Ovaj projekat financira

Europska unija

Ovaj projekat
sufinancira Caritas
Internacionalis

TEHNOLOGIJA
UZGOJA MALINE
Asad Jelekovi, dipl. ing. agr | Maj, 2014
 Ovaj projekat financira
Europska unija

Ovaj projekat sufinancira Caritas Internacionalis

Ova publikacija je uraena uz pomo Evropske unije. Sadraj ove

publikacije je iskljuiva odgovornost Caritasa Biskupske konferencije Bosne i
Hercegovine i ni u kom sluaju ne predstavlja stanovita Evropske unije
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

SADRAJ
UVOD 1
Nain plodonoenja 1
1.1. Znaaj uzgoja maline 3
2. EKOLOKI USLOVI 4
2.1. Ekoloki uslovi za uzgoj maline 4
2.2. tete izazvane izmrzavanjem izdanaka maline 5
3.1.1. Razmnoavanje maline 5

4. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA MALINE 7

4.1. Izbor lokacije za podizanje zasada maline 7
4.2. Priprema zemljita za sadnju maline 8
4.2.1. Analiza zemljita 9
4.5. Sistemi uzgoja dvogodinjeg tipa maline 13
4.6. Njega mladog zasada i rezidba maline 14
Principi ubrenja dvogodinjeg tipa maline 16
Principi zatite maline od bolesti i tetoina 17
tetoine maline 20
Aktuelni sortiment dvogodinjeg tipa maline na podruju BiH 22
Berba, klasiranje i pakovanje plodova maline 24

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE
UVOD
Maline se mogu podijeliti spram sljedeih osobina njihovih biljaka:
nain plodonoenja (jednogodinje/dvorodne i dvogodinje/jednorodne),
karakteristike rasta,
prisustvo ili nedostatak trnova (trnovite ili bestrne), i
boja ploda.

Nain plodonoenja
Maline proizvode plodove na jedan od sljedea dva naina:
Dvogodinji tip plodonoenja ovi tipovi proizvode plodove samo na izdancima koji su stari
dvije godine. Plodovi se proizvode na bonim granama tzv. plodonosnim mladarima, rodnim
granicama, koje se pojavljuju iz aksilarnih pupoljaka (pupoljci koji se razvijaju u pazuhu lista) na
cjelokupnoj duini dvogodinjih izdanaka. Nakon plodonoenja izdanci odumiru i moraju biti
uklonjeni da oslobode prostor za nove priraste koji se pojavljuju iz pupoljaka na korjenovom
sistemu ili pak iz baze, osnove biljke;

Crte 1. Ciklus razvoja dvogodinje maline

Ciklus razvoja dvogodinje maline: tokom vegetacije prve godine emituju se vegetativni prirasti iji
je rast posebno intenzivan u junu, a isti zavrava u oktobru. U tom periodu na istim dolazi do dife-
rencijacije generativnih pupoljaka, te e ovi prirasti tek narednu godinu plodonositi. Nakon perioda
vegetacije, u kasnu jesen, prirasti gube lie i ulaze u fazu mirovanja (decembar). U proljee druge

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 1

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

godine dolazi do buenja generativnih pupoljaka u pazuhu listova i razvoja bonih prirasta-plodo-
nosnih mladara, te u maju nastupa cvjetanje. Istovremeno, pojavljuju se novi, mladi izdanci iz pupo-
ljaka na korijenu koji e ove godine samo vegetativno rasti. Tokom juna i jula dolazi do sazrijevanja
i berbe plodova sa dvogodinjih prirasta, dok jednogodinji i dalje samo vegetativno rastu. Nakon
berbe dolazi do prirodnog suenja dvogodinjih prirasta-koji su donijeli rod, i to od vrha prema
bazi, te se isti uklanjaju do osnove. S druge strane, jednogodinji izdanci sazrijevaju-odrvene, gube
list i ulaze u fazu mirovanja. Sve to je navedeno za period druge godine ponavlja se svih narednih
sezona. Voditi rauna da se pupoljci za razvoj novih izdanaka kod maline nalaze na korijenu i korje-
novom vratu biljaka. Prvih godina ivota plantae novi izdanci se intenzivno razvijaju iz pupoljaka
na korijenu, a nakon tree godine poinju dominirati isti smjeteni na korjenovom vratu, odnosno u
osnovi prologodinjih izdanaka. Prema tome, u etvrtoj godini moe doi do razvoja mladih izda-
naka samo u neposrednoj blizini prologodinjih, kada dolazi do formiranja tzv. panja. To direktno
utie na produkciju plodova, s obzirom da se mladi izdanci razvijaju na starom korijenu ija je mo
usvajanja hranjiva oslabljena

Slika 2. Nepoeljna pojava u intenzivnim zasadima maline

Jednogodinji tip plodonoenja ovi tipovi proizvode plodove na vrnim, terminalnim

dijelovima izdanaka u prvoj godini rasta istih (pupoljci proizvedeni u vrnoj zoni izdanka ija
duina zavisi od sorte i vremenskih uslova, i kree se od 1/3 do njegove ukupne visine).
Ovo je oigledna razlika u odnosu na dvogodinji tip maline, koji ne proizvodi plodove do
svoje druge godine (u godinama sa veoma visokim ljetnim temperaturama, a kakva je bila i
2012., kultivar dvogodinjeg tipa maline Willamette (vilamet) cvjetao je samo u vrnoj zoni
jednogodinjeg izdanka, ali do kraja vegetacije plodovi nisu uspjeli sazriti). Jednogodinji tip
maline, takoe proizvodi plodove na donjem dijelu istog izdanka u drugoj godini. Iako ovi
plodovi esto sazrijevaju ranije u odnosu na tradicionalne dvogodinje, prinosi su niski, te se
isti uzgaja uglavnom samo za jedan rod, odnosno plodonoenje iskljuivo na jednogodinjim
izdancima. Selekcijom je stvoren veliki broj kultivara maline koji pripadaju jednogodinjem tipu
plodonoenja, te iste iz dana u dan postaju sve popularnije i znaajnije. Takoe, postoje i sorte
koje su prelaz izmeu ova dva tipa maline, ali se iste zbog jednostavnosti predstavljanja za neke
uvrtavaju u jednogodinji, dok za druge u viegodinji tip.

2
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

Crte 3. Ciklus razvoja kod sorti jednogodinjeg tipa maline odvija se na sljedei nain: I godina izdanci intenzivno rastu i sekun-
darno debljaju, te dolazi do diferencijacije i razvoja generativnih pupoljaka, kao i plodonoenja krajem ljeta na gornjoj polovini
jednogodinjih izdanaka. Poslije berbe dio izdanka koji je plodonosio prirodno se sui.II godina u proljee (ukoliko su ostavljeni
donji dijelovi izdanaka iz prethodne godine) na istim dolazi do diferencijacije i razvoja generativnih pupoljaka, te plodonoenja
tokom juna i jula, a nakon berbe ovi izdanci se prirodno sue od vrha prema bazi, ime se zavrava ivotni ciklus

1.1. Znaaj uzgoja maline

Pomoloka klasifikacija svrstava malinu u grupu jagodastog voa, i u istoj, po vanosti, zauzima
drugo mjesto, odmah iza jagode. Obzirom na njene bioloke odlike, ekoloke i tehniko-tehnoloke
zahtjeve, polivalentnost u pogledu upotrebe plodova, mogunosti plasmana i sl., za naa voarska
podruja, malina predstavlja najprespektivniju vrstu iz grupe jagodastog voa.
U odnosu na mnoge druge vrste voaka, malina ima niz prednosti, koje se uglavnom ogledaju u
sljedeem:
moe se uspjeno gajiti i na neto slabijim
zemljitima,
nema velikih zahtjeva u pogledu
klimatskih uslova,
brzo stupa na rod i daje redovne prinose,
omoguuje brz obrt kapitala,
rizik u proizvodnji je mali,
tehnologija uzgoja je jednostavna,
intenzivno je radna kultura i omoguuje
angaovanje i fiziki slabije radne snage
(ene, djeca, starije osobe i invalidna lica), Slika 4. Svjei plodovi maline

daje plodove izuzetne hranljive

vrijednosti. Osim toga plodovi imaju
dijetalni, kao i profilaktiki znaaj. U sebi sadre: eere, kiseline, mineralne materije, pektinske
materije, celulozu, bjelanevine, masnematerije i vitamine,
odlikuje se kontinuiranim sazrijevanjem i berbom plodova, ime se omoguava poeljan
raspored radne snage,
traen je proizvod na tritu bilo kao stono voe, ili kao sirovina za itav niz preraevina.

