Matematika 6 Alb PDF

Jovo Stefanovski
Naum Cellakoski
KLASA E GJASHT
ARSIMI FILLOR NNTVJEAR
Shkup, 2011
Nxns i dashur!
Ti tani je n klasn e gjasht dhe ke hyr n sekretet e matematiks.
Me matematikn shoqrohesh do dit: n shkoll, n shtpi, po edhe n lojrat tua.
Me kt libr do t msosh prmbajtje t reja interesante pr numra. Do t prvetsosh njohuri t
reja nga gjeometria. Te tema Matja do ti msosh njsit matse pr shum madhsi dhe operacione
me to.
Libri sht ndar n katr njsi tematike. Trsit tematike fillojn me prmbajtjen e tyre, ndrsa
njsit msimore n to jan t numruara.
N njsit msimore ka shenja me ngjyr dhe nprmjet tyre jan shkruar porosit, aktivitete,
obligime dhe sugjerime t tjera, dhe at:
Njsit msimore fillojn me dika q e ke t njohur. Duhet t kujtohesh dhe

Kujtohu! ti zgjidhsh krkesat e dhna. Ajo do t shrbej gjat t msuarit t msimit t
ri.
A
, B
...
Me kto shenja njsia msimore sht ndar n pjes t cilat i referohen
nocioneve t reja.
1. Me kto shenja jan shnuar aktivitetet, pyetjet dhe detyrat q do ti zgjid-

hsh n mnyr t pavarur ose me ndihmn e arsimtarit tnd. N kt pjes do
2. t msosh msimin e ri, prandaj duhet t kesh kujdes t jesh aktiv q m mir
3. ... t msosh dhe t kuptosh. Kryesorja sht ngjyrosur me ngjyr t verdh.
Ajo q sht m me rndsi nga msimi sht ndar n form t pyet-

Duhet t dish jeve, detyrave ose pohimeve. At duhet ta mbash mend dhe ta shfrytzosh
te detyrat dhe shembuj praktik.
Kjo pjes prmban pyetje dhe detyra me t cilat mundesh t kontrollohesh

Testohu! nse pjesn m t madhe prej asaj q e ke msuar e kupton q t mundesh ta
zbatosh dhe ta shfrytzosh n jetn e prditshme.
Duhet rregullisht dhe n mnyr t pavarur ti zgjidhsh detyrat. N

Detyra kt mnyr m mir do ta kuptosh at q e ke msuar, e ajo do t jet e
dobishme pr ty.
Prpiqu q ti zgjidhsh detyrat dhe problemet n kt pjes. Me kt do t

Probleme dish m shum dhe do t jesh m i pasur me ide.
Nqoftse has n vshtirsi n t msuarit e matematiks mos u dorzo, prpiqu prsri, qndrueshmria do
t sjell rezultat dhe knaqsi.
Do t na gzon nqoftse me kt libr do ta duash matematikn m shum dhe do t arrish sukses t
shklqyeshm.
Nga autort
3
TEMA 1. NUMRAT NATYROR
1. Bashksia. 15. Varsia e prodhimit dhe

Mnyra e t shkruarit 4 hersit nga ndryshimi i
2. Numri i bashksis. komponentve 40
Bashksi t fundshme 7 16. Shprehja numerike. Barazimet 43
3. Bashksi ekuivalente. 17. Mesatarja aritmetike 47
Bashksi t barabarta. 18. Plot pjestueshmria e numrave
Nn bashksi 9 natyror. Plot pjestueshmria e
4. Prerja, unioni dhe ndryshimi shums dhe ndryshimit 48
i bashksive 12 19. Indicet pr plot pjestueshmrin
5. ifti i renditur. me 2 dhe me 5 51
Prodhimi i Dekartit 15 20. Indicet pr plot pjestueshmrin
6. Vargu i numrave natyror 17 me 3 dhe me 9 53
7. Sistemi numerik dekad 20 21. Indicet pr plot
8. Leximi dhe rrumbullakimi pjestueshmrin me 4 55
i numrave natyror 23 22. Numrat e prbr dhe t thjesht.
9. Instrumente pr mbledhjen Paraqitja e numrave t prbr si
e t dhnave 26 prodhim i numrave t thjesht 57
10. Mbledhja 27 23. Pjestuesi i prbashkt.
11. Zbritja 29 Pjestuesi m i madh i prbashkt 60
12. Varsia e shums dhe 24. Shumfishi i prbashkt.
ndryshimit nga ndryshimi Shumfishi m i vogl i prbashkt. 63
i komponentve 31 25. Diagram me fotografi.
13. Shumzimi 34 Diagrami shtyllor 66
14. Pjestimi 37 26. Msove pr numrat natyror.
Kontrollo njohurin tnde 68
4 1 BASHKSIA. MNYRAT E DHNIES T BASHKSIS
Kujtohu!
A V
a
g
b
v
N vizatim jan paraqitur bashksia A dhe

A 1 Me D le t jet e shnuar bashksia e
bashksia B me diagram t Venit ditve t javs.
Shkruaji t gjitha elementet e bashksis
Elementet e bashksis A jan lule. D.
Muaji prill a sht element i bashksis
far jen elementet e bashksis B? D?
Sa elemente ka bashksia D?
2 Trego gojarisht nj bashksi A dhe shkruaji elementet e saj.
Trego dy objekte q nuk jan elemente t bashksis tnde A.
T mbaj mend! Nj bashksi sht e prcaktuar nse dihen t gjitha ele-

mentet e saj.
B 3 N vizatim sht paraqitur bashksia C me diagram t Venit.
Cilt numra jan elemente t bashksis C?

1 7 2
Bashksia C mund t shnohet n mnyr tabelare (duke i radhi-
6 S
tur elementet), ashtu q elementet e saj shnohen ndrmjet klla- 3
pave, t ndara me presje, dmth 4 5
C = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}.
4 Elementet e nj bashksie P jan numra: 10, 6, 2, 8 dhe 4.

Paraqite bashksin P me diagram t Venit
Shnoje bashksin P n mnyr tabelare, ashtu q numrat radhiti duke filluar prej m t
voglit.
Shnoje bashksin P n mnyr tabelare, ashtu q numrat radhiti duke filluar prej m t mad-
hit.
Gjat shnimit t elementeve t bashksis n mnyr tabelare, radhit-
ja e elementeve nuk sht e rndsishme. 5
5 Shkruaj bashksi S prej t gjitha zanoreve t alfabetit t gjuhs shqipe.
Shkruaje n mnyr tabelare bashksin A t shkronjave q prdoren te fjala mami.
T mbaj mend! Bashksia A={m, a, m, i} shkruhet

drejt {m, a, i}. elementet e njjta t bashksis
shkruhen vetm nj her.
6 Familjen Ahmeti e prbjn: Babai Ervini, Nn Hajria, djali Bedi dhe

vajza Eljesa.
Me A le t shnojm bashksin e t gjith antarve t familjes
Ahmeti
Shkruaje bashksin A n mnyr tabelare.

Nse shkronja x prdoret si zvendsim i emrave t antarve t famil-
jes Ahmeti, Bashksia A mund t shkruhet:
A={x | x sht antar i familjes Ahmeti}.
Bashksia A e shkruar n kt mnyr themi se sht paraqitur n mnyr prshkruese.
7 Bashksin S={x | x sht shifr e numrit 2638} shkruaje:

me diagram t Venit; n mnyr tabelare.
8 N vizatim sht dhn bashksia P me diagramin e Venit.

Shkruaje bashksin P n mnyr tabelare.
Me ciln nga shnimet e mposhtme bashksia P sht paraqitur n mnyr prshkruese?
a) {x | x >19}.
11 13
b) {x | x e sht numr te i dhjetshes s dyt}. R
15
c) {x | x sht numr natyror i dhjetshes s dyt}. 17 19
C 9 Vre bashksin M t paraqitur me diagram t Venit.

Elementet e bashksis M jan shkronja t fjals sport.
Themi: Shkruajm: k l
M
Shkronja k sht element i bashksis M ose k kM a

u p
i takon M
Shkronja t sht element i bashksis M ose t i tM
takon M
Shkronja e nuk sht element i bashksis M eM
ose e nuk i takon M
Duke i shfrytzuar shenjat ose shkruaj pohimet t sakta pr shkronjat i, s, l, u, p dhe
6 bashksin M.
a V
10 N vizatim sht paraqitur nj segment a dhe pikat: A, B, C, N, L, K dhe S

K
S. S
Shkruaj pohime t sakta pr pika t shnuara n vizatim dhe pr N

segmentin a duke i shfrytzuar shenjat ose . L
11 Vizato nj drejtz p dhe shno pika R, P, S dhe L t atill q:
R p; P p; S p i L p; A
Duhet t dish Testohu!

T tregosh shembuj pr
bashksi; Kur nj bashksi sht e prcaktuar?
T paraqessh bashksi me dia- Shkruaje bashksin K elementet e s cils jan: 1, 3, 5, 7
dhe 9:
gram t Venit, n mnyr pr-
shkruese dhe tabelare; me diagram t Venit; n mnyr tabelre;
Ti zbatosh drejt shenjat n mnyr prshkruese.
dhe . Cili numr i dhjetshes s par sht element, kurse cili nuk
sht element i bashksis K? Shkruaje at duke i shfry-
tzuar shenjat dhe .
Detyra
1. N vizatim jan dhn bashksit A dhe B. Shkruaje bashksin A n mnyr tabelare,

ndrsa bashksin B n mnyr prshkruese.
A Me shfrytzimin e shenjave dhe shkruaj

V cila prej shkronjave: e, p, b, k sht element i
u bashksis B.
e
k b
p 2. Vizato nj segment dhe shnoje me a.
a
Shno pika M, N, C, D dhe S ashtu q:
M a, N a, C a, D a i S a.
Cilat shkronja jan elemente t bashk-

sis A? Me diagram t Venit shkruaj bashksit A
3
Prej shkronjave q jan elemente t dhe B ashtu q:
bashksis B formo fjal (emr t nj 1 A, 2 A, 2 B, 3 A, 4 A, 4 B,
druri). 5 A, 6 A, 6 B, 7 B, 8 A, 8 B
i 9 B.
2 NUMRI I BASHKSIS. BASHKSI T FUNDME 7
Kujtohu!
A 1 Shihi bashksit A, B dhe C dhe
prgjigju n pyetjet.
Bashksia A sht dhn me diagram t
Venit. A = {a, b, c};
A B = {x | x sht dit e javs};
a c
C = {x | x sht numr natyror m i vogl se 100}.
d
b
Prej cilave elemente prbhet donjra
prej bashksive?
Prej cilve elemente prbhet bashksia Sa elemente ka donjra prej bashksive
A? A, B dhe C?
Numroji elementet e bashksis A.
Sa elemente ka bashksia A? Vreja! Bashksia A ka tre elemente,
bashksia B ka 7 elemente dhe
bashksia C ka 99 elemente.
Mbaj mend!
Numri i elementeve t bashksis s dhn A quhet numr i A dhe shnohet A.
2 Sa elemente ka bashksia e vajzave n klasn

tnde?
Sa nxns ka gjithsej bashksia e meshkujve n
klasn tnde?
Sa sht numri i t gjith nxnsve n klasn tnde?
Vre dhe mbaj mend!

Secils bashksi ia prcaktove numrin e elementeve t tij.
T gjitha kto bashksi jan bashksi t fundme.
B 3 Mali m i lart n Republikn e Maqedonis sht

Korabi. Maja e Korabit sht e lart 2764 metra.
Sa elemente ka bashksia e maleve n Maqedoni q
jan m t larta se 3000 metra?
4 Cakto numrin bashksive A, B dhe C.

V
A = {qershor, korrik, janar} Maj
C = {x | x sht muaji i vitit emri i t cilit fillon me shkro-
njn l}.
Vren se bashksia e maleve nga detyra 3 dhe bashksia C nga detyra 4 nuk kan asnj ele-
8 ment.
Bashksia q nuk ka asnj element quhet bashksi e zbrazt dhe shnohet me shenjn .
Edhe bashksia e zbrazt numrohet si bashksi e fundshme.
M = {x | x sht mal n R. e Maqedonis m i lart se 3000 metra} = .
= 0.
5 Trego nj shembull pr bashksin e zbrazt.
Duhet t dish Testohu!
sht numr i bashksis; Shkruaj shembull pr:

T tregosh shembuj pr Bashksi t fundme C ashtu q S = 3;
bashksi t fundme dhe t
Bashksi S ashtu q Y = 0.
zbrazt.
Detyra
1. Cakto numrin e elementeve t 2. Cakto numrin e elementeve pr seciln

bashksis: bashksi A dhe B t dhn me diagram t Venit.
L = {2, 4, 6, 8, 10}
S = {x | x sht nxns i klass s V m i
lart se 5 metra} A 2 5 V
1 3
K= 4 6 7
Shokt e tu q ishin pr pushim n
planetin Mars.
3. Cakto numrin e elementeve pr seciln bashksi
A = {2, 3, 4, ..., 99} dhe
B = {x | x sht numr natyror dhe 8 x < 25}.
Problem
A sht e fundme bashksia e
banorve n Shkup;
yjeve n qiell;
kokrrave t grurit n thes;
numrave q mund t shkruhen me
shifrn 1?
3 BASHKSIT EKUIVALENTE.
BASHKSIT E BARABARTA. NN BASHKSIT
9
Kujtohu Cakto numrin e elementeve t bashk-

A 1
sis T dhe S.
Cakto numrin e elementeve t
bashksis: Y
A = {2, 4, 6, 8, 10}
B = {1, 3, 5, 7, 9}
T
C = {10, 20, 30, 40, 50}.
vren?
Cila prej shenjave <, =, ose > duhet t shkruhet n

rreth T Y?
2 Shkruaje n mnyr tabelare bashksin A = {x | x sht shkronj e fjals DIBR} dhe bashks-
in B = {x | x sht numr tek i dhjetshes s par}.
Cakto A dhe V, dhe pastaj krahasoi.
Shkruaj bashksi C q ka numr t elementeve t barabart me A, prkatsisht V.
Bashksit q kan numr t barabart t elementeve

quhen bashksi me numr t njjt t elementeve ose ,
PSE HABITESH
bashksi ekuivalente. SIT JAN EK UIV-
BASHK
ALENTE !
Nse bashksit A dhe B jan ekuivalente, ather shno-
jm: A ~ V.
3 Cakto numrin e do bashksie:

B = {1, 2, 3, 4, 5}, C = {a, e, i, o, u}, D = {100},
E = {M, A, J}, F = {} dhe G = {M, A, T, E, I, K}.
Cilat bashksi jan me numr t njjt?
Shkruaj bashksi q do t jet ekuivalente me
bashksin G.
B 4 Shkruaje n mnyr tabelare bashksin A elementet e s cils jan shkronjat e fjals azil
dhe bashksin T elementet e s cils jan shkronjat e fjals liza.
Vreni!
Bashksit A dhe B kan numr t njjt t elementeve: A = V.
Gjithashtu, bashksia A prbhet prej elementeve t njjt sikurse bashksia B.
Dy bashksit A dhe B jan t barabarta nse prbhen prej elementeve t njjta.
10 Shkruajm: A=B
5 A jan t barabarta bashksit:

A={1,3,5,7} dhe B={1,2,5,7}?
Pr dy bashksi A dhe B q nuk jan t

barabarta, shkruajm: A V. por: {S, O, K}={K, O, S}
6 Cila prej ktyre bashksive jan t barabarta ndrmjet veti: A = {x | x > 5 dhe x < 10},
B = {8, 7, 6, 9}, C = {5, 6, 7, 8, 9, 10}, D = {6, 7, 8, 9}?
C 7 Shihe vizatimin! Elementet e bashksis M jan tulipan,

M
kurse t bashksis S jan trndafila t kuq. S

do element i bashksis S a sht element i bashk-
sis M?
Pr bashksin S themi se sht nn bashksi e bashksis M, nse do element i bashksis S

sht element i bashksis M. Shkruajm: S M.
Nse bashksia S sht nn bashksi e bashksis M dhe bashksia M prmban elemente q nuk i
takojn bashksis S, ather S quhet nn bashksis e vrtet e bashksis M. Shnojm: S M.
8 Bashksia S sht dhn me diagram t Venit. Y

Bashksia P a sht nn bashksi e bashksis S? 1
3
Sqaro prgjigjen tnde! 2 5
K
Bashksia K a sht nn bashksi e bashksis S?
Sqaro! R 4 6 7
Cila prej ktyre sht e sakt:
P S; S S dhe S S?
Vre!
do bashksi sht nn bashksis e vetvetes. A A.
Shembull: {a, b, c} {a, b, c}, pasi q do element e bashksis s par sht element i bashk-
sis s dyt.
Bashksia e zbrazt sht nn bashksi e do bashksie. A.

Duhet t dish Testohu! 11
T tregosh shembuj pr bashksi t barabarta, sht dhn bashksia P={5, 10, 15, 20}.
prkatsisht bashksi ekuivalente;
Shkruaj bashksi K ekuivalente me
T dallosh bashksit ekuivalente prej bashk-
bashksin P
sive t barabarta; Shkruaj bashksi L t barabart me
T dish ka sht nn bashksi; bashksin P.
T caktosh nn bashksi prej bashksis s Shkruaj dy nn bashksi t bashksis P.
dhn.
Detyra
1. N vizatim i vren bashksit D dhe N.

2. Le t jet U bashksia e nxnsve t shkolls
tnde, P sht bashksia e nxnsve t klass
D
7 9 5 s gjasht, K sht bashksi e nxnsve t
1
klass tnde, kurse elementi y je ti, nxns.
8 6
3 2 Me diagram t Venit paraqiti bashksit
4 10 N
U, P, K dhe elementin y.
Shkruaje bashksin D n mnyr

tabelare. 3. Nse y K dhe K R, ather y R. A
sht e sakt? Pse?
Shkruaje bashksin N n mnyr pr-
shkruese.
Bashksit D dhe N a jan ekuivalente? 4. Shnoji t gjitha nn bashksit t bashks-
Pse? in A = {a, b, c}.
ka sht e sakt pr D dhe N: D N ose
N D? Pse?
Provo mendjemprehtsin tnde!

Detyra
N nj shitore me prodhime metalike, mes blersit dhe shitsit sht zhvilluar

biseda vijuese:
Sa para sht nj?, ka pyetur blersi.
Dhjet denar, sht prgjigjur shitsi.
Pr sa para mund ti blej dymbdhjet?, ka pyetur blersi.
Dhjet denar, sht prgjigjur shitsi.
Mir, ather mi jepni treqind e dymbdhjet, ka thn blersi.
Kjo do t ju kushtoj, zotri, tridhjet denar.
far ka bler blersi?
12 4 PRERJA, UNIONI DHE NDRYSHIMI I BASHKSIVE
Kujtohu!
A 1 Jan dhn bashksit
S A={1, 2, 3, 4, 5} dhe B={3, 4, 5, 6}.
A V
Paraqiti bashksit A dhe B me diagram t
Venit.
Elementet e prbashkta t bashksive A
dhe B paraqiti me C.
Bashksin C paraqite n mnyr tabelare.
Sipas vizatimit, bashksia A sht

bashksi e figurave t kuqe, B t Vreni zgjidhjen. Bashksia C sht
trekndshave, kurse C e C = {3, 4, 5}. prerje e bashksis
trekndshave t kuq. A dhe B.
C
A B
Pse sht bashksia C prerje e bashk- 1 3
sive A dhe B? 6
4
2
5
Prerje e dy bashksive A dhe B sht bashksia C e formuar prej elementeve t prbashkta t A

dhe B.
Shnojm: C = A V dhe lexojm: ka sht e barabart me A prerje B
x A V, d.m.th: x A dhe x V.
2 Le t jet A= {1,2,3,4}, B={2,4,5,7} dhe C={1,4,5,}

Caktoji bashksit: A B, A C dhe B A.
Bashksit A B dhe B A a jan ekuivalente? A jan t ndryshme?
Paraqiti bashksit A, B dhe C me diagram t Venit, ashtu q t caktohen prerjet e tyre.
D
B 3 N vizatimin jan dhn bashksit A, B dhe D. A V
Shnoji bashksit A, B dhe D n mnyr tabelare. 1 3 2 6
5 7 4 10
Bashksia D sht union i 9 8
bashksive A dhe B.
Union i bashksive A dhe B sht bashksia D e formuar prej t gjitha elementeve t
atyre bashksive.
13
Shnojm: D = A V dhe lexojm: D sht e barabart me A union B.
x A V, d.m.th: x A ose x V.
4 N vizatim me diagram t Venit jan dhn V C

bashksit A, B dhe C.
A 1 2
Shnoji n mnyr tabelare bashksit: 12 13
A, V dhe C. 3 14
11
C B, C A dhe B A.
9
A , B C, B A dhe A C.
C 5 Jan dhn bashksit A = {1, 2, 3, 4, 5} dhe V = {2, 4, 6, 8}.

Caktoji bashksit A V dhe V A.
Bashksit A V dhe V A a jan t ndryshme?
Caktoji bashksit A V dhe V A.
Bashksit A V dhe V A a jan t barabarta?
Vreni se: A V = V A dhe A B = B A
Prerja e dy bashksive ka vetin e ndrrimit (komutative).

Unioni e dy bashksive ka vetin ndrrimit.
6 Trego se pr prerjen, gjegjsisht unionin, e bashksive B dhe C nga detyra 4 vlen vetia ndrrimit.
Provo vetin e ndrrimit pr unionin e tyre.
7 Le t jet A = {3, 6, 9} , B = {2, 4, 6, 8} dhe C = {1, 3, 5, 9}. Vreni!

Cakto A B, pastaj (A B) C.
Unioni i tre bashksive e ka vetin e
Cakto B C, pastaj A (B C). shoqrimit (associative).
A sht (A B) C = A (B C)? Prerja e tre bashksive e ka vetin e
Provo a vlen: (A B) C = A (B C). shoqrimit.
Problem Zgjidh tre bashksi A, B dhe C dhe trego se

(A V) S = A (V S).
Nse dihet q x A B, a vlen x B?
D 8 Shihe vizatimin ! Me diagram t Venit jan paraqitur A 1 6

7 8 B
bashksit A dhe B.
5 2 9 3
Shnoji n mnyr tabelare bashksit A dhe B.
Shnoje n mnyr tabelare bashksin C elementet e s cils jan ato elemente t
bashksis A por q nuk jan t bashksin B.
Bashksia C = {1, 2, 5, 6} e fituar n kt mnyr sht ndryshimi i bashk-
14 sive A dhe B prkatsisht S = A \ V.
Bashksia C e elementeve q i takojn bashksis A, por q nuk i takojn bashksis B quhet

ndryshimi i bashksis A me bashksin B.
Shnojm: S = A \ V dhe lexojm: C sht e barabart A minus B.
x A \ B d.m.th: x A dhe x B.
9 Le t jet A = {1, 2, 3, 4}, B = {1, 2, 3, 5, 7, 9} dhe C = {3, 5, 7, 9, 11}.

Shnoji n mnyr tabelare bashksit: A \ B, B \ A, B \ C dhe A \ (B \ C).
A vlen A \ B = B \ A?
T E
FAR SH DAL-
Provo a sht e sakt: A \ (B \ C) = (A \ B) \ C? ABART ME
BAR E?
MES TYR
LIMIN N
Ndryshimi i bashksive nuk e ka as vetin e ndrrimit as
vetin e shoqrimit.
10 Le t jet M = {x | x sht numr natyror dhe x < 7},

S = {5, 6, 7, 8, 9} dhe P = {x | x sht numr natyror i
dhjetshes s par}. Cakto:
M Y. Y R. P \ M. M (R \ Y).
Duhet t dish!
Testohu!
T caktosh prerjen e dy bashksive.
Jan dhn bashksit A = {a, b, f, g},
T caktosh ndryshimin e dy bashksive.
B = {b, c, e, f, 1, 2} dhe C = {b, c, e, 1}.
T caktosh unionin e dy bashksive.
Shnoji bashksit:
Se prerja dhe unioni kan vetin e ndrrimit A B. B \ C. A B C.
dhe shoqrimit.
Detyra Cakto A i M.
Shno n mnyr tabelare A M,
1. N vizatim jan dhn bashksit me M A dhe M \ A.
diagram t Venit nn a,b dhe c. Cakto: (A M), (A M) dhe (M \ A).
Cilat operacione jan paraqitur me
pjest e ngjyrosura? 3. Le t jet P bashksi e numrave ift, kurse S sht
bashksi e numrave tek t qindshes s par.
ka paraqet:
a) b) c) a) Unioni i P dhe S; c) ndryshimi i P dhe S;
b) Prerja e P dhe S; d) ndryshimi i S dhe P?
2. Jan dhn bashksit Sqaro prgjigjen tnde pr do rast a, b, c dhe d.
A = {m, n, p, k} dhe M = {s, p, t, k, r}
5 IFTI I RENDITUR. PRODHIMI I DEKARDIT. 15
Kujtohu!
A 1 Ne vizatim sht paraqitur salla e kinemas.
Karrigia e tret te rreshti i dyt dhe karrigia
Jan dhn bashksit {2, 3} dhe {3, 2}. Ato e dyt te rreshti i tret jan t zbrazta.
jan bashksi dy elementsh, gjegjsisht t
prbra prej ifteve t elementeve. Rreshti dhe karrigia
paraqesin nj ift.
A vlen {2, 3} = {3, 2}? Pse?
Numri i par le t
Por n disa raste, radhitja e elementeve n
paraqet rreshtin (2),
ifte ka rndsi t madhe: ifti i dorzave,
ifti i kpucve, etj. kurse numri i dyt ta
paraqet karrigen (3).
At e shkruajm me (2,3)
dhe themi se sht ift i renditur.
iftet e renditura (2,3) dhe (3,2) a paraqesin vendin e njjt n sall?
Ato paraqesin vendet e ifti (a, b) te i cili dihet sakt cili element sht i
ndryshme n sall. pari, kurse cili element sht i dyti quhet ift i rendi-
tur. N ifti i renditur (a, b), a sht komponent i
par, kurse b sht komponent i dyt.
2 Le t jet A = {s, p, q}, kurse bashksia B = {1, 2}.
Shnoi t gjitha iftet e renditura ku komponent i par sht element i A, kurse komponent i
dyt sht e B.
Shnoi t gjitha iftet e renditura ku mbaj mend! ifti i renditur
komponent i par sht B, kurse kompo- (a, b) sht i barabart me iftin e
nent i dyt sht e A. renditur (c, d) nse a = c dhe b = d
dhe shkruhet (a, b) = (c, d).
ifti i renditur (s, 1) a sht i barabart me (1, s)?
B 3 Le t jet A = {1, 2} dhe B = {a, b, c}. Formo bashksin elementet e s cils jan t gjitha
iftet e renditura, te cila komponent i par sht elementi bashksis A, kurse komponent i
dyt sht i bashksis B.
Bashksia te e cila elemente jan t gjitha iftet e renditura, ku komponent i par sht element i
bashksia A, kurse komponent i dyt sht element i bashksia B quhet prodhim i dekartit i
bashksive A dhe B. Shkruhet A x B. Lexohet A her B.
A h V = {(x, y) | x A i y B}.
4 sht dhn bashksia S = {1, 2, 3} dhe prodhimi i Dekartit S x P = {(1, a), (2, a), (3, a)}.
Shnoni bashksin P n mnyr tabelare.
16 5 sht dhn bashksia A = {a, b}. Cakto prodhimin e Dekartit A x A.
Vre dhe mbaj mend!
A x A sht prodhimi i Dekartit i bashksis A. Prodhimi i Dekartit A x A quhet katrori i Dekartit

dhe shnohet me A2. Lexohet: A n katror.
6 Cakto katrorin e Dekartit pr bashksin M = {5, p}.
Duhet t dish! Testohu!
T dallosh bashksi dy elementsh prej iftit Jan dhn bashksit A = {a, b}, B = {5, 55} dhe
C = {m, n}.
t renditur;
T caktosh t gjitha iftet e renditura pr dy Shnoni t gjitha iftet e renditura ku kompo-
nenti i par sht element i bashksis A, kurse
bashksi t dhna;
Komponenta e dyt sht element i bashksis
Se ka sht prodhimi i Dekartit; C.
T caktosh komponentin i par dhe at t
Shnoni bashksin A x B n mnyr tabelare.
dyt n nj ift t renditur.
Se ka sht katrori i Dekartit. Shnoni bashksin B2.
Detyra
1. Shkruaji iftet e renditura te t cilat kompo- 4. sht dhn bashksia

nenti i par sht nga bashksia A = {2, 5}, Y h R = {(0, m), (1, m), (2, m)}.
ndrsa komponenti i dyt nga bashksia
V = {a, b, c}. Cakto bashksin S.
Cakto bashksin P.
Cakto katrorin e Dekartit t bashksis S.
2. Cili numr duhet t qndroj n vend t
ashtu q iftet e renditura t jen t
barabart
a) (5, ) = (5, 2);
b) (, 6) = (8, 6);
v) (, 3) = (7, )?
iftet e renditura do t m jen
3. A={Arlind, Njomza, Agon} fjali t thjeshta. Pr shembull:
B sht bashksi foljesh: Arlindi kndon.
B= { kndon, flen, mson}
Cakto prodhimin e Dekartit A x B.
6 VARGU I NUMRAVE NATYROR 17
Numra natyror!
Kujtohu!
1 2 3 4 5 ...
Sa sht numri i bankave te klasa
jote?
Cakto numrin e meshkujve n klasn
tnde. A 1 Me shifra shkruaj numrat:
Lexoji numrat: 23, 1005, 207, 987 000.
Njqind e pesdhjet e gjasht;
Me cilat shifra sht shkruar numri:
Nntqind e nj;
813 265?
Sa shifra shfrytzohen pr shkrimin e Nj milion.
numrave? Cilat jan ato?
Pr donjrin e atyre numrave themi se jan numra
natyror.
Numrat: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, ..., 99, 100, 101, ..., 9 999, 10 000, ... quhen numra
natyror, kurse numrat e radhitur ashtu njri pas tjetrit formojn vargun e numrave
natyror.
Bashksia e numrave natyror shnohet me N; N = {1, 2, 3, 4, ...}.
Numrin 0 nuk e marrim si numr natyror. Prandaj 0 N.
Bashksia e t gjith numrave natyror dhe numrit 0 shnohet me N0;
N0 = {0, 1, 2, 3, 4, ...}
B 2 N vizatim vren rrugn dhe dy rreshta me shtpi t

shnuara me numra.
Me cilat numra jan shnuar shtpit nga njra an e

rrugs?
Me cilat numra jan shnuar shtpit nga ana tjetr
e rrugs?
Numrat: 1, 3, 5, 7, ... jan numra tek. Kurse 2, 4, 6, 8, 10

... jan numra ift.
3 Cilt prej numrave 36, 13, 1 111, 100 000, 99 jan ift, kurse cilt jan tek?
a
C 4 Si do t prcaktosh drejtzn numerike?
O A a
Punoni sipas krkesave dhe prcille vizatimin:
0 1
Vizato drejtz a.
N drejtzn a shno dy pika O dhe A. O A S a
Piks O shoqroja numrin 0, kurse piks A numrin 1. 0 1 2
18 Segmentin OA e marrim pr segment njsi, gjegjsisht OA = 1.
N gjysm drejtzn OA, nga piks A, barte segmentin njsi OA. Pikn e skajshme
shnoni me C dhe shoqroja numrin 2.
Si do ta caktosh pikn q i prgjigjet numrit 3?
Vre dhe mbaj mend!
N kt mnyr sht prcaktuar drejtza te e cila mund t paraqiten numrat natyror. Ajo quhet
drejtz numerike.
5 Shihe vizatimin
Cili numr sht pr 1 m i vogl se numri 6?
0 1 2 3 4 6
Cili numr sht pr 1 m i madh se numri 6?
6 Numri 5 sht paraardhs , kurse numri 7 sht pasardhs i numrit 6.

Cili sht paraardhsi, kurse cili pasardhsi i numrit 100?
Si fitohet paraardhsi, kurse si pasardhsi i nj numri?
7 Shkruaj nj numr t madh natyror. Cilit do numr

Shtoja numrin 1 numrit q e ke menduar. mund ti shtoj 1 dhe
A ka numr m t madh se numrin q e fitove? do t fitoj numr
m t madh.
do numr nga vargu i numrave natyror, prve 1, fitohet kur paraardhsit t tij do ti shtohet
numri 1.
2 = 1 + 1; 3 = 2 + 1; ...; 100 = 99 + 1; ...; 365 = 364 + 1; ...
Secili numr natyror ka pasardhs.
Numrat natyror jan t radhitura sipas madhsis: 1 < 2 < 3 < ... < 56 < 57 < ... < 1 008 < ...
Nuk ekziston numri m i madh natyror.
Ka pakufi shum numra natyror.
Bashksia N e numrave natyror sht bashksi e pafundme.
Vre shembull tjetr pr bashksi t pafund.
Bashksia e numrave natyror shifre e njshave te t cilat sht 1, gjegjsisht {1, 11, 21, 31, ...}.
8 Cila nga bashksit vijuese sht e pafund?

Bashksia e numrave ift. Bashksia e numrave tek.
Numri i banorve n R. e Maqedonis. Numri i grimcave t rrs n nj plazh.
9 Shkruaj dhe radhiti numrat natyror t dhjetshes s tret t qindshes s pest. 19
Duhet t dish!
UN JAM UN JAM
T dallosh sht shifr dhe sht numr; PARAARDHS! PASARDHS!
T caktosh pasardhs dhe paraardhs t nj numri

natyror;
T paraqessh numra natyror n drejtzn
numerike.
T tregosh shembuj pr bashksi t pafund.
Testohu!
Jan dhn shifrat 7, 4 dhe 0.

Shnoni t gjith numrat natyror treshifror duke i shfrytzuar shifrat e dhna.
Radhiti t gjitha numrat q i fitove duke filluar prej numrit m t madh.
Shnoni paraardhsin dhe pasardhsin t numrit m t madh prej tyre.
Trego shembull pr bashksi t pafund.
Detyra
1. N vizatim ka libra me faqe t grisura. 2. Cilat numra te drejtza numerike duhet t

shkruhen n vendet e zbrazta?
0 10 20 30 40 50 60 100 120 140 160
Shnoje me fjal numrin e shnuar me shig-

jet.
0 10 20 30 40 50 60 70 80
3. Vizato drejtzn numerike dhe n t paraqiti

numrat ift prej 0 deri 20.
Shnoni faqet e librit q jan t
4. Bashksin S = {x | x sht numr natyror tek},
grisura. shkruaje n mnyr tabelare.
Me cilat shifra jan shkruar ato
Cili element sht m i vogl te bashksia S?
faqe?
Shnoni bashksin A t numrave ift Bashksia S a ka element m t madh?
t faqeve q mungojn n libr. Sa elemente ka bashksia S?
20 7 SISTEMI NUMERIK DEKAD
012 34 56 7 8 9
Kujtohu!
Sa dhjetshe ka numri 100?

Sa mijshe ka numri 3 865?
Shkruaje bashksin C t t gjith
Sa njshe ka numri 128 563? A 1
shifrave me t cilat shkruhen numrat
Shnoni me shifra numrin e paraqitur n natyror.
numratoren pozicionuese.
Cakto S. Ka dhjet
shifra.
T gjith numrat natyror i shkruajm me dhjet

shifrat 0,1,,9.
QM DhM NjM Q Dh Nj Numrat i shkruajm n sistemin numerik
dekad.
2 Shihe tabeln ku sht shkruar numri 7 143 528. do shifr e numrit sht shkruar n pozitn
(vend) e caktuar. Secili grup prej tre shifrave, duke shkuar nga e djathta n t majt, sht shkruar
n klas t caktuar.
N ciln pozit sht shkruar

KLASA KLASA KLASA shifra 2?
MILION MIJSHE NJSHE
Vlera pozicionale e shifrs 4 te numri
QMi DhMi NjMi QM DhM NjM Q Dh Nj 7 143 528 sht dyzet mij. Cila sht
vlera pozicionale e shifrs 3 dhe cila e
7 1 4 3 5 2 8 shifrs 8?
N klasn milion n pozitn e njsheve sht U kujtova!

shkruar shifra 7. Cila sht vlera e saj pozicionale? 7 1 000 000 = 7 000 000.
Te shnimi i numrave, do shifr tregon numrin e njsheve ose numrin e dhjetsheve ose numrin e
qindsheve, etj, prkatsisht t pozits (vendit) ku sht shkruar.
Shihe tabeln me t dhna pr numrin 34 509.
3 21
34 509 Ne jemi t
njjt
Pozita n t ciln Vlera pozi-
Shifra Klasa sht shkruar cionale e
3
4
Mijshe
Mijshe
shifra
DhM
NjM
shifrs
30 000
4 000
Un vlej m
shum
2
5
0
9
Njshe
Njshe
Njshe
Q
Dh
Nj
500
0
9
20
Formo tabel pr numrin 2 628 dhe n t shnoji t dhnat pr do shifr.
4 Vre! Pr sa her zmadhohet vlera e shifrs 3 duke filluar prej pozits s njsheve?
NjM Q Dh Nj
Numrat 1, 10, 100, 1 000, etj., quhen njsi dekade.
3 3 3 3
Shnoi t gjitha njsit dekade deri 10 000 000. 100 10
1 000
B 5 Shkruaje numrin i cili e prmban shifrn 1, e pas saj jan shnuar:

a) 3 zero; b) 9 zero; c) 12 zero d) 18 zero.
Si quhet numri i shkruar nn a), e si quhet numri i shkruar nn b)?
Mbaje n mend!
Numri i shnuar:
Di pr a) dhe b).
Vall si quhen numra t
tjer?!
1 000 000 000, quhet miliard;
1 000 000 000 000, quhet bilion;
1 000 000 000 000 000 000, quhet trilion.
6 Shkruaje me shifra numrin pesdhjet miliard tetqind milion dhe njzetmij.
Cila sht vlera pozicionale e shifrave 5; 8; 2 n numrin 50 800 200 000?

22 Duhet t dish!
T prcaktosh klasat e numrit shum shifror;

Ta prcaktosh vlern pozicionale t secils shifr n numrin e dhn;
Se shifrat jan shenja pr t shkruar numrat.
Testohu!
Shihe vizatimin!
Lexo numrin e paraqitur n numratoren pozicionale

dhe shkruaje me shifra.
Ciln shifr e shkrove n pozitn e dhjet mijsheve
NjMi QM DhM NjM Q Dh Nj
dhe cila sht vlera pozicionale e saj?
Detyra
3. Shkruaje me shifra numrin tet bilion tre-
qind e dy miliard gjashtdhjet milion
1. sht dhn numri 5 203 478. Pr seciln katrqind mij dhe pesqind.
shifr 5; 2; 7; 0 prcakto:
a) N ciln klas gjendet;
b) Cila sht pozita e saj: 4. Cilin numr do t fitosh nse n nj trilion
do t fshish secilin zero t dyt.
c) Cila sht vlera e saj pozicionale.
5. Si lexohet numri 5, e si shifra pes?

2. Prpilo tabel t klasave dhe pozitave n
t cilat do ti shkruash shifrat e numrit 7
405 906. 6. Si quhet numri q ka milion miliona?
Problem
Numri shtat shifror fillon me shifrn 7. Si do q ti zhvendossh

shifrat e atij numri, numri nuk ndryshon. Cili sht ai numr?
8 LEXIMI DHE RRUMBULLAKIMI I NUMRAVE NATYROR 23
Kujtohu! Shkruaje me fjal numrin

A 1
a) 157; b) 216 c) 350
Shkruaje me fjal numrin 16; 23; 45;
125; 50; 200.
Krahasoje shnimin tnd me at t dhn.
N cilin prej numrave t shkruar e pr- a) Njqind e pesdhjet e shtat.
dor lidhzn dhe?
b) Dyqind e gjashtdhjet;
c) Treqind e pesdhjet.
Vre leximin e numrave dhe prdorimin e lidhzs dhe.
Lidhza e nuk shfrytzohet nse numri sht 15 - pesmbdhjet;

prej nj fjale (emri i klass nuk llogaritet).
700 - shtatqind;
50 000 - pesdhjet mij.
N seciln klas: njshe, mijshe, milion, lid-
hza e shfrytzohet mes dy fjalve t fundit,
302 413 - treqind e dy mij katrqind e
trembdhjet
gjegjsisht dy numrave (emri i klass nuk lloga- 5 020 340 - pes milion njzet mij e treqind
ritet). e dyzet
Lidhza e shfrytzohet edhe mes klasave, nse 300 200 - treqind mij e dyqind
dy fjal t fundit (numra) i takojn klasave t
ndryshme.
8 302 100 - njqind.
tet milion treqind e dy mij e
2 Shkruaji me fjal numrat:

200 000; 20 300 000; 70 112 500; 9 326 540 217.
B 3 N nj gar basketbolli reporteri ka thn se garn e prcjellin rreth 2 000 shikues.
Reporteri ka treguar numrin e

Athua reporteri e ka treguar numrin e prafrt t shikuesve.
sakt t shikuesve?
4 Numrat 32, 35 dhe 37 jan

paraqitur n drejtzn 30 32 35 37 40
numerike.
Cilat jan dhjetshet fqinje t numrave t paraqitur?
Cakto ndryshimin e secilit numr me dhjetshet fqinje.
Deri te cila dhjetshe fqinje sht m afr secili numr?
24 Vreji prgjigjet
Pr numrat e dhn numri 30 sht dhjetsha fqinje m e vogl, ndrsa 40 sht dhjetsha fqinje m
e madhe.
32 - 30 = 2; 40 - 32 = 8. Numri 32 sht m afr me 30.
37 - 30 = 7; 40 - 37 = 3. Numri 37 sht m afr me 40.
35 - 30 = 5; 40 - 35 = 5. Numri 35 sht saktsisht ndrmjet numrave 30 dhe 40.
Themi se
Numri 32 sht prafrsisht i barabart me numrin 30. Shkruajm 32 30.

Numri 37 sht prafrsisht i barabart me numrin 40. Shkruajm 37 40.
Numri 35 sht saktsisht ndrmjet numrave 30 dhe 40. Me marrveshje shkruajm 35 40.
Ky shnim quhet rrubmullakimi i numrit n dhjetshe.
5 Rrumbullako n dhjetshe numrat: 148, 243, 2 671, 3 585 dhe 74 598.
6 Numrat: 3 435 dhe 3 468 jan paraqitur n drejtzn numerike.
3 400 3 435 3 468

3 500
Cakto ndryshimin e secilit prej numrave me qindshet finje.

Deri te cila qindshe fqinje sht m afr secili numr?
Rrumbullako secilin numr n qindshe.
Ke vrejtur se 3 435 sht m afr me 3 400, ndrsa 3 468 me 3 500.
Numrat e rrumbullakuara n qindshe jan: 3 435 3 400; 3 468 3 500.
Kur gjat rrumbullakimit t nj numri n qindshe shifra e pozits s qindsheve mbetet e njjt, e
kur zmadhohet pr 1?
Shifra e pozits s qindsheve mbetet e njjt nse shifra n pozitn e dhjetsheve

sht numr m i vogl se 5, ndrsa zmadhohet pr 1 nse shifra n pozitn e dhjet-
sheve sht 5 ose numr m i madh se 5.
7 Rrumbullako n qindshe numrat: 1 372, 2 145, 1 653 dhe 4 898.
8 Rrumbullako n mijshe numrat:

a) 21 363; 47 612; 43 577. b) 4 803; 13 501; 177 982.
Vre zgjidhjen nn a)
25
21 363 21 000; 47 612 48 000; 43 577 44 000.
Ke vrejtur se gjat rrumbullakimit t ndonj numri deri te pozita e caktuar (dhjetshe, qindshe,
mijshe, ) vepron n mnyr vijuese:
Shifra e asaj pozite mbetet e njjt, nse pas saj sht ndonjra prej shifrave: 0, 1, 2, 3, ose 4,
ndrsa ajo zmadhohet pr 1, nse pas saj sht ndonjra prej shifrave 5, 6, 7, 8 ose 9.
T gjitha shifrat djathtas nga ajo pozit zvendsohen me zero.
9 Rrumbullako numrin 35 738 n:

a) Dhjetshe; b) qindshe; c) mijshe; d) dhjet mijshe.

Drejt ti lexosh numrat natyror, m t vegjl Lexo numrin: 5 200; 45 678 350.
apo m t mdhenj se nj milion;
T rrumbullakosh numrat natyror n: Rrumbullako n dhjetshe; qindshe; mijshe,
dhjetshe, qindshe dhe mijshe. numrin: a) 34 752; b) 224 750
Detyra
1. Shkruaje me shkronja numrin: 2 345; 250; 6 7. A ekziston numri m i madh natyror?

400 310.
Cili sht numri m i vogl natyror?
2. Shkruaje me shifra numrin: Treqind milion Shkruaje mimin e veturs me fjal
dyqind e pes mij e tetqind.
3. Cila prej shenjave <, = ose > duhet t qn-

droj n rreth q t jet e sakt?
12 245 12 250; 12 245 12 240;
12 245 12 200; 12 245 12 300. 1 216 358 den.
4. Athua numri 24 635 sht m afr

Prpiqu t zgjidhsh!
a) me 24 700 ose me 24 600;
b) me 24 000 ose me 25 000?
Nuk ka kuptim t thuash numrin e telefonit tnd
5. Rrumbullako numrin 25 375 n: dhjetshe; si numr i rrumbullakuar.
qindshe; mijshe.
Prpiqu t gjesh dy shembuj ku nuk ka kuptim
6. Rrumbullako numrin 15 409 632 n t bsh rrumbullakimin e numrave.
mijshe.
R A P U N A
26
M E T D D H N A
9 INSTRUMENTE PR MBLEDHJEN E T DHNAVE

Mbledhja e t dhnave kryhet n disa mnyra: me anketim, vshtrim, matje, numrim, nga literatura
etj.
Instrumente (mjete) pr mbledhjen e t dhnave jan: pyetsori, fletanket, revizione t publikuara
dhe t dhnat e tjera statistike.
1 Arta dhe Liriku hulumtojn pr aktivitetet e lira t nxnsve t paraleles s tyre. Ato i kan pyetur
nxnsit n cilin klub donjri prej tyre sht i antarsuar. T dhnat s pari i kan shnuar me
viza, kurse pastaj i kan rregulluar dhe kan formuar tabel.
Klubi Klubi N tabel jan dhn nj numr i t

Numr Numr
(aktivitete) (aktivitete) dhnave. Ajo quhet tabela t efek-
Shkndija Shkndija tiveve.
9
(basketboll) (basketboll)
Liria Liria Sa nxns gjithsej jan prgjigjur n
13
(tenis) (tenis)
pyetjen e drejtuar?
Flamurtari Flamurtari
15 Formo tabel t re t efektiveve
(gjimnastik) (gjimnastik)
Spartaku Spartaku
3 ashtu q t dhnat t'i radhissh
(karate) (karate)
sipas madhsis s numrit (duke fil-
Tabela me viza Tabela me efektive luar prej m t madhit).
2 Iliri ka br hulumtim pr ngjyrn e biikletave q m shpesh hasen n fshatin e tij. Ka mbledh t

dhna ashtu q i ka vrejt fmijt me biikleta n oborrin e shkolls dhe ka plotsuar list me viza.
Formo tabel t efektiveve.

Ngjyra Numrij
Radhiti t dhnat duke filluar prej m t voglit.
E kaltr
Sa biikleta gjithsej ka vrejt Iliri?
E gjelbr
Cila ngjyr e biikletave sht m e shpesht?
E verdh
T vrejturit e Ilirit sht njra nga mnyrat me t ciln mundet t mblid-
E zez
hen t dhnat. T dhnat mundet t mblidhen n mnyra t ndryshme
E kuqe duke: pyetur me telefon, drguar pyetsor nprmjet posts, shfrytzuar
libra, revista etj.
3 Merita ka mbledhur t dhna pr stinn m t adhuruar n klasn e saj.
Vre listn: P - pranver; V - ver; Vj - vjesht; D - dimr.
P P V D D Vj P V Vj D D P V Vj D D P P V
V V Vj D P Vj Vj D D P P P V Vj P P D V Vj
Paraqiti t dhnat n tabeln e efektiveve dhe radhiti duke filluar prej stins m t adhuruar.
10 MBLEDHJA 27
Kujtohu!
A 1 Mere dhe Mile jetojn n
Koan. N pushim kan shkuar
Njehso:
n Strug, por nj dit kan
14 353 qndruar n Dibr te gjyshja e
+ 35 + 168 tyre.
47 98 796 90 km Koan
+ 803 + 14 534 Dibr
68 + 37 + 3 + 916 = Strug 190 km
Sa kilometra ka kaluar Merita dhe Lirini prej shtpis deri te gjyshja e tyre?
Sa kilometra kan kaluar prej Shkupit deri n Strug?
Cakto shumn e numrave 52 dhe 34.

B 2
Prkujtohu dhe vreji vetit e mbledhjes n bashksin N0.
Nse i ndrroni vendet mbledhse shuma mbetet e

pandryshuar. Ndrrimi i vendeve t mbledhseve
ose vetia e ndrrimit e mbledhjes.
52 + 34 = 86 ili 34 + 52 = 86
a+b=b+a
mbledhse shuma mbledhse shuma
T tre mbledhset mundet t grupohen n dy mnyra. Shuma Grupimi i mbledhseve ose vetia e
mbetet e pandryshuar. shoqrimit e mbledhjes.
(71 + 114) + 16 = ose 71 + (114 + 16) =
a + (b + c) = (a + b) + c
Prandaj, kllapat mund t largohen::
185 + 16 = 201 71 + 130 = 201 a + b + c.
Kur njri prej mbledhseve sht zero, ather shuma sht e
barabart me mbledhsin tjetr. Zeroja gjat mbledhjes.
a+0=0+a=a
583 + 0 = 583 ose 0 + 583 = 583
3 Njehso: Kur shfrytzohen vetit e mbledhjes sht m

leht!
17 + 36 + 13 + 44 =
12 + 81 + 9 + 38 + 27 =
Shembul
161 + 234 + 439 = 27 + 59 + 3 = 27 + 3 + 59 = 30 + 59 = 89
Grupoi mbledhsit n mnyr tjetr dhe cakto shumn.
28 4
45 + (45 + 56) = ( 1 207 + 101) + 269 =
C 5 Cakto shumn e numrave 74, 33, 26, 48, 57.

Cakto shumn e numrave 140, 310, 750, 360, 170 dhe 290.
Shums t numrave 124 dhe 139 shtoja shumn e numrave 261, 55 dhe 276.
Cakto paraardhsin e do numri 372, 126 dhe 319 dhe njehso shumn e paraardhsve.
6 Bje vlersimin e shums s numrave me rrumbullakim n qindshe

a) 2 738 dhe 2 465; b) 4 562 dhe 5 378.
Pr sa dallohet rezultati i prafrt nga shuma e sakt e numrave?
Duhet t dish! Testohu! Paralelja Djem Vajza

T caktosh shumn e VIa 17 14
dy ose m shum Te tabela jan dhn t VIb 14 17
numrave; dhnat pr numrin e
VIc 9 22
T'i zbatosh vetit e nxnsve n klasn VI t
mbledhjes te shembu- nj shkolle
jt e thjesht; Cakto numrin e prgjithshm t nxnsve n klasn e VI.
Ta vlersosh rezultatin
Cakto numrin e nxnsve n VIa dhe VIb, e pastaj krahasoji.
e mbledhjes.
Detyra 44 + 27 + 51 + 33 + 19 =
+ 16
1 024 + 1 039 + 2 161 + 4 836 =
1. Njehso. 171
4. Vlerso shumn e numrave 7 328 dhe 6
+ 72 + 93 + 39 435, duke i shfrytzuar n: mijshe,
27 39
qindshe; dhjetshe. Pr sa dallohen rezul-
tatet e prafrta me ato t sakta?
2. N nj gazet shkruan: N hapjen e nj
festivali marrin pjes 1 300 shikues.
Ditn e dyt shfaqjen e kan shikuar
726 shikues. Problem!
Sa shikues kan qen pr dy dit n

festival? Numri 2 sht shkruar shtat her:
2, 2, 2, 2, 2, 2, 2
3. Grupoji mbledhsit dhe cakto shumat:
Cila sht shuma m e vogl q mund t fito-
64 + 33 + 36 + 48 + 57 = het nga shtat dyshe dhe dy shenja plus?
11 ZBRITJA 29
Kujtohu!
Njehso:
475 1 852
- 232 - 800 A 1 Lojrat Olimpike n vitin 2000 jan mbajtur n Sidnej-
Australi. Komiteti Olimpik ka krkuar q t rezervohen 4
2 685 9 840
830 bileta pr hapjen solemne, por t lira kan qen 3
- 518 - 189
892 karrige.
Cili numr duhet t qn-
droj n katror q t jet e
Sa njerz kan ngelur pa bileta?
sakt?
47 - = 19
4 830 - 3 892 =
28 + = 47
+ 19 = 47 I zbritshmi zbritsi ndryshimi
2 Shfrytzoji t dhnat n tabel q t prgjigjesh n pyetjet.
Olimpiada 1992
Sa pik m shum ka ekipi i Polonis prej ekipit t
Ekipi Pik Italis?
Italia 15 760 Cili sht ndryshimi ndrmjet numrit m t madh dhe
m t vogl t pikve?
Amerika 15 649
Polonia 16 018
Q t mund ta njehsojm ndryshimin a - b t numrave a dhe b n bashksin N0 duhet a > b

ose a = b.
B 3 N nj furr piqen 5 000 buk do dit. N tabel jan

Dita Nr. i bukve
dhn t dhnat pr bukt e shitura pr nj jav. E hn 1 260
E mart 4 205
E mrkur 4 728
Sa buk gjithsej ka prodhuar furra pr nj jav? E enjte 3 916
E premte 4 010
Sipas t dhnave n tabel njehso sa buk gjithsej
kan ngelur pa shitur? E shtun 4 857
E diel 1 376
30 4 Vlerso ndryshimin e numrave 457 dhe 165 duke i rrumbullakuar n dhjetshe;
qindshe. Krahaso vlersimet me vlern e sakt t ndryshimit.
Duhet t dish!
Testohu!
T caktosh ndryshimin e dy numrave;
Njehso:
t njehsosh vlern e shprehjes
(26 + 128) - 37 = ; 432 - (26 + 15) = ;
numerike me operacionet mbledhje
dhe zbritje me kllapa ose pa kllapa; (439 - 195) + (270 - 36) = .
t vlersosh ndryshimin gjat zbritjes. Vlerso ndryshimin e numrave 2 376 dhe 1 289
duke i rrumbullakuar n qindshe.
Detyra
1. Numrit 836 shtoja ndryshimin e numrave 3. Vera ka 2 725 denar. Merita ka 120 denar
299 dhe l73. m shum se Vera. Arta ka 385 denar m
Ndryshimin e numrit m t madh katr- pak se Vera dhe Merita s bashku.
shifror dhe numrit m t vogl treshifror
Sa denar ka Merita?
zmadhoje pr 1216.
Sa denar ka Arta?
2. Treni sht nisur prej Manastiri pr n Shkup 4. Arlindi ka 1 350 denar. Q t blej atlete i
me 489 udhtar. N Prilep prej trenit kan duhen 3 120 denar. Arlindi i ka rrumbul-
zbritur 120 udhtar, kurse kan hipur 70 lakuar parat n qindshe.
udhtar. N Veles kan zbritur 42 udhtar,
Ndihmoji Arlindit q t caktoj edhe sa
kurse kan hipur 98. Me sa udhtar ka ard-
hur treni n Shkup? qindshe i mungojn.
Njehso saktsisht sa para i mungojn
Arlindit.
Prpiqu!
Nse i paramendon cilat do tre numra natyror, a do t ket

gjithmon mes tyre dy shuma e t cilve sht numr ift?
12 VARSIE E SHUMS DHE NDRYSHIMIT NGA
NDRYSHIMI I KOMPONENTVE
31
Kujtohu! A 1 N mngjes n :Ditn e drurit jan sjel-

l 2 600 fidan gjethembajts dhe 3
Jan dhn shuma 320 + 150 = 470 dhe
100 fidan gjetherns.
ndryshimi 250 - 120 = 130.
a) Sa fidan t t dy llojeve jan sjell
Cili numr duhet t qndroj n katror at mngjes?
q t jet e sakt.
b) Mbas dite jan sjell edhe 400 fidan
(320 + 30) + 150 = 470 + ;
(320 - 30) + 150 = 470 - ; gjethembajtse. Pr sa do t rritet
(320 + 30) + (150 - 30) = 470 + ? numri i fidanve t sjell at mngjes?
Krahaso zgjidhjen tnde me zgjidhjen e dhn.

a) 2 600 + 3 100 = 5 700; n mngjes jan sjell 5 700 fidan.
b) (2 600 + 400) + 3 100 = 3 000 + 3 100 = 6 100 = 5 700 + 400. Numri i fidanve t sjell at mngjes
sht rritur pr 400.
2 sht e njohur se a + b = 200. Njri prej mbledhsve le t rritet pr 300.

