tam sta si pierwszym czytelnikiem, doradc i

redaktorem ksiki "Mein Kampf", ktr Hitler pisa z trudem, stukajc

dwoma palcami w klawiatur maszyny "Governor", udostpnionej mu przez

dyrekcj wizienia. Opuci wizienie 1 stycznia 1925 roku, dziesi dni po

Hitlerze.

Tak zacza si wielka kariera Rudolfa Hessa, ktry do 1932 roku by

osobistym sekretarzem Fhrera. Sta przy nim wiernie, starajc si mu

doradza i weryfikowa jego dziaania.

W styczniu 1933 roku Hitler obj urzd kanclerza, a 21 kwietnia Hess

otrzyma zaszczytne stanowisko zastpcy Fhrera (Stellvertreter), co

waciwie stawiao go na pierwszym miejscu w partii nazistowskiej. W

grudniu tego roku, w rzdzie nazistowskim zaj stanowisko ministra bez

teki.Nowe funkcje pochlebiay mu, ale zupenie nie wiedzia, jak wywiza

siz zada, jakie na spady. W gbi duszy pozosta prostolinijnym

czowiekiem, cakowicie pochonitym wielk ide nazizmu i gotowym wiernie

suy swojemu panu, lecz czujcym ogromn niech do papierkowejroboty i

cakowicie pozbawionym umiejtnoci walki o wadz, wpywyi pienidze.

Zasada, jak Hitler stosowa wobec swoich wsppracownikw - dziel i rzd,

oraz nagradzaj najbardziej energicznych, dotyczyarwnie Hessa, ktry

dostrzeg to bardzo szybko. Z du wic goryczpatrzy, jak gwne miejsce

przy Fhrerze zajmuje Hermann Gring, ktrego nienawidzi caym sercem.

Gring mianowany nastpc Hitlera.Gring awansowany po kampanii

francuskiej do stopnia (utworzonegospecjalnie) marszaka Rzeszy

(Reichsmarschall). Gring - wykonawcpolityki Hitlera wobec Wielkiej

Brytanii, polityki, ktra miaa rozstrzygn o wyniku wojny! Hess czu si

upokorzony, odsunity w cie, bocho sta na czele partii nazistowskiej,

to na innych kierowano wiatareflektorw. Chcia przypomnie narodowi, e

on, ktry tak wiele zdziaa dla sprawy narodowego socjalizmu, godzien jest

szczeglnego uznania. Nadszed czas, kiedy nadarzya si taka okazja.

We wrzeniu 1940 roku Hitler nagle zrezygnowa z planw podbojuWielkiej

Brytanii, z wysania wojsk inwazyjnych ku jej brzegom i rozkazaprzerzuca

wojska na wschd. Wiedzia, e Jzef Stalin, dotychczasowy sojusznik,

przygotowuje si do wojny z Niemcami i krok po kroku umacnia swoje pozycje.

W sierpniu 1940 roku Zwizek Radziecki wchon Litw, otw i Estoni,

co oznaczao umocnienie radzieckiej pozycji nad Batykiem. Jednak nie to

byo najwaniejsze, gdy Niemcy wczeniej zaakceptowali t zmian, podobnie

jak zaanektowanie czci Finlandii, co nastpio w marcu 1940 roku. By

inny rejon w Europie, na punkcie ktrego Hitler by szczeglnie wyczulony:

Rumunia i jej pola naftowe. W kocu czerwca 1940 roku Wiaczesaw Mootow,

radziecki komisarz spraw zagranicznych, wezwa rumuskiego ambasadora i

wrczy mu not dajc przekazania Zwizkowi Radzieckiemu w cigu 48

godzin Besarabii, krainy bdcej dawniej czci carskiej Rosji. Rumuski

rzd zwrci si z prob o pomoc do Berlina, ale Niemcy odpowiedzieli

Rumunom, e lepiej zrobi, gdy przyjm radzieckie dania. Traktat

radziecko-rumuski przewidywa przekazanie ZSRR nie tylko Besarabii, ale

take Bukowiny, co oznaczao przesunicie granicy z rzeki Dniestr na rzek

Prut. I wystarcza rzut oka na map, aby zobaczy, e zbliao to Rosjan o

200 kilometrw do szybw naftowych i rafinerii Ploeszti. Ich bombowce

potrzeboway ju tylko 30 minut, aby zaatakowa obiekty, ktre Hitler

uwaa za decydujce dla niemieckiej gospodarki.

Wizyta Mootowa w Berlinie, w listopadzie 1940 roku przekonaa

ostatecznie Hitlera, e nie powinien kontynuowa sojuszu ze Zwizkiem

Radzieckim. Radziecki komisarz przyjecha, aby podzieli wiat midzy

zwyciskie mocarstwa: Niemcy, Zwizek Radziecki, Wochy i Japoni.

Przedstawi dania terytorialne, ktrych Hitler nie mg zaakceptowa.

- Stalin da wicej i wicej - powiedzia Hitler do swoich

wsppracownikw. - To jest zimnokrwisty szantaysta.

Jeeli do tej pory mia jeszcze wtpliwoci, kiedy rozpocz wojn ze

Zwizkiem Radzieckim, to straci je 26 listopada, gdy otrzyma list

radzieckich da terytorialnych.

Hitler postpi wbrew wszelkim zasadom, jakie dotychczas wyznawa.

Pozostawi na zachodzie otwarty front i kierowa swoje armie na wschd.

Zdecydowa si wic na wojn na dwa fronty, cho wszystkie dowiadczenia

historyczne wskazyway, e jest to szalecza polityka, ktra musi

doprowadzi do klski.

Czy Rudolf Hess wiedzia o planach wojny ze Zwizkiem Radzieckim? By

najbardziej zaufanym wsppracownikiem Hitlera. Czy Hitler mia powd, aby

ukrywa przed nim, e przystpuje do realizacji planu, ktremu obydwaj w

przeszoci powici1i tak wie1e marze i dyskusji? By zastpc Fhrera, a

wic praktycznie szefem NSDAP, a przecie wojna zeZwizkiem Radzieckim

miaa by nie tylko przedsiwziciem wojskowymi gospodarczym, ale rwnie

ideologicznym. To Hess musia przygotowaorganizacj administracji

partyjnej na podbitych terenach i mobilizacjspoeczestwa niemieckiego do

wielkiej wyprawy na wschd. Hess musiazdawa sobie spraw, e jest to

przedsiwzicie tym bardziej ryzykowne,e na zachodzie pozostawa otwarty

front. Czowiek, ktry doprowadziby do zawarcia pokoju z Wielk Brytani,

przesdziby o biegu historii. Inie tak, jak Gring, ktry, siedzc w

swoim paacu, wysya tajnych posacw. Samotny lot, w nocy, nad morzem,

ldowanie na terytoriumwroga! To bdzie romantyczne i bohaterskie.

Zamierza dotrze do ksicia Hamiltona, ktrego podobno pozna w 1930 roku,

gdy ten przyjechado Berlina, aby obserwowa olimpiad. Mia on

skontaktowa Hessa zszefem rzdu brytyjskiego, udzieli mu rekomendacji i

uatwi wynegocjowanie warunkw zawarcia pokoju. Gdyby tak si stao, Hess

odzyskaby utracon pozycj przy boku Hitlera i zdobyby mio narodu

niemieckiego. Fhrer nie miaby innego wyjcia, jak jego, Hessa, wskaza na

swojego nastpc!

Jednak ktry polityk zdecydowaby si na pokonanie wielu niebezpieczestw

i ldowanie porodku wrogiego pastwa nie majc pewnoci, ejego misja

zakoczy si sukcesem? Kto musia wprowadzi Hessa w bdlub stao si

co, czego nikt nie potrafi przewidzie...

Swoj misj Hess przygotowa przy aktywnym udziale profesora Albrechta

Haushofera, ktry cho potpia nazistowsk ideologi, nie zdoby sina

otwarty sprzeciw, ani te na emigracj z Niemiec. Zapewne wiadomo, e w

jego yach pynie czciowo ydowska krew, powstrzymywaa go przed

jakimikolwiek dziaaniami, ktre mogyby narazi jego najbliszych. Hess

pamita, e ojciec Albrechta, profesor Karl Haushofer,ochrania go i

doradza mu po nieudanym puczu w 1923 roku. Z tegopowodu, gdy w Niemczech

narastaa fala rzdowego antysemityzmu,wyda Albrechtowi dokument

stwierdzajcy, e jest on "honorowym aryjczykiem", co dawao mu absolutn

gwarancj bezpieczestwa. PowoliAlbrecht stawa si najbliszym doradc

zastpcy Fhrera, a korzystajc zjego protekcji umacnia swoj pozycj w

nazistowskich wadzach, ktrezapomniay o jego niearyjskim pochodzeniu. I

nagle stao si co dziwnego. Ten czowiek, ktry od 1933 roku, cho

potpia prywatnie nazizm,nie odway si na sowo publicznego potpienia,

a chtnie przyjmowazaszczyty i gwarancje bezpieczestwa, zdecydowa si

na udzia w niemale samobjczym przedsiwziciu, ktrego szansa powodzenia

bya niezwykle maa. 31 sierpnia 1940 roku Albrecht wraz ze swym ojcem

przyczyli si do planu Hessa, aby zawrze pokj z Wielk Brytani.

Musielijednak zada sobie pytanie, co stanie si z nimi, gdy nadzwyczaj

niebezpieczna misja ich protektora zakoczy si mierci w wodach Morza

Pnocnego lub nie znajdzie on posuchu wrd Brytyjczykw? O ile wypadek

lotniczy pozostawa spraw zrzdzenia losu, na ktry nie mieli wpywu, o

tyle musieli mie pewno, e przybycie Hessa do Wielkiej Brytaniizakoczy

si sukcesem. Tylko w takiej sytuacji mona byo zaakceptowanieuniknione

ryzyko nocnego lotu nad morzem. Do kogo w WielkiejBrytanii dotarli

Haushoferowie? Jakie gwarancje sukcesu misji Hessazdobyli? Na jakiej

podstawie tak bardzo zawierzyli ksiciu Hamiltonowi,ktry pniej wypiera

si tej znajomoci? Czyby nawizali kontakt z przeciwnikami premiera

Churchilla, gotowymi obali go, aby zawrze pokj,za Bogu ducha winnego

Hamiltona uywali wycznie po to, aby zmylibrytyjski kontrwywiad? Brzmi

to fantastycznie, ale jake inaczej wyjaninadzwyczajn tajemnic, jaka

otoczya t niezwyk wypraw?

10 maja 1941 roku Rudolf Hess zjad obiad u Alfreda Rosenberga, starego

towarzysza partyjnego, a nastpnie, o #14#/20, wrci do domu przy

Harthauserstrasse 48, w spokojnej monachijskiej dzielnicy Harlaching. Tam

przebra si w niebieski mundur lotnictwa, poegna si z on i wyruszy

na lotnisko do Augsburga, gdzie bywa czsto, aby pilotowa specjalnie

przygotowany dla niego samolot, dwusilnikowy myliwiec MesserschmittBf

110.

Na miejsce dojecha po #16#/00. Wszystko ukadao si zgodnie z planem,

cho brak skrzanego kombinezonu z futrzanym konierzem wyranie

zdenerwowa Hessa. Wzi wic kombinezon nalecy do Helmutha Kadena,

ktrego nazwisko byo wypisane na plakietce na wewntrznej stronie

konierza. Niby drobiazg. Mogoby si zdawa, e ktry z pilotwpomyli

si i zabra kombinezon zastpcy Hitlera, ale szafki w szatni niebyy

oglnie dostpne, a ponadto lotniczy strj Hessa mia, podobnie jak

wszystkie inne, wyrane oznaczenie. Jednak tego dnia nie byo ju czasu,

aby dochodzi, co stao si z kombinezonem i dlaczego znikn. To pocztek

caej serii nie wyjanionych wydarze na lotnisku w Augsburgu. Tym

bardziej, e kombinezon nalecy do Rudolfa Hessa nie znalaz si nigdy.

Tu przed startem okazao si, e jeden z silnikw nie chce ruszy, ale

po drobnych regulacjach wystartowa. Na zdjciu, ktre zrobi Karlheinz

Pintsch wida grup ludzi na skrzydle, przy kabinie, w ktrej siedzi

prawdopodobnie Hess w okularach zsunitych na czoo. Na dziobie samolotu

mona odczyta numer "3526". Samolot, ktry dolecia do Szkocji, nosi

numer "3869"! Mona to wytumaczy tylko na dwa sposoby: albo Pintsch

zrobi to zdjcie wczeniej, przy okazji jednego z lotw treningowych, ale

nie ma podstaw, aby negowa jego owiadczenie, albo samolot, ktry

wystartowa z Augsburga 10 maja 1940 roku, by inny, ni ten, ktry

dolecia do Szkocji.

Tu po #17#/00 Karlheinz Pintsch zrobi ostatnie, poegnalne zdjcie

samolotu na pasie startowym. Pod skrzydami nie wida dodatkowych

zbiornikw! Nie byo ich! Jednak nie mona mie pewnoci, e rzeczywicie

Pintsch nacisn spust migawki 10 maja, a nie przed innym, wczeniejszym

lotem Hessa lub przy innym samolocie.

Rudolf Hess musia wiedzie, e odlego od Augsburga do celu jego

podry w linii prostej wynosi okoo 1300 kilometrw. Teoretycznie mgtam

dotrze bez zbiornikw dodatkowych, lecc z ekonomiczn prdkoci, przy

ktrej zasig samolotu wynosi 14007km. Nie mia jednak adnego marginesu
bezpieczestwa i niepomylny czoowy wiatr, zboczenie zkursu, czy ucieczka

przed nieprzyjacielskim myliwcem, wymagajcapenego otwarcia

przepustnicy, cakowicie przekrelay moliwo osignicia celu. Startujc

w wyprawie swojego ycia, Hess, dowiadczonylotnik, dobrze znajcy

samolot, musia uwzgldnia nie sprzyjajce okolicznoci i zadba o

wystarczajcy zapas paliwa. Jeeli wic Pintschmwiprawd i rzeczywicie

zrobi zdjcie przed startem Hessa, oznaczaoby to,e jego szef kierowa

si do innego miejsca w Europie, pooonego bliejAugsburga, i nigdy tam

nie dolecia.

Tu po godzinie #21#/00 Pintsch poszed do telefonu. Do kogo dzwoni?

Twierdzi, e zgodnie z poleceniem, jakie pozostawi mu Hess, telefonowa

do ministerstwa lotnictwa, aby spowodowa nadawanie kierunkowego sygnau

radiowego, uatwiajcego nawigacj. W ministerstwie lotnictwa nikt nie

potwierdzi, e Pintsch tego wieczoru telefonowa. Do kogowic dzwoni?

Czyby do Gringa?

O godzinie #19#/28 samolot Hessa znalaz si nad holenderskim

miasteczkiem Den Helder, w odlegoci okoo 807km na pnoc od

Amsterdamu.Tam niespodziewanie zmieni kurs na pnocno-wschodni i zacz

oddalasi od brytyjskich wybrzey. Lecia tym kursem przez 30 minut, po

czymponownie skrci, tym razem na pnocny zachd, w stron wybrzey

Szkocji. Dlaczego pilot, dla ktrego najwaniejszym zadaniem byo

oszczdzanie paliwa, wykona taki manewr i przez p godziny lecia w

kierunkuprzeciwnym do celu lotu? Mona by odpowiedzie, e chcia oddali

si odwybrzey Anglii, aby unikn wykrycia przez radary. Jednak by to

manewrcakowicie niepotrzebny, gdy holenderskie miasto ley w odlegoci

okoo1907km od angielskich wybrzey, a zasig radarw wynosi okoo

1307km.Jeeli jednak Hess chcia mie absolutn pewno, e nie zostanie

namierzony przez stacje radarowe, mg po starcie z Augsburga od razu

skierowa si do punktu, w ktrym znalaz si o godzinie #19#/58, a nie do

DenHelder. Zaoszczdziby w ten sposb wiele bezcennego paliwa.

O godzinie #20#/52 ponownie skrci, tym razem na zachd, w stron

Newcastle. I znowu stao si co dziwnego. O #21#/12 zawrci o 180 st., a

wicdokadnie w stron, z ktrej przylecia! Pniej wyjani to

koniecznocioczekiwania na zapadnicie zmroku, ktry ukryby jego samolot

przed obserwacj z ziemi i pocigiem brytyjskich myliwcw. Podobno

zaskoczyo go, e soce byo tak wysoko, gdy nie przewidzia, e na

pnocy zachodzi ono pniej. Do #21#/32, a wic przez dwadziecia minut

lata tam i z powrotem, oczekujc zmierzchu. Dlaczego nie kry? Obawia

si, e zataczajc koa moe zgubi si w przestrzeni. Ostatecznie o

#21#/52 znalaz si w miejscu, w ktrym by przed czterdziestoma minutami.

Tam wprowadzi pewn korekt do kursu i o godzinie #22#/12 min lini

brzegu. By ju nad Szkocj.

Zakadajc, e podczas dodatkowych manewrw Hess zachowywa ekonomiczn

prdko 3507km8h, to nadoy 410 kilometrw. To bardzo duo, jak na

trasie, ktra w linii prostej z Augsburga do Dungavell Hill wynosia 1300

kilometrw. Nawet jeeli mia dodatkowe zbiorniki paliwa, to takie

marnotrawstwo byo bardzo niebezpieczne. Dlaczego dowiadczonypilot tak

rozrzutnie gospodarowa niewielkim zapasem paliwa? A moe nad Morzem

Pnocnym by ju inny samolot Bf 110, ktry wystartowa z lotniska w

Holandii, a nie z Augsburga, a wic mia o wiele wikszy zasig, a w

kabinie nie siedzia Rudolf Hess, lecz mczyzna bardzo do niego podobny!

Skd takie przypuszczenie?

Major Adolf Galland, dowdca grupy myliwskiej stacjonujcej w Holandii

zezna, e wczesnym wieczorem 10 maja odebra telefon od Hermanna Gringa,

ktry bardzo podniecony rozkaza, aby wystartoway wszystkie samoloty.

- Herr Reichsmarschall, nie ma adnych raportw o nadlatujcych

samolotach wroga - zdziwi si Galland.

- Nadlatujcych?! Co rozumiecie przez "nadlatujcych"?! - krzycza do

suchawki Gring. - Macie zatrzyma samolot wylatujcy! Zastpca Fhrera

zwariowa i leci do Anglii w Bf 110! Musi zosta zestrzelony!

Niezwyky lot Rudolfa Hessa(cd.)

Co stao si pniej? Galland musia wykona rozkaz, ale nie rzuci w

pocig za tajemniczym Bf 110 wszystkich myliwcw, lecz z lotnisk w

Holandii wystartoway jeden-dwa samoloty z kadej eskadry. Wrciy, jak

twierdzi ich dowdca, nie odnalazszy celu. Czy Galland kama,

relacjonujc po wojnie rozmow z dowdc Luftwaffe? A po co miaby to

robi? Skd Hermann Gring mg wiedzie, e Hess wystartowa do Wielkiej

Brytanii? Gdy nastpnego dnia stawi si w gabinecie Hitlera, wydawa si

bardzo zaskoczony wiadomoci o locie Hessa.

Dalsze wydarzenia te s bardzo tajemnicze. Hess wyskoczy ze

spadochronem. Dlaczego zdecydowa si na takie ryzyko, jak skok w nocy w

nieznanym terenie, a nie ldowa na prywatnym lotnisku ksicia Hamiltona?

Zezna pniej, e mia wielkie kopoty z opuszczeniem kabiny, gdy

wczeniej zapomnia spyta, jak wyskakuje si z samolotu tego typu. To

nieprawdopodobne, aby Hess, dowiadczony lotnik, ktry odby wielelotw

Messerschmittem Bf 110, nie zosta poinformowany, jak zachowasi, gdy

samolot ulegnie awarii!

Jak wyjani t nieprawdopodobn misj?

Mona przyj, e samoloty wysane z lotnisk holenderskich na rozkaz

Gringa przechwyciy Bf 110 Hessa i zestrzeliy go, za do Wielkiej

Brytanii wyruszy przygotowany wczeniej dubler. Ten, aby wyjani rnic

czasu, jaka powstaa midzy jego przybyciem do Szkocji a por, w ktrej

powinien wyldowa samolot Hessa startujcy z Augsburga, poda, e nad

Holandi skrci na pnoc, aby omin radary, a potem u wybrzey Szkocji

lata tam i z powrotem czekajc na zmierzch. Nie mg wyldowa nalotnisku

ksicia Hamiltona, gdy tylko Hess wiedzia, gdzie si ono znajduje, jego

za dubler nie potrafi w ciemnociach odszuka ldowiska lubnie zna

sygnau identyfikacyjnego. Po raz pierwszy pilotowa samolot tegotypu i

dlatego nie wiedzia, jak opuci kabin, do czego nieopatrznieprzyzna

si w angielskiej niewoli.

Skd wzi si dubler zastpcy Hitlera? Odpowied jest prosta. Do gry

wczyli si Heinrich Himmler i Reinhard Heydrich. Nie byy dla nich

tajemnic skrywane po amatorsku konszachty Hessa z Haushoferami. Nie

chcieli, aby dotar do Wielkiej Brytanii i wrci stamtd w glorii tego,

ktrydoprowadzi do zawarcia pokoju. Nie mogli oskary przed Hitlerem

jegostarego druha, gdy dowody, jakie mieli, byy marnej jakoci, a Hess

beztrudu by si wykrci, tumaczc, e tak jak Gring sondowa gotowo

Brytyjczykw do zawarcia pokoju. A w dodatku nie mona wykluczy, ew tym

okresie dziaa za wiedz Hitlera, akceptujcego poszukiwaniamoliwoci

zawarcia pokoju. Nie mogli wic zapobiec jego lotowi, leczpostanowili go

zniszczy. Pozyskali do wsppracy jego adiutanta, Karlheinza Pintscha, co

nie byo trudne. Wywiad SS i Gestapo dysponowawystarczajcymi rodkami,

aby wykry sprawy, osobiste lub subowe,ktre Pintsch chcia trzyma w

najwikszej tajemnicy. Szantaem lubgrob skonili go, aby im pomaga. Co

mia zrobi? Wykra Hessowi jegodowd tosamoci i zamieni kombinezony.

Gdyby Hess wystartowa zAugsburga w swoim kombinezonie i, na przykad, z

legitymacj partyjnw kieszeni, nie mona by byo podstawi sobowtra bez

tych rzeczy.Nakazano Pintschowi, aby przekaza wiadomo, o ktrej

godzinie Hesswystartowa.

W dalszej intrydze Himmler musia uzyska pomoc Gringa, niezbdnprzy

organizacji najwaniejszej czci przedsiwzicia: zestrzelenia Hessai

wysania innego samolotu Bf 110 z wczeniej przygotowanym dublerem.

Wykorzystywanie ludzi nadzwyczaj podobnych do znanych dowdcwi politykw

byo zabiegiem do czsto stosowanym przez wywiady izawsze bardzo

skutecznym. Na przykad wiele lat pniej, w 1944 roku,brytyjskie tajne

suby bardzo zrcznie podstawiy porucznika MeyrickaEdwarda Clifton

Jamesa, wojskowego ksigowego, a aktora w cywilu,nadzwyczaj podobnego do

marszaka polnego Bernarda L. Montgomery'ego, aby wizytujc zamiast niego

oddziay brytyjskie w Gibraltarze iAfryce Pnocnej, wyrobi u Niemcw

przekonanie, e skoro marszaekpolny sprawdza wojska stacjonujce na

poudniu, to znaczy, e alianciuderz na poudniow Francj. W 1944 roku

sobowtr generaa Eisenhowera jedzi po Paryu, gdy rozeszy si pogoski,

e komandosi Skorzenego poluj na dowdc wojsk alianckich. W 1945 roku

Niemcy wykorzystali sobowtra Hitlera, Gustawa Wellera, ktrego zwoki

znaleziono nadziedzicu Kancelarii Rzeszy.

Gring chtnie zgodzi si na udzia w planie proponowanym przez

Himmlera. Dotychczas to on trzyma w rku kontakty z Brytyjczykami inaga

aktywno Hessa zaniepokoia go. Hess chcia zaj jego miejsce, askoro

si decydowa na tak szalecz wypraw, musia by pewny sukcesu -

rozumowa Gring. Krytycznego dnia, 10 maja 1941 roku, czeka wswoim

gabinecie w ministerstwie lotnictwa, a Karlheinz Pintsch zadzwonii

poinformuje go, e Hess wystartowa. Wwczas zatelefonowa do generaa

Gallanda i rozkaza zestrzeli samolot Hessa.

Ta z pozoru fantastyczna teoria znajduje potwierdzenie w pniejszych

wydarzeniach.

W latach 1945 i 1946, w czasie procesu przed Midzynarodowym Trybunaem

Wojskowym w Norymberdze czowiek, ktry zasiad na awieoskaronych jako

Hess, odmawia zezna, zasaniajc si utrat pamici,a nawet chorob

umysow, cho w opinii biegych psychiatrw bya tosymulacja. Skazany na

doywotnie wizienie by jedynym, ktrego wadze alianckie nie zdecydoway

si uaskawi, cho inni zbrodniarze skazani na doywocie lub dugoletnie

wizienie wczeniej wyszli na wolno.

Przez 28 lat nie zgadza si na spotkanie z rodzin. Wygldao to tak,

jakby czowiek podajcy si za Hessa obawia si, e zanim czas zatrze

pami ludzk i zmieni jego sylwetk, moe zosta zdemaskowany.

W 1987 roku popeni samobjstwo w wizieniu w Spandau. Na jegociele nie

znaleziono blizn po ranach, jakie Hess odnis w czasie walk wI wojnie

wiatowej i ktrych usunicie lub zatarcie byo niemoliwe. Wyniki sekcji

zwok samobjcy nie zostay opublikowane. Syn Hessa zapowiada, e po

odebraniu zwok z wiziennego szpitala bdzie przeprowadzona druga sekcja,

ktra by moe wyjani wszystkie wtpliwoci. Niespeni tej obietnicy z

powodu ataku serca i nie wiadomo, czy ponownasekcja zostaa kiedykolwiek

dokonana.

W tamtym czasie, w maju 1941 roku, stao si jeszcze co wanego.Hermann

Gring, ktry tak chtnie zajmowa si negocjacjami z WielkBrytani,

zaniecha ich. Czy miao to zwizek z lotem Hessa lub przygotowaniami

Niemiec do wojny ze Zwizkiem Radzieckim? Prawdopodobnie nie. Hermann

Gring, ktry dowodzi lotnictwem niemieckim, bybezporednio

odpowiedzialny za straty, jakie ponosia brytyjskaludnow czasie bitwy o

Angli i pniejszych nalotw. Niemieckie bomby spaday na cywilne obiekty,

zabijay niewinnych ludzi, burzyy londyskiezabytki, zrwnay z ziemi

Coventry. aden z brytyjskich politykw nie zechciaby z nim negocjowa.

Gring musia porzuci misj, ktrej dotego czasu oddawa si z zapaem.

Przej j inny bliski wsppracownikHitlera - szef SS Heinrich Himmler.

Przypisy:
15. Martin Bormann (1900-1945), czonek partii nazistowskiej NSDAP, do

ktrej wstpi 27 lutego 1927 r., po zwolnieniu z wizienia, gdzie odbywa

krtki wyrok za udzia w morderstwie politycznym. Rok pniej wezwano go do

centrali NSDAP w Monachium, gdzie powierzono mu zarzdzanie kas zapomogow

SA-manw, odnoszcych rany w czstych bijatykach, jakie wywoywali. Tak

sprawnie i przebiegle zarzdza powierzonymi mu finansami, e powikszy

majtek biednej wwczas partii, co zwrcio na niego uwag szefw. Jednake

o dalszej jego karierze zadecydowao maestwo z Gerd Buch, fanatyczn

wyznawczyni nazizmu, crk starego towarzysza partyjnego Hitlera - Waltera

Bucha. Od 1933 r. by szefem sztabu Rudolfa Hessa, zastpcy Hitlera. W

kwietniu 1943 r. obj stanowisko sekretarza Hitlera i, majc bezporedni

do niego dostp, odsun na bok wszystkich innych starajcych si o aski

dyktatora i sta si jego niezastpionym pomocnikiem. Uczestniczy we

wszystkich naradach i nadawa ksztat aktw prawnych decyzjom Hitlera

dotyczcym m.in. mordowania ludzi chorych psychicznie, wyniszczania

Polakw, ydw i innych narodowoci. 1 maja 1945 r. wieczorem wymkn si z

bunkra pod ogrodem Kancelarii Rzeszy wraz z kilkunastoma oficerami. Jego

dalszy los otoczony by tajemnic. Midzynarodowy Trybuna Wojskowy w

Norymberdze w 1946 r. sdzi go zaocznie i skaza na kar mierci. W 1972

r., przy okazji robt budowlanych w Berlinie, znaleziono szkielet, ktry

zidentyfikowano jako nalecy do Martina Bormanna.

16. Ernst Udet (1896-1941), genera niemiecki. As myliwski z I wojny

wiatowej, w 1938 r.zosta szefem Urzdu Uzbrojenia Lotnictwa. Pozbawiony

umiejtnoci organizacyjnychi wiedzy technicznej le kierowa podlegymi

mu 26 wydziaami. Bdy jakie popeniw zarzdzaniu byy jedn z przyczyn

kryzysu produkcji samolotw dla Luftwaffe w roku1941. Od lata 1941 r. Udet

zacz traci swoje uprawnienia na rzecz gen. Ericha Milcha,w wyniku czego

zaama si nerwowo i popeni samobjstwo.

tytul

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

tytul

Tajna bro

Adolfa Hitlera

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Powietrze w jadalni bunkra "Wolfschanze" cuchno stchlizn, jak

wytwarza beton wkopany w ziemi. Wilgotny chd tego pomieszczenia by tym

bardziej dokuczliwy, e urzdzano je w popiechu i beton nie zdy

cakowicie wyschn. Malekie okienka, umieszczone wysoko pod stropem,

przykryte z zewntrz zielon drucian siatk przepuszczay niewiele

wiata, wic wntrze owietlay arwki w prostych niebieskich kloszach.

Czasami, gdy zawodzi jeden z generatorw, przygasay i rozwietlay si z

du czstotliwoci, co bardzo mczyo wzrok.

Budow kompleksu bunkrw w lesie koo Ktrzyna rozpoczto w lecie 1940

roku, aby stamtd Hitler mg dowodzi wojskami wdzierajcymi si w gb

Zwizku Radzieckiego, a ekipy budowlane musiay bardzo starannie ukrywa

swoj prac przed radzieckimi samolotami pasaerskimi, ktre przelatyway

tamtdy w kursowych lotach do Berlina. Co prawda, Niemcy oficjalnie

utrzymywali, e w mazurskich lasach buduj Chemische Werke "Askania"

(zakady chemiczne "Askania"), czemu Rosjanie zdawali si wierzy, ale

wzgldy ostronoci ograniczay tempo robt.

Adolf Hitler przyby do ktrzyskiego lasu po raz pierwszy 24 czerwca

1941 roku, 48 godzin po rozpoczciu wojny ze Zwizkiem Radzieckim i gdy

tylko zszed ze stopni wagonu swojego pocigu "Amerika" na niewielkiej

stacyjce wrd liciastych drzew i rozejrza si po otoczeniu, nazwa to

miejsce "Wolfschanze" - Wilczy Szaniec.

Do bunkra-jadalni nr 1 przychodzi na obiady i kolacje, gdy niadania,

na ktre skaday si zazwyczaj tarte jabko i szklanka mleka, jada w

swoim pokoju. W czasie posikw siada razem z adiutantami i generaami

przy dugim stole na dwadziecia osb ustawionym porodku pomieszczenia.

Zawsze zajmowa miejsce naprzeciwko wielkiej mapy Zwizku Radzieckiego,

jak na jego polecenie powieszono w jadalni. Czsto odkada yk i przez

wiele minut w milczeniu wpatrywa si w map. W tym czasie zamiera szmer

rozmw. Wspbiesiadnicy oczekiwali, a minie zamylenie Wodza i zacznie on

komentowa biec sytuacj. Z reguy mwi o wielkim niebezpieczestwie,

jakim dla Europy i historii jest bolszewizm, i o posaniu narodu

niemieckiego, ktry uratuje cywilizacj, niszczc tego potwora.

W czerwcu 1941 roku Wehrmacht run na silniejszego liczebnie

przeciwnika: Armi Czerwon. Niemieckie wojska w pierwszej linii miay 120

dywizji, w tym 17 pancernych i 12 zmotoryzowanych. Ponadto w bj ruszyo 50

dywizji wgierskich, rumuskich, sowackich, woskich i fiskich (oraz

jedna hiszpaska), ponad 3 tys. czogw i 2770 samolotw. Zwizek Radziecki

mia w zachodnich okrgach 2,9 miliona onierzy, kilkanacie tysicy

czogw (z 22 tysicy czogw, jakimi w ogle dysponowaa caa Armia

Czerwona), 3 tysice (z okoo 8 tysicy samolotw Wojenno-Wozdusznych Si).

Co prawda wikszo tego sprztu bya przestarzaa, powolna, le

opancerzona i uzbrojona, nie dorwnujca samolotom i czogom niemieckim,

ale Rosjanie mieli take 967 bardzo nowoczesnych czogw T-34, uznanych za

najlepsze wozy bojowe tamtego czasu, oraz 508 czogw KW-1, rwnie

gronych. Przewyszay one pod kadym wzgldem najlepsze niemieckie czogi

PzKpfw Iv, ktrych armia niemiecka wysaa do boju tylko 439. Radzieckie

siy powietrzne miay w zachodnich okrgach okoo 3000 samolotw, wrd

ktrych byo 1500 nowoczesnych maszyn myliwskich i szturmowych. Wydawao

si wic, e Dawid ruszy na Goliata. A jednak przez p roku wojska

niemieckie roznosiy w puch radzieckie armie i gnay je na wschd w tempie

nie znanym w adnej z dotychczasowych wojen.

W sierpniu i wrzeniu, w czasie najwietniejszych zwycistw, Hitler nie

tylko referowa wspbiesiadnikom sytuacj na froncie i chwali si

zwycistwami. Czsto wyrywa si w przyszo planujc, jak wykorzysta

zdobyte ziemie na wschodzie; tam byo wszystko, czego potrzebowaa

gospodarka Wielkiej Rzeszy.

16 wrzenia 1941 roku do "Wilczego Szaca" przyby Franz von Papen,

ktrego Fhrer darzy sympati ze wzgldu na pomoc, jak uzyska odtego

polityka w 1932 roku, w przeomowym okresie swojej walki o wadz. Od 1939

roku Papen peni urzd ambasadora w Ankarze, ale przyokazji kadego

pobytu w Niemczech stara si odwiedzi Hitlera, co tenprzyjmowa z

wyrozumiaoci, zawsze znajdujc czas na rozmow. Podczas wrzeniowego

spotkania Papena interesoway zamierzenia Fhrera wobec Zwizku

Radzieckiego, co byo wane dla jego kontaktw z rzdem tureckim.

- Mam dla pana wiele wspaniaych wiadomoci - powiedzia Hitler, gdy

spacerujc przemierzali wirowe alejki wrd wysokich drzew. Gdy tylko

pozwalaa na to pogoda, chtnie wychodzi z bunkra, cho w mazurskim

otoczeniu plag byy komary, atakujce tak zaciekle kad odkryt cz

ciaa, e wielu mieszkacw "Wilczego Szaca" nosio siatki chronicetwarz

i szyj.

- Wczoraj czogi Kleista i Guderiana zamkny w okreniu cztery

rosyjskie armie. Rozpoczlimy oblenie Leningradu. Rozkazaem szczelnie

zablokowa to miasto, a Luftwaffe rozpocza caodobowe naloty Chc

unikn walk ulicznych, co mogoby nas kosztowa wiele ofiar. Leningrad

zostanie zmuszony do kapitulacji godem. Zaczekamy na to. Par tygodninie

ma ju znaczenia, czogi za bd mi potrzebne do ofensywy naMoskw.

- Mein Fhrer, to ju nie potrwa dugo! Za miesic lub najwyej dwa

Stalin podda wszystkie miasta! - Papen, zazwyczaj chodny i nie ulegajcy

nastrojowi, wyranie poddawa si optymizmowi Hitlera.

- Gdy Wehrmacht zajmie okrelon cz Rosji, bdzie moliwe zawarcie

porozumienia ze Stalinem - odpowiedzia Hitler.

- Mein Fhrer, bolszewicki dyktator bdzie aowa, e rok temu w

listopadzie odrzuci pana propozycj udziau w wielkim zwycistwie. - Papen

mia na myli wizyt radzieckiego komisarza spraw zagranicznych Wiaczesawa

Mootowa, ktry 12 listopada 1940 roku przyby do Berlina, aby

przedyskutowa podzia wiata midzy cztery zwyciskie mocarstwa: Niemcy,

Zwizek Radziecki, Wochy i Japoni. Hitler proponowa wwczas skierowanie

radzieckiej ekspansji na poudnie, w stron Zatoki Perskiej, co Stalin

odrzuci uwaajc, e najwaniejsze dla Zwizku Radzieckiego s zdobyczew

Europie.

- Tak, to bya ostatnia szansa na zapewnienie pokojowego wspistnienia

Niemiec i Rosji. - Hitler by wyranie zadowolony z uwagi Papena.Lubi z

nim rozmawia, chyba nie zdajc sobie nawet sprawy z tego, estary

dyplomata sprytnie podsuwa mu tematy, wiedzc, e spotkaj si zjego

akceptacj.

- Jeeli nie obali go nard - mwi dalej o Stalinie - musi zda sobie

spraw, e w wieku 66 lat*17 nie mona rozpoczyna dziea ycia od

pocztku. Musi wic ocali, co tylko moliwe. Wycofa si w gb Azji, a my

odgrodzimy si od jego azjatyckiej hordy murem ze stali i betonu.

Bolszewizm wegetujcy w syberyjskiej tajdze, pozbawiony wielkiego przemysu

nigdy ju nie zagrozi Europie.

Do Hitlera docieray informacje o rosyjskich ofertach podjcia rokowa

pokojowych. Minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop informowa

go o sygnaach z radzieckiej strony, wyraajcych gotowo do negocjacji.

Prawdopodobnie pierwszym, ktry przekaza tak wiadomo, by Friedrich

Werner hr. von der Schulenburg, niemiecki ambasador w Moskwie, ktry

dowiedzia si o chci wadz radzieckich podjcia rokowa pokojowych w

dniu, w ktrym na wie o rozpoczciu wojny wyjeda z tego miasta, a wic

22 czerwca. W poowie lipca do Berlina nadszed sygna od Iwana Stamenowa,

ambasadora Bugarii w Moskwie, do ktrego z tak propozycj zwrci si

Pawe Sudopatow, wysoki funkcjonariusz NKWD, dziaajcy na polecenie szefa

NKWD, awrientija Berii. Niewykluczone, e negocjacje wysannikw Moskwy i

Berlina rozpoczy si w Sofii*18. W Sztokholmie Aleksandra Michajowna

Koontaj, ambasador radziecki, w czasie spotkania z Edgarem Claussem,

agentem Abwehry dziaajcym w tym miecie, wspomniaa o moliwoci

negocjacji pokojowych z Niemcami. Clauss doszed do wniosku, e wobec

nieuchronnej klski Zwizku Radzieckiego pani ambasador myli przede

wszystkim o ratowaniu wasnej skry i powiadomi o tym szefa Abwehry,

admiraa Wilhelma Canarisa. Ten przekaza wiadomo ministrowi spraw

zagranicznych, Joachimowi von Ribbentropowi, ktry z kolei poda j

Hitlerowi:

- "Rosyjski ambasador w Sztokholmie, Mme Koontaj, zamierza zerwa z

rzdem radzieckim i przyjecha do Niemiec" - pisa Ribbentrop.

- "Bdziemy j wystawnie podejmowali" - odpowiedzia Hitler. Nie by

zainteresowany rozpoczciem negocjacji pokojowych zanim Armia Czerwona nie

zostanie rozgromiona, a Stalin nie bdzie mia innego wyjcia, jak przyj

wszystkie warunki dyktowane przez zwycizcw.

- Oczywicie nie pozostawimy go spokojnie w tej azjatyckiej twierdzy... -

umiechn si Papen. - Ale jaki to bdzie wielki rynek zbytu dla naszego

przemysu!
- Och, tak! Nowa Rosja za Uralem bdzie naszymi Indiami. - Hitler znowu z

zapaem podj temat podsunity przez Papena. - Bdzie to rynek zbytu o

wiele lepiej pooony ni brytyjskie Indie.

W cigu nastpnych dni z frontu nadchodziy jeszcze lepsze wieci. Pnym

wieczorem 19 wrzenia wojska niemieckie zajy Kijw. W rejonie achwicy 2.

grupa pancerna generaa Heinza Guderiana i 1. grupa pancerna generaa

Ewalda von Kleista zamkny w okreniu 4 armie radzieckie; do 25 wrzenia

zgino lub dostao si do niewoli 655 tys. onierzy, ktrym Stalin nie

pozwoli si wycofa. 6 padziernika w niemieckim kotle znalazy si dwie

armie radzieckie, ktre musiay skapitulowa i straciy 106 tysicy jecw.

8 padziernika Niemcy wzili Orze. 20 padziernika doszli do Moajska - 60

kilometrw od Moskwy. Wydawao si, e stolica Zwizku Radzieckiego lada

tydzie zostanie zdobyta przez wojska Grupy Armii "rodek" dowodzonej przez

feldmarszaka Fedora von Bocka: milion onierzy dysponujcych 1700

czogami, 19500 dziaami, wspieranych przez 950 samolotw 2. floty

powietrznej szo, aby przeama obron wojsk radzieckich i oskrzydli

Moskw od poudnia i pnocy.

Natarcie rozpoczo si 2 padziernika 1941 roku, jednak po wstpnym

powodzeniu ofensywa niemiecka stana na linii Ostaszkw, Wookoamsk,

Naro-Fominsk, Aleksin, Tua. Jednym z powodw niepowodze niemieckich byy

gwatowne deszcze, ktre zamieniy polne drogi w potoki bota utrudniajce

ruch wojsk, zaopatrywanie oddziaw frontowych, paraliujce nawet

lotnictwo, gdy samoloty nie mogy startowa z rozmokych lotnisk polowych.

Brak rodkw transportu, ktry dokucza Wehrmachtowi od pocztku tej

kampanii, sta si grony. W 1941 roku wojska niemieckie miay samochody

zdolne przewie 510 tys. ton adunkw. Przemys niemiecki dostarczy

ciarwki o cznej adownoci 134 tys. ton, a w podbitych pastwach

skonfiskowano samochody o adownoci 75 tys. ton, w wyniku dziaa

wojennych armia stracia samochody o cznej adownoci 30 tys. ton. W

efekcie Wehrmacht, ktry potrzebowa 750 tys. ton, oraz Armia Rezerwowa

potrzebujca 50 tys. ton dysponoway razem samochodami o cznej adownoci

689 tys. ton. Oznaczao to, e nawet w najlepszym okresie nie byo

moliwoci dostarczenia ponad 100 tys. ton adunku. Gdy potoki wody

rozmywajce gruntowe drogi uniemoliwiy ruch samochodw, brak materiaw

sign nawet 56%. Najgorsze miao jednak dopiero nadej, cho wydawao

si, e koszmar botnistych szlakw skoczy si, gdy pierwsze mrozy ciy

ziemi.

Niemcy, po dokonaniu przegrupowania, 16 listopada wznowili natarcie.

Jedenacie dni pniej 3. grupa pancerna dosza do kanau Moskwa-Woga o

607km na pnoc od stolicy Zwizku Radzieckiego, jedna za z dywizji 4.

grupy pancernej zostaa zatrzymana w odlegoci zaledwie 207km od

moskiewskich przedmie. Zbawienny mrz, ktry utwardzi drogi i lotniska,

nasila si z dnia na dzie. Ju w kocu listopada termometry pokazyway w

dzie 30 st. C, a w nocy 40st. C poniej zera. Samochody i czogi, dla

ktrych nie przygotowano zimowych olejw, pynu do chodnic i smarw

odpornych na zimno, stany i nie byo ludzkiej siy, ktra by moga

uruchomi te maszyny po mronej nocy. Zakrzepy olej uniemoliwia

obrcenie waw w silnikach, ktrych bloki pkay przy lekkim uderzeniu,

akumulatory traciy cakowicie pojemno, gsienice czogw przymarzay do

k i trzeba byo rozpala ogniska na pancerzach, aby mona byo uruchomi

silniki i ruszy z miejsca. onierze nie mieli ciepych mundurw ani

butw, a poniewa ich wyobrania nie podpowiedziaa im, jak straszna moe

by rosyjska zima, nie przygotowali kwater, ktre dawayby odpowiednie

zabezpieczenie przed mrozem. Siy wojsk niemieckich, ktre w krwawych

walkach od 16 padziernika do 16 grudnia straciy okoo 55 tys. zabitych,

100 tys. rannych, 777 czogw, 297 dzia i modzierzy, wyczerpyway si,

uzupenienia za nadchodziy bardzo powoli, a to gwnie za spraw niemal

cakowitego paraliu transportu kolejowego. Niemieckie lokomotywy

produkowane dla innego klimatu, z mnstwem cienkich rurek wystawionych na

zewntrz kotw, nie wytrzymyway rosyjskiej zimy. Zimno rozsadzao ich

delikatne urzdzenia, unieruchamiajc setki pocigw na wiele dni. W

szczytowym okresie mrozw 70% lokomotyw byo niezdatne do uytku. Wagony z

amunicj, lory z czogami i ciarwkami zamieray na bocznicach przykryte

grub warstw niegu.

Tymczasem wojska radzieckie otrzymay wzmocnienie, gdy informacje

wywiadu, wskazujce, e Japoczycy nie uderz na Dalekim Wschodzie,

umoliwiy wycofanie stamtd 15 dywizji i skierowanie ich do obrony Moskwy.

Nadjeday eszelony onierzy nawykych do najtrudniejszych warunkw i

niewygd, bitnych, dobrze wyszkolonych, wyposaonych i zaprawionych w

bojach, gdy dwukrotnie, w 1938 i 1939 roku, walczyli z armi japosk. 7

listopada, w rocznic rewolucji, syberyjskie oddziay przemaszeroway przed

Stalinem na Placu Czerwonym, wsiady do ciarwek i pojechay na front.

Rosjanie przygotowywali si do wielkiej operacji, czego Niemcy nie

dostrzegli.

W tym samym czasie feldmarszaek Fedor von Bock*19, dowdca Grupy Armii

"rodek", ktra miaa uderzy na Moskw, przyjecha specjalnym pocigiem do

Istry, okoo 60 kilometrw na zachd od Moskwy, gdzie wsiad do czogu, aby

podjecha jak najbliej przedmie. W ten sposb dotar do punktu

obserwacyjnego artylerii, skd przez lornetk mg oglda moskiewskie

wiee. Powrci na ten posterunek 12 grudnia. Temperatura spada do 45st.

C poniej zera. Jak w tych warunkach poprowadzi onierzy do szturmu?

Dowdztwo wojsk ldowych w Berlinie nie rozumiao, co oznacza taki mrz,

gdy stal staje si krucha, jakby bya szkem.

Po powrocie do swojej kwatery odebra telefon z Berlina od feldmarszaka

von Brauchitscha*20, dowdcy wojsk ldowych, ktry wydobrza po ataku

serca, jaki przeszed na pocztku listopada.

- Fhrer jest przekonany, e Rosjanie s na granicy cakowitego zaamania

- usysza. - Oczekuje penego zaangaowania z pana strony, feldmarszaku

von Bock, tak aby to zaamanie stao si faktem.

- Dowdztwo wojsk ldowych faszywie ocenia sytuacj - odpowiedzia Bock.

- Raportowaem dziesitki razy w czasie minionych dni, edowdztwo Grupy

Armii nie ma si, aby doprowadzi do ostatecznegorozstrzygnicia. Dopki

nie otrzymamy odpowiednich dostaw, nie mogponosi odpowiedzialnoci za

wynik.

- Pan odpowiada za wynik operacji.

- Odrzuciem odpowiedzialno, informujc pana o krytycznej sytuacji,

jaka tutaj powstaa. Od wielu tygodni ebrzemy o zimowe munduryi

zaopatrzenie. W tej chwili temperatura wynosi 45st. C poniej zera.

Niemieccy onierze ubrani tylko w polowe paszcze walcz z wrogiem

odpowiednio przygotowanym [na takie mrozy - BW]!

- Ale zimowe dostawy ju wysano!

- Zapewniam pana, feldmarszaku von Brauchitsch, e ich nie otrzymalimy

Stan zaopatrzenia jest bardzo zy od pocztkw padziernika. Bdziemy si

uwaali za bardzo szczliwych, jeeli dojdzie zaopatrzenieabsolutnie

niezbdne do prowadzenia operacji: amunicja, paliwo, ywno. Fakt, e

dostawy zimowe nie dotary, jest najlepszym wskanikiem,i najwysze

dowdztwo nie zna rzeczywistej sytuacji,jaka tutaj panuje.

- Dostawy zimowego zaopatrzenia dla Grupy Armii "rodek" nastpuj od

pocztkw padziernika. Nie mam statystyk pod rk, ale Wagner si tym

zaj.

- Statystyki wyka, e niezbdne zimowe zaopatrzenie dla mojej Grupy

Armii utkno w magazynach daleko od frontu. Tak musi by, jeeli

rzeczywicie te dostawy nastpiy. Powtarzam, feldmarszaku von

Brauchitsch, poczyniono wiele bdnych ocen. Dowdztwo wojsk ldowych i sam

Fhrernie doceniaj [powagi - BW] sytuacji... Brauchitsch, czyjest pan

tam? Halo!Czy poczenie zostao przerwane? Brauchitsch, czy pan mnie

syszy?

- Co pan mwi, Bock?

- Powiedziaem, e najwysze dowdztwo le ocenia sytuacj. Prosz

poinformowa Fhrera, e Grupa Armii "rodek" nie jest w stanie zrealizowa

zadania, jakie przed ni postawiono. Nie mamy odpowiednich si.Czy pan

mnie sucha, Brauchitsch?

- Tak, sucham. Fhrer chce wiedzie, kiedy Moskwa upadnie.

Feldmarszaek Fedor von Bock usysza szczk odkadanej suchawki.

Jeszcze tego popoudnia dowiedzia si, e ze wspdziaajcej 2. floty

powietrznej zabrano dwie due formacje, ktre miay by przesane do

Pnocnej Afryki. Nastpnego dnia wysa depesz do feldmarszaka

Brauchitscha:

"Pogld Naczelnego Dowdztwa Wojsk Ldowych, e nieprzyjaciel zaamuje

si, jak wskazuj wydarzenia ostatnich dni, jest marzeniem. U wrt Moskwy

wrg ma liczebn przewag [...]. Gdyby nawet zdarzyo si co

nieprawdopodobnego i moje oddziay weszyby do miasta, jest wtpliwe, czy

zdoaj je utrzyma".

Oceny niemieckiego wywiadu wskazyway na co przeciwnego. Jecy

zeznawali, e Armia Czerwona jest na granicy zaamania, rezerwy wyczerpay

si, a w okopach linii obronnych wok stolicy walcz ostatnie bataliony

cignite z rezerw. Nasuch radiowy nie meldowa o nasilonej aktywnoci

radzieckich radiostacji, co zawsze byo nieomylnym znakiem poprzedzajcym

atak. Jedynie lotnicy Luftwaffe donosili o wzmoonym ruchu kolumn

radzieckich wojsk, jednake ich meldunki zostay zlekcewaone.

5 grudnia o trzeciej nad ranem lewe skrzydo Frontu Kaliniskiego

rozpoczo dziaania zaczepne, a nastpnego dnia do natarcia przeszy

wszystkie wojska tego frontu oraz Frontu Zachodniego i wkrtce dokonay

gbokich wyomw w ugrupowaniu Niemcw.

Sylwestrowy dzie 1941 roku w "Wilczym Szacu" by bardzo mrony. Silny

wiatr ze wschodu nawiewa due kopce niegu pod ciany budynkw. Wartownicy

w grubych kouchach, z postawionymi konierzami chronili si pod daszkami

swoich budek, ale niewiele to pomagao, gdy przenikliwe zimno wciskao si

kad szczelin pod grube odzienie. Jedynie we wntrzu bunkrw panowaa ta

sama zatcha wilgo, ktrej nie daway rady ustawione na korytarzach

dodatkowe piecyki naftowe. Tego dnia szczeglnie czsto w rozmowach

mieszkacw powraca temat walk pod Moskw. By moe dlatego, e wiedzieli,

i Fhrer spdza przy telefonie dugie godziny, rozmawiajc z dowdcami

frontowych oddziaw,ktrzy domagali si zgody na wycofanie na linie

dogodniejsze do obrony,o kilkadziesit kilometrw na zachd. By moe

dlatego, e przenikliwezimno przywodzio na myl onierzy na rosyjskich

polach, pozbawionychciepego odzienia, usiujcych wyrba w skamieniaym

gruncie jamy,ktre ochroniyby ich przed pociskami.

Dopiero wieczorem nastrj si poprawi, ale nie spontanicznie, lecz

raczej z potrzeby ukrycia przed Fhrerem prawdziwego uczucia melancholii i

przygnbienia, jakie wywoyway wiadomoci z frontu.

Kolacj podano pno, a Hitler tu po posiku rozsiad si wygodnie w

fotelu i zasn z gow opuszczon na piersi. Gwar zamilk, a ludzie po

cichu wynieli si na korytarz i tam nerwowo kryli, czekajc a Fhrer

obudzi si i bd mogli mu zoy yczenia. Wyszed z jadalni dopiero o

#23#/30, obudzony przez adiutanta, ktry poinformowa go, e z frontu

dzwoni feldmarszaek Hans Gnther von Kluge*21, ktry po dymisji generaa

Fedora von Bocka obj w grudniu dowodzenie Grup Armii "rodek" walczc

pod Moskw. W cigu dnia dzwoni wielokrotnie do "Wilczego Szaca",

usiujc uzyska zgod na wycofanie swoich oddziaw o 1507km na zachd.

W czasie ostatniej rozmowy Hitler przez dwie godziny przekonywa

feldmarszaka, e nie moe si na to zgodzi. Wrci do jadalni dopiero o

#2#/30, zdajc si nie zauwaa zdenerwowania, jakie tam panowao, ledwo

maskowane sztucznymi umiechami i yczeniami zwycistw.

- Miejmy nadziej, e rok 1942 bdzie dla mnie tak samo pomylny, jak rok

1941 - powiedzia Hitler, gdy przyj ju yczenia i stan u szczytu

dugiego stou. - Kopoty mog pozosta. Dotychczas wydarzenia rozwijay

si tak, e najpierw szy cikie czasy, zwiastujce naprawd doniose

zmiany.

Czy wierzy w to, e klska pod Moskw to tylko "cikie czasy", ktre

min, jak zy sen? Czy nie zauway, e Stalin wytrci mu z rki "cudown

bro", ktrej zawdziczano wszystkie zwycistwa? Doktryn wojny

byskawicznej.

Nie Hitler j wymyli. Powstaa w gabinetach brytyjskich teoretykw

wojskowoci, ale niemieccy stratedzy szybko poznali si na jej zaletach. W

latach dwudziestych, gdy w Wielkiej Brytanii Basil Liddell Hart i Leslie

Hoare-Belisha bezskutecznie dobijali si do ministerstwa wojny, aby uzyska

zrozumienie i poparcie dla swoich pomysw dotyczcych budowy Brytyjskich

Eksperymentalnych Si Zmechanizowanych (British Experimental Mechanized

Force), na niemieckich poligonach genera Hans von Seeckt, dowdca

Reichswehry, rozwija taktyk szybkich atakw okrajcych, a nie majc

moliwoci szkolenia zag czogowych w Niemczech, gdy zabrania tego

traktat wersalski, wysya czogistw na szkolenie do Zwizku Radzieckiego.

T koncepcj w peni kontynuowa twrca niemieckich dywizji pancernych,

genera Heinz Guderian*22, ktry skupi wok siebie grup modych

oficerw, m.in. Wittera Wilhelma Thom i Walthera von Reichenau. Hitler

doceni ich pomysy i wprowadzi w ycie nowatorski sposb prowadzenia

dziaa bojowych, polegajcy na szybkich uderzeniach oddziaw pancernych,

dysponujcych wasnymi oddziaami piechoty, saperw i artylerii,

okrajcych nieprzyjacielskie wojska, rwnoczenie nkane przez nurkujce

bombowce, paraliujce ich manewry i utrudniajce dostaw zaopatrzenia. W

cigu czterech lat, od 1935 do 1939 roku, niemiecki przemys, wczeniej

potajemnie do tego przygotowany, wyposay niemieckie wojska w bro wojny

byskawicznej: du liczb czogw, ktre cho sabo uzbrojone i

opancerzone, miay w swojej masie wielk si przeamujc, i bombowcw

zdolnych do atakowania z lotu nurkujcego, pozwalajcego najcelniej trafia

w upatrzone obiekty. Samoloty atakoway kolumny wojska maszerujce drogami

i otwarte miasta, aby wywoa panik i zmusi mieszkacw do ewakuacji. Gdy

tumy uciekinierw wylegay na drogi, myliwce i bombowce masakroway je

ogniem karabinw maszynowych, aby trupy, ponce wraki wozw konnych i

samochodw zablokoway szosy, opniajc przemarsz wojsk. Bomby spaday na

wzy kolejowe i mosty, utrudniajc dowz amunicji i posikw dla oddziaw

frontowych. To byo tem wielkiej sceny bitewnej, na ktrej szybko posuway

si kolumny pancerne i zmotoryzowane, wyprzedzajc nieprzyjaciela, zanim

zdy przygotowa si do zacitego boju w obronie. Tak pada Polska, potem

Norwegia, Belgia, Holandia, Francja.

A przecie doktryna wojny byskawicznej bya tajemnic dla rzdw innych

pastw tylko do czasu, gdy Wehrmacht zacz j stosowa na polach bitew.

Francja, dysponujca wielkim i nowoczesnym przemysem, ogromnymi zapasami

surowcw, moga szybko uruchomi produkcj uzbrojenia niezbdnego armii do

dziaania w myl zasad wojny byskawicznej. Do tego zmierza Charles de

Gaulle*23, ktry ju w poowie lat trzydziestych domaga si wprowadzenia

innej organizacji wojsk francuskich. W 1939 roku bardzo starannie

przestudiowa sposb dziaania Wehrmachtu w czasie kampanii w Polsce.

Wnioski zawar w broszurze "Narodziny siy mechanicznej", ktr powieli w

80 egzemplarzach i rozesa do francuskich dowdcw i politykw, lecz nie

znalaz ich zainteresowania.

Hitler obawia si, e pastwa zachodnie szybko wprowadz u siebie t

skuteczn metod prowadzenia wojny i dlatego chcia uderzy na Zachd tu

po podbiciu Polski, aby nie da Francuzom czasu na zastosowanie jego

doktryny ani na przygotowanie si do zniweczenia siy tej tajnej

niemieckiej broni, na przykad przez zwikszenie produkcji dzia

przeciwpancernych i przeciwlotniczych, ktre mogyby niwelowa skuteczno

dziaania niemieckich wojsk pancernych i lotniczych. Nie wprowadzi w czyn

swojego zamiaru natychmiastowego uderzenia na Zachd, gdy za jesienna

pogoda, paraliujca Luftwaffe, niezbdnej siy gwarantujcej szybkie

zwycistwo, skonia go do odoenia rozkazu rozpoczcia wojny. Jednak e

Francja nie wykorzystaa czasu, jaki pozosta do rozpoczcia wojny w maju

1940 roku.

Zaamanie wojny byskawicznej pod Moskw oznaczao totaln klsk! Hitler

musia przyzna, e tej wojny wygra ju nie moe! Nie udao si zniszczy

Armii Czerwonej ani pozbawi jej rde odnawiania siy, gdy Rosjanie

zdoali przenie gwne zakady przemysowe poza zasig dziaa wojennych

i w niewiarygodnie krtkim czasie podj produkcj dla wojska. W cigu

piciu miesicy, od lipca do listopada 1941 roku, ewakuowali 1523

przedsibiorstwa przemysowe, w tym 1360 wielkich zakadw, z ktrych 667

ustawiono na Uralu, 322 na Syberii, 308 w Kazachstanie i rodkowej Azji.

Radzieccy robotnicy, tak li i mao wydajni w czasie pokoju, nagle

potrafili da z siebie nieprawdopodobnie duo i pracowa nadzwyczaj

ofiarnie przy budowie nowych zakadw, instalowaniu maszyn i uruchamianiu

produkcji. Odlewnia, ktr w czasie pokoju budowano co najmniej dwa lata, w

czasie wojny powstawaa w cigu 28 dni. Zakady lotnicze im. Czkaowa,

przeniesione z Moskwy do Taszkientu, wypuciy pierwsze samoloty ju po

czterdziestu dniach! Zdarzao si, e robotnicy stawali przy maszynach, w

halach w ktrych bya tylko podoga i betonowe supy, podtrzymujce stropy.

Tych fabryk Wehrmacht zniszczy nie mg, gdy dysponowa jedynie broni
nadajc si do prowadzenia wojny byskawicznej. Bombowce, konstruowane z

myl o atakowaniu nieprzyjaciela na froncie lub tu poza nim, miay za

may zasig i zabieray za mao bomb, aby mc dokonywa nalotw na zakady

zbrojeniowe, huty, zapory i elektrownie pooone daleko na tyach. Bitwa o

Angli toczona w 1940 roku wykazaa Hitlerowi najdobitniej, e Luftwaffe

nie jest zdolna do zniszczenia przemysu wroga ani nawet do

terrorystycznych nalotw na miasta, gdzie straty wrd ludnoci cywilnej

zmusiyby rzd do wystpienia z propozycj zawarcia pokoju.

Za to z Wielkiej Brytanii coraz czciej i liczniej nadlatyway nad

Niemcy cikie bombowce przystosowane do prowadzenia wojny z przemysem i

miastami. W 1940 roku samoloty RAF-u wykonay 20805 lotw, zrzucajc na

niemieckie miasta i zakady przemysowe 13033 tony bomb. W 1941 roku -

30608 lotw i 31704 tony bomb. To by dopiero pocztek...

Wypowiedzenie przez Niemcy wojny Stanom Zjednoczonym 11 grudnia 1941 roku

oznaczao, e ta potga gospodarcza, udzielajca dotychczas Wielkiej

Brytanii wsparcia dosy symbolicznego, odda na usugi aliantw

nieograniczony potencja swojego przemysu, a wkrtce, w lad za czogami i

samolotami, przyle do Europy miliony swoich onierzy.

Pastwo to, przebudzone w 1941 roku z bogiego poczucia bezpieczestwa,

jakie dawao pooenie na kontynencie chronionym przed wrogami przez

nieprzebyt zapor dwch oceanw, dokonao cudu militarnego, cho jego

gospodarka znajdowaa si w zej kondycji po latach depresji pocztku lat

trzydziestych. Szyby naftowe w Teksasie i Kalifornii z dnia na dzie

zwikszay wydobycie ropy, co przy wprowadzeniu racjonowania benzyny dla

prywatnych posiadaczy samochodw pozwolio na zaspokojenie nie tylko

potrzeb amerykaskiej machiny wojennej, ale take na zaopatrywanie

sojusznikw. Liczba osb zatrudnionych w przemyle wzrosa z 4,7 mln w maju

1940 roku do 10,7 mln w grudniu 1943 roku. Miliony rodzin wyruszyy z

maych miecin i wiosek poudnia kraju do gwnych orodkw przemysowych

Los Angeles, San Francisco, Chicago, Detroit, Pittsburgha, gdzie rozkwitay

zakady pracujce dla armii. Rzd, niechtny rozwijaniu programw

doksztacania zawodowego w czasie kryzysu, zacz wypaca powane kwoty

tym, ktrzy chcieli podnosi swoje kwalifikacje lub podj prac w nowym

zawodzie, potrzebnym przemysowi wojennemu. Zakady zbrojeniowe, ktre w

1940 roku zatrudniay 22 tysice pracownikw, ju trzy lata pniej day

prac 486 tysicom ludzi i to na dwie lub trzy zmiany. Rwnoczenie

specjalici zarywali noce zastanawiajc si, jak zorganizowa produkcj,

aby maksymalnie wykorzysta moliwoci nowych pracownikw. W rezultacie, w

1945 roku amerykaskie stocznie potrzeboway na zbudowanie okrtu o 2/3

roboczogodzin mniej ni w 1940 roku. Zakady motoryzacyjne wstrzymay

produkcj samochodw osobowych i przystpiy do budowania samolotw,

silnikw czogowych i czogw. Rzd hojn rk finansowa budow fabryk dla

wielkich koncernw, jak na przykad Willow Run dla Forda. Ulokowane 487km

na zachd od Detroit, powstay w byskawicznym tempie: koparki wjechay na

plac budowy w marcu 1941 roku, a w grudniu tego roku ukoczono tam pierwszy
bombowiec B-24 Liberator. W cigu pierwszych 43 miesicy te najwiksze

zakady lotnicze wiata wyprodukoway 8685 samolotw, czyli jeden co 103

minuty.

Wielka potga militarna rodzia si niemale z miesica na miesic. W

grudniu 1941 roku siy zbrojne Stanw Zjednoczonych liczyy 1657157 ludzi.

Rok pniej byo ju ich 5398888. Marynarka wojenna, ktra w poowie 1941

roku miaa 1899 jednostek wszystkich typw, rok pniej dysponowaa ju

5612 jednostkami, a dwa lata pniej 18493 jednostkami. Alianci, majc tak

ogromne zasoby ludzkie i materiaowe, tej wojny przegra nie mogli.

Czy Hitler nie zdawa sobie z tego sprawy? To niemoliwe. 11 grudnia 1941

roku wypowiedzia wojn Stanom Zjednoczonym, kierujc si gwnie wzgldami

politycznymi, gdy chcia wspomc Japoni, najcenniejszego wwczas

sojusznika w strategicznej grze. Klska Amerykanw w Pearl Harbor*24,

oceniana z europejskiej perspektywy wydawaa si bardzo dotkliwa. Pozwalaa

sdzi, e amerykaska Flota Pacyfiku zostaa obezwadniona, co dawao

wojskom japoskim cakowit swobod dziaania.

Oznaczao to, e Amerykanie, cho deklarujcy pomoc dla Wielkiej Brytanii

i Zwizku Radzieckiego, bd musieli skoncentrowa wszystkie siy na

Pacyfiku - obszarze waniejszym dla ich interesw gospodarczych ni Europa.

Hitler oczywicie wiedzia, e 29 wrzenia 1941 roku do Moskwy przyjechali

William Averell Harriman ze Stanw Zjednoczonych i Anthony Eden z Wielkiej

Brytanii, aby zadeklarowa pomoc wojenn. Ustalono wwczas, e do maja

nastpnego roku Zwizek Radziecki otrzyma 1800 samolotw, 2250 czogw,

1200 dzia pancernych, 500 jeepw, 85000 samochodw ciarowych i

osobowych, proch, chemikalia, stal. Wiedzia, e pierwszy konwj wyszed z

morskiej bazy Scapa Flow w Wielkiej Brytanii 21 sierpnia 1941 roku. Nie

zwraca na to uwagi do tego stopnia, e jeszcze przez wiele miesicy

Kriegsmarine nie atakowaa statkw pyncych wzdu wybrzey Norwegii do

Murmaska. Hitler mg liczy, e Amerykanie nie zd uruchomi swojej

machiny wojennej do czasu, gdy jego armie podbij Zwizek Radziecki, a

wwczas Niemcy, dysponujc nieprzebranymi bogactwami Rosji i Ukrainy,

milionami niewolnikw, batem pdzonych do pracy w kopalniach, hutach i na

polach, bd mogli stawi czoa Amerykanom, uwikanym w cikie walki na

Pacyfiku. Klska pod Moskw musiaa przekreli te rachuby Hitlera.

Stao si co jeszcze gorszego, czego Hitler obawia si najbardziej:

wojna na dwa fronty. Jego wojska, wyczerpane po krwawych bojach w Zwizku

Radzieckim, stay gotowe do odparcia inwazji we Francji i w Norwegii, gdzie

spodziewano si inwazji zachodnich aliantw, byy zaangaowane w Afryce

Pnocnej i na Bakanach.

Stalin odzyskiwa nadziej. Ju wtedy, w kocu grudnia 1941 roku,

planowa podzia Niemiec w wyniku zwyciskiej wojny! Zakada utworzenie

Niemieckiego Komitetu Narodowego (do czego doszo wkrtce po zwycistwie

pod Stalingradem, gdy powsta Komitet "Wolne Niemcy"), ktry byby

zalkiem komunistycznego rzdu w radzieckiej strefie okupacyjnej

Niemiec!*25

Hitler mia tylko jedno wyjcie: zmusi Stalina do wystpienia z

propozycj zawarcia pokoju. Byo prawdopodobne, e Armia Czerwona,

napotykajc twardy opr niemieckich oddziaw, wykrwawi si, spali w bojach

wte jeszcze siy, jakie odbudowaa po straszliwych klskach letnich i

jesiennych miesicy 1941 roku, i nie bdzie moga przeciwstawi si nowej

wielkiej ofensywie niemieckiej na wiosn 1942 roku. To wanie Hitler mia

na myli, przemawiajc do swoich wsppracownikw w sylwestrow noc w

ponurym bunkrze jadalnym "Wilczego Szaca".

Musia zadawa sobie pytanie: co zyska w cigu procznej wojny na

wschodzie, ktra pochona tak wiele niemieckich onierzy i si? Nic!

Jego wojska przemierzyy szmat ziemi, a zwycistwo byo jeszcze bardziej

odlege ni wtedy, gdy rozpoczynay ten krwawy pochd. Hans Hausamann, szef

szwajcarskiej poficjalnej agencji wywiadowczej, by autorem najbardziej

prostej i trafnej oceny sytuacji, w jakiej znalaz si Hitler:

"Niemcy nie wygray nic w militarno-politycznym sensie i nie wygraj nic

poza przestrzeni, przestrzeni i jeszcze raz przestrzeni. Przestrzeni,

ktra poera siy, w ktrej znikaj niemieckie armie, ktra nie daje adnej

korzyci. A z drugiej strony nasilajce si anglosaskie naloty na

niemieckie miasta, bez adnej nadziei, e osabn; na zachodzie "drugi

front"; w Afryce adnej moliwoci udzielenia Rommlowi powietrznego i

ldowego wsparcia, ktrego potrzebuje, aby wyprze Anglikw z krajw basenu

Morza rdziemnego; na poudniu niemrawy partner [tj. Wochy - BW]; we

wszystkich krajach europejskiego kontynentu niezadowoleni ludzie, ktrych

utrzymywanie w posuchu angauje potne siy. Dla przywdcw Rzeszy

sytuacja jest beznadziejna! Nie mog zrobi nic wicej, jak tylko walczy

do mierci. Jeeli na zachodzie powstanie drugi front w cigu kilku

tygodni, wtedy klska nastpi szybciej; jeeli drugi front nie powstanie,

wtedy pniej. I wszystko to z powodu Rosjan, ktrzy potrafili cile

wykona strategiczny plan: powici ziemi i zachowa strategiczne rezerwy

na 1943 rok lub nawet 1944 rok, dla - jak mwi ze stoickim spokojem -

radzieckiej strategicznej ofensywy."

Hitler musia to sobie uwiadamia. Po zimie zmieni si bardzo. Jego

wosy zszarzay, poprzetykane gsto siwizn, a on sam wydawa si bardziej

zamknity, nieufny wobec najbliszych wsppracownikw. To oni namwili go,

aby uderzy na Moskw, cho sam nie chcia wyda takiego rozkazu w

przekonaniu, e zajcie miasta na niewiele si zda. Mia racj. W tym

czasie, gdy nie do skutecznie upiera si przy kontynuowaniu ofensywy na

pnoc i poudnie Zwizku Radzieckiego, w Moskwie marszaek Siemion

Timoszenko*26 mwi na posiedzeniu Najwyszej Rady Obrony Moskwy: "Jeeli

Niemcy zajm Moskw, uznamy to oczywicie za wielkie nieszczcie, jednake

fakt w adn miar nie zdoa pokrzyowa naszego planu strategicznego

(...) Liczy si tylko ropa naftowa".

Po klsce pod Moskw Hitler odwoa wielu dowdcw, ktrych obarczy win

za to niepowodzenie, i usun feldmarszaka Waltera von Brauchitscha ze

stanowiska gwnodowodzcego wojskami ldowymi. Odtd osobicie mia

dowodzi i doprowadzi wojska tam, gdzie powinny doj ju w 1941 roku: do

ropy naftowej na Kaukazie. Uwaa, e do koca 1942 roku jego armie

wykonaj to zadanie, aby mg honorowo zakoczy wojn, wracajc do

miejsca, z ktrego te armie wyruszyy...

Przypisy:

17. Hitler si pomyli. W czasie gdy trwaa ta rozmowa, Stalin (ur. w

1879 r.) mia 62 lata.

18. Dalszy przebieg negocjacji nie jest znany W 1953 r., gdy awrientij

Beria stan przed sdem, oskarono go o zawizanie spisku majcego na celu

"obalenie Stalina i rzdu radzieckiego przez nawizanie kontaktw z

agentami Hitlera i zaoferowanie zawarcia zdradzieckiego separatystycznego

pokoju w zamian za terytorialne ustpstwa". 26 sierpia Beria zezna przed

sdem, e dziaa na rozkaz Stalina, za wiedz Wiaczesawa Mootowa,

komisarza spraw zagranicznych, celem za tych dziaa byo wprowadzenie

Niemcw w bd co do moliwoci kontynuowania obrony przez Zwizek

Radziecki.

19. Fedor von Bock (1880-1945), feldmarszaek niemiecki. W okresie

midzywojennym, u boku Hansa von Seeckta bra aktywny udzia w

organizowaniu niemieckich si zbrojnych. W 1935 r. obj dowdztwo jednej z

trzech grup wojskowych. W 1939 r., w czasie niemieckiej agresji na Polsk

dowodzi Grup Armii "Pnoc" (Nord). Podczas wojny na zachodzie Europy

dowodzi Grup Armii "B". W lipcu 1940 r. otrzyma stopie feldmarszaka. W

czerwcu 1941 r. dowodzi Grup Armii "rodek" (Mitte) atakujc z centrum

Polski na kierunku moskiewskim. Obarczony przez Hitlera odpowiedzialnoci

za niepowodzenie dziaa jego grupy armii, zosta w grudniu 1941 r.

zwolniony ze stanowiska, ale ju 17 stycznia 1942 r. obj dowdztwo Grupy

Armii "Poudnie" (Sud). Utraci je w lipcu 1942 r. i nie powrci ju do

czynnej suby. Zgin w maju 1945 r., gdy jego samochd zosta ostrzelany

przez samolot brytyjski.

20. Walter von Brauchitsch (1881-1948), feldmarszaek niemiecki. Po

dojciu Hitlera do wadzy w 1933 r. udzieli mu penego poparcia i nigdy

nie by w stanie sprzeciwi si jego koncepcjom i rozkazom. W 1938 r. obj

stanowisko naczelnego dowdcy wojsk ldowych i kierowa kampaniami w

Polsce, Danii, Norwegii i innymi na zachodzie Europy W lipcu 1940 r.

otrzyma awans do stopnia feldmarszaka. 19 grudnia 1941 r., obarczony

przez Hitlera win za niepowodzenia pod Moskw, zosta usunity ze

stanowiska. Do koca wojny nie powrci do czynnej suby. Zmar w

wizieniu w 1948 r. tu przed rozpoczciem procesu, w ktrym mia by

sdzony za zbrodnie wojenne.

21. Gnther von Kluge (1882-1944), feldmarszaek niemiecki. By

przeciwnikiem nazizmu i w czasie przygotowa do zajcia Czechosowacji w

1938 r. zdecydowa si dziaa w celu obalenia Hitlera, jednak fiasko

planw zamachu stanu skonio go do wiernej suby Fhrerowi. We wrzeniu

1939 r. i pniej w czasie ofensywy na Zachodziedowodzi 4. armi. W

uznaniu zasug w lipcu 1940 r. otrzyma stopie feldmarszaka. W 1941 r.

jego armia odegraa istotn rol w walkach w Zwizku Radzieckim, gdy w

skadzie Grupy Armii "rodek" dosza pod Moskw. Obj dowdztwo tej grupy

w grudniu tego roku, po dymisji gen. Fedora von Bocka. W padzierniku 1942

r. otrzyma od Hitlera nagrod w wysokoci 250 tys. marek niemieckich za

szczeglne zasugi poniesione w czasie wojny. W marcu 1943 r. sprzeciwi

si planowi spiskowcw, ktrzy chcieli zastrzeli Hitlera w czasie jego

wizyty w kwaterze Grupy Armii "rodek". Ranny w wypadku samochodowym w

padzierniku 1943 r., powrci do suby 30 czerwca 1944 r., by obj

stanowisko gwnodowodzcego wojskami niemieckimi we Francji. Od 15

sierpnia 1944 r. usiowa nawiza kontakt z dowdztwem wojsk alianckich w

sprawie przerwania walk na Zachodzie. Tego samego dnia kontrwywiad

niemiecki rozszyfrowa alianck depesz, w ktrej wymieniano jego nazwisko,

w wyniku czego Hitler odwoa go ze stanowiska 17 sierpnia i nakaza

natychmiastowy powrt do Niemiec. Kluge, obawiajc si konsekwencji, 18

sierpnia popeni samobjstwo zaywajc trucizn.

22. Heinz Guderian (1888-1954), genera niemiecki. Po I wojnie wiatowej

pozosta w wojsku i pracowa w Ministerstwie Reichswehry Zainteresoway go

wwczas prace austriackiego generaa Eimannsbergera na temat moliwoci

prowadzenia samodzielnych operacji przez wojska pancerne. W 1933 r., po

przejciu wadzy przez Adolfa Hitlera, uzyska moliwo szybkiej kariery:

w 1934 r. obj stanowisko szefa sztabu dowdztwa wojsk zmotoryzowanych,

nastpnie dowdcy jednej z trzech pierwszych dywizji pancernych. W 1938 r.

zosta dowdc wojsk szybkich. We wrzeniu 1939 r., w czasie walk w Polsce

dowodzi Xix korpusem i mg na polu bitwy sprawdzi skuteczno swoich

teorii. W 1940 r. popar plan gen. Ericha von Mansteina, przewidujcy

uderzenie na zachd Europy przez Ardeny uznawane za teren nieprzejezdny dla

czogw. W maju tego roku Xix korpus odegra znaczc rol w walkach we

Francji. W 1941 r., w czasie agresji na Zwizek Radziecki Guderian dowodzi

2. grup pancern (pniej 2. armi pancern), ktra odegraa istotn rol

w przeamaniu frontu radzieckiego w operacjach pod Biaymstokiem, Miskiem

i Kijowem. 25 grudnia 1941 r., w wyniku klski pod Moskw, zosta odwoany

przez Hitlera. W 1943 r., przywrcony do czynnej suby obj stanowisko

generalnego inspektora wojsk pancernych (do jego obowizkw naleao

organizowanie i szkolenie wojsk pancernych). Po zamachu na Hitlera 20 lipca

1944 r. (o ktrym wiedzia, lecz ostatecznie odmwi przyczenia si do

spiskowcw) by czonkiem sdu honorowego, decydujcego o zwolnieniu ze

suby oficerw zamieszanych w spisek, co umoliwiao postawienie ich przed

sdem. W lipcu 1944 r. zosta mianowany szefem sztabu generalnego wojsk

ldowych (peni wwczas dwie funkcje: generalnego inspektora i szefa

sztabu). 28 marca 1945 r. Hitler po raz drugi pozbawi go wszystkich

funkcji wojskowych z powodu sprzeciwiania si jego koncepcjom militarnym.

23. Charles de Gaulle (1890-1970), francuski m stanu, genera.

Absolwent szkoy oficerskiej Saint-Cyr, w czasie I wojny wiatowej wykaza

si niebywa odwag i odnis dwie rany. Po wojnie studiowa w Wyszej

Szkole Wojennej w Paryu. W 1924 r. napisa pierwsz ksik, "Niezgoda u

nieprzyjaciela", w ktrej przeanalizowa przyczyny klski Niemiec w I

wojnie wiatowej. W kolejnej ksice, wydanej w 1934 r., "W stron armii

zawodowej", twierdzi, e Francja powinna dysponowa ma zawodow armi z

siln broni pancern. Przeciwstawia si dominujcej wwczas koncepcji

obrony Francji na linii Maginota. Jednak jego pogldy nie znalazy

zrozumienia u najwyszych wadz politycznych i wojskowych. W dniu wybuchu

Ii wojny wiatowej by dowdc jednostek pancernych 5. armii. W styczniu

1940 r. rozesa do 80 przedstawicieli rzdu i partii politycznych

nemorandum "Narodziny siy mechanicznej", w ktrym przedstawi wnioski z

analizy przebiegu dziaa wojennych w Polsce. 11 maja 1940 r. obj

dowodzenie nad formujc si 4. dywizj pancern i kilka dni pniej zosta

mianowany (tymczasowo) generaem brygady. Jego dywizja wsawia si atakiem

na czowk Xix korpusu gen. Heinza Guderiana. 5 czerwca 1940 r., powoany

przez premiera Paula Reynauda do rzdu na stanowisko podsekretarza stanu

ds. obrony, niewiele mg zdziaa wobec powszechnego nastroju klski. 17

czerwca 1940 r., po objciu urzdu premiera przez marsz. Philippe'a

Petaina, uda si na pokadzie samolotu RAF-u do Wielkiej Brytanii, by

nastpnego dnia wieczorem przez radio BBC wygosi apel o kontynuowaniu

walki. Pozycja de Gaulle'a wyranie si wzmocnia, gdy zacz tworzy siy

militarne Wolnej Francji i nawiza kontakt z organizujcym si w kraju

zbrojnym podziemiem (w poowie sierpnia 1940 r. wojska Wolnych Francuzw

liczyy 140 oficerw i 2000 onierzy). By natomiast nieprzychylnie

traktowany przez rzd amerykaski, ktry na stanowisko szefa rzdu

francuskiego typowa gen. Henriego Girauda. W czerwcu 1943 r. w Algierze

powsta Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego (CFLN), ktremu de Gaulle

wspprzewodniczy z Giraudem, ktrego jednak zmusi do ustpienia. Rok

pniej po przeksztaceniu Komitetu w Tymczasowy Rzd Republiki Francuskiej

obj jego kierownictwo i koordynowa wspdziaanie ruchu oporu i

regularnych jednostek wojskowych z wojskami alianckimi wyzwalajcymi

Francj. W 1945 r. zosta wybrany przez Zgromadzenie Konstytucyjne na szefa

Rzdu Tymczasowego, ale zrezygnowa z tego stanowiska w styczniu 1946 r. W

1958 r. powrci do czynnego ycia politycznego pocztkowo jako premier, a

od 8 stycznia 1958 r. jako prezydent Francji. Zrezygnowa ze stanowiska 28

kwietnia 1969 r. w wyniku niepomylnego dla niego referendum na temat

reorganizacji administracji i senatu.

24. Pearl Harbor, amerykaska baza morska na Hawajach na Pacyfiku, w

ktrej stacjonowao 70 okrtw wojennych, w tym 8 pancernikw staa si 7

grudnia 1941 r. celem niespodziewanego ataku japoskich samolotw i okrtw

podwodnych. Mimo odszyfrowania przez wywiad amerykaski japoskiej depeszy

pozwalajcej na przewidzenie terminu ataku; baza nie zostaa ostrzeona.

Pierwsza fala uderzeniowa 183 samolotw (51 bombowcw nurkujcych, 49

bombowcw, 40 samolotw torpedowych, 43 myliwce), ktre wystartoway z

pokadw lotniskowcw z odlegoci ok. 250 mil od Hawajw rozpocza atak

midzy #7#/56 a #7#/59 (nie zachowa si dokadny zapis czasu). Nalot trwa

do #8#/25; po 15-minutowej przerwie rozpocz si drugi nalot. Samoloty

japoskie wycofay si o #9#/45, a dowodzcy atakiem adm. Chuichi Nagumo,

syszc entuzjastyczne relacje pilotw powracajcych znad Pearl Harbor i

obawiajc si amerykaskiego kontrataku, zrezygnowa z wypuszczenia

trzeciej grupy. W bazie amerykaskiej zgino 2403 onierzy, 1178 odnioso

rany, spord 8 amerykaskich pancernikw - 2 (Arizona i Oklahoma) zostay

zniszczone, a 6 innych powanie uszkodzone (powrciy do suby w 1942 i

1943 r.), zniszczeniu ulegy 164 samoloty, a 128 zostao uszkodzonych.

Japoczycy stracili 29 samolotw i 6 okrtw podwodnych. Atak na Pearl

Harbor nie speni swojego zadania, gdy nie udao si zatopi dwch

najcenniejszych jednostek: lotniskowcw Lexington i Enterprise (wczeniej

odesane z bazy), zniszczy urzdze portowych i zapasw paliwa wynoszcych

ok. 1 mln ton. W nastpstwie ataku prezydent Franklin D. Roosevelt wystpi

do Kongresu o wypowiedzenie Japonii wojny, co stao si 8 grudnia.

25. Dowodz tego dokumenty ujawnione w Rosji w 1993 r., opublikowane w

"International History Project from Russian Archives" nr 3, str. 76-77 oraz

artyku R.C. Raada Stalin Plans His Post War Germany" w "journal of

Contemporary History" vol. 28 (1933), str. 52-73.

26. Siemion Timoszenko (1895-1970), marszaek radziecki. We wrzeniu

1939 r. dowodzi Frontem Ukraiskim, ktry uderzy na Polsk. W drugim

etapie wojny radziecko-fiskiej, w 1940 r. dowodzi wojskami radzieckimi.

Od maja 1940 r. by ludowym komisarzem obrony ZSRR i zosta awansowany do

stopnia marszaka. W czerwcu 1941 r., po niemieckiej agresji sta si, z

racji stanowiska komisarza obrony, przewodniczcym Stawki i tytularnym

Naczelnym Wodzem wojsk. 10 lipca, z rozkazu Stalina wyruszy na front jako

dowdca Frontu Zachodniego. Dowodzone przez niego wojska nie mogy

powstrzyma uderze 55 dywizji niemieckich; spychane na wschd straciy ok.

400 tys. onierzy i 4000 czogw Od wrzenia 1941 r. Timoszenko obj

dowodzenie Kierunku Poudniowo-Zachodniego i wkrtce Frontu

Poudniowo-Zachodniego. W kwietniu 1942 r., w czasie ofensywy na kierunku

Charkowa, co miao uprzedzi niemieck ofensyw, straci 250 tys.

onierzy. Od lipca 1942 r. dowodzi Frontem Stalingradzkim, a pniej

Frontem Pnocno-Zachodnim. Brak sukcesw jego wojsk przesdzi o

wykorzystaniu go w charakterze przedstawiciela Kwatery Gwnej Naczelnego

Dowdztwa przy dowdztwach 2. i 4. Frontu Ukraiskiego.

tytul

Stalingrad
- pierwsza odsona

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

- Zatrzymaj ich! - Komendant w grubej szubie narzuconej na ramiona stan

na ganku baraku. Winiowie, brncy przez wysoki nieg, jaki w nocy pokry

obz w Milusinskiej Obasti, stanli.

- Kaminski! Iwan Kaminski! - krzykn komendant. - Wystp!

W kolumnie ludzi kulcych si przed mrozem zapanowao niewielkie

poruszenie, ale nikt nie wyszed.

- Kaminski! - Stranik j przeglda szeregi, aby znale winia,

ktrego nazwisko wywoa komendant. Jednake nieatwo byo rozpozna jego

twarz wrd kilkudziesiciu owinitych szmatami i gazetami wystajcymi spod

uchatych czapek. Mrz siga 35st. C, wic winiowie zabezpieczali si

czym mogli przed odmroeniami. Jeszcze do niedawna przy tej temperaturze

pozwalano im pozostawa w barakach, gdzie skupiali si przy rozpalonych do

czerwonoci piecykach, dajcych ciepo odczuwalne w promieniu tylko kilku

metrw, gdy dalej rozwiewa je wiatr przeciskajcy si przez szpary w

deskach cian. Po wybuchu wojny komendant wyda polecenie, e musz

wychodzi do pracy, nawet gdy temperatura spadnie poniej 40st. C, a gdy

Niemcy podeszli pod Moskw, zezwoli im pozostawa w barakach dopiero przy

mrozie sigajcym poniej 50st. C. Przyjmowali to z apati, jak wytwarza

zimno i brak nadziei, e cokolwiek moe odmieni los winia obozu

zagubionego w niegach Syberii. Wyruszali wic kadego dnia do pracy w

lesie, gdzie wycinali drzewa, ktre adowali na wagony zaprzone w konie i

zwozili do elektrowni, opalanej drewnem. Pierwsi winiowie, ktrzy

przybyli do tego obozu nad Jenisejem, opowiadali, e droga do pracy

zajmowaa im kilka minut, gdy drzewa rosy tu za drutami ogrodzenia. Po

czterech latach wyrbisko wok cigno si kilometrami, a niezliczone

pniaki wiadczyy, jak wiele drewna potrzebuje elektrownia.

Iwan Kaminski by jednym z najstarszych winiw. Przyby do obozu w

kocu 1937 roku, a moliwo przeycia zawdzicza podobno znajomoci z

komendantem. Nigdy nie mwi na ten temat, ale inni winiowie zorientowali

si, e czasami otrzymywa paczki od rodziny. Odesano go do lejszej

pracy, jak byo powoenie komi cigncymi wagony z pniami drzew. Gdy

dojecha do elektrowni, mg tam przebywa w cieple. Czasami dostawa zup

i odpadki ze stowki dla pracownikw. Dziki temu przey tak dugo.

Aresztowano go w czerwcu 1937 roku, gdy pracowa w radzieckim

przedstawicielstwie handlowym w Paryu. Byo to oczywicie "przykrycie" dla

jego waciwej funkcji w wywiadzie wojskowym GRU. Uwaa si za dobrego i

wydajnego pracownika wywiadu, gdy nagle z Moskwy przyszed nakaz powrotu.

Nie spodziewa si niczego zego. Sdzi, e chodzi o przeszkolenie do

nowej dziaalnoci albo nawet awans w uznaniu wytonej pracy i wielu

sukcesw. Sysza o podobnych przypadkach. Czeg miaby si obawia? By

komunist, oddanym bolszewikiem. Gdy tylko wysiad na dworcu w Moskwie,

zdziwio go, e nie witaa go matka z ojcem. Mody mczyzna, ktry

oczekiwa go na peronie, wyjani pospiesznie:

- Towarzyszu, nie ma czasu na sentymenty. Jedziemy do centrali. Czekaj

ju na was.

Przez cae dorose ycie uczy si by dyspozycyjny i nie zadawa pyta.

Wsiad wic do samochodu przed dworcem i dopiero, gdy przejechali przez

Plac Czerwony i skrcili w stron wizienia na ubiance, zrozumia, e jego

ycie pobiegnie innym torem.

Na pocztku rozmawiali z nim agodnie. Chcieli wiedzie wszystko o

marszaku Tuchaczewskim*27. Pytali o to, z kim Tuchaczewski kontaktowa si

w czasie wizyty w Paryu. Nie wiedzia nic, wic nie odpowiada. Tumaczy

tylko, e to nieporozumienie, e widzia marszaka tylko raz, podczas

oficjalnego przyjcia w ambasadzie. Nie wierzyli. Wieszali go za rce i

okadali gumowym wem po pachwinach. Gdy traci przytomno, polewali

dugo lodowat wod. Tak byo przez cay dzie. Od #7#/00 rano, gdy zaczo

si przesuchanie, do wieczora. Potem drugi, trzeci...

Przyzna si czwartego dnia. Bya ju noc, gdy oficer ledczy kaza mu

pooy si na wznak na betonowej pododze i wzi do rki dugi kij.

powiedzia:

- Pokoysz si na twojej szyi. Zobaczymy, jak dugo bdziesz si dusi.

Moesz nawet umrze, ale nie jeste ju nam potrzebny. Twj syn powiedzia

nam wszystko.

Przyzna si. Poda nazwiska ludzi z ambasady w Paryu, twierdzc, e

przygotowywali i przesyali materiay dla marszaka. Nie musia wymyla,

jakie to byy materiay. Oficer ledczy sam podsuwa odpowiedzi. Na

przykad:

- Czy wysyae list nazwisk pracownikw ambasady niemieckiej w Paryu?

Czy byo tam nazwisko generaa Falkhorsta?

Potem dali mu spokj. Przenieli do innej celi. Zrozumia, e ledztwo

si koczyo, ale nie wiedzia, co bdzie dalej. A pewnej nocy wywoano go

z celi i zaprowadzono do biura naczelnika wizienia. Tam dowiedzia si, e

jako wrg ludu i partii zosta skazany na kar 20 lat agru. Tej samej nocy

zawieziono go na dworzec i pojecha daleko w Syberi.

- Jest, swoocz. - Stranik odnalaz go i podnis kolb, aby wypchn go

z szeregu.

- Nie rusz! - komendant odwrci si. - Chodcie tu do mnie, Kaminski. A

reszta do roboty!

Kolumna ruszya apatycznie w stron bramy, gdzie grupa winiw spychaa

nieg ogromnymi drewnianymi opatami.

Kaminski pozosta sam przed gankiem komendantury. Sta przez chwil

niezdecydowany i zaskoczony sytuacj. Nikt nie popycha go kolb ani nie

bi sznurem: Ruszy wic niepewnie w stron drzwi. Nie mg przewidzie, co

go tam spotka, a ycie obozowe nauczyo go, e najlepiej pozostawa nie

zauwaonym przez stranikw Z tym wikszym niepokojem przyj wezwanie do

stawienia si w pokoju komendanta. Wszed tam z czapk w rku, rozgldajc

si bojaliwie na boki. Komendant, wysoki, barczysty czekista z odmroon

twarz, sta przy piecyku i rozciera rce.

- Iskrwka z okrgu przysza - powiedzia, nie odwracajc si do

Kaminskiego. Znali si od wielu lat. W 1918 roku suyli w jednym oddziale

Armii Czerwonej. Komendant nigdy si do tego nie przyznawa. Ba si, e

znajomo ze skazanym moe zosta wykorzystana przeciwko niemu, ale pomaga

mu od czasu do czasu. - Nakazuj was odesa. W kancelarii odbierzecie

waciwy dokument i bilet. Zbierzcie swoje rzeczy. Za p godziny bd

sanie.

Pochyli si nad piecykiem, jakby zapominajc o obecnoci winia. Nawet

w tym momencie nie da pozna, e znaj si od tylu lat, cho byli sami w
pokoju. Kaminski poruszy si niezdecydowanie.

- Dzikuj, obywatelu komendancie. Prosz o pozwolenie odejcia. -

Widzc, e tamten skin gow, wyszed do sekretariatu, gdzie odebra

jakie dokumenty. Nie patrzy na to. Szed odurzony przez korytarz, nie

rozumiejc, co si wydarzyo i dlaczego odsyaj go do Moskwy. Przywyk do

myli, e spdzi reszt lat w syberyjskiej guszy, i cay wysiek skupia

na przeyciu dnia. W tym obozie mier przychodzia albo po cichu,

niezauwaenie, zabierajc nieszcznika, ktry traci siy i usypia pod

drzewem, albo z hukiem strzau, gdy wizie ogarnity szaem ucieka w las

i pada w p drogi, trafiony kul lub z gardem rozszarpanym przez

wilczura spuszczonego ze smyczy przez stranika. Nauczy si odnajdywa

rado, gdy po wieczornym apelu kad si na pryczy i naciga poatan

derk na gow. Modli si i nie chcia, aby wspwiniowie to widzieli.

Wolno przysza rwnie cicho i niespodziewanie, jak mier, ktra

zabraa z obozu tak wielu wspwiniw.

- Obywatel podrny Kaminski zgosi si do towarzysza zawiadowcy.

Powtarzam... - Wsuchiwa si w komunikat rozbrzmiewajcy z dworcowych

megafonw na peronie w Moskwie, gdzie dotar po siedmiu dniach podry

Przez chwil sta zdezorientowany nie rozumiejc, e chodzi o niego.

Dopiero gdy kto z przechodzcych potrci go, ockn si i ruszy przed

siebie w poszukiwaniu biura zawiadowcy Min drzwi i w wietle okna

dostrzeg znajom posta. Pawe Sudopatow patrzy na niego szklanym

wzrokiem, jakim obdarza si kogo, kto przypadkowo znalaz si w polu

widzenia. Wreszcie zaoy rce za plecy i ruszy miarowym krokiem do

ciany i z powrotem.

- To ja, Pawle - cicho powiedzia Kaminski. Zdj czapk i zmi j w

rkach. Sudopatow zatrzyma si gwatownie i podnis gow. Patrzy ze

zdziwieniem na niepozorn sylwetk przyjaciela. Wreszcie, nie mwic ani

sowa, podszed do niego i obj go.

- No c, zmienie si troch. Czas nas nie oszczdza. Jedziemy do mnie.

Emma czeka z obiadem. - Usiowa ukry zakopotanie i wzruszenie na widok

przyjaciela, ktrego obozowe lata zmieniy nie do poznania.

- Jeste kim wanym w NKWD - powiedzia Kaminski. - To ty doprowadzie

do zwolnienia mnie z obozu.

- I ciebie, i wielu innych. - Sudopatow wzi jego toboek i skierowali

si ku wyjciu.

- Potrzebujemy fachowcw - powiedzia, gdy wsiedli do samochodu

zaparkowanego przed dworcem. - Od lipca 1941 roku jestem szefem Zarzdu

Operacji Specjalnych. Moim zastpc jest Eitington, znasz go. Brakuje

dowiadczonych ludzi. Poszedem do Berii i zaproponowaem, eby zwolni z

wizie i obozw okoo stu czterdziestu byych pracownikw wywiadu i

kontrwywiadu. Zgodzi si i poleci Kobuowowi podpisanie waszych zwolnie.

No i jeste...

Weszli na pierwsze pitro wielkiej kamienicy przy ulicy Gorkiego.

Sudopatow otworzy drzwi i puci przodem Kaminskiego. Emma, ona

Sudopatowa, cho spodziewaa si wizyty starego przyjaciela i przygotowaa

pokj gocinny, nie poznaa go.

- Nie przejmuj si tym - pociesza j, gdy rozpakaa si na jego widok.

- Zmieniem si, ale yj. Nawet nie wiesz, Emmo, ile to znaczy.