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 3

2. EKOLOKI USLOVI
2.1. Ekoloki uslovi za uzgoj maline
Zemljite - Malina nema specifinih zahtjeva u pogledu zemljinih uslova za njen uzgoj. Ipak, naj-
vie joj pogoduju duboka (preko 1 m), rastresita, propusna, dovoljno vlana (75%), slabo kisela (pH
6), srednje teka (sa oko 50% gline) i plodna zemljita (sa oko 5% humusa). Gajnjae i duboki aluviji
najpovoljniji su tipovi zemljita za uspjeno gajenje maline.
Klimatski uslovi - U prirodnim populacijama malina se najee moe nai u brdskim podrujima
i to, i u uslovima svjetlosti, ali i u uslovima sjene, uz poveanu vlanost vazduha i neto nie ljetne
temperature. Mada malina egzistira i na nadmorskim visinama do 2 000 m, proizvodna podruja
koja se preporuuju za podizanje novih zasada ove vrste ne bi smjela prelaziti nadmorske visine od
1 000 m, a za vierodne sorte 700-800 m.
Za uspjean uzgoj maline najpodesnija su podruja umjerene klime (srednje mjesene temperature
oko 10C i godinje sume padavina 800-1 000 mm, uz njihov pravilan raspored), sa neto svjeijim
ljetima i umjereno otrim zimama. Takoe, za dobro projektovan malinjak, preporuuju se sjeveroi-
stone ili sjeverozapadne ekspozicije i nagibi terena do 10%.
Malina cvjeta neto kasnije, te njeni cvjetovi izbjegavaju opasnost izmrzavanja kao posljedicu ranih
proljetnih mrazeva. Negativno dejstvo niskih temperatura u ovom periodu moe se odraziti prven-
stveno na bona razgranjenja na dvogodinjim prirastima. Dobro sazreli prirasti maline uspjeno
odoljevaju dejstvu niskih zimskih temperatura. Kod osjetljivih sorata nekih godina se ipak mogu
pojaviti manje ili vee tete od mraza. Faktori koji utiu na osjetljivost prema niskim zimskim tempe-
raturama i na koje pri podizanju zasada treba obratiti posebnu panju su:
nedovoljna otpornost sorte na izmrzavanje, kao njena bioloka odlika,
loa zdrastvenost i pripremljenost prirasta za zimu, koja moe biti posljedica prekomjernog
ubrenja azotnim ubrivima na kraju vegetacije,
oteenja prirasta izazvana napadom tetoina ili biljnih bolesti,
nagli pad temperature u jesenjem periodu ili u periodu kretanja vegetacije i dr.
U regionima sa dosta snijega obavezno treba planirati uzgojne forme sa armaturom i sorte vee
snage rasta koja e obezbjediti snanije priraste koji se najee ne postavljaju tokom zime uz naslon,
ve se ostavljaju slobodnim da bi tokom zime bili zatieni snijegom koji ih prekriva. Tek na proljee
ovi se prirasti, po odabiru najboljih, odnosno neizmrzlih i neoteenih podiu u vertikalan poloaj i
vezuju za icu naslona.

4
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

2.2. tete izazvane izmrzavanjem izdanaka maline

Odreeni kultivari maline podloni su izmrzavanju tokom zime, posebno tokom hladnog zimskog perioda
sa minimalnim snijenim pokrivaem. Osim toga, toplo vrijeme tokom jeseni nakon koga uslijedi nagli pad
temperature moe izazvati izmrzavanje izdanaka zbog toga to isti nisu dovoljno zreli i aklimatizovani na tako
ekstreman pad temperature. Simptomi estokih ozlijeda izazvanih izmrzavanjem oituju se sporadinim
oteenjem generativnih pupoljaka na izdancima, koje se primjeti u proljee druge godine kod dvogodinjih
sorti maline. Ta oteenja izazvana izmrzavanjem manifestovat e se kao sporadiao buenje generativnih
pupoljaka, uz isprekidane fleke izumrlog tkiva u obliku taki na izdanku.

Slika 5. Jedna od agrotehnikih operacija u proizvodnji dvogodinjeg tipa maline koja se praktikuje za spreavanje izmrzavanja

tete od izmrzavanja kod dvogodinjih kultivara maline mogu biti sprijeene putanjem izdanaka
da padnu prema zemlji u kasnu jesen, kako bi se tokom zime nalazili pod snijenim pokrivaem
koji predstavlja dobar izolator i time titi izdanke od izmrzavanja. Dakle, ne preporuuje se izdanke
maline sorti vilamet ili miker tokom zime ostavljati uspravno, tj. vezane uz naslon. S druge strane, kod
jednogodinjih kultivara maline koji se uzgajaju za berbu u kasno ljeto, odnosno jesen prema ame-
rikim istraivanjima, nisu uoena oteenja od izmrzavanja, te su izdanci sasvim normalno ispoljili
novi rast i plodonoenje druge godine, iako su prethodne zime ostavljeni u uspravnom poloaju.

3.1.1. Razmnoavanje maline

Malina se moe razmnoavati na vie naina. Meutim u praksi posebnu primjenu su nala sljdea
dva naina: razmnoavanje reznicama korijena i razmnoavanje zrelim i zelenim izdancima.
Razmnoavanjem reznicama korijena ostvaruje se ubrzano umnoavanje novostvorenih sorti maline.
Korjenove reznice se sijeku tako da imaju najmanje jedan razvijen podzemni pupoljak, a optimalno
je 2-3. na ovakav nain izrezane reznice trebaju imati dobro razvijene ile, sa najmanjim prenikom
oko 3-4 mm.
Crvena malina se masovno razmnoava zrelim ili zelenim izdancima. Najee je u upotrebi raz-
mnoavanje maline zrelim izdancima. Takoe, najkvalitetniji izdanci se dobiju iz matinjaka maline
koji su podignuti od sortno istog i zdravog sadnog materijala, u izdvojenim zatvorenim prostorima
(specijalan sadni materijal). Nakon proizvodnje izdanaka u ovakvom matinjaku, isti se dalje mogu
razmnoavati u polju (matinjaku) koji je prostorno izolovan od drugih matinjaka najmanje 400 m
(standardni sadni materijal).

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 5

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Slika 6. Razmnoavanje maline izdancima iz vegetativnih pupoljaka na korijenu majinske biljke razvijaju se novi izdanci koji se
nakon odreenog vremena odvajaju od korijena majinske biljke i predstavljaju sadnice maline

6
4. PREDRADNJE ZA PODIZANJE
ZASADA MALINE
U okviru radnji koje se preduzimaju pred i tokom zasnivanja intenzivnih zasada maline posebno se
izdvajaju sljedee:
izbor lokacije za podizanje zasada maline,
priprema zemljita za sadnju,
izbor sadnog materijala za zasnivanje zasada maline,
tehnika sadnje maline,
izbor i oblikovanje uzgojnog sistema,
mjere upravljanja zasadom maline rezidba, ubrenje, navodnjavanje, odravanje zemljita, zatita.

4.1. Izbor lokacije za podizanje zasada maline

Postoje osnovni faktori koji moraju biti razmotreni prilikom izbora mjesta za podizanje zasada maline.
To ukljuuje: ocjenu parcele, predkulturu, tip zemljita i njegovu plodnost, odvodnjavanje, vjetroza-
titne pojaseve, osunanost, blizinu izvora vode i povezanost sa komunikacijama.
Pod ocjenom parcele podrazumjeva se da lokacija za sadnju treba da bude u potpunosti osunana,
odnosno izloena suncu. Potrebno je izbjegavati zasjenjena mjesa u blizini drvea ili nekih obje-
kata. Idealno, uzgajivai bi trebali izabrati zemljita koja su dobro-drenirana, prirodno plodna, bogata
organskom materijom (2-4%), sa pH vrijednou 6-7. Za malinu su izrazito povoljne pjeskovite ilo-
vae ili samo ilovae, kao i dobro drenirana glinena zemljita. Zemljita koja sadre 5-10 kg/dunumu
raspoloivog fosfora, 25-30 kg/dunumu kalija, 15-20 kg/dunumu magnezija, i posjeduju kapacitet
izmjeninih kationa (CEC) od 8-16 su idealna.
Odvodnjavanje, odnosno drenaa je takoe vaan faktor prilikom izbora lokacije, zato to korijen maline
dosee dubinu i do 1 m. Parcele koje posjeduju nepropusan sloj u ovoj zoni treba izbjegavati. Nivo
podzemne vode ne smije biti vii od 1 m, obzirom da je korijen maline izuzetno osljetljiv na nedostatak
kiseonika u zemljitu. Takoe, mnogi kultivari maline su podloni prema gljivicama koje inficiraju korijen,
a koje dominiraju u slabo dreniranim zemljitima. Kada izumre korijen, biljka zakrlja, to je izuzetno
izraeno tokom ljetnih vruina i nedostatka vlage u zemljitu. Postoji jednostavan praktini test kojim se
moe ustanoviti da li je zadovoljavajua drenaa-vodopropusnost u odreenom sadnom mjestu. Iskopa
se rupa dubine oko 75 cm i irine 15 cm na mjestu gdje se planira zasnovati zasad, i to u periodu ranog
proljea ili kasne jeseni, kada je zemljite zasieno-saturirano vlagom, ali nije smrznuto. Nakon toga rupa
se napuni sa oko 20 litara vode, te se vri provjera nivoa iste nakon jednog sata. Ukoliko se voda zadrala
na dnu rupe takvo zemljite moe biti suvie vlano za uzgoj maline.

