* V

resimlerle
dnmek
OTZMN ERDEN ANLATIM I

Temple Grandin
eviren: Mehmet elil iftar

TOHUM
OTZM
ERKEMTAMIVEE&Ttt

VAKFI 5 SSTEM
Y A Y IN C ILIK
Resimlerle Dnmek
 Eitim retim D izisi

Resimlerle Dnmek

Kitabn Ojinal smi

Thinking in Pictures with Autism in my Life

Temple Grandin

ngilizceden eviren: Mehmet elil ftar

Sayfa Dzeni: lknur Efe
Kapak Tasarm: Huban Korman
Bask-Cilt: Hnkar O fset
Gmsy Caddesi Odin I Merkezi No: 402 Topkap/stanbul

Temple Grandin
2011 Bu kitabn Trke yayn haklan Tohum Trkiye Otizm
Erken Tan ve Eitim Vakfna aittir.

Karlksz desteinden dolay Galata Yayncla

teekkr ederiz.

Yeni Basm: Ocak 2015 / 1200 adet

ISBN: 978-605-4463-66-4
Yaync Sertifika No. 17442

Tohum Trkiye Otizm Erken Tan ve Eitim Vakf

TeL (212) 248 94 30 pbx Faks (212) 248 94 36
www.tohumotizm.org.trinfo@tohumotizmotg.tr

Sistem Yaynclk, Galata Yayn Datunn tescilli markasdr.

TeL (212) 293 83 72
w w w. galatayayindlik.com.tr
info@ galatayayindlikcom.tr
Resimlerle Dnmek

Temple Grandin

eviren: Mehmet elil ftar

SSTEM YAYINCILIK
 Tohum T rkiye O tizm Erken Tan ve E itim Vakf, 2003
yln dan beri faaliyetlerin e devam eden, "O tizm Spektrum
B o zu k lu u ve d i er Y aygn G eliim B ozukluu" olan
ocuklarn erken tansnn konulm as, zel eitim i ile to p lu m a !
k azan d rlm asn a nclk edilm esi ve bunun y u rt apnda
yaygnlatrlm as am acyla kurulan, k ar am ac gtm eyen ve
k am u y a ra rn g z e te n b ir s a lk ve e itim v a k fd r.
Tohum O tizm V akfnn kurulu am ac; otizm li ocuklarn
erken yata youn eitim almam salayarak, toplumda bamsz
b ir e r b ir e y o la ra k y e r a l a b ilm e le r i n i s a la m a k tr .
Tohum O tizm Vakf olarak, otizm zerine yazlan eitli
k ay naklar T rk e ye kazan d rm ak am acy la b alatt m z
OTZM balkl yayn dizisini okuyucularn ilgisine sunmaktan
byk m utluluk duymaktayz.

Tohum Trkiye Otizm Erken Tan ve Eitim Vakf

 Teekkr

El yazm daktilo eden Diedra Enwrighta ve fotoraflar iin Ro-

salie Winarda teekkr ederim. Ayrca editrm Betsy Lemera,
dncelerimi toparlamam konusundaki yardmlar ve sabr iin te
ekkr ederim. Dnceleri resimlerden oluan biri iin, sralama
ve dzenleme kolay deildir. Dr. Oliver Sacksa da olaanst des
tei iin kran duyuyorum. Bu almann gereklemesine kat
k salayan dier kiiler, menejerim Pat Breinin ve Doubledayde
yardmc editr olarak alan Brandon Saltzdr. Ktphane ara
trmalar iin Mark Deesing, Mary Tanner ve Julie Strutherse de
teekkr etmek isterim.
 nsz

1986 ylnda, ei grlmemi, olaanst ve bir bakma olanaksz

olduu dnlebilecek bir kitap yaymland: Temple Grandinin
Emergence: Labelled Autistic adl eseri. Ei grlmemiti, nk
o zamana kadar otizmin ierden anlatmna hi rastlanmamt;
olanaksz grnyordu, nk otistik zellikler tayan bireylerin
bir i dnyas olmad, olsa bile sonsuza dek ulama ve ifadeye
kapal kalaca, krk yl akn sredir tbbi bir dogmaya dn
mt; olaanstyd, nk tuhaf ve ar denecek kadar do
rudan ve akt. Temple Grandinin sesi, daha nce hi bir sesin
duyulmad, varl dahi kabullenilmemi bir yerden geliyordu ve
yalnzca kendisi iin deil, aramzda yaayan, ou yetenekli, bin
lerce otistik zellikler gsteren yetikin adna konuuyordu. Dn
yalarn, hayal dahi edemeyeceimiz farkl yollarla kurmu, en az
bizim kadar insan olan bireylerin varl hakknda bir bak, bir tr
vahiy salyordu.
Otizm szc halen ou insan iin kat ve korkun bir anlam
tamaktadr: konumayan, devaml sallanan, baran, ulalmaz,
insan temasndan kopmu bir ocuk. Ve hemen her seferinde otis
tik zellikler gsteren ocuklardan bahsederiz, yetikinlerden de
il; sanki bu ocuklar asla bymezlermi ya da gizemli bir ekilde
gezegenimizden, toplumumuzdan buharlap giderlermi gibi. Ya
da Yamur Adam (Rain Man) filminde canlandrlana benzer tuhaf
davranlar olan, normal yaamdan kopuk, hesaplama, hafza ve
izim gibi konularda esrarl yetenekler sergileyen, dhi (savant)
otistikleri dnrz. Bu klieler tamamen yanl deildir; ancak
(ok farkl dnce ve alglama yollarna sahip olsalar da) ayn e
kilde ehliyetini kaybetmemi (zellikle yksek zekya, anlay ve
eitime sahip olduklarnda), baarl yaamlar srdrebilecek ve
zel bir tr kavray ve cesarete sahip, otistik zellikler gsteren
bireyler de olduunu belirtmekten uzaktrlar.
Bu durum, 1944 ylnda otizmin yksek formlarn aklayan,
Hans Asperger tarafndan ok iyi anlalmt. Ancak, Almanca
yaymlanan makalesi krk yl sresince gz ard edildi. Ardndan
1986da Templem artc kitab geldi. Kitap, bir vaka hikyesi
olarak, tbbi ve bilimsel dnce zerinde keskin ve yararl bir etki
brakt ve otistik olmann ne anlama geldii konusunda daha
geni bir anlay salad kadar, insani bir belge olarak da son
derece caziptir.
Templem ilk kitabnn zerinden on yl geti; tuhaf, yalnz,
inat, adanm hayatn srdrd on yl... Kendisini, hayvanlan
anlamak ve onlara daha efkatli davranlmasm salamak iin m
cadele eden, otizmin daha iyi anlalmas iin mcadele eden, g
rnt ve szcklerin gcyle mcadele eden, bu tuhaf tr - bizleri
- anlamak ve otistik olmayan bir dnyada kendi deerini, roln
bulmak iin mcadele eden bir hayvan davran profesr ve hay
vanclk donanm tasarmcs olarak tanmlamaktadr. Dzinelerle
bilimsel makale yazdktan ve konferanslar verdikten sonra, imdi
bir kez daha kitap boyutunda yazmaya giriiyor ve ok daha iyi
dnlp tasarlanm bir alma sunuyor: Resimlerle Dnmek
(Thinking In Pictures).
Burada, Templem ocukluunu; tahamml edemedii koku, ses
ve dokunma duyularn; nasl aladn ya da bakalaryla iletiimi
keserek durmadan sallandn; ani bir hrnlk nbetinde dksn
etrafa frlatn; dikkatini esrarl bir younlamayla saatler boyu
kum tanelerine veya parmandaki kvrmlara veriini gryor ve
yeniden yayoruz. Bu korku dolu ocukluun kaosunu, tm yaa
m boyunca bir kuruma kapatlmas gerekebilecei duygusunu his
sediyoruz. lk yanm yamalak konuma becerisini; kendisini tan
masn, bakalaryla temas etmesini, dnyayla etkileime girmesini
salayan dilin mucizevi gcn, adeta onunla birlikte kazanyoruz.
Tm okul yaamn birlikte yayoruz - baka ocuklar anlamak
ve onlar tarafndan anlalmak konusundaki baarszln; temas
arzusu ve buna ramen duyduu korkuyu; hasretini ektii kucak
lanma hissini kontrol edebilecei ekilde ona salayan sihirli maki
neyi; ve bu tuhaf ocuun allmadk potansiyelini ortaya karan,
saplantlarn bilimsel bir hayata kanalize eden, olaanst bir fen
hocasnn etkilerini.
Temple sr psikolojisi ve davran zerine dnyaca tannm
bir uzman yapan, bakmlar iin gerekli donanm ve tesislerin tasa
rmcs ve haklarnn ateli bir savunucusu haline getiren, srlara
duyduu olaanst tutkuyu ve anlay - tamamen anlayamasak
da - paylayoruz. (Bu kitap iin dnd ilk balk Bir nein
Bak Asyd.) Ve baka insanlarn zihinleri hakknda duyduu
aknl, onlarn ifade ve niyetlerini zmekteki yetersizlii ve
bununla beraber, kendi ifadesiyle Marsa giden bir antropolog
gibi, onlar, bizi, bizim yabanc davranlarmz bilimsel ve siste
matik bir ekilde inceleme konusundaki kararll hakknda fikir
sahibi oluyoruz.
Tm bunlar, Templen slubundaki ie dokunan basitlik ve sa
mimiyete; gerek tevazu, gerekse haddini bilmemekten uzak olma
sna; kaamak ve hile yapma yeteneinin bulunmamasna ramen
(belki de ksmen bu sayede) hissediyoruz.
Bu kitab ilkiyle karlatrmak byleyicidir. Aradan Temple
iin baar ve tatmin dolu on yl gemi (srekli seyahat etmek
te, konferanslar vermekte ve danmanlk yapmaktadr; srlar
iin yaratt tasanmlar dnyann her tarafnda kullanlmaktadr)
ve otizm alannda da bir otorite haline gelmitir (konferans ve ya
ynlarnn yars bu konuya adanmtr). Yazmak ilk bata ona ok
zor gelmiti. Szel ifadesinin yetersizliinden deil, baka zihin
lerin alma biimini hayal edemedii, okuyucular ondan farkl
olduu, deneyimleri, armlar, zihni hakknda bilgi sahibi ol
madklar iin... Yazmnda, bahsi daha nce gememi insanlarn,
birden belirivermesi gibi, tuhaf devamszlklar; okuyucunun bilgi
sahibi olmad olaylara gndermeler ve ani konu deiiklikleri
vard. Bilisel psikologlar, otistik zellikler gsteren bireylerin bir
zihin kuramna - baka zihinler hakknda dorudan bir alg ya da
fikre - sahip olmadn ve sorunlarnn temelinde bunun yatt
n sylerler. Dikkat ekici olan, artk ellisine yaklaan Templen,
geen on yl boyunca baka insanlar ve zihinlerle, onlarn hassa
siyetleri ile mizalar hakknda gelitirdii takdir duygusudur. Ve
bu, elinizde tuttuunuz kitaba ilkinde nadiren grnen bir scaklk
ve renk katmtr.
Templela 1993 austosunda ilk kez karlatmda onu son de
rece normal (ya da normallii taklit konusunda yetenekli) bulmu
ve otistik olduunu anlamakta glk ekmitim - ancak birlikte
geen bir hafta sonu boyunca, bu durum saysz ekillerde kendini
ortaya koymutu. Bir yry srasnda bana Romeo ve Juliet ten
hibir ey anlamadn (Ne yapmaya altklarn asla kavraya
madm), ve her tr karmak insan duygusu karsnda (iini sa
bote eden kinci bir alma arkada hakknda: pheci olmay
renmeliyim, bunu bilisel olarak renmeliyim... Yzndeki
kskan ifadeyi gremedim.) akna dndn itiraf etmiti.
Sk sk Uzay Yolu dizisindeki insans robot Datadan bahsetmi,
kendisini nasl onla zdeletirdiini ve nasl tpk onun gibi ger
ek bir insan olmay arzuladn anlatmt. Ancak, geen on yl
boyunca Temple pek ok insani zellik kazand. Bunlar arasnda
mizah duygusu ve otistik zellikler gsteren birinden beklenmeye
cek kaamak yetenei saylabilir. Tasarmlad tesislerden birini
grmemi istediinde, bana kask ve tulum giydirip (imdi tam bir
mhendise benzedin!) gvenlik grevlilerinin yanndan neeyle
geirmiti.
Srlarla kurduu dostluk ve onlara duyduu anlay - onlarn
yannda yzn kaplayan mutlu, sevgi dolu bak - ile sosyal ili
kilerde yaad acemilik arasndaki tezat beni artmtr. Birlikte,
yrrken, en basit duygulan hissetmek konusundaki yetersizlii
de beni artmt. Dalar ok ho demiti, ancak bana senin
tattna benzer zel bir duygu yaatmyorlar... Irmaa ve iekle
re bakyorsun. Bundan byk zevk aldn gryorum. Bu histen
yoksunum.
Ve ayrlmamdan nce havaalanna doru giderken, hibir otis-
tiin tayamayacan sandm ahlaki ve ruhi derinliin birden
kendini belli etmesi karsnda hayrete dmtm. Temple araba
y kullanrken, birden duraklad ve alamaya balad. Dnce
lerimin benimle birlikte lmesini istemiyorum. Bir eyler yapmak
istiyorum... Hayatmn bir anlam olduunu bilmek istiyorum...
Varoluumun znde yer alan eyler hakknda konuuyorum.
Bylece, Templela geirdiim birka ksa (ama youn) gn bo
yunca, ou adan snrl ve dz grnen yaamnn baka ynler
den nasl salk, derinlik ve zengin insani arzularla dolu olduunu
grm oldum. -
Bugn krk yedi yanda olan Temple, z itibariyle kat ve gr
sel (tad g ve zayflklarla birlikte) olduunu dnd, ken
di doasn aratrmay ve zerine dnmeyi asla brakmamtr.
Resimlerle dnmenin, srlarla arasnda zel bir iliki salad
n, dnce biiminin daha st dzeyde de olsa onlarnkine ben
zediini ve bir bakma dnyay bir inein bak asyla grdn
hissetmektedir. Temple zihnini sk sk bir bilgisayarla karlatrsa
da, kendisinin ve dnce biiminin kkn organik yaratklarn
arasnda grr.
Duyular ve otizm, duygular ve otizm, ilikiler ve otizm, deha ve
otizm, din ve otizmle ilgili cretkr blmleri, tuhaf bir ekilde,
hayvanlarla iliki kurmak ve hayvan dncesini anlamak gibi b
lmlerle yanyana getirilmitir. Ancak, Temple iin, bedensel olan
dan ruhsal olana, hayvansal olandan akn olana uzanan geni bir
deneyim yelpazesi vardr.
Ona gre, resimlerle dnmek, eer dilersek ilkel olarak ta
nmlayabileceimiz ancak, patolojik olmayan bir alg, duygu,
dnce ve varlk biimini temsil eder.
 Temple, otizmi romantikletirmez, ya da otizmin kendisini, o
umuz iin yaamn byk bir ksmn dolduran zevklerden, ar
maanlardan, ilikilerden yoksun braktn inkr etmez. Ancak,
kendi varl, deeri ve tezat gibi grnse de otizmin buna nasl
katk salad hakknda gl ve olumlu bir duygusu vardr. Bu
yaknlarda verdii bir konferans yle bitirmiti: Eer parkmak-
larm aklatp otizmden kurtulabilecek olsam, bunu yapmazdm:
nk o zaman kendim olamazdm. Otizm kiiliimin bir paras
dr. Eer Temple bizden ok farklysa, bu yzden daha az insan
saylamaz, tam tersi deiik alardan daha fazla insandr diyebili
riz. Resimlerle Dnmek, ok yetenekli bir otistiin kim olduu
ve ne olduu hakknda bir kimlik almasdr. Derinden etkileyici
ve byleyici bir kitaptr; nk, bizim dnyamz ile onunki ara
snda bir kpr kurar ve bambaka bir zihne bakmamz salar.

Oliver Sacks
 Otizm ve grsel dnce

Ben resimlerle dnrm. Szckler benim iin ikinci bir dil

gibidir. Konuulan ve yazlan szckleri beynimin iinde bir vide-
okaset gibi dnen renkli ve sesli filmlere dntrrm. Biri be
nimle konutuunda, szckleri annda birer resme dnr. Dil
temeline dayal dnenler genellikle bu olay anlamakta glk
ekerler, ancak iftlik hayvanlan endstrisi iin donatm tasarmc-
l yaptm iimde, grsel dnce byk bir avantajdr.
Grsel dnce hayal dnyamda btn bir sistemi canlandrma
m salar. Kariyerim boyunca sr ahrlarndan, sr ve domuzla-
nn veterinerlik ilemleri ve kesimi aamasnda kullanlan sistem
lere kadar her tr donanm tasarladm. Pek ok byk hayvanclk
firmasyla altm. Diyebilirim ki Amerika Birleik Devletlerinde
bulunan sr ve domuzlann te biri benim tasarladm sistemler
den gemitir. Hizmet verdiim kiilerin bir ksmnn, kullandkla
r sistemlerin otistik zellikler tayan biri tarafndan tasarlandn
dan haberi bile yoktur. Grsel dnce yeteneime deer veririm
ve asla kaybetmek istemem.
Otizmin en derin gizemlerinden biri otistik zellikler gsteren
ou bireyin, szel becerileri ok zayfken, grsel ve uzamsal be
cerilerde stnlk gstermeleridir. ocukluk ve ergenlik dnem
lerimde herkesin resimlerle dndn zannederdim. Dnce
srelerimin farkl olduundan habersizdim. Aslnda yakn zama
na kadar bu farkllklann kapsamn kavrayabilmi deildim. Top
lantlarda ve iyerimde, bakalarna hafzalarndaki bilgilere nasl
ulatklar hakknda aynntl sorular sormaya baladm. Yantla-
nndan gzmde canlandrma becerimin oununkinden fazlasyla
stn olduunu rendim.
Gzmde canlandrma becerimin birlikte altm hayvanlar
anlama konusunda bana yardmc olduuna inanyorum. Kariyeri
min banda, veterinerlik ilemleri iin ahrlarn dar koridorlarnda
ilerleyen hayvanlarn gr asn yakalamak iin kamera kul
landm. Eilerek, bir inein gz seviyesinden resimler ekerdim.
Fotoraflar zerinde alarak, glgeler ve parlak gne gibi
sr korkutabilecek etmenleri bulabiliyordum. Yirmi yl nce bi-
limadamlar, srlarn renk seemediine inandndan, o zaman
lar siyah - beyaz film kullanrdm. Bugn aratrmalar srlarn
renkleri grebildiini ortaya koysa da, fotoraflar bana dnyaya bir
inein gr asndan bakmann esiz avantajn salad. Hayvan
larn bir ahra girmeyi reddederken, niin dierine istekle yrdk
lerini anlamama yardmc oldu.
Karlatm her tasarm probleminin zmne, canlandrma
ve dnyay resimlerle grme yeteneimi kullanarak balammdr.
Tasarma ocukluumda, uurtmalar ve uak modelleriyle bala
dm. lkokulda krk bir balsa uak modelinden, bir helikopter yap
mtm. Pervaneyi kurduumda, helikopter yukarya doru otuz
metre frlamt. Bisikletimin arkasnda uurduum, ku biimli
uurtmalar da yapardm. Bunlar, tek para kaln resim kdndan
kesilir ve iplikle uurulurdu. Uu performansn arttrmak iin ka
natlar emenin deiik yollarn denerdim. Kanatlarn ucunu yu
kar bkmek uurtmann daha yksee kmasn salard. Otuz yl
sonra bu tasarm ticari uaklarda grlmeye baland.
Bugn herhangi bir inaat projesine girimeden nce tm dona
nm hayalimde denerim. Tasarmlarmn deiik cins ve byklk
te srlarla, deiik hava artlarnda, mmkn olan her durumda
kullanldn gzmde canlandrrm. Bu bana hatalar inaat aa
masndan nce dzeltme ans verir. Bugn herkes, kullancnn
zel gzlkler takarak, video oyunlarnn iine dald, yeni sanal
gereklik bilgisayar sistemlerinden heyecan duyuyor. Benim iin
bu sistemler kaba izgiflmlerden farkszdr. Hayal gcm Juras-
sic Park'taki dinazorlar yaratan bilgisayar grafik programlan gibi
alr. Hayalimde bir donanm denemek ya da bir mhendislik
sorunu zerinde almak, zihnimde bir videokaset izlemek gibi
dir. Kendimi donanmn aasna veya yukansna yerletirip, dier
yandan onu kendi etrafnda dndrerek, her adan inceleyebilirim.
boyutlu tasarm benzetimleri reten fantazi grafik programlanna
ihtiyacm yoktur. Zihnimde daha iyi ve daha hzlsn yapabilirim.
Video arivimdeki grntlerden kk paralar alp birletire
rek, yeni grntler yaratrm. Hafzamda bugne kadar zerinde
altm hereyin grsel bir kayd vardr: elik kaplar, itler, kap
mandallan, beton duvarlar ve dierleri. Yeni tasanmlar yaratmak
iin hafzamdan paralar seer ve yeni bir btn olutururum. Ta
sarm yeteneim, arivime yeni grntler ekledike gelimeye
devam eder. Video benzeri grntleri, ya deneyimlerimden ya
da yazl bilgiyi resimlere dntrerek elde ederim. Sktrma
blmeleri, kamyon ykleme rampalar ve benzeri her tr deiik
hayvanclk donanmnn almasn zihnimde canlandrabilirim.
Srlarla her altmda ve donanm her kullandmda grsel
hafzam daha da glenir. Video arivimi ilk defa, Arizonada
John Waynem Red River besi iftliinde, srlar iin donanm ve
daldrma havuzu yaptm ilk hayvanclk tasarmlarmdan birin
de kullandm. Daldrma havuzu srlarn iinden tek sra yrd
dar, uzun, iki metre derinliinde bir tr yzme havuzudur. i,
hayvanlar bit, kene ve benzeri parazitlerden temizlemek amacy
la ilal suyla doldurulur. 1978de mevcut daldrma havuzu tasa
rmlan ok ktyd. Hayvanlar dik ve kaygan beton bir eimden
kaymaya zorlandklanndan, genellikle panie kaplrlard. Havuza
atlamay reddederler, hatta bazen ters dnerek boulurlard. Kayd
ra tasarlayan mhendisler hayvanlarn niin bu kadar korktuunu
asla dnmemilerdi.
Besi iftliine vardmda ilk yaptm i, kendimi hayvanlann
kafasnn iine yerletirip, onlann gzlerinden bakmak oldu. Sr
lar, gzleri kafalarnn iki yannda olduundan geni al bir gr
e sahiptirler, bu yzden deneyimim tesislerin iinde geni al bir
video kamerayla dolamaya benzedi. Alt ylm srlarn dnyay
nasl grdn anlamaya alarak, binlercesinin Arizonada de
iik tesislerde nasl hareket ettiini izleyerek geirmitim ve niin
korktuklarn bakar bakmaz anladm. Bu srlar kendilerini bir
uan acil k kapsndan alan ime kaydraktan okyanusa at
lamaya zorlanr gibi hissetmi olmallar.
Srlar yksek k ve glge kontrastlarndan, ani hareket eden
nesne ve kiilerden korkarlar. Tpatp ayn iki tesisten birinde ra
hatlkla ilerlerken, dierine girmekten kandklarn gzlemlemi-
imdir. Aralarndaki tek fark gnee gre konumlaryd. Srlar
gnein sert glgeler drd koridorlardan gemeyi reddedi
yorlard. Ben bu gzlemi yapana dek, besicilik endstrisinden hi
kimse bir veterinerlik tesisinin, niin dierinden daha iyi alt
n aklayamamt. Bu, byk fark yaratan kk ayrntlar gz
lemleyebilmekle ilgiliydi. Benim iin daldrma havuzu sorunu ok
daha akt.
Daha iyi bir sistem tasarlamak iin ilk admm mevcut daldrma
havuzlaryla ilgili tm yaynlar toplamak oldu. Tekerlei yeniden
icat etmemek iin, baka bir ey yapmadan nce, daima en mo
dem olarak kabul greni kontrol ederim. Hayvanclk alanndaki,
genellikle ok snrl bilgi ieren yaynlar ve kt tasasmlarla
dolu grsel hafza arivimi taradm. Kamyon boaltma rampalar
gibi dier donanmlarla ilgili deneyimlerimden, srlarn takozlar
olan, gvenli ve kaymayan bir ayak basma imkn veren rampa
lardan aa rahatlkla indiklerini biliyordum. Kaymak, panie ka
plmalarna ve gerilemelerine yol ayordu. Srlar, ieri girmek
ve tamamen gmlerek kulaklarndakiler dahil tm parazitlerinden
arnacak ekilde suya dalmak iin cesaretlendirecek bir giri tasar
lamak gerekiyordu.
Zihnimde boyutlu grsel benzetimleri altrmaya baladm.
Farkl tasarmlan denedim ve srlar ilerinden yrttm. Tasa
rmn son halini grnty kartrarak elde ettim: Arizonada
Yumadan hatrladm bir daldrma havuzu; bir dergide grdm
tanabilir bir havuz ve yine Arizona Tollesonda bulunan Swift
et paketleme tesislerinde grdm bir balama blmesinin giri
rampas. Yeni daldrma havuzu rampas orada grdmn bir
uyarlamasyd. Tasarmm daha nce hi denenmemi yenilik
sunuyordu: hayvanlar rktmeyecek bir giri, gelitirilmi bir
kimyasal filtre sistemi ve havuzdan ktklarnda hayvanlarn ar
heyecanlanmasn nlemek iin, davran ilkelerinin kullanm.
lk yaptm ey rampay elikten betona evirmek oldu. Son
tasarmmn yirmi be derecelik eim al beton bir rampas vard.
Beton zeminde derin yivler gvenli bir bas salyordu. Rampa
suya azar azar girer gibi grnyordu, ancak aslnda su yzeyinin
altnda birdenbire derinleiyordu. Hayvanlar, kimyasal maddeler
suyu boyadndan, dme noktasn gremiyorlard. Suya girdik
lerinde, arlk merkezleri dn olmayan noktay getiinden,
sessizce batyorlard.
Havuz ina edilmeden, giri tasarmn hayalimde defalarca
denedim. Besi iftliindeki pek ok kovboy pheciydi ve tasar
mmn alacana inanmamt. na edildikten sonra, hatal ol
duuna emin olduklarndan, ben grmeden deiiklikler yaptlar.
Rampann zerine metal bir levha yerletirerek, onu eski tarz bir
kaydraa evirdiler. Kullandklar ilk gn, iki sr panikleyip ters
dnd ve bouldu.
Metal levhay grr grmez, kovboylara kaldrttm. Rampann
mkemmel altn grnce hayrete dtler. Her bir dana derin
dme noktasna doru yryor ve sessizce suya gmlyordu. Bu
tasarmm Su stnde yryen srlar diye adlandrdm ve her
defasnda sevgiyle bahsederim.
Yllar boyunca, pek ok iftinin hayvanlar tesislere sokmak
iin ikna etmenin tek yolunun, onlar zorlamak olduunu dn
dn grdm. Besi iftliklerinin sahip ve idarecileri, daldrma
havuzlar ve balama blmeleri uygun tasarlandnda, srlarn
gnll olarak ilerine gireceini anlamakta zorluk ekerler. Hay
vanlarn hissettiklerini hayal edebiliyorum. Bir danann gvdesine
ve toynaklarna sahip olsaydm, kaygan metal bir rampaya bas
maktan ok korkardm.
Hayvanlar daldrma havuzunu terk ettiklerinde hala zmem
gereken sorunlar vard. ktklar platform genellikle iki blm
den oluuyor ve srlar birinde kurumak iin beklerken, dieri
dolduruluyordu. Hi kimse havuzdan kan hayvanlarn niin he
yecanlandn anlayamamt; ancak ben bir oyun parknda akran
larndan ayr dm ocuklar gibi, daha kuru olan arkadalarn
takip etmek istediklerini dndm. ki blm arasna, bir taraftaki
hayvanlarn dier taraf gremeyecei ekilde kapal bir it yer
letirdim. ok basit bir zmd ve hi kimsenin bunu daha nce
dnememi olmas beni artmt.
Daldrma havuzundaki sr kl ve dier pisliklerin temizlenme
si iin gelitirdiim sistem bir yzme havuzu filtresine dayanyor
du. Hayal gcm daha nce kullandm, biri Brecheen Teyzemin
Arizonadaki iftliinde, dieriyse kendi evimizde bulunan iki yz
me havuzu filtresini gzden geirdi. Daldrma havuzundan suyun
dar sramasn engellemek iin, yzme havuzlarnda kullanlan
beton knty kopyaladm. Bu fikir, en iyi tasarmlarmn ounda
olduu gibi, aklma gece uyumak zereyken geliverdi.
Otistik zellikler gsteren biri olarak, pek ok kiinin olduu
gibi kabul ettii bilgileri doallkla hazmedemem. Bilgiyi kafamda
bir CD-ROMa yazarm gibi depolarm. rendiim bir eyi ha
trlarken, hayalimdeki video kaydn batan oynatrm. Bu kaytlar
daima ok belirlidir; rnein, reticiler Besi iftlii ya da McEl-
haney Srclkta srlarla nasl ilgilendiimi bilirim. Bu belirli
durumda hayvanlarn nasl davrandn ve ahrlarla dier tesislerin
nasl ina edilmi olduunu tam olarak hatrlarm. elik it direkle
rinin ve borularn her durumda nasl konumlanm olduu da grsel
hafzamn bir parasdr. Bu grntleri tekrar tekrar oynatabilir ve
sorunlar zmek iin zerlerinde alabilirim.
 Eer zihnimi avarece dolamaya brakacak olursam, hafzama
kaydettiim grntler bir eit serbest armla it yapmn
dan, direklerin kesildiini grdm bir kaynak dkknna, ka
plar yapmakta olan kaynak yal Johna srar. Yal John ve
ii hakknda dnmeye devam edecek olursam, video grnts
altm baz projelerdeki kaplarn yapm aamalarndan ksa
sahnelere doru kayar. Her video kayd, ayn anmsal biimde
bir dierini tetikler ve hayellerim tasarm sorunlarndan ok uzaa
srklenebilir. Bir sonraki grnt, Johnu dinlerken geirdiim
ho zamanlara ve inaat iilerinin anlatt askerlik hikyelerine
ait olabilir.
Bu arm sreci, zihnimin nasl konudan uzaklaabildii-
ni gsteren iyi bir rnektir. Daha ileri derecede otistik zellikler
gsteren bireyler, sonsuz arm zincirlerini durdurmakta zorluk
ekerler. Ben onlar durdurmay ve zihnimi tekrar yoluna koymay
baarabiliyorum. Zihnimi, zmeye altm tasarm probleminin
ok uzaklarnda avarelik ederken yakaladmda, geri dnmesini
sylemem yeterli oluyor.
Otistik zellikler gsteren, ancak dzgn konuup, kendini ifade
edebilen yetikinlerle yaplan grmeler, ounun grsel ekiller
kullanarak dndn ortaya koymutur. Daha ileri derecede
zrl, konuabilen ancak nasl dndn aklayamayan bi
reyler, yksek dzeyde armsal dnce rntlerine sahiptir
ler. Otistik zellikler gsteren olu ve kardeiyle ilgili bir kitap
olan Without Reason'm yazan Charles Hart, olunun dnme bi
imini bir cmlede yle zetlemektedir: Tedin dnce srele
ri mantksal deil, armsaldr. Bu Tedin u ifadesini aklar:
Uaklardan korkmuyorum. Bu yzden o kadar yksekten uu
yorlar. Zihninde, uaklar yksekten umaktadr, nk onlardan
korkmamaktadr; uaklarn yksekten umasna ve ykseklikten
korkmadna dair iki bilgi parasn birletirmitir.
Grsel dncenin temel bilgi ileme yntemi olduunun ba
ka bir gstergesi, otistik zellikler gsteren ou bireyin yapboz
bulmacalar zmede, bir ehirde ynlerini tayin etmede ya da bir
bakta ok miktarda bilgiyi ezberleyebilmede gsterdikleri kayda
deer yetenekleridir: Kendi dnce rntlerim, A. R. Luria ta
rafndan The Mind o f a Mnemonist adl eserinde anlatlanlara ok
benzemektedir. Kitabn kahraman gazete muhabiri olarak al
maktadr ve artc bir hafzaya sahiptir. Benim gibi o da, iittii
ve okuduu her ey iin grsel bir ekle sahiptir. Luria, ittii ya
da okuduu bir szck, annda, szcn onun iin sembolize etti
i nesnenin yerini tutan grsel bir ekle dnyordu. diye yazar.
Byk mucit Nikola Tesla da grsel dnceye sahipti. G rete
cek elektrik trbinleri tasarlarken, her birini nce kafasnda yaratr,
hayalinde altrr ve hatalarn giderirdi. Trbinin dncelerinde
ya da atlyesinde denenmesi onun iin bir fark yaratmyordu, so
nu her zaman iin ayn olacakt.
Kariyerimin balarnda et paketleme tesislerinde dier mhen
dislerle tartmalara girerdim. Donanm kurulmadan nce izim
deki hatalar fark edemeyecek kadar aptal olabileceklerini hayal
edemiyordum. imdi bunun aptallk deil, grsel canlandrma ye
teneinin eksiklii olduunu anlyorum. Kelimenin tam anlamy
la, gremiyorlard. Et paketleme tesisleri iin donanm reten bir
firmadan, mhendislerle, ok gemeden alt yz kiloluk et ktle
lerini tarken kecek olan bir tasarm zerine kavga ettiim iin
kovulmutum. Her bir sr eti ktlesi tayc bantn sonunda bir
metre kadar aa dyor ve yukardan geen bir ray zerindeki
tekerlekli taycya bal bir zincire asl kalarak, aniden duru
yordu. Makine ilk altnda, ray tavandan skld. iler daha
salam vidalayarak ve ilave kelepeler kullanarak raf yerine tut
turdular. Bu, sorunu geici olarak zd; zira, etlerin zincirlere
uygulad kuvvet ok bykt. Rayn tavan balantsn glen
dirmek bir hastaln sebebi yerine belirtilerini gidermek gibiydi.
Onlar uyarmaya altm. Bir ata srekli ileri geri bkerseniz,
krlr.
 Deiik dnce biimleri
Bireylerin farkl dnce rntlerine sahip olmas fikri yeni
deildir. Francis Galton, Inquiries into Human Faculty and De-
velopment adl kitabnda, baz bireylerin canl zihinsel resimler
grdn yazar ve dierleri iin Fikirler zihinsel resimler olarak
deil, olgularn sembolleri olarak hissedilir. Dk dzeyde resim-
sel imgeleme sahip bireyler, kahvalt masalarn hatrlar ancak onu
gremezler diye ekler.
niversiteye gidene dek baz insanlarn tamamen szel olduu
nu ve salt szcklerle dndklerini kavrayamamtm. lk p
helerim, bir bilim dergisinde Tarih ncesi insanlarnn alet kullan
m hakknda bir makale okuduumda balad. Baz tannm bilim
adamlar, insann aletlerden nce dil gelitirmi olmas gerektiini
dnyordu. Bunu ok sama bulmu ve dnce srecimin pek
ok baka insandan gerekten farkl olduunu ilk kez sezmitim.
Bir eyler kefederken, dil kullanmam. Bazlar canl, ayrntl re
simlerle dnr; ancak, ounluk szcklerle bulank, genelleti
rilmi resimlerin bir kombinasyonunu kullanr.
rnein, an kulesi ifadesini okuyan ya da duyanlarn ou
belirli bir kilise veya an kulesi yerine, genellenmi bir kilise g
rrler. Dnce rntleri genel bir kavramdan belirli rneklere
doru hareket eder. Szel dnen biri, anlatmak istediklerimi,
benim iin kristal berraklnda olan resmi gremedii iin kavra
yamadnda, sinirlenirdim. Zihnim, hafza arivime yeni bilgiler
eklediimde, genel kavramlar srekli tazeler. Bu, bilgisayara bir
yazlmn yeni srmn yklemek gibidir. Zihnim yeni yazlm
kolayca kabullenir, oysa pek ok insann yeni bilgileri kolayca haz
medemediini gzlemlemiimdir.
ou insann aksine, dncelerim video benzeri belirli grn
tlerden, genellemelere ve kavramlara doru hareket eder. rne
in, kpek kavramm, ayrmaz biimde, bugne dek grdm
tm kpeklere baldr. Grdm kpekler iin grsel arivime
yeni rnekler ekledike srekli byyen, resimli bir kart katalogu
tutuyormuum gibi... Eer danualar hakknda dnrsem, zih
nimde beliren ilk hatra, okul mdrmzn kpei Danska ait
tir. Daha sonra aklma Danskn yerini alan Helga gelir. Ardndan
Arizonadaki teyzemin kpei ve son olarak da Fitwell koltuk rt
lerinin reklamnda grnen danua takip eder. Anlarm, hayalimde
genellikle sk bir kronolojik srayla belirir ve gzmde canlandr
dm grntler daima belirlidir. Trnn zelliklerini tayan,
genellemi bir danua yoktur.
Buna ramen otistik zellikler gsteren tm bireyler st dzey
grsel dnr deildirler ve hepsi bilgiyi bu ekilde ilemez. Dn
yada yaayan insanlar grselletirme becerileri asndan, bulank,
genellenmi resimler grenlerden, yar belirli resimler grenlere
ve benim durumumda olduu gibi ok belirgin resimler grenlere
uzanan bir yelpaze zerinde yer alrlar.
Yeni bir donanm zerinde alrken ya da garip ve elendirici
bir ey dnrken, daima yeni grntler olutururum. Grd
m ekilleri seer; yeniden dzenler ve yeni resimler yaratrm.
rnein, bir daldrma havuzunun bilgisayar grafikleriyle biim-
lendirildiinde nasl duracan, onu bir arkadamn bilgisayar
nn ekranyla ilgili zihnimde oluan grntye yerletirerek hayal
edebilirim. Bu bilgisayar gelimi boyutlu grafikleri altracak
ekilde programlanmadndan, televizyonda ya da filmlerde gr
dm bilgisayar grafiklerini alp, hafzamda stne yerletiririm.
Hayalimde daldrma havuzu, Uzay Yolu dizisindekilere benzer,
yksek kaliteli grafiklere dnecektir. Hatta, o bilgisayar ekrann
da karikatr gibi duran boyutlu iskelet modeli kopyalayabilir ya
da daldrma havuzunu aslnn video kayd gibi dleyebilirim.
Benzer ekilde, mhendislik tasarmlar izmeyi, ayn inaat
firmasnda altmz ok yetenekli bir teknik ressam yakndan
takip ederek rendim. David en mkemmel izimleri zahmetsizce
gerekletirebilirdi. Firmadan ayrldktan sonra, tm izimlerimi
kendim yapmak zorunda kalmtm. Davidin izimlerini saatler
ce inceleyip, onlar hafzama fotorafladktan sonra, izim tarzn
taklit etmeyi baarmtm. lk tasarmm izerken, gz atmak iin
onun izimlerini masaya yaymtm. Sonra kendi planm izdim
ve onun stilini taklit ettim. drt izimden sonra artk onunki
leri masann zerinde tutmaya gerek kalmamt. Grsel hafzam
tamamen programlanmt. Tasarmlar taklit etmek bir eydir an
cak, Red River projesini izdikten sonra, onlar benim yaptma
inanamamtm. O zaman, ilahi bir ltuf olduklarn dnmtm.
Bana yardmc olan baka bir unsur da Davidin tercih ettii aletle
rin aynsn kullanmak olmutu. Ayn marka kalemi kullanyordum
ve gnye ile cetvel beni yavalatarak zihnimdeki ekilleri izlemeye
zorluyordu.
lkokulda birinci ve ikinci snflara devam ederken sanatsal ye
teneklerim ortaya kmt. Renkleri iyi seen bir gzm vard ve
kumsaln suluboya resimlerini yapyordum. Drdnc snfa gider
ken kilden sevimli bir at heykelcii yapmtm. Kendiliimden ya
pvermitim, dolaysyla onu kopyalamam mmkn deildi. Lise
ve niversitede teknik ressaml hi denemedim, ama niversitede
bir resim dersinde izim srasnda yavalamann deerini ren
dim. devimiz bir ayakkab resmi izmek iin iki saat harcamak
t. retmenimiz iki saatin tamamn bu ayakkaby izmek iin
harcamamz konusunda srarlyd. izimimin ne kadar iyi sonu
verdiini grmek beni artmt. Teknik resim konusunda ilk de
nemelerim baarsz olsa da, kendimi teknik ressam David olarak
gzmde canlandrmak, beni hemen yavalatyordu.

Grsel olmayan bilgiyi ilemlemek

Otistik zellikler gsteren bireyler, resimlerle dnlemeyecek
eyleri renmekte glk ekerler. Otistik zellikler gsteren o
cuklar iin renmesi en kolay szckler, dorudan resimlerle ba
lant kuran isimlerdir. Szel yetenekleri gelimi, otistik zellik
ler gsteren benim gibi ocuklar bazen fonetik yardmyla okumay
renebilirler. Yazl szckler anmsayamayacam kadar soyuttu,
ama abalayarak elli kadar fonetii ve birka kural hatrlayabili
yordum. Dk ilevli ocuklar genelde evrelerinde bulunan nes
nelere etiketler koyarak, arm yoluyla daha iyi renirler. leri
derecede otistik olanlar, szckler ellerinde tutabilecekleri plastik
harfler yardmyla hecelendiinde daha kolay renebilirler.
Altnda ve stnde gibi mekna ait szcklerin, onlar haf
zama sabitleyecek grsel bir ekle sahip deilsem, benim iin hibir
anlam yoktu. Bugn bile, altnda szcn tek bana duydu
umda, kendimi, 1950lerde Dou Sahilinde sk sk uygulanan bir
hava saldrs tatbikat srasnda, okul kafeteryasndaki masalardan
birinin altna sinmi olarak hayal ederim. Herhangi bir szcn
tetikledii ilk an, hemen her defasnda, erken ocukluk dnemi
me aittir. retmenimizin bize sessiz olmamz sylediini ve tek
sra halinde kafeteryaya yryerek, altar-sekizer masalarn altna
sktmz anmsayabiliyorum. Eer ayn dnce trenini takip
edersem giderek daha fazla sayda ilkokul yllanma ilikin anm su
yzne kar. Aklma, ayakkabma pislik dolduran Alfreda vur
duum iin beni azarlayan retmenim gelebilir. Tm bu anlar
zihnimdeki videokaset oynatcda dnen kasetler gibidir. Eer zih
nimi yeni armlar iin serbest brakacak olursam, altnda sz
cnden bir milyon mil uzaklara, Antarktikada buzlarn altnda
dolaan denizaltlara ve Beatles arks Yellow Submarine,e (San
Denizalt) dek gidecektir. Eer bu san denizalt resmine dikkatimi
verecek olursam, arky da duymaya balarm. arky mrldanr
ken, tekneye binen insanlardan bahsettii ksma gelince, arm
larm Avustralyada grdm bir geminin iskelesine atlayverir.
Fiilleri de grselletiririm. Sramak ilkokulda Olimpiyat
Oyunlarn taklit ederken dzenlediimiz engelli kouyla ilgili bir
anm tetikler. Zarflar, eer zihnimdeki grnty etkileyecek e
kilde bir fiille elememise, uygun olmayan grntleri tetikler
- quickly (hzl, abuk, acele) aklma Nestlenin Quik rnn
getirir. O hzl kotu cmlesi, birinci snf okuma kitabmzdaki
Dickin koan bir grntsn canladrrken, O yavaa yrd,
ayn grnty yavalatr. ocukken is (olmak fiilinin eki
minde kullanlr), the (tarif edat) ve it (belirsiz nc tekil
ahs zamiri) gibi szckleri, kendi balarna bir anlamlan olmad
iin atlardm. Benzer ekilde o f (ilgi edat) ve an (belgesiz
sfat) de bir ey ifade etmiyordu. Er ge onlar uygun ekilde kul
lanmay rendim, zira anne babam daima dzgn ngilizce konu
urlard ve onlann konuma rntlerini taklit ediyordum. Bugn
dahi to be (olmak) benzeri fiillerin ekimleri, benim iin tama
men anlamszdr.
Okurken, yazl szckleri renkli fmlere dntrr ya da sade
ce o sayfann bir fotorafn, sonradan gz atmak zere, zihnime
kaydederim. Konuyu tekrar ele aldmda, zihnimde o sayfann
bir fotokopisi belirir. Bylece, haber sunuculannn karlarndaki
ekran takip etmeleri gibi okuyabilirim. Muhtemeldir ki, Yamur
Adam filminde bir dhi otistik karakter olan Raymond, telefon reh
berlerini, haritalar ve dier bilgileri ezberlerken benzer bir strateji
kullanyordu. Telefon rehberinin her sayfasnn bir fotokopisini ha
fzasna kaydetmesi yeterli oluyordu. Belli bir numaraya ulamas
gerektiinde, zihnindeki sayfalar taryordu. Hafzamdan bilgi top
layabilmek iin, video kaytlarm yeniden oynatmam gerekir. Ol
gulara sratle ulamak, doru kasedi bulana kadar bir ka tanesini
denemek gerektiinden, zor olabilir. Bu, zaman alc bir sretir.
Metnin somut bir anlam olmad zamanlar, genellikle onu re
simlere dntremem. Baz felsefe kitaplar ve vadeli piyasalar
hakkndaki makaleler anlalmaz olur. Kolayca resimlendirilebile-
cek metinleri anlamak benim iin ok daha kolaydr. 21 ubat 1994
tarihli Time dergisinin K Olimpiyatlar buz dans msabakala-
riyla ilgili makalesinden alnm u cmle iyi bir rnektir: Tm
unsurlar yerli yerindeydi: spot klar, valslerin hafif dalgalar, caz
melodileri ve pnltl elbiseler iinde danseden periler... Ancak,
unsurlar szcne fazla younlaacak olursam, lise kimya sn
fnn duvannda asl, elementleri gsteren tabloyla uygun olmayan
bir arm kurabilirim1, ya da peri aklma gen, gzel bir paten
ci yerine buzdolabnda duran Sprite iesini getirebilir.2
Otistik zellikler gsteren ocuklarla alan retmenler, ar
msal dnce rntlerini anlamak zorundadr. Otistik zellikler
gsteren bir ocuk, genellikle, szckleri uygun olmayan ekilde
kullanr. Bu kullanm bazen mantkl bir arma dayansa da, her
zaman yle olmas gerekmez. rnein, dar kmak istediinde
kpek diyebilir. Kpek szc, dar kmay artrmak
tadr. Kendi adma, uygun olmayan kelimeleri mantkl olan ve ol
mayan ekillerde kullandm hatrlyorum. Alt yanda dava
demeyi renmitim. Ne demek olduu hakknda hibir fikrim
yoktu, fakat sylemesi houma gidiyordu ve uurtmam yere her
dtnde onu kullanyordum. Yere doru szlen uurtmama
dava diye barrken, birok insan artm olmalym.
' Otistik zellikler gsteren baka bireylerle yaptm konuma
lar, baka insanlarn bir sraya dayal olarak yapt iler hakknda
grsel dnme biimlerine sahip olduklarn aa kard. Otistik
zellikler gsteren bir bestekar, ses resimleri kullanarak, kk
mzik paralarn birletirip yeni besteler yarattn anlatt. Yine
otistik zellikler gsteren bir bilgisayar programcs, bana program
aacnn genel bir resmini grdn ifade etti. Bir kez iskeleti
gznde canlandrdktan sonra, her bir dal iin gerekli kodlamay
yazmakla yetiniyordu. Bilimsel literatr tararken ve et kombina
larnda sorunlar zerken, benzer metotlar uygularm. Belirli bul
gu ve gzlemleri alp, yeni temel ilkeler ve genel kavramlar olu
turmak zere birletiririm.
Dnme rntlerim daima zelden genele doru, ardk ol
mayan, armsal bir ekilde alr. Sadece te biri tamam
lanm bir yapbozdaki resmin ne olduunu anlamaya alr gibi,
1 ngilizcede unsur ve element ayn szckle ifade edilir, (. n.)
2 ngilizcede peri anlamna gelen sprite ayn zamanda tannm bir ga
zoz markasdr, (. n.)
kayp paralar video arivimi tarayarak doldurabilirim. Byk
hesaplamalar zihinden yapabilen inli matematikiler de ayn bi
imde alr. ncelikle bir erevedeki tellere takl boncuklardan
oluan, in kkenli hesap makinesi abaks kullanrlar. Hesapla
malar boncuklan oynatarak yaparlar. Bir matematiki gerekten
ustalatnda, abaks hayalinde canlandrmas yeterli olur ve bir
daha aslna gereksinim duymaz. Boncuklar beyninde grselletiril
mi abaksn zerinde gidip gelir.

Soyut Dnce
Bydke, soyut fikirleri, anlayabilmek iin resimlere dn
trmeyi rendim. Bar ve drstlk gibi kavramlar sembolik
resimler kullanarak grselletirdim. Bar bir gvercin, Kzlde
rililerin bar ubuu ya da televizyon haberlerinde imzalanan bir
bar antlamas olarak dndm. Drstlk mahkemede elini
Incile basan biri olarak temsil edildi. i para dolu bir czdan bu
lup sahibine iade eden adam hakkndaki haber, drst davran
iin bir resim salad.
Belirgin resimlere ayrtrana kadar, Hz. sann duas, benim iin
tamamen anlalmazd. Bir gkkua ve elektrik direi, kudret ve
hameti temsil ediyordu. ocukluumdan kalma bu grsel betim
lemeler, halen duay her duyuumda gzmn nne gelir. raden
yerine gelecektir ifadesi, ocukluumda benim iin hibir anlam
tamazd; bugn dahi benim iin mulaktr. rade grselletirmek
iin zor bir kavramdr. Onu dnrken, Tanrnm bir yldrm fr
lattn hayal ediyordum. Otistik zellikler gsteren bir yetikin
Thou art in Heavenm ifadesini bulutlarn zerinde, elinde vale
tutan bir Tann olarak hayal ettiini yazmtr. Trespassing4 siyah

3 Cennettesin anlamna gelir. A rt hem eski ngilizcede olmak fiilinin

ikinci tekil ahs iin kullanmdr, hem de resim yapmak, sanat anlamla
rna gelir, (. n.)
4 Trespassing hem gnah ileme, hem de bakasnn mlkne girme,
tecavz etme anlamlarn tar, (. n.)
ve turuncu bir girilmez tabelasn artrr. Duann sonundaki
Amen 5 tam bir muammadr, nk tam bitirirken bir adam de
menin hibir anlam yoktur.
Ergenlik dnemimde, insanlarla iyi geinmek ve hayatn bir
sonraki basamana atlamak gibi hep zorluk ektiim soyut kav
ramlar anlayabilmek iin, somut semboller kullanmak zorunda
kaldm. Lisede akranlarmla uyumadm biliyor ve nerede yanl
yaptm anlayamyordum. Ne kadar abalasam da, alaylarndan
kurtulamyordum. Beygir, kasetalar ve zayf olduum iin
kemikli diye arlyordum. O gnlerde, beygir ve kemikliyi
anlasam da kasetalar kafam kartryordu. imdi, durmadan
her eyi kelimesi kelimesine tekrarlarken, bir kasetalara benzedi
imi karabiliyorum. Ancak o zamanlar, niin sosyal bir baar
szlk rnei olduumu kavrayamyordum. Ahrn atsn onarmak
ya da bir binicilik gsterisinden nce atlarla almak gibi ustas
olduum ilere snmaya gayret ediyordum.
Pencere ve kaplardan oluan grsel semboller gelitirene kadar,
kiisel ilikiler bana hibir ey ifade etmiyordu. Ancak ondan sonra
bir ilikinin karlkl alma-verme boyutunu anlamaya baladm.
Hl, dnyadaki yolumu grselletirmeyi baaramam olsam, ba
ma neler geleceini merak ederim.
Benim iin en zoru liseden niversiteye gei sreci olmutu.
Otistik zellikler gsteren bireyler; her deiimde byk zorluklar
yaarlar. Liseden ayrlmak gibi, her byk deiiklikte, hayatmn
dnemlerini bir kap ya da pencereden gei eklinde canlandra
rak, prova etmem gerekti. Liseden mezun olurken, yurdun atsna
kar ve yldzlara bakarak, ayrlma duygusuyla nasl ba edece
imi dnrdm. Orada, daha byk bir atya ulaan, kk bir
kap kefettim. Bu eski New England slubu binann zerine daha
byk bir yap ina ediliyordu. Bir gn marangozlar odamn ya
5 ngilizcede amin anlamna gelen amen ile bir adam anlamna ge
len a man arasnda ses benzerlii vardr, (. n.)
nndaki eski atnn bir blmn kesip kardlar. Oradan gee
rek, ksmen bitmi olan yeni binaya bakabiliyordum. Bir kenarda,
yukar doru, yeni atya ulaan kk tahta bir kap vard. Bina
deiiyordu ve imdi benim iin de deiim zamanyd. Bunu kul
lanabilirdim. Sembolik anahtar bulmutum.
niversitedeyken, mezuniyete hazrlanmak iin sembolletire
ceim baka bir kap kefettim. Bu, yatakhanenin dz atsna a
lan kapak eklinde metal bir kapyd. Bu kapdan gemeyi birok
kez denemek zorunda kalmtm. Nihayet Franklin Pierce Kolejini
bitirdiimde, kitapln atsnda, nc ve ok nemli bir kap
dan getim.
Artk hayatmdaki her gei sreci iin fiziksel bir kapya ih
tiya duymuyorum. Bu kitab yazarken, yllar boyunca tutulmu
gncelerimi yeniden okudum ve ak bir rnt belirdi. Her kap
benim bir sonraki aamaya ulamam salamt. Yaamm bir dizi
ykselen basamaktan oluuyordu. Sk sk otizmle yaamaya uyum
salamam iin en nemli admn ne olduu sorusuyla karlam-
mdr. Tek ve nemli bir adm hi olmad. Yaadm, daha ok,
azar azar oluan bir dizi geliimdi. Gncelerim aka gsteriyor
ki, bir kapy atmda, bunun yalnzca uzun bir yryte atlan
bir adm olduunun farkndaydm.

22 Nisan 1970
Bugn Franklin Pierce Kolejinde her ey tamamland ve ki
taplktaki kk kapdan gemenin zaman geldi. imdi gelecekte
bakalarnn bulmas iin kitapln atsna nasl bir mesaj brak
mam gerektiini dnyorum.
Bir merdivenin tepesine ulatm ve imdi lisansst eitimin ilk
basamandaym.
Binann zirvesi kampsteki en yksek yer olduu iin, imdilik
ulaabileceim en uzak noktaya kadar gittim.
 Kolejin en yksek zirvesini fethettim, daha yksekleri halen
meydan okumam bekliyor.
70 mezunlan

Bu gece kk kapdan getim ve plakay atnn tepesine yerle

tirdim. Bu sefer fazla heyecanl deildim. Gemite ok daha fazla
heyecanlanmtm. Kk kap ile da artk trmanld ve oktan ba
ardm. Bu dan fethi yalnzca bir sonrakinin balangc olacak.
Commencement szc hem diploma treni hem de ba
lang anlamna gelir. Kitapln tepesi lisansst eitimin ba
langcdr. abalamak insan doasnn bir parasdr ve bu yzden
dalara trmanlr. Bunun sebebi insanlann baarabileceklerini ispat
lama isteidir.
Sonuta, niin aya bir insan gndermeliyiz? Tek mazereti insan
doasndaki baan iin abalama drts olabilir. nsanolu asla
ulaabildii tek bir hedefle yetinmez. Kitapln atsna kmamn
gerek nedeni, yapabileceimi ispat etmekti.

Hayatm boyunca amam gereken be ya da alt kapyla karla

tm. 1970te Franklin Pierceten psikolojide yksek lisans derece
siyle mezun oldum ve doktora yapmak zere Arizonaya tandm.
Psikolojiye ilgimi giderek yitirip, sr ve hayvan bilimleriyle il
gilenmeye balaynca, kendimi hayatmda yeni bir deiiklie ha
zrladm ve psikolojiden hayvan bilimlerine gei yaptm. 8 Mays
1971de yle yazmm:

iftlie doru, giderek daha fazla ekildiimi hissediyorum. Sr

ahrlannn kapsna yrdm, ancak hl skca kap direine tutu
nuyorum. Rzgar giderek daha iddetli esiyor ve kapya tutunmay
brakp iftlie dneceimi hissediyorum, hi deilse bir sre iin.
Rzgar kaplann ounda nemli bir rol oynad. atda rzgr esi
 yordu. Belki bu ulalacak bir sonraki seviyenin nihai olmadn ve
devam etmem gerektiini gsteriyordu. Partide (bir psikoloji bl
m partisi) tamamen yanl yerde bulunduumu hissettim ve sanki
rzgr ellerimin kapdan kaymasna yol ayordu, bylece zgrce
uabilecektim.

O zamanlar, sosyal alanlarda, halen insanlarla iyi geinmek

diye bilinen soyutlamayla ilgili somut bir grselletirme gelitire
mediimden, glk ekiyordum. Bir gn okul kafeteryasndaki
cumbay ykarken - renciler yemek salonunda srayla almak
zorundaydlar - nihayet bir grnt ortaya kt. Baladmda
yaptm iin sembolik bir anlam olacan ngrmemitim. Cum
ba, kn pencerelere ilave olunan d kanatlarla desteklenmi,
srgl kapdan oluuyordu. Cumbann iini ykamak iin, srgl
kaplarn altndan srnmek zorundaydm. erde alrken kap
skverdi ve pencerelerin arasnda kapal kaldm. Kapy krma
dan amak iin, onu geriye doru iterek, ok dikkatle gevetme-
liydim. Birden ilikilerin de ayn ekilde yrdn fark ettim.
Onlar da kolaylkla krlabilirdi ve dikkatli yaklamak gerekiyor
du. Sonra kapy dikkatle amak ile bir ilikiyi balatmak arasnda
yeni bir arm kurdum. Pencereler arasnda sktmda, camn
arkasndan iletiim kurmak neredeyse imknszd. Otistik olmak,
bu ekilde skp kalmaya benziyordu. Pencereler dier insanlarla
olan balant kopukluumu simgeliyor ve tecrite katlanmam sa
lyordu. Hayatm boyunca, kap ve pencere sembolleri, otistik zel
likleri olan ou bireylerde rastlanmayan ilerlemeler gstermemi
salad.
Otizmin daha ileri derecede seyrettii vakalarda, sembollerin
anlalmas daha zordur ve genellikle temsil ettikleri eylerle ba
lantsz grnrler. D. Park ve P. Youderian, on iki yanda, otistik
zellikler gsteren bir kz olan Jessy Parkn grsel semboller ve
rakamlar iyi ve kt gibi soyut kavramlar aklamak iin kullan
masn anlatrlar. Rock mzik gibi iyi eyler, drt kap izilerek
temsil ediliyordu. Jessy ou klasik mzik paralarm, iki kap ve
iki bulut izerek, olduka iyi bulduunu belirtiyordu. Konuulan
szckler ok ktyd ve drt bulutla notlandrlmt. Soyut ni
telikleri tanmlamak iin, kaplar ve bulutlar kullanarak, grsel bir
notlandrma sistemi vard. Jessy ayn zamanda iyi ve kt rakam
lardan oluan, aratrmaclarn henz zemedii ayrntl bir sis
tem daha gelitirmiti.
ou insan otistik semboller karsnda akna dner, ancak
bunlar otistik zellikler gsteren bireyler iin anlalabilir tek ger
eklii ya da dnya grn salyor olabilir. rnein kzarm
ekmek, eer ocuk yerken mutlu oluyorsa, mutluluk anlamna ge
lebilir. ocuk gznde kzarm bir dilim ekmek canlandrdnda
mutlu olur. Grsel bir ekil ya da szck bir deneyimi artrr.
Jessynin annesi, Clara Park, kznn elektrikli battaniye ve stc
lar karsnda duyduu cokuyu anlatr. Bu nesnelerin Jessy iin
neden nemli olduu konusunda hibir fikri yoktu; ancak, bunlar
dnrken kznn ok mutlu olduunu, monoton ifadesinin kay
bolduunu gzlemliyordu. Jessy konuabildii halde, bu zel eya
larnn nemini ifade edemiyordu. Belki de, elektrikli battaniye ve
stclar scaklk ve gvenlik ile zdeletiriyordu. Kriket sz
c onu mutlu ederken, ksmen duyulmu ark, bilmiyorum
anlamna geliyordu. Otistik zihni bu grsel armlar yoluyla
alyordu. Jessynin hayatnda bir noktada ksmen duyulmu bir
ark, bilmemeye denk geliyordu.
leri derecede otistik zellikler gsteren Ted Hart, hemen hemen
hibir genelleme yeteneine ve davran esnekliine sahip deildi.
Babas Charles, bir keresinde kurutucu bozulduunda Tedin slak
amarlarn ekmeceye koyduunu anlatr. Mekanik olarak ezber
ledii bir amar ykama srecinde, bir sonraki adma atlayvermi-'
ti. Saduyudan tamamen yoksundu. Bu derecede kurall davranma
ve genelleme becerisi noksanlnn, ksmen de olsa grsel hafza
kaytlarnda deiiklik yapma becerisinin bulunmamasna bal ol
duunu sanyorum. Anlarm, bireysel ve belirli hafza kaytlan ola
rak sakland halde, zihnimdeki grntleri deitirebilirim. rne
in, bir kiliseyi farkl renklerle boyayabilir ya da birinin an kule
sini dierinin atsna yerletirebilirim; ancak birinin an kulesi
dediini iittiim anda aklma daima, zerinde oynadm bir kilise
deil, bir ocukluk anm gelir. Hayalimdeki grntleri deitire
bilme yetenei bana nasl genellemeler yapabileceimi retmitir.
Bugn artk, kap sembollerine ihtiya duymuyorum. Yllar ge
tike, deiiklikler yapmam ve yeni durumlar ortaya ktnda
gerekli admlar atabilmemi salayacak yeterli hayat deneyimini
ve okuduum makaleler ile kitaplardan topladm bilgileri birik
tirdim. Her zaman hrsl bir okuyucuydum ve video arivimi zen
ginletirmek iin daha fazla bilgi toplamak gayreti iindeydim.
leri derecede otistik zellikler gsteren bir bilgisayar programcs,
okumak iin bilgi toplamak deyimini kullanmt. Benim iinse
okumak, bir bilgisayar programlamak gibidir.