Njehso shumn a + (b + 300).
3 Si do t ndryshoj shuma 340 + 620 = 960

a) Nse njri mbledhs zvoglohet pr 60;
b) Nse njri mbledhs zvoglohet pr 60, ndrsa tjetri zmadhohet pr 60?
a) (340 - 60) + 620 = 280 + 620 = Shuma u zvoglua pr aq sa u zvoglua

= 900 = 960 - 60; njri prej mbledhsve.
Vrejte se:
b) (340 - 60) + (620 + 60) = 960; shuma nuk u ndryshua.
Vre n prgjithsi pr shumn a+b=c
Nse njri mbledhs zmadhohet pr nj numr t caktuar, ndrsa tjetri

mbetet i njjt, ather edhe shuma do t zmadhohet pr at numr t njjt
(a + m) + b = c + m
Nse njri mbledhs zvoglohet pr nj numr t caktuar, ndrsa tjetri (a - m) + b = c - m

mbetet i njjt, ather edhe shuma do t zvoglohet pr at numr t njjt
Shuma nuk do t ndryshoj nse njri mbledhs zvoglohet pr nj

numr t caktuar, ndrsa tjetri rritet po pr at numr.
(a - m) + (b + m) = c
32 B 4 sht dhn ndryshimi 750 - 430 = 320. Njehso dhe vre si ndryshon ndryshi-
mi nse i zbritshmi
a) Zmadhohet pr 50; b) zvoglohet pr 50.
Sigurisht vrejte: a) Ndryshimi u zmadhua pr 50, gjegj-

a) (750 + 50) - 430 = 800 - 430 = sisht aq sa u zmadhua i zbritshmi
= 370 = 320 + 50.
b) Ndryshimi do t zvoglohet pr 50.
5 sht dhn ndryshimi 2 480 - 560 = 1 920. Si do t ndryshoj ndryshimi, nse zbritsin:
a) E zvoglon pr 30; b) e zmadhon pr 30.
Ndryshimi: a) do t zmadhohet pr 30; b) do t zvoglohet pr 30.
6 Njehso ndryshimin 6 354 - 2 314. Si do t ndryshoj ndryshimi nse edhe i zbritshmi edhe zbritsi
a) Zmadhohen pr 120; b) zvoglohen pr 120?
Vre se ndryshimi mbetet i njjt.
Vre n prgjithsi pr ndryshimin a-b=c
Nse i zbritshmi zmadhohet (gjegjsisht zvoglohet) pr nj numr

t caktuar, ndrsa zbritsi mbetet i njjt, ather edhe ndryshimi
(a + m) - b = d + m
(a - m) - b = d - m
do t zmadhohet (gjegjsisht zvoglohet) pr at numr t njjt.
Nse zbritsi zmadhohet pr nj numr t caktuar, ndrsa i zbritshmi

mbetet i njjt, ather ndryshimi do t zvoglohet pr at numr. Nse a - (b + m) = d - m
zbritsi zvoglohet pr nj numr t caktuar, ndrsa i zbritshmi mbetet i a - (b - m) = d + m
njjt, ather ndryshimi do t zmadhohet pr at numr t njjt.
Ndryshimi nuk do t ndryshoj nse i zbritshmi dhe zbritsi zmad- (a + m) - (b + m) = d

hohen apo zvoglohen pr nj numr t njjt. (a - m) - (b - m) = d
7 Si do t ndryshoj ndryshimi, nse i zbritshmi zmadhohet pr 10, ndrsa zbritsi zvoglohet pr

10.
Duhet t dish! Si ndryshon ndryshimi i dy numrave:
Si ndryshon shuma e dy numrave, nse njri Nse i zbritshmi zmadhohet, gjegjsisht

mbledhs: zvoglohet pr nj numr t caktuar;
Nse zbritsi zvoglohet, gjegjsisht zmad-
Zmadhohet pr nj numr t caktuar;
hohet pr nj numr t caktuar;
Zvoglohet pr nj numr t caktuar;
Nse edhe i zbritshmi edhe zbritsi zmadho-
Zmadhohet pr nj numr t caktuar, hen gjegjsisht zvoglohen pr nj numr t
ndrsa mbledhsi tjetr zvoglohet pr caktuar;
at numr t njjt?
Testohu! 33
Shuma e dy numrave sht 3 540. Sa do t jet shuma nse njri prej mbledhsve zvoglohet pr
140?
Ndryshimi i dy numrave sht 270. Sa do t jet ndryshimi

a) Nse i zbritshmi zvoglohet pr 27? b) nse zbritsi zmadhohet pr 27?
Njehso 460-120.
Cakto x nga barazimi: (460 + x) - (120 + 58) = 340.
Detyra
1. Pr sa do t ndryshoj shuma nse njri

5. Nse a - b = 100, njehso:
mbledhs zmadhohet pr 234?
a) (a - 20) - (b - 20);
b) (a + 30) - (b + 30);
2. Nse 1 230 + 670 = 1 900, ather sa sht c) (a - 10) - (b + 10);
(1 230 - 350) + 670? d) (a + 5) - (b - 5);
3. sht dhn ndryshimi

6 543 - 2 732 = 3 811.
Pr ciln vler t x-it sht e sakt barazia Nj mngjes Merita ka marr nj shum t
6.
caktuar t hollave nga babai i saj dhe nj
6 543 - (2 732 - x) = 3 811 + 13.
shum t caktuar t hollave nga nna e
saj. Nga t hollat e nns ajo ka shpenzuar
4. Nse zbritsi zmadhohet pr 25, duhet t 100 denar. N mbrmje babai i ka dhn
bhet me t zbritshmin ashtu q ndryshi- edhe 200 denar dhe ajo ka konstatuar se
mi t mos ndryshoj? ka 700 denar . Sa denar gjithsej n
mngjes i kan dhn nna dhe babai i
saj?
Problem
Mendo dhe prpiqu t njehsosh gojarisht. Sa sht ndryshimi

mes shums s njqind numrave t par ift dhe shums s
njqind numrave t par tek?
34 13 SHUMZIMI
Kujtohu!
Njehso: A 1 Nj automobil pr 100
kilometra t kaluara
35 5 = 480 3 = harxhon 7 litra benzin.
1 260 38 = 4 004 20 =
145 23 = (3 5) 200 = Sa litra benzin do t harxhoji automobili
nse kalon 400 kilometra rrug?
2 Agoni ka udhtuar 5 dit me biikletn e tij dhe do dit ka

kaluar nga 9 kilometra. Arlindi ka udhtuar 6 dit me biikletn
e tij dhe do dit ka kaluar nga 8 kilometra.
Sa kilometra m shum ka kaluar Arlindi prej Agonit?
Prkujtohu dhe vre vetit e shumzimit n bashksin N0.
Nse ndrrohen vendet e shumzuesve prodhimi nuk

ndryshon. Vetia e ndrrimit e shumzimit.
4 6 = 24 ose 6 4 = 24 ab=ba
shumzues prodhim shumzues prodhim
T tre shumzues mund t grupohen n 2 mnyra. Prodhimi

nuk ndryshon. Vetia e shoqrimit e shumzimit.
(a b) c = a (b c)
(2 5) 3 ose 2 (5 3)
Prandaj, kllapat mundet t shlyhen:
10 3 = 2 15 a b c.
30 = 30
Nse njri prej shumzuesve sht nj, ather prodhimi sht i

barabart me shumzuesin tjetr. Shumzimi me numrin 1
468 1 = 468 a1= a
Nse njri prej shumzuesve sht zero, ather prodhimi sht

i barabart me zero. Shumzimi me 0
0 235 = 0 0a= 0
Kur zbatohen vetit, shumzimi sht m i
3 Njehso: 35
leht!
2 (50 9) =
Shembul
(500 7) 2 =
50 (4 8) = (7 25) 4 = 7 (25 4) = 7 100 = 700
4 Njehso:
40 + (130 10) = 96 2 (30 18) =
(280 + 32) 8 =
Pikat shkojn Por, s pari n

5 Njehso: kllapa
para vizave
40 (25 + 5) = i (40 25) + (40 5) =
Si jan vlerat e shprehjeve numerike?
Provo, a sht e sakt?

(68 - 10) 5 = 68 5 - 10 5
Si formohen shprehjet q i krahason?
Vre se: a (b + c) = a b + a c; (a + b) c = (a c) + (b c);

a (b c) = (a b) - (a c); (a b) c = a c - b c.
Me kto barazi sht shprehur:
vetia e shprndarjes (distributive) e shumzimit n lidhje me mbledhjen.

vetia e shprndarjes e shumzimit n lidhje me zbritjen.
6 Njehso prodhimin 324 48, duke i rrumbullakuar shumzuesit n dhjetshe.
Pr sa dallohet vlera e prafrt e fituar nga ajo e sakt?
320 50 = 16 000; 324 48 = 15 552; prodhimi sht pr 448 m shum se vlera e sakt.
B 7 Arditi ka udhtuar 4 jav, nga 4 dit n jav, nga 4 kilometra n dit.

Sa kilometra ka kaluar Arditi?
Vre!
Prodhimi 4 4 4 shkurtimisht shnohet 43, kurse lexohet 4 n t tretn.
Shnimi 43 quhet fuqi me baz 4 dhe tregues t fuqis 3.
TREGUESI I
4
T mbaj mend: Prodhimi i
36 FUQIS
3

shumzuesve t barabart shkur-
timisht quhet fuqi FUQI
Shkurtimisht shkruaje shumzimin dhe prodhimin.

BAZA
Shumzimi Shnimi i shkurtr Vlera
tregon baza e fuqis?
444 43 64 tregon treguesi i fuqis?
333333
Shkruaje 108 n form t shumzimit.
66
Cakto vlern e 14.
8888
Me marrveshje: 51 = 5; a1 = a.
Duhet t dish!
Testohu!
T caktosh prodhimin e dy ose m Iliri dhe Jetoni kan bler 8 pako, te t cilat ka
shum numrave; pasur nga 8 kuti me nga 8 sheqerka n do kuti.
Ti zbatosh vetit e shumzimit;

Sa kuti kan bler Iliri dhe Jetoni s bashku?
Ta vlersosh prodhimin e shumzimit t
Nga sa kuti ka pasur donjri prej tyre?
dy numrave Sa bonbone ka pasur Jetoni?
t caktosh vlern e fuqis. Shkruaje numrin e bonboneve t Ilirit n form
t fuqis.
Detyra
3. Rrezja e Toks sht 6 370 kilometra.
Njehso: Largesa e Toks deri t Hna sht rreth 60
1.
her m e madhe se rrezja. Cakto
186 35 =
largesn nga Toka deri t Hna.
(427 5) 24 =
(1 376 - 376) 100 =
50 (60 + 80) = 4. Vlerso prodhimin 127268 duke rrumbul-
496 12 - 96 12 = lakuar n
73 = a)qindshe; b) dhjetshe
Cakto ndryshimin e prodhimit t sakt dhe
42 + 4 + 34 - 25 =
t vlersuar.
2. N nj shum, numri 245 paraqitet si 5. Cilat shifra duhet ti shkru- 439 7

mbledhs 48 her. Njehso at shum. ash n vend t *, q 373
shumzimi t jet sakt-
sisht i njehsuar? + 756
2633
14 PJESTIMI 37
Kujtohu!
Njehso: Nxnsit kan mbledh 1 300

14 : 7 = 22 : 2 = 396 : 3 =
A 1 denar q t blejn topa. do top
kushton nga 325 denar.
20 : 10 = 88 : 22 = 1 200 : 60 =
Sa topa kan bler?
Kryeje provn e rezultatit t fituar
1 300 : 325 =
2 Gjithsej 84 nxns jan paraqitur n turnirin e shkolls i pjestueshmi pjestuesi hersi

n volejboll. Pr trajner t ekipeve jan paraqitur 6
arsimtar.
Nse do ekip prbhet prej 12 nxnsve, numri i arsimtarve pr trajner a sht i mjaftueshm?
Prkujtohu dhe vre vetit e pjestimit n bashksin N0.
Nse pjestuesi sht 1, ather hersi sht i barabart me t Pjestimi me numrin 1

pjestueshmin. a:1=a
23 765 : 1 = 23 765
Nse i pjestueshmi sht i barabart me pjestuesin, ather
hersi sht 1 Pjestimi i numrit me vetveten.
a : a = 1, a 0
762 : 762 = 1
Nse i pjestueshmi sht 0, ather hersi sht i barabart me 0. Pjestimi i numrit 0.
0 : a = 0, a 0
0 : 16 = 0
Numri 0 nuk mundet t jet pjestues. 2:0 nuk ka kuptim!
3 Njehso:
(28 + 32) : 1 = 432 : 3 + 168 =
(40 + 7) 12 - 225 : 5 =
do her jam Pikat shkojn
108 : 18 + 3 485 : 85 = un i pari para vizave
Njehso t pjestueshmin, nse pjestuesi

sht 72, ndrsa hersi sht 102.
Me cilin numr duhet t pjestohet numri 18
712 q t fitohet numri 1?
76 - 12 3 + 53 - 100 =
a n
38 B 4 Iliri, Blerta dhe Arta mbledhin pulla postale. Ato kan 71 pulla dhe duan t'i nda-
jn nj lloj.
Nga sa pulla ka marr donjri? Sa pulla ka ngelur q nuk jan ndar?
Vre se 71 = 23 3 + 2.
Nse te pjestimi a : b, numri q sht

Te pjestimi 71 : 3 numri 23 sht hers, kurse r r sht mbetje, ather:
hers, kurse numri 2 mbetje.
a=qb+r
5 Nse a = 77 dhe b = 5, cakto hersin a : b dhe mbetjen r.

Shkruaje numrin a n form t a = b q + r.
6 Cakto hersin q dhe mbetjen r gjat pjestimit a : b dhe shkruaje numrin a n form t a = b q
+ r.
16 : 3; 50 : 15; 125 : 11.
Mendohu dhe prgjigju!
Te pjestimi te i cili pjestuesi sht 8, mbetja mund t jet: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.

Pse mbetje nuk mund t jet numri 8?
T caktosh hers t dy numrave; Njehso hersin:

1 584 : 9 = 17 472 : 84 =
Ta paraqessh t pjestueshmin me Njehso: 1 510 : 125 =
ndihmn e hersit, pjestuesit dhe T pjestueshmin paraqite me ndihmn e hersit,
mbetjes. pjestuesit dhe mbetjes.
Detyra
:3 :6 :7 :2
18 42
1. Pjesto me numrin e par, kurse pastaj
rezultatin e fituar pjestoje me numrin e 54 84
dyt. 108 98
2. Cili numr duhet t shkruhet te katrori q t 5. Nj tuf dallndyshe gjat
39
jet i sakt pjestimi? shprnguljes kan fluturuar
rreth 10 000 kilometra.
Shpejtsin m t madhe q e ka arrit
:9 : tufa ka qen 40 kilometra n or.
72 63 9
: Sa or m s paku ka fluturuar tufa e dal-
: 19
9 600 50 lndysheve.
: 19 :
4 169 13
Nj krmill me shpejtsin e tij m t
madhe ka kaluar 12 metro pr 4 or. Sa
centimetra ka kaluar krmilli pr 1 min-
Se se}avam: ut?
:5 :
4 10 2
= 10 : 2
5
3. Shkruaj shprehje dhe njehso vlern e saj. 6. Cilat shifra duhet ti shnosh n vend t *, q
barazimi t jet i njehsuar saktsisht.
Njehso shumn e numrit 85 dhe prod-

himin e numrave 4 dhe 15. 155 : 5 = 3
Hersit t numrave 210 dhe 30 shtoja - 13
numrin 700.
Cili numr sht ndryshimi ndrmjet -
prodhimit t numrave 120 dhe 6 dhe 0
hersit t tyre?
7. Dy nxns kan pjestuar numrin e njjt: i

pari me 16, ndrsa i dyti me 19. I pari ka fitu-
ar hersin 22 dhe mbetjen 9. Cilin hers ka
4. N katror cakto numr q barazimi t jet i fituar nxnsi i dyt?
sakt:
a) 3 020 = 125 24 + ;
b) 2 100 = 261 + 12.
8. Shuma e dy numrave sht 660. Nse numrit
m t madh i fshihet nj zero nga e djathta,
ather ato jan t barabart. Cilt jan ato
numra?
40 15 VARSIA E PRODHIMIT DHE HERSIT NGA
NDRYSHIMI I KOMPONENTVE
Kujtohu! Njehso prodhimin 15 6. Pastaj,

A 1 zmadhoje shumzuesin e par:
Sipas cils veti sht e sakt barazia: a) 2 her b) 3 her c) 7 her dhe
a) 10 4 = 4 10;
provo sa her sht zmadhuar prod-
b) (10 4) 5 = 10 (4 5)?
himi.
far vren?
sht dhn: 80 5 = 400. Shkruaj numr
n katror ashtu q barazia t jet e sakt. Krahaso zgjidhjen tnde me zgjidhjen n vijim.
15 6 = 90;
a) (80 3) 5 = ; b) 80 (3 5) = ; a) (15 2) 6 = 30 6 = 180 = 90 2.
c) 80 (5 3) = ; d) (80 5) 3 = .
Prodhimi i dhn sht
zmadhuar 2 her.
96 : 24 = 4

I PJESTUESHMI PJESTUESI HERSI
KOMPONENTI Ke vrejtur se prodhimi i dhn sht zmad-

huar
Pjestimi a : b ka kuptim pr b 0.
b) 3 her c) 7 her.
2 Le t jet a b = 50. Njehso: a) (a 3) b; b) a (b 10).
3 Njehso prodhimin 40 9. Pastaj, shumzuesin e par zvogloje pr:

a) 2 her; b) 4 her c) 5 her
dhe krahaso prodhimin e fituar me at t dhn. %ka vren?
Njri shumzues sht

40 9 = 360; zvogluar 2 her dhe prodhimi
i dhn sht zvogluar 2 her.
a) (40 : 2) 9 = 20 9 = 180 = 360 : 2.
Prodhimi sht zvogluar: b) 4 her c) 5 her.
4 Nse a b = 120, njehso sa sht: a) (a : 3) b; b) a (b : 5).
5 sht dhn 15 16 = 240. Njehso prodhimet:

(15 2) (16 : 2); (15 : 5) (16 5),
e pastaj krahasoje me prodhimin e dhn.
Vre se njri shumzues sht zmadhuar 2 her, gjegjsisht 5 her, ndrsa shumzuesi i dyt sht
zvogluar 2 her, gjegjsisht 5 her. Prodhimi nuk ka ndryshuar.
N prgjithsi pr prodhimin a b = p 41
Nse njri shumzues zmadhohet numr t caktuar her, ndrsa

shumzuesi i dyt mbetet i njjt, ather edhe prodhimi do t (a m) b = p m
zmadhohet aq her.
Nse njri shumzues zvoglohet numr t caktuar her, ndrsa

shumzuesi i dyt mbetet i njjt, ather edhe prodhimi do t zvoglo- (a : m) b = p : m
het aq her.
Prodhimi nuk ndryshon kur njri shumzues zvoglohet numr t

caktuar her, ndrsa shumzuesi i dyt zmadhohet pr po aq her. (a : m) (b m) = p
E ke t njohur se 72 : 12 = 6.
B
6
Njehso:
a) (72 2) : 12 = ; (72 : 2) : 12 = ; b) 72 : (12 3) = ; 72 : (12 : 3) = ;
c) (72 : 4) : (12 : 4) = ; (72 4) : (72 4) = .
Vre sa her sht zmadhuar, gjegjsisht zvogluar: i pjestueshmi nn a); pjestuesi nn b) i

pjestueshmi dhe pjestuesi nn c).
Krahaso hersit e fituar me at t dhn.
far vren? I pjestueshmi sht zmadhuar 2
her, gjegjsisht zvogluar 2 her
Krahaso zgjidhjen tnde me at vijuese. dhe hersi sht zmadhuar 2 her,
a) (72 2) : 12 = 144 : 12 = 12 = 6 2; gjegjsisht sht zvogluar 2 her.
(72 : 2) : 12 = 36 : 12 = 3 = 6 : 2.
Vre nn b) se pjestuesi sht rritur (zvogluar) 3 her, ndrsa hersi sht zvogluar (zmadhuar) 3
her. Hersi nn c) nuk u ndryshua.
7 E ke t njohur se a a : b = 30.
Njehso:
a) (a 2) : b; b) a : (b : 3); c) (a : 5) : (b : 5).
N prgjithsi pr hersin a:b=q
Nse i pjestueshmi zmadhohet (gjegjsisht zvoglohet) numr t

caktuar her, ather hersi do t zmadhohet (gjegjsisht zvoglo-
(a m) : b = q m
het) po aq her. (a : m) : b = q : m
Nse pjestuesi zmadhohet (gjegjsisht zvoglohet) numr t caktu-

ar her, ndrsa i pjestueshmi mbetet i njjt, ather hersi do t
a : (b m) = q : m
zvoglohet (gjegjsisht zvoglohet) po aq her. a : (b : m) = q m
Hersi nuk ndryshon nse edhe i pjestueshmi edhe pjestuesi

njkohsisht zmadhohen (gjegjsisht zvoglohen) numr t caktuar
(a m) : (b m) = q
her. (a : m) : (b : m) = q
42 Duhet t dish! Testohu!
Si ndryshon prodhimi i dy numrave n varsi Cakto t panjohurat p dhe m, nse

nga ndryshimi i shumzuesve; a) 50 23 = p, (50 m) 23 = p 9;
b) 30 12 = p, 30 (12 : m) = p : 6.
Si ndryshon hersi i dy numrave n varsi nga Di se 600:30=20. Njehso:

ndryshimi i t pjestueshmit gjegjsisht a) (600 7) : 30; b) 600 : (30 4);
pjestuesit. c) 600 : (30 : 5); d) (600 : 10) : (30 : 10).
Detyra
1. sht dhn prodhimi a b = 60. 4. N nj fabrik t okollats, dy ekipe kan

Njehso: paketuar okollatat me nga 100 g n kuti t
a) (a 3) b; b) a (b 7); njjta. Ekipi i dyt gjithsej ka paketuar 1 680
c) (a : 4) b; d) (a : 6) (b 6). okollata, e kjo sht 3 her m pak kutia se
sa ekipi i par. Sa okollata ka paketuar ekipi
2. sht dhn hersi a : b = 90. i par?
Njehso:
a) (a 5) : b; b) a : (b : 6);
c) (a 7) : (b 7) d) (a : 12) : (b : 12).
5. Njehso hersin 7 680 : 240, por paraprakisht
sille n pjestim me pjestues njshifror,
3. sht dhn a (b 5) = 80. Njehso: duke e shfrytzuar vetin pr mos
a) a b; b) a (b : 4); c) (a 8) (b : 8). ndryshimin e hersit.
Problem interesant!
Nj grua ka sjell n treg nj shport me vez. Blersit t par

ia ka shitur gjysmn e vezve dhe gjysm veze, t dytit gjys-
mn e vezve t mbetura dhe gjysm veze, t tretit gjysmn e
vezve t mbetura dhe gjysm veze, t katrtit gjysmn e
vezve t mbetura dhe gjysm veze. Kur blersi i pest ka bler
gjysmn e vezve t mbetura dhe gjysmn e vezs, sht kon-
statuar se t gjith blersit kan bler vez t plota dhe gruaja
i ka shitur t gjith vezt. Sa vez ka sjell gruaja n treg?
16 SHPREHJA NUMERIKE. BARAZIMET 43
Kujtohu! Agoni kishte 120 denar. Nna i ka dhn 300

A 1 denar q ti ndajn me motrn n mnyr t
Njehso: barabart. N librari ka bler 4 fletore nga 35
a) 26 - 4 5 - 3; denar dhe kompas pr 50 denar. Sa denar i
kan mbetur Agonit?
b) 14 + 6 (9 - 24 : 3) - 23.
Shuma e dy numrave sht 200, Prpilo shprehje me t dhna dhe operacione
ndrsa njri mbledhs sht 120. prkatse.
Sa sht mbledhsi i dyt?
Njehso shprehjen e fituar.
Prodhimi i dy numrave sht 128,
ndrsa njri shumzues sht 64.
Sa sht shumzuesi i dyt? Krahaso zgjidhjen
+x x tnde me at t dhn
120 200 64 128 120 + 300 : 2 - 4 35 - 50 = 120 + 150 - 140 - 50 =
x x
= 270 - 190 = 80.
120 : 64
120 + x = 200 64 x = 128 Shprehjen t ciln e prpilove quhet shprehje numerike

x = 200 - 120 x = 128 : 64
x = 80 x=2 Rezultati pas kryerjes s t gjitha operacioneve n t
quhet vlera e shprehjes numerike.
Vre dhe mbaj n mend
Shprehje jan shnimet vijuese: 3, 5, 140; 13 + 17; 10 - 4 8; 5 + 18 : 6 - (4 25 + 25).
Nuk jan shprehje: 2 + + 3; 5 -; : (8-2); 2 + ( 8).
2 Cakto vlern e shprehjes numerike:

a) 85 + 15 -30; b) 5 12 : 3 2; c) 24 - (16 + 4 3) : 7.
Sipas cils radhitje do ti kryesh operacionet?
S pari do ti kryej operacionet shumzim dhe pjestim, pastaj mbledhjen dhe

zbritjen; por para s gjithash kryen operacionet n kllapat.
Mbledhja dhe zbritja quhen operacione t rendit t par, ndrsa shumzimi dhe pjestimi opera-
cione t rendit t dyt.
44 N prgjithsi pr kryerjen e operacioneve
Operacionet e rendit t njjt kryhen sipas radhitjes si jan shnuar n shprehjen numerike.
S pari kryhen operacionet e rendit t dyt, e pastaj operacionet e rendit t par.
Nse n shprehjen numerike ka kllapa, ather prparsi ka kryerja e operacioneve n kllapa.
3 Njehso vlern e shprehjes numerike:

a) 45 - 5 3 - 24 : 6; b) 5 12 : 3 2; c) 96 + 4 (18 - 8 : 2) - (27 - 4 6) : 3.
B 4 Beni ka menduar nj numr natyror t till q me mbledhjen e numrit m t madh

treshifror e jep numrin 1 234. Cili sht ai numr?
Vreje ecurin dhe vepro sipas krkesave.
S pari, numrin e krkuar shnoje me ndonj shkronj, pr shem-

bull me shkronjn x.
x + 999 = 1 234
Numrit x shtoja numrin m t madh treshifror ai sht 999; kshtu do ta fitosh shumn x + 999.
Sipas kushteve t detyrs, shuma x + 999 sht e barabart me 1 234, prandaj x + 999 = 1 234.
Si do ta prcaktosh mbledhsin e panjohur t ksaj barazie?
Mbledhsin x do ta caktoj nse nga shum 1 234 e zbresim mbledhsin e dyt

999.
D.m.th., x = 1 234 - 999; x = 235.
Barazia x+999=1 234 me t ciln e prcaktove numrin e panjohur x quhet barazim.

Numri i menduar x quhet e panjohur.
Prcaktimi i numrin t panjohur quhet zgjidhja e barazimit
5 Zgjidhe barazimin;
a) (x + 1) + 300 = 702; b) 1 432 + x = 3 200 + 17.
sht dhn barazimi: a) x - 1 270 = 2 380; b) 8 226 - x = 1 149.
6 45
Prgjigju pyetjeve dhe zgjidhe barazimin e dhn.
a) far sht numri i panjohur x, e far jan numrat e njohur 1 270 dhe 2 380?
Si prcaktohet i zbritshmi i panjohur nse sht dhn zbritsi dhe ndryshimi?
T zbritshmin x do ta prcaktoj ashtu q ndryshimit 2 380 do ti shtoj

zbritsin 1 270.
b) Si do ta prcaktosh zbritsin e panjohur x n barazim nse sht dhn i zbritshmi dhe

ndryshimi?
Zbritsin x do ta prcaktoj ashtu q nga i zbritshmi 8 226 do ta zbres

ndryshimin 1 149.
7 Zgjidhe barazimin: a) x - (1 300 + 78) = 2 630; b) 5 273 - x = 3 700 - 37.
N prgjithsi pr barazimet n t cilat prcaktohet: mbledhsi, i zbritshmi ose zbritsi i panjohur
Mbledhsi i panjohur, gjat shums dhe mbledhsit tjetr t njohur,

prcaktohet ashtu q nga shuma zbritet mbledhsi i njohur.
x + b = c; x=c-b
(b dhe c jan numra t njohur)
Iashtu
zbritshmi i panjohur, gjat zbritsit dhe ndryshimit t njohur, fitohet
q ndryshimit do ti shtohet zbritsi.
x - b = d; x=d+b
(b dhe d jan numra t njohur)
Zbritsi i panjohur, gjat t zbritshmit dhe ndryshimit t njohur, fito- a - x = d; x=a-d

het ashtu q nga i zbritshmi zbritet ndryshimi. (a dhe d jan numra t njohur)
8 N nj bodrum vre npr kuti duhet t paketohen 1 392 shishe, e n seciln kuti duhet t ket
nga 16 shishe. Sa kuti jan nevojitur?
Nse me k e shnon numrin e kutive t nevojshme, ather n to do t ket 16 k shishe, prandaj
16 k = 1 392.
Numri 1 392 sht prodhim i shumzuesve 16 dhe k.
Si do ta prcaktosh shumzuesin k?
Shumzuesin k do ta prcaktoj nse prodhimin 1 392 do ta pjestoj me

shumzuesin 16.
k = 1 392 : 16; k = 87. Shishet ishin t paketuar n 87 kutia.
9 Zgjidhe barazimin: a) 17 y = 595; b) (10 + 3) z = 178 + 4.

46 10 Si mund ta lexosh barazimin
x : 25 = 47,
gjegjsisht far jan numra t njohur 25 dhe 47, e far sht e panjohura x?
Pastaj sqaro prfundimin se x = 47 25.
Cili numr sht zgjidhje? Provo pohimin tnd.
11 Lexoje barazimin 1 120 : x = 35 dhe sqaroje prfundimin x = 1 120 : 35.
12 Zgjidhe barazimin
a) x : 7 = 63; b) (z + 4) : 10 = 8; c) 1 080 : x = 24; d) 50 : (x + 2) = 10.
N prgjithsi pr barazimet n t cilat prcaktohet shumzuesi, i pjestueshmi ose pjestuesi.
Shumzuesi i panjohur, gjat prodhimit dhe shumzuesit tjetr t

njohur, prcaktohet ashtu q prodhimi do t pjestohet me a x = p; x = p : a
shumzuesin e njohur. (a dhe p jan t njohur)
I pjestueshmi i panjohur, gjat hersit dhe pjestuesit t njohur, x : b = q; x = q b

prcaktohet ashtu q hersi do t shumzohet me pjestuesin. (b dhe q jan t njohur)
Pjestuesi i panjohur, gjat hersit dhe t pjestueshmit t njohur,

prcaktohet ashtu q i pjestueshmi shumzohet me hersin.
a : x = q; x = a : q
(a dhe q jan numra t njohur)
Duhet t dish! Kontrollohu!
T prcaktosh vlern e shprehjes s dhn Prcakto vlern e shprehjes numerike:

numerike; 17 + 3 (56 - 4 13) - (62 - 18 : 3).
cilat operacione n shprehjen numerike kan
Zgjidhi barazimet:
prparsi gjat kryerjes s tyre;
a) 235 + x = 250; b) x - 37 = 63;
t zgjidhsh barazime sipas vetive t opera- c) x : 15 = 10; d) 645 : x = 15;
cioneve aritmetikore. e) (x + 2) 35 = 105.
Detyra e tyre 3. N nj ndrmarrje kan mbushur 1 360 arka

me moll, prej t cilave 420 t llojit delish-
1. Prcakto vlern e shprehjes numerike: ese, 635 ajdaret, ndrsa arka t tjera t llojit
a) 190 - (5 30 - 128 : 16); moll tetove. Sa ark ishin me moll tetove?
b) 325 - (144 : 16 + 7 13).
4. Njomza ka 11 vjet. Para 3 viteve nna e saj
Zgjidhe barazimin: kishte 4 her m shum vite se Njomza. Sa
2.
a) 115 + x = 225; b) 1 320 - x = 1 120; vjet ka tani nna e Njomzs?
c) 17 x = 289; d) x : 30 = 40; Eljesa dhe Beni kan numr t njjt arrash.
5.
e) 483 : x = 23; f ) 50 : (x + 2) = 10. Dihet se bashkrisht do t kishin 140 arr
nse Eljesa do t kishte 2 her m shum,
ndrsa Beni 5 her m shum. Nga sa arra
kan Eljesa dhe Beni?
R A P U N A
47
M E T D D H N A
17 MESI ARITMETIK
1 Arlindi sht pronar i video klubit dhe huazon videokaseta. T dhnat pr videokasetat e huazuara
i ka shnuar n tabel
Dita Numri i kasetave Ciln dit Arlindi ka huazuar m shum?

E hn 12 Sa kaseta m tepr jan huazuar ditn e
premte se sa ditn e mart?
E mart 9
Sa kaseta gjithsej jan prodhuar?
E mrkur 15
Arlindit i ka interesuar sa kaseta ka huazuar
E enjte 6
mesatarisht n dit, e pr at sht e nevo-
E premte 23 jshme t njehsohet mesatarja aritmetike e
numrave n tabel.
Vre!
12 + 9 + 15 + 6 + 23 = 65 Gjithsej kaseta t Gjat pes dit pune t javs

huazuara Arlindi mesatarisht ka huazuar nga
65 : 5 = 13 Kaseta t huazuara mesatarisht 13 videokaseta n dit.
do dit
Numri i ditve Numri 13 sht mesatare aritmetike

pr numrat; 12, 9, 15, 6 dhe 23.
T mbaj mend! Mesataren aritmetike t dy apo m shum numrave, e cila

sht e barabart me hersi i shums s atyre numrave dhe numrit t
2 Njehso mesataren aritmetike t numrave:
24, 36, 42; 657, 890, 1 240, 121, 3 522.
3 N testet e matematiks Agoni i ka arritur kto rezultate: n testin 1 ka fituar 89 pik, n testin 2
ka fituar 91 pik, n testin 3 ka fituar 100 pik dhe n testin 4 ka fituar 80 pik.
Paraqiti t dhnat n tabel.

Sa pik mesatarisht ka arritur Agoni n testet e matematiks?
48 18 PLOT PJESTUESHMRIA E NUMRAVE NATYROR.
PLOT PJESTUESHMRIE E SHUMS DHE NDRYSHIMIT
Kujtohu!
A 1 Tetmbdhjet nxns t klass VI-t jan pr-
gatit pr festn e patronatin t shkolls. Ato
Njehso:
duhet t paraqiten ashtu q t radhiten n rreshta
24 : 6 = me numr t njjt t nxnsve.
139 : 2 = N sa mnyra t ndryshme mundet t radhiten nxnsit?
265 : 5 =
2 785 : 8 = Plotsoje tabeln me t dhna pr radhitjen e nxnsve.
N cilin pjestim mbetja N sa mnyra mundet t fitohet numri 18 si prodhim i dy

sht 0? numrave?
Me cilat numra mundet t pjestohet numri 18 ashtu q
gjat pjestimit mbetja t jet 0 (pa mbetje)?
Numri i Numri i nxnsve Gjithsej T mbaj mend: Numri 18 pjestohet

rreshtave n do rresht nxns me numrat 1, 2, 3, 6, 9 dhe 18 pa
1 18 1 18 mbetje.
2 9 29
3 36
Thuhet: Numri 18 plotpjestohet me numrat 1, 2, 3,
3
6, 9 dhe 18. Ato numra quhen pjestues t numri 18.
9 Shkruhet: D18 = {1, 2, 3, 6, 9, 18}.
1 18
2 Me pjestim provo: UN JAM

PJESTUESI
Numri 6 a sht pjestues i numrit 24?
Numri 31 a plotpjestohet me numrin 5?
Numri 42 a plotpjestohet me numrin 6?
3 Cakto bashksin D14 e t gjitha pjestuesve t numrit

14.
Vre se pr ti caktuar t gjith pjestuesit e numrit 14 duhet hap pas hapit t pjestosh me
1, 2, 3, , 7.
4 Numri 4 sht pjestues i numrit 8 (4 2 = 8 ose 8 : 4 = 2 dhe mbetja 0).
Shkruaj 5 numra q plotpjestohen me 4.

T gjith numrat q plotpjestohen me numrin 4 quhen shumfisha t numrit 4.
49
Bashksia e t gjith shumfishve t numrit 4 e shnojm me S4;
S4 = {4, 8, 12, 16, ...}.
mbetja
Numri natyror b sht pjestues i numrit natyror a, ose a sht i plotpjestueshm me b, nse
gjat pjestimit t a me b sht 0.
10 : 5 = 2 10 = 5 2
Pjestues t 10 Shkruajm: 5 | 10. Lexojm: 5 sht pjestues i 10.
Numri natyror b sht pjestues i numrit natyror a, nse

Shkruajm: b | a. Lexojm: b sht pjestues i a.
a = b k pr do numr natyror k.
Numri natyror a sht shumfish i numrit natyror b, nse b sht pjestues i numrit a.
35 sht shumfish i 5, pasi 5 | 35
do numr natyror plotpjestohet10me: 11=dhe me vetveten.

10 dhe 10 : 10 = 1
a : 1 = a dhe a : a = 1
B 5 Provo nse jan t plotpjestueshm me 7 numrat: 28, 42 dhe 28 + 42; 14, 18 dhe 14 + 18.
Provo nse jan t plotpjestueshm me 3 numrat: 9, 24 dhe 24 - 9; 15, 22 dhe 22 - 15.
Provo nse jan t plotpjestueshm me 4 numrat: 12, 15 dhe 12 15; 10, 15 dhe 15 10.
Vreva n detyr!
Shuma plotpjestohet me numrin 7 nse t dy mbledhsit plotpjestohen me numrin 7.
Ndryshimi plotpjestohet me numrin 3 nse i zbritshmi dhe zbritsi plotpjestohen
me numrin 3.
Prodhimi plotpjestohet me numrin 4 nse njri prej shumzuesve plotpjestohet me
numrin 4.
N prgjithsi
Nse numri a plotpjestohet me numrin m dhe numri b plotpjes- Plot pjestueshmria e shums
m | a dhe m | b
tohet me numrin m, ather shuma (a + b) plotpjestohet me numrin m.
5 | 15 dhe 5 | 35 5 | (15 + 35) m | (a + b)
Nse numri a plotpjestohet me numrin m edhe numri b plotpjesto- Plot pjestueshmria e ndryshimit
het me numrin m, ather ndryshimi (a - b) plotpjestohet me numrin m. m | a dhe m | b
3 | 21 dhe 3 | 9 3 | (21 - 9) m | (a - b)
Nse numri m plotpjestohet t paktn me njrin prej numrave a Plot pjestueshmria e prodhimit
ose b, ather m plotpjestohet me numrin (a b). m | a ili m | b
2 | 8 dhe 2 | 15 2 | (8 15) m | (a b)
Prej numrave 15, 18, 25 dhe 28 formo dy numra ashtu q:
50 6
shuma t jet e plotpjestueshme me 5; ndryshim t jet i plotpjestueshm me 3;
prodhim t jet i plotpjestueshm me 7, por t mos jet i plotpjestueshm me 5.
7 Provo nse shuma 12+8, gjegjsisht ndryshimi 24-9, jan t plotpjestueshm me 5.
Vre se asnjri nga mbledhsit, gjegjsisht edhe i zbritshmi edhe zbritsi nuk jan t plotp-
jestueshm me 5, ndrsa shuma, gjegjsisht ndryshimi jan t plotpjestueshm me 5.
Kur nj numr natyror plotpjestohet me Jan dhn numrat: 5, 8, 30 dhe 56. Cili prej
numr tjetr natyror; ktyre numrave plotpjestohet me 6?
t caktosh pjestues dhe shumfish t Shkruaji t gjith pjestuesit e numrit 30.
numri t dhn natyror; Shkruaj tre shumfisha t numrit 5.
me shembull ta tregosh plot pjestuesh-
Numri 5 a sht pjestues i numrit 58?
mrin e shums, ndryshimit dhe prodhim-
Provo pa njehsuar a sht e sakt:
it t numrave natyror.
4 | (8 + 36); 5 | (56 - 30);
5 | (30 - 5); 5 | (30 6).
Detyra
1. Cilt prej numrave 1, 2, 3, 5 ose 7 jan 3. Pa e njehsuar shumn, gjegjsisht

pjestuesit e numrit 70? ndryshimin, cakto a sht e plotp-
jestueshme me 5.
Cakto pjestuesit e numrit 64.
a) 40 + 25; b) 27 + 20;
Provo a vlen 4 | 12; 3 | 36; c) 50 - 15; d) 35 - 29.
10 | 1 000.
Shkruaj 7 shumfisha t numrit 3. Sa 4. Pa i njehsuar prodhimet, cakto cili prej tyre
shumfisha ka numri 3? sht i plotpjestueshm me 3, e cili me 7.
a) 9 5; b) 4 14 2;
2. Shkruaj nga nj shembull q ta tregosh plot c) 5 12; d) 8 21 5.
pjestueshmrin e:
shums s 4 numrave natyror me numr;
ndryshimit t 2 numrave natyror me
numr; 5. Le t jet A = {6, 7, 13, 16, 24, 32, 43}.
prodhimit t 3 numrave natyror me Shkruaje bashksinB = {x | x A dhe 4 | x}
numr; n mnyr tabelare.
19 INDICET PR PLOT PJESTUESHMRIN ME 2 DHE ME 5 51
Kujtohu! Q t konstatosh se nj numr plotp-

A jestohet me numr tjetr, mjafton t
Nj numr natyror plotpjestohet me caktosh hersin e tyre.
numr tjetr natyror nse mbetja gjat Plot pjestueshmria mundet t cak-
pjestimit sht 0. tohet edhe pa e kryer pjestimin. At
e bjm me ndihmn e kritereve ose
Cili prej numrave: 37, 64 dhe 310 plotpjes- t ashtuquajturat indice t plot
tohet me 2. pjestueshmri.
Cili prej numrave: 65, 800 dhe 273 plotp-
jestohet me 5? 1 Provo nse numrat :10, 70 dhe 270 plotp-
jestohen me 2.
Mund t vrej!
Numri q mbaron me zero,
Vre rregulln mundet t shkruhet si prodhim n
t cilin njri prej shumzuesve
10 = 2 5; 2 | (2 5), t.e. 2 | 10.

sht 10. Ai prodhim plotpjesto-
het me 2.
70 = 7 10; 2 | (7 10), t.e. 2 | 70. do numr te i cili shifra e nj-
290 = 29 10; 2 | (29 10), t.e. 2 | 290. sheve sht 0 plotpjestohet me 2.
Vre rregulln
2 Cilt prej numrave: 132, 132 : 2 = (130 + 2) : 2; 2 | 132, pasi q 2 | 130 dhe 2 | 2.
254 dhe 365 plotpjesto
hen me 2? 254 : 2 = (250 + 4) : 2; 2 | 250, pasi q 2 | 250 dhe 2 | 4.
365 : 2 = (260 + 5) : 2; 2 | 365, pasi q 2 | 360 dhe 2 | 5.
Mundem t vrej! Nj numr a plotpjesto-

het me 2 ose jo, varet prej shifrs s nj-
sheve t atij numri.
Mbaj mend!
Nj numr plotpjestohet me 2, nse shifrat e njsheve t atij

numri jan 0, 2, 4, 6 ose 8.
Ky pohim quhet indici pr plot pjestueshmrin me 2.
3 Cili prej numrave: 530, 738 dhe 1 336, 1 112 dhe 2 243 plotpjestohet me 2?
52 Vere rregulln
B 4 Provo nse num-
rat: 10, 70 dhe
360 plotpjesto- 10 : 5 = (2 5) : 5; 5 | 10 pasi q 5 | 2 dhe 5 | 5.
hen me 5. 70 : 5 = (10 7) : 5; 5 | 70 pasi q 5 | 10 dhe 5 | 7.
360 : 5 = (10 36) : 5; 5 | 360 pasi q 5 | 10 dhe 5 | 36.
Mundem t vrej!
Numri shifra e njsheve t t cilit sht zero mundet t shkruhet si prodhim te i cili
njri prej shumzuesve sht 10.
Ai numr plotpjestohet me 5.
do numr natyror ku shifra e njshes sht 0 plotpjestohet me 5.
Vere rregulln
5 Cilt prej numrave: 65, 65 : 5 = (60 + 5) : 5; 5 | 65, pasi q 5 | 60 dhe 5 | 5.

105 dhe 263 plotpjesto-
hen me 5?
105 : 5 = (100 + 5) : 5; 5 | 105, pasi q 5 | 100 dhe 5 | 5.
263 : 5 = (260 + 3) : 5; 5 | 263, pasi q 5 | 260 dhe 5 | 3.
Mundem t vrej! Numri shifra Mbaj mend!

e njsheve t t cilit sht 5
plotpjestohet me 5. Nj numr plotpjestohet me 5, nse shifra
e njsheve t atij numri sht 0 ose 5.
Ku pohim quhet indici pr plot pjestueshmrin me 5.
6 Cili prej numrave: 180, 243, 525, 420 dhe 1 275 plotpjestohet me 5?

T provosh nse ndonj numr natyror plotp- Cili prej numrave: 13, 24, 15, 57, 155, 850
jestohet me 2, gjegjsisht me 5, pa e kryer dhe 1 000
pjestimin; plotpjestohet me 2; plotpjestohet me 5;
ta zbatosh indicin pr plot pjestueshmrin
plotpjestohet me 2 dhe 5?
me numrin 2, gjegjsisht me 5, n detyra.
4. Njomza ka pasur m shum se 60 bonbone,
Detyra kurse m pak se 70 bonbone. Ajo u ka ndar
pes shoqeve t saja numr t njjt t bon-
1. Pa e krye pjestimin provo plot pjestuesh- boneve.
mrin me 2 pr numrat: 28, 70, 96, 797, 2 Sa bonbone ka pasur Njomza!
001 dhe 25000.
2. Tregoje indicin pr plot pjestueshmrin
me 5.
3. Cili prej numrave: 102, 275, 400, 876 dhe
995 plotpjestohen me 5?
20 INDICET PR PLOT PJESTUESHMRIN ME 3 DHE ME 9 53
Kujtohu!
A 1 Cili prej numrave: 72, 84, 297 dhe
Cakto cili prej numrave: 9, 66, 171 dhe 373 plotpjestohet me 3?
231 plotpjestohen me 3. Cakto shumn e shifrave t do
numri.
Cili prej numrave: 18, 999, 1 062 dhe 11
000 plotpjestohen me 9? Konstato te cili numr shuma e
shifrave t tij plotpjestohet me 3.
Konstato cilt numra plotpjestohen
me 3 dhe te cilt numra shuma e
2 Shkruaj tre numra shuma e shifrave t t cilit shifrave plotpjestohet me 3. ka
sht e plotpjestueshme me 3. prfundon?
Provo nse numrat q i shkruar jan t
plotpjestueshm me 3.
Mund t vrej! Nse nj numr plotp-

Mbaj mend!
jestohet me 3 ather edhe shuma e
shifrave t tij plotpjestohet me 3. Nj numr plotpjestohet me 3, nse
shuma e shifrave me t cilat ai sht
shnuar sht numr i plotp-
jestueshm me 3.
3 Cili prej numrave: 111, 292, 1 112 dhe 1 236 sht i plotpjestueshm me 3?
B 4 Cili prej numrave: 78, 117, 348, 486 dhe 1 567 plotpjestohet me numrin 9?
Cakto shumn e shifrave t donjrit prej numrave.?
Konstato te cili numr shuma e shifrave plotpjestohet me 9?
Mundem t vrej! Kur nj numr Mbaj mend!

plotpjestohet me 9 ather edhe
shuma e shifrave t tij plotpjesto- Nj numr plotpjestohet me 9,
het me 9. nse shuma e shifrave me t cilt
sht shkruar ai numr plotpjesto-
het me 9.
5 Pa pjestuar cakto cili prej numrave: 459, 774, 1 497, 5 640, 6 327 dhe 7 235 plotpjestohet:
me 3; me 9; me 3 dhe me 9.
Mundem t vrej! Numrat: 459, Mbaj mend!
54 774 dhe 6 327 plotpjestohen
me 3 dhe me 9. do numr q plotpjestohet
me 9 plotpjestohet edhe me
3.
Cili numr natyror plotpjestohet me 3;

Cili prej numrave: 75, 94, 258 dhe 347 plotpjes-
T caktosh nse numri i dhn plotpjestohet
tohet me 3?
me 9;
Cila shifr duhet t qndroj n vend t shenjs *
do numr natyror q plotpjestohet me 9
te 5 6*3 q t fitohet numr i plotpjestueshm
plotpjestohet edhe me 3.
me 9?
Shkruaj nj numr q plotpjestohet me 3 dhe
Detyra me 9.
1. Cili prej numrave 348, 512, 1 245 dhe 6 123 4. Yllin zvendsoje me shifr ashtu q numri i
plotpjestohet me 3? fituar t plotpjestohet me 9.
38; 6 74; 1 83; 3512.
2. Cili prej numrave 4 279, 9 126 dhe 540 plotp-
jestohet me 9? 5. Cila shifr duhet t qndroj n vend t yllsit
* te numri 27 55* q numri t plotpjestohet
3. Cila shifr duhet t shkruhet n vend t me 2 dhe me 3?
shenjs *, q numri i fituar t plotpjestohet
me 3?
1 37; 6 53; 3 25; 24 62.
Nse dshiron t dish m shum!
Pse nj numr plotpjestohet me 9 kur shuma e shifrave t tij plotpjestohet me 9?

Vre n kt shembull: 486 = 400 + 80 + 6 = 100 4 + 10 8 + 6 =
=(99 + 1) 4 + (9 + 1) 8 + 6 = (99 4) + 1 4 + 9 8 + 1 8 + 6 = (99 4 + 9 8) + (4 + 8 + 6);
Shprehja 99 4 + 9 8 plotpjestohet me 9 sipas rregulls pr plot pjestueshmrin e prodhimit
dhe shums.
Nga vlera e shprehjes 4 + 8 + 6 varet nse numri 486 plotpjestohet me 9.
4 + 8 + 6 = 18; 9 | 486, pasi 9 | 18.
N mnyr t ngjashme trego plot pjestueshmrin e numrit 123 me 3.
Prpiqu t prfundosh!
Merita ka hyr n shitore pr t bler nj akullore dhe tre okollata. Ajo ka ditur se akullorja kushton
60 denar. Shitsi i ka thn se duhet t pagoj 220 denar. Ajo ka thn se llogaria nuk sht e sakt.
Shitsi prsri ka njehsuar dhe ka krkuar falje. Si ka ditur Merita se llogaria nuk sht e sakt, e nuk e
ka ditur mimin e okollats?
21 INDICI PR PLOT PJESTUESHMRIN ME 4 55
A 1 Provo nse numrat: 100, 500 dhe 1 300

Kujtohu! plotpjestohen me 4.
Cili prej numrave: 96, 300, 2 718 dhe

3 008 plotpjestohet me 4? Vre ecurin
100 = 25 4; 4 | 100, pasi q 4 | (25 4).

500 = 100 5; 4 | 500, pasi q 4 | (100 5).
1 300 = 100 13; 4 | 1 300, pasi q 4 | (100 13).
Mundem t vrej
Numri te i cili shifra e njsheve dhe dhjetsheve jan zero mundet t shkruhet si
prodhim te i cli njri prej shumzuesve sht 100.
Ai prodhim plotpjestohet me 4.
do numr natyror te i cili shifra e njsheve sht 0 dhe shifra e dhjetsheve sht
0 plotpjestohet me 4.
Vre ecurin
2 Cili prej numrave:
132, 916 dhe 283
plotpjestohet me 132 : 4 = (100 + 32) : 4; 4 | 132, pasi q 4 | 100 dhe 4 | 32.
4? : 4 = (900 + 16) : 4;
916 4 | 916, pasi q 4 | 900 dhe 4 | 16.
283 : 4 = (200 + 83) : 4; 4 | 283, pasi q 4 | 200 dhe 4 | 83.
Mundem t vrej!
Ndonj numr a plotpjestohet me 4 ose jo, varet prej numrit dyshifror t formuar
prej shifrs t njsheve dhe shifrs s dhjetsheve t atij numri.
Mbaj mend!
Numri i dhn plotpjestohet me 4, nse mbaresa e tij dyshifrore plotpjestohet me 4.
Ky pohim quhet indici pr plot pjestueshmri me 4.

56 3 Konstato cili prej numrave: 48, 108, 135, 1 240, 7 732 dhe 9 006 plotpjestohet
me 4.
T caktosh nse ndonj numr natyror Shkruaje numrin 9 996 si shum prej ku do t
plotpjestohet me 4 pa e kryer pjestimin. konstatosh nse plotpjestohet me 4.
Shkruaj dy numra q plotpjestohen me 4.
Detyra
1. Me shifrat 1, 2, 3 dhe 4, pa prsritjen e tyre, 3. Shkruaj tre numra natyror q plotpjesto-

shkruaji t gjitha numrat katrshifror q hen me 4 dhe me 5.
plotpjestohen me 4.
2. Cila shifr duhet t qndroj te vendi i 4. Shkruaje numrin e dhjetshes s dyt t

shnuar me * q numri t plotpjestohet qindshes s katrt q plotpjestohet me
me 4? 2, 3 dhe 4.
362; 4 71; 5 42; 520.
Edhe kjo sht matematik!
N tavolin gjinden 50 fasule. Dy lojtar me radh marrin nga nj, ose nga dy, ose nga tre fasule.
Fiton ai lojtar i cili i fundit do t merr.
Sa fasule duhet t marr lojtari i cili fillon i pari q t fitoj me siguri?
Bj nj strategji fitimtare pr lojtarin q merr i pari.
Bj nj strategji fitimtare pr lojtarin q merr i dyti nse n tavolin ka 20 fasule.
Bj nj strategji fitimtare nse n tavolin ka fardo numr t fasuleve dhe lojtart marrin me
radh nga 1 deri 4 ose nga 1 deri 5 etj.
Nse nuk mund ta zgjidhi detyrn e vshtir, do t provoj me detyr t

ngjashme por m t leht. Do t filloj me 10 fasule, pastaj me 20 fasule etj.
22 NUMRA T THJESHT DHE T PRBR.
PARAQITJA E NUMRIT T PRBR SI PRODHIM
57
T NUMRAVE T THJESHT
Kujtohu!
do numr natyror plotpjestohet me 1.

A 1 Shkruaj tre numra q kan vetm
dy pjestues.
do numr natyror plotpjestohet me
vetveten. Shkruaj tre numra q kan m
Shkruaji t gjith pjestuesit e numrave: 3, shum se tre pjestues.
17 dhe 53.
Caktoji t gjith pjestueset e numrave: 6,
12 dhe 15.
2 Shihe tabeln.
Numr Pjestues t numrit

Cili numr ka vetm nj pjestues?
1 1 Cilt prej numrave t tabels kan vetm dy pjestues?
2 1, 2 Cilt prej numrave t tabels kan m shum se dy pjestues?
3 1, 3
4 1, 2, 4
5 1, 5
6 1, 2, 3, 6 Mbaj mend!
Numrat q kan vetm 2 pjestues quhen numra t
thjesht.
Numrat q kan m shum se dy pjestues quhen
Un jam Un jam i numra t prbr.
E un!?
i prbr thjesht. Numri 1 nuk sht as numr i prbr as numr i
1
4 7
thjesht.
Numrat n tabel: 2, 3 dhe 5 jan t thjesht.

Numrat n tabel: 4 dhe 6 jan t prbr.
3 Shkruaji n mnyr tabelare bashksit:

A = {x | x N dhe x < 20}; B = {x | x A dhe x sht numr i thjesht}; C = {x | x A dhe x
sht numr i prbr}.
B 4 Cakto prodhimin e numrave t thjesht: 2, 3 dhe 7; 2, 3 dhe 5; 2, 2, 3 dhe 3.

58 5 Paraqite si prodhim donjrin prej numrave: 42, 50 dhe 75.
Krahaso zgjidhjen tnde me at t

Mundem t vrej!
dhn.
Numrin e prbr mundem ta
42 = 21 2 = 7 3 2 paraqes si prodhim t numrave t
50 = 25 2 = 5 5 2 = 2 52 thjesht
75 = 15 5 = 3 5 5 = 3 52
Mbaj mend!
do numr i prbr natyror mundet t shkruhet si prodhim i numrave t thjesht, dmth. t

zbrthehet n shumzues t thjesht.
6 Shkruaje numrin 36 si prodhim t numrave t thjesht.
7 Zbrtheje numrin 120 si shumzues t thjesht.
Vreje rregulln pr zbrthimin e numrit n shumzues t thjesht.
120 2 S pari trheqim viz vertikale afr numrit 120. Vizn vertikale e paramen-
dojm si shenj pr pjestim, kurse hersit i shkruajm nn t pjestuesh-
60 2
30 2 min.
15 3 Pjestimin e fillojm me pjestuesin m t vogl t thjesht t numrit t
dhn dhe vazhdojm me at pjestues deri sa sht e mundur (n rastin
5 5
1 konkret me 2).
Rregulln e vazhdojm me donjrin prej hersve deri sa nuk fitojm hers

1.
120 = 2 2 2 3 5 = 23 3 5
Duke e shfrytzuar rregulln e njjt zbrtheji n shumzues t thjesht kto numra: 36, 140, 600
dhe 10 000.
Vre zbrthimin e numrit 1 164.
1 164 2 Hersi i fundit 97 nuk sht i plotpjestueshm as me 3 e as me 5.

