ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar

ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences

July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

MMARLIK VE FELSEFE: ADA

FLOZOFLARIN MMARLII YENDEN
DNMES
[Architecture And Philosophy: Contemporary Philosophers Revisit of Architecture ]

Yusuf rnek

Do. Dr., Uluslararas Antalya niversitesi, Hukuk Fak.

yusornek@gmail.com

ZET

Antikadan bu yana filozoflarn, mimarl dorudan ilgilendiren konular sorguladklarn

mimarlarn felsefeden esinlendikleri ve nihayet zellikle son 20 ylda gerekleen bu karlkl
dnme etkileiminden mimarlk felsefesi adnda bir disiplinin domakta olduunu biliyoruz. Bu
almada nce, Heidegger, Baudrillard, Deleuze, Derrida ve Alain de Botton gibi Avrupal
filozoflarn, mimarln etkinlik alanna giren konulara nasl yaklatklarna deinilecek; ardndan,
bu yaklamlar ve mimarln deien sorgulamalar nda yeni bir disiplin olarak belirginleen
mimarlk felsefesinin disiplinler-aras kimlii ve genel erevesi ele alnacaktr.

Anahtar Szckler: Mimarlk, topos, chora, yersiz-yurtsuzluk, mekan, ikamet etmek, bina, ev.

ABSTRACT

We know that the philosophers have been inquiring about the major issues of architecture and the
architects have always been inspired by philosophy since the ancient times. Especially in the last 20
years, we have witnessed the rise of a new discipline called philosophy of architecture as the final
consequence of this mutual thinking. In this article, European philosophers such as Heidegger,
Baudrillard, Deleuze, Derrida and Alain de Botton will be briefly reviewed with regard to their
thinking on some of the concepts which are also the major issues in the architectural domain.

125
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

Following that, the philosophy of architecture, the new discipline which has emerged in the light of
these philosophical approaches and the new architectural inquires, will be pointed out from an
interdisciplinary perspective.

Keywords: Architecture, topos, chora, homelessness, space, dwelling, building, house.

126
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

Felsefeyi zor buluyorsan, unu bil ki, bu zorluk iyi bir mimar olmak iin harcanan abadaki
zorlukla karlatrlamaz bile. Bu szler nl Avusturyal filozof Ludwig Wittgensteina aittir.
Wittgenstein kz kardei Gretle Viyanada bir ev yapmak iin niversiteyi 3 yllna terk eder ve
vard sonu budur. Bir ev ina etme iine Wittgensteinin neden bizzat bulatn, bu ii niin
hafife aldn ve hangi tecrbelerden sonra mimarln felsefeyle uramaktan ok daha g bir i
olduuna kanaat getirdiini bilmiyoruz. Ancak bildiimiz ey, antikadan bu yana filozoflarn,
mimarl dorudan ilgilendiren konular sorguladklar, mimarlarn felsefeden esinlendikleri ve
nihayet getiimiz yzyl iinde ve zellikle son 20 ylda gerekleen bu karlkl dnme
etkileiminden tr mimarlk felsefesi adnda bir disiplinin domakta olduudur. Felsefeci
kimliimle davet edildiim bu toplantda yapacam konuma, belli bal birka ada Avrupal
filozofun, mimarln etkinlik alanna giren konulara nasl yaklatklarn gstermeye alacaktr.

20. yzyln ikinci yarsnda, yani Dnya Sava sonrasndaki Bat felsefesini en ok etkileyen,
mimarlk ile felsefe arasndaki ilikiye dair syledikleri bugn bile hala mimarlar arasnda gncel
tartmalara neden olan dnrlerden biri hi kukusuz Martin Heideggerdir. Heideggerin
uzam/mekan anlay, onun dncesinin en nemli noktalarndan birini oluturmakla birlikte,
Heidegger hakknda yazlan literatrde bu konuyu enine boyuna irdeleyen pek fazla esere
rastlanmaz. Bunun nedeni, Heideggerin bu konudaki dncelerini anlamak iin onun tm
felsefesini, yani 1927de baslan Varlk ve Zaman adl ana eserinden 1976da lmne kadarki
tm dnce evrimini takip etme zorunluunda ve glnde bulunur.Heideggerinmekan,
ikamet/iskan ve ina gibi konular ak seik ele ald birka konumas vardr:

1. 1951 ylnda Darmstadtta gerekletirilen nsan ve Mekan konulu serginin alnda yapt
konuma: na Etmek, kamet Etmek, Dnmek

2. 1964 ylnda St. Gallende sanat BernhardHeiligerin sergisinin alnda yapt konuma:
Sanat-Plastik-Mekan Hakknda Notlar

3. 1969 ylnda sanat EduardChillidann sergisinin alnda yapt konuma: Sanat ve

Uzam/Mekan

Ancak Heideggerinmekan anlayn sadece bu konuma metinlerine bakarak ortaya koymaya

almak zellikle mimarlar ve sanatlar yanlgya drr. nk bu konuya Heideggerin
dncesinin btnnden hareketle eilmek gerekir.