- Wania, musisz co wiedzie... - Sudopatow czu si nieswojo, patrzc

jak ona, ktra od 1921 roku pracowaa w tajnej policji, wita starego

przyjaciela z wywiadu. - Pitro wyej mieszka Mierkuow*28. Czasami zaglda

do nas, aby omwi wane sprawy. Nigdy nie uprzedza. Jak przyjdzie, dam ci

znak, id do sypialni. To byaby niezrczna sytuacja, gdybycie si

spotkali...

Kaminski pokiwa gow. By wolny, ale nie by rwny innym obywatelom.

Wypuszczono go, ale nie zmazano win, nie zrehabilitowano, nie odwoano

oskarenia. W dalszym cigu by zdrajc narodu, oskaronym o spisek

przeciwko Stalinowi i Partii. Zdawa sobie spraw, e wszechwadne NKWD

zwolnio go rwnie atwo, jak torturowao i zamkno na dwadziecia lat w

obozie. By moe, gdy wykona zadanie, znowu po niego przyjd i wywioz na

Syberi. Czu, e nie znisby tego, i w cichoci przyrzeka sobie, e gdy

usyszy omot do drzwi, wyskoczy oknem albo rzuci si na nich, eby go

zastrzelili.

- Niech to ci nie trapi, Pawle - powiedzia do siebie. - To i tak lepsze

ni plac apelowy w obozie w Milusinskiej Obasti.

Niedugo mieszka u Sudopatowa. Po dwch tygodniach gospodarz zawiz go

do swojego biura i tam zapozna z zadaniem. Kaminski dowiedzia si, e ma

przedosta si do ytomierza i zorganizowa siatk wywiadowcz. Odzyskiwa

ju siy. Zapade policzki wypeniy si, a skra na twarzy, ziemista i

sucha po obozowym godzie, tracia chorobliwy wygld, aczkolwiek plamy po

odmroeniach pozostay. Zapuci wsy. Kupi garnitur z kamizelk, ktry

upodabnia go do francuskiego kupca.

- Niemcy zbieraj siy - wyjania pewnego lutowego poranka Sudopatow.

Zatrzyma si przed map Zwizku Radzieckiego wiszc na cianie, pod ktr

stay jeszcze paczki dokumentw, lady niedawnej ewakuacji biur tajnych

sub do Kujbyszewa, przeprowadzonej w listopadzie 1941 roku, gdy Niemcy

podchodzili pod Moskw. Saperzy instalowali wwczas adunki wybuchowe w

piwnicach budynkw NKWD. Winiw, ktrych nie zdono zastrzeli na

miejscu, pakowano do ciarwek i wywoono do wizienia w Kujbyszewie,

miecie, ktre miao sta si now stolic Zwizku Radzieckiego.

- Twoje zadanie jest ju okrelone. Jutro wieczorem wyruszysz do

ytomierza.

- Jak tam dotr? To chyba daleko za lini frontu... - Kaminski

zaniepokoi si, e ka mu skaka ze spadochronem.

- Polecisz kukurunikiem*29. Niewygodnie, ale pewnie. Musicie ldowa po

drodze. W nocy Niemcy nie maj szans na dostrzeenie tego samolociku.

Wyldujesz na kach na pnocnych przedmieciach. Sygna z ziemi to litera

"M" podawana alfabetem Morse'a latark. Po wyldowaniu - litera "P". Bd

tam towarzysze z oddziau "Czerwonej Barykady". Dowdca - pseudonim

"Motor". To jego zdjcie - Sudopatow wydoby z szuflady biurka zdjcie

chopaka w wieku 17-18 lat. - Haso "Centrala", odzew "Miasto".

Przewieziecie ze sob rozkazy i materiay wybuchowe. Pierwsz noc spdzisz

zapewne u nich. Potem dostarcz ci do miasta i podadz adresy bezpiecznych

miejsc. Zorganizujesz siatk. Interesuj nas przede wszystkim transporty

wojskowe przechodzce przez miasto. Na pocztku bdziesz korzysta z

radiostacji oddziau "Czerwonej Barykady". Pniej dolemy ci

radiotelegrafist. Masz jakie pytania?

Kaminski pokrci gow.

- Ciesz si, e znowu jestem w pracy - powiedzia bez przekonania.

Sudopatow spojrza na niego podejrzliwie.

- Podpisaem si pod twoim zwolnieniem - powiedzia jakby ostrzegawczo.

Kama. Nie by tak nieostrony, eby podpisywa zwolnienie "wroga ludu".

Wiedzia, e moe nadej czas, kiedy taki dokument stanie si koronnym

dowodem przeciwko niemu. Podsun go wic swojemu szefowi. Jednak gdyby

Kaminski zawid, nie wykona zadania lub zdradzi, wwczas fakt, e

Sudopatow zaproponowa zwolnienie go z agru, te wykorzystano by

przeciwko niemu.

Nastpnego wieczoru Kaminski ubrany w ciepy skrzany kombinezon

wystartowa z niewielkiego polowego lotniska na przedmieciach Moskwy. W

baraku na skraju, gdzie przygotowywa si do startu, spotka dawnego

znajomego, o ktrym such zagin w 1937 roku, Dmitrija Miedwiediewa. On

te zosta aresztowany, oskarony o to, e jego brat zwiza si z opozycj

trockistowsk. Kaminski patrzy spod oka na starego znajomego udajc, e

nigdy przedtem go nie widzia. agiernicy nie powinni manifestowa swoich

uczu i przyjani. Byy dla nich niebezpieczne. Nigdy te Kaminski nie

dowiedzia si, co pniej stao si z Miedwiediewem, ktry, przerzucony do

Briaska, mia wicej szczcia ni on.

Podr przebiegaa bez wikszych niespodzianek, chocia w pewnym momencie

zostali dostrzeeni z ziemi i grupa onierzy otworzya do nich ogie z

karabinw. Pilot jednak zniy lot tu nad korony drzew i szybko przemknli

nad niebezpiecznym miejscem. Pniej wszystko przebiego zgodnie z planem.

Pierwsz noc spdzi w partyzanckiej ziemiance, kilkanacie kilometrw od

miasta. Nastpnego dnia wyruszy do popa, ktry przed wojn dziaa dla

NKWD. By zadowolony z tego kontaktu, gdy uwaa, e przy jego pomocy

szybko dotrze do rodowiska, ktre mogoby mu dostarcza wanych informacji

o ruchach niemieckich wojsk i transportach jadcych na wschd.

Waciwie wszystko byo w porzdku. Pop, zawiadomiony wczeniej przez

partyzantw, mia na niego czeka w kolejce po chleb przed piekarni

niedaleko cerkwi. Gdy si spotkali, przekaza Kaminskiemu adres, pod ktrym

mg znale bezpieczne schronienie na kilka dni. Ruszy tam z dziwnym

przeczuciem; e sprawy nie biegn dobrze. Co prawda, nie znajdowa niczego

podejrzanego w zachowaniu popa, ale natura szpiega ostrzegaa go...

Wszed przez bram na wielkie podwrko czynszowej kamienicy o brudnych

popkanych cianach. Skierowa si do bocznej klatki i zacz si wspina

po stromych drewnianych schodach na trzecie pitro. mierdziao szarym

mydem, ktrym kto wyszorowa drewniane stopnie, kiszon kapust i

wilgoci piwnicy. Co byo w tym niepokojcego? Zatrzyma si na ppitrze,

ciko oddychajc. Co byo w tym niepokojcego? Serce powoli uspokoio si,

wic ruszy na gr. Cisza! W tej trzypitrowej kamienicy panowaa

cakowita cisza! Spojrza na d, szukajc drogi ucieczki. To nie byo

moliwe. Gdyby nagle zawrci, zaalarmowaby gestapowcw, zaczajonych

zapewne za drzwiami mieszka, ktre min na parterze, i schwytaliby go,

zanim by dobieg do wyjcia. Pozostao tylko i do gry. Liczy na to, e

ci, ktrzy przygotowali zasadzk, popenili bd, nie przewidujc, e moe

tak szybko zorientowa si w niebezpieczestwie, i nie odcili mu drogi

ucieczki na dach. Pozostao doj na trzecie pitro, tam sprbowa dosta

si na strych i dalej ucieka po dachach. Uspokoi si i wawiej ruszy po

stromych schodach. Na trzecim pitrze odszuka drzwi z numerem "14". Od

tego momentu wszystko zaleao od tego, czy bdzie dziaa wystarczajco

szybko. Min drzwi i skierowa si w stron ciemnego korytarza, w kocu

ktrego, jak si spodziewa, powinno by wejcie na strych. W dalszym cigu

panowaa cisza. Jeszcze nie zorientowali si, e prbuje uciec. Doszed do

drzwi prowadzcych na strych. Wymaca klamk i nacisn j, ale drzwi nie

puciy. Poniej wyczu skobel, przy ktrym zwisaa masywna kdka.

- Czego tak pilnuje! - pomyla z wciekoci o czowieku, ktry zaoy

kdk. Drzwi chybotay si, a przez lune deski przeciskao si wiato.

Natar na nie ramieniem. Mg tylko liczy, e uda mu si wysadzi je z

zawiasw i zdy dopa wyjcia na dach. Za plecami usysza, e otwieraj

si drzwi mieszkania pod numerem "14". Uderzy mocniej, ale skobel nie

puszcza. By za saby, eby sforsowa to zamknicie. Odwrci si. W

wietle korytarza dostrzeg kilka sylwetek. To byli gestapowcy. Wycign

zza paska pistolet i strzeli w ich stron, nie celujc. Rozpierzchli si

po zakamarkach korytarza. Nie krzyczeli. Nie wzywali posikw. Nie

strzelali. Zrozumia, e to oni zaoyli kdk, aby odci mu drog.

Musieli sprawdzi, czy zamknicie jest wystarczajco mocne. Osun si i

usiad w kucki pod drzwiami. Raz w yciu przeszed pieko katowni. Drugi

raz tego nie przeyje. Woy luf pistoletu w usta i pocign za spust...

Ze stu czterdziestu dowiadczonych enkawudzistw, ktrych zwolniono z

wizie i agrw i przerzucono na tyy frontu, aby tam organizowali

partyzantk lub siatki szpiegowskie, niewielu przeyo. Dmitrij

Miedwiediew, ktrego Kaminski widzia na lotnisku, mia szczcie. Powrci

do Moskwy po wykonaniu zadania i otrzyma Order Czerwonego Sztandaru.

Partia mu wybaczya...

Na pocztku 1942 roku sytuacja na froncie zdawaa si wskazywa, e

Niemcy nie potrafi zapobiec odrodzeniu radzieckiej potgi. Armia Czerwona

w cudowny sposb odzyskiwaa siy po straszliwych klskach lata i jesieni

1941 roku. Jej liczebno, ktra na pocztku 1942 roku wynosia 2,3 mln

onierzy, ju w maju tego roku przekroczya 5 mln i w dalszym cigu rosa,

pomimo wielkich strat, jakie wci Rosjanie ponosili w walkach z Niemcami.

Udzia produkcji zakadw przemysu wojennego dziaajcych za Uralem wzrs

z 18,5% w czerwcu 1941 roku do 76% w czerwcu 1942 roku. Produkcja

przemysowa, ktra gwatownie spada w drugiej poowie 1941 roku, z

pocztkiem nowego roku zacza szybko pi si do gry. A co najwaniejsze,

przemys radziecki, wykorzystujc frontowe dowiadczenia, rozpoczyna

masow produkcj nowoczesnych typw broni.

Jednak byo jeszcze za wczenie, aby Armia Czerwona bya zdolna pokona

Wehrmacht, ktry czerpa swoj potg z zasobw i zakadw przemysowych

niemale caej Europy. Dlatego po wielkim zimowym zrywie wojska radzieckie

znowu zaczy ponosi klski. W czasie marcowych walk na Krymie*30, w cigu

3 dni straciy 130 czogw i cho kontynuoway walk, nie mogy odrzuci

niemieckich dywizji, ktre, wzmocnione, w maju zdobyy Sewastopol i

opanoway cay pwysep. W tym miesicu pod Charkowem Niemcy odnieli

wielkie zwycistwo, biorc 214 tys. jecw, zdobywajc 1200 czogw i 2000

dzia kosztem 20 tys. zabitych wasnych onierzy. Wehrmacht rozpoczyna

now wielk ofensyw na poudnie Zwizku Radzieckiego.

5 kwietnia 1942 roku Hitler podpisa dyrektyw nr 41 stanowic, e

Moskwa i Leningrad przestay by pierwszoplanowymi celami dziaa wojsk

niemieckich, a gwny wysiek naley skoncentrowa na zdobyciu radzieckich

rde ropy naftowej. Bez wtpienia realizacja tego planu miaa ogromne

znaczenie dla niemieckiej gospodarki wojennej. W poowie 1942 roku wojska

niemieckie walczce na froncie wschodnim liczyy 5 mln 388 tys. onierzy,

3164 czogi i dziaa pancerne, 2815 samolotw bojowych i 51164 dziaa i

modzierze. Dla onierzy trzeba byo wyprodukowa i dostarczy kadego

dnia 16972 tony ywnoci. Napenienie zbiornikw czogw i dzia

samobienych wymagao dowiezienia kadego dnia okoo 1,5 mln litrw

benzyny, a ta ilo pozwalaa niemieckim pojazdom przejecha tylko okoo

2007km. Aby uatwi i przyspieszy dostawy paliwa, opracowano specjalne

przyczepy samochodowe, na ktre na bocznicach kolejowych wjeday wagony

cysterny, aby cignite przez ciarwki dotrze do miejsc, gdzie pompowano

z nich paliwo wprost do bakw czogw czy samolotw. Jednake najwikszym

problemem byy ogromnie wyduone linie komunikacyjne czce oddziay

Wehrmachtu z zapleczem w Polsce i zachodniej czci Zwizku Radzieckiego, a

tam dziaali partyzanci. Niemal wszystkie oddziay powstajce na tyach

frontu podlegay Centralnemu Sztabowi Ruchu Partyzanckiego. Do dzisiaj nie

ma wiarygodnych danych na temat liczebnoci i efektw walk oddziaw

partyzanckich. Partii komunistycznej zaleao, aby liczby te byy

wyolbrzymione, co miao dowodzi jednoci narodw Zwizku Radzieckiego i

ich powszechnego poparcia dla Moskwy. Rosjanom z pomoc przychodzi klimat

i ziemia. Na poudniu, gdzie szy niemieckie armie, rozcigay si ogromne

pola sonecznikw i kukurydzy, nadzwyczaj niebezpieczne dla niemieckiej

piechoty i czogw, ktre mogy wjecha wprost pod lufy radzieckich dzia i

rusznic przeciwpancernych, doskonale zamaskowanych w wysokich odygach,

niewidocznych z powietrza. Samobjcza determinacja, z jak walczyli

radzieccy onierze, tam znajdowaa najlepsze warunki: z wizkami granatw

mogli podczogiwa si pod koa niemieckich pojazdw pancernych i niszczy

je.

W lecie ar dochodzi do 50st. C. Burze piaskowe, spiekota, poary

stepw, gruntowe drogi, na ktrych kolumny pojazdw giny w tumanach pyu

wzbijanego przez kola i gsienice, brak wody - to wszystko stanowio

ogromny problem dla wojsk niemieckich. A najgorsze miao przyj w zimie

gdy w tych rejonach temperatura spadaa do 40st. C poniej zera. A jak

gronym wrogiem dla zmechanizowanych armii moe by mrz - Niemcy

przekonali si poprzedniej zimy. Jednak w lecie 1942 roku wydawao si, e

sytuacja na wielkim froncie, jaki przeci Zwizek Radziecki z pnocy na

poudnie, nie dawaa Niemcom powodw do niepokoju.

SS-Standartenfhrer Walter Schellenberg*31 wsta z fotela w tylnej czci

kaduba czterosilnikowego "Condora", przystosowanego do roli samolotu

kurierskiego Reichsfhrera SS. Nieprzyjemne wibracje kaduba i huksilnikw

stay si dokuczliwe ju w kilkadziesit minut po starcie z warszawskiego

lotniska, a przed nimi byo jeszcze wiele godzin lotu. Schellenberg

rozprostowa ramiona i, chwytajc si opar foteli, niepewnymkrokiem

ruszy w stron kabiny pilota, skd mg lepiej oglda ziemi.Lecieli do

ytomierza na Ukrainie, dokd wzywa go szef, Heinrich Himmler.

- A wierzy si nie chce, e nasze wojska zaszy tak daleko - Rudi

Boetz,pilot, zdj suchawki i zwrci si w stron wchodzcego

Schellenberga.

Lecieli na wysokoci okoo trzech tysicy metrw i mogli wyraniewidzie

ladywojny, jakie pozostay na ziemi. Wioski-widma, ktre wyglday jak

rozpostarte na ziemi ciemnobrunatne szmaty, nad ktrymi sterczay tylko

kuchenne kominy, pojawiay si nagle na zielonej paszczyniepl midzy

wskimi pasemkami drg. Czsto obok nich cigny si dugie poacie ziemi

osmalonej poarem, upstrzonej malekimi tymi kkami, jakie tworzy

piasek wyrwany wybuchami pociskw Wida byowraki czogw i samochodw,

pozostaoci zacitych walk. Nagle te widoki uciekay w ty, ustpujc

monotonii pl.

- Lecimy z prdkoci 280 kilometrw na godzin, a oni posuwali si20-30

kilometrw na dob! - Boetz mia na myli niemieckie wojska. -Gdy si

patrzy na t ziemi z samolotu, mona zrozumie, czego dokonalinasi

onierze.

Dla mieszkaca zachodniej Europy, ktry lecc nad ni samolotem cochwil

dostrzega na dole wsie, drogi, mosty, linie kolejowe, miasta, taukraiska

pustka bya niepojta. Wydawao si, e samolot zawis w miejscu midzy

bkitem nieba i sigajc w nieskoczono ziemi.

Armie niemieckie, posuwajce si na poudnie w stron Kaukazu, nalewym

skrzydle miay Stalingrad. Hitler pocztkowo lekceway znaczenie tego

miasta. Dyrektywa z 5 kwietnia mwia jedynie o "prbie zdobycia miasta lub

poddania go oddziaywaniu cikiej artylerii" w celu uniemoliwienia

wojskom radzieckim wykorzystania Stalingradu jako zaplecza do swoich

operacji. Dopiero 18 lipca Fhrer zdecydowa si rzuciwojska na podbj

tego miasta.

By to bardzo wany orodek przemysowy. Tamtejsza fabryka traktorw w

1941 roku i w pierwszej poowie 1942 roku bya najwikszymproducentem

czogw T34, podstawowych wozw bojowych radzieckichzwizkw pancernych;

w czasie trwania caej wojny wyprodukowano tam3000 tych czogw.

Stalingradzka stocznia rzeczna dostarczaa czci doT34, a ponadto

produkowaa sprzt przeprawowy i okrty rzeczne. Huta"Krasnyj Oktiabr"

wytwarzaa pyty pancerne, kaduby i wiee do czogwFabryka "Barrikady"

produkowaa uzbrojenie strzeleckie do czogw i amunicj. Ponadto

Stalingrad mia ogromne znaczenie jako wze przemysowy Wedug ocen

niemieckich, w tym miecie przeadowywano rocznie10 mln ton ropy z pl

Kaukazu.

Po zimowym kryzysie Hitler zaczyna bardziej optymistycznie patrzew

przyszo. Zaopatrzenie poprawiao si, co byo bezporednim wynikiem

objcia urzdu ministra ds. uzbrojenia i amunicji przez AlbertaSpeera*32,

uzdolnionego architekta i genialnego organizatora produkcjizbrojeniowej,

ktra pod jego rzdami w cigu paru miesicy, od lutegodo lipca 1942 roku,

wzrosa o ponad poow.

22 lipca dwa niemieckie zgrupowania z 6. armii dowodzonej przezgeneraa

Friedricha Paulusa*33 uderzyy z zamiarem przeamania obrony radzieckiej na

uku Donu i opanowania z marszu Stalingradu. Rosjanie stawiali desperacki

opr, ale mimo to Niemcy zdobyli miasto Nine Czirska i zagrozili

Stalingradowi od poudniowego zachodu.

Dowdztwo niemieckie zdecydowao si wzmc napr na miasto i 30 lipca

skierowao do natarcia od poudnia 4. armi pancern generaa Hermanna

Hotha*34. W chwili otrzymania rozkazu czogi znajdoway si w odlegoci

okoo 1507km na zachd i wejcie do boju zajo im troch czasu, co

umoliwio Armii Czerwonej zorganizowanie obrony na zagroonym odcinku; 5

sierpnia niemieckie kolumny pancerne stany, zatrzymane przez wojska

radzieckie.

23 sierpnia genera Paulus ponowi natarcie, uderzajc na pnoc od

Stalingradu. Jego oddziay sforsoway Don w rejonie Wiertaczy i wyszy nad

Wog. Los Stalingradu wydawa si przesdzony.

- O ktrej bdziemy na miejscu? - Schellenberga znuyo wpatrywanie si w

ukraisk pustk i postanowi wrci na miejsce.

- Za trzy godziny, zdy pan jeszcze wypi kaw. - Boetz odwrci si i

skupi uwag na sterach. Schellenberg ruszy wskim przejciem midzy

fotelami do swojego miejsca w kabinie. Postanowi zdrzemn si przed

przybyciem do ytomierza, gdzie Heinrich Himmler urzdzi swoj siedzib.

Do tego celu zarekwirowano budynek szkoy wojskowej pod miastem. W cigu

paru dni zainstalowano aparaty radiowe i telegraficzne, za pomoc ktrych

Reichsfhrer mg czy si ze wszystkimi orodkamiw Europie. Szybko te

wybudowano betonow drog do lasu pod Winnic, gdzie znajdowaa si nowa

kwatera Adolfa Hitlera - "Wehrwolf". Wpotnie opancerzonym samochodzie

Himmler dojeda tam na konferencje z Fhrerem, aby skada sprawozdanie z

przebiegu przygotowado realizacji wielkiego zadania: "General Plan Ost" -

planu eksploatacjipodbitych ziem sowiaskich.

Opracowa go i zyska dla niego akceptacj Hitlera prawdopodobnie w

poowie 1941 roku. Plan ten przewidywa wysiedlenie ze zdobytych ziem

Polski i Zwizku Radzieckiego na Syberi okoo 31 milionw ludzi, ktrych

miejsca mieli zaj osadnicy z Niemiec. Im suyoby okoo 14 milionw

tubylcw, tylko w tym celu utrzymanych przy yciu. Oczywicieoperacja

wysiedlania i likwidacji ludnoci musiaaby trwa przez 20-30lat, Hitler

za da: "Gigantyczna przestrze musi by jak najszybciej spacyfikowana.

Najlepiej mona to osign rozstrzeliwujc kadego, ktonawet na nas

krzywo spojrzy". Trzeba byo jak najszybciej zlikwidowawszelkie prby

tworzenia ruchu oporu, sterroryzowa ludno i zmusij do pracy dla

niemieckiego wojska; Wehrmacht, posuwajcy si setkikilometrw na wschd,

nie powinien liczy na dostawy z Niemiec i Generalnej Guberni, lecz

powinien jak najwicej zyskiwa na miejscu, nawet jeeli to oznaczaoby

gd dla miejscowej ludnoci. Himmler signpo straszne oddziay

Einsatzgruppen*35 posuwajce si tu za wojskiem. Dziaay w Polsce w 1939

roku, gdzie od 1 wrzenia dokonyway aresztowa i likwidoway ludzi,

ktrych nazwiska widniay na sporzdzonych jeszcze przed wybuchem wojny

listach proskrypcyjnych, rekwiroway sprzt i ywno.

Byy to tylko prby przed wielk akcj, jak Einsatzgruppen miay

przeprowadzi na ziemiach Zwizku Radzieckiego zajmowanych przez Wehrmacht.

Na ich potrzeby utworzono orodek szkoleniowy w Pretsch nad ab, gdzie pod

kierownictwem SS-Brigadefhrera Bruna Streckenbacha,dowdcy pierwszej

Einsatzgruppe z wrzenia 1939 roku, 120 esesmanwprzekazywao czonkom

nowych oddziaw swoje dowiadczenia: jakorganizowa transport ofiar na

miejsce egzekucji, jak zapobiega panicewrd skazacw i pozbawia ycia,

aby nie byo kopotw z rannymi,ktrych dobijanie opniao wykonanie

zadania.

22 czerwca 1941 roku przeszkoleni ruszyli do akcji, posuwajc si tuza

oddziaami Wehrmachtu i korzystajc z ich pomocy 10 padziernika1941 roku

genera Walther von Reichenau*36, dowdca 6. armii, wyda rozkaz, ktry

Hitler okreli jako "wspaniay":

"Na wschodzie onierz jest nie tylko wojownikiem, w rozumieniu zasad

sztuki wojny, ale take nosicielem nieubaganej narodowej idei i mcicielem

wszystkich bestialstw popenionych na Niemcach i ich rasowychbraciach.

Dlatego onierz musi wykaza pene zrozumienie potrzebysrogiej, ale

usprawiedliwionej pokuty ydowskich podludzi. Dodatkowymcelem jest

zduszenie w zarodku oporu na tyach wojsk, ktry, jak wskazuje

dowiadczenie, zawsze by dzieem ydw".

W ten sposb Wehrmacht i SS poczyy si w najbardziej krwawymterrorze,

jaki poznaa ludzko w czasie trwania jej cywilizacji.

"Mj majster i ja podeszlimy do dow - zeznawa przed sdem w

Norymberdze Herman Graebe, szef jednej z niemieckich firm na Ukrainie,

ktry znalaz si na miejscu likwidacji 5 tysicy ydw w Dubnie. -Ludzie,

ktrzy wysiadali z ciarwek - mczyni, kobiety i dzieci, wrnym wieku

- musieli rozebra si na rozkaz esesmana, ktry chodziz pejczem. Musieli

pooy swoje ubrania we wskazanych miejscach,oddzielnie buty, wierzchnie

okrycia, bielizn. Widziaem stos butw, 800-1000 par, wielkie sterty

bielizny i ubra*37. Bez krzyku czy paczu ludzie rozbierali si, grupowali

si rodzinami, caowali, egnali si i czekali na znak innego esesmana,

stojcego w pobliu dou take z pejczem w doni. W czasie 15 minut, jakie

spdziem w pobliu, nie syszaem bagania o lito. Stara kobieta ze

nienobiaymi wosami trzymaa w ramionach jednoroczne dziecko, piewajc

i pieszczc je. Dziecko gwarzyo zadowolone. Rodzice patrzyli na to ze

zami w oczach. Ojciec trzyma za rk dziesicioletniego chopca i mwi

cicho; chopiec usiowa zatrzyma zy. Ojciec wskazywa na niebo,

potrzsa gow i tumaczy co chopcu. W tym momencie esesman stojcy na

brzegu dou krzykn co do towarzysza. Ten odliczy dwadziecia osb i

poinstruowa, e maj i za nasyp. Pamitam dobrze dziewczyn, smuk, z

czarnymi wosami, ktra przechodzc obok mnie wskazaa na siebie palcem i

powiedziaa: "Mam 23 lata". Poszedem za nasyp i zobaczyem straszliwy

grb. Ciaa byy uoone jedne na drugich, tak e tylko gowy byy

widoczne. Niemale wszystkie zwoki miay krew na ramionach pync z gw.

Niektrzy jeszcze si ruszali. Podnosili rce i gowy, aby pokaza, e

yj. D by zapeniony w dwch trzecich. Oceniaem, e byo tam okoo

tysica ludzi. Spojrzaem na onierza, ktry strzela. To by esesman.

Siedzia na brzegu dou i macha nogami. Na kolanach trzyma pistolet

maszynowy i pali papierosa.

Ludzie, zupenie nadzy, schodzili do dou i depczc po gowach trupw i

rannych, stawali w miejscu wskazanym przez esesmana. Potem kadli si.

Niektrzy cicho rozmawiali z rannymi, przy jakich wypado im lee.

Usyszaem seri strzaw. Spojrzaem do dou i zobaczyem ciaa drgajce i

lece bez ruchu na ludzkiej stercie. Krew cieka z ich gw. Nastpna

grupa zbliaa si powoli. Schodzili do dou i ukadali si na ciaach

ofiar."

W lipcu 1941 roku Graebe dotar do Rwnego, gdzie trwaa egzekucja piciu

tysicy ydw z getta*38.

"Widziaem dziecko, nie miao wicej ni rok, lece z rozupan czaszk

na rogu domu. Krew i mzg byy rozbryzgane na cianie i ziemi dookoa

dziecka, ubranego tylko w koszul. Dowdca oddziau, SS-Sturmbannfhrer

Putz, przechadza si,obserwujc kolumn 80-100 ydw Mia w rku gruby

pejcz."

Przed Heinrichem Himmlerem, zadowolonym zprzebiegu "oczyszczania"

zdobywanych ziem, pojawia si nowy problem.Stao si to w Misku, gdzie

przyby, aby przyglda si egzekucji prowadzonej przez oddzia

Einsatzgruppe. Jedna z kobiet, wci ywa gdyzakopywano masowy grb,

krzyczaa i rozgarniaa ziemi. Himmler niewytrzyma ju tego widoku.

Poblady, zakry twarz chusteczk i odszed na bok. Pniej aowa tej

saboci i wyrzuca sobie: "Zachowaem si jak intelektualista".

Sta przy nim SS-Obergruppenfhrer Erich von dem Bach-Zelewski*39.Obj

Himmlera chwiejcego si na nogach i powiedzia:

- Prosz spojrze w oczy tych mczyzn - wskaza na esesmanw

wykonujcych egzekucj - jak s wstrznici. Ci mczyni s wykoczeni,

na cae swoje ycie! Jakich nastpcw tu szkolimy? Neurotykw lub

zboczecw!

Himmler zapamita t uwag. onierze rozbijajcy gowy dzieci,

strzelajcy do nagich kobiet, spychajcy ziemi na yjcych ludzi mogli w

przyszoci zagraa niemieckiemu spoeczestwu. Po powrocie z wojny do

swoich miast mogli sta si mordercami, zboczecami, nieprzydatnymidla

narodu. Po powrocie do Berlina wezwa do siebie dr. Beckera, zaufanego

inyniera, ktremu poleci rozwaenie moliwoci "zmechanizowania

likwidacji ydw". Dr Becker szybko przedstawi projekt: specjalna

ciarwka z zabudowan skrzyni, do ktrej podcza si rur wydechow.

- Po przestawieniu dwigni - dr Becker demonstrowa na planie miejsce, w

ktrym kierowca mia przekrci zawr, aby skierowa spaliny z rury

wydechowej do wntrza skrzyni - mier przychodzi szybko i skazani

zasypiaj spokojnie.

Wedug jego oblicze, do ciarwki mona byo zaadowa 20-25 osb i

umierci je w cigu 15 minut, w drodze do masowego grobu.

Wkrtce, masowo produkowane i przystosowywane do nowej roli, samochody

mierci zaczy kry po drogach Ukrainy, przemierzajc trasy z miejsc

zbirek ydw do grobw pod miastem. Pomys dr. Beckera sprawdzi si w

praktyce: ludzi umiercano szybko, bez rozgosu i obawy, e krwawa tragedia

pdzonych na masow egzekucj ofiar moe wypaczy psychik onierzy SS. Co

prawda kierowcy, ktrzy po dojechaniu na miejsce musieli wyadowywa zwoki

z gazowej kabiny, skaryli si, e jest to wstrzsajce zajcie.

Jednak Heinrich Himmler nie by zadowolony z tempa likwidacji ydw.

Uwaa, e obozy mog by sprawniejszym narzdziem realizacji polityki

oczyszczania terenw zajtych przez wojska niemieckie, i due nadzieje

wiza z Owicimiem (Auschwitz) niewielkim obozem, ktrego rozkaz

uruchomienia wyda 27 kwietnia 1940 roku i dokd ju 14 czerwca przyby

pierwszy transport polskich winiw politycznych. Wezwa do Berlina

komendanta obozu, Rudolfa Hssa*40.

- Auschwitz wydaje si by idealnym miejscem dla realizacji celu, o jakim

mylimy - mwi o "ostatecznym rozwizaniu kwestii ydowskiej", jak we

wadzach nazistowskich nazywano program wyniszczenia narodu ydowskiego. -

Jest odpowiednio odizolowany i atwy do ukrycia. Dalszych szczegw dowie

si pan od Sturmbannfhrera Eichmanna*41 z RSHAktry skontaktuje si z

panem niedugo. Bdziemy potrzebowali planwpewnych instalacji. Prosz mi

je przesa, jak tylko bdzie to moliwe.

W czasie tej rozmowy Himmler nie wyjawi, o jakie instalacje chodzi.

Zrobi to Eichmann, ktry niebawem przyby do domu Hssa w Auschwitz.

- Oczekujemy transportu wielkiej liczbyludzi - powiedzia do komendanta

obozu.- Rozstrzeliwanie ich byoby trudne technicznie. Krzyki kobiet i

dzieci niepokoiyby esesmanw i powodoway wiele niewygd.

Nowa metoda mordowania miaa polegana gazowaniu ludzi w specjalnie

przygotowanych komorach. Wkrtce te do Auschwitz przybyo dwch

specjalistw zhamburskiego oddziau koncernu IG Farben, produkujcego

silny rodek owadobjczy "Zyklon B". Odtd mia on suy likwidowaniu

ludzi. We wrzeniu 1941 rokuprzeprowadzono pierwsz prb na 250

pacjentach szpitala. Wkrtce umiercono650 jecw radzieckich.

Heinrich Himmler by zadowolony, ejego pomys na przyspieszenie

"oczyszczania" okupowanych ziem zda egzamin. Wpadzierniku 1941 roku

wybudowano "Auschwitz Ii", nazywany rwnie Birkenau odnazwy pobliskiej

wsi Brzezinki, ktrywkrtce mia sta si najwikszym na wiecie obozem

mierci z Badeanstalten (aniami, jak nazywano komory gazowe),

Leichenheller, uywanymi do skadowania cia pomordowanych, i

Einschenrungsfen - krematoriami.Himmler wyda polecenie, aby komory

gazowe, jako szczeglnie efektywny rodek likwidacji ludzi, budowano

rwnie w innych obozach. Specjalici od stosowania gazu pojechali do obozu

w Chemnie, pniej do Sobiboru, Majdanka, Treblinki, aby szkoli zaogi...

Schellenberg, ktry upalnego sierpniowego dnia przyby do kwatery w

ytomierzu, nadaremnie oczekiwa moliwoci rozmowy z Reichsfhrerem, gdy

ten, zajty codzienn prac, nie mg znale chwili wolnegoczasu dla

przybysza z Berlina. Jednake, jak zwykle uprzejmy dla swoichgoci,

zaprosi go na kolacj. Przy stole siedziao kilkanacie osb, gdy

Himmlerowi zaleao, aby utrzymywa w swojej kwaterze niemal rodzinn

atmosfer. Z tego te wzgldu czsto zaprasza swoich wsppracownikw do

prywatnego apartamentu wymagajc, aby przychodzili w cywilnych ubraniach. W

licznym towarzystwie, jakie tego wieczoru zebrao siprzy stole

Reichsfhrera, Schellenberg nie mg wic powiedzie tego,na czym mu

zaleao, a jedynie przekaza najwiesze wiadomoci i plotkiz Berlina.

Nastpnego ranka przyszed do gabinetu Himmlera. W milczeniu pooy na

biurku teczk zawierajc najwiesze raporty wywiadowcze i cofn si o

krok, czekajc, a jego szef oderwie si od papierw,ktre przeglda z

waciw sobie pedanteri.

- Jest pan dzi dziwnie powany. Czy lepan si czuje? - Himmler odoy
dokumenty i podnis gow. Patrzy badawczo zzaokrgych okularw.

- Przeciwnie, Reichsfhrerze - Schellenberg zaprzeczy z tak

stanowczoci, e to musiao rozwia wszelkie wtpliwoci co do jego

nastroju. - Dzisiejszy masa doktora Kerstenapomg mi znakomicie - mwi

o osobistymmasaycie Himmlera, ktry mia szczeglnumiejtno

agodzenia stresw, usuwaniablu gowy i przywracania pacjentom dobrego

samopoczucia, co zyskao mu wielkie powaanie.

- Wiem dobrze, e bardzo jest pan zajty -mwi dalej - ale

najwaniejsza cz mojego raportu nie znajduje si w teczce, gdy tajest

prawie pusta, lecz w mojej gowie. Niezaczn jednak, dopki nie upewni

si, edysponuje pan czasem, aby wysucha mniew spokoju.

- Czy to co nieprzyjemnego? Co osobistego? - Himmler zaniepokoi si,

podejrzewajc e Schellenberg przywozi z Berlina wieci o intrygach

skierowanych przeciwko niemu.

- Nic podobnego, Reichsfhrerze! Chciabym przedstawi panu spraw, ktra

bdzie wymaga podjcia wanej i trudnej decyzji.

W tym momencie rozlego si pukanie i do gabinetu wszed

SS-Standartenfhrer Rudolf Brandt, sekretarz, wic Schellenberg zamilk

szybko.
- Zechce pan zje obiad ze mn i moimi adiutantami? - Himmler przerzuci

dokumenty, ktre przynis sekretarz, i uzna, e bdzie musia im

powici wicej czasu. - A nastpnie prosz zgosi si do mnie o

czwartej. Odo wyjazd do Winnicy.

Punktualnie o czwartej Schellenberg przyszed do gabinetu. Na jegowidok

Himmler wsta zza biurka, co byo u niego zachowaniem doniezwykym wobec

podwadnych, wskaza zapraszajcym gestem fotel podoknem; sam usiad na

drugim i zapali cygaro.

- Prosz, niech pan zaczyna. - By w dobrym nastroju, w jaki wprawigo

lekki i smaczny obiad, ale wyranie zaciekawia go sprawa, ktr jurano

zapowiedzia szef wywiadu. Ten zacz od opowiedzenia zabawnego i

pouczajcego wydarzenia, ktre przytrafio mu si w czasie aplikowania w

sdzie w Dsseldorfie, gdzie jego pryncypa, wyjaniajc jakprawn

wtpliwo, pouczy go, e zawsze naley mie w zanadrzu alternatywne

rozwizanie.

- Czy mog panu zada podobne pytanie? - Schellenberg zakoczyanegdot.

- W ktrej szufladzie swojego biurka trzyma pan alternatywnerozwizanie

zakoczenia tej wojny?

Zapada duga cisza. Himmler patrzy na niego zaskoczony, nie wiedzc,

jak ma si zachowa, syszc tak bezczelne pytanie. Nagle wybuchn:

- Czy pan zwariowa, Schellenberg?! Czy mam panu da pi tygodni

urlopu?! Jak pan mie mwi do mnie w ten sposb?! - krzycza.

Schellenberg wyczeka, a minie atak zoci, i powiedzia spokojnie:

- Reichsfhrerze, wiedziaem, e zareaguje pan w ten sposb, cho

mylaem, e bdzie znacznie gorzej. Chciaem jednak zwrci pana uwag,e

nawet wielki Bismarck*42, u szczytu swojej potgi zawsze mia alternatywne

rozwizanie. Takie rozwizanie jest moliwe, dopki zachowuje si swobod

dziaania. Dzisiaj Niemcy znajduj si u szczytu potgi. Dzisiaj moemy si

targowa, a nasza sia czyni z nas wartociowych partnerw dla naszych

wrogw.

Dlaczego zdecydowa si powiedzie to wszystko Himmlerowi? Bez wtpienia,

dugo przygotowywa si do rozmowy, starannie przemyla kade sowo,

ktre, nieopatrznie uyte, mogo sprowadzi na niego mier.

Kiedy Schellenberg, szef wywiadu SS, mg zorientowa si, e Himmler

zamierza nawiza rokowania z aliantami zachodnimi? By moe stao si to

przy okazji sprawy Rudolfa Hessa, w ktrej gwn rol odegra profesor

Albrecht Haushofer. Oczywicie zosta natychmiast aresztowany.

Schellenberg, zapewne jeszcze nie orientujcy si dobrze w caej intrydze,

przygotowa raport dla Hitlera, w ktrym stwierdza, e "Hess od dawna

znajdowa si pod wpywem agentw brytyjskiej tajnej suby i ich

niemieckich pomocnikw, ktrzy odegrali du rol w skonieniu go do

podjcia decyzji o locie do Szkocji". Jednoznacznie wskazywa na profesora

Haushofera jako jednego z tych "pomocnikw". I stao si co dziwnego.

Haushofer nie ucierpia w wizieniu, gdy Himmler poleci oprawcom z

Gestapo, aby obchodzili si z nim agodnie. Byo to tym bardziej dziwne, e

czowiek, ktry nic nie zawini, adiutant Hessa Karlheinz Pintsch, cho nie

mg zapobiec eskapadzie swojego szefa, na rozkaz Hitlera trafi do obozu

koncentracyjnego, a potem na front wschodni, gdzie schwytali go Rosjanie i

poddali okrutnym torturom, aby wydoby z niego prawd o motywach dziaania

Rudolfa Hessa. Profesor Haushofer po dwch miesicach wyszed na wolno, a

nawet podj prac na uniwersytecie w Berlinie. Oznaczaoby to, e jego

dotychczasowego protektora - Rudolfa Hessa zastpi inny, rwnie potny -

Heinrich Himmler.

Schellenberg, badajcy ca spraw, musia zada sobie pytanie, czym

kieruje si szef SS, oszczdzajc i roztaczajc opiek nad czowiekiem tak

bardzo niepewnym i podejrzanym, jakim dla wadz nazistowskich by profesor

Haushofer. Rwnie bacznie przyglda si dziaalnoci Carla Langbehna,

prawnego doradcy Himmlera, ktry utrzymywa bliskie kontakty z opozycj

antynazistowsk.

Czy byy to poszlaki wskazujce, e Heinrich Himmler spiskowa przeciwko

Hitlerowi? Odpowied moga by tylko jedna: wykluczone! Schellenberg zbyt

dobrze wiedzia, jak bardzo Himmler zwizany by z Hitlerem. Reichsfhrer

SS doszed do najwyszych stanowisk tylko dziki lojalnoci i ogromnym

zasugom, jakie odda Fhrerowi. Od poowy lat dwudziestych chroni go,

torowa mu drog do wadzy, umoliwi usuniciekonkurentw w czasie Nocy

Dugich Noy*43, trzyma w rku cay aparatpolicyjny i SS chronice

nazizm. Nigdy nie pozby si naiwnego lku przedHitlerem, ktrego nazywa

"najwikszym umysem naszych czasw". Nadswoim fotelem w gabinecie

powiesi zdjcie przedstawiajce, jak pochyleni prowadz poufn rozmow.

Gdy odbiera telefon od Fhrera, zrywasi na rwne nogi i stuka

obcasami. Pewnego razu dr Kersten podjsuchawk i syszc, e dzwoni

Hitler, przekaza j Himmlerowi, ktrypowiedzia pniej:

- Herr Kersten, czy pan wie, z kim pan rozmawia? Sysza pan gos

Hitlera! C to za szczcie! Prosz to opisa w licie do ony i

natychmiast go wysa. Jake ona bdzie szczliwa czytajc, e pan mia

takniezwyk okazj!

Nawet gdy Rzesza rozpadaa si, Armia Czerwona dochodzia do wrt

Berlina, a najwiksze miasta niemieckie byy stertami gruzw, Himmlermwi

o wsplnej walce z Hitlerem:

- To byy dni sawy. My, czonkowie Ruchu, bylimy w staym

niebezpieczestwie grocym naszemu yciu, ale nie balimy si. To Adolf

Hitlerwid nas i jednoczy. To byy najpikniejsze lata naszego ycia!

Tak bardzo uzaleni si od Hitlera, e histerycznie reagowa na wszelkie

przejawy jego niechci czy niezadowolenia. Odczuwajc choby brak

akceptacji swoich planw, dostawa tak silnych blw brzucha, e niemale

mdla. I on miaby nastawa na ycie swojego Wodza? A czym innym miaby by

"alternatywny plan zakoczenia wojny", jak nie pozbyciem si Fhrera? W

takim wypadku Himmler musiaby przygotowywa si doprzejcia wadzy w

Niemczech. Co prawda dysponowa si - SS i wojskami Waffen-SS - zdoln

opanowa sytuacj w kraju, ale tylko teoretycznie. Wikszo podlegych mu

oddziaw Waffen-SS bya na froncie pod dowdztwem Wehrmachtu, a naleao

si liczy z tym, e Wehrmacht nie poprze zamachu stanu realizowanego przez

SS. Himmler, przygotowujc si do przejcia wadzy, musiaby znale

sojusznikw w najwyszym dowdztwie Wehrmachtu i wadzach pastwa - w

rzdzie i wrd gauleiterw. Nie zrobi adnego kroku w t stron.

Co wicej: jaki sens miaoby wyjawianie Schellenbergowi tak wielkiej

tajemnicy, jak zdrada Fhrera? Po co miaby to robi? Czy Schellenbergmg

by uyteczny w realizacji "alternatywnego rozwizania", to znaczy w

nawizywaniu i prowadzeniu tajnych negocjacji pokojowych z zachodnimi

aliantami? Absolutnie nie! Wprost przeciwnie: mgby bardzozaszkodzi

takim planom. Brytyjczycy doskonale pamitali incydent"Venlo". 9 listopada

1939 roku Schellenberg, ktry wczeniej podszywajc si pod czonka

antyhitlerowskiej opozycji nawiza kontakt z dwoma brytyjskimi agentami,

zwabi ich w zasadzk w holenderskim miasteczku Venlo i uprowadzi do

Niemiec. Ta sprawa, bolenie ranica dumBrytyjczykw, omale nie

spowodowaa zdymisjonowania StewartaMenziesa, szefa wywiadu, ktry ledwo

co obj to stanowisko. W lipcu1940 roku Schellenberg ponownie da si we

znaki Brytyjczykom. Tymrazem w Lizbonie, dokd przyby, aby uprowadzi

przebywajcego tamksicia Windsoru, eks-krla Edwarda Viii, ktry

manifestowa swojsympati dla nazizmu i o ktrym Hitler sdzi, e po

kapitulacji lubpodboju Wielkiej Brytanii powinien powrci na tron i

powoa pronazistowski rzd. Wywiad brytyjski tym razem nie da si oszuka

i agenciMI-6 podsunli Schellenbergowi rodek, ktry spowodowa powan

chorob nerek, uniemoliwiajc mu wykonanie planu porwania. Dobrze wic

znali Schellenberga.

Czy wic w kilkanacie miesicy po takich dziaaniach miaby on

podejmowa prby nawizania kontaktw z Brytyjczykami liczc, e uwierz w

jego szczere chci? Czy mg przypuszcza, e Menzies ponownie zgodzi si

na prowadzenie tajnych negocjacji i wyle swoich ludzi? To byby oczywisty

absurd. Schellenberg spali mosty W kadym razie na par lat.

Skoro wic przyszed do swojego szefa z tak bezczelnym pytaniem, musia

mie pewno, e nie chodzi o tajemnic Reichsfhrera SS, ktrejwyjawienie

mogo zakoczy si mierci przed plutonem egzekucyjnym,lecz o zadanie

realizowane na polecenie Fhrera. Wszystkie bowiemokolicznoci wskazuj,

e Himmler opracowujc plan "alternatywnegozakoczenia wojny" dziaa na

polecenie Hitlera! Cho moe wydawa sidziwne, e Fhrer wybra do

wypenienia takiej misji czowieka odpowiedzialnego za zbrodnie ludobjstwa

na terenie wielu pastw Europy. Ktry z politykw wolnego wiata chciaby

usi do negocjacji z Himmlerem? Poda mu rk? Zawrze ukad, pod ktrym

widniaby podpis"Reichsfhrer SS Heinrich Himmler"? A jednak! Chciaby! W

polityce wanajest skuteczno, a nie sentymenty i oceny moralne. Gdyby

takie negocjacje si rozpoczy, bez wtpienia Himmler byby najbardziej

wartociowym partnerem ze wszystkich czonkw nazistowskich wadz Niemiec!

Nie dlatego, e kierowa czarn si SS. Dlatego, e mia w rku miliony

istnie ludzkich i decydowa o ich losie. ycie dwch i p miliona ydw

byo walut, jak nazici mogli zapaci rzdom Stanw Zjednoczonych i

Wielkiej Brytanii za zawarcie pokoju.

Schellenberg to rozumia. Ale jemu chodzio o co wicej, gdy zdecydowa

si przyczy do gry, jak mia podj Himmler. By czowiekiem ambitnym.

Bardzo ambitnym. Nie zadowoliby si stanowiskiem pomocnika, doradcy przy

realizacji planu zawarcia pokoju z Zachodem. Wiedzia, e moe osign

znacznie wicej: urzd kanclerza Iv Rzeszy, ktra narodziaby si po upadku

Iii Rzeszy Adolfa Hitlera. Byo to realne. Pierwszym krokiem na dugiej

drodze do wadzy byo podporzdkowanie sobie szefa SS, co wcale nie byo

takie trudne, jak mogoby si wydawa. Himmler, dbajcy o swj wizerunek

teutoskiego rycerza*44, elazn rk trzymajcy sw "czarn gwardi" i

niezomnie realizujcy ideay nazizmu, w istocie by czowiekiem sabym i

niezdecydowanym, szukajcym siy i natchnienia w magii i okultyzmie.

Przyj za swego przewodnika i idea krla Henryka I, yjcego w latach

875-936, ktry podbi plemiona sowiaskie midzy ab i Odr. W kad

rocznic jego mierci Himmler klka przy jego grobie w katedrze w

Quedlinburgu, aby z uderzeniem pnocy nawiza z nim duchowy kontakt.

Twierdzi, e podczas snu krl przychodzi do niego i przekazuje mu rady.

Zwracajc si do wsppracownikw, zwyk motywowa swoje decyzje:

- W takim wypadku krl Henryk postpiby nastpujco...

Posun si tak daleko, e uzna si za wcielenie wadcy. Taki czowiek

by szczeglnie podatny na manipulowanie. Tym bardziej, e stan jego

zdrowia nie by najlepszy. Czsto dostawa bardzo silnych blw brzucha, co

prawdopodobnie byo nastpstwem raka jelita lub odbytnicy. Jedynym, ktry

potrafi ukoi jego bl, by masaysta Felix Kersten, popularny z racji

swoich niezwykych zdolnoci wrd najbogatszych Niemcw ju w latach

trzydziestych. Himmler zdecydowa si skorzysta z jego pomocy po raz

pierwszy w grudniu 1938 roku i od tego czasu cakowicie uzaleni si od

tego czowieka, ktry nie leczy, lecz przynosi ulg. Oddawa si wic w

jego rce z ufnoci chorego, szukajcego ratunku przed gwatownym,

obezwadniajcym blem trwajcym wiele godzin. Zwierza si swojemu

masaycie, opowiada o nocnych odwiedzinach krla Henryka, planach

przebudowy zamku, o imperium SS, ktre tworzy. Uzalenia si od Kerstena.

Zachwycony jego niezwykymi zdolnociami, chtnie kierowa do niego swoich

goci, aby mogli pozna zbawienny wpyw zrcznych doni masaysty. W ten
wanie sposb Schellenberg pozna Kerstena, ktry interesowa go od dawna.

Bynajmniej nie jako masaysta i uzdrowiciel, lecz czowiek majcy tak

przemony wpyw na Himmlera. Zyska jego zaufanie i dowiedzia si, e

Kersten nienawidzi nazizmu i planuje zamordowanie Hitlera. Podj nawet

pewne kroki w tym kierunku, nawizujc kontakt z brytyjskim wywiadem za

porednictwem piknej Chinki nazywanej "Mrs Kou". Prawdopodobnie chodzio o

pani Wellington Koo, on Wi Kiujin Wellington Koo, chiskiego ambasadora

w Paryu w latach 1936-1941, a od 1941 roku w Londynie. Kersten zdradzi

te, e kontaktuje si z Abramem Hewittem, amerykaskim agentem dziaajcym

w Sztokholmie. Od momentu takiego wyznania by ju w rkach Schellenberga,

ktry przy jego pomocy mg wpywa na Himmlera. Pniej znalaz jeszcze

silniejszy instrument oddziaywania na swojego szefa: astrologa o nazwisku

Wulff. Himmler darzy astrologi nabonym szacunkiem, czego dowodem bya

pracownia i obserwatorium astrologiczne w jego zamku. Wsuchiwa si w

przepowiednie Wulffa gboko przekonany o ich prawdziwoci, zasiga jego

rady przed podjciem waniejszych decyzji. Nie wiedzia oczywicie, e to

Schellenberg korygowa przepowiednie tak, aby Himmler postpowa zgodnie z

jego planami.

Tamtej nocy w ytomierzu Schellenberg rozpocz swoj gr, w ktrej

Himmler mia by tylko pionkiem. Rozmawiali bardzo dugo, krelc now

wizj Europy, jaka miaaby powsta po zakoczonej wojnie. Rozwaali te

taktyk dziaania.
- Dopki Ribbentrop nie przestanie by doradc Fhrera, niczego nieda

si zrobi - powiedzia w pewnym momencie Himmler. Wsta zza biurkai

zacz przemierza pokj wyranie zmartwiony t myl. Dlaczego to

powiedzia? Czyby obawia si, e minister spraw zagranicznych moe

pokrzyowa jego plany? Byo to moliwe tylko w jednym przypadku:gdyby

Fhrer, zgodnie ze swoj zasad podbijania rywalizacji wrd najbliszych

wsppracownikw, zleci rwnie Ribbentropowi nawizanienegocjacji z

mocarstwami zachodnimi i ten staby si niebezpiecznymkonkurentem, ktry

mia wszelkie szanse wygrania wycigu. Alianci mogliwidzie w nim partnera

rwnie wiarygodnego, jak Himmler, a o rkachnie powalanych krwi.

- Ribbentropa trzeba bdzie usun - powiedzia Schellenberg. Natychmiast

zreflektowa si, e posun si za daleko w tak kategorycznym

stwierdzeniu, i usiowa zmieni swoj wypowied w art. - On zawsze

wystpuje przeciw marszakowi Rzeszy - mwi o Hermannie Gringu. - A

poniewa ten pragnie zosta ksiciem Burgundii, zrbmy Ribbentropa ksiciem

Brabancji.

Himmler umiechn si.

- Co waciwie mamy uczyni? - zapyta. - Mam moliwo wywarciapewnego

wpywu na Hitlera. Mgbym nakoni go do zrezygnowania zusug

Ribbentropa, gdybym by pewien poparcia Bormanna. Jednak nigdy nie moemy

dopuci do tego, aby Bormann dowiedzia si o naszychplanach. Zniweczyby

nasz plan lub zmieni go tak, e staby si kompromisem ze Stalinem, a na

to nie moemy si zgodzi.

Ostatnie zdanie wypowiedziane przez Himmlera byonajbardziej oczywistym

przyznaniem si, e dziaa na polecenie Hitlera. Jaki bowiemwpyw na

tajne rokowania szefa SS z aliantami mgby mie Martin Bormann, osobisty

sekretarz Fhrera? W jaki sposb mgby zmieni plany spiskowcw? Gdyby

dowiedzia si o tajnych rokowaniach, zadenuncjowaby ich uczestnikw i

doprowadzi do ich mierci w wyniku wyroku sdowego, jaki bez wtpienia

zapadby na ludzi oskaronych o zdrad pastwa i Fhrera. Sytuacja

wygldaaby inaczej, gdyby zosta wczony donegocjacji prowadzonych za

przyzwoleniem Fhrera. Wwczas, podsuwajc wodzowi opinie, oceny i

projekty, mgby decydowa o ich biegui przej na siebie wszystkie

zasugi pooone przez Himmlera podczaszabiegw o pokj na Zachodzie.

- Czy mgby pan zacz t gr od razu, tak jednak, aby nasi wrogowienie

potraktowali jej jako objawu naszej saboci? - Himmler nerwowoobraca

wowy piercionek na maym palcu, co zawsze byo oznak jegoszczeglnej

koncentracji.

- Zapewniam pana, e tak si stanie.

- To dobrze. Ale skd pan wie, e to wszystko nie wrci do nas jak

bumerang? Co bdzie, jeeli przyczyni si do umocnienia mocarstw zachodnich

w ich deniu do jednoci ze Wschodem?

- Przeciwnie. Jeeli negocjacje rozpoczn si we waciwy sposb,

zapobiegnie to takiej moliwoci.

Dugo jeszcze rozmawiali na temat metod dziaania, sposobu nawizania

kontaktu z Zachodem i o ksztacie nowej Europy, jaka miaa wyonisi po

zawarciu pokoju.

- Jestem nadzwyczaj zadowolony z wyczerpujcej wymiany pogldwz panem -

powiedzia wreszcie Himmler. - Paskie plany maj moje cakowite poparcie,

z jednym wszake zastrzeeniem. Jeeli popeni pan bdw pracach

przygotowawczych, odegnam si od pana natychmiast!

witao, gdy Schellenberg wyszed z gabinetu Himmlera. Rano nie miaju

nic do zaatwienia, jak tylko czeka na samolot, ktry mia go zabrado

Berlina. Postanowi, e popi duej. By wyczerpany, ale zadowolonyz

wyniku swojej misji. By o krok bliej spenienia wielkiego celu swojego

ycia. Nie mg przegra tej wielkiej gry. Nawet jeeli negocjacje nie

udayby si i alianci by wygrali, to zapewne traktowaliby go jako

opozycjonist, czowieka, ktry chcia zakoczy t straszn wojn, co

miaobywpyw na ich stosunek do niego.

Gdy si obudzi, dowiedzia si, e Rudi Boetz, pilot samolotu, ktrym

przylecia do ytomierza, nie yje. Poprzedniego wieczoru uda si do

pobliskiej wsi, gdzie schwytali go partyzanci i okrutnie torturowali. W

odwecie oddzia SS spali wie i wymordowa ca ludno, nie oszczdzajc

kobiet i dzieci.

Przypisy:

27. Michai Tuchaczewski (1893-1937), marszaek radziecki. Potomek

szlacheckiej rodziny, oficer wojska carskiego wstpi do Armii Czerwonej w

1918 r. W latach wojny domowej dowodzi wojskami Frontu Wschodniego oraz 5.

armi w walkach z wojskami A. Koczaka. W 1920 r. prowadzi wojska

bolszewickie na Warszaw, gdzie ponis klsk. W 1921 r. dowodzi

wojskami, ktre brutalnie zdawiy powstanie kronsztadzkie. W latach

1925-1928 by szefem Sztabu Generalnego. W 1931 r. obj stanowisko

zastpcy komisarza obrony. W 1935 r. zosta promowany do stopnia marszaka

[jednego z piciu pierwszych oficerw tego stopnia w Armii Czerwonej]. By

jednym z gwnych twrcw potgi Armii Czerwonej, rozwijajc wojska

pancerne i rakietowe. W maju 1937 r. aresztowano go i po tajnym procesie

stracono w czerwcu tego roku pod zarzutem spisku i zdrady na rzecz Niemiec.

Proces Tuchaczewskiego i siedmiu innych najwyszych oficerw umoliwi

Stalinowi rozpoczcie czystki w siach zbrojnych. W 1988 r. Tuchaczewski

zosta pomiertnie zrehabilitowany.

28. Wsiewood Mierkuow (1900-1953), genera radziecki. W latach

1918-1920 studiowa razem z awrientijem Beri na politechnice w Baku i ta

znajomo miaa istotny wpyw na jego dalsz karier. W 1920 r. podj

sub w Czeka8GPU w Baku. W 1921 r., prawdopodobnie, wszed w skad

osobistego sekretariatu Stalina. Nastpnie by szefem wydziau transportu

przemysowego KC gruziskiej partii komunistycznej. 17 grudnia 1938 r.

obj stanowisko pierwszego zastpcy komisarza NKWD. By gwnym

organizatorem kani polskich oficerw w 1940 r. 3 lutego 1941 r. stan na

czele NKGB. Od 14 kwietnia 1943 r., po rozczeniu organw bezpieczestwa,

ponownie kierowa NKGB do 18 padziernika 1946 r. W latach 1946-1950

kierowa radzieck komisj repatriacyjn dziaajc w Polsce i Niemczech. W

padzierniku 1950 r. obj stanowisko ministra kontroli pastwowej. 18

grudnia 1953 r., sdzony przez trybuna specjalny, zosta skazany na

mier.

29. Kukurunik, popularna nazwa radzieckiego dwupatowego samolotu PO-2

(pocztkowo nazywanego U2) skonstruowanego przez Nikoaja Polikarpowa w

1926 r. By to jeden z niewielu samolotw w historii lotnictwa

produkowanych w nie zmienionej postaci przez ponad 25 lat. Pierwszy

prototyp oblatano 7 stycznia 1928 r., ale wkrtce konstruktor opracowa

now, lepsz wersj samolotu z silnikiem o mocy 1007KM (pniej

zwikszono moc silnika do 1457KM). Pocztkowo U2 wykorzystywano gwnie

jako samoloty cywilne i szkoleniowe; po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej

uywao ich do szkole pilotw zada rozpoznawczych, cznikowych itp.

Opracowano rwnie kilka wersji samolotu bojowego i, mimo przestarzaej

konstrukcji i niewielkiej prdkoci, wykorzystywano je powszechnie na

froncie. Do 1954 r. zbudowano ok. 10 tys. samolotw U2, nazwanych po

mierci konstruktora w 1944 r. - PO-2. Dane taktyczno-techniczne: silnik

M-11D o mocy 1457KM, rozpito 11,47m, dugo 3,17m, maks. masa

startowa 10307kg, maks. prdko 1507km8h, zasig 6307km.

30. Krym, pwysep na poudniu Ukrainy w pnocnej czci Morza Czarnego,

o wanym znaczeniu strategicznym dla tego obszaru. Niemcy rozpoczli ataki

na Krym 19 padziernika 1941 r., gdy oddziay 11. armii uderzyy w rejonie

Perkopu na radzieckie linie obronne blokujce drog do Krymu, przeamay je

po 10 dniach i kontynuoway ofensyw w stron Kerczu na wschodzie i

Sewastopola na poudniowym zachodzie. 11 listopada, po podcigniciu

gwnych si, Niemcy rozpoczli oblenie Sewastopola. 26 grudnia 1941 r.

okrty radzieckie wysadziy desant w rejonie Kerczu i do koca miesica

przerzuciy tu gwne siy dwch armii, co zmusio dowdc gen. Ericha von

Mansteina do czasowego przerwania natarcia na Sewastopol i odesania dwch

dywizji na pomoc zgrupowaniu kerczeskiemu. Dopiero w maju 1942 r. Niemcom

udao si rozgromi oddziay Armii Czerwonej na pwyspie Kercz i

skoncentrowa pod Sewastopolem 10 dywizji. Po piciodniowym przygotowaniu

artyleryjskim, 7 czerwca 1942 r. rozpoczo si natarcie na miasto i po

trzech tygodniach opr radziecki zosta zamany; 9 lipca wojska niemieckie

zajy Sewastopol. Cay Pwysep Krymski znalaz si w rkach niemieckich.

31. Walter Schellenberg (1910-1952), SS-Brigadefhrer. Szef wywiadu

Sicherheitsdienst(SD) - suby bezpieczestwa SS, czonek partii

nazistowskiej NSDAP od 1933 r. W 1935 r.podj prac w kwaterze gwnej SD

w Berlinie, gdzie zaj si sprawami kontrwywiadu. Z chwil utworzenia

Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA), w 1939 r.zosta szefem

wydziau kontrwywiadu (Amt IVE) w Iv Urzdzie (Gestapo). 9 listopada 1939

r. wsawi si porwaniem dwch agentw brytyjskich z holenderskiego

miasteczka Venlo, co zwikszyo jego presti i zostao nagrodzone Krzyem

elaznym wrczonym przez samego Hitlera oraz promocj do stopnia

Standartenfhrera SS. Wkrtceotrzyma od ministra spraw zagranicznych

Joachima von Ribbentropa zadanie uprowadzenia z Lizbony ksicia Windsoru,

sympatyka Hitlera, byego krla Edwarda Viii.Schellenberg nie wykona tej

misji. 21 czerwca 1941 r. obj szefostwo wywiadu zagranicznego (Vi Urzd

RSHA), ktry szybko zreorganizowa. Po zlikwidowaniu Abwehry w kocu lipca

1944 r., do Vi Urzdu wczono Amt Mil, zajmujcy si wywiadem wojskowym i

dywersj. Wraz z nadzorem nad dawnym wydziaem Iii Abwehry (kontrwywiad)

oraz nad powstaym w strukturze Wehrmachtu oddziaem wywiadu Fremde Heere

Ost, oznaczao to podporzdkowanie Schellenbergowi caego wywiadu. Wydany

aliantom, by wiadkiem na procesie norymberskim. W styczniu 1948 r.

amerykaski sd wojskowy skaza go na 6 lat wizienia. Wyszed na wolno w

1951 r.

32. Albert Speer (1905-1981), architekt z wyksztacenia, czonek

nazistowskiej partiiNSDAP od 1931 r., zdoby zaufanie i poparcie Adolfa

Hitlera dla projektw oficjalnychobiektw pastwowych (m.in. stadionu w

Norymberdze, gdzie odbyway si zjazdypartii nazistowskiej) i masowych

imprez propagandowych, co przesdzio o jego karierze. Od 1942 r. by

szefem Organizacji Todta (po mierci jej twrcy) i ministrem ds.uzbrojenia

i przemysu wojennego oraz generalnym penomocnikiem ds. uzbrojenia w

Urzdzie Planu Czteroletniego. Dziki wybitnym zdolnociom organizacyjnym

przyczyni si do szybkiej rozbudowy niemieckiego przemysu zbrojeniowego,

np. produkcja pojazdw pancernych wzrosa z 5200 w 1941 r. do 27300 w 1944

r. W maju 1945 r.aresztowany przez onierzy brytyjskich we Flensburgu,

stan przed Midzynarodowym Trybunaem Wojskowym w Norymberdze i zosta

skazany na 20 lat wizienia.

33. Friedrich Paulus (1890-1957) feldmarszaek niemiecki. Szef sztabu

Xvi korpusu od1938 r. i 4. grupy wojskowej (Gruppenkommando) od 1939 r., w

czasie agresji na Polskby szefem sztabu 10. armii. W maju 1940 r. zosta

Gwnym Kwatermistrzem - pierwszym zastpc szefa sztabu generalnego wojsk

ldowych; na tym stanowisku pracowa nad planem wojny ze Zwizkiem

Radzieckim ("Barbarossa"), wprowadzajc zmiany do jego pierwotnej wersji

autorstwa gen. E. Marcksa. Od stycznia 1942 r. dowodzi 6. armi, odnoszc

sukcesy w bitwie o Charkw w maju 1942 r. W sierpniu 1942 r. jego armia

zostaa skierowana do walk o Stalingrad gdzie znalaza si w okreniu

wojsk radzieckich. W przeddzie kapitulacji, 30 stycznia 1941 r. zosta

mianowany feldmarszakiem, co wbrew intencji Hitlera nie zapobiego oddaniu

si Paulusa w rce radzieckie. W niewoli, 20 lipca 1944 r., pod presj

przystpi do Zwizku Oficerw Niemieckich (Bund Deutsche Offiziere)

utworzonego rok wczeniej. W 1946 r. zeznawa jako wiadek oskarenia przed

Midzynarodowym Trybunaem Wojskowym w Norymberdze. Zwolniony z niewoli w

1953 r., zgodzi si na osiedlenie w Drenie w Niemieckiej Republice

Demokratycznej.

34. Hermann Hoth (1885-1971), genera niemiecki. W czasie walk w Polsce

w 1939 r. dowodzi Xv korpusem armijnym (zmotoryzowanym) w skadzie 10.

armii. W 1940 r. dowodzi Xxxix korpusem, a nastpnie ponownie Xv korpusem

pancernym. W kocu 1940 r. obj dowdztwo 3. grupy pancernej,

przeksztaconej w 3. armi pancern, ktr prowadzi w pierwszym okresie

wojny przeciw ZSRR. Od padziernika 1941 r. do czerwca 1942 r. dowodzi 17.

armi w ramach Grupy Armii "Poudnie". Od czerwca 1942 r., jako dowdca 4.

armii pancernej, bra udzia w marszu na Stalingrad, a od 22 listopada w

ramach Grupy Armii "Don" dowodzi uderzeniem, ktrego celem byo

odblokowanie 6. armii gen. Friedricha Paulusa; operacja ta zakoczya si

niepowodzeniem. W lipcu 1943 r. 4. armia, mimo powanych strat braa udzia

w bitwie pod Kurskiem. Od listopada tego roku Hoth pozostawa w dyspozycji

dowdztwa wojsk ldowych. Uznany przez Midzynarodowy Trybuna Wojskowy w

Norymberdze winnym zbrodni wojennych i skazany na 15 lat wizienia, zosta

uaskawiony w 1954 r.

35. Einsatzgruppen, grupy operacyjne policji bezpieczestwa (Sipo) i

suby bezpieczestwa(SD) utworzone w lipcu 1939 r. na mocy decyzji szefa

Gwnego Urzdu BezpieczestwaRzeszy (RSHA) Reinharda Heydricha. We

wrzeniu 1939 r. w Polsce dziaao 6 takich grupprzydzielonych do armii

Wehrmachtu. Dysponoway one przygotowanymi wczeniej listami

proskrypcyjnymi (Sonderfandungsbuch Polen), na ktrych byo 61 tys.

nazwisk. Do ich zada naleaa likwidacja osb z list proskrypcyjnych,

zabezpieczanie materiaw policyjnych i wywiadowczych, organizowanie sieci

informatorw itp. Ponownie wprowadzone do akcji w czasie agresji na Zwizek

Radziecki, gdzie skierowano 4 Einsatzgruppen ("A", "B", "C" i "D") liczce

okoo 12 tys. onierzy. Dokadna liczba ich ofiar nie jest znana. Do koca

1941 r. na terenie Zwizku Radzieckiego wymordoway one ok. 500 tys.

obywateli tego pastwa. 23 marca 1943 r. doradca H. Himmlera, dr Korherr

informowa swego szefa, e w Rosji zlikwidowano 633 tys. ydw. Ocenia si,

e w czasie caej wojny Einsatzgruppen wymordoway ok. 2 mln ludzi. W 1948

r., w czasie procesu norymberskiego (tzw. procesu nr 9) odpowiadao 22

dowdcw grup i podgrup, z ktrych 14 skazano na mier.

36. Walther von Reichenau (1884-1942), feldmarszaek niemiecki. Po

dojciu Hitlera do wadzy w 1933 r. opowiedzia si za nazizmem i uwaany

by za jednego z ulubionych generaw Fhrera. Awansowany do stopnia

generaa we wrzeniu 1939 r., w lipcu1940 r., w uznaniu zasug w kampanii

polskiej i francuskiej, otrzyma stopie feldmarszaka. W 1941 r. dowodzi

6. armi, ktra pocztkowo odnosia sukcesy w walkach na Ukrainie, wcznie

do zdobycia Charkowa. 1 grudnia mianowany dowdc Grupy Armii "Poudnie"

nie zdoa utrzyma frontu. Zmar 17 stycznia 1942 r. w czasie lotu do

Niemiec,po udarze mzgu.

37. Ubrania zbierano dla niemieckich osadnikw, ktrzy wkrtce mieli

przyby na te ziemie.

38. Do 1944 r. Niemcy zamordowali w Rwnem 100 tys. mieszkacw miasta, w

tym 28 tys. ydw.

39. Erich von dem Bach-Zelewski (1899-1972), SS-Obergruppenfhrer, w

latach 1934-1941 by dowdc SS w Prusach Wschodnich, nastpnie wyszym

dowdc SS i policji na lsku i w Sudetach. Od listopada 1939 r. peni

rwnie funkcj penomocnikads. umocnienia niemczyzny. W latach 1941-1942

by wyszym dowdc SS i policji narodkowym odcinku frontu wschodniego.

Od 1942 r. kierowa dziaaniami przeciwkopartyzantce na terenach

wschodnich. Od 5 sierpnia 1944 r. dowodzi wojskami, ktrestumiy

powstanie warszawskie. W 1962 r. wyrokiem sdu zosta skazany na doywotnie

wizienie za przestpstwa popenione w latach trzydziestych.

40. Rudolf Franz Hss (1900-1947), skazany za zabjstwo

nauczyciela-komunisty przebywa w wizieniu w latach 1923-1928. Od 1934 r.

suy w zaodze SS obozu koncentracyjnego w Dachau. W 1940 r. mianowany

komendantem obozu w Auschwitz (Owicim)doprowadzi do rozbudowy obozu i

usprawnienia systemu zabijania winiw. W latach 1943-1945 by zastpc

inspektora obozw koncentracyjnych. Skazany na mier przez polski sd,

2.04.1947 r. zosta powieszony na terenie obozu w Owicimiu.

41. Adolf Eichmann (1906-192), czonek SS od 1932 r. Od stycznia do

padziernika 1934 r.suy w obozie koncentracyjnym w Dachau. Nastpnie,

powoany do centralnego biuraSD w Berlinie, zaj si problematyk

ydowsk jako kierownik"Abteilung Juden". Powkroczeniu wojsk niemieckich

do Wiednia, w marcu 1938 r. zosta tam oddelegowany,aby nadzorowa

aresztowania i likwidacj ydw Rok pniej podobn misj wykonywa w

Pradze. Po konferencji na temat "ostatecznego rozwizania kwestii

ydowskiej", wstyczniu 1941 r., w Wannsee obj nadzr nad wykonaniem jej

postanowie jako penomocnik H. Himmlera. W 1946 r. zbieg z obozu

amerykaskiego i po wielu latach ukrywania si na Bliskim Wschodzie

osiedli si w Argentynie w 1958 r. Aresztowany przezagentw tajnych sub

izraelskich 11 maja 1960 r., 9 dni pniej zosta przeszmuglowanydo

Izraela, gdzie stan przed sdem. 15 grudnia 1961 r. skazany na mier.

42. Otto von Bismarck (1815-1898), premier i minister spraw

zagranicznych Prus, dydo zjednoczenia Niemiec pod ich hegemoni. W

wyniku zwyciskich wojen z Dani(1864), Austri (1866) i Francj

(1870-1871) doprowadzi do zjednoczenia Niemieci zosta ich pierwszym

kanclerzem. Na przeomie lat 1884-1885 zdoby dla Niemiecpierwsze kolonie

(m.in. Kamerun). Trudnoci wewntrzne i zagraniczne zmusiy godo

ustpienia z urzdu kanclerza w 1890 r.

43. Noc Dugich Noy - nazwa nadana wydarzeniom rozgrywajcym si gwnie

w nocy 30 czerwca 1934 r., gdy oddziay SS podlegajce Heinrichowi

Himmlerowi wymordoway przeciwnikw politycznych Adolfa Hitlera [m.in.

Ernsta Rhma, szefa SA rywalizujcego z Hitlerem o wadz].

44. Teutonowie - staroytny lud germaski; nazwa nadawana w redniowieczu

Niemcom.

tytul

0gtt

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

tytul

Drogi na Kaukaz

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

- Faszyci zaszli daleko. - Szef NKWD awrientij Beria*45 stuka palcem w

map rozoon na wielkim dbowym stole stojcym na rodku jego gabinetu,

nad ktrym pochylali si uczestnicy narady - Daleko, gady, zaszli i musimy

przedsiwzi wszystkie moliwe dziaania, aby opni ich marsz na

poudnie. Nie powinnimy przed sob ukrywa, e nadszed decydujcy czas

tej wojny - Na mapie linia zaznaczajca pooenie wojsk niemieckich w

sierpniu 1942 roku wyginaa si daleko na poudnie Zwizku Radzieckiego.

- Partyzanci dziaaj bardzo ofiarnie - Beria podszed do biurka i wzi

plik dokumentw. - Oto dane dotyczce okresu kwiecie-lipiec tego roku z

rejonu niemieckiej Grupy Armii "rodek". Towarzysze partyzanci zniszczyli

190 parowozw, 716 wagonw i uszkodzili tory o cznej dugoci ponad 13

kilometrw. Kilka dni temu Hitler wyda dyrektyw, w ktrej stwierdzi, e

partyzanci "mog powanie zagrozi zaopatrzeniu frontu i gospodarczej

eksploatacji kraju". To dowodzi skutecznoci dziaania naszych oddziaw.

Dlatego, towarzysze, myl, e na froncie poudniowym musimy

zintensyfikowa walk partyzanck.

- Czy moemy liczy na poparcie miejscowej ludnoci? - wtrci si

Gieorgij Malenkow*46.

- Mam sygnay, e Czeczecy gotowi s do wsppracy z Niemcami, ktrych

traktuj jak wyzwolicieli. Inne narodowoci popieraj Stalina, ale

zorganizowanie oporu wymaga czasu, towarzysze. - Beria mwi szybko, aby

nie dopuci do pytania, dlaczego podlegajce mu kierownictwo ruchu

partyzanckiego nie przygotowao wczeniej w tamtym rejonie podziemnych

struktur. - Powstaj oddziay tworzone przez onierzy z rozbitych

formacji, ale nie prowadz jeszcze dziaa na wiksz skal ze wzgldu na

to, e s rozproszone, brakuje im broni i materiaw wybuchowych. Plan nasz

jest inny. Zaprosiem na narad towarzyszy Wsiewooda Mierkuowa i Pawa

Sudopatowa, ktry od lipca 1941 roku kieruje Zarzdem Operacji

Specjalnych. Woodia, najpierw mw ty - zwrci si do Mierkuowa.

- Opracowalimy plan operacji specjalnej. - Mierkuow, tgi, z gruba

ciosany, o wygldzie rosyjskiego muika, opar o st donie wielkie jak

bochenki chleba i zacz jednostajnym tonem, jakby mwi o wynikach hodowli

wi. - Rejon bardzo nam sprzyja, zwaywszy, e faszyci trac rozpd w

warunkach grskich i staj si podatni na atak. Uznalimy za celowe

rzucenie do akcji specjalnego oddziau, ktry mgby atakowa znienacka

i...

- Mamy jeszcze taki oddzia? - Malenkow patrzy na niego podejrzliwie.

Wiedzia, e specjalne jednostki NKWD ponosiy tak ogromne straty w walkach

z Niemcami, i nazywano je oddziaami jednorazowego uytku.

- Do sformowania go ju przystpi dowiadczony towarzysz Sudopatow.

Biorc pod uwag, e walka bdzie trwa na wysokogrskich przeczach, a

moe nawet na szczytach, rzucamy do boju onierzy rekrutowanych wrd

czonkw moskiewskich klubw wysokogrskich. Trenowali na Kaukazie i znaj

dobrze teren, ludzi. Spodziewamy si, e otrzymaj pomoc od grali.

- Dobra myl. - Malenkow by zadowolony. - Przeka towarzyszowi

Stalinowi. Kiedy bdziecie gotowi?

- Za 24 godziny. - Sudopatow wypry si. - Musz doda, e na prob

generaa Rokossowskiego wysalimy ju kilka oddziaw specjalnych z

zadaniem prowadzenia sabotau na tyach nieprzyjaciela, a przede wszystkim

niszczenia linii komunikacyjnych.

Mwi o jednostce, ktr stworzy w lipcu 1941 roku. Wwczas Komitet

Centralny zaakceptowa jego pomys sformowania zmotoryzowanej brygady

specjalnego przeznaczenia, liczcej okoo 20 tysicy mczyzn i kobiet, w

tym 2 tysice cudzoziemcw. Dobierano najlepszych sportowcw i agentw

NKWD. Jednake nie wspomnia nic o 140 najbardziej dowiadczonych

funkcjonariuszach NKWD, zwolnionych z wizie*47.

- Do dziaania gotowa te jest wczeniej przygotowana specjalna grupa

sabotaowa dowodzona przez mojego zastpc, towarzysza Michaia Orowa. To

dowiadczeni bojownicy - mwi dalej Sudopatow.

- Przeka to towarzyszowi Stalinowi - powtrzy Malenkow. - A tak na

marginesie, towarzysze, powaga sytuacji na poudniu wymaga naszej obecnoci

tam, na miejscu. Proponuj, abymy jak najszybciej wyruszyli do Baku, aby

nadzorowa dziaania grup specjalnych.

Jeszcze tego samego dnia wieczorem z moskiewskiego lotniska wystartowao

kilka samolotw G47, do ktrych wsiado 150 czonkw nowego oddziau

specjalnego oraz Beria, Sudopatow i Mierkuow. Podr bya duga, gdy ze

wzgldu na zagroenie ze strony niemieckiego lotnictwa, radzieckie samoloty

leciay do Baku przez Krasnowodsk.

- S, dowdco, s! - Borys, siedemnastolatek z moskiewskiego klubu

wysokogrskiego, mocniej przycisn do oczu lornetk. - Widz ich. Na

pocztku samochd pancerny, z tyu jeszcze dwa, mniejsze!

- To musz by Sd Kfz 222. - Dowdca, porucznik aklicki, wzi od niego

lornetk i przyjrza si niemieckim pojazdom. - Wiedziaem, e musz jecha

tdy.

Zsunli si ze skay, z ktrej mieli najlepszy widok na drog prowadzc

do mostu, i schyleni pobiegli w kierunku reszty onierzy, ktrzy, dobrze

zamaskowani, gotowi byli do otwarcia ognia.

Dzie wczeniej grale z rejonu Nalczika poinformowali ich, e niemieckie

oddziay z grskiej dywizji kieruj si w stron wwozu, ktrego wejcie

przecina rwcy strumie z solidnym kamiennym mostem. Wysadzenie go

zmusioby Niemcw do wycofania si i obejcia wwozu, przez co straciliby

co najmniej dwa dni. Radzieccy onierze zaoyli adunki wybuchowe w

podstawie przsa, ktre jak si wydawao, byo najlepszym miejscem do

wysadzenia budowli. Przewody przecignli kilkaset metrw w bok do

stanowiska pod wielkim kamieniem, skd mieli zdetonowa adunek.

Porucznik stara si zachowa spokj, ale widok samochodw pancernych

przerazi go. Jego oddzia mia tylko jeden ciki karabin maszynowy i

troch pociskw przeciwpancernych; za mao, aby zniszczy kilka

opancerzonych pojazdw. Liczy tylko na to, e podjad wystarczajco

blisko, eby jego onierze mogli uy granatw przeciwpancernych. Co

innego mg zrobi? Wycofa oddzia? Za to postawiliby go przed plutonem

egzekucyjnym, oskaronego o tchrzostwo. Wiedzia, e od tej akcji,

opniajcej postpy niemieckiego oddziau, zalee bdzie wysadzenie

szybw wiertniczych. "Nie mog dosta ani beczki ropy! To jest rozkaz

najwyszej wagi! - tumaczy mu przeoony. - Potrzebujemy kilkunastu

godzin na zaoenie adunkw i musisz zatrzyma Niemcw przez ten czas! Za

wszelk cen! Chobycie mieli stamtd nie wrci".

Przydzielono mu grup chopakw, niedowiadczonych, nieostrzelanych.

Kulili si na widok przelatujcego samolotu i dray im rce, gdy ustawiali

karabiny na stanowiskach. To mia by ich pierwszy w yciu bj.

- To strzelcy grscy - mrukn do onierza, ktry lea z boku z rk

opart na dwigni urzdzenia zapalnikowego. - Ju ich widziaem. Czeka, a

wejd na most...

Jednake samochody pancerne wyranie zwolniy, a wreszcie zatrzymay si

w bezpiecznej odlegoci. Z tyu kolumny wysforowa si motocykl z

przyczep, ktry z du prdkoci zbliy si do mostu. Zatrzyma si,

wzbijajc tuman kurzu. Zanim py opad, onierze zeskoczyli z niego i

ukryli si po obydwu stronach drogi, ktra wznosia si na kamienistym

nasypie.

aklicki z niepokojem obserwowa t scen. Co robi? Niemieccy onierze

nie poruszali si. Dopiero wwczas zrozumia, e lustruj przez lornetki

kamienny uk mostu, szukajc przewodw elektrycznych lub adunkw

wybuchowych. Co musiao wzbudzi ich nieufno, gdy mija czas, a oni

tkwili niewidoczni za nasypem. I nagle rozlego si ciche "puf". Potem

drugie, trzecie... Po kilkunastu sekundach powietrze przeci wist i po

obydwu stronach drogi zaczy eksplodowa pociski, wyrzucajc w gr

kamienie, ktre opaday na ich stanowiska. Zrozumia, e onierze z

patrolu dostrzegli przewody biegnce do mostu lub do ich stanowiska i przez

radiostacj zadali ostrzelania miejsc, w ktrych mogli kry si onierze

radzieccy.

- Odpalaj! - krzykn do onierza obok. - Odpalaj!

Ten nacisn z impetem rczk zapalnika. Przywarli do ziemi oczekujc

wybuchu, ktry mia rozbi most. Mino kilka sekund, a powietrze wypenia

tylko gwizd pociskw modzierzowych i huk wybuchw.

- Odpalaj! - Patrzy bezradny na onierza, ktry wyciga rczk

zapalnika.

- Nie dziaa, dowdco! Pociski musiay przerwa druty!

- Cel pierwszy samochd pancerny! Ognia! - aklicki machn w stron

stanowiska karabinu maszynowego. Liczy, e uda si zapali samochd, a

jego wrak zatarasuje drog.

Duga seria pociskw wzbia kurz i kamienie, mijajc cel o dobrych kilka

metrw. Cekaemista szybko skorygowa celownik i nastpne pociski trafiy w

burty samochodw pancernych, ale widocznie nie wyrzdziy im adnej szkody,

gdy niemieckie karabiny maszynowe odpowiedziay pen si, zmuszajc ich

do skrycia si za kamieniami i przerwania na moment ognia. aklicki

przywar do kamienistej ziemi i patrzy z przeraeniem, jak z transporterw

wybiegaj onierze, ktrzy rozwijaj si w tyralier i pochyleni nisko

posuwaj si skokami, coraz bliej ich stanowisk.

- Co robi, dowdco?! - onierz, ktry mia wysadzi most, wci szarpa

za rczk zapalnika. - Nie dziaa!

- Osaniaj mnie! - aklicki rzuci mu pepesz i wyskoczy zza kamienia.

Wydawao mu si, e wie, w ktrym miejscu wybuch przerwa druty. Pociski

zawistay mu nad gow, lecz zdy upa za wielk kod zwalonej sosny.

Podczoga si w stron pytkiego dou, jaki w kamienistym gruncie

wyobia wybuchajca mina modzierzowa. Nie myli si. Na brzegu leja

dostrzeg sterczce spod kamieni kable. Pocign je i splt mocno. Nie

patrzy za siebie. Wola nie wiedzie, gdzie s Niemcy, ani nie widzie

swoich onierzy, ktrzy, przekonani ju, e nie zatrzymaj atakujcych,

usiowali uciec w gry. Jednak zbyt dua odlego dzielia ich od ciany

lasu porastajcego stromy stok, aby mogli tam dobiec. Padali w p drogi,

koszeni seriami niemieckich karabinw maszynowych. Samochody pancerne

podsuny si bliej i ich strzelcy jak na wiczeniach strzelali do

biegncych onierzy.

aklicki unis si na okciu, tak aby onierz z zapalnikiem mg go

dostrzec. Podnis rk do gry, dajc znak, e poczy przewody. Sysza,

jak pociski gucho trafiaj w osaniajcy go pie drzewa. Chwil potem

powietrzem targn wybuch, ktry zasoni most obokiem dymu.

- Udao si! - By szczliwy, e wypeni zadanie. Gdy opad kurz,

dostrzeg wielk wyrw porodku uku mostu. Podnis si i korzystajc, e

dym i kurz zasoni go przed Niemcami, kilkoma skokami dopad do

strumienia. Bieg przez chwil po wodzie, a wyskoczy na brzeg i chwytajc

si gazi wspi si na strome zbocze. Nie wiedzia, jak dugo to trwao.

Zatrzyma si, gdy bl rozsadzajcy mu klatk piersiow uniemoliwi ju

zrobienie nastpnego kroku. Zwali si ciko pod gazie rozoystej sosny

i lea tam przez kilkanacie minut, usiujc zapa oddech. Strzay w dole

zamilky. Powrcia grska cisza, ktr nagle przerwa warkot silnikw.

Wsta i stpajc ostronie po olizgym runie ruszy w stron miejsca, z

ktrego spodziewa si dostrzec drog i most. Najpierw zobaczy bkitne

spaliny niemieckich pojazdw i szary prochowy dym, jaki gromadzi si w

dolince. Potem zobaczy, jak samochody pancerne wolno posuwaj si w

kierunku mostu, ktrego dwa kikuty pitrzyy si nad strumieniem.

Kilkunastu onierzy zsuno si po stromych brzegach strumienia, aby

zbada rozmiar zniszcze, ale ju na pierwszy rzut oka byo wida, e

naprawi mostu si nie da. Inni na drodze ukadali trupy. Usysza kilka

strzaw i spord drzew wyszli onierze, ktrzy jeszcze przez moment

trzymali karabiny w rkach, a potem przerzucili je przez ramiona. Wiedzia,

co to oznaczao. Schwytali kilku jego chopcw, odprowadzili ich do lasu i

tam zastrzelili.

On, dowdca, przey. Jedyny z caego oddziau. Jego oddziau...

- Czy nie uwaacie, towarzyszu profesorze, e wszystkie hotele s takie

same. - Pawe Sudopatow uj protekcjonalnie pod rk profesora

Konstantina Gamsachurdi*48 - Ten sam zapach, te same chodniki...

Szli szerokim korytarzem hotelu "Inturistu" w Tbilisi do apartamentu na

drugim pitrze, gdzie zawsze odbyway si spotkania i rozmowy, ktrych

przebieg trzeba byo nagra za pomoc mikrofonw ukrytych tak, aby

rozmawiajcy o tym nie wiedzieli.

- Nie wiem - wzruszy ramionami profesor. - Nie jed po hotelach.

By wyranie zdenerwowany. Co prawda odda NKWD wiele nieocenionych

przysug, ale w poowie lat trzydziestych kilka razy przebywa w aresztach

tajnej policji, oskarany o opowiadanie antyradzieckich dowcipw i

powizania z "nacjonalistycznymi separatystami, ktrzy zmierzali do

wyrwania Gruzji z wielkiej rodziny narodw Zwizku Radzieckiego", co byo

zgodne z prawd. Groziy mu najsurowsze konsekwencje i, aby unikn

zesania na Syberi, zdecydowa si wsppracowa z NKWD, jednake nie

zmieni zapatrywa. Tu przed wybuchem wojny szef miejscowego oddziau NKWD

upomnia go, e powinien powstrzyma si od wypowiadania uwag, jakoby

pomylno Gruzji zaleaa od wsppracy z Niemcami. Bya to ogromna

askawo ze strony tajnej policji, ktra w takich wypadkach po prostu

stawiaa podejrzanego pod cian lub wysyaa do obozu daleko w gb

Syberii. Prawdopodobnie profesor zawdzicza tak due pobaanie ze strony

tajnej policji znajomoci z awrientijem Beri.

- Partia ma dla was zadanie profesorze - ton Sudopatowa sta si

poufay, gdy tylko zasiedli za okrgym stoem pod wielkim yrandolem nisko

zwisajcym nad blatem, aby zainstalowane w nim mikrofony dobrze

rejestroway dwik, nawet gdyby byo otwarte okno i z zewntrz dolatywa

haas gwnej ulicy. Naprzeciw profesora zaj miejsce Sadijah, jeden z

najbardziej dowiadczonych agentw NKWD.

...To trudne zadanie, zwaajc na okolicznoci, w ktrych bdziecie je

wykonywa...

- Jeszcze si nie zgodziem - kwano zauway Gamsachurdia.

...Niestety obawiamy si, e faszyci mog wedrze si do miasta i

bdziemy musieli kontynuowa walk po wycofaniu naszych wojsk - mwi dalej

Sudopatow, nie zwracajc uwagi na sowa profesora. - Partia powierza wam

zadanie utworzenia siatki wywiadowczej i sabotaowej, ktra bdzie

prowadzi walk z nazistami.

- Ja umiem pisa ksiki - wzruszy ramionami Gamsachurdia. - Nie

strzela czy wysadza mosty...

...Ale zadanie, ktre postawia wam partia, przyjmujecie. Dobrze, dobrze.

- Sudopatow rozsiad si wygodnie na krzele. Obawia si odmowy, wobec

ktrej byby bezradny, zwaajc na zayo profesora z jego szefem, Beri.

- Pozostaniecie w staym kontakcie z dowiadczonym towarzyszem Sadijahem.

Siedzcy cay czas w milczeniu, Sadijah podnis gow i zacz

przyglda si profesorowi tak intensywnie, e ten opuci wzrok.

- Pamitajcie, e na was bdzie spoczywa cay ciar organizowania walki

z okupantem, jeeli oczywicie miasto zostanie zajte - mwi dalej

Sudopatow. Kama.

Obawiajc si odmowy ze strony Gamsachurdii, zleci zorganizowanie siatki

wywiadowczej Georgiemu Machavarianiemu, pisarzowi, znanemu i wpywowemu

mieszkacowi Tbilisi. Przekaza mu powan sum rubli i dolarw oraz zota

i srebra na finansowanie dziaalnoci partyzanckiej.

- Idcie sobie teraz do parku porozmawia o sprawach organizowania

siatki. - Sudopatow wsta i wycign rk w stron Gamsachurdii. -

Suchajcie uwanie, profesorze, dowiadczonego towarzysza Sadijaha, gdy od

tego moe zalee ycie wasze i waszej rodziny. Faszyci s bezwzgldni.

Pozosta w apartamencie jeszcze przez pewien czas, gdy rozmowa z

Gamsachurdi bya krtsza ni si spodziewa i do spotkania z nastpnym

agentem pozostao mu jeszcze troch czasu. Mia wszelkie powody do

zadowolenia. Zorganizowany przez niego oddzia wysokogrski spisywa si

dobrze, opniajc marsz Niemcw. Dziki temu zespoy dywersyjne

przywiezione z Moskwy mogy niszczy urzdzenia, na ktrych Niemcom tak

zaleao. Najwikszym ich osigniciem byo wysadzenie szybw naftowych w

Mozdoku tu przed przybyciem niemieckich oddziaw. Musiaoby min wiele

miesicy, zanim by si im udao ugasi poary i odbudowa instalacje

niezbdne do wydobywania i przerabiania ropy naftowej.

Straty byy ogromne. Chopcy z klubw wysokogrskich nie mieli adnych

szans nawizania rwnorzdnej walki z onierzami niemieckich dywizji.

Jednake los tej ziemi mia rozstrzygn si w innym miejscu, w starciu

milionowych armii.

Przypisy:

45. awrientij Beria (1899-1953), wieloletni funkcjonariusz radzieckiego

aparatu policyjnego, w 1938 r. obj stanowisko komisarza spraw

wewntrznych (NKWD). Jego pierwszym zadaniem byo uporzdkowanie chaosu

wywoanego wielk czystk lat 1937-1938. Kierowany przez niego resort

organizowa masow eksterminacj ludnoci cywilnej (obywateli radzieckich i

polskich) oraz jecw wojennych w Katyniu; z jego polecenia od 1939 r.

organizowano deportacj ludnoci polskiej z terenw zajtych przez wojska

radzieckie na mocy ukadu Ribbentrop-Mootow oraz przeprowadzano przymusowe

przesiedlanie m.in. Tatarw krymskich, Czeczecw i innych mniejszoci

narodowych, w czasie ktrych zmary setki tysicy ludzi. 30 lipca 1941 r.

wszed w skad Pastwowego Komitetu Obrony. W 1945 r. mianowany zosta

marszakiem Zwizku Radzieckiego. Po mierci Stalina usiowa przechwyci

wadz; wystpowa jako zwolennik reform gospodarczych (m.in. wstrzyma

realizacj kilku wielkich, a cakowicie nieopacalnych inwestycji),

liberalizacji ycia w ZSRR, domaga si amnestii dla 90% winiw,

samodzielnoci republik radzieckich, co stao si gwnym powodem

zawizania przeciwko niemu spisku przez innych czoowych przedstawicieli

wadzy: Nikit Chruszczowa i Gieorgija Malenkowa 26 czerwca 1953 r. zosta

aresztowany podczas posiedzenia prezydium Komitetu Centralnego,

prawdopodobnie osdzony i skazany na kar mierci jako "wrg partii i

narodu".

46. Gieorgij Malenkow (1902-1988), polityk radziecki. Czonek partii

komunistycznej od 1920 r. Od 1934 r. kierownik Wydziau Kadr Komitetu

Centralnego WKP(b). W latach 1937-1938 bra czynny udzia w organizowaniu

"wielkiej czystki" w partii i wojsku. W 1938 r. popar kandydatur

awrientija Berii na stanowisko komisarza NKWD. Od 1939 r. by czonkiem i

sekretarzem KC. W czasie Ii wojny wiatowej nadzorowa produkcj lotnicz.

Po wojnie, w wyniku konfliktu ze danowem zosta zwolniony ze stanowiska

sekretarza KC i wysany do Kazachstanu. Po powrocie z politycznego zesania

w lutym 1949 r., razem z Beri, zmierzajc do pozbycia si najbliszych

wsppracownikw zmarego danowa (m.in. wicepremiera Nikoaja

Wozniesienskiego i sekretarza KC ds. bezpieczestwa Aleksieja Kuzniecowa),

zainicjowa tzw. spraw leningradzk, w ktrej wydano 6 wyrokw mierci, a

nastpnie uwiziono 200 wyszych funkcjonariuszy partyjnych. Uwaany za

nastpc Stalina, po jego mierci w marcu 1953 r. obj stanowisko

sekretarza generalnego KPZR (z ktrego szybko zrezygnowa) i premiera. W

czerwcu tego roku popar Chruszczowa w jego walce z Beri o wadz. W 1955

r. zosta zdegradowany na stanowisko ministra energetyki. Dwa lata pniej,

za udzia w nieudanym spisku przeciwko Chruszczowowi usunito go z

Prezydium KC KPZR i mianowano dyrektorem elektrowni. W 1961 r., pod

zarzutem udziau w zbrodniach stalinowskich zosta wykluczony z partii.

47. W swoim pamitniku Sudopatow stwierdzi, e do walki na tyach wroga

skierowano 212 oddziaw NKWD, liczcych 7316 onierzy, 3500 cywilw

przeszkolonych do walki partyzanckiej oraz 300 spadochroniarzy; w wyniku

ich dziaa zgino 137 tys. niemieckich onierzy 87 wyszych urzdnikw

oraz 2045 agentw, kolaborantw i policjantw.