582 2 Provojm dhe pohojm se nuk sht i plotpjestueshm as me numrin
291 3 e thjesht vijues .

97 97 Nuk ka nevoj t provojm pr numrin vijues 11, pasi q 112 > 97.
1
D.m.th, 97 sht numr i thjesht.
1164 = 22 3 97
Duhet t dish! Testohu! 59
Cilt numra natyror jan t thjesht, e Cili prej numrave 91 dhe 97 sht numr i pr-
cilt t prbr; br? Sqaro!
t zbrthesh numr t dhn n Zbrtheje numrin 152 n shumzues t thjesht.
shumzues t thjesht.
Detyra
1. Zbrtheji n shumzues t thjesht 3. Nj familje ka numr tek t fmijve, numr

kto numra: 15, 42, 38, 75 dhe 11 115. t thjesht t adhuruesve shtpiak, numr ift
t automobilave dhe numr t prbr t
dhomave t fjetjes. Shuma e t gjith ktyre
2. Numri i viteve t Arlindit sht nunr i pr- numrave sht 10. Cilt jan ato numra?
br m i vogl se 30, kurse m i madh se
20 dhe mundet t paraqitet si prodhim i
4. Prpiqu t shkruash numra t thjesht
shumzuesve t thjesht. Sa vjet ka
m t mdhenj se 2 si shum e dy num-
Arlindi?
rave t thjesht.
Shembull:
8 = 3 + 5, 12 = 5 + 7, 48 = 37 + 11.
Shkruaje si shum e numrave t thjesht
numrin:14; 52.
Hulumto vet!
N nj hotel kishte 100 llamba. N nj tabel kishte ndrprers pr seciln llamb dhe ato ishin
t shnuar me numra prej 1 deri 100. Nse ndrprersi shtypet nj her, llamba ndrion, ndrsa
nse shtypet pr s dyti ajo fiket. T gjitha llambat ishin t fikura. Kujdestari i shtpis ditn e
par i ka shtypur t gjith ndrprersit, gjegjsisht t gjitha llambat i ka ndriuar. Q t kursej
energjin elektrike, ai ditn e dyt ka shtypur do t dytin ndrprers, ditn e tret do t tretin
dhe n kt mnyr ditn e njqindt ka shtypur vetm ndrprersin e njqindt. Cilat llamba,
gjegjsisht llambat me cilin numr t shnuar do t ndriojn pas dits s njqindt?
Vet mund t hulumtoj dhe ta zgjidh problemin. S pari do

t mendoj pr 10 llamba, pastaj pr 20, pastaj pr 30 dhe
kshtu do t prfundoj pr 100 llamba.
60 23 PJESTUESI I PRBASHKT.
PJESTUESI M I MADH I PRBASHKT
Kujtohu!
Cakto t gjith pjestuesit e numrit 18.
Bashksin e pjestuesve shkruaje n
mnyr tabelare dhe shnoje me D18.
Cakto t gjith pjestuesit e numrit 24.
Bashksin e pjestuesve shkruaje n A 1 Njomza ka bler sheqerka pr 28
mnyr tabelare dhe shnoje me D24. denar, kurse Agoni ka bler prej t njj-
Cakto pjestuesit e prbashkt t numrave tave sheqerka pr 42 denar.
18 dhe 24, dmth. cakto Cili mundet t jet mimi i she-
D18 D24. qerkave?
Sa mundet t jet mimi m i lart i
sheqerkave?
Vre rregulln dhe

prfundo!
T gjith pjestuesit e numrit 28. D28 = {1, 2, 4, 7, 14, 28}
T gjith pjestuesit e numrit 42. D42 = {1, 2, 3, 6, 7, 14, 21, 42}
Pjestuesit e prbashkt t numrave 28 dhe 42. D28 D42 = {1, 2, 7, 14}
Vrej se: Nse D28 sht bashksia e pjestuesve t numrit 28, kurse D24,
bashksia e pjestuesve t numrit 24, ather D28 D24 sht bashksia e
pjestuesve t prbashkt t numrave 28 dhe 24.
Vre se:
mimi i sheqerkave mundet t jet: 1 den., 2 den., 7 den. ose 14 den.

mimi m i lart mundet t jet 14 den.
Numri 14 sht pjestuesi m i madh i prbashkt pr numrat 28 dhe 42.
Mbaj mend!
M i madhi prej t gjith pjestuesve t prbashkt t numrave m dhe n quhet pjestuesi m i
madh i prbashkt i numrave m dhe n. Shnohet: PMP(m, n).
2 Cakto bashksin e pjestuesve t prbashkt t numrave 30 dhe 45. Cakto PMP(30, 45).
3 Cakto pjestuesin m t madh t prbashkt pr 61
numrat: a) 24 dhe 30; b) 9 dhe 14.
Vre!
Pjestues i prbashkt pr numrat 9 dhe 14 sht
numri 1, dhe ai sht pjestuesi m i madh i pr-
bashkt i tyre. PMP(9, 14) = 1
Mbaj mend!
Nse PMP (a, b) = 1, ather pr numrat a dhe b themi se jan numra reciprokisht t thjesht.
B 4 Cakto PMP(168, 180). 168

84
2
2
180
90
2
2
Vre rregulln dhe vepro sipas 42 2 45 3
krkesave. 21 3 15 3
Zbrtheji numrat 168 dhe 180 n shumzues t 7
1
7 5
1
5
thjesht.
Paraqiti numrat 168 dhe 180 si prodhim t 168 = 2 2 2 3 7
shumzuesve t thjesht. 180 = 2 2 3 3 5
Vre!
Numri q sht PMP(168, 180) sht prodhim i pjestuesve t thjesht t tyre t prbashkt, dmth.
PMP(168, 180) = 2 2 3 = 12.
5 Cakto PMP(120, 150). Dhe PMP(42, 63, 84).
Vreje ecurin e shkurtuar pr caktimin e PMP. 120, 150 2

Cakto numrin m t vogl t thjesht q sht pjestues i t dy numrave. 60, 75
20, 25
3
5
Cakto numrin m t vogl t thjesht q sht pjestues i t dy hersve t
fituar.
4, 5
Rregulln e vazhdon deri sa hersit e fituar nuk jan numra reciprokisht t 42, 63, 84 3
thjesht. 14, 21, 28 7
Prodhimi i pjestuesve t thjesht t prbashkt sht pjestuesi m madh i 2, 3, 4
prbashkt, dmth
PMP(120, 150) = 2 3 5 = 30 dhe PMP(42, 63, 84) = 3 7 = 21.
6 Cakto a) PMP(72, 90); b) PMP (150, 180, 240)

T caktosh pjestues t prbashkt t dy Zbrtheji numrat 36 dhe 60 n shumzues t

numrave; thjesht, kurse pastaj cakto PMP t tyre.
cilt numra jan reciprokisht t thjesht; Jan dhn dy tela me gjatsi 8 m dhe 12 m. Cila
sht gjatsia m e madhe me t ciln t dy telat
t caktosh pjestues m t madh t pr-
mundet t ndahen n dy pjes t barabarta?
bashkt t dy ose m shum numrave
sipas ecuris s shkurtuar.
Detyra
1. Cakto bashksin e pjestuesve t pr- Prpiqu t zgjidhsh!

bashkt pr numrat: 30 dhe 36.
6. Sa m s shumti kuti t barabarta mund t

2. Cakto: bhen prej 48 okollatave, 72 karameleve
a) PMP(12, 18); c) PMP(60, 90, 120); dhe 120 sheqerkave, ashtu q n do kuti t
b) PMP(48, 72); d) PMP(240, 300, 600). ket numr t njjt prej do prodhimi?
3. Cakto: 7. Duke i shfrytzuar rrjetat e mposhtme,

a) PMP (16, 25); b) PMP(36, 72). cakto dhe shkruaj n pikt prkatse
pjestuesit e numrave:
a) 36 dhe 54; b) 28, 42 dhe 98.
4. Sa m s shumti buqet mund t bhen prej Me ndihmn e rrjetave cakto:
48 tulipanve t bardh dhe 72 tulipanve t PMP(36, 54) dhe PMP(28, 42, 96)
kuq, ashtu q n do buqet t ket numr
t njjt t tulipanve me ngjyr t njjt? 28 42 98
36 P P
PM
PM

2 54
3
5. Jan dhn dy tela. Njri sht i gjat 96m, 2 7
ndrsa tjetri 180m. Sa metro sht gjatsia
m e madhe me t ciln mund t maten t 1 3 1
dy tela?
24 SHUMFISHI I PRBASHKT.
SHUMFISHI M I VOGL I PRBASHKT
63
Kujtohu! Dy shok jan takuar n bibliotek. Njri

A 1
shkon n bibliotek do t katrtn dit,
Bashksin e shumfishave t numrit 3, kurse tjetri do t gjashtn dit. Pas sa
shkruaje n mnyr tabelare dhe shnoje ditve ato do t takohen prsri n bib-
me Sh3. liotek?
Bashksin e shumfishave t numrit 4,
shkruaje n mnyr tabelare dhe shnoje
me Sh4.
Shkruaje bashksin e shumfishave t
prbashkt t numrave 3 dhe 4, dmth.
cakto Sh3 Sh4.
Vre rregulln dhe prfundo!
Bashksin e shumfishave t numrit 4. S4 = {4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, ...}
Bashksin e shumfishave t numrit 6. S6 = {6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, ...}
Bashksin e shumfishave t prbashkt

t numrave 28 dhe 42.
S4 S6 = { 12, 24, 36, ...}
Vre!
T dy shokt do t takohen n bibliotek pas 12 dit, 24 dit, 36 dit etj.

Hern e par do t takohen pas 12 dit.
Numri 12 sht shumfishi m i vogl i prbashkt pr numrat 4 dhe 6.
Mbaj mend!
Numri m i vogl natyror n q sht shumfish i prbashkt i numrave a dhe b quhet

shumfishi m i vogl i prbashkt i numrave a dhe b. Shnohet: SHVP(a, b) = n.
2 Cakto bashksin e shumfishave t prbashkt t numrave 3 dhe 5. Cakto SHVP(3, 5).
B 3 Cakto SHVP(12, 45). 12 2 45 3

6 2 15 3
Vre rregulln pr caktimin e SHVP. 3 3 5 5
Zbrtheji numrat 12 dhe 45 n shumzues t thjesht. 1 1
64 Numri 12 i zbrthyer n shumzues t thjesht sht prodhimi 22 3.
Numri 45 i zbrthyer n shumzues t thjesht sht prodhimi 32 5.
T gjith shumzues t thjesht t numrave 12 ose 45 jan 2, 3 dhe 5.

Ato me fuqi m t madhe paraqiten si: 22, 32 i 5.
Shumfishi m i vogl i prbashkt sht prodhimi i tyre, prkatsisht
SHVP(12, 45) = 22 32 5 = 180.
4 Cakto SHVP(m, n), nse sht e njohur se: m = 22 33 5; n = 23 32 7.
5 Cakto SHVP(60, 72, 90).
Vre ecurin e shkurtuar pr caktimin e SHVP me ndihmn e vijs vertikale.

Cakto pjestuesin e thjesht, duke filluar prej m t voglit, t nj ose m tepr numrave t dhn.
60, 72, 90 2
Rregulln vazhdoje pr hersit e fituar dhe pr numrat tjer t prshkruar q
nuk e kan pjestuesin e thjesht prkats.
30, 36, 45 2
15, 18, 45 2
Prodhimi i pjestuesve t fituar t thjesht sht shumfishi m i vogl i pr-
bashkt i numrave t dhn, drnth.
15,
5,
9, 45
3, 15
3
3
SHVP(60, 72, 90) = 23 32 5 = 8 9 5 = 360. 5, 1, 5 5
1, 1, 1
6 Cakto SHVP t numrave: a) 14 dhe 15; b) 20 dhe 40; c) 60, 90 dhe 120.
Vre!
Nse dy numra jan reciprokisht t thjesht, ather SHVP i atyre numrave sht prodhimi i tyre,
dmth SHVP(14, 15) = 14 15 = 210;
Nse prej dy numrave, njri sht shumfish i tjetrit, ather SHVP i atyre numrave sht m i
madhi, dmth SHVP(20, 40) = 40.
T caktosh bashksin e Paraqite donjrin prej numrave 9 dhe 12 si prodhim t numrave

shumfishave t prbashkt
t thjesht, pastaj cakto shumfishin m t vogl t prbashkt.
t dy numrave;
t caktosh shumfish m t N patronatin e shkolls ndahen shprblime n kt mnyr:
vogl t prbashkt pr dy
ose m shum numra, sipas medalje fiton do i 10-ti shikues;
ecuris s shkurtuar.
lng do i 15-ti shikues;
kapel do i 20-ti shikues;
Kush sht shikuesi i par q i ka fituar t tre shprblimet?
Detyra 65
1. Cakto bashksin e shumfishave t num- 5. Artitoni ka pasur m pak se 30 kube. Nse i

rave: 10 dhe 15, e pastaj cakto SHVP(10, 15). radhit nga 3 n nj rresht nj i ngel. Nse i
radhit nga 4, gjithashtu, nj i ngel, por nse i
radhit nga 5 nuk i ngel asnj kub. Sa kube ka
2. Cakto: pasur Mentori?
a) SHVP(8, 10); c) SHVP(80, 120);
b) SHVP(6, 12, 18); d) SHVP(120, 180, 240).
3. Prej stacionit t njjt njkohsisht jan nisur 6. Tre llamba me ngjyr t ndryshme jan
tre autobus. I pari kthehet n stacion do 50 ndezur n njkohsisht. Llamba e kuqe
minuta, i dyti do 60 minuta, kurse i treti do shuhet pas do 5 sekonda, e kaltra shuhet pas
75 minuta. Pas sa m s paku minuta t tre do 4 sekonda, kurse e verdha shuhet pas do
autobust do t gjenden s bashku n sta- 6 sekonda. N ciln sekond njhersh do t
cionin fillestar? shuhen t tre llambat?
4. Dy anije nisen njkohsisht prej nj limani t

njjt. I pari kthehet n liman do 20 dit,
kurse i dyti do 24 dit. Pas sa m s paku
dit anijet do t takohen s bashku n
limanin e njjt?
Hulumto vet!
Me far jan t ngjashme, e me far dallohen numrat 12 dhe numri 16?
Prpiqu t njehsosh!
Shumfishi m i vogl i prbashkt i ndonj numri dhe numrit 12 sht numri

24. Cili sht numri i panjohur?
Problem interesant!
Dy vllezr kan dashur t blejn bileta pr Park zbavits. Jan llogaritur dhe njrit prej tyre i kan
munguar 20 denar pr dy bileta, ndrsa tjetrit pr dy bileta i ka munguar nj denar. Kan konstatu-
ar se edhe parat e tyre gjithsej kan munguar pr dy bileta. Sa para ka kushtuar nj bilet pr Park
zbavits dhe nga sa para kishte secili prej tyre?
R A P U N A
66
M E T D D H N A
25 DIAGRAMI ME FOTOGRAFI. DIAGRAMI SHTYLLOR
Diagrami me fotografi sht mnyr e Shitja e kmishave

paraqitjes s t dhnave me shfrytz- Java 1
imin e vizatimeve ose simboleve. Java 2
Java 3
1 Java 4
N nj shitore sht regjistruar shitja e kmishve n
pr 6 jav. T dhnat jan paraqitur me diagram me Java 5
fotografi. Shqyrto diagramin. Java 6
Paraqiti t dhnat n tabel. Shenja paraqet 10 kmisha
Ciln jav sht shitur numri m i madh i kmishve. Ndrsa 5 kmisha
Sa kmisha m shum jan shitur n javn e 2 se javn 1.
Gjithsej sa kmisha jan shitur pr 6 jav?
2 Nxnsit e klass s VI kan mbledhur t dhnat pr at se ku njerzit m s shumti dshirojn t

dgjo nj muzik. T dhnat jan paraqitur n tabel.
Gjat Shtitjes n shtpi Msimit Sportimit N pun Tjetr

numri 30 50 20 25 15 40
Paraqiti t dhnat n tabel me prdorimin e simbolit simbol (dgjuese).

Nj simbol simbol paraqet 10 prgjigje.
Ku m shpesh njerzit dgjojn muzik?

Sa gjithsej jan prgjigjur n pyetjen e parashtruar?
3 Vre tabeln pr numrin e librave t huazuara nga bibliote- Dita Nr. i librave
ka e qytetit.
E hn 350
Paraqiti t dhnat n diagram me fotografi nse simboli E mart 400
paraqet 50 libra. E mr 150
Shkruaj tre pyetje n lidhje me t dhnat dhe prgjigju atyre E enjte 100
pyetjeve.
E pre 50
4 Rreth Diellit rrotullohen 9 planeta. Shtat prej tyre kan satelitt e vet (hnat). N 67
tabel jan parashtruar t dhnat pr numrin e satelitve t zbuluar deri m vitin 1992.
Planeti Numri i hnave

Toka 1
Marsi 2
Jupiteri 16
Saturni 18
Urani 15
Neptuni 8
Plutoni 1
Q t paraqiten t dhnat n diagram shtyllor sht e nevojshme:
T vizatohet bosht horizontal dhe t shkruhen emrat q u korrespondojn t

dhnave.
T vizatohet bosht vertikal dhe t shkruhet lloji i njsis matse.
T vendoset pr madhsin e njsis matse t shkalls ashtu q t mundet
t paraqiten t gjitha t dhnat dhe t formohet shkalla.
T vizatohen shtyllat.
T shkruhet titulli i diagramit shtyllor.
Hns e planeteve
18 Pse sht m mir t paraqiten t dhnat te diagrami
16
Numri i hnave
14 shtyllor se sa n tabel?
12 Paraqiti t dhnat n diagrantin shtyllor ashtu q shtyl-
10 lat t vizatohen horizontalisht.
8
6
4
2
0 Z M J S U N P
Numri i hnave
Numri i hnave
20 20
Planets
15
10 10
Vre zgjedhjen e shkalls. Pse nuk sht praktike t 5
shfrytzohet shkalla me njsi matse 5 ose 10 n kt
0 0
shembull?
68 26 MSOVE PR NUMRA NATYROR.
KONTROLLO NJOHURIN TNDE
1. Jan dhn bashksit A = {x | x sht 9. Nj kal dhe nj gomar jan ngarkuar.

numr tek i dhjetshes s dyt},
B = {x | x sht numr i thjesht i dhjetshes s Nse nga numri i kilogramve q mban gomari
dyt} dhe C = {x | x N dhe 15 < x 19}. zbressh 9, do t fitosh 19 kilogram.
a) Shkruaji bashksit A, B dhe C n mnyr tabelore. Nse tre her e zvoglosh numrin e kilogramve
b) Paraqiti B dhe C me diagram t Venit dhe shkru- q mban kali, do t fitosh 13 kg.
Sa kilogram ngarkes mbajn kali dhe gomari s
aje BC n mnyr tabelore.
bashku?
c) Cakto cilat prej bashksive A, B, C, BC dhe
B\C jan ekuivalente.
2. Jan dhn bashksit A = {a, b, c} dhe
B = {1, 5}. Cakto prodhimin e Dekartit
A x B dhe katrorin e Dekartit B2.
3. Jan dhn shifrat ; 9, 1 dhe 0.

a) Formo t gjitha numrat treshifror me
10. Gjeje mesataren aritmetike t numrave:
prdorimin e t gjitha shifrave t dhn.
427, 586, 386 dhe 485.
b) Radhiti sipas madhsis numrat e fituar, duke
filluar nga m i vogli. 11. Cilat numra 105, 372, 801, 930 dhe 254
c) Shkruaje paraardhsin dhe pasardhsin e num- plotpjestohen me:
rit m t vogl t numrave t fituar. a) 2; b) 5; c) 3; d) 9 ?
12. Ciln shifr duhet ta shkruash n vend t *
4. Shkruaje numrin njzet miliard treqind e q numri t jet i plotpjestueshm me 4:
pesdhjet milion pes mij e shtatd- a) 573*; b)74*2?
hjet. N ciln klas dhe n ciln pozit t atij
13. Zbrtheje numrin 315 n shumzues t
numri sht shifra 3? Cila sht vlera pozicionale e
thjesht.
shifrs 3?
14. Cakto bashksin D68, gjegjsisht bashks-
5. Rrumbullako numrat 6485 dhe 2539 n in e t gjith pjestuesve t numrit 68.
qindshe dhe gjeje shumn e numrave t
rrumbullakuar. Pr sa dallohet ajo shum nga
shuma e sakt? 15. Cakto PMP dhe SHVP pr numra 18 dhe 24.
6. Si do t ndryshoj ndryshimi 35 648-18 719
nse zbritsi zvoglohet pr 300, ndrsa i 16. Sa ekipe m s shumti mund t formohen
zbritshmi mbetet i njjt? prej gjithsej 12 vajzave dhe 20 djemve, n
qoft se secili ekip do t ket numr t njjt t
7. Prej dy gypave rrjedh uji n pishin, ku pr
vajzave dhe djemve.
nj sekond prej nj gypi derdhen 9l, ndr-
sa prej tjetrit 6l. Sa litra uj do t derdhen n pish-
in prej t dy gypave pr 15 min? 17. N nj linje telefonike shtyllat jan vendo-
sur n largsi prej 30 m. Shtyllat duhet t
zhvendosen n larges prej 50 m. Cilat shtylla t
8. Njomza dhe Almiri kan pjestuar nj
linjs telefonike do t mbesin n vend t njjt.
numr t njjt: Njomza me 14, ndrsa
Almiri me 18. Njomza ka fituar hers 23 dhe mbet-
je 2. Cilin hers e ka fituar Almiri?
FIGURAT GJEOMETRIKE 69
TEMA 2.
N RRAFSH
1. Pika dhe drejtza. Vetit themelore t 14. Kndi qendror. Konstruksioni i

drejtzs 70 kndit 105
2. Pozita reciproke e dy drejtzave 73 15. Mbledhja dhe zbritja grafike e
3. Largesa ndrmjet dy pikave 75 kndeve 108
4. Gjysmdrejtza. Segmenti. 16. Matja e kndeve. Kndmatsi 110
Gjatsia e segmentit 77 17. Operacionet aritmetike me knde 113
5. Bartja e segmenteve 80 18. Drejtzat reciprokisht normale.
6. Vija e thyer 83 Largesa e piks deri te drejtza 116
7. Konceptet themelore dhe t nxjerra 87 19. Simetralja e segmentit.
8. Rrethi dhe qarku 89 Prgjysmorja e kndit 118
9. Pozita reciproke e rrethit dhe piks. 20. Kndet komplementare dhe
Pozita reciproke e rrethit dhe suplementare 120
drejtzs 92 21. Shumkndshi 122
10. Pozita reciproke e dy rrathve 94 22. Disa lloje t shumkndshave 125
11. Gjysmrrafshi. Kndi 97 23. Perimetri i shumkndshit 127
12. Krahasimi i kndeve. Llojet e 24. Msove pr figurat gjeometrike
kndeve 100 n rrafsh.
13. Kndet fqinje, t puqt dhe Provo njohurin tnde. 130
kryqzor 103
70 1 PIKA DHE DREJTZA.
VETIT THEMELORE T DREJTZS
Kujtohu!
G a
B
F
D
A H
C A 1 Shihe vizatimin dhe mbaj mend at
N vizatim sht paraqitur drejtza a dhe q sht treguar.
disa pika:
Pikat A, D dhe F i takojn drejtzs a. p
Pikat: B, C, H dhe G nuk i takojn
drejtzs a.
M N
Te drejtza a ka edhe shum pika t tjera.
Vizato nj drejtz b dhe n t shno disa Mund t themi se drejtza sht bashksi
pika. Shno edhe pika q nuk i takojn pikash.
drejtzs b. Pr pikn M themi se i takon drejtzs p ose
Si e paramendon drejtzn? drejtza p kalon npr pikn M; shkurtimisht
shkruajm M p.
Pika N, nga ana tjetr nuk i takon, dmth. nuk shtrihet n drejtzn p, por mund t thuhet edhe se N
shtrihet jasht drejtzs p; shkurtimisht shkruajm N p.
T mbaj mend! Pika shtrihet n drejtz ose pika nuk shtrihet n drejtz.
2 Vizato nj drejtz dhe shnoje me m. Pastaj shnoji pikat A, B, C, M dhe N

ashtu q: A m, B m, C m, M m dhe N m.
Shprehi me fjal shnimet e shkurtra A m dhe B m.
3 N vizatim jan shnuar drejtza d dhe pikat: A d, B d,

Vre!
C d, D d, E d, F d dhe G d.
A mundesh t shnosh edhe pika t tjera q i takojn Te drejtza shtrihen shum
drejtzs d? Sa? pika, por ka edhe pika q
A mundesh t shnosh edhe pika t tjera q nuk i takojn nuk shtrihen n at drejtz.
drejtzs d? Sa?
d
C Kt mbaje mend si veti t par themelore t
F drejtzs.
E
D
A B G
Vre cilat nga pikat e shnuara n viza-
4
Vre dhe mbaj mend! 71
tim shtrihen n drejtzn e njjt.
B D a Pr pikat q shtrihen n drejtzn e njjt

quhen pika kolineare. N vizatim pikat A, C
b
C dhe D jan kolineare dhe pikat B, C dhe E
A E
jan kolineare.
Pikat A, B dhe D nuk shtrihen n drejtzn e
njjt, pra ato nuk jan pika kolineare.
5 Sipas vizatimit konstato a jan kolineare
pikat: M B m
S
a) A, P dhe B; d) M, S dhe B;
n
b) M, S dhe N; e) A dhe B; P
A N
c) A, P dhe N; f ) N, P, S, M.
6 Shkronjat A dhe B n vizatim paraqesin pik

Vre dhe mbaj mend!
t njjt.
A p
Kur themi: shno dy pika", jan dhn dy
B q
drejtza", do t nnkuptojm se ato dy pika,
Shkruajm AB dhe themi: Pikat A dhe B
puthiten". prkatsisht ato dy drejtza jan t ndryshme.
Shkronjat p dhe q, pra, paraqesin drejtz t Ato do t'i shnojm me shkronja t ndryshme.
njjt. Shkruajm p q dhe themi: Drejtzat
p dhe q puthiten".
Vre dhe mbaj mend!

B 7 Npr pikat M dhe N n vizatim
kalon drejtza p. A mundet t
trhiqet edhe ndonj drejtz tjetr Npr pikat M dhe N kalon vetm nj drejts.
q kalon npr pikat M dhe N?
Kt mbaje mend si vetia e dyt themelore e
drejtzs.
p
N
T mbaj mend! Prej vetis s dyt
themelore del se dy pika prcaktojn
M nj drejtz t vetme. Prandaj drejtza
mundet t shnohet edhe me dy pika
t saja dhe mundet t thuhet:
Drejtza MN, n vend se drejtza p.
8 Shno dy pika A dhe B dhe trhiq
drejtz p t prcaktuar me ato dy pika.
Pastaj cakto pikn C q nuk i takon drejtzs p. Sa drejtza jan pr caktuar me tre pika? Shkruaj
ato drejtza me ndihmn e pikave.
Shihi vizatimet, mendo dhe prfundo Vre dhe mbaj mend!
72 9
sipas krkess.
a A
M N
b
c
Vren se jan trhequr tri drejtza q kalojn npr Npr nj pik kalojn pafund shum
pikn M dhe pes drejtza q kalojn npr piken N. drejtza
Pr pikn e till A, si n vizatim, themi se

A mundesh t trheqsh edhe drejtza tjera q sht pik e prbashkt e drejtzave q
kalojn npr pikn M? Sa? Po npr pikn N? kalojn npr at pik.
10 Shno pik P. Vizato tri drejtza a, b dhe c, ashtu q pika P t jet pika e tyre e prbashkt.

T caktosh pozitn reciproke t piks dhe
Vizato drejtz a dhe shno pika A, B, M dhe P
drejtzs;
q shtrihen n drejtzn a, edhe pika C, D, F
t shprehish dhe t sqarosh vetin themelore dhe N q nuk shtrihen n drejtzn a.
t par dhe t dyt t drejtzs;
Shno tri pika kolineare A, B dhe C.
t dallosh tre ose m shum pika a jan kolin-
Shno pik M dhe trhiq drejtza a, b, c dhe d
eare ose jan jo kolineare.
q kalojn npr pikn M. Sa drejtza mund t
trheqsh ashtu q t kalojn npr pikn M?
Detyra
1. Vizato dy drejtza a dhe b dhe n don- 4. N drejtzn p jan shnuar pikat M, N dhe
jrn prej tyre shno nga tri pika. P. Si mundet t emrtohet ndryshe drejtza
p?
2. Shno tre pika A, B dhe C dhe vizato tre
drejtza a, b dhe c ashtu q drejtza a t
kalon npr pikat A dhe B, b npr pikat B
dhe C dhe c npr pikat A dhe C. Cila sht 5. Pikat A, B, C dhe D jan radhitur ashtu q
pika e prbashkt e drejtzave a dhe c? ndrmjet tyre nuk ka tri pika q jan kolin-
eare. Sa drejtza prcaktojn ato pika?
Paraqite at n vizatim.
3. Cilat pika jan:
a) kolineare; b) jo kolineare?
A E b
a
B
D C
2 POZITA RECIPROKE E DY DREJTZAVE 73
Kujtohu! Dy drejtza m s shumti mund t ken

A vetm nj pik t prbashket. Pr
a
drejtzat q kan vetm nj pik t pr-
b bashkt thuhet se priten n at pik.
P
Pika e prbashkt quhet preja e atyre
Drejtzat a dhe b kan pik t pr- drejtzave.
bashkt P. N vizatim drejtzat a dhe b priten dhe
A mundet dy drejtza t ndryshme t pika e tyre sht P.
ken m shum se nj pik t pr-
Kjo shkurtimisht shkruhet a b = {P}
bashkt? Pse?
1 Shkruaj shkurtimisht:
2 Sipas vizatimit cakto ka sht e sakt.
a) Drejtzat a dhe b priten n pikn M.
a) a b = {A}. c) b c = {B}.
b) Prerja e drejtzave c dhe d sht pika L.
b) a c = {B}. d) a c = {C}.
c) Pika e prbashkt e drejtzave
m dhe n sht pika S. c C
a
b
A B
B 3 Dy drejtza mundet edhe t mos ken pik t prbashkt. T atilla jan drejtzat a dhe b
n vizatim.
a Dy drejtza q nuk kan pik t pr-

b bashkt quhen drejtza paralele.
Drejtzat a dhe b n vizatim jan para-
Kjo praktikisht do t thot: sado q t'i vazh- lele.
dosh ", ato nuk priten. At shkurtimisht e shnojm a || b.
4 Pozita reciproke e drejtzave a, b dhe c n c

vizatim sht si vijon:
a dhe b jan paralele, dmth a || b.
b
a dhe c priten, dmth. a || c.
b dhe c priten, dmth. b || c. a
74 Vre dhe mbaj mend!
Dy drejtza
ose priten;
ose jan paralele;
a
Pr drejtzat a dhe b te t cilat t gjitha pikat i kan t pr- b
bashkta themi se puthiten.
Kur disa drejtzat puthiten, ajo llogaritet si rast i veant i paralelizmit, prandaj mund t thuhet se
do drejtz sht paralele me vetveten, dmth a || a.
Pr cilat dy drejtza themi se priten; Vizato drejtz a dhe shno pik R a. Npr pikn P
pr cilat dy drejtza themi se jan trhiq drejtz b q e pret drejtzn a.
drejtza paralele; Vizato tre drejtza a, b dhe c ashtu q, dy nga dy, t
se drejtzat q puthiten llogariten mos ken pika t prbashkta. Shkruaji simbolikisht poz-
pr drejtza paralele. itat reciproke t atyre drejtzave.
Vizato tri drejtza a, b dhe c ashtu q a || b dhe
b c = {M}.
Detyra
1. Vizato tri drejtza a, b dhe c ashtu q t 4. Vizato nj drejtz a, pastaj vizato drejtzn
ken nj pik t prbashkt. b, ashtu q a || b.
2. T tri drejtzat AB, BC dhe BD a mundet

t ken pik t prbashkt? Cila sht ajo
pik? Paraqite at me vizatim. 5. Vizato nj drejtz m. Pastaj vizato drejtzat
n dhe p ashtu q n || m dhe p || m. far
pozite reciproke kan drejtzat
3. Jan dhn pikat A, B dhe C. Sa drejtza pr- n dhe p?
caktojn ato pika? Shqyrtoji t gjitha rastet e
mundshme varsisht prej pozits s pikave.
3 LARGESA NDRMJET DY PIKAVE 75
Kujtohu! Shihe vizatimin dhe vre

A konstatimet!
Deri m tani shum her ke caktuar largesn D a
prej nj vendi deri n vendin tjetr, prej nj C
objekti deri te tjetri, prej nj pike deri te tje-
tra. At larges e ke shprehur me nj numr B
t caktuar t centimetrave (cm), metrave (m),
kilometrave (km) etj. A
B
A Largesa prej nj pike A deri te pika tjetr B sht
numr m i madh se zero ose e barabart me
Pr shembull, largesa ndrmjet pikave A zero, at numr e shnojm me AV,dmth,
dhe B sht 5 cm, q shkurtimisht shkruhet , AV 0.
largesa prej Shkupi deri n Veles sht 55
Numri AV sht m i madh se zero kur pikat
km etj
jan t ndryshme dhe sht i barabart me zero
Mate largesn ndrmjet pikave C dhe D n kur pikat puthiten.
milimetra dhe shkruaje shkurtimisht. Sipas vizatimit:
D AB = 4 cm; AB > 0; BD = 3 cm; BD > 0;

C
BC = 0 cm, pasi q pikat B dhe C puthiten.
C d
1 N lidhje me vizatimin cakto largesat
AB, BC dhe CD. A B D
Vre!
2 Cakto largesat MN dhe NM, e pastaj kraha-
soi. Shkruaje at simbolikisht. Pr fardo dy pika A dhe B, largesa prej A
deri te B sht e barabart me largesn prej B
deri te A, dmth. AB = BA.
M N
3 Nse largesa CD = 28 cm, ather sa sht largesa DC?
C
B 4 N vizatim jan dhn pikat jo kolineare A, B dhe C.

Mati largesat AB, AC dhe CB.
Krahasoji:
A B
AB me AC + CB;
BC me BA + AC; Prfundova se: AB < AC + CB;
AC me AB + BC; BC < BA + AC dhe AC < AB + BC.
ka vren?
76 5 Pikat M, N dhe P n vizatim jan kolineare.
M N P
Mati largesat MP, MN, NP dhe MP
krahasoje me MN + NP. Prfundova se:
ka prfundove? MP = MN + NP.
Pr fardo tri pika A, B dhe C largesa prej A deri te C
sht m e vogl ose e barabart me shumn e largesave
prej A deri te B dhe prej B deri te C, dmth. AC AB + BC.
Largesa ndrmjet dy pikave A dhe B sht numr AV me veti vijuese:

1) AB 0; 2) AB = BA; 3) pr ciln do pik C vlen: AC AB + BC.
Nse pr tri pika M, N dhe P, vlen barazia MP = MN + NP, ather ato tre pika shtrihen n
drejtzn e njjt. N at rast thuhet se pika N shtrihet ndrmjet pikave M dhe P.
6 Cakto pikat A, B dhe C a shtrihen n drejtzn e njjt, nse:
AC = 8 cm; AB = 5 cm; BC = 4 cm; AC = 8 cm; AB = 25 mm; BC = 55 mm.

Largesa ndrmjet dy pikave sht numr m i Pikat A, B dhe C shtrihen n drejtzn e njjt
madh se zero nse pikat jan t ndryshme,
nse; AC = 56 mm, AB = 3 cm dhe
kurse sht e barabart me zero nse pikat
puthiten; BC = 26 mm ? Pse?
pr fardo dy pika A dhe B, AB = BA; Pikat M, N dhe P nuk jan kolineare, ku
pr fardo tre pika A, B dhe C, MN = 3 cm dhe NP = 5 cm. A mundet MP
t jet 95 mm?
AC AB + BC.
Detyra
1. Pikat A, B dhe C jan kolineare ku pika B sht 4. Pikat A, B dhe C shtrihen n drejtzn e njjt
ndrmjet pikave A dhe C. Njehso largesn prej
ku AB = 35 mm dhe BC = 48 mm. Sa sht
piks A dhe B, nse AC = 7 cm dhe
AC?
BC = 42 mm.
2. A jan kolineare pikat K, L dhe M nse 5. N drejtzn p pika P shtrihet ndrmjet

KL = 3 cm, LM = 52 mm dhe KM = 82 mm? pikave M dhe S, MP sht tre her m e
vogl se PS dhe MS = 12 cm. Njehso
3. Vizato drejtz m dhe n t shno pika M, N, P
dhe S, ashtu q N t shtrihet ndrmjet M dhe MP dhe PS.
P dhe M t shtrihet ndrmjet N dhe S.
4 GJYSMDREJTZA. SEGMENTI. GJATSIA E SEGMENTIT 77
Kujtohu! Shihe vizatimi, vre

A dhe mbaj mend!
a O
N vizatim sht dhn drejtza a dhe V

p O
pika O q shtrihet n drejtz. A
N sa pjes drejtza a sht ndar me
pikn O? Drejtza p me pikn O sht ndar n dy pjes,
ashtu q asnjra prej atyre pjesve nuk e prm-
a A B O C D ban pikn O.
Cilat prej pikave t shnuara shtrihen n Pr pikn O thuhet se sht pik kufitare e t
ann e njjt prej piks O? dy pjesve.
Shno dy pika n drejtzn a, ndrmjet t donjra pjes e drejtzs, s bashku me pikn
cilave shtrihet pika O. kufitare quhet gjysmdrejtz.
Pika kufitare quhet pika e fillimit ose origjin e
gjysmdrejtzs.
N vizatim sht vizatuar gjysmdrejtza. Nse pika O sht pika e fil- M N
limit, kurse M sht fardo pik e gjysmdrejtzs, ather shkur- O
timisht shkruajm: gjysmdrejtza OM.
1 Vizato drejtzn a dhe n t shno dy pika A dhe B. Sa gjysmdrejtza jan shnuar n at

mnyr? Shkruaji shkurtimisht ato gjysmdrejtza.
2 Me ndihmn e pikave M dhe N n vizatim, shkruaji shkur- m M O N

timisht t dy gjysmdrejtza me t cilat sht ndar drejtza m
me pikn O.
Vre!
Gjysmdrejtzat OM dhe ON formojn nj drejtz. Gjysmdrejtzat e tilla quhen gjysmdrejtza
prbrse.
3 Shno dy pika M dhe N. Vizato gjysmdrejtz ashtu q M t jet pik e saj e fillimit, kurse N pika
q i takon gjysmdrejtzs.
4 Sa gjysmdrejtza me pikn e fillimit O jan shnuar n vizatim? Cilt prej tyre jan gjysm-
drejtza prbrse? m A O B
B Drejtza dhe gjysmdrejtza jan bashksi pikash. do bashksi pikash quhet edhe figur
gjeometrike.
C B
78 5 Emrtoji figurat gjeometrike n vizatim. O
a
A D
6 p M P N
N vizatim jan shnuar drejtza p dhe Vre dhe mbaj mend!

pikat M, N dhe P.
Ndrmjet cilave pika shtrihet pika P?
A ka pika tjera n drejtzn p q shtrihen M N
ndrmjet pikave M dhe N? Figura gjeometrike q i prmban pikat M dhe
N dhe t gjitha pikat q shtrihen ndrmjet tyre
7 Emrtoji segmentet n vizatim a) dhe b). quhet segment.
Pikat M dhe N quhen pika t skajshme (an-
V sore) t segmentit MN.
a) Pika X te vizatimi nn b) dhe t gjitha pikat
A S
tjera q shtrihen ndrmjet pikave M dhe N
quhen pika t brendshme t segmentit MN.
b)
M X N
8 Mate largesn ndrmjet pikave A dhe B n Vre dhe mbaj mend!

vizatim dhe at shkruaje simbolikisht.
M m N
A B
Largesa ndrmjet pikave t skajshme M
dhe N t segmentit MN quhet gjatsia e
T mbaj n mend! Nj segment
mundet t shnohet edhe me atij segmenti dhe shnohet me MN.
shkronj t vogl. Me shkronjn MN = 5 cm
e njjt shnohet edhe gjatsia
e atij segmenti. N vizatim seg-
menti MN sht shnuar me
m dhe m = 5 cm.
Vre dhe mbaj mend!
9 N vizatim sht dhn segmenti AB dhe n
t pika D. N vizatim AD = DB. Domethn pika D
sht nj lloj e larguar prej pikave A dhe B t
Mat largesat ndrmjet pikave A dhe D dhe
ndrmjet pikave D dhe B. ka vren? segmentit AB. Pika e atill quhet pika e
mesme ose mesi i atij segmenti.
A D B
10 Vizato segment PS dhe cakto mesin e tij O.

11 Mati gjatsit e segmenteve AB, CD, EF dhe 79
GH dhe krahasoji. Vre dhe mbaj mend!
Cilt prej segmenteve t dhn kan
gjatsi t barabarta? Nga krahasimi i segmenteve, n vizatim
mundemi t konstatojm:
A B AB = EF i CD = GH
Pr dy segmente q kan gjatsi t barabarta
C themi se jan t barabart. Segmentet e
D barabart jan edhe segmente t puthitshme.
F
E 12 Vizato segment CD q sht i barabart me
G H
segmentin AB n vizatim.
A B
Duhet t dish!
Testohu
T vizatosh dhe t shnosh gjysm-
drejtz; Cilt prej pikave t shnuara n vizatim i takojn
segmentit AB?
sht gjysmdrejtz;
t sqarosh sht segment; D
sht gjatsia e segmentit;
pr cilt segmente themi se jan t A C F B G
barabart ose t puthitshm. E
Vizato segment AB, pastaj vizato segment CD q

sht i barabart me segmentin AB.
Detyra
1. sht gjysmdrejtz? 5. Cilt segmente jan segmente t puthit-

shme?
2. Shno tri pika jo kolineare O, A dhe B, kurse
pastaj vizato gjysmdrejtzat OA dhe OB. 6. Shno tri pika jo kolineare A, B dhe C. Sa seg-
Vizato gjysmdrejtzn OC, q sht pjes mente prcaktojn ato pika? Emrtoji ato
prbrse e gjysmdrejtzs OB. segmente.
3. Vizato drejtzn p dhe n t shno dy pika M 7. Shno tri pika kolineare E, F dhe G. Sa seg-
dhe N. N drejtzn p shno pika P dhe S q i mente prcaktojn ato pika? Emrtoji.
takojn segmentit MN dhe pika K dhe L q
nuk i takojn atij segmenti.
8. Segmentet AB dhe CD jan t puthitshme. Sa
sht gjatsia e segmentit CD, nse
4. sht gjatsia e segmentit AB? AB = 4 cm?
80 5 BARTJA E SEGMENTEVE
Kujtohu! A 1 Vepro sipas krkess dhe shqyrtoje at

q sht thn.
Vizato gjysmdrejtz OM dhe n t
O A M
cakto dy pika A dhe B, t tilla q
N vizatim sht dhn gjysmdrejtza OA = 1 cm dhe OB = 3 cm.
OM dhe n t sht shnuar pika A. A ka pik tjetr A1, prve A, ashtu q
Mate largesn ndrmjet pikave O dhe A. OA1 = 1 cm?
Nse n sht numr m i madh se zero,
A mundesh n gjysmdrejtzn OM t ather n gjysmdrejtzn OM shtrihet
caktosh edhe pik tjetr q sht e larguar vetm nj pik A q sht n largsi n prej
prej piks O aq sa edhe pika A?
piks O, dmth. OA = n.
Vreje kt si nj veti t pikave t gjysm-
drejtzs.
Vetia e pikave t gjysmdrejtzs mundet t shfrytzohet pr vizatimin e segmenteve t barabart

vetm me ndihmn e vizorit dhe kompasit.
Vizatimi i br vetm me vizor dhe kompas quhet konstruksion.
2 Konstrukto segment q sht i barabart Zgjidhje:

me segmentin AB. A B
O M S
Shqyrtoje zgjidhjen e dhn dhe puno

sipas udhzimeve dhe vizatimeve.
Vizato gjysmdrejtzn OS (vizatimi a).

Hape kompasin, ashtu q hapja e tij t jet e barabart me O Y
gjatsin e segmentit AB, dmth. "mere" segmenti AB (vizatimi a)
b).
Majn e kompasit vendose n pikn O dhe me hapje t njjt,
shno pikn M (vizatimi c).
Segmentet AB dhe OM jan t barabart.
Kjo ecuri quhet edhe bartja grafike e segmentit n b) c)

V M Y
gjysmdrejtzn e dhn. A O
Vizato segment MN dhe gjysmdrejtzn OP. Barte segmentin MN n gjysmdrejtzn
3 81
OP.
m n
4 Segmentet m (dmth. KL) dhe n (dmth. MN) jan
bart n gjysmdrejtzn OT (n vizatim n ann K L M N
e djatht) ashtu q OP = KL dhe PS = MN. m n
Sa sht gjatsia e segmentit?
O P S T
B 5 Cakto n mnyr grafike, shumn e segmenteve a b

a dhe b nga vizatimi.
A B C D
Puno sipas udhzimit dhe

a)
vizatimeve. O T
Vizato gjysmdrejtzn OT (viz. a). a
Barte segmentin a n gjysmdrejtzn b)
OT (viz. b). O P T
Barte segmentin b n gjysmdrejtzn OT, me a b
pikn e fillimit P dhe pikn e skajshme S (viz. c). c)
O P S T
Segmenti OS paraqet shumn grafike t seg-
a+b
menteve a dhe b, q shnohet me
a + b (viz. d). d)
O S T
6 N vizatim jan dhn segmentet KL dhe MN
dhe gjysmdrejtza OT. Segmentet KL dhe MN m
jan bart n gjysmdrejtzn OT. K L
n
N at mnyr n gjysmdrejtzn OT sht fitu-
ar segmenti OS. Sa sht gjatsia e segmentit M N
OS?
m
7 Cakto n mnyr grafike ndryshimin e seg-
O S P T
menteve m = KL dhe n = MN. n
Puno sipas ecuris

Vizato gjysmdrejtz OT.
N gjysmdrejtzn OT barte segmentin KL = m m ashtu q OP = n.
Segmentin MN = n barte n gjysmdrejtzn OT me fillim n pikn P, kah pika O. Ashtu do ta fitosh
segmentin PS, ku PS = n.
Segmenti OS sht ndryshimi i segmenteve KL dhe MN, dmth. OS = m n.

82 8 Vizato segment a = 62 mm dhe b = 3 cm, kurse pastaj konstrukto segmentet
a + b dhe a - b.
Pr do numr n m t madh se zero, te gjys- Vizato segment AB = 48 mm dhe gjysm-

mdrejtza OS shtrihet vetm nj pik pika A drejtz OS. Barte segmentin AB n gjysm-
q sht n largsi n prej piks O, dmth. drejtzn OS.
OA = n; Konstrukto segmentet OM = a + 2b dhe
si bartet segmenti mbi gjysmdrejtz; ON = 2a b, nse a = 3 cm dhe b = 2 cm.
si caktohet grafikisht shuma, prkatsisht
ndryshimi i dy segmenteve.
Detyra
1. Vizato gjysmdrejtzn OS, dhe n t 4. Konstrukto segmentet: 2a + b dhe

shnoi pikat A dhe B, ashtu q OA = 4 cm a + 2b, nse a = 25 mm dhe b = 22 mm.
dhe AB = 2 cm.
2. Pr cilin vizatim themi se sht konstruk- 5. Konstrukto segmentet: a - b dhe

sion? a - 2b, nse a = 72 mm dhe b = 2 cm.
3. Konstruktoi segmentet: OM = 2a dhe 6. Konstrukto segmentet: a + b - c, nse

a = 5 cm, b = 3 cm dhe c = 4 cm.
ON = 3a, nse a = 3 cm.
Provo aftsin tnde t hetimit.

Provo me numrim.
1. Sa katror ka n figurn e vizatimit a)?

2. Sa drejtkndsha ka n figurn e vizatimit b)?
3. Sa trekndsh barabrinjs ka n figurn e vizatimit c)?
a) b) c)
6 VIJA E THYER 83
Kujtohu! Pr dy segmente q kan vetm pikn

A e skajshme t prbashkt quhen seg-
A B mente fqinje.
Pikat A dhe B jan pikat e skajshme t P
segmentit AB. M N
kan t prbashkt segmentet AB dhe BC
n vizatim? Segmentet MN dhe NP n vizatim jan segmente
Prej vizatimit vren se A C fqinj.
segmentet AB dhe BC nuk Prgjigju krkesave.
shtrihen n drejtzn e N vizatimet a) e) jan dhn segmentet AB,
njjt. B
BC, CD dhe DE, q lidhen njri me tjetrn n
mnyr t ndryshme.
Te cili vizatim dy segmente fqinj shtrihen n a)

drejtzn e njjt? A B C D E
Te cili vizatim nuk ka segmente fqinje q shtrihen C
n drejtzn e njjt?
b)
B A B D E
c) C B
D
C E d)
A e)
A
C
B A
D E
Mbaj mend! D
Nse gjat lidhjes t segmenteve, fardo dy segmente fqinj nuk shtrihen n drejtzn e njjt,
ather figura e fituar gjeometrike quhet vij e thyer.
Figurat gjeometrike b), d) dhe e) jan vija t thyera, kurse a) dhe c) nuk jan. Pse?
1 Cilat figura nga vizatimi jan vija t thyera?

M
H G T
N
E
A B C L
F K I P R S
a) b) c) d)
N vizatim sht dhn nj vij e thyer. Segmentet AB, BC dhe D
84 CD quhen brinjt e vijs s thyer, kurse pikat e tyre t ska-
jshme - kulme.
Me cilin segment segmenti AB sht fqinj, kurse me cilin S
segmenti BC sht fqinj?
Segmente fqinj t vijs s thyer quhen brinj fqinj. Pr shem-
A V
bull, brinj fqinj t vijs s thyer n vizatim jan AB dhe BC, si dhe
BC dhe CD.
Cilt prej brinjve t vijs s thyer n vizatim nuk jan fqinj?
D
2 N vizatim sht dhn nj vij e thyer.

Cilt jan brinj fqinj t brinjs BC?
S
Cilt brinj nuk jan fqinj t brinjs CD? E
A V
B Shihe vizatimin dhe prcjelle
at q sht treguar
Vre dhe mbaj mend!
a) D b) D
Pr nj vij t thyer te e cila pikat e skajshme
puthiten thuhet se sht e mbyllur.
E S S
A V AE B
Brinjt e
Prej vizatimit mund t vresh se pikat e ska- trekndshit
S formojn vij
jshme A dhe E t vijs s thyer ABCDE nuk
puthiten. t thyer t
A V mbyllur.
Pikat e skajshme A dhe E t vijs s thyer
puthiten te pika A.
3 Cila prej vijave t thyera n vizatim nuk ka brinj fqinj q priten?

Cila prej vijave t thyera sht e mbyllur dhe nuk ka brinj fqinj q priten?
a) b) c) d) e) f)
Vre! 85
Vijat e thyera a), b) dhe d) nuk kan brinj fqinj q priten. Vija e atill quhet vij e
thjesht e mbyllur.
Vijat e thyera b) dhe f ) jan t thyera dhe nuk ka brinj fqinj q priten.
Mbaj mend! Brinjt e katrkndshit formojn

vij poligonale.
Vija e thyer e thjesht e mbyllur C
quhet vij poligonale. D
A B
C 4 Njehso shumn e gjatsive t Vre dhe mbaj mend!

brinjve t vijs s thyer n viza-
tim. Shuma e gjatsive t brinjve t vijs s thyer
quhet perimetr i vijs s thyer dhe shnohet
D 45 m me P.
m
m
2c
Perimetri i vijs s thyer n vizatim sht:

C
E
P = AB + BC + CD + DE
cm
4
A 32 mm P = 32 + 40 + 45 + 20, prkatsisht,
B
P = 137 mm.
5 Njehso perimetrin e vijs s thyer KLMNP, nse: KL = 8 cm, LM = 6 cm,

MN = 5 cm, NP = 7 cm dhe PK = 6 cm.
T sqarosh sht vij e thyer e Vizato vijn e thyer t mbyllur ABCDE.

mbyllur; Njehso perimetrin e vijs s thyer t
far sht vij e thyer e thjesht e mbyllur, mbyllur ABCDE, nse
prkatsisht vij poligonale;
AB = 5 cm, BC = 8 cm, CD = 6 cm,
far sht perimetri i vijs s thyer
DE = 4 cm dhe EA = 7 cm.
86
Detyra
1. Shno katr pika A, B, C dhe D, ashtu q t 4. sht perimetri i vijs s thyer t mbyllur?
mos ket tri pika q shtrihen n drejtzn e
njjt.
Vizato vijn e thyer t thjesht t mbyllur

me kulme te pikat A, B, C dhe D. 5. Gardhi i oborrit ABCD e ka perimetrin P = 21
m. Njehso gjatsin e brinjs AB, nse
BC = 5 m,CD = 720 cm, DA = 630 cm.
2. Sa kulme dhe sa brinj ka vija e thyer n viza-
tim? Emrtoji kulmet dhe brinjt.
6. Njehso perimetrin e vijs s thyer t paraqi-

D tur n vizatim.
C
E D
35 mm
28 mm
E
C
A B
3 cm 25 mm
3. Vizato vijn e thyer t thjesht t mbyllur me A 4 cm B

shtat kulme.
Obidi se!
1. Pa e quar majn e lapsit nga letra, vizato vij t thyer, me t ciln figurn e
dhn a) do ta ndash n gjasht trekndsha knddrejt.
2. Vizato figura (vija t thyer t mbyllura) viz.b) me nj lvizje, pa e larguar majn e

lapsit nga letra dhe pa kalimin e srishm npr vijn e vizatuar. A sht e
mundur kjo t bhet me figurn c)?
a) b) c)
7 KUPTIMET THEMELORE DHE T NXJERRA 87
Kujtohu!
A Mbaj n mend
Duke e msuar matematikn, deri tani
msove pr: numrin, shumn e dy num-
rave, segmentin, rrethin, syprinn e
drejtkndshit etj. Numri, shuma e dy numrave, segmenti, rrethi,
syprina e drejtkndshit, vija e thyer jan
Prkujto edhe disa sende q i ke msuar.
kuptime matematike.
1 Vre dhe kujtohu pr kto kuptime matematike q i ke msuar:
pika; largesa: gjysmdrejtza; mesi i segmentit;

drejtza; rrafshi segmenti vija e thyer.
Kujtohu pr disa prej ktyre kuptimeve
a) Figura gjeometrike q i prmban pikat A dhe B dhe t gjitha pikat q shtrihen ndrmjet tyre quhet
segment.
b) Pika e segmentit q sht nj lloj e larguar prej skajeve t tij quhet mesi i segmentit.
c) Figura gjeometrike e segmenteve t lidhur, t atill q fardo dy segment fqinj nuk shtrihen n
drejtzn e njjt quhet vij e thyer.
far tregojn fjalit a) c)?

Me fjalin nn a) prcaktohet se far figure gjeometrike sht segmenti, dmth jepet prgjigje n
pyetjen quajm segment?"
Pr fjalin nn a) thuhet se sht prkufizim i kuptimit segment.
Fjalia nn b) sht prkufizim i kuptimit pik e mesme.
Fjalia nn c) sht prkufizim i kuptimit vij e thyer.
2 Si prkufizohet kuptimi pr pikat kolineare?
Vre!
Te prkufizimi pr kuptimin vij e thyer jan prdor kuptimet segmente fqinj dhe drejt.
Pr prkufizimin e kuptimit mesi i segmentit, prsri prdoren kuptimet pik dhe drejtze.
Kuptimet pik dhe drejtz nuk i prkufizojm me kuptime t tjera. Ato vetm i sqaro-
88 jm.
sht pranuar q disa kuptime t merren si fillestare dhe ato quhen kuptime
themelore ose parsore.
Kuptimet parsore nuk prkufizohen.
Mbaj n mend!
Pr kuptime parsore n gjeometri merren: pika, drejtza, rrafshi dhe largesa.