127
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

Heideggere gre dnya dediimiz, sonlu veya sonsuz bir uzam/mekan kaplayan bir varlk
deildir. Dnya, bir ilikiler ve bu ilikiler btnn anlamlandran bir rgdr. Bu anlam
btnyle karlaan da insandr. Dnya ve insan karlkl olarak birbirine ihtiya duyar.
Dnyamz dediimiz, iinde yaadmz dnya ve dnya iinde yaayan bizden ibarettir.

Dnya iinde karlalan eylerin tecrbesini hep bir mekansallk iinde ediniriz. Bu eyler
birbirleriyle hep bir mekan ilikisi iinde olup, bir yere sahiptirler. nsan da bu meknsal ilikiler
a iindedir. Gnlk yaammzda hep bir mekann iinde ve orada hareket halindeyiz; hep bir
yerlerdeyiz. Her ey hep bir yerlerde; her eyin bir yeri var. Her eyin bir hacmi var ve yer kaplyor.
Tm boluuna ramen uzamn tecrbesini, bizim gnlk yaammzdaki mekan-iinde-
olmamzdan tr u niteliklerle ediniyoruz: st-alt, n-arka, uzak-yakn, dar-geni; ayrca
mesafeler, aralklar, snrlar, ynler gibi nitelikleri de var. Bu niteliklerin hepsi bizi kaplayan doal
uzamn bileenleridir ve bu doal kaplayc uzam mekanlara, alanlara, blgelere ve peyzajlara
blnr.

Duyularmzn bize verdii tm varolanlar meknsaldr ve uzamn iindedir. Mekansal demek, bir
mekanda yeri olmak ve bylece de bir eni-boyu, yle ya da byle hacmi olmak demektir. Bu
varolan/ey bir mekan iinde ve genel olarak da uzamn iindedir, yani uzamn bir bileenidir.
Heidegger 1964 ylnda bir sergi alnda yapt Sanat-Plastik-Mekan Hakknda Notlar balkl
konumasnda Greklerin toposve chora, yani yer ve uzam ayrm yaptn
anlatr.(Bemerkungen, 10) Yer snrl bir mekandr ve bu mekan uzam iindeki bir cisim kaplar.
Uzam tm cisimlerin iinde bulunduu geni boluktur. te Heidegger uzamn, iindeki
cisimlerden bamsz olarak ne olduunu renmeye alr. indeki cisimleri ve onlarn yerlerini
kardmz takdirde geriye kalan uzam nedir? Bu bizi, Heideggerin yeniden dnd yer
kavramna gtrecektir.

Heidegger burada uzam bir varolan olarak dnmez. Heidegger genel olarak bireyin zn fiili
bir hareketlilik, bir olu hali, bir Olagelme olarak dnr. 1927de yazd Varlk ve Zamanda
sorduu Varln anlam sorusundaki Varlk/Olmak, 1936dan itibaren Olagelme olarak
adlandrlmakta ve bir fiil olarak dnlmektedir. Varlk bir varolan deil, bir Olagelme halidir.
Bunu uzam balamnda ele aldmzda Heideggere gre uzam, bir uzama, yer ama, yer verme,
mekan yaratma, serbest brakma fiili olarak anlalr. te bu uzam iinde yer ama/yer verme/yer
bulma iini yapan insandr. Uzam-nsan-Yer, Varlk-nsan-Varolan, Dnya-nsan-ey; bunlarn
hepsi ayn balamda ve paralellikte dnlmektedir.(Guzzoni, 109) Bu paralellik bize, uzam
128
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

sorusunun ayn zamanda Varlk sorusu ve Varlk-nsan ba sorusu olduunu gsterir. nsan ile
uzam arasndaki iliki sorusu, ayn zamanda insan ile Varlk arasndaki ba sorusudur.

Yer amak(einrumen) fiili bylece Heideggerin uzam hakkndaki dncesinin temelini oluturur.
Uzamn yer amak iin insana ihtiyac vardr. Uzam ve insan birbirinden kopuk veya birbirine
oranla ncelikli olan eyler deildir. nsan uzam yapmaz;uzam, grnn sbjektif bir tarz da
deildir; ama o, bir nesne gibi objektif bir ey de deildir. Tam tersi uzam, uzam olarak yer amak
iin insana ihtiya duyar.(Bemerkungen, 15) Uzam ile insan arasndaki bu esrarl
ilikiHeideggere gre Varlk ile insan arasndaki ilikinin bir trdr. Ak seik irdelememekle
birlikte Heidegger daha Varlk ve Zamanda ontolojik olarak doru anlalan znenin, yani
Daseinnuzamsal olduunu yazar.(Varlk ve Zaman, 111) Bu, insan hayatnn zorunlu olarak
uzam tarafndan evrelenmi olduunun ifadesidir.

