Professional Documents
Culture Documents
7
DNCE
EDTR
GLER EREN
BLM EDLTRLERi
DO. DR. KEMAL EI<
CEMOGUZ
TEKNK KOORDNATR
MURAT OCAK
GRSEL YNETMENLER
HATCE KOT / ERSN BALCI
DiZG GRUBU
AL TATEPEI . FARUK TATEPE / ADEM TEMZKK
AL MR / EMRE TATEPE / GKHAN ZEN
FAHR UZUNI AHMET MAYALI
RESM TARAMA
HAMD ALKAN
TASHH GRURU
OYA AKBA O CAK / ELNUR AGAOGLUI KAZlM BiLGE
AHMET KARAAVU / HALT NSALI SEVL DNDAR
AYLA YILDIZI MEHMET LALE / EMNE ZDEMR
SERAP DNDARI HMEYRA SAKI ZLEM ATA
GRAFK TASARIM
YAZIEV LETM HZMETLER
DZG
GKEN TEKNK
BASKI
SEMH OFSET
CLT
BALKAN CLTEV
YAYIN KODU
ISBN 975-6782-03-X (TAKIM)
975-6782-10-2 (CLT)
. ..
A
DNYASl!'.'DA TARH BfLNd I DR. MEllMET ELK 1477 KLTREL VE SiYAS PAN-n'RK.J.z..\ !
..
f
PROF. DR.]AKOB LA ND\U t 492 TATARCIU K VE TURKULUK AKl.MLAR! ARASf:\;"'DA TARTIL..L..
. . .. . . R
PROF. DR. RAFA.EL MUllAMME7DDINOV I 497 iDiL-URAL BOLGES! VE OSMA:'\'l.1 FIKR! MNASEBE1U:
"
IBRAlllM Ml\R\ 1 502 RUS YA TRKLERNN OSMANLI FKR HAYAT!NDAKJ ETKiLER DXI l L
'U-fi\J
DNCE Si VE TRKiYE.DEKi YANKILAR! I YRD. DO<.,:. DR. Al/MET K,-iSLIDERE 1510
BENC BLM
Tarihi Devarnllk: O s 1n a n l 'dan C 11nhuriyet'e
osmanl miras
TRKYE CUMHURYET "NN OSMANLI KKENLER I PROF DR. BERN.1RD LEW/S I 521 MODERN
TRKiYE VE OSMANLI MRASII PROF. DR. EKMELEDDiN lllSANOGLU I 529 TRK YE DE OSMAl\1..1 :\URASI,
"
PROF. DR. ERCMENT KURANI 541 BALKANLAR VE OSMANLI MRASI l PROF. DR. LBER ORTr.)LJ 543
OSMANLI DEVLET'NDEN TRKYE CUMHURYET'NE I PROF. DR. NE]\T G).(}N I 547 OS MA l\11
MPARATORL UGU'NDAN BUG NE KALAN MRAS: SL AM (PROBLEMATK BR YAKL\IM D E l\'E MES )
PROF. DR. ll/MET )OCAK I 552 OSMANLI TARH EN NEML OSMANU MRASI: TRK TOPLUMU
PROF DR. Bll/AEDDIN YEDIYILDIZ I 564 OSMANLI DEVLET'NDEN TRKYE CUMHUR''ET'l\'E KTSAD
BR VERASETN ANATOMSI PROF. DR. AHMET GNER SAY\RI 569 TRK DEVRM: BR KOPU MU,
GEMN DEVAMI MI? I P ROF. D R. l.TER TURANI 574 HL A FE T TE N CU M H UR YETE 1
PROF. DR. REAT GEN I 582 OSMANLI DEVLET'NDEN GNMZE KALAN 1
PROF. DR. }'USUF HALAOGLU / 586 OSMANLIYI TAN IMAK VE YEN YZYIL A TAIMAK!
PROF. DR. NEVZAT YALINTA/ 588 OSMANLI MRASI VE BZ I PROF. DR. llSEYIN H\TEMl t 591
OSMANLI VE HOGR I PROF. DR. TOKTAMI ATE I 597 OSMANLI MRASII DO DR. AL BRiNC 1602
OSMANLI NE D? I D. MEHMET DOGlNI 606 OSMANLI'DAN CUMHURYETE TRK AYDINI /
YRD. DO. DR. BAYRAM SAKALLI/ 616 GERLEME VE K DEVR OS.l\fAl\'l.l NSANl-OSMAl\'UDAN
CUMHURYETE MRAS KAL A N SOSYAL KARAKTER ZERNE BR DENEME I DR. VEJDi BiLGN 1 630
ZHN COGRAFYAMIZD AK OSMAN LII PROF. DR. NACI BOSTANCI I 645
655
il. OS MAN RNECNDE "LERLEMEC" TARH VE OSMANLI TARH YAZICIGI
658
OSMANLI MPARATORLUGU ZERNE BR KA SZ
669
GENEL DNYA TARH NDE OSMANLI'NIN YER: METODOLOJK MESELELER VE
OSMANLI TARHNN YENDEN YORUMLANMASI
674
OSMANLI YNETM SIRASINDA MISIR TARH YAZIMINDA
OSMANLILARA YAKLAIML AR
681
OSMANLI MRASI VE BALKAN TARHLiGiNN OLUUMU
690
:z.' 1
T' . :J
1
1
.