Pr t gjitha kuptimet e tjera jepet prkufizim prkatse dhe ato quhen kuptime t nxjerra ose
kuptime dytsore.
Pr shembull, prej kuptimeve gjeometrike q i ke msuar, kuptime t nxjerra jan: segmenti, mesi i
segmentit, vija e thyer, vija e thjesht e thyer, perimetri i vijs s thyer etj.
3 Parashtroje prkufizimin pr gjysmdrejtzn.
Cilt kuptime parsore jan shfrytzuar pr prkufizimin e kuptimit gjysmdrejtz?
Duhet t dish! Testohu

Pika, drejtza dhe rrafshi jan kuptime themelore n
gjeometri; Cilt kuptime parsore dhe dytsore
pr kuptimet parsore nuk jepen prkufizime; prdoren gjat prkufizimit t kuptimit
vija e thyer e mbyllur?
kuptimet dytsore prkufizohen;
gjysmdrejtza, segmenti mesi i segmentit, vija e
thyer jan kuptime t nxjerra.
Detyra
1. Numroji kuptimet parsore n gjeometri. 3. Shprehe prkufizimin pr:

a. gjatsin e segmentit;
b. perimetrin e vijs s thyer.
2. Cilt prej ktyre kuptimeve: pika, drejtza,
segmenti, gjysmdrejtza, figura
gjeometrike, largesa jan kuptime dytsore? 4. Cilt kuptime prdoren gjat prkufizimit t
kuptimit figur gjeometrike?
8 RRETHI DHE QARKU 89
Kujtohu!
A
Shum her deri tani ke vizatuar rreth me
kompas.
Q t vizatosh rrethin, sht e
nevojshme t dish ku t ven-
dossh gjilprn dhe sa ta 1 N vizatim sht dhn rrethi k dhe n t jan
hapsh " kompasin. shnuar pikat A, B, C, D, E dhe F. Shihe viza-
timin dhe vepro sipas krkesave.
Edhe sa pika mundesh t E

shnosh te rrethi? F D
Vrejta! Rrethi sht bashksi
pikash dhe t gjitha ato pikat N far largese jan pikat e C
jan n largsi t barabart prej O
rrethit nga pika O? A
piks O.
B
Bashksia e t gjitha pikave n rrafsh q jan n largsi t barabart prej nj pike t zgjedhur n
at rrafsh quhet rreth.
Pika e zgjedhur quhet qendr e rrethit dhe shpesh her shnohet me O.
2 Vizato rreth me qendr O dhe me hapje t kompasit 25 mm. N rreth shno pikat A, B e C dhe
donjrn prej tyre lidhe me pikn O.
C
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet: r
B
Ku shtrihen pikat e skajshme t segmenteve OA, OB, dhe OC? O
Si jan ato segmente sipas gjatsis ndrmjet tyre?
A
Segmentet OA, OB dhe OC e lidhin qendrn e rrethit me pikat e rrethit dhe
jan t barabarta ndrmjet tyre.
do segment q e lidh qendrn me fardo pik t rrethit quhet rreze e rrethit edhe gjatsia e saj
quhet rreze e rrethit.
Rrezja shpesh her shnohet me shkronjn r.
D
C
3 N vizatim sht dhn rrethi k dhe segmentet OA, OB, OC dhe
OD.
A
Cili prej ktyre segmenteve sht rreze e rrethit? k
O
Pse segmenti OC nuk sht rreze e rrethit? B
90 4 Vizato rrethin me qendr O dhe rreze r = 2 cm.
Sa rrath mund t vizatosh me qendr n pikn O dhe rreze 2 cm?

Me pik t dhn si qendr dhe rreze t dhn mundet t vizatohet vetm nj rreth.
Nj rreth plotsisht sht e prcaktuar nse jan dhn qendra O dhe rrezja r e tij.
Rrethi k me qendr O dhe rreze r shnohet me k (O; r).
5 Vizato rrethin k (O; 2 cm). D

k
B 6 N vizatim sht dhn vija rrethore k (O; r) dhe pikat A, B, C

dhe D.
A
O C
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet. B
N sa pjes sht ndar rrafshi me rrethin k?
Mund t themi se pikat B dhe D jan jasht" rrethit k. Cils pjes t rrafshit i takojn pikat A dhe C?
Rrethi k e ndan rrafshin n dy pjes (zona)- e brendshme (zona e brendshme) dhe e jashtme (zona
e jashtme).
Figura gjeometrike q prbhet prej nj rrethi dhe prej pjess s saj t brendshme quhet qark.
Qendra dhe rrezja e rrethit k quhen qendr dhe rreze e qarkut. Qarkun me qendr O dhe rreze r e
shnojm me K(O; r).
7 Vizato qark K(O; 22 mm).
C 8 N vizatim sht dhn rrethi k dhe n t jan shnuar D

pikat A, B, C dhe D dhe jan trhequr segmentet AB dhe C
CD.
d
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet e parashtruara. A B
Ku shtrihen pikat e skajshme t segmenteve AB dhe CD? O
k
Cili prej ktyre segmenteve kalon npr pikn O??
Me sa rreze sht i barabart segmenti AB?
Vre dhe mbaj mend!

Segmenti pikat e skajshme t t cilit i takojn rrethit quhet kord e rrethit. Segmenti AB sht
korda q kalon npr qendr.
Korda q kalon npr qendr quhet diametr i rrethit ose qarkut. Diametri i rrethit shpeshher
shnohet me d dhe d= 2r.
9 Vizato rrethin k (O; 25 cm). Njehso diametrin e rrethit. 91
10 Vizato rrethin k (O; r) dhe n t shno pikat A dhe B. A B
N sa pjes sht ndar rrethi me pikat A dhe B?

O
k
C
Mbaj n mend!
Me pikat A dhe B rrethi sht ndar n dy pjes. donjra prej atyre pjesve s bashku me pikat A
dhe B quhet hark rrethor dhe shnohet me AV, nse ai sht m i vogli.
M i madhi, pra, shnohet me tri shkronja, dmth. ASV.
Korda e rrethit le t jet diametr. Secili nga harqet rrethore t fituara quhet gjysmrreth.
11 Vizato rrethin k (O; r), kordn AB dhe diametrin CD.

Cila prej pikave A, B, C dhe D prcaktojn gjysmrreth?
Duhet t dish!
Testohu!
T sqarosh sht rrethi;
far sht hark rrethor dhe si Cilat prej pikave n vizatim:
shnohet; a) i takojn rrethit k?
far sht qendr dhe rreze e b) i takojn qarkut K?
rrethit; c) jan pikat e skajshme t qarkut?
me far sht i prcaktuar nj k
E
rreth;
B A
t sqarosh far sht kord e Sa sht rrezja e rrethit me
rrethit dhe cila kord quhet diametr d = 32 mm? D
diametr; O
cila figur gjeometrike quhet qark. C
Detyra
4. Vizato rrethin k(O; 25 mm) dhe n t shno
1. Vizato rrethin k (O; 2 cm). A sht qen- hark rrethor AV, ashtu q korda prkatse t
dra O pik e rrethit? jet AB = 3 cm.
2. sht rrezja e rrethit? 5. Njehso diametrin e rrethit me rreze

r = 28 mm.
3. Vizato rrethin k me diametr 6. Njehso rrezen e rrethit me diametr

d = 4 cm dhe n t kordn AB = 3 cm. d = 5 cm.
92 9 POZITA RECIPROKE E RRETHIT DHE PIKS.
POZITA RECIPROKE E RRETHIT DHE DREJTZS
C
Kujtohu! A G
B
B
k F r O
A
D
A E
O C D
E a
F
H
G
1 N vizatim jan dhn: rrethi k (O; r) dhe
N rrethin k n vizatim jan shnuar disa pika, pikat A, B, C, D, E, F dhe G.
por jan shnuar edhe pika q nuk i takojn Me matje dhe krahasime konstato se
rrethit. pohimet e dhna jan t sakta:
Cilat prej ktyre pikave shtrihen n rrethin a) OA = r dhe OD = r;
k?
b) OB = r dhe OE = r;
Cilat prej ktyre pikave shtrihen n zonn e
brendshme t rrethit k? c) OC = r dhe OF = r.
Cilat prej ktyre pikave shtrihen n zonn e Vre!
jashtme t rrethit k?
Cilat pika jan t prbashkta pr rrethit
Pikat A dhe D i takojn rrethit. Largesa e tyre
k dhe drejtzn a? deri te qendra O sht e barabart me r.
Pikat B dhe E shtrihen n pjesn e brendshme t rrethit k. Ato jan pika t brendshme.
Largesa e atyre pikave deri te qendra O sht m e vogl se r.
Pikat C, F dhe G shtrihen n pjesn e jashtme t rrethit k. Ato jan pika t jashtme.
Largesa e atyre pikave deri te qendra O sht m e madhe se r.
2 Cila prej pikave A, B, C, D dhe E shtrihet n rrethin k (O, 35 mm), n qoft se AO = 3 cm,
BO = 35 mm, CO = 4 cm, DO = 3 cm 5 mm, EO = 2 cm 8 mm?
3 Cila prej pikave K, L, M, N dhe P sht e jashtme dhe cila sht pika e brendshme e rrethit
k (O, 3 cm), nse OK = 30 mm, OL = 28 mm, OM = 3 cm 2 mm, ON = 38 mm, OP = 2 cm 6 mm?
b
B 4 N vizatim jan dhn rrethi k dhe drejtzat a, b dhe c.
S
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet. k
Sa pika t prbashkta ka drejtza a me rrethin k?
Cila prej drejtzave ka vetm nj pik t prbashkt me O
rrethin k?
a V
Cila prej drejtzave nuk ka asnj pik t prbashkt me
c A
rrethin k?
Vre dhe mbaj mend! 93
Drejtza a dhe rrethi k kan dy pika t prbashkta. Themi se drejtza a sht prerse e
rrethit k.
Drejtza b dhe rrethi k kan vetm nj pik t prbashkt. Themi se drejtza b sht tangjente
rrethit k.
Drejtza c nuk ka asnj pik t prbashkt me rrethin k.
5 Vizato rrethin k dhe n t shno pik P. Vizato drejtzn t q e takon rrethin k n pikn P.

T caktosh pik q shtrihet brenda rrethit, n
rreth dhe jasht tij; far pozite reciproke kan pika A dhe rrethi k
kur nj drejtz sht prerse e rrethit; (O, r), nse OA = r?
far pozite reciproke kan drejtza m dhe vija
kur nj drejtz sht tangjent e rrethit.
rrethore k (O, r), nse drejtza m kalon npr
qendrn e rrethit?
Detyra
5. far pozite reciproke mundet t ken
1. Cila prej pikave A, B, C dhe D sht pik e drejtza dhe rrethi?
brendshme e rrethit k (O; 3 cm),
nse OA = 25 mm, OB = 30 mm,
OC = 4 cm dhe OD = 2 cm? 6. Cila prej drejtzave n vizatim sht tang-
jent e rrethit k?
a
2. far pozite reciproke mundet t ken pika
b
dhe rrethi? c
O
3. Vizato rrethin k (O; 8 mm) dhe drejtzn a

q e pret rrethin.
7. Vizato rrethin k dhe n t shno pik A.

Vizato tangjent t q rrethin e takon n
4. sht tangjent e rrethit? pikn A.
94 10 POZITA RECIPROKE E DY RRATHVE
Kujtohu!
A 1 N vizatim jan dhn rratht k1(O1; r1)
C dhe k2(O2; r2).
A
D k1 Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyet-
r r1
jen.
k O
O1 Rratht k1 dhe k2 a kan pika t pr-
bashkta?
B
N vizatim jan dhn rratht: k(O; r) dhe k1 r2 k2
k1(O1; r1). r1
O2
Pika O sht qendra e rrethit k(O; r), kurse O1
segmenti OD sht rrezja e rrethit.
Emrto qendrn dhe rrezen e rrethit k1.
Vre!
Cilt nga pikat e shnuara i takojn rrethi
Rratht k1 dhe k2 nuk kan pika t prbashkta.
k dhe cilat rrethit k1? Njri rreth sht n zonn e jashtme t rrethit
tjetr.
Mbaj mend!
Largesa O1O2 ndrmjet qendrave O1 dhe O2 t rrathve k1 dhe k2 quhet largesa qendrore dhe m
s shpeshti shnohet me c; c = O1O2.
k1 k2
2 Shihi rratht k1 dhe k2 dhe prgjigju n pyetjet.
r1 r2
Rrethi k1 dhe k2 a kan pika t prbashkta?
O2
N ciln zon t rrethit k1 htrihet rrethi k2? O1
Vre!
Rratht k1 dhe k2 nuk kan pika t prbashkta.
Njri rreth sht n zonn e brendshme t rrethit tjetr. k1
k2
r1
3 N vizatim jan dhn rratht k1(O1; r1) dhe k2(O1; r2). r2
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet.
O1
far kan t prbashkt rratht k1 dhe k2 ?
A kan rratht k1 dhe k2 pika t prbashkta?
Vre dhe mbaj mend!
95
Rratht k1 dhe k2 kan qendr t prbashkt dhe nuk kan pika t prbashkta.
Pr ato themi se jan rrath bashkqendror.
4 Vizato dy rrath bashkqendror k1 dhe k2 me rreze r1= 3 cm dhe r2= 2 cm.
B 5 N vizatim jan dhn rratht k1(O1; r1)

dhe k2(O2; r2). r1 r2
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjen:
O1 M O2
far kan t prbashkt rratht k1 dhe k2?
Vre dhe mbaj mend!

Rratht k1 dhe k2 kan vetm nj pik t prbashkt.
Thuhet se vijat rrethore k1 dhe k2 takohen prej jasht.
6 Vizato rratht k1(O1; 2 cm) dhe k2(O2; 3 cm) q t takohen nga jasht.
r1
7 Shihi vizatimet k1(O1; r1) dhe k2(O2; r2) dhe prgjigju n
k1 r2
pyetjen.
c
kan t prbashkt rratht k1 dhe k2? R
O1 O2
k2
Vre dhe mbaj mend!

Rratht k1 dhe k2 kan vetm nj pik t prbashkt.
Thuhet se rratht k1 dhe k2 takohen nga brenda.
C 8 Shihe vizatimin dhe puno sipas ecuris.
A
Vizato segment O1O2 = 4 cm.
Vizato rratht k1(O1; 25 mm) dhe k2(O2; 22 mm).
Shnoji pikat e prbashkta t rrathve k1 dhe k2 me A dhe B. O1 O2
Trhiqi rrezet r1= O1A dhe r2= O2A. V
Vre dhe mbaj mend!
96
Rratht k1 dhe k2 kan dy pika t prbashkta A dhe B, prkatsisht rratht priten.
9 Vizato rratht k1 dhe k2 q priten.
far pozite reciproke mundet t ken dy

A mundet dy rrath t jen koncetrike dhe t
rrath;
priten?
t dallosh prej vizatimit
kur dy rrath nuk kan pika t prbashkta; Dy rrath me rreze r1 dhe r2 takohen nga
kur dy rrath takohen; jasht. N se sht e barabart largesa e tyre
qendrore?
kur dy rrath priten.
Detyra
1. Vizato dy rrath k1 (O1; 18 mm) dhe k2 Vizato dy rrath bashkqendror

4.
(O2; 22 mm) q nuk kan pika t pr- k1 (O1; 2 cm) dhe k2 (O2; 15 mm).
bashkta. Sa mundsi ka?
2. Vizato dy rrath k1 (O1; r1) dhe 5. Vizato dy rrath k1 (O1; 25 mm) dhe
k2 (O2; r2) ashtu q t takohen nga jasht. k2 (O2; 15 mm), q takohen nga brenda.
3. far pozite reciproke kan rratht k1 (O1; Rratht k1 (O1; 3 cm) dhe
6.
3 cm) dhe k2 (O2; 2 mm), nse pikat O1 k2 (O2; 18 mm) takohen nga brenda.
dhe O2 puthiten? Njehso largesn ndrmjet qendrave t tyre.
11 GJYSMRRAFSHI. KNDI 97
Kujtohu! A 1 N vizatim jan shnuar drejtza p

dhe pikat A, B, C, D, E dhe F q nuk
Cilat prej pikave t shnuara n vizatim
shtrihen n t.
shtrihen n drejtzn p, e cilat nuk shtrihen
n t?
M B F
T A
p p
Q N E
C D
far pozite reciproke kan drejtza p dhe
segmenti MN? Segmenti AB a ka pik t prbashkt me
sht pika Q pr drejtzn p dhe seg- drejtzn p?
mentin MN? far pozit reciproke kan drejtza p dhe seg-
menti EF?
Vre se segmenti AB nuk ka pika t prbashkta me drejtzn p, ndrsa segmenti EF e pret

drejtzn p.
Pr pikat A dhe B themi se gjinden (shtrihen) n ann e njjt, ndrsa pikat E dhe F n ant e
ndryshme t drejtzs p.
Sqaro pse pikat C dhe D shtrihen n ann e njjt t drejtzs p, ndrsa pikat B dhe D shtrihen n ant
e ndryshme t saj.
A ka pika tjera t cilat shtrihen n ann e njjt, gjegjsisht n ant e ndryshme t drejtzs p?
Mund t vrej se n ann e njjt t drejtzs p ka pafund shum pika.
Mbaj mend
Bashksia e t gjitha pikave n rrafsh q shtrihen n ann e njjt t drejtzs s
dhn p, s bashku me pikat e asaj drejtze, quhet gjysmrrafsh. p
Drejtza p quhet teh ose kufi e gjysmrrafshit.
Me drejtzn p n vizatim jan formuar dy gjysmrrafshe, prej t cilve

njri sht i ngjyrosur.
M S p
2 Cilat pika n vizatim shtrihen n gjysmrrafshin e
njjt me pikn S? K P
T
N L
Y
98 B 3 Vizato dy gjysmdrejtza OX dhe OY, si n
vizatim. II
I
kan t prbashkt gjysmdrejtzat OX dhe OY?
N sa pjes sht ndar rrafshi me ato gjysmdrejtza? O X
Dy gjysmdrejtza me fillim t prbashkt e ndajn rrafshin n dy pjes.
Figura gjeometrike e formuar prej dy gjysmdrejtzave me pik t fillimit t pr-

bashkt dhe njrs pjes t rrafshit e kufizuar me ato quhet knd.
Y Y
N vizatim jan paraqitur dy knde q formohen me gjysm-
drejtzat OX dhe OY.
Secili prej atyre kndeve sht prbr prej gjysmdrejtzave dhe
pjess s ngjyrosur t rrafshit. O X O X
Gjysmdrejtzat OX dhe OY quhen kraht t kndit, kurse pika O quhet kulmi i kndit.
Pjesa e rrafshit q i takon kndit, pa krah, quhet zona e brendshme Y
e
(ose shkurtimisht zon). a e hm
zonends
Zona e brendshme e kndit shnohet me hark rrethor. br
n
na
Pikat q i takojn zons s brendshme quhen pikat e brendshme t Y
X
zo
O
kndit. X
O
natyr
Vre se!
Kndet mund t shnohen: B

me shkronj t madhe t latinishtes me t ciln sht shnuar kulmi i kn-

dit dhe me simbol para saj; pr shembull O.
O A
me shkronj t vogl t alfabetit grek, q shnohet n zonn e kndit;
prpos , prdoren edhe shkronjat: (beta), (gama), (delta) etj.;
Me tre shkronja t mdha, ku shkronja e kulmit shnohet n ndrmjet; pr shembull AOB.
D
4 N vizatim sht paraqitur kndi dhe jan shnuar pikat: O,
E
A, B, C, D, E.
Cilat prej atyre pikave i takojn kndit ? B
C
Cilat prej atyre pikave jan pika t brendshme t kndit ? O A
5 Vizato knd me kulm S dhe krah SP dhe SR dhe shnoje me hark rrethor. Si do ta shkruash me
simbole kndin q e vizatove?
S
6 Emrto donjrin prej 99
kndeve n vizatim. 2
M
P R
C 7 N vizatim jan dhn: MON me pikat A, B, C, D

N D T
nga zona e tij dhe SQT me pika E, F, G, H nga zona G F
C
e tij.
A B Q
T gjitha pikat e segmentit AB shtrihen n zonn e MON. S
Ku shtrihen segmentet: BC, BD, AC?
O M H E
Segmenti EF ka pika q i takojn zons dhe pikat q nuk i takojn zons s SQT. Kujt i takojn
pikat e segmenteve: EG, FH, HE?
Vre dhe mbaj mend!
Pr nj knd themi se sht i myst (konveks), nse pr cila do dy pika A dhe B nga zona e tij, t
gjitha pikat e segmentit AB i takojn asaj zone.
N vizatim kndi MON sht i myst, kurse kndi SQT nuk sht i myst ai sht i lugt.
8 Vizato nj knd t myst dhe nj knd q sht i lugt.
sht gjysmrrafshi; Cila prej figurave n vizatim sht knd?

sht kndi; Cila prej figurave n vizatim sht knd i myst?
sht zon e brendshme e kndit; V
T K
cili knd sht i myst?
M L
Detyra S O A R R
1. Cilat pika n vizatim shtrihen n t njjtin 3. Vizato knd me kulm M dhe krah MP dhe
gjysmrrafsh me pikn A? MN. Emrto at knd.
4. Vizato nj knd t myst dhe nj knd

A C H q nuk t lugt.
a
E
B G 5. Sa knde jan formuar me gjysm-
D F drejtzat: OA, OB dhe OC dhe harqet
rrethore n vizatim?
2. Emrto kulmin dhe kraht e C V
kndit n vizatim. Cilat pika D Emrtoji ato knde.
t shnuara i takojn kndit, E
e cilat zons? V
O A S
O A
100 12 KRAHASIMI I KNDEVE. LLOJET E KNDEVE
Kndet, ashtu si edhe segmentet mund

Kujtohu! A t krahasohen.
N vizatim sht dhn nj knd.
N 1 Puno sipas krkesave, vre mbaj mend dhe
prgjigju.
N flet t tejdukshme vizato dy knde,
=AOB dhe =CSD, si n vizatim, e pastaj
prej.
P M
D
Emrto at knd. B
Emrtoji kraht dhe kulmin e kndit.

O A S C
Vendose njrin knd t prer mbi kndin tjetr, pr shembull a mbi , D B

ashtu q kulmi O t puthitet me kulmin S, ndrsa krahu OA me krahun SC, si
n vizatim.

N ciln zon gjendet krahu OB?
Krahu OB (i kndit) shtrihet n zonn e kndit . OS A C
Vre!
Ka tre mundsi pr pozitn e krahut OB t kndit =AOB n lidhje me kndin =CSD, kur dhe
jan t vendosur njri mbi tjetrin.
1) Krahu OB puthitet me krahun 2) Krahu OB gjendet n zonn e 3) Krahu OB gjendet n zonn e

OD brendshme t kndit -ather jashtme t kndit -ather
ather themi se kndet themi se sht m i vogl se themi se sht m i madh se
dhe jan t barabart . .
(puthitshm).
D D B B D
B

OS A C OS A C OS A C
B 2 Shqyrtoje kndin AOB n vizatim, mendohu dhe

prgjigju. A O B
ka formojn kraht e kndit AOB?

Vre dhe mbaj n mend!
101
Kndi kraht e t cilit formojn nj drejtz quhet knd i shtrir.
do dy kndet t shtrir jan t barabart.
3 Vizato kndin e shtrir MON, shnoje me hark dhe shno pikat A, B, C, D n zonn e tij.
Cili prej segmenteve AB, AC, BC dhe BD trsisht shtrihen n zonn e MON?
A sht MON i myst apo i lugt?
C
4 Puno sipas krkesave, vre, mbaj mend dhe prgjigju.
N flet t tejdukshme vizato kndin e shtrir AOB.

Paloje fletn n kulmin O, ashtu q kraht OA dhe OB t
puthiten. Pastaj shpalose fletn. A O B
Vren se me vijn e palosjes kndi i shtrir sht ndar n dy pjes t puthitshme, gjegjsisht
t barabarta. Secila prej atyre pjesve sht knd i drejt.
Kndi i cili sht sa gjysma e kndit t shtrir quhet knd i

drejt.
Kndi AOC n vizatim sht knd i drejt. Shkruaje kndin

tjetr t drejt.
Vre kndet e drejta n vizorin tnd drejtkndor.
5 Shqyrto vizatimin dhe vepro sipas krkess. V
Vizato gjysmdrejtzn OA.

Kulmin e kndit t drejt vendose te pikn O, ashtu q njri prej
krahve t vizorit drejtkndor t puthitet me gjysmdrejtzn
OA.
O A
Npr krahun tjetr t trekndshit tnd trhiq gjysmdrejtz
OB.
N kt mnyr vizatove knd t drejt AOB.

6 Me kndin e drejt t vizorit knddrejt mate cili prej kndeve n
vizatim sht knd i drejt.

7 Shihi vizatimet AOB dhe MPN n vizatim dhe krahasoji me kndin V

e drejt.
Cili prej kndeve sht m i vogl se kndi i drejt, e cili sht

m i madh se kndi i drejt? O A
Vre dhe mbaj mend! N
102
Kndi q sht m i vogl se kndi i drejt quhet knd i
ngusht.
Kndi q sht m i madh se kndi i drejt, kurse m i
vogl se kndi i shtrir quhet knd i gjer. R M
8 Vlerso cili prej kndeve n

vizatim sht knd i ngusht, e

cili i gjer, kurse pastaj provo
me kndin e drejt t vizorit
tnd, a ke vlersuar sakt.
Do t pranojm q gjysmdrejtzat e puthit-

C 9 far sht pozita reciproke e dy shme t prcaktojn dy knde.
gjysmdrejtzave OA dhe OB, nse
pika B i takon gjysmdrejtzs OA, si Njri knd sht i formuar nga gjysm-
n vizatim? drejtzat (q puthiten) dhe pjess tjetr t
A rrafshit-ai knd quhet knd i plot;
O V
Kndi tjetr sht i formuar nga gjysm-
Ato dy gjysmdrejtza OA dhe OB a e ndajn drejtzat (q puthiten), ndrsa zona e tij
rrafshin n dy pjes? sht bashksi e zbrazt ai knd quhet zero
knd.
10 N vizatim sht paraqitur kndi i plot AOB dhe kndi A

zero NPM. O V
A sht kndi i plot e myst? Sqaro prgjigjen tnde.
P N M
Cili knd quhet: Cilat lloje t kndeve mund ti njohsh

B
Knd i shtrir? knd i drejt? n vizatim? Emrtoji ato knde.
Radhiti kndet sipas madhsis, duke fil- C
knd i ngusht? knd i gjer?
luar nga m i vogli: , , dhe , nse
knd i plot? knd zero? sht knd i shtrir, sht knd i O A
drejt, sht knd i ngusht dhe
sht knd i gjer.
Detyra
1. Cili knd quhet knd i shtrir? 3. far kndi formojn akrepat e ors n:
a) ora 14 ; b) ora 15 ;
2. far kndi paraqet gjysma e kndit t c) ora 17 ; d) ora 18 ?
shtrir?
4. Vizato knd t ngusht AOB dhe knd t 6. Vizato kndin e gjer MON dhe 103
gjer MPN. knd e ngusht NOP, ashtu q
5. Vizato tre gjysmdrejtza OA, OB, dhe OC, MOP t jet i shtrir.
ashtu q AOB t jet knd i drejt dhe
BOC knd i ngusht. I cilit lloj sht kndi
AOC?
13 KNDE PRANISHME, T PUQT DHE KRYQZOR
Kujtohu! Te vizatimi kujtohu", kndet dhe e kan kul-

A min e prbashkt O dhe krahun e prbashkt
C OB.
B
Dy knde me kulm t prbashkt dhe nj krah t
prbashkt, por q nuk kan pikat t brendshme
O A t prbashkta quhen knde t pranishme.
N vizatim jan dhn kndet dhe .

1 Cilt prej kndeve n vizatim jan knde t pran-
Emrtoji kraht dhe kulmet e kndeve ishme? Sqaroje prgjigjen.
dhe .
kan t prbashkt kndet dhe ? B H
D S G
N
A O
C F E
M P
a) b) v)
B 2 N drejtzn p n vizatim sht zgjedhur pika O dhe sht trhequr gjysmdrejtza OB.
kan t prbashkt AOB dhe BOC? V

Si quhet ifti i ktill i kndeve?
far knd formojn kraht OA dhe OC?
A O S
Mundesh t vresh se kndet e pranishme AOB dhe BOC formojn knd t shtrir.
Mbaj mend!
Dy knde t pranishme q formojn knd t shtrir quhen knde t puqt.
3 Vizato nj knd t ngusht MPN, pastaj vizato knd NPS i puqt me kndin MPN.
I cilit lloj sht kndi NPS?
4 Vizato knd t drejt , pastaj vizato knd t puqt me . I cilit lloj sht kndi ?
C B
104 C
Drejtzat AC dhe BD n vizatim priten te pika O.
Ashtu formohen kndet , , dhe . Kraht OC
dhe OD t kndit jan vazhdimet e krahve OA
dhe OB t kndit . Pr kndet e till themi se jan
O A
knde t kryqzuara.
D
T kryqzuara jan Dy knde q kan kulm t prbashkt, kurse kraht e
edhe kndet dhe njrit knd jan vazhdimet e krahve t kndit tjetr
, n vizatim. npr kulm, quhen knde kryqsore.
5 Vizato knd t ngusht AOB, kurse pastaj vizato knd MON, ashtu q ato dy knde t jen kryq-
zor.
Vizato n letr ose n kartu knde kryqsore si n vizatim. C

D Prej me kujdes kndet kryqsore dhe vendosi njrin mbi
D
tjetrin. Do t vresh se kndet kryqsore gjat vendosjes

njrin mbi tjetrin puthiten. Prandaj mundet t thuhet se O
kndet kryqze jan t puthitshm (barabart). B
A
N vizatim AsOD = BOC dhe AOB = COD.
6 Vizato knd t drejt MPN, kurse pastaj vizato kndin e tij kryqzor SPR. T cilit lloj jan kndet
MPS dhe NPS?

T njohsh dhe t sqarosh cilt
knde jan knde pranishme; A munden t jen kndet t pranishme kndet AOB dhe
BCD?
t njohsh dhe t sqarosh cilt
Kndet AOB dhe BOC jan knde t puqt. Nse AOB
knde quhen knde t puqt;
sht i drejt, ather i cilit lloj sht BOC?
t njohsh dhe t sqarosh cilt Kndi MPN sht knd i gjer. I cilit lloj sht kndi qen-
knde jan knde kryqzor. dror MPN?
Detyra
3. Vizato nj knd t gjer , pastaj vizato
1. Emrtoji kndet fqinje kndin e tij t puqt . I cilit lloj sht kndi
C B
n vizatim. ?
Ke kujdes ka katr 4. Pr cilt dy knde themi se jan knde t
ifte t kndeve fqin- D O A kryqzuara?
j!
1
5. Cakto iftet e kn- 4 2
2. Cili prej kndeve n vizatim deve kryqzor n 3
sht knd i puqt i kndit
vizatim. 5
? Cilt kndet t tjera jan 8
6
t puqt? 7
14 KNDI QENDROR. KONSTRUKSIONI I KNDIT 105
Kujtohu! A 1 N vizatim sht dhn rrethi k me

qendr O dhe knde dhe .
N vizatim sht dhn rrethi V
k C
k, qendra O dhe n t jan V
shnuar pikat A dhe B.
N sa pjes sht ndar rrethi A D
O
k me pikat A dhe B? k O A
Si quhet secila pjes prej tyre?

Si shnohet harku m i vogl i dy harqeve Ku gjendet kulmi i kndit: ; ?
rrethore? Kndi kulmi i t cilit gjindet n vijn rrethore t
Si quhet segmenti AB? dhn quhet knd qendror.
2 Cili prej kndeve , dhe 3 Kraht e kndit (n vizatim) e presin rrethin k n pikat A
n vizatim sht knd dhe B.
qendror? Pse kndi nuk Shkruaje harkun rrethor t cilin e for-
sht qendror? V
mojn kraht e kndit dhe shtrihet k
n at knd.

Shkruaje harkun rrethor t cilin e for-
O A
mojn kraht e kndit dhe nuk C
O
shtrihet n at knd.
Mbaj mend!
do knd qendror n rreth t dhn prcakton saktsisht nj hark rrethor q shtrihet n at knd.
Pr kndin dhe harkun themi se prgjigjen ose jan prkats njri me tjetrin.
4 N vizatim sht dhn rrethi k dhe qendra O dhe dy knde qendrore, q jan
t puthitshme.
Prfytyro se kndi rrotullohet rreth piks O n kahun e lvizjes s

akrepave t ors, deri sa saktsisht e mbulon kndin .
Ku do t kishte rn pika A, e ku pika B? Vrej se harku AB do t

puthitet me harkun CD.
Me cilin hark do t puthitet harku AB?
Kndeve qendrore t puthitshme n rrethin e njjt ose n rrath t ndryshm por me
106 rreze t barabarta iu prgjigjen harqet rrethore t puthitshme.
N mnyr t njjt mund t vresh se vlen edhe e anasjellt:
Harqet rrethore t puthitshme n rrethin e njjt ose n rrath t ndryshm por me rreze t
barabarta iu prgjigjen kndet qendrore t puthitshme.
5 Kndet qendrore dhe n vizatim jan t puthitshme.

Si jen harqet prkatse AB dhe CD?
Kords AB i takon kndit , ndrsa korda CD kndit . Si do t prfundosh

se kto korda jan t puthitshme (barabarta)?
Mund t paramendoj se kndi , me rrotullim rreth piks O, do t puthitet me kndin

. Kordat AB dhe CD do t puthiten, gjegjsisht ato jan t barabart.
N prgjithsi vlen!
Kndeve qendrore t puthitshme n rrethin e njjt ose n rrath t ndryshm por me rreze t
njjt iu prgjigjen kordat e puthitshme (prkatsisht t barabarta)
6 Kordat AB dhe CD n rrethin k1 dhe k2, me rreze t barabart, jan t barabarta.
A sht kndi qendror i puthitshm me kndin qen-

dror b?
Vre se sht m i vogl se kndi I shtrir, ndrsa
sht m i madh se kndi I shtrir.
Vre se
Kordave t barabarta (puthitshme) n rrethin e njjt ose n rrath t ndryshm por me rreze t
barabarta iu prgjigjen kndet qendrore t puthitshme vetm nse kordat: ose t dyja i takojn ose
t dyja nuk i takojn kndeve prkatse.
B L
7 N vizatim jan dhn rratht k1 dhe k2
k1
k2, me rreze t njjt. Te secili rreth jan A
shnuar kordat:
AB = 2 cm, CD = 24 mm, KL = 24 mm dhe C M
MN = 2 cm. Cilt knde t shnuara jan mes D K
vete t barabart? Pse? N
Di se kndeve qendrore t barabart te rrathve me rreze t barabarta iu prgjigjen
B harqet rrethore t barabarta (prkatsisht korda). At mund ta shfrytzosh gjat 107
konstruktimeve t kndeve t barabarta me kndin e dhn dhe at vetm me
ndihmn e vizorit dhe kompasit. Si bhet ajo? Shihe detyrn vijuese.
8 sht dhn kndi a= KOL (viz. a). L

Konstrukto knd t barabart me kndin .
a)

Prcjelle ecurin hap pas hapi.
O K
Vizato gjysmdrejtzn PT (viz. b). b)

Me hapje t fardoshme t kompasit, n kndin e dhn a), vizato P T
pjes t rrethit me qendr n pikn O, e cila do t'i pret kraht e kn- L
dit OK dhe OL. Kshtu do ta fitosh kordn AB q i prgjigjen AOB B
(fig. c). c)
Me hapjen e njjt t kompasit, si te fig. c, vizato pjes t rrethit me

qendr te pika P (viz. d).
O A

K
Hape kompasin dhe mere" me t largesn AB nga fig. c.
Vendose majn e kompasit te pika M dhe me krahun tjetr preje N
harkun paraprakisht t vizatuar n fig. d; n at mnyr do ta fitosh
pikn N. d)
Vizato gjysmdrejtzn PS q kalon npr pikn N (fig. e); me at do
t fitosh kndin TPS = . P M T
S
N
9 Vizato kndin e gjer , pastaj konstrukto knd t
barabart me kndin . e)
Duhet t dish! P M T
T sqarosh cili knd quhet knd qendror; Testohu!
Si sht raporti ndrmjet kndeve qendrore A N
t barabart dhe harqeve rrethore prkatse; Te rrethi k n vizatim,
Se kndeve qendrore t barabart u prgjig- AB = MN dhe AB > CD.
O
jen korda t barabarta. Cilt prej kndeve t
B M
shnuar jan t barabart
C D
ndrmjet tyre?
Detyra
1. Cili knd quhet knd qendror? 3. Vizato knd t ngusht , pastaj vizato knd
t barabart me kndin .
2. Vizato rrethin k(O; 3 cm) dhe nj kord t
saj AB = 35 mm. Vizato kndin qendror
4. Vizato knd t drejt AOB, pastaj vizato knd
n t cilin shtrihet korda AB. MPN t barabart me kndin AOB.
108 15 MBLEDHJA DHE ZBRITJA GRAFIKE E KNDEVE
Kujtohu! A 1 Jan dhn kndet dhe . Cakto

grafikisht shumn e tyre.
Si do t konstruktosh knd t barabart
me kndin ?
N vizatim sht dhn kndi dhe gjys-
mdrejtza OA.
Shihe vizatimin dhe vepro sipas rreg-

ullave.
C
O A B
Konstrukto kndin AOB t barabart me kndin .

O A
Vizato dy knde dhe dhe gjysmdrejtzn OA.
Me hapjen e njjt t kompasit vizato harkun Prej aktiviteteve paraprake mund t vresh se si
rrethor t kndit , t kndit dhe gjysm- mblidhen grafikisht (n mnyr konstruktive)
drejtzs OA. kndet.
Konstrukto kndin AOB t barabart me kndin . Me mnyrn e prshkruar fituam knd AOC,
Konstrukto kndin BOC t barabart me kndin . q sht i barabart me shumn e kndeve
Cilin operacion e kryem me kndet dhe ? dhe , dmth. AOC = + . Kjo rregull quhet
mbledhja grafike ose konstruksioni i
Me ka sht i barabart kndi AOC? Shkruaje at
shums s dy kndeve.
simbolikisht.
2 Vizato knd t ngusht dhe knd t drejt , e pastaj cakto grafikisht shumn e tyre.
B 3 Jan dhn kndet dhe . Cakto grafikisht ndryshimin e tyre.
Shihe vizatimin dhe vepro sipas rregullave.

R
N

O M
Vizato knd t gjer , knd t ngusht dhe gjysmdrejtz OM.

Me hapjen e njjt t kompasit vizato harqe rrethore t kndeve dhe dhe gjysmdrejtzn OM.
Konstrukto knd MON t barabart n kndin .
Konstrukto knd NOP t barabart me kndin ashtu q krahu OP t jet n zonn e kndit MON.
Ashtu e fitove kndin MOP.
109
ka paraqet kndi MOP pr kndet dhe ?
Cilin operacion e kryem me kndet dhe ?
Me rregulln e prshkruar e fituam kndin MOR = - ; me t sht kryer zbritja grafike gjegj-
sisht konstruktive e kndeve dhe .
4 Vizato knd t drejt dhe knd t ngusht , kurse pastaj cakto grafikisht ndryshimin e tyre.

C B
Grafikisht t caktosh N lidhje me vizatimin shkruaj
Shumn e dy kndeve; simbolikisht:
Ndryshimin e dy far paraqet kndi AOC pr kn-
O A
kndeve. det AOB dhe BOC?
far paraqet kndi AOC pr kndet AOC dhe COB?
Detyra
1. Vizato dy knde t ngusht dhe dhe 4. Vizato nj knd t gjer dhe nj knd t
ngusht dhe konstrukto ndryshimin e tyre.
konstrukto shumn e tyre.
2. Vizato knd t ngusht dhe konstrukto 5. Vizato nj knd t gjer dhe nj knd t
drejt dhe konstrukto ndryshimin e tyre.
kndin 2 (2 = + ).
6. Vizato knd t ngusht dhe knd t ngusht

3. Vizato tre knde t ngusht , dhe , pas- , sht m i vogl se , e pastaj konstruk-
taj konstrukto kndin + + .
to kndin 2 .
Prpiqu!
Sa knde (t shnuara me hark) ka n

vizatim? C
Cilat ifte t kndeve jan pran- B
ishme?
D
Pika O shtrihet n drejtzn AE.
Cilat ifte t kndeve jan t puqt.
A O E
110 16 MATJA E KNDEVE
Edhe kndet mund t krahasohen dhe

Kujtohu! A sipas saj edhe t maten.
Me ciln vegl matet gjatsia e segmentit?
1 N vizatim, harqet AB,
A V BC dhe CD jan t
puthitshme.
far jan ndrmjet tyre
kndet qendrore ,
Numro (s paku tre) njsi matse t gjat- dhe ?
sis.
Kndi AOD sht shum e kndeve , dhe ,
Vizato knd dhe knd q sht m i t cilat jan reciprokisht t puthitshme. Sa her
madh se . kndi prmbahet n kndin AOD?
far jan ndrmjet vete kndet qendrore har-
qet prkatse t t cilve jan t puthitshme? Thuhet edhe: numri mats i kndit AOD n
raport me kndin sht 3.
2 Harqet AB, BC, CD, DE dhe EF n viza- 3 Vreje kndin e shtrir AOB dhe harkun
tim jan t puthitshme. Cili sht numri prkats t gjysmrrethit n vizatim.
mats i kndit: a) AOF; b) AOC n lidhje me
kndin ?
Vre se gjysmrrethi sht ndar n 180 pjes.

Cila pjes e kndit t shtrir sht knd qendror, t cilit i prgjigjet 180-ts pjes e gjysmrrethit?
Kndi i cili sht 180-ta pjes e kndit shtrir merret pr njsin themelore pr matjen e kndeve.
Madhsia e tij quhet shkalla kndore ose shkurtimisht shkall. Shnohet me: 1o; lexohet nj
shkall.
Kam vrejtur se: nse kndi shtrir Sa shkall ka kndi shtrir?

4
ndahet n 180 pjes, fitohet knd Sa shkall k kndi i drejt?
prej 1o.
Vegla pr matjen e kndeve quhet kndmats.
B 111
Kndmatsi sht paraqitur n vizatim.
Kndmatsi mund t bhet prej pllaks s holl metalike
ose prej plastike.
Ai e ka formn e gjysmrrethit t ndar n 180 pjes t 0
barabarta dhe do pjes paraqet nj shkall.
Te shkalla jan paraqitur numra prej 0 deri m 180, kurse qendra e gjysmrrethit sht shnuar
me O.
S
5 Shihe vizatimin te i cili sht paraqitur matja e kndit
BAC dhe prgjigju:
Ku sht vendos pika O e kndmatsit?
Ku shtrihet krahu AB i kndit BAC? A
Lexo te kndmatsi, sa shkall ka kndi BAC? 0 V
6 Sa shkall ka donjri prej kndeve n vizatim?
S K
V A M N
0 0
a) b)
7 Me ndihmn e kndmatsit vizato

MPN = 105o. R M
Vizato gjysmdrejtzn PM me
pikn e fillimit P.
Vendose kndmatsin ashtu q pika

O t puthitet me pikn fillestare P
t gjysmdrejtzs PM. N
P M
Shno pik N n vendin ku shkalla e 0 R M
kndmatsit tregon 105o.
Trhiq gjysmdrejtz PN. N at mnyr me ndihmn e kndmatsit, vizatove MPN = 105o.

112 8 Me ndihmn e kndmatsit vizato knd prej: a) 48o; b) 115o;
Njsit m t vogla se shkalla pr matjen e kndit jan minuta kndore ose shkurtimisht
C minuta (shnohet 1') dhe sekonda kndore ose shkurtimisht sekonda (shnohet 1"). Nj
shkall ka gjashtdhjet minuta, kurse nj minut ka gjashtdhjet sekonda.
1o = 60; 1 = 60; 1o = 60 60 = 3 600.
Nse kndi i dhn ka 25 shkall, 38 minuta dhe 42 sekonda, ajo shkruhet kshtu:
= 25o 28 42.
9 Shndrroji n minuta: a) 5; b) 12 45'; c) 45 15'.
a) 5o = 5 60 = 300.
10 Shndrroji n sekonda: a) 4; b) 10 15 '; c) 20 20' 20".
Duhet t dish!
Testohu!
Cila sht njsia themelore pr matjen e
madhsis s nj kndi; I cili lloj sht kndi q ka 90o?
Cilt jan njsi m t vogla se shkalla;
I cilit lloj sht kndi q ka 124o?
far sht shkalla kndore;
Shndrro n minuta 35o 17.
Sa minuta ka 1o;
Shndrro n sekonda 15o 2 13.
Sa sekonda ka 1;
Detyra
D C
Sa shkall ka donjri prej kndeve: BOC, M
1.
COD, BOD dhe NOM n vizatim?
2. Mati kndet dhe n vizatim. N B

O
3. Vizato knd prej: a) 47; b) 126. 5. Radhiti kndet sipas madhsis, duke filluar
prej m t voglit: = 71o 35;
Paraqiti n minuta kndet: = 62o 58 30; = 96o 45;
4.
a) 25o; b) 30o 15. = 84o 35 40.
17 OPERACIONE ARITMETIKE ME KNDE 113
Kujtohu!
A 1 Njehso shumn e kndeve
Njsia themelore pr matjen e kndit sht = 85o 36 25 dhe = 32o 12 20.
shkalla. Vre rregulln gjat zgjidhjes:
Njsit m t vogla se shkalla jan minuta
dhe sekonda. 1. Mblidhi sekondat. 25 + 20 = 45
1o= 60; 1 = 60; 1o
= 3 600. 2. Mblidhi minutat. 36 + 12 = 48
Shndrroji n shkall: 3. Mblidhi shkallt. 85o + 32o = 117o
a) 120'; b) 180';
Shndrroji n shkall dhe minuta: 85o 36 25
a) 86'; b) 145'. + 32o 12 20
+ = 117o 48 45.
117o 48 45
2 Njehso shumn e kndeve = 48o 32 15 dhe = 60o 8 20.
3 Njehso ndryshimin e kndeve = 78o 38 42 dhe = 26o 15 18.
Vre rregulln.
1. Zbriti sekondat. 42 - 18 = 24 78o 38 42

2. Zbriti minutat. 38 - 15 = 23 - 26o 15 18
- = 52o 23 24.
3. Zbriti shkallt. 78o - 26o = 52o 52o 23 24
Vre rregulln.
1. 30 + 50 = 80 = 1 + 20 84o 36 30
2. 36 + 42 + 1 = 79 = 1o + 19 + 35o 42 50
3. 84o + 35o + 1o = 120o 120o 19 20 + = 120o 19 20.

B 7
Vre rregulln.
1. 18 < 35. Od 25 zbresim 1; 1 = 60; 18 + 60 = 78; 78 - 35 = 43

2. 24 < 36. Od 90o zbresim 1o; 1o = 60; 24 + 60 = 84; 84 - 36 = 48
3. 89o - 28o = 61o
90o 25 18
- 28o 36 35
61o 48 43 - = 61o 48 43.
9 Njehso ndryshimin e kndeve = 88o 24 dhe = 25o 38 40.
Vre rregulln
1. 1 = 60; 60 40 = 20 88o 24
2. 1o =60; 83 38 = 45 - 25o 38 40
3. 87o - 25o = 62o 62o 45 20 - = 62o 45 20.
10 Njehso ndryshimet: a) 90o - 35o 42; b) 180o - 65o 25 35.
PR ATO Q DSHIROJN T DIN M SHUM
1 Njehso 4 , nse = 28o 32 24.
Vre rregulln.
1. 4 24 = 96 = 1 + 36 4 28o 32 24 = 114o 9 36
2. 4 32 + 1 = 128 + 1 = 129 = 2o + 9
4 = 114o 9 36.
3. 4 28o + 2o = 112o + 2o = 114o
2 Njehso 5 , nse = 20o 18 28.

3 Njehso : 6, nse = 76o 32 42. 115
Vre rregulln.
76o 32 42 : 6 = 12o 45 27
- 72o
4o 32 = 272 4o 32 = 4 60 + 32 = 272
- 270
2 42 = 162 2 42 = 2 60 + 42 = 162
- 162
0
4 Cili knd sht 4 her m i vogl se kndi = 75o 34 20?
Duhet te dish!
Testohu!
Kndet mblidhen ashtu q me radh mblidhen sekondat, minutat
dhe pastaj shkallt;
Njehso + i , nse
t mbledhsh knde kur shuma e sekondave, prkatsisht e = 68o 45 22 dhe
minutave sht m e madhe se 60; = 30o 25 48.
kndet zbriten ashtu q me radh zbriten sekondat, minutat dhe
pastaj shkallt;
t zbressh kndet kur numri i minutave ose i sekondave te i
zbritshmi sht m i vogl se numri i njjt te zbritsi.
Zada~i
4. Njehso kndin i cili me kndin jep
1. Njehso + i - , nse shumn prej 180o, nse sht:
= 88o 26 32 dhe = 25o 10 20.
a) = 78o 30; b) = 65o 35 25.
2. Njehso + i - , nse Prpiqu!

= 76o 32 42 dhe = 40o 38 50.
N vizatim sht vizatuar
kndi prej 19o. 19o
3. Njehso kndin i cili me kndin a jep
shumn prej 90o, nse sht: Si mundet pa kndmats, e vetm me kompas
dhe vizore, t konstruktohet knd prej 1o?
a) = 36o 40; b) = 42o 42 42.
116 18 DREJTZAT RECIPROKISHT NORMALE.
LARGESA E PIKS DERI TE DREJTZA
Kujtohu!
A 1 N vizatim jan dhn drejtzat m dhe n.
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet:
a
b n
R
Drejtzat a dhe b n vizatim priten. m

Ato kan vetm nj pik t prbashkt.
Cila sht ajo pik?
far pozite reciproke kan drejtzat m dhe n?
far kndi formojn kndet dhe ?
Mbaj n mend! Nse sht knd i drejt, far sht kndi ?
Pr dy drejtza q priten e formojn knde t drejt T mbaj mend! Drejtzat m

themi se jan drejtza reciprokisht normale (pin- dhe n priten dhe formojn
gule) ose themi se njra drejtz sht normale me knd t drejt. Ato jan
tjetrn. At simbolikisht e shnojm: m n. drejtza reciprokisht normale.
2 Vizato drejtzn p dhe shno pik A q nuk shtrihen n at drejtz. Vizato drejtzn s q kalon
npr pikn A dhe sht normale me drejtzn p.
M
B 3 Cakto largesn m t shkurtr prej piks M deri te
drejtza p n vizatim.
Shihe vizatimin dhe vepro sipas krkesave.

p
Mati largesat e segmenteve MA, MB, MC, MD A B C D E
dhe ME dhe krahasoji.
Cila prej ktyre largesave sht
T mbaj mend! Mund t prfundoj
m e vogl?
se largesa m e vogl sht largesa
far pozite reciproke kan
MC, e ajo sht gjatsia e segmentit
drejtza p dhe drejtza MC?
q sht normale n drejtzn p.
Mbaj mend!
Me larges e piks M deri te drejtza p nnkuptohet largesa m e shkurtr ".

Largesa e piks M deri te drejtza p sht gjatsia e normales e trhequr prej piks M deri te drejtza
p.
Largesa e piks M deri te drejtza p sht gjatsia e segmentit MC, ku C sht prerja e normales dhe
drejtzs p.
A
4 Cakto largesn t piks A deri te drejtza a n vizatim. Shihe vizatimin 117
a) dhe vepro sipas ecuris.
Vizato drejtzn b q kalon npr pikn A dhe sht normale n a

drejtzn a (duke e shfrytzuar kndin e drejt t vizorit tnd A
trekndor).
Shnoje pik prerjen B t drejtzave a dhe b. b
Gjatsia e segmentit AB sht largesa e piks A deri te drejtza a. a)

a
N kt rast AB = 27 mm. V
R
5 Cili prej segmenteve n vizatim sht larges e piks
P deri te drejtza a?
Mate largesn e piks P deri te drejtza a.
a
A B C D
6 Vizato drejtzn a dhe shno pik A q sht 3 cm larg prej drejtzs a.
Duhet t dish!
Testohu!
Pr cilat drejtza themi
se jan reciprokisht nor- Larg nj fshati kalon nj lum. N lum duhet t ndrtohet ur ashtu q
male? t jet sa m afr fshatit.
T caktosh largesn e Sqaro, sipas asaj q msove, si do ta caktosh vendin se ku duhet t
piks deri te drejtza.
vendoset ura n lum.
Detyra
1. sht larges e piks deri te drejtza? 4. Vizato drejtzn p dhe shno pik P q sht
n larges 2cm prej drejtzs p.
2. Vizato drejtzn m dhe shno pik M q
nuk shtrihet n at drejtzn.
Cakto largesn e piks M deri te drejtza m.
5. Vizato drejtzn p dhe n t shno pik M.
Npr pikn M trhiqe drejtzn q, normale
me p.
3. Cakto largesn e piks A deri te drejtza c
n vizatim.
A
S
c V
D
118 19 SIMETRALJA E SEGMENTIT. PRGJYSMORJA E KNDIT
Kujtohu! A 1 sht dhn segmenti AB. Npr

pikn e mesme O t trhiqe
A M V
drejtzn s q sht normale me
Pika M sht mesi i segmentit segmentin AB.
AB = 3 cm.
Cakto: AM dhe MB. s
Drejtzat a dhe b n vizatim a b A O V

jan reciprokisht normale.

I cilit lloj sht kndi ?
izato segment AB.
Cakto mesin O t segmentit AB.
Npr pikn O trhiq drejtzn s normale me drejtzn AB.
Si jan pjest q drejtza s e ndan segmentin AB?

far pozite reciproke kan drejtza s dhe segmenti AB?
Vre dhe mbaj mend!

Drejtza s e cila prgjysmon segmentin AB dhe sht normale
me t quhet simetrale e segmentit AB.
m n s
2 Cila prej drejtzave n vizatim sht simetrale e segmentit MN?
M R N
3 Vizato segment CD dhe pastaj vizato simetralen e tij s.
B
B 4 N vizatim sht dhn AOB = 68o dhe n zonn e tij sht
trhequr gjysmdrejtza OC ashtu q AOC = 34o.
C
Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjen.
Sa shkall ka COB?
O A
Si jan pjest q gjysmdrejtza OC e ndan kndin AOB?
Prfundova! Gjysmdrejtza OC e ndan Mbaj mend!

kndin AOB n dy pjes t barabart.
Gjysmdrejtza q e ndan kndin n dy
AOB = 68o,
knde t barabart quhet prgjysmore ose
AOC = 34o dhe COB = 34o.
simetrale e atij kndi.
Provo, cila prej gjysmdrejtzave: OM, ON dhe OP n B
5
P
119
vizatim sht prgjysmore e kndit AOB.
N
6 Vizato knd prej 56 dhe me ndihmn e knd- M
matsit trhiq prgjysmoren e tij. O A
Duhet t dish!
Testohu!
T sqarosh: sht simetralja e segmentit dhe
sht prgjysmorja e kndit. Vizato segmentin EF = 48 mm si n vizatim,
T vizatosh: simetrale t segmentit t dhn pastaj vizato simetralen e tij.
dhe prgjysmore t kndit t dhn.
Vizatoj AOV = 100o dhe pastaj trhiq
prgjysmoren e tij.
Pikrisht pas Sa simetrale mundet t trhiqen:
simetralja!
pr segmentin e dhn; pr kndin e dhn?
Detyra
1. Simetralja s e pret segmentin 5. Gjysmdrejtza OP sht prgjysmore e

AB = 5 cm n pikn M. MON = 84o.
Njehso: AM. Sa shkall ka MON?
2. Simetralja s e pret segmentin MN n pikn P,

ashtu q MP = 35 mm. Njehso gjatsin e
6. Gjysmdrejtza OC sht prgjysmore e
segmentit MN. AOB.
Njehso AOB, nse AOC = 35o.
3. Vizato segment: AB = 5 cm, pastaj vizato
simetralen e tij.
7. Vizato knd = 76o dhe trhiqe prgjys-

Vizato vij t thyer me dy segmenteve AB more e tij.
4
dhe BC. Vizato simetralet e segmenteve AB
dhe BC.
120 20 KNDET KOMPLEMENTARE DHE SUPLEMENTARE
Kujtohu! A 1 Cili prej ifteve t kndeve kan shum 90o?

N vizatim sht konstruktuar shuma e a) = 35o dhe = 55o;
kndeve = 40o dhe = 50o. b) = 26o dhe = 46o;
c) = 48o dhe = 52o.
= 40o
Mbaj mend!

Pr dy knde shuma e t cilve sht 90 thuhet se
= 50o jan knde komplementare.
Sa sht shuma e kndeve

dhe ?
2 Kndet dhe a jan komplementar, nse:
Sa shkall ka kndi i drejt?
a) = 25o dhe = 65o;
Sa shkall ka kndi + ?
b) = 23o dhe = 77o;
c) = 44o dhe = 46o?
3 Nse = 32o, ather sa sht kndi i tij komplementar ?
B 4 Mati kndet dhe dhe njehso shumn e tyre.

Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet. S
far kndi sht shuma e dhe ?
Sa shkall ka kndi i shtrir?

Sa shkall ka AOB, q sht shuma e kndeve
A O V
dhe ?
Kam vrejtur: Shuma e kndeve dhe sht 180o, dmth. shuma e tyre sht
e njjt me kndin e shtrir.
Mbaj mend!
121
Pr dy knde shuma e t cilve sht 180o thuhet se jan knde suplementare.
5 Cilt prej kndeve dhe jan suplementare:
= 65o dhe = 115o; = 108o dhe = 72o; = 125o dhe = 65o?
6 Nse = 75o, ather sa sht kndi i tij suplementar ?
Duhet t dish!
Testohu!
Pr cilin ift t kndeve themi se jan
knde komplementare? Nse AOV = 62o. Cili prej kndeve: = 38o;
Pr cilt ift t kndeve themi se jan = 118o; = 28o sht:
knde suplementare? komplementar me kndin AOB;
suplementar n kndin AOB?
Detyra
1. Provo kndet dhe a jan komplementar, 4. A jan kndet dhe suplementare, nse:
nse:
a) = 105o dhe = 65o;
a) = 48o dhe = 52o;
b) = 128o dhe = 52o;
b) = 32o dhe = 58o;
c) = 46o dhe = 134o.
c) = 66o dhe = 24o.
2. Njehso kndin komplementar t kndit 5. Njehso kndin suplementar t kndit = 76o.