Bu noktaya Heideggerin dnya anlayndan karak vardk. Dnya, varolanlar ve insan arasndaki
ilikiler btnnn anlamlandrlmasndan oluan bir rg idi. te insan byle bir dnya iinde
oturur/ikamet eder/mesken tutar. Dnyada oturan insanlar lml olanla, tanrsal olanla, bu
yeryznde ve bu gkyz altnda eleirler/kalrlar. Bu drt boyuta Heidegger Drtl(Geviert)
adn verir. Dnyada ikamet etmek her hangi bir yerde bulunup mrn tketmek deil, lml
olan, tanrsal olan, yeryz stnde ve gkyz altnda yaamaktr. Dnyada ikamet etmenin en
temel zellii bu Drtly kollamak, onu saknmak, ona itina gstermektir. nsann bu
saknmac/itinal davran bir eit korumadr. nsanlar dnya ile olan bu drtl balarn eyler
sayesinde korurlar. nsann yeryzndeki elemesi eylerle elemedir. nsanlar szkonusu
Drtly eylere getirirler ve onu orada korurlar. kamet etmek, Drtlnn zn srdrmesini,
eylere indirgeyerek korur.(BWD, 145)

eylerde ve ikamette eleme birbirine aittir. Heidegger insanlarn ikamet ederek insan
olduklarnifade eder. Buradaki ikamet etmenin hibir tarihsel, metafizik anlam ve gemii yoktur.
nsanlarn bir yerde oturmas onlarn gnlk hayatlarnn en olaan tarafdr. Srekli olagelmesine
ramen ikametin derin felsefi bir anlam yoktur. Ayrca oturma beraberinde bir alkanlk
durumunu da ifade eder. nsanlar-dnyada varolan insanlar veya yeryzndeoturan insanlar
ifade eder.(Guzzoni, 119) Yeryzndeki Varlk biimimiz ikamet etmektir. nsan olmak u
demektir: lml olarak yeryznde olmak, yani ikamet etmek.(BWD, 141) nsann yeryz
stnde, gkyz altndaki ikametinden kastedilen, kategorial/kavramsal bir saptama deildir;
insann ne olduu sorusu da sorulmaz; burada sorulan, insann nasl ikamet ettiidir;nemli olan,
129
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

somut olarak dnya-iinde-olan insann, eyler arasnda yaayan insann durumudur. Bu somut
dnya kendini bir mahallenin, blgenin ya da sokak adnn anlmasyla gsterir, yoksa harita
zerinde belirlenen koordinatlar araclyla deil.(Guzzoni, 121f.)

HeideggeriVaroluuluktan ayran en nemli nokta budur: Sartren Varoluuluunda insan

kendini dnyaya frlatlm olarak herhangi bir noktada bulur. Bu noktay kendisi sememitir ve
dnyada hep yabanc olarak kalr. Hibir yere bal kalamaz, hep yoldadr ama hibir zaman
hedefine ulaamaz.

Heideggerde insann ikameti, znde bir eit eylerle elemedir, eylere taklmadr. kamet,
drtl saknarak, onun, zn eylerde srdrmesini salar. Fakat bu, insann eylere
ynelmesiyle ve onlar ina etmesiyle/kurmasyla/bina etmesiyle olur. Heideggerde en geni
anlamyla tesis etmek, eylerle ilikiye girmek ve eylerin eyler olarak zn srdrmesini
salamak, onlarn olmasn salamaktr. na/tesis etmenin asl amac Heideggere gre ikamet
etmektir nk insan olmak ikamet etmekle olur.

Dar anlamyla ina etmek ise iki ekilde olur: doal eylerin/bitkilerin ekilmesi ve yetitirilmesi;
dieri de kendiliinden byyen deil, insan tarafndan yaplan eylerin ina edilmesi, yani
binalarn tesis edilmesi. Heidegger 1951 ylnda yapt konumasnda bina inas konusuna
younlar: Bina yapmak/ina etmek, kendileri birer yer olan eyleri ina etmek demektir.
Heidegger bilerek yerlerdeki eylerden demez, kendisi yer olan eyler der. Kendilerine yer
alan eyler yer haline gelirler. eyleri ve yerleri birbirinden ayrmak mmkn deildir; burada
szkonusu olan, birer ey olan binalarn kendilerinin yer haline gelmesi, yer amasdr.

Heideggere gre binalar Drtly korurlar. Binalar kendilerine zg bir ekilde Drtly
saknrlar. Drtly saknmak, yani yeryzn kurtarmak, gkyzn karlamak, Tanrsal olan
beklemek, lml olana elik etmek, bu drtl saknma, ikametin sade zn tekil eder.(BWD,
153) Bu anlamda bina ina etmek, ikamet edilmesini salamaktr. Heidegger bina ina etmenin bir
ikamet edilmesini salamak olarak anlald takdirde, bunun bir vcuda getirmek, var
etmek/yaratmak olduunu syler.(yage, 154) Greke vcuda getirmek tiktodur. Bu, kkndeki tec
ile techneye, teknie balantldr. Greklerde technenin anlam Heideggere gre ne sanattr ne
de zanaat. Heideggere gre Grekler techneyi yaratmaktan, bir eyin grntye gelmesini
salamaktan karak anlarlar. Bu ekilde dnlmesi gereken eskiden beri architekturun
tektoniinde gizlenir. imdilerde ise makine teknolojisinin tekniinde daha da ok gizlenir oldu.