Grsel dnce ve zihinsel betimleme

Beyin hasar olan hastalar zerinde yaplan almalar grsel
ve szel dncenin farkl beyin sistemleri tarafndan ynetiliyor
olabileceini gstermektedir. Kann beyindeki hareketleriyle ilgili
kaytlar, mahallede yrye kmak gibi herhangi bir grnt zi
hinde canlandrldmda, kan aknn beyindeki grme merkezine
doru nemli oranda arttm ortaya koymutur. Yine beyin hasar
olan hastalar zerinde yaplan almalarda, sol arka yarmkrede
oluan yaralanmalarn, dil kullanmn ve szel becerileri etkile
mezken, hafzadaki eski grsel kaytlara ulam engelledii gz
lenmitir. Bu, grsel betimleme ve szel dncenin ayr nrolojik
sistemlere bal olabileceine iaret eder.
Grsel sistem ayn zamanda zihinsel betimleme ve grntlerin
evrimi iin farkl altsistemlere sahip olabilir. Grsel betimleme
beynin sol arkasnda alrken, grnt evrimi becerilerinin sa
tarafta idare edildii anlalmaktadr. Otizmde grsel sistemin, s
ralama ve szel becerilerdeki noksanlklar kapatmak iin, genile
mi olmas mmkndr. Sinir sistemi, oluan hasarlar telafi etme
konusunda kayda deer bir yetenee sahiptir. Hasarl ksmn ile
vini baka bir ksm yklenebilir.
Ulusal Salk Enstitsnden Dr. Pascual-Leoneun yapt ara
trmalar, grsel becerileri altrmann, beynin motor haritasn
geniletebileceini gstermitir. Beyin taramalarnda llebildii
gibi, mzisyenlerin piyano alarken ve piyano almay hayal eder
ken, motor haritalar zerinde oluan etkiler birbirinin ayndr. Motor
harita hem gerekten piyano alarken, hem de zihinsel betimleme
srasnda geniler; oysa piyano tularna rasgele basmak hibir etki
yaratmaz. Sporcular da hem gerek antrenmanlarn, hem de zihinsel
almalarn motor becerileri gelitirdiini bilirler. Hipokamps ze
delenmi hastalar zerinde yaplan aratrmalar, olaylarn bilinli ha
trlanmas ile motor renmenin farkl nrolojik sistemler olduunu
gstermitir. Hipokamps hasarl bir hasta bir ii yapmay renip,
almayla ustalaabilir; ancak, her defasnda bu ii daha nce yapt
m anmsamayacaktr. Motor devreler eitilmitir; ancak, hipokam-
psteki hasar yeni bilinli hafza kaytlarnn olumasn engellemek
tedir. Bylece, motor devreler mekanik bir bulmacay zmek gibi
ileri rense de, denek bulmacay ve onu zm olduunu anmsa
mayacaktr. Tekrarlanan almalarla giderek ustalasa da, bulmaca
her gsterildiinde onu daha nce grmediini syleyecektir.
Ben kendi grnt arivimi kurabildiim ve bu resimlere dayal
zmler oluturabildiim iin anslym. Ne var ki, otistik zel
likler gsteren ou birey, rutinlerinde oluacak hibir sapmayla
baa kamayaca iin, ok snrl hayatlar yaar. Benim iin, her
deneyim, ncekilerden oluan grsel hatralarn zerine eklenir ve
bu ekilde dnyam bymeye devam eder.
ki yl kadar nce, kaer6 kurallarna gre hayvan kesimi srasn
da ok zalim balama yntemleri uygulayan bir et kombinasn ye
niden planlamak iin alrken, nemli bir kiisel srama yaptm.
6 Yahudi eriatnda yiyeceklerin temiz saylabilmesi iin uyulmas gereken
kurallar; bu kurallara uygun olarak hazrlanm yemek ya da kesilmi et. (. n.)
Kesimden nce, srlar sol arka bacaklarna bal bir zincirle ba
aa aslyorlard. yle korkuntu ki, durup seyredemedim. Kor
kuya kaplm hayvanlarn kendinden gemi brmeleri, ofisten
ve otoparktan duyulabiliyordu. Bazen asl hayvanlarn bacaklar
knlyordu. Bu dehet dolu sahneler, kaer et kesiminin amalad
insancl yaklam tamamen ihlal ediyordu. im bu zalimlie son
vermek ve hayvann haham tarafndan kesilirken dik bir ekilde
durmasn salayacak bir sistem gelitirmekti. Doru yapld tak
tirde, hayvan sakince duracak ve korkuya kaplmayacakt.
Yeni balama blmesi, tek bir hayvan alan, dar bir metal hcrey
di. Hayvann kafasn tutacak bir boyunduruk, onu boyundurua
doru itecek ekilde bir arka kap ve aadan asansr gibi yk
selen bir gbek balama cihazyla donatlmt. Balama cihazn
altrmak iin operatr alt hidrolik kontrol manivelasn srayla
iterek, giri ve boaltma kaplaryla, ba-gvde konumlandrma
cihazlann hareket ettirmeliydi. Temel tasanm yaklak otuz yl
dr kullanlmaktayd; ancak, hayvann daha rahat olmas ve fazla
basnca maruz kalmamas iin, baz kritik boyutlar deitirmi ve
basn dzenleme cihazlan eklemitim.
Sistemi kombinada altrmadan nce atlyede altrdm. Hi
sr olmad halde, grsel ve dokunma duyusuna ait hafzam,
sistemin almasyla ilgili grntlerle programladm. Bo hcre
yi be dakika kadar altrdktan sonra, kaplar ve dier cihazlann
nasl hareket ettiine dair kesin zihinsel resimler elde ettim. Ayn
zamanda, manivelalar itildiinde nasl hissedildiine dair dokun
ma duyumla ilgili bilgilere de sahip oldum. Hidrolik vanalar m
zik aletleri gibidir; deiik markalar farkl bir his verir, tpk farkl
nefesli sazlar gibi... Kontrolleri atlyede bizzat kullanmak, bana
sonradan zihinsel alma yapma imkn verdi. Onlar gzmde
canlandrmam gerekiyordu; manivelalar iten ellerimi seyrediyor
dum. Kaplar farkl hzlarda hareket ettirmek iin ne kadar g
uygulamam gerektiini hissedebiliyordum. Sreci zihnimde, farkl
byklkte hayvanlarla, defalarca prova ettim.
 Kombinadaki ilk denemede, sistemi mkemmel bir ekilde kullan
may baardm. Hidrolik manivelalar, yolda yrrken bacaklarmla
yaptm gibi bilinsizce kullandmda, en iyi sonucu elde ettim.
Eer dikkatimi manivelalara verecek olursam her eyi kartryor
dum. Kfendimi gevemek iin zorladm ve manivelalar unutarak, tm
sistemi vcudumun bir paras gibi dndm. Her hayvan girdiin
de, cihazlan onu rktmeyecek ekilde yava ve nazike kullanma
ya younlatm. Tepkilerini izledim ve onu rahata tutmaya yetecek
kadar basn uyguladm. An kuvvet rahatszla yol aacakt. Eer
diren gsterir ya da kulaklarn geriye, kafasna doru eerse, fazla
sktm anlyordum. Hayvanlar hidrolik cihazlara kar ok hassas
tr. Kontrollerdeki en kk hareketi hissedebilirler.
Makinenin arasndan uzanp hayvana dokundum. Boyunduruk
taki kafasn tuttuumda, ellerimi alnna ve enesine koyarak onu
rahatlattm hayal ettim. Bedensel snrlar ortadan kalkm gibiy
di ve manivelalar ittiimin farknda deildim. Arka itici kap ve
boyunduruk kollarmn devam gibiydi.
Otistik zellikler gsteren bireyler bazen bedensel snrlarla
ilgili sorunlar yaarlar. Bedenlerinin nerede bittiini ve zerinde
oturduklar iskemlenin ya da tuttuklar nesnenin nerede balad
n hissetmezler. Bu, bacan kaybettii halde, onun hala yerinde
olduunu hissedenlerin durumunu andnr. Ben de, hayalet bacak
etkisinde olduu gibi, hayvan tutan cihazlar bedenimin bir uzan
ts gibi alglyordum. Yalnzca hayvan sakince tutmaya odaklan
dmda, sistemi daha ustaca kullanyordum.
Bu youn odaklanma srasnda, kombinadaki makinelerden ge
len grlty duymaz olmutum. Boucu Alabama scan hisset
miyordum, her ey sessiz ve sakin grnyordu. Mistik bir dene
yim gibiydi diyebilirim. Hayvan sakince tutmak benim grevimdi
ve son eylemi gerekletirmek de hahamn grevi... Her bir hayva
na bakabiliyor, nazike tutuyor ve hayatnn son anlann mmkn
olduu kadar rahat geirmesini salyordum. Olmas gerektii gibi
gerekleen eski kesim ritelinde rol almtm. Yeni bir kap al
mt. Bu, su zerinde yrmek gibiydi.
 Geni yelpaze
Otizm Tans

Bir bebein otistik zellikler tayabileceine dair ilk iaret, tu

tulup kucaklandnda sertleip, diren gstermesidir. Dokunmaya
kar ar hassas olabilir ve alayp kendini ekerek tepki gste
rir. Otizmin daha belirgin semptomlar oniki ila yirmidrt aylkken
ortaya kar. Ben annemin ilk ocuuydum ve vahi bir hayvan
gibiydim. Tutulduumda kurtulmaya alrdm; bebek arabamda
yalnz brakldmda ise nadiren yaygara koparrmm. Annem
bir eylerin yanl gittiini ilk kez, komunun kk kz gibi ko
numaya balamadm zaman farketmi ve iitme engelli olabi
leceimi dnm. Dinmeyen huysuzluk nbetleri ve yapkan
dkma ynelik ilgimle, iki yanda, ekilmez bir bebekmiim.
O zamanlar klasik otizmin belirtilerini gsteriyordum: konuma
yokluu, gz konta kuramama, huysuzluk nbetleri, iitme en
gelli gibi grnme, bireylere kar ilgisizlik ve devaml bolua
bakma. Beni bir nrologa gtrdler ve uygulanan testler iitme
engelli olmadm aa karnca beyin hasarl olarak etiket
lendim. Krk yl nce ou doktor otizmden bahsedildiini duy
mamt. Bir ka yl sonra, daha fazla sayda doktorun bilgi sahibi
olmasyla, bu yeni etiket uygun bulundu.
yandayken konuamamann getirdii hayal krkln
anmsyorum. Konuamamak huysuzluk nbetleri geirmeme yol
ayordu. nsanlarn bana ne dediini anlayabiliyordum, fakat ko-
nuamyordum. Kekeme gibiydim ve szcklere balamakta zor
luk ekiyordum. lk szcklerimi sylemek ok zordu ve genellik
le balona ba demek gibi tek heceliydiler. Tam bir kekemelik
gibiydi. letiim kurmak iin baka bir yol bulamadmdan lk
atmak zorunda olduumu, mantkl bir ekilde dndm anm
syorum. Yorgun olduumda veya bir doumgn partisi gibi g
rltl ortamlarda strese girdiimde de huysuzluk nbetlerim olur
du. Davranlarm ok deikendi. Bir an iyi hissederken, hemen
ardndan lgn bir vahi kedi gibi yerleri tekmeler, lk atardm.
retmenimin bacan srdm gn anmsyorum. Bir
leden sonrayd ve artk yorulmutum. Kendimi tamamen kaybet
miim. Kanayan bacan grdmde, onu srdm anlayarak
kendime geldim. Huysuzluk nbetleri, tpk epilepsi nbetleri gibi,
aniden ortaya kard. Annem bu nbetlerin kendiliinden ge
mesini beklemek gerektiini anlamt. Huysuzluk nbetine kar
fkelenmek beni daha kt yapyordu. lkokul retmenlerime,
nbet geirdiimde bu durumla baetmelerinin en iyi yolunun, si
nirlenmemek ve heyecanlanmamak olduunu aklamt. Annem
huysuzluk nbetlerimi engellemek iin, kendimi yorgun hissetti
imde grltl yerlerden uzaklatrlmam gerektiini renmiti.
Okulda nbet geirdiimde, televizyon seyretmek gibi ayrcalkla
rmdan mahrum braklrdm. Annem bazen okula gitmemek iin
de nbet geirdiimi farketmiti.
Yalnz brakldmda genellikle uyuur ve hipnotize olurdum.
Kumsalda saatlerce oturup parmaklarmn arasndan akan kumu
seyredebilirdim. Her bir kum tanesini tek tek incelerdim. Her bir
tanecik dierinden farklyd ve ben onlar mikroskobumla gz
lemleyen bir bilim adam gibiydim. Biim ve hatlarn detaylarna
dalp, evremdeki tm ses ve grntlerden beni uzaklatran bir
transa geerdim.
Fazla grltye maruz kaldmda, sallanmak ve kendi etrafm
da dnmek dnyaya kar kapanmann yollan olurdu. leri geri sal
lanmak beni sakinletirirdi. Bu, bamllk yapan bir uyuturucu
almak gibiydi; ne kadar sallansam daha fazla yapmak isterdim.
Annem ve retmenlerim, dnyayla tekrar temas edebilmem iin
beni durdururlard. Kendi etrafmda dnmekten de holanrdm ve
nadiren bam dnerdi. Durduumda odann etrafmda dnn
seyretmekten zevk alrdm.
Gnmzde otizm bir erken ocukluk dnemi bozukluu olarak
tanmlanr ve erkeklerde kzlardan kat daha fazla grlmektedir.
Otizm tans koyabilmek iin, belirtilerin yandan nce grl
mesi gerekmektedir. Kk ocuklarda en yaygn belirtiler konu
ma yokluu veya anormal konuma, gz konta kuramama, sk
tekrarlanan huysuzluk nbetleri, dokunmaya kar ar duyarllk,
iitme engelli gibi grnme, yalnz kalmay tercih etmek, sallan
ma veya benzeri kalplam ritmik hareketler, mesafeli davranma
ile anne-baba ve kardelerle sosyalleememedir. Baka bir iaret
ise, oyuncaklarla uygun olmayan ekilde ilgilenmektir. ocuk bir
arabay yerde srmektense, saatlerce tekerleklerini havada dnd
rebilir.
Davransal ltler srekli deitirildiinden, otizm tans koy
mak karmaktr. Bu ltler Amerikan Psikiyatri Kurumu tarafn
dan yaymlanan Diagnostic and Statistical Manualda sralanr.
Kitabn nc basksnda yer alanlar kullanacak olursak, otistik
belirtiler gsteren ocuklarn yzde 91ini otistik olarak etiketle
mek gerekecektir. Oysa, kitabn son basksnda ltler snrland
rldndan bu oran yzde 59a decektir.
Otistik zellikler gsteren ocuklara sahip pek ok anne-baba
kesin tan iin farkl uzmanlara gidecektir. Ne yazk ki otizm tans,
Down sendromu benzeri bir kromozomal bozukluk ya da kzamk
tans koymaya benzemez. Otizm nrolojik bir bozukluk olduu
halde, halen ocuklann davranlar gzlemlenerek tan konmakta
dr. Kesin tehis iin bir kan testi ya da beyin taramas yoktur; an
cak, gelecekte beyin taramalar, ksmen de olsa gzlem yapmann
yerini alabilir.
Uzmanlarn halen tartmal buldu yeni tehis kategorileri
otizm, yaygn geliim bozukluu (PDD), Asperger sendromu ve
disintegratif bozukluktur. Bazlar bu kategorileri tamamen birbi
rinden ayr olarak kabul ederken, dierleri otistik yelpaze zerinde
konumlandklarna ve aralarnda kesin bir snr olmadna inanr.
yanda bir ocuk sosyallemedii, konuamad ya da anor
mal konutuu iin otistik olarak etiketlendirilir. Bu tehis, 1943te
bu tanmlamay ilk kez yapan bilim adam Leo Kannern adna at
fen, Konner sendromu olarak da bilinir. Byle bireyler genellikle
konumay renirler; ancak, an dz mantk, genelleme yapmada
sorun ve saduyu noksanl nedeniyle ileri derecede zrl olarak
kalrlar. Kanner sendromu tayan bireylerin bir ksm tarih hesap
lama benzeri beceriler gsteren, savant olarak da adlandrlan
dahi otistiklerdir. Bu grup genellikle tan konulan ocuk ve ye
tikinlerin yzde 10unu kapsar.
Klasik Kanner sendromu zellikleri tayan ocuklar dnce
ve davranlarnda esneklikten yoksundurlar. Charles Hart, srekli
annesi tarafndan baklmas gereken otistik kardei Sumnerda bu
katl anlatmaktadr. Soyunup yataa gitmesi iin her bir admn
tek tek belirtilmesi gerekmektedir. Hart olu Tedin dondurma k
lahlarnn servis edildii bir doumgn partisindeki davranm
anlatarak devam eder. Dier ocuklar hemen yalamaya baladkla
r halde, Ted kendi dondurmasndan korkmu gibidir ve ona baka
kalr. Gemite dondurmay kakla yemi olduundan ne yapmas
gerektiini bilememektedir.
Kanner sendromu zellikleri tayan bireyler iin bir baka cid
di sorun saduyu noksanldr. Okula gitmek iin otobse binme
yi kolaylkla renebilirler; ancak, rutini bozacak herhangi bir ey
karsnda ne yapacaklarn bilemezler. Rutin d her olay, eer o
durumda ne yapmas gerektii nceden aklanmamsa, panie, en
dieye ve ka isteine yol aar. Dz mantk, Kanner tipi otizm ser
gileyen bireylere uygun sosyal davranlarn inceliklerini retmeyi
zorlatrr. rnein, otizm konulu bir toplantda, Kanner sendromlu
gen bir adam herkesi dolap Kpeleriniz nerede? diye sormutu.
Kanner otizmi zellikleri gsteren bireylere, uygun olan ve olmayan
sosyal davranlar ak ve basit bir ekilde anlatlmaldr.
 Londrada MRC Bilisel Geliim Biriminden aratrmac Uta
Frith, Kanner sendromu zellikleri gsteren baz bireylerin, baka
bir insann ne dndn hayal edemediini aklamtr. Soru
nun boyutlarn saptamak iin bir zihin teorisi testi gelitirmitir.
rnein, Joe, Dick ve otistik zellikler gsteren bir birey masada
oturmaktadr. Joe, bir kutuya eker koyar ve kapan kapatr. Te
lefon alar ve Dick cevaplamak iin oday terk eder. Dick knca,
Joe ekeri yer ve yerine bir kalem brakr. Seyreden otistik bireye
Dick, kutuda ne olduunu dnyor? diye sorulur. Otistik zel
likler gsteren ou denek hatal cevap verecek ve kalem diye
cektir. O anda odann dnda bulunan Dickin kutuda halen eker
olduunu dneceini kavrayamamadadrlar.
Asperger sendromu zellikleri gsteren bireyler, Kanner tarz
otizme gre ok daha az zrl olma eilimindedirler ve genellikle
bu testi geerler; dier esnek problem zme testlerinde de daha
baarl olurlar. Aslnda pek ok Aspergerliye resmi tan konulmaz
ve genellikle i sahibi olup bamsz hayatlar yaarlar. Asperger
sendromu zellikleri gsteren ocuklar, klasik Kannera gre daha
normal bir konuma geliimine ve daha stn bilisel becerilere
sahiptir. Asperger sendromu iin bir dier tanmlama yksek i-
levli otizmdir. Kanner ve Asperger sendromlar arasndaki nemli
bir fark, Aspergerli ocuklarn genellikle sakar olmalardr. Asper
ger tehisi ou kez, dier tanmlara gerek duyulacak kadar ciddi
olmayan hafif belirtiler gsteren ocuklar iin kullanlan, yaygn
geliim bozukluu ile kartrlr.
Disintegratif bozukluk tehisi konulan ocuklar, normal konu
ma ve sosyal davran gelitirmeye balayp, sonradan gerileme
gsterir ve iki yandan sonra da konuma becerilerini kaybederler.
ou, bu becerileri tekrar kazanamaz ve ev iinde yaplan en sra
dan ileri dahi renmekte zorluk eker. Bu bireyler dk ilevli
otistik eklinde de tanmlanrlar ve yaamlar boyunca dzenleyi
ci hizmetlere gereksinim duyarlar. Disintegratif bozukluk tayan
baz ocuklar geliip yksek ilevli olabilseler de, genellikle dk
ilevli kalmalar olasl yksektir. Otistik olarak tanmlanan ve
normal gelimeye baladktan sonra, iki yandan nce gerileme
gsterip, konuma becerilerini yitiren pek ok ocuk vardr. Byle
erken gerileme gsterenlerde iyileme, ge gerileyenlere gre daha
fazla olabilir. Konumay hibir zaman renemeyenlerin, genel
likle, rutin testlerle ortaya kan, ileri derecede nrolojik bozukluk
lar vardr. Kanner ve Asperger vakalarna gre epilepsi geirme
olaslklar da daha fazladr. Dk ilevli bireylerin konuulan
szckleri anlama becerileri ounlukla zayftr. Kanner, Asperger
ve yaygn geliim bozukluu tayan ocuklarn konumay anlama
yetenekleri genellikle ok daha gelimitir.
Tm bu tan kategorilerindeki ocuklar, iyi bir eitim progra
mna yerletirilmekten yarar salarlar. yileme, youn bir eitim
program yandan nce balatlrsa, daha fazla olacaktr. Ben
bir yllk youn eitim programndan sonra, buuk yamda
konumaya balamtm. Onsekiz ila yirmidrt aylkken gerileme
gsteren ocuklar, konuma kayb ilk kez grldnde, eitim
programlarna iyi karlk verirler; ancak, biraz bydklerinde,
ar duyusal yklenmeyi nlemek iin, daha sessiz ve sakin yn
temlere ihtiya duyabilirler. Eer bir eitim program baarlysa,
pek ok otistik belirti daha az rahatsz edici hale gelir.
Bir yetikine otizm tans koymann tek kesin yolu, kendisiy
le erken ocukluk dnemi anlaryla ilgili grmek veya anne-
baba ve retmenlerinden davranlar hakknda bilgi toplamaktr.
Otistik belirtiler gsterebilen afazi (konuma bozukluu), disin-
tegratif bozukluk ve Landau-Kleffner sendromu gibi dier bo
zukluklar daha ge yalarda ortaya kar. Bir ocuk normal veya
normale yakn konumaya sahipken, iki ila yedi yalar arasnda
bu beceriyi yitirebilir. Baz durumlarda disintegratif bozukluk ve
Landau-Kleffner sendromu benzer beyin anormalliklerinden kay
naklanyor olabilir. Landau-Kleffner, genellikle konuma yitimine
yol aan bir tr epilepsidir. Kk nbetler iitme duyusunu ka
rtrr ve ocuun konuulan szckleri anlamasn zorlatrr ya
da imknsz klar. Doru bir tan iin, nbetleri saptamak ok zor
olduundan, gelimi testler uygulamak gerekir. Bu nbetler basit
bir beyin dalgas (EEG) testinde grnmez. Bu bozukluklar oun
lukla, antikonvulsantlar (epilepsi ilalar) veya prednizon benzeri
kortikosteroitler kullanarak baaryla tedavi edilebilirler. Anti
konvulsant ilalar, anormal EEG sonular ve duyusal karklk
yaayan otistik zellikler gsteren ocuklarda da yararl olabilir.
Otistik belirtiler gsteren dier bozukluklar Fragile X sendromu,
Rhett sendromu ve tberoz sklerozdur. Otistik zellikler gsteren
ocuklar iin kullanlan eitim ve tedaviler genellikle bu bozukluk
lar tayan ocuklara da yararl olur.
Otizm ve izofreni tanlar halen birbiriyle kantrlabilmektedir.
Baz uzmanlar otistik zellikler gsteren ocuklann, yetikin ol
duklarnda izofrenik davranlar gelitirdiklerini iddia ederler. Her
ikisi de nrolojik bozukluklar olduu halde, otizm gibi izofreninin
de tam ltleri tamamen davransaldr. Gelecekte beyin tarama
testleri kesin tan iin yeterince geliecektir. Bugne dek aratr
malar her ikisinin de farkl anormallik rntlerine sahip olduunu
gstermitir. Kural olarak, otizm erken ocukluk dneminde ba
larken, izofreninin ilk belirtileri ergenlik veya erken yetikinlik
dneminde ortaya kar. izofreninin iki nemli unsurundan biri
tutarsz dnce eliinde ortaya kan varsanlar (halsinasyon-
lar) ve sanrlar eklinde beliren pozitif belirtiler; dieri ise mono
ton konuma ve hissiz, neesiz bir grnt gibi negatif belirtilerdir.
Bu negatif belirtiler otistik zellikler gsteren bireylerde rastlanan
duygu noksanln andrr.
Dr. P. Liddle ve Dr. T. Bames, British Journal o f Psychiatryde
izofreninin aslnda iki veya farkl durum olabileceini yazd
lar. Pozitif belirtiler, otizmden tamamyla farkldr; ancak, negatif
olanlar ksmen otistik belirtilerle akabilir. ki durumun kart
rlmas, baz doktorlarn otizmi Haldol ve Mellaril benzeri nrolep-
tik ilalarla tedavi etmeyi denemelerine yol amtr. Ancak daha
gvenli baka ilalar genellikle daha etkili olduundan, nroleptik-
ler otizm iin ilk tercih olmamaldr. Nroleptik ilalarn ciddi yan
etkileri vardr ve sinir sistemine zarar verebilirler.
On yl kadar nce, ULA (University o f Califomia at Los
Angeles)dan Dr. Peter Tanguay ve Rose Mary Edwards, ocuk
luk ann kritik bir dneminde, iitsel girdilerdeki bir bozuklu
un dnme ve dil sorunlarna yol aabileceini ileri srmlerdi.
Duyusal ilemleme sorunlarnn ilk ortaya k zaman, ocuun
Kanner sendromu mu, yoksa szel ifadesi olmayan, dk ilevli
otizm mi tadn gsterebilir. Bana gre, iki yandan nce orta
ya kan dokunmaya ar duyarllk ve iitme duyusunda kark
lk, Kanner tarz otizmde grlen, dz mantk ve duygusal gelime
noksanlna yol aabilir. Bu ocuklar konuulanlar anlama ye
teneklerine ksmen de olsa, iki buuk - yalan arasnda kavu
urlar. Beyindeki duygusal merkezler, duyusal ilemleme sorunlar
ortaya kmadan gelime frsat bulabildiinden, iki yama kadar
normal gelien disintegratif bozukluk gsteren ocuklar, duygusal
olarak daha normal olabilirler. Zamanlamadaki kk bir deiim,
ne tr otizm gelieceini belirliyor olabilir. Erken dnem duyusal
ilemleme sorunlar, Kanner sendromu tayanlarda duygusal mer
kezlerin geliimini engellerken, biraz daha ge ortaya kmas dil
edinimine daha fazla zarar verebilir.
Aratrmalar, otizmin beyindeki anormallikleri ortaya karan
nrolojik bir bozukluk olduunu aka gstermitir. Dr. Margaret
Bauman tarafndan yrtlen beyin otopsisi aratrmalan, otizm
ve disintegratif bozukluk tayanlarn, beyincik ve limbik sistem
lerinin az gelimi olduunu ortaya karmtr. Otistik zellikler
gsteren ocuklarn beyin dalgalan da beynin olgunlamasndaki
gecikmelere iaret eder. Maryland niversitesinden Dr. David
Canter ve alma arkadalan, drt - oniki yalan arasndaki dk
ilevli ocuklarn EEG sonularnn, iki yandaki normal ocukla
rn beyin dalgas rntlerine benzediini bulmulardr. Asl soru
bu anormalliklere neyin yol atdr. Pek ok aratrmac tarafn
dan yrtlen almalar, otizm, depresyon, kayg bozukluu, dis-
leksi (okuma bozukluu), dikkat eksiklii gibi bozukluklar tama
riskini arttran bir tutam gen olabileceini gstermektedir.
Pek ok otizm vakasnn gl bir genetik temeli olmasna ra
men, tek bir otizm geni yoktur. Otistik zellikler tayan bir bi
reyin, otistik bir ocua sahip olma olasl byk oranda artar.
Otistik zellikler tayan ocuklarn kardelerinin renme g
lkleri yaama eilimleri de dier ocuklara gre olduka fazla
dr. Londrada Susan Folstein ve Mark Rutter tarafndan yrtlen
almalar, incelenen ailelerin yzde 42sinde, otistik zellikler
gsteren ocuun, karde ya da anne-babasndan birinde gecikmi
konuma veya renme gl olduunu gstermitir.
Ancak, kaltm beyin geliimini tamamen kontrol etmez. Folste
in ve Rutterm tek yumurta ikizleriyle yapt almalarda, bazen
ikizlerden birisi ileri derecede otistikken, dierinin sadece bir ka
otistik zellik gsterdii ortaya kmtr. MR (manyetik rezonans
grntleme) beyin taramalar, izofrenik olan tek yumurta ikiz
lerinden, daha ileri derecede etkilenmi olan ikizin, daha fazla be
yin anormallikleri olduunu gstermitir. Beyin yle karmaktr
ki, genetik yap, gelien her bir kk sinir hcresine tam olarak
nereyle balant kurmas gerektiini syleyemez. Beynin anato
mik yapsnda genetik yap tarafndan kontrol edilemeyen yzde
10luk bir deikenlik vardr. Dartmouth Tp Okulundan Michael
Gazzanigann normal geliim gsteren tek yumurta ikizleriyle y
rtt beyin taramalar, beynin yapsnda kolaylkla gzlenebilen
deikenlikler grldn, ancak ikiz beyinlerinin akrabal ol
mayanlara gre daha fazla benzediini ortaya koymutur. Tpk tek
yumurta ikizlerinin kiilik zelliklerinin benzerlii gibi. Minnesota
niversitesinden Thomas Bouchard ve alma arkadalar, fark
l ailelerde yetitirilen ikizlerin, matematik ve atletik becerileri ya
da miza gibi temel zelliklerinin byk oranda kaltsal olduunu
ileri srmlerdir. zet olarak bu almalardan, kaltm ile evre
sel etmenler ve yetitirme biiminin kiinin geliiminde yanyarya
etkisi olduu karlabilir.
 Baka kuramlar, rahimdeki bebein maruz kalabilecei belir
li toksin ve virslerin, genlerle etkileime girerek, otizmde tipik
olarak grlen anormal beyin geliimine neden olabileceini ileri
srer. Anne ya da baba genetik yapya zarar veren kimyasal tok
sinlere maruz kalrsa, otizm veya baka geliim bozukluklarnn
grlme olasl artar. Baz anne-babalar erken ocukluk dnemi
alarna kar gelien alerjik tepkilerin, otistik zellikleri tetikledi-
inden phelenir. Bunun doru olduu kabul edilirse, a genetik
etmenlerle etkileiyor olabilir. Beyin geliimini olumsuz etkileyen
bir baka olaslk ise baklk sistemindeki anormalliklerdir. Bu
konuda halen bir ok bilinmeyen vardr ve otistik zellikler gs
teren bir ocuk iin, anne ya da baba sorumlu tutulmamaldr. Bi
limsel aratrmalar ve ailelerle yaplan grmeler; hem anne, hem
de baba tarafnn otizme genetik katkda bulunduunu ortaya koy
mutur.

Otistik Yelpaze
Pek ok aratrmac yksek ilevli ve dk ilevli otizm ara
sndaki fark belirleyen etmenleri bulmaya almtr. Kanner ve
Asperger sendromu tayan yksek ilevli ocuklar genellikle iyi
konuma becerileri gelitirir ve akademik olarak baarl olurlar.
Dk ilevli ocuklarsa ya hi konuamaz ya da ancak bir ka
kelime syleyebilirler. Bir gmlei iliklemek gibi basit becerileri
kazanmakta da zorluk ekerler. yanda bir ocuk her iki tipin
zelliklerine benzer davranlar gsterse de, ya ilerledike farklar
giderek belirginleir.
Konuma terapistimin enemden tutup, kendisine bakmam sa
lamas, beni zel dnyamdan dar karyordu; ancak, bakalar
iin gz temas, aksi tepkilere, beyinde an yklenme ve ie ka
panmaya yol aabilir. rnein, Nobody Nowhere,in yazan Donna
Williams, her defasnda ancak tek bir duyusal kanal kullanabildi
ini ifade etmitir. Bir retmen enesini tutup, gz temasna zor
ladnda, Donnann kulaklann tkam olur. Duyusal kanklkla
ilgili anlatmlar, duyusal ilemleme yelpazesi olarak niteleyece
im, yksek ilevli ve dk ilevli otizm arasndaki farklar kav
ramak iin nemli bir kpr grevi grr. Yelpazenin bir ucunda,
hafif duyusal ar duyarllk sorunlar olup, Asperger ya da Kanner
otizmi zellikleri gsteren biri; dierindeyse, grsel ve iitsel ola
rak kark, kesin olmayan bilgiler edinebilen, dk ilevli biri yer
alr.
Konumalar anlayabildiim iin, konumay renmem mm
kn olmutu; ancak, dk ilevli otistik zellikler gsteren bireyler,
beyinleri konuma seslerini ayrtramadmdan, asla konuamaya-
bilirler. Pek ou zeka gerilii gsterir; ancak, bazlarnn alma
yan bir duyusal sisteme hapsolmu normale yakn beyinleri olabilir.
Dk ilevli otizm hapishanesinden kaabilenlerin, bunu yeterli
dzeyde bozulmam bilgi ieri girebildii iin baarm olmalar
olasdr. evrelerindeki dnyayla tm ilikileri kopmamtr.
Yirmi yl nce, otistik zellikler gsteren ocuklarla alan
terapist Cari Delacato, dk ilevli bireylerin duyu kanallarnda
beyaz ses bulunabileceini ileri srd. The Ultimate Stranger
adl kitabnda, farkl duyu ilemleme sorunu tanmlad: hiper,
hipo ve beyaz ses. Hiper, ar hassasiyeti; hipo, dk hassasi
yeti; beyaz ses ise isel parazitlenmeyi ifade ediyordu.
Otistik zellikler gsteren bireyleri sorgulayarak, szel ifadesi
olmayan otistiklerin dnyasna ynelik bir anlay gelitirmemizi
salayacak bir duyusal anormallikler yelpazesi bulunduunu an
ladm. Deneyimledikleri duyusal karkln, Donnann yaad
duyusal sorunlarn on kat olduunu sanyorum. Annem, ret
menlerim ve bakcm, srekli sosyal etkileim ve oyun iin beni
cesaretlendirdiinde, olumlu tepki verdiim iin anslydm. leri
geri sallanma ve nesneleri dndrmenin rahatlatc dnyasna e
kilmeme nadiren izin verilirdi. Hayallere daldmda, retmenle
rim beni tekrar gereklie ekiverirdi.
Otistik zellikler gsteren ocuklarn hemen hemen yars, s
rekli retmenlerine bakp, etkileime girmek iin cesaretlendiril-
dikleri hafif zorlayc programlara iyi cevap verirler. Parlak renkli
duvar sslemeleri, benim iin renmeyi elenceli klmt, ancak
duyusal karklk yaayan bir ocuk iin, ok rahatsz edici olabi
lir. UCLAda gelitirilen popler Lovaas program, oradaki otistik
zellikler gsteren ocuklarn yaklak yarsnn normal ana okulu
ve birinci snflara kaynatnlmasm baaryla yrtmektedir. Lo
vaas ynteminde szckler nesnelerle eletirilmektedir. ocuklar
bir nesneyi doru szckle eletirdiinde, yiyecek ve vgyle pe
kitirilir. Bu yntem baz ocuklar iin harikalar yaratrken, ileri
derecede duyusal karklk sorunu yaayanlarda, kafa kartrc ve
hatta ac verici olaca kesindir.
Bu ocuklar farkl bir yaklama gereksinim duyarlar. Dokunma
en gvenilir duyulardr ve retmen dokunmaya dayal bir sistem
kullandnda renme en iyi ekilde gerekleir. Bir anne, szel
ifadesi olmayan kzma daire izmeyi, elini tutup daire hareketini
yapmasn salayarak retmitir. Szcklerin retiminde plastik
harfler etkili olarak kullanlabilir. Bu ocuklar rahatsz edici ses ve
grntlerden ne kadar korunurlarsa, bozuk ilevli sinir sistemleri
konumay o kadar doru ekilde alglar. Daha iyi iitebilmeleri-
ne yardm etmek iin, retmen onlar, ar duyusal yklenme
ye neden olan grsel uyaranlardan korumaldr. Sessiz, lo kl,
florasan ve parlak renkli duvarlarn kullanlmad bir odada, en
iyi ekilde iitebilirler. retmen fsldadnda ya da yumuak bir
tonla ark sylediinde, iitmeleri artar. Bilgiyi yava ilemleyen
bir sinir sisteminin uyum salamas iin, retmen de yava konu
maldr. Ayn zamanda duyusal karmakla neden olan ani hare
ketlerden de kanlmaldr.
Ekolalisi olan ocuklar - iittiklerini tekrar edenler - duyusal
ilemleme yelpazesinin ortalarnda bir yerde olabilirler. Szck
leri tekrarlamalarna yetecek kadar konumay yakalayabilmekte
dirler. New York Albert Einstein Hastanesinden Dr. Doris Ailen,
ekolalinin nlenmemesi gerektiini; bylece, konuma geliiminin
engellenmeyeceini ileri srmtr. ocuk, doru duyduundan
emin olmak iin, kendisine sylenenleri tekrar eder. Illinois Eya
let niversitesinden Laura Berk tarafndan yrtlen bir aratr
mada normal geliim gsteren ocuklarn, davranlarn kontrol
etmelerine yardmc olmak ve yeni beceriler renebilmek iin,
kendi kendilerine konutuklar grlmtr. Otizm yetersiz beyin
geliiminden kaynakland iin, byk yataki ocuklarda grlen
ekolali ve kendi kendine konuma davran da, yetersiz konuma
rntlerinin sonucu olabilir.
Dili yaamlarndaki nesnelere etkileyici bir hzla uyarlayan nor
mal geliim gsteren ocuklarn aksine, otistik zellikler gsteren
ocuklar nesnelerin birer ismi olduunu renmek zorundadr.
Szcklerin iletiim kurmaya yaradn renmelidirler. Otistik
zellikler gsteren tm ocuklar, uzun szel ifadelerle aktarlan
bilgiyi kavramakta sorun yaarlar. Yksek ilevliler dahi yazl
talimatlar, bilginin sralanma dzenini hatrlayamadklarndan,
szl olanlara tercih ederler. Bir keresinde, niversitede matema
tik retmenim ok fazla not tuttuumu grm ve derse dikkat
ederek kavramlar anlamam gerektiini sylemiti. Sorun uydu ki,
notlar olmadan problemlerin iindeki mant ammsayamyordum.
yamdan beri konumay anlayabildiim iin, okumay harf
lerle ve szckleri telaffuz ederek rendim. Daha ileri derecede
iitsel ilemleme sorunlar olan ocuklar, genellikle okumay, ko
numadan nce renirler. ou konuulan szckleri anlamakta
zorluklar yaadndan, yazl szcklerin nesnelerle eletirilmesi
daha etkili olur.
Yetikinliimde bir yabanc dil renmek iin kullandm yn
temler, daha ileri derecede otistik zellikler gsteren bir ocuun,
konuulan dili anlamay renmesine benzeyebilir. nceden yazl
olarak grmemisem, yabanc bir dildeki konumalar arasnda ge
en szckleri tanyamam.
Otistik belirtilerin iki temel rnts, hangi ocuklarn youn ve
az kstlayc eitim yntemlerine iyi tepki vereceini salamakta
yararl olabilir. Birinci tipteki ocuklar iki yanda iitme engelli
gibi dururken, yanda konumay anlayabilirler. Ben bu snfa
giriyordum. Yetikinler dorudan bana hitap ettiinde, onlar an
layabiliyordum; ancak, kendi aralarndaki konumalan ince gibi
geliyordu. kinci tipteki ocuklar, bir buuk ila iki yama kadar
normal geliim gsterip, konuma becerilerini sonradan yitirirler.
Sendrom ilerledike, konumay anlama yetenei azalr ve otistik
belirtiler, artar. Sevgi dolu bir ocuk, duyusal sistemi giderek kar
tka, iine kapanr. Beyni evresindeki ses ve grntleri alglayp
ilemleyemedii iin, sonunda etrafyla olan balants tamamen
kopar. Bu iki tipin karm olan ocuklar da vardr.
Birinci tipteki ocuklar, kendilerini otistik dnyadan ekip ka
ran, youn, iyi planlanm eitim programlarna olumlu tepki ve
rirler, nk duyusal sistemleri evrelerindeki nesneler hakknda
iyi-kt bir bilgi ak salamaktadr. Ses ve dokunma hassasiye
tiyle ilgili sorunlar olabilir; ancak, evrelerine ynelik, gereklie
yakn bir farkndalklan vardr. kinci tipteki ocuklar ise, duyusal
karmaklk dnyay anlalmaz kldndan, tepki vermeyebilirler.
Hafif zorlayc programlar, iki yandan nce konuma becerilerini
yitiren ocuklarda, duyulan tamamen karmaklamadan balatlr
sa etkili olabilir. Catherine Maurice, Let Me Hear Your Voice adl
kitabnda onbe ve onsekiz aylkken konuma kaybna urayan iki
ocuuna Lovaas yntemini baaryla uygulaym anlatr. re
tim, belirtilerin grlmesini izleyen alt ay iinde balatlmt. o
cuklar halen bir miktar farkndal koruyordu ve otizme tamamen
teslim olmamlard. Drt-be yalanna varmalarn bekleyecek
olsa, Lovaas program, byk olaslkla duyusal an yklenme ve
karmaaya yol aacakt.
Kendimin ve bakalannm deneyimleri, etkili retim yntemle
rinin makul bir abayla desteklendiinde ie yaradn gstermek
tedir. aresiz anne-babalar sklkla gnde on saatlik youn al
ma gerektiren sihirli terapilere taklrlar. Etkili olmak iin eitim
yntemleri her gn tekrarlanmaldr; ancak, genellikle dalan del-
dirtecek bir abay gerekli klmaz. Annem haftada be kez, gnde
otuz dakika altrarak, bana bir ka ay iinde okumay retmiti.
Bayan Maurice haftada yirmi saat Lovaas programn uygulayan
bir retmenden yararlanmt. Eitim programlarna katlmaya ek
olarak, otistik zellikler gsteren ocuklar, evde ve okulda iyi d
zenlenmi bir rutine gereksinim duyarlar. Bir ka aratrma, haftada
yirmi ila yirmibe saatlik, ocuun retmenle devaml etkileime
girdii youn programlarn en iyi sonucu verdiini gstermitir.
Bir nrolog anneme harika bir tavsiyede bulunmutu: igdlerini
takip et. ayet bir ocuk bir eitim programnda ilerleme gsteri
yorsa, devam edilmelidir; aksi taktirde ise, baka bir ey denenme
lidir. Annemin bana kimlerin yardm dokunabileceini sezmekte
zel bir yetenei vard. Otistik zellikler gsteren ocuklarn akl
hastahanelerine kapatld bir dnemde, en iyi retmenleri ve
okullar arayp bulmutu. Beni akl hastahanelerinden uzak tutma
ya kararlyd.
Kolaylatrlm iletiim ad verilen olduka tartmal bir tek
nik, szel ifadesi olmayan otistik zellikler gsteren bireylerle
kullanlmaktadr. Bu teknikte bir retmen tarafndan eli tutularak
desteklenen bir kii, daktilo makinasnn klavyesini kullanmakta
dr. leri derecede zrl baz bireyler, el hareketlerini balayp, bi
tirmekte sorunlar yaamakta ve klavyeyi kullanmay olanaksz hale
getirecek, istemsiz hareketler sergilemektedirler. Bilekten tutarak
desteklemek, elin klavyeye ynelik hareketini balatmasna ve bir
tua bastktan sonra geri ekmesine yardmc olmaktadr; byle-
ce, ayn tua birden fazla basmann da nne geirebilmektedir.
Bazen yalnzca omza dokunmak da, el hareketlerinin balamasna
yardmc olabilir.
Bir ka yl nce, kolaylatrlm iletiim byk bir adm ola
rak karlanm ve en ileri derecede zrl bireylerin dahi normal
zeka ve duygulara sahip olduu iddia edilmiti. Bugn elli kadar
bilimsel aratrma, vakalarn ounda, retmenin tuttuu eli, bir
ruh arma seansnda fincann harflere srld gibi, ynlendir
diini gstermitir. letiim kuran, otistik zellikler tayan birey
deil, retmenin kendisidir. Autism Research Review'de yaym
lanan krk aratrmann zeti, szel ifadesi olmayan, ileri dere
cede zrl bireylerin yzde 5inin tek szckl basit cevaplarla
iletiim kurabildiini ortaya koymutur. Kolaylatrlm iletiimin
baarl olduu bir ka durumda, ncelikle saatlerce alarak oku
ma retilmesi gerekmitir.
Kolaylatrlm iletiimin, kastl ynlendirmeyle gerek ileti
im arasnda bir yerlerde olmas mmkndr. Eugene, Oregonda
New Breakthroughstan Carol Berger, dk ilevli otistik zel
likler gsteren bireylerin, yzde 33 ila 75 arasnda doruluk d
zeyiyle tek szckl cevaplar klavye kullanarak yazabildiklerini
saptamtr. Kontroll almalarda elde edilen doruluk dzeyinin
dkl, tuhaf insanlarn varlnn yol at duyusal an yk
lenmeye bal olabilir. Anne-babalar baz yetikin ve ocuklarn
bilekten tutarak desteklenmeye balangta gereksinim duyarken,
giderek kendi balarna yazmay rendiklerini ifade etmilerdir.
Otistik zellikler gsteren ocuklarna ulamak isteyen, aresiz
anne-babalar, genellikle mucizeler ararlar. Otizmin anlalmasnda
ok az gerek srama olduundan, yeni umut vaadlerine kaplma
mak ok zordur.
yle grnyor ki, yelpazenin bir ucunda otizm bilisel bir bo
zuklukken, dierinde duyusal ilemleme bozukluudur. leri dere
cede zrl duyusal ilemleme ucundaki ocuklara disintegratif bo
zukluk tans konabilir. Orta noktalarda otistik sorunlar, eit oranda
bilisel ve duyusal sorunlardan kaynaklanm grnr. Yelpazenin
her noktasnda hafif ve ileri derecede vakalara rastlanabilir. Bu et
menlerin iddeti ve oran her durumda deikendir ve her bir otizm
vakas farkldr. Otistik zellikler gsteren bireyler, ilalar veya
eitim uygulamalar yardmyla gelime gsterdiklerinde, bilisel
veya duyusal bir sorunun iddeti azalr; ancak, ikisi arasndaki oran
genelde ayn kalr. Aklamas daha zor olan, yksek ilevli birey
lerde grlen kat dnce rntleri ve duygu noksanldr. Otiz
min en artc ynlerinden biri de, hangi kk bebein yksek
ilevli olarak gelieceini anlamann mmkn olmamasdr. ki-
yanda grlen belirtilerin iddeti, bozukluun ilerki yllarda izle
yecei seyirle balantsz grnmektedir.
Szel ifadesi olmayan otistik zellikler gsteren bireylerin dn
yas kaotik ve kafa kartrcdr. Tuvalet becerilerini dahi geli
tirememi dk ilevli bir yetikin, duyusal alglar tamamiyle
dzensizlemi, beden snrlarn tayin edemiyor ve grnt, ses
ve dokunular birbirine kartryor olabilir. Bu dnyay bir ka-
leydeskoptan seyrederken, ayn anda parazitli bir radyo yaynn
dinlemeye almak gibidir. Buna ses ayarn zor duyulurdan g
rltl bir patlamaya doru srekli deitiren bozuk bir dmeyi
de ekleyin. Byle birinin sorunlar, Kanner sendromu tayanlara
gre daha youn korku ve endie ykl bir sinir sistemiyle, iyice
iddetlenir. Kaotik bir dnyada, tehlikeli bir saldrgan tarafndan
srekli takip edilmenin yarataca uyarm hayal edin. Yeni evre
lerin dk ilevli bireyleri korkutmas artc deildir.
Ergenlik genellikle sorunlar arttrr. Birger Sellin, I Don t Want
to Be inside Me Anymore adl kitabnda, iyi huylu olunun, ergenlik
dneminde nasl lklar atp huysuzluk nbetleri geirmeye ba
ladn anlatr. Yetikinlik hormonlar, ar uyarlm bir sinir sis
temini daha da ateler ve hassaslatrr. Harvard niversitesinden
Dr. John Ratey, bu tip uyarlma ve karklklar aklamak iin
grlt kavramn kullanr. Beta-engelleyiciler ve clonodine gibi
ilalar, sempatik sinir sistemini sakinletirdiklerinden, genelde ya
rarl olurlar.
leri derecede duyusal sorunlar olan otistik zellikler gsteren
bireyler, srma veya ban duvara vurma gibi kendine zarar verici
davranlarda bulunabilirler. Duyusal alglar yle karmtr ki,
kendilerini incittiklerini farketmeyebilirler. Journal o f Autism and
Developmental Disordersta, Reed Elliot tarafndan yaymlanan
yeni bir alma, etkin aerobik egzersizlerin, zihin zrl otistik
zellikler gsteren yetikinlerin yarsnda, saldrganlk ve kendine
zarar vermeyi azalttn ortaya koymaktadr. Eitsel ve davran
sal almalar, otistik zellikler gsteren bireylerin hemen hemen
tmnde yararl olacak ve ilevselliklerini arttracaktr. yi bir
programla erken mdahele, otistik zellikler gsteren ocuklarn
yaklak yzde 50sinin normal bir ilkokul birinci snfa devamn
salar. ou benim dzeyime gelemese de, retken bir yaam sr
me yetenekleri artacaktr. lalar ya daha ilerlemi dk ilevli
ocuklarn ar uyarlmasn azaltp, davranlarn kontrol etmele
rini salayabilir. Szel ifadesi olmayan otistik zellikler gsteren
bireylerin ou cam ykamak benzeri rutin bedensel mesleklerde
alacak yetenee sahiptir. Szel ifadesi olmayan otistik zellikler
gsteren yetikinlerin pek az, okumay ve normal ders programn
takip etmeyi baarabilir.
Pek ok anne-baba ve retmen bana otistik yelpazenin neresin
de yer aldm sormutur. Hala, beklenmeyen sosyal durumlara
kar abuk tepki vermekte sorunlar yayorum. ilikilerimde
yeni durumlarla baedebilsem de, bir eyler yanl gittiinde, pani
e kaplyorum. Uan ge kalmas gibi durumlar iin bir B plan
hazrlayarak, seyahat korkumu yenmeyi rendim. Eer her ola
sl zihinsel olarak prova etmiem sorun yaamyorum. Ancak,
zellikle iletiim kuramadm yabanc bir lkede, karma kan
yeni bir duruma hazrlkl deilsem, panikliyorum. Sosyal ipular
arivimden yararlanamadm iin, konuulan dili anlamadmda
kendimi aresiz hissediyor ve genellikle geri ekiliyorum.
Eer bugn iki yamda olsaydm, gecikmi anormal konuma
geliimi nedeniyle, bana byk olaslkla klasik Kanner sendromu
tans konulacakt. Ancak bir yetikin olarak Asperger tans uygun
olabilir, nk basit bir zihin teorisi testini geebilirim ve klasik
Kanner tayanlara gre bilisel olarak daha esneim. Halen gr
sel olarak dnyorum, ancak sanrm yelpaze zerinde Klasik
Kanner sendromundan uzaklatka, dnceler de daha az grsel
leiyor. Ar duyusal hassasiyetlerim Kanner zellikleri tayan
bireylere gre daha ileri derecede olabilir, buna karn duyusal ka
rklklar yaamyorum. Dier otistik zellikler gsteren bireyler
gibi ben de, kiisel ilikilerle ilgili duygular deneyimlemiyorum.
Ancak kullandm semboller ilerlememi ve Kanner sendromunun
dz manta dayal, kat dnyasn amam salamtr.
Oliver Sacks The New Yorkerda yaymlanan bir makalesinde
benim azmdan u ifadeyi yazmt: Eer parmaklarm aklatp
otizmden kurtulabilecek olsam, bunu yapmazdm. Otizm, beni ben
yapan eyin bir parasdr. te yandan Donna Williams Otizm,
ben deilim, o yalnzca, kim olduumu kontrol eden bir bilgi i-
lemleme sorunu demektedir. Kim hakl? Sanrm her ikimiz de,
nk yelpazenin farkl yerlerinde duruyoruz. Grsel dnce ye
teneimi kaybetmek istemezdim. Ben bu geni yelpazede kendime
ait yeri buldum.
 Sktrma makinesi
Otizmde Duyusal Sorunlar

Anmsayabildiim en eski zamanlardan beri, kucaklanmaktan

nefret etmiimdir. Sarlmann verdii ho duygular yaayabilmek
isterdim; ancak, bu bana dayanamayacam kadar bunaltc gelir
di. Sanki byk, boucu bir uyarm dalgasyd ve vahi hayvanlar
gibi tepki verirdim. Dokunulmak, bir dmeme baslm gibi, ka
arzumu tetiklerdi. Ar yklenirdim ve genellikle aniden silkinip
uzaklamam gerekirdi.
Otistik zellikler gsteren pek ok ocuk, dokunulmaya katlana-
masalar da, basn uyarm zlemi ekerler. Dokunmaya katlanma
lar, eylemi balatan kendileri olduu taktirde ok daha kolaydr.
Beklemediimiz bir anda dokunulduunda, sinir sistemimiz du
yumu ilemlemeye zaman bulamad iin, geri ekiliriz. Otistik
zellikler gsteren bir kadn bana, dokunulmaktan holandn,
ancak, hissedecek zamana sahip olmak iin, kendisi tarafndan
balatlmas gerektiini sylemiti. Anne-babalar otistik zellikler
gsteren ocuklarnn, yataklarn altna girmekten, battaniyelere
sarlmaktan ve kendilerini dar yerlere sktrmaktan holandklar
n, bakalar bu tuhaf davranlardan bir anlam karmay baarma
dan ok nce, ifade etmilerdir.
Ben de kendimi fiziksel olarak baskda tutmaya alanlardan bi
riydim. Alt yandayken, basky rahatlatc bulduum iin, batta
niyelere sarlr, minderlerin altna girerdim. lkokuldayken, saatler
ce bedenime bask uygulayabilecek bir makine yapmann hayalini
kurardm. Gzmde, iine yattmda, kenarlarnn ierek beni
sktraca bir kutu canlandrrdm. Tamamen iebilen tahtalarn
iine kapatlm olacaktm.
Teyzemin Arizonadaki iftliini ziyaret ettikten sonra, orada ilk
kez grdm sr sktrma blmelerinden esinlenerek, benzer
bir alet gelitirmeyi dndm. Srlar alanmak zere blme
ye alndklarnda, bazlarnn, yan panellerin zerlerine uygulad
baskdan dolay, rahatlam grndklerini farkettim. Sanrm,
ineklerle aramdaki ba ilk kez o zaman hissettim ve birka gn
sonra, bir panik atak geirdiimde, kendimi iftlikteki sktrma
blmesinin iine attm. Ergenlikten beri birka hafta ile birka ay
aras deien aralklarla tekrarlayan ciddi panik ataklarla birlikte,
srekli korku ve endie hissederdim. Hayatm bir panik atak krizini
tetikleyebilecek durumlardan kanma zerine kurulmutu.
Ann Teyzeme sktrma panellerini zerime kapatmasn ve bo
yunduruu kafama geirmesini rica ettim. Bunun kaygm gidere
ceini umuyordum. nce gerilip, kendimi ekmeye altmda,
youn korku yaadm anlar oldu; ancak, boynumu kilitlenmi ol
duu yerden kurtaramadm. Be saniye sonra bir rahatlama dalgas
hissettim ve yaklak otuz dakika sonra Ann Teyzeye beni kar
masn syledim. Sonraki bir saat boyunca kendimi ok sakin ve
zinde hissettim. Hep var olan kaygm azalmt. lk defa derimin al
tnda kendimi rahat hissediyordum. Ann, sktrma blmesine gir
mek, gibi, sama sapan grnen bir ricam kabul etmiti. Zihnimin
grsel sembollerle altn kavram ve sktrma blmesinin bu
grsel dnyada ktm seyahatte nemli bir durak olabileceini
dnmt. O zaman beni rahatlatan eyin dorudan doruya pa
nellerin basks olduunu anladn sanmyorum.
Okula dndmde tasarm kopyalayarak, kontrplak paneller
den ilk insan sktrma makinemi yaptm. Ellerimin ve dizlerimin
zerinde iine girip, bedenimin iki yanna bask uyguluyordum.
Okul mdr ve psikologu makinemi delice buldular ve alp g
trmek istediler. O gnlerde uzmanlar otistik zellikler gsteren
bireylerin duyusal sorunlarndan habersizdi ve otizmi tamamen
psikolojik etmenlerle aklamaktaydlar. Makinemden kurtulmak
istediklerinden, anneme haber verdiler. Uzmanlar gibi o da, bask
ya ynelik ihtiyacmn, biyolojik olduunu anlayamyordu.
Yllar getike makinemin tasarmn gelitirdim. En ileri uyar
lama, bedenimin iki yanna bask yapan kpk destekli paneller ve
boynumu uzatmak iin yastkklarla yumuatlm bir aklktan
oluuyor. Panelleri zerime doru sktracak bir hava valf mani
velasyla basnc ayarlayabiliyorum. Bedenimin zerindeki bask
y tam olarak kontrol edebiliyorum. Yavaa arttrp, azaltmak en
rahatlatc olan... Makineyi her gn kullanmak kaygm giderip,
gerginliimi azaltyor.
Genken ac ekme derecesinde youn baskya gereksinim
duyardm. Bu makine byk bir rahatlama salamt. Sert tahta
panelli ilk uyarlama, sonraki yumuak destekli olanlara gre, ok
daha byk basn uyguluyordu. Basnca katlanmay rendike,
makineyi daha yumuak ve nazik olacak ekilde deitirdim. Bu
gn ilalar sinir sitemimin ar tepkiselliini azalttndan, ok
daha az bask tercih ediyorum.
Pek ok insan beni, makineyi kullanmamaya ikna etmek iin u
ratndan, onun hakknda karmak hislerim vard. ki kart g
arasnda blnmtm: Makineyi brakarak annemi ve okul ida
recilerini memnun etmek istiyordum; ancak, biyolojik yapm sa
kinletirici etkisine zlem duyuyordu. Daha da kts, o zamanlar
duyusal deneyimlerimin, bakalarndan farkl olduunu bilmiyor
dum. Sonralar, otistik zellikler gsteren baka bireylerin de bask
ihtiyac duyduklarn ve bedenlerine uygulamak zere yntemler
gelitirdiklerini rendim. Tom McKean, Soon Will Come the
Light adl kitabnda, bedeni zerinde bask uygulamasyla geen,
dk younlukta bir ac hissettiini yazar. ok sk bir basknn en
iyi sonucu verdiini bulmutur. htiya duyulan bask miktar, bire
yin o an iinde bulunduu sinirsel tepki durumuna bal olabilir.
Tomun genel duyu ilemleme sorunlar benimkinden ok daha
ileri derecedeydi. Bu tarz sorunlara sahip bireyler iin, ac ekecek
derecede bask uygulamann, duyusal rahatszl azaltmak iin bir
aba olmas mmkndr. Tom, her iki bileine de, ok sk kol
saati kaylar takar. Onlar, kan akn kesmeyecek ekilde, elin
den geldii kadar skar. Ayrca, bir dalg elbisesinin altna giydii
iebilen can yeleinden oluan bir basn elbisesi de hazrlam
tr. Yelekteki valf yardmyla basnc ayarlayabilmektedir. Otistik
zellikler gsteren baka bireyler de bask uygulama yoluyla rahat
lama aramlardr. Bir adam ok sk kaylar ve ayakkablar kul
lanrken, bir kadn da bedeninin belli blgelerine uygulanan bas
knn, duyularnn daha iyi almasna yardmc olduunu ifade
etmitir.
Dokunma duyusu, ar duyarlla ramen, otistik zellikler
gsteren bireyler iin evreleri hakknda en gvenilir bilgi toplama
yolu olabilmektedir. ngilterede yaayan ve otistik zellikler gste
ren bir kadn olan Therese Joliffe, evresi hakknda bilgi toplarken,
parmaklar araclyla edindiklerini daha anlalr bulduundan,
dokunma duyusunu tercih etmektedir. itme ve grme duyular
bozuk, saladklar bilgi gvenilmezdir; bir eye dokunarak ev
resi hakknda daha kesin fikirler elde etmektedir. Masa hazrlamak
gibi ileri yapmay dokunarak renmitir. Ayakkablarn doru
ayaa giymeyi, biri ellerini tutup, parmaklarn bacaklarndan aa
, ayaklarnn kenarlarna ve ayakkablarna dedirerek ynlendi
rene kadar, renememiti. Bu sa ve sol teklerin neye benzediini
anlamasn salamt. renme yntemi, gzleri bir yetikinken
alan grme zrl bir adama benzer. Dr. Oliver Sacks, To See
and not to See adl denemesinde, bir adamn nesneleri grebilmek
iin nasl elleriyle dokunmas gerektiini anlatr. Evler gibi, doku
namayaca kadar byk nesneler iinse, asln grmesini sala
yan, kk bir model kullanyordu.
Dokunmak szckleri retmek iin de kullanlabilir. Therese
Joliffe, okumay harflere dokunarak rendiini belirtmektedir.
Margaret Eastman, Silent Words adl kitabnda, szel ifadesi ol
mayan oluna okumay, zmpara kadndan kesilmi harfler kul
lanarak, nasl rettiini anlatr. Otistik zellikler gsteren ve s
zel ifadesi hi olmayan pek ok ocuk, nesnelere dokunup, koklar.
Bazlar her eye srekli, hafife vurur. Bunu, bir grme zrlnn
bastonuyla yapt gibi, evresindeki snrlar tanmak iin yapyor
olabilirler. Gz ve kulaklar alr; ancak, gelen grsel ve iitsel
bilgiyi ilemleyemezler.
Ben bedenimin nerede bitip, evrenin nerede baladnn ayr-
dndaydm, ancak, otistik zellikler gsteren baz bireyler bu konu
da ileri derecede sorun yaarlar. Bacaklarn gremezlerse, nerede
olduklarn bilemezler. Otistik zellikler gsteren gen bir adam,
Jim Sinclair, bedenini bulamadn ifade etmektedir. Donna Wil-
liams, bedeni hakknda, her defasnda yalnzca bir ksmn algla
yabildii, krk bir kavrama dzeyine sahipti. Etrafndaki nesnelere
baktnda da benzer durum ortaya kyordu. Her defasnda bir
nesnenin kk bir ksmna bakabiliyordu. Donna, beden snrlar
n tayin edebilmek iin, ritmik olarak kendine dokunur ve bazen de
tokatlard. Duyular ac veren uyaranlarla ar yklendiinde ise,
ne yaptnn farknda olmadan, kendini srrd.
Ar hassas deri de byk bir sorun olabilir. ocukken, sala
rm ykamak ve kiliseye gitmek zere giyinmek nefret ettiim iki
eydi. Pek ok ocuk Pazar elbiselerinden ve banyolardarf nefret
eder. Ancak, ampuan kafa derimi gerekten actyordu. Kafama
srtnen parmaklara diki ykskleri taklm gibiydi... Kandnc
eteklikler, sinir ularma srtnen zmpara katlaryd... Elbiseler
deki deiikliklere de tahamml edemezdim. Pantalona altktan
sonra, etek giydiimde, plak bacaklarm hissetmeye dayanam-
yordum. Yaz boyu ort giydikten sonra, kn uzun pantolonlara
geemiyordum. ou insan birka dakikada uyum gsterir, benim
iinse halen en az iki hafta alyor. Yeni i amarlar kandrc
bir kbustur. Styenlerimi eskiyip paralanana kadar giyerim; ye
nilerini ise takmadan nce, en az on kez ykamam gerekir. Bugn
bile onlar ters yz edip kullanmay tercih ederim, zira diki yerle
ri derime batan ineler gibidir. Anne babalar duyusal nedenlerden
kaynaklanan pek ok huysuzluk nbetini, ocuklarna, bedenleri
nin byk ksmn kaplayan yumuak elbiseler giydirerek nleye
bilirler.