48. Konstantine Gamsachurdia (1891-1975), pisarz gruziski, ojciec

Zwiada Gamsachurdii (1939-1994), pierwszego prezydenta niepodlegej Gruzji

(od 1991 r.), obalonego w 1992 r., ktry zgin w nie wyjanionych

okolicznociach.
tytul

Inny front

10 kwietnia 1942 roku, punktualnie o #10#/30 szef sztabu amerykaskich

wojsk ldowych, genera George Marshall*49 i doradca prezydenta Stanw

Zjednoczonych Harry Hopkins*50 weszli do sali konferencyjnej na pierwszym

pitrze. W gbi, pod ogromnym obrazem przedstawiajcym wypraw Kitchenera

przeciwko Mahdiemu, sta gospodarz spotkania, szef Sztabu Imperialnego,

genera Alan Brooke*51.

- Witam pana, generale. - Wycign rk w stron Marshalla. Ten

popatrzy badawczo na Brooke'a. Zawsze zaskakiwa go niepozorny wygld

najsawniejszego brytyjskiego onierza.

- Ciesz si z tego spotkania, generale. - Ucisn rk Brooke'a.

- Mam nadziej, e podr panw mina bez wikszych komplikacji - Brooke

kontynuowa obowizkow wymian grzecznoci. - Londyn wita was pikn

pogod. O tej porze roku nie zawsze tak jest.

Czonkowie obydwu delegacji zajli miejsca za dugim mahoniowym stoem.

Rozpoczynay si negocjacje na temat amerykaskiego planu prowadzenia wojny

w Europie. Marshall przyjecha, aby uzyska od Brytyjczykw zapewnienie, e

wsplnie z Amerykanami przygotuj inwazj na kontynent. Plan, ktry

opracowa i przedstawi 1 kwietnia prezydentowi Rooseveltowi, przewidywa,

e 15 wrzenia 1942 roku sze dywizji (w tym pi amerykaskich: trzy -

piechoty i dwie pancerne) na pokadach brytyjskich okrtw wyruszy do ataku

na brzeg Francji. Wspomaga je bdzie 5800 samolotw (w tym 2550

brytyjskich). Po wdarciu si na brzeg onierze wojsk desantowych utworz

silnie bronione przyczki. Wkrtce wsparoby ich dwanacie dywizji

dosanych z Anglii. Na tym zakoczyby si pierwszy etap operacji

wyzwalania Europy, ktremu nadano kryptonim "Sledgehammer". Przez nastpne

miesice siy we Francji miayby by rozbudowywane w tempie 100 tys.

onierzy tygodniowo. Gdy liczebno wojsk alianckich osignaby 1 mln

onierzy (30 dywizji), wwczas uderzyliby w gb Francji, wyzwolili ten

kraj i ruszyli na stolic Trzeciej Rzeszy. Ten etap operacji, ktry mia

by decydujcy dla losw Ii wojny, nazwano "Round-up".

Brooke sucha tych planw z trudno skrywan irytacj. W jego ocenie bya

to operacja niemoliwa do przeprowadzenia. Dobrze pamita, jak zakoczya

si podobna akcja, podjta przez Brytyjczykw w 1915 roku. Wwczas Pierwszy

Lord Admiralicji Winston Churchill doszed do wniosku, e desant licznego

oddziau wojska na tureckim brzegu zmusi Niemcw do przerzucenia z Francji

duych jednostek do odlegego rejonu, a wwczas onierze Ententy uderz na

froncie francuskim i zwyci osabione wojska niemieckie. 25 kwietnia 1915

roku oddziay angielskie, australijskie i nowozelandzkie podjy prb

opanowania brzegu w rejonie Gallipoli. W czasie desantu zgino kilka

tysicy onierzy, zdziesitkowanych ogniem karabinw maszynowych i dzia.

Ci, ktrzy wdarli si na brzeg, przez kilka miesicy bronili si dzielnie,

ale w nocy z 8 na 9 stycznia 1916 roku musieli si ewakuowa. Operacja ta

pochona ycie 30 tys. onierzy, 74 tys. odnioso rany, 8 tys. dostao

si do niewoli lub zagino. Tak ogromne ofiary poszy na marne: desant nie

zmieni sytuacji na gwnym froncie. Winston Churchill musia poda si do

dymisji, cho podobno zawinili dowdcy oddziaw inwazyjnych, dziaajc

niezdecydowanie i bez wyobrani.

Co prawda inny desant, przeprowadzony 23 kwietnia 1917 roku na baz

niemieckich okrtw podwodnych w Zeebrugge w Belgii, zakoczy si

sukcesem, ale bya to operacja na niewielk skal: kilkudziesiciu

onierzy z 4. batalionu Royal Marines zdoao zniszczy lub zablokowa

wiele urzdze portowych.

Przez ca I wojn Brytyjczycy rozbudowywali wojska inwazyjne, ktre w

1918 roku liczyy 55 tys. onierzy, ale w czasie pokoju siy te zmalay do

15 tys. onierzy piechoty morskiej - Royal Marines. W latach trzydziestych

w Fort Cumberland dziaao centrum rozwoju i szkolenia, ktre opracowao

trzy typy bardzo nieudanych okrtw desantowych. wiczenia przeprowadzone w

rejonie Slapton Sands w 1938 roku zakoczyy si kompletnym fiaskiem, ale

niepowodzeniami rzd brytyjski si nie przejmowa. W 1939 roku Brytyjski

Korpus Ekspedycyjny zosta sprawnie przewieziony do francuskich portw i

zdawao si, e wojska amfibijne nie bd potrzebne. Dopiero klska Francji

w czerwcu 1940 roku i ewakuacja spod Dunkierki nakazay Brytyjczykom

powrci do idei stworzenia pojazdw i wojsk zdolnych do dokonania morskiej

inwazji na kontynent. Admiralicja zamwia w brytyjskich stoczniach 178,

za w amerykaskich - 136 jednostek desantowych, umoliwiajcych

przewiezienie onierzy z duych okrtw na brzeg, jednake w poowie 1942

roku byo ich za mao.

Nie naleao te liczy na Amerykanw. Brooke, doskonale znajcy sabo

brytyjskiej armii, nie wierzy, aby sojusznicy, ktrzy zaledwie kilka

miesicy wczeniej ocknli si z bogiego snu o pokoju, mogli wystawi

siln, dobrze wyszkolon i wyposaon armi inwazyjn. Zna raport

brytyjskiego przedstawiciela wojskowego w Waszyngtonie, generaa Johna

Dilla, ktry pisa: "Ten kraj [Stany Zjednoczone - BW] jest najlepiej

przygotowany do pokoju, jak tylko moesz sobie wyobrazi (...). Obecnie ten

kraj nie ma - powtarzam: nie ma - najmniejszego pojcia, co oznacza wojna.

Prawdopodobnie w przyszoci dokonaj rzeczy wielkich, ale (...) obecnie

caa organizacja [si zbrojnych - BW] pochodzi z czasw George'a

Washingtona".

Dill nie wspomina w swoim raporcie o morale amerykaskich si zbrojnych,

ktre po dotkliwych klskach na Pacyfiku zaamao si. Trudno byo sobie

wyobrazi, e w atmosferze przygnbienia po Pearl Harbor i utracie Filipin

setki tysicy modych ludzi wyrusz ochoczo, z wiar w zwycistwo do

Europy. Wyrusz? Jak? Wody Atlantyku roiy si od niemieckich okrtw

podwodnych. By to czas ich najwikszych sukcesw. U-booty posay na dno

1160 alianckich i neutralnych statkw Brytyjczycy i Amerykanie wzmacniali

obron, ale nie mogli si spodziewa, e do poowy roku usun

niebezpieczestwo, jakim dla ich konwojw byy niemieckie okrty podwodne,

ktre do skutecznie mogy uniemoliwi zgromadzenie w Wielkiej Brytanii

wojsk i materiaw niezbdnych do przeprowadzenia inwazji.

Jeeli nawet aliantom udaoby si, kosztem wielkich strat, przerzuci do

Wielkiej Brytanii onierzy i sprzt inwazyjny, to jak wedrze si na

francuski brzeg? Na wielu odcinkach chroniy go bunkry i dziaa Wau

Atlantyckiego. Nie one jednak byy najgroniejsze. W poowie 1942 roku

Luftwaffe miaa 4942 samoloty bojowe, z ktrych 69% pozostawao w gotowoci

bojowej. Mniej wicej poowa z nich stacjonowaa na froncie wschodnim,

reszta - w Niemczech, Europie Zachodniej i w rejonie Morza rdziemnego.

Brytyjczycy mogli rzuci na szal potn marynark wojenn, ale wysanie

okrtw na kana La Manche wobec siy niemieckiego lotnictwa byoby

przedsiwziciem bardzo ryzykownym. Kilka miesicy wczeniej w rejonie

Kuantan na Malajach bolenie przekonali si, jak niewiele znacz

najpotniejsze nawet okrty wobec bombowcw. 10 grudnia 1941 roku dwa

pancerniki, Prince of Wales oraz Repulse, zostay zaatakowane przez

japoskie bombowce i samoloty torpedowe, ktre zrzuciy cznie 48 torped.

Repulse zaton o godzinie #12#/33 po 11 minutach od pierwszego trafienia

torped (cznie ugodzio go pi torped), pocigajc na dno 513 osb -

niszczyciele wyratoway 796 czonkw zaogi. Prince of Wales, trafiony

szecioma torpedami, poszed pod wod o godzinie #13#/20 z 325 marynarzami

na pokadzie. Japoczycy stracili 4 samoloty.

"Kapitan, ktry atakuje nadbrzene baterie, jest szalecem", powiedzia

wielki admira Nelson i jego brytyjscy nastpcy dokadnie te sowa

pamitali. Nie wystarczyo wysa do boju najsilniejsze nawet ugrupowanie

wojsk desantowych, gdy zawsze wrg bronicy si na ldzie mia nad nim

przewag. Inwazja musiaa by poprzedzona dugotrwaymi przygotowaniami:

prac tajnych sub, ktre wprowadzayby Niemcw w bd, co do miejsca

ldowania, nalotami na niemieckie fabryki w celu obezwadnienia przemysu

zbrojeniowego i wyniszczenia Luftwaffe, atakami na wybrzea Morza

rdziemnego, aby zmusi Niemcw do rozproszenia si.

Jednak Amerykanie nie chcieli sucha tych argumentw. Uwaali, e sia

dywizji sprzymierzonych bdzie tak dua, i Niemcy bd musieli si cofn.

Genera Marshall da, a prezydent Roosevelt popiera go "z caego

serca", aby wojska anglo-amerykaskie ruszyy do frontalnego ataku na

Francj. Brooke w swoim pamitniku zapisa: "W wietle obecnej sytuacji

plan [inwazji - BW] we wrzeniu 1942 roku jest po prostu fantastyczny". Nie

mg jednak powiedzie Amerykanom - "nie".

Wielka Brytania bya bardzo uzaleniona od szczodroci bogatego krewnego

zza oceanu. Dostawy ze Stanw Zjednoczonych miay istotne znaczenie dla

brytyjskiej gospodarki i potencjau obronnego.

Kredyty i transport materiaw w ramach Lend-lease'u ratoway Wielk

Brytani w najtrudniejszym dla niej okresie wojny - w roku 1941, a pniej

nabieray coraz wikszego znaczenia. Na przykad w 1941 roku co dziesity

pocisk wystrzelony przez onierza brytyjskiego pochodzi z amerykaskich

fabryk. W 1943 roku ju co trzeci pocisk by wyprodukowany w USA. W 1942

roku brytyjska 8. armia w Egipcie z utsknieniem oczekiwaa na transport

amerykaskich czogw M3 Grant, ktre, cho nie dorwnyway niemieckim,

przewyszay brytyjskie. Wkrtce polowa wszystkich czogw w brytyjskich

dywizjach pancernych pochodzia ze Stanw Zjednoczonych. Royal Navy

potrzebowaa amerykaskich okrtw i amerykaskich stoczni, aby tam

budowa i remontowa swoje jednostki. Lotnictwo morskie byo cakowicie

uzalenione od dostaw samolotw myliwsko-bombowych Corsair i

rozpoznawczych Catalina. Royal Air Force wyczekiway na dostawy doskonaych

samolotw transportowych Dakota, lekkich bombowcw, szturmowcw i

myliwcw. Obydwa pastwa poczyy si w ogromnym wysiku wojennym i kady

z brytyjskich generaw rozumia, e tego splotu nie moe naruszy w imi

najlepiej pojtego interesu swojej ojczyzny.

Brooke nie mg powiedzie "nie". Nie mg rwnie zgodzi si na

przedsiwzicie, ktre w jego ocenie byo szalestwem. Zdawao si, e jest

to sytuacja bez wyjcia, a jednak Brooke i Churchill, znajc wczeniej

zapdy Amerykanw, opracowali plan, ktry pozwala unikn sporu, a w

kadym razie odsun w czasie podjcie ostatecznej decyzji co do inwazji na

kontynent europejski. Odroczenie inwazji na Francj Brooke chcia osign,

zgadzajc si... na ldowanie we Francji, ale nie masy wojsk inwazyjnych,

jak tego chcieli amerykascy autorzy planu "Sledgehammer", lecz stosunkowo

niewielkiego oddziau, realizujcego zadania rozpoznawcze.

Tak zakoczya si konferencja w gmachu Ministerstwa Wojny. Kompletnym

nieporozumieniem! Genera Marshall wychodzi z sali cakowicie przekonany,

e przeama niech sojusznikw do dokonania inwazji na pnocn Francj.

Umocni si w tym przekonaniu podczas spotkania z premierem Churchillem 14

kwietnia i wkrtce potem powrci do Stanw Zjednoczonych, gdzie

natychmiast poinformowa prezydenta o pozytywnych wynikach londyskich

rokowa.

W Londynie brytyjscy planici pod dowdztwem generaa Montgomery'ego

przystpili do planowania akcji kilku tysicy onierzy, ktrzy mieli

wyldowa na wybrzeu Francji w rejonie portu Dieppe. Zakadali, e w tej

niewielkiej operacji wezm udzia dwie brygady z kanadyjskiej 2. dywizji,

wspierane przez niewielki oddzia komandosw brytyjskich i 28 nowych

czogw Churchill. Z morza miao ich wspiera 200 okrtw, wrd ktrych

najwikszymi jednostkami miay by niszczyciele, a z powietrza 200

samolotw RAF-u. Niewiele. Co dwie brygady i 28 czogw mogo zdziaa na

francuskim wybrzeu, gdzie Niemcy w cigu 6 godzin mogli wprowadzi do

walki dywizj pancern liczc okoo 300 czogw?

Plan zakada, e onierze alianccy zniszcz urzdzenia w niewielkim

porcie, schwytaj paru Niemcw, moe zdobd jak maszyn szyfrujc

"Enigma", rozejrz si po okolicy, aby zaobserwowa, jak zorganizowana jest

obrona wybrzea i po 1,5-2 dniach powrc do Anglii.

Tymczasem w Waszyngtonie genera Marshall kreli gwne kierunki

wielkiej operacji "Bolero" - przerzucenia do Wielkiej Brytanii onierzy i

sprztu, niezbdnego do zwyciskiego podboju wybrzey Francji. Prezydent

Roosevelt natychmiast zawiadomi Stalina, e alianci zachodni planuj

utworzenie drugiego frontu we wrzeniu 1942 roku. W czerwcu do Londynu

przyby genera Dwight Eisenhower, ktry, jako gwnodowodzcy europejskim

teatrem dziaa armii USA - ETOUSA, mia doglda przygotowa do wielkiej

operacji inwazyjnej "Sledgehammer". Brytyjczycy przyjli go chodno. Nie

robi na nich wraenia oficer, ktrego dowiadczenie bojowe byo rwne

zeru. Najwiksz jednostk, jak dowodzi, by puk czogw, ktry nie

odda ani jednego strzau w walce, a znajomo problemw europejskich

generaa Eisenhowera sprowadzaa si do wiedzy nabytej w czasie zbierania

materiaw do ksiki o amerykaskich pomnikach wojennych w Europie. On

jednak nie przejmowa si penym wyszoci dystansem jaki prezentowali

wobec niego brytyjscy oficerowie. Uwaa ich za dziwakw przeczulonych na

punkcie tajemnicy wojskowej i operacji specjalnych. Jednak czyo ich

jedno: Eisenhower rwnie uwaa pomys dokonania inwazji w 1942 roku za

przedwczesny, a niemieck obron we Francji za zbyt siln.

By pny majowy wieczr. Premier Winston Churchill zszed do schronu pod

masywnym budynkiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Jasno owietlony wski

korytarz z metalowymi drzwiami przywodzi mu zawsze na myl najtrudniejsze

dni 1940 roku, gdy na Londyn sypay si niemieckie bomby i nikt nie

wiedzia, czy Brytyjczykom uda si przetrzyma t nawanic. Naloty w 1942

roku byy ju rzadsze, ale Churchill lubi spdza czas w podziemnym

bunkrze. Absolutna cisza i nastrj tego pomieszczenia tworzyy atmosfer

skupienia, sprzyjajc intelektualnej grze wojennej, jakiej oddawa si z

wielkim zapaem.

Otworzy ciemnobrzowe drzwi i wszed do swojego pokoju wyoonego

zielonkawym dywanem. Zdj marynark. Powiesi j na wieszaku stojcym przy

drzwiach i skierowa si w stron duego biurka, nad ktrym wisiaa ogromna

mapa Europy. U drzwi rozlego si pukanie.

- Genera Brooke, sir. - Mody onierz czeka na pozwolenie wpuszczenia

gocia.

- Tak, tak, niech wejdzie. - Churchill unis pokrywk drewnianego

pudeka, w ktrym przechowywa cygara. Wybra jedno. Obci koniec w

mosinej gilotynie i zapali. Wkrtce pokj napeni si kbami dymu, co

przypomniao premierowi, e obiecywa sobie nie pali w maym

pomieszczeniu, gdzie wentylacja nie dziaaa najlepiej. Nigdy jednak nie

dotrzymywa takich przyrzecze.

- Niech pan siada. - Churchill wskaza na fotel przed biurkiem, a sam

usadowi si za nim. - Czy zna pan ostatnie doniesienia z Waszyngtonu?

- Myli pan o opinii generaa Marshalla?

- Tak. Marshall uwaa, e Rosjanie nie przetrzymaj niemieckiej ofensywy.

- Churchill zwrci si w stron mapy i zacz wyszukiwa wzrokiem rejonw

niemieckich uderze. - Faktem jest, e daleko zaszli... - doda po chwili.

- Wedug naszych ocen, Armia Czerwona stracia w maju i czerwcu tego roku

okoo 250 tys. onierzy, ale jednoczenie jej liczebno niemale si

podwoia w stosunku do koca 1941 roku, kiedy Rosjanie mieli pod broni

okoo 2,5 mln onierzy. Bardzo szybko ronie produkcja zbrojeniowa,

poniewa zakady ewakuowane za Ural ju podjy normaln prac. Oczywicie

postpy wojsk niemieckich mog niepokoi, ale im dalej zapuszczaj si w

gb Rosji, tym trudniejsza staje si ich sytuacja logistyczna. Oddziay

partyzanckie dziaajce na tyach licz obecnie okoo 250 tys. ludzi,

kierowanych przez Kreml. Niemieckie linie komunikacyjne wyduaj si, a

jednoczenie dywizje s rozpraszane na ogromnym froncie o dugoci okoo

2,5 tys. mil. Panie premierze, nie zgadzam si z opini generaa Marshalla,

e Rosjanom grozi cakowita klska - zakoczy swj wywd Brooke.

- Jednym sowem, uwaa pan, e inwazja naszych wojsk na kontynent, ktra

zmusiaby Niemcw do przerzucenia z frontu wschodniego czci wojsk, nie

jest konieczna...

- Uwaam - powiedzia z naciskiem Brooke - e przedwczesne otwarcie

frontu zachodniego moe jedynie zakoczy si potworn jatk, ktra

zredukuje do minimum szanse na ostateczne zwycistwo.

- Roosevelt nalega...

- Bez wtpienia pod wpywem Marshalla - w tonie, jakim Brooke wymawia

nazwisko swojego adwersarza, mona byo wyczu wyran antypati - lub

Hopkinsa. Uwaam, e co najwyej moemy przeprowadzi duy rajd na

francuskie wybrzee. W ten sposb odcigniemy z frontu wschodniego pewne

siy Luftwaffe. Sdz jednak, e rozwj sytuacji w Afryce Pnocnej skoni

Roosevelta do przyjcia naszego projektu dokonania inwazji w tamtym

rejonie.

To by plan, ktry Churchill pieczoowicie houbi. Inwazja wojsk

anglo-amerykaskich na wybrzee Afryki Pnocnej pozwoliaby zrealizowa

wiele celw za jednym zamachem: przede wszystkim dawaa szans rozgromienia

wojsk niemiecko-woskich zagraajcych Kairowi, pozwalaa Brytanii obj w

mocne wadanie wybrzee Morza rdziemnego, przez ktre prowadziy

najwaniejsze szlaki komunikacyjne do brytyjskich kolonii na Bliskim i

Dalekim Wschodzie, dawaa baz, z ktrej mogy wyruszy wojska do Europy -

najpierw do Woch, a pniej na Bakany, aby stamtd rozpocz zwyciski

marsz na Berlin.

Stalin by dobrze poinformowany o planach i nastrojach rzdu brytyjskiego

przez swoich agentw, znakomicie uplasowanych na najwyszych pitrach

brytyjskiej wadzy i tajnych sub. Jemu nie zaleao na sukcesie wojsk

alianckich we Francji. Wystarczao, eby alianci zaczli si przygotowywa,

co zmusioby Hitlera do odesania wielu dywizji z frontu wschodniego do

obrony brzegw Francji. Gdyby rozpoczy si walki, wwczas jeszcze wicej

wojsk niemieckich musiaoby pojecha na zachd, dajc Armii Czerwonej

odetchn. Wzmaga wic presj na Roosevelta, aby ten skoni Churchilla do

jak najszybszej inwazji. Z tak misj wyruszy z Moskwy ludowy komisarz

spraw zagranicznych Wiaczesaw Mootow. Pierwszym jego przystankiem by

Londyn, gdzie osobisty samolot Mootowa - Pe-8 - wyldowa po poudniu 20

maja 1942 roku. Churchill nie stara si nawet ukry swojej niechci wobec

planu szybkiego utworzenia drugiego frontu w Europie Zachodniej.

- Czynimy przygotowania do ldowania na kontynencie w sierpniu lub

wrzeniu 1942 roku - te sowa Churchilla byy pust deklaracj i nie miay

adnego znaczenia. - Jak ju wyjaniono, gwnym czynnikiem ograniczajcym

wielko operacji inwazyjnej jest brak specjalnych okrtw desantowych.

Zrozumiae jest, e nie byoby z korzyci dla Rosjan ani dla aliantw w

caoci podejmowanie akcji inwazyjnej za wszelk cen, akcji, ktra

zakoczyaby si katastrof, dajc nieprzyjacielowi okazj do chway z

powodu naszej klski. Jest niemoliwe okrelenie, kiedy sytuacja dojrzeje

do przeprowadzenia takiej operacji. Z tego wzgldu nie moemy w tej sprawie

skada adnych obietnic - to zdanie wypowiedzia ze szczeglnym naciskiem.

Ale jeeli bdzie to moliwe i uzasadnione, nie zawahamy si przed

wprowadzeniem w ycie naszych planw.

Mootow liczy jednak na to, e prezydent Roosevelt zmusi niechtnego

sojusznika z Londynu do uderzenia na kontynent. W czasie rozmowy z

prezydentem w Biaym Domu, gdzie dotar 30 maja, powiedzia:

- Jeeli przeoy pan decyzj [dokonania inwazji na Europ - BW], bdzie

pan musia ewentualnie przej cay ciar wojny, a gdy Hitler stanie si

niekwestionowanym panem kontynentu, przyszy rok bdzie bez wtpienia

znacznie gorszy ni obecny [do przeprowadzenia inwazji - BW].

Mootow wiedzia, jakimi argumentami si posuy. Wywiad radziecki

informowa go, e prezydent bardzo obawia si zaamania Zwizku

Radzieckiego.

Roosevelt zwrci si do generaa Marshalla z pytaniem, czy przygotowania

do inwazji s ju zaawansowane w takim stopniu, aby mona byo zapewni

Stalina, e stanie si to w najbliszym czasie.

- Tak - odpowiedzia Marshall. Nie zmienio si nic od czasu jego

ostatniej konferencji w Londynie, gdy - jak sdzi - uzyska zapewnienie,

e inwazja si odbdzie.

- Upowaniam pana do poinformowania pana Stalina, e oczekujemy

utworzenia drugiego frontu w tym roku - powiedzia prezydent do Mootowa.

Nie tylko Stalin powanie potraktowa t zapowied. Rwnie Hitler bardzo

obawia si uderzenia wojsk anglo-amerykaskich. W dyrektywie z 9 lipca

napisa:

"Jako rezultat naszych zwycistw, osiganych gadko, Anglia moe zosta

zmuszona do natychmiastowego przeprowadzenia inwazji w celu stworzenia

drugiego frontu lub te ryzykuje utracenie Rosji jako politycznego i

militarnego czynnika. Z tego wzgldu jest wysoce prawdopodobne, e wkrtce

nastpi nieprzyjacielskie inwazje w rejonie OB West (...) przede wszystkim

na brzegu kanau La Manche w rejonie midzy Dieppe i Hawrem, w Normandii,

gdy obszary te znajduj si w zasigu nieprzyjacielskich samolotw

myliwskich oraz ze wzgldu na to, e le w zasigu wikszoci okrtw

inwazyjnych..."

Churchill wiedzia, e nie moe pozostawi Roosevelta pod wraeniem,

jakie moga wywrze na nim rozmowa z Mootowem. Wysa natychmiast do

Waszyngtonu lorda Louisa Mountbattena, aby ten wyjani brytyjskie

stanowisko. Raport, jaki nadesa brytyjski wysannik wskazywa, e

prezydent jest pod silnym wpywem Marshalla i ministra wojny Henry'ego

Stimsona, przekonanych o koniecznoci dokonania inwazji. Naleao wic jak

najszybciej przeciwstawi si tej koncepcji. 17 czerwca Churchill i genera

Brooke wyruszyli do Stanw Zjednoczonych. Brytyjski premier nie zamierza

prowadzi dyskusji, nie majc w zanadrzu kompromisowego rozwizania.

Wychodzi z zaoenia, e odrzucajc moliwo inwazji na Europ, musi

jednoczenie przedstawi prezydentowi alternatyw. Przygotowa memorandum w

tej sprawie: "Jestemy przekonani, e tego roku nie powinno doj do duej

akcji inwazyjnej na francuskim wybrzeu (...) Ale co innego moemy zrobi?

Czy moemy pozwoli sobie na bezczynno na atlantyckim teatrze wojny przez

cay 1942 rok? Czy nie powinnimy przygotowa w ramach struktury. "Bolero"

operacji, w ktrej wyniku uzyskalibymy przewag, a take bezporednio lub

porednio zdjlibymy ciar prowadzenia wojny z Rosji? Powinnimy

przestudiowa operacj we francuskiej Afryce pnocno-zachodniej".

Spotkanie w Biaym domu rozpoczo si 21 czerwca o godzinie #16#/30. Za

owalnym stoem sali konferencyjnej zasiedli po jednej stronie prezydent

Roosevelt, genera Marshall i Harry Hopkins. Po drugiej stronie zajli

miejsca Churchill, Brooke i genera John Dill. Ucichy wstpne

grzecznociowe formuki i w tym momencie do sali wszed jeden z sekretarzy.

Poda prezydentowi kartk papieru. Roosevelt przebieg j wzrokiem i bez

sowa przekaza Churchillowi. Ten dugo wpatrywa si w tekst. Wida byo,

e caa misterna konstrukcja negocjacji, ktre chcia prowadzi, zawalia

si w okamgnieniu. Na kartce zanotowano tylko jedn informacj: "Tobruk*52

zosta zdobyty". Byo to wane zwycistwo wojsk niemiecko-woskich,

stwarzajce niebezpieczestwo, e w najbliszym czasie wojska Osi mog

wedrze si do Egiptu. W takiej sytuacji planowanie inwazji na francusk

Afryk pnocno-zachodni byo nierealne. Ponadto Churchill przyj bardzo

bolenie fakt, e o klsce swoich wojsk dowiedzia si od Amerykanw, a nie

z wasnych rde. Niewiele pozostao mu do powiedzenia, aby uzasadni

niech wobec planu inwazji na wybrzee francuskie. Mg jedynie roztacza

wizj totalnej klski, "rzeki krwi", w jak zamieni si kana La Manche,

oraz przypomina prezydentowi, e ta wojna, w odrnieniu od I wojny

wiatowej, miaa nie by mordercz wymian ciosw midzy ogromnymi armiami,

lecz przemylan gr si morskich i powietrznych. Nie przekona prezydenta.

Porozumienie w sprawach militarnych, jakie zawarli Roosevelt i Churchill,

gosio: "Operacje we Francji lub w Belgii i Holandii w 1942 roku mogyby,

gdyby zakoczyy si sukcesem, doprowadzi do osignicia waniejszych

celw politycznych i strategicznych ni operacje prowadzone na jakimkolwiek

innym teatrze wojny. Plany i przygotowania do takich operacji bd

prowadzone z ca moliw szybkoci, energi i pomysowoci. Najbardziej

zdecydowane wysiki naley podj, aby zaegna oczywiste niebezpieczestwa

i trudnoci. Jeeli opracowany zostanie mdry plan, nie powinnimy waha

si przed jego realizacj. Jeeli, z drugiej strony, szczegowe

sprawdzenie wykae, e mimo wszystkich wysikw sukces jest mao

prawdopodobny, musimy by gotowi przyj alternatywne rozwizanie

[podkrelenie moje - BW]".

To ostatnie zdanie byo niezwykle wane. Dawao Churchillowi moliwo

wycofania si z wielkiej operacji inwazyjnej pod warunkiem, e udowodniby,

i "sukces jest mao prawdopodobny". Od dawna ju myla o wysaniu na

francuski brzeg "prbnego" desantu i jednoczenie doskonale zdawa sobie

spraw z ryzyka, jakie by towarzyszyo takiemu przedsiwziciu. Ryzyka,

ktre mogo wzrosn, gdyby poinformowani o moliwoci desantu Niemcy byli

gotowi do jego odparcia.

Przygotowania do takiej operacji byy w penym toku. Wystarczao wic

bezzwocznie wysa kilka tysicy onierzy na francuski brzeg. Najlepiej,

gdyby wrd nich byli Amerykanie - prasa amerykaska ubstwiaa opisywa,

jak ginli obywatele tego pastwa, a potem liczy trupy i rannych. Niechby

wtedy Roosevelt odway si nalega na posanie do Francji kilkuset tysicy

onierzy!

Proste i skuteczne? Nie! To byby prostacki plan. Gdyby Churchill zagra

t kart, straciby wszystko: opozycja oskaryaby go o wysanie na mier

brytyjskich onierzy, aby przekona Roosevelta o nierealnoci inwazji,

straciby zaufanie Roosevelta, co bez wtpienia natychmiast wykorzystaby

Stalin, wreszcie mgby straci chwalebne miejsce w historii.

8 lipca 1942 roku Churchill nakaza przerwa przygotowania do

operacji-rajdu na francuskie wybrzee. Jednoczenie wysa depesz do

prezydenta Roosevelta:

"aden odpowiedzialny brytyjski dowdca wojsk ldowych, morskich ani

powietrznych nie jest przygotowany do rekomendowania operacji

"Sledgehammer" jako moliwej do przeprowadzenia w 1942 roku. (...) Szefowie

sztabw raportuj: niewielkie s szanse, aby wystpiy warunki, w ktrych

"Sledgehammer" byaby rozsdnym przedsiwziciem."

Waszyngton zareagowa gronie. Prezydent powiadomi Churchilla, e wysya

do Londynu swoich przedstawicieli: generaa Marshalla, Harry'ego Hopkinsa i

admiraa Ernesta J. Kinga. Informacji o przyjedzie delegacji towarzyszya

depesza, ktra nie pozostawiaa adnych wtpliwoci, co do zdecydowania

Amerykanw. Prezydent pisa, e wszystkie wydarzenia nakazuj rzdowi

Stanw Zjednoczonych zmieni dotychczasow strategi i skoncentrowa siy

amerykaskie na Pacyfiku, pozostawiajc Brytanii niewielk pomoc. Churchill

czu, e znalaz si w sytuacji bez wyjcia. W jego ocenie zgoda na

dokonanie inwazji w 1942 roku bya szalestwem. Po nieudanej prbie

opanowania francuskiego wybrzea, Roosevelt zostaby zapewne zmuszony do

rezygnacji z urzdu prezydenta. W Stanach Zjednoczonych zwyciyliby

zwolennicy zaangaowania wszystkich si w wojn na Pacyfiku. Ameryka

wycofaaby swoje poparcie dla Wielkiej Brytanii, bez ktrego wygra wojn w

Europie byo nie sposb. Efekt byby ten sam, gdyby nie zgodzi si na

dokonanie inwazji; obraony i dotknity do ywego prezydent grozi, e

Ameryka zajmie si wojn na Pacyfiku i pozostawi Europ na boku.

Delegacja amerykaska miaa przyby do Londynu 18 lipca, aby

jednoznacznie i ostatecznie przesdzi spraw inwazji. Churchill uzna, e

ju cofa si nie moe. Postanowi twardo postawi si Rooseveltowi. By

przekonany, e bdzie to mniejszym zem ni wyraenie zgody na inwazj.

Zakada, e prezydent syszc zdecydowane "nie", bdzie musia ustpi

poniewa nie bdzie mia innego wyjcia: bez zgody Churchilla nie mg

przeprowadzi wielkiej akcji ldowania wojsk amerykaskich we Francji.

Jednake to grozio, e bdzie bardziej skonny do wspdziaania ze

Stalinem, a do tego Churchill nie mg dopuci. Dlatego jednoczenie wyda

rozkaz podjcia przygotowa do rajdu na francuskie wybrzee. Roosevelt,

rozsierdzony odmow sojusznika, musi si przekona, co by si stao z

wojskami dokonujcymi wielkiej inwazji. I byo oczywiste, e zo mu

przejdzie, gdy dowie si, jak wielu onierzy zgino w czasie szturmu na

francuskie nadmorskie miasto Dieppe.

18 lipca na lotnisku Prestwik w Szkocji wyldowa samolot, na ktrego

pokadzie przybyli ze Stanw Zjednoczonych genera George Marshall, admira

Ernst J. King i Harry Hopkins. Wsiedli natychmiast do specjalnego pocigu,

ktry mia ich zawie do posiadoci premiera w Chequers pod Londynem. Tam

oczekiwa ich Winston Churchill. Amerykanie nie zgodzili si jednak na

postj i zadali, aby najbliszym przystankiem by Londyn. By to afront

dla Churchilla, ale amerykaska delegacja nie bya w nastroju do czynienia

uprzejmoci ani te prawienia komplementw rzdowi brytyjskiemu.

Pierwsze spotkanie w sali konferencyjnej siedziby rzdu na Downing Street

10 odbyo si 20 lipca. Do delegacji amerykaskiej doczy, przebywajcy

dotychczas w Londynie ze wzgldu na przygotowania do inwazji, genera

Eisenhower oraz dowdcy wojsk ldowych, morskich i powietrznych. Ju

pierwsze sowa, jakie pady, nie wskazyway e strony mog osign

kompromis. Amerykanie byli zdecydowani, aby jak najszybciej dokona inwazji

na Francj. Brytyjczycy byli niewzruszeni. Ich zdaniem prba opanowania

francuskiego wybrzea zakoczyaby si klsk. Dwudniowe negocjacje nie

przyniosy adnego rozstrzygnicia.

22 lipca nastrj w sali konferencyjnej by przygnbiajcy. Amerykanie

zajli miejsca wyranie poirytowani. Marshall napisa co na kartce i

przesun j po stole do Hopkinsa. "Czuj si cholernie przygnbiony" -

odczyta Hopkins. Spojrza na Marshalla i pokiwa gow, jakby chcia

powiedzie: "A kto w tej sali czuje si dobrze?". Brytyjczycy robili

wraenie zdenerwowanych. Ju po pierwszych sowach potwierdziy si

najgorsze przewidywania. Gos zabra Hopkins.

- Panie premierze - zwrci si do Churchilla - prosz o zarzdzenie

przerwy. Sdz, e zanim podejmiemy ostateczne decyzje, nasza delegacja

musi skontaktowa si z prezydentem Rooseveltem.

Churchill zgodzi si. Hopkins wyszed szybko z sali i skierowa si do

pokoju cznoci. Powrci po kilkudziesiciu minutach. Przez chwil

rozmawia o czym z innymi czonkami delegacji amerykaskiej, a gdy

przyszed Churchill, przekaza mu natychmiast tekst depeszy Roosevelta:

"Dowdcy amerykaskich si zbrojnych maj podj prace nad przygotowaniem

alternatywnej operacji przeciwko Niemcom, ktra to operacja pozwoli na

ofensywne zaangaowanie wojsk amerykaskich w 1942 roku".

Churchill umiechn si. Na jego twarzy wida byo ogromn, nieskrywan

ulg. Kryzys zosta zaegnany Prezydent Stanw Zjednoczonych zgodzi si na

odoenie inwazji na kontynent europejski i rozpoczcie przygotowa do

uderzenia na Afryk Pnocn. Przyj wic argumenty, ktre podczas wizyty

w Waszyngtonie przedstawia Churchill. Kilkanacie dni pniej mia si

przekona, jak suszn decyzj podj.

19 sierpnia 1942 roku, o wicie 4961 onierzy kanadyjskich i 55 czogw,

1075 onierzy brytyjskich (piechota morska) oraz 50 onierzy

amerykaskich rozpoczo desant na kamieniste plae Dieppe. Mieli zniszczy

baterie nabrzene, na krtko opanowa port, wysadzi urzdzenia portowe i

rozpozna siy wroga. Pozbawieni wystarczajcego wsparcia artylerii

okrtowej (niszczyciele dysponoway jedynie dziaami kal. 1207mm, ktrych

pociski byy za mae, aby skruszy niemieckie stanowiska obronne) i

lotnictwa, nie mieli wikszych szans na sukces. Zawiody czogi, z ktrych

28 wyadowano na play, ale tylko 3 dotary do nadmorskiego bulwaru, gdzie

zostay zniszczone ogniem niemieckich dzia przeciwpancernych. Po 6

godzinach walk oddziay, ktre wdary si na brzeg, zostay zmuszone do

ewakuacji. O #10#/22 okrty zaczy zabiera z pla wycofujcych si

onierzy Z 6018 onierzy alianckich zgino lub dostao si do niewoli

4350 (w tym 3363 onierzy kanadyjskich, 247 angielskich i amerykaskich

oraz 550 marynarzy Royal Navy i 190 lotnikw RAF-u). Wojska inwazyjne

straciy 33 jednostki desantowe, 33 czogi i 106 samolotw. Straty

niemieckie wyniosy 600 zabitych i rannych oraz 48 samolotw. Niepowodzenie

akcji udowodnio, e otwarcie drugiego frontu bez dugotrwaych przygotowa

nie jest moliwe. Pastwa alianckie nie dysponoway sprztem niezbdnym do

dokonania inwazji: amfibiami, ktre mogyby dowie onierzy do brzegu i

potem dostarcza zaopatrzenie dla oddziaw, czogami pywajcymi itd.

Stalin zareagowa bardzo gwatownie na wie, e alianci zachodni

zrezygnowali z planu inwazji na Francj i otwarcia drugiego frontu w 1942

roku. By przekonany, e sojusznicy oszukali go! Roosevelt i Churchill

stwarzali pozory pomocy. Zwodzili wizj utworzenia drugiego frontu i

odcignicia wojsk niemieckich, aby podtrzymywa radziecki opr i nie

dopuci do kapitulacji Armii Czerwonej, wicej gwne siy Wehrmachtu!

Chc zaczeka, a wojska radzieckie i niemieckie wykrwawi si, aby wwczas

zawrze pokj z Niemcami i mc dyktowa swoje warunki obydwu pastwom.

Stalin by przekonany, e taka jest prawda. Mia dowd: 10 maja 1941 roku

zastpca Fhrera Rudolf Hess polecia do Wielkiej Brytanii. "Po co to

zrobi?" - pyta swoich wsppracownikw Stalin. Odpowiada: "Aby osobicie

negocjowa warunki zawarcia pokoju midzy Trzeci Rzesz a mocarstwami

anglosaskimi". Aby ukry przed Stalinem rzeczywisty cel podry Hessa,

propaganda niemiecka rozpowszechnia bajeczk o jego chorobie umysowej i

rzekomej ucieczce, Brytyjczycy za zachowali na tyle przyzwoitoci, e nie

komentowali tej podry. Nie zmieniao to jednak faktu, e go oszukali!

Winston Churchill spodziewa si takiej reakcji Stalina i obawia si

jej. Dlatego uda si do Moskwy, aby osobicie wytumaczy podejrzliwemu

Gruzinowi, e odoenie inwazji na kontynent nie oznacza zmiany polityki

aliantw zachodnich wobec Niemcw. Stalin nie da si przekona. Nastpnego

dnia po spotkaniu na Kremlu, 13 sierpnia, Churchillowi dostarczono

memorandum sporzdzone pod dyktando Stalina:

"W wyniku wymiany pogldw w Moskwie 12 sierpnia ustaliem, e Pan

Churchill, premier rzdu brytyjskiego, uwaa za niemoliwe otwarcie

drugiego frontu w Europie w 1942 roku.

Naley przypomnie, e decyzja otwarcia drugiego frontu w Europie w 1942

roku zostaa podjta w czasie wizyty Mootowa w Londynie i znalaza swj

wyraz w uzgodnionym anglo-radzieckim komunikacie wydanym 12 czerwca. Naley

przypomnie take, e otwarcie drugiego frontu w Europie zostao

zaplanowane po to, aby odcign niemieckie wojska ze wschodniego frontu na

Zachd, utworzy na Zachodzie gwne centrum oporu wobec niemieckich

faszystw i w ten sposb poprawi pooenie radzieckich wojsk na froncie

radziecko-niemieckim w 1942 roku.

Nie ma potrzeby mwi,. e radzieckie naczelne dowdztwo, planujc letnie

i jesienne operacje, liczyo na otwarcie drugiego frontu w Europie w 1942

roku. Jest zrozumiae, e odmowa rzdu brytyjskiego utworzenia drugiego

frontu w Europie w 1942 roku bdzie moralnym ciosem dla radzieckiej opinii

publicznej, ktra miaa nadziej, e drugi front bdzie utworzony,

komplikujc pooenie Armii Czerwonej na froncie i szkodzc planom

radzieckiego naczelnego dowdztwa. Nie skomentuj faktu, e trudnoci,

jakie Armia Czerwona napotkaa w wyniku odmowy otwarcia drugiego frontu w

1942 roku, spowoduj straty dla wojskowego pooenia Brytanii i innych

sojusznikw.

Ja i moi towarzysze wierzymy, e rok 1942 oferuje najbardziej dogodne

warunki utworzenia drugiego frontu w Europie, gdy niemale wszystkie

niemieckie wojska [...] s zwizane na froncie wschodnim, a tylko

nieznaczne siy, najgorzej wyposaone, pozostawiono w Europie. Trudno

powiedzie, czy rok 1943 przyniesie tak dogodne warunki do otwarcia

drugiego frontu, jak rok 1942. Z tego powodu sdzimy, e jest moliwe i

konieczne otwarcie drugiego frontu w Europie w 1942 roku".

To ju bya otwarta groba wobec sojusznikw: "Nie wiadomo, co si

stanie, jeeli nie utworzycie drugiego frontu w 1942 roku"! Stalin nie

spodziewa si jednak, e moe by skuteczna. Gorczkowo poszukiwa innego

rozwizania, ktre musiaby zastosowa, gdyby najgorsze przypuszczenia

stay si rzeczywistoci: gdyby Brytyjczycy i Amerykanie podpisali pokj z

Niemcami. Sytuacja wojsk radzieckich staaby si tragiczna. Bez drugiego

frontu w Europie Zachodniej, ktry cignby du cz wojsk niemieckich

z frontu wschodniego, po zaprzestaniu bombardowa niemieckich zakadw

przemysowych przez brytyjskie i amerykaskie bombowce, po przerwaniu

amerykaskich dostaw sprztu i materiaw wojennych dla Zwizku

Radzieckiego, Armia Czerwona, cho wzmocnia swoje siy, nie mogaby

zwyciy niemieckiej potgi, ktra caa runaby na Wschd. C Stalin

mg zrobi w tej sytuacji, przekonany, e jego najczarniejsze obawy si

sprawdz? Kaza onierzom walczy z t sam samobjcz determinacj, ktra

zatrzymaa Niemcw pod Moskw, po to, aby kade skrzyowanie drg, kada

wioska, kade miasteczko zdobyte przez wroga okupione byo ogromnymi

ofiarami; po to, aby Hitler zrozumia, e dojcie do Uralu bdzie Niemcy

kosztowa miliony ofiar, i ba si, e spoeczestwo niemieckie moe tego

nie wybaczy.

28 lipca 1942 roku Stalin wyda rozkaz nr 227. Straszny rozkaz:

"Potrzebujemy porzdku i dyscypliny w naszych kompaniach, batalionach,

pukach, dywizjach, jednostkach pancernych i powietrznych dywizjonach. To

jest nasza najwiksza sabo. Jeeli chcemy broni i uratowa kraj, musimy

narzuci cilejsz dyscyplin i porzdek w armii. Tchrze i panikarze bd

rozstrzeliwani na miejscu. Kady dowdca, onierz i oficer polityczny musi

by poddany elaznej dyscyplinie. Ani kroku w ty".

"Ani kroku w ty" oznaczao mier dla tysicy radzieckich onierzy,

ktrym nie wolno si byo cofn, przegrupowa, wyj spod morderczego

ognia niemieckich dywizji, ratowa ycie. Nie wolno im byo podda si.

Musieli trwa i gin. Ale straty niemieckie bd wiksze ni radzieckie i

to by pierwszy warunek powodzenia planu Stalina, ktry ju raz usiowa

wprowadzi go w ycie w 1941 roku, gdy Niemcy szli jak burza do przodu i

istniaa realna groba, e przed zim opanuj Moskw.

W poowie 1942 roku Edgar Clauss, ktry wci utrzymywa kontakty z pani

ambasador Koontaj, raportowa ze Sztokholmu:

"Gwarantuj, e jeeli Niemcy zgodz si na granice z 1939 roku, moemy

zawrze pokj [z Rosjanami - BW] w cigu tygodnia".

Wkrtce nadesza wiadomo od ambasadora fiskiego, ktry rozmawia z

pani ambasador w Sztokholmie i usysza od niej, e Stalin rozwaa

moliwo zawarcia ukadu pokojowego z Finlandi, przewidujcego powrt do

granic z 1939 roku midzy obydwoma pastwami. Warunkiem takiego

porozumienia byo jednak uregulowanie stosunkw radziecko-niemieckich.

Dyplomaci japoscy przekazywali sygnay o gotowoci Stalina do rozpoczcia

rokowa pokojowych. Sytuacja jego wojsk w rejonie Stalingradu pogarszaa

si z tygodnia na tydzie.
12 wrzenia niemiecka 4. armia pancerna zebraa siy i ponownie uderzya

od poudnia z tak moc, e skruszya radzieck obron i kilka godzin

pniej niemieccy onierze wdarli si na ulice podmiejskich dzielnic

Stalingradu.

Tego samego dnia, 12 wrzenia, w kwaterze Hitlera w Winnicy odbya si

narada, na ktr Hitler wezwa dowdc Grupy Armii "B", generaa

Maximiliana von Weichsa oraz dowdc 6. armii, generaa Friedricha Paulusa,

i zada od nich jak najszybszego zdobycia miasta. Uwaa, e Rosjanie

goni ostatkiem si. Nie myli si.

Do obrony Stalingradu Rosjanie wyznaczyli 62. armi generaa Wasilija

Czujkowa, ktra liczya 6 dywizji, to jest tylko 50 tys. ludzi, oraz

jeszcze sabsz 64. armi generaa M. Szumiowa liczc... 2 dywizje!

Wkrtce miao si okaza, e liczebno radzieckich oddziaw nie dawaa

podstaw do przewidywania rozwoju sytuacji. Jednego dnia onierze

radzieccy, jakby tracc nadziej na przetrwanie, odstpowali w popochu,

oddawali cae ulice, a nastpnego dnia potrafili stawi desperacki opr i

rzuci si do ataku z takim impetem, e zaskoczone oddziay niemieckie,

gotowe ju do witowania zwycistwa, cofay si, pozostawiajc na polu

bitwy sprzt i setki trupw. Radzieccy onierze z tych sabych armii mogli

tylko walczy i gin. Wiedzieli ju dobrze, co oznacza niemiecka niewola.

Wiedzieli, e po poddaniu si bd traktowani gorzej ni zwierzta, a

spdzeni za kolczaste druty prowizorycznych obozw bd oczekiwa powolnej

mierci z godu i zimna. Cofn si nie mogli. Zabrania im tego rozkaz

Stalina, a za ich plecami stay wojska NKWD, wrd ktrych wyrniaa si

10. dywizja dowodzona przez pukownika Sarajewa. Jak napisali radzieccy

autorzy oficjalnej historii Ii wojny wiatowej: "dywizje te strzegy mnie

tyw armii". Oznaczao to mier dla kadego onierza lub caych

oddziaw, ktre usioway wycofa si z wyznaczonych pozycji. NKWD nie

wybaczao nawet rannym.

Niemcy byli ju na ulicach Stalingradu, gdy stao si to, czego nie

potrafili zrozumie. Zwycistwo nad sabymi armiami nagle zaczo wymyka

si im z rk.

W dzienniku wojennym 62. armii generaa Wasilija Czujkowa pod dat 14

wrzenia 1942 roku zanotowano:

"Godz. #7#/30: wrg doszed do ulicy Akademii.

#7#/40: 1 batalion 38. zmotoryzowanej brygady zosta odcity od gwnych

si.

#7#/50: walki wybuchy w rejonie wzgrza Matwiejew-Kurgan i ulic

prowadzcych do stacji.
#8#/00: stacja kolejowa w rkach wroga.

#8#/40: stacja w naszych rkach.

#9#/40: stacja ponownie zajta przez wroga.

#10#/40: wrg doszed do ulicy Puszkina, 5007m od kwatery gwnej

armii.

#11#/00: dwa puki piechoty wspierane przez 30 czogw posuwaj si w

stron Instytutu Techniki".

Genera Wolfram von Richthoffen, dowdca 4. floty powietrznej pisa:

"22 wrzenia. Postpy naszych wojsk w miecie s dramatycznie wolne. 6.

armia nigdy nie wykona swojego zadania przy takim tempie. Zostalimy

wcignici w nie koczce si potyczki o kad piwnic, o kady kawaek

gruntu".

Nie doda, e jego samoloty przyczyniy si do spowolnienia marszu

onierzy zdobywajcych Stalingrad. Kadego dnia bombowce wykonyway okoo

3 tys. lotw nad miastem. Ich bomby wyryway gbokie leje w jezdniach,

zasypyway gruzem przejcia, przegradzay pltanin zwalonych konstrukcji

cae ulice. Ruiny staway si naturalnymi schronami dla obrocw. Czekali,

a czogi, z trudem przebijajce si przez zagruzowane ulice, podjad na

odlego 5-107m, i wtedy niszczyli je granatami lub pociskami z rusznic

przeciwpancernych, ktre w tych warunkach okazay si bardzo skuteczn

broni. Straszne niwo zbierali doskonale zamaskowani strzelcy wyborowi

polujcy na oficerw, kierowcw transporterw opancerzonych lub czogw,

ktrzy przystawali na chwil i otwierali wazy, aby zaczerpn powietrza

lub rozejrze si po okolicy.

W miecie oddziay pancerne traciy rozmach, przeamujc si i

szybko. Czog jadcy wolno midzy wysokimi domami, odsania i wystawia

na strza najsabsze miejsca swojego pancerza. W PzKpfw 111 AusfJ, jednym z

najliczniej produkowanych niemieckich czogw tamtego czasu, zaog

chroniy pyty o gruboci 57cm, ale tylko w miejscach najbardziej

naraonych na wybuchy pociskw: z przodu wieyczki i kaduba.

Konstruktorzy, ktrych najwyszym nakazem byo zmniejszenie ciaru wozu

bojowego, od czego zaleaa jego prdko, zwrotno, zuycie mechanizmw i

paliwa, zmniejszali do niezbdnego minimum pancerz w miejscach, gdzie

pociski wystrzelone z wrogiego dziaa przeciwpancernego lub czogowego

dotrze nie mogy: na grze wieyczki i kaduba. Tam pyta miaa 107mm

(wieyczka) lub 177mm (kadub) gruboci, za mao, aby skutecznie ochroni

zaog przed pociskami z rusznic przeciwpancernych PTRD*53 i granatami.

Gdy odlatyway samoloty, gdy artyleria koczya strzela, a na ulice

miasta wyjeday niemieckie czogi, z piwnic wychodzili obrocy. Mieli

wypatrzone miejsca z najlepszym polem ostrzau. Wspinali si na pitra

wypalonych domw, zgarniali gruz, aby zapewni prowizoryczn oson przed

pociskami, i czekali doskonale ukryci, niewidoczni dla piechoty posuwajcej

si za czogami. Te jechay wolno, przedzierajc si przez zagruzowane

ulice, ktre wyznaczay im kierunek ruchu; mogy posuwa si tylko trasami

wolnymi od zwalonych latar i nie zasypanymi cegami. Dlatego radzieccy

dowdcy bez trudu przewidywali kierunki natarcia i tam organizowali obron,

ktrej przeamanie kosztowao Niemcw wiele ofiar. Gdy wreszcie udawao si

im wedrze do atakowanych domw, znajdowali puste stanowiska strzeleckie.

Zaogi punktw oporu, znajce teren, szybko przenosiy si przez podwrka,

ruiny, podziemne przejcia i kanay z jednego miejsca na drugie. Genera

Czujkow zacz tworzy orodki oporu okrnego, a midzy nimi dziaay

grupy szturmowe, ktre natychmiast atakoway obiekt zdobyty przez

nieprzyjaciela, zanim wrg zdy umocni si i przygotowa do obrony.

Dlatego domy w Stalingradzie przechodziy z rk do rk wiele razy w cigu

dnia. Za kadym razem przybywao nowych ofiar w czasie szturmu lub obrony.

Od 13 do 26 wrzenia Niemcy stracili 6 tys. ludzi, 170 czogw i 200

samolotw. Genera Franz Halder zanotowa:

"Coraz bardziej odczuwa si stopniowe wyczerpywanie si nacierajcych

wojsk".

14 padziernika Niemcy ruszyli do wielkiej ofensywy liczc, e zdobd

miasto. Nie udao im si.

Zapiski w dzienniku wojennym 62. armii pod dat 14 padziernika

przekazuj obraz walk:

"Godz. #8#/00: nieprzyjaciel atakuje piechot i czogami. Bitwa toczy

si na caym froncie.

#9#/30: nieprzyjacielski atak na fabryk traktorw odparty. 10 czogw

ponie na dziedzicu fabryki.

#10#/00: czogi i piechota rozbiy 109. puk z 37. dywizji (gen.

oudiew).

#11#/30: lewa flanka 524. puku piechoty z 95. dywizji rozbita. Okoo 50

czogw posuwa si w stron pozycji puku.

#11#/50: nieprzyjaciel zaj stadion przy fabryce traktorw. Nasze

oddziay odcite na stadionie usiuj si przebi.

#12#/00: dowdca 117. puku gwardii, Andriejew zabity.

#12#/20: wiadomo radiowa z oddziau 416. puku z zespou domw:

"okreni; mamy wod i amunicj; zginiemy, a nie poddamy si".

#12#/30: Stukasy atakuj sztab gen. oudiewa. Genera w zawalonym

schronie bez cznoci. Nawizalimy czno z oddziaami dywizji.

#13#/10: dwa schrony kwatery sztabu armii zawaliy si. Jeden z oficerw

uwiziony z nogami przycinitymi ruinami; nie mona go uwolni.

#15#/25: oddzia ochrony sztabu wczony do walki.

#16#/35: ppk Ustinw, dowodzcy pukiem piechoty, prosi o skierowanie

ognia artylerii na jego sztab, zosta okrony przez nieprzyjacielsk

piechot z pistoletami maszynowymi".

Krwawe, zacite walki przygasy w kocu padziernika, gdy obydwie strony,

nacierajcy i obrocy, byli skrajnie wyczerpani.

Niemiecki oficer z 14. dywizji pancernej notowa w dywizyjnym dzienniku:

"To bya wstrzsajca i wyczerpujca bitwa na powierzchni i w podziemiach

ruin, piwnicach, kanaach tego wielkiego miasta. Mczyzna przeciwko

mczynie, bohater przeciwko bohaterowi. Nasze czogi wspinay si na

wielkie kupy gruzw, z gsienicami omoczcymi, gdy przedzieray si przez

zrujnowane warsztaty, otwieray ogie majc cele tu przed lufami w wskich

uliczkach blokowanych przez ciany rozbitych domw lub na fabrycznych

dziedzicach. Kilka z naszych pancernych kolosw zostao rozbitych lub

wyleciao w powietrze na minach".

Stalingrad trwa niezdobyty, lecz nie oznaczao to jeszcze niczego.

Jednake we wrzeniu radzieckie dowdztwo naczelne postanowio wykorzysta

sytuacj wok miasta, zebra siy i przej tam do decydujcego uderzenia.

Nadchodzi decydujcy czas zmaga na froncie wschodnim, ktry mia

przesdzi o losach caej wojny.

Przypisy:

49. George Catlett Marshall (1880-1959), amerykaski dowdca wojsk. i

polityk. Od 1938 r. zastpca, a od 1 wrzenia 1939 r. szef Sztabu

Generalnego. Dziaa aktywnie na rzecz rozbudowy amerykaskich si

zbrojnych (w czym odnis ogromny sukces, zwikszajc liczebno wojska z

1,8 mln ludzi w 1941 r. do 8,25 mln w 1945 r.), unowoczenienia uzbrojenia

i ustanowienia cisej wsppracy USA z Wielk Brytani, cho jego denie

do jak najszybszej inwazji na kontynent doprowadzio do powanych zatargw

z rzdem Winstona Churchilla. W 1942 r. wszed w skad Poczonego Komitetu

Szefw Sztabw; opowiada si za przyznaniem pierwszestwa dziaaniom wojsk

amerykaskich w Europie. Bra udzia we wszystkich najwaniejszych

konferencjach pastw sprzymierzonych. W listopadzie 1945 r. na wasn

prob przeszed na emerytur. W latach 1947-1949 na stanowisku sekretarza

stanu. Opracowa plan pomocy gospodarczej dla pastw Europy Zachodniej

(nazwany od jego nazwiska), za ktry w 1953 r. otrzyma Pokojow Nagrod

Nobla.

50. Harry Lloyd Hopkins (1890-1946), najbliszy i najbardziej zaufany

doradca prezydenta Stanw Zjednoczonych, Franklina D. Roosevelta. W marcu

1941 r. prezydent powierzy mu rozeznanie potrzeb i kierowanie dostawami

materiaw wojennych na mocy ustawy Kongresu Lend-Lease Act. Z tej racji

wielokrotnie przebywa w Londynie i Moskwie, konferujc z premierem

Winstonem Churchillem i radzieckim dyktatorem Jzefem Stalinem na temat

amerykaskiej pomocy. Znany by z sympatii wobec Zwizku Radzieckiego i

Stalina, co bez wtpienia miao istotny wpyw na polityk prezydenta USA

wobec Zwizku Radzieckiego. W sierpniu 1941 r. zrezygnowa ze stanowiska,

zostajc asystentem i doradc prezydenta ds. midzynarodowych. Po

przystpieniu Stanw Zjednoczonych do wojny obj funkcj prezesa Zarzdu

Rozdziau Amunicji, pniej by czonkiem Rady Wojennej Pacyfiku i Zarzdu

Produkcji Wojennej. Po mierci Roosevelta dziaa na rzecz utrzymania

dobrych stosunkw z ZSRR.

51. Alan Brooke (1883-1963), brytyjski oficer, jeden z najbardziej

interesujcych strategw Ii wojny wiatowej. W 1940 r., jako dowdca Ii

korpusu Brytyjskich Si Ekspedycyjnych we Francji, kierowa obron

Dunkierki. Odwoany do Londynu przed ewakuacj wojsk brytyjskich z Francji,

wkrtce obj stanowisko dowdcy armii bronicej metropolii. W 1941 r.

obj stanowisko szefa Imperialnego Sztabu Generalnego, a w marcu 1942 r.

zosta przewodniczcym Komitetu Szefw Sztabw. By jednym z najbliszych

doradcw premiera Winstona Churchilla. By rwnie zrcznym politykiem,

ktry doskonale sobie radzi z amerykaskimi dowdcami. Nie potrafi jednak

porozumie si z gen. Georgem Marshallem, do ktrego czu (odwzajemnian)

antypati. W 1940 r. otrzyma tytu szlachecki, w 1944 r. - stopie

marszaka polnego, we wrzeniu 1945 r. - tytu Barona Alanbrooke of

Brookeborough, a pniej - tytu wicehrabiego (viscount).

52. Tobruk, miasto i port we wschodniej Libii w odlegoci 1507km od

granicy z Egiptem. 21 stycznia 1941 r. miasto zdobya australijska 6.

dywizja piechoty, w wyniku czego stao si ono baz dla brytyjskich

operacji. 11 kwietnia wojska niemiecko-woskie przystpiy do oblenia. W

sierpniu do obrony twierdzy skierowano, przetransportowan morzem z

Aleksandrii, polsk Samodzieln Brygad Strzelcw Karpackich. W listopadzie

1941 r. zaoga Tobruku wzia udzia w bitwie w rejonie Sidi Rezegh,

usiujc poczy si z brytyjskim Xxx korpusem. Po trzech tygodniach

zacitych walk Tobruk zosta deblokowany 10 grudnia 1941 r. przez brytyjsk

8. armi. 21 czerwca 1942 r. twierdza poddaa si wojskom

niemiecko-woskim, a 13 listopada wojska Osi, po klsce pod El Alamejn,

wycofay si z twierdzy.

53. PTRD wz 41, radziecka rusznica przeciwpancerna skonstruowana przez

Diegtariewa w 1932 r. na bazie wczeniej produkowanej rusznicy kal.

12,77mm. W pociskach znajdowaa si niewielka ilo materiau

zapalajcego, wybuchajcego po uderzeniu w pancerz, co wskazywao

strzelcowi miejsce trafienia. Od 1941 r. uywano pociskw z trzpieniem

wolframowym, o znacznie wikszej sile przebicia. Rwnoczenie produkowano

rusznice PTRS wz 41 konstrukcji Simonowa z magazynkiem na 5 nabojw, jednak

poprzedni model okaza si atwiejszy w produkcji i uyciu, co sprawio, e

rusznice Diegtariewa byy gwnym typem tej broni Armii Czerwonej do koca

wojny. Dane taktyczno-techniczne: kaliber 14,57mm, ciar broni

17,37kg, prdko pocztkowa pocisku 20007m8s, pocisk przebija

pancerz o gruboci do 257mm, trafiajc z odlegoci 500 metrw pod ktem

90 st.

tytul

Afrykaski cios

Wczesnym popoudniem 7 listopada 1942 roku w "Wilczym Szacu" Adolf

Hitler wsiad do swojego specjalnego pocigu, aby uda si nim do

Monachium, gdzie kadego roku spotyka si ze starymi towarzyszami

partyjnymi, ktrzy w 1923 roku u jego boku szli na Odeonsplatz, aby

opanowa gmachy rzdowe i przej wadz, najpierw w Bawarii, a potem w

caych Niemczech.

Podr do Monachium nie bya przyjemna. Hitlera drczya niepewno

sytuacji w Afryce Pnocnej. 3 listopada feldmarszaek Erwin Rommel

raportowa, e musi wycofa swoje oddziay spod El Alamejn*54, co

niezwocznie uczyni nie czekajc na zgod Hitlera, ktrej, jak susznie

przewidywa, by nie otrzyma. Tu potem nadeszy informacje, e w pobliu

Gibraltaru zauwaono wielki konwj aliancki. Hitler sdzi pocztkowo, e

statki i okrty pyn z zaopatrzeniem na Malt, ktra bya gwn baz

brytyjskiej floty i samolotw atakujcych wosk eglug na Morzu

rdziemnym. W przeddzie wyjazdu z "Wilczego Szaca" nadesza wiadomo,

e na pokadach jednostek konwoju zauwaono sprzt desantowy. Dokd wic

zmierzaj? Gdzie uderz? Zdania byy rozbiene. Dowdztwo Kriegsmarine

twierdzio, e celem ataku bdzie Libia, gdzie wojska inwazyjne mogyby

uderzy na tyy wojsk Rommla, uchodzcych spod El Alamejn, i ostatecznie

rozbi je. Dowdztwo Luftwaffe utrzymywao, e celem desantu bdzie

Algieria, Hitler za przychyla si do wskaza na Trypolis i Benghazi.

O godzinie #19#/00 Fhrer przeszed do wagonu sztabowego, gdzie czekali

ju jego generaowie z najnowszymi wiadomociami na temat sytuacji na Morzu

rdziemnym.

- Nieprzyjacielska armada porusza si stale na wschd i wedug wszelkiego

prawdopodobiestwa kieruje si ku Cieninie Sycylijskiej - powiedzia

genera Alfred Jodl. - Czekamy na potwierdzenie z dowdztwaKriegsmarine.

Hitler skin gow i podszed do stou, na ktrym rozoono mapy.

Pochyli si nad nimi i dugo milcza. Chcia mie nadziej, e francuskie

wojska, wierne rzdowi Vichy, stawi zacity opr ldujcym oddziaom

desantowym, ale bez wtpienia zdawa sobie spraw, e za bardzo nie moena

to liczy. Pozostawao pytanie, co stanie si dalej. Wystarczyo spojrze

na map, aby przekona si, e ldowanie w Afryce Pnocnej bdzie wstpem

do wielkiej operacji inwazyjnej na Sycyli lub poudniow Francj.

- Kriegsmarine potwierdza kierunek posuwania si nieprzyjaci. Wopinii

Wochw w gr wchodzi inwazja na Algieri - Jodl przekaza najnowsze

wiadomoci z rdziemnomorskiego frontu. Hitler nie skomentowa tego, lecz

bez sowa wyszed z wagonu. Zachowywa spokj, chowszyscy oficerowie tam

zgromadzeni zdawali sobie spraw, e jest wcieky zarwno na Abwehr, jak

i SD, ktre nie poinformoway go o przygotowaniach aliantw do inwazji na

Afryk.

Na Morzu rdziemnym okrty alianckie podzielone na dwie grupy:Centralny

Zesp Operacyjny (Centre Task Force) i Wschodni Zesp Operacyjny (Eastern

Task Force), dokonay gwatownego zwrotu. W tym samymczasie na Atlantyku

do pla Maroka podchodziy okrty trzeciego zespou- zachodniego (Western

Task Force). 8 listopada, z niewielk rnic czasu, jaka wynikaa ze stanu

morza (Eastern i Centre Task Forces o #1#/00, zaWestern - o #4#/00)

rozpoczy operacj ldowania w Maroku i Algierii.

W tym samym czasie pocig Hitlera zatrzyma si na maej stacji w

Turyngii, gdzie odebrano wiadomo z radia BBC: wojska alianckie wyldoway

w Algierze, Oranie i Casablance.

Z Berlina natychmiast wyruszy minister spraw zagranicznych Joachim von

Ribbentrop, ktry zamierza w Bambergu wsi do pocigu Hitlera, aby jak

najszybciej omwi z nim now sytuacj. Nie odwayby si podj

jakichkolwiek dziaa dyplomatycznych bez wczeniejszej aprobaty wodza...

- Mein Fhrer, sytuacja pastw Osi w rejonie Morza rdziemnegostaa si

trudna - powiedzia z charakterystycznym dla siebie sposobemoznajmiania

jako wasnego odkrycia spraw powszechnie znanych. Tymrazem Hitler nie

zwrci uwagi na t irytujc cech ministra. - Ale monaz niej wybrn,

gdyby zdecydowa si pan ulgowo potraktowa inne teatry wojny.

Miao to oznacza konieczno skierowania wikszych si ze Zwizku

Radzieckiego do rejonu Morza rdziemnego. Hitler rozwaa moliwo

przerzucenia dodatkowych oddziaw do Tunisu, jednak nie przyszo mu do

gowy, e operacja taka mogaby odby si kosztem frontu wschodniego.

- Prosz o pozwolenie rozpoczcia sondowania Stalina, za porednictwem

pani ambasador Rosji w Sztokholmie, madame Koontaj, czy nie nawizaby z

nami rozmw pokojowych - mwi dalej Ribbentrop, nie zauwaywszy, e

suchajc go Fhrer zmienia si na twarzy - nawet gdybymy mieli powici

nasze dotychczasowe zdobycze terytorialne na Wschodzie!

Hitler, z twarz nabrzmia z wciekoci, zerwa si z miejsca.

- Moemy rozmawia tylko o Afryce Pnocnej! - krzykn. - O niczym

wicej! W czasie chwilowego osabienia nie wolno sondowa przeciwnika,

ktry szykuje si do uderzenia - doda ju spokojniej.

Ribbentrop, przestraszony wybuchem, zamilk i nie usiowa nawet broni

swoich racji. Zawsze panicznie ba si nastrojw Hitlera, a zmarszczenie

brwi Fhrera, wyrazy niezadowolenia czy choby brak wyranejaprobaty

wywoyway u niego silny skurcz odka i wielogodzinn migren. Nic wic

dziwnego, e i w czasie tej rozmowy nie odway sipowiedzie wszystkiego,

co zamierza przytoczy, aby uzasadni propozycj podjcia negocjacji ze

Stalinem. Wiedzia, e Rosjanie od kilku miesicy poszukiwali moliwoci

nawizania rokowa pokojowych. Informowa go o tym Peter Kleist, pracownik

jego ministerstwa, ekspert do sprawwschodnich, ktry w kocu wrzenia 1942

roku pojecha do Sztokholmui nawiza kontakt z Edgarem Claussem, agentem

Abwehry Ten poinformowa go, e 7 lipca 1942 roku pani ambasador Koontaj

oraz AndriejAleksandrow, rezydent radzieckiego wywiadu, przedstawili mu

propozycj dyskusji na temat powrotu do granic z 1939 roku midzy Zwizkiem

Radzieckim i Niemcami. We wrzeniu Clauss ponownie spotka si z pani

ambasador, ktrej towarzyszy radca Wadimir Siemionow. I tym razemrozmowa

dotyczya moliwoci nawizania negocjacji pokojowych. Byooczywiste, e

zarwno pani ambasador, jak i towarzyszcy jej urzdnicydziaaj dokadnie

wedug instrukcji z Moskwy i to z najwyszego szczebla. Nikt z urzdnikw

przedstawicielstwa dyplomatycznego nie odwayby si nawet pomyle o

takich krokach bez rozkazu z Kremla!

W ocenie Ribbentropa sytuacja staa si jeszcze bardziej korzystna po

inwazji anglo-amerykaskiej na Afryk Pnocn. Stalin mg to uzna za

ostateczny dowd wiaroomstwa sojusznikw, ktrzy podjli operacj tak

daleko od gwnego frontu, e w najmniejszym stopniu nie mogo to skoni

Hitlera do wycofania czci wojsk ze Zwizku Radzieckiego ani tym samym

wpyn na przebieg walk w ZSRR Ldowanie w Afryce miao dla Stalina

jeszcze inne znaczenie: dowodzio, e nastpne dziaania aliantw bd

miay miejsce w rejonie Morza rdziemnego (inwazja na Sycyli, potem na

Pwysep Apeniski i moe na Bakany), co zwie siy sojusznikw Niemiec:

przede wszystkim Woch, a take Wgier, Rumunii i Bugarii, gdy Wehrmacht

bdzie koncentrowa swoje dziaania na froncie wschodnim, w kadym razie do

pewnego czasu. Stalinowi, ktry tak musia analizowa i ocenia now

sytuacj, pozostawao wic poszukiwanie sposobu zakoczenia straszliwych

zmaga, zanim sia jego armii nie wypali si do koca w ogniu tej wojny.

Dlatego wanie Ribbentrop uzna, e naley wykorzysta stan zaamania

siy woli radzieckiego dyktatora i jego nadziei na rych pomoc ze strony

zachodnich sojusznikw. Byaby to szansa na odwrcenie losw wojny, ktra

przebiegaa w coraz bardziej niekorzystny sposb dla Niemcw. Powoli

wyaniaa si groba totalnej klski!

Jednak Hitler by innego zdania. Prba przedoenia Stalinowi propozycji

rokowa, gdy grzza niemiecka ofensywa na Kaukazie, a zachodni alianci

przechodzili do ofensywy i zabrali Niemcom i Wochom sprzed nosa wybrzea

Afryki, dowodziaby gwatownego zaamania niemieckiego przywdztwa i

osabiaa pozycj Niemiec w wielkim przetargu. Poza tym Hitler nie chcia

negocjowa ze Stalinem, gdy to oznaczaoby zaprzepaszczenie wszystkiego,

co powici do tego czasu: 370 tysicy zabitych onierzy, ogromny wysiek

gospodarczy i militarny, oraz cakowite zaprzepaszczenie oywiajcej

wszystkie jego dziaania idei stworzenia na wschodzie przestrzeni yciowej

dla nowego, wielkiego narodu niemieckiego. On mia inny plan, ktry ju

realizowa Heinrich Himmler: zawrze pokj z Wielk Brytani i Stanami

Zjednoczonymi, zakoczy wojn na dwa fronty i rzuci ca militarn potg

Niemiec na wschd. Jednak cigle brakowao mu argumentw, ktre skoniyby

zachodnie pastwa do podjcia jego propozycji. Sukcesy wojsk brytyjskich i

amerykaskich w Afryce jeszcze bardziej pogarszay jego pozycj. Musia

zatrzyma aliantw w Afryce i zada im jak najwiksze straty. Jednak

moliwoci byy ograniczone. W inwazji na Afryk Pnocn alianci zachodni

wykorzystali 65 tys. onierzy. Na ich stron przeszo kilkadziesit

tysicy onierzy francuskich. Morskie transporty dostarczay nowe dywizje

i zaopatrzenie. Hitler mg zatrzyma wojska brytyjskie i amerykaskie, ale

tylko na pewien czas.

28 listopada do "Wilczego Szaca" przyby feldmarszaek Erwin Rommel*55,

"bohater Afryki". Przez ptora roku prowadzi swoje wojska w stron

Egiptu, odnoszc wiele byskotliwych zwycistw, a zostay pobite pod El

Alamejn, gdy, niewiadom gotowoci Brytyjczykw do rozpoczcia ofensywy,

pojecha do Europy. Po przegranej bitwie by przekonany, e Afryka jest ju

stracona dla Niemcw. Zapisa po powrocie do Europy:

"Naszym celem w Tunezji musi by zyskanie tak duo czasu, jak tylko

moliwe, aby ewakuowa jak tylko mona najwicej dowiadczonych onierzy,

ktrzy mog by uyci do walk w Europie. Wiemy z dowiadczenia, e nie ma

nadziei na dostawy zaopatrzenia i wyekwipowania armii w Tunezji, co

oznacza, e bdziemy musieli zmniejszy liczb onierzy, aby sformowa

mniej, ale lepiej uzbrojonych jednostek. Gdyby alianci rozpoczli ofensyw,

ktra miaaby przynie ostateczne rozwizanie, musielibymy skraca front

krok po kroku i ewakuowa coraz wicej onierzy samolotami, statkami i

okrtami wojennymi. [...] Gdy anglo-amerykaskie wojska zakocz

ostatecznie podbj Tunezji, niczego tam nie znajd poza paroma jecami. W

ten sposb zostan pozbawieni owocw zwycistwa, tak jak my bylimy pod

Dunkierk".

Tak wic Rommel, dowiadczony dowdca, ktry od lutego 1941 roku dowodzi

wojskami niemieckimi i woskimi w krwawych bitwach na pustyni, nie widzia

ju moliwoci kontynuowania walki. Chcia o tym przekona Adolfa Hitlera.

- Nie sposb si tam utrzyma - powiedzia w pewnym momencie,

relacjonujc sytuacj w Afryce Pnocnej. - Powinnimy ewakuowa zawczasu

jak najwicej Niemcw!

Uwaa, e Hitler nie moe zignorowa jego uwag. W tej sprawie by

najbardziej kompetentnym doradc. Kto lepiej ni on mgby oceni sytuacj

w Afryce, si wojsk niemieckich i woskich i moliwoci aliantw. Dla

Hitlera i jego sztabowcw Afryka bya krain z widokwek i relacji

brytyjskich podrnikw. Jednak Hitler nie mia zamiaru przyj rad

feldmarszaka. Nie mg tego zrobi, cho musia zdawa sobie spraw, e

bez przerzucenia do Afryki powaniejszych si z frontu wschodniego tam nie

wygra.

- To, co pan proponuje, brzmi jak propozycja moich generaw z 1941 roku.

Chcieli, abym wycofa wojska do granicy Niemiec. Ja jednak nie posuchaem

ich rady i wyszo na moje. Paskiej rady rwnie nie posucham.

- Mein Fhrer! - Rommel nie zamierza atwo rezygnowa. - Moi onierze

cofaj si przez ptora tysica kilometrw spod El Alamejn. Na pustyni to

straszna odlego...

Mwi o warunkach, w jakich walcz i yj tysice niemieckich onierzy

na rozpalonej kamienistej pustyni.

- Brakuje paliwa, amunicji i broni. Pitnacie tysicy onierzy ma tylko

pi tysicy sztuk broni i nadaremnie oczekujemy woskich dostaw...

- Bo porzucili karabiny! - krzykn Hitler i odwrci si gwatownie do

okna, zdajc si skupia na nim ca uwag. Rommel, rwnie wzburzony,

zasalutowa i wyszed z pokoju konferencyjnego, gdzie odbywaa si rozmowa.

Pi dni pniej do "Wilczego Szaca" przyby genera Hans Jurgen von

Arnim, gdzie dowiedzia si, e ma obj w Tunezji dowdztwo nowej 5.armii

pancernej, sformowanej na rozkaz Hitlera. Jej si uderzeniow, ktramiaa

ama obron aliantw, by 501. batalion Tygrysw*56, cikich czogw

nowego typu. To bya znakomita bro, jakiej nie mogy sprostaamerykaskie

Granty i Shermany, brytyjskie Churchille, ani tym bardziejprzestarzae

francuskie R-35. Gruby pancerz niemieckiego czogu by cakowicie odporny

na trafienia pociskw wystrzeliwanych z przestarzaychdzia

przeciwpancernych nawet duego kalibru. Byo to straszne dowiadczenie dla

baterii kapitana Prevota, ktra 19 stycznia 1943 roku odpieraa szare

niemieckich czogw. onierze otworzyli ogie z odlegoci 50 metrw,

pewni, e pociski z ich dzia kal. 757mm roznios niemieckie czogi na

strzpy. Pierwszy pocisk zelizgn si z wiey Tygrysa. Kilka nastpnych

rykoszetowao lub wybuchao na pancerzu, nie czynic najmniejszej szkody

zaodze. Gdy Francuzi szykowali si do oddania dziewitego strzau, Tygrys

odpowiedzia ogniem ze swojego dziaa kal. 887mm. Pocisk eksplodowa tu

za dziaem sieranta Pessonneau, zabijajc zaog i ciko ranic kapitana

Prevota.

Niemcy wiedzc, e francuskie czogi i dziaa przeciwpancerne s

niegrone dla ich czogw, skierowali uderzenie wanie na linie obronne

tych wojsk, odnoszc pocztkowo sukcesy. Niemieckie lotnictwo panowao w

powietrzu, uniemoliwiajc aliantom prowadzenie rozpoznania i atakowanie

Tygrysw. Jednak ta przewaga nie moga utrzyma si dugo. Batalion

cikich czogw nie znaczy wiele. Zawodzili woscy sojusznicy, ktrzy po

wielu porakach w Afryce stracili ochot do wojaczki. Zaopatrzenie z Woch

nadchodzio nieregularnie i byo coraz mniejsze. Alianckie okrty i

samoloty przejmoway kontrol nad Morzem rdziemnym, co woskie konwoje

odczuway bardzo bolenie. Do marca 1943 roku marynarka tego pastwa

stracia 568 z 901 statkw. Straty przedstawiay si jeszcze gorzej

wyraone w tonau zatopionych jednostek: z 3 mln 855 tys. poszo na dno 2

mln 134 tysice. Straty gwatownie narastay w pierwszych miesicach 1943

roku. W styczniu i lutym statki wychodzce z woskich portw wiozy na

swych pokadach 132986 ton zaopatrzenia dla wojsk niemieckich i woskich

walczcych w Tunezji; do portw w Bizercie i Tunisie dotary tylko 77984

tony. Genera von Arnim musia przyzna racj feldmarszakowi Rommlowi;

decyzja podjta przez Hitlera, e naley utrzyma Tunezj za wszelk cen,

bya bdem z wojskowego punktu widzenia. Czyby Adolf Hitler naprawd

wierzy w to, e 47 tysicy jego onierzy z nowej 5. armii, w ktrej bya

tylko jedna dywizja pancerna, mogo wyprze z Afryki Pnocno-Zachodniej

onierzy amerykaskich i brytyjskich, ktrzy napywali na ten kontynent

rwnie szerokim strumieniem, jak i zaopatrzenie dla nich? Czyby liczy, e

Wosi uatwi mu to zadanie? Na jakiej podstawie?

Przysali 17 tysicy onierzy o niskim morale, ktrzy do otwarcie

manifestowali swoj niech do walki. Hermann Gring, ktry wraz z Rommlem

polecia do Rzymu, aby nakoni woskich sojusznikw do jak najwikszej

pomocy dla wojsk niemieckich walczcych w Tunezji, powrciz minorowymi

wieciami: Mussolini by zaamany i uwaa, e Niemcypowinni zakoczy

walki na wschodzie, aby wszystkie siy przerzuci nadMorze rdziemne.

Wkrtce do "Wilczego Szaca" przyby hrabia Ciano,woski minister spraw

zagranicznych, aby zapyta, czy Fhrer nie ma ochoty na zawarcie pokoju z

Rosjanami. Hitler nie mia wtpliwoci, e nie tylkoAfryka jest stracona.

Ju 9 listopada wyda rozkaz skoncentrowania niemieckich oddziaw we

Francji wzdu linii demarkacyjnej, ktra oddzielaa okupowan cz tego

kraju od Zone Libre. 10 listopada wieczorempoleci, aby wojska niemieckie

wkroczyy do nie okupowanej czci. Chciaw ten sposb uniemoliwi

sprzymierzonym dokonanie desantu na poudniow Francj, ktra moga si

zachowa, jak jej onierze w Tunezji:przystpi do aliantw i podj

walk z Niemcami. Z rwnym pesymizmem patrzy na Wochy. Do tego stopnia,

e nakaza wywiadowi bardzostarannie obserwowa dziaania wadz woskich,

za feldmarszakowi Albertowi Kesselringowi rozkaza gromadzi mapy

Pwyspu Apeniskiego. Na pocztku grudnia 1942 roku Hitler bra pod

rozwag moliwowprowadzenia do Woch swoich wojsk.

ata t wielk dziur, jaka zaczynaa si wyania na poudniu Europy.Z

wojskowego punktu widzenia popenia bd. Z politycznego - nie miainnego

wyjcia, jak tylko wykaza aliantom, e jego siy s tak znaczne, ibez

trudu moe podj walk w kadym rejonie i zadawa bolesne ciosy.Taka bya

filozofia jego dziaania: uderza, aby zatrzyma wroga na zachodzie w

nadziei na strategiczne zwycistwo na wschodzie. Takie choby,jak dojcie

do ropy naftowej na Kaukazie. To by kazao aliantom inaczejspojrze na

jego propozycje zawarcia pokoju. Wierzy, e to mu si uda...

Przypisy:

54. El Alamejn - w rejonie tej osady w odlegoci ok. 807km na zachd

od Aleksandrii w Egipcie w dniach 23 padziernika - 5 listopada 1942 r.

stoczono bitw midzy wojskami niemiecko-woskimi i alianckimi (8. armia) w

ktrej wojska pastw Osi poniosy klsk. Wg rde niemieckich armia

niemiecko-woska liczca 108 tys. onierzy stracia 7800 rannych i

zabitych, ok. 50 tys. dostao si do niewoli. Na polu bitwy pozostao 1000

dzia i 450 czogw. Straty brytyjskie wyniosy 13500 zabitych i rannych,

500 czogw zniszczonych i uszkodzonych oraz 100 dzia. Bitwa ta miaa

decydujcy wpyw na rozwj dziaa wojennych w Afryce Pnocnej.

55. Erwin Rommel (1891-1944), feldmarszaek niemiecki. W 1937 r. zwrci

na siebie uwag Hitlera po opublikowaniu ksiki "Piechota atakuje" i

otrzyma stanowisko dowdcy oddziau ochrony Fhrera i jego Kwatery

Gwnej. Saw zyska w maju 1940 r., gdy jego 7. dywizja pancerna odniosa

byskotliwe sukcesy w kampanii francuskiej. W styczniu 1941 r. obj

dowodzenie Afrika Korps, korpusem ekspedycyjnym wysanym przez Hitlera do

Afryki Pnocnej na pomoc wojskom woskim: dowodzi kolejno korpusem, grup

i armi pancern, niemiecko-woskimi wojskami pancernymi, ktre odniosy

wiele zwycistw nad wojskami alianckimi. Nie udao mu si uzyska

niezbdnych dostaw broni materiaw pdnych i amunicji dla swoich wojsk, co

byo gwn przyczyn (obok rozszyfrowania przez wywiad brytyjski depesz z

"Enigmy") klski w bitwie pod El Alamejn w 1942 r. W lutym i marcu 1943 r.

dowodzi wojskami niemiecko-woskimi w Tunezji, bronicymi si przed

inwazj alianck. Przed kapitulacj wojsk Osi w maju 1943 r., opuci

Tunezj nastpnie dowodzi wojskami niemieckimi w pnocnych Woszech. Od

grudnia 1943 r. na froncie zachodnim by dowdc Grupy Armii "B", na ktrej

spocz od czerwca 1944 r. ciar walki z desantem sprzymierzonych w

Normandii. Prawdopodobnie w tym okresie zwiza si ze spiskowcami

planujcymi obalenie Hitlera. Ranny w wyniku ataku alianckich myliwcw

wrci do Niemiec, gdzie przez wysannikw Hitlera zosta zmuszony do

samobjstwa po odkryciu jego powiza z opozycj.

56. Tygrys (PzKpfw Vi Tiger), niemiecki ciki czog produkowany od lipca

1942 r. W tym czasie by to najpotniejszy czog wiata, uzbrojony w

dziao kal. 887mm o duej sile ognia osonity grubym pancerzem

zabezpieczajcym najbardziej ywotne miejsca przed pociskami artylerii

przeciwpancernej. Mimo wielu zalet pierwsza prba bojowego uycia czogu

zakoczya si fiaskiem: w sierpniu 1942 r. zbyt pospiesznie wysano cztery

pierwsze czogi do 1 plutonu 502. Panzerabteilung i skierowano do walki w

zalesionym i grzskim terenie pod Leningradem, gdzie zostay zniszczone

ogniem radzieckich dzia przeciwpancernych. Produkcj kontynuowano do

sierpnia 1944 r.; cznie zbudowano 1354 czogi tego typu. Dane

taktyczno-techniczne: zaoga 5 osb, silnik Maybach HL 210 P45 o mocy

6007KM, ciar 56,97t, pancerz 25-1007mm uzbrojenie 1 dziao KwK36

L856 kal. 887mm, 2 karabiny maszynowe MG 34 kal. 7,927mm, prdko

407km8h, zasig 1407km.

tytul

Nadzwyczaj agodne

Gestapo

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1
Jean Gilbert, tgi, postawny mczyzna wszed na drugie pitro wielkiej

czynszowej kamienicy przy Rue de Rivoli 13 w Paryu i nacisn dzwonekpod

mosin tabliczk "Dr Maleplate. Dentysta". Po chwili drzwi otworzyy si

i stan w nich czowiek w biaym kitlu.

- Byem na dzisiajumwiony - powiedzia Gilbert, zdejmujckapelusz

mokry oddeszczu. Lekarz bez sowa wskaza w kierunkupoczekalni i ruszy

przodem w stron niewielkiego kontuaru,gdzie otworzy zeszyt,w ktrym

jego asystentka notowaa terminyprzyj.

- Moja pomocnicazachorowaa i sam musz wszystkim si zajmowa. -

Umiechnsi blado i natychmiastspojrza do zeszytu. -Pan Jean Gilbert,

27 listopada, godzina druga.Wszystko si zgadza.Prosz powiesipaszcz

i... na fotel.

Przeszed do gabinetu widocznego za otwartymi drzwiami, podczas gdy

Gilbert powiesipaszcz i przetar chusteczk czoo. Rozejrza si po

poczekalni. Odruchszpiega, ktry wszdzie wszy zasadzk. Nic jednak nie

wzbudzio jegoniepokoju. Zasiad wygodnie na fotelu, starajc si

rozluni minie, iodchyli gow na podgwek, ktry dentysta wycign

z oparcia fotela.Gilbert, zazwyczaj czujny i podejrzliwy, nie zwrci

uwagi, e lekarz jesttroch zdenerwowany, co byo do dobrze widoczne,

gdy przygotowywa narzdzia.

- Co, sytuacja si poprawia? Sysza pan ju przez radio - powiedzia

Gilbert w pewnym momencie, usiujc przerwa cisz, jaka towarzyszya

przygotowaniom do zabiegu. Mia na myli okrenie przez wojska radzieckie

niemieckiej armii pod Stalingradem. Dentysta zrobi gwatowny ruchi

wcisn kawaek ligniny do ust pacjenta. Co powiedzia. Pacjent nie

zwrci uwagi na metaliczny haas,ktry dobieg zza drzwi gabinetu. W tym

samym momencie zza skrzyde szeroko otwartych drzwi wysuno si dwch

ukrytych tam gestapowcw z pistoletamiw rkach.

- Spokojnie, panowie. - Gilbert nie wykazywa adnego zdenerwowania, cho

jego twarz pokrya si trupi bladoci. - Nie mam broni.

Niemcy wykrcili mu rce do tyu i zaoyli kajdanki.

- Brawo! Dobra robota. - Gilbert w dalszym ciguzachowywa si z ogromn

pewnoci siebie, cho wiedzia, co go dalej czeka. Zapewne wczeniej

przygotowa si na tak moliwo. Zy si z niebezpieczestwem i

wiedzia, co si stanie, gdy usyszy: "Jeste aresztowany". Czyby

wczeniej zaoy, e podda si bez oporu i podejmie wspprac, na co

Gestapo powinno przysta z wielk ochot, skoro by dla nich czowiekiem

nadzwyczaj wanym.

Jego prawdziwe nazwisko brzmiao Leopold Trepper. Urodzi si 23 lutego

1904 roku w ydowskiej rodzinie w Nowym Targu. Ndza zmusia go do

emigracji do Palestyny, gdzie te nie znalaz dostatku. Wykorzystywany

przez waciciela plantacji uzna, e musi walczy o rwno spoeczn i

wstpi do Palestyskiej Partii Komunistycznej. Aresztowany za wywrotow

dziaalno i deportowany do Francji w 1930 roku, w Marsylii zetkn si z

radzieck siatk wywiadowcz. Zacz dla nich pracowa, co nie trwao

dugo. Policja francuska wpada na trop organizacji i Trepper w 1933 roku

musia ucieka do Berlina, skd z pomoc radzieckiej ambasady przedosta

si do Moskwy. Wkrtce dotara tam jego ona z malekim synem.

Trepper by cennym czowiekiem dla radzieckiego wywiadu: zaarty

komunista, zdoby ju pierwsze dowiadczenia w szpiegowskim rzemiole, zna

jzyk francuski i niemiecki, ludzi i teren. W 1936 roku wysano go do

Parya, aby ustali, kto trzy lata wczeniej wsypa jego towarzyszy z

komunistycznej organizacji. Rezultaty bardzo sprawnie przeprowadzonego

ledztwa zwrciy na niego uwag szefw wywiadu wojskowego, ktrzy w 1937

roku wysali go ponownie do Parya, tym razem z zadaniem zorganizowania

siatki szpiegowskiej, jaka mogaby swym zasigiem obj kilka pastw Europy

Zachodniej. Przez rok przygotowywa si do nowego zadania i wiosn 1938

roku z paszportem kanadyjskiego biznesmena, okrn tras przez Finlandi i

Szwecj wyruszy do Belgii. Mia w walizce 10 tysicy dolarw kanadyjskich,

sum du na owe czasy, co umoliwio mu zorganizowanie firmy, bdcej

przykrywk dla dziaalnoci wywiadowczej. Od 1939 roku, gdy firma okrzepa,

zdobya koneksje i powaanie klientw, moskiewska centrala zacza

przysya wykwalifikowany personel: radiotelegrafistw, ekspertw od

szyfrw i dobrze wyszkolonych szpiegw, wrd ktrych by Wiktor

Sokoow-Guriewicz, przybywajcy z paszportem obywatela Urugwaju. Siatka,

opierajc si gwnie na kontaktach w rodowisku komunistw, rozrastaa si

i werbowaa nowych czonkw w Belgii i Holandii. Jej radiostacje milczay.

Nie naleao przedwczenie ujawnia si przed niemieckim nasuchem radiowym

i kontrwywiadem. Jak ziarno w piasku czekajce na kropl wody, tak

organizacja Treppera oczekiwaa momentu, w ktrym Niemcy skieruj si

przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu. Tymczasem siatka krzepa: zdobywaa

informatorw, kurierw, organizowaa trasy przerzutw tajnych materiaw,

skrytki i meliny. W sierpniu 1940 roku, po klsce Francji, Trepper przyby

do Parya, aby i tam zaoy organizacj, ktra miaa funkcjonowa pod

przykrywk legalnej firmy "Simex". Szybko zdobywa wpywy i znajomoci w

krgach majcych dostp do wanych informacji. Jego ludzie przeniknli do

miejsc, w ktrych mona byo dowiedzie si o planach wojskowych i

nastrojach w Wehrmachcie: do kliniki, do ktrej przyjedali leczy si

wysocy urzdnicy francuskiej administracji i wadz okupacyjnych, a nawet do

sekretariatu niemieckiego ambasadora Otto Abetza, gdzie pracowaa

zwerbowana do siatki Anna Margaret Hoffmann-Schiltz. Dziesitki drobnych

informatorw znosiy wieci wycignite od pijanych oficerw i onierzy w

paryskich knajpach i domach publicznych: o ruchach wojsk, uzbrojeniu,

morale onierzy, nowej broni i nowych rozkazach. Kurierzy siatki

dostarczali raporty do radzieckich przedstawicielstw dyplomatycznych i

handlowych na terenie nie okupowanej czci Francji. Te odpryski, skadane

w centrali w Moskwie w cao, daway nadzwyczaj wan wiedz o sile

nieprzyjaciela, jego planach, ruchach jednostek. W ten sposb radziecki

wywiad wojskowy uzyska pierwszy sygna alarmowy. Informacje zdobywane w

kocu 1940 roku we Francji, a take w Belgii i Holandii, wskazyway, e

Niemcy zaprzestali przygotowa do inwazji na Angli, wycofali swoje wojska

z rejonu portw nad kanaem La Manche i zaczli je przerzuca do Polski.

By to nieomylny znak, e szykuj si do rozpoczcia wojny ze Zwizkiem

Radzieckim. W lutym 1941 roku Trepper uzyska informacje o planie

niemieckiej agresji na Zwizek Radziecki, ktra miaa rozpocz si 15 maja

tego roku. rdo, z jakiego pochodzia ta wiadomo, oficer Luftwaffe,

zagorzay antynazista Harro Schulze-Boysen zawsze dostarcza wiarygodnych

wiadomoci. Trepper wyruszy do Vichy, aby przekaza t informacj

radzieckiemu attache wojskowemu, generaowi Susoparowowi. Pniej Hitler,

ze wzgldu na zaangaowanie swoich wojsk na Bakanach, przesun termin

inwazji na 22 czerwca. Dzie wczeniej Trepper znowu by w Vichy, by

poinformowa Susoparowa, e Niemcy uderz nastpnego dnia.

- Cakowicie si mylisz - usysza. - Wanie wracam ze spotkania z

japoskim attache wojskowym, ktry dopiero co przyjecha z Berlina.

Zapewni mnie, e Niemcy nie s przygotowani do wojny. Moemy na nim

polega.

Czyby Susoparow by tak gupi, eby odrzuci nawet moliwo

sprawdzenia tak wanej informacji przekazanej przez zaufanego agenta? Nie.

On si ba. Wiedzia, e Moskwa bardzo gniewnie reaguje na wiadomoci o

przygotowaniach Niemcw do wojny. Stalin nakazywa kara dyplomatw i

szpiegw, ktrzy ostrzegali przed wojn. Tak byo z wiceprezesem zakadw

koda, pracujcym dla radzieckiego wywiadu wojskowego, ktry w kwietniu

1941 roku przekaza do Moskwy informacj, e w czasie spotkania z Hermannem

Gringiem dowiedzia si, e powinien opniadostawy broni do Zwizku

Radzieckiego, gdy w poowie czerwca wybuchnie wojna. Gdy ten raport dotar

na biurko Stalina, dyktator napisana marginesie: Angielska prowokacja.

Ustali, kto kryje si za t prowokacj i ukara. Berlina wyruszy

agent GRU jako korespondent agencji prasowej TASS, aby zlikwidowa

wiaroomnego informatora*57. Stalinwiedzia, e napywajce zewszd

sygnay o niemieckich przygotowaniachdo wojny s prawdziwe. C jednak

mg zrobi? Jego Armia Czerwonabya nie przygotowana do wojny, gdy w

okresie wielkiej czystki w latach1937-1938 kaza wymordowa lub uwizi

najbardziej dowiadczonychdowdcw, obawiajc si, e spiskuj przeciwko

niemu. W 1941 roku mgtylko zyskiwa na czasie. Kady miesic opnienia

niemieckiej agresji dawa szanse poprawienia stanu kadry wielkiej armii.

Stalin w 1941 roku robi dokadnie to samo, co w roku 1938 i 1939 premier

Wielkiej Brytanii Chamberlain: prowadzi polityk ustpstw, ugaskiwania.

Posun si nawet do tego, e w kocu maja 1941 roku rozpocz now czystk

w siach zbrojnych. Do wizienia poszli dowdcy lotnictwa. To mia by

sygna dla Hitlera, e Stalin nie przygotowuje si do wojny. Nadaremnie.