:1
.
.
:
i
F.RICAN UNIVf:RSITY
/ A.R.D.
SAKANCI NlVIRSlTES
I
.:,.
-
acllarn Osmanl mparatorluu' na yaklam /1..
fil)
men hemen yoktur. Burada da daha ok bir eksiin cas-
arnn nemli bir zellii, bu konuda yazlan
'J<.J
viri szkonusudur. Anlalyor ki oryantalizmin etkisi bu
larn "deskri ptif' ya da "tasviri" olmalardr.
Bu yaz 1ardaki
deskriptiflik, sylemin "resim" ya da
ekilde yaplacak daha derin bir analizi bascrmcr. Oy-
sa, aralarnda tasviri tarih rnekleri grlmekle birlikte,
.
"tablo" olarak intikal ettirilmesinde odaklanr. Bahs ko- muhtelif coplumsal kurumlarn hangi genel gerekleri
-r mdan
nusu yaklq
neler anladm belirtmek iin tasvi
orcaya kardklarn aramak Bac'nn en nemli carihi
. sce br" de oryantalizmin karakterlerini katan Miss
1
r
lerinin gsterdii bir zelliktir. Bunu en az giambalcisca
Pardoe'nun "Boazii'nin Gzellikleri" (The Bea11ties of Vico'ya kadar gtrebiliriz.. Vico gibi, kendi tarihlerini
rlt Bophons, 1838) adl kitabn rnek vermek isterim .
bir "dnya tarihi'"' asndan yazan en saygn Bac carih
Eserine romantizmden esinlenen gravrler ekleyen Miss
1
ilerinin tasvirden ayrlp analiz zerinde odaklandklar
Pardoe'da sylem ve anlat gravrlerde egzotik (ve belki
n gryoruz. Analizcinin daha nicelikli bir cucumunun
de kendisince stn) Osmanl gnlk hayatn anlatan
beraberinde bir tarafszlk getirdiini sylemek istemi
izgilerle uyum l alindedir. Tasvir hem szde hem de re
yorum; Toynbee gibi derine gidebilen, karlatrmal ta
\
simdedir. Miss Pardoe hi olmazsa Osmanl'nn hayat
rih yapan ancak gene de aka nyargl bir tarihidir.
tarzna olumlu olarak bakyor. Fakat bu yaklam madal
Bize gelince; kendi tarihimizi yazanlarn hemen 1
yonun yalnz bir yndr. Bar gzlemcilerinde, bunun
hepsi tasvircidir. "Tarih Felsefesi" yaprn iddia edebi 'I
yannda, Osmanllarla ilgili yazlarda bir "endie" litera 1
leceimiz tarihiler neredeyse yokcur. Ben, bu cucumu
tr yer alr. Bat Avrupa "Trk" olarak tanmlad Os 1
bir soru sorma, copluluu sorumlama geleneine bal
manllaro yaylmalarna ilgisiz kalmam, b u kaslma da
1
vurgusu da tamaz. Massigli'nin Trk as
. . .
keri k urumlar davran .. y.. Y1 yakalam ve bu
konuda elinden gelen 1
hakkndaki eseri soukkanllkla yazlan .
bir "enfo " ye ceslm olmu ve
sa "k'otu
1
rmasyon " araydr.Bat seyyahlarnda olduu yapmaya alm mdr yok 1
kadar Bat . dolay yara alm mdr? Bu yakla
'nn tarihiler
i de Osmanllarla ilgili deerlen- Imparatorluk bundan . . "
1
. r
dirme1er
nde daha ok tam am en Isla mi prensiplern hare kete gerd b 1
tasviri olmu lardr. Osman1 mu- m . .
egcle Haldun bu 1
rnn karla slami tarihilerden Ibn-
crlmal olarak bakldnda ne gb 1 soru sorma tarzd r.
. . .. 1
oplurnsa lo k b r analiz de katmtr. Ona go-
yap zellikle
ri gsterdiklerini arayanlar he- soru sormaya sosy o .
1
1
OSMANLI al D)ONCE
1
1
1
Bu sorular sormaya en ok yaklaan
re devlelerin tarihi "ykselme" ve "dalma" lar tarihi F uar K..
..
opru\(i
olmucur. Kprl'nn tarihi olarak katks
dir Bu "ykselme" ve "dalma" devrevi bir olaydr ve Uz.un Va de.
.
de mu11ceme1 en oy ..1 e deer 1 end.r ecekcir ..
bu olayn sosyolojik temelleri mevcuttur Kollektif birli K"op rul
.. O .
. . s
man 1 tar
1 . .
11n O snan 1 k"l
u . ....
turunu n b rn e
i gl olan (asabiye) bir birim devler kurar fakat, za .