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 7

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Maline bi trebale biti posaene na blagima padinama, a na ravnim terenima gdje postoji opasnost
od zadravanja suvinih koliina vode na gredicama-bankovima napravljenim uzdizanjem zemlje.

Slika 7. Adekvatno mjesto za plantae maline

Takoe, i adekvatna vazduna drenaa izmeu biljaka veoma je vana za uspjean uzgoj maline.
Kretanje zraka smanjuje vlanost oko biljke i spreava stanja koja dovode do pojave bolesti lista.
Vazduna drenaa, takoe, smanjuje opasnost od proljetnog mraza. Ukoliko se zasad podie na
nagnutim terenima, i na veim nadmorskim visinama treba znati da e hladan zrak kretati se niz
padinu prema najnioj taki, obzirom da je hladniji zrak laki i time se smanjuje opasnost od proljet-
nih mrazeva obzirom da se hladan zrak odvodi dalje.
S druge strane, zasad maline treba biti zatien od jakih vjetrova, koji smanjuju energiju rasta biljke
tokom vegetacione sezone, to moe imati za posljedicu nedovoljno sazrijevanje izdanaka koji
nezreli ulaze u zimu, te postoji opasnost od izmrzavanja istih tokom perioda mirovanja.
Odabir ekspozicije iako ne kritini faktor, takoe je vaan, te bi ista trebala biti razmotrena prili-
kom podizanja zasada maline. Ova vrsta voa preferira, odnosno vie joj odgovara zatieni sjeverni
obronci-padine. June ekspozicije mogle bi biti koritene za zasnivanje zasada, ali tada treba imati
u vidu da bi temperatura biljaka mogla biti visoka za vrijeme sunanih dana tokom zime. Tako na
primjer, nekoliko toplijih dana tokom januara-februara, mogli bi biti razlog stimulisanja pupoljaka da
krenu, tako da bi sljedei hladni val u tom periodu itekako bio mnogo tetan za biljku.
Novi zasadi bi trebali biti podizani to udaljenije od divljih populacija maline ukoliko je to mogue.
Divlji zasadi ove vrste voa u krugu od 300 m moraju biti elminisani kako bi se sprijeilo irenje
bolesti u novopodignutim zasadima. Zasadi maline ne bi trebalo saditi na parcelama gdje su kao
predkulture bile jagoda, paradajz, krompir, patlidan, paprika, ili pak stariji zasadi maline i kupine,
obzirom da su sve navedene kulture podlone gljivici Verticillium venuti, a ista moe preivjeti u
zemljitu godinama, negativno utiui na novozasnovani zasad maline.

4.2. Priprema zemljita za sadnju maline

Od pravilne pripreme zemljita za podizanje malinjaka u velikoj mjeri zavisit e visina prinosa i kva-
litet plodova, te samim tim i uspjenost gajenja odabranog sortimenta projektovanog zasada ove
kulture. Pri izboru parcele za zasnivanje novog malinjaka, dakle prije pristupanja neposrednoj pri-
premi zemljita, od posebne je vanosti poznavanje kultura koje su bile gajene na odabranoj povr-
ini. Naime, kao pogodne predkulture za malinu mogu se preporuiti: sve kupusnjae i grahorice,
a kao izrazito nepovoljne: jagoda, malina, kupina, vinova loza, te krompir, paradajz i sl. Da da bi se

8
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

zemljite oslobodilo korova i insekata, kao to su liinka klinjaka i bijelog crva godinu dana prije
sadnje maline na odabranu parcelu potrebno je zasijati itarice ili leguminoze. Priprema zemljita za
podizanje malinjaka podrazumjeva provoenje sljedeih radnji: analizu zemljita, ureenje zemljita
i popravka njegove plodnosti meliorativnim ubrenjem, duboko oranje i tanjiranje, te povrinska
priprema zemljita za sadnju.

4.2.1. Analiza zemljita

Analiza zemljita treba biti izvrena nekoliko mjeseci prije same sadnje, i to na taj nain to se uzorci
zemljita uzimaju nasumice sa nekoliko lokacija na parceli i sa dvije dubine 30 i 60 cm. Dva uzorka
po dunumu su preporuena.
Na veim parcelama, uzimanje uzoraka iz samo pojedinih dijelova moe dovesti do netanih rezul-
tata, a time i do nepogodnih rjeenja kada su u pitanju intervencije na popravci osobina zemljita.
Naravno, uvijek je lake korigovati nedostatke odabranog zemljita prije sadnje nego kasnije tokom
ekspoloatacije zasada. Kod analize zemljita odreuje se i analizira pH, % organske materije, sadraj
soli, makro i mikroelementi, te nematode. Ove analize obino se obavljaju u komercijalnim laborato-
rijama, ili pak u na poljoprivrednim fakultetima i institutima.

Crte 8. Tehnika uzimanja uzoraka za analizu zemljita prilikom sadnje maline

pH zemljita je vrijednost kojom se izraava stepen kiselosti ili alkalnosti (bazinosti) istog. U sluaju
bosanskohercegovakih zemljita, ova vrijednost moe varirati od pH 3,5, to je ekstremno kiselo, do
pH 8, ili ekstremno alkalno. Za zemljite koje ima pH vrijednost 7 kae se da je neutralno. Za malinu
pH vrijednost blizu i malo ispod neutralnog (od 6,0-6,5) je idealna, to ukazuje da istim za uzgoj
pogoduje slabo kiselo zemljite. Kljuna uloga pH vrijednosti zemljita se ogleda u pristupanosti
odreenih hranjiva za biljku, bilo da se radi o niskim ili prekomjerno visokim nivoima. Farmer ima
mogunost da odreenim agrotehnikim mjerama utie na pH vrijednost zemljita, te iste koristi
prilikom njegove pripreme za sadnju.
Analiza sadraja makro i mikro elemenata u zemljitu trebala bi biti obavljena prije same sadnje
maline kako bi se na pravi nain odredio hranidbeni status. Rezultati ovog testa mogu biti kombino-
vani sa analizom listova ovih vrsta voaka u cilju razvijanja adekvatnog programa ubrenja.

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 9

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Ureenje zemljita i popravka njegove plodnosti. Obim i broj zahvata koji iziskuje ureenje zemljita
prvenstveno zavise od zateenog stanja povrine na kojoj se eli podii novi zasad. ienje i ravna-
nje povrine zemljita na kojoj se eli podii novi zasad maline obavezna je radnja u sklopu ureenja
odabrane parcele, a ima za cilj eliminisanje svih veih ili manjih potencijalnih fizikih i drugih smetnji,
kao npr. zemljinih depresija koje bi kasnije predstavljale nepoeljna mjesta akumulacije povrinske
vode. Eliminisanje korova, takoe je radnja koja se u ovoj fazi redovno primjenjuje. Herbicidi Cidocor,
Herkules i Basta efikasna su sredstva za unitavanje najveeg broja viegodinjih i jednogodinjih
korova, te se u ovu svrhu najee preporuuju.
Ukoliko je zemljite na kojem se eli podii malinjak neto slabijeg kvalteta, obavezno je popravljanje
njegove plodnosti, odnosno poboljanje njegovih fizikih i hemijskih karakteristika. Popravka plod-
nosti zemljita vri se meliorativnim ubrenjem organskim i mineralnim ubrivima, a prema potrebi
izvodi se i kalcifikacija (korekcija pH vrijednosti), te odvodnjavanje, odnosno obezbjeuje i sistem za
navodnjavanje.
Zemljita obogaena organskom materijom su veoma povoljna za uzgoj maline. Ista poboljava
teksturu zemljita, te zadrava mineralne elemente usljed bazinosti od ispiranja. Organska mate-
rija poboljava vodni reim zemljita, odnosno poveava kapacitet za zadravanje vode. Bogatsvo
zemljita organskom materijom esto ne smije biti omalovaavna. Koliine organske materije koje
se dodaju zemljitu mogu biti po volji. Ova forma moe da bude sastavljena od slame pomjeane
sa stajnjakom, zeleninim ubrivima (sudanska trava, ra, ozima ita) ili pak komposta. Koliina od
3-5 tona po dunumu ovih materija trebala bi biti dodata, a vee koliine u cilju poveanja vodnog
kapaciteta zemljita trebaju na zemljitima pjeskovitog tipa, ime se poboljava struktura, drenaa, i
aeracija istog, od zemljita koja imaju veu koliinu gline.