itsel Sorunlar
Kkken, yksek sesler beni dii delgisinin sinir ucuna gel
mesi gibi rahatsz ederdi ve nemli bir sorundu. Gerekten can
m yakyorlard. Patlayan balonlar kulama bomba tesiri yapar ve
dm kopard. Bakalarnn duymazdan geldii kk sesler, beni
akna evirirdi. Kolejdeyken oda arkadamn sa kurutucusu bir
uan kalk gibi ses karrd. Otistik zellikler gsteren ocuk
lar en ok rahatsz edenler, elektrik matkaplar, kartrclar, teste
reler ve elektrikli sprgelerden gelen yksek perdeli, tiz seslerdir.
Okul spor salonlarnda ve banyolardaki yanklanmalara tahamml
etmeleri zordur. Rahatsz edici sesler kiiden kiiye deiir. Bana
ac veren bir ses, bakasnn houna gidebilir. Otistik zellikler
gsteren bir ocuk elektrik sprgesini severken, dieri korkabilir.
Bazlar, akan suyun sesini duymak iin, saatlerce tuvalet sifonunu
ekerken bakalar, ayn sesi Niagara alayanlar gibi iittiklerin
den korkudan pantalonlarm slatabilir.
Otistik zellikler gsteren ocuklar, ounlukla iitme engelli
gibi grnrler. Baz seslere tepki verirken, dierlerine kaytsz
kalabilirler. Jane Taylor McDonnell, News from the Border adl ki
tabnda, otistik zellikler gsteren olunun belirli perde ve frekans
lar duyamadndan phelenildiini yazar. Baz mzikal enstr
manlara tepki verirken, dierleri hibir etki uyandrmyordu. Bu
gn halen, dikkat datc sesler dnce zincirlerimi engeller. Bir
konferans verirken, ar cihaz sesi duysam, tm dikkatim dalr
ve ne hakknda konutuumu tamamen unuturum. Aralkl, yksek
perdeli sesler en fazla dikkat datc olanlardr. Kendimi topla
mam bir ka saniyemi alr. Birka farkl aratrma, otistik zellik
ler gsteren bireylerin iki farkl uyaran arasnda dikkatlerini sratli
kaydrabilme konusunda zorluk ektiklerini gstermitir. San Di-
ego Tp Fakltesinden Eric Courchesne ve alma arkadalar,
otistik zellikler gsteren bireylerin dikkatlerini grsel bir iten
iitsel olana, makul bir hzda kaydramadm ortaya koymutur.
Kanadadan Ann Wainwright Sharp ve Susan Bryson tarafndan
yaplan almalar da, beyinde, gelen bilgilerin hzl ilenmesini
engelleyen temel bir bozukluk olabileceini gstermitir.
ki insan ayn anda konuurken, benim iin birini perdeleyip di
erini dinlemek ok zordur. Kulaklarm tm sesleri ayn youn
lukta alan mikrofonlar gibidir. ou insann kulaysa, yalnzca
ynlendirildikleri kiilerin konumasn kaydeden mikrofonlara
benzer. Grltl bir yerde, fondaki sesi perdeleyemediim iin,
konumalar takip edemem. ocukken, kalabalk akraba toplant
lar boucu olurdu ve kontrolm kaybedip huysuzluk nbetleri
geirirdim. Grltl doumgn partileri bir ikenceydi. Annem
grltl kalabalklarda glk ektiimi anlamt ancak, nedeni
ni bilemiyordu. Neyse ki, tm ocuklarn ayn ile megul olduu,
sessiz snflar olan bir ilkokula devam ettim. Otuz rencinin on
farkl projede alt, ak bir snftaki kakafoni karmaasnda bo
ulup gidebilirdim.
Bu yaknlarda, Colorado State niversitesi Elektrik Mhendis
lii Blmnden Joan Burleigh tarafndan gelitirilmi ok ileri
dzeyde bir iitme testine tbi tutuldum. Konuma bozukluu hak-
kndaki uzmanln ve mhendislerin elektronik becerilerini bir
letirerek, otizm balantl iitme sorunlarnn derecesini lmek
iin bir test yaratmt. Otistik zellikler gsteren bireyler zayf, saf
tonlarn kullanld standart testlerde, genellikle normal iitme ye
tenekleri varm gibi grnrler. Benzer bir test benim iitmemde
de normal sonu vermiti. Sorun, konuulan szckler gibi karma
k sesleri ilemlemekte ortaya kar.
Joan Burleighin testinin, iki farkl konumay ayn anda takip
edebilme yeteneini len iki blmnde ok baarsz oldum. l
kinde, bir erkek bir kulama, bir kadn da dierine birer cmle
sylyordu. Benden istenen birini dikkate almayp, dierini tek-
rarlamamd. Bu olduka zordu ve cmlenin ancak yzde 50sini
doru anlayabildim. Normal bir insan yzde 100n baarabilir.
Dier testte iki farkl ses, iki farkl cmleyi birlikte ayn kulama
syledi. Yine birini dikkate almayp, dierinin ne dediini syle
mem istendi. Sol kulam, saa kyasla ok daha ktyd. Sol ku
lam normal birine gre yzde 25, sa kulam ise yzde 66 baar
gsteriyordu. Testler, bir sesi, fonda bir baka ses mevcutken takip
edip ilemleme yeteneimin ileri derecede zrl olduunu aka
gsteriyordu. Baz cmlelerde ancak ortalarda yer alan bir iki sz
c ayrdedebilmitim.
Joan Burleigh tarafndan uygulanan ve iki kulakl fzyon olarak
bilinen, nc test, iki kulam arasnda ses girdilerinin zaman
lamas asndan bir bozukluk olduunu aa kard. Bir szck
elektronik olarak ikiye blnyor ve yksek frekansl sesler bir
kulaa, dk frekansllar dierine ynlendiriliyordu. Dk fre
kansl sesler sa kulama ynlendirildiinde, szcklerin yzde
50sini doru anlayabiliyordum. Sol kulama ynlendirildiklerin
de ise, sarlayor ve ancak yzde 5ini doru anlyordum. Alet,
asalet oluyordu, kap kolu ise Samanyolu... Uygulama sra
snda bazlarn hatal cevapladm zaten biliyordum; ancak, test
sonunda, doru sandklarmn ounun da yanl olduunu grdm.
Genellikle szckleri cmlenin geliinden karrm. Eer iyerim-
de, bir donanm tasarm zerinde alyorsam, benimle konuan
mhendisin asaletten deil, aletten bahsettiini bilirim.
Dr. Burleighin teste tabi tuttuu otistik zellikler gsteren ba
ka bireyler de benzer iitme bozukluklar sergilediler. itsel ilem
leme sorunlar olan baz kiilerin, daha zrl olan kulana belli
frekanslar szen bir cihaz yerletirerek, iitme becerilerini geli
tirmeyi baard. Bana, konuma ilemleme sorunlarmn, beyin
sapmda ve beynin iki yarmkresi arasndaki iletiimi salayan
bir sinir yuma olan corpus callosum'daki bir bozukluktan kay
naklanabileceini anlatt. Beyin sap, kulaklardan gelen girdileri,
dnme merkezine aktaran istasyonlardan biridir.
 Bu testlerde kullanlan teknoloji yirmi yldr bilinmektedir; an
cak, eski kafal dnceler yznden, otistik zellikler gsteren
bireyler zerinde daha nce denenmemitir. Elektrik mhendisle
riyle almak Dr. Burleighe duyusal ilemlemeye yeni bir k al
tnda bakma imkan vermiti. Otistik zellikler gsteren ocuklarn
eitimiyle ilgilenen uzmanlar, genellikle duyusal sorunlar gzard
edip, davransal eitime ynelmilerdir. UCLAdan Edward Or-
nitz ve Peter Tanguay otistik zellikler gsteren ocuklarn beyin
lerindeki anormallikleri, on yl nce belgelemilerdi. Dr. Omitz,
1985 te Amerikan ocuk Psikiyatri Akademisi Dergisine otizmde
duyusal ilemleme sorunlarna ilikin bir alanyazm taramas hazr
lamt. Otistik zellikler gsteren bireylerin uyaranlara kar ar
ya da dk tepki verdiini ve nedenin bozulmu duyusal girdilere
bal olabileceini belirtiyordu. O dnemde tamamen davran de
itirme yntemlerine sarlm ve duyusal sorunlarn etkisini g-
zard etmi eitimciler, bu nemli makaleyi dikkate almamlard.
Benim iitsel sorunlarm, daha ileri derecede otistik zellikler
gsteren bireylerle kyaslandnda ok hafif saylr. Bazlar ko
numalar anlama yeteneklerini byk lde veya tamamen kay
betmilerdir. Bakalar iin sradan olan sesler katlanlmaz hale
gelir. Biri yamuru, silah sesi gibi duyduunu sylerken, bakalar
damarlarnda akan kan ya da bir okul binasndaki btn sesleri
iittiklerini ifade etmilerdir. Dnyalar karmak bir sesler y
nna dnmtr. Bir kadn, bebek alamasna, kulak tkalar ile
sanayi tipi ses koruyucularndan oluan bir kombinasyon kullan
d halde dayanamadn ifade etmitir. Bu belirtiler, bir kaza
da beyin saplan hasar gren ve en ufak bir grlt ya da parlak
a dayanamayan insanlarn deneyimlerine benzer. Belli beyin
hasarlar, otistik iitsel sorunlar taklit eden belirtilere yol aar. Bir
gsteri srasnda bana darbe alan bir gen kz, benimkine benzer
iitsel sorunlar yaadn ve artk fondaki grltleri ayrtrmay
beceremediini anlatmt. Bazen kulaklarmn duymaz olduu ve
hayal kurmaya baladm iitsel bir ie kapanma yaarm. Eer
dikkatimi toplamaya alrsam, bu boluklar nleyebilirim; an
cak, yorulduum taktirde kapanmaya daha eilimli olurum. Artk
bunu kontrol edebiliyorum; ancak, daha byk iitsel ilemleme
glkleri yaayanlar iin bu, o kadar kolay olmayabilir.
Otistik zellikler gsteren gen bir adam, Darren White, iitme
becerisinin yavaa kaybolup, geri geldiini yazmtr. Duyduu
sesler bazen ykseliyor, bazen de zayflyordu. Medical Hypot-
hesis dergisinde deneyimlerini yle anlatmtr: Kulaklarmn
oynad baka bir oyun, evremdeki sesleri alaltp ykseltmekti.
Baka ocuklar benimle konutuunda, ya ancak duyabilirdim, ya
da tabanca patlamas gibi gelirdi. Dier iitme sorunlarndan biri
kulaklardaki uultu olabilir. Bazen kalp atlarm duyabilirim, ba
zen de kulaklarm televizyondaki test yaynlarna elik eden sese
benzer bir elektronik sesle nlar.
Otistik zellikler gsteren baz ocuklar dikkatlerini konuulan
dile vermezler. Jane Taylor McDonnell, iki yandaki olunun ba
sit ynergelere tepki veremediini yazmtr. nsanlarn ne istedi
ini, hareketlerine ve odadaki nesnelere bakarak anlamak zorunda
kalmaktayd. Duyduklarn tekrar etme davranna (Ekolali) sahip
otistik zellikler gsteren ocuklar, ne dendiini anlamak iin, sy
leneni tekrarlarlar. Donna Williams, eer iittiklerini tekrarlamazsa
, sylenenlerin ancak yzde 5 ila 10 kadarn anlayabildiini ifade
etmitir. Ekolali tayan ocuklarn ileri derecede konumay alg
lama sorunlar vardr. Donna, Somebody Somewhere adl eserinde
ocukluumda duyduklarm tekrarlyordum ve dilin amacn ve
simgeselliini kavramakta glk ekiyordum. diye yazar. Ko
numalarn tonlamasn ve szckleri snrlan belli olmayan bir
btn gibi alglyordu. Genliinde, sesin tonlamalann szckler
zannediyordu. Tonlamay takip ettiinde, szckleri duyamyordu.
Therese Joliffe de sylenenleri tekrarlamay, dil renmek iin
kullanmtr. ngilterede Ulusal Otistik Topluluunun yaymla
d Communication'm Nisan 1992 saysnda, biri kendisine hitap
ettiinde, konuulduunu farketmesi zaman aldndan, ilk birka
szc nasl kardn aklamaktadr. Konumann amacn
kefetmesi hayli zaman almtr. ocukluunda, konuma dier
seslerden farkl bir ifade tamamaktayd. Konumann anlamn
kavrayabilmek iin, kada yazl szckleri grmesi gerekirdi.
Szckleri grdkten sonra, onlar konuma iinde tanmaya ba
lad. .
Jim Sinclair de, konuulan szcklerin bir anlam tadn
renmek zorunda kalmt. High-Functioning Individuals with
Autismde, Konuma terapileri, anlalmaz nedenlerle, anlamsz
sesleri tekrarladm bir sr altrmadan ibaretti. Bunun dier
zihinlerle iletiim kurmak iin bir yol olduundan habersizdim.
diyerek, yaad zorluklar aklar.
Szel ifadesi olmayan baz bireylerin dil becerisi gelitireme-
melerinin nedeni, doru almayan iitsel sistemlerinden yeterli
konuma girdisi alamamalar olabilir. Gerek Japonyada Tokuima
niversitesi Tp Fakltesinde bilimadamlarmm yapt alma
lar, gerek Joan Burleighin iitsel testi, konuma anlama sorunla
rnn hi deilse bir ksmnn anormal alan beyin sap olduu
nu ortaya koymutur. Dr. Haimoto ve alma arkadalar, szel
ifadesi olmayan otistik bireylerin, normalden kk beyin saplar
olduunu bulmu, Kuzey rlandann bakenti (Belfast), rlandada
Queens niversitesinden D. G. McClelland da, dk ilevli ola
rak tanmlanan, konuamayan bireylerin beyin sapnn, sinir im-
palslanm aktarma yeteneini len bir testle, anormallikler gster
diini ortaya koymutur.
Terapistler deneyimlerinden, szel ifadesi olmayan ocuklarn
bazen konumaya balamadan nce ark syleyebildiklerini
renmilerdir. Baz bireylerde ark sylemek iin kullanlan beyin
devreleri, konuma iin kullanlanlardan daha normal gelimi
olabilir. ark ritminin, iitsel ilemlemeyi dengelemesi ve dikkat
datc sesleri bloke etmesi mmkndr. Bu otistik zellikler gs
teren baz ocuklarn iletiim kurabilmek iin neden reklamlarda
iittikleri arklar kullandklarn aklayabilir. Grsel bir ipucu
ile melodili sylenen slogann eletirilmesi, ritmik ve grsel bir
izlenim yaratr. Therese Joliffein anne-babas, ona ocukken belli
mzik paralar alndnda konumaya baladn anlatmlar
dr. Ben de rahatsz edici sesleri bloke etmek iin kendi kendime
mrldanrdm.

Grsel Sorunlar
Baz bireylerin ok ileri derecede grsel ilemleme sorunlar
vardr ve grme en az gvenilir duyular olabilir. Szel ifadesi ol
mayan otistik zellikler gsteren baz bireyler, yabancs olduklar
bir yere girdiklerinde grme zrl gibi davranrken bazlar da
grme duyusunun tamamen kaybolduu, grte kararma ve bo
bir televizyon kanalna ayarlanm gibi, karlanma sorunlar ya
arlar. Normal gr sahibi otistik zellikler gsteren bir ka kii
bana, derinlik alglama sorunlar olduunu ve merdivenlerden aa
inerken zorlandklarn anlatmlardr. Gzler ve retina genellik
le normal alr ve bir gz muayenesini geebilirler. Sorun grsel
bilginin beyinde ilemlenmesi srasnda ortaya kar.
ocukken, uurtmalar ve model uaklar gibi grsel uyaranlar ve
parlak renkler beni ekerdi. izgili gmlekleri ve spermarketlerde
ki otomatik kaplarn alp kapanmasn seyretmeyi severdim. Kap
kenar, gr alanmdan boylu boyunca geerken, srtmda zevk ve
ren bir rperme hissederdim. Kk duyusal ilemleme bozuklukla
rm, belirli uyaranlara ynelttiim dikkati arttrrken; bir bakasnn
yaad daha byk bir ilemleme sorunu, ayn uyarandan korkup
kanmasna sebep olabilir. Otistik zellikler gsteren baz birey
lerin yaad gz temas kuramama sorununun altnda, bir baka
snn gz hareketlerine tahamml edememek yatyor olabilir. Otis
tik zellikler gsteren bir ahs, gzler sabit durmad iin, onlara
bakmann zor olduunu ifade etmiti. ehreleri tanma da, otistik
zellikler gsteren pek ok birey iin sorun oluturabilir.
ayet byk bir sakal, kaln gzlkler veya tuhaf bir sa biimi
gibi ok belirgin zellikleri yoksa veya birok kez karlamam
sam, tantm insanlarn yzlerini anmsayamadm iin, sk sk
utanmam gerektirecek durumlara derim. Otistik zellikler gs
teren bir kadn olan Barbara Jones bana, bir yz anmsyabilmesi
iin en az on be kez grmesi gerektiini sylemiti. Barbara bir
laboratuarda almakta ve mikroskopla kanserli hcreleri aratr
maktadr. rntleri tanma yetenei onu laboratuarn en iyi tek
nisyeni yapmtr. Grsel becerileri, anormallik gsteren hcreleri
annda seebilmesini salamaktadr. ehreleri tanmann, binalar
gibi nesnelerin grlmesini salayanlardan farkl sinir hcresi sis
temleri tarafndan gerekletirildiine dair kantlar vardr. Iowa
niversitesi Tp Fakltesinden Antonio Damasio, ventral occipi-
tal ve geici arm merkezlerinde hasar oluan hastalarn, bir
kiinin sesini anmsarken, yzn tanyamadn ifade etmitir.
Oysa ayn hastalar, birini tanmak iin yry, duru gibi dier
grsel bilgileri kullanabilmektedir. Neyse ki belli bir yz tan
makta glk ekerken, rnein bir insan ile bir kpein yzn
kolayca ayr edebilmektedir.
Florasan klar otistik zellikler gsteren ou bireyi, saniyede
altm kez tekrarlayan titreimi grebildikleri iin, ciddi ekilde ra
hatsz eder. Titreimle ilgili sorunlar ar gz yorgunluundan, bir
odann nabz gibi attn grmeye kadar uzanr. Donna Williams
iin de snftaki florasan klar nemli bir sorundu. Yansmalar
her eye arpp sekiyor ve oda bir izgi film sahnesini andryordu.
San duvarlar olan bir mutfaktaki florasan klar, gzlerini adeta
kr ediyordu. Baz durumlarda da nesneler anlamszlayor ve orta
dan kayboluyorlard. Donna, bir koridordan hzla yrmeyi Alg
sal olarak koridor mevcut deildi. Renkler ve ekillerin yanmdan
kayp gittiini gryordum. diyerek aklyordu. Grsel sistemi
uyaranlarla ar yklendiinde, grme duyusu tm anlamn yiti
riyordu.
Bozulmu grsel ekiller, otistik zellikler gsteren baz ocuk
larn neden evresel bak tercih ettiini aklayabilir. Gzlerinin
kelerinden baktklarnda daha gvenilir bilgi alyor olabilirler.
Otistik zellikler gsteren bir ahs, dosdoru baktnda greme
dii nesneleri yandan daha iyi algladn ifade etmitir.

Koku ve Tat
Otistik zellikler gsteren pek ok ocuk, nesneleri koklamak
tan holanr ve koku evreleri hakknda iitme ve grmeden daha
gvenilir bilgi toplamalarn salayabilir. Torontoda Geneva
Centerdan Neil Walker ve Margaret Whelan, otuz yetikin ve o
cuk zerinde bir duyusal sorunlar taramas yrtmlerdir. Yzde
80 ila 87si dokunma ya da sese kar ar hassasiyet gstermitir.
Yzde 86smn grme ile ilgili sorunlar vardr. Ancak, yalnzca
yzde 30u tat ve koku alma hassasiyetleri ortaya koymutur.
Otistik zellikler gsteren pek ok ocuk sofrada seicidir ve
sadece belirli yemekleri yer. Yeme sorunlar genellikle duyusal
temellidir. Azlarndaki yiyecein dokusuna, tadna, kokusuna
ya da kard sese tahamml edemezler. Az pimi yumurta be
yaz gibi kaygan olan hereyden nefret ederdim. Otistik zellikler
gsteren pek ok ocuk, inendiinde kan sesin ykseklii ne
deniyle, tr tr eden yiyeceklerden holanmaz. There is a Boy
in Herede Sean Barron, yiyeceklerin dokusuna kar ar hassas
olduunu anlatr. Yalnzca yumuak eyler yiyebilmektedir; ku
sursuz yumuak bulduu buday kremas favorilerinden biridir.
Bazlarnda, gl koku ve tatlara sahip yiyecekler, ar hassas
sinir sistemlerini fazla zorlayabilir. Neil Walker, ot kokusuna da-
yanamad iin im zerinde yryemeyen bir vakadan sz eder.
Otistik zellikler gsteren bir ka kii, bana insanlar kokularndan
tanyabildiklerini sylemitir. Bir tanesi de eviyle zdeletirdii,
tencere tava benzeri, gvenli kokular sevdiini ifade etmiti.

Duyusal Karklk
leri derecede duyusal ilem bozukluu yaayan bireylerde, gr
me, iitme ve dier duyular, zellikle yorgun ve mutsuz olduklarn
da birbirine karrlar. Kanadada Ontario Eitim almalar Ens
titsnden Laura Cesaroni ve Malcolm Garber yirmiyedi yanda,
erkek ve otistik bir lisansst rencisiyle grmler. Duyu ka
nallar birbirine kartndan, ayn anda iitmek ve grmekte zor
luk ektiini anlatyordu. Yzne dokunmak ses benzeri bir alg
yaratrken, sesler ise renk gibi hissediliyordu. Dona Williams ken
disini tek kanall olarak tarif etmektedir; baka bir ifadeyle, ayn
anda hem grmeyi hem de iitmeyi baaramamaktadr. Birisini
konuurken dinledii zaman, grsel alg anlamn kaybetmektedir.
Bir arkadann konumasn takip ederken, kucana atlayan kedi
yi alglamas mmkn olmamaktadr. Genellikle telefon grme
lerinin stesinden, dikkat datc grsel girdi ortadan kalkt iin,
yz yze grmelere gre daha kolay geliyordu. Otistik zellikler
gsteren baka bireyler de telefonun tercih edilen bir sosyalleme
arac olduunu ifade etmilerdir.
leri derecede duyusal ilem bozukluu yaayan bireyler gerek
liin ne olduunu kavramakta byk zorluk ekerler. Therese Jo-
liffe, otistik alg sorunlarnn yol at kaosu ksa ve aka yle
zetliyor:

Otistik zellikler tayan bireyler iin gereklik olaylar insanlar,

meknlar, sesler ve grntlerin yaratt sersemletici ve etkileimli
bir karmaadr. Hibir ey iin ak bir snr, dzen veya anlam yok
mu gibi grnr. Hayatmn byk bir ksm olaylarn ardnda yatan
rnty anlamaya almakla gemitir. Rutinler, zamanlamalar,
zel yollar ve trensel davranlar uygulamak dayanlmaz derecede
kaotik bir hayata dzen vermek iin yardmc olur.

Jim Sinclair de duyusal karklk sorunlar olduunu ifade et

mitir. Grme en zayf duyusudur ve bazen telefon aldnda du
rup ne olduunu anmsamas gerekmektedir. Jim problemini bilgi
sayar teknolojisinin diliyle aklamaktadr: Merkezi ilemci deil,
ara yzey sorunum var.
 Donna Williams dnyay kavranlmaz buluyor ve duyularndan
anlam, karmak iin srekli mcadele vermek zorunda kalyordu.
Bu mcadeleyi braktnda dikkatini elendirici, hipnotize edici
ve gvenli bulduu krk rntlerin arasnda, babo dolamas
iin zgr brakyordu. Somebody Somewhere adl eserinde Bu
otizmin gzel yanyd. Bu hapishanenin kutsal snayd. diye
yazar. leri derecede duyusal ilem sorunlar yaayan bireyler ar
uyarldklarnda tamamen de kapanabilirler.
Pek ok terapist ve doktor otistik alg sorunlarn, izofrenlerin
varsam ve sanrlaryla kartrr; ancak, izofrenik varsam ve sanr
lar farkl bir rnt takip eder. Otistik fanteziler varsanlarla kar-
trlabilir; ancak, izofrenler bunlarn gerek olduuna inanrken,
otistik zellikler gsteren bireyler birer fantezi olduklarnn farkn
dadrlar. Otistik zellikler gsteren bireyler, FBIn beyinlerine bir
radyo vericisi yerletirdiine ya da Kral VIII. Henry olduklarna
inanmak gibi izofrenlere zg sanrlar ifade etmezler. Otistik zel
likler gsteren pek ok bireyin sorunu duyusal ilemlerinin farkl
altn anlayamamalardr. Kandrc kumalara veya yksek
sese tahamml edemediimde, baka insanlarn benden daha iyi ya
da gl olduunu dnrdm. Duyusal duyarllm antidepre-
san Tofranil almaya baladmda ok daha az rahatsz edici hale
geldi. Duyularm halen kolaylkla ar uyarlabiliyor ancak, ila
uyaranlara kar tepkilerimi sakinletiriyor.
Georgie Stehli Sound of a Miracle adl eserinde, Berard iit
sel almas diye bilinen bir teknik sese kar ar duyarllm
azalttnda hayatnn nasl deitiini anlatr. Kumsalda bir srfn
kard gibi seslerden korkuya kaplmamak onun iin byk bir
rahatlama olmutur. itsel alma, rasgele aralklarla elektronik
olarak bozulmu mzik paralarn on gn boyunca, gnde ikier
kez otuzar dakika sreyle dinlemekten ibarettir. Makine, iitme
ar hassaslatnda frekanslar bloke edecek bir filtre de ihtiva
eder. Deneyenlerin yaklak yarsnda ses hassasiyetini azaltma
ya yardmc olmu ve baz bireylerde de kulaklardaki nlama ve
uultularn azalmasn salamtr. Otizm iin bir tedavi deildir
ancak, yararl etkileri olabilmektedir.
Rahatsz edici renk frekanslarn szen Irlen renkli gzlkleri,
Donna Williamsa ok yardmc olmu ve grsel sisteminin kes
kin kontrastlarla ba etmesini salamt. Gzlkler paral grsel
algya son vermilerdi. Artk para para iekler yerine btn bir
baheyi grebilmektedir. Tom McKeann grsel ilemleme sorun
lar daha az olsa da, hafif mora alan pas rengi gzlkler takarak
yksek kontrastl blgelerin titremesini nlemektedir. Hafif gr
sel sorunlar olan baka bir kadn, pembe renkli gzlkler takarak,
derinlik algsn gelitirmi ve geceleri araba kullanmaya balaya
bilmitir. Sradan kahverengi gne gzlkleri de bazlarna yar
dmc olmaktadr.
Otistik zellikler gsteren ou birey iin, paral, ilgisiz g
rntlerden, hafif anormalliklere uzanan geni bir grsel ve iitsel
ilemleme sorunlar yelpazesi bulunmas muhtemeldir. Hafif bir
grsel ilemleme anormallii, bir ocuun kontrast renklere sahip,
parlak nesnelerle ilgilenmesini salarken, daha byk bir anormal
lik onlardan kanmasna yol aacaktr. Renkli gzlkler ve Berard
iitsel almas herkese yardmc olamaz. Bu duyusal yntemler
ok deerli olabilir ama, hi biri tedavi edici deildir.
Duyusal sorunlarmn, bir zaafm ya da karakter bozukluumla
ilgisi olmadm renmek, kutsal bir rahatlama, hatta bir vahiy
etkisi yaratmt. Ergenlik dnemimde, sosyal olarak uyumsuzluk
ektiimin farkndaydm ancak, grsel dnce yntemlerimin
ve ar hassas duyularmn, dier insanlarla iletiim ve etkileim
kurmada zorluklar ekmeme neden olduunu bilmiyordum. Otis
tik zellikler gsteren ou birey kendilerinde farkl bir ey oldu
unu bilir ancak, ne olduunu anlayamaz. Kendi farkllklarmn
boyutlarn-ancak ok sayda kitap okuyup, bakalarn dnsel
ve duyusal sreleriyle ilgili dikkatle sorguladktan sonra kavraya
bildim. Umuyorum ki, daha fazla doktor ve eitici bu farkllklar
anladka, otistik zellikler gsteren daha fazla ocuk iine dt
 korkun tecritten kurtulma ansn, daha erken yalarda bula
caktr.

Duyusal Btnletirme
Kaliforniyada rehabilitasyon uzman olarak alan Jean Ay-
res, otistik zellikler gsteren pek ok ocua yararl olan, duyusal
btnletirme adn verdii bir tedavi yntemi gelitirmitir. Hem
szel ifadesi olan ocuklara, hem de anlaml konumay baara
mayanlara destek olmaktadr. zellikle dokunma duyusu duyar
lln azaltma ve sinir sistemini sakinletirme konusunda ie ya
ramaktadr. Bu yntemin iki nemli unsuru bask uygulamas ve
dakikada on ila on iki kere sallanan bir salncakta gerekletirilen
yava simulasyondur. Sallanma elendirici olmal ve bir oyun gibi
planlanmaldr. Terapist, ocuk sallanrken aktif olarak konumay
ve sosyal etkileimi cesaretlendirmelidir. ocuk asla zorlanmama-
ldr. Hafif sallanma, anormal duyusal ilemlemeyi dengeler.
Kk ocuklarda, yastklarn altna sokmak ya da spor salon
larnda kullanlan minderlere sarmak suretiyle, bedenlerinin byk
ksmna rahatlatc bir tarzda bask uygulamak kolaydr. Bu uygu
lamalar gnde iki kez, on beer dakika sreyle yaplrsa ok etkili
olur. Her gn tekranmaldr ancak saatler boyu devam edilmesine
gerek yoktur. ocuun endie dzeyine bal olarak, bazlar bask
ve sallanmaya, ar uyarldklarnda sakinlemek zere, gn boyu
gereksinim gsterebilir. Hiperaktif ocuklar sakinletirmenin bir
dier yolu da, yastkklarla desteklenmi arlkl yelektir. Otistik
zellikler gsteren ocuklarn gece uyuyabilmeleri iin, sk ve s
cak bir uyku tulumu rahatlk ve bask salayacaktr.
Ben sktrma makinemi yaptmda veya Tom McKean bask
elbisesini giydiinde, bugn pek ok ocua yardmc olan bir te
rapi yntemi gelitirdiimizin farknda deildik. Otistik zellikler
gsteren bireylerin davranlar tuhaf grnebilir ancak, bunlarn
nedeni bozuk ya da an youn duyusal girdilerdir. Davranlann
gzlenmesi, altnda yatan duyusal sorunlar hakknda ipucu sala
yabilir. Parman gzlerinin nnde sallayan bir ocuun, grsel
ilemleme sorunu olabilir ve elleriyle kulaklarn tkayan bir baka
snn, muhtemelen an hassas iitme sorunu vardr.
Otistik zellikler gsteren ocuklarda dokunma duyarll,
masaj uygulayarak ve yumuak bir cerrahi tahta frayla oka
mak suretiyle azaltlabilir. Greli olarak sk bir bask uygulamak
nemlidir; bu, rahatlatc ve sakinletirici bir etki yaratr. Hafif bir
dokunutan, ocuun gelimemi sinir sisteminde korkuya yol aa
bileceinden, kanlmaldr. yi bir terapist, sinir sisteminin has
sasiyetini giderek azaltacak ekilde, nazik ve srarcdr. Dokunma
asla zorlanmamaldr; ancak, terapist bir ekilde srarc olmaldr,
aksi halde hi bir ilerleme kaydedilemez.
Duyusal btnletirme terapilerinin, en byk etkiyi, beyin
geliiminin halen devam ettii ok kk ocuklarda gstermesi
beklenir. Bebekleri, ilk gerilip, geri ekildikleri zaman, okamak
ve dokunmak da yararl olabilir. Bu uygulamalar kk ocuklar
da en iyi sonulan verse de, yetikinler iin de yararldrlar. Tom
McKean, derisini yumuak fralarla fralamann, bedensel acla
rn geici olarak giderdiini ifade etmitir. Donna Williams bana,
fralanmaktan nefret ettiini; ancak, bunun duyularn btnle
tirdiini ve ayn anda iitip grmesini saladn anlatmt. Bir
ekilde fralama deiik duyularndan gelen bilgiyi btnletir
mesini salamt. Bask ve ovalama uyaran ilk uygulandnda,
ocuk diren gsterebilir; ancak, duyarllk giderek azalacak ve
bata reddettii dokunutan holanmaya balayacaktr.
Sktrma makinemi gelitirirken, onu kucaklanma duygusunu
canlandrmak iin tasarlamtm. Bugn, eer aniden diren gs
terecek olursam, kafam yastkklarla yumuatlm aklktan
ekip karamam. Mandal amak iin, gevemem ve ileri doru
uzanmam gerekir. Makinede hi kilitli kalmadm; ancak, aniden
geri ekilmem nlenmi oluyor. Her an bedenime uygulanan bask
zerinde kontrol sahibiyim. Bu yeni tasanm, sarmalanma hissine
kendimi tamamen brakabilmemi salad.
 Chicagoda, Easter Seals Therapic Day Schooldan Margaret
Creedon, sktrma makinesini kk ocuklar zerinde baaryla
kullanmaktadr. Birka ay iinde, tm ocuklar, be dakika ya da
daha uzun sreyle holanmaya balayana kadar, azar azar baskya
tahamml etmeyi renirler. ou makineye yzkoyun yatmay
tercih eder. Asla zorlanmazlar ve basnc kendileri kontrol ederler.
Aratrmaclar, makineyi gnde be dakikadan fazla kullanan o
cuklarn, hi kullanmayanlara gre, daha sakin ve motor tepkiyi n
leme becerilerinin daha yksek olduunu bulmutur. Bir mekanik
problem zme testinde de daha baarl olurlar. Otistik zellikler
gsteren ocuklarn bu en temel insani gereksinimi, dokunmann
verdii rahatl tatmalarn salamak, hayvanlar ehliletirmek gi
bidir. nce kendilerini geri ekerler; ancak, sonra dokunmann iyi
geldiini anlarlar.
 Empati kurmay renmek
Duygular ve Otizm

efkat duygularna sahip olmak iin, nce bedensel rahatl

yaamak gerekir. Sinir sistemim sktrma makinesinin yattrc
basksna tahamml etmeyi rendike, rahatlatc duygularn beni
daha nazik ve efkatli bir insan haline getirdiini kefettim. Kendimi
yattrmadan nce, efkatli olma fikrini kavramam ok zordu. Sk
trma makinemi kullanmaya balamadan nce, evimizin kedisini ok
amay beceremezdim. Onu ok sk tuttuum iin benden kaard.
Otistik zellikler gsteren pek ok ocuk, ev hayvanlarn ok sk
tutar ve baka insanlara nasl yaklalaca konusunda oransz dav
rantan vardr. Kucaklanmann verdii yattnc etkiyi deneyim-
ledikten sonra bu ho duyguyu kediye aktarmay baarabilmitim.
Daha efkatli olduka, kedi de yanmda durmaya balad ve bylece
karlkllk ve efkat kavramlann anlamama yardmc oldu.
Sktrma makinemi kullanmaya baladmdan beri, bende
yaratt duygulann, bakalarna yanstmam gereken duygular ol
duunu anladm. Hoa giden duygulanmlarn, bakalarnca sev
gi kavramyla ilikilendirilenler olduu akt. Hasretini ektiim
yattrc-rahatlatc etkiyi olduu kadar, ocukluumda tahamml
edemediim fiziksel sevgiyi de hissetmemi salayacak bir makine
yapmtm. Eer bu makineyi hi kullanmam olsaydm, bir kaya
kadar sert ve duygusuz olarak kalacaktm. Kucaklanmann ferah
latc etkisi tm olumsuz duygular temizler. Beynin rahatlatc du
yusal girdiler alma gereksinimi hissettiine inanyorum. efkatli
dokunular yumuak olabilmeyi retir.
 Srlar hakknda, onlara dokunana dek, sadece zekam kullana
rak dnmtm. 1974te Swift et kombinasnda ellerimi zerle
rine koyana kadar, onlara kar tarafsz bir bilim insanydm. Bir
boaya dokunduumda, onun sinirli, kzgn ya da sakin olduunu
anlayabiliyordum. Srlar ellerimi skca bastrana dek benden e
kiniyor, ardndan sakinletirici etkiyi hissediyorlard. Hayvanlara
dokunmak bazen onlar rahatlatyordu, ben ise her seferinde var
lklarnn gerekliine daha da yaklayordum.
nsanlar hayvanlarla balant kurmak iin onlara dokunmak zo
rundadr. Arizonada Arlington et kombinasnda yaadm bir de
neyimi hala ok canl olarak anmsarm. Dar bir blmeye aldmz
srlar alyorduk. Hem blmeyi idare ediyor, hem de ay ya
pyordum. Enjektr batrrken, bir elimi hayvann srtna koyarak
kendimi sakinletiriyordum. Bu sakinlik karlkl bir etki gibiydi,
nk ben sakin olduum srece, srlar da sakinleiyordu. San
rm bunu hissediyorlard ve her bir hayvan blmenin iine sessizce
yryordu. Onlara zihinsel olarak rahatlamalarn sylyordum;
bylece, boyunduruk canlarn yakmayacakt. Herey, blmenin bir
kenar krlp bir kovann zerine dnceye kadar iyi gitti. Bu kaza
beni ve btn sry gn boyunca tedirgin etti. Sihir bozulmutu.
Fiziksel bask uygulama insanlar ve hayvanlarda benzer etkiler
gsterir. Bask dokunma hassasiyetini azaltr. rnein, bir domuz
yavrusunun iki yanma uygulanacak hafif bask uykuya dalmas
n salar, ya da atlara uygulanan masaj onlar rahatlatr. Otistik
zellikler gsteren bir ocuk ile korkuya kaplm bir atn tepkileri
birbirine olduka benzer. Her ikisi de fkelenip, kendilerine doku
nanlar tekmelemeye alr. Bask uygulayarak, vahi hayvanlarn
duyu hassasiyetleri giderilip, sakinletirilebilirler. Yakn gemite
bu ilkeyi uygulayan bir cihazn almasn izledim. Gsteride kul
lanlan at bir iftlik sahibi tarafndan binilemedii iin satlmt ve
yaklaldnda geri ekilip, ifteler atmaya balyordu. Cihazn si
nir sistemine etkisi, benim sktrma makineminki gibiydi. Bask,
hayvann dokunulmaktan duyduu korkuyu yenmesini salamt.
 Cihaz Arizona, Prescottdan Robert Richarson tarafndan ta
sarlanmt ve hayvan hareketsiz hale getirip bask uygulamak
iin kum kullanyordu. Vahi at dar bir blmeye alnd. Yalnz ol
duklarnda daha fazla korkuya kapldklarndan, her iki yannda
ki blmelerde baka atlar bulunuyordu. Ba, n tarafta bulunan
yastklarla desteklenmi bir aklktan dar uzanyordu ve arka
kap gerileyip, ban ekmesini engelleyecek ekilde kapatlmt.
Kum tepedeki dibi alr byk bir kovadan duvarlar yalayarak
yavaa akyordu; yle ki, hayvan srtna dek gmlnceye kadar
neredeyse farkna bile varmamt. Basknn yavaa uygulanmas
ok sakinletiricidir. Kum gbeine eritiinde hafife irkildi ve
sonrasnda sakince durdu. Kulaklarn nadiren - bir korku belirtisi
olarak - arkaya yatrd ve kimseyi srmaya almad. evresi hak
knda kukuluydu, ancak tamamen gml olduu halde, ahrdaki
herhangi bir at gibi ylece bekledi. Ban rahatlkla oynatabiliyor
du ve sonunda insanlarn yzne dokunup kulaklarm okamasna
izin verdi. Daha nce tahamml edemedii dokunular, imdi ka
bulleniyordu.
Onbe dakika kadar sonra, kum yerdeki bir zgaradan boaltld.
At imdi bedeninin geri kalanna da dokunulmasna izin veriyor
du. Basknn etkisi otuz dakika ila bir saat kadar srd. Bu sre
boyunca at insanlara gvenmeyi ve dokunmann olumlu etkisini
rendi.
efkatle dokunmak temel biyoloj ik seviyede ie yarar. ngiltere de
Cambridge niversitesinden Barry Keveme ve alma arkada
lar, maymunlarda zbakmn, beynin uyuturucular olan endorfn
seviyelerini ykselttiini ortaya koymutur. Japon aratrmaclar,
deriye uygulanan basknn, adaleleri gevetip hayvanlara uykulu
bir hal verdiini bulmutur. Domuzlar okandklarnda, ters dne
rek gbeklerinin kanmasn isterler. Temasn verdii rahatlama
ya ynelik arzu byktr. Harry Harlovvun maymunlarla yapt
nl deneyler, annelerinden ayrlan bebek maymunlarn, alabi
lecekleri yumuak bir yzeye gereksinim duyduunu gstermitir.
Eer bir bebek maymun gerek annesinden ya da Harlowun ver
dii yumuak tyl boya merdanesinden yoksun kalrsa, gelecekte
duygusal tepki gsterme kapasitesi azalmaktadr. Bebek hayvanlar
normal geliim gstermek iin temas ve rahatl hissetmeli ve
normal duyusal deneyimleri yaamaldrlar. Harlow ayn zamanda,
annelerinden ayr kalan bebek maymunlarda, hafife sallanmann,
anormal, otizm benzeri davranlar engellediini gstermitir. Her
anne-baba huysuzlanan ocuunu sallar ve sallanma hem ocukla
rn hem de yetikinlerin houna gider. Sallanan atlar ve koltuklar
bu yzden iyi satmaktadr.
1970lere kadar popler olan eski otizm kuram, ocuu reddede
rek otistik zellikler gelitirmesine yolat varsaylan buzdolab
anneyi sulard. Psikolog Bruno Bettelheimn, The Empty Fort-
ress adl kitabnda yer alan kuramlar, psikolojik sorunlarn otizme
yol atn savunurdu. Bugn otizme, ocuu normal dokunma
ve kucaklanmaya kapatan, nrolojik anormalliklerin yol atn
biliyoruz. Anneyi reddeden ve dokunduunda bebein geri ekil
mesine yol aan ey anorma sinir sistemidir. Ek bir olaslk olarak,
bozuk sinir sisteminin beyinde yol at ikincil hasarlar, ocuun
rahatlatc dokunmadan daha da fazla kanmasna yol aabilir.
Beyin zerinde almalar, duyusal sorunlarn nrolojik temelli
olduunu gstermitir. Beyincik ve limbik sistemdeki anormallik
ler duyusal sorunlara ve anormal duygusal tepkilere yol aabilir.
Massachusetts Hastanesinden Margaret Bauman ve alma arka
dalar, otistik zellikler gsteren bireylerin beyinlerinde yaptklar
otopsi almalarnda, beyincik ve limbik sistemde yetersiz sinir
hcresi geliimine rastlamlardr. Eric Courchesne de MRI beyin
taramalarnda beyincikte anormallikler bulmutur. Fareler ve ke
diler zerinde yaplan aratrmalarda, beyinciin merkezi blm
olan vermi'in tm duyular iin bir ses kontrol dmesi gibi a
ltn ortaya koymutur. Daha 1947de Dr. William Chambers
American Journal o f Anatomy'de, bir elektrodla kedilerin vermii
ni uyarmann, onlar ses ve dokunmaya kar an hassas hale getir
diini anlatan bir makale yaynlamtr. Aa beyin merkezlerinde
bir dizi anormallik, ar hassasiyet, karklk ve karmakla ne
den olur.
Dnyann deiik yerlerindeki bir ok laboratuvarda yaplan
aratrmalar, otistik zellikler gsteren bireylerin, beyin sap ilevi
testlerinde anormal sonular aldklarn; en ileri derecede zrl
ve szel ifadesi olmayanlarn da en kt sonular elde ettiklerini
aka gstermitir. Nrolojik bozukluklar cenin geliimi srasnda
ortaya kar ve psikolojik etmenlerle ilgisi yoktur. Ancak, rahatla
tc dokunutan mahrum kalan bir bebein, beynindeki duygu ve
efkat devreleri tmden kuruyabilir.

Otizm ve Hayvan Davranlar

Hayvanat bahelerinde plak beton kafeslere kapatlan hayvan
lar sklr ve sallanma, devaml yrme, zig zag izme gibi anormal
davranlar gsterirler. Byle yerlerde yalnz braklan gen hay
vanlar kalc olarak hasar grrler ve an heyecan, kendine zarar
verme, hiperaktivite, bozuk sosyal ilikiler gibi tuhaf, otizm benze
ri davranlar gsterirler. Duyusal mahrumiyetin sinir sistemindeki
etkileri son derece ktdr. Byle hayvanlarn rehabilitasyonu son
derece zor olur.
nsanlar ve hayvanlar zerindeki almalar, duyusal deneyim
lerin kstlanmasnn, merkezi sinir sisteminin sese ve dokunmaya
kar ar duyarl olmasna yol atn gstermitir. Erken d
nemdeki kstlamalarn etkisi daha uzun srelidir. Bo beton ku
lbelerde yetien kpek yavrular, bir grlt duyduklarnda ar
heyecanlanrlar. Buradan alnp bir iftlie gtrldkten alt ay
sonra bile beyin dalgalarnda an heyecan izleri grlebilmekte
dir. Otistik zellikler gsteren ocuklarn beyin dalgalar da benzer
arlklar gsterir. Farelerle yaplan baka almalar normal du
yusal deneyimlerin kstlanmasnn zararlarn ortaya koymutur.
Bebek farelerde byklarn kesilmesi, dokunma duyusu girdileri
alamadklarndan, beyinde byklardan uyar alan merkezlerin ar
duyarl olmasna yol amtr. Bu anormallik greli olarak kalc
dr; byklar tekrar uzadnda bile beyindeki etkiler devam eder.
Otistik zellikler gsteren ocuklarn anormal duyusal ilevleri,
beynin yetersiz girdi nedeniyle ikincil anormallikler gelitirmesi
ne yol aabilir. Bu bozukluklar da normal kabul edilen duygular
etkileyebilir.
Gen bir hayvann yetitii evre, beyin yapsn ekillendirecek
tir. Illinois niversitesinden Bili Greenough tarafndan yrtlen
aratrmalar, iinde oyuncaklar ve merdivenler bulunan blmelerde
yetien farelerin, beynin grsel ve iitsel merkezlerindeki sinir ucu
saylarnn arttn gstermitir. Doktora tezim srasnda yrtt
m aratrmalarda, plastik blmelerde yetitikleri iin anormal
burun srtme davranlar gelitiren domuzlarn beyinlerinde bu
runlarndan gelen duyulan ilemleyen merkezlerde fazladan sinir
ular olutuunu bulmutum. Bu anormal sinir ucu otoyolunun
oluumu, uzun sre hayvanat bahelerinde kalan hayvanlarn reha
bilitasyonunun niin zor olduunu aklayabilir. Yine bu, otistik
zellikler gsteren ocuklarda, terapi ve eitimin, sinirlerin doru
geliimini salayacak ekilde erken balatlmasnn nemini ortaya
koyar.

