hfz. mr.

Adnan Srebrenica

Sulejman-begova damija u Busovai

Nukleus tipinog osmansko-balkanskog grada ili naselja je religiozni kompleks, sa

prateim objektima, koji sa damijom obezbjeuju kulturne, drutvene i pravosudne
potrebe lokalnog stanovnitva.

Prva damija u Bosni, po narodnim predajama, izgraena je u Ustikolini 1448-

1449. godine. Njen osniva je Turhan Emin-beg, jedan od vojskovoa Murata II. Kakva i
kolika je bila ta damija ne zna se. Pretpostavlja se da je poslije raznih ruenja i paljenja
kroz ratove, damija iznova pravljena na istim temeljima. Najstarija damija u Sarajevu i
jedna od najstarijih u Bosni i Hercegovini je Careva damija. Pretpostavlja se da ju je
nedugo po osnivanju Sarajeva (1462.) podigao utemeljitelj grada Isa-beg Ishakovi u ast
sultana Mehmeda II Osvajaa.

Gotovo da ne postoji mjesto gdje muslimani ive, a da ne postoji neka damija ili
mesdid. Brojni pisani dokumenti potvruju da su osnivai tih damija bili uglavnom
pojedinci. Posebno vaan faktor koji je utjecao na razvoj ove arhitekture bio je religiozni
osjeaj, kojim su bili proeti islamizirani dijelovi naih naroda. Poznato je da islam trai
od svojih sljedbenika troenje imetka u drutvene svrhe, te im za to obeava veliku
nagradu. Tako sinovi ove zemlje, brojni dravnici, veziri, pae, teftedari i drugi
slubenici, od svojih prihoda, koji su bili najee iz ratnog plijena, podiu po Bosni
razne zadubine, a posebno damije.

Kada je u pitanju Busovaa, iz historijskih izvora saznajemo da je ona imala dvije

damije, Sulejman-begovu i Mahalsku damiju

Istaknuti engleski geolog Artur J. Evans, koji je ovuda proao 1875. godine,
zabiljeio je: ...Busovaa, u kojoj smo se zaustavili na konak, je selo sa oko 700
stanovnika i s dvije damije, koje se uzdiu izmeu niskih kua opkoljenih malim
dvoritima s kukuruzanama...1

Treba napomenuti da danas niko ne zna gdje je, zapravo, bila ta Mahalska
damija. Postoje odreene pretpostavke, ali bez valjanih historijskih dokaza neemo se
uputati u dublje analize.

Historijski dokumenti koji govore o Sulejman-begovoj ili arijskoj damiji su

vrlo oskudni. ak i autor monografije o Busovai, Smail Tihi, nam donosi vrlo malo
detalja o ovoj damiji: To je etverostrana zgrada osrednjih dimenzija, iji kameni,

1
Smail Tihi, Busovaa, Suptina opine Busovaa i LIK, Sarajevo, 1971, str. 57.

1
lijepo izgraeni portal i mihrab upuuju na gradnju objekta u XVI vijeku. Prva vijest o
njenom postojanju datira tek iz 1659. godine. Gradio ju je neki Sulejman-beg i tada je
imala kamenu munaru. Mjetani je nazivaju i imenom Sulejman-begova damija, i to ime
veu uz 'Sulejmaniju' u Travniku, koja je navodno nastala kada i damija u Busovai. O
tome je, pria se, govorio i tarih koji je stajao iznad ulaznih vrata i kasnije nestao. Tokom
vremena objekat je pretrpio niz oteenja i opravki, i tako izmijenio svoj prvobitni izgled.
Posljednji rat (II Sv., o.p.) zatekao je damiju sa drvenim minaretom.2

Sulejman-begova damija u Busovai sa drvenim minaret

2
Smail Tihi, Busovaa, str. 62.

2
 Drveni minaret je zamijenjen kamenim, neto predimenzioniranim, 1957. godine. Ovaj
minaret je stajao u disproporcionalnom odnosu prema zgradi damije i donekle naruavao
njenu raniju jednostavnu ljepotu.

Sulejman-begova damija sa kemenom munarom

Dakle, ne bismo sa sigurnou mogli ustvrditi kada je prvi put Sulejman-begova

sagraena. Ono to je sigurno jeste da je tu bila u drugoj polovini 17. stoljea. Takoer, ono
to se sa sigurnou zna, jeste da je 1957. godine, stara, drvena munara zamijenjena novom
kamenom. Mehmed Mujezinovi u djelu Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine je
zabiljeio:

Ovo je jedina damija u naselju. Njezin kameni portal i lijepo izraeni mihrab
upuuju na to da je objekat nastao u XVI stoljeu, a prva vijest o njoj datira iz 1659. godine.
Sagradio ju je neki Sulejman-beg i prvobitno je imala kamenu munaru, koja je nekom
prilikom stradala i zamijenjena drvenom da bi ponovo 1957. godine dobila opet kamenu, ali
ovog puta neto predimenzioniranu u odnosu na objekat. Njezina musandara se protee sa tri

3
strane kao i kod Sulejmanije u Travniku i jo nekoliko damija u Bosni. O nastanku damije
mjetani priaju da je postojao iznad ulaza tarih.3

Ljubinko Jovi u djelu ivotno sae Busovae, takoer navodi da je ova damija bila u
Busovai 1659. godine. Orijentalna arhitektura udomila se u Busovai nakon njena pada pod
Turke 1463. Godine 1659. bila je ovdje, kao i danas damija s kamenom munarom, koju je
podigao nepoznate godine neki Sulejman-beg.4

Na ulazu u harem damije bila je abdesthana, koja je poruena ezdesetih godina

prolog stoljea. Ovaj, od drveta sagraen, u konstrukciji jednostavan i arhitektonski
bezvrijedan, ali u prostornoj koncepciji, s potoiem koji je proticao kroz sredinu zgrade i
dugim klupama uz tekuu vodu, originalan objekat, pruao je u svom unutranjem prostoru, u
centru arijske vreve, takav osjeaj izoliranosti i smirenja, da je ta originalnost posebne
kvalitete zavrijeivala punu panju.

U haremu damije postoji dio ukruglog stuba od sivog vapnenca sa crvenkastim

ilicama (promjera 38-39, visina nad zemljom 93 cm). Formalno i u odnosu na upotrebljeni
materijal kao i njegovu obradu, ovaj ulomak bi mogao da bude dio stuba neke rimske
graevine, eventualno miljokaz. Nekada je taj kamen sluio kao ezanta.

U svojoj bogatoj historiji postojanja nikada se nije desilo da je damija u potpunosti

unitena, sve do agresije na nau domovinu kada je minirana i zapaljena od strane HVO.

Obnova damije

Prvi teravih-namaz nakon povratka Bonjaka u Busovau se klanjao u kui rahm.

iljak Emse 1999. godine, a od ramazana 2000. godine poeo je vjerski ivot u gradu.

Obnova poruene damije poinje 2000. godine, a da je sve ilo predvienom

dinamikom govori podatak da se 14. novembra 2001. godine u njoj proklanjava. Otvorenje
novosagraene damije odrano je 20. oktobra 2002. godine uz prisustvo visokih zvaninika
IZ BiH.

3
Mehmed Mujezinovi, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine II, Veselin Maslea, Sarajevo, 1977. god., str.
445.
4
Ljubinko Jovi, ivotno sae Busovae: Busovaa i Busovljani u slici i prilici , str. 26.

4
 Sulejman-begova damija u novom ruhu je mnogo ljepa i modernija, iako kod
Busovljaka ostaje al za poruenom, starom damijom.