Slika 9. Preporuka je na bosanskohercegovakim zemljitima sadnju maline provesti na uzdignute gredice kako bi se obezbjedila
adekvatna drenaa is prijeila pojava bolesti poznate kao trule korijena

Razgradnja ove organske materije mikroorganizmima zemljita zahtijeva naknadne koline azota
osim ako organmska materija nije bila od leguminoza. Ukoliko se primjenjuje kokoije ubrivo isto se
dodaje u jesen u koliinama 0,5-1,0 tone po dunumu. Idealno, organska tvar trebati biti uneena po
povrini 10-15 cm prije sadnje. Organska materija poveava raspoloivost hranjiva, kation zemljini
kapacitet i mikrohranjivi sadraj. U zavisnosti od zateenog nivoa plodnosti zemljita koliina ubriva
za meliorativno ubrenje za mineralna NPK ubriva (5:20:30, 5:22.35, 6:26:26, 7:14:21, 10:20:30) kree se
1,5-2,5 /ha. Ukoliko se primjeni meliorativno ubrenje unoenjem u trake (ne ubri se cijela povrina
redukovano ubrenje) ove koliine mogu biti i za oko 3 puta manje od navedenih. Najpodesnije
vrijeme provoenja meliorativnog ubrenja je u dva navrata, po 50% ukupne koliine, prije i poslije
dubokog oranja. Nakon rasturanja stajnjaka, mineralnih ubriva, a po potrebi i krenjaka obavlja se
adekvatno oranje zemljita.

10
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

Izbor sadnog materijala za zasnivanje zasada maline. Kod zasnivanja zasada maline ne smije
se koristiti sadni materijal koji vodi porijeklo od prirasta iz starijih proizvodnih zasada, budui da je
isti najee zaraen, a i proizvodni potencijal ovakvih zasada je znatno umanjen. Takoe, materijal
iz starijih proizvodnih malinjaka moe predstavljati generativno potomstvo, odnosno moe voditi
porijeklo iz sjemena plodova koji redovno opadaju u zasadu ime se gubi sortna istoa, odnosno
dobijaju jedinke nepostojane i nepoznate nasljedne osnove.

Slika 10. Adekvatne sadnice maline kategorije zreli izdanak golih ila

Sadni materijal kojim je potrebno zasnovati nove malinjake mora biti izuzetnog kvaliteta, mora
posjedovati atest kojim se garantuje sortna istoa i potpuna zdrastvena ispravnost, a u morfo-
lokom pogledu mora zadovoljiti standarde opte razvijenosti nadzemnog i podzemnog sistema.
Standardna sadnica maline mora biti duga najmanje 50 cm, srednje debljine 8-12 mm, i sa korjeno-
vim sistemom od najmanje 8-10 glavnih ila, duine 12-20 cm, i debljine 2 mm, koji je dobro obra-
stao postranim ilicama i korjenovim dlaicama. Svaka sadnica, ili pak bunt (obino 50 komada sad-
nica) mora posjedovati markicu na kojoj pie: vrsta, sorta, tip sadnice, deklaracija, ime proizvoaa i
adresu, te za koju godinu sadnje vai.
Tehnika sadnje maline. Nakon pripreme zemljita i dodavanja neophodnih dodataka istom, slje-
dei korak je formiranje redova za sadnju. Malina se moe saditi na ravnim parcelama, pod uslovom
da su ista dobro drenirana. Meutim, ova vrsta voa na ravnim parcelama sa slabo dreniranim zemlji-
tem treba saditi na gredicama, dimenzija priblino 25 cm visine i 60 cm irine (slika). Udaljenost
izmeu redova trebala bi iznositi 2,2-2,5 m za malinu. Ovakav razmak e obezbjediti minimalan pro-
stor potreban za obavljanje neophodnih agrotehnikih radnji (fertilizacija, prskanje, branje), a istovre-
meno e maksimizirati produkciju. Razmak izmeu redova takoe zavisi od veliine maina koje se
upotrebljavaju prilikom odravanja zasada, ali bi isti trebao biti adekvatan za motokultivator i frezu
na razmicanje. Sadnja maline na nagnutim, dobro dreniranim parcelama trebala bi biti tako postav-
ljena da su redovi formirani nasuprot padu terena, ime bi se sprijeila erozija zemljita. Iako se sad-
nja maline moe obavljati od oktobra do poetka aprila zrelim izdancima (jesenja i proljetna sadnja),
ipak najei termini sadnje ove kulture su kasna jesen i rano proljee. Jesenja sadnja se najee
koristi, budui da ima niz prednosti, odnosno da daje najbolje rezultate prijema.
Neposredno pred sadnju obavezno je podzemni sistem svake sadnice osvjeiti, prvo skraivanjem
ila za njihove ukupne duine, a potom potapanjem istog u vodenu smjesu podjednakih dijelova
balege i ilovae, uz dodatak sredstva koje se zove previcur.

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 11

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Slike 11. Priprema sadnica maline za sadnju

Izdanci maline sade se u pravilu na istu dubinu na kojoj su bili prije vaenja u matinjaku, ali se u
praksi zbog izvjesnog slijeganja zemlje, isti sade za 3-4 cm dublje. Sadnja se u pravilu obavlja po
oblanom vremenu, a njena tehnika zavisi od nivoa pripreme zemljita. Ukoliko je zemljite dobro
pripremljeno sama sadnja moe se obaviti u brazde (to je u praksi najei sluaj).
Meutim, ukoliko je parcela loije pripremljena kopaju se pojedinane rupe za malinu dimenzija
20x20 cm, koje e omoguiti neophodnu dubinu i pravilan raspored ila sadnicama maline. Oblano
vrijeme je najpovoljnije za izvoenje sadnje, ija se tehnika provoenja bitnije ne razlikuje od teh-
nike sadnje ostalih vrsta voaka. Naime, nakon sloja plodne zemlje kojima se prekrivaju ile sadnice,
nanosi se sloj zgorjelog goveeg stajnjaka u koliini 1-2 kg po sadnom mjestu i 0,1 kg NPK formula-
cije 8:16:22, a potom sadno mjesto, uz lagano gaenje, potpuno prekriva zemljom.

Slike 12. Pravilna tehnika sadnje sadnica maline kategorije zreli izdanak golih ila

Nakon sadnje, posebno ukoliko neposredno po sadnji postoji vjeraovatnoa izostanka kinih dana,
svaka sadnica se zalijeva sa 3-4 l vode. Skraivanje posaenih sadnica predstavlja posljednju radnju
koju podrazumjeva tehnika sadnje. Ona se obavlja na 3-4 pupoljka, odnosno na duinu oko 20 cm,
a u cilju boljeg prijema i stimulisanja vee vegetativne snage rasta buduih prirasta.

12
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

Slike 13. Prikraivanje sadnica maline kategroije zreli izdanak golih ila nakon sadnje

4.5. Sistemi uzgoja dvogodinjeg tipa maline

Morfoloke i bioloke karakteristike dvogodinjih sorti maline uslovile su i adekvatan sistem uzgoja,
koji podrazumjeva naslon od betonskih ili drvenih stubova za koje se fiksira i du reda postavlja ica.
Takoe, na stubovima se fiksiraju poprene preage na ijim krajevima se instalira paga, a broj i
duina istih zavisi od kultivara koji se gaji. Ovakav sistem uzgoja naziva se vertikalni palir i u praksi
je najzastupljeniji kod ovog, dvogodinjeg tipa maline. U proizvodnoj praksi kod vertikalnog pa-
lira obino se postavljaju tri reda ice, gdje je prva namijenjena kao nosa crijeva sa kapaljkama za
navodnjavanje i postavlja se na visini od 0,3 m iznad zemlje, a ostale druga na 1,1-1,2 m, i trea na 1,8
m, te slue za pridravanje izdanaka. Za ovu namjenu uobiajeno se koristi pocinana ica debljine
3 mm. Standardna visina stuba za sve kultivare dvogodinjeg tipa maline iznad zemlje iznosi 2 m,
i nema potrebe istu smanjivati prilikom pravljenja stubova, jer to direktno utie na prinos koji se
postie po jedinici povrine. Razmak na koji se stubovi postavljaju u redu zavisi od materijala od
kojeg su isti izraeni i u sluaju drvenih isti iznosi 5-7 m, a betonskih 8-10 m.