Otistik Duygular
Bazlan, otistik zellikler gsteren bireylerin duygulan olma
dna inanr. Ben kesinlikle duygulara sahibim, ancak bunlar bir
yetikinden daha ok, bir ocuunkileri andrr. ocukluumda
geirdiim huysuzluk nbetleri gerek duygu ifadeleri deil, an
devre yklenmeleriydi. Sakinletiimde, duygu kaybolurdu. Kzd
mda, gkgrltl bir frtnaya dnerim; fke son derece youn
dur, ama bir kez stesinden geldiimde, abucak kaybolup gider.
Srlara kt davranan insanlar grdmde ok kzanm; ama bir
kez bunu sona erdirdiklerinde kzgnlk duygum hemen geer.
Hem ocukluumda, hem de yetikinliimde cokulu bir nee
hissetmiimdir. Bir mteri projemi kabul ettiinde duyduum
mutluluk, ocukken yzme havuzuna atladmda hissettiim duy
gulara benzer. Bilimsel bir makalem yaynlandnda, bir yaz gn
anneme kumsalda bulduum iine mesaj braklm ieyi gster
mek iin koarken yaadm mutluluu hissederim. Zekam zor
bir proje iin tasarm hazrlarken kullanmak, bana byk bir tatmin
duygusu verir. Bu duygusal bir deneyimden ok, bir apraz bulma
ca tamamlandnda, ya da ekimeli bir satran veya bri partisi
srasnda yaanan entellektel doyuma benzer.
Ergenlik dnemimde korku en temel duygumdu. Hormonlarm
almaya baladnda, hayatm korku dolu bir panik ataktan ka
nmak zerine kurulmutu. Dier ocuklarn alaylar ac vericiy
di ve fkeyle tepki gsterirdim. Sonunda fkemi kontrol etmeyi
rendim, ancak alaylar devam etti ve zaman zaman beni alatt.
Alay konusu olma tehdidi bile beni korkutmaya yetiyordu, soka
n karsna bile, biri bana seslenirse diye, korkarak yryordum.
Okul programnda en kk bir deiiklik endie duymama ve
panik atak korkusuna yol ayordu. Eer ruhumun srlarn kefe-
derserrv korkudan kurtulacam dnyor ve kap sembollerim
zerinde fazla mesai yapyordum.
Tom McKean ve Therese Joliffein yazdklar, korkunun onlar
iin de baat bir duygu olduunu ortaya koymaktadr. Therese, her
eyi ayn ekilde tutmann korkuyu azalttn sylemektedir. Otis
tik zellikler gsteren baka bir adam, Tom W., Journal o f Autism
and Developmental Disorders'ta bir hayal ve korku dnyasnda
yaadn ve hereyden korktuunu yazmaktadr. Benim iin kor
ku ergenlik dnemime kadar ortaya kmamt, ancak otistik zel
likler gsteren baz bireylerde ocukluk dneminde balamaktadr.
Sean Barron hayatnn ilk be alt ylnda saf bir korku hissettiini
ifade etmektedir. Snfn iyi planlanm yaps bu korkuyu biraz
azaltsa da, koridorlarda genellikle rkp, endieye kaplmaktayd.
Son on yldr kullandm antidepresan ila, duyduum korku
ve endieyi byk lde ortadan kaldrmtr. Bu korku ve en
dienin ortadan kalkmas baka bir ok duygumu da azaltmtr.
Bugn yaadm en gl duygu, srlarla ilgilenirken rahatla
dklarn hissetmenin verdii, youn sakinlik ve dinginliktir. Bu
bar ve mutluluk duygusu, dierleri gibi hemen kaybolmaz. Bu
lutlarn zerinde umak gibidir. Buna benzer fakat daha hafif bir
duyguyu da sktrma makinemi kullanrken yayorum. Zihnimle
akllca iler yapmaktan byk tatmin duyarm, ancak kendimden
geercesine bir sevin yaamann ne demek olduunu bilmem.
Bakalar bir gnbatmn seyrederken baygnlk geirdiinde bir
eyler kardm biliyorum. Gzel olduunu anlyor ancak onu
hissedemiyorum. Sevince en yakn duygum, bir tasarm sorununu
zdmde yaadm heyecanl zevktir. Bu duyguya kapldm
da, bahar gelince krlarda srayan bir dana gibi topuklarm birbi
rine arpmak isterim.
Duygularm ou insandan daha basittir. Bir insan ilikisindeki
karmak duygulan tanmam. Sadece korku, kzgnlk, mutluluk,
znt gibi basit duygular anlanm. Hznl filmlerde ve bazen
bir ey bana dokunduunda alarm. Ama karmak duygusal ili
kiler beni aar. Bir insann u anda birine akken, biraz sonra bir
kskanlk krizine kaplarak onu ldrmeye almasn anlaya
mam. Ayn anda mutlu ve hznl olmay da kavrayamam. Don
na Williams Nobody Nowhere,de otistik duygular ak ve ksaca
yle zetliyor: Otizm, duygular kontrol eden bir tr mekanizma
doru almayarak, aslnda normal olan bir beden ve zihni, ken
disini muktedir olduu derinlikte ifade etmesine engel olduunda,
ortaya kar. Anlayabildiim kadaryla karmak duygular, birisi
iki zt duyguyu ayn anda yaadnda ortaya kar. Tom Sawyer'n
yazar Samuel Clemens, mizahn gizli kayna sevin deil zn
tdr derken, Virginia Woolf da Dnyann gzelliinin iki yz,
kahkaha ve elem, kalbimizi paralar. diye yazmtr. Bu fikirleri
anlayabilsem de, duygular bu ekilde deneyimlemiyorum.
Naturea Antonio Damasionun bir makalesinde S. M. olarak
bahsedilen kadn gibiyim. Amigdalas hasar grmtr - beynin
bu ksm otistik zellikler gsteren bireylerde gelimemitir. S.
M. bakalarnn niyetlerini tahmin etmekte zorluk eker ve zayf
sosyal deerlendirmelerde bulunur. Otistik zellikler gsteren bi
reylerde ska rastland gibi, yz ifadesindeki ince deiiklikleri
tanyamamaktadr. Sktrma makinemin pek ok deiik kulla
nm biimini zerimde denerken, kontrol manivelasn kullanm
daki ufak deiikliklerin yaratt farkl etkileri kefettim. Basky
yavaa arttrrken hz ve zamanlamasnda kk deiimler ya
parm. Bu, szckler yerine baskdan olumu bir dil gibidir ve
srekli herbiri farkl duygular yaratan yeni kullanmlar bulmaya
devam ediyorum. Bu benim iin karmak bir duygunun dokunsal
edeeridir ve bana duygulanmlarn karmakln anlamam ko
nusunda yardmc olmutur.
Mterilerle aramda oluan basit duygusal al-verii anlama
y rendim. Bunlar genellikle olduka ak ve dorudandr; an
cak yine de duygusal nanslar hala kavrayamadmdan, baar
ve takdir hislerinin somut olarak ortaya konmasna deer veririm.
Mterilerimin bana hediye ettii apkalardan oluan koleksiyonu
ma bakmak houma gider, nk yaptm ii beendiklerine dair
fiziksel bir kant gibidirler. Elle tutulur baarlar beni motive eder
ve topluma olumlu bir katkda bulunmak isterim.
Hareketlerimi zekamla ynlendirdiimden, hayattaki motivas
yonlar karmak duygular tarafndan ynetilen insanlarla iliki
kurmakta glk ekerim. Bu baz aile yeleriyle aramda, ince
duygusal ipularn okumay baaramadmdan, srtmelere yol
amtr. rnein, kzkardeim iin tuhaf bir ablaya sahip olmak
zordu. Etrafmda hep ayak ularna basarak dolama zorunluluu
hissetmiti. Benim hakkmda byle dndn, uzun yllar son
ra bana anlatana kadar, farkedememitim. Sevgi ile gdlenen an
nem, srekli benimle alm ve beni kurumlardan uzak tutmutu.
Ancak bazen, benim onu sevmediimi dnr.
O, duygusal ilikilerin, zeka ve mantktan daha nemli olduunu
dnen bir insandr. Bebekken tekmeler atmam ve bydmde
sevgi ve efkat hislerini tatmak iin bir makine kullanmam, ona ac
verir. in mizahi taraf, makineyi terketmeye kalksam, souk ve sert
bir kayaya dnecek olmamdr. Makineyi kullanmadan, ona kar
hi bir sevgi besleyemeyecektim. Sevgiyi hissetmem iin, fizik
sel rahatlamay bulmam gerekiyordu. Ne yazk ki, annem ve dier
duygusal insanlar iin, otistik zellikler gsteren bireylerin farkl
dndn anlamak zordur. Bu, onun iin baka bir gezegenden
gelen ziyaretilerle ilgilenmek gibidir. Duygusallkla daha az gd
lenen bilim insanlar ve mhendislerle daha rahat anlarm.
Bir konferansta, otistik zellikler gsteren bir adam, sadece
duygu tandn ifade etmiti: Korku, hzn ve fke. Asla neelen-
memiti. Ayn zamanda dalgalanan ve duyusal karklkta olduu
gibi, karmaklaan duygularyla ilgili younluk sorunlar vard.
Ben duygu karmaas yaamam, ancak baz alanlarda azalm ve
basitlemilerdir. Bu adam tarafndan yaanan karklk, iki ya
nda bir ocukta normal olarak grlen ani duygusal deimelere
benziyor olabilir. Bir an iin glerken, sonrakinde huysuzluk n
betleri geirebilirler. Otistik zellikler gsteren ocuklarda, duygu
sal durumlar arasnda ani kayma eilimi daha ileri bir yata ortaya
kabilir ve daha ileri yalardaki otistik zellikler gsteren ocuk
lar, daha kk ocuklarn duygusal rntlerini sergileyebilirler.
Son birka yldr, insanlar arasnda dolaan ve ak fke, mutlu
luk ve korkudan daha ince olan bir tr elektrik farkedebiliyorum.
Birka kii birarada iyi vakit geirirken, konuma ve kahkahalar
nn bir ritm izlediini gzlemledim. Hep birlikte glyorlar ve ar
dndan bir sonraki glme evresine kadar sessizce konuuyorlar. Bu
ritme uymakta daima zorlanmmdr ve genellikle yaptm hatay
anlamadan, sohbetleri blerim. Sorun ritmi takip edemememdir.
Yirmi yl nce Bostonlu bir fiziki, Dr. Condon, otizm ve benzeri
geliim bozukluklar tayan bebeklerin yetikinlerin konumasy
la ezamanllk gstermeyi baaramadn gzlemlemiti. Normal
bebekler yetikin konumasna gre kendilerini ayarlar ve ona
uyarlar.
Yaptm i, pek ok insan iin duygusal olarak zordur; sk sk
hayvanlarla hem bu denli ilgilenip hem de kesimlerinde bulunma
ya nasl dayandm sorulur. Belki bakalarndan daha az duygusal
olduum iin, lm fikriyle yzlemek benim iin daha kolaydr.
Her gnm yarn lecekmi gibi yaarm. lmden korkmamak
ve lml olduumu kabullenmek, beni pek ok ii baarmam ko
nusunda motive eder. Bu kesim olayna tarafsz olarak bakmam ve
srlarn alglad gibi alglamam salamtr. Ancak, tamamen
nesnel, duygusuz bir gzlemci de deilimdir; srlarla duygusal
bir empati kurarm. Sakin durduklarnda, ben de sakinleirim ve
bir eyler yanl gidip acya yol atnda, aclarn ben de hisse
derim. lm fikrinin duygularm sarsmasna izin vermektense, o
andaki duyularn srlar iin ne ifade ettiine younlarm. Hede
fim acy azaltmak ve iftlik hayvanlarna daha iyi davranlmasn
salamaktr.
Otistik zellikler gsteren bireyler ok gl duygusal balar
gelitirme yeteneine sahiptirler. Sendroma adn veren Alman
doktor, Hans Asperger, otizmde duygu fakirlii nyargsnn doru
olmadn belirtmitir. Benim gl duygusal balarm insanlar
dan ok, mekanlarla ilgilidir. Bazen duygusal hayatmn insanlar
dan ok hayvanlara benzediini dnrm. Hissettiklerim daha
ak ve basittir ve srlarda olduu gibi belli mekanlara ait duygu
sal anlarm vardr. rnein, duygusal hafzam ok zayftr ve ac
veren anlarla dolu bir bilinalt fikri bana yabancdr. Bir srn
kendisini krbalayan kovboyu dnerek duygusal olarak etkilen
mesi olduka phelidir, ancak bu kovboyu grdkleri ya da kr
balandklar yere geri dndklerinde, ykselen kalp at ve stres
hormonu gibi llebilen korku tepkileri verirler. Genellikle tehli
keyi belli bir mekanla zdeletirirler. Otistik zellikler gsteren
bireyler de mekan veya nesnelere bal anlara sahiptir. Ho bir ey
deneyimlediimiz yere gitmek ya da gzel duygular artran bir
nesneye bakmak, o zevki tekrar yaamamza yardmc olur. Sadece
onun hakknda dnmek yeterli deildir.
Bir ka gn veya hafta boyunca bir sistem tasarm iin almak
zere kaldm yerlere kar duygusal tepkilerim vardr. Bir m
terim, bir proje zerinde iki hafta boyunca, yeni ocuk sahibi bir
anne gibi titizlendiimi sylemiti. Uzun zaman ayrdm yerler
zel bir duygusal neme sahiptir. Byle bir yere geri dndmde,
genellikle korkuya kaplrm. zel mekanma giriimin engellene
cei kaygsyla paniklerim. Mantksz olduunu bildiim halde,
altm her yeri geri dnebileceimden emin olmak iin, ince
lerim. Byk et paketleme tesislerinde gvenlik grevlileri vardr,
ama hemen hepsinde, zel mekanlarmdan biri olarak addedecek
olursam, geri gelebilmek iin, gvenlii atlatmann bir yolunu bu
lurum. Arabam srerken, itteki her delii ve kilit vurulmam her
kapy, grsel hafzama sonsuza dek kaydederim. Kapatlm ge
itlere ilikin, tuzaa drlm bir hayvan gibi, ilkel bir korku
duyarm.
Benim iin bu delik ve boluklar aramak, ihtiyatl bir hayvann
gvenli ka yollar bulmak iin blgesini taramas veya yrtc
hayvanlarla dolu ak bir dzlkten dikkatle gemesi gibidir. Kim
se beni durdurmaya alacak m? Aratrmann bir ksm kendili
inden ve bilinsizdir. Kilitlenmemi bir kapy, onu aramadm
zaman bile farkederim. Onu grmemek elimden gelmez. Bir ak
lk yakaladmda, mutlu bir heyecan duyarm. itteki delikleri
bulmak korkuyu da azaltr. Eer itten gemei baarabiliyorsam,
duygusal olarak gvendeyim demektir. Kapatlm geitlere ilikin
duyduum korku, antidepresan ilalarmn baedemedii az sayda
duygudan biridir.
Sembolik kaplanma yaklatmda da benzer korkular duyar
dm. Bir kstebein kazd tnelin beton duvara denk gelmesi
gibi, amak istediimde kilitli olmasndan korkardm. Beynim
de yrtc hayvanlardan korunmak zere evrimlemi bir sistem
alyor gibiydi. Hayvanlarla paylatmz baz igdler, belli
uyaranlar karsnda devreye girebilir. Baz saygn bilim adamlar
da, Cari Saan n The Dragons o f Eden'de, Melvin Konnerin The
Tangled IVitgde belirttii gibi, ayn fikre deinmilerdir. The Boy
Who Couldn t Stop Washing.,te Judith Rapoport, srekli ellerini y
kamak ve defalarca sobann snp snmediini kotrol etmek gibi
saplant-zorlant (obsesif-komplsif) bozukluunun temelinde, g
venlik ve zbakma dayal eski hayvansal igdlerin yatyor ola
bileceini belirtmitir.
Kapatlm geitler korkum, hayali sembolik kaplar dnyamda
ve onlar kullanmay braktktan ok sonralar dahi gerek dn
yada, devam etmitir. Eskiden kampste en yksek binalarn a
tlarna alan kaplar bulurdum. Yksek bir gr noktasndan,
hayatmn bir sonraki safhasnda karma kabilecek tehlikeleri
gzlyordum. Duygusal olarak dzlkte yaklaan arslanlar kolla
yan bir hayvan gibiydim, ancak sembolik olarak hayatn anlamn
aryordum. Zekam dnyadan anlam karmaya urayor, ancak
yakt olarak hayvansal korkulan kullanan bir arabay sryordu.
Otuz yl kadar nce, sembolik kaplar dnyamda dolarken,
korkunun en byk gdleyicim olduunu kefettim. O zamanlar,
bakalarnn farkl duygular yaadn bilmiyordum. Korku te
mel duygum olduu iin, hayatmdaki duygusal nem tayan tm
olaylarda etkisini gsteriyordu. Gncemden aktaracam aadaki
blm, sembolik dnyamda korkuyla baetmek iin nasl mcade
le ettiimi aka gstermektedir:

4 Ekim 1968
Bu gece kk kapy atm ve darya ktm. Kapy kaldrmak ve
aynda atnn boyutlarn grebilmek iin. Dier insanlarla ilgili
tm korku ve endielerimi kapya koydum. Tuzak kapy kullanmak
tehlikeliydi, zira kapanacak olsa hi bir duygusal km kalmayacakt.
Dnsel olarak kap sadece bir sembold, ancak duygusal olarak onu
amak korkulan geri getiriyordu. inden gemekse bakalarna kar
duyduum korku ve endielerin stesinden gelmekti.
Entellektel yanm hayatmda deiiklikler yapmann zorlu
unun farkndayd ve ilki sihirli bir ekilde kendiliinden ortaya
ktktan sonra, sembolik kaplar kullanmay bilerek setim. Bazen
bir kapdan geerken sempatik sinir sistemim - bir hayvann teh
likeden kamasn salayan sistem - youn olarak almaya ba
lar. Bir arslanla karlam gibi... Kalbim hzla arpmaya balar
ve terlerim. Bu tepkileri artk antidepresan ilalarla kontrol ediyo
rum. Hafzamda birikmi byk miktarda bilgiyle birlikte, ilalar
sembolik dnyay geride brakmam ve gerek dnyada dolamaya
balamam salad.
Duygu denizinin tm koylarnda dolaamadm ancak son
iki- sene iinde farkettim. Duygusal farkllk gsterdiimin ilk
ipucu lisede, oda arkadamn fen bilgisi retmenimiz iin aylp
baylmas oldu. Hissettii her ne ise, kimseye kar byle bir ey
duymadm biliyordum. Bakalarnn, ou sosyal ilikide duy
gularyla ynlendirildiini ise yllar sonra renebildim. Ben sos
yal etkileimde uygun davranlar zekam araclyla renmek
zorundaydm. Deneyimlerim arttka, becerilerim de geliti. Ya
amm boyunca anlayl retmenler ve akl hocalarndan yardm
grdm. Otistik zellikler gsteren bireyler, toplumsal ormanda
hayatta kalabilmek iin, kendilerini ynlendirip eitecek rehberle
re gereksinim duyarlar.
 Dnyann raconu
otistik yetenekleri gelitirmek

ki-buuk yamda, konuma zrl ocuklar iin hizmet veren

bir anaokuluna kaydolmutum. Yal, tecrbeli bir konuma tera
pisti ve baka bir retmen daha vard. Terapist her bir ocukla bire
bir grrken, retmen dier beiyle ilgileniyordu. Beni hayal
dnyandam ekip karmak iin ne kadar zorlamalar gerektiini
biliyorlard. An zorlama huysuzluk nbetlerine yol aabilirdi, an
cak yokluunda da hi bir ilerleme gerekleemezdi. Otistik zel
likler gsteren ocuklar kendi hallerine braklrlarsa, hep kendi
kk dnyalannda kalrlar.
Dalga boyumu deitirir, kulaklarm tkar ve hayal kurardm.
Hayallerim renkli sinema filmleri gibiydi. Bir bozuk paray dn
drmeye ya da masamn zerindeki tahtann yapsn incelemeye
dalp giderdim. Byle zamanlarda, dnyann geri kalanndan ta
mamen uzaklardm, ancak retmenim hafife enemden tutarak
beni gereklie geri dndrrd.
yamdayken, annem kzkardeime ve bana bakmas iin bir
dad tuttu. Bu hanm bizi srekli oyunlar ve ak hava faaliyet
leriyle megul tuttu. Eitim ve tedavimin nemli bir parasyd.
Balantm koparmamak iin yaptmz her etkinlie aktif olarak
katld. Kardan adam yaptk, top oynadk, ip atladk, paten ve k
zakla kaydk... Biraz daha byynce bizimle resim yapt ve bu
sanatla ilgilenmeye balamam salad. Otistik zellikler gsteren
bir ocuk iin evde ve okulda zaman iyi planlamak ok nemlidir.
Yemekler daima ayn saatte yenirdi ve sofra adabn renirdik.
Dadmz bana kibar olmay erken yalarda retmiti ve gvenlik
kurallarn beynime kazmt. Caddeyi gemeden nce iki tarafa
da bakmay renmitim. Caddenin tehlikeli olduunu tm ocuk
lar bilmelidir, ancak otistik zellikler gsterenler her eyi ezberle
yerek renmek zorundadr. Bir iki uyarma yeterli olmayacaktr.
Kk bir ilkokulda normal anasnfna devam ediyordum.
Her snfta oniki-ondrt renci vard ve deneyimli retmenler,
ocuklarn davranlarn kontrol etmek iin, sk ve adil snrlar
koymay biliyordu. Anasnfna balamamdan bir gn nce annem
dier ocuklara bana yardmc olmalan gerektiini aklamt. Bu,
alaylar engellemi ve daha iyi bir renme ortam yaratmt. Bu
okuldaki, eski tarz, iyi planlanm, deiik aktivitelerin el altnda
bulunduu snf idare eden retmenlere ok ey borluyum.
Tahtaya izilen gne sistemini renmemizi ve bilim mzesine
dzenlenen gezileri ok canl olarak anmsyorum. nc, dr
dnc snflarda mzede kendi kendime yaptm deneyler, bilimi
benim iin gereklie dntrmt. Atmosfer basnc kavramn
anlamak; st ieleri, lastik kapaklar ve kamlarla bir barometre
yaptktan sonra, ok kolayd. Kam st iesinin azn rten las
tik zara balamtk; hava basncndaki deiiklikler zar itiyor ve
kam kmldatyordu.
retmenlerim de yaratclm destekliyorlard. Beinci snf
tayken sahnelenen bir oyun iin kostmlerin hazrlanmasna yar
dmc olmutum. Resim ve sanatta ok baarlydm. Evde ve okul
da bu konuda almak iin vglerle cesaretlendiriliyordum.
Okula baladmda, hala beyin haan tans tayordum. ret
menlerim bundan haberdard ve zel eitimle ilgili bir tecrbeleri
olmad halde benimle ilgilenmeye istekliydiler. Anasnfndan
nce aldm iki yllk youn retim beni normal bir okula hazr
lamt. Artk szel ifadem yerindeydi ve daha ileri derecede otistik
semptomlarm kaybolmutu. Bir eitim program baanl olduun
da, ocuk daha az otistik davran sergiler. Artk dier ocuklarla
oynayabiliyordum ve daha az huysuzluk nbeti geiriyordum. An
cak, yorulduumda ya da bir retmen cevap vermem iin yeter
li sre tanmadnda, yine ortaya kabiliyorlard. Zihnim bilgiyi
yava ilemliyordu ve bir soruya abuk cevap vermek zordu.
Sekiz yamda, ok kt okuduum iin, annnem farkl bir yak
lam denedi. Okuldan dnnce, her akam, mutfakta birlikte otu
rurduk ve bir kitaptaki szckleri yksek sesle okurdum. Fonetik
ses ve kurallar rendikten sonra, bu kez o bana bir paragraf okur
du. Sonra ben bir-iki szck telaffuz ederdim. Her defasnda gide
rek daha uzun pasajlar okuturdu. Bir ocuk kitabndan deil, ilgin
bulduum gerek kitaplardan okurdum. Fonetik yardmyla re
nebiliyordum, nk konuma dilini anlyordum. Sessiz okumay
renmem ise ok daha uzun zamanm ald. Szckleri yksek
sesle telaffuz etmek, ardkl takip etmemi salyordu. Geceleri
kendi kendime masallar da anlatrdm. Yksek sesle sylemek, her
birine bir dzen katar ve daha gerek klard. Lisede dahi, flozofk
kavramlar kendi kendime yksek sesle konuarak tartrdm.
Yam ilerledike, bana byk yardm dokunan insanlar hep
srad, yaratc kiiler oldu. Psikiyatrist ve psikologlardan fazla
yarar salanamyordu. Beni analiz etmek ve derin, karanlk ruhsal
sorunlarm kefetmekle ok megul oluyorlard. Bir psikiyatrist,
ayet ruhsal yaram bulacak olursa, beni tedavi edebileceini
dnyordu. Lise psikologum, kaplar gibi saplantlarm, onla
r anlamaya alp geliimim iin uyaran olarak kullanmaktansa,
bastrp yok etmeye alt.
Lise dnemimde en nemli akl hocam, fen bilgisi retmenle
rimden Mr. Carlock oldu. Normal liseden atldktan sonra, annem
beni, duygusal problemleri olan yetenekli rencilere hizmet ve
ren kk bir yatl okula kaydettirdi. On iki yamda Wechsler
IQ testinde 137 tutturduum halde, derslerden sklyor ve dk
notlar alyordum. Okuldaki dier retmen ve uzmanlar beni tuhaf
ilgilerimden vazgeirmekle urarken, Mr. Carlock ilgi alanlar
m, ders almam iin gdleme arac olarak kulland. Ona sembol
olarak kullandm kaplardan bahsettiimde bana felsefe kitaplar
vermiti.
Benzer ekilde, psikolog ve psikiyatrist beni sktrma maki
nemden kurtarmaya alrken, Mr. Carlock onu savundu ve stelik
bir adm daha ileri giderek, enerjimi ve ilgimi ynlendirmek iin
kulland. Bana, eer makinenin beni niin rahatlattn anlamak
istiyorsam, bilim hakknda bilgi sahibi olmam gerektiini syledi.
Eer niversiteye gidecek kadar sk alrsam, basknn rahatla
tc etkisi altnda yatan nedenleri zebilecektim. Tuhaf cihazm
almaktansa, onu, almam, iyi notlar almam ve niversiteye git
mem iin kulland.
Ardndan beni Psychological Abstracts ve IndexMedicus gibi bi
limsel indekslerle tantrd. Gerek bilim adamlarnn World Book
Encyclopedia'y\ kullanmadn rendim. ndeksler yardmyla
dnyann tm bilimsel literatrne ulaabiliyordum. 1960larn or
tasnda indeksler bilgisayar ortamna aktarlmamt. Halk ktp
hanelerinde fotokopi makinesi bile yoktu. ndeksteki her girii, bir
deftere elle kopyalamak gerekiyordu. Bilimsel yaynlar taramak o
zamanlar gerek bir urat. Mr. Carlock beni ktphaneye gt
rp, btn bunlar reterek, bilim insan olmam yolunda ilk adm
atm oldu. Bunlar gerek bilim adamlarnn kulland kitaplard.
Mr. Carlockun eitimi ok iime yaramtr. Hayatmn sonra
ki dnemlerinde, kayg nbetleri beni parampara ederken, gerek
sinimim olan ilalar ktphanede aratrm ve cevaplan Index
Medicusta bulmutum.
Otistik zellikler gsteren ocuklarn deiik konularda saplan
tlar olur. Baz retmenler, saplanty bastrp yok etmeye al
ma hatasna derler. Aslnda, onu geniletip, yapc etkinliklere
kanalize etmeleri gerekir. rnein, eer bir ocuk tekneler iin deli
oluyorsa, bunu, okumas ve hesap becerilerini gelitirmesi iin kul
lanabiliriz. Tekneler hakknda kitaplar alabilir ve sratlerini hesap
lamak zere problemler retebiliriz. Saplantlar byk motivasyon
salar. Leo Kanner, otistik zellikler gsteren baz bireyler iin
baarya giden yolun, saplantlarn bir kariyere kanalize etmekten
getiini ifade etmitir. Baarl hastalarndan biri banka veznedar
olarak almaya balamtr. ocukluunda, tarlada almasn
salamak iin, hasat srasnda msr dizilerini saymasna izin ve
rerek, rakamlarla ilgili saplants iin bir hedef gsteren ifti bir
ailede yetitirilmiti.
Dr. Kanner saplantlarn, ayn zamanda sosyal bir yaam ve arka
dalara ship olmann bir yolu olabileceini vurgulamtr. Bugn,
otistik zellikler gsteren birok birey, bilgisayarlarla ilgilenmekte
ve iyi birer programc olabilmektedir. Bilgisayarlarla ilgilenmek,
ayn ilgiyi paylaan bakalaryla sosyal etkileim kurma olana
salayabilir. Internet, byle bireyler iin harika bir imkandr. Otis
tik zellikler gsterenlerin sahip olduu, gz temas kuramama ve
sakar davranlar gibi sorunlar nternette grlmez ve yazl me
sajlar, yz yze temasn getirdii sosyal glkleri ortadan kald
rr. Internet otistik zellikler gsteren bir bireyin sosyal yaamn
gelitirmek iin bugne dek bulunmu en iyi yntem olabilir. Tom
McKean, niversite rencisiyken bilgisayarlarn Tanrnn bir lt
f olduunu ve onlarn yardmyla normal konumaya gayret etmek
zorunda kalmadan, insanlarla iletiim kurabildiini anlatmaktadr.
retmenler, otistik zellikler gsteren ocuklara yeteneklerini
gelitirebilmeleri iin yardmc olmaldrlar. Eksiklik ve bozukluk
larn zerinde ok fazla durulurken, beceri geliimine yeterli ne
min verilmediini dnyorum. rnein, resim yetenei genelde
kk yalarda ortaya kar. Toplantlarda, retmenler ve anne
babalar bana, otistik zellikler gsteren ocuklarn izdii artc
resimler gstermilerdir. Sadece yedi yanda olan, otistik zel
likler gsteren baz ocuklar boyutlu perspektif kullanarak i
zimler yapabilirler. Bir defasnda, ziyaret ettiim bir okulda otistik
zellikler gsteren yirmi yanda bir adamn defterine ok gzel
havaalan resimleri izdiini grmtm. Hi kimse yeteneini ge
litirmesi iin onunla almyordu. Oysa teknik resim ve bilgisa
yar izimleri konusunda kurslara katlmas gerekirdi.
 Tom McKean, niversitede katld bir bilgisayar programlama
kursunda, bir program yazmann daha iyi bir yolunu bulduu iin
dk not alnca, hayal krklna uramt. Kaba olacak kadar
dorudan yaklamn, otizmin tipik bir zellii olduunu bilme
yen profesrn, Tomun tavrndan rahatsz olduunu sanyorum.
Tahtaya yryp, profesrn verdii rnei silip, dzeltmiti.
Soon Will Come the Light adl kitabnda Bakn, eer bu ekilde
yaparsak yazlm drt-be satr ksaltrz. Eer programc olarak
i aryor olsam, onun srar ettii gibi bir yazlmla kimse beni ie
almazd. dediini yazar. Tom kursta baarsz olunca hayal krk
lna uram ve kafas karmt. Yaratc bir profesr onu daha
ilgin ve zor yazlmlara ynlendirirdi.
Otistik zellikler gsteren ergen ve yetikinler, gl olduklar
noktalan gelitirmeli ve ilgi alanlann kullanmaldrlar. Bilgisayar
program, makine onanm ve grafik sanatlar gibi alanlarda cesa
retlendirilmeleri gerekir. (Sosyal tuhaflklar mazur grldnden,
bilgisayar programcl zellikle mkemmel bir alma alandr.)
Otistik zellikler gsteren bireyler, kendilerine dnyann raconu
nu retecek akl hocalarna gereksinim duyarlar. Otistik zellikler
gsteren pek ok yetikine, dier insanlardan farkl dndklerini
anlatarak yardmc olmuumdur. Bu bilindiinde ilerin niin do
ru gitmediini anlamak kolaylar. Videokamera ve videokasetler
sosyal etkileim kurma ve srdrme becerilerinin retiminde ok
yararl olurlar. Eski konferanslanmn video kaytlarn izlediimde,
tuhaf ses rntleri gibi hatalanm grebilirim. Otistik zellikler
gsteren bireylere toplumsal nezaket kurallann retmek, bir ak
tr rolne hazrlamak gibidir. Her adm nceden planlanmaldr.
Bu yzden Mr. Carlock bana, fen bilgisi retmekten ok daha faz
lasn yapmtr. Snf arkadalanmm eziyetlerinden dolay zlp,
hevesim knldnda, saatler boyu konuup beni cesaretlendirmiti.
Onun laboratuvan, anlamadm bir dnyadan saklandm smak
gibiydi.
lgilendiim eylere lmne balanrm. Ayn konu hakknda
hi durmadan tekrar tekrar konutuum olur. Sevilen bir arky
tekrar tekrar dinlemek gibi... Ergenlik andaki genler bunu sk
sk yapar ve kimse tuhaf olduunu dnmez. Ancak otizm normal
davran, pek ok kiinin anlama kapasitesini aacak lde abar
tr. rnein, ok kii kap sembollerim konusundaki srarm tuhaf
bulmu ve beni onlardan kurtarmaya almt. Saplantlarm ka-
nalize etmek iin Mr. Carlock gibi birisi gerekmiti.

niversite ve lisansst eitimi

niversiteye balamadan nce, annem idareyi sorunlarmla ilgili
bilgilendirdi. Okul, liseme yaknd ve hafta sonlar Mr. Carlocku
ziyaret edebiliyordum. Bu, baarm iin ok nemliydi. niversite
yaamna uyum salamaya alrken gereksinim duyduum des
tek ve cesareti veriyordu. Onsuz bunu gerekletiremeyebilirdim.
niversitede iki tr ders vard: ngilizce, biyoloji, tarih gibi ko
lay olanlar ve Franszca, matematik gibi imkansz olanlar. Mate
matik retmeni Mr. Dion, her dersten sonra benimle saatlerce il
gilenirdi. Hemen her gn ofisine gidip, o gnn dersini batan sona
gzden geirirdim. Franszcay geebilmek iin de bir retmenle
saatler boyu almam gerekiyordu. Moral destek iin ise Dekan
yardmcsnn ei Mrs. Eastbrook vard. Bana ok yardmc olan
srad insanlardan biri de oydu. Dank salar vard ve eteinin
altna pantolon giyerdi. Kendimi yalnz ve km hissettiimde,
evine urardm ve bana gereksinim duyduum cesareti salard.
niversite kafa kartrc bir yerdi ve bu kendine has toplumun
kurallarn anlamak iin grsel benzerlikler kullanyordum. Yatl
okulda beladan uzak kalmak amacyla gelitirdiim basit fikirleri
uyarlamak iin yeni semboller bulmutum. Oradayken hangi kural
lara kesinlikle uymam gerektiini ve hangilerinin etrafndan dola-
labileceini, dikkatle gzlem ve mantk kullanarak renmitim.
Sistemin gnahlar adn verdiim basit bir snflandrma sistemi
bile gelitirmitim. Sistemin gnah olarak tanmlanan bir kural,
ok nemliydi ve ihlali ciddi kayplara hatta kovulmaya yol aabi
lirdi. renciler sigara itiklerinde ve cinsel ilikiye girdiklerinde
balarn gerekten belaya sokuyorlard. Eer bir renci, bu iki
eylemi gerekletirmeyecei konusunda tam bir gven uyandrrsa,
dier ufak tefek kurallar, bir cezayla karlamadan, ihlal edebi
liyordu. Cinsel iliki ve sigaray sistemin gnahlar olarak snf-
lamtm. niversite personeli allklara koup cinsel eylemlerde
bulunmayacam anladktan sonra, tek bama ormanda yrye
ktm iin asla cezalandrlmadm. Bu konuda zel bir izin ve
rilmemiti, ama te yandan kimsenin beni durdurmaya almaya
can anlamtm. retmen ve gzetmenlerin asl olarak sigara
ve cinsellik konusunda endielendiini anlaynca, bam belaya
sokmamak kolaylamt.
Otistik zellikler gsteren bireyler iin kurallar ok nemlidir,
nk ilerin nasl yaplmas gerektii zerinde ok fazla youn
larz. Kurallar daima ciddiye alm ve retmenlerimin gvenini
kazanmmdr. Bana gvenen insanlar her zaman ok yardmc
olmulardr. Ama ou insan, otistik zellikler gsteren bireylerin
kurallar nasl anladn zmekte zorlanr. Sosyal sezgilerim ol
madndan, bilgisayar programclar gibi, saf manta dayanarak
davranlarm ynlendiririm. Kurallar mantksal nemine gre
snflandrrm. Bu karmak, algoritmik bir karar aacna benzer.
Her sosyal adm iin, zekam ve mantksal karar verme srelerini
kullandm bir ilemleme vardr. Karar veren duygularm deil,
saf bir hesaplamadr.
Karmak bir karar verme srecini renmek zordur. ocuklu
umda kat ahlaki kurallara bal olarak yetitirildim ve almann,
yalan sylemenin, dier insanlar incitmenin yanl olduunu
rendim. Byrken, belli kurallar ihlal etmenin sorun olmadn
gzlemledim. Kurallarn ihlali konusunda bir karar verme progra
m yaparak, hatal eylemleri e ayrdm: Gerekten kt, siste
min gnahlar, aykr ama kt deil. Gerekten kt olarak
snflanan kurallara mutlaka uyulmaldr. Hrszlk, mallara zarar
vermek, insanlar yaralamak bunlardandr ve anlalmalar kolay
dr. Aykr ama kt deil kategorisindeki kurallar genellikle bir
cezaya maruz kalmadan ihlal edilebilirler. Sistemin gnahlar
ise, grnrde mantksz nedenlerle ok ar biimde cezalandr
lrlar. Bu sistemi uygulamak, girdiim her yeni durumu deerlen
direbilmemi salamtr.
Bir baka nemli akl hocam Breechen Teyzeydi. Daima hog
rlyd ve srlarla almam iin beni cesaretlendirirdi. iftlii
ni ziyaret ettiimde, Arizonaya ak olmutum. Ahr blmelerine
sevdam da kariyerimi balatan motivasyonu salad ve lisansst
eitimim iin oraya dndm.
Hayvanclk dalnda yksek lisans tezimi farkl besi iftlikle
rindeki, ahr blmelerinin sr davranlarndaki etkisi zerine
hazrlamay istiyordum, ancak Arizona Eyalet niversitesindeki
danmanm bunun uygun bir akademik konu olmadn dn
d. 1974te iftlik hayvanlarnn davranlaryla ilgili aratrmalar
ok nadirdi. Saplantm bir kez daha bana g verdi. Profesrm
aptalca bulsa da, ahrlara gidip sr davranlarn inceleyecek
tim. Bu yzden yeni bir danman aramam gerekti. Hayvan Bilim
Blmndeki pek ok profesr fikirlerimi lgnca buldu. Neyse
ki sebat ettim ve ilgi gsteren iki yeni profesr buldum: naat B
lm Bakan Dr. Foster Burton ve Endstriyel Tasanm dan Mike
Nielson. Onlarla birlikte aratrma yntemimi hazrladm. Hayvan-
bilimlerindeki tutucu profesrlere lgn gelen bir fikir, bir inaat
ve bir tasarmcya ok makul grnmt.
Yksek lisans tezim btn fikirlerimi ve saplantlarm ortaya
dkmemi salad. Farkl sktrma blmesi tasarmlarnn hayvan
larn davran zerindeki etkisini, yaralanma olaylarn ve blme
nin ilevselliini saptamak istiyordum. Deikenlerim srn cinsi,
blmenin tasarm ve hayvann byklyd. Srlarn ne sk
lkta duraksayp sktrma blmesine girmeyi reddettiini, ilemin
sratini lp, hayvanlar boacak boyunduruklar ve kaymalarna
yolaacak yzeyler gibi yaralanmaya sebep verebilecek ayrntlar
kaydettim. Aratrma srasnda, blmenin yannda elimde bir veri
tablosuyla durarak, her bir hayvan damgalanp, alanrken notlar
aldm.
Tm verileri, Mhendislik Blmnn merkezi bilgisayarnda
delikli IBM kartlarna kaydetmek zorundaydm. Arizona Eyalet
niversitesine giderken, henz kk irin masast bilgisayar
lar ortada yoktu. Her bir hayvann verilerinin, ayr bir karta ilen
mesi gerektiinden, bebin delikli kartla baetmek beyin ypratc
bir iti. Laboratuvara mhendislerden nce girer ve idrar torbam
patlayana kadar alrdm. Tuvalete gitmek iin ayrlacak olsam,
bir mhendislik rencisi delme makinemi kapard. Kart delme ve
ayrmada bir uzman olmutum. Makinede bir skma olduunda,
mhendislik rencileri aresizlik iinde benim dzeltmemi bek
lerlerdi. Sk sk onlar iin bunu yapardm, bylece ileri bittiinde
sra bana gelecekti. Kart kmelerini her zaman srlarm olarak
grdm. Her bir kart bir hayvan olarak gzde canlandrmak, ista-
tiksel amalar iin gruplara ayrmay kolaylatryordu. rnein,
kartlar hayvanlarn boyuna gre ayrp, bykln verimlilii
nasl etkilediini hesaplayabilirdim. Kart ayrma makinesini kul
lanmaya sr gtme diyordum.
Aratrmamn sonular, sktrma blmelerinin tasarmnn
kullanm etkilediini gsterdi. Bazlar boalar yaralamaya daha
yatknd ve baz sr cinslerinin kaza geirme skl daha fazlayd.
Hayvanlarla yaplan ilemler iin en etkin srati hesaplamak ama
cyla bir alma yaptm. Personel ok hzl hareket ederse, yara
lanmalar artyor ve alar doru biimde uygulanamyordu. Yirmi
yl nce, bir sr alamak ve dier ilemleri gerekletirmek iin
ne kadar sre gerektiini saptamtm. Bunlar bugn hala geerli-
dir. Daha hzl alarak iyi bir i karmak imkanszdr.
Baz ynlerden, otistik zelliklerimin srlar anlamama yardm
c olduuna inanyorum. Eer sktrma blmesini kendi zerimde
altrm olmasam, srlar nasl etkilediini asla dnmeyebi
lirdim. anslydm, nk hayvanlan anlamam ve grsel dn
celerim beni, otistik zelliklerimin ilerlememi engellemedii, tat
min edici bir kariyere ynlendirdi. Oysa, lke genelinde katldm
toplantlarda, niversite bitirmi ancak bir i sahibi olamam ok
sayda otistik zellikler gsteren bireyle karlatm. Okulun planl
yaps iinde baarl oluyor, fakat i bulamyorlard. Sorunlar ge
nellikle sunu yznden ortaya kyordu. Grmeler srasnda,
insanlar dorudan tavrlarmz, tuhaf konumamz ve komik hare
ketlerimizden ekiniyorlard.
Yirmi yl nce ne kadar tuhaf grndmn farknda deildim.
yi arkadalarmdan biri, her zaman kambur durduumu, kollarm
bktm ok yksek ve ayarsz bir sesle konutuumu syle
miti. Gittiim her yere arka kapdan girmek zorunda kalyordum.
Kariyerimin balangcnda serbest olarak almaya baladmda,
beni geindirecek kadar param olduu iin anslydm. Bir keresin
de, Amerikan Ziraat Mhendisleri Birlii toplantsnda, iki mhen
dis zerinde kt bir izlenim braktm farketmitim. Beni dikka
te almyor ve tartmak istemiyorlard. John Waynein Red River
besi iftlii iin daldrma havuzu izimini ortaya kartncaya ka
dar, tuhaf biri olduumu dnyorlard. Grr grmez, Bunu sen
mi izdin? diye sordular.
Otistik zellikler gsteren bireyler bilgisayar programcl, tek
nik izim, grafik, izgi film tasarm, otomobil mekanii ve maki
ne tamiri gibi uzmanlaabilecekleri alanlarda becerilerini geliti
rebilirler. Asl yardm grmeleri gereken alan kendilerini pazarla
maktr. Pek ok durumda, i grmesi insan kaynaklar personeli
yerine dier programc ve grafikerler tarafndan yrtldnde,
anslar artar. Benzer ekilde, bir portfy sunmak, otistik zellikler
gsteren birini altrmaktan endie eden pheci iverenleri ikna
etmeye yardmc olacaktr. Asansr tamiri, bilgisayar programcl
, grafik sanatlar, mimari izim, bisiklet tamiri ve laborantlk gibi
ok farkl alanlarda tatmin edici mesleklere sahip insanlar tamdm.
Bu ilerin ou, otistik zellikler gsteren bireylerin, genelde sahip
olduu grselletirme becerilerini kullanyordu.
rnein, iyi bir mekanik, neyin yanl gittiini anlamak iin,
makineyi zihninde altrabilir. Bilgin otistiklerin hafza becerile
rini gsterenler ktphanelerde kataloglama ve yeniden dzenleme
ilerinde baarl olurlar. Bazlar mkemmel bir kulaa sahip ol
duklarndan, piyano akordu da uygun bir meslek olabilir.
Besicilik endstrisinde gvenilirliimi salayacak o ilk hayati
adm atm hala anmsyorum. Arizona Farmer Ratchman dergi
sinde bir makalemin baslmasn salayabilirsem, gerisinin gelece
ini biliyordum. Bir rodeo srasnda, derginin yayncsna yakla
tm ve sktrma blmeleriyle ilgili bir yazyla ilgilenip ilgilenme
yeceini sordum. Olumlu cevap aldm ve ertesi hafta Byk Giri
Kaps Tartmas balkl makalemi postaladm. Farkl sktrma
blmelerinin yarar ve snrllklarn ortaya koyuyordu. Bir ka
hafta sonra dergiden beni aradlar ve ahrlarn iinde bir resmimi
ekmek istediklerini sylediler. nanamamtm. lk iimi cesur bir
teebbs sayesinde almtm. Sene 1972ydi. Yksek lisans tezim
zerinde alrken dergiye dzenli olarak yazmaya devam ettim.
Makalelerimin yaymlanmas, byk bir et kombinas inaat
firmas olan Corral Industriesde ie girmemi salad. Yakasna as
kerlerin rtbe iaretlerine benzeyen sr eklinde ineler taktm
yeil bir niforma giyiyordum. Bronz srlarla, onba olarak ba
lamtm. Endstride tannr olunca, kendimi yksek rtbeli gm
ya da altn srlarla dllendirdim. nsanlarn niformam gln
bulduundan tamamen habersizdim.
Emil Winnisky, Corral Industrieste alan bir mdr, yetenek
lerimi farketti ve daha uygun ekilde davranmam ve giyinmem ko
nusunda yardmc oldu. Beni sekreterleriyle gzel elbiseler almak
zere alverie yollad ve zbakm konusunda nasihatlerde bulun
du. Artk daha uygun kovboy tarz bir gmlek giyiyorum, ancak
kendimi dllendirmeye de devam ediyor ve yakama iki adet g
m sr takyorum.
O zamanlar Emilin giyim ve bakmma mdahale etmesine g-
cenmitim, ancak bugn bana byk bir yardmda bulunduunu
anlyorum. nme bir deodoran koyarak, koltuk altlarmn koktu
unu syledii gn hala utanarak anmsyorum. Otistik zellik
ler gsteren bireyler giyimleri ve bakmlar konusunda nasihatlere
gereksinim duyarlar. Sk ve kamdrc elbiseler, dikkatlerini ie
vermelerini olanakszlatrr ve pek ok kozmetie kar alerjik
tepkiler verebilirler; dolaysyla, her birinin ar duyarl ciltlerini
rahatsz etmeyecek k ve rahat elbiseler ve parfmsz kozmetikler
bulmalar gerekir (parfme kar ileri derecede alerjik tepkiler gs
teririm). Tra olmak, otistik zellikler gsteren ou erkek iin,
dokunma duyusunun duyarll nedeniyle, zordur. Elektrikli ma
kineler, genellikle, tra baklarna gre daha kolay kullanlabilir.
Corral Industrieste altm dnemde haftada bir Swift et
paketleme tesislerini ziyaret ederdim. Orada mdr olarak grev
yapan ve i yaammda en nemli akl hocalarmdan biri olacak
Tom Rohrer ile tantm. Tomun benim iin yapt en nemli ey
yalnzca varlma tahamml etmekti. Hala ok konuuyordum,
ancak sorunlara - kap kenarlarna yaralanmalar nlemek iin st
hortumlar koymak gibi - aklc zmler bulduum iin, bana se
sini karmyordu. Zamanla idareci Norb Goscowitz ve ustaba
benimle ilgilenmeye balad. Norb, bir ka kez benimle kzna na
sihat eder gibi konutuunu sylemitir.
Bir yl sonra Swiftle Corral Industries adna bir sr rampa
s yapmak zere szleme imzaladm. Bu inaat sresince teknik
olarak doru olmann, sosyal olarak doru olmak anlamna gel
meyebileceim rendim. Bir keresinde baz iileri batan sav
ma yaptklar kaynak yznden kaba bir dille azarladm ve ok
sinirlenmelerine sebep oldum. Mhendis Harley Winkleman bana
gzel bir nasihat verdi ve Kk bir sorun kansere dnmeden,
iilerden zr dilemelisin dedi. Beni kafeteryaya gidip zr dile
meye zorlad ve incelikle eletirmenin yollarn retti.
Bir yl sonra Svviftte baka sosyal potlar krdm ve Tom beni
kzdrdm ynetim kurulu bakanna kar savundu. Safa orada
alan herkesin, irkete sadakati n planda tutacana inanyor
dum. Bakan, ona baka bir Swift tesisinde cihazlarn kurulumu
sonrasnda yaplan hatalar anlatan bir mektup yazdmda, utan
hissetmiti. Banda bulunduu bir operasyondaki hatalar ortaya
koymam takdir etmemiti. Bundan irketin karlarna sadakatin,
baka insanlar iin genellikle en temel gdleyici olmadn
rendim. ler gerekten tersleince, Norbun bana Ne olursa olsun,
daima sebat etmelisin dediini hi bir zaman unutmayacam.
Corral Industriesdeki iimi braktm ve serbest tasarmc olarak
alrken, Arizona Farmer Ranchman dergisinde yazmay da sr
drdm. Serbest alma, dzenli bir ite ortaya kabilecek sosyal
sorunlarn oundan kanmam salad. Bu bir yere gitmem, bir
proje tasarlamam ve kimseyle sosyal bir ilikiye girmeden ayr
labilmem demekti. Bir hayvann sorun yaadn bir kilometre
teden farkettiim halde, sorun kabileceini gsteren ince sosyal
ipularn halen kolaylkla yakalayamyorum.
Arizona Farmer Ranchman'e yeni bir mdr geldiinde, beni
tuhaf bulduunu ve kovmay dndn farketmemitim. Ben
den holanmadn, bir i arkadamdan duydum. Dostum Susan
da uyan iaretlerini grd ve bana gemi makalelerimden oluan
bir portfy hazrlamam iin yardm etti. Mdr, yazdklarmn
ne kadar iyi olduunu grnce cretimi artrd. Bu deneyim bana
yeni projelerimi satabilmek iin, mterinin nne, tamamlanm
olanlarn fotoraf ve izimlerinden oluan bir portfyle kmam
gerektiini retti. Mterilerle sohbetlerimi teknik konularla s
nrlayp dedikodudan kanarak, sosyal sorunlardan kanmay da
rendim.
Otistik zellikler gsteren bireyleri ie alanlar, onlarn snrllk
lar hakknda bilgi sahibi olmaldr. Yaptklar ie ok iyi youn
laabilirler ve doru evre koullarn salayan bir iveren, stn
bir performans elde edebilir. Ancak, baedemeyecekleri sosyal
durumlardan uzak tutulmaldrlar. Bir mimarlk firmasnda uzun
yllar baaryla alan otistik zellikler gsteren bir adam, mteri
temas gerektiren bir blme terfi ettikten sonra, iinden atlmt.
Baka biri laboratuvardaki iini, dier alanlarla iki iip sarho
olduktan sonra kaybetmiti. verenler, otistik zellikler gsteren
alanlarnn baedemeyecekleri sosyal durumlarla karlamama
s iin, dier personeli otizm konusunda eitmelidirler.
Her Mr. Carlock ve Tom Rohrera karlk, hayat zorlatracak
birileri de olacaktr. Scottsdale et kombinasna ilk gittiimde, sr
larn tutulduu blme yrdm ve kapda duran Ron adnda
bir adamn kzlarn ieri alnmadn sylediini anmsyorum.
70lerin banda hayvanclk tesislerinde hi bir kadn almyor
du. Bugnse ou, zellikle srlarn bakm ve veterinerlik gibi
ilerde erkeklerden daha nazik davrandklar iin, kadnlar tercih
ediyor. O zamanlar benim iin kadn olmann m yoksa otizmin mi
daha byk bir engel olduunu bilemiyordum.
Erkekler dnyasna girmeye almak yeterince zordu. Et kom
binalar iin tasarm yaparken, arabama boa testisleri asyorlard.
Arizona Eyalet niversitesinde mandrada alrken, erkekler
tuvaletinde giyinmek zorunda kalyordum. Bir tesiste beni, tam
kere, kanlarn topland ukura gtrdler. Sonuncuda kanla
r, ayaklarmla serte vurarak, tesis mdrnn zerine srattm.
Sonradan, cihazlar kullanmasn ok iyi bildiimi anlaynca, bana
sayg gsterdi. Bugn cinsel taciz olarak adlandrlan eyler benim
deneyimlediklerim yannda bir hitir.
Hi bir zaman bilemeyecek olsa da, Ron, srlarn tutulduu b
lme giden yolu kapattnda, itteki kk nemsiz kapy, hayal
dnyamda zel yeri olan sembolik bir kapya evirdi. Kapatlm
her kap benim iin Tanrnn hazrlad byk plann bir paras
gibiydi. Grsel semboller dnyam bana ilerleme gc verdi. Ka
pal bir kap fethedilmeliydi. Kararl bir boa gibiydim; hi bir ey
beni durduramazd.
 Biyokimya mridi
ilalar ve yeni saaltmlar

Ergenlik, ondrt yamdayken, sinir krizleri eliinde gelip at

t. lk i grmesinde ya da toplum karsnda konumadan nce
duyulabilecek trden bir sahne korkusunu srekli hissederek ya
amaya balamtm. Kaygnn grnr bir nedeni yoktu. Otistik
zellikler gsteren bireylerin ounda belirtiler ergenlikte arla
r. Kayglarm zaman zaman kolit nbetleri ve korkun baanla-
nyla yer deitiriyordu. Sinir sistemim devaml stres altndayd. En
ufak hareketin korku dolu bir tepkiyi tetikledii, rkek hayvanlar
gibiydim.
Takip eden yirmi yl boyunca panik ataklarm iin psikolojik
nedenler bulmaya altm. Bugn, sinir sistemimin otizm nede
niyle srekli bir an uyanklk durumunda olduunu anlyorum.
En kk etki, youn bir tepkiye yol aabiliyordu. En ufak hare
kette, yrtc hayvanlara kar igdsel tepkileri canlanan asabi bir
inek ya da at gibiydim. Yam ilerledike kayg nbetleri arlat
ve kk stresler bile panik ya da koliti tetiklemeye balad. Otuz
yanda, bu ataklar artk stres kkenli ciddi salk sorunlarna yol
ayordu. Belirtilerin zamanla younlamas, manik-depresif zel
likler tayan bireylerde grlen belirtilerin zamanla arlamasna
benziyordu ve baka otizm vakalarnda da yaygnd.
Genliimde, kayg saplantlarm besliyor ve motivasyon sal
yordu. Byk olaslkla, sinir sistemimin ar uyanm sz konusu
olmasayd, iimi kuramayacak ya da hayvancla olan ilgimi geli
tiremeyecektim. Bir noktada, sinirlerle mcadele etmenin iki yolu
olduunu farkettim: geri ekilip eve kapanarak, alverie bile git
meye korkan bir agorafobie dnmek ya da atee kar ate... Lise
ve niversitede panik ataklar, bir sonraki kapya ulap hayatta
bir sonraki adm atmann zaman geldiini gsteren birer kehanet
gibi alglyordum. Eer korkularmla yzleirsem, panik ataklarn
kaybolacan dnyordum. Daha hafif kayg nbetleri, gncemi
sayfalarca doldurmama yol ayordu; daha iddetli olanlarsa beni
fel ediyordu ve toplum iinde bir nbet geirme korkusuyla evden
kmak istemiyordum.
Yirmili yalarmn sonunda bu nbetler giderek sklat. Jet mo
torum snyor; ancak, beni uuracana, infilak ediyordu. Grsel
zihnim, arlaan sorunlara psikolojik bir neden bulabilmek iin,
durmadan alyordu. Farkllk gsteren kayg nbetlerini, zel bi
rer anlam varm gibi snflandrmaya bile balamtm. Kaygnn,
kaygya dayal kolite gre, psikolojik olarak daha geriye gtrc
etkileri olduunu dnmtm, nk aylar sren kolit nbetleri
srasnda sinirlerim yatyordu ve yeni giriimlerden korkmuyor
dum. An uyanlm sinir sistemim kendini farkl ekillerde ortaya
koyuyor gibiydi. leri derecede kayg beni eve kapatrken, kolit n
betleri srasnda, grsel semboller haritam takip ederek, darya,
dnyay fethetmeye kyordum.
*

Daha sinirli olduka, saplantlanm da gleniyordu, ta ki jet mo

toru beni paralamaya balayana dek... Grsel semboller ie yara
myordu ve sonunda tbba dndm... ehirdeki her doktora gittim-
se de, hi biri kayglarma elik eden baanlarm iin fiziksel bir
neden bulamyordu. Beyin taramasn da denedim; ancak, ondan da
bir ey kmad. Tp, bana yardmc olamyordu ve ben her gn
tek tek gslyordum. Bir yandan kariyerim olduka iyi gidiyor
du ve Amerikan Zirai Danmanlar Demeinin ynetim kuruluna
ilk kadn ye olarak seilmitim. Ne var ki zorlukla alabiliyor
dum. Eve grnr bir neden olmakszn, terler iinde ve korkuyla
dndm, berbat bir gn anmsyorum. Kalbim arparak kane
peye oturmu ve Hi bitmeyecek mi? diye dnmtm. Son
ra birisi, her leden sonra kendime sessiz, sakin geireceim bir
zaman ayrmam nerdi. Bunun zerine her gn saat drtten bee
kadar televizyonda Uzay Yolunu seyretmeye baladm. Bu rutin
kayglarm azaltmama yardmc oldu.
Otuzdrt yamda, gz kapamdan kanserli bir para aldrmak
iin bir ameliyata girmem gerekti. Bu srada kaptm enfeksiyon,
bugne kadar yaadm en iddetli ve korkun ataklar tetikledi.
Gece yars kalp arpntlaryla uyanyordum. Saplantlarm birden
bire, srlar ve hayatma bir anlam bulmaktan, kr olma korkusuna
evrildi. Takip eden hafta boyunca, her gece saat te, gzlerimi
kaybettiim kabuslarla uyandm. Baars, kolit ve kayg artk ye
rini youn bir kr olma korkusuna brakmt. Grsel dnceye
sahip biri iin, kr olmak lmden beter bir kaderdir. Sinirlerimin
tamamen boalmasn nlemek iin, bir eyler yapmam gerektii
nin farkmdaydm. Tm yetikin hayatm boyunca, benle beraber
olan kayg bozukluuna son vermek iin biyokimyaya bavurmaya
o zaman karar verdim.

Biyokimyay Kefetmek
Gz ameliyatmdan alt ay kadar nce Psychology Today der
gisinin 1981 ubat saysnda Biyolojik Psikiyatrinin Vaat ettikleri
balkl bir makale okumutum. Kaygy kontrol etmek iin anti-
depresan ilalarn kullanmn anlatyordu. Mr. Carlockun
rettii ktphane becerilerimi kullanarak, Archieves o f General
Psychiatry nin Ocak 1980 saysnda, Harvard Tp Fakltesinden
Dr. David Sheehan ve alma arkadalarnca kaleme alnm, Fo-
bik, Histerik ve Hipokondriyakal Belirtiler Gsteren Kayg Bozuk
luunun Saaltm gibi etkileyici bir bala sahip makaleyi bul
dum. Bu alma imipramine (Tofranil markasyla sunuluyor) ve
fenelzin (Nardil markasyla sunuluyor) kullanarak kaygnn kontrol
edilmesine dair aratrmalar anlatyordu. Belirtileri okuduumda
Kutsal Kaseyi bulduumu anladm. Dr. Sheehanm hastalarnn
yzde 90 korku ya da panik nbetleri, nedensiz korkuya kaplma,
sinirlilik ve isel sarslma gibi belirtiler gsteriyordu. Yzde 70i
kalp arpnts ya da boazda yutkunma glnden ikayetiydi.
ouna sahip olduum, yirmiyedi belirtiden oluan bir liste vard.
Makalede bahsedilen ilalarn sorunlarma are olabileceini
aklmdan geirsem de, denemeyi erteledim. Biyokimya fikri hi
houma gitmiyordu. Ancak, gz ameliyatn takip eden krizler beni
raz etti. Dosyalarm arasndan makaleyi bulup kardm ve tekrar
tekrar okudum. Benim gibi, almaya katlan hastalar da Valium
ve Librium gibi sakinletiricilere olumlu yant vermemiti. Liste
de belirtilerimi iaretledim ve doktorumu bana gnde 50 miligram
Tofranil vermeye ikna ettim. Etkiler hzl ve artcyd. ki gn
iinde daha iyi hissetmeye balamtm.
Gl bir hayatta kalma igdm vard; aksi halde baarl ol
mazdm. Bu igd ve bilime olan merakm, antidepresanlar ve
sktrma makinem gibi saaltm yntemlerini bulmam salam
t. Teknik eitimim de bana yardmc olmutu. Psikoloji ve hayvan
bilimden elde ettiim dereceleri almak iin, bir ok veterinerlik ve
fizyoloji dersi almtm. Karmak tp makalelerini roman gibi oku
yordum. Ktphane aratrmas konusundaki tecrbelerim de bana
yantlar aramam gereken yerin ktphane olduunu sylyordu.
Bedenim artk bir ar uyarlma durumunda deildi. lalara ba
lamadan nce, varolmayan yrtc hayvanlardan kamaya hazrlanr
gibi, srekli bir psikolojik alarm hali iindeydim. Otistik olmayp,
depresyon ve kaygdan ikayet eden baka insanlarn sinir sistemi
de biyolojik olarak kamaya hazrlanr. ou insann aldrmad
gnlk hayatn kk stresleri, kayg ataklarn tetikler. Aratrma
lar Tofranil gibi antidepresan ilalarn strese uyumu taklit ederek
yarar saladn gstermektedir. yl boyunca Tofranil kullan
dktan sonra, daha etkili ve daha az yan etkisi olan kimyasal kuzeni
desipramin'e (Norpramin) baladm.
Bu ilalan kullanmak, kendime yepyeni bir k altnda baka
bilmemi salad. Gnce tutmay braktm ve i yaamnda baa
rm gzle grlr ekilde artt. Artk gereksinim duymadm iin,
zenle hazrlanm grsel semboller dnyam da terkettim. Gn
cemi okuduumda, tutkuyu zlyorum; ancak, asla o gnlere dn
mek istemem. lalardan nce, saplantlarm kayg ynlendiriyor
du. lgintir ki, bu saplantlar duygularmda derin izler brakmt.
lalara balamadan nce giritiim projeler, bende halen sonraki
lerden daha fazla tutku uyandryor.
ay kadar Tofranil kullandktan sonra, sinir krizlerim geri
dnd; ancak, bu kez ok daha hafiftiler. Krizlerin evrimler ha
linde geldiini farkettim ve ilacn dozunu arttrma drtm fren
ledim. Gemi deneyimlerimden krizlerin eninde sonunda hafifle
yeceini ve ilkbahar ile sonbaharda artma eiliminde olduklarn
biliyordum. lk nksetme, bir tesiste yeni bir donanmn kurulumu
srasnda ortaya kt. Stres bir krizi tetikleyebilir. Tek yaptm
onu aklmdan karmak oldu ve sonunda geti. Krizler geldiin
de dozu arttrmamak iin irade gc gerekiyor; ancak, yllardr 50
miligramlk doz ie yaramaya devam etti. On yldr antidepresan
kullanyorum ve artk biyokimyann inanl bir mridiyim.
la almak, eski bir otomobil motorundaki gevek viday sk
trmaya benziyor. Tofranil almadan nce, motorum srekli yan
halindeydi ve dakikada yle ok devir yapyordu ki, kendini para
lamaya balamt. imdi sinir sistemim saatte 300 yerine 80 kilo
metre yapyor. Hala kriz dnemleri yaasam da, bunlar 200 ila 300
kilometre yerine, 80 ila 120 kilometre arasnda gidiyor. lalardan
nce, sktrma makinem ve ar bedensel talimler kaygm azal
tyordu; ancak, yalandka sinir sistemimi ayarlamak glemeye
balamt. Zamanla, sakinlemek iin sktrma makinemi kullan
mak, bir maden eritme ocan sndrmek iin zerine tkrmeye
benzemiti. Bu noktada ilalar imdadma yetimiti.
lasz gnlerimin kayg nbetlerini dnrken, bir ka ay s
resince kaygmn ok dk olduu dnemler geirirken, aniden
bir panik atan metabolik bir dmeye basarak sinirlerimin hzn
saatte 120 kilometreden 300 kilometreye kardn anlyorum.
Tekrar yavalamalar da bir ka ay alyordu. Bir dmeyle sanayi
tipi bir vantilatrn hzn artrmak gibiydi. Sinir sistemim tatl bir
meltemden, kkreyen bir kasrgaya dnyordu. Bugn artk hi
tatl bir meltemin iddetini amyor.
Panik ataklar ve kayg hem normal geliim gsteren hem de otis
tik zellikler gsteren bireylerde ortaya kar. Yksek ilevli otistik
zellikler gsteren bireylerin yaklak yars ileri derecede kayg
ve panikten ikayetidir. Otistik zellikler gsteren bir matema
tiki olan Lindsey Perkins, insanlarla iletiim kurmaya altn
da tutulduunu ve panie kapldn ifade etmektedir. Columbia
niversitesinden Dr. Jack Gorman ve alma arkadalar, kayg
seviyesindeki ani deiimleri aklayabilecek tututurma adn
verdikleri bir sreci anlatrlar. Beynin duygu merkezlerinin yer al
d limbik sistemindeki nronlarn tekrar tekrar uyarlmas, onlar
daha duyarl hale getirir. Bu, minedeki ktklerin altna konu
lan ray tututurmaya benzer. Kk ateler, birden alev alncaya
dek, ktkleri yava yava str. Bu sre sinir sistemimde ilerken
hassas bir tetiin ucunda gibiydim. En kk stres, korku dolu b
yk bir tepkiye yol ayordu.
lac kullanmaya balar balamaz rahatladm halde, davran
larmn deimesi zaman almt. Herkesin hemen farkettii ak
gelimelerin yannda, yllar boyunca daha ince kazanmlar da oldu.
rnein, teden beri konferanslarma katlan kiiler, giderek daha
iyiletiimi farkettiler. Yedi yldr grmediim bir arkadam, artk
kambur durmadan, daha dik yrdm syledi. Aksamay brak
m ve gznde yeni bir insan olmutum. Bazen kambur durduu
mu bilmeme ramen, srekli yutkunduumu ve nefesimi tutmaya
alr gibi konutuumu hi farketmemitim. Gz temasm da ge
limiti ve artk baklarm karmyordum. nsanlar benimle ko
nuurken artk daha samimi bir hava sezdiklerini ifade ediyorlar.
1992 yaznda byk bir lifli tmr yznden rahmim alndktan
sonra, biyokimyayla tekrar yz yze geldim. Bedenimdeki stro-
jen seviyeleri nemli oranda dmt. Daha alngan olmutum ve
eklemlerim aryordu. Sktrma makinemin sakinletirici, rahat
latc etkisinin kaybolduunu farkedince dehete dmtm; artk
bir ie yaramyordu. Empati ve efkat duygularm kayboluyor ve
bir bilgisayara dnyordum. Dk dozlarda strojen takviyesi
almaya baladm. Bu bir yl kadar bana yardmc oldu; ancak, ar
dndan sinir ve kolit krizlerim geri dnd. On yldan fazladr ko
lit geilmemitim. Panik, nceden hissettiim eski ar uyarlma
hissini canlandrmt. Gece havlayan bir kpek, yreimi azma
getiriyordu.
Tofiranil ncesi gnlerimi dnnce, strojen seviyemin en d
k olduu adet dnemlerinde, neredeyse hi kriz geirmediimi
anmsadm ve yksek bir strojen dozu kullandm anladm. Hap
lar almay kesince, sinir krizleri de kesildi. Artk insulin dozunu
ayarlayan bir eker hastas gibi, strojen gereksinimimi hassas bir
ekilde takip ediyorum. Yumuak empati duygulan besleyebile
cek, ama sinir sistemimi an duyarl hale getirmeyecek kadar kul
lanyorum. Panik ataklanmn ergenlik dnemimde ortaya kmas
nn nedeninin, strojenin sinir sistemim zerindeki etkileri olarak
yorumluyorum. Ayn ekilde, sinir krizlerinin aklanamayan ev
rimleri de bedendeki strojen miktannn doal dalgalanmalarndan
kaynaklanyor olabilir. Belki baz aylarda bu hormonu biraz daha
fazla salglamam, yeni bir krizi tetiklemeye yetiyordu. Artk st
rojen dozlann dikkatle ayarladm iin, bu evrimleri yaamyo
rum. Almam gereken miktar deiiklikler gsteriyor, nk halen
ksmen alan bir tane yumurtalm var.
Biyokimyama mdahale etmek beni tamamen deiik bir insan
yapmad, ama duygularmla bu ekilde oynayabilmem, kim oldu
um ve ne olabileceim konusunda yaratt soru iaretleriyle beni
rahatsz etti. Elbette ortada bir zm olduu ve sinir sistemim beni
paralamadan kimya sayesinde yaam kalitemi artrabildiim iin
kran doluyum. Sorunlarmn ou final snav ya da iten kovul
ma gibi dsal streslerden kaynaklanmyordu. Ben, srekli korku
ve kayg modunda alan bir sinir sistemine sahip olarak domu
insanlardanm. Pek ok insan, ocuk tacizi, uak kazas ya da sava
benzeri ok sert bir travma geirmeden bu duruma dmez. Srekli
sinirli olmay olaan zannederdim ve ou kiinin devaml kayg
ata yaamadn renmek bir vahiy etkisi yaratmt.