130
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

na edici yaratmann z ne mimarlk sanatndan, ne inaat mhendisliinden ne de ikisinin

birlikteliinden klarak yeterince dnlebilir.(yage, 154) Heidegger iin ina etmenin z
ikamet ettirmek, ikamet edilmesini salamaktr. na etmek zn, mekanlara uyumlu bir ekilde
yerlerin yaplmasnda srdrr.(yage, 154f.) Heideggere gre ikamet, Varln temel zelliidir
ve lmller buna gre vardrlar. na etmek de dnmek gibi ikamet etmeye aittir.

Heidegger sava sonrasnn skntlarnn ekildii dnemde, 1951 ylnda Darmstadtta yapt
konumada, konuya dair ana dncelerini iinde yaanlan devir balamnda yle dile getirir:
Hakl olarak boyuna bir konut skntsndan sz ediliyor. Sadece konumakla kalnmyor, bireyler
yaplyor da. Bu skntdan kurtulmak iin yeni konutlar yaplyor, konut inasna tevikler veriliyor,
konut sektr yeniden planlanyor. Konut sknts ne kadar zor ve ac, ne denli skntl ve tehlikeli
olsa da, ikametetmeyle ilgili asl sknt yeterince konut bulunmamasndan kaynaklanmyor. Asl
konut sknts dnya savalarndan ve onlarn neden olduu ykmlardan daha eski olduu gibi,
yeryzndeki nfus artndan ve sanayi iilerinin durumundan da daha eskidir. kamet etmenin
asl sknts, lmllerin, ikametin zn daha aramak,ikameti renmek zorunda olmalarndan
kaynaklanr.(yage, 156)

Heidegger iin temel sorun burada yatmaktadr: nsan, Varlk ile olan ban kaybetmi ve
yersiz/yurtsuz kalmtr. Yurtsuz kalan insan, Varl, hatta onun ne olduu hakknda soru sormay
dahi unutmutur. Varl dnen Dnmenin yerini hesaplayc teknik bir mantki kafa yorma
alm veYeniadan beri olagelen bu sre, teknik-bilimsel bir dnya anlay sayesinde
teknolojinin ve hesaplayc dnmenin dnya zerinde hkmranl ele geirmesiyle
sonulanmtr. Heideggere gre belirli parametrelerle lp bien bir dnme tarznn zaman ve
uzamn z hakknda dnmesi mmkn deildir. Yeniadan itibaren dnyay fetheden bu
teknolojik dnce biimi insan ile Varlk arasndaki ban unutulmasna neden olmutur.
Heideggerin abas bunu anlamak, geleneksel dnce kalplarndan ve Batnn metafizik
geleneinden bamsz olarak dnmek ve bunu dile getirmektir. Varlktan uzaklaan ve onun
yaknnda ikamet etmeyen insann yersiz-yurtsuz olmasnn sebebi budur.

Martin Heideggerin 20. yzyln ikinci yarsnda kendi yaamakta olduu aa dair en nemli
eletirisi, dnmenin bir eit matematiksel etkinlik haline gelen teknolojinin hkm altna
girmesidir. Matematik ve teknoloji gdml bir bilim dal olan mimarlk da insan varoluunun
hayati koulu olan Toprak/Yeryz, Gkyz/klim/Mevsimsel Dn, Tanrsal Olanlar ve
lmlleri kendinde toplayan Bina imarna olan bu yaklam nedeniyle insan Varlktan
131
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

uzaklatrm ve onun yurtsuzlamasna neden olmutur. Heideggerin bu eletirel yaklam bugn

felsefeciler, mimarlar ve insan yaamn ilgilendiren tm dallarn bilim insanlar tarafndan
tartlmaktadr.

Bu tartmaya katlanlarn biri de Fransz dnr ve sosyolog Jean Baudrillarddr. Baudrillardn

1999 ylnda Graz kentindeki bir serginin alnda yapt konumann bal udur: Mimarlk:
Hakikat mi, radikallik mi? Burada sorduu soruyu, edindii problemi ise yle ifade edebiliriz:
Uzamn/mekann radikallii(boluk) szkonusu olduunda mimarln bir hakikati kefedilebilir
mi? (Architektur, 7)

Baudrillarda gre iinde bulunduumuz ada artk bu sorunun gndeme gelmesi mmkn deildir
nk sanal bir boyuta gemi bulunuyoruz. Byle bir ada mimarlk iin en byk tehlike, artk
mimarln varln yitirmesi tehlikesidir. Baudrillarda gre mimarln varln yitirmesi eitli
ekillerde grlebilir. Binyllar boyunca hibir mimari ide olmadan saysz mimarlk rnei
gelimitir. nsanlar kendi yaadklar evreyi kendiliinden gelitirdikleri kurallara gre donatrlar
ve estetik bir deer arayyla karlarna geip onlar izlemek iin yapmazlar. Bugn de sadece bir
amaca hizmet etmek iin saysz bina yaplmaktadr. nsan bu yaplarn arasnda bir lde
geziyormu gibi dolar kendini sanatn, sanat tarihinin, estetiin ve mimarinin komedisine
kaptrmadan.(yage, 21) Baudrillard bir estetik deer gzetmeden, sadece saf bir olgu, saf bir nesne
ilevini gren bu yaplara Anti-Architektur adn verir. Bence mkemmel mimari kendi izlerini
siler ve mekan, dncenin kendisi olur.(yage, 21)