= 39o.
3. Vizato nj knd t ngusht, pastaj konstrukto 6. Vizato nj knd t gjer, pastaj konstrukto
kndin e tij komplementar. kndin e tij suplementar.
122 21 SHUMKNDSHI
Kujtohu! A 1 N vizatim jan dhn vijat e thyera t

mbyllura KLMNP dhe ABCDE. Shqyrtoje
N vizatim jan dhn tre vija t thyera. vizatimin dhe prgjigju n pyetje.
P D
M
E
a) b) c) C
Vija e thyer nn a) sht e hapur, kurse nn K L

b) dhe c) sht e mbyllur. A B
Brinjt AB dhe BC t vijs s thyer ABCDE N
jan fqinje. Ato kan kulm t prbashkt B. Cilat brinj t vijs s thyer KLMNP e presin brin-
jn KL?
D Brinjt q e presin brinjn KL a jan brinjt fqinje
E t saj?
C A ka brinj jo fqinje te vija e thyer ABCDE q
priten?
A B
Cilt prej brinjve t vijs s thyer
ABCDE nuk jan fqinje me brinjn AB?
Me t vrtet te vija e thyer ABCDE nuk ka
brinj jo fqinje q priten.
Vija e thyer e mbyllur ku nuk ka brinj jo
fqinje q nuk priten quhet vij poligo-
nale.
2 Vizato vij poligonale DEFGH.
D E
B 3 Shihe vijn poligonale ABCDEF n vizatim.
N sa pjes vija poligonale e ndan rrafshin?
C F
Pjesa e hijesuar quhet pjesa e brendshme ose zona e
brendshme e vijs poligonale
B A
Vija poligonale dhe zona e saj e brend-

shme formojn nj figur gjeometrike.
Mbaj mend!
123
Figura gjeometrike e formuar prej nj vije poligonale dhe pjess s saj t brendshme
quhet shumkndsh.
4 Cila prej figurave n vizatim sht shumkndsh?
a) b) c)
5 N vizatim sht dhn shumkndshi ABCDE.

D
Pikat: A, B, C, D dhe E jan kulme t shumkndshit.

Kulmet A dhe B jan kulme fqinje - shtrihen n t njjt brinj.
Cilat kulme jan kulme fqinje me kulmin D? E C
Cilat kulme nuk jan fqinje me kulmin C?
Segmentet: AB, BC, CD, DE dhe EA quhen brinj t
shumkndshit ABCDE. A B
Pr cilat brinj t shumkndshit ABCDE kulmi B sht kulm i
prbashkt?
Pr brinjt AB dhe BC pika B sht kulm i prbashkt. Ato
quhen brinj fqinje.
N
6 Cilat brinj t shumkndshit KLMNP jan brinj fqinj t
brinjs MN?
P
M
7 Cilat brinj t shumkndshit KLMNP nuk jan brinj fqinj
t brinjs KL?
K L
8 Shihe shumkndshin KLMNP.
Me cilat gjysmdrejtza sht formuar kndi KLM?

Sa knde formojn gjysmdrejtzat, n t cilat shtrihen brinjt e shumkndshit KLMNP n
zonn e tij t brendshme?
Vre dhe mbaj mend!
124
Kndet: KLM, LMN, MNP, NPK dhe PKL jan knde t shumkndshit.
9 Vizato shumkndsh ABCD dhe shnoji kndet e tij me , , dhe .
sht vija poligonale? Pse vija e thyer n vizatim E C

Cila figur gjeometrike quhet nuk sht vij poligonale?
shumkndsh?
Cilat brinj t vijs s
sht kulmi, sht brinja dhe sht
thyer ABCDE nuk jan
kndi i shumkndshit?
brinj fqinje me brinjn
Cilat jan kulme fqinje dhe cilat jan
CD? A B
kulme jo fqinje t shumkndshit?
Cilat jan brinj fqinje dhe cilat jan brinj
jo fqinje t shumkndshit? D
Detyra
4. Cilat kulme t D
shumkndshit
Cilat prej vijave t thyera jan vija poligo- ABCDE nuk jan E C
1. fqinje me kulmin D?
nale?
A B
5. Cilat brinj t N
shumkndshit
P
KLMNP, n vizatim jan
a) b) M
fqinje me brinjn MN?
2. Cila prej figurave gjeometrike n viza- K L

tim sht shumkndsh?
Ndihmoji kopshtarit!
a) b) c) Nj kopshtar ka marr pr detyr t mbjell

12 fidan n 6 rreshta, nga 4 fidan n do
rresht.
3. Vizato shumkndshin ABCD.
A do t mundet kopshtari ta kryej detyrn.
22 DISA LLOJE T SHUMKNDSHAVE 125
Kujtohu!
A 1 Te vizatimet a) dhe b) jan dhn dy
shumkndsha dhe disa segmente
Si quhet figura gjeometrike q sht for- pikat e skajshme t t cilave u tako-
muar prej nj vije poligonale dhe zons s jn shumkndshave.
saj t brendshme?
Shihi vizatimet dhe prgjigju n pyetjet.
Pikat D, E dhe G shtrihen te
shumkndshi ABCD.
Y S
D M H R
V
H C G T
E F X
G O T U
A B F
a) b)
Edhe cilat prej pikave t shnuara shtrihen
te shumkndshi ABCD?
Ku shtrihen t gjitha pikat e segmenteve FG, HT
Cilat prej pikave t shnuara nuk shtrihen
dhe XY?
te shumkndshi ABCD?
Vall t gjitha pikat e segmenteve: OR, ST dhe
UV shtrihen te shumkndshi nn b)?
Vre!
Te shumkndshi nn a) t gjitha pikat e segmenteve ku pikat e skajshme shtrihen te
shumkndshi, jan pika t atij shumkndshi. Pr shumkndshat e atill thuhet se jan t
myst (konveks).
Te shumkndshi nn b) disa pika t segmenteve pikat e skajshme t t cilave shtrihen te
shumkndshi, nuk i takojn shumkndshit. Pr at shumkndsh thuhet se sht t lugt.
2 Cilt prej shumkndshave c)

a) d)
n vizatim jan t myst? b)
3 Vizato nj shumkndsh t myst dhe nj t lugt.
Kujtohu! D
Shihe shumkndshin ABCDE n vizatim.

Pikat: A, B,C, D dhe E jan kulme, segmentet AB, BC, CD, E C
DE dhe E a jan brinjt e shumkndshit.
Kndet: ABC, BCD, CDE, DEA dhe EAB jan knde t
shumkndshit. A B
N
126 B
4 Shihi shumkndshat n C G
vizatim dhe prgjigju n
pyetjet. H P M
Sa knde, kulme dhe brinj ka donjri prej
shumkndshave? F
Si quhet shumkndshi ABC? K L
A B E
Mbaj mend!
Sipas numrit t kndeve (kulmeve ose brinjve) Po, ai ka tre knde dhe quhet
shumkndshi mund t jet: trekndsh.
trekndsh - shumkndsh me tre knde (kulme dhe brinj);

katrkndsh - shumkndsh me katr knde (kulme dhe brinj);
peskndsh - shumkndsh me pes knde (kulme dhe brinj).
5 Cili shumkndsh quhet gjashtkndsh?

a) b)
6 Vizato shumkndsh me shtat brinj. Si
quhet shumkndshi i till?
7 Cakto llojin e do shumkndshi n vizatim. c)
M tutje, me shumkndsh do t nnkuptojm shumkndsh e myst, nse nuk sht thn

ndryshe.
Duhet t dish! D
Testohu!
Cili shumkndsh quhet i myst?
Cili shumkndsh quhet i lugt jo Pse shumkndshi ABCD
konveks? n vizatim sht i lugt?
Si ndahen shumkndshat sipas num- Si quhet shumkndshi q C
rit t kndeve (kulmeve, brinjve)? ka 8 brinj?
A B
Detyra
2. Vizato peskndsh ABCDE.
1. Cili shumkndsh quhet shumkndsh i
myst? Cilt kulme jan fqinje me kulmin B?
Cilt brinj jan jo fqinje me brinjn BC?
3. Cilt prej pikave t shnuara n 4. Shno pes pika A, B, C, D dhe E si n viza- 127
vizatim shtrihen te shumkndshi tim, e pastaj vizato peskndsh ABCDE q
ABCD? sht I lugt.
D E D
C
C
N E
G H
F
A M B A B
23 PERIMETRI I TREKNDSHIT
Kujtohu!
C A 1 Shihe shumkndshin ABCD n viza-
tim. N t jan dhn gjatsit e seg-
menteve prej t cilve prbhet vija
poligonale e shumkndshit.
A V C
Njehso perimetrin e trekndshit ABC. 4 cm
D
3 cm
Njehso perimetrin e katrorit me brinj
a = 5 cm. 2 cm
A 4 cm B
Njehso perimetrin e vijs poligonale ABCD.
Perimetri i vijs poligonale q e formon shumkndshin quhet perimetr i shumkndshit dhe

shnohet me P.
Vre!
Perimetri i shumkndshit ABCDE n vizatim sht: P = AB + BC + CD + DA;
P = 4 + 3 + 4 + 2 = 13 cm, dmth. P = 13 cm.
S
2 Njehso perimetrin e shumkndshit ABCDE, nse:
AB = 4 cm, BC = 25 mm, CD = 3 cm, DE = 35 mm i EA = 3 cm.
b a
B 3 Njehso perimetrin e trekndshit ABC n vizatim nse: a =

28 mm, b = 32 mm dhe c = 40 mm.
A c V
128 Mbaj mend! P = AB + BC + CA, gjegjsisht P = a + b + c.
4 Njehso brinjn a t trekndshit ABC, nse jan dhn:

a) P = 22 cm, b = 9 cm dhe c = 6 cm; b) P = 30 cm, b = 12 cm dhe c = 8 cm;
Prcjelle zgjidhjen: Kujtohu!
a) P = a + b + c; 22 = a + 9 + 6; 22 = a + 15, Cili trekndsh quhet trekndsh

a = 22 - 15; a = 7 cm. barakrahs?
Zgjidhe detyrn nn b).
5 Njehso perimetrin e trekndshit barakrahs ABC me baz AB = a = 4 cm dhe krah

AC = BC = b = 3 cm.
Vreje mnyrn! C
P = AB + BC + AC, P = a + b + c; L = a + b + b, dmth. b a
P = a + 2 b; L = 4 + 2 3 = 4 + 6 = 10 cm, dmth. P = 10 cm.
6 Njehso perimetrin e trekndshit barakrahs me baz A c B

a = 8 cm dhe krah b = 6 cm.
7 Njehso bazn a t trekndshit barakrahs, nse jan dhn:

a) perimetri P = 23 cm dhe krahu b = 7 cm;
b) perimetri P = 30 cm dhe krahu b = 9 cm.
Prcjelle zgjidhjen nn a)!
Mbaj mend!
P = a + b + b,

P=a+2b 23 = a + 2 7; 23 = a + 14; a = 23 - 14; a = 9 cm;
F
8 AVS sht trekndsh barabrinjs me brinj a = 5 cm.
a a
Njehso perimetrin e AVS.
D a E
Prcjelle zgjidhjen!
129
Mbaje mend!
P = AB + BC + CA, P = a + a + a,

P=3a P = 3 5; P = 15 cm.
Njehso perimetrin e trekndshit barabrinjs me brinj a = 8 cm.
9 Njehso brinjn e trekndshit

Prcjelle zgjidhjen!
barabrinjs me perimetr:
a) P=18; b) P=36cm. P = 3 a; 18 = 3 a; a = 18 : 3; a = 6 cm.
Duhet t dish!
Testohu!
ka sht perimetr i shumkndshit;

Njehso perimetrin e trekndshit
t njehsosh perimetrin e shumkndshit;
barakrahs me baz a = 4 cm dhe krah
t njehsosh perimetrin e trekndshit; b = 5 cm.
t njehsosh nj brinj t shumkndshit, nse Njehso brinjn a t trekndshit AVS,
sht dhn perimetri dhe brinjt tjera t tij; nse P = 24 cm, b = 7 cm dhe c = 9 cm.
Detyra
Njehso perimetrin e shumkndshit ABCD,

1. 6. Trekndshi barakrahs me baz a = 12 cm e
nse: AB = 3 cm, BC = 34 mm, ka perimetrin P = 32 cm. Njehso krahun e atij
CD = 46 mm dhe DA = 5 cm. trekndshi.
2. Njehso perimetrin e AVS, nse: 7. Njehso perimetrin e trekndshit barabrinjs

a = 8 cm, b = 12 cm dhe c = 9 cm. me brinj a = 18 cm.
3. Njehso brinjn e AVS, nse: P = 42 cm,

b = 12 cm dhe c = 15 cm. 8. Trekndshi barabrinjs e ka perimetrin
P = 27 cm.
Njehso brinjn e atij trekndshi.
4. Njehso perimetrin e trekndshit
barakrahs me baz a = 8 cm dhe krah
b = 11 cm. 9. Gjatsit e katr brinjve t nj peskndshi
jan: 32mm, 25mm, 28mm dhe 35mm, ndrsa
5. Perimetri i nj trekndshi barakrahs sht perimetri i tij sht P=150mm. njehso gjats-
34 cm, njehso bazn a t atij trekndshi, in e brinjs s pest.
nse krahu sht b = 12 cm.
130 24 MSOVE PR FIGURA GJEOMETRIKE N RRAFSH.
KONTROLLOJE DIJENIN TNDE
1. Vizato drejtzat p e q, dhe shno pikat A,

9. N vizatim emrtoji t
B dhe C q shtrihen n drejtzn p dhe
gjitha knde t
pikat C, D dhe E q shtrihen n drejtzn q.
shnuara me hark. Ndrmjet
Shkruaj me simbole dhe cilat prej atyre tyre cilat lloje t kndeve i
pikave i takojn, e cilat prej atyre pikave nuk i njohsh?
takojn drejtzs p, prkatsisht drejtzs q.
2. A jan kolineare pikat A, B dhe C, nse

AB = 4 cm, BC = 76 mm dhe 10. Vizato knd = AOB, si
CA = 36 mm? n vizatim. Pastaj, vizato
knd q sht i puqt me AOB.
3. sht segmenti?
4. Vizato dy segmente, a dhe b, si n vizatim. 11. Vizato knd t gjer , e pastaj konstrukto
knd t barabart me kndin .
a b
Pastaj konstrukto segmentin: 12. Vizato kndin e ngusht dhe kndin e

a) a + b; b) a - b. drejt . Pastaj, konstruktoi kndet +
dhe - .
5. Cakto cilat prej vijave t thyera n vizatim
jan poligonale. Sqaro pse vijat tjera t
thyera nuk jan poligonale. 13. I cilit lloj sht kndi q ka 90o 35'?
Shndrroji n minuta 90o 35'.
14. Njehso kndin i cili me kndin = 45o

35' 45 jep shumn 90o.
1 2 3 4 5
15. Vizato drejtz p dhe shno pik M q sht
n larges 3cm nga drejtza p.
6. Vizato rrethin k(O; 27 mm) dhe n t
shno harkun rrethor AB, ashtu q korda
prkatse t jet AB = 35 mm.
16. sht simetralja e segmentit?
Sa sht diametri i atij rrethi?
17. Provo nse kndet = 105o 45' dhe
7. Vizato rrethin k1(O1; 30 mm), e pastaj = 75o 15' jan suplementare.
rrethin k2(O2; r2) i cili do ta takoj k1 nga
brenda, ndrsa largesa qendrore t jet 10 mm.
18. Perimetri i nj katrkndshi sht 64m, e
tre brinjt e tij kan gjatsi: 24m, 13m dhe
8. a) sht kndi? 14m. Sa sht gjatsia e brinjs s katrt?
b) sht zona e brendshme e kndit?
131
TEMA 3. THYESA. NUMRAT DHJETOR
1. Thyesa. Leximi dhe shnimi i 9. Llojet e diagramit. Zgjedhja e

thyess 132 diagramit 157
2. Llojet e thyesave 135 10. Mbledhja e numrave dhjetor 160
3. Paraqitja e thyesave n boshtin 11. Zbritja e numrave dhjetor 163
numerik. Barazia e thyesave 140 12. Shumzimi i numrave dhjetor 166
4. Mbledhja dhe zbritja e thyesave 13. Pjestimi i numrave dhjetor 170
me emrues t barabart 143 14. Shndrrimi i thyess n numr
5. Thjeshtimi dhe zgjerimi i dhjetor 175
thyesave 146 15. Rrumbullakimi i numrit dhjetor 178
6. Thyesa dhjetore. Numri dhjetor 149 16. Zgjedhja e modelit 180
7. Vetit e numrave dhjetor 153 17. Msove pr thyesa. Numrat
8. Paraqitja e numrave dhjetor n dhjetor. Kontrollo njohurin
drejtzn numerik. Krahasimi i tnde 182
numrave dhjetor 155
132 1 THYESA. LEXIMI DHE SHNIMII THYESAVE
Kujtohu!
A 1 N nj shitore ka vetm buk t
N vizatim figurat jan ndar n pjes me plota. Si do t vepron shitsi nse
syprina t barabarta. krkon t blesh gjysm buke?
2 Sa gjysma ka nj e plot?
Sa t treta ka nj e plot?
3 N nj byrektore ka nj pite t plot t

byrekut. Si do t vepron shitsi nse krkon
t blesh t katrtn e byrekut?
N sa pjes t barabarta sht ndar don- Piten e byrekut shitsi do ta ndan

jra prej figurave? n katr pjes t barabarta.
Emrto nj pjes t do figure.
Shprehe dhe shkruaje pjesn e ngjyrosur Nj e plot sht ndar n katr pjes t
t do figure. barabarta, dmth. sht caktuar sa sht
1 : 4.
Vre!
Hersit 1 : 4 nuk sht numr natyror, pasi asnj numr natyror i shumzuar me 4 nuk jep 1.
Megjithat, sht e kuptueshme t themi se ai hers sht i barabart me nj t katrtn dhe t
prvetsojm se edhe nj e katrta sht numr.
1 1
Shkruajm __ , t.e. 1 : 4 = __ .
4 4
4 Tre fmij si do t'i ndajn nj lloj dy okollata? Shihe vizatimin.
N sa pjes sht ndar do okollat? Sa pjes do t merr do fmij?

Ciln pjes t okollats do ta merr do fmij?
Vre!
133
2 2
2 : 3 = __ ; __ lexohet: dy t treta ose 2 thye pr 3.
3 3
Mundemi t themi se __2 sht numr, i shkruar n form t thyess, por nuk sht
3
numr natyror.
5 Shkruaj hersit 1:2; 4:5 dhe 11 : 15 n form t thyesave dhe lexoni.
6 Cili prej ktyre hersve nuk sht numr natyror?

a) 6 : 3; b) 1 : 3; c) 5 : 6; d) 8:4?
Te cili hers i pjestueshmi sht i plotpjestueshm me
pjestuesin?
Vre dhe mbaj mend!
Hersit 1:3 dhe 5:6 nuk jan numra natyror

Nse n nuk sht pjestues i m, ather m : n nuk sht numr natyror,
m
Hersin m : n e shkruajm __ .
n
Prandaj, prve numrave natyror do t msosh edhe numra t tjer t cilat quhen thyesa.
Thyesa sht hers i dy numrave natyror.
B 7 Shihe vizatimin dhe prgjigju n pyetjet.
N sa pjes sht ndar e plota?

Shkruani thyes q tregon pjesn e ngjyrosur.
Si quhen numrat me t cilat sht shkruar thyesa?

ka tregojn numrat me t cilat sht shkruar thyesa?
N prgjithsi
m
Thyesa __
n
sht hers i numrave natyror m dhe n. Lexohet: m t n-tat.
Numrat me t cilat sht shkruar thyesa quhen: m - numrues dhe n - emrues. Ato jan ndar me
viz e cila quhet vija thyesore. Ajo e zvendson shenjn e pjestimit.
numrues
m
__ vija thyesore
n emrues
Emruesi n tregon n sa pjes t barabarta sht ndar e plota. Numruesi m tregon numrin e
atyre pjesve q jan marr prej t plots.
134 8
5
tregon numruesi dhe emruesi te thyesa __ ?
6
9 Shkruaje dhe lexoje thyesn e cila paraqet tet t 15-tat pjes t nj vere t plot.
T shprehish paraqet nj thyes; 5

Vizato katror dhe hijezo __ e katrorit.
t lexosh dhe t shkruash thyesa; 8
t sqarosh paraqet numruesi dhe ka tregon numruesi, kurse ka emruesi
emruesi i nj thyese. 5
i thyess __ ?
8
Cila pjes e l cm sht 1 m?
Shkruaj si thyes 7 dl t nj 1 l.
Detyra
1. Shkruaj hersit n form t thyesave dhe lex- 5. Shkruaj:

oji. a) 3 cm n dm ; b) 28 cm n m;
7 : 9; 12 : 23; 4 : 121. c) 9 dl n l; d)15 g n kg.
a
2. Shkruaj dhe lexo tre thyesa __ , ku
b 6. Shkruaj:
a, b {7, 9, 28, 105}. 1 3
a) __ m n cm; b) __ m n dm;
4 5
2 8
c) __ l n dl; d) __ kg n g.
3. Shpreh tregon numruesi dhe emruesi i 5 25
thyess:
5 12
__ 38
; __ ; __ . 7. Prej 36 nxnsve t nj klas 21 jan t
8 19 125
4 shklqyeshm. Paraqite me thyes pjesn e
Vizato katror dhe vizo __ t saj.
9 nxnsve t shklqyeshm t asaj klase.
8. N 8 paketa t njjta ka gjithsej 5 kg sheqer.

4. Cila pjes sht: Sa kilogram sheqer ka n do paket?
a) 1 dm n 1 m b) 1 cl n 1 l
c) 1 g n 1 kg d) 1 dm2 n 1 m2
2 LLOJETE THYESAVE 135
Kujtohu!
A 1 Shkruaj nj t plot te:
gjysma; e treta; e shtata.
Vre!
2
__ 3 7
= 1, __ = 1, __ = 1.
2 3 7
Sa gjysma ka nj e plot? n
N prgjithsi, pr nj thyes __
n , me
Sa t treta ka nj e plot?
numrues dhe emrues t barabart, ku n sht
Sa gjysma ka n: dy t plota, pes t plota?
numr natyror kemi:
n n
__ = n : n = 1, konkretisht __ = 1.
n n
2 Shkruaje numrin 1 si thyes: me emrues 8; me numrues 12.
3 Njehso hersit: 2 : 1; 9 : 1 dhe n : 1

(n numr natyror) dhe paraqiti si thyesa. Barabart
2
__ 9 n
Shkruan: = 2 : 1 = 2; __ = 9 : 1= 9; __ = n : 1 = n.
1 1 1
do numr natyror n munde t paraqitet me thyes me

numrues n dhe emrues 1.
4 Shkruaje numrin 8 si thyes me numrues 8.

Shkruaje numrin 15 si thyes me emrues 1.
5 Shkruaj dy t plota si thyes me emrues tre.
3 3 6 6 sht e barabart me numrin naty-

Vre: 2 = 1 + 1 = __ + __ = __ . Mund t themi se thyesa __
3 3 3 3
ror 2.
Kjo mnyr e shnimit t numrit natyror si thyes me emrues t dhn nuk sht praktik pr numrat
m t mdhenj. Vre mnyrn tjetr m t shkurtr.
Si mund t shnohet numrin 5 n form t

thyess me emrues 4? N 5 t plota ka 4 5 t katrtat,
45 20
Sa t katrta ka n 5 t plota? konkretisht; 5 = ____ = __.
4 4
Cilido numr natyror m mund t shkruhet n form t thyess me emrues numr
136 natyror n.
mn
m = ____
n
6 Paraqite numrin 8 n t pestat dhe numrin 12 n t shtatat.
Te e cila thyes vijuese emruesi sht pjestues i numruesit?

3 4 3 15 18 5 21
Cila prej tyre sht numr natyror: __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; __ ?
5 2 6 3 9 10 7
Mbaj mend!
a
Thyesa __ paraqet numr natyror nse b sht pjestues i a.
b
Thyesa me t ciln sht paraqitur numri natyror quhet thyes e dukshme.
7 Cilt prej ktyre thyesave jan t dukshme:

1 ; __
__ 4 ; __
5 ; __
6 ; __3 ; 14
__; 25
__ ; 22
__ ; 31
__ ?
2 2 1 6 4 7 4 2 8
Secili numr natyror mund t llogaritet pr thyes.

Ka thyesa q nuk paraqesin numr natyror.
Prandaj, bashksia e numrave natyror sht nnbashksi e bashksis s thyesave.
1
N vizatim jan formuar figura prej pjesve t barabarta q paraqesin __ e nj rrethi.
B 8
4
I
a) b) c)
II
d) e) f) g)
Sa t katrta ka do figur nga rreshti i par?

Sa t katrta ka do figur te rreshti i dyt?
Cilat prej figurave paraqesin m pak se nj t plot dhe cila m shum se nj t plot?
Paraqiti me thyes figurat e rreshtit t par. Krahaso numruesit me emruesit e thyess. far kon-
staton?
Paraqiti me thyes figurat e rreshtit t dyt. Krahasoji numruesit me emruesit e thye- 137
save. far konstaton?
Vre!
1 2 3
Figurat e rreshtit t par paraqiten me thyesat: a) __ , b) __ dhe c) __ .
4 4 4
Numruesi i donjrs prej atyre thyesave sht m i vogl se emruesi, q do t thot se ato prm-
bajn m pak pjes se q ka nj e plot. Ato thyesa jan m t vogla se 1.
2 7 9 28
Thyesa t atilla jan thyesat: __ , __ , __ , __ etj. Ato i quajm thyesa t drejta.
5 9 11 31
Mbaj mend pr thyesat e drejta:

a
__ a
__
Te cilado thyes (a, b N), nse a < b, ather < 1.
b b
5 6 7 9
Figurat e rreshtit t dyt paraqiten me thyesat: d) __ , e) __ , f ) __ , dhe g) __
4 4 4 4
Te donjra prej ktyre thyesave numruesi sht m i madh se emruesi, q do t thot se ato prm-
bajn shum pjes se sa ka nj e plota. Ato thyesa jan m t mdhenj se 1.
9 11 25 38
Thyesa te atilla jan: __ , __ , __ , __ etj. Ato i quajm thyesa jo te drejta.
4 3 13 19
Mbaj mend pr thyesat jo t drejta:

a a
Te cilado thyes __ (a, b N), nse a > b, ather __ > 1.
b b
Thyesat m t vogla se 1 quhen edhe thyesa t pastra, kurse thyesat m t mdha se 1 quhen thye-
sa jo t pastra.
1 5 5 7 5 14
9 sht dhn bashksia M = { __ , __ , __ , __ , __ , __ }.
2 3 8 7 11 9
Shkruaj n mnyr tabelare bashksit
A = {x | x M dhe x < 1} dhe B = {x | x M dhe x > 1}.
3
10 E cilit lloj sht thyesa __ ?
2
3
__
Shkruaje thyesn si shum t gjysmave me dy mbledhs.
2
3
Shkruaje thyesn __ si shum t gjysmave me tre mbledhs.
2
Ndjeke zgjidhjen
138
3
Thyesa __ sht m e madhe se 1 dhe mundet t paraqitet si shum e gjysmave,
2
3 1 1 1 1 1 1
dmth. __ = __ + __ + __ = 1 + __. Shuma 1 + __ Shkurtimisht shkruhet 1 __ .
2 2 2 2 2 2 2
3 1 .
Mund t shkruajm __ = 1 __ Numri i przier prm-
2 2 ban t plot dhe thyes.
Lexojm: tre t dytat sht e barabart me nj t plot e nj t dytat.

Thyesat m t mdha se 1 t shkruara me t plota dhe thyesat quhen numra t przier.
C 11 Pse do thyes m e madhe se 1 mundet t shkruhet si numr i przier?

32
Thyesn __ ta shkruajm si numr t przier.
5
Prcille zgjidhjen
Nse e pjeston numruesin me emruesin, ather hersi i fituar sht pjes e 32 : 5 = 6;

plot e numrit t przier. Pse? -30
2
Mbetja e fituar sht numruesi i thyess m t 32

= 32 : 5 = 6 +
2
= 6
2 ; 32 2
=6
vogl se 1, kurse emruesi ngel i njjt. 5 5 5 5 5
6 8 15 48 80 132
12 Shkruaje thyesn n numr t przier: a) __ , b) __ , c) __ , d) __ , e) __ , f ) ___ .
5 3 4 11 13 17
Numrin e przier mund ta shkruajm si thyes.

3
Numrin e przier 2 __ ta shkruajm si thyes.
4
Vre zgjidhjen!
3
T caktojm sa t katrta ka numri i przier 2 __ .
4
Sa t katrta prmbajn 2 t plota? 2 4 katrta
Thyesa m e vogl se 1 prmban edhe 3 t katrta. 2 4 + 3 katrta

3 24+3
_______ 11
2 __ = = __
4 4 4
Numri i przier paraqitet si thyes ashtu q emruesi shumzohet me t plotn dhe ai
numr i shtohet numruesit. At e shkruaj pr numrues, kurse emruesi ngel i njjt. 139
2 5 9
13 Numrat e przier: 3 __ , 4 __ , 8 __ shkruaj n form t thyess.
5 7 11
Duhet t dish!
Testohu!
T njohsh llojet e thyesave: thyesa m t
vogla se 1 (thyesat e drejta), thyesa m t 2 3 6 9
Cila prej thyesave: __ , __ , __, __ ,
3 2 3 8
mdha se 1 (thyesat jo t drejta), thyesa t
9 , __
__ 9 sht m e vogl se 1, m e madhe se 1
dukshme dhe numra t przier. 3 10
T shkruash numr natyror n form t ose thyes e dukshme?
thyess me emrues t caktuar. 13
Sa t plota ka thyesa __ ? Shkruaje si numr t
T paraqessh thyes m t madhe se 1 n 3
przier.
numr t przier dhe anasjelltas. 4
Sa t pesta ka n 3 __ ? Shkruaje numrin e przier
5
n form t thyess.
Detyra
1. Numrat natyror: 2, 5, 7, 8 dhe 11 4. Shkruaj dy thyesa m t mdha se 1 me

shkruaj n form t thyess me numrues 12.
emrues:
a) 1; b) 3; c) 7.
5. Thyesat: shndrroji n numra t przier.

2. Sa thyesa m t vogla se 1 mundesh t 28
__ , 17
__ , 21
__ , 29__ , 125
__ .
shkruash me emrues 5 dhe numrues 3 4 8 5 9
numr natyror?
3. Shkruaj dy thyesa m t vogla se 1 me 6. Numrat e przier: shndrroi n thyesa.

emrues 7. 1 8 , 3 3
8 __ , 3
__ 1 __ , 15 __ .
4 9 10 4
Provo mendjemprehtsin tnde!
Nj fush po vrshohej me uj. do dit vrshohet dyfish m

shum se ditn paraprake. Ditn e gjasht u vrshua e gjith
fusha. N fund t cils dit ishte vrshuar gjysma e fushs?
140 3 PARAQITJA E THYESAVE N DREJTZN NUMERIKE.
BARAZIA E THYESAVE
Kujtohu!
A 1 Vizato drejtz numerike me seg-
N vizatim sht vizatuar drejtza p dhe n ment njsi 2 cm.
t dy pika A dhe B. Numrit 3 shoqroja pikn C.
A B p
0 1 Numrit 5 shoqroja pikn D, ndrsa numrit 7
Cili numr i shoqrohet piks A, e cili pikn E.
piks B? Cakto gjatsin e segmentit CE.
N vizatim sht prcaktuar drejtza Sa her duhet ta bartsh segmentin njsi q t
numerike me segment njsi AB = 1. caktosh pik pr numrin 14?
do numr natyror mund t paraqitet n drejtzn numerike.
2 Vizato segment AB me gjatsi 6 cm. Te segmenti AB cakto pik C ashtu q

2
AC = __ AB. Cakto gjatsin e segmentit AC.
3
Shihe vizatimin!
Segmentin AB sht ndar n 3 pjes. Secila pjes ka A C B

gjatsi 2 cm, ndrsa segmenti AC ka dy pjes t atilla.
AC = 4 cm.
1
__
Si do ta caktosh pikn D, ashtu q AD = AB. Cakto gjatsin e segmentit AD?
3
Thyesat, si edhe numrat natyror, mundet t paraqiten n drejtzn numerike.
1
3 Paraqite thyesn __ n drejtzn numerike.
4 p A B C
1
Vre se thyesa __ sht m e vogl se 1? 0 1 2
4
1
__ 1
Ku gjendet thyesa
4
n drejtzn numerike? Thyesa __ gjendet n
4
Segmentin njsi AB prej 0 gjer te 1 duhet ta ndash n 4 segmentin AB.
pjes t barabarta. N fund t pjess s par sht pika M

1 . p A M B C
dhe asaj i sht shoqruar thyesa __
4 1
0 __ 1 2
1 3
N drejtzn numerike paraqiti thyesat __ dhe __. 4
2 4
10
__
4 N drejtzn numerike me segment njsi 3 cm paraqite thyesn 3 . 141
N ecurin prgjigju krkesave.
Vizato drejtz numerike dhe n t shno pika me numrat prej 0 gjer te 6.
10 10
Shkruaj thyes __ si numr t przier. Ndrmjet cilve numra do t jet thyesa __ ?
3 3
Ndrmjet cilave numra segmentin do ta ndash n tre pjes? Sa pjes do t ndash q t caktosh pik
10 11 4
pr thyesn __ ? N drejtzn e njjt numerike paraqiti thyesat __ dhe __.
3 3 3
B
2
1 e pites byrek, ndrsa Afrdita __
5 Mimoza ka bler __ e pites byrek me madhsi t njjt.
4 8
Cila prej tyre ka bler pjesn m t madhe t pites byrek. Vepro sipas krkesave.
1
__ 2
__
4 8
Paraqiti dy pite byrek me dy rrath me rreze t njjt (si n vizatim).
Njrin rreth ndaje n 4 pjes, ndrsa tjetrin n 8 pjes.

1 2
Nga rrethi i par ngjyros __, ndrsa nga i dyti __ . Mund t prfundoj!
4 8 1 2
__ = __
Krahaso pjest e ngjyrosur. 4 8
6 Lindita ka ngjyrosur pjes t tre shiritave t njjt, ndrsa Gazmendi pjest e tre katrorve t njjt.
Gazmendi
Lindita
N sa pjes sht ndar donjri prej shiritave?
Sa pjes sht e ndar n do kuti?
Cila pjes e do shiriti sht ngjyrosur, gjegjsisht do katrori sht ngjyrosur?
Krahaso pjest e ngjyrosura t shiritave, gjegjsisht katrorve.
1 2 4
Pjest e ngjyrosura t shiritave jan t barabarta dhe thyesat __, __ dhe __ jan t
barabart. 2 4 8
1 2 1 4 2 4
Prandaj mundemi t shkruajm: __ = __ ; __ = __ ; __ = __ .
2 4 2 8 4 8
142 Pjest e ngjyrosura t katrorve jan t barabart.
2 4 6
Prandaj: __ = __ = __ .
3 6 9
Vre rregulln q vlen te thyesat e barabarta.
1 2
= __ , vaì: 1 4 = 2 2

__
T mbaj mend! Te thyesat e barabarta vlen:
2 4
nse shumzon n mnyr t kryqzuar do
2 4
= __ , vaì: 2 8 = 4 4;
t fitosh prodhime t barabarta.
__
4 8
2 4 4 6
__ = __ , vaì: 2 6 = 3 4; __ = __ . Provo dhe shkruaj.
3 6 6 9
a c a c
Rregulla vlen pr fardo thyesa t barabarta __ dhe __ , dmth. __ = __ , nse vlen a d = b c.
b d b d
2 6 3 6 11 44 80 90
7 Cilat prej ktyre thyesave jan t barabarta: a) __ dhe __ ; b) __ dhe __ ; c) __ dhe __ ; d) __ dhe __ ?
5 15 7 14 10 40 81 91

T vizatosh drejtz numerike me
segmentin njsi t dhn; Cilat thyesa u prgjigjen pikave A, B dhe C te drejtza
numerike?
t paraqessh thyesa n
A B C
drejtzn numerike;
me ndihmn e rregulls pr 0 1 2 3
barazin e thyesave t caktosh Vizato drejtzn numerike me segment njsi 1 cm dhe n t
nse dy thyesa jan t barabar- 7
cakto pikn A, e cila i prgjigjet thyess __.
ta. 3
Cili numr duhet t shkruhet te katrori q t jen t barabarta
Detyra 2 6
thyesat __ = __ ?
3
1. Cilat thyesa u prgjigjen pikave A, B dhe C te 4. Cilat prej ktyre thyesave jan t barabarta:
drejtza numerike?
1
__ 5 1 7
9 , __ 28 9 27
A B C dhe __ , __ dhe __ dhe __ ; __ dhe __ ?
6 30 2 19 10 40 11 37
0 1 2 3 4
5. Duke e shfrytzuar rregulln pr barazin e
2. Vizato drejtzn numerike me segment njsi thyesave cakto x ashtu q thyesat t jen t
2 cm dhe n t cakto numrat a) 5; b) 7; barabart.
1
3 ; d) 6 __ 2 x 7 35 2 x 10 100
c) 4 __ . a) __ = __ ; b) __ = __ ; c) __ = __ ; d) __ = __ .
4 2 3 12 x 40 9 27 11 x
3. Vizato drejtzn numerike me segment njsi 6. N drejtzn numerike jan paraqitur num-
3 , __
4 cm dhe n t cakto thyesat __ 9 , __
9, 3
rat __ dhe 1. Paraqiti numrat:
7. 4 8 4 4
__
5 ; 3 __
__ 1 dhe 17
__ . 3
__ 1
2
4 2 4 4
4 MBLEDHJA DHE ZBRITJA E THYESAVE ME
EMRUES T BARABART
143
Kujtohu!
A 1 3 4
Cakto shumn e thyesave __ dhe __ .
5 5
Eljesa dhe Bariu kan ndar nj rreth n 4
pjes t barabart. Eljesa ka ngjyrosur Vre se si do ta sqarojm mbledhjen e thyesave
1
__ 2 me emrues t barabart me ndihmn e vetis t
e rrethit, kurse Bariu __ e rrethit t njjt.
4 4 shprndarjes t pjestimit n lidhje me mbledhjen.
Ciln pjes t rrethit e kan ngjyrosur Eljesa
dhe Bariu s bashku?
Puno sipas ktyre rregullave dhe krahasoji
Vizato rreth dhe shkruaji zgjidhjet.
pjest e ngjyrosura.
1 2
Njehso __ + __ . Zbato vetin distributive t
4 4 (3 + 4) : 5 = 3 : 5 + 4 : 5
shprehjes (3 + 4) : 5 =
Njehso sa ka ngjyrosur Bariu m shum, Ndryshoji ant e barazive
2 1 t fituara. 3 : 5 + 4 : 5 = (3 + 4) : 5
dmth. __ - __ .
4 4
Shkruaji hersit n form t 3 4 3+4
__ + __ = _____
thyesave. 5 5 5
Zbato vetin e shprndarjes t pjestimit n
lidhje me mbledhjen Njehso shumn dhe 3
__ 4
__ 3+4
+ = _____ =
(12 + 9) : 3 = . paraqite si numr t przi- 5 5 5
7 2
er. __ = 1__ .
5 5
3 4
2 Shihe vizatimin dhe sqaro si sht paraqitur shuma __ + __ n drejtzn numerike.
5 5
3 __
__ 4 2
+ = 1__
5 5 5
0 3 1 4 2
__ __
5 5
T mbaj mend: Thyesat me emrues t barabart mblidhen kshtu: a __

__ b _____
a+b
+ = ,
c c c
a, b, c N, dmth. shuma e numruesve shkruhet pr numrues, kurse emruesi ngel i
njjt.
3 1
3 Cakto shumn 2__ + __.
5 5
Vre se shuma mundet t paraqitet n dy mnyra.
144
Mnyra I
3
Shndrroje numrin e przier 2 __ si thyes m e madhe se 1.
5
13 1
Cakto shumn __ + __ .
5 5

14
Shkruaje shumn __ si numr t przier.
5
Mnyra II

3
Shkruaje numrin e przier 2 __ si shum t t plotave dhe thyess m t vogl se 1.
5
3 __ 1
Te shprehja 2 + __ + cakto shumn e thyesave m t vogla se 1.
5 5

4
Shkruaje shumn 2 + __ si numr t przier.
5
2 4
4 Cakto shumn 3 __ + 1 __ n dy mnyra.
7 7
5 Cakto shumn e thyesave:

7 5 4 5 3 1
a) __+ __ ; b) __ + __ ; c) 2 __+ __ .
9 9 7 7 4 4
11 8
6 Nj traktorist pr nj or ka lvruar __ e nj are, kurse orn e dyt ka lvruar __ e ars.
20 20
Ciln pjes t ars e ka lvruar traktoristi pr dy or?

Cila pjes e ars ka ngel e pa lvruar?
7 5
B 7 Cila thyes duhet t shkruhet n vend t x q t vlen:
__
9
=
__
9
+ x?
Vre!
5 2 7
Thyess __ duhet t'i shtohet thyesa __ q t fitohet thyesa __ .
9 9 9
2 7 5 7 5 7- 5 2
Thyesa __ sht ndryshimi i thyesave: __ dhe __ ; shkruajm: __ - __ = ____ = __.
9 9 9 9 9 9 9
T mbaj mend: Thyesa me emrues t barabart zbriten kshtu:

__a __c ____
a- c
- = , a > c,
b b b
dmth. ndryshimi i numruesve shkruhet pr numrues, kurse
emruesi ngel i njjt.
11 7 16 11 5 3
Njehso ndryshimin: a) __ - __ ; b) __ - __ ; c) 3 __ - 1 __ .
8 12 12 25 25 8 8 145
3
9 Gjatsia e njrs brinj t nj drejtkndshi sht e 5 __ cm, kurse
5
2
gjatsia e brinjs fqinje sht 1 __ cm m e vogl.
5
Cakto gjatsin e brinjs fqinje.
Cakto perimetrin e drejtkndshit.

T caktosh shumn e thyesave me
emrues t njjt; Cakto shumn, pastaj shkruaje si numr t przier.
T njehsosh ndryshimin e thyesave 3 __
__ 7
+ .
3 1
2 __ + 1 __.
me emrues t njjt. 8 8 4 4
4 2
__
Cili numr sht pr 2 __ m i vogl se numri 3 ?
9 9
Detyra
1. Njehso: 4. Shumn e numrave 3 5 dhe 2 1 zvoglo-

5 4 1 1 2 7 7
a) __ + __ + --. b) 1 __ + 2 __. 5
9 9 9 3 3 je pr 5 .
7
7 11 4 2 7
c) 3 +4 d) +1 +3
12 12 15 15 15
5. Nj nxns ditn e par ka lexuar 3 e nj
10
libri, kurse ditn e dyt 5 e librit t njjt.
2. Njehso: 10
7 3 17 15 3 1
a) - b) - c) 5 - 2 Ciln pjes t librit e ka lexuar pr dy dit?
9 9 19 19 4 4
2 5 4 Cila pjes e librit i ka ngelur e pa lexuar pas
3
d) 3 -1 e) 3 + -2
5 11 11 11 dits s dyt?
3. Nj rezervuar mbushet prej tri gypave. Pr 7

1 3
nj or gypi i par mbush e rezervuar- 6. Arlindi ka 10 vjet, kurse Njomza ka 15 12
12 12
5 vjet.
4
it, i dyti dhe i treti , e rezervuarit.
12 12 5
Sa vjet do t ket Arlindi pas 3 vjet?
12
Ciln pjes t rezervuarit do ta mbushin
Pr sa vjet do t jet m e vjetr Njomza
t tre gypat pr nj or?
5
Cila pjes e rezervuarit do t ngel i nga Arlindi pas 3 vjet?
12
pambushur?
146 5 ZGJERIMI DHE THJESHTIMI I THYESAVE
Kujtohu! A 1 Vre katrort me brinj t barabart.

Te njri katror pjesa e ngjyrosur
Cili numr duhet t shnohet n katror q t
jet e sakt barazia. sht 3 , ndrsa te tjetri 6 .
4 8
12 : 5 = (12 3) : (5 ).
Cila veti e pjestimit sht zbatuar? Krahaso
pjest e
Provo a jan t barabarta thyesat? ngjyrosura.
4 8 5 5.3
dhe ; dhe . ;
5 10 6 6 3
3 6 3 6
Hetove se pjest e ngjyrosura jan t barabart, gjegjsisht = . Po ashtu, = ,
4 8 4 8
pasi q 3 8 = 4 6.
6 32 3 6 3 32
Mund t vresh se = . Nga kjo dhe nga = fitohet se = .
8 42 4 8 4 42
Numruesi dhe emruesi i thyess 3 jan shumzuar me 2. Ndrsa vlera e saj nuk u
ndryshua. 4
2 Numruesin dhe emruesin e thyess 5 shumzoji me: 2, 3 dhe 4. Provo nse thyesat e fituara
6
5
jan t barabarta me thyesn .
6
5 5 2 10
Vre se = = . Kjo barazi vlen pasi 5 12 = 6 10;
6 6 2 12
5 5 3 15
= = . Kjo barazi vlen pasi 5 18 = 6 15.
6 6 3 18
Vetin e konstatuar mundesh ta sqarosh edhe prej vetis s pjestimit
a an
a : b = (a n) : (b n). prandaj: = ; a, b, n N.
b bn
Vlen n prgjithsi!
Nse numruesi dhe emruesi i nj thyese shumzohen me nj numr t njjt, t ndryshueshm

prej zeros, fitohet thyes e barabart me thyesn e dhn.
Kjo rregull quhet zgjerimi i thyesave.
5 7 3
3 Zgjeroji thyesat: a) me 3; b) me 4; c) me 10.
6 8 10
B 4 4
Numruesin dhe emruesin e thyess __ pjestoje me 2. 147
6
4
Provo nse thyesa e fituar sht e barabart me thyesn __ .
6
4:2 2 4 2
Njehsove se = , gjegjsisht = . Kjo barazi vlen pasi q 4 3 = 6 2.
6:2 3 6 3
4
Numruesi dhe emruesi i thyess jan pjestuar me numr t njjt, ndrsa vlera e
6
saj nuk u ndryshua.
15
5 Numruesin dhe emruesin e thyess __ pjestoji me pjestuesin e tyre t prbashkt.
20
Provo barazin e thyess s dhn me thyesat e fituara.
Vetin e konstatuar t thyesave mundesh ta sqarosh prej vetis s pjestimit pr
pandryshueshmrin e hersit, gjegjsisht. a : b = (a : n) : (b : n) ku a, b, n jan numra natyror
a a:n
dhe n sht pjestues i a dhe b. Prandaj: = .
b b:n
N prgjithsi vlen!
Nse numruesi dhe emruesi i nj thyese pjestohen me pjestuesin e tyre t prbashkt (m t

madh se 1), ather fitohet thyes e barabart me thyesn e dhn.
Kjo rregull quhet thjeshtimi i thyesave.

36
6 Thyesn __ thjeshtoje gradualisht me pjestuesit e prbashkt t numruesit dhe emruesit.
60

36 36 : 2 18 : 2 9 : 3 3
= = = = .
60 60 : 2 30 : 2 15 : 3 5
Cakto pjestuesin m t madh t prbashkt pr numruesin dhe emruesin e thyess 36 .
60
Thjeshto thyesn me PMP(36, 60).
36 36 : 12 3
Njehsove se PMP(36,60) = 12. = = .
60 60 : 12 5
3
Thyesa nuk mundet t thjeshtohet, pasi numruesi dhe emruesi jan numra reciprokisht t
5
thjesht. Thyesa e ktill quhet thyes e pa thjeshtuar.
Vrejte se nj thyes mund ta thjeshtosh T mbaj mend! Thjeshtimin e

gradualisht me pjestuesit e prbashkt t thyess ta kryej gjer te thyesa e
numruesit dhe emruesit t saj ose m pa thjeshtuar.
thjesht, numruesin dhe emruesin ti
pjestosh me PMP e tyre
12
___ 25
___ 72
___ 27
___
148 7 Thjeshto thyesat: a)
16
; b)
50
; c)
90
; d)
999
.

1 4
T zgjerosh thyes; Shkruaji thyesat __ dhe __ n:
2 5
T thjeshtosh thyes; a) dhjetshe; b) qindshe
Cila thyes sht e Cakto x n barazi me ndihmn e thjeshtimit t

12 x
pathjeshtueshme? thyesave. __ = __ .
18 3
x
N shnimin __ cakto x q thyesa t jet e pa
3
thjeshtuar dhe m e vogl se 1.
Detyra
1. Zgjeroje me 2 dhe me 5 thyesn: 7. Duke e shfrytzuar vetin pr thjeshtimin

dhe zgjerimin e thyesave, cakto x.
2
__ 3
__ 11
__ 15
__
a) ; b) ; c) ; d) . x 20 7 x 8 24 11 33
__ __
5 7 12 17 a) __ = __ ; b) __ = __; c) __ __
x = 33 ; d) 17 = x .
7 28 9 54
2. Shkruaj tre thyesa t barabart me 3 5

6 8. Thyesat __ dhe __ zgjeroi ashtu q t ken
thyesn __ . 4 6
9 emrues t njjt.
3. Sa qindshe ka secila prej thyesave Problem!

4 __
__ 3 17
__ __ 9
24 __
; ; ; ; ?
5 10 20 25 50
N nj kov kishte uj, kurse n tjetrn ven.
sht mbushur gota nga kova me ven dhe
4. Cilat nga thyesat vijuese jan t pa sht derdhur n kovn me uj, e pastaj gota
3 2 17 21 29 111
thjeshtuar __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; ___ ? e njjt sht mbushur nga kova n t ciln
6 5 25 27 36 999 sht przier uji dhe vena dhe sht derdhur
n kovn me ven. ka ka m shum, uj n
kovn me ven ose ven n kovn me uj?
5. Thjeshto thyesat:
5 __
__ 8 36 54 100 Zana dhe Valoni gjithsej kishin 909 denar.
; ; __ ; ___ ; ___ . 3
15 12 54 144 120 Kur Zana ka shpenzuar __ e pareve t saja, e
4 4
Valoni ka shpenzuar __ e pareve t tij,
5
90 ather q t dyve i ka mbetur shuma e njjt
6. Thjeshto thyesn ___ : t parave. Nga sa denar kan pasur n fillim?
126
a) Gradualisht; b) me PMP(90, 126).
6 THYESA DHJETORE. NUMRI DHJETOR 149
Kujtohu!
A 1 Shkruaj njsit vijuese m t vogla si
Si quhen numrat: 1, 10, 100, 1 000, ? pjes e njsive m t mdha matse:
1 cm n dm; 5 dm n m;
Me cilat njsi matse masim gjatsin, kurse
me ciln masn? 8 g n dag; 1 cm n m;
Shkruaj njsit vijuese m t mdha n ato m 7 cm n m; 1 g n kg;
t vogla matse:
1 dm n cm; 5 m n dm; 8 dag n g; 9 m n km.
1 m n cm; 7 m n cm; 1 kg n g;
9 km n m.
Krahasoje zgjidhjen tnde me zgjidhjen e dhn:

1
__ 5
__ 8
__ 1
___ 7
___
1 cm = dm; 5 dm = m; 8g= dag; 1 cm = m; 7 cm = m;
10 10 10 100 100
1
_____ 9
_____
1g= kg; 9 m = km.
1 000 1 000
Vre dhe mbaj mend!

Numrat mats me t cilt jan shprehur njsit matse m t vogla n ato m t mdha jan thyesat.
Emruesit e ktyre thyesave jan njsi dekade: 10, 100, 1 000,...
1 5 8 1 7 1 9
Thyesat: __ , __, __ , ___ , ___ , _____, _____, ... te t cilt emruesit jan njsi dekade
10 10 10 100 100 1 000 1 000
quhen thyesa dhjetore.
Thyesa dhjetore shkurtimisht mundet t shkruhet pa emrues n shnim t quajtur shnim
dhjetor ose numr dhjetor.
Shkruhet si numr
Thyesa dhjetore Lexohet numri dhjetor
Shqyrto dhjetor
shembuj! 1
__ 0,1 Zero t plota dhe 1 t dhjetat
10
5
__ 0,5 Zero t plota dhe 5 t dhjetat
10
1
___ 0,01 Zero t plota dhe 1 t qindtat
100
3
1 __ 1,3 Nj e plot dhe 3 t dhjetat
10
150 Edhe disa shembuj:
35
___ 30 + 5
______ 30
___ 5
___ 3
__ 5
___
= = + = +
100 100 100 100 10 100
35
Thyesa ___ prmban 3 dhjetshe dhe 5 qindshe, gjegjsisht 35 t qindtat.
100
35
___ shkruhet 0,35 dhe lexohet zero t plotat dhe 35 t qindta.
100
29
_____ 20 + 9
______ 20
_____ 9
_____ 2
___ 9
_____
= = + = +
1 000 1 000 1 000 1 000 100 1 000
29
Thyesa _____ prmban 2 t qindtat dhe 9 mijshe ose 29 mijshe.
1 000
29
_____ shkruhet 0,029 dhe lexohet: zero t plotat dhe 29 t mijtat.
1 000
324
____ 24
____
=3 shkruhet 3,24 dhe lexohet 3 t plotat dhe 24 t qindtat.
100 100
7
2 ____ shkruhet 2,07 dhe lexohet 2 t plotat dhe 7 t qindtat.
100
Vre dhe mbaj mend mnyrn e t shkruarit t

thyess dhjetore si numr dhjetor.
17 9
Thyesat dhjetore ____ dhe _____ ti shkruajm si numr dhjetor.
100 1 000
17 9
_____
Ecuria Pr: 2 ____ 3
100 1 000
S pari shkruhen t plotat. 2 3

Shkruhet presja e cila quhet presja dhjetore. 2, 3,
Shkruhet numruesi i thyess dhjetore, nse ai ka aq shifra sa ka zero

te emruesi.
2,17 3,009
N thyesn e dyt para numruesit shkruajm dy zero.
Numruesi duhet t ket aq shifra sa ka zero t emruesi.
17 9
2 ___ = 2,17; 3 _____ = 3,009.
100 1 000
Shkruaj si numra dhjetor thyesa dhjetore T mbaj mend! Seciln
2
n vijim:
151
thyes dhjetore mund ta
3 ___
__ 25 ___9 79 3 shkruaj si numr dhjetor.
; ; ; 3 _____; 15 _____ .
10 100 100 1 000 1 000
t dhjetat
Presja dhjetore e ndan numrin dhjetor n dy t qindtat

pjes.
Te pjesa para presjes jan t plotat.
3 , 14
t plota
Pjesa pas presjes dhjetore quhet pjesa dhjetore.
dhjetore
Vendet e shifrave n pjesn decimale quhen vendet

dhjetore, ndrsa shifrat quhen dhjetore.
Numri dhjetor 3,14 ka 3 t plota dhe dy dhjetore.
T shkruarit e numrave dhjetor sht paraqitur n tabeln vijuese, n shembullin

17
12 _____ = 12,017.
1 000
QINDMIJTAT
DHJETMIJTAT
T MILIONTAT
KLASA E KLASA E
T QINDTAT
T DHJETAT
T MIJTAT
MIJSHEVE NJSHEVE
T
QM DhM NjM Q Dh Nj
1 2 , 0 1 7

PJESA E PLOT PRESJA PJESA
DHJETORE DHJETORE
B 3 Lexoji kto numra dhjetor: 0,5 ; 3,14 ; 2,03 ; 17, 005.
0,5 : zero t plota dhe 5 t dhjetat;

3,14 : tre t plota dhe 14 t qindtat;
17,005 : shtatmbdhjet t plota dhe 5 t mijtat.
4 Shkruaje numrin dhjetor 3,25 si thyes dhjetore.
Vreje ecurin:
Lexo dhe shkruaje me fjal numrin 3,25.

Duhet t fitosh: Tre t plota dhe 25
Vren se: Numri dhjetor shkruhet n
152 t qindtat. form t thyess dhjetore n kt
Tekstin e fituar shkruaje si thyes mnyr:
dhjetore.
25
___
Duhet t fitosh: 3 .
100
T plotat e numrit dhjetor shkruhen pr t plota t thyess.