Otizm in la Tedavileri
Bugn otistik zellikler gsteren bireyler iin ok sayda ila
bulunmaktadr. Bunlar zellikle ergenlikten sonra balayan so
runlar iin yararldr. Ne yazk ki pek ok tp uzman bu ilalar
uygun ekilde nasl reeteye dkmesi gerektiini bilmemektedir.
Otizm toplantlarnda, epilepsisi olan otistik zellikler gsteren bir
hastaya yazlan ilacn nasl iddetli nbetlere sebep olduu ya da
bir at uyutmaya yetecek kadar sakinletirici verilen bir bakas
nn nasl bir zombiye dnt gibi korku hikayeleri dinliyorum.
Anne-babalar bana yan etkilerle ilgili hikayeler de anlattlar; otistik
zellikler gsteren bir yetikinin, yksek dozda antidepresann et
kisiyle, kendini kaybederek nasl bir oday harabeye evirdii, ya
da bir dierinin alt farkl ilatan oluan bir kokteylle nasl btn
gn uyuduu gibi.
lalarn uygun kullanm iyi bir otizm programnn nemli bir
parasdr; ancak, uygun eitsel ve sosyal etkinliklerin yerini tuta
maz. la kaygy azaltabilir, ama iyi bir retmen gibi ilham ve
remez. Otistik zellikler gsteren baz bireylere, kimyasal bir deli
gmlei oluturacak ekilde, ar miktarda gl ila uygulanm
tr. Etkili bir ila, makul bir dozda verilmeli ve hemen dikkati eke
cek ak bir etkisi olmaldr. Eer etkisi gzard edilecek dzeydey
se, muhtemelen kullanmaya demez demektir. Benzer ekilde, ie
yarayan ilalarn kullanmna devam edilmeli ve ie yaramayanlar
terkedilmelidir. Otizmin geni bir belirtiler yelpazesi olduu iin,
birine yararl olan ila, dieri iin deersiz olabilir.
Aratrmalar klomipramin (Anafranil) ve fluoksetin (Prozac)
gibi yeni antidepresanlann otistik zellikler gsteren bireylerde o
unlukla etkili olduunu gstermektedir. Bunlar genellikle benim
aldm ilalara gre daha iyi ilk tercihlerdir. Ayrca, otistik zel
likler gsteren bireylerde rastlanabilen saplant-zorlant bozukluk
lar ve karmak dnceleri azaltrlar. Norpramin ve Tofranilin
yakn kimyasal kuzeni olan Anafranil, sinir sistemini sakinletiren
bir madde olan serotonin seviyelerini de ykseltir. EEG anormal
likleri olan kiilerde, epilepsi nbetlerine yol aabileceklerinden,
her de son derece dikkatli kullanlmaldr. Prozac gibi dier
antidepresanlar, epilepsi hastalar iin daha uygundur. Otistik zel
likler gsteren tm bireyler, reete gerektiren ilalar kullanmadan
nce, otizmde ila tedavisi konusunda ok deneyimli bir doktora
danmaldrlar.
Bostondan bir otizm uzman olan Dr. Paul Hardy ve Harvard
Tp Fakltesinden Dr. John Ratey, otistik zellikler gsteren bi
reylerin, otistik olmayanlara gre daha dk dozda antidepre-
sana gereksinim gsterdiini ifade etmilerdir. Otizm iin etkili
olan dozlar depresyon tedavisinde kullanlandan daha dktr ve
Physcians Desk Referenceta tavsiye edilenler ou otistik zel
likler gsteren birey iin fazla yksektir. Bazlar iin normal do
zun te biri ila drtte biri yeterliyken, dierleri tamamna gerek
sinim duyabilir. Yksek doz sknt, uykusuzluk, saldrganlk ve
heyecana yol aacaktr. Dozlar ok dk olarak balatlmal ve
etkin miktar bulunana kadar yavaa artrlmaldr; doz mmkn
olan en dk noktada sabitlenmelidir. Bu noktadan sonra yapla
cak artrmlar an saldrganlk, epilepsi nbetleri gibi felaketlere
yol aabilir ve baz durumlarda manik psikozu tetikleyebilir. Doz
artrmnda saldrganlk, uykusuzluk, sknt ortaya karsa, derhal
drlmelidir. Yksek dozun ilk iareti genellikle uykusuzluktur.
Bu elikili etki tm antidepresanlarda ortaya kabilir, n
k beyinde iki farkl biyokimyasal patika zerinde alrlar. Bir
patika kiiyi depresyondan karrken, dieri kaygy teskin eder.
Doru dozu saptamak hassas bir denge iidir ve ne yazk ki otistik
zellikler gsteren pek ok birey, deneyimledikleri tepkilerin ince
farklarn aktaracak durumda deildirler.
Amerika Otizm Topluluunun bir toplantsnda Prozacla iyi
sonular alm drt kiiyle grtm. Son zamanlarda Prozac ol
duka kt bir hret edindi, oysa yaratt sorunlarn ou yksek
dozla ilgilidir. Eer yirmi fincan kahve imi gibi hissediyorsanz,
ok fazla kullanmsnz demektir. Dozu hemen drmek, pek
ok sorunu ortaya kmadan nleyecektir. Otistik zellikler gs
termesine ramen, szel ifadesi gelimi, konukan biri olan Kathy
Lissner-Grant, Prozacn hayatn olumlu ynde etkilediini belirt
mitir. Baka antidepresanlann baedemedii saplantl dnce
lerini sona erdirdiini ifade etmektedir. Onun iin her sabah yirmi
miligram etkili olmutu. Otistik zellikler gsteren ergenlik an
da iki delikanl gnde 40 miligram Prozacla iyi sonular almtr.
Baz durumlarda etkin doz son derece dktr. Yirmi alt yanda
dk ilevli bir adam haftada iki kez 20 miligramlk haplar alarak
sosyallemeye balamtr. Prozac metabolizmaya yava kart
ndan, reeteye iki gnde bir 20 miligramlk dozlarla balamak
uygun olabilir; Dr. Hardy bunun ou hastas iin yeterli olduu
nu sylemitir. Tofranil ve Anafranil gibi ilalarla ise gn atlamak
doru deildir, nk vcuttan abuk atlrlar. Otistik zellikler
gsteren baka bireyler ve doktorlaryla yaptm grmeler, pa-
roksetin (Paxil), fluvoksamin (Luvox) ve sertralin (Zolofit) gibi
yeni ilalarn da etkili olabildiini ortaya koymaktadr.
On yldr hi ara vermeden Norpramin alyorum. Manik-
depresyon gsteren baz kiilerde lityum almay brakp tekrar ba
ladklarnda hi bir etkisi kalmadm okuduum iin, ara vermeye
korkuyorum. Texas niversitesi Tp Fakltesinden Dr. Alan C.
Swann, bunun baz hastalarda grldn, dierlerinde ise rast
lanmadn ve kimin ilaca baklk gelitireceini nceden kes
tirmenin mmkn olmadn ifade etmektedir. Seyahatlerim bo
yunca, Anafranil ve Tofranilin hastalar ara verip tekrar kullanma
baladnda etkisini kaybettii iki vakaya rastladm. lki otistik
zellikler gsteren, niversiteyi baaryla bitirdii halde saplan
tl dncelerle yaam cehenneme dnm bir kadnla ilgiliydi.
Anafranil durumunu dzeltmi ancak doktoru ilac braktrdnda
belirtiler geri dnm ve tekrar kullanldnda ila etkisini yitir
miti. Dier vaka beyin sap hasar grm ve ses, k ve dokunma
ya kar ar duyarl bir kadnd. Tofranil duyarlln byk l
de azaltmt. la kesilmi ve benzer ekilde bir daha ayn etkiyi
gstermemiti. Bu sorun ancak tricyclic antidepresanlar gibi belirli
ilalarda ve belli durumlarda ortaya kmaktadr. Pek ok baka
ilata brakp tekrar balamak ilacn etkililiini azaltmamaktadr.
Otizm tedavisinde ila kullanm hakknda halen bilinmeyen bir
ok ey vardr. Ben ayn ilacn doz deitirilmeden on yl boyunca
baaryla uyguland az sayda insandan biriyim. Anne-babalarn
ifadeleri, kaygnn nksetmesi zerine doz arttrldnda ciddi yan
etkilerin grldn ya da bir ka aylk baarl uygulamadan
sonra davran sorunlar gzlendiini ortaya koymaktadr. Baz n
betler, doz artrlmad takdirde, kendiliinden geecektir.
Eer bilimsel yntemleri sorunlarma aktarmay baaramasay-
dm, hayatm kurtaran ilalar bulmam asla mmkn olmayacakt.
Otizm, ok deikenlik gsterdiinden, ilala saaltm konusun
da ok fazla yanl bilgilendirmeye rastlanmaktadr. rnein EEG
anormallikleri gsteren bireylerde, antidepresan kullanm epilepsi
nbetlerine yol aabilmektedir. Bu durumlarda buspirone (Bus-
par), klonidin (Catapres) gibi ilalar ya da propranolol hidroklorit
(Inderal) gibi beta-engelleyiciler yarar salayabilmektedir.
Buspar bir yattrcdr ve klonidin ile beta-engelleyiciler tansi
yon ilalardr. Dr. Ratey beta-engelleyicilerin saldrganl azalt
tn ifade etmektedir. Coloradodan yksek ilevli otistik zel
likler gsteren bir kadn, Dee Landry, beta-engelleyicilerin kayg
ve duyusal ar yklenmeyi azalttn sylemiti. Erkek ocuklar,
ergenlikle birlikte saldrganlamaya ve evlerin duvarlarn delmeye
balarlar. Beta-engelleyiciler evde yaayabilmelerini salamaktadr.
Dr. Ratey bana Busparla iyi sonular aldn belirtmiti. Buspar
kullanlrken dk doz ilkesi uygulanmaldr. Beta-engelleyiciler
tansiyon iin verilen normal dozlarda verilmelidir. Kan basncnda
ar ve ani dmeleri nlemek iin doz ok yava artrlmaldr.
Tansiyon, her gn llerek takip edilmelidir.
Ar duyusal duyarllk iin etkili olan bir dier tansiyon ila
c klonidindir. Bilimsel aratrmalar ve otistik zellikler gsteren
bireylerin ifadeleri, yetikin ve ocuklarda davran ve sosyal etki
leimde gelime saladn ortaya koymaktadr. Autism Research
InternationaVdan Dr. Bemard Rimland tarafndan anne-babalarla
yrtlen bir aratrma, genel davran geliiminde en etkili ilacn
klonidin olduunu gstermektedir. 118 vakann yzde 51 inde ya
rarl etkisi olduu belirtilmektedir. Eer klonidin kapsl kullan
lyorsa ortadan ikiye blnmemelidir. Bir anne kapsl slandnda
ocuunun tehlikeli bir yksek doza maruz kaldn aktarmtr.
Dr. Rateye gre diazepam (Valium) ve alprazolam (Xanax) gibi
yattrclardan olabildiince kanlmaldr. Dier ilalar uzun
vadeli saaltm iin daha uygundur. Metilfenidat (Ritalin), otistik
zellikler gsteren bireylerin ounun durumunu arlatrm; an
cak, bilinen bir ka vakada ie yarad grlmtr. Dee Landry,
Ritalinin duyusal alglarn dengelediini ifade etmektedir. Doal
melatonin maddesi, otistik zellikler gsteren ocuk ve yetiken-
lerde gece uyumay kolaylatrmaktadr. Dr. Rimlandn 1994te
gerekletirdii aratrma da kalsiyum takviyesinin 97 otizm vaka
snn yzde 58inde yarar saladn gstermitir.
Her vaka farkldr. Uzmanlar, anne-babalar ve otistik zellikler
tayan bireylerle yaplan grmeler; kayg, panik ve saplantl
dncelerin saaltmnda ila kullanmna gereksinim duyulur
ken, dierlerinde hafif seyreden belirtilerin egzersiz ve baka farkl
yntemlerle kontrol edilebildiini ortaya koymutur. Tm ilalar
bir miktar risk tar. la kullanm iin karar verme aamasnda
risk, umulan yararla tartlmaldr.

Epilepsi Benzeri Durumlar

Epilepsi benzeri durumlar baz otistik belirtilere yol aabilir.
EEG ile saptanmas zor baz kk nbetler; duyusal karklk,
kendine zarar verme ve saldrgan patlamalar yaratabilir. Beyindeki
elektrik akn dzenleyen maddeler, otistik belirtileri azaltp, bir
ocuun konumay anlama yeteneini gelitirebilmektedir.
Baz vakalarda ani saldrganlk krizleri aslnda frontal-lob epi
lepsisidir. Eer huysuzluk nbetleri ve saldrganlk ortada hibir
neden yokken grlyorsa, bu durumdan phelenilmelidir ve
antikonvulsant ilalar yararl olabilir. Doktorun muayenehanesin
de kriz geirilmedii srece saptanmas mmkn olmadndan,
Frontal-lob epilepsi EEG ekrannda grlmese bile mevcut olabi
lir.
Dr. Rimlanda gre, B6 vitamini, magnezyum ve dimetilglisin
(DMG) iyi sonu vermektedir. Fransada yrtlen almalar, bu
takviyelerin hastaneye yatrlm otizm vakalarnda, beyinde elekt
rik akmn dzenlediini ve davran geliimi saladn gster
mitir. zellikle kahkahalarla glerken, birden alamaya balamak
gibi epilepsi benzeri belirtiler gsteren hastalarda ok etkili olmak
tadr. Normal konuma gelitirirken, konuma ve anlama yetenek
lerini kaybeden ocuklarda da etkili olduklar saptanmtr.
leri derecede zrl szel ifadesi olmayan ocuklarda, her gn
antikonvulsant kullanm iitsel ilemleme sorunlarn azaltarak,
konumay gelitirebilmektedir. Baz vakalarda anne-babalar vi
tamin Bfi ve magnezyum takviyesinin de konumay gelitirdiini
ifade etmitir. Epilepsi iin yeni ilalar umut vaat eden bir aratr
ma alandr. Felbamate (Felbatol) isimli yeni bir epilepsi ilac ksa
zaman nce Food and Drug Administration (FDA - Yiyecek ve
la daresi) tarafndan onaylanmtr. Bu ila, biri konumay hi
anlayamayan, dieri kontrol edilemeyecek derecede saldrganlk
gsteren ileri derecede zrl iki kk ocua yararl olmutur.
lkinde konuma geri dnerken, kincisinde gzle grlr davra
n geliimi saptanmtr. Ancak aplastik anamia'ya yol aabilece
inden Felbatol byk bir dikkatle kullanlmaldr. lme neden
olacak komplikasyonlar nlemek iin dzenli kan testleri gereke
bilir.
 sveten tannm bir aratrmac Christopher Gilberg, etosuk-
simit (Zarontin) adl epilepsi ilacnn, otistik zellikler gsteren
bir ocukta, belirtileri durdurarak konumay geri getirdiini bil
dirmitir. Chicagoda Mercy Hastanesinden Dr. Andrius plioplys,
-be yalan arasnda olup otistik zellikler gsteren ocukta
antikonvulsant valproik asit'in (Depakene) belirtileri azalttn
bulmutur. Her de nbet geirmemekle birlikte EEGlerinde
anormalliklere rastlanmt. Bu saaltmlar genellikle en olumlu
etkiyi kk ocuklar zerinde gstermektedir. itsel ilemlemeyi
gelitirerek, ocuun konumalar doru anlayabilmesini salama
nn yamsra, beynin dili kavramaya daha hazr olduu erken yalar
da verilirse, konuma becerilerini de gelitirir.
Otizmin hangi alttiplerinde antikonvulsant ilalarn etkili ol
duunu saptamak iin halen ok sayda aratrmaya gereksinim
vardr. Benim dnceme gre onsekiz ila yirmidrt aylk olana
dek normal geliip, sonradan konuma ve sosyal etkileim kaybna
urayan ocuklarda daha etkili olacaklardr. Byle ocuklarn epi
lepsi nbetleri geirme ve nrolojik testlerde rahatlkla saptanan
anormalliklere sahip olma olasl dierlerine gre daha yksek
tir. Nrolojik incelemeler, genellikle, szel ifadesi gelimi olan
ocuklara kyasla merkezi sinir sistemi zrlerinin daha ileri dere
cede olduunu gstermektedir. Bununla birlikte nrolojik testlerde
normal sonular elde edilen baz ocuklarda da antikonvalsantlar
ie yarayabilmektedir. Testler onlarn sorunlarn saptayacak kadar
hassas olmayabilir. Ben normal dil geliimi dneminin hi yaan
mad trde bir otizm vakasym. Ne yazk ki halen kullanlan tan
sistemi tm otizm trlerini ayn tan altnda topluyor. Bu, ila kul
lanm asndan, elmalarla armutlar toplamak gibidir.
Dil kayb yandan sonra ortaya ktnda, bozukluk genellik
le otizm deil edinilmi afazi, disintegratif bozukluk ya da Landau-
Kleffner sendromu olarak tanmlanr. Landau-Kleffner sendromu
tayan bir ocuk annesine kulaklarnda bir sorun olduunu ve bey
ninin doru almadn sylemiti. Konumalar kulaklarnda
ki uultu yznden duyamyordu. Landau-Kelffner sendromunun
tm zelliklerini gsteren ocuklar, genellikle, otistik davranlar
sergilerler ve eer tamamen konuma kaybna uramazlarsa; an
cak, bir ka isim ve fiil kullanabilirler. Sesleri de monotonlar.
srailde Dr. Pinchas Lerman, kortikosterpit'ler yardmyla uygu
lanan saaltmlarn bazen dil kullanmn gelitirdiini saptamtr.
Prednisone kullanlmtr ancak bu ila ciddi yan etkileri yzn
den ancak ileri derecede otistik zellikler gsteren bir ocukta ok
olumlu bir deiim salayacaksa verilmelidir. Dr. Lerman, saal
tm belirtiler ortaya kar kmaz balatldnda etkisinin ok art
tna inanmaktadr. Beyin epileptik bombardmana ne kadar uzun
maruz kalmsa, ocuun konuma becerilerini geri kazanmas o
kadar zor olmaktadr. Bu, daha ok aratrma gerektiren bir alandr.
Dil kayb sinir sisteminin gelimemi olmasndan kaynaklanabile
ceinden, steroitlerin ok ksa bir sre kullanlmas gerekebilir.

Kendi Kendine Zarar Vermenin Saaltm

Otistik zellikler gsteren baz bireyler srmak ya da kafalarn
vurmak suretiyle kendilerine zarar verme eilimindedirler. Naltrek-
son (Trexan) kullanmyla bu tr davranlara son verilmesi zerine
hatr saylr aratrmalar yaplmtr. Normalde eroin bamllar
iin kullanlan bu ila, beynin kendi salglad uyuturucular dur
durarak almaktadr. Birka farkl aratrma, kafasn arpmak,
srmak ve gzlerine vurmak eklinde ileri derecede kendine zarar
veren vakalarda yarar saladn gstermektedir. Rhode slandda
Emma Pendleton Bradley Hastanesinden Rowland Barrett ve ar
kadalar naltreksonu ksa sreli olarak kullanarak kendine zarar
verme davranlarn nlemeyi baarmlardr.
Naltreksonun ilk kullanmnda, allm olan uyuturucu mik
tar alnmaya alldndan, kendi kendine zarar verme eilimin
de art grlebilir. la, kendi gsn sran aygrlarda da ayn
etkiyi gstermektedir; hayvann durumu nce arlar; ancak, ar
tk endorfn alamayacan anladnda, srmaktan vazgeer. Hay
vanlar ve insanlarda masaj, deriyi fralama bask uygulama gibi
duyusal btnletirme yntemleri, bazen ila kullanmna gerek
kalmadan kendine zarar verme davranlarn ortadan kaldrabil
mektedir. Zarar verilen noktaya vibratr uygulamak da olumlu so
nular verebilmektedir. Ksa sreli bir naltrekson krn takiben,
duyusal btnletirme yntemleri uygulamak, sorunun tekrar orta
ya kmasn nleyebilir.
Arizona Phoenixte, rehabilitasyon uzman olarak alan Loma
King, kendine zarar veren ocuklarn acy hissetmediini gzlem
lemitir. ocuklar ar bir mindere sararak bask uygulamak ya da
salncakta sallamak gibi duyusal btnletirme almalar yapmak
ta; bylece, zarar verici davranlar azalrken, acy hissetme yetisi
geri kazanlmaktadr. Loma bu yntemlerin ocuk, rnein kendine
vurduunda, asla hemen uygulanmamas gerektiini vurgulamak
tadr. Aksi takdirde zarar verici davran pekitirilmi olacaktr. En
iyisi, almalar her gn belirli saatlerde tekrarlamaktr.
Bowling Green niversitesinden Jack Panksepp, naltreksonun
otistik zellikler gsteren ocuklar sosyalletirdiini saptam
tr; ancak, uygun dozu ayarlamak son derece nemlidir. Bu ilacn
Amerika Birleik Devletlerinde yaygn olarak kullanlmamasnn
nedeni yksek maliyetidir. Zamannda, ar dozda eroin kullan
mnda, bir kerelik saaltm amacyla pazarlanmtr. Ancak, alko
lizmin saaltmnda kullanlacak yeni bir srm daha ekonomik
olabilir.
Kendi kendine zarar verme iin bir dier alternatif Prozactr.
Bir toplantda grtm bir adamdan, Prozac triptofanla (st,
et ve tropik meyvelerde doal olarak bulunan ve beyindeki seroto-
nin seviyesini ykseltip, Prozacm etkisini artran doal bir madde)
birlikte kullandnda kendine zarar vermeyi tamamen braktn,
renmitim. Bu iki maddenin beraber alnmas, an serotonin
dozu riski nedeniyle, byk zen gerektirir. Ne yazk ki triptofan
takviyeleri Amerika Birleik Devletlerinde satlmamaktadr; n
k, gemite kontamine olmu bir miktar ila lmlere yol am
ve FDA maddeyi yasaklamtr. FDA alternatif saaltm yollarnn
dzenlenmesinde an gayretli olagelmitir ve piyasada triptofan
bulunmamas otistik zellikler gsteren bireylere -zarar vermitir.
FDA otizmde kullanlabilecek melatonin, DMG, Bg ve magnez
yum gibi baka takviye maddelerin kullanmm da dzenleme yo
luna gitmektedir.
Benzer ekilde, baz tp uzmanlan da, doal tedavi adyla bili
nen yntemlere souk bakmakta ve kontroll deneylerde genellikle
iyi sonu vermediklerini ifade etmektedirler. Bunun iin en makul
aklama, otizmin her biri farkl biyokimyasal anormallikler gs
teren ok sayda trev banndran geni bir yelpazeye sahip olma
sdr. Triptofan bir hastada olumlu sonu verirken, dierinde yarar
salamayabilir. Bu maddelerin bazlan otistik zellikler gsteren
bireylerin sadece yzde 10unda etkili olabilir; ancak, bu grup iin
son derece yararldr.

Nroleptikler
Baz uzmanlar beni deneysel aamada olan tartmal ilalar
hakknda yazdm iin eletirebilir; ancak, antikonvulsantlan de
nemek baz doktorlarn eker gibi datt yksek dozda nrolep-
tiklerden ok daha az tehlikelidir. Haloperidol (Haldol) ve tiorda-
zin (Mellaril) gibi ilalar baz akl hastanelerinde otistik zellikler
gsteren bireyleri canl cenazelere evirmek iin kullanlmaktadr.
Nroleptik ilalarn sinir sistemi zerinde zehirleyici (toksik)
etkisi vardr ve yksek bir doza devam etmek sinirlere byk ola
slkla zarar verecek ve tardiv diskinezi olarak bilinen Parkinson
benzeri bozuklua yol aacaktr. Bu ilalarn hedeflenen amac
izofreni vakalarnda varsanlarn tedavisidir. Bir izofren iin Hal
dol kullanm, greceli normal bir yaam ile tamamen kontroln
kaybetmek arasndaki fark olabilir. Bu seim yan etkilerin riskini
kabul edilebilir klar.
Otistik zellikler gsteren baz hastalarda, kiinin istemsiz ha
reketleri ya da bir szc sylemeyi srekli tekrarlad Tourette
sendromuna da rastlanabilir. Bu kiiler genellikle ok dk bir
Haldol dozuna iyi tepki verirler. Haldol ve Catapres, Tourette
sendromu tedavisi iin kullanlan iki ilatr. Ancak otistik zel
likler gsterip Tourette sendromu tamayan bireyler Haldolden
kanmaldr. Tourette sendromu phesi tayan ya da ailesinde
byle bir gemii bulunan kiiler, sendromu arlatran Ritalini
de kullanmamaldrlar.
Otizm gibi artc bir bozukluun tedavisinde, her zaman si
hirli are iddialar ve hayalkrklklan olacaktr. Otistik zellikler
gsteren bir ocuk ya da yetikin iin en nemli ey, farkl ilalar
deneyecek, etkilerini gzlemleyecek ve ilki ie yaramadnda yeni
yaklamlar deneyecek, ak fikirli bir doktordur. Farkl ilalar ka
rtrmaktan ve tedaviyi aniden kesmekten kanmak gerekir. Uzun
sre kullanlan ilalarn dozu azar azar drlmelidir, nk bel
li ilalan birden kesmek ciddi sorunlara yol aabilir. Baz ilala
rn birlikte alnmas da tuhaf sonular dourabilir. Anne-babalar
Prozacla birlikte karmapazepin (Tegretol) alan ocuklarnn ok
uykulu olduunu ifade etmilerdir, oysa Prozac bir uyarcdr. Otis
tik zellikler gsteren bir bireye ayn kategoriden iki ya da ila
yazmak anlamszdr; ancak, belli vakalarda farkl kategorilerden
- beta-engelleyiciler, antikonvalsantlar, nroleptikler, trisiklik an-
tidepresanlar, serotenin inhibitorlar, antidepresanlar gibi - ila
uygulamak etkin bir tedavi salayabilir. Bununla beraber, ar ila
ca maruz kalm ok sayda otistik zellikler gsteren bireyle kar
latm. Otistik zellikler gsteren bireylerle her gn birlikte olan
retmenler ve anne-babalar bir ilacn etkili olup olmadn en iyi
gzlemleyebilecek konumdadrlar. Szel ifadesi olan zeki hastalar
da kendi tedavilerinin deerlendirilmesine aktif olarak dahil edil
melidirler.
ou doktor deiik alerji trlerinin de otistik belirtiler zerin
de etkisi olduunu gzard eder. Bu sorunlar, daha ileri derecede
seyreden vakalarda, arlama eilimindedir. Yzlerce anne-baba
ocuklarna st, buday, msr, domates ve ikolata gibi besinleri
vermeyi kestiklerinde, nemli oranda davran geliimi gzledik
lerini ifade etmitir. Kesin tedavi olmasa da, ilerlemeler salam
lardr. Alerjik tepkiler dourabilecek yiyeceklerin ou, kk bir
ocuun beslenmesinde nemli bir yer tutmaktadr. Kt davra
nlarn artmasna yol aan yiyecekler, genellikle ocuun en sev
dikleridir ve yasaklanmalar halinde ocuk onlara ynelik bir tutku
gelitirebilir. Allm deri izme testleri ok gvenli deildir ve
yiyecek alerjilerini saptayamayabilir. ocuun gnlk besininden
en kt alerji kaynaklar olan st ve tahl unlarn (glten) geici
olarak kaldrmak bir seenek olabilir. Ancak st ve st rnleri
verilmedii takdirde, kemik ve sinir sisteminin geliimi iin kal
siyum takviyesi yaplmaldr. Anne-baba ve retmenler Amerika
Otizm Topluluu gibi destek gruplarna katlarak, en yeni tedavi
yntemleri hakknda bilgi sahibi olmaldrlar. Bu gruplar, bltenler
ve deiik iletiim aralar yardmyla, bilgi paylamn uzmanlar
dan nce salarlar. Otizm saaltm geici heves ve bo iddialara
sahne olmu bir alandr. Her yeni gelime yararl olmusa da, otiz
mi krk bir bacak gibi annda tedavi edecek sihirli bir saaltm hi
bir zaman bulunamayacaktr.
Pek ok aresiz anne-baba farkl hastanelerde, sonu gelmez tb
bi testler iin paralarn ve yreklerini tketirler. Bir iki temel test
ve beyin tmr, epilepsi, tirost, hidrosefali ve tehis edilememi
fenilketonri gibi tedavi edilebilir tbbi durumlar saptayacak iyi
bir nrolojik tarama yapldktan sonra, geri kalanlar para ve zaman
kaybndan baka bir ey deildir. Snrl mali olanaklar, ocuu
iki ya da yandayken iyi bir eitim programna sokmak iin
kullanmak daha uygundur. Bu blmde bahsedilen tm ilalar iin
doktor reetesi gerekmektedir. Daha nce deinildii gibi, otizm
hakknda bilgili ve tedavi yntemleri konusunda ak fikirli bir
doktorun mdahalesi arttr. Anne-babalara vereceim mesaj, krk
yl nce bir doktorun anneme verdiiyle ayn olacaktr: doktorlar,
ilalar, kendiniz ve hepsinden nemlisi ocuunuz hakknda ig
dlerinize gvenin.
 D atayla flrt
Otizm ve likiler

Otistik zellikler gsteren pek ok birey Uzay Yolu dizisinin hay

randr. Ben de ilk blmnden beri takip ediyorum. zgn dizinin
her blm ahlaki bir ders tadndan, niversite yllarmda d
ncelerimi ok etkilemitir. Birleik Gezegenler Federasyonunun
belirledii ve karakterlerin uymak durumunda olduklar kat ahla
ki kurallar vard. Dnce biimini kendime yakn bulduumdan,
mantkl Mr. Spockla zdeleirdim.
Dizinin eski blmlerinden birini, mantk ile duygu arasndaki
elikiyi anlayabileceim bir ekilde ilediinden, canl bir ekilde
anmsyorum. Bir canavar mekik aracm kayalar frlatarak para
lamaya alyordu. Mrettebattan biri ldrlmt. Mantkl Mr.
Spock, mekik hasar grmeden havalanp, kamak istiyordu. Dier
leri ise, len arkadalarnn bedenini almadan oradan uzaklamay
reddediyorlard. Mr. Spock iin, mekik paralanrken, cansz bir
bedeni kurtarmaya almak hi bir anlam ifade etmiyordu. Ancak,
ballk duygusu, dierlerini, arkadalarna uygun bir cenaze treni
yapabilmek iin cesedi almaya ynlendiriyordu. ok basit grn
se de, bu blm niin farkl olduumu anlamama yardm etti. Mr.
Spockla ayn fikirdeydim; ancak, alman kararlar tehlikeli sonular
da verse, duygularn ounlukla mantkl dnceye stn geldii
ni rendim.
ou insana normal gelen sosyal etkileimler, otistik zellikler
gsteren bireyler iin yldrc olabilir. ocukken, kendisini yn
lendirecek igdleri olmayan bir hayvan gibiydim; deneme yanl-
mayla renmem gerekiyordu. En iyi davran biimini kestirmek
iin srekli gzlemlememe ramen, asla uyum salayamyordum.
Her sosyal durum iin dnmem gerekiyordu. Dier renciler
Beatles iin aylp baylrken, tepkilerini SG - ilgin sosyolojik
grng - olarak adlandrmtm. lkel yerlilerin davranlarn in
celeyen bir bilim adam gibiydim. Katlmak istiyordum ama nasl
yapabileceimi bilmiyordum.
Lise gnceme yle yazmm: Birey her zaman seyirci - so
uk kiiliksiz gzlemci - kalmamal, katlmc olmal. Bugn bile
dncelerim bir gzlemcinin bak asndan iler. ki yl kadar
nce klasik mzik paralar dinletilen bir test uygulamasna katla-
na kadar, bunu farkedememitim. Mziin zihnimde canlandrd
imgeler, dier katlmclarnkine benziyordu; ancak, hayalimde
onlar hep bir gzlemci gibi canlandryordum. rnein, bir mzik
paras prldayan deniz zerindeki bir tekneyi artrmt. Gr
dm bir kartpostal manzarasn andrrken, bakalar kendilerini
teknenin iinde hayal etmilerdi.
Yaamm boyunca bir gzlemci oldum ve kendimi seyirci gibi
hissettim. Lise yaamnn sosyal ilikilerine dahil olamadm. En
bata, fen laboratuarnda yaplabilecek bu kadar ilgin ey varken,
elbiselerin niin nemli olduunu anlayamyordum. Elektronik
ve deneysel psikoloji, elbiselerden ok daha merak uyandrcyd.
Akranlarm mcevherler ya da benzeri anlamsz bir konu hakkn
da saatlerce konuurlard. Bundan ne kazanyorlard? Kesinlikle
uyum salayamyordum. Asla kalabalklara karamadm; ancak,
at binme ve kayak gibi ortak zevkleri paylatmz bir ka arka
dam vard. Arkadalklar daima kim olduum deil, ne yaptm
zerine kuruluydu.
Bugn bile kiisel ilikiler tam olarak anlamadm konulardr.
Ve cinsellii halen, lise yllarmdan kalma terimle, sistemin en
byk gnah olarak alglyorum. Pek ok hret ve kariyerin
kne sebep olmutur. Okuduum kitaplardan ve katldm top
lantlarda grtm insanlardan, sosyal ilikilere baarl uyum
salayan otistik zellikler gsteren bireylerin ya bekarl setiini
ya da benzer sorunlar yaayan kimselerle evlendiini rendim.
Baarl uyum salama derken, retici ve tatmin edici bir yaam
srmeyi kastediyorum. Evlilikler, otistik zellikler gsteren iki bi
rey arasnda ya da byle biriyle engelli veya eksantrik bir e arasn
da gerekletiinde en iyi sonucu veriyor. Taraflar, fiziksel cazibe
deil, ortak ilgileri nedeniyle bir araya geliyorlar. Zekalar benzer
dalga boyunda alt iin, aralarnda bir ekim douyor.
Ben, ok zor baedebileceim sosyal durumlardan kanabilmek
iin bekar kaldm. Otistik zellikler gsteren ou birey iin, fi
ziksel yaknlk, temel sosyal davranlar anlayamamak benzeri bir
sorun oluturur. Kongrelerde, cinsel ilginin ince ipularn farke-
demediklerinden, flrtleri tarafndan tecavze urayan kadnlarla
konutum. Benzer ekilde, flrt etmek isteyen erkekler de, bir ka
dna nasl yaklamalar gerektiini kestiremezler. Bu bana, Uzay
Yolundaki insans robot Datay anmsatr. Bir blmde, Datanm
flrt etmek iin giritii abalar tam bir felaketle sonulanyordu.
Romantik olmaya altnda, kz arkadana bilimsel terminoloji
kullanarak iltifatlarda bulunuyordu. Otistik zellikler gsteren ok
becerikli yetikinler bile benzer sorunlar yaamaktadr.
Paul McDonnell, News From the Boreler'da flrt deneyimini
yle anlatr: Onu sk sk grmeyi bir taknt haline getirene dek,
iler yolunda gidiyordu. Paul kz arkadan giderek daha fazla
beraber zaman geirmek iin zorlarken, onun devaml bir beraber
lik deil, sadece arkada olarak kalmay arzuladn anlamamt.
Sabit fikirli olup otistik zellikler gsteren bireyler, flrt etmeye
kalktklarnda daha ciddi sorunlar yaarlar. Uygun davran bi
imleri hakknda hibir fikirleri yoktur. Gen bir adam, bir kzdan
holandnda, kafasna bir Amerikan futbolu kask geirerek, evi
nin etrafnda dolamaya ve penceresinden gzetlemeye balamt.
Grsel zihni ve dz mantyla, tannmayaca iin, davrannn
bir sorun yaratmyacam dnmt.
ilikileri ezberlemek suretiyle renilebilse de, flrt etmek
zordur. Bir ie sahip olmak ya da apartman dairesi kiralamak iin
gereken sosyal becerileri renmek, flrt etmekten ok daha ko
layd, nk karmak sosyal etkileimlerde bana rehberlik ede
cek duygusal ipularna sahip deildim. Bir konumamdan sonra,
otistik zellikler gsteren gen bir adamdan ok uygunsuz bir ak
mektubu almtm. lkokul nc snf rencilerinin birbirine
yazdklarna benziyordu. O bunu ciddi bir teklif olarak deerlen
dirmemi bekliyordu ve aldrmaynca hayal krklna urad. Ce
vap vermedim, nk deneyimlerimden bu tarz mektuplara cevap
yazmann cesaretlendirici olacan biliyordum. retmenlerinin
ona yeni tanlan birisine teklifte bulunulmayacan aklamas
gerekiyor. Benim gibi, ona da sosyal etkileim kurallar, okuma
yazma retir gibi retilmeli. nsanlarn zekalarndan ok duy
gularn kulland aile ii ilikiler srasnda, tercman gibi davra
nacak arkadalarmla uzun grmeler yapmam gerekiyor. Mantk
yerine karmak hislerin ynlendirdii sosyal durumlarda yardma
gereksinim duyuyorum.
Hans Asperger, normal geliim gsteren ocuklarn sosyal bece
rileri, igdlerini kullanarak, farkna varmakszn kazandn be
lirtmitir. Otistik zellikler gsteren bireylerde sosyal uyum zeka
nn yardmyla gereklemelidir. nceki blmlerde de ad geen,
yirmiyedi yanda bir lisansst rencisi olup, otistik zellikler
gsteren Jim de benzer gzlemlerde bulunmu ve otistik zellikler
gsteren bireylerin iletiimi doal bir sre haline getiren temel
igdlere sahip olmadn ifade etmiti. Otistik zellikler gs
teren ocuklar, sosyal becerileri ancak sistematik olarak, okulda
ders grr gibi renebilirler. Jim Sinclair Sosyal etkileim ou
insann renmek zorunda kalmadan bildii eyleri ierir diyerek
durumu zetlemektedir. Tant her yeni insan iin ayr bir ter
cme kodu gelitirmek zorunda kaldn anlatr. Benzer ekilde,
Tony W. baka insanlarn nasl hissettiklerine dair zihinsel bir far-
kndala sahipti; ancak, bu duygulan kendisi yaamyordu. Don-
na Williams da, duygular taklit ederek nasl normal davrandn
anlatr; ancak, bu, bilgisayardan dosya indirmeye benzeyen meka
nik bir ilemdir.
nce duygusal ipularn okuyamam. Belli hareket ve yz ifade
lerinin ne anlama geldiini deneme yanlma yntemiyle renmem
gerekmitir. Kariyerime baladmda, ilk temaslarm telefonla
yaparak, karmak sosyal iaretlerle uramak zorunda kalmam-
mdr. Bu yntem ayam eie basmam salard. Telefon g
rmesinin ardndan, proje teklifimi ve nceki ilerimin resimlerini
ieren brorm postalardm. Bylece, projeyi gerekletirmek
iin anlamaya varncaya kadar, kendimi gstermeden zellikle
rimi sunma imkanm olurdu. Arizona Srclar Birliinin yllk
dergisine telefonla reklam bulma iinde de olduka iyiydim. Byk
bir irketi arar ve reklam blmn isterdim. Kimsenin mevkisin-
den ya da sosyal konumundan korku duymazdm. Otistik zellikler
gsteren baka bireyler de, yz yze ilikilere gre daha az sosyal
ipucu ierdiinden, telefonla arkadalk kurmann kolayln be
lirtmilerdir.
Aldatmann ierdii karmak duygular nedeniyle, otistik zel
likler gsteren bireyler yalan sylemekte zorlanrlar. Aniden kk
masum bir yalan sylemem gerektiinde son derece endieleni
rim. En basiti iin bile defalarca zihnimde prova yapmam gerekir.
Karmdaki insann sorabilecei tm sorular ieren video benze
timleri kurgularm. Beklemediim bir soruyla karlatmda da,
paniklerim. Biriyle etkileim halindeyken aldatabilmem, mmkn
senaryolarn tamamna hazrlkl deilsem, son derece zordur. Ya
lan sylemek, kardaki insann gerekten aldanp aldanmadn
anlamak, ok sayda ince sosyal ipucunu abucak tercme etmeyi
gerektirdiinden, bir endie kaynadr.
Baz aratrmaclar, otistik zellikler gsteren bireylerin hile ya
pabileceklerine inanmazlar. Onlar, Uta Frithin, otizm sendromu
tayanlarn zihin kuramna sahip olmadn ileri sren anlay
na baldrlar. Frithe gre, otistik zellikler gsteren bireyler, bir
bakasnn ne dnyor olabileceini kavrayamazlar. leri derece
de bilisel bozukluklar olan otistik zellikler gsteren bireylerin,
olaylara bir bakasnn gzleriyle bakamad dorudur. Ancak,
ben her zaman iin grsel canlandrmay ve mantm kullanarak
sorunlar zdm, bakalarnn nasl tepki verebileceklerini kavra
dm. Ve hileyi de her zaman anlammdr.
lkokul yllarmda saklamba oynardm. Ebeyi, yapraklarla dol
durduum ceketimi bir aaca koyarak baka yere ynlendirmeyi
renmitim. Yatl okulda da herkesi, iinde k yanan karton bir
maketi baka bir kzn camnn nnde sallayarak, uan daire gr
dne inandrmtm. Olay bana anlattnda da ona muhtemelen
inaat halindeki atdan den bir miktar izolasyon malzemesi gr
m olabileceini sylemitim. Olas bir ok aklamay nceden
prova ederek, yokluumu uan dairenin ortaya kmasyla iliki-
lendirmesini nlemitim. Tezgahm baarlyd. ki gn iinde her
kes bir uan daire grldne inanyordu. Bu, anlatacam tm
hikayeleri nceden zihnimde canlandrdm iin, kolay olmutu.
Bu tr oyunlardan* fazlasyla sahip olduum canl bir hayalgc
gerektirdikleri iin holamrdm. Hackerla.n'' bilgisayar sistemle
rine szmaya ynlendiren motivasyonu paylayordum. Gerekten
de kendimi zeki hacker'larla zdeletiririm. Eer bugn ondrt
yamda olsaydm, eminim sadece becerimi snamak iin bilgisa
yar alarna dadanm olacaktm. Ancak, asla bakalarna zarar
verebilecek giriimlerde bulunmazdm. Bir adan bu oyunlarn
daha derin insan ilikilerinin yerini aldm dnyorum. Bana
bakalarnn dnyalarna etkileimde bulunmadan girme olana
veriyorlar.
o

Otistik zellikler gsteren bireylerden sklkla yararlanlr. Paul

McDonnell, arkada sand biri tarafndan kandrldn, paras
nn alndn ve arabasnn hasar grdn anlatr. Belann yak
latn gsteren sosyal iaretleri tanyamamtr. Uan daireleri

1 Bilgisayar sistemlerinin gvenlik amal ifrelerini yasal olmayan yollar

dan zmeyi ura edinmi kimse (. n.)
ya da yaprakla doldurulmu ceketleri ierdiinde hile kavramn
anlamak kolaysa da, karmdaki insann samimi olmadn sez
mek ok zordur. niversite yllarmda arkadam gibi davranan
insanlarn ihanetine urammdr. Onlarla en derin dncelerimi
paylatktan sonra, bunlar bir partide anlatarak kahkahalar attkla
rn rendim.
Zamanla, otizmin yaratt sosyal utantan kurtulmak amacyla,
deneyimlerimi, televizyon haberlerini, sinema filmlerini, gazeteleri
ieren devasa bir ariv oluturdum ve karar verme srelerimde
beni mantkl bir ekilde ynlendirmesi iin kullandm. Belli dav
ranlarn insanlar deli ettiini rendim. Genliimde, mantkl
dncelerim, yetersiz veriye dayand iin hatal sonular vere
biliyordu. Bugn, hafzam daha fazla bilgi ierdiinden ok daha
baarlym. Grselletirme yeteneimi kullanarak, bazen kendimi
uzaktan gzlemlerim. Kk bir ku gibi yukardan davranlarm
seyrederim. Bu fikre otistik zellikler tayan baka bireylerde de
rastlanmtr. Dr. Asperger otistik zellikler gsteren ocuklarn
srekli kendilerini gzlemlediklerini sylemitir. Kendilerini ilgi
ekici bir nesne olarak alglarlar. There s a Boy in There adl kita
bnda Saen Barron, sosyal hatalar saptamak zere kendi kendine
konumasn anlatr. ki ayr insana blnr ve karlkl tartr.
Antonio Damasioya gre, inme geirerek duygularn kaybeden
insanlar, sklkla felaketle sonulanan mali ve sosyal kararlar alr
lar. Bu hastalarn dnceleri tamamen normal grnr ve varsa
ymsal sosyal durumlar ieren sorulara mantkl cevaplar verirler.
Ancak, duygusal ipular olmadan hzl kararlar vermeleri gerek
tiinde, performanslar ba aa der. Bu, aniden otistik olmak
gibidir. nme hastalarnn baarsz olduu durumlar, benim iin
sorun olmayabilir, nk zaten duygusal ipularn kullanmam.
Krkyedi yanda geni bir veri tabanna sahibim; ancak, deneyim
arivimi toparlamak ve uygun davran sergilemeyi renmek yl
larm ald. Yakn zamana kadar ou insann duygusal ipularn
deerlendirerek davrandnn farknda deildim.
 Yllar iinde deiik durumlarda nasl hareket edeceimi ezber
leyerek rendim. CD-ROM hafzam hzla tarayarak, abuk karar
alabiliyorum. Bunu grsel olarak yapmak, szel dnceden daha
kolay olabilir. Ve belirttiim gibi, bam belaya sokacak durumlar
dan kanmaya alrm. ocukken, sosyal ipularn yakalamam
imkanszd. Anne-babam boanmay tartrken, kzkardeim gerili
mi hissetmiti, benimse ince iaretlerden haberim olmamt. Asla bi
zim nmzde kavga etmezlerdi. Duygusal srtnme kzkardeimde
stres yaratrken, ben hissetmemitim bile. Anne-babam birbirlerine
kar aka fke gstermediklerinden, hi bir ey anlamamtm.
Dikkat kaymasna yol aan fizyolojik sorunlar sosyal etkileimi
daha da gletirir. Otistik zellikler gsteren bireyler, dikkatleri
ni iitsel ve grsel uyaranlar arasnda bakalarna gre daha yava
kaydrabildiklerinden, hzla deien, karmak sosyal etkileimi ta
kip edebilmeleri daha zordur. Bu sorunlar, otistik zellikler gste
ren bir adam olan Jackin, nsanlarla uzun sre birarada olduum
da, kendimi sinirli ve rahatsz hissederim demesinin altnda yatan
neden olabilir. Toplumsal becerileri renmede video kasetleri ok
etkili olabilir. Toplum karsnda yaptm konumalar, video ka
ytlarn seyrederek gelitirdim ve katlar krtrmak gibi sknt
belirtilerini tanmay rendim. Bu ileri doru yaplan bir kerelik
srama deil, yava ilerleyen devaml bir geliim sreciydi.
Sosyal etkileimde bulunmay renmek, bir mhendislik prob
lemini zmekten daha zordur. Grsel hafzam sr daldrma ha
vuzlan ya da ahr tasanmlanyla programlamay greceli olarak daha
kolay bulurum. Bu yaknlarda katldm bir konferansta konumac,
insanlann bilgisayar gibi dnmediini syledi. O akam verilen
yemekte, kendisine ve arkadalanna, dnce yapmn bilgisayarla
ra benzediini ve srelerini adm adm aklayabileceimi anlattm.
Bana kendi dnce ve duygulannn nasl kesitiini aklayama
dn sylediinde, armtm. Bir konu hakknda dnrken,
gereklere dayal bilgileriyle, duygulan snrsz bir btn halinde
birbirine kanyordu. Nihayet, pek ok insann niin duygulannn
gerekleri bozmasna izin verdiini anlamtm. Benim zihnim her
ikisini daima ayrabilir. ok mutsuz olduumda dahi, mantkl bir
sonuca ulancaya dein gerekleri tekrar tekrar gzden geiririm.
Yllar boyunca daha temkinli ve diplomatik olmay rendim.
Bana iveren kiinin izni olmadan amirine gitmemeyi, istismar edile
ceim durumlardan kanmay veya tehdit edildiini dnebilecek
egolar incitmemeyi de... Diplomaside ustalamak iin W ali Street
JoumaVa ve dier yaynlarda i anlamalar, uluslararas grme
lerle ilgili makaleleri okudum ve onlar model olarak kullandm.
Yaammda eksik kalan eyler olduunun farkndaym; ancak,
uyank geirdiim her saati megul eden heyecanl bir kariyerim
var. Zihnimi megul etmek, neyi karyor olabileceimi dn
memi engelliyor. Bazen anne-baba ve uzmanlar, otistik zellikler
gsteren bir bireyin sosyal yaam hakknda gereinden fazla en
dielenirler. Ben iim sayesinde sosyal temaslarda bulunuyorum.
Yeteneklerini gelitirebilen insanlar, ilgi alanlarn paylaan kii
lerle temas kurabilir.
rnein, son yirmi yl boyunca Jim Uhlla birlikte altm. Yir
miden fazla projemin inaatn gerekletirmitir ve en yakn arka
dalarmdan biridir. naat onun hayatdr. Evinin arka bahesinde
ki kk bir atlyede balatt iini Arizona Eyaleti ve madenler
iin projeler stlenen byk bir firmaya dntrmtr. naat
ileri hakknda konumay severiz. Yaammn en gzel anlarnn
ounu inaat projeleri zerinde alarak geirmiimdir. Elle tu
tulur iler reten insanlara gvenebilirim. izimlerimin elik ve
betona dnmesi beni heyecanlandrr. iler, ofisteki aptal in
sanlar hakknda konumaktan holanrlar ve donanmdan anlama
yan kravatllardan ikayet ettiklerinde, ben ortama cuk otururum.
Yllar boyunca ok sayda personelle almmdr. Hepsi ikayet
etmeyi ve inaat sorunlaryla ilgili hikayeler anlatmay sever. On
larla birlikte olmay asla yadrgamam. Teknik personel ve inaat
iileriyle anlaabilmemim bir nedeni de, hepimizin genelde grsel
dnceye sahip olmamzdr.
 Otistik olmayan arkadalarm bana ou insann dierleriyle
olan ilikileri iin yaadn syler. Bense projelerime ve belli
mekanlara yaknlk duyarm. Geen yl, Jimle birlikte, kapanm
ve yklmakta olan Scottsdale Besi iftliini ziyaret ettik. Geride
kalanlar bir ka direk, silolar ve ssz, harap bir ofisti. Demir aksam
hurda olarak satlmt. Manzara beni zd ve hi gelmemi olmay
diledim. Mdrn ofisindeki camlar krlm ve yamur ahap kap
lamalar kabartmt. Ayakta kalan direklerden bir tanesi, yirmi yl
nce yolumu kesen ustabamn dayandyd.
Swift et kombinasnn kapatlacan bilmek ve yava yava y
kldn grmek de beni zyordu. Orada Tom Rohrer ve Norb
Goscowitz ile kurduum ilikiler, yaadklarm arasnda en yakn
olanlard. Swift tesisleri yaamn anlam hakknda en derin dn
dm yerdi. Kapanmas benim iin ykc bir deneyim olmutur.
Halen gzlerim yaarmadan hakknda bir ey yazamyorum.
Kimlik duygum bu tesisle sk skya baldr, tpk lise odam
daki eyalarmla bir zamanlar olduu gibi... Yazn ayrlrken duvar
sslerimi toplamak istememitim, nk bir ekilde kendimi kaybe
deceim duygusuna kaplmtm. Yatakhanenin tavan arasnda d
nmek ve meditasyon yapmak iin gittiim kk bir odam vard.
Karga Yuvas olarak bilinen bu zel odaya gitmek, kendimi iyi his
setmem iin son derece nemliydi. Yeni binann inaat bittiinde,
kap kilitlendi ve odaya serbeste ulama imkanm kaybettim. yle
mutsuz olmutum ki, sonunda okul mdr bana bir anahtar verdi.
Breechan Teyzemin lm haberine de zldm anmsyo
rum; ancak, iftliinin sata karldn duymak beni gerekten
ykmt. Hans Asperger de, mekanlara gl ball farketmi ve
otistik zellikler gsteren ocuklarn ev zlemiyle baetmesinin,
normal ocuklara gre daha zor olduunu ifade etmitir. Evdeki
rutinler ve nesnelerle duygusal bir ba oluur. Bu, kiilerle kurulan
gl duygusal balarn yokluundan kaynaklanyor olabilir. San
rm Mr. Spock anlard.
 Bir inein bak as
Hayvanlarla dostluk