Oysa Baudrillard bugnk mimarln tamamen teknik, sanal bir imkanlar dnyasna ait olmasndan
yaknr. Bugnk mimarlk artk hibir hakikate veya hibir orijinallie atfta bulunmaz, sadece
ierik ve formlarn teknik olarak kullanlabilirliine atfta bulunur. Ortaya kan hakikat,artk
nesnel koullardan ve mimarn znel iradesinden doan bir hakikat deil, teknik kullanlabilirlik ve
onun ilev biimlerinin hakikatidir. Buna hala mimarlk denebilir ama bu hi de o kadar kesin
deildir.(yage, 24f.) Baudrillard rnek olarak Bilbaodaki Guggenheim Mzesinin mimarisini
verir. Buradaki eser Baudrillarda gre uygulamal dnsel teknolojinin, bir makine iinin sahneye
konmasdr ve deneysel bir mucizedir, mekansal bir chimaeredir, bir ready-made
eserdir.(yage, 26)

Bu noktada Fransz dnr mimarlkla ilgili olarak u hipotezi ortaya atar: Yaadmz ada, her
alanda olduu gibi mimaride de real(gerek) olan virtel(sanal) olanda kaybolmaktadr. Bu

132
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

radikal hipotezin ktmser olmadn syler. Baudrillard mimarinin ve mimarlk objesinin,

allmn dnda kalmasn istemekte, onun sanal realiteye indirgenmesini arzulamamaktadr.
nk mimarlk bugn byk lde ulamn, informasyonun, iletiimin ve kltrn ilevlerinin
klesi haline getirilmitir.(yage, 30) Baudrillard bu noktada mimarlk iin byk bir tehlike
grmekte, onun bir eit klonlamamimarisine dneceinden korkmaktadr. ada
mimarln dram, onun, ilev parametrelerine baml olarak btn dnyada ayn canl tipinin
snrsz klonlanmasnda yatar.(yage, 34)

Heideggerin yurtsuzluk kavramndan yola kan bir baka Fransz filozof Gilles Deleuze ise
onun aksine yurtsuzluun zlemini eker, onu arzular. Deleuze, Nietzscheden esinlenerek
Dionysosun yersiz-yurtsuz oluunu, insann yaratclnn balangc olarak dnr. Dionysos
yollardan ve gzergahlardan baka mimarlk tanmaz Dionysosun yeri-yurdu yoktur nk o,
yeryznde heryerdedir.(Ballantyne, 54)

Deleuze mimarln bu yurtsuzluu ortadan kaldrmaya altn ifade eder nk mimarlk

sayesinde insan biimlendirici bir yurtlanmaya sahip olur. Deleuze ise bunun tesine gemeye
alr nk insann yersiz-yurtsuz olmas belirli bir lde gelitiinde insan kapy aralar,
orada bulaca eye kendini aar, alkanlklarn ve saduyunun yaplandrlm dnyasndan dar
adm atar ve ne olduunu grr.(yage, 103) te Dionysosun yersiz-yurtsuz ama heryerde olmas,
Deleuzen yorumunda onun zgr kalmasn ve yaratc olmasn salar. Dionysosun
zgrletiren mzii yurtlar titreten, yaplar kerten, ethoslarniie getii bir yeryz
arksdr.(yage, 54) O nedenle Deleuzee gre yurt(laterritoire) Almandr, fakat yeryz(la
terre)Grektir.(yage, 55)

Heideggerin etkisinde kalarak mekan sorununa en kapsaml ekilde eilen, Alman Varolu
Felsefesinin nemli temsilcilerinden biri saylan Otto Friedrich Bollnowun nsan ve Mekanadl
eseri ilk basm tarihi olan 1963den bu yana 11 bask yapmtr. Bollnow bu kapsaml eserinde
insann doru ikamet etme/mesken tutma amacna dair u talebi dile getirir(Bollnow, 310):

Birinci talep, insan yurtsuzluktan, baboluktan kurtarma talebidir ve insann uzam iinde sabit bir
noktaya balanmasnn zorunlu olduunu ve bu noktadaki kendine ait mekann ona gven
vereceini, emniyet salayacan ifade eder.

kinci talep, insann bu noktaya kendini hapsetmeme ve kendini d dnyadan izole etmemeye dair
bir taleptir. nsan kendisi iin tehlike ve risk arzedebilecek d dnyaya kmaldr nk insann
133
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

gerek hayat ancak i mekandaki emniyet ile dardaki riskler arasndaki gerilim sayesinde
dolgunlua ular.

nc talep ise kendi evinde oturan, dmekanlar ile gerilim yaayabilen insann daha byk
uzama gven duymasna dair bir taleptir. te insan kendi varln bu talep karsnda, uzam
iindeki hakiki bir ikamet ile gerekletirebilir.(yage, 310)

20. yzyln ikinci yarsnda hem uzam/mekan zerine alm hem de bu konudaki dncelerini
mimarlk alannda hayata geirme denemesini yapm olan tek bir dnr vardr: JacquesDerrida.
Dil felsefesinden siyaset felsefesine kadar ok geni bir yelpazede eser vermi olan bu Fransz
filozofun uzam/mekan konusundaki en nemli eseri, 1987de yaynlanan Chora adl yazsdr.