Pjesa dhjetore shkruhet pr numrues te thyesa dhjetore.
Pr emrues shkruhet njsia dekade me aq zero sa ka dhjetore.
T mbaj mend: Numri dhjetor shkruhet si thyes dhjetore sipas leximit t drejt.
Shembuj t zgjidhur!
5
__ 32
___ 17
____
0,5 = ; 1,32 = 1 ; 12,017 = 12 ;
10 100 1 000
Numri dhjetor sht shnim i veant i Shkruaj dhe lexo numr dhjetor q ka 23 t
thyess dhjetore; plota dhe 105 pr pjes dhjetore.
T shkruash thyes dhjetore si numr dhjetor 3
Shkruaj 7 ___ si numr dhjetor dhe 0,012 si
dhe anasjelltas; 100
T lexosh drejt numra dhjetor. thyes dhjetore.
Detyra
1. Cilat prej ktyre thyesave jan thyesa 4. Shkruaj thyesat dhjetore si numra dhjetor:
dhjetore:
3
__ 7
___ 131
___ 6
____ 12
____ 6
___ 9
___ 29
_____ 3
____
a) ; b) ; c) ; d) ; e) ? a) ; b) 2 ; c) 11 ; d) 14 .
10 200 200 1 000 1 001 100 100 1 000 1 000
2. Shkruaj tre thyesat dhjetore me numrues 5. Lexoji numrat dhjetor:

13, ndrsa me emrues t njjt; a) 2,03; b) 12,015; c) 0,0035.
3. Sa t plota dhe sa dhjetore ka numri dhjetor: 6. Shkruaj si thyesa dhjetore kto numra dhjetor:
a) 36,08; b) 3,0031; c)138,05? a) 0,2; b) 1,05; c) 4,003; 1,0017.
7 VETIT E NUMRAVE DHJETOR 153
Kujtohu! 3
A 1 Thyesn
__
10
zgjeroje me 10, 100
2
__ dhe 1 000.
Thyesn zgjeroje me 10, kurse pastaj
10
me 100. Duhet ta fitosh kt zgjidhje:
30
Thyesn ___ thjeshtoje me 10.
100 3
__ 3 10
______ 30
___ 3
__ 3 100 _____
______ 300
= = ; = = ;
10 10 10 100 10 10 100 1 000
Shkruaji thyesat dhjetore si numra dhjetor.

Mundesh t shkruash:
3
__ 30
___ 300
_____ 3 000
______
= = = , gjegjsisht 0,3 = 0,30 = 0,300 = 0,3000.
10 100 1 000 10 000
Vre!
Numrat dhjetor jan t barabart, kurse ndryshojn sipas asaj nga ana e djatht kan nga nj ose m
shum zero.
Numri dhjetor nuk ndryshon nse nga ana e djatht i

prshkruhen sa do qoft zero.
2 Numrat dhjetor shkruaj ashtu q t ken numr t njjt t

dhjetoreve:
a) 0,8 ; 4,25 ; 28,05 ; 6,028; b) 2,3 ; 0,03 ; 23,012 ; 5,4207.
3 Numri 5 shkruaje n form t thyess me emrues 1.

At thyes zgjeroje me 10, 100 dhe 1 000.
Thyesat e fituara shkruaj si numra dhjetor.
Vren se:
5
__ 5 10 50 5 100 500 5 1 000 5 000
5= 1
. _____
1 10
= ___ = 5,0;
10
______
1 100
= ___ = 5,00; ________ = _____ = 5,000.
100 1 1 000 1 000
At q e ke vrejtur pr numrin 5, vlen pr fardo numr natyror.
do numr natyror mundet t shkruhet si numr dhjetor n at mnyr q ndahet me presje

dhe prshkruhen zerot si dhjetore.
Shkruaj numrat dhjetor 6, 12 dhe 135 si numra dhjetor
154 4
a) me nj dhjetore; b) me dy dhjetore.
80
B 5 Thyesn dhjetore ___ thjeshtoje me 10.
100
Thyesn e dhn dhe t thjeshtuar shkruaji si numra dhjetor.
3 200
E fitove zgjidhjen: Vreje t njjtn rregull pr thyesn: _____
1 000
80
___ 80 : 10 8 3 200
_____ 3 200 : 100 32
= _______
. = ___; 0,80 = 0,8. = __________
. = ___ ; 3,200 = 3,2.
100 100 : 10 10 1 000 1 000 : 100 10
Numri dhjetor q nga ana e djatht ka zero, nuk

ndryshon nse ato shlyen.
6 Shlyej zerot, ashtu q numrat dhjetor t mos t

ndryshojn vlern:
a) 2,90 ; b) 0,03500 ; c) 1,0030 ; d) 28,102000; e)7,0.
Duhet t dish!
Testohu!
A do t ndryshoj numri dhjetor nse nga ana
e djatht i prshkruajm, gjegjsisht i Shkruaj numrat 1,2 ; 15 dhe 0,40 me tre
dhjetore.
shlyejm, nj ose m shum zero;
Shlyej zerot te numrat, kurse vlera e tyre t
T shkruash numr natyror si dhjetor. mos ndryshon.
a) 3,0250; b) 12,00; c) 0,10200.
Detyra
1. Numrat: 1,300; 0,5; 23; 1 000 shkruaj me dy 4. Numrat; 8; 1,2; 3,25 shkruaj ashtu q t ken
dhjetore. nga tre dhjetore.
2. A do t ndryshon vlera e numrit 1,05 nse

shlyhet zeroja dhe shkruhet 1,5? Problem!
Vllai dhe motra kan numr t njjt t

arrave. Vllai i ka dhn motrs katr arra. Sa
3. Te numrat dhjetor: 0,5000; 0,5020; 1,2020300 arra m shum ka tani motra se i vllai?
shlyej zerot, kurse ato t mos e ndryshojn
vlern.
8 PARAQITJA E NUMRAVE DHJETOR N
BOSHTIN NUMERIK.
155
KRAHASIMI I NUMRAVE DHJETOR
Kujtohu! 8 4
A 1 Thyesat dhjetore: __ , 1___
10 100
2
Paraqite n boshtin numerik thyesn 2 __ .
4 30
dhe 2 ___ paraqiti n boshtin numerik.
Si krahasohen numrat natyror: 100
a) me numra t ndryshm t shifrave;
Shqyrtoje zgjidhjen!
b) me numr t njjt t shifrave?
8
__ 4
__ 30
___
1 2
10 10 100
Vre! 0 0,8 1 1,4 2 2,3 3
Numrat dhjetor i paraqesim n boshtin numerik n t njjtn mnyr si thyesat.

8
Numrin dhjetor 0,8 e shkruajm si thyes dhjetore, dmth. 0,8 = __
10
.
Largesn prej 0 gjer te 1 e ndajm n 10 pjes t barabarta dhe numrin dhjetor 0,8 ia shoqrojm
piks q e shnon pjesn e tet.
4
Ciln larges e ndajm n 10 pjes t barabarta q ta paraqesim numrin dhjetor 1 __ ?
10
Si do ta caktojm pikn q i prgjigjet?
30 30 3
Thyesa ___ mundet t thjeshtohet me 10, dmth. ___ = __ . Si do ta caktojm pikn n
100 30 100 10
boshtin numerik q i prgjigjet numrit 2 ___ ?
100
2 Cakto pika n boshtin numerik (A, B dhe C) Mund t prfundoj! do

t cilave u jan shoqruar numrat dhjetor: numr dhjetor mundet t
0,2; 1,9 dhe 3,00. paraqitet n boshtin numerik.
3 N boshtin numerik jan dhn pikat; A, B, C A B C D

dhe D. Cakto numrin q mundet t'i shoqrohet
donjrs prej pikave. 0 1 2 3 4
1 1
B 4 Thyesn dhjetore __ zgjeroje me 10. Pastaj, thyesn ___
10 100
1
_____
zgjeroje me 10 dhe thyesn zgjeroje me 10.
1 000
Thyesat e fituara nga zgjerimi shkruaji si numra dhjetor.
156
Shqyrto zgjidhjen dhe vre ka sht prfunduar!
10
1 ___
__ 1
___ 10
_____ 1
____ 10
______
= ; = ; = , prkatsisht; 0,1 = 0,10; 0,01 = 0,010; 0,001 = 0,0010.
10 100 100 1 000 1 000 10 000
Nj e dhjeta ka 10 t qindtat; nj e qindta ka 10 t mijtat etj.
N prgjithsi
Vlera pozicionale e do shifre te pjesa dhjetore sht 10 her m e madhe se vlera pozicionale e
shifrs pas saj.
At q e prfundove, shfrytzoje pr krahasimin e numrave dhjetor.
5 Krahasoji numrat dhjetor: a) 7,2 dhe 9,3; b) 12,8 dhe 12,4; c) 15,369 dhe 15,38.
Gjat krahasimit t dy numrave dhjetor s pari krahasohen t plotat.
Numrat 7,2 dhe 9,3 kan t plota t ndryshme, dmth. 9 > 7, prandaj 9,3 > 7,2.
Te numrat q kan t plota t njjta, krahasohet pjesa dhjetore.
Numrat 12,8 dhe 12,4 kan t plota t njjta, por pjest dhjetore t ndryshme, dmth. 8 > 4. Prandaj
12,8 > 12,4.
Numri 15,38 ka pjesn dhjetore m t madhe se numri 15,369, pasi 38 t qindtat jan 380 t mijtat,
kurse 380 > 369. Prandaj, 15,38 > 15,369.
6 Krahasoji numrat dhjetor: a) 18,43 dhe 19,15; b) 35,6 dhe 35,49; c) 4,1001 dhe 4,101.

T paraqessh numra dhjetor n boshtin numerik;
N boshtin numerik paraqiti
prej numrave dhjetor q kan t plota t ndryshme, m i
numrat dhjetor 0,5 dhe 1,400
madh sht ai q ka numr m t madh t t plotave;
Krahasoji numrat dhjetor::
nse numrat dhjetor q krahasohen kan t plota t njjta,
a) 25,9 dhe 26,3;
m i madh sht ai q ka pjesn dhjetore m t madhe.
b) 17,2002 dhe 17, 202;
nse dy numra kan pjesn e plot dhe pjesn dhjetore t
c) 14,101 dhe 14,1010.
barabart, ather ato jan t barabart.
Detyra
1. Paraqiti n boshtin numerik kto numra: 2. Krahasoji numrat: 2,01 dhe 1,86; 6,29 dhe
40 . 6,172; 9,121 dhe 9,101; 0,1031 dhe 0,1028.
0,6; 1,7; 3 ___
100
3. Radhiti sipas madhsis (duke 4. N boshtin numerik, piks A i sht shoqruar
filluar prej m t voglit) numrat: numri 131,102, kurse piks B numri 131,120. 157
Cila prej ktyre pikave sht m afr piks t
5 .
0,05; 0,050; 5; _____ cils i prgjigjet numrit 100?
1 000
Problem!
Cila shenj duhet t vendoset ndrmjet numrave 2 dhe 3 q t fitohet numri m i madh se 2,
ndrsa m i vogl se 3.
R A P U N A
M E T D D H N A
9 LLOJET E DIAGRAMIT. ZGJEDHJA E DIAGRAMIT
1 Merita dhe Afrdita kan kopshte me perime me madhsi t njjt. Secila n kopshtin e vet ka
mbjell domate, speca dhe lakra.
N tabel jan paraqitur t dhnat pr pjesn e kopshteve e mbjell me perime t ndryshme.
Kopshte me perime E sata pjes e kopshtit t Merits ishte mbjellur

Kopshti i Kopshti i me perime?
Perime
Merits Afrdits
E sata pjes e kopshtit t Afrdits ishte mbjell
2
__ 1
__ me perime?
Domate
5 6
E sata pjes e q t dy kopshteve ka mbetur e
1
__ 1
__
Speca pa mbjell?
10 3
Te cili kopsht pjesa e pa mbjell sht m e
1
__ 4
__ madhe?
Lakra
5 12
S pari paraqiti t dhnat n diagramin shtyllor.

Shkallt e diagramit le t jen: nj e plot e ndar n 10 pjes t barabart dhe nj e plot e ndar n
12 pjes t barabart;
2 4
Formo shtyllat por ki kujdes: __ = __ ...
5 10
2 N tabel jan paraqitur t dhnat pr temperature pr 5 dit, t matur tre her.

Cila sht temperatura mesatare t Temperatura pr 5 dit
158 hnn?
Ditt Ora 7 Ora 12 Ora 19
Ciln dit dhe n sa ora temperatura sht
m e lart? E hn 18 oS 24 oS 23 oS
Sa sht temperatura mesatare pr pes E mart 23 oS 29 oS 23 oS
dit pasdite? E enjte 15 oS 17 oS 22 oS
Cila dit ka ndryshim m t madh t E premte 17 oS 22 oS 20 oS
temperaturs?
E diel 22 oS 28 oS 25 oS
3 N klasn VI2 n nj shkoll ka 32 nxns. Prgjigjet n pyetjen pr llojin e ushqimit t preferuar
jan paraqitur tabel.
Ushqimi i preferuar T gjith nxnsit paraqesin nj t plot. (Paraqite me

Lloji i Numri i Pjesa e t rreth, si n vizatim).
ushqimit nxnsve plots Ndaje rrethin n dy gjysma.
1
__ Njrn gjysm ngjyrose me t gjelbr, ndrsa tjetrn
Perime 16
2 ndaje n dy pjes t barabart ) erek.
1
__ Ngjyrosi erekt.
Pem 8
4 Me ciln ngjyr sht ngjyrosur pjesa e nxnsve q
1
__
Mish 8 preferojn perime?
4
1
__
2
Diagrami i paraqitur n vizatim quhet diagram Perime
sektorial. Diagrami sektorial tregon raportin
ndrmjet pjesve t nj t plote. 1
__ 1
__
4 4 Ushqimi i preferuar i
Pem Mish 32 nxnsve.
4 Me ndihmn e diagramit sektorial paraqiti t

dhnat:
1
N nj paralele ka 28 nxns. Lng prej Gjat nj shtitjeje __ e nxnsve kan luajtur
3 2 6
limoni preferojn
__
e nxnsve, ndrsa symbyllas, __ e nxnsve kan luajtur futboll,
4 1 6
1 __ kan vrapuar npr mal, ndrsa pjesa tjetr
boronic preferojn __ e nxnsve. 6
4
kan mbledhur fryte t maleve.
Me diagram paraqiten t dhnat n mnyra t ndryshme.

Diagramet jan t lehta pr ti lexuar dhe pr ti kuptuar. Ka Kjo sht interesante!
lloje t ndryshme t diagrameve: shtyllor, me fotografi, Nse dshiron t dish
sektorial, dhe secili prej tyre ka prparsi dhe mangsi. m shum.
Sporti i preferuar Diagrami shtyllor
159
35
Prparsit:
Numri i nxnsve
30
25 leht lexohen t dhnat;
20
15 leht krahasohen madhsit
10
5
0
Mangsit:
F B H Gj nse shtyllat jan me madhsi t prafrt vshtir
Sport lexohen t dhna:
F-Futboll; B-Basketboll; varsisht prej shkalls mund t fitohet prshtypje e
H-Hendboll, Gj-gjimnastik gabuar e ndryshimeve t mdha.
Diagram me fotografi
Sporti i preferuar Prparsit:
F leht lexohen t dhnat;
B leht krahasohen.
H
Gj Mangsit:
Q t tregohet numr i sakt
Nj shenj shnon dy studentve
patjetr duhet t shfrytzohen
pjes t simboleve dhe shenjave;
Diagrami sektorial q t konstatohet numri i sakt

er j patjetr duhet t njehsohet.
ut xo
m
pj Le
Prparsit:
Ko Film
shum mir krahasohen e plota dhe pjest e t plots.
Sportiv Muzik
Mangsit:
vshtir sht t shfrytzohet kur pjest e t plots jan t vogla.
5 N tabel jan paraqitur t dhnat pr at se si Agoni e kalon kohn pr nj dit (24 or).
Dita e Agonit Paraqiti t dhnat me diagram shtyllor.

Ditt Koha n or Paraqiti t dhnat me diagram fotografish
Shkoll 6 ku shenja paraqet 2 or.
Msim 3 Prpiqu t dhnat t'i paraqessh me
Gjum 9 diagram sektorial.
Ngrnie 2
Loj 4
6 Shkruaji prparsit dhe mangsit e do mnyre t paraqitjes s t dhnave se si Agoni e kalon

kohn.
160 10 MBLEDHJA E NUMRAVE DHJETOE
Kujtohu!
A 1 Mimoza ka bler 2,37 m shirit t kuq dhe 1,52 m
shirit t kaltr pr mbshtjelljen e dhuratave t
Paraqiti si numra dhjetor thyesat: vitit t ri. Sa metr shirit ka bler gjithsej
Mimoza?
3 156 3
____ , ___ dhe 6 ___ Duhet t njehsosh: 2,37 m
1 000 10 100 + 1,52 m
Numrin 2047,0138 shkruaje n
tabel. Puno sipas ktyre krkesave dhe vre zgjidhjen.
M Q Dh Nj , dh q m dhm Qm
Paraqiti numrat mats si
thyesa dhjetore. 2,37 =
237
___
; 1,52 =
152
___
.
100 100
Sa centimetra ka n 2m? Sa ka n
3m? E sa ka n:
Cakto shumn e tyre. 237
___
+
152
___
=
389
___
100 100 100
a) 2,5 m? b) 2,6 m? c) 2,58 m?
Shumn paraqite si
numr dhjetor.
389
___ = 3,89
100
2,37
Vren se: + 1,52
3,89
Vre mbledhjen e numrave dhjetor n mnyr tjetr.
Shndrroji metrat n centimetra 2,37 m = 237 cm; 1,52 m = 152 cm
237 cm
Cakto shumn e gjatsive t shiritave
(n centimetra)
+ 152 cm
389 cm
Shndrroje shumn n metro 389 cm = 3,89 m
M praktik!
Vre dhe mbaj mend!
n
Numrat dhjetor mblidhen po at n dtat
nn hjet in
Nj , dh q Njshe . T d at. T q t.
a
ashtu si edhe numrat natyror. njs e
h d hjet qindt
t t
nn
Presjet dhjetore te mbledhsit 2 , 3 7
dhe shuma t jen n nj vij + 1 , 5 2
vertikale. 3 , 8 9
Praktikisht
161
Q t njehsosh shumn e numrave dhjetor duhet t'i
shkruash njrin nn tjetrin dhe at:
t plotat nn t plota (njshe nn njshe, dhjetshe nn

dhjetshe etj.);
dhjetore nn dhjetore (t dhjetat nn t dhjetat, t

qindtat nn t qindtat etj);
presjet dhjetore t mbledhsve dhe t shums t jen n

nj vij vertikale;
shifrat e shums caktoji n mnyr t njjt si edhe gjat

mbledhjes t numrave natyror.
M praktikisht
2 Vre si sht njehsuar shuma 1
Dh Nj , dh q m
e numrave 42,6 dhe 5,931.
4 2 , 6 42,6
+ 5,931
N mnyr praktike + 5 , 9 3 1
48,531
njehso: 1 15 3 1
134,62 + 0,691. 4 8 , 5 3 1
3 Autobusi orn e par ka kaluar 62,3 km, orn e dyt ka kaluar

4,62 km m shum se orn e par. Sa ka kaluar autobusi pr dy
or?
Kujtohu!
B 4 Provo a sht e sakt:
Provo a sht e sakt: 0,54 + 3,2 = 3,2 + 0,54
362 + 8 = 8 + 362; Njehso shumat:
4 + 168 + 6 = 4 + 6 + 168; 0,54 3,2
174 + 0 = 0 + 174; + 3,2 dhe + 0,54
(72 + 56) + 44 = 72 + (56 + 44).
Cilat veti t mbledhjes t numrave Shuma e dy numrave dhjetor nuk ndryshon nse
natyror i shfrytzove? mbledhsit i ndrrojn vendet.
Paraqite si numr dhjetor numrin 15. Kjo sht vetia e ndrrimit pr mbledhjen e numrave
dhjetor.
5 Shprehja (3,4 + 12,9) + 4,2

ka vler 16,3 + 4,2 = 20,5
Njehso vlern e shprehjes 3,4 + (12,9 + 4,2).
Vlern e fituar krahasoje me vlern 20,5 t shprehjes paraprake.
Pr mbledhjen e numrave dhjetor vlen vetia e shoqrimit.

Shprehe!
Numrin 5,6 zmadhoje pr 2.
162 6
Duhet ta njehsosh shumn e numrave 5,6 dhe 2.
Paraqite numrin 2 si numr dhjetor.
Shkruaj mbledhsit njrin nn tjetrin dhe njehso shumn.
7 - numr natyror Numri dhjetor mblidhet me numr natyror ashtu q

7,0
7,00 } numra
dhjetor
numri natyror do t shndrrohet n numr dhjetor dhe
pastaj t dy numrat do t mblidhen.
Shuma e numrit
7 Njehso: 15,6 + 0 0 + (2,6 + 4)
dhjetor dhe zeros
sht e barabart
24,8 me numrin dhjetor.
+ 0,0
24,8
Testohu!
Duhet t dish!
T njehsosh shum t numrave dhjetor, t shkruar Njehso: 03,4 + 4,2; 56,37 + 2,8;
n rresht ose, njri nn tjetrin. 9,24 + 12.
T shkruash numr natyror si numr dhjetor dhe t Provo a sht: 6,7 + 2,4 = 2,4 + 6,7.
njehsosh shumn e numrit natyror me numrin Shprehe vetin e ndrrimit pr mbledhjen
dhjetor. e numrave dhjetor.
Njehso 6,4 + (12,8 + 3,6) dhe
T shfrytzosh vetin e ndrrimit dhe e shoqrimit
(6,4 + 12,8) + 3,6. Krahasoji rezultatet e
pr lehtsim gjat mbledhjes s numrave dhjetor. fituara. Shprehe vetin e shoqrimit t
Se shuma e numrit dhjetor dhe 0 sht e barabart mbledhjes s numrave dhjetor.
me numrin dhjetor.
Detyra
3. Zgjidhi barazimet:
1. Numrin 100,075 zmadhoje pr:
a) 63,3; b) 5; x - 156,6 = 1,54; x - 4,0245 = 0,81.
c) shumn e numrave 4,78 dhe 56,3;
d) 0. 4. Parashutisti bien pr 4 s me parashut t
mbyllur. N sekondn e par ka kaluar 4,9 m,
2. Njehso: kurse n do sekond pasardhse nga 9,8 m
m shum. Sa metro ka kaluar pr 4 s?
5,6 + 25,8 =
0,142 + 6,71 =
5. Shkruaj katr numra ku i pari sht 3,69,
4 + 4,48 + 4,886 = kurse do pasardhs sht pr 3,69 m i
362,003 + 54 + 0,72 = madh se paraardhsi.
11 ZBRITJA E NUMRAVE DHJETOR 163
Kujtohu!
A 1 Njehso: 2,78
- 0,24
3 1 24
Njehso: ___ + 6 ___ + ___ .
100 100 100 Vepro sipas ktyre krkesave!
7
__ 70
Provo nse: = ___
10 100 Shndrroji numrat dhjetor si thyesa dhjetore:
278 24
Njehso:
841 523
a) ___ - ___ ; 2,78 = ___ ; 0,24 = ___ .
100 100 100 100
612
___ - 549
___
b) 278 24 254
10 10
;
Cakto ndryshimin e tyre: ___ ___
- =
100 100 100
___
.
263
___ - 0.
c)
100 Shndrroje ndryshimin e fituar si numr dhjetor:
254
___
= 2,54.
100
D.m.th: 2,78
T mbaj mend: Gjat t shkruarit njrin nn
- 0,24
Numrat dhjetor tjetrin duhet presjet e t
2,54 zbriten sikurse zbritshmit dhe zbritsit t
zbriten numrat jen vertikalisht n nj vij.
natyror.
2 Kompania Kopshtari n treg ka drguar 2,745 t patate, kurse ka shitur 1,423 t. Sa tonelata patate
kan ngelur pa u shitur?
Duhet t zbritet sasia e shitur e patateve prej sasis s prgjithshme.
2,745
Cilt numra duhet t zbriten? 2,745 t - 1,423 t, t.e.
- 1,423
Shndrroji tonelatat e patateve n kilogram. 2,745 t = 2745 kg; 1,423 t = 1423 kg.
2 745
Zbriti numrat mats q i tregojn kilogramt. - 1 423
1 322
Shndrroje n tonelata ndryshimin e fituar. Mbetja sht: 1322 kg = 1,322 t.
2,745
Shkruaj numrat dhjetor njri nn tjetrin dhe
njehso ndryshimin.
- 1,423
1,322
164 Praktikisht:
Q ta njehsosh zbritjen e dy numrave dhjetor duhet t'i shkruash
njrin nn tjetrin, dhe at:
dhjetat, t qindtat
t plotat nn
t dhjetat nn t
tdhjetshe,
plotat nn t plota (njshe nn njshe, dhjetshe nn
nn t qindtat
t plotat
27,48 etj.;
- 0,36 dhjetore nn dhjetore (t dhjetat nn t dhjetat, t qindtat nn
t qindta etj.);
27,12 presjet dhjetore, t t zbritshmit, zbritsit dhe ndryshimit t jen
n nj vij vertikale.
kahja e
zbritjes
Shifrat e ndryshimit caktoi n mnyr t njjt si te zbritja e
numrave natyror.
3 Udhtari duhet t kalon 12 km. Orn e par ka kaluar 4,28 km. Edhe sa kilometra i kan ngelur?
Q t njehsosh sa kilometra duhet t kalon udhtari, duhet rrugn e kaluar ta zbressh prej
gjatsis s prgjithshme t rrugs.
Bje kt:
T mbaj mend: Gjat zbritjes t
T zbritshmin 12 shkruaje si numr dhjetor
(me dy zero pas presjes dhjetore);
numrit natyror dhe numrit
dhjetor, numri natyror shkruhet
si numr dhjetor me aq zero sa
shkruaji numrat dhjetor njrin nn tjetrin
dhe bje zbritjen. dhjetore ka numri dhjetor.
4 Numrin 29,563 zvogloje pr 15.

Prej numrit dhjetor duhet t zbressh numr natyror. Vepro n kt mnyr:
zbritsin 15 shkruaje si numr dhjetor me 3 zero si dhjetore;
shkruaji t dy numrat dhjetor njrin nn tjetrin dhe bje zbritjen.
5 Njehso 6,84 - 0. T mbaj mend! Gjat zbritjes s 0 prej

numrit dhjetor si ndryshim fitohet numri
Vepro sipas ktyre krkesave. dhjetor i njjt.
Paraqite t zbritshmin si thyes dhjetore dhe
bje zbritjen.
Ndryshimin e fituar shndrroje si numr dhjetor.
5,2
- 0,0
5,2
Duhet t dish! 165
Testohu!
Drejt t'i shkruash t zbritshmin dhe zbritsin njrin
nn tjetrin dhe ta kryesh zbritjen; Njehso:
Kur i zbritshmi ose zbritsi sht numr natyror, at a) 6,27 - 5,12; b) 43,7 - 5,849.
duhet ta paraqessh si numr dhjetor me aq zero sa Numrin 7 zvogloje pr 0,7.
dhjetore ka numri dhjetor; Numrin 6,5 zvogloje pr 5.
Zbritjen ta bsh prej ans s djatht nga ana e majt. Shumn e numrave 8,8 zvogloje pr 0.
Kur zbritsi sht 0, ndryshimi sht i barabart me

t zbritshmin.
Detyra
1. Njehso: 4. Numrin 64 zmadhoje pr ndryshimin e

26,3 - 5,2 5,96 - 4,87 numrave 6,4 dhe 4,64;
1042,07 - 148,396 343 - 3,27
5,68 - 2 846,825 - 0
5. I zbritshmi sht 24,6, kurse ndryshimi
sht 2,6. Cakto zbritsin.
2. Pr sa sht:
Zbritsi sht 6,2, kurse ndryshimi sht
56,62 m i madh se 46,31?
2,6. Cakto t zbritshmin.
100 m i vogl se 301,62? Ndryshimi sht 64,3. Ai sht pr 3 m i
54 m i madh se 25,64? madh se zbritsi. Cakto t zbritshmin.
3,8 m i madh se 0?
3. Gypi i ujit me gjatsi 6 m sht ndar n 3 6. Vaji dhe shishja s bashku kan 1,23 kg. Shishja
pjes. Gjatsit e t dy pjesve jan nga: 3,2 e ka masn 462 g. Sa kilogram sht masa e
m dhe 2,46 m. Sa metro sht e gjat pjesa e vajit?
tret?
Problem!
Shuma e nj numri natyror dyshifror dhe nj numri dhjetor sht 26,3. Merita
gjat mbledhjes s atyre numrave presjen dhjetore te numri dhjetor gabimisht
e ka vendosur pr nj vend n t majt dhe ka fituar shum 13,43. Cilat numra
i ka mbledhur Merita?
166 12 SHUMZIMI I NUMRAVE DHJETOR
Kujtohu! A 1 Kmbsori pr 1 or ka kaluar 3,635

Njehso: km. Sa kilometra do t kalon pr 10
10 526; 100 526; 1000 526. or nse ec pa u ndal dhe me
Sqaro ka ndodh me numrin e zerove te shpejtsi t njjt?
prodhimi i shumzimeve paraprake. Duhet t njehsosh 3,635 km 10.
Vre hapat e zgjidhjes.

Zhvendosu pr nj
vend!
Shndrroji kilometrat n
metro.
3,635 km = 3635 m.
Njehso prodhimin me 10 3635 m 10 = 36350 m.

(n metro).
T mbaj mend: Numri
dhjetor shumzohet me Prodhimin
kilometra.
shndrroje n 36350 m = 36,35 km
10 ashtu q presja
dhjetore e atij numri Vren se te prodhimi i
zhvendoset pr nj numrave dhjetor, presja 36,35 km 10 = 363,5 km
vend n ann e djatht. dhjetore sht zhvendosur
pr nj vend n t djatht.
2 Njehso prodhimin e numrit 1,438 me 10, 100 dhe 1000.

Mundesh t prdorsh llogarits (ku n vend t presjes ka pik dhjetore, kurse n vend t shenjs
ka x).
Me llogarits fitohen:
1 0 x 1 . 4 3 8 = 14.38
1 0 0 x 1 . 4 3 8 = 143.8
1 0 0 0 x 1 . 4 3 8 = 1438.
Voo~i!
Gjat shumzimit t numrit dhjetor me 10, 100, 1000,... presja dhjetore e tij zhvendoset
prkatsisht pr nj, dy, tre,... vende n t djath sa zero ka njsia dekade.
3 Njehso gojarisht:
1 0,06; 10 0,06; 100 0,06; 1 000 0,06; 10 000 0,006.
Kujtohu! 167
B 4 Hapi i Bashkimit sht
0,74 m. Sa metro ka kaluar
Njehso:
Bashkimi kur ka br 4
2,3 + 2,3 + 2,3.
hapa?
Shkurtimisht si mundesh ta shkruash kt
shum?
Duhet t njehsosh 4 0,74 m.
Provo a sht e sakt
0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 = 2,1?
Mbaj mend!
Puno sipas ktyre krkesave dhe vre!
Numri dhjetor shumzohet
me numr natyror ashtu si
Shndrroji metrat n centimetra. 0,74 m = 74 cm
shumzohen numrat
Bje shumzimin me 4 (n cm). 4 74 cm = 296 cm natyror. Numri i dhjetoreve
te prodhimi sht i
Prodhimin shndrroje n metro. 296 cm = 2,96 m
barabart me numrin e
Vre si sht fituar prodhimi. 4 0,74 m = 2,96 m dhjetoreve te numri dhjetor.
5 Njehso prodhimin e numrit 9 me numrat

2400,8; 5612,9; 428,27; 20,3; 0,9.
C 6 Njehso syprinn S t drejtkndshit me brinj a = 4,6 cm dhe b = 3,2 cm.

Sipas formuls pr syprinn e drejtkndshit (S = a b), duhet ta caktosh prodhimin e
numrave mats 4,6 dhe 3,2 dhe ta shkruash n centimetr katror.
Vrej krkesat dhe mnyrn e zgjidhjes:
4,6 cm = 46 mm
Shndrroji gjatsit e brinjve t drejtkndshit n milimetra. 3,2 cm = 32 mm
46 32 = 1472
Njehso syprinn e drejtkndshit (n milimetr katror). R = 1472 mm2
Shndrroje syprinn n centimetr katror. R = 14,72cm2
Vre prodhimin e panjsuar dhe t njehsuar t numrave mats dhe sqaro se si 4,6 3,2 = 14,72
shumzohen numrat dhjetor.
Dy numra dhjetor shumzohen ashtu sikurse shumzohen numrat natyror, kurse te

prodhimi ndahen aq vende dhjetore sa ka dhjetore te t dy shumzuesit s bashku.
Njehso: 0,04 0,23. Prcjelle zgjidhjen!
168 7
0,2 0,03 = 0,006 4,56 3,7 = 16,879

Numri i dhjetoreve te
Pse ka dy zero para prodhimi sht 3, 2 + 1 = 3
shifrs 6? kurse ka vetm nj
shifr (shifrn 6).
Prandaj, t dy vendet
Numri i dhjetoreve
Shuma e numrit
t dhjetoreve te
dhjetore plotsohen
shumzuesit
me zero.
te prodhimi
Kujtohu!
D 8 Njehso: 7,04 20,6; 20,6 7,04
Njehso:
0,6 . 6,1 = Vre!
0,6 . 9,9 =
Prodhimi i dy numrave dhjetor nuk ndryshon nse
0,6 . (6,1 + 9,9) = shumzuesit i ndrrojn vendet e tyre, dmth. pr fardo dy
Krahasoji rezultatet. numra dhjetor a dhe b vlen:
a b = b a (vetia komutative).
9 Njehso dhe krahasoji prodhimet: 2,3 (7,2 0,1) = ; (2,3 7,2) 0,1 = .
Prodhimi i numrave dhjetor nuk varet prej mnyrs s grupimit t shumzuesve, dmth. pr
fardo numra dhjetor a, b dhe c vlen:
a (b c) = (a b) c (vetia asociative).
10 Shprehe vetin e shprndarjes t shumzimit t numrave natyror n lidhje me mbledhjen.
Provo a vlen ajo veti edhe pr numrat dhjetor 3,48; 1,01 dhe 5,2.
(3,48 + 1,01) 5,2 = 3,48 5,2 + 1,01 5,2.
Vre!
Pr fardo numra dhjetor a, b dhe c vlen: (a + b) c = a c + b c; c (a + b) = c a + c b

(vetia e shprndarjes).
11 Njehso: a) 3,76 0; (5,2 + 8,03) 0; 5,6 - 0 0,3;

b) 9,8 1; (7 - 0,4) 1 ; 2,3 + 1 (8,7 + 2)
Vre!
169
Pr fardo numr natyror vlen: a 0 = 0 a = 0; a 1 = 1 a = a.
Duhet t dish!
Testohu!
T njehsosh prodhim t numrit dhjetor Njehso:

me njsi dekade. a) 4,286 100 = ; 8000 0,03 = ;
T njehsosh prodhim t numrit dhjetor b) 3,7 7 = ; 6 2,005 = ;
me numr natyror.
c) 9,6 3,01 = ; 0,004 6,03 = .
T njehsosh prodhim t numrit dhjetor
me numr dhjetor. Sqaro a sht e sakt pa njehsuar:
T'i zbatosh vetit e shumzimit. 6,34 0,1 = 0,1 6,34;
(1,2 5,6) 0,01 = (1,2 0,01) 5,6 = 1,2 (5,6 0,01);
(4,1 + 2,5 - 6) 0,04 = 4,1 0,04 + 2,5 0,04 - 6 0,04.
Detyra
1. Njehso: 5. Njehso vlern e shprehjeve:

0,748 10 = ; 10 9,4 = ; 2,4 12 + 6 5,412 - 16 = ;
3,6 100 = ; 100 10,006 = ; 0,004 25 + 6,1 10 + 5 = .
0,2 1 000 = .
6. Njehso prodhimin e shums dhe ndryshimit
2. t numrave 16,009 dhe 9,0016.
Zmadhoje 10 her donjrin prej numrave:
1,8; 0,0072; 1 000,01.
Zmadhoje 1 000 her donjrin prej 7. Mimoza ka 6000 denar. 0,65 t parave i ka
numrave: 3,4; 0,007; 96,006. shpenzuar pr ushqim, kurse 0,2 pr fletore
Cili numr sht 2 000 her m i madh se dhe mjete shkollore. Sa para i kan ngelur ?
numri 2 000,2?
3. Njehso: 8. Krahaso shprehjet:

6,405 7 = ; 315,002 12 = ; 4,65 0,524 dhe 5,24 0,465.
0,0063 . 3 = .
4. Njehso syprinn e dyshemes s klass q i 9. Shkruaj katr numra ku i pari sht 1,6, kurse
ka dimensionet 6,8 m dhe 9,4 m. do pasardhs sht 1,5 m i madh se
paraardhsi.
170 13 PJESTIMI I NUMRAVE DHJETOR
Kujtohu!
A 1 Cakto prodhimet:
Njehso: 6,25 10 = ;
34,7 10 = ; 2,136 100 = ; 5,432 100 = ;
Cakto hersin dhe mbetjen gjat pjestimit: 1,3458 1 000 = .
265 : 10 = ; 412 : 100 = ;
Njehsove se
Prej barazis 148 23 = 3 404 cakto hersin:
6,25 10 = 62,5;
3 404 : 23 = .
5,432 100 = 543,2;
1,3458 1 000 = 1 345,8.
Vre numrin e zerove te njsia dekade dhe zhvendosja e presjes dhjetore te

prodhimi. ka vren?
Prej barazive t fituara njehso:
62,5 : 10 = ; 543,2 : 100 = ; 1 345,8 : 1 000 = .
Vre! Kam vrejtur se: Numr : 10

dhjetor do t pjestoj
62,5 : 10 = 6,25; me 10 ashtu q presjen 6,2 , 5
543,2 : 100 = 5,432; dhjetore do ta
1 345,8 : 1 000 = 1,3458. zhvendos pr nj vend
Si sht zhvendosur presja n secilin hers n t majt.
sipas t pjestueshmit dhe njsis dekade?
Mbaj mend!
Hersi i numrit dhjetor dhe njsis dekade (10, 100, 1 000,...) fitohet me zhvendosjen e presjes
dhjetore te numri dhjetor n t majt pr aq vende sa ka zero njsia dekade .
2 Njehso:
34,7 : 10 = ; 257,1 : 100 = ; 17 845,32 : 1 000 = .
3 Njehso: 6,3 : 10 = dhe 3,2 : 100 = .
Vre dhe mbaj mend!

Nse gjat zhvendosjes s presjes dhjetore n
0,63 10 = 6,3; 6,3 : 10 = 0,63 t majt nuk ka vende t mjaftueshme, ather
0,032 100 = 3,2; 3,2 : 100 = 0,032 shtohet numr i mjaftueshm i zerove.
4 Cakto hersit e numrave: 2 685,7; 3,78; 12 dhe 0,06 me: 10, 100 dhe 1 000. 171
Kujtohu!
B 5 Shiritin me gjatsi 7,23 m ndaje n 3 pjes t
Cakto hersin dhe mbetjen gjat barabarta. Cakto gjatsin e do pjese.
pjestimit t numrave:
a) 3728 me 16; b) 6412 me 24. Duhet t njehsosh: 7,23 : 3 = .
Puno sipas krkesave. Vre zgjidhjen.
Gjatsin e shiritit shndrroje n centimetra. 7,23 m = 723 cm
723 cm : 3 = 241 cm
Njehso hersin n centimetra. 12
3
Shndrroje hersin e fituar n metra. 241 cm = 2,41 m
Vren se: 7,23 : 3 = 2,41, pasi 2,41. 3 = 7,23.

Si mundet t njehsohet 7,23 m : 3; pa u shndrruar metrat n centimetra?
Vepro sipas ktyre krkesave. 7,23 : 3 = 2,41 453,6 : 28 = 16,

-6 - 28
Bj pjestimin e 7,23 me 3 pa presjen 12 173
dhjetore. - 12 - 168
hers vendosim
3
, e pastaj n
56
Pas mbarimi t pjestimit te hersi vendos -3
presjen.
presjen atje ku mbarove me t plotat. 0 S pari lshojm
dhjetoren e
par;
Mbaj mend!
Gjat pjestimit t numrit dhjetor me numr natyror vepro si t pjestosh numra natyror.
Kur do ta lshosh dhjetoren e t dhjetave, ather te hersi vendos presjen.
6 Njehso 292 : 16 pa mbetje. 56,0 : 35 = 1,6

Veproni kshtu: - 35
Paraqite t pjestueshmin si numr dhjetor. 210
Bje pjestimin, por tani si pjestim t numrit dhjetor me numr - 210
natyror. 0
172 7 Njehso: 2 728 : 4 = ; 272,8 : 4 = ; 27,28 : 4 = . .
Shembull:
Mbaj mend! Zero t plota
4,752 : 6 = 0,792
Nse e plota sht m e vogl se pjestuesi, - 0
ather te hersi shkruhet 0 t plota. 47 3,45 : 5 =
- 42
Njehso: 55
8 10,626 : 23 =
- 54
0,9768 : 37 =
12
0,06723 : 9 = - 12
0
Kujtohu!
Njehso pa mbetje: 365,4 : 9; 27,0 : 4.

Njehso hersin e numrave 78 dhe 12 pa mbetje. Po C 9 Syprina e nj drejtkndshi
sht 1,38 dm2, kurse gjersia e
ashtu ka nevoj numrin 78 ta paraqessh si numr tij sht 0,6 dm2. Cakto
dhjetor (78,0). gjatsin e drejtkndshit.
far do t ndodh nse i pjestueshmi dhe
pjestuesi shumzohen me nj numr t njjt?
Duhet t njehsosh 1,38 : 0,6 = .
Puno sipas krkesave. Vre zgjidhjen.
Shndrro decimetr katror n centimetr katror, kurse

decimetrat n centimetra.
1,38 dm2 = 138 cm2; 0,6 dm = 6 cm
Cakto gjatsin e drejtkndshit (n centimetra). 138 cm : 6 = 23 cm
Shndrro gjatsin e drejtkndshit n decimetra. 23 cm = 2,3 dm
Vre! 1,38 : 0.6 = 2,3.

Caktuam se hersi i 1,38 dhe 0,6 sht numri 2,3, dmth. 2,3 0,6 = 1,38.
Numri 2,3 mundet t fitohet edhe pa i shndrruar decimetrat n centimetra.
Puno sipas krkesave! Shembull: 23,12 : 3,4 =
23,12 10 = 231,2; 3,4 10 = 34;

Zmadhoi 10 her t pjestueshmin dhe pjestuesin; 231,2 : 34 = 6,8
Pasi tani sht numr natyror cakto hersin e numrit 272
dhjetor (13,8) dhe numrit natyror(6).
0
T mbaj mend: Numri dhjetor pjestohet me numr dhjetor ashtu q:
presjet dhjetore zhvendosen n ann e djatht te i pjestueshmi dhe te
173
pjestuesi pr aq vende sa q sht e nevojshme pjestuesi t bhet numr
natyror.
Pastaj pjestohen numrat e fituar (ashtu q pjestohet numri i dhn me
numrin natyror).
10 Njehso: a) 3,4 : 0,017 = ; b) 0,64 : 0,0032 = .

Kujdes! Numri i dhjetoreve te i pjestueshmi sht m i vogl se numri i dhjetoreve te
pjestuesi. Prandaj mendo dhe prgjigju: Sa zero duhet t prshkruhen te i pjestueshmi nga
ana e djatht q t mundet t zhvendosen presjet dhjetore?

T njehsosh hers t numrit dhjetor
dhe njsis dekade. Njehso: 34,6 : 10 = ;
T njehsosh hers t numrit dhjetor 6,485 : 1000 = ; 62,17 : 100 = .
dhe numrit natyror. Njehso 257,52 : 12 dhe bje provn e zgjidhjes.
T njehsosh hers te i cili pjestuesi
sht numr dhjetor. Pr sa duhet t zhvendoset presja dhjetore n ann e
djatht te i pjestueshmi dhe pjestuesi q t
njehsohet:
12,031 : 1,6 = ; 3,101 : 0,08 = ;
Detyra 0,345 : 0,025 = .
1. Cili numr sht m i vogl se 4,76: 4. Njehso:

a) 10 her; b) 100 her; c) 1000 her? 6 : 0,2 = ; 0,75 : 0,15 = ;
48 : 0,12 = ; 1,836 : 0,204 = ;
2. Njehso:
3,417 : 0,85 = ; 0,044 : 0,25 = .
0,6 : 3 = ; 4:5= ;
735 : 35 = ; 1,95 : 15 = ; 5. Sa her 0,14 sht m e vogl se 0,7?
27 : 1 125 = ;
6. Njehso dhe bje provn e zgjidhjes:
23,45 : 37 = n 4 dhjetore;
341,3 : 12 = n 2 dhjetore. 34 : 0,085 = ; 33 : 1,28 = ;
3. Njehso n 6 dhjetore: 12,4 : 0,031 = ; 0,0108 : 1,6 = .

1:7= ; 4:7= ; 7. Zgjidhni barazimet:
2:7= ; 5:7= ; 100 x = 2,416;
3:7= ; 6:7= ; 156,12 : x = 10;
ka prfundon pr dhjetoret e hersit? 0,018 = 18 x;
0,0625 x = 3,1275.
8. Nj udhtar ka kaluar 14,730 km pr 10. N klasn VI3 ka pasur 34 nxns. N
174 5 or. Sa kilometra, mesatarisht, ka fund t vitit shkollor suksesi nga lnda e
kaluar pr 1 or? matematiks ka qen kshtu:: 15 nxns
me sukses t shklqyeshm, 9 nxns me
sukses shum t mir, 7 me mir dhe 3 me
9. Cakto vlern e shprehjeve: not t mjaftueshme. Njehso notn
(6,72 : 0,6 + 1,125 0,8) : 1,21 + 8,375 = mesatare t paraleles nga lnda e
matematiks n 2 dhjetore.
2,5 + 0,39 : 0,5 + (2,31 + 0,058) : 3,2 =
PR ATO Q DSHIROJN T DIJN M SHUM
1. Provo a jan t sakt barazit:

(5,6 + 4,4) (5,6 - 4,4) = 5,62 - 4,42; (5,62 = 5,6 5,6; 4,42 = 4,4 4,4)
(2,4 - 1,8)2 = 2,42 - 2 2,4 1,8 + 1,82.
2. Cili numr mund t pjestohet me secilin numr dhjetor t ndryshueshm nga zero pa mbetje?
3. Si do t ndryshon:
a) shuma e dy numrave nse njrin mbledhs e zmadhojm pr 2,3, kurse tjetrin e zmadhojm
pr 3,2;
b) zbritsi nse i zbritshmi zmadhohet pr 5,8, kurse ndryshimi zvoglohet pr 5,8;
c) prodhimi i dy numrave nse njrin e shumzojm me 8,75, kurse tjetrin n 0,72;
4. Prej l kg miell fitohet 1,252 kg buk. Sa buk fitohet prej 576 kg miell?
5. Cilit numr duhet t'i shtohet 2,2 q t fitohet numr q sht 3,5 m i madh se 9,2?
6. Pr sa syprina e katrorit me brinj 15,34 m sht m e madhe se syprina e drejtkndshit me

brinj 16,12 m dhe 12,03 m?
7. Zgjidhi barazimet:
5,7x + 3,1x + 0,4 = 34,21; x : 8,04 = 5,05;
3,48 : x = 1,45; (x - 2,5) : 5,1 = 0,8.
14 SHNDRRIMI I THYESS N NUMR DHJETOR 175
Kujtohu! Shndrroje si numr dhjetor

A 1
3
Cilin operacion e paraqet vija thyesore? thyesn __ .
4
3
Te thyesa __ zvendsojeni vijn thyesore me Puno sipas krkimeve:
4
at shenj dhe kryejeni operacionin. Zgjero thyesn me 25.
3
Lexoje thyesn ___ dhe shkruaje si numr Thyesn e fituar dhjetore shndrroje si
100 numr dhjetor.
dhjetor. 3
Sigurisht e keni fituar __ = 0,75.
Sqaro: si shndrrohet thyesa dhjetore si numr 4
Njehso 3 : 4.
dhjetor?
Krahasoni rezultatet e fituara.
2 Me zgjerimi ose me thjeshtimin, kto thyesa shndrroji si thyesa dhjetore e pastaj n numra
1 3 5 132 164
dhjetor: __ , __ , __ , ___ dhe ___ .
2 5 8 300 400
5
Shembull: Thyesn __ zgjeroje me 125.
8
Thyesn dhjetore t fituar shndrroje si numr dhjetor.
Njehso 5:8= .
3 __
__ 1 __ 5 11
__
3 Cila prej thyesave , , dhe nuk mundet t shndrrohet si thyes dhjetore?
5 4 6 20
5
Sigurisht konstatuat se sht thyesa __.
6
Mbaj mend!
Vetm thyesa e pa thjeshtuar emruesi i s cils zbrthehet n shumzues 2 ose 5, mundet t
paraqitet si thyes dhjetore.
do thyes e cila mundet t paraqitet si thyes dhjetore paraqet numr t fundm dhjetor.
23 7 5
4 Cila prej thyesave __ , __ ose __ paraqet numr t fundm dhjetor?
40 15 12
Konstato cila prej thyesave mundet t zgjerohet deri n thyes dhjetore me emrues 1000; ose
pjestoje numruesin me emruesin dhe konstato cili prej hersve t fituar sht numr t
fundm dhjetor.
1 15
__ __ 11
__
176 B 5 Thyesat ,
3 11
dhe
37
shndrroji si numra dhjetor.
Puno sipas krkesave:

Konstato emruesit a zbrthehen si shumzues 2 dhe 5, prkatsisht numrat dhjetor a do t jen t
fundm apo jo.
Pjesto numruesin e thyess me emruesin.
Sigurisht fitove:
1 15 11
__ = 0,333...; __ = 1,363636...; __ = 0,297297.....
3 11 13
Numrat dhjetor t fituar kan pafund shum decimale.
Numra t till quhen numra dhjetor t pafundm.
Vre!
Te donjri prej numrave, pas presjes dhjetore, nj ose m shum shifra prsriten sipas radhs s
njjt.
Mbaj mend!
Numrat dhjetor t ktill quhen numra dhjetor periodik t njjt.

Numrin q e formojn shifrat q prsriten quhet period e numrit dhjetor.
Te numri i par perioda sht 3, te i dyti 36, kurse te i treti 297.

0,333.... = 0,(3). Lexohet: zero t plota dhe 3 si period;
1,3636... = 1,(36). Lexohet: nj e plot dhe 36 si period....
5 679 7
C 6 Thyesat __ , ___ dhe __ shndrroji si numra dhjetor.
18 495 12
Puno sipas ktyre krkesave:
shqyrtoi emruesit e thyesave dhe konstato numri dhjetor a sht i
fundm;
pjestoje numruesin me emruesin dhe konstato numri dhjetor a
sht periodik.
Duke e prdor kalkulatorin fitohet;
5 679 7
__ = 0,2777...; ___ = 1,3717171...; __ = 0,58333...
18 495 12
Vre!
Numrat e dhjetor t fituar jan periodik, por para periods ka nj ose dy shifra. Numrat e ktill
dhjetor quhen numra t przier dhjetor periodik.
Lexojm:
Mbaj mend!
0,2777... = 0,2(7) - zero t plota 2 t dhjetat 177
dhe 7 n period. Nse nga ana e djatht e numrit
1,37171... = 1,3(71) - nj e plot, 3 t dhjetat natyror ose zeros, shkruhet presja
dhe 71 n period. dhjetore dhe pastaj prshkruhen
0,58333... = 0,58(3) - zero t plota, 58 t qindtat shifrat, fitohet shnimi i numrit q
dhe 3 n period quhet numr dhjetor.
donjri prej numrave 2, 3 dhe 58 te
shembullit quhen para period.

T vlersosh, sipas emruesit t thyess, ajo a
mundet t shndrrohet si numr dhjetor t Vlerso, pa e pjestuar numruesin me
2
fundm ose n numr dhjetor t pa fundm emruesin, vall thyesa __ paraqet numr
20
periodik. dhjetor t fundm.
Cili numr dhjetor sht i fundm? 3 ,
Shndrroji si numra dhjetor kto thyesa __
T sqarosh ka sht period, kurse ka para 7 , 12
__ __ dhe __ 4 5
.
period. 8 7 9
Cakto periodn dhe para periodn te kto
sht numri dhjetor periodik i pastr.
numra dhjetor:
sht numr dhjetor i przier periodik.
Se thyesa mund t shndrrohet: 2,777..... ; 0,64786478... ; 1,527373... ;
- ose si numr dhjetor i fundm; 126,120404...
- ose si numr dhjetor i pafundm periodik.
Se ekzistojn edhe numra dhjetor t
pafundm periodik t tjer q nuk jan
periodik. Pr ato do t msojm n klasn VIII.
Detyra 3. Cakto periodn dhe para periodn te numrat

dhjetor:
1. Zgjeroji dhe thjeshtoji thyesat ashtu q 0,378787... ; 6,543023023... .
te emrtuesi t paraqitet 10, 100 ose
1000, kurse pastaj shndrroji si numra 4. Sipas shnimit pr periodn e numrit dhjetor
dhjetor: shkruaj numrat:
3 ___
__ 18 24 37 229 23 11 83
, , __ , __ , ___ , __ , __ , __ . 4,636363... ; 0,102102... ;
5 200 20 25 125 80 32 64 3,54034034... ; 4,27117117... .
2. Shndrroji si numra dhjetor kto thyesa: 5. Shkruaje si numra dhjetor t pamundshm
kto numra:
2 __
__ 9 __
3 19 24 1 2 5 37
, , , __ , __, __ , __ , __ , ___ . a) 3,6(54) ; c) 6,(53) ;
3 11 5 20 20 27 15 18 275
b) 0,77(2401) ; d) 0,06(5231).
178 15 RRUMBULLAKIMI I NUMRAVE DHJETOR
Kujtohu!
A 1 Nj parcel prej 123 m2 e
rregullojn nxnsit e klass VIa.
Numrin 3 128 i rrumbullakuar sht 3 000,
N paralele ka 32 nxns. Nga sa
dmth. 3 128 3 000. " ", lexohet: metra katror, mesatarisht, rregullon
prafrsisht i barabart. Rrumbullakoje secili nxns?
numrin 3 128 n qindshe.
Si sht rregulla pr rrumbullakimin e
Duhet t njehsosh 123 : 32.
numrave natyror?
Cakto hersin;
A duhet 135 130 ose 135 140?
Cakto praktikisht rndsin e metrove katror
Sqaro! pr nxns.
Sigurisht fitove 123 : 32 = 3,84375, dmth. se do
nxns duhet t rregullon nga 3,84375 m2.
Numri ka rndsi praktike vetm deri te dhjetorja e dyt (n dm2), dmth t bhet rrumbullakimi i
numrit dhjetor n dy dhjetore (n t qindta).
Numrat dhjetor me dy dhjetore q jan m afr numrit 3,84375 jan: 3,84 dhe 3,85, dmth.
3,84 < 3,84375 < 3,85
Domethn: 3,84 3,84375 (lexojm: 3,84 prafrsisht sht i barabart me 3,84375) dhe 3,84375 3,85.
2 Caktoji t dy numrat dhjetor m afr numrit 1,37268 q kan nga nj dhjetore.

Konstato sa sht gabimi i br gjat rrumbullakimit t numrit 1,37268 n nj dhjetore.
Sigurisht konstatove se numrat e krkuar jan 1,3 dhe 1,4 dmth. 1,3 < 1,37268 dhe 1,37268 < 1,4.
Sa sht gabimi i br gjat rrumbullakimit: 1,3 7268 1,3 dhe 1,37268 1,4, do t
konstatosh nse i krahason ndryshimet:
1,37268 - 1,3 = 0,07268 dhe 1,4 - 1,37268 = 0,02732
Deri te cila pik pr numrat 1,3 ose 1,4 pika sht 0,07268 0,02732
m afr numrit 1,37268? 1,3 1,37268 1,4
Mbaj mend!
N t dy rastet gabimi i br sht m i vogl se 0,1.
Themi: Numrin 1,37268 e kemi rrumbullakuar me saktsi gjer m 0,1, prkatsisht me saktsi gjer n
nj dhjetore.
Ndryshimi q tregon pr sa numri i dhn sht m i madh ose m i vogl se vlera e tij e prafrt
quhet gabim absolut.
Gjat rrumbullakimit prpiqu t bsh gabim absolut m t vogl.
Vren se rrumbullakimi (zvendsimi) i numrit 1,37268 me numrin 1,4 sht me gabim
absolute m i vogl se sa me numrin 1,3. 179
Gjat rrumbullakimit t numrit dhjetor respekto rregulln e rrumbullakimit:
nse shifra e par e shlyer sht m e vogl se 5, ather shifra e fundit q ka ngel
nuk ndryshon;
nse shifra e par e shlyer sht 5 ose m e madhe se 5, ather shifra e fundit q ka ngelur
zmadhohet pr 1.
3 Numrin 4,8162704 rrumbullakoje me saktsi:

a) n nj dhjetore, dmth deri 0,1; d) deri 0,0001;
b) deri 0,01; e) deri 0,0001.
c) deri 0,001;
Duhet t dish!
Testohu!
T. rrumbullakohet ndonj numr me saktsi
t dhn domethn ai numr t Numrin 0,315 rrumbullakoje n dy dhjetore.
zvendsohet me numr tjetr m t madh
7
ose m t vogl se ai, pr nevoja t caktuara Thyesn __ shndrroje si numr dhjetor me
praktike. 34
T rrumbullakosh numr t dhn me saktsi saktsi 0,001. 0,001.
t caktuar sipas rregulls pr shlyerjen e
Cakto gabimin absolut nse 1,47 1,47328.
shifrave t numrit.
T sqarosh se si caktohet rrumbullakimi i
numrit dhjetor me saktsi t caktuar.
Detyra
1. Rrumbullako n tre dhjetore numrat: 4. Njehso:

2
2,7145; 3,03277; 0,01523. 4,26 + __ - 1,00312 me saktsi deri 0,01.
7
7
2. Thyesn __ shndrroje n numr 5. Bj tabel, rrumbullako numrat n t me
34 saktsin e shnuar dhe cakto gabimin
dhjetor te saktsi deri: 0,1; 0,01; absolut.
0,0001.
rrumb. m Gabimi rrumb. m Gabimi
Numr
sakt deri 0,01 absolut sakt deri 0,01 absolut
3. Shumn e numrave 4,7125 dhe 0,0374
3,3914 njehso me saktsi deri 0,001. 0,5386
426,4235
6,0141
R A P U N A M E T D D H N A
180
16 CAKTIMI I ZGJEDHJES. ANALIZA DHE PRFUNDIMI
1 Shfrytzo tabeln q t prgjigjesh n disa pyetje.