Slika 14. Betonski i drveni stubovi u zasadima maline

Kada su u pitanju poprene preage na stubovima broj i dimenzije istih zavisi prvenstveno od kulti-
vara, s obzirom da se meu njima razlikuje duina plodonosnih mladara. Openito, kod jednog kul-
tivara najdui su plodonosni mladari blizu srednje zone dvogodinjeg izdanka, a kako se od iste ide
prema vrhu oni se smanjuju, te prema tome u pogledu poprenih preaga treba izvriti odreena
prilagoavanja. U tradicionalnom konceptu proizvodnje nije se vodilo rauna o ovoj morfolokoj
osobini kultivara dvogodinjeg tipa maline, te je dominirao sistem tzv. I naslona, odnosno samo
stubovi i ica, bez poprenih preaga. Meutim, danas je taj osnovni model usavren i isti omo-
guava ostvarenje maksimalnih prinosa po jedinici povrine. Generalno, za bosanskohercegovake

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 13

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

uslove proizvodnje i dati sortiment, postoje samo dvije modifikacije, odnosno forme koje se razlikuju
spram broja i duine poprenih preaga, i to jedna koja vai za kultivar Willamette i druga koja vai
za sve ostale sorte: Meeker, Glen Ample i Tulameen. Kada je u pitanju forma naslona za kultivar
Willamette ista podrazumjeva postavljanje dvije poprene preage na svaki stub na visini od 70 cm
i 150 cm, duine 60 cm, na ijim krajevima se postave page koje slue kao oslonac plodonosnim
mladarima koji se povijaju pod teinom roda.
Kultivar dvogodinjeg tipa maline Meeker, zbog izrazite bujnosti plodonosnih mladara zahtjeva
drugaiju formu naslona, te se poprene preage instaliraju u tri nivoa i razliitih duina: prva na
visini 70-90 cm od zemlje duine 100 cm, druga na 120-140 cm duine 80 cm i trea na visini 170-180
cm duine 60 cm. Ovakav tip naslona vai i za kultivare Tulameen i Glen Ample koji su zastupljeni
u proizvodnji na podruju BiH.

Crte i slika 15. Adekvatan sistem naslona za dvogodinji tip maline

4.6. Njega mladog zasada i rezidba maline

Njega zasada maline u prvoj godini po sadnji podrazumjeva: redovnu obradu zemljita, unitavanje
korova, ubrenje, pomotehniku, zalijevanje, 3-4 puta, te pravovremenu i efikasnu zatitu od tetnih
biolokih agenasa. U pogledu pomotehnike, u prvoj godini po sadnji dio sadnice koji je ostao nakon
sadnje (oko 20 cm iznad zemlje) u potpunosti se uklanja, i to u momentu kada novoformirani izdanci
dostignu duinu oko 25 cm.
Ukoliko se stari dio sadnice ne ukloni isti e se tokom vegetacije
razvijati i plodonositi (obzirom da je starosti dvije godine), ali na
raun mladih izdanaka koji trebaju da se formiraju te godine kako bi
plodonosili naredne, a u tom sluaju isti e zakrljati (nee se razviti
dovoljno). Na kraju vegetacije doi e do suenja starog dijela sad-
nice, a obzirom da se nisu razvili novi mladi prirasti koji bi trebali
plodonositi naredne sezone prinos maline za naredni period dove-
den je u pitanje. Tokom vegetacije novoformirani izdanci se razvi-
jaju popunjavajui cjelokupan redni prostor. Obzirom da su mladi
izdaci savitljivi i obaraju se ka zemlji, kako bi se isti odrali u usprav-
nom poloaju i omoguili nesmetano izvoenje obrade zemljita
u zasadu, potrebno je paralelno uz icu vezati pagu, izmeu kojih Crte 16. ematski i stvarni prikaz pri-
se isti provlae i tako odravaju u uspravnom poloaju. mljenih sadnice maline u proljee prve
godine po sadnji, period u kome se
uklanja stari dio sadnice

14
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

Slike 17. Paralelno postavljena paga uz icu olakava zadravanje novoformiranih izdanaka uspravno

Na kraju prve godine uzgoja maline svako sadno mjesto mora obezbjediti 2 ili 3 nova izdanka, na
potrebnom rastojanju. Po zavretku vegetacije paga se odvezuje i izdanci putaju slobodno da
padnu prema zemlji kako bi se tokom zime nalazili ispod snijega, i na taj nain smanjila opasnost od
izmrzavanja. U proljee na poetku vegetacije (obino krajem marta) vri se prorjeivanje izdanaka
tako to se do osnove uklanjaju izmrznuli, slabi, polomljeni, nedovoljno razvijeni, a ostavljaju najbolji.
Broj ostavljenih izdanaka kod sorte vilamet treba da iznosi 7-8 izdanaka po dunom metru, dok je
taj broj kod sorte miker neto manji i iznosi 6-7. Nakon prorjeivanja ostavljeni izdanci vezuju se uz
icu, u cilju njihovog razvoenja i fiksiranja, klasinim vezivanjem plastinim vezivima ili vezivanjem
pomou plastinih kopi.

Slika 18. Vezanje i prikraivanje izdanaka u proljee

Nakon toga svaki ostavljeni izdanak prikrati se kosim rezom iznad pupoljka na visinu 1,8 2,0 m od
zemlje, ili u praktinom smislu na toliku visinu da iznad zadnje ice ostanu etiri pupoljka, odnosno
na cjelokupnom izdanku 24. Ovo je proljetna rezidba maline. Nakon rezidbe slijedi plitko okopavanje
rednih traka.

Slika 19. ematski prikaz rezidbe maline

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 15

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Tokom vegetacije pojavljuju se novi-mladi izdanci, od kojih se prva serija uvijek uklanja do osnove-
zemlje. Meutim, postavlja se pitanje do kojeg momenta ove priraste treba uklanjati. Taj momenat
mora da odredi sam farmer za sebe prema uslovima u svom zasadu, tako da kada bere sa starih
izdanaka mladi dostignu i malo prei visinu prve ice. Ti izdanci su najbolji za plodonoenje naredne
sezone.

Slika 20. Za vrijeme berbe starih izdanaka mladi trebaju dostii visinu prve ice

U praksi se esto spominje da je taj momenat 15. maj. Meutim, najbolje je uraditi sljedee: sve
mlade izdanke koji se pojave do 15 maja uklanjati, a nakon istog ostale ostavljati. Ukoliko ostavljeni
prirasti u vrijeme berbe dostignu prvu icu, to je pravi momenat, a ukoliko preu visinu iste sa ukla-
njanjem je trebalo ranije prekinuti, npr 13. maja.
Nakon berbe orezani dvogodinji prirasti se poinju suiti od vrha prema osnovi, te se isti uklanjaju
do osnove. Orezani dvogodinji prirasti, se mogu ostaviti desetak dana u malinjaku, nakon rezidbe.
U tom periodu oni slue kao zaklon mladim prirastima, koji ako bi se naglo izloili direktnom suncu
lako dobijaju oegotine na listovima. Nakon tog perioda, dodatno se uklanjaju oteeni mlai prirasti
i zajedno sa starim se iznose i odmah pale.
Kako bi se omoguila efikasna obrada rednog prostora mladi izdanci se ponovo pomou paralelne
page uz icu ostavljaju u uspravnom poloaju, sve do kasne jeseni kada se putaju slobodno da
padnu prema zemlji.

Crte 21. Putanje izdanaka maline u kasnu jesen

Principi ubrenja dvogodinjeg tipa maline

Prva godina nakon sadnje dodaje se samo N (azot) ako je prilikom pripreme zemljita ubrenje pro-
vedeno prema analizi istog podijeliti cjelokupnu preporuenu koliinu azota na tri jednaka dijela
i primjeniti u sljedeim termina:

16
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

1/3 ukupne koliine - u proljee, ako je sadnica zreli izdanak golih ila aplicirati nakon uklanjanja
starog dijela sadnice, odnosno kad su novi izdanci 10-15 cm visine (obino 4-6 sedmica nakon
proljetne sadnje), a u sluaju kontejnerske sadnice 2 sedmice nakon sadnje.
1/3 ukupne koliine mjesec dana nakon prve aplikacije;
1/3 ukupne koliine mjesec dana nakon druge aplikacije.
Napomena: ako je ukupna preporuena koliina N prve godine 4,5 kg/dunumu (tabela 1), onda je istu
potrebno podijeliti na tri dijela (4,5:3 = 1,5 kg), te u navedenim terminima aplicirati po 1,5 kg N/dunum. Ne
aplicirati N nakon polovine avgusta.

Druge i ostalih godina nakon sadnje (biljke maline u fazi plodonoenja) dodaju se N, P i K. Azot se dodaje
pojedinano i u kombinaciji sa P i K, dok ova posljednja dva uglavnom putem kompleksnih ubriva (10-20-
30, 7-20-30) zajedno. U sluaju aplikacije samo azota podijeliti ukupnu preporuenu koliinu na tri jednaka
dijela, te iste aplicirati u sljedeim termina:
1/3 ukupne koliine poetak vegetacije (na poetku proljea, odnosno prije nego se novi
jednogodinjih izdanci pojave pa sve dok ne dostignu visinu od 15 cm),
1/3 ukupne koliine pred cvjetanje (kraj maja oko poetka juna, u zavisnosti od vremenskih
prilika i sorte),
1/3 ukupne koliine prije poetka sazrijevanja plodova (kad su zametnuti prvi plodovi,
odnosno oko mjesec dana prije berbe).
Primjer ubrenja dvogodinjeg tipa maline:
7-20-30 25 kg/dunum (aplikacija krajem marta)
Kan 27% N, 25 kg/dunum (prva prihrana krajem aprila od ukupne koliine, a druga u fazi
cvjetanja)
Kristaloni, vodotopiva ubriva NPK 20-20-20, 4 kg/dunum (putem sistema za navodnjavanje
tipa kap po kap) poetkom maja plus tri puta folijarano (preko povrine lista u fazi intenzivnog
rasta rodnih grana) u koncentraciji 0,3% (300 g na 100 l vode)
Kristaloni, vodotopiva ubriva NPK 13-0-46, 4 kg/dunum (putem sistem za navodnjavanje tipa
kap po kap) u fazi poetka berbe maline plus dva puta folijarno (preko lista u fazi intenzivnog
cvjetanja maline u koncentraciji 0,3% (300 g na 100 l vode).
Napomena: koliine navedenih ubriva se dupliraju u sluaju zasada povrine dva dunuma.