Derrida bu yazsnda Platonun Timaiosdialounda sz edilen nc bir gereklik boyutundan

yola kar. Platon bu dialounda, daha nceden yapm olduu duyular dnyas ile
kavramlar/idealar dnyasna nc bir dnya/boyut ekler. Bu boyut drt anamadde olan toprak,
ate, hava ve sudan olumaz; duyularla alglanamaz, biimi yoktur ve kavranamaz. Platon bu boyuta
chora adn verir; choramekan deildir, mekandan nce gelir. Choraya dair Derrida yle
yazar:Onunne bu ne de dieri, ya da hem bu hem de dieri olduu sylenemez.(Coyne, 66f.)
Derridaya gre chorann bu paradox zellii, onun srekli olarak iki kutup arasndaki
titreiminden gelir. Chora allmn dnda bir akl yrtmeyi gerektirir; temellendirmenin
mmkn olmad, kavramann uzanda, mantk temelli bir dil ile ifade etmenin imkansz olduu
bir akl yrtme

Bu balamda Derridann mimarlarn kullanmna sunabilecei hibir ey yoktur. Chora mimarlarn

mekan sorununa bir katkda bulunmaz. Nitekim Derridann Peter Eisenman ile birlikte yapt
Choral Works giriimi de baarszlkla sonulanr. Szkonusu giriim 1980li yllarda
ParisdekiParc de la Villette projesidir. Zamann nl svireli mimar Bernard Tschumi La Villette
semtindeki eski bir mezbaha mahalinin kamusal alana dntrlmesini stlenir ve bu projeye
katklarn almak zere dnemin isim yapm mimar, sanat ve dnce insanlarn davet eder.
Davet edilenler arasnda Jean Nouvel gibi mimarlarn yansra Jean-Franois Lyotard gibi
dnrler de vardr. En dikkat ekici tasar, devrin nl Amerikal mimar Peter Eisenman ile
JacquesDerridann hazrlad Choral Works adl tasardr. Ancak bu disiplinleraras proje
baarszlkla sonulanmak zorundadr; bunun nedeni,Derridann, Platonun Timaiosdialoundan

134
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

esinlenerek kaleme ald chora fikrinin bulanklnda yatar. Kosmosun oluundan nce varolduu
dnlen dzensiz bir uzam idesinin mimarlkta bir tasar haline gelmesi mmkn olamaz.

Derrida ve Eisenman Choral Works tabakalardan oluan bir bellek yapsna benzetirler: Dipsiz
bir palimpsest. Kendini dipsiz platonik choraya gmen, birbirinin stne ylm ta ve metal
tabakalardan oluan Choral Works, bitmeyen/kapanmayan/sonulanmayan bir palimpsest yapsn
andrr; bu yapda bir tabakann geleri dierinin ta oca gibidir ve i farkllklar ifade edilmeyen,
nesne haline getirilemeyen bir labirente dnr.(Englert, 94) Derrida iin nemli olan sadece
meknsal/uzamsal bir tabaka modeli deildir. Platonun choras ayn zamanda srekli olarak zaman
iinde bir deiime de tabidir. DerridayParc de la Villette projesinde ilgilendiren, tatmin edici ve
hayata geirilebilecek mimari bir tasardan ok, dncelerinin duyularla alglanabilir hale
gelmesidir.(yage, 94) Bernard Tschuminin projesi de zaman ve mekan tabakalarnn yanyana,
birarada olmalarn ieriyordu.

Bu balamda Derridann 1992 ylnda Prag kentinin geleceinin tartld bir toplantda
syledikleri bugn bizim iin pek gncel ve bir o kadar da arpcdr: u an iinde bulunduumuz,
bir nam olan ve bugn geleceini planlamak zorunda olduumuz, ok zengin bir tarihi olan bu yer,
yaplarnda, antlarnda ve sokaklarnda bu tarihi tabaka tabaka biriktirmitir ve biz kendimize
bununla ne yapacamz sormaktayz Bu kentin bize hangi sorumluluu yklediini
sormalyz. Miras bize elikili bir emir olarak verilir: Ben, bu kent, bir mirasm Bana
dokunmaz, beni olduum gibi brakrsanz, beni kaybedersiniz. Beni korumal ve amalsnz, beni
saknmal ve deitirmelisiniz, beni kurtarmak iin sevmeli ve yaralamalsnz ama sadece belirli bir
ekilde Her ne kadar yaamsal ve zorunlu olsa da kendini restorasyon deviyle snrlamak, bir
kentin zn bir mze ya da kilisenin zyle kartrmak demektir; mze ve kilise mekanlar sanata
ve dine hizmet ederler ve bir kent tabii ki onlar da iermelidir ama kent asla sadece bunlara
indirgenemez. Bir kentin bellei ne kilisenin, ne l bir arivin ne de ta antlarn bir kolleksiyonu
ya da mezarl olmaldr.(yage, 95)

Mimarln, felsefenin sorgulama alan iinde olduuna dair elimizdeki son rnek, Ak Hakknda
Bir Deneme, Felsefenin Tesellisi, Seyahat Etme Sanat ve Havaliman balkl kitaplarn
yazar Alain de Bottonun The Architecture of Happiness adl eseridir. Felsefe blmlerinde ve
krslerinde pek yeri olmayan bu popler filozof, pek sorulmayan u soruyu sorar: Bir ev bizi ne
zaman mutlu klar? Hayatmzn nemli bir ksmn iinde geirdiimiz, yani iinde
oturduumuz/yaadmz ve altmz yaplar ile olan ilikimizin boyutlar nelerdir? nk
135
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

etrafmz saran eyler ve mobilyalar bizim hakkmzda sandmzdan ok daha fazla ey biliyorlar
ve biz her yapnn iinde ayn biz, ayn insan deiliz.