A
Ndryshimin i shpejtsive m t shpejta dhe m t ngadalshme t garave me formula
rrumbullakoje me saktsi deri 0,1.
Sa m ngadal ka shkuar fituesi n gara me formula n vitin 2 000 prej fituesit t garave n
vitin 1 998 ?
Cila do t jet shpejtsia m e madhe mesatare e t dy garave m t shpejta s bashku?
Viti Fitues
Shpejtsia m e Cila sht shpejtsia mesatare m e madhe gjat pes
madhe (km/h) garave (mesatarja aritmetike)?
Mihael N nj gar n vitin 1912 sht arritur shpejtsia m e
1996 310,36
Shumaher
madhe e cila sht 4 her m e vogl se shpejtsia n vitin
Mihael 2000. Sa sht ajo shpejtsi?
1997 344,44
Shumaher
Aeroplani i udhtarve ka arritur 3 deri 3,5 her shpejtsi m
Dejvid
1998 326,78 t madhe prej shpejtsis m t radh q sht arritur n
Kulthard
vitin 1999. N cilat kufij gjendet shpejtsia e aeroplanit me
Mika
1999 294,06 saktsi deri n nj dhjetore ?
Hakinen
Analiza e t dhnave. Ndrmjet cilave dy vite ndryshimi i
Mihael
2000
Shumaher
312,56 shpejtsive sht:
a) m i vogl; b) m i madh; c) rreth 50 km n or?
Formo diagram shtyllor pr shpejtsit sipas t dhnave n
tabel;
B 2 N shkolln ku mson Agimi ka 1 200 nxns. Agimi dshiron q shkolla e tij t ket fush
t re sportive. sht prpjekur t zbulon sa nxns jan t interesuar pr fush t re
sportive.
N vend q t pyet do nxns, Agimi ka vendosur q t komunikon vetm me nj pjes t
nxnsve, prkatsisht zgjedh disa nxns.
Agimi ka vendos t komunikon me 100 nxns nga t gjitha klasat, me t ka caktuar
zgjedhjen (mostrn). Numri 100 paraqet madhsin e zgjedhjes, efektivin e zgjedhjes.
Pozitiv Negativ
Nse Agimi ka pyetur 1
Do t dij sa nxns sht e nevojshme m shum koh
200 nxns: saktsisht duan fush t re
Nse Agimi pyet 12 Pr nj koh t shkurtr Fiton numr t vogl t prgjigjeve,q nuk
nxns: do t'i merr prgjigjet sht i mjaftueshm pr vlersim t drejt.
Koha e shpenzuar

sht optimale
Nse Agimi pyet 100
nxns: Fiton numr t
mjaftueshm t
prgjigjeve pr vlersim
t drejt
N caktimin e zgjedhje, prve madhsis, sht e rndsishme kush do ta prbn
181
ekzemplarin.
Shkruaj mendimin tnd pr at q sht pozitive, kurse sht negative te kto raste:
Nse Agimi pyet vetm nxns t klass I deri IV;
nse Agimi pyet vetm nxns q jan t interesuar pr sport;
nse Agimi pyet rastsisht disa nxns nga t gjitha klasat e shkolls s tij.
3 Prgjigjet e pyetjeve pr fushn e re sportive Agimi i ka paraqit n tabel.
Fusha e re sportive. Zgjedhja

Vre!
Mendimi Numr Raporti
Agimi ka konstatuar se 0.6 nga zgjedhja duan fush t re
60
___ sportive.
Po 60 = 0,6 Ai ka njehsuar:
100
O,6 prej 1 200 sht 0,6 . 1 200= 720.
Jo 23
Nuk di 17
Agimi ka supozuar: nse i pyet 1 200 nxns, prafrsisht 720 prej tyre do t
prgjigjen se jan t interesuar pr fush t re sportive.
Cakto raportin pr dy prgjigjet tjera.

Njehso sa nxns do t prgjigjen se nuk duan fush t re sportive, kurse sa nxns t shkolls do t
jen t pavendosur.
4 Pronari i nj video klubi dshiron t konstatoj cilat filma jan m t popullarizuar n qytet. Qyteti
ka 20 000 banor. Shitsi ka shnuar t dhna pr 400 antar t video klubit.
Videokasetat m t popullarizuara Cilat numra duhet t shkruhen te pjesa e tabels me

Lloji i filmit numri raporti titull Raporti"?
Me ndihmn e raporteve t njehsuara cakto numrin e
Pr fmij 40 40:400=0,1 banorve n qytet pr t cilt mund t thuhet se do t
Shkencor 36 jen t interesuar pr lloje t filmave t ndryshm.
Komedi 152 Pr far do t mund t'i shrbejn informatat e fituara
Filma t vjetr 100 pronarit t video klubit?
Muzikor 72
182 17 MSOVE PR THYESA. NUMRA DHJETOR.
PROVO DIJENIN TNDE
1. Vizato segment AB = 6 cm. 11. Nse i zbritshmi 3,24 zmadhohet pr 0,24,

a) Cakto pik C n segmentin AB ashtu q: ndrsa zbritsi 0,324 zvoglohet pr 0,24,
AC =
2
__ AB. ather ndryshimi do t zmadhohet pr 2 0,24.
3 Provo.
b) Nse AD = 2 cm, ather cili numr duhet t
qndroj n vendin q t jet AD = AB. 12. Me mbledhje provo nse sht kryer drejt
zbritja
2. N tet kuti t barabart ka gjithsej 12 kg 59,216 - 11,11 = 48,106.
bonbone. Sa kilogram bonbone ka n nj
kuti? 13. Provo nse sht kryer drejt shumzimi
12 346 24 = 296 304 . Pastaj, pa njehsuar,
cakto prodhimin.
3. Numrin 5 paraqite si thyes me
numrues 5 Emrues 5. 1,2346 24. 12,346 2,4.
0,12346 0,24.
4. Shkruaj thyes me numrues 2
q sht m e madhe se 1. 14. Njehso hersin
q sht m e vogl se 1. 55,56 : 2,4. 0,84375 : 0,27.
5. Paraqite n boshtin numerik shumn

15. Njehso prodhimet 5,32 20 dhe 0,64 1,2,
3 2 1 4 e pastaj pa njehsuar cakto hersin
__ + __ ; __ + __ .
8 8 5 5
106,4 : 5,32. 0,768 : 1,2.
6. 84 deri te thyesa e pa
Thjeshto thyesn ____
210 16. Zgjidhe barazimin
thjeshtuar. 2,5 x = 6,42: 1,2.
x : 0,5 = 13,5 : 0,25.
7. Thjeshto thyesn
56
____ 45
____ 17. Njehso vlern numerike t shprehjes
me 7. me PMP(45, 270).
126 270 (9,12 - 0,6) : 1,2 + 29,5 0,5.
7 18. Shkruaje si numr dhjetor thyesn

8. Zgjero thyesn __ me 8.
8
126
____ 629
____
. .
9. Njehso shumn 15 495
26,4 + 2,64 + 0,0264.
19. Pas rrumbullakimit t numrit 2,861254
sht fituar numri 2,8613. Me far saktsi
10. Kryeje shumn dhe provo nse sht e sht rrumbullakuar numri?
sakt:
0,628 + 12,91 < 5,496 + 8,048 73 shndrroje n numr dhjetor
20. Thyesn ___
Cakto ndryshimin e shums s fituar. 8
dhe rrumbullakoje me saktsi deri 0,01.
183
TEMA 4. MATJA
1. Njsit pr gjatsi, mas dhe 6. Operacione me numra t emruar 196

lngje 184 7. Njsit pr syprin 201
2. Njsit pr kohn dhe temperaturn 187 8. Njsit pr Vllimin 203
3. Numr i emrtuar 189 9. Vllimi i kuboidit dhe kubit 206
4. Shndrrimi i numrit shum emror 10. Msove pr matje. Kontrollo
n nj emror 192 diturin tnde 210
5. Shndrrimi i numrit nj emror
n numr shum emror 194
184 1 NJSIT PR GJATSI, MAS DHE LNGJE
Kujtohu!
A NJSIT PR GJATSI
Te vizorja trego gjatsi prej 1
dm, 3 cm, 8 mm dhe 4 cm 6 1 Vlerso gjatsin e segmenteve AB dhe CD dhe t vijs
mm. s thyer PQRST, pastaj me matje provo saktsin e
Cila njsi shfrytzohet pr vlersimit tnd.
matjen e gjatsis s rrugve V Q S
dhe largesave ndrmjet dy D
vendeve?
Sa dekagram ka n 1kg? C
Cila njsi prdoret pr matjen e
mass s mineraleve t nxjerr A R T
P
nga miniera.
Sa dl ka n 1l? Cilat njsi matse i prdore?
Numro edhe njsi t tjera pr gjatsi.
Njsia themelore matse pr gjatsi sht metri (m).
Njsit matse m t mdha dhe m t vogla se metri jan t paraqitura n tabeln e m poshtme.
Njsit matse m t Njsit matse m t

mdha se metri jan: vogla se metri jan:
dekametri (dam) 1 dam 10 : 10 1 dm decimetri (dm)
hektometri (hm) 1 hm 100 1m : 100 1 cm centimetri (cm)
kilometri (km) 1 km 1000 : 1000 1 mm milimetri (mm)
Shqyrto dhe vre lidhjet mes njsive pr gjatsi!

1 km = 10 hm = 100 dam = 1000 m T mbaj mend! do njsi matse
1 hm = 10 dam = 100 m pr gjatsi sht 10 her m e
1 dam = 10 m
vogl se njsia matse q sht
1 m = 10 dm = 100 cm = 1000 mm m e madhe pas saj.
1 dm = 10 cm = 100 mm
1 cm = 10 mm
2 Cila njsi duhet t qndroj te .

Pr 1 or, Petriti mund t ec rreth 4 .
Njomza n fletore ka vizatuar katror me gjatsi t brinjs 30 .
3 Sa dekametr ka n: 4 N 1 dm ka 0,1 m. Sa metro ka n 1 cm?

a) 90 m? b) 300 m? c) 1700 m?
B NJSITE PR MASN 185
5 Numroji njsit matse pr masn q i njeh.

Cila sht njsia matse themelore pr masn?
Sa kilogram ka 1 t? sht m e madhe 8 dag ose 1 kg?
6 Cila njsi pr masn duhet t qndroj n vend t "*" te kto fjali:

Me kamion sht bart 6 * qymyr. Puln q e bleu Agoni ka masn 2 *
Njsia matse themelore pr masn sht kilogrami (kg).
Njsia m e madhe se kilogrami : 10 1 hg Hektogrami (hg)

sht tonelata (t). : 100 1 dag Dekagrami (dag)
1 t = 1 000 kg
: 1 000 1g Gram (g)
Njsit m t vogla se 1 kg
: 10 000 1 dg Decigrami (dg)
kilogrami jan dhn n
tabeln vijuese. : 100 000 1 cg Centigrami (cg)
: 1 000 000 1 mg Miligrami (mg)
Shqyrto, vre dhe mbaj mend lidhjet mes njsive pr masn!
T mbaj mend!
1 kg = 10 hg = 100 dag = 1000 g 1 g = 10 dg = 100 cg = 1000 mg do njsi
1 hg = 10 dag = 100 g 1 dg = 10 cg = 100 mg matse pr
1 dag = 10 g 1 cg = 10 mg masn sht 10
1 kg = 10 hg = 100 dag = 1000 g = 10 000 dg = 100 000 cg = 1 000 000 mg her m e vogl
se njsia matse
q sht
7 Q t mas nj cop mish, mishtari n njrn en t menjher m e
peshores vendosi pesha prej 1 kg, 2 kg dhe 1 kg, kurse n madhe se ajo.
enn tjetr peshn prej 50 g. Sa sht masa e mishit?
C NJSI PR LNGJE
8 Numroji njsit pr lngje q i njeh deri m tani.

A njeh m hert njsi m t madh se 11? Sa dl ka 11?
Njsia matse themelore pr lngjet sht litri (l).
Njsi matse m t mdha dhe m t vogla se litri jan dhn n tabeln e mposhtme.
Njsi matse m t Njsi matse m t
mdha se litri jan: vogla se litri jan:
Dekalitri (dal) 1 dal 10 : 10 1 dl Decilitri (dl)
Hektolitri (hl) 1 hl 100 1l : 100 1 cl Centilitri (cl)
Kilolitri (kl) 1 kl 1000 : 1000 1 ml Mililitri (ml)
Vre dhe mbaj mend lidhjet ndrmjet njsive t lngjeve!
186
1 kl = 10 hl = 100 dal = 1 000 l 1 l = 10 dl = 100 cl = 1000 ml T mbaj mend!
1 hl = 10 dal = 100 l 1 dl = 10 cl = 100 ml do njsi pr lng
1 dal = 10 l 1 cl = 10 ml sht pr 10 her m
e vogl se njsia q
sht m e madhe se
9 1 l uj mineral kushton 20 denar. Sa denar kushton 2 dl
ajo.
(nj got) uj mineral?
10 Radhiti sipas madhsis kto numra: 6 dal, 5 hl, 8 dl, 4 ml, 9 1, 3 cl.

Cila sht njsi themelore matse?
Pr sa sht: a)1m m i madh se 1cm?
Gjatsi; Mas; Lng b) 1 dm m i vogl se 1hm?
Ti caktoni njsit m t mdha dhe m t
vogla pr: Pr sa sht: a) 1kg m i madh se 1g?
b) 1 dag m i vogl se 1hg?
Gjatsi; Mas; Lng
Ti shpjegoni marrdhniet mes njsive pr: Pr sa sht: a) 1hl m i madh se 1dal?
b) 1 ml m i vogl se 1dl?
Gjatsi; Mas; Lng
Detyra
1. Vizato segmente pa matje me gjatsi : 1 3. Radhiti segmentet me gjatsi 9 dm, 2 m, 48

cm, 1 dm, 25 cm i 75 cm. cm, 94 mm, 4 dm 7 cm, duke filluar nga m i
shkurtri.
Provo me matje dhe konstato pr sa ke
gabuar.
4. Radhiti sipas madhsis:
5 hg, 1 kg, 10 g, 12 mg, 8 dag;
2. Mate gjatsin e hapit tnd n
centimetra.
5. Radhiti sipas madhsis:
Me hapa mate largesn ndrmjet dy
5 dal, 2 hl, 6 dl, 8 ml, 1 l.
objekteve.
Cakto sa metra sht ajo larges.
Provo, me matje, saktsin e vlersimit 6. N nj pemishte jan mbledhur 4,5t moll
tnd. dhe jan shitur nga 17 denar pr nj
kilogram.
Sa denar jan fituar?
2 NJSITE PR KOHN DHE TEMPERATURN 187
Kujtohu! A NJSIT PR KOHN

Sa minuta ka 1 or?
Trego dy njsi pr kohn, t cilat jan m t 1 Ciln koh e tregon ora
mdha se 1 or. n: or, minuta dhe
sekonda?
Cila njsi matse prdoret pr matjen e
temperaturs?
Temperatura e t smurit a shprehet me njsi Tregoi njsit pr kohn q i ke msuar.
t njjt?
Cila sht njsia m e vogl pr kohn q e ke
msuar?
Mbaj mend!
Njsia matse themelore pr kohn sht sekonda (s). Njsi m t mdha se sekonda jan:
minuta (min), ora (h), dita (d), java, muaji, viti, dekada, shekulli dhe mileniumi. Ekzistojn edhe
njsi m t vogla se sekonda.
Shqyrto, vre dhe mbaj mend!
1 min = 60 s; 1 h = 60 min = 3600 s; 1 d = 24 h = 1440 min = 86400 s;

1 java = 7 d = 168 h = 10080 min = 604800 s. 1 muaj. = 30 d; 1 vit = 365 d.
2 Shndrro: 5 dit n or; 8 or n minuta; 25 minuta n sekonda.
Vre!
1 dit ka 24 or; 5 dit kan 5 24 or= 120 or.
Sa minuta ka 1 or? Sa sekonda ka 1 or?
3 Shndrroji 147 or n dit dhe or.
147 or: 24=6 dit dhe mbetja 3 or

4 Shndrroji 5 vjet 8 muaj 13 dit n dit.
B NJSI PR TEMPERATUR
5 Lexo temperaturn q sht treguar n termometr.

N ciln njsi matse sht ngritur temperatura?
Njsia themelore pr temperaturn sht kelvini (K).
188
Por, n jetn e prditshme prdoret shkalla e celsiusit (C). Fizicienti dhe astronomi
suedez Anders Celzius (1701-1744) shpiku shkalln te e cila uji ngrihet n 0C, ndrsa
vlon ne 100C. Pjesa e qindt e shkalls quhet shkalla e celsiusit.
Dallimi n temperatur pr nj shkall celsius sht njlloj si nj Kelvin. Por, n shkalln termike n
0C i prgjigjet 273,16 K
Kshtu q uji ngrihet ne 0C gjegjsisht n 273,16 K, ndrsa vlon n 100C, gjegjsisht n 373,16 K.
Njoftohu m gjersisht!
Temperatura e shprehur n Kelvin quhet temperatur absolute.
Matja e temperaturs absolute fillon me zero apo -273,16 C.
Temperatura m e ult e mundshme quhet zeroja absolute.
Nse temperatura e ndonj trupi sht shprehur n shkall t celsiusit, ather temperatura e saj
absolute, e shprehur me T, njehsohet me formuln:
T(K) = t (oC) + 273,16
6 Bni tabel sikurse sht dhn dhe oS 4 12,84 36,5

plotsoje ( C shkall celsius, K - kelvin).
K 277,16 320,16 290 340,4
Duhet t dish!
Testohu!
Cila sht njsia themelore pr kohn;
T caktosh njsit m t mdha se sekonda Pr sa sht 1s m e vogl se : a) 1 min; b) 1 h?
dhe marrdhniet ndrmjet tyre; Sa or ka n 1d?
Cila sht njsia themelore pr Sa K i takojn 0C n shkalln termike?
temperaturn; Nj trup ka temperatur prej 20 C. Sa sht
Cila sht lidhja mes shkalls s kelvinit dhe temperature absolute e atij trupi?
celsiusit.
Detyra 3. Anija e peshkatarve sht nisur nga nj

port m 8 shtator n ora 6 h, ndrsa sht
1. Sipas orarit treni arrije n 13 h 55 min. Nse kthyer n port m 17 shtator n ora 18h
treni vonohet 1 h 32 min, ather n ora sa (vitin njjt). Shprehe kohn e lundrimit t
do t arrij? anijes nga nisja deri n kthim:
a) dit b) n or
2. Pr nj shfaqje ishte parapar program me
kohzgjatje prej 1h 20 min. Shfaqja u c) n jav dhe dit.
realizua pr 120 minuta. Sa minuta m
shum sht vazhduar shfaqja prej asaj q
4. Paraqiti 15 vite 8 muaj dhe 9 d n dit.
ishte parapar. 5. Sa sht temperature absolute e trupit q
ka: a) 37C ; b) -50 C?
3 NUMRA T EMRTUAR 189
Kujtohu!
A 1 Pr dhjet fotografit t numruar
sht parashtruar pyetje.
Numroji dhe shkruaji:
Jan dhn edhe prgjigjet e do
- numrin e bankave n klasn tnde; pyetjeje.
- numrin e karrigeve n klasn tnde. Formo tabel dhe pr do fotografi n t shkruaj
Mate gjatsin e lapsit tnd. Shkruaje numrin prkats.?
numrin e matur dhe njsin matse q Shkruaj n tabel prgjigjet sipas pyetjeve n
fotografi.
jan rezultat i matjes tnde.
Cilt jan njsit matse pr: Sa shkall ka
3 dele
1 6 kndi?
a) gjatsi; b) mas? =? 6 libra
Sa denar?
Sa centimetra ka Sa uj 4 dardh
2 segmenti? 7 prmban
Vre! A AB = ? V shishja? 46o
do prgjigje prmban edhe numrin mats Sa Sa dardh 38,5o S

3 kilogram 8 ka?
dhe njsi matse. Numrat mats me njsin miell? 2 cm
matse i caktove duke numruar ose duke
matur. 4
Sa dele? Sa libra
9 ka? 1l
(me numrim: 4 dardh, 3 dele,...; me matje:
2 cm; 2 kg...) 2 kg
Sa sht Sa sht
Numr i emrtuar 5 ora? 10 temperatura? 2 ora
10 denar
Numr mats
3 cm Njsi matse
Mbaj mend!
Numri i emrtuar prbhet prej numrit t paemrtuar dhe njsis matse i shkruar pran tij.
Numri i emrtuar q sht shkruar me nj numr t pa emrtuar dhe nj njsi matse quhet edhe
numr nj emror.
2 Shkruaj nj numr nj emror q ka:

numri i nxnsve n paralelen tnde; numri i viteve tua;
sa sht lartsia jote (n centimetra).
3 Jan dhn numrat: a) 5 kg, 3 kg, 126 kg; b) 3 m, 5 kg, 7 l, 15 kuti.
far kan t prbashkt numrat nn a)?

Si jan njsit matse t numrave nn b)?
190 Mbaj mend!
Numrat e emrtuar t cilt jan shkruar me t njjtat njsi matse quhen numra emror t njjt.
Numrat nn a) emror t njjt. Numrat nn b) nuk jan numra emror t njjt.
Prve emrit njsi matse prdoren edhe emrat: njsia pr matje ose shkurtimisht njsi.
4 Cilt dy numra 2 m, 6 km, 46 m, 23 kg jan numra emror t njjt?

ka duhet t qndroj n vend t * te numrat 2*, 3* dhe 17*, q ato t jen numra emror t
njjt?
5 Jan dhn numrat: 4 l, 6 ml, 9 hl, 116 cl.
ka matet me njsit matse t atyre numrave?
Te njsit e njjt a sht shprehur edhe numri 6 dal? A sht shprehur edhe 8 cm?
Mbaj mend!
Dy ose m shum numra t emrtuar q shprehin madhsi t lloji t njjt quhen numra t
emrtuar t llojit t njjt.
Numrat 4 l, 6 ml, 9 hl dhe 116 cl jan numra t emrtuar t llojit t njjt.
6 Shkruaj dy numra t emrtuar t llojit t njjt pr matjen e: a) gjatsis; b) mass.
Numri q prmban dy ose m shum numra nj emror t llojit t njjt quhet numr shum
emror. Numrat nj emror quhen antar t numrit shum emror.
Numri 2 kg 3 cg 5 mg sht shum emror; 2 kg; 3 cg dhe 5 mg jan antart e tij.
B 7 Gjatsia e nj dhome sht 3 m 6 dm, kurse gjersia 4 m 2 dm 5 cm.

Me far numra jan shkruar prmasat e dhoms?
8 Shkruaj nga nj numr shum emror te njsit pr: a) gjatsi; b) mas; c) koh.
Mbaj mend!
T mbaj mend! Numri shum emror
Mundesh t shnosh:
paraqet shum t dy ose m shum
4 m + 5 cm = 4 m 5 cm
numrave nj emror t llojit t njjt.
3 kg + 2 dag + 5 g = 3 kg 2 dag 5 g
9 Numrin shum emror 6 m2 3 dm2 2 cm2 paraqite si shum.

Shumat: a) 6 kg + 4 dag + 2 g; b) 5 l + 4 dl + 3 cl paraqiti si numra shum emror.
Duhet t dish!
Testohu! 191
T dallosh numr t emrtuar prej numrit
t paemrtuar; 1
Cili prej numrave: 4 libra, 6 cm, 4 , 7 fmij
t'i njohsh numrat emror t njjt; 2
dhe 8 sht i emrtuar, kurse cili jo i emrtuar?
cilt prej numrave t emrtuar jan t
Cili prej numrave 3 kg, 6 dm, 8 g, 5 m dhe 4 dm
llojit t njjt;
jan: a) nj lloj t emrtuar b) t llojit t njjt?
t sqarosh cili numr sht nj emror,
kurse cili shum emror. Trego nj shembull t numrit shum emror me 3
antar t njsit pr lngje.
Detyra
1. Shkruaj dy numra t emrtuar dhe dy t 8. Jan dhn numrat:

paemrtuar. 5; 7 m; 12 kg 3 dag; 4 m 2 dm; 8 hl; 4 m;
29,6; 4 kg, 6 m 5 dm; 74; 3 kg; 9 hl; 7; 14 l;
8 m2; 5 l; 8; 12; 4; 15 m2.
2.
Bn tabel dhe shkruaj numrat sipas
krkesave:
T paemrtuar Nj emror
Numroji librat n raft, shkruaje at si
numr t emrtuar. Shum emror Emror t njjt
3. Shkruaj dy numra shum emror:

- njri n njsit pr kohn; Edhe kjo sht matematik!
- tjetri n njsit pr syprinn.
Jan takuar dy shok. Arditi dhe Petriti. Arditi e
Shkruaje kohn (t shprehur pyeti Petriti: Ku je o mik, nuk t shoh shpesh?
4.
n or, minuta dhe sekonda) Petriti u prgjigj: Shpesh shkoj n qytete t
q e tregon ora. ndryshme q t njoh bukurit e Maqedonis
Arditi pyeti: Cilat qytete i vizitove? Petriti
far numr shnove? menjher u prgjigj: T shtunn e par t nj
muajit isha ne Berov, ndrsa t shtunn e dyt
5. t muajit t njjt pas t premtes s par isha n
5 2 1 50
Strumic. T shtunn e par t muajit t
den. den. den. deni
ardhshm isha n Dibr, ndrsa t shtunn e
Denart dhe dent shkruaji si numra dyt t muajit t njjt pas t premtes s par
shum emror.
isha n Ohr. Me ciln dat ishe n Ohr?, pyeti
6. Shkruaj dy numra nj lloj t emrtuar. Arditi. Petriti e shikoi dhe u prgjigj: Datn
mundesh vet ta caktosh
M ciln dat ishte Petriti n Ohr?
7. Shkruaj tre numra shum emror q nuk
jan t llojit t njjt.
192 4 SHNDRRIMI I NUMRIT SHUMEMROR N NUMR
NJEMROR
Kujtohu! A 1 Numrin shum emror 4 m 2 dm 7

cm shndrroje n numr nj
1 m = 10 dm, gjegjsisht 1m sht 10 her m i
emror.
madh se 1 dm.
Puno sipas rregulls dhe krahasoje
Pr sa her sht m i madh: a) 1 m prej 1 cm?;
zgjidhjen:
b) 1 kg prej 1 g?; c) 1 h prej 1 min?
Vre njsin m t vogl matse te numri. Ai sht centimetri (cm)
Antart me njsi m t madhe shndrroji n njsi

m t vogl matse.
4 m = 400 cm
2 dm = 20 cm
Paraqite numrin shum emror si shum e numrave
nj emror (n cm).
400 cm + 20 cm + 7 cm
Kryeje shumn e krkuar. 400 cm + 20 cm + 7 cm = 427 cm
Vreni mnyrn e dyt t shndrrimit t numrit shum emror n numr nj emror duke
shfrytzuar 2 pohimet vijuese:
Te njsit pr gjatsi, mas dhe lng secila njsi matse sht 10 her m e vogl se njsi matse e
ardhshme m e madhe.
N sistemin dhjetor t numrave pozita e secils shifr sht 10 her m e madhe se pozita e shifrs
paraprake.
4 m 2 dm 7 cm = 4 2 7 cm
2 Sqaro pse 5 hg 3g = 5 hg 0 dag 3 g = 503 g.
Vre dhe mbaj mend! T mbaj mend! Kto numra shum

emror shkruaj n numra nj emror.
Nse te numri shum emror mungon me
radh ndonj njsi matse, n vendin e saj I fshij njsit matse m t mdha,
shno 0. dhe mbetet m e vogla.
Duhet t kem kujdes a duhet t
shnohet 0 dhe ku.
3 Shndrroje si numr nj emror numrin 4 dm 5 mm, duke i zbatuar t dy rregullat e treguara.

Shndrroji n numrat nj emror n njsin m t vogl:
4 193
a) 5 vjet 3 muaj 2 dit; b) 4 muaj 2 jav 3 dit 5 or;
c) 2 h 34 min 15 s.
(1 vit = 365 dit, 1 muaj = 30 dit).
Vre se numrat shum emror n njsi t kohs nuk mund ti shndrrosh n nj emror sipas mnyrs
s dyt t treguar.
B 5 Shndrro numrin 5 m 3 dm 8 cm n: a) decimetra; b) metro.
Vre dhe mbaj mend rregullat!

a) N decimetra: b) N metra:
5 m = 5 10 dm = 50 dm 3 dm = (3 : 10) m = 0.3 m
8 cm = (8 : 10) dm = 0,8 dm 8 cm = (8 : 100) m = 0,08 m
5 m 3 dm 8 cm = 50 dm + 3 dm + 0,8 dm =
= 53,8 dm.
5 m 3 dm 8 cm = 5 m + 0,3 dm + 0,08 m =
= 5,38 m.
Vreni mnyrn dyt ( t shkurtuar) pr shndrrimin e numrit shum emror n nj emror.
5 m 3 dm 8 cm = 53,8 dm. 5 m 3 dm 8 cm = 5,38 m.

Vrejtje! Mund ti mos prfillni njsit matse, t vendosni presje pas numrit mats t njsis matse,
te e cila krkohet shndrrimi i numrit shum emror dhe n fund ta shnoni at njsi matse. Nse
n radhitje mungon ndonj njsi matse, n vendin e saj shnohet zero.
6 Shndrroje numrin 8l 7 dl 3 ml n decilitra.
T mbaj mend! Nse numrin shum emror e shndrroj n numr nj emror

me njsi matse q nuk sht m e vogl, ather numri mats sht dhjetor.
7 Shndrroje numrin 4 kg 6 dag 5 g n kilogram.
Duhet t dish!
Testohu!
T shndrrosh numr shum emror n nj
emror, n cilndo njsi matse Shndrroji numrat nj emror n numra
dhe t shfrytzosh rregulla m praktike pr shum emror:
shndrrim; a) 3 m 2 dm 5 mm (n mm);
se gjat shndrrimit t numrit shum emror b) 9 h 26 min. 54 s (n sekonda; n minuta).
n nj emror, n njsin m t vogl matse Shndrroje numrin 6 kg 5g n numr nj
t numrit shum emror, numri mats sht emror n:
numr natyror, kurse n rastet tjera sht a) g; b) dag.
dhjetor;
194 Detyra 4. Shndrro:
a) 8 m 3 dm 4 cm n dm;
1. Shndrroji n numra nj emror, (n njsin b) 8 km 9 dam 7 m n km;
m t vogl t numrit) kto numra: c) 5 t 8 kg 7 hg 5 g n kg;
a) 5 km 2 dam 5 m; b) 7 hl 8 dal 4 ml; d) 9 kg 7 dag 5 g 8 mg n g;
c) 4 t 6 kg 5 dag; d) 9 dit 8 h 7 min. e) 8 l 5 dl 6 ml n dl.
2. Korabi sht i lart 2 km 7hm 6 dam 4 m. Sa

metra sht i lart Korabi? Pyetje interesante
3. Koha ndrmjet dy hnave t plota sht 29 Nse n orn 24 bie shi, vall mbas 48 orve
d 12 h 44 min 3 s. Sa sekonda ka n kt koha a do t prmirsohet?
numr?
5 SHNDRIM I NUMRIT NJEMROR N SHUMEMROR
Kujtohu! A 9 Numrin nj emror 364 cm

shndrroje n numr shum
Numri 248 shnohet n form t zbrthyer si n emror.
mnyrn e mposhtme: Puno sipas rregulls dhe
428 = 400 + 20 + 8 = 4 100 + 2 10 + 8. krahasoje zgjidhjen.
Shnoni numrat 764 dhe 8 053 n form t
zbrthyer.
Numrin mats paraqite n formn e zbrthyer

ashtu q numri i emrtuar t jet shum i numrave 364 cm = 3 100 cm + 6 10 cm + 4 cm
nj lloj t emrtuar (n cm).
Sipas forms s zbrthyer t numrit mats 3 1 m + 6 1 dm + 4 cm =

shndrroi centimetrat n madhsi m t mdha = 3 m 6 dm 4 cm
matse dhe at shkruaje si numr shum emror.
Vre! M praktik!
5 427 mm = 5 4 2 7
364 cm = 3 m 6 dm 4 cm
5 427 mm = 5 m 4 dm 2 cm 7 mm
E gjith ajo sht e Vre!

sakt vetm pr Ndrmjet shifrave t numrit duhet t ket vende t zbrazta;
numra t emrtuar pran shifrs n pozitn e njsheve duhet t shkruhet njsia
n njsit pr gjatsi,
m e vogl (ajo sht mm);
mas dhe lng.
pran shifrs s dhjetsheve duhet t shkruhet njsia 10
her m e madhe (ajo sht cm) etj.
Shndrro n numr shum emror, numrin: a) 5034 g; b) 2014 dl; c) 60308 mm.
2 195
3 Shndrroje numrin 4837154 s n numr shum emror.
Vreni krkesat dhe caktoni zgjidhjen:

Nse numrin e sekondave e pjeston me 60, do 4837154 s : 60 = 80619 min dhe mbetja 14 s
t fitoni minuta dhe mbetja n sekonda.
Nse numrin e minutave e pjestoni me 60. 80619 min : 60 = 1343 h dhe mbetja 39 min
Do t fitoni or dh mbetje n minuta.
Nse numrin e orve e pjestoni me 24,
ather ka sht hersi e ka mbetja? 1343 h : 24 = 55 dena dhe mbetja 23 h
Vre! Kam vrejtur se: Antart e numrit t

krkuar shum emror jan: Hersi i
4837154 s = 55 d 23 h 39 min 14 s.
fundit (55d) dhe tre mbetjet e tjera
(23h, 39min dhe 14s)
4 Shndrroji numrat nj emror: 324 min, 4526 dit, 6462 g; 541203 m2 dhe 4142 l n numra shum
emror.
B 5 Shndrroje n metra numrin 8,2 cm.

Vreji rregullat dhe krahasoje zgjidhjen.
Mnyra I
8,2 cm = (8,2 : 100) m; 8,2 cm = 0,082 m.
km hm dam m dm cm mm
Mnyra II
0 0 0 0 0 8 2
Vendose numrin n tabel me njsit matse. , ,
Presjen vendose pas njsis matse n t ciln
shndrrojm (m). Domethn, 8,2 cm = 0,082 m.
6 Shndrroje numrin 6,384 m n numr shum emror.
Formo tabel me njsi matse dhe vendos n t numrin. km hm dam m dm cm mm

Lexoje numrin. 0 0 0 6 3 8 4
,
Prej tabels lexohet: 6,384 m = 6 m 3 dm 8 cm 4 mm.
7 Numri q sht n tabel paraqiteni si : kg hg dag g dg cg mg

a) Numr shum emror; b) N dg; c) N kg. 0 9 7 5 3 0 2
T shndrrosh numr nj emror n shum Shndrroje n numr shum emror numrin:

emror dhe t shfrytzosh rregulla m a) 6 475 mm; b) 3 604 ml; c) 24 300 s.
praktike pr shndrrim.
Detyra
1. Numrin nj emror shndrroje n numr 3. Shndrro numrin n shum emror pa

shum emror: prdorur tabel:
a) 3 402 mm; d) 4 007 cm; a) 22.20 m; c) 5 302,67 g;
b) 47 063 dg; e) 47 632 mg; b) 43, 15 l; d) 0, 237 kg.
c) 1 035 ml; f ) 35 006 dl.
2. Numrin nj emror vendose n tabel, 4. Hna lviz rreth Toks pr 2 551 443 s.
pastaj shnoje si numr shum emror: Shndrroje kt numr n shum emror
a) 387, 25 m; c) 30, 02 dam; (n dit, or, minuta dhe sekonda).
b) 320, 05 g; d) 401, 53dl.
6 OPERACIONE ME NUMRA T EMRTUAR
Kujtohu! A 1 Nj drras ka 2 m 7 dm 4
cm kurse tjetra 3 m 2 cm. Sa
Numroni njsit pr gjatsi, mas, lng, koh dhe sht gjatsia e
temperatur. Cila sht njsia themelore matse prgjithshme e drrasave?
pr seciln matje? sht e nevojshme t
Shno: caktohet shuma e gjatsive
a) 8 m 4 dm 3 mm n milimetra; t dy drrasave.
b) 7 kg 5 dag 4 g n gram; Ajo mundet t bhet n dy
c) 7 dal 7 l 5 dl n decilitra; mnyra
d) 3 d 2 h 8 min n minuta. Vre rregulln dhe krahasoje
zgjidhjen.
Shnoni numrat si numr shum emror:
a) 3 507 g; b) 7 402 dl; c) 4 005 m; d) 5 032 min.
I.
Shkruaji
tjetrit
numrat shum emror ashtu q antart t jen njri pas 2 m 7 dm 4 cm
3 m 0 dm 2 cm
Njehso shumn e do ifti t antarve emror t njjt. 2 m 7 dm 4 cm

+ 3 m 0 dm 2 cm
5 m 7 dm 6 cm
Vre! +
197
2 m 7 dm 4 cm + 3m 2 cm = 5 m 7 dm 6 cm
Shumn e numrave shum emror e caktova ashtu q i mblodha centimetra me

centimetra, decimetra me decimetra dhe metra me metra.
Vre shumn e 5 dm 9 cm Nse nj antar te shuma prmban njsi

numrave 5 dm 9 cm + 3 dm 4 cm matse m t madhe, ather ajo i
dhe 3 dm 4 cm . 8 dm 1 3 cm = 9 dm 3 cm shtohet antarit para tij.
II. Puno sipas krkess dhe vre mnyr tjetr t zgjidhjes:
Shndrroji numrat shum emror n numra nj emror n njsi

m t vogl matse ashtu q ato t jen nj lloj t emrtuar.
2 m 7 dm 4 cm = 274 cm
3 m 2 cm = 302 cm
Cakto shumn e numrave nj emror t fituar. 274 cm +302 cm = 576 cm
Numrin nj emror t fituar shndrroje n shum emror. 576 cm = 5 m 7 dm 6 cm
Vre!
2 m 7 dm 4 cm + 3 m 2 cm = 274 cm + 302 cm = 576 cm = 5 m 7 dm 6 cm
2 Njehso: 4 m 5 dm 3 mm + 7 m 9 cm 8 mm - 3 m 3 dm 2 mm.
Puno sipas ktyre udhzimeve:
Njehso shumn e numrave 4 m 5 dm 3 mnt dhe 7 m 9 cm 8 mm.

Prej shums s fituar zbrite 3 m 3 dm 2 mm.
6 dm Ke vrejtur se:
10 cm
Vre ndryshimin e 7 dm 4 cm 4 cm sht m i vogl se 6 cm;
numrave 7 dm 4 cm dhe - 2 dm 6 cm prej 7 dm zbrite 1 dm;
2 dm 6 cm. 4 dm 8 cm 1 dm = 10 cm;
10 cm + 4 cm = 14 cm;
14 cm - 6 cm = 8 cm;
6 dm - 2 dm = 4 dm.
B 3 Njehso 2 m 4 cm 3 mm 3. Mund t njehsohet n dy mnyra:
I. Secilin antar t numrit shum emror shumzoje me 3.

Nse gjat shumzimit fiton numr q prmban njsi m t madhe matse, at shtoja
njsis m t madhe prkatse.
198 2 m 4 cm 3 mm 3 = 6 m 12 cm 9 mm = 6 m 1 dm 2 cm 9 mm
Vre mnyr tjetr t zgjidhjes.

II. Numrin shum emror shndrroje n numr nj emror (n mm);
F numrin e fituar nj emror shumzoje me 3;
prodhimin e fituar shndrroje n numr shum emror.
2 m 4 cm 3 mm 3 = 2043 mm 3 = 6129 mm = 6 m 1 dm 2 cm 9 mm.
4 Njehso 12 km 9 dam 6 m :3.

Mundet t njehsohet n dy mnyra:
I. do antar t numrit shum emror pjestoje me 3;
12 km 9 dam 6 m : 3 = 4 km 3 dam 2 m
Kshtu sht m praktike:
II. Numrin shum emror shndrroje n numr nj emror;

njehso hersin e numrin nj emror dhe numrit 3;
hersin e fituar shndrroje n numr shum emror.
12 km 9 dam 6 m : 3 = 12096 m : 3 = 4032 m = 4 km 3 dam 2 m.
5 Njehso: 4 m 5 dm 3 mm - 9 dm 6 cm : 3.
C 6 Njehso: 5 kg 7 dag 8 g + 9 hg 8 dag 4 g.

Shumn mundet ta njehsosh n dy mnyra. Vepro sipas krkesave:
MNYRA I. MNYRA II.

Shkruaj numrat njrin nn tjetrin, ashtu q
numrat e njjt emror t jen n t njjtn
Shndrroji numrat shum emror n numra
nj emror n njsi matse m t vogl (n
vij vertikale. gram).
Kryeje mbledhjen e numrave t njjt

emror
Kryeje mbledhjen.
Shumn e fituar shndrroje n numr
Nse te shuma ka njsi matse t madhe at
shtoja njsis matse m t madhe
prkatse.
Shuma ose ndryshimi i numrave shum emror t njsive pr mas dhe t njsive pr lng
caktohet n t njjtn mnyr sikurse caktohet edhe pr numra shum emror te njsive pr
gjatsi. N mnyr t njjt shumzohet, gjegjsisht pjestohet, numri shum emror t atyre
njsive me numr t emrtuar.
7 Njehso: 4 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl. 199
Krahaso zgjidhjen tnde me at t dhn:
5 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl = 6 dal 5 l 9 dl 5 ml.
Vre se, q t mbledhsh dy numra shum emror sipas mnyrs s dyt, sht nevojshme t dy
numra shum emror ti shndrrosh n nj emror me njsi t njjt matse.
5 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl = 5 505 ml + 60 400 ml = 65 905 ml = 6 dal 5 l 9 dl 5 ml.

8 Cakto vlern e shprehjes: a) 24 kg - 6 dag 3 g + 9 kg 8 hg 5 dag;
b) 7 kl 5 dal 6 l 9 dl - 7 hl 8 l 5 dl + 6 kl 4 dal 4 dl.
9 Numrin 5 t 642 kg 8 dag zmadhoje pr 4 her.
5 t 642 kg 8 dag 4 = 564 208 dag 4.

Kryeje shumzimin dhe numrin e fituar nj emror shkruaje n at shum emror.
10 Njehso: a) 2 kg 2 hg 5 dag 4 g : 49; b) 32 l 5 cl 5 + 6 dal 2 l 6 dl 5 cl : 35.
D 11 Njomza ka lindur kur Agoni ka pasur 6 vjet 3 muaj 8 dit. Tani Njomza ka 10 vjet 11 muaj
24 dit. Sa vjet ka Agoni.
Q t caktosh moshn e Agonit, duhet t veprosh n kt mnyr.
6 vjet 3 muaj 8 dit

Cakto shumn e numrave shum emror.
+ 10 vjet 11 muaj 24 dit
Njsit matse m t mdha mblidhi me njsit matse

prkatse m t mdha.
16 vjet 14 muaj 32 dit
1 vjet 2 muaj 1 muaj 2 dit
17 vjet 3 muaj 2 dit
12 Njehso: 6 vjet 3 muaj 8 dit 3 vjet 5 muaj 6 dit : 9.

Vepro sipas krkesave.
Shndrroji numrat shum emror n numra 5 vjet 6 muaj 12 dit = 2017 dit
nj emror (n dit). 3 vjet 5 muaj 6 dit = 1251 dit
Kryeji operacionet e shnuara me numrat e 2017 dit 3 - 1251 dit : 9 =
fituar nj emror. = 6051 dit - 139 dit = 5912 dit
Rezultatin e fituar shndrroje n numr shum 365 = 165 vjet dhe mbetja 72 dit
emror 5912 dit: 5912 dit = 16 vjet 2 muaj 12 dit
13 Gazmendi qndroi jasht vendit gjithsej 8 vjet 7 muaj, kurse djali i tij Arbri jeton 5 her m pak
koh. Sa koh Arbri ka jetuar jasht vendit?
Duhet t dish!
200 Testohu!
T njehsosh shumn dhe ndryshimin e

Njehso:
numrave shum emror t njsive pr
gjatsi, mas, lngje dhe koh; 7 m 2 cm 5 mm + 4 m 3 dm 2 cm -
- 6 dm 8 cm 7 mm;
Shumn dhe ndryshimin e numrave shum
emror ta kryesh n dy mnyra: mbledhja, 7 t 5 kg 8 g + 435 kg 9 g - 2 t 125 kg;
gjegjsisht zbritja, e antarve nj lloj t 7 hl 7 l 4 ml + 5 dal 3 l 6 cl;
emrtuar ose me shndrrimin e numrave 13 v. 6 muaj. 7 dit. - 10 v. 8 muaj. 20 dit
shum emror n nj emror;
Njehso:
T njehsosh prodhimin, gjegjsisht hersin e 5 m 3 dm 2 cm 7; 9 m 6 cm 3 mm : 3;
numrit shum emror me numr t
2 t 3 kg 4 dag : 9 + 654 kg 3 dag 2;
paemruar n dy mnyra: me shumzim,
gjegjsisht pjestim t antarve t numrit 4 l 3 cl 2 ml 5 - 2 l 5 cl 2 ml : 9;
shum emror me numrin e paemruar, ose 6 g. 9 mes. + 15g. 8 mes. 9den. : 9.
me shndrrimin e numrave shum emror n
nj emror.
Detyra
1. Njehso: 6. N shitore sht sjell 6 hl 3 dal 5 l lng i cili

a) 2 m 8 dm + 6 dm 4 cm + 5 cm 9 mm; do t shitet nga 45 denar pr 1l, dhe 154 kg
moll nga 30 denar pr 1 kg. Sa denar
b) 4 km 3 dam 5 m - 8 dam 6 m; kushtojn lngu dhe molla s bashku?
c) 9 m - 6 m 3 dm 5 cm + 4 dm 3 cm.
2. Njehso:
a) M 4, ako M = 6 m 7 dm 3 mm; 7. Njehso:
b) P : 2, ako P = 8 dm 6 cm 4 mm; 12 kg 42 g : 9; 5 l 7 dl 4 cl : 7;
c) 9 m 7 cm 2 mm : 8; 12 t 632 kg : 8.
d) (246 cm - 2 dm 2 cm) : 8.
3. Njehso: A + B C, nse 8. Amvisja ka shpenzuar 13 kg 4 hg 4 dag

miell pr 6 dit.
a) A = 3 t 3 kg; B = 305 dag; C =
205 kg 6 dag. Sa miell mesatarisht ka shpenzuar
b) A = 3 l 2 cl; B = 2 dal 2 dl; C = 1 l amvisja?
2 dl 3 ml. Sa miell ka shpenzuar 5 ditt e par.
4. Nse M = 6 l 3 cl, sa sht:

a) M 4; b) M - 2 ml; v) M : 9.
9. Treni sipas orarit mbrrin n ora 18,45 min.
5. Firma ka fituar 8 arka me mall. Secila ark ka Nse vonohet 1 or e 42 min, n ora sa do
1t 136 kg. Cakto masn e mallit t fituar.
t mbrrij treni.
7 NJSIT PR SYPRIN 201
Kujtohu!
A 1 Cakto syprinn e figurs n vizatim.
Cakto syprinn e drejtkndshit, Me ciln njsi matse e njehsove syprinn

sipas prmasave t dhna. e figurs?
1 cm
2 cm
3 cm 2 cm
5 cm 1 cm
2 Syprina e Liqenit t Ohrit sht 349 km2.

Me ciln njsi matse e shprehe
syprinn e drejtkndshit? Me ciln njsi sht shprehur syprina e Liqenit t
Ohrit?
Numro edhe njsi tjera pr matjen e syprins.
Mbaj mend!
Njsia themelore matse pr syprinn sht metr katrori (m2).

1 metr katror sht syprina e katrorit me brinj 1 m.
Njsit matse m t mdha dhe t m vogla se metri katrori jan dhn n tabeln q vijon.
Njsit matse m t Njsit matse m t

mdha se 1 metr vogla se 1 metr katror
katror jan: jan:
dekametr katror decimetr katror
1 dam2 100 :100 1 dm2
(dam2) (dm2)
hektometr katror centimetr katror
1 hm2 10000 1 m2 :10000 1 cm2 (cm2)
(hm2)
kilometr katror milimetr katror
1 km2 1000000 :1000000 1 mm2
(km2) (mm2)
Pr njsit dam2 dhe hm2 prdoren emrat hektar (ha) dhe ar (a), dmth.
1 ha = 1 hm2 dhe 1 a = 1 dam2.
Vre dhe mbaj n mend lidhjet ndrmjet metr katrorit dhe

njsive tjera pr syprin.
1 km2 = 100 ha = 10 000 a = 1 000 000 m2 1 m2 = 100 dm2 = 10 000 cm2 = 1 000 000 mm2
1 ha = 100 a = 10 000 m2 1 dm2 = 100 cm2 = 10 000 mm2
1 a = 100 m2 1 cm2 = 100 mm2
Konstrukto 1 decimetr katror, ndaje n centimetr katror
202 3 1
dhe ngjyrose si n vizatim.
2
Sa cm2 ka n 1 dm2?
Cila syprin sht m e madhe: 1 m2 ose 100 dm2? 3
4
4 Cila njsi duhet t qndroj te shenja * q t jet e sakt:
1 m2 = dm2 1 dm2 = cm2
5
1 m2 = cm2 1 dm2 = mm2
1 m = mm
2 2 1 cm2 = mm2
6
T mbaj mend! do njsi pr syprin sht 100 her m e vogl 7

se njsia q sht menjher m e madhe se ajo.
1 dm2 8
9
1 mm2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 cm2
Cila sht njsia themelore matse pr Sa a) decimetra katror; b) centimetra katror ka

syprin; n 5 m2?
T numrosh njsit m t mdha dhe ato m Sa a) hektometra katror (hm2); b) dekametra
t vogla se metr katror; katror (dam2); c) sa metra katror (m2) ka n
Cilat jan lidhjet ndrmjet njsive matse pr 3km2?
syprin. Sa km2 ka n 200 ha?
Detyra!
1. Sa a) centimetra katror; b) milimetra 3. Shitet nj livadh prej 2 ha. Pronari e ka

katror ka n 7 dm2? shitur ashtu q pr do m2 ka fituar nga 240
denar. Sa denar gjithsej ka fituar pr
livadhin.
2. Oborri i shkolls n form t drejtkndshit 4. Gjatsia nj dhome n form t

ka gjatsi 65m dhe gjersi 45m. drejtkndshit sht 8 m, ndrsa gjersia
Sa a) metra katror; b) ari ka ai oborr? sht 6 m. Dhoma duhet t shtrohet me
pllaka katrore me nga 100 cm2. Sa pllaka t
atilla jan t nevojshme pr shtrimin e
dhoms me pllak.
8 NJSIT PR VLLIMIN 203
Kujtohu!
A 1 N vizatim sht paraqitur kubi S
dhe kuboidit T. Kuboidi T prbhet
Katrori K n vizatim prmbahet 8 her te
prej kubeve t barabart me kubin S.
drejtkndshi D.
K D T
Y
Sa sht numri mats i drejtkndshit D n Konstato me numrim, prej sa kubeve

lidhje me katrorin K? t atill prbhet kuboidi T
(gjegjsisht sa her kubi S prmbahet
Ktu katrori K sht marr pr njsi katror",
n kuboidin T).
dmth. si njsi pr matjen e drejtkndshit D.
Vre!
far paraqesin 8-katrort K pr drejtkndshin
Kuboidi T prfshin saktsisht 6 kube, t
D?
barabart me kubin S, prandaj themi se: numri
Cilt njsi pr syprin i di? mats i kuboidit T n lidhje me kubin S sht 6,
ose: vllimi i kuboidit T sht 6 n lidhje me
kubin S.
Kubi S sht marr pr kub njsi", dmth. si njsi pr krahasimin e vllimit t kuboidit me vllimin e
kubit S.
T mbaj mend! Q t masim vllimin e ndonj kuboidi, duhet t numroj sa kube njsi
mundem t vendos te kuboidi.
Mbaj mend!
Kubin q e zgjodhm pr matjen e kuboidit quhet kub njsi. Numri mats i atij kuboidi n lidhje
me kubin njsi quhet vllim i kuboidit.
Njsia themelore pr matjen e vllimit quhet metr kub. Shkruajnt: 1 m3, Lexojm: nj metr
kub. Metr kub sht vllimin q e prfshin kubi me brinj 1 m.
Prdoren edhe njsi t njohura m t vogla se metr kub. Shihe tabeln.
Njsi matse m t vogla se

metr kub:
: 1 000 1 dm3 decimetr kub (dm3)
1 m3 : 1000000 1 cm3 centimetr kub (cm3)
: 1000000000 1 mm3 milimetr kub (mm3)
T mbaj mend! Nj njsi pr vllim sht 1 000 her m i madh se njsia
204 paraprake e saj.
Te pasqyra e dhn pr lidhjen ndrmjet njsive matse pr vllimin kemi:

1 m3 = 1 000 dm3 1 dm3 = 1 000 cm3
= 1 000 000 cm3 = 1 000 000 mm3
= 1 000 000 000 mm3 1 cm3 = 1 000 mm3
2 Sqaro pse 1 dm3 ka 1 000 cm3.
Vre vizatimin (n faqen q vijon) dhe puno sipas rregulls.

Sa kube me vllim 1 cm3 mundesh t radhissh njrn pran tjetrs npr tehun e kubit me vllim
1 dm3?
Sa rreshta t atill t nevojiten q t mbulosh bazn e kubit prej 1 dm3?
Sa shtresa t atilla t nevojiten q ta plotsosh kubin prej 1 dm3?
10
8
7
6
5
10
4 9
8
7
3 6
5
4
2 3
2
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Vre!
205
Npr teh mund t radhissh 10 kube me vllim 1 cm3;
t duhen 10 rreshta nga 10 cm3; dmth. 100 cm3;

t duhen 10 shtresa nga 100 cm3, dmth. 1000 cm3.
3 Duke numruar konstato prej sa kube me vllim 1 cm3 prbhet figura

(kuboidi)?
Prej 12 kubeve me vllim 1 cm3 formo nj kuboid. At mundesh ta bsh
edhe n tre mnyra prve ksaj q sht treguar. Prpiqu! 1c
m3
Cila sht njsia themelore matse pr Sa her njsia matse 1 m3 sht m e madhe
vllim; se 1 cm3?
Ti numrosh njsit m t mdha dhe ato Sa her njsia matse pr vllim sht m e
m t vogla pr vllim se nj metr kub; madhe nga njsia paraprake matse?
Cilat jan lidhjet ndrmjet njsive matse Sa a) dm3; b) cm3 ka n 5 m3?
pr vllim.
Detyra
Problemet!
1. Numro njsit matse pr vllim q jan

m t vegjl se m3. Ke dy en prej 3 l dhe 5 l.
Me ndihmn e ktyre enve mati 4 l uj.
2. Sa dm3 ka n 4 m3?
3. Sa m3 ka n:
a) 7 000 dm3;
c) 200 000 cm3?
b) 500 dm3;
3l 5l
4. 27 650 mm3 shkruaje n cm3.
206 9 VLLIMI I KUBOIDIT DHE KUBIT
Kujtohu!
A 1 Njehso vllimin e kuboidit n
Duke i numruar kubet prej t cilve vizatimi, nse gjatsit e teheve t tij
prbhet kuboidi, cakto vllimin e tij. jan: 3 cm, 4 cm dhe 2 cm.
1 2 1 cm
1 cm
1 cm
1 cm3 3 Vre n pllakn e siprme shirita t gjelbr, t
Kuboidi 1 prbhet prej 12 kubeve me verdh" dhe kaltr.
vllim prej 1 cm3. Nga sa kube njsi, konkretisht nga sa
Prandaj kuboidi 1 e ka vllimin centimetr kub ka donjri?
V1 = 12 cm3. Ke vrejtur se edhe n pllakn e poshtme (t
kuqe") ka aq kube njsi, dmth. po aq
Cakto vllimin e kuadrit 2 dhe kuadrit 3 .
centimetr kub.
Gjithsej sa kube njsi ka, dmth. centimetr kub
ka kuboidi?
N kuadr ka (3 4) 2 kube njsi, gjegjsisht (3 4) 2 centimetr kub.