Principi zatite maline od bolesti i tetoina

Bolesti maline. Trule korijena (tzv. Fitoftora) je jedna od najopasnijih bolesti koja izaziva ogromne
tete uzasadima maline u BiH. Uzrokuju je najmanje 8 razliitih vrsta zemljine gljivice, koje pripadaju
rodu Phytophthora. Rezistentne-otporne sopre ovih gljivica mogu biti prisutne u zemljitu nekoliko
godina. Za svoju reprodukciju iste zahtjevaju veliku koliinu vlage u zemljitu, to znai da slabo
drenirana zemljita pogoduju razvoju ove bolesti, a bolest se vrlo esto javlja u donjim dijelovima
zasada gdje je zemljite vie zasieno vlagom. Na slabo dreniranim-slabo propusnim zemljitima
preporuuje se saditi malinu na uzdignute lijehe-gredice. Vodea sorta maline koja se uzgaja u BiH
Willamette izrazito je osjetljiva prema ovoj bolesti. Takoe, veoma je vano prilikom podizanja
zasada maline obezbjediti kvalitetan sadni materijal koji je osloboen od Phytophthora nabavljen
od ispitivanih i certificiranih rasadnika.

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 17

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Prvi simptomi trulei korijena koji se primjete jesu suenje izdanaka i vrhova mladica kod maline.
Zaraeni listovi i izdanci prerano ute, te se na listovima du margina i nerava pojavljuju oprotine
suenje. Inficirani izdanci daju slabe plodonosne mladare, i svi su krljavi. Naizgled zdravi izdanci
prilikom ove bolesti mogu iznenada-odjednom oslabiti i propasti, a suenje se obino javlja tokom
kasnog proljea i u ljeto. U takvim sluajevima lie u poetko poprima utu boju, koja kasnije prelazi
u crvenu ili narandastu uz pojavu osuenih margina. Ukoliko ova bolest uznapreduje, zahvaeni
izdanci maline se u potpunosti sue i propadaju. Inficirane-zaraene biljke esto se javljaju spora-
dino, na pojedinim mjestima u zasadu, a ukoliko se zadre povoljni uslovi za razvoj ove bolesti,
suenje se proiruje i du reda. Uzgajivai bi trebali nadzirati svoje zasade maline koje je zahvatila ova
bolest, te uklanjati sve biljke koje su pokazale bilo koji od navedenih simptoma iste.

Slika 22. simptomi bolesti poznate kao trule korijena kod maline

Eliminisanje zaraenih biljka se vri tako to se iskopa cjelokupna biljka, ukljuujui i korijen potpuno, te
se iste to dalje iznesu iz zasada. U zasadima maline gdje je vie od 10% biljaka ispoljilo vidljive simptome
ove opake bolesti, uklanjanje zaraenih biljaka nee rjeiti problem. U tom sluaju, dalje odravanje ova-
kvog zasada (gdje je 10% istog zaraeno) sasvim sigurno bie neprofitabilno. Korijenov sistem zarae-
nih izdanaka mora biti ispitan, kako bi se potvrdila dijagnoza na Phytophthoru. Zaraeno korijenje ima
karakteristinu crveno smeu boju, uz nedostatak iliastog korjenja, s obzirom na zdravo korjenje koje
ima bijelu boju i obilje fibroznog-vlaknastog korijenja. Ukoliko se oguli kora korjenovog vrata ili glavnog
korijena svjee-nedavno uvelih biljaka maline, uoiti e se crvenkasto smea boja sa izrazitom linijom
koja razdvaja inficirano i zdravo tkivo. Kasnije vremenom inficirano tkivo poprima tamno smeu boju
poput tkiva koje truli-raspada se. Sistemini fungicid na bazi metalaxyla veoma je djelotvoran protiv
ove bolesti. Zalijevanjem zemljita metalaxylom (Ridomil 2E u koliini od 0,5 l na povrinu od jednog
dunuma), ili (Ridomil Gold 4 EC, 120 ml/300 m reda ili Ridomil Gold 2,5GR 2,4kg/300 m reda) omoguit
e dobru kontrolu ove bolesti. Gljivica koja je uzronik trulei korijena trajno je prisutna-ostaje u zemljitu,
pa prema tome aplikacije fungicida moraju biti ponovljene svake godine, kako bi se navedene bolest
odrala pod kontrolom. Ostali na Phytophthoru otporni kultivari dvogodinjeg tipa maline, kojima treba
posvetiti posebnu panju i ispitati uzgoj isti na naim podrujima jesu sorte Killarney i Latham.

18
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

Ljubiasta pjegavost izdanaka maline. Ova bolest koju uzrokuje gljivica Didymella applanata,
predstavlja veoma rairenu bolest na malini u BiH. Simptomi na malinama se pojave u kasno proljee
ili rano ljeto, kao okoladno smee, tamno plave ili grimizne mrlje-take ili trake na novim izdan-
cima i petiolama. Ove ozlijede su opasne, jer se ire du izdanka. Krajem ljeta izdanci mogu puknuti,
odnosno podijeliti se uzduno, a to je period razmnoavanja iste, te se gljivice mogu vidjeti poput
pritia crne boje. Ove strukture tokom zime i sljedeeg proljea isputaju spore u zrak, te lue vla-
an ekstrakt na povrinu stabljike tokom vlanog vremenskog perioda. Simptomi na listovima se
manifestuju, kao okoladno smea, uglasta ili klinasta podruja na nie poloenim-donjim listovima.
Sorta maline Willamette je jedan od najosjetljivijih kultivara na ovu pojavu. Posljedice suenja izda-
naka su poveana osjetljivost biljaka prema izmrzavanju tokom zime, te smanjen prinos, kao rezul-
tat uvenua i konane smrti biljaka (moda izbojaka). Preporueni fungicidi za kontrolu ove bolesti
ukljuuju bakar hidroksid i mancozeb. Takoe, odravanje propisanog razmaka izmeu biljaka, to
bolja cirkulacija vazduha unutar zasada uveliko e doprinjeti u kontroli ove bolesti.

Slika 23. Simptomi didimele na biljkama maline

Suenje izdanaka. Suenje izdanaka uzrokuje-izaziva gljivica Leptospaeria coniothyrium, koja

napada izdanke maline, to rezultira ozljedama u obliku zakrpa smee boje na izdanku. Provoenje
rezidbe u cilju to boljeg otvaranja biljaka, u cilju poboljanja cirkulacije vazduha, te prodiranja
svjetlosti i brzinu suenja povrine biljke poslije kie, su faktori koji pomau u kontroli ove bolesti.
Izbjegavanje primjene prekomjernih koliina azotnog ubriva i eliminacija korova pomau u ouva-
nju okoline, ali i smanjuju osjetljivost zasada premaovoj bolesti. Vaan faktor u kontroli ove bolesti
jeste spreavanje teta koje dovode do ozlijeda-ranjavanja izdanaka.

Slika 24. Simptomi leptosperije na izdancima maline

Takoe, adekvatan program ubrenja u cilju poboljanja energije biljke, uklanjanje starih izdanaka
nakon berbe, i kontrola tetnih insekata znaajni su faktori koji reduciraju povrede na biljci. Zbog
toga je posebno vano odravanje biljke u dobroj kondiciji izradom dobrog programa ubrenja.

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 19

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Lisna hra, koju uzrokuje gljivica Phragmidium rubi-ideae jeste vana bolest koja zahvata malinu
na podruju BiH, tokom perioda sa duim razdobljem vlanog vremena. Male, sitne gnojanice
ispunjene pranjavim sporama ute do narandaste boje formiraju se na donjoj povrini zaraenih
listova. Cvijetna aica, petiole-lisne peteljke i plod maline u svim fazama razvoja mogu se nai pod
uticajem ove bolesti.