Alain de Botton evi kimliin koruyucusu/bekisi olarak tanmlar. Uzun sre uramadklar
evlerine geri dnen ev sahipleri etraflarna baktklarnda kim olduklarn hatrlarlar.(de Botton, 11)
Peki ama insanlarn kendileriyle zdeletirdikleri, kendilerini bulduklar evin gzel olmas
gerekmez mi? Nedir gzel bir ev? Aslnda bu soru daha nce de pek ok kez sorulmutu. Nietzsche
1878de yaynlad nsanca Pek nsanca adl eserinde Bugn bizim iin bir binann gzellii
nedir? diye sorar ve yle yantlar: Aklsz bir kadnn gzel yzyle ayn ey: maske gibi bir
ey.(Ballantyne, 75) De Botton bu sorunun yantnn Bat uygarl tarihi iinde binyl boyunca
klasik bir yap olarak verildiini hatrlatr: Yivli stunlar, orantl ller, simetrik fasad vs. Grekler
tarafndan yaratlan klasik stil Romallar tarafndan kopyalanr ve binyl sonra talyada
Renaissance ile birlikte yeniden hayata geirilir. De Bottona gre mimaride estetik olarak
gzelin aranmas, 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren son bulur. Artk gzel olann yerini
mekanik, teknik bir fayda kavram alr. 20. yzyln ilk yarsnda byk etkisi olan svireli mimar
Le Corbusier bir evin amacnn, iinde oturanlara unlar salamak olduunu yazar: 1. Ar scak,
souk, yamur, hrszlar ve merakl baklara kar korumak, 2. Yeterince k ve gne, 3. Yemek
piirme, alma ve zel hayata yetecek sayda oturma hcreleri.(De Botton, 57)

Stendhalin Gzellik mutluluun vaad edilmesidir sz De Bottonun sk kulland baka bir

Stendhal szyle birleir: Ne kadar gzellik ideali varsa o kadar da mutluluk tasarm
vardr.(yage, 101) Bu ifadeler mimarlk ile felsefenin birbirine ne denli yakn olduunu gsterir.
nk insann mutlulua dair tasarm felsefenin konusuyken, onun gzellie dair idealinin somut
aralarla yap olarak tasarlanmas da mimarinin konusudur. Bu da De Bottonu yaplarn
erdemlerine gtrr: Orantlar doru kurgulanm fakat yanl materyalin kullanld bir yap,
cesur bir adamn sabr ve saduyudan yoksun olmasna benzer.(yage, 175) De Bottonun yaplarda
bulduu ve onlarn gzel olmasn salayan erdemler ise unlardr: Mimari dzen, denge, klk,
uyum ve kendini tanma.

Alain de Botton kitabnn son blmnde doann ve bo alanlarn kentlemeye kurban gittiinden
yaknmakla birlikte, yine de umudunu yitirmez: Unutmayalm ki, ina edilen herey deitirilebilir
de. Buldozerlerin veya vinlerin hangi yne doru hareket edeceklerini saptayan deimez kurallar
yok. Biz kardmz ok sayda frsatn yasn tutsak da, olumsuzluklar daha iyiye doru evirme

136
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

dorultusunda yeni imkanlar doacana dair inancmz yitirmek iin bir neden
bulunmuyor.(yage, 257)

Alain de Bottonun son kitabnda herkesin anlayaca bir dille mimarl ve felsefeyi birlikte
irdelemesi tesadf deildir. nk son 15 ylda mimarlk ve felsefe ilikisi zerine dorudan
doruya yaplan almalar gze arpmaktadr. Her trl tasarm, taslak, proje ve master plann
nihai hedefinin insann rahat ve mutluluu olduu dnldnde byle olmas da olaan
grlmelidir. Mimarlk eitimi esnasnda insana dair ak seik ve detayl irdelenemeyenpek ok
konunun mimarlk felsefesi ad altnda ele alnabilmesi mmkndr. Mimarln dnmesi
nedir sorusu, mimarlk zerine dnmeyle balamaldr.(Andrew, 8) Bu alana eilen en nemli
yazarlar unlardr:

1. Benjamin Andrew, ArchitecturalPhilosophy, 2000

2. LudgerSchwarte, Philosophie der Architektur, 2009(10 ylda yazlm doentlik tezi)
3. ChristianIllies, ArchitekturalsPhilosophie-Philosophie der Architektur, 2009
4. ChristianKremer, Architekturphilosophie, 2011

Ayrca Innsbruck niversitesi, Mimarlk Fakltesinde Architekturphilosophie balkl dersi veren

GntherFeuersteinn ders notlarn da eklemek gerekir.