Tu po 22 czerwca, gdy Wehrmacht ruszy do ataku, nadajniki siatek w

Brukseli, Amsterdamie i Berlinie zaczy intensywn prac, lc do Moskwy

potoki informacji. 26 czerwca niemiecka stacja nasuchowa w Cranz w Prusach

Wschodnich zarejestrowaa pierwsz zaszyfrowan depesz nadan z Brukseli.

Jej charakter wskaza Abwehrze*58, e jest to nowa siatka, posugujca si

nie znanym dotychczas szyfrem. Wkrtce nasuch dostarczy dowodw na

obecno wielu innych radiostacji korzystajcych z tego szyfru. Niemcy

rozpoczli wielkie i bezskuteczne polowanie na radiostacje, pierwsze punkty

dajce kontrwywiadowi moliwo zlokalizowania przeciwnika i wydarcia jego

tajemnic. Polowanie wydaje si proste. Stacje dalekiego zasigu namierzaj

miasta, z ktrych nadaj radiostacje, i na podstawie ich wskaza w okolicy

pojawiaj si samochody goniometryczne. Zamaskowane jako ciarwki z

plandekami, ambulanse pocztowe lub samochody naprawcze kr po miecie i

tylko niewielkie anteny sterczce z ich dachw zdradzaj ich waciwy

charakter. Gdy radiostacje zaczynaj nadawa, anteny obracaj si tak, aby

sygna sta si najlepiej syszalny. W ten sposb wskazuj kierunek, z

ktrego nadchodz fale radiowe. Operator kadego z samochodw informuje

dowdc grupy. Ten, wiedzc na jakiej ulicy znajduj si samochody

goniometryczne, na mapie miasta przeciga nitk, ktrej pocztek wskazuje

miejsce samochodu. Punkt, w ktrym przetn si trzy lub wicej nitek,

wskazuje rdo sygnaw radiowych.

Jednake radiotelegrafici wiedz, e ich sygnay odbiera nie tylko

centrala wywiadu, lecz take nieprzyjacielskie stacje nasuchowe. Znaj

mechanizm nasuchu i poszukiwa prowadzonych przez samochody

goniometryczne. Potrafi si zabezpieczy. Czujki wok domu, w ktrym

pracuje radiostacja, wypatruj podejrzanych samochodw na ulicach, gotowe

na ich widok wszcz alarm, aby stacja radiowa natychmiast zamilka, co

oczywicie uniemoliwia ustalenie, skd nadaje. Radiotelegrafici dziaaj

nieregularnie. Okres intensywnej pracy staraj si przeplata cisz,

trwajc nawet kilka dni. Zmieniaj czstotliwoci i stosuj dziesitki

trikw, ktre maj zmyli polujce na nich suby goniometryczne. Ale w tej

walce w eterze atwo o bd, wynikajcy z popiechu, nieostronoci lub z

rozkazu nakazujcego przesanie wielu szczeglnie wanych informacji. Tak

wanych i obszernych, e ich przekazywanie odbywa si na granicy

najwikszego ryzyka i zmusza radiotelegrafist do amania zasad

bezpieczestwa. Tak te stao si w kocu 1941 roku. Niemcy podchodzili pod

Moskw. Radiostacje "Czerwonej Orkiestry" miay szczeglnie wiele

materiaw do przekazania. Liczya si kada wiadomo o siach wroga.

Kady raport o jego zamierzeniach, planach, kierunkach uderze,

transportach z zaopatrzeniem, nastrojach wrd onierzy mg mie wpyw na

wynik decydujcej batalii. Radiotelegrafici siatki w Brukseli pracowali

zbyt duo i zbyt czsto wysyali radiowe depesze. Od 26 czerwca do pocztku

grudnia wysali ponad tysic depesz. Suba radiowa Abwehry, ktra przez

p roku nie moga namierzy nadajnikw i wiedziaa jedynie, e dziaaj w

Brukseli, na pocztku grudnia zacza zaciska ptl, gdy czste sygnay w

eterze prowadziy samochody goniometryczne coraz bliej celu. Ustalono, e

jeden z trzech radiotelegrafistw pracujcych w Brukseli nadaje z dzielnicy

Etterbeek. To by trudny teren dla cigajcych: wskie uliczki, domy jeden

obok drugiego, niewiele sklepw, niewielki ruch. Pojawienie si samochodw

goniometrycznych krcych po tych ulicach mogo zwrci uwag i sposzy

radiotelegrafistw. Jednak Abwehra dysponowaa ju sprztem mieszczcym si

w niewielkiej walizce, ktr mg nie operator, nasuchujc sygnaw

przez suchawk woon do ucha. Dziki temu Niemcy mogli 10 grudnia

zawzi krg poszukiwa do Rue des Atrebates. Dwa dni pniej udao si

wskaza na trzy domy, w ktrych musia pracowa radiotelegrafista,

niewiadomy tego, e cigajcy s ju tak blisko. Ruszyli do akcji 14

grudnia o godzinie #2#/00 w nocy. Dwudziestu piciu onierzy w skarpetkach

nacignitych na buty wpado do domw wytypowanych jako kryjwki szpiegw.

W jednym z nich schwytali mczyzn, ktry poda, e nazywa si Carlos

Alamo i jest obywatelem Urugwaju. Nikt mu oczywicie nie uwierzy. Nie

torturowano go. Nie byo takiej potrzeby. Aresztowana razem z nim jego

kochanka Rita Arnould powiedziaa funkcjonariuszom Abwehry wszystko, co

wiedziaa o funkcjonowaniu siatki. Baa si przesuchania lub moe miaa

do ycia w staym napiciu, w strachu przed mierci. Opowiedziaa o

dwch ludziach kierujcych wszystkimi szpiegami: "Wielkim Szefie" i jego

zastpcy, "Maym Szefie". Podaa nawet przybliony adres, pod ktrym

mieszka "May Szef". Funkcjonariusze Abwehry szybko zlokalizowali to

miejsce, ale w wielkim i piknym apartamencie nie zastali nikogo: "May

Szef" zdy znikn tu przed ich przybyciem. Przez ich rce przemkn si

rwnie "Wielki Szef" - Leopold Trepper. Niewiadomy nocnej akcji,

przyszed nad ranem do mieszkania, w ktrym czatowali policjanci. Widzc

obcego mczyzn otwierajcego drzwi, nie wpad w panik i zapyta, czy nie

wie, kiedy otwarty bdzie warsztat samochodowy po drugiej stronie ulicy

Zachowywa si pewnie i cakowicie naturalnie. To zbio z tropu

policjantw. Wczeniej do mieszkania przyszli dwaj ludzie, ktrzy po

sprawdzeniu okazali si zwykymi obywatelami, nie majcymi nic wsplnego ze

szpiegami. Zapewne i to nastroio policjantw mniej pewnie wobec Treppera.

Zatrzymali go jednak, ale "Wielki Szef" nie straci animuszu - mia dobre

papiery. Zacz zachowywa si agresywnie i da sprawdzenia jego

personaliw w Abwehrze. Jeden z policjantw zadzwoni tam i usysza

kategoryczny rozkaz zwolnienia zatrzymanego. Trepper potrafi zapewni

sobie odpowiednie alibi nawet w niemieckim kontrwywiadzie. Wyszed z

mieszkania na Rue des Atrebates i znikn. Pniej niemiecki kontrwywiad

odnalaz trop i ju go nie zgubi.

Liczba przechwyconych depesz radiowych wskazywaa, e organizacja, ktr

nastpnego dnia po schwytaniu radiotelegrafisty z Rue des Atrebates Abwehra

nazwaa "Czerwon Orkiestr", dysponuje wieloma nadajnikami, przekazuje

wiele materiau, musi mie wic bardzo rozgazion sie informatorw

Jednake ludziom z Abwehry nie dane byo zbiera owocw zwycistwa. Na

pocztku stycznia 1942 roku Hitler podj decyzj, aby dalsze poszukiwania

szpiegw z "Czerwonej Orkiestry" przejo Gestapo*59. Czyby nie dowierza

Abwehrze? SS-Haupsturmfhrer Karl Giering, ktremu powierzono rozpracowanie

caej siatki, nie wierzy w intelektualne metody Abwehry By przekonany,

e kady czowiek zachowujcy jak tajemnic wyjawi j, gdy bl stanie si

nie do zniesienia. Urzdzi swoje biuro w wizieniu w Brukseli i zabra si

do intensywnegoprzesuchania ludzi schwytanych w grudniowej obawie lub

bezporednio potem, w wyniku zdrady Rity Arnould. Tortury cigny si

caymidniami, ale wytrzymali je. Nie zdradzili niczego, co naprowadzioby

Gestapo na lad "Wielkiego Szefa". W czerwcu 1942 roku przewieziono ichdo

katowni SS w Breendok. W tej twierdzy z 1906 roku Gestapo urzdzio

wizienie i sale tortur dla najbardziej opornych winiw, ktrych

poddawano redniowiecznym torturom, majcym tylko jedno ograniczenie:nie

mogy doprowadzi do mierci lub pomieszania zmysw przesuchiwanego.

Milczeli. Jednak Abwehra odnosia sukcesy. W Brukseli odnalaza Abrahama

Reichmanna, faszerza dokumentw pracujcego dla "CzerwonejOrkiestry.

Pocztkowo pozostawiono go na wolnoci, pod obserwacj,liczc, e

doprowadzi do innych czonkw siatki. I tak si stao. Krok pokroku Niemcy

zaczli wyapywa ludzi z Czerwonej Orkiestry". Torturowani lub bojc si

tortur wskazywali nowe lady 12 listopada 1942 rokuw Marsylii aresztowano

"Maego Szefa, ktremu rok wczeniej udao siunikn obawy w Brukseli.

Przewieziony do Berlina szybko zdecydowasi wsppracowa z Gestapo. Jego

zeznania odkryy przed Niemcami caymechanizm dziaania "Czerwonej

Orkiestry", melin, miejsc kontaktowychi fikcyjnych firm. To w ten sposb

dotarli do Alfreda Corbina, szefa Simexu", firmy zaoonej przez Treppera.

Corbin nie wiedzia, gdzie jest Wielki Szef" i tortury niczego by z niego

nie wycigny. Jednak jego ona przypomniaa sobie, e Trepper skary si

na bl zba, i podaa mu adres dobrego dentysty - doktora Maleplate. W jego

gabinecie za drzwiami ukryli si dwaj gestapowcy. W t zasadzk wpad

Trepper.
Nie stawia oporu. Z tak sam atwoci, z jak odda si w rce

Gestapo, zgodzi si wsppracowa z Niemcami. Ju kilkanacie minut po

aresztowaniu, siedzc w samochodzie midzy gestapowcami, powiedzia:

- Wiem, e gra si skoczya. Gotw jestem z wami wsppracowa.

To wyznanie zaszokowao gestapowcw. Przez ptora roku tropili zawzicie

czonkw "Czerwonej Orkiestry". Schwytani odmawiali zezna nawet w ponurym

lochu twierdzy Breendok, gdzie ciskano ich gowy w drewnianych imadach,

wyrywano paznokcie, bito po pitach metalowym prtem, topiono, nie

pozwalano zasn. Ci ludzie, zamieniajc si w krwawe strzpy, z poamanymi

komi, wiedzc, e nie istnieje ludzka sia, ktra mogaby ich wyrwa z

tej katowni, e po wielu dniach, jeeli nie umr z blu i wyczerpania,

zostan powieszeni lub cici toporem - milczeli.

Trepper nawet nie prbowa oporu. To nieprawdopodobne w przypadku

czowieka tak przekonanego do idei jak on, ktry cae ycie powici

komunizmowi. W Zwizku Radzieckim pozostawi syna, dla ktrego zdrada ojca,

o czym Moskwa musiaa dowiedzie si wczeniej czy pniej, oznaczaa

zagad. Oczywicie mona odpowiedzie, e dla czowieka stojcego przed

wizj strasznych tortur i mierci ani ideologia, ani rodzina mogy nie

znaczy nic. Jednak to, co stao si pniej, pozwala raczej sdzi, e

Trepper, z chwil gdy gestapowcy przystawili mu pistolet do gowy i skuli

rce, przystpi do realizowania wczeniej przygotowanego i zatwierdzonego

przez Moskw scenariusza: podj wspprac z Niemcami, zdradzi niewiele

znaczcych towarzyszy walki, aby nie wyda najwaniejszych.

Nie tylko wskaza, gdzie ukrywaj si czonkowie jego siatki, ktrzy

mieli tyle szczcia, e do tej pory udawao im si unikn pocigu, lecz

uatwi ich schwytanie. Tak byo w przypadku Hillela Katza, do ktrego

Trepper zadzwoni i umwi si w miejscu wskazanym przez gestapowcw.

Potem, stojc przed nim w celi, powiedzia:

- Gra jest skoczona, Katz. Musimy wsppracowa z tymi panami.

Katz nie posucha swojego szefa. Odmwi wsppracy z Gestapo. Nie

chcia wydawa towarzyszy. Wyrwano mu paznokcie. Milcza a do mierci.

Trepper zdradzi kilkanacie osb ze swojej dawnej siatki. Wyda nawet

Niemcw, ktrzy, nie do ostroni, byli niewiadomymi informatorami

"Czerwonej Orkiestry". Podawa, gdzie mieszkaj, wskazywa, identyfikowa,

uatwia aresztowanie. Dziki jego pomocy Gestapo mogo zlikwidowa ca

siatk "Czerwonej Orkiestry" do koca 1942 roku.

W kocu lutego 1943 roku Treppera umieszczono w domu na przedmieciu

Parya, gdzie mg zapomnie, e jest winiem. Dobre warunki ycia, opieka

lekarska i spokj pozwalay mu czu si jak w sanatorium, gdzie mg leczy

schorowane serce. Mg by jeszcze przydatny Niemcom do prowadzenia gry

radiowej z central wywiadu w Moskwie, ktra oczywicie zorientowaa si,

e wielu agentw wpado, jednak nie potrafia oceni skali zniszcze w

siatce Treppera. Wykorzystywanie schwytanych radiotelegrafistw do

podtrzymywania kontaktu z central jest zabiegiem tak starym, jak uywanie

radiostacji przez szpiegw. Przy ich pomocy kontrwywiad moe zebra wiele

bezcennych informacji o miejscu pobytu lub kontaktach z agentami, o

przerzucie nowych, o tematach, ktre gwnie interesuj central itp.

Warunkiem jest wymuszenie wsppracy na czowieku obsugujcym radiostacj,

nikt bowiem nie moe go zastpi. Kady z radiotelegrafistw ma swj styl

nadawania, ktrego, jak odcisku palca, nie sposb podrobi. Jednak podstp

ten moe si uda tylko wtedy, gdy radiotelegrafista przejdzie na stron

wroga i bdzie chcia uczestniczy w takiej grze. W przeciwnym wypadku ma

dziesitki sposobw i moliwoci poinformowania centrali, e zosta

zmuszony do wsppracy, przemycajc sygna alarmowy w taki sposb, e

ludzie kontrolujcy jego prac nie bd w stanie zorientowa si, e to

zrobi. "Wielki Szef", tak chtnie wsppracujcy z Gestapo, mia pomaga w

tej grze, aby centrala nie zorientowaa si, e informacje z Brukseli i

Parya s kontrolowane przez Gestapo. I wtedy stao si co bardzo

dziwnego. Trepper przekona gestapowcw, e musi odwiedza rne miejsca w

Paryu, gdzie widywano go przed aresztowaniem. W przeciwnym wypadku agenci

NKWD zorientuj si, e co zego mu si przytrafio, zawiadomi Moskw i

caa gra radiowa spali na panewce. Pozwolono mu bywa w starych miejscach w

eskorcie jednego gestapowca, Willego Berga, bezwzgldnego i tpego

esesmana, majcego opini rzenika katujcego z upodobaniem winiw.

Czowiek ten po stracie trzech crek i ony, zamknitej w zakadzie dla

umysowo chorych, pi na potg, aby zapomnie o swoim nieszczciu. I to

wanie on, zalepiony alkoholem lub pprzytomny z przepicia, mia

pilnowa jednego z najgroniejszych ludzi w Europie: wozi go do Parya,

pozwala na poruszanie si zatoczonymi uliczkami, podczas gdy sam mg

posuwa si za nim w odlegoci kilku krokw, pozwala na wchodzenie do

miejsc, do ktrych on nie mg wej bez zwrcenia na siebie uwagi: do

krawca, lekarza... Musiao si sta to, co si stao, i nie sposb

odpowiedzie na pytanie, dlaczego Gestapo byo tak atwowierne, inaczej,

jak tylko: kto chcia, eby Trepper uciek!

W poniedziaek 13 sierpnia 1943 roku, w drodze do Parya zatrzymali si

przed aptek, do ktrej Trepper uda si, aby kupi jaki rodek na

ukojenie blu gowy i odka Willego Berga, cierpicego na strasznego

kaca. Mijay minuty, a Trepper nie wraca. Gestapowiec zorientowa si za

pno. Po dziesiciu minutach oczekiwania wszed do apteki, gdzie jego

podopiecznego ju nie byo. Umkn tylnymi drzwiami. Nie mogo by dzieem

przypadku, e na tyach znajdowaa si stacja kolejowa St. Lazare. Ju

kilkadziesit sekund po opuszczeniu apteki Trepper mg zmiesza si z

tumem, stajc si niewidoczny dla Berga, nawet gdyby ten szybciej

zareagowa i pobieg go szuka, a kilka minut pniej wsiad do pocigu.

Dojecha do przedmie Parya i tam przesiad si do autobusu. Gestapo

stracio lad najwaniejszego winia i nigdy ju go nie odnalazo. Kto

umoliwi Trepperowi ucieczk? Kto wyrazi zgod na jego wycieczki do

Parya? Na czyj rozkaz do pilnowania tego konspiratora, nadzwyczaj

inteligentnego i przebiegego, wyznaczono tylko jednego gestapowca, ktry

wieczorem by pijany, a rano i w poudnie leczy kaca tak dokuczliwego, e

ledwo patrzy na oczy? Byo oczywiste, e dowiadczony agent Trepper

wczeniej czy pniej okpi pprzytomnego Niemca i zniknie w tumie. lady,

cho bardzo niewyrane, prowadz wysoko, bardzo wysoko. Do Martina

Bormatina! Osobistego sekretarza, ktry sta si praw rk Adolfa Hitlera.

C on, pracujc w Kancelarii Rzeszy w Berlinie lub niezmordowanie

podajc za swym szefem wszdzie, gdzie tylko tamten si przenosi, mg

mie wsplnego ze spraw radzieckiej siatki wywiadowczej? A jednak. Martin

Bormann bardzo szybko wczy si do "gry radiowej", jak przy pomocy

schwytanych radiotelegrafistw "Czerwonej Orkiestry" Gestapo prowadzio z

Moskw. Interesowa si tym tak bardzo, e nawet sam pisa teksty depesz,

ktre wysyano rzekomo po to, aby wprowadzi w bd radziecki wywiad. Od

pocztku Bormann kontrolowa przebieg caej operacji. Pniej korzysta z

pomocy czowieka, w ktrego rku zbiegy si wszystkie nici ledztwa w

sprawie radzieckiej siatki - Heinza Panwitza*60. Ten funkcjonariusz Gestapo

uwaa, e tortury s najmniej skutecznym rodkiem zdobywania informacji i

e naley je stosowa w ostatecznoci. By zdania, e zdrada i podstp

przynosz wiksze korzyci w tropieniu wrogw, a poniewa odnosi wymierne

sukcesy, jakimi byy aresztowania czonkw "Czerwonej Orkiestry", szefowie

pozwalali mu na stosowanie swoich metod. Kontakty Bormanna z Panwitzem nie

mogy uj uwadze niemieckiego kontrwywiadu. Zapewne pierwszy sygna

nadszed od Richarda Gehlena*61, ktry od kwietnia 1942 roku kierowa

Fremde Heere Ost, oddziaem wywiadu niemieckiego Sztabu Generalnego, i

zdoa stworzy bardzo aktywn sie informatorw. W czasie pokoju w

pastwie Stalina byo to niemoliwe. Tajna policja NKWD dziaaa zbyt

sprawnie i zbyt bezwzgldnie, aby udaosi zorganizowa sie wywiadowcz.

Poza tym c mogoby zachciobywateli ZSRR do wspdziaania z obcym

wywiadem? Pienidze anijakiekolwiek korzyci materialne nie miay

wartoci. Sytuacja ulega cakowitej zmianie, gdy wojska niemieckie stany

pod Moskw, a upadekpastwa dla wielu mg by spraw tygodni. Z tego

skorzystaa rwnieAbwehra, ktrej udao si ulokowa swojego szpiega

bardzo blisko Stalina. By to Max". Do dzisiaj nie znana jest jego

tosamo. Podejrzewano,e by jednym z lekarzy Stalina lub Rumunem

zatrudnionym w centralitelefonicznej Kremla, co umoliwiao mu

podsuchiwanie rozmw, lubte japoskim dziennikarzem. Mia dostp do

najwikszych tajemnic pastwa. 16 czerwca donosi:

"Narada wojskowa w Moskwie. Midzy innymi obecni Szaposznikow,Mootow,

Woroszyow, a take angielski, amerykaski i chiski attacheswojskowi.

Zakoczona w nocy #13#/07. Szaposznikow zapowiedzia wycofanie do Wogi,

tak aby Niemcy musieli przeczeka zim nad Wog. Atakibd podejmowane w

dwch miejscach, na pnoc od Ora i na pnocod Woronea; wezm w nich

udzia samoloty i bro pancerna. Jako manewr odwracajcy uwag, podjta

zostanie operacja w pobliu Kalinina.

Cztery miesice pniej "Max" przekaza raport z narady prowadzonejprzez

Stalina:

"4 listopada rada wojenna w Moskwie pod przewodnictwem Stalina.Obecni:

12 marszakw i generaw. W czasie tej narady ustalono nastpujce zasady:

a) ostrony przebieg wszystkich operacji, aby uniknnadmiernych strat, b)

straty terenu nie s istotne [...], f) przeprowadziwszystkie zaplanowane

ofensywy, jeeli moliwe, przed 15 listopada zewzgldu na pogod. Gwnie

z Groznego, w rejonie Woronea, Rewa, napoudnie jeziora Ilmen i

Leningradu. Oddziay dla frontu zostan przesane z rezerwy.

Czy z tego rda pochodziy sygnay wskazujce, e Bormann i Panwitz

usiuj nawiza czno z Rosjanami? Nie sposb tego ustali. Najpierw

Gehlen, a potem szef Abwehry, admira Wilhelm Canaris nabra podejrze o

tajnych kontaktach sekretarza Hitlera z Rosjanami. Jednak adennie

omieli si wystpi z otwartym oskareniem. Bormann potrafi stasi

czowiekiem niezastpionym dla Fhrera. Ten niski, przysadzistymczyzna o

okrgej twarzy, krtkiej, byczej szyi i zaokrglonych ramionach posiada

niezwyk umiejtno pojawiania si wtedy, gdy by potrzebny. Zawsze gotw

suy swoj niezawodn pamici i rzadk umiejtnoci lapidarnego

przedstawiania najbardziej zawiych spraw. Hitler to ceni. Tak jak

niespoyt energi, si woli i optymizm swojego sekretarza, ktry agodzi

jego najwiksze stresy i poprawia nastrj w najbardziej ponurych chwilach.

Szybko podda si jego wpywowi, co Bormann wykorzystywa nadzwyczaj

skwapliwie. On decydowa, kto ma by przyjty, jak zostanie zreferowana

sprawa i jakie bdzie nastawienie Fhrera.Nigdy jednak tych moliwoci nie

wykorzystywa do udzielenia komukolwiek pomocy. Pozostawa maym

prymitywnym czowieczkiem, gronympoprzez wadz, jak zyska.

Canaris i Gehlen zdawali sobie spraw, e musieliby mie elazne dowody,

aby oskary o zdrad czowieka, ktry by cieniem Hitlera. Wprzeciwnym

wypadku on zniszczyby ich. Zapewne zdobyli takie dowody, skoro Canaris

zameldowa Hitlerowi, e Bormann spiskuje z Rosjanami. Reakcja Hitlera bya

zaskakujca: poleci szefowi wywiadu i kontrwywiadu wojskowego, aby wicej

t spraw si nie zajmowali.Czyby uzna, e oskareniewniesione przez

admiraa Canarisa jest intryg, uknut jedyniepo to, aby zaszkodzi jego

pupilowi? To mao prawdopodobne.Canaris by zbyt wytrawnymgraczem, aby

nie przewidzie,e pierwsz reakcj Fhreramoe by poszukiwanie

usprawiedliwienia dla swojego sekretarza, najbardziej za prostym

wyjanieniem byaby intryga.Udajc si do jego gabinetumusia mie dowody

tak oczywiste, e powinny skoni Hitlera co najmniej do rozpoczcia

ledztwa, aby wyjani tak powane zarzuty. Czyby wic Martin Bormann,

najbardziej zaufany czowiek Adolfa Hitlera, zosta zaangaowany przez

niego do prowadzenia, obok Himmlera i Ribbentropa, gry o przyszo

Niemiec? Zeznania Paula Leverkuhna, przyjaciela Canarisa i rezydenta

Abwehry w Istambule ["On [Canaris - BW] by nieprawdopodobnie zaniepokojony

sytuacj po odkryciu "Czerwonej Orkiestry" [...] Bardzo wierzy, e nici

tej organizacji rozcigaj si wysoko, do kwatery Hitlera i jego zastpcy,

Martina Bormanna"], Richarda Gehlena ["Bormann i jego ludzie pracowali dla

Rosjan"], Waltera Schellenberga ["Bormann by jednym z tych, ktrzy zaczli

stopniowo orientowa si na Wschd"], Allena Dullesa ["W mojej ocenie [...]

istnieje rywalizacja midzy Bormannem i Himmlerem i Bormann jest bardziej

zaangaowany ni Himmler w moliwoci przeorientowania nazistowskiej

polityki na Zwizek Radziecki"] nie pozostawiaj wtpliwoci, e sekretarz

Hitlera bra czynny udzia w najtajniejszej grze Ii wojny wiatowej,

aczkolwiek do dzisiaj bardzo niewiele na ten temat wiadomo.

Przypisy:

57. Nie wiadomo, jak zakoczya si jego misja.

58. Abwehra (Abwehr) - niemiecki wywiad i kontrwywiad wojskowy,

odbudowany po zakoczeniu I wojny wiatowej [traktat wersalski zabrania

Niemcom posiadania takiej organizacji]. W styczniu 1921 r. powsta wydzia

Abwehrgruppe, a przy siedmiu dowdztwach okrgw zaczy funkcjonowa

placwki terenowe. W styczniu 1935 r. stanowisko szefa Abwehry obj kmdr

Wilhelm Canaris, ktry w nastpnych latach stworzy potn i sprawn

organizacj wywiadowcz i kontrwywiadowcz zatrudniajc 34 tys. staych

pracownikw (nie liczc szpiegw, informatorw i konfidentw). Centrala,

Amt Ausland8Abwehr, miecia si w Berlinie. W jej skad wchodzio pi

wydziaw. Obok Wydziau Centralnego (Abteilung Z, kierowany przez gen.

Hansa Ostera, od 1943 r. - przez pk. Jakobsena), bdcego sztabem Canarisa

najwaniejszy by Wydzia I [Abteilung I - kierowany przez gen. Hansa

Piekenbrocka, od 1943 r. - przez pk. Hansena], ktry kierowa sieci

szpiegowsk poza Rzesz. Kontrwywiadem zajmowa si Wydzia Iii (kierowany

przez mjr. Bamlera, od 1939 r. - przez pk. Egberta von Bentivegniego). W

onie Abwehry powstaa silna opozycja przeciwko Hitlerowi; Canaris i gen.

Hans Oster, przekazywali wywiadowi brytyjskiemu informacje o

przygotowaniach do wojny, pokrzyowali wiele planw Hitlera, wprowadzili go

w bd w sprawie kapitulacji Woch oraz sabotowali akcj wywiadowcz

przeciwko Wielkiej Brytanii. W kocu wojny po wykryciu w Abwehrze

antyhitlerowskiej opozycji, 12 lutego 1944 r. Hitler przekaza sub

wywiadowcz Reichsfhrerowi SS i 19 lutego zwolni Canarisa zestanowiska.

Wikszo aparatu Abwehry wcielono do Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy

(RSHA).

59. Gestapo (Geheime Statspolizei), niemiecka tajna policja pastwowa

utworzona w 1933 r.w Prusach przez premiera tego kraju Hermanna Gringa,

ktry w 1934 r. przekaza jejzwierzchnictwo szefowi SS, Heinrichowi

Himmlerowi. W 1936 r. podporzdkowa tejinstytucji policj polityczn w

innych landach (krajach zwizkowych) Niemiec, awkrtce poczy policj

polityczn (Gestapo) z policj kryminaln (Kriminalpolizei - Kripo) w jedn

organizacj - Policj Bezpieczestwa (Sicherheitspolizei - Sipo),

przekazujc zwierzchnictwo nad ni Reinhardowi Heydrichowi. Od 1939 r.

Gestapo stanowio Urzd Iv Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA),

powstaego po poczeniu Sicherheitspolizei (Sipo) z Sicherheitsdienst (SD)

- sub bezpieczestwa SS. W 1943 r. Gestapo (Sipo) zatrudniao 45 tys.

staych pracownikw oraz ok. 60 tys. agentw i ok. 100 tys. informatorw.

Bezporednim szefem Urzdu Iv by SS-Gruppenfhrer Heinrich Mller, ktry

znikn pod koniec wojny zacierajc po sobie wszelkielady. Gestapo byo

odpowiedzialne za bestialskie dziaania wobec ludnoci cywilnej. W 1946 r.

Midzynarodowy Trybuna Wojskowy w Norymberdze uzna Gestapo za organizacj

zbrodnicz.

60. Heinz Panwitz (ur. 1911), wac. Heinz Paulson, SS-Haupsturmfhrer,

pracownik Gestapo, w 1941 r. zwrci na siebie uwag Reinharda Heydricha,

ktry uczyni go swoimwsppracownikiem, gdy sam obj urzd protektora

Czech i Moraw. Po zamachu naHeydricha w maju 1942 r., kierowa ledztwem,

a nastpnie dowodzi atakiem oddziauSS na krypt kocioa w. Boromeusza,

w ktrej ukryli si zamachowcy. Na wiosn 1943r. przej spraw "Czerwonej

Orkiestry", odnoszc wiele sukcesw w tropieniu czonkw tej organizacji. W

sierpniu 1944 r. przenis si z Parya do Niemiec gdzie w maju1945 r.

zosta schwytany przez onierzy francuskich i przekazany wadzom

radzieckim. Skazany za zbrodnie na 25 lat pozbawienia wolnoci odbywa kar

w oboziepracy w Workucie na Syberii. Zwolniony w 1955 r. powrci do RFN,

gdzie pracowajako dyrektor banku w Ludwigsburgu.

61. Reinhard Gehlen (1902-1979), genera niemiecki. Oficer cznikowy w

czasie kampanii francuskiej, od 1941 r. suy na froncie wschodnim. W

kwietniu 1942 r. w stopniu podpukownika przej kierowanie oddziaem

sztabu gen. wojsk ldowych Fremde HeereOst - wywiadem wojskowym. W grudniu

1944 r. awansowany do stopnia generaa. Jegoplacwka zebraa wiele cennych

materiaw dotyczcych siy Armii Czerwonej. Jegorealistyczne raporty

zostay uznane przez Hitlera za defetyzm, co doprowadzio do

zdymisjonowania go 9 kwietnia 1945 r. 22 maja tego roku odda si w rce

wojsk amerykaskich. Wywiad USA docenia jego wiedz na temat Zwizku

Radzieckiego i materiay szpiegowskie, jakie ukry w 50 blaszanych

beczkach, w nastpstwie czego w lipcu 1946 r. powrci do amerykaskiej

strefy okupacyjnej Niemiec, gdzie utworzy organizacj wywiadowcz o nazwie

"Gehlen Organisation" z siedzib w Pullach, na poudnie od Monachium W 1956

r. stan na czele BND, wywiadu RFN, ktrym kierowa do 1968 r.

tytul

0gtt

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

tytul

Stalingrad
3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Stalin, dc do strategicznego rozstrzygnicia w trwajcych rok

zmaganiach z Niemcami, postawi wszystko na jedn kart.

We wrzeniu 1942 roku do Stalingradu przybyli wysannicy Kwatery Gwnej.

Po powrocie do Moskwy przedstawili dokadny raport na temat sytuacji w

miecie, niemieckich si i moliwoci kontruderzenia. Radzieckie dowdztwo

przystpio do opracowania planu "Uranus", projektu wielkiej ofensywy na

froncie o dugoci 4007km.

Do rejonu Stalingradu napyway potoki sprztu. Wszystkiego, co przemys

radziecki, ruszajcy po wielkiej przeprowadzce do bezpiecznej strefy, mg

wytworzy i co sojusznicy mogli nadesa. 140 tys. wagonw i 27 tys.

ciarwek wiozo onierzy, bro, paliwo i amunicj. Czternacie

radzieckich armii, zgrupowanych w trzy fronty liczce 1 mln 100 tys.

onierzy, uzbrojono w 17 tys. dzia i modzierzy, 1500 czogw, 100 tys.

luf wyrzutni rakietowych, 1276 samolotw. Jake ogromny by to wysiek dla

pastwa tak wyniszczonego wojn, po ponad roku krwawych bojw, w ktrych

zginli najbardziej dowiadczeni onierze i oficerowie. Niemcy mogli

przeciwstawi radzieckim wojskom nieco ponad milion onierzy, 10 tys.

dzia i 675 czogw.

Plan radziecki przewidywa uderzenie na skrzyda niemieckiej 6. armii

chronione przez dwie armie rumuskie, po ktrych nie spodziewano si

twardego oporu. Genera Friedrich Paulus oczekiwa, e Armia Czerwona

przystpi do decydujcej rozprawy i stara si wzmocni obron w zagroonym

rejonie, jednak moliwoci manewru mia ograniczone. Rozkaz Hitlera

zabrania wycofania wojsk spod Stalingradu na pozycje bardziej dogodne do

obrony, a Paulus nie odway si dziaa wbrew rozkazom z Berlina.

Stalin si spieszy. Musia jak najszybciej pogrzeba nadzieje Hitlera na

zdobycie miasta, co byo bardzo wane dla sytuacji wojsk niemieckich

kontynuujcych ofensyw na poudnie, i zmusi go do negocjacji pokojowych,

zanim zrobi to alianci.

19 listopada 1942 roku o godz. #7#/30 pod Stalingradem Armia Czerwona

rozpocza operacj "Uranus". Tysice dzia i wyrzutni rakietowych

"Katiusza" przez 78 minut wystrzeliwao pociski na pozycje rumuskiej 3.

armii. W cigu pierwszych kilkunastu minut artyleryjska nawaa spowodowaa

powane straty, zerwaa czno telefoniczn, co wywoao chaos w

szeregach Rumunw. Z pnocy ruszy gigantyczny walec pancerny Frontu

Poudniowo-Zachodniego i Frontu Doskiego. Rumuni bili si dzielnie, ale

wobec ogromnej przewagi wojsk radzieckich byo oczywiste, e nie wytrzymaj

dugo. Jedyn dla nich nadziej byo wejcie do akcji Xlviii korpusu

pancernego generaa Ferdinanda Heima, lecz ten pogubi swoje wojska. Mia
pod rozkazami 22. dywizj pancern cakowicie wyczerpan bojami o

Stalingrad, rumusk 1. dywizj pancern, ktra gdzie si zapodziaa i nie

mia cznoci z jej dowdc, a 14. dywizj wyczono spod jego dowdztwa.

Korpus pancerny tkwi wic na tyach niezdolny do przyjcia z odsiecz

Rumunom, ktrych siy wypalay si w radzieckim ogniu, a po trzech dniach

prysa obrona 3. armii i onierze rzucili si do panicznej ucieczki.

Nastpnego dnia Rosjanie uderzyli z poudnia miasta, kierujc cios na

niemieck 4. armi pancern, ktra z trudem utrzymaa pozycje, i na 4.

armi rumusk, ktrej dywizje nie wytrzymay siy uderzenia i w panice

oddaway pole. 23 listopada radzieckie kleszcze zaczy si zamyka wok

niemieckiej 6. armii i czci jednostek 4. armii pancernej. W tym samym

czasie Hitler zadecydowa o losie okranych wojsk, wydajc rozkaz:

"6. armia zajmie pozycje jea i bdzie czekaa na pomoc z zewntrz".

Oznaczao to, e od tej chwili genera Paulus mg tylko liczy na

odsiecz, nie majc moliwoci manewru. Prbowa zmieni t sytuacj, ktra

grozia zagad jego armii. Wieczorem 23 listopada zatelegrafowa do

Hitlera:

"Wrg nie zamkn jeszcze okrenia na zachodzie i poudniowym zachodzie,

ale stanie si to wkrtce. Nasze zapasy amunicji i paliwa wyczerpuj si.

Niezbdne jest wycofanie wszystkich naszych dywizji spod Stalingradu".

Odpowied nadesza w nocy z 23 na 24 listopada:

"Fhrer nie zgodzi si na wycofanie wojsk".

Wkrtce 278 tys. onierzy niemieckich z 6. armii i czci 4. armii

pancernej znalazo si w okreniu, ktre objo obszar o dugoci 607km

iszerokoci 407km. Jak dugo mogli wytrzyma, pozbawieni dostaw?

6. armia zuywaa kadego dnia okoo 400 ton amunicji, paliwa i ywnoci,

ktr dowozio 17-18 pocigw towarowych. Minimum wynosio300 ton i wobec

przecicia przez Armi Czerwon drg i linii kolejowychtak ilo

zaopatrzenia musiay dostarcza samoloty. Oznaczao to, ekadego dnia na

7 lotniskach w rejonie 6. armii musiao ldowa okoo300 samolotw. Czy

byo to niemoliwe? Przykad Demiaska wskazywa,e istniaa szansa

podtrzymania si okronego wojska do czasu nadejciaodsieczy. W rejonie

tego miasta 8 lutego 1942 roku radziecka 11. armiazamkna w okreniu

niemiecki Ii korpus. Pi mocno przerzedzonychdywizji tej formacji

liczcych 96 tys. onierzy stawio desperacki opr iodpierao ataki

silniejszego wroga, nawet gdy Rosjanie zrzucili w rodekkota dwie brygady

spadochronowe. Byo to moliwe dziki staym dostawom z powietrza broni,

amunicji i ywnoci. Kadego dnia na polowychlotniskach obleganego korpusu

ldowao 100-150 samolotw transportowych, ktre przewiozy cznie 65 tys.

ton zaopatrzenia i ewakuoway 34500 rannych i chorych. Pod Stalingradem w

radzieckim okreniu znalazo si trzykrotnie wicej onierzy ni w

rejonie Demiaska. Dostawy musiayby by wiksze. Jednak Hermann Gring by

dobrej myli. Mgskierowa na pomoc okronym okoo 300 trzysilnikowych

transportowcw JunkersJu 5283m*62. Kady z nich mg dostarczy na

lotniska 6. armiiokoo trzech ton adunku, a w drodze powrotnej mg

ewakuowa trzynastu rannych. Wydawao si wic, e, podobnie jak pod

Demiaskiem,lotnictwo umoliwi okronym wojskom doczekanie odsieczy.

Jednak warunki pogarszay si szybko. Dni byy coraz krtsze, a tylko jedno

lotnisko byo przygotowane na przyjmowanie samolotw w nocy. Pnojesienna

pogoda: mgy, niski puap chmur, nie sprzyjaa utrzymywaniu regularnych i

czstych lotw.

Ju w kocu listopada temperatura spada do 35 st. C poniej zera.

Nadchodziy zamiecie niene. Mrz ograniczy sprawno niemieckiego

lotnictwa i liczb samolotw, ktre udao si uruchomi i przygotowa do

lotu. Oznaczao to, e aby utrzyma regularne dostawy i zaspokoi

zapotrzebowanie okronych, Niemcy musieliby mie na froncie wschodnim 1000

samolotw transportowych Ju 5283m, a tymczasem Luftwaffe miaa tych

samolotw 750 i to na lotniskach w wielu krajach Europy oraz w Afryce. W

rezultacie okrona armia Paulusa otrzymywaa kadego dnia 90 ton

zaopatrzenia zamiast niezbdnych 300!

Rezerwy niky w oczach. Od 8 grudnia ograniczono racje ywnociowe dla

onierzy. Kadego dnia otrzymywali oni 2007g chleba, 1207g wieprzowego

misa lub 2007g misa koskiego, 507g sera lub 757g kiebasy, 307g
masa, margaryny lub smalcu, 3 porcje alkoholu, 3 papierosy, 1 cygaro lub

257g tytoniu. To byo duo, jeeli zway na diet ludnoci w okupowanych

krajach. Wicej ni dostawali onierze radzieccy, marzenie dla mieszkacw

oblonego Leningradu, ktrzy otrzymywali dziennie od 125 do 2507g chleba

z owsa lub celulozy. Jednak niemieckie magazyny pustoszay szybko. Siy

wojsk Paulusa wyczerpyway si i byo oczywiste, e po kilku tygodniach

wyndzniaa armia nie bdzie moga odeprze decydujcego radzieckiego

uderzenia.

Hitler mg liczy jeszcze na to, e uda si przerwa okrenie i

uratowa 6. armi. Takie zadanie powierzy jednemu z najwybitniejszych

dowdcw, feldmarszakowi Erichowi von Mansteinowi*63, wsawionemu

autorstwem zaoe planu agresji na Belgi i Francj w 1940 roku, a potem

byskotliwymi zwycistwami w wojnie ze Zwizkiem Radzieckim, gdy dowodzone

przez niego wojska jak burza szy przez ukraiskie stepy, by zdoby Krym i

Sewastopol. Pod Stalingradem Manstein mia poprowadzi do boju Grup Armii

"Don" i zdawao si, e jest to sia wystarczajca do przerwania

radzieckiego piercienia. Jednak w tym zwizku wszystko byo nazw, za

ktr niewiele si kryo. Manstein mia pod swoimi rozkazami 5 dywizji

pancernych, 4 dywizje piechoty i 3 dywizje polowe Luftwaffe oraz jednostki

rumuskie, ale byy one bardzo wyczerpane. Ponadto Hitler osabi ich si,

odsyajc jedn z dywizji pancernych na tyy pokiereszowanej woskiej 8.

armii. Manstein mg liczy jedynie na pogod, ktra uniemoliwiaby

dziaanie radzieckiego lotnictwa, moc 6. dywizji pancernej, przerzuconej z

Francji 27 listopada, dysponujcej 160 czogami PzKpfw Iv, batalionem 30

czogw cikich Tiger, 42 dziaami samobienymi i 22 cikimi samochodami

pancernymi, oraz na sabo radzieckich dywizji, ktre rwnie wykrwawiay

si w walkach.

12 grudnia ruszya niemiecka ofensywa, ktra miaa przeama radziecki

piercie wok 6. armii. Na poudniu 6. dywizja pancerna sza jak taran do

przodu, rozbijajc radzieck obron. W cigu dwch dni zniszczya 41

radzieckich czogw i wbia si na gboko 50 kilometrw. Od linii

obronnych wojsk generaa Paulusa dzielio j tylko 48 kilometrw! Byli ju

tak blisko... Hitler zdecydowa si wesprze uderzenie i 15 grudnia wyda

rozkaz skierowania do boju 17. dywizji pancernej, stojcej dotychczas na

tyach wojsk woskich, ale ona miaa zaledwie 30 czogw gotowych do walki.

Na pnocy dwie dywizje pancerne grupy operacyjnej (Armeegruppe)

"Hollidt" toczyy cikie boje w osonie pnocnej flanki Grupy Armii

"Don".

I nagle stao si to, czego obawia si Manstein i o czym nie chcia

myle Hitler, wycofujc zza plecw sabej woskiej 8. armii dywizj

pancern. 16 grudnia Rosjanie tam wanie skierowali uderzenie trzech

armii. Po trzydniowej rozpaczliwej obronie Wosi rzucili si do ucieczki,

pozostawiajc ogromn wyrw we froncie, ktrej Niemcy ju nie mogli

wypeni. Radzieckie wojska odepchny Niemcw z dwch miejscowoci,

Tacynska i Morozowska, gdzie znajdoway si lotniska, z ktrych startoway

samoloty z zaopatrzeniem dla 6. armii. Nastpne lotniska znajdoway si o

1207km dalej na zachd. Wyduya si trasa, jak musiay pokonywa

samoloty transportowe: zmalaa liczba lotw i ilo dostarczanego

zaopatrzenia. Genera Paulus da dostarczenia 1800 ton ywnoci i 4000

ton paliwa, aby cho cz jego oddziaw moga podj skuteczn prb

przedarcia si przez radzieckie linie i nawizania kontaktu z dywizjami

idcymi od poudnia. 18 grudnia samoloty dowiozy 270 ton, co trzykrotnie

przekraczao dotychczasowe dzienne dostawy, ale absolutnie nie wystarczao

do uruchomienia armii. Pozostawaa jeszcze jedna moliwo: caa 6. armia

wyruszy spod Stalingradu, aby przeama radzieckie linie. Mona byo

zaoy, e zmasowane uderzenie z dwch stron na radziecki piercie - od

wewntrz i z zewntrz - zamie go. Jednak wydanie takiego rozkazu 6. armii

oznaczaoby, e wyruszajc do boju musiaaby ona pozostawi okoo 10

tysicy rannych, ktrych los, po dostaniu si w radzieckie rce, byby

przesdzony. Decyzja naleaa do Hitlera, ktry zdawa sobie spraw, e

wojska Paulusa wi pod Stalingradem 70 dywizji i brygad radzieckich,

ktre uwolnione od walk na przedpolach miasta, odciyby wojska niemieckie

na poudniu Zwizku Radzieckiego.

- 6. armia musi trwa na pozycjach, jeeli nawet nie zdoam zlikwidowa

oblenia a do wiosny - powiedzia Hitler. Wyda wyrok na ca armi.

24 grudnia ponownie ograniczono racje ywnociowe dla onierzy. Na obiad

dostawali teraz ry lub odrobin misa koskiego. Na kolacj: 2007g

chleba, dwie kulki misa koskiego, 207g masa i kaw. Czasami dodawano

im 1157g chleba i 307g cukru. Wiadomo byo, e na dugo to nie

wystarczy i lada dzie trzeba bdzie ponownie zmniejszy racje ywnociowe.

Pewnego wieczoru genera Paulus nie wytrzyma i zacz zwierza si

modemu majorowi z 4. floty powietrznej, odkomenderowanemu do jego sztabu:

- Ludzie padaj z wyczerpania. Od czterech dni nic nie jedli. Co ja mam

powiedzie jako dowdca armii, gdy onierz przychodzi do mnie i mwi:

"Panie generale, prosz da mi kromk chleba". Zjadamy ostatnie konie. Czy

kiedykolwiek wyobraa pan sobie naszych onierzy, jak rzucaj si na

padego konia, odcinaj mu gow i wyjadaj surowy mzg. Jak moemy

walczy, skoro nasi onierze nawet nie maj zimowych mundurw? Gdzie jest

ten czowiek, ktry obieca, e bdziemy zaopatrywani drog powietrzn?

Od 10 stycznia 1943 roku onierze 6. armii dostawali dziennie 757g

chleba, 2007g koniny z komi, 12 gramw tuszczu, 12 gramw cukru,

jednego papierosa. Dla wszystkich byo oczywiste, e dugo nie uda si

utrzyma tych racji i za kilka tygodni ludzie zaczn godowa.

8 stycznia przybyli parlamentariusze radzieckiego dowdztwa:

"Gwarantujemy ycie i bezpieczestwo onierzom, ktrzy przerw walk,

swobodny powrt po wojnie do Niemiec. onierze Wehrmachtu, ktrzy poddadz

si, zatrzymaj mundury, odznaczenia i cenne przedmioty. Otrzymaj normalne

racje ywnociowe, a ranni, chorzy i ofiary mrozu otrzymaj pomoc

lekarsk".

Genera Friedrich Paulus nie odpowiedzia. Musia wytrwa. Jak dugo?

10 stycznia o godzinie #8#/05 siedem tysicy radzieckich dzia i

modzierzy otworzyo zmasowany ogie na pozycje 6. armii. Po 55 minutach

uderzyy dwie armie.

22 stycznia o godzinie #16#/00 Paulus telegrafowa do Hitlera:

"Nie ma ju szans powstrzymania naporu Rosjan. Nie jest moliwe

otrzymanie amunicji od ssiednich frontw. ywno koczy si. Ponad 12

tys. rannych pozostaje bez opieki. Jaki rozkaz powinienem wyda onierzom,

ktrzy nie maj amunicji i s pod zmasowanym ogniem artylerii, czogw i

piechoty?"

Hitler nie odpowiedzia. 30 stycznia mianowa Paulusa feldmarszakiem.

Nagradza zasugi dzielnego onierza, ale nie o to gwnie mu chodzio.

Czu, e zblia si dzie, w ktrym 6. armia wywiesi biae flagi, i chcia,

aby Paulus nie odda si do niewoli lecz popeni samobjstwo. Staby si

bohaterem, ktrego przykad zagrzewaby innych do walki. Od 1871 roku aden

niemiecki feldmarszaek nie odda si w rce wroga!

31 stycznia feldmarszaek Paulus podda jednostki poudniowej grupy

Odmwi natomiast wydania rozkazu kapitulacji oddziaom bronicym si na

pnocy, twierdzc, e jako jeniec nie ma do tego prawa.

2 lutego opr ostatnich oddziaw niemieckich zosta zamany.

Pod Stalingradem zgino 147200 Niemcw i onierzy wojsk sojuszniczych,

91 tys. oddao si do niewoli, w tym 24 generaw. Z tej masy onierzy po

wojnie bardzo niewielu wrcio do Niemiec. Rosjanie zdobyli 6 tys. dzia i

60 tys. pojazdw motorowych. Armia Czerwona przeja inicjatyw

strategiczn.

Jeeli do tego czasu Hitler mg w skrytoci ducha liczy, e jego armiom

uda si przeama impas, odnie strategiczne zwycistwo i skoni aliantw

do negocjacji, to po klsce stalingradzkiej nadzieje te rozsypay si jak

domek z kart.

Zwycistwo stalingradzkie dodao onierzom Armii Czerwonej nowego ducha.

Haso "Wielka Wojna Ojczyniana" jednoczyo narody Zwizku Radzieckiego.

Nawet te, ktre jak Ukraicy, Litwini, otysze, Czeczeni, widziay w tej

wojnie szans na odzyskanie niepodlegoci. Bestialstwa SS i Wehrmachtu

pchny ich znowu w objcia Moskwy.

Wieci znad Donu obiegay Europ, dajc nadziej ludziom w okupowanych

krajach. Po raz pierwszy w tej wojnie Niemcy ponieli tak wielk klsk.

Nie s niezwycieni! Ruch oporu zacz narasta.

Hitler przegra t wojn...

Przypisy:

62. JunkersJu 5283m, samolot bombowy i transportowy, ktrego prototyp

jako transportowego jednosilnikowego samolotu oblatano w maju 1932 r. i

wkrtce wyposaono go w 3 silniki. Ciekawostk konstrukcyjn byo uycie

blachy falistej do pokrycia jego kaduba i patw, co pozwalao zwikszy

powierzchni non. W latach trzydziestych Ju 5283m sta si powszechnie

uywanym samolotem pasaerskim, mieszczcym 15-17 pasaerw. Jego doskonaa

opinia zwrcia uwag Luftwaffe, ktra w 1935 r. zakupia pierwsze samoloty

3mg3e, zdolne przenosi 15007kg bomb, uzbrojone w 2 karabiny maszynowe MG

15. Rok pniej 450 samolotw wysano do Legionu Condor walczcego w

Hiszpanii. We wrzeniu 1939 r. uywano Ju 5283m do bombardowania

Warszawy, aczkolwiek jako bombowce byy ju przestarzae. Z powodzeniem

natomiast uywano ich do zada transportowych, do zrzutw desantw

spadochronowych oraz eksplodowania magnetycznych min morskich. Ponad 3500

tych samolotw suyo w czasie wojny w Luftwaffe pod nazw "Tante Ju"

(Ciotka Ju). Dane taktyczno-techniczne (Ju 5283mg7e): 3 silniki BMW

132T-2 o mocy 8307KM kady rozpito 29,257m, dugo 18,97m, masa

startowa 110307kg, udwig 18 pasaerw lub 13 rannych na noszach +

sanitariusz lub 30007kg, maks. prdko 2867km8h, zasig 13007km.

63. Erich von Manstein (1887-1973), feldmarszaek niemiecki. onierz od

1906 r., walczy w I wojnie wiatowej, a po jej zakoczeniu pozosta w

Reichswehrze. Podczas niemieckiej agresji na Polsk we wrzeniu 1939 r. by

szefem sztabu Grupy Armii "Poudnie" a potem szefem sztabu Grup Armii "A",

rozwinitej w zachodnich Niemczech. Zwrci na siebie uwag Hitlera w lutym

1940 r., gdy przedstawi plan ataku na Francj przez Ardeny. W czasie walk

we Francji dowodzi Xxxviii korpusem, ktry w ramach 4. grupy pancernej

pierwszy przekroczy Sekwan. W 1941 r., w czasie agresji na Zwizek

Radziecki dowodzi Lvi korpusem pancernym, ktry wyrni si szybkimi

postpami, pokonujc od 22 do 26 czerwca 3207km. We wrzeniu 1941 r.

powierzono mu dowodzenie 11. armi, ktra zaja Krym, co przynioso

Mansteinowi awans do stopnia feldmarszaka. Od sierpnia 1942 r. dowodzi

nadal 11. armi, nacierajc na Leningrad. W listopadzie tego roku obj

dowodzenie nowo utworzon Grup Armii "Don", ktrej zwizki podjy w

grudniu nieudan prb deblokady 6. armii, okronej pod Stalingradem. W

lutym 1943 r. stan na czele Grupy Armii "Poudnie", ktra odbia Charkw

i w marcu 1943 r. zaja Biegorod. W lipcu tego roku grupa ta poniosa

klsk w przeomowej dla zmaga na froncie wschodnim bitwie pod Kurskiem. W

1944 r. popad w nieask Hitlera i w marcu tego roku odszed w stan

spoczynku. Po wojnie uwiziony i w 1949 r. skazany przez sd brytyjski na

18 lat wizienia za zbrodnie popenione przez podlege mu jednostki na

terenie ZSRR. Wyszed na wolno w 1952 r.

tytul

Pocztek koca...

Korespondenci, wpuszczeni przez rosych onierzy MP do ogrodu willi w

Casablance, ciasnym koem otoczyli prezydenta Roosevelta i premiera

Churchilla, siedzcych na krzesach na trawniku, za ktrymi stanli

alianccy dowdcy. Roosevelt, w jasnym garniturze, niespokojnie krcc si

na krzele, usiowa znale najwygodniejsz pozycj. Wida byo, e nie

czuje si najlepiej. Choroba, ktra powoli lecz stale ogarniaa jego

organizm, czasami dawaa o sobie zna bardziej gwatownie. Rozoy kartki

na kolanach i czeka, a wszyscy zajm miejsca. Kilku korespondentw

pooyo si lub usiado na trawie u stp dwch mw stanu, aby nie

zasania tym, ktrzy stanli w zwartym krgu o krok dalej.

Bya niedziela, 24 stycznia 1943 roku. Konferencja szefw dwch mocarstw,

jaka rozpocza si 14 stycznia, dobiega koca. Mg dziwi brak trzeciego

sojusznika frontu antyhitlerowskiego - Jzefa Stalina, ale jego nieobecno

wydawaa si usprawiedliwiona, gdy wszyscy wiedzieli o cikich walkach w

rejonie Stalingradu i zdawali sobie spraw, e dyktator nie chcia w takiej

chwili znale si daleko od Kremla i zaprzta sobie gowy innymi sprawami

ni kierowanie armiami, ktre miay przesdzi o losie tej wojny. Churchill

by z tego zadowolony. Ju na pocztku grudnia minionego roku omawia z

Rooseveltem kwesti zaproszenia Stalina. Uwaa, e nie powinno go by w

czasie dyskusji nad strategi dziaa anglo-amerykaskich. Innego zdania

by Roosevelt, ktry traktowa spotkanie w Casablance jako narad

naczelnych dowdcw sprzymierzonych wojsk. Spr rozstrzygn sam Stalin,

ktry 6 grudnia odmwi przyjazdu ze wzgldu na sytuacj pod Stalingradem.

Churchill odetchn. Stalin by mu przeszkadza. Premier rzdu

brytyjskiego zabiega o zgod amerykaskiego sojusznika na dziaania w

rejonie Morza rdziemnego, obszaru o decydujcym znaczeniu dla

brytyjskiego imperium. Tamtdy prowadziy szlaki komunikacyjne do Indii i

Bliskiego Wschodu, bez ktrych nie byoby potgi tego imperium. Wielka

Brytania musiaa rozcign sw kontrol na Pnocn Afryk, utrzyma Cypr

i Malt oraz mie sojusznikw w rzdach Grecji i Woch, jeeli chciaa

pozosta wielk. W przeciwnym wypadku morski tor transportu nieprzebranych

bogactw zasilajcych brytyjsk gospodark mgby zosta zablokowany.

Uzyskanie amerykaskiego poparcia dla tego planu nie byo jednak proste. Co

prawda p roku wczeniej Churchillowi udao si skoni prezydenta

Roosevelta do wycofania si z planu inwazji na Francj, przewidywanej na

wrzesie 1942 roku, jednak pomys ten nie zosta zapomniany.

W czasie dyskusji w Casablance genera George Marshall powraca do planu

inwazji i nie bardzo trafiay mu do przekonania argumenty Brytyjczykw,

ktrzy upierali si, e jest na tak operacj za wczenie. On uwaa, e

Amerykanie powinni zachowa si jak szeryfowie - obrocy ucinionych: wej

do saloonu i celnymi strzaami z coltw zabi zoczycw, czyli wyldowa

na brzegu Francji i wypdzi Niemcw.

Brytyjscy stratedzy przedoyli nowe argumenty: dobra sie kolejowa

biegnca rwnolenikowo przez Europ umoliwia Niemcom przerzucenie w cigu

12-14 dni siedmiu dywizji z frontu wschodniego do Francji i alianckie

wojska inwazyjne szybko stanyby twarz w twarz z dywizjami pancernymi,

przed ktrymi nie zdoayby si obroni, gdy w tak krtkim czasie nie

udaoby si dowie z Wielkiej Brytanii do Francji odpowiednich si.

Natomiast sie kolejowa i drogowa biegnca z pnocy na poudnie Europy

jest saba, a ponadto potne acuchy grskie dodatkowo ograniczaj

przepustowo: w czasie, w ktrym do Francji dojechaoby siedem dywizji, na

poudnie Europy dotaraby zaledwie jedna. Ponadto bardzo rozbudowana linia

brzegowa Bakanw i Pwyspu Apeniskiego zmusi Niemcw do rozproszenia

wojsk. W rezultacie alianckie oddziay desantowe napotkaj znacznie

mniejszy opr na pnocnych brzegach Morza rdziemnego ni we Francji. Nie

naley wic wpada z coltami w doni do saloonu, aby tam chwalebnie zgin,

lecz wycign stamtd nieprzyjaciela i zmusi go do walki w najmniej

korzystnym dla niego terenie i warunkach. Tak moliwo dawaa inwazja na

Sycyli, a potem na Pwysep Apeniski. Wosi szybko skapitulowaliby, co

zmusioby Niemcw do wprowadzenia do ich kraju wojsk okupacyjnych. Niemcy

musieliby rwnie wysa swoje dywizje do pastw pilnowanych dotychczas

przez wojska woskie: do Albanii i Grecji. Jednoczenie naleao z

powietrza niszczy niemieckie zakady przemysowe i miasta, usun z

Atlantyku U-booty, aby nie przeszkadzay w organizowaniu armii inwazyjnej w

Wielkiej Brytanii, a na wiosn 1944 roku dokona inwazji na Francj.

Imperialny interes Wielkiej Brytanii by a nadto widoczny w tym planie,

ale amerykascy stratedzy nie mogli odmwi mu logiki. Ostatecznie 18

stycznia Amerykanie i Brytyjczycy zawarli kompromis, co dwa dni pniej

zaakceptowali prezydent i premier. W niedzielny poranek mieli poinformowa

korespondentw o wynikach konferencji.

Zacz Roosevelt, ktry unis kartki, jakie trzyma na kolanach, i

przemawiajc czsto do nich zerka. Churchill, pozujcy do zdj z odkryt

gow, nasun kapelusz, aby osoni oczy przed socem. Nie zna tekstu,

ktry odczytywa prezydent.

- "Niektrzy z was, Brytyjczykw, znaj star anegdot: mielimy generaa

nazywanego US Grant. Jego pene nazwisko brzmiao Ulisses Simpson Grant*64,

ale w czasach mojej i premiera [Churchilla - BW] modoci nazywano go

"Bezwarunkowa Kapitulacja Grant" (Unconditional Surrender Grant).

Eliminacja si wojennych Niemiec, Japonii i Woch oznacza bezwarunkow

kapitulacj Niemiec, Japonii i Woch [...] Ta konferencja moe by nazwana

"konferencj bezwarunkowej kapitulacji".

Churchill zachowa kamienn twarz. Nie da po sobie pozna, e sowa te

poruszyy go. "Bezwarunkowa kapitulacja" oznaczaa, e nie bdzie

negocjacji z Niemcami, zawieszenia broni, jakiejkolwiek prby "honorowego"

dla Niemcw zakoczenia wojny, lecz jedynie kapitulacja, po czym na

terytorium Niemiec wkrocz wojska okupacyjne. Wobec takiego nastawienia

aliantw traciy sens wszelkie dziaania niemieckiej opozycji, ktra

zamierzaa usun Hitlera, aby rozpocz negocjacje pokojowe i honorowo

zakoczy dziaania wojenne.

Dlaczego prezydent Roosevelt uy tego okrelenia? Po co to zrobi?

Pniej tumaczy si do niezrcznie:

- Mielimy tak wiele kopotw z dwoma francuskimi generaami - mwi

o,Charlesie de Gaulle'u i Henrim Giraudzie, ktrzy w wyniku jego

interwencji pojednali si w Casablance - e pomylaem sobie, i sytuacja

jest rwnie trudna, jak zaaranowanie spotkania Granta i Lee [pod Appomatox

w kwietniu 1865 r., gdy gen. Robert E. Lee podda swoj armi, co

zakoczyo wojn secesyjn - BW], a nagle okazao si, e mamy wzi udzia

w konferencji prasowej, do ktrej ani Winston, ani ja nie mielimy czasu

si przygotowa, i przypomniao mi si, e Granta nazywano "kapitulacj

bezwarunkow", no i nastpn rzecz, ktr sobie uwiadomiem, byo to, e

wypowiedziaem te sowa".

Szokujce owiadczenie: prezydent mocarstwa plecie, co mu lina na jzyk

przyniesie, nie zastanawiajc si, jakie to bdzie miao konsekwencje? Nie

zdajc sobie sprawy, e takie sowa mog przesdzi o biegu wojny,

niemieckiej polityce i, w efekcie o mierci tysicy ludzi? Hitler i jego

minister propagandy Joseph Goebbels bardzo szybko wykorzystali owiadczenie

prezydenta i 30 stycznia proklamowali "wojn totaln", co oznaczao

powszechn mobillzacj caego spoeczestwa, ktre miao prowadzi walk do

koca, aby unikn zniewolenia, okupacji i poddania kraju azjatyckim

hordom.

Premier Churchill doskonale si orientowa, jak wiele za mog wyrzdzi

nieprzemylane wypowiedzi prezydenta Roosevelta. C jednak mg zrobi?

Napisa pniej:

"Musz przyzna, e kiedy na konferencji prasowej 24 stycznia usyszaem

prezydenta mwicego, e powinnimy zmusi naszych wrogw do "bezwarunkowej

kapitulacji", czuem si do zaskoczony. [...] W przemwieniu, ktre

wygosiem po prezydencie, poparem go i potwierdziem wszystko, co

powiedzia. Jakakolwiek rnica zda czy nawet pominicie jakiej kwestii

mogoby przy takiej okazji i w takim czasie okaza si szkodliwe, a nawet

niebezpieczne dla naszego wysiku wojennego".

Dlatego zaskoczony Churchill nie mg zaprotestowa przeciwko

niefortunnemu owiadczeniu prezydenta. Co gorsza, sowa o bezwarunkowej

kapitulacji odnosiy si nie tylko do Niemiec. Prezydent jednym tchem

wymieni Japoni i Wochy, co jeszcze bardziej nie zgadzao si z planami

Churchilla, ktry myla o inwazji na Wochy. Wywiad donosi, e wojska

tego pastwa, po wielkich stratach, jakie poniosy na froncie wschodnim i w

Afryce Pnocnej, po bombardowaniach woskich miast przez alianckie

lotnictwo, nie maj ju ochoty do walki. Hrabia Galeazzo Ciano, woski

minister spraw zagranicznych, 18 grudnia przyby do "Wilczego Szaca", aby

przekona Hitlera o potrzebie zawarcia pokoju ze Stalinem i skoncentrowania

wysiku wojennego na Zachodzie. W tej sytuacji Churchill mia wszelkie

podstawy, aby przypuszcza, e Wosi na widok onierzy alianckich

wychodzcych z okrtw desantowych zmieni front i z wrogw stan si

sojusznikami wojsk anglo-amerykaskich. Wezwanie do bezwarunkowej

kapitulacji mogo wytrci bro z rki zwolennikom zerwania dotychczasowego

sojuszu z Niemcami.

Dlaczego Roosevelt uy tego okrelenia? Jest mao prawdopodobne, e go

ponioso i nie bardzo zdawa sobie spraw z wagi sw, ktre wypowiedzia.

Trzyma kartk, do ktrej zerka, gdy wygasza przemwienie. Tekst na niej

zapisany zosta starannie omwiony z jego doradcami. Nie wiadomo, czy w nim

znalazo si okrelenie "bezwarunkowa kapitulacja", lecz naley przyj, e

prezydent nie przywizywa do tego stwierdzenia adnej wagi. Dla niego

"bezwarunkowa kapitulacja" miaa taki sam wydwik, jak "zwycistwo". Dla

niego byo oczywiste, e z chwil wejcia Stanw Zjednoczonych do wojny jej

wynik zosta przesdzony. Nie mogo by innego koca ni tylko kapitulacja

gwnych wrogw. Tak nakazyway wnioski z niedawnej historii. Inaczej byo

w 1918 roku, gdy w Compiegne niemiecka delegacja podpisaa akt zawieszenia

broni, a nie kapitulacji. W efekcie bdw, jakie zwycizcy popenili po I

wojnie, niemiecki militaryzm mg szybko odrodzi si w najbardziej

agresywnej i ludobjczej formie. Tego nie wolno byo powtrzy. Rozumieli

to wszyscy politycy. Roosevelt nie mwi wic nic nowego, a poza tym

chodzio mu o ukon w stron Stalina, wci czekajcego na informacj o

rychym terminie otwarcia drugiego frontu we Francji. Skoro radziecki

dyktator mia si dowiedzie, e w 1943 roku alianci nie uderz na Francj,

mgby pomyle, e bd prowadzi dziaania pozorne, na obrzeach gwnego

teatru wojny, aby nie traci onierzy, a skoni Hitlera do zawarcia

pokoju i wycofa si z wojny, nie martwic si o sojusznika ze wschodu.

Sowa, ktre Roosevelt wypowiedzia w Casablance, skierowane byy do

Stalina, aby upewni go, e zachodni alianci nie myl o separatystycznym

pokoju z Hitlerem.

Jednak okrelenie "bezwarunkowa kapitulacja", ktre miao zaniepokoi

Churchilla, nagle zniko, jakby nigdy nie istniao. Nie ma go w oficjalnym

komunikacie wydanym po zakoczeniu konferencji. Nie ma go w licie, jaki

Roosevelt i Churchill wysali do Stalina, a ktry dotar do Moskwy 27

stycznia 1943 roku, a wic trzy dni po zakoczeniu konferencji w

Casablance. Jednoznaczny termin zastpiono niezobowizujcym okreleniem:

"Chcemy natychmiast poinformowa Pana o naszych zamiarach. Wierzymy, e

nasze operacje, cznie z wasz potn ofensyw, mog rzuci Niemcy na

kolana w 1943 roku. Kady wysiek musi by podjty, aby osign ten cel".

Deklaracja prezydenta Roosevelta miaa znaczenie jedynie propagandowe.

Dla Wochw i dla Niemcw.

Przypis:

64. Ulisses Simpson Grant (1822-1885), genera amerykaski,

gwnodowodzcy wojskami Unii w wojnie secesyjnej (1861-1865), doprowadzi

do kapitulacji wojsk Konfederacji Poudnia dowodzonych przez gen. Roberta

Edwarda Lee. W 1869 r. obj urzd prezydenta, ktry sprawowa do 1877 r.

tytul

Szwajcarski cznik
- Go do pana. - Gospodyni otworzya szeroko drzwi i przepucia przodem

mczyzn tak wysokiego, e musia mocno pochyli gow, aby nie uderzy o

framug. Hans Bernd Gisevius*65, pracownik konsulatu niemieckiego w Bernie,

mia 2,107cm wzrostu. Z jego wielk postaci kontrastowaa maa gowa i

twarz o dziecicym wyrazie.

Allen Dulles*66 wsta z fotela i podszed do gocia z wycignit rk,

lecz gdy tylko ucisn jego do, zrobi krok wstecz. By niski, a wzrost

Niemca dziaa na niego deprymujco, wola wic nieco si odsun. Wskaza

na fotel przy kominku i zaczeka z rozpoczciem rozmowy, a gospodyni

zamknie drzwi.

Od niedawna zajmowa dom przy Herrengasse 23 w Bernie. Przyby do

Szwajcarii po dugiej i penej niebezpieczestw podry, ktr rozpocz 2

listopada 1942 roku, gdy wystartowa z Waszyngtonu. Wkrtce samolot, ktrym

podrowa, ze wzgldu na z pogod zatrzymano przez par dni na Azorach,

a kady dzie mg mie dla niego cen ycia, z czego w peni zdawa sobie

spraw. Wiedzia, e wojska alianckie s ju gotowe do wielkiej operacji

inwazji na pnocno-zachodni Afryk, ktra miaa si rozpocz 8

listopada. Dla Dullesa byo oczywiste, e w odpowiedzi Niemcy wkrocz do

nie okupowanej czci Francji, przez ktr prowadzia trasa jego podry do

Szwajcarii. Liczy jednak, e mimo opnienia uda mu si przemkn, zanim

wojska niemieckie wzmocni kordony i szczelnie zamkn granice.

Bez dalszych kopotw dotar do Lizbony, stamtd polecia do Barcelony,

gdzie 8 listopada wsiad do pocigu zmierzajcego do Francji. Gdy dojecha

do granicy dowiedzia si, e po pnocy wojska brytyjskie i amerykaskie

rozpoczy operacj inwazyjn.

Jak przewidzia, Niemcy obawiajc si, e alianci zamierzaj wykorzysta

Afryk jako baz do inwazji na poudniow Francj, 14 listopada wkroczyli

do nie okupowanej czci Francji i ruszyli w stron portw

rdziemnomorskich.

Dullesowi udao si dojecha do granicy ze Szwajcari, gdzie, zdawao

si, szczcie, towarzyszce mu podczas podry przez Europ, wyczerpao

si. Nad ranem pocig stan na granicznej stacji, a tam niemieccy i

francuscy andarmi kazali wszystkim pasaerom przej do dworcowej

poczekalni, zebrali dokumenty i kazali czeka, a sprawdz ich tosamo.

Mg mie tylko nadziej, e Niemcy zechc uhonorowa jego paszport

dyplomatyczny, ale poniewa obydwa pastwa: Niemcy i Stany Zjednoczone, od

grudnia 1941 roku znajdoway si w stanie wojny, szansa na wyjcie z

opresji bya niewielka. Mino poudnie, gdy podszed do niego francuski

andarm.

- Dokumenty s w porzdku. Moe pan i. - Poda mu paszport i pochyli

si tak, aby nikt nie usysza dalszych sw. - Uciekaj! Nasza wsppraca z

Niemcami ma tylko symboliczny charakter.

Francuz odwrci si i ruszy w stron drzwi. Dulles zrwna si z nim.

- Co si stao?

- Niemcy s na obiedzie, droga wolna... - Francuz wskaza na wagon.

Po przyjedzie do Szwajcarii czekaa go niemia niespodzianka. Prasa

poinformowaa, e przyjecha jako specjalny wysannik prezydenta Roosevelta

w celu zaatwiania tajnych spraw. Wysa natychmiast do redakcji

wyjanienie, utrzymujc, e jest dyplomat, asystentem amerykaskiego

ambasadora, ale oczywicie nikt w to nie uwierzy, a on sam nawet przez

chwil nie pomyla, e sprostowanie ma jakikolwiek sens. Ot, wypadao tak

zrobi. Nie wiadomo te, czy ta dekonspiracja nie bya zamierzona przez

samego Dullesa, gdy nie byo lepszego sposobu na nawizanie kontaktw z

tajnymi ugrupowaniami, jak poinformowanie ich, do kogo maj si zgosi.

Oczywicie zaalarmowao to niemieckie tajne suby ale byo oczywiste, e

one i tak szybko dowiedz si o jego prawdziwej dziaalnoci. Jednak Dulles

nie traktowa tego jako zagroenia. Ostatecznie przyjecha do Szwajcarii

rwnie po to, aby nawiza kontakty z szefami niemieckich tajnych sub, i

przewidywa, e aden z nich nie wyda rozkazu zgadzenia Amerykanina. W

wiecie, w ktrym wojna poprzerywaa oficjalne kanay porozumiewania si

rzdw walczcych pastw, cznicy tacy jak Dulles byli bardzo przydatni.

Nie mogo mu wic grozi nic zego. Przynajmniej do czasu...

Ju kilkanacie dni po przyjedzie spotka si w ambasadzie amerykaskiej

z Gero von Gaevernitzem, z pochodzenia Niemcem, ktry przez swoj siostr

by spowinowacony ze star i wpywow rodzin Stinnesw. Przyjmowany dziki

temu w sferach niemieckiej arystokracji, wiedzia duo o antyhitlerowskiej

opozycji. Tu przed wybuchem wojny osiad w Szwajcarii, gdzie wkrtce

uzyska amerykaskie obywatelstwo. Byo wic oczywiste, e bywa w

ambasadzie Stanw Zjednoczonych i dziki temu sta si wanym porednikiem.

To on poinformowa Dullesa, e niemiecka tajna organizacja "Czarna

Orkiestra" poszukuje kontaktw z amerykaskim wywiadem i wskaza na

wicekonsula Giseviusa jako czowieka, ktry reprezentuje opozycj.

Dulles i Gisevius spotkali si po raz pierwszy na schodach wiatowej Rady

Kociow w Zurychu, pn styczniow noc 1943 roku. Dulles z rozbawieniem

patrzy na tego konspiratora, ktrego mona byo ledzi na ulicy z

wielkiej odlegoci z powodu jego gowy unoszcej si nad tumem jak

latarnia nad potokiem samochodw na ulicy. Uzna, e jakiekolwiek spotkania

w miejscach publicznych s wykluczone, gdy za bardzo zwracaliby na siebie

uwag, i zaproponowa, aby Niemiec przychodzi noc do jego biura na

Herrensgasse. Jednak byo to jeszcze bardziej niebezpieczne miejsce, o czym

Gisevius mia si wkrtce przekona.

- Niemiecka opozycja jest wystarczajco silna, aby obali Hitlera i

przej wadz - powiedzia, siedzc naprzeciw Dullesa. - Wie pan jednak

doskonale, e yjemy w czasach, w ktrych polityka jednego pastwa zaley

od polityki innych pastw, o czym moglimy si ju przekona w 1938 roku.

Gisevius mwi o prbie zamachu stanu i obalenia Hitlera podjtej w 1938

roku. Wwczas "Czarna Orkiestra" wysaa swojego przedstawiciela, Ewalda

von Kleista-Schmenzina do Londynu, gdzie spotka si z politykami, u

ktrych zabiega o uzyskanie poparcia rzdu brytyjskiego dla ich planw, co

w ocenie spiskowcw byo niezbdnym warunkiem powodzenia caego

przedsiwzicia.

- Sdz, e od tego czasu opozycja zmienia punkt widzenia na ksztat

pastwa, jakie miaoby powsta po obaleniu Hitlera - odpowiedzia Dulles.

Wiedzia, e Gisevius obarcza win za niepowodzenie spisku w 1938 roku

premiera Chamberlaina, ktry nie zdecydowa si na dziaanie przeciwko

Hitlerowi. Jednak gwnym powodem braku poparcia dla spiskowcw byy ich

dania przywrcenia w Europie granic z 1914 roku, ktrych oczywicie rzd

brytyjski zaakceptowa nie mg.

- Niemcy stanowi wielk si - mwi Gisevius, jakby nie zauwaajc

ironii w sowach Dullesa - chocia my, przeciwnicy Hitlera wiemy, e za ni

postpuje zguba naszego narodu. Hitler musi umrze, jeli maj y Niemcy.

Dla nas najbardziej ywotnym problemem jest to, co si stanie z Niemcami,

gdy zabraknie Hitlera.

- Oczekujecie gwarancji, e po obaleniu Hitlera przystpimy do negocjacji

z nowym rzdem?

- Zanim to si stanie, musimy uzyska gwarancje, e armie sojusznicze nie

wykorzystaj czasowego chaosu, w jakim bez wtpienia pogr si Niemcy,

aby zawadn naszym krajem i obj go okupacj wojskow.

- Oznaczaoby to, e dacie gwarancji nie tylko ze strony aliantw

zachodnich, lecz take Zwizku Radzieckiego...

- Stawka jest bardzo wysoka. Obecnie Wehrmacht stanowi ogromn si.

Wiemy, my, przeciwnicy Hitlera, e zostanie ona skruszona za dwa lub trzy

lata. Do tego czasu sponie Europa. Ofiary bd ogromne. Wie pan doskonale,

e mocarstwa demokratyczne obawiaj si na rwni nazizmu i komunizmu. Co

wic bdzie w Europie, jeli zawadn ni armie Stalina?

- Wybiegamy w dalek przyszo. I wci niepewn. - Dulles wsta, aby

przerwa dyskusj. Sposb rozumowania, jaki prezentowa Gisevius, bardzo mu

odpowiada, gdy on sam mia podobne pogldy. Uwaa, e przystpienie

Stanw Zjednoczonych do wojny przesdzio o jej losach, gdy to pastwo

oddawao do dyspozycji aliantw przeogromny potencja gospodarczy i

militarny. Potencja nie naruszony w najmniejszym stopniu, ktrego wrogowie

nie mogli zniszczy. Gdy Rosjanie stracili tysice zakadw przemysowych

na ziemiach zajtych przez Niemcw, a inne musieli przewie na Ural, gdy

na brytyjskie fabryki spaday bomby, a statki z surowcami szy na dno,

zatapiane przez niemieckie okrty podwodne i nawodne, Stany Zjednoczone,

majc w swoich granicach wszystkie surowce, mogy rozwin produkcj

wojenn.

Gisevius, wychodzc pno w nocy, zgodzi si informowa Dullesa o

sprawach, ktre mogy mie istotne znaczenie dla dalszej ich wsppracy. To

bya lina, na ktrej balansowali czonkowie antyhitlerowskiej opozycji: jak

doprowadzi do upadku Hitlera, nie zdradzajc Niemiec? Pniej Gisevius

stwierdzi, e z tego wanie powodu zerwa kontakty z Brytyjczykami,

ktrzy traktowali go jako rdo informacji wywiadowczych i tylko takiej

dziaalnoci oczekiwali, zbywali za wszelkie prby nawizania rokowa

pokojowych.

Gdy zakada paszcz, Dulles usiowa mu go poda, ale zrezygnowa

natychmiast, gdy nie dosignby ramion tego olbrzyma. aden z nich nie

zwrci uwagi na to, e drzwi w kocu korytarza uchyliy si i przez szpar

bacznie przyglda im si kucharka. Bya Niemk i cho gospodarz i jego go

rozmawiali po angielsku, bezbdnie wyczua niemiecki akcent u Giseviusa.

Nie wiedziaa jednak, kim jest: Niemcem czy Szwajcarem? Usyszaa tylko, e

umawiaj si na nastpn wizyt o pnej nocnej porze. Bezszelestnie

zamkna drzwi. Kucharka Dullesa bya konfidentk niemieckiego wywiadu.

- Co o nim sdzisz? - Dulles wrci do pokoju, gdzie siedziaa jego

asystentka. Przez cay czas pobytu Giseviusa przysuchiwaa si rozmowie z

pokoju obok.

- Brytyjczycy nie maj do niego zaufania - nie odpowiedziaa na pytanie

szefa.

- Oni nie wierz nikomu, kto nie pije herbaty o pitej. - Dulles wzruszy

ramionami. - A tym bardziej nie dowierzaj przedstawicielom niemieckiej

opozycji po tym, jak dali si zapdzi jak ciel do rzeni.

Mwi o uprowadzeniu dwch brytyjskich agentw z Venlo.

- W kadym razie - kontynuowa Dulles, ju wyranie zmczony dug

rozmow z Giseviusem, ktra wymagaa od niego duej koncentracji - niech

londyski oddzia OSS skontaktuje si z MI-6*67 i delikatnie sprawdzi ich

opini o naszym gociu. Na dzisiaj do. - Spojrza na zegarek. Dochodzia

trzecia w nocy.

Dziaa jak wdkarz, ktry stojc nad brzegiem jeziora rzuca do wody

ziarna pszenicy, aby zwabi jak najwicej ryb. Oczywicie byo duo potek,

a on chcia zowi jak pokan sztuk. Ludzie tacy, jak Gisevius byli

potkami. Reprezentowali dumn grup przeciwnikw nazizmu, ktrym marzyy

si Wielkie Niemcy w granicach z 1914 roku. Byli przydatni jako rdo

informacji wywiadowczych, gdy kady z nich, starajc si uwiarygodni

swoj misj, ostrzega o niebezpieczestwie lub przekazywa cenne

wiadomoci o dziaaniach niemieckiego wywiadu lub Wehrmachtu. Dulles nie

mg wic ich lekceway. Jednak nadal czeka na kontakt ze strony tych,

ktrzy mieli w Niemczech wadz i trzymali j pewn rk. Nie przypuszcza

nawet, jak bardzo blisko znajduj si ich macki. Za cian jego pokoju!

W lutym Gisevius przyszed jak zwykle pno w nocy. Gdy tylko znikn w

gabinecie Dullesa, drzwi od subwki uchyliy si. Kucharka przez chwil

nasuchiwaa odgosw dochodzcych z innych czci mieszkania. Panowaa

zupena cisza, gdy o tej porze w kamienicy przy Herrensgasse wszyscy spali

z wyjtkiem gospodarza i jego gocia. Na palcach podesza do wieszaka i

woya rk do kieszeni paszcza. Znalaza tam tylko chusteczk, par

monet i klucze. adnego znaku identyfikacyjnego, a ona bardzo chciaa

dowiedzie si, kim jest olbrzym przychodzcy tak pno w nocy. W

wewntrznych kieszeniach paszcza rwnie nie byo nic, co dawaoby

jakkolwiek wskazwk pozwalajc na ustalenie tosamoci gocia. Cofaa

si ju do swojego pokoju, gdy smuga wiata z uchylonych drzwi pada na

kapelusz lecy rondem do gry na pce obok wieszaka. Srebrne inicjay na

podszewce zabysy na chwil. "H.B.G" - odczytaa. Zamkna szybko drzwi,

gdy wydao si jej, e zaskrzypiay schody. Nastpnego dnia udaa si do

mieszkania na poddaszu, gdzie spotykaa si z pracownikiem ambasady

niemieckiej. Zazwyczaj przekazywa jej instrukcje, na co ma zwrci uwag w

mieszkaniu swojego chlebodawcy, a ona informowaa go o wykonywanych

zadaniach. Podczas tego spotkania dumnie wysuna zza obrczki ciasno

zoon karteczk, na ktrej zapisaa inicjay.

- Jest chyba Niemcem. Co prawda rozmawiaj po angielsku, ale syszaam

wyrany akcent niemiecki. Ma ponad dwa metry wzrostu i tak mieszn twarz.

Jak dziecko.

- Czsto przychodzi? - Mczyzna siedzcy na parapecie okna wydawa si

zadowolony z odkrycia kucharki.

- Rnie, ale zawsze pno w nocy i pozostaje dugo...

- Godzin, dwie?

- Czasami duej.

- Oddaa pani wielk przysug naszemu pastwu. Moe uda si dowiedzie

czego wicej, wtedy prosz zadzwoni pod ten numer, a podam pani adres,

pod ktrym si spotkamy.

Skina gow i wpatrzya si w zapisany na kartce numer, aby go

zapamita. Potem oddaa kartk.

Agent SD dziaajcy przy ambasadzie niemieckiej domyli si z inicjaw

i opisu gocia Dullesa, e chodzi o Hansa Bernda Giseviusa.

W Londynie szef oddziau OSS, do ktrego Dulles wysa depesz, proszc o

sprawdzenie wiarygodnoci Giseviusa, uda si do czowieka, ktrego uwaa

za najbardziej kompetentnego: pukownika Claude'a Edwarda Majoribanksa

Danseya, twrcy tajnej organizacji "Z" brytyjskiego wywiadu. Nie mg

gorzej trafi. To Dansey, zwolennik nawizania negocjacji z niemieckimi

opozycjonistami przed wybuchem wojny, w 1939 roku wysa dwch agentw do

Holandii i by porednio odpowiedzialny za wpadk w Venlo. Jego wina bya

tym wiksza, e wyznaczy do tego zadania majora Richarda Stevensa i

kapitana Sigismunda Payne Besta, dwch najlepszych funkcjonariuszy wywiadu,

ktrzy wiedzieli bardzo duo o siatkach szpiegowskich w Holandii i

Niemczech. Ich aresztowanie przez SD oznaczao dekonspiracj i utrat tych

siatek, co w rezultacie prowadzio do powanego osabienia brytyjskiego

wywiadu w krytycznym okresie dla Europy. Dansey utrzyma si na stanowisku,

cho jego szef, Stewart Menzies o mao nie straci posady szefa wywiadu,

lecz od tamtej chwili w kadej prbie nawizania kontaktw podejmowanej

przez niemieckich spiskowcw dopatrywa si prowokacji Sicherheitsdienst.

"Brytyjczycy uwaaj, e powiniene przerwa spotkania z "512"

[kryptonim Giseviusa - BW], gdy oceniaj go jako niewiarygodnego" -

brzmiaa odpowied oddziau OSS z Londynu, jak odebra Dulles. Nie zwrci

na ni uwagi. Kierowa si opini Gaevernitza, ktremu ufa bezgranicznie,

a ten mia pene zaufanie do swojego rodaka. Jeeli nawet pojawiy si

jakie wtpliwoci po lekturze depeszy z Londynu, to ostatecznie odrzuci

je po spotkaniu z Giseviusem, w czasie ktrego Niemiec ostrzeg, e

kryptolodzy z Forschungsamtu*68 zamali szyfry uywane przez amerykaski

Departament Stanu i brytyjskie Foreign Office w cznoci z placwkami na

terenie Szwajcarii. Nie mgby tego uczyni, gdyby by agentem podstawionym

przez SD. W wywiadzie obowizuje zasada waenia zyskw i strat. Wiele

zamierze wymaga ofiar, czasami duych, gdy stawka jest wysoka. Wywiad

akceptuje je. Oddaje na mier przyjaci i skazuje na zagad wasnych

onierzy, jeeli zysk z takiej operacji moe przewyszy straty. Dulles

doskonale zna t zasad. Wielokrotnie j stosowa. Dlatego suchajc

Giseviusa informujcego go o zamaniu przez niemieckich kryptologw szyfrw

amerykaskich uzna, e znalaz ostateczny dowd szczeroci tego czowieka.

Niemcy za duo by stracili zdradzajc aliantom, e potrafi odczytywa ich

szyfry, tylko po to, aby przekona ich do swojego agenta. Nigdy jednak nie

mona wykluczy takiej ewentualnoci z cakowit pewnoci.

Dlaczego Gestapo nie aresztowao Giseviusa, majc tak oczywisty dowd

jego zdrady? Wiele lat pniej, w 1973 roku Centralna Agencja Wywiadowcza

Stanw Zjednoczonych w raporcie dotyczcym dziaalnoci "Czerwonej

Orkiestry" stwierdzia:

"Istniej powane wskazania, e pomimo zaufania, jakie okazywali mu [tj.

Giseviusowi - BW] Hans Oster, Carl Grdeler i inni spiskowcy z grupy 20

lipca*69, on mg by take agentem Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy.

Przesuchania niektrych oficerw niemieckiego wywiadu zawieray

komentarze, e Ernst Kaltenbrunner, szef Gwnego Urzdu Bezpieczestwa

Rzeszy i zwierzchnik Schellenberga, otrzymywa od Giseviusa raporty a do

kwietnia 1945 roku. Dokumenty wskazuj na zwizki midzy Giseviusem i

Heydrichem oraz Giseviusem i Schellenbergiemn".

Bardzo to niejasne oskarenia. Nie dowodz niczego. Gisevius by

pracownikiem Gestapo w latach trzydziestych. Nic wic dziwnego, e zna i

kontaktowa si z Heydrichem, Kaltenbrunnerem czy Schellenbergiem. By moe

pniej dostarcza im raporty, ale moga to by cz jego dziaalnoci

konspiracyjnej, antynazistowskiej lub prowadzonej na polecenie Dullesa.

Jak wic wytumaczy, e Gestapo patrzyo przez palce na dziaalno

Giseviusa, cho miao coraz wicej danych, e ten czowiek utrzymuje

kontakty z wrogiem? Odpowied jest zadziwiajco prosta. Gestapo i Suba

Bezpieczestwa SS wiedziay niemal wszystko o niemieckich ugrupowaniach

opozycyjnych, z wyjtkiem czci grupy oficerw, ktrzy skupili si wok

pukownika Clausa von Stauffenberga, ktry podoy bomb w "Wilczym

Szacu". To stara zasada policji politycznej: wiedzie jak najwicej o

wrogach, pilnowa ich i kontrolowa, ale pozwala dziaa, oczywicie do

pewnego momentu. Nie mona ich likwidowa zbyt wczenie, gdy byoby to

niekorzystne. Policja, znajc miejsca spotka, metody dziaania, kontakty,

moga atwo wprowadzi midzy nich konfidentw, nakoni do zdrady

najsabszych bojownikw podziemia i sterowa ich przedsiwziciami. Ile to

razy w historii tego wiata bohaterowie byli tylko pionkami w grze tajnych

sub. Ryzykowali yciem w przekonaniu, e dokonuj rzeczy wielkich, a w

rzeczywistoci niewiadomie wykonywali plan opracowany przez tych, ktrych

nienawidzili i chcieli obali.

Szefowie suby bezpieczestwa wiedzieli, e musi nadej moment, w

ktrym wadza zada krwi. Wyda rozkaz: "Zniszczcie opozycjonistw" i

bdzie niecierpliwie oczekiwa raportw o sukcesach: aresztowaniach i

wyrokach. Aby tak si stao, policjanci musieli wiedzie, gdzie uderzy i

kogo wsadzi do celi. Nie mogli dopiero wtedy zaczyna poszukiwa

spiskowcw, gdy wadza niecierpliwiaby si i gania ich za nieudolno.

Gdyby akcja rozpracowywania buntowniczych organizacji przecigaa si, a

sukcesy nie nadchodziy, wadza zwolniaby szefw suby bezpieczestwa,

uznajc ich za nieudolnych. Tak wic dla funkcjonariusza tajnej policji

politycznej aresztowanie czowieka podejrzanego o wywrotow dziaalno po

to, aby postawi go przed sdem, byo marnotrawstwem i ostatecznoci. W

bezwzgldnym wiecie polityki spiskowcy i policjanci dziaaj czsto rka w

rk, a granica midzy ich poczynaniami zaciera si tak bardzo, e czsto

nie sposb powiedzie, kto jakie zadanie wykonuje.

Do mieszkania Allena Dullesa w Bernie niemale rwnoczenie przyszli

opozycjonici, ktrzy marzyli o obaleniu Hitlera, i przedstawiciele SS,

ktrych zadaniem byo utrwalenie wadzy Fhrera.

15 stycznia 1943 roku do drzwi domu na Herrensgasse 23 zastukali dwaj

ludzie. Przedstawili si jako Paul i Bauer, Dulles, ktry mg mie

wtpliwoci co do tosamoci Bauera, w rzeczywistoci funkcjonariusza SD,

musia wiedzie, kim jest Paul. Bya to bowiem zbyt znaczca posta w

krgach najwyszych europejskich sfer.

Ksi Max-Egon Hohenlohe-Langenburg, urodzony w 1897 roku, oczywicie w

znakomitej rodzinie, ktra daa Europie marszakw, generaw, kardynaw i

kanclerzy, po I wojnie wyjecha do Hiszpanii, gdzie oeni si z markiz de

Belvis de las Navas i osiad tam na stae. W 1938 roku sta si

zwolennikiem nazistw, a powodem jego nagej sympatii nie byy przekonania

polityczne, lecz ch zachowania ogromnego majtku, jaki mia w zachodniej

Czechosowacji. Gdy we wrzeniu 1938 roku Hitler uzyska w Monachium zgod

na przyczenie do Rzeszy tej czci Czechosowacji, tzw. Sudetenlandu,

ksi popar te dziaania. Poza wzgldami czysto majtkowymi kierowaa nim

rwnie ch odegrania w historii roli, jaka w przeszoci bya udziaem

czonkw jego rodziny. We wrzeniu 1939 roku przedstawi marszakowi

Gringowi memorandum, w ktrym zwraca uwag, e najazd na Polsk by

bdem wynikajcym z przekonaniaHitlera, i Wielka Brytania i Francja nie

pospiesz z pomoc sojusznikowi.Stao si jednak inaczej, wic naley

przystpi do rokowa pokojowych,ktrych podstaw musi by "odzyskanie

zaufania, gwarancje przestrzegania umw midzynarodowych, rozbrojenie pod

wspln kontrol i prawdopodobnie wycofanie z Czechosowacji oraz

rekonstrukcja tego pastwajako neutralnego".

Hitler odrzuci projekt ksicia, ten jednak, nie zniechcony, kursowapo

Europie, wykorzystujc dobre kontakty i swoje rodowe nazwisko, zamierzajc

sta si "porednikiem pokoju". Jednak propozycje, projektyrozwiza

politycznych, jakie przedkada nazistowskim dostojnikom, nieuzyskay ich

aprobaty. W poowie 1942 roku spotka Waltera Schellenberga, ktry doszed

do wniosku, e sfrustrowany dyplomata moe by mubardzo potrzebny. Namwi

go do wsppracy z SD, gdzie jako agentuzyska numer 14487957, Himmlera

za przekona, e warto pozwoli ksiciu dziaa w charakterze porednika w

rozmowach pokojowych z aliantami.

Ksi raportowa po rozmowie z Dullesem:

"Mr. Bull [pseudonim Dullesa uywany w SD - BW] nie wydaje si

przywizywa wikszej wagi do problemu Czech; z drugiej strony faworyzuje

powikszenie Polski na wschd i utrzymanie silnej Rumunii i Wgier jako

cordon sanitaire przeciwko bolszewizmowi i panslawizmowi. [...] Uwaa

Wielkie Niemcy, skonfederowane wedug planw amerykaskich i pozostajce w

sojuszu z konfederacj pastw dunajskich, za najlepsz gwarancj

uporzdkowanej rekonstrukcji Europy Wschodniej i Centralnej".

Wszystko zapowiadao si bardzo optymistycznie. Ksi informowa, e

zdoby zaufanie i poparcie Dullesa, ktry wskaza jako miejsce przyszych

kontaktw ambasad w Madrycie, gdzie mia zgasza si do radcy

Butterwortha. Obiecujce sygnay napyway z innych krajw Europy. 10

czerwca 1943 roku rezydent SD donosi z Budapesztu:

"Stany Zjednoczone gotowe s zawrze porozumienie z Rzesz".

Jednak wkrtce ta droga okazaa si lepym zaukiem. Deklaracja o

"bezwarunkowej kapitulacji" i stosunek Roosevelta do Zwizku Radzieckiego z

jednej strony, a niech Churchilla do tajnych negocjacji z Niemcami z

drugiej, przesdziy o zakoczeniu prb nawizania kontaktu przez Dullesa.

Himmler uzna, e pora mie powaniejsze argumenty, ktre zmusz Amerykanw

do rozmw o zakoczeniu wojny na Zachodzie.

Przypisy:

65. Hans Bernd Gisevius (1904-1974), od 1933 r. funkcjonariusz tajnej

policji Gestapo, w 1939 r. przeszed do wywiadu wojskowego (Abwehry), od

1940 do 1944 r. wicekonsul niemiecki w Zurychu (Szwajcaria).

66. Allen Dulles (1893-1969), prawnik amerykaski. W listopadzie 1942 r.

stan na czele szwajcarskiego oddziau amerykaskiej organizacji

wywiadowczej o nazwie Biuro Sub Strategicznych (Office of Strategic

Services, OSS). Jego gwnym zadaniem byo nawizanie kontaktu z czonkami

opozycji antyhitlerowskiej w Niemczech. Prowadzi negocjacje z wysannikami

Reichsfhrera SS Heinricha Himmlera w sprawie warunkwzawarcia pokoju.

Uczestniczy rwnie w operacji "Sunrise", w ktrej efekcie dowdca SS we

Woszech SS-Obergruppenfhrer Karl Wolff podpisa kapitulacj w kocu

kwietnia 1945 r. Od 1948 r. by czonkiem komitetu nadzorujcego

dziaalno amerykaskiego wywiadu. Od 1953 r. by szefem Centralnej

Agencji Wywiadowczej (CIA) ktrkierowa do 1961 r., gdy po fiasku

zorganizowanej przez CIA inwazji na Kub poda si do dymisji.

67. MI-6 - wywiad brytyjski, podlegajcy ministerstwu spraw zagranicznych

(Foreign Office) od 1921 r. oficjalnie znany pod nazw Secret Intelligence

Service (Tajna Suba Wywiadowcza). Podczas Ii wojny wiatowej szefem

wywiadu by Stewart Menzies, ktremu, obok wydziaw zajmujcych si

zbieraniem informacji wywiadowczych i kontrwywiadem podlega wydzia

kryptologiczny (Government Code and Cypher School) w Bletchley Park.

68. Forschungsamt, niemiecka rzdowa agencja utworzona na polecenie

Hermanna Gringa w 1933 r. w celu podsuchiwania rozmw telefonicznych,

przechwytywania korespondencji radiowej i amania szyfrw.