Slike 25. Simptomi ute hre na listovima maline

Na plodu, pojedinane gnojavice se grupiu u akumulacije proizvodei mnotvo utih spora, to zahva-
ene plodove ini neprivlanim i neprihvatljivim za svjee trite. Rezidba izdanaka prema propisanom
sklopu biljaka omoguuje bolju cirkulaciju vazduha, te e biti od velike koristi u kontroli ove bolesti.

tetoine maline
Malinina buba (Byturus tomentosus) je tvrdokrilac, svijetlo smee boje, sa ukastim dlaicama.
Prezimljava u zemljitu kao imago ili u obliku lutke. Odrasli insekti se pojavljuju krajem aprila i poet-
kom maja. tete izazivaju odrasli insekti koji se hrane mladim liem, dijelovima cvijeta i ploda, i larve
plodovima. Ponekad se u plodu mogu nai tri i vie larvi. Oteene plodove esto napadaju gljivice
koje izazivaju njihovo truljenje. Ima jednu generaciju godinje. Suzbija se neposredno pred cvjeta-
nje, mehanikim i hemijskim mjerama. Poseban problem kod suzbijanja ove tetoine je taj to se
ona najvie javlja u vrijeme cvjetanja maline, zbog ega je jedini pravi trenutak (zbog pela i jedini
mogu) tretiranjem hemijskim preparatima neposredno pred poetak cvjetanja.

Slike 26. Malinina buba

Malinin cvjetojed (Anthonomus rubi) je odrastao insekt je sitan, duine oko 3 mm. Prezimljava u
zemljitu, ima jednu generaciju godinje. Odrasle enke polau jaja u cvjetni pupoljak, zasjecajui pri
tome peteljku, to izaziva suenje pupoljka. Suzbijanje je potrebno provesti u vrijeme pojave cvjet-
nih pupoljaka i ne dozvoliti mu da poloi jaja.

20
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

Brojni pristenari bue izdanke maline. Njihovo prisustvo se oituje generalnim simptomima u vidu
zadebljanja na izdanku 2,5-7,5 cm duine, obino nekoliko cm, ali mogue i do 120 cm iznad zemlje.
Izdanci mogu uvenuti i odumrijeti, ili u drugom sluaju, zahvaeno podruje se lomi i puca na mjestu
zadebljanja. Provesti osmatranje na prisustvo gala tokom perioda mirovanja u proljee. Odrasle jedinke
se pojavljuju poetkom maja ili juna, te za prisutvo istih osmatrati tokom cvjetanja. Kod druge vrsta prste-
nara, zadebljanja na izdancima esto nisu evidentna, ve se simptomi ispoljavaju tako to vrhovi izdanaka
odumiru, prvo venu a kasnije postaju crni, to se uoava u periodu juli-avgust. Odrasle jedinke hrane se
epidermisom vrhova izdanaka od juna kroz avgust, kada eke prave dva prstena rupica obino 20 cm
od vrha izdanka gdje polau jaja. Nakon izlijeganja larve bue izdanke prema bazi biljke gdje sljedee
godine provode cijelu vegetaciju. Kao preventivna mjera izdanci sa zadebljanjima/galama trebali bi biti
uklonjeni i spaljeni tokom sezone mirovanja da se ubiju prezimljele larve, dok izdanci koji pokau uvele
vrhove trebaju se skratiti nekoliko cm ispod zahvaenog dijela i oteena tkiva unitena.

Slike 27. tete od malininog prstanara

Malinin staklokrilac prvi znak koji ukazuje na prisustvo ove tetoine je venenje i suenje listova
na napadnutom izdanku koje se obino javlja prije cvjetanja. Nekoliko izdanaka ili ak cijela biljka
moe biti unitena od strane ove tetoine. Odrasli insekt je leptir koji podsjea na osicu i pojavljuje
se od kraja jula do poetka avgusta, a prisutan je tokom cijelog septembra, nakon ega polau jaja,
koja se izlegu krajem oktobra ili poetkom novembra. U proljee prezimjele jednogodinje larve su
bijele boje i oko 0,6 cm duine. Poetkom marta one se hrane na pupoljcima izdanka oko baze biljke.
Kasnije larve duine 2,5 cm hrane se na korjenu ili u bazi biljaka maline, to dovodi do slabljenja ili
pak potpunog propadanja izdanaka, a oteeni izdanci se lako lome kada se napravi nagli trzaj.
ivotni ciklus ovog insekta traje dvije godine. Prema tome, zaraene plantae tretirati dvije godine
uzastopno kako bi se prekinuo ivotni ciklus tetoine.
Lisne ui. Malinu napada vie vrsta lisnih uiju. Ove
tetoine prezimljavaju u obliku jaja koja su skrivena u
pupoljcima izdanaka maline. Sa poetkom vegetacije u
kolonijama napadaju lie, mlade izdanke i rodne gran-
ice siui sok, i time iscrpljujui biljku. Prenosioci su
mnogih bolesti. Imaju 7-8 generacija godinje, nekada
i do 15, te se redovno moraju suzbijati primjenom ade-
kvatnih insekticida.

Slike 28. Lisna u na malini

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 21

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Aktuelni sortiment dvogodinjeg tipa maline na podruju BiH

Willamette (vilamet) je sorta dvogodinje maline crvene boje ploda koja je nastala na Univerzitetu
u Oregonu (SAD) ukrtanjem sorti Newburgh i Lloyd George. Predstavlja hibrid amerike maline (R.
strigosus) i evropske maline (R. idaeus). Ovaj kultivar je selekcionisan 1936. godine, a u proizvodnji je
od 1943. godine. I nakon pedeset godina od uvoenja u produkciju ovaj kultivar predstavlja najza-
stupljeniju sortu iz grupe jagodastog voa na podruju Bosne i Hercegovine i Srbije koji u ukupnoj
proizvodnji uestvuje 95 %. U svjetskoj proizvodnji bila je vodea sorta gotovo 40 godina, ali je
u ovoj deceniji dolo do irenja produkcije drugih sorata iz ove grupe jagodastog voa vodei se
rauna o kvalitetu ploda, otpornosti na bolesti i tetoine i zahtjevima trita. Genotip Willamette je
bio dugo vremena vodea industrijska sorta. Kultivar Willamette spada u jednorodne sorte maline,
mada se moe desiti u sunim godinama da pojedini izdanci cvjetaju i plodonose dva puta (remon-
tantnost). U ovom sluaju plodovi sazrijevaju tokom mjeseca oktobra i novembra. U toku 2011.
godine na podruju optine Lopare sorta Willamette je procvjetala na jednogodinjim izdancima
na povrini oko 2,0 ha. Ova pojava doprinosi iscrpljivanju izdanaka i poveanoj osjetljivosti na niske
temperature tokom zime, te je nepoeljna u intenzivnoj produkciji maline. Willamette je rana sorta,
njeni plodovi poinju da sazrijevaju u drugoj polovini estog mjeseca u veini dijelova BiH., neto
ranije u junim, i kasnije u planinskim predjelima. Period berbe traje oko 22 dana, mada u odreenim
uslovima ovaj period moe se produiti do 30 dana. Plod je srednje krupan do krupan (prosjena
masa 4 g) i u punoj zrelosti ima jako crvenu boju, tipinog je okusa maline i lako se bere. Kotunice
u plodu dozrijevaju istovremeno.

Slika 29. Plodovi kultivara vilamet

Nakon berbe plodovi kaliraju, tamne i ne mogu se dugo uvati, te se moraju smrzavati, dakle
Willamette predstavlja industrijsku sortu. Prinos koji ova sorta maline omoguava u intezivnoj pro-
dukciji sa adekvatnim naslonom i sistemom za navodnjavanje (kap po kap) se kree u granicama
10-15 t/ha. Nadzemni sistem Willamette se sastoji od veeg broja uspravnih izdanaka, koji su u
fazi zrelosti crvenkasti sa trnovima koji su ravnomjerno rasporeeni cijelom duinom izdanka. Ova
sorta maline ima osobinu da razvija veliki broj jednogodinjih izdanaka u godini berbe, te se isti
moraju uklanjati do poetka iste kako ne bi dolo do konkurencije sa onima koji nose rod. Bujnost
je veoma izraena kod ove sorte, posebno u sluaju jednogodinjih izdanaka koji mogu narasti i
do 3 m tokom vegetacije. Plodonosni mladari su srednje duine i ne lome se pod teretom roda,
ali u odreenim godinama oni mogu biti dui te zahtjevaju dodatnu potporu. Najvanija osobina
Willamette u pogledu bolesti i tetoina u procesu proizvodnje je njegova osjetljivost na trule
korijena (Phytophora fragariae var. Rubi) koja razara korijenov sistem, a na mladim izdancima javljaju

22
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

se tamne ulegnute pjege, izdanci vehnu i propadaju. Umjereno je osjetljiva na venue pupoljaka
koje izaziva Didymella applanata. Otporan je na virus bunaste krljavosti maline (RBDV). Ovaj kul-
tivar maline je izrazito osjetljiv na trule koju izaziva Botrytis cinerea, te je potrebno vriti tretiranje
prije i za vrijeme berbe.
Meeker je sorta jednorodne maline nastala ukrtanjem sorti Willamette i Cuthbert u SAD-u u
okviru oplemenjivakog programa Washington State University (WSU, Ruyallup, Vaington). Ovaj
oplemenjivaki program zapoeo je sa radom 1928 godine, a 1929. provedena su prva ukrtanja.
U okviru istog stvoreno je 11 kultivara maline, i to: 1938. Washington i Tahoma, 1953. Puyallup i
Goldenwest, 1956. Sumner, 1967. Meeker, 1989. Continental, 2003. Cascade Delight i Cascade
Nectar, te 2005. Cascade Bounty i Cascade Dawn. Jedan od najpoznatijih kultivara nastao u ovom
oplemenjivakom programu jeste Meeker stvoren od strane oplemenjivaa dr. Chester D. Schwartze.
Ovaj bujni kultivar sa plodovima visokog kvaliteta i dugim plodonosnim izdancima pogodnim za
mainsku berbu testiran je pod ifrom WSU 408, a u produkciju je uveden davne 1967. godine.