Vllimi i kuadrit sht 24 kube njsi, gjegjsisht 24 cm3.
Shkruajm: V = 24 cm3
ku V sht shenja pr vllim, ndrsa24 sht numri mats i vllimit. Sigurisht vrejte se ai sht i
barabart me prodhimin e numrave mats t tre teheve fqinje t ktij kuadri, ato quhen gjatsia,
gjersia dhe lartsia (ose shkurtimisht dimensionet) e kuadrit.
2 Cakto vllimin e kuboidit me prmasa:

a) 5 cm, 6 cm dhe 10 cm; b) 16 cm, 2 dm dhe 5 dm; c) a cm, b cm dhe c cm.
3 Klasa e ka formn e kuboidit me gjatsi 11 m, gjersi 7 m dhe lartsi 3 m. Sa metr kub ka

hapsira e klass?
Mbaj mend!
c
b 207
Vllimi V i kuboidit me prmasa a, b dhe c njehsohet me formuln a
V = a b c.
Vrojtove se vllimin e kuboidit do ta njehsosh, nse i shumzon prmasat

e tij.
4 Tehet e nj kuboidi jan: a = 6 dm, b = 8 dm dhe c = 9 dm. Me ndihmn e formuls njehso

vllimin e kubit.
Kujtohu! B 5 Njehso vllimin e kubit me teh 5 cm.

Figura n vizatim sht
formuar prej kubeve t
barabart me teh 1 cm. Si jan tehet e kubit ndrmjet veti?
Konstatove se kubi sht kuboid, i cili i ka tehet
Vre tehet e figurs.
e barabart; a = b = c.
Si jan ndrmjet veti?
Shfrytzoje formuln pr vllimin e kuadrit dhe
A mundet kjo figur t emrtohet si kuboid me ndihmn e saj njehso vllimin e kubit.
me prmasa t barabarta? V = a a a ose V = a3
Si sht emri i sakt i asaj figure? a3 lexohet a n t tretn ose a n kub.
Duke numruar konstato se prej sa kubeve
prbhet ajo figur?
Mbaj mend!
Vllimi V i kubit me gjatsi t tehut a njehsohet sipas formuls V = a3.

a a
a
6 Njehso vllimin e kubit me prmasa:

a) 6 cm; b) 30 cm n dm3; v) 24 dm n m3. 1 dm3
Udhzim: b) a = 30 cm = 3 dm; V = 33 dm3,

prkatsisht V = 27 dm3.
7 Cili ka vllim m t madh kubi me teh 14 cm apo kuadri me prmasa 12 cm, 14 cm dhe 15 cm?
208 C
1l
Kujtohu!
1 dm3
Si quhet njsia themelore pr lng?

Kutia n form t kubit me teh 1 dm a z 1 l Mbaj mend!
uj mineral?
Njsia themelore pr lng quhet litr, dmth.
Provoje kt n shtpi sipas mundsive. litri sht emr tjetr pr decimetr kub
8 a) Sa decimetr kub ka n 12 l? b) Sa ka n 60 dm3?
Duhet t dish!
Testohu!
Si njehsohet vllimi i kuboidit;
t njehsosh vllimin e kuboidit, nse jan Sa sht vllimi i kuboidit me prmasa 2 m, 3
dhn prmasat e tij; m dhe 10 m?
se kubi sht kuboidit tehet e t cilit jan t Sa sht vllimi i kubit me teh 7 cm?
barabart ndrmjet veti; Sa litra uj z ena n form t kubit me tehun
t njehsosh vllimin e kubit nse sht dhn 3 dm?
nj teh i tij;
Detyra
1. Njri teh i kuboidit sht 8 cm, kurse dy t 4. Nj kub e ka syprinn 24 cm2. Sa sht
tjer jan t barabart dhe m t vegjl se i vllimi i tij?
pari pr 3 cm. Sa sht vllimi i kuadrit?
5. Nj tra prej pishs ka gjatsin 7 m. N skaje
ka formn e katrorit me dimension 30 cm. Sa
2. Gjej kuti pr kpuc, mat ka sht e metr kub ka trau?
nevojshme dhe njehso vllimin e saj
6. Nj kub e ka vllimin 8 dm3. Njehso syprinn
e kubit.
3. Vllimi i nj hapsire n form t kuboidit
sht 108 m3. Gjatsia sht 9 m, ndrsa 7. Akuariumi me gjatsi 70 cm, gjersi 40 cm
gjersia 3m. Sa metra sht e lart dhe 108 m3. sht mbushur me uj deri n
hapsira? 30m lartsi.
Sa litra uj ka akuariumi?
Hulumto vet! 209
1 Nj familje ka br kontroll pr shpenzimet e ujit pr 9 muajt e par t vitit. N tabel jan dhn
shpenzimet e ujit pr do muaj n m3.
Muaji Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator
Shpenzimi i
29 24 23 25 27 28 31 27 27
ujit n m3
Njehso!
Sa metr kub uj ka shpenzuar familja pr 9 muaj?

Cakto mesataren aritmetike t ujit t shpenzuar pr nnt muaj. Sa metr kub uj, mesatarisht
shpenzon familja do muaj?
Bj tabel e t dhnave pr parat e shpenzuara t familjes pr do muaj. mimi i ujit sht 29,9
denar pr m3.
Cakto mesataren aritmetike pr parat, q i shpenzon familja do muaj?
Bj diagram shtyllor pr ujin e shpenzuar (n m3), gjat nnt muajve.
Paraqite n t mesataren aritmetike.
Cakto nga diagrami n cilin muaj shpenzimi i ujit ka qen m i lart se mesatarja aritmetike.
2 Njehso mesataren aritmetike t suksesit nga lnda e matematiks n paralelen tnde.

Njehso suksesin tnd mesatar n fund t vitit shkollor.
210 17 MSOVE PR MATJE.
KONTROLLO DIJENIN TNDE.
1. ka duhet t qndroj n vend t *, q t 9. Shndrro:

jet e sakt? a) 1 m 5 dm 3cm n centimetra;
a) 6 m = 60 *; b) * km = 1 200 cm; b) 3 l 3 cl n decilitra;
c) * l = 3 000 ml; d) 2 dl = 200 *. c) 2 kg 3 hg 4 mg n dekagram;
d) 6 h n dit.
2. Shndrro 6 dal n dl.
10. Shndrro n numr shum emror n
numrin:
3. ka duhet t qndroj n vend t **, q t
a) 3 126 cm; b) 12 488 hg; c) 231 dal
jet e sakt?
a) 4 kg = 400 *; b) * s = 6 min;
c) 2 h = * min; d) 5 OC = K. 11. Kryeji operacionet:
a) 6 t 23 kg 2 dag + 247 kg - 7hg - 3 g;
4. Shndrro 2 m 5 cm n decimetra. b) 12 488 hg - 12 kg;
c) 12 km - 6 dam 9 cm;
5. Shkruaj numr t emruar q sht i llojit d) 2 l + 6 dl - 8 cl 7 ml.

t njjt me numrin e dhn, por t mos
12. Numrin:
jet nj emror me t:
a) 4 kg; b) 7 km; c) 36 min. a) 6 t 228 kg zvogloje 9 her;
b) 2 km 8 dm zmadhoje 5 her.
6. Shndrro numrin shum emror n nj

emror, n njsin m t vogl matse t 13. Shno tre njsi pr syprin m t mdhenj
shkruar. se 1 cm2.
a) 2 t 40 kg 14 dag; b) 4 km 7 dam 14 dm;
c) 9 dal 8 l 5 dl; d) 2 h 17 min 14 s. 14. Sa her 2 m2 sht m e madhe se 4 cm2?
Sqaro prgjigjen.
7. a) shndrro 6 h 12s n minuta
15. Shno tre njsi pr vllim m t vegjl se
b) Shndrro 7 dal 3 l 5 cl n decilitra.
1 m3.
c) Shndrro 4 km 7 m 14 dm n dekametra.
d) Shndrro 6 dag 12 g n gram.
16. Nj hapsir ka dimensione 4 m;
5 m; 3,5 m. Cakto vllimin e asaj hapsire.
8. Sa her sht m e madhe:

a) 4 km nga 400 m;
17. Nj kub ka vllim 27 cm3. Cakto syprinn e
b) 6 t nga 300 kg; njrs faqe t kubit.
c) 2 l nga 200 ml?
PRGJIGJE DHE ZGJIDHJE
211
T detyrave
TEMA 1. NUMRA NATYROR
1 1. A: a, r; plepi;A={a,r};
B = {x | x sht shkronj e fjals plepi};
3. a) P S sht bashksia e t gjith numrave t
dhjetshes s par; b) P S sht bashksi e
e, p B; b, k B. zbrazt; c) P \ S sht bashksia P; d) S \ P sht
bashksia S.
M a C D
5
2.
N S 1. (2, a), (2, b), (2, c), (5, a), (5, b), (5, c).
3. A B 2. a) 2; b) 8; c) 7 dhe 3.
1 3 2 4
7 3. A B = {(Arlindi, kndon), (Arlindi, fle), (Arlindi,
mson), (Njomza, kndon), (Njomza, fle), Njomza,
5 6 8 mson), Agoni, kndon), (Agoni fle), (Agoni
9
mson)}.
2 1. L = 5; S = 0; K = 0; M = 0 4. S = { 0, 1, 2}; P = {m}; S2 = {(0, 0), (0, 1), (0, 2),
(M - bashksia e shokve t q ishin pr (1, 0), (1, 1), (1, 2), (2, 0), (2, 1), (2, 2)}.
pushim n planetin Mars.).
2. A = 5; B = 4. 3. A = 98; B = 17. 6 1. 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170,
171, 172, 173, 174; jan shkruar me shifrat
Problem: Bashksia e tre pyetjeve t par jan t 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, dhe 0;
fundme, kurse bashksia e pyetjes s katrt nuk sht A = { 164, 166, 168, 170, 172, 174}.
e fundme.
2. 70, 80, 90, 110, 130, 150; me shigjet sht
3 1. D = {1, 3, 5, 7, 9}; N = {x | x sht numr
ift m i vogl se 11}; D dhe N jan ekuiva-
treguar numri 35 (tridhjet e pes) dhe numri 59
(pesdhjet e nnt).
lente, pasi kan numr t barabart :
3.
D = 5 dhe N = 5. 0 2 4 6 8 10 14 16 20
2. P 4. S = { 1, 3, 5, 7, ...}; 1 sht m i vogl te S; S nuk
U
ka element m t madh; S ka pafund shum ele-
K
mente.
y
7 1. a) 5 sht n klasn e miliont, 2- n mijshe,
7- n njshe, 0- n mijshe.
3. sht e sakt se y P, pasi K sht nn bashksi
b) 5 sht n pozitn e njsheve milion (NjMi), 7 sht
e P, pra pr do element K (ndrmjet tyre edhe y) i
takojn bashksis P. te dhjetshet (Dh), 0 sht n dhjetshe mijsheve
(DhM) c) 5 ka vler pozicionale 5 000 000, 2 ka 200
4. , {a}, {b}, {c}, {a, b}, {a, c}, {b, c}, {a, b, c}. 000, 7 ka 70, 0 ka 010 000=0.
Problem. Blersi ka bler numrat 1, 2 dhe 3 pr numrin
e shtpis 312. 2.
klasa milion klasa mijshe klasa njshe
4 1. a)Unioni b) ndryshimi. c) Prerje.
QMi DhMi NjMi QM DhM NjM Q Dh Nj
2. A = 4, M = 5; A M = { m, n, p, k, s, t, r}, 7 4 0 5 9 0 6
M A = { p, k}, M \ A = { s, t, r};
(M A) = 7, (A M) = 2, (M \ A) = 3. 3. 8 302 060 400 500.
212
4. 1 000 000 000, nj miliard. 14 1.
:3 :6 :7 :2
18 6 1 42 6 3
5. Numri 5 lexohet: pes; shifra 5 lexo-
het: pes. 54 18 3 84 12 6
6. 1 000 000 1 000 000 = 1 000 000 000 000; 108 36 6 98 14 7
bilion.
Problem. 7 777 777. 2. 8; 171; 76; 7; 12; 13. 3. 145; 707; 700.
8 1. Dy mij treqind e dyzet e pes; dyqind e 4. 20; 8. 5. Tufa e dallndysheve ka fluturuar m

pesdhjet; gjasht milion katrqind mij treqind e s paku 250 or. Krmilli ka kaluar 5 cm pr nj minut.
dhjet. Zgjidhje. Pasi krmilli ka kaluar 12 m pr 4 or, ai ka
kaluar nga 3 m n or, dmth. 300 cm pr 60 minuta,
2. 300 205 800. 3. <; >; >; <. kurse kjo do t thot 5 cm (= 300 : 60) pr 1 minut.
4. sht m afr: a) me 24 600; b) me 25 000.
6. 1 755 : 45 = 39. 7. 19. 8. 600 i 60.
5. 25 380; 25 400; 25 000. 6. 15 410 000.
7. Nuk ekziston; (nj milion e dyqind e gjashtmbd-
hjet mij e treqind e pesdhjet e 8 denar.
15 1. a) 180; b) 420; c) 15; g) 60. 2. a) 450;
b) 15; c) 90; d) 90. 3. a) 16; b) 4; c) 16.
Prpiqu t zgjedhsh. Pr shembull: 4. 5 040. 5. 32. Zgjidhje. 7 680 : 240 =
1) Numri i kanalit tnd t preferuar televiziv. 768 : 24 = (768 : 3) : (24 : 3) = 256 : 8 = 32.
2) numri i pasaports.
Problem interesant! 31 vez. Udhzim. Blersi i pest
10 1. 187; 99; 171. 2. 2 026. 3. 238; 174; ka bler 1 vez, i katrti ka bler 2 1 + 1 = 3 vez, i
treti ka bler 2 3 + 1 = 7 vez etj.
9 060. 4. 13 000; 13 700; 13 770; 763; 63; 7;
16
shuma e sakt sht: 13 763.
Problem. 22 + 22 + 222 = 266. 1. a) 48; b) 225. 2. a) x = 110; b) x = 200;
11 1. 962; 11 115. 2. 495. 3. 2 845; 5 185.

c) x = 17; d) x = 120; e) x = 21; f ) x = 3.
3. 305 arka. 4. 35 vjet. 4. Nga 20 arra.
4. Prafrsisht: 16 qindshe; saktsisht: 1 770 den.
Prpiqu: Po. 18 1. 1, 2, 5 dhe 7. T gjith pjestuesit e numrit 64
12 1. Shuma do t zmadhohet pr 234. 2. 1 550. jan: 1, 2, 4, 8,16, 32 dhe 64. sht sakt 4 | 12, 3 | 36 dhe
10 | 1 000. Shumfisha t numrit 3 jan, pr shembull: 3,
3. Za x = 13. 4. I zbritshmi duhet t zmadhohet 6, 9, 12, 15, 18, 21, kurse ka shum t panumrta.
pr 25. 5. a) 100; b) 100; c) 80; d) 110. 2. Shembulli 1): 4 sht pjestues i donjrit prej
6. 600 denar. Problem! 100. Zgjidhje. numrave 8, 20, 28 dhe 36; shuma e tyre sht numri 92,
kurse 92 : 4 = 23, dmth. edhe 92 plotpjestohet me 4.
(2 + 4 + 6 + ... + 200) - (1 + 3 + 5 ... + 199) =
Domethn 4 | (8 + 20 + 28 + 36). Shembulli 2): 8 | (48 -
(2 - 1) + (4 - 3) + (6 - 5) + ... + (200 - 199) = 100.
36), sepse 8 | 48 dhe 8 | 36. Shembulli 3): 7| 21 5 6,
13 1. 6 510; 51 240; 100 000; 7 000; 4 800; sepse 7| 21.
3. a) dhe c) po; b) dhe d) jo. 4. a) c) dhe d) me 3; b)
343; 69. 2. 11 760. 3. 382 200 km.
4. a) 30 000; b) 35 100; sakt: 34 036; prodhimi i vler- dhe d) me 7 5. B = {16, 24, 32}.
suar nn a) sht m i vogl se i sakti pr 4 036,,
ndrsa nn b) sht m i madh pr 1064.
19 1. 28, 70, 96 dhe 25 000 plotpjestohen me 2,
pasi mbarojn me 0, 6 ose 8
5. Sipas radhs s paraqitjes s *: 4, 0, 1, 0; 3. 275, 400 dhe 995. 4. 65.
439 47 = 20 633.
20 1. 348, 1 245 dhe 6 123. 2. 9 126 dhe 540. 7. 4 12 36
P 213
PM
3. 1, 4 ose 7; 1, 4 ose 7; 2, 5 ose 8; 1, 4 ose 7.
2
6
54
4. 7; 1; 6; 7. 5. 2 ose 8. 18 28 42 98
Prpiqu t prfundosh! Numri 60 sht i plotp- 27 P
1 3 9 PM
jestueshm me 3 dhe vlera e tre okollatave pavarsisht
4 21 49
nga mimi i tyre sht e plotpjestueshme me tre. 6 14
Prandaj, edhe shuma e prgjithshme duhet t plotpjes- 3
tohet me tre. Por, shuma e prgjithshme (220) nuk sht 2 7
e pjestueshme me tre.
21
1
1. 1 324, 1 432, 3 124, 3 412, 4 132 dhe 4 312.
Kujdes: me shifrat 1, 2, 3 dhe 4 mund t formosh 24 24 1. {30, 60, 90, ...}; PMP (10, 15) = 30.
numra katrshifror; prej tyre vetm 6 numrat e 2. a) 40. b) 36. c) 240. d) 720. 3. 300. 4. 120.
msiprm jan t plotpjestueshm me 4.
5. Ndihm. shkruaji shumfishat (deri m 30) t don-
2. 0, 4 ose 8; 2 ose 6; 1, 3, 5, 7 ose 9; 0, 2, 4, 6
jrit prej numrave 3, 4, 5, kurse pastaj provo cili prej
ose 8. 3. Na pr.: 20; 160; 3 240. 4. 312. shumfishave t 5 sht m i madh pr 1 edhe prej
Edhe kjo sht matematik! Lojtari i cili merr i pari shumfishave t 3 edhe prej shumfishit t 4, njkohsisht.
duhet t merr 2 fasule dhe lojtarit q merr i dyti ti l 48 6. 60 s.
fasule, gjegjsisht numr t plotpjestueshm me 4.
Pastaj, sado q t merr lojtari i dyt, i pari i l numr t Hulumto vet! Ngjashmrit e numrave 12 dhe 16: q t dy
plotpjestueshm me 4, gjegjsisht lojtari i par plot- jan t prbr; q t dy jan ift; q t dy jan t plot
son deri n 4 (i dyti 1, i pari 3; ose i dyti 2, i pari 2; ose i pjestueshm me 4. Ndryshimet; numri 16 sht katrori i
pari 3, i dyti 1) etj. Numri 20 sht i plotpjestueshm numrit (16 = 42), ndrsa 12 nuk sht. 12 ka numr ift t
me 4, prandaj gjithmon fiton lojtari i cili merr i dyti. pjestuesve (D12 = {1, 2, 3, 4, 6, 12}), ndrsa 16 ka numr
Nse merren prej 1 deri 4 fasule, gjegjsisht prej 1 deri tek t t pjestuesve (D16 = {1, 2, 3, 4, 8, 16}).
5 fasule, ather kujdesemi pr pr plot pjestuesh-
mrin me 5 gjegjsisht plot pjestueshmrin me 6. Prpiqu t njehsosh! 8; 24=PMP(8, 12).
Problem interesant! Nj bilet ka kushtuar 10 denar;
22 1. 15 = 3 5; 42 = 2 3 7; 38 = 2 19; njri prej tyre nuk ka pasur pare (gjegjsisht kishte 0
denar), ndrsa tjetri kishte 19 denar.
75 = 3 52; 11 115 = 32 5 13 19. 2. 27.
3. 1( fmij), 3 (adhurues), 2 (automobil) dhe 4(dhoma Test: 1. a) A = {11, 13, 15, 17, 19};
B = {11, 13, 15, 17, 19}, C = {16, 17, 18, 19},
t fjetjes). 4. 14 = 11 + 3 = 7 + 7; 52 = 47 + 5 =
b) B C c) B ~ C,
41 + 11 = 29 + 23.
11 17 16 B C ~ B \ C.
Hulumto vet! 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64, 81, 100. 18
13 19
Udhzim: Vre s mbetn t ndriojn ato llamba,
ndrprersi i t cilave sht shtypur numr tek her, e B C = {17, 19}.
ato jan llambat numri i t cilave ka numr tek t
pjestuesve. (Numra t atill jan katrort e numrave 2. A x B = {(a, 1), (a, 5), (b, 1), (b, 5), (c, 1),
natyror: 12, 22, 32, 42 etj.). (c, 5)}; B2 = {(1, 1), (1, 5), (5, 1), (5, 5)}.
3. a) 910, 901, 190, 109;
23 1. {1, 2, 3, 6}. 2. a) 6. b) 24. c) 30. d) 60. b) 109 < 190 < 901 < 910; b) M i vogli sht 109;
paraardhsi sht 108, ndrsa pasardhsi sht 110.
3. a) 1. b) 36. 4. 24 [= PMP (48, 72)] 5. 12 m. 4. 20 350 005 070; Shifra 3 sht n klasn e mil-
6. 24 [= PMP (48, 72, 120)]. iont, n pozitn e qindsheve milionave dhe ka vler
300 000 000.
5. Shuma e numrave t rrumbullakuar 12. 2 ose 6; 1, 3, 5, 7 ose 9
214 sht 9 000; ai sht m i vogl se 13. 315 = 32 5 7. 14. D68 = {1, 2, 4, 17, 34, 68}.
shuma e sakt pr 24.
6. Ndryshimi do t zmadhohet pr 300. 15. NZD(18, 24) = 6; NZS(18, 24) = 72.
7. 13 500 l. 8. 18; numrin q e kan pjestuar 16. 4 ekipe nga 8 nxns, prej t cilve 3 vajza dhe 5
sht 324. 9. 67 kg. gomari mban 28kg, ndrsa djem; PMP(12, 20)=4.
17. SHVP(30, 50)=150, 150:30=5. N vend t njjt do
kali 39kg. 10. 471. 11. a) 372, 930 dhe 254;
t mbesin shtyllat: e par, e pest, e dhjet etj.
b) 105 dhe 930; c) 105, 372, 801 dhe 930; d) 801.
TEMA 2. FIGURAT GJEOMETRIKE N RRAFSH
1 1. a b 4. AV = 83 mm. 5. MR = 3 cm, RY = 9 cm.

B C
4
A M N P
2. A a B 1. Pjes e drejtzs e kufizuar me pikn e saj.
Pikat A.
c b A
2. 3.
C p
3. a) Pikat: A, B dhe C; D, B dhe E. C O B K M P S N L
b) Pikat: A, B dhe E; A, D dhe B; D, B dhe C.
4. Gjatsia e segmentit AB sht largesa ndrmjet
4. Drejtza MN, Drejtza MP, Drejtza NP. pikave t skajshme A dhe B.
5. A 5. Dy segmente q kan gjatsi t barabarta quhen

B Pikat A, B, C dhe D pr- segmente t puthitshm.
caktojn 6 drejtza.
6. A V Pikat A, B dhe C formojn 3
D C segmente: AB, AC dhe BC.
2
E njjt, 2.
1. P 2. A Pika e pr- S
p Pikat E, F dhe G formo
a C bashkt n 7.
drejtzat AB, E F G jan 3 segmente: EF, EG
c B
b D BC dhe BD dhe FG.
8. CD = 4 cm.
sht pika B.
5
3. A B C
Rasti i I: nj drejtz. 1.
A B O A B S
Rasti i II: 2. Konstruksion quhet vizatim q bhet me vizor dhe
tre drejtza.
kompas.
a C m
4. 5. 3. OM = 6 cm; ON = 9 cm.
b a || b.
p a b
n || p. n 4.
3 1. AV = 70 - 42 = 28 OA = 2a + b
t.e. AV = 28 mm. O a a b A H
2. Pikat K, L dhe M jan kolineare. MN = a + 2b
(30 mm + 52 mm = 82 mm). a b b
M N R
3. m
S M N P
a 2. Rrezja e rrethit sht segment q e lidh
5.
b qendrn me do pik t rrethit dhe 215
OA = a - b gjatsia e saj sht rreze e rrethit.
a-b
b
O A H 5. d = 2 28 = 56, t.e. 6. r = 50 : 2 = 25, t.e.
a - 2b PM = a - 2b d = 56 mm. r = 25 mm.
b b
R
6. a
M Y
9 1. Pikat e brendshme jan A dhe D.
b c
2. Pika t shtrihet (ti takoj) n vijn rrethore dhe pika
a+b-c OA = a + b - c t mos shtrihet (mos ti takoj) n vijn rrethore.
O A
k 4. Tangjente sht drejtza q ka
Provo 1. 14 katror; 3. O
nj pik t prbashkt me
2. 15 drejtkndsha; 3. 20 trekndsh rrethit.
a
barabrinjs.
5. Drejtza e pret rrethin - kan dy pika t prbashk-
6
C
ta; drejtza e takon rrethin- kan vetm nj pik t
1. D 2. Vija e thyer ka: 5
prbashkt; drejtza dhe rrethi nuk kan pika t
kulme - A, B, C, D dhe
prbashkta.
E. 5 brinj - AB, BC,
CD, DE dhe EA. k
A B 6. Drejtza a. 7. O
F E
10
3. Perimetri i vijs s k1
D
4. I k2
thyer D sht shuma 1.
t A
G O2
C e gjatsive t brin-
jve t saj. O1
A B 5. AB = 250 cm.
II k2
6. L = 40 + 25 + 28 + 35 + 30 = 158, k2 k1
t.e. L = 158 mm. 2. k1 O2
O1 O2 O1
Prpiqu!
1. Zgjidhja sht dhn n vizatim.
2. Figura c) nuk mund t vizatohet me
nj lvizje. 3. k1 dhe k2 jan rrath bashkqendror - nuk kan
pika t prbashkta.
7 1. Pika, drejtza, rrafshi dhe largesa. k1
k2 5.
k1
k2 6. O1O2 = 12 mm.
4.
2. Koncepte t nxjerra jan: segmenti, gjysm- O 2
drejtza dhe figura gjeometrike. O1 = O2 O1
3. a) Gjatsia e segmentit sht largesa ndrmjet
pikave t skajshme t segmentit. b) Perimetri i
vijs s thyer sht shuma e gjatsive t brinjve 11 1. N gjysmrrafshin e njjt me pikn A shtri-
t tij. hen pikat: B, E, C dhe H.
4. Bashksi pikash. 2. Kulmi O dhe kraht OA dhe OB; A, O, B, D dhe E
k jan pika nga zona.
8 1. Pika O nuk i takon rrethit.
P
Kndi NMP.
3. 4.
O

M N
5. Gjysmdrejtzat OA, OB dhe OC formo-
216 jn 3 knde dhe at: AOB, BOC dhe B

AOC. 3.
AOB = + +
12 1. Kndet kraht e t cilit formojn nj drejtz
B
O A
quhet knd shtrir.
2. Kndi q sht sa gjysma e kndit t drejt sht
knd i ngusht.
4.
AOB = - O A
3. a) Knd i ngusht; V N
4.
b) Knd i drejt; B
c) Knd i gjer; O A P M
d) Knd shtrir;
6. N
5.
5. Knd i gjer O A
ose knd i AOB = -
ngusht; R O M 6.
13 1. AOV dhe VOS; VOS dhe COD; B
AOS dhe SOD; AOV dhe BOD. AOB = 2 -

O A
2. Knd i puqt i sht 3.
kndi . T puqt jan Prpiqu!
edhe kndet dhe . Ka 10 knde AOB, AOC, AOD, AOE, BOC,
sht knd i ngusht
BOD, BOE, COD, COE, DOE. Ka 5 ifte knde
4. Knde t kryqzuar jan dy knde q kan kulm t fqinje: AOB dhe BOC; AOB dhe BOD; AOB
prbashkt dhe kraht e njrit jan vazhdimet e dhe BOE; BOC dhe COD; BOC dhe COE;
kndit tjetr npr kulm. COD dhe DOE. Ka tre ifte t kndeve t puqta:
AOB dhe BOE; AOC dhe COE; AOD dhe
5. T kryqzuar jan kndet: 1 dhe 3; 2 dhe 4; 5 dhe 7 DOE.
dhe 6 dhe 8.
16 1. BOC = 60o, BOD = 95o, COD = 35o,
14 1. Kndi kulmi i t cilit gjendet n qendrn e
rrethit quhet knd qndror.
BOM = 124o dhe MON = 56o.
2. = 50o dhe = 125o. 4. a) 25o = 25 60 = 1 500;
b) 30o 15 = 1 815.
B 3. V N
3. 4.
2. V 126o 5. , , , .
47o
O A O A P M

17
O
N
N 1. + = 113o 36 52; - = 63o 16 12.
A
2. + = 117o 11 32; 3. a) 53o 20;
P M - = 35o 53 52. b) 47o 17 18.
O M
4. a) = 101o 30; b) = 114o 24 35.
15 1. 2.
B
Prpiqu!
Vizato rrethin me qendr n kulmin e kndit AOB =
B 19o. Pasi q 19 19 = 361, e kndi i plot sht 360o,
rrjedh se, nse kndin prej 19o e bartsh 19 her npr
rrethi me kulm n pikn O, do t fitosh ndryshim pre
O A O A 1o.
AOB = + AOB = 2
18 1. Largesa e piks M deri t drejtza p sht Ndihmoji kopshtarit!
Kopshtari duhet ti mbjell 217
gjatsia e segmentit MN, ku N sht prerje e
drejtzs p dhe normales s p q kalon npr M. fidant si n vizatim.
2. M 4. P
m
N
22 1. Shumkndshi te i cili t gjitha pikat e seg-
mentit pikat e skajshme t t cilit shtrihen te
MN = 10 mm m shumkndshi, jan pika t shumkndshit
S quhet shumkndsh konveks.
D
3. AD = 16 mm PS = 2 cm
2. Kulme fqinje t B: A dhe C. E
19
C
Brinjt jo fqinje t BC: AE
1. AM = 25 mm. 2. MN = 7 cm.
dhe ED.
s
3. A B
3. Te shumkndshi ABCD shtrihen pikat: A, M, B, C,
A M V D, F dhe G.
s2 C
4. s1 7. B
23
C
5. MOP = 42o 1. L = 160 mm = 16 cm. 2. L = 29 cm.

A B 3. a = 15 cm. 4. L = 30 cm. 5. a = 10 cm.
6. AOB = 70o O A
6. b = 10 cm. 7. L = 54 cm. 8. a = 9 cm.
20 1. Knde komplementare jan b) dhe nn c). 9. 30 mm.
2. = 90o - 39o = 51o. 4. Knde suplementar

jan nn b) dhe c). Test: 1. A, B, C, p; D, E p; C, D, E, q;
3.
5. = 180o - 76o = 104o.
A, B q. 2. Po; BC = CA + AB.

6.
+ = 180o. 5. Poligonale jan
dhe . Nuk jan poligonale:
+ = 90o.
dhe (nuk jan t mbyllura); (ka brinj jo fqinje
21 1. Vij poligonale sht vija e thyer nn b).

q priten). 6. 54 mm.
9. AOB- i ngusht; AOC- i gjer; AOD- i plot.
2. Shumkndsha jan vijat e thyera nn b) dhe 10. B 13. Kndi sht i gjer;
nn c). 90o 35 = 5 435.
3. C D 4. Nuk jan fqinje me kulmin D 14. = 44o 24 15.
kulmet A dhe B. C O A
17. Nuk jan suplementar.
A B AOC sht
18. 13 m.
knd shtrir;
5. Brinj fqinje t brinjs MN jan B brinjt ML dhe
NP.
218 TEMA 3. THYESA
1 7
5 __
1
7 __ __ 28
__
- shtat t nntat;
12
__ - 12 thye pr 23; 4. dhe ; dhe __. 5. a) x = 8; b) x = 8;
1. 6 30 10 40
9 23
4 7 c) x = 6; d) x = 110;
___ - 4 t 121 2. Pr shembull: __ - shtat t 5 1 17
121 9 6. __ __ __
3
105 7 4 2 4
nntat; ___ - 105 thye pr 28; __ - shtat
28 7 3 1
__
0 2 3 4 5
12 4
t shtatat. 3 Emruesi i thyess __ tregon se e
4
19 10
__ b) 4; c) 8 __ 6 13
__ 4
1. a) ; ; d) 4 . 2. a) __ ;
plota sht ndar n 19 pjes t barabarta, kurse 9 12 15 9
numruesi- se jan marr 12 prej atyre pjesve. 2 2 2 3 10
b) __ ; c) 3 _ ; d)1 _ ; e)1 __ . 3. __ i mbushur,
19 4 5 11 12
1
__ 1
___ 1
____ 1
___
4. a) ; b) ; c) ; d) 2
__ 1 8
__
4. _ .
.
10 100 1000 100 i pambushur. 5. pjes t
12 7 10
2 8
15 lexuar; __ pjes t palexuar. 6. 13 __ ;
3
__ 28
___ 9
__ ____ 10 12
5. a) dm; b) m; c) l; c) kg. 4
10 100 10 1000 __
5 .
12
21
5
6. a) 25 cm; b) 6 dm; c) 4 dl; d) 320 g. 7. __ . 4 __ 10 6 __ 15 22 __55
__ __ __
36 1. a) , ; b) , ; c) , ;
5
__ 10 25 14 35 24 60
8. kg. 30
8 __ 75 __ 2 12
__ __ 18 __
d) , . 2. Shembull , , .
34 85 3 18 27
2 1. a)
2
_ 5
;
_ 7
;
_ 8
1 1 1 1 1
11
; _ ; __ . b)
6
_ 15
3
; __ ;
3
21
__
3
;
3. 80, 30, 85, 96, 18 qindshet. 4.
2 __
__
,
17 __
,
29
.
5 25 36
__ . c) 14
__ ; 33
24 __ 35
;
__ 49
;
__ 56 77
; __ ; __ .
1 __
__ 2 __ 2 __ 3 __ 5 5
__
7 7 7 2. 4. 5. ; , , , . 6. b) .
3 3 7 7 3 3 3 8 6 7
1 6 13 36
_
3. Shembull: _ ; . 4. Shembull: __ ; __ . 7. a) x = 5; b) x = 42; c) x = 11; d) x = 51.
7 7 12 12 3 9 5 10
__ __ __ __
8. = ; = .
1
_ 1 5 4 8 33 35 13 63 4 12 6 12
_ _ _
5. 9 ; 4 ; 2 ; 5 ; 13
_. 6. __ ; __ ; __ ; __ .
3 4 8 5 9 4 9 10 4
Problem! Barabart. Udhzim; N gotn me
Provo mendjemprehtsin: Ditn e pest.
przierje t vens dhe ujit q sht derdhur te vena ka
3 1. a)
2
__
3
;1
2
__
3
;3
1
__
3
.
3 1
aq uj sa ka mbetur vena n kovn me uj.
4 __ 6 __
4 2 Zana - 404 denar; Valbeni - 505 denar.
2.
1
0 1 4 5 7 Udhzim: Pasi q __ e pareve t Zans sht e
1 4
3 9 9 7 barabart me __ e pareve t Valbenit m mund t pr-
__ __ __ __ 5
3. fundojm kt: nse nj t plot e ndajm n 9 pjes
4 8 4 2
4 5
dhe prej atyre pjesve bjm dy t plotat __ dhe __ ,
0 1 2 3 4 1 e njrs pjes sht e 4 5
ather __
4
1 madhe se numri natyror, gjegjsisht numri
barabart me __ e pjess tjetr.
5 natyror sht 108 : 9 = 12. Vre mnyrn e 219
1 dyt t zgjidhjes s detyrs me caktimin e
Prandaj 909 : 9 = 101 sht __ e pareve t Zans, shifrs pr shifr.
4
gjegjsisht
1
__
5
e pareve t Valbenit. Zana kishte 4 12 1. 7,48; 94; 360; 1 000,6; 200.
101 denar, Valbeni kishte 5 101 denar. 2. 18; 0,072; 10 000,1; 3 400; 7; 96 006;
4 000 400.
3. 44,835; 3780,024; 0,0189. 4. 63,92 m2.
6 1. Nn a) dhe d) 2. Pr she. :
13 13 ______
__ , ___ ,
13
10 100 10 000
. 5. 45 272; 66,1. 6. 175,25927844. 7. 900 den.
3. a) 36 t plota dhe 2 dhjetore. b) 3 plota dhe 4 dhje- 8. Jan t barabart me 2,4366. 9. 1,6; 2,4; 3,6; 5,4.
tore. c) 138 t plota 2 dhjetore.
4. a) 0,06. b) 2,09. c) 11,029. d) 14,003. 13 1. a) 0,476. b) 0,0476. c) 0,00476.
5. a) Dy t plota dhe tre t qindtat. b) Dymbdhjet t 2. 0,2; 0,8; 21; 0,13; 0,024; 0,6337; 28,44.
plota dhe pesmbdhjet t mijtat. c) Zero t plota 3. 1 : 7 = 0,142857; 2 : 7 = 0,285714;
dhe tridhjet e pes t mijtat. 3 : 7 = 0,428571; 4 : 7 = 0,571428;
2 5 3 17 5 : 7 = 0,714285; 6 : 7 = 0,857142. T gjith
6. a) __ ; b) 1__ ; c) 4 ____ ; d) 1 _____ . hersit jan t prbr prej shifrave t njjt.
10 10 1 000 10 000
4. 30; 5; 400; 9; 4,02; 0,176. 5. 5.
7 1. 1,30; 0,50; 23,00; 1 000,00. 2. Po.
6. 400; 25,78125; 400; 0,00675.
3. 0,5; 0,502; 1,20203. 4. 8,000; 1,200; 3,250. 7. 0,02416; 15,612; 0,001; 50,04. 8. 2,946 km.
Problem: 8 arra. 9. 18,375; 4,02. 10. 4,05.
8 1.
0
0,6
1 2
1,7
3
3,4 14 1. 0,6; 0,09; 1,2; 1,48; 1,832; 0,2875;
0,34375; 1,296875.
2. 2,01 > 1,86; 6,29 > 6,172; 9,121 > 9,101; 2. 0,666...; 0,81818...; 0,6; 0,95; 1,2; 0,037037...;
0,1031 > 0,1028.
0,1333...; 0,2777...; 0,1345454... .
5
____
3. = 0,005 < 0,05 = 0,050 < 5. 3. Para perioda sht 3, perioda sht 78; Para perioda
1 000
sht 54, perioda sht 302.
4. sht m afr 131,102. Problem: presja.
4. 4,(63); 0,(102); 3,5(403); 4,2(711).
10 1. a) 163,375. b) 105,075. c) 161,155. 5. a) 3,654545...; b) 0,77240124012...;

d) 100,075. c) 0,06523152315... .
2. 31,4; 6,852; 13,366; 416,723. 5. 3,69; 7,38;
11,07; 14,76.
15 1. 2,715; 3,033; 0,015. 2. 0,2; 0,21;
0,2059.
3. 158,14; 4,8345. 4. 78,4 m.
3. 8,104. 4. 3,54.
11 1. 21,1; 893,674; 3,68; 2. 10,31; 201,62; 5.
1,09; 339,73; 846,825. 28,36; 3,8;
Me saktsi Gabimi Me saktsi Gabimi
3. 0,34 m. 4. 65,76. 5. 22; 8,8; 125,6. Numr
deri 0,01 absolut deri 0,01 absolut
6. 0,768 kg. Problem 12 dhe 14,3. Udhzim: Nse 0,0374 0,04 0,0026 0,037 0,0004
shumn e gabuar 13,43 e shumzojm me 10, do t 0,5386 0,54 0,0014 0,539 0,0004
fitojm numr 134,3 i cili e prmban numrin e sakt
426,4235 426,42 0,0035 426,424 0,0005
dhjetor dhe 10 her m i madh se numri natyror.
Ndryshimi 134,3 - 26,3 = 108 sht nnt her m e 6,0141 6,01 0,0041 6,014 0,0001
Test: 1. a) 2
__ 8
__ 1 56
; __ . __ .
220 6.
5
. 7.
18 6
8.
64
A C B
9. 29,0664. 10. po; 0,006. 11. Ivrtet
1 12 5 25 2
b) __. 2. __ kg. 3. __ ; __ . 4. __ ;
3 8 1 5 1 12. po 13. 29,6304; 29,6304; 0,0296304.
2
__ 3 2
. 5. __ __
3 + 14. 23,15; 3,125. 15. 20; 0,64. 16. 2,14; 27.
8 8
17. 21,85. 18. 8,4; 1,2(70). 19. 0,0001.
0 5
__ 1 20. 9,13.
1
__ 4 8
+ __
5 5
0 1
TEMA 4. MATJA
1 3. 94 mm, 4 dm 7 cm, 48 cm, 9 dm, 2 m. 3. 2 551 443 s. 4. a) 83,4 dm; b) 8,097 km;
4. 12 mg, 10 g, 8 dag, 5 hg, 1 kg. 5. 8 ml, c) 5 008,705 kg; d) 9 075,008 mg; e) 85,06 dl.
6 dl, 1 l, 5 dal, 2 hl. 6. 76 500 den. Pyetja interesante! Prgjigje: Nuk mundet dielli
2 1. 15 h 27 min. 2. 40 min.
t nxeh. Do t jet mesnat.
3. a) 9,5 d; b) 228 h; v) 1 java. 2,5 d. 5 1. a) 3 m 4 dm 2 mm; b) 4 dam 7 cm;
4. 5724 d. 5. a) 310,16 K; b) 223,16 K. c) 4 kg 7 hg 6 g 3 dg; d) 4 dag 7 g 6 dg 3 cg 2 mg;

e) 1 l 3 cl 5 ml; f ) 3 kl 5 hl 7 dl.
3 2. 12 libra; 4. 1 h 50 min 45 s; numr
shum emror.
2. a) km hm dam m dm cm mm
0 3 8 7 2 5 0
5. 18 denar 50 deni; 6. Shembull: 6 kg, 138 kg.
3 hm 8 dam 7 m 2 dm 5 cm.
7. 3 kg 2 hg 4 dag; 4 m 5 dm 6 cm; b) km hm dam m dm cm mm
12m2 3 dm2 9 cm2.
8. 0 3 0 0 2 0 0
I paemrtuar 5; 29,6; 74; 7; 8; 12; 4 3 hm 2 dm.
7 m; 8 hl; 4 m; 4 kg; 3 kg; 9 hl; c) kg hg dag g dg cg mg
Nj emror
14 l; 8 m2; 5 l; 15 m2
Shum emror 12 kg 3 dag; 4 m 2 dm; 6 m 5 dm 0 3 2 0 0 5 0
7 m dhe 4 m; 8 hl dhe 9 hl; 4 kg dhe 3 hg 2 dag 5 cg.

Nj lloj emror
3 kg; 14 l dhe 5 l; 8 m2 dhe 15 m2; d) kl hl dal l dl cl ml
4m 2dm dhe 6 m 5 dm
4 0 1 5 3 0 0
Edhe kjo sht matematik! Prgjigja: 8 marsi.
4 kl 1 dal 5 l 3 dl.
4 1. a) 5 025 m; b) 780 004 ml; 3. a) 2 dam 2 m 5 cm; b) 5 kg 3 hg 2 g 6 dg 7 cg;
c) 400 605 dag; d) 13 447 min. 2. 2 764 m. c) 4 dal, 3 l 1 dl 5 cl; d) 2 hg 3 dag 7 g.
4. 29 den 12 h 44 min 3 s.
9 1. 200 cm3. 3. 4 m. 4. 8 cm3.
221
6 1. a) 3 m 4 dm 9 cm 9 mm; 3
5. 0,63 m . 6. 24 dm . 2
7. 84 l.
b) 3 km 9 hm 4 dam 9 m; c) 3 m 8 cm.
Test: 1. a) dm; b) 0,012; c) 3; g) ml.
2. a) 2 dam 6 m 8 dm 1 cm 2 mm;
2. 600 dl. 3. a) dag; b) 360; c) 120;
b) 4 dm 3 cm 2 mm; c) 1 m 1 dm 3 cm 4 mm;
d) 278,16. 4. 20,5 dm. 5. a) Shembull: 5t; b)
d) 2 dm 8 cm. 3. a) 2 t 800 kg 9 hg 9 dag;
Shembull: 2m; c) Shembull: 15s;
b) 2 dal 2 l 1 cl 7 ml. 4. a) 2 dal 4 l 1 dl 2 cl;
6. a) 204 014 dag; b) 40 714 dm; c) 985 dl;
b) 6 l 2 cl 8 ml; c) 6 dl 7 cl. 5. 9 t 88 kg.
d) 8 234 s. 7. a) 360,2 min; b) 730,5 dl;
6. 33 195 den. 7. 1 kg 3 hg 3 dag 8 g;
c) 400,84 dam; d) 72 g. 8. a) 10 her;
1 t 579 kg; 8 dl 2 cl. 8. 2 kg 2 hg 4 dag;
11 kg 2 hg. 9. 20 h 27 min. b) 20 her; c) 30 her; 9. a) 153 cm; b) 30,3 dl;
7 1. a) 700 cm2; b) 70 000 mm2.

c) 230,0004 dag; d) 0,25 dena.
10. a) 3 dam 1 m 2 dm 6 cm; b) 1 t 248 kg 8 hg;
2. a) 2 925 m2, b) 29,25 a. 3. 4 800 000 den.
c) 2 kl 3 hl 1 dal. 11. a) 6 t 269 kg 3 hg 1 dag 7 g;
4. 4 800 pllaka.
b) 1 t 236 kg 8 hg;
8 1. 1 dm3, 1 cm3; 1 mm3. c) 11 km 9 hm 3 dam 9 m 9 dm 1 cm;
d) 2 l 5 dl 1 cl 3 ml. 12. a) 692 kg; b) 10 km 4 m.
2. 4 000 dm3. 3. a) 7 m3; b) 0,5 m3;
14. 5 000 her. Sqarim: 2 m2 = 20 000 cm2, ndrsa
c) 0,2 m3. 4. 27,65 cm3.
20 000 : 4 = 5 000. 16. 70 m3. 17. 9 cm2.
Problem! Udhzim;
3l 3 0 3 1 1 0 3 0
5l 0 3 3 5 0 1 1 4l
PASQYRA E KONCEPTEVE
B D - baza e, 36
Barazimi, 44 Drejtza dhe - treguesi i, 36
Bashksia - kufitare (tehu), 97
- numri i, 7 - reciprokisht normale, 116 G
- e barabart, 10 - kolineare, 71 gabimi absolut, 178
- ekuivalente, 9 Diagram,
- e fundme, 7 - figurash, 159, Gj
- e zbrazt, prerja e , 12 - shtyllor, 158 Gjysmdrejtza dhe, 77
- ndryshimi i, 14 Drejtza numerike, 18 - prbrse, 77
Baza e fuqis, 36 Dh Gjysmrrethi, 91
Dhjetore, 151 Gjysmrrafshi, 97
ifti i renditur, 15 F H
Fuqia, 35 Hark rrethor, 91
222
I - dhjetor , 149 - Ndryshimi 81

I pjestueshmi, 37 - periodik i przier, 176 - Fqinje 83
- period e, 176 - Gjatsia e, 78
K - para perioda e, 177 - Shuma e, 81
- i njjt periodik, 176 Sistemi numerik dekad, 20
Koncepti,87
- nj emror, 191
- i nxjerr, 88
- reciprokisht t thjesht, 61 Sh
- matematik, 87
- i emrtuar, 191 Shumfishi, 49
- themelor, 88
- nj lloj i emrtuar, 192 - i prbashkt, 63
Katrori i Dekartit, 16
- mats 191 - m i vogl i prbashkt, 63
Korda, prerse), 93
- i paemrtuar, 191 Shumkndshi, 125
Kndi, dhe 98
- tek, 17 - myst, 125
- Komplementar, 120
- ift,17 - lugt, 107
- Myst, 99
- shum emror, 192, - perimetri i, 127
- Kraht e, 98
- natyror, 17 - kulmi i, 123
- matja e, 110
- i thjesht, 57 - brinjt fqinje t, 123
- i kryqzuari, 104
- i prbr, 57 - kulme fqinje t, 123
- i puqt, 103
Nn bashksi, 10 - brinj e, 123
- i ngusht, 102
- i plot, 102 - T shkruarit e bashksis,
Nj - n mnyr tabelore, 4
- i drejt, 101
- fqinj, 103 Njsia dhjetore, 21 - n mnyr prshkruese,5
- suplementar, 121 Njsia matse, 191
- i gjer, 102 T
- kulmi i 98 P Tangenta (takuesja), 93
- qendror, 105 Pika i, 54
- e brendshme, 92 Th
L - kufitare, 77 Thyesa, 133
Largesa, 76 - e jashtme, 92 - numruesi i, 133
- qendrore, 94 - fillestare, 77 - dhjetore, 149
Litri, 187 - e mesme (mesi), 78 - e pathjeshtueshme, 147
Presja decimale, 150 - jo e pastr (jo e rregullt) 137
M Plot pjestueshmria, 49 - e dukshme, 136
Mesi - e shums, 49 - zgjerimi i, 146
- i segmentit, 78 - e prodhimit, 49 - thjeshtimi i, 147
- aritmetik, 47 - e ndryshimit, 49 - e pastr (e drejt) 137
Metri - indicet pr, 51
- katror, 203 Pjestimi, U
- kub, 205 - me mbetje, 38
Unioni i bashksive, 13
Masa, pjestuesi, dhe
- pr masn, 187 - i prbashkt, 60
V
- pr gjatsin, 186 - m i madh i prbashkt, 60
Prodhimi i Dekartit, 15 Vetia.
- pr kohn, 189
- shoqrimit, 13
- pr lng, 187
S - shprndarjes, 168
- pr temperaturn, 189
- ndrrimit, 13
- pr syprinn, 203 Simetralja
Vija
- pr vllimin, 205 - e kndit, 118
- e thyer 83
Mesi aritmetikor, 47 - e segmentit, 118
- brinja e, 84
Minuta, 189 Segment, dhe
- e mbyllur, 84
- t barabart (puthitshm), 79
- poligonale 85
N - Shuma, 81
- perimetri i, 85
numr - Bartja 80
223
- Rrethi - Rrethi, 133 Z

- bashkqendror, 95 - brinja e, 84 Zona,
- rrezja e, 89 - kulmi i, 84 - e brendshme, 90
- korda e, 90 - e mbyllur, 84 - jashtme, 90
- qendra e, 90 - e thjesht , 85
- diametri i 90 Vija e thyer,
PRMBAJTJA
TEMA 1. NUMRAT NATYROR 3
TEMA 2. FIGURAT GJEOMETRIKE N RRAFSH 69
TEMA 3. THYESAT 131
TEMA 4. MATJA 183
PRGJIGJE DHE ZGJIDHJE 211
PASQYR E KONCEPTEVE 221
CIP -
. ,
: , -
: , -
: :
: : , 2011
: 224 . : . ; 25
ISBN: 978-608-226-273-4
: 373.3.016:51(075.2)=163.3
: , ,
: 07.11.2011
COBISS.MK-ID: 89052426
Botues:
224 Ministria pr arsim dhe shkenc e R. s Maqedonis
Matematika pr klasn e VI
Arsimi fillor nntvjear
Autor:
Jovo Stefanovski dhe d-r Naum Cellakoski
Recenzent:
d-r Jordanka Mitevska, profesor i rregullt n FShM, Shkup
Zorica Nasevska, arsimtar n ShF Koo Racin - Shkup
Dobre Trajkovski, arsimtar n ShF H. T. Karposh Kumanov
Redaktor kryesor:
Jovo Stefanovski
Lektor:
Suzana Stojkovska
Prpunim kompjuterik:
Dragan Shopkoski
Prkthyes:
Pranvera Xhaferi
Redaktor:
Prof. Dr. Ilir Spahiu
Lektor:
Murtez Sejdiu
Shtypi:
Graficki centar dooel, Shkup
Tirazhi:
8.300
Me vendim pr lejimin dhe prdorimin t librit msimor n lndn e Matematiks pr kl. E 6-

t n shkollimin fillor nntvjear me nr. 22-1110/1 nga data 22-1110/1 t sjell nga
Komisioni nacional pr tekste msimore

Matematika 6 Alb PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematika 6 Alb PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jovo Stefanovski

ARSIMI FILLOR NNTVJEAR

Njsit msimore fillojn me dika q e ke t njohur. Duhet t kujtohesh dhe

1. Me kto shenja jan shnuar aktivitetet, pyetjet dhe detyrat q do ti zgjid-

3. ... t msosh dhe t kuptosh. Kryesorja sht ngjyrosur me ngjyr t verdh.

Ajo q sht m me rndsi nga msimi sht ndar n form t pyet-

Kjo pjes prmban pyetje dhe detyra me t cilat mundesh t kontrollohesh

Duhet rregullisht dhe n mnyr t pavarur ti zgjidhsh detyrat. N

Prpiqu q ti zgjidhsh detyrat dhe problemet n kt pjes. Me kt do t

1. Bashksia. 15. Varsia e prodhimit dhe

N vizatim jan paraqitur bashksia A dhe

2 Trego gojarisht nj bashksi A dhe shkruaji elementet e saj.

Trego dy objekte q nuk jan elemente t bashksis tnde A.

T mbaj mend! Nj bashksi sht e prcaktuar nse dihen t gjitha ele-

B 3 N vizatim sht paraqitur bashksia C me diagram t Venit.

Cilt numra jan elemente t bashksis C?

4 Elementet e nj bashksie P jan numra: 10, 6, 2, 8 dhe 4.

5 Shkruaj bashksi S prej t gjitha zanoreve t alfabetit t gjuhs shqipe.

Shkruaje n mnyr tabelare bashksin A t shkronjave q prdoren te fjala mami.

T mbaj mend! Bashksia A={m, a, m, i} shkruhet

6 Familjen Ahmeti e prbjn: Babai Ervini, Nn Hajria, djali Bedi dhe

Shkruaje bashksin A n mnyr tabelare.

7 Bashksin S={x | x sht shifr e numrit 2638} shkruaje:

8 N vizatim sht dhn bashksia P me diagramin e Venit.

C 9 Vre bashksin M t paraqitur me diagram t Venit.

Shkronja k sht element i bashksis M ose k kM a

10 N vizatim sht paraqitur nj segment a dhe pikat: A, B, C, N, L, K dhe S

Shkruaj pohime t sakta pr pika t shnuara n vizatim dhe pr N

Duhet t dish Testohu!

1. N vizatim jan dhn bashksit A dhe B. Shkruaje bashksin A n mnyr tabelare,

A Me shfrytzimin e shenjave dhe shkruaj

Cilat shkronja jan elemente t bashk-

2 Sa elemente ka bashksia e vajzave n klasn

Vre dhe mbaj mend!

B 3 Mali m i lart n Republikn e Maqedonis sht

4 Cakto numrin bashksive A, B dhe C.

5 Trego nj shembull pr bashksin e zbrazt.

Duhet t dish Testohu!

sht numr i bashksis; Shkruaj shembull pr:

1. Cakto numrin e elementeve t 2. Cakto numrin e elementeve pr seciln

A sht e fundme bashksia e

Kujtohu Cakto numrin e elementeve t bashk-

Cila prej shenjave <, =, ose > duhet t shkruhet n

Bashksit q kan numr t barabart t elementeve

3 Cakto numrin e do bashksie:

5 A jan t barabarta bashksit:

Pr dy bashksi A dhe B q nuk jan t

C 7 Shihe vizatimin! Elementet e bashksis M jan tulipan,

kurse t bashksis S jan trndafila t kuq. S

Pr bashksin S themi se sht nn bashksi e bashksis M, nse do element i bashksis S

8 Bashksia S sht dhn me diagram t Venit. Y

Bashksia e zbrazt sht nn bashksi e do bashksie. A.

1. N vizatim i vren bashksit D dhe N.

Shkruaje bashksin D n mnyr

Provo mendjemprehtsin tnde!

N nj shitore me prodhime metalike, mes blersit dhe shitsit sht zhvilluar

Bashksin C paraqite n mnyr tabelare.

Sipas vizatimit, bashksia A sht

Prerje e dy bashksive A dhe B sht bashksia C e formuar prej elementeve t prbashkta t A

2 Le t jet A= {1,2,3,4}, B={2,4,5,7} dhe C={1,4,5,}

4 N vizatim me diagram t Venit jan dhn V C

C 5 Jan dhn bashksit A = {1, 2, 3, 4, 5} dhe V = {2, 4, 6, 8}.

Vreni se: A V = V A dhe A B = B A