69. Chodzi o spiskowcw ktrzy przygotowali zamach na Hitlera 20 lipca

1944 r.
tytul

Policjanci i spiskowcy

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Byo wczenie rano, gdy szef Gestapo Heinrich Mller*70 wszed do

sekretariatu swojego gabinetu. Mczyzna siedzcy na krzele przy biurku

sekretarki zerwa si i stan na baczno.

- To pan, Rder. - Mller obj go ramieniem. - Jest pan rannym

ptaszkiem, albo ma dla mnie pan dobre wiadomoci...

- I jedno i drugie, Gruppenfhrer. - Rder by wyranie zadowolony z

serdecznegopowitania.

Weszli do gabinetu, ktry wwietle pochmurnego lutowego poranka wydawa

si jeszcze bardziej ponury ni zazwyczaj.

- Niech zgadn. - Mlleropar si rkami o biurko. -Schmidhuber zacz

mwi.I to nadzwyczaj ciekawe sprawy o Canarisie i jego przyjacioach.

- Zgadza si. - Rderumiechn si i jego twarz staa si podobna do

szczurzegopyszczka. W padzierniku 1942 roku Hermann Gring osobicie

zleci muprowadzenie ledztwa w sprawie "Czerwonej Orkiestry", co Rder

wykona z niezwyk skrupulatnoci, a bezwzgldno z jak oskara

schwytanych szpiegw zyskaa mu szczeglne uznanie. Z tego powodu w

styczniulub na pocztku lutego 1943 roku otrzyma polecenie wyjanienia

podejrze wobec admiraa Canarisa, szefa jego sztabu, generaa Hansa Ostera

iinnych najwyszych czonkw wywiadu wojskowego - Abwehry

Caa sprawa zacza si jesieni 1942 roku, gdy zupenie przypadkowo

placwka Gestapo w Monachium wpada na trop afery walutowej. Nadawnej

granicy z Czechosowacj zatrzymano mczyzn o nazwiskuDavid, ktry mia

przy sobie 400 dolarw. Aresztowany stwierdzi, eprzenosi te pienidze

na polecenie oficera wywiadu wojskowego i mia je przekaza odbiorcy w

Pradze w celu sfinansowania umowy z ydami. Dalsze ledztwo wykazao, e w

spraw zamieszani s dwaj ludzie z Abwehry: kapitan Ickart i przemysowiec,

byy konsul Wilhelm Schmidhuber. Przesuchiwani przyznali si do

przekazywania pienidzy za granic, lecz stwierdzili, e pozostawao to w

ramach dziaalnoci Abwehry. Mllernie da si zwie. Od dawna

podejrzewa, e pod przykrywk zada wywiadowczych Abwehra chroniydw i

umoliwia im ucieczk zagranic. W 1941 roku major WalterSchulze-Bernett,

rezydent Abwehryw Amsterdamie, na polecenie z centrali umoliwi wyjazd

500 ydom,ktrzy dziki jego pomocy dotarli doAfryki Poudniowej. W 1942

roku admira Wilhelm Canaris wprost powiadomi Mllera, e w ramach

"Operacji Siedem" wysya do Szwajcarii siedmiu ydw, ktrzy maj tam

zbieramateriay szpiegowskie. Z informacji, jakie mia Mller, wynikao;

e bylito ydowscy prawnicy poszukiwani przez Gestapo, ktrzy w

najmniejszym stopniu nie nadawali si do pracy wywiadowczej. Wyda nakaz

icharesztowania, zanim Abwehra zdya rozpocz "Operacj Siedem. Ale

Canaris nie mia zamiaru si podda i postanowi zapobiec uwizieniutych

ludzi. Uda si do Himmlera.

- Herr Reichsfhrer, jak mog kierowa Abwehr, jeeli pana ludzie

aresztuj moich agentw! - protestowa.

Kilkadziesit minut pniej, gdy wrci do swojego gabinetu w gmachu

Abwehry, wezwa szefa sztabu, pukownika Hansa Ostera:

- Naucz ich szybko posugiwania si jakim szyfrem, gdy powiedziaem

Himmlerowi, e s to nasi agenci.

Interwencja bya skuteczna i Mller, nie majc dowodw, musia wycofa

nakaz aresztowania "agentw" Abwehry. Gdy jednak w jego rce wpadli Ickart

i Schmidhuber, poczu, e trafia si niepowtarzalna okazja osaczenia

Canarisa.

- Twardy by? - Mller zwrci si do Rdera, gdy szli dugim korytarzem

prowadzcym do sal przesucha w siedzibie berliskiego Gestapo.

- Nie byo potrzeby - Rder mwi o stosowaniu tortur wobec Schmidhubera.

- Na pocztku uwaa, e Canaris uwolni go bardzo szybko. Gdytak si nie

stao, zacz mwi.

Weszli do niewielkiego pokoju o cianach pomalowanych szar olejnfarb.

Protokolant siedzcy przy stoliku pod zakratowanym oknem zerwasi z

krzesa na ich widok, podobnie jak esesman, ktry za biurkiem pali

papierosa. Tylko Schmidhuber nie podnis gowy Spa.

- Panie Schmidhuber, tu nie hotel - Mller szturchn go w rami. Usiad

na krzele, obok ktrego sta esesman, i skierowa wiato lampy na twarz

przesuchiwanego. Ten zmruy gwatownie oczy.

- Nie spaem ca noc - powiedzia jakby si usprawiedliwiajc.

- Jak pan si domyla, nie jest to najgorsze, co moe pana tutajspotka.

Dotychczas traktowalimy pana bardzo agodnie i chyba pan to docenia.

Docenia pan? - Mller krzykn. Pochyli si gwatownie nad biurkiem.Nie

czeka na odpowied.

- Mog rwnie poprosi Unterscharfhrera, aby inaczej zacz z panem

postpowa. - Wskaza na esesmana stojcego obok. - On lubi zadawa ludziom

bl. Im goniej pan bdzie krzycza, tym wiksz sprawi mupan

przyjemno. Prawda Unterscharfhrer?

Esesman nie zareagowa. Wystarczao jednak spojrze na jego twarz,ponur

i chamsk, z lekko przymknitymi bezbarwnymi oczami, rcewielkie jak

opaty, aby uwierzy Mllerowi.

- Liczy pan, e Canaris std pana wycignie? - zapyta Mller. - Pomyli

si pan, Schmidhuber. Nawet palcem nie kiwn, a pan chce go osania,

chroni, cierpie dla niego. Nie warto. Dr Rder powiedzia mi, e pan

zmdrza i bdzie z nami wsppracowa...

- Tak! - Schmidhuber przytakn tak gorliwie, jakby chcia przekona

Mllera, e obecno Unterscharfhrera w tym pokoju nie jest zupenie

potrzebna. - Powiem wszystko.

Mller odszed na bok, ustpujc miejsca Rderowi. Protokolant wkrci

kartk w maszyn i wystuka dat.

- Od kogo otrzyma pan dolary? - zacz przesuchanie Rder.

- Od Hansa von Dohnanyi'ego*71.

- Czy admira Canaris o tym wiedzia?

- Sdz, e tak.

- Na jaki cel byy przeznaczone pienidze?

- Na finansowanie operacji szpiegowskich za granic, ale rwnie napomoc

ydom, ktrzy uciekali z Niemiec.

Przesuchanie trwao jeszcze wiele godzin. Schmidhuber, w obawieprzed

torturami i ze zoci na Canarisa, e nie wydoby go z opresji, mwi

wszystko, co wiedzia o dziaalnoci Abwehry: o przemycie ydw i prbach

nawizania tajnych rokowa z aliantami za porednictwem Watykanu. Kade z

tych zezna bardzo obciao Canarisa.

Tego wieczoru admira wrci do swojego domu w podmiejskiej dzielnicy

Berlina bardzo pno. Zostawi samochd przed garaem i ruszy wstron

wejcia, gdy dostrzeg sylwetk przyczajon za drzewem. Zatrzyma si

gwatownie:

- To ja, admirale - usysza cichy, lecz wyrany szept. Wci jeszcze

niepewny skierowa si w jego stron, a rozpozna mczyzn, ktrywyszed

zza drzewa. By to SS-Gruppenfhrer Arthur Nebe. Admiraumiechn si,

gdy caa sytuacja bardzo pasowaa do jego przyjaciela, ktry mimo

piastowania wysokiego urzdu nie przesta by policjantem. Nigdy na

spotkanie czonkw opozycji nie przyjeda subowym samochodem. Swoje

prywatne auto zostawia wiele ulic od miejsca spotkania i odbywa dugi

spacer, aby sprawdzi, czy nikt go nie ledzi i czy w domu, gdzie miao si

odby spotkanie, wszystko jest w porzdku. Starannie unika kontaktowania

si z konspiratorami, ktrzy znali go osobicie. By to czowiek o

nadzwyczaj skomplikowanej osobowoci i Canaris, cho zna go od wielu lat,

nie wiedzia, co o nim sdzi. Od 1921 roku by funkcjonariuszem policji

kryminalnej w Prusach. W 1931 roku wstpi do NSDAP i w tym samym roku

rozpocz prac w tajnej policji Gestapo w Berlinie. Od 1936 roku, ju w

randze Sturmbannfhrera by zastpc szefa policjikryminalnej. Trzy lata

pniej, gdy utworzono Gwny Urzd Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA) obj w

nim kierownictwo Urzdu V powoanego dozwalczania przestpczoci

pospolitej, aczkolwiek cile powizanego z Gestapo i zwalczajcego

przeciwnikw nazizmu, cho jednym z nich by sam... Nebe. Wybuch wojny ze

Zwizkiem Radzieckim skoni go do decyzji, ktra pozostawaa w jeszcze

wikszej sprzecznoci z jego dziaalnoci antynazistowsk. Na wasn

prob w lipcu 1941 roku obj dowdztwo Einsatzgruppe dziaajcej na

Biaorusi i w Rosji. By tam co prawda bardzo krtko, do marca 1942 roku,

ale nic nie mogo zmy krwi, ktra przelaa si wwczas przez jego rce. W

czerwcu 1942 roku, po zamachu na Reinharda Heydricha w Pradze, dowodzi

akcj przeciwko zamachowcom. Przez cay ten okres pozostawa w kontakcie ze

spiskowcami planujcymi obalenie Hidera. Okolicznoci, w jakich zgin w

1944 roku, wydaway si zwieczeniem tego dwoistego ycia. Po zamachu na

Hitlera, bdnie przekonany, e Gestapo wpado na jego trop, uciek z

Berlina i ukrywa si. Zosta wydany przez zazdrosn kochank i stracony w

listopadzie 1944 roku.

- Jak pan si tutaj dosta? - Canaris by troch zdziwiony, e Nebe

potrafi zmyli wartownika przed bram.

- Nie powinni nas widzie razem, dlatego zdecydowaem si przyj tutaj i

zaczeka na pana - powiedzia Nebe, gdy Canaris stan obok niego w

najciemniejszym miejscu ogrodu. - Schmidhuber zacz zeznawa...

- Zawsze uwaaem go za otra - mrukn Canaris. Nebe rozejrza si

niespokojnie, sprawdzajc, czy nikt nie wykry jego obecnoci przed domem

Canarisa.

- Prosz zlikwidowa wszelkie lady, gdy Gestapo moe przej do ataku -

zakoczy.

Uznajc, e rozmowa trwa ju zbyt dugo, w milczeniu wycign rk na

poegnanie i znik w ciemnociach tak szybko i bezgonie, e Canaris przez

moment zastanawia si, czy rzeczywicie ta rozmowa si odbya. Ostrzeenie

byo bardzo powane i Canaris zdawa sobie z tego spraw. Informacja, e

Schmidhuber zacz zeznawa oznaczaa, e Gestapo mogo pozna wiele z

dziaa spiskowcw, z ktrych kade wystarczao, eby stan przed sdem i

otrzyma wyrok mierci za zdrad. A jednak szef Abwehry zlekceway to

ostrzeenie. By moe uzna, e Gestapo nie odway si wkroczy do budynkw

Abwehry i dokona rewizji w poszukiwaniu dowodw zdrady. By moe liczy na

poparcie feldmarszaka Wilhelma Keitla, bliskiego wsppracownika Hitlera,

ktry wielokrotnie powstrzymywa zapdy SS wobec Abwehry. Tym razem si

pomyli.

5 kwietnia 1943 roku do gabinetu Canarisa weszli dr Manfred Rder i

komisarz Sonderegger. Zapewne w momencie, gdy przedstawili swoje dowody

tosamoci, Canaris zorientowa si, e nie doceni przeciwnikw. Nie mg

bowiem protestowa przeciwko wkroczeniu SS na teren Abwehry, gdy Rder nie

by funkcjonariuszem SS i dziaa na mocy decyzji sduwojskowego, za

esesman Sonderegger by jedynie obserwatorem.

- Oto nakaz aresztowania Hansa von Dohnanyi'ego. - Rder pooy na

biurku pismo ze stemplem sdu wojskowego. - A to jest sdowy nakaz

przeszukania jego gabinetu.

Canaris wezwa generaa Hansa Ostera. Nakaza mu uda si do gabinetu

Dohnanyi'ego oraz asystowa przy aresztowaniu i rewizji. Wiedzia, e ju

nie moe niczego zmieni, ale liczy, e obecno Ostera utrudni

przeszukanie. Liczy rwnie na przytomno umysu swojego najbliszego

wsppracownika.

Dohnanyi, poblady i spocony, sta pod cian i obserwowa, jak dwaj

urzdnicy przetrzsaj jego bibliotek. Nie doszli jeszcze do biurka, a tam

znajdoway si dokumenty, ktre miay dla niego i zapewne dla wielu innych

cen ycia. Oster wyczu ten niepokj i spojrza badawczo w oczy

Dohnanyi'ego. Ten lekko zmruy powieki i wskaza renicami na stert

papierw na biurku. Oster odwrci gow i zrobi krok w kierunku okna,

jakby chcia przyjrze si czemu na ulicy. Potem si cofn. Liczy na to,

e ludzie dokonujcy rewizji nie zauwa, e dziki temu manewrowi znalaz

si bliej Dohnanyi'ego. Myli si. Sonderegger ktem oka dostrzeg ruch

Ostera, cho jeszcze nie domyli si, o co chodzi. Policyjny instynkt

zmobilizowa jego czujno, cho nie da pozna, e zwrci uwag na

zachowanie Ostera.

- Te papiery - szepn Dohnanyi, starajc si nie porusza wargami. Jego

oczy wskazyway na kartki lece na wierzchu wysokiej sterty. Byy to

zapiski dotyczce ydowskich agentw w Szwajcarii, notatki na temat

kontaktw wysannikw Abwehry z aliantami w Rzymie i Sztokholmie.

- Prosz otworzy sejf - zwrci si Sonderegger do Dohnanyi'ego. Rder

by zajty przegldaniem ksiek w bibliotece. Oster uzna, e jestto

jedyna okazja, aby usun kompromitujce papiery. Powoli, bardzopowoli

zbliy si do biurka. Bezszelestnie zsun kilka kartek i przesuwajc je

po blacie biurka ukry za marynark.

- Stop! - Sonderegger, ktry przeglda papiery we wntrzu sejfu, nagle

si wyprostowa. Dali si nabra, gdy on tylko udawa, e przeszukuje sejf,

a w rzeczywistoci pochyli si i spod ramienia obserwowa Ostera i

Dohnanyi'ego. - Prosz odda to, co wzi pan z biurka!

Oster gwatownie potrzsn gow.

- Jak pan mie! - krzykn. - Niczego nie braem!

W tym momencie do pokoju wszed Canaris.

- Panie admirale - zwrci si do niego Rder - genera Oster zabra z

biurka dokumenty. dam, aby wyda pan generaowi rozkaz zwrcenia nam tych

papierw.

Admira skin gow i Oster, zrezygnowany, wycign spod marynarki

kartki,ktre tak niefortunnie usiowa ukry.

Rder rozpostar je na biurku i zaczczyta. Potem powoli wyprostowa

si iumiechn. Popatrzy triumfujco na Canarisa. Gestapo odnioso

wielkie zwycistwo. Wydawao si, e dni szefw Abwehry s ju policzone. W

celach Gestapo znaleli si najbardziejaktywni czonkowie opozycji:

Dohnanyi i Joseph Mller, ktryju w 1939roku w Watykanie nawiza

rokowania z przedstawicielami rzdu brytyjskiego. Hansowi Berndowi

Giseviusowi polecono bezzwoczne stawienie si w Berlinie. Wielka

konstrukcja opozycji, ktrej baz byli szefowiewywiadu wojskowego, chwiaa

si i zdawao si, e lada moment runie.Ale... nic si nie dziao. W

sierpniu 1943 roku ludzie, przeciwko ktrymGestapo zebrao elazne dowody

winy: Schmidhuber, Dohnanyi, Mller,byli ju na wolnoci, obarczeni

jedynie niewielkimi zarzutami naruszeniaprzepisw porzdkowych. Dr Manfred

Rder otrzyma polecenie wstrzymania ledztwa przeciwko Abwehrze.

C tak wanego si stao, e Himmler, zabiegajcy o przejcie wywiadu

wojskowego, nagle, majc nieodparte dowody obciajce szefwAbwehry,

wstrzyma atak? Czyby obawia si Canarisa, ktry znajc jegociemne

sprawki i groc ich ujawnieniem, zapewnia sobie bezkarno?Pojawiay si

plotki, e admira mia dowody ydowskiego pochodzeniaHeinricha Himmlera,

ale jest to rwnie mao prawdopodobne, jak domieszka ydowskiej krwi w

yach Hitlera*72. Czy Himmler mia na swoim sumieniu sprawy kryminalne?

Jeeli tak byo, w adnym wypadku nie kompromitowaoby to szefa SS, gdy

ogromnie wielu najwyszych dygnitarzynazistowskich, jak na przykad Martin

Bormann, popenio zbrodnie, ktre traktowano jako bunt przeciwko

"niesprawiedliwemu porzdkowiprawnemu Republiki Weimarskiej", a w adnym

wypadku nie mogo to skompromitowa go w oczach Hitlera. Przedostanie si

za do wiadomoci publicznej byo w totalitarnym pastwie absolutnie

niemoliwe. Oczywicie Himmler nie by przykadem uczciwoci, jak usiowano

go przedstawia podajc, e paci rachunki za udostpnianie jego rodzicom

samochodu subowego. Jednak bogacenie si w sposb, za ktry innych

obywateli osadzano w obozach koncentracyjnych, byo tak powszechnym

zjawiskiem wrd nazistowskich dygnitarzy, w peni akceptowanym przez

Hitlera, e takie zarzuty nie mogyby nawet osabi pozycji Himmlera. Nigdy

te Canaris nie ujawni jakichkolwiek materiaw kompromitujcych szefa SS.

Jest wic tylko jedno wyjanienie powodu, dla ktrego Himmler tak agodnie

traktowa Canarisa i jego najbliszych wsppracownikw: byli niezbdni w

grze, jak na polecenie Hitlera prowadzi z aliantami.

Osadzenie w wizieniu i zabicie wszystkich czonkw opozycji

doprowadzioby do zerwania kontaktw z Brytyjczykami i amerykanami, ktre

Himmler zamierza wykorzysta. To oni, opozycjonici, dziki swoim tajnym

kontaktom od 1938 roku mieli lepsze rozeznanie rodowisk politycznych w

Londynie i Waszyngtonie ni nuworysze z SS. Nie naleao marnowa ich

wiedzy i ukadw, lecz je wykorzysta. Panadto Himmler musia zdawa sobie

spraw, e wymordowanie ludzi uwaanych na Zachodzie za demokratw nastawi

tamtejsz opini publiczn jeszcze bardziej wrogo, a tymczasem chcia

zachci aliantw do negocjacji, tworzc wraenie, e po usuniciu Hitlera

w Niemczech powstanie demokratyczny rzd, sojuszniczy wobec zachodnich

pastw, z ktrymi bdzie prowadzi wspln walk przeciwko bolszewizmowi.

Oczywicie gwarancj przyjaznego nastawienia nowych wadz wobec

demokratycznych mocarstw byoby obsadzenie wielu stanowisk ministerialnych

przez opozycjonistw, ktrych Zachd zna i ktrym ufa. Aresztowanie i

skazanie Canarisa i jego wsppracownikw byo ze wszech miar nie na rk

Himmlerowi. Musia wic przymkn oczy na dziaania buntownikw i wliczy

je w koszty wielkiego przedsiwzicia, jakim byo ratowanie Rzeszy przed

powodzi bolszewizmu.

26 sierpnia 1943 roku do sekretariatu Himmlera w gmachu Ministerstwa

Spraw Wewntrznych weszli dwaj mczyni. Stojcy przy oknie

SS-Obergruppenfhrer Karl Wolff*73 odwrci si.

- Panie Langbehn, prosz, aby pozosta pan tutaj ze mn - powiedzia, nie

witajc si z przybyymi. - Panie Popitz, prosz do gabinetu Reichsfhrera.

- Otworzy szeroko jedno skrzydo wielkich dbowych drzwi i przepuci

gocia przodem. Przedstawi go Himmlerowi i wycofa si do saloniku przy

sekretariacie.

Johannes Popitz*74, czowiek, ktry w 1938 roku namwiony przez Hansa

Ostera zwiza si ze spiskowcami, wszed do najbardziej znienawidzonego

miejsca i stan przed najbardziej znienawidzonym czowiekiem. Oko w oko

stanli policjant i spiskowiec po to, aby usi naprzeciw siebie i

rozpocz rzeczow i spokojn rozmow.

Trudno powiedzie, dlaczego Himmler zdecydowa si zaprosi wanie

Popitza. By moe wiedzia, e wrd licznych ugrupowa opozycji ten

czowiek uwaa, e szefem nowego rzdu, jaki miaby powsta po usuniciu

Hitlera, powinien zosta Reichsfhrer SS, gdy tylko on gwarantowa

zachowanie porzdku w pastwie.

- Wojny nie mona wygra, i pan dobrze o tym wie - powiedzia Popitz,

patrzc prosto w oczy Himmlerowi. Ten opuci gow, aby rozmwca nie mg

wyczyta z jego twarzy jakiejkolwiek oceny sw, ktre sysza.

- Trzeba zwolni Hitlera i zastpi go siln osobowoci - mwi dalej

Popitz. Nie wymieni nazwiska Himmlera, ale nie byo to potrzebne. - Nowy

przywdca musi podj obowizek zawarcia pokoju z Zachodem. Apeluj do pana

poczucia obowizku, misji...

Himmler w dalszym cigu nie dawa po sobie pozna, jakie wraenie

wywieraj na nim te sowa, ale Popitz tego nie oczekiwa. Rozumia, e

zosta zaproszony do gabinetu szefa SS, gdy ten chcia si dowiedzie za

jak opcj polityczn opowiada si opozycja. Mwi wic dalej w

przekonaniu, e jest to by moe jedyna okazja przecignicia na swoj

stron dowdcy SS, ktrej si opozycja w peni doceniaa. Zapewne nie

podejrzewa, e Himmler dziaa z polecenia Hitlera, co udowodniy dalsze

wydarzenia.

- Ludzie zastanawiaj si, do czego zmierza Himmler? Czy chce rozpta

kampani terroru, czy rzeczywicie chce zaprowadzi porzdek? Jeeli chce

porzdku, spokojnie i odpowiedzialnie, pastwo musi by oparte na zdrowych

fundamentach. Rzeszy nie bdzie mona uratowa, jeeli Hitler cigle bdzie

na swoim miejscu. Podstawowym warunkiem jest odejcie Fhrera. Mona go

przenie na rent jako honorowego prezydenta.

aden musku na twarzy Himmlera nie drgn. Wydawa si sucha z napit

uwag i rozwaa wszystkie sowa. Znamienne jest to, e w czasie tego

spotkania sam mwi niewiele, jakby chcia tylko zebra informacje, aby

przekaza je zwierzchnikowi. I tak te si stao. Tu po spotkaniu Himmler

uda si do Hitlera i zrelacjonowa mu przebieg rozmowy. Zapewne na jego

polecenie ponownie wezwa Popitza, aby ten stawi si w jego gabinecie 26

sierpnia. To byo ju ostatnie spotkanie policjanta i spiskowca. Czyby

Hitler zacz si obawia, e te kontakty mog osabi spoisto suby

bezpieczestwa?

Przypisy:

70. Heinrich Mller (1900-?) SS-Gruppenfhrer, pracownik bawarskiej

policji kryminalnej, w 1933 r. rozpocz prac w Sicherheitsdienst, cho

nie mg wstpi do NSDAP, gdy zarzucano mu, e przed 1933 r. dziaa

przeciwko nazistom. Od 1939 r. by szefem Gestapo (Iv Urzdu w Gwnym

Urzdzie Bezpieczestwa Rzeszy - RSHA). Wsawi si szczeglnym

okruciestwem wobec przeciwnikw politycznych i ydw. W kocu wojny

zagin, zacierajc po sobie wszelkie lady.

71. HansvonDohnanyi (1902-1945), wysoki funkcjonariuszAbwehry

antynazista, dziaaaktywnie, przygotowujc zamach stanu. Aresztowany w

kwietniu 1943 r. zosta zwolniony, aresztowany ponownie, unikn

przesuchania zakaajc si zarazkami dyfterii.Stracony w kwietniu 1945 r.

72. Maria Anna Schicklgruber (1795-1842) babka Adolfa Hitlera,

twierdzia, e ojcem jej syna Aloisa (1837-1903) by bogaty yd z Grazu o

nazwisku Frankerberger lub Frankenreither nie ma na to dowodw, nie mona

za wykluczy, e kamaa, aby wyudzi alimenty.

73. Karl Wolff (90-984), genera niemiecki, w latach 1936-1943 szef

sztabu Himmlera. Od wrzenia 1943 r. by wyszym dowdc SS, i Policji oraz

szefem Zarzdu Wojskowego we Woszech. Przekonany o nieuchronnoci klski,

podj rokowania z Allenem Dullesem dotyczce poddania wojsk niemieckich we

Woszech (co nastpio 2 maja 1945 r.), dziki czemu bezporednio po wojnie

unikn odpowiedzialnoci przed Trybunaem Norymberskim. W 1964 r. zosta

skazany na 15 lat wizienia za wydanie rozkazu zamordowania 100 ydw i

wysanie do obozu ok. 300 tys. osb. Ze wzgldu na zy stan zdrowia zosta

zwolniony w l969 r.

74. Johannes Popitz (1884-1944), minister finansw rzdu pruskiego, od

1938 r. zwiza si z opozycj antyhitlerowsk, stajc si jej najbardziej

aktywnym czonkiem. 1O listopada 1938 r., w protecie przeciwko zajciu

tzw. Sudetenlandu poda si do dymisji ktra nie zostaa przyjta.

Aresztowany po zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 r., zosta skazany na kar

mierci; wyrok wykonano 2 lutego 1944 r.

tytul

Kursk

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Hitler odsun talerz i zdj serwetk z kolan, ktr, zmit, pooy

obok talerza. Feldmarszaek Erhard Milch*75 uczyni to samo, cho na jego

talerzu pozostao jeszcze wiele jarzyn. W czasie kolacji, na jak Fhrer

zaprosi gow lutowy wieczr 1943 roku, musia odpowiada na wiele pyta i

nie miaczasu, aby zje wszystko.

Kamerdyner otworzy szeroko drzwi prowadzce do niewielkiego salonu,

gdzie na stole sta ju dzbanek z herbat, filianki i ciasteczka.

- Nie wiem, panie feldmarszaku, czy lubi pan pija wieczorem herbat

rumiankow? - zapyta Hitler, ale nie czekajc na odpowied doda: -

Znakomicie reguluje trawienie i wpywa na spokojny sen.

Usiedli w gbokich fotelach obitych wzorzyst tkanin.

- Mein Fhrer, czy sysza panostatni dowcip o Reichsmarszaku Gringu i

ministrze Goebbelsie? - zapyta nagle Milch. Kelnernalewajcy herbat

potrzsndzbankiem a zabrzczaa pokrywka Nigdy nie sysza, aby

ktokolwiek wapartamentach Fhrera opowiada dowcipy o najwyszych

dostojnikach.

- Nie, niech pan opowiada. - Hitler, wyranie zrelaksowany, wydawa si

zainteresowany anegdot.

- Gring i Goebbels staj w niebie przed w Piotrem. Za to e kamae

musisz pobiec do tej chmurki i z powrotem" - mwi w. Piotr do Gringa,

wskazujc na odlegy obok, i rozglda si dookoa. "A gdzie ten kulawy?" -

pyta, nie widzc Goebbelsa. "Jak usysza kar za kamstwa dla Gringa, to

poszed na Ziemi po swj motocykl - wyjani anio.

- Ha, ha, ha - Hitler wybuchn miechem tak spontanicznym, e Milch te

musia si rozemia.

- Mein Fhrer, przyniosem dug list uwag, majc nadziej, e nie

bdzie pan mia za ze mojej szczeroci - powiedzia wreszcie, gdy Fhrer

przesta si mia.
- Prosz. - Hitler da znak kamerdynerowi, aby ten poda mu notatniki

owek. - Sucham pana

- Po pierwsze chciabym zwrci pana uwag na konieczno rezygnacji z

planw ofensywy w rejonie Kurska - mwi Milch szybko, jakby chcia zdy

wyrzuci z siebie jak najwicej sw, obawiajc si, e nastrj Fhrera

zmieni si i nie bdzie mg dokoczy. - Wehrmacht jest saby, dostawy

zaopatrznia - niedostateczne, linie zaopatrzeniowe musz zosta

skrcone...

- Nie musi mi pan tego tumaczy. - Hitler zapisa co w notatniku. -

Prosz kontynuowa.

- Powinien pan, Mein Fhrer, zaprzesta codziennych narad sztabowychi

wyznaczy nowego szefa Sztabu Generalnego, na przykad Mansteina, ida mu

kontrol nad caym frontem, a nie tylko niewielkim odcinkiem.Wszystko pod

pana dowdztwem. Pan pozostaby naczelnym dowdc,gdy on dziaaby jako

pana asystent.

Hitler nic nie powiedzia, lecz ponownie postawi znaczek w notatniku.

Przez godzin Milch przedstawia uwagi, najwaniejsz jednak zachowujc

na koniec.
- Mein Fhrer, Stalingrad spowodowa najwikszy kryzys dla Wehrmachtu i

Rzeszy - powiedzia uroczystym tonem. Zdawa sobie spraw, e sowa,ktre

zamierza wypowiedzie, mog mie dla niego najpowaniejszekonsekwencje. -

Musi pan dziaa zdecydowanie, abywyprowadzi Niemcy z wojny. Zapewniam

pana, e wielu - mwi o najwyszych dowdcachWehrmachtu i SS - zgadza si

ze mn. Jeszcze cigle jest czas. Musi pandziaa natychmiast. Prosz

uczyni to bez zbdnej ceremonii, ale, nadewszystko, teraz!

Pot wystpi mu na czoo i kroplami spywa po policzkach. Przerwana

moment. Wycign z kieszeni chusteczk. Hitler milcza.

- Prosz mi wybaczy, e te moje dwadziecia uwag mogo pana zaniepokoi

- powiedzia zduszonym gosem Milch.

- Dwadziecia cztery, nie dwadziecia. - Hitler zerkn do notatek.

Niewydawa si rozgniewany. Wsta z fotela i wycign do Milcha rk.

- Ja dzikuj panu za przedstawienie mi tego wszystkiego. Nikt innynie

da mi tak jasnego obrazu.

Odwrci si i wyszed przez drzwi prowadzce do oficjalnej czci

Kancelarii Rzeszy.
Mona sdzi, e Milch nie bez powodu rozpocz swoje uwagi od Kurska,

aby zakoczy je wezwaniem do podjcia negocjacji pokojowych. Zapewne

zdawa sobie spraw, e klska w bitwie pod Kurskiem moe cakowicie

przekreli szanse na wynegocjowanie odpowiednich warunkw zawarcia pokoju.

Hitler by innego zdania.

Na wschodzie linia frontu biega przez 16007km od Leningradu do Rostowa

nad Morzem Azowskim. Na poudnie od Moskwy front wybrzusza si, tworzc

tzw. wystp kurski. Taka sytuacja powstaa w lutym 1943 roku, gdy armie

trzech frontw radzieckich wypary Niemcw z rejonu Kurska, miasta bdcego

wanym wzem komunikacyjnym. Odzyskanie go pozwolioby Niemcom usprawni

transport wzdu frontu i uatwi zaopatrzenie armii, przerzut wojsk itp.

Rosjanie za wszelk cen chcieli utrzyma Kursk i ta determinacja

wskazywaa, e nie wycofaj si bez wzgldu na to, jak wiele ofiar

pochonie obrona, a wic uderzajc tam, mona by zniszczy trzon Armii

Czerwonej. Taki by plan niemiecki: uderzy z pnocy od strony miasta

Orze oraz z poudnia od strony Charkowa. W ten sposb mona by zamkn w

okreniu wojska trzech frontw, liczce okoo ptora miliona onierzy,

tysice czogw, samolotw, dzia. Takiej straty Armia Czerwona by nie

wytrzymaa. Straciaby swoj si, ktr z takim trudem odbudowywaa, a

Niemcy przejliby inicjatyw strategiczn. Kursk mg by przeomowym

momentem w tej wojnie i cho Wehrmacht nie mia ju si, aby pokona

Zwizek Radziecki, to zdobycie Kurska zapewne zmusioby Stalina do

negocjacji na temat zawieszenia broni.

18 lutego 1943 roku Hitler przyby do kwatery gwnodowodzcego Grup

Armii "Poudnie" feldmarszaka Ericha von Mansteina w Zaporou. Wygosi

tam przemwienie do oficerw. Mwi:

"Wynik decydujcej bitwy zaley od was. Tysic kilometrw od granic

Trzeciej Rzeszy way si los niemieckiego dzisiaj i jutra. Coraz wicej i

wicej dywizji zmierza na front wschodni. Niezwyka bro, dotd nie znana,

jedzie do was".

Tak, bardzo liczy na si tej nowej broni. Sdzi; e Armia Czerwona nie

bdzie moga oprze si Panterom, a zwaszcza Tygrysom.

Produkcj czogw Panther*76 uruchomiono w styczniu 1943 roku i pierwsze

egzemplarze gotowe byy do suby frontowej ju miesic pniej. Hitler

widzia te czogi na poligonie i by przekonany, e z atwoci poradz

sobie z gronymi radzieckimi T=34, ktre dotychczas groway nad

niemieckimi wozami bojowymi.

Byy do doskonae pojazdy pancerne, rozwijajce du prdko i bardzo

zwrotne, co osignito przez zastosowanie mechanizmu umoliwiajcego ruch

gsienic w przeciwstawnych kierunkach; mogy zakrca w miejscu. Pochylone,

grube pyty pancerza dobrze chroniy zaog, a pociski z rdzeniem

wolframowym wystrzeliwane z armaty dugolufowej kal. 757mm mogy przebi

pancerz kadego radzieckiego czogu.

Nie do tego. Wojska niemieckie miay otrzyma jeszcze potniejsz

bro: cikie czogi Tiger*77, ktrym nie mg sprosta aden radziecki wz

bojowy. Pancerz o gruboci 107cm, osaniajcy najwaniejsze miejsca

Tygrysa, czyni go niemal niewraliwym na wybuchy radzieckich pociskw,

jego za armata kal. 887mm, najlepsze dziao jakie wyprodukowano na

wiecie, moga zniszczy kady radziecki czog z odlegoci okoo 1200

metrw; one same musiay zbliy si na odlego 500-600 metrw, aby odda

skuteczny strza. Te kilkaset metrw decydowao o wyniku ogniowego

pojedynku.

Hitler zdawa sobie spraw, e Panter i Tygrysw pod Kurskiem bdzie za

mao, aby odegray gwn rol, liczy jednak na destrukcyjny efekt

psychologiczny, jaki musiao wywrze na radzieckich onierzach pojawienie

si nowych cikich czogw, odpornych na wybuchy pociskw, ktre mogy

przeama front w miejscach zmasowanego uderzenia. Myli si. Nowe

wspaniae czogi nie byy gotowe do boju.

Pierwsze Pantery miay wiele wad: ze systemy chodzenia, przeniesienia

napdu i zawieszenia praktycznie uniemoliwiy uycie ich w walce. 230

Panter, ktre dotary pod Kursk, nie odegrao tam adnej roli. Dopiero

czogi pniejszych wersji A i G okazay si gronymi przeciwnikami

radzieckich T-34.
Jeszcze gorzej zadebiutoway cikie Tygrysy. Pierwsza prba ich bojowego

zastosowania zakoczya si fiaskiem: 4 czogi skierowane do walki w

zalesionym i grzskim terenie pod Leningradem zostay rozbite pod ogniem

radzieckich dzia przeciwpancernych. Wkrtce wyszy na jaw wady nowych

wozw: silnik i skrzynia biegw wymagay troskliwej konserwacji i czsto

si psuy, wymiana gsienic, z ktrych szersze przeznaczone byy do jazdy

terenowej, a wsze do jazdy po drogach, wymagaa tak duo wysiku i

zabieraa tak wiele czasu (ze wzgldu na konieczno demontau zewntrznych

k), e zaogi rzadko z tego korzystay. Tygrysy, ktre pniej

pretendoway do miana najlepszych czogw wiata, w czasie bitwy kurskiej

nie byy jeszcze gotowe do boju...

Co gorsza dla Niemcw, Rosjanie zostali zawczasu ostrzeeni o nowej

broni. Ju na wiosn 1942 roku wywiad donis, e Niemcy przystpili do

produkcji cikich czogw. Wwczas gwny Komitet Obrony ZSRR poleci

konstruktorowi zakadw im. Kirowa w Czelabisku skonstruowanie cikiego

dziaa samobienego. 4 stycznia 1943 roku konstruktor wywiza si z

zadania, a wwczas kazano zaodze zakadw w Czelabisku zbudowa prototyp

w cigu 25 dni. Termin, cho karkoomny, zosta dotrzymany. Tak powstao

dziao samobiene SU 152 z potn armato-haubic kal. 1527mm.

19 stycznia 1943 roku pod Leningradem Rosjanie zdobyli nie uszkodzonego

Tygrysa. Przewieli go natychmiast na poligon pod Moskw i poddali prbom,

ktre wykazay, e pociski z dziaa czogu T34 nie przebijaj pancerza

Tygrysa, a pociski z armato-haubicy Su-152 radz sobie doskonale z

niemieckim pancerzem.

Na wiosn 1943 roku obydwie strony rozpoczy gigantyczne przygotowania.

Niemcy skierowali do rejonu planowanej bitwy armie: 9. i 2. oraz 4. armi

pancern i grup operacyjn "Kempf". cznie 900 tys. onierzy, 10 tys.

dzia i modzierzy, 2700 czogw i 2050 samolotw. Plan zakada, e 5

lipca o godzinie #3#/00 nad ranem rozpoczn si dwugodzinne przygotowania

artyleryjskie, po ktrych uderz gwne siy. Niemieccy dowdcy zamierzali

potg ognia i stali przeama radzieck obron i jak najszybciej doj do

Kurska. Zdecydowali si rzuci do walki niemal wszystkie vojska, nie

pozostawiajc odpowiednich odwodw. Nie docenili si i przygotowa

obronnych Rosjan - to by kolejny bd.

Dowdztwo radzieckie bacznie obserwowao ruchy wojsk niemieckich i,

zdecydowane nie odda Kurska, przygotowao gigantyczny system obrony. W

rejonie uku kurskiego wybudowano 8 pasw i rubiey obronnych na gbokoci

do 3007km. czna dugo transzei i roww czcych wyniosa 10 tys.

kilometrw. Stanowiy one dobre oparcie dla 1 miliona 336 tys. onierzy,

19,1 tys. dzia i modzierzy, 3444 czogw i 2172 samolotw. Siy

radzieckie znacznie wic przewyszyy niemieckie. Dowdcy musieli jednak

rozwiza problem, jak rozmieci te wojska. Bd w ocenie

nieprzyjacielskich zamiarw, rozproszenie si, skoncentrowanie ich poza

rejonami gwnych uderze dawayby Niemcom przewag i mogyby przesdzi o

klsce. Dowdca Frontu Centralnego, genera Konstanty Rokossowski uzna, e

z 3607km, jakie obsadziy jego armie, najbardziej naraony jest odcinek o

dugoci 357km w rejonie miasta Ponyri. Tam wanie skierowa 80%

czogw, 70% artylerii i 60% onierzy.

Genera Nikoaj Watutin, dowdca Frontu Woroneskiego, doszed do wniosku,

e z pasa o dugoci 2447km, ktrego miay broni jego armie liczce 626

tys. onierzy, Niemcy skieruj ataki na odcinek o dugoci 1647km, i tam

skoncentrowa 90% czogw, 83% onierzy i 86% artylerii. W odwodzie

pozostao potne zgrupowanie Stepowego Frontu generaa Iwana Koniewa,

ktrego armie mogy wesprze sabnce w boju jednostki pierwszego rzutu.

Jak si okazao, odegray one ogromn rol. W kocu czerwca masy ludzi i

sprztu po obydwu stronach frontu wijcego si przez setki kilometrw w

rejonie miast Orze, Kursk i Charkw byy gotowe do boju. Dla tkwicej w

obronie armii radzieckich najwaniejsze byo pytanie, kiedy nastpi atak.

Zaskoczenie w nadchodzcej bitwie tysicy czogw i samolotw mogo mie

decydujce znaczenie... Stalin wiedzia, jak wielkie siy Niemcy

przygotowali do tej bitwy. Zdawa sobie spraw, e mimo wielkich

przygotowa ze strony jego wojsk wynik nadchodzcego starcia jest bardzo

niepewny.

W tym samym czasie na berliskim lotnisku Tempelhof z samolotu Lufthansy

wysiad wysoki mczyzna, okoo czterdziestki, w popielatym garniturze, z

niewielkim czarnym neseserem. Szuka wzrokiem kogo przy wejciu do budynku

dworca i zajty t czynnoci nie zwrci uwagi na czarnego mercedesa

stojcego nieopodal samolotu ani na dwch mczyzn w skrzanych kurtkach,

ktre musiay dziwi, gdy dzie by soneczny i ciepy.

Pokona ranie kilka schodkw trapu i gdy stan na betonowej pycie

lotniska, dwaj mczyni w skrach ujli go pod rce tak szybko, e nie

zdy nawet zauway, jak si do niego zbliali.

- Panie Kleist - jeden z mczyzn odwin klap kurtki, aby pokaza

metalowy znaczek Gestapo - prosz, aby uda si pan z nami...

Twardy ucisk ich doni, jaki czu na rkach, nie pozostawia mu wyboru.

Nie zadajc pyta ruszy w stron czarnego mercedesa.

- Powiecie mi, panowie, dokd jedziemy? - zapyta, gdy siedzia ju na

tylnej kanapie midzy dwoma gestapowcami. Nie odpowiedzieli, lecz odwrcili

gowy dajc mu do zrozumienia, e nie powinien nic mwi.

Peter Kleist, wracajcy ze Sztokholmu pracownik Ministerstwa Spraw

Zagranicznych i agent Abwehry, nie niepokoi si. Zna niuanse postpowania

Gestapo i wiedzia, e sposb w jaki zachowuj si dwaj policjanci

wskazuje, e traktuj go z pewnym respektem. Na razie nie byo powodw do

niepokoju. Utwierdzi si w tym przekonaniu, gdy po p godzinie wjechali

na Prinz-Albrecht Strasse, gdzie pod nr 8 miecia si siedziba Gwnego

Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy.

- Panie Kleist, prosz na gr - powiedzia jeden z gestapowcw, gdy

tylko weszli do budynku.

"Jeszcze lepiej - pomyla Kleist. - S grzeczni i prowadz mnie do

wysokiego szefa. Ciekawe do kogo?"

Kilka minut pniej weszli do gabinetu Ernsta Kaltenbrunnera*78. Ten nie

podnis nawet gowy znad biurka, gdy esesman wprowadzi Kleista. Siedzia

ponury, pochylony nad papierami, z nieodcznym papierosem w doni. Pali

tak duo, e palce i paznokcie prawej rki mia pokryte nieusuwalnym tym

osadem. Po kilku minutach podnis si, prezentujc w caej okazaoci sw

cik, z gruba ciosan sylwetk. Jego twarz o kwadratowej szczce,

przecita blizn, jak pozostawi na niej modzieczy pojedynek, miaa nad

wyraz nieprzyjemny wygld.

- No i co, panie Kleist? - Podszed bliej i zatrzyma si o p kroku

przed nim, tak e Kleist musia zadrze gow. Kaltenbrunner mia ponad dwa

metry wzrostu. Z jego ust wydobywa si kwany odr, a midzy wskimi

wargami wida byo popsute zby, na ktrych nikotyna pozostawia brunatne

pasemka. - Pojecha pan do Sztokholmu, aby zadawa si z t ydowsk wini

Claussem.
- Zapewniam pana, e nic nie wiedziaem, e Clauss jest ydem, za

kontakty z nim uwaam za wane dla naszej narodowosocjalistycznej sprawy i

Niemiec - odpowiedzia spokojnie Kleist.

Mwi o Edgarze Claussie, przemysowcu pochodzcym z Europy Wschodniej,

ktry przed wojn osiedli si w Szwecji, z on z pochodzenia Rosjank.

Mwi pynnie po niemiecku i rosyjsku i powiadano o nim, e zna Trockiego

i Stalina. W Sztokholmie utrzymywa czste i cise kontakty z ambasad

radzieck.

- Zadzwoni do mnie 18 czerwca, a wic wczoraj, i zaproponowa spotkanie.

Udaem si na nie i odbyem z nim dug rozmow. Jak pan widzi, dzisiaj

jestem w Berlinie i przybyem nie po to, aby zosta aresztowany, lecz

zrelacjonowa, co przekaza Clauss. Uwaam, e to wiadomo szczeglnej

wagi... - powiedzia z naciskiem. - dam, aby mi pan pozwoli na

skontaktowanie si z moim przeoonym, ministrem Ribbentropem.

Kaltenbrunner burkn co i wrci za biurko. By wyranie zaskoczony

otwartoci Kleista.

- Niech pan siada - powiedzia ugodowo - i opowiada o tym Claussie.

- Powiedzia, e odby dwie dugie rozmowy w ambasadzie radzieckiej.

Stwierdzi: "Rosjanie s zdecydowani nie walczy ani dnia, ani nawet minuty

duej, ni odnu minutu - tak powiedzia - za brytyjskie i amerykaskie

interesy". Uwaaj, e Hitler, zalepiony ideologi, da si wcign w

wojn w wyniku intryg kapitalistycznych mocarstw. Cho ufaj, e Armia

Czerwona wytrzyma uderzenie Wehrmachtu, obawiaj si, e straty, jakie

ponios, bardzo osabi ich pozycj po ostatecznym zwycistwie, gdy dojdzie

do konfrontacji z zachodnimi mocarstwami.

Kaltenbrunner, ktry da sygna, aby w pokoju obok uruchomiono

magnetofon, z mikrofonem ukrytym w wazonie na stoliku sucha z coraz

wikszym zainteresowaniem relacji Kleista.

- Rosjanie nie dowierzaj Brytyjczykom i Amerykanom, gdy ci nie

okrelili swojego stanowiska wobec celw wojny i powojennych granic, ani

te nie obiecali nic konkretnego w sprawie tak zwanego drugiego frontu w

Europie - mwi Kleist. - Anglo-amerykaskie ldowanie w Afryce wydaje si

bardziej zabezpieczaniem ich wasnej flanki przed Zwizkiem Radzieckim ni

prb zaszkodzenia pastwom Osi. Z tego wzgldu Stalin nie przywizuje

wikszej wagi do obietnic Roosevelta i Churchilla. Z drugiej strony wielkie

obszary Zwizku Radzieckiego pozostajce w rkach niemieckich mogyby sta

si tematem negocjacji, a konkretna umowa jest moliwa natychmiast. Stalin

oczekuje tylko dwch dziaa: gwarancji dotrzymania pokoju i pomocy

ekonomicznej.
- Wierzy pan w to, co mwi Clauss? - spyta Kaltenbrunner.

- Po spotkaniu z nim przez wiele godzin zastanawiaem si nad

wiarygodnoci informacji, ktre mi przekaza. Uznaem ostatecznie, e

pochodz bezporednio od Rosjan, ale nie mona wykluczy, e jest to trik.

- Dobrze, moe pan std odej. - Kaltenbrunner podnis si z miejsca. -

Jednak nie moe pan opuszcza domu.

Kleist umiechn si. Areszt domowy nie by najgorsz ewentualnoci,

jaka moga go spotka w RSHA. Oczywicie zdawa sobie spraw, e nie jest

to kara, lecz izolacja.

- Musz jednak pojecha na lotnisko. Pozostay tam moje bagae...

Kaltenbrunner nie odpowiedzia udajc, e powrci do lektury papierw,

ktre przeglda zanim wprowadzono Kleista.

Nie sposb odpowiedzie na pytanie, czy Kaltenbrunner dziaa w

porozumieniu z Himmlerem, i wiedzc, e ten rywalizuje z Ribbentropem,

usiowa uniemoliwi Kleistowi przekazanie ministrowi informacji o

wydarzeniach w Sztokholmie, czy te szef RSHA wsplnie z Bormannem chcia

uprzedzi Himmlera i Ribbentropa. Czy oni wszyscy dziaali dla Hitlera i

jedynie rywalizowali o jego wzgldy? Czy te prowadzili wasn polityk,

zmierzajc do uratowania gowy i zapewnienia sobie dostatniego ycia po

przegranej wojnie? Bez wtpienia Himmler i Ribbentrop pozostali wierni

Hitlerowi niemal do koca, cho aden z nich nie wierzy ju w zwycistwo.

Pewnego dnia Ribbentrop wybra si na spacer po lesie w "Wilczym Szacu".

Towarzyszy mu Fritz Hesse, ekspert od spraw brytyjskich w Ministerstwie

Spraw Zagranicznych.

- Jedyne, na co moemy mie nadziej, to opamitanie si ktrego z

naszych przeciwnikw - powiedzia Ribbentrop. - Bez wtpienia Anglicy musz

zrozumie, e byoby szalestwem oddawa nas w rce Rosjan.

zy napyny mu do oczu i szybko otar je doni. By wyranie

wstrznity wizj przyszoci, ktra wyaniaa si przed Niemcami.

- Musi by jaki sposb, aby wytumaczy Brytyjczykom i Amerykanom

bezsens wojny, jak prowadz przeciwko nam - stwierdzi podczas kolejnego

spaceru. - Czy oni nie rozumiej; e pokonanie Niemiec pomogoby tylko

Stalinowi i naruszyo rwnowag si w Europie? Radziecki potencja

militarny ju jest wikszy od zachodniego. Czy moemy zrobi cokolwiek, aby

Brytyjczycy i Amerykanie zrozumieli, e radzieckie zwycistwo jest

sprzeczne z ich oczekiwaniami.

Hesse, ktry spdzi wiele lat w Anglii jako dyplomata, pokrci gow.
- Zachodni alianci nie obawiaj si radzieckiego zwycistwa. Oni nie

mieli takich dowiadcze z Rosjanami, jak my - odpowiedzia.

Ribbentrop, podobnie jak inni czonkowie wadz niemieckich, liczy na

zwycistwo pod Kurskiem. Mogo ono cakowicie zmieni sytuacj na froncie i

stworzy Niemcom znakomit pozycj do negocjacji zarwno z Rosjanami, jak i

Brytyjczykami i Amerykanami, ktrzy musieliby zmieni swoj polityk

widzc, jak bardzo ucierpia wschodni sojusznik i jak bardzo gotw jest do

ugody z Niemcami. Jednak zanim doszo do tej decydujcej bitwy, Wehrmacht

straci nadzwyczaj wany atut: zaskoczenie, ktre mogo mie cen

zwycistwa.

Rosjanie dowiedzieli si o terminie rozpoczcia uderzenia pod Kurskiem.

Jak to si mogo sta?

Wedug wersji radzieckiej poinformowali o tym dwaj onierze niemieccy

schwytani przez zwiadowcw z 13. armii. To jednak mao prawdopodobne, aby

niewysocy szar onierze mogli zna termin rozpoczcia operacji

"Cytadela" i gwne kierunki planowanych uderze. Bardziej prawdopodobne

wydaje si, e to Brytyjczycy, odczytujc niemieckie depesze zaszyfrowane w

"Enigmie", pierwsi dowiedzieli si o niemieckich planach i powiadomili

Rosjan.
Wrd licznych niemieckich depesz rozszyfrowanych w orodku

kryptologicznym w Bletchley Park, w ktrych pisano o przygotowaniach do

operacji "Cytadela", jedna miaa szczeglne znaczenie. 25 kwietnia 1943

roku angielscy kryptolodzy odszyfrowali depesz feldmarszaka Ericha von

Mansteina, dowdcy Grupy Armii "Poudnie", w ktrej pisa on o znaczeniu

operacji pod Kurskiem dla wykrwawienia wojsk radzieckich. Podawa terminy i

gwne kierunki uderze.

Stewart Menzies, szef brytyjskiego wywiadu, waha si, czy przekaza te

informacje Rosjanom. Zagraao to tajnoci orodka w Bletchley Park i

stwarzao niebezpieczestwo, e Niemcy, w wyniku przecieku w radzieckim

dowdztwie, mog si dowiedzie, e Brytyjczycy potrafi odczytywa ich

szyfry. Ponadto Menzies, antykomunista, by przekonany, e nadmierna pomoc

udzielona Rosjanom wzmocni ich siy i umoliwi w najbliszej przyszoci

opanowanie Europy. Nie myli si. Jednak Churchill by innego zdania i

poleci Manziesowi przekazanie radzieckiemu dowdztwu ostrzeenia o

ofensywie pod Kurskiem.

5 lipca 1943 roku o godzinie #1#/20, a wic dwie godziny przed planowanym

niemieckim atakiem, 2460 dzia radzieckich otworzyo ogie w stron

niemieckich linii. Z lotnisk podniosy si 132 samoloty szturmowe i 285

myliwcw, ktre uderzyy na stanowiska ogniowe i lotniska wroga. Ten

niespodziewany atak zdezorganizowa niemieckie przygotowania. Opni o

dwie godziny rozpoczcie szturmu i wyhamowa jego si.

O #5#/30 na pnocy uku kurskiego, na froncie o szerokoci okoo 407km

ruszyo 500 niemieckich czogw 9. armii.

W poudniowej czci uku uderzyo jeszcze wicej czogw omiu dywizji

pancernych, wspieranych przez dywizje piechoty, dywizj zmotoryzowan oraz

batalion czogw cikich. Rozpocza si najwiksza w historii wiata

bitwa czogw...

Rosjanie, cho dobrze przygotowani do obrony, ugili si. Na pnocy

wojska niemieckie wbiy si w ich linie obronne na 6-87km.

Na poudniu, gdzie walczyy dywizje pancerne SS "Das Reich", "Totenkopf"

i "Adolf Hitler", Niemcy odnieli jeszcze wikszy sukces. Po dwch dniach

walk przerwali pierwsz lini transzei i klinem wdarli si na gboko

10-187km w radziecki system obronny. 10 i 11 lipca skrcili w stron

Prochorowki z zamiarem wyjcia na Kursk drog okrn. Za wszelk cen

chcieli rozszerzy wski klin, jakim posuway si ich wojska. Rosjanie

zdecydowani byli do tego nie dopuci. Skierowali do walki odwody ze

Stepowego Frontu. 5. armia pancerna gwardii, stacjonujca 3007km od pola

bitwy, ruszya na pomoc sabncym oddziaom. Liczyy si godziny...

Tymczasem 11 lipca na pnocy, w odlegoci okoo 607km od gwnego

pola bitwy, Rosjanie podjli dziaania zaczepne. Tam w okolicach miasta

Orze staa niemiecka 2. armia pancerna. Uderzajc na ni Rosjanie

uniemoliwiali jej wejcie do walki. Pocztkowo Niemcy zlekcewayli

radzieck akcj. Jednak dzie pniej przekonali si, e maj do czynienia

z potnym uderzeniem kilku armii. Doprowadzio ono do tego, e w tym

miejscu niemieckie siy zaamay si. To by moment zwrotny w bitwie.

Na poudniu do pola bitwy zbliay si czogi 5. armii gwardii. Trasa

prowadzia polnymi drogami, po wybojach i wertepach, gdzie kurz wdziera

si przez wszystkie szczeliny pancernych pojazdw. Zaogom nie dawano czasu

na odpoczynek. Przerwy w marszu byy ograniczone do minimum niezbdnego dla

dokonania napraw i tankowania paliwa.

W cigu trzech dni czogi przebyy 3007km i z marszu ruszyy do boju.

Nie byo czasu na usunicie usterek, wyremontowanie wielu maszyn,

uzupenianie zapasw.

12 lipca o godzinie #8#/30 rano rozpocza si bitwa pod Prochorowk.

Czogi 5. armii pancernej gwardii i onierze 5. armii gwardii uderzyli na

Niemcw. Rozgorzaa najwiksza bitwa pancerna wiata, w ktrej walczyo

1200 czogw radzieckich i niemieckich. Ta bitwa trwaa 18 godzin. Genera

Pawie Rotmistrow zanotowa:

"Do pnego wieczoru na polu walki rozlega si nie milkncy huk motorw,

chrzst gsienic, wybuchay pociski. Pony setki czogw i dzia

samobienych. Niebo zasoniy chmury kurzu i dymu."

Tego dnia Niemcy stracili pod Prochorowk 400 czogw. Tego dnia zaamao

si niemieckie natarcie na Kursk. Szala zwycistwa przechylia si na

stron radzieck, ale do zwycistwa byo jeszcze daleko. W tej bitwie

maszyn szczegln rol odgrywao zaopatrzenie.

W zbiornikach czogu T-34 byo 830 litrw oleju napdowego. W terenie

mg on przeby 3607km. Spala wic 2307l na 1007km. W trudnym

terenie, na piachu, w czasie walki, gdy kierowca manewrowa z pen moc

silnikw, zuycie paliwa byo wiksze. Do wntrza tego czogu trzeba byo

zaadowa 100 nabojw do dziaa i okoo 3000 nabojw do karabinw

maszynowych. W rejonie Kurska wojska radzieckie miay 3444 czogi. Wrd

nich byy take cikie czogi KW, cikie dziaa samobiene SU-152, ktre

spalay w terenie 800 litrw oleju na 1007km. Byy take lekkie czogi

T-70, bardziej oszczdne. Ta masa pancerna potrzebowaa kadego dnia

tysicy ton paliwa, pociskw, czci zamiennych, aby mc stan do walki. W

czasie bitwy Rosjanie przewieli pod Kursk ponad 140 tys. wagonw z

zaopatrzeniem dla wojska. Prawdopodobnie tyle samo potrzeboway wojska

niemieckie, ale dla nich zaopatrzenie byo wielkim problemem, gdy armie

radzieckie walczce pod Kurskiem miay sojusznika o niezwykej sile -

partyzantw. Kada ich akcja bolenie osabiaa potg wojsk niemieckich.

Pod koniec kwietnia 1943 roku na tyach wroga dziaao 1019 oddziaw
partyzanckich, ktrych zdecydowana wikszo bya sterowana centralnie z

Moskwy. Tam opracowano plan przewidujcy sparaliowanie 26 wielkich wzw

komunikacyjnych na tyach Grupy Armii "Poudnie", aby dywizjom pod Kurskiem

zabrako amunicji i benzyny.

Od kwietnia do czerwca 1943 roku partyzanci wysadzili 1700 transportw

kolejowych, z czego ponad 80% na szlakach poudniowych, a wic wiodcych do

rejonu Kurska. Przepustowo gwnej magistrali Kowel-Sarny-Kijw spada

szeciokrotnie. Tylko w lipcu partyzanci dokonali 1200 aktw dywersji na

liniach kolejowych. Dowdca oddziaw ochrony Grupy Armii "rodek", genera

Schenckendorff meldowa 9 maja dowdcy Grupy Armii, e 59 batalionw

ochrony nie wystarcza do skutecznej walki z partyzantami. To by dodatkowy

aspekt wojny na tyach: wizaa niemae siy, zapasy i rodki, ktrych

Niemcy nie mogli skierowa na front.

Od poowy lipca punkt cikoci walk przenis si na pnoc, w rejon

Ora. Tam dziesiciodniowe krwawe boje wyczerpay wojska niemieckie, ktre

nie miay do odwodw, aby uzupeni straty Wycofyway si. Od koca lipca

do koca sierpnia odday wojskom radzieckim 1007km. Rosjanie naciskali

coraz mocniej. Dowdca Grupy Armii "rodek" pisa:

"Sztab zdaje sobie spraw, e poprzedni zamiar zadawania przeciwnikowi

moliwie wielu uderze w czasie wycofywania naszych wojsk sta si

niewykonalny ze wzgldu na zmniejszon zdolno bojow i przemczenie

wojsk".

5 sierpnia wojska radzieckie wyzwoliy Orze. Tego samego dnia wieczorem

w Moskwie oddano salut artyleryjski na ich cze. Odtd stao si tradycj

artyleryjskie fetowanie zwycizcw.

11 sierpnia wojska radzieckie doszy na przedpola Charkowa, skd Niemcy

musieli wczeniej wycofa 5 dywizji pancernych, aby zablokowa pochd wojsk

Frontu Poudniowo-Zachodniego i Frontu Poudniowego w stron Zagbia

Donieckiego. Fronty Woroneski i Stepowy, zbliajc si do Charkowa, miay

uatwione zadanie, ale zapowiada si krwawy bj, gdy w obronie miasta

Niemcy pozostawili 18 dywizji, w tym 4 dywizje pancerne: to byo ponad 300

tys. onierzy wspieranych przez 600 czogw.

5 sierpnia wojska Frontu Stepowego podeszy na przedpola Biegorodu i do

wieczora wyzwoliy miasto. 23 sierpnia oswobodzono Charkw.

Wieczorem w Moskwie znowu dziaa odday 20 salw na cze zwycizcw.

Kilka dni wczeniej, do berliskiego mieszkania Petera Kleista zastuka

onierz i wrczy zdziwionemu gospodarzowi kopert z nadrukiem

Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nie mia jednak zamiaru odchodzi, lecz

sta w drzwiach, jakby czekajc na odpowied. Kleist rozdar kopert i

przeczyta krtki list. Minister Joachim von Ribbentrop wzywa go do

natychmiastowego stawienia si na polecenie Hitlera w "Wilczym Szacu".

- Samochd czeka na dole - wyjani onierz, gdy Kleist skoczy czyta

list. - Zawioz pana na lotnisko.

- Spakuj tylko troch rzeczy - Kleist nie wiedzia, jak dugo moe trwa

jego pobyt w kwaterze Hitlera w Prusach Wschodnich. Dlaczego Ribbentrop

wzywa go tak nagle? Czyby miao to zwizek z rozmowami w Sztokholmie,

ktre zakoczyy si dla niego dwutygodniowym aresztem domowym?

Pnym popoudniem 16 sierpnia zameldowa si w pokoju Ribbentropa w jego

murowanej willi w ktrzyskim lesie.

- Wezwaem pana tutaj, gdy chc usysze t absurdaln histori, jaka

wydarzya si tam na pnocy. Mam na myli pana spotkanie z tym ydem w

Sztokholmie - powiedzia oficjalnym tonem, ale jednoczenie uj Kleista

pod rk i wyprowadzi go na ganek, jakby dajc do zrozumienia, e tam bd

mogli rozmawia spokojnie, nie obawiajc si podsuchu.

- Prosz mi to wszystko opowiedzie - powtrzy, gdy usiedli w

wiklinowych fotelach pod daszkiem osaniajcym przed gorcym sierpniowym

socem. Jednak Ribbentropowi nie chodzio tylko o relacj ze

sztokholmskich rozmw. Przez kilka godzin analizowali wszystko, co

powiedzia Clauss, starajc si odkry, jakie byy motywy dziaania jego

mocodawcw z Kremla i na ile byli oni skonni do zawarcia pokoju.

Tu przed dwudziest Ribbentrop wsta z fotela. Zbliaa si pora

wieczornej narady u Hitlera i Kleist nie wtpi, e jego szef zamierza

przedstawi Fhrerowi dokadne sprawozdanie z tej rozmowy.

- Pokj gocinny jest dla pana przygotowany. Prosz odpocz, a jutro

przed odlotem do Berlina - stawi si u mnie.

Spotkanie nastpnego dnia byo bardzo krtkie. Ribbentrop wydawa si

ogromnie zapracowany i Kleist musia kilkadziesit minut oczekiwa na

ganku, zanim wprowadzono go do gabinetu.

- Prosz wrci do Sztokholmu i pozosta w kontakcie z Claussem. Jeeli

Kreml przedstawi jakkolwiek ofert, prosz natychmiast zawiadomi Berlin.

- Panie ministrze, zostaem za to ukarany aresztem domowym. Obawiam si,

e teraz kara moe by bardziej surowa. - Kleist nie by zadowolony.

- To polecenie Hitlera - wypali Ribbentrop, zanim zastanowi si, czy

powinien ujawnia tak istotn informacj.

Kleist podnis rk w hitlerowskim pozdrowieniu i szybko wyszed z willi

Ribbentropa.
Miny trzy tygodnie zanim na pocztku wrzenia udao mu si spotka

Claussa, ktry wyranie unika kontaktw.

- Uprawianie polityki z ludmi, ktrzy nie wiedz, czego chc, przyprawia

mnie o chorob - zacz rozmow przy niewielkim stoliku w kawiarni na

Starym Miecie.- Panie Kleist, ja przez dziewi dni po pana wyjedzie

czekaem daremnie na ponowny kontakt.

- Nie mogem powrci do Sztokholmu. - Kleist wzruszy ramionami. - Musi

pan zrozumie, e w tak delikatnych misjach, jakie speniamy, zdarzaj si

nieprzewidziane wypadki. Prosz wic, aby pan nie traktowa tego jako brak

szacunku czy te brak uznania dla pana wysikw.

- Czekaem na jakikolwiek sygna z Berlina. - Clauss nie dawa si

przekona. - Choby nawet na informacj, e Berlin nie ma zamiaru

kontynuowa tej zabawy.

- Panie Clauss, powtarzam: nie zawsze wszystko biegnie tak, jakbymy

sobie tego yczyli. - Kleist pochyli si nad stolikiem. - Przez dwa

tygodnie przebywaem w areszcie domowym, pozbawiony moliwoci wysania do

pana listu czy odbycia rozmowy telefonicznej. Teraz zapewniam pana, e

paskie wysiki nie pjd na marne.

Clauss patrzy na niego spod oka.

- Chciaem pana prosi - mwi dalej Kleist - eby przekaza pan wyrazy

szacunku madame Kotaj. Tylko tyle. Jeeli ona uzna, e warto

odpowiedzie - wygralimy. Pan i ja. Czy dobrze si rozumiemy?

Udawana lub naturalna niech, jak Clauss demonstrowa na pocztku

spotkania w sztokholmskiej kawiarence, zdawaa si ustpowa nadziei na

zrobienie dobrego interesu.

- Dobrze, zadzwoni do pana, jeeli co uda mi si osign. - Wsta i

pooy na stoliku par monet, zapat za kaw, ktr wypi czekajc na

Kleista.

Odezwa si szybko, ale z tonu, jakim informowa o koniecznoci

spotkania, wynikao, e nie ma dobrych nowin.

- Panie Kleist, stracilimy niepowtarzaln okazj - powiedzia, gdy szli

przez park. - Wtedy trzeba byo negocjowa, nie teraz, gdy Rosjanie

odnieli tak wielkie zwycistwo pod Kurskiem. Pan jeste inteligentny

czowiek, to pan wie, e Niemcy ju si nie podnios. Tak wiele stracili w

tej bitwie. A do tego jeszcze Wochy. Taka klska we Woszech. Panie

Kleist, c tu mona zrobi wicej?...

Zawiesi gos, aby nada wiksze znaczenie swoim sowom.

- Rosjanie, podbudowani zwycistwem, twierdz, e nie ma mowy o

jakichkolwiek negocjacjach, dopki Niemcy nie dadz wyranego sygnau, e

spraw traktuj powanie: na przykad dymisjonujc Rosenberga lub

Ribbentropa...

Kleist si skrzywi. Nie mia nic przeciwko usuniciu Alfreda Rosenberga,

ministra do spraw okupowanych terenw wschodnich, ale jak mia przekaza

swojemu zwierzchnikowi Ribbentropowi, e Rosjanie domagaj si jego

dymisji.

- Niemcy nie rozumiej nic z procesu negocjacyjnego - mwi dalej Clauss.

- Aby negocjowa, potrzebna jest cierpliwo i znajomo partnera. Hitler

tego nie potrafi.

Kleist si nie odzywa.

- Na razie jednak sytuacja nie jest na tyle za, jak mwiem panu podczas

poprzedniego spotkania. Rosjanie stawiaj warunki, a wic maj ochot na

rozmow. Zobaczymy, jak wielka to ochota. - Wsta i poegnawszy si odszed

szybko.

Kleist siedzia jeszcze przez kilka minut, zastanawiajc si, co tak

sposzyo jego rozmwc.

Cztery dni pniej Clauss odezwa si ponownie. Wyranie podekscytowany

umwi si na natychmiastowe spotkanie.

- Wicekomisarz spraw zagranicznych Diekanozow, byy ambasador radziecki w

Berlinie, przybdzie w cigu tygodnia do Sztokholmu, aby osobicie si z

panem spotka! - powiedzia, a na jego policzkach pojawiy si wypieki, co

mona byo uzna za stan szczeglnego podekscytowania, gdy jego cera

zawsze miaa ziemisty kolor. - Jednak Niemcy musz speni warunek, o jakim

mwilimy poprzednio: zdymisjonowa Rosenberga lub Ribbentropa, a najlepiej

obydwch.

Kleist bezradnie rozoy rce, na co Clauss nie zwrci uwagi.

- I co pan teraz powie? - odezwa si zachwycony, e udao mu si

osign tak wiele. - Doprowadzilimy do tego, e wrak znowu utrzymuje si

na wodzie! Teraz Hitler musi tylko wej na pokad i postawi agle, aby

znikny wszystkie jego dylematy! Czy jednak on bdzie chcia to zrobi?

10 wrzenia w Berlinie Kleist relacjonowa t rozmow Ribbentropowi

obserwujc, jak zmienia si twarz ministra, ktry w miar ujawniania da

radzieckich czerwienia z wciekoci. Zachowa jednak spokj i wyrzuci z

siebie jedn tylko uwag: wtpi, czy kto taki jak Diekanozow moe by
odpowiednim partnerem do negocjacji. Nastpnego dnia radio moskiewskie

podao, e Diekanozow obj stanowisko ambasadora w Sofii, co zdawao si

przeczy informacjom przekazanym przez Claussa.

- Miaem racj, e co dziwnego jest w tej rosyjskiej propozycji. Zanim

na ni odpowiedzielimy, mianuj swojego negocjatora ambasadorem i wysyaj

do Bugarii. - Ribbentrop zdawa si triumfowa.

- Nic w tym nie ma dziwnego. - Kleist, lepiej znajcy metody dziaania

radzieckiej dyplomacji, stara si wyprowadzi ministra z bdu. - Rosjanie

najpierw wskazuj na Diekanozowa jako na czowieka, ktry miaby prowadzi

negocjacje, a informujc, e wysyaj go do Sofii, sugeruj, e gotowi s

rozpocz rokowania na neutralnym gruncie. Powinnimy ogosi, e Friedrich

von der Schulenburg zosta mianowany naszym ambasadorem w Sofii - mwi o

byym ambasadorze niemieckim w Moskwie.

Ribbentrop, nie przekonany, potrzsa gow.

- Hitler nie zgodzi si mianowa Schulenburga ambasadorem w Sofii.

Kleist milcza przez chwil. Czyby zastanawia si nad gupot

czowieka, ktry prowadzi polityk zagraniczn Trzeciej Rzeszy?

- Stalin nie ma zamiaru wysya Diekanozowa do Sofii - powiedzia

wreszcie. - Obydwie informacje: pierwsza, e negocjacje bdzie prowadzi

Diekanozow, i druga, e zosta on ambasadorem w Bugarii, s wycznie

sygnaem dla nas, ktry potrafimy zrozumie tylko my i nikt inny na wiecie

i powinnimy potwierdzi, e zrozumielimy to posanie.

- Wyruszam natychmiast do "Wilczego Szaca". - Ribbentrop poj wreszcie

to, co tak cierpliwie tumaczy mu Kleist. - Prosz, aby pozosta pan w

domu, gdy moe by pan potrzebny w kadej chwili.

Powrci do Berlina pno w nocy i natychmiast zadzwoni do Kleista,

wzywajc go do swojego gabinetu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

- Prosz jak najszybciej skontaktowa si z Claussem i wyjani mu, e

musi pan pozosta w Berlinie przez pewien czas - instruowa go. - Fhrer

jest zainteresowany w wysondowaniu, jak daleko Rosjanie zechc siposun.

Jednak nastpnego dnia Kleist otrzyma inn instrukcj: zerwa wszelkie

kontakty z Rosjanami. Wiadomoci, jakie napyway z Woch, wyjaniay t

nag zmian decyzji. Niemcy przegrali nie tylko pod Kurskiem, ale rwnie

na Pwyspie Apeniskim.

Przypisy:
75. Erhard Milch (1892-1972), czonek NSDAP od 1933 r., wypar si

ydowskiego ojca zaspraw porczenia matki e nie jest jego synem. Dziki

zdolnociom organizacyjnym, duemu dowiadczeniu [pilot w czasie I wojny

wiatowej, pracownik linii lotniczych od 1926 r.] i przyjani z Hermannem

Gringiem obj w 1933 r. stanowisko sekretarza stanuw Ministerstwie

Lotnictwa. W krtkim czasie rozbudowa przemys lotniczy, co przyniosomu

awans do stopnia generaa; w 1939 r. mianowano go generalnym inspektorem

Luftwaffe. Jednak w wyniku pogorszenia stosunkw z Gringiem, utraci

moliwo kierowaniaprodukcjlotnicz.Od kwietnia do maja 1940 r.

dowodzi 5. flot powietrzn, ktra odniosa due sukcesy w Norwegii, za co

w lipcu tego roku otrzyma stopie feldmarszaka. Latem 1941 r. powrci na

stanowisko szefa uzbrojenia lotnictwa, gdy okazao si e produkcja

lotnicza ulega zaamaniu. Szybko doprowadzi do powanego wzrostu produkcji

(w cigu 20 miesicy - 2,7 raza), aczkolwiek nie by ju w stanie naprawi

wszystkich bdw swego poprzednika. W czerwcu 1944 r., w zwizku z

przejciem produkcji lotniczej przez ministra uzbrojenia Alberta Speera,

poda si do dymisji, w wyniku za sprzeczki z dowdc Luftwaffe Gringiem

zosta pozbawiony stanowiska sekretarza stanu, nadalpozostajc generalnym

inspektorem Luftwaffe. W styczniu 1945 r. powrci na stanowiskosekretarza

stanu i szefa uzbrojenia lotnictwa. W 1947 r. sd brytyjski skaza go na

kardoywotniego wizienia; wyszed na wolno w 1955 r.

76. PzKpfw V Panther skonstruowany w 1942 r. w zakadach MAN. Produkcj

seryjn uruchomiono w styczniu 1943 r. i pierwsze egzemplarze gotowe byy

do suby frontowej miesic pniej; po wyprodukowaniu 20 egzemplarzy z

silnikami o mocy 6507KM, zastosowano silniki o mocy 7007KM, co

poprawio osigi Pantery. W wyniku dalszych zmian powstaa wersja D. W maju

1943 r. pierwsze czogi dotary do 51 i 52 Panzerabteilungen, a 5 lipca

rzucono je do boju pod Kurskiem, ale cz zepsua si, zanim dojechay na

pole bitwy. Wiele innych wycofano, aby poprawi wadliwe systemy chodzenia,

przeniesienia napdu i zawieszenia. Do koca wojny wyprodukowano 4814

czogw w wersjach D, A, G uywanych powszechnie na froncie wschodnim i

zachodnim, gdzie waciwociami trakcyjnymi, si ognia i opancerzeniem

przewyszay czogi alianckie. Dane taktyczno-techniczne (Panther G):

zaoga 5 osb, silnik Maybach HL 230 P 30 o mocy 7007KM, ciar 45,57t,

pancerz 40-807mm, uzbrojenie: 1 dziao kal. 757mm, 2 karabiny maszynowe

MG 34 kal. 7,927mm prdko 467km8h, zasig 2007km.

77. PzKpfw Vi Tiger I. Ich produkcj rozpoczto w lipcu 1942 r. i

przewidywano, e do letniej ofensywy w maju 1943 r. bdzie gotowych 285

wozw bojowych. W tym czasie by to najpotniejszy czog wiata, uzbrojony

w dziao kal. 887mm o duej sile ognia, osonity grubym pancerzem

zabezpieczajcym najbardziej wraliwe miejsca przed pociskami artylerii

przeciwpancernej. Produkcj kontynuowano do sierpnia 1944 r.; cznie

zbudowano 1354 czogi tego typu. Dane taktyczno-techniczne: zaoga 5 osb,

silnik Maybach HL 210 P45 o mocy 6007KM, ciar 56,97t, pancerz

25-1007mm, uzbrojenie: 1 dziao KwK36 L856 kal. 887mm, 2 karabiny

maszynowe MG 34 kal. 7,927mm, prdko 407km8h, zasig 1407km.

78. Ernst Kaltenbrunner (1903-1946), SS-Obergruppenfhrer, z zawodu

prawnik od 1930 r. czonek austriackiej partii nazistowskiej, od 1935 r.

dowdca SS w Austrii. Tu przed zajciem Austrii przez Niemcy obj

stanowisko sekretarza stanu ds. bezpieczestwa w gabinecie Seyss-Inquarta,

od Anschlussu peni kierownicze funkcje SS na terenie b. Austrii

(Ostmark). 30 stycznia 1943 r. obj stanowisko szefa Gwnego Urzdu

Bezpieczestwa Rzeszy (RSHA). W 1946 r. skazany przez Midzynarodowy

Trybuna Wojskowy w Norymberdze na kar mierci i stracony.

tytul

0gtt

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

tytul

Duce, jest pan wolny!

Pasaerski Ju 5283m zniy lot, zatoczy due koo nad drzewami, midzy

ktrymi poyskiwaa tafla jezior. Jedyny pasaer na pokadzie tego

samolotu, SS-Hauptsturmfhrer Otto Skorzeny przywar do prostoktnego okna,

aby lepiej widzie niewielkie lotnisko, jakie nagle wyonio si pord

drzew. Dobiega koca trzygodzinny lot z Berlina do "Wilczego Szaca".

Wezwanie przyszo niespodziewanie w poudnie 26 lipca, gdy Skorzeny

spokojnie spoywa obiad z przyjacielem w restauracji hotelu "Eden". Co go

tkno, wic zadzwoni do jednostki, ktr dowodzi, gdzie sekretarka

podekscytowanym gosem, niemal krzyczc do suchawki, oznajmia:

- Kwatera Gwna posaa po pana, szefie. Samolot bdzie czeka o pitej

na lotnisku Tempelhof.

- Niech Radl uda si do mojego pokoju, zabierze mj mundur i przywiezie

na lotnisko. Niech o niczym nie zapomni. Czy wiadomo, o co chodzi?

- Nie. Nic nie wiemy. Radl ju si wszystkim zaj. O niczym nie zapomni.

Skorzeny zastanawia si, co mogo by powodem nagego wezwania do

Hitlera, jednak adna sensowna odpowied nie przychodzia mu do gowy.

Dopiero na lotnisku jego zastpca poinformowa go, e we Woszech nastpia

zmiana rzdu. C jednak wsplnego z tym wydarzeniem mogo mie wezwanie do

"Wilczego Szaca"?

- Pan jest Hauptsturmfhrer Skorzeny? - Stojcy przy trapie sierant

wyj mu z rki walizk i wskaza na samochd. - Mam natychmiast zabra

pana do Kwatery Gwnej.

Przejechali obok betonowego budynku i skrcili w wskwybrukowan drog,

ktra wnet wtopia si w bujny las. Rozoyste korony drzew zakryy j, a

siatki maskujce, rozpite midzy nimi, czyniy drog niewidoczn dla

samolotu leccego nawet na wysokoci kilkunastu metrw.

Po kilku minutach dotarli do pierwszego posterunku, gdzie solidny

drewniany szlaban zamyka drog. Kierowca wysiad i pody do wartowni

zbudowanej z nieociosanych bali, Skorzeny za, ktry te musia wysi z

samochodu, mg przyjrze si zabezpieczeniom. Z boku; gdzie teren opada w

stron jeziora, sta wkopany w ziemi betonowy bunkier, z ktrego

strzelnicy sterczaa lufa karabinu maszynowego. Dalej zasieki i zapewne

pole minowe uniemoliwiay ominicie posterunku. Kilka krokw za szlabanem

sta transporter opancerzony z karabinem skierowanym w stron drogi i kozy

ze zwojami drutu kolczastego, za pomoc ktrych mona byo zbudowa

prowizoryczn barykad.

Skorzeny podpisa si w zeszycie, jaki podsun mu jeden z wartownikw, i

wrci do auta.

Dalej wska droga biega przez brzozowy las, mijaa przejazd kolejowy i

prowadzia do drugiego szlabanu, jaki nagle wyoni si za zakrtem.

Esesman starannie sprawdzi przepustk i ksieczk wojskow Skorzenego.

Nie mwic ani sowa, cofn si kilka krokw do budki wartowniczej i

podnis suchawk telefonu. Wrci po chwili.

- Kto pana wezwa? - zapyta niespodziewanie.

- Nie wiem. - Skorzeny wzruszy ramionami. onierz powrci do telefonu.

Wida byo, e wyjani, na czyj rozkaz Skorzeny przybywa do "Wilczego

Szaca", gdy sta si bardziej uprzejmy, oddajc dokumenty.

- Oczekuj pana w Herbaciarni. - Odda dokumenty i machn w stron

wartownika przy szlabanie, aby ten odblokowa drog.

Robio si ciemno,.gdy samochd podjecha do dwuskrzydowego drewnianego

pawilonu nazywanego Herbaciarni. Skorzeny wszed do duego przedpokoju

wyoonego dywanem i umeblowanego wygodnymi fotelami, w ktrych siedzieli

oficerowie. Bez wtpienia oczekiwali go, gdy po krtkiej ceremonii

prezentacji jeden z nich znik za drzwiami, a gdy po chwili wrci,

powiedzia:

- Wprowadz panw do Fhrera. Zostaniecie przedstawieni i musicie

opowiedzie o waszej wojskowej karierze, ale krtko. By moe Fhrer zada

wam pytania. Tdy prosz. - Wskaza na drzwi prowadzce na dwr. Przeszli

kilkadziesit metrw do nastpnego budynku. Tam przez kilka minut

oczekiwali w przedpokoju, gdy wreszcie adiutant wprowadzi ich do duego

pokoju o wymiarach 6 na 9 metrw. Porodku sta wielki masywny st pokryty

mapami, a pod cian, naprzeciw okien zasonitych jednobarwnymi storami,

przy kominku, okrgy stolik i pi wygodnych krzese. Hitler wszed, jak

tylko zdyli ustawi si w pkole.

Jeden z adiutantw towarzyszcych Fhrerowi przedstawi goci, ktrzy

podali krtkie informacje o przebiegu suby.

- Ktry z panw zna Wochy? - zapyta Hitler po skoczonej prezentacji.

- Dwukrotnie byem, nie dalej jednak ni w Neapolu, Mein Fhrer. -

Skorzeny by jedynym, ktry zabra gos.

- A co pan sdzi o Woszech? - Hitler zwrci si do oficera stojcego

najbliej. Po kolei przedstawiali swoje opinie niepewnie, z wahaniem, gdy

nie wiedzieli, co kryje si za tym pytaniem.

- Jestem Austriakiem, Mein Fhrer - krtko odpowiedzia Skorzeny, gdy

przysza na niego kolej, co miao oznacza, "a jaki Austriak moe nie mie

za ze Wochom zabranie poudniowego Tyrolu, najpikniejszej krainy na

ziemi".

- Inni panowie mog odej. Chc, aby pan pozosta, Hauptsturmfhrer

Skorzeny - Hitler poprawnie wymwi jego nazwisko*79. Odczeka, a pokj

opustosza, i krc midzy duym stoem a kominkiem zacz mwi:

- Mam dla pana bardzo wan misj. Mussolini, mj przyjaciel i nasz

lojalny towarzysz broni, zosta wczoraj zdradzony przez krla i aresztowany

przez rodakw. Ja nie mog i nie pozostawi najwikszego syna Woch w

potrzebie. Dla mnie duce jest wcieleniem staroytnej wielkoci Rzymu.

Wochy pod nowym rzdem opuszcz nas! Ja wierz tylko mojemu staremu

sprzymierzecowi i drogiemu przyjacielowi. Trzeba go szybko uratowa, gdy

w przeciwnym wypadku wydadz go aliantom. Powierzam panu misj, ktrej

przeprowadzenie ma wielkie znaczenie dla dalszego biegu wojny. Musi pan

dokona wszystkiego, co w paskiej mocy, aby wykona rozkaz. Jeeli si

panu uda, to promocja pana nie minie!

Skorzeny, gboko przejty pierwszym spotkaniem z Fhrerem, sucha tych

sw jak urzeczony, gotw natychmiast ruszy do walki o wolno

Mussoliniego.

25 lipca Wielka Rada Faszystowska dosza do przekonania, e duce nie moe

duej kierowa pastwem, gdy skutki tego s opakane. Armie woskie

ponosiy ogromne straty na froncie.

Od 10 czerwca 1940 roku, gdy Wochy dysponujce 75 dywizjami przystpiy

do wojny, straciy w Afryce 27 dywizji, a bya to tylko cz ogromnych

strat w Zwizku Radzieckim, dokd duce wysa w grudniu korpus

ekspedycyjny, ktry mia przyczy si do "wyprawy krzyowej przeciwko

bolszewizmowi". Przeksztacony pniej w 8. armi, zosta zdziesitkowany

przez Rosjan. Z 229 tys. onierzy i oficerw zgino lub zagino 84839, a

do tego ponad 29 tys. odnioso rany W sprzcie straty byy jeszcze

wiksze: woska armia stracia 82 % pojazdw mechanicznych, 90% dzia

artyleryjskich i wszystkie czogi. Flota wojenna w cigu 35 miesicy wojny

stracia 35 tys. marynarzy, jeden pancernik, pi cikich i siedem lekkich

krownikw, 74 niszczyciele i 85 okrtw podwodnych. Flota handlowa,

zaopatrujca wojska walczce w Afryce, ponosia tak wielkie straty na Morzu

rdziemnym, e minister eglugi obawia si, i wkrtce nie bdzie co

wysya na morze. Czar goryczy przepeniay amerykaskie bombowce

atakujce woskie miasta.

Najwysi dowdcy wojskowi i wielu ministrw rzdu Mussoliniego uwaao,

e ta wojna jest ju przegrana i nie wolno dopuci, aby toczya si na

Pwyspie Apeniskim, co grozio zniszczeniem kraju i zabytkw jego piknej

historii.

Duce, jest pan wolny! (cd.)

Krl Wiktor Emanuel Iii, zewszd nagabywany o pozbycie si Mussoliniego,

wzdraga si przed podjciem ostatecznej decyzji. Obawia si chaosu, jaki

mg ogarn Wochy po odejciu duce. Ba si reakcji Niemcw, ktrzy

bronic Sycylii przed aliantami, wzmacniali swoje siy we Woszech, i ba

si faszystowskiej pancernej dywizji "M" stacjonujcej 507km od Rzymu.

Jednak konferencja, jaka odbya si 19 lipca w Feltre, niewielkim

miasteczku w pobliu Wenecji, przesdzia o jego decyzji. W tej naradzie,

obok krla, wzili udzia Mussolini, Hitler oraz szefowie sztabw

generalnych wojsk niemieckich i woskich. Rozpocz Hitler: - Musicie

usztywni obron, zastosowa wszelkie rodki, ktre mog zatrzyma

aliantw, zmobilizowa spoeczestwo, Niemcy wam pomog. - Jednak nie

potrafi okreli rozmiarw pomocy, jak Rzesza mogaby okaza swojemu

zdruzgotanemu sojusznikowi. Mussolini nie zaprotestowa, nie przedstawi, w

jak opakanym stanie znajduj si wojska woskie ani nie skonkretyzowa, na

jak pomoc liczy. Pniej, gdy serdecznie poegna Hitlera na lotnisku w

Treviso, powiedzia:

- Nie byo potrzeby wygasza takiego przemwienia do Hitlera - chodzio

o okrelenie rozmiarw pomocy - poniewa tym razem solennie przyrzek

przysa wszystko, czego potrzebujemy. Naturalnie - zwrci si do generaa

Vittorio Ambrosio*80 - nasze zamwienia musz by rozsdne, nie

astronomiczne.

Kilkanacie minut pniej genera Ambrosio, siedzc w samochodzie obok

swojego kolegi, wybuchn:

- On jest obkany! Mwi ci, on jest obkany!

W sobot 24 lipca, o godzinie #17#/00, w Palazzio Venezia rozpoczo si

posiedzenie Wielkiej Rady Faszystowskiej, ktra nie zbieraa si od wielu

lat. Mussolini zlekceway wszelkie ostrzeenia. Przemawiajc przez dwie

godziny zrzuca win za niepowodzenia wojenne na Badoglia, Sztab Generalny

i wychwala Niemcw. Nie na wiele to si zdao. Dziewitnastu czonkw

Wielkiej Rady Faszystowskiej byo zdecydowanych pozby si Mussoliniego,

ktrego rzdy sprowadziy tyle nieszcz na Wochw i groziy

unicestwieniem pastwa. O trzeciej nad ranem ich gosy, przeciwko siedmiu,

zdecydoway o pozbawieniu Mussoliniego urzdu. Nie przejmowa si tym,

uwaajc, e Wielka Rada jest ciaem doradczym i nie ma prawa podejmowa

takich decyzji. Poprosi o audiencj u krla Wiktora Emanuela Iii. Ten

jednak ju podj decyzj, ktr tak dugo odwleka. O godzinie #17#/00 gdy

duce przyszed do Villa Savoia, krl, na opini, e Wielka Rada

Faszystowska nie ma prawa podejmowa decyzji o pozbawieniu Mussoliniego

urzdu, odpowiedzia:

- Nie zgadzam si z tym, poniewa Wielka Rada jest organem pastwa,

utworzonym przez niego i ratyfikowanym przez dwie izby woskiego

parlamentu, i dlatego, w efekcie, kady akt Rady jest wicy.

- Wobec tego, wedug Waszej Wysokoci, musz zrezygnowa? - powiedzia

Mussolini z wyranym wysikiem.

- Tak, akceptuj bez dalszej dyskusji pana rezygnacj jako szefa rzdu.

Po tych sowach Mussolini pochyli si, jakby otrzyma cios w piersi, i

mrukn:

- Wobec tego to ju koniec.

Przed drzwiami zosta aresztowany

Hitler mg si tego spodziewa, gdy ju w kwietniu 1943 roku Wilhelm

Hoettl, rezydent SD, raportowa z Rzymu, e narasta opozycja przeciwko

Mussoliniemu. 19 lipca Himmler dostarczy mu raport wywiadowczy, z ktrego

wynikao, e niebawem nastpi zamach stanu zakoczony uwizieniem duce i

utworzeniem nowego rzdu przez marszaka Pietro Badoglia*81. Hitler

zbagatelizowa te ostrzeenia. Nawet w ostatniej chwili, gdy donoszono z

Rzymu, e, po raz pierwszy od wielu lat, zebraa si Wielka Rada

Faszystowska, powiedzia:

- Jaki poytek moe przynie takie spotkanie. Skoczy si tylko na

pustej gadaninie.

A potem ambasador niemiecki z Rzymu przekaza piorunujc wiadomo, e

duce zosta aresztowany. Hitler wezwa na narad najbliszych

wsppracownikw.

- Bez wtpienia, w swojej wiaroomnoci ogosz, e pozostan wobec nas

lojalni, ale to jest zdrada. Oczywicie nie pozostan lojalni. W kadym

razie ten, jak on tam si nazywa - mwi o marszaku Badoglio - stwierdzi

wprost, e wojna bdzie kontynuowana, ale to nic nie znaczy. Musi tak

mwi. My podejmiemy t sam gr: wszystko ma by gotowe do byskawicznego

uderzenia w t ca klik i wyrzucenia ich! Jutro rano wyl kogo, aby

przekaza dowdcy 3. dywizji rozkaz wejcia do Rzymu, aresztowania krla,

caej bandy oszustw, nastpcy tronu, schwytania tych wszystkich szumowin,

zwaszcza Badoglio i jego gangu. Zobaczycie, oni pkn jak przekuty balon

i w cigu dwch lub trzech dni bdzie cakiem inna sytuacja!

Dwie godziny pniej, w czasie narady o pnocy Hitler wyda nastpne

instrukcje:

- Rzym musi by okupowany! Nikt nie moe opuci Rzymu, a wtedy wejdzie

tam 3. dywizja grenadierw pancernych.

Walter Hewel, przedstawiciel ministra spraw zagranicznych w kwaterze

Hitlera, zapyta, czy Watykan zostanie otoczony, a bramy tego pastwa -

zablokowane.

- To nie ma znaczenia - odpowiedzia Hitler. - Ja wkrocz wprost do

Watykanu. Sdzicie, e obawiam si Watykanu? Cay dyplomatyczny korpus si

tam schroni. Nie popuszcz im. Jeeli wszyscy tam si znajd, my wyjmiemy

stamtd wiele wi - mwi o ydach, ktrym Watykan da schronienie. -

Potem powiemy, e przepraszamy. atwo moemy to zrobi. Trwa wojna.

W sytuacjach kryzysowych potrafi dziaa nadzwyczaj szybko, przebiegle i

brutalnie. Nie istniay jakiekolwiek przeszkody moralne czy prawne, ktre

mogyby go zmusi do rezygnacji z wytknitego celu. Dlatego zawsze

wyprzedza swoich przeciwnikw. By bardziej skuteczny ni oni i

wielokrotnie dziki temu wygrywa. I tym razem wierzy, e uda mu si

zaegna woski kryzys, a nawet wycign z tego korzyci.

Front woski by jedynym, na ktrym mg dotkliwie uderzy zachodnich

aliantw i zmusi ich do wycofania si z wojny, a w kadym razie do

podjcia negocjacji. Musia tylko speni kilka warunkw. Przede wszystkim

wprowadzi tam wojska niemieckie, ktre by potrafiy stawi silny opr

aliantom. Musia uwolni Mussoliniego i przywrci mu wadz, aby za nim

poszli faszyci, ktrzy wspierali niemieck obron, pilnowali linii

komunikacyjnych, budowali umocnienia. A ponadto chcia wykorzysta fakt, e

na terenie Woch znajdowa si zakadnik o wielkiej wartoci: papie Pius

Xii*82. Nie bez kozery w czasie nocnej narady Hitler wspomnia o planie

zajcia Watykanu. To nie bya pusta groba, on rzeczywicie mia zamiar

tego dokona. Zamieszanie, jakie wywoao uwizienie Mussoliniego, knowania

nowego rzdu woskiego z aliantami, moliwa inwazja wojsk alianckich na

Pwysep Apeniski i walki, ktre by wtedy rozgorzay, wszystko to

stwarzao nadzwyczaj dogodne okolicznoci do uwizienia papiea i zajcia

skarbw Watykanu pod pretekstem ochrony przed dziaaniami wojennymi i

tumultem w Rzymie.

Hitler natychmiast przystpi do realizacji pierwszego punktu swojego

planu: uwolnienia Mussoliniego. Co prawda wywiad nie wiedzia, gdzie ukryto

duce, ale Hitler si tym nie martwi. We Woszech dziaao co najmniej

dziesi tysicy niemieckich agentw i byo oczywiste, e wykrycie miejsca

pobytu Mussoliniego to tylko kwestia dni.

- A teraz najwaniejsza cz - powiedzia Hitler do Skorzenego. - Jest

szczeglnie wane, eby caa sprawa pozostaa w absolutnej tajemnicy.

Oprcz pana wie o tym tylko pi osb. Zostanie pan oddelegowany do

Luftwaffe i oddany pod rozkazy generaa Studenta*83. Nie wolno panu z nikim

innym rozmawia i od niego otrzyma pan szczegowe informacje. Musi pan

rwnie omwi z nim wszystkie wojskowe przygotowania, aby by gotowym w

sytuacji, gdyby Wosi Badoglia raptem nas opucili. Nie moemy straci

Rzymu.

Podkreli jeszcze raz potrzeb zachowania absolutnej tajemnicy i

wreszcie poegna Skorzenego, yczc mu szczcia w karkoomnym

przedsiwziciu.
Potem nastpio spotkanie z generaem Kurtem Studentem, jowialnym

oficerem, ktrego umiejtnoci i odwaga byy ju w Wehrmachcie legendarne.

Skorzeny szybko zorientowa si, e wielka akcja wymyka mu si z rk, a

dowdca spadochroniarzy zamierza przeprowadzi j tylko przy pomocy swoich

ludzi, wyznaczajc esesmanowi rol ochroniarza uwolnionego Mussoliniego.

Nie zaprotestowa, ale pnym wieczorem zadzwoni do swojego zastpcy do

Berlina.

- Mamy rozkaz wyruszy jutro rano - mwi o planie wyruszenia do Rzymu,

co miao nastpi 27 lipca o godzinie smej rano. - Nie mog powiedzie nic

wicej. Musz to wszystko przemyle i zadzwoni do ciebie pniej. Jedno,

co powiem, to to, e tej nocy nie bdziecie spokojnie spali. Przygotuj

transport, gdybymy mieli zabra nasz ekwipunek. Wybierz pidziesiciu

ludzi, tylko najlepszych i wszystkich, ktrzy znaj woski. Przeka mi,

ktrych oficerw masz zamiar wybra, a ja powiem ci o moim wyborze.

Podany ekwipunek tropikalny. Bdziemy musieli skaka i mie elazne

racje. Wszystko musi by gotowe na pit rano.

Skorzeny chcia postawi generaa Studenta przed faktem dokonanym liczc,

e ten nie bdzie chcia zadziera z esesmanem wykonujcym rozkaz samego

Fhrera. W ten sposb w przypadku powodzenia akcji zaszczyty spadyby nie

tylko na spadochroniarzy Luftwaffe, ale take na esesmanw Skorzenego, co

byo nie w smak Studentowi. Jednak niepowodzenie w wikszym stopniu

obciyoby Skorzenego, wic Student, cho niechtnie, zaakceptowa udzia

jego ludzi, ktrzy 28 lipca przybyli w dwch transportowych

Messerschmittach Me323 na lotnisko w Practica di Mare, na poudniowy

zachd od Rzymu. Nikt jednak nie wiedzia, gdzie Wosi ukryli Mussoliniego.