Mimarln Felsefesinin ana dncelerinden biri, mimarln yap haline gelen felsefe olmasdr:
Buna gre mimarlk, felsefi ideleri ve dnceleri meknsal yaplara dntrr. Mimarln
buradaki rol, yaanmakta olan aa dair felsefi bir anlayn gereklik haline dntrlmesidir.
Dier taraftan mimarln kendisi, bir eit felsefi biimi ortaya koymaktr. Burada mimari yap
yeni fikirlerle felsefi dncelere yeni bir anlay getirme potansiyeline sahiptir.Bu anlay, mevcut
normlarn tesine geerek mimarla yeni bir felsefi anlam ve derinlik kazandrabilir.

Bu yeni disiplinin yaratclarna ve savunucularna gre mimarlk felsefesi yeni bak ve anlay
ufuklar aar nk ok ynl bir yaklama ve derinlie sahiptir. Mimarlk Felsefesi mimarln
kendisine zgn bir disiplin olarak yaklar ve onun iindeki ok ynl ve eitli potansiyellerin
ortaya kmasn salar. Mimarlk Felsefesi, felsefenin doasndan tr hem mimariyi ve onun
ilgilendii tm konular hem de kendi kendini eletirel bir yaklamla sorgular.

Mimarlk Felsefesinin en nemli zellii onun disiplinleraras olmas ve mimarlk yaklamlarn bu

eitlilik iinde anlamaya ve zmlemeye almasdr. Bunu yaparken l bir tipoloji kullanr:

137
ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

1. Her an kendine gre yaratt bina tiplemeleri bulunur ve mimarlk felsefesi bunlar o
an tinsel durumu ile birlikte ele alr.(Walter Benjamin, Pasajlar)
2. Kent ve kentsel yaam pek ok Mimarlk Felsefesi yazsnda ele alnr. Kent eitli
eylemlerin ve verimliliklerin oluturduu karmak sosyal bir adr.
3. Mimarlk Felsefesinin nemli bir konusu da kamusal alandr. Kamusal alan sadece pazar
yerleri, caddeler, park alanlar olmaktan ok, siyasal bir g alannn karsnda
durur.(Kremer, 86f.)

Mimarlk Felsefesi, mimari, felsefe ve dier disiplinlerin arasndaki ilikileri ve balar daha iyi
anlamaya yardmc olur. Dnme ve felsefe yapmayla mimarlktaki hayata geirme ve ortaya
koyma arasnda bir anlay kprs oluturur. Mimarlk Felsefesi sayesinde belirli bir ereve
iinde sren yaam alanmzn olgularn ok ynl olarak zmleme ve yorumlama potansiyeline
sahip oluruz. Mimarlk Felsefesi sadece bak amz geniletmekle kalmaz, biz onun sayesinde
insan ve mekan arasndaki ilikiyi daha iyi anlamay reniriz.(yage, 89)

138
 ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar
ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences
July/Temmuz 2015, 8(2), 125-139
ISSN 1309-1328

KAYNAKA

Ballantyne, Andrew (2012) Mimarlar in Deleuze ve Guattari, stanbul: YEM Yayn.

Baudrillard, Jean (1999) Architektur:Wahheitoder Radikalitaet?,Literaturverlag Droschl Graz.

Bollnow, Otto Friedrich (2010) MenschundRaum, 11. Auflage, Verlag Kohlhammer Stuttgart.

De Botton, Alain (2012) Glckund Architektur, 2. Auflage, Fischer Verlag Frankfurt am Main.

Coyne, Richard (2011) Derrida for Architects, Rouledge New York

Derrida, Jacques (2013) Chora, 3. Auflage, PassagenVerlag Wien.

Elliot, Brian (2011) Benjamin for Architects, Routledge New York.

Englert, Klaus (2009) Jacques Derrida, Wilhelm Fink GmbH Verlag Paderborn.

Guzzoni, Ute (2009) Der andere Heidegger, Verlag Karl Alber Freiburg/Mnchen.

Heidegger, Martin (1978) BauenWohnenDenken, in: VortraegeundAufsaetze, pp.139-156,

4.AuflagePfullingen, 1978

Heidegger, Martin (1978) Das Ding, in: VortraegeundAufsaetze, pp.157-179, 4. Auflage Pfullingen.

Heidegger, Martin (1964) BemerkungenzuKunst-Plastik-Raum,Erker-Verlag St. Gallen.

Heidegger, Martin (1983) DieKunstund der Raum, GA Band 13, pp.203-210, Frankfurt am Main.

Heidegger, Martin (1977) SeinundZeit, 14. Auflage, NiemeyerVerlagTbingen.

Kremer, Christian (2011) Architekturphilosophie, VDM Verlag Dr. MllerSaarbrcken.

Schwarte, Ludger (2009) Philosophie der Architektur, Wilhelm Fink VerlagMnchen.

Sharr, Adam (2013) Mimarlar in Heidegger, stanbul: YEM Yayn.

entrer, Ural, Atasoy (2004) Mimarlk ve Felsefe, 2. Bask, stanbul: Yap Yayn.

139