. . . . .. . e
r ves nd
e
manla, nne geemedii artlar devlerin temellerini deerlendren kdr. Boyle br yakl am pek
bile bir sylem ekli olarak Osmanl mparatorluu'na tarih yazmna getirdii zenginlik, here ye ram
e b. n, z
ge (muhtemelen XVllI.yzylda) intikal ettii gzlem "grdmz" tarihin arkasnda giirmedioimiz
o unsur1ar
lenmitir. Genelde, bn-i Haldun kendi kltr tarafn aramaya itmemitir.
dan iyi deerlendirilmemi, sevilmemi bir tarihidir. Bu adan bakldnda "sosyal tarih" yakl a m
n
bn-i Haldun'un bir okuyucusu olan Ahmet Cevdet Paa tarih yazma geleneimizde nemli bir adm olarak de
her ne kadar Tarih'ini okuyanlara Osmanl mparacorlu erlendirmemiz gerekir. Toplum tarihimizi inceleyenle r
u'nun coplumsal mekanizmalar hakknda sorular ol
meslekleri nde yalnz yeni bir dal gelitirmekle kalma
duunu hissettiriyorsa da bu sorular ak olarak tarihsel mlar "tarihin arka plan" konusunda sorular sorarak
sylemine aktarmyor. imdilik slami-Osmanl gelene
bunlar yantlamaya almlardr. Bu noktada bile nal
ini burada noktalayp gnmzn Trk tarihilerine
ck'n toplum tarihinin mer Ltfi Barkan'n tarihinden
geelim.
ayrld gzlemlenebilir. Barkan'n tarihi hala "hiscoire
Son devirlerde de Trk tarihi zerinde Trk tarih evenemencielle" dr. inalck'da ise ilk kez olaylar n arka
"
ilerinin yapt aratrmalar genellikle analicikcen ok sndaki rnt" aranmtr. rnein, O'na gre Tanzi
deskriptift:ir. Yazlar tarihi olaylarn yanyana konmasnn mat'n ilk yllarna rastlayan ayaklanmalar bir "gruh"
kendi bana bir anlam tad sav'na dayanr. Osmanl
un ykcl deildir. Ayaklanmalarn arkasnda bir top
tarihi, imparatorluk zamannda gemi olaylarn tm
lumsal sorun gizlenmektedir. nalck tezini bu ekilde
dr ve bu da kendi bana anlamldr. Tarihimizi "yksel
belli ettikten sonra enerjisini daha ok Osmanl kurum
me" ve "dalma" devirleri erevesinde sunup temelde
larnn i mekanizmalarnn ileyii zerine teksif etmi
bn-i Haldun'dan esinlenen bir metotla ikiye ayrma te
tir. Trk tarihine "Marksizen" yaklamlar gene ayn so
mel deskriptif yaklam derinletirmiyor. Franszlarn
ruyu sorarak ie balamlardr. Fakat gene, paradoksal,
bu ekilde yazlan tarih iin gzel bir tabirleri vardr:
olarak toplanan "evenemeocielle" tarihin yetersizlii on
"hiscoire evenemeocielle" - olaylar tarihi. Osmanl tarihi
lar bu noktada durup malzeme coplama ynne itmitir.
konusunda bize nemli bilgiler vermi amz tarihile
Balang evrelerini yaayan Cumhuriyet tarihimiz ise
rinin ou "hiscoire eveoemencielle" yapmtr. Belleten
"eveoementiel" ve "moralisant" olmaktan teye geeme
tamamen bir "hiscoire eveoemencielle" birikimidir. En
mitir.
ver Ziya Karal'n btn almalar "histoire eveoemen
cielle" ile kark bir moralist deerlendirmedir; bu a Dikkate ayan bir nokra tarihimiz hakknda belli
dan da vak'anvislerden ok anlaml bir ekilde ayrlmaz. bir derinlii olan sorularn bize gnmz gazetecilerin
smail Hakk Uzunarl Osmanl kurumlarn incele den intikal etmi olmasdr. Bahis konusu ettiim bu
mi olmasnn yannda, esas itibariyle, "histoire evene araylar Radikal gazetesinde grdm iki yaz da izle
mencielle" yapmtr. Her iki tarihimizin yaklam ta yebildim : Birincisi, Trkiye'nin bugnk sorunlar en
rihi olarak deerlerini azaltmaz fakat ancak kendi tarih dstri coplumuna bu toplumun bedelini demed en ge
r;
leri hakknda baz sorular sorma eklinde bir tecesssle mek istediinden mi kaynakland sor usunu ayo
diah
ri olmad aktr. Bu tecesss yle ifade edebiliriz: ikincisi ise "cumhuriyet" tarifimizin hala "hain pa
Osmanl kurumlar niin belirli bir ekil almlardr.? alcetmi " olmakta durduunu ifade ediy or.
r.
nl h isc o
Dier coplumlarn kurumlarndan ne ekilde ayrlrlar.? Tekrar edeyim, ksaca verdiim bu Osna
-
ya.
..
Derin vurgular sathta grnmeyen hangi yapsal unsur . . . " . . , , menci elle
.
ografs ozetnd e amacm llscore evene .1_
.le
.
OSMANLI CD DUOl\CE
-
) .
..
:
'
'