Musieli czeka na informacje od wywiadu.

Pno w nocy 29 lipca, w schronie rzdowym w Londynie premier Churchill,

bacznie analizujcy znaczki na wielkiej mapie wskazujce na ruchy wojsk

alianckich na Sycylii, spojrza na sekretarza, ktry przez uchylone drzwi

dawa mu znaki. Zdusi cygaro w jednej z niezliczonych popielniczek

ustawionych na dugim stole porodku sali nazywanej Pokojem Map (Map Room),

przy ktrym siedzieli telefonici, i wolno ruszy w kierunku gwnego

korytarza. Kilka krokw dalej skrci w lewo, do niewielkiego pomieszczenia

oddzielonego od korytarza masywnymi stalowymi drzwiami z podwjn szyb.

Usiad przy wskim stoliku nakrytym zielonym suknem i podnis suchawk.

Sekretarz zamkn za nim starannie drzwi. Premier czeka chwil na

poczenie.

- Witam, panie prezydencie - powiedzia, syszc w suchawce gos

Roosevelta.

Od wrzenia 1939 roku premier rzdu brytyjskiego mg rozmawia przez

specjalny telefon z prezydentem Stanw Zjednoczonych, nie obawiajc si

podsuchu. Churchill i Roosevelt szczeglnie cenili ten rodek cznoci,

gdy dziki niemu mogli na gorco omawia najwaniejsze sprawy. Specjalici

z firmy "Bell Telephone Systems" zapewniali, e jest to najbardziej

bezpieczny sposb komunikowania si i nie istnieje moliwo

podsuchiwania, o czym obaj politycy rozmawiaj. Sowa prezydenta

wypowiadane do mikrofonu normalnego telefonu biegy kablemdo urzdzenia

nazwanego "A-3" w jednym z pomieszcze w podziemiach Biaego Domu, gdzie

byy znieksztacane tak, aby nikt, kto podczyby si do linii

telefonicznej, nie mg go zrozumie. Stamtd zakodowany sygna przesyany

by do centrali rozmw midzynarodowych firmy telekomunikacyjnej A.T.&T. i

tam kierowany do radiowej stacji nadawczej. W Wielkiej Brytanii sygnay z

radiowej stacji odbiorczej trafiay do pomieszcze w piwnicach domu

towarowego Selfridge's w Londynie, gdzie maszyna "A-3" odkodowywaa je i

specjalnym kablem przesyaa do niewielkiego pokoju w schronie rzdu

brytyjskiego pod gmachem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. T sam tras

pokonyway sowa premiera Churchilla wypowiadane do Roosevelta i w ten

sposb przywdcy dwch mocarstw szczerze i otwarcie mogli dyskutowa na

najwaniejsze tematy pewni, e nikt ich nie sucha.

Tamtej nocy, 29 lipca 1943 roku, ich rozmowa dotyczya sytuacji we

Woszech, skd napyway sygnay wskazujce, e nowy rzd gotw jest

wycofa si z wojny.

- Nie chcemy wysuwa adnych szczeglnych warunkw zawieszenia broni,

dopki nie zwrc si do nas w tej sprawie - powiedzia Churchill.

- To racja - zgodzi si z nim Roosevelt.

- Moemy poczeka dzie lub dwa.

- Zgoda - powtrzy prezydent.

Churchill mwi dalej o dziaaniach, jakie podj, aby zapobiec

transportowi 60 tysicy brytyjskich jecw z obozw we Woszech do "kraju

Hunw", jak okreli Niemcy. Powiedzia, e zamierza zwrci si w tej

sprawie bezporednio do krla Woch: Roosevelt rwnie nawiza kontakt z

krlem Wiktorem Emanuelem, w sprawie jecw amerykaskich.

Tego samego dnia w Berlinie, okoo godziny #10#/00 adiutant pooy na

biurku generaa Alfreda Jodla, szefa sztabu Naczelnego Dowdztwa Wehrmachtu

zalakowan kopert. Dua litera "U" informowaa, e jest to przesyka z

Ministerstwa Poczty i zawiera odszyfrowan rozmow z radiotelefonu

czcego Wielk Brytani i Stany Zjednoczone.

Jodl wycign z koperty brzow kartk z duym nadrukiem hitlerowskiego

ora i napisem "Deutsche Reichspost", jako e przechwytywaniem sygnaw

radiowych i odkodowywaniem zajmowaa si placwka niemieckiej poczty:

"O godzinie #1#/00 (czasu rodkowoeuropejskiego, 29 lipca) przechwycono

telefoniczn rozmow midzy brytyjskim premierem Churchillem i prezydentem

Stanw Zjednoczonych Rooseveltem, dotyczc proklamacji, jak genera

Eisenhower ma wygosi [do Wochw - BW], oraz zawieszenia broni we

Woszech".

Kilka dalszych stron zawierao stenogram nocnej rozmowy szefw dwch

mocarstw, z ktrego wynikao niezbicie, e Wosi prowadz z aliantami tajne

rozmowy w sprawie zawieszenia broni. Jodl wyda polecenie, aby jak

najszybciej przygotowano samochd, i natychmiast uda si do Kancelarii

Rzeszy, gdzie o godzinie jedenastej wrczy stenogram Hitlerowi.

Jak to si stao, e zawiodo urzdzenie "A-3", ktre zdaniem

specjalistw zapewniao absolutn tajno rozmw?

W padzierniku 1939 roku Simon Emil Koedel, niemiecki agent dziaajcy w

Nowym Jorku, przeczyta w "The New York Times" artyku, ktry natychmiast

wysa do Niemiec, do wydziau technicznego Abwehry w Bremie. Po paru

dniach artyku zatytuowany: "Roosevelt pewny, e jego rozmowy, dziki

radiowemu "szatkowaniu", zmyl szpiegw", przeczyta Niko Bensmann, szef

wydziau. Artyku zawiera szczegowe informacje o zainstalowaniu w Biaym

Domu tajnego urzdzenia oraz o pierwszej rozmowie, jak za pomoc tego

telefonu prezydent przeprowadzi 12 wrzenia 1939 roku z amerykaskim

ambasadorem w Paryu, Williamem C. Bullittem, od ktrego dowiedzia si o

niemieckiej agresji na Polsk.

Bensmann uda si z t informacj do komandora Carlsa, szefujcego

komitetowi zajmujcemu si problemami podsuchiwania midzynarodowych

rozmw telefonicznych. Komitet mia ju pewne osignicia, gdy udao mu

si opracowa metod podsuchiwania rozmw przesyanych podoceanicznym

kablem, na ktry zaoono urzdzenie przechwytujce impulsy na zasadzie

indukcji. Czonkowie komitetu zadecydowali, e spraw odszyfrowywania

rozmw prezydenta Roosevelta powinna zaj si placwka badawcza Deutsche

Reichspost. Tam, latem 1941 roku, inynier Vetterlein zabra si do pracy i

ju 1 marca 1942 roku przedstawi urzdzenie, ktre przywracao

niezrozumiaym sygnaom "A-3" posta ludzkiej mowy. Bardzo szybko w

pobliu Eindhoven, w okupowanej Holandii, Niemcy wybudowali wielk anten,

ktra odbieraa sygnay radiowe, a nastpnie aparat Vetterleina

byskawicznie odszyfrowywa je. Ponadto potrafi on zmienia czstotliwo

w kilka sekund po zmianie dokonanej przez anglo-amerykaskie urzdzenia, co

sprawiao, e tylko nieliczne partie tekstu umykay nasuchowi. Stenogramy

rozmw Roosevelta i Churchilla wysyano z Eindhoven za pomoc

"G-Schreibera", specjalnego dalekopisu, ktry szyfrowa tre przesyek.

Kilka godzin po odoeniu suchawki przez Roosevelta na biurku Heinricha

Himmlera w Berlinie pojawia si dokadny zapis rozmowy, a szef SS

decydowa, komu przesa kopi.

Hitler, ktry natychmiast przyj generaa Jodla wiedzc, e ten przybywa

z dokumentem szczeglnej wagi, nie by oczywicie zaskoczony informacj o

dziaaniach marszaka Badoglia, ale tak oczywiste potwierdzenie planw

nowego rzdu woskiego skonio go do natychmiastowego dziaania.

Tego dnia wieczorem feldmarszaek Erwin Rommel, ktry wyldowa w

Salonikach, w Grecji, gdzie jako nowo mianowany dowdca przeprowadza

inspekcj stacjonujcych tam wojsk niemieckich i woskich, otrzyma rozkaz

natychmiastowego stawienia si w Dowdztwie Naczelnym Wehrmachtu. W

Berlinie dowiedzia si, e ma obj dowodzenie operacj okupacji Woch o

kryptonimie "Alarich". W cigu kilku nastpnych dni dwa korpusy liczce 8

dywizji podyy z poudniowej Francji nad granic z Wochami. cznie z

jednostkami ju stacjonujcymi na terenie Woch Niemcy mieli 18 dywizji

gotowych do zajcia tego kraju.

W ten sposb do realizacji planu Hitlera pozostao spenienie dwch

warunkw: odnalezienia i uwolnienia Mussoliniego oraz opanowania Watykanu.

12 sierpnia dwaj woscy generaowie, Castellano i Montenari, wyjechali z

Rzymu do Lizbony na spotkanie z amerykaskim generaem Williamem

Bedell-Smithem, szefem sztabu dowdcy wojsk alianckich, aby pozna warunki

zawieszenia broni uzgodnione w Waszyngtonie i Londynie. Po dwch tygodniach

wrcili do Rzymu przywoc ze sob nadajnik radiowy i specjalny szyfr, za

pomoc ktrego mieli si kontaktowa z dowdztwem wojsk alianckich. By to

szyfr opracowany wycznie dla nich, tak e nie istniao niebezpieczestwo,

e Niemcy mog go zama. Jednak czas pracowa na niekorzy Wochw.

Niemcy spokojnie przygotowywali swoje oddziay do operacji zajcia ich

kraju.

3 wrzenia 1943 roku, tu po godzinie #17#/00, w nadmorskiej miejscowoci

Cassibile przedstawiciele aliantw oraz wadz woskich podpisali

zawieszenie broni. Genera Dwight Eisenhower, dowdca wojsk alianckich,

ktry w czasie caej ceremonii sta z boku, podszed do generaa

Castellano. Wycign rk i powiedzia:

- Od tego momentu bd patrzy na pana jak na koleg, z ktrym bd

wsppracowa.

Obydwie strony zdaway sobie spraw, e reakcja Niemcw bdzie bardzo

gwatowna, dlatego zdecydowali si utrzyma ten dokument w tajemnicy, a

wojska alianckie znajd si na Pwyspie Apeniskim, i dopiero pi dni

pniej, 8 wrzenia ogoszono podpisanie zawieszenia broni.

Hitler wezwa do "Wilczego Szaca" swojego najbardziej zaufanego

wsppracownika, ministra Josepha Goebbelsa. Ten by wyranie przybity

informacjami nadchodzcymi z Woch.

- Czy nie powinnimy zrobi czego ze Stalinem? - zapyta Goebbels.

- Nie teraz - odpowiedzia Hitler. - Byoby atwiej ukada si z

Brytyjczykami. W pewnym momencie mog oprzytomnie. - Zapewne myla o

"niespodziankach", jakie dla nich przygotowa: o zamiarze uwolnienia

Mussoliniego, okupacji Woch i porwaniu papiea.

- Stalina atwiej podej - nie zgadza si Goebbels. - Jest bardziej

pragmatycznym politykiem. Churchill jest awanturnikiem, z ktrym nawet nie

mona rozsdnie rozmawia. Wczeniej czy pniej staniemy wobec problemu

przejcia na stron jednego wroga lub drugiego. Niemcy nigdy nie miay

szczcia w wojnie na dwa fronty. I w tym wypadku nie wytrzymamy dugo.

Hitler nie dawa si przekona, cho zgadza si z ocen sytuacji, jak

prezentowa Goebbels. Jednak uwaa, e musi wypracowa sobie silniejsz

pozycj w rokowaniach z aliantami, aby przyjli jego warunki.

- 13 sierpnia 1932 roku przedstawillmy dania i przegralimy -

powiedzia nagle Goebbels. Przypomnia Fhrerowi rokowania, jakie po

sukcesie wyborczym partii nazistowskiej prowadzi z prezydentem

Hindenburgiem w sierpniu 1932 roku. da urzdu kanclerza dla siebie, a

zdecydowanie odrzuca proponowane stanowisko zastpcy szefa rzdu.

Przegra, gdy wwczas prezydent wzbrania si przed postawieniem na czele

rzdu krzykliwego nazisty Ale nie na dugo. Kilka miesicy pniej Hitler

przechwyci wadz, o ktr walczy tak dugo. By moe dlatego w czasie

rozmowy w "Wilczym Szacu" argumenty Goebbelsa nie przekonay go. Wynikao

to nie tylko z politycznej wiedzy, ale przede wszystkim z charakteru

Hitlera. Zapewne zbyt wiele upokorze przey w swoim yciu, zwaszcza

wtedy, gdy godny i bezdomny wczy si po Monachium, aby pniej, jako

szef potnego pastwa, mg zaakceptowa konieczno nowych upokorze.

Hitler kierowa si instynktem, wyczuciem, najbardziej naturalnymi

odruchami w zimnej grze politycznej. Tam, gdzie Zachodni dyplomaci

zmierzali do wytknitego celu, stosujc metody od wiekw znane w polityce,

on, zachowujc si cakowicie niekonwencjonalnie, przez wiele lat z nimi

wygrywa. Zawsze stosowa dwie podstawowe zasady: druga strona musi widzie

korzyci w podjciu negocjacji, a za nim musi sta sia. By przekonany, e

zawarcie porozumienia zachodnich aliantw z Niemcami bdzie bardzo dla nich

korzystne. O Stanach Zjednoczonych i Zwizku Radzieckim powiedzia kiedy

do Martina Bormanna:

- Prawidowo historii i geografii zmusi te mocarstwa do prby si

wojskowych lub na polu ekonomii i ideologii. Te same prawidowoci sprawi

nieodwoalnie, e obydwa mocarstwa stan si wrogami Europy. I jest rwnie

oczywiste, e obydwa mocarstwa wczeniej czy pniej uznaj za podane

szuka wsparcia ze strony niemieckiego narodu. Mwi z caym przekonaniem,

e Niemcy musz za wszelk cen unikn sytuacji pionka po ktrejkolwiek ze

stron.

Czeka wic na okolicznoci sposobne do rozpoczcia negocjacji, w ktrych

nie zostaby zdegradowany do roli pionka. Wochy daway tak szans.

Stawaa si ona coraz bardziej realna. Tamtej nocy czogi jego dywizji

pancernych zadudniy na woskich drogach. Coraz czciej napyway

informacje, e widziano Mussoliniego na wyspie Ponza, pniej w Santa

Maddalena na Sardynii. Co prawda wieci docieray spnione i onierze

Studenta i Skorzenego nie zdali przygotowa si i uderzy, zanim

onierze pilnujcy Mussoliniego przewieli go do innego miejsca, ale lad

stawa si coraz bardziej wyrany. A na pocztku wrzenia niemiecki

nasuch radiowy wykry wzmoon prac woskiej radiostacji w rejonie masywu

Gran Sasso, co mogo wskazywa, e tam wanie uwiziono obalonego

dyktatora. Prawdopodobnie Niemcy otrzymali dodatkowe informacje

potwierdzajce podejrzenia, e wizieniem duce jest hotel "Campo

Imperatore", wybudowany w 1938 roku na szczycie gry. Bez wtpienia miejsce

wybrano znakomicie, gdy prowadzia tam tylko jedna droga: kolejka linowa,

ktr oczywicie atwo byo zablokowa. Ponadto Niemcy bardzo mao

wiedzieli o tym miejscu, cho udao im si odnale turyst, ktry przed

wojn spdza zimowy urlop w hotelu "Campo Imperatore". Niewiele jednak

pamita i jedynym wyjciem z sytuacji byo przeprowadzenie lotu

rozpoznawczego. To jednak rodzio niebezpieczestwo zaalarmowania

stranikw Mussoliniego. Zdecydowano jednak, e bombowiec Heinkel He

111*84, wyposaony w automatyczn kamer fotograficzn przeleci nad Gran

Sasso na wysokoci ponad 5000 metrw, co uchroni go przed zidentyfikowaniem

przez Wochw, aby jego potne obiektywy mogy zrobi zdjcia

wystarczajco dokadne, eby rozpozna wszystkie obiekty na szczycie gry.

8 wrzenia Skorzeny i jego zastpca Karl Radl wystartowali do lotu, ktry

okaza si do dramatyczny. Trzydzieci kilometrw przed celem odkryli, e

kamera nie pracuje, prawdopodobnie ze wzgldu na nisk temperatur, do

ktrej nie bya przystosowana. Pozostao wic robienie zdj innym aparatem

przez dziur, jaka powstaa po wypchniciu okienka w pododze kaduba.

aden z nich nie by jednak przygotowany do zimna panujcego na tej

wysokoci. Mieli na sobie letnie mundury, a w kadubie Heinkla panowaa

temperatura bliska zeru, za lodowaty wiatr, jaki wpada przez otwr w

kadubie, sprawia, e w skostniaych doniach trudno byo utrzyma kamer.

Mimo to zrobili kilkadziesit zdj w czasie dwch przelotw nad szczytem

Gran Sasso. Skorzeny przyglda si grze z ogromnym sceptycyzmem. Urwiste

ciany byy nadzwyczaj trudne do sforsowania. Komandosi musieliby wspina

si przez wiele godzin i atwo byo ich wypatrzy na nagich skaach:

Dotarcie w poblie hotelu na spadochronach, nawet jeeli skok mia nastpi

z najmniejszej moliwej wysokoci 60 metrw, byo absolutnie niewykonalne,

gdy teren, na ktrym mogli ldowa komandosi, by zbyt may. W pewnym

momencie, patrzc przez celownik aparatu, Skorzeny dostrzeg w pobliu

budynku niewielk k, agodnie opadajc w stron skalnej krawdzi. Byo

to jedyne miejsce w tej okolicy, na ktrym mogyby wyldowa szybowce.

Tego dnia Skorzenego i Radla czekaa jeszcze jedna niespodzianka.

Wracajc, zauwayli formacj alianckich samolotw, ktre odlatyway po

zbombardowaniu ich lotniska, ale piloci, na szczcie dla Skorzenego, nie

dostrzegli samotnego He 111. Okazao si te, e szkody, jakie wyrzdziy

bomby, byy niewielkie i nie przeszkodziy w przygotowaniach do operacji,

ktra miaa odby si 12 wrzenia o godzinie #14#/00.

O wicie, z bazy Practica di Mare wyruszyy w stron Gran Sasso

ciarwki z onierzami, ktrymi dowodzi major Mors. Zadaniem jego ludzi

byo opanowanie stacji kolejki linowej pooonej w dolinie i przedostanie

si na szczyt, gdzie w razie potrzeby mogliby wspomc komandosw, ktrzy

mieli wyldowa w szybowcach na niewielkiej polance oraz zabezpieczy drog

odwrotu. O godzinie #13#/00, w trzech grupach wystartoway szybowce,

ktrymi dowodzi porucznik von Berlepsch. Spadochroniarze generaa Kurta

Studenta lecieli w szybowcach pierwszej i trzeciej grupy, za esesmani

Skorzenego w drugiej. Przypuszczalnie to genera podj tak decyzj chcc,

aby to jego onierze wyldowali pierwsi i, zanim esesmani zdoaj

wyswobodzi si z szybowcw, dopadli ju hotelu i uwolnili Mussoliniego.

Nie sdzi jednak, e Skorzeny i tym razem go przechytrzy.

Kapitan Langguth, pilot samolotu Ju 5283m holujcego pierwszy

szybowiec, z niepokojem obserwowa gry pitrzce si na wysoko 1300

metrw nieopodal lotniska. Jego samolot nabiera wysokoci powoli i

istniao niebezpieczestwo, e nie zdoa osign wymaganej wysokoci,

zanim zbliy si do ciany gr. Postanowi wic kry do czasu, a wzbije

si na bezpieczny puap. Musia zachowa absolutn cisz radiow, lecz by

przekonany, e inne samoloty powtrz jego manewr. Nagle ze zdziwieniem

dostrzeg, e samoloty i szybowce drugiej grupy, w ktrych lecieli

komandosi Skorzenego, nie podyy jego ladem, lecz skieroway si

najkrtsz drog w stron gr. Tym samym Skorzeny wysforowa si do przodu,

cho ryzykowa, e nie uda mu si przeskoczy nad szczytami.

Na wysokoci kilkudziesiciu metrw, nad k na wierzchoku Gran Sasso

Skorzeny zorientowa si, e jej powierzchnia jest znacznie gorsza ni

przypuszczali, a ldowisko opada w d pod znacznie wikszym ktem. Nie

mieli jednak wyboru.

- Ldowanie awaryjne! - krzykn do pilota porucznika Meyer-Wehnera. -

Jak najbliej hotelu!

Pilot nie zastanawia si. Pochyli samolot na prawe skrzydo i

gwatownie opadajc zblia si do ki, ktra z tej wysokoci wygldaa

jak skalna pka. Tu przed dotkniciem ziemi wypuci spadochrony, ktre

miay zatrzyma szybowiec. Gwatowny wstrzs rzuci ich na bok. Trzask

amanych drewnianych wrg i prujcego si poszycia tworzy niesamowity

haas. Mieli wraenie, e za chwil samolot rozpadnie si na kawaki.

Szybowiec przez kilkanacie sekund posuwa si do przodu, podskakujc na

nierwnociach gruntu, a przechyli si na skrzydo i zamar. Komandosi,

ktrzy skryli gowy w ramionach, chronic si przed uderzeniem, zerwali si

z drewnianej aweczki biegncej przez rodek samolotu i przez drzwi po

obydwu stronach kaduba wyskoczyli na muraw. Przywarli do ziemi z broni

gotow do strzau, aby osania ldowanie innych szybowcw, ale z budynku

nie pady adne strzay. Radiotelegrafista meldowa, e zgosi si major

Mors, informujc, e jego onierze opanowali stacj kolejki i kieruj si

na szczyt.

Dalszy przebieg wypadkw trudno odtworzy, gdy relacje s sprzeczne.

Prawdopodobnie komandosi Skorzenego, nie czekajc a z ldujcych szybowcw

wydostan si spadochroniarze Studenta, ruszyli w stron hotelu, krzyczc:

- Mani in alto do przeraonych woskich karabinierw, ktrzy, oniemiali,

stali przed wejciem z opuszczon broni, nie wiedzc, czy maj strzela,

czy zastosowa si do wezwania i podnie rce do gry. Komandosi zabrali

im karabiny, kazali pooy si na pododze i kopniakami wysadzili z

futryny drzwi do holu, gdzie zobaczyli radiotelegrafist, grzebicego

rozdygotanymi rkami przy nadajniku. Jeden z komandosw kopn krzeso,

Woch przewrci si na podog, Skorzeny za kilkoma strzaami roztrzaska

radiostacj. Szybko si zorientowali, e znaleli si w pomieszczeniu, z

ktrego nie mona byo dosta si na wysze pitra hotelu. Wybiegli przed

drzwi. Na polance ldoway nastpne szybowce. Pilot jednego z nich zbyt

gwatownie posadowi swj samolot na niebezpiecznym ldowisku i cakowicie

rozbi go, jednake nikt nie zgin.

Skorzeny uwiadomi sobie, e wejcie do hotelu znajduje si za rogiem

budynku i pobiegli w tamt stron. Wybrali z drog. Stok urywa si

gwatownie, a drzwi nie byo. Przed nimi pitrzy si mur tarasu wysoki na

2,5-3 metry. Jeden z onierzy pochyli si i opar rkami o cian.

Skorzeny, najwyszy z caej gromady, przerzuci pistolet maszynowy przez

rami, wskoczy onierzowi na plecy i chwyci rkami za balustrad.

Podcign si i przeoy nog na drug stron. Przez kilkanacie sekund

zwisa tak bezbronny, zanim udao mu si stan na tarasie i uj bro. Na

jego szczcie Wosi byli zbyt zaskoczeni, aby zorganizowa obron. aden z

nich nie pojawi si w szeroko otwartych drzwiach. Byo cicho, a jedynie

zza plecw atakujcych dobiegay komendy dowdcw ldujcych

spadochroniarzy.

Skorzeny rozejrza si po fasadzie domu. Na pierwszym pitrze, w otwartym

oknie dostrzeg znajom sylwetk Mussoliniego, ktry, jakby niewiadom

niebezpieczestwa, przyglda si z zainteresowaniem poczynaniom

niemieckich komandosw.

- Dalej od okna! - krzykn Skorzeny, obawiajc si, e gdy wybuchnie

strzelanina, jaka zabkana kula moe trafi duce.

Na taras wdaro si kilku innych komandosw i razem skierowali si do

drzwi, ale w tej samej chwili pojawi si w nich tum woskich onierzy w

panice wybiegajcych z budynku. Po strzaach oddanych w powietrze

rozstpili si, a Skorzeny na czele kilku onierzy, gdy pozostali

rozstawiali na tarasie karabin maszynowy, zacz wspina si krtymi

schodami na pierwsze pitro. Po kilku minutach przedzierania si przez

korytarz zatoczony przez woskich oficerw i onierzy Skorzeny odnalaz

pokj, w ktrym wiziono Mussoliniego.

- Duce, przysa mnie Fhrer! Jest pan wolny! - krzykn.

Podobno Mussolini obj go i powiedzia:

- Wiedziaem, e mj przyjaciel AdoIf Hitler nie pozostawi mnie w

potrzebie.

Sytuacja bya opanowana. Bez wzgldu na to, ile w relacji Skorzenego byo

niechci i pogardy dla onierzy woskich, aden z nich nie uy broni, a

jedyne rany odnieli niemieccy onierze w rozbitym szybowcu.

Pozosta odwrt, co mogo by trudniejsze ni atak. Komandosi bowiem nie

wiedzieli, czy karabinierom z "Campo Imperatore" lub onierzom bronicym

stacji kolejki w dolinie nie udao si wezwa pomocy. Wczeniej Skorzeny

opracowa kilka wersji odwrotu. Pierwsza przewidywaa, e z uwolnionym

Mussolinim zjad na d kolejk opanowan przez onierzy majora Morsa i

rusz w stron pobliskiego lotniska w Aquila de Abruzzi, ktre wczeniej

zostanie zajte i utrzymane do momentu, a wylduj tam trzy samoloty He

111, z ktrych jeden zabraby duce i onierzy, pozostae za, krc w

powietrzu, osaniayby odwrt i utrzymyway wojska woskie w odpowiedniej

odlegoci od pasa startowego. Jednak nie udao si nawiza cznoci

radiowej z oddziaem, ktry mia opanowa lotnisko. W tej sytuacji naleao

z tego planu zrezygnowa.

Drugi wariant przewidywa, e na polu przy dolnej stacji kolejki linowej

wylduje niewielki samolot Fieseler Storch*85, do ktrego wsidzie

Mussolini. Byo to najbardziej bezpieczne rozwizanie, lecz Skorzeny w

rozmowie przez telefon z onierzami obsadzajcymi doln stacj dowiedzia

si, e samolot, ktry tam wyldowa, uleg uszkodzeniu. Pozosta wic

trzeci wariant.

Nad hotelem kry drugi Fieseler Storch, pilotowany przez kapitana

Gerlacha, uwaanego za wietnego pilota. Jednak zadanie, jakie mia

wykona, byo karkoomne. Niewielka ka przy hotelu bya zasana wrakami

szybowcw. Co prawda cz z nich udao si przy pomocy woskich onierzy

usun, lecz pozostawa problem startu. Ldowisko stromo opadao w

przepa, a droga startu bya bardzo krtka. Gerlach mimo to uzna, e uda

mu si wystartowa. Zdziwi si jednak, gdy do kabiny niewielkiego samolotu

oprcz duce wgramoli si zwalisty Skorzeny. Dodatkowe sto kilogramw ywej

wagi byo w tych warunkach ogromnym obcieniem dla wtego samolociku i

zwikszao ryzyko, e nie uda im si wzbi w powietrze przed kocem ki.

Skorzeny nie mia zamiaru rezygnowa ze wsplnego lotu z Mussolinim. W

pamitniku tak skomentowa swoj ryzykown decyzj:

"Ja rozwayem kady aspekt tej sprawy najbardziej starannie i w peni

zdawaem sobie spraw z wielkiej odpowiedzialnoci, jak nioso doczenie

do pozostaych dwch [tj. Mussoliniego i pilota - BW]. Ale jak mgbym

wytumaczy, e pozwoliem duce wylecie samotnie z Gerlachem? Gdyby

wydarzyo si nieszczcie, wszystko co by mi pozostao, to kula z mojego

wasnego rewolweru; Adolf Hitler nigdy by mi nie wybaczy takiego

zakoczenia caego przedsiwzicia. Jeli nie byo innej moliwoci

dostarczenia duce bezpiecznie do Rzymu, to lepiej byo dzieli z nim

niebezpieczestwo, nawet jeeli moja obecno je zwikszaa. Gdyby si nie

udao, spotkaby nas ten sam los".

W rzeczywistoci chodzio o to, aby nagrody przeznaczone dla zwycizcy z

Gran Sasso nie wymkny mu si z rk. Skorzeny, ktry zapewne nie odegra

tak wielkiej roli, jak sobie przypisa, wiedzia, e gdy stanie przed

Hitlerem obok duce i powie: "To moja zasuga. Ja go uwolniem", nikt ju

nie bdzie docieka, ile w tym prawdy. Hitler w pierwszym odruchu radoci

nagrodzi go, a potem ju nikt nie bdzie mia miaoci, aby zakwestionowa

t decyzj. Historia na zawsze zapamita jego nazwisko. Postawi wic

wszystko na jedn kart: poleci z duce, a co stanie si potem, nie jest

wane. Nikt nie mia protestowa, gdy zapewne Skorzeny powoywa si na

osobisty rozkaz Hitlera, nakazujcy wanie jemu dbanie o bezpieczestwo

uwolnionego.

Wsiedli do ciasnej kabiny: Skorzeny z tyu, duce tu za pilotem. Sam by

lotnikiem i wiedzia, jak ryzykowna jest to operacja.

Silnik rycza na penych obrotach przez kilkanacie sekund, zanim

onierze trzymajcy za kocwki skrzyde pucili je. Pilot chcia

wykorzysta efekt katapulty, ale niewiele to pomogo. Samolot potoczy si

po pochyej ce i szybko zacz zblia si do przepaci. Zbyt szybko. Nie

nabra dostatecznej prdkoci, ktra by mu umoliwia wzbicie si w

powietrze! Pas startowy skoczy si i samolot zacz gwatownie opada,

jednak po kilku sekundach jaki zbawienny podmuch wiatru czy prd powietrza

unis go. Nie na dugo. Po chwili opad o par metrw i lewe koo uderzyo

o ska. Dzib pochyli si gwatownie i wydawao si, e samolot jak ptak

z przetrconym skrzydem zwali si w przepa. Nikt nie wie, jakim cudem

udao im si ponownie wznie, a tym razem szczliwy prd powietrza unis

ich i niebezpieczestwo, jakie tworzyy ostre krawdzie ska Gran Sasso,

pozostawao szybko za nimi. Lecc na wysokoci 30 metrw, dotarli do

lotniska Practica di Mare, gdzie przeyli jeszcze jeden moment grozy,

ldujc z uszkodzonym podwoziem, ale ponownie Gerlach wykaza mistrzostwo,

osadzajc samolot tak, e nadwerony gole wytrzyma zderzenie z betonowym

pasem. Tam czeka ju na nich He 111, ktry natychmiast zabra duce i

Skorzenego do Wiednia, skd po krtkim odpoczynku mieli polecie do

"Wilczego Szaca".

Nastpny punkt planu Hitlera zosta zrealizowany zgodnie z jego

zamierzeniami. Nic wic dziwnego, e ledwo Skorzeny wszed do hotelu w

Wiedniu, gdzie mieli spdzi noc przed podr do Rastenburga, zadzwoni

Himmler, aby mu pogratulowa. Potem przyszed dowdca miejscowego garnizonu

i oznajmiajc, e dziaa na rozkaz Fhrera, zawiesi mu na szyi Krzy

Rycerski elaznego Krzya. Wreszcie zatelefonowa sam Fhrer.

- Wykona pan wojskowe przedsiwzicie, ktre stanie si czci

historii. Zwrci mi pan mojego przyjaciela Mussoliniego. Odznaczyempana

Krzyem Rycerskim i promuj pana do stopnia Sturmbannfhrera*86.

Najserdeczniejsze gratulacje.

Wydawao si, e Hitler odzyskuje kontrol nad sytuacj we Woszech,

ktre tak atwo wylizgny mu si z rk, i bdzie tam mg zada aliantom

potny cios. Jego wojska opanoway stolic, gwne miasta i punkty

strategiczne kraju. Mussolini mia poprowadzi do walki swoich zwolennikw,

ktrych posiada jeszcze wielu. Grzysty teren i silnie rozbudowane linie

obronne przecinajce Pwysep Apeniski sprawiay, e dla wojskalianckich

droga na pnoc moga si okaza bardzo krwawa. A Hitlerzamierza

zaskoczy rzdy Wielkiej Brytanii i Stanw Zjednoczonych jeszcze jednym

miaym przedsiwziciem, sprzecznym, co prawda, z wszelkimi zasadami

cywilizowanego wiata, ale nazistowskie Niemcy nie respektoway ich:

uwizieniem Ojca witego. Hitler w pewnym sensie stasi prekursorem

terrorystw z lat szedziesitych i siedemdziesitych,ktrzy porywali

politykw, generaw, przemysowcw, aby wstrzsnopini publiczn i

zmusi rzdy pastw do ulegoci. Ta sama myl przywiecaa mu, gdy

planowa wzicie tak wanego zakadnika.

Do wykonania tego zadania wybra Obergruppenfhrera Karla Wolffa.Wezwa

go do "Wilczego Szaca" 12 wrzenia 1943 roku. Powiedziawwczas*87:

- Mam inne specjalne zadanie dla pana, Wolff, ktre, ze wzgldu na

midzynarodowe implikacje, przekazuj panu osobicie i tylko panu.

Zobowizuj pana, aby nikomu o tym nie mwi bez mojej zgody Jedynym

wyjtkiem jest Himmler, ktremu ju o tym wspomniaem.

Fhrer mia wszelkie powody, aby ufa Wolffowi. Ten wysoki oficer SSby

szefem sztabu Reichsfhrera SS tak blisko zwizanym z Himmlerem,e

osobiste listy do niego podpisywa "Wolffchen", to znaczy "wilczek. W

jednym z tych, jakie w 1939 roku przygotowa na wypadek gwatownejmierci,

pisa: "Wykorzystuj t okazj, aby podzikowa Ci za przyja iducha,

jakiego mi dae, i za wszystko, czym jeste dla mnie. Za Twojosobowo,

tak wielk nie tylko dla mnie, ale dla caego SS... - i w tymstylu cay

dugi list. Hitler ufa mu i uwaa, e nie ma lepszego oficera,ktremu

mgby powierzy zadanie tak delikatne i wane, jak opanowanie Watykanu,

tym bardziej e na pocztku wrzenia Wolff przebywa wRzymie w charakterze

doradcy przy Rzdzie Narodowym, jaki Hitlerpowoa we Woszech Pod jego

dowdztwem pozostaway wszystkieoddziay SS na terenie tego kraju.

- Chciabym, aby uy pan swoich oddziaw do okupacji Watykanu tak

szybko, jak to tylko moliwe, do zabezpieczenia watykaskich archiwwi

skarbw sztuki oraz papieskiej kurii - mwi Hitler. - Przewiz na pnoc

[papiea - BW], eby nie wpad w rce aliantw lub dosta si pod ich

wpywy polityczne. Chc, eby przywiz pan papiea do Niemiec, jeelito

moliwe, lub, w zalenoci od politycznego i militarnego rozwoju sytuacji,

do neutralnego Liechtensteinu. Jak szybko moe pan wykona tozadanie?

Zaszokowany Wolff wyjka, e potrzebuje czterech do szeciutygodni,aby

opracowa plan akcji. Hitler zgodzi si, zaznaczajc jednak, e co dwa

tygodnie musi otrzymywa szczegowe informacje o postpach prac

przygotowawczych.

By moe rok wczeniej Wolff wykonaby to zadanie bez wikszych

skrupuw. By jednak zbyt inteligentnym oficerem, aby nie zdawa sobie

sprawy, e wojna jest przegrana, a realizacja rozkazu Hitlera w tych

warunkach moe oznacza dla niego najwysz kar po zakoczeniu dziaa

wojennych. Storpedowanie za tego przedsiwzicia byo szans ratunkui

uzyskania "rozgrzeszenia za zbrodnie, jakie popeni w minionych latach.

Nie omieli si zaprotestowa i, zgodnie z terminem wyznaczonymprzez

Fhrera, po dwch tygodniach przedstawi plan: dwa tysice onierzy SS

miao wkroczy do Watykanu, skd natychmiast zabrano by papiea i

kardynaw w opancerzonych samochodach do Liechtensteinu. Jednoczenie

niemieccy eksperci przystpiliby do pakowania i przygotowania do wysyki do

Niemiec skarbw sztuki przechowywanych w watykaskich skarbcach oraz p

miliona starodrukw i dokumentw z watykaskich archiww. Hitler

zaakceptowa plan i niecierpliwie oczekiwa, kiedy Wolff przystpi do jego

realizacji, ale traci ju kontrol nad swymipodwadnymi, ktrzy, czujc

zbliajcy si koniec, zaczli wymyka si spod jego wpywu.

Czarna gwardia Hitlera; najbardziej sfanatyzowana formacja - kruszya

si. Najwysi oficerowie, mimo zbrodniczej sualczoci, z jak wykonywali

najbardziej barbarzyskie rozkazy Hitlera i Himmlera, bardzo krytycznie

patrzyli na polityk swoich zwierzchnikw. Przez lata nie sta ich byo na

odruch protestu, lecz ten czas ju min wraz z wielkimi zwycistwami.

Przypisy:

79. Niemcy zazwyczaj wymawiali "skorceny, gdy waciwa wymowa, trudna

dla Niemcw brzmiaa "skoeny".

80. Vittorio Ambrosio (1879-1958), genera woski, dowdca wojsk

okupacyjnych w Jugosawii, w 1942 r. obj stanowisko szefa sztabu wojsk

ldowych. Od lutego 1943 r. szef Naczelnego Dowdztwa (Commando Supremo). 9

wrzenia 1943 r. uciek z Rzymu przed wojskami niemieckimi. Mianowany

ministrem wojny w rzdzie Badoglio, pozosta naczelnym dowdc. W

listopadzie 1943 r., zwolniony z obydwu stanowisk, obj stanowisko

inspektora generalnego wojsk woskich.

81. Pietro Badoglio (1871-1956), oficer woski po przejciu przez

faszystw wadzy we Woszech (1922 r.) nie zaakceptowa ich ideologii, ale
nie odmwi wsparcia faszystowskiemu rzdowi i chtnie przyjmowa nominacje

na odpowiedzialne stanowiska (m.in. od 1926 r. szefa Sztabu Generalnego, od

1928 r. gubernatora Libii). W latach 1935-1936 dowodzi wojskami woskimi w

wojnie z Etiopi. W 1937 r. ponownie obj stanowisko szefa Sztabu

Generalnego. By przeciwny przystpieniu Woch do wojny. Zrezygnowa ze

stanowiska szefa Sztabu Generalnego w grudniu 1940 r. i dwa lata pniej

rozpocz dziaalno przeciwko Benito Mussoliniemu. 25 lipca 1943 r.

zosta mianowany przez krla Wiktora Emanuela Iii szefem rzdu, gdy Wielka

Rada Faszystowska zdecydowaa si pozbawi Mussoliniego tej funkcji. 3

wrzenia 1943 r. w jego imieniu gen. Castellano podpisa w Cassibile tajne

zawieszenie broni ze sprzymierzonymi. Prowadzi te dalsze negocjacje

pokojowe, zakoczone podpisaniem aktu bezwarunkowej kapitulacji Woch i

wypowiedzeniem wojny Niemcom. 9 czerwca 1944 r., po zajciu Rzymu przez

aliantw, zrezygnowa z funkcji premiera.

82. Pius Xii, Eugenio Pacelli (1876-1958), papie od 1939 r., podejmowa

wysiki majce na celu niedopuszczenie do wojny a pniej szybkie jej

zakoczenie; poredniczy w tajnych rokowaniach midzy rzdem brytyjskim a

niemieck opozycj bez wikszych rezultatw. W czasie wojny jego ostrona

polityka wobec Niemiec i niepotpienie ludobjstwa wywoay wiele protestw

(m.in. rzdu polskiego na uchodstwie), cho publicznie potpi mordowanie

ludzi z racji ich narodowoci i zezwoli na udzielenie w Watykanie azylu

ok. 5 tys. ydw.

83. Kurt Student (1890-1978), genera niemiecki, pilot myliwski z I

wojny wiatowej. W 1938 r. dowodzi 3. dywizj lotnicz, a nastpnie 7.

dywizj (pierwsz dywizj strzelcw spadochronowych). Dowodzone przez niego

oddziay walczyy w maju 1940 r. w Belgii i Holandii, odnoszc due sukcesy

[on sam 14 maja 1940 r. w Rotterdamie odnis powan ran kolana]. W maju

1941 r. dowodzi oddziaami Xi korpusu lotniczego [obejmujcego 7. dywizj

lotnicz i 5. dywizj grsk], ktre dokonay inwazji na Kret. W 1943 r.

wojska tego korpusu walczyy na Sycylii i we Woszech. W 1944 r. dowodzi

1. armi spadochronow w Holandii. Na pocztku 1945 r. obj dowdztwo

Grupy Armii "H", ktra walczya na froncie zachodnim. 28 kwietnia zosta

wyznaczony na dowdc Grupy Armii "Wisa", lecz nie zdy obj nowego

stanowiska.

84. Heinkel He 111, samolot bombowy skonstruowany w drugiej poowie lat

trzydziestych na potrzeby cywilne i wojskowe [pierwszy prototyp oblatany 24

lutego 1935 r.] podczas prb rozwin prdko wiksz ni wiele wczesnych

myliwcw. Samolot w wersji wojskowej He 111B-1, przekazany Luftwaffe w

drugiej poowie 1936 r., rozwija maksymaln prdko 3407km8h i mg

przenie adunek 1500 kg bomb na odlego 9007km. Prby bojowe w czasie

wojny domowej w Hiszpanii wykazay, e jest to samolot wystarczajco szybki

(3507km8h z adunkiem 750 kg bomb) i dostatecznie silnie uzbrojony (3

karabiny maszynowe MG 15 kal. 7,97mm), aby lata bez eskorty myliwcw.

Kolejne wersje [najliczniej produkowan bya He 111H - 5000 egz.]

rozwojowe, w ktrych zwikszono udwig bomb, uzbrojenie i prdko, byy

powszechnie wykorzystywane w czasie Ii wojny wiatowej nie tylko jako

bombowce. He 111H-23 przystosowano do przewoenia spadochroniarzy, podczas

gdy inne samoloty przenosiy pociski kierowane Hs293 i bomby latajce V-1.

Najbardziej oryginaln konstrukcj by He 111Z Zwilling uywany do

holowania gigantycznych szybowcw Messerschmitt Me 321, ktry powsta z

poczenia dwch kadubw H6 centropatem o dugoci 6,157m i by

wyposaony w pity silnik. Dane taktyczno-techniczne (He 111H 16): 2

silniki o mocy 13507KM kady, rozpito 22,67m, dugo 16,47m,

maks. masa startowa 14000 kg, maks. prdko 4357km8h, zasig

19507km, uzbrojenie: 1 najciszy karabin maszynowy MG 131 kal. 137mm,

1 podwjny karabin maszynowy MG 81 kal. 7,97mm, 1 dziako MG FF kal.

207mm, bomby do 2000 kg.

85. Storch Fi 156 Fieseler - wielozadaniowy samolot niemiecki oblatany w

1936 r., przystosowany do startw i ldowa w przygodnym terenie. Uywano

go przez ca wojn na wszystkich frontach do zada obserwacyjnych,

acznikowych, specjalnych oraz transportu rannych. Ogem zbudowano 2549

samolotw tego typu, z czego wiele we francuskich zakadach Morane-Saulnier

w Puteaux oraz czeskich zakadach w Mraz (pod niemieck okupacj). Dane

taktyczno-techniczne (Fi 156C-3): silnik Argus As 10C o mocy 2407KM,

rozpito 14,257m, dugo 9,97m, maks. masa startowa 1326 kg, maks.

prdko 1757km8h, zasig 380-9667km, uzbrojenie: 1 karabin maszynowy

MG 15 kal. 7,927mm.
86. W Waffen-SS odpowiednik stopnia majora.

87. Sowa Hitlera przytaczam wg relacji Wolffa, jak przekaza w

wywiadzie dla gazety"Neue Bildpost" w kwietniu 1974 r.

tytul

Zbuntowana gwardia

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

SS*88, formacja utworzona w latach dwudziestych po to, aby chroni

Hitlera przed przeciwnikami politycznymi, aby torowa mu drog do wadzy,

wydawao si, e niewzruszenie trwa przy swoim wodzu. "Moim honorem jest

wierno" - to zawoanie stao si drogowskazem dla kadego esesmana, lecz

z wyjtkiem najwyszych dowdcw i funkcjonariuszy, ktrzy, suc wiernie

Fhrerowi, z niepokojem obserwowali rozwj wydarze.

Pierwsze pknicie w spoistoci SS pojawio si ju w1939 roku, gdy w

kwietniuHitler nakaza wprowadziwojska do Pragi: oznaczao to,e w

granicach Rzeszy znajdzie si pierwszy kraj nie germaski.

- Hhn, mj przyjacielu -rzek Oberfhrer WernerBest do

SS-Standartenfhrera Reinharda Hhna podczasniedzielnej przejadki po

berliskim Tiergarten - tojest koniec. Z wkroczeniemdo Pragi narodowy

socjalizmzamieni si w imperializm.

Opinia ta wyraaa oczywicie lki i zwtpienia intelektualistw,

wstpujcych do SS nie tylko dla wasnej kariery, ale rwnie ze wzgldw

ideologicznych, gdy ta formacja wydawaa im si kwintesencj narodowego

socjalizmu. Ich wtpliwoci co do metod wprowadzania przez Hitlera w ycie

idei nie mogy mie powaniejszego wpywu na wierno SS. Jednak powane

rozbienoci pojawiy si pniej, gdy na froncie wschodnim oddziay

Waffen-SS*89 zaczy ponosi wielkie straty, a Wehrmacht zacz si cofa

pod potnymi uderzeniami Armii Czerwonej. Najwysi oficerowie SS,

bezwzgldni wyznawcy ideologii nazistowskiej, zrozumieli, e w

zmieniajcych si warunkach naley reformowa ideologi, gdy w przeciwnym

wypadku zacznie przynosi szkody Niemcom. Podboje sprawiy, e w granicach

Rzeszy znalazy si miliony nowych poddanych, lecz nazizm uznawa ich za

podludzi skazanych na wytpienie lub w najlepszym wypadku dawa im tylko

szans niewolniczego suenia nowym panom, ktrzy mieli zasiedla ich

pastwa. Fanatycy z SS, ktrzy tak wiernie realizowali plan przygotowania

podbitych ziem dla przybyszw z Niemiec i z absolutn brutalnoci

mordowali setki tysicy "podludzi", nagle musieli na nich spojrze inaczej.

"Rosyjskie zwierzta", jak okrelali obywateli Zwizku Radzieckiego,

wytrzymywali najpotniejsze natarcia wojsk hitlerowskich, konstruowali i

produkowali bro rwnie dobr, a nawet lepsz od niemieckiej, potrafili

przej do ofensywy i zadawa doborowym oddziaom SS bardzo dotkliwe

straty. Czy tych strat nie naleao uzupenia, organizujc rekrutacj na

podbitych terenach? Przecie setki tysicy, jeeli nie miliony ludzi,

ktrzy znaleli si pod niemieckim panowaniem z rnych powodw: nienawici

do bolszewizmu i Rosjan, chci uratowania ycia swojego lub uchronienia

rodziny przed mierci godow lub z powodu najbardziej prozaicznego

denia do zrobienia kariery, gotowi byli suy w niemieckim wojsku.

Hitler i Himmler absolutnie si na to nie zgadzali, dajc od namiestnikw

ustanawianych na podbitych terenach stosowania lepego terroru. I w takiej

sytuacji najwysi i najbardziej do tego czasu bezwzgldni esesmani zaczli

sabotowa polecenia z Berlina i prowadzi swoj wasn polityk.

Reinhard Heydrich*90, wsptwrca Gestapo i SD, szef Gwnego Urzdu

Bezpieczestwa Rzeszy, najbardziej bezwzgldny wykonawca polityki

eksterminacji ludnoci ydowskiej, gdy we wrzeniu 1941 roku obj urzd

zastpcy protektora Czech i Moraw, sprowadzi na ten kraj fal terroru.

Wkrtce jednak uzna, e spoeczestwo zostao dostatecznie zastraszone, a

konieczno podniesienia produkcji przemysowej, majcej due znaczenie dla

zaopatrzenia wojsk niemieckich walczcych na wschodzie, wymaga zagodzenia

represji. Podnis racje ywnociowe dla 200 tys. czeskich robotnikw

przemysowych, kaza wyda 200 tys. par butw pracownikom zakadw

zbrojeniowych oraz poleci zarekwirowa najbardziej luksusowe hotele, aby

urzdzi w nich domy wypoczynkowe dla Czechw wydajnie pracujcych dla

niemieckiego wojska. Jego polityka zacza przynosi doskonae efekty:

produkcja zbrojeniowa rosa, o czym Heydrich z dum meldowa Hitlerowi.

W Danii najwyszy tam rang esesman, namiestnik Rzeszy dr Werner Best

sprzeciwia si bezwzgldnemu terrorowi dowodzc, e bdzie to prowadzi do

rozwoju ruchu oporu. Obergruppenfhrer Gottlob Bergerproponowa podpisanie

ukadu pokojowego z Norwegi, co miao sprzyja zacigowi norweskich

ochotnikw do formacji SS. Z podobnymi propozycjami wystpowa

Obergruppenfhrer Friedrich Jacklen, domagajcy si przyznania otwie

ograniczonej suwerennoci, co w jego ocenieumoliwioby lepsze

wykorzystanie ludnoci tego kraju w walce z bolszewizmem. Identyczne

projekty w sprawie Rosji i Ukrainy zgaszali inni dowdcy SS, lecz Hitler i

Himmler, ze wzgldw ideologicznych zdecydowanie odmawiali. Oni podzielili

wiat jasno i prosto: w tym wiecie podludzie, jakimi byli dla nich

Sowianie, nie mieli prawa dostpi zaszczytuwalki rami w rami z

niemieckimi onierzami. Ponadto obawiali si,ewszelkie formy autonomii

dla podbitych narodw bd znakomit poywk dla odradzajcego si w ich

krajach nacjonalizmu, ktry, kierowany do walki z Rosj i bolszewizmem,

szybko obrci si przeciwko Niemcom. Nawet gdy wielkie straty w Waffen-SS

zmusiy Himmlera do wydania na wiosn 1943 roku zgody na zacig

nie-germaskich ochotnikw iutworzenie ukraiskiej dywizji SS,

kategorycznie zabrania nadania i nawet nieformalnego uywania nazwy

"Ukraina". 14 lipca pisa:

"W nawizaniu do galicyjskiej dywizji zabraniam uywania nazwy "dywizja

ukraiska" lub wspominania o narodowoci ukraiskiej".

Niezadowolenie najwyszych oficerw SS z polityki ich zwierzchnikwmiao

swe rdo w przekonaniu, e zasklepieni w ideologii, nie dostrzegaj

wielkoci zagroenia i prowadz nard do katastrofy. Zbuntowaniesesmani

zaczli tworzy nieformalne grupy, szukajce wasnego rozwizania tego

problemu. Niewielka grupa oficerw skupiona wok ArthuraNebego, od 193

roku zwizana z opozycj dziaajc w onie Wehrmachtu i Abwehry, jedyne

wyjcie widziaa w zamordowaniu Hitlera. Drugagrupa - dowdcy Waffen-SS,

wrd ktrych wkrtce znaleli si najbardziej zaufani oficerowie Hitlera,

tacy jak Joseph "Sepp Dietrich*91, uwaali, e wystarczy odsun Fhrera

od wadzy i zawrze pokj z mocarstwami zachodnimi. Urzdnicy skupieni

wok Waltera Schellenberga byli gotowi pj dalej: wyda Hitlera w rce

aliantw, jeeli by to mogo doprowadzi do zawarcia pokoju na Zachodzie.

Najliczniejsi niezadowoleni -wysi funkcjonariusze SS, tacy jak Best, Otto

Ohlendorf, Jacklen, uwaali,e konieczne s reformy, ale byli przeciwni

zamachowi stanu. Pozostaajeszcze jedna grupa, takich ludzi jak Ernst

Kaltenbrunner czy HeinrichMller, ktra trwaa niezomnie przy Fhrerze,

gotowa w najbardziej brutalny sposb wytrzebi kady przejaw sprzeciwu czy

odstpstwa od oficjalnej linii.

Wszystkich czyo jedno: paniczny lk przed otwartym dziaaniem

przeciwko wadzy. By moe za dobrze wiedzieli, jak straszna jest machina,

ktra pilnowaa spoistoci nazistowskiego pastwa, aby aktywnie wczysi

do spisku. Mogli jedynie liczy na to, e kto inny wykona za nich

najtrudniejsze zadanie: usunie Hitlera, a wwczas oni przejm ster wydarze

w swoje rce.

Ta boja musiaa ustpi przed wiadomoci, e Trzecia Rzesza rozsypuje

si i szybko nadejdzie dzie, gdy do Berlina wkrocz Rosjanie. Niebd

mieli litoci dla onierzy w czarnych mundurach. Dowdcy SS, ktrzy

walczyli na wschodzie, mogli si o tym przekona naocznie, znajdujc trupy

esesmanw, ktrzy dostali si w rce radzieckich onierzy, azwaszcza

partyzantw. Straszliwe okaleczenia wskazyway, e umieralidugo i w

wielkich cierpieniach. W najlepszym wypadku mogli liczy na pospieszny

proces i stryczek. Rozumieli, e po stokro zasuyli sobie na to w kadym

biaoruskim, ukraiskim, czy rosyjskim miecie. Na zachodzie Europy ich

sytuacja nie bya lepsza. Alianci, ktrzy nie dowiadczyli tak wielkich i

okrutnych zbrodni i nie widzieli, co esesmani robili z ludmi w obozach

koncentracyjnych, mogli si zachowywa w sposb bardziej agodny, ale efekt

byby ten sam: wyrok mierci. To zagroenie stao si bardzo realne po 6

czerwca 1944 roku, gdy w Normandii wyldoway wojska brytyjskie i

amerykaskie.

W obliczu zbliajcej si inwazji Niemcy mieli tylko jedn szans:

skoncentrowa dywizje pancerne w pobliu spodziewanego rejonu ldowania

wojsk alianckich. Tylko w ten sposb, uderzajc natychmiast, mogli zmie

sabe jeszcze, pozbawione broni pancernej i cikiej artylerii oddziay

desantowe. Taki by plan feldmarszaka Erwina Rommla, dowdcy Grupy Armii

"B", ktra miaa przej gwny ciar walk z wojskami alianckimi. We

Francji Niemcy mieli dziesi dywizji pancernych, z ktrych trzy

przydzielono Grupie Armii "G" na poudniu kraju, a jedna stacjonowaa w

rejonie Antwerpii. Jednak pozostae sze stanowiy si wystarczajc do

odparcia inwazji. Gdyby zostay odpowiednio rozmieszczone i uyte...

Gwnodowodzcy wojskami niemieckimi na Zachodzie feldmarszaek Gerd von

Rundstedt*92 sdzi, e w sytuacji, w ktrej nie wiadomo, gdzie uderz

alianci, najlepiej bdzie rozmieci je w rejonie Parya, tj. w odlegoci

okoo 1507km od normandzkiego wybrzea. Uwaa, e podparyskie lasy

stanowi dobr ochron przed atakami z powietrza. Ponadto ukryte w nich

czogi mogyby zosta uyte przeciwko wojskom powietrzno-desantowym

ldujcym w gbi Francji, a w przypadku desantu morskiego pokonanie

1507km wydawao si spraw kilku godzin. Rommel nie zgadza si z t

decyzj. Jego dowiadczenie podpowiadao mu rozmieszczenie czogw jak

najbliej spodziewanego miejsca inwazji.

- Lepiej mie jedn dywizj w miejscu ldowania w dniu ldowania ni trzy

dywizje trzy dni pniej - przekonywa Rundstedta. Bezskutecznie. Spr

zaogni si do tego stopnia, e Hitler wysa do Francji rozjemc -

inspektora wojsk pancernych, generaa Heinza Guderiana. Przyby on do

kwatery Rundstedta w marcu 1944 roku i po wysuchaniu jego argumentw

przyzna mu racj, co jednak nie zapobiego dalszym sporom.

Hitler pogodzi strony, podejmujc decyzj najgorsz z moliwych: cztery

dywizje pancerne zostay wyjte spod dowdztwa Rundstedta i oddane pod

bezporedni komend Naczelnego Dowdztwa Wehrmachtu (OKW). Oznaczao to,

e mona je byo skierowa do boju po uzyskaniu zgody Fhrera. Ta decyzja

przesdzia o wyniku walk wNormandii.

Gdy 6 czerwca nadszed sygna o alianckim uderzeniu, feldmarszaek

Rundstedt wysa natychmiast dwie dywizje pancerne: 12 dywizjSS

"Hitlerjugend", stacjonujc midzy Paryem i Caen, oraz "Panzer

Lehr-Divisionn. Jednoczenie nada meldunek do Naczelnego Dowdztwa

Wehrmachtu, informujc do niejasno o alianckim desancie. Tymczasem Alfred

Jodl, szef sztabu dowodzenia w Oberkommando derWehrmacht, wcieky, e

Rundstedt naruszy jego uprawnienia, wydarozkaz zatrzymania dywizji.

Gwnodowodzcy wojskami we Francjimg odwoa si tylko do Hitlera, ale

ten spa. Gdy obudzi si o #10#/00,zaaprobowa rozkaz Jodla. W

decydujcym momencie na normandzkich plaach zabrako czogw, ktre mogy

zaway na losach najwikszej operacji desantowej w historii wiata. Co

prawda Hitler jeszczetego dnia zmieni zdanie i zgodzi si wysa czogi,

ale straconychgodzin nie udao si nadrobi. Samoloty alianckie opniay

ruchyniemieckich wojsk tak bardzo, e dywizje pancerne pokonyway

stukilometrow tras w cigu wielu dni, a w tym czasie wojska desantowe

umacniay si na plaach.

29 czerwca Rommel wraz z feldmarszakiem Rundstedtem podjli ostatni

prb uzyskania od Hitlera wikszych uprawnie i wikszej swobodyw

kierowaniu dziaaniami wojsk w Normandii. Pojechali do kwateryFhrera w

Obersalzbergu. Tam przez sze godzin czekali w przedpokoju. Sama za

rozmowa bya krtka: nie uzyskali nic! Hitler wci by przekonany, e

inwazja w Normandii jest alianckim wybiegiem, ktry mawprowadzi go w bd

i skoni do skierowania tam wszystkich wojskpancernych, eby wwczas

alianci mogli dokona waciwego ldowaniaw rejonie Pas de Calais, gdzie

nie bdzie ju czogw.

- Jest to pocztek koca! - krzycza Rundstedt w czasie telefonicznej

rozmowy z szefem OKW, feldmarszakiem Keitlem. Przecie najlepiej wiedzia,

jak powana jest sytuacja na normandzkich plaach i jak szybko alianci

rozbudowuj tam swoje siy. Nie wierzy, e uderzenie moe nastpi w innym

miejscu. Wyprowadzony z rwnowagi, usiowa ratowa to, czego - zdawao si

- ju uratowa si nie uda.

- Co pana zdaniem mamy robi? - zapyta Keitel.

- Zawrze pokj, durnie! - wypali Rundstedt. - Co innego moecie

zrobi?!
Obraony Keitel zrobi to, co zazwyczaj czyni w takich sytuacjach:

poszed do Hitlera i naskary na dowdc wojsk niemieckich we Francji.

Hitler, ju wczeniej zraony do Rundstedta, nie zastanawia si dugo: na

miejsce gwnodowodzcego wojskami niemieckimi we Francji wysa

feldmarszaka Gnthera von Klugego.

Ten nie lubi Rommla. Wiedzia, e rwnie Hitler niedarzy go wzgldami,

jednak zdecydowa si zatrzymadowdc grupy Armii "B" ze wzgldu na jego

dowiadczenie i znajomo sytuacji na froncie. Podczas pierwszego spotkania

obydwaj nie ukrywali wzajemnej niechci.

- Feldmarszaku Rommel, nawet pan musi bezwzgldnie wykonywa moje

rozkazy - powiedzia Kluge. - To jest najlepsza rada, jak panu mog da.

Rommel zrewanowa si inn rad:

- Prosz nie podejmowa adnych decyzji, zanim nie spotka si pan z

dowdcami armii i onierzami i nie przeprowadzi pan inspekcji na froncie.

Kluge zdecydowa si zastosowa do tej rady. Wyruszy na dwudniow

inspekcj.

Na pwyspie Cotentin Amerykanie mieli ju 14 dywizji, ktrym Niemcy

mogli przeciwstawi tylko 6. Po drugiej stronie frontu, pod Caen

Brytyjczycy wznowili ataki na miasto, bdce wanym wzem komunikacyjnym.

Siy niemieckie wyczerpyway si w szybkim tempie. Do 7 lipcaNiemcy

stracili 80783 onierzy: zabitych, rannych, zaginionych i wzitych do

niewoli. Straty alianckie te byy wysokie: 732 onierzy, alew tym

czasie z Wielkiej Brytanii dosano 79 tysicy onierzy. Kluge zaczyna

rozumie, co chcia mu powiedzie Rommel, proponujc zapoznanie si z

sytuacj na froncie. Wojna we Francji bya ju przegrana.Rommel wyciga

waciwe wnioski, cho nie zna caego obrazu dysproporcji si, ktra na

niekorzy Niemcw powikszaa si kadego dnia,gdy na normandzkie plae

przybyway nowe oddziay, bro, czogi. Wystarczyo jednak spojrze do

gry, aby zobaczy, jak przewag dysponowali alianci. Ich samoloty

panoway na niebie, a onierze i dowdcyniemieccy mogli jedynie, jak

chopi deszczu, wyczekiwa na mg lubchmury, ktre by zakryy ich pozycje

i pojazdy przed bombami i dziakami alianckich samolotw. W czasie "D-day

alianci mogli rzuci do walki3482 myliwce i 254 bombowcw, Niemcy za

mieli 420 myliwcw i400 bombowcw. Przewaga aliantw bya wrcz

druzgoczca, ale okrelaa j nie tylko liczba samolotw. Alianckie naloty

na rafinerie i skadypaliwa pozbawiy Luftwaffe odpowiednich zapasw.

Kluge, od dawnaprzeciwny Hitlerowi, wtajemniczany w wiele spiskw przeciw

Fhrerowi, aczkolwiek nigdy nie odway si bra w nich czynnego udziau,

ratujc w ten sposb Hitlera od mierci, po tej inspekcji musia przyzna

racj Rommlowi. Z wojskowego punktu widzenia walka we Francjinie miaa

wikszego sensu, a front mg wytrzyma nie duej ni trzytygodnie.

Feldmarszaek Erwin Rommel uzna, e czara goryczy si przepenia.Mia

za ze Fhrerowi ju to, e wytraci jego doborowyAfrika Korps, ktryw

decydujcym czasie nie otrzyma odpowiedniej iloci amunicji, bronii

sprztu, a potem, gdy trway walki w Afryce Pnocno-Zachodniej, nie

zdecydowa si ewakuowa najbardziej wartociowych jednostek, skazujc je

na zagad. On, wiernie sucy Hitlerowi przez wszystkie lata wojny,

dajcy mu zwycistwa we Francji; gdzie po mistrzowsku prowadzi swoj7.

dywizj, a potem na libijskiej pustyni, zdecydowa si wystpi przeciwko

Fhrerowi. Tylko cakowita desperacja moga skoni tego onierza z krwi i

koci do takiej decyzji. Miao si to sta w poowie czerwca,kilkanacie

dni po inwazji aliantw, po planowanym przybyciu Hitlera doChateau de La

Roche Guyon, siedziby feldmarszaka. Zostaby wwczas aresztowany i zapewne

stracony, gdyby niewiarygodne szczcie, ktre przez wiele lat towarzyszyo

mu chronic przed zamachami, nie dopisao mu i wtedy. W ostatniej chwili

zmieni zamiar i zamiast do zamku pojecha do kwatery dowodzenia w pobliu

Soissons we Francji. Rommel nie zrezygnowa ze swojego zamysu obalenia

Fhrera, ale teraz przystpi dotego w sposb bardziej wywaony i planowy.

9 lipca poleci podpukownikowi Caesarowi von Hofackerowi, jednemu z

przywdcw wojskowej opozycji na Zachodzie, aby skontaktowasi z

aliantami w jego imieniu i poinformowa ich, e wojska niemieckiez wasnej

inicjatywy przerw walk i wycofaj si do Rzeszy. Dotyczyo toWehrmachtu,

ale Rommel nie wiedzia, jak zachowaj si wojska SS. WeFrancji

stacjonowa doborowy I korpus pancerny SS, dowodzony przez"Seppa"

Dietricha, i Ii korpus pancerny SS Paula Haussera. Te dwa zwizki, liczce

cznie sze dywizji pancernych, stanowiy si, ktrej Hitlermgby uy

do stumienia buntu w Wehrmachcie. Co prawda, monaprzypuszcza, e do

Rommla dochodziywyrazy niezadowolenia wyszych dowdcw Waffen-SS, ktrzy

obawiali si utraty doborowych jednostek i sami rozwaali wycofanie ich

poza lini Zygfryda. Musia jednak mie w tej sprawie pewno. Dlatego

niezwocznie wsiad do samochodu, aby pod pretekstem podry inspekcyjnej

objecha jednostki SS i porozmawia z ich dowdcami. Jeden po drugim

wyraali gotowo odwrcenia si od Hitlera. Nawet oficerowie tak zasueni

dla Fhrera, jak "Sepp" Dietrich gotowi byli do rokoszu. Doczy do niego

SS-ObergruppenfhrerPaul Hausser, ktry obj dowodzenie 7. armi.

W nocy z 16 na 17 lipca Rommel dotar do kwatery SS-Obergruppenfhrera

Wilhelma Bittricha, ktry po Hausserze przej Ii korpus pancerny SS.

- Moja wiedza nie ogranicza si tylko do Normandii, panie feldmarszaku.

Wiem rwnie, jak le id sprawy na froncie wschodnim - powiedzia

Bittrich, gdy Rommel zapyta go o sytuacj na jego odcinku frontu i morale

jego onierzy. - Kadego dnia widz, jak bezsensownie gin modzi ludzie,

poniewa s le dowodzeni przez naszych zwierzchnikw. Z tego wzgldu w

przyszoci nie bd wykonywa bezsensownych rozkazw i bd dziaa tak,

jak nakazuje sytuacja.

Dopiero wtedy, syszc jak bardzo rozgoryczony jest dowdca Ii korpusu

pancernego, Rommel zdecydowa si wyjawi powd swojej wizyty.

- Zdaj sobie spraw, e nie moe pan dziaa dalej tak, jak dotychczas -

powiedzia. - Podjte zostao pewne rozpoznanie intencji nieprzyjaciela i

ono daje mi nadziej, e bdziemy mogli przeprowadzi planowe wycofanie z

okupowanej Francji poza lini Zygfryda*93.

- Panie feldmarszaku - powiedzia Bittrich ochoczo - jeeli jest to

takie proste, ja i Ii korpus pancerny SS jestemy z panem. Moi dowdcy

myl dokadnie tak, jak ja.

Rommel mia powody do zadowolenia. Dopi swego. Mia po swojej stronie

dowdcw najwikszych i najsilniejszych jednostek na Zachodzie.

Jednak warunkiem, pod jakim zgodzili si oni z nim wspdziaa, bya

nietykalno Hitlera. adnemu z nich nie miecio si w gowie, e

ktokolwiek moe podnie rk na Fhrera. Uwaali, e postawienie go przed

faktem dokonanym, jakim by byo wycofanie wojsk z Francji, zmieni

cakowicie bieg wojny, umoliwiajc Niemcom skoncentrowanie wszystkichsi

na walce z najwikszym wrogiem: Armi Czerwon. Ju wkrtce tenwarunek

mia si obrci przeciwko nim.

W Niemczech pukownik Claus hrabia von Stauffenberg*94 przygotowywa si

do zamachu na Fhrera. Jego zamiary umkny uwadze subybezpieczestwa,

gdy przystpi do grona opozycjonistw do pno, a kalectwo stawiao go

poza podejrzeniami. W kwietniu 1943 roku, w czasie suby w Tunezji zosta

ciko ranny pociskami wystrzelonymi przez dwa amerykaskie samoloty

myliwskie: straci praw rk, dwa palce lewej rki, lewe oko, a ponadto

odamki uszkodziy mu kolano, ucho i prawe oko. W czasie rekonwalescencji

doszed do wniosku, e trzeba zakoczy t okrutn wojn, ktra przynosi

tyle nieszcz i prowadzi nard niemiecki do zguby. Uzna, e jest to jego

obowizek wobec Niemiec i jego dzieci.

W czerwcu 1943 roku, gdy zaleczy rany i wrci do suby wojskowej,

mianowano go szefem sztabu Armii Rezerwowej, odpowiedzialnej za

bezpieczestwo wewntrzne pastwa, zwalczanie alianckich desantw

powietrznych i przygotowania onierzy do suby frontowej. Jesieni 1943

roku, gdy klska Niemiec stawaa si oczywista, Stauffenberg nawiza

kontakt z opozycj, unikajc zdemaskowania przez sub bezpieczestwa.

Zdoby zaufanie i poparcie Heinricha Himmlera, ktry nic nie wiedzc o jego

zamiarach uwaa, e kalekiego oficera, tak bardzo dowiadczonego w subie

dla ojczyzny, naley promowa. Gdy w poowie czerwca 1944 roku genera

Guderian stwierdzi, e do Sztabu Generalnego naley wprowadzi modych i

zdolnych oficerw, majcych dowiadczenie bojowe, i e Stauffenberg

powinien by szefem sztabu, Himmler przedstawi t opini Hitlerowi.

Stanowisko szefa sztabu Armii Rezerwowej stwarzao dogodn moliwo

przeprowadzenia zamachu. Umoliwiao bowiem czsty dostp do Hitlera, gdy

by on zapraszany na narady, podlegajca za jego rozkazom Armia Rezerwowa

moga opanowa sytuacj w kraju po usuniciu Fhrera.

Szybko wok Stauffenberga skupili si oficerowie zdecydowani napozbycie

si Hitlera. Do tego czasu nie mieli nic wsplnego z opozycj,byli

lojalnymi onierzami, zasuonymi w bojach za Fhrera i ojczyzn.To

uatwiao im zadanie, gdy byli poza podejrzeniami Gestapo. Kapitanwojsk

pancernych, baron Axel von dem Bussche zgodzi si na dokonanie

samobjczego zamachu podczas demonstrowania Fhrerowi nowegomunduru i

wyposaenia. W tym celu mia woy do ukrytej kieszenikombinezonu silny

adunek wybuchowy, ktry mia zadziaa w czterysekundy po uruchomieniu

zapalnika. Jednak w styczniu 1944 roku, zanim doszo do zamachu, Bussche

straci na froncie nogi, sprzt za zostazniszczony w czasie

bombardowania Berlina.

Zadanie usunicia Fhrera przej kapitan Eberhard von Breitenbuch.11

marca 1944 roku, towarzyszc feldmarszakowi Ernstowi Buschowi,przyby na

konferencj do Hitlera z pistoletem ukrytym w kieszeni bluzy munduru.

Jednak w ostatniej chwili nie wpuszczono go do gabinetu.

Nadszed czas Stauffenberga. 11 lipca 1944 roku wezwano go do willi

Hitlera w Obersalzbergu, gdzie mia zoy meldunek o tworzeniu nowych

oddziaw Armii Rezerwowej. Rozkaz, jaki otrzyma od szefw tajnej

organizacji "Czarna Orkiestra", generaa Ludwiga Becka*95 i Carla

Grdelera*96, mwi, e musi zabi rwnoczenie najbliszych

wsppracownikw Hitlera: Heinricha Himmlera i Josepha Goebbelsa, co

uatwiobyprzejcie wadzy w Berlinie i zamanie oporu oddziaw, ktre

pozostayby wierne Hitlerowi. Ani 11 lipca, ani dwa dni pniej w otoczeniu

Hitlera nie byo jego wsppracownikw. Stauffenberg nie uruchomi

zapalnika bomby.

15 lipca przyszo nastpne wezwanie do kwatery Hitlera. Tym razemmia

si uda do "Wilczego Szaca", aby zreferowa postpy przy tworzeniu tzw.

oddziaw zaporowych, ktre miay by uyte na froncie wschodnim. Spiskowcy

postanowili, e duej nie mona czeka i zamach naleyprzeprowadzi bez

wzgldu na to, czy w pobliu bd Himmler i Goebbels.

Tymczasem we Francji, rankiem 17lipca feldmarszaek Erwin Rommel,po

zakoczonej podry inspekcyjnej, ktra przebiega tak pomylnie,wyruszy

w drog powrotn do swojej kwatery Jecha odkrytym samochodem wsk drog

midzy polami. O #16#/20 na niebie pojawiy si dwa brytyjskie myliwce

Typhoon. Piloci, widzc samotny samochd, zniyli lot i zaczli strzela z

dziaek. Kierowca nie zdy zahamowa, aby razem z Rommlem mogli wyskoczy

z samochodu i skry si za drzewami, gdy kamienie uniesione wybuchami

pociskw uderzyy feldmarszaka w lew skro i policzek, amic ko

policzkow i powodujc pknicie czaszki. Pomoc nadesza szybko i uratowaa

ycie Rommlowi. Przewieziono go do szpitala. Lekarze stwierdzili, e jego

yciu nie zagraa niebezpieczestwo, ale przez trzy nastpne dni lea
nieprzytomny. W kluczowym momencie zabrako czowieka, ktry mgby

skoordynowa dziaania zbuntowanych oddziaw i przechwyci wadz.

Czy Stauffenberg i inni spiskowcy dziaali w porozumieniu z Rommlem? Nie

ma na to dowodw. Nie wiadomo, czy uzgodni1i cele. Jednak warunek

przystpienia do puczu, jaki stawiali dowdcy SS: pozostawienie Hitlera

przy yciu, zaakceptowany przez Rommla, zdaje si wskazywa, e plany puczu

we Francji i wyprawa Stauffenberga nie byy ze sob bezporednio powizane,

cho nie jest wykluczone, e po mierci Hitlera obydwie frakcje doszyby do

porozumienia.

20 lipca 1944 roku pukownik Stauffenberg wraz z towarzyszcym mu

adiutantem, porucznikiem Wernerem von Haeftenem, wyldowali o godzinie

#10#/00 na lotnisku w Gieroy. O #11#/00 rozpocza si wstpna

konferencja w bunkrze szefa OKW, feldmarszaka Wilhelma Keitla. Gdy tylko

si zakoczya, Stauffenberg poprosi o chwil wolnego czasu, aby zmieni

koszul. W tym momencie jego adiutant, ktry przebywa w przedpokoju z

teczk zawierajc adunek wybuchowy, omal si nie zdekonspirowa. Cay

czas by bardzo zdenerwowany i poszed do toalety, pozostawiajc teczk na

krzele. Gdy wrci, zobaczy, e pochyla si nad ni esesman ze stray.

- Pukownik von Stauffenberg potrzebuje dokumentw z tej teczki na

konferencj u Fhrera - zdoa powiedzie gosem na tyle spokojnym i

naturalnym, e esesman odszed niczego nie podejrzewajc.

Z pokoju konferencyjnego wyszed Stauffenberg, wzi teczk z rkswojego

adiutanta i wszed do pomieszczenia, gdzie mg si przebra.Tam wycign

niewielkie obcki, aby zgnie dwie szklane kapsuki zkwasem, ktry mia

przere miedziane druty zapalnikw dwch adunkw wybuchowych. Po okoo

dziesiciu minutach przerwany drut miazwolni iglic, a ta, uderzajc w

sponk, spowodowaaby wybuch bombo wadze okoo p kilograma kada.

Wystarczajco duych, aby roznie pomieszczenie i zabi wszystkich, ktrzy

by si tam znaleli.

Okaleczona, pozbawiona dwch palcw do, nie moga utrzyma obcek.

Wylizgiway si raz po razie, spadajc na dno teczki. Stauffenberg

zaczyna si denerwowa, co jeszcze bardziej utrudniao manipulacj przy

zapalniku.

Na zewntrz bunkra Keitel zaczyna si niecierpliwi. Do czasu

rozpoczcia konferencji u Fhrera pozostao niewiele minut, a pukownik nie

wraca. Zniecierpliwionywysawreszcie esesmana, abypomg

Stauffenbergowi.

Jemu tymczasem udao si zgnie jedn z dwch ampuek. Widzcesesmana

wchodzcego do pokoju uzna, e dalsze gmeranie w teczcemogoby si wyda

podejrzane. Zamkn j szybko i ruszy w stronwyjcia. Doszed do

wniosku, e wybuch jednego adunku i tak spowoduje eksplozj drugiego, bez

potrzeby uruchamiania drugiego zapalnika.

- Moe pomc panu? - Keitel wycign rk, aby wzi teczk.

- Nie, dzikuj, musz dawa sobie rad sam - odpowiedzia Stauffenberg.

Keitel nie nalega, aby nie urazi kalekiego oficera.

Ruszyli szybko w stron bunkra Hitlera, odlegego o okoo 400 metrw.

Nagle Stauffenberg dostrzeg, e zeszli w boczn alejk, prowadzc do

murowanego budynku. Nie wiedzia, e w bunkrze Hitlera trway roboty przy

wzmacnianiu stropw i Fhrer przenis si do bunkra dla goci,narady za

odbyway si wanie w murowanym baraku.

Co prawda w oknach byy stalowe okiennice, majce chroni wntrzeprzed

odamkami bomb, ale tego dnia niebezpieczestwa nalotu nie byo,a okna

szeroko otwarto. Byo oczywiste, e w takim wntrzu efekt dziaania fali

podmuchowej bdzie znacznie mniejszy, gdy wyrywajc okna idach rozproszy

si, zmniejszajc zabjcz si adunku wybuchowego.Cofn si ju nie

mg. Zapalnik bomby dziaa i nie mona go byo zatrzyma.

W pokoju konferencyjnym trwaa ju narada, gdy wszed Stauffenberg.Odda

teczk jednemu z adiutantw Keitla, proszc, aby wskaza mumiejsce w

pobliu Hitlera.
- Mam saby such i musz by w pobliu Fhrera, eby sysze jego

pytania - wyjani.

Hitler siedzia na stoku przy duym stole, na ktrym rozoono mapy.Z

jego prawej strony sta genera Adolf Heusinger, relacjonujcy sytuacjna

froncie wschodnim. Dalej na prawo zaj miejsce adiutant generaa,ktry

rozkada mapy Stauffenberg stan midzy Heusingerem a jegoadiutantem.

Postawi teczk na pododze, po lewej stronie masywnejbetonowej podpory

stou. Fala wybuchu powinna std dotrze wprost doHitlera i rozerwa go.

Po minucie Stauffenberg odwrci si i, mwicadiutantowi Keitla, e musi

zadzwoni, wyszed z budynku. Tam czekalina niego porucznik Haeften oraz

wtajemniczony w spisek szef wojskcznoci, genera Erich Fellgiebel.

Odeszli na odlego 250 metrw, gdypotny wybuch wstrzsn powietrzem.

Zobaczyli, jak pomienie wypeniy otwarte okna, a potworna fala uniosa

dach do gry i rozrzucia dachwki w promieniu setek metrw. Bya godzina

#12#/50.

Stauffenberg z Haeftenem wskoczyli do samochodu i ruszyli w stron

wartowni. Tam panowao tak wielkie zamieszanie, e bez problemu wyjechali z

pierwszej strefy. Minli drugi punkt kontrolny, ale dowdca trzeciego

posterunku otrzyma ju rozkaz, e nikogo nie wolno wypuszcza.Na

szczcie Stauffenbergowi udao si przekona jednego z oficerw, e

wykonuje rozkaz Hitlera i musi natychmiast lecie do Berlina. Wypuszczono

go. Na lotnisku wsiad na pokad bombowca He 111, przystosowanego do

przewozu pasaerw. By przekonany, e Hitler nie yje. Nikt z 24osb w

tym baraku nie mg przey tak potnej eksplozji! To byo absolutnie

niemoliwe! Czu t straszn si podmuchu z odlegoci wierkilometra,

c wic musiao dzia si tam, w rodku?

Stao si inaczej. Adiutant generaa Heusingera mia rozoy nastpn

map, gdy jego noga zaczepia o teczk pozostawion przez Stauffenberga.

Przestawi j na drug stron masywnej podpory stou. O #12#/50 Hitler

pochyli si nad map. Opar si na okciach i zacz studiowa sytuacj,

gdy nagle blat stou unis si i rozlecia na kawaki, a w twarz Fhrera

strzeli pomie. Podmuch rozerwa mu bbenek w uchu i rzuci na podog.

To byo nieprawdopodobne, ale Hitler y. Bez wtpienia dlatego, e

eksplodowa tylko jeden adunek, a betonowa podpora stou skierowaafal

wybuchu w gr, osaniajc Hitlera. Lekka konstrukcja budynku nie

skumulowaa niszczcej siy we wntrzu, lecz uwolnia j przez okna i dach

na zewntrz.

Genera Fellgiebel szed do swojej kwatery, gdy ujrza, jak z baraku

wychodzi Hitler z osmalon twarz i w podartym, nadpalonym mundurze.

Genera pobieg do telefonu, by zadzwoni do Berlina, do jednego ze

spiskowcw, generaa Fritza Thielego.

- Stao si co strasznego - powiedzia. - Fhrer yje.

Odoy suchawk. Wicej nie mg powiedzie, wiedzc, e rozmowajest

na podsuchu. Wyda rozkaz przerwania cznoci z Berlinem. Tylkotyle mg

zrobi, aby uatwi zamachowcom dalsze kroki.

Heinrich Himmler, ktry w tym czasie przebywa w swoim domu naterenie

"Wilczego Szaca", dowiedzia si o zamachu od kierowcy,Sturmbannfhrera

Lukasa, ktry wpad do jego pokoju, krzyczc:

- Zamach na Fhrera! Zamach na Fhrera!

Udali si natychmiast w kierunku wybuchu. Himmler by przekonany,e

bomba, ktra o mao nie zabia Hitlera, zostaa wmurowana w podogbudynku

przez jednego z pracownikw Organizacji Todta, ktrzy wznosili tutaj

wszystkie zabudowania. Stauffenberg znalaz si w krgu podejrze tylko

dlatego, e jeden z onierzy zwrci uwag, i w popiechuopuszcza

"Wilczy Szaniec", i zameldowa o tym Himmlerowi.

W Berlinie Kaltenbrunner by tak bardzo sceptyczny co do winy

Stauffenberga, e wysa na Bendlerstrasse do siedziby dowdztwa, gdzie

zebrali si spiskowcy, tylko jednego funkcjonariusza, Oberfhrera

Pisffradera, ktry zosta szybko obezwadniony i zamknity w pokoju.

Stauffenberg wyldowa na berliskim lotnisku Rangsdorf o #15#/00.

Spiskowcy, powiadomieni ju przez Fellgiebela, e Hitler yje, zadali

wyjanie.

- Fhrer nie yje -zapewnia Stauffenberg. - Wybuch by taksilny, jakby

w barak trafi pocisk kalibru 1507mm. Stamtd nikt niemg wyj ywy

To brzmiao bardzoprzekonujco. Uwierzyli mu i uznali, eczas

przystpi doprzejmowania wadzyw Niemczech i okupowanych pastwach.

W Wiedniu, o #18#/20 pukownik Heinrich Kodre, szef sztabu tamtejszego

okrgu wojskowego, odebra rozkaz aresztowania wszystkich wyszych

funkcjonariuszy partii nazistowskiej i Gestapo, gdy "klika pozbawiona

skrupuw dziaaczy partyjnych usiuje wykorzysta sytuacj [tj. zamach na

Hitlera - BW], aby zada cios w plecy wojskom frontowym i przechwyci

wadz dla wasnych egoistycznych celw".

Nastpna depesza wyliczaa, kogo naley wsadzi do cel: "gauleiterw,

namiestnika Rzeszy, ministrw, szefa policji, Gestapo i oficerw SS".

Pukownik Kodre wezwa ich wszystkich do swojego gabinetu i tam o

godzinie #20#/00, z pen wojskow galanteri, aresztowa.

Kwiat wiedeskiego SS bez sowa protestu znalaz si za kratkami.

W Paryu sytuacja rozwijaa si bardzo podobnie. Na rozkaz generaa

Karla-Heinricha von Stlpnagla, wojskowego gubernatora Francji, wojsko

aresztowao 12 tysicy esesmanw i przejo pen kontrol nad sytuacjw

stolicy Genera Brehmer, zastpca dowdcy stoecznego garnizonu,osobicie

aresztowa najwyszych dowdcw SS: Carla-Albrechta Oberga,Hhere SS- und

Pollzeifhrera, i Standartenfhrera Helmuta Knochena,szefa

Sicherheitspolizei, ktrzy z butelk dobrego koniaku zostali zamknici w

apartamencie hotelu Continental". Mniej wzgldw okazano 1200

funkcjonariuszom Sicherheitspolizei, ktrych wtrcono do wizienia w

Fresnes i do lochw starego Fortu de l'Est.

Od tego momentu Stlpnagel potrzebowa pomocy wysokiego dowdcy, aby

skorzysta ze wsparcia armii z pnocy Francji. Jednak ErwinRommel, jedyny

czowiek, ktry mg okaza pomoc zbrojn spiskowcom,lea nieprzytomnyw

szpitalu. Decyzja pozostawaa w rkach feldmarszaka Klugego, ale ten, cho

doskonale orientowa si w planach spiskowcw, nie majc absolutnej

pewnoci co do powodzenia akcji, nie miazamiaru nadstawia gowy. Dowdcy

Waffen-SS, tacy jak "Sepp" DietrichHausser, Bittrich, ktrzy zgodzili si

na wspdziaanie z Rommlem, stawiajc jednak warunek bezpieczestwa

Hitlera, uznali, e zamach zwalnia ich od dotrzymania umowy Sprawy zaczy

przybiera coraz gorszyobrt.

Genera Erich Fromm, dowdca Armii Rezerwowej, ktry chtnie przyczyby

si do spiskowcw, gdyby tylko mia pewno, e to oni zwyci, odebra

wiadomo z "Wilczego Szaca" od feldmarszaka Keitla, e zamach si nie

uda. Postanowi wykaza si jako wierny onierz Hitlera. Podj nawet

prb aresztowania Stauffenberga, ale spiskowcy byli szybsi i to jego

wsadzili do aresztu. Jeszcze nie dawali wiary, e Hitler przey.

O godzinie #21#/00 Hitler wygosi radiowe przemwienie. To by ostatni

cios, jaki mg zada puczowi, ktry zakoczy si rwnie szybko, jak

rozpocz. W Berlinie genera Fromm, ktry odzyska wolno i mia ju

pen jasno sytuacji, wyda rozkaz aresztowania najbardziej aktywnych

spiskowcw: Stauffenberga, Haeftena, pukownika Albrechta Mertza von

Quirnheima i generaa Olbrichta. Musia si ich pozby, gdy byli wiadkami

dwuznacznej roli, jak odegra w przebiegu zamachu stanu. Dlatego wyda

rozkaz natychmiastowego ich zlikwidowania. Rannego Stauffenberga i trzech

innych oficerw wyprowadzono na dziedziniec gmachu Sztabu Generalnego przy

Bendlerstrasse i w wietle reflektorw ciarwek rozstrzelano. Zgadzeniu

pozostaych spiskowcw zapobiego przybycie do Berlina Ernsta

Kaltenbrunnera, ktremu zaleao na zachowaniu spiskowcw przy yciu, aby

torturami wycign od nich informacje o rebelii. Natychmiast te

aresztowano generaa Fromma, podejrzanego o dwuznaczne zachowanie w czasie

dramatycznych wydarze, ktremu gorliwo przy chwytaniu i likwidowaniu

spiskowcw na niewiele si zdaa. Oskarony o tchrzostwo, zosta skazany

na mier i rozstrzelany 12 marca 1945 roku.

W Wiedniu nieco skonfundowany pukownik Kodre wypuci swoich winiw,

ktrzy po oprnieniu kilku butelek koniaku, jakie mieli w celi, przyjli

przeprosiny i poszli spa.

W Paryu, w hotelu "Raphael" spiskowcy zebrani wok radioodbiornika

wysuchali przemwienia Hitlera skrajnie przeraeni. Feldmarszaek Kluge

usiowa si ratowa, wydajc rozkaz aresztowania najbardziej aktywnych

uczestnikw spisku i zwolnienia z aresztu esesmanw. Oberg i Knochen,

wyprowadzeni z pokoju hotelowego, ktry by ich aresztem, gotowi byli

skoczy do garda generaowi Stlpnaglowi.

- Panowie, to co si stao w Berlinie, to jedna sprawa - powiedzia nagle

ambasador Otto Abetz. - Tu najwaniejsze jest, e w Normandii trwa walkai

Niemcy musz zademonstrowa jedno.

I wtedy stao si co dziwnego: przywdcy SS i Wehrmachtu uzgodnili,e

bd dziaa przeciwko psom goczym z RSHA. Nastpnego dnia

Standartenfhrer Helmut Knochen, szef paryskiego SD, tumaczy aresztowanie

przez spiskowcw jego ludzi jako wiczenie, uzgodnione wczeniejmidzy nim

a generaem Stlpnaglem, co jednak tego ostatniego nie uratowao.

Pucz si zakoczy, a ocalenie Hitlera i jego wyjcie z zamachu z

niewielkimi tylko obraeniami wstrzsno Himmlerem, zawsze skonnymdo

mistycyzmu. Jeeli kiedykolwiek zwtpi w swojego Fhrera, to widzc

zniszczony budynek, porwane ubranie Hitlera, jego osmalone pomieniami

wosy, umocni si w wierze i bezgranicznym oddaniu. Powiedziawwczas do

zaufanego Kerstena:

- Teraz nadchodzi moja godzina. Otocz ten reakcyjny gang i ju wydaem

rozkazy, aby aresztowano zdrajcw.

Kersten sucha tego bez przekonania, a zayo z Reichsfhrerem SS

pozwolia mu wyrazi wtpliwo, czy dobrze si stao dla Niemiec, e

Hitler wyszed bez szwanku.

- Co pan mwi, Kersten?! - wybuchn Himmler. - Czy to pana prawdziwa

opinia? Nie powinien pan nawet tak myle, a co dopiero mwi! Chronic

Fhrera, Opatrzno daa nam znak. Fhrer yje, Opatrznozachowaa go dla

nas, tak abymy mogli doprowadzi wojn do triumfalnego koca pod jego

przewodem.

W uniesieniu uda si do kwatery Hitlera, aby uzgodni z nim dalsze

postpowanie wobec zamachowcw.

- Rozstrzela wszystkich, ktrzy bd stawiali opr, bez wzgldu nato,

kim s! - Hitler, wci w szoku, krzycza tym goniej, e oguszony

wybuchem nie sysza wasnych sw. - Way si los narodu! Bd bezlitosny!

Himmler zerwa si na rwne nogi.

- Mein Fhrer, moe pan na mnie polega!

21 lipca o #16#/30 wyldowa w Berlinie, aby uruchomi krwaw machin,

ktra miaa zmiady opozycj. Ju do ostatnich dni wojny nikt nie odway

si snu planw usunicia Hitlera od wadzy.

Paradoks historii sprawi, e Himmler, z penym upowanieniem Hitlera,

chcia doprowadzi do tego, o co zabiega Rommel i spiskowcy: do

zakoczenia walk na Zachodzie i skupienia wszystkich si na froncie

wschodnim.

Dziesi dni pniej, na froncie normandzkim Amerykanie przeszli do

ofensywy. Sze dywizji armii generaa George'a Pattona wyamao si w

rejonie Avranches. W ocenie niemieckich sztabowcw, we Francji nie byo

si, ktre by mogy na rwninnym terenie zatrzyma amerykaskie czogi.

Jedynym wyjciem byo jak najszybsze wycofanie wojsk niemieckich, zanim

zostan stracone.

Armia Czerwona dosza do Warszawy, gdzie wybucho powstanie, ktre

zagrozio odciciem linii komunikacyjnych czcych niemieck 9. armi

walczc jeszcze na prawym brzegu Wisy. Bez wzgldu na to, co twierdzi

Stalin o wyczerpaniu swoich wojsk, dugiej drodze jak przeszy, o

koniecznoci pocignicia zaopatrzenia i budowy zaplecza do nastpnego

skoku, Armia Czerwona stana, czekajc a powstacy si wykrwawi. Dla

Stalina bya to okazja pozbycia si najgroniejszego polskiego wroga: Armii

Krajowej, jedynej siy, ktra po wojnie moga skutecznie przeciwstawi si

wprowadzeniu do Polski nowego ustroju ze Wschodu.

Na poudniu Europy Wschodniej Rosjanie zajli Rumuni, kraj o wielkim

znaczeniu strategicznym dla Niemiec, gdy stamtd pyna ropa. Odcicie

tych dostaw waciwie przesdzao ju o dalszym losie wojny. Co prawda

Niemcy zwikszali produkcj benzyny syntetycznej, lecz nie mogli zastpi

ni dostaw ropy. Pozostay jeszcze zoa na Wgrzech, ale tam sytuacja

gmatwaa si coraz bardziej. Wywiad donosi, e regent admira Mikls

Horthy nie ma ju ochoty towarzyszy niemieckiemu sojusznikowi i rozglda

si za odpowiedni okazj, aby podpisa z Rosjanami zawieszenie broni. Na

terenie tego kraju stacjonowa milion onierzy niemieckich i rejterada

sojusznika oznaczaaby utrat tych wojsk, nie mwic ju o osabieniu,

jakim byoby odejcie wojsk wgierskich.

Sytuacja gospodarcza Niemiec bya nadzwyczaj trudna. Naloty bombowcw

brytyjskich i amerykaskich, ktrych apogeum wypado przed rozpoczciem

inwazji w Normandii, pustoszyy najwiksze miasta, obracay w gruzy zakady

przemysowe i chemiczne, elektrownie, stocznie. Produkcja zbrojeniowa,

ktra osigna w sierpniu najwyszy poziom, zacza gwatownie spada ze

wzgldu na zniszczenia, brak surowcw i siy roboczej.

Sytuacja we Woszech wygldaa rwnie le. Wojska alianckie powoli piy

si w gr "woskiego buta". Przeamay niemieckie linie obronne i w

czerwcu 1944 roku zajy Rzym. Mussolini co prawda trwa wiernie przy

Hitlerze, ale niewiele te mg zdziaa ze spoeczestwem, dla ktrego

wojna ju si skoczya. Utworzy na pnocy Woch dziwne pastewko, ktre

nazwa Republik Salo*97, z wasnymi siami zbrojnymi, ale nadaway si one

jedynie do zwalczania partyzantw, ktrych siy wzbieray z tygodnia na

tydzie.

C pozostao Hitlerowi? Czy rzeczywicie postrada zmysy i jedyne, co

mg zrobi, to tylko rzuca coraz to nowe dywizje na rze? Traci tysice

modych ludzi w bezsensownej walce, ktra ju niczego nie moga zmieni?

Patrze, jak pon niemieckie miasta, w ktrych ginli bezbronni ludzie,

zabytki niemieckiej kultury? Nie. Tylko w swoim mniemaniu cigle mia

szans.

Wydawao mu si czym niezrozumiaym zawarcie sojuszu przez demokratyczne

mocarstwa z jednej strony i totalitarne pastwo Stalina z drugiej. Uwaa

to za dziwny wybryk polityki i historii, ktry musi nagle odej w

przeszo, ustpujc miejsca naturalnemu biegowi rzeczy, jaki uniemoliwia

rozpalanie ognia za pomoc wody. W istocie, przeciwiestwa, ktre dzieliy

aliantw, byy rwnie skrajne. Churchill i Roosevelt musieli zdawa sobie

spraw, e w Europie nie mog obok siebie istnie demokracja i stalinizm.

Wiedzieli przecie, e Stalin przygotowywa swoje wojska do podboju Europy,

co miao przypuszczalnie nastpi na pocztku lat czterdziestych. Hitler

prognozowa, e gdy ta wojna si skoczy, Armia Czerwona, wzmocniona

dostawami zachodniej technologii, zaprawiona w bojach, znakomicie

zaopatrzona przez gigantyczny przemys, ktry mg produkowa tylko dla

wojska, dajc cywilom tylko tyle, eby mogli przey, bdzie dysponowa

potg, ktrej British Army i US Army przeciwstawi si nie zdoaj.

Jedynym wic wyjciem dla mocarstw demokratycznych bdzie pozostawienie

Niemiec jako bariery chronicej zachd Europy przed rosyjskimi hordami. Lub

poczenie si z Niemcami, aby powstrzyma te hordy i odrzuci je za Bug.