Amerika Birleik Devletlerindeki sr ve domuzlarn te biri

benim tasarmladm tesislerden gemitir. Kariyerim boyunca
besi hayvanlarna daha iyi davranlmas iin urammdr. Tasa
rmlarmn ardnda yatan temel ilke, hayvanlarn doal davranla
rn kullanarak bir sistem iinden gnll olarak gemelerini sala
maktr. Bir geitte duraksar ve ilerlemeyi reddederlerse, onlar kor
kutan eyin ne olduunu bulmak gerekir. Ne yazk ki, bu sorunlar,
genellikle, hayvann davrann anlamak yerine, g kullanarak
zlmeye allmaktadr. Bu hayvanlarla ilk yaknlm, sktr
ma makinesinin kaygm azalttn kefettiim dneme dayanr. O
zamandan beri dnyay onlarn bak asndan izliyorum.
nsanlar bana sk sk srlarn kesileceklerini anlayp anlamad
n sorar. Et kombinalarnda yllar boyu hayvanlar korkutan eyin
lmle alakas olmadn gzlemlemiimdir. Onlar rktp dur
duran eyler, bir itin zerinden sallanan zincir paras gibi, kk
ayrntlardr. Sr lideri gzlerini sallanan zincire dikip, kafasn
ritme uydurarak, ileri geri oynatabilir. Kesilecek olmas onu endi-
elendirmemektedir, titreyen ve oraya ait deil gibi duran bir nes
neden korkmaktadr.
ou insan, srlar durup, ahrdan kmay veya bir geitten
gemeyi reddettiklerinde, onlar telala itip kakmaktan, basit ay
rntlar farkedemezler. Srlar bir kez heyecanlandnda, onla
r neyin rahatsz ettiini anlamak ok zordur. Yrtc hayvanlara
kar gelitirilmi igdleri hakim olur ve birbirlerine yanaarak,
kafalar merkeze dnk, kaynayan bir ember olutururlar. Dikkat
ekebilecek en ufak bir deiiklik, bir sr srsn durdurmaya
yetebilir. Bir keresinde, ahrn giriinde yere dm plastik bir i
enin, tm tesisi nasl kaosa srklediini anmsyorum. Hayvanlar
ienin zerinden gemeyi kesinlikle reddetmilerdi. Grsel kont
rast oluturan her ey dikkatlerini ekebilir. Beton zemindeki dire-
naj oluundan veya bir su birikintisinden yansyan gne ndan
korkabilirler. Bazen zeminde veya duvardaki bir yansmay orta
dan kaldrmak iin bir tepe kullanmak, sr ve domuzlarn
ilerlemesini salamaya yetecektir. Zayf aydnlatma sorunlara yol
aabilir. Karanlk bir yere girmeyeceklerdir, bu yzden ahr giri
ine yerletirilmi bir lamba onlar kandrabilir. Hayvanlar, ayn
insanlar gibi, nerede yrdklerini grmek isterler.
Kendimi bir inein yerine koyduumda, inek postuna brn
m biri deil, gerekten inek olmam gerekir. Belli bir durumda,
hayvann neler grp, iiteceini kestirmek iin grsel dnce
becerilerimi kullanrm. Kendimi bedeninin iine yerletirerek, ne
ler yaadn hayal ederim. Bu sanal gereklik sistemlerinin son
aamas gibidir; gelitirdiim efkat ve yumuaklk hisleriyle kur
duum empatiyle birlikte, robot gibi davranan bir bilgisayar ben
zetiminden da ok daha stndr. Denkleme sr davranlar ve
igdleri hakkmdaki tm bilimsel birikimimi de ekleyebilirsiniz.
Ayn zamanda dnyay bir inein sinir sistemiyle alglamann ne
demek olduunu da hayal etmem gerekir. Srlar ok geni, pa
noramik bir gr asna sahiptir ve olas tehlike iaretlerine kar
daima tetiktedirler. Benzer ekilde otistik zellikler gsteren baz
bireyler de, avclarla dolu bir dnyada yaayan korku dolu hayvan
lar gibidir. Rutinlerinde oluabilecek bir deiikliin endiesi veya
evrelerindeki nesnelerin kaldrlmasnn verdii mutsuzlukla,
srekli bir korku halinde yaarlar. Bu duygular, baka insanlarda
bastrlm veya maskelenmi olan yrtc hayvanlardan korunma
gdlerinin aa kmas olarak yorumlanabilir.
Hayvanlar krallnda, korku, avclardan kanmak iin youn
bir motivasyon saladndan, evrensel bir duygudur. Korku ayn
zamanda otizmde de baat bir duygudur. Therese Joliffe, her eyi
olduu gibi tutmaya almann berbat korku hislerini biraz olsun
azalttn yazmtr. Tony W. hayaller ve kabuslarla dolu bir dn
yada yaadn, hereyden rktn belirtmektedir. Antidepresan
kullanmaya balamadan nce, yaammdaki kk deiiklikler
bende de korku dolu bir tepki uyandryordu. Yaz saatine gemek
gibi nemsiz deiimlerden dolay korkuya kapldm zamanlar
olurdu. Bu tepkiler, sinir sistemini bakalarnn farketmeyecei
uyaranlara hassaslatran nrolojik bir bozukluktan kaynaklanyor
olabilir.
Hayatta kalabilmek iin sr ve koyun benzeri trler, yrtc bir
hayvana kar daima tetikte olmal ve farkettiklerinde kamaldr-
lar. Sr ve koyunlarn ok hassas iitme yetenekleri, keskin bir
koku alma duyulan ve otlarken evreyi grebilmelerini salayacak
ekilde, kafalarnn iki yannda konumlanm gzleri vardr. Tiz
seslere kar zellikle hassastrlar ve bir insann iitemeyecei ses
leri duyarlar.
Srlar tiz seslerden daha ok rahatsz olma eilimi gsterirler.
Texasta USDAda aratrmac olan Tom Camp, telefon zili sesi
nin, bir danann kalp atlarn dakikada elli ila yetmi adet arttr
dn saptamtr. Benden baka kimsenin, srlar rahatsz eden
seslerin, iitme duyusu ar hassaslam otistik zellikler gsteren
bir ocuun tahamml edemedii seslerle ayn olduunu farkettii-
ni sanmyorum. Bir kamyonun frenlerinden gelen ani tslama ben
zeri ses, dana ve srlarda tepki yaratacaktr; kulaklarn arkaya
doru eerek, geri geri yryp, sesin kaynandan uzaklamaya
alacaklardr. Srlar gibi, otistik zellikler gsteren bireyler de,
ar tetikte duyulara sahiptir.
Bugn bile, geceyars bir slk sesi, yreimi azma getirir. Tiz
sesler en ktsdr. Sk tekrarlanan tiz sesler sinir sistemini uyarr
lar. Almanyada P. B. McConnell ve J. R. Baylis, aralkl tiz seslerin,
kpekleri uyararak, bir eyi alp getirmek gibi eylemlere ynlendi
rirken; dk tnl seslerin durdurmak zere kullanldn - bir ata
ho demek gibi - gzlemlemilerdir. Tiz sesler, evcil hayvanlarda
harekete geirici bir etki yaratrken, vahi hayvanlar ile otistik zel
likler gsteren ocuklarda youn korkuya yol amaktadr.
Yaygn kannn tersine, srlar ve dier besi hayvanlar renkle
ri seebilirler; ancak, grsel sistemleri daha ok tuhaf hareketleri
farketmek zere ayarlanmtr. Srlarn nasl grdn anlamak
iin, kafanzn iki yanma geni al kamera lensleri takabilmeniz
gerekir. Tam arkalarna den kk bir nokta hari, neredeyse 360
derecelik bir ayla, etraflarn epeevre grebilirler. Buna kar
lk, derinlik alglar ok kstldr. Bunun iin durup, kafalarn yere
yaklatrmalar gerekir. Aslanlar, kpekler ve kediler gibi yrtc
hayvanlarn gzleri ndedir ve derinlik alglar, mesafeyi kolayca
lp avlarnn zerine sramalarn salayacak ekilde gelimi
tir. nde konumlanm gzler drbn gibi alrken, yanlarda yer
alanlar bir radar gibi evreyi taramay salar.
Eski Vahi Batda, rzgarda uan bir apka veya ahlanan bir
at, koca bir srnn dalp kamasna yol aabilirdi. Ancak, s
rlarn tuhaf hareketlere kar duyarlln azaltmak mmkndr.
Bugn, Filipinlerde danalar, doumlarndan itibaren otoyollarn
kenarnda otlatlrlar. Gelip geen tm o grlt ve seslerin ken
dilerine bir zarar dokunmayacan renerek byrler. Bu uysal
hayvanlar, kolay kolay hi bir eyden rkmez.
Amerikan iftliklerindeki ou hayvan farkl hareketlerle ok
daha az yzleir. Bir itin zerine aslm apka veya ceket, durak
layp gerilemelerine neden olabilir. inde yetitii ahrn kenarna
asl bir ceket gren sakin bir boa nce rkse de, ardndan me
rak uyanr. Durup cekete bakacak ve sonra dikkatle yaklamaya
balayacaktr. Eer kmldamyorsa, onu yalayabilir de. Rzgardan
sallanan bir ceket ise daha ok korku uyandracak ve hayvan me
safesini koruyacaktr. Vahi doada ani hareket tehlike iaretidir,
allklarda dolaan bir arslan veya yrtclardan kaan baka bir
hayvan olabilir.
 Farkllk gsteren eylere srlarn gsterdii tepki, otistik zel
likler gsteren ocuklarn evrelerindeki deiikliklere verdii
tepkiye benzer olabilir. Otistik zellikler gsteren ocuklar, mo
bilyadan sarkan bir iplik, kvrlm bir hal veya rafta arpk du
ran kitaplardan rahatszlk duyabilirler. Kitaplar dzeltebilir veya
onlardan korkabilirler. Bu, bir inein itin zerindeki apka ya da
ahrda braklm kahve fincanndan duyduu korkuya benzeyebi
lir. Otistik zellikler gsteren ocuklar bakalarnn gzden kar
d farkllklara da dikkat ederler. Bu, yrtclara kar gelitirilmi
eski bir igdnn su yzne kmas sonucu olabilir mi? Vah
i doada, krk bir dal veya topraktaki izler, yaknlarda dolaan
bir avcya iaret edebilir. Arslanlar farkeden ve hayatta kalanlar,
evredeki deiimleri farketme konusunda en kusursuz becerileri
gelitirenler olacaktr.
Srlar, geyikler ve antiloplar o an iin bir tehdit oluturmayan
tehlike kaynaklarna doru dnp, seyrederler. ayrdaki inekler
yaklaan bir insan gzlerler, Afrika savanlarndaki antiloplar da,
bir arslan seyretmekle kalmayp, peinden takip dahi edebilirler.
Grebildikleri bir arslan, henz farketmedikleri arslandan daha az
tehlikelidir. Hayvanlar arslan takip edecek ancak, kaabilmelerine
imkan verecek - ka alan olarak bilinen - bir mesafeyi de koru
yacaklardr.
Ak arazide srlarla alan insanlar, ka alann akllca
kullanarak, sry istedikleri yere, abuk ve etkin bir ekilde yn
lendirebilirler. Ka alannn bykl srlarn uysallna gre
deiebilir. ok uysal olanlarn ka alan yoktur ve okanmak
zere insanlara yanarlar. Bat ifliklerinde eti iin yetitirilen s
rlar uysal deildirler ve yaklaan insanlardan uzaklamaya al
acaklardr. Ka alan iki metreden otuz metreye kadar deiebi
lir. Heyecanl hayvanlar iin bu mesafe, sakinlere gre daha uzun
olacaktr. H. Hedigar, Hayvanat Baheleri ve Sirklerdeki Hayvan
larn Davran ve Psikolojisi adl almasnda, evcilletirmenin,
hayvanlarla insanlar arasndaki ka mesafesinin suni olarak kal
drlmas olduunu belirtmitir.
Ka alannn kenarnda yryerek, sr srlerini sessiz ve d
zenli ekilde gtmek son derece kolaydr. Ka alannn ok iine
girilmesi ise panie yol aabilir. Sr bir itin kenarna sktrlr
sa, zerinden atlayarak, mesafeyi korumaya alacaktr.
Terapistler, otistik zellikler gsteren ocuklarn, dier ocuk
larla ok yakn durarak srada beklediklerinde, sk sk fkeye ka
pldklarn gzlemlemilerdir. Kiisel alanlar, bakalarnca igal
edilince gerilirler. Bir ocuun kazayla srtnmesi, rkek bir hay
van gibi geri ekilmelerine yol aabilir. Beklenmeyen, hafif bir
dokunu korku yaratrken, birbirine sokulmu srnn yaratt
basnc andran sk bir tutu, sakinletirici etki yapar.
Hayvanlarla alrken elde ettiim baarnn nemli bir ksmn,
hayvan davranlaryla belirli otistik davranlar arasndaki balan
tlar grebilmeye borluyum. Bir dier rnek, hem srlarn hem
de otistik zellikler gsteren bireylerin alkanlklar konusunda
son derece tutucu olmalardr. Gnlk rutinde kk bir deiiklik,
otistik zellikler gsteren bireyin huysuzluk nbetleri geirmesine
neden olabilir. Bu tarz deiiklikler beni de ok kayglandrrd.
iftiler yeni bir ayra salman srnn, tm blgede otlamak ze
re cesaretlendirilmesi gerektiini renmilerdir. Bir grup tembel
boann iyi bir otlak iin yz metre yrmeyi reddettiini gzlem
lemitim. Srlar neden byle davranr? Bu, yrtc hayvanlardan
kanma igdleriyle ilgili olabilir. Bir blgenin gvenli olduu
nu anladklarnda, tehlike ierebilecek yeni bir alana ilerlemeye
istekli olmazlar.
Colorado Eyalet niversitesinde Ken Odde ile birlikte yrt
tm almada, byk ba hayvanlarn nceden rendikleri
gvenli bir yolu deitirme konusunda ne kadar isteksiz olabile
ceklerini ortaya koymutum. Srlar, biri serbeste geebildikleri,
dieriyse bir sktrma blmesine alan iki geitten birini seme
konusunda serbest braklyordu. Hayvanlar, ksa srede, boyundu
rua vurulacaklar geide girmemeyi rendiler. Ardndan geit
lerin konumu deitirildiindeyse ounun alt yoldan vazge
medii grlmtr. Sktrma blmesi rahatsz ediciydi ancak,
gvenli olduunu rendikleri yolu deitirtecek kadar rktc
deildi. Buna ramen gerekten ac verici veya katlanlmaz bir
olay meydana geldiinde, ou hayvan ondan kanmak zere yo
lunu deitirecektir. Colorado Eyalet niversitesinde renci olan
Mary Tanner, bir mandrada bulunan ineklerin ounun st sama
ksmna her iki kapsndan girip karken, bir ka tanesinin ok kat
olduunu ve daima ayn kapy kullandn gzlemlemitir.
Daha sinirli ve heyecanl inekler nceden renilmi gvenli
bir yolu deitirmeye daha fazla diren gsterirler. Deiime kar
diren, kaygy azaltma abalarnn bir sonucu olabilir. Kendi de
neyimlerimde, lise ders programnda kk bir deiiklik veya yaz
saatine geiin ileri derecede kaygya yol amtr. Sinir sistemim
ve otistik zellikler gsteren baz bireylerin sinir sistemleri, belli
bir neden olmakszn, ar uyarlma durumundadr. Antidepresan
ilalar kullanmadan nce, sinir sistemim srekli olarak yrtc hay
vanlardan kamaya hazr durumdayd. Sradan kk stresler, bir
arslan tarafndan saldrya uranmasna tepkilere yol ayordu.
Bu sorunlarn kayna sinir, sistemimdeki anormalliklerdi. lalar
sinirlerimi yattrd iin yaamn ak iinde rutini bozan kk
deiiklikleri kaldrabiliyorum.
Yan evcil srlar iin stres yaratan olaylarn banda, uzakla
malar mmkn deilken, insanlarn ka blgelerine girmeleridir.
itin zerinden eilen bir insan, tamamen evcillememi srlar
iin son derece tehdit edici olabilir. nlerinde insan gren srlar,
bir geide girmeyi de reddedeceklerdir. Bu, her iki taraf kapal,
kvrmlarla ilerleyen ve tek sra halinde yrnebilecek geitler ta
sarlamamn nedenlerinden biridir. Srlarn daha sakin olmasn
salar. Kapal yksek kenarlar, hayvanlarn geidin dndaki in
sanlar ve hareket eden nesnelerden korkmasn engeller. Kvrmlar
da hayvanlarn ileriyi grmesini engelledii ve ktklar yere geri
dndklerini dnmelerini salad iin, dz koridorlardan daha
iyi sonu verir.
Byle hassasiyetleri kavrayabilmek, bakalar eitilebilmeleri-
nin imkansz olduunu dnrken, hayvanat bahesindeki rkek
antiloplar veterinerlik ilemlerine katlmak zere sakinletirmemi
salamtr. Bu ilemler genellikle olduka stres vericidir ve hay
vanlarn uyuturma amal tfeklerle vurulmalar veya insanlar
tarafndan skca tutulmalar gerekir. Antiloplara yeni ses ve g
rntlerden korkmamalar ve bu ilemleri kabullenmeleri, besle
nirlerken azar azar ve sessizce sunularak retilebilir. Megan Phil
lips, Wendy Grafham ve Mat Rooney isimli rencilerle, nyala ve
bongo antiloplarnn kontraplak bir kutuya girerek, kan testleri ve
alama gibi ilemler srasnda sakin durmalarn salamak zeri
ne bir alma yrttm. Kutunun kapal yzeyleri hayvanlara bir
gven duygusu veriyordu. Yiyecekleri attrrken, veteriner zer
lerinde alabiliyordu. Eitimleri srasnda, hayvanlarda bir korku
tepkisini tetiklememek iin byk zen gstermitik. Kutu kapak
larnn kard seslere ve onlara dokunan insanlara kar duyarl
lklarnn dikkatle ortadan kaldrlmas gerekmiti.
Kurnaz hayvanlar kutuya girip yiyecekleri kapmay ve bir kan
testine giriildii an ifteleyip kamay reniverdiler. Bunu en
gellemek iin, hayvan sakince durup ibirlii yapana dek yiyecek
vermemeye baladk. Eitimcilerin korkudan dolay atlan ifteler
le istenilmeyen bir eye zorlanmaktan dolay atlanlar arasndaki
fark grmeleri gerekir. dl geciktirmek, renilmi bir ifteyi
durduracaktr; ancak, korkunun neden olduu tepkilere kar etkisi
olmaz.
Szel ifadesi olmayan dk ilevli otistik zellikler gsteren
bireylerle alanlar da kt bir davran veya huysuzluk nbetinin
korkudan m kaynaklandn, yoksa renilmi bir tepki mi oldu
unu belirlemelidirler. Bazen neden, yalnzca, kulaklara ac veren
bir ses veya rutinde beklenmeyen bir deiikliin yaratt korku
dur. Sr ve antiloplar gibi otistik zellikler gsteren bireyler de
beklenmeyenden korkarlar. Ancak, bazen dikkat ekmek veya ev
devini yapmaktan kurtulmak iin de huysuzluk nbetleri geirebi-
liler. Bir almada, ileri derecede zrl otistik zellikler gsteren
yetikinlerin saldrgan davranlar, bir nesneyi, otobse binme
den veya yemee oturmadan nce, onbe dakika sreyle tutmalar
salanarak, nemli lde azaltlmtr. Yemekten nce bir kak,
otobse binmeden nce ise oyuncak bir model kullanlmtr. Do
kunma, bu bireylerin duyusal karma uramam tek duyuuydu
ve nesneyi ellerinde tutmak rutinlerindeki bir sonraki evreye zihin
sel olarak hazrlanmalarn salyordu. Sadece yetikinlerin tepki
sini lmek iin huysuzluk nbetleri geirdiim olmutur. yi birer
gzlemci olan retmenler korku dolu bir tepkiyle, uygun olmayan
davranlarn istenmeyen ilerden kanmak iin bilinli kullanm
arasndaki fark anlayabilirler.

nsan Sorunlar
nsanlar tarafndan kt davranlara maruz kalmak, hayvanlarn
korkuya kaplma nedenlerinin banda gelir. Dnyann en iyi dona
nm, ynetim alanlarn davranlarn kontrol edemiyorsa, hi
bir ie yaramaz. Tasarm izmeye yeni baladm dnemde, safa,
mkemmel bir sistem gelitirebilirsem, alanlarn davranlarn
da ynlendirebileceimi dnyordum. Bu mmkn deildir; an
cak, alanlarn nazik olmas kouluyla, kullanm ok az beceri
gerektiren donanmlar tasarlammdr. yi mhendislik nemlidir
ve iyi planlanm mezbahalar, stresten uzak, sessiz bir kesim sa
layabilir; ancak, alanlarn sistemi doru kullanmas arttr. G
rltc, kaba insanlar, en iyi donanmla da alsalar, hayvanlarda
strese yol aarlar.
Ynetimin yaklam hayvanlara nasl davranldm belirleyen
unsurlarn en nemlisidir. Bunun her i kolu iin doru olmas da
beni artmayacaktr. Son on yldr besi hayvanlarnn bakm ok
ilerleme gstermi ve idareciler artk hayvanlarn iyilii konu
sunda daha duyarl olsa da, halen geliime gereksinim vardr. Bir
hayvana kt davranlmas, hele benim tasarladm sistemlerden
birinde gerekleirse, bana byk ac verir. Bazlar iyi donanm
satn alrken, bunun iyi bir ynetimin yerini tutacan dnrler.
Yllar boyunca, ynetimde bir deiikliin hayvanlarn durumunu
iyiletirebilirken, iyi bir yneticinin ayrlmasnn ters etki yaptn
gzlemlemiimdir. yi bir mdr alanlarn vicdan gibi i grr.
Gnlk ilerin zen gsterecek kadar iinde olmal ancak, hissiz-
leecek kadar bulamamaldr. Ustabana iyi davran zendirme
konusunda gvenilemez. Bu kii byk olaslkla, bir mezbahada
hayvanlarn ektiklerine kar baklk gelitirmitir. Tesis md
r konumunda olan ahs, hayvanlara iyi davranlmas konusunda
en etkili olabilecek insandr. Uzak bir merkez ofiste alan st d
zey yneticiler genellikle kesim gereinden ok soyutlanmtr.
Hayvanlarn iyilii konusunda yksek standartlar olan kurum-
larda kat kurallar uygulanr. Ofisini tm tesisleri grebilecek e
kilde ina ettiren bir mdr tanyorum. alanlarn bir hayvana
vurduunu veya krbaladn grdnde ustaban arrd.
Binlerce hayvanla uraan iiler genellikle dikkatsizleir ve kat
larlar. Hayvanlar ldrmekle grevli olanlar sk sk deitirilme
lidirler ve bu ilemin tamamen otomatikletirilmesi iilerin sal
asndan da gereklidir. Saatte yzelli sr gibi yksek kapasiteli
tesislerde, ldrme ileminin otomatikletirilmesi daha da nemli
dir. Her gn binlerce sn vurmas gereken bir insan, duygular
n yitirip, canavarlaabilir. Daha dk bir tempoda* her hayvana
sayg gsterip, iini daha insani ekilde yapmaya aba gstermek
mmkn olabilir; ancak, yksek kapasiteli tesislerde tek yaplabi
lecek bantn hareketine ayak uydurmaya almaktr.
Ynetim, kullanlan yntemleri gelitirme konusunda istekli
olmaldr. alanlar hayvan davranlarn anlayabilmek ve ha
reketlerini ynlendirirken igdlerini kullanabilmek zere eitil
melidirler. Eitimli iiler hayvanlar liderlerini izleyecek ekilde
gruplamay bilirler. Her grup tek sral geitlere tam nceki grubun
son hayvan girerken ynlendirilmelidir. Sonraki grup ok hzl s
rlmse, srlar veya domuzlar gidecek yer olmadndan geri
dneceklerdir. Bana, tasarmladm bir tesisin verimli ve sorun
suz bir ekilde altn izlemekten daha fazla keyif veren bir ey
yoktur.
Otuz yl akn sredir kaldrlm olan Chicago mezbahasnn,
halen varolduunu zanneden insanlarn says beni artmtr.
Uaklarda, yol arkadalarmla iim hakknda konuurken, pek
ou bana halen balyoz kullanlp kullanlmadn sorar. Balyoz
kullanm 1958de devlete et satm yapan tm tesislerde nsancl
Kesim Yasas ile yasaklanmtr. Yasa 1978de eyaletler aras et
ticareti yapan tm tesisleri kapsayacak ekilde geniletilmitir. Ya
saya gre tm sr, domuz, kei ve koyunlarm kesimlerinin acsz
gerekletirilmesi gerekir. Bu, kmes hayvanlarn ve dini ritelle-
ri kapsamaz. Yasada ngrlen yntemler ok yardmyla oklama,
elektrik oku ve karbondioksid gazdr. elik ok beyne saplanmak
suretiyle hayvan annda ldrr. Bir tabanca gibi etki gsterir.
Elektrik oku beyne yksek akm vermek suretiyle ani bilin yitimi
salar. Tedavi amal kullanlan elektro konvulsif ok gibi alr.
Eer doru uygulanrsa hayvan derhal bilincini yitirir.
nsanlar bana sk sk hayvanlarn kandan korkup korkmad
n sorar. Onlar korkutan ey kandan ziyade dikkatlerini datacak
kk eylerdir. Sakin srlarn kan ve idrar bir etki yaratmazken,
korkuya kaplm hayvanlarn kan bir tr korku kokusu tayor
olabilir. Sakin durumdaki hayvanlar kanl bir blmeye rahatlkla
yrrler. Ancak, bir hayvan be dakikadan uzun sre stres yaadk
tan sonra, bir sonraki girii reddedecektir.

Balama Donanmnn Tasarm

Hayvanlar balamak zere sistemler tasarlayan insanlarn ou,
bunlarn hayvanlar tarafndan nasl alglanaca konusunda dn
mezler. Tuhaftr ki baz mhendisler keskin bir kenarn batp can
yakacan anlayamazlar. Hayvanlan ezip yaralayan cihazlar ya
parlar. Sr ve domuzlarn kesim veya veterinerlik ilemleri iin
kullanlan donanmlar, genellikle, ya onlar fazla skar ya da rahat
szlk duyacaklar bir konuma sokar. imde iyi olmam salayan
nedenlerden biri, donanmn nasl hissedileceini gzmde can-
landrabilmemdir. Kendimi altyz kiloluk bir boann bedenine
yerletirerek, cihaz deneyebilirim. Nazik bir insan kullanrken na
sl hissedilir? Kaba biri kullanrken nasl hissedilir? Bir sktrma
blmesinde gereinden fazla sktrlan bir hayvan grmek, her
yanm artr.
Besi hayvancl endstrisinde giritiim abalarn en nem
lilerinden biri Yahudi geleneine uygun kaer kesimi yapan baz
tesislerde kullanlan pranga ve asklarn kaldrlmasn salamak
olmutur. Balama yntemi, hayvann bilinci yerindeyken gerek
letirilmesi gereken kaer kesim ritelinden ayr dnlmelidir.
Kaer kesiminde jilet keskinliinde, uzun, zel bir bak kullanlr.
Kesim Talmudta belirtilen kurallara uygun olarak yapldnda,
hayvan hissetmez grnmektedir. Talmud kesim srasnda tereddt
edilmemesi ve yarn ban zerine kapanmamas gerektiini
belirtir. Bak ok keskin ve entiksiz olmaldr, nk entikler
acya yol aar.
Onbe yl nce Iowada artk kullanlmayan Spencer Foods te
sislerini gezdikten sonra grdm kabuslar asla unutmayacam.
Amerikan futbolu kask giymi iiler, arka bacandan zincirle
aslm, kvranan bir boann burnuna halka takmaya urayor
lard. Korku dolu hayvanlar elektrikli ubuklarla drtklenerek,
krk be derece eimli kaygan bir blme girmeye zorlanyorlard.
Hayvanlar kayp dnce, iiler arka bacaklarna zincir takmak
tayd. Bu kabusu seyrederken Uygar bir toplumda byle eyler
olmamal diye dndm. Gnceme Eer cehennem varsa, u an
iindeyim diye yazmm. Bu tesisi tamamen deitirmek zere
kendi kendime sz verdim.
On yl nce New Yorkta Besi Hayvanlarn Koruma Konseyi
ile kaer danalar iin insancl bir sistem gelitirmek zere anla-
tim. Konsey, hayvan haklarn savunan balca demeklerin ortak
bir giriimiydi. Pranga ve asklarn yerine daha insancl yntemler
gelitirmek zere 70lerin bamda kurulmutu. O zamanlar, yeti
kin srlar iin dik duracaklar ekilde balanmalarn salayacak
donanm mevcuttu; ancak, dana ve koyunlar iin henz bir ey
tasarlanmamt. 1958 yasas kabul edildiinde kaer riteli muaf
tutulmutu; nk, bilinci yerinde olan hayvanlar zincirleyip, as
madan balamann bilinen bir yntemi ortada yoktu.
Connecticut niversitesinden Walter Giger, Don Kinsman ve
Ralph Prince, bir danann hareketli bir bant zerinde ayaklarn
aarak durduunda rahatlkla balanabileceini gstermilerdi.
Hayvan, ata binmi bir insan gibi, bandn zerinde karn ve g
snden desteklenmi olarak ilerler. Bandn kapatlm kenarlan
dmesini engeller. Connecticut aratrmaclar ortaya iyi bir fikir
atmt; ancak, ticari bir kesimhanede alacak bir sistem iin, pek
ok ekleme gelitirmeliydim. Yeni sistemim iin hayvana rahatsz
lk verebilecek tm bask noktalarn ortadan kaldrdm. rnein,
bacaklardaki kelepelerin basks danalarn iilerle mcadele et
mesine yol ayordu. Btn bunlann kaldrlmas, ortaya sessiz-
sakin danalar kard.
Tayc bant kullanan sistemlerin gerek oklama uygulayan, ge
rekse kaer ritelini takip eden tesislerdeki ortak faydas, srlarn
aralksz bir ak iinde hareketini salamasyd. Her bir hayvann
kafas, nndekinin arkasna deiyordu. Sr davranlarn gz
lemlemi biri olarak, birbirleriyle temasn onlar sakinletirdiini
biliyordum. Birbirleriyle kurduklar devaml temas, mezbahada,
Colorado Eyalet niversitesi Deneme Merkezinden daha rahat
olmalarn salyordu. Srlarn tek sra halinde yrmeye alk
olduklarn gzlemlemitim. Bir otla incelediinizde, otuz san
tim geniliinde, kk patikalar grebilirsiniz. Tek sra halinde
yrmek sr doasnn bir parasdr. Bu yzden onlarn tek sra
halinde yrmesini salayan sistemler baarl olur.
Sr kesiminin son derece sakin, huzurlu ve insancl olabile
ceini sylediimde, ou insan bana inanmaz. Baz tesislerde,
srlar tamamen sakindir ve alanlar vicdanl davranrlar. B
yk bir tesiste, saatte ikiyzkrk sr, gnll olarak bir rampadan
karak, ift rayl tayc bant sistemine girmektedir. Salmaya
gidiyormu gibi grnrler. ri boalar, otobse binen yal birer
hanm gibi, banda karlar. ou hayvan, arkalar okandnda
sisteme girer. Aralksz bir hat halinde ilerlediklerinden, kendileri
ni asla arkadalarndan ayrlm, yalnz hissetmezler. Sistem gzel
bir ekilde kurulmu ve aydnlatlmtr. Kesim uygun bir ekilde
gerekletirildiinde, srlar veterinerlik ilemlerinin uyguland
blmlere gre daha az huzursuzluk ve stres deneyimler.
Otistik olmak, nasl hissettiklerini anlamama yardmc olmutur,
nk gece yars bir koma sesi duyduumda kalbimin nasl arp
tn iyi bilirim. nsanlardan ok, otul hayvanlar andran an
hassas duyularm ve korku dolu tepkilerim vardr. nsanlar genel
likle hayvanlan gzlemlemeyi baaramaz. Bu yaknlarda, hayvan-
lann basnl kaplardan boalan havann sesiyle rkt bir tesisi
gezdim. Kap her alp kapandnda, srlar bir araya toplanp,
blmenin dibine doru geriliyordu. Bir ngrakl ylan grm gi
biydiler. Benim iin havann kard sesin onlar korkuttuu apa
k ortadayken, bakalan bunu farkedemiyordu. Bir ka susturucu
satn almak, sorunu ortadan kaldrd. Sesle birlikte hayvanlarn
korkusu da kayboldu. Tek gereken bir inein bak asyd.
 Ressamlar ve muhasebeciler
Hayvan dncesini anlamak

Pek ok insan dahi otistiklerin ezberleme becerileri karsnda

akna dnmtr. San Diego Otizm Aratrmalar Enstitsnden
Bemard Rimlanda gre, otistik zellikler gsteren bireylerin yak
lak yzde 9 ila 10u benzer becerilere sahiptir. Bazlar verdiiniz
herhangi bir tarihin hangi gne denk geldiini syleyebilen takvim
makineleri gibiyken, bazlar sadece bir kez duyduklar mzik par
alarn hatasz alabilirler. Bir baka tip, bir ktphanedeki tm
kitaplar veya bir ehirdeki tm caddeleri ezberleyebilir. Baz dahi
otistikler ise, temel aritmetik ilemleri yapamadklar halde, verilen
bir dizi say iindeki asal saylar abucak ayrabilirler. Portekizde
bir aratrmac, Hans Welling, aritmetik becerisi olmayan dahi
otistiklerin, saylarn simetrisini grsel olarak analiz ederek, asal
olanlar ayrabildiklerini ileri srmektedir.
Dahi otistikler, sosyalleme gibi farkl becerileri renmede ileri
derecede zrldrler. Bir anne bana, ergenlik andaki olunun
karmak bilgisayar programlar yapabildiini; ancak, rnein pa
rann ne ie yaradn anlayamadn anlatmt. Dahi otistikler
ok miktarda bilgiyi ezberleyebilirler, ancak, bu malzemeyi an
laml olarak deerlendirme konusunda glk ekerler. Ezber ye
tenekleri normal insanlarn ok tesindeyken, bilisel bozukluklar
da ileri derecededir. Bazlar srlar ve dier hayvanlarn kolayca
yapabildii basit genellemeleri dahi baaramaz.
Yamur Adam filminde canlandrlan karakterin, Las Vegasta
yirmibir oynarken kartlan sayarak nasl baarl olduu kolayca
anlalabilir: younlama ve grselletirme. Benzer ekilde kartlar
sayamamamn nedeni, artk yeterince younlaamamamdr. Gr
sel yeteneklerim deimedi, ancak eskisi gibi, bir grnty uzun
sre sabit tutamyorum. Donanm tasarlarken, grntleri hareketli
bir film gibi dzenliyorum. Sistemi zemin dzeyinden bakarak g
zmde canlandrrken, bir an sonra farkl bir adan izlemeye ba
lyorum. Kartlan sayan dhi otistiin zihninin, srekli ayn sahneyi
eken sabitlenmi bir videokamera gibi altn dnyorum.
Zihnindeki kamerann bak as greceli olarak daha uzun sre
lerle sabit kalmaktadr. Bir noktaya bir kez younlat m, dikkatini
baka bir eye ynlendirmesi artk zordur. Grsel deneyimleri bir
ekrana aktarlabilse, anlar sabit bir noktadan ekilmi, ok uzun
metrajl, amatr bir ev ekimini andracaktr. Belli bir grnty
sabit tutabilme konusundaki bu yetenek, ou dhi otistiin esnek
likten uzak, kat davranlarna da yol ayor olabilir.
Dahi otistikler hakknda benim en ok ilgimi eken nokta, Ma-
rian Stamp Dawkinsin dnme hakkndaki balca ltlerinden
birine uymamalardr. Oxford niversitesinde aratrmalar yapan
Dawkins, hayvanlarn dnme sreci konusunda alan az sayda
uzmandan biridir. Gdsel davran ile gerek dnce arasnda
kesin bir ayrm yapmtr. Bilgisayarn ana iletim sistemlerine
benzeyen igdler, programlanm davran rntleridir. Baz
lar bilgisayar donanm gibi sabitlenmiken, dierleri deneyimle
deiim gsterebilir. Bir danann annesini izlemesi, igdsel dav
rana bir rnektir. Ancak, hayvanlar igdlerle ynlendirilmeyen
davranlar da renebilirler. rnein, inekler her leden sonra
saat drtte salmak iin sraya girmeyi abucak renirler. Ama
salma saatinde toplanan ya da yem kamyonunu takip eden inek
ler sradan uyaran koullanmasna tepki vermektedirler. Hayvanlar
baz pratik i grme usullerini de renebilirler. Bir hayvan yeil
k yandnda yem alacan ya da krmz k yannca elektrik
okundan kurtulmak iin bir engelden atlamas gerektiini re
nebilir. Ancak, gerekten dnp dnmediini anlamak iin
deneylerin farkl artlar altnda tekrar gerekir. Davvkins tarafn
dan gzden geirilen birok alma, hayvanlarn eski bilgilerin
den yararlanarak, yeni koullarda ortaya konulan sorunlar zmek
iin dnebildiklerini gstermektedir. Hayvanlar dil kullanmad
halde, genelleme yeteneine sahiptirler.
Davvkinsin almalar gndeme otistik zellikler gsteren ve
genelleme yapamayan bir ocuun dnp dnemedii soru
sunu getirir. rnein, klasik Kanner sendromu tayan bir bireye,
tehlikeli olduu iin evin nndeki caddeye kmamas gerektii
retilebilir. Ne yazk ki, ounlukla bu bilgiyi genelleyemez ve
bir baka evin nnden geen caddeye uyarlayamazlar. Baka bir
senaryoda, bir market zincirinden ekerleme almay renen otis
tik zellikler gsteren bir birey, farkl bir markete gittiinde zorluk
ekebilir ve hafzasndaki resimlerden sapmalar kavrayamaz.
yleyse Davvkinsin ltlerine gre, dhi otistikler gerek d
nce yeteneine sahip deildirler. Benim gibi otistik zellikler
gsteren bireyler bu ltleri karlar, ancak, dilin dnce iin n
koul olduunu dnen bilimadamlarnca aksi ileri srlecektir.
Saygn bir hayvan bilimci bana hayvanlarn dnemediini
sylediinde, ona ayet bu doruysa, kendimin de dnemedi
im sonucuna varacam ifade etmitim. Resimlerle dnmeyi
hayal edemiyor ve bunu gerek dnce olarak deerlendiremi-
yordu. Benim zihnim dil tabanl dnce kullanan ou kiinin
kavrayamayaca bir dnyadr. Hayvanlarn dnemediini ileri
srenlerin genellikle grsel becerileri zayf, yksek dzeyde s
zel dnce sahipleri olduunu gzlemlemiimdir. Szel ifade ve
neden-sonuca dayal dncede baarl olur; ancak, bir proje tas
lan okuyamazlar.
Hayvanlar byk olaslkla resimler ve koku, k ve ses rnt-
lerine dayal anlar yardmyla dnrler. Grsel dnce rnt-
lerim, szel dnenlerden ok hayvanlarn dncelerine benziyor
olabilir. Hayvanlarn dnp dnemediini tartmay sama
buluyorum. Benim iin dnebildikleri her zaman iin ak seik
ortada olmutur. Hayvanlarn grntlere nasl tepki verdiini hep
zihnimde canlandrmmda. Kendi hayal dnyam resimlerle dolu
olduundan, hayvanlarn da benzerlerine sahip olduunu varsaya
rm. Dil tabanl dnce ile resim tabanl dnce arasndaki fark,
ressamlar ile muhasebecilerin neden anlaamadn aklayabilir.
Onlar elmalar ve armutlar gibidir.
Jane Goodall, Dian Fossey ve pek ok baka aratrmacnn al
malar empanze ve goriller gibi primatlarn dnebildiini aka
ortaya koymasna ramen, az sayda bilimadam iftlik hayvanlar
nn da dnebildiini kabullenir. Ancak, srlarla vakit geirmi
herhangi biri, alk olduklar bir nesneyi farkl ortamlarda da tan
dklarn bilir. Deneyimlerim bana bu hayvanlarn ayn ayr grsel
grntler kullanarak dndn sylyor. u anda grdkleri
ile hafzalarndaki grnt kaytlan arasnda balant kurma ye
teneine sahiptirler. Colorado Eyalet niversitesinin iftliinde
yrtlen bir almada, srlar kan testleri iin be ay boyun
ca, ayda bir kez, bir sktrma blmesine alndlar. ou, ilkin
den sonra blmeye gnll olarak girerken, bir ka tanesi girmeyi
reddetti. Bunlar sktrma blmesinin neresinden holanmadklar
konusunda son derece ayrancydlar ve genellikle ana blmeye gir
dikten sonra kafalann boyundurua uzatmaya yanamyorlard.
Anlalan o ki, manivelalar kullanan kii, bazen acele davra
np, boyunduruu hayvann kafasna arptnyordu. Kazayla kafa
sna vurulan hayvanlar, genellikle boyunduruktan kamyorlard.
ou, doruca blmeye yryor, bedenlerini sktracak panelle
rin arasna giriyor, ancak, kafalanna vurulacandan korktuklar
iin boyunduruktan uzak duruyorlard. Bazlar kafalann yle bir
uzatp, boyunduruu kapamaya vakit kalmadan geri ekiveriyor-
lard. Ayan souk suya sokup ekiveren nanemolla yzcler
gibiydiler.
Be ay boyunca hayvanlar elle kontrol edilen sktrma blme
sine giremeyecek kadar bydklerinden, son test iin hidrolik bir
blme kullanlmtr. Bu, ilkinden farkl renkte ve grnmde bir
blmeydi. Blmeye uzanan geitler de tamamen farkl tasarlanm
t. Srlar hidrolik blmeye alndklarnda, yine balarn boyun
durua uzatmay reddettiler. Farkl biim ve konumuna ramen
sktrma blmesini tanyarak, sktrma blmeleri ve boyundu
ruklar hakkndaki bilgilerini genellemilerdi.
Birlikte altm srlar, nceden renilmi becerileri yeni
durumlara uygulayarak, dnce kapasitelerini sergilemilerdir.
Texas srlar gibi byk boynuzlara sahip olanlar, iyi bir mekan
duyusuna sahiptirler ve bir metre geniliinde bir kamyon rampa
sndan karken kafalarn dndrrler. Ancak, dar geitlerle ilgili
deneyimi olmam gen hayvanlar boynuzlarm kenara arptrr
ve gemeyi beceremezler. Dar bir yerden gemek iin kafay dn
drmek, igdlerle ynetilen bir davran deildir. Hayvanlar bu
davran deneyimle renirler. Bir kez rendikten sonrada, daha
nce hi grmedikleri dar bir blmeye girerken de kafalarn e
virirler. Deneyimli bir hayvan ahr giriine yaklatnda, kafasn
evirir ve zorlanmadan ieri girer.
Kularla yaplan baz titiz aratrmalar, tyl dostlarmzn da
dnebildiini gstermitir. nl empanze eitimcisi Herb Ter-
race, gvercinlere bir dizi kl dmeye basarak yem almay
retmitir. Sre, krmz k eittir yemek tarz basit bir akl y
rtmeye yer brakmayacak ekilde karmak tasarlanmt. Deney
ler tamamen kapal bir kutuda ve bakcnn verebilecei istemsiz
ipularn engellemek zere bilgisayar kontrolnde gerekletiril
miti. (Hayvan dncesinin deerlendirildii her durumda Akl
l Hans etkisi gz nne alnmaldr. Hans ayan yere vurarak
say saymak zere eitilmi nl bir att. ou insan etkilemi ve
gerekten say sayabildiini dndrtmt. Gerekte Hans say
sayamyordu, sadece bakcsnn ince ipularn yakalayabilecek
kadar alglama yetenei yksek bir hayvand.) Terrace, gvercinle
rin dmelerin sralamasyla ilgili rendiklerini yeni problemlere
uygulayabilecekleri bir dizi deneme tasarlad.
irene Pepperberg, Alex isimli bir gri Afrika papaanna byk
emekler vererek ve konuan iki insan izlemesini salayarak, basit
tekrarlamalarn tesinde dil kullanmn retmitir. Biri bir nes
neyi, rnein bir ie mantarn, eline alp kaldrarak Bu nedir?
diye sorar. Eer ikinci ahs doru yant verirse kutlanr ve mantar
kendisine verilir. Hatal yantlar iinse, kesin bir Hayr ifadesiyle
karlar. Alex bu trden pek ok konumaya ahit olduktan son
ra szckleri uygun ekillerde kullanmaya balamtr. Bir sonraki
adma gemeden nce, her bir kk aamada ustalamtr.
dl olarak papaana ismi sylenen nesne sunulur. Doru sz
cklerin istedii eylere ulamasn saladn anlamaldr. leri
derecede otistik zellikler gsteren ocuklara dil reten uzmanlar
da benzer yntemler kullanrlar. Lovaas dil retimi yntemi, nes
neyi grmeyi, szc iitmeyi ve szc nesne ve dlle iliki-
lendirmeyi ierir. ocuk nesneleri rendikten sonra, kendisine o
nesnenin resimleri verilir. Otizmden ileri derecede etkilenmi baz
ocuklar iin bu resimlerle balant kurmak ok zordur.
Hayvanlarn dnebildii fikrini destekleyecek daha fazla kant
Benjamin Beckin kapsaml bilimsel literatr taramasnda buluna
bilir. Maymun ve empanzelerin alet kullanabildii yaygn olarak
bilinirken, Beck kular ve primatlar dnda kalan memelilerde alet
kullanm hakknda pek ok rapor bulmutur. Alet kullanm hay
vanlarn gerekten dnebildiine dair bir baka iarettir. Filler,
yerinden sktkleri aalar elektrikli itlere doru iterek, onlar
ykmaya alrlar. Hatta bir filin, srtna yapan sl skp at
mak iin bir bambu ubuktan yararland dahi gzlemlenmitir.
Eskimo kltr, foklara buz ktleleri frlatan kutup aylarnn hi
kayeleriyle doludur. Martlarn kabuklu deniz hayvanlarn elik
bir kaykhane atsna tayp azlarndan drerek krdklarn
bizzat seyretmiimdir. Yine martlar, istiridyeleri yola brakarak,
lezzetli ieriklerini tadabilmek iin arabalarn zerinden gemesi
ni beklerler. Beckin almas kularn gzlem yoluyla alet kul
lanmn renebildiini ortaya koymaktadr. Bir alakarga aletlere
ulamay rendiinde, ayn kolonide bulunan be arkada da on
lar kullanmaya balamtr. Baka bir tr kuun sondaj yapmak
iin ubuk kullandn izleyen bir Galapagos ispinozu, bu aleti
kullanmay renmitir.
Doktora rencisi olarak altm Illinois niversitesi iftli
inde, bir kmeste tutulan domuzlar, iti duvara ilitiren vidalan
gevetmeyi renmilerdi. Ben onlar yerine yerletirene kadar,
kk dilleriyle tekrar skveriyorlard. Teyzemin, kafasn ara
sndan sokarak bir kapy menteelerinden skmeyi renmi olan
bir at vard. Her byk besi iftliinde byk ka ustalarnn
tekniklerine meydan okuyacak bir iki hayvan bulunur. Bir keresin
de altyz kiloluk melez bir Brahman boasnn her biri iki metre
yksekliinde alt tane kapdan sradn grmtm. Hepsinin
zerinden szlerek geivermiti. Bir at byle bir kapdan sra
mak iin koarak hz almak zorundadr. Oysa, bu koca Brahman
sudan srayan bir balina gibi zahmetsizce ykseliyordu. Srla
rn byk ounluu itler arasnda kalmaktan mutludur; ancak,
bir boa direklere dayandnda, dikenli tellerin onu kesmediini
rendiinde, artk onu tutma imkan yoktur. itler, srlar'onlar
ykabileceklerini renene kadar ie yarar.
Hawaii niversitesinde yunuslara sembolik iaret dili retil
mektedir. Balang almas, bir dizi basit emri temsil eden el
iaretleri yapan biri tarafndan yrtlr. Yunus istenen grevleri
yerine getirdikten sonra, bir st aamada ayn kiinin video grn
tleri kullanlr. Bylece, Akll Hans etkisi ortadan kalkar. Emir
dizileri, yzlerce farkl kombinasyon halinde sunularak, yunusun
belli bir seriyi ezberlemesini nler. Yunuslar bir insann komut
larn kolayca o kiinin video grntsne aktarabilirler. nc
aama, olas ipularn tamamen engeller. Eitimci siyah elbise
ler giyerek, siyah bir perde nnde filme kaydedilmitir. Yunusun
grebildii tek ey, siyah bir zeminde beyaz eldivenlerin yapt
iaretlerdir. Yunuslar bunlan da anlayabilir ve artk bu aamada
szcklerin sembolik anlamlan konusunda ilk admlar atmakta
drlar.
 Grsel dnen bir otistik olarak, deneyimlerim bana dnce
nin gerek olmak iin szel veya ardk olmasnn gerekmediini
gstermektedir. Grsel dnenler ile szel dnenler arasndaki
ayrm fark etmeden ok nce dncelerimi gerek olarak kabul
ediyordum. Hayvanlarn, normal insanlarn ve otistik zellikler
gsteren bireylerin benzer ekilde dndn iddia etmiyorum.
Ancak, farkl dnce tr ve kapasitelerini tanmann daha geni
bir anlay ve balant duygusu salayacana inanyorum. Bilim,
tenis ayakkablaryla dolaan kk yal hanmlarn teden beri
bildiini, yeni yeni kefediyor: Fif gerekten dnyor...

Dahi Kular
Kularn g yetenekleri, dhi otistiklerin becerileriyle benzerlik
gsterir. Bu becerilerin, st dzey dnce yeteneklerinin altnda
maskelenmi, daha eski bir grsel hafza sisteminin paralan ol
mas olasdr. talyada Prof. Florano Papi, hayvanlar ve kulann
gleri hakknda Animal Homing adl nemli bir kitap yazmtr.
Eski Romallardan bu yana, gvercinler mesaj iletmek zere kulla
nlmtr. Bir gvercin kafes iinde uzaklara tandktan sonra, evin
yolunu nasl bulabilir?
Kular dnyann manyetik alann ve edindikleri hafza kaytla
rn kullanmalarn salayan doutan gelen bir duyu yardmyla
seyahat ederler. Baz kularda manyetik sezgi sistemi, g etme
igdsn salayan bir genetik kodlamayla elemi durumdadr.
Bu, kuu genel g ynne doru hareket ettirecektir; ancak, hafza
bilgileri hassas bir yer tayini iin arttr. Gen bir ku sr arkada
laryla birlikte uarken, grsel iaretleri ve burlar, gnein hare
ketleri gibi dier bilgileri renir. Avrupa amurcunu gibi baz ku
trleri, burlar ayrt edip, konumlarn ezberleyebilir. Papi, baz
kularn, yldz kmelerinin konumlarn grsel olarak hesaplaya
bildiini ve yln farkl zamanlarnda, dnyann dnne gre ge
rekli dzeltmeleri yapabildiklerini ifade etmektedir. Bu, dahi otis
tiklerin youn grsel hafzalarndan ok farkl grnmemektedir.
 Clara Parks, otistik zellikler gsteren ve resme kar ok yete
nekli kznn evlerinin resmini her yapnda yldzlarn konumunu
doru olarak izdiini fark etmitir. Mrs. Parks, kznn gzlerinin
bir kamera gibi altn ifade etmektedir. Grsel becerileriyle,
kularn yetenekleri arasnda bir benzerlik olmas olasdr. Bu, g
olayn aklasa da, mesaj tayan bir gvercinin, daha nce hi
grmedii yerlerden uarak evini nasl bulabildiini aklayamaz.
Tandk blgelerden uan gvercinler grsel ipularndan yararla
nr, aksi durumlarda ise kokular kullanrlar. Yuvasndan bir kafes
iinde uzaklara taman gvercin, yol boyunca duyduu kokular
ezberler ve dn yolunda bunlar anmsar. Koku alma duyusun
dan yoksun gvercinler kaybolurlar. Benzer ekilde, koku almala
rn engelleyecek kapal bir kutuda tandklar taktirde yine kaybo
lacaklardr. Anlalan grsel ipularn kullanmak, g ederken ve
eve dn srasnda tercih edilen yntemdir; ancak, bunlarn yoklu
unda burun devreye girer ve koku haritalar kullanrlar.
Otistik zellikler gsteren bireylerin nemli bir blmnn ge
limi koku alma duyulan vardr ve gl kokulardan ok etki
lenirler. Utanarak sylyorum ki, ocukken, insanlar bir kpek
gibi koklardm. Farkl insanlarn kokular ilgi ekici olurdu. Baz
hayvanlarn bizimkilerden ok daha gelimi duyulan vardr. Ta
zlar kaaklar kilometrelerce teden kokularyla bulabilir ve yr
tc kularn gr insanlardan daha keskindir. Pek ok hayvan,
insan kulann iitemeyecei tiz sesleri duyar. Otistik zellikler
gsteren ou birey de bu hassasiyetleri paylar. farkl odadaki
sesleri duyabildiklerinden, snftaki derse younlaamazlar. Otistik
zellikler gsteren baz bireylerin duyularnn, hayvanlarn keskin
duyularna benzediini bir ok kez gzlemlemiimdir.

iflik hayvanlarnn duygular

Byk bir domuz iftliinin mdr, bir keresinde bana btn
ciddiyetiyle Domuzlarn duygular var mdr? diye sormutu.
Ona gre domuzlar et retiminde kullanlan hammaddelerdi. Ko
ullu uyaran tepkisinin tesinde dnce ve renme yetenekleri
nin olduunu grdk; ancak, gerek duygular deneyimliyorlar m?
Yavrularn koruyan bir dii domuz ya da aslanlarn nnden kor
kuyla kaan bir antilop benzer durumlarda insanlarn yaayaca
duygular tayor mu? Bir tavuk dahi st dzeyde motive edilebilir;
Guelph niversitesinden lan Duncan, bir tavuun yumurtalarna
ulamak iin ar bir kapy iterken, horozun yanma gitmek iin
ok daha hafif bir kapy itmeye yeltenmediini gzlemlemitir. Bu
davran duygular ynlendiriyor olabilir mi?
Meslek yaammn balarnda, et paketleme donanm reten bir
firma iin fotoraf ekimleri yaptm Arizona Maricopada bulu
nan Kelly besi iftliinde iki kk danayla arkadalk etmitim.
Reklam ajans, heybetli Angus boasnn, fonda mavi Arizona gk-
yzyle bir resmini istiyordu. Pozu yakalamak iin yerde yatarak
srlarn yaklamasn beklemek zorundaydm. Srlar diz ken
ya da uzanan insanlardan daha az ekinirler. Bu iki kk siyah
dana kendilerine dokunmama izin verdi ve leden sonra olduun
da birlikte oynayorduk. nce rkmler; ancak, sonra holanma
ya balamlard. enelerinin altndan okanmak iin boyunlarn
uzatyorlard.
ki hafta kadar sonra besi iftliine geri dndm ve danalarn
beni anmsayp anmsamadn kontrol etmek istedim. Kamyone
timi itin nnde durdurdum ve iki siyah dana derhal bana doru
koup kafalarm uzatmaya balad. Onlara yem vermediim halde
dokunmam bekliyorlard.Sadece okanmak istiyorlard.
Gerek evcil gerekse yabani hayvanlarn insanlarla hoa giden te
mas kurma abalaryla ilgili pek ok baka rnek vardr. Evcilleen
domuzlar insanlarn gbeklerini kayabilmesi iin srt st yatar
lar. Bir iftlikte yavru bir dii domuz, yannda durulmadan geilip
gidildiinde hrnlap barmaya balard. Durup kamn ovala
dklarnda ise yatp, gerinir ve huzur dolu grnrd. Texasta bir
parkta yaayan gergedanlar da okanmay beklemektedir. nsanlar
tutulduklar blmeye yaklatklarnda, bir tanesi ite yaslanarak zi
yaretilerin, arka bacann vcuduna birletii yerdeki yumuak
blgeyi okamasn salar. Biraz sevilip, bir ka portakal ikram
edildikten sonra, bahar gelince neeyle seken bir dana gibi, it bo
yunca koup zplamaya balar. Bence, ok mutlu grnmektedir.
Tm bunlar, objektif veri arayan bir bilim adam iin hayvanla
rn duygulan olduunu kantlamaz. Ancak, laboratuvar farelerinin
bir insan tanyabildikleri ve onu aradklar deneylerle gsterilmi
tir. Psikolog Hank Davis, laboratuvar farelerinin kendilerini oka
yp besleyen ve bakan insanlara balandm ortaya koymutur.
Altklan bakclar ile bir yabanc arasnda bir masaya braklan
fareler, her ikisini de inceleyip, sonunda ounlukla bakclarnn
yanna giderler. Pek ok memeli ve ku trnde, annelerinden ayr
lan yavrular, ok mutsuz olurlar. Danalar stten kesildiinde, hem
onlar hem de anneleri yaklak yirmi drt saat boyunca brrler.
Baz danalar sesleri kslana kadar brmeye devam ederler.
Srlar, ayrlan ahr arkadalarnn arkasndan da brrler.
Bu duruma zellikle ok sakin olan Holstein ineklerinde rastlanr.
Sosyal davranlann takip etmek, bir gzlemcinin varl onlar ra
hatsz etmedii iin, olduka kolaydr. Holsteinlarn bir kamyonla
uzaklaan arkadalarnn ardndan brdn kendim gzlem
lemitim. Geride kalan srlar, iman arkadalarn, rampalar
kp onlan Burger dnyasna gtrecek kamyonlara binerlerken,
dikkatle izliyordu. ki boa, kamyon park alann terk ederken ar
kasndan bakmaya devam etti. Bir tanesi ban uzatp kamyona
doru brd ve kamyondaki arkada ona karlk verdi. Besi
iftliinin iyi kalpli mdr srlarn leceklerini anladn d
nerek zlmt. Oysa, bunu bilmelerine imkn yoktu, sade
ce arkadalarndan ayrlmak holarna gitmemiti. Saskatchewan
niversitesinden Joe Stookey ve arkadalar tarafndan yrtlen
aratrmalar srlarn yalnz kalmaktan holanmadn dorula
maktadr; almalarnda nlerinde baka bir hayvan gren srlar^
tart ilemleri srasnda daha sakin davranmlardr.
Hayvanlarn stres ve korkuya kar gsterdikleri tepkiler konu
sunda yaplan almalar insan ve hayvan duygulannn benzerli
i zerine daha fazla kant salayabilir. Fareler, kediler, srlar,
domuzlar, maymunlar ve farkl pek ok hayvan tryle yrtlen
yzlerce alma, kendilerini korkutan bir eyle karlatklarnda
kanlarndaki kortizol (stres hormonu) seviyesinin ykseldiini or
taya koymutur. Tm vcuda adrenalin pompalanr ve kalp at
ile soluk alma, hayvan kavgaya veya kamaya hazrlamak zere
ykselir. Aratrmalar korkunun memeli hayvanlar ve kularda ev
rensel bir duygu olduunu gstermitir. Elbette insanlar da ayn
psikolojik tepkilere sahiptir. Bir sokakta saldrya urayan adam ile
avclarndan kaan hayvann kalp atlar, soluk almas ve adrena
lin seviyesinde benzer deiimler oluur. Gerek hayvanlar, gerekse
insanlarda korku, kavga ya da ka tetikler.
Korku, iftlik hayvanlannn verimlilii zerinde ok olumsuz
etkiler yaratabilir. AvustralyalI bilim adam Paul Hemsworth, do
muzlarn insanlardan korktuklarnda daha az yavruladn ortaya
koymutur. Korkuyu bir domuzun yabanc bir insana yaklama s
resi olarak lmtr. Her domuz kk bir alanda tanmadklan
bir insanla yalnz braklmtr. iler tarafndan kt davranlara
maruz kalm domuzlarn, yabancya yaklamas daha uzun zaman
almaktadr. Ayrca kilo almalar da daha yava olmaktadr.
Daha ileri almalar efkatli bir bakmn hem verimlilii hem
de kilo kazanmm arttrdn gstermitir. Pek ok byk Avust
ralya iftliinde, ^alanlarn hayvanlara kar tutumlann gelitir
meyi hedefleyen eitim programlan balatlmtr. iler domuz
larn davran hakknda daha fazla bilgi sahibi olup, ilgilenmeye
baladka verimlilik artmtr. alanlarn tutumunu gelitiren
iftliklerde dii domuz bana yavrulama says yzde 6 ykselmi
tir. Domuzlara kar daha olumlu tutuma sahip iiler okama gibi
olumlu davranlar daha fazla sergilerken, vurma gibi saldrgan
yntemlere daha seyrek bavurmaktadr. Hemsworth, aynca, sk
sk dvlen hayvanlarn insanlardan uzak durmay rendiini ve
stres hormonu salgsn arttrarak, kilo kazanmm azalttn bul
mutur. nsanlar etraflarndayken aka tehdit edildiklerini hisset
mektedirler.
Baka hayvanlar da hoa gitmeyen bir deneyimin tekrarm n
grme yeteneine sahiptirler. Bir almada, bir balama blme
sinde oka tbi tutulan inekler, alt ay sonra ayn blmeye yak
latklarnda, kalp atlarnn, ok uygulanmam ineklere gre ok
daha hzl olduu saptanmtr.