Slika 30. Plodovi kultivara miker

Sjedinjene Drave su trei najvei proizvoa maline na Svijetu, a drava Vaington nacionalni lider
u produkciji crvene maline koja je u 2010. godini ostvarila produkciju od oko 31.818 t industrijske
maline. Sve ovo je zasluga kultivara Meeker koji je najvie uzgajana sorta maline na pacifikom
Sjeverozapadu (Vaington, Oregon, i Britanska Kolumbija, Kanada). I skoro vie od etrdeset godina
nakon nastanka zastupljenost kultivara Meeker u produkciji maline za industriju na irem podruju
Sjeverne Amerike je 60%, dok ostatak pripada ostalim sortama, i to Willamette 30%, a 10% ostale
sorte. Dakle, zahvaljujui ovoj sorti, podruje Vaingtona je postalo jedna od vodeih regija svijeta
u produkciji maline. Period plodonoenja ovog kultivara poinje u treoj dekadi mjeseca juna, te
ova sorta pripada srednje do ranom periodu sazrijevanja. Orijentaciono gledano, kultivar Meeker
sazrijeva nedjelju dana iza sorte Willamette, a na veoj nadmorskoj visini sorta Willamette sazrijeva
kada genotip Meeker u nizinama. Samooolodna je i veoma rodna sorta. Izdanci su vrlo bujni i dugi,
ali ih formira manje u odnosu na kultivar Willamette, te se isti moraju prorjeivati i dva puta u toku
vegetacije. Plod ove sorte je krupan (prosjena masa ploda je 4,5 g), kvalitetan, izrazito crvene boje.
Oblik ploda je zarubljeno-kupast, a okus je slatko nakiseo, aromatian. Ujednaene je boje, oblika i
okusa tokom cijelog perioda berbe. Plodovi dobro podnose mainsku berbu zbog jaih veza izmeu
kotunica, kao i transport, te ne mijenjaju boju nakon odmrzavanja, zbog ega je kultivar Meeker
idealan za industriju. Uz odgovarajui naslon i sistem za navodnjavanje, prinos koji ova sorta omo-
guava se kree u granicama od 2025 t/ha. Sorta Meekeru toku vegetacije formira veliki broj trno-
vitih izdanaka. Izdanci su dugi, ne kao kod sorte Willamette, ali su bujniji. Genotip Meeker se gaji

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 23

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

u sistemu vertikalnog palira. Ovaj sistem uzgoja obezbjeuje dovoljno manipulativnog prostora u
malinjaku, visoke prinose i dobar kvalitet ubranih plodova. Plodonosni mladari ove sorte esto pre-
laze 50 cm duine pa im je potreban dodatni oslonac, te je time razmak izmeu redova kod ovog
kultivara vei u odnosu na isti kod sorte Willamette, i u prosjeku iznosi 2,8-3,0 m. U pogledu bolesti
sorta Meeker ima niz prednosti u odnosu na sortu Willamette i to se ogleda u tome to je manje
osjetljiv na bolesti: didimelu, antraknozu, hru, dok na trule korijena postaje tolerantna ukoliko je
zasad dobro uspostavljen. Kultivar Cuthbert posjeduje gen otpornosti na Botrytis cinerea i taj gen
je inkorporiran u sortu Meeker. Za razliku od sorte Willamette, kultivar Meeker je osjetljiv na virus
bunaste krljavosti maline (RBDV) koja dovodi do pobaaja odreenih kotunica i time reducira
kvalitet ploda i prinos, te na lisne ui (Aphidinae).

Berba, klasiranje i pakovanje plodova maline

Obzirom da plodovi maline ne sazrijevaju jednovremeno, to se i njihova berba odvija u kontinuitetu,
trajui vrlo esto i do mjesec dana. Obezbjeenje sigurnog plasmana, u cilju postizanja potpunih
ekonomskih efekata, nije samo vaan preduslov koji proizilazi iz dugog vremenskog perioda berbe
plodova, ve i zbog izraene nepostojanosti plodova ove vrste koji iziskuje plasman na trite u to
kraem roku. Berba maline zapoinje kada plodovi poprime boju pokoice karakteristinu za datu
sortu i kada se isti lako odvajaju od cvjetne loe. Prilikom berbe plodovi se ne smiju gnjeiti, a beru
se bez cvjetne loe i bez peteljke. Tokom perioda berbe, u zavisnosti od klimatskih uslova, ista se
obavlja svaki drugi dan, a sama tehnika berbe podrazumjeva kidanje plodova, bez gnjeenja, kori-
tenjem palca, kaiprsta i velikog prsta. Za 1 ha zasada maline potrebno je i do 15 beraa angao-
vanih svakodnevno, u trajanju od jedan mjesec. Posljednji podatak jasno ukazuje da je uee tro-
kova berbe u ukupnim trokovima proizvodnje navedenih kultura znaajno izraeno (70-80%). Rani
jutarnji i kasni popodnevni sati, vremenski su termini berbe plodova maline u toku dana. Plodovi
ubrani pri veim temperaturama vazduha ili po kii, usljed
nepoeljnih hemijskih procesa brzo se kvare i gube svoju
upotrebnu vrijednost. Distribucija plodova koji su ubrani
u ranim jutarnjim satima mora se izvriti isti dan, a plodovi
koji su ubrani u ranim jutarnjim satima mora se izvriti
isti dan, a plodovi koji su ubrani u kasnim popodnevnim
satima, naredni dan.
Plodovi maline stavljeni u promet moraju pripadati jed-
noj od sljedeih kvalitetnih kategorija: Ekstra kvaliteta
(Plodovi ove kategorije moraju imati oblik, razvijenost i
boju karakteristine za tretiranu sortu. Takoe, isti moraju
biti ujednaeni po veliini, obliku, zrelosti, boji pokoice i
bez aice.), I kvaliteta (Plodovi ove kategorije moraju biti
pravilno razvijeni, ujednaeni po veliini i stepenu zrelo-
sti, uz odstupanje do 2% i sa izraenom bojom pokoice
karakteristinim za datu sortu. Takoe, meu plodovima
ove kategorije njih do 5% mogu posjedovati aicu.), II
kvaliteta (Plodovi ove kategorije ne moraju biti ujedna-
eni po zrelosti, a njih i do 10% mogu posjedovat aicu.).

Slika 31. Zamrznuti plodovi maline

24
 TEHNOLOGIJA UZGOJA MALINE

Malina se pri samoj berbi pakuje u posebnu ambalau koja ne smije biti teka, skupa i koja mora
biti podesna za rukovanje. Vrsta ambalae prvenstveno zavisi od krajnje upotrebe obranih plodova.
Ukoliko se plodovi beru za potronju u svjeem stanju isti se pakuju u kutije (0,5-1 kg), od ljutenog
drveta, parafinskog kartona ili perforiranih plastinih supstanci. Dimenzije kutija tako su podeene
da je njih 10-15 mogue smjestiti u male, plitke, otvorene holandeze, dimenzija 45x24x7,5 cm, pode-
sne za transport ubranih plodova. Plodovi maline i kupine za zamrzavanje pakuju se u drvene ili
plastine holandeze, i to obino u dva sloja kako bi njihovo zamrzavanje bilo to lake. Plodovi za
preradu, takoe se pakuju u holandeze ili neku drugu prikladnu ambalau, dok se plodovi za pre-
radu u pulpu pakuju u puplaku burad, uz koritenje sumporaste kiseline kao konzervansa.

Asad Jelekovi, dipl. ing. agr 25

CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE BOSNE I HERCEGOVINE

26
CARITAS BISKUPSKE KONFERENCIJE
BOSNE I HERCEGOVINE

Mehmed bega Kapetanovia Ljubuaka 6

71000 Sarajevo, Bosna i Hercegovina

Tel: +387 33 206 441

Fax: +387 33 206 668

carbkbih@bih.net.ba
http://www.carbkbih.org