Tak biega myl Hitlera. Jednak z powodw, ktrych nie mg poj,

zachodni alianci, a przede wszystkim Roosevelt, zachowywali si nadzwyczaj

biernie wobec radzieckiego zagroenia, jakby w ogle nie brali pod uwag

tego, co stanie si z Europ po zakoczeniu wojny. Skoro wic prezydent nie

chcia przeciwdziaa temu niebezpieczestwu i stan po stronie Niemiec,

naleao go do tego zmusi. Polityka, jak prowadzi Hitler od grudnia 1941

roku, w drugiej poowie 1944 roku musiaa nabra tempa. Ju nie byo czasu

na sondowanie wrogw, wysyanie sygnaw przez opozycj i robienie dobrej

miny. Naleao kontynuowa zacit obron na wschodzie, aby jak najmniej

ustpi wojskom radzieckim, i na zachodzie, aby alianci zachodni wiedzieli,

e czeka ich jeszcze wiele cikich bitew i wiele ofiar, zanim dojd do

Berlina. Oczywicie i Niemcy musieli ponosi ofiary zarwno na froncie, jak

i w kraju, w bombardowanych miastach, ale Hitler uznawa, e nie ma innego

wyjcia. C innego mogli robi Niemcy? Podda si, aby do ich miast

wkroczyy hordy Rosjan, rabujcych, palcych, niszczcych wszystko, co na

drodze? Podda si, aby na wiele dziesicioleci Niemcy dostay si do

niewoli, ktrej nastpstw nard niemiecki nigdy by si nie pozby? Walka do

koca, to bya jedyna polityka jak Hitler mg prowadzi. Skoro wic

aliantom trzeba w peni uwiadomi, e czeka ich jeszcze wiele ofiar,

naley im zada jedno dotkliwe uderzenie, aby poczuli t wojn i

zdecydowali si j zakoczy. Hitler wiedzia, e ma jeszcze inne

argumenty. Czeka na dzie, w ktrym niemieckie bomby spadn na

amerykaskie miasta, tak jak bomby samolotw amerykaskiej 8. armii

lotniczej wypalay miasta niemieckie. Do tego czasu zakadnikiem mia by

Londyn.

Przypisy:

88. SS (Schutzstaffeln - Sztafety Ochronne) - oddziay utworzone w 1923

r. pod nazw Stabswache (ochrona sztabu) jako oddziay stray partii

nazistowskiej. Rozwizane po nieudanym puczu w Monachium 9 listopada 1923

r., odrodziy si wraz z podjciem dziaalnoci przez NSDAP w 1925 r. pod

nazw SS. Od 1929 r. pod kierownictwem Heinricha Himmlera zaczy si

szybko rozwija. W nagrod za decydujcy udzia w zdawieniu 30 czerwca

1934 r. wewntrznej opozycji w NSDAP (tzw. puczu Rhma -przywdcy SA)

uzyskay 20 lipca 1934 r. status samodzielnego ogniwa tej partii. Na czele

SS sta Reichsfhrer SS (H. Himmler), kierujcy organizacj za pomoc 12

urzdw (w 1939 r.). Macierzyst formacj stanowia Allgemeine SS (oglna)

- zorganizowana wg zasady terytorialnej; kady czonek SS nalea do

organizacji w miejscu zamieszkania, gdzie przechodzi wszechstronne

przeszkolenie; rozpoczto rwnie tworzenie skoszarowanych jednostek SS. W

1936 r. utworzono zmilitaryzowane jednostki dyspozycyjne

SS-Verfgungstruppen z ktrych w 1940 r. powstay Waffen-SS] orazoddziay

stanowice zaogi obozw koncentracyjnych (SS-Totenkopfvrbande). W drugiej

poowie lat trzydziestych SS rozszerzao wpywy polityczne, co wyrazio si

wobejmowaniu kluczowych stanowisk w siach bezpieczestwa przez H.

Himmlera i R. Heydricha, a w 1936 r. poczeniu caej policji z SS i

powoaniu H. Himmlera na stanowisko szefa SS i Policji Niemieckiej.

Nastpowa rwnie wzrost znaczenia gospodarczego SS, ktre utworzyo

Gwny Urzd Gospodarczo-Administracyjny, zarzdzajcy licznymi

przedsibiorstwami, a od 1942 r. sprawujcy nadzr nad obozami

koncentracyjnymi i wykorzystaniem siy roboczej winiw. Do koca wojny SS

stao si najpotniejsz organizacj w totalitarnym pastwie, dysponujc

du si wojskow, kontrolujc cay aparat bezpieczestwa oraz (przez

czonkw zajmujcych wysokie urzdy) administracj pastwa. Midzynarodowy

Trybuna Wojskowy w Norymberdze uzna SS za organizacj przestpcz.

89. Waffen-SS, jednostki wojskowe SS sformowane z istniejcych od 1936 r.

skoszarowanych jednostek dyspozycyjnych Verfgungstruppen-SS. Pierwsz

formacj SS-VT bypuk piechoty (zmot.) "Leibstandarte SS Adolf Hitler". W

lipcu 1940 r. poczono formacje zbrojne w Waffen-SS, obejmujc oddziay

frontowe SS oraz zaogi obozw koncentracyjnych i podporzdkowano je

odrbnemu Gwnemu Urzdowi DowodzeniaSS (SS-Fhrungshauptamt), cho

praktycznie podlegay dowdztwu Wehrmachtu. Wczerwcu 1941 r. istniao 6

dywizji ("LSSAH", "Das Reich, "Wiking", "Totenkopf", "SS-Polizeidivision",

"Nord") oraz brygady, ktrych czna liczebno przekroczya 220 tys.

onierzy. Rok pniej, ze wzgldu na due straty, wprowadzono zacig

przymusowy. W formacjach SS suyli rwnie obywatele z pastw

sojuszniczych Niemiec, volksdeutsche oraz ochotnicy z pastw podbitych. W

szczytowym okresie Waffen-SS liczya ok. 900 tys. onierzy, ale do koca

wojny w wyniku strat liczba ta zmniejszya si do ok. 580 tys. onierze i

dowdcy tej formacji wykazali si szczeglnym okruciestwem wobec ludnoci

podbitych krajw, jecw i onierzy.

90. Reinhard Heydrich (1904-1942), SS-Obergruppenfhrer, wydalony z

marynarki wojennej w 1931 r. na mocy decyzji sdu honorowego, po tym, jak

odmwi polubieniauwiedzionej kobiety Zyska uznanie szefa SS, Heinricha

Himmlera i na jego polecenieutworzy tajn sub Sicherheitsdienst (SD),

co zapocztkowao jego szybk karier. W 1934 r. stan na czele Gestapo w

Berlinie. Od 1936 r. podlegaa mu jednolita Policja Bezpieczestwa

(Sicherheitspolizei, Sipo) i SD, a od 1939 r. Gwny Urzd Bezpieczestwa

Rzeszy (RSHA). Pomaga Adolfowi Hitlerowi w podporzdkowaniu dowdztwa

Wehrmachtu, zawizujc intrygi przeciwko najwyszym dowdcom, opowiadajcym

si przeciw Fhrerowi. W sierpniu 1939 r. opracowa plan prowokacji w

radiostacji wGliwicach, co stao si pretekstem do niemieckiej agresji na

Polsk. 20 stycznia 1942 r.przewodniczy konferencji w Wannsee, ktrej

celem byo wypracowanie najskuteczniejszych metod ostatecznej likwidacji

narodu ydowskiego. W marcu 1942 r. objstanowisko zastpcy protektora

Czech i Moraw. 27 maja 1942 r. zosta ranny w zamachu dokonanym przez

przerzuconych z Wielkiej Brytanii komandosw. Zmar4 czerwca w praskim

szpitalu w wyniku zakaenia, co zapocztkowao masowy terror w

protektoracie.

91. Joseph Sepp" Dietrich (1892-1966), SS-Oberstgruppenfhrer i genera

Waffen-SS. Pomaga H. Himmlerowi tworzy SS. Czonek nazistowskiej partii

od 1928 r.W 1933 r. zorganizowa stra sztabu SS w Berlinie, z ktrej

powstaa gwardia przyboczna Adolfa Hitlera: "Leibstandarte SS Adolf

Hitler". Zasuy si w likwidacji tzw.puczu Rhma w czerwcu 1934 r. Od

1939 r. dowodzi pukiem piechoty "LSSAH",pierwsz jednostk Waffen-SS, a

od l940 r. - sformowan dywizj piechoty (zmotoryzowanej), przeksztaconej

nastpnie w dywizj grenadierw pancernych "LSSAH";te formacje w

Zachodniej Europie w 1940 r., na Bakanach w 1941 r. i na fronciewschodnim

popeniy wiele zbrodni na ludnoci cywilnej i jecach radzieckich.W

Normandii w 1944 r. J. Dietrich dowodzi I korpusem pancernym LSSAH",

nastpnie 5. armi pancern, a od wrzenia l944 r. 6. armi pancern SS,

biorc udziaw walkach w Ardenach, a potem na Wgrzech i w Austrii. W

1945 r. podda si Amerykanom. Skazany na doywotnie wizienie w 1946 r.,

wyszed na wolno w 1955 r.Stan ponownie przed sdem niemieckim i

zosta skazany na 9 miesicy wizieniaza zamordowanie przed wojn jednego

z SA-manw.

92. Gerd von Rundstedt (1875-1953), feldmarszaek, jeden z

najwybitniejszych dowdcw niemieckich, w czasie kampanii wrzeniowej w

Polsce dowodzi Grup Armii "Poudnie". W 1940 r. dowodzi Grup Armii "A,

ktra odegraa gwn rol w przeamaniu obrony alianckiej. W 1941 r.

dowodzi Grup Armii "Poudnie"; w grudniu tego roku zosta odwoany ze

stanowiska. Powrci do czynnej suby w marcu 1942 r., obejmujc dowdztwo

obszaru operacyjnego "Zachd" (West); od poowy 1943 r. podejmowa

energiczne dziaania w celu przygotowania wybrzey Francji do odparcia

spodziewanej inwazji wojsk alianckich. Po zamachu na Hitlera w lipcu 1944

r. zosta na krtko zatrzymany; oczyszczony z zarzutw powrci 5 wrzenia

1944 r. na stanowisko gwnodowodzcego obszaru "Zachd", aczkolwiek jego

kompetencje zostay przez Hitlera bardzo ograniczone. W marcu 1945 r.

dosta si do niewoli brytyjskiej, a poniewa nie znaleziono podstaw do

oskarenia go o zbrodnie wojenne, zosta zwolniony.

93. Linia Zygfryda - system niemieckich umocnie wzniesionych wzdu

granicy niemiecko-francuskiej w latach 1938-1939.

94. Claus Schenk hrabia von Stauffenberg (1907-1944), pukownik

niemiecki. W czasie walk w Polsce i Francji suy w 6. dywizji pancernej.

W 1943 r. oddelegowano godo Tunezji, gdzie suy w 10. dywizji pancernej.

Ostrzelany przez 2 amerykaskiemyliwce, odnis bardzo powane rany. Po

kilku miesicach spdzonych w szpitalu wojskowym powrci do Berlina z

postanowieniem dokonania zamachu na Hitlera. Nawiza kontakty ze

spiskowcami i wsplnie z gen. Ludwigiem Beckiem i Carlem Grdelerem

przygotowa plan opanowania gwnych urzdw. lipca spiskowcypodjli

decyzj, e zamach na Hitlera musi si odby bez wzgldu na obecno innych

najwyszych dostojnikw. 20 lipca 1944 r. Stauffenberg wezwany na odpraw

do kwatery w Ktrzynie jako szef sztabu Armii Rezerwowej (od 1 lipca tego

roku),podoy bomb, ktrej wybuch jedynie lekko zrani Hitlera.

Aresztowany 21 lipca ogodz. #23#/00 (odnis ran bronic si przed

pojmaniem), zosta szybko osdzonyi rozstrzelany.

95. Ludwig Beck (1880-1944), genera niemiecki. Szef sztabu wojsk

ldowych od 1935 r.Uznajc, e polityka Hitlera przyniesie zgub Niemcom,

przystpi w 1938 r. do opozycji antyhitlerowskiej. W padzierniku tego

roku, zmuszony do rezygnacji ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego,

pozosta zwizany z opozycj przeciwko Hitlerowi,ale jego udzia w zamachu

20 lipca 1944 r. nie by znaczcy; mimo to, na wiadomoo fiasku tego

przedsiwzicia, zdecydowa si popeni samobjstwo. Prba nie powioda

si i zosta dobity przez swojego podwadnego.

96. Carl Friedrich Goerdeler (1884-1945), onierz I wojny wiatowej, w

latach dwudziestych popiera ruch nazistowski. Od 1920 do 1930 r. by

zastpc burmistrza Krlewca. Od 1930 do 1937 r. by burmistrzem Lipska.

Wykorzystujc rozlege koneksje,usiowa tworzy opozycj wobec reimu

hitlerowskiego. Skazany na mier 7 wrzenia 1944 r. zosta stracony 2

lutego 1945 r.

97. Salo - miasto w pnocnych Woszech, od wrzenia 1943 r. siedziba

rzdu faszystowskiej republiki utworzonej przez Benito Mussoliniego pod

nazw (od grudnia 1943 r.) Republica Sociale Italiana. Republika upada po

schwytaniu Mussoliniego przez partyzantw w kwietniu 1945 r.

tytul

0gtt

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

tytul

Tajna bro

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Volkswagen pokryty szaro-brunatnymi plamami, ktre znakomicie upodabniay

go do zielonych kp krzakw, przez jakie czsto przejedali omijajc

zbombardowane odcinki drg, wjecha do niewielkiego miasteczka Watten, na

francuskim wybrzeu Pas de Calais. Okiennice domw byy pozamykane, co nie

powinno dziwi w lipcowe popoudnie, gdy soce prayo do mocno, ale

major Troots patrzy na to z wyranym niezadowoleniem.

- Przypomina mi to Pary w czerwcu 1940 roku.

- Odwrci si do siedzcego z tyu inyniera Hansa Berga, szefa grupy

robt Organizacji Todta. - Gdy szlimy ulicami, zamykano wszystkie

okiennice.

- Alianci s ju niedaleko. - Berg nie mia ochoty na podjcie tematu. -

Oni o tym wiedz - mwi o mieszkacach Watten - bo suchaj BBC. Niedugo

ju nie trzeba bdzie sucha radia, wystarczy, e wyjd na ulic...

- Czsto tutaj zdarzaj si naloty? - Troots postanowi zmieni temat.

- Wie pan, jestemy wanym celem i nie spoczn, dopki nie zrwnaj

wszystkiego z ziemi. Ja ju raz przeyem tu pieko, gdy powanie

uszkodzili gwny budynek. Wkrtce przylec ponownie.

- Wiem co to znaczy, byem w Peenemnde. - Major mwi o nalocie

brytyjskich samolotw, dokonanym w sierpniu 1943 roku na orodekrakietowy

w Peenemnde. By jednym z najlepszych specjalistw od silnikw

elektrycznych wielkiej mocy i dlatego wezwano go do tajnegoobiektu pod

Watten, gdzie zbyt czste awarie uniemoliwiay dokonanierozruchu gwnej

stacji pomp.

Przerwali rozmow, gdy kierowca gwatownie zahamowa przed betonow

barier, jaka do niespodziewanie wyonia si za zakrtem. Dwajonierze

wyszli spod oboonego gaziami daszka na poboczu drogi, abyskontrolowa

ich dokumenty, po czym odsunli przegrod z desek i drutu kolczastego, jaka

zamykaa przejazd wrd betonowych blokw.

Wska, wybrukowana granitow kostk droga biega w d i zakrcaa w

prawo agodnym ukiem. Troots dostrzeg dobrze zamaskowane stanowisko

poczwrnie sprzonego dziaka przeciwlotniczego, wok ktregorozoyli

si rozebrani do poowy onierze. Opalali si, nie zwracajc uwagina ich

samochd. W oddali wyonio si poronite lasem wzgrze.

- Czyby to by cel naszej podry?

- Tak - potwierdzi Berg. - Gdy spojrzy pan na t budowl, bdzie pan

dumny, e jest Niemcem.

- Byem ju w paru duych bunkrach: w Lorient, Brecie. - Troots mwio

gigantycznych betonowych schronach dla okrtw podwodnych, wybudowanych na

francuskim wybrzeu atlantyckim.

- Tego si nie da porwna, zobaczy pan sam Nie chodzi tylko o wymiary,

ale technologi, jak zastosowalimy przy budowie, i urzdzenia,jakie tam

pracuj. - Berg unis si na tylnej kanapie, aby lepiej widziedrog. -

Dwiecie metrw dalej skrt w lewo, w las - powiedzia do kierowcy, ktry

widocznie pierwszy raz jecha t drog. Znowu musieli zatrzyma si przy

posterunku, gdzie kontrola dokumentw bya ju bardziej dokadna. Troots

mia czas, aby przyjrze si otoczeniu, a jego uwag zwrciy wielkie leje

po bombach, ktre powaliy wiele drzew.

Po kilkudziesiciu metrach przed jadcymi wyonia si pionowa ciana

wielkiego schronu. Wyrastaa na dwadziecia par metrw. Porodku

wybrzuszaa si, a po obydwu bokach wielkiego wystpu wida byo wrota

wysokie na kilkanacie metrw. To miaa by montaownia i wyrzutniarakiet

V2@98.

Troots, ktry pracowa w Peenemnde, wielokrotnie obserwowa prby tych

rakiet, z ktrych pierwsza wystartowaa 13 czerwca 1942 roku iby to

wielki sukces, cho eksplodowaa po przeleceniu 1300 metrwDopiero 3

padziernika rakieta przeleciaa 1907kmwzdu brzegu Batyku i odchylia

si od linii celowania tylko o 47km. Seryjn produkcj V-2 uruchomiono we

wrzeniu 1943 roku, a jednoczenie trway prace nad skonstruowaniem

wyrzutni. Werner von Braun, twrca rakiet, zakada konieczno zbudowania

schronw o wielometrowych cianach i stropach, dobrze zabezpieczajcych

urzdzenia startowe przed nalotami alianckich samolotw, oraz niewielkich

ruchomych wyrzutni, atwych doukrycia i przemieszczania.

W kocu grudnia 1942 roku naukowcy z orodka Peenemnde rozpoczli we

Francji poszukiwania miejsca odpowiedniego do budowy schronw startowych.

Ich wybr pad na rejon Foret d'Eperlecques w pobliu miasteczka Watten pod

Calais oraz na pobliskie Wizernes, okoo 30kilometrw od brzegu kanau La

Manche. Prace budowlane rozpoczysi na pocztku 1943 roku, ale 16 maja

1943 roku Brytyjczycy na zdjciach lotniczych tego rejonu odkryli plac

budowy o wymiarach 310 na 2427m, na ktrym wznoszono betonowy schron o

bokach 142 na 1027m. 28sierpnia 1943 roku 185 bombowcw B-17 z

amerykaskiej 8. armii lotniczej zniszczyo wikszo urzdze i powanie

uszkodzio gwny schron, co zmusio Niemcw do podjcia prac od

fundamentw. Aby unikn niebezpieczestwa ponownego zniszczenia budynku,

ktry by najbardziej naraony po wylaniu betonu, a przed jego

zastygniciem, niemieccy specjalici zdecydowali si wyla stropow pyt o

ciarze okoo 3 tys. ton na ziemi, a nastpnie unie j na wysoko okoo

237m. Wielkie hydrauliczne podnoniki dwigay centymetr po centymetrze

ten wielki ciar, podczas gdy od dou dostawiano ciany. Gdy wywindowano

strop na odpowiedni wysoko, wylewano nastpne warstwy betonu, aby nada

mu ostateczn grubo 5 metrw. Wydawao si, e ta metoda cakowicie

zabezpiecza budowl przed alianckimi bombami, ktre po prostu odbijay si

od tej konstrukcji jak pika od ciany i eksplodoway, nie wyrzdzajc

szkd poza kilkucentymetrowymi wgbieniami.

Przez nastpne miesice alianci podejmowali wiele nalotw, uywajc

rwnie bezpilotowych bombowcw B-17 zaadowanych materiaem wybuchowym o

wadze 11,2 ton. Byy to specjalnie przygotowane maszyny, w ktrych wycito

osony kabin, aby dwuosobowe zaogi wyprowadzajce samoloty w powietrze i

nakierowujce je na odpowiedni kurs, mogy atwiej opuszcza kokpity na

spadochronach. Taki bombowiec, prowadzony radiowo z kabiny drugiego

samolotu, sam kontynuowa lot w stron celu. Jednak w czasie jednego z

lotw, z nieznanych przyczyn wybuch nastpi, zanim zaoga zdya opuci

kabin. Kapitan Joseph Kennedy, syn byego ambasadora Stanw Zjednoczonych

Josepha P. Kennedy'ego (i brat pniejszego prezydenta Stanw

Zjednoczonych), i drugi pilot zginli. Wkrtce potem dowdztwo RAF-u

uznao, e wysyanie bombowcw zaadowanych materiaem wybuchowym jest zbyt

niebezpieczne, poniewa samolot moe spa na brytyjskie miasto, powodujc

straszliwe zniszczenia, i lotw zaniechano, tym bardziej e ich efekty nie

byy wiele lepsze ni przy klasycznym bombardowaniu.

- Na szczycie tego wystpu - Berg wskaza na przedni cian bunkra -

bdzie pancerna kopua, chronica zesp technikw odpalajcych rakiety.

Bd wyjeda przez wrota po obydwu stronach wystpu. Ich wysoko wynosi

17 metrw, a grubo 2,5 metra. Ustawiona wewntrz bunkra pionowo rakieta

bdzie napeniana paliwem i po otwarciu wrt wysuwana po tych szynach -

wskaza na tory biegnce od wrt do betonowego placu w odlegoci okoo 50

metrw - na stanowisko startowe. Co p godziny bdzie odpalana jedna

rakieta, w dzie i w nocy. Jak pan widzi, wyrzutnie s dwie, co oznacza, e

w cigu doby wystartuje std 96 rakiet. Czy pan sobie wyobraa t si

ognia? Londyn zostanie zamieniony w pieko. Dzie po dniu 96 rakiet.

Wysidmy tutaj. - Berg kaza kierowcy zatrzyma samochd. Wzi z tylnego

siedzenia walizk gocia i ruszyli opadajc w d drog wzdu bocznej

ciany bunkra.

- Nasze biura mieszcz si tymczasowo wewntrz, w salach dla obsugi tego

schronu, ze wzgldu na zabezpieczenie przed nalotami, pjdziemy jednak

dalej, abym mg panu pokaza cao obiektu. - Minli gwny budynek, do

ktrego przylega niszy o kilka metrw schron. Zatrzymali si przed du

bram, w ktrej nie zamontowano jeszcze wrt, chronicych wntrze przed

wybuchami bomb.

- Po torach - Berg wskaza na lini kolejow biegnc wrd drzew - na

lorach bd przyjeda czci rakiet V-2, ktre w tym schronie bd

rozadowywane i montowane, a nastpnie w pozycji pionowej przesuwane do

gwnego schronu. Tam te umieszczona jest wytwrnia paliwa do rakiet.

Z lasu wyonia si kolumna robotnikw w szarych drelichach, z boku

ktrej szed esesman z psem. Troots i Berg odwrcili si i skierowali w

stron niskich wrt, umieszczonych porodku bocznej ciany gwnego

schronu. Gdy zbliyli si do otworu o wysokoci 6 metrw i szerokoci 8

metrw, na znak wartownika zamykajca go betonowa ciana drgna i powoli

zacza si odsuwa.

- Z tym jeszcze mamy kopoty - Berg wskaza na wrota. - Nawalaj silniki

elektryczne. Te wrota maj dwa i p metra gruboci i wa 250 ton. Jest to

konieczne dla zabezpieczenia przed wybuchami bomb wytwrni paliwa

rakietowego, ktra bdzie si znajdowa w pomieszczeniach tego schronu.

Po kilkudziesiciu sekundach brama otwara si cakowicie i weszli do

wielkiego tunelu, wysokiego na blisko 20 metrw, owietlonego lampami

przytwierdzonymi w kilku rzdach do bocznych cian. O ile na zewntrz nie

byo wida wzmoonego ruchu, w tunelu panowaa gorczkowa praca. Dziesitki

ludzi w drelichach przemieszczay si po cile wytyczonych trasach,

pchajc wagoniki na prowizorycznie uoonych torach, taczki z betonem,

ktry wlewali za szalunkowe deski. Wszystko to przypominao wntrze

mrowiska.

Troots, ktrego wzrok przyzwyczai si ju do pmroku panujcego we

wntrzu tunelu, dostrzeg nagle czowieka wiszcego z boku rusztowania na

wysokoci kilku metrw. Przez moment sdzi, e to jeden z robotnikw

opuszcza si na linie, wykonujc jakie prace montaowe. Jednak bezwadnie

opuszczone rce i nienaturalnie przekrzywiona gowa nie pozostawiay

zudze: to by wisielec. Berg dostrzeg, czemu przyglda si jego kolega,

i delikatnie uj go za rami.
- Na to nie mamy rady. Szef miejscowego Gestapo uwaa, e tylko

przykadne kary zmusz tych ludzi do wydajnej pracy. Spdza wwczas

wszystkich robotnikw i urzdza egzekucje. Nie pozwala zdejmowa zwok

przez kilka dni. Wisz tak na postrach. Nic na to nie moemy poradzi -

powtrzy. - On tu jest panem ycia i mierci.

Ruszyli dalej dugim korytarzem, ktrym ju wkrtce miay przesuwa si

rakiety V-2 do zbiornikw z paliwem zawieszonych na wysokoci kilku piter,

tu pod stropem, i wyjeda std na zewntrz. Minli hal pomp i wskimi

metalowymi schodkami zaczli wspina si na pierwsze pitro.

- Nie zdyem przygotowa dla pana kwatery w Watten. Prosz wic dzisiaj

spdzi noc tutaj. Przyjad po pana wieczorem i zabior na kolacj do

miejscowej knajpki. - Otworzy drzwi do niewielkiego pokoju, gdzie staa

tylko metalowa prycza i prosty drewniany stolik z dwoma krzesami. Wszystko

owietlaa goa arwka przytwierdzona do ciany.

- Ubogo, ale bezpiecznie... - umiechn si Berg. Chcia jeszcze co

powiedzie, ale przerwa nagle wyawiajc uchem odlegy szum. W sabym

wietle Troots dostrzeg, e jego przewodnik zblad. Gdzie daleko, zza

cian bunkra doszo ich buczenie, a tu potem w tunelu rozlego si

przenikliwe wycie syreny.

- Pyta pan o naloty - umiechn si Berg. - Zaraz bdzie pan mg si

przekona, jak to u nas wyglda.

Wycign papierosa i usiad na krzele przy stoliku.

- Zostan troch u pana, a jeeli ktry z tych na grze si pomyli i

trafi w knajpk w Watten, to z naszej dzisiejszej kolacji nici. - Zacign

si mocno dymem. Stara si by spokojny, chocia wida byo, e zbliajce

si alianckie samoloty wywoyway strach.

Troots jednak zaproponowa, aby wyszli na korytarz, z ktrego mogli

obserwowa, co si dzieje w tunelu. Dobiegao stamtd szczekanie psw,

krzyki i stukot drewniakw setek winiw, ktrych esesmani spdzali do

schronu. Widzia ich, jak stali pord potoku ludzi wbiegajcych przez

odsunit jeszcze wielk pyt bramy, rozdzielajc na lewo i prawo razy

pejczami.

- Boj si, e nie zd zamkn wrt zanim nadlec samoloty i dlatego

tak ich poganiaj - wyjani Berg.

Winiowie siadali pod cianami i kulili si przed razami esesmanw,

ktrzy przechodzili midzy nimi liczc, czy wszyscy s i czy nikt nie

prbowa uciec.

Syreny w schronie umilky i zapada cisza. Wobec setek ludzi

zgromadzonych w dugim tunelu i paru przylegych do niego salach wydawao

si to nieprawdopodobne, ale taki by efekt strachu. Wikszo z nich

przeya ju naloty w tym miejscu.

- Nie ma si czego ba - powiedzia nagle Berg. - Strop jest ju

wystarczajco twardy i adna bomba go nie przebije. Bd atakowa lini

kolejow, cementowni, ktra jest obok, i cay plac budowy. Nam nic nie

zrobi. Zniszcz troch betoniarek.

Napywajcy z dworu szum, zrazu guchy i odlegy, przyblia si i

zmienia ton, a wreszcie rozlego si guche tpnicie. Potem drugie,

trzecie.

- Pierwsza formacja wyprnia komory bombowe. - Berg, cakowicie ju

uspokojony, zdusi papierosa o metalow porcz i odwrci si, aby wrci

do pokoju. Wtedy usyszeli wybuch tak bliski, jakby uderzy piorun.

Wydawao si, e gigantyczny bunkier zakoysa si. Lampy w tunelu

przygasy. Po chwili kilka rozarzyo si, ale ju z mniejsz moc, z gry

za posypay si drobne kamienie, kawaki kabli, ktre nie wiadomo w jaki

sposb zostay pozrywane, drobiny metalu z rozerwanych prtw

zbrojeniowych. Trwao to przez chwil, a nagle kto krzykn, e ciana

bunkra pka i si wali. W tym momencie na dole wybucha nieopisana panika.

Winiowie rzucili si do wyjcia, nie baczc na razy stranikw, ktrzy

usiowali opanowa przestraszony tum. Dopiero serie z karabinw

maszynowych ustawionych na galeryjkach przywrciy porzdek. Winiowie

zatrzymali si przeraeni, lecz szybko skonstatowali, e panika bya

przedwczesna i jednak bezpieczniej jest pod wielometrow warstw betonu ni

na zewntrz, skd dobiegay wybuchy. Po chwili druga wielka bomba trafia w

strop schronu, zasypujc tunel mnstwem kawakw betonu, jakie oderway si

z gry.

- Tego nigdy nie byo - wyjka Berg. Trzyma si ciany, jakby obawiajc

si, e zaraz runie. - To jak trzsienie ziemi.

By bliski prawdy. Brytyjskie samoloty zrzucay bomby wielkiego kalibru

Tallboy@99, wace ponad 5 ton. Skonstruowano je specjalnie z myl o

niszczeniu wielkich schronw betonowych. W Watten trzy bomby Tallboy

trafiy bezporednio w gwn budowl. Wytrzymao cian i stropw bya

tak wielka, e bomby nie przebiy ich, lecz tylko wyrway otwory o rednicy

okoo ptora metra. Nie to jednak byo grone dla wielkiego schronu.

Wybuchy bomb spowodoway dugie pknicia cian i wielkie odpryski betonu,

spod ktrych wida byo porozrywane prty zbrojeniowe.

- Bez wzgldu na to, co si tutaj dziao, byem dumny z tej budowli -

powiedzia Berg, gdy kilka godzin po nalocie wstawiono do tunelu silne

reflektory, aby przyjrze si zniszczeniom. Mia zy w oczach, gdy chodzc

po rusztowaniach mierzy dugo szczelin, jakie pojawiy si w betonowych

cianach i stropach. - Cae szczcie, e zdylimy wyoy sufit blach,

bo byoby z nami le.

Falista blacha o gruboci p centymetra, ktra miaa chroni wntrze

przed zasypaniem odamkami betonu, w miejscach gdzie trafiy wielkie bomby,

bya popkana i wygita.

- Ten schron nie wytrzyma ju nastpnego nalotu - powiedzia Berg. -

Przyjecha pan tu 17 lipca i tego dnia skoczya si historia schronu w

Eperleques. Musimy poczeka na dokadne oceny, ale nie sdz, aby bya

jakakolwiek szansa dokoczenia tej budowy.

Mia racj. Kilka dni pniej eksperci uznali, e nie ma ju sensu

naprawianie uszkodze i prace nad wznoszeniem bunkra wstrzymano, zanim

wystartowaa z niego pierwsza rakieta V-2.

Podobny los spotka inn wielk budowl, jaka powstawaa w Mimoyecques, w

rejonie Calais, gdzie miaa dziaa niezwyka bro: wyrzutnia V-3. Byo to

dziao, ktrego lufa kalibru 1507mm miaa 127 metrw dugoci. Miao by

ustawione w betonowym szybie, biegncym pod niewielkim ktem w gb ziemi.

Tam, 130 metrw pod powierzchni miano adowa pociski o dugoci 3 metrw.

Projektowano, e odpalony za pomoc pierwszego adunku pocisk przesunie si

do gry w lufie, do ktrej co 3 metry byy doczone z dwch stron pod

ktem 45 st. krtkie rury z adunkami wybuchowymi. Nastpnie, gdy pocisk

minie otwr poczenia rury z luf, nastpi eksplozja adunku, a gazy

wpadajce do lufy nadadz pociskowi wiksz prdko i energi. Gdy tak

zasilany dotrze do wylotu lufy, ktr opuci z prdkoci 15507m8s,

moe ostrzeliwa cele odlege o okoo 1607km, a wic z Mimoyecques moe

dolecie take do Londynu. Kada z betonowych sztolni miaa zawiera pi

takich dzia. Ich wyloty miay by otoczone przez betonowe "konierze" o

gruboci 67m zabezpieczajce przed wybuchami bomb, a pozostae

pomieszczenia - magazyny, schrony zaogi - miay by ukryte pod ziemi na

gbokoci 25 i 1307m, a wic wydawao si, e bd cakowicie

zabezpieczone przed wybuchami najciszych nawet bomb.

W maju 1943 r. minister uzbrojenia Albert Speer poinformowa Hitlera o

pracach nad konstrukcj nowej broni i chocia prby nie zostay zakoczone

(byy prowadzone m.in. na polskim wybrzeu), Fhrer wyda rozkaz

przystpienia do budowy schronw dla nowego dziaa. Wybr padna rejon

Marquise Mimoyecques w pobliu Calais. Prace budowlane podkryptonimem

"Projekt nr 51", prowadzone przez Organizacj Todta, rozpoczy si we

wrzeniu 1943 roku. Wykonywao je okoo 5 tys. robotnikw, gwnie winiw

obozw koncentracyjnych, robotnikw przymusowych, a take ochotnikw z

Francji i Belgii, pracujcych pod nadzorem430 specjalistw z firm

Gute-Hoffnungs-Hutte, Krupp i Mannesmann.Projekt przewidywa wybudowanie w

pierwszym etapie, do lipca 1944roku, piciu szybw, z ktrych kady

mieciby po pi dzia, a w nastpnym etapie kolejnych piciu szybw.

Pierwszy zesp wyrzutni liczyby25 luf, ktre mogyby miota na Londyn

600 pociskw na dob. I tak,dzie po dniu pociski kal. 1507mm spadayby

na londyskie domy, zamieniajc je w ruin. Przed t broni nie byo adnej

obrony Nikt nie potrafiby osoni miasta przed ognistym deszczem,

spadajcym niespodziewanie i trwajcym przez wiele dni, a moe nawet

tygodni. O ile w 1940 roku myliwce alianckie mogy chroni miasto,

rozpdza niemieckie wyprawy bombowe, zestrzeliwa samoloty, przegania je

znad stolicy Anglii, uniemoliwiajc celne atakowanie, tak przez V-3

obroni si nie byo mona. Rzd premiera Churchilla stajc przed grob

nieuniknionej zagady Londynu, a potem innych miast poudniowo-wschodniej

Anglii, musiaby si zgodzi na rokowania w sprawie wstrzymania dziaa

wojennych we Francji i wycofanie wojsk alianckich za kana La Manche.

Anglicy zdawali sobie spraw z zagroenia po tym, jak 18 wrzenia 1943 roku

samolot wywiadowczy RAF-u dostarczy pierwsze zdjcia, na ktrych wykryto

ptle torw kolejowych prowadzcych do tuneli w zboczu gry. Dalsze

zdjcia, dostarczone w padzierniku, wyranie ujawniay zaplecze prac

budowlanych. Jedyn wic szans byo niedopuszczenie do rozpoczcia

ostrzau, cho zniszczenie wyrzutni ukrytej pod warstw ska i betonu w

gbi gry wydawao si mao prawdopodobne. I zapewne nie udaoby si tego

dokona za pomoc klasycznych bomb, ktre miay za ma si wybuchu.

Pierwsze naloty przeprowadzone przez samoloty amerykaskiej 9. armii

lotniczej nie spowodoway powaniejszych uszkodze. Klasyczne bomby nie

mogy naruszy szeciometrowych konierzy, chronicych wyloty szybw z

lufami, ani zaszkodzi betonowym tunelom, biegncym w wapiennej skale na

gbokoci 25 metrw. Dopiero gdy 6 lipca 1944 roku nad Mimoyecques

wyruszyy samoloty 617. dywizjonu RAF-u uzbrojone w bomby Tallboy, ziemia

zadraa. Jedna z bomb eksplodowaa tu obok wylotu pierwszego szybu i

spowodowaa jego zawalenie. Inne, wbijajc si w wapienn ska, poruszyy

gr tak gwatownie, e zapady si podziemne tunele, ktrych cian nie

zdono jeszcze cakowicie umocni. W najniej pooonym korytarzu, na

gbokoci 1307m, gdzie esesmani spdzili robotnikw, zgino zasypanych

i zalanych wod kilkuset ludzi. Usunicie zniszcze byo ju niemoliwe. W

kocu sierpnia, wobec szybkich postpw wojsk alianckich, niemiecka zaoga

opucia Mimoyecques.

Hitler utraci potn bro. Nie moga wygrywa bitew, gdy za pomoc V-2

wystrzeliwanych z gigantycznych schronww Eperlecques, pobliskiego

Wizernes, lub z Pwyspu Cherbourskiego, ani ze strasznej V-3 nie mona

byo atakowa nieprzyjacielskich wojsk, niszczy zakadw zbrojeniowych,

linii komunikacyjnych, uniemoliwiajc zaopatrywanie wojsk na froncie. Bya

to bro terroru, ktra miaa pustoszy miasta [dziao V-3 byo na stae

wycelowane w Londyn - BW], aby zmusi rzd brytyjski do ulegoci i

przyjcia niemieckich warunkw. Co prawda, z wyrzutni na francuskim brzegu

startoway pociski V-1@100, lecz obrona przeciwlotnicza, naziemna i

powietrzna, moga je niszczy do atwo. W rezultacie z 10492

wystrzelonych pociskw, ledwie 1/3 spada na Londyn. W wyniku wybuchw

pociskw zginy 6184 osoby, a 17981 odnioso rany. Nie byy to straty,

ktre mogy rzuci na kolana rzd brytyjski. Podobnie V-2 wystrzeliwane z

ruchomych wyrzutni z rejonu Hagi w Holandii, cho o wiele groniejsze od

V-1, gdy nie mona byo si przed nimi broni, a ich gowica wybuchowa
zawieraa o 1257kg materiau wybuchowego wicej, nie mogy sterroryzowa

Brytyjczykw@101, Amerykanie za byli poza zasigiem niemieckiej broni. Co

prawda Werner von Braun planowa zbudowanie rakiety wielostopniowej A-10,

ktra by moga przelecie nad Atlantykiem i trafi w ktre z amerykaskich

miast, ale nie mia ju czasu, eby projekt ten urzeczywistni.

Hitler i Himmler nili o dniu, w ktrym mogliby uderzy na amerykaskie

miasta. W ich planie zmuszenia aliantw do rokowa byo to nadzwyczaj

wane. W czasie narady w nowej kwaterze w Hohenlychen Reichsfhrer SS

zwrci si do Otto Skorzenego, ktry wspomnia, e specjalicianalizuj

moliwo wystrzeliwania z pokadu okrtw podwodnychpociskw V1:

- Czy moglibymy zbombardowa Nowy Jork?

- Jest to teoretycznie moliwe, jeeli nasi technicy potrafi

skonstruowa wyrzutnie dla tych pociskw na pokadach duych,

zaopatrzeniowych okrtw podwodnych - odpar Skorzeny.

- Pjd i przedyskutuj to natychmiast z Fhrerem i admiraem Dnitzem

[dowdc marynarki wojennej - BW]. Nowy Jork musi by bombardowany przez

V w najbliszej przyszoci. Musi pan poruszy ziemi iniebo, Skorzeny,

aby stao si to moliwe tak szybko, jak tylko to moliwe.

Himmler by wyranie podekscytowany wizj bombardowania Nowego Jorku.

Chodzi dugimi krokami po swoim pokoju, zatrzymujc siczsto przy

globusie stojcym obok biurka.

- Reichsfhrerze, chciabym przedoy panu pewne spostrzeenia pod

rozwag - odezwa si Skorzeny, ktry wiedzia wicej o V1 i zdawa sobie

spraw, e zrealizowanie tego projektu jest mao realne. W czasie startw z

ldowych wyrzutni czsto zdarzay si eksplozje; na morzu mogoby to

zniszczy okrt. Skrzydlate pociski byy niecelne, startujc z wyrzutni

ldowych, a co dopiero z chybotliwego pokadu okrtu podwodnego,gdzie

zaoga nie moe dokadnie okreli miejsca, w ktrym okrt siwynurzy, a

tym bardziej wymierzy pocisk do celu odlegego o kilkasetkilometrw. Poza

tym alianci panowali nad wodami Atlantyku i bez wtpienia samoloty

wyposaone w radary wykryyby i zatopiy okrt, ktryprzygotowujc pocisk

do odpalenia musiaby pozostawa na powierzchni przez kilkadziesit minut.

A nade wszystko ustawienie wielkiej i cikiej konstrukcji, jak bya

wyrzutnia wraz z urzdzeniami startowymi(pocisk szybowa w powietrze

wypychany tokiem), na pokadzie okrtu,zmagazynowanie w jego wntrzu

kilku pociskw V1 (trudno sobie wyobrazi, aby okrt wyrusza w

niebezpieczn podr przez Atlantyktylkoz jednym pociskiem) byo

nadzwyczaj mao realne.

Himmler nagle przerwa Skorzenemu:

- To jest wielka szansa, rzeczywista wielka szansa, ktra moe sta si

zwrotnym punktem tej wojny Ameryka musi naprawd poczu wojn poraz

pierwszy. Oni myl, e s poza zasigiem i Roosevelt wyobraa sobie,e

mog prowadzi wojn z Niemcami tylko za pomoc pienidzy, przemysu i paru

onierzy. Szok po takim ataku byby nieprawdopodobny.Nigdy nie mieli

wojny w swoim kraju. Ja mam bardzo ze zdanie o moraleAmerykanw. To

zawali si pod takim nowym i niespodziewanym uderzeniem.

Skorzeny chcia jeszcze co powiedzie, ale ktem oka dostrzeg, e

Kaltenbrunner daje mu znak, aby nie przedua bezsensownej dyskusji.

Pochyli wic gow udajc, e co pilnie notuje, a ku uldze zebranych

Reichsfhrer SS zmieni temat. Wkrtce te projekt bombardowaniaNowego

Jorku za pomoc V1 poszed w zapomnienie. Hitler mia inntajn bro,

ktra moga sprawi, e "alianci poczuliby czym jest wojna".

20 padziernika 1944 roku Otto Skorzeny, ktry dopiero co wrci z

Budapesztu, zosta wezwany do kwatery Hitlera.

- Dobra robota, Skorzeny - powita go Fhrer. Promuj pana do stopnia

Obersturmbannfhrera@102 wstecznie, od 16 padziernika, i odznaczam pana

Zotym Krzyem Niemieckim. Nie wtpi, e pragnie pan rwnie odznacze dla

paskich ludzi. Musi pan porozmawia z moim aide-de-camp Gnschem. Wszystko

jest przygotowane. Teraz prosz mi o tymopowiedzie.

Skorzeny rozpocz swoj relacj z akcji w Budapeszcie, dokd Hitler

wysa go, aby zapobieg podpisaniu przez regenta admiraa Miklsa

Horthy'ego zawieszenia broni z Rosjanami, na co wgierski dyktator mia

wielk ochot wiedzc, jak due straty jego armia ponosi na wschodziei jak

le stoj sprawy niemieckiego sojusznika. Fhrer uzna, e tylko akcja

specjalna moe zmieni plany admiraa. I rzeczywicie. Skorzeny najpierw

porwa jego syna, ktry usiowa negocjowa z Rosjanami za porednictwem

jugosowiaskich komunistw Zagroenie ycia jedynego syna, jakipozosta

admiraowi (starszy syn zgin na froncie wschodnim), zmusiogo do

przerwania rokowa. 16 padziernika Skorzeny na czele niewielkiego oddziau

uderzy na siedzib Horthy'ego, aby go porwa. Opanowa budapeszteski

zamek, ale spni si, gdy kilkanacie minut przedatakiem admira zosta

aresztowany przez niemieckiego ambasadora.

- Niech pan nie odchodzi, Skorzeny - powiedzia Hitler, gdy nowo

promowany Obersturmbannfhrer zakoczy sprawozdanie z akcji wstolicy

Wgier. - Mam dla pana prawdopodobnie najpowaniejsze zadanie ze

wszystkich, jakie wykonywa pan w swoim yciu. Dotychczas bardzo niewiele

osb wie o przygotowaniach tajnego planu, w ktrym mapan do odegrania

wielk rol. W grudniu Niemcy rozpoczn wielk ofensyw, ktra moe

przesdzi o ich losie.

Przez kilka godzin Hitler ze szczegami opisywa swj plan ofensywyw

Ardenach;
- Aliancka propaganda przedstawia nas jako toncego, ktrego ladamoment

trzeba bdzie pochowa. Oni nie potrafi lub nie chc dostrzec,e Niemcy

walcz i krwawi za Europ, blokujc Azjatom drog na Zachd. Anglia i

Ameryka - mwi dalej - s zmczone wojn i jeeli tentoncy nagle

powstanie i zada im potny cios, ich spoeczestwa i obnaenie faszu ich

propagandy zmusz ich do rozejmu z Niemcami. Wtedyskoncentrujemy wszystkie

siy na wschodzie i w cigu kilku miesicyodsuniemy niebezpieczestwo,

jakie stamtd nadchodzi. PrzeznaczeniemNiemiec jest by twierdz przeciwko

Azji.

Tajna bro (cd.)

Hitler doszed do susznego wniosku, e Brytyjczycy i Amerykanie

nadmiernie rozcignli swoje siy. Na froncie o dugoci 700 kilometrw

mieli tylko 70 dywizji, w dodatku zmczonych i pozbawionych wystarczajcych

dostaw. Wojska amerykaskie potrzeboway kadego dnia 20tys. ton ywnoci,

lekarstw, sprztu, 24 mln litrw paliwa i 2 tys. tonamunicji, a jedynym

portem, przez jaki otrzymywali zaopatrzenie, byCherbourg, oddalony o

setki kilometrw od frontu. Co prawda, znaczniebliej pooony port w

Antwerpii zosta ju zdobyty, ale Niemcy obsadzili80-kilometrowy odcinek

Skaldy, czcy port z morzem, i blokowali dostawy. W rezultacie, z powodu

braku paliwa pod Metz stana amerykaska 7. dywizja pancerna.

Naleao wic wybra miejsce, w wielkiej tajemnicy skoncentrowatam siy

tak due, jakie tylko udaoby si zgromadzi, i niespodziewanieuderzy,

aby niemiecka pancerna pi rozbia wrogie wojska. Najwikszym zagroeniem

wydaway si alianckie samoloty, ktre panoway w powietrzu i mogy

zniszczy kad kolumn czogw dostrzeon na drodze, ale pnojesienna

pogoda: niski puap chmur, mgy, deszcze mogyskutecznie uziemi samoloty,

choby na par dni. Hitler rozwaa pirejonw i ostatecznie zdecydowa

si na Ardeny, pagrkowaty teren napograniczu Belgii, Francji i

Luksemburga, gdzie w 1940 roku jego wojskaodniosy wietne zwycistwo,

ktre zawayo na losach caej wojny nazachodzie.

- Jedno z najwaniejszych zada w tej ofensywie zostanie powierzonepanu

- powiedzia Hitler. - Bdziecie musieli ubra si w brytyjskie i

amerykaskie mundury. Nieprzyjaciel te wyrzdzi nam wiele szkd, uywajc

naszych mundurw w rnych operacjach specjalnych. Zaledwie pardni temu

otrzymaem raport, e oddziay amerykaskie w naszych mundurachwywoay

wielkie zamieszanie zajmujcAachen, pierwsze niemieckie miasto na

zachodzie, ktre wpado w ich rce. May oddzia we wrogich mundurach moe

spowodowa duy chaos wrd aliantw, wydajcfaszywe rozkazy, zakcajc

czno, kierujc onierzy w faszywychkierunkach. Przygotowania musz

zosta zakoczone do 2 grudnia, szczegy omwi pan z generaem Jodlem.

Skorzeny zdawa sobie spraw z tego, co oznacza ten rozkaz: jego

onierze, schwytani przez aliantw, bd traktowani jak szpiedzy i

postawieniprzed plutonem egzekucyjnym. Co prawda, prawnicy, do ktrych

zwrci si o wyjanienie tej kwestii, twierdzili, e konwencje haskie nie

wypowiaday si w tej mierze jednoznacznie.

Ofensywa w Ardenach miaa by ostatni prb doprowadzenia aliantw do

stou rokowa. Jednak pole bitwy nie miao by jedynym miejscem rozgrywki

Hitlera o przyszo Niemiec.

Przypisy:

98. V-2 (Vergeltungswaffe-2, bro odwetowa nr 2), pierwsza uyta bojowo

rakieta balistyczna, skonstruowana przez zesp dr. Wernera von Brauna.

Pierwszy udany start odby si 13 czerwca 1942 r., ale rakieta eksplodowaa

po przeleceniu 13007m; cakowicie udana prba odbya si 3 padziernika

tego roku. O pracach nad skonstruowaniem nowej broni rzd brytyjski zosta

poinformowany m.in. przez wywiad Armii Krajowej. Zbombardowanie Peenemnde

przez samolotybrytyjskie w nocy z 17 na 18 sierpnia 1943 r. opnio prace

i zmusio Niemcwdoprzeniesienia dowiadcze w rejon wsi Blizna

(Heidelager Blizna) w rzeszowskiem,gdzie pierwsz rakiet odpalono 5

listopada 1943 r. Tam wywiadAK zdoby wieleczci, zbadanych nastpnie

przez prof. Janusza Groszkowskiego, a zebran dokumentacj i czci rakiety

zabra w nocy z 25 na 26lipca 1944 r. specjalny samolot przysanyprzez

BrytyjczykwMasow produkcj rakiet v2 Niemcy uruchomili we wrzeniu 1943

r.Po zniszczeniu przez alianckie samoloty schronw-wyrzutni we Francji,

Niemcy przystpili do wystrzeliwania rakiet V2 z ruchomych wyrzutni,

ktrych 45 miao by rozmieszczonych na wybrzeu francuskim od Calais do

Cherbourga. Wobec inwazji wojskalianckich w czerwcu 1944 r., planu tego

nie udao si zrealizowa. Ostatecznie rakietywystrzeliwano z Hagi

(Holandia); pierwsza zostaa odpalona 8 wrzenia 1944 r. o godz.#8#/30 na

Pary. Do 27 marca 1945 r. z Holandii odpalono ok. 5500 rakiet, z ktrych

2894trafiy Londyn, ok. 1600 Antwerpi, Bruksel i prawdopodobnie jedna -

Pary.Dane taktyczno-techniczne: rednica rakiety 1,657m, rozpito

lotek 6,207m, dugo14,037m, ciar rakiety gotowej do startu 12963

lub 130007kg, waga adunku wybuchowego 9757kg, prdko

2900-55007km8h, zasig 320 (pniej 380) km.

99. Tallboy - jedna z najciszych bomb lotniczych uywanych w Ii wojnie

wiatowej, waya 54307kg. Skonstruowana przez brytyjskiego inyniera

Byrnesa Wadisa jako mniejsza wersja najciszej bomby Grand Slam

(109557kg), po raz pierwszy zostaa uyta w czerwcu 1944 r. do niszczenia

niemieckich schronw na terenie Francji. Do koca wojny dywizjon specjalnie

przygotowanych samolotw zrzuci 854 takie bomby m.in. na niemiecki

pancernik Tirpitz.

100. V-1 (Vergeltungswaffe-1, bro odwetowa nr 1), bezpilotowe samoloty

odrzutowe. Prototyp odby prbny lot na poligonie w Peenemnde 23 grudnia

1942 r. Rzdbrytyjski, poinformowany przez wywiad Armii Krajowej o pracach

nad now broni,podj decyzj o nalocie na Peenemnde, co nastpio w

nocy z 17 na 18 sierpnia1943 r.; bombowce uszkodziy orodek rakietowy, co

powanie opnio prace nadbudow V1 (oraz rakiet V2).W 1943 r., w

rejonie pnocnego wybrzea Francji (Pikardia, Normandia) rozpocztobudow

64 wyrzutni. 24 grudnia alianci dokonali pierwszych nalotw na wyrzutnie,z

ktrych do koca stycznia 1944 r. unieszkodliwiono 25%.Powane straty

skoniy dowdc Lxv korpusu, gen. Heinemanna do zaproponowaniaw grudniu

1943 r. nowej konstrukcji wyrzutni, ktrej prosty ksztat umoliwia atwe

zamaskowanie wrd drzew i nie zwraca uwagi pilotw alianckich samolotw

poszukujcych starych wyrzutni, o charakterystycznym ksztacie skoczni

narciarskiej. Rwnoczenie przystpiono do budowy schronw, w ktrych pod

stropem ogruboci4,87m miay znale schronienie magazyny na pociski

dostarczane na wagonach kolejowych. Odpalenie pocisku z rampy startowej

miao nastpowa na zewntrz schronu.Budowa wyrzutni tego typu w Siracourt

rozpocza si we wrzeniu 1943 r., leczbombardowanie zmusio Niemcw do

przerwania prac. Budowa drugiego bunkra wLottinghem zostaa przerwana we

wstpnym stadium.Pierwszy pocisk V1 zosta wystrzelony na Londyn w nocy z

13 na 14 czerwca 1944 r.Do koca wojny wyprodukowano 30-32 tys. pociskw,

z ktrych wystrzelono 10492.Z nich ok. 2000 ulego zniszczeniu tu po

starcie, 1847 zostao zniszczonych przezsamoloty myliwskie, 1878 przez

artyleri przeciwlotnicz, 231 przez balony zaporowe, 3531 dotaro do

Anglii, 2419 spado na Londyn; w wyniku wybuchw pociskw wAnglii zginy

6184 osoby a 17981 odnioso rany. Po zajciu przez wojska alianckierejonw

nad kanaem La Manche, Niemcy kontynuowali ostrzeliwanie Anglii

wykorzystujc samoloty bombowe He-111; z wystrzelonych z powietrza 142

pociskw nacele w Anglii spado 80. Niemcy wystrzelili na Antwerpi ok.

800 pociskw i na Leodium (Liege) - 341 pociskw.Dane

taktyczno-techniczne: silnik Argus As 014, rozpito 5,307m, dugo

7907m,rednica 0,87m, masa startowa 21807kg, maks. prdko

6567km8h, zasig 2407km,gowica 8507kg mat. wybuchowego.

101. Od wrzenia 1944 r. wystrzelono ok. 5500 rakiet, z ktrych 2894

osigno Londyn, ok. 1600 Antwerpi, Bruksel i prawdopodobnie jedna -

Pary, liczba ofiar nie jest znana.

102. W Waffen-SS odpowiednik stopnia podpukownika.

tytul

Dwie bitwy

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Reichsfhrer SS Heinrich Himmler waha si. Nieatwo byo mu porzuci

ide, ktra kierowaa wszystkimi jego poczynaniami od wielu lat:

wyniszczenia narodu ydowskiego. Powici temu ogromn energi. Stworzy

nieznan w historii ludzkoci pod wzgldem rozmiarw i efektywnoci

dziaania machin zabijania. Kadego dnia przewozia ona, wizia,

umiercaa i usuwaa zwoki tysicyludzi i jednoczenie przerabiaaich

wosy, zby, ubrania, zoto,kosztownoci. To by wielkiprzemys.

Najpotworniejszy, jakiczowiek stworzy w caej swojej historii. I nagle

Himmler,gwny budowniczy tej fabrykimierci, ktra obja ca Europ,

zacz mie wtpliwoci.Przemawiajc w Poznaniu donajwyszych

funkcjonariuszy SS,powiedzia:

"Zostalimy zmuszeni do podjcia smutnej decyzji, e ci ludzie [ydzi -

BW] musz znikn z oblicza Ziemi. Organizacjatego przedsiwzicia bya

naszym najtrudniejszym zadaniem.Ale poradzilimy sobie z tym iwykonalimy

je, bez - mam nadziej, panowie, e mog to powiedzie - szkody na umyle i

duszy naszych przywdcw i ich podwadnych. To niebezpieczestwo byo

powane, jako e jest wska ciekamidzy Scyll i Charybd, czyli midzy

staniem si bezdusznym otrem,nieczuym na warto ludzkiego ycia, a

czowiekiem nazbyt mikkim,cierpicym na nerwowe zaamania".

Takie sowa w ustach czowieka, ktry dotychczas da jedynie siy,

brutalnoci i bezwzgldnoci w realizacji "wielkiego zadania uwolnienia

ludzkoci od ydw", musiay wzbudzi zastanowienie i nadziej, e wmiar,

jak rozpadaa si Trzecia Rzesza, jej przywdcy bd skonni darowa ycie

tym setkom tysicy ludzi.

Jedno byo pewne: jeeli podejm tak decyzj, to bd j chcieli

sprzeda bardzo drogo. Jak cen mogli wyznaczy? Tego w drugiej poowie

1944 roku jeszcze nikt nie wiedzia, jednak dla Zachodu i wizionychydw

pojawiaa si szansa, ktrej nie wolno byo zmarnowa!

Jednoczenie najwysi funkcjonariusze SS mogli odebra sowa swojego

wodza jako przyzwolenie, aby spojrzeli na spraw eksterminacji ydw

bardziej pragmatycznie. Jeszcze bardziej ni dotychczas, gdy chodzio tylko

o wykorzystanie ludzkich zwok i ich majtkw. Oczywicie nie dotyczyo to

fanatykw, takich jak Adolf Eichmann, ktry zmian politykiwobec ydw

mg odebra jedynie jako zdrad idei narodowosocjalistycznej i sabotowa

polecenia z Berlina, nakazujce zwolnienie tempaumiercania ludzi.

Ju w kwietniu 1944 roku Himmler dowiedzia si o propozycji przedoonej

przez organizacj pod nazw "Waadat Ezra V-Hazzalah Bo-Budapest", w

skrcie Waadah, co mona przetumaczy jako "ydowski Komitet Ratunkowy,

Budapeszt", zaoon w styczniu 1943 roku przez trzechydw: Otto

Komoly'ego, Rezso Kastnera i Joela Branda. Proponowali oniokup za ydw

uwolnionych z obozw koncentracyjnych. Himmler zaakceptowa ich ofert i

nakaza Eichmannowi ustalenie ceny i warunkwrealizacji umowy. 25 kwietnia

Eichmann wezwa do swojego gabinetu wBudapeszcie Branda i zada w zamian

za wstrzymanie eksterminacjiydw wgierskich dostarczenie 10 tys.

ciarwek, 2 mln kostek myda,200 ton herbaty i 200 ton kawy. Nie mia

jednak zamiaru dotrzymywa tejumowy. Nie mia zamiaru zwalnia ani na

moment tempa wielkiego polowania na ludzi, jakie prowadzi na Wgrzech, i

wysyania ich do obozwmierci. Otrzyma polecenie od Himmlera i musia je

wykona, ale susznie przewidywa, e jego realizacja zajmie duo czasu,

ktry on chciawykorzysta do likwidacji ydw. Nie myli si. Joel Brand

musia pojecha do Istambuu, aby tam skontaktowa si z dziaaczami

wiatowegoKongresu ydw. Ci nie mogli uwierzy w szczero oferty

Eichmanna,tak jak krlik nie mgby uwierzy wilkowi, ktry zacisn zby

na jegokarku. Zadali dowodu dobrej woli w postaci zgody Eichmanna na

wyjazdz Wgier do jednego z pastw neutralnych 600-1200 winiw Eichmann

postanowi gra na zwok i wyrazi zgod. Jak trafnie przewidywa, Brand

17 maja wyruszy ponownie do Istambuu, tym razem po to, aby ustali

ostateczne szczegy umowy "ciarwki za ludzi". Eichmann zacz obawia

si, e wkrtce umowa zostanie zawarta i on, zgodnie z poleceniem z

Berlina, bdzie musia zakoczy swoj dziaalno na Wgrzech.

Zaakceptowa to, ale postanowi, e w tym kraju nie bdzie ju ydw,

ktrych Brand mgby uratowa. Eksterminacja przybraa niespotykane

rozmiary. Esesmani przystpili do popiesznego oprniania wgierskich

gett: do koca maja wysano do Owicimia i umiercono w komorach gazowych

289000 ydw, do 17 czerwca - dalszych 50805, do koca czerwca - 41500.

Brand nie wraca: Pniej okazao si, e dotar do Istambuu, ale nie

zdoa przekona wiatowego Kongresu ydw, e Niemcy dotrzymaj warunkw

umowy. Wracajc na Wgry przez Syri, Brand zosta aresztowany przez

Brytyjczykw. Himmler z przychylnoci patrzy na aktywno swoich ludzi,

ktrzy wyszukiwali okazje do wymiany winiw na materiay dla wojska lub

pienidze. SS-Obersturmbannfhrer Kurt Becher, szef urzdu uzbrojeniaw

SS-Fhrungshauptamt, szybko poj, o co chodzi jego szefowi, i w maju1944

roku zawar porozumienie z wpywow i bogat ydowsk rodzinWeissw,

ktrzy byli wacicielami wielkich zakadw "Manfred Weiss" naWgrzech. W

zamian za oddanie SS 55% akcji tej firmy i wpacenie dokasy SS 3 mln marek

zgodzi si na wyjazd do Portugalii 35 ydowskichczonkw tej rodziny.

Himmler, zachcony dyskrecj i zrcznoci, zjakBecher doprowadzi do

zawarcia tej transakcji, zleci mu dalsze negocjacje z Waadah. I tym razem

Becher spisa si dobrze, zawierajc porozumienie przewidujce wypuszczenie

z Wgier 1684 ydw w zamian za wypacenie 1000 dolarw od gowy. 30

czerwca z budapeszteskiego dworca odszed pocig, wiozcy ku wolnoci

ludzi, za ktrych Waadah zapacia, ogromn na owe czasy, kwot ponad

ptora miliona dolarw. Jednak nie odjecha daleko. Na rozkaz Eichmanna

wagony przestawiono na inne tory i pocig dojecha do obozu

koncentracyjnego w Belsen. Himmler nie protestowa. By moe nie wiedzia o

samowolnej decyzji podwadnego, a moe mu to odpowiadao. Jego nowa

polityka wobec ydw nabieraa ju okrelonego ksztatu. Da sygna, e

gotw jest negocjowa i zgodzi si na wstrzymanie eksterminacji,

oczywicie pod pewnymi warunkami. Jednoczenie wysa drugi sygna: "Nie

zastanawiajcie si zbyt dugo, gdy pocigi z tysicami ludzi odchodz do

obozw mierci kadego dnia". Uwaa, e budapeszteskie kontakty z Waadah

i umowy z ydami to pierwszy krok, za ktrym miay nastpi konkretne

propozycje ze strony rzdw mocarstw zachodnich. Z drugiej strony

narastajca groba przyspieszenia tempa mordowania ydw moga szybciej

skoni aliantw do rokowa. Himmler oczekiwa momentu, w ktrym odezw si

Amerykanie. By przekonany, e bardzo silne lobby ydowskie w Stanach

Zjednoczonych znajdzie metod, aby skoni prezydenta Roosevelta do

skorzystania z szansy, jak dla miliona ydw w okupowanej Europie bya

ugodowo Reichsfhrera SS. Czeka.

ydzi rwnie doskonale rozumieli, e nie chodzi o ratowanie kilkusetczy

kilku tysicy ich rodakw, pozostajcych jeszcze na wolnoci, gdywidmo

mierci wisiao nad milionami w obozach koncentracyjnych.Dostrzegali

zmian w nastawieniu szefw SS i musieli zrobi wszystko,aby t okazj

wykorzysta. Wojna moga j zamkn lada moment.

W kocu wrzenia do Szwajcarii przyby ze Stanw ZjednoczonychRoswell D.

McClellan, przywdca kwakrw, aby poredniczy w negocjacjach midzy SS a

ydowsk organizacj dziaajc w tym kraju. To byawiadomo, na ktr

Himmler czeka tak niecierpliwie. Ju 30 wrzeniapoinformowa Waadah, e

wyda osobiste polecenie wstrzymania "akcji"w obozie mierci w Owicimiu.

McClellan odpowiedzia zaproszeniemdo rozmowy SS-Obersturmbannfhrera

Kurta Bechera, a amerykaskikonsulat w Bernie wystpi do wadz

szwajcarskich o wiz dla przedstawicieli Himmlera. Przyjechali 5 listopada

i natychmiast spotkali si zAmerykaninem w hotelu "Savoy". Nie by to

jedyny kontakt. W kocupadziernika 1944 roku do Wiednia przyby dr

Jean-Marie Musy, prezydent szwajcarskiego Altbundu, aby odby rozmow z

Heinrichem Himmlerem, zaaranowan przez Schellenberga. Himmler zgodzi si

wstrzyma likwidacj ydw i zezwoli na ich wyjazd do Szwajcarii. Tu

potemwyda polecenie szefowi RSHA, nakazujce oszczdzanie ydw

wizionych w obozach koncentracyjnych i obozach mierci.

Droga do porozumienia z Zachodem zostaa otwarta. Dalsze postpy w

nawizywaniu rokowa pokojowych miay nastpi po zwyciskiej ofensywie w

Ardenach, w wyniku ktrej Amerykanie mieli odnie powanestraty.

wier miliona niemieckich onierzy skoncentrowanych w rejonie Ardenw

oczekiwao rozkazu do uderzenia, ktre miao zmieni bieg wojny. Wrd nich

by oddzia Otto Skorzenego nazwany 150. brygad pancern, aczkolwiek bez

wtpienia bya to nazwa na wyrost, zbyt dumna, biorc pod uwag niewielkie

rozmiary tej formacji. Oczywicie Skorzeny marzy, e jego jednostka bdzie

liczya kilkanacie tysicy onierzy, ale udao mu si zebra tylko trzy

tysice.

Pierwszy problem pojawi si przy naborze onierzy znajcych jzyk

angielski. Skorzeny nie potrafi znale takich w najbliszych jednostkach

i zdecydowa si na krok bardzo ryzykowny, zwaywszy na konieczno

zachowania planowanej operacji w tajemnicy. Do wszystkich jednostek

Wehrmachtu wysano pismo:

"cile tajne. Tylko dla dowdcw armii i dywizji. Oficerowie i onierze

znajcy angielski poszukiwani s do wykonania specjalnej misji. Wybrani

ochotnicy wejd w skad nowego oddziau, dowodzonego przez Skorzenego, do

ktrego kwatery w Friedenthal naley kierowa zgoszenia".

Dziwnym trafem dokument ten nie trafi w rce wywiadu alianckiego albo

zachodnie suby wywiadowcze nie zwrciy na uwagi, ale na niewiele si

zda. Do koszar w Friedenthal zgosio si kilkuset ochotnikw, ale

zaledwie 150 znao angielski na poziomie szkolnym, tylko 30-40 potrafio

pynnie posugiwa si tym jzykiem, a zaledwie paru mwio po angielsku

bez niemieckiego akcentu. Problem pogbi si, gdy zapada decyzja, e

brygada bdzie uyta przeciwko wojskom amerykaskim, a wic jej onierze

bd musieli woy mundury amerykaskie, co nie byo a tak wielkim

problemem, ale rwnie posugiwa si jzykiem, ktry bardzo rni si od

angielskiego. Kilkudziesiciu ochotnikw wysano do obozw jenieckich, aby

"zapali" troch amerykaskiego akcentu i idiomw, ale praktycznie bez

rezultatu. Skorzeny postanowi, e jego onierze nie bd si odzywa,

gdy mogo ich zdradzi kade sowo. I tak si stao. Nie mogli te nauczy

si luzu, tak charakterystycznego dla amerykaskich onierzy. Pruska

dyscyplina wychodzia z nich jak podszewka spod poprutej marynarki.

W obozie pod Norymberg onierze brygady Skorzenego uczyli si, jak

trzyma rce w kieszeniach, u gum w obecnoci przeoonego, rzuca pik

baseballow w kadej wolnej chwili i odpoczywa w samochodzie z nogami na

kierownicy.

Wkrtce okazao si, e znalezienie amerykaskiego sprztu dla brygady

jest jeszcze wiksz trudnoci ni wypdzenie z onierzy pruskiego ducha.

Genera Alfred Jodl, szef sztabu dowodzenia OKW, przyj zapotrzebowanie na

20 czogw Sherman, 30 opancerzonych transporterw, samochodw dla 3

batalionw oraz broni przeciwpancernej i przeciwlotniczej. Ale skd to

wszystko wzi? Od kilku miesicy wojska niemieckie cofay si, a nie jest

to odpowiednia okazja do zdobywania sprztu wroga, lecz raczej do tracenia

wasnego. Tak wic zamiast 20 czogw brygada Skorzenego dostaa... 2.

Usiowano ratowa sytuacj, przerabiajc Panthery, ktrym dospawano blachy,

aby upodobniy si do czogw amerykaskich. Niewielki by z tego poytek.

Tylko bardzo niedowiadczony amerykaski onierz, patrzc na nie z duej

odlegoci o zmroku, mgby uzna, e s to Shermany.

Zamiast trzydziestu samochodw pancernych przysano 6. W wyniku dalszych

stara Skorzenego dojechay cztery, ale okazao si, e s to pojazdy

brytyjskie. Jeepw te nie mona byo dosta za duo, cho Skorzeny

wiedzia, e wiele zdobycznych pojazdw tego typu jest w posiadaniu wojsk

niemieckich, ale oficerowie niemieccy, ktrzy nimi jedzili, na wie o

rozkazie odesania tych samochodw starannie je ukryli. I to tak dobrze, e

odnaleziono zaledwie 15 jeepw ukrytych w stodoach i magazynach.

16 grudnia 1944 roku o godzinie #5#/00 kilka tysicy niemieckich dzia

rozpoczo ostrzeliwanie amerykaskich pozycji. Wnet z brygady Skorzenego

ruszy oddzia "Einheit Stielau", liczcy dziewi zespow w jeepach, po

czterech onierzy w kadym. To by bd, gdy amerykascy onierze; majc

pod dostatkiem samochodw, dla wygody jedzili w jeepach po trzech, o czym

Niemcy nie wiedzieli. Pojawienie si samochodw z czteroosobowymi zaogami

zwrcio uwag Amerykanw i umoliwio im schwytanie wielu ludzi

Skorzenego. Jednak w pierwszych godzinach walki "Einheit Stielau",

korzystajc z zamieszania, jakie powstao w szeregach amerykaskich,

pomkn rano do przodu, gwne za siy 150. brygady pancernej pozostay

na miejscu, czekajc a 6. armia pancerna przeamie amerykaskie linie

obronne. Wwczas dopiero onierze Skorzenego mieli wysforowa si do

przodu, aby opanowa mosty na Mozie i utrzyma je do czasu nadejcia

gwnych si.

Wydawao si, e wszystko rozwija si zgodnie z planem, jaki zaoy

Hitler. Pogoda bya wyjtkowo paskudna. Gruba warstwa chmur niemal dotykaa

onieonej ziemi, spowijaje wszystko mg, przez ktr nie mogy si

przebi alianckie samoloty. A dopki pozostaway na lotniskach, niemieckie

czogi, wrd ktrych byy najpotniejsze czogi Ii wojny wiatowej -

Knigstiger, mogy roznosi w puch amerykask obron.Ale godziny mijay,

a przeom nie nastpowa.

Niemieckie armie uderzyy na froncie o dugoci 1307km na pi dywizji

amerykaskich nie spodziewajcych si ataku. Najgbiej w amerykask

obron wbia si atakujca w centrum 5. armia pancerna generaaHasso von

Manteuffla; nie zdoaa jednak opanowa dwch kluczowych wzw drogowych w

miastach St. Vith i Bastogne, ktre musiaa obej, i ruszya dalej w

kierunku Mozy. Na poudniu 7. armia generaa Ericha Brandenbergera po

pierwszych sukcesach zostaa zatrzymana przez dwie dywizje amerykaskie. Na

pnocy 6. armia pancerna SS Josepha "Seppa" Dietricha stana po trzech

dniach na przedpolach Leodium (Liege).

Skorzeny na prno czeka na moment, w ktrym gwne siy jego brygady

bd mogy wyruszy do boju, a widzc, e planu przeamania amerykaskich

linii obronnych nie uda si zrealizowa, uzyska zgod na wprowadzenie do

walki swojej brygady jako jednostki regularnej.

Tymczasem 6 lub 8 zespow "Einheit Steilau" byo ju na tyach

Amerykanw.

W pobliu miasteczka Huy, w poowie drogi midzy Liege a Namur, przed

kolumn amerykaskich ciarwek wybieg onierz, siedzcy dotychczas w

jeepie na poboczu szosy.

- Nie moecie jecha t drog! - krzykn do kierowcy pierwszego

samochodu. - Jecha tym objazdem! - wskaza na drog przez las.

- Dzikuj, chopie. - Z kabiny ciarwki wychyli si porucznik i da

zna sygnalicie, aby ten skierowa kolumn na drog wskazan przez

onierza z jeepa. Nie mia adnych podstaw, aby podejrzewa, e uprzejmy

kapral jest onierzem specjalnego oddziau Skorzenego. Po kilkunastu

minutach caa duga kolumna amerykaskich samochodw skrya si w lesie,

podajc drog, ktra miaa ich wyprowadzi w kierunku cakowicie

przeciwnym do tego, w ktrym zmierzali.

- Jak oni mogli dotrze przez Atlantyk do Europy i si nie pogubi? -

onierz, ktry wskaza Amerykanom zy trakt, wrci do jeepa. Nie mg

zrozumie, e amerykaski porucznik mg mu tak atwo uwierzy, nie

sprawdzi jego dokumentw, nie spyta o haso ani nawet o jednostk, lecz

potulnie skierowa kolumn na z drog.

- Masz niezy akcent. - Siedzcy w kabinie onierz uruchomi silnik i

szybko odjechali z miejsca; ktre mogo si sta dla nich niebezpieczne,

gdyby Amerykanie zorientowali si zbyt szybko w podstpie i wrcili do

skrzyowania pod Huy.

Tak dziaay czowki brygady Skorzenego. Niemieccy onierze w

amerykaskih mundurach zawieszali na drzewach czerwone wstgi, ktre miay

ostrzega, e droga jest zaminowana, przecinali przewody telefoniczne,

wysadzali supy, kierowali oddziay amerykaskie na manowce. W starciu

pancernych dywizji wygldao to raczej na szkolne psoty ni zadawanie

nieprzyjacielowi powanych strat. Jednak poczynania brygad nabray innego

wymiaru po wypadku, jaki zdarzy si przy stacji benzynowej.

Kierowca jeepa zatrzyma si przy cysternie i krzykn:

- Petrol, please!

onierz obsugujcy pomp spojrza na niego zdziwiony. aden amerykaski

onierz nie mwi "petrol" lecz "gas" i nigdy, spieszc si, nie

powiedziaby "please".

- Skd jeste? - zapyta ktry z onierzy stojcych obok. Niemiec

zorientowa si, e popeni jaki bd, ktry go zdekonspirowa. Nie

czeka. Wrzuci wsteczny bieg i usiowa uciec, ale na oblodzonej drodze

jego samochd wpad w polizg i stoczy si do rowu. Gdy spod pogitej

karoserii wydobyto czterech onierzy, kto zauway, e pod amerykaskimi

maj niemieckie mundury. Trzej odmwili skadania zezna i zostali

rozstrzelani. Jeden, ktry tak niefortunnie chcia zatankowa "petrol"

zamiast "gas", uratowa ycie zdradzajc wszystko, co wiedzia o jednostce

Skorzenego. Wiadomo przekazana do alianckiego sztabu podziaaa jak poar

w suchym lesie. Natychmiastowym jej nastpstwem by raport wywiadu,

ostrzegajcy:

"Otto Skorzeny, specjalista od porwa i zabjstw wysoko postawionych

osobistoci, z dwustuosobowym oddziaem zmierza do kwatery naczelnego

dowdcy wojsk alianckich generaa Dwighta Eisenhowera. Niemieccy onierze

mwi po angielsku, maj amerykaskie mundury i samochody. Jedynym ich

przeoczeniem jest brak "dog-tags" [blaszek identyfikacyjnych, noszonych

przez onierzy amerykaskich na szyi pod koszulami - BW].

Sztab Eisenhowera pod Paryem i kwatery innych alianckich dowdcw:

Montgomery'ego, Bradleya, Pattona, otoczono zasiekami, postawiono przy nich

czogi i wzmocniono warty. Wywiad, w trosce o bezpieczestwo

gwnodowodzcego, posun si dalej: codziennie midzy St. Germain i

Wersalem przejeda odkryty jeep, z ktrego manifestacyjnie wyglda...

genera Eisenhower! By to oczywicie oficer bardzo podobny do

gwnodowodzcego wojskami alianckimi, podpukownik Baldwin B. Smith,

ktrego patriotyzm skoni do przyjcia bardzo niebezpiecznego zadania

cignicia na siebie ataku niemieckich sabotaystw.

Mijay dni, a wielki przeom, jakiego spodziewa si Hitler, nie

nastpowa. Amerykanie, cho zaskoczeni ofensyw, wytrzymali pierwsze

uderzenie, a na ich szczcie po kilku dniach pogoda poprawia si na tyle,

e mogy wystartowa samoloty. Dywizje bronice centralnego punktu:

skrzyowania strategicznych drg w rejonie Bastogne, mogy wytrwa i

odpiera ataki jednostek niemieckiej 5. armii pancernej dziki dostawom

broni i zaopatrzenia z powietrza. Samoloty zaatakoway niemieckie kolumny

pancerne i linie zaopatrzeniowe. 22 grudnia samoloty amerykaskiej 9. armii

lotniczej wykonay 1300 lotw. Nastpnego dnia 2000 alianckich bombowcw i

myliwcw atakowao 31 obiektw, dezorganizujc dostawy amunicji i paliwa

dla niemieckich kolumn. Na poudniu przystpia do przeciwnatarcia 3. armia

generaa George'a S. Pattona. Od pnocy naciskaa 1. armia amerykaska.

Wielka niemiecka ofensywa nie moga trwa dugo, gdy zapasy paliwa

niemieckich wojsk byy bardzo ograniczone. Ju po piciu dniach walki

zaogi wspaniaych czogw Knigstiger, z ktrymi nie mg mierzy si

aden czog aliancki, opuszczay te maszyny i pozostawiay je na poboczach

drg, gdy w zbiornikach nie byo benzyny W niemieckich oddziaach

pancernych straty z tego powodu byy wiksze ni od pociskwBy moe

wiadomo nadchodzcej klski, niemono zrealizowaniagwnego celu

ofensywy pchna niemieckich onierzy do zbrodni. Bymoe dziaali na

rozkaz wydany tylko dlatego, eby przerazi wroga, zadamu jak najwiksze

straty.

Byo to 17 grudnia w pobliu miasteczka Malmedy onierze z doranie

sformowanego oddziau Waffen-SS, nazwanego "Kampfgruppe Peiper",od

nazwiska dowdcy, Obersturmbannfhrera Joachima Peipera, otoczyli okoo 150

amerykaskich jecw Zgromadzono ich na placu w pobliukawiarni

"Bodarwe". W pewnym momencie esesmani zaczli strzela dojecw. Bez

wtpienia nie bya to egzekucja zorganizowana, lecz jakbywybuch

nienawici, a moe dziaanie na dorany rozkaz. Amerykanierzucili si do

ucieczki w stron pobliskiego lasu. Ci, ktrzy dopadli drzew,byli

uratowani, gdy esesmani ich nie cigali. Inni upadli na ziemi udajc
martwych, ale nie na wiele im si to zdao, gdy niemieccy onierze

sprawdzali, kto yje, i dobijali rannych strzaami z pistoletw. Po

kilkunastu minutach, gdy na placu pozostao okoo 70 trupw, Niemcy

odjechali.Tego popoudnia na miejsce masakry dotar patrol z 291.

batalionu saperw, a wieczorem powiadomieni o incydencie dowdcy

amerykascypostanowili poda to do publicznej wiadomoci. Jeeli esesmani

dziaalina rozkaz, zamierzajc przestraszy Amerykanw, to nie osignli

celu.Efekt by przeciwny: zbrodnia pod Malmedy wzmocnia morale onierzy

amerykaskich, ktrzy po raz pierwszy bezporednio zetknli si z

barbarzystwem wroga. Po wojnie sprawcy masakry, w tym Joseph "Sepp"

Dietrich, dowdca 6. armii pancernej, w skad ktrej wchodzi "Kampfgruppe

Peiper", oraz Joachim Peiper, stanli przed sdem. 48 esesmanw,w tym

obydwaj dowdcy, zostali skazani na mier. Jednak wikszociwyrokw nie

wykonano, a Peiper, cho bez wtpienia ponosi bezporedni

odpowiedzialno za masakr dokonan przez jego onierzy, szybkowyszed z

wizienia@103.

Ju 24 grudnia, po omiu dniach walk, stao si oczywiste, e ofensywaw

Ardenach nie powioda si. Bitwa jeszcze trwaa, ale 8 stycznia 1945roku

Hitler musia uzna, e ponis porak, i zgodzi si na ograniczony

odwrt.

Straty aliantw byy due: 76980 onierzy rannych, zabitych i jecw

Jednak nie zaszokowao to amerykaskiej opinii publicznej i nie skonio

Roosevelta ani Churchilla do zaproponowania Hitlerowi rokowa na temat

zawieszenia broni. By moe nie byo to potrzebne, gdy sygnaynapywajce

z Waszyngtonu i Londynu wskazyway, e Himmlerowi udao si osign wicej

ni Hitlerowi w Ardenach. Jego atut, ycie winiw obozw

koncentracyjnych, wydawa si bardziej skuteczny ni brygada Skorzenego i

dwie armie pancerne.

Na scen znowu wkroczy Peter Kleist, co sugerowao, e jego zwierzchnik,

minister Joachim von Ribbentrop, wietrzc postpy czynione przez Himmlera,

wczy si do gry, wysyajc swojego czowieka do Sztokholmu. Jednak i tym

razem Kaltenbrunner by szybszy. Na pocztku 1945 roku Kleist spotka si w

sztokholmskim hotelu z Gilelem Storchem, przedstawicielem wiatowego

Kongresu ydw.

- Panie Kleist, prosiem o to spotkanie, gdy chc z panem porozmawia o

zwolnieniu 4300 ydw z rnych obozw koncentracyjnych - powiedzia

Storch, gdy tylko usiedli przy stoliku. - Jaka byaby cena?

Kleist potrzsn gow.

- To mnie obraa! To handel ludmi! Jedyna sprawa, jaka mnie interesuje,

to wyjcie z wojny, ktre nie rujnowaoby Niemiec - powiedzia.

- Panie Kleist, to nie jest transakcja handlowa - z ogromnym smutkiem w

gosie powiedzia Storch. - To po prostu umowa, ktra ma uratowa ludzi.

- Ja nie mog i nie chc by wczony do takiej sprawy, gdy wydaje mi

si to odraajce i brudne. - Kleist patrzy na swojego rozmwc z

wyszoci. - Ponadto nie jest moliwe rozwizanie problemu ydowskiego

przez takie indywidualne operacje. To mona zrobi wycznie metodami

politycznymi.

Storch sucha uwanie. Na pocztku sdzi, e popeni bd, skadajc

Kleistowi tak bezceremonialn propozycj, i dotkn swojego rozmwc.

Jednak kade nastpne sowo wypowiadane przez Kleista przekonywao go, e

ma przed sob zrcznego negocjatora.

- W walce przeciwko antysemickiej Trzeciej Rzeszy - mwi dalej Kleist -

prezydent Roosevelt zosta osaczony przez wpywowych ydowskich

przemysowcw, takich jak Morgenthau@104, i to, podobnie jak formua

"bezwarunkowej kapitulacji", tylko wzmogo niemiecki antysemityzm, a w

rezultacie ydzi zostan zniszczeni wraz z Europ, pozostawiajc kontynent

bolszewikom. Jeeli zachowanie narodowoci ydowskiej moe by

przehandlowane za zachowanie Europy, to mamy przed sob waciw umow, za

ktr moemy odda ycie.

- Musi pan porozmawia z Ivarem Olsonem - podj temat Storch. - To

dyplomata z ambasady amerykaskiej w Sztokholmie, a take osobisty doradca

prezydenta Roosevelta w sprawach Komitetu Uchodcw Wojennych w Pnocnej i

Zachodniej Europie. On ma bezporedni dostp do prezydenta.

Wsta od stolika i ukoni si uprzejmie. Z jego twarzy nie mona byo

wyczyta, czy jest zadowolony, ale Kleist uzna, e obydwaj zrobili duy

krok naprzd. Patrzy jeszcze przez chwil za Storchem, ktry zgarbiony, w

dugim czarnym paszczu oddala si do wyjcia. Sign po gazet, aby

dowiedzie si, jak rozwija si sytuacja w Polsce, gdzie 12 stycznia

ruszya radziecka ofensywa. Oczywicie mg zasign informacji w

niemieckiej ambasadzie, ale dawno ju przesta wierzy ludziom tam

pracujcym.

Kilka dni pniej Storch do niego zadzwoni. By wyranie podekscytowany.

Mwi szybko i piskliwym gosem.

- Wedug Olsona prezydent Roosevelt chce uratowa ycie ptora miliona

ydw z obozw koncentracyjnych "za pomoc polityki" - jak pan to nazwa.

To bya wiadomo najwyszej rangi i Kleist zdecydowa si natychmiast

lecie do Berlina, gdzie jednak nie uda si do swojego zwierzchnika

Ribbentropa, lecz zgosi si do Kaltenbrunnera.

Ten, suchajc go, przemierza niecierpliwie gabinet, a nagle si

zatrzyma.
- Wie pan doskonale, w co pan wsadza nos. Musz natychmiast przekaza to

Reichsfhrerowi. Nie wiem, co on zadecyduje w tej sprawie.

Sign po suchawk telefonu, ale zanim kaza poczy si z Himmlerem,

podnis gow.

- Niech pan si nie way zrobi kroku za bram ogrodu swojego domu, zanim

sprawa nie zostanie ostatecznie wyjaniona.

Kleist wsta. Umiechn si blado. Znowu areszt domowy. Ukoni si i

wyszed z gabinetu. By jednak przekonany, e tym razem on bdzie gr. Nie

myli si. Po kilku dniach Kaltenbrunner posa po niego.

- Reichsfhrer ostatecznie chce podj t szwedzk moliwo -

powiedzia, potrzsajc rk Kleista, jakby chcia mu serdecznie

pogratulowa. I nagle doda: - W naszych rkach nie ma ptora miliona

ydw Mymamy dwa i p miliona.

Rwnie zaskakujca bya nastpna informacja. Himmler, ktry zgadzasi,

eby Kleist uda si do Szwecji, aby tam podj negocjacje, mia

owiadczy, e Niemcy zwolnili z obozw koncentracyjnych dwa tysice ydw,

jako dowd dobrej woli rzdu niemieckiego.

Kilka godzin pniej, gdy Kleist by ju w domu i pakowa si do wyjazdu,

zosta ponownie wezwany do Kaltenbrunnera.

- Sprawa z ydami jest dla pana ostatecznie zamknita - usysza

zdziwiony. - Niech pan mnie nie pyta, dlaczego. Nie mia pan nigdy nic

wsplnego z t spraw i nie bdzie pan mia w przyszoci. To ju nie

bdzie pana dotyczyo - powtrzy z naciskiem. - To wszystko.

Co si stao? Dlaczego nastpi tak gwatowny zwrot? Czyby Himmler

raptownie zmieni zdanie i zrezygnowa ze skonienia Amerykanw do

negocjacji w zamian za ycie dwch i p miliona ludzi? Kleist nie potrafi

odpowiedzie na te pytania. Tymczasem do Sztokholmu, zamiast niego,

pojecha dr Felix Kersten. Co to miao znaczy? By moe Himmler nie mia

zaufania do Kleista, gdy obawia si, e ten pozostanie lojalny wobec

swojego zwierzchnika Ribbentropa i w decydujcym momencie jemu przekae

najwaniejsze ustalenia, dziki czemu najwikszy rywal Himmlera zbierze

zaszczyty od Hitlera i historii. Moliwe jest te inne wytumaczenie. Na

pocztku lutego 1945 roku, po klsce w Ardenach, gdy wojska radzieckie

stany nad Odr, a na zachodzie wojska anglo-amerykaskie przekroczyy

Ren, nic ju nie mogo uratowa Niemiec. Alianci panowali na ldzie, morzu

i w powietrzu. Bomby samolotw brytyjskich i amerykaskich wypalay

niemieckie miasta i nic nie mogo ich powstrzyma. W nocy z 13 na 14 lutego

nad Drezno nadleciay z rnych kierunkw 244 samoloty bombowe Lancaster i

do godziny #22#/21 zrzucay na oznaczone cele bomby o wadze 1800 i

36007kg. O godzinie #1#/30 nadleciaa druga fala 529 bombowcw Lancaster,

ktrych luki bombowe byy wypenione w 75% adunkami zapalajcymi. Piloci z

odlegoci 3507km widzieli un poarw wznieconych przez bomby

pierwszych samolotw. Tej nocy 773 bombowce RAF-u zrzuciy na centrum

miasta 650 tys. bomb zapalajcych i burzcych, o cznej wadze 2659 ton.

Niemiecka obrona przeciwlotnicza bya bardzo saba i strcia tylko 6

brytyjskich samolotw bombowych. 14 lutego atak ponowio 311 bombowcw B-17

z amerykaskiej 8. armii lotniczej. Ostatni nalot przeprowadzio 15 lutego

1100 bombowcw amerykaskich. Drezno pono, a pomienie, wybuchy i gruzy

pochony dziesitki tysicy ludzi. Jak wielu, tego nie uda si nigdy

ustali, gdy w miecie przebywao wielu nie zameldowanych uchodcw.

Policja podawaa, e zgino 18375 osb, 2212 odnioso cikie rany, a

13719 - lekkie. Ocenia si jednak, e bombardowania pochony co najmniej

35 tys. ofiar. W gruzach lego 27 tys. domw mieszkalnych i 7 tys. budynkw

publicznych. To by1o straszne ostrzeenie aliantw: taki los moe spotka

kade miasto w waszym kraju! Moe wic Himmler uzna, e nadszed kres jego

bezwzgldnej lojalnoci i uwielbienia dla Fhrera i musigo usun, aby

przej ster pastwa w swoje rce. Moe dlatego posa doSztokholmu

najbardziej zaufanego czowieka, ktry ju wczeniej zyskazaufanie

szwedzkich wadz.

Rzeczywicie Kersten bez adnych problemw dotar do szwedzkiegoministra

spraw zagranicznych, Christiana Gunthera, lecz rozmawia z nimo zwolnieniu

z obozw winiw z pastw skandynawskich. Sprawaratowania milionw ydw

ju nie istniaa. Dlaczego? Jeeli Storch mwiKleistowi prawd, e

prezydent Roosevelt jest zainteresowany "politycznym rozwizaniem", to

oznaczao, e istnieje szansa na zawarcie rozejmu na Zachodzie. Jednak

nadzieje te rozwiay si rwnie szybko, jak si pojawiy. Zapewne byo to

nastpstwem konferencji w Jacie, ktra rozpocza si 5 lutego. Stalin,

Roosevelt i Churchill ustalili tam podstawowe zaoenia powojennego

porzdku w Europie i prezydent nie mia zamiaru ama tego traktatu.

Zreszt do naiwnie uwaa, e przymierze, jakie Amerykanie i Rosjanie

zawarli w czasie wojny, bdzie kontynuowane rwnie po wojnie. By

przekonany, e potwornie zniszczony Zwizek Radziecki nie zechce zadziera

z mocarstwami zachodnimi, jedynymi pastwami, zdolnymi mu pomc w odbudowie

tysicy zniszczonych miast, wsi, zakadw przemysowych. Poza tym Roosevelt

nienawidzi brytyjskiego imperializmu, ktry jego zdaniem powinien po

wojnie znikn. I wydawao si, e prezydent postawi sobie taki wanie

cel. Mwi do swojego syna Elliota:

- Kolonializm oznacza wojn. Eksploatacja zasobw Indii, Birmy, Jawy,

zabieranie caego bogactwa z tych krajw, ale nigdy nie dawanie im nic w

zamian: edukacji, odpowiedniego poziomu ycia, opieki zdrowotnej wszystko

to jest negowaniem wartoci jakiejkolwiek organizacji, ktra mogaby suy

pokojowi, zanim zostaa stworzona.

Roosevelt, ktry na pocztku lutego 1945 roku przyjecha do Jaty, by

ju innym politykiem ni na pocztku wojny. W 1940 roku, ryzykujc swoj

karier polityczn, by zdecydowany na udzielenie pomocy Wielkiej Brytanii

i doprowadzenie do przystpienia Stanw Zjednoczonych do wojny. Gdy

zwycistwo w tej wojnie znajdowao si ju w zasigu rki, prezydent by

zdecydowany stworzy nowy, lepszy wiat. Nie dostrzega zagroenia, jakim

dla tego wiata mia by stalinizm, i dlatego nie przewidywa z nim walki,

koncentrowa si za na wykorzenieniu kolonializmu.

- Uwaam, e prbujesz poradzi sobie z brytyjskim imperium - powiedzia

kiedy w prywatnej rozmowie Churchill. Nie myli si.

Odnosio si wraenie, e Roosevelt podczas konferencji w Jacie

zadowoli si zapewnieniami Stalina, e w Polsce i innych krajach Europy

rodkowej, do ktrych wesza Armia Czerwona, zostan przeprowadzone wolne

wybory, i da si oszuka. Ale to nie bya prawda. Nie, On nie by naiwny.

Z jego upowanienia Averell Harriman, ambasador amerykaski w Zwizku

Radzieckim, prowadzi tajne rokowania ze Stalinem na temat ustanowienia w

Polsce po zakoczeniu wojny rzdw podporzdkowanych Moskwie@105. Harriman

zanotowa:

"Przy jednej z okazji, w maju [1944 r. - BW], prezydent powiedzia mi, e

nie interesuje go, czy pastwa graniczce z Rosj zostan skomunizowane".

Po zakoczonej konferencji w Jacie Roosevelt wysa depesz do Stalina,

w ktrej pisa:
"Odjedam bardzo podniesiony na duchu rezultatami konferencji midzy

Panem, Premierem [tj. Winstonem Churchillem - BW] i mn. Narody wiata,

jestem tego pewien, przyjm osignicia tej konferencji nie tylko z

aprobat, lecz rwnie jako prawdziw gwarancj tego, e nasze trzy wielkie

pastwa mog wsppracowa w czasie pokoju rwnie dobrze, jak podczas

wojny".

Czy myla o Polsce jako jednym z "narodw wiata, ktre miay z aprobat

przyj osignicia tej konferencji"?

Sztokholmskie rozmowy Kerstena przebiegy bardzo dobrze i szybko

ustalono, e do Berlina pojedzie ksi Folke Bernadotte@106, aby tam

rozmawia bezporednio z Himmlerem.

19 lutego 1945 roku Walter Schellenberg osobicie zawiz Szweda do

Hohenlychen, gdzie w sanatorium dr. Gebhardta miecia si ostatnia kwatera

Reichsfhrera SS.

- Nie sdzi pan, e nie ma sensu kontynuowa wojny,odkd jest

prawdopodobne, e Niemcy mog jej nie wygra? - Bernadotte, majcy

niewielkie dowiadczenie w prowadzeniu negocjacji, zdecydowa si zacz od

pytania, ktre, jak sdzi, mogo stworzy atmosferszczeroci,

sprzyjajc ugodzie w sprawach najwaniejszych.

- Kady Niemiec bdzie walczy jak lew, zanim straci nadziej -

odpowiedzia spokojnie Himmler. - Sytuacja militarna jest powana, bardzo

powana, ale nie beznadziejna. Nie ma bezporedniego niebezpieczestwa

przeamania przez Rosjan frontu nad Odr.

- W Szwecji narasta niepokj zwizany z braniem zakadnikw i mordowaniem

niewinnych ludzi - powiedzia nagle Bernadotte.

- To nieprawda - zaprzeczy gwatownie Himmler.

- Oto przykady... - Bernadotte zacz wylicza przypadki zbrodni

popenianych przez onierzy niemieckich.

- Zosta pan le poinformowany - przerwa mu Himmler i nagle zmieni

temat. - Czy ma pan jakie konkretne propozycje?

- Czy nie byoby lepiej, gdyby to pan zaproponowa jakie rodki, ktre

mogyby poprawi sytuacj? - Bernadotte odpowiedzia pytaniem.

- Nie mam adnych sugestii.

Bernadotte przedstawi wwczas swoj propozycj: zwolnienie obywateli

norweskich i duskich z obozw koncentracyjnych i odesanie ich do Szwecji.

- Gdybym przysta na pana propozycj, szwedzkie gazety ogosiyby pod

wielkimi tytuami, e zbrodniarz wojenny Himmler, bojc sikary za swoje

zbrodnie, prbujekupi sobie wolno.

Himmler wzbrania si zaakceptowa plan Bernadottego, ale ostatecznie

zgodzi si na zwolnieniewiniw skandynawskich, jednakpod warunkiem, e

alianci dadzgwarancj, e wstrzymaj akty sabotau w Norwegii.

- To nie do pomylenia - gwatownie zaprzeczy ksi. - Jednakbojc

si, e wyjedzie z Niemiec zpustymi rkami, nie uzyskujc niczego,

odrzek: - Szwedzki Czerwony Krzy bardzo chciaby uzyska pana zgod na

wstp do obozw koncentracyjnych, zwaszczatych, w ktrych s obywatele

Norwegii i Danii.

- To byoby bardzo podane inie widz powodu, dla ktrego pozwolenie

nie miaoby zosta udzielone.

Ta rozmowa trwaa dwie i pgodziny i obydwie strony nie zrobiy ani

kroku w stron generalnegorozwizania: uwolnienia winiw obozw

koncentracyjnych.

Jeszcze tego samego dnia Bernadotte odwiedzi Ribbentropa, ktry

dowiedzia si o wizycie ksicia wskutek niezrcznoci popenionej przez

szwedzkiego ambasadora. Rozmowa trwaa dugo, cho mwi gwnie

Ribbentrop, ale nie powiedziano nic konkretnego. Ksi opuszcza Berlin,

nie zyskujc wiele.

Zblia si koniec lutego 1945 roku. Rosjanie przygotowywali si do

ostatecznego szturmu na Berlin i nie byo niczego, co mogo ich

powstrzyma.