Anatomik ve nrolojik lmler

Hayvanlarn duygular olduuna dair en kesin kant beyin anato
misi ve nrofzyoloji almalarndan gelebilir. Byle bir kant p
hecileri ikna edecektir. Illinois niversitesi Tp Fakltesinde insan
beyni zerine alan bir anatomi dersine dinleyici olarak katlma
frsatm olmutu. Pek ok domuz ve srn beynini incelemitim;
ancak, insan beyninin neye benzediini ilk kez grecektim. Beyin
dilimlere ayrldnda, duygularla ilikilendirilen limbik sistemin,
bir domuzunkiyle neredeyse tamamen ayn olduunu grmek beni
artmt. Anatomik olarak insan beyni ile domuz beyni arasnda
ki tek nemli fark korteksin (beyin kabuu) bykldr. Limbik
sistemlerin bykl birbirine yakndr; ancak, insannki beyin
sapn saran bir kambahara benzeyen geni bir korteksle kapldr.
Korteks insanlara stn dnce yeteneklerini salayan organdr.
Duygunun taht onun derinliklerine gmlmtr.
nsan beyni ile, kpekler, kediler, srlar ve atlar gibi dier
yksek memelilerin beyinleri arasndaki en belirgin fark kortek
sin bykldr. Gerek hayvanlarn, gerekse insanlarn beyni
limbik sistemden duygusal iaretler alabilir; ancak, insanlarn bilgi
ilemleme yetenekleri daha gelimi olduundan, duygu ifadeleri
de daha karmak olur. Sahibini zleyen hznl bir kpek kapnn
kenarnda oturup inlerken, hznl bir insan gzel bir iir yazabi
lir. Duygular benzer olabilir; ancak, ifadeleri arasndaki farklar ok
byktr.
 Yksek memelilerle insanlarn beyinlerindeki kimyasal iletiim
sistemi ayndr. Beyin hcreleri arasnda mesajlar nrotransmitter
olarak adlandrlan kimyasal maddeler tarafndan iletilir. Bir n
rotransmitter olan serotonin dzeyinin yksek olmas saldrganl
n azalmas ve sakinlemeye yol aar. Prozac, serotonin dzeyini
arttrd iin insanlarn kendini daha iyi hissetmesini salar. Di
er baz kimyasal iletenler norepinefrin, GABA, dopamin ve en-
dorfnlerdir. GABA kimyasal olarak Valiuma benzer ve beynin
doal yattrcsdr. Endorfnler beynin afyonudur. Endorfinlerin
almasn engelleyen Naltrexone gibi ilalar, ar dozda eroin ve
alkol kullanm tedavisinde kullanlr. Dopamin ve norepinefrin
uyarc etkiye sahiptirler. izofrenlerin varsam ve sanrlar, genel
likle, dopamini bloke eden ilalar yardmyla durdurulur.
nsan ve hayvan duygularnn benzerlii konusunda en iyi kant
antidepresan ve sakinletirici ilalann hayvanlar zerindeki etki
siyle ilgili almalardr. ada veterinerler kedi, kpek ve atlara,
insanlarda saplant-zorlant bozukluu ve kayg tedavisinde kulla
nlan ilalar uygularlar. Pennsylvania Eyalet niversitesi Vete
rinerlik Fakltesinden Dr. Karen Overalln verdii bir seminer
bana Amerikan Psikiyatri Derneinin bir oturumu gibi gelmiti,
Prozac'a benzer etkileri olan Anafranil, kpekler ve atlarda
saplant-zorlant bozukluu tedavisinde kullanlmaktadr. Bu bo
zuklua sahip bir insan ellerini gnde iki saat ykayabilir. Kpek
lerde, ar zbakm ve yalama yaralar almasna neden olabilir.
ou vakada bir doz Anafranil davran durduracaktr. Ulusal
Zihin Sal Enstitsnde alan ve saplant-zorlant bozuklu
u konusunda uzman olan Judith Rapoport, semptomlarn beynin
hayvanlarla paylatmz daha eski blmlerinden kaynaklanabi
leceini dnmektedir.
Endorfnleri bloke eden Naltrexone, hem otistik zellikler gste
ren ocuklarda, hem de atlarda kendine zarar verici davranlar en
geller. Az sayda ileri derecede otistik yetikin kendilerine vurmak
ya da srmak suretiyle zarar verirken, ahra kapatlm asabi aygr
lar sk sk gslerini srrlar. Massachusettste Tufts Veterinerlik
Okulundan Dr. Nick Dodman, Naltrexoneun bu davran ortadan
kaldrdn ya da azalttn ortaya koymutur. Prozac, beta bloke
ediciler, BuSpar (busperone) ve Tegratol (carbenmazepine) gibi
ilalar da kpeklerde saldrganl nlemek iin kullanmaktadr.
Inderal (propranolol) gibi beta bloke ediciler baz aktr ve mzis
yenler tarafndan sahne kaygsn yenmek iin kullanlr. Inderal
kpeklerde de benzer korku azaltc etkilere sahiptir. Kpeklerde
ar hareketlilie (hiperaktivite) kar Ritalin (metilfenidot) dahi
kullanlmaktadr. Ar hareketli kpek ve ocuklar bu ilala sakin
lemektedir.
nsan ve hayvanlardaki temel duygularn benzer nrolojik meka
nizmalar olduunu ve insan ile hayvan duygular arasndaki farkn
duygusal ifadenin karmakl olduunu dnyorum. Duygular
bir aslandan kamak ya da yeni domu yavrularn korumak iin
gl bir motivasyon saladndan, doada hayvanlarn hayatta
kalmasna yardmc olur. gdler, iftleme ritelleri gibi, sabit
davran rntleridir; ancak, duygularla desteklenir. Bir hayvann
olas avclardan uzak, gvenli bir yuva aramas korku duygusuyla
motive olabilir; ancak, korku a bir hayvanda baat duygu olma
yacaktr.
Otul hayvan trleri gibi, otistik zellikler gsteren ou insan
da korkuyu temel duygu olarak deneyimler. Yaamm grsel sem
boller dnyamda planlarken, ou insann devaml bir korku iinde
yaamadn bilmiyordum. Korku saplantlarm tetikliyordu ve
yaamm onu azaltmaya almakla geiyordu. Eer yaamn anla
m zerine bir anlay gelitirebilirsem korkudan kurtulabileceimi
dnerek, grsel sembollerime daha fazla sarlrdm. Yaptm
her eyin, grsel haritamda sembolik neme sahip olduu bir aa
maya geldim. Yaamn byk felsefi sorularna verilecek cevapla
rn kaygm dindireceini sanyordum. Duygularm temel dzeyde
ve basitti, sembolik dnyam ise son derece karmakt.
Duygusal karmakln yerine, grsel ve entellektel karmak
l koymutum: Hereyi sorguluyor ve yantlar iin manta, bili
me ve zekaya yneliyordum. Grsel dnen biri olarak, dnyay
ancak bu ekilde anlayabiliyordum. Biyokimyann gcn kefe
dene kadar korkuyu durdurmann yollarn aradm.
Hem insanlar, hem de hayvanlar doutan gelen kaltsal miza
lara sahiptirler. Korku dolu bir hayvan da, korku dolu otistik bir
insan da tuhaf eyler ve yeni rutinler karsnda strese girer. Evcil
letirme ve eitim mizacn zerini rtebilir; ancak, her an patlama
ya hazr olarak ince yzeyin altnda saklanmaya devam edecektir.
Sinirli bir soyaacndan gelen boa kendi ayrnda sakin grne
bilir; ancak, farkl bir evrede, yabanc insanlarn arasnda fkeye
kaplp kendini kaybedecektir. Benzer ekilde, otistik zellikler
gsteren baz bireyler de altklar rutine bal kaldklar srece
ok sakin olabilirler. Ancak, beklenmedik bir ey meydana geldi
inde sinir krizleri geirebilir ya da saldrganlaabilirler.
Harvard niversitesinden Dr. Jerome Kaan ve alma ar
kadalar, doutan gelen mizacn etkilerini ilk olarak iki yan
da gstermeye baladn ortaya koymulardr. ekingen olan ve
olmayan cuklarla ilgili snflandrmalar, sakin ve hrn sr
ya da atlannkini artrr. Bu temel etkiler erken ocukluk d
neminde ortaya kar. Utanga ve ekingen ocuklar dierlerinden
saknrlar ve ihtiyatl davranp, yabanclardan uzak durmaya ei
limlidirler. ekingen olmayanlar ise daha sosyal, da dnk ve
yeni deneyimlere ak olurlar. renim ve sosyal etkiler bu farklar
trplese de, yelpazenin an ularnda yer alan ocuklar farkllk
larn korurlar.
Kaanm almasna gre, an utanga ve ekingen ocukla
rn fizyolojik tepkileri daha fazladr. Yeni iler ve yeni insanlarla
karlatklarnda kalp atlan hzlanmtr. Kortisol seviyeleri de,
ekingen olmayan ocuklara gre daha yksektir. Kaan utanga
ocuklann, daha hzl tepki vererek, yeni durumlar karsnda pa
nie yol aan, daha hassas bir sempatik sinir sistemine sahip oldu
unu dnmektedir. Asabi, hrn hayvanlara benziyor olabilirler.
Baka bir ifadeyle, tehlikeden kanmak iin utanga olmulardr.
Yrtc hayvanlardan korunmamz salayan eski sistemler, bu o
cuklarda fazla mesai yapmaktadr. Uygulanan miza testlerinin in
san ve hayvanlarda benzer sonular vermesi ilgintir.
Grsel dnce yeteneim, hayvanlarn farkl durumlarda neler
hissedip dneceini anlamama yardmc olmutur. Kendimi bir
hayvann yerine koymakta zorluk ekmem. amann yetenekleri
ne sahip olmadan bunu gerekletirebilmek iin, yllar boyu farkl
konumlarda hayvan davranlarn incelemiimdir. Hayvanlara dair
yeni kitap ve makaleleri okuyarak, bilgi arivime srekli bilgi ek
lerim. Hayvanlarn nasl dnebileceini hayal ederken, donanm
tasarlarken kullandm dnce srelerinden yararlanrm.
Hiddeti Life o fD o g s .adl kitabn yazar Elizabeth Marshall
Thomasn dedii gibi Kpeklerin, kpek dnceleri vardr.
Bunu iftlik hayvanlarna da uyarlayabilirim. rencilerimden biri
atlarn dnmediini, sadece armlar kullandn ifade etmi
ti. Eer armlar kullanmak dnce olarak deerlendirilmiyor-
sa, kendimin de dnmedii sonucuna varmam gerekir. Grsel
resimlerle dnmek ve armlar kurmak, szel ve dorusal
dnceye gre sadece farkl bir dnce yntemidir. Her ikisinin
de yarar ve snrllklar vardr. sterseniz ressamlara ve muhasebe
cilere sorun.
 Enstemm kuzeni
Otizm ve deha arasndaki iliki

Sekiz yl nce katldm bir otizm konferansnda Einsteinn

ikinci dereceden kuzeniyle tantm. Otelin restorannda birlikte
le yemei yemitik ve mende alerjik olmad bir ey ararken
yaad zorluu unutmuyorum. Bana, biri mzie yetenekli otis-
tik zellikler gsteren, dieri de zihinsel yetenekleri gelimi iki
ocuu olduunu anlatt. Konutuka soyaacnda disleksi (okuma
gl), besin alerjisi ve depresyon sorunlar olan pek ok kii
olduu ortaya kt. O gnden sonra pek ok aileyle grtm ve
otistik zellikler gsteren ocuklarn anne-babalar ve akrabalarnn
genellikle zihinsel yetenekleri gelimi kiiler olduunu grdm.
Sukhdev Narayan ve arkadalar, Journal ofAutism andDevelop-
mental Disorders'ta, dil becerileri gelimi otistik ocuklarn anne-
babalarnn zeklarnn ve eitim alanndaki baarlarnn, otistik
ocuklar olmayan benzer ailelere gre genellikle daha yksek ol
duunu yazmlardr. Nobel dl kazanm iki biliminsanmn otis
tik zellikler gsteren ocuklar olduunu renince armam-
tm. Dk ilevli otistik zellikler gsteren ocuklarn ailelerinde
bile zihinsel yetenekleri gelimi anne-baba ve akrabalara rastlama
orannn yksek olduunu grdm. Aratrma almalar henz d
k ilevli otizm ile aile bireylerinde gelimi zihinsel yetenekler
arasnda kesin bir iliki olduunu gstermemektedir. Ancak, bunun
nedeni dk ilevli otizmin erken doum, iki yanda geirilen
yksek ate, krlan X sendromu ya da baka bir nrolojik sorun
kaynakl olabilmesidir. Yine de bu ailelerle yaplan saysz grme
sklkla zihinsel yeteneklerin varln ortaya koymaktadr.
 Kendi soyaacm, artk literatrde yerini alm en az bir rnt
sergilemektedir. Journal ofAutism and Developmertal Disorders'ta
yaymlanan ayr alma ve American Journal o f Medical
Geneticste yaymlanan bir bakas, ailelerde otizm ile duygula
nm bozukluu ve depresyon arasnda bir balant olduunu ortaya
koymaktadr. Anne tarafndan dedem uaklar iin otomatik pilot
sistemlerini icat eden, ok zeki, utanga bir mhendisti. Krk yldan
uzun bir sre kefi uaklar rotalarnda tutmutur. Byk havayolu
irketlerinin bilim insanlarnn yanldn iddia ettii yllar boyun
ca, bir tramvay bakm binasnn at arasnda sabrla almt.
Bykannem ve annemin gelimi grselletirme becerileri var
d ve her ikisi de zihinsel olarak yetenekliydi. Bykannem her
zaman yksek seslerden rahatsz olurdu. Bana, kk bir kzken,
kamyondan dklen kmrn sesinin bir ikence olduunu anlat
mt. Hayat boyunca, son yllarnda TofraniPle etkin bir ekilde
tedavi edilmi olan depresyon nbetleri geirmiti.
Baba tarafmda ise, ad km Grandin hiddeti vard. Babam
restoranlarda yemek servisi geciktiinde bir yanarda gibi patlard.
Ayrca, herhangi bir konuyu saplant haline getirme eilimindeydi.
Bir keresinde evinin yanndaki at binme tesisini kapattrmay kafa
sna koymutu. Gnlerce plkte biriken dk miktarn lerek,
belediye yetkililerine saysz mektup yazd. Yalnz bir ocukluk
dnemi geirmiti ve olaslkla bir tr hafif otizm tayordu.
Neyse ki kardelerimin hi biri otistik deildir. ki kz ve bir
erkek kardeim var. Kzkardelerimden biri grsel dnebilir ve
eski evlerin yeniden dekore edilmesinde son derece baarldr.
Dklmekte olan bir eve bakarken, zihninde, onu dntrebilece
i gzel mekn canlandrabilir. Grltl bir snfta konumalar
anlamasn engelleyen hafif bir iitsel ilemleme bozukluu nede
niyle, okul yllarnda renme gl yaamt. Matematik onun
iin zellikle zordu. Dier iki kardeim normaldir, sadece en kk
kz kardeim ok sayda grlt bir araya geldiinde duyusal bir
ar yklenmeden ikyet eder. Sekiz yandaki olu otistik zel
likler gstermese de, okuma yazma renirken ve baz konuma
lar anlamada sorunlar yaamtr. Dier tm yeenlerim normal
geliim gstermilerdir.
Otistik zellikler gsteren ocuklann anne baba ve akrabalarn
da genellikle hafif otistik izlere rastlanr. Journal o f Autism and
Developmental Disordersta G. R. Delong ve J. T. Dwyer tarafn
dan yaymlanan bir baka alma yksek ilevli otislik zellikler
gsteren bir ocua sahip ailelerin en az te ikisinde birinci ya
da ikinci dereceden bir akrabada Asperger sendromu grldn
belirtmektedir. Konferanslarda karlatm yzlerce aileyle yap
tm grmelere dayanarak, otistik zellikler gsteren ocuklara
sahip anne babalarn nemli bir blmnn, bilgisayar, resim ve
mzik alanlarnda baarl grsel dnen bireyler olduunu syle
yebilirim. Otistik zellikler gsteren bireylerin soyaalarmda sk
a kayg bozukluu, panik atak ve depresyona da rastlanmaktadr.
Narayan, otistik zellikler gsteren ocuklarn anne babalarnn,
zellikle de babann, bir ilgi alanna saplant derecesinde sanlma
eiliminde olduunu ve genellikle toplumsal becerilerinin zayf ol
duunu ortaya koymutur. Kendileri otistik olmayan anne babalar,
ocuklarnn sahip olduu baz zellikleri tarlar. Johns Hopkins
Tp Fakltesinde Rebecca Landa ve alma arkadalar tarafndan
yrtlen bir aratrmada, anne babalardan bir hikaye anlatmalar
istenmi ve yzde 34 belirgin bir ba, ortas ve sonu olmayan,
dank, konusuz hikyeler anlatabilmilerdir. Bu armsal gr
sel dncenin doasdr. Bir yapbozu tamamlamaya benzer; belir
li bir srada yaplmaz.
Otizmin gl bir kaltsal temeli bulunduu konusunda salam
kantlar vardr. Folstein ve Rutter, tek yumurta ikizlerinden biri
otistik olduunda, dierinin de incelenen vakalarn yzde 36snda
otistik olduunu ifade etmilerdir. Otistik olmayan ikiz kardein de
renme sorunlar yaama olasl normal geliim gsteren ikiz
lere gre daha fazladr. Tek yumurta ikizleri ayn genetik yapya
sahipken, ift yumurta ikizlerinin genleri tamamen farkldr. ift
yumurta ikizlerinden biri otistik zellikler gsterdiinde, dieri he
men hemen her seferinde normal geliim gstermektedir. Ancak,
otizmin kaltm olduka karmaktr. Tek bir otizm geni mevcut
deildir. Personal Individual Differences dergisinde, Robin Clark,
bozukluun, kk miktarlar yararl olan genetik zelliklerden
ar bir doz alma sonucu ortaya ktn ifade etmektedir. rne
in, bir konuya younlaabilmek bir insan baarya gtrebilecek
ken, bunu saplant haline getirecek daha gl bir eilim sosyal
etkileimi engelleyebilir.
Otistik zellikler gsteren bireylerin ocuklarnn renme ve
geliim sorunlar yaama olasl, dierlerine gre daha yksektir.
UCLAdan Edward Ritvoe ve alma arkadalar tarafndan soya-
alar zerine yrtlen bir aratrma, otistik zellikler gsteren
bireylerin kardelerinin, otistik zellikler gsteren bir ocua sahip
olma riskinin yksek olmadn, ancak renme sorunlar ya da
hafif otistik belirtiler tayan ocuklara sahip olma olaslklarnn
arttn gstermitir.
Pek ok aratrmac, birbiriyle etkileime giren bir grup genin
depresyon, okuma gl, izofreni, manik-depresyon ve ren
me bozukluklarna yol at konusunda ayn dnceleri payla
maktadr. Pennsylvania Eyalet niversitesinden Robert Plomin
ve alma arkadalar otizmin, psikiyatrik bozukluklar iinde ka
ltm en yaygn olanlardan biri olduunu belirtmektedirler. Yine
ifadelerine gre depresyon gibi pek ok bozukluk, normalden
anormale uzanan geni bir davran yelpazesinin ar ularn tem
sil etmektedir. Normal davranlar ve anormal arlklardan ayn
genler sorumludur. Bu ilke otizm iin de geerli olabilir. Otistik
olarak tanmlanan insanlar, normal geliim gsterenlerde bulunan
ok sayda zellii tarlar. Leo Kanner dokuz vakann drdnde,
otistik zellikler gsteren ocuklarn anne babalarnda depresyon
ve kaygya rastlandn belirtmitir. Kuzey Carolinada Duke
niversitesinden Robert Delongun yapt almalar, otistik
zellikler gsteren ocuklarn soyaalarnda manik-depresyona
sk rastlandn ortaya koymaktadr.
 Deha bir anormalliktir
Deha bir anormallik olabilir. Otizm ve manik-depresyon gibi
bozukluklara yol aan genler ortadan kaldrlsayd, dnya yarat
c fikirler retemeyen, skc muhafazakarlara kalabilirdi. Otizm,
manik-depresyon ve izofreniye yol aan etkileimli gen kmesinin
kk dozlarda bulunmasnn yararl etkileri olabilir. Dr. Kay Red-
feld Jamison, Touched With Fire adl kitabnda manik-depresyonla
yaratclk arasndaki ilikiyi ortaya koyan almalar incelemitir.
Manik-depresifler taknlktan derin, karanlk depresyona uzanan
bir duygu yelpazesi yaarlar. Yazarlar, hafif bir bozukluk duru
munda, en iyi eserlerini ortaya koyarlar; ar durumlarda ise, artk
bir ey yazabilmeleri mmkn deildir. Duygudurum salnmlar
ya ilerledike ktleir; bu durum, Emest Hemingway gibi nl
yazarlarn yal saylabilecekleri dnemlerde niin intihar setik
lerini aklayabilir. almalar, ressamlar, airler ve yaratc ya
zarlarda genel nfusa gre daha yksek oranlarda depresyon ve
manik-depresyon grldn ortaya koymaktadr.
Iowa niversitesinde N. C. Andreason tarafndan yrtlen bir
almada, yaratc yazarlarn yzde 80inin yaamlarnn bir dne
minde duygudurum bozukluu yaad belirtilmektedir. Ressam,
air ve yazarlarn nemli bir blm durumlarn ilalar yardmyla
kontrol etmek zorundadr. Ressam ve yazarlarn yzde 38i ila
kullanrken, airlerin yzde 50si tedavi altndadr. Iowa niver
sitesi almas, yazarlarn anne baba ve kardelerinde de yksek
oranda duygudurum bozukluuna rastlandn gstermektedir.
Daviste Califomia niversitesinden Dean Simonton, liderlik,
karizma, hrs ve snrsz enerji gibi insan byk politikac yapan
zellikler zerine bir alma yapmtr. Bu zelliklere sahip in
sanlarda genellikle depresyon ve alkol kullanm ile ilgili sorunlara
rastlanmaktadr. Simonton Yaratc olmak iin, biraz lgn olmak
gerekliymi gibi grnyor sonucuna varmaktadr.
Matematiksel yetenekler zerine bir baka alma anor
mallik ve deha fikrini daha da glendirmektedir. Iowa Eyalet
niversitesinden Camilla Perssonun makalesi, fiziksel anormal
likler ile matematik deha arasndaki iliki hakknda bulgular sun
maktadr. Solaklk, miyopluk ve alerjilere, matematik yetenekleri
gelimi bireylerde, genel nfusa gre daha sk rastlanmaktadr.
Hem matematiksel renme gl, hem de matematik yetenei
solaklkla balantl grlmektedir. Matematik ve mantk alannda
zel yetenekler sergileyen ocuklarn alerji tama olasl, genel
nfusa gre iki misli fazladr. ok yetenekli olanlarn miyop olma
olasl da ayn ekilde artar. Allm kaln gzlkl kk dahi
kliesi gerek olabilir.
Elbette, tm dhiler anormal deildir; ancak, belli yetenekleri
olan normal insanlar yaratan genler, ayn zamanda yelpazenin a
r ularndaki anormalliklerden de sorumlu olabilir. Daha 1940lar-
da aratrmaclar, manik-depresyona yol aan genleri yok etme
nin neden olabilecei korkun sonularn farkndayd. Bostonda
McLean Hastanesinde yrtlen almann sonucunda u ifade
kullanlmt:

Eer manik-depresyonu yeryznden silecek olursak, kendimizi

hesaplanamayacak bir oranda, baar ve iyilikten, renk ve scaklk
tan, ruh ve tazelikten de yoksun brakrz. Geriye ancak kurumu b
rokratlar ve izofrenler kalr. Belirtmeliyim ki, pazarlk masasnda,
ayn kaltmsal evreden gelen salkl bireylerden vazgemektense,
manik-depresiflerin varolmasn tercih ederim.

Yirmi yl nce, John W. Robertson EdgarA. Poe, A Psychopatic

Study adl kitabnda yle yazmtr:
Alkolik bir gemiten, aile ii yozlamadan hatta delilikten kay
naklanan ya da nevrotiklerin birlemesinden doan scakkanll
bastrn, o kaltsal yatknl kknden skp atn ve geriye souk
kanllklardan - hayal gc olmayan insanlardan, hevesini kaybet
mi bireylerden, kiiliksiz beyinlerden, deh yoksunu ruhlardan olu
an bir rk kalsn.
 Daha nce belirttiim gibi, dier insanlarla aramdaki farkn b
ykln ancak yakn zamanlarda farkettim. Son yl boyunca
grselletirme yeteneklerimin bakalarnnkini ok atn iyice
anladm. Asla bu becerilerimi yitirecek lde normal olmak iste
mem. Benzer ekilde, ocuksu olmak yaratclm arttrm ola
bilir. Howard Gardner, Creating Minds adl kitabnda, aralarnda
Einstein, Picasso ve T. S. Elliotun da bulunduu XX. yzylda iz
brakm yedi dnrn yaratc hayatlarna deinir. Ortak pay
dalarndan biri ocuksuluktur. Gardner, Einsteinm bir ocuun
kavramsal dnyasnda yaadn ve klasik fiziin kabullenilmi
paradigmalarnn etkisi altnda kalmadn anlatmaktadr. Otizmin
beynin olgunlamamas sonucu olumas ilgintir. Pek ok adan
bir ocuk olarak kalmmdr. Bugn dahi kiisel ilikiler dnya
snda kendimi bir yetikin gibi hissetmem.
Baz bilim insanlar kat analitik dnceye sahiptir. Fiziki Ric-
hard Feynman iir ve resmin deerini inkr etmitir. James Gleick,
Genius adl Feynman biyografisinde, iir, resim ya da dinin farkl
bir gereklie ulaabileceini kabul etmez. diye yazmtr. Elbet
te pek ok bilim insan iire deer verir ve yelpazenin yaratc ve
bilimsel ularndan zellikler tar; ayn ekilde baz bilim insan
lar, sanatlar ve analitik filozoflar da otistik zellikler gsterirler.
Albert Einstein, Ludwig Wittgenstein ve Vincent van Gogh erken
ocukluk dnemlerinde geliim bozukluklar sergilemilerdir. Ta
nm olarak otizm, erken dnemde ortaya kan bir bozukluktur ve
otizm etiketinin kullanlabilmesi iin konumada gecikme ve tuhaf
davranlar gibi belirtilerin erken yalarda grlmesi gerekir.
Einstein ocukluk dneminde bu belirtilerden ouna sahip
ti. yana kadar konumay renememiti. Otistik zellikler
gsteren bir ocuun annesine yazd mektupta, uzun sre konu
maya geemediini ve anne babasnn bu nedenle endielendiini
itiraf etmitir. Journal o f Learning Disabilitieste Bemard Patten,
Einsteinn yedi yama kadar szckleri sessizce tekrarladn ve
akranlaryla yaknlaamadm belirtmektedir. Baz dehalar ken
 dilerini erken yalarda gsterirken, Einstein ocukluunda hi bir
. stn zeka belirtisi sergilememitir. Bazlar bir ahmak olduunu
'b ile dnmlerdir. Yazm kurallarn bilmemektedir ve yabanc
dil renmede baarsz olmutur. Otistik zellikler gsteren pek
ok ocuk gibi, yapboz oyunlarna ok yatkndr ve iskambil kart
larndan evler yaparak saatler geirir. lgisini ekmeyen konular
da hafzas zayftr ve bir amaca odaklanabilir. Ronald W. Clark
Einstein: Life and Times adl biyografik kitabnda, Einsteinn ge
kavrama zelliinin, alannda ilerlemesine yardmc olmu ola
bileceini yazar. Einstein, Bazen kendime, Grelilik kuramn
gelitiren kii neden ben oldum? diye soruyorum. Sanrm, yant,
normal bir yetikinin uzay ve zaman sorunlar hakknda dnmeyi
hi brakmamasdr. demitir. Younlama konusunda stn bir
yetenei vard ve ayn problem zerinde saatler ve gnler boyu
alabilirdi.
Abraham Pais Einstein Lived Here adl kitabnda, Kalc ve
derin insan ilikileri gelitirmede yaratc olmak, Einsteinn kal
kmaya hi niyetli olmad abalar gerektiriyordu. diye yazm
tr. Benim gibi o da fikirlere ve iine balyd. Derin bir ilikinin
ne demek olduunu da bilmiyorum. Onun derin tutkusu bilimdi.
Bilim onun yaamyd. Lisansst rencilerinden biri, Bilimden
Einstein kadar cokulu bir haz alan kimseyi tanmadm. demitir.
Howard Gardnera gre, Einstein nesneler arasndaki ilikilerle, in
sanlar arasndaki ilikilere gre ok daha fazla ilgileniyordu.
Joe L. Kincheloe, Shirley R. Steinberg ve Deborah J. Tippins,
The Stigma o f Genius adl ortak almalarnda, Einsteinm halkta
uyandrd sevgi ve karizmas ile ie dnk zel hayat arasndaki
tezat karsnda ardklarn belirtmektedirler. Uzak bir gzlemci
ve yalnz bir ocuktu. Roger Highfeld ve Paul Garter The Private
Lives o f Albert Einstein adl kitaplarnda, Einstein, kendini bilime
adamasn, baklarn nesnel evrene evirerek, kiisel olandan kur
tulma abas olarak tanmlamaktadr. nsana has belirsizliklerden
uzak bir gereklik bulma arzusu, en nemli almasna (grelilik
kuramna atfen) temel olmutur. diye yazmlardr. Buna katla
bilirim. Haftasonlarnda kendi bama yazar ve izimler yaparm.
Hafta ii ise, sosyalleir ve konferanslar veririm. Ancak, sosyal
yaammda eksik bir eyler vardr. Sosyal davranabilsem de, bu,
daha ok bir oyun gibidir. Baz anne babalar bana otistik zellikler
gsteren ocuklarnn okul piyesinde, bir bakas gibi rol yaparak
ok baarl olduunu anlatmlardr. Oyun sona erer ermez yalnz
lna geri dner.
Einstein gibi ben de entellektel gereklii aratrma arzusuyla
motive olurum. Hayatn anlamn aramak ise, her zaman iin kayg
ve korku dolu bir sre olmutur. Derin duygusal ilikiler ikinci
plandadr. Bir anneye, otistik zellikler gsteren ocuunun okulda
baarl olabilmesi iin en yeni eitim programlar hakknda bilgi
vermek gibi elle tutulabilir sonular grdmde, mutlu olurum.
Duygudan ok, pozitif, llebilir sonulara deer veririm. yi bir
insan olma kavramm ne hissettiime deil, ne yaptma dayanr.
Einstein, hafif otizm ya da Asperger sendromu tayan bir ye
tikinin zelliklerinin ouna sahipti. Kincheleo ve arkadalar,
Einsteinm konferaslarnn dank, bazen anlalmaz olduunu be
lirtmektedir. Genel ilkeler ile verdii baz rnekler arasnda balan
t kuramayan rencilerinin, ounlukla kafas karrd. Balant
Einsteinn grsel zihninde ak olsa da, szel dnen rencileri
iin yle deildi. rencileri, tahtaya bir teorem yazarken, dn
ce zincirinin ucunu karabildiim anlatmlardr. Bir ka dakika
sonra, transtan karak, yepyeni bir hipotez yazmaya balayacaktr.
Dank dncelerinin nedeni armsal dnmektir.
Einstein okul yaamnda da, grselletirme yeteneklerini kullan
masna izin veren bir okula gnderilene dek, baarsz olmutur.
Psikolog arkada Max Wertheimera Dnceler szel bir ifade
olarak gelmiyorlar. ok ender olarak szcklerle dnrm. Bir
dnce gelir ve ben onu sonradan szcklerle ifade etmeye al
rm. demitir. Grelilik kuramn gelitirirken, kendisini bir k
n zerinde ilerlerken hayal etmitir. Grntleri benimkinden
daha soyuttu ve onlar matematik formllere evirebiliyordu. Be
nim zihinsel grntlerim son derece canldr; ancak, onlar mate
matiksel olarak ifade edemem. Einsteinn hesap yetenei olaa
nst deildi. Yavat ve ska hatalar yapard. Asl dehas grsel
ve matematiksel dnceyi birletirebilmesinde yatyordu.
Einsteinn giyim tarz ve sa, genelde sosyal seviyelere zen
gstermeyen otistik yetikinlere benzemektedir. svire Patent
Brosunda alrken, bazen zeri iekli, yeil terlikler giyerdi.
Profesrlerin derse girerken giyimine zen gsterdii yllarda, kra
vat ve takm elbiseyi reddetmitir. Eer bunun altnda duyusal bir
neden varsa, hi armam. Tercih ettikleri daima sweatshirt ve deri
ceket tarz yumuak, rahat giysilerdi. Sa biimi de gnn moda
dnyasna uygun saylmazd. Uzun, dank salar kesinlikle o d
nemin tarz deildi. Sadece aldrmyordu.
Oliver Sacks, filozof Ludwig Wittgensteinn yksek ilevli bir
otistik olabileceini ortaya atmtr. Drt yama kadar konumaya
balamam ve evresinde yeteneksiz bir ahmak olarak grlmt.
Her iki erkek kardei de intihar ettiinden, soyaacmda depresyon
grlme olasl yksektir. Mekanik yetenekleri son derece geli
miti ve daha on yandayken bir diki makinesi yapmt. Gen
Wittgenstein baarsz bir renciydi ve asla apka giymez, kravat
takmazd. Bilgi ve resmi bir konuma tarz vard. Okul arkadala
rna, Siz diye hitap eder ve bu yzden yabanclap, alay konusu
olurdu. Yksek ilevli otistiklerde an resmi konuma tarz yaygn
olarak grnr.
Vincent van Goghun resimlerinden youn duygusallk ve zek
fkrr; ancak, ocukluk ve genliinde otistik zellikler sergi
lemitir. Einstein ve Wittgenstein gibi van Gogh da bir yetenek
belirtisi gstermemiti. Biyograflar onu tuhaf, insanlara uzak bir
ocuk olarak tanmlar. Tarlalarda yalnz dolamaktan holanr ve
sk sk huysuzluk nbetleri geirirdi. Yirmiyedi yana dek sanat
sal yeteneklerinin farkna varmamt. Kariyerine balamadan nce
Asperger sendromu tayan bir yetikinin pek ok zelliine sahip
ti. Anlay kt ve bakmsz bir hali vard. Vemon W. Grant Great
Abnormals adl kitabnda, otistik zellikleri artran ses ve hare
ketlerini anlatr. Sinirli ve trpl bir sesle, dinleyicilerin ilgisine
ve rahatna dikkat etmeksizin, kendine hitap eder gibi konuurdu.
Van Gogh, varoluu iin bir anlam aryordu ve bu, resimle ilgilen
mesindeki nedenlerden biriydi. lk almalar, kendini yakn his
settii alan insanlara aitti. Granta gre van Gogh her zaman bir
ocuk olarak kalmt ve bakalarnn duygu ve isteklerine cevap
verme yetenei ok snrlyd. Soyut olarak insanl sevebilirdi;
ancak, bir insan sz konusu olduunda, hogrl olamayacak ka
dar iine kapalyd.
Van Goghun resimleri, bir tmarhaneye kapatldktan sonra, daha
parlak ve baarl oldu. Epilepsi, pastel renklerden parlak olanlara
gemesine yol am olabilir. Nbetler alglamasn deitirmiti.
Yldzl Gece adl tablosunda, gkyzne izdii girdaplar, baz
otizm vakalarnda rastlanan duyusal bozukluklar artrr. leri
derecede duyusal ilemleme sorunu olan otistik zellikler gsteren
bireyler, nesnelerin kenarlarnn dndn grr ve bozulmu du
yusal girdiler alrlar. Bunlar sanr deil, alg bozukluklardr.
Windowsun yaratcs ve Microsoftun bakan Bili Gates,
otistik zellikler gsteren bir baka nldr. Time dergisi, Oliver
Sacksn benden bahsettii makaleyle, John Seabrookun Gatesten
bahseden yazsn karlatrarak, bu konuya ilk deinen olmutur.
Benzer baz zellikler, srekli sallanmak ve zayf toplumsal bece
rilerdir. Gates, i toplantlarnda ve uak seyahatlerinde sallanr,
otistik zellikler gsteren ocuk ve yetikinler de gergin oldukla
rnda sallanrlar. Sergiledii dier otistik belirtiler gz temas ku-
ramamas ve toplumsal becerilerinin zayfldr. Seabrook, Sos
yal incelikler ve doru telaffuz Bili Gatese gre deildir. diye
yazmtr. ocukluunda, Gates stn bir ezberleme yetenei gs
termitir. Incilden uzun blmleri hi bir hata yapmadan tekrar
layabiliyordu. Sesi monotondur ve yama gre gen ve ocuksu
durmaktadr. Temizlik ve giyim ncelikler listesinde alt sralarda
yer almaktadr.
Hafif otistik zellikler, ilerin gerei gibi yaplmas iin youn
lamay salayabilir. Hans Asperger, Asperger sendromu tayan
bireylerin genelde uzmanlama gerektiren akademik branlarda
baarl olduklarn belirterek, deerlerini vurgular. Zeka gerilii
gstermeyen ve an sabit fikirli olmayan Asperger sendromu ta
yan bireyler, alanlarnda ok ykselebilirler. Asperger, dar ka
falln ok deerli olabilecei ve gz kamatran baarlara yol
aabilecei sonucuna varmtr.
Bugn ok az sayda Einstein vardr. Belki de snavlarda zayf
notlar alarak, akmlardr. GRE snavnda matematikten baar
sz olduumdan, okul hayatma arka kapdan girerek devam etmek
zorunda kalmtm. Lisede, son ylmda motive olana dek, notla
rm dkt. niversitede biyoloji ve psikolojide baarl olurken,
Franszca ve matematikte zayf kalmtm. Pek ok byk dahinin
eit datlmam yetenekleri vardr. Genellikle bir derste felaket
ken, ilgilerini eken alanlarda parlarlar. Richard Feynman GRE s
navnda ngilizce ve tarihten ok dk notlar almtr. Fizik notu
mkemmelken, resimde en alt sralarda kalmtr.
Einstein bile, Zrich Federal Teknoloji Enstitsnden mezun ol
duktan sonra, akademik bir i bulamamt. nl profesrleri, yz
lerine kar kuramlarnn hatal olduunu syleyerek kzdrmt.
svire Patent Brosunda bir ie girmek zorunda kalmt. Burada
memur olarak alrken, grelilik kuramn kaleme alm ve bir
fizik dergisinde yaymlanmasn salamtr. Gnmzde sradan
bir memurun, bir fizik dergisinde makalesini yaymlatabilmesi son
derece gtr. Eer bugn yaam olsayd, byk olaslkla maka
lesi reddedilecek ve patent brosunda almaya devam edecekti.
rencilik hayatlarnda baarsz olmu pek ok byk bilim
insan, ressam ve yazar vardr. Evrim kuramnn babas Charles
Danvin, yabanc bir dil renmeyi baaramamt. Okuldan ay
rldnda, sradan bir renci olarak grlmekteydi. Olu Fran-
cis tarafndan dzenlenen Life and Letters adl otobiyografisinde,
Tm hocalarm ve babam tarafndan, ortalama zek dzeyinin al
tnda, sradan bir ocuk olarak kabul ediliyordum. diye yazmtr.
Cambridge niversitesindeki yaam skc bulmu ve matematik
te baarsz olmutur. Onu kurtaran, Beagle gemisinde, evrim kura
m zerine almaya balad nl seyahatine kmasn salayan
koleksiyon tutkusu olmutur.
Inspired Amateurs kitabnn yazar Guinagh Kevine gre, mo
dem genetik biliminin kurucusu Gregor Mendel, lise retmenlii
lisans almak iin girdii snav verememitir. Snava tekrar tekrar
girdii halde baarsz olmutur. Deneylerini bir manastrn bah
esinde fasulyelerle srdrm, sonular niversite tez jrisine
sunduunda da, reddedilmitir. Srad kuramlarna hi kimse ku
lak asmam; ancak, lmnden sonra almasnn kopyalar bu
lunmu ve bir deha eseri olarak kabul grmtr. Bugn ilkeleri,
btn liselerin fen derslerinde okutulmaktadr.
Kariyerim boyunca, et kombinalarnn bakm-onarm depart
manlarnda alan, ok sayda parlak grsel dnre rastladm.
Bu insanlarn bazlar iyi tasarmclard ve yeni donanmlar yarat
yorlard. Ancak, okul yllarnda ynlendirilmemi ve hayal krk
lna uramlard. Eitim sistemimiz bu insanlar dnya apnda
bilim insanlarna evirecek yerde, yabani otlar gibi ayklyor.
Hafza, izim, hesaplama ve mzik alannda artc iler baa
ran dahi otistikler, genellikle toplumsal becerilerden yoksundurlar.
Yakn zamana kadar uzmanlar, yaratc olamyacaklarm d
nrlerdi. Beyinlerinin fotokopi makineleri gibi alt sanlrd.
Ancak, izimlerinin ve aldklar mzik paralarnn dikkatle ince
lenmesi yaratc olabileceklerini ve bu becerilerinin gelitirilebile
ceini ortaya koymutur. Darold A. Treffert Extraordinary People
adl kitabnda, dhi otistiklerin toplumsal becerileriyle, mzikal ve
sanatsal yeteneklerinin birlikte gelitii iki vakay ele alr. Bu ye
tenekler iyi bir retmen tarafndan cesaretlendirilip desteklendi
inde, gelimeye devam edecektir. nl ngiliz dhi otistik, Step-
hen Wiltshire, binalarn olaanst detayl resimlerini izmektedir
ve ayn zamanda mzie kar byk bir yetenei vardr. Oliver
Sacks, An Anthropologist on Mars adl kitabnda, Wiltshiren m
zikal doalama yeteneinin dzenli olarak nasl gelitiini ve ar
k syledii srece, otistik zelliklerinin nasl ortadan kalktn
anlatmaktadr. Mzik onu bakalatrmakta ve belki de duygu dn
yasnn kaplarn aralamaktadr. Detayl bina resimlerini izerken
ise otistik davranlarn srdrmektedir. Yaygn kannn aksine,
dhi otistiklerin her zaman iin tam bir fotoraf hafzalar yoktur.
Dr. Sacks, kendi evinin resmini izmesini istediinde, Wiltshire,
fazladan bir baca ya da pencere gibi hatalar yapmtr. Bu, ksmen,
binay incelemek iin yeterli zaman bulamamasndan kaynaklan
m olabilir. Stephen hayali ehirlerin resimlerini izerken, hafza
sndan paralar alr ve onlar farkl ekillerde biraraya getirir. Bu
benim tasarm yaparken izlediim yntemdir.
leri derecede bozukluklara yol aabilen genetik zelliklerin,
ayn zamanda dnyann en byk sanat eserleriyle bilimsel keif
lerini gerekletiren yetenek ve dehay da salayabildii aktr.
Normal ve anormal arasnda siyah-beyaz bir snr izgisi yoktur.
Otizm, ileri derecede manik depresyon ve izofreni gibi bozuk
luklarn yol atklar aclara ramen, gen havuzumuzda kalmaya
devam etmesinin bir nedeni olduuna inanyorum. Aratrmaclar
izofreninin, dil ve sosyal etkileimin evrimsel bedeli olduunu
dnmektedirler. Londra Klinik Aratrmalar Merkezinden Tim
Crow izofrenler, bakalarna kyasla nadiren ocuk sahibi olduu
halde, toplumlarda izofreniye rastlama sklnn hemen hemen
ayn olduuna ve bu orann azalmadna iaret etmektedir.
izofreniye yol aan genler daha hafif biimleriyle yararlar su
nabilir. Bu manik depresyon ve otizm iin de geerli olabilir. Kendi
adma, insancl sr kesimine ve hayvanlara daha iyi davranlma-
sna olan katklarm anormalliime borlu olduumu syleyebili
rim. Ancak, bir inan sistemi gelitirememi olsaydm, yaptklar
m asla gerekletiremezdim.
 Cennete ykselen merdiven
Din ve inan

Tamamen bilimsel ve mantkl bir insan olarak, bilgi arivime

srekli yeni veriler ekler ve hem bilimsel daarcm, hem de
Tanr hakknda inanlarm gncelletiririm. Dnsel srelerim,
genel bir ilkeye varmak iin belli rnekleri kullandmdan, yeni
bilgilere ulatmda, genel ilkeleri uyarlamak bana mantkl gr
nr. Dncelerim duygular deil mantk tarafndan ynlendirildi
inden, bir eyi yalnzca inanca dayanarak kabullenmek, kavrama
snrlarmn tesindedir. 14 Haziran 1968te niversitede ikinci s
nf rencisiyken, gnceme yle yazmm:

Grlerimi varolan bilgi havuzundan derliyorum ve onlar yeni

eyler rendike deitireceim. Sahip olduum tek sabit gr
bir Tanr olduudur. Grlerim, artk farknda olduum, doa ve
fiziin temel yasalarna dayaldr. nsanlk evresinden yeni eyler
rendike, kuramm yeni bilgileri ierecek ekilde deitireceim.
Din duraan deil, aksine daima dinamik ve ilerici olmaldr.

On-onbir yalarndayken Protestan inancnn, Musevi veya Ka

tolik inanlarndan daha iyi olmas bana tamamen mantksz gelir
di. Gece dualar, Pazar ayinleri ve Pazar okulunun eksik olmad,
dini bir terbiye almtm. Episkopal kiliseye bal yetitirilmitim.
Oysa Katolik amz, cennete ulamann tek yolunun iyi bir Kato
lik olmak olduuna inanyordu. Drdnc snfta gitmeye balad
m psikiyatrist bir Museviydi. Kendi inancmn onlarnkinden iyi
olmas bana anlamsz geliyordu. Bana gre tm dini yntem ve se
remoniler e deerdeydi ve halen de yle dnyorum. Farkl dini
inanlarn hepsi Tanryla iliki kurmamz salar ve ahlaki ilkeler
ierir. Tm dinlerin eit ve deerli olduu konusunda grlerimi
paylaan ok sayda otistik zellikler tayan insanla tantm. Pek
ou, cennet ve cehennemden daha mantkl bulduklar yeniden
bedenlenmeye de inanrlar.
Baz otistik zellikler tayan bireyler de dini saplant haline
getirerek, ok tutucu inanlara sarlrlar. Bir kz ocuu her gn
kiliseye gidip saatlerce dua ediyordu. Onun durumu bir inan deil
saplantyd ve bir ka kiliseden kovulmutu. Dk dozda Anafra-
nil kullanm, inancn daha lml ve makul bir ekilde takip etme
sini salad. Baka bir vakada, gen bir adam kafasnda dnp du
ran takntl dncelerden ikayetiydi. Youn dua onlar kontrol
etmesini salad.
Otistik yelpazenin Kanner ucundaki bireyler dini sembolizmi
harfi harfine alglyabilirler. Charles Hart, sekiz yandaki olu
nun, Pazar okulunda gsterilen bir filmde, Hz. brahimin olunu
Tanr ya kurban etmeye hazrlanmasn izledikten sonra Yam
yamlar dediini anlatr.
Otistik zellikler gsteren ou birey iin din, duygusal olmak
tan ok, zihinsel bir etkinliktir. Mzik bu konuda .bir istisnadr.
Baz insanlar katlmlar youn mzik kullanm eliinde ger
ekletiinde, daha gl bir dini his yaarlar. Otistik zellikler
gsteren bir tasarm mhendisi, kendisine arpc bir yanklanma
hissi yaatan Mozart dinleyene kadar, dini duygulardan yoksun
olduunu sylemiti. Ben de, kilisede gzel bir para alan org e
liinde rahip ilahiler sylediinde, dini duygular hissetmeye daha
yatknmdr. Orgun zerimde baka enstrmanlarn yaratmad bir
etkisi vardr.
Mzik ve ritim duygular dnyasna alan kaplarn anahtan ola
bilir. Bu yaknlarda Gregoryen ilahiler ieren bir kaset dinledim.
Ritim ve alalp ykselen perde, rahatlac ve ipnotize ediciydi.
inde kaybolabilirdim. Mziin etkisi zerine resmi bir alma
yaplmamtr; ancak, terapistler yllardan beri baz otistik zellik
ler gsteren ocuklarn konumadan nce ark sylemeyi ren
diklerini bilirler. Florida niversitesinden Ralph Mauer, baz dahi
otistiklerin iir vezninde konutuklarn gzlemlemitir. Gl m
zikal armlarm vardr ve eski arklar bende belli mekanlara ait
anlar canlandrr.
Lise yllarmda Mr. Carlock bana, evrenin giderek dzensizlee-
rek entropisini arttracan ifade eden termodinamiin ikinci ya
sasn retene kadar, Tanrnn her eyin iindeki dzenleyici g
olduuna inanrdm. Entropi, kapal bir termodinamik sistemdeki
dzensizliin artdr. Evrenin giderek daha dzensiz hale gelmesi
fikrini ok rahatsz edici bulmutum. kinci yasann nasl altn
grselletirmek iin, iki odadan oluan bir evren hayal ettim. Bu,
kapal bir termodinamik sistemi temsil etmekteydi. Odalarn biri
scak, dieriyse souktu. Bu maksimum dzen durumuydu. ki oda
arasna bir pencere aldnda, hava yavaa karacak ve odala
rn scakl lklaacakt. Model artk maksimum dzensizlik veya
entropi durumundayd. Fiziki James Clark Maxwell, pencerede
oturan kk bir adam, onu ap kapayarak souk atomlar bir oda
ya, scak atomlar dierine toplarsa, dzenin yeniden kurulacan
ifade etmitir. Tek sorun pencereyi altrmak iin sistemin dn
dan gelen bir enerji gerekmesidir. niversitede ikinci snf renci-
siyken bu dzenleyici kuvvete Tanr adn vermitim.
Einstein dahil, kahramanlarmn ou, kiisel bir Tanr ya inan
maz. Einstein, 1941 de yle yazmtr: Bir bilim adamnn dinsel
duygusu, karlatrldnda insanolunun tm sistematik dn
ce ve davranlarn nemsiz bir yansmaya indirgeyecek stn bir
zeka ilham eden, doa kanunlarnn ahengine duyulan hayranlk
tr. Onbir yandayken inanl bir dnem geirmi ve kutsal me
tinlere harfi harfine sadk kalarak, Musevi perhizini takip etmitir.
Bu sre bilimle tanmasna kadar, yaklak bir yl srmtr.
Bilimsel kitaplar okuduunda Tevrat hikayelerinin bire bir doru
olmad sonucuna varmtr.
Sonraki yllarnda yle yazmtr: Orada, darda, biz insano-
lundan bamsz olarak varolan ve nmzde ebedi ve ezeli bir
muamma gibi duran, dnce ve incelememize ksmen ak usuz
bucaksz bir dnya uzanyordu. Bu dnya.zerine tefekkr etmek
bir kurtulu ars gibiydi. Tutucu inanlardan daha geni bir din
grne gemekte hakl olduunu hissediyordu. Ayn makalede
yle devam etmiti: Bu cennete uzanan yol, dinsel cennete uza
nan yol kadar rahat ve cazip deildir; ancak, gvenilir olduunu
gstermitir ve onu semekten asla pimanlk duymadm.
Einsteinn din zerine en beendiim szleri ise unlardr: Din
olmadan bilim topaldr. Bilim olmadan din krdr. Bunu severim,
nk yaamn byk sorularna yant bulabilmek iin hem bilim,
hem de din gereklidir. Richard Feynman gibi din ve iirin gerekli
ini inkar eden bilim adamlar bile, bilimin yantlayamad sorular
olduunu isteksizce kabullenmilerdir.
Yeni kaos kuram son derece ilgimi ekiyor, nk dzenin,
dzensizlik ve rastgelelikten doabileceini ifade etmektedir. Ev
renin dzenli olduuna dair bilimsel kant istediim iin, hakkn
da ok sayda popler makale okudum. Kaos kuramn tam olarak
anlayacak kadar matematik yeteneim yok; ancak, dzenin, d
zensizlik ve rastgelelikten doabileceini kantlamaktadr. James
Gleick, Chaos adl kitabnda, kar tanelerinin rastgele hava akmla
rnda olumu, dzenli simetrik rntler olduunu anlatr. Hava
akmndaki kk deiiklikler, her bir kar tanesinin temel eklini
rastgele ve ngrlemez ekilde deitirecektir. Balangtaki at
mosfer koullarn inceleyerek, bir kar tanesinin eklini nceden
tahmin etmek olanakszdr. Bu yzden, hava durumu tahminleri
yapmak son derece zordur. Hava durumu rntleri dzenlidir; an
cak, rastgele deiiklikler dzeni ngrlemez ekilde etkiler.
Evrenin dzenli olmas gerektiine inandmdan, termodinami
in ikinci yasasndan nefret etmitim. Yllar boyunca doada ken
diliinden oluan dzen ve rntler hakknda pek ok makale top
ladm. Bir genetik uzman olan Susumu Ohno, salyangoz ve fare
genlerinde klasik mzik bulmutur. Drt nkleotidin oluturduu
genetik kodu mzik notalarna dntrmtr. DNAmzdaki ya
ptalarnn dzeninin rastgele olmadn ve notalara dntrlp
alndnda bir Bach veya Chopin noktmn andrdn gster
mitir. ieklerin rntleri ve bitkilerin yapraklar, Fibonacci sa
ylarnn ve eski Yunanllardan kalma altn orann matematiksel
dzenini takip ederek geliir.
rntler pek ok saf fiziksel sistemde kendiliinden ortaya
kar. Istlan akkanlarn hareket rntleri, bazen hcrelerin rn-
tlerine benzer. Kaliforniya niversitesinde bilim adamlar, pla
tin bir yzeyde tutulan gm atomlarnn, kendiliinden dzenli
rntler meydana getirdiini gzlemlemilerdir. Platinin ss
rntnn eklini belirlemektedir ve dzen rastgele hareketlerden
ortaya kabilmektedir. Belli bir s dzeyinde genler, bir baka
snda altgenler olumakta ve yzeyin daha fazla stlmas gm
atomlarnn farkl bir ynde genler oluturmasna yol amakta
dr. Amino asitlerden, bakterilere; bitkilerden, deniz kabuklarna
kadar, evren kendi kendini dzenleyen sistemlerle doludur.
Byk olaslkla benim yaam srem iinde, bilim adamlar te
mel kimyasal maddelerden yaamn nasl ortaya ktn bulacak
lardr. Bunu baardklar zaman bile, tm zamanlar boyunca in
sanln zihnini megul eden soru yantsz kalacaktr: ldnz
zaman ne olur?

lmszl ve Yaamn Anlamn Sorgulamak

Gen bir niversite rencisiyken, lmden sonra neler olduu
hakknda pek kafa yormazdm; ancak, o sralarda Arizona besi ift
liklerinde srlarla almaya baladm. Hayvanlar sadece biftee
mi dnyordu, yoksa baka eyler de mi oluyordu? Bilime dayal
dinsel inanlarm tatmin edici bir yant bulamyordu ve rahatsz
oluyordum. ldkten sonra cennete gidileceine inanlmasn sa-
layayan kr bir inanca sahip olmann rahatlatcln dnyor
dum.
Arizona Eyalet niversitesine gitmeden nce ne bir mezbaha
ne de bir hayvann kesiliini grmtm. Swift et paketleme tesis
lerinin yanndan ilk kez geene kadar, yaamm boyunca srdre
ceim iin ne olaca konusunda somut bir grsel sistem gelitir
memitim. 10 Mart 1971de gnceme, grdm bir rya hakkn
da yle yazmm: Swifte gittim ve ellerimi beyaz duvarlarna
dayadm. Kutsal sunaa dokunduumu hissediyordum. Bir ay ka
dar sonra tekrar Swift tesislerinin yaknndan getim ve ahrlarnda
zamanlarnn gelmesini bekleyen srlar grdm. O anda, srlar
bir kez mezbahaya girdimi hereyin sonsuza kadar bitecei fikri
kabullenilemeyecek kadar korkun olduu iin, insanlarn cennet,
cehennem veya yeniden bedenlenmeye inandklarn kavradm.
Sonsuzluk kavram gibi, bu da insanlarn katlanamyaca kadar
sarscyd.
Bir ka gn sonra Swifte gidip, bir tur atmak iin izin isteme
cesaretini buldum. Tur dzenlemediklerini sylediler. Bu cevap
yasak mekana ilgimi daha da arttrd. Giri izni verilmemesi kutsal
topram daha da kutsallatrmt. Bu, sembolik bir kap deil,
yzleilmesi gereken bir gereklikti. Yaamn byk sorularn ya
ntlamaya abalyordum. O dnemde gnceme pek ok ey kay
detmiim:

7 Nisan 1971: Hayvanlarn mezbahada kirletilmemesi gerekir.

Umarm ki bir para asaletle lmelerine izin veriliyordun Hayvanlar
byk olaslkla damgalanma ya da idi edilme srasnda daha fazla
ac ekiyorlardr.
18 Mays 1971: Hayatta nemli olan nedir? Byk bir bilim insa
n olmann yapabileceim en nemli i olduunu dnrdm. im
di bu konuda baz phelerim var. Seebileceim bir ok farkl yol
bulunuyor ve hangisinin nemli olmaya ktn bilmiyorum.
 Benim iin din, bir tr gereklie ulamann aracyd. O zaman
lar, 1975lere kadar pek yaygn olmayan, lme yakn deneyim
lerin anlatld popler kitaplar henz okumamtm; ancak, 25
Ekim 1971 de grdm bir ryay halen canl olarak anmsyo
rum. Swift alt katl bir binayd. Sadece ilk kat bir mezbahayd ve
bir asansr bularak st katlara kmaya baladm. Bu katlarda dn
ya kltrlerini kapsayan gzel mze ve kitaplklar vard. Bilginin
geni koridorlarndan yrrken, yaamn, her seferinde ancak bir
tanesinin okunabilecei ve her birinin yeni bir ey aa karaca
kitaplardan oluan bir ktphane olduunu farkettim.
Yllar sonra, lme yakn deneyimler geirmi insanlarla ya
plan grmeleri okudum. Raymond Moody, Life After Life adl
kitabnda, grt baz insanlarn, byle bir deneyim srasnda,
nihai bilgiyi barndran ktphaneler grdklerini ifade etmekte
dir. Bilgi ktphanesi kavramna, Betty J. Eadienin Embraced By
Light adl daha yakn tarihli kitabnda da yer verilmektedir.
Swift tesislerinin byk bir ktphaneye dnt ryam
grmeden bir ka gn nce, her bir atn eitimi iin byk aba
harcanan bir Arap at iftliini ziyaret etmitim. Gzel aygrlar
okadmda, asla bir mezbahaya gnderilmemeleri gerektiini
hissetmitim. Ertesi gn bir besi iftliinde srlarn damgalanp
alanmasyla urayordum. Her bir boaya baktmda, aygrlarla
yaadm bireysellik duygusunu tekrar hissettim. Benim iin b
yk soru, onlar ldrmeyi nasl kabullenebileceimdi.
18 Nisan 1973te, nihayet Swift tesislerine girmeme izin verildi
inde, bir zirve hissi yaamaktan ok uzaktm ve tepkisizliim beni
artmt. Artk benim iin gizemli, yasak mekan deildi ve ay
rca hayvanlarn ac ekmedii ok iyi bir tesisti. Bir ka ay sonra,
oklama aletlerinden sorumlu nazik bir adam olan Lee Bell, bana
Hi bir sn okladm m - yani ldrdn m? diye soruverdi.
Olumsuz cevabma karlk olarak, artk zamannn geldiini sy
ledi. Donanm ilk kullandm srada, bir ryada gibiydim.
 Arabamla otopark terk ettikten sonra, gkyzne baktm ve bu
lutlar gerekten muhteemdi. elikiyi kavramtm, ayet lm
olmasayd, yaamn deerini bilemezdik. G ve sorumluluk e
likisiyle yzleip, sktrma blmesi gibi cihazlarla hayvanlar
kontrol etme konusundaki kark hislerimle ba ettikten sonra, sra
lm ve yaama gelmiti.
En rahatsz edici ey, biri ldkten sonra ne olaca sorusuna hi
bir kesin yant verilememesidir. Filozoflar bu konuda asrlar boyu
yazmlardr ve cevapsz sorular insanlarn Tanrya ynelmesine
yol amtr.
Swift, yaammn birbirine kout iki boyutunda nemli bir yere
sahiptir. Oras hem tasarm kariyerimin balad yer, hem de kendi
yorumumla dini inanlarm belirlediim yaam sahnesidir. Her
eyin Kuramm bulmaya alan fizikiler gibi, grsel dncemi
kullanarak, yaammn tm boyutlarn birletirmeye altm. lk
kez bir sr ldrdm gnn gecesi, bu ii gerekten kendimin
yaptn kabullenemiyordum. Takip eden iki hafta boyunca, tesis
leri ziyaret ettiimde, yaralanmalar azaltacak basit deiiklikler
konusunda nerilerde bulundum.
Bir yl kadar sonra, Swift tesislerinden ilk byk tasanm proje
mi aldm. Yeni bir rampa ve tayc bantla balama sistemi geli
tirecektim. ilerle birlikte bu projeye, Led Zeppelin arksndan
esinlenerek, Cennete Ykselen Merdiven adn verdik. Balangta
bunun bir aka olduunu dnmlerdi; ancak, merdiven ekil
lenmeye baladka, isim tm alanlar iin daha ciddi bir anlam
tamaya balad. Arkadalarm Swiftin deme konusunda beni
aldatmamas iin uyarlarda bulunmulard; oysa, i bittiinde pa
ram alrken kendimi sulu hissettim. Tesiste yaptm deiiklik
ler, oray srlar iin daha yaanlr bir hale getirmiti. Para sz
konusu olmasa bile, her gn bin ikiyz srn daha az korkacan
bilmenin huzuru iindeydim.
Swiftle olan ilikilerimi tamamen i erevesinde grmekte
zorlanyorum. Duygusal ballm ok bykt. Arabamla tesis
lerin etrafn dolap, ona Vatikana bakar gibi baktm zamanlar
anmsyorum. Bir gece, almalar ge saatte devam ederken, bit
mek zere olan yapya kp, sr cennetine girie dnecek olan
eye bakmtm. Bu, yaamn ne kadar deerli olduunu anlamama
yardmc oldu. Zamann dolup, nl merdiveni trmanmaya bala
dnda, geriye dnp, yaptklarnla gurur duyabilecek misin? Top
luma bir katkn oldu mu? Yaamnn bir anlam var myd?
Cennete Ykselen Merdiven, 9 Eyll 1974te tamamland. Ya
am amacm tayin etme konusunda atlm nemli bir admd. Gn
ceme yle yazmm: Cennete Ykselen Merdivenin yapmndan
sonra ok olgunlatm, nk o GEREKT. Benim iin zel bir
anlam olan sembolik bir kap deil, ou insann yzleemedii
bir gereklikti. Yaamn anlamm ve lmden korkmamay
rendiimi hissediyordum. Bunun zerine gnceme aadakileri
yazmm:

nsanlarn lnce baka bir yere gittiine inanyorum. Neresi

olduunu bilmiyorum. Dnyadaki yaamlarnda nasl davrandk
larnn, sonraki yaamlarnda bir etkisi olacak. Cennete Ykselen
Merdivenin tepesinde Tanry bulduktan sonra,lmden sonra bir
tr yaam olduuna inandm. Swift tesisleri inanlarn snand bir
yerdi. Bu entellektel gevezelikten farkl bir eydi. Srlar lrken
izledim, hatta bazlarn kendim ldrdm. Eer Cennete Ykselen
Merdivenin ucunda kapkara bir boluk varsa, erdemli olmak iin hi
bir neden kalmaz. (Eyll 1977)