Na co wic liczy Hitler? W jego opinii sztuczne przymierze wrogich sobie

systemw, jakie reprezentoway Stany Zjednoczone i Wielka Brytania z jednej

strony, a Zwizek Radziecki z drugiej strony, mogo si rozpa lada

moment. Zwaszcza w ostatnim okresie wojny, gdy kwestia dziaa wojennych

schodzia na drugi plan wobec perspektywy konstruowania adu powojennej

Europy. By moe t nadziej podsyca Ribbentrop, informujc Hitlera o

gotowoci Stalina do podjcia negocjacji. Jego agent w Sztokholmie, Fritz

Hesse, raportowa o spotkaniu ze szwedzkim przemysowcem Joachimem

Wallenbergiem@107, bratem Raula. Mia on stwierdzi, e jakiekolwiek

zabiegi dyplomatyczne wobec Zachodu skazane s na niepowodzenie, gdy

Roosevelt i Churchill zdecydowani s zniszczy Niemcy. Naleao prbowa

ukada si ze Stalinem. Ta opinia nabraa nagle szczeglnego znaczenia,

gdy Hesse zobaczy w gazecie zdjcie brata swojego rozmwcy, stojcego na

schodach ambasady Zwizku Radzieckiego obok pani Koontaj. Czyby Joachim

ujawnia nie swoje opinie, lecz to, czego jego brat dowiedzia si w

ambasadzie? Czyby Stalin, obawiajc si gwatownego zwrotu sojusznikw,

gotw by negocjowa z Niemcami i jako porednika wybra Wallenberga?

Hesse natychmiast przylecia do Berlina i znalaz swojego szefa w stanie

cakowitego zaamania. Ribbentrop lea w ku i wyglda rzeczywicie

bardzo le.

- To na prno - mwi przygaszonym gosem. - Nie ma szansy na

rozpoczcie negocjacji z Zachodem. Nasi wrogowie chc wsplnie zniszczy

Niemcy. Oto dlaczego odrzucaj moliwo negocjacji, ktre mogyby uratowa

nasz kraj.

W miar, jak Hesse przekazywa mu dane ze Sztokholmu, Ribbentrop zacz

si oywia. Wracaa nadzieja, e jednak nie wszystko jest skoczone.

Nastpnego dnia, 16 marca, wezwa Hessego do biura, gdzie poinformowa

go, e przygotowa instrukcje dotyczce sposobu prowadzenia negocjacji z

Rosjanami.

- Wysyam je do Hitlera do zaakceptowania. Pana samolot jest gotowy.

Dzisiaj moe pan lecie do Sztokholmu.

Ten nagy optymizm zgas kilka godzin pniej. Ribbentrop podnis

suchawk najwaniejszego telefonu, czcego go bezporednio z bunkrem

Hitlera. Dzwoni Hewel, cznik midzy ministrem spraw zagranicznych a

Kancelari Rzeszy. Ribbentrop sucha w skupieniu i po chwili powiedzia:

- Prosz powtrzy...

Po chwili odoy suchawk i zwrci si do osb, ktre w napiciu

czekay na relacj z tej rozmowy.

- Panowie, Fhrer zabroni jakichkolwiek rozmw z zagranicznymi

mocarstwami. Ja wam dzikuj. Moecie odej.

Prawdopodobnie Hitler otrzyma ju informacje z Woch i doszed do

wniosku, e przyzwolenie na rokowania z aliantami bd doskona zason

dla jego ludzi, ktrym nie chodzio ju o dobro Rzeszy. Okrt ton,a oni

chcieli si ratowa...

Przypisy:

103. Joachim Peiper podj dziwn w tych okolicznociach decyzj o

osiedleniu si, powojnie we Francji, gdzie w 1970 r. jego stojce na

uboczu domostwo zostao podpalone, a on sam zgin w pomieniach.

104. H. Morgenthau, sekretarz skarbu USA, autor planu rozwizania kwestii

niemieckiej po Ii wojnie wiatowej, przedstawionego we wrzeniu 1944 r.

105. Wynika to z osobistych dokumentw A. Harrimana, ujawnionych na

pocztku lat dziewidziesitych, na ktre powouje si W. Larsh w

periodyku "Eastern European Politics and Society" z 1993 r., wydawanym

przez University of California.

106. Folke Bernadotte (1895-1948), bratanek krla Szwecji Gustawa V od

1943 r. wiceprezes Szwedzkiego Czerwonego Krzya, dwukrotnie organizowa

wymian chorych i kalekich jecw wojennych. W lutym 1945 r. uczestniczy w

rokowaniach na temat zwolnienia z obozu Sachsenchausen duskich i

norweskich winiw politycznych. 24 kwietnia Himmler ponownie zaproponowa

mu porednictwo w negocjacjach na temat kapitulacji wojsk niemieckich na

froncie zachodnim. Cen, jak za swj udzia wyznaczy Bernadotte, byo

zwolnienie 20-30 tys. winiw z obozw koncentracyjnych, w tym 5 tys.

Polek z obozu Ravensbrck. Himmler zaakceptowa to danie, gdyzaleao

mu na poprawieniu opinii, jak mia u aliantw, jednak do rokowa nie

doszo.Od 1946 r. Bernadotte przewodniczy Szwedzkiemu Czerwonemu

Krzyowi. W 1948 r.uczestniczy jako mediator w rokowaniach midzy

Izraelem a Arabami. Zgin zamordowany przez ydowskiego nacjonalist.

107. Raul Wallenberg (1912-1947), szwedzki dyplomata, wysany przez rzd

swojego kraju na Wgry w 1944 r. w celu ratowania ydw, jacy pozostali w

Budapeszcie po wczeniejszej deportacji blisko 450 tys. obywateli tej

narodowoci. Po wstrzymaniu, na polecenie dyktatora adm. Miklosa Horty'ego,

deportacji, Waltenberg koordynowa dziaania ambasad pastw neutralnych,

nuncjatu papieskiego i Midzynarodowego Czerwonego Krzya, majce na celu

ratowanie pozostaych ydw. Ocenia si, e w wyniku tej akcji udao si

ocali 30-100 tys. ydw, ktrzy zostali zaopatrzeni w faszywe paszporty,

wykupieni z obozw i gett. 17 stycznia 1945 r., po wkroczeniu wojsk

radzieckich do Budapesztu, Wallenberg uda si na spotkanie z marsz.

Rodionem Malinowskim i od tego czasu such o nim zagin. Prawdopodobnie

zosta aresztowany, gdy wadzom radzieckim zaleao na pozyskaniu go do

wsppracy jako porednika z Zachodem i rodowiskami ydowskimi.

Prawdopodobnie odmwi wsppracy i zosta zamordowany (otruty?) w

wizieniu na ubiance 17 lipca 1947 r.

tytul

Szczury

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Dowdca Waffen-SS we Woszech, SS-Obergruppenfhrer Karl Wolff zaj

bardzo dobr pozycj, umoliwiajc mu ucieczk z pokadu toncegookrtu,

cho zdawa sobie spraw z pewnego ryzyka. On ocali papiea iWatykan, a w

kadym razie chcia, aby tak interpretowano jego postpowanie. Hitler

rozkaza mu opracowa plan porwania Ojca witego ioczywicie Wolff

przygotowa projekty wkroczenia dwch tysicy esesmanw do Watykanu,

uwizienia, a nastpnie wywiezieniaPiusa Xii do Liechtensteinu, atake

zagarnicia wszystkichskarbw stolicy kocielnegopastwa. Twierdzi

jednak, enie mia zamiaru wykonywarozkazu Hitlera. Zdawa sobiespraw,

e dni Rzeszy s ju policzone i nadchodzi czas, w ktrym zwycizcy

postawi goprzed sdem, a wyrok moe bytylko jeden: mier. Chyba e

znalazyby si okolicznoci agodzce, takie na przykad, jakuratowanie

Ojca witego. Zataki wyczyn czekao go, bymoe, nie tylko

rozgrzeszenie,ale rwnie darowanie kary.Powinien wic powiadomiJego

witobliwo o czyhajcym na niebezpieczestwie.Ale jak to zrobi? Nie

mg przecie w czarnym mundurze esesmana przej przez spiow bram.

Zachodzia obawa, e za jej progiemSD ma te swoich informatorw, a Hitler

nie wybaczyby mu zdrady, lecznatychmiast postawi pod cian. Jednak

Wolff mia uatwione zadanie,gdy w Rzymie byo paru dostojnikw

hitlerowskich, ktrzy tak jak onobawiali si kary doczesnej i w yciu

pozagrobowym. Dr Rudolf Rahn,niemiecki ambasador we Woszech, i Ernst von

Weizsacker, niemieckiambasador w Watykanie (i czonek opozycji

antyhitlerowskiej), zgodzilisi mu pomc i skontaktowali go z duchownymi,

ktrzy mogli poinformowa papiea o grocym mu niebezpieczestwie i

uatwi spotkanie.10 maja 1944 roku Wolff w tajemnicy spotka si z

papieem, co zorganizowa ojciec Pankretius Pfeiffer, przeoony jednego z

zakonw.

"Jego witobliwo Pius Xii by poinformowany przez kardynaw i

biskupw o sposobie, w jaki wykonywaem moje obowizki, o moich wysikach

zmierzajcych do uniknicia niepotrzebnych uciliwoci i wysikach, jakie

podejmowaem w celu zakoczenia wojny - powiedzia Wolff w wywiadzie dla

woskiego czasopisma "Tempo" w lutym 1951 roku. - Wtedy zaprosi mnie na

audiencj, pod warunkiem, e nie bdzie si to wizao z nadmiernymi

trudnociami zwizanymi z moj pozycj. I tak, na pocztku maja 1944 roku

Pius Xii przyj mnie na prywatnej audiencji. [...] Jego witobliwo

wykaza zadziwiajc wiedz o najbardziej tajnych okolicznociach i

najpowaniejszych problemach. W czasie tego spotkania, niezapomnianego dla

mnie, zadeklarowaem gotowo dokonania wszystkiego, co w mojej mocy, aby

przyspieszy zakoczenie wojny, jeeli zaistniayby odpowiednie

okolicznoci".

Jak to piknie brzmi: SS-Obergruppenfhrer Karl Wolff, najbliszy

wsppracownik Himmlera, dzielnie pomagajcy mu w organizowaniu

najpotworniejszych zbrodni, ktry oddali si od swojego zwierzchnikatylko

dlatego, e ten nie pozwoli mu si rozwie, wzrusza si na spotkaniu z

papieem i gotw jest nadstawi gow dla dobra pokoju. Ale coinnego mia

mwi sze lat po wojnie, jak nie wybiela si na wszystkiemoliwe

sposoby Wtedy, w maju 1944 roku, sytuacja bya cakowicie inna.

To on, Wolff, mia papiea w rku, a dywizj Waffen-SS przed bramami

Watykanu. Chopcom w czarnych mundurach byo cakowicie obojtne,czy

roztrzaskuj o mur gowy dzieci w Misku, czy bd strzela do ksiyw

Watykanie, zwaszcza e tych te rozstrzeliwali w Polsce i na wschodzie.

Rozgrabili niejeden koci i nie sprawiaoby im rnicy, czy byo tona

Ukrainie, czy w Rzymie. Wolff udawa si do papiea jako czowiek

dysponujcy brutaln si, a nie ugrzeczniony oficer, ktry mia powiedzie

Ojcu witemu, jaki to z niego dobry czowiek. Szed tam, aby zawrze

porozumienie. Oczywicie, chodzio mu o ratowanie swojego ycia,ale by

moe nie tylko. Czby wtedy, podczas tego majowego spotkania,Wolff

postawi warunki, jakie papie musiaby przyj i respektowa? Czynie

chodzio wtedy o pomoc dla tysicy ludzi takich jak Wolff, ktrzy powojnie

musieli ucieka przed sprawiedliwoci?

Wolff podobno mia powtrnie spotka si z papieem, ale postpywojsk

alianckich, ktre 4 czerwca 1944 roku wkroczyy do Rzymu, uniemoliwiy mu

nastpn rozmow. Przenis swoj kwater na pnocWoch, do Gardone nad

jeziorem Garda.

W grudniu 1944 roku Wolffowi podobno udao si przekona Hitlera,e

zajcie Watykanu przyniesie wicej szkody ni poytku.

- Jeeli zaatakujemy Watykan teraz, nie bdziemy w stanie powstrzyma

ludnoci. Bdziemy mieli niepokoje, akty gwatu, strajki i masowe

demonstracje. Niemoliwe bdzie zagwarantowanie dostaw dla wojsk

feldmarszaka Kesselringa - tumaczy Wolff Hitlerowi. - Porwanie papiea

bdzie miao skrajnie negatywne konsekwencje, biorc pod uwag nie tylko

reakcj niemieckich katolikw w kraju i na froncie, ale take katolikw na

caym wiecie. Prosz mi zaufa, e potrafi inaczej rozwiza ten problem.

Nie sposb byo odmwi Wolffowi racji. Adolf Hitler przyj jego

argumenty i zgodzi si porzuci plan zajcia Watykanu.

W kocu 1944 roku, gdy ofensywa w Ardenach zaamaa si i byo oczywiste,

e Niemiec ju nic nie uratuje, Wolff uzna, e musi skontaktowa si z

Amerykanami. Zna doskonale adres w Szwajcarii, Herrensgasse 23, gdzie

mieszka Dulles, jednak nie wiadomo dlaczego, wybra bardzo okrn drog.

By moe chcia zmyli Gestapo wiedzc, e takie kontakty zagraaj jego

yciu. A droga, jak wybra, bya bardzo krta: woski przemysowiec, z

ktrym wsppracowa od dawna, Luigi Parilli dotar do szefa szwajcarskiego

wywiadu, majora Maxa Weibla. Ten poinformowa Dullesa, e najwyszy rang

oficer SS we Woszech chce si z nim spotka. Dulles, obawiajc si

zasadzki przygotowanej przez niemiecki wywiad, wysa na spotkanie z

Parillim swojego zaufanego wsppracownika, Gero von Gaevernitza. Parilli,

aby dowie wiarygodnoci swoich sw, skontaktowa go z szefem biura

kontrwywiadu SS w Genui, Guido Zimmerem. Ten mia dobr opini, gdy w

przeszoci uratowa wielu Wochw przed Gestapo. Ponadto ostentacyjnie

gosi swoj mio do woskiej kultury i ch ratowania tego kraju przed

wojennymi zniszczeniami. Zimmer skontaktowa Gaevernitza z wysokim oficerem

SS, Eugenem Dolmanem, a ten cile wsppracowa z Wolffem. Koo si

zamkno. Dwaj ludzie, ktrzy je wprawili w ruch, Wolff i Dulles, mogli si

spotka.

12 marca 1945 roku do Zurychu w Szwajcarii przybyli po cywilnemu

oficerowie SS, ktrym przewodzi Karl Wolff.

W niewielkim hoteliku Dulles w towarzystwie Gaevernitza oczekiwa

przyjcia Niemcw. Zastukali do drzwi punktualnie o #22#/00. Sztywni,

zdenerwowani nieco sytuacj, w jakiej si znaleli, a nade wszystko

nieufni. Wiedzieli, e ryzykuj yciem. Dulles, jakby si tego

spodziewajc, wybra na spotkanie apartament z kominkiem, ktrego mie

ciepo tworzyo odpowiedni atmosfer.

- Nie wiem, czy pan pamita, generale, nasz wspln znajom, pikn

niemieck ksiniczk - odezwa si nagle Gaevernitz. Oczywicie chodzio

mu o rozadowanie napicia, jakie wyczuwao si w powietrzu. Kiedy

interweniowaa u Wolffa, aby uzyska jego pomoc w zwolnieniu z Gestapo

Romano Guardiniego, katolickiego filozofa.

Ta uwaga relaksujco wpyna na Wolffa, ktry, ju bardziej odprony,

usiad naprzeciw Dullesa przy kominku.

- Dowdztwo zobowizuje si wstrzyma si przy wycofywaniu jednostek od

niszczenia urzdze przemysowych i komunikacyjnych, a take zabezpieczy

swobodne posuwanie si wojsk amerykaskich i brytyjskich w pnocnych

Woszech i Austrii - owiadczy Wolff. Podkrela, e jest to jego osobista

inicjatywa i nie oczekuje w zamian gwarancji nietykalnoci czy abolicji.

- Uwaam, e Niemcy powinny wycofa si z wojny, aby zakoczy

niepotrzebne niszczenie ludzi i materiau - mwi dalej Wolff. Aby dowie

swojej szczeroci, proponowa wydanie wsplnego z dowodzcym wojskami

Wehrmachtu we Woszech feldmarszakiem Kesselringiem apelu do dowdcw i

onierzy, aby zaprzestali walk i wyrwali si spod wpywu Hitlera i

Himmlera. - Jeeli uda mi si przekona feldmarszaka Kesselringa, to

Hitler i Himmler nie bd mogli podj efektywnych rodkw zapobiegawczych.

Wygldao na to, e we Woszech alianckie czogi bd przejeda przez

skrzyowania drg, na ktrych ruchem kierowa bd esesmani. Ta wizja

spodobaa si marszakowi polnemu Haroldowi Alexandrowi, gwnodowodzcemu

wojskami alianckimi w rejonie Morza rdziemnego.

Jednak obraz harmonii niemiecko-alianckiej na froncie woskim bardzo nie

podoba si Rosjanom. 11 marca Amerykanie powiadomili o rokowaniach z

Niemcami komisarza Wiaczesawa Mootowa. Nastpnego dnia odpowiedzia on

amerykaskiemu ambasadorowi, e rzd radziecki nie ma nic przeciwko takim

negocjacjom we Woszech pod warunkiem, e bdzie w nich brao udzia trzech

radzieckich oficerw. Departament Stanu USA uzna, e nie jest stosowne

danie, gdy walki we Woszech prowadz wycznie wojska

anglo-amerykaskie. To wywoao eksplozj wciekoci w Moskwie. Mootow

wrczy ambasadorowi USA not, w ktrej da zaprzestania wszelkich

rokowa. Zachodni alianci nie mieli ochoty si do tego zastosowa i w

najlepsze kontynuowali rozmowy. 19 marca, w pobliu Askony, w willi nad

jeziorem Maggiore spotkali si z Wolffem przedstawiciele alianckiego

dowdztwa.

W tym samym czasie do Watykanu dotar kardyna Schuster z Mediolanu,

dziaajcy jako wysannik Benito Mussoliniego, majcego nadziej, e papie

zechce uy swojego autorytetu i umoliwi faszystom zawarcie porozumienia

z Amerykanami. By to niewielki epizod, ktry nie mia adnych politycznych

konsekwencji, ale wywiad radziecki poinformowa o tym Stalina. W ten sposb

informacje napywajce na Kreml z Woch tworzyy obraz wielkiego spisku, w

wyniku ktrego miay tam usta walki, a niemieckie wojska miay zosta

przewiezione na front wschodni. Jeszcze groniejsza wydawaa si Stalinowi

perspektywa zawarcia porozumienia midzy zachodnimi aliantami a nowym

rzdem niemieckim, jaki mgby powsta po usuniciu Hitlera. Tym bardziej

Stalin postanowi dziaa zdecydowanie. Prezydent Roosevelt, jakby

przestraszony gniewem sojusznika, 25 marca wysa depesz, w ktrej stara

si zaagodzi konflikt, jaki niespodziewanie zacz si wyania przy

kocu wojny. Tumaczy, e rokowania we Woszech nie maj "jakichkolwiek

politycznych implikacji i nie stanowi pogwacenia zasady bezwarunkowej

kapitulacji". Wyraa al, e "rokowania kapitulacyjne wytworzyy atmosfer

obaw i braku zaufania".

Dalsza korespondencja wydawaa si zaognia sytuacj.

3 kwietnia Stalin odpowiedzia w sposb odbiegajcy od przyjtych w

stosunkach midzy gowami pastw. Zacz od sarkastycznego stwierdzenia:

"Ma pan racj twierdzc, e w nawizaniu do rozmw anglo-amerykaskich i

niemieckich dowdztw w Bernie lub w innych miejscach "sprawa przebiega w

atmosferze aosnych obaw i nieporozumie"".

Zdanie dalej Stalin zauway:

"Twierdzi pan, e dotychczas nie rozpoczto negocjacji. Oczywicie nie

jest pan cakowicie poinformowany. Jeli chodzi o moich wojskowych kolegw,

oni, na podstawie informacji, ktre s w ich posiadaniu, s pewni, e

negocjacje miay miejsce i zakoczyy si porozumieniem z Niemcami

przewidujcym, e niemiecki dowdca wojsk na froncie zachodnim, marszaek

Kesselring otworzy front przed wojskami anglo-amerykaskimi i pozwoli im

pj na wschd, a ze swojej strony Brytyjczycy i Amerykanie obiecuj w

zamian zagodzi warunki zawieszenia broni z Niemcami. Myl, e moi

koledzy nie s dalecy od prawdy".

Roosevelt mg si zdenerwowa, czytajc te sowa, ale to nie by koniec:

"W rezultacie tego obecnie Niemcy na froncie zachodnim wstrzymali

dziaania wojenne przeciwko Anglii i Stanom Zjednoczonym. W tym samym

czasie Niemcy kontynuuj wojn z Rosj, sojusznikiem Brytanii i USA". To

jednak by dopiero pocztek atakw Stalina, ktry przypomnia sobie o

wydarzeniu z czasu konferencji jataskiej.

Nastpio wwczas nieporozumienie, do ktrego nikt nie przykada wagi, a

ktre po kilku tygodniach eksplodowao z tak si, e omal nie rozsadzio

sojuszu amerykasko-rosyjskiego.

6 lutego, drugiego dnia konferencji, genera Aleksiej Antonow, szef

sztabu Generalnego Armii Czerwonej, zapyta generaa George'a Marshalla,

czy Amerykanie nie wiedz, gdzie znajduje si potna 6. armia pancerna SS,

ktra braa udzia w walkach w Ardenach i po zakoczeniu ofensywy zacza

si przemieszcza na wschd.

- Wczoraj otrzymaem depesz, zawierajc informacj o ruchach niektrych

dywizji 6. armii, opuszczajcych front zachodni - odpowiedzia Marshall. -

Zbior dokadne informacje w tej sprawie i przeka je panu.

Marshall chcia zapewne wyda si Antonowowi lepiej poinformowanym ni

by w rzeczywistoci, gdy tu po tej rozmowie podszed do marszaka

Alanbrooke'a, szefa sztabu wojsk brytyjskich, aby zapyta, co powinien

zrobi, eby uzyska informacje interesujce Antonowa. Brytyjczyk niewiele

mg pomc, cho wiedzia, jak to zrobi. 6. armia oczywicie utrzymywaa

czno radiow, ktr Brytyjczycy przechwytywali i rozszyfrowywali w

Bletchley Park. Jednak zgod na wykorzystanie tak uzyskanych informacji

musia wyda szef brytyjskich tajnych sub, Stewart Menzies. Ten zgodzi

si i 9 lutego szefowie sztabw amerykaskiego i brytyjskiego wysali do

Moskwy depesze powstae na podstawie wiadomoci z Bletchley Park:

ostrzegali, e Niemcy sformowali dwie grupy wojsk, z ktrych jedna

zmierzaa na Pomorze, druga za, obejmujca 6. armi pancern SS - do

rejonu Wiednia i Ostrawy. Genera Antonow przyj t wiadomo za dobr

monet i posa w tamtym kierunku due siy, ktre miay przyj na siebie

uderzenie 6. armii pancernej. Gdy 5 marca atak si rozpocz, okazao si,

e 6. armia bya w rejonie jeziora Balaton, a Rosjanie, nie przygotowani na

odparcie uderzenia z tego kierunku, ponieli cikie straty. 30 marca

genera Antonow pisa do generaa Marshalla:

"Uwaam za swj obowizek poinformowa generaa Marshalla [o faszywych

danych dotyczcych 6. armii - BW], aby mg doj do waciwych wnioskw

dotyczcych rde jego informacji".

Zdawao si, e sprawa posza w niepami; jak to na wojnie bywa, ryzyko

uzyskania niepenych lub faszywych informacji jest bardzo due i taki

wanie wypadek przydarzy si Anglikom i Amerykanom, gdy chcieli speni

prob radzieckiego kolegi. Ale Stalin powrci do tego, oskarajc

zachodnich aliantw, e umylnie wprowadzili go w bd, aby nie dopuci do

zajcia przez Armi Czerwon Wiednia.

Stalin zawsze postpowa bardzo logicznie. Jego podejrzliwy umys skada

fakty, ktre uznawa za czci ewentualnego spisku przeciwko sobie. Gdy z

tej ukadanki wyania si wniosek potwierdzajcy podejrzenia, bez wzgldu

na to, czy by prawdziwy czy nie, Stalin przystpowa do dziaania. Tak

byo w ostatnim okresie wojny, gdy by przewiadczony, e zachodni

sojusznicy oszukuj go i rzeczywicie zawarli porozumienie w sprawie

otwarcia przez Niemcw frontu na zachodzie. Potwierdzi to 29 marca w

czasie rozmowy z marszakiem Gieorgijem ukowem, ktrego wezwa na Kreml.

Powiedzia wwczas:

- Front niemiecki na Zachodzie ostatecznie si zaama i prawdopodobnie

hitlerowcy nie zamierzaj przedsiwzi adnych krokw w celu zatrzymania

natarcia wojsk alianckich. A jednoczenie na wszystkich waniejszych

kierunkach naszego natarcia Niemcy umacniaj swoje zgrupowania.

Sytuacja niepokoia Stalina, gdy zagraaa jego planom utworzenia

radzieckiej strefy wpyww w powojennej Europie. Wedug danych wywiadu

radzieckiego, na froncie zachodnim Niemcy mieli 60 dywizji. Jednak po

klsce w Ardenach jednostki te nie przedstawiay ju wikszej wartoci

bojowej. Brakowao im paliwa, amunicji i rezerw. Lotnictwo

anglo-amerykaskie panowao w powietrzu i mogo paraliowa ruchy

nielicznych pancernych kolumn, dla ktrych paliwa jeszcze starczao.

Alianci za mogli rzuci do boju 80 penowartociowych dywizji, w tym 23

dywizje pancerne. Stalin mia wic wszelkie podstawy, aby obawia si, e

wojska brytyjskie i amerykaskie dojd do Berlina zanim dotr tam Rosjanie.

- Kiedy nasze wojska mog przej do natarcia? - zapyta Stalin.

- 1. Front Biaoruski moe rozpocz natarcie najpniej za dwa tygodnie

- meldowa ukow - 1. Front Ukraiski zapewne rwnie bdzie gotw w tym

samym terminie. 2. Front Biaoruski, wedug wszelkich danych, w zwizku z

ostateczn likwidacj nieprzyjaciela w rejonie Gdaska i Gdyni, zatrzyma

si tam do poowy kwietnia i nie bdzie w stanie rozpocz natarcia z

rubiey Odry jednoczenie z 1. Frontem Biaoruskim i 1. Frontem Ukraiskim.

- No c - powiedzia Stalin - trzeba bdzie zaczyna operacj, nie

czekajc na Rokossowskiego. Mia na myli dowdc 2. Frontu Biaoruskiego.

- Jeli spni si o kilka dni.- niewielka bieda.

Stalin narzuca swoim dowdcom popiech, nie dawa czasu na waciwe

przygotowanie operacji. Musiao sta si co nadzwyczajnego, e skonio go

to do gwatownego przyspieszenia. Co? Chwil potem Stalin odpowiedzia na

to pytanie. Podszed do stojcego przy oknie biurka i spod sterty papierw

wydoby kartk.
- Przeczytajcie to... - poda ukowowi.

Bya to informacja od "pewnego yczliwego obcokrajowca", donoszcego o

rozmowach hitlerowskich najwyszych oficerw z przedstawicielami aliantw

na temat moliwoci kapitulacji wojsk niemieckich na zachodzie i otwarcia

drogi na Berlin.

- No i co powiecie? - spyta Stalin, gdy ukow odoy kartk. Nie czeka

jednak na odpowied. Mwi dalej:

- Przypuszczam, e Roosevelt nie naruszy porozumie jataskich, ale

Churchill jest zdolny do wszystkiego.

Stalin waciwie ocenia sytuacj. Amerykanie zdecydowani byli

przestrzega porozumie. Plan dziaa opracowany przez naczelnego dowdc

wojsk sojuszniczych, generaa Dwighta Eisenhowera jednoznacznie sugerowa,

e nie zamierza on uderzy na Berlin. Rozprasza wojska alianckie na

wielkim froncie, co bardziej sprzyjao operacji "oczyszczania" zajmowanych

terenw ni szybkiemu marszowi. Brytyjski natomiast marszaek, Bernard Law

Montgomery, dowdca 21. Grupy Armii, nie tai planw zakoczenia wojny w

stolicy Trzeciej Rzeszy, co bardzo odpowiadao premierowi Churchillowi.

Stalin wezwa generaa Aleksieja Antonowa.

- Zadzwocie do Koniewa i kacie mu przyby 1 kwietnia do Kwatery Gwnej

z planem operacji 1. Frontu Ukraiskiego, a przez te dwa dni popracujcie z

ukowem nad oglnym planem.

3 kwietnia, gdy Stalin wysya do obcesow depesz do Roosevelta,

marszakowie ukow i Koniew, pracujcy dzie i noc, mieli ju gotowy plan

operacji berliskiej. 16 kwietnia znad Odry i Nysy uyckiej miay ruszy

dwa fronty: 1. Front Biaoruski ukowa i 1. Front Ukraiski Koniewa. Ogem

w tej operacji miao wzi udzia 19 armii oglnowojskowych (w tym dwie

polskie), cztery armie pancerne, cztery armie lotnicze i inne jednostki

liczce 2,5 mln onierzy, 6250 czogw, 7500 samolotw oraz 41600 dzia i

modzierzy.

C Hitler mia do przeciwstawienia tej potdze? Dane na ten temat s

bardzo niepene, gdy nie zachoway si w komplecie niemieckie dokumenty,

wiele za decyzji dotyczcych organizacji obrony podejmowano doranie,

tworzono niestandardowe jednostki, a po wojnie historycy radzieccy znacznie

zawyali liczebno si niemieckich, aby podnie zasugi Armii Czerwonej.

Mona przyj, e do obrony Berlina Hitler mg skierowa okoo 500-600

tys. onierzy uformowanych w okoo 45 dywizji i grup bojowych oraz

kilkadziesit mniejszych jednostek, dysponujcych 3,6-4 tysicami dzia i

modzierzy, okoo 1000 czogw i dzia pancernych oraz 400 samolotami.

Oczywicie na korzy Niemcw przemawiao to, e tu za Odr mieli oparcie

w dobrze ufortyfikowanych Wzgrzach Seelow oraz mogli si broni na ulicach

Berlina, zamienianego w twierdz. Jednak przewaga wojsk radzieckich bya

tak ogromna, e klska Niemcw pozostawaa jedynie kwesti czasu i ofiar.

Stalin zdawa sobie z tego spraw. Zrzuca owcz skr, w ktrej tak

bardzo podoba si prezydentowi Rooseveltowi w czasie konferencji w

Teheranie w listopadzie 1943 roku, a potem w Jacie. Nie potrzebowa ju

zachodnich sojusznikw, a nawet wicej: podtrzymywanie wojennego przymierza

z mocarstwami demokratycznymi bardzo mu przeszkadzao w realizacji planu

podporzdkowania Moskwie pastw Europy rodkowej i Wschodniej, do ktrych

wesza Armia Czerwona. Musia wycofa si z wojennego sojuszu i zerwa

wszystkie kontakty z demokratycznymi pastwami, gdy przeszkadzay mu w

zniewoleniu pastw Europy rodkowej. Szuka ju tylko pretekstu, a zarzut

wiaroomnoci w obliczu "potnego wroga" by doskonaym uzasadnieniem

wycofania si z przymierza.

Roosevelt wreszcie to zrozumia. By rozgoryczony, e da si tak podej

Stalinowi. 6 kwietnia wysa telegram do Churchilla, w ktrym okrela, jak

bardzo zmieni swj stosunek do Stalina. Przyznawa, e zgadza si z

Churchillem, e: "alianckie armie powinny spotka wojska radzieckie jak

najdalej na wschd [i - BW], jeeli to moliwe, wzi Berlin".

Jedno zdanie byo do szokujce:

"Nasze armie w cigu paru dni bd w sytuacji, ktra pozwoli nam by

twardszymi".

O czym pisa prezydent? Co takiego miao si sta, co by zmienio

pooenie wojsk aliantw zachodnich i pozwolio na gwatown zmian

polityki aliantw wobec Stalina? By moe rzeczywicie chodzio o otwarcie

przez Niemcw frontu na zachodzie?...

12 kwietnia prezydent Roosevelt, ktry spdza weekend w swojej

szeciopokojowej willi nazywanej "Maym Biaym Domem" w Warm Springs, w

stanie Georgia, dugo pozostawa w ku. Fatalna pogoda uniemoliwia

przylot samolotu z Waszyngtonu, ktry regularnie przywozi poczt, wic

Roosevelt lea i czyta ksik do godziny jedenastej.

- Nie czuj si dobrze tego ranka - powiedzia do Lizzie McDuffie,

murzyskiej pokojwki.

Godzin pniej zasiad w skrzanym fotelu, aby pogawdzi z dwiema

kuzynkami i star przyjacik. W tym czasie pani Elizabeth Shoumanoff,

siedzc tu przy oknie, malowaa portret prezydenta.

O pierwszej, zniechcony ju pozowaniem, Roosevelt powiedzia:

- Pozostao nam tylko pitnacie minut.

Zapali papierosa i nagle przyoy do skroni lew rk. Trzyma j przez

chwil, a opada bezwadnie. Zamkn oczy i powiedzia bardzo cicho:

- Mam straszny bl gowy...

Osun si w fotelu. Bya godzina #13#/15. Lekarz, komandor Howard Bruenn

przyszed natychmiast i poleci przenie prezydenta na ko. Jego puls

by bardzo szybki, cinienie przekroczyo warto 300. Lekarz wiedzia, e

jest to wylew krwi do mzgu.

O godzinie #15#/32 puls sta si prawie niewyczuwalny. Trzy minuty

pniej serce Roosevelta przestao bi.

Wieczorem w Berlinie, ledwo umilky syreny odwoujce alarm po nalocie

alianckich bombowcw, Rudolf Semmler zbiera si do wyjcia ze schronu

Ministerstwa Propagandy, gdy zadzwoni telefon. Kto z agencji prasowej

powiedzia:

- Wydarzyo si co niespodziewanego. Roosevelt nie yje!

- Czy pan artuje?

- Agencja Reutera nadaa depesz: Roosevelt zmar dzisiaj w poudnie.

Semmler odwrci si i krzykn:

- Roosevelt nie yje!

Wybucha nieopisana wrzawa. Ludzie ciskali si, miali i krzyczeli.

Ministra Josepha Goebbelsa nie byo z nimi, poniewa wczeniej wyruszy

na inspekcj 9. armii, ktra miaa zagrodzi wojskom radzieckim drog do

Berlina. Semmler zadzwoni natychmiast do dowdztwa armii, ale dowiedzia

si, e minister wyruszy ju w drog powrotn do Berlina. Rzeczywicie, po

15 minutach jego samochd podjecha do gmachu ministerstwa. Na schodach

czekaa na niego grupa ludzi, ktrzy krzyczc jeden przez drugiego

poinformowali go o doniosym wydarzeniu. Goebbels zrobi par krokw, ale

gdy zrozumia o co chodzi, stan jak wryty. Wida byo, e wiadomo o

mierci Roosevelta zaszokowaa go.

- Przyniecie najlepszego szampana i zadzwomy do Fhrera! - krzykni

natychmiast, powczc chrom nog, zacz w popiechu wspina sina

schody. Gdy tylko wszed do swojego gabinetu, podnis suchawk:

- Mein Fhrer, gratuluj panu! Roosevelt nie yje. Byo zapisane w

gwiazdach, e druga poowa kwietnia bdzie dla nas punktem zwrotnym.Jest

pitek, trzynastego kwietnia! [W Berlinie mina pnoc - BW]. Lospowali

naszego najwikszego wroga. Bg nas nie opuci. Dwa razy uratowa ci

przed zamachami. mier, ktr wrogowie kierowali przeciwkotobie w 1939 i

1944 roku, teraz powalia naszego najgorszego wroga. Tocud!

Obydwaj, Hitler i Goebbels, mieli wszelkie podstawy, aby doszukiwasi w

tym fakcie dziaania si nadprzyrodzonych. Przepowiednia, opracowana przed

wojn przez astrologw z pracowni zorganizowanej w zamku Himmlera,

zapowiadaa pasmo zwycistw do 1941 roku, potem cikie czasy.

Niepowodzenia i klski miay osign szczyt w poowie kwietnia 1945 roku,

ale ju w drugiej poowie miesica mia nastpi sukces,ktrego efektem

miao by zawarcie pokoju w sierpniu 1945 roku. DlaNiemiec mia przyj

czas wyrzecze, trwajcy do 1948 roku, gdy pastwo to zaczoby si

odradza.

Hitler wierzy w t przepowiedni. Wierzy, e los uratuje go tak, jak

Fryderyka Wielkiego (z ktrym si czsto porwnywa), gdy w czasie wojny

siedmioletniej mier carycy zapobiega nieuchronnej klsce Prus.Mijay

dni euforii i oczekiwania na spenienie cudu.

Tymczasem dla Wolffa sprawy zaczy si komplikowa. 14 kwietniaHimmler

wezwa go do stawienia si w jego kwaterze. Nie posucha.Obawia si, e

rozkaz powrotu moe wynika z ujawnienia jego kontaktw z aliantami.

Ostatecznie jednak uzna, e nie moe przeciga struny,gdy w kadej

chwili moe zosta uznany za zdrajc i dezertera, co oznaczao wyrok

mierci, a w jego kwaterze byo jeszcze wielu esesmanw,ktrzy wykonaliby

ten wyrok natychmiast. 16 kwietnia wyldowa napodberliskim lotnisku.

Tego dnia o #3#/00 nad ranem, wysoko na niebie nad Odr wystrzeliytrzy

zielone rakiety, dajc sygna do rozpoczcia przygotowania artyleryjskiego.

Niebo rozbyso, jakby rozwietlone wiosenn burz, a po chwilida si

sysze guchy i dugotrway grzmot. Przycicho na moment, gdy nowy bysk

rozdar ciemnoci. Potem wszystko ju zlao si w jeden nieustajcy huk. 11

tysicy radzieckich dzia ostrzeliwao niemieckie pozycje, a kady, kto

cho przez chwil obserwowa t straszn scen, nie mia wtpliwoci, e

potop ognia wypali niemieckie transzeje.

Po pgodzinnej kanonadzie na niebie zajaniao tysice rnokolorowych

rakiet. I wtedy stao si co dziwnego. Nad lini frontu zajaniay

jasnoniebieskie smugi, ktre rozarzay si z sekundy na sekund. To 140

reflektorw lotniczych ustawionych co 200 metrw wiecio w stron

nieprzyjacielskich okopw. W ich wietle sprzed oczu niemieckich obrocw

znikay sylwetki onierzy i czogw, ktre wyrway si z okopw i poday

w stron niemieckich linii obronnych.

To sam marszaek ukow wymyli uycie reflektorw, pewny, e niemieccy

onierze, z ktrych niewielu mogo przey straszliw nawa radzieckiej

artylerii, olepieni, nie bd mieli si, aby oprze si pancernemu

walcowi, ktry ruszy w stron Wzgrz Seelow. Jednak ju pierwsze godziny

walki przekonay go, e si pomyli. Tempo natarcia zaczo sabn.

Niemieckie oddziay, bezpiecznie schowane przed radzieckimi pociskami w

okopach drugiej linii, powrciy na wysunite stanowiska i podjy

desperack obron. Czogi wytracay impet na wietnie przygotowanych i

zamaskowanych stanowiskach dzia przeciwpancernych. Niezwykle skuteczne

armaty kal. 887mm, niszczyciele czogw i onierze z panzerfaustami

zbierali straszne niwo wrd nacierajcych radzieckich czogw.

Ale Niemcy nie mieli adnych szans. Mogli opni radzieckie natarcie,

ale nie mogli go powstrzyma, a tym bardziej odrzuci atakujcych wojsk.

Ogrom rodkw, jakie Rosjanie zgromadzili do tej operacji, dawa pewno,

e wczeniej czy pniej obrona niemiecka zostanie przeamana. Tylko

pierwszego dnia radzieckie armaty wystrzeliy 2450 wagonw pociskw.

Samoloty wykonay 6550 nalotw. 18 kwietnia obrona na Wzgrzach Seelow

zostaa przeamana.

Wolff, ktry bezporednio z lotniska pojecha do gmachu Ministerstwa

Spraw Wewntrznych, mia racj, e obawia si powrotu do Berlina. Himmler,

oficjalny i zachowujcy dystans wobec starego przyjaciela, zada

wyjanie w sprawie kontaktw z aliantami i nakaza przesuchanie Wolffa,

co odbyo si w hotelu "Adlon". Jednak Obergruppenfhrer bytwardym

przeciwnikiem. Nie wypiera si tych kontaktw, ale twierdzi,e dziaa

dokadnie wedug instrukcji Fhrera z lutego 1945 roku, polecajcej mu

pornienie aliantw.
Himmler z ulg zaakceptowa to logiczne wyjanienie, ale zanim poegna

si z Wolffem, do pokoju wszed Kaltenbrunner.

- Czy mog z panem porozmawia bez wiadkw? - zapyta Himmlera, ktry

skin gow w stron Wolffa, eby ten wyszed do sekretariatu.

Dopiero w tym momencie Wolff zacz si ba. Wiedzia przecie, ejego

tumaczenie jest blefem, ktre mona byo zaakceptowa, gdy sibardzo tego

chciao. Jednak musiao prysn w konfrontacji z dowodami,a szef RSHA mia

je bez wtpienia. Nie myli si. Jeden z agentw SD donis,e Wolff

spotka si z kardynaem Schustrem, porednikiem w rokowaniach z aliantami,

z ktrym dyskutowa na temat kapitulacji wojsk niemieckich we Woszech.

- Moe pan wej, Wolff. - Himmler uchyli drzwi do gabinetu. Powiedzia

o oskareniu:

- Nigdy osobicie nie negocjowaem z kardynaem Schustrem - zaprzeczy

Wolff gwatownie. Czu jednak, e tym razem nikt mu nie wierzy.Postanowi

wic nie broni si, lecz zaatakowa.

- Musz panw prosi, Reichsfhrerze i towarzyszu Kaltenbrunner, abycie

w mojej obecnoci powtrzyli te skandaliczne oskarenia przed Fhrerem.

Himmler zblad. Nie odwayby si przychodzi do Hitlera z tak spraw,

nie mg jednak odmwi tego przywileju dowdcywojsk SS we Woszech.

- Pan pjdzie, Kaltenbrunner - rozkaza.

18 kwietnia o #3#/00 nad ranem dwaj esesmani weszli do bunkra Hitlera,

ktry dostrzegajc Wolffa na korytarzu, umiechn si:

- Ach! Jest pan, Wolff. Dobrze, prosz poczeka, a skoczy si

konferencja.

Godzin pniej weszli do gabinetu.

- Co pan ma wsplnego z Dullesem - zapyta Hitler, gdy Kaltenbrunner

zreferowa mu, o co chodzi.

- Mein Fhrer, 6 lutego, w obecnoci ministra Ribbentropa powiedziapan,

e jeeli wprowadzenie tajnej broni bdzie si opnia, to nastpnym

krokiem bd negocjacje z aliantami. Teraz jestem szczliwy e mogpanu

raportowa, Mein Fhrer, e odniosem sukces w torowaniu drogi,z pomoc

Dullesa, do prezydenta, premiera Churchilla i feldmarszakaAlexandra.

Prosz o instrukcje na przyszo.

Hitler pokiwa gow. Zaakceptowa wyjanienie Wolffa.

- Niech pan wraca do Woch - odpowiedzia - i utrzymuje swoje kontakty z

Amerykanami, ale niech pan baczy, aby uzyska lepsze warunki.Prosz

przekaza najlepsze yczenia dla mojego przyjaciela duce. Dla panamoje

podzikowania i uznanie.

SS-Obergruppenfhrer Karl Wolff by uratowany.

Jeszcze tego samego dnia wrci do Woch, gdzie, wraz z dowdc

Wehrmachtu we Woszech, generaem Vietinghoffem, podpisa kapitulacj wojsk

niemieckich na tym froncie.

Szczury ze wszystkich si uciekay z toncego okrtu.

SS-Obergruppenfhrer Felix Steiner rozwaa plan zamordowania Hitlera.

Ernst Kaltenbrunner zamierza wysa dr. Wilhelma Httla do Szwajcarii, aby

zaproponowa Dullesowi poddanie Austrii. Nawet wierny jakpies Joseph

"Sepp" Dietrich, ktry ju we Francji dy do zaniechaniaobrony, gotw

by wykona obraliwy gest wobec Hitlera. Stao si to poodebraniu depeszy

informujcej, e Fhrer pozbawi onierzy i oficerwdywizji SS "Adolf

Hitler", "Das Reich", "Hitlerjugend" i "Hohenstaufen"prawa noszenia na

rkawach opasek z nazw dywizji. Dywizje skadajcesi na 6. armi

pancern SS poniosy porak na terenie Wgier.

- Wemy pudeko, wmy tam nasze medale i przewimy je wstgz dewiz

Gtza von Berlichingena.

Ten pomys nie doczeka si realizacji. Rycerz Gtz von Berlichingen,

bohater dramatu Goethego, mia powiedzie do biskupa Bambergu: "Pocauj

mnie w dup". Jednake Joseph "Sepp" Dietrich taki odwany wobec

przeoonych nie by. Do Hitlera wysa depesz, w ktrej stwierdzi,e

prdzej si zastrzeli, ni wykona ten rozkaz.

Heinrich Himmler trwa wiernie przy swoim Fhrerze prawie do koca.

tytul

Ja, Schellenberg

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Mina #22#/00, gdy esesman sprowadzi Hansa-Ulricha Rudla@108 wskimi

betonowymi schodami do poczekalni w bunkrze pod Kancelari Rzeszy

- Prosz usi, pukowniku. - Jeden z adiutantw podsun krzeso. -

Fhrer niebawem pana przyjmie.

Rudel spojrza na niego z niechci. Nie lubi, gdy traktowano go jak

kalek. Dwa miesice wczeniej, po ataku na radziecki czog zosta trafiony

pociskami artylerii przeciwlotniczej. Odamki strzaskay mu prawnog, ale

zdoa wyldowa na pobliskiej ce. Kilkanacie dni pniejodwiedzi go w

szpitalu Otto Skorzeny, ktry spodziewa si zasta czowieka zaamanego:

Hansa-Ulricha Rudla, legend niemieckiego lotnictwa- bez nogi. By

nadzwyczaj zdziwiony, gdy Rudel wyszed naprzeciw, skaczc na jednej nodze,

i natychmiast owiadczy:

- Musz zacz lata!

- Jak masz zamiar to zrobi?

- Moi mechanicy robi stalow opask na mj kikut, tak ebym mg

dosign pedaw.

- To nonsens, Rudel. Przemyl to. - Skorzeny by wyranie zdziwiony, cho

zna niezwyk brawur tego czowieka. - Przede wszystkim twoja rana

jeszcze si nie zagoia. Jest cakowicie otwarta. Nie moesz z tym i na

front. Dostaniesz gangreny.

- Musz si std wydosta. - Rudel usiad na krzele, tak aby obciy

kikut. - Musz trenowa moj krtsz nog.

Skorzeny nie powiedzia ju nic. Grymas blu na twarzy jego przyjaciela

wiadczy, e jakiekolwiek ostrzeenia nie maj sensu. Gdy po paru dniach

ponownie przyby do szpitala, Rudla ju tam nie byo.

- Ten wariat uciek - wyjani lekarz.

Na pocztku kwietnia Hitler wezwa Rudla do swojego berliskiego bunkra i

zaproponowa mu, aby obj dowodzenie jednostk, ktra miaa przej

wszystkie samoloty odrzutowe i zapewni oson powietrzn 12. armii

generaa Wencka. Wierzy, e onierze osaniani i wspierani przez

samoloty, ktrych alianci nie mieli, potrafi zada wrogowi ogromne straty

i osign to, co nie udao si w grudniu 1944 roku w Ardenach: zmusz

Brytyjczykw i Amerykanw do negocjacji pokojowych.

Rudel odmwi.

- Zawsze stosowaem zasad: nie wydawa rozkazw, ktrych nie mgbym

wykona sam - tumaczy.

Hitler wezwa go ponownie 19 kwietnia 1945 roku. Tu przed #23#/00 drzwi

do gabinetu otworzyy si, Fhrer na widok bohaterskiego lotnikaumiechn

si i gestem zaprosi go do pokoju.

Przez p godziny mwi o osigniciach niemieckich uczonych i lku

aliantw przed niemieckimi wynalazkami, ktre mogyby jeszcze zmieni bieg

wojny. Wreszcie przeszed do gwnego tematu:

- Jest moim yczeniem, aby tego trudnego zadania podj si pan, jedyny

czowiek odznaczony najwyszym niemieckim odznaczeniem za odwag.

Rudel ponownie odmwi. Tym razem sign po inne argumenty.Stwierdzi,

e lada moment wojska anglo-amerykaskie i radzieckie spotkaj si,

rozcinajc siy niemieckie na dwa oddzielne ugrupowania. Wtych warunkach

uycie odrzutowcw jest bardzo problematyczne - przekonywa. Alianci maj

druzgoczc przewag w powietrzu, co najmniej20:1 i zniszcz lotniska dla

samolotw odrzutowych, ktre ze wzgldu nadugie pasy startowe s atwym

celem.

- Mein Fhrer, i tym razem nie mog wzi na siebie odpowiedzialnoci i

trwam przy odmowie - powiedzia Rudel, koczc swj wywd, idoda: -

Wedug mnie, nie mona ju zwycisko zakoczy wojny na obufrontach. Ale

jest to moliwe na jednym froncie, pod warunkiem, e zdoamy osign

zawieszenie broni na drugim.

- atwo panu mwi - odpowiedzia spokojnie Hitler. - Raz za razem

prbowaem zawrze pokj, ale alianci nie chcieli na to przysta. Od 1943

roku daj bezwarunkowej kapitulacji. Nie ma to oczywicie znaczeniadla

mojego losu, ale kady zdrowo mylcy czowiek musi przyzna, e janie

mgbym zaakceptowa bezwarunkowej kapitulacji narodu niemieckiego. Nawet

teraz trwaj negocjacje, ale nie mam ju nadziei na sukces.Dlatego musimy

zrobi wszystko, aby przeama ten kryzys, aby nowa broprzyniosa nam

zwycistwo.

Rudel wyszed z pokoju Hitlera okoo godziny pierwszej w nocy 20

kwietnia. W przedpokoju min oficerw, ktrzy przybyli, aby zoy

Fhrerowi yczenia z okazji jego 56 urodzin.

O jakich negocjacjach wspomnia Hitler? Jedyne, jakie trway, prowadzi

Himmler, usiujc uzyska pokj w zamian za ycie 2,5 miliona ydw

zamknitych w obozach koncentracyjnych. Zapewne w dalszym cigu uwaa, e

jego wierny druh, Himmler, dziaa zgodnie z jego poleceniami.

W tym samym czasie, gdy Rudel rozmawia z Hitlerem, w podberliskim

sanatorium dr. Gebharda, gdzie wielkie czerwone krzye na dachach daway

mieszkacom poczucie bezpieczestwa, Himmler i Schellenberg siedzieli przy

kieliszkach szampana, aby uczci urodziny Fhrera. Dalecybyli od radosnego

nastroju oczywistego przy takich okazjach. Atmosferaw pokoju przypominaa

raczej styp po pogrzebie bliskiej osoby.

Reichsfhrer, ponury, siedzc z opuszczongow, wydawa si bliski

zaamania nerwowego. Cochwil szarpa wowy piercie na palcu lewej

rki, jakby chcia go zerwa, a z nim cay ciardecyzji.

- Jest pan jedynym czowiekiem, poza Brandtem- Himmler mia na myli

swojego sekretarza - ktremu cakowicie ufam. Pokj z Zachodem nie moe

zosta wynegocjowany, dopki Hitler nie zostaniepozbawionywadzy. Ale jak

pozby si Hitlera? Niemog przecie go zastrzeli, podsun mu trucizny

ani nawet aresztowa, gdy caa wojskowa machina si przewrci.

- To nie ma znaczenia - odpowiedzia Schellenberg. - S tylko dwie

moliwoci: skoni Hitlerado rezygnacji lub usun go si.

Himmler zmieni si na twarzy. Wida byo, e sowa rozmwcy zakuy go

bolenie, gdy skaniay dodziaania, do ktrego nie by zdolny. Tak

gboko tkwia w nim wiernowobec Fhrera.

- Jeeli bym mu to powiedzia - Himmler mwi o zaproponowaniuFhrerowi,

aby ustpi z urzdu - wpadby we wcieko i zastrzeli mniena miejscu.

Schellenberg si nie odezwa. Uzna, e nastrj tego wieczoru nie skania

do snucia miaych planw, ale nie zrezygnowa z zamiaru skonienia

Himmlera, aby wystpi przeciwko Fhrerowi. Tu przed pnoc poegna si

i wyszed. Opuszczajc pokj zauway, e Reichsfhrer zamwijeszcze

jedn butelk szampana.

Schellenberg pojecha wprost do willi w podberliskiej dzielnicy Gut

Harztwalde, gdzie mieszka Felix Kersten. Ten wrci wanie ze Sztokholmu

w towarzystwie Norberta Masura, czonka wiatowego Kongresuydw, ktry

mia podj negocjacje z Himmlerem dotyczce losu ydowskich winiw w

zastpstwie Gilela Storcha. Rozmawiali do czwartej nadranem, dochodzc do

wniosku, na ktrym Schellenbergowi szczeglniezaleao: naley zrobi

wszystko, aby zmusi Reichsfhrera do dziaaniaprzeciwko Hitlerowi.

Po co? C mona byo osign w czasie, kiedy armie radzieckie

przeamay obron na Wzgrzach Seelow, ostatniej naturalnej przeszkodziena

drodze do Berlina, i szy od pnocy i poudnia, obejmujc miasto

piercieniem, ktrego Niemcy nie mieli ju siy przerwa. Byo oczywiste,

e w cigu najbliszych kilku dni piercie zacinie si i onierze

radzieccy wedr si do miasta. Schellenberg nie traci jednak nadziei, e

usunicie Hitlera skoni zachodnich aliantw do zawieszenia broni, co

zapobiegnie objciu przez radzieck okupacj caej wschodniej czci

Niemiec. Czyby mia jakiekolwiek podstawy do snucia takich planw?

Prawdopodobnie tak, gdy jego wiedza o zamiarach i dziaaniach Churchilla

pochodzia z najlepszego rda, jakie tylko moe sobie wymarzy szef

wywiadu: jego agent by ulokowany u boku brytyjskiego premiera!

Alfred Kraus by modym i przystojnym oficerem Wehrmachtu, gdy na

pocztku 1941 roku pojawi si w paryskim salonie uroczej ksiniczki

Jacqueline de Broglie, dziedziczki bajecznej fortuny amerykaskiej rodziny

Singerw, producentw maszyn do szycia. Dwudziestodwuletnia panienka

dzielia czas midzy swj zameczek w Surenne i paryski apartament, gdzie

wydawaa przyjcia, o ktrych mwi cay Pary, i organizowaa spotkania

ludzi szczeglnie interesujcych. Wojna zmienia jej obyczaje na tyle, e w

paryskim salonie zaczli bywa wysi oficerowie Wehrmachtu, gdy Jacqueline

uznaa, e taki jest wymg nowych czasw i naley podda si tej fali. Nie

zastanawiaa si, w jaki sposb Alfred Kraus znalaz drog do jej salonu,

ani dlaczego tu potem inny niemiecki oficer powiedzia jej w czasie taca,

e dalszy pobyt ksiniczki w Paryu zaley cakowicie od dobrej woli wadz

niemieckich.

- Wiemy, e jest pani krewn Winstona Churchilla i rodzinne korzenie pani

matki tkwi gboko w Anglii.

By dobrze poinformowany. Marguerite - matka Jacqueline, a wnuczka

Singera, bya bezporednio spokrewniona z rodzin Churchill of Blenheim. Po

wyjciu za m zamieszkaa na stae we Francji, ale czsto wyjedaa do

swojej posiadoci Donnington Hall w Berkshire. Arystokratyczne pochodzenie

jej ma sprawio, e znalaza si w gronie najwietniejszych rodzin

brytyjskich, w tym rwnie rodziny krlewskiej. Kuzyn Winston Churchill

pozostawa dla niej czowiekiem bliskim, z ktrym czsto i chtnie si

widywaa.
- Dlaczego nie chce pani nam pomc w zamian za nasz ochron? - mwi

mczyzna, obejmujcy w tacu Jacqueline. By to oficer Abwehry, major

Hermann Giskes, nadzwyczaj niebezpieczny i przebiegy czowiek, nazywany

przez przeoonych lisem. Odnis wiele sukcesw, wrd ktrych najwikszym

zakoczya si operacja "Biegun Pnocny", skierowana przeciwko brytyjskiej

siatce SOE@109 w Holandii w 1941 roku. Giskes zdoa zawadn osiemnastoma

punktami cznoci radiowej i do listopada 1943 roku wodzi za nos

Anglikw, wysyajc z ich pomoc faszywe informacje i dekonspirujc

dywersantw przysyanych z Wielkiej Brytanii.

- Niewiele od pani oczekujemy - mwi dalej. - Prosz prowadzi sw

towarzysk dziaalno. Reszt zostawi pani nam. My wiemy, jak to robi i

nikt poza nami nie bdzie o tym nic wiedzia.

- Czego ode mnie oczekujecie?

- Jeli mog pozwoli sobie na szczero, prosz o pozwolenie na

zainstalowanie podsuchu w pokojach pani domu...

- Jak pan mie! - przerwaa mu ksiniczka.

- Ja tylko staram si pomc - odpowiedzia Giskes, odprowadzajc

ksiniczk na miejsce.
Ta rozmowa przerazia j. Bya pewna, e za dzie, dwa Niemiec powrci,

aby podj temat jej wsppracy z wywiadem, i czua si cakowicie

bezradna. C mogli jej zrobi? Skonfiskowa posiadoci, wtrci do

wizienia. Wojna, ktra dla niej kojarzya si jedynie z widokiem mundurw

feldgrau na ulicach, nagle dotara do niej z ca brutalnoci. I wtedy

pomylaa o Freddym, jak nazywaa Alfreda Krausa. By niemieckim oficerem.

Wydawa si opanowany, zaradny, bliski. Zwierzya mu si ze swojego

kopotu. Czy Alfred Kraus by ju wtedy agentem Abwehry? Prawdopodobnie

nie. Sta si nim, gdy zacz dziaa, aby pomc nieszczliwej ksinej.

Zwrci si do czowieka, o ktrym wiedzia, e jest prawym oficerem,

znanym z niezalenych sdw i chtnie pomagajcym przyjacioom, jeeli

znaleli si w potrzebie. Do... majora Hermanna Giskesa.

- To skandal, aby niemiecka tajna suba nagabywaa kobiet o tej pozycji

i urodzie, co ksiniczka Jacqueline de Broglie. - Giskes wydawa si

szczerze oburzony. - Jeeli w to jest zamieszana Abwehra, to oczywicie

zrobi co w mojej mocy, aby nie dopuci do dalszych nagabywa i zakcania

spokoju tej uroczej kobiety.

Dotrzyma sowa, ksiniczka ju nie musiaa wysuchiwa obcesowych

propozycji podjcia wsppracy z niemieckim wywiadem. Alfred Kraus,

nagradzany za przysug, jak odda ksiniczce, sta si czstszym gociem

w zameczku. Pobrali si w 1941 roku, za wiadkiem na ich lubie by

pukownik Giskes, ktry zdoby sympati i przyja Jacqueline, gdy

uwierzya mowi, e jest to czowiek, ktry uratowa j z rk Abwehry.

Pniej bardzo czsto przychodzi on do domu Krausw. Jacqueline nigdy si

nie domylia, e za przyjacielskimi wizytami kryje si subowy cel.

Wszystko wskazuje na to, e nie wiedziaa, i jej m sta si agentem

Abwehry, a Giskes przychodzi gwnie po to, aby odbiera od Freddy'ego

meldunki i wywiadowcze zdobycze. Ten dobrze wybra sobie zdobycz, gdy

ksiniczka postanowia wczy si w nurt ruchu oporu. Jej wiejski dom

sta si schronieniem dla agentw SOE przybywajcych z Wielkiej Brytanii

lub oczekujcych na przerzut do Londynu, dom za w Paryu by skrzynk

kontaktow, do ktrej trafiay tajne przesyki z siatek SOE dziaajcych w

rnych czciach kraju. Alfred Kraus osobicie zawozi je do Marsylii,

ktra, lec w czci Francji nie objtej okupacj, bya dogodnym miejscem

kontaktowym dla wielu organizacji wywiadowczych. Tam, w biurze firmy

kosmetycznej "Savon Gibs", zostawia pakunki, skd tajnymi kanaami

przemycano je do Londynu. Oczywicie wszystkie dokumenty, zanim trafiy do

rk konspiratorw w Marsylii, byy fotografowane przez specjalistw z

Abwehry. Wiele nigdy nie dotaro do centrali SOE na Baker Street w

Londynie, a ich miejsce zajmoway faszywe raporty, preparowane wedug

wskaza Giskesa. Do wiejskiej posiadoci Krausw przybywao te wielu

lotnikw brytyjskich, amerykaskich i francuskich, ktrzy, zestrzeleni nad

Francj, uniknli schwytania przez Niemcw. Szesnastu z nich szczliwie

przemycono do Wielkiej Brytanii, jednake nikt nie wie, jak wielu lotnikw

ukrywao si w chateau Surenne i ilu z nich, cho wyruszyo w podr

powrotn, do Anglii nie dojechao, a znalazo si w wizieniach Gestapo. O

losie kadego decydowa pukownik Giskes, informowany przez Krausa, kto

przechowywany jest w zamkowych komnatach.

12 lutego 1944 roku Adolf Hitler zdecydowa si na przekazanie wywiadu i

kontrwywiadu wojskowego Heinrichowi Himmlerowi. Wikszo departamentw

Abwehry znalaza si pod kierownictwem Waltera Schellenberga. To on,

poinformowany przez Giskesa o sukcesach Alfreda Krausa, podj decyzj, e

ofiarny oficer pozostanie w Paryu, gdy do miasta wkrocz wojska alianckie.

24 sierpnia 1944 roku w stron stolicy Francji objtej powstaniem ruszya

na odsiecz 2. dywizja pancerna Wolnych Francuzw. Tego dnia wieczorem kilka

czogw dowodzonych przez kapitana Raymonda Dronne'a dotaro na Place de

l'Hotel de Ville w centrum Parya. Dowdca niemieckiego garnizonu, genera

Dietrich von Choltitz, cho otrzyma od Hitlera rozkaz bronienia miasta do

ostatniego onierza, zachowywa si do biernie i nie mia ochoty

doprowadzi do zniszczenia Parya. 25 sierpnia podda swj garnizon.

Losy kapitana Krausa potoczyy si bardzo dziwnym torem. Kilka dni po

wyzwoleniu miasta przywdzia mundur kapitana wojsk brytyjskich, co byo

zastanawiajce, gdy Brytyjczycy wiedzieli, e jest to oficer niemiecki.

Mona przypuszcza, e rzd brytyjski, znajc jego rzekome zasugi dla

ruchu oporu, w nagrod przyzna mu stopie kapitana British Army. Jak

okazao si wiele miesicy pniej, nic takiego nie nastpio, a wic Kraus

otrzyma mundur jako list elazny, gwarantujcy mu bezpieczestwo w drodze

do Anglii. C powinna zrobi jego ona, po czterech latach rozki z

matk, ktra do tego czasu nie widziaa swej wnuczki? Oczywicie wsi z

mem na prom i popyn na spotkanie z matk. Tymczasem Jacqueline i jej

creczka pozostay w Paryu. Czyby byy zakadniczkami?

Na nabrzeu portu Dover czekaa teciowa, ktra niemal natychmiast

zaprowadzia zicia do swego kuzyna, Winstona Churchilla, jakby w czasie

tych wojennych miesicy to byo najwaniejsz spraw dla jej rodziny! Nie

ma wic najmniejszej wtpliwoci, co potwierdziy pniejsze wydarzenia, e

kapitan Kraus przybywa do Londynu jako osobisty wysannik Schellenberga.

Nie jedyny.

Schellenberg ju wczeniej zabiega o dotarcie do politykw, w rkach

ktrych spoczywaa decyzja w sprawie Niemiec: Churchilla i Roosevelta, za

porednictwem generaa Eisenhowera.

W tym samym czasie, gdy rozwijaa si intryga kapitana Krausa, prb

skontaktowania Schellenberga z Churchillem podja inna osoba: synna

projektantka mody Gabrielle Chanel@110 nazywana "Coco". Bya biedn

dziewczyn, sierot z maego miasta, gdy los umiechn si do niej,

umoliwiajc zrobienie nadzwyczajnej kariery i majtku. Projektowane przez

ni sukienki, jakie wieszaa w witrynie swojego sklepu, podobay si coraz

liczniejszym klientkom. Sklep przynosi coraz wiksze dochody. W Paryu

zaczo si mwi o wspaniaych strojach dziewczyny z Sanmur, ktre chciay

nosi wszystkie Francuzki. Tym bardziej, e straszna I wojna wiatowa

zakoczya si, co sprzyjao rozkwitowi nowej mody. Na pocztku lat

dwudziestych Chanel bya ju kobiet bogat, wacicielk zakadw

konfekcyjnych, a w 1922 roku pomnoya swj sukces, dajc swoje nazwisko

perfumom "Chanel No. 5", ktrych zapach zachwyci kobiety na caym

wiecie. Wrd najbliszego grona jej przyjaci znaleli si ksi

Windsoru i Pamela Menzies, ona pniejszego szefa brytyjskich tajnych

sub, a take premier Winston Churchill.

W kwietniu 1944 roku, Schiebe, jeden z podwadnych Schellenberga

wspomnia mu o "pewnej pani Chanel", ktra zna Churchilla na tyle dobrze,

e moe podj bezporednie negocjacje.

- Jest zaciekym wrogiem Rosji - rekomendowa Schiebe. - Jest zdecydowana

pomc Francji i Niemcom, gdy uwaa, e losy tych pastw s cile ze sob

zwizane.

Schellenbergowi spodoba si ten projekt i poleci, aby madame Chanel jak

najszybciej zostaa przywieziona do Berlina.

Przybya w towarzystwie byego agenta Abwehry o nazwisku Dincklage i nie

kazaa si dugo namawia. Zapewne ju w czasie podry do Berlina poznaa

cel, w jakim tam si udawaa, i od razu przedstawia Schellenbergowi swoj

propozycj.
- Pani Lombardi, pochodzca z dobrej brytyjskiej rodziny, zamna z

Wochem, powinna zosta zwolniona z obozu we Woszech i wysana do Madrytu

jako porednik - zaproponowaa Chanel. W jej planie miaa ona zawie do

ambasady brytyjskiej w Madrycie list do premiera Churchilla, ktry Chanel,

pod dyktando Schellenberga, by napisaa.

Pani Lombardi przyjechaa do Madrytu prawdopodobnie w tym samym czasie,

gdy do Londynu przybywa kapitan Kraus. Ona jednak nie miaa zamiaru by

poredniczk w rokowaniach brytyjsko-niemieckich. Wystarczyo jej, e

odzyskaa wolno, i po stawieniu si w ambasadzie stwierdzia, e jej

przyjacika Chanel to niemiecki szpieg. W ten sposb projekt Schellenberga

zawali si, gdy trudno byo po takiej rekomendacji, aby ktokolwiek z

urzdnikw ambasady zaproponowa kontynuowanie tej sprawy. Schellenbergowi

pozosta wic tylko Kraus, ktry bez wtpienia dotar do premiera

Churchilla i wszystko wskazuje na to, e przedstawi propozycje swojego

zwierzchnika. Jednak niewiele wiadomo o tym, jakie byy dalsze losy tego

przedsiwzicia.

Kraus znikn z Londynu rwnie nagle, jak tam si pojawi. Oczywicie

wysyanie do Londynu agenta Abwehry, ktry dobrze suy Niemcom przez ca

wojn, nie byo najlepszym pomysem. Jednak atwo, z jak mg dotrze do

premiera rzdu brytyjskiego, zdawaa si usuwa w cie ryzyko, e

Brytyjczycy wykryj, kim jest naprawd, i przerw rozmowy. By moe tak

wanie si stao.

Sprawa Krausa odya nagle w kwietniu 1945 roku, gdy pose Edgar

Granville zoy w parlamencie interpelacj w sprawie "przystojnego

niemieckiego oficera, kapitana Klausa, ktry po przebyciu samolotem kanau

La Manche mia wyskoczy ze spadochronem, aby przekaza rzdowi wane

informacje, za ktre chcia kupi sobie darowanie wojennych zbrodni".

Chodzio oczywicie o Krausa, ktrego nazwisko pose przekrci, dodajc

kilka zmylonych okolicznoci. da wyjanie od Ministerstwa Spraw

Wewntrznych. Minister Herbert Morrison, obawiajc si, e sprawa nabierze

nadmiernego rozgosu, postanowi wyjani wszystkie wtpliwoci:

- Alfred Ignatz Maria Kraus zosta przywieziony do Londynu bez waciwego

pozwolenia na opuszczenie Francji - przyzna. - Otrzyma brytyjski mundur,

do noszenia ktrego nie by uprawniony. Oficer odpowiedzialny za tak

niezwyke traktowanie wroga zosta postawiony przed sdem wojennym.

Z dalszej wypowiedzi ministra mona byo wywnioskowa, e Kraus zosta

zatrzymany, cho w parlamentarnym wystpieniu nie pado sowo "aresztowany"

czy "uwiziony", lecz stwierdzenie, ktre mona byo zrozumie jako: "mamy

go pod kontrol".

Caa sprawa bya tym bardziej dziwna, e do koca kwietnia 1945 roku

Brytyjczycy nie zdawali sobie sprawy, i Kraus by agentem Abwehry. Dopiero

w ostatnich dniach wojny oficer wywiadu brytyjskiego odkry jego powizania

z Abwehr i SS i doprowadzi do aresztowania go. Wskazywaoby to, e do

maja 1945 roku przebywa on na terenie Wielkiej Brytanii lub kursowa

midzy Berlinem i Londynem. Co jeszcze dziwniejsze, Kraus nie znalaz si w

zwykym wizieniu. Zawieziono go do Ham Common, specjalnego, cile

strzeonego wizienia brytyjskiego kontrwywiadu. Tam czsto przyjedaa

wielka czarna limuzyna, ktr wywoono go na kilka godzin poza wizienne

mury. A pewnego czerwcowego dnia 1945 roku nie powrci do wizienia. Kto

zwrci mu wolno, nie stawiajc przed sdem za wojenne przestpstwa.

Podobno, po rozwodzie z Jacqueline, zamieszka w Austrii. Jakie zasugi

odda brytyjskiemu rzdowi, e darowano mu kar?

Gdy w kocu wojny decydowa si los Alfreda Krausa, premier Winston

Churchill zadzwoni, korzystajc z bezporedniego transatlantyckiego

poczenia do Harry'ego Trumana@111. By 23 kwietnia, a wic zaledwie drugi

tydzie urzdowania nowego prezydenta Stanw Zjednoczonych. Rozmowa miaa

dziwny przebieg, choby ze wzgldu na to, e obok prezydenta zasiadao

kilku jego wsppracownikw (Marshall, King, Hull), co by wskazywao, e

odbd si powane negocjacje, a nie wymiana zda midzy politykami

sojuszniczych i zaprzyjanionych pastw. Truman przewidywa, na co bdzie

nalega Churchill. Ju 20 kwietnia prosi go, aby przyspieszy postpy

wojsk amerykaskich, doj do Berlina i zaj jak najwikszy obszar

Niemiec. Brytyjski premier wiedzia, e nowy prezydent Stanw Zjednoczonych

nie ma ochoty kontynuowa naiwnej polityki swojego poprzednika i rozmawia

twardo z Rosjanami. Cho zapewne nie mg wiedzie, e tego samego dnia, 23

kwietnia, prezydent ostro, a nawet arogancko potraktowa radzieckiego

komisarza spraw zagranicznych, Wiaczesawa Mootowa, zarzucajc mu, e

Zwizek Radziecki nie wywizuje si z jataskiej umowy przewidujcej wolne

wybory w Polsce.

- Przykro mi dowiadywa si, e nie osignito adnego postpu w

rozwizaniu polskiego problemu - powiedzia Truman na powitanie, a

zakoczy sowami: - Stany Zjednoczone chc przyjani ze Zwizkiem

Radzieckim, ale ja chc postawi spraw jasno, e moe to nastpi jedynie

na bazie wzajemnego przestrzegania porozumie, a nie na bazie

jednostronnych decyzji.

- Nikt do mnie tak nie mwi w caym moim yciu! - wykrzykn oburzony

Mootow.

- Przestrzegajcie porozumie, a nikt nie bdzie z wami tak rozmawia -

uci Truman.

Churchill zdawa sobie spraw, e Truman chce prowadzi inn polityk

wobec Stalina ni Roosevelt i postanowi to wykorzysta.

- Czy to pan, panie prezydencie - zacz rozmow telefoniczn.

- Mwi prezydent, panie premierze.

- Jak mio sysze pana gos - odpar Churchill.

- Bardzo dzikuj. Mio mi sysze pana gos - zrewanowa si

uprzejmoci Truman.

- Par razy rozmawiaem z Franklinem... Czy pan otrzyma raport ze

Sztokholmu przesany przez waszego ambasadora? - Churchill wyranie chcia

powiedzie co innego, ale zmieni zdanie. Pyta o przekazane do Sztokholmu

propozycje Himmlera w sprawie zawieszenia broni.

- Czy oni maj cokolwiek do poddania? - zapyta Truman, majc na myli

wadze Trzeciej Rzeszy.

- Wochy, Jugosawia, cay zachodni front. - Churchill wydawa si

zdziwiony. On wiedzia, e gra si toczy o Niemcy, wielki kraj porodku

Europy, Truman za myla zapewne o postpach wojsk radzieckich wok

Berlina. - Ale [Himmler - BW] nie proponuje poddania wojsk na froncie

wschodnim. Tak wic mylelimy, e prawdopodobnie trzeba bdzie

poinformowa o tym Stalina. Oczywicie po to, aby powiedzie, e w naszym

ujciu kapitulacja musi nastpi jednoczenie [przed wszystkimi wojskami

sojuszniczymi - BW], zgodnie z naszymi warunkami.

Dla adnego z amerykaskich politykw suchajcych tych sw nie byo

tajemnic, e Churchill sonduje prezydenta, aby pozna, jak daleko moe si

posun w grze, jak chcia podj przeciwko Stalinowi, polegajcej na

uniemoliwieniu Moskwie zagarnicia wschodniej czci Niemiec. Truman ju

nie mg si na to zgodzi. Urzd prezydencki obj 13 kwietnia, a wic

dziesi dni przed t rozmow. By cakowicie zaskoczony, a nawet

oszoomiony tym, co si stao w Biaym Domu.

- Chopcy, jeeli kiedykolwiek modlilicie si, mdlcie si za mnie teraz

- mwi do dziennikarzy na pierwszej konferencji prasowej. - Czuj si

jakby Ksiyc, gwiazdy i wszystkie planety zwaliy si na mnie.

Jego dowiadczenie w polityce zagranicznej byo niewielkie. Roosevelt nie

informowa go o wielu swoich dziaaniach. Nowy prezydent w cigu paru

godzin musia opanowa nadzwyczaj rozleg wiedz obejmujc bardzo

skomplikowan polityk wobec Wielkiej Brytanii, Zwizku Radzieckiego,

Niemiec, Woch, Japonii. Musia zapozna si z postpami nad budow bomby

atomowej i podj decyzj o jej uyciu. Przygotowa si do udziau w

wielkiej konferencji zaoycielskiej Narodw Zjednoczonych. Truman po

prostu nie mia czasu ani moliwoci, aby cokolwiek zmieni w polityce

wytyczonej przez Roosevelta. Chcia twardo rozmawia ze Stalinem, ale

obawia si, e bd z jego strony moe zniweczy realizacj wielkiej idei

utworzenia Organizacji Narodw Zjednoczonych. Byo to tym bardziej

prawdopodobne, e Stalin, ktry ju wyranie zmierza do zerwania wizw z

wojennymi sojusznikami, co chwil grozi, e nie wyle delegacji do San

Francisco, gdzie miaa si odby konferencja.

Churchill zrozumia to szybko. W czasie rozmowy 23 kwietnia, gdy dawa do

zrozumienia prezydentowi, e gotw jest podj z Niemcami negocjacje na

temat wstrzymania walk na froncie zachodnim, syszc, e prezydent nie

podejmuje tematu, szybko si wycofa. Przedstawi projekt telegramu do

Stalina, w ktrym by poinformowano wschodniego sojusznika, e Brytyjczycy

niezomnie opowiadaj si za cakowit kapitulacj wojsk niemieckich wobec

trzech pastw sojuszniczych.

- Ja aprobuj ten telegram do Stalina i bezzwocznie wyl Stalinowi mj,

dokadnie wedug tej linii - pochwali prezydent.

- Bardzo dzikuj - odpowiedzia Churchill. - To jest dokadnie to, co

chciaem usysze.

Ile sarkazmu byo w tych sowach. Czy prezydent to rozumia? Bez

wtpienia tak.

- Jestem zadowolony - mwi dalej Churchill. - Mam nadziej, e Stalin

odpowie: "Ja te si zgadzam" [tj. z daniem, aby Niemcy kapitulowali

wobec trzech mocarstw, a nie tylko na froncie zachodnim - BW]. W takim

wypadku moemy upowani naszych dyplomatw w Sztokholmie, aby powiedzieli

Bernadottemu, e pan przekae wiadomo Himmlerowi, i nic wicej nie mona

zrobi w tej sprawie, dopki nie zaakceptujemy tego wszyscy trzej [a wic

Truman, Stalin, Churchill - BW].

- W porzdku - odpowiedzia Truman.

- Bardzo serdecznie panu dzikuj - zakoczy rozmow Churchill.

- Dzikuj - odpowiedzia Truman.

Ta rozmowa zamkna dug i burzliw histori tajnych negocjacji, za

pomoc ktrych Hitler chcia zakoczy wojn, nie tracc zbyt wielu

zdobyczy. Wobec decyzji Trumana, z ktr Churchill musia si zgodzi,

dalsze wysiki Himmlera i Schellenberga nie miay ju adnego sensu. Jeeli

Folke Bernadotte zosta rzeczywicie poinformowany przez amerykaskich lub

brytyjskich dyplomatw o wyniku nocnej rozmowy prezydenta z premierem, to

na pewno zatrzyma to dla siebie. Jemu zaleao na wyrwaniu z hitlerowskich

obozw jak najwikszej liczby winiw. Mg wic zwodzi niemieckich

rozmwcw nadziej na zawarcie porozumienia z zachodnimi aliantami, ale w

rzeczywistoci taka szansa ju nie istniaa. Los Niemiec i los Europy by

przesdzony na wiele lat...

Przypisy:

108. Hans-Ulrich Rudel (1916-1982), niemiecki pilot bombowcw Junkers

Ju-87, wsawi si zatopieniem krownika, a nastpnie 22 wrzenia 1941 r.

radzieckiego pancernika Marat. Do koca wojny zniszczy 519 radzieckich

czogw (tylko jednego dnia, 26 marca 1944 r., zniszczy 17 czogw). W

marcu 1944 r., zestrzelony i wzity do niewoli przez Rosjan, zdoa uciec.

W lutym 1945 r., zestrzelony ponownie, straci praw nog. Jego wyczyny

zyskay mu najwysze uznanie wadz hitlerowskich [otrzyma, stworzony

specjalnie dla niego, Krzy Rycerski ze Zotymi Limi Dbowymi i

Brylantami]. Po wojnie zbieg do Argentyny, gdzie aktywnie dziaa w

organizacjach nazistowskich. Wrci do Niemiec w 1951 r.

109. SOE [Special Operations Executive - Zarzd Operacji Specjalnych],

organizacja brytyjska powstaa 17 lipca 1940 r. z inicjatywy premiera

Winstona Churchilla w celu prowadzenia dywersji i wspomagania ruchu oporu w

okupowanych pastwach europejskich. Pierwszym jej szefem by Frank Nelson;

po jego ustpieniu ze wzgldu na zy stan zdrowia, w maju 1942 r.

kierowanie organizacj obj Charles Hambro (bankier z zawodu), a od

wrzenia 1943 r. zastpi go pk Colin Gubbins. Centrala miecia si przy

Baker Street 64 w Londynie, jej oddziay zaoono w wielu miastach krajw

europejskich i afrykaskich (Madryt, Lizbona, Sztokholm, Bari, Algier). W

1941 r. powsta sztab regionalny w Kairze obejmujcy Bliski Wschd, pastwa

europejskie basenu Morza rdziemnego oraz Polsk i Czechosowacj. Agenci

byli szkoleni w orodkach w Anglii i na zachodnim wybrzeu Szkocji, gdzie

uczono ich posugiwania si broni, walki wrcz, wspinaczki, skakania ze

spadochronem, zdobywania informacji, zachowania podczas przesuchania itp.

Dokadna liczba pracownikw nie jest znana. Na wiosn 1944 r. wspdziaao

z SOE prawdopodobnie 10 tys. mczyzn i 3 tys. kobiet. Pena ocena

dziaalnoci SOE nie jest moliwa, gdy dotychczas nie ujawniono wszystkich

dokumentw.

110. Gabrielle Chanel, "Coco" (1883-1971), sierota z niewielkiego

miasteczka francuskiego, w 1913 r. zaoya sklep, w ktrym sprzedawaa

stroje wasnego pomysu, kreujce styl tzw. biednej dziewczyny, co bardzo

spodobao si najbogatszym klientkom. W cigu piciu lat zebraa fundusze

umoliwiajce otwarcie zakadu konfekcyjnego, a jej nonkonformistyczne

projekty lansujce wygod i prostot zrobiy furor. W szczytowym okresie

zakady "Coco" zatrudniay ponad 3,5 tys. pracownikw. W 1922 r.

wprowadzia na rynek perfumy "Chanel No. 5", ktre stay si bardzo

popularne na caym wiecie.

111. Harry Truman (1884-1972), amerykaski polityk, w listopadzie 1944

r. wygra wybory na stanowisko wiceprezydenta. 12 kwietnia 1945 r. po

mierci Franklina D. Roosevelta zosta zaprzysiony jako 33 prezydent

Stanw Zjednoczonych. By przeciwny kontynuowaniu linii politycznej swojego

poprzednika wobec Zwizku Radzieckiego. Ju w maju wstrzyma dostawy w

ramach Lend-lease'u do Zwizku Radzieckiego. 25 kwietnia 1945 r. podj

decyzj o zrzuceniu bomby atomowej na Japoni. Bra udzia w konferencji w

Poczdamie, ktra zadecydowaa o ksztacie powojennej Europy. W 1948 r.

wygra wybory prezydenckie i sprawowa ten urzd do 20 stycznia 1953 r.

tytul

Epilog

Adolf Hitler popeni samobjstwo lub zosta zabity w bunkrze pod gmachem

Kancelarii Rzeszy 30 kwietnia.

Heinrich Himmler ukrywa si w pnocnych Niemczech do 21 maja. Zgoli

wsy i zasoni oko czarn opask, co skutecznie chronio go przed

identyfikacj. Pad ofiar wasnej pedanterii, gdy przebrany w mundur

oficera Geheime Feldpolizei, okaza dokumenty na punkcie kontrolnym, co

zwrcio na niego uwag. W powojennych dniach niewielu miao przy sobie

dowody tosamoci. Wartownik zdecydowa si zatrzyma "porzdnego" Niemca,

tym bardziej e ten nosi mundur formacji, ktrej funkcjonariusze byli

poszukiwani przez aliancki wymiar sprawiedliwoci. Himmler, w dalszym cigu

nie rozpoznany, zosta wysany do orodka przesucha w Barfeld, koo

Lneburga. Tam, z nie znanych przyczyn,ujawni si sam. By moe

zdecydowaa o tym uraona duma wysokiego dostojnika, do obcesowo

traktowanego przez zwycizcw. Przewieziony na przesuchanie do kwatery

dowdcy 2. armii popeni samobjstwo, przegryzajc ampuk z trucizn

ukryt midzy zbami.

Walter Schellenberg 6 maja dotar samolotem przez Kopenhag do

Sztokholmu, gdzie usiowa kontynuowa negocjacje z Folke Bernadottem, tym

razem w sprawie kapitulacji wojsk niemieckich w Norwegii. Po zakoczeniu

wojny zosta wydany wadzom alianckim i w 1949 roku stan przed sdem w

Norymberdze, ktry oczyci go z zarzutu ludobjstwa, ale uzna winnym

udziau w zamordowaniu jecw radzieckich i skaza na sze lat pozbawienia

wolnoci. Jednake wyszed na wolno po kilku miesicach. Zmar w 1952

roku.

tytul

Sownik

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Abwehra (Abwehr) - niemiecki wywiad i kontrwywiad wojskowy. Od 1 stycznia

1935 r. na jego czele sta Wilhellm Canaris. Rozwizany w 1944 r.

Armia Czerwona - siy zbrojne Zwizku Radzieckiego utworzone w 1918 r., w

1946 r. przemianowane na Armi Radzieck.

Duce (w. wdz, przywdca) - tytu przyjty przez dyktatora Woch, Benito

Mussoliniego.

Einsatzgruppen - grupy operacyjne policji bezpieczestwa (Sipo) i suby

bezpieczestwa (SD) utworzone w lipcu 1939 r. w celu likwidacji os6b z list

proskrypcyjnych, zabezpieczania materiaw policyjnych i wywiadowczych,

organizowania sieci informatorw itp. w czasie kampanii w Polsce. Ponownie

zaktywizoway si w czasie agresji na Zwizek Radziecki, gdzie skierowano 4

Einsatzgruppen, liczce okoo 12 tys. onierzy. Ocenia si, e w cigu Ii

wojny wiatowej Einsatzgruppen wymordoway ok. 2 mln ludzi.

Einsatzkommando - jeden z szeciu oddziaw wchodzcych w skad kadej

Einsatzgruppe.

Fhrer (niem. wdz, przywdca) - tytu Adolfa Hitlera, od 1931 r.

obowizkowyprzy zwracaniu si do niego (Mein Fhrer) przez czonkw partii

nazistowskiejNSDAP. Od 1934 r., gdy Hitler poczy w swoim rku urzdy

kanclerza i prezydenta, tytu Fhrer und Reichskanzler (wdz i kanclerz

Rzeszy) sta si jego oficjalnym tytuem pastwowym.

Geheime Feldpolizei - Tajna Policja Polowa, formacja polowa kontrwywiadu,

od 1942 r. podlegaa Gestapo.

Gestapo, Geheime Staatspolizei - niemiecka tajna policja pastwowa

utworzona w1933 r. pod nazw Gestapa. Od 1939 r. Gestapo stanowio Urzd

Iv Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt -

RSHA), ktrego szefem by Heinrich Mller.

Kriminalpolizei - niemiecka policja kryminalna, ktra wraz z Gestapo

wesza wskad Sipo (Sicherheitspolizei - policji bezpieczestwa). W 1939

r. staa si Urzdem V RSHA.

MI-5 (wym. em-aj-fajf) - kontrwywiad brytyjski, utworzony w 1909 r. pod

zarzdemministerstwa wojny Nazwa bya skrtem od Section Five of Military

Intelligence(sekcja pita wywiadu wojskowego).

MI-6 (wym. em-aj-siks) - wywiad brytyjski, zaoony w 1912 r. przez kmdr.

Mansfielda Cumminga. W latach Ii wojny prowadzi operacje wywiadowcze w

Europie,Ameryce aciskiej i czci Azji. Od 1921 r. jego oficjalna nazwa

brzmiaa: SecretIntelligence Service.

NSDAP, Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei -

NarodowosocjalistycznaNiemiecka Partia Robotnicza, partia nazistowska

utworzona w 1921 r.
OKH, Oberkommando des Heeres - niemieckie Naczelne Dowdztwo Wojsk

Ldowych.

OKW, Oberkommando der Wehrmacht - Naczelne Dowdztwo Wehrmachtu.

OSS, Office of Strategic Services - wywiad Stanw Zjednoczonych utworzony

13czerwca 1942 r. Po rozwizaniu 20 wrzenia 1945 r. jego miejsce zaja

CentralnaAgencja Wywiadowcza (Central Intelligence Agency - CIA) utworzona

26 lipca1947 r.

RSHA, Reichssicherheitshauptamt - Gwny Urzd Bezpieczestwa Rzeszy,

centralny organ suby bezpieczestwa Rzeszy, utworzony na mocy rozkazu

HeinrichaHimmlera z 27 wrzenia 1939 r. (obowizujcego od 1 padziernika

tego roku).W ramach RSHA poczono kierownictwo policji bezpieczestwa

(Sipo - zoonej z Gestapo i Kripo) oraz tajnej suby bezpieczestwa SS -

SD (Sicherheitsdienst). Szefem RSHA by Reinhard Heydrich (do mierci 4

czerwca 1942 r.), nastpnie Bruno Streckenbach, a od stycznia 1943 r. do

koca wojny - Ernst Kaltenbrunner.

RuSHA, Rasse-und Siedluingshauptamt - Gwny Urzd ds. Rasy i Osiedlenia,

urzdSS odpowiedzialny za czysto rasow SS i osiedlanie kolonistw SS na

podbitychterytoriach.

SD, Sicherheitsdienst - suba bezpieczestwa (wywiad i kontrwywiad) SS

zorganizowana w 1931 r. przez Reinharda Heydricha na polecenie Heinricha

Himmlera.W pierwszych latach istnienia SD dziaaa jako organizacja

ochrony partii nazistowskiej, a po przejciu wadzy przez Adolfa Hitlera

umacniaa system faszystowski w Niemczech. W lutym 1944 r., rwnoczenie z

usuniciem Wilhelma Canarisa, przeja niemale cakowicie agendy Abwehry

SOE, Special Operation Executive - Zarzd Operacji Specjalnych, brytyjska

organizacja, ktrej zadaniem byo prowadzenie dywersji i wspomaganie ruchu

oporu wokupowanych krajach europejskich, powstaa 17 lipca 1940 r. z

inicjatywy premiera Winstona Churchilla.

SS - Schutzstaffeln - druyny ochronne, elitarna organizacja NSDAP,

wywodzca size stray osobistej Hitlera utworzonej w 1923 r., skupiaa

najbardziej fanatycznych zwolennikw nazizmu, stojcych na stray

wewntrznego porzdku pastwa i zaprowadzajcych nazistowski porzdek na

podbitych terenach.

Todta Organizacja - niemiecka organizacja budowlana zaoona w 1933 r.

przezministra in. Fritza Todta (1892-1942). W roku 1938 bya

wykorzystywana gwnie do budowy tzw. linii Zygfryda, umocnie na

zachodniej granicy Rzeszy. W latach 1940-1942 jej gwnym zadaniem bya

budowa schronw dla okrtw podwodnych oraz baz lotniczych. W latach

1942-1944 zajmowaa si wznoszeniemumocnie Wau Atlantyckiego oraz

obiektw specjalnych (bunkrw dla Hitlera,wyrzutni i schronw dla V1,

V2).

Waffen-SS - jednostki wojskowe SS sformowane z istniejcych od 1936 r.

skoszarowanych jednostek dyspozycyjnych Verfgungstruppen SS (SS-VT). W

lipcu 1940 r. poczono oddziay frontowe SS i zaogi obozw

koncentracyjnych ("SS- Totenkopfverbnde) w Waffen-SS i podporzdkowano je

odrbnemu Gwnemu Urzdowi Dowodzenia SS (SS-Fhrungshauptamt), cho na

polu walki podlegay faktycznie dowdztwu Wehrmachtu i walczyy na frontach

w skadzie wojsk ldowych.

Wehrmacht - niemieckie siy zbrojne obejmujce wojska ldowe, lotnictwo i

marynark wojenn, utworzone w marcu 1935 r.

tytul

Stopnie w SS

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

W Algemeine-SS wprowadzono stopnie subowe, wzorowane na stopniach

Freikorpsw, nie bdce jednak odpowiednikami stopni wojskowych (stay si

nimi w Waffen-SS):
SS-Mann

SS-Sturmann

SS-Rottenfhrer

SS-Unterscharfhrer

SS-Scharfhrer

SS-Oberscharfhrer

SS-Hauptscharfhrer

SS-Untersturmfhrer

SS-Obersturmfhrer

SS-Hauptsturmfhrer

SS-Sturmbannfhrer
SS-Obersturmbannfhrer

SS-Standartenfhrer

SS-Oberfhrer

SS-Brigadefhrer

SS-Gruppenfhrer

SS-Obergruppenfhrer

Reichsfhrer SS

tytul

Stopnie w Waffen-SS

i ich odpowiedniki

w wojskach ldowych
3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Waffen-SS - Wehrmacht - Wojsko Polskie

SS-Schutze - Schtze - szeregowiec

SS-Oberschtze - Oberschtze - starszy szeregowiec

SS-Sturmann - Gefreiter - kapral

SS-Rottenfhrer - Obergefreiter - starszy kapral

SSUnterscharfhrer - Unterofizier - plutonowy

SS-Scharfhrer - Unterfeldwebel - sierant

SS-Oberscharfhrer - Feldwebel - starszy sierant

SS-Hauptscharfhrer - Oberfeldwebel - sierant sztabowy

SS-Sturmscharfhrer - Stabsfeldwebel - starszysierantsztabowy

SS-Untersturmfhrer - Leutnant - podporucznik

SS-Obersturmfhrer - Oberleutnant - porucznik

SS-Hauptsturmfhrer - Hauptman - kapitan

SS-Sturmbannfhrer - Major - major

SS-Obersturmbannfhrer - Oberstleutnant - podpukownik

SS-Standartenfhrer - Oberst - pukownik

SS-Oberfhrer - -

SS-Brigadefhrer undGeneralmajor der Waffen-SS - Generalmajor - genera

brygady

SS-Gruppenfhrer undGeneralleutnant der Waffen-SS - Generalleutnant -

genera dywizji

SS-Obergruppenfhrerund General der Waffen-SS - General - genera broni

SS-Oberstgruppenfhrerund Generaloberst der Waffen-SS - Generaloberst -

genera armii

tytul

Bibliografia

3 3 75 0 2 108 1 4b 1 74 1

Andrew Ch.: For President's Eyews Only. Harper Collins, London 1995.

Bernadotte F.: The Fall of the Curtain, Cassel and Co, London 1945.

Bloch M.: Ribbentrop. Wydawnictwo EM, Warszawa 1995.

Boberach H.: Meldungen aus dem Reich. Hermann Luchterhand Verlag, Berlin

1965.

Brissaud A.: Canaris, Grosset and Dunlap. New York 1974.

Bross W: Gesprche mit Hermann Gring wahrend des Nrnberger Prozesses.

WolffVerlag, Hamburg 1950.

Bryant A.: Tryumph in the West. A History of the War Years Based on the

Diaries ofField-Marshal Lord Alanbrooke, Chief of the Imperial General

Staff Doubleday,New York 1959.

Central Intelligence Agency: The Rote Kapelle: The CIA's History of

Soviet Intelligence and Espionage Networks in Western Europe 1936-1945.

Washington 1984.

Compton J.V: The Svastika and the Eagle: Hitler and The United States,

and the Originsof World War Ii. Houghton Mifflin, Boston 1967.

Datlin A.: German Rule in Russia 1941-45. Macmillan and Co, NewYork

1957.

Delarue J.: The History of the Gestapo. Macdonald, London 194.

Documents on British Foreign Policy 1919-1939. Londson HMSO.

Dulles A.: Germany's Underground. Macmillan, New York 1947.

Dulles A.: The Secret Surrender. Weidenfeld and Nicolson, London 194.
Farago L.: The game of the Foxes. Book Club Associates, London 1972.

Foley Ch.: Commando Extraordinary Longmans Green and Co, London 1954.

Fraser D.: elazny Krzy - biografia Rommla. Wydawnictwo EM, Warszawa

1997.

Gisevius H-B.: To the Bitter End. Jonathan Cape, London 1948.

Grnberg K.: SS - gwardia Hitlera. Ksika i Wiedza, Warszawa 1994.

Hinsley F.H.: Hitler's Strategy. University Press, Cambridge 1951.

Hhne H.: Der Orden unter dem Totenkopf. Verlag der Spiegel, Hamburg

196.

Irving D.: The Rise and Fall of the Luftwaffe: The Life of Luftwaffe

Marshal ErhardMilch. Weidenfeld and Nicolson, London 1973.

Irving D.: Wojna Hitlera. Prima, Warszawa 1996.

Kersten F.: The Kersten Memoirs 1940-1945. Hutchinsons, London 1956.

Kersten F.: Totenkopf und Treue. Robert Mlich Verlag, Hamburg 1952.

Kessel J.: The Man With Miracoulus Hands. Strauss and Cudahy, NewYork

1961.

Kesselring A.: onierz do koca. Bellona, Warszawa 199.

Kramarz J.: Stauffenberg, the Life and Death of an Officer. Andre

Deutsch, London1967.

Padfield P.: Himmler, Reichsfhrer SS. Interart, Warszawa 1997.

Papen E von: Memoirs. Andre Deutsch, London 1952.

Polmar N., Allen Th. B.: Spy Book, The Encyclopedia of Espionage.

Greenhill Books,London 1997.

Rudel H-U.: Czas wojny. Kagero, Lublin 1995.

Schellenberg W: The Labyrinth: Memoirs. Harper and Bros, New York 1956.

Schellenberg W: Wspomnienia. KAW Wrocaw 1989.

Sherwood R.: Roosevelt and Hopkins: The Intimate History Harper and Bros,

NewYork1948.

Skorzeny O.: Skorzeny's Special Missions. Robert Hale Ltd, London 1957.

Smith B.: Heinrich Himmler, A Nazi in the Making. Stanford 1971.

Sudopatow P.: Special Tasks. Warner Books, London 1996.

Tarrant VE.: Czerwona Orkiestra. Magnum, Warszawa 1996.

The Secret History of World War Ii, Wartime letters and cables of

Roosevelt, Stalin and Churchill. W.H. Allen, London 1987.

Toland J.: Adolf Hitler. Anchor Books, London 1976.

Tolland J.: The Last 100 Days. Phoenix, London 1995.

Trevor Roper H.R.: Hitler's Secret Conversations. Weidenfeld and

Nicolson, London 1953.

Trevor Roper H.R: The Last Days of Hitler. Macmillan and Co, London 1956.
US Department of State: Documents on German Foreign Policy 1918-1945.

US Department of State: The Case of Tyler G. Kent. Press Release No 405,

1944.

West N.: A Thread of Deceit: Espionage Myths of the Second World War.

Dell, New York 1986.

ukow G.: Marshal Zhukov's Greatest Battles. Macdonald, London 1969.