Bir ka yl boyunca inanlarmla - zellikle de lmden son

ra yaamla ilgili olanlarla - gayet mutluydum, ta ki Scientijic
American'm Ekim 1977 saysnda Ronald Siegalm sanrlarla ilgili
makalesini okuyuncaya kadar. ldkten sonra yeniden hayata dn
drlen insanlarn anlatt duygu ve grntler, oksijenden yoksun
bir beynin tetikledii sarnlar olarak aklanabilirdi. lme yakn
deneyimlerle ilgili kitaplarda yazlan vakalarn byk ounluu
oksijen yetmezlii kurbanyd. Kan kayb ve kalp durmas, gerek
Moodynin kitaplarnda, gerekse Embraced by Light ve Saved by
the Light gibi daha yakn tarihli olanlarda bahsedilen lm neden
leri arasnda en yaygn olanlaryd. Ama inanlarma en gl dar
beyi, biyokimyann kendi beynimdeki etkilerini kefetmem vurdu.
1978 yaznda, aptalca bir reklam ekimi iin, John Wayne Red
River besi iftliindeki daldrma havuzunda yzdm. Bu olay ka
riyerimde bir patlamaya yol at ve bir ka konuma yapma im
kan buldum. Ancak, kimyasal organik fosfatlarla temas etmenin
ykc etkileri olmutu. nanlarmla ilgili dnrken yaadm
huu hissi tamamen kaybolmutu. Organik fosfatlarn beyindeki
asetilkolin seviyesini deitirdii bilinmektedir. Kimyasallar ayn
zamanda canl ve lgn ryalar grmeme neden oldu. Ancak, huu
hissimi kaybetmemi nasl saladklarn halen zebilmi deilim.
Oz Bycsnn, bir perdenin arkasnda dmelere basan kk
yal adam olduunu kefetmek gibi, tm sihri yoketmiti.
Bu olay zihnimde pek ok soru oluturdu. Tanrya yakn olma
duygusuna yol aan ey kimyasal bir Oz Bycs myd? Gn
ceme, Kimyasallarn dinsel inan gereksinimimi engellediini,
korku dolu bir hayretle anlyorum. diye yazmm. ok hastalan
mtm; ancak, etkiler yava yava kayboldu ve duygularm da geri
geldi. Ama lmden sonra yaama olan inancm bir kez sarslmt.
Perdenin arkasndaki bycy grmtm. Buna ramen iimden
halen Cennete Ykselen Merdivenin ucunda kapkara boluktan
baka bir eyler olduuna inanmak istiyordum.
lmden sonra bir boluk olmas olasl, beni daha ok al
maya ynlendirdi; bylece bir fark yaratabilecektim ve dncele
rim, dncelerim lmeyecekti. Doktora yaparken, laboratuvardan
bir arkadam, dnyadaki ktphanelerin beden-d genlerimizi
sakladn sylemiti. Dnceler, ayn genler gibi yaylrlar ve
fikirlerimi yaymak iin byk bir istek duyuyorum. Bir gazete
makalesinde, New York Halk Ktphanesinden bir yetkilinin,
dnyada lmszl salayan tek yerin ktphaneler olduunu
sylediini okumutum. Ktphaneler insanln ortak hafzasdr.
Bu sz yazdrarak, ereveletip, masamn zerine koydum. Her
gn onu okumak, doktoram bitirmek iin sebat etmeme yardmc
olmutur. Isaac Asimov ldnde, vefat zerine yazlan ksa bi
yografide, btn dnceleri kitaplarnda yaamaya devam edece
inden, bedensel lmnn nemli olmad belirtilmiti. Bu ona
bir tr lmszlk kazandryordu. Eski Msr ve Yunanllar, arka
larnda Piramitleri, Parthenonu ve byk dnrlerin eserlerini
brakarak lmszle ermilerdi. Belki de lmszlk bir kiinin
dnce ve davranlarnn bakalar zerindeki etkisidir.
Bakalarnn kltrn yoketmek, onlarn lmszln al
mak demektir. Saraybosnada Olimpik stadn ve ktphanenin ha
vaya uurulduunu renince, alamtm. Yklm ktphanenin
gazetelerde grdm resimleri ok zcyd. Bir kltr yokedi-
liyordu. Uygarlk ve dayanmann sembol Olimpik stad harabe
halindeydi. Tribnlerden sklen koltuklarn tabut yapmnda kul
lanldn anlatan bir makaleyi zorlukla okuyabilmitim - cehen
neme dnm bir dnyadaki son uygar davran gibiydi bu... Bilgi
ve kltrn kaybn dndke ok duygusallayor ve mutsuz
oluyprum; bu konuda yazarken gzyalarm tutamyorum. Bir
ulus kasten dierinin mimarisini, edebiyatn, uygarln yokedi-
yordu. Yzyllar boyu insanlarn ibirlii yapt uygar bir ehirde
ta ta stnde kalmamt. Bu lgnlkt. Birisinden tm uygarlk
ve kltrn ortadan kaldrmak isteyecek kadar nefret etmenin na
sl bir ey olduunu anlayamyorum.
Sonunda tekrar inancma kavumam salayan ey, ruh ve do
ast olaylar iin bilimsel bir temel sunan, kuantum fizii oldu.
Dou dinlerindeki karma ve hereyin birbiriyle balantl olduu
fikirleri kuantum kuramndan destek alr. Ayn kaynaktan gelen
atomalt paracklar karabilirler ve uzaklardaki bir paracn tit
reimi, yaknda bulunan bir dierini etkileyebilir. Bilim adamlar
laboratuvarda lazer nlan iinde birbirine karm atomalt par
acklar zerine alrlar. Doada paracklar, milyonlarca baka
parackla etkileime girer. Paracklar arasndaki bu ilikilerin ev
ren iin bir tr bilin oluturaca dnlebilir. Bu, u anda sahip
olduum Tanr anlaydr.
Mezbahalarda altm yllar boyunca, sezgisel olarak kesim
yerlerinin yaknnda asla kt davranlarda bulunmamam gerekti
ini hissettim. Bir hayvan rahatsz etmek gibi davranlar, korkun
sonular dourabilirdi. Bir atomalt parack bana musallat olabi
lirdi. Hi haberim olmasa da, rahatsz ettiim paracn, arabamn
direksiyon sistemimde yaayan arkada yznden bir kaza geire
bilirdim. Bu inan ou insana akl d grnebilir; ancak, benim
mantma dnyada bir dzen ve adalet fikri sunuyor.
Kuantum kuramna olan inancm, sr ve domuzlara kt dav
ranlan baz tesisleri ziyaret ederken meydana gelen bir dizi elekt
rik konta ve donanm arzalaryla pekiti. lk defasnda arabamla
geerken, ana g santral havaya umutu. Baka zamanlarda, bir
ka kez elektrik sistemini kontrol eden ana panel yanm ve tm
tesis karanla gmlmt. Bir dier seferindeyse, tesis mdr
bir donanmn denemesi srasnda bana hakaretler yadrrken, ta
yc bant arza yapmt. lk be dakika iinde tam kapasiteye ge-
ilmedii iin sinirlenmiti. Yalnzca tesadf myd, yoksa kt
karma kablolardaki bir atomalt parack iftini harekete mi geir
miti? Bunlarn tm genelde bozulmayan aletlerin bana gelen
tuhaf arzalard. Tamamen tesadf olabilecekleri gibi, Tanrnn
kozmik bilincinin eseri de olabilirlerdi.
Pek ok nrolog, sinir hcrelerinin klasik Newton fizii yerine
kuantum kuramna uyacaklar dncesiyle alay ederler. Dr. Stu-
art Hameroff ve Shadows o f the Mind adl kitabnda fiziki Roger
Penrose, beynin mikrotplerindeki tek bir elektron hareketinin,
beynin kalannn almasna izin verirken, bilinci rtebileceim
belirtmektedirler. Eer kuantum kuram bilincin kontrolnde ger
ekten etkiliyse, bu, bir insan ya da hayvan ldnde, bir eneji
rntsnn veya titreen paracklarn geride kalabilecei inan-
cma bilimsel bir temel oluturabilir. Eer insanlarn ruhu varsa,
hayvanlarn da olmaldr, nk temel beyin yaplar ayndr. n
sanlar daha byk miktarda ruha sahip olabilirler, nk kuantum
kuramna gre, elektronlarn dans edebilecei daha fazla sayda
mikrotpleri vardr.
Hereye ramen insanlar hayvanlardan tamamen ayran bir ey
vardr. Bu dil, alet yapm ya da sava deil, uzun vadeli dierkam
lktr. Rusyada bir ktlk srasnda, bilim adamlar ilerki nesillerin
mahsldeki genetik eitlilikten yoksun kalmamas iin bitki ge
netiine ait tohum bankalarn saklamlardr. Bakalarnn kar
iin, tahl dolu bir laboratuvarda alktan lmeyi gze almlardr.
Bunu hi bir hayvan yapmaz. Dierkamla hayvanlarda da rastlan
sa dahi, bu seviyede grlmez. Ne zaman arabam Colorado Eyalet
niversitesinin Ulusal Tohum Saklama Laboratuvarnn yanma
park etsem, bu binann iindekileri korumann, bizi hayvanlardan
ayran ey olduunu dnrm.
imin ahlaki olarak yanl olduunu dnmyorum. Hayvan
kesimi yanl deildir; ancak, hayvanlara iyi ve saygl davranmak
konusunda son derece hassasm. Yaamm besi hayvanclnn re
formuna ve gelimesine adadm. Yine de, dnyann en etkili ldr
me makinalanndan birini tasarlam olmak arpc bir deneyimdir.
ou insan mezbahann doadan ok daha efkatli olduunun far
knda deildir. Vahi doada hayvanlar, yrtc hayvanlar tarafndan
paralanarak, alktan veya akta kalmaktan lrler. Seme anm
olsayd, bilincim yerindeyken arslanlann barsaklarm demesin-
dense, bir mezbahaya gitmeyi tercih ederdim. Ne yazk ki pek ok
insan yaam ve lmn doal akn asla gzlemlemez. Bir canl
nn hayatta kalmas iin, dierinin lmesi gerektiini bilmez.
Bu yaknlarda dncelerim zerinde byk etki brakan bir ma
kale okudum. Kadim Szleme baln tayordu; S. Budiasky
tarafndan kaleme alnm ve U.S. News & World Report dergisi
nin 20 Mart 1989 saysnda yaynlanmt. Hayvanlarla evrimle-
en ilikimizi doa tarihi asndan ele alyordu. Bu bak as,
hayvanlarla insanlarn eit haklara sahip olduunu iddia edenlerle,
onlar hissiz makinalar addeden Kartezyen gr arasnda bir ze
min sunuyordu. Budiaskynin grlerine biyolojik sembiyoz kav
ramn ekledim. Sembiyotik ilikiler iki farkl tr arasnda karlk
l yarara dayanr. rnein, biyologlar karncalarn yaprak bitlerini
st inei gibi kullandn gzlemlemitir. Karncalar yaprak
bitlerini besler ve bitler de karncalarn sevdii ekere benzer bir
madde salglar. nsanlar sr ve domuzlan besler, banndrr ve
oaltr. Hayvanlar da buna karlk yiyecek ve giysi salar. Onlara
asla kt davranmamalyz, aksi taktirde Kadim Szlemeyi boz
mu oluruz. Hayvanlara nezih yaam koullar ve acsz bir lm
borluyuz. imdeki eliki nedeniyle insanlarn kafas karr; an
cak, pratik, bilimsel zihnimde sevdiim srlara acsz bir lm
salamak ok anlamldr. ou insan lmden korkar ve onunla
yzleemez.
Sk sk vejeteryen olup olmadm sorulur. Et yerim, nk tm
hayvan rnlerinin kaldrld bir diyetin doal olmadna inan-
nm. Geleneksel olarak vejeteryen olan Hindular dahi, st rnleri
ni yerler. Tamamen sebzeye dayal bir diyet B-12 vitamini eksikli
ine yol aar ve st rnleri kullanmak, hayvanlarn ldrlmesini
engellemez. Bir inek st verebilmek iin her yl bir dana dourma
ldr; danalar da etleri iin yetitirilir.
Uzak gelecekte, bir gn, mezbahalann modas getiinde ve ift
lik hayvanlan yerlerini genetik olarak retilen yaratklara brakt
nda, arzu ettiimiz hayvan ve bitkileri yaratmakla ilgili etik so
rular, hayvan kesiminden ok daha nemli olacaktr. nsanlar kendi
evrimlerini denetim altna alacaklardr. Tamamen yeni yaam bi
imleri meydana getirirken Tannmn gcn kullanyor olacaz.
Ancak, hi bir zaman ldkten sonra ne olacamz sorusuna yant
bulamayacaz. nsanlar o zaman da dine gereksinim duyacaklar.
Din, dnyann evrenin merkezi olmadn rendiimizde ykl
mamt. Ne kadar ok renirsek renelim, hala yantlanamaz so
rular olacaktr. Ancak, evrimlememiz durursa, tr olarak rrz.
 Colorado Eyalet niversitesinde hayvan haklar zerine bir
filozof olan Bemard Rollin, zgr aratrmann insanlmzn
ayrlmaz bir paras olduu dorudur; ancak, ayn ey ahlak iin
de geerlidir. yleyse, bilgi aray ahlaki kayglarla dengelenme
lidir. demektedir. Ahlaki kayglarn tamamen ortadan kalkmas
Nazilerin tbbi deneyleri gibi gaddarlklara yol aabilir; ancak,
tbbn geliimi insan bedeninin incelenmesiyle ilgili dini tabular
yznden bin yl gecikmitir. Tbbi bilgilerin geliimini yavalatan
entellektel duraanlktan kanmal; ancak, ahlak da elden b
rakmamalyz. Biyoteknoloji asil, manasz ya da eytani amalarla
kullanlabilir. Bu yeni ve gl bilgi alannn kullanm hakkmdaki
kararlar, ar uta yer alanlara ya da sadece kar amacyla hareket
edenlere braklmamaldr. Etik sorulara verilecek kolay yantlar
yoktur.
Kim ve ne olduumuzu anlamak iin temel bir drtmz vardr.
Bilim dnyasnda 1990larm Genome projesi, Hubble uzay teles-
kobu ve parack hzlandrclar gibi mega-projeleri, atalarmzn
piramit ve katedrallerinin yerini almtr. Hubble teleskobunun ana
kullanm amalarndan biri, evrenin balangcn grebilmektir.
Baka galaksilerin merkezinde kara delikler bulunduunu dorula
mtr ve gzlemleri evrenin oluumu ile ilgili kuramlarmz tm
den deitirebilir. Hubblen yeni baz bulgular, baka gne sis
temlerinde dnen gezegenlerin varln ortaya koymaktadr. Yllar
nce, bilim adamlar bu konuda yazp izdikleri iin yaklrlard.
zrleri, bata hayvanlarn dnyay nasl algladn anlayabil
mek gibi belli yararlar salam bir insan olarak, bu zor sorular ve
dinin adil bir davran biimi iin ahlaki kurallar olarak nemini
takdir ediyorum.
Organik fosfat zehirlenmesi ve antidepresan ila kullanm dini
duygularm krelttiinde, bir kle gibi almaya balamtm.
lalarn tasarm yeteneim zerinde bir etkisi olmamt; ancak,
evkimi yitirmitim. Alp kapatlan bir bilgisayar gibi izimleri
karyordum. Daha o zaman yaamn ve iin bir anlamla ilham
bulmas gerektiine inanmtm; ancak, dinsel duygularmn yeni
lenmesi, yl kadar nce, bir tesisteki zincirli ask sistemini kal
drmak zere anlatm zaman gerekleti.
Ulusal bir bayrama denk gelen scak bir hafta sonuydu. Yeni
bir donanm kurmak iin hi de hevesli deildim. Tam bir angar
ya olduunu dnyordum. Koer balama blmesi teknik olarak
ilgin deildi ve ok az zihinsel aba gerektiriyordu. ift rayl ta
ma bant sistemim gibi yeni bir ey yaratmann verdii meydan
okuma duygusundan ok uzakt.
Alabamadaki bu bir ka scak gn boyunca, eski arzularmn
uyanacan hi beklemiyordum. Hahamn kesimi gerekletirmesi
iin hayvanlan sakinletirirken, kendimi evrenle birlemi hisset
tim. Oradaki donanm kullanmak, Zen meditasyonu gibiydi. Za
man akmadan duruyordu ve ben gereklikten tamamen kopmu
tum. Belki de bu, Zen meditasyonu yapanlarn hedefledii, en yce
varolu aamad, Nirvanayd. Tesis mdr beni ofisine anp
gereklie dndrene dek, tam bir skunet ve huzur iindeydim.
Saatler boyu tavandaki elik kolonlarn arasnda saklanarak, her bir
hayvan efkatle tutuumu izlemiti. Hayran kaldn biliyordum;
ancak, bu konuda hi bir ey sormad.
Aynlma zaman geldiinde, havaalanna doru giderken al
yordum. Deneyim ylesine glyd ki, iimden geri dnmek ge
liyordu. Kiraladm arabay teslim edip, havaalannda ilemlerimi
yaparken, hep az nce srlarla deneyimlediim trans benzeri ha
rika duyguyla, ocukluumda parmaklanmn arasndan akp giden
kumu seyrederken yaadm mekan tesi duygu arasndaki ben
zerlikleri dndm. Her ikisinde de dier tm duyularm bloke
olmutu. Belki de ilahiler okuyup meditasyon yapan rahipler bir
tr otistiktirler. Belli zikr ve dua ritelleriyle, otistik zellikler gs
teren bir ocuun sallanmas arasnda benzerlikler olduunu gz
lemledim. Burada endorfinlerimi ykseltmekten baka bir eyler
olduunu sanyorum.
 11 Ocak 1992de kaer tesisine geri dndm ve gnceme unlar
yazdm:

Hayvan tamamen sakinletiinde, sanki Tanr bana dokunmu

gibi, kar konulmaz bir huzur duygusunun beni sardn hissettim.
Yaptm i iin kendimi kt hissetmiyordum. yi bir balama bl
mesi operatrnn srlar sevmesi yetmez, onlara ak olmaldr.
ini tam bir efkatle grmelidir. Hayvanlan ne kadar nazik tutuyor
sam, kendimi o kadar huzurlu hissediyordum. Yaam gc hayvan
terkettiinde, derin dini duygular yayordum. Hayatmda ilk kez,
sahip olduumu bilmediim duygular, mantma galip gelmiti.

Hissetmekle yapmak arasnda bir fark olduunu o zaman anla

dm. Zen meditasyonu yapanlar evrenle bir olmann mkemmelli
ine eriebilirler; ancak, bir reform getirip, evrelerindeki dnya
y deitiremezler. Korkun zincirli ask sistemi, tesis ynetimini
deitirmeleri iin ikna edemeseydim, halen kullanlyor olacakt.
Ayn zamanda dini kesim ritelinin, ldrme eylemi zerine bir
denetim getirdii iin deerli olduunu anladm. Yksek kapasiteli
mezbahalarda alanlar, lmle ok fazla yz yze gelir ve duy-
gusuzlarlar.
Kaer tesislerinde kt davranlar engelleyen ey, hahamlarn
dini inanlardr. Pek ok kaer mezbahasnda, hahamlar samimidir
ve ilerinin kutsallna inanrlar. Mezbahada grevli haham, hoet
olarak adlandrlr; zel bir dini eitimden gemitir ve masum bir
yaam srp ahlakl olmaldr. Masumiyet, ii tarafndan yozlat
rlmasn nler.
Hemen hemen btn kltrlerin kesim ritelleri vardr. Kutsal
Yahudi metinlerinin modem bir tercmesini okuduunuzda, tap
nan ayn zamanda ehir mezbahas olduunu anlarsnz. Amerika
yerlileri yedikleri hayvanlara sayg gsterirlerdi ve Afrikada rit-
ellerin kullanm ldrlen hayvan saysn snrlard. J. G. Fraser,
The Golden Bough adl kitabnda, Eski Yunanllarn, Msrllarn,
Fenikelilerin, Romallarn ve Babillilerin kesim trenlerini anlatr.
ldrme eylemi, zel bir yerde, kat kurallara bal olarak yapld
ndan, kontrol altnda tutulabilmektedir.
Bir hayvann ld yerin kutsallna inanrm. Mezbaha te
sislerinde bir tr ritel uygulanmasna ve bunun insan davran
larnn ynlendirilmesi iin kullanlmasna gereksinim vardr. Bu,
alanlarn duygularn yitirip katlamasn veya gaddarlamasm
engelleyecektir. Ritel, bir anlk sessizlik gibi, ok basit bir ey
olabilir. Bu uygulamay gerekletirmek, btn hayvanlara efkatli
davranlmas konusunda, gelitirdiim tasarmlara ve donanma ek
bir katk olacaktr. Hi bir szce gerek yok. Sadece bir anlk saf
sessizlik. Bunu hayalimde mkemmelen canlandrabiliyorum.
 Gndermeler ve Okuma Listesi

Blm 1 Resimlerle Dnmek: Otizm ve grsel dnce

Gndermeler
Chase, M. 1993 nner music, imagination may play role in how
the brain leams musclw control. Wall Street Journal, 13 ekim 1993,
s 1-8.
F arah, M. J. 1989. The neural basis of mental imagery. Trends
in Neuro-sicience, 12:395-399.
Galton, F. 1911. nquiries into human faculty and development.
Dutton New York.
Hart, C. 1989. Without reason. Harper & Row, New York.
Huttenlocher, P.R. 1984. Synaptic elimination in the cerebal
cortex. American Journal o f Mental Defciency, 88:488 496.
Luria, A.R. 1987. The mind o f mnemonist. Harvard University
Pres, Cambridge, Mass.
Park, C. 1992 Autiam into art: a handicap transfgured. E. Shop-
ler ve G.B. Mesibov basksnda, High Functioning Autism. Plenum
Pres, New York, s. 250-259.
Park, D. ve Youderian, P. 1974. Light and number: ordering
principles in the word of an autistic child. Journal of Autism and
Childhood Schizophrenia, 4:313-323.
Zeki, S. 1992. The visual image in the mind and brain, Scientifc
American, eyll s. 69-76

Dier Okumalar
Geyde, A. 1991. The neural basis o f mental imagery. Trends in
Neuroscience, 12:395-399
Grandin. T. 1995 How people with autism think. E. Scopler
ve G.B. Mesibov basksnda Leaming and Cognition in Autism.
Plenum Publishing, New York, s. 137-156
 West. T.G. 1991. n the minds eye. Prometheus Books, Buffa-
lo, New York.

Blm 2 Geni yelpaze: Otizm tans

Gndermeler
Ailen,D. 1994. Konferans. The Virginia Foundation fort he Ex-
ceptional Child and Adolescent, 8 ekim 1994. Richmond, Virginia.
American Psychiatric Association, 1994. Diagnostic and stat-
tiscal manual IV. Wazhington, D.C.
Asperger, H. 1994. Autistic psychopathy in childhood. eviren
Uta Frith. U. Frith basksnda, Autism and Aspergers syndrome.
Cambridge University Pres, Cambridge, ngiltere, s. 37-92.
Bauman, M.L ve Kemper, T.L. 1994. Neuroanatomic observa-
tions o f the brain in autism. M.L. Bauman ve T.L. Kemper basks,
The neurobiology o f autism. Johns Hopkins niversity Pres, Balti
more Maryland, s. 119-145.
Berger, C.L. 1992. Facilitated comminication guide. New Bre-
akthroughs, Eugene,Oregon.
Berk,L. 1994. Why children talk to themselves. Scientific Ame
rican, kasm 1994, s. 78-83
Bouchard, T.J. 1994.Genes, environment and personality. Sci
ence 264: 1700-1701.
Canter, D.S., Thatcher, R.W., Hrybyk, M. ve Kaye, H. 1986.
Computerized EEG analysis o f autistic children. Journal of Autism
and Development Disorders 16: 169-187.
Delacato, C.H. 1974 The ultimate stranger. Arena, Novato, Ka
liforniya.
Eastham, M. 1990 Silent words. Oliver Pate, Ottawa.
Eliot, R.O. Dobbin, A.R., Rose, G.D. ve Soper, H.V. 1994 Vi-
gorous aerobic exercise versus general motor training effects on
maladaqtive and stereotypic behavior o f adults with both autism
and mental retardation. Journal of Autism and Developmental Di-
soders 24: 565-576.
Folstein, S. ve R utter, M. 1977. nfantile autism: a genetic stud-
yof21 twin pairs. Journal o f Child Psychiatry 18: 297-321.
F rith, U. 1989. Autism: explaining the enigma. Basil Blackwell,
Oxford, ngiltere.
Gazzaniga, M.S. 1989. Organization of the human brain. Sci
ence 243:947-952.
H art, C. 1989. a.g.y.
K anner, L. 1943. Autistic disturbances o f affective contact.
Nervous Child 2: 217-250
Liddle, P. ve Barnes, T. 1990 Symptoms o f chronic schizoph-
renia. British Journal o f Psychiatry 157: 558- 561
Lovaas, . 1987. Behavioral treatment and normal educational
and intellectual functioning in young autistic children. Journal of
Consulting and Clinical Psychology 55: 3-9. (Bu tedavinin uzun
vadedeki sonucu. American Journal of Mental Retardationdaki bir
dizi makalede ele alnmaktadr. 97: 359-391.)
M aurice, C. 1993 Let me hear your voice. Knopf, New York.
Plomin, R., Owen M .J. ve Mcguffin, G. 1994 The genetic ba-
sis of complex human behaviors. Science 264: 1733-1739.
Rim land, B. Ve G ren, G. 1993. Controlled evaluations o f faci-
litated communication. Autism Research Review 7: 7
Sacks, O. 1994 An anthropologist on Mars. New Yorker, 27 ara
lk, s. 106-125
Sellin, B. 1995. I dont want to be inside me anymore. Basic
Boks, New York.
Tanguay, P.E. ve Edw ars, R.M. 1982. Electrophysiological
studies of autism: The whisper of bang. Journal of Autism and De
velopmental Disabilities 12: 177-184.
 Volkmar, R.R. ve Cohen, D.J. 1989. Disintegrative disorder
orlate onset : autism. Journal of Child Psychiatry 30: 717-724.
WainwringhSharp, J.A. 1993. Visual orienting defcits in
highfunctioning people with autism. Journal of Autism and Deve-
lopmental Disorders 23: 1-13.
Williams, D. 1992. Nobody nowhere. Time Boks, New York.

Dier Okumalar
Coleman, R.S., Frankel, F., Ritvoe, E. ve Freeman, B.J. 1976.
The effects of fluorescent illumination upon repetitive behaviors in
in autistic children. Journal of Autism and Developmental Disor
ders 6: 157-162.
Lovaas, I. O. 1992. Out of silence: a joumey into language.
Henry Holt, NewYork.
Osterling, J. ve Dawson, G. 1994. Early recognition of children
with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders 24:
247-257.
Paquier, P.F., VanDongen, H. R. ve Loonen, C.B. 1992.
Landau-Kleffner syndrome or acquired aphasia with convulsive
disorder. Archives of Neurology 49: 354-359.
Sands, S. ve Ratey, J.J. 1986. The concept o f noise. Psychiatry
49: 290-297.
Simmons, J. ve Sabine, O. 1987. The hidden child. Woodbine
House, Kensington, Maryland.
Walters, R.G. ve VValters, W.E. 1980. Decreasing self-
stimllatory behavior with physical exercise in a group o f autis
tic boys. Journal o f Autism and Developmental Disorders 10:
379-387.

Blm 3 Sktrma makinesi: Otizmde duyusal sorunlar

Gndermeler
Asperger, H. 1944.a.g.y.
 Ayres, J.A. 1979. Sensory integration and the child. Westem
Psychological Services, Los Angeles.
Baron, J. ve Kemper, T.L. 1994. a.g.y.
Cesaroni, L. ve Garber, M. 1991. Exploring the experience of
autism through frsthand accounts. Journal of Autism and Develop-
mental Disorders 21: 303-312.
Ciesielski, K.T., Courhesne, E. ve Elmasian, R. 1990. Effects
of focused selective attention taksa on event-related potentials in
autistic and normal individuals. Electroencep halography and Cli-
nical Neurophsiology 75: 207-220.
Courchesne, E. 1991. Neuroanatomic imaging in autism. Pedi-
atrics (ek) 87:781-790.
Courchesne, E. 1989. A new model of brain and behavior deve-
lopment in infantile autism. Proceedings, Autism. Society of Ame
rica, s. 25.
Courchesne, E., Yeung-Courchesne, R., Pres, G.A. Hesse-
link, J.R. ve Jernigan, T.L. 1988. Hypoplasia of cerebellar vemal
lobules VI and VII in autism. New England Journal of Medicine
318: 1349-1354.
Damasio, A. 1994. Descartes error: emotion, reason and the
human brain. Putman, New York.
Damasio, A. 1994. mpaired recognition of emotion in facial
expression follovving bilateral damage to the human amygdala. Na-
ture 372: 669-672.
Eastham, M. 1990. a.g.y.
Haimoto, T., Tayama, M., Miyazaki, M., Sakurama, N., Yo-
imoto, Tsutomu, Murakava, K. ve Kurodo, Y. 1992. Reduced
brain stem size in childten with autism. Brain and Development
14: 94-97.
rlen, H. 1991. Reading by the colors. Avery. New York.
Joliffe, T., Lakesdovvn, R. ve Rabinson, C. 1992. Autism,
apersonal account. Comminication 26, 3: 12-19.
 Keverne, B. 1990. Junkie monkey get quick fx from grooming.
New Scientist, 20 ocak, s. 32.
McClelland, D.C., Eyre, D., Watson, G.J., Sherrard, C. ve
Sherrard, E. 1992. Central conduction time in autism. Britsh Jo-
umual of Psychiatry 160: 659-663.
McDonnell, J. M. 1993. News from the border. Ticknor & Fi-
elds, New York.
McKean, T.A. 1994. Soon will come the light. Future Educati-
on, Arlington. Texas.
Ornitz, E. 1985. Neurophysiology in infantile autism. Journal
of the American Academy o f Child Psychiatry 24: 251-262.
Sacks, O. 1993. To see and not to see. New Yorker, 10 mays,
s. 59-73.
Sinclair, J. 1992. Bridging the gaps on inside view of autism.
E. Schopler ve G.B. Mesibov basks, Higfunctioning individuals
with autism. Plenum, New York. S. 294-302.
Stehli, A. 1991. Sound of a miracle. Doubleday, New York.
Tanquay, P.E. ve Edwards, R.M. a.g.y.
Walker, N. ve Whelan. 1994. Cenevre Otizm Sempozyumu. 27
ekim 1994. Toronto, Kanada.
White, D.B. ve VVhite, M.S. 1987. Autism from the inside. Me-
dical Hypothesis 24: 223-229.
VYilliams, D. 1994. Somebody somewhere. Time Boks, New
York.

Dier Okumalar
Bhatara, V., Clark,D.L., Ardold, L.E. Gunsett, R. ve Smelt-
zer, D.J. 1981. Hyperkinesis treated with vestibular stimulation:
an exploratory study. Biological Psychiatry 61: 269-279.
Creedon, M.P. 1994. Konferans. Autism Society of America.
6-9 temmuz 1994. Las Vegas, Nevada.
 Grandin, T. 1992. Calming effects of deep touch pressure in pa-
tients with autistic disorders, college students and animals. Journal
o f Child and Adolescent Psiychopharmacology 2: 63-70
Grandin, T. ve Scariano, M. 1986. Emergence: labelled autis
tic. Arena, Navato, Kaliforniya.
Grandin, T., Dodman, T.N. ve Shuster, L. 1989. Effect of
naltrexone on relaxation induced by lateral flank pressure in pigs,
Pharmacal Biochemistry of Behavior 33: 839-842.
King, L. 1989. Facilitating neurodevelopment. Konferans tuta
naklar, Autism Society of America, 19-22 temmuz, Seattle, Was-
hington, s. 117-120.
Kumazava, T. 1963. " Deactivation of the rabbits brain by
pressure application of the skin. Electroencephalography and Cli-
nical Neurophysiology 15: 660-671.
McClure, M.K. ve Holtz, M. 1191. The effects of sensory sti-
mulatory treatment on an autistic child. American Journal o f Occu-
patinal Therapy 45: 1138-1142.
Ornitz, E. 1993. a.g.y.
Ray, T.C., King, L.J. ve Grandin, T. 1988. The effectiveness
of self-initiated vestibular stimulation in producing speech sounds.
Journal of Occupational Therapy Research 8: 186-190.
Takagi, K. ve Kobagasi, S. 1956. Skin pressure reflex. Ata
Medica et Biologia 4: 31-37.
Zissermann, L. 1992. The effects of deep pressure on self-
stimulating behaviors in a child with autism and other disabilities.
American Journal of Occupational Therapy 46: 547-551.

Blm 4 Empati kurmay renmek: Duygular ve otizm

Gndermeler
Baron, J. ve Baron, S. 1992. a.g.y.
Bauman, M. ve Kemper, T.L. 1994. a.g.y.
 Bem porad, M. L. 1979. Adult recollections of a formerly au-
tistic child. Journal o f Autism and Developmental Disorders 9:
179-197.
Casler, L. 1965. Effects of extra tactile stimulation a group of
institutionalized infants. Genetic Psychology Monographs, cilt 71,
s. 137-175.
C ham bers, W.W. 1947. Elecrtrical stimulation of the interior
cerebellum of the cat. American Journal o f Anatomy 80: 55-93.
Condon, W. 1981. Asyncrony. Omri, aralk, s. 18. Bildiren
Walli Leff.
Courchesne, E. 1988. a.g.y.
\

Damasio, A. 1994. a.g.y.

G randin,T. 1984. My experiences as an autistic child and re-
view related literatre. Journal of Orthomolecular Psyhciatry 13:
144-174.
G randin,T. 1989. Effect of rearing environment and environ
mental enrichment on behavior and neural development in young
pigs. Doktora tezi Universty o f illinois.
G reenough, T. 1984. Anatomical substrates of behavioral plas-
ticity. C.W. Cotman ve R. F. Thompson basksnda, Plasticity
in neurobilogy: Celi to behavior. 1984 Society for Neoroscience
Short Course Syllabus, Washington D.C., s. 42-53.
Harlow, H.F. ve Zim m erm an, R.R. 1959. Affectional respon-
ses in the infant monkey. Science 130: 421-432.
H utt, S.J. ve ark. 1965. A behavioral and electroencephalog-
raphic study of autistic children. Journal of Psychiatric Research.
3: 181-197.
Joliffe, T. ve ark 1992. a.g.y.
Konner, M. 1982 The tangled wing. Holt, Rienehart, Winston,
New York.
 Mason, W.A.1960 The effects o f social restricition on the be-
havior of rhesus monkeys. Journal of Comparative Physiology and
Psychiatry 6: 582-588.
Melzack, R ve Burns, S.K. 1965. Neurophysiological effects of
early sensory restriction. Experimental Neurology 13: 163-175.
Rapoport, J.L. 1989. The boy who couldnt stop washing. E.P.
Dutton, New York.
Saan, C. 1977. The dragons of eden: speculations on the evolu-
tion o f human intelligence. Random House, New York.
Simons, D. ve Land, P. 1987. Early tactile stimulation influen-
ces organization o f somatic sensory cortex. Nature 326: 694-697.
Williams,D. 1994. a.g.y.

Blm 5 Dnyann raconu: Otistik yetenekleri gelitirmek

Gndermeler
Grandin, T. 1990. Needs of high-functioning teenagrers and
adults with autism. Focus on Autistic Behavior, nisan 1990, s. 1-8.
Grandin,T. 1992. Making the transition from the worl of school
into the worl of work. The Advocate, Autism Society of America,
bahar 1992, s. 8-9.
McKean, T. 1994. a.g.y.

Dier Okumalar
Kanner, L. 1971. Follow-up study of eleven autistic children
originally reported in 1943. Journal of Autism and Childhood Schi-
zophrenia 1: s. 112-145.
Kanner, L., Rodriguez, A. ve Ashender, B. 1972. How far can
autistic children go in matters o f social adaptation? Journal of Au
tism and Childhood Schizophrenia 2: 9-33.
Szatmari, P., Bartolucci, G., Bond, S. ve Rich, S. 1989. A
follow-up study of high-functioning autistic children. Journal of
Autism and Developmental Disorders 19: 213-225.
 Blm 6 Biyokimya mridi: lalar ve yeni saaltmlar
Gndermeler
Barrett, R.P., Feinstein, C. ve Hole, W.T. 1989. Effects of
naloxone and naltrexone on self-injury: A double blind placebo
controlled analysis. Amerian Journal of Mental, Retardation 93:
644-651.
Bovvden, C. L., Brugger, A. M., Swann, A.C., Calabrese, J.
R., Janicak, P.G., Petty,F., Dilsaver, S.C., Davis, J.M., Rush,
A.J., Small, J. G. ve ark. 1994. Efficacy o f divalproex vs lithium
and placebo in the treatment o f mania. Journal of the American
Medical Association 271: 908-924.
Comings, D.E. 1990: Tourette syndrome and human behavior.
Hope, Duarte, Kaliforniya.
Cook, E.H. Jr., Rowlett, R., Jaseiskis, C. ve Leventhal, B.
1992. Fluoxetine treatment o f children and adults with autistic di-
soder and mental retardation. Journal of the American Academy of
Child and Adolescent Psychiatry 31,4: 739-745.
Dodman,N.H. ve ark. 1987. nvestigation into the use o f narco-
tic antagonists in the treatment of stereotypic behavior pattem (crib
biting) in the horse. American Journal o f Veterinary Research. 48:
311-319.
Fankhauser, M., Karumanch, V., Gernan, M., Yates, A.
ve Karumanchi, S.D. 1992. A double-blind, placebo-controlled
study of the efficacy of transdermal clonidine in autism. Journal of
Clinical Psyhhiatry 53, 3: 77-82.
Fieve,R.R. 1994. Prozac: Questions and answers for patientes,
family and physicians. Avon, New York.
Gedye, A. 1989. Episodic rage and aggression attributed to
frontal lobe seizures. Journal of Mental Defciency Research 33:
369-379.
Gedye, A. 1992. Anatomy o f self-injurious, sterotypic, and agg-
ressive movements: Evidence for involuntary explanation. Journal
of Clinical Psychologgy 48,6: 766-778.
Gordon, C.T., State, R.C., Nelson, J.E., Hamburger, S.D. ve
Rapoport, J.L. 1993. A double-blind comparison of clomiprami-
ne, desipramine, and placebo in the treatment of autistic disorder.
Archives of General Psychiatry 50: 441-447.
Grandin, T. 1984 a.g.y.
Grandin, T. 1992. An inside view of autism. E. Scopler ve G.B.
Mesibov basks, High-functioning individuals with autism. Ple-
num, New York, s. 105-126.
Grandin,T. ve Scariano, M. 1986 a.g.y.
Hardy, P.M. 1989. National Conference o f the Autism Society
o f America. Seatle, Washington, 19-22 temmuz 1989 (kiisel ya
zma). Yaymlanmam konuma.
Jamison, K.R. 1993. Touched with fire. Free Pres, New York,
s. 105-126.
Lerman, P., Lerman-Sagie, T. ve Kivity, S. 1991. Effect of
early corticonteriod therapy for Landau-Kleffner syndrome. Deve
lopmental Medicine and Child Neurology 33: 257-266.
Martineau, J., Barthelemy, C. ve Lelord, G. 1985. Vitamin
B6, magnesium and combined B6- Mg. Therapeutic effects in
childhood autism. Biologial Psychiatry 20:467-478.
Martineau, J, Barthelemy, C. ve Leord, G. 1986. Long-term
effects of combined vitamin B6-magnesium administration in an
autistic child. Biological Psychiatry 21:511-518.
Panksepp, J. ve Lensing, P. 1991. Brief report: a synopsis of
an open-trial of naltrexone treatment o f autism with four children.
Journal of Autism and Developmental Disorders 21,2: 135-440.
Plioplys, A.V. 1994. Autism: electroencephalogram abnormali-
ties and clinil improvement with valproic acid. Archives o f Pediat-
rics and Adolesent Medicine 148: 220-222.
 Rapp, D. 1991. s this your chid? Discovering and treating un-
recognized allergies. William Morrow, New York.
Ratey,J.J. ve ark. 1987: Autism: The treatment of aggressive
behaviors. Journal o f Clinical psychopharmacology 7, 1: 35-41.
Ricketts, R. ve ark. 1993. Fluoxetine treatment o f severe self-
injury in young adults with mental retardaation. Journal of the
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 32, 4:
865-869.
Rimland, B. 1994. Parent ratings ofbehaavioral effects ofdrugs
and nutrients. Autism Research nstitute, San Diego, Kaliforniya.
Rimland, B. 1995. Childrens shots: no longer a simple decisi-
on. Autism Research Review 9 (1) s. 1-7.
Sandman, C.A., Baron, J.L. ve Colman, H. 1990. An orally
administered opiate blocker, naltrexone, attenuates self-injourious
behavior. American Journal on Mental Retardation 95, 1: 93-102.
Sheehan, D.V., Beh, M.B., Ballenger, J. ve Jacobsen, G.
1980. Treatment of endogenous anxiety with phobic hysterical and
hypochondriacal symptoms. Archives of General Psychiatry 37:
51-59.
Swann, A.C., Shoaib, A.M. ve Bowers, T.C. 1993. The manic
syndrome: factors which may predict a patientes response tolithi-
um, carbamazepine and valproate. Journal o f Psychiarty and Nuu-
rosience 18 (2): 61-66.
Walters, A., Barrett, R., Feinstein, C., Mercurio, A. ve Hole,
W. 1990. A case report of naltrexone tretment of self-injury and
social withdrawal in autism. Journal o f Autism and Develeopmen-
tal Disorders 20, 2: 169-176.

Blm 7 Data yla flrt: Otizm ve ilikiler

Gndermeler
Asperger,H. 1944. a.g.y.
Baron, J. ve Baron, S. 1992.a.g.y.
 Cesaroni, L. ve Garber, M. 1991. a.g.y.
Frith,U. 1989 a.g.y.
McDonnell,J.T. 1993. a.g.y.
Sinclsir, J.1992. a.g.y

Blm 8 Bir inein bak as: Hayvanlarla dostluk

Gndermeler
Bemporad,M.L. 1979. a.g.y
Giger, W., Prince,R.P., Westerevelt, R.G. ve Kisman, D.M.
1977, Equipment for low stres animal slaughter. Transactions of
the American Society o f Agricultural Engineers 20: 571-578.
Grandin,T. 1980. Observations of cattle behavior applied the
desing of cattle handling facilities. Applied Animal Ethology 6:
19-31.
Grandin,T. 1987. Animal handling. Veterinary Clinics of North
America, Food Animal Practice 3: 323-338.
Grandin,T. 1991. Double-reil restrainer for handling beef cattle.
Paper No= 91-5004, American Society o f Agricultural Enginers,St.
Joseph, Michigan.
Grandin,T. (ed) 1993. Livestock handling and transport. CAB
ntemational, Oxon, ngiltere.
Grandin,T.1994. Euthanasia and slaughter of livestock. Journal
o f the American Veterinary Medical Association 204: 1354-1360.
Hedigar,H. 1986. The psychology and behavior of animals in
zoos and circuses. Dover, New York.
Joliffe, T. ve ark. 1992.a.g.y.
McConnel,P.B. ve Baylis. 1985. nterspecifc communication
in cooperative herding: acoustic and visual signals from human
shepherds and herding dogs. Zeitschrift fur Tierpsychologie 67:
302-328.
 Westervelt,R.G., Kinsman,D.M., Prince R.P. ve Giger. W.
1976. Physiological stres measurement during slaughter o f calves
and lambs. Journal o f Animal Science 42: 831-837.

Blm 9 Ressamlar ve muhasebeciler: Hayvan dncesini

anlamak
Gndermeler
Beck, B.B. 1980. Animal tool behavior. Geardland STPM Pres,
New York.
Brown.P.1994. Understanding iner voices. New Scientist,
143(1933): 26-31.
Brown,S.A. ve ark. 1987. Neloxone compulsive tail chasing
ina dog. Journal the American Veteriamy Medical Assicoation
190:884-886.
Dawkins,M.S. 1993. Through our eyes only. The search for ani
mal consciousness. W.H. Feeman, New York.
Dodman, N. H. ve ark. 1987. Use of narcotic antagonist (Nalme-
fene) to suppress self-mutilative behavior in a stallion. Journal of
the American Veterinary Medical Association 192: 1585-1586.
Dodman, N. H. 1996. The Dog Who Loved Too Much. Bantam,
New York.
Duncan, . J. H. 1994. Practices of concem. Journal o f the Ame
rican Veterinary Medical Association 204: 372-377.
Hemsvvortl, P. H. 1987. Human-animal interactions. Veteri
nary Clinics o f Nor America, Food Animal Practice 3: 339-356.
Kaan, J., Reznick, J. S. ve Snidman, N. 1988. Biological ba-
ses o f childhood shyness. Science 240: 167-171.
LeDoux, J. E. 1994. Emotion, memory and the brain. Scientific
American, haziran, s. 50-57.
Overail, K. L. 992. Bohavioral drugr., behavioral clinic, veteri
nary hospital, University of I ennsylvania. Proceedings, o-wa Ve-
terinary Medical Association Annual Meeting, Des Moines, owa,
s. 79-86.
Papi, F. 1992. Animal homing. Chapman and Hail, New York
Park, C. 1992. a.g.y.
Pascoe, P. J. 1986. Humaneness of electroinmobization unit
for cattle. Journal of Veterinary Research 10: 2252-2256.
Pepperberg, t. 1987. Evidence for conceptual qualitative abiliti-
es in the African grey parrot: Labeling o f Cardinal sets. Et-hology
75:37-61.
Rapoport, J. L. 1989. a.g.y.
Rapoport, J. L., Ryland, D. L. ve Kriete, M. 1992. Drug treat-
ment of canine acral lick. An animal model of obsessive-compulsive
disorder. Archives of General Psychiatry 49: 517-521.
Rimland, B. 1978. inside the mind of the autistic savant. Psycho-
logy Today, austos.
Smalley, S. L., McCracken, J. ve Tanguay, P. 1995. Autism,
af-fective disorder and social phobia. American Journal o f Medical
Genetics 60: 19-26.
Stookey, J. M., Nickel, T., Hanson, J. ve Vandenbosch, S.
1994. A movement-measuring device for objectively measu-
ring temperament in beef cattle. Journal ofAnimal Science ek 1,
72: 207.
Terrace, H. S. 1986. Positive transfer from sequence produc-
tion to sequence discrimination in a nonverbal organism. Journal
of Eocperimental Psycholoy: Animal Behavior Proces-ses 12:
215-234.
Thomas, E. M. 1993. The hidden life ofdogs. Houghton Miff-
lin, Boston.
D-effert, D. A- 1989. Extraordinary people: Understanding sa
vant syndrome. Harper and Row, New York.
 Voith, V. L. 1984. Possible pharmacological approaches to tre-
ating behavioral problems in animals. R. S. Anderson basks, Nut-
rition and behavior in dogs and cats. Pergamon, Oxford, ngiltere.
Welling, H. 1994. Prime number identifcation in idiot savants.
Jolmal ofAutism and Developmental Disorders 24: 199-207.

Blm 10 Einsteinn kuzeni: Otizm ile deha arasndaki iliki

Gndermeler
Andreasoa, N. C 1967. Creavity and mental illness prevalen-
ce zates m vvrites and frst-degree relatives. American Journal
ofPsychiatry 144: 1288-1292.
Asperger, H. 1944. a.g.y.
Callovv, P. 1990. Vincent van Gogh: a life. van R. Dee, Chicago.
Clark, R. P. M. 1993. A theory of general impairment of gene
expression manifesting as autism. Personal ndividual Dif-ferences
14:465482.
Clark, R. W. 1971. Einstein: the Ijfe andtimes. Thomas Y. Cro-
well, New York.
Delong, G. R. ve Dwyer, J. T. 1988. Correlation o f family his-
tory and specifc autistic subgroups: Aspergers syndrome and bi-
polar affective disease. Journal ofAutism and Developmental Di
sorders 18:593-600. -.
Folstein, S. ve Rutter, M. 1977. a.g.y.
Gardner, H. 1993. Creating minds. Basic Books, New York.
Gleick, J. 1993. Genius: Richard Fcynman and modem physics.
Little, Brown, New York.
Grant, A. 1885. Charles Danvin. Appleton, New York.
Grant, V. W. 1968. Great abnormals. Hawthom, New York.
Highfield, R. ve Garter, P. 1993. The private lives of Albert
Einstein. St. Martins, New York.
 Jamison, K. R. 1993. a.g.y.
Kevin, G. 1967. nspired amateurs. Books for Libraries Press,
Freeport, New York.
Kincheloe, J. L., Steinberg, S. R. ve Tippins, D. J. 1992. The
stigma ofgenius. Hollowbrook, Durango, Colorado.
Landa, R., Piven, J., Wzorek, M. M., Gayle, J. O., Chase, G.
A. ve Folstein, S. E. 1992. Social language use in parents o f autis
tic individuals. Psychological Medicine 22: 245-254.
Malcolm, N. 1984. Ludwig Wittgenstein: a memoir. Oxford
University Press, New York.
Munk, R. 1990. Ludwig Wittgenstein: the duty ofgenius. Free
Press, New York.
Myerson ve Byle. 1941. The incidence o f manic-depressive
psychosis in certain socially promfcient families, s. 20. K. R. Ja
mison basksnda, 1993. Touched vith Fire. The Free Press, New
York.
Narayan, S., Moyer, B. ve Wolff, S. 1990. Family characteris-
tics of autistic children: afrther report. Journal ofAutism and De-
velopmental Disorders 20: 523-535.
Pais, A. 1994. Einstein lived here. Oxford University Press,
New York.
Patten, B. M. 1973. Visually mediated thinking: a report of
the case of Albert Einstein. Journal o f Leaming Disabities 6
7:15-20.
Persson, C. B. 1987. Possible biological correlations o f preco-
ci- ous mathematical reasoning ability. Trends in Neuroscience 10:
17-20.
Plomin, R., Ovven, M. J. ve McGuffin, G. 1994. a.g.y.
Rapoport, J. L. 1989. a.g.y.
Ritvoe, E. R., Freeman, B. J., Pingree, C. ve ark. 1989. The
UCLA-University of Utah epidemiological survey o f autism: pre-
valence. Journal o f Psychiatry 146: 194-199.
Roberton, J. W. 1923. Edgar A. Poe: a psychopathic study.
Putnam, New York. Sacks, O. 1994. a.g.y.
Sacks. O. 1996. Prodigies. The New Yorker, 9 ocak, s. 44-65.
Time. 1994. Anon. Diagnosing Bili Gates. 24 ocak, s. 25.
TrefiFert, D. A. 1989. Extraordinary people: understanding the
savant syndrome. Harper and Row, New York.

Blm 11 Cennete Ykselen Merdiven: Din ve inan

Gndermeler
Appenzeller, T. 1994. Recreating the universes fateful flaws.
Science 263: 921.
Brinkley. D. 1994. Saved by the light. Villard, New York.
Budi&sky, S. 1989. The ancient contract. U.S. Neus & World
Repon, 20 mart, s. 75-79.
Dixon, R. 1981. The mathematical daisy. New Scientist, 17 ara
lk, s. 791-795.
Eadie, B. J. 1992. Embraced by the light. Old Leaf Press, Placer-
ville, Kaliforniya.
Einstein, A. 1940. Science and religion. Nature 146: 605.
Einstein, A. 1949. Albert Einstein, philosopher-scientist. P. S.
Tudor. New York.
Einstein, A -1973. tdeas and opinions. Based on Mein Weltbild,
C Seeng, 1954. Dell, New York.
Frasez; J. G. 1963. The Golden Bough, cilt 1. Macmillan, New
York.
Free4ana, D. H. 1994. Ouantum consciousness. Discover, hazi
ran, s. 89-98.
Gieiek, J. 1987. Chaos: making a nevo Science. Penguin, New
York.
 Gleick, J. 1992. a.g.y.
Grandin, T. 1988a. Behavior of slaughter plant and auction
emp-loyees towards the animals. Anthrozoos 1: 205-213.
Grandin, T. 1988b. Double-rail restrainer for livestock hand-
ling. Journal o f Agricultural Engineering Research 41:327-338.
Grandin, T. 1990. Humanitarian aspects of shehitah in the Uni
ted States. Judaism 39: 436-446.
Hegstrom, R. A. ve Kondepudi, D. K. 1990. The handedness of
the universe. Scientifc American. Ocak, s. 108-115.
Horgan, J. 1992. Quantum philosophy. Scientific American,
temmuz, s. 92-104.
Maurer, R. 1991. Autism Society o f America Conference, 10-13
temmuz. ndianapolis, Indiana.
McCrone, J. 1994. Quantum states of mind. Nev Scientist. 20
austos, s. 35-38.
Moody, R. 1973. Life after life. Bantam, New York.
Moody, R. 1977. Rejlections on life after life. Bantam, New
York.
Ohno, S. 1987. Play the right bases and youll hear Bach. Disco-
ver, mart, s. 10.
Penrose, R. 1989. The emperors nev mind, Oxford, New
York.
Penrose, R. 1994. Shadotvs of the mind, Oxford, New York.
Peterson, 1. 1994. Islands of growth: working out a building
code for atomic structures. Science News 145: 218-219.
Roln, B. 1981. Animal rights and human morality. Promethe-
us Books, Buffalo, New York. Serpeli, J. 1986. n the company of
animals. Basil Blackwell, New York.
Siegal, R. K. 1977. Hallucinations. Scientifc American, ekim,
s. 132-152.
 Kaynak Listesi

The Autism Society of America (Amerika Otizm Topluluu)

7910 Woodmont Ave., Site 650
Bethesda, MD 20814
301-657-0881 ya da 800-3-AUTSM
Hem yerel hem de eyalet blmleri var.

More Able Autistic People (MAAP) [Daha Yetenekli Otistikler]

Box 54
Crown Point, N 46307
Yksek dzeyde ilev gren otizmi i insanlarn yazdklar mek
tuplar ieren bir blten yaymlyor.

Autism Research nstitute (Otizm Aratrma Enstits)

4182 Adams Ave.
San Diego, CA 92116
619-281-7165
En son otizm aratrmalar konusunda bilgi yaymlyor.

Sensory Integration International (Uluslararas Duyusal Btn

leme)
1602 Cabrillo Ave
Torrance, CA 90501
310-320-9986
Duyusal btnleme terapisi konusunda bilgi.

The Georgiana Organization Inc. (Georgiana rgt)

P.O. Box 2607
Wesport, CT 06880
203-454-1221
itsel eitim konusunda bilgi.
 Irlen Institute (Irlen Enstits)
5380 Village Rd.
Long Beach, CA 90808
310-496-2550
Irlen renli gzlkleri hakknda bilgi.

PRO-ED In. (Profesyonel Eitim irketi)

8700 Shoal Creek
Austin, TX 78758
512-451-3246
Focus on Autistic Behavior dergisinin ve Lovaas Me Booku
yaymlyor.

Therafn Corporation (Therafn irketi)

PO Box 848
Mpkena, III., 60448
708-479-1515 ya da 800-843-7234
Skma makinesi imal ediyor.

Bu kaynak listesini bir uyaryla sonlandrmak istiyorum. Otiz

min sihirli bir aresi yoktur ve anne babalar kendi terapi markala
rn tantan insanlarn abartl iddialarnn kendilerini yanl yn
lendirmesine kar tedbirli olmaldrlar. Bir ocukta ie yarayan bir
tedavi program bir bakasnda ie yaramayabilir. Etkili tedaviler
ve eitim programlar byk miktarlarda para harcamadan uygula
nabilir. Kendilerini bu ie adam anne babalar ve iyi retmenler,
farkl kitaplar okuduktan sonra kendi etkili programlarn geli
tirmilerdir. Bu kiiler, pahal bir eitimden gememilerdir. Bir
ebeveyn kendi igdlerini dinlemelidir. Farkl programlar ya da
yntemleri denedikten sonra, ie yarayanlara devam edin, ie ya
ramayanlar eleyin. Birka farkl yaklam birletirmek sklkla
etkili olur.
 in d ek ile r
Teekkr
nsz
1. Resimlerle dnmek
Otizm ve grsel dnce
2. Geni yelpaze
Otizm tans
3. Sktrma makinesi
Otizmde duygusal sorunlar
4. Duygudalk kurmay renmek
Duygular ve otizm
5. Dnyann raconu
Otistik yetenekleri gelitirmek
6. Biyokimya mridi
lalar ve yeni saaltmlar
7. Datayla flrt
Otizm ve ilikiler
8. Bir inein bak as
Hayvanlarla dostluk
9. Ressamlar ve muhasebeciler
Hayvan dncesini anlamak
10. Einsteinm kuzeni
Otizm ile deha arasndaki iliki
11. Cennete Ykselen Merdiven
Din ve inan
Gndermeler ve okuma listesi
Kaynak listesi
 Bu fotorafta, yeni yeni yrmeye
balyorum. Dokunmadan kanmam,
otizmin en ak belirtisiydi.

ki buuk yandayken, konuamyor

ve insanlara ilgi duymuyordum. Sar
gibiydim. Konuamamann verdii
sinirle, huysuzluk nbetleri geiriyor
dum. Dier birok otistik ocuk gibi
ben de normal grnyordum.
Lisede hayatmn 4-H ile binicilik arasnda geti. Hayatm boyunca hayvan
larla aramda derin ba oldu.

Dr. Oliver Sacks'le ilk kez Mars'ta Bir nsanbilimci adl kitabnda benden
bahsetmesi sayesinde tantm. Farkl trolojik eksiklikleri olan insanlarla
ilgili yapt r aan tasvirler, insan zihninin ou zaman gizemli olan
aln kavraymzartrd.
Bu, veterinerlik prosedrleri srasnda hayvanlar tutmak amacyla kullanlan
bir sr oluu, iki panel, hayvann gvdesine bask uyguluyor ve ba da
boynunun evresine geirilen bir destekle zapt ediliyor.

Sktrma makinesinin ilk rneini kullanlm kontrplaktan yaptm. te

burada, kendi ina ettiim makinenin son halinin iindeyim. Koiu elimle
idare ederek, vcuduma uygulanan basknn orann tam olarak kontrol
edebiliyorum.
 Dolambal oluk iin yaptm ilk tasarmlardan biri, John Wayne'in
Red Riveryem deposunda eimli bir fya doru gidiyor. Srlarn,
doal dairesel hareketleri nedeniyle dolambal bir yoldan daha kolay
ilerleyebileceklerini farkettim.
Sonralar, et paketleme tesisleri iin dolambal bir tasarm uyguladm.
Bu oluu tasarladmda, tm sistemi hayalimde canlandrabiliyordum.

Koyunlar ve srlar iin

insancl bir snrlama siste
mi gelitirdim. Hayvanlarn,
o sistemde hareket ederken
ne hissedeeklerini anla
mama yarayan gelimi
alglarm var.
 Colorado Eyalet niversitesi'nde sr davranlaryla ilgili yaptm
almalarda, bazen bir inein bak asn almakttan holanyorum.

Kendi tasarmm olan,

hayvanlarn sakin ve sessiz
olduu bir tesisi ziyaret et
mek en ok houma giden
ey. Amerika'daki srlarn
te biri benim tasarlad
m bakm tesislerinden
geiyorlar.
 Bunu "yer heykelim" olarak adlandryorum. Ama aslnda, Nevada'da
bulunan tr ykleme ve snflandrmas iin kurulmu bir dzen.

Bu en kark tasarmmn havadan grnts. Wichita Dalar'ndaki

Vahi Hayat Barna'nda bir bufalo bakm tesisi. Yirmi alt izim sonunda,
Amerika Balk ve Vahi Hayat Barna tarafndan iletilen bu tesisi
tamamlayabildim.
 1944'te sakat hayvanlara yaplan insancl muamelelerle ilgili bir
kongreye tanklk ettim.

Amerika'nn birok yerinde, dzenli olarak iftlik hayvanlan ve otizmle ilgili

konferanslar veriyorum. Bu karede de, Amerika Otizm Topluluu'nun yllk
toplantsnda konuma yapyorum.
 Tem ple G randin
Tepmle Grandin, Birleik D evletler'deki tm iftlik
hayvanlar tesislerin te birinin tasarm n yapm
yetenekli bir hayvan bilimci. Ayrca otizm konusunda
da sk sk konumalar yapyor, nk Temple Grandin
otistik, dnyay, biz dierlerinin anlayamayaca bir
ekilde dnyor, hissediyor ve yayor. Bu kitap;
olaanst bir insann otizm bilmecesini aydnlatan bir
belgeseli...
Sadece otizm deil, genel insan ve hayvan, dnme ve
duyma biim lerine ilikin benzersiz bir bak as.
Bilgelikle adlandrlabilecek igrler...
D eborah Tanen
Yazar
ok artc ve olaanst bir kitap. Yazar, kendi
yaamn ve szcklerle dnenlerin yaamlar arasndaki
farklar artc bir dille anlatyor.
Philadelphia In q u irer
C olorado D evlet n iv ersitesi H ayvan B ilim leri
Blm'nde doent olan Temple Grandin; otizmli bir
bireyin dnyasnn kaplarn bizlere aralarken, otizmde
birok konunun da tekrar tartlmasna yol ayor. Otizm
konusunda byk bir boluu dolduracana inandmz
bu kitab sizlerle buluturm aktan byk m utluluk
duyuyoruz.
T ohum T rkiye O tizm E rk en T an ve Eitim Vakf

Sistem Yaynclk,
bilgi ve sevginin
temel deerler olduu TOHUM
bir renme ortam OTZM
ESKENTMVEE&TilI
oluturmak iin vardr. VAKFI 9 